Professional Documents
Culture Documents
ryzykiem
ISBN 978-83-6 1 5 2 0 - 1 8 -4
DO I: 10.1738 1 /2 0 1 5 .1
W ydawnictw o CN B O P -P I B
www.cnbop .pl
Pr ze g l d wy bra n yc h m e to d y k
Zarzdzanie ryzykiem
wojewdztwa i kraju.
P rze g l d w y b ra n ych me t od y k
Redakcja naukowa
bryg. dr in. Dariusz Wrblewski
Publikacja finansowana ze rodkw NCBR w ramach projektu nr O ROB 0016 03 002 pn. Zintegrowany
s y s t e m b u d o w y p l a n w z a r z d z a n i a k r y z y s o w e g o w o p a r c i u o n o w o c z e s n e t e c h n o l o g i e i n f o r m a t yc z n e
DOI: 10.17381/2015.1
ISBN 978-83-61520-18-4
DOI: 10.17381/2015.1
ISBN 978-83-61520-18-4
Spis treci
WYKORZYSTANE SPRAWOZDANIA Z BADA ...........................................................................16
SPIS OZNACZE .......................................................................................................................17
CZ I ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM ................................21
WPROWADZENIE .....................................................................................................................22
1. ZARZDZANIE RYZYKIEM WEDUG NORMY ISO 31000.......................................................26
1.1. Norma ISO 31000:2009 zakres i przeznaczenie .............................................................27
1.2. Zasady zarzdzania ryzykiem ............................................................................................30
1.3. Struktura ramowa zarzdzania ryzykiem .........................................................................32
1.4. Proces zarzdzania ryzykiem ............................................................................................37
1.5. Dokumentowanie zarzdzania ryzykiem ..........................................................................52
2. METODY WYKORZYSTYWANE W OCENIE RYZYKA ...............................................................55
2.1. Metoda, metodyka, metodologia.....................................................................................56
2.2. Analiza przyczyn i konsekwencji (cause and consequence analysis) ...............................62
2.3. Analiza przyczynowo skutkowa (cause and effect analysis) ..........................................64
2.4. Analiza warstw ochrony LOPA (layer protection analysis) ............................................67
2.5. Analiza drzewa decyzji (decision tree analysis) ................................................................69
2.6. Analiza drzewa bdw (fault tree analysis) .....................................................................71
2.7. Analiza drzewa zdarze (event tree analysis) ..................................................................73
2.8. Ocena niezawodnoci czowieka (human reliability analysis) ..........................................74
2.9. Analiza muchy (bow tie analysis) .....................................................................................77
2.10. Metoda konserwacji ukierunkowana na niezawodno RCM (reliability centred
maintenance) .....................................................................................................................79
2.11. Zapowied analizy SA (sneak analysis) i zapowied analizy obwodu SCA (sneak
circuit analysis) ..................................................................................................................81
2.12. Metoda SWIFT co jeli? (structured what if? technique) .........................................82
2.13. Analiza scenariuszowa (scenario analysis) .....................................................................83
2.14. Analiza wpywu na dziaalno BIA (business impact analysis) ...................................84
2.15. Matryca skutek/prawdopodobiestwo (consequence/probability matrix) ...................86
PODSUMOWANIE I WNIOSKI ..................................................................................................91
LITERATURA .............................................................................................................................99
CZ II ZARZDZANIE RYZYKIEM NA SZCZEBLU UE .......................................................... 103
WPROWADZENIE .................................................................................................................. 104
1. ZARZDZANIE RYZYKIEM POWODZIOWYM ..................................................................... 108
1.1. Wstpna ocena ryzyka powodziowego ......................................................................... 110
1.2. Mapy zagroenia powodziowego i mapy ryzyka ........................................................... 112
1.3. Plany zarzdzania ryzykiem powodziowym .................................................................. 113
2. KONTROLA ZAGROE POWANYMI AWARIAMI ZWIZANYMI Z SUBSTANCJAMI
NIEBEZPIECZNYMI Seveso III ............................................................................................. 115
3. ZARZDZANIE RYZYKIEM ZWIZANYM Z ELEKTROWNIAMI JDROWYMI TESTY
WYTRZYMAOCIOWE ......................................................................................................... 119
4. ZARZDZANIE RYZYKIEM W DZIEDZINIE ZDROWIA UE .................................................... 124
5. ZARZDZANIE RYZYKIEM NIELEGALNEJ IMIGRACJI FRONTEX ....................................... 129
6. PRZYKADOWE PROJEKTY BADAWCZE Z ZAKRESU OCENY RYZYKA ................................. 133
6.1. Kulturisk......................................................................................................................... 133
6.2. Matrix ............................................................................................................................ 135
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/2012/03
3
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/2012/03
5
Table of Contents
USE OF THE STUDY REPORT ....................................................................................................16
INDEX OF SYMBOLS .................................................................................................................17
PART I GENERAL ISSUES IN SCOPE OF RISK MANAGEMENT..................................................21
INTRODUCTION .......................................................................................................................24
1. RISK MANAGEMENT ACCORDING TO ISO 31000 ................................................................26
1.1. ISO 31000:2009 scope and purpose ..............................................................................27
1.2. Risk management principles ............................................................................................30
1.3. Framework for managing risk ..........................................................................................32
1.4. Risk management process ................................................................................................37
1.5. Evidencing of risk management .......................................................................................52
2. METHODS USED IN RISK ASSESSMENT ................................................................................55
2.1. Technique, methodology .................................................................................................56
2.2. Cause and consequence analysis .....................................................................................62
2.3. Cause and effect analysis .................................................................................................64
2.4. Layer Protection Analysis (LOPA) .....................................................................................67
2.5. Decision tree analysis .......................................................................................................69
2.6. Fault tree analysis.............................................................................................................71
2.7. Event tree analysis ...........................................................................................................73
2.8. Human reliability analysis.................................................................................................74
2.9. Bow tie analysis ................................................................................................................77
2.10. Reliability centred maintenance (RCM) .........................................................................79
2.11. Sneak analysis (SA) and Sneak circuit analysis (SCA) ......................................................81
2.12. Structured what if? technique ....................................................................................82
2.13. Scenario analysis ............................................................................................................83
2.14. Business impact analysis (BIA)........................................................................................84
2.15. Consequence/probability matrix ....................................................................................86
SUMMARY AND CONCLUSIONS ..............................................................................................95
REFERENCES ............................................................................................................................99
PART II RISK MANAGEMENT AT THE EU LEVEL ................................................................... 103
INTRODUCTION .................................................................................................................... 106
1. FLOOD RISK MANAGEMENT ............................................................................................. 108
1.1. Preliminary assessment of flood risk ............................................................................. 110
1.2. Flood hazards and flood risks maps .............................................................................. 112
1.3. Flood risk management plans ....................................................................................... 113
2. CONTROL OF HAZARDS OF SERIOUS FAILURES RELATED TO HAZARDOUS SUBSTANCES
Seveso III .............................................................................................................................. 115
3. RISK MANAGEMENT RELATED TO NUCLEAR PLANTS STRENGTH TESTS ....................... 119
4. RISK MANAGEMENT IN THE AREA OF EU HEALTH ........................................................... 124
5. RISK MANAGEMENT FOR ILLEGAL IMMIGRATION FRONTEX ........................................ 129
6. EXAMPLES OF RESEARCH PROJECTS FOR RISK ASSESSMENT ........................................... 133
6.1. Kulturisk......................................................................................................................... 133
6.2. Matrix ............................................................................................................................ 135
6.3. Catalyst .......................................................................................................................... 136
SUMMARY AND CONCLUSIONS ........................................................................................... 143
REFERENCES ......................................................................................................................... 148
PART III RISK MANAGEMENT IN SELECTED COUNTRIES ..................................................... 151
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/2012/03
6
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/2012/03
8
WPROWADZENIE
Szanowni Pastwo,
przed Pastwem pita ju publikacja pt. Zarzdzanie ryzykiem przegld
wybranych metodyk. Zawiera ona wyniki bada zespou Centrum Naukowo-Badawczego Ochrony Przeciwpoarowej im. Jzefa Tuliszkowskiego
Pastwowego Instytutu Badawczego uzyskane podczas realizacji projektu
Zintegrowany system budowy planw zarzdzania kryzysowego w oparciu
o nowoczesne technologie informatyczne. Projekt ten finansowany jest
przez Narodowe Centrum Bada i Rozwoju. Jego realizacja zostaa zaplanowana na lata 2012-2015, za wykonawc jest konsorcjum naukowoprzemysowe w skadzie:
1. Centrum Naukowo-Badawcze Ochrony Przeciwpoarowej im. Jzefa
Tuliszkowskiego Pastwowy Instytut Badawczy,
2. Akademia Obrony Narodowej Wydzia Bezpieczestwa Narodowego,
3. Szkoa Gwna Suby Poarniczej,
4. Zwizek Ochotniczych Stray Poarnych Rzeczypospolitej Polskiej,
5. Asseco Poland SA.
Zesp autorski w ramach bada dokona identyfikacji i analizy standardw i norm w zakresie zasad oraz wytycznych zarzdzania ryzykiem, metod
zarzdzania ryzykiem w procesie planowania cywilnego, metodyk oceny ryzyka i zagroe w przepisach prawa midzynarodowego i krajowego
z uwzgldnieniem prawa miejscowego oraz metodyk oceny ryzyka i zagroe
w normach i projektach norm z zakresu zarzdzania ryzykiem. Na potrzeby
opracowania tej monografii dokonano rwnie przegldu wybranych pozycji
literatury przedmiotu. Gwnym celem analizy powyszych zagadnie jest
dostarczenie specjalistom i organizacjom wdraajcym procesy zarzdzania
ryzykiem uniwersalnych modeli oraz dobrych praktyk i wskazwek do zastosowania, ze szczeglnym uwzgldnieniem wytycznych do planowania cywilnego w obszarze zarzdzania ryzykiem. Analiza opisanego materiau badawczego miaa da przegld najwaniejszych dokumentw normatywnych,
a take terminologii z zakresu zarzdzania ryzykiem przy zastosowaniu
kryterium uytecznoci dla projektu. Analizujc obcojzyczne dokumenty,
zesp autorski zdefiniowa problem waciwego zrozumienia i tumaczenia
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
9
WPROWADZENIE
WPROWADZENIE
Niemczech, Szwecji i Wielkiej Brytanii, a take sposobw identyfikacji zagroe na szczeblu krajowym, szacowania ryzyka ich wystpienia oraz ewaluacji.
Cz IV Zarzdzanie ryzykiem w RP zawiera opis metodyk i rozwiza
wykorzystujcych elementy zarzdzania ryzykiem w procesie planowania
cywilnego, zwizanych z ryzykiem powodziowym czy poarowym, a take
wystpujcych w kontroli zarzdczej. Opisana zostaa rwnie nowatorska
metodyka diagnozowania systemw reagowania PomRisc.
Dokumenty poddane badaniom w niniejszej publikacji wskazuj, e dziki
sprawnemu, efektywnemu, strategicznemu, zrwnowaonemu projektowaniu oraz planowaniu dziaa i rodkw, a take konkretnie zdefiniowanym
celom moliwe jest zapobieganie ryzyku oraz ograniczanie jego rozmiarw.
Wszystkie osoby zainteresowane pogbieniem wiedzy w tym zakresie zachcam rwnie do signicia do czterech pozycji prezentujcych wyniki
projektu: Planowanie cywilne w systemie zarzdzania kryzysowego (ISBN
978-83-61520-19-1), Wybrane zagadnienia z zakresu planowania cywilnego
w systemie zarzdzania kryzysowego RP (ISBN 978-83-61520-23-8), Przegld wybranych dokumentw normatywnych z zakresu zarzdzania kryzysowego i zarzdzania ryzykiem wraz z leksykonem (ISBN 978-83-61520-276), Zagadnienia oglne z zakresu zarzdzania ryzykiem i zarzdzania kryzysowego analiza wybranych przepisw (ISBN 978-83-61520-31-3), a take
kolejnych publikacji przygotowywanych w ramach tego projektu.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
11
WPROWADZENIE
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
12
INTRODUCTION
Dear Readers,
It is our pleasure to present you the fifth publication titled Risk Management A Review of the Selected Methodologies containing the selected
results of the studies led by Scientic and Research Centre for Fire Protection the National Research Institute, obtained during implementation of
the project titled Integrated system of creating emergency management
plans based on modern information technologies. The project is financed
by the National Centre for Research and Development, and its implementation has been planned for the years of 2012-2015, and the contractor is
a scientific and industrial consortium composed of:
1. Scientic and Research Centre for Fire Protection the National Research Institute;
2. National Defence University National Security Faculty;
3. The Main School of Fire Service;
4. The Association of Voluntary Fire Brigades of the Republic of Poland;
5. Asseco Poland S.A.
The team of authors has identified and analysed the following documents under the studies: standards and norms in the field of risk management principles and guidelines; risk management methods in a civil emergency planning process; risk and hazard assessment methodologies in international and national laws with consideration to the local law; risk and hazard assessment methodologies in risk management standards and draft
standards. Moreover, the selected thematic literature has been analysed for
the purpose of preparing the monograph. The principal aim of analysing the
above issues is to deliver universal models for specialists and organisations
implementing risk management processes, and also to furnish good practices and hints for use, with special regard to civil emergency planning guidelines in the field of risk management. The research material in question has
also been analysed in order to review the most essential normative documents, and also terminology in the field of risk management using project
usefulness evaluation criteria. When analysing documents in foreign languages, the authors team defined the problem of correct understanding
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
13
INTRODUCTION
and translation of terms, mainly due to the ambiguity of nomenclature resulting from the interchangeable usage of terms.
In order to avoid disambiguates occurring also in translated papers, the
authors have decided that the majority of terms would be based on the
standard ISO Guide 73:2009 Risk Management Vocabulary and that terminology would be harmonised. If the standard was not exhaustive for a given
definition, other recognised references were also used, e.g. knowledge from
vocabularies and literature.
Efficient communication in the scientific or practical field is dependent
on the usage of consistent terminology understandable for everyone, despite the fact that such terminology is conditioned by various experiences of
different countries, organisations or sectors of activity and industries, and
also by imperfect translation and the interchangeable use of terms. The
publication does not include a glossary, only an index of terms, referring the
reader to the explanation of basic terms in order to understand correctly the
issues discussed.
This publication is comprised of the four major parts:
Part I General issues in scope of risk management;
Part II Risk management at the EU level;
Part III Risk management in selected countries;
Part IV Risk management in the Republic of Poland.
The first part Risk management according to ISO 31000 presents
the needs and benefits associated with a system-based approach to risk
management based on the study of the standard ISO 31000:2009 and describes selected methods which can be potentially used in the risk assessment process, also under civil emergency planning.
Part II Risk management at the EU level presents the results of an analysis of risk assessment methodologies for particular types of hazards referring to the selected activities of the European Union. Five areas and three
examples of research projects in scope of risk assessment were subject to
literature studies.
Part III Risk management in selected countries analyses the risk assessment methodologies applied in Australia, Ireland, Germany, Sweden,
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
14
INTRODUCTION
the Great Britain and solutions related to hazard identification at the national level, to estimation of their occurrence risk, as well as evaluation.
Part IV Risk management in the Republic of Poland describes a number
of methodologies and solutions using risk management elements in a civil
emergency planning process, associated with the flood or fire risk, and also
those occurring in governance control. An innovative methodology of diagnosing the PomRisc response systems was also described.
The documents subject to the studies in this publication in scope of risk
management indicate that there is a chance to prevent and mitigate a risk
owing to the effective, efficient, strategic and sustainable programming and
planning of measures and resources, as well as precisely defined objectives.
Therefore, all the persons interested in broadening the knowledge of
the topics discussed are encouraged to familiarise themselves with the four
publications presenting the projects outcomes, i.e. Civil Emergency Planning in the Emergency Management System (ISBN 978-83-61520-19-1),
Selected aspects in scope of civil emergency planning in the emergency
management system of the Republic of Poland (ISBN 978-83-61520-23-8),
A review of selected normative documents in scope of emergency management and risk management with a lexicon (ISBN 978-83-61520-27-6)
and General aspects of risk management and emergency management
analysis of selected regulations (ISBN 978-83-61520-31-3), and also the
future publications being prepared under the implemented project.
Wishing you interesting reading, I invite you also to visit our websites:
http://czytelnia.cnbop.pl,
http://www.cnbop.pl/pl/wydawnictwa/ksiazki,
http://www.cnbop.pl/pl/wydawnictwa/standardy,
where, I hope, you will find other interesting source materials concerning
emergency management, rescue service, risk management and planning.
With kind regards
Dariusz Wrblewski, Brig. PhD
Project Manager
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
15
SPIS OZNACZE
SPIS OZNACZE
ALARP (ang. As Low As Reasonably Practicable) tak niskie, jak to praktycznie
moliwe
BCP (ang. Business Continuity Planning) planowanie cigoci dziaania
BSI (ang. British Standards Institution) Brytyjski Krajowy Komitet
Normalizacyjny
CEN (fr. Comit Europen de Normalisation) Europejski Komitet
Normalizacyjny
CFD (ang. Computational Fluid Dynamics) obliczeniowa mechanika pynw
CIRAM (ang. Common Integrated Risk Analysis Model) wsplny zintegrowany
model analizy ryzyka
COSO (ang. Committee of Sponsoring Organizations of the Treadway
Commission) Komitet Organizacji Sponsorujcych Komisj Treadwaya
CSA (ang. Canadian Standards Association) Kanadyjskie Stowarzyszenie
Normalizacyjne
CWFS (ang. Centre of World Fire Statistics) wiatowe Centrum Statystyki
Poarw
DG (ang. Directorate-General) Dyrekcja Generalna
DG ECHO (ang. Directorate-General for Humanitarian Aid and Civil Protection)
Dyrekcja Generalna ds. Pomocy Humanitarnej i Ochrony Ludnoci
DG SANCO (fr. Direction Gnrale de la Sant et des Consommateurs)
Dyrekcja Generalna ds. Zdrowia i Konsumentw
ECDC (ang. European Centre for Disease Prevention and Control) Europejskie
Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorb
EFSA (ang. European Food Safety Authority) Europejski Urzd ds.
Bezpieczestwa ywnoci
ENSREG (ang. European Nuclear Safety Regulators Group) Europejska Grupa
Organw Regulacyjnych ds. Bezpieczestwa Jdrowego
EUROPOL (ang. European Police Office) Europejski Urzd Policji
FERMA (ang. Federation of European Risk Management Associations)
Federacja Europejskich Stowarzysze Zarzdzania Ryzykiem
FRONTEX (od fr. Frontires extrieures) Europejska Agencja Zarzdzania
Wspprac Operacyjn na Granicach Zewntrznych
IK infrastruktura krytyczna
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
17
SPIS OZNACZE
SPIS OZNACZE
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
19
CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU
ZARZDZANIA RYZYKIEM
PART I
GENERAL ISSUES IN SCOPE
OF RISK MANAGEMENT
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
21
CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM
WPROWADZENIE
W licznych opracowaniach powiconych ostatniemu kryzysowi finansowemu stawia si diagnoz, e zosta on spowodowany niedoskonaoci zarzdzania ryzykiem1. Analitycy sugeruj rwnie, e zbyt ulgowo podchodzono do obszaru tzw. ryzyka reliktowego2. Niezalenie od rde tego kryzysu, w zakresie
zarzdzania ryzykiem wdroonych zostao wiele dziaa naprawczych.
W 2009 r. wprowadzono zasady zarzdzania ryzykiem i opracowano przewodnik po nowych standardach.
Punktem wyjcia byo stwierdzenie, e niepodejmowanie ryzyka nie prowadzi do sukcesw ani nie jest drog wiodc do postpu, ale z drugiej strony
nadmierne ryzyko moe zadziaa z podobnym skutkiem. Przede wszystkim
uznano wic, e skuteczno zarzdzania ryzykiem zaley od jego waciwej
oceny. Ryzyko nie moe by ani przeszacowane, ani niedoszacowane. Nowe
normy dotyczce zarzdzania ryzykiem to rezultat prac zespou ekspertw z 28
krajw ze wszystkich kontynentw. Odbyo si wiele spotka, sucych wymianie myli i dowiadcze. Organizowane byy w rnych krajach, gromadziy
od 40 do 60 delegatw. W spotkaniach tych uczestniczya zawsze grupa staa,
czuwajca nad koordynacj i kontynuacj prac. Prace tego zespou byy wspierane przez narodowe zespoy zarzdzania ryzykiem, w Polsce np. przez POLRISK.
Wynikiem prac ekspertw w takiej formule by peen kompromis w postaci
nowej normy, zalecanej do zaadaptowania w kadych uwarunkowaniach. Norma ISO 31000:20093 jest zestawem zasad, ram i procesw do zastosowania
w kadej organizacji w zakresie zarzdzania ryzykiem i szerzej zarzdzania
kryzysowego. Nie daje gotowych rozwiza, ale komponenty zarzdzania ryzy1
Wnioski wypywajce z kryzysu finansowego z perspektywy nadzorczej, prezentacja ze spotkania szefw bankw dziaajcych w Polsce z kierownictwem UKNF (Warszawa, 25 lutego 2011)
[dok. elektr.], http://www.knf.gov.pl/Images/Wnioski_wyplywajace_z_kryzysu_tcm75-25681.pdf
[dostp 9 czerwca 2013].
2
Ryzyko reliktowe (rezydualne, szcztkowe) [ang. residual risk] pozostajce po zastosowaniu
dziaa okrelonych w postpowaniu z ryzykiem. rdo: ISO Guide 73:2009 Risk Managment
Vocabulary, definicja 3.8.1.6. Patrz szerzej: D. Wrblewski (red. nauk.), Przegld wybranych
dokumentw normatywnych z zakresu zarzdzania kryzysowego i zarzdzania ryzykiem wraz
z leksykonem, CNBOP-PIB, Jzefw 2014, s. 174.
3
Wersja polska normy: PN-ISO 31000:2012 Zarzdzanie ryzykiem. Zasady i wytyczne.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
22
CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
23
CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM
INTRODUCTION
A diagnosis is formulated in numerous publications devoted to the last financial crisis that it had been caused by imperfect risk management4. It is also
implied that an approach to the area of a so-called residual risk5 had been
treated too leniently. The case was approached seriously and independently of
the sources of the crisis, an attempt was made to make many improvements in
scope of risk management. Principles and a guideline for new risk management
standards were introduced in 2009. A starting point was to admit that failure to
take risks does not lead to successes nor ensures any progress, but on the other hand, similar consequences may occur if an excessive risk is taken. Many
principles of such an activity were therefore formulated. First of all it was found
that the effectiveness of risk management depends on an appropriate risk assessment. Such a risk cannot be either overestimated or underrated. The new
standards of risk management are an outcome of the work of a team of experts
from 28 countries from all continents. Numerous meetings of such experts
were organised and the exchange of thoughts and experiences in many countries, collecting each time from 40 to 60 delegates. A constant group, being
a leading body for coordination and continuation of the teams works, was always taking part in such meetings. The teams works were supported by national risk management teams, for example by POLRISK in Poland.
As a result of such a framework of the experts activity, a full compromise
was reached in the form of a new standard recommended for adaptation in any
conditions. The standard, ISO 31000:20096, is a group of principles, framework
and processes for use by any organisation in scope of risk management and,
more broadly, emergency management. It does not provide ready solutions,
Conclusions drawn from the financial crisis from the management perspective, a presentation
from a meeting of the heads of the banks operating in Poland with the management of the
Polish Financial Supervision Authority UKNF (Warsaw, 25 February 2011).
5
Residual risk a risk remaining after application of actions specified in a risk management
procedures. Reference: ISO Guide 73:2009 Risk Management Vocabulary, definitions 3.8.1.6.
See more: D. Wrblewski, (scientific edit.), A review of selected normative documents in scope
of emergency management and risk management with a lexicon, CNBOP-PIB, Jzefw 2014,
p. 174.
6
The Polish version of the standard: PN-ISO 31000:2012 Risk Management. Principles and Guidelines.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
24
CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
25
CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM
Zarzdzanie ryzykiem skoordynowane dziaania dotyczce kierowania i nadzorowania organizacj w odniesieniu do ryzyka. rdo: ISO Guide 73:2009, definicja 2.1.
8
Kultura organizacyjna normy spoeczne i systemy wartoci stymulujce pracownikw, waciwy klimat organizacyjny, sposb zarzdzania, podzielane znaczenia i symbole, schematy
poznawcze, wymogi zachowania. rdo: B. Nogalski, Kultura organizacyjna. Duch organizacji,
Oficyna Wydawnicza Orodka Postpu Organizacyjnego, Bydgoszcz 1998, s. 105. To take: system wzorw mylenia i dziaania, ktre s utrwalone w rodowisku spoecznym organizacji
i maj znaczenie dla realizacji jej formalnych celw. rdo: Cz. Sikorski, Kultura organizacyjna,
C.H. Beck, Warszawa 2002, s. 4.
9
Cel strategiczny okrelony podmiotowo i przedmiotowo przyszy, podany przez organizacj stan rzeczy, bdcy rezultatem interakcji aprobowanych przez wikszo jej czonkw co do
interesw uznawanych za majce istotne znaczenie w odniesieniu do warunkw wystpujcych
w otoczeniu, przewidywany do osignicia w duszej perspektywie czasowej. rdo: Sownik
terminw z zakresu bezpieczestwa narodowego, AON, Warszawa 2008, s. 25.
10
Cele taktyczne i operacyjne cele taktyczne dotycz czci organizacji lub przedsibiorstwa
znajdujcej si powyej jednostki, np. dziaw, wydziaw itp., cele operacyjne dotycz zawsze
pojedynczych osb. Cele taktyczne i operacyjne s uzgadniane lub ustalane w sposb wicy
na okres jednego roku i formuowane zgodnie z kryteriami jakoci. rdo: P. Maas, Wiedza
praktyczna: Zarzdzanie poprzez cele, wyd. Verlag Dashofer, Warszawa 2004, s. 4-5 [dok.
elektr.], http://www.dashofer.pl/przyklady/ED-ZPC.pdf [dostp 14 marca 2015].
11
A Risk Management Standard, IRM 2002, s. 2.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
26
CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
27
CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM
14
Postpowanie z ryzykiem proces modyfikacji ryzyka m.in. poprzez unikanie ryzyka, podjcie
lub zwikszenie ryzyka, usunicie rda ryzyka, zmian nastpstw, dzielenie ryzyka, retencj
ryzyka. rdo: ISO Guide 73:2009, definicja 3.8.1.
15
AS/NZS ISO 31000:2009 Risk Management Principles and Guidelines, Australian Government, August 2010, Fact Sheet, s. 1 [dok. elektr.], http://www.finance.gov.au/sites/default/
files/COV_216905_Risk_Management_Fact_Sheet_FA3_23082010_0.pdf [dostp 11 czerwca
2013].
16
Ryzyko wpyw niepewnoci na cele. rdo: ISO Guide 73:2009, definicja 1.1. Patrz szerzej:
D. Wrblewski, (red. nauk.), Przegld wybranych dokumentw normatywnych z zakresu zarzdzania kryzysowego i zarzdzania ryzykiem wraz z leksykonem, CNBOP-PIB, Jzefw 2014,
s. 173.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
28
CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM
17
Ocena ryzyka caociowy proces identyfikacji ryzyka, analizy ryzyka oraz ewaluacji ryzyka.
rdo: ISO Guide 73:2009, definicja 3.4.1. Patrz szerzej: D. Wrblewski (red. nauk.), Przegld
wybranych dokumentw normatywnych z zakresu zarzdzania kryzysowego i zarzdzania ryzykiem wraz z leksykonem, CNBOP-PIB, Jzefw 2014, s. 161.
18
http://www.pbsg.pl/wiadomosci/analiza-ryzyka/iso-31000-pbsg.html, dostp: czerwiec 2013.
19
D. Wrblewski, B. Poe, Teoria i praktyka zarzdzania ryzykiem normy a regulacje w prawie miejscowym, w: D. Majchrzak (red.), Zarzdzanie kryzysowe w wymiarze lokalnym. Organizacja, procedury, organy i instytucje, AON, Warszawa 2014, s. 198-199.
20
Patrz: ograniczanie ryzyka, s. 157.
21
Konsekwencje rezultat zdarzenia majcy wpyw na cele. rdo: ISO Guide 73:2009, definicja 3.6.1.3.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
29
CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM
ZASADY
Upowanienie
i zaangaowanie
(4.2)
Ustalenie kontekstu
Ocena ryzyka
Projektowanie struktury
ramowej zarzdzania ryzykiem
Cige doskonalenie
struktury
ramowej
Wdraanie
zarzdzania ryzykiem
Identyfikacja
ryzyka
Analiza ryzyka
Ewaluacja
ryzyka
Monitorowanie i przegld
Tworzy warto
Jest integraln
czci procesw
w organizacji
Jest elementem
podejmowania
decyzji
Jednoznacznie
odnosi si do niepewnoci
Jest systematyczne, ustrukturyzowane oraz terminowe
Wykorzystuje
najlepsze dostpne informacje
Jest dopasowane
Bierze pod uwag
czynniki ludzkie i
kulturowe
Jest przejrzyste i
caociowe
Jest dynamiczne,
iteracyjne i reaguje na zmiany
Uatwia cige
doskonalenie organizacji
Komunikacja i konsultacje
Postpowanie
z ryzykiem
Monitorowanie
i przegld struktury
ramowej
STRUKTURA
RAMOWA
ss
PROCES
22
CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM
D. Wrblewski, B. Poe, Teoria i praktyka zarzdzania ryzykiem normy a regulacje w prawie miejscowym, w: D. Majchrzak (red.), Zarzdzanie kryzysowe w wymiarze lokalnym. Organizacja, procedury, organy i instytucje, AON, Warszawa 2014, s. 200-201.
24
PN-ISO 31000:2012 Zarzdzanie ryzykiem. Zasady i wytyczne, s. 27-29.
25
Ustalenie kontekstu definiowanie zewntrznych i wewntrznych parametrw, ktre powinny by uwzgldniane podczas zarzdzania ryzykiem, jak rwnie podczas okrelania zakresu
i kryteriw ryzyka dla polityki zarzdzania ryzykiem. rdo: ISO Guide 73:2009, definicja 3.3.1.
26
Analiza ryzyka proces dcy do poznania charakteru ryzyka oraz okrelenia poziomu ryzyka. rdo: ISO Guide 73:2009, definicja 3.6.1.
27
D. Wrblewski, B. Poe, Teoria i praktyka zarzdzania ryzykiem normy a regulacje w prawie miejscowym, w: D. Majchrzak (red.), Zarzdzanie kryzysowe w wymiarze lokalnym. Organizacja, procedury, organy i instytucje, AON, Warszawa 2014, s. 201.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
31
CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM
zachowa ludzkich czy lokalnych zwyczajw moe stanowi powane ograniczenie dla procesu zarzdzania ryzykiem. Po dziewite bardzo wanym elementem zarzdzania ryzykiem jest umoliwienie jego identyfikacji w dowolnym
momencie przez kadego z pracownikw wskazanego jako waciciel ryzyka28,
poniewa poszczeglni decydenci mog nie by wiadomi niektrych ryzyk wystpujcych w organizacji. Zwiksza to skuteczno podejmowanych dziaa,
a tym samym jako funkcjonowania caej organizacji29. Po dziesite zarzdzanie ryzykiem powinno by przejrzyste i caociowe. Po jedenaste w normie
podkrela si znaczenie wdraania strategii doskonalenia dojrzaoci zarzdzania ryzykiem, przy czym istotnym elementem jest zespolenie tego procesu
z pozostaymi aspektami zarzdzania organizacj.
1.3. Struktura ramowa zarzdzania ryzykiem30
Ramy zarzdzania ryzykiem okrelone zostay poprzez pi atrybutw31:
1. pen akceptacj odpowiedzialnoci za wasne ryzyko oraz doskonalenie
wszechstronnej kontroli i strategii postpowania z ryzykiem,
2. zwikszenie nacisku na doskonalenie zarzdzania ryzykiem konieczne
jest opracowanie zestawu celw i przedsiwzi, a nastpnie analizowanie i doskonalenie procesw odpowiednio do potrzeb (oznacza to
zobowizanie do prowadzenia przegldw i modyfikowania systemu,
zasobw i zdolnoci zapewniajcych permanentne doskonalenie),
28
CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM
32
Tame.
Strategia oznacza logicznie skonstruowany plan lub metod osignicia celw, szczeglnie
w dugim okresie. rdo: PN-ISO 9004:2009 Zarzdzanie ukierunkowane na trway sukces organizacji. Podejcie wykorzystujce zarzdzanie jakoci, s. 17.
34
Polityka og zamierze i ukierunkowanie organizacji odnoszce si do caoksztatu lub
okrelonego aspektu dziaalnoci organizacji. Na podstawie: PN-ISO 9000:2006 System zarzdzania jakoci. Podstawy i terminologia, s. 27; Polityka zarzdzania ryzykiem deklaracja dotyczca ogu zamierze i ukierunkowania organizacji odnoszcych si do zarzdzania ryzykiem.
rdo: ISO Guide 73:2009 Risk Management. Vocabulary, definicja 2.1.2.
33
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
33
CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM
Upowanienie i zaangaowanie
Cige doskonalenie
struktury ramowej
35
CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM
wszystkim na poziomie strategicznego planowania polityki organizacji i zawiera si midzy innymi w procesach:
1. definiowania i zatwierdzania polityki zarzdzania ryzykiem,
2. zapewnienia spjnoci kultury organizacyjnej i polityki zarzdzania ryzykiem,
3. okrelania wskanikw wynikw zarzdzania ryzykiem, ktre s spjne
ze wskanikami rozwoju organizacji37,
4. dostosowania celw zarzdzania ryzykiem do celw i strategii organizacji,
5. zapewnienia zgodnoci zarzdzania ryzykiem z przepisami prawa i wymaganiami regulacyjnymi,
6. zagwarantowania zasobw niezbdnych do zarzdzania ryzykiem,
7. cigej weryfikacji, czy struktura ramowa zarzdzania ryzykiem pozostaje waciwa38.
Wczenie si kierownictwa organizacji w proces projektowania struktury jest
warunkiem koniecznym przystpienia do programowania struktury ramowej
ale nie jedynym. Kolejny warunek, ktry powinien zosta speniony, to opis
rodowiska organizacji (analiza kontekstu zewntrznego) oraz jej wntrza (kontekst wewntrzny) w normie okrelany jako zrozumienie organizacji i jej kontekstu39. Dokonujc analizy rodowiska zewntrznego organizacji, naley wzi
pod uwag midzy innymi otoczenie spoeczne i kulturowe, polityczne i prawne, a take czynniki determinujce jej cele. Podczas analizy uwarunkowa wewntrznych organizacji naley posikowa si wiedz z zakresu: adu organiza-
37
CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM
cyjnego40 i struktury organizacyjnej, celw i strategii ich osignicia, si i rodkw dostpnych w organizacji, systemw informacyjnych, sposobw zarzdzania informacj i podejmowania decyzji, a take norm, standardw, wytycznych
i pragmatyk dziaania organizacji41.
Elementem ustalania zasad dotyczcych struktury zarzdzania ryzykiem jest
ustanowienie polityki zarzdzania ryzykiem. Polityka ta jest swego rodzaju deklaracj, ktra powinna uzasadnia, dlaczego organizacja podejmuje si kontrolowania swojego ryzyka i zarzdzania nim oraz wskazywa zalenoci pomidzy
misj organizacji i jej celami a samym procesem. Ponadto norma wskazuje, e
naley zapewni dostpno zasobw niezbdnych do ograniczania skutkw
ryzyka, a take okreli zasady przygotowywania okresowych przegldw polityki (wcznie z propozycjami jej doskonalenia) oraz raportowania42.
Powysze zasady powinny zosta uzupenione poprzez wprowadzenie
w organizacji odpowiedzialnoci za poszczeglne ryzyka poprzez przypisanie jej
konkretnym czonkom instytucji43, uwzgldnienie przyjtych norm we wszystkich procesach i procedurach organizacji oraz ustalenie waciwych sposobw
komunikacji wewntrz organizacji i komunikowania si jej ze rodowiskiem
zewntrznym.
Aby mona byo zrealizowa zaprezentowane powyej procesy, organizacja
musi zapewni zasoby adekwatne do ich potrzeb. Przygotowujc niezbdne
rodki, powinno si zwrci uwag na personel i jego dowiadczenie, metody
i narzdzia zarzdzania ju obowizujce w organizacji oraz systemy szkolenia
i zarzdzania wiedz. Naley pamita, e zasoby powinny by zagwarantowane
dla kadego etapu procesu zarzdzania ryzykiem44.
40
CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM
Kolejnym krokiem po zaprojektowaniu struktury jest jej wdroenie oraz cige monitorowanie45 i przegld46. Podczas wdraania struktury ramowej ISO
zaleca midzy innymi:
1. okrelenie harmonogramu i strategii wdraania struktury ramowej,
2. respektowanie wymaga formalnych (w tym prawnych),
3. organizowanie szkole i kampanii informacyjnych,
4. stworzenie mechanizmw gwarantujcych skuteczne informowanie
otoczenia o adekwatnoci struktury ramowej.
Monitorowanie opiera si na weryfikacji wynikw zarzdzania ryzykiem poprzez odniesienie do okrelonych w tym celu wskanikw, analizie sposobu
realizacji planu zarzdzaniem ryzykiem oraz adekwatnoci struktury ramowej,
planu i polityki do wewntrznego i zewntrznego kontekstu organizacji. To wanie monitorowanie umoliwia cige doskonalenie kultury zarzdzania ryzykiem47.
1.4. Proces zarzdzania ryzykiem
Zgodnie z midzynarodowymi normami proces zarzdzania ryzykiem sprowadza si do: oceny ryzyka w tym jego identyfikacji, analizy i ewaluacji48, podejmowania decyzji, postpowania z ryzykiem, monitoringu i przegldu. Proces
ten dotyczy kadego ryzyka i musi by integraln czci dziaa organizacji
w praktyce, musi mie wykonawc, ktry potrafi zapewni waciwe metody
i narzdzia jego wdroenia. Zarzdzanie ryzykiem nie polega tylko na zestawieniu listy zagroe i podejmowanych dziaa. Wymaga powanego podejcia do
45
CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM
oceny ryzyka, ktre jest zbiorem wielu czynnoci, midzy innymi identyfikacji,
analizy i ewaluacji ryzyka. To systemowe ujcie caego przedsiwzicia, wymagajce odpowiednio zaplanowanej strategii.
Strategie zarzdzania ryzykiem zapewniaj rwnowag celw i caego zakresu aktywnoci zabezpieczajcych ich osiganie. Rwnowaga ta jest moliwa do
osignicia tylko wtedy, jeeli:
1. waciwie sprecyzuje si cel (bd cele),
2. dysponuje si zrozumiaym i przejrzystym procesem planowania,
3. stworzy si adekwatn do wymogw struktur organizacyjn,
4. zapewni si przejrzyste rozpisanie rl (przygotowanych) czonkw organizacji.
Strategia zarzdzania ryzykiem wymaga z jednej strony uczciwoci, terminowoci, wiarygodnoci i wystarczalnoci informacji, a z drugiej: wiedzy, dowiadczenia, znajomoci otoczenia, kompetencji formalnych, zakresu odpowiedzialnoci, dokadnie sprecyzowanego miejsca w procesie decyzyjnym. Punktem wyjcia dla zarzdzania ryzykiem jest sprecyzowanie celu i to cel okrela
metodyk49 zarzdzania ryzykiem, a nie odwrotnie.
Zarzdzanie ryzykiem to proces lecy w kompetencji dyrekcji, zarzdu, menederw i personelu, desygnowanych do identyfikacji ryzyka i zajmujcych si
zestawieniem strategii dziaa organizacji, ktre mog wpyn pozytywnie lub
negatywnie na procesy funkcjonowania organizacji oraz majc na wzgldzie
osignicie celu zabezpieczenie organizacji przed ryzykiem wyszym ni akceptowalne50. Zarzdzanie ryzykiem to rwnie ograniczanie niepewnoci
i moliwo sprostania jej.
49
CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM
CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM
CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM
USTALENIE KONTEKSTU
- zewntrznego
- wewntrznego
- procesu zarzdzania ryzykiem
- doskonalenia kryteriw ryzyka
OCENA
Monitoring ryzyka
Okrelenie
Okrelenie
prawdopodobiestwa
konsekwencji
EWALUACJA RYZYKA
- porwnanie w zakresie
kryteriw
- identyfikacja i ocena opcji
- decydowanie w zakresie
reagowania
- ustalenie priorytetw
M O N I T O R I N G I P R Z E G L D
ANALIZA RYZYKA
R Y Z Y K A
K O M U N I K A C J A I K O N S U L T A C J E
IDENTYFIKACJA RYZYKA
POSTPOWANIE Z RYZYKIEM
- selekcja opcji postpowania
z ryzykiem
- opracowanie i wdroenie planw
postpowania z ryzykiem
58
rdo: K. W. Knight, The New Standard For Risk Management, materia przygotowany na
Midzynarodow Konferencj Stowarzyszenia Zarzdzania Ryzykiem POLRISK, 8 czerwca
2010 r., Warszawa.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
41
CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM
59
Interesariusz (ang. stakeholder) osoba, grupa osb lub organizacja wpywajca, na ktr
mog wpywa lub ktra jest przekonana, e mog na ni wpyn podejmowane decyzje
i zdarzenia. rdo: CAN/CSA-Q850-97 (2009) Risk Management: Guidelines for Decisionmakers.
60
Patrz szerzej: PN-ISO 31000:2012 Zarzdzanie ryzykiem. Zasady i wytyczne, s. 43-47.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
42
CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM
61
D. Wrblewski, B. Poe, Teoria i praktyka zarzdzania ryzykiem normy a regulacje w prawie miejscowym, w: D. Majchrzak (red.), Zarzdzanie kryzysowe w wymiarze lokalnym. Organizacja, procedury, organy i instytucje, AON, Warszawa 2014, s. 205-206.
62
Opracowanie wasne na podstawie: PN-ISO 31000:2012 Zarzdzanie ryzykiem. Zasady
i wytyczne, s. 47.
63
Prawdopodobiestwo moliwo, szansa wystpienia zdarzenia. rdo: ISO Guide 73:2009
Risk Management Vocabulary, definicja 3.6.1.1.
64
Patrz: definicja na s. 38.
65
Patrz: definicja na s. 39.
66
Akceptowany poziom ryzyka jest wartoci umown. Stanowi rezultat oceny ryzyka, ktra
obejmuje porwnanie poziomu ryzyka zidentyfikowanego w procesie analizy z przyjtymi kryteriami. Ocenia si, czy oczekiwane ryzyko mieci si w granicach akceptacji lub tolerancji, czy
te jest poza tymi granicami. Kade ryzyko, ktrego warto wykracza poza poziom akceptowany, ale znajduje si jeszcze w granicach tolerancji, powinno wzmc czujno i uruchomi dziaania majce na celu jego monitorowanie, kontrol i mechanizmy jego redukowania. Zanim jednak podejmie si jakiekolwiek dziaania, naley oceni skuteczno monitoringu, wiarygodno
informacji, poprawno analizy, moliwe straty lub korzyci wystpienia ryzyka, przewidywane
nakady jego redukcji i ekonomiczno caego przedsiwzicia. rdo: J. Gobiewski, Zarzdzanie kryzysowe w wietle wymogw bezpieczestwa, Krakw 2011, s. 120 i 121.
67
Kompetencje wykazana zdolno stosowania wiedzy i umiejtnoci. rdo: PN-EN ISO
9000:2006 Systemy zarzdzania jakoci. Podstawy i terminologia. Kompetencje zdolno do
stosowania wiedzy i umiejtnoci do osigania zamierzonych wynikw. rdo: PN-EN ISO/IEC
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
43
CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM
CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM
72
CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM
Agregacja ryzyka opis zestawu ryzyk. rdo: opracowanie autorskie w ramach realizacji
projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania kryzysowego w oparciu
o nowoczesne technologie informatyczne.
75
Strategia postpowania z ryzykiem teoria i praktyka dziaania, ukierunkowana na osignicie zaoonych celw dugofalowych w ramach procesu modyfikacji ryzyka. rdo: opracowanie wasne na podstawie Sownik terminw z zakresu bezpieczestwa narodowego, Myl Wojskowa 6/2002, Bellona 2002 oraz ISO Guide 73:2009, definicja 3.8.1.
76
Metoda postpowania z ryzykiem sposb modyfikacji ryzyka, do ktrego mona zaliczy
m.in.: unikanie ryzyka, podjcie lub zwikszenie ryzyka, usunicie rda ryzyka, zmian nastpstw, dzielenie ryzyka, retencj ryzyka. rdo: opracowanie wasne na podstawie ISO Guide
73:2009, definicja 3.8.1.
77
D. Wrblewski, B. Poe, Teoria i praktyka zarzdzania ryzykiem normy a regulacje w prawie miejscowym, w: D. Majchrzak (red.), Zarzdzanie kryzysowe w wymiarze lokalnym. Organizacja, procedury, organy i instytucje, AON, Warszawa 2014, s. 206.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
46
CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM
poza tymi granicami. Ryzyko akceptowane nie wymaga szczeglnej uwagi (dziaania codzienne), a ryzyko w granicach tolerancji powinno ju wzmocni czujno i uruchomi dziaania majce na celu jego monitorowanie, kontrol i mechanizmy jego redukowania. Tolerancja w sprawach ryzyka nie jest akceptacj
zaistniaego stanu rzeczy i wymaga reakcji. Zanim jednak podejmie si jakiekolwiek dziaania, ocenia si skuteczno monitoringu, wiarygodno informacji, kompetencje personelu, poprawno analizy, moliwe straty lub korzyci
wynikajce z wystpienia ryzyka, przewidywane nakady na jego redukcj
i ekonomiczno caego przedsiwzicia.
Im wyszy poziom ryzyka, tym wicej wymaga ono uwagi przygotowania
moliwych do wdroenia specjalnych programw je eliminujcych lub redukujcych, wdroenia procesu i zakresu dziaa sprowadzajcych ryzyko do poziomu tolerancji lub akceptacji, w zalenoci od koniecznoci zrwnowaenia kosztw skutkw i nakadw w zakresie przyjtych kryteriw. Kryteria powinny wynika z gotowoci organizacji, przy czym zdolno organizacji do sprostania ryzyku zaley od jej personelu i parametrw: rozmiaru, struktury, wyposaenia,
moliwoci finansowych, profesjonalnego podejcia oraz wraliwoci i odpornoci na przewidywane ryzyko.
Fundamentalnym wymogiem jest skupienie si na sprowadzeniu ryzyka do
poziomu akceptowanego. Nie zawsze bdzie to moliwe w pewnych okolicznociach mog wystpi czynniki usprawiedliwiajce tolerancj ryzyka powyej
poziomu akceptacji. Nale do nich nastpujce przypadki:
1. moliwoci organizacji przewyszaj potrzeby w zakresie sprostania ryzyku akceptowalnemu i mona okresowo pozwoli sobie na zwikszenie
ryzyka by wykorzysta okolicznoci stanowice szans dla organizacji,
2. poziom ryzyka poza granicami akceptacji jest na tyle niski, e nie wymaga specjalnego traktowania ani specjalnych programw mieszczcych
si w granicach dostpnych zasobw,
3. ryzyko jest niesprecyzowane i nie mieci si w zakresie monitoringu organizacji,
4. koszty zajcia si ryzykiem i jego redukcj, wcznie z kosztami ubezpiecze i zabezpiecze, s niewspmierne do moliwych korzyci; jedyn
opcj w dziaaniu moe by tolerancja ryzyka nieznacznie przekraczajcego granice akceptacji.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
47
CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM
78
Rejestr ryzyk (ang. risk register) wykaz informacji o zidentyfikowanych ryzykach. rdo: ISO
Guide 73:2009 Risk Managment Vocabulary, definicja 3.8.2.4. Patrz szerzej: D. Wrblewski
(red. nauk.), Przegld wybranych dokumentw normatywnych z zakresu zarzdzania kryzysowego i zarzdzania ryzykiem wraz z leksykonem, CNBOP-PIB, Jzefw 2014, s. 172.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
48
CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM
Ocena ryzyka warunkuje sposb postpowania z ryzykiem. Sposoby te zdefiniowane w normie to81:
1. unikanie ryzyka poprzez decyzj o nierozpoczynaniu lub niekontynuowaniu dziaa powodujcych ryzyko,
79
Zdarzenie wystpienie lub zmiana okrelonego stanu rzeczy, ktry moe wystpi jeden raz
bd wielokrotnie i moe mie wiele przyczyn. rdo: opracowanie autorskie w ramach realizacji projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania kryzysowego w oparciu
o nowoczesne technologie informatyczne.
80
rdo: K. W. Knight, The New Standard for Risk Management, materia przygotowany na
Midzynarodow Konferencj Stowarzyszenia Zarzdzania Ryzykiem POLRISK, 8 czerwca
2010 r., Warszawa.
81
PN-ISO 31000:2012 Zarzdzanie ryzykiem. Zasady i wytyczne, s. 51.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
49
CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM
2.
3.
4.
5.
6.
82
D. Wrblewski, B. Poe, Teoria i praktyka zarzdzania ryzykiem normy a regulacje w prawie miejscowym, w: D. Majchrzak (red.), Zarzdzanie kryzysowe w wymiarze lokalnym. Organizacja, procedury, organy i instytucje, AON, Warszawa 2014, s. 207.
83
PN-ISO 31000:2012 Zarzdzanie ryzykiem. Zasady i wytyczne, s. 53.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
50
CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM
czeniu, nie zapobiega zagroeniom, nie eliminuje ani nie ogranicza ryzyka, ale
zapewnia informacje i jest podstaw do prowadzenia dziaa oraz kontrolowania ryzyka. Tylko stay monitoring daje gwarancj zaufania do informacji. Zmianom podlega wszystko: otoczenie, klimat, wraliwo, organizacje, prawo, programy i procesy. Te zmiany wpywaj na cele, zasady, polityk i praktyk zarzdzania ryzykiem. Zmieniaj si wadze, rzdy, ludzie, personel i otoczenie, ale
zarzdzanie ryzykiem jest i musi by realizowane, poniewa zapewnia racjonalny rozwj spoeczestwa w bezpiecznym otoczeniu. Procesy monitorowania
i przegldu powinny by take we waciwy sposb dokumentowane. Celem
tego zabiegu jest nie tylko samo udokumentowanie procesu, ale rwnie,
a nawet przede wszystkim, stworzenie warunkw do poprawy i udoskonalenia
wybranych metod i narzdzi.
Oprcz midzynarodowej normy ISO istnieje rwnie kilka innych zalece
dotyczcych zarzdzania ryzykiem, takich jak standard opracowany w Wielkiej
Brytanii, opublikowany przez Federacj Europejskich Stowarzysze Zarzdzania
Ryzykiem (Federation of European Risk Management Associations, FERMA) czy
amerykaski Enterprise Risk Management Integrated Framework (Zarzdzanie Ryzykiem Korporacyjnym Zintegrowana Struktura Ramowa), zwany COSO
II, ktry zosta opracowany przez Committee of Sponsoring Organizations of the
Treadway Commission (COSO)84.
Wszystkie te normy i standardy, podobnie jak wskazane na wstpie tego rozdziau, opieraj si na podobnych zaoeniach. Dy si do okrelenia relacji
zdefiniowanych celw organizacji ze wszystkimi elementami zarzdzania ryzykiem, tj. ustaleniem kontekstu, ocen ryzyk, reakcj na wystpienie ryzyka
i postpowaniem z nim, dziaaniami kontrolnymi, zasad informowania i komunikacji oraz monitorowaniem, ktre odbywa si poprzez cig ocen osiganych wynikw.
84
CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM
Norma ISO 31000:2009 nie rekomenduje wzorcowych ani te przykadowych form dokumentowania zarzdzania ryzykiem, a przedstawia jedynie oglne zalecenia dotyczce jego identyfikowania. Ze wzgldu na wag tego zagadnienia zostao ono rozszerzone w niniejszym rozdziale.
86
Patrz: D. Wrblewski (red. nauk.), Przegld wybranych dokumentw normatywnych z zakresu
zarzdzania kryzysowego i zarzdzania ryzykiem wraz z leksykonem, CNBOP-PIB, Jzefw 2014,
s. 172.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
52
CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM
87
CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM
88
CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM
89
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
55
CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
56
CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
57
CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM
ment ten wskazuje, ktrymi narzdziami w ktrych etapach oceny ryzyka naley si posugiwa. Metody te wskazuje ponisza tabela:
Tabela 3. Moliwe metody do zastosowania przy ocenie ryzyka101
Metody oceny
ryzyka
Burza mzgw
(ang. brainstorming)
Wywiady ustrukturalizowane lub
ustrukturalizowane
czciowo (ang.
structured or semistructured interviews)
Metoda delficka
(ang. Delphi method)
Lista kontrolna
(ang. checklist)
Podstawowa analiza zagroe (ang.
preliminary hazard
analysis)
Analiza zagroe i
zdolnoci operacyjnych (ang. hazard
and operability
study)
Analiza zagroe i
krytycznych punktw kontroli (ang.
hazard analysis and
critical control
points)
Ocena ryzyka rodowiskowego (ang.
toxicity assessment)
Identyfikacja
Ewaluacja
ryzyka
Metody
opisane
w podrozdziale
++
++
++
++
++
++
++
++
++
++
++
++
++
++
++
101
CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM
++
++
++
++
++
2.12
++
++
2.13
++
2.14
++
++
++
++
++
++
++
++
++
++
2.6
++
2.7
++
++
2.2
++
++
2.3
++
2.4
++
++
2.5
++
++
++
++
2.8
++
++
2.9
++
++
++
++
++
2.10
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
59
CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM
cji ukierunkowana
na niezawodno
(ang. reliability
centred maintenance)
Zapowied analizy
SA i zapowied
analizy obwodu
+
SCA (ang. sneak
analysis & sneak
circuit analysis)
Analiza Markova
(ang. Markov ana+
++
lysis)
Symulacja Monte
Carlo (ang. Monte
++
Carlo simulation)
Statystyki i sieci
Bayesa (ang. Bayes++
ian statistics and
Bayes nets)
Krzywe wyniku
faszywie ujemnego
+
++
++
+
++
(ang. FN curve)
Wskaniki ryzyka
+
++
++
+
++
(ang. risk index)
Matryca skutek/prawdopodobi
estwo (ang. con++
++
++
++
+
sequence/probability matrix)
Analiza
koszty/korzyci*
+
++
+
+
+
(ang. cost/benefit
analysis)
Analiza wielokryterialnej decyzji (ang.
+
++
+
+
+
multiple-criteria
decision analysis)
* Analiza koszty/korzyci definicja wraz z krtk charakterystyk na s. 156
Legenda:
++ zdecydowanie dotyczy
+ dotyczy
- nie dotyczy
2.11
2.15
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
60
CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM
CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM
W dostpnej literaturze opisane s rne metody oceny ryzyka oraz oceny zagroe. Zarwno metody ilociowe, jak i jakociowe maj wspomaga zarzdzajcych danym przedsiwziciem czy grup osb w obszarze niwelowania ryzyka
zdarze niekorzystnych poprzez obnianie prawdopodobiestwa ich wystpienia
lub obnianiu dotkliwoci skutkw. Niezalenie od obranej strategii naley zebra
informacje, ktre pomog w wytypowaniu i opracowaniu optymalnej metodologii zarzdzania ryzykiem dla danego podmiotu.
Opis niniejszego rozdziau zawiera syntetyczn analiz normy ISO/IEC
31010:2009 Risk Management Risk Assessment Techniques, opisujcej 31
metod oceny ryzyka. Kada z tych metod zawiera w sobie podproces identyfikacji zagroe. W normie ujte zostao rwnie porwnanie wszystkich metod
pod ktem ich uytecznoci i uzyskiwanych wynikw.
2.2. Analiza przyczyn i konsekwencji (cause and consequence analysis)102
Metoda ta jest poczeniem metody drzewa bdw (patrz pkt 2.6 niniejszego rozdziau) i metody drzewa zdarze (patrz pkt 2.7), a jednoczenie pozwala
wprowadzi opnienia czasowe. Rozwaane s przyczyny i konsekwencje zdarzenia inicjujcego (zdarzenia krytycznego), czyli zdarzenia rozpoczynajcego
seri zdarze. Analiz zaczyna si od okrelenia zdarzenia krytycznego, a nastpnie analizuje si konsekwencje tego zdarzenia za pomoc bramek logicznych tak/nie, ktre przedstawiaj sytuacje mogce wystpi w zaprojektowanym systemie (zdarzenia mog pogbi lub zaagodzi moment krytyczny).
Przyczyny zdarzenia analizowane s za pomoc drzewa bdw.
Metoda ta zostaa opracowana jako wiarygodne narzdzie suce do zapewnienia bezpieczestwa systemw krytycznych (czyli takich, ktre maj bezporedni wpyw na zdrowie, mienie i rodowisko) i pozwalajce pokaza dokadniej ich awarie103. Umoliwia ona wskazanie rnych cieek rozwoju
w momencie wystpienia niepodanej sytuacji, zalenych od zachowania poszczeglnych podsystemw. Moe ponadto suy do dokadniejszej analizy
102
103
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
62
CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM
104
CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM
105
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
64
CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM
Wysokie koszty funkcjonowania firmy
K
a
d
Niedowiadczona kadra
kierownicza
O
t
o
c
Saba rozpoznawalno
marki
d
z
a
j
Bdne decyzje
personalne
Przerost zatrudnienia
a
Z
a
s
o
Niewaciwe wykorzystanie
zasobw
b
y
Energochonne maszyny
Wdroone procedury s
niedopasowane do
profilu dziaalnoci
108
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
65
CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM
109
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
66
CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM
111
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
67
CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM
AUTOMATYCZNY SYSTEM
GASZENIA
WEWNTRZNE
PROCEDURY EWAKUACJI
DZIAANIA
SUB
RATOWNICZYCH
Podstaw analizy warstw ochrony jest odwoanie do pojcia ryzyka rozumianego jako wzajemna relacja midzy zagroeniami procesowymi a zastosowanymi systemami bezpieczestwa i ochrony113.
Zalety metody LOPA:
1. wymaga mniej czasu i rodkw ni analiza drzewa bdw lub ryzyka cakowitego114 czy analiza ilociowa115,
112
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
68
CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM
niej czciowo kontrolowa). Za najwaniejsze przyczyny tego ryzyka uznaje si: zarzdzanie
firm, konkurencj, dostpno surowcw, pynno, bankructwo firmy. rdo:
http://mfiles.pl/pl/index.php/Ryzyko, dostp: marzec 2015.
115
Zgodnie z zapisami normy ISO/IEC 31010 analiza ilociowa ma za zadanie oszacowa wartoci liczbowe dla konsekwencji i ich prawdopodobiestw; dane te pozwalaj obliczy poziom
ryzyka w konkretnych jednostkach okrelonych podczas opisu kontekstu.
116
ISO/IEC 31010 Risk Management Risk Assessment Techniques, annex B.19.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
69
CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM
ga proces podjcia decyzji w odniesieniu do najlepszego rozwizania. Du zalet jest moliwo zilustrowania jej w prosty sposb, ktry uatwia komunikacj i zrozumienie powodw danej decyzji.
System gaszenia zosta
uruchomiony
P=0,6
System detekcji
zadziaa
P=0,8
System gaszenia nie
zosta uruchomiony
P=0,4
Poar w serwerowni
P=0,096
P=0,384
Odpowiednie suby
zostay powiadomione
o awarii
P=0,6
P=0,192
P=0,128
P=0,18
P=0,02
117
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
70
CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM
118
119
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
71
CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM
WYPADEK
DROGOWY
UTRATA
KONTROLI NAD
POJAZDEM
LISKA
NAWIERZCHNIA
OPADY NIEGU
TEMPERATURA
PONIEJ ZERA
MODY
KIEROWCA
DUA
PRDKO
JAZDY
120
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
72
CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM
122
CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM
ZDARZENIE
CZY S
POSZKODOWANI?
CZY KONIECZNA
JEST POMOC
MEDYCZNA?
CZY
POSZKODOWANI S
W STANIE WEZWA
POMOC?
CZY S
WIADKOWIE
ZDARZENIA?
WNIOSKI
NIE
SYTUACJA JEST
KRYTYCZNA,
ZAGROENIE YCIA I
ZDROWIA
POSZKODOWANYCH
TAK
WIADKOWIE
ZDARZENIA WEZWALI
POMOC MEDYCZN
NIE
TAK
TAK
TAK
WYYPADEK
DROGOWY
POSZKODOWANI S
W STANIE SAMI
WEZWA POMOC
MEDYCZN
SA POSZKODOWANI,
ALE ICH STAN NIE
WYMAGA
INTERWENCJI SUB
NIE
ZDARZENIE NIE
STANOWI
ZAGROENIA DLA
YCIA I ZDROWIA
NIE
124
125
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
74
CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM
dajno prowadzonych procesw, wskae rwnie miejsca, gdzie mona wprowadzi dziaania korygujce, ktre zapobiegn tym bdom.
Czy choroba jest miertelna?
ZAGROENIE EPIDEMI
126
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
75
CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM
CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM
127
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
77
CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM
W praktyce tworzenie diagramu trwa niekiedy wiele godzin. Praca nad nim
moe polega na zadawaniu ukierunkowanego zestawu pyta zespoowi ekspertw, ktrzy maj codziennie styczno z zagroeniem. Pytania powinny by
zadawane przez osob majc dowiadczenie w tworzeniu diagramw tego
typu. Odpowiedzi na pytania pozwol na zbudowanie caego diagramu. Analiza
muchy opiera si na technice burzy mzgw, jednak jest to metoda sformalizowana, wymaga racjonalnego, analitycznego spojrzenia na mechanizmy rzdzce danym ryzykiem.
Obecnie istniej narzdzia informatyczne, ktre wspomagaj i uatwiaj
stworzenie diagramu. Jeeli takie wanie oprogramowanie jest uywane, wiedza ekspercka na temat ryzyka moe by ograniczona.
Efektem analizy ryzyka metod muchy jest schemat przedstawiajcy gwne
szlaki ryzyka oraz bariery, ktre maj zapobiega skutkom zagroenia lub agodzi je.
Zalet tej metody jest atwo w zrozumieniu i przejrzysta forma pokazania
zdarzenia. Wymaga ona zrozumienia przyczyn i skutkw ryzyka oraz barier
i kontroli, ktre mog mu zapobiec, zmniejszy je lub stymulowa. W rezultacie
otrzymujemy gwne cieki rozwoju ryzyka.
Ograniczenia metody:
1. nie moe posuy do opisu zdarzenia majcego kilka przyczyn (jednoczenie),
2. moe nadmiernie upraszcza skomplikowane sytuacje.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
78
Instalacja
odgromowa
Skutki
Przyczyny
Zagroenie
ycia
Nieostrono
personelu
Poar
budynku
Ubezpieczenie
Zwarcie w
instalacji
elektrycznej
Wdroenie
procedur
ewakuacji
Uderzenie
pioruna
Szkolenia
Podpalenie
Ochrona
CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM
Zagroenie
mienia
Zagroenie
cigoci
funkcjonowania zakadu
produkcyjnego
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
79
CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM
ria bezpieczestwa i ekonomicznoci. Najwiksze korzyci mona osign poprzez ukierunkowanie analizy na te obszary, w ktrych miayby miejsce powane bdy.
STRATEGIA
ZARZDZANIA
JAKOCI
DZIAANIA
ZAPOBIEGAWCZE
DZIAANIA
SKUPIONE NA
PERSONELU
DZIAANIA
NAPRAWCZE
DZIAANIA
SKUPIONE NA
WYPOSAENIU
PROCEDURY
WZORCOWANIE
SZKOLENIA
SERWISOWANIE
PLANOWANE
NIEPLANOWANE
BIECE
UTRZYMANIE
132
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
80
CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM
Metoda RCM zawiera definicj zada konserwacyjnych, m.in. monitorowanie stanu, planowanie, zaplanowanie wymiany. Inne moliwe dziaania, ktre
mog wynika z analizy RCM, obejmuj zmiany procedur operacyjnych lub konserwacyjnych lub te wytyczne wskazujce na konieczno wykonania dodatkowego szkolenia.
2.11. Zapowied analizy SA (sneak analysis) i zapowied analizy obwodu
SCA (sneak circuit analysis)133
SA jest metod rozpoznawania bdw projektowych. Identyfikuje utajone
szkodliwe oprogramowanie lub stany, ktre mog spowodowa wystpienie
zdarzenia niepodanego lub je hamowa.
Metoda SCA zostaa opracowana w latach 60. XX wieku na potrzeby NASA,
aby sprawdzi integralno i funkcjonalno ustalonych wzorcw i systemw.
Suya jako narzdzie do wykrywania przypadkowych usterek elektrycznych na
obwodach i pomagaa w tworzeniu rozwiza do izolacji poszczeglnych funkcji.
Narzdzia metody SA mog integrowa kilka rnych metod analizy, np.
drzewa bdw, drzewa zdarze, analizy przyczyn i konsekwencji, pozwalajc
na oszacowanie niezawodnoci w jednej analizie, co daje oszczdno czasu
i kosztw.
Metoda analizy obwodu jest wykorzystywana przede wszystkim
w elektronice i elektroenergetyce. Jej celem jest zapewnienie, e ukad elektryczny lub elektroniczny bdzie pracowa prawidowo, zabezpieczony przed
sabotaem, przypadkowym uruchomieniem i uszkodzeniem. Przykadem moe
by tutaj winda osobowa, majca zabezpieczenie przed otwarciem drzwi, gdy
znajduje si pomidzy pitrami.
Analiza SA jest wyjtkowym procesem projektowania, poniewa korzysta
z rnych narzdzi (drzewa, sieci i wskazwki lub pytania wspierajce analitykw w zidentyfikowaniu warunkw SA), aby znale konkretny rodzaj problemu. Drzewa s sieciami topologicznymi rzeczywistego systemu. Kade drzewo
sieci stanowi funkcj pomocnicz i pokazuje wszystkie wejcia, ktre mog
mie wpyw na wydajno systemu. Z poczenia drzew sieciowych powstaj
lasy, ktre przyczyniaj si do konkretnego wyniku z systemu.
133
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
81
CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
82
CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM
2. zna numer telefonu, pod ktrym moemy zastrzec kart, a przynajmniej numer infolinii swojego banku,
3. nie udostpnia nikomu numeru PIN i zasania klawiatur w bankomacie,
4. ubezpieczy kart (to oczywicie kosztuje, ale bank w razie kradziey
najczciej zwraca ca kwot).
Analiza what if? moe by wykonana jako analiza jakociowa, ale rwnie
ilociowa ze wskazaniem konkretnych wartoci liczbowych oraz wartoci
prawdopodobiestwa. Analiza ilociowa jest trudniejsza, poniewa wymaga od
nas dokadnej specyfiki obszaru i dowiadczenia w rozwizywaniu problemw
w tej dziedzinie.
2.13. Analiza scenariuszowa (scenario analysis)
W metodzie tej scenariusze s przewidywane/prognozowane, bierze si pod
uwag rne rodzaje ryzyka mogce wystpi w kadym z nich. Moemy rozway najlepsz opcj, najgorsz opcj, spodziewan opcj. Analiza scenariuszy moe by pomocna w planowaniu przyszej polityki i strategii, a take
rozwaaniu biecych aktywnoci. Pokazuje, jak na rozwj sytuacji wpywaj
szanse i zagroenia. Analiza scenariuszowa moe by przydatna podczas wykonywania planw zarzdzania kryzysowego np. dla obszaru gminy (poniej przykad takiej analizy), jednak moe mie bardzo rne formy.
Opis sytuacji: trwajce 10 dni intensywne opady deszczu spowodoway podniesienie poziomu wody w regionie oraz w grnej czci rzeki. Gmina posiada
zabezpieczenie przeciwpowodziowe w postaci waw przeciwpowodziowych,
jednak s one w nie najlepszym stanie i od kilku lat nie byy modernizowane.
Konieczne jest podjcie decyzji, jakie kroki naley podj, by zminimalizowa
ewentualne straty, ale trzeba liczy si z faktem, e fundusze s ograniczone.
Dlatego opracowano trzy scenariusze.
Scenariusz I (najlepsza opcja)
W wyniku silnych opadw deszczu dochodzi do podniesienia si stanu wody
nieznacznie powyej stanu alarmowego, zalane zostaj tylko nisko pooone
ki, ale nie dochodzi do strat materialnych. Profilaktycznie sytuacja jest nadzorowana przez straakw ochotniczej stray poarnej, ale pozostaje stabilna
i zagroenie dla gminy szybko mija.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
83
CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM
134
CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM
135
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
85
CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM
Potencjalne
straty operacyjne
Potencjalna
strata finansowa
Utrata
wykwalifikowanego personelu
dziaania firmy
opierajce si na
wykwalifikowanym personelu
zagroenie
cigoci funkcjonowania,
utrata zaufania
klientw
trudna do oszacowania:
zalena od podjtych dziaa
systemowych
i obrotu firmy
Awaria serwera
pocztowego
2000-5000 PLN
dziennie
Czas
potrzebny na
napraw
w zalenoci od
charakteru dziaalnoci firmy
i moliwoci
finansowych,
jednak co najmniej 4-6 miesicy
min. 3-5 godz.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
86
CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM
Opis
Czstotliwo
raz na 10 lat
nie oczekuje si
Okrelenie prawdopodobiestwa jest czynnoci zoon, ale przy ocenie jakociowej nie wymaga przeprowadzania skomplikowanych kalkulacji. Metoda
podana w tabeli 6 rni si od nakrelonej powyej, ale nie s one sprzeczne,
raczej stanowi uzupenienie dla siebie. Okrelenie prawdopodobiestwa wystpienia zdarzenia niekorzystnego daje informacje wyjciowe do nakrelenia
poziomu ryzyka, co zaley od prawdopodobiestwa i konsekwencji, te parametry za zale od dokadnoci informacji.
139
Klasyfikacja ryzyka jest to podzia ryzyka wedug wczeniej ustalonych kryteriw. rdo:
opracowanie autorskie w ramach realizacji projektu Zintegrowany system budowy planw
zarzdzania kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne.
140
Hierarchizacja ryzyka w rozumieniu dosownym oznacza ustalanie kolejnoci nastpujcych po sobie rzeczy, zdarze, zagadnie od najwaniejszych do najmniej wanych. rdo:
opracowanie autorskie w ramach realizacji projektu Zintegrowany system budowy planw
zarzdzania kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne.
141
rdo: K. W. Knight, The New Standard For Risk Management, materia konferencyjny na
Midzynarodow Konferencj Stowarzyszenia Zarzdzania Ryzykiem POLRISK, 8 czerwca
2010 r., Warszawa.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
87
CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM
mae
wiksze
ekstremalne
krytyczne
redni
wysoki
powany
bardzo moliwe
moliwe
niemoliwe
niski
niski
niski
redni
redni
niski
wysoki
wysoki
redni
bardzo
powany
powany
wysoki
wysoki
142
143
Tame.
Opis jakociowy/ilociowy dla konsekwencji i prawdopodobiestwa lub ich kombinacja.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
88
CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM
Konsekwencje
bardzo wysokie
bardzo wysokie
1
rednie
1
bardzo niskie
2
moliwe
rzadkie
krytyczne
wiksze
mniejsze
PRAWIE PEWNE
BARDZO PRAWDOPODOBNE
MOLIWE
NIEPRAWDOPODOBNE
RZADKIE
PRAWDOPODOBIESTWO
Konsekwencje negatywne
+W
+W
+M
+N
+N
+2
+S
+W
+W
+M
+M
+3
+S
+S
+S
+W
+W
+4
+S
+S
+S
+S
+W
+5
ekstremalne
-S
-W
-M
-N
-N
-2
wyjtkowe
-S
-W
-W
-M
-M
-3
wiksze
-S
-S
-S
-W
-W
-4
mniejsze
-S
-S
-S
-S
-W
-5
ekstremalne
Konsekwencje
pozytywne
Legenda
S szczeglne, wymaga szczeglnego zaangaowania szczebla kierowniczego,
W wysokie, wymaga zaangaowania waciwego menedera,
M mae, wymaga uwagi,
N niskie, procedury rutynowe.
144
rdo: K. W. Knight, The New Standard For Risk Management, materia przygotowany na
Midzynarodow Konferencj Stowarzyszenia Zarzdzania Ryzykiem POLRISK, 8 czerwca
2010 r., Warszawa.
145
Tame.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
89
CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM
prawdopodobiestwo
1
Strefa
katastrofy
Strefa
znakomita
Strefa ryzyka
niskiego
-5
okazji
+5
146
Tame.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
90
CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM
PODSUMOWANIE I WNIOSKI
Analizujc normy rekomendowane przez ISO, jak rwnie te przyjte przez
PKN, dostrzeemy, e problematyka zarzdzania ryzykiem pojawia si w wielu
normach, dotyczcych rnorodnych dziedzin. Do czasu przyjcia normy ISO
31000:2009 Risk Management Principles and Guidelines, ISO Guide 73:2009
Risk Management Vocabulary oraz normy ISO/IEC 31010 Risk Management
Risk Assessment Techniques problematyk t poruszay m.in. normy: ISO
14000 Ocena wpywu na rodowisko, ISO/IEC 27001 Systemy zarzdzania bezpieczestwem informacji, PN-EN ISO 9001:2008 Organizacja i zarzdzanie
przedsibiorstwami czy normy zwizane z bezpieczestwem urzdze technicznych, tj.: EN ISO 14121-1 oraz EN ISO 12100:2010. Normy te jednak zalecay
stosowanie procesu oceny ryzyka, nie wskazujc szczegowych procedur postpowania w caym tym procesie.
Naley zwrci uwag, e znaczenie norm odnalazo swoje miejsce nie tylko
w wiadomoci teoretykw i praktykw, ktrzy je tworz i stosuj, ale zostao
potwierdzone m.in. w polskich przepisach prawnych. Art. 2 ustawy
o normalizacji (Dz.U. z 2002 r. nr 169, poz. 1386, z pn. zm.) reguluje status
norm jako dokumentw wydawanych przez upowanione jednostki organizacyjne, ktre stanowi dla danej dziedziny dziaalnoci zasady, wytyczne bd
charakterystyki oparte na wieloletniej praktyce i dowiadczeniu.
Pierwsz znaczc korzyci z zastosowania norm z rodziny ISO 31000 jest
uporzdkowanie terminologii w czytelnych grupach poj i ich definicjach. Dokumenty pozwalaj na zrozumienie oraz zastosowanie spjnego sownictwa
odnoszcego si do zarzdzania ryzykiem, jego elementw i procesw we
wszystkich dziedzinach aktywnoci, w ktrych jest obecne.
Kolejn istotn kwesti jest moliwie najbardziej uniwersalne i jednolite podejcie normy ISO 31000 do procesw zarzdzania ryzykiem, co umoliwia jej
elastyczne zastosowanie przez kad organizacj dziaajc w dowolnej sferze
sektora publicznego oraz prywatnego. Norma zapewnia zasady, struktur oraz
procesy moliwe do trwaej implementacji we wszystkich obszarach dziaalnoci organizacji, niezalenie od typu ryzyka, z jakim ma styczno.
Nastpn bardzo wan korzyci z wdroenia wytycznych normy ISO 31000,
oprcz wspomnianej wczeniej moliwoci jej elastycznego dopasowania do
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
91
CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM
biecych potrzeb organizacji, jest otwarto na zmiany wynikajce ze zmieniajcych si warunkw i potrzeb.
Uwana analiza opisanych w normie zasad uwiadamia m.in., jakie korzyci
organizacja moe uzyska w wyniku wdroenia systemu. Stanowi one w pewnym sensie odpowied na pytanie: po co wdraa system lub co dziki niemu
uzyskamy? Szczegowa analiza zapisw dotyczcych struktury ramowej jednoznacznie wskazuje natomiast na odpowied na pytanie: w jaki sposb skutecznie i sprawnie wdroy system w organizacji? Charakterystyka procesw pozwala z kolei odpowiedzie sobie na pytanie: w jaki sposb zarzdza ryzykiem
w organizacji?
Istotn zalet normy jest kompleksowe i uporzdkowane ujcie procesu zarzdzania ryzykiem. Obejmuje on wszelkie procesy, ktre zachodz w organizacji. Wanym aspektem jest okrelenie na wstpie wszystkich warunkw niezbdnych w ramach ustalenia kontekstu. Wykorzystanie tej wiedzy umoliwia
waciwe dokonanie oceny ryzyka. Zastosowanie zalece na tym etapie pozwala organizacji na efektywne przeprowadzenie procesu postpowania z ryzykiem. W zalenoci od potrzeb rekomenduje si prowadzenie konsultacji i komunikowania ryzyka, a take monitorowania oraz przegldu jako narzdzi
uzupeniajcych i wspomagajcych w ramach wszystkich etapw. Nieodcznym elementem zarzdzania ryzykiem w organizacji zalecanym przez norm
ISO 31000 jest rzetelne dokumentowanie dziaa, moe to bowiem mie wpyw
na przyszo organizacji: wspieranie procesu podejmowania decyzji, rozwj
i doskonalenie metod i procesw w organizacji.
Aktualne podejcie do oceny ryzyka oparte jest przede wszystkim na wiedzy
eksperckiej i dowiadczeniach z dotychczasowymi zagroeniami. Stosuje si
rwnie rnorodne metody oceny ryzyka, ktre znacznie usprawniaj zarzdzanie sytuacj kryzysow.
W niniejszej czci zaprezentowano rwnie wybrane metody oceny ryzyka,
ktre zaimplementowane w procesach decyzyjnych usprawni ocen ryzyka.
Efektem przeprowadzenia oceny ryzyka jest zaplanowanie reakcji na ryzyko.
Jest to proces opracowywania wariantw postpowania i czynnoci zmniejszajcych zagroenia i zwikszajcych potencjalne korzyci dla sformuowanych
celw. Plan reakcji na ryzyko to kluczowy etap procesu zarzdzania ryzykiem,
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
92
CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM
gdy opracowuje si w nim metody reagowania na zdarzenia korzystne i niekorzystne. Skuteczno planowania reakcji na ryzyka zada zagroonych ma bezporedni wpyw na wzrost lub spadek ryzyka powodzenia caego przedsiwzicia147.
Planowane reakcje musz by proporcjonalne do konsekwencji wystpienia
niekorzystnych zjawisk, likwidowa (lub niwelowa) wpywy danego zagroenia
w sposb kosztowo efektywny i by realizowane terminowo. W procesie planowania reakcji na ryzyka powszechnie stosuje si kilka strategii. Do kadego
z ryzyk naley tak dobra plan postpowania, by podjte dziaania byy najskuteczniejsze.
W procesie analizy oceny ryzyka i zagroe zidentyfikowano wiele metod.
W normie ISO/IEC 31010:200931 opisano ich 31. Wybrane metody przedstawione w niniejszej czci pozwalaj na zapoznanie si z rnym podejciem do
tego zagadnienia. Obrazuj one przekrj metod oceny ryzyka: od rozwaa
eksperckich po metody oparte na budowaniu schematw i logicznych scenariuszy zdarze. Zaleca si wykorzystanie nastpujcych metod:
1. Metoda SWIFT
Pytania typu: co, jeli?, czy kiedykolwiek?, co mogoby si
sta? zmuszaj do przeanalizowania wikszoci potencjalnych scenariuszy, ich przyczyn i konsekwencji. Metoda ta moe by szeroko stosowana.
2. Drzewo zdarze
Uyteczna przy wyliczaniu, modelowaniu i pozycjonowaniu rnych scenariuszy podajcych, zwizanych ze zdarzeniem gwnym. Pokazuje
rozwj danej sytuacji w zalenoci od wybranego scenariusza. Uyteczna
w analizie systemw zabezpieczajcych i procedur awaryjnych.
3. Analiza przyczyn i konsekwencji
Eliminuje niektre ograniczenia metody drzewa zdarze i bdw dziki
moliwoci analizy zdarze, ktre rozwijaj si w czasie. Daje kompleksowy przegld dziaania systemu.
4. Analiza scenariuszowa
147
CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
94
CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM
CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM
CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM
CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM
4. scenario analysis
useful for depicting each type of risk, both, a long-term and short-term
risk;
5. bow tie analysis
easy to understand and transparent in communicating an event.
6. consequence/probability matrix
very legible, with the possibility application of different scale (4x4, 5x5,
6x6) and weights.
The practical application of risk management standards indicates that they
are a universal source of knowledge ensuring proven tools aiding the management of all organisational processes in the conditions of uncertainty. By applying them, organisations can more effectively fulfil the mission they were created for, as well as the objectives and tasks relevant for business or public purposes.
Since introducing the elements of risk management in 2009, its importance
has been continuously growing. It is thus recommended to use recognised
guidelines for risk management, which unify the terminology, offer universal
principles, a flexible framework structure, appropriately matched processes,
including tools supporting risk assessment and risk management evidencing.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
98
CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM
LITERATURA
Wydawnictwa zwarte i czasopimiennicze
1. Chrszcz B., Analiza i ocena ryzyka zawodowego osb obsugujcych
systemy maszynowe transportu pionowego w polskich kopalniach wgla
kamiennego, rozprawa doktorska, AGH, Krakw 2007.
2. Gobiewski J., Zarzdzanie kryzysowe w wietle wymogw
bezpieczestwa, Krakw 2011.
3. Kaszubski R., Romaczuk D. (red)., Ksiga dobrych praktyk w zakresie
zarzdzania cigoci dziaania, wyd. Zwizek Bankw Polskich,
Warszawa 2012.
4. Kotarbiski T., Traktat o dobrej robocie, Ossolineum, Wrocaw 1973.
5. Nogalski B., Kultura organizacyjna. Duch organizacji, Oficyna
Wydawnicza Orodka Postpu Organizacyjnego, Bydgoszcz 1998.
6. Peszko A., Podstawy zarzdzania organizacjami, Skrypty uczelniane
AGH, nr 1485, Wydawnictwa AGH, Krakw 1997.
7. Pilch T., Bauman T., Zasady bada pedagogicznych: strategie ilociowe
i jakociowe, wyd. ak, Warszawa 2001.
8. Sikorski Cz., Kultura organizacyjna, C.H. Beck, Warszawa 2002.
9. Sownik terminw z zakresu bezpieczestwa narodowego, Myl
Wojskowa 6/2002, Bellona, Warszawa 2002.
10. Urbanek P. (red.), Ekonomia i zarzdzanie w teorii i praktyce, WU, d
2011.
11. Wolanin J., Zarys teorii bezpieczestwa obywateli, DANMAR, Warszawa
2005.
12. Wrblewski D. (red. nauk.), Przegld wybranych dokumentw
normatywnych z zakresu zarzdzania kryzysowego i zarzdzania
ryzykiem wraz z leksykonem, CNBOP-PIB, Jzefw 2014.
13. Wrblewski D., Poe B., Teoria i praktyka zarzdzania ryzykiem normy
a regulacje w prawie miejscowym, w: D. Majchrzak (red.), Zarzdzanie
kryzysowe w wymiarze lokalnym. Organizacja, procedury, organy
i instytucje, AON, Warszawa 2014.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
99
CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM
Akty prawne
1. Zarzdzenie nr 80 wojewody mazowieckiego z dnia 9 lutego 2011 r.
w sprawie ustalenia polityki zarzdzania ryzykiem w Mazowieckim
Urzdzie Wojewdzkim w Warszawie.
Normy i standardy
1. AS/NZS 4360:2004 Risk Management.
2. CAN/CSA-Q850-97 (2009) Risk Management: Guidelines for Decisionmakers.
3. ISO 31000:2009 Risk Management Principles and Guidelines.
4. ISO Guide 73:2009 Risk Management Vocabulary.
5. ISO/IEC 31010:2009 Risk Management Risk Assessment Techniques.
6. PKN-ISO Guide 73:2012 Zarzdzanie ryzykiem Terminologia.
7. PN-EN ISO/IEC 17021:2011 Ocena zgodnoci. Wymagania dla jednostek
prowadzcych audyty i certyfikacj systemw zarzdzania.
8. PN-ISO 26000:2012 Wytyczne dotyczce spoecznej odpowiedzialnoci.
9. PN-ISO 31000:2012 Zarzdzanie ryzykiem. Zasady i wytyczne.
10. PN-ISO 9000:2006 System zarzdzania jakoci. Podstawy
i terminologia.
11. PN-ISO 9004:2009 Zarzdzanie ukierunkowane na trway sukces
organizacji. Podejcie wykorzystujce zarzdzanie jakoci.
12. Risk Management Guidelines Companion to AS/NZS 4360:2004.
Sowniki, leksykony i encyklopedie
1. Sownik terminw z zakresu bezpieczestwa narodowego, AON,
Warszawa 2008.
Dokumenty elektroniczne, strony internetowe i inne
1. AS/NZS ISO 31000:2009 Risk Management Principles and Guidelines,
Australian Government, August 2010, Fact Sheet [dok. elektr.],
http://www.finance.gov.au/sites/default/files/COV_216905_Risk_Mana
gement_Fact_Sheet_FA3_23082010_0.pdf [dostp 11 czerwca 2013].
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
100
CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM
2. Fabbri L., Struckl M., Wood M., Guidance on the Preparation of a Safety
Report to Meet the Requirements of Directive 96/82/EC as Amended by
Directive 2003/105/EC (Seveso II), European Communities, 2005.
3. http://www.wsjp.pl.
4. http://mfiles.pl.
5. http://wartowiedziec.org.
6. IIF Report Reform In the Financial Services Industry: Strenghthening
Practices for a More Stable System, Institute of International Finance,
2009.
7. Knight K. W., The New Standard For Risk Management, materia
przygotowany na Midzynarodow Konferencj Stowarzyszenia
Zarzdzania Ryzykiem POLRISK, 8 czerwca 2010 r., Warszawa.
8. Maas P., Wiedza praktyczna: Zarzdzanie poprzez cele, wyd. Verlag
Dashofer, Warszawa 2004 [dok. elektr.],
http://www.dashofer.pl/przyklady/ED-ZPC.pdf [dostp 14 marca 2015].
9. Mitkowski P. T., Ocena ilociowa ryzyka: analiza drzewa bdu
(konsekwencji), materiay dydaktyczne, Politechnika Poznaska.
10. Wnioski wypywajce z kryzysu finansowego z perspektywy nadzorczej,
prezentacja ze spotkania szefw bankw dziaajcych w Polsce
z kierownictwem UKNF (Warszawa, 25 lutego 2011 r.) [dok. elektr.],
http://www.knf.gov.pl/Images/Wnioski_wyplywajace_z_kryzysu_tcm75
-25681.pdf [dostp 9 czerwca 2013].
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
101
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
CZ II
ZARZDZANIE RYZYKIEM NA SZCZEBLU UE
PART II
RISK MANAGEMENT AT THE EU LEVEL
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
103
CZ II
ZARZDZANIE RYZYKIEM NA SZCZEBLU UE
WPROWADZENIE
Unia Europejska podejmuje na swoim poziomie prace w zakresie oceny zagroe i ryzyka, na ktre s naraeni obywatele UE w rnych obszarach ycia
i dziaalnoci. Niemal kady obszar funkcjonowania UE mona powiza
z koniecznoci dokonania oceny ryzyka wystpienia danego zagroenia, np.:
przepyw statkw Morzem Batyckim, zagroenie piractwem morskim
u wybrzey Afryki, zagroenie terroryzmem, zagroenia przestpczoci zorganizowan czy handlem ludmi w UE, ryzyko wystpienia katastrof naturalnych
lub technologicznych.
Prowadzc prace w dziedzinie oceny ryzyka i zagroe, Unia korzysta z: wypracowanych metodyk w tym z norm Midzynarodowej Organizacji Normalizacyjnej, terminologii wypracowanej na forum Organizacji Narodw Zjednoczonych, metodologii wypracowanych w pastwach czonkowskich oraz w wyniku analiz, sama te proponuje pastwom czonkowskim terminologi, ktra
dotyczy analizy ryzyka i oceny zagroe. W niniejszej czci diagnozy zostan
przedstawione standardy i definicje uznane przez Uni Europejsk i zapisane
w dokumentach unijnych, rozporzdzeniach, wytycznych oraz dyrektywach.
W Strategii bezpieczestwa wewntrznego UE z 2010 r. podkrelono, e naley opracowa wytyczne diagnozowania, oceniania i analizowania niebezpieczestw i ryzyka oraz dokonywa przegldu zagroe naturalnych
i wynikajcych z dziaalnoci ludzkiej, przed ktrymi moe w przyszoci stan
Unia. Kwestie te uregulowaa decyzja Parlamentu Europejskiego i Rady nr
1313/2013/EU z dnia 17 grudnia 2013 r. w sprawie Unijnego Mechanizmu
Ochrony Ludnoci. Zgodnie z jej zapisami pastwa czonkowskie zostay zobligowane do opracowania oceny ryzyka na szczeblu krajowym lub odpowiednim
niszym szczeblu oraz udostpnienia Komisji streszczenia istotnych elementw
tych ocen do 22 grudnia 2015 r.149. Ponadto ustanowiono, i kraje te przygotowuj plany zarzdzania ryzykiem zwizanym z klskami i katastrofami na szczeblu krajowym lub odpowiednio niszym, stale je doskonalc. Komisja Europejska planowaa do 22 grudnia 2014 r. opracowa wsplnie z pastwami czonkowskimi wytyczne w sprawie treci, metodologii i struktury tych ocen.
149
A nastpnie co 3 lata.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
104
CZ II
ZARZDZANIE RYZYKIEM NA SZCZEBLU UE
W tej czci publikacji przedstawiono analiz metodyk oceny ryzyka dla poszczeglnych rodzajw zagroe, odnoszcych si do wielu dziedzin aktywnoci
UE. Podejmujc dziaania w zakresie oceny zagroe i ryzyk, Unia dotychczas
prowadzia takie oceny w sektorach i obszarach. Prace UE w poszczeglnych
obszarach w niniejszej diagnozie zostan przedstawione na przykadzie zarzdzania ryzykiem powodziowym, zagroe wypadkami chemicznymi, testw
wytrzymaociowych, transgranicznych zagroe zdrowia oraz ochrony granic
zewntrznych Unii. Przywoana zostanie rwnie aktywno naukowobadawcza UE w zakresie projektw zgbiajcych tematyk oceny ryzyka.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
105
CZ II
ZARZDZANIE RYZYKIEM NA SZCZEBLU UE
INTRODUCTION
The European Union has been pursuing efforts internally to evaluate threats
and risks posed to the EU citizens in different areas of life and activities. Nearly
each area of the EUs functioning can be linked to the necessity of applying
a risk assessment for the likelihood of a particular threat: e.g. the crossing of
ships through the Baltic Sea, a threat of sea piracy at the coasts of Africa,
a threat of terrorism, organised crime or human trafficking in the EU, a risk of
natural or technological catastrophes.
The EU, while conducting works in the field of risk and threat assessment,
has been using the methodologies developed, including standards established
by the International Organisation for Standardisation; the terminologies established at the forum of the United Nations; the methodologies established by
the Member States and as a result of the analyses undertaken; it also proposes
itself to the Member States a terminology concerning a risk analysis and evaluation of threats. The standards and definitions recognised by the European
Union and included in EU documents, regulations, guidelines and directives are
presented in this part of the diagnosis.
The EU Internal Security Strategy of 2010 highlights that guidelines for diagnosing, assessing and analysing threats and risks should be established, and
natural threats and those resulting from human activity, likely to occur in the
EU in the future, should be reviewed. Such matters are governed by Decision
No. 1313/2013/EU of the European Parliament and of the Council of 17 December 2013 on a Union Civil Protection Mechanism. The Decision provides
that the Members States are obliged to create a risk assessment at the national
level or, respectively, at a lower level and to present to the Commission
a summary of essential elements of such assessments by 22 December 2015150.
It was also specified that the states prepare risk management plans connected
with disasters and catastrophes at the national level or, respectively, a lower
level, and would improve them continuously. The European Commission has
planned to set up, together with the Member States, guidelines concerning the
150
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
106
CZ II
ZARZDZANIE RYZYKIEM NA SZCZEBLU UE
contents, methodology and structure of the above assessments until 22 December 2014.
This part of the publication is analysing risk assessment methodologies for
particular types of threats relating to multiple areas of the EUs activity. The
EU, while carrying out works in scope of risk and threat assessment, has performed such assessments so far for particular sectors or areas of its activity.
The EUs works in particular areas will be presented in this diagnosis with the
example of managing a flood risk, threats of chemical accidents, strength tests,
cross-boundary threats, protection of the European Unions external borders.
The EUs research and scientific activity in scope of projects embarking on the
subject of risk assessment is discussed towards the end.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
107
CZ II
ZARZDZANIE RYZYKIEM NA SZCZEBLU UE
152
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
108
CZ II
ZARZDZANIE RYZYKIEM NA SZCZEBLU UE
153
Komunikat Komisji dla Rady, Parlamentu Europejskiego, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Spoecznego i Komitetu Regionw, Zarzdzanie zagroeniem powodziowym zapobieganie powodziom, ochrona przeciwpowodziowa i ograniczanie skutkw powodzi, Bruksela, 12
lipca 2004 r., COM(2004) 472 wersja ostateczna, Bruksela, 12 lipca 2004 r.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
109
CZ II
ZARZDZANIE RYZYKIEM NA SZCZEBLU UE
Dyrektywa powodziowa wymaga od pastw czonkowskich identyfikacji obszarw potencjalnego ryzyka wystpienia tego zjawiska. W ocenie naley wzi
pod uwag m.in.: minione powodzie, zdolno ochrony infrastruktury przed
powodziami czy dugoterminow polityk w obszarze zagospodarowania przestrzennego czy zmian klimatu. Dla tych obszarw przygotowuje si oceny zagroenia powodziowego oraz mapy ryzyka powodziowego, ktre uwzgldniaj
potencjalne konsekwencje dla ludzkiego zdrowia, dziaalnoci ekonomicznej,
dziedzictwa kulturowego i rodowiska w poszczeglnych scenariuszach. Ostatnim krokiem w celu unikania i ograniczania negatywnych skutkw powodzi na
danym obszarze jest przygotowanie planw zarzdzania ryzykiem powodziowym, ktre powinny uwzgldnia jego cele oraz zawiera zhierarchizowane
rodki suce ich osigniciu. W planach zarzdzania na wypadek powodzi
szczeglny nacisk powinno si pooy na zapobieganie, ochron
i przygotowanie. Celem dyrektywy jest ustanowienie ram dla oceny ryzyka
powodziowego i zarzdzania nim, w celu ograniczania negatywnych konsekwencji dla zdrowia ludzkiego, rodowiska, dziedzictwa kulturowego oraz dziaalnoci gospodarczej, zwizanych z powodziami na terytorium Wsplnoty154.
Na potrzeby dalszych prac w pastwach czonkowskich przyjto definicj ryzyka powodziowego, ktre oznacza kombinacj prawdopodobiestwa wystpienia powodzi i zwizanych z powodzi potencjalnych negatywnych konsekwencji dla zdrowia ludzkiego, rodowiska, dziedzictwa kulturowego oraz dziaalnoci gospodarczej.
1.1. Wstpna ocena ryzyka powodziowego
Wstpna ocena ryzyka powodziowego dokonywana przez pastwa czonkowskie, opisana w art. 4 ww. dyrektywy, powinna obejmowa co najmniej:
a) mapy obszaru dorzecza w odpowiedniej skali, zawierajce granice dorzeczy,
zlewni i jeeli takowe istniej obszarw wybrzea, ukazujce topografi
i zagospodarowanie przestrzenne,
b) opis powodzi, ktre wystpiy w przeszoci i miay znaczce negatywne konsekwencje dla zdrowia ludzkiego, rodowiska, dziedzictwa kulturowego oraz
154
CZ II
ZARZDZANIE RYZYKIEM NA SZCZEBLU UE
CZ II
ZARZDZANIE RYZYKIEM NA SZCZEBLU UE
155
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
112
CZ II
ZARZDZANIE RYZYKIEM NA SZCZEBLU UE
rym towarzyszy transport duej iloci osadw i rumowiska, oraz informacje o innych istotnych rdach zanieczyszczenia156.
1.3. Plany zarzdzania ryzykiem powodziowym
Ustalenie celw zarzdzania ryzykiem powodziowym powierzono pastwom
czonkowskim, przy czym w analizie tej szczeglny nacisk powinny ka one na
ograniczenie potencjalnych negatywnych konsekwencji powodzi dla zdrowia
ludzkiego, rodowiska, dziedzictwa kulturowego i dziaalnoci gospodarczej
oraz, jeeli zostanie to uznane za waciwe, na dziaania nietechniczne lub na
zmniejszenie prawdopodobiestwa wystpienia powodzi.
Plany zarzdzania ryzykiem powodziowym obejmuj wszystkie aspekty zarzdzania ryzykiem powodziowym, kadc szczeglny nacisk na zapobieganie,
ochron i stan naleytego przygotowania, w tym prognozowanie powodzi
i systemy wczesnego ostrzegania, a take uwzgldniajc cechy danego dorzecza
lub zlewni. Plany zarzdzania ryzykiem powodziowym mog rwnie obejmowa dziaania na rzecz zrwnowaonego zagospodarowania przestrzennego,
skuteczniejsz retencj wd oraz kontrolowane zalewanie niektrych obszarw
w przypadku wystpienia powodzi157.
Przy opracowaniu planw zarzdzania ryzykiem powodziowym uwzgldnia
si takie aspekty, jak: koszty i korzyci, zasig powodzi i trasy przejcia fali powodziowej oraz obszary o potencjalnej retencji wd powodziowych takie jak
naturalne obszary retencyjne, cele rodowiskowe, gospodarowanie gruntami
i wod, planowanie przestrzenne, zagospodarowanie terenu, ochrona przyrody, nawigacja i infrastruktura portowa. S to aspekty, ktre wskazuj na konieczno wzicia pod uwag czynnikw geograficznych, historycznych, ekonomicznych, gospodarki przestrzennej i infrastruktury. Nastpnie na podstawie
map pastwa czonkowskie opracowuj plany zarzdzania ryzykiem powodziowym.
Harmonogram dalszych prac na forum UE oraz w pastwach czonkowskich
przedstawia si nastpujco:
156
CZ II
ZARZDZANIE RYZYKIEM NA SZCZEBLU UE
158
CZ II
ZARZDZANIE RYZYKIEM NA SZCZEBLU UE
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
115
CZ II
ZARZDZANIE RYZYKIEM NA SZCZEBLU UE
CZ II
ZARZDZANIE RYZYKIEM NA SZCZEBLU UE
3. przegld wczeniejszych awarii i zdarze z takimi samymi wykorzystywanymi substancjami i procesami, uwzgldnienie zdobytych w zwizku
z nimi dowiadcze i wyrane odniesienie do konkretnych dziaa podjtych w celu zapobiegania takim awariom;
4. opis parametrw technicznych i sprztu uytego do celw bezpieczestwa instalacji159.
Zacznik IV okrela z kolei dane i informacje, ktre naley uwzgldni
w planach operacyjno-ratowniczych, o ktrych mowa w art. 12 dyrektywy.
W przypadku wewntrznych planw operacyjno-ratowniczych powinny one
obj take ustalenia zwizane z ograniczaniem ryzyka dla osb znajdujcych
si na miejscu, w tym sposb ostrzegania oraz dziaania, jakie osoby ostrzeone
maj podj.
W dyrektywie przyjto take zapisy o efekcie domina. Aby zmniejszy ryzyko
efektu domina w przypadku zakadw ulokowanych w taki sposb lub tak blisko
siebie, e wzrasta prawdopodobiestwo powanych awarii lub nasilenia ich
skutkw, prowadzcy zakady powinni wsppracowa w zakresie wymiany
odpowiednich informacji i informowania spoecznoci, z uwzgldnieniem ssiednich zakadw, ktre mog odczu skutki takich awarii. Przyjcie takiego
podejcia w UE jest wynikiem analizy skutkw katastrofy w Japonii w 2011 r.
Kryteria zgaszania Komisji powanej awarii obejmuj m.in. poar czy uwolnienie substancji niebezpiecznej (zgodnie z zakresem wskazanym w dyrektywie), szkody i obraenia doznane przez ludzi i szkody w nieruchomociach, jeeli: awaria spowodowaa bezporednie szkody w rodowisku, wystpiy szkody
w mieniu lub doszo do wystpienia zniszcze o zasigu transgranicznym. Komisji naley zgasza ponadto awarie lub sytuacje bliskie awariom, ktre pastwa
czonkowskie uznaj za szczeglnie interesujce z technicznego punktu widzenia
w kontekcie zapobiegania powanym awariom oraz ograniczania ich skutkw,
ktre nie speniaj podanych powyej kryteriw ilociowych.
Zgodnie z przyjtym w dyrektywie harmonogramem pastwa czonkowskie
miay wprowadzi w ycie przepisy ustawowe, wykonawcze i administracyjne
159
CZ II
ZARZDZANIE RYZYKIEM NA SZCZEBLU UE
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
118
CZ II
ZARZDZANIE RYZYKIEM NA SZCZEBLU UE
161
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
119
CZ II
ZARZDZANIE RYZYKIEM NA SZCZEBLU UE
dokona oceny wynikw tej analizy. Plan dziaania Europejskiej Grupy Organw
Regulacyjnych ds. Bezpieczestwa Jdrowego ENSREG zatwierdzono 1 sierpnia
2012 r. Z kolei 4 padziernika 2012 r. Komisja wydaa komunikat (COM(2012)
0571)162 dotyczcy kompleksowych ocen ryzyka i bezpieczestwa (testw wytrzymaociowych) elektrowni jdrowych w Unii Europejskiej oraz dziaa powizanych. Wypadek w elektrowni Fukushima w Japonii w nastpstwie trzsienia ziemi i tsunami w marcu 2011 r. uwypukli wyzwania zwizane z zapewnianiem bezpieczestwa jdrowego. Wydarzenie to pokazao, e reaktory jdrowe
musz by chronione nawet przed wypadkami, ktre zostay ocenione jako wysoce nieprawdopodobne. Wydarzenia w Fukushimie uwidoczniy dobrze znane
i powracajce problemy: wady konstrukcyjne, niedoskonae systemy rezerwowe, bdy ludzkie, nieodpowiednie plany awaryjne oraz sab komunikacj. UE
musi wycign wnioski z tego, co stao si w Fukushimie, aby bardziej ograniczy ryzyko incydentw jdrowych w Europie. Zadania sprawdzajce okrelono
jako celowane testy wytrzymaociowe marginesw bezpieczestwa elektrowni
jdrowych w wietle wnioskw wycignitych z wydarze w Fukushimie, zwizanych z ekstremalnymi zjawiskami naturalnymi, stanowicymi zagroenie dla
funkcji bezpieczestwa elektrowni (np. powodziami, trzsieniem ziemi, ekstremalnymi zjawiskami atmosferycznymi).
Metodologia zastosowana w testach bya wsplna i wykorzystywana dwutorowo. Testy pokazay, e:
1. w czterech reaktorach (znajdujcych si w dwch rnych krajach) operatorzy maj niespena godzin na przywrcenie funkcji bezpieczestwa
w razie utraty caego zasilania elektrycznego lub ostatecznego ujcia
ciepa,
2. w 10 reaktorach nie zainstalowano przyrzdw do pomiaru aktywnoci
sejsmicznej wykorzystywanych na miejscu,
3. cztery kraje stosuj obecnie dodatkowe systemy bezpieczestwa w peni
niezalene od zwykych systemw bezpieczestwa, zlokalizowane
162
CZ II
ZARZDZANIE RYZYKIEM NA SZCZEBLU UE
CZ II
ZARZDZANIE RYZYKIEM NA SZCZEBLU UE
zumianego bezpieczestwa, z poytkiem dla siebie, ale i otoczenia. rdo: M. Cielarczyk, Kultura bezpieczestwa i obronnoci, wyd. AP, Siedlce 2011, s. 210.
164
Rezolucja Parlamentu Europejskiego w sprawie ocen ryzyka i bezpieczestwa (testw wytrzymaociowych) elektrowni jdrowych w Unii Europejskiej oraz dziaa powizanych
(2012/2830(RSP)).
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
122
CZ II
ZARZDZANIE RYZYKIEM NA SZCZEBLU UE
165
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
123
CZ II
ZARZDZANIE RYZYKIEM NA SZCZEBLU UE
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
124
CZ II
ZARZDZANIE RYZYKIEM NA SZCZEBLU UE
Inicjatywa UE dot. bezpieczestwa zdrowotnego ma na celu szybkie uruchomienie mechanizmw jego oceny. W ramach tej inicjatywy uaktywniany jest
proces tworzenia ekspertyz przez agencje unijne zwizane ze zdrowiem. Maj
one zapewni UE najlepsze wsparcie eksperckie i naukowe w procesie zarzdzania ryzykiem. Komisj wspieraj w tym procesie nastpujce agencje unijne
i midzynarodowe:
1. Europejskie Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorb European
Centre for Diseases Prevention and Control (ECDC),
2. Europejski Urzd ds. Bezpieczestwa ywnoci European Food Safety
Authority (EFSA),
3. wiatowa Organizacja Zdrowia World Health Organisation (WHO).
Propozycja wniosku decyzji Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie
powanych transgranicznych zagroe zdrowia z dnia 8 grudnia 2011 r.169 bya
odpowiedzi UE na potrzeb dziaa w obszarze bezpieczestwa zdrowotnego.
Unia wycigna wnioski z dowiadcze po kryzysach zdrowotnych, ktre wydarzyy si w latach: 2009 (pandemia H1N1), 2010 (chmura pyu wulkanicznego
nad terytorium UE po wybuchu wulkanu Eyjafjallajkull na Islandii) oraz 2011
(skaenie ywnoci bakteri E. coli), co pozwolio jej lepiej zarzdza w przypadku wirusa Ebola. Wzmocnienie roli UE w reagowaniu na kryzysy zdrowotne
byo wic sum dowiadcze i te dowiadczenia zawieraa propozycja decyzji.
Proponowano ustanowienie w niej rwnie spjnych ram reagowania ze strony
UE w razie powanej sytuacji kryzysowej dotyczcej zdrowia publicznego.
Wejcie w ycie traktatu z Lizbony wzmocnio podstawy prawne UE do przeciwdziaania powanym transgranicznym zagroeniom zdrowia na szczeblu
unijnym. Obecnie UE moe podejmowa dziaania w tym obszarze,
z wyczeniem jakiejkolwiek harmonizacji przepisw ustawowych i wykonawczych pastw czonkowskich. Aby usprawni przekazywanie midzy pastwami
czonkowskimi istotnych informacji i danych do oceny ryzyka innego ni choroba oraz monitorowania pojawiajcych si zagroe, ustanowiony zosta system
wczesnego ostrzegania i reagowania sie dorana na potrzeby takiej sytuacji.
169
CZ II
ZARZDZANIE RYZYKIEM NA SZCZEBLU UE
CZ II
ZARZDZANIE RYZYKIEM NA SZCZEBLU UE
Tame.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
127
CZ II
ZARZDZANIE RYZYKIEM NA SZCZEBLU UE
172
CZ II
ZARZDZANIE RYZYKIEM NA SZCZEBLU UE
Agencja FRONTEX w ramach CIRAM umoliwia ocen wzgldnego ryzyka stwarzanego przez
rne zagroenia, dokonujc ich identyfikacji i analizy.
174
Za: S. Carrera, The EU Border Management Strategy FRONTEX and the challenges of irregular immigration in the Canary Islands, CEPS Working Document, nr 261, marzec 2007.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
129
CZ II
ZARZDZANIE RYZYKIEM NA SZCZEBLU UE
Poziom podatnoci warto podatnoci lub suma podatnoci. rdo: opracowanie wasne.
Interoperacyjno moliwo wspdziaania rnych odrbnych organizacji na rzecz osignicia uzgodnionych i korzystnych dla wszystkich stron celw, przy jednoczesnym dzieleniu si
informacjami i wiedz pomidzy tymi organizacjami. rdo: na podstawie art. 2 decyzji nr
922/2009/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 16 wrzenia 2009 r. w sprawie rozwiza
interoperacyjnych dla europejskich administracji publicznych (ISA), Dz.U. L 260 z 3 padziernika
2009 r.
176
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
130
CZ II
ZARZDZANIE RYZYKIEM NA SZCZEBLU UE
Zagroenie
Natenie i
prawdopodobiestwo
Podatno
Poziom
podatnoci
(wjazdu/opuszczenia
UE, kraju czonkowskiego)
Wpyw
Poziom
wpywu
zagroenia
(wjazdu/opuszczenia
UE,
kraju czonkowskiego)
Modus operandi
Stopie szczelnoci
granicy ze wzgldu na
obszar, infrastruktur,
moliwoci oraz ruch)
Bezpieczestwo na
granicy i bezpieczestwo wewntrzne
Dziaania operacyjne
(personel, szkolenia,
interoperacyjno)
Zdolno zarzdzania
przepywem ruchu
osobowego na granicy
Wpyw czynnikw
ludzkich
Trendy i przypuszczenia
(wzrost, spadek, sytuacja
stabilna dane
historyczne)
Czynniki
wymuszajce
Czynniki
zachcajce
Trasy (trudno
i odlego), dostp do
uatwie
177
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
131
CZ II
ZARZDZANIE RYZYKIEM NA SZCZEBLU UE
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
132
CZ II
ZARZDZANIE RYZYKIEM NA SZCZEBLU UE
CZ II
ZARZDZANIE RYZYKIEM NA SZCZEBLU UE
CZ II
ZARZDZANIE RYZYKIEM NA SZCZEBLU UE
gia maj pozwoli na uwzgldnienie zmian w zakresie uytkowania terenu, gospodarki przestrzennej oraz wpywu zmian klimatu.
6.2. Matrix
Projekt Matrix, realizowany w latach 2010-2013 w ramach 7. Programu Ramowego przez Narodowe Centrum Badawcze Nauki o Ziemi, mia na celu wypracowanie narzdzi do analizy zagroe i oceny ryzyka na potrzeby Unii Europejskiej. W skad konsorcjum weszo 12 instytucji z 10 krajw UE. Gwne cele
projektu obejmoway okrelenie oraz przedstawienie, w jakich warunkach zoona ocena ryzyka (ang. multi-type risk assessment) przynosi lepsze efekty od
analizy ryzyka danego zagroenia (single-type hazards) oraz dostarczenie bazy
wiedzy do przeprowadzania zoonej oceny ryzyka w Europie.
Zgodnie z obserwacjami poczynionymi do zaoe projektu w opinii jego realizatorw pewne obszary w Europie s naraone na ryzyko wystpienia katastrof naturalnych i zdarze w pewnych kombinacjach. Analiza i ocena zagroe
i ryzyka nie powinna opiera si na jednostkowej ocenie jednego zagroenia,
zawsze powinna uwzgldnia zagroenia z nim powizane. Trzsienie ziemi,
erupcje wulkanu, osuwiska ziemi, tsunami, poary, nieyce, powodzie mog
by wywoane jednymi czynnikami i wpywa na wystpienie kolejnych. Obecnie zjawiska te s traktowane przez naukowcw w oderwaniu od innych, a jak
pokazuje rzeczywisto, wystpuj take w poczeniach, np. silne opady deszczu powoduj osuwiska ziemi. Ponadto zjawiska naturalne wystpuj na okrelonych obszarach, w okrelonym czasie, a dodatkowo s trudne do przewidzenia. Projekt Matrix zakada rozwinicie metod i narzdzi badawczych, ktre
bd przydatne w kontekcie europejskim. Miejsce wystpowania danych zdarze (powodzie, trzsienie ziemi, wulkany) jest atwiejsze do okrelenia, szczeglnie wane dla projektu bdzie za zebranie i zharmonizowanie elementw
trudnych do przewidzenia. W projekcie badane s nastpujce obszary:
1. Porwnywalno zagroe i ryzyk (comparability of hazards and risks)
w ramach Matrix zaplanowano rozwinicie metod, ktre pozwol na
analiz ilociow ryzyka powizanego z rnymi zagroeniami.
2. Efekt domina/efekt kaskadowy (domino/cascade effects) w tym przypadku jedno zdarzenie moe spowodowa wystpienie innego czy wielu
innych zdarze. Projekt bada relacje pomidzy rnymi typami zdarze
oraz dokona ich pomiaru.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
135
CZ II
ZARZDZANIE RYZYKIEM NA SZCZEBLU UE
3. Podatno wystpienia zdarzenia w czasie179 (time-dependent vulnerability) ta kwestia jest szczeglnie wana w przypadku, kiedy uwaa si,
e rne typy ekstremalnych zdarze mog po sobie nastpowa i e kolejne bd powodoway zwikszenie szkd na obszarach, ktre zostay
ju dotknite poprzednimi zdarzeniami.
Spodziewane efekty projektu objy wypracowanie narzdzi do oceny rnych rodzajw ryzyka, ktre mog by stosowane przez badaczy zajmujcych
si katastrofami naturalnymi czy organy ochrony ludnoci w poszczeglnych
krajach. Dokonano przegldu scenariuszy zdarze kaskadowych na bazie minionych katastrof (m.in. trzsienie ziemi oraz tsunami) i stworzono baz wiedzy, ktra jest dostpna dla badaczy i kadry zarzdzajcej w przypadku katastrof. Wypracowano take wytyczne do oceny rnych rodzajw ryzyka w Europie.
6.3. Catalyst
Projekt Capacity Development for Hazard Risk Reduction and Adaptation Catalyst mia dziki wsppracy badaczy i stron zainteresowanych zidentyfikowa
wiedz i praktyki zwizane ze zmniejszaniem ryzyka katastrof i naturalnych zagroe (ang. natural hazards/disaster risk reduction). Nadrzdnym celem byo
zwikszenie moliwoci rozwoju tego obszaru poprzez umoliwienie wymiany
wiedzy i popraw wsppracy naukowej, identyfikacj luk pomidzy wystpowaniem naturalnych zagroe oraz zmniejszaniem ryzyka katastrof a stron
badawcz. Projekt mia zapewni wsparcie europejskich i midzynarodowych
sieci wsppracy, a take zwikszy moliwoci wczenia organizacji pozarzdowych (ang. NGO) oraz maych i rednich przedsibiorstw (ang. SME) do dziaa w tych obszarach. Kluczowym dziaaniem Catalyst byo zebranie stron zainteresowanych, w tym praktykw oraz badaczy, w think tank, ktry umoliwi
wymian wiedzy w obszarach wyonionych jako problematyczne (np. metodologiczne ograniczenia, braki danych, wymiana najlepszych praktyk). Dziaania
wspierane byy poprzez wymian informacji, m.in. na stronie internetowej,
179
CZ II
ZARZDZANIE RYZYKIEM NA SZCZEBLU UE
ktra bdzie stanowia miejsce wymiany wiedzy i zostanie udostpniona zainteresowanym ekspertom, badaczom i praktykom.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
137
CZ II
ZARZDZANIE RYZYKIEM NA SZCZEBLU UE
PODSUMOWANIE I WNIOSKI
Ju w 2008 r. KE potwierdzaa, e Unia Europejska potrzebuje wikszej zdolnoci podejmowania oglnych wyzwa w obszarze zapobiegania katastrofom,
ograniczania ich skutkw i reagowania. Kompleksowo i zakres tych wielowymiarowych wyzwa wymaga szeroko zakrojonego podejcia UE do caoksztatu
zagadnie zwizanych z ocen ryzyka wystpienia katastrofy, prognozami, zapobieganiem, gotowoci i ograniczeniem skutkw (przed katastrof i po jej
wystpieniu), koordynacj rnych obszarw polityki, instrumentw i usug 180.
W grudniu 2010 r. KE wydaa Staff Working Paper on Risk Assessment and
Mapping Guidelines for Disaster Management, przedstawiajc w nim wytyczne
dla pastw czonkowskich w zakresie oceny ryzyka oraz mapowania ryzyka,
zbierajc i porzdkujc metodologi, ale pozostawiajc pastwom wskazwki.
Ocena ryzyka jest kluczowa dla zapobiegania katastrofom w pastwach czonkowskich, moe wspomc zapobieganie oraz wzmocni planowanie zasobw na
wypadek reagowania na katastrofy. Wytyczne maj na celu popraw spjnoci
ocen ryzyka podejmowanych w pastwach czonkowskich oraz moliwoci ich
porwnywania. Uatwi to wspprac np. w obszarach przygranicznych w przypadku wystpienia podobnego ryzyka dla danego terenu. Co wane, w wytycznych tych porusza si szereg opcji, np. oceny pojedynczego ryzyka oraz ryzyka
uwzgldniajcego wiele zagroe, efektu domina, scenariuszy, wprowadza si
te zmienne do mierzenia ryzyka w postaci skutkw dla obszaru.
UE stosuje metody ISO oraz ONZ, jak i pastw czonkowskich. Wspiera si
przy tym metodologi wypracowan ju w ramach midzynarodowego standardu ISO. Siga do metodologii, ktre stosuj pastwa czonkowskie, ale take
do dowiadcze innych krajw USA, Kanady, Nowej Zelandii. W 2011 r.
w Brukseli odbya si druga midzynarodowa konferencja powicona ocenie
ryzyka Global Risk Assessment Dialogue. Jej celem byo umoliwienie dyskusji
na temat priorytetw oceny ryzyka, metod oceny i zasad jej prowadzenia. Spotkanie odbyo si w ramach wsppracy UE z USA i Kanad. W wyniku spotka
180
CZ II
ZARZDZANIE RYZYKIEM NA SZCZEBLU UE
na forum Global Risk Assessment Dialogue Unii Europejskiej udaje si w wymiarze globalnym osign przegld systemw oraz rozumienia oceny ryzyka, wyoni istotne kwestie, jak i okreli wyzwania dla przyszych ocen ryzyka, znale
obszary dla dialogu i wsppracy oraz okreli priorytety dla przyszych inicjatyw w tym obszarze.
Na poziomie UE wypracowano metodyki oceny ryzyka i zagroe m.in.
w stosunku do zagroenia powodziowego, suszy, awarii przemysowych
i ochrony infrastruktury krytycznej. Przykady waniejszych opracowa zostay
omwione w niniejszej analizie w odniesieniu do: powodzi, awarii chemicznych
oraz infrastruktury krytycznej, zagroe zwizanych z bezpieczestwem na granicach zewntrznych oraz bezpieczestwem zdrowotnym. Prace w obszarze
oceny ryzyka, oceny zagroe i zarzdzania ryzykiem wida w podejciu sektorowym. W Unii Europejskiej obserwowa ju mona proces podejmowania dziaa w obszarze tzw. multi-risk assessment (ocena ryzyka uwzgldniajca wiele
rodzajw zagroe tum. wasne). Dokumenty strategiczne UE mwi o tym
obszarze jako o wyzwaniu. Ponadto Unia Europejska, sama zainteresowana
zagadnieniem i zobligowana dokumentami do dokonania caociowej analizy
zagroe dla swojego obszaru, wspiera si pracami badawczymi. Dotycz one
nie tylko poszczeglnych zagroe naturalnych czy technologicznych, ale jak
wida w niniejszej analizie take ocen bardziej zoonych, ktre przestawione
zostay na przykadzie projektw Kulturisk, Matrix i Catalyst.
Kluczowa dla zrozumienia prac na forum UE w tym obszarze jest zasada pomocniczoci, okrelona w art. 5 Traktatu. Zgodnie z zasad pomocniczoci,
w dziedzinach, ktre nie nale do jej wycznej kompetencji, Unia podejmuje
dziaania tylko wwczas i tylko w takim zakresie, w jakim cele zamierzonego
dziaania nie mog zosta osignite w sposb wystarczajcy przez pastwa
czonkowskie, zarwno na poziomie centralnym, jak i regionalnym oraz lokalnym, i jeli ze wzgldu na rozmiary lub skutki proponowanego dziaania moliwe jest lepsze ich osignicie na poziomie Unii181. Zasada pomocniczoci ma
na celu okrelenie odpowiedniego poziomu interwencji w dziedzinach kompetencji dzielonych midzy UE a pastwami czonkowskimi. Ochrona ludnoci jest
181
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
139
CZ II
ZARZDZANIE RYZYKIEM NA SZCZEBLU UE
182
CZ II
ZARZDZANIE RYZYKIEM NA SZCZEBLU UE
CZ II
ZARZDZANIE RYZYKIEM NA SZCZEBLU UE
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
142
CZ II
ZARZDZANIE RYZYKIEM NA SZCZEBLU UE
186
Communication from the Commission to the European Parliament and the Council on reinforcing the Union's disaster response capacity, COM(2008) 130, wersja ostateczna, Bruksela,
5 marca 2008 r., s. 3.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
143
CZ II
ZARZDZANIE RYZYKIEM NA SZCZEBLU UE
based on the collaboration between the EU and the USA and Canada. As
a result of meetings held at the Global Risk Assessment Dialogue forum, the EU
manages to achieve, globally, a review and understanding of risk assessment
systems, to determine the important matters, to identify challenges for future
risk assessments, to find space for a dialogue and cooperation, and to set up
priorities for future initiatives in this field.
Risk and threat assessment methodologies have been elaborated at the EU
level, notably for risks related to flood, drought, industrial failures, protection
of critical infrastructure. The examples of important papers are discussed in
this analysis for: floods, chemical failures and critical infrastructure failure,
threats connected with safety at internal borders, health safety. Works in the
field of risk assessment, threat assessment, risk management are seen in the
sectoral approach. Measures in the field of so-called Multi-risk assessment (assessment of risk considering multiple threats own translation) can already be
observed in the European Union. The EUs strategic documents refer to this
area as to a challenge. Moreover, the European Union, being interested itself in
this subject and obliged by documents to make an overall analysis of threats
for the EU, is taking advantage of research works in this domain. The works
pertain not only to particular natural or technological risks, but, as seen from
this analysis, also to more complex assessments presented with the example of
KULTURISK, MATRIX, CATALYST projects.
The principle of subsidiarity spelled out in Article 5 of the Treaty is pivotal
for understanding works at the EU forum. Under the principle of subsidiarity, in
areas which do not fall within its exclusive competence, the Union shall act only
if and insofar as the objectives of the proposed action cannot be sufficiently
achieved by the Member States, either at central level or at regional and local
level, but can rather, by reason of the scale or effects of the proposed action, be
better achieved at Union level187. The purpose of the subsidiarity principle is to
define the appropriate level of intervention in the areas of competences shared
between the EU and the member states. For example, protection of people is
the member states responsibility, and the EUs task is to support, coordinate
187
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
144
CZ II
ZARZDZANIE RYZYKIEM NA SZCZEBLU UE
188
Directive 2007/60/EC of the European Parliament and of the Council of 23 October 2007 on
the assessment and management of flood risks, 6.11.2007, L 288/27.
189
Article 5 of the Treaty on European Union.
190
Directive 2012/18/EU of the European Parliament and of the Council of 4 July 2012 on the
control of major-accident hazards involving dangerous substances, amending and subsequently
repealing Council Directive 96/82/EC, L 197/1 of 24.07.2012.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
145
CZ II
ZARZDZANIE RYZYKIEM NA SZCZEBLU UE
A problem encountered during the works was the comparability of data, risk
analyses and methodologies used by individual member states in risk assessments. For this reason, the EUs current works are aimed at achieving the possibility of data comparability, and are concentrated on performance of risk
analyses which do not consider a single risk only, e.g. occurrence of flood or
forest fire, but more and more often embark on the so-called domino effect for
a chain of events cause by one event, which implies the occurrence of another
one. The domino effect is described in the provisions of Seveso III directive
adopted in 2012. In order to reduce the risk of domino effects, where establishments are sited in such a way or so close together as to increase the likelihood of major accidents, or aggravate their consequences, operators should
cooperate in the exchange of appropriate information and in informing the public, including neighbouring establishments that could be affected191. On the
other hand, the Commissions possible action may be to establish guidelines
regarding safe distance and domino effects (Article 24). The EUs experience
after a catastrophe in Japan in 2011 needs to be taken into account for domino
effects and for inclusion of such provisions in the directive.
Hazard analyses and risk assessments are also pursued by EU agencies within their competences. The relevant EU agencies have developed risk and hazard
assessment methodologies within their areas of competences, e.g. FRONTEX
agency in scope of security evaluation at external borders, DG HOME in scope
of terrorism threat analyses for the EU, DG SANCO in scope of hazards related
to health, the European External Action Service in scope of European Union
external security risk and hazard assessment.
Even though some EU policies incorporate the issue of risk analysis or works
over the issue have commenced, the EU needs to take more efforts to adopt an
approach of Integrated Risk Management (IRM) encompassing prevention,
preparation, reaction and reconstruction for all hazards in Europe.
191
Article 9 of Directive 2012/18/EU of the European Parliament and of the Council of 4 July
2012 on the control of major-accident hazards involving dangerous substances, amending and
subsequently repealing Council Directive 96/82/EC, L 197/1 of 24.07.2012.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
146
CZ II
ZARZDZANIE RYZYKIEM NA SZCZEBLU UE
The undertaken review of works in scope of risk and hazard analysis shows the
EUs sectoral approach to risk assessment for particular risks, it also indicates
a shift in the EUs approach and the attempts and objectives to achieve a possibility of hazard assessment under the domino effect, or related hazards, having an effect on many sectors. The Union aims at achieving a possibility of assessing risks deriving from natural and man-induced risks which may occur in
Europe, but also those the members states or neighbouring regions are exposed to. For this reason, the EU reinforces its efforts by developing international collaboration and by using the outcomes of the members states works
and knowledge created under the research policy.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
147
CZ II
ZARZDZANIE RYZYKIEM NA SZCZEBLU UE
LITERATURA
Wydawnictwa zwarte i czasopimiennicze
1. Cielarczyk M., Kultura bezpieczestwa i obronnoci, wyd. AP, Siedlce
2011.
2. Pescaroli G., Alexander D., A definition of cascading disasters and
cascading effects: Going beyond the toppling dominos metaphor,
Planet@Risk, Vol. 3, No 1, 2015, s. 58-67.
Akty prawne
1. Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, Dz.U. UE C 83/123 z 30
marca 2010 r., Bruksela.
2. Dyrektywa 2007/60/WE PE i Rady z dnia 23 padziernika 2007 r.
w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarzdzania nim, L 288/27, 6 listopada 2007 r., Bruksela.
3. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/18/UE z dnia 4 lipca
2012 r. w sprawie kontroli zagroe powanymi awariami zwizanymi
z substancjami niebezpiecznymi, zmieniajca, a nastpnie uchylajca
dyrektyw Rady 96/82/WE, L 197/1 z dnia 24 lipca 2012 r., Bruksela.
4. Rozporzdzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 282/2014
z dnia 11 marca 2014 r. w sprawie ustanowienia Trzeciego Programu
dziaa Unii w dziedzinie zdrowia (2014-2020) oraz uchylajce decyzj
nr 1350/2007/WE (1), Dz. UE L 86/3, t. 57, 21 marca 2014 r.
5. Decyzja nr 922/2009/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 16
wrzenia 2009 r. w sprawie rozwiza interoperacyjnych dla europejskich administracji publicznych (ISA), Dz.U. L 260 z 3 padziernika
2009 r.
6. Decyzja Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie powanych transgranicznych zagroe zdrowia, COM(2011) 866 wersja ostateczna,
2011/0421 (COD), Bruksela, 8 grudnia 2011 r.
7. Decyzja Parlamentu Europejskiego i Rady nr 1082/2013/UE z dnia 22
padziernika 2013 r. w sprawie powanych transgranicznych zagroe
zdrowia oraz uchylajca decyzj nr 2119/98/WE.
8. Zarzdzanie zagroeniem powodziowym, Zapobieganie powodziom,
ochrona przeciwpowodziowa i ograniczanie skutkw powodzi, KomuniPublikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
148
CZ II
ZARZDZANIE RYZYKIEM NA SZCZEBLU UE
kat Komisji dla Rady, Parlamentu Europejskiego, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Spoecznego i Komitetu Regionw, COM(2004) 472
wersja ostateczna, Bruksela, 12 lipca 2004 r.
9. Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie
wzmocnienia zdolnoci Unii do reagowania w przypadku katastrof,
COM(2008) 130 wersja ostateczna, Bruksela, 5 marca 2008 r.
10. Komunikat Komisji do Rady i Parlamentu Europejskiego dotyczcy kompleksowych ocen ryzyka i bezpieczestwa (testw wytrzymaociowych)
elektrowni jdrowych w Unii Europejskiej oraz dziaa powizanych,
SWD(2012) 287, COM(2012) 571 wersja ostateczna, Bruksela, 4 padziernika 2012 r.
11. Wniosek decyzja Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie powanych transgranicznych zagroe zdrowia, 2011/0421 (COD), COM(2011)
866 wersja ostateczna, Bruksela, 8 grudnia 2011 r.
12. Strategia bezpieczestwa wewntrznego UE w dziaaniu: pi krokw
w kierunku bezpieczniejszej Europy, COM(2010) 673 wersja ostateczna,
Bruksela, 22 listopada 2010 r.
13. Rezolucja Parlamentu Europejskiego w sprawie ocen ryzyka
i bezpieczestwa (testw wytrzymaociowych) elektrowni jdrowych
w Unii Europejskiej oraz dziaa powizanych (2012/2830(RSP)), Bruksela.
14. Risk Assessment and Mapping Guidelines for Disaster Management,
Commission Staff Working Paper, SEC(2010) 1626 wersja ostateczna,
Bruksela, 21 grudnia 2010 r.
Dokumenty elektroniczne, strony internetowe i inne
1. Carrera S., The EU Border Management Strategy FRONTEX and the challenges of irregular immigration in the Canary Islands, CEPS Working
Document, nr 261, marzec 2007.
2. Frontex, Western Balkans, Annual Risk Analysis 2012.
3. http://europa.eu.
4. https://crisma-cat.ait.ac.at/glossary.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
149
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM W WYBRANYCH PASTWACH
PART III
RISK MANAGEMENT IN SELECTED COUNTRIES
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
151
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
WPROWADZENIE
W czci III niniejszego opracowania zawarta zostaa analiza metodyk192
oceny ryzyka stosowanych w innych krajach. Badania literaturowe objy rozwizania przyjte w Australii, Irlandii, Niemczech, Szwecji oraz Wielkiej Brytanii.
Ich wybr by determinowany dowiadczeniem tych pastw w wypracowywaniu wasnej metodyki oceny ryzyka na potrzeby planowania kryzysowego. Poddane analizie dokumenty maj posta przewodnikw (wytycznych), opisujcych
podejcie poszczeglnych krajw do tej problematyki. Wzito rwnie pod
uwag dokumenty uwzgldniajce wyniki ocen ryzyka przeprowadzanych na
szczeblu krajowym. W ramach dokumentw poddanych analizie znalazy si:
1. National Emergency Risk Assessment Guidelines. Commonwealth of Australia and Each of its States and Territories 2010, padziernik 2010 (Australia).
2. A National Risk Assessment for Ireland, Office of Emergency Planning,
grudzie 2012 (Irlandia).
3. A Framework for Major Emergency Management. A Guide to risk Assessment in Major Emergency Management, stycze 2010 (Irlandia).
4. Method of Risk Analisys for Civil Protection 2011, Federal Office of Civil
Protection and Disaster Assistance, 2011 (Niemcy).
5. Guide to risk and Vulnerability Analyses, Swedish Civil Contingencies
Agency, 2012 (Szwecja).
6. Swedish National Risk Assessment, Swedish Civil Contingencies Agency,
2012 (Szwecja).
7. The National Risk Register of Civil Emergencies (NRR), Cabinet Office,
2010 (Wielka Brytania).
8. National Risk Register for Civil Emergencies 2013 (NRR), Cabinet Office,
2013 (Wielka Brytania).
Omawiane metodyki rni si szczegowoci prezentowanych treci,
niemniej jednak zawarte w nich podstawowe zaoenia odnoszce si do roz192
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
wiza w zakresie oceny ryzyka pozwoliy na prezentacj podejcia poszczeglnych pastw oraz przeprowadzenie analizy porwnawczej metodyk oceny ryzyka stosowanych w poszczeglnych krajach, w ktrej wzite zostay pod uwag
ich mocne i sabe strony. Umoliwiy rwnie wskazanie korzyci z ich zastosowania, z uwzgldnieniem potrzeb planowania cywilnego w Polsce. Rozwaone
zostay zarwno koncepcje przyjtych metodyk, jak rwnie stosowane techniki
i metody oceny ryzyka.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
153
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
INTRODUCTION
193
Contrary to the methods discussed in part I and according to the definitions included there,
methodologies are discussed in this part, as the sets of principles, codes of procedure (methods) indispensable to fulfil risk management tasks of particular countries are collected here.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
154
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
risk assessment solutions adopted have allowed to present the approach of the
particular countries in this field, and then to make a comparative analysis of
risk assessment methodologies applied in the particular countries with regard
to their strengths and weaknesses. They also enabled to indicate the benefits
from their usage, considering the needs of civilian emergency planning in Poland. The concepts of the methodologies adopted were appraised for this purpose (represented by their individual stages and characteristics) as well as the
risk assessment techniques and methods used.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
155
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
194
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
156
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
cji196, uodpornienie spoeczestwa na zagroenia i wybr przedsiwzi umoliwiajcych zminimalizowanie kosztw strat a to wymagao zdecydowanej
zmiany w podejciu do zarzdzania ryzykiem. Rozdzia ten przedstawia kierunki,
w jakich podyy te rozwizania od formalnoprawnych do praktyki.
1.1. Narodowe ramy oceny ryzyka
Wane zmiany w zakresie zarzdzania ryzykiem i informowania o nim podjto w 2007 r. Okrelono wtedy Narodowe ramy oceny ryzyka197. Ich produktem
tych s Narodowe wytyczne oceny ryzyka zdarze kryzysowych. Kolejnym krokiem byo sporzdzenie i wdroenie planu oraz metodyki zarzdzania ryzykiem,
co znaczco wsparo podjte reformy w skali krajowej. Takie podejcie zapewnio:
1. zwikszanie wiadomoci ryzyka zagroe w spoeczestwie i wdraanie
przedsiwzi odpowiedniego postpowania z ryzykiem198,
2. standaryzacj oceny ryzyka199 i doskonalenie alternatywnych propozycji
ograniczania ryzyka200,
3. wzrost przejrzystoci procesu, co uatwio jego realizacj w zakresie
ocen, kontroli i modelowania ryzyka w wyniku zdobywania wiedzy i informacji,
4. popraw spjnoci, pozwalajc na czytelne porwnanie rnych obszarw geograficznych i kategorii zagroe.
Dokument mia suy zwikszeniu spjnoci i jednolitoci metodyki oceny
ryzyka, poprawie jakoci opracowywanych informacji o ryzyku oraz zwikszeniu
baz analizy ryzyka. Celem poradnika jest dostarczenie metodyki oceny ryzyka,
ktra:
196
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
157
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
Zasady
1. Kreowanie i ochrona wartoci. Zarzdzanie ryzykiem, suc realizacji
przedsiwzi w obszarze ochrony ludnoci, pozwala osign bezpieczny i stabilny poziom ycia w przyjaznym rodowisku, sprzyjajc gospodarce, administracji i infrastrukturze.
2. Integracja ze wszystkimi procesami organizacyjnymi. Zarzdzanie ryzykiem stanowi gwny nurt aktywnoci, najskuteczniejszy w integracji
standardw aktywnoci gospodarczej organizacji, wadzy i spoeczestwa.
3. Informowanie o podejmowanych decyzjach. Zarzdzanie ryzykiem
wspiera w wiadomym podejmowaniu decyzji i ustaleniu priorytetw
wzgldem ograniczonych zasobw dla dziaa redukujcych204 ryzyko.
4. Dokadne adresowanie niepewnoci. Poprawnie realizowane zarzdzanie ryzykiem pozwala ogranicza niepewno.
5. Systematyczno, okrelono i terminowo. Czynniki te gwarantuj
spjno, elastyczno i adekwatno rezultatw.
6. Dostpno najlepszych informacji205. Informacje gromadzone s w bazach danych. Gromadzi si i opracowuje dostpne dane o zagroeniach,
wraliwoci ekspozycji na rne czynniki w ujciu historycznym
i perspektywicznym oraz zmiany i obserwacje spoeczestwa z udziaem
ekspertw. Decydenci powinni by wiadomi ograniczonych moliwoci
baz i zrnicowania opinii ekspertw (recenzentw), w zalenoci od ich
merytorycznego przygotowania do wykonywania stawianych przed nimi
zada.
7. Dopasowanie. Metodyka zarzdzania ryzykiem zapewnia zrwnanie potrzeb spoecznych w zakresie profilu ryzyka206.
8. Uwzgldnienie czynnikw ludzkich i kulturowych. W zarzdzaniu ryzykiem naley uwzgldnia zdolnoci percepcyjne zarwno jednostek, jak
i powoanych do tego zadania zespow.
204
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
159
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
9. Transparentno i oglno. Zapewnienie skutecznoci zarzdzania ryzykiem zaley od angaowania wszystkich interesariuszy207, w tym decydentw, w odpowiednim zakresie i kolejnoci.
10. Dynamika, powtarzalno i reagowanie na zmiany. Zarzdzanie ryzykiem zagroe reaguje na zmiany profilu ryzyka, informacje o zagroeniach i wraliwoci ekspozycji. Skuteczny monitoring pozwala te zmiany
identyfikowa i odpowiednio wczenie na nie reagowa.
11. Uatwienie cigego doskonalenia. Skuteczne zarzdzanie ryzykiem steruje doskonaleniem i wdraaniem strategii, ktre podnosz na wyszy
poziom organizacj zarzdzania ryzykiem w spoeczestwie i organach
wadzy. Takie podejcie zapewnia elastyczno i moliwoci adaptacyjne
spoecznoci.
207
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
160
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
208
rdo: National Emergency Risk Assessment Guidelines. Por.: rys. 1. Relacje pomidzy zasadami, struktur ramow i procesem zarzdzania ryzykiem, s. 18.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
161
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
w podejmowaniu decyzji na wszystkich szczeblach. Struktura ramowa zarzdzania ryzykiem jest przeznaczona do wsparcia integracji zarzdzania ryzykiem
i jego rezultatw z polityk kierownictwa, systemem zarzdzania i podejmowanymi dziaaniami. Struktura ramowa zarzdzania ryzykiem obejmuje (patrz
rys. 19):
1. upowanienie i zaangaowanie kierownictwa,
2. procesy ukierunkowane na projektowanie skutecznej struktury ramowej
zarzdzania ryzykiem,
3. programy wdraania struktury i procesw zarzdzania ryzykiem,
4. programy pozwalajce monitorowa i analizowa t dziaalno,
5. procesy cigego wdraania tej dziaalnoci.
Proces zarzdzania ryzykiem jest opisany w normie ISO 31000:2009 i zgodnie
z ni powinien by integraln czci zarzdzania209. Powinien by take zintegrowany z praktyk, kultur organizacyjn, organizacj spoeczestwa i jego
profilem ryzyka. W kontekcie zarzdzania kryzysowego zarzdzanie ryzykiem
jest procesem obejmujcym postpowanie z ryzykiem bdcym wynikiem zdarze kryzysowych. Proces zarzdzania ryzykiem jest natomiast usystematyzowan metod identyfikacji, analizy i ewaluacji ryzyka w ramach caego procesu
oceny ryzyka oraz podejmowaniem powtarzalnych, racjonalnych i skutecznych
dziaa w ramach postpowania z ryzykiem, wynikajcego z przyjtej strategii
zarzdzania ryzykiem.
209
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
162
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
Proces zawiera pi gwnych skadowych (rys. 20), wspieranych przez komunikowanie i konsultacje oraz monitorowanie i przegld. Ma zastosowanie
w kadej sytuacji, dotyczcej dowolnego zagroenia.
Zrozumienie (okrelenie) kontekstu212 polega na zdefiniowaniu parametrw,
w jakich bdzie realizowane zarzdzanie ryzykiem. Definiuje si je na podstawie
210
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
163
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
moliwoci organizacji lub spoecznoci w caym przekroju zarzdzania ryzykiem. Uyteczno tych dziaa polega na wsplnym zrozumieniu zakresu procesu i kryteriw ryzyka213, na podstawie ktrych ryzyko zostanie zmierzone.
Zrozumienie kontekstu obejmuje szereg dziaa, w tym: okrelenie wyniku,
celw i zada, zdefiniowanie zakresw odpowiedzialnoci, wskazanie kluczowych elementw, zidentyfikowanie kluczowych dziaa i procesw oraz stosowanych metod. Okrelenie kontekstu (zwizkw) potwierdza ocena skutecznoci procesu, rozwaenie decyzji, ktre trzeba bdzie podj i wskazanie dostpnych bada, wcznie z oszacowaniem potrzebnych zasobw. Zrozumienie kontekstu jest wane dla identyfikacji, analizy, ewaluacji ryzyka i kolejnych krokw
zarzdzania ryzykiem. Zapewnia rwnie, e przyjte podejcie jest dopasowane do celu i odpowiednie dla spoecznoci i jej profilu ryzyka.
Identyfikacja ryzyka214 opiera si na bazie informacji odpowiednio wysokiej
jakoci, wiedzy oraz dowiadczeniu kadr i personelu organizacji. Pod uwag
bierze si zarwno zagroenia, jak i wraliwo ekspozycji na konkretne ryzyko,
ktre jest badane i opisywane. Rozwaane s rda ryzyka215, zdarzenia i ich
przyczyny, obszary ich wpywu, a take moliwe konsekwencje. Systematyczne
i kompleksowe podejcie do tych dziaa zapewnia, e adne istotne ryzyko nie
zostanie przypadkowo wykluczone. Zwraca si uwag na udzia ekspertw
w tworzeniu scenariuszy moliwych zdarze kryzysowych. Scenariusze te mog
uwzgldnia dane historyczne lub odwzorowywa podobne zdarzenia. Identyfikacja obejmuje wszystkie moliwe ryzyka, bez wzgldu na to, czy s one pod
kontrol, czy nie, a take wszystkie problemy istniejce i potencjalne, ktre
wymagaj rozwiza w zakresie ograniczenia ryzyka.
Analiza ryzyka216 stanowi ten element procesu zarzdzania ryzykiem, ktry
pozwala okreli poziom ryzyka217. Wiedza, bdca rezultatem analizy ryzyka,
jest bardzo wana dla okrelenia jego istoty i podjcia decyzji co do dalszego
postpowania. W tej fazie uwzgldnia si moliwe konsekwencje, prawdopo213
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
164
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
dobiestwo ich wystpienia oraz istniejce mechanizmy kontroli, ktre wpywaj na ograniczenie ryzyka. Stopie zaufania do metody okrelania poziomu
ryzyka ocenia si tu, uwzgldniajc takie czynniki, jak rnorodno opinii ekspertw, niepewno, dostpno, jako, liczb oraz przydatno danych i informacji lub ograniczenia w modelowaniu wynikw zdarze. W tej fazie naley
dokona wartociowania ryzyka przy wykorzystaniu rekomendowanych metod,
co umoliwi poddanie ich dalszej klasyfikacji i hierarchizacji218, a najwaniejsze
z nich obj waciw kontrol.
Ewaluacja ryzyka to etap, w ramach ktrego poziom ryzyka jest porwnywany
z kryteriami ryzyka zatwierdzonymi na pocztku procesu, gdy zosta ustanowiony kontekst. Wynik i cele samego procesu musz uwzgldnia punkt widzenia wszystkich interesariuszy, jak rwnie bra pod uwag skumulowany efekt
serii zdarze, ktre mog wystpi jednoczenie. Podkrela si rwnie, e ewaluacja ryzyka jest punktem wyjcia do podejmowania decyzji w kwestii dodatkowych analiz ryzyka. Wyniki ewaluacji wska, ktre ryzyko wymaga wzmoonej
czujnoci, a ktre nie potrzebuje szczeglnej uwagi. Pozwala to okreli ryzyka,
ktrymi naley si zaj i w jakim stopniu, oraz te, ktre mog by monitorowane i podlega przegldowi w ramach istniejcych mechanizmw kontroli.
Postpowanie z ryzykiem polega na dokonaniu wyboru i oceny rodkw w celu
modyfikacji ryzyka219 oraz przygotowaniu i wdroeniu planw postpowania
z ryzykiem, ktre albo dostarczaj nowych rodkw kontroli, albo modyfikuj
istniejce. Oznacza to zidentyfikowanie i zaprojektowanie alternatywnych, waciwych dziaa, ewaluacj i ocen ich wyniku oraz wpywu, a take wdroenie
planw postpowania z ryzykiem. Wane jest przy tym rozwaenie wszystkich
bezporednich i porednich kosztw i korzyci, zarwno materialnych, jak
i niematerialnych, dokonujc przy tym ich pomiaru w aspekcie finansowym lub
pod ktem innego kryterium. Wskazane jest rozwaanie kilku opcji postpowania z ryzykiem, razem bd rozcznie. Przedsiwzicia w zakresie postpowania z ryzykiem obejmuj: unikanie, podjcie lub zwikszenie ryzyka, usunicie
rda ryzyka, zmian (konsekwencji lub prawdopodobiestwa), optymalizacj,
218
219
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
165
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
przeniesienie, dzielenie oraz zatrzymanie ryzyka. Wdroenie procesu postpowania z ryzykiem oznacza, e dane ryzyko musi zosta wczone do zestawu
staego monitorowania i przegldu.
Komunikacja i konsultacje220 dotycz wszystkich wewntrznych i zewntrznych
interesariuszy na wszystkich etapach procesu zarzdzania ryzykiem i stanowi
jego nierozczny, podstawowy element. Wane jest, by upewni si, e wszyscy ci, ktrzy powinni by zaangaowani w te dziaania (m.in. osoby odpowiedzialne za konkretny proces lub jego wynik), s nie tylko informowani, ale take
wczani do udziau w tym procesie, aby mogli zrozumie, jak podejmowane s
decyzje.
Monitorowanie221 i przegld222 to jedne z najwaniejszych czynnikw zarzdzania ryzykiem i s dziaaniem permanentnym. Pozwalaj potwierdzi skuteczno istniejcych mechanizmw kontroli lub j zakwestionowa. Monitorowanie i przegld kocz cykl zarzdzania ryzykiem i stanowi dopenienie
susznoci przyjtych metod, rde danych, rezultatw i przyczyn podejmowanych decyzji, ktre podlegaj regularnej kontroli. Regularno i systematyczno kontroli ryzyka pozwala utrzyma aktualne plany dziaania. Pomocne na
tym etapie mog by dziaania prowadzone w rnych obszarach aktywnoci,
np. systemie ubezpiecze. Rezultaty kontroli z kolei s pomocne w analizie ryzyka oraz w caym procesie oceny ryzyka. Pozwalaj okreli wpyw wraliwoci
ekspozycji na poziom ryzyka i oceni skuteczno podejmowanych dziaa
w tym zakresie. Monitoruje si rwnie zmiany w otoczeniu, zagroenia i inne
zdarzenia niekorzystne. Wymaga si, aby odpowiedzialno za kontrol i monitoring bya jasno zdefiniowana, a wszystkie dziaania dokumentowane i okresowo lub w zalenoci od sytuacji rejestrowane i raportowane w ramach procesu przegldu zarzdzania ryzykiem.
1.2. Opis procesu zarzdzania ryzykiem
Metodyka oceny ryzyka to og zasad (metod) stosowanych w tym procesie,
system jasno sprecyzowanych regu i procedur pomocnych w ocenie ryzyka.
Proces ten pod wpywem dowiadcze jest cigle doskonalony.
220
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
166
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
167
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
223
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
168
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
Podkrelono, e prowadzcy warsztaty powinien by dowiadczon, obiektywn osob, ktra nie jest zaangaowana w szczegy tematu i nie naley zespou
badawczego. Pozwoli to zwikszy obiektywno i pomc w rozwizywaniu
kolejnych zagadnie.
Warsztaty powinny skutkowa: pogbieniem wiedzy o poszczeglnych etapach
oceny ryzyka, zdobywaniem dowiadczenia w rozwizywaniu zoonych zagadnie w ramach analizowanych scenariuszy zagroe, doskonaleniem pracy zespoowej, przygotowaniem personelu zarwno uczestnikw warsztatw, jak
i obserwatorw.
Proces oceny ryzyka wedug wytycznych australijskich w praktyce prowadzony jest wedug algorytmu. Okrelone dziaania s wykonywane w cile
sprecyzowanej kolejnoci, a realizacja kolejnego jest kontynuacj poprzedniego. Proces oceny ryzyka poprzedza okrelenie kontekstu (zwizkw). To pierwszy krok w kierunku oceny ryzyka, a jego rzetelna realizacja bdzie miaa wpyw
na rezultaty oceny. Okrelenie kontekstu pozwala sprecyzowa cele organizacji
i opisa zarwno wewntrzne, jak i zewntrzne otoczenie brane pod uwag
podczas oceny ryzyka. Na tym etapie okrela si kryteria ryzyka i przyjmuje poziomy ryzyka (dopuszczalny, tolerowany i inne, jeeli jest taka potrzeba). Okrelajc kontekst, trzeba akcentowa przede wszystkim zapewnienie osignicia
celw organizacji czy spoeczestwa. Ocenia si przy tym moliwo realizacji
zada i kluczowych elementw, niezbdnych do przeprowadzenia bada ryzyka
przed jego waciw ocen.
Na etapie okrelenia kontekstu waciciele procesu powinni rozway waciwoci i uwarunkowania rodowiska, uwzgldniajc: geografi, klimat, populacj, przemys, niezbdne usugi i infrastruktur krytyczn, a na drugim biegunie gotowo kryzysow224 czy moliwoci sprostania potencjalnym zagroeniom. Wsplne zrozumienie celw tej oceny jest najwaniejsze dla zapewnie-
224
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
172
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
226
Dyskusja w mediach jest bardzo wanym elementem komunikacji kryzysowej. Rola mediw
w kreowaniu bezpieczestwa ma dzi dwoisty charakter. Przede wszystkim media zapewniaj
moliwo szybkiego rozprzestrzenienia si informacji, co ma wpyw na skuteczne ostrzeganie
i alarmowanie ludnoci. Wspomagaj rwnie zapobieganie zagroeniom poprzez edukacj.
Z drugiej jednak strony, poprzez rozpowszechnienie niezweryfikowanej informacji, same mog
doprowadzi do trudnego do opanowania kryzysu.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
173
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
Ryzyko
rdo
Kategoria
moliwo
wystpienia
powodzi w
regionie
moliwo
gooledzi
ludzie
infrastruktura
powane
ozibienie
ludzie
itd.
227
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
174
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
228
Czstotliwo
redni cykl
nawrotu
< 3 lat
3 30 lat
31 300 lat
301 3000 lat
Roczne
prawdopodobiestwo
nasilenia
> 0,3
0,031 0,3
0,0031 0,03
0,00031 0,003
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
175
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
rzadkie
bardzo rzadkie
niewiarygodne
3001 30 000
lat
30.001 300
000 lat
> 300 000 lat
0,000031 0,0003
0,0000031 0,00003
< 0,0000031
W roku
99%
1%
-
W okresie 10
lat
90,4%
9,1%
0,4%
0,01%
-
W okresie
50 lat
60,5%
30,5%
7,6%
1,2%
0,2%
W okresie
100 lat
36,6%
37,0%
18,5%
6,1%
1,8%
229
Tame.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
176
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
nieznaczne
redni
niski
niski
niski
niski
niski
niski
mae
redni
redni
niski
niski
niski
niski
niski
Konsekwencje
rednie
wysokie
wysoki
ekstremalny
wysoki
wysoki
redni
wysoki
redni
redni
niski
redni
niski
niski
niski
niski
katastrofalne
ekstremalny
ekstremalny
wysoki
wysoki
redni
redni
niski
230
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
177
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
Dwoma czynnikami, ktre naley uwzgldni przy okrelaniu, czy ryzyko jest
nietolerowane, tolerowane z zastrzeeniem ALARP lub szeroko akceptowane,
s ocena ryzyka oraz stopie ufnoci. Ich powizanie przedstawiono na matrycach tolerancji (tabela 13, 14 i 15). Poszczeglne matryce tolerancji naley stosowa w zalenoci od stopnia ufnoci dla konkretnego ryzyka.
Tabela 13. Ewaluacja ryzyka wysoki poziom wiarygodnoci233
Poziom
prawdopodobiestwa
prawie pewne
nieznaczny
tolerowane
prawdopodobne
akceptowane
moliwe
akceptowane
Poziom konsekwencji
may
redni
wysoki
tolerotoleronietolerowane
wane
wane
tolerotolerotolerowawane
wane
ne
akceptolerotolerowatowane
wane
ne
232
katastrofalny
nietolerowane
nietolerowane
tolerowane
rdo: http://www.ryzykozawodoweonline.pl/proces-oceny-ryzyka-id64.html,
marzec 2015.
233
rdo: National Emergency Risk Assessment Guidelines.
dostp:
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
178
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
nieprawdopodobne
akceptowane
rzadkie
akceptowane
bardzo rzadkie
akceptowane
niewiarygodne
akceptowane
akceptowane
akceptowane
akceptowane
akceptowane
tolerowane
akceptowane
akceptowane
akceptowane
tolerowane
tolerowane
akceptowane
akceptowane
tolerowane
tolerowane
tolerowane
akceptowane
nieznaczny
tolerowane
prawdopodobne
tolerowane
moliwe
akceptowane
nieprawdopodobne
akceptowane
rzadkie
akceptowane
bardzo rzadkie
akceptowane
niewiarygodne
akceptowane
Poziom konsekwencji
may
redni
wysoki
toleronietolenietolerowane
rowane
wane
tolerotoleronietolerowane
wane
wane
tolerotolerotolerowawane
wane
ne
akceptolerotolerowatowane
wane
ne
akceptolerotolerowatowane
wane
ne
akcepakceptolerowatowane
towane
ne
akcepakcepakceptotowane
towane
wane
katastrofalny
nietolerowane
nietolerowane
nietolerowane
tolerowane
tolerowane
tolerowane
tolerowane
nieznaczny
may
prawie pewne
tolerowane
prawdopodobne
tolerowane
tolerowane
tolerowane
234
235
Poziom konsekwencji
redni
wysoki
nietolerowane
nietolerowane
nietolerowane
nietolerowane
katastrofalny
nietolerowane
nietolerowane
Tame.
Tame.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
179
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
moliwe
tolerowane
nieprawdopodobne
akceptowane
akceptowane
akceptowane
akceptowane
rzadkie
bardzo rzadkie
niewiarygodne
tolerowane
tolerowane
akceptowane
akceptowane
akceptowane
tolerowane
tolerowane
tolerowane
tolerowane
akceptowane
nietolerowane
tolerowane
tolerowane
nietolerowane
nietolerowane
tolerowane
tolerowane
tolerowane
tolerowane
tolerowane
Ostatnim krokiem oceny ryzyka, a waciwie jej rezultatem, jest podjcie decyzji o dalszym postpowaniu z ryzykiem. Punkt decyzyjny wynika z rejestru
ryzyka, ktry powsta w wyniku oceny ryzyka i jest stale aktualizowany. Decyzja
jest tylko aktem zatwierdzenia wybranej metody postpowania z ryzykiem.
Przede wszystkim decyduje si o tym, ktre ryzyka wymagaj pogbionej analizy, a to moe wynika z rnych przyczyn: dynamiki zmian w otoczeniu, w organizacji, zmian priorytetw, ale przede wszystkim ze zbyt wysokiego poziomu
niepewnoci, niskiego stopnia zaufania do informacji czy do oceniajcych,
nadmiernych konsekwencji wystpienia zdarzenia lub kosztw modelowania
ryzyka. Na ostateczn decyzj umoliwiajc postpowanie z ryzykiem skada
si wiele zmiennych, ktre maj wpyw na dobr odpowiednich kryteriw, np.
zmiana kategorii wiarygodnoci informacji (tabela 13, 14, 15).
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
180
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
Analiza ryzyka
Analiza szczegowa
Punkt decyzyjny
Ewaluacja ryzyka
Punkt decyzyjny
analizy?
Czy tolerancja ryzy-
tak
Luka
tak
w analizie
ka oddziauje na
ryzyka
zwikszenie wiary-
i stopniu
godnoci?
ufnoci
Nie
Nie
Kontynuacja zarzdzania ryzykiem
236
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
181
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
237
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
Przedstawiony powyej schemat procesu oceny ryzyka239 w metodyce irlandzkiej zawiera trzy podstawowe elementy tego podprocesu, wystpujcego
w normie ISO 31000 jako komponent procesu zarzdzania ryzykiem. S to:
w etapie drugim identyfikacja ryzyka240, w etapie trzecim analiza ryzyka241
oraz w etapie czwartym ewaluacja ryzyka242. W irlandzkim procesie oceny
ryzyka jako pierwszy etap oceny wykorzystano ustalenie kontekstu, ktry stanowi pierwszy krok w procesie zarzdzania ryzykiem zawartym w normie.
Cel pierwszego etapu stanowo opisanie terenu/obszaru, dla ktrego przygotowuje si ocen ryzyka. Jest to istotny element, poniewa podczas jego realizacji dochodzi do okrelenia (zrozumienia), jaka jest jego podatno243
i odporno244 w sytuacji zagroenia. Zadanie to, podobnie jak w poprzednich
przykadach, jest realizowane przez zesp ekspertw.
Proces rozpoczyna si od ustalenia warunkw, w ktrych podejmuje si
ocen ryzyka (stan wyjciowy/wejcie). Jednym z zaoe jest wskazanie, e
zesp wykonujcy analiz powinien bra pod uwag krajowe, regionalne
i lokalne warunki majce wpyw na zarzdzanie kryzysowe w ich okolicy (na
obszarze administrowanym przez organ, na rzecz ktrego zesp pracuje).
Istotne jest take, aby zesp w trakcie badania mg nawiza wspprac
z podmiotami mogcymi zapewni mu pomoc i dostarczy niezbdnych informacji w procesie analizy ryzyka takimi jak: stra poarna, inspektor ochrony
rodowiska czy instytucje sanitarne. Dokument zwraca uwag, e w tej fazie
naley wzi pod uwag czynniki: spoeczne, rodowiskowe, przemysowe (infrastruktura) oraz lokalizacj potencjalnych zagroe.
239
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
183
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
245
246
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
184
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
specjalistw/czonkw zespou. Metodyka nie zakada stosowania adnych matematycznych rozwiza zwizanych z rachunkiem prawdopodobiestwa (analiz ilociow).
Podobnie jak w przypadku kilku innych metodyk stosowanych przez poszczeglne pastwa, w ostatnim czwartym etapie nastpuje prezentacja wynikw
poprzez umieszczenie kadego z zagroe na matrycy ryzyka (5 x 5), uwzgldniajcej prawdopodobiestwo wystpienia zdarzenia (od bardzo rzadkiego
raz na 500 lat do bardzo prawdopodobnego raz na rok) oraz jego rozmiary/skutki (od znikomych do katastrofalnych). W normie ISO 31000 etapem porwnania poziomw ryzyka247 w celu uatwienia podjcia decyzji jest ewaluacja
ryzyka, jednak dokument ten nie narzuca zastosowania w tym celu matryc ryzyka. Tzw. matryca irlandzka dodatkowo podzielona jest wedug dwch stref
(rys. 25) pierwsza mieci zdarzenia umiarkowane, druga za dotyczy zdarze,
ktre wymagaj najwyszego stopnia gotowoci.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
185
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
249
250
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
186
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
Klasyfikacja
Prawdopodobiestwo
skrajnie
nieprawdopodobne
251
rdo: opracowanie wasne na podstawie A National Risk Assessment for Ireland, Office of
Emergency Planning, grudzie 2012, s. 15.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
187
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
nie przewiduje si wystpienia i/lub brak zarejestrowanych incydentw lub niepotwierdzone incydenty
2.
bardzo nieprawdopodobne
3.
nieprawdopodobne
prawdopodobne
5.
bardzo prawdopodobne
Klasyfikacja
Wpyw
Opis
1.
bardzo may
wpyw
rodowisko
nia
252
rdo: opracowanie wasne na podstawie A National Risk Assessment for Ireland, Office of
Emergency Planning, December 2012, s. 16-17.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
188
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
infrastruktura
spoeczestwo
ycie, zdrowie, opieka
2.
niewielki
wpyw
terytorialnego
rodowisko
infrastruktura
spoeczny
3.
umiarkowany
wpyw
osobistego
rodowisko
infrastruktura
spoeczny
duy wpyw
20 do 50 wypadkw miertelnych, do
100 powanych obrae, do 16 000
ewakuowanych
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
189
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
rodowisko
infrastruktura
spoeczny
dua liczba osb miaa w obszarze zagroonym - znaczna liczba zgonw (>
50), znaczne obraenia, ponad 16 000
ewakuowanych
rodowisko
5.
bardzo duy
wpyw
infrastruktura
spoeczny
253
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
190
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
w ocenie analizy zagroe. Pena ekspertyza daje solidne podstawy do twierdzenia, e caociowa matryca ryzyka jest wiarygodna.
Krajowy rejestr ryzyka (National Risk Register NRR)
Matryce dla kadej kategorii zagroe (naturalnych, w transporcie, technologicznych, cywilnych), jak rwnie zbiorcza matryca ryzyka zostay przedstawione poniej. W przeciwiestwie do zalece dokumentowania ryzyk zawartych w normie ISO 31000 Krajowy rejestr ryzyka ma odmienne cele. Dla normy
dokumentowanie stanowi poza moliwoci identyfikacji podjtych dziaa
form doskonalenia procesu oraz wykorzystywanych w nim metod i narzdzi.
Dokument irlandzki oprcz inwentaryzacji zidentyfikowanych i poddanych ocenie ryzyk oraz podjtych dziaa wobec najwaniejszych zagroe dla Irlandii
stanowi ma podstaw do uruchomienia dziaa zwizanych z agodzeniem
ryzyka254, a take planowaniem i przygotowaniem odpowiedzi na nie.
254
255
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
191
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
rdo: opracowanie wasne na podstawie A National Risk Assessment for Ireland, Office of
Emergency Planning, grudzie 2012, s. 22.
257
rdo: opracowanie wasne na podstawie A National Risk Assessment for Ireland, Office of
Emergency Planning, grudzie 2012, s. 24.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
192
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
258
rdo: opracowanie wasne na podstawie A National Risk Assessment for Ireland, Office of
Emergency Planning, grudzie 2012, s. 28.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
193
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
Aktualna ocena
Dane z czterech pojedynczych matryc ryzyka zagroe zostay skonsolidowane w narodowej matrycy ryzyka (rys. 30). Matryca prezentuje biec ocen
wzgldnych ryzyk dla kluczowych zagroe w Irlandii. Opiera si ona na opinii
ekspertw i interpretacji danych, dostpnych m.in. dziki wsppracy ze subami. Matryca ta powinna by uywana do prowadzenia dziaa zwizanych
z agodzeniem ryzyka, planowaniem i przygotowaniem na poziomie krajowym
i regionalnym. Jest corocznie aktualizowana, w odpowiedzi na zmiany w otoczeniu ryzyka.
259
rdo: opracowanie wasne na podstawie A National Risk Assessment for Ireland, Office of
Emergency Planning, grudzie 2012 r., s. 32.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
194
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
195
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
264
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
196
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
Konsekwencje:
Prawdopodobiestwo:
Rys. 31. Matryca ryzyka wykorzystywana przez niemieckie Federalne Biuro Ochrony
Ludnoci267
267
rdo: opracowanie wasne na podstawie Method of Risk Analysis for Civil Protection, Federal Office of Civil Protection and Disaster Assistance, 2011, s. 22.
268
Patrz: definicja na s. 27.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
197
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
Pytania
Zagroenie
Miejsce wystpienia
Wymiar przestrzenny
Natenie
Czas
Czas trwania
Rozwj
enia
Podobne zdarzenia
Dalsze informacje
269
rdo: opracowanie wasne na podstawie Method of Risk Analysis for Civil Protection, Federal Office of Civil Protection and Disaster Assistance, 2011, s. 26.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
198
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
Nazwa klasyfikacji
Rocznie
bardzo prawdopodobne
= lub < 0 1
10
prawdopodobne
= lub < 0 01
100
prawdopodobne warunkowo
1 000
mao prawdopodobne
10 000
100 000
Informacja
Ludno
liczba mieszkacw
biura statystyczne
gsto zaludnienia
ministerstwo rodowiska
270
rdo: opracowanie wasne na podstawie Method of Risk Analysis for Civil Protection, Federal Office of Civil Protection and Disaster Assistance, 2011, s. 27.
271
rdo: opracowanie wasne na podstawie Method of Risk Analysis for Civil Protection, Federal Office of Civil Protection and Disaster Assistance, 2011, s. 30-31.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
199
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
Gospodarka
wydajno gospodarki
wadza/administracja waci-
wpywy podatkowe
wa ds. ekonomicznych
biura statystyczne
Zaopatrzenie
dostawy wody
dostawy gazu
wadza/administracja waci-
nych
wa ds. ekonomicznych
dostawca
Wartoci niematerialne
dobra kultury
konserwator zabytkw
Kolejnym krokiem jest opisanie atrybutw zdarzenia (wedug okrelonych parametrw patrz tabela 21).
Tabela 21. Przykadowe parametry charakteryzujce zdarzenie272
Kategoria
Rodzaj szkody
Opis
Jednostka
miary
Ludno
ofiary
liczba
liczba
272
rdo: opracowanie wasne na podstawie Method of Risk Analysis for Civil Protection, Federal Office of Civil Protection and Disaster Assistance, 2011, s. 30-31.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
200
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
rodowisko
osoby poszkodowane
osoby potrzebujce
pomocy publicznej
14 dni
duej ni 14 dni
osoby poszkodowane
osoby potrzebujce
oczekujce pomocy do 14
pomocy publicznej
dni
duej ni 14 dni
obszary chronione
nionych
zniszczone w wyniku
liczba
liczba
ha
zdarzenia (rezerwaty
przyrody, rezerwaty
biosfery, parki narodowe
i krajobrazowe)
straty w zbiornikach wod-
obszar wd powierzch-
nych
km/ha
wych
czyszczone
ha
w wyniku zdarzenia
straty w gruntach rolnych
ha
w wyniku zdarzenia
Gospodarka
straty fizyczne
waluta
zadanych bezporednio
przez zdarzenie
straty wtrne
waluta
pojawiajcych si
po zdarzeniu (utrata w
dostawach itp.)
Zaopatrzenie
liczba go-
dzin/dni
dotknitych
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
201
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
liczba go-
elektrycznej
dzin/dni
dotknitych
zakcenie dostaw gazu
liczba go-
dzin/dni
dotknitych
zakcenie dostaw usug
liczba go-
telekomunikacyjnych
dzin/dni
dotknitych
Wartoci
niematerialne
rozmiary konsekwencji
czestwa
incydentu na bezpie-
i porzdku publicznego
czestwo publiczne
zasig
zasig
giczne
publicznego do orga-
zasig
nw wadzy
(np. rzdu lub administracji)
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
202
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
liczba uszko-
ry w wyniku incydentu
dzonych
obiektw
ochron konwencji
i stopie tych
haskiej)
uszkodze
Kolejnym krokiem jest przypisanie waciwych poziomw konsekwencji, zgodnie ze wskazan jednostk miary. Tabela 22 wskazuje przykadowy model bez
wskazania wartoci (symbol _ pokazuje miejsce wskazania wartoci).
Tabela 22. Model klasyfikacji kategorii Ludno273
Kategoria
Ludno
Warto
Okrelenie
sowne
Liczba ofiar
miertelnych
Liczba
Rannych
Liczba osb
potrzebujcych pomocy
duej ni
14 dni
Liczba osb
potrzebujcych pomocy
duej ni
14 dni
katastrofalne
>_
>_
>_
> _ osb
przez > _
godz./dni
znaczce
__
__
__
_ _ osb
przez _ _
godz./dni
umiarkowane
__
__
__
_ _ osb
przez _ _
godz./dni
niskie
__
__
__
_ _ osb
przez _ _
godz./dni
273
rdo: opracowanie wasne na podstawie Method of Risk Analysis for Civil Protection, Federal Office of Civil Protection and Disaster Assistance, 2011, s. 33.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
203
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
nieistotne
= lub < _
= lub < _
= lub < _
PrawdopodobieKonsekwencje:
stwo:
5 - katastrofalne
4 - znaczce
3 - umiarkowane
2 - niskie
1 - nieistotne
Ryzyko:
bardzo wysokie
wysokie
rednie
niskie
Prawdopodobiestwo:
Wpyw:
5 - bardzo prawdopodobne
4 - prawdopodobne
3 - prawdopodobne warunkowo
2 - mao prawdopodobne
1 - bardzo mao prawdopoRys. 32. Przykadowe zestawienie porwnawcze rnorodnych zagroe w macierzy274
rdo: opracowanie wasne na podstawie Method of Risk Analysis for Civil Protection, Federal Office of Civil Protection and Disaster Assistance, 2011, s. 41.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
204
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
ustanowienie kontekstu
identyfikacja ryzyka
analiza ryzyka
ewaluacja ryzyka
postpowanie z ryzykiem
Naley podkreli, e zasady zarzdzania ryzykiem, ktrymi posuguje si Federalne Biuro Ochrony Ludnoci (zgodnie z powyszym rysunkiem), bazuj na
normach wskazanych w implementowanej w Polsce normie PN-ISO 31000:2012
Zarzdzanie ryzykiem. Zasady i wytyczne.
275
Method of Risk Analysis for Civil Protection, Federal Office of Civil Protection and Disaster
Assistance, 2011, s. 45.
276
rdo: opracowanie wasne na podstawie Method of Risk Analysis for Civil Protection, Federal Office of Civil Protection and Disaster Assistance, 2011, s. 45.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
205
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
277
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
206
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
Guide to risk and vulnerability analyses, Swedish Civil Contingencies Agency, 2012.
Swedish National Risk Assessment 2012, Swedish Civil Contingencies Agency, 2012.
280
Por. definicja na s. 130.
281
Autorzy przewodnika stosuj i konsekwentnie podkrelaj w dokumencie istotne dla nich
elementy: analiz ryzyka (jako najwaniejszy podproces oceny ryzyka) i analiz podatnoci (jako
279
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
207
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
stawia take cel przewodnika i docelowe grupy jego odbiorcw. Gwne cele
bezpieczestwa spoeczestwa, ktre zgodnie z dokumentem naley chroni,
to:
1. ycie i zdrowie populacji,
2. funkcjonowanie spoeczne,
3. zdolno do utrzymania podstawowych wartoci, takich jak demokracja,
rzdy, prawa i wolnoci czowieka.
Do powyszych elementw zalicza si np. zapewnienie opieki zdrowotnej, systemw informacyjnych i komunikacyjnych, dostaw energii, przepywu dbr
i usug oraz inne funkcje spoeczne, ktre s warunkami funkcjonowania spoeczestwa i nie mona dopuci do ich zaamania.
Cele osigane poprzez przygotowanie spoeczestwa na wystpienie sytuacji
kryzysowych to:
1. redukcja ryzyka282 oraz skutkw powanych zakce, kryzysw i wypadkw,
2. zapewnienie zdrowia i bezpieczestwa dzieci, kobiet i mczyzn,
3. zapobieganie powstawaniu szkd w mieniu lub rodowisku i ograniczanie ich.
Zarzdzanie kryzysowe maymi zdarzeniami moe stanowi podstaw do zarzdzania sytuacjami nadzwyczajnymi. W przypadku zdarze drobnych rdo
informacji stanowi codzienne incydenty, natomiast dla zdarze duych trudno
jest pozyska wane informacje, ktre stanowiyby podstaw do oceny. Codzienne wypadki to czste zdarzenia z nieznacznymi bd niewielkimi konsekwencjami, np. wypadki w pracy, wypadki drogowe. Takie sytuacje s w duym
stopniu przewidywalne i informacje o nich mona czerpa ze zgosze lub bada statystycznych.
Podmioty zaangaowane musz rwnie opiera si na rnych dokumentach
normatywnych, ktre zawieraj wymagania wobec analiz ryzyka. Dotycz one
czsto konkretnych rodzajw zagroe, ryzyka, zdarze i sytuacji kryzysowych.
najwaniejszy podproces oceny podatnoci). W dalszej czci rozdziau dokonano prby ich
charakterystyki.
282
Por. definicja na s. 157.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
208
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
W pracy wstpnej nad analiz wane jest ustalenie i zdefiniowanie jej punktw
wyjciowych.
Analizy mog by opracowywane wedug niej wymienionych dokumentw.
Bardzo istotna jest prawidowa identyfikacja ryzyka, poniewa determinuje ona
waciwy dobr dokumentu normatywnego, na ktrym analiza ma si opiera
(dla zdarze nieprzewidzianych ustawodawstwem autorzy opracowuj wasne
narzdzia):
1. Government Authority Risk Management Ordinance (SFS 1995:1300),
2. Internal Governance and Control Ordinance (SFS 2007:603),
3. Security Protection Act (SFS 1996:627) i Security Protection Ordinance
(1996:633),
4. Civil Protection Act (2003:778) i Civil Protection Ordinance (2003:789),
5. Swedish National Board of Health and Welfare regulations and general
guidelines on disaster medicine preparedness,
6. Agency regulations in the field of information security.
Poniej przybliony zosta cay proces zarzdzania ryzykiem, ktrego wany
element stanowi analiza ryzyka i podatnoci.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
209
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
Ocena
podatnoci
Ocena goto-
Analiza po-
Wyniki
woci
datnoci
i wnioski
Schemat Szwedzkiej Agencji ds. Cywilnych Sytuacji Kryzysowych (rys. 34) bazuje
na wzorze trzonu procesu zarzdzania ryzykiem, ktry zosta opracowany
w ramach normy ISO 31000. Dodane zostay jednak elementy wasne. Punkty
startowe (wyjciowe) to nic innego, jak elementy podprocesu ustalenie kontekstu. Proces oceny ryzyka284 z kolei przeniesiono, zgodnie z wytycznymi normy.
Novum stanowi tutaj wprowadzenie oceny podatnoci spoecznoci i podmiotw w postaci oceny gotowoci (zdolnoci do przezwycienia konsekwencji
danego zdarzenia kryzysowego) oraz analizy podatnoci (czyli okrelenia,
w jakim stopniu dana warto chroniona naraona na konkretne ryzyko jest
283
rdo: opracowanie wasne na podstawie Guide to risk and vulnerability analyses, Swedish
Civil Contingencies Agency, 2012, s. 14.
284
Patrz: definicja na s. 29.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
210
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
286
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
211
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
287
288
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
213
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
289
290
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
215
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
Analiza ryzyka
Analiza ryzyka opiera si na odpowiedziach na zadane wczeniej pytania: co
si moe zdarzy? na ile jest to prawdopodobne? jakie mog by skutki? Na
pierwsze pytanie czciowo odpowiada si przy identyfikacji ryzyka. W fazie
analizy istotne jest udoskonalanie opisu scenariusza oraz ocena, jakie jest
prawdopodobiestwo jego urzeczywistnienia. Tak jak przyjto to w zaleceniach
normy ISO 31000, etap ten prowadzi do zebrania wiedzy umoliwiajcej przeprowadzenie w dalszym kroku ewaluacji ryzyka291 i podjcie decyzji co do postpowania z nim.
Ocena prawdopodobiestwa
Na potrzeby oceny prawdopodobiestwa rwnie stosuje si szereg metod,
ktre zawieraj rnie przyjt skal dla wystpienia danego zagroenia. Wykorzystywane metody pogrupowane s w cztery grupy:
1. opis jakociowy prawdopodobiestwa wystpienia zdarzenia,
2. opis jakociowy za pomoc skali,
3. opis ilociowy za pomoc skali i podziaw,
4. opis ilociowy z wykorzystaniem statystyki.
Ocena skutkw
Ocena skutkw to wany element oceny ryzyka. Bez informacji o konsekwencjach danego scenariusza trudno jest wykorzysta analiz jako podstaw
do podjcia decyzji. Metody wykorzystywane do oceny skutkw pogrupowane
s w cztery grupy:
1. opis jakociowy skutkw wystpienia zdarzenia,
2. opis jakociowy z pomoc skali,
3. opis ilociowy z pomoc skali i podziaw,
4. opis ilociowy.
291
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
216
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
Konsekwencje
bardzo
ograniczone
Opis
may bezporedni wpyw na ziemi, bardzo ograniczone
zakcenia funkcji spoecznych, nieufno wobec
pojedynczych instytucji spoecznych, bardzo ograniczone
szkody majtkowe i rodowiskowe
ograniczone
powane
bardzo
powane
katastrofalne
Czstotliwo (rocznie)
scenariusz 1
0,1
10 ofiar miertelnych
scenariusz 2
0,01
50 ofiar miertelnych
scenariusz 3
0,005
292
293
Konsekwencje
Guide to risk and vulnerability analyses, Swedish Civil Contingencies Agency, 2012, s. 48.
Guide to risk and vulnerability analyses, Swedish Civil Contingencies Agency, 2012, s. 50.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
217
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
Ocena ryzyka294
Ocena ryzyka oznacza analiz pozwalajc na okrelenie, czy poziom danego
ryzyka295 jest akceptowalny, czy nie. Stanowi waciw podstaw dla planowania oraz wdraania rodkw ograniczajcych ryzyko. Ocena powinna zawiera
analiz zalet i wad proponowanych rozwiza i zosta uzupeniona o niezbdne
wnioski: czy dane rozwizanie powinno zosta zastosowane, czy te nie, a take
jak znaczcy bdzie spadek ryzyka i jakie bd zwizane z tym koszty. Norma
ISO 31000 dodatkowo podkrela istot tego etapu, ktry wymaga wielkiej dokadnoci i rzetelnoci w porwnaniu z kryteriami ryzyka, a w obu przypadkach
prowadzi do wypracowania najkorzystniejszych moliwych rozwiza dla danego ryzyka.
Matryce ryzyka stanowi powszechne narzdzie ewaluacji ryzyka. Skadaj
si one z dwch poczonych (najczciej piciostopniowych) skali: prawdopodobiestwa i skutkw, pozwalajc na okrelenie poziomu akceptowalnoci danego ryzyka.
294
W dokumencie zastosowano pojcie oceny ryzyka, jednak etap ten odpowiada ewaluacji
ryzyka, zgodnie z definicj i opisem w normie ISO 31000.
295
Patrz: definicja na s. 39.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
218
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
296
rdo: opracowanie wasne na podstawie Guide to risk and vulnerability analyses, Swedish
Civil Contingencies Agency, 2012, s. 52.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
219
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
Metodyka stosowana przez Szwedzk Agencj ds. Cywilnych Sytuacji Kryzysowych bazuje na wielowymiarowej analizie aktywnoci (MVA)297. Metoda ta
opiera si na tzw. spoecznej perspektywie, co oznacza, e podstaw oceny
skutkw zdarzenia jest ich wpyw na spoeczestwo, przy czym ryzyko definiuje
si dla konkretnych, poszczeglnych obiektw.
Jest to metoda oparta na procesie budowania scenariuszy na wypadek wystpienia zagroe. Stanowi niejako udoskonalon analiz scenariuszow przedstawion w czci I, ktr dodatkowo mona wspomaga specjalnym oprogramowaniem298. Praca jest podzielona i realizowana podczas trzech seminariw,
powiconych: identyfikacji, analizie i feedbackowi.
rdo: opracowanie wasne na podstawie Guide to risk and vulnerability analyses, Swedish
Civil Contingencies Agency, 2012, s. 62-63.
298
Por.: cz I Zagadnienia oglne z zakresu zarzdzania ryzykiem, rozdzia 2 Metody wykorzystywane w ocenie ryzyka, podrozdzia 2.13 Analiza scenariuszowa.
299
Guide to risk and vulnerability analyses, Swedish Civil Contingencies Agency, 2012, s. 62.
300
Patrz: definicja na s. 67.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
220
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
Druga faza koncentruje si na analizie, podczas ktrej szczegowo przedstawia si podatno na zagroenia oraz odporno301 systemu, czyli jego zdolno do poradzenia sobie z wybranym scenariuszem. Poza okreleniem przebiegu zdarzenia i nastpujcych po sobie szczegowych sytuacji scenariusz
powinien wskazywa moliwe konsekwencje zdarzenia. Proces tworzenia scenariusza podzielony jest na trzy etapy. W pierwszym opisuje si dokadnie scenariusz, nastpnie okrela si dla niego konieczne zasoby (dostpne siy
i rodki) oraz obowizki i moliwoci poszczeglnych podmiotw zaangaowanych w zdarzenie. W ostatnim etapie, przed przystpieniem do trzeciego seminarium, okrela si niepodane zmiany, jakie mog nastpi w trakcie trwania
zdarzenia (instytucjonalne, organizacyjne i spoeczne).
Ostatni faz jest feedback (tzw. informacja zwrotna), w trakcie ktrego wyniki analizy s wykorzystywane do omwienia moliwoci poprawy skutecznoci zarzdzania sytuacj w przypadku przeanalizowanego konkretnego scenariusza.
Kolejnym narzdziem wykorzystywanym przez szwedzki system ochrony
ludnoci jest analiza ryzyka i podatnoci (ROSA)302. Metoda ta kadzie duy nacisk na proces zarzdzania ryzykiem303. Jej cel stanowi przede wszystkim ocena
zdolnoci podmiotu do zarzdzania niepodanym zjawiskiem. Wskazuje si
rwnie, e jest ona determinantem poprawy skutecznoci zada realizowanych w ramach zarzdzania kryzysowego. Metoda ta w swoich gwnych zaoeniach odwouje si do postulatu stworzenia stale funkcjonujcego systemu
zarzdzania kryzysowego (system ten jest inaczej definiowany ni w Polsce,
bardziej zbliony do procesw okrelanych w Polsce mianem cigoci dziaania), ktry powinien by integraln czci normalnej dziaalnoci podmiotu
(ryzyko odwouje si do procesw zachodzcych w organizacji).
Pierwszym krokiem jest otrzymanie wsparcia od kierownictwa. Analiza zaczyna
si od identyfikacji ryzyka i przypisanych im zagroe. Oceny opieraj si na
301
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
221
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
wiedzy grupy eksperckiej pracujcej nad danym scenariuszem, a zatem omawiany proces jest analiz jakociow.
Kady przedstawiciel w grupie zapisuje scenariusze, ktre mog by zidentyfikowane, a nastpnie obrazuje je prost metod prawdopodobiestwa
i konsekwencji w piciostopniowej skali (matryca ryzyka). Opisy staj si baz
dla dalszej fazy, czyli pogbionej analizy.
Dysponujc katalogiem scenariuszy (wraz z przypisanym im ryzykiem), grupa
decyduje, ktre z nich maj zosta poddane dalszej analizie. Odrzucone scenariusze mog zosta oznaczone jako:
1. zdarzenia typowe, czyli wystpujce dosy czsto (a wic dla ktrych
istniej standardowe procedury postpowania),
2. takie, ktrych wystpienie jest na tyle mao prawdopodobne, e
z punktu widzenia systemu nie jest ekonomiczne podejmowanie jakichkolwiek dziaa dotyczcych ryzyka.
Wyniki szczegowych analiz s przygotowane i przedstawiane przez grup ds.
zarzdzania ryzykiem. Nastpnym krokiem jest zebranie wszystkich analizowanych scenariuszy i stworzenie profilu ryzyka304 podmiotu (systemu lub obiektu),
wraz ze wskazaniem istniejcych sabych punktw (podatnoci). Aby wizualnie
przedstawi wyniki, uywa si trzech kolorw (dokument nie okrela koloru)
odpowiadajcych trzem poziomom oceny:
1. bardzo dobrej,
2. dobrej,
3. niewystarczajcej.
304
Profil ryzyka opis zestawu ryzyk. rdo: ISO Guide 73:2009 Risk Management Vocabulary, definicja 3.8.2.5.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
222
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
Nastpnie wyniki przedstawiane s kierownictwu, ktre decyduje, jakie podj kroki. Metoda ta jest do popularna, szczeglnie w maych gminach. Zalet
jest to, e nie wymaga od twrcw dogbnej znajomoci metod analizy ryzyka.
Wskazane wyej narzdzia nie s jedynymi, ktre wykorzystuje szwedzka agencja. Na potrzeby zarzdzania ryzykiem wykorzystywane s ponadto:
1. IBERO narzdzie przygotowane przez Stockholm County Administrative Board przy wsppracy z Emergency Preparedness Authority, Swedish Defence Research Agency oraz Lund University. Wykorzystuje ono
przeznaczony dla poszczeglnych jednostek administracyjnych system
teleinformatyczny oraz bazodanowy i oparte jest na moduach: ocenie
gotowoci dla indywidualnego podmiotu (jednostki administracyjnej),
ocenie gotowoci dla kilku podmiotw, katalogu zinwentaryzowanych
ryzyk i dostpnych zasobw (si i rodkw) oraz raportowaniu. Metoda
bazuje na analizie scenariuszowej306 i jest najblisza metodzie wypracowanej przez stron niemieck307;
2. wstpna analiza ryzyka (ang. Preliminary Risk Analysis oraz Broad Analysis) oglna analiza jakociowa stosowana przy sporzdzaniu map ryzyka, skoncentrowana na identyfikacji i scenariuszu ryzyka. Analiza ta jest
305
rdo: opracowanie wasne na podstawie Guide to risk and vulnerability analyses, Swedish
Civil Contingencies Agency, 2012, s. 64.
306
Patrz szerzej: Guide to risk and vulnerability analyses, Swedish Civil Contingencies Agency,
2012, s. 65-66.
307
Patrz: s. 197.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
223
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
czsto stosowana w wielu innych metodach, jako ich pierwsza faza, stanowica podstaw dla ustalania priorytetw do dalszych prac analitycznych. Nie daje penego obrazu ryzyka i nie wskazuje adnych luk ani
zdolnoci systemu. Za jej pomoc mona wskaza jedynie oglne scenariusze oparte na zidentyfikowanych zagroeniach, ich moliwe przyczyny
i konsekwencje, dokona ewaluacji ryzyka oraz przedstawi oglne rekomendacje dziaa redukujcych konsekwencje308;
3. analiza co, jeli? oraz drzewa bdw.
W swojej metodyce Szwedzi zwracaj uwag na jeszcze jeden istotny element,
ktry pozwala na umiejscowienie poszczeglnych grup sytuacji (zdarzenia codzienne, due zdarzenia, kryzysy) na wykresie ryzyka. Zalenoci pomidzy tymi
sytuacjami a kategoriami ryzyka: prawdopodobiestwem i konsekwencjami
wskazuje rys. 39.
308
Patrz szerzej: Guide to risk and vulnerability analyses, Swedish Civil Contingencies Agency,
2012, s. 67-68.
309
rdo: opracowanie wasne na podstawie Guide to risk and vulnerability analyses, Swedish
Civil Contingencies Agency, 2012, s. 12.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
224
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
310
European Commission: Commission Staff Working Paper: Risk Assessment and Mapping
Guidelines for Disaster Management, 2010, SEC(2010) 1626 wersja ostateczna (17899/10).
311
Niepewno stan, rwnie czciowy, braku informacji zwizanej ze zrozumieniem lub
wiedz na temat zdarzenia, jego nastpstw lub prawdopodobiestwa. rdo: PN-ISO
31000:2012 Zarzdzanie ryzykiem. Zasady i wytyczne, definicja 1.1, uwaga 5.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
226
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
PRAWDOPODOBIESTWO
Rys. 40. Matryca ryzyka analizowanych scenariuszy w Narodowej ocenie ryzyka 2012312
Poniej przedstawiono jakociow skal matrycy ryzyka dla prawdopodobiestwa i konsekwencji, ze wskanikami ilociowymi, z wyjtkiem skutkw politycznych i spoecznych, ktre s opisane wycznie w sposb jakociowy.
312
rdo: opracowanie wasne na podstawie Swedish National Risk Assessment 2012, Swedish
Civil Contingencies Agency, 2012, s. 23.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
227
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
1 w ujciu
rocznym
(raz do roku)
0,1 w ujciu
rocznym
(raz na 10 lat)
0,0001 w ujciu
rocznym
(raz na 1000 lat)
0,0001 w ujciu
rocznym
(raz na 1000 lat)
0,0001 w ujciu
rocznym
(raz na 10000 lat)
1
(raz do roku)
< 0,2 w ujciu
rocznym
(< raz na 5 lat)
< 0,02 w ujciu
rocznym
(< raz na 50 lat)
< 0,002 w ujciu
rocznym
(< raz na 500 lat)
< 0,0002 w
ujciu rocznym
(< raz na 5000 lat)
313
rdo: opracowanie wasne na podstawie Swedish National Risk Assessment 2012, Swedish
Civil Contingencies Agency, 2012, s. 23.
314
rdo: opracowanie wasne na podstawie Swedish National Risk Assessment 2012, Swedish
Civil Contingencies Agency, 2012, s. 24.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
228
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
minimalne
minimalny
Niepewno odzwierciedla wiarygodno danych pomocniczych, na ktrych zostay oparte wczeniejsze oceny, czyli szacowany jest poziom zaufania
do trafnoci oceny prawdopodobiestwa i konsekwencji. Dla kadego zdarzenia
niepewno zostaa oceniona zgodnie ze skal, ktra ma trzy poziomy w matrycy czarny (wysoki), szary (redni) i biay (niski).
Tabela 27. Skala niepewnoci315
Oznakowanie
w matrycy ryzyka
Oznaczenie niepewnoci
wysoka
rednia
niska
Wyjanienie,
uzasadnienie oceny
Jest niewiele statystyk i danych, na
ktrych moe bazowa ocena
i wystpuje znaczny margines bdu
S dostpne statystyki i dane. Eksperci rozwaaj ocen jako
najbardziej zasadn, ale istnieje
margines bdu
Ocena jest oparta na solidnym
dowiadczeniu, statystykach i innych danych. Moliwe, e ocena jest
niedokadna, ale to mao
prawdopodobne
Duga fala upaw i ostrza z broni na terenie szkoy zostay ocenione wrd
wybranych zdarze jako zdarzenia o wysokim prawdopodobiestwie. Oszacowanie prawdopodobiestwa dla dugiej fali upaw zostao oparte gwnie na
danych dotyczcych zmian klimatycznych. W cigu ostatnich 20 lat (1991-2010)
odnotowano w Szwecji zwikszon liczb ciepych miesicy w porze letniej i fal
upaw w porwnaniu do poprzedzajcych ten okres 30 lat (1960-1990). Oszacowanie prawdopodobiestwa strzelaniny w szkole podobnej do tej opisanej
w scenariuszu jest oparte na odnotowanych ju zdarzeniach: przemoc w szkole
ze skutkiem miertelnym w Szwecji (na dyskotece szkolnej w 1961 r. jedna
315
rdo: opracowanie wasne na podstawie Swedish National Risk Assessment 2012, Swedish
Civil Contingencies Agency, 2012, s. 24.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
229
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
ofiara miertelna) oraz dwie strzelaniny w szkoach w Finlandii. Strzelanin udaremniono rwnie w szwedzkich szkoach (w Malmoe i w Sztokholmie). Ponadto wzito pod uwag czstotliwo tego typu zdarze poza granicami Szwecji
(w Europie i na wiecie). Wysoka ocena prawdopodobiestwa strzelaniny
w szkole wynika rwnie z niewielkich nakadw potrzebnych do przeprowadzenia takiego zdarzenia. Bro wykorzystywan w ostrzaach w szkoach jest
w Szwecji atwa do nabycia, a wspczeni przestpcy mog inspirowa si tego
typu wydarzeniami bd naladowa je, czerpic wiedz z Internetu. Znaczce
zakcenia w nawigacji satelitarnej oraz awaria dostaw wody pitnej w wyniku
zanieczyszczenia benzyn rda w Sztokholmie s oceniane jako zdarzenia
o bardzo maym prawdopodobiestwie. Na poziomie systemu nawigacja satelitarna ma zapewnion odpowiedni odporno na zakcenia, natomiast mog
one wystpowa lokalnie, co jest do powszechne. Dostawa wody pitnej
w regionie Sztokholmu jest rwnie solidna. W przypadku obu systemw musiaoby zawie kilka zabezpiecze, aby doszo do wymienionych zdarze.
Prawdopodobiestwo wystpienia obu zdarze zostao wic oszacowane jako
bardzo niskie.
Jako scenariusze o najwikszych moliwych skutkach wytypowano: duy poar na statku rejsowym, niedobr paliwa prowadzcy do zakce w dostawie
ywnoci, usterk tamy na rzece. Wszystkie trzy scenariusze uznano za sytuacje
prowadzce do najpowaniejszych skutkw, ale kade ze zdarze wystpuje
w innej kategorii konsekwencji (czowiek, gospodarka/rodowisko, polityczny/spoeczny). Scenariusze: niedobr paliwa prowadzcy do zakce w dostawie ywnoci i usterka tamy na rzece nios znaczce konsekwencje dla gospodarki/rodowiska, natomiast powany poar na statku dla gospodarki/rodowiska i czowieka. Scenariusz dotyczcy usterki tamy moe take prowadzi do powanych skutkw dla czowieka, ale ocena nosi due znamiona
niepewnoci, gdy zaley to od sposobu zarzdzania sytuacj. Duga fala upaw miaaby powane konsekwencje w kategoriach czowiek i gospodarka/rodowisko, poniewa scenariusz prowadziby do cierpienia wielu ludzi
w grupach ryzyka oraz zoonych skutkw porednich (poarw, przerw w dostawie prdu). Za najmniej powany w skutkach scenariusz uznano awari dostaw wody pitnej w wyniku zanieczyszczenia benzyn rda w Sztokholmie.
Niesie ona najmniejsze konsekwencje w kategorii: polityczny/spoeczny.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
230
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
Oceny zakce nawigacji satelitarnej i przeduonej fali upaw zostay zakwalifikowane jako te o wysokiej niepewnoci oceny. Oznacza to, e oceny te
s zanione albo zawyone. Analiza dugiej fali upaw wykazaa, e zdarzenie
to rni si w niepewnoci oceny. Istnieje znaczna liczba danych w resorcie
zdrowia, ktra wskazywaaby na nisk niepewno oceny. Jednake w odniesieniu np. do wpywu fali upaw na elektryczno, systemy komunikacyjne
i informatyczne, niepewno oceny jest bardzo wysoka. Osigna taki wynik
gwnie ze wzgldu na niepewno oceny wpywu fali upaw na te systemy
caociowo. Mogaby zosta zredukowana do redniej, gdyby przeprowadzona
zostaa bardziej szczegowa analiza. W przypadku strzelaniny w szkole, niedoboru paliwa prowadzcego do zakce w dostawie ywnoci, usterki tamy
i duego poaru na statku rejsowym niepewno oceny oszacowano na redni.
Jedynym zdarzeniem o niskiej niepewnoci oceny jest awaria dostaw wody pitnej w wyniku zanieczyszczenia benzyn rda w Sztokholmie.
Oglna ocena ryzyka zdarze
Matryca ryzyka zapewnia przegld prawdopodobiestwa, konsekwencji
i niepewnoci oceny. W zwizku z tym jedno z trzech poniszych zdarze: niedobr paliwa prowadzcy do zakce w dostawie ywnoci, usterka tamy na
rzece oraz duga fala upaw powinno osign najwyszy poziom ryzyka. Jest
tak, poniewa wszystkie zostay ocenione jako zdarzenia o powanych lub bardzo powanych konsekwencjach oraz od redniej do wysokiej niepewnoci
oceny. Istniej jednak due rnice midzy ocenami tych zdarze, ktrych matryca nie bierze po uwag, poniewa skala jest niedostatecznie szczegowa
i powinna zosta ulepszona. Te trzy zdarzenia zostay rwnie ocenione od
redniej do wysokiej niepewnoci oceny, co znaczy, e mogo zdarzy si zawyenie lub zanienie faktycznej sytuacji. Dotyczy to szczeglnie dugiej fali upaw, ktr oszacowano na wysok niepewno oceny. Pozostae dwa wydarzenia maj nisk niepewno oceny. Powane zakcenie nawigacji satelitarnej
nie zostao wybrane jako zdarzenie o najwikszym ryzyku. Jest ono rwnie
uwaane za zdarzenie o wysokiej niepewnoci oceny, co oznacza, e ocena
prawdopodobiestwa i konsekwencji dla tego zdarzenia mogy zosta zanione
lub zawyone. W tym przypadku niepewno oceny, tak jak w przypadku dugiej
fali upaw, jest zalena od stanu wiedzy. Dogbne analizy stanowi podstaw
do przeprowadzenia ponownej oceny, o mniejszej niepewnoci. Zakcenie
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
231
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
dostaw wody pitnej w zwizku z zanieczyszczeniem benzyn rda w Sztokholmie zgodnie z przeprowadzon ocen jest zdarzeniem o najniszym ryzyku
spord siedmiu analizowanych. Stwierdzono tak, poniewa scenariusz ten ma
najmniejsze prawdopodobiestwo oraz konsekwencje i charakteryzuje si najnisz niepewnoci oceny.
Oglny proces i metodyka
Praca nad Narodow ocen ryzyka wyonia sze krokw prowadzcych do
osignicia zaoonego wyniku:
1. okrelenie, co powinno by chronione,
2. identyfikacja ryzyka (zdarze niekorzystnych),
3. wybr zdarze do analizy,
4. opracowanie scenariuszy dla wybranych zdarze,
5. analiza scenariuszy: konsekwencji, prawdopodobiestwa i niepewnoci
oceny,
6. synteza i ocena ryzyka.
Nietrudno zauway, e autorzy ze Szwecji rwnie korzystali ze wzorw
w postaci midzynarodowych norm, w tym ISO 31000 oraz wytycznych Komisji
Europejskiej316. Std wrd krokw Narodowej oceny ryzyka nie zabrako gwnych podprocesw stanowicych komponent procesu zarzdzania ryzykiem,
zgodnie ze wspomnian norm.
316
European Commission, Commission Staff Working Paper: Risk Assessment and Mapping
Guidelines for Disaster Management, 2010, SEC(2010) 1626 wersja ostateczna (17899/10).
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
232
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
317
rdo: opracowanie wasne na podstawie Swedish National Risk Assessment 2012, Swedish
Civil Contingencies Agency, 2012, s. 27.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
233
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
Stanowi one poczenie chronionej wartoci, zagroenia i sposobu jego oddziaywania na t warto. Aby dokona wyboru zdarzenia, ktre bdzie stanowio podstaw do pniejszej analizy rozwoju scenariuszy, MSB sklasyfikowaa
i skatalogowaa ponad 200 analiz ryzyka i podatnoci rnych zdarze, ktre
przeprowadziy agencje rzdowe w latach 2010-2011. Na podstawie tego materiau przeprowadzono warsztaty z 50 przedstawicielami wanych instytucji
i zarzdw regionw. Na warsztatach dokonano przegldu katalogw zdarze318 w celu uzupenienia ich innymi zdarzeniami i przeanalizowania sposobw, w ktrych wartoci mogyby by zagroone. Uczestnicy mieli take okazj
przedstawi wasne pogldy na temat zdarze, ktre uznali za cenn baz do
gbszej analizy. Przedstawiono 113 propozycji, kilka z nich powielao te same
kwestie przedstawione w rny sposb. Wybrano 40 zdarze, ktre uznano za
istotne. Po warsztatach katalog dopracowano i ulepszono na podstawie propozycji uczestnikw.
Przeprowadzenie szczegowej analizy 40 wybranych zdarze nie byo ani
moliwe, ani konieczne, dlatego te na podstawie obecnych warunkw
w Szwecji zdecydowano si w kolejnym kroku na przeprowadzenie analizy 5-10
zdarze rocznie. Zdarzenia zostay ocenione na podstawie wstpnych wymogw (pod wzgldem spenienia kryterium kryzysu spoecznego, rozwaenia jako
zdarzenie o zasigu narodowym, a take ze wzgldu na dotkliwo), ktre pozwoliy na wybr 27 zdarze. W kolejnym etapie na podstawie przegldu rde
literaturowych nie wykluczono dalszej liczby zdarze, dlatego te przeanalizowano moliwo poczenia319 tych o zblionej genezie. W wyniku takiego dziaania z 27 powstao 7 nowych zdarze oraz 11 wczeniej wytypowanych
w sumie 18. Po przeprowadzeniu ponownej oceny zredukowano liczb zdarze
do 13. Aby dostosowa w przyblieniu liczb zdarze do zaoonej, wykluczono
jeszcze dwa zdarzenia. Postanowiono o potrzebie szczegowej analizy odrzuconych scenariuszy w kolejnych latach przeprowadzania oceny ryzyka. Tak
uksztatowaa si lista 11 scenariuszy:
1. powane zakcenia nawigacji satelitarnej,
318
319
Katalog zdarze uporzdkowany wykaz lub spis zdarze. rdo: opracowanie autorskie.
Np. poczony scenariusz aktu terrorystycznego z rozproszeniem bomby chemicznej.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
234
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
235
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
suwerenno narodowa
Wskaniki
zakcenia codziennoci
liczba ofiar miertelnych
liczba ciko rannych/chorych
brak zapewnienia podstawowych potrzeb
liczba osb, ktre musz by ewakuowane
oglne skutki ekonomiczne
skutki dla natury i rodowiska
niepokj spoeczny wynikajcy z negatywnych
zmian zachowania
brak zaufania w instytucjach spoecznych
powany wpyw na narodowe decyzje polityczne
brak kontroli nad instytucjami publicznymi
wpyw na midzynarodow reputacj Szwecji
brak kontroli nad terytorium kraju
Nastpnie oceniane jest prawdopodobiestwo, konsekwencje oraz niepewno oceny co zostao opisane w Przewodniku po analizie ryzyka i podatnoci.
W kroku pitym nastpuje porwnanie z kryteriami i ewaluacja ryzyka. Celem
tego dziaania jest porwnanie wnioskw uzyskanych z wynikw analizy ryzyka.
Rezultaty analiz zostaj zebrane i zaprezentowane na wsplnej matrycy ryzyka,
ktra pokazuje relatywne prawdopodobiestwo, konsekwencje oraz niepewno oceny na potrzeby ich porwnania. Wnioski z ewaluacji ryzyka prowadz
do ustalenia priorytetw postpowania z ryzykiem i okrelenia niezbdnych
rodkw do dalszych dziaa w perspektywie oglnokrajowej.
W ostatnim kroku nastpuje zebranie zastosowanych metod i narzdzi identyfikacji, ewaluacja, ustalenie priorytetw i przedstawienie propozycji koniecznych rodkw na podstawie analizy i ewaluacji ryzyka. Propozycje s rozwaane
i porwnywane z innymi zadaniami MSB w obszarze ochronie ludnoci oraz
przygotowania na sytuacje kryzysowe.
320
rdo: opracowanie wasne na podstawie Swedish National Risk Assessment 2012, Swedish
Civil Contingencies Agency, 2012, s. 31.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
236
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
Dokument zawiera zgodny z nomenklatur normy ISO Guide 73:2009 wykaz informacji
o zidentyfikowanych ryzykach oraz szeroki opis potencjalnych ryzyk, wraz z opisem dziaa
pastwa zmierzajcych do ich ograniczenia. Gwnie stanowi jednak podstaw do planowania
dla podmiotw i jednostek administracji publicznej.
322
W normie ISO proces ten obejmuje identyfikacj, analiz oraz ewaluacj ryzyka, natomiast
w dokumencie brytyjskim zawiera: identyfikacj ryzyka, ocen prawdopodobiestwa ryzyk i ich
konsekwencji oraz porwnanie ryzyk.
323
Patrz: definicja na s. 222.
324
Patrz: definicja na s. 27.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
237
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
325
Nagy wypadek (ang. emergency): a) zdarzenie lub sytuacja, ktra powoduje powane zagroenie dla ludzi w Wielkiej Brytanii, b) zdarzenie lub sytuacja, ktra powoduje powane zagroenie dla rodowiska w Wielkiej Brytanii lub c) wojna lub terroryzm, ktry powoduje powane
zagroenie dla bezpieczestwa Wielkiej Brytanii. rdo: Civil Contingencies Act 2004, art. 1,
ust. 1.
326
The National Risk Register of Civil Emergencies (NRR), Cabinet Office, 2010 edition, s. 53.
Przegld patrz: definicja na s. 37.
327
Patrz: definicja na s. 31.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
238
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
328
329
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
239
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
Tam, gdzie to moliwe, ryzyka przedstawione s indywidualnie na matrycach. Ze wzgldu na klasyfikacj niektrych informacji zawartych w National
Risk Assessment (NRA), zagroenia zostay pogrupowane w kategorie331 (np.
ataki na zatoczone miejsca). Kategorie oraz ryzyka te przedstawiaj matryce na
rys. 43. Ponadto mona zauway, e obie skale nie s bezporednio porwnywalne ze sob, na przykad wysokie zagroenia niekoniecznie maj wiksz
ni 50 proc. szans wystpienia.
Zagroenia w grnej prawej wiartce maj ten sam priorytet wystpienia.
330
rdo: opracowanie wasne na podstawie The National Risk Register of Civil Emergencies
(NRR), Cabinet Office, 2010, s. 5.
331
Kategoria klasa obiektw majcych okrelone cechy i powizanych wzajemnymi relacjami.
rdo: http://sjp.pl/kategoria, dostp: marzec 2015.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
240
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
ataki na
zatoczone
miejsca
ataki na
systemy
transportu
cyberataki:
infrastruktura
ataki na
infrastruktur
cyberataki na
mniejsz skal
cyberataki:
poufno
danych
katastrofalne
ataki
terrorystyczne
niskie
rednio niskie
rednie
rednio wysokie
wysokie
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
241
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
choroby
zwierzt
susza
zakcanie
porzdku
publicznego
eksplozywna
erupcja
wulkanu
burze
i wichury
powane
poary
destrukcyjne
dziaania
przemysowe
od 1/200
do 1/20
od 1/20
do 1/2
inne choroby
zakane
powodzie
w gb ldu
cika pogoda
kosmiczna
niskie
temperatury
i due opady
niegu
fale gorca
powodzie
nadbrzene
wylewny
wybuch
wulkanu
pandemia
grypy
powane
wypadki
transportowe
od 1/20000
do 1/2000
powane
wypadki
przemysowe
od 1/2000
do 1/200
wicej
ni 1/2
332
rdo: opracowanie wasne na podstawie The National Risk Register of Civil Emergencies
(NRR), Cabinet Office, 2013, s. 10.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
242
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
obejmuje dokument niejawny National Security Risk Assessment (NSRA). Wielka Brytania uwaana jest na wiecie za jednego z pionierw zarzdzania ryzykiem w sytuacjach nadzwyczajnych334.
5.2. Standard zarzdzania ryzykiem FERMA
Specjalici brytyjscy przyjmuj dwoist perspektyw postrzegania ryzyka
jako zagroenia i szansy (ta perspektywa ma rwnie swoje odzwierciedlenie
w normie ISO 31000, dookrelajc definicj ryzyka: niepewno powoduje pozytywne bd negatywne odchylenie od oczekiwa), ale w obszarze bezpieczestwa zajmuj si przede wszystkim zagroeniami, inaczej zdarzeniami,
ktre mog mie wycznie negatywne (niekorzystne) nastpstwa. Zarzdzanie
ryzykiem zostao ukierunkowane na zapobieganie szkodom335 i ich ograniczanie.
Punktem wyjcia dla zarzdzania ryzykiem w obszarze bezpieczestwa s zagroenia dla funkcjonowania spoecznoci, wsplnot, rodzin, organizacji. Zagroenia dla organizacji i jej dziaalnoci mog wynika zarwno z oddziaywania
czynnikw wewntrznych, jak i zewntrznych w stosunku do organizacji. Moe
to dotyczy kadego podmiotu, systemu, spoecznoci, wsplnoty, rodziny.
333
Katastrofa naturalna zdarzenie zwizane z dziaaniem si natury, w szczeglnoci wyadowania atmosferyczne, wstrzsy sejsmiczne, silne wiatry, intensywne opady atmosferyczne,
dugotrwae wystpowanie ekstremalnych temperatur, osuwiska ziemi, poary, susze, powodzie, zjawiska lodowe na rzekach i morzu oraz jeziorach i zbiornikach wodnych, masowe wystpowanie szkodnikw, chorb rolin lub zwierzt albo chorb zakanych ludzi albo te dziaanie
innego ywiou. rdo: art. 3 ustawy z dnia 18 kwietnia 2002 r. o stanie klski ywioowej
(Dz.U. z 2002 r. nr 62, poz. 558, z pn. zm.).
334
Sytuacja nadzwyczajna (ang. emergency) nage, gwatowne, zazwyczaj niespodziewane
zdarzenie (incydent) lub okolicznoci, ktre z wysokim prawdopodobiestwem lub na pewno
spowoduj powany uszczerbek na zdrowiu lub straty w mieniu i wymagaj natychmiastowych
dziaa zapobiegawczych lub naprawczych ze strony odpowiednich sub. rdo: PN-EN 159751:2011 Bezpieczestwo zaopatrzenia w wod pitn. Przewodniki zarzdzania kryzysowego
i ryzyka. Cz 1: Zarzdzanie kryzysowe.
335
Szkoda (ang. harm) uraz fizyczny lub uszczerbek na zdrowiu, uszkodzenie mienia lub degradacja rodowiska,
http://www.ciop.pl/CIOPPortalWAR/appmanager/ciop/pl?_nfpb=true&_pageLabel=P20600158
531378294224233&html_tresc_root_id=300001931&html_tresc_id=300001945&html_klucz=3
00001931&html_klucz_spis=, dostp: marzec 2015.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
243
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
336
Czynnik ryzyka okoliczno, stan prawny, stan faktyczny, ktre mog, ale nie musz wywoa ryzyko wystpienia nieprawidowoci. rdo: 1 zacznika do zarzdzenia nr 80 wojewody
mazowieckiego z dnia 9 lutego 2011 r. w sprawie ustalenia Polityki zarzdzania ryzykiem
w Mazowieckim Urzdzie Wojewdzkim w Warszawie. Zdarzenie, dziaanie lub zaniechanie,
ktre moe spowodowa wystpienie ryzyka lub te jego zwikszenie/zmniejszenie. rdo:
1 zarzdzenia nr 3666/2012 prezydenta miasta stoecznego Warszawy z dnia 18 grudnia
2012 r. w sprawie systemu zarzdzania ryzykiem w m. st. Warszawie.
337
To m.in. moliwo poniesienia strat z tytuu niekorzystnych umw, niewywizania si
z umowy kontrahentw oraz inne zagroenia, wcznie z moliwoci odniesienia obrae lub
mierci w wyniku zdarze losowych lub dziaania si natury.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
244
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
RYZYKO
RYZYKO
CZYNNIKI ZEWNTRZNE
STRATEGICZNE
FINANSOWE
konkurencja
zmiana popytu
ryzyko kredytowe
zmiana w brany
Pynno i przepywy
finansowe
Pynno i przepywy
finansowe
Badania i rozwj
Kapita intelektualny
CZYNNIKI WEWNTRZNE
Organizacja
Zasoby
prawo
umowy
kultura
dostawcy
kierownictwo
siy natury
RYZYKO
OPERACYJNE
otoczenie
CZYNNIKI ZEWNTRZNE
ZAGROENIA
338
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
339
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
246
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
Ocena ryzyka
Ewaluacja ryzyka
Informowanie o ryzyku
Zagroenia i szanse
SFORMALIZOWANY AUDYT
Analiza ryzyka
identyfikacja ryzyka
opis ryzyka
pomiar ryzyka
Decyzja
Postpowanie z ryzykiem
Monitorowanie
Ocena ryzyka340 jest procesem zoonym. Norma ISO Guide 73:2009 definiuje ocen ryzyka jako caociowy proces zoony z identyfikacji, analizy ryzyka341
340
341
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
247
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
oraz ewaluacji ryzyka342. Analiza ryzyka jest z kolei procesem zoonym z identyfikacji ryzyka, opisu ryzyka i jego pomiaru. Standard FERMA pod pojciem oceny ryzyka rozumie analiz ryzyka (w ktrej skad wchodz identyfikacja, opis
i pomiar ryzyka) oraz ewaluacj ryzyka.
Identyfikacja ryzyka jest okreleniem stopnia niepewnoci, na jak jest naraona organizacja to zupenie inne podejcie ni w ramach omwionych metodyk czy midzynarodowych norm. Norma ISO 31000 rozumie j wprost, jako
proces poszukiwania, rozpoznawania i opisywania ryzyka. Proces ten wymaga
szczegowej wiedzy na temat samej organizacji, uwarunkowa, w ktrych
dziaa oraz jej prawnego, spoecznego, politycznego i kulturowego otoczenia,
a take dogbnego zrozumienia celw strategicznych i operacyjnych organizacji, w tym czynnikw zasadniczych dla osignicia powodzenia oraz zagroe
i szans zwizanych z realizacj tych celw. Identyfikacja ryzyka wymaga podejcia metodycznego, co powinno gwarantowa uwzgldnienie wszelkich istotnych obszarw aktywnoci organizacji, a take wszelkich zwizanych z tym ryzyk. Identyfikujc ryzyko, okrela si stopie niepewnoci w kadym obszarze
dziaalnoci. Obszary dziaalnoci organizacji i podejmowane decyzje mona
podzieli na wiele sposobw, wedug rnych kryteriw343, np.344:
1. Kwestie strategiczne zwizane z dugofalowymi celami strategicznymi345 organizacji. Mog na nie wpywa takie okolicznoci, jak dostpno zasobw, zagroenia polityczne, zmiany w ustawodawstwie, wizerunek organizacji oraz zmiany w otoczeniu bezpieczestwa.
2. Kwestie operacyjne zwizane z rozwizywaniem problemw biecych
organizacji w drodze do realizacji swoich celw strategicznych.
3. Kwestie alokacji i wykorzystania zasobw zwizane ze skutecznym zarzdzaniem nimi. Wpywaj na nie takie czynniki, jak dostpno zasobw, ich rotacja i wystarczalno.
342
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
248
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
4. Zarzdzanie wiedz kwestie zwizane ze skutecznym zarzdzaniem zasobami wiedzy i ich kontrol, a take jej tworzeniem, ochron
i upowszechnianiem w ramach organizacji.
5. Przestrzeganie przepisw kwestie zwizane z przestrzeganiem przepisw w zakresie BHP, ochrony rodowiska, zasad obrotu gospodarczego,
ochrony konsumentw, ochrony danych i warunkw pracy, a take obowizkw naoonych przez organy regulacyjne.
Identyfikacj ryzyka mona zleci ekspertom zewntrznym, jednak spjne,
skoordynowane i wsparte waciw komunikacj dziaania i instrumenty wewntrzne mog si okaza bardziej skuteczne. Sam proces zarzdzania ryzykiem powinien by bezwzgldnie realizowany w ramach organizacji.
Opis ryzyka346 jest sporzdzany w celu przedstawienia zidentyfikowanych ryzyk w czytelnej formie, np. w postaci tabeli, ktra uatwia przejrzyst prezentacj ich szacunkowych wartoci. Uycie waciwie zaprojektowanej struktury
opisu jest niezwykle wanym elementem oceny w procesie kompleksowej identyfikacji, opisu i ewaluacji ryzyka. Rozwaajc konsekwencje i prawdopodobiestwo wystpienia poszczeglnych ryzyk (przedstawionych w tabeli), definiujemy priorytety, tzn. wybieramy kluczowe dla organizacji ryzyka, ktre wymagaj
bardziej szczegowej analizy. Identyfikacja ryzyka zwizanego z dziaalnoci
gospodarcz i podejmowaniem decyzji obejmuje ryzyka strategiczne, taktyczne/projektowe i operacyjne347. W obszarze bezpieczestwa nic si nie zmieni.
Zarzdzanie ryzykiem to dziaalno, ktra rozpoczyna si na etapie projektowym ju w fazie koncepcyjnej i jest prowadzona przez cay okres realizacji.
Tabela 29. Opis ryzyka (przykad)348
Parametr ryzyka
Opis ryzyka
Nazwa ryzyka
Zakres ryzyka
rodzaj, skala, zdarzenia pochodne
Charakter ryzyka
z czym jest zwizane: z wiedz, prawem, umiejtnociami
346
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
249
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
Grupy nacisku
Ilociowy opis ryzyka
Poziom akceptowany
Mechanizmy kontroli
Moliwoci poprawy
rednie
Mae
349
350
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
250
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
W podanych przykadach przyjto trjstopniow klasyfikacj prawdopodobiestwa i skutkw. Mona jednak spotka np. klasyfikacj piciostopniow,
daje ona dokadniejsze wyniki.
Tabela 31. Prawdopodobiestwo wystpienia zagroenia351
Opis
Prawdopodobiestwo
Wysokie
rednie
Niskie
zdarzenie cykliczne
P > 0,25
zdarzenie cykliczne
P < 0,25
zdarzenie losowe
P < 0,02
Wskaniki
351
Podobn tabel sporzdza si dla szans. rdo: opracowanie wasne na podstawie Standardu zarzdzania ryzykiem FERMA 2003, s. 8.
352
Rekomendowane metody uyteczne do zastosowania w procesie oceny ryzyka opisano
w czci I Zagadnienia oglne z zakresu zarzdzania ryzykiem.
353
Patrz: definicja na s. 222.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
251
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
354
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
252
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
359
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
254
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
360
361
Tame.
Tame.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
255
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
256
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
PODSUMOWANIE I WNIOSKI
Rnorodno rozwiza w metodykach oceny ryzyka przedstawionych
w czci III wynika przede wszystkim z podstaw, ktre suyy ich opracowaniu,
a mianowicie wewntrznych regulacji poszczeglnych pastw oraz instytucji.
Niemniej jednak poddane analizie metodyki zawieraj rwnie elementy
wsplne. Dostrzegamy to w tych dokumentach, ktre oparto rwnie na wytycznych midzynarodowych norm i standardw w zakresie zarzdzania ryzykiem.
Metodyka niemiecka, australijska, jak rwnie w pewnej czci szwedzka
przygotowane zostay w zgodzie z norm ISO 31000:2009 Risk Management
Principles and Guidelines i ISO/IEC 31010:2009 Risk Management Risk Assessment Techniques. Niewtpliwie wykorzystanie tych wytycznych naley
uzna za mocn stron wymienionych metodyk. Ich zastosowanie pozwala bowiem na wdroenie dobrych praktyk m.in. w zakresie zasad i wytycznych z zakresu zarzdzania ryzykiem, opisu poszczeglnych jego procesw czy te metod
szacowania ryzyka362 na potrzeby zarzdzania kryzysowego (planowania cywilnego bd ochrony ludnoci).
W przewaajcej liczbie poddanych analizie metodyk (rwnie tych, ktre
bezporednio nie rekomenduj wykorzystania norm ISO w tym zakresie, tj. Irlandii oraz Wielkiej Brytanii)363 ocen ryzyka postrzega si w kontekcie caego
procesu zarzdzania ryzykiem.
Aby przystpnie przedstawi podejcie poszczeglnych pastw do oceny ryzyka i wskaza ich mocne oraz sabe strony, dokonano porwnania rozwiza
stosowanych w wybranych krajach. Za kryterium oceny przyjto poszczeglne
etapy omawianych metodyk, w tym ich charakterystyk, wraz ze wskazaniem
narzdzi i metod sucych do oceny ryzyka.
Poszczeglne etapy krajowych metodyk wyrnia zarwno czsto odmienna
liczebno, jak i terminologia z ich nazwami wcznie. W poniszej czci
362
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
257
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
poszczeglnych
metodyk,
Irlandia
Niemcy
Szwecja
364
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
Wielka Brytania
Analiza ryzyka
Prawdopodobiestwo: siedmiostopniowa skala ilociowo-jakociowa ze wskanikami czstoci/redniego cyklu interwau/szansy wystpienia
Konsekwencje: piciostopniowa skala jakociowa ze wskanikami konsekwencji
365
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
Irlandia
Niemcy
Szwecja
Wielka Brytania
Pod pojciem zgodnie z norm ISO 31000 naley rozumie konsekwencje, jednak tumaczenie pochodzi od sowa impact (ang.).
367
Uzasadnienie jak w komentarzu powyej.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
261
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
mieszanego (ilociowo-jakociowego), tj. parametru konsekwencji w skali jakociowej 1-5 oraz ilociowego, okrelajcego czsto w odniesieniu do prawdopodobiestwa zdarzenia (Wielka Brytania). W niektrych krajach tworzy si
oddzielne matryce ryzyka dla poszczeglnych grup zagroe, tj. dla zagroe
naturalnych, transportowych, technologicznych oraz cywilnych (Irlandia), jak
rwnie zagroe intencjonalnych (takich jak ataki terrorystyczne) i pozostaych
(Wielka Brytania). W kadej z metodyk efektem finalnym jest jednak zbiorcza
matryca ryzyka, na ktrej prezentuje si cznie wszystkie ryzyka poszczeglnych zagroe (scenariuszy zdarze), co umoliwia ich porwnanie. Oprcz parametru wartoci ryzyka na matrycach (wykresie) zaznacza si poziom niepewnoci wyniku (Szwecja).
Tabela 34. Porwnanie poszczeglnych metodyk oceny ryzyka z uwzgldnieniem etapu
oceny ryzyka368
Kraj/Etap
oceny ryzyka
Australia
Irlandia
Niemcy
Szwecja
Wielka Brytania
Ocena ryzyka
Warto ryzyka: czterostopniowa skala jakociowa
Wizualizacja ryzyka: matryce ryzyka 7 x 5, ocena ryzyka zaley od wiarygodnoci informacji.
Warto ryzyka: piciostopniowa skala jakociowa
Wizualizacja ryzyka: matryce ryzyka 5 x 5 dla kadej z czterech kategorii zagroe + zbiorcza matryca ryzyka
Warto ryzyka: czterostopniowa skala jakociowa
Wizualizacja ryzyka: matryca ryzyka 5 x 5 dla kadego scenariusza + zbiorcza
matryca ryzyka
Warto ryzyka: piciostopniowa skala jakociowa
Wizualizacja ryzyka: matryce ryzyka 5 x 5 uwzgldniajce parametry jakociowe oraz ilociowe, obejmujce czsto zdarzenia; matryca ryzyka 5 x 5 (ze
wskanikiem oceny niepewnoci wynika) w krajowej ocenie ryzyka
Warto ryzyka: piciostopniowa skala
Wizualizacja ryzyka: matryce ryzyka 5 x 5, uwzgldniajce parametry jakociowe oraz ilociowe, obejmujce czsto zdarzenia, oddzielne dla zagroe
intencjonalnych, w tym terrorystycznych, oraz dla pozostaych zagroe
368
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
ska/otoczenia i prawa. Dziki temu moliwe jest okrelenie jej podatnoci, mogcej skutkowa zwikszeniem szacowanej wartoci prawdopodobiestwa oraz
skutkw, a w konsekwencji zmian prognozowanej wartoci ryzyka. Co wicej,
naleaoby rozway moliwo przedstawienia na matrycy ryzyka sposobw
postpowania z zidentyfikowanymi ryzykami.
Analiza metodyk stosowanych przez poszczeglne pastwa, przedstawionych w czci III, pozwala wyodrbni zalety kadej z nich:
1. Zalet metodyki australijskiej jest kompleksowe podejcie do zarzdzania ryzykiem, przy jednoczesnym wprowadzaniu uniwersalnych i jednolitych zasad, ram (struktur) i procesw zarzdzania ryzykiem, zgodnych
z dokumentami krajowymi i midzynarodow norm ISO 31000:2009.
2. Zalet metodyki irlandzkiej jest zwrcenie uwagi na wstpie analizy na
konieczno ustalenia jej kontekstu, tj. opisania terenu/obszaru, dla ktrego opracowuje si ocen ryzyka, co pozwala na uzmysowienie sobie
wraliwoci i podatnoci danego obszaru w sytuacji zagroenia.
3. Zalet metodyki niemieckiej stanowi odniesienie procesu oceny ryzyka
do precyzyjnie zdefiniowanego obszaru objtego analiz, tj. zdefiniowanych obiektw lub miejsc, co uatwia pniejsze okrelenie wpywu, jak
rwnie rozwinite podejcie scenariuszowe (scenariusze stanowi
punkt wyjcia do dalszej analizy). Uwag zwraca opracowanie metody
agregacji wynikw wpywu (parametru okrelanego za pomoc szacunkw ilociowych i jakociowych), przekonwertowanego po zsumowaniu
do wyniku bliskiego skali jakociowej (dopuszczalnie z uamkami dziesitnymi) w celu prezentacji wynikw na matrycy ryzyka wraz z oszacowanym prawdopodobiestwem.
4. Zalet metodyki szwedzkiej jest umiejscowienie poszczeglnych grup
sytuacji (zdarzenia codzienne, due zdarzenia, kryzysy) na wykresie ryzyka, umoliwienie i opisanie wykorzystania wielu przydatnych narzdzi
metod wspomagajcych ocen ryzyka oraz opracowywanie scenariuszy zdarze w ramach cyklu seminariw, uwzgldniajcych udzia ludnoci w ocenie skutkw scenariusza zdarzenia.
5. Zalet metodyki brytyjskiej jest dua systematyzacja dziaa zwizanych
z ocen ryzyka na potrzeby planowania kryzysowego (dokonywana jest
ona w cyklu rocznym). Uwag zwraca take wykorzystanie wsparcia
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
265
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
eksperckiego na etapie identyfikacji zagroe, jak rwnie wstpna selekcja scenariuszy zdarze w kierunku wykluczenia z dalszej analizy najbardziej nieprawdopodobnych z nich (wybr najgorszego przypadku,
czyli zdarze o duym ryzyku wystpienia, tj. wicych si z duym
prawdopodobiestwem i skutkami). Za mocn stron metodyki stosowanej w Wielkiej Brytanii mona uzna podjcie prby oszacowania
wpywu psychologicznego niekorzystnych zdarze na spoeczestwo.
Ponadto jej zalet jest rozpatrywanie zagroe pod wzgldem ich wystpienia w perspektywie nastpnych 5 lat.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
266
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
Similar elements exist therefore (between the methodologies analysed and ISO 31000), it
cannot be taken for granted, though, that they are concurrent or benefit from them. For example, FERMA standard was prepared about 7 years prior to ISO 31000, and even before the preceding standard which entered into force in 2004.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
267
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
elements common for all the represented approaches, and such considerations
are summarised with tables characterising such 3 phases for the purpose of
a comparative analysis.
The whole process in the Swedish methodology starts by identifying the
roles and responsibilities of the entities taking part in risk assessment. The organisational context is defined in the first phase in the Irish methodology,
though. The first phase in the Irish methodology (context determination) and in
the German methodology (description of the area defined) concentrates on the
description of the area subject to risk assessment and provides information
about the geography of the identified area, climate, population, environment,
supplies or economy.
A common stage for all the discussed methodologies is the identification of
potential hazards with the determination of scenarios of unfavourable interlinked events. It is because they are a starting point for risk analysis and evaluation. Scenarios are considered under particular risk assessment elements, i.e.
under an analysis, including the estimation of likelihood and consequences, as
well as risk evaluation. Therefore the need to describe them as accurately as
possible. The necessary constituent parts are indicated for the particular methodologies, such as: a base event (and other events related directly or indirectly), their description with the causes of event occurrence, consequences and
context relating to the circumstances of occurrence of a given event.
The German methodology approaches scenario description in detail. It provides an answer to a number of questions connected with the determination of
the type of a hazardous event, spatial dimension, intensity and duration.
The methodologies discussed indicate the necessity to focus on scenarios
having a nationwide impact, affecting the national values/vital interests and
being black scenarios. An innovative solution consists of the preparation of
a scenario of events under a series of seminars, considering public participation
in appraising the consequences of an event scenario (multivariate analysis
(MVA) in Sweden).
The table below compares the particular methodologies considering the
phase of risk identification.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
268
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
Ireland
Germany
Sweden
Great Britain
370
Reference: an own paper based on the analysed documents describing risk assessment
methodologies applied in the selected countries.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
269
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
The next phase is a risk analysis, usually done based on historical, scientific,
statistical data and expert estimations taking into account the indicated event
scenarios. Its results is quantitative and qualitative data. An analysis of the selected risk assessment methodologies points out that the risk is estimated according to two basic factors, i.e. likelihood and consequences. A likelihood assessment as a secondary measure after the determination of consequences in
seen the Irish methodology only. The following factors are additionally taken
into account also: result estimation uncertainty in relation to the both basic
parameters and vulnerability (assessment) as a part of the entire risk management process (Sweden).
The necessity to aggregate impact results by means of mathematic calculations is emphasized in the German methodology subject to the analysis. The
overall result of the impact (consequence) in the German case is determined
through calculations. The particular results of the impact value for individual
impact parameters under a given category are added and divided by the number of parameters (weight can also be determined for particular elements of
impact).
Table 33 below compares the particular methodologies considering the
phase of risk analysis.
Table 33. Risk analysis in risk assessment methodologies of the selected countries371
Country/Risk
assessment
phase
Australia
Ireland
Risk analysis
Likelihood: Seven-degree quantitative and qualitative scale with frequency/average interval/chance cycle occurrence indicators
Consequences: Five-degree qualitative scale with consequence indicators
Likelihood: Five-degree qualitative scale with frequency indicators
372
Impact : Population (in number), environment, infrastructure (financial losses), society (5-degree qualitative scale)
371
Reference: an own paper based on the analysed documents describing risk assessment
methodologies applied in the selected countries.
372
The term according to ISO 31000 is understood as consequences, however it is translated
from impact.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
270
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
Germany
Sweden
Great Britain
373
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
271
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
matrix is the final effect in each of the methodologies, however, where all the
risks of individual hazards are presented aggregately (event scenarios), which
allows to compare them. A result uncertainty level is also marked on matrices
(chart) apart from the risk value parameter (Sweden).
Table 34. Comparison of the particular risk assessment methodologies considering the
phase of risk assessment374
Country/risk
Assessment
phase
Australia
Ireland
Germany
Sweden
Great Britain
Risk assessment
374
Reference: an own paper based on the analysed documents describing risk assessment
methodologies applied in the selected countries.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
272
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
It should hence be concluded based on the analysis of documents from different countries that the perception of risk assessment in relation to the entire
risk management process is common these days. In this approach, the process
comprises such elements as: context determination, risk identification, risk
analysis, risk evaluation, as well as risk handling. It also seems substantiated to
provide a legal framework for such a process in Poland (the process, until now,
comprises only selected elements, including risk assessment). Especially that it
is recommended, in the methodologies analysed, to use guidelines of selected
risk management standards, including solutions appropriate for a given country, as well as the directives of international standards, e.g. ISO 31000 and
ISO/IEC 31010. These could be used for the terminology, for the construction of
the entire risk management process, as well as for risk assessment methods.
A possibility of developing a scenario-based approach should be considered
for the solutions used in selected countries in the context of their implementation in Polish conditions, according to which scenarios are a starting point for
risk analysis, therefore, the main focus is put on describing them precisely, on
the possibility of using experts support for preparing them and the application
of methods and techniques to establish scenarios of events, or to select them
by choosing only the worst possible scenarios having the nationwide impact.
In connection with the abovementioned concept of broadening a risk assessment to encompass the entire risk management process, it is worth considering to supplement the risk assessment method with an element connected
with the determination of an organisations (to which the risk assessment process relates) internal and external context considering, in particular, its goals,
organisation structure, environment/surrounding, law. It is therefore possible
to determine its vulnerability likely to cause an increased estimated value of
likelihood and consequences, and in turn the change of the forecast risk value.
What is more, it should be considered to present handling procedures for the
identified risks on the risk matrix.
It should be pointed out as a result of analysing the country methodologies
presented in part III that:
- An advantage of the Australian methodology is that it approaches risk management comprehensively, while introducing at the same time universal and
unified risk management principles, frameworks (structures) and processes
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
274
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
275
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
LITERATURA
Wydawnictwa zwarte i czasopimiennicze
1. Boardman A., Greenberg D., Vining A., Weimer D., Cost-Benefit Analysis:
concepts and practice, Prentice Hall 2010.
2. Gobiewski J., Zarzdzanie kryzysowe w wietle wymogw
bezpieczestwa, SA PSP, Krakw 2011.
3. Wolanin J., Zarys teorii bezpieczestwa obywateli, Danmar, Warszawa
2005.
Akty prawne
1. Civil Contingencies Act 2004, UK.
2. Ustawa z dnia 18 kwietnia 2002 r. o stanie klski ywioowej (Dz.U. nr
62, poz. 558, z pn. zm.).
3. Zarzdzenie nr 3666/2012 prezydenta miasta stoecznego Warszawy
z dnia 18 grudnia 2012 r. w sprawie systemu zarzdzania ryzykiem
w m. st. Warszawie
4. Zarzdzenie nr 80 wojewody mazowieckiego z dnia 9 lutego 2011 r.
w sprawie ustalenia Polityki zarzdzania ryzykiem w Mazowieckim
Urzdzie Wojewdzkim w Warszawie.
5. European Commission: Commission Staff Working Paper: Risk
Assessment and Mapping Guidelines for Disaster management, 2010,
SEC(2010) 1626 final (17899/10).
Normy i standardy
1. ISO 31000:2009 Risk Management Principles and Guidelines.
2. ISO Guide 73:2009 Risk Management Vocabulary.
3. PKN-ISO Guide 73:2012 Zarzdzanie ryzykiem Terminologia.
4. PN-EN 15975-1:2011 Bezpieczestwo zaopatrzenia w wod pitn.
Przewodniki zarzdzania kryzysowego i ryzyka. Cz 1: Zarzdzanie
kryzysowe.
5. PN-ISO 31000:2012 Zarzdzanie ryzykiem. Zasady i wytyczne.
6. Standard zarzdzania ryzykiem FERMA 2003.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
276
CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
277
acja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
278
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
PART IV
RISK MANAGEMENT IN THE REPUBLIC OF POLAND
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
279
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
WPROWADZENIE
Zarzdzanie ryzykiem stao si nieodzownym elementem wielu gazi aktywnoci pastwa. Dotyczy to w szczeglnoci dziaalnoci zwizanych
z bezpieczestwem pojmowanym szeroko (rozwizania dla caego sektora) oraz
wsko (rozwizania dla poszczeglnych instytucji), poniewa moemy mwi
m.in. o bezpieczestwie finansw publicznych, rozwoju gospodarczego czy resortw administracji rzdowej z jednej strony i bezpieczestwie powodziowym
bd te konkretnych jednostek terytorialnych i podmiotw z drugiej strony.
W caociowym przekroju zastosowania zarzdzania ryzykiem w Polsce systemowe rozwizanie, obejmujce kompleksowe podejcie do ryzyka, obowizuje w polskim systemie prawnym w sektorze finansw publicznych. Rozwizania wzmacniajce kontrol nad wydatkowaniem rodkw publicznych wprowadzia ustawa o finansach publicznych375 i zobligowaa do ich stosowania szereg
podmiotw, tj. ministerstwa, urzdy centralne, banki oraz inne jednostki i instytucje funkcjonujce w obszarze administracji publicznej.
W niniejszej czci przedstawiono metodyki i rozwizania wykorzystujce
elementy zarzdzania ryzykiem, ktre s wdraane bd obowizuj w rnych
obszarach dziaalnoci w Polsce. Wszystkie opisane w kolejnych rozdziaach
metodyki funkcjonuj bezporednio lub porednio w sferze zainteresowa zarzdzania kryzysowego i planowania cywilnego. Dla podanych przykadw rozwiza wykazano powizanie z wytycznymi uznanych norm w zakresie zarzdzania ryzykiem bd te okrelono potrzeby uwzgldnienia rozwiza w nich
zaproponowanych.
W rozdziale pierwszym podjto kwestie zastosowania elementw zarzdzania ryzykiem w dokumentach opracowywanych na podstawie ustawy
o zarzdzaniu kryzysowym (plany zarzdzania kryzysowego, raport
o zagroeniach bezpieczestwa narodowego i plany ochrony infrastruktury krytycznej). Drugi rozdzia nawizuje do rozwaa podjtych w rozdziale pierwszym, jak rwnie w czci I. Stanowi on prb przyblienia metody wdraania
375
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
281
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
INTRODUCTION
Risk management has become an inherent part of many fields of the states
activity. It especially holds true for activities related to a broadly (solutions for
the entire sector) and narrowly (solutions for individual institutions) conceived
safety, as one can speak, for instance, about the safety of public finance, economic development or branches of state administration on one hand, and
flood safety or safety of specific territorial units and entities on the other hand.
For the overall spectrum of risk management in Poland, a system-based approach covering comprehensively an approach to risk has been in place in the
public finance sector in the Polish legal system. The Public Finance Act has implemented solutions reinforcing control over the disbursement of public
funds376 and mandates numerous entities, i.e. ministries, central administration, banks and other public administration entities and institutions to enforce
such solutions.
This part presents a number of methodologies and solutions using risk management elements, which are implemented or are valid in various areas of activity in Poland. All those described in the next chapters are functioning directly
or indirectly as an area of interest for emergency management and civil emergency planning. A relationship with the guidelines of recognised risk management standards are shown for the examples of the solutions given or a need is
identified to consider the solutions proposed there.
The first chapter discussed the application of risk management elements in
the documents prepared under the emergency management act (emergency
management plans, Report on threats to state security and critical infrastructure protection plans). The second chapter, by referring to the considerations
made in the first chapter as well as in part I, makes an attempt to bring closer
the method of incorporating the good practices adopted in standards into civil
emergency planning. The next chapter touches upon the issue of flood risk
management in Poland. A risk assessment methodology for flood hazards es-
376
The act introduced under EU legislation subject to harmonisation with Polish law, in particular as delegation of the COUNCIL REGULATION (EC) No. 1466/97 of 7 July 1997 on the strengthening of the surveillance of budgetary positions and the surveillance and coordination of economic policies.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
282
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
283
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
377
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
284
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
378
Pod tym pojciem rozumie si technik badawcz suc do gromadzenia wstpnych, opisowych, take ilociowych informacji o badanej instytucji czy zjawisku. Za: T. Pilch, Zasady bada pedagogicznych, wyd. ak, Warszawa 1995, s. 76.
379
Patrz: definicja na s. 28.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
285
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
380
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
286
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
381
Zgodnie z art. 3 ustawy z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarzdzaniu kryzysowym (Dz.U. z 2007 r.
nr 89, poz. 590, z pn. zm.) mapy ryzyka przedstawiaj potencjalnie negatywne skutki oddziaywania zagroenia na ludzi, rodowisko, mienie i infrastruktur (te mog przyj rwnie form opisu), a mapy zagroe przedstawiaj obszar geograficzny objty zasigiem zagroenia
z uwzgldnieniem rnych scenariuszy zdarze.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
287
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
Art. 1 ustawy z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarzdzaniu kryzysowym (Dz.U. nr 89, poz. 590,
z pn. zm.).
383
Patrz: definicja na s. 62.
384
Art. 3 pkt 3 ustawy z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarzdzaniu kryzysowym (Dz.U. nr 89, poz.
590, z pn. zm.).
385
Art. 3 pkt 10 ustawy z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarzdzaniu kryzysowym (Dz.U. nr 89, poz.
590, z pn. zm.).
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
288
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
386
Art. 5a pkt 5 ustawy z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarzdzaniu kryzysowym (Dz.U. nr 89, poz.
590, z pn. zm.).
387
Ustawodawca nie przewidzia zasadnoci wczenia innych elementw procesu zarzdzania
ryzykiem.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
289
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
388
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
290
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
Rzdowe Centrum Bezpieczestwa opracowao metodyk na potrzeby Raportu o zagroeniach bezpieczestwa narodowego. Metodyka ta wykorzystywana
jest w odniesieniu do zagroe391:
1. o istotnym wpywie na funkcjonowanie i moliwoci rozwoju pastwa,
a w szczeglnoci mogcych mie istotne znaczenie dla bezpieczestwa
i midzynarodowej pozycji oraz potencjau ekonomicznego i obronnego;
2. ktrych skutki mog:
- godzi w bezpieczestwo pastwa, jego porzdek konstytucyjny;
a w szczeglnoci w suwerenno, niepodlego i nienaruszalno
terytorium,
- zagrozi yciu lub zdrowiu duej liczby osb, mieniu w znacznych
rozmiarach albo rodowisku na znacznych obszarach;
- oddziaywa, obok Rzeczypospolitej Polskiej, take na inne pastwa;
- dotyczy terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub jej obywateli,
mimo moliwego wystpienia w innym pastwie;
3. wystpujcych w rejonach napi, konfliktw i kryzysw midzynarodowych, majcych wpyw na bezpieczestwo pastwa lub ktrych potrzeba monitorowania i eliminacji wynika z podpisanych umw
i traktatw midzynarodowych;
4. o charakterze terrorystycznym, mogcych doprowadzi do sytuacji kryzysowej.
Proces oceny ryzyka koncentruje si na czterech krokach:
1. identyfikacji zagroe zgodnie z dziaami administracji rzdowej,
2. opisaniu scenariuszy wskazanie potencjalnych miejsc wystpienia zagroenia oraz jego typu,
3. analizie skutkw392 dla ludnoci, gospodarki, mienia, rodowiska, infrastruktury krytycznej, wraz z danymi graficznymi i tabelarycznymi,
391
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
Skutki opisywane s rwnie w piciostopniowej skali, ale rozpatruje si je ponadto w odniesieniu do: ycia i zdrowia, mienia i rodowiska (tabela 36).
393
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
396
rdo: Procedura opracowania raportu czstkowego do Raportu o zagroeniach bezpieczestwa narodowego, s. 16.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
293
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
Metody przedstawione w czci I niniejszej publikacji wskazuj, w jaki sposb za ich pomoc mona/naley:
1. identyfikowa zagroenia metody: SWIFT co, jeli?, scenariuszowa,
drzewa bdw, drzewa zdarze, wpywu na dziaalno (BIA), przyczyn
i skutkw oraz przyczyn i efektw;
2. okrela ich prawdopodobiestwo metody: SWIFT co, jeli?, scenariuszowa, drzewa bdw, bow tie, wpywu na dziaalno (BIA) oraz
przyczyn i efektw;
3. okrela ich konsekwencje metody: SWIFT co, jeli?, scenariuszowa, drzewa bdw, drzewa zdarze, bow tie, wpywu na dziaalno
(BIA), przyczyn i skutkw oraz przyczyn i efektw;
4. okrela poziom ryzyka metody: SWIFT co, jeli?, scenariuszowa,
drzewa bdw, drzewa zdarze, bow tie, wpywu na dziaalno (BIA)
oraz przyczyn i skutkw;
5. prezentowa wyniki analizy matryca ryzyka.
397
rdo: Procedura opracowania raportu czstkowego do Raportu o zagroeniach bezpieczestwa narodowego, s. 17.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
294
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
Pod pojciem rodzajw ryzyka naley rozumie czynniki ryzyka, zgodnie z definicj na s. 227.
Patrz: definicja na s. 130.
400
5 ust. 1 rozporzdzenia nakada ten obowizek na ministrw i kierownikw urzdw centralnych (tzw. gospodarzy systemw IK), ktrzy po okresie 6 miesicy od otrzymania kryteriw
pozwalajcych na wyznaczenie infrastruktury krytycznej powinni przesa midzy innymi t
informacj do dyrektora RCB.
399
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
295
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
dziaa zmierzajcych do zapobiegania, przygotowania i reagowania w sytuacjach zakcenia funkcjonowania infrastruktury krytycznej oraz na dziaaniach
pozwalajcych na jej odtworzenie.
Program przygotowywany jest przez dyrektora Rzdowego Centrum Bezpieczestwa przy wsppracy z ministrami i kierownikami urzdw centralnych. Na
jego podstawie dyrektor RCB przedstawia co 2 lata sprawozdanie okrelajce
dane dotyczce rodzajw ryzyka, zagroe i sabych punktw w europejskiej
infrastrukturze krytycznej wystpujcej na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
Mimo przedstawiania pojcia ryzyka w badanym akcie prawnym nie znaleziono na etapie analizy dokumentu metodyki zarzdzania ryzykiem.
Rozporzdzenie w sprawie Narodowego programu ochrony infrastruktury
krytycznej401 zgodnie z 1 okrela sposb realizacji obowizkw i wsppracy
w zakresie NPOIK przez organy administracji publicznej i suby odpowiedzialne
za bezpieczestwo narodowe z wacicielami obiektw, instalacji, urzdze
i usug infrastruktury krytycznej, zwanymi operatorami infrastruktury krytycznej. Zgodnie z rozporzdzeniem dyrektor Rzdowego Centrum Bezpieczestwa
opracowuje kryteria pozwalajce na wyodrbnienie infrastruktury krytycznej.
Zaoenia te przekazywane s ministrom i kierownikom urzdw centralnych,
ktrzy skadaj propozycj wpisania infrastruktury krytycznej w wykazie. Dyrektor RCB weryfikuje zestawienie i sporzdza wykaz, okrelajc nazw
i lokalizacj, podlego organizacyjn infrastruktury, dane operatora lub zarzdzajcego infrastruktury krytycznej. Na podstawie tych danych ministrowie
wraz z kierownikami urzdw centralnych przygotowuj charakterystyk obszaru, propozycje wymaga i standardw pozwalajcych na zapewnienie cigoci funkcjonowania IK, ogln ocen ich ryzyka, priorytety w zakresie odtwarzania IK, a take moliwe sposoby zapobiegania zakceniom dziaania oraz
propozycj programw badawczych i rozwojowych mogcych wpyn na
zwikszenie bezpieczestwa IK. Aktualizacja wykazu jest dokonywana wedug
potrzeb.
401
Rozporzdzenie Rady Ministrw z dnia 30 kwietnia 2010 r. w sprawie Narodowego programu ochrony infrastruktury krytycznej (Dz.U. nr 83, poz. 541).
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
296
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
402
Rozporzdzenie Rady Ministrw z dnia 30 kwietnia 2010 r. w sprawie planw ochrony infrastruktury krytycznej (Dz.U. nr 83, poz. 542).
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
297
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
298
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
cia wtpliwoci, bd uywane nastpujce okrelenia: ocena ryzyka, identyfikacja, analiza, ewaluacja ryzyka.
Celem bada byo opracowanie metody oceny ryzyka. Z tego wzgldu zakres
pracy zosta ograniczony do wyej wymienionych dziaa.
2.1. Metoda wykorzystania norm ISO w zakresie zarzdzania ryzykiem
w planowaniu cywilnym
W wyniku analizy moliwoci wykorzystania norm ISO w procesie planowania cywilnego wskazano, zgodnie z przepisami polskiego porzdku prawnego,
formalne potrzeby systemu zarzdzania kryzysowego w zakresie planowania
cywilnego. Zdefiniowano je jako oglne postulaty:
1. wczenia do planw zarzdzania kryzysowego procedur oceny ryzyka
oraz przygotowania na ich podstawie map ryzyka,
2. wykorzystania przy ocenie ryzyka metody scenariuszowej413.
Poddajc generalizacji elementy penego procesu zarzdzania ryzykiem
(zgodnego z PN-ISO 31000:2012), wskazano take procesy, ktre mog zosta
wykorzystane przez system zarzdzania kryzysowego w celu spenienia tych
postulatw. Procesy te zawieraj si w oglnej wytycznej dla oceny ryzyka
i nale do nich:
1. identyfikacja ryzyka,
2. analiza ryzyka,
3. ewaluacja ryzyka.
Procesy te uporzdkowano, proponujc nastpujcy schemat postpowania:
413
Metoda ta jest wymagana (formalnie) jedynie przy analizie na potrzeby ochrony infrastruktury krytycznej.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
299
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
Biorc pod uwag wymagania stawiane przez ustaw o zarzdzaniu kryzysowym oraz konieczno przypisania poszczeglnym krokom narzdzi badawczych, powysz rycin naley rozszerzy. Uzupenienie to bdzie wskazywao
zakres koniecznych bada, ktre zostay zrealizowane w trakcie obecnego projektu.
414
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
wskazanie
metod
(narzdzi)
Okrelenie sposobu
prezentacji wynikw
na mapie ryzyka
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
301
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
416
417
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
302
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
Tabela 37. Metody rekomendowane dla planowania cywilnego przy ocenie ryzyka418
Metody oceny ryzyka
Analiza co, jeli?
Analiza scenariuszy
Analiza drzewa bdw
Analiza drzewa zdarze
Analiza bow tie
Identyfikacja
++
++
+
+
-
Ewaluacja
ryzyka
++
+
+
-
Legenda:
++ zdecydowanie dotyczy
+ dotyczy
- nie dotyczy
2.2. Szczegowy opis procesu z uwzgldnieniem istniejcych ogranicze formalnoprawnych
Jak ju wczeniej wspomniano, ocena ryzyka to proces, na ktry skadaj si:
1. identyfikacja,
2. analiza,
3. ewaluacja ryzyka.
Celem procesu identyfikacji ryzyka jest stworzenie penej listy zagroe,
wraz z ich rdami, obszarami wpyww, zdarzeniami, przyczynami oraz nastpstwami. Najwaniejsz kwesti dotyczc tego etapu jest to, aby opracowana lista bya wyczerpujca ryzyka niezidentyfikowane nie s analizowane
w dalszej czci procesu. Do rozwaa przyjto list zagroe i ich podzia na
grupy wypracowany w ramach projektu badawczego.
Celem analizy jest dostarczenie danych wejciowych do etapu ewaluacji, czyli okrelenia wartoci ryzyka. W tym celu wyodrbnia si szereg aspektw skadajcych si na proces powstawania, przebiegu i moliwych oddziaywa zjawiska (najczciej niekorzystnego) poddawanego analizie. Nastpnie dokonuje si
418
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
wartociowania kadego z nich. W zalenoci od stopnia szczegowoci prowadzonej oceny uwzgldnia si szereg aspektw zarwno po stronie cech samego zjawiska, jak i jego oddziaywa. W All Hazards Risk Assessment Methodology Guidelines 2012-2013420 autorzy uwzgldnili nastpujce aspekty:
polityczny, ekonomiczny, spoeczny, technologiczny oraz prawny i rodowiskowy. W National Secruity Programme National Risk Assessment Method Guide
2008421 wyszczeglnia si za aspekt: terytorialny, materialny, ekonomiczny,
ekologiczny, socjalny i polityczny. Podobne podejcie prezentowane jest rwnie w innych badanych metodykach oceny ryzyka.
Uoglniajc rne podejcia do prowadzenia oceny ryzyka i jego nastpstw,
mona wyrni trzy etapy postpowania:
1. Okrelenie rodzaju zdarzenia (rozumianego jako wystpienie lub zmiana
konkretnego zestawu okolicznoci). W tym etapie okrela si scenariusze prowadzce do powstania danego zjawiska.
2. Okrelenie sposobu postrzegania zdarzenia (okolicznoci towarzyszcych zagroeniu). W tym etapie naley rozway/okreli, jakie czynniki
naturalne, infrastrukturalne oraz spoeczne powoduj, e zdarzenie jest
postrzegane jako zagroenie. Analizie poddaje si kady ze scenariuszy
opracowanych w pierwszym etapie.
3. Okrelenie nastpstw (konsekwencji, rezultatw zdarzenia). Jest to
etap, ktry pozwala oceni, jakie konsekwencje wywouje dane zdarzenie, uwzgldniajc poszczeglne obszary oddziaywania: spoeczestwo
(zdrowie i ycie ludzkie), gospodarka, rodowisko, utrata wizerunku.
Ostatnim etapem oceny ryzyka jest jego ewaluacja, czyli porwnanie wynikw analizy ryzyka z kryteriami pozwalajcymi na jego wartociowanie.
W wersji najprostszej jest to tabelaryczne przyporzdkowanie prawdopodobiestwa zdarzenia i jego skutkw, dajce w rezultacie poziom ryzyka. Takie
podejcie zostao zastosowane w ramach opracowywania Raportu o zagroeniach bezpieczestwa narodowego. Oparcie szacowania poziomu ryzyka na
420
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
jedynie dwch parametrach nie pozwala na uwzgldnienie rnorodnoci zjawisk i zdarze dotykajcych spoecznoci lokalne. Jest to zatem zbyt due
uproszczenie, aby mona byo je zastosowa na niszych poziomach administracji.
Przedstawiony powyej proces oceny ryzyka rni si zasadniczo
w zalenoci od tego, czy zdarzeniu da si przyporzdkowa prawdopodobiestwo jego wystpienia, czy nie. Ta pierwsza grupa obejmuje zagroenia naturalne i techniczne (infrastrukturalne). Dominujcymi metodami stosowanymi
w ocenie ryzyk zwizanych z tymi zagroeniami s metody ilociowe, gdzie kady z rozwaanych elementw jest wartociowany w drodze oblicze matematycznych lub przyporzdkowania do pozycji tabelarycznej.
Zupenie inaczej przedstawia si proces oceny ryzyka w odniesieniu do ryzyka zwizanego z procesami spoecznymi. Zjawiska te maj charakter dugotrway i przebiegaj z rnym nasileniem w kolejnych jednostkach czasowych. W tej
sytuacji niezwykle trudno jest precyzyjnie okreli okolicznoci, czynniki (risk
factors) bd moment, w ktrym proces dotychczas tolerowalny staje si zagroeniem. Dla tej grupy zjawisk w celu przeprowadzenia oceny ryzyka stosuje
si metody eksperckie. Polegaj one na interpretacji przez specjalistw danych
statystycznych, raportw, kwestionariuszy itp. Wykorzystujc wiedz
i dowiadczenie ekspertw, okrela si spodziewane konsekwencje i szacuje
poziom ryzyka. Wrd stosowanych metod wymieni mona:
1. burz mzgw konfrontowanie ze sob ocen przygotowanych przez
rnych ekspertw,
2. grupowanie podobiestw (affinity grouping) metoda polegajca na
przyporzdkowaniu zagroeniom o podobnych cechach podobnego poziomu ryzyka,
3. list kontroln (checklist) poziom ryzyka okrelany jest na podstawie
listy pewnych cech zagroenia,
4. analiz scenariuszy (scenario analysis) dla danego zagroenia opracowuje si rne scenariusze, a ryzyko ustalane jest dla scenariusza najbardziej reprezentatywnego i skrajnego (tzw. czarnego scenariusza),
5. analiz SWOT gdzie dokonuje si oceny mocnych (Strengths) i sabych
(Weaknesses) stron oraz szans (Opportunities) i zagroe (Threats) dla
spoecznoci poddanej danemu zagroeniu,
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
305
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
306
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
422
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
307
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
Gwatowno zaleno wpywu ryzyka od tego, jak szybko dane zjawisko si pojawia, czy moliwe jest jego monitorowanie oraz ostrzeenie spoeczestwa.
Gwatowno
zagroenie pojawiajce si powoli, moliwe do monitorowania, istnieje moliwo
ostrzeenia spoeczestwa z duym wyprzedzeniem czasowym
423
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
2
3
4
5
4
5
Wzburzenie
zagroenie o znanym charakterze, mieszkacy znaj wzorce prawidowych
427
zachowa i posiadaj zasoby wasne pozwalajce na agodzenie jego skutkw
lub nie ma potrzeby reagowania na zagroenie i agodzenia jego skutkw
zagroenie o znanym charakterze, mieszkacy znaj wzorce prawidowych
zachowa, ale nie posiadaj zasobw wasnych pozwalajcych na agodzenie jego
428
skutkw (wymagana interwencja sub ratowniczych i/lub administracji)
zagroenie o czciowo znanym charakterze, wymagane jest podanie mieszkacom
wzorcw prawidowych zachowa oraz interwencja sub ratowniczych i/lub admi429
nistracji
zagroenie o czciowo znanym charakterze, wymagane jest podanie mieszkacom
wzorcw prawidowych zachowa, nie ma moliwoci zwalczenia jego skutkw w
430
krtkim okresie
zagroenie o niespotykanym charakterze, mieszkacy nie znaj wzorcw prawi431
dowych zachowa, brak moliwoci zwalczenia jego skutkw w krtkim czasie
425
Przykadem takiego zdarzenia jest upadek samolotu na budynki mieszkalne. Zagroenie takie
jest standardowo rozwaane na trasach dolotowych do lotnisk.
426
rdo: opracowanie wasne.
427
Przykadem jest grypa sezonowa.
428
Przykadem jest poar wielkoobszarowy.
429
Przykadem s zagroenia w pobliu zakadw stwarzajcych ryzyko awarii przemysowej.
430
Przykadem s zagroenia radiologiczne.
431
Przykadem takiego zdarzenia jest wystpienie pandemii nowej, nieznanej choroby, jak np.
wirus AH1N1.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
309
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
Poziom administracji
gmina
powiat
wojewdztwo
kraj
433
midzynarodowy
Liczba rannych
< 10
< 100
< 500
< 1000
> 1000
432
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
310
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
< 3 dni
< rok
> rok
< 10
< 100
< 500
< 1000
> 1000
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
311
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
Liczba osb
< 2 dni
> rok
< 10
< 100
< 500
< 1000
> 1000
Koszty
439
< 0,5% wydatkw budetu
437
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
312
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
Od 1 stycznia 2014 r. jednostka samorzdu terytorialnego nie bdzie moga uchwali budetu, jeli nie bdzie speniona relacja zwana indywidualnym wskanikiem zagroenia opisana
w art. 243 ustawy o finansach publicznych z 2009 r. (Dz.U. nr 157, poz. 1240). Jeli poniesione
koszty sprawiaj, e ten wspczynnik jest przekroczony, to zagroeniu naley przypisa warto
5, niezalenie od wartoci ilorazu kosztw do wysokoci wydatkw budetowych.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
313
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
Koszty
rodki zaplanowane na dany rok budetowy wystarczaj na pokrycie kosztw prowadzenia dziaa i agodzenia skutkw zdarzenia
zaplanowane rodki zwikszone o rezerwy bdce w dyspozycji Biura Usuwania
Klsk ywioowych pozwalaj na pokrycie kosztw, a ewentualne uruchomienie
rezerwy oglnej budetu pastwa dotyczy kwoty nieprzekraczajcej 5 mln z
wymagane jest uruchomienie rezerwy oglnej budetu pastwa w wysokoci powyej 5 mln z (decyzj Rady Ministrw)
wysoko kosztw przekracza rezerw ogln wymagana jest nowelizacja budetu pastwa
wysoko nakadw wymaga skorzystania z pomocy Banku wiatowego lub innych
rodkw midzynarodowych (np. Funduszu Solidarnoci Unii Europejskiej)
Wpyw na rodowisko
maa powierzchnia (kilka hektarw) skaonego terenu, brak innych oddziaywa
nieodwracalne zniszczenia rodowiska (utrata rnorodnoci gatunkowej, nieodwracalne zmiany krajobrazu, utrata bogactw naturalnych)
441
442
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
314
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
Wpyw na wizerunek
krtkotrway, dotyczcy do maej grupy ludzi, nie ma wpywu na gospodark danej
jednostki terytorialnej, nie wywouje napi i niepokojw spoecznych, nie wymaga
podejmowania specjalnych dziaa naprawczych
krtkotrway, mogcy wywoa stan napicia i niezadowolenia lub dotyczcy, wielu
grup odbiorcw, nie ma wpywu na gospodark danej jednostki terytorialnej, nie
wymaga podejmowania specjalnych dziaa naprawczych
krtkotrway, dotyczcy wielu grup odbiorcw, wywouje stan napicia i niezadowolenia; ma wpyw na gospodark danej jednostki terytorialnej, wymaga podjcia
specjalnych dziaa naprawczych
dugoterminowy, dotyczcy wielu grup odbiorcw, wywouje dugotrway stan
napicia i niezadowolenia; ma wpyw na gospodark danej jednostki terytorialnej,
wymaga podjcia specjalnych dziaa naprawczych
dugoterminowy, dotyczcy jednoczenie duej liczby odbiorcw, moe doprowadzi do wybuchu spoecznego niezadowolenia lub ma negatywny wpyw na gospodark danej jednostki terytorialnej, wymaga dugotrwaych dziaa naprawczych
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
315
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
2.
3.
4.
5.
ZAGROENIA
POSTRZEGANIE
NASTPSTWA ZAGROENIA
<8
< 12
< 18
< 25
> 25
<5
<8
< 11
< 15
> 15
445
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
316
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
Organ odpowiedzialny
migracje
urzd statystyczny
policja lub organ wydajcy pozwolenie na
protesty spoeczne
zgromadzenia publiczne
alkoholizm
bezrobocie strukturalne
urzd pracy
narkomania
ubstwo
policja
przestpczo nieletnich
policja
policja
i subkulturowe
ni/wy demograficzny
urzd statystyczny
starzenie si spoeczestwa
urzd statystyczny
446
447
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
317
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
informowania dyrektorw szk o zmianach w ewidencji dzieci jest naoony przez ustaw o systemie owiaty448,
4. gminnego programu profilaktyki i rozwizywania problemw alkoholowych jego powstanie zakada ustawa o wychowaniu w trzewoci
i przeciwdziaaniu alkoholizmowi449; na jego podstawie mona okreli
skal problemu alkoholowego na danym terenie, tzn. oszacowa liczb
osb z problemem alkoholowym, liczb osb yjcych w otoczeniu takiej osoby oraz skal przemocy domowej spowodowanej tym naogiem,
5. gminnego programu przeciwdziaania narkomanii jego powstanie zakada ustawa o przeciwdziaaniu narkomanii450; na jego podstawie mona okreli skal problemu narkomanii na danym terenie, tzn. oszacowa liczb uzalenionych od narkotykw.
Zesp, bazujc na tych danych, powinien przeprowadzi analiz SWOT, ktr
przedstawiono w tabeli 52.
448
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
318
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
Czynniki zwizane
z otoczeniem
zewntrznym
451
Mocne strony:
skuteczny monitoring zagroenia,
dobra wsppraca instytucjonalna,
posiadanie narzdzi lub programw
redukujcych dane zagroenie,
wystarczajce rodki finansowe,
malejcy trend zjawiska.
Szanse:
korzystny stan prawny lub spodziewane zmiany prawne sprzyjajce zwalczaniu zagroenia,
Negatywne
(utrudniajce zwalczenie
zagroenia)
Sabe strony:
ograniczony monitoring
zjawiska bd jego
brak,
brak wsppracy midzy instytucjami zajmujcymi si danym zagroeniem,
brak narzdzi i rodkw
finansowych niezbdnym do ograniczenia
zjawiska,
zagroenie o charakterze narastajcym.
Zagroenia:
stan prawny nie pozwala na aktywne zwalczanie zagroenia,
nie naley oczekiwa
wsparcia ze strony administracji wyszych
szczebli,
brak moliwoci uzyskania zewntrznych
rodkw finansowych
na realizacj projektw
redukujcych dane zagroenie.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
319
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
452
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
320
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
321
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
do 22 grudnia
2011 r.
map zagroenia i
map ryzyka
do 22 grudnia
2013 r.
planw zarzdzania
ryzykiem
powodziowym dla
obszarw dorzeczy
do 22 grudnia
2015 r.
Art. 1 pkt 1, 3 ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz.U. nr 115, poz. 1229).
rdo: opracowanie wasne na podstawie dyrektywy 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 padziernika 2007 r.
455
Art. 9 pkt 1b ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz.U. nr 115, poz. 1229).
454
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
322
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
istnieje znaczce ryzyko powodzi456 lub jest prawdopodobne wystpienie znaczcego ryzyka powodzi457,458;
- cele gwne planw zarzdzania ryzykiem cele odwoujce si do kolejnych
faz zarzdzania ryzykiem powodziowym: prewencji, ochrony, przygotowania,
odbudowy i analiz459. Dodatkowym celem gwnym jest rozwj instrumentw
prawnych, finansowych i informacyjnych wspomagajcych wdraanie dziaa.
Proponowany jako pity cel gwny, ze wzgldu na braki w zakresie wspomagania dziaa poprzez dostosowywanie odpowiednich instrumentw. Cele
gwne obowizuj we wszystkich obszarach dorzeczy oraz wszystkich regionach wodnych460;
- wraliwo odporno infrastruktury zlokalizowanej w terenach zagroonych na podtopienia i zalanie, charakteryzuje stopie przygotowania zagroonych ludzi i obiektw do powodzi, np. zabezpieczenia indywidualnych obiektw
infrastrukturalnych, stosowanie materiaw budowlanych odpornych na dziaanie wody i filtracji itp. Wraliwoci jest take zdolno reagowania spoecznoci na zagroenie, np. korzystanie lub niekorzystanie z systemu ostrzegania461;
456
Znaczce ryzyko powodziowe okrelane jest w wyniku oceny ryzyka powodziowego prowadzonej dla obszarw potencjalnie zagroonych powodzi, pod ktem nastpujcych kryteriw (wskanikw): (i) bezporedni wpyw powodzi na ycie i zdrowie ludzi, (ii) wpyw powodzi
na obszary dziaalnoci gospodarczej wraz z infrastruktur, (iii) skuteczno istniejcych budowli przeciwpowodziowych, (iv) wpyw rozwoju zagospodarowania przestrzennego na wzrost
ryzyka powodziowego. rdo: Metodyka opracowania planw zarzdzania ryzykiem powodziowym dla obszarw dorzeczy i regionw wodnych, KZGW, Warszawa 2013, s. 6.
457
Art. 9 pkt. 6b ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz.U. nr 115, poz. 1229).
458
Obszary, na ktrych wystpienie powodzi jest prawdopodobne obszary z zasigami powodzi prawdopodobnych s to obszary wyznaczone gwnie na podstawie studiw ochrony
przeciwpowodziowej opracowanych przez regionalne zarzdy gospodarki wodnej. Poniewa
zostay wyznaczone na podstawie modelowania hydraulicznego dla przepyww o okrelonym
prawdopodobiestwie wystpienia, traktowane s jako powodzie mogce wystpi w przyszoci, o ktrych mowa w art. 88b ust. 2 pkt 3 ustawy Prawo wodne oraz w art. 4.2d dyrektywy
powodziowej. rdo: Metodyka opracowania planw zarzdzania ryzykiem powodziowym dla
obszarw dorzeczy i regionw wodnych, KZGW, Warszawa 2013, s. 6.
459
Wprowadzenie faz zarzdzania ryzykiem powodziowym mona zinterpretowa jako przyjcie w pewnym zakresie struktury ramowej niezbdnej do celw realizacji tego procesu.
460
Metodyka opracowania planw zarzdzania ryzykiem powodziowym dla obszarw dorzeczy
i regionw wodnych, KZGW, Warszawa 2013, s. 8.
461
Tame.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
323
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
Rys. 51. Wstpna ocena ryzyka powodziowego. Mapa obszarw naraonych na niebezpieczestwo powodzi462
http://www.kzgw.gov.pl/files/file/Materialy_i_Informacje/WORP/Polska/1.jpg,
dostp: stycze 2015.
463
Pod pojciem skutkw naley rozumie konsekwencje, zgodnie z definicj normy ISO na
s. 22.
464
Art. 9 pkt. 13c ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz.U. nr 115, poz. 1229).
465
Mapy zagroenia powodziowego mapy przedstawiajce obszary naraone na niebezpieczestwo powodzi. rdo: art. 6 ust. 3 dyrektywy 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego
i Rady z dnia 23 padziernika 2007 r. w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarzdzania nim.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
324
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
466
Mapy ryzyka powodziowego mapy przedstawiajce potencjalne negatywne skutki powodzi. rdo: art. 6 ust. 5 dyrektywy 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23
padziernika 2007 r. w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarzdzania nim.
467
Raport z wykonania wstpnej oceny ryzyka powodziowego, KZWG, Warszawa 2011, s. 4.
468
Tame, s. 8.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
325
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
Zebranie i zestawienie materiaw do wykonania WORP
RDW
WISE
zlokalizowanie
obszarw
znaczcych
powodzi
Mapy
pomocnicze
do
rozwizywania
problemw
WORP
Mapy WORP
Dla obszarw dorzeczy i pasa nadbrzenego
469
rdo: Raport z wykonania wstpnej oceny ryzyka powodziowego, KZWG, Warszawa 2011,
s. 9.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
326
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
470
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
327
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
W przypadku obszarw naraonych na niebezpieczestwo wystpienia powodzi wymienionych we wstpnej ocenie ryzyka powodziowego konieczne jest
sporzdzenie mapy zagroenia powodziowego, zgodnie z art. 88d.
473
rdo: Raport z wykonania wstpnej oceny ryzyka powodziowego, KZWG, Warszawa 2011,
s. 13.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
328
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
Zamieszczone w niej informacje dotycz obszarw, gdzie prawdopodobiestwo wystpienia powodzi jest niskie (raz na 500 lat), obszarw szczeglnego
zagroenia powodzi, terenw naraonych na zalanie w razie przelania si wd
przez koron wau przeciwpowodziowego, a take jego zniszczenia lub uszkodzenia, zniszczenia lub uszkodzenia budowli pitrzcych oraz budowli ochronnych pasa technicznego. Na omawianej mapie zamieszcza si ponadto zasig
powodzi, gboko wody lub poziom zwierciada wody, a w uzasadnionych
przypadkach prdko przepywu wody lub jej natenie475. Kolorem niebieskim zaznaczono tereny bezporedniego zagroenia powodzi, natomiast fioletowym zalania potencjalnego. Obszary te, zgodnie z art. 84 ustawy Prawo wodne, uwzgldnia si przy sporzdzaniu planu zagospodarowania przestrzennego
wojewdztwa, studium uwarunkowa i kierunkw zagospodarowania przestrzennego gminy, miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego oraz
474
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
Rys. 55. Fragment mapy ryzyka powodziowego negatywne konsekwencje dla ludnoci i warto potencjalnych strat powodziowych477
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
330
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
478
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
Rys. 56. Fragment mapy ryzyka powodziowego negatywne konsekwencje dla rodowiska, dziedzictwa kulturowego i dziaalnoci gospodarczej480
Przedstawione powyej mapy sporzdza prezes Krajowego Zarzdu Gospodarki Wodnej, natomiast cz opracowania, w zakresie map od strony morza,
w tym morskich wd wewntrznych, zlecane s do opracowania dyrektorom
urzdw morskich. Gotowe mapy zagroenia powodziowego i ryzyka powodziowego prezes KZGW, zgodnie z art. 88f, wydaje dyrektorom regionalnych
zarzdw gospodarki wodnej, gwnemu geodecie kraju, gwnemu inspektorowi ochrony rodowiska oraz dyrektorowi Rzdowego Centrum Bezpieczestwa. Opracowane mapy przekazywane s ponadto waciwym wojewodom,
marszakom, starostom, wjtom (burmistrzom, prezydentom miast) oraz ko480
http://www.isok.gov.pl/pl/mapy-zagrozenia-powodziowego-i-mapy-ryzyka-powodziowego,
dostp: stycze 2015.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
332
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
mendantom wojewdzkim i powiatowym (miejskim) Pastwowej Stray Poarnej, a take dyrektorom urzdw eglugi rdldowej. Mapy zagroenia powodziowego oraz ryzyka powodziowego mog by wykorzystywane na potrzeby
zagospodarowania przestrzennego.
3.3. Plany zarzdzania ryzykiem powodziowym
Powyej wskazane dokumenty, zgodnie z procesem wskazanym we wstpie
podrozdziau, zostay ju przygotowane, wci trwa natomiast proces sporzdzania planw zarzdzania ryzykiem powodziowym. Wykonuje si go na podstawie map zagroenia powodziowego oraz map ryzyka powodziowego. Plany
te zawieraj map obszaru dorzecza, mapy zagroenia powodziowego oraz
mapy ryzyka powodziowego wraz z opisem wnioskw z analizy tych map, opis
celw zarzdzania ryzykiem powodziowym, a take katalog dziaa sucych
osigniciu celw zarzdzania ryzykiem powodziowym, z uwzgldnieniem ich
priorytetu481. W przypadku planw zarzdzania ryzykiem powodziowym dla
obszarw dorzeczy dokumenty te przygotowywane s przez prezesa Krajowego
Zarzdu Gospodarki Wodnej we wsppracy z ministrem infrastruktury
i rozwoju. Plany dla regionw wodnych opracowuj dyrektorzy regionalnych
zarzdw gospodarki wodnej. Przedstawione plany podlegaj przegldowi
w celu aktualizacji co 6 lat.
W 2011 r. KZGW przygotowa dokument pod nazw Metodyka opracowania
planw zarzdzania ryzykiem powodziowym dla obszarw dorzeczy i regionw
wodnych. Zgodnie z ni proces planowania powinien przebiega w nastpujcy
sposb:
481
Art. 88g pkt 2 ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz.U. nr 115, poz. 1229).
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
333
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
335
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
484
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
cja nie jest niczym innym, jak rozwiniciem zarzdzania ryzykiem na potrzeby
kontroli zarzdczej. Proces ten zgodnie z norm ISO 31000 okrelono wanie
jako skoordynowane dziaania dotyczce kierowania i nadzorowania organizacj w odniesieniu do ryzyka, ktre stanowi wpyw niepewnoci na cele.
Zarzdzanie ryzykiem jako element kontroli zarzdczej istotnie przyczynia si
do realizacji wyznaczonych celw jednostki. Obowizek ten stanowi jednak
wiadomy kompromis pomidzy ponoszonymi kosztami zabezpieczenia jednostki przed potencjalnym ryzykiem a tolerowaniem poziomu ryzyka, jaki kierownicy s w stanie zaakceptowa490. Co istotne, z punktu widzenia niniejszej
publikacji oraz przedstawianych w rozdziale rozwaa do podmiotw odpowiedzialnych za sprawne wdroenie i funkcjonowanie kontroli zarzdczej nale:
wjt, burmistrz, prezydent miasta, przewodniczcy zarzdu jednostki samorzdu terytorialnego491, jak rwnie ministrowie i kierownicy jednostek i urzdw
centralnych organy wiodce bd penice znaczce funkcje w systemie zarzdzania kryzysowego. Ponadto, jako organizatorzy kontroli zarzdczej w swoich jednostkach, przekazuj w tym zakresie uprawnienia do swoich pracownikw. Naley wic domniemywa, e w jednostkach tych istniej i s scedowane
na pracownikw kompetencje w zakresie zarzdzania ryzykiem492, poniewa
dokonuj oni identyfikacji i analizy ryzyka493, podejmuj zaplanowane dziaania
wzgldem ryzyka oraz wdraaj do stosowania mechanizmy kontroli ryzyka.
W rozdziale scharakteryzowano metodyki oceny ryzyka wdroone przez wybrane podmioty centralne oraz jednostki administracyjne na szczeblu wojewdztwa, powiatu i gminy. Wskazano rwnie potrzeb zmian i udoskonale
w prowadzonych procesach zarzdzania ryzykiem.
490
Komunikat nr 6 ministra finansw z dnia 6 grudnia 2012 r. w sprawie szczegowych wytycznych dla sektora finansw publicznych w zakresie planowania i zarzdzania ryzykiem (Dz.Urz.
MF poz. 56).
491
Art. 69 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz.U. nr 157, poz. 1240,
z pn. zm.).
492
Patrz szerzej: D. Wrblewski (red. nauk.), Zagadnienia oglne z zakresu zarzdzania ryzykiem i zarzdzania kryzysowego, CNBOP-PIB, Jzefw 2014, s. 25-29.
493
A w jednostkach rwnie opisanych w niniejszym rozdziale nawet peny proces oceny ryzyka
oraz w ograniczonym zakresie inne etapy procesu zarzdzania ryzykiem.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
339
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
494
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
340
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
341
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
wyeliminowania przyczyny wykrytej niezgodnoci lub innej niepodanej sytuacji. rdo: PNEN ISO 9000:2006 Systemy zarzdzania jakoci. Podstawy i terminologia, definicja 3.6.4
i 3.6.5.
510
Naley rozumie jako rejestr ryzyk zgodnie z norm ISO 31000.
511
5 zarzdzenia nr 42 ministra spraw zagranicznych z dnia 15 grudnia 2011 r. w sprawie
zasad zarzdzania ryzykiem w dziaach administracji rzdowej kierowanych przez ministra
spraw zagranicznych.
512
Tame, 8.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
343
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
1.
2.
3.
4.
5.
6.
zarzdzanie,
finanse,
bezpieczestwo,
czynniki zewntrzne,
przepisy i procedury,
dziaalno operacyjna517.
Tabela 54. Arkusz identyfikacji, oceny oraz okrelenia metody przeciwdziaania ryzykom zwizanym z osigniciem celw518
Reakcja na ryzy519
ko
przyjta metoda
przeciwdziaania
ryzyku (mechanizm kontroli
7
wewntrznej)
waciciel ryzyka
priorytet Ministra
istotno ryzy523
ka
522
skutek
prawdopodobiestwo
521
opis ryzyka
kategoria ryzyka
obszar dziaa520
nia
cel szczegowy/
zadanie
L.p.
cel oglny
1.
2.
W MSZ brak szczegowo opisanej procedury identyfikacji ryzyka. Dokonywana jest w odniesieniu do celw i zada okrelonych w Planie dziaalnoci
ministra spraw zagranicznych, ktrego integralnym elementem jest wykaz ryzyk zgodny ze wzorem w zaczniku nr 1 do zarzdzenia524. Pracownicy wszystkich komrek s zobowizani do przekazywania przeoonym informacji na temat zidentyfikowanego ryzyka, ktre moe wpywa na cele jednostki.
517
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
345
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
11
12
Waciciel ryzyka
10
Postpowanie
z ryzykiem
tak/nie
528
Akceptacja ryzyka
Punktowa ocena
527
ryzyka (kol. 8 x 9)
526
Istotno oddziaywania
(w pkt)
Prawdopodobiestwo
(w pkt)
Ryzyko
Funkcjonujce mechanizmy
kontrolne
Zadanie
Cel
Numer identyfikacyjny
ryzyka
13
Data wykonania
525
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
346
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
ZaIdentyfikacja ryzyka
danie
zdarzenie (1)
nastp530
stwo
(2) (N)
Analiza ryzyka
prawdo- oceocepoziom
531
532
podona
na
ryzyka = N
biestwo (N) (4) (P) (5) x P (6)
(3) (P)
529
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
Wpyw
bardzo
may (1)
2
3
4
5
may (2)
duy (3)
3
4
5
6
4
5
6
7
bardzo
duy (4)
5
6
7
8
535
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
348
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
4.
5.
6.
7.
ogranicza prawdopodobiestwo wystpienia zdarzenia lub minimalizuje jego negatywne nastpstwa oraz daje racjonalne zapewnienie osignicia celw),
b. podatno539 sabo lub wraliwo, ktra tworzy pozytywne
rodowisko do wystpienia zagroenia,
c. dane historyczne informacje o wystpowaniu zdarzenia
w przeszoci.
Prawdopodobiestwo powinno zosta ocenione w skali od 1 do 5 (tabela 59).
Poziom ryzyka wielko ryzyka lub kombinacji ryzyk. Poziom ryzyka
wyraony jest w postaci kombinacji nastpstw oraz ich prawdopodobiestwa. Poziom ryzyka to iloczyn oceny nastpstw (N) i prawdopodobiestwa (P)540 (tabela 60).
Ewaluacj ryzyka.
Postpowanie z ryzykiem.
Ocena (N)
nieznaczne
nieznaczna
strata
mae
maa strata
rednie
rednia
strata
krtkotrwae
zakcenia w
dziaalnoci
niewielkie
zakcenia w
dziaalnoci
zakcenia w
dziaalnoci
reputacja
(zaufanie i
wizerunek)
nieznaczne
pogorszenie
reputacji
mae pogorszenie reputacji
rednie pogorszenie
reputacji
539
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
349
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
powane
powana
strata
czciowy
brak realizacji celu
katastrofal- katastrofalne
na strata
utrata ycia
powane pogorszenie
reputacji
powane
i dugotrwae
pogorszenie
reputacji
rodek kontroli
w peni skuteczne
skuteczne
3
4
5
Podatno
Dane historyczne
brak podatnoci
nieistotna podatno
nie wystpio
jednostkowe wystpienia
kilka nieistotnych podatnoci
wystpienia
istotna podatno
czste wystpienia
kilka istotnych podatnoci bardzo czste wystpienia
Tabela 60. Poziom ryzyka wyraony jest w postaci kombinacji nastpstw oraz ich
prawdopodobiestwa
Nastpstwo (N) / Prawdopodobiestwo (P)
1
2
3
4
5
1
2
3
4
5
2
4
6
8
10
3
6
9
12
15
4
8
12
16
20
5
10
15
20
25
Po okreleniu celw, obszarw dziaania, zada, kategorii ryzyka i przypisaniu do nich czynnikw ryzyka543 zidentyfikowane w MAiC ryzyko podlega analizie majcej na celu oszacowanie wpywu, tj. prawdopodobiestwa wystpienia
542
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
Punkty
1
may
544
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
351
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
redni
duy
krytyczny
Punktacja
1-5
6-10
12-16
20-25
niska
rednia
wysoka
bardzo wysoka
10
8
6
4
2
15
12
9
6
3
20
16
12
8
4
25
20
15
10
5
549
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
352
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
Ewaluacja ryzyka
Punktowa ocena ryzyka umoliwia uporzdkowanie rodzajw ryzyka wedug
ich wagi lub kryteriw matrycy punktowej oceny ryzyka. Dla rnych wartoci
iloczynu prawdopodobiestwa i wpywu okrela si odpowiednie reakcje. Ryzyka o duym prawdopodobiestwie wystpienia i duym oddziaywaniu (wysokie) wymagaj pilnej uwagi organizacji. Ryzyka o maym prawdopodobiestwie
i duym oddziaywaniu oraz maym oddziaywaniu i duym prawdopodobiestwie wystpienia (rednie, znajdujce si w rodku matrycy oceny ryzyka) naley omawia i monitorowa. W pewnych wypadkach organizacja moe podj
dalsze dziaania. Ryzyka o maym oddziaywaniu i maym prawdopodobiestwie
(niskie) stanowi najmniejsze zagroenie dla organizacji. O tym, do jakiej kategorii naley zaliczy dane ryzyko, Ministerstwo Spraw Zagranicznych oraz Wyszy Urzd Grniczy decyduj we wasnym zakresie, wedug sporzdzonych analiz ryzyka553.
Rezultatem sporzdzenia hierarchizacji554 jest rejestr zawierajcy uszeregowane zagroenia, ktry by brany pod uwag podczas aktualizacji czy te tworzenia nowych planw. Obecnie zrezygnowano z niego na rzecz planw operacyjnych i planw pracy.
Tabela 65. Rejestr ryzyk555
Lp.
Cel lub
zadanie
zawarte
w planie
Ryzyko
Istotno
(prawdopodobiestwo
x wpyw)
Waciciel
Reakcja
Dziaania
w ramach
reakcji
Stan
faktyczny
1.
2.
553
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
Analogiczne podejcie przyjto w MSW, jednak kryteria ustalone w tej jednostce prezentuj si nastpujco:
Tabela 66. Ewaluacja ryzyka556
Poziom
1-5
6-9
10-16
oraz gdzie P = 1, N = 5
20-25
Kryteria
Ryzyko
mae
rednie
due
bardzo due
Ewaluacja
akceptowalne
akceptowalne, wymagajce decyzji kierownictwa
nieakceptowalne,
wymagajce decyzji
kierownictwa
W MAiC wyniki uzyskane z analizy ryzyka take podlegaj dalszej analizie, ale
pod ktem moliwoci ograniczenia ryzyka na poziomie operacyjnym i strategicznym, a dokument opracowywany i zaakceptowany przez kierownika komrki organizacyjnej oraz koordynatora przekazywany jest do waciwych
czonkw kierownictwa ministerstwa. Po nadaniu priorytetu poszczeglnym
czynnikom ryzyka minister, stosownie do potrzeb, przedstawia na posiedzeniu
kierownictwa ministerstwa informacje o ryzykach, ktre mog zagrozi realizacji gwnych celw ministerstwa oraz o podjtych i przewidywalnych dziaaniach zaradczych. Na podstawie arkuszy ewidencyjnych i zawartych w nich danych opracowywane s mapy557 ryzyka558.
W MAiC zdefiniowano cztery poziomy ryzyka w skali 0%-100% maksymalnego moliwego poziomu ryzyka:
1. ryzyko niskie zawiera si w przedziale do 25% jest to ryzyko akceptowalne, ktre naley monitorowa i w miar potrzeby kontrolowa,
2. ryzyko rednie zawiera si w przedziale od 26%-50% moe wywiera powany wpyw na dziaalno ministerstwa, powinno by monitorowane,
a w razie potrzeby poddane dziaaniom zaradczym i ewentualnie mechanizmom kontrolnym przez waciciela ryzyka,
556
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
559
560
Tame.
Tame, 13.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
355
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
Ryzyko
1-5
6-9
mae
rednie
10-16
(gdzie P = 1,
N = 5)
due
20-25
bardzo due
Zdarzenie
Poziom
ryzyka
Postpowania z ryzykiem
Dziaania
Terminy
Odpowiedzialni
Informacje o realizacji
561
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
Zmiany uwarunkowa dotyczcych zidentyfikowanych zdarze lub spostrzeenia dotyczce pojawienia si nowych zdarze lub czynnikw, waciciel ryzyka odnotowuje w rejestrze ryzyk. Wzr rejestru ryzyk stanowi zacznik nr 5564.
Waciciel ryzyka przekazuje ocen ryzyka i plan postpowania z ryzykiem do
biura ministra, a w razie zaistnienia ryzyka (ktre zagraa realizacji celw okrelonych w planie dziaalnoci ministra) informacja jest przekazywana take do
kierownika waciwej komrki nadzorujcej565.
Tabela 69. Rejestr ryzyk566
Cel
Zadanie
Zdarzenie
Informacje o zmaterializowaniu si
ryzyka
Monitorowanie i przegld
W zarzdzaniu ryzykiem bardzo wanym elementem jest monitoring, ktry
powinien obejmowa:
1. dokonanie przegldu w celu okrelenia, czy ryzyko ulego zmianie,
2. sprawdzenie, czy punktowa ocena ryzyka jest wci odpowiednia,
3. zapewnienie skutecznoci dotychczasowych mechanizmw kontrolnych,
4. monitorowanie rozwoju uzgodnionych dziaa w zakresie zarzdzania
ryzykiem.
W przypadku resortu MSZ i WUG monitoring oraz raportowanie prowadzone
s regularnie. W Wyszym Urzdzie Grniczym dokonuje si przegldu planw
dwa razy do roku, natomiast w Ministerstwie Spraw Zagranicznych do 31 marca
kadego roku567.
564
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
Waciciel
ryzyka
Stopie
realizacji
dziaa
zapobiegawczych
Przyczyny
braku realizacji dziaa
zapobiegawczych
Uwagi (np.
czy ryzyko
wystpio
w roku, ktrego dotyczy
informacja)
12, 16, 17, 18 zarzdzenia nr 13 prezesa Wyszego Urzdu Grniczego z dnia 5 lipca
2013 r. w sprawie planowania dziaalnoci oraz zarzdzania ryzykiem w urzdach grniczych
(Dz.Urz. WUG r. 24).
568
Zacznik nr 5 do zarzdzenia nr 42 ministra spraw zagranicznych z dnia 15 grudnia 2011 r.
569
14 Polityka zarzdzania ryzykiem w Ministerstwie Administracji i Cyfryzacji.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
358
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
strategicznym, natomiast niezalen ocen zarzdzania ryzykiem moe przeprowadzi audytor wewntrzny ministerstwa lub audytorzy zewntrzni570.
Polityka zarzdzania ryzykiem wraz z zacznikami podlega corocznym przegldom, dokonywanym w celu ich aktualizacji. Kada aktualizacja Polityki podlega akceptacji ministra571.
Nadzr nad dokumentowaniem systemu kontroli zarzdczej, cigoci dziaalnoci, ochrony zasobw, szczegowych mechanizmw kontroli dotyczcych
operacji finansowych, gospodarczych oraz kontroli dotyczcych systemw informatycznych sprawuje kierownictwo ministerstwa i kierownicy jednostek.
Zobowizani s do przygotowania dokumentacji systemu kontroli zarzdczej,
obejmujcej wytyczne, regulaminy, procedury, instrukcje i inne dokumenty
wewntrzne waciwe do rodzaju zada, a take nadzorowania wykonania zada w celu zapewnienia ich skutecznej, efektywnej, prawidowej i oszczdnej
realizacji572. W przypadku zidentyfikowania obszarw krytycznych, dla ktrych
niezbdne jest zachowanie cigoci dziaania, uwzgldniaj wyniki oceny ryzyka, a w szczeglnoci takie zdarzenia, ktrych prawdopodobiestwo oceniane
jest jako niskie, a nastpstwa na poziomie katastrofalnym w takim przypadku
naley ustali w formie udokumentowanej plan cigoci dziaania i inne dokumenty okrelajce zapewnienie cigoci dziaania w sytuacjach kryzysowych.
Szczeglnej uwagi wymaga opracowanie szczegowych mechanizmw kontroli
operacji finansowych i gospodarczych, a take mechanizmw zapewniajcych
bezpieczestwo elektronicznych baz danych i systemw informatycznych573. Za
monitorowanie systemu kontroli zarzdczej, samoocen, audyt wewntrzny
i uzyskanie zapewnienia o stanie kontroli zarzdczej odpowiada kierownictwo
ministerstwa oraz kierownicy jednostek, ktrzy s take zobowizani do biecego monitorowania i samooceny oraz przeprowadzonych audytw
i kontroli574.
570
Tame, 15.
Tame, 17.
572
22 zarzdzenia nr 59 ministra spraw wewntrznych z dnia 6 wrzenia 2012 r. w sprawie
systemu kontroli zarzdczej w dziale administracji rzdowej sprawy wewntrzne.
573
Tame, 23.
574
Tame, 27.
571
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
359
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
W przypadku analizowanych jednostek szczebla centralnego dokumenty dotyczce oceny ryzyka zostay oparte na strukturze ramowej zaproponowanej
w normie ISO 31000 bd s z ni tosame. Poniewa norma ta zawiera ramy,
procesy i zasady dotyczce procesu oceny ryzyka majce pomc w ujednoliceniu procesw zarzdzania ryzykiem, zarwno MSW, MAiC, MSZ, jak i WUG mogy wanie na niej oprze swoje systemy zarzdzania ryzykiem.
Pierwszym charakterystycznym elementem normy ISO 31000 wykorzystanym w systemach zarzdzania ryzykiem jest struktura ramowa. Zawierajca
pi niezbdnych atrybutw opisanych w czci pierwszej, zostaa skutecznie
zaimplementowana do tych jednostek. Zarwno w MSW, MAiC, MSZ, jak i WUG
wyej wymienione atrybuty s opisane szczegowo w kontekcie dziaalnoci
resortw.
Kolejnym elementem normy ISO 31000, ktry pojawia si w dokumentach
dotyczcych zarzdzania ryzykiem w resortach, jest zbliony proces zarzdzania
ryzykiem. Skada si on z identyfikacji, analizy, ewaluacji, podejmowania decyzji, postpowania z ryzykiem, monitorowania i przegldu. Przedstawione jednostki prawie kademu etapowi procesu zarzdzania ryzykiem powicaj paragraf z informacj, co na danym etapie naley wykona oraz jaki powinien by
przewidywany skutek tych dziaa.
4.2. Zarzdzanie ryzykiem w wojewdztwie, powiecie i gminie
Jednostki samorzdu terytorialnego wprowadziy w obszarach swojej dziaalnoci dokumenty wdraajce procesy zarzdzania ryzykiem. Akty prawne
o charakterze zarzdze w przewaajcej czci zawieraj elementy zarzdzania ryzykiem funkcjonujce w ramach kontroli zarzdczej575, a stosowane dla
nich nazewnictwo obejmuje midzy innymi tzw. polityki, zasady, wytyczne
i procedury.
W niniejszym podrozdziale przedstawiono metodyki z zakresu zarzdzania
ryzykiem, ktre wdroono w jednostkach samorzdu terytorialnego wojewdztwa mazowieckiego wytypowanego do przeprowadzenia bada oraz analiz
w projekcie Zintegrowany system budowy planw zarzdzania kryzysowego
575
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne576. W zwizku z powyszym na szczeblu wojewdzkim przeanalizowanym dokumentem byo zarzdzenie nr 80 wojewody mazowieckiego z dnia 9 lutego 2011 r. w sprawie ustalenia Polityki zarzdzania ryzykiem w Mazowieckim Urzdzie Wojewdzkim
w Warszawie. Na szczeblu powiatowym analizie poddano zarzdzenie nr
3666/2012 prezydenta miasta stoecznego Warszawy z dnia 18 grudnia 2012 r.
w sprawie systemu zarzdzania ryzykiem w m. st. Warszawie. Spord mazowieckich gmin wybrano Legionowo, gdzie metodyk ujto w zarzdzeniu
nr 204/2012 prezydenta miasta Legionowa z dnia 15 padziernika 2012 r.
w sprawie zasad zarzdzania ryzykiem w Urzdzie Miasta Legionowa.
Celem prowadzonych w ramach projektu analiz wybranych dokumentw
rdowych z zakresu zarzdzania ryzykiem byo wyselekcjonowanie uytecznej
wiedzy oraz diagnoza stanu, obejmujca uregulowania zwizane z zarzdzeniem
ryzykiem w samorzdzie terytorialnym577, w tym zawarte w nich metodyki.
Nawizujc przy opisie prawa miejscowego do normy ISO 31000, naley
zwrci uwag na znaczne rozbienoci i ograniczenia w stosowaniu zarzdzania ryzykiem. W aktach prawa miejscowego dostrzegamy mnogo terminologii. aden z dokumentw nie uwzgldnia wszystkich aspektw w celu kompleksowego wdroenia zarzdzania ryzykiem. Norma ISO 31000 okrela meritum
danej definicji, ktr mona elastycznie wykorzysta dla kadej sfery dziaalnoci organizacji.
Norma ISO prezentuje dokadnie sprecyzowany cel, na podstawie ktrego
mona oceni skuteczno realizowanych dziaa. Do podstawowych celw
zarzdzania ryzykiem zaliczono dziaania organizacyjne oraz dziaania doskonalce szerzej przedstawione w czci I Zagadnienia oglne z zakresu zarzdzania
ryzykiem, rozdziale 1 Zarzdzanie ryzykiem wedug normy ISO 31000, podrozdziale 1.1 Norma ISO 31000:2009 zakres i przeznaczenie. Poprzez waciwe
576
D. Wrblewski (red. nauk.), Przegld wybranych dokumentw normatywnych z zakresu zarzdzania kryzysowego i zarzdzania ryzykiem wraz z leksykonem, CNBOP-PIB, Jzefw 2014,
s. 108.
577
Tame.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
361
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
ukierunkowanie na cele578 organizacja bdzie w stanie, bez wzgldu na charakter oraz zakres dziaalnoci, wytyczy szczeble swojego rozwoju.
Scharakteryzowane w podrozdziale zarzdzenia administracji wojewdzkiej
i terenowej uwidaczniaj znaczce rnice we wprowadzanych regulacjach
w odniesieniu do procesu zarzdzania ryzykiem ujtego w normie ISO 31000.
Akty prawa miejscowego, ktre przygotowano na podstawie standardw kontroli zarzdczej, wprowadziy takie elementy, jak: identyfikacja ryzyka, analiza
ryzyka579, odpowied bd reakcja na ryzyko oraz raportowanie o ryzyku i jego
monitorowanie580. Inne rozbienoci wskazanych dokumentw wobec zalece
normy we wskazanym powyej zakresie to m.in.: tryb raportowania kwartalne (wojewdztwo), roczne i niezwoczne581 (powiat). Jedynym cakowicie
zbienym zaleceniem zgodnym z norm jest w jednostkach administracyjnych
czstotliwo monitorowania ryzyka w okresie przed, w trakcie oraz po przeprowadzeniu procesu zarzdzania ryzykiem.
Szczebel wojewdzki
Zacznik do zarzdzenia582 wprowadza do stosowania przez uczestnikw
wdroonego systemu zarzdzania ryzykiem podstawow terminologi w tym
zakresie. Autorzy dokumentu zdefiniowali podmioty uczestniczce w procesie
zarzdzania ryzykiem, a take takie, pojcia jak: ryzyko, zarzdzanie ryzykiem,
mechanizm kontrolny, czynniki ryzyka, obszar ryzyka, ewaluacja ryzyka, waci-
578
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
583
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
skala ocen w opracowanych tabelach punktowych: prawdopodobiestwa wystpienia ryzyka i oddziaywania ryzyka. Okrelenie istotnoci ryzyka prowadzi
do uporzdkowania ryzyk i hierarchizacji mechanizmw kontrolnych589.
Ewaluacja ryzyka jest oparta na czterech poziomach istotnoci ryzyka, do
ktrych zostan przyporzdkowane ryzyka po ich identyfikacji i analizie590. Do
poziomu ryzyka niskiego zakwalifikowano ryzyko akceptowalne, ktre naley
monitorowa i sprawdza prawidowo jego kontroli. Ryzyko rednie moe
mie znaczny wpyw na dziaalno, wic istnieje potrzeba jego monitorowania
i rozwaenia podjcia dziaa zaradczych. Dla ryzyka wysokiego wymagane jest
wprowadzenie mechanizmw kontrolnych, w celu jego ograniczenia. Powanym zagroeniem moe okaza si ryzyko bardzo wysokie, w zwizku z czym
niezbdne s natychmiastowe dziaania majce na celu zniwelowanie jego
skutkw, gdy jego wystpowanie nie moe by tolerowane. Ryzyko bardzo
wysokie podlega staemu monitoringowi591. Stanowi ono istotny czynnik mogcy wpyn na osigane cele, std wymagane jest wykorzystanie dostpnych
lub opracowanie nowych, skutecznych rodkw bd mechanizmw kontroli,
ktre pozwol obniy albo utrzyma poziom ryzyka na staym poziomie.
W polityce zarzdzania ryzykiem przewidziano nastpujce sposoby postpowania z ryzykiem: przeniesienie, tolerowanie lub przeciwdziaanie ryzyku,
a take odroczenie dziaa o wysokim poziomie ryzyka592. Mona zauway, e
dziaania te stanowi odpowiedniki opcji przywoanych przez norm ISO 31000
(kolejno jw.: dzielenie si ryzykiem, podjcie ryzyka na podstawie wiadomej
decyzji, zmiana prawdopodobiestwa lub nastpstw oraz usunicie rda ryzyka, unikanie ryzyka). Ponadto dla ryzyk przekraczajcych akceptowalny poziom
naley planowa i wdraa odpowiednie mechanizmy kontrolne593. Monitorowanie oraz raportowanie o zidentyfikowanych zagroeniach odbywa si na
589
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
Cel
zadanie
Ryzyko
(wraz z
podaniem
kategorii)
3
Wpyw
Prawdopodobiestwo
Istotno
ryzyka
Przeciwdziaanie
ryzyku
Planowana metoda przeciwdziaania ryzyku
7
1.
2.
594
Tame, 24 i 26.
Tame, 29.
596
W tabelach 71 i 72 przedstawiono formularze wykorzystywane w jednostkach podczas analizy ryzyka do zbadania moliwoci wystpienia i konsekwencji danego zdarzenia.
597
rdo: zacznik nr 5 do zarzdzenia nr 115/10 wojewody podlaskiego z dnia 29 padziernika 2010 r. w sprawie kontroli zarzdczej w Podlaskim Urzdzie Wojewdzkim w Biaymstoku.
595
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
365
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
Cel
Miernik
osignicia
celu
Zidentyfikowane ryzyko
przyczyna
4
Prawdopodobiestwo
wystpienia
599
ryzyka
Zidentyfikowane
ryzyko
Mechanizm
zapobiegania
zagroeniu
skutek
5
Waciciel ryzyka
Istotno
Prawdopodobiestwo
Wpyw
Kategoria ryzyka
Nr identyfikacyjny
ryzyka
2. Waciciel ryzyka:
3. Cel:
4. Nazwa ryzyka:
598
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
5. Przyczyny ryzyka:
6. Skutki ryzyka:
8. Potencjalne skutki/straty
(skala 1-5):
Szczebel powiatowy
Ramy dziaania systemu zarzdzania ryzykiem w Warszawie prezydent ustanowi zarzdzeniem602, ktre przedstawia przede wszystkim terminologi, zakres zada i obowizkw uczestnikw systemu, zasady identyfikowania ryzyka
oraz dokonywania oceny ryzyka, zasady okrelania reakcji na ryzyko, zasady
identyfikowania i raportowania incydentw, zakres i sposb monitorowania
oraz raportowania ryzyka603.
602
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
Waciciel ryzyka
10.
11.
608
Oddziaywanie ryzyka
(od 1 do 5)
Prawdopodobiestwo ryzyka
(od 1 do 5)
12.
13.
Reakcja na ryzyko
9.
Poziom ryzyka
(iloczyn oddziaywania i prawdopodobiestwa.)
8.
607
7.
Opis ryzyka
6.
Planowany poziom miernika
5.
Miernik
(nazwa)
4.
3.
Rodzaj celu
(np.: zadaniowy, gwny, pozostay)
Cele/procesy
2.
L.p.
1.
1.
2.
604
Waciciel ryzyka
10.
11.
608
Oddziaywanie ryzyka
(od 1 do 5)
Prawdopodobiestwo ryzyka
(od 1 do 5)
12.
13.
Reakcja na ryzyko
9.
Poziom ryzyka
(iloczyn oddziaywania i prawdopodobiestwa.)
8.
607
7.
Opis ryzyka
6.
Planowany poziom miernika
5.
Miernik
(nazwa)
4.
3.
Rodzaj celu
(np.: zadaniowy, gwny, pozostay)
Cele/procesy
2.
L.p.
1.
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
3.
4.
5.
609
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
SKUTKI
ODDZIAYWANIA
KATASTROFALNE
10
15
20
25
12
16
20
12
15
10
NISKIE
REDNIE
WYSOKIE
BARDZO
WYSOKIE
POWANE
REDNIE
MAE
NIEZNACZNE
ZNI
KOME
PRAWDOPODOBIESTWO
WYSTPIENIA
Legenda611:
1. Poziom niski (kolor zielony) akceptowalny poziom ryzyka, zaplanowanie i wdroenie dziaa zaradczych zaley od decyzji waciciela ryzyka.
2. Poziom redni (kolor ty) akceptowalny poziom ryzyka, konieczno
staego monitorowania poziomu ryzyka.
3. Poziom wysoki (kolor pomaraczowy) akceptowalny poziom ryzyka,
wymg staego monitorowania poziomu ryzyka oraz konieczno zaplanowania dziaa zaradczych do ewentualnego wdroenia.
4. Poziom bardzo wysoki (kolor czerwony) nieakceptowalny poziom ry-
610
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
612
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
Okrelenie
ryzyka
Prawdopodobiestwo
wystpienia (Pw)
Prawdopodobiestwo
skutkw (Ps)
1
1
2
niskie
4
mae zagroenie
rednie
3
mao realne, incydentalne
prawdopodobne, zdarza
si
wysokie
bardzo prawdopodobne
skutki zauwaalne,
akceptowalne
skutki nie do zaakceptowania
Wspczynnik
niewykrycia
(Pn)
5
niski
redni (moliwo
niewykrycia)
wysoki
Skala punktowa
1-3
4-12
18-27
Uzyskany wynik determinuje dalsze dziaania, ktre kryj si pod zwrotem reakcja na ryzyko. W ramach tego kroku stosuje si: akceptacj ryzyka, zmniejszenie wpywu lub prawdopodobiestwa wystpienia, przeniesienie ryzyka,
tolerowanie ryzyka, wycofanie z dziaa lub ich brak619. W porwnaniu
z dziaaniami okrelonymi na szczeblu wojewdztwa i powiatu na poziomie
gminnym w najwikszym stopniu wykorzystano wachlarz krokw dostpnych
dla etapu postpowania z ryzykiem. Analiza i ocena ryzyka dokonywana jest
w ramach zaczonego do zarzdzenia Arkusza zarzdzania ryzykiem, ktry
przedstawia tabela 78. Za biece monitorowanie zarzdzania ryzykiem odpowiadaj wszyscy pracownicy.
617
Zacznik nr 1 do zarzdzenia nr 204/2012 prezydenta miasta Legionowa z dnia 15 padziernika 2012 r. w sprawie zasad zarzdzania ryzykiem w Urzdzie Miasta Legionowa.
618
Tame.
619
8 zarzdzenia nr 204/2012 prezydenta miasta Legionowa z dnia 15 padziernika 2012 r.
w sprawie zasad zarzdzania ryzykiem w Urzdzie Miasta Legionowa.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
372
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
Proces:
Zagro
groenie
Prawdopodo
dobiebiestwo
wystpienia
Pw
Podpis przewodniczcego
zespou ds. zarzdzania ryzykiem:
Nastpstwo
zdarze
rze621
nia
Ps
Prawdopodobiestwo
niewykry622
cia
Zatwierdzi:
Pn
Data:
Podpis:
Wska
nik
realizacji
623
celu
Dziaania doskonalce
R = Pw x
Ps x Pn
620
Zacznik nr 2 do zarzdzenia nr 204/2012 prezydenta miasta Legionowa z dnia 15 padziernika 2012 r. w sprawie zasad zarzdzania ryzykiem w Urzdzie Miasta Legionowa.
621
To kolejny przykad niezgodnoci terminologicznej w jednym dokumencie wprowadzono
drugie pojcie dla tego samego przykadu, a naley je rozumie jako skutki (konsekwencje).
622
Dokument wprowadza oszacowanie moliwoci niewykrycia danego ryzyka, rwnie wprowadzajc drugie pojcie dla jednego przykadu.
623
Dokument wprowadza wskanik bdcy wyznacznikiem realizacji celu procesu lub jego elementu, dla ktrego zidentyfikowano ryzyko.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
373
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
projektowego w zakresie zarzdzania ryzykiem, w wyniku czego powstaa unikatowa w Polsce metodyka oceny ryzyk i ich interpretacji: PomRisc626. Metodyka ta okazaa si kompletnym i systemowym podejciem do diagnozowania
systemu ratownictwa, jako elementu zarzdzania ryzykiem na terenie wojewdztwa pomorskiego.
Gwnym problemem poruszonym w niniejszym rozdziale jest diagnoza rzeczywistego stanu bezpieczestwa poprzez analiz ryzyka, ktra posuya do
monitorowania zmian i uzyskanych efektw poprzez wyniki opracowane
w ramach realizacji bada z tematu badawczego nr 4092/DB/2008.
5.1. Koncepcja funkcjonowania Regionalnego Zintegrowanego Systemu
Ratownictwa Wojewdztwa Pomorskiego
Dla prawidowego, zrwnowaonego rozwoju kadego regionu bardzo wane s kwestie bezpieczestwa, minimalizacji potencjalnych zagroe oraz
sprawne i skuteczne dziaanie w przypadku ich wystpienia. Opracowano wiele
metod wykorzystywanych podczas oceny ryzyka627, jednake brakowao odpowiednio dopasowanej dla potrzeb zdiagnozowania stanu elementw systemu
ratownictwa wojewdztwa pomorskiego. Narzdziem, ktre wspomogo identyfikacj obszarw ryzyka628 zarwno zagroe, jak i szans, bya wypracowana
w ramach realizacji projektu, relatywnie obiektywna metodyka PomRisc629.
Warunkiem realizacji projektu Koncepcja funkcjonowania Regionalnego Zintegrowanego Systemu Ratownictwa Wojewdztwa Pomorskiego byo objcie
systemu analiz obejmujc wszystkie podmioty w nim uczestniczce i aspekty
jego funkcjonowania.
Przedmiot bada zespou projektowego stanowiy nastpujce zagadnienia:
1. analiza ryzyka630, przeprowadzona wedug odpowiedniej metodologii
badawczej,
626
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
2. diagnoza obecnego stanu elementw w systemu ratownictwa (np. zasoby, infrastruktura, wyposaenie, lokalizacja placwek),
3. analiza sabych ogniw systemu (brakujce lokalizacje, deficyty infrastruktury i wyposaenia, wyposaenie, zasady integracji) w wietle
analizy ryzyka oraz diagnozy,
4. docelowa (caociowa) wizja zintegrowanego systemu ratownictwa
w wojewdztwie pomorskim sie placwek, standardy wyposaenia,
narzdzia, zasady integracji itp.
5. rekomendacje w sprawie priorytetowych potrzeb inwestycyjnych wskazanych do wspfinansowania z RPO WP, uporzdkowanych rankingowo
wedug takich kryteriw, jak np.:
a. stopie pilnoci przedsiwzicia,
b. kluczowe znaczenie dla funkcjonowania systemu jako caoci,
c. waga finansowa (koszty przekraczajce biece moliwoci zainteresowanej jednostki organizacyjnej),
d. brak moliwoci finansowania z innych rde ni RPO (uwzgldnienie uwarunkowa wynikajcych z demarkacji pomidzy rnymi mechanizmami finansowymi).
W ramach realizacji zadania przygotowano pakiet formularzy skierowanych
do podmiotw majcych funkcjonowa w ramach systemu. Ich zasadniczym
celem byo zebranie i przetworzenie informacji w kontekcie istotnych potrzeb
i problemw, z jakimi si borykaj oraz nadanie im priorytetw realizacji. Ankiety objy trzy obszary kluczowe dla funkcjonowania RZSR WP. Ocenie kwalifikacyjnej poddano: gotowo do realizacji inwestycji oraz wykorzystania
w peni rodkw (ocena wykonalnoci), celowo inwestycji w kontekcie RZSR
WP oraz zdolno do obniania potencjalnych ryzyk na danym terenie (ocena
strategiczna)631.
631
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
377
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
639
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
643
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
381
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
9. rekomendacje w kwestii priorytetowych potrzeb inwestycyjnych uporzdkowanych rankingowo w ujciu przestrzennym i przedmiotowym na
tle obszarw szczeglnie zagroonych w relacji do zdiagnozowanych deficytw (m.in. obiektowych, organizacyjnych, sprztowych), wedug takich kryteriw, jak np.:
a. stopie pilnoci przedsiwzicia,
b. kluczowe znaczenie dla funkcjonowania systemu jako caoci,
c. waga finansowa (koszty przekraczajce biece moliwoci zainteresowanego podmiotu)647.
5.2.2. Diagnoza stanu bezpieczestwa w wojewdztwie pomorskim648
Wiedza uzyskana w toku oceny funkcjonujcego systemu, poprzedzonej
szczegow identyfikacj zagroe, pozwolia na opracowanie strategii zmniejszenia prawdopodobiestwa ich wystpienia, agodzenia ich przebiegu po uaktywnieniu oraz usuwania skutkw, opracowanie procedur zarzdzania bezpieczestwem podmiotu i optymalizacji jego procesw informacyjnodecyzyjnych649.
Zesp projektowy wykorzysta dane historyczne, czyli dane o awariach, wypadkach i innych zdarzeniach destrukcyjnych, ktre miay miejsce na omawianym terenie650. Zakres danych obejmowa zagadnienia dotyczce oglnej wiedzy na temat omawianego obszaru (charakterystyka terenu, charakterystyka
aktualnej sytuacji, substancji niebezpiecznych, warunkw hydrologicznometeorologicznych, struktury spoecznej i demograficznej, zagospodarowania
przestrzennego, podmiotw tworzcych system bezpieczestwa itp.).
647
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
Patrz szerzej: cz I, rozdzia 1 Zagadnienia oglne z zakresu zarzdzania ryzykiem, podrozdzia 1.4 Proces zarzdzania ryzykiem.
657
E. W. Roguski, D. Wrblewski, Diagnostyczna metoda oceny ryzyk i systemw reagowania
PomRisc jako narzdzie programowania zmian doskonalcych systemy bezpieczestwa i ich
monitorowania, BiTP Issue 4, 2008, s. 3.
658
Patrz szerzej: cz I, rozdzia 1 Zagadnienia oglne z zakresu zarzdzania ryzykiem, podrozdzia 1.4. Proces zarzdzania ryzykiem.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
384
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
2.
3.
4.
5.
6.
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
towym zalenoci czstoci (prawdopodobiestwa) wystpowania danego ryzyka na rozpatrywanym terenie i przewidywanych skutkw uwolnionego (kinetycznego) ryzyka. W wyniku takiego podejcia stworzono zesp map terytorialnego rozkadu czstkowych ryzyk obszarowych (dla kadego ryzyka oddzielna mapa). Poziomy ryzyka s oznaczone kolorami, ktre uszeregowane malejco oznaczaj: kolor czerwony ryzyko nieakceptowane, kolor ty ryzyko
tolerowalne, kolor zielony ryzyko akceptowalne, kolor biay ryzyko pomijalne. Mapy te tworzono, wykorzystujc dane z poziomu powiatowego i z racji
sposobu ich tworzenia obrazuj one ryzyka postrzegane w perspektywie powiatowej. Standardowe podejcie do analizy ryzyka terenu wojewdztwa oraz mapowania ryzyka okazay si w ujciu wojewdztwa niewystarczajce. Aby lepiej
zobrazowa poziom ryzyk na terenie wojewdztwa i tym samym trafniej sformuowa rekomendacj dziaa zapobiegawczych, korygujcych lub doskonalcych system reagowania, autorzy stworzyli zesp matryc zbiorczych, ktre
podlegay przeksztaceniom660.
Do sformuowania rekomendacji niezbdna bya wizualizacja wzgldna wielkoci ryzyk w kontekcie powiatw i wojewdztwa, ktre budoway relacyjn
przestrze ryzyka. Cel tych przeksztace stanowio powstanie matryc rekomendacji dziaa z perspektywy powiatw oraz wojewdztw. Warto doda, e
w metodyce wielko ryzyka zobrazowana za pomoc koloru jest podczas przeksztace niezmienna i stanowi stay poziom odniesienia. Ostateczna analiza
matryc rekomendacji dziaa w powizaniu z wnioskami z diagnozy systemu
reagowania prowadzi do sformuowania kierunkw strategicznych poprawy
bezpieczestwa na rozpatrywanym terenie. W zalenoci od szczegowoci
prowadzonych analiz wnioski mog dotyczy dziaa o charakterze strategicznym albo operacyjnym661.
Map administracyjn ryzyk wojewdztwa wykonano na podstawie analizy
matryc wypenionych przez podmioty deklarujce udzia w RZSR WP. Uzupe-
660
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
W celu uzyskania porwnywalnoci ryzyk w powiatach z perspektywy wojewdztwa stworzono map terytorialnego rozkadu ryzyk obszarowych, ktr
przedstawia rys. 61.
662
Mapa terytorialnego rozkadu poziomu bezpieczestwa wojewdztwa mapa przygotowana na podstawie matryc bazujcych na danych z poziomu powiatowego, przedstawiajca poziom zsumowanego ryzyka pomijalnego i akceptowalnego. rdo: na podstawie D. Wrblewski
(red. nauk.), Koncepcja Regionalnego Zintegrowanego Systemu Ratownictwa Wojewdztwa
Pomorskiego, s. 3.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
387
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
663
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
389
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
665
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
Czsto
nieistotne
ograniczone
powane
bardzo powane
katastrofalne
A
B
sporadyczne
rzadkie
czste
D
E
bardzo czste
ustawiczne (permanentne)
mrozy,
nieyce,
oblodzenia
gradobicia
skaenia
chemiczne
katastrofy
ekologiczne
poary
katastrofy
budowlane
powodzie i
podtopienia
wichury
wypadki komunikacyjne
zakaenia masowe
awarie
ryzyko akceptowalne
ryzyko tolerowalne
ryzyko nietolerowalne
Kolejnym etapem byo sporzdzenie mapy administracyjnej ryzyk wojewdztwa668 pomorskiego. Na mapie tej zaznaczono procentowe poziomy ryzyka
i bezpieczestwa w danym powiecie.
667
Tame, s. 66.
Mapa administracyjna ryzyk wojewdztwa graficzne zobrazowanie na podstawie matryc
bazujcych na danych z poziomu powiatowego, przedstawiajce procentowy poziom ryzyka
i bezpieczestwa. rdo: na podstawie D. Wrblewski (red. nauk.), Koncepcja Regionalnego
Zintegrowanego Systemu Ratownictwa Wojewdztwa Pomorskiego, s. 30.
668
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
391
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
Rys. 65. Hierarchiczna tablica rekomendacji dziaa podnoszcych poziom bezpieczestwa (perspektywa wojewdztwa) translator674
672
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
Czsto
A
sporadyczne
rzadkie
czste
nieistotne
ograniczone
powane
bardzo
powane
Katastrofalne
awarie
naruszenie
porzdku
pub.
mrozy, nieyce, oblodzenia
susze
powodzie i
podtopienia
katastrofy
ekologiczne
katastrofy
budowlane
poary
zakaenia
masowe
675
Tame, s. 57.
Tame, s. 60.
677
Tame.
676
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
394
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
wichury
skaenia
chemiczne
D
bardzo czste
ustawiczne
(permanentne)
wypadki komunikacyjne
ryzyko akceptowalne
ryzyko tolerowalne
ryzyko nietolerowalne
Czsto
A
nieistotne
ograniczone
powane
bardzo powane
katastrofalne
skaenia radiacyjne,
ataki terrorystyczne
sporadyczne
678
Tame, s. 79.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
395
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
katastrofy
budowlane,
utonicia
rzadkie
awarie,
zakaenia
masowe,
naruszenia
porzdku
pub
czste
bardzo czste
ustawiczne (permanentne)
wichury,
skaenia
chemiczne,
katastrofy
ekologiczne
powodzie i
podtopienia,
poary,
wypadki komunikacyjne
ryzyko akceptowalne
ryzyko tolerowalne
ryzyko nietolerowalne
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
396
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
Mapy ryzyk679
Na podstawie matryc ryzyk realizatorzy projektu opracowali mapy ryzyk. Poniej podano dwie przykadowe mapy zagroe dla poarw oraz wypadkw
komunikacyjnych.
679
680
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
397
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
398
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
Podejmowane prby diagnozowania wybranych elementw wsplnego dziaania w toku ograniczay si do wsplnych wicze i manewrw, doskonalc
wspdziaanie i koordynacj. Niedoskonaoci wspdziaania i koordynacji
podczas reagowania byy agodzone przez podmioty w ramach dziaalnoci informacyjno-prasowej. W projekcie rozwizano ten problem poprzez stworzenie
matrycy zgodnoci683.
W skali wojewdztwa zaobserwowano, e do silnych elementw zaliczaj
si: liczba jednostek interwencyjnych, rozlokowanie jednostek interwencyjnych, czas dojazdu, wspdziaanie, koordynacja i wyszkolenie sub ratowniczych. Sabymi elementami systemu s natomiast: stan kadrowy, system powiadamiania ludnoci oraz wiadomo spoeczna. Pozostae elementy systemu
mona sklasyfikowa jako akceptowalne. Diagnoza ta wskazuje, ktre elementy
systemu naley przede wszystkim wzmacnia684.
Naley podj dziaania zmierzajce do minimalizacji ryzyka w rozumieniu
systemu bezpieczestwa funkcjonujcego na danym terenie, doskonali zabezpieczenia techniczne i nietechniczne zmniejszajce prawdopodobiestwo wystpienia zdarzenia oraz reagowanie, pozwalajce na ograniczenie rozmiaru
strat spowodowanych uwolnionym zagroeniem.
Dziaania z obszaru doskonalenia reagowania powinny by realizowane
w fazach zapobiegania, przeciwdziaania i odbudowy (w rozumieniu faz zarzdzania kryzysowego), ale weryfikacja przyjtych rozwiza technicznych, organizacyjnych, prawnych i finansowych dokonywana jest w fazie reagowania
i powinna by mierzona. Wrd przykadowych wskanikw mona wymieni
wskaniki czasowe, jakociowe i efektywnociowe685.
5.4.1. Diagnoza kluczowych elementw systemu RZSR WP
Badania dotyczyy czterech kluczowych kategorii, nazwanych kapitaem:
wiadomoci strategicznej, technicznym, nietechnicznym i ludzkim. Podzia na
cztery rodzaje kapitau uatwi formuowanie zada sucych doskonaleniu
systemu reagowania w kontekcie strategicznym, za zidentyfikowanie kluczo683
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
przewz materiaw
biologicznych
transport sanitarny osb
koordynacja
ze
b.
do
br
do
br
ze
wspdziaanie
ak
le
ce
pt
ow
al
ni
e
b.
le
45%
40%
35%
30%
25%
20%
15%
10%
5%
0%
Zasoby
Rys. 7 obrazuje sumaryczny rozkad zasobw, takich jak dokumenty
strategiczne, plany i procedury operacyjne, liczba jednostek interwencyjnych,
bazy danych oraz stan kadrowy.
686
Tame, s. 17.
D. Wrblewski (red. nauk.), Koncepcja Funkcjonowania Regionalnego Zintegrowanego Systemu Ratownictwa Wojewdztwa Pomorskiego, s. 13.
687
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
401
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
Zasoby
dokumenty strategiczne
plany i procedury
operacyjne
liczba jednostek
interwencyjnych
ze
b.
do
br
do
br
ze
bazy danych
ak
le
ce
pt
ow
al
ni
e
b.
le
50%
45%
40%
35%
30%
25%
20%
15%
10%
5%
0%
stan kadrowy
Infrastruktura
Na rys. 71 przedstawiono sumaryczny rozkad elementw infrastruktury, takich jak system powiadamiania i alarmowania ludnoci, stanowiska kierowania
i koordynacji, centra zarzdzania kryzysowego, teleinformatyka oraz zintegrowana czno.
Infrastruktura
40%
35%
system powiadamiania
i alarmowania ludnoci
30%
25%
stanowisko kierowania
i koordynacji
20%
15%
centra zarzdzania
kryzysowego
10%
teleinformatyka
5%
zintegrowana czno
b.
do
br
ze
do
br
ze
ak
le
ce
pt
ow
al
ni
e
b.
le
0%
Tame, s. 8.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
402
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
Wyposaenie
Rys. 72 przedstawia sumaryczny rozkad cech wyposaenia: jego iloci i jakoci.
Wyposaenie
70%
60%
50%
40%
30%
ilo wyposaenia
20%
jako wyposaenia
10%
ze
b.
do
br
do
br
ze
le
ak
ce
pt
ow
al
ni
e
b.
le
0%
Lokalizacja placwek
Na rys. 71 zobrazowany zosta sumaryczny rozkad elementw systemu
okrelajcych lokalizacj, czas dojazdu i rozlokowanie jednostek interwencyjnych.
689
690
Tame, s. 9.
Tame, s. 11.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
403
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
Lokalizacja placwek
czas dojazdu
b.
do
br
ze
do
br
ze
rozlokowanie jednostek
interwencyjnych
le
ak
ce
pt
ow
al
ni
e
b.
le
45%
40%
35%
30%
25%
20%
15%
10%
5%
0%
Szkolenie i edukacja
Rys. 74 pokazuje sumaryczny rozkad kolejnych elementw systemu,
czyli cech szkolenia/edukacji.
Szkolenia/Edukacja
poziom przygotowania do
akcji nadzwyczajnych
wiadomo spoeczna
ze
b.
do
br
do
br
ze
wyszkolenie sub
ak
le
ce
pt
ow
al
ni
e
b.
le
45%
40%
35%
30%
25%
20%
15%
10%
5%
0%
691
692
Tame, s. 12.
Tame, s. 14.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
404
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
693
Tame, s. 135-165.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
405
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
Lokalizacja placwek
czas dojazdu
ze
b.
do
br
do
br
ze
rozlokowanie jednostek
interwencyjnych
le
ak
ce
pt
ow
al
ni
e
b.
le
45%
40%
35%
30%
25%
20%
15%
10%
5%
0%
Bez wzgldu na charakter systemu wana jest wiadomo wzorw, na jakich opiera si rozpatrywany system reagowania. Jest to szczeglnie wane
w strukturach wielopodmiotowych, w odniesieniu do celu nadrzdnego, czyli
misji i wizji, a wic obrazu systemu reagowania do osignicia. Brak jednoznacznej misji i wizji oraz priorytetw systemu moe prowadzi do rozpraszania
energii podmiotw, a w skrajnych sytuacjach do dziaania niezgodnie z zaoonymi priorytetami systemu reagowania, jak rwnie efektu dopasowania do
potrzeb uytkownika kocowego. Warto doda, e promowanie zorganizowanego i systemowego mylenia o bezpieczestwie moe prowadzi do wytworzenia si kultury bezpieczestwa695, definiowanej w organizacji i zarzdzaniu
jako zestaw wartoci i norm, ktre wytyczaj okrelony sposb mylenia, mwienia i dziaania zwizanego z bezpieczestwem696.
W ramach bada dotyczcych kapitau technicznego badaniu poddano elementy majce wpyw na:
694
Tame, s. 107.
Patrz: definicja na s. 121.
696
E. W. Roguski, D. Wrblewski, Diagnostyczna metoda oceny ryzyk i systemw reagowania
PomRisc jako narzdzie programowania zmian doskonalcych systemy bezpieczestwa i ich
monitorowania, BiTP Issue 4, 2008, s. 17.
695
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
406
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
1. sprawne zarzdzanie informacj oraz siami i rodkami systemu reagowania (stanowiska kierowania i koordynacji, centra zarzdzania kryzysowego, teleinformatyka i zintegrowana czno),
2. poziom i jako nasycenia systemu siami i rodkami (liczba jednostek
ratowniczych oraz prawidowo ich rozlokowania, ilo i jako wyposaenia),
3. system powiadamiania i alarmowania ludnoci.
Elementy nietechniczne podzielono na dwie zasadnicze grupy. Do pierwszej
zaliczono elementy zwizane z prawidowym dziaaniem wasnym i wspprac
z innymi podmiotami, np. dokumenty strategiczne, plany i procedury operacyjne, bazy danych. Drug grup stanowiy elementy zwizane ze wsplnym dziaaniem, do ktrych zaliczono koordynacj i wspdziaanie. Ostatni za grup
tworzyy takie elementy, jak czas dojazdu jednostek oraz poziom przygotowania do akcji.
W odniesieniu do kapitau ludzkiego analizowane byy dokumenty dotyczce
stanu kadrowego, wyszkolenia sub i wiadomoci spoecznej. Najwiksze znaczenie w ocenie partnerstwa i komplementarnoci may podmioty wchodzce
w skad powiatw oraz funkcje, jakie mog peni w razie wystpienia okrelonych zagroe, a take podzia tych podmiotw na komrki organizacyjne
i wykonywane przez nie zadania. Rozpatrujc poszczeglne zagroenia, mona
okreli, jakie porozumienia naley zawrze, jakie podmioty w razie jakiego zdarzenia, peni funkcj wiodc i wspomagajc oraz jakie uzgodnienia pomidzy poszczeglnymi podmiotami na terenie powiatu zostay ju zawarte lub
jaka jest potrzeba ich wprowadzenia697.
5.4.3. Docelowa (caociowa) wizja RZSR WP na podstawie dotychczasowych
wnioskw
Z bada jasno wynika, e elementem, ktry w ramach docelowej wizji systemu wymaga wprowadzenia najwicej zmian, jest organizacja, na nastpnych
pozycjach, jeeli chodzi o zakres koniecznych zmian, sklasyfikowane zostao
planowanie, szkolenie/edukacja, wyposaenie, zasoby, infrastruktura i lokaliza-
697
D. Wrblewski (red. nauk.), Koncepcja Funkcjonowania Regionalnego Zintegrowanego Systemu Ratownictwa Wojewdztwa Pomorskiego, s. 188-190.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
407
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
35%
30%
9,90%
25%
Stw orzy
9,11%
Wzmocni
20%
Redukow a
Eliminow a
15%
9,11%
4,69%
4,95%
8,85%
10%
6,51%
7,29%
5,99%
8,07%
2,08%
4,17%
0,26%
3,13% 0,26%
1,30%
1,30%
0,26%
2,34%
1,56%
ek
pl
ac
w
Lo
ka
li z
ac
ja
In
fra
st
ru
kt
ur
a
Za
so
by
an
ie
Sz
ko
le
ni
e/
ed
uk
ac
ja
0,52%
Pl
an
ow
rg
an
iz
ac
ja
4,17%
1,56%
0%
1,04%
1,56%
W
yp
os
a
en
ie
5%
698
Tame, s. 273.
D. Wrblewski (red. nauk.), Koncepcja Funkcjonowania Regionalnego Zintegrowanego Systemu Ratownictwa Wojewdztwa Pomorskiego, s. 273.
699
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
408
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
Rekomendacje przedmiotowe
Rekomendacje przedmiotowe obejmuj rozwizania suce poprawie systemu reagowania, do ktrych mona zaliczy:
1. Wyposaenie:
a. pojazdy i kontenery specjalistyczne,
b. statki powietrzne i pywajce,
c. sprzt/urzdzenia, w tym pywajce,
d. materiay,
e. rodki.
2. Lokalizacja placwek:
a. nowe inwestycje,
b. adaptacja istniejcych.
3. Infrastruktura:
a. remonty i modernizacja,
b. termomodernizacja,
c. teleinformatyka,
d. systemy powiadamiania i alarmowania ludnoci,
e. zintegrowana czno
4. Szkolenia/edukacja
a. kursy i szkolenia specjalistyczne,
b. programy edukacyjne.
Rekomendacje dziaa technicznych i nietechnicznych
Wymienione rekomendacje techniczne i nietechniczne su powizaniu zidentyfikowanych i zhierarchizowanych ryzyk oraz wnioskw z diagnozy systemu reagowania z konkretnymi dziaaniami zapobiegawczymi, korygujcymi
i doskonalcymi. Najczciej dziaania techniczne wi si ze zwikszonymi
nakadami finansowymi w porwnaniu do nietechnicznych, opartych na rozwizaniach i usprawnieniach organizacyjnych, ktre mog mie nisze koszty.
Do rekomendacji dziaa nietechnicznych mona zaliczy kapita ludzki oraz
budowanie wiadomoci strategicznej701.
Podzia na rekomendacje techniczne i nietechniczne powsta z uwagi na fakt,
e z rekomendowanymi dziaaniami wi si wymierne koszty finansowe.
701
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
410
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
Aby dokona wyboru odpowiedniego sposobu postpowania z ryzykiem, naley wzi pod uwag potencjalne koszty w kontekcie uzyskiwanych uytecznoci. Nie jest to jednak warunek konieczny. Norma zaleca wzicie pod uwag
rwnie tych ryzyk, ktre trudno jest uzasadni, biorc pod uwag jedynie ekonomiczno wyboru. Naley rozpatrywa rwnie tzw. ryzyka dotkliwe
(o duych, negatywnych nastpstwach, ale o niskim prawdopodobiestwie)702.
System monitorowania skutecznoci zmian
Kolejnym etapem po wdroeniu rekomendacji dziaa powinno by monitorowanie efektw dziaa i porwnywanie ich z wczeniej przyjtymi zaoeniami. Zarwno monitorowanie703, jak i przegld704 powinny by planowan
czci procesu zarzdzania ryzykiem i obejmowa regularne weryfikowanie
lub nadzr procesy monitorowania i przegldu w organizacji obejmoway
wszystkie aspekty procesu zarzdzania ryzykiem. Rezultaty monitorowania
i przegldu powinny by dokumentowane oraz raportowane na zewntrz
i wewntrz, jeli jest to uzasadnione, oraz zaleca si, aby byy uywane rwnie
jako dane wejciowe do przegldu struktury ramowej zarzdzania ryzykiem705.
Z tego wzgldu warto ustali zestaw wskanikw w kontekcie sformuowanych celw i oczekiwanych efektw oraz rozway, kto bdzie tego dokonywa,
co i kiedy bdzie podlegao monitorowaniu, w tym wskaniki nowe i wczeniej
niemonitorowane. Najczciej kady z podmiotw uczestniczcy w systemie ma
wasny system zbierania i analizowania danych, konstruowany dla zaspokajania
wasnych wewntrznych potrzeb organizacyjnych, a nie sucy monitorowaniu
i diagnozowaniu systemu reagowania w kontekcie potrzeb zarzdzajcego
bezpieczestwem na szczeblu powiatu czy wojewdztwa706.
Jeeli przyjmiemy zaoenie, e systemy reagowania oraz systemy bezpieczestwa powszechnego peni funkcj usugow, naley rozway wykorzysta-
702
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
nie do wdroenia strategii poprawy bezpieczestwa narzdzia zwanego strategiczn kart wynikw. Strategiczna karta wynikw jest narzdziem do przeksztacenia wizji i strategii organizacji w zestaw indywidualnych celw i wskanikw, zrozumiaych dla pracownikw na wszystkich szczeblach organizacji oraz
do monitorowania etapw realizacji rozpisanej w ten sposb strategii. Narzdzie to wykorzystywane jest gwnie w biznesie i za jego pomoc m.in. monitoruje si wyniki w perspektywach: finansowej, klienta, procesw wewntrznych
oraz rozwoju. Warto doda, e na wiecie s przykady zastosowania strategicznej karty wynikw na potrzeby administracji publicznej707.
Realizujc temat badawczy pt. Koncepcja funkcjonowania Regionalnego
Zintegrowanego Systemu Ratownictwa Wojewdztwa Pomorskiego, zesp
autorski za porednictwem ankietowej formy wywiadu zgromadzi materia,
ktrego najwiksz wartoci jest eksperckie podejcie do problemu, uzyskane
dziki bezporedniej wsppracy z zaangaowanymi podmiotami i subami.
Materia ten jest niezwykle cenny ze wzgldu na wielopaszczyznowe podejcie
do problemu, uzyskane poprzez zebranie opinii rnych sub i instytucji bdcych ekspertami w dziedzinie ratownictwa. Metodyka PomRisc jako narzdzie
do oceny ryzyka, zawierajce elementy przydatne w wytyczaniu kierunkw
rozwoju bezpieczestwa, moe by wykorzystywana w pracach zespow zarzdzania kryzysowego, budowania planw oraz zespow zarwno badawczych, jak i praktykw.
707
Tame.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
412
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
708
P. Guzewski (red.), Badanie przyczyn powstawania poarw zbir referatw z III Midzynarodowej Konferencji, Izba Rzeczoznawcw SITP, Pozna 2003; P. Guzewski (red.), Badanie przyczyn powstawania poarw zbir referatw z II Midzynarodowej Konferencji, Izba Rzeczoznawcw SITP, Pozna 2005; P. Guzewski (red.), Badanie przyczyn powstawania poarw
zbir referatw z II Midzynarodowej Konferencji, Izba Rzeczoznawcw SITP, Pozna 2007.
709
http://orka.sejm.gov.pl/Biuletyn.nsf/0/2B93F0D31874C31FC125788C0047B43B, dostp:
marzec 2015 oraz
http://www.ptedp.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=132&Itemid=153,
dostp: marzec 2015.
710
Projekt nr DOBR-BIO4/050/13009/2013, metryka wniosku nr 13009 w ramach konkursu
BiO 4 finansowanego przez Narodowe Centrum Bada i Rozwoju Opracowanie systemowych
rozwiza wspomagajcych prowadzenie dochodze popoarowych wykorzystujcych nowoczesne technologie, w tym narzdzia techniczne i informatyczne.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
413
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
414
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
3. Rozpoznanie rozwiza w zakresie dochodze popoarowych funkcjonujcych w wybranych pastwach UE (Niemcy, Czechy, Sowacja, Bugaria, Szwecja, Wielka Brytania, Holandia, Wochy).
4. Przygotowanie publikacji pt. Czerwona ksiga poarw, ukazujcej
spoeczno-ekonomiczne koszty poarw.
5. Opracowanie innowacyjnych narzdzi podnoszcych efektywno dochodze poarowych, w tym w szczeglnoci:
a. stworzenie prostej w obsudze aplikacji na urzdzenia przenone
usprawniajce odwzorowanie pogorzeliska, aplikacja powinna
dawa moliwo wykorzystania nowoczesnych narzdzi multimedialnych takich jak wbudowany aparat cyfrowy, notatka gosowa itp.,
b. rozpoczcie budowy oglnodostpnej bazy z danymi wejciowymi niezbdnymi do prowadzenia symulacji poarowych (waciwoci materiaw palnych),
c. opracowanie kodu numerycznego w technologii CFD (Computational Fluid Dynamics) do symulacji rozwoju poarw w pomieszczeniach przy standardowych zaoeniach przewidzianych
w programie.
6. Opracowanie koncepcji poligonowego stanowiska do szkolenia osb zaangaowanych w proces ustalania przyczyn poarw wraz z wykonaniem wybranych stanowisk, w tym:
a. rozpoznanie funkcjonalnoci i efektywnoci istniejcych na wiecie rozwiza sucych do szkolenia osb zaangaowanych
w proces ustalania przyczyn poarw;
b. opracowanie wasnej koncepcji stanowiska poligonowego, okrelenie celw przewidzianych do realizacji;
c. opracowanie propozycji programw oraz scenariuszy do zaj
praktycznych na stanowisku poligonowym pozwalajcych na zapoznanie osb uczestniczcych w szkoleniu z metodyk prowadzenia ogldzin miejsca poaru pod ktem:
analizy ladw rozwoju poaru,
ustalenia miejsca rda poaru,
okrelenia przyczyny powstania poaru,
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
415
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
N. Brushlinsky, S. Sokolov, P. Wagner, J. R. Hall, World Fire Statistics Report 10, 2nd
edition, Center of Fire Statistics of CTIF, 2005, s. 150.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
416
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
Ziemi) wynis przecitnie 0,3% PKB, a kolejne 0,7% PKB pochaniay wydatki na
utrzymanie jednostek stray poarnych, techniczne rodki zabezpiecze przeciwpoarowych, ubezpieczenia oraz edukacj i szkolenia, rozwj bada naukowych w tym obszarze712. Wedug prognoz CWFS w XXI wieku koszt poarw
osignie poziom ok. 0,4-0,45% PKB, a cakowity koszt ponoszony w zwizku
z poarami oraz utrzymaniem ochrony przeciwpoarowej moe doj nawet do
ok. 1,5-1,7% PKB713. Gwne problemy zwizane z zagroeniami poarowymi
dziki osigniciom nauki bd mogy by skutecznie rozwizane dopiero
w kolejnych stuleciach714.
W Polsce w latach w 2003-2012 rejestrowano okoo 150-180 tys. poarw
rocznie (rys. 80)715. Z tego przecitnie 92-94% to poary mae, o powierzchni
nieprzekraczajcej 70 m2, 5-7% poary rednie, o powierzchni w przedziale
71-300 m2 i ok. 0,5% poary due (301 do 1000 m2) i bardzo due (pow. 1000
m2) liczone razem. Blisko poowa wszystkich poarw powstawaa w grupie tzw.
innych obiektw716, ok. 20% poarw w obiektach mieszkalnych, kolejne 20%
712
Tame, s. 151.
Tame, s. 152.
714
N. Bruschlinsky, S. Sokolov, P. Wagner, Ryzyko poarowe i zapobieganie poarom dzisiaj
i prognozy na przyszo, w: P. Guzewski, D. Wrblewski, D. Maozi (red.), Czerwona ksiga
poarw, CNBOP-PIB, Jzefw 2014, s. 977-1034.
715
Praca zbiorowa, Biuletyn Informacyjny Pastwowej Stray Poarnej za lata 1993-2011, Komenda Gwna Pastwowej Stray Poarnej, Warszawa 1994-2012.
716
Inne obiekty to: mietniki wolnostojce, wysypiska mieci; zsypy, pomieszczenia zsypowe,
mietniki wewntrz budynkw; kanay wentylacyjne, dymowe, dylatacje, palne elewacje lub
okadziny cian zewntrznych; garae, warsztaty samochodowe poza budynkami, w tym kompleksy garaowe; garae, warsztaty samochodowe wewntrz budynkw mieszkalnych; garae,
warsztaty samochodowe wewntrz pozostaych budynkw lub ich czci, zaliczonych do kategorii zagroenia ludzi; garae, warsztaty samochodowe wewntrz budynkw magazynowych
i produkcyjnych; zabytki kultury materialnej niebdce budynkami; obiekty lub grupa obiektw
przyrody naturalnej (pojedyncze drzewa, mineray, jaskinie, inne); obiekty hydrotechniczne;
rozlewiska, wycieki, zanieczyszczenia powstae na zbiornikach, ciekach i akwenach wodnych;
inne zdarzenia powstae na zbiornikach, ciekach i akwenach wodnych; obiekty wojskowe;
obiekty uytkowane przez konsulaty, ambasady (eksterytorialne); pobocza drg i szlakw komunikacyjnych (ale bez zdarze z udziaem rodkw transportu, bez poarw traw na poboczach; pyty manewrowe i pasy lotnisk, szlaki kolejowe i manewrowe, drogi i ulice (ale bez zdarze z udziaem rodkw transportu, bez poarw traw); trawy, trawniki na terenach nierolniczych, poboczach drg i szlakw, ulic; zdarzenia wystpujce na duych obszarach mieszkalnych
lub gospodarczych na terenach gmin, miast i osiedli (np. poszukiwania ludzi i zwierzt na tere713
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
417
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
Straty porednie (rys. 79), nieobjte ewidencj, nie s znane. Ocenia si, e
mog one stanowi wielokrotno strat bezporednich, zwaszcza w grupie poarw rednich, duych i bardzo duych.
721
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
W Polsce w ostatnich latach w poarach ginie kadego roku przecitnie 540 580 osb (rys. 80), a ok. 4,0-4,3 tys. odnosi obraenia (rys. 81)723. Koszty ponoszone przez pastwo w zwizku ze mierci czowieka oszacowano na kwot
ok. 1 mln euro724. Koszty leczenia osb rannych w poarach nie zostay jak do
tej pory oszacowane z uwagi na brak odrbnych zestawie w odniesieniu do
ofiar poarw. Z danych Centrum Leczenia Oparze w Siemianowicach lskich,
gdzie hospitalizowane s ofiary z najciszymi urazami termicznymi, wynika, e
722
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
420
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
redni koszt leczenia pacjentw oparzonych to ok. 31 tys. z. 725, natomiast rzeczywiste koszty oscyluj w przedziale od 4 do 100 tys. z.726
Rys. 80. Liczba ofiar miertelnych w poarach w latach 2000-2011 (w tym ratownicy)727
725
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
Rys. 81. Liczba ofiar rannych w poarach w latach 2000-2011 (w tym ratownicy)728
W Polsce w poarach ginie ok. 15 osb w przeliczeniu na 1 mln mieszkacw, ok. 112 osb na 1 mln odnosi obraenia (dane za lata 2010-2012)729.
Wskanik ofiar miertelnych jest jednym z najwyszych w grupie 63 pastw
analizowanych przez Centre of Fire Statistics w okresie 1993-2002730 oraz
w 2006 r. w grupie 30 analizowanych pastwa wiata731. Podobnie wyglda
sytuacja w odniesieniu do ofiar rannych.
728
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
ANALIZA RYZYKA
ustalenie
prawdopodobiestwa i
skutkw wystpienia
zagroenia
EWALUACJA RYZYKA
porwnanie wynikw analizy
ryzyka z kryteriami ryzyka
Zarzdzanie ryzykiem poarowym odbywa si na kadym poziomie funkcjonowania pastwa i jego obywateli. W przemyle w ramach oglnej oceny ryzyka zwizanego z realizowanymi procesami technologicznymi jednym z waniejszych ryzyk uwzgldnianych przez specjalistw ds. bezpieczestwa jest wanie
ryzyko wystpienia zdarzenia krytycznego, w ktrym poar rozpatrywany jest
jako zdarzenie pierwotne lub wtrne (rys. 83). Scenariusze zdarze poarowych
oraz ich wpyw na funkcjonowanie firmy uwzgldniane s w planach zapewnie-
732
Naley tu zwrci uwag na zgodno z jedn z definicji ryzyka w normie ISO Guide 73:2009.
Patrz: definicja na s. 27.
734
Patrz: definicja na s. 31.
735
Patrz: definicja na s. 37.
736
Proces zarzdzania ryzykiem poarowym zawiera wybrane kroki procesu oceny ryzyka scharakteryzowanego w czci I Zagadnienia oglne z zakresu zarzdzania ryzykiem, rozdzia 1 Zarzdzanie ryzykiem wedug normy ISO 31000, podrozdzia 1.4 Proces zarzdzania ryzykiem.
737
rdo: opracowanie wasne.
733
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
423
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
738
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
424
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
P. Guzewski, D. Wrblewski, D. Maozi (red.), Czerwona ksiga poarw, CNBOP-PIB, Jzefw 2014.
740
Praca zbiorowa, Safer Communities: Towards Effective Arson. The Report of the Arson Scoping Study, Home Office, London 1999.
741
B. Hoyst, Kryminalistyczna problematyka poarw, Wydawnictwo Zakadu Kryminalistyki
Komendy Gwnej MO, Warszawa 1962, s. 22.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
425
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
742
B. Albinson, U. Erlandson, Fire investigation methods and lessons learned from fires and
other relevant incidents Final Report, Swedish Rescue Services Agency Emergency Prevention Department, Karlstad 2005.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
426
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
Powysze problemy coraz czciej staj si przedmiotem bada i analiz, ktrych nastpstwem jest wdroenie nowych zasad prowadzenia postpowa
w sprawach o poary, nowej struktury organizacyjnej etc.
W wikszoci pastw na wiecie ustalanie przyczyn poarw oraz ujawnianie
ich sprawcw to domena dziaalnoci policji oraz prokuratury. Suby te jednak
nie s waciwie przygotowane do dziaa w tym obszarze, gwnie z powodu
jego wyjtkowej specyfiki oraz niewielkiej liczby przestpstw poarowych
w porwnaniu do innych przestpstw bdcych przedmiotem zainteresowania
tych podmiotw. Organy pastwowej stray poarnej, cho najlepiej przygotowane do analiz poarowych i bada w tym zakresie, nie s zobligowane do
szczegowego badania przyczyn poarw.
Waciwe i sprawne ustalanie przyczyn poarw oraz ich sprawcw, oparte
na podstawach naukowych oraz sprawnej organizacji, to z pewnoci wany
i niedoceniany obszar oddziaywania na ryzyko poarowe. Pozytywnym przykadem zmian wprowadzonych w organizacji dochodze w sprawach o poary,
743
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
744
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
PODSUMOWANIE I WNIOSKI
Dla zarzdzania kryzysowego potrzeby zwizane z systemowym podejciem
do zarzdzania ryzykiem s dzi bardziej aktualne ni kiedykolwiek. Od momentu wprowadzenia elementw zarzdzania ryzykiem w 2009 r. jego znaczenie
stale wzrasta. Std te rekomenduje si wykorzystanie uznanych wytycznych
w zakresie zarzdzania ryzykiem, ktre ujednolicaj terminologi, wnosz uniwersalne zasady, elastyczn struktur ramow i waciwie dopasowane procesy, w tym narzdzia wspomagajce ocen ryzyka i dokumentowanie zarzdzania ryzykiem. Obowizujcy stan prawny nie wspiera obecnie w takim zakresie
moliwoci wdraania do zarzdzania kryzysowego najlepszych praktyk dotyczcych zarzdzania ryzykiem, dlatego te istotn do podjcia kwesti jest nowelizacja przepisw.
W 2002 r. Donald Rumsfeld wygosi przemwienie, ktrego jeden
z fragmentw jest czsto cytowany. Wyrni w nim trzy kategorie wiedzy, odwoujc si do pojcia zagroenia. Wskaza, e s to sytuacje, w ktrych:
1. wiemy, e wiemy (known knowns),
2. wiemy, e nie wiemy (known unknowns),
3. nie wiemy, e nie wiemy (unknown unknowns).
Dwie pierwsze kategorie dotycz sytuacji, gdy mamy kontrol poznawcz.
W przypadku trzeciej kategorii zagroenia nie s wzite pod uwag
w okrelonym momencie. Moe by bowiem tak, e w ogle nie zdajemy sobie
sprawy z tego, e czego nie wiemy. Rumsfeld nie wspomnia jednak o jeszcze
jednej kategorii, niezbdnej dla kombinatorycznej kompletnoci kiedy udajemy, e nie wiemy, wiadomie ignorujc wiedz (unknown knowns)747.
O ile ignorancja jest kategori, ktrej nie mona podda racjonalnemu dyskursowi, o tyle pozostae kategorie (wskazane jako trzy pierwsze) zakadaj racjonalno zachowa, w ktrych analizie, chcc uzyska jak najwiksz uyteczno, naley bra pod uwag takie pojcia, jak niepewno, konsekwencje czy
ryzyko. To wanie ocena ryzyka pozwala organizacji identyfikowa i opisywa
zagroenia oraz zarzdza bezpieczestwem bez wzgldu na to, czy potrafi ona,
czy te nie potrafi na pocztku tego procesu przejmowa nad nimi kontrol.
747
Z. W. Kundzewicz, P. Matczak, Z. Sadowski, Wprowadzenie do raportu o zagroeniach, Nauka 4/2010 PAN, s. 12.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
429
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
748
Wymogi te naley traktowa jako spenienie zalece wynikajcych z norm ISO odwoujcych
si rwnie do zewntrznych warunkw formalnych, z uwzgldnieniem przepisw obowizujcego prawa oraz przedsiwzi realizowanych podczas etapu upowanienia.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
430
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
750
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
431
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
1.
751
Zapewnia rwnie zaangaowanie w proces zarzdzania ryzykiem decydentw (wymg procesu projektowania struktury ramowej)
752
Kolejne aktualizacje uzupeniaj dokument o nowe zagroenia/ryzyka i wskazuj sposoby
postpowania z nimi.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
432
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
Ponadto naley zauway, e niektre elementy struktury ramowej, tj.: ustalenie komunikacji wewntrznej i zewntrznej oraz raportowanie s w posiadaniu
(istniej narzdzia mogce suy realizacji tej funkcji) systemu zarzdzania kryzysowego, niemniej nie s wykorzystywane w literalnie odczytywanym procesie
zarzdzania ryzykiem. Funkcjonujce centra zarzdzania kryzysowego, ktrych
dziaanie mona by byo umownie uzna za podmioty wypeniajce te zalecenia, nie s angaowane w opisywany proces. Podobnie mona odnie si do
problemu cigego doskonalenia, monitorowania i przegldu struktury ramowej, komunikacji i konsultacji czy monitowania i przegldu.
Biorc pod uwag zoono systemu i rnorodne procesy, ktre s w nim realizowane, mona byoby zbudowa teoretyczny model systemu zarzdzania
kryzysowego, w ktrym kady element wskazany w normach mona by przypisa ju istniejcym organom, osobom lub instytucjom. Tego typu rozwaania
pozostayby jednak czysto postulatywne z co najmniej dwch powodw:
1. System oparty jest na formalnych rozwizaniach prawnych, wic w konsekwencji, aby jego poszczeglne elementy mogy realizowa przypisane im role w procesie zarzdzania ryzykiem, niezbdna jest zmiana obowizujcego prawa.
2. Nowelizacja ustawy o zarzdzaniu kryzysowym z 2009 r. oraz towarzyszce jej rozporzdzenia wprowadziy do systemu zarzdzania kryzysowego jedynie elementy procesu zarzdzania ryzykiem. Elementem, na
ktry pooono gwny nacisk, bya ocena ryzyka, nie wdroono penego
procesu zarzdzania nim. Stan taki jest dysfunkcjonalny, poniewa nawet przy poprawnie ocenionym ryzyku nie ma prawnego obowizku zarzdzania nim we waciwy sposb.
W tych warunkach mamy do czynienia z sytuacj, w ktrej to brak odpowiednich przepisw prawa utrudnia wdroenie i wykorzystanie peni norm ISO.
Porwnanie norm z przepisami prawa wykazao jeszcze jeden problem
uniemoliwiajcy pen ich implementacj. Ocena ryzyka na potrzeby zarzdzania kryzysowego wychodzi od oceny wystpienia zagroe (w tym dla zdrowia, ycia, mienia i rodowiska). W tej sytuacji to zagroenie staje si podstawow kategori i to jego waciwe zdefiniowanie jest punktem wyjcia dla caego procesu. Dla zarzdzania ryzykiem opisanego w normach gwn kategori
jest natomiast proces. W tym przypadku ryzyko okrela si dla procesw suPublikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
433
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
cych realizacji okrelonych celw w organizacji i to one s podstawow kategori, do ktrej odnosi si cao dalszych dziaa.
Wskazane powyej rozbienoci determinuj wic sposb rozwizania problemu badawczego. Na obecnym etapie rozwaa konieczne jest odniesienie si
do wskazanych na rys. 88 obszarw:
1. upowanienia i zaangaowania,
2. oceny ryzyka,
3. postpowania z ryzykiem,
Poniewa upowanienie i zaangaowanie s wypadkow przepisw prawnych
z zakresu zarzdzania kryzysowego i oglnych norm prawa konstytuujcych
sposb funkcjonowania administracji publicznej w Polsce, nie odniesiono si do
nich szerzej w rozwaaniach podjtych w czci IV. Przy dokonywaniu oceny
ryzyka i okrelaniu sposobw postpowania z nim mona zastosowa rozwizania wykorzystywane w standardzie BSI. Sposb ten przedstawia rys. 86.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
434
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
Jak wynika z rys. 86, do oceny ryzyka niezbdne jest dokonanie identyfikacji
ryzyka, analizy skutkw i prawdopodobiestwa.
Po dokonaniu analizy metod wskazanych w tabeli 3 oraz potrzeb projektu, na
rzecz ktrego realizowane byy badania, mona wykaza, e w celu dokonania
oceny ryzyka (pomijajc problem identyfikacji ryzyka) mona wykorzysta ponisze metody754:
1. SWIFT co, jeli?,
2. metod scenariuszow,
3. metod drzewa bdw,
753
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
Prawdopodobiestwo
Skutki
Matryce stosowane obecnie przez system zarzdzania kryzysowego s matrycami nieparzystymi 5 x 5756. W opinii autorw (po dokonaniu analizy raportw
czstkowych) naley wskaza, e w projektowanej metodzie powinno si zastosowa matryce o liczbie parzystej (np. 4 x 4 lub 6 x 6). Rozwizanie to wyeliminuje powszechnie stosowany zabieg uredniania wynikw zarwno prawdopodobiestwa, jak i skutkw.
Celem opracowania matrycy jest okrelenie kontekstu dla ustalenia dalszego
postpowania z ryzykiem, ktre powinno zosta w dalszej kolejnoci ujte
w planach zarzdzania kryzysowego757. Zanim jednak organizacja przystpi do
sporzdzenia procedur (waciwych dla procesu planowania cywilnego), normy
wskazuj jej oglne kierunki kolejnych dziaa. Zgodnie z przyjt pragmatyk
postpowania z ryzykiem758 do wypenionej matrycy mona zastosowa poniej
755
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
R2
R1
R4
R3
R5
R6
Problem oceny ryzyka zosta ujty w polskim porzdku prawnym ponad 5 lat
temu. W tym czasie system zarzdzania kryzysowego wdroy te zasady
i obecnie moemy wskaza, na ile zaproponowane prawem podejcie spenio
swoje zadanie. Na podstawie dowiadczenia, o ktre wzbogaci si system
w tym okresie, mona wysun generalny postulat:
Ze wzgldu na ograniczony zakres wykorzystywanych przez system zarzdzania
kryzysowego metod zarzdzania ryzykiem naley dy do jego rozszerzenia.
Analiza przestawiona w niniejszej czci wskazuje, e postulat ten moe zosta
speniony z wykorzystaniem norm ISO. Potwierdza ona rwnie postawion
w czci IV hipotez, e:
Zalecenia i dyrektywy ISO mona wykorzysta w procesie planowania cywilnego
w zakresie ujednolicenia nazewnictwa wykorzystywanego przez system ZK oraz
przygotowania procesu oceny ryzyka i procedur postpowania z ryzykiem.
759
rdo: opracowanie wasne na podstawie: ISO/IEC 31010 Risk Management Risk Assessment Techniques.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
437
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
438
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
6. Zarzdzanie ryzykiem powodziowym determinowane jest przez branowy oraz strategiczny wymiar tego rozwizania, majcy na celu zwalczenie tego wci nieujarzmionego przez czowieka ywiou. Wskazana
metoda nie znajduje zastosowania w innych obszarach zarzdzania ryzykiem. W jej strukturze mona natomiast odnale miejsca moliwe do
doskonalenia w wietle zalece midzynarodowych norm ISO w obszarze zarzdzania ryzykiem.
7. Wszystkie zebrane metodyki oceny ryzyka w przepisach krajowego prawa resortowego zawieraj elementy wsplne, jakimi s podstawowe
etapy zarzdzania ryzykiem, m.in.: identyfikacja ryzyka, analiza ryzyka,
ewaluacja ryzyka, postpowanie z ryzykiem czy monitorowanie podjtych dziaa. Do szacowania ryzyka stosowane s nieskomplikowane
opisy jakociowe. Wykorzystuje si rwnie matryce ryzyka oraz proste
zilustrowania graficzne w postaci map ryzyka. W wikszoci przypadkw
dokumentem odniesienia s informacje zawarte w komunikatach ministra finansw, dotyczce szczegowych wytycznych dla sektora finansw publicznych w zakresie planowania i zarzdzania ryzykiem.
8. Istniejce dokumenty dotyczce zarzdzania ryzykiem w prawie resortowym s spjne w zadowalajcym stopniu z wytycznymi normy ISO
31000:2009. Istotny jest jednak fakt, e analiza opieraa si jedynie na
tych resortach i urzdach centralnych, ktre przygotoway pene dokumenty dotyczce oceny ryzyka. W tym wypadku niezbdne wydaje si
stworzenie jednolitych wytycznych (np. na podstawie normy ISO
31000), wedug ktrych resorty opracowayby swoje metody zarzdzania ryzykiem.
9. Z analizowanych dokumentw administracji rzdowej wynika, e zarzdzanie ryzykiem powinno by cigym, aktywnym i systematycznym
procesem, majcym na celu zrozumienie ryzyka, zarzdzanie nim
i informowanie o nim. Zarzdzanie ryzykiem na szczeblu centralnym
powinno uatwia podejmowanie strategicznych decyzji, ktre przyczyni si do osignicia celw.
10. Zarzdzanie ryzykiem w krajowym prawie miejscowym wystpuje
w ograniczonym zakresie. Metodyki oceny ryzyka s stosowane gwnie
na potrzeby kontroli zarzdczej, ktra skupia si przede wszystkim na
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
439
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
440
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
760
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
be pointed out that risk management is a process as a result of which an organisation (so also the state) acquires a capability to mitigate a risk, and consequently to reduce the effects of threats. By reflecting over such possibilities
(and also the states obligation), requirements are consequently formulated in
the form of dedicated legal solutions.
If we take into account an analysis of the provisions of the emergency planning act with its accompanying ordinances, general groups of requirements for
risk management indicated by the regulator for the emergency management
system can be determined by generalising them. The requirements include:
1. to expand emergency management plans to incorporate risk assessment
and risk maps;
2. risk prevention (risk mitigation) for functionality, continuous operation
and integrity of critical infrastructure;
3. to consider vulnerability of IK objects in risk assessment;
4. to use a scenario-based method for risk assessment.
Having regard to the above conditions761 and the indicated proposals of ISO
organisation, the areas of ISO recommendations can be shown on the image
shown (fig. 85), which can be used (for the currently valid legal standards) by
the emergency management system.
761
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
Polish legislation
PRINCIPLES
Estabilishing
the context
Mandate and
commitment
Risk assessment
Design of framework
for managing risk
Implementing risk
management
Continual
improvement
of the framework
Risk
identification
Risk analysis
Risk evaluation
Creates and
protects value
Is an integral part
of all organizational processes
Is part of decision
making
Explicitly adresses
uncertainty
Is systematic,
structured and timely
Is based on the
best available information
Is tailored
Takes human and
cultural factors into account
Is transparent and
inclusive
Is dynamic,
iterative and responsive to
change
Facilitates continual improvement
of the organization
Risk treatment
Monitoring and
review of the
framework
FRAMEWORK
PROCESS
Risk
mitigation
Complementation
of EMP with a risk
assessment
Fig. 85. Risk management process and the needs of the emergency management system762
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
443
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
It can be stated when comparing risk management principles with requirements of the provisions of the act delegated for its ordinances that763:
1. A principle of integrity of risk management with processes relevant to the
organisation would be fulfilled by introducing a risk assessment requirement into a civilian emergency planning process.
2. It can be pointed out considering the process of preparing, approving and
the structure of interim reports and the Report on threats to state security
(public administrations requirements, necessity to consider conclusions
from reports in emergency management plans or the adoption of the Report by the Council of Ministers) that it is an element of decision-making influencing constant improvement of organisation and it facilitates the organisation improvement process764.
3. Is systematised, structured and timely as legal regulations specify the structure of not only documents but also of the process and the dates of the
next document updates. At the same time, the obligatory biannual update
makes it dynamic, iterated and responsive to changes765.
4. Through its objectives, it creates, but first of all protects values (human life,
environment, state interests) and in the process, as all relevant entities
participate (ministries, heads of central and voivodeship offices), uses the
best available information.
It is naturally debatable to what extent the imposition itself of obligations in
scope of civilian emergency planning (including risk assessment) on governmental bodies, so on the structure of the state, can be regarded as the fulfilment of a recommendation concerning framework structure preparation. Certainly some of the framework structures elements are materialised by the
general principles of the ZK system. The requirement of understanding the context is surely met by the necessity to include threats in the planning process
763
The principles mentioned (indicated further in the chapter by italicisation) are indicated in
PN-ISO 31000:2012 in the part: principles, p. 27-29.
764
It also ensures that decision-makers are engaged in the risk management process (a requirement of the framework structure designing process)
765
The next updates are adding new threats/risks to the document and indicate handling
methods.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
444
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
together with describing such threats. This activity refers to a widely understood exterior of the system (crisis situations or political and military threats),
but also to showing an own potential (i.e. interior).
It should also be noted that some elements of the framework structure, i.e.
determination of internal and external communication and reporting are available (tools which can fulfil this function are available) to the emergency management system, however, they are not used in a literally understood risk
management process. The operating emergency management centres, whose
activities could be considered as entities fulfilling such recommendations, are
not involved in the process described. An issue of constant improvement, monitoring and review of framework structure, communication and consultation or
dunning and review can be approached likewise.
Given the complexity of the system and diverse processes executed therein,
a theoretical emergency management system model can be built, in which
each element indicated in the standards can be ascribed to the existing bodies,
persons or institutions. Such considerations would be purely postulatory
though, at least for two reasons:
1. The system is based on formal legal solutions, consequently, for its individual elements to fulfil the allocated roles in the risk management process,
the valid law must be changed.
2. Solely elements of the risk management process have been introduced to
the emergency management system as a result of amending the emergency management act of 2009 and its accompanying ordinances. Risk assessment was an item on which the main focus was placed, without introducing the full risk management process. Such situation is dysfunctional as
even for a correctly assessed risk there is no legal obligation to manage it
properly.
In such circumstances we face a situation where the lack of pertinent legal
regulations hinders to implement and use fully the ISO standards.
Additionally, one more problem preventing their full implementation has
been identified by comparing the standards with legal regulations. Risk assessment for the purpose of emergency management begins with the estimation of
existing threats (including health, life, property, environment). In this situation
the threat becomes the basic category and a starting point for the entire proPublikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
445
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
cess is to define it appropriately. A process is the principal category for the risk
management described in the standards. A risk is identified in this case for processes serving to achieve the set objectives within an organisation and they are
the basic category to which all further activities relate.
The divergences addressed above are therefore conditional for the way of solving the research problem. The areas shown in fig. 88 have to be discussed at
the current stage of considerations, i.e.:
1. empowerment and involvement;
2. risk assessment;
3. risk handling.
As empowerment and involvement is an outcome of legal regulations in scope
of emergency management and general legal norms governing the functioning
of public administration in Poland, they are not discussed more broadly in the
considerations in part IV. When performing risk assessment and determining
the methods of risk handling, the solutions used in a BSI (British Standards Institutions) standard can be applied. This method is shown in fig. 86.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
446
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
Reference: an own study according to training material BSI: PN-ISO 31000:2012 guidelines
in scope of corporate risk management.
767
K. Gawecki, Training material: PN-ISO 31000:2012 guidelines in scope of corporate risk
management, BSI training material, Warsaw, 2012.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
447
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
Likelihood
Consequences
768
Reference: an own paper based on: ISO/IEC 31010 Risk Management Risk Assessment
Techniques.
769
Such 5x5 matrices are used mainly when preparing interim reports and the Report on
threats to state security.
770
The directive indicate as a name of a document dedicated to such measure risk handling
plan.
771
K. Gawecki, Training material: PN-ISO 31000:2012 guidelines in scope of corporate risk
management, BSI training material, Warsaw, 2012.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
448
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
Fig. 87. Selection principles of actions with the example of risk matrix772
The aspect of risk assessment was adopted in the Polish legal order over five
years ago. The emergency management system has introduced such principles
in the meanwhile and now we can see how far the approach proposed by the
law has fulfilled its task. A general argument can be proposed based on the
experience gathered by the system in the meanwhile:
Due to a limited scope of the risk management methods used by the system, an
attempt should be made to expand the system.
An analysis presented in this part shows that the argument can be fulfilled using ISO standards. It also confirms the hypothesis presented in part IV that:
The ISO recommendations and directives can be used in the civilian emergency
planning process to harmonise a terminology used by the EM system and prepare the risk assessment process and risk management procedures.
Therefore, a positive answer to the following research problem, i.e.,
772
Reference: an own paper based on: ISO/IEC 31010 Risk Management Risk Assessment
Techniques.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
449
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
can tools such as ISO standards (for risk management) be effectively used in the
civil emergency planning process?
has allowed to determine which of the processes, guidelines and methods recommended by the ISO can be used for complying with the valid emergency
management law (chapter VI of the act).
Part IV presents a diagnosis of the current status (valid law, methodologies
used) enabling to indicate the desired and effective solutions aimed at improving the civilian emergency planning process as far as it uses the notion of risk.
The following conclusions should be stated given the above:
1. The risk management methods currently implemented by the emergency
management system (conditioned by the legal order) are insufficient for
the full application of ISO standards.
2. The emergency management system is capable of implementing a full risk
management process, however, it will only be possible after changing the
valid law.
3. Numerous standards concentrate on risk management or risk assessment,
nonetheless, it is sufficient to rely on PN-ISO 31000:2012 Risk management. Principles and guidelines, PKN-ISO Guide 73:2012 Risk Management
Terminology and ISO/IEC 31010 Risk Management Risk Assessment
Techniques for the purpose of civilian emergency planning.
4. The standards highlighted in item three of the standard can be used in
scope of:
a. PKN-ISO Guide 73:2012 Risk Management Terminology harmonisation of vocabulary;
b. PN-ISO 31000:2012 Risk Management. Principles and guidelines
identification of processes;
c. ISO/IEC 31010 Risk Management Risk Assessment Techniques
to use the methods and research tools stated there.
5. The research results presented show that the standards (despite
a different approach to risk) should be taken into account when preparing
a risk assessment methodology.
6. Flood risk management is conditioned by a sectoral and strategic dimension of such solution whose purpose is to combat this force that has not
been harnessed by man so far. The method mentioned is not applicable to
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
450
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
other risk management areas. Space for improvement can be found in its
structure, though, in terms of international recommendations of ISO risk
management standards.
7. All the risk assessment methodologies collected in the regulations of the
national ministry-specific law contain joint elements such as the basic risk
management phases, including notably: risk identification, risk analysis,
risk evaluation, risk management or monitoring of the undertaken
measures. Uncomplicated qualitative descriptions are used to assess a risk.
Risk matrices and simple graphical representations in the form of risk maps
are also used. A reference document in most of the cases is the information included in announcements of the Minister of Finance concerning
detailed guidelines for a public finance sector in scope of risk planning and
management.
8. The risk management documents existing in the ministry-specific law show
satisfactory consistency with the guidelines of ISO 31000:2009. It is important though that the analysis was only based on those ministries and
central offices which have prepared full risk assessment documents. In this
case it appears necessary to create uniform guidelines (e.g. based on ISO
31000), on the basis of which ministries would establish their risk management methods.
9. The state administration documents analysed reveal that risk management
should be a continuous, active and systematic process aimed at understanding the risk, manage it and inform about it. Risk management at
a central level should facilitate strategic decision-making contributing to
the achievement of objectives.
10. Risk management in the national local law exists to a limited extent. Risk
assessment methodologies are mainly used for governance control focussing most of all on balanced management of finance and other resources.
A fact is also broadly perceived that it is worth developing the solutions
elaborated in this field and use them for the purpose of safety including
emergency management. It should be noted that responsibilities associated with risk exist and are used at all levels of state administration. It would
be substantiated and important to extend them across the whole instituPublikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
451
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
tion and integrate within a uniform risk management system in public administration.
11. It should be considered to use ready and proven solutions for risk assessment and proper risk interpretation especially where an expert analysis
seems justified. The PomRisc method was created in 2009 based on literature and Australian methods, including a draft of the prepared ISO 31000
standard. A unique method discovering unexplored areas of risk assessment were then created. The PomRisc methodology enables to diagnose
the condition and indicate optimum directions of improvement actions.
The essence of the method consists of system linkages between the risk
analysis results and clear indication of causes, directions of risk elimination
and reduction and optimum directions of expansion and improvement of
the response (rescue) system or another safety system. PomRisc may be
an excellent tool to be used in plans, proceedings of an emergency management team, containing elements useful for paving new directions in
safety development and works of research teams and practitioners.
12. Actions are necessary leading to full implementation and improvement of
the fire risk management process in Poland also for the application of
recommendations of international ISO standards laying down methods of
designing a risk management architecture and its formal launch.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
452
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
LITERATURA
Wydawnictwa zwarte i czasopimiennicze
1. Albinson B., Erlandson U., Fire investigation methods and lessons
learned from fires and other relevant incidents Final Report, Swedish
Rescue Services Agency Emergency Prevention Department, Karlstad
2005.
2. Bruschlinsky N., Sokolov S., Wagner P., Ryzyko poarowe i zapobieganie
poarom dzisiaj i prognozy na przyszo, w: Guzewski P., Wrblewski
D., Maozi D. (red.), Czerwona ksiga poarw, CNBOP-PIB, Jzefw
2014.
3. Brushlinsky N., Sokolov S., Wagner P., Hall J. R., World Fire Statistics
Report 10, Second Edition, Center of Fire Statistics of CTIF, 2005.
4. Brushlinsky N., Sokolov S., Wagner P., Hall J. R., World Fire Statistics
Report 13, Second Edition, Center of Fire Statistics of CTIF, 2008.
5. Giergiczny M., Wycena wartoci statystycznego ycia ludzkiego (VSL), w:
Guzewski P., Wrblewski D., Maozi D. (red.), Czerwona ksiga
poarw, CNBOP-PIB, Jzefw 2014.
6. Guzewski P. (red.), Badanie przyczyn powstawania poarw zbir
referatw z III Midzynarodowej Konferencji, Izba Rzeczoznawcw SITP,
Pozna 2003; P. Guzewski (red.), Badanie przyczyn powstawania
poarw zbir referatw z II Midzynarodowej Konferencji, Izba
Rzeczoznawcw SITP, Pozna 2005.
7. Guzewski P. (red.), Badanie przyczyn powstawania poarw zbir
referatw z II Midzynarodowej Konferencji, Izba Rzeczoznawcw SITP,
Pozna 2007.
8. Guzewski P., Wrblewski D., Maozi D. (red.), Czerwona ksiga
poarw, CNBOP-PIB, Jzefw 2014.
9. Hoyst B., Kryminalistyczna problematyka poarw, Wydawnictwo
Zakadu Kryminalistyki Komendy Gwnej MO, Warszawa 1962.
10. Kundzewicz Z. W., Matczak P., Sadowski Z., Wprowadzenie do raportu
o zagroeniach, Nauka 4/2010, PAN.
11. Majda T., Wadykowski P., Adamczyk J., Grygoruk M., Typologia terenw naraonych na niebezpieczestwo powodzi, TUP, Warszawa 2012.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
453
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
456
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
457
CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
458
INDEKS POJ
INDEKS POJ
A
Agregacja ryzyka 46
Akceptacja ryzyka 346
Akceptowany poziom ryzyka 43
Analiza kosztw i korzyci 156
Analiza ryzyka 31
Awaria 62
C
Cel strategiczny 26
Cele taktyczne i operacyjne 26
Czynnik ryzyka 244
D
Dziaania korygujce 343
Dziaania zapobiegawcze 343
E
Efekt domina 44
Ewaluacja ryzyka 37
F
Finansowanie ryzyka 252
G
Gotowo kryzysowa pastwa 171
H
Hierarchiczna tablica
bezpieczestwa 392
rekomendacji
dziaa
podnoszcych
poziom
INDEKS POJ
I
Identyfikacja ryzyka 27
Interesariusz 42
Interoperacyjno 130
K
Katalog zdarze 234
Katastrofa naturalna 243
Katastrofy kaskadowe 119
Kategoria 240
Klasyfikacja ryzyka 87
Kompetencje 43
Komunikacja i konsultacje 40
Konsekwencje 29
Kryteria ryzyka 40
Kultura bezpieczestwa 121
Kultura organizacyjna 26
Kultura zarzdzania ryzykiem 37
ad organizacyjny 36
M
Mapa administracyjna ryzyk wojewdztwa 391
Mapy ryzyka powodziowego 325
Mapa terytorialnego rozkadu poziomu bezpieczestwa wojewdztwa 387
Mapy terytorialnego rozkadu ryzyk czstkowych wojewdztwa 390
Mapa terytorialnego rozkadu ryzyk obszarowych wojewdztwa 388
Mapy zagroenia powodziowego 324
Metoda postpowania z ryzykiem 46
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
460
INDEKS POJ
INDEKS POJ
rdo ryzyka 45
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
462
SPIS RYSUNKW
SPIS RYSUNKW
Rys. 1. Relacje midzy zasadami, struktur ramow i procesem zarzdzania
ryzykiem ....................................................................................................................30
Rys. 2. Relacje pomidzy elementami struktury ramowej ........................................34
Rys. 3. Proces zarzdzania ryzykiem..........................................................................41
Rys. 4. Koncepcja reagowania na ryzyko ...................................................................49
Rys. 5. Przykad analizy przyczyn i konsekwencji ......................................................63
Rys. 6. Model diagramu Ishikawy ..............................................................................64
Rys. 7. Przykad analizy przyczynowo-skutkowej ......................................................65
Rys. 8. Przykad analizy warstw ochrony LOPA ......................................................68
Rys. 9. Przykad analizy drzewa decyzji .....................................................................70
Rys. 10. Przykad analizy drzewa bdw ..................................................................72
Rys. 11. Przykadowe drzewo logiczne wykorzystywane w analizie drzewa bdw 73
Rys. 12. Przykad analizy drzewa zdarze..................................................................74
Rys. 13. Przykad oceny niezawodnoci czowieka ....................................................75
Rys. 14. Przykad analizy muchy ................................................................................79
Rys. 15. Przykad metody konserwacji ukierunkowanej na niezawodno RCM ...80
Rys. 16. Diagram stref rozmieszczenia ryzyka (pozytywnego i negatywnego) .........90
Rys. 17. Analiza ryzyka w ramach CIRAM ................................................................131
Rys. 18. Zarzdzanie ryzykiem: zasady, struktura i procesy ....................................161
Rys. 19. Struktura ramowa zarzdzania ryzykiem ..................................................163
Rys. 20. Oglny schemat procesu zarzdzania ryzykiem ........................................163
Rys. 21. Metodyka oceny ryzyka wystpienia zdarze niekorzystnych ..................168
Rys. 22. Zasada ALARP .............................................................................................178
Rys. 23. Schemat dziaalnoci w punkcie decyzyjnym .........................................181
Rys. 24. Schemat procesu oceny ryzyka ..................................................................182
Rys. 25. Strefy matrycy ryzyka .................................................................................185
Rys. 26. Narodowa matryca ryzyka zagroenia naturalne ...................................191
Rys. 27. Narodowa matryca ryzyka zagroenia w transporcie .............................192
Rys. 28. Narodowa matryca ryzyka zagroenia technologiczne ...........................192
Rys. 29. Narodowa matryca ryzyka zagroenia cywilne .......................................193
Rys. 30. Narodowa matryca ryzyka wszystkie zagroenia ....................................194
Rys. 31. Matryca ryzyka wykorzystywana przez niemieckie Federalne Biuro Ochrony
Ludnoci...................................................................................................................197
Rys. 32. Przykadowe zestawienie porwnawcze rnorodnych zagroe w macierzy
.................................................................................................................................204
Rys. 33. Analiza ryzyka jako centralny element zarzdzania ryzykiem (w oparciu
o ISO 31000) ............................................................................................................205
Rys. 34. Proces zarzdzania ryzykiem......................................................................210
Rys. 35. Graficzny opis obiegu informacji na temat analizy ryzyka .........................211
Rys. 36. Przykadowe matryce ryzyka .....................................................................219
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
463
SPIS RYSUNKW
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
464
SPIS RYSUNKW
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
465
SPIS TABEL
SPIS TABEL
Tabela 1. Rejestr ryzyka .............................................................................................53
Tabela 2. Rejestr ryzyka .............................................................................................54
Tabela 3. Moliwe metody do zastosowania przy ocenie ryzyka ..............................58
Tabela 4. Przykad analizy wpywu na dziaalno BIA ...........................................86
Tabela 5. Okrelenie prawdopodobiestwa wystpienia zdarzenia .........................87
Tabela 6. Ocena poziomu ryzyka ...............................................................................88
Tabela 7. Szablon do sporzdzania listy priorytetw dla kadego ryzyka .................89
Tabela 8. Przykadowa matryca prognozowania konsekwencji pozytywnych
i negatywnych ...........................................................................................................89
Tabela 9. Rejestr ryzyka (przykad) ..........................................................................174
Tabela 10. Tabela prawdopodobiestwa ................................................................175
Tabela 11. Procentowy rozkad prawdopodobiestwa nasilenia w latach przy
szansie 1% ..............................................................................................................176
Tabela 12. Matryca ryzyka.......................................................................................177
Tabela 13. Ewaluacja ryzyka wysoki poziom wiarygodnoci ................................178
Tabela 14. Ewaluacja ryzyka redni poziom wiarygodnoci .................................179
Tabela 15. Ewaluacja ryzyka niski poziom wiarygodnoci ....................................179
Tabela 16. Klasyfikacja prawdopodobiestwa ........................................................187
Tabela 17. Klasyfikacja wpywu ...............................................................................188
Tabela 18. Parametry i centralne pytania do opisu scenariusza .............................198
Tabela 19. Przykadowy model klasyfikacji prawdopodobiestwa .........................199
Tabela 20. Przykadowe parametry charakteryzujce miejsce ...............................199
Tabela 21. Przykadowe parametry charakteryzujce zdarzenie ............................200
Tabela 22. Model klasyfikacji kategorii Ludno .....................................................203
Tabela 23. Opis jakociowy z pomoc skali .............................................................217
Tabela 24. Wyniki ilociowej analizy ryzyka ............................................................217
Tabela 25. Skala prawdopodobiestwa ..................................................................228
Tabela 26. Skala konsekwencji ................................................................................228
Tabela 27. Skala niepewnoci ..................................................................................229
Tabela 28. Wskaniki dla wartoci narodowych podlegajcych ochronie ..............236
Tabela 29. Opis ryzyka (przykad) ............................................................................249
Tabela 30. Pomiar skutkw .....................................................................................250
Tabela 31. Prawdopodobiestwo wystpienia zagroenia .....................................251
Tabela 32. Identyfikacja ryzyka (zagroe) w metodykach oceny ryzyka wybranych
pastw .....................................................................................................................259
Tabela 33. Analiza ryzyka w metodykach oceny ryzyka wybranych pastw...........260
Tabela 34. Porwnanie poszczeglnych metodyk oceny ryzyka z uwzgldnieniem
etapu oceny ryzyka..................................................................................................262
Tabela 35. Skala prawdopodobiestwa na potrzeby Raportu () ..........................292
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
466
SPIS TABEL
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
467
SPIS TABEL
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
468
dr Grzegorz Abgarowicz
Doktor nauk spoecznych w zakresie nauk o bezpieczestwie.
Adiunkt Zakadu Polityki Bezpieczestwa w Instytucie Politologii Uniwersytetu Kardynaa Stefana Wyszyskiego w Warszawie, pracownik Rzdowego Centrum Bezpieczestwa. Zajmuje si problematyk bezpieczestwa powszechnego, zarzdzania kryzysowego, ochrony ludnoci oraz Kaukazu. Autor licznych publikacji naukowych, promotor i recenzent prac naukowych, uczestnik projektw badawczych m.in. z zakresu ochrony ludnoci (Anvil Analysis of civil
security systems in Europe), metodyki oceny ryzyka na potrzeby systemu
zarzdzania kryzysowego RP, zintegrowanych systemw budowy planw
zarzdzania kryzysowego opartych na nowoczesnych technologiach informatycznych. Czonek Krakowskiego Oddziau Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego, armenolog.
mgr Inga Abgarowicz
Absolwentka Wydziau Prawa i Administracji Wyszej Szkoy
Menederskiej w Warszawie oraz Wydziau Bezpieczestwo
Narodowe Akademii Obrony Narodowej. Kierownik Dziau
Ochrony Ludnoci w Centrum Naukowo-Badawczym Ochrony
Przeciwpoarowej Pastwowym Instytucie Badawczym. Jako
kierownik zespou ze strony konsorcjanta prowadzi projekt pt. Metodyka
oceny ryzyka na potrzeby systemu zarzdzania kryzysowego RP. Jest zastpc kierownika w projekcie Emergency Management in Social Media
Generation po stronie CNBOP-PIB. Autorka wystpie i publikacji z zakresu
ochrony ludnoci, zarzdzania kryzysowego i zarzdzania ryzykiem. Uczestniczy w projektach naukowych finansowanych przez instytucje krajowe oraz
europejskie.
mgr in. Anna Banulska
Absolwentka studiw I stopnia na Wydziale Inynierii Bezpieczestwa Cywilnego Szkoy Gwnej Suby Poarniczej
w Warszawie oraz studiw II stopnia na Wydziale BezpieczePublikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne Nr DOBR/0016/R/ID2/003
469
stwa Narodowego w Akademii Obrony Narodowej. Specjalista do spraw certyfikacji i dopuszcze w Jednostce Certyfikujcej CNBOP-PIB. Wykonawca
projektw badawczo-rozwojowych realizowanych przez CNBOP-PIB we
wsppracy z innymi instytucjami.
dr Jan Gobiewski
Absolwent Akademii Sztabu Generalnego. Od 1987 r. przez
11 lat pracowa w instytucjach centralnych (Komisja Planowania przy Radzie Ministrw, Centralny Urzd Planowania,
Biuro Bezpieczestwa Narodowego i Urzd Szefa Obrony
Cywilnej Kraju), gdzie zajmowa si sprawami ochrony ludnoci. W latach 90. ukoczy kursy w ramach programu Partnerstwa dla Pokoju,
organizowane w Polsce, orodku NATO w Oberammergau, w Kanadzie i innych orodkach. Od listopada 1998 r. na emeryturze zajmuje si zarzdzaniem kryzysowym, cywilnym planowaniem kryzysowym i bezpieczestwem.
Prowadzi zajcie ze studentami kilku uczelni. Autor ponad 150 artykuw
z zakresu zarzdzania kryzysowego, systemu obronnego, cywilnego planowania zarzdzania kryzysowego, gotowoci cywilnej i dziedzin pokrewnych.
Doktorat uzyska w 2010 r. w Akademii Marynarki Wojennej w Gdyni. Temat
rozprawy: Model zarzdzania kryzysowego wobec wspczesnych zagroe
bezpieczestwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej". Autor kilku publikacji zwartych, m.in.: Podrcznika menedera programw kryzysowych, Vademecum zarzdzania kryzysowego oraz Zarzdzania kryzysowego w wietle wymogw bezpieczestwa.
dr in. Piotr Guzewski
Absolwent Szkoy Gwnej Suby Poarniczej w Warszawie
(1988) i Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu (2003).
Gwny specjalista w Centrum Naukowo-Badawczym Ochrony
Przeciwpoarowej Pastwowym Instytucie Badawczym
w Jzefowie. Od ponad 20 lat ekspert ds. bada przyczyn poarw. Pomysodawca i organizator cyklu midzynarodowych konferencji Research into
the causes of fire oraz warsztatw z dochodze popoarowych. Autor programw szkoleniowych oraz licznych opracowa z obszaru dochodze popoPublikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
470
arowych i metodyki ustalania przyczyn poarw. Ukoczy kursy specjalistyczne: Fire Science and Fire Investigation (Uniwersytet w Edynburgu,
Edynburg 2005), Fire Investigator Course (Fire Service College, Centrex
NTC, Moreton-in-Marsh 2006), The Principles of Electrical Fires Short
Course (Interscience Communication Ltd, San Francisco 2009). Wspzaoyciel i prezes Polskiego Towarzystwa Ekspertw Dochodze Popoarowych.
W 2014 r. obroni na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warmisko-Mazurskiego rozpraw doktorsk pt. Prawnokryminalistyczne aspekty
ustalania przyczyn poarw.
Maria Kdzierska
Wieloletni pracownik CNBOP-PIB, obecnie peni funkcj gwnego specjalisty ds. promocji i wsppracy. Wsporganizatorka licznych sympozjw i konferencji o zasigu oglnokrajowym
i midzynarodowym. Autorka wielu publikacji z zakresu bezpieczestwa oraz dziaalnoci CNBOP-PIB w prasie branowej, krajowej i zagranicznej oraz kwartalniku Bezpieczestwo i Technika Poarnicza. Wsptwrca projektw badawczo-rozwojowych realizowanych przez instytut we
wsppracy z innymi instytucjami. Wspautorka zaoe merytorycznych do
programu komputerowego wspomagajcego tworzenie planw zarzdzania
kryzysowego Eliksir.
m. bryg. mgr in. Daniel Maozi
Absolwent Szkoy Gwnej Suby Poarniczej w Warszawie
(1999). Obecnie peni funkcj kierownika w Zespole Laboratoriw Procesw Spalania i Wybuchowoci w CNBOP-PIB. Autor
lub wspautor licznych artykuw o tematyce bezpieczestwa
poarowego, waciwoci palnych materiaw budowlanych
oraz wielu ekspertyz zwizanych z ustalaniem przyczyn poarw. W CNBOPPIB zajmuje si przede wszystkim tematyk zwizan z badaniami w zakresie
reakcji na ogie wyrobw budowlanych oraz ustalaniem przyczyn poarw.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
471
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
472
stwa, wykadowca zarzdzania kryzysowego, systemw informacji przestrzennych i projektowania systemw bezpieczestwa. Autor ksiki Bioterroryzm. Polska wobec uycia broni biologicznej (2007) oraz kilkudziesiciu
artykuw.
dr hab. in. Bogdan Kosowski
Profesor WSZOP. Oficer poarnictwa st. bryg. w stanie spoczynku. Absolwent Politechniki Krakowskiej, Szkoy Gwnej
Suby Poarniczej oraz Akademii Grniczo-Hutniczej. W 2013
r. na Wydziale Bezpieczestwa Narodowego Akademii Obrony
Narodowej obroni rozpraw habilitacyjn na temat Wspdziaanie instytucjonalne na rzecz zapewnienia bezpieczestwa ludnoci w Polsce. Wiedz
z zakresu nauk organizacji i zarzdzania integruje z naukami o bezpieczestwie. Specjalizuje si w problematyce systemu zarzdzania bezpieczestwem w podmiotach gospodarczych, w instytucjach oraz jednostkach administracji publicznej. Obecnie zatrudniony w Wyszej Szkole Zarzdzania
Ochron Pracy w Katowicach. Wiedz teoretyczn konfrontuje z wiedz
praktyczn. Jest autorem wielu opracowa na temat systemu zarzdzania,
zwaszcza zarzdzania bezpieczestwem. W 2007 r. otrzyma nagrod ministra za caoksztat dorobku oraz publikacje naukowe majce istotny wpyw
na stan wiedzy i kierunki dalszych bada.
st. bryg. mgr in. Dariusz Marczyski
Dyrektor Krajowego Centrum Koordynacji Ratownictwa
i Ochrony Ludnoci Komendy Gwnej Pastwowej Stray Poarnej w Warszawie, ktre nadzoruje operacyjnie krajowy
system ratowniczo-ganiczy oraz peni rol midzynarodowego punktu kontaktowego w sprawie pomocy ratowniczej, a ponadto wypenia zadania CZK KG PSP i CZK MSW. Absolwent Szkoy Gwnej Suby Poarniczej (1988). Autor wielu referatw i publikacji. Znawca ratownictwa
i planowania operacyjnego. Dowdca i uczestnik wielu akcji ratowniczych,
jak rwnie szef lub zastpca szefa sztabu KG PSP. Czonek OSP.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
475
Grafiki: Freepik.com
Publikacje wydane w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania kryzysowego
w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne, nr O ROB 0016 03002, finansowanego ze rodkw
Narodowego Centrum Bada i Rozwoju
Zarzdzanie
ryzykiem
ISBN 978-83-6 1 5 2 0 - 1 8 -4
DO I: 10.1738 1 /2 0 1 5 .1
W ydawnictw o CN B O P -P I B
www.cnbop .pl
Pr ze g l d wy bra n yc h m e to d y k
Zarzdzanie ryzykiem
wojewdztwa i kraju.
P rze g l d w y b ra n ych me t od y k
Redakcja naukowa
bryg. dr in. Dariusz Wrblewski
Publikacja finansowana ze rodkw NCBR w ramach projektu nr O ROB 0016 03 002 pn. Zintegrowany
s y s t e m b u d o w y p l a n w z a r z d z a n i a k r y z y s o w e g o w o p a r c i u o n o w o c z e s n e t e c h n o l o g i e i n f o r m a t yc z n e