SUZBIJANJE TETNIH UMSKIH INSEKATA

Preventivne mjere borbe

Nazivaju se jo mjere predohrane ili umsko uzgojne mjere
i njihov zadatak je da sprijee prenamnoenje tetnih insekata u
sastojini. Ove mjere bi trebale da budu sastavni dio umskog
poslovanja i njihov znaaj je veliki, jer ako se primjene
pravovremeno, spreavaju pojavu teta od umskih insekata, a
istovremeno umskom gazdinstvu priinjavaju male izdatke.
Najvanije mjere predohrane su:
1. Podizanje zdravih i snanih sadnica.
Kako bi budue sastojine, podignute vjetakim putem,
odolile kako abiotikim tako i biotiim faktorima, treba podizati
tdrave i snane sadnice u rasadnicima.
2. Pravilan izbor vrsta drvea.
Za odreena stanita treba birati odgovarajue vrste (njihov
ekoloki optimum) kako bi odreena vrsta lake se izborila sa
negativnim vanjskim iniocima.
3. Pravilna sadnja
Kod poumljavanja su opisani razni metodi sadnje kao dio
pravilnog podizanja sastojina. Metodi sadnje imaju zadatak
pravilno postavljanje podzemnog i nadzemnog dijela, dubinu
sadnje, odnos podzemnog i nadzemnog dijela, gustinu sadnje, te
vrijeme sadnje. Pravilna sadnja sa svojim metodama osigurava
podizanje zdravih i snanih sadnica koje mogu lake da odole
negativnim vanjskim iniocima.
4. Gajenje mjeovitih i raznodobnih uma.
U gajenju uma postoji niz prednosti i nedostataka u
podizanju i njezi raznodobnih i mjeovitih uma. Preimustva se
ogledaju upravo u otpornosti na negativne faktore:
- Kalamiteti tetnih insekata su ogranieni na pojedina
stabla ili na jednu vrstu drvea, jer je veina insekata
oligofagna ili monofagna.
- Otpornost na negativne abiotike faktore se pripisuje
sinergiji dvaju vrsta u sastojini.
5. Pravilan izbor naina gazdovanja
Odreene naine gazdovanja treba redovno provjeravati i
mjenjati u sluaju da vie ne odgovaraju ili da postoji neki bolji
1

nain. Prvenstveno, to se odnosi na grupimino odnosno

stablimino gazdovanje.
6. Pravilan izbor vrsta i vremena sjee
esto se ustaljenim oblicima sjee nanosi velika teta
sastojini. Otvaranje sklopa opolodnim sjeama, stanine prilike
odgovaraju namnoenju gundelja, te sjemenojeda koji napadaju
stabala (sjeme) obilnog uroda.
7. Redovna primjena mjera njege
Pod mjerama njege podrazumijeva se udaljavanje iz ume
oboljelih stabala, napadnutih insektima ili ienje mladika, te
pravovremene prorede. Ovim mjerama tetni insekti imaju male
anse za prenamnoenje.
8. Obavezna uspostava umskog reda
Pod uspostavom umskog reda podrazumijeva se uklanjanje
iz ume svog materijala koji bi mogao da poslui insektima za
razvie i masovno razmnoavanje:
- Panjeve ostavljati to nie zemlji i obavezno im guliti koru
- Preostali materijal nakon izvlaenja trupaca sloiti u gomile
tako da sitniji materijal prekrije deblji
- Oistiti poarita, vjetrolome, vjetroizvale, snjegolome i
snjegoizvale.
Sipci gotovo redovno se javljaju u umama gdje nije uspostavljen
umski red.
9. Pravilno uvanje preraenog materijala
Trupce nakon sjee treba to prije ukloniti iz ume. Ako to
nije mogue u roku od 30 45 dana (vrijeme od momenta
ubuivanja do izlaska mladih imga sipaca potkornjaka), onda ih
treba sloiti na gomilu i prekriti etinarskim granama kako bi se
unutar sloaja zadrala vlaga, te je broj trupaca naseljenih
insektima manji.
10.
Stalna kontrola povrina nad smolarenjem
Miris smole je atraktivan za sekundarne tetoine, a drvo
koje se smolari ve je fiziki povreeno, pa je njegova a sosobnost
odbrane od napada umanjena. Zato treba stalnoo kontrolisati
mjesta koja se smolare i sprovoditi sanitarne mjere.
11.
umski karantin
Krantinska sluba spreava prenoenje tetnih organizama
preko napadnutog umskog materijala. Karantin moe da bude:

- Unutranji karantin. Spreava prenoenje materijala iz

jednog kraja zemlje u drugi.
- Vanjski karantin. Spreava prenoenje materijala iz jedne
zemlje u drugu.
Spoljanji karantin funkcionie na graninim prelazima i
kontrolie se pomou fitosanitarnih uvjerenja.
Karntinski slubenici su odgovorna lica koja vre preglede
sjemenskog, sadnog ili bilo kog drugog materijala bilo da je rije o
unutrnjem ili vanjskom karantinu.

Represivne mjere borbe (direktne)

Represivne mjere ili direktne mjere borbe preduzimamo kada
su preventivne zakazale i neka tetna vrsta se pojavila u
povienoj brojnosti.
Direktne mjere mogu biti:
1. Mehaniko fizike
2. Bioloke
3. Hemijske
4. Integralne
1. Mehaniko fizike mjere borbe
U umarskoj praksi mogu se primnjeniti sljedee metode:
1.Sakupljanje
2. Prepreke
3.Bubolovke
4.Mamci
1. Sakupljanje
Ovaj metod se sastoji u istraivanju mjesta gdje ima
tetoina i njihovo unitavanje fizikom silom. Sakupljati se mogu
svi stadijumi:
- Sakupljanje jaja je mogue kod insekata koji polau jaja u
legla i koja su jasno vidljiva i pristupana. Sakupljaju se jaja
gubara (Lymantria dispar), kukavije suze (Malocosoma
neustria), utotrbe (Euproctis chrysorrhoea), borovog etnika
(Thaumatopoea pityocampa).

- Sakupljanje larava se vri kod insekata ije larve ive u

pletivu od pauinastih niti gusjeniino gnjezdo, odnosno
larve koje se grupiu i hrane zajedno kolonija larva.
Ljetna gusjeniina gnjezda imaju: kukavije suze
(Malocosoma neustria), dudovac (Hyphantria cunea),
upavotrba prelja (Eriogaster lanestris), moljci iz roda
Yponomeuta.
Zimska gusjeniina gnjezdaimaju: utotrba (Euproctis
chrysorrhoea), borov etnik (Thaumatopoea pityocampa),
glogovac (Aporia crataegi).
Kolonija larava imaju ria borov osa i obina borova osa
(Neodiprion sertifer i Diprion pini). Prilikom obrade zemljita
larve gundelja (grice Melolonth melolontha), ianih crva
(elateridae), rovca (Gryllotalpa gryllotalpa). U popoljcima
tokom proljea larve borovog savijaa (Rhyacionia buoliana).
U mladim stablima ili granama topolalarve male topoline
striibube (Saperda populnea) i malog topolinog staklokrilca
(Paranthrene tabaniformis).
- Sakupljanje lutaka se vri kod vrsta koje grade lutkina
gnjezda: gubar (Lymantria dispar), obina borova osa
(Diprion pini), mrazovci (Geometridae).
- Sakupljanje imaga je mogue kod gubara (Lymantria dispar)
ije enke nemaju sposobnost letenja, velike hrastove
striibube (Cerambyx cerdo) u popodnevnim ljetnim
asovima, rovca (Gryllotalpa gryllotalpa) u
rasadnicima...neka imaga se u jutarnjim asovima mogu
protresti sa grana na tlo Chrysomelidae, Curculionidae.
2. Prepreke
U prepreke se ubrajaju ljepljivi pojasevi, ljepljive letve i
zatitni jarkovi.
- Ljepljivi pojasevi su prstenovi oko stabla od specijalnog
ljepka (gusjenini ljepak) koji se postavlja najee na prsnoj
visini, tako to se prvo oisti kora na mjestu gdje e se
nanijeti gusjenini ljepak.najee se koristi protiv enki
mrazovca koja se penje uz stablo radi polaganja jaja u
kronji.
- Ljepljive letve su daske ili letve postavljene oko povrina koje
se ele zatiti tako to se letve malo ukopaju u zemlju, a
4

gornji dio namae gusjeninim ljepkom. Koristi se protiv

surlaa (Curculionidae), Striibuba (Cerambycidae).
- Zatitni jarkovi se kopaju oko branjene povrine i u njih
upadaju svi insekti koji nemaju sposobnost leta. Jarak je irok
oko 30cm sa vertikalnim glatkim zidovim i glatkim podom.
Na svakih 5 10m du jarka se kopa dublja rupa i postavlja u
nju konzerva u kojoj se sakupljaju upali insekti. Ovi zatitini
jarkovi tite povrinu od tetnih insekata i od tetnih
glodara, ali isto tako i unutra upadaju korisni insekti, pa je
potrebno vriti stalnu kontrolu ovih jarkova.

3. Bubolovke
Bubolovke ili klopke slue za hvatanje i ubijanje insekata.
Neki tipovi klopki su:
- Cjevica za hvatanje rovca je plastina cijev sa otvorima sa
obje strane i poklopcima koji se mogu otvoriti samo ka
unutranjoj strani. Ova cijev je presjeena po sredini tako da
se moe rastaviti i unititi ili iskoristit za neto drugo
uhvaeni rovac.
- Berberova klopka je posuda razliite zapremine, glatkih
zidova, koja se ukopava u zemlju do njene ivice. U posudu
se sipa neki mamac (pivo, sire...)
- ute klopke su ute posude u koje se sipa voda da pokrije
dno. uta boja privlai insekete koji upadaju u nju i dave se u
vodi.
- Svjetlosne klopke privlae fotofilne insekte. Obino se koriste
svjetlosne arulje u klopkama.
- Feromonske klopke mogu da budu na bazi seksualnih
odnosno agregacionih feromona. Klopke su obino
kombinovane sa gusjeninim ljepkom. Seksualne feromonske
klopke privlae mujake jedne vrste, dok agregacione
privlae oba pola.
4. Mamci

Mamcima se primmljuju tetni isekti u cilju njihovog

unitavanja primjenon mehanike ili fizike sile. Postoje razni
mamci:
- Mamci za ishranu slue za okuplanje insekata na jednom
mjestu, a primamljiju se hranom koju oni rado jedu.
Za iane crve koristi se zelena salata iji korijen oni rado jedu.
Kad se salata pone suiti iskopava se zemlja na mjestu salate i
ubijaju se larve.
Za surlae i striibube koriste se sloaji etinarskekore okrenutih
licem prema zemlji. Miris sloaja privlai insekte.
- Mamci za razmnoavanje se najee koriste u umarstvu. To
su tzv. lovna stabla koji privlae sipce, surlae, striibube,
krasce... Naroito je ovaj metod efiksan za suzbijanje sipaca
potkornjaka.
Lovna stabla mogu biti leea i dubea. Leea su svjee oborena
stabla u koje se insekti ubuuju radi razmnoavanja, a dubee se
pri zemlji podbjeli da bi se osuilo i naselilo insektima.

- Mamci za prezimljavanje se koriste protiv rovca (G.

Gryllotalpa).
Za rovca se kopa jama u rasadniku krajem ljeta dimenzija 1m x
1m x 1m . u jamu se stavla stajsko ubrivo i zatrpava zemljom.
Tokom zime, po hladnom danu, se jama otkopava i stajsko ubre
se prostire po tlu u tankom sloju kako bi se naseljeni rovci smrzli.
Jabukov savija (Cydia strobillela)
2. Bioloke mjere borbe
Bioloke mjere borbe podrazumijevaju mjere borbe protiv
tetnih insekata korienje njihovih prirodnih neprijatelja ili
njihove produkte. Korisni organizmi u borbi protiv tetnih, mogu
se primjeniti na 4 naina:
1. Zatita korisnih organizama podrazumijeva zatitu njihovih
stanita i smanjenje njihovih neprijatelja.
2. Prenoenje (lepovanje) korisnih organizama sa lokaliteta
gdje su u povienoj brojnosti na lokalitete gdje ih je malo, a
gdje je tetoina u gradaciji.

3. Introdukcija korisnih organizama je njihovo unoenje na

stanita van prirodnog areala rasprostranjenja. Bioloke
mjere borbe protiv alohtonih tetoina predstavljaju
unoenje njihovih prirodnih neprijatelja sa njihove postojbine.
Primjer: Calosoma sycophanta u Sjevernu Ameiku gdje je
unijet Lymantria dispar.
4. Masovna proizvodnja korisnih organizama se vri u tzv.
biofabrikama. U specijalnim laboratorijama se gaje korisni
organizmi ili preparati za borbu protiv tetoina. Primjer:
larve mreokrilaca iz roda Chrysopa, bogomoljke (Mantis
religiosa), bakterija bacillus thuringiensis, gljiva Bouveria
bassiana.
U prirodi postoji vei broj neprijatelja tetnih organizama:
1. Virusi (virales)
2. Bakterije (carstvo Eubacteria)
3. Gljive (carstvo Fungi)
4. Praivotinje (carstvo Protista)
5. Nematode (kolo Nematoda)
6. Pauci (klasa Arachnoidea)
7. Stonoge (klasa Myriapoda)
8. Insekti (klasa Insecta)
9. Vodozemci (klasa Amphibia)
10.
Gmizavci (klasa Reptilia)
11.
Ptice (klasa Aves)
12.
Sisari (klasa Mamalia)
1. Virusi (Virales)
Virusi su nukleoproteini, satavljeni od nukleinske kiseline i
proteinskog omotaa (capsid). Capsid se nalazi oko osnovne
estice virusa viriona. Virion je izgraen od RNK ili DNK.
Virusi nemaju sposobnost da se razmnoavaju sami ve ih
reprodukuje iva elija odgovarajueg domaina. Kada virus
dospije u eliju domaina, on je reprogamira da vri funkciju
produkcije virusa. Viruse mogu da produkuju dijelovi elije
domaina, pa se razlikuju:
- Nuklearni virusi koje produkuje jedro elije domaina i
- Citoplazmatini virusi koje produkuje citoplazma elije
domaina

Kod virusa virioni su nekada grupisani u gomilicu i obavijeni

zajednikom opnom (inkluzija), a nekad su slobodni. Prema tome,
viruse moemo podijeliti:
a) Poliedarni virusi inkluzija u obliku poliedra, a bolest se
naziva poliedrija
b) Granula virusi inkluzija u obliku granule, a bolest koju
izazivaju je granuloza
c) Virusi bez inkluzije, tj. virioni bez zajednke opne
Bolest koja je posljedica prodiranja virusa u elije domaina zove
se viroza, a oboljenja umskih insekata od virusa se naziva
entomoviroza.
Insekatska oboljenja napadom virusa mogu da budu
prourokovana:
- Nuklearni poliedarni virus (NPV).
- Citoplazmatini poliedarni virus (CPV)
- Granula virus (GV)
Leucoma salicis NPV
Lymantria dispar NPV
Malocosoma neustria NPV
Neodiprion sertifer NPV
Euproctis chrysorrhoea NPV, CPV
Lymantria monacha NPV, CPV
Phalera bucephala CPV
Thaumatopoea pytiocampa NPV
T. Processionoea NPV, CPV
Rhyacionia buoliana GV

2. Bakterije (carstvo Eubacteria)

Bakterije su najprostiji jednoelijski organizmi. Jedna elija
bakterije se sastoji od jedra, citoplazme, ribozoma i tazliitih
inkluzija lipida, skrobnih zrnaca i proteinskih kristala. eliju
obavija dajui joj vrstou i zatitu elijski zid preko kojeg se vri
razmjena materija putem osmoze.
Bakterije se razmnoavaju bespolnim putem - elijskom
diobom. Najvie ive na raun mrtve organske materija, koju
8

razlau svojim fermentima i time ubrzavaju proces kruenja

materije u prirodi, ali neke bakterije ive i na ivim organizmima i
tako izazivaju razna bakterijska oboljenja bakterioze,
primjenjeno na svijet insekata entomobakterioze.
Mnoge bakterije su obmotane sluzastim omotaem koji ih
titi od nepovoljnih uslova sredine. Luei endospore koje mogu
da ostanu vitalne dugi niz godina, bakterije osiguravaju razvie
nove individue u odgovarajuoj sredini.
Za patogene insekte najznaajnija je bakterija Bacillus
thuringiensis od koje oboljevaju larve raznih vrsta Lepidoptera,
Diptera i Coleoptera. Od ove bakterije danas se proizvode mnogi
preparati (bioinsekticidi) sa suzbijanje tetoina. Ova bakterija se
razmnoava prostom diobom i putem hrane dospijeva u crijevni
kanal domaina i kroz intercelularne prostore ulazi u krv. Prije
nego domain ugine, bakteria poinje sa luenjem endospora koje
nakon to domain ugine ostaje konzervisana u zemlji. Kada takva
spora dospije u tijelo insekta, pod uticajem odreene kisele
sredine razlae se proteinski kristal koji obmotava sporu i ona lui
izmeu ostalog delta endotoksin koji izaziva paralizu srednjeg
crijeva, te domain umire. Na bazi ove osobine bakterije danas su
formulisani mnogi preparati od kojih je najznaajniji Bacillus
thuringiensis varijetet kurstaki koji se koristi protiv raznih
defolijatora iz reda Lepidoptera (Lymantria dispar, Tortrix
viridana, Geometridae...).
Prednost ovih bakterijskih insekticida je to su usko
specijalizovane za ciljnu tetoinu, jer se specijanim
tehnologijama iz bakterije izdvaja samo proteinski kristal koji e
samo u odgovarajuoj kiseloj sredini izluiti toksin koji e ubiti
insekta. Zato e drugi organizmi ostati zatieni i u sluaju ako u
njihovo tijelo dospije ovaj kristal.
Posebna grupa bakterija predstavljaju rikecije mikroorganizmi od
kojih neki izazivaju razna oboljenja rikecioze, a u insekatskom
svijetu entomorikecioze.

3. Gljive (carstvo Fungi)

Gljive su heterotrofni organizmi izgraeni od spleta micelija.

Micelije su graene od spleta hifa.
Postoje saprofitske gljive koje predstavljaju osnocnog razlagaa
organske materije u prirodi i postoje parazitske gljive koje ive kao
patogeni na biljnom i ivotinjskom organizmu. Bolesti koje
izazivaju patogene gljive zovu se mikoze, a na insekatskom
organizmu entomomikoze.
Za razmnoavanje gljiva potreba je visoka vlanost to prestavlja
veliki nedostatak pri izradi preparata za suzbijanje tetnih
insekata, zato su najpogodniji za primjenu protiv tetnih insekata
u zemljiti ili u uslovima staklarske proizvodnje.
Za proizvodnju preparata na (bioinsekticida) na bazi gljiva
najznaajnija je Beauveria bassiana koja se koristi u borbi
protiv nekih vrsta iz reda Lepidoptera, naroito protiv vrbotoca
(Cossus cossus) i drvesnice (Zeuzera pyrina).
4. Praivotinje (carstvo Protista)
To su jednoelijski organizmi od kojih neke vrste ive kao
paraziti na drugim organizmima. Poznat je rod Nosema. Od
entomopatogenih praivotinja najpoznatija je Neoplactana
carpocapsae koja parazitira mnoge vrste Lepidoptera ujkljuujii i
gusjenice gubara.
5. Nematode (kolo Nematoda)
To su sitni organizmi koje ee parazitiraju biljke nego
ivotinje. Danas se u biofabrikama proizvode neke vrste
nematoda za borbu protiv tetnih insekata u poljoprivredi.
6. Pauci (klada Arachnoidea)
Veina predstavnika ove klase vode predatorski nain ivota.
Neki su slobodni lovci, a neki hvataju rtve pomou pauine koje
pletu poput zamke.
Neke vrste paukova iz roda Allothrombidium su redatori jaja
gubara.
7. Stonoge
Postoje fitofagne i zoofagne stonoge. Zoofagne stonoge vrlo
esto love insekte u povrinskom sliju zemlje, tako da su im rtve
zemljine tetoine.
10

8. Insekti u borbi protiv tetoina se dijele na

a) Predatore
b) Parazitoide
c) Insekti protiv korova
a) Predatori su insekti koji napadaju druge insekte u raznim
stadijumima. Insekti predatori se mogu upotrebiti na sva etiri
naina u biolokoj borbi protiv tetoina: lepovanjem,
introdukcijom, masovnom proizvodnjom i njihovom zatitom.
Insekata predatora ima meu raznim redovima:
- Red Diplura. Svi predstavnici ovog primitivnog reda su
predatori. Predatorski ivot vode larve i imaga.
- Red Odonata (Vilinski konjici). Svi insekti iz ovog reda su
predatori u stadijumu larve i imaga. Oni love svoj pljen u
vazduhu zahvaljujui dobro razvijenom ulu vida.
- Red Mantodea (bogomoljke). Svi predstavnici ovog reda su
predaatori u stadijumu larve i imaga. Veoma su prodrljivi i
love sve insekte.
- Red Dermaptera (kookrilci). Obino su omnivore. Najbitnija
vrsta ovog reda za umarstvo je uholaa (Forficula
auricularia), ije se larve i imago esto hrane lutkama
gubara.
- Red Orthoptera (pravokrilci). Manji broj vrsta ovog reda su
predatori i to iz podreda Ensifera.
- Red Heteroptera (stjenice). Veinom fitofagni insekti uz
nekoliko familija zoofagnih od kojih su najznaajnije u naim
umama Reduvidae, koje se esto hrane larvama drugih
insekata.
- Red Raphidioptera. Malobrojan red iji predstavnici su u
stadijumu larve i imaga zoofage.
- Red Neuroptera (mreokrilci). Svi predstavnici ovog reda su
u stadijumu larve zoofage. U naim umama najvei znaaj
ima Chrysopa vulgaris iz familije Chrysopidae.

11

- Red Coleoptera (tvrdokrilci). Ovaj red obiluje tetnim

insektima meu kojima su znaajne vrste kao predatori u
stadijumu imaga:
Calosoma sycophanta (lepotelka) kao najznaajniji predator larvi
gubara; Calosoma inquisitor poznati predator tzv. glatkih
gusjenica (velikog i malog mrazovca i zelenog hrastovog
savijaa); Coccinela septempunctata (bubamara) predator
najvie lisnih vai (Aphidinaea); Clerus formicarius ( koji rado
tamani larve, lutke i imaga sipaca u njihovim hodnicima.
- Red Diptera (dvokrilci). Vrste iz nekoliko familija ovog reda
su predatori: familija osolikih muva (Syrphidae) u stadijumu
larve su predatori biljnih vai; predstavnici grabljivih muva
(Asilidae); neki muva galice (fam. Cecidomyiidae)
- Red Hymenoptera (opnokrilci). Najznaajniji predstavnik je
umski mrav (Formica rufa) koji bukvalno isti umu od
tetnih insekata. Prave ose (Vespidae) znaju biti tetoine
mladih biljaka, ali isto tako i da vode predatorski nain
ivota.
b) Parazitoidi
Parazitoidi su insekti koji u stadijumu larve ive na raun
domaina , dok imago vodi potpuno drugaiji nain ivota i
najee se hrani nekarom cvijetova. Kada larva zavri razvie,
ona ubija domaina na iji raun se razvijala.
Sve parazitoide moemo podijeliti prema stadijumu domaina
kojeg napadaju na:
- Parazitoide jaja. Pripadaju vrste iz familija
Trichogrammatidae, Encirtidae, Mymaridae, Scelionidae. Rod
Trichogramma obluje vrstama koje parazitiraju jaja gubara i
ostalih leptira.
- Parazitoide larava. Pripadaju familijama iz reda Hymenoptera
i Diptera. Meu njima su najvanije vrste roda Rhyssa koje
parazitiraju larve osa drvenarica, te vrste roda Apanteles
koje parazitiraju larve mnogih leptira.
- Parazitoide lutaka su redovno endoparazitoidi. Mnoge vrste
iz familije Ichneumonidae pripadaju ovoj grupi.
- Parazitoide imaga. Ovoj grupi pripadaju mnoge vrste iz reda
Diptera i nekih Hymenoptera. Za umarsku struku posebno

12

je znaajna vrsta Tomicobia seitneri, koja parazitira imaga

osmozubog smrinog potkornjaka (Ips typographus).
U svijetu parazitoida najvie je parazitoida larava, zatim lutaka,
jaja, a najmanje imaga.
Odnosi parazitoida i domaina mogu da budu:
1. Koinobiontski parazitizam jedna larva jedne vrste ivi u
(endoparazitizam) ili na (ektoparazitizam) domainu
2. Gregarni parazitizam vie larava jedne vrste parazitoida u
(endoparazitizam) ili na (ektoparazitizam) domainu.
3. Multiparazitizam larve vie vrsta ive na raun jednog
domaina
4. Superparazitizam vie enki jedne vrste solitarnog
parazitoida poloi jaja na ili u tijelo jednog domaina
5. Kleptoparazitizam odnos kada jedan insekt koristi hranu
drugog, ubijai ga pri tom ili ostavljajui bez hrane.
6. Hiperparazitizam parazitoid parazitira parazitoida.
c) Korienje insekata protiv korova
ovjek u borbi protiv korova, naroito u poljoprivredi koristi
najvie herbicide. U umarstvu primjena herbicida je dosta
ograniena i uglavnom se koristi u rasadnicima ili mlaim
kulturama i plantaama. Pored mnogih dobrih osobina herbicida,
mnoge su i tetne, kao to je toksinost za ovijeka i toplokrvne
ivotinje.
Jedan od naina borbe protiv korova je korienje specifinih
fitofagnih insekata koji ive na pojedinim korovskim biljkama
smanjujui brojnost njene populacije.
9. Vodozemci (klasa Amphibia)
Manji broj vodozemaca ivi u umi. esti su predstavnici
repatih vodozemaca: areni dadevnjak (Salamandra salamandra)
i vie vrsta ir roda aba (Anura).
10. Gmizavci (klasa Reptilia)
Iz ove klase esti su u umama razne vrste gutera (podred
Lacertilia), od kojih je dosta brojan zelemba (Lacerta viridis).
11. Ptice (klasa Aves)

13

Ptice su veoma znaajni predatori umskih tetnih insekata.

Nema ni jedne tetne umske vrste koja u svijetu ptica nema bar
tednu vrstu predatora. Ptice rado jedu i korisne insekte, ali je
neuporedivo vei njihov znaaj u suzbijanju tetoina.
Pticama treba maksimalno pomoi kao dragocjenim stanovnicima
umskih ekosistema na razliite naine:
- Propagandom kod lokalnog stanovnitva
- Stvaranjem pogodnih mjest aza gnjedenje i zadravanje
ptica u umi
- Ishranom ptica tokom zime
- Vlanim i suvin kupatilima

Najbitnije familije i vrste ptica u naim umama su:

Fam. Corvidae Vrane. Vrana (Corvus cornyx), gaak (Corvus
frugilegus)
Fam. Sturnidae vorci. Kao i vrane okupljaju se u jata u potrazi
za hranom. Obini vorak (Sturnus vulgaris). Kao i vranenaje
ahrana su im skakavci.
Fam. Fringillidae Zebe. Pored sjemenki hrani se insektima.
Obina zeba (Fringilla coelebs)
Fam. Paridae Sjenice. Najea je obina sjenica (Parus major)
Fam. Laniidae Svraci. Krupnije ptice od kojih su najpoznatiji
obian svraak (Lanius excubitor) i mali svraak (Lanius minor)
koji insekte u prenamonoenju hvataju masovno i nabdaju na trn
kao rezevu hrane ime priinjavaju veliku korist u suzbijanju
prenamnoenih insekata.
Fam. Turdidae Drozdovi. Tu spadaju kos (Turdus merula), veliki
slavuj (Luscinia luscinia), mali slavuj (Luscinia megarhyncha).
Fam. Hirundinidae Laste. Ptice selice. Iskljuivo se hrane
insektima lovei ih u vatduhu. Seoska lasta (Hirundo rustica),
gradska lasta (Delichon urbica).
Fam. Cuculidae Kukavice. Najkorisnije ptice to se tie insekata.
Najradije se hrane dlakavim gusjenicama koje druge ptice
izbjegavaju zbog arnih dlaic (gubar, utotrba, nona, etnici...).
Kukavica (Cuculus conorus).

14

Fam. Picidae Djetlii. Izuzrtno korisne ptice koje se iskljuivo

hrane insektima. Za razliku od ostalih ptica, djetlii istrauju pod
korom ili duboko u drvetu. U stanju su tokom zime da unite veliki
dio populacije striibuba, sipaca, vrbotoaca, drvesnice i drugih
ksilofagnih insekata. U naim umama najei su: Mali djetli
(Dryobotes minor), veliki djetli (Dryobotes major), zelena una
(Picus viridis), crna una (Dryocopus martius).
12. Sisari (klasa Mamalia)
Mli broj je vrsta koje mogu da doprinosu smanjenju brojnosti
tetnih umskih insekata, pa ipak su neke vrste korisne bar zbog
pdravanja biocenotike ravnotee.
Sljepi mievi (red Chiroptera). Noni letai koji love u letu
Bubojedi (red Insectivora) su sitni sisari koji se najee hrane
insektima.za nas su posebno znaajni: krtica (Talpa europaea), je
(Erinaceus europaeus), rovice (Sorex spp.).
Papkari (red Artiodactyla). Divlja svinja (Sus scrofa).
Zvijeri (red Carnivora). Lisica (Vulpes vulpes), jazavac (Meles
meles)
3. Hemijske mjere borbe
Pod hemijskim mjerama borbe podrazumijeva se korienje
hemijskih materija protiv tetnih organizama.
Hemijske materije za unitavanje tetnih organizama
nazivaju se pesticidi (pestis zaraza; cedere ubiti). Pesticidi
mogu da budu:
- Herbicidi (protiv korovskih biljaka)
- Fungicidi (protiv fitopatogenih gljiva)
- Baktericidi (protiv fitopatogenih bakterija)
- Insekticidi (protiv tetnih insekata)
- Akararicidi (protiv tetnih grinja)
- Nematocidi (protiv tetnih crva)
- Muloscidi (protiv tetnih pueva)
- Rodenticidi (protiv tetnih glodara)
Stari Grci su koristili sumpor i arsen u borbi protiv tetnih
insekata. U XIX vijeku koriteni su insekticidi na prirodnoj bazi
(nikotin kao ekstrakt duvana i piretrin iz cvijeta buhaa Piretrum
spp.). prvi organski insekticid je bio antimonin. Prvi univerzalni
15

kontaktni insekticid DDT. Nakon otkria DDT a otkriveni su i

drugi organohlorovani insekticidi, a nedugo zatim i iz grupe
karbamata, pa piretroidi.
Osim hemijskih otrova, za suzbijanje umskih tetnih insekata
koriste se bioinsekticidi, atraktanti, insekatski hormoni, inhibitori
insekatskih hormona, repelenti...
Primjena hemijskih mjera borbe (insekticida) ima svoje
prednosti i nedostatke.
Prednosti su:
- Efikasnost
- Mogunost primjene na velikim povrinama
- Rentabilnost
- Unoverzalnost djelovanja
- Jednostavnost primjene u praksi
- Mogunost meusobnog mijeanja
Nedostatci su:
- Otrovnost za ovjeka i ivotinje
- Otrovnost za biljke
- Odsustvo selektivnosti
- Rezistentnost
- Zavisnost od atmosferskih prilika
Fizike osobine insekticida
Dejstvo jednog insekticida zavisi od njegove prirodne
otrovnosti i od drugih faktora, od kojih su posebno znaajne
njegove fizike osobine:
1. Finoa estica. Srazmjerno se poveava povrina
kontakta otrova sa tijelom insekta sa finoom estica, pa je
insekticid efikasniji to su mu estice finije
2. Isparljivost. Od isparljivosti insekticida u velikoj mjeri
zavisi rezidualno djelovanje insekticida.
3. Mo lebdenja. Zavisi od finoe estica i specifine
osobine otrovne materije.
4. Ljepljivost je osobina od koje zavisi efikasnost preparata
i duina djelovanja. Zavisi od finoe estica i specifinih osobina
materije (adhezija, el. naboj, viskozitet). Ako je ljepljivost loa
dodaju se adhezivi.

16

5. Rastvorljivost u vodi je nepoeljna osobina insekticida

jer im je reziduelno djelovanje kratko sa prvom jaom kiom.
6. Viskozitet je osobina bitna za uljane insekticide.
Viskozitet se izraava silom kojom se tena materija opire
razdvajanju njenih molekula vrstim tijelom, i bitna je kod uljanjih
emulzija koje stvaraju skramu na tijelu insekta ispod koje se on
gui u nedostatku kiseonika.
7. Mo kvaenja zavisi od povrinskog napona tenosti i
povrinskog napona podloge na koju e insekticid pasti. Da bi
insekticid bio efikasan, povrinski napon podloge treba da bude
to vei, a povrinski napon tenosti insekticida to manji, kako bi
podloga to bolje upila insekticidne materije. Da bi se poveala
mo kvaenja insekticida dodaju se ovaivai ili sredstva za
kvaenje.

Toksikologija insekticida
Toksikologija je nauka o otrovima koja prouava njihovo
porijeklo, fizike i hemijske osobine, mehanizam djelovanja, nain
intoksikacije, simptome i posljedice, pronalaenje protivotrova...
Otrovi su materije koje djeluju na organizam hemijski
razarujui njihova tkiva ili inhibirajui po ivot vane fizioloke
procese.
Doza je odreena koliina unijetih otrova koji djeluju na
organizam.

17

Letalna doza (dozis letalis) je doza koja izaziva smrt. To je

dovoljna koliina otrova pogubna za jedinku.
Toksina doza (dozis toxica) je doza koja dovodi samo do
pojave simptoma trovanja i naziva se jo subletalna doza.
Srednja letalna doza (Ld50) je koliin otrova koja e
izazvati smrt 50% ispitivanih jedinki. Ovaj pojam se odnosi na
ovijeka i njegov odnos prema otrovnosti odreene materije.
Srednja letalna doza se izraava u miligramima po kilogramima
teine organizma (mg/kg). Prema veliini srednje letalne doze, sve
pesticidne materije su prema otrovnosti za ovjeka svrstane u tri
grupe otrova:
I gupa najmanja srednja letalna doza a III grupa najvea
srednja letalna doza.
Minimalna letalna doza (dozis letalis minima) je
najmanja koliina otrova koja unijeta u organizam izaziva smrt.
Maksimalna letalna doza (dozis letalis maxima) je
najvea koliina otrova koja se moe upotrijebiti protiv ptetoina,
a da ne doe do fitotoksinih pojava na i u biljci.
Koncentracija je odnos izmeu aktivne materije (otrov) i
inertnog nosaa (najee voda) izraen u procentima.
Otrovi prodiru u organizam na razliite naine:
- Preko usta (per os)
- Preko koe (per kutano)
- Preko organa za disanje (inhalaciono)

Djelovanje insekticida na insekte

Mehanizam djelovanja pojedinih insekticida na insekte je razliit.
Neke od najvanijih grup insekticida ukoji se koriste u zatiti uma
su:
1. Mineralna ulja koja dijeluju mehaniki, stvarajui uljanu
prevlaku spreavajui disanje insekta.

18

2. Cijanovodonina kiselina izaziva guenje insekta

inhibicijom elijskog disanja tako to blokira enzim disanja, te
dolazi do spreavanja transporta kiseonika do elija u organizmu,
usljed ega dolazi do eliskog guenja i insekt ugiba.
3. Nitrirani derivati fenola i krezola su izbaeni iz
upotrebe. Oni su poveavali oksidaciju u tkivima, usljed ega je
dolazilo do hipertermije i uginua organizma usljed isuivanja
tkiva zbog previsoke temperature.
4. Organohlorovani ugljovodonici izazivaju inhibiciju
enzima nervnog sistema koji uestvuju u transportu katjona kroz
membranu nervnih elija prilikom prenoenja nadraaja. Jedna
grupa ovih jedinjenja djeluje na centralni nervni sistem, a druga
grupa na periferni nervni sistem.
5. Organofosforni insekticidi izazivaju inhibiciju
acetilholinesteraze, usljed ega dolazi do nagomilavanja
acetilholina , te paralize nervnih elija.
6. Karbamatni insekticidi su inhibitori holinesteraze, to
dovodi do nagomilavanja acetilholine i paralize nervnog sistema.
7. Piretroidi djeluju na naruavanje prenosa nervnih
nadraaja uz karakteristine simptome:
- uznemirenost (ekscitacija)
- poremeena kordinacija
- smrt

Djelovanje insekticida na biljke

Insekticidi ne smiju da imaju fitotoksino djelovanje, pa ipak
do fitotoksinih pojava moe doi u raznim sluajevima:
- Upotreba insekticida za zimsko tretiranje tokom vegetacije
19

- Upotreba jee koncentracije preparata nego to je

preporueno
- Tretiranjem biljaka u osjetljivim fazama razvia
- Tretiranjem biljaka kada one intezivno transpiriu
- Nestrunom pripremom tenosti za tretiranja
- Direktnim tretiranjem biljaka gdje je nosa jak
- Gasovi zamagljivaa i jaka struja oroivaa
Fitotoksine pojave se manifestuju na razliite naine:
- Oegotine se javljaju na mladim, nedovoljno odrvenjenim
djelovima i liu izazivajui njihovo suenje.
- Nekroza kore nastaje uzastopnim tretiranjem sredstava za
zimsko tretiranje. Manifestuje se izumiranjem kore, njenim
suenjem i opadanjem- Krljavljenje semanifestuje bolesnim izgledom biljke usljed
prestanka ili usporenog rasta korijena. Do ovog dolazi
prekomjernom upotrebom sredstava za tretiranje zemljita,
- Smetnje u fotosintezi nastaju zbog prevelike koncentracije
mineralnih ulja, koja mogu izazvati velike smetne u
asimilaciji i respiraciji lia, tokom ljetnih prskanja.
- Smanjenje klijavosti sjemena moe nastati ako se sjeme
izloi duem djelovanju, visokoj koncentraciji otrovnog gasa
tokom korienja gasovitih insekticida, ili ako se fumigacija
vri na vioj temperaturi od sobne.

Formulacije insekticida
Da bi primjena insekticida bila efikasna, pored njegove
otrovnosti veoma je bitan oblik u kojem se primjenjuje. Svaki
20

pesticid se sastoji iz aktivne materije i inertnog nosaa. Aktivna

materija je hemisjko jedinjenje koje daje karakter apartu, a inertni
nosa poboljava fiziko hemijska svojstva preparata i
omoguava njegovu laku primjenu.
Inertni nosai (ingradijenti) mogu biti razliiti:
Razreivai i nosai slue da smanje koncentraciju aktivn
ematerije i da omogue ravnomjerno rasturanje preparata.
Najee su prirodnog porijekla.
Rastvarai se dodaju tenim insekticidima koji su slabo
rastvorljivi u vodi.
Emulgatori spreavaju razvajanje emulzije i omoguuju
razreivanje tenih insekticida vodom.
Antikoagulanti spreavajui ugrudvavanje (zgruavanje)
prakovitih insekticida.
Okvaivai sniavaju povrinski napon vode i time
poveavaju sposobnost kvaenja tenih preparata.
Pored ovih postoje jo i diperziti, stabilizatori, adhezivi...
vrste formulacije insekticida mogu biti.
- Granule i mikrogranule (GR i MG)
- Kvaljivi praak (WP)
Tene formulacije insekticida mogu biti:
- Koncentrovani rastvor (SL)
- Koncentrovana suspenzija (SC)
- Koncentrat za emulziju (EC)
- Uljani rastvor (OL)
- Emulzija ulja u vodi (EW)

uvanje insekticida i mjere predostronosti pri radu

21

Poto je najvei broj insekticida otrovan za ovjeka oni se

moraju uvati na posebana nain, te se mora prilikom rada sa
unsekticidima pridavati odreenih pravla.
- Ne jesti, ne piti, ne puiti
- Ne dirati se rukama po ustima, nosu i oima
- Izbjegavati udisanje otrovnih para ili praha
- Sve operacije obavljati u posebnom odijelu
- Oi i lice zatititi maskom
- Odstraniti sva neuposlena i nestruna lica
- Rijeiti se prazne ambalae po propisu
- Tretirane povrine vidni obiljeiti
- Obavijestiti lokalno stanovnitvo o tanom datumu, vremenu
i lokaciji tretiranja povrine preko javnih sredstava
informisanja
- Obezbjediti protivotrov
- U sluaju trovanja pruiti prvu pomo do dolaska ljekara
- ee podrvrgavati ljekarskim pregledima lica koja rade sa
otrovima

Podjela insekticida

22

Podjela insekticida se moe izvriti prema vie kriterijuma.

Prema specifinom dejstvu na razliite stadijume insekatskog
razvia:
- Ovicidi (u stadijumu jajeta)
- Larvicidi (u stadijumu larve)
- Adulticidi (u stadijumu imaga)
Prema specifinom nainu djelovanja na insekte:
- Digestivni insekticidi (utrobni). Koriste se za trovanje
hrane. Njih insekti unose u crijevni kanal, odakle odlaze u
tjelesnu duplju i pomou krvi se raznose po cijelom tijelu.
Truje se prirodna hrana neprijatelja, s tim to ne smije da se
pogora njen ukus. Primjenom ovih insekticida poteeni su
predatori i parazitoidi tetnih insekata.
- Uguujui insekticidi (fumiganti) dospijevaju u
insekatsko tijelo preko organa za disanje (kroz stigme, preko
traheja i traheola u organe i elije u tkivima). Uguujui
insekticidi nisu selektivni i za njihovu primjeni je poterbna
zatvorena prostorija (hermetiki ili poluhermetiki).
- Kontaktni insekticidi djeluju na insekte kada dou u
kontakt sa povrinom njihovog tijela. Ovi insekticidi mogu da
mehaniki zapue stigme i time zaustave dotok kisika u tijelo
insekta, mogu da rastvaraju lipide u kutikuli , mogu da ulaze
u tijelo insekta putem nervnih zavretaka na povrini koe.
Ovi insekticidi su malo selektivni.
- Sistematini isekticidi se upijaju u biljne sokove i
transportuju u sve biljne organe i djeluju na insekte koji se
hrane biljnim sokom. Izrazito su selektivni.
Prema stabilnosti svojih molekala u uslovima spoljanje
sredine:
- Veoma stabilni (razlaganje due od 2 godine)
- Stabilni (razlaganje 6 mjeseci do 2 godine)
- Srednje stabilni (razlagane 1 6 mjeseci)
- Slabo stabilni (razlaganje krae od mjesec dana)

23

Prema srednjoj letalnoj dozi (LD50):

- I grupa (jako otrovni)
- II grupa (srednje otrovni)
- III grupa (slabo otrovni)
Prema hemijskom sastavu:
- Insekticidi na bazi neorganskih jedinjenja
- Insekticidi na bazi organskih jedinjenja
- Insekticidi prirodnog (biljnog) porijekla
Prema grupama hemijskih jedinjenja od kojih su formulisani:
- Organohlorovani insekticidi
- Organofosforni insekticidi
- Karbamati
- Biljni insekticidi
- Sintetisani piretroidi
- Atraktanti
- Repelenti
- Homosterilizanti
- Fumiganti
Postoje i brojne druge klasifikacija, na primjer:
- Prema kancerogenosti za ovjeka
- Prema mutagenosti
- Prema kumulativnosti ...
Postoji i itav niz jedinjenja koji ispoljavaju specifino djelovanje
na insekte:
- Repelenti su jedinjenja koja djeluju odbijajue na insekte
- Atraktanti su jedinjenja koja privlae insekte
- Hemosterilizanti su hemijska sredstva koja izazivaju
sterilnost
- Feromoni su supstance koje privlae individue iste vrste, a
proizvode ih sami insekti
- Kairomoni su supstance koje koje privlae jedinke iste
vrste, a proizvode ih insekti ili se stvaraju u prirodi u nekom
supstratu

24

Podjela insekticida prema namjeni:

1. Insekticidi za folijarno tretiranje
2. Insekticidi za zimsko tretiranje
3. Insekticidi za tretiranje zemljita
4. Insekticidi za tretiranje sjemena i sadnog materijala
5. Insekticidi za tretiranje trupaca
6. Insekticidi za suzbijanje teetoina u skladitima (fumiganti)
7. Atraktanti
Insekticidi za folijarno tretiranje
Ovi insekticidi slue za tretiranje lia biljaka. Mogu da budu
kontaktni, sistematini i digestivni. Tretiranje asimilacionih organa
biljke moe da se vri tehnikom prskanja, oroavanja i
zamagljivanja sa zemlje, najee u rasadnicima i mladim
kulturama i plantaama, te mikroniranjem odraslih sastojina i
velikih umskih kompleksa avionom iz vazduha.
Insekticidima za folijarno tretiranje pripadaju sljedee grupe
insekticida:
1. Organohlorovani insekticidi.
Insekticidi iz ove grupe imaju kontaktno djelovanje na
insekte. Prvi meu njima je bio poznat DDT, da bi se kasnije
sintetizovale druge materije na bazi hlorovanih ugljovodonika.
Velika prednost i mana je njihoova dugotrajnost. Danas je u
upotrebi samo jedna njihova grupa:
Preparati na bazi Endosulfana.
2. Organofosforni insekticidi.
Ova jedinjenja imaju kontaktno, digestivno, sistematino i
uguujue djelovanje. Prva jedinjenja su bila jako toksina za ljude
i druge toplokrve ivotinje, ukljuuui i poznati radan. Danas se
koriste preparati na bazi sljedeih grupa jedinjenja:
- Derivati fosforne kiseline
- Derivati ditiofosforne kiseline (malation...)
- Derivato tionofosforne kiseline (fention...)
- Derivati fosforaste kiseline

25

3. Karbamati
Karbamatni insekticidi su derivati karbaminske kiseline. Oni
su inhibitori ezima holinesteraze, usljed ega dolazi do
nagomilovavanja acetilholina, te nastaje paraliza nervnih elija.
Ehikasni su protiv insekata koj su razvili rezistentnost na
organofosforne insekticide sa kojima su jako slini. Neka jedinjenja
iz ove grupe su regulatori rasta insekata podstiui aktivnost
juvenilnog hormona. Karbamati su vrloefikasni protiv lisnih vai,
lisnih minera, injaka, grinja, nematoda , te rovca.
Imaju kontaktno, digestivno i uguujue djelovanje.
Tri grupe jedinjenja se primjenjuje u umarstvu:
- Derivati Aril N-metil karbamata
- Derivati heterociklinih karbamata
- Derivati metil karbamata oksima
4. Benzoilfeniluree
Ova jedinjenja su inhibitor sinteze hitina kod insekata. Ova
jedinjenja zaustavljaju luenje hitina, tako da se miii ne vezuju
za kou i larva tokom presvlaenja ostane nepokretna. Insekticidi
iz ove grupe se nazivaju biotehniki insekticidi. Naroito su
efikasni za gusjenice I do III stipnja. Vioks toksinost za gusjenice
leptira, naroito gubara.
Aktivna materija diflubenzuron.
Kontaktno djelovanje jer larva se ne hrani kada se presvlai.
5. Sintetisani piretroidi
Sintetizovani piretroidi su jedinjenja slina prirodnom
piretrinu, izdvojenom iz cvijeta buhaa (Piretrum cinerariefolium).
To su kontaktni i digestivni insekticidi koji djeluju na nervni sitem
insekata remetei orotok +jona Na (pozitivno naelektrisanih jona
natrijuma) kroz nervnu membranu. Simptomi se pokazuju nakon
veoma kratkog vremena u vidu nesposobnosti leta i kretanja
insekata.
Danas se mnogi piretroidi formuliu zajedno sa nekim
organofosfatima i karbamatima u cilju sigurnijeg efekta.
6. Insekticidi biljnog porijekla
Najvei praktini znaaj imaju biljke koje u svom sastavu
imaju piretrine i alkaloide.
26

Piretrini su grupa hemijskoh jedinjenja koja se nalaze u

biljkama iz roda Piretrum (Chrysantemum). Koriste se dvije biljke
ovog roda: Ch. cinerariefolium i Ch. roseum. Jedinjenja se najvie
nalaze u cvijetu biljke. Piretrin djeuje kontaktno na nervni sistem
insekta.
Alkaloidi se takoe nalaze u nekim biljkama. Najpoznatiji ije
nikotin, koji se nalazi u listu duvana (Nikotiana tabacum). Djeluje
kontaktno, digestivn i uguujue. Najjae je uguujue djelovanje
koje veoma brzo izaziva paralizu nervnih centara insekata.
Veratrin je alkaloid koji sadri biljka Vertrum viridae i V.
alba. Djeluje zako to u sporava, au veim dozama zaustavlja
disanje organizama.
Azadirahtin je alkaloid koji se nalazi u biljci Azadirachta
indica. Azadirahtin djeluje kao regulator razvoja insekata, ometa
njihovu ishranu, utie na reproduktivnu sposobnost enki, te
protiv nekih insekata djeluje kao repelent.
Insekticidi za zimsko tretiranje
Koriste se protiv tetnih insekata koji prezimljavaju na
biljkama hraniteljkama u razliitim stadijumima: jaja (lisne vai i
neki laptiri), larve (titaste vai i gusjenice nekih leptira), imaga
(surlai i bube listare).
Tretiranje se vri prskanje biljke tako da se biljka okupa.
Vremenski usluvi moraju biti bez kie, bez vjetra i sa
temperaturom viom od +5C. Zimsko tretiranje se vri u
rasadnicima i mladim kulturama. Imaju kontaktno djelovanje.
Danas se koriste insekticidi za zimsko tretiranje na aktivnoj bazi
mineralnih ulja i mineralnih ulja + metidation.
Insekticidi za tretiranje zemljita
Ovi insekticidi su u obliku granula i koriste se protiv tetoina
koje oteuju korijenje biljaka (rovac, grice, injaci, larve
surlaa).
Tretiranje se vri tako to se preparat razbaca po cijeloj povrini
prije sjetve ili sadnje, a potom se unese u zemlju oranjem ili
tanjiranjem, ili ubacivanjem preparata du brazda u kojima se vri

27

sjetva ili sadnja. Ovo preparati treba da budu blago isparljivi i da

su im pare otrove za tetoine.
Koruste se preparati na aktivnoj bazi Malation + Fenitrotion,
Karbofuran...

Insekticidi za tretiranje sjemena i sadnog materijala

Postoje dva postupka za tretiranje sjemena: suvi i vlani.
Suvi postupak podrazumijeva posipanje prakovitim insekticidom
navlaeno sjeme, pri emu se praak zalijepi prekosjemenki.
Vlani postupak se odnosi na potapanje sejmena u vodu sa
insekticidom i poslije odreenog vremena se vri sjetva.
U oba sluaja tretirano sjeme je zatieno od tenih insekata dok
biljka ne ojaa.
Danas se koriste uglavno preparati registrovani za poljoprivredne
usjeve.
Insekticidi za tretiranje trupaca
Za zatitu trupaca, drvne grae i ugraenog drveta od
ksilofagnih insekata (striibube, sipci, drvotoci, bjeljikari, krasci i
surlai) koriste se specifini insekticidi koji imaju dugotrajno
djelovanje. Tehnika aplikacije se sastoji od direktnog premazivana
ili prskanja trupca ili drvne grae gotovim preparato (bez
razrijeivanja).
Kod nas se kristio preparat na bazi aktivne materija Lindana, koji
je od 2007 zabranjen za upotebu.
Insekticidi za suzbijanje tetoina u skladitima (fumiganti)
U zatvorenim prostorijama, u kojima se uva sjemenski i
sadni materijal, esto se nalaze tetoine kojemogu taj materijal
da ozbiljno otete.
28

Te tetoine se mogu efikasno suzbijati posebnom grupom

insekticida- fumiganti. Uguujui insekticidi ili fumiganti
isparavaju na sobnoj temperaturi , a pare s toksine za sve
ivotinjske orgnizme. Uslov za primjenu je hermetiki ili
polugermetiki zatvoren prostor.
Postoje posebna pravila pri korirnju fumiganata:
- Mogu da vre samo ustanove ovlaene od dravnih organa.
- Moe se vriti samo u objektima udaljenim od naselja min
200m
- Obavezno korienje zatitne opreme
- Obavezno provjetravanje prostorije nakon fumigacije
- Optimalni uslovi su relativna vlaga 60 70 %, temperatura
15 - 20C (ne smije biti nia od 5C)
Glavni predstavnici fumiganata su:
Sumpor dioksid (SO2). Bezbojan gas, mirisa na truo kiseo
kupus. Djeluje na organe za disanje izazivajui guenje.
Etilenoksid (CH2OCH2). Bezbojan gas neprijatnog mirisa
koji podsjea na miris etra. Na ive organizme djeluje kao narkotik
i elijski otrov. Toksian je za sve insekte, mikroorganizme, ali i za
biljna tkiva, te se ne preporiuje za zelene biljke, ve samo za
sjeme.
Cijanvodonik (HCN). Bezbojan gas, mirisa na gorak badem.
Lki je od vazduha. Blokira fermente disanja ime se spreava
predaja kiseonika elijama u tkivima.
Fosforvodonik (PH3). Bezbojan gas, mirisa na pokvarenu
ribu. Djeluje na centralni nervni sistem, digestivne poremeaje i
oteenje plua.
Hlorpikrin (CCL3NO2). Primjenjuje se kao fumigant,
nematocid, te za fumigaciju zemljita.
Dihloretan (CLCH2CH2CL). Bezbojna tenost sa mirisom na
hloroform. Inhibira disanje.
Metilbromid (bezbojan, pri veim koliinama podsjea miris
na hloroform. Simptomi su insuficijencija krvotoka, nervni
poremeaji...
Koristi se za suzbijanje nematoda, insekata, glodara, fitopatogenih
mikroorgnizama, korovskih boljaka.

29

Atraktanti
To su hemijska jedinjenja razliitog porijekla koja privlae
insekte, obino putem ula mirisa. To jesu hemijska jedinjenja, ali
nisu otrovi, te za njih ne vrijede neke negativne osobine koje
imaju otrovne materije.
Atraktanti mogu da budu:
- Seksualni atraktanti. Mirisne materije obino produkuju
enke, a mujaci otkrivaju enke svoje vrste upravo ulom
mirisa pratei mirisne materije.
- Agregacioni atraktanti. Imaga jedne vrste, bez obzira na pol,
produkuju specifine mirisne materije. Taj miris privlai
imaga oba pola u cilju razmnoavanja.
U oba sluaja insekte moemo uhvatiti pomou mamaca ili
pomou specijalnih klopki u cilju unitavanja ili samo prouavanja.

4. Integralne mjere borbe

Integralne mjere borbe podrzumijevaju sve raspoloive mjere
borbe protiv tetnih umskih insekata. Cilj integralnih mjera borbe
je da pomou preventivnih mjera, ako one ne uspiju, onda
pomou direktnih mjera (mehanike fizike, biolole i hemijske)
svedemo tetoinu na odreeni procenat brojnosti pri kojoj ne
moe initi vee tete u satojini, a to manje remeenje
bioekoloke ravnotee u umi, uz tadovoljavajuu rentabilnost.
Integralne mjere borbe nisu konane, ve su promjenjlive u cilju
pronalaska novih rjeenja, rentabilnijih, efikasnijih i ekoloko
opravdanijih.
Vaan preduslov za uspjeh integralnih mjera borbe protiv
tetnih organizama je dobro razvijena Izvjetajno prognostika
sluba zatite uma, iji je zadatak da blagovremeno evidentira
promjene u insekatskim populacijama.
Takoe, preduslov je i dobro poznavanje bionomje tetoina i
visoka strunost ljudi koji se bave zatitom uma.
Program integralne zatite uma se formulie za svakog tetnog
insekta.
Na primjer, za suzbijanje gubara su propisane sljedee mjere:

30

- Od preventivnih mjera najvanije je dobro funkcionisanje

Izvjetajno prognostike slube (IDP)
- Od represivnih mjera koriste se mehaniko fizike, bioloke i
hemijske mjere.
- Mehaniko fizike sa satoje od:
a) sakupljanja i spaljivanja jajnih legala gubara
b)sakupljanja gusjenica
c) sakupljnanjem lutaka
d) unitavanjem leptira tromih enki tokom dana
- Bioloke mjere borbe se sastoje od suzbijanja gusjenica i
leptira biolokim insekticidima na bazi bakterije Bacillus
thuringiensis var. kurstaki. Takoe se koriste i repelnti izdvojene
hemijske materije iz lista jasena. U periodu rojenja, uma se
prska feromonom enke, pa mujaci ne uspijevaju da otkriju
svoje enke, zbog ega izostaje kopulacija.
- Hemijske mjere borbe se mogu primjeniti protiv gubara u
stadijumu jajeta i gusjenice. Za suzbijanje gubara u stadijumu
jajeta koriste se sredstav za zimsko prskanje na bazi mineralnih
ulja.
Suzbijanje gusjenica se moe vriti mikroniranjem biotehnikim
insekticidima na bazi diflubezurona, protiv gusjenica I i II
stupnja razvia.

31