You are on page 1of 480

Zarzdzanie

ryzykiem

Publikacj rekomenduj osobom, ktre ze wzgldu na penione funkcje


zajmuj si bezpieczestwem lub dziaaj na jego rzecz. Wielu liderw
i menaderw znajdzie w tym opracowaniu zarwno praktyczne wskazwki do poszukiwa, jak i rozwizania, ktre mog zosta wykorzystane
w celu usprawnienia mechanizmu bezpieczestwa lub instytucji dziaajcej na rzecz dobra publicznego w ramach dziaa dla bezpieczestwa: ludnoci, rodowiska lub mienia, bezpieczestwa gminy, powiatu,

ISBN 978-83-6 1 5 2 0 - 1 8 -4
DO I: 10.1738 1 /2 0 1 5 .1
W ydawnictw o CN B O P -P I B
www.cnbop .pl

Pr ze g l d wy bra n yc h m e to d y k

Z recenzji st. bryg. mgr. in. Dariusza Marczyskiego


Dyrektora Krajowego Centrum Koordynacji
Ratownictwa i Ochrony Ludnoci

Zarzdzanie ryzykiem

wojewdztwa i kraju.

P rze g l d w y b ra n ych me t od y k
Redakcja naukowa
bryg. dr in. Dariusz Wrblewski

Publikacja finansowana ze rodkw NCBR w ramach projektu nr O ROB 0016 03 002 pn. Zintegrowany
s y s t e m b u d o w y p l a n w z a r z d z a n i a k r y z y s o w e g o w o p a r c i u o n o w o c z e s n e t e c h n o l o g i e i n f o r m a t yc z n e

Wyd aw n ictw o CNB OP- PI B

DOI: 10.17381/2015.1

ISBN 978-83-61520-18-4

ZARZDZANIE RYZYKIEM PRZEGLD


WYBRANYCH METODYK

Praca pod redakcj


bryg. dr. in. Dariusza Wrblewskiego

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu


Zintegrowany system budowy planw zarzdzania kryzysowego
w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne
nr DOBR/0016/R/ID2/2012/03
Jzefw 2015

DOI: 10.17381/2015.1

ISBN 978-83-61520-18-4

RISK MANAGEMENT A REVIEW OF THE


SELECTED METHODOLOGIES

The work edited by


Dariusz Wrblewski, Brig. PhD

The publication financed by NCBiR under the project


Integrated system of creating emergency management plans
based on modern information technologies
No. DOBR/0016/R/ID2/2012/03
Jzefw, 2015

Praca zbiorowa pod redakcj


bryg. dr. in. Dariusza Wrblewskiego
Zesp autorski w skadzie:
Grzegorz Abgarowicz
Inga Abgarowicz
Anna Banulska
Jan Gobiewski
Piotr Guzewski
Maria Kdzierska
Daniel Maozi
Maciej Napirkowski
Bartomiej Poe
Witold Skomra
Ewa Sobr
Tomasz Sowa
Pawe Stpie
Magorzata Trzciska
Recenzenci:
st. bryg. dr in. Pawe Janik
m. bryg. dr in. Pawe Kpka
dr hab. in. Bogdan Kosowski
st. bryg. mgr in. Dariusz Marczyski
DOI: 10.17381/2015.1
ISBN 978-83-61520-18-4
Przygotowanie do druku:
Fundacja Edukacja i Technika Ratownictwa
Projekt okadki:
Julia Pinkiewicz
Copyright by Wydawnictwo Centrum Naukowo-Badawczego Ochrony
Przeciwpoarowej im. Jzefa Tuliszkowskiego Pastwowego Instytutu Badawczego
Wydawca:
Centrum Naukowo-Badawcze Ochrony Przeciwpoarowej
im. Jzefa Tuliszkowskiego
Pastwowy Instytut Badawczy
05-420 Jzefw k. Otwocka, ul. Nadwilaska 213
www.cnbop.pl
Druk i oprawa:
Fundacja Edukacja i Technika Ratownictwa
Liczba arkuszy wydawniczych: 18
Nakad: 250 egz.

A collective work edited by Dariusz Wrblewski, Brig. PhD


A team of authors composed of:
Grzegorz Abgarowicz
Inga Abgarowicz
Anna Banulska
Jan Gobiewski
Piotr Guzewski
Maria Kdzierska
Daniel Maozi
Maciej Napirkowski
Bartomiej Poe
Witold Skomra
Ewa Sobr
Tomasz Sowa
Pawe Stpie
Magorzata Trzciska
Reviewers:
Sr Brig. PhD Pawe Janik
Jr Brig. PhD Pawe Kpka
PhD Bogdan Kosowski
Sr Brig. M. Eng. Dariusz Marczyski
DOI: 10.17381/2015.1
ISBN 978-83-61520-18-4
Prepared for printing by:
Fundacja Edukacja i Technika Ratownictwa
Cover design by:
Julia Pinkiewicz
Copyright by Wydawnictwo Centrum Naukowo-Badawczego
Ochrony Przeciwpoarowej
im. Jzefa Tuliszkowskiego Pastwowego Instytutu Badawczego
Publisher:
Centrum Naukowo-Badawcze Ochrony Przeciwpoarowej
im. Jzefa Tuliszkowskiego
Pastwowy Instytut Badawczy
05-420 Jzefw k. Otwocka, ul. Nadwilaska 213
www.cnbop.pl
Printed and bound by:
Fundacja Edukacja i Technika Ratownictwa
Number of author's sheets: 18
Circulation: 250 copies

Spis treci
WYKORZYSTANE SPRAWOZDANIA Z BADA ...........................................................................16
SPIS OZNACZE .......................................................................................................................17
CZ I ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM ................................21
WPROWADZENIE .....................................................................................................................22
1. ZARZDZANIE RYZYKIEM WEDUG NORMY ISO 31000.......................................................26
1.1. Norma ISO 31000:2009 zakres i przeznaczenie .............................................................27
1.2. Zasady zarzdzania ryzykiem ............................................................................................30
1.3. Struktura ramowa zarzdzania ryzykiem .........................................................................32
1.4. Proces zarzdzania ryzykiem ............................................................................................37
1.5. Dokumentowanie zarzdzania ryzykiem ..........................................................................52
2. METODY WYKORZYSTYWANE W OCENIE RYZYKA ...............................................................55
2.1. Metoda, metodyka, metodologia.....................................................................................56
2.2. Analiza przyczyn i konsekwencji (cause and consequence analysis) ...............................62
2.3. Analiza przyczynowo skutkowa (cause and effect analysis) ..........................................64
2.4. Analiza warstw ochrony LOPA (layer protection analysis) ............................................67
2.5. Analiza drzewa decyzji (decision tree analysis) ................................................................69
2.6. Analiza drzewa bdw (fault tree analysis) .....................................................................71
2.7. Analiza drzewa zdarze (event tree analysis) ..................................................................73
2.8. Ocena niezawodnoci czowieka (human reliability analysis) ..........................................74
2.9. Analiza muchy (bow tie analysis) .....................................................................................77
2.10. Metoda konserwacji ukierunkowana na niezawodno RCM (reliability centred
maintenance) .....................................................................................................................79
2.11. Zapowied analizy SA (sneak analysis) i zapowied analizy obwodu SCA (sneak
circuit analysis) ..................................................................................................................81
2.12. Metoda SWIFT co jeli? (structured what if? technique) .........................................82
2.13. Analiza scenariuszowa (scenario analysis) .....................................................................83
2.14. Analiza wpywu na dziaalno BIA (business impact analysis) ...................................84
2.15. Matryca skutek/prawdopodobiestwo (consequence/probability matrix) ...................86
PODSUMOWANIE I WNIOSKI ..................................................................................................91
LITERATURA .............................................................................................................................99
CZ II ZARZDZANIE RYZYKIEM NA SZCZEBLU UE .......................................................... 103
WPROWADZENIE .................................................................................................................. 104
1. ZARZDZANIE RYZYKIEM POWODZIOWYM ..................................................................... 108
1.1. Wstpna ocena ryzyka powodziowego ......................................................................... 110
1.2. Mapy zagroenia powodziowego i mapy ryzyka ........................................................... 112
1.3. Plany zarzdzania ryzykiem powodziowym .................................................................. 113
2. KONTROLA ZAGROE POWANYMI AWARIAMI ZWIZANYMI Z SUBSTANCJAMI
NIEBEZPIECZNYMI Seveso III ............................................................................................. 115
3. ZARZDZANIE RYZYKIEM ZWIZANYM Z ELEKTROWNIAMI JDROWYMI TESTY
WYTRZYMAOCIOWE ......................................................................................................... 119
4. ZARZDZANIE RYZYKIEM W DZIEDZINIE ZDROWIA UE .................................................... 124
5. ZARZDZANIE RYZYKIEM NIELEGALNEJ IMIGRACJI FRONTEX ....................................... 129
6. PRZYKADOWE PROJEKTY BADAWCZE Z ZAKRESU OCENY RYZYKA ................................. 133
6.1. Kulturisk......................................................................................................................... 133
6.2. Matrix ............................................................................................................................ 135
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/2012/03
3

6.3. Catalyst .......................................................................................................................... 136


PODSUMOWANIE I WNIOSKI ............................................................................................... 138
LITERATURA .......................................................................................................................... 148
CZ III ZARZDZANIE RYZYKIEM W WYBRANYCH PASTWACH .................................... 151
WPROWADZENIE .................................................................................................................. 152
1. ZARZDZANIE RYZYKIEM W AUSTRALII ............................................................................ 156
1.1. Narodowe ramy oceny ryzyka ....................................................................................... 157
1.2. Opis procesu zarzdzania ryzykiem ............................................................................... 166
2. ZARZDZANIE RYZYKIEM W IRLANDII............................................................................... 182
2.1. Ramy zarzdzania powanymi sytuacjami kryzysowymi ............................................... 182
2.2. Narodowa ocena ryzyka Irlandii .................................................................................... 186
3. ZARZDZANIE RYZYKIEM W REPUBLICE FEDERALNEJ NIEMIEC ....................................... 195
3.1. Metoda analizy ryzyka dla ochrony ludnoci................................................................. 195
4. ZARZDZANIE RYZYKIEM W SZWECJI ............................................................................... 207
4.1. Przewodnik po analizie ryzyka i podatnoci .................................................................. 207
4.2. Szwedzka narodowa ocena ryzyka 2012 ....................................................................... 225
5. ZARZDZANIE RYZYKIEM W WIELKIEJ BRYTANII .............................................................. 237
5.1. Krajowy rejestr ryzyka ................................................................................................... 237
5.2. Standard zarzdzania ryzykiem FERMA......................................................................... 243
PODSUMOWANIE I WNIOSKI ............................................................................................... 257
LITERATURA .......................................................................................................................... 276
CZ IV ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP ............................................................................ 279
WPROWADZENIE .................................................................................................................. 280
1. ZARZDZANIE RYZYKIEM W PLANOWANIU CYWILNYM .................................................. 284
1.1. Plany zarzdzania kryzysowego ..................................................................................... 287
1.2. Raport o zagroeniach bezpieczestwa narodowego ................................................... 289
1.3. Ochrona infrastruktury krytycznej ................................................................................ 295
2. METODA WDROENIA ZARZDZANIA RYZYKIEM W PROCES PLANOWANIA
CYWILNEGO .......................................................................................................................... 298
2.1. Metoda wykorzystania norm ISO w zakresie zarzdzania ryzykiem w planowaniu
cywilnym ......................................................................................................................... 299
2.2. Szczegowy opis procesu z uwzgldnieniem istniejcych ogranicze formalnoprawnych ........................................................................................................................ 303
3. ZARZDZANIE RYZYKIEM POWODZIOWYM ..................................................................... 321
3.1. Implementacja dyrektywy do polskiego systemu prawnego ........................................ 321
3.2. Proces wdraania polityki zarzdzania ryzykiem ........................................................... 324
3.3. Plany zarzdzania ryzykiem powodziowym .................................................................. 333
4. ZARZDZANIE RYZYKIEM W KONTROLI ZARZDCZEJ ....................................................... 338
4.1. Zarzdzanie ryzykiem na szczeblu centralnym .............................................................. 340
4.2. Zarzdzanie ryzykiem w wojewdztwie, powiecie i gminie .......................................... 360
5. METODYKA DIAGNOZOWANIA SYSTEMW REAGOWANIA POMRISC ELEMENTY
ZARZDZANIA RYZYKIEM ..................................................................................................... 374
5.1. Koncepcja funkcjonowania Regionalnego Zintegrowanego Systemu Ratownictwa
Wojewdztwa Pomorskiego ........................................................................................... 375
5.2. Metody badawcze wykorzystane na potrzeby analizy oceny ryzyka PomRisc ........... 377
5.3. Identyfikacja i ocena wielkoci ryzyka ........................................................................... 384
5.4. Diagnoza systemu reagowania jako komponentu zarzdzania ryzykiem ..................... 398
6. DOCHODZENIE W SPRAWACH O POARY JAKO ELEMENT ZARZDZANIA RYZYKIEM
POAROWYM W POLSCE...................................................................................................... 413
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/2012/03
4

6.1. Spoeczno-ekonomiczne koszty poarw jako bodziec rozwoju zarzdzania ryzykiem


poarowym ..................................................................................................................... 416
6.2. Zarzdzanie ryzykiem poarowym w aspekcie teoretycznym i praktycznym................ 423
PODSUMOWANIE I WNIOSKI ............................................................................................... 429
LITERATURA .......................................................................................................................... 453
INDEKS POJ ....................................................................................................................... 459
SPIS RYSUNKW ................................................................................................................... 463
SPIS TABEL ............................................................................................................................ 466
NOTKI BIOGRAFICZNE AUTORW I RECENZENTW .......................................................... 469

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/2012/03
5

Table of Contents
USE OF THE STUDY REPORT ....................................................................................................16
INDEX OF SYMBOLS .................................................................................................................17
PART I GENERAL ISSUES IN SCOPE OF RISK MANAGEMENT..................................................21
INTRODUCTION .......................................................................................................................24
1. RISK MANAGEMENT ACCORDING TO ISO 31000 ................................................................26
1.1. ISO 31000:2009 scope and purpose ..............................................................................27
1.2. Risk management principles ............................................................................................30
1.3. Framework for managing risk ..........................................................................................32
1.4. Risk management process ................................................................................................37
1.5. Evidencing of risk management .......................................................................................52
2. METHODS USED IN RISK ASSESSMENT ................................................................................55
2.1. Technique, methodology .................................................................................................56
2.2. Cause and consequence analysis .....................................................................................62
2.3. Cause and effect analysis .................................................................................................64
2.4. Layer Protection Analysis (LOPA) .....................................................................................67
2.5. Decision tree analysis .......................................................................................................69
2.6. Fault tree analysis.............................................................................................................71
2.7. Event tree analysis ...........................................................................................................73
2.8. Human reliability analysis.................................................................................................74
2.9. Bow tie analysis ................................................................................................................77
2.10. Reliability centred maintenance (RCM) .........................................................................79
2.11. Sneak analysis (SA) and Sneak circuit analysis (SCA) ......................................................81
2.12. Structured what if? technique ....................................................................................82
2.13. Scenario analysis ............................................................................................................83
2.14. Business impact analysis (BIA)........................................................................................84
2.15. Consequence/probability matrix ....................................................................................86
SUMMARY AND CONCLUSIONS ..............................................................................................95
REFERENCES ............................................................................................................................99
PART II RISK MANAGEMENT AT THE EU LEVEL ................................................................... 103
INTRODUCTION .................................................................................................................... 106
1. FLOOD RISK MANAGEMENT ............................................................................................. 108
1.1. Preliminary assessment of flood risk ............................................................................. 110
1.2. Flood hazards and flood risks maps .............................................................................. 112
1.3. Flood risk management plans ....................................................................................... 113
2. CONTROL OF HAZARDS OF SERIOUS FAILURES RELATED TO HAZARDOUS SUBSTANCES
Seveso III .............................................................................................................................. 115
3. RISK MANAGEMENT RELATED TO NUCLEAR PLANTS STRENGTH TESTS ....................... 119
4. RISK MANAGEMENT IN THE AREA OF EU HEALTH ........................................................... 124
5. RISK MANAGEMENT FOR ILLEGAL IMMIGRATION FRONTEX ........................................ 129
6. EXAMPLES OF RESEARCH PROJECTS FOR RISK ASSESSMENT ........................................... 133
6.1. Kulturisk......................................................................................................................... 133
6.2. Matrix ............................................................................................................................ 135
6.3. Catalyst .......................................................................................................................... 136
SUMMARY AND CONCLUSIONS ........................................................................................... 143
REFERENCES ......................................................................................................................... 148
PART III RISK MANAGEMENT IN SELECTED COUNTRIES ..................................................... 151
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/2012/03
6

INTRODUCTION .................................................................................................................... 154


1. RISK MANAGEMENT IN AUSTRALIA .................................................................................. 156
1.1. National Risk Assessment Framework .......................................................................... 157
1.2. Description of risk management process ...................................................................... 166
2. RISK MANAGEMENT IN IRELAND...................................................................................... 182
2.1. Management framework for serious emergency situations ......................................... 182
2.2. National Risk Assessment for Ireland ............................................................................ 186
3. RISK MANAGEMENT IN GERMAN FEDERAL REPUBLIC ..................................................... 195
3.1. Risk analyses methods for civil protection .................................................................... 195
4. RISK MANAGEMENT IN SWEDEN ..................................................................................... 207
4.1. Guide to risk and vulnerability analysis ......................................................................... 207
4.2. Swedish National Risk Assessment 2012 ....................................................................... 225
5. RISK MANAGEMENT IN THE GREAT BRITAIN ................................................................... 237
5.1. National Risk Register of Civil Emergencies .................................................................. 237
5.2. FERMA Risk Management Standard .............................................................................. 243
SUMMARY AND CONCLUSIONS ........................................................................................... 267
REFERENCES ......................................................................................................................... 276
PART IV RISK MANAGEMENT IN THE REPUBLIC OF POLAND ............................................. 279
INTRODUCTION .................................................................................................................... 282
1. RISK MANAGEMENT IN CIVIL EMERGENCY PLANNING .................................................... 284
1.1. Emergency management plans ..................................................................................... 287
1.2. Report on threats to national security .......................................................................... 289
1.3. Protection of Critical Infrastructure .............................................................................. 295
2. METHODS OF RISK MANAGEMENT IMPLEMENTATION IN CIVIL EMERGENCY PLANNING
PROCESS ............................................................................................................................... 298
2.1. Method of using ISO standards for risk assessment in civil emergency planning ......... 299
2.2. Detailed process description according to the existing formal and legal limitations ... 303
3. FLOOD RISK MANAGEMENT ............................................................................................. 321
3.1. Directive implementation into Polish legislative system .............................................. 321
3.2. Risk management policy implementation process ....................................................... 324
3.3. Flood risks management plans ...................................................................................... 333
4. RISK MANAGEMENT IN GOVERNANCE CONTROL ............................................................ 338
4.1. Risk management at central level ................................................................................. 340
4.2. Risk management in voivodeship, poviat and commune .............................................. 360
5. DIAGNOSTICS METHODOLOGY OF POMRISC RESPONSE SYSTEMS RISK MANAGEMENT
ELEMENTS ............................................................................................................................ 374
5.1. Functioning concept of the regional integrated rescue system in Pomeranian
Voivodeship .......................................................................................................................... 375
5.2. Research methods used for risk assessment analysis PomRisc.................................. 377
5.3. Identification and assessment of risk level ................................................................... 384
5.4. Diagnosis of the response system as a component of risk management ..................... 398
6. INVESTIGATION IN FIRE CASES AS PART OF FIRE RISK MANAGEMENT IN POLAND ........ 413
6.1. Social and economic costs of fire as a stimulus for development of fire risk
management ........................................................................................................................ 416
6.2. Fire risk management in the theoretical and practical aspect ...................................... 423
SUMMARY AND CONCLUSIONS ........................................................................................... 441
REFERENCES ......................................................................................................................... 453
INDEX OF TERMS .................................................................................................................. 459
LIST OF FIGURES ................................................................................................................... 463
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/2012/03
7

LIST OF TABLES ..................................................................................................................... 466


BIOGRAPHICAL NOTES OF AUTHORS AND REVIEWERS ...................................................... 469

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/2012/03
8

WPROWADZENIE

Szanowni Pastwo,
przed Pastwem pita ju publikacja pt. Zarzdzanie ryzykiem przegld
wybranych metodyk. Zawiera ona wyniki bada zespou Centrum Naukowo-Badawczego Ochrony Przeciwpoarowej im. Jzefa Tuliszkowskiego
Pastwowego Instytutu Badawczego uzyskane podczas realizacji projektu
Zintegrowany system budowy planw zarzdzania kryzysowego w oparciu
o nowoczesne technologie informatyczne. Projekt ten finansowany jest
przez Narodowe Centrum Bada i Rozwoju. Jego realizacja zostaa zaplanowana na lata 2012-2015, za wykonawc jest konsorcjum naukowoprzemysowe w skadzie:
1. Centrum Naukowo-Badawcze Ochrony Przeciwpoarowej im. Jzefa
Tuliszkowskiego Pastwowy Instytut Badawczy,
2. Akademia Obrony Narodowej Wydzia Bezpieczestwa Narodowego,
3. Szkoa Gwna Suby Poarniczej,
4. Zwizek Ochotniczych Stray Poarnych Rzeczypospolitej Polskiej,
5. Asseco Poland SA.
Zesp autorski w ramach bada dokona identyfikacji i analizy standardw i norm w zakresie zasad oraz wytycznych zarzdzania ryzykiem, metod
zarzdzania ryzykiem w procesie planowania cywilnego, metodyk oceny ryzyka i zagroe w przepisach prawa midzynarodowego i krajowego
z uwzgldnieniem prawa miejscowego oraz metodyk oceny ryzyka i zagroe
w normach i projektach norm z zakresu zarzdzania ryzykiem. Na potrzeby
opracowania tej monografii dokonano rwnie przegldu wybranych pozycji
literatury przedmiotu. Gwnym celem analizy powyszych zagadnie jest
dostarczenie specjalistom i organizacjom wdraajcym procesy zarzdzania
ryzykiem uniwersalnych modeli oraz dobrych praktyk i wskazwek do zastosowania, ze szczeglnym uwzgldnieniem wytycznych do planowania cywilnego w obszarze zarzdzania ryzykiem. Analiza opisanego materiau badawczego miaa da przegld najwaniejszych dokumentw normatywnych,
a take terminologii z zakresu zarzdzania ryzykiem przy zastosowaniu
kryterium uytecznoci dla projektu. Analizujc obcojzyczne dokumenty,
zesp autorski zdefiniowa problem waciwego zrozumienia i tumaczenia

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
9

WPROWADZENIE

poj. Zwizane to byo midzy innymi z wieloznacznoci nazewnictwa,


wynikajc ze stosowania terminw wymiennie.
Aby unikn niejednoznacznoci, ktre pojawiaj si rwnie
w przetumaczonych opracowaniach, autorzy zdecydowali si wikszo poj zaczerpn z uznanej normy ISO Guide 73:2009 Risk Management Vocabulary i dokona ujednolicenia terminologii. Jeeli norma nie wyczerpywaa danej definicji, korzystano z innych uznanych rde, np. z wiedzy sownikowej oraz literaturowej.
Sprawne porozumiewanie si, czy to w sferze naukowej, czy praktycznej,
zaley od stosowania jednolitej i zrozumiaej dla wszystkich terminologii,
zazwyczaj jest ona bowiem uwarunkowana odmiennymi dowiadczeniami
rnych pastw, organizacji, sektorw dziaalnoci i bran, a take niedoskonaym tumaczeniem i posugiwaniem si terminami wymiennie. Publikacja
ta nie zawiera sownika, a jedynie indeks poj, kierujcy czytelnika do objanie podstawowych terminw, pozwalajcy na waciwy odbir poruszanych zagadnie.
Niniejsze opracowanie skada si z czterech zasadniczych czci:
Cz I. Zagadnienia oglne z zakresu zarzdzania ryzykiem,
Cz II. Zarzdzanie ryzykiem na szczeblu UE,
Cz III. Zarzdzanie ryzykiem w wybranych pastwach,
Cz IV. Zarzdzanie ryzykiem w RP.
W czci pierwszej, w rozdziale Zarzdzanie ryzykiem wedug normy ISO
31000, przedstawione zostay potrzeby i korzyci zwizane z systemowym
podejciem do problemu zarzdzania ryzykiem na podstawie bada normy
ISO 31000:2009. Opisano w niej take wybrane metody, ktre mog zosta
wykorzystane w procesie oceny ryzyka, rwnie w ramach planowania cywilnego.
W czci II Zarzdzanie ryzykiem na szczeblu UE znalazy si wyniki analizy metodyk oceny ryzyka dla poszczeglnych rodzajw zagroe, odnoszcych si do wybranych aktywnoci Unii Europejskiej. Badaniom literaturowym poddano pi obszarw oraz trzy przykadowe projekty badawcze
z zakresu oceny ryzyka.
W ramach czci III Zarzdzanie ryzykiem w wybranych pastwach dokonano analizy metodyk oceny ryzyka stosowanych w Australii, Irlandii,
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
10

WPROWADZENIE

Niemczech, Szwecji i Wielkiej Brytanii, a take sposobw identyfikacji zagroe na szczeblu krajowym, szacowania ryzyka ich wystpienia oraz ewaluacji.
Cz IV Zarzdzanie ryzykiem w RP zawiera opis metodyk i rozwiza
wykorzystujcych elementy zarzdzania ryzykiem w procesie planowania
cywilnego, zwizanych z ryzykiem powodziowym czy poarowym, a take
wystpujcych w kontroli zarzdczej. Opisana zostaa rwnie nowatorska
metodyka diagnozowania systemw reagowania PomRisc.
Dokumenty poddane badaniom w niniejszej publikacji wskazuj, e dziki
sprawnemu, efektywnemu, strategicznemu, zrwnowaonemu projektowaniu oraz planowaniu dziaa i rodkw, a take konkretnie zdefiniowanym
celom moliwe jest zapobieganie ryzyku oraz ograniczanie jego rozmiarw.
Wszystkie osoby zainteresowane pogbieniem wiedzy w tym zakresie zachcam rwnie do signicia do czterech pozycji prezentujcych wyniki
projektu: Planowanie cywilne w systemie zarzdzania kryzysowego (ISBN
978-83-61520-19-1), Wybrane zagadnienia z zakresu planowania cywilnego
w systemie zarzdzania kryzysowego RP (ISBN 978-83-61520-23-8), Przegld wybranych dokumentw normatywnych z zakresu zarzdzania kryzysowego i zarzdzania ryzykiem wraz z leksykonem (ISBN 978-83-61520-276), Zagadnienia oglne z zakresu zarzdzania ryzykiem i zarzdzania kryzysowego analiza wybranych przepisw (ISBN 978-83-61520-31-3), a take
kolejnych publikacji przygotowywanych w ramach tego projektu.

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
11

WPROWADZENIE

yczc zajmujcej lektury, zapraszam rwnie do odwiedzania naszych


stron internetowych:
http://czytelnia.cnbop.pl,
http://www.cnbop.pl/pl/wydawnictwa/ksiazki,
http://www.cnbop.pl/pl/wydawnictwa/standardy.
Znajd tam Pastwo inne interesujce materiay rdowe z dziedziny zarzdzania kryzysowego, ratownictwa, zarzdzania ryzykiem i planowania.
Z powaaniem
bryg. dr in. Dariusz Wrblewski
kierownik projektu

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
12

INTRODUCTION

Dear Readers,
It is our pleasure to present you the fifth publication titled Risk Management A Review of the Selected Methodologies containing the selected
results of the studies led by Scientic and Research Centre for Fire Protection the National Research Institute, obtained during implementation of
the project titled Integrated system of creating emergency management
plans based on modern information technologies. The project is financed
by the National Centre for Research and Development, and its implementation has been planned for the years of 2012-2015, and the contractor is
a scientific and industrial consortium composed of:
1. Scientic and Research Centre for Fire Protection the National Research Institute;
2. National Defence University National Security Faculty;
3. The Main School of Fire Service;
4. The Association of Voluntary Fire Brigades of the Republic of Poland;
5. Asseco Poland S.A.
The team of authors has identified and analysed the following documents under the studies: standards and norms in the field of risk management principles and guidelines; risk management methods in a civil emergency planning process; risk and hazard assessment methodologies in international and national laws with consideration to the local law; risk and hazard assessment methodologies in risk management standards and draft
standards. Moreover, the selected thematic literature has been analysed for
the purpose of preparing the monograph. The principal aim of analysing the
above issues is to deliver universal models for specialists and organisations
implementing risk management processes, and also to furnish good practices and hints for use, with special regard to civil emergency planning guidelines in the field of risk management. The research material in question has
also been analysed in order to review the most essential normative documents, and also terminology in the field of risk management using project
usefulness evaluation criteria. When analysing documents in foreign languages, the authors team defined the problem of correct understanding
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
13

INTRODUCTION

and translation of terms, mainly due to the ambiguity of nomenclature resulting from the interchangeable usage of terms.
In order to avoid disambiguates occurring also in translated papers, the
authors have decided that the majority of terms would be based on the
standard ISO Guide 73:2009 Risk Management Vocabulary and that terminology would be harmonised. If the standard was not exhaustive for a given
definition, other recognised references were also used, e.g. knowledge from
vocabularies and literature.
Efficient communication in the scientific or practical field is dependent
on the usage of consistent terminology understandable for everyone, despite the fact that such terminology is conditioned by various experiences of
different countries, organisations or sectors of activity and industries, and
also by imperfect translation and the interchangeable use of terms. The
publication does not include a glossary, only an index of terms, referring the
reader to the explanation of basic terms in order to understand correctly the
issues discussed.
This publication is comprised of the four major parts:
Part I General issues in scope of risk management;
Part II Risk management at the EU level;
Part III Risk management in selected countries;
Part IV Risk management in the Republic of Poland.
The first part Risk management according to ISO 31000 presents
the needs and benefits associated with a system-based approach to risk
management based on the study of the standard ISO 31000:2009 and describes selected methods which can be potentially used in the risk assessment process, also under civil emergency planning.
Part II Risk management at the EU level presents the results of an analysis of risk assessment methodologies for particular types of hazards referring to the selected activities of the European Union. Five areas and three
examples of research projects in scope of risk assessment were subject to
literature studies.
Part III Risk management in selected countries analyses the risk assessment methodologies applied in Australia, Ireland, Germany, Sweden,
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
14

INTRODUCTION

the Great Britain and solutions related to hazard identification at the national level, to estimation of their occurrence risk, as well as evaluation.
Part IV Risk management in the Republic of Poland describes a number
of methodologies and solutions using risk management elements in a civil
emergency planning process, associated with the flood or fire risk, and also
those occurring in governance control. An innovative methodology of diagnosing the PomRisc response systems was also described.
The documents subject to the studies in this publication in scope of risk
management indicate that there is a chance to prevent and mitigate a risk
owing to the effective, efficient, strategic and sustainable programming and
planning of measures and resources, as well as precisely defined objectives.
Therefore, all the persons interested in broadening the knowledge of
the topics discussed are encouraged to familiarise themselves with the four
publications presenting the projects outcomes, i.e. Civil Emergency Planning in the Emergency Management System (ISBN 978-83-61520-19-1),
Selected aspects in scope of civil emergency planning in the emergency
management system of the Republic of Poland (ISBN 978-83-61520-23-8),
A review of selected normative documents in scope of emergency management and risk management with a lexicon (ISBN 978-83-61520-27-6)
and General aspects of risk management and emergency management
analysis of selected regulations (ISBN 978-83-61520-31-3), and also the
future publications being prepared under the implemented project.
Wishing you interesting reading, I invite you also to visit our websites:
http://czytelnia.cnbop.pl,
http://www.cnbop.pl/pl/wydawnictwa/ksiazki,
http://www.cnbop.pl/pl/wydawnictwa/standardy,
where, I hope, you will find other interesting source materials concerning
emergency management, rescue service, risk management and planning.
With kind regards
Dariusz Wrblewski, Brig. PhD
Project Manager
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
15

WYKORZYSTANE SPRAWOZDANIA Z BADA

WYKORZYSTANE SPRAWOZDANIA Z BADA


Na potrzeby niniejszej monografii wykorzystanych zostao 11 sprawozda
z bada:
1.
G. Abgarowicz
Czynniki ryzyka (risk factors).
2.
G. Abgarowicz
Normy ISO w procesie planowania cywilnego.
3.
G. Abgarowicz
Wykorzystanie metod zarzdzania ryzykiem
w procesie planowania cywilnego.
4.
I. Abgarowicz
Analiza metodyk oceny ryzyka i zagroe ujtych
J. Smoa
w przepisach krajowego prawa powszechnie
obowizujcego z elementami zarzdzania
ryzykiem i zwizanego z zarzdzaniem ryzykiem
diagnoza stanu.
5.
A. Banulska
Analiza metodyk oceny ryzyka i zagroe ujtych
T. Sowa
w normach z zakresu zarzdzania ryzykiem
diagnoza stanu.
6.
J. Gobiewski
Analiza metodyk oceny ryzyka i zagroe ujtych
w przepisach midzynarodowych z wyczeniem
UE zwizanych z zarzdzaniem ryzykiem
diagnoza stanu.
7.
M. Napirkowski
Analiza metodyk oceny ryzyka i zagroe
w przepisach krajowego prawa resortowego
zwizanego z zarzdzaniem ryzykiem diagnoza
stanu.
8.
B. Poe
Analiza metodyk oceny ryzyka i zagroe
w przepisach krajowego prawa miejscowego
zwizanego z zarzdzaniem ryzykiem diagnoza
stanu.
9.
W. Skomra
Opracowanie metod oceny ryzyka na potrzeby
planowania cywilnego.
10.
E. Sobr
Analiza metodyk oceny ryzyka i zagroe ujtych
P. Stpie
w projektach norm z zakresu zarzdzania ryzykiem
diagnoza stanu.
11.
M. Trzciska
Analiza metodyk oceny ryzyka i zagroe ujtych
w przepisach UE zwizanych z zarzdzaniem
ryzykiem diagnoza stanu.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
16

SPIS OZNACZE

SPIS OZNACZE
ALARP (ang. As Low As Reasonably Practicable) tak niskie, jak to praktycznie
moliwe
BCP (ang. Business Continuity Planning) planowanie cigoci dziaania
BSI (ang. British Standards Institution) Brytyjski Krajowy Komitet
Normalizacyjny
CEN (fr. Comit Europen de Normalisation) Europejski Komitet
Normalizacyjny
CFD (ang. Computational Fluid Dynamics) obliczeniowa mechanika pynw
CIRAM (ang. Common Integrated Risk Analysis Model) wsplny zintegrowany
model analizy ryzyka
COSO (ang. Committee of Sponsoring Organizations of the Treadway
Commission) Komitet Organizacji Sponsorujcych Komisj Treadwaya
CSA (ang. Canadian Standards Association) Kanadyjskie Stowarzyszenie
Normalizacyjne
CWFS (ang. Centre of World Fire Statistics) wiatowe Centrum Statystyki
Poarw
DG (ang. Directorate-General) Dyrekcja Generalna
DG ECHO (ang. Directorate-General for Humanitarian Aid and Civil Protection)
Dyrekcja Generalna ds. Pomocy Humanitarnej i Ochrony Ludnoci
DG SANCO (fr. Direction Gnrale de la Sant et des Consommateurs)
Dyrekcja Generalna ds. Zdrowia i Konsumentw
ECDC (ang. European Centre for Disease Prevention and Control) Europejskie
Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorb
EFSA (ang. European Food Safety Authority) Europejski Urzd ds.
Bezpieczestwa ywnoci
ENSREG (ang. European Nuclear Safety Regulators Group) Europejska Grupa
Organw Regulacyjnych ds. Bezpieczestwa Jdrowego
EUROPOL (ang. European Police Office) Europejski Urzd Policji
FERMA (ang. Federation of European Risk Management Associations)
Federacja Europejskich Stowarzysze Zarzdzania Ryzykiem
FRONTEX (od fr. Frontires extrieures) Europejska Agencja Zarzdzania
Wspprac Operacyjn na Granicach Zewntrznych
IK infrastruktura krytyczna
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
17

SPIS OZNACZE

IRM (ang. Integrated Risk Management) zintegrowane zarzdzanie ryzykiem


ISO (ang. International Organization for Standardization) Midzynarodowa
Organizacja Normalizacyjna
KE (ang. European Commission, EC) Komisja Europejska
KPZK Krajowy Plan Zarzdzania Kryzysowego
KRS Krajowy Rejestr Sdowy
KZGW Krajowy Zarzd Gospodarki Wodnej
MAiC Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji
MEN Ministerstwo Edukacji Narodowej
MON Ministerstwo Obrony Narodowej
MSB (ang. Swedish Civil Contingencies Agency) Szwedzka Agencja ds.
Cywilnych Sytuacji Kryzysowych
MSW Ministerstwo Spraw Wewntrznych
MSWiA Ministerstwo Spraw Wewntrznych i Administracji
MSZ Ministerstwo Spraw Zagranicznych
MTBiGM Ministerstwo Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej
NCBR Narodowe Centrum Bada i Rozwoju
NFPA (ang. National Fire Protection Association) Narodowe Stowarzyszenie
Ochrony Przeciwpoarowej
NGO (ang. non-governmental organization) organizacja pozarzdowa
NIP numer identyfikacji podatkowej
NPOIK Narodowy Program Ochrony Infrastruktury Krytycznej
OECD (ang. Organization for Economic Co-operation and Development)
Organizacja Wsppracy Gospodarczej i Rozwoju
ONZ (ang. United Nations, UN) Organizacja Narodw Zjednoczonych
PE (ang. European Parliament, EP) Parlament Europejski
PKB Produkt Krajowy Brutto
PKN Polski Komitet Normalizacyjny
PSA (ang. probabilistic security assessment) probabilistyczna ocena
bezpieczestwa
PZK plan zarzdzania kryzysowego
PZRP plany zarzdzania ryzykiem powodziowym
RCB Rzdowe Centrum Bezpieczestwa
RoZBN Raport o zagroeniach bezpieczestwa narodowego
RPO WP Regionalny Program Operacyjny Wojewdztwa Pomorskiego
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
18

SPIS OZNACZE

RZSR WP Regionalny Zintegrowany System Ratownictwa Wojewdztwa


Pomorskiego
SAMG (ang. Sevre Accident Management Guidelines) wytyczne dotyczce
zarzdzania powanymi awariami
SME (ang. small & medium enterprises) mae i rednie przedsibiorstwa
UE (ang. European Union, EU) Unia Europejska
WHO (ang. World Health Organisation) wiatowa Organizacja Zdrowia
WORP wstpna ocena ryzyka powodziowego
WUG Wyszy Urzd Grniczy
ZK zarzdzanie kryzysowe

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
19

CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU
ZARZDZANIA RYZYKIEM

PART I
GENERAL ISSUES IN SCOPE
OF RISK MANAGEMENT

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
21

CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM

WPROWADZENIE
W licznych opracowaniach powiconych ostatniemu kryzysowi finansowemu stawia si diagnoz, e zosta on spowodowany niedoskonaoci zarzdzania ryzykiem1. Analitycy sugeruj rwnie, e zbyt ulgowo podchodzono do obszaru tzw. ryzyka reliktowego2. Niezalenie od rde tego kryzysu, w zakresie
zarzdzania ryzykiem wdroonych zostao wiele dziaa naprawczych.
W 2009 r. wprowadzono zasady zarzdzania ryzykiem i opracowano przewodnik po nowych standardach.
Punktem wyjcia byo stwierdzenie, e niepodejmowanie ryzyka nie prowadzi do sukcesw ani nie jest drog wiodc do postpu, ale z drugiej strony
nadmierne ryzyko moe zadziaa z podobnym skutkiem. Przede wszystkim
uznano wic, e skuteczno zarzdzania ryzykiem zaley od jego waciwej
oceny. Ryzyko nie moe by ani przeszacowane, ani niedoszacowane. Nowe
normy dotyczce zarzdzania ryzykiem to rezultat prac zespou ekspertw z 28
krajw ze wszystkich kontynentw. Odbyo si wiele spotka, sucych wymianie myli i dowiadcze. Organizowane byy w rnych krajach, gromadziy
od 40 do 60 delegatw. W spotkaniach tych uczestniczya zawsze grupa staa,
czuwajca nad koordynacj i kontynuacj prac. Prace tego zespou byy wspierane przez narodowe zespoy zarzdzania ryzykiem, w Polsce np. przez POLRISK.
Wynikiem prac ekspertw w takiej formule by peen kompromis w postaci
nowej normy, zalecanej do zaadaptowania w kadych uwarunkowaniach. Norma ISO 31000:20093 jest zestawem zasad, ram i procesw do zastosowania
w kadej organizacji w zakresie zarzdzania ryzykiem i szerzej zarzdzania
kryzysowego. Nie daje gotowych rozwiza, ale komponenty zarzdzania ryzy1

Wnioski wypywajce z kryzysu finansowego z perspektywy nadzorczej, prezentacja ze spotkania szefw bankw dziaajcych w Polsce z kierownictwem UKNF (Warszawa, 25 lutego 2011)
[dok. elektr.], http://www.knf.gov.pl/Images/Wnioski_wyplywajace_z_kryzysu_tcm75-25681.pdf
[dostp 9 czerwca 2013].
2
Ryzyko reliktowe (rezydualne, szcztkowe) [ang. residual risk] pozostajce po zastosowaniu
dziaa okrelonych w postpowaniu z ryzykiem. rdo: ISO Guide 73:2009 Risk Managment
Vocabulary, definicja 3.8.1.6. Patrz szerzej: D. Wrblewski (red. nauk.), Przegld wybranych
dokumentw normatywnych z zakresu zarzdzania kryzysowego i zarzdzania ryzykiem wraz
z leksykonem, CNBOP-PIB, Jzefw 2014, s. 174.
3
Wersja polska normy: PN-ISO 31000:2012 Zarzdzanie ryzykiem. Zasady i wytyczne.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
22

CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM

kiem do zaadaptowania w systemach, suce poprawie ich skutecznoci.


Wdroenie tych komponentw nie komplikuje dziaa organizacji, ale zwiksza
szanse osignicia jej celu. Podkrela si, e warunkiem jest zastosowanie
wsplnej, zrozumiaej terminologii, przejrzystych procesw oraz dysponowanie
wystarczajcym zasobem informacji.
W rozdziale pierwszym przedstawione zostay potrzeby i korzyci zwizane
z systemowym podejciem do problemu zarzdzania ryzykiem. Za przykad
w kontekcie prowadzonych bada wskazano norm ISO 31000:2009, rekomendujc ten dokument jako podstaw do uniwersalnego i kompleksowego
zastosowania w organizacjach, ktre na co dzie stykaj si z szeroko rozumianym ryzykiem. Przedstawione zostay take przykady dokumentowania procesu zarzdzania ryzykiem. W rozdziale drugim znalaz si opis wybranych metod
oceny ryzyka, moliwych do zastosowania take w ramach planowania cywilnego.

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
23

CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM

INTRODUCTION

A diagnosis is formulated in numerous publications devoted to the last financial crisis that it had been caused by imperfect risk management4. It is also
implied that an approach to the area of a so-called residual risk5 had been
treated too leniently. The case was approached seriously and independently of
the sources of the crisis, an attempt was made to make many improvements in
scope of risk management. Principles and a guideline for new risk management
standards were introduced in 2009. A starting point was to admit that failure to
take risks does not lead to successes nor ensures any progress, but on the other hand, similar consequences may occur if an excessive risk is taken. Many
principles of such an activity were therefore formulated. First of all it was found
that the effectiveness of risk management depends on an appropriate risk assessment. Such a risk cannot be either overestimated or underrated. The new
standards of risk management are an outcome of the work of a team of experts
from 28 countries from all continents. Numerous meetings of such experts
were organised and the exchange of thoughts and experiences in many countries, collecting each time from 40 to 60 delegates. A constant group, being
a leading body for coordination and continuation of the teams works, was always taking part in such meetings. The teams works were supported by national risk management teams, for example by POLRISK in Poland.
As a result of such a framework of the experts activity, a full compromise
was reached in the form of a new standard recommended for adaptation in any
conditions. The standard, ISO 31000:20096, is a group of principles, framework
and processes for use by any organisation in scope of risk management and,
more broadly, emergency management. It does not provide ready solutions,

Conclusions drawn from the financial crisis from the management perspective, a presentation
from a meeting of the heads of the banks operating in Poland with the management of the
Polish Financial Supervision Authority UKNF (Warsaw, 25 February 2011).
5
Residual risk a risk remaining after application of actions specified in a risk management
procedures. Reference: ISO Guide 73:2009 Risk Management Vocabulary, definitions 3.8.1.6.
See more: D. Wrblewski, (scientific edit.), A review of selected normative documents in scope
of emergency management and risk management with a lexicon, CNBOP-PIB, Jzefw 2014,
p. 174.
6
The Polish version of the standard: PN-ISO 31000:2012 Risk Management. Principles and Guidelines.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
24

CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM

but components of risk management to be adopted within systems to increase


their efficiency. The implementation of such components does not complicate
an organisations activities, but increases the likelihood of achieving its objectives. It is emphasised that it can be fulfilled provided: a common, understandable terminology is used, clear processes and the right information is possessed.
The first chapter presents the needs and benefits associated with
a system-based approach to the problem of risk management. ISO 31000:2009
was indicated as an example in the context of the studies performed, thus the
document was recommended as a basis for the most universal and comprehensive use in organisations facing a broadly conceived risk on a daily basis.
The examples of documenting the risk management process were also presented. The second chapter describes selected methods which can be potentially utilised in a risk assessment process, also under civil emergency planning.

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
25

CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM

1. ZARZDZANIE RYZYKIEM WEDUG NORMY ISO 31000


Zarzdzanie ryzykiem7 stao si wyznacznikiem i integralnym elementem
kultury organizacyjnej8, co oznacza przeoenie na cele strategiczne9, taktyczne
i operacyjne10 oraz cise sprecyzowanie odpowiedzialnoci11 ludzi w ujciu
jednostkowym, funkcyjnym i terytorialnym.
Niezwykle istotn kwesti w tym obszarze jest przyjcie wsplnych standardw, co jednak wcale nie jest proste, dlatego wiele pastw do 2009 r. bazowao
na normach wypracowanych przez krajowe instytucje normalizacyjne. Obecnie
siga si po midzynarodowe normy ISO, co zapewnia ujednolicenie poj
w danym obszarze na szczeblu midzynarodowym.
Nad doskonaleniem midzynarodowych norm pracuj zespoy interdyscyplinarne zoone z inynierw, ludzi biznesu, naukowcw, czonkw wadz i rnych ekspertw, ktrzy badaj funkcjonowanie systemw. Ich praca dyskusje,
wymiana myli i pogldw skupia si na poszukiwaniu uniwersalnych rozwiza, wywodzcych si wprost ze zbioru dowiadcze, ktre zebrali na polu swojej dziaalnoci. Procedury opracowania norm przewiduj obowizkowy etap
ankietowania, tj. poddawania normy publicznej dyskusji po to, by wyelimino7

Zarzdzanie ryzykiem skoordynowane dziaania dotyczce kierowania i nadzorowania organizacj w odniesieniu do ryzyka. rdo: ISO Guide 73:2009, definicja 2.1.
8
Kultura organizacyjna normy spoeczne i systemy wartoci stymulujce pracownikw, waciwy klimat organizacyjny, sposb zarzdzania, podzielane znaczenia i symbole, schematy
poznawcze, wymogi zachowania. rdo: B. Nogalski, Kultura organizacyjna. Duch organizacji,
Oficyna Wydawnicza Orodka Postpu Organizacyjnego, Bydgoszcz 1998, s. 105. To take: system wzorw mylenia i dziaania, ktre s utrwalone w rodowisku spoecznym organizacji
i maj znaczenie dla realizacji jej formalnych celw. rdo: Cz. Sikorski, Kultura organizacyjna,
C.H. Beck, Warszawa 2002, s. 4.
9
Cel strategiczny okrelony podmiotowo i przedmiotowo przyszy, podany przez organizacj stan rzeczy, bdcy rezultatem interakcji aprobowanych przez wikszo jej czonkw co do
interesw uznawanych za majce istotne znaczenie w odniesieniu do warunkw wystpujcych
w otoczeniu, przewidywany do osignicia w duszej perspektywie czasowej. rdo: Sownik
terminw z zakresu bezpieczestwa narodowego, AON, Warszawa 2008, s. 25.
10
Cele taktyczne i operacyjne cele taktyczne dotycz czci organizacji lub przedsibiorstwa
znajdujcej si powyej jednostki, np. dziaw, wydziaw itp., cele operacyjne dotycz zawsze
pojedynczych osb. Cele taktyczne i operacyjne s uzgadniane lub ustalane w sposb wicy
na okres jednego roku i formuowane zgodnie z kryteriami jakoci. rdo: P. Maas, Wiedza
praktyczna: Zarzdzanie poprzez cele, wyd. Verlag Dashofer, Warszawa 2004, s. 4-5 [dok.
elektr.], http://www.dashofer.pl/przyklady/ED-ZPC.pdf [dostp 14 marca 2015].
11
A Risk Management Standard, IRM 2002, s. 2.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
26

CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM

wa moliwe niedoskonaoci i zdoby dla niej poparcie wrd specjalistw.


Normy midzynarodowe, ale rwnie europejskie i krajowe, mona podzieli na
normy zawierajce wymagania oglne, pewne zasady oraz normy zawierajce
wymagania szczegowe. Cech charakterystyczn tzw. norm oglnych jest ich
elastyczno, tj. moliwo przeoenia wymaga w nich zawartych na organizacje czy systemy o rnorodnej specyfice. Innymi sowy, niezalenie od rodzaju
prowadzonej dziaalnoci czy wiadczonych usug organizacje maj moliwo
zastosowania wymaga tej samej normy. Normy zawierajce wymagania szczegowe odnosz si zazwyczaj do konkretnych grup wyrobw, procesw czy
systemw. Oba rodzaje norm s stosowane w rnych pastwach, w zalenoci
od nakrelonego celu, warunkw technicznych, klimatycznych, geograficznych,
infrastruktury i potrzeb bezpieczestwa.
W rozdziale pierwszym przedstawiono potrzeby i korzyci zwizane
z systemowym podejciem do problemu zarzdzania ryzykiem. Analizie poddano norm ISO 31000:2009, oceniajc ten dokument pod ktem wykorzystania
jego wytycznych w organizacjach, podkrelajc elementy uyteczne w planowaniu cywilnym. Uzupenienie rozdziau stanowi charakterystyka dokumentowania procesw zarzdzania ryzykiem, ze szczeglnym uwzgldnieniem jego
znaczenia oraz zalet.
1.1. Norma ISO 31000:2009 zakres i przeznaczenie
Normy dotyczce zarzdzania ryzykiem daj organizacjom (take systemom
bezpieczestwa) podstawowe zasady, w ramach ktrych powinny si porusza.
Wspieraj je take w12:
1. Dziaaniach organizacyjnych polegajcych na:
1.1. zwikszeniu prawdopodobiestwa osignicia celu,
1.2. uwiadomieniu potrzeby identyfikacji ryzyka13,
1.3. stosowaniu waciwych, wymaganych regulacji prawnych i norm
midzynarodowych,
1.4. zwikszaniu zaufania i pewnoci wrd zainteresowanych podmiotw,
12

PN-ISO 31000:2012 Zarzdzanie ryzykiem. Zasady i wytyczne, s. 14-16.


Identyfikacja ryzyka proces wyszukiwania, rozpoznawania i opisywania ryzyka. rdo: ISO
Guide 73:2009, definicja 3.5.1.
13

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
27

CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM

1.5. ustanowieniu dogodnej bazy dla planowania i podejmowania


decyzji,
1.6. efektywnej alokacji i wykorzystaniu zasobw w zakresie postpowania z ryzykiem14,
1.7. zapewnieniu ustalonych norm zdrowia i bezpieczestwa oraz
ochrony rodowiska,
1.8. minimalizowaniu strat.
2. Dziaaniach doskonalcych w zakresie:
2.1. identyfikacji szans i zagroe,
2.2. sprawozdawczoci finansowej,
2.3. organizacji procesw,
2.4. procesu kontroli,
2.5. operacyjnej skutecznoci i efektywnoci systemu,
2.6. zapobiegania stratom i kierowania w miejscach zdarze (incydentw),
2.7. wykorzystania dowiadcze w organizacji,
2.8. elastycznoci organizacyjnej.
Midzynarodowa norma zarzdzania ryzykiem wprowadzia cztery zasadnicze ustalenia15:
1. zmienia definicj ryzyka16 na wpyw niepewnoci na cele,
2. wdroya jedenacie zasad zarzdzania ryzykiem,
3. podaa pi atrybutw okrelajcych ramy zarzdzania ryzykiem,
4. wczya rekomendacje w zakresie podejcia do rozwoju ram zarzdzania ryzykiem w skali caej organizacji.

14

Postpowanie z ryzykiem proces modyfikacji ryzyka m.in. poprzez unikanie ryzyka, podjcie
lub zwikszenie ryzyka, usunicie rda ryzyka, zmian nastpstw, dzielenie ryzyka, retencj
ryzyka. rdo: ISO Guide 73:2009, definicja 3.8.1.
15
AS/NZS ISO 31000:2009 Risk Management Principles and Guidelines, Australian Government, August 2010, Fact Sheet, s. 1 [dok. elektr.], http://www.finance.gov.au/sites/default/
files/COV_216905_Risk_Management_Fact_Sheet_FA3_23082010_0.pdf [dostp 11 czerwca
2013].
16
Ryzyko wpyw niepewnoci na cele. rdo: ISO Guide 73:2009, definicja 1.1. Patrz szerzej:
D. Wrblewski, (red. nauk.), Przegld wybranych dokumentw normatywnych z zakresu zarzdzania kryzysowego i zarzdzania ryzykiem wraz z leksykonem, CNBOP-PIB, Jzefw 2014,
s. 173.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
28

CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM

Wprowadzona w 2009 r. norma ISO 31000 jest przede wszystkim zbiorem


ram, procesw i zasad, ktrych naley przestrzega przy wdraaniu procesu
oceny ryzyka w kadej organizacji. Norma ta wskazuje, e kada ocena ryzyka17,
niewane, czy dotyczca bezpieczestwa informacji, ryzyka finansowego czy
innego obszaru, powinna kierowa si zaleceniami nowej normy przy zaoeniu, e gwnym celem ISO 31000 nie jest zamiana wymaga innych standardw, lecz ujednolicenie w nich procesw zarzdzania ryzykiem18. W zwizku
z tym, e ISO 31000 nie wyspecyfikowano dla wybranego sektora czy dla konkretnego przedsibiorstwa, potencjalnych uytkownikw dokumentu okrelono
terminem organizacja. Dlatego te zawarte w tej normie zalecenia mog by
wykorzystane przez przedsibiorstwa o dowolnej formie wasnoci, stowarzyszenia i grupy, a nawet osoby fizyczne19.
Zasady gwarantujce skuteczno procesu, struktur ramow, ktra zapewnia obieg informacji na jego potrzeby oraz procesy czstkowe zarzdzania ryzykiem, w tym zalenoci pomidzy wymienionymi zagadnieniami, pokazuje
rys. 1.
Wskazane na rycinie fundamentalne filary, na ktrych oparto zarzdzanie ryzykiem w normie ISO 31000, nie stanowi wyodrbnionych i niezalenych elementw. Zgodnie z logik norm powysze zalecenia naley postrzega jako
komplementarne i powizane ze sob obszary, ktrych niewypenienie skutkuje
niewystarczajcym przygotowaniem organizacji do minimalizacji ryzyka20 lub
wystpienia jego potencjalnych konsekwencji21. Wszystkie trzy filary zostay
scharakteryzowane poniej.

17

Ocena ryzyka caociowy proces identyfikacji ryzyka, analizy ryzyka oraz ewaluacji ryzyka.
rdo: ISO Guide 73:2009, definicja 3.4.1. Patrz szerzej: D. Wrblewski (red. nauk.), Przegld
wybranych dokumentw normatywnych z zakresu zarzdzania kryzysowego i zarzdzania ryzykiem wraz z leksykonem, CNBOP-PIB, Jzefw 2014, s. 161.
18
http://www.pbsg.pl/wiadomosci/analiza-ryzyka/iso-31000-pbsg.html, dostp: czerwiec 2013.
19
D. Wrblewski, B. Poe, Teoria i praktyka zarzdzania ryzykiem normy a regulacje w prawie miejscowym, w: D. Majchrzak (red.), Zarzdzanie kryzysowe w wymiarze lokalnym. Organizacja, procedury, organy i instytucje, AON, Warszawa 2014, s. 198-199.
20
Patrz: ograniczanie ryzyka, s. 157.
21
Konsekwencje rezultat zdarzenia majcy wpyw na cele. rdo: ISO Guide 73:2009, definicja 3.6.1.3.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
29

CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM

ZASADY

Upowanienie
i zaangaowanie
(4.2)

Ustalenie kontekstu

Ocena ryzyka
Projektowanie struktury
ramowej zarzdzania ryzykiem

Cige doskonalenie
struktury
ramowej

Wdraanie
zarzdzania ryzykiem

Identyfikacja
ryzyka

Analiza ryzyka

Ewaluacja
ryzyka

Monitorowanie i przegld

Tworzy warto
Jest integraln
czci procesw
w organizacji
Jest elementem
podejmowania
decyzji
Jednoznacznie
odnosi si do niepewnoci
Jest systematyczne, ustrukturyzowane oraz terminowe
Wykorzystuje
najlepsze dostpne informacje
Jest dopasowane
Bierze pod uwag
czynniki ludzkie i
kulturowe
Jest przejrzyste i
caociowe
Jest dynamiczne,
iteracyjne i reaguje na zmiany
Uatwia cige
doskonalenie organizacji

Komunikacja i konsultacje

Postpowanie
z ryzykiem
Monitorowanie
i przegld struktury
ramowej

STRUKTURA
RAMOWA

ss

PROCES

Rys. 1. Relacje midzy zasadami, struktur ramow i procesem zarzdzania ryzykiem22

1.2. Zasady zarzdzania ryzykiem


W pierwszym filarze wyodrbnionych zostao jedenacie zasad, ktrych
kompleksowe wdroenie w caej organizacji i poszczeglnych obszarach jej
dziaalnoci wpywa na efektywno zarzdzania ryzykiem. Po pierwsze zarzdzanie ryzykiem powinno tworzy oraz chroni warto, ktra przekada si na
wysz skuteczno osigania celw. Pozwala to rwnie stale doskonali pro-

22

rdo: opracowanie wasne na podstawie PN-ISO 31000:2012 Zarzdzanie ryzykiem. Zasady


i wytyczne.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
30

CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM

wadzon dziaalno na kadym kierunku23. Po drugie zarzdzanie ryzykiem


stanowi element wszystkich dziaa podejmowanych w organizacji od najwyszego kierownictwa a po najniszy szczebel wykonawczy. Std te nie moe by ono wydzielane jako proces niezaleny, niezwizany z caoci funkcjonowania organizacji. Po trzecie to take proces, ktry stanowi bardzo wany
element wspierajcy podejmowanie decyzji, poniewa ujawnia cay przekrj
dostpnych danych i informacji na potrzeby biecych oraz przyszych dziaa.
Po czwarte wan zasad jest jednoznaczne odnoszenie si w zarzdzaniu
ryzykiem do niepewnoci: jej charakteru i sposobu uwzgldnienia w podejmowaniu konkretnych dziaa, co pozwala j ogranicza24. Po pite w kontekcie
osiganych celw i uzyskiwanych wynikw, a take samej efektywnoci zarzdzania istotne jest, by zarzdzanie ryzykiem byo systematyczne, ustrukturyzowane oraz terminowe. Po szste niebagatelne znaczenie ma dostp do najlepszych, potwierdzonych informacji i ich efektywne wykorzystanie. Zlekcewaenie tego elementu na ktrymkolwiek etapie procesu zarzdzania ryzykiem
moe skutkowa podjciem niekorzystnych dla organizacji decyzji, czy to w wyniku bdnego ustalenia kontekstu25, czy niewaciwie przeprowadzonej identyfikacji bd analizy ryzyka26 i dalej wtpliwie oszacowanej niepewnoci27. Po
sidme dopasowanie zarzdzania ryzykiem wynika z jego elastycznoci. Organizacja musi by wiadoma, e przeniesienie jego koncepcji wprost z normy do
wasnych uwarunkowa moe nie zapewni osignicia zakadanego celu. Poszczeglne elementy i wytyczne naley waciwie wkomponowa w struktur
organizacji i funkcjonujce w niej procesy. Po sme norma ISO 31000 nakazuje pamita o czynniku ludzkim i kulturowym. Nieuwzgldnienie specyficznych
23

D. Wrblewski, B. Poe, Teoria i praktyka zarzdzania ryzykiem normy a regulacje w prawie miejscowym, w: D. Majchrzak (red.), Zarzdzanie kryzysowe w wymiarze lokalnym. Organizacja, procedury, organy i instytucje, AON, Warszawa 2014, s. 200-201.
24
PN-ISO 31000:2012 Zarzdzanie ryzykiem. Zasady i wytyczne, s. 27-29.
25
Ustalenie kontekstu definiowanie zewntrznych i wewntrznych parametrw, ktre powinny by uwzgldniane podczas zarzdzania ryzykiem, jak rwnie podczas okrelania zakresu
i kryteriw ryzyka dla polityki zarzdzania ryzykiem. rdo: ISO Guide 73:2009, definicja 3.3.1.
26
Analiza ryzyka proces dcy do poznania charakteru ryzyka oraz okrelenia poziomu ryzyka. rdo: ISO Guide 73:2009, definicja 3.6.1.
27
D. Wrblewski, B. Poe, Teoria i praktyka zarzdzania ryzykiem normy a regulacje w prawie miejscowym, w: D. Majchrzak (red.), Zarzdzanie kryzysowe w wymiarze lokalnym. Organizacja, procedury, organy i instytucje, AON, Warszawa 2014, s. 201.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
31

CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM

zachowa ludzkich czy lokalnych zwyczajw moe stanowi powane ograniczenie dla procesu zarzdzania ryzykiem. Po dziewite bardzo wanym elementem zarzdzania ryzykiem jest umoliwienie jego identyfikacji w dowolnym
momencie przez kadego z pracownikw wskazanego jako waciciel ryzyka28,
poniewa poszczeglni decydenci mog nie by wiadomi niektrych ryzyk wystpujcych w organizacji. Zwiksza to skuteczno podejmowanych dziaa,
a tym samym jako funkcjonowania caej organizacji29. Po dziesite zarzdzanie ryzykiem powinno by przejrzyste i caociowe. Po jedenaste w normie
podkrela si znaczenie wdraania strategii doskonalenia dojrzaoci zarzdzania ryzykiem, przy czym istotnym elementem jest zespolenie tego procesu
z pozostaymi aspektami zarzdzania organizacj.
1.3. Struktura ramowa zarzdzania ryzykiem30
Ramy zarzdzania ryzykiem okrelone zostay poprzez pi atrybutw31:
1. pen akceptacj odpowiedzialnoci za wasne ryzyko oraz doskonalenie
wszechstronnej kontroli i strategii postpowania z ryzykiem,
2. zwikszenie nacisku na doskonalenie zarzdzania ryzykiem konieczne
jest opracowanie zestawu celw i przedsiwzi, a nastpnie analizowanie i doskonalenie procesw odpowiednio do potrzeb (oznacza to
zobowizanie do prowadzenia przegldw i modyfikowania systemu,
zasobw i zdolnoci zapewniajcych permanentne doskonalenie),

28

Waciciel ryzyka osoba lub jednostka rozliczana z zarzdzania ryzykiem i uprawniona do


tego zarzdzania. rdo: ISO Guide 73:2009, definicja 3.5.1.5. Patrz szerzej: D. Wrblewski,
(red. nauk.), Przegld wybranych dokumentw normatywnych z zakresu zarzdzania kryzysowego i zarzdzania ryzykiem wraz z leksykonem, CNBOP-PIB, Jzefw 2014, s. 181-182.
29
D. Wrblewski, B. Poe, Teoria i praktyka zarzdzania ryzykiem normy a regulacje w prawie miejscowym, w: D. Majchrzak (red.), Zarzdzanie kryzysowe w wymiarze lokalnym. Organizacja, procedury, organy i instytucje, AON, Warszawa 2014, s. 201.
30
Struktura ramowa zarzdzania ryzykiem zestaw elementw zapewniajcych podstawy
i ustalenia organizacyjne w zakresie projektowania, wdraania, monitorowania, dokonywania
przegldw i cigego doskonalenia zarzdzania ryzykiem w caej organizacji. rdo: ISO Guide
73:2009 Risk Management. Vocabulary, definicja 2.1.1.
31
AS/NZS ISO 31000:2009 Risk Management Principles and Guidelines, Australian Government, August 2010, Fact Sheet, s. 2 [dok. elektr.],
http://www.finance.gov.au/sites/default/files/COV_216905_Risk_Management_Fact_Sheet_F
A3_23082010_0.pdf [dostp 11 czerwca 2013].
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
32

CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM

3. identyfikacj kadej osoby w zakresie odpowiedzialnoci za zarzdzanie


ryzykiem wszystkie powinny by odpowiednio przygotowane, dysponowa odpowiednimi zasobami, a take prowadzi i doskonali kontrol
oraz monitorowanie ryzyka i zdolnoci skutecznej komunikacji z odpowiednimi subami,
4. podejmowanie decyzji na kadym szczeblu w procesie tym musi by
uwzgldniane ryzyko, z zastosowaniem odpowiednich procesw zarzdzania ryzykiem,
5. okresowe raporty dla komrek, zespow bd referatw odpowiedzialnych za nadzr oraz kontrol zarzdzania ryzykiem powinny zawiera
opisy stosowanych procesw, by kompletne i sporzdzane terminowo.
Norma akcentuje potrzeb doskonalenia ram32, ktre pomog zintegrowa
zarzdzanie ryzykiem z zarzdzaniem organizacj. Dlatego zachca si do zapewnienia bliszych powiza ram zarzdzania ryzykiem z celami organizacji.
Ramy zarzdzania ryzykiem powinny by osadzone na strategii33 oglnej oraz
polityce34 prowadzonych dziaa i praktyce. Powinny uwzgldnia zwizki zewntrzne i wewntrzne, zakresy odpowiedzialnoci, zasoby, procesy
i prowadzone dziaania.
Struktura ramowa, ktr nakrela ISO, umoliwia skuteczne zarzdzanie ryzykiem poprzez zaangaowanie w ten proces caej organizacji oraz waciwe
zaplanowanie sposobu zarzdzania przez ni informacj. Norma nie narzuca
wasnej struktury, koncentruje si raczej na dostosowaniu struktury ramowej
do struktury organizacji modyfikuje j i dostosowuje do potrzeb procesu poprzez wskazanie jej nowej funkcji. Relacje pomidzy jej elementami ukazuje
rys. 2.

32

Tame.
Strategia oznacza logicznie skonstruowany plan lub metod osignicia celw, szczeglnie
w dugim okresie. rdo: PN-ISO 9004:2009 Zarzdzanie ukierunkowane na trway sukces organizacji. Podejcie wykorzystujce zarzdzanie jakoci, s. 17.
34
Polityka og zamierze i ukierunkowanie organizacji odnoszce si do caoksztatu lub
okrelonego aspektu dziaalnoci organizacji. Na podstawie: PN-ISO 9000:2006 System zarzdzania jakoci. Podstawy i terminologia, s. 27; Polityka zarzdzania ryzykiem deklaracja dotyczca ogu zamierze i ukierunkowania organizacji odnoszcych si do zarzdzania ryzykiem.
rdo: ISO Guide 73:2009 Risk Management. Vocabulary, definicja 2.1.2.
33

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
33

CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM

Upowanienie i zaangaowanie

Projektowanie struktury ramowej zarzdzania ryzykiem


Zrozumienie organizacji i jej kontekstu
Ustanowienie polityki zarzdzania ryzykiem
Rozliczalno
Integracja z procesami w organizacji
Zasoby
Ustalenie mechanizmw komunikacji wewntrznej i raportowania
Ustalenie mechanizmw komunikacji zewntrznej i raportowania

Cige doskonalenie
struktury ramowej

Wdraanie zarzdzania ryzykiem


Wdraanie struktury ramowej
zarzdzania ryzykiem
Wdraanie procesu zarzdzania ryzykiem

Monitorowanie i przegld struktury ramowej

Rys. 2. Relacje pomidzy elementami struktury ramowej35

Przed rozpoczciem projektowania struktury ramowej dla organizacji naley


zagwarantowa wczenie si w proces zarzdzania ryzykiem jej kierownictwa.
Jak wskazuje rys. 2, jest to etap konieczny i majcy wpyw na dziaania podejmowane w dalszym cigu procesu. Pod pojciem upowanienia i zaangaowania rozumie si mechanizm zapewniajcy silny i trway udzia kierownictwa
w procesie zarzdzania ryzykiem36. Funkcja ta powinna by realizowana przede

35

rdo: opracowanie wasne na podstawie PN-ISO 31000:2012 Zarzdzanie ryzykiem. Zasady


i wytyczne.
36
Patrz szerzej: PN-ISO 31000:2012 Zarzdzanie ryzykiem. Zasady i wytyczne, s. 31.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
34

CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM

wszystkim na poziomie strategicznego planowania polityki organizacji i zawiera si midzy innymi w procesach:
1. definiowania i zatwierdzania polityki zarzdzania ryzykiem,
2. zapewnienia spjnoci kultury organizacyjnej i polityki zarzdzania ryzykiem,
3. okrelania wskanikw wynikw zarzdzania ryzykiem, ktre s spjne
ze wskanikami rozwoju organizacji37,
4. dostosowania celw zarzdzania ryzykiem do celw i strategii organizacji,
5. zapewnienia zgodnoci zarzdzania ryzykiem z przepisami prawa i wymaganiami regulacyjnymi,
6. zagwarantowania zasobw niezbdnych do zarzdzania ryzykiem,
7. cigej weryfikacji, czy struktura ramowa zarzdzania ryzykiem pozostaje waciwa38.
Wczenie si kierownictwa organizacji w proces projektowania struktury jest
warunkiem koniecznym przystpienia do programowania struktury ramowej
ale nie jedynym. Kolejny warunek, ktry powinien zosta speniony, to opis
rodowiska organizacji (analiza kontekstu zewntrznego) oraz jej wntrza (kontekst wewntrzny) w normie okrelany jako zrozumienie organizacji i jej kontekstu39. Dokonujc analizy rodowiska zewntrznego organizacji, naley wzi
pod uwag midzy innymi otoczenie spoeczne i kulturowe, polityczne i prawne, a take czynniki determinujce jej cele. Podczas analizy uwarunkowa wewntrznych organizacji naley posikowa si wiedz z zakresu: adu organiza-

37

Jako gwne wskaniki rozwoju organizacji przyjmuje si najczciej:


wzrost ilociowy, mierzony wielkoci zatrudnienia,
udzia produktw firmy w rynku lokalnym, regionalnym czy globalnym,
wzrost obrotu kapitaem, zyskw, rentownoci,
zaawansowanie technologiczne i nowoczesno wyrobw,
zrnicowanie produkcji,
zoono struktury organizacyjnej,
zoono problemw rozwizywanych w organizacji.
rdo: A. Peszko, Podstawy zarzdzania organizacjami, Skrypty uczelniane AGH nr 1485, Wydawnictwa AGH, Krakw 1997, s. 96.
38
PN-ISO 31000:2012 Zarzdzanie ryzykiem. Zasady i wytyczne, s. 33.
39
Patrz szerzej: PN-ISO 31000:2012 Zarzdzanie ryzykiem. Zasady i wytyczne, s. 33.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
35

CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM

cyjnego40 i struktury organizacyjnej, celw i strategii ich osignicia, si i rodkw dostpnych w organizacji, systemw informacyjnych, sposobw zarzdzania informacj i podejmowania decyzji, a take norm, standardw, wytycznych
i pragmatyk dziaania organizacji41.
Elementem ustalania zasad dotyczcych struktury zarzdzania ryzykiem jest
ustanowienie polityki zarzdzania ryzykiem. Polityka ta jest swego rodzaju deklaracj, ktra powinna uzasadnia, dlaczego organizacja podejmuje si kontrolowania swojego ryzyka i zarzdzania nim oraz wskazywa zalenoci pomidzy
misj organizacji i jej celami a samym procesem. Ponadto norma wskazuje, e
naley zapewni dostpno zasobw niezbdnych do ograniczania skutkw
ryzyka, a take okreli zasady przygotowywania okresowych przegldw polityki (wcznie z propozycjami jej doskonalenia) oraz raportowania42.
Powysze zasady powinny zosta uzupenione poprzez wprowadzenie
w organizacji odpowiedzialnoci za poszczeglne ryzyka poprzez przypisanie jej
konkretnym czonkom instytucji43, uwzgldnienie przyjtych norm we wszystkich procesach i procedurach organizacji oraz ustalenie waciwych sposobw
komunikacji wewntrz organizacji i komunikowania si jej ze rodowiskiem
zewntrznym.
Aby mona byo zrealizowa zaprezentowane powyej procesy, organizacja
musi zapewni zasoby adekwatne do ich potrzeb. Przygotowujc niezbdne
rodki, powinno si zwrci uwag na personel i jego dowiadczenie, metody
i narzdzia zarzdzania ju obowizujce w organizacji oraz systemy szkolenia
i zarzdzania wiedz. Naley pamita, e zasoby powinny by zagwarantowane
dla kadego etapu procesu zarzdzania ryzykiem44.

40

ad organizacyjny system, wedug ktrego organizacja podejmuje i wdraa decyzje suce


realizacji jej celw. rdo: PN-ISO 26000:2012 Wytyczne dotyczce spoecznej odpowiedzialnoci.
41
Patrz szerzej: PN-ISO 31000:2012 Zarzdzanie ryzykiem. Zasady i wytyczne, s. 33.
42
Patrz szerzej: PN-ISO 31000:2012 Zarzdzanie ryzykiem. Zasady i wytyczne, s. 35.
43
Osoby odpowiedzialne zarwno za wdroenie i utrzymanie struktury ramowej, jak i proces
zarzdzania ryzykiem.
44
Patrz szerzej: PN-ISO 31000:2012 Zarzdzanie ryzykiem. Zasady i wytyczne, s. 37.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
36

CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM

Kolejnym krokiem po zaprojektowaniu struktury jest jej wdroenie oraz cige monitorowanie45 i przegld46. Podczas wdraania struktury ramowej ISO
zaleca midzy innymi:
1. okrelenie harmonogramu i strategii wdraania struktury ramowej,
2. respektowanie wymaga formalnych (w tym prawnych),
3. organizowanie szkole i kampanii informacyjnych,
4. stworzenie mechanizmw gwarantujcych skuteczne informowanie
otoczenia o adekwatnoci struktury ramowej.
Monitorowanie opiera si na weryfikacji wynikw zarzdzania ryzykiem poprzez odniesienie do okrelonych w tym celu wskanikw, analizie sposobu
realizacji planu zarzdzaniem ryzykiem oraz adekwatnoci struktury ramowej,
planu i polityki do wewntrznego i zewntrznego kontekstu organizacji. To wanie monitorowanie umoliwia cige doskonalenie kultury zarzdzania ryzykiem47.
1.4. Proces zarzdzania ryzykiem
Zgodnie z midzynarodowymi normami proces zarzdzania ryzykiem sprowadza si do: oceny ryzyka w tym jego identyfikacji, analizy i ewaluacji48, podejmowania decyzji, postpowania z ryzykiem, monitoringu i przegldu. Proces
ten dotyczy kadego ryzyka i musi by integraln czci dziaa organizacji
w praktyce, musi mie wykonawc, ktry potrafi zapewni waciwe metody
i narzdzia jego wdroenia. Zarzdzanie ryzykiem nie polega tylko na zestawieniu listy zagroe i podejmowanych dziaa. Wymaga powanego podejcia do
45

Monitorowanie cige sprawdzanie, nadzorowanie, krytyczne obserwowanie lub okrelanie


stanu prowadzone w celu zidentyfikowania zmian w zakresie wymaganego lub oczekiwanego
poziomu skutecznoci. rdo: ISO Guide 73:2009, definicja 3.8.2.1.
46
Przegld dziaanie podejmowane w celu okrelenia przydatnoci, adekwatnoci oraz skutecznoci przedmiotu rozwaa do osignicia ustalonych celw. rdo: ISO Guide 73:2009,
definicja 3.8.2.2.
47
Kultura zarzdzania ryzykiem normy i tradycje zachowa jednostek i grup w ramach organizacji, ktre maj wpyw na to, jak ryzyka s identyfikowane, analizowane oraz jakie dziaania s
podejmowane przez organizacj w zetkniciu z ryzykiem. rdo: opracowanie wasne na podstawie IIF Report Reform In the Financial Services Industry: Strenghthening Practices for a More
Stable System, Institute of International Finance 2009.
48
Ewaluacja ryzyka proces porwnywania wynikw analizy ryzyka z kryteriami ryzyka w celu
stwierdzenia, czy ryzyko i/lub jego wielko s akceptowalne lub tolerowane. rdo: ISO Guide
73:2009, definicja 3.7.1.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
37

CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM

oceny ryzyka, ktre jest zbiorem wielu czynnoci, midzy innymi identyfikacji,
analizy i ewaluacji ryzyka. To systemowe ujcie caego przedsiwzicia, wymagajce odpowiednio zaplanowanej strategii.
Strategie zarzdzania ryzykiem zapewniaj rwnowag celw i caego zakresu aktywnoci zabezpieczajcych ich osiganie. Rwnowaga ta jest moliwa do
osignicia tylko wtedy, jeeli:
1. waciwie sprecyzuje si cel (bd cele),
2. dysponuje si zrozumiaym i przejrzystym procesem planowania,
3. stworzy si adekwatn do wymogw struktur organizacyjn,
4. zapewni si przejrzyste rozpisanie rl (przygotowanych) czonkw organizacji.
Strategia zarzdzania ryzykiem wymaga z jednej strony uczciwoci, terminowoci, wiarygodnoci i wystarczalnoci informacji, a z drugiej: wiedzy, dowiadczenia, znajomoci otoczenia, kompetencji formalnych, zakresu odpowiedzialnoci, dokadnie sprecyzowanego miejsca w procesie decyzyjnym. Punktem wyjcia dla zarzdzania ryzykiem jest sprecyzowanie celu i to cel okrela
metodyk49 zarzdzania ryzykiem, a nie odwrotnie.
Zarzdzanie ryzykiem to proces lecy w kompetencji dyrekcji, zarzdu, menederw i personelu, desygnowanych do identyfikacji ryzyka i zajmujcych si
zestawieniem strategii dziaa organizacji, ktre mog wpyn pozytywnie lub
negatywnie na procesy funkcjonowania organizacji oraz majc na wzgldzie
osignicie celu zabezpieczenie organizacji przed ryzykiem wyszym ni akceptowalne50. Zarzdzanie ryzykiem to rwnie ograniczanie niepewnoci
i moliwo sprostania jej.

49

Referencyjne metodyki zarzdzania ryzykiem wystpuj take w standardach (COSO, FERMA,


COBIT, IIA) i przewodnikach do zarzdzania projektami (PMBOK, PRINCE II). S to jednak jedynie kompendia wiedzy, a nie jak w przypadku norm przyjty na zasadzie konsensu
i zatwierdzony przez upowanion jednostk organizacyjn dokument ustalajcy zasady, wytyczne lub charakterystyki do powszechnego i wielokrotnego stosowania, odnoszce si do
rnych rodzajw dziaalnoci lub ich wynikw i zmierzajce do uzyskania optymalnego stopnia
uporzdkowania w okrelonej dziedzinie. Patrz: D. Wrblewski (red. nauk.), Przegld wybranych dokumentw normatywnych z zakresu zarzdzania kryzysowego i zarzdzania ryzykiem
wraz z leksykonem, CNBOP-PIB, Jzefw 2014, s. 159.
50
Ryzyko akceptowalne wielko ryzyka, ktr organizacja moe zaakceptowa bez adnych
dodatkowych dziaa zaradczych bd zmian w funkcjonowaniu. Patrz: D. Wrblewski (red.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
38

CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM

Percepcja ryzyka51 w spoeczestwie informacyjnym jest szczeglna i moe


si znaczco rni w zalenoci od grupy bd nawet jednostki, ktra nierzadko ocenia dane ryzyko wycznie z wasnej perspektywy oczekiwanych celw,
specyficznych potrzeb. Z technicznego punktu widzenia liczy si to, czy ryzyko
jest: przypadkowe, rozpoznane, nowe, z powanymi konsekwencjami, nieuchronne, natychmiastowe, skumulowane, moliwe do wyeliminowania, ograniczenia lub zapobieenia. Z drugiej strony istotna jest wraliwo ekspozycji52 na
dane ryzyko, liczebno grup wystawionych na ryzyko, skala i trwao jego
skutkw oraz poziom ryzyka53 w odniesieniu do konkretnego rodowiska. Niebagatelne znaczenie maj rwnie moliwe zmiany ryzyka lub odpornoci54
ekspozycji, dostpno alternatywnych rozwiza, skala profesjonalizmu personelu (w tym: efekty naduy, zaniedba, zaniecha i ignorancji), a take odwracalno skutkw oraz moliwo i potrzeba zbalansowania ryzyka. Te cechy
determinuj metodyk zarzdzania ryzykiem.
Szacowanie ryzyka55 reliktowego artykuowane jest po to, by uwzgldni je
podczas zarzdzania ryzykiem, ustalania wartoci kryteriw ryzyka56

nauk.), Przegld wybranych dokumentw normatywnych z zakresu zarzdzania kryzysowego


i zarzdzania ryzykiem wraz z leksykonem, CNBOP-PIB, Jzefw 2014, s. 174.
51
Percepcja ryzyka (ang. risk perception) znaczenie przypisywane ryzyku przez poszczeglnych interesariuszy. Percepcja ta jest pochodn potrzeb, zagadnie i spraw poszczeglnych
interesariuszy. rdo: CAN/CSA-Q850-97 (2009) Risk Management: Guidelines for Decisionmakers.
52
Wraliwo ekspozycji saba odporno na czynniki oddziaywania zewntrznego lub wewntrznego bdce wynikiem incydentu lub katastrofy. To podatno na skutki zdarzenia niekorzystnego. Patrz: D. Wrblewski (red. nauk.), Przegld wybranych dokumentw normatywnych z zakresu zarzdzania kryzysowego i zarzdzania ryzykiem wraz z leksykonem, CNBOP-PIB,
Jzefw 2014, s. 182. Za: J. Gobiewski, Vademecum zarzdzania kryzysowego, cz III, Warszawa 2009, s. 84.
53
Poziom ryzyka warto ryzyka lub suma ryzyk. rdo: opracowanie autorskie w ramach
realizacji projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania kryzysowego w oparciu
o nowoczesne technologie informatyczne. Poziom ryzyka wielko ryzyka lub kombinacji
ryzyk, wyraona w postaci kombinacji konsekwencji oraz ich prawdopodobiestwa. rdo: ISO
Guide 73:2009 Risk Managment Vocabulary, definicja 3.6.1.8.
54
Odporno zdolno radzenia sobie z ryzykiem. rdo: J. Wolanin, Zarys teorii bezpieczestwa obywateli, Danmar, Warszawa 2005, s. 30.
55
Szacowanie ryzyka procedura oparta na analizie ryzyka, cznie z uwzgldnieniem skutkw
socjologicznych, ekonomicznych, rodowiskowych, a take wartociowania elementw istotnych przy dokonywaniu wyborw, w procesie podejmowania decyzji zwizanych ze zmniejszaPublikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
39

CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM

i zarysowania caego procesu. Bardzo wane s parametry organizacji, ktre


musz spenia kryteria ryzyka. Norma z serii ISO 31000 jest bez wtpienia dokumentem wartym zastosowania, pozwala bowiem wdroy w organizacji skuteczny proces zarzdzania ryzykiem. Oczywicie w opracowaniach krajowych,
w przypadku adaptacji do warunkw lokalnych, naley odnie wymagania
normy do specyfiki organizacji, ale gwne zaoenia pozostaj niezmienione
(rys. 3).
Proces ten obejmuje pi przedstawionych poniej gwnych zada: komunikacj i konsultacje57, ustalenie kontekstu, ocen ryzyka, postpowanie z ryzykiem
oraz monitorowanie i przegld.

niem ryzyka do akceptowanego spoecznie poziomu. Szacowanie ryzyka moe by jakociowe


lub ilociowe. Ilociowe szacowanie ryzyka polega na okreleniu wartoci iloczynu prawdopodobiestwa wystpienia zdarzenia i jego skutkw. rdo: J. Wolanin, Zarys teorii bezpieczestwa obywateli, Danmar, Warszawa 2005, s. 183.
56
Kryteria ryzyka poziomy odniesienia, wzgldem ktrych okrela si wano ryzyka. Kryteria
oparte s na celach organizacyjnych oraz na zewntrznym i wewntrznym kontekcie danej
organizacji. rdo: ISO Guide 73:2009 Risk Management Vocabulary, definicja 3.3.1.3.
57
Komunikacja i konsultacje cige i prowadzone w sposb iteracyjny procesy, ktre s przez
organizacj prowadzone w celu zapewnienia, przekazywania lub uzyskania informacji, jak rwnie w celu porozumiewania si z interesariuszami, odnoszce si do zarzdzaniem ryzykiem.
rdo: ISO Guide 73:2009 Risk Management Vocabulary, definicja 3.3.1.2.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
40

CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM

USTALENIE KONTEKSTU
- zewntrznego
- wewntrznego
- procesu zarzdzania ryzykiem
- doskonalenia kryteriw ryzyka

Co moe si sta, kiedy,


gdzie, jak i dlaczego?

OCENA

Monitoring ryzyka
Okrelenie

Okrelenie

prawdopodobiestwa

konsekwencji

Oszacowanie poziomu ryzyka

EWALUACJA RYZYKA

- porwnanie w zakresie
kryteriw
- identyfikacja i ocena opcji
- decydowanie w zakresie
reagowania
- ustalenie priorytetw

M O N I T O R I N G I P R Z E G L D

ANALIZA RYZYKA

R Y Z Y K A

K O M U N I K A C J A I K O N S U L T A C J E

IDENTYFIKACJA RYZYKA

POSTPOWANIE Z RYZYKIEM
- selekcja opcji postpowania
z ryzykiem
- opracowanie i wdroenie planw
postpowania z ryzykiem

Rys. 3. Proces zarzdzania ryzykiem58

58

rdo: K. W. Knight, The New Standard For Risk Management, materia przygotowany na
Midzynarodow Konferencj Stowarzyszenia Zarzdzania Ryzykiem POLRISK, 8 czerwca
2010 r., Warszawa.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
41

CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM

1.4.1. Komunikacja i konsultacje


Zasady komunikacji i konsultacji naley ustali przed przystpieniem do realizacji kolejnych elementw procesu. Dziaania te powinny uwzgldnia nie tylko kwesti samego ryzyka (wraz z jego przyczynami i konsekwencjami), ale take etap postpowania z nim. Jest to istotne, poniewa element ten jest podstaw waciwego komunikowania si ze wszystkimi zaangaowanymi osobami
i podmiotami zarwno w samej organizacji, jak i z jej interesariuszami59. Komunikowanie si i konsultacje nie s przy tym celem same w sobie to ich waciwe wykorzystanie pozwala na zrozumienie podejmowanych decyzji, ich przyczyn oraz oczekiwanych konsekwencji.
1.4.2. Ustalenie kontekstu
adna organizacja nie funkcjonuje w prni, dlatego wane jest zbadanie
wizi zewntrznych i wewntrznych i ich wpywu na samo ryzyko, jak i proces
zarzdzania ryzykiem. O ile wizi zewntrzne nie zawsze zale od organizacji,
to wizi wewntrzne mog, powinny i musz by podporzdkowane racjonalnemu podejciu do zarzdzania ryzykiem. Dlatego te, tak jak w przypadku projektowania struktury ramowej, rwnie w tym dziaaniu naley dy do ustalenia kontekstu60. W obu przypadkach pozwala ono na zdefiniowanie celw
organizacji wobec jej zewntrznych i wewntrznych warunkw. Ponadto jest
informacj wyjciow dla pozostaych, kolejnych procesw. W odrnieniu od
dziaa odnoszcych si do struktury ramowej, podczas tego etapu naley zdefiniowa je bardziej szczegowo, odnoszc do konkretnych sposobw postpowa. Dlatego te ustalajc kontekst procesu zarzdzania ryzykiem, naley
zwrci uwag, by odnosi si on midzy innymi do zdefiniowanych celw, odpowiedzialnoci, zakresu oraz skali podejmowanych dziaa. Niezbdne jest
rwnie uwzgldnienie przyjtej metody oceny ryzyka, sposobw szacowania
jego wynikw oraz kryteriw. Uzgadnianie kryteriw ryzyka stanowi wany
element procesu. Pozwala przede wszystkim okreli jego istotno poprzez

59

Interesariusz (ang. stakeholder) osoba, grupa osb lub organizacja wpywajca, na ktr
mog wpywa lub ktra jest przekonana, e mog na ni wpyn podejmowane decyzje
i zdarzenia. rdo: CAN/CSA-Q850-97 (2009) Risk Management: Guidelines for Decisionmakers.
60
Patrz szerzej: PN-ISO 31000:2012 Zarzdzanie ryzykiem. Zasady i wytyczne, s. 43-47.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
42

CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM

odwoanie si do wartoci organizacji oraz jej celw i misji61. Norma wskazuje,


e definiujc kryteria, naley bra pod uwag62:
1. charakter i rodzaje przyczyn i nastpstw, ktre mog wystpi, a take
sposb ich mierzenia,
2. sposb definiowania prawdopodobiestwa63 wystpienia,
3. ramy czasowe wystpienia prawdopodobiestwa i/lub nastpstw,
4. sposb ustalania poziomu ryzyka64,
5. poziom ryzyka akceptowalnego65 lub tolerowanego66.
Naley take odpowiedzie sobie na pytanie, czy organizacja bdzie rozpatrywaa kade ryzyko oddzielnie, czy te kombinacje ryzyk (przy ustaleniu, ktre
zalenoci tych kombinacji naley rozway).
Rwnie wan kwesti jest zabezpieczenie caego procesu pod wzgldem:
informacyjnym, personalnym, finansowym, logistycznym oraz technicznym.
Proces zarzdzania ryzykiem powinien by dopasowany do funkcjonujcej
struktury organizacyjnej, zrozumiay dla otoczenia i prowadzony zgodnie z przyjt metodyk i prawem. Kompetencje67 i odpowiedzialno personelu powin-

61

D. Wrblewski, B. Poe, Teoria i praktyka zarzdzania ryzykiem normy a regulacje w prawie miejscowym, w: D. Majchrzak (red.), Zarzdzanie kryzysowe w wymiarze lokalnym. Organizacja, procedury, organy i instytucje, AON, Warszawa 2014, s. 205-206.
62
Opracowanie wasne na podstawie: PN-ISO 31000:2012 Zarzdzanie ryzykiem. Zasady
i wytyczne, s. 47.
63
Prawdopodobiestwo moliwo, szansa wystpienia zdarzenia. rdo: ISO Guide 73:2009
Risk Management Vocabulary, definicja 3.6.1.1.
64
Patrz: definicja na s. 38.
65
Patrz: definicja na s. 39.
66
Akceptowany poziom ryzyka jest wartoci umown. Stanowi rezultat oceny ryzyka, ktra
obejmuje porwnanie poziomu ryzyka zidentyfikowanego w procesie analizy z przyjtymi kryteriami. Ocenia si, czy oczekiwane ryzyko mieci si w granicach akceptacji lub tolerancji, czy
te jest poza tymi granicami. Kade ryzyko, ktrego warto wykracza poza poziom akceptowany, ale znajduje si jeszcze w granicach tolerancji, powinno wzmc czujno i uruchomi dziaania majce na celu jego monitorowanie, kontrol i mechanizmy jego redukowania. Zanim jednak podejmie si jakiekolwiek dziaania, naley oceni skuteczno monitoringu, wiarygodno
informacji, poprawno analizy, moliwe straty lub korzyci wystpienia ryzyka, przewidywane
nakady jego redukcji i ekonomiczno caego przedsiwzicia. rdo: J. Gobiewski, Zarzdzanie kryzysowe w wietle wymogw bezpieczestwa, Krakw 2011, s. 120 i 121.
67
Kompetencje wykazana zdolno stosowania wiedzy i umiejtnoci. rdo: PN-EN ISO
9000:2006 Systemy zarzdzania jakoci. Podstawy i terminologia. Kompetencje zdolno do
stosowania wiedzy i umiejtnoci do osigania zamierzonych wynikw. rdo: PN-EN ISO/IEC
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
43

CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM

ny by precyzyjnie rozdzielone, kryteria ryzyka zdefiniowane i zgodne z celami


organizacji. Wszystkie te dziaania powinny by prowadzone pod ktem szeroko
pojmowanego planowania oraz by uyteczne w planowaniu.
1.4.3. Ocena ryzyka
Kolejnym istotnym dziaaniem jest ocena ryzyka. Wymaga ona wytypowania
wyczerpujcej listy zagroe68. Zgodnie z norm ISO Guide 73:2009 przez zagroenia rozumiemy rda potencjalnej szkody, natomiast ryzyko wyraane
jest w odniesieniu do moliwych konsekwencji i prawdopodobiestwa ich wystpienia. Celem oceny ryzyka jest stworzenie moliwie szerokiej listy ryzyk,
ktre bd wpyway na zdefiniowane cele bez wzgldu na to, czy ich rda
znajduj si pod kontrol organizacji, czy te nie ma ona wpywu na ich zaistnienie69. Dokonujc identyfikacji, naley pamita o efekcie kaskadowym (domina)70, ktry wpywa na pojawienie si kolejnych ryzyk71. Celem identyfikacji
ryzyka jest zestawienie kompletnej listy ryzyk, wynikajcych z moliwych zdarze, ktre w zalenoci od okolicznoci mog kreowa, zapobiega, ogranicza,
przyspiesza, opnia lub uniemoliwia osignicie celu. Identyfikacja ryzyka
jest dziaalnoci cig, poniewa niewykryte na czas ryzyko lub jego czynniki
mog nie tylko uniemoliwi osignicie celu, ale take stanowi zagroenie dla
organizacji.
Podstaw identyfikacji jest informacja, ktra musi spenia okrelone kryteria. Powinna by wiarygodna, terminowa, pena i o ile to moliwe zweryfikowana. Stawia to okrelone wymogi dla rde informacji i zajmujcych si
tym zadaniem ludzi. rda musz by wiarygodne i pewne, ludzie profesjonalnie przygotowani. Komponenty ryzyka s nastpujce:
17021:2011 Ocena zgodnoci. Wymagania dla jednostek prowadzcych audity i certyfikacj
systemw zarzadzania.
68
D. Wrblewski, B. Poe, Teoria i praktyka zarzdzania ryzykiem normy a regulacje w prawie miejscowym, w: D. Majchrzak (red.), Zarzdzanie kryzysowe w wymiarze lokalnym. Organizacja, procedury, organy i instytucje, AON, Warszawa 2014, s. 206.
69
Patrz szerzej: PN-ISO 31000:2012 Zarzdzanie ryzykiem. Zasady i wytyczne, s. 47-49.
70
Efekt domina teoria zakadajca, e jedno zdarzenie wywouje cig kolejnych wydarze.
rdo:
Wielki
sownik
jzyka
polskiego,
Instytut
Jzyka
Polskiego
PAN:
http://www.wsjp.pl/do_druku.php?id_hasla=38755&id_znaczenia=4842695, dostp: marzec
2015.
71
Element ten jest istotny, poniewa niektre ryzyka (zagroenia) mog wystpowa jedynie
jako nastpstwa innych ryzyk.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
44

CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM

1. rda ryzyka72 lub zagroenia,


2. zdarzenia lub incydenty bdce rdami ryzyka,
3. konsekwencje dla organizacji i otoczenia,
4. przyczyny obecnych zagroe lub wystpujcych zdarze,
5. skuteczno monitoringu i systemw detekcyjnych,
6. miejsce i czas wystpienia ryzyka.
Komponenty te rozpatrujemy oddzielnie w odniesieniu do kadego zdarzenia
mogcego stworzy zagroenie (huragany, mecze pikarskie, powodzie, koncerty gwiazd, powd, spoeczne inicjatywy legislacyjne i inne).
1. Moliwe metody identyfikacji: pomiary, dyskusje, symulacje, dowiadczenia, oceny ekspertw, badania laboratoryjne, systemy detekcyjne,
modelowanie, scenariusze, kwestionariusze, prognozy, analizy zagroe, struktur, rozwiza (sabych i mocnych stron, moliwoci i potrzeb).
2. Moliwe rda ryzyka: zagroenia naturalne i techniczne, niedoskonao (brak) prawa, niewaciwe nawyki, mentalno ludzi, sabo organizacji, brak wyszkolenia, niska wiadomo zagroe, brak gotowoci,
nieprzygotowany personel, brak systemu, nieprzystajce do rzeczywistoci standardy bezpieczestwa, zapnienia techniczne i technologiczne, nieprzestrzeganie norm technologicznych, bdy w dziaaniu, zaniechania i zaniedbania, ignorancja, niekompetencja, korupcja (systemowa).
3. Moliwe obszary ryzyka73: pastwo, dzia administracji rzdowej, rodowisko naturalne, spoeczestwo, spoecznoci, wsplnoty, dziaalno
gospodarcza, organizacja, procesy rozwojowe, otoczenie bezpieczestwa, informowanie i inne nieustalone.

72

rda ryzyka obiekty i okolicznoci stwarzajce zagroenie. rdo: opracowanie autorskie


w ramach realizacji projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania kryzysowego
w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne.
73
Obszar ryzyka obszar, w ktrym wystpuj istotne z punktu widzenia danego podmiotu
czynniki ryzyka. rdo: zacznik do zarzdzenia nr 80 wojewody mazowieckiego z dnia 9 lutego 2011 r. w sprawie ustalenia polityki zarzdzania ryzykiem w Mazowieckim Urzdzie Wojewdzkim w Warszawie.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
45

CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM

W dalszej kolejnoci waciwie zagregowane ryzyka74 naley podda analizie.


Analiza ryzyka suy jego szczegowemu zrozumieniu. Wiedza zdobyta na tym
etapie pozwala na podjcie decyzji o sposobie postpowania z ryzykiem (wybr
strategii75 i dobr metod76). Analiza powinna skoncentrowa si na ustaleniu
nastpstwa ryzyk i ich prawdopodobiestwa (wynikiem mog by dane: jakociowe, pilociowe, ilociowe lub ich kombinacja, w zalenoci od potrzeb
organizacji i wyboru metody). Powinna rwnie zosta przeprowadzona w taki
sposb, aby moga dostarczy danych wejciowych do ewaluacji ryzyka. Szeroko stosowan metod skutecznego wartociowania ryzyka jest matryca skutek/prawdopodobiestwo szerzej opisana w rozdziale 2 Metody wykorzystywane w ocenie ryzyka.
Ewaluacja ryzyka ma istotny wpyw na proces podejmowania decyzji. Wyniki
analizy ryzyka stanowi podstaw do podjcia decyzji, ktre ryzyka i w jakim
stopniu wymagaj wdroenia przez organizacj waciwego algorytmu postpowania z nimi oraz ustalenia priorytetu ich uruchamiania. Nastpnie ustalone
poziomy ryzyka powinny zosta porwnane z ich kryteriami, z uwzgldnieniem
ustanowionego na wejciu kontekstu. Ewaluacja umoliwi w tym wypadku
okrelenie, w jaki sposb postpi z danymi ryzykiem77.
Ewaluacja ryzyka, jako ostatni krok oceny ryzyka, obejmuje porwnanie poziomu ryzyka zidentyfikowanego w procesie analizy z przyjtymi kryteriami. To
porwnanie wymaga duej dokadnoci i rzetelnoci. Ocenia si, czy oczekiwane ryzyko mieci si w granicach akceptacji lub tolerancji, ewentualnie czy jest
74

Agregacja ryzyka opis zestawu ryzyk. rdo: opracowanie autorskie w ramach realizacji
projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania kryzysowego w oparciu
o nowoczesne technologie informatyczne.
75
Strategia postpowania z ryzykiem teoria i praktyka dziaania, ukierunkowana na osignicie zaoonych celw dugofalowych w ramach procesu modyfikacji ryzyka. rdo: opracowanie wasne na podstawie Sownik terminw z zakresu bezpieczestwa narodowego, Myl Wojskowa 6/2002, Bellona 2002 oraz ISO Guide 73:2009, definicja 3.8.1.
76
Metoda postpowania z ryzykiem sposb modyfikacji ryzyka, do ktrego mona zaliczy
m.in.: unikanie ryzyka, podjcie lub zwikszenie ryzyka, usunicie rda ryzyka, zmian nastpstw, dzielenie ryzyka, retencj ryzyka. rdo: opracowanie wasne na podstawie ISO Guide
73:2009, definicja 3.8.1.
77
D. Wrblewski, B. Poe, Teoria i praktyka zarzdzania ryzykiem normy a regulacje w prawie miejscowym, w: D. Majchrzak (red.), Zarzdzanie kryzysowe w wymiarze lokalnym. Organizacja, procedury, organy i instytucje, AON, Warszawa 2014, s. 206.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
46

CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM

poza tymi granicami. Ryzyko akceptowane nie wymaga szczeglnej uwagi (dziaania codzienne), a ryzyko w granicach tolerancji powinno ju wzmocni czujno i uruchomi dziaania majce na celu jego monitorowanie, kontrol i mechanizmy jego redukowania. Tolerancja w sprawach ryzyka nie jest akceptacj
zaistniaego stanu rzeczy i wymaga reakcji. Zanim jednak podejmie si jakiekolwiek dziaania, ocenia si skuteczno monitoringu, wiarygodno informacji, kompetencje personelu, poprawno analizy, moliwe straty lub korzyci
wynikajce z wystpienia ryzyka, przewidywane nakady na jego redukcj
i ekonomiczno caego przedsiwzicia.
Im wyszy poziom ryzyka, tym wicej wymaga ono uwagi przygotowania
moliwych do wdroenia specjalnych programw je eliminujcych lub redukujcych, wdroenia procesu i zakresu dziaa sprowadzajcych ryzyko do poziomu tolerancji lub akceptacji, w zalenoci od koniecznoci zrwnowaenia kosztw skutkw i nakadw w zakresie przyjtych kryteriw. Kryteria powinny wynika z gotowoci organizacji, przy czym zdolno organizacji do sprostania ryzyku zaley od jej personelu i parametrw: rozmiaru, struktury, wyposaenia,
moliwoci finansowych, profesjonalnego podejcia oraz wraliwoci i odpornoci na przewidywane ryzyko.
Fundamentalnym wymogiem jest skupienie si na sprowadzeniu ryzyka do
poziomu akceptowanego. Nie zawsze bdzie to moliwe w pewnych okolicznociach mog wystpi czynniki usprawiedliwiajce tolerancj ryzyka powyej
poziomu akceptacji. Nale do nich nastpujce przypadki:
1. moliwoci organizacji przewyszaj potrzeby w zakresie sprostania ryzyku akceptowalnemu i mona okresowo pozwoli sobie na zwikszenie
ryzyka by wykorzysta okolicznoci stanowice szans dla organizacji,
2. poziom ryzyka poza granicami akceptacji jest na tyle niski, e nie wymaga specjalnego traktowania ani specjalnych programw mieszczcych
si w granicach dostpnych zasobw,
3. ryzyko jest niesprecyzowane i nie mieci si w zakresie monitoringu organizacji,
4. koszty zajcia si ryzykiem i jego redukcj, wcznie z kosztami ubezpiecze i zabezpiecze, s niewspmierne do moliwych korzyci; jedyn
opcj w dziaaniu moe by tolerancja ryzyka nieznacznie przekraczajcego granice akceptacji.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
47

CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM

Podczas oceny ryzyka kade ryzyko musi zosta sklasyfikowane i porwnane


z jego wartoci tolerowan i akceptowan. Trzeba jednak wczeniej przyj
kryteria, ktre pomog jednoznacznie zidentyfikowa ryzyko znaczce, wymagajce zdecydowanych dziaa. Jest to krok w kierunku zdefiniowania ryzyka
szczeglnej uwagi. Rejestr ryzyk78, ktry zostanie sporzdzony w wyniku oceny,
pomoe zracjonalizowa zarzdzanie ryzykiem, a w konsekwencji zarzdzanie
kryzysowe.
1.4.4. Postpowanie z ryzykiem
Punktem wyjcia w zakresie postpowania z ryzykiem s dwa jego poziomy:
pierwszy niewymagajcy innego postpowania ni monitoring, zawsze do
zaakceptowania i drugi nietolerowany, wymagajcy podjcia natychmiastowych rodkw zaradczych, majcych sprowadzi je do strefy tolerancji. Ryzyko
sytuujce si midzy tymi poziomami ocenia si w kategoriach ekonomicznych
(kosztw i korzyci), np. w zarzdzaniu ryzykiem powodziowym. Ryzyko nie jest
jednak czym staym i moe eskalowa w stron granicy nietolerancji. Takie
ryzyko wymaga wicej uwagi i musi by monitorowane. Sytuacja upowania do
zakwalifikowania ryzyka jako ryzyka sytuacji kryzysowej. Dziaania naley podejmowa natychmiast, gdy szacunek wielkoci koszt/efekt < 1. Ryzyko z tego
zakresu przyjmuje si jako rozsdnie praktyczne, ale musi by monitorowane
i trzeba poczyni przygotowania do reagowania w sytuacjach, gdy wyniknie
taka potrzeba. Przygotowania te obejmuj:
1. ustalenie skali bezwzgldnoci oczekiwanego ryzyka,
2. doskonalenie wiedzy, sposobw i ustale zwizanych z ograniczaniem
lub modyfikacj ryzyka oraz jego konsekwencji,
3. zapewnienie odpowiedniego poziomu gotowoci do sprostania sytuacji,
gdy w nastpstwie eskalacji ryzyka wystpi jakie zdarzenie niepodane,
4. przygotowanie si na poniesienie kosztw zwizanych z pokryciem
strat, jeeli zawiody dziaania majce doprowadzi do wyeliminowania

78

Rejestr ryzyk (ang. risk register) wykaz informacji o zidentyfikowanych ryzykach. rdo: ISO
Guide 73:2009 Risk Managment Vocabulary, definicja 3.8.2.4. Patrz szerzej: D. Wrblewski
(red. nauk.), Przegld wybranych dokumentw normatywnych z zakresu zarzdzania kryzysowego i zarzdzania ryzykiem wraz z leksykonem, CNBOP-PIB, Jzefw 2014, s. 172.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
48

CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM

lub ograniczenia ryzyka oraz zapobieenia zdarzeniu79, ktre moe je


spowodowa, a take zapobieenia zagroeniu bdcemu skutkiem ryzyka.

Rys. 4. Koncepcja reagowania na ryzyko80

Ocena ryzyka warunkuje sposb postpowania z ryzykiem. Sposoby te zdefiniowane w normie to81:
1. unikanie ryzyka poprzez decyzj o nierozpoczynaniu lub niekontynuowaniu dziaa powodujcych ryzyko,
79

Zdarzenie wystpienie lub zmiana okrelonego stanu rzeczy, ktry moe wystpi jeden raz
bd wielokrotnie i moe mie wiele przyczyn. rdo: opracowanie autorskie w ramach realizacji projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania kryzysowego w oparciu
o nowoczesne technologie informatyczne.
80
rdo: K. W. Knight, The New Standard for Risk Management, materia przygotowany na
Midzynarodow Konferencj Stowarzyszenia Zarzdzania Ryzykiem POLRISK, 8 czerwca
2010 r., Warszawa.
81
PN-ISO 31000:2012 Zarzdzanie ryzykiem. Zasady i wytyczne, s. 51.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
49

CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM

2.
3.
4.
5.
6.

podjcie lub zwikszenie ryzyka w celu wykorzystania szansy,


usunicie rda ryzyka,
zmiana prawdopodobiestwa (wystpienia ryzyka),
zmiana konsekwencji,
dzielenie ryzyka z inn stron lub stronami (cznie z umowami
i finansowaniem ryzyka),
7. utrzymanie ryzyka na podstawie wiadomej decyzji.
Aby dokona wyboru odpowiedniego sposobu postpowania z ryzykiem, naley
wzi pod uwag potencjalne koszty w kontekcie uzyskiwanych uytecznoci.
Nie jest to jednak warunek konieczny. Norma zaleca uwzgldnienie rwnie
tych ryzyk, ktre trudno jest uzasadni, biorc pod uwag jedynie ekonomiczno wyboru. Naley rozpatrywa rwnie tzw. ryzyka dotkliwe (o duych, negatywnych nastpstwach, ale o niskim prawdopodobiestwie)82.
Sposb postpowania z ryzykiem powinien zosta wyartykuowany
i waciwie opisany. Su do tego plany postpowania z ryzykiem. Powinny one
zawiera wikszo ze wskazanych uprzednio elementw, a wic83:
1. uzasadnienie wyboru danej opcji postpowania,
2. osoby odpowiedzialne za jego wdroenie,
3. proponowane dziaania,
4. wymagania dotyczce zasobw z uwzgldnieniem zasobw na wypadek
sytuacji kryzysowych,
5. wymagania raportowania i monitorowania,
6. ramy czasowe i harmonogram.
1.4.5. Monitorowanie i przegld
Ostanie dwa dziaania to monitorowanie i przegld. Pierwsze z nich powinno
zosta uwzgldnione ju na etapie sporzdzania planw (okresowo), cho norma zaleca take weryfikacj procesu ad hoc. Planujc, naley dy do przypisania jednoznacznie odpowiedzialnoci za to dziaanie oraz objcia nim kadego
aspektu zarzdzania ryzykiem. Monitoring rejestruje zmiany zachodzce w oto-

82

D. Wrblewski, B. Poe, Teoria i praktyka zarzdzania ryzykiem normy a regulacje w prawie miejscowym, w: D. Majchrzak (red.), Zarzdzanie kryzysowe w wymiarze lokalnym. Organizacja, procedury, organy i instytucje, AON, Warszawa 2014, s. 207.
83
PN-ISO 31000:2012 Zarzdzanie ryzykiem. Zasady i wytyczne, s. 53.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
50

CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM

czeniu, nie zapobiega zagroeniom, nie eliminuje ani nie ogranicza ryzyka, ale
zapewnia informacje i jest podstaw do prowadzenia dziaa oraz kontrolowania ryzyka. Tylko stay monitoring daje gwarancj zaufania do informacji. Zmianom podlega wszystko: otoczenie, klimat, wraliwo, organizacje, prawo, programy i procesy. Te zmiany wpywaj na cele, zasady, polityk i praktyk zarzdzania ryzykiem. Zmieniaj si wadze, rzdy, ludzie, personel i otoczenie, ale
zarzdzanie ryzykiem jest i musi by realizowane, poniewa zapewnia racjonalny rozwj spoeczestwa w bezpiecznym otoczeniu. Procesy monitorowania
i przegldu powinny by take we waciwy sposb dokumentowane. Celem
tego zabiegu jest nie tylko samo udokumentowanie procesu, ale rwnie,
a nawet przede wszystkim, stworzenie warunkw do poprawy i udoskonalenia
wybranych metod i narzdzi.
Oprcz midzynarodowej normy ISO istnieje rwnie kilka innych zalece
dotyczcych zarzdzania ryzykiem, takich jak standard opracowany w Wielkiej
Brytanii, opublikowany przez Federacj Europejskich Stowarzysze Zarzdzania
Ryzykiem (Federation of European Risk Management Associations, FERMA) czy
amerykaski Enterprise Risk Management Integrated Framework (Zarzdzanie Ryzykiem Korporacyjnym Zintegrowana Struktura Ramowa), zwany COSO
II, ktry zosta opracowany przez Committee of Sponsoring Organizations of the
Treadway Commission (COSO)84.
Wszystkie te normy i standardy, podobnie jak wskazane na wstpie tego rozdziau, opieraj si na podobnych zaoeniach. Dy si do okrelenia relacji
zdefiniowanych celw organizacji ze wszystkimi elementami zarzdzania ryzykiem, tj. ustaleniem kontekstu, ocen ryzyk, reakcj na wystpienie ryzyka
i postpowaniem z nim, dziaaniami kontrolnymi, zasad informowania i komunikacji oraz monitorowaniem, ktre odbywa si poprzez cig ocen osiganych wynikw.

84

P. Urbanek (red.), Ekonomia i zarzdzanie w teorii i praktyce, WU, d 2011, s. 45.


Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
51

CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM

1.5. Dokumentowanie zarzdzania ryzykiem85


Dokumentowanie dziaa zwizanych z zarzdzaniem ryzykiem jest jednym
z ostatnich elementw filaru odnoszcego si do procesw. Norma zaleca
przede wszystkim wykorzystywanie dostpnych narzdzi do utrwalania wiedzy
na temat zidentyfikowanych ryzyk, ale take dziaa i decyzji podjtych
w procesie zarzdzania nimi. Element ten spenia kilka istotnych funkcji, dziki
ktrym organizacja realizuje swoje cele. Tym najwaniejszym jest moliwo
uczenia si i wewntrznego doskonalenia stosowanych metod oraz procesw
w ramach zarzdzania ryzykiem. Rejestrowanie informacji przynosi take korzyci dla samego zarzdzania organizacj, wspierajc proces podejmowania decyzji dziki moliwoci wielokrotnego wykorzystania przechowywanych danych
historycznych.
Wykorzystywane w administracji publicznej wytyczne dotyczce dokumentowania ryzyk wskazuj co najmniej dwa typy stosowanych dokumentw.
Pierwszy stanowi arkusze identyfikacji bd identyfikacji i oceny ryzyka. Su
one jako podstawowy materia do analizy ryzyka.
Drugim rodzajem dokumentw s tzw. rejestry ryzyka. Zawieraj one poszerzon informacj nt. zidentyfikowanych i ocenionych ryzyk wraz z okreleniem
dziaania wobec danego ryzyka. Rejestry ryzyka wykorzystywane s najczciej
jako integralne zestawienia do raportw ryzyka86, ktre podlegaj weryfikacji
oraz analizie na etapie monitorowania i przegldu.
Przykady rejestrw ryzyka odnajdziemy m.in. w wypartej ju przez ISO
31000 normie Risk Management Guidelines Companion to AS/NZS 4360:2004.
Pierwszy dokument zawiera krtk metryczk, podajc podstawowe dane, tj.
informacje o osobie sporzdzajcej i sprawdzajcej rejestr wraz odpowiednimi
datami, jak rwnie dat ostatniego przegldu ryzyka. Pierwsza kolumna rejestru suy do numeracji zidentyfikowanych ryzyk. W nastpnej dokument okrela dziaanie lub czynno, ktrej dotyczy dane ryzyko. W trzeciej kolumnie zo85

Norma ISO 31000:2009 nie rekomenduje wzorcowych ani te przykadowych form dokumentowania zarzdzania ryzykiem, a przedstawia jedynie oglne zalecenia dotyczce jego identyfikowania. Ze wzgldu na wag tego zagadnienia zostao ono rozszerzone w niniejszym rozdziale.
86
Patrz: D. Wrblewski (red. nauk.), Przegld wybranych dokumentw normatywnych z zakresu
zarzdzania kryzysowego i zarzdzania ryzykiem wraz z leksykonem, CNBOP-PIB, Jzefw 2014,
s. 172.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
52

CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM

staje ono zdefiniowane (nazwane). W nastpnych kolumnach zawarto w piciu


krokach bardziej szczegowy opis ryzyka, poprzez odpowiednio postawione
pytania: co si moe zdarzy, gdy dane ryzyko wystpi? jak moe si ono zici?
jakie niesie ze sob konsekwencje? czy istniej obecnie jakie rodki zapobiegawcze? w jakim stopniu rodki te s wdroone i skutecznie przeciwdziaaj
powstaniu ryzyka? W dalszej kolejnoci zidentyfikowane ryzyko zostaje poddane analizie, ktrej wynikiem jest ustalenie stopnia prawdopodobiestwa jego
wystpienia i konsekwencji, co okreli poziom danego ryzyka to kolumny: 9,
10 i 11. Przedostatnia kolumna wskazuje priorytet danego ryzyka, wyznaczajcy
kolejno podjcia dziaa wzgldem ryzyka i stopie ich pilnoci. W ostatnim
kroku ujmowany jest sposb postpowania z zidentyfikowanym ryzykiem.
Tabela 1. Rejestr ryzyka87

W drugim przykadzie rwnie wprowadzono metryczk, w celu identyfikacji


dziaa wacicieli ryzyk. W rejestrze wystpuje take lista numeracji zidentyfikowanych ryzyk, jednak w kolejnej kolumnie zestawienia zobligowano wykonawc do wskazania priorytetu ryzyka. Trzecia kolumna suy dokonaniu analizy
moliwych dziaa obniajcych dane ryzyko. Wykonanie tego procesu powinno
zaowocowa wyborem ze wskazanej listy jednego, najkorzystniejszego i rekomendowanego do podjcia dziaania. Pita kolumna stanowi rezultat krtkiej
analizy kosztw i zyskw z podjcia wskazanego dziaania. W nastpnych trzech
krokach ujte zostay: osoba odpowiedzialna za przeprowadzenie dziaa, har-

87

rdo: Risk Management Guidelines Companion to AS/NZS 4360:2004.


Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
53

CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM

monogram zaplanowanych dziaa oraz zasady monitorowania ich realizacji,


w tym poziomu ryzyka.
Tabela 2. Rejestr ryzyka88

Oprcz wspomnianych sposobw dokumentowania zarzdzania ryzykiem


zarwno administracja publiczna, jak i inne podmioty oraz organizacje stosuj
rnego rodzaju kwestionariusze bd ankiety skierowane do wszystkich
uczestnikw tego procesu (przykady odnale mona w czci IV niniejszej publikacji przyp. autora). S to dodatkowe formy doskonalenia zarzdzania ryzykiem w danej jednostce. Ponadto w ramach wdraania i rozwoju systemu zarzdzania ryzykiem powstaj strategie, polityki, zasady oraz wytyczne, ktre
ewoluuj w ramach cigego procesu monitorowania i przegldu stosowanych
rozwiza.

88

rdo: Risk Management Guidelines Companion to AS/NZS 4360:2004.


Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
54

CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM

2. METODY WYKORZYSTYWANE W OCENIE RYZYKA89


W ostatnim czasie pojcie oceny ryzyka90 zyskao na popularnoci
w niemale wszystkich dziedzinach ycia, poczwszy od biznesu przez medycyn po ratownictwo. Zarzdzanie kryzysowe nie tylko korzysta z oceny ryzyka,
niejednokrotnie jest ona gwnym czynnikiem determinujcym poszczeglne
fazy zarzdzania.
Kady decydent w sytuacji majcej znamiona kryzysu dziaa w przestrzeni
niepewnoci, nadmiaru informacji lub wrcz przeciwnie ich niedoboru.
W takich sytuacjach szczeglnie wane wydaje si szacowanie ryzyka91. Warunkiem dokonania trafnej oceny ryzyka jest przemylany wybr metody odpowiedniej do sytuacji.
W literaturze opisane s liczne metody, opierajce si na dowiadczeniach,
statystyce czy wiedzy eksperckiej. W niniejszym rozdziale autorzy scharakteryzowali wybrane metody oceny ryzyka, opierajc si na normie ISO/IEC 31010
Risk Management Risk Assessment Techniques. Norma zawiera krtkie charakterystyki dla 31 metod oceny ryzyka oraz ich wzajemne porwnanie w kontekcie przydatnoci do identyfikacji ryzyka92, analizy ryzyka93 pod wzgldem
konsekwencji, prawdopodobiestwa i poziomu ryzyka oraz ewaluacji ryzyka94
(moliwo uzyskania wynikw ilociowych, a nie tylko jakociowych) 95.
Autorzy wybrali 14 metod na podstawie analizy moliwego zastosowania
w zarzdzaniu kryzysowym. Wybrane zostay metody, ktre zaimplementowane w procesy decyzyjne na kadym szczeblu administracji publicznej, wspomog najskuteczniej ocen ryzyka. Kada z wybranych metod zostaa krtko scharakteryzowana pod ktem oglnego zastosowania, cech korzystnych i niekorzystnych, jak rwnie moliwych zastosowa.

89

Patrz: definicja na s. 29.


Patrz: D. Wrblewski (red. nauk.), Przegld wybranych dokumentw normatywnych z zakresu
zarzdzania kryzysowego i zarzdzania ryzykiem wraz z leksykonem, CNBOP-PIB, Jzefw 2014,
s. 161.
91
Patrz: definicja na s. 39.
92
Patrz: definicja na s. 27.
93
Patrz: definicja na s. 31.
94
Patrz: definicja na s. 37.
95
Patrz: D. Wrblewski (red. nauk.), Przegld wybranych dokumentw, dz. cyt., s. 161.
90

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
55

CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM

2.1. Metoda, metodyka, metodologia


Wprowadzenie do tematu wymaga wyjanienia, co rozumiemy i co powinnimy rozumie pod pojciem metodyka. W jzyku polskim uywamy trzech
okrele spokrewnionych: metoda, metodyka i metodologia, by opisa sposb,
zasady lub system rozwizywania zagadnie czy problemw.
Metoda wedug T. Kotarbiskiego to sposb dziaania zoonego96, sposb uwiadomiony i systematyczny97, system postpowania, sposb wykonywania czynu zoonego, polegajcy na okrelonym doborze i ukadzie jego
dziaa skadowych, a przy tym uplanowany i nadajcy si do wielokrotnego
stosowania98. Metod postrzega si rwnie jako procedur postpowania
umoliwiajc w danych warunkach posugiwanie si posiadanymi narzdziami
w celu poznania prawdy, obiektywnej rzeczywistoci oraz przeksztacenia jej
zgodnie z przyjtym celem dziaania. Metod stanowi zatem wiadome i konsekwentne stosowanie procedur dla osignicia zamierzonego celu.
Metoda to powtarzalny sposb postpowania albo rozwizywania pewnego
zagadnienia, dochodzenie do stwierdze drog dedukcji lub przez wnioskowanie indukcyjne. To zesp teoretycznie uzasadnionych zabiegw koncepcyjnych
i instrumentalnych, obejmujcych cao postpowania badacza, zmierzajcy
do rozwizania okrelonego problemu99. Wan cech metody jest celowo
dziaania.
Metoda jest to droga, sposb badania, systematycznie stosowany sposb
postpowania prowadzcy do zaoonego wyniku. Na dany sposb postpowania skadaj si czynnoci mylowe i praktyczne, odpowiednio dobrane i realizowane w ustalonej kolejnoci. Sposb sprawdzony, powtarzajcy si cyklicznie
w okrelonych warunkach i prowadzcy do osignicia celu staje si metod.
Metoda to sposb wykonywania czynu zoonego, polegajcy na okrelonym
doborze i ukadzie dziaa skadowych, a przy tym zaplanowany i nadajcy si
do wielokrotnego stosowania100.
96

T. Kotarbiski, Traktat o dobrej robocie, Ossolineum, Wrocaw 1973, s. 85.


Tame, s. 61.
98
Tame, s. 86-87.
99
T. Pilch, T. Bauman, Zasady bada pedagogicznych: strategie ilociowe i jakociowe, wyd.
ak, Warszawa, 2001, s. 42.
100
T. Kotarbiski, Traktat o dobrej robocie, Ossolineum, Wrocaw 1973, s. 85-87.
97

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
56

CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM

Metodyka to zesp regu opisujcych sposoby (metody) postpowania


w danej sytuacji dla osignicia okrelonego celu. Przedstawiana jest rwnie
jako ustandaryzowane dla wybranego obszaru podejcie do rozwizywania
problemw. To zbir metod wykonywania okrelonej pracy, osigania okrelonego celu lub zbir zasad i sposobw dotyczcych wykonywania jakiej czynnoci i zmierzania do okrelonego celu. Metodyka poszukuje odpowiedzi na pytanie: jak to naley zrobi?
Metodologia to og zasad dotyczcych danej dziedziny wiedzy, na ktrych
opieraj si metody bada. W aspekcie pragmatycznym oznacza nauk o metodach dziaalnoci naukowej i stosowanych w nauce procedurach badawczych,
w aspekcie poznawczym to nauka o elementach i strukturze systemw naukowych. Obejmuje: strategi, proces i plan bada. Metodologi prezentuje si
rwnie jako dyscyplin nauki zwizan z badaniem metod w rnych dyscyplinach naukowych. Metodologia poszukuje odpowiedzi na pytanie: co naley
zrobi?
Reasumujc, metoda to sposb realizacji jakiego dziaania, metodyka to jego opis, a metodologia to nauka o metodach dziaania. Trudnoci wynikaj
z naleciaoci jzykowych (rusycyzmy) i aktualnych tumacze, najczciej
z jzyka angielskiego. W jzyku rosyjskim, z ktrego tumaczono wiele materiaw w przeszoci, metoda to (system), w zwizku z tym sowo metoda byo uywane rzadko; preferowano sowo system (edukacyjny, szkolenia, kar
i wynagradzania, podatkowy, wychowania itd.). W jzyku rosyjskim sowo
(metoda) zarezerwowane jest dla bada naukowych. W jzyku angielskim najczciej mamy do czynienia ze sowem methodology np. Risk Assessment Methodology, gdzie methodology metodyka oznacza zestaw metod lub
zasad dla wykonania czego. Z powyszych rozwaa mona zatem wycign
zasadniczy wniosek, e wystpujce i opisane w niniejszym rozdziale narzdzia
do oceny ryzyka s metodami, czyli powtarzalnym sposobem dziaania, sucym osigniciu okrelonego celu i moliwym do wielokrotnego zastosowania.
Obszar bada literaturowych obj poszerzon analiz midzynarodowej
normy ISO/IEC 31010 Risk Management Risk Assessment Techniques. Doku-

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
57

CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM

ment ten wskazuje, ktrymi narzdziami w ktrych etapach oceny ryzyka naley si posugiwa. Metody te wskazuje ponisza tabela:
Tabela 3. Moliwe metody do zastosowania przy ocenie ryzyka101
Metody oceny
ryzyka
Burza mzgw
(ang. brainstorming)
Wywiady ustrukturalizowane lub
ustrukturalizowane
czciowo (ang.
structured or semistructured interviews)
Metoda delficka
(ang. Delphi method)
Lista kontrolna
(ang. checklist)
Podstawowa analiza zagroe (ang.
preliminary hazard
analysis)
Analiza zagroe i
zdolnoci operacyjnych (ang. hazard
and operability
study)
Analiza zagroe i
krytycznych punktw kontroli (ang.
hazard analysis and
critical control
points)
Ocena ryzyka rodowiskowego (ang.
toxicity assessment)

Identyfikacja

Proces oceny ryzyka


Analiza ryzyka
PrawdoKonsePoziom
podobiekwencje
ryzyka
stwo

Ewaluacja
ryzyka

Metody
opisane
w podrozdziale

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

101

rdo: opracowanie wasne na podstawie ISO/IEC 31010:2009 Risk Management Risk


Assessment Techniques.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
58

CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM

Metoda co, jeli?


(ang. structured
what if? technique)
Analiza scenariuszowa (ang. scenario analysis)
Analiza wpywu na
dziaalno (ang.
business impact
analysis)
Analiza przyczyn
rdowych (ang.
root cause analysis)
Analiza rodzajw i
skutkw moliwych
bdw (ang. failure
mode and effects
analysis)
Analiza drzewa
bdw (ang. fault
tree analysis)
Analiza drzewa
zdarze (ang. event
tree analysis)
Analiza przyczyn
i konsekwencji
(ang. cause and
consequence
analysis)
Analiza przyczynowo-skutkowa (ang.
cause and effect
analysis)
Analiza warstw
ochrony (ang. layer
protection analysis)
Analiza drzewa
decyzji (ang. decision tree analysis)
Ocena niezawodnoci czowieka
(ang. human reliability analysis)
Analiza muchy (ang.
bow tie analysis)
Metoda konserwa-

++

++

++

++

++

2.12

++

++

2.13

++

2.14

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

2.6

++

2.7

++

++

2.2

++

++

2.3

++

2.4

++

++

2.5

++

++

++

++

2.8

++

++

2.9

++

++

++

++

++

2.10

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
59

CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM

cji ukierunkowana
na niezawodno
(ang. reliability
centred maintenance)
Zapowied analizy
SA i zapowied
analizy obwodu
+
SCA (ang. sneak
analysis & sneak
circuit analysis)
Analiza Markova
(ang. Markov ana+
++
lysis)
Symulacja Monte
Carlo (ang. Monte
++
Carlo simulation)
Statystyki i sieci
Bayesa (ang. Bayes++
ian statistics and
Bayes nets)
Krzywe wyniku
faszywie ujemnego
+
++
++
+
++
(ang. FN curve)
Wskaniki ryzyka
+
++
++
+
++
(ang. risk index)
Matryca skutek/prawdopodobi
estwo (ang. con++
++
++
++
+
sequence/probability matrix)
Analiza
koszty/korzyci*
+
++
+
+
+
(ang. cost/benefit
analysis)
Analiza wielokryterialnej decyzji (ang.
+
++
+
+
+
multiple-criteria
decision analysis)
* Analiza koszty/korzyci definicja wraz z krtk charakterystyk na s. 156
Legenda:
++ zdecydowanie dotyczy
+ dotyczy
- nie dotyczy

2.11

2.15

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
60

CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM

W trakcie tego badania wskazano, e z katalogu narzdzi wymienionych


w normie mona wykorzysta nastpujce metody:
1. analiz przyczyn i konsekwencji,
2. analiz przyczynowo-skutkow,
3. analiz warstw ochrony,
4. analiz drzewa decyzji,
5. analiz drzewa bdw,
6. analiz drzewa zdarze,
7. ocen niezawodnoci czowieka,
8. analiz muchy,
9. metod konserwacji ukierunkowan na niezawodno,
10. zapowied analizy i zapowied analizy obwodu,
11. metod co, jeli?,
12. analiz scenariuszow,
13. analiz wpywu na dziaalno,
14. matryc skutek/prawdopodobiestwo.
Powysze metody zostay poniej dokadnie opisane, poniewa rekomenduje
si ich zastosowanie na potrzeby realizacji dziaa powizanych z zarzdzaniem
ryzykiem i zarzdzaniem kryzysowym. Naley zauway, e zawieraj one wiele
elementw wsplnych i mog si wzajemnie uzupenia, dlatego dokonujc wyboru metody oceny ryzyka, naley kierowa si specyfik obszaru dziaania.
Oczywicie istniej rwnie inne, mniej lub bardziej popularne metody oceny
ryzyka, czsto opracowane przez prywatne instytucje i dopasowane do profilu
ich dziaalnoci co oczywicie nie kwestionuje ich zasadnoci i wiarygodnoci.
Wraz z rozwojem cywilizacyjnym wzrasta liczba rnorodnych zagroe na
rnych paszczyznach ycia. Zarwno w obszarze ycia spoecznego, jak
i biznesowego istnieje potrzeba okrelenia poziomu prawdopodobiestwa wystpienia rnorodnych zdarze niekorzystnych.
Kada metoda oceny ryzyka zawiera pewne podstawowe elementy, takie jak
identyfikacja zagroe, oszacowanie prawdopodobiestwa wystpienia danego
zagroenia, jak rwnie ewentualnych strat, ktre ze sob niesie. Nie ma znaczenia, czy ocena ryzyka jest wykonywana na paszczynie biznesowej, czy spoecznej. Wymienione etapy czy te elementy s nierozerwalnie zwizane z procesem
oceny ryzyka.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
61

CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM

W dostpnej literaturze opisane s rne metody oceny ryzyka oraz oceny zagroe. Zarwno metody ilociowe, jak i jakociowe maj wspomaga zarzdzajcych danym przedsiwziciem czy grup osb w obszarze niwelowania ryzyka
zdarze niekorzystnych poprzez obnianie prawdopodobiestwa ich wystpienia
lub obnianiu dotkliwoci skutkw. Niezalenie od obranej strategii naley zebra
informacje, ktre pomog w wytypowaniu i opracowaniu optymalnej metodologii zarzdzania ryzykiem dla danego podmiotu.
Opis niniejszego rozdziau zawiera syntetyczn analiz normy ISO/IEC
31010:2009 Risk Management Risk Assessment Techniques, opisujcej 31
metod oceny ryzyka. Kada z tych metod zawiera w sobie podproces identyfikacji zagroe. W normie ujte zostao rwnie porwnanie wszystkich metod
pod ktem ich uytecznoci i uzyskiwanych wynikw.
2.2. Analiza przyczyn i konsekwencji (cause and consequence analysis)102
Metoda ta jest poczeniem metody drzewa bdw (patrz pkt 2.6 niniejszego rozdziau) i metody drzewa zdarze (patrz pkt 2.7), a jednoczenie pozwala
wprowadzi opnienia czasowe. Rozwaane s przyczyny i konsekwencje zdarzenia inicjujcego (zdarzenia krytycznego), czyli zdarzenia rozpoczynajcego
seri zdarze. Analiz zaczyna si od okrelenia zdarzenia krytycznego, a nastpnie analizuje si konsekwencje tego zdarzenia za pomoc bramek logicznych tak/nie, ktre przedstawiaj sytuacje mogce wystpi w zaprojektowanym systemie (zdarzenia mog pogbi lub zaagodzi moment krytyczny).
Przyczyny zdarzenia analizowane s za pomoc drzewa bdw.
Metoda ta zostaa opracowana jako wiarygodne narzdzie suce do zapewnienia bezpieczestwa systemw krytycznych (czyli takich, ktre maj bezporedni wpyw na zdrowie, mienie i rodowisko) i pozwalajce pokaza dokadniej ich awarie103. Umoliwia ona wskazanie rnych cieek rozwoju
w momencie wystpienia niepodanej sytuacji, zalenych od zachowania poszczeglnych podsystemw. Moe ponadto suy do dokadniejszej analizy

102

ISO/IEC 31010 Risk Management Risk Assessment Techniques, annex B.16.


Awaria przerwanie pracy urzdzenia technicznego w wyniku jego uszkodzenia. rdo:
Wielki sownik jzyka polskiego, Instytut Jzyka Polskiego PAN: http://www.wsjp.pl/
index.php?id_hasla=33068&ind=0&w_szukaj=awaria, dostp: marzec 2015.

103

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
62

CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM

przyczyn wystpienia sytuacji kryzysowej. Postpowanie obejmuje pi etapw:


1. wybr zdarzenia lub sytuacji do analizy,
2. identyfikacj funkcji bezpieczestwa dla poszczeglnych elementw
systemu,
3. okrelenie cieek zdarzenia, poczwszy od zdarzenia inicjujcego
(drzewo zdarze),
4. wyznaczenie zdarze elementarnych dla zdarzenia inicjujcego (drzewo
skutkw),
5. wyznaczenie kryteriw dziaa.
Analizowane zdarzenie mona wybra na dwa sposoby: jako zdarzenie bdce konsekwencj zdarze poprzedzajcych (jak w drzewie skutkw) lub zdarzenie inicjujce (jak w drzewie zdarze)104.
Niniejsz metod mona przedstawi schematycznie, obrazujc przyczyny
i konsekwencje konkretnego zdarzenia.

Rys. 5. Przykad analizy przyczyn i konsekwencji105

104

B. Chrszcz, Analiza i ocena ryzyka zawodowego osb obsugujcych systemy maszynowe


transportu pionowego w polskich kopalniach wgla kamiennego, rozprawa doktorska, AGH,
Krakw 2007.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
63

CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM

Zalety metody przyczyn i konsekwencji s takie same, jak metody drzewa


zdarze i drzewa bdw. Eliminuje ona niektre ograniczenia metod drzew
zdarze i bdw dziki moliwoci analizy zdarze, ktre rozwijaj si w czasie.
Daje kompleksowy przegld dziaania systemu. Ograniczeniem jest zoono
metody w odniesieniu do budowy oraz sposobu rozpatrywania zalenoci pomidzy zdarzeniami.
2.3. Analiza przyczynowo-skutkowa (cause and effect analysis)106
Ta metoda jest uporzdkowanym sposobem pomagajcym okreli moliwe
przyczyny zdarzenia. Sama w sobie nie wykazuje rzeczywistych przyczyn, ale
przedstawia je za pomoc diagramu Ishikawy lub drzewa. Podczas uzupeniania
diagramu (rysunek poniej) wpisujc przyczyn, naley sobie odpowiedzie na
pytanie: dlaczego?, a okrelajc skutek: co si stanie?

Rys. 6. Model diagramu Ishikawy107

Czasami zamiast diagramu Ishikawy wykorzystuje si odwrcony o 90 stopni


(w prawo) diagram drzewa bdw (patrz rwnie pkt 2.6 niniejszego rozdziau).

105

rdo: opracowanie wasne.


ISO/IEC 31010 Risk Management Risk Assessment Techniques, annex B.17.
107
rdo: opracowanie wasne.
106

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
64

CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM
Wysokie koszty funkcjonowania firmy

K
a
d

Niedowiadczona kadra
kierownicza

Wysokie koszty fiskalne

O
t

o
c

Saba rozpoznawalno
marki

d
z
a
j

Bdne decyzje
personalne

Brak strategii rozwoju


firmy

Wysokie koszty zakupu


surowcw

Przerost zatrudnienia

a
Z
a
s
o

Nie wszystkie dziay s


rentowne

Niewaciwe wykorzystanie
zasobw

b
y

Energochonne maszyny

Wdroone procedury s
niedopasowane do
profilu dziaalnoci

Rys. 7. Przykad analizy przyczynowo-skutkowej108

108

rdo: opracowanie wasne.

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
65

CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM

Powysza metoda moe zosta wykorzystana, jeli zachodzi potrzeba okrelenia


podstawowych przyczyn okrelonego problemu, wyselekcjonowania interakcji
pomidzy czynnikami wpywajcymi na dany proces, a take w celu przeanalizowania problemu i podjcia odpowiedniej akcji. Jej zalet jest nacisk na hierarchi danych, zlokalizowanie i wyeliminowanie przyczyn problemu.
Metoda ta uywana jest do ilustrowania zwizkw przyczynowo-skutkowych.
Opiera si na opracowaniu (najczciej przy wykorzystaniu burzy mzgw109)
katalogu przyczyn i konsekwencji oraz przedstawieniu graficznym wynikw.
Pomaga w ten sposb oddzieli przyczyny danej sytuacji od jej konsekwencji
i dostrzec zoono problemu. W formie wykresu przedstawione s rne
przyczyny dla skutkw, zarwno pozytywnych jak i negatywnych. Zdarzenia
mog by wywoywane przez szereg rnych czynnikw (inicjatorw), przypisanych do rnych kategorii.
Po metod t siga si take w celu rozwaenia wszystkich moliwych scenariuszy i przyczyn zdarzenia generowanych przez zesp kryzysowy. Za pomoc burzy mzgw specjalistw ustala si najbardziej prawdopodobne przyczyny, ktre mog by badane dowiadczalnie lub ocenione za pomoc dostpnych danych. Analiza tego typu pozwala poszerzy mylenie o alternatywne prawdopodobne przyczyny wystpienia zdarzenia, a nastpnie ustali hipotezy, ktre
mog by uznane za bardziej prawdopodobne. Analiz przyczynowo-skutkow
stosuje si, gdy zachodzi potrzeba:
1. identyfikacji potencjalnych przyczyn, gwnych powodw okrelonego
zdarzenia, problemu,
2. uporzdkowania niektrych interakcji wrd czynnikw wpywajcych
na zachodzcy proces,
3. dokonania analizy istniejcych problemw, w wyniku ktrej mog zosta podjte dziaania naprawcze.
Korzyci z analizy przyczynowo-skutkowej to:
1. koncentrowanie uwagi czonkw zespou na konkretnym problemie,
2. pomoc w ustaleniu przyczyny wystpienia problemu dziki zastosowaniu usystematyzowanego podejcia,

109

ISO/IEC 31010 Risk Management Risk Assessment Techniques p. B.1.

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
66

CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM

3. zachcenie do udziau w procesie analizy caej grupy i wykorzystanie


wiedzy grupy,
4. uporzdkowana forma przedstawienia wynikw w postaci diagramu,
5. wskazanie moliwej przyczyny zmiennoci w procesie,
6. identyfikacja obszarw, w ktrych powinny by gromadzone dane do
dalszych bada.
Metoda przyczynowo-skutkowa powinna by stosowana przez zesp ekspertw w danym obszarze.
Atuty to:
1. zaangaowanie ekspertw,
2. zorganizowany sposb dokonania analizy,
3. rozwaenie wszystkich moliwych hipotez,
4. graficzna, atwa do odczytania ilustracja wynikw.
Czstym problemem zwizanym z wykorzystywaniem tej metody jest:
1. trudno klasyfikacji poszczeglnych przyczyn do waciwych grup lub
podgrup,
2. nieprzejrzysto zoonych problemw,
3. brak niezbdnej wiedzy w zespole ekspertw,
4. sam proces analizy nie jest kompletny wymaga opracowania zalece.
2.4. Analiza warstw ochrony LOPA (layer protection analysis)110
LOPA to pilociowa metoda oceny ryzyka zwizanego z niepodanym zdarzeniem lub scenariuszem zdarze. W tej metodzie analizuje si, czy istniej
wystarczajce rodki kontroli, aby zmniejszy ryzyko wystpienia zdarzenia niekorzystnego111. Przyczyny i skutki s dopasowane w pary. Do kadej z par wybrany jest rodek zapobiegawczy, tzn. warstwy ochrony, ktre eliminuj przyczyn prowadzc do niepodanych skutkw. Metod t stosuje si w celu
okrelenia, czy zabezpieczenia (warstwy ochrony) s wystarczajce, aby zmniejszy ryzyko do akceptowalnego poziomu. LOPA moe by stosowana jako metoda jakociowa.
110

ISO/IEC 31010 Risk Management Risk Assessment Techniques, annex B.18.


Zdarzenie niekorzystne podzbir zbioru zdarze niepodanych i nieoczekiwanych, zdarzenie powstajce nagle i powodujce mier lub uszczerbek na zdrowiu, szkody w mieniu lub/i
negatywnie oddziaujce na rodowisko naturalne i przestrze cywilizacyjn. rdo: J. Wolanin,
Zarys teorii bezpieczestwa obywateli, Danmar, Warszawa 2005, s. 174.

111

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
67

CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM

EDUKACJA I SZKOLENIA PERSONELU

SYSTEM SYGNALIZACJI POAROWEJ

BIERNE SYSTEMY BEZPIECZESTWA


POAROWEGO

AUTOMATYCZNY SYSTEM
GASZENIA

WEWNTRZNE
PROCEDURY EWAKUACJI

DZIAANIA
SUB
RATOWNICZYCH

Rys. 8. Przykad analizy warstw ochrony LOPA112

Podstaw analizy warstw ochrony jest odwoanie do pojcia ryzyka rozumianego jako wzajemna relacja midzy zagroeniami procesowymi a zastosowanymi systemami bezpieczestwa i ochrony113.
Zalety metody LOPA:
1. wymaga mniej czasu i rodkw ni analiza drzewa bdw lub ryzyka cakowitego114 czy analiza ilociowa115,
112

rdo: opracowanie wasne.


Zapis ten precyzuje definicje ryzyka zawart w normie PN-ISO 31000, wedug ktrej ryzyko
jest to wpyw niepewnoci na cele.
114
Ryzyko cakowite dzieli si na systematyczne i specyficzne. Ryzyko systematyczne (zewntrzne) determinowane jest przez siy zewntrzne i niepodlegajce kontroli podmiotu, ktry
jest w jego zasigu. Ryzyko to jest zwizane z siami przyrody, a take z warunkami ekonomicznymi danego rynku oraz rynku globalnego (np. zmian pogody, inflacj czy bezrobociem). Ten
typ ryzyka nie moe by wyeliminowany przez inwestora, a za zasadnicze jego rda uznaje si
zmiany stopy procentowej, inflacji, przepisw podatkowych, sytuacji polityczno-ekonomicznej.
Ryzyko specyficzne (niesystematyczne, wewntrzne) obejmuje obszar dziaania danego podmiotu i moe by przez ten podmiot kontrolowane (przysze zdarzenia, ktre mona przynajm113

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
68

CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM

2. pomaga zidentyfikowa zasoby i skupi je na najistotniejszych poziomach


ochrony,
3. identyfikuje operacje, systemy i procesy, dla ktrych nie ma wystarczajcych zabezpiecze,
4. koncentruje si na najpowaniejszych konsekwencjach.
Ograniczenia metody:
5. LOPA koncentruje si na jednej parze przyczyn-konsekwencji i jednym
scenariuszu nastpstw,
6. LOPA nie stosuje si do bardzo zoonych scenariuszy nastpstw, gdzie
istnieje wiele par przyczyn-konsekwencji lub gdy istnieje wiele konsekwencji wpywajcych na rne zainteresowane strony.
2.5. Analiza drzewa decyzji (decision tree analysis)116
Drzewo decyzyjne stanowi zbir alternatywnych decyzji i ich skutkw, ktre
uwzgldniaj niepewno wynikw. Jest to metoda podobna do metody drzewa zdarze z t rnic, e proces analizy rozpoczyna si od zdarzenia inicjujcego lub decyzji inicjujcej i opisuje rne modele rozwiza, z uwzgldnieniem rnych porednich zdarze i decyzji. Drzewo decyzyjne (drzewo decyzji)
jest stosowane w procesie oceny ryzyka, aby pomc wybra najlepsze rozwizania w danej sytuacji obarczonej niepewnoci.
Drzewo decyzyjne rozpoczyna si od pierwszego inicjujcego zdarzenia. Nastpnie okrela si moliwe decyzje zarwno rozwizania korzystne, jak
i niekorzystne oraz prawdopodobiestwo ich podjcia. Kolejnym krokiem
w budowie drzewa decyzji jest oszacowanie konsekwencji, jakie pocigaj za
sob potencjalne wczeniej wytypowane decyzje. Nastpnie oblicza si prawdopodobiestwa i wybiera najlepsz decyzj, biorc pod uwag oszacowane
konsekwencje. Drzewa decyzji stosuje si w procesach zarzdzania ryzykiem,
w ktrych istnieje nieakceptowana niepewno decyzyjna. Metoda ta wspoma-

niej czciowo kontrolowa). Za najwaniejsze przyczyny tego ryzyka uznaje si: zarzdzanie
firm, konkurencj, dostpno surowcw, pynno, bankructwo firmy. rdo:
http://mfiles.pl/pl/index.php/Ryzyko, dostp: marzec 2015.
115
Zgodnie z zapisami normy ISO/IEC 31010 analiza ilociowa ma za zadanie oszacowa wartoci liczbowe dla konsekwencji i ich prawdopodobiestw; dane te pozwalaj obliczy poziom
ryzyka w konkretnych jednostkach okrelonych podczas opisu kontekstu.
116
ISO/IEC 31010 Risk Management Risk Assessment Techniques, annex B.19.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
69

CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM

ga proces podjcia decyzji w odniesieniu do najlepszego rozwizania. Du zalet jest moliwo zilustrowania jej w prosty sposb, ktry uatwia komunikacj i zrozumienie powodw danej decyzji.
System gaszenia zosta
uruchomiony
P=0,6
System detekcji
zadziaa
P=0,8
System gaszenia nie
zosta uruchomiony
P=0,4
Poar w serwerowni

System detekcji nie


zadziaa
P=0,2

Poar zosta ugaszony


automatycznie
P=0,2

P=0,096

System gaszenia nie


ugasi poaru
P=0,8

P=0,384

Odpowiednie suby
zostay powiadomione
o awarii
P=0,6

P=0,192

Personel ugasi poar


podrcznym sprztem
ganiczym
P=0,4

P=0,128

Poar zniszczy sprzt


komputerowy
P=0,9
Poar wygas samoistnie
P=0,1

P=0,18

P=0,02

Rys. 9. Przykad analizy drzewa decyzji117

Informacjami wejciowymi niezbdnymi do zastosowania metody drzew decyzji s:


1. plan danego przedsiwzicia czy projektu, ktrego analiza ma dotyczy
wraz z punktami decyzyjnymi,
2. informacje na temat skutkw potencjalnych decyzji.
Analiz ryzyka za pomoc tej metody naley rozpocz od okrelenia pierwszych decyzji w odniesieniu do zdarzenia inicjujcego. W zalenoci od decyzji,
rne bd dalsze losy procesu. Niezalenie od pierwszego wyboru, kady nastpny skutkuje decyzjami, ktre bd musiay by wykonane. Powysze decyzje przedstawiane s w formie drzewa zdarze. Dla kadej decyzji naley oszacowa prawdopodobiestwa. Najlepsz decyzj wyznacza najwyszy iloczyn
poszczeglnych prawdopodobiestw wzdu wybranej cieki decyzyjnej zilustrowanej na drzewie decyzji.

117

rdo: opracowanie wasne.

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
70

CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM

Informacjami wyjciowymi z zastosowanej metody s:


1. logiczna analiza ryzyka, uwzgledniajca rne decyzje, ktre mog by
brane pod uwag,
2. wynik oczekiwanej wartoci dla kadej moliwej cieki.
Najwikszymi atutami przedstawianej metody s:
1. wyrane, graficzne przedstawienie szczegw problemu decyzyjnego,
2. moliwo wybrania najlepszej drogi podjcia decyzji.
Ograniczenia metody:
1. due drzewa decyzyjne mog by skomplikowane i trudne do przeledzenia,
2. wystpuje niebezpieczestwo nadmiernego upraszczania sytuacji w celu
sformuowania diagramu.
2.6. Analiza drzewa bdw (fault tree analysis)
To jedna z metod QRA: Qualitative Risk Assessment (jakociowa metoda
oceny), czyli definiujcych konsekwencje, prawdopodobiestwo i poziom ryzyka poprzez okrelenia: due, rednie i mae bez wartoci liczbowych118. Do
tego rodzaju zalicza si take metody: drzewa decyzji i drzewa zdarze. Wszystkie metody QRA bazuj na konstruowaniu drzewa logicznego. Pokazuje ono
powizane poszczeglne przyczyny okrelonego zdarzenia (i jego konsekwencje). Dane pokazujce liczb zdarze niepodanych mog by wykorzystywane
w drzewach w celu obliczenia prawdopodobiestwa wystpienia danej przyczyny i konsekwencji.
Metod uznaje si wtedy za mieszan: ilociow i jakociow119. Technika
polega na pokazaniu gwnego zdarzenia i rozrysowania w formie diagramu
wszystkich czynnikw mogcych doprowadzi do jego powstania. Po rozrysowaniu naley rozway metody redukcji bd eliminacji potencjalnych zagroe/ich rde. Metoda ta jest pomocna przy identyfikowaniu potencjalnych
przyczyn i rozwoju sytuacji i wyliczaniu prawdopodobiestwa wystpienia zdarzenia.

118
119

ISO/IEC 31010 Risk Management Risk Assessment Techniques, pkt 5.3.1.


Patrz: AS/NZS 4360:2004 Risk Management, s. 18-19.

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
71

CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM

WYPADEK
DROGOWY

UTRATA
KONTROLI NAD
POJAZDEM

LISKA
NAWIERZCHNIA

OPADY NIEGU

TEMPERATURA
PONIEJ ZERA

MODY
KIEROWCA

DUA
PRDKO
JAZDY

Rys. 10. Przykad analizy drzewa bdw120

Metod t stosuje si w fazie projektowania systemu, w celu wskazania jego


sabych punktw. Suy ona take do przeanalizowania rzeczywistej sytuacji
pozwala wwczas pokaza, jak poszczeglne zdarzenia, poczone w cao,
miay wpyw na powstanie/rozwj sytuacji. Dziki tej metodzie uzyskujemy
przedstawione w formie graficznej zdarzenie oraz cieki rozwoju do niego
prowadzce, wraz z prawdopodobiestwem ich wystpienia. Prostot, ale
i ograniczeniem tej metody jest to, i rozwaa tylko dwie opcje: zadziaao/nie
zadziaao lub wydarzyo si/nie wydarzyo si.
Tworzc drzewo bdw, rozpoczyna si od pierwszego zidentyfikowanego
zdarzenia, ktre stanowi gr diagramu, a nastpnie porzdkuje w sposb logiczny zdarzenia majce wpyw na zaistnienie wydarzenia. Zdarzenia s powizane za pomoc dwch rodzajw tzw. bramek: i albo lub, w zalenoci od
ich zalenoci logicznych. Bramka lub przedstawia sytuacj, w ktrej nastpne wydarzenie nastpi, gdy zaistnieje przynajmniej jedno ze zdarze wychodzcych. Bramka i przedstawia sytuacj, w ktrej nastpne wydarzenie nastpi tylko i wycznie wtedy, gdy zaistniej wszystkie zdarzenia wchodzce121.

120

rdo: opracowanie wasne.


Na podstawie: P. T. Mitkowski, Ocena ilociowa ryzyka: analiza drzewa bdu (konsekwencji), materiay dydaktyczne, Politechnika Poznaska.
121

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
72

CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM

Rys. 11. Przykadowe drzewo logiczne wykorzystywane w analizie drzewa bdw122

2.7. Analiza drzewa zdarze (event tree analysis)


Drzewa zdarze s tworzone po analizie drzewa bdw. Analizuj zdarzenia,
ktre wynikaj z pojedynczego zdarzenia w postaci prostych bramek logicznych.
Drzewo zdarze pozwala na analiz moliwego skutku konkretnego zdarzenia
inicjujcego123.
Analiza ta przeksztaca prawdopodobiestwo rnych zdarze w moliwe
wyniki. Uywana jest do wyliczania, modelowania i pozycjonowania scenariuszy
nastpstw podajcych za gwnym zdarzeniem. Pokazuje rozwj danej sytuacji w zalenoci od wybranego scenariusza. Prac rozpoczyna si od moliwych
przyczyn, celem jest okrelenie finalnego zagroenia i okrelenie jego poziomu.
Metoda ta jest uyteczna w analizie systemw zabezpieczajcych i procedur
awaryjnych (procedur reagowania w sytuacjach niekorzystnych dla rozpatrywanego podmiotu).

122

rdo: opracowanie wasne na podstawie: P. T. Mitkowski, Ocena ilociowa ryzyka: analiza


drzewa bdu (konsekwencji) materiay dydaktyczne. W przywoanym przykadzie definicja
pojcia efekt jest tosama z przywoan definicj pojcia konsekwencje. Patrz: rozdzia 1
Zarzdzanie ryzykiem wedug normy ISO 31000, podrozdzia 1.1 Norma ISO 31000:2009 zakres i przeznaczenie, s. 19.
123
Zdarzenie inicjujce zdarzenie pocztkowe w caym acuchu zdarze, prowadzce do
kolejnych, sekwencyjnie wystpujcych zdarze niekorzystnych. rdo: J. Wolanin, Zarys teorii
bezpieczestwa obywateli, DANMAR, Warszawa 2005, s. 174.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
73

CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM

ZDARZENIE

CZY S
POSZKODOWANI?

CZY KONIECZNA
JEST POMOC
MEDYCZNA?

CZY
POSZKODOWANI S
W STANIE WEZWA
POMOC?

CZY S
WIADKOWIE
ZDARZENIA?

WNIOSKI

NIE

SYTUACJA JEST
KRYTYCZNA,
ZAGROENIE YCIA I
ZDROWIA
POSZKODOWANYCH

TAK

WIADKOWIE
ZDARZENIA WEZWALI
POMOC MEDYCZN

NIE

TAK

TAK

TAK

WYYPADEK
DROGOWY

POSZKODOWANI S
W STANIE SAMI
WEZWA POMOC
MEDYCZN
SA POSZKODOWANI,
ALE ICH STAN NIE
WYMAGA
INTERWENCJI SUB

NIE

ZDARZENIE NIE
STANOWI
ZAGROENIA DLA
YCIA I ZDROWIA

NIE

Rys. 12. Przykad analizy drzewa zdarze124

2.8. Ocena niezawodnoci czowieka (human reliability analysis)125


Ocena niezawodnoci czowieka dotyczy analizy ryzyka pod ktem bdw
popenianych przez ludzi i wpywu tych bdw na wydajno analizowanego
systemu. Moliwo popenienia bdu przez czowieka istnieje waciwie
w kadym procesie decyzyjnym, zwaszcza gdy czas na podjcie decyzji jest zbyt
krtki. Znaczenie tzw. czynnika ludzkiego zostao zaobserwowane w rnych
przypadkach, w ktrych bdy popeniane przez czowieka prowadziy do zdarze o konsekwencjach dotkliwych dla rozpatrywanego podmiotu. Przypadki
tego rodzaju s ostrzeeniem dla osb dokonujcych oceny ryzyka przed ograniczaniem si do oceny, ktra skupia si wycznie na wyposaeniu, maszynach
czy oprogramowaniu, ale nie uwzgldnia czynnika ludzkiego. Ocena ryzyka,
ktra ignoruje moliwo popenienia bdu przez ludzi, a uwzgldnia jedynie
zawodno wyposaenia, nie moe by traktowana jako pena. Metoda HRA
jest przydatna w okrelaniu bdw, ktre mog wpywa negatywnie na wy-

124
125

rdo: opracowanie wasne.


ISO/IEC 31010 Risk Management Risk Assessment Techniques, annex B.20.

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
74

CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM

dajno prowadzonych procesw, wskae rwnie miejsca, gdzie mona wprowadzi dziaania korygujce, ktre zapobiegn tym bdom.
Czy choroba jest miertelna?

ZAGROENIE EPIDEMI

Czy na analizowanym obszarze stwierdzono


przypadki zachorowa?

Sprawdzi czy istnieje szczepionka przeciwko


danej chorobie
Poinformowa ludno o zagroeniu
DZIAANIA
PROFILAKTYCZNE

Poinformowa ludno o czynnociach profilaktycznych

Sprawdzi dostpno ek szpitalnych


Sprawdzi stany magazynowe szczepionki
PRZYGOTOWANIE
INFRASTRUKTURY

Przygotowa procedury dziaa interwencyjnych


Przygotowa sprzt i materiay medyczne

Transport chorych do wczeniej przygotowanych szpitali


Zorganizowa wsparcie medyczne z innych placwek
pomocy medycznej
DZIAANIA
INTERWENCYJNE

Odseparowanie chorych od zdrowych obywateli

Rys. 13. Przykad oceny niezawodnoci czowieka126

126

rdo: opracowanie wasne.

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
75

CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM

Metod HRA mona wykorzysta pod ktem jakociowym i ilociowym.


Spojrzenie jakociowe polega na identyfikacji moliwoci wystpienia bdw
czowieka i ich przyczyn. Dziki temu mona podj dziaania zmniejszajce
prawdopodobiestwo ich wystpienia. Wykorzystanie pod ktem ilociowym
polega na dostarczaniu danych np. statystycznych, dotyczcych bdw popenianych przez ludzi.
Danymi wejciowymi do metody analizy ryzyka metod HRA s dowiadczenia z wystpowania w praktyce rnych rodzajw bdw.
Proces oceny ryzyka metod HRA obejmuje nastpujce etapy:
1. okrelenie rodzaju problemu co ma by badane/oceniane,
2. analiza zada w jaki sposb proces jest wykonywany i w jaki sposb
mona wesprze to zadanie,
3. analiza bdw ludzkich jakie bdy mog wystpi i jak mona im zapobiec,
4. przedstawienie powiza zadania z innymi elementami systemu
(sprzt, oprogramowanie, rodowisko) i okrelenie ich relacji,
5. oddzielenie bdw wanych od tych, ktre nie wymagaj szczegowej
analizy,
6. ocena bdw pod ktem prawdopodobiestwa wystpienia,
7. ocena skutkw ktre bdy lub zadania s najbardziej wraliwe, czyli
ktre z nich maj najwikszy wpyw na wysoko ryzyka,
8. redukcja bdw jak mona uzyska wiksz niezawodno prowadzonych dziaa,
9. dokumentowanie wszystkie dziaania musz zosta udokumentowane.
Najwiksze atuty metody HRA:
1. stanowi formalny mechanizm w ocenie roli bdw czowieka,
2. moe pomc w zmniejszeniu prawdopodobiestwa wystpienia zdarze
niekorzystnych wynikajcych z bdw popenianych przez czowieka.
Ograniczenia metody HRA:
1. zoono i rnorodno osobowoci ludzi sprawia, e trudno okreli
proste przyczyny wystpienia bdw czowieka, co wie si
z trudnoci oszacowania prawdopodobiestwa wystpienia tych bdw, ktre doprowadz do zdarzenia niekorzystnego,
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
76

CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM

2. dziaania ludzi nie zawsze s czarno-biae, dobre lub ze metoda ta nie


uwzgldnia maych lub nieistotnych bdw.
2.9. Analiza muchy (bow tie analysis)127
Analiza muchy jest prostym, schematycznym sposobem opisywania
i analizowania cieek rozwoju zdarzenia od przyczyny do konsekwencji. Koncentruje si na barierach midzy przyczynami i zdarzeniem oraz zdarzeniem
i jego konsekwencjami.
Metoda ta suy do zobrazowania zagroenia wraz z zakresem moliwych
przyczyn i konsekwencji danego zdarzenia. Schemat muchy mona skonstruowa, wychodzc od moliwych bdw drzewa zdarze (patrz pkt 2.7 niniejszego rozdziau), jednake najczciej taki schemat sporzdza si podczas burzy
mzgw (brainstorming)128. Jest on stosowany, gdy sytuacja nie gwarantuje
penej zoonoci drzewa bdw. Metoda muchy jest przydatna w przypadkach, w ktrych istnieje wiele cieek/przyczyn zdarzenia niekorzystnego. Metoda ta jest uwaana za prostsz do zrozumienia ni drzewa bdw czy drzewa
zdarze (patrz pkt 2.6 i 2.7 niniejszego rozdziau), co powoduje, e stanowi uyteczne narzdzie komunikacyjne.
Wymagan informacj wejciow w analizie ryzyka metod muchy s informacje na temat przyczyn i konsekwencji zdarzenia, jak rwnie czynnikw, ktre mog zapobiec zdarzeniu lub zagodzi jego przebieg.
Tworzenie diagramu bow tie rozpoczyna si od zdefiniowania zdarzenia niekorzystnego, ktre generuje zagroenie oraz od zdefiniowania samego zagroenia. Diagram w swoim centralnym punkcie przedstawia niepodane zdarzenie/zagroenie. Po lewej stronie przedstawiona jest cieka pokazujca drzewo
zdarze, ktre doprowadziy do jego zaistnienia, a po prawej jego konsekwencje. Zasoby wskazuj, w ktrych momentach zostay uruchomione rodki zaradcze systemu. Wskazujc zarwno przyczyny, jak i konsekwencje, naley pamita o rnych ich klasach (np. ludno, rodowisko, gospodarka itp.)129.

127

IEC/ISO 31010 Risk Management Risk Assessment Techniques, annex B.21.


IEC/ISO 31010 Risk Management Risk Assessment Techniques, annex B.1.
129
Patrz szerzej: L. Fabbri, M. Struckl, M. Wood, Guidance on the Preparation of a Safety Report
to Meet the Requirements of Directive 96/82/EC as Amended by Directive 2003/105/EC (Seveso
II), European Communities, 2005, s. 17-24.
128

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
77

CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM

W praktyce tworzenie diagramu trwa niekiedy wiele godzin. Praca nad nim
moe polega na zadawaniu ukierunkowanego zestawu pyta zespoowi ekspertw, ktrzy maj codziennie styczno z zagroeniem. Pytania powinny by
zadawane przez osob majc dowiadczenie w tworzeniu diagramw tego
typu. Odpowiedzi na pytania pozwol na zbudowanie caego diagramu. Analiza
muchy opiera si na technice burzy mzgw, jednak jest to metoda sformalizowana, wymaga racjonalnego, analitycznego spojrzenia na mechanizmy rzdzce danym ryzykiem.
Obecnie istniej narzdzia informatyczne, ktre wspomagaj i uatwiaj
stworzenie diagramu. Jeeli takie wanie oprogramowanie jest uywane, wiedza ekspercka na temat ryzyka moe by ograniczona.
Efektem analizy ryzyka metod muchy jest schemat przedstawiajcy gwne
szlaki ryzyka oraz bariery, ktre maj zapobiega skutkom zagroenia lub agodzi je.
Zalet tej metody jest atwo w zrozumieniu i przejrzysta forma pokazania
zdarzenia. Wymaga ona zrozumienia przyczyn i skutkw ryzyka oraz barier
i kontroli, ktre mog mu zapobiec, zmniejszy je lub stymulowa. W rezultacie
otrzymujemy gwne cieki rozwoju ryzyka.
Ograniczenia metody:
1. nie moe posuy do opisu zdarzenia majcego kilka przyczyn (jednoczenie),
2. moe nadmiernie upraszcza skomplikowane sytuacje.

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
78

System sygnalizacji poarowej

Instalacja
odgromowa

Skutki

Przyczyny

Zagroenie
ycia

Stae urzdzenia ganicze

Nieostrono
personelu

Poar
budynku

Ubezpieczenie

Zwarcie w
instalacji
elektrycznej

Wdroenie
procedur
ewakuacji

Uderzenie
pioruna

Szkolenia

Podpalenie

Ochrona

CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM

Zagroenie
mienia
Zagroenie
cigoci
funkcjonowania zakadu
produkcyjnego

Rys. 14. Przykad analizy muchy130

2.10. Metoda konserwacji ukierunkowana na niezawodno RCM (reliability


centred maintenance)131
RCM to metoda okrelenia zasad, ktre powinny by przestrzegane w zarzdzaniu awariami, tak aby osign wymagany stopie bezpieczestwa, dostpnoci i oszczdnoci pracy dla wszystkich typw urzdze w systemie.
RCM jest uznana za sprawdzon metod i stosowana w wielu gaziach
przemysu. Zapewnia ona, e w procesie decyzyjnym okrelane s waciwe
i skuteczne dziaania zapobiegawcze dla urzdze. Efektem kocowym procesu
oceny ryzyka metod RCM jest decyzja o koniecznoci wykonywania zada
konserwacyjnych lub innych, jak rwnie zmian operacyjnych. Szczegowe
informacje dotyczce uywania i stosowania RCM zawarte s w normie IEC
60300-3-11.
Wszystkie zadania w metodzie RCM s oparte na bezpieczestwie
w odniesieniu do personelu i rodowiska, a take na obawach operacyjnych lub
ekonomicznych. Kryteria bd jednak zaleay od charakteru produktu i jego
zastosowania. W niektrych procesach, np. produkcyjnych, gwnym kryterium
bdzie ekonomiczno produkcji, podczas gdy produkcja innych elementw
powinna by operacyjnie skuteczna, ale moe mie mniej rygorystyczne kryte130
131

rdo: opracowanie wasne.


ISO/IEC 31010 Risk Management Risk Assessment Techniques, annex B.22.

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
79

CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM

ria bezpieczestwa i ekonomicznoci. Najwiksze korzyci mona osign poprzez ukierunkowanie analizy na te obszary, w ktrych miayby miejsce powane bdy.
STRATEGIA
ZARZDZANIA
JAKOCI

DZIAANIA
ZAPOBIEGAWCZE

DZIAANIA
SKUPIONE NA
PERSONELU

DZIAANIA
NAPRAWCZE

DZIAANIA
SKUPIONE NA
WYPOSAENIU

PROCEDURY

WZORCOWANIE

SZKOLENIA

SERWISOWANIE

PLANOWANE

NIEPLANOWANE

BIECE
UTRZYMANIE

Rys. 15. Przykad metody konserwacji ukierunkowanej na niezawodno RCM132

Udane zastosowanie metody RCM wymaga dobrego zrozumienia urzdze


i konstrukcji, rodowiska operacyjnego i zwizanych z nimi systemw, podsystemw i elementw wyposaenia, cznie z wystpujcymi bdami oraz konsekwencjami tych bdw w odniesieniu do analizowanego obszaru.
Podstawowymi etapami programu RCM s:
1. inicjowanie i planowanie,
2. analiza bdw funkcjonalnych,
3. wybr zada,
4. wdroenie,
5. cige doskonalenie.

132

rdo: opracowanie wasne.

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
80

CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM

Metoda RCM zawiera definicj zada konserwacyjnych, m.in. monitorowanie stanu, planowanie, zaplanowanie wymiany. Inne moliwe dziaania, ktre
mog wynika z analizy RCM, obejmuj zmiany procedur operacyjnych lub konserwacyjnych lub te wytyczne wskazujce na konieczno wykonania dodatkowego szkolenia.
2.11. Zapowied analizy SA (sneak analysis) i zapowied analizy obwodu
SCA (sneak circuit analysis)133
SA jest metod rozpoznawania bdw projektowych. Identyfikuje utajone
szkodliwe oprogramowanie lub stany, ktre mog spowodowa wystpienie
zdarzenia niepodanego lub je hamowa.
Metoda SCA zostaa opracowana w latach 60. XX wieku na potrzeby NASA,
aby sprawdzi integralno i funkcjonalno ustalonych wzorcw i systemw.
Suya jako narzdzie do wykrywania przypadkowych usterek elektrycznych na
obwodach i pomagaa w tworzeniu rozwiza do izolacji poszczeglnych funkcji.
Narzdzia metody SA mog integrowa kilka rnych metod analizy, np.
drzewa bdw, drzewa zdarze, analizy przyczyn i konsekwencji, pozwalajc
na oszacowanie niezawodnoci w jednej analizie, co daje oszczdno czasu
i kosztw.
Metoda analizy obwodu jest wykorzystywana przede wszystkim
w elektronice i elektroenergetyce. Jej celem jest zapewnienie, e ukad elektryczny lub elektroniczny bdzie pracowa prawidowo, zabezpieczony przed
sabotaem, przypadkowym uruchomieniem i uszkodzeniem. Przykadem moe
by tutaj winda osobowa, majca zabezpieczenie przed otwarciem drzwi, gdy
znajduje si pomidzy pitrami.
Analiza SA jest wyjtkowym procesem projektowania, poniewa korzysta
z rnych narzdzi (drzewa, sieci i wskazwki lub pytania wspierajce analitykw w zidentyfikowaniu warunkw SA), aby znale konkretny rodzaj problemu. Drzewa s sieciami topologicznymi rzeczywistego systemu. Kade drzewo
sieci stanowi funkcj pomocnicz i pokazuje wszystkie wejcia, ktre mog
mie wpyw na wydajno systemu. Z poczenia drzew sieciowych powstaj
lasy, ktre przyczyniaj si do konkretnego wyniku z systemu.
133

ISO/IEC 31010 Risk Management Risk Assessment Techniques, annex B.23.

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
81

CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM

Podstawowe kroki analizy stanowi:


1. przygotowanie danych,
2. budowa drzewa sieci,
3. ocena cieek sieciowych,
4. ostateczne rekomendacje i raport.
Atuty metody SA:
1. pomocna przy identyfikacji bdw projektowych,
2. dziaa najefektywniej w poczeniu z metod HAZOP.
Wady:
1. proces moe si rni w zalenoci od tego, do czego jest stosowany
np. obwodw elektrycznych, instalacji technologicznych czy urzdze
mechanicznych,
2. metoda jest uzaleniona od ustanowienia waciwej sieci drzew.
2.12. Metoda SWIFT co, jeli? (structured what if? technique)
Jest to metoda wykorzystujca zestaw sw/zda stymulujcych uczestnikw do identyfikacji zagroe. Uycie przez zesp zwrotw co, jeli? pozwala
zbada, jak system czy procedura bd dziaay po wystpieniu niepodanego
zjawiska, jakie bd odstpstwa od normy. Pocztkowo metoda bya zaprojektowana do oceny ryzyka w zakadach chemicznych. Aby przystpi do analizy
metod SWIFT, trzeba zna zagroenia, wczeniej wystpujce zdarzenia,
obecnie obowizujce zabezpieczenia oraz wymagania i ograniczenia prawne.
Celem zadawanych pyta typu: co, jeli?, czy kiedykolwiek?, co mogoby si sta? jest zmuszenie zespou do przeanalizowania potencjalnych scenariuszy zdarze mogcych wystpi w rodowisku dziaania podmiotu (np.
osoby fizycznej, organizacji itp.), ich przyczyn i konsekwencji. Du zalet tej
metody jest to, e moe by szeroko stosowana, praktycznie w kadej sytuacji.
Katalog pyta jest przygotowywany kadorazowo przed przystpieniem do badania.
Przykadem analizy SWIFT moe by np. sytuacja, w ktrej skradziono nam
kart kredytow (pytanie brzmi: co zrobi, aby zabezpieczy kart kredytow
przed kradzie?). Wynikiem analizy bdzie instrukcja postpowania w takiej
sytuacji, np.:
1. nie nosi wszystkich pienidzy i kart razem,

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
82

CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM

2. zna numer telefonu, pod ktrym moemy zastrzec kart, a przynajmniej numer infolinii swojego banku,
3. nie udostpnia nikomu numeru PIN i zasania klawiatur w bankomacie,
4. ubezpieczy kart (to oczywicie kosztuje, ale bank w razie kradziey
najczciej zwraca ca kwot).
Analiza what if? moe by wykonana jako analiza jakociowa, ale rwnie
ilociowa ze wskazaniem konkretnych wartoci liczbowych oraz wartoci
prawdopodobiestwa. Analiza ilociowa jest trudniejsza, poniewa wymaga od
nas dokadnej specyfiki obszaru i dowiadczenia w rozwizywaniu problemw
w tej dziedzinie.
2.13. Analiza scenariuszowa (scenario analysis)
W metodzie tej scenariusze s przewidywane/prognozowane, bierze si pod
uwag rne rodzaje ryzyka mogce wystpi w kadym z nich. Moemy rozway najlepsz opcj, najgorsz opcj, spodziewan opcj. Analiza scenariuszy moe by pomocna w planowaniu przyszej polityki i strategii, a take
rozwaaniu biecych aktywnoci. Pokazuje, jak na rozwj sytuacji wpywaj
szanse i zagroenia. Analiza scenariuszowa moe by przydatna podczas wykonywania planw zarzdzania kryzysowego np. dla obszaru gminy (poniej przykad takiej analizy), jednak moe mie bardzo rne formy.
Opis sytuacji: trwajce 10 dni intensywne opady deszczu spowodoway podniesienie poziomu wody w regionie oraz w grnej czci rzeki. Gmina posiada
zabezpieczenie przeciwpowodziowe w postaci waw przeciwpowodziowych,
jednak s one w nie najlepszym stanie i od kilku lat nie byy modernizowane.
Konieczne jest podjcie decyzji, jakie kroki naley podj, by zminimalizowa
ewentualne straty, ale trzeba liczy si z faktem, e fundusze s ograniczone.
Dlatego opracowano trzy scenariusze.
Scenariusz I (najlepsza opcja)
W wyniku silnych opadw deszczu dochodzi do podniesienia si stanu wody
nieznacznie powyej stanu alarmowego, zalane zostaj tylko nisko pooone
ki, ale nie dochodzi do strat materialnych. Profilaktycznie sytuacja jest nadzorowana przez straakw ochotniczej stray poarnej, ale pozostaje stabilna
i zagroenie dla gminy szybko mija.

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
83

CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM

Scenariusz II (spodziewana opcja)


W wyniku silnych opadw deszczu dochodzi do podniesienia si stanu wody
powyej stanu alarmowego, ktry utrzymuje si przez kilka dni. Konieczne jest
stae nadzorowanie sytuacji na waach przeciwpowodziowych i dokonywanie
biecych napraw w miejscach, w ktrych way zaczynaj przecieka. Naprawy
polegaj na ukadaniu workw z piaskiem i zabezpieczaniu waw foli przed
przeciekaniem. Do dziaa zaangaowano OSP, okoliczn ludno oraz lokalnych przedsibiorcw posiadajcych sprzt budowlany. Po kilku dniach sytuacja
si stabilizuje, cho doszo do zalania k i pl w pobliu rzeki, a woda przesika
do kilku piwnic bliej znajdujcych si domostw. Straty s akceptowalne.
Scenariusz III (najgorsza opcja)
W wyniku silnych opadw deszczu dochodzi do podniesienia si stanu wody
powyej stanu alarmowego, ktry utrzymuje si przez kilka dni. Konieczne jest
stae nadzorowanie sytuacji na waach przeciwpowodziowych i dokonywanie
biecych napraw w miejscach, w ktrych way zaczynaj przecieka. Naprawy
polegaj na ukadaniu workw z piaskiem i zabezpieczaniu waw foli. Mimo
zintensyfikowania dziaa sytuacja staje si krytyczna i konieczne jest podjcie
decyzji o wysadzeniu waw przeciwpowodziowych po tej stronie rzeki, na ktrej znajduje si tylko kilka zabudowa gospodarskich, by uchroni przed zalaniem budynki mieszkalne i uytecznoci publicznej znajdujce si po drugiej
stronie rzeki. Po kilku dniach stan wody obnia si, konieczna jest pomoc finansowa dla mieszkacw, ktrych budynki zostay zalane.
Analiza scenariuszowa moe zosta uyta do opisania kadego rodzaju ryzyka, zarwno dugo-, jak i krtkoterminowego. Podstawow wad tej metody
jest problem z opisaniem realistycznego rozwoju scenariusza przez osoby odpowiedzialne za jego stworzenie.
2.14. Analiza wpywu na dziaalno BIA (business impact analysis)134
Analiz tak przeprowadza si, by pokaza, jak poszczeglne zagroenia
wpywaj na funkcjonowanie organizacji i jakich przedsiwzi wymagaj.

134

Charakterystyka BIA przygotowana na podstawie: R. Kaszubski, D. Romaczuk (red)., Ksiga


dobrych praktyk w zakresie zarzdzania cigoci dziaania, wyd. Zwizek Bankw Polskich,
Warszawa 2012.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
84

CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM

Suy ona okrelenia ram czasowych i powizanych zasobw niezbdnych do


zapewnienia cigej realizacji zada.
Do zalet tej metody mona zaliczy:
1. umoliwienie zrozumienia procesw, ktre zapewniaj cigo dziaania i osignicie celu,
2. pokazanie niezbdnych zasobw,
3. zdefiniowanie procesu operacyjnego pozwalajcego zwikszy odporno podmiotu135.
Wad jest trudno w odpowiednim zrozumieniu dziaalnoci podmiotu.
Analiza BIA stanowi podstawowe narzdzie wykorzystywane w procesie zapewnienia cigoci dziaania. Skada si ona z czterech elementw (etapw):
1. Dziaanie przygotowawcze: okrelenie obszaru analizy i celw, wybr
metod, wyznaczenie rl i przypisanie do nich osb z organizacji, uzyskanie wsparcia ze strony kierownictwa oraz szkolenia.
2. Gromadzenie danych: wypenienie formularzy, okrelenie potencjalnych strat, wymaga odtworzeniowych dla RTO136 i RPO137 oraz priorytetw procesw odtworzeniowych.
3. Opracowanie wynikw: weryfikacja RTO i RPO, wyznaczenie procesw
krytycznych oraz okrelenie priorytetw procesw odtworzeniowych.
4. Wdroenie: prezentacja wynikw kierownictwu i ich zatwierdzenie
oraz wprowadzenie w ycie przygotowanych rozwiza.
Analiza ta koncentruje si na procesie. Umoliwia spjn ocen procesw oraz
porwnanie ich krytycznoci. W procesie analizy wpywu na dziaalno termin
ten naley rozumie jako oczekiwan warto (wzgldn lub bezwzgldn) determinujc rzeczywisty wpyw (obiektywny lub subiektywny) danego zdarzenia
na dziaalno podmiotu. Istotne jest przyjcie jednolitej metody analizy, aby
moliwe byo porwnanie krytycznoci badanych procesw.

135

ISO/IEC 31010 Risk Management Risk Assessment Techniques, s. 42-44.


RTO (ang. Recovery Time Objective) parametr okrelajcy maksymalny czas po awarii potrzebny do przywrcenia dziaania aplikacji, systemw i procesw biznesowych.
137
RPO (ang. Recovery Point Objective) parametr okrelajcy moment w przeszoci, w ktrym
po raz ostatni zostaa wykonana kopia danych i do ktrego momentu dziaalnoci bdzie mona
wrci.
136

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
85

CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM

Kluczowe dziaania to:


1. okrelenie strat finansowych i niefinansowych, na jakie organizacja jest
naraona w sytuacji zatrzymania procesu/procesw,
2. okrelenie RTO, czyli czasu, po ktrego upywie okrelone straty s ju
dla organizacji nieakceptowalne,
3. okrelenie RPO, czyli akceptowalnego przez organizacj poziomu utraty
danych na podstawie technicznych zdolnoci ich odtworzenia;
4. okrelenie priorytetw odtworzeniowych z uwzgldnieniem: pracownikw, wyposaenia, systemw IT, niezbdnych danych oraz podmiotw
wsppracujcych.
To wanie ustalenie priorytetw pozwala na uporzdkowanie dziaa podejmowanych w sytuacjach kryzysowych.
Tabela 4. Przykad analizy wpywu na dziaalno BIA138
Zdarzenie

Zagroony rodzaj dziaalnoci

Potencjalne
straty operacyjne

Potencjalna
strata finansowa

Utrata
wykwalifikowanego personelu

dziaania firmy
opierajce si na
wykwalifikowanym personelu

zagroenie
cigoci funkcjonowania,
utrata zaufania
klientw

trudna do oszacowania:
zalena od podjtych dziaa
systemowych
i obrotu firmy

Awaria serwera
pocztowego

kontakt i wsppraca z klientem, realizacja


zlece

utrata rzetelnoci i wiarygodnoci

2000-5000 PLN
dziennie

Czas
potrzebny na
napraw
w zalenoci od
charakteru dziaalnoci firmy
i moliwoci
finansowych,
jednak co najmniej 4-6 miesicy
min. 3-5 godz.

2.15. Matryca skutek/prawdopodobiestwo (consequence/probability


matrix)
Matryca skutek/prawdopodobiestwo jest wykorzystywana do klasyfikacji
ryzyka139, hierarchizacji140 rde ryzyka i postpowania z ryzykiem (tabela 5
138

rdo: opracowanie wasne.

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
86

CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM

i 6). Metoda ta stanowi wsparcie w procesie ustalania, ktre ryzyka wymagaj


dalszej lub gbszej analizy, a wobec ktrych naley podj dziaania zapobiegawcze, poniewa przewidywalne konsekwencje przy uwzgldnieniu prawdopodobiestwa ich zaistnienia powoduj, e poziom ryzyka przyjmuje wartoci
nieakceptowalne oczywicie w zalenoci od przyjtej klasyfikacji.
Tabela 5. Okrelenie prawdopodobiestwa wystpienia zdarzenia141
Moliwo wystpienia
prawie pewne
bardzo moliwe
moliwe
niemoliwe

Opis

Czstotliwo

oczekiwane w kadych okolicznociach

raz, dwa razy na rok

moliwe w sprzyjajcych okolicznociach

raz na dwa lata

moe kiedy wystpi

raz na 10 lat

nie oczekuje si

raz na 100 lat

Okrelenie prawdopodobiestwa jest czynnoci zoon, ale przy ocenie jakociowej nie wymaga przeprowadzania skomplikowanych kalkulacji. Metoda
podana w tabeli 6 rni si od nakrelonej powyej, ale nie s one sprzeczne,
raczej stanowi uzupenienie dla siebie. Okrelenie prawdopodobiestwa wystpienia zdarzenia niekorzystnego daje informacje wyjciowe do nakrelenia
poziomu ryzyka, co zaley od prawdopodobiestwa i konsekwencji, te parametry za zale od dokadnoci informacji.

139

Klasyfikacja ryzyka jest to podzia ryzyka wedug wczeniej ustalonych kryteriw. rdo:
opracowanie autorskie w ramach realizacji projektu Zintegrowany system budowy planw
zarzdzania kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne.
140
Hierarchizacja ryzyka w rozumieniu dosownym oznacza ustalanie kolejnoci nastpujcych po sobie rzeczy, zdarze, zagadnie od najwaniejszych do najmniej wanych. rdo:
opracowanie autorskie w ramach realizacji projektu Zintegrowany system budowy planw
zarzdzania kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne.
141
rdo: K. W. Knight, The New Standard For Risk Management, materia konferencyjny na
Midzynarodow Konferencj Stowarzyszenia Zarzdzania Ryzykiem POLRISK, 8 czerwca
2010 r., Warszawa.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
87

CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM

Tabela 6. Ocena poziomu ryzyka142


Konsekwencje
Prawdopodobiestwo
prawie pewne

mae

wiksze

ekstremalne

krytyczne

redni

wysoki

powany

bardzo moliwe
moliwe
niemoliwe

niski
niski
niski

redni
redni
niski

wysoki
wysoki
redni

bardzo
powany
powany
wysoki
wysoki

Poszczeglne kategorie konsekwencji oraz prawdopodobiestwa143, jak


rwnie poziomu ryzyka mog zosta nazwane i zdefiniowane na wiele sposobw. Take rozpito matryc ryzyka bywa rna i ulega modyfikacjom
w zalenoci od potrzeb i specyfiki danej organizacji.
Po okreleniu poziomu ryzyka i dokonaniu jego klasyfikacji kolejnym krokiem
bdzie sprecyzowanie poziomu zaangaowania w podejciu do konkretnych
ryzyk.
1. Ryzyko ocenione jako bardzo powane i powane wymaga natychmiastowego dziaania menederw, nawet z pomoc wyszych szczebli,
o ile wasne moliwoci obnienia jego poziomu s niewystarczajce.
2. Ryzyko wysokie wymaga zwrcenia uwagi, monitorowania, wskazania
odpowiedzialnej osoby i podejmowania dziaa, ktre obni jego poziom przynajmniej do redniego.
3. Ryzyko rednie wymaga wzmocnienia monitoringu lub przygotowania
procedur reagowania w acuchu odpowiedzialnoci.
4. Ryzyko niskie nie wymaga adnych dodatkowych dziaa, stosuje si
procedury rutynowe.
W niektrych sytuacjach, gdy wymagane s dziaania wobec zdarze szczeglnie wraliwych dla realizacji celw organizacji, z mniejsz tolerancj dla ryzyka w ogle, te oceny prowadzi si, stosujc dokadniejsz skal prawdopodobiestwa (o piciu, a nawet siedmiu poziomach). Kolejnym krokiem jest ustalenie listy priorytetw (tabela 7).

142
143

Tame.
Opis jakociowy/ilociowy dla konsekwencji i prawdopodobiestwa lub ich kombinacja.

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
88

CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM

Tabela 7. Szablon do sporzdzania listy priorytetw dla kadego ryzyka144


Prawdopodobiestwo

Konsekwencje

bardzo wysokie

bardzo wysokie
1

rednie
1

bardzo niskie
2

moliwe

rzadkie

W obszarze bezpieczestwa zazwyczaj ocen ryzyka prowadzi si, szacujc


straty i prawdopodobiestwo jego wystpienia. Praktyka jednak pokazuje, e
szacowane s rwnie korzyci i prawdopodobiestwo ich wystpienia. Daje to
moliwo sporzdzenia matrycy prognozowania konsekwencji zarwno pozytywnych (korzyci), jak i negatywnych (strat).

krytyczne

wiksze

mniejsze

PRAWIE PEWNE
BARDZO PRAWDOPODOBNE
MOLIWE
NIEPRAWDOPODOBNE
RZADKIE

PRAWDOPODOBIESTWO

Konsekwencje negatywne

+W
+W
+M
+N
+N
+2

+S
+W
+W
+M
+M
+3

+S
+S
+S
+W
+W
+4

+S
+S
+S
+S
+W
+5
ekstremalne

-S
-W
-M
-N
-N
-2

wyjtkowe

-S
-W
-W
-M
-M
-3

wiksze

-S
-S
-S
-W
-W
-4

mniejsze

-S
-S
-S
-S
-W
-5
ekstremalne

Tabela 8. Przykadowa matryca prognozowania konsekwencji pozytywnych i negatywnych145

Konsekwencje
pozytywne

Legenda
S szczeglne, wymaga szczeglnego zaangaowania szczebla kierowniczego,
W wysokie, wymaga zaangaowania waciwego menedera,
M mae, wymaga uwagi,
N niskie, procedury rutynowe.
144

rdo: K. W. Knight, The New Standard For Risk Management, materia przygotowany na
Midzynarodow Konferencj Stowarzyszenia Zarzdzania Ryzykiem POLRISK, 8 czerwca
2010 r., Warszawa.
145
Tame.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
89

CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM

prawdopodobiestwo

1
Strefa
katastrofy

Strefa
znakomita

Strefa ryzyka
niskiego

-5

okazji

+5

Rys. 16. Diagram stref rozmieszczenia ryzyka (pozytywnego i negatywnego)146

Analiza powinna da odpowiedzi na kluczowe pytania:


1. W jakim stopniu personel zarzdzania ryzykiem jest zapoznany z prawem i moliwoci jego stosowania w praktyce?
2. Jaki charakter ma istniejcy monitoring: detekcyjny, detekcyjnoograniczajcy poziom ryzyka, zapobiegajcy, detekcyjny i eliminujcy
czynniki ryzyka?
3. Jakie mog by konsekwencje ryzyka, jeli wystpi ono w prognozowanej skali i jakie po zastosowaniu przedsiwzi ograniczajcych ryzyko?
4. Jakie czynniki mog zwikszy lub zmniejszy ryzyko i jaki mamy na to
wpyw?
5. Jakie jest prawdopodobiestwo wystpienia ryzyka?
Uzyskane odpowiedzi pozwol oceni ryzyko i zakwalifikowa dany przypadek
do odpowiedniej strefy postpowania z ryzykiem.

146

Tame.

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
90

CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM

PODSUMOWANIE I WNIOSKI
Analizujc normy rekomendowane przez ISO, jak rwnie te przyjte przez
PKN, dostrzeemy, e problematyka zarzdzania ryzykiem pojawia si w wielu
normach, dotyczcych rnorodnych dziedzin. Do czasu przyjcia normy ISO
31000:2009 Risk Management Principles and Guidelines, ISO Guide 73:2009
Risk Management Vocabulary oraz normy ISO/IEC 31010 Risk Management
Risk Assessment Techniques problematyk t poruszay m.in. normy: ISO
14000 Ocena wpywu na rodowisko, ISO/IEC 27001 Systemy zarzdzania bezpieczestwem informacji, PN-EN ISO 9001:2008 Organizacja i zarzdzanie
przedsibiorstwami czy normy zwizane z bezpieczestwem urzdze technicznych, tj.: EN ISO 14121-1 oraz EN ISO 12100:2010. Normy te jednak zalecay
stosowanie procesu oceny ryzyka, nie wskazujc szczegowych procedur postpowania w caym tym procesie.
Naley zwrci uwag, e znaczenie norm odnalazo swoje miejsce nie tylko
w wiadomoci teoretykw i praktykw, ktrzy je tworz i stosuj, ale zostao
potwierdzone m.in. w polskich przepisach prawnych. Art. 2 ustawy
o normalizacji (Dz.U. z 2002 r. nr 169, poz. 1386, z pn. zm.) reguluje status
norm jako dokumentw wydawanych przez upowanione jednostki organizacyjne, ktre stanowi dla danej dziedziny dziaalnoci zasady, wytyczne bd
charakterystyki oparte na wieloletniej praktyce i dowiadczeniu.
Pierwsz znaczc korzyci z zastosowania norm z rodziny ISO 31000 jest
uporzdkowanie terminologii w czytelnych grupach poj i ich definicjach. Dokumenty pozwalaj na zrozumienie oraz zastosowanie spjnego sownictwa
odnoszcego si do zarzdzania ryzykiem, jego elementw i procesw we
wszystkich dziedzinach aktywnoci, w ktrych jest obecne.
Kolejn istotn kwesti jest moliwie najbardziej uniwersalne i jednolite podejcie normy ISO 31000 do procesw zarzdzania ryzykiem, co umoliwia jej
elastyczne zastosowanie przez kad organizacj dziaajc w dowolnej sferze
sektora publicznego oraz prywatnego. Norma zapewnia zasady, struktur oraz
procesy moliwe do trwaej implementacji we wszystkich obszarach dziaalnoci organizacji, niezalenie od typu ryzyka, z jakim ma styczno.
Nastpn bardzo wan korzyci z wdroenia wytycznych normy ISO 31000,
oprcz wspomnianej wczeniej moliwoci jej elastycznego dopasowania do

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
91

CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM

biecych potrzeb organizacji, jest otwarto na zmiany wynikajce ze zmieniajcych si warunkw i potrzeb.
Uwana analiza opisanych w normie zasad uwiadamia m.in., jakie korzyci
organizacja moe uzyska w wyniku wdroenia systemu. Stanowi one w pewnym sensie odpowied na pytanie: po co wdraa system lub co dziki niemu
uzyskamy? Szczegowa analiza zapisw dotyczcych struktury ramowej jednoznacznie wskazuje natomiast na odpowied na pytanie: w jaki sposb skutecznie i sprawnie wdroy system w organizacji? Charakterystyka procesw pozwala z kolei odpowiedzie sobie na pytanie: w jaki sposb zarzdza ryzykiem
w organizacji?
Istotn zalet normy jest kompleksowe i uporzdkowane ujcie procesu zarzdzania ryzykiem. Obejmuje on wszelkie procesy, ktre zachodz w organizacji. Wanym aspektem jest okrelenie na wstpie wszystkich warunkw niezbdnych w ramach ustalenia kontekstu. Wykorzystanie tej wiedzy umoliwia
waciwe dokonanie oceny ryzyka. Zastosowanie zalece na tym etapie pozwala organizacji na efektywne przeprowadzenie procesu postpowania z ryzykiem. W zalenoci od potrzeb rekomenduje si prowadzenie konsultacji i komunikowania ryzyka, a take monitorowania oraz przegldu jako narzdzi
uzupeniajcych i wspomagajcych w ramach wszystkich etapw. Nieodcznym elementem zarzdzania ryzykiem w organizacji zalecanym przez norm
ISO 31000 jest rzetelne dokumentowanie dziaa, moe to bowiem mie wpyw
na przyszo organizacji: wspieranie procesu podejmowania decyzji, rozwj
i doskonalenie metod i procesw w organizacji.
Aktualne podejcie do oceny ryzyka oparte jest przede wszystkim na wiedzy
eksperckiej i dowiadczeniach z dotychczasowymi zagroeniami. Stosuje si
rwnie rnorodne metody oceny ryzyka, ktre znacznie usprawniaj zarzdzanie sytuacj kryzysow.
W niniejszej czci zaprezentowano rwnie wybrane metody oceny ryzyka,
ktre zaimplementowane w procesach decyzyjnych usprawni ocen ryzyka.
Efektem przeprowadzenia oceny ryzyka jest zaplanowanie reakcji na ryzyko.
Jest to proces opracowywania wariantw postpowania i czynnoci zmniejszajcych zagroenia i zwikszajcych potencjalne korzyci dla sformuowanych
celw. Plan reakcji na ryzyko to kluczowy etap procesu zarzdzania ryzykiem,
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
92

CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM

gdy opracowuje si w nim metody reagowania na zdarzenia korzystne i niekorzystne. Skuteczno planowania reakcji na ryzyka zada zagroonych ma bezporedni wpyw na wzrost lub spadek ryzyka powodzenia caego przedsiwzicia147.
Planowane reakcje musz by proporcjonalne do konsekwencji wystpienia
niekorzystnych zjawisk, likwidowa (lub niwelowa) wpywy danego zagroenia
w sposb kosztowo efektywny i by realizowane terminowo. W procesie planowania reakcji na ryzyka powszechnie stosuje si kilka strategii. Do kadego
z ryzyk naley tak dobra plan postpowania, by podjte dziaania byy najskuteczniejsze.
W procesie analizy oceny ryzyka i zagroe zidentyfikowano wiele metod.
W normie ISO/IEC 31010:200931 opisano ich 31. Wybrane metody przedstawione w niniejszej czci pozwalaj na zapoznanie si z rnym podejciem do
tego zagadnienia. Obrazuj one przekrj metod oceny ryzyka: od rozwaa
eksperckich po metody oparte na budowaniu schematw i logicznych scenariuszy zdarze. Zaleca si wykorzystanie nastpujcych metod:
1. Metoda SWIFT
Pytania typu: co, jeli?, czy kiedykolwiek?, co mogoby si
sta? zmuszaj do przeanalizowania wikszoci potencjalnych scenariuszy, ich przyczyn i konsekwencji. Metoda ta moe by szeroko stosowana.
2. Drzewo zdarze
Uyteczna przy wyliczaniu, modelowaniu i pozycjonowaniu rnych scenariuszy podajcych, zwizanych ze zdarzeniem gwnym. Pokazuje
rozwj danej sytuacji w zalenoci od wybranego scenariusza. Uyteczna
w analizie systemw zabezpieczajcych i procedur awaryjnych.
3. Analiza przyczyn i konsekwencji
Eliminuje niektre ograniczenia metody drzewa zdarze i bdw dziki
moliwoci analizy zdarze, ktre rozwijaj si w czasie. Daje kompleksowy przegld dziaania systemu.
4. Analiza scenariuszowa
147

http://wartowiedziec.org/index.php/pracownik-samorzadowy/zarzdzanie/16316-jakociowai-ilociowa-analiza-ryzyka, dostp: luty 2015.


Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
93

CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM

Pomaga w opisaniu kadego rodzaju ryzyka, zarwno dugo-, jak


i krtkoterminowego.
5. Analiza muchy
atwa w zrozumieniu i przejrzysta w formie pokazania zdarzenia.
6. Matryca skutek/prawdopodobiestwo
Bardzo czytelna, z moliwoci zastosowania rnych skal (4x4, 5x5,
6x6) i wag.
Praktyka wykorzystania norm z zakresu zarzdzania ryzykiem pokazuje, e s
one uniwersalnym rdem wiedzy, dostarczajcym sprawdzone narzdzia
wspomagajce zarzdzanie wszystkimi procesami organizacyjnymi w warunkach niepewnoci. Dziki ich wykorzystaniu organizacje mog efektywniej realizowa misj, dla ktrej zostay stworzone, a take cele i zadania istotne ze
wzgldw biznesowych czy te publicznych.
Od momentu wprowadzenia elementw zarzdzania ryzykiem w 2009 r. jego znaczenie stale ronie. Std te rekomenduje si wykorzystanie uznanych
wytycznych w zakresie zarzdzania ryzykiem, ktre ujednolicaj terminologi,
wnosz uniwersalne zasady, elastyczn struktur ramow i waciwie dopasowane procesy, w tym narzdzia wspomagajce ocen ryzyka i dokumentowanie
zarzdzania ryzykiem.

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
94

CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM

SUMMARY AND CONCLUSIONS

It can be pointed out by analysing the standards recommended by ISO as


well as those adopted by The Polish Committee for Standardization (PKN) that
the topic of risk management is emerging in many standards in numerous
fields. Until ISO 31000:2009 Risk Management Principles and Guidelines, ISO
Guide 73:2009 Risk Management Vocabulary and ISO/IEC 31010 Risk Management Risk Assessment Techniques have been adopted, this aspect was
tackled by the following standards, in particular: ISO 14000 Environmental
impact assessment, ISO/IEC 27001 Information security management systems, PN-EN ISO 9001:2008 Enterprise organisation and management or
standards related to the safety of technical devices, i.e.: EN ISO 14121-1 and EN
ISO 12100:2010. The standards recommended the use of the risk assessment
process without indicating, however, detailed codes of procedure regarding the
entire process.
It should be noted that the relevance of the standards was not only reflected in the minds of theorists and practitioners creating and applying them, but
has been confirmed by, in particular, Polish legal regulations. Article 2 of the
Standardisation Act (Journal of Law of 2002 No. 169, item 1386, as amended)
specifies the status of standards as documents issued by authorised organisational entities, which are establishing, for a given field of activity, principles,
guidelines or characteristics based on long-term practices and experience.
The first substantial advantage of applying standards from a family of ISO
31000 is that terminologies are harmonised according to readable groups of
terms and their definitions. The documents allow understanding and applying
a consistent terminology referring to risk management, its elements and processes in all fields of activity in which it is present.
Another important matter is possibly the most universal and unified approach of ISO 31000 to risk management processes, which allows its flexible
use by any organisation operating in any public or private sector. The standard
provides principles, structure and processes which can be permanently implemented in all areas of an organisations activity regardless the type of risks encountered.
Another significant benefit of implementing ISO 31000 guidelines, apart
from its abovementioned flexible accommodation to an organisations current
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
95

CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM

needs, is openness to the changes resulting from changing conditions and


needs.
One can realise by analysing carefully the principles described in the standard what, in particular, are the benefits that an organisation can obtain as
a result of implementing the system. To a certain extent they provide an answer to the following question: why should we implement the system or what
can we obtain in return? An answer to the following question: how to implement the system within an organisation in an effective and efficient manner? is
clearly indicated by scrutinising the provisions concerning the framework structure. The description of processes allows answering the following question on
the other hand: how to manage a risk in an organisation?
An important advantage is that the risk management process is defined in
a comprehensive and orderly manner. It covers all processes occurring within
an organisation. An important aspect of the process is that all the prerequisites
to determine the context are specified at the beginning. A risk can be assessed
appropriately by using such knowledge. An organisation can approach the risk
management process properly by adhering to such recommendations at this
stage. Depending on the needs, it is recommended to conduct consultations
and communicate the risk, and also to carry out monitoring and review as supplementary and aiding tools for all the stags. The reliable evidencing of actions
is an inherent component of risk management within an organisation recommended by ISO 31000, the benefits of which are frequently influencing an organisations future: supporting the decision-making process, development and
improvement of methods and processes within an organisation.
The current approach to risk assessment relies, most of all, on know-how
and experience with the existing threats. Various risk assessment methods considerably improving emergency management are also applied.
This part presents also selected risk management methods positively influencing risk management when implemented in decision-making processes.
A planned response to a risk is an outcome of a risk assessment performed.
Alternative procedures and activities reducing the threats and heightening the
potential benefits for the objectives set are established under the process.
A risk response plan is a key phase of the risk management process as methods
of responding to favourable and unfavourable events are elaborated in the
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
96

CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM

plan. A risk of increasing or decreasing the successfulness of the entire project


is immediately influenced by the efficiency of risk response planning for the
threatened tasks148.
The planned reactions must be proportional to the consequences of occurrence of unfavourable events; they must eliminate (or mitigate) the effects of
a given threat in a cost-effective fashion and be carried out in a timely manner.
Several strategies are commonly employed in a risk response planning process.
An emergency plan has to be developed for each of the risks in such a way that
the measures taken are as effective as possible.
A myriad of methods have been identified in the process of analysing risks
and threats assessment. 31 methods are described in ISO/IEC 31010:2009.
These are not all the existing risk assessment methods, but those described in
this part permit to learn about diverse approaches to the topic in question. The
methods have been so chosen as to analyse different approaches to risk assessment. The methods allow to represent the array of risk management starting with experts considerations to methods based on the building of diagrams
and logical scenarios of events. It is recommended to use the following methods:
1. SWIFT method
questions such as: what if? if ever? what could happen?
force us to analyse the majority of potential scenarios, their causes and
consequences; the method can be applied broadly;
2. event tree
useful for calculating, modelling and allocating various follow-up scenarios related to the main event; it displays event progression depending
on the scenario selected; the method is useful when analysing safety
systems and emergency procedures;
3. cause and effect analysis
the method eliminates certain constraints of the event tree and fault
tree methods by analysing events evolving over time; it delivers an extensive review of system operation;
148

http://wartowiedziec.org/index.php/pracownik-samorzadowy/zarzdzanie/16316-jakociowai-ilociowa-analiza-ryzyka, access: February 2015.


Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
97

CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM

4. scenario analysis
useful for depicting each type of risk, both, a long-term and short-term
risk;
5. bow tie analysis
easy to understand and transparent in communicating an event.
6. consequence/probability matrix
very legible, with the possibility application of different scale (4x4, 5x5,
6x6) and weights.
The practical application of risk management standards indicates that they
are a universal source of knowledge ensuring proven tools aiding the management of all organisational processes in the conditions of uncertainty. By applying them, organisations can more effectively fulfil the mission they were created for, as well as the objectives and tasks relevant for business or public purposes.
Since introducing the elements of risk management in 2009, its importance
has been continuously growing. It is thus recommended to use recognised
guidelines for risk management, which unify the terminology, offer universal
principles, a flexible framework structure, appropriately matched processes,
including tools supporting risk assessment and risk management evidencing.

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
98

CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM

LITERATURA
Wydawnictwa zwarte i czasopimiennicze
1. Chrszcz B., Analiza i ocena ryzyka zawodowego osb obsugujcych
systemy maszynowe transportu pionowego w polskich kopalniach wgla
kamiennego, rozprawa doktorska, AGH, Krakw 2007.
2. Gobiewski J., Zarzdzanie kryzysowe w wietle wymogw
bezpieczestwa, Krakw 2011.
3. Kaszubski R., Romaczuk D. (red)., Ksiga dobrych praktyk w zakresie
zarzdzania cigoci dziaania, wyd. Zwizek Bankw Polskich,
Warszawa 2012.
4. Kotarbiski T., Traktat o dobrej robocie, Ossolineum, Wrocaw 1973.
5. Nogalski B., Kultura organizacyjna. Duch organizacji, Oficyna
Wydawnicza Orodka Postpu Organizacyjnego, Bydgoszcz 1998.
6. Peszko A., Podstawy zarzdzania organizacjami, Skrypty uczelniane
AGH, nr 1485, Wydawnictwa AGH, Krakw 1997.
7. Pilch T., Bauman T., Zasady bada pedagogicznych: strategie ilociowe
i jakociowe, wyd. ak, Warszawa 2001.
8. Sikorski Cz., Kultura organizacyjna, C.H. Beck, Warszawa 2002.
9. Sownik terminw z zakresu bezpieczestwa narodowego, Myl
Wojskowa 6/2002, Bellona, Warszawa 2002.
10. Urbanek P. (red.), Ekonomia i zarzdzanie w teorii i praktyce, WU, d
2011.
11. Wolanin J., Zarys teorii bezpieczestwa obywateli, DANMAR, Warszawa
2005.
12. Wrblewski D. (red. nauk.), Przegld wybranych dokumentw
normatywnych z zakresu zarzdzania kryzysowego i zarzdzania
ryzykiem wraz z leksykonem, CNBOP-PIB, Jzefw 2014.
13. Wrblewski D., Poe B., Teoria i praktyka zarzdzania ryzykiem normy
a regulacje w prawie miejscowym, w: D. Majchrzak (red.), Zarzdzanie
kryzysowe w wymiarze lokalnym. Organizacja, procedury, organy
i instytucje, AON, Warszawa 2014.

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
99

CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM

Akty prawne
1. Zarzdzenie nr 80 wojewody mazowieckiego z dnia 9 lutego 2011 r.
w sprawie ustalenia polityki zarzdzania ryzykiem w Mazowieckim
Urzdzie Wojewdzkim w Warszawie.
Normy i standardy
1. AS/NZS 4360:2004 Risk Management.
2. CAN/CSA-Q850-97 (2009) Risk Management: Guidelines for Decisionmakers.
3. ISO 31000:2009 Risk Management Principles and Guidelines.
4. ISO Guide 73:2009 Risk Management Vocabulary.
5. ISO/IEC 31010:2009 Risk Management Risk Assessment Techniques.
6. PKN-ISO Guide 73:2012 Zarzdzanie ryzykiem Terminologia.
7. PN-EN ISO/IEC 17021:2011 Ocena zgodnoci. Wymagania dla jednostek
prowadzcych audyty i certyfikacj systemw zarzdzania.
8. PN-ISO 26000:2012 Wytyczne dotyczce spoecznej odpowiedzialnoci.
9. PN-ISO 31000:2012 Zarzdzanie ryzykiem. Zasady i wytyczne.
10. PN-ISO 9000:2006 System zarzdzania jakoci. Podstawy
i terminologia.
11. PN-ISO 9004:2009 Zarzdzanie ukierunkowane na trway sukces
organizacji. Podejcie wykorzystujce zarzdzanie jakoci.
12. Risk Management Guidelines Companion to AS/NZS 4360:2004.
Sowniki, leksykony i encyklopedie
1. Sownik terminw z zakresu bezpieczestwa narodowego, AON,
Warszawa 2008.
Dokumenty elektroniczne, strony internetowe i inne
1. AS/NZS ISO 31000:2009 Risk Management Principles and Guidelines,
Australian Government, August 2010, Fact Sheet [dok. elektr.],
http://www.finance.gov.au/sites/default/files/COV_216905_Risk_Mana
gement_Fact_Sheet_FA3_23082010_0.pdf [dostp 11 czerwca 2013].

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
100

CZ I
ZAGADNIENIA OGLNE Z ZAKRESU ZARZDZANIA RYZYKIEM

2. Fabbri L., Struckl M., Wood M., Guidance on the Preparation of a Safety
Report to Meet the Requirements of Directive 96/82/EC as Amended by
Directive 2003/105/EC (Seveso II), European Communities, 2005.
3. http://www.wsjp.pl.
4. http://mfiles.pl.
5. http://wartowiedziec.org.
6. IIF Report Reform In the Financial Services Industry: Strenghthening
Practices for a More Stable System, Institute of International Finance,
2009.
7. Knight K. W., The New Standard For Risk Management, materia
przygotowany na Midzynarodow Konferencj Stowarzyszenia
Zarzdzania Ryzykiem POLRISK, 8 czerwca 2010 r., Warszawa.
8. Maas P., Wiedza praktyczna: Zarzdzanie poprzez cele, wyd. Verlag
Dashofer, Warszawa 2004 [dok. elektr.],
http://www.dashofer.pl/przyklady/ED-ZPC.pdf [dostp 14 marca 2015].
9. Mitkowski P. T., Ocena ilociowa ryzyka: analiza drzewa bdu
(konsekwencji), materiay dydaktyczne, Politechnika Poznaska.
10. Wnioski wypywajce z kryzysu finansowego z perspektywy nadzorczej,
prezentacja ze spotkania szefw bankw dziaajcych w Polsce
z kierownictwem UKNF (Warszawa, 25 lutego 2011 r.) [dok. elektr.],
http://www.knf.gov.pl/Images/Wnioski_wyplywajace_z_kryzysu_tcm75
-25681.pdf [dostp 9 czerwca 2013].

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
101

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003

CZ II
ZARZDZANIE RYZYKIEM NA SZCZEBLU UE

PART II
RISK MANAGEMENT AT THE EU LEVEL

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
103

CZ II
ZARZDZANIE RYZYKIEM NA SZCZEBLU UE

WPROWADZENIE
Unia Europejska podejmuje na swoim poziomie prace w zakresie oceny zagroe i ryzyka, na ktre s naraeni obywatele UE w rnych obszarach ycia
i dziaalnoci. Niemal kady obszar funkcjonowania UE mona powiza
z koniecznoci dokonania oceny ryzyka wystpienia danego zagroenia, np.:
przepyw statkw Morzem Batyckim, zagroenie piractwem morskim
u wybrzey Afryki, zagroenie terroryzmem, zagroenia przestpczoci zorganizowan czy handlem ludmi w UE, ryzyko wystpienia katastrof naturalnych
lub technologicznych.
Prowadzc prace w dziedzinie oceny ryzyka i zagroe, Unia korzysta z: wypracowanych metodyk w tym z norm Midzynarodowej Organizacji Normalizacyjnej, terminologii wypracowanej na forum Organizacji Narodw Zjednoczonych, metodologii wypracowanych w pastwach czonkowskich oraz w wyniku analiz, sama te proponuje pastwom czonkowskim terminologi, ktra
dotyczy analizy ryzyka i oceny zagroe. W niniejszej czci diagnozy zostan
przedstawione standardy i definicje uznane przez Uni Europejsk i zapisane
w dokumentach unijnych, rozporzdzeniach, wytycznych oraz dyrektywach.
W Strategii bezpieczestwa wewntrznego UE z 2010 r. podkrelono, e naley opracowa wytyczne diagnozowania, oceniania i analizowania niebezpieczestw i ryzyka oraz dokonywa przegldu zagroe naturalnych
i wynikajcych z dziaalnoci ludzkiej, przed ktrymi moe w przyszoci stan
Unia. Kwestie te uregulowaa decyzja Parlamentu Europejskiego i Rady nr
1313/2013/EU z dnia 17 grudnia 2013 r. w sprawie Unijnego Mechanizmu
Ochrony Ludnoci. Zgodnie z jej zapisami pastwa czonkowskie zostay zobligowane do opracowania oceny ryzyka na szczeblu krajowym lub odpowiednim
niszym szczeblu oraz udostpnienia Komisji streszczenia istotnych elementw
tych ocen do 22 grudnia 2015 r.149. Ponadto ustanowiono, i kraje te przygotowuj plany zarzdzania ryzykiem zwizanym z klskami i katastrofami na szczeblu krajowym lub odpowiednio niszym, stale je doskonalc. Komisja Europejska planowaa do 22 grudnia 2014 r. opracowa wsplnie z pastwami czonkowskimi wytyczne w sprawie treci, metodologii i struktury tych ocen.
149

A nastpnie co 3 lata.

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
104

CZ II
ZARZDZANIE RYZYKIEM NA SZCZEBLU UE

W tej czci publikacji przedstawiono analiz metodyk oceny ryzyka dla poszczeglnych rodzajw zagroe, odnoszcych si do wielu dziedzin aktywnoci
UE. Podejmujc dziaania w zakresie oceny zagroe i ryzyk, Unia dotychczas
prowadzia takie oceny w sektorach i obszarach. Prace UE w poszczeglnych
obszarach w niniejszej diagnozie zostan przedstawione na przykadzie zarzdzania ryzykiem powodziowym, zagroe wypadkami chemicznymi, testw
wytrzymaociowych, transgranicznych zagroe zdrowia oraz ochrony granic
zewntrznych Unii. Przywoana zostanie rwnie aktywno naukowobadawcza UE w zakresie projektw zgbiajcych tematyk oceny ryzyka.

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
105

CZ II
ZARZDZANIE RYZYKIEM NA SZCZEBLU UE

INTRODUCTION
The European Union has been pursuing efforts internally to evaluate threats
and risks posed to the EU citizens in different areas of life and activities. Nearly
each area of the EUs functioning can be linked to the necessity of applying
a risk assessment for the likelihood of a particular threat: e.g. the crossing of
ships through the Baltic Sea, a threat of sea piracy at the coasts of Africa,
a threat of terrorism, organised crime or human trafficking in the EU, a risk of
natural or technological catastrophes.
The EU, while conducting works in the field of risk and threat assessment,
has been using the methodologies developed, including standards established
by the International Organisation for Standardisation; the terminologies established at the forum of the United Nations; the methodologies established by
the Member States and as a result of the analyses undertaken; it also proposes
itself to the Member States a terminology concerning a risk analysis and evaluation of threats. The standards and definitions recognised by the European
Union and included in EU documents, regulations, guidelines and directives are
presented in this part of the diagnosis.
The EU Internal Security Strategy of 2010 highlights that guidelines for diagnosing, assessing and analysing threats and risks should be established, and
natural threats and those resulting from human activity, likely to occur in the
EU in the future, should be reviewed. Such matters are governed by Decision
No. 1313/2013/EU of the European Parliament and of the Council of 17 December 2013 on a Union Civil Protection Mechanism. The Decision provides
that the Members States are obliged to create a risk assessment at the national
level or, respectively, at a lower level and to present to the Commission
a summary of essential elements of such assessments by 22 December 2015150.
It was also specified that the states prepare risk management plans connected
with disasters and catastrophes at the national level or, respectively, a lower
level, and would improve them continuously. The European Commission has
planned to set up, together with the Member States, guidelines concerning the

150

And every 3 years thereafter.

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
106

CZ II
ZARZDZANIE RYZYKIEM NA SZCZEBLU UE

contents, methodology and structure of the above assessments until 22 December 2014.
This part of the publication is analysing risk assessment methodologies for
particular types of threats relating to multiple areas of the EUs activity. The
EU, while carrying out works in scope of risk and threat assessment, has performed such assessments so far for particular sectors or areas of its activity.
The EUs works in particular areas will be presented in this diagnosis with the
example of managing a flood risk, threats of chemical accidents, strength tests,
cross-boundary threats, protection of the European Unions external borders.
The EUs research and scientific activity in scope of projects embarking on the
subject of risk assessment is discussed towards the end.

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
107

CZ II
ZARZDZANIE RYZYKIEM NA SZCZEBLU UE

1. ZARZDZANIE RYZYKIEM POWODZIOWYM


Z powodziami mamy w Europie do czynienia od wiekw. Wiele pastw walczyo z nimi na swoich terenach, ale w przypadku rzek i dorzeczy na terenach
przygranicznych niejednokrotnie nawizywaa si wsppraca bilateralna. Wartoci jednoczcej si Europy bya take wsplna walka z powodziami. Katastroficzne w skutkach dla naszego regionu byy powodzie w dorzeczach Dunaju
i Elby w 2002 r. oraz 2005 r. To one wymogy na UE skupienie nad bardziej skoordynowanymi dziaaniami na jej forum.
W latach 1998-2009 powodzie w Europie spowodoway mier 1126 osb,
konieczno ewakuacji ponad p miliona ludzi i straty ekonomiczne na poziomie co najmniej 52 mld EUR151. Powodzie wystpuj w wielu krajach UE, regularnie nawiedzaj kraje Europy rodkowej i Niemcy. Mimo wielu skoordynowanych dziaa UE nie udaje si zapobiec im w takim stopniu, aby mona byo
mwi o wygranej walce. Od pocztku lat 80. XX wieku Komisja Europejska
wspiera badania nad zjawiskami powodziowymi, w formie kolejnych ramowych
programw bada i rozwoju technologicznego. Ostatnie due powodzie wystpiy w Europie w 2010 r. Objy Europ rodkow, w szczeglnoci Polsk, Republik Czesk, Sowacj, Wgry, Rumuni i Francj.
Unia zajmuje si powodziami od wielu lat, jednak dopiero komunikat Komisji
z dnia 12 lipca 2004 r. dla Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Spoecznego oraz Komitetu Regionw Zarzdzanie zagroeniem powodziowym zapobieganie powodziom, ochrona przeciwpowodziowa i ograniczanie skutkw powodzi152, zawiera opart na analizie koncepcj
zarzdzania ryzykiem powodziowym na poziomie Wsplnoty. Raport stwierdza, e uzgodnione i skoordynowane dziaanie na tym szczeblu przyniosoby
znaczne korzyci i przyczynioby si do poprawy oglnego poziomu ochrony
przeciwpowodziowej. Wiele pastw czonkowskich ju wprowadza rodki
ochrony przeciwpowodziowej, jednak uzgodnione i skoordynowane dziaanie
151

Dane Europejskiej Agencji rodowiskowej.


Komunikat Komisji dla Rady, Parlamentu Europejskiego, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Spoecznego i Komitetu Regionw, Zarzdzanie zagroeniem powodziowym zapobieganie powodziom, ochrona przeciwpowodziowa i ograniczanie skutkw powodzi, Bruksela, 12
lipca 2004 r., COM(2004) 472 wersja ostateczna, Bruksela, 12 lipca 2004 r.

152

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
108

CZ II
ZARZDZANIE RYZYKIEM NA SZCZEBLU UE

na poziomie Unii Europejskiej przyniosoby znaczn warto dodan


i przyczynioby si do poprawy oglnego poziomu ochrony przeciwpowodziowej, biorc pod uwag potencjalne zagroenie ludzkiego ycia, dbr gospodarczych i rodowiska153.
Co warte podkrelenia, ju w 2004 r. w komunikacie wspomina si o efekcie
domina: Z dotychczasowych dowiadcze wynika, e lokalne rodki ochrony
przeciwpowodziowej, podejmowane w jednym miejscu, bd wywoyway
efekt domina w obszarach pooonych w grnym/dolnym biegu rzek. Jeeli na
przykad w obrbie jednego obszaru zostan zastosowane rozwizania inynieryjno-techniczne w celu odprowadzenia w moliwie najkrtszym czasie wody
na nalecym do niego odcinku rzeki, jest oczywiste, e pojawi si ona szybciej
na ssiednich terenach w jej dolnym biegu. Z tego wzgldu koniecznoci jest
podejmowanie dziaa w zakresie ochrony przeciwpowodziowej w sposb
uzgodniony i skoordynowany wzdu caego biegu rzeki.
Komunikat Zarzdzanie zagroeniem powodziowym zapobieganie powodziom, ochrona przeciwpowodziowa i ograniczanie skutkw powodzi przygotowa UE oraz pastwa czonkowskie do przyjcia dyrektywy 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 padziernika 2007 r. w sprawie oceny
ryzyka powodziowego i zarzdzania nim. Dyrektywa, ktra bya propozycj Komisji Europejskiej przedstawion 18 stycznia 2006 r., wesza w ycie 26 listopada 2007 r. Co wane, potwierdzaa moliwo osignicia wikszych efektw
w walce z powodziami w przypadku podjcia dziaa na poziomie Wsplnoty,
zadanie to uznano za podane oraz wykonalne. Z uwagi na zasady wprowadzania dyrektyw (dyrektywa jest aktem prawnym, ktrego cele musz osign
wszystkie pastwa UE) sposb ich osignicia pozostawiono do okrelenia pastwom czonkowskim. Wyznaczenie celw zarzdzania ryzykiem powodziowym
rwnie pozostawiono pastwom czonkowskim, uznajc, e cele pastw powinny opiera si na warunkach lokalnych i regionalnych.

153

Komunikat Komisji dla Rady, Parlamentu Europejskiego, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Spoecznego i Komitetu Regionw, Zarzdzanie zagroeniem powodziowym zapobieganie powodziom, ochrona przeciwpowodziowa i ograniczanie skutkw powodzi, Bruksela, 12
lipca 2004 r., COM(2004) 472 wersja ostateczna, Bruksela, 12 lipca 2004 r.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
109

CZ II
ZARZDZANIE RYZYKIEM NA SZCZEBLU UE

Dyrektywa powodziowa wymaga od pastw czonkowskich identyfikacji obszarw potencjalnego ryzyka wystpienia tego zjawiska. W ocenie naley wzi
pod uwag m.in.: minione powodzie, zdolno ochrony infrastruktury przed
powodziami czy dugoterminow polityk w obszarze zagospodarowania przestrzennego czy zmian klimatu. Dla tych obszarw przygotowuje si oceny zagroenia powodziowego oraz mapy ryzyka powodziowego, ktre uwzgldniaj
potencjalne konsekwencje dla ludzkiego zdrowia, dziaalnoci ekonomicznej,
dziedzictwa kulturowego i rodowiska w poszczeglnych scenariuszach. Ostatnim krokiem w celu unikania i ograniczania negatywnych skutkw powodzi na
danym obszarze jest przygotowanie planw zarzdzania ryzykiem powodziowym, ktre powinny uwzgldnia jego cele oraz zawiera zhierarchizowane
rodki suce ich osigniciu. W planach zarzdzania na wypadek powodzi
szczeglny nacisk powinno si pooy na zapobieganie, ochron
i przygotowanie. Celem dyrektywy jest ustanowienie ram dla oceny ryzyka
powodziowego i zarzdzania nim, w celu ograniczania negatywnych konsekwencji dla zdrowia ludzkiego, rodowiska, dziedzictwa kulturowego oraz dziaalnoci gospodarczej, zwizanych z powodziami na terytorium Wsplnoty154.
Na potrzeby dalszych prac w pastwach czonkowskich przyjto definicj ryzyka powodziowego, ktre oznacza kombinacj prawdopodobiestwa wystpienia powodzi i zwizanych z powodzi potencjalnych negatywnych konsekwencji dla zdrowia ludzkiego, rodowiska, dziedzictwa kulturowego oraz dziaalnoci gospodarczej.
1.1. Wstpna ocena ryzyka powodziowego
Wstpna ocena ryzyka powodziowego dokonywana przez pastwa czonkowskie, opisana w art. 4 ww. dyrektywy, powinna obejmowa co najmniej:
a) mapy obszaru dorzecza w odpowiedniej skali, zawierajce granice dorzeczy,
zlewni i jeeli takowe istniej obszarw wybrzea, ukazujce topografi
i zagospodarowanie przestrzenne,
b) opis powodzi, ktre wystpiy w przeszoci i miay znaczce negatywne konsekwencje dla zdrowia ludzkiego, rodowiska, dziedzictwa kulturowego oraz

154

Art. 1 dyrektywy 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 padziernika


2007 r. w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarzdzania nim.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
110

CZ II
ZARZDZANIE RYZYKIEM NA SZCZEBLU UE

dziaalnoci gospodarczej, jeeli prawdopodobiestwo wystpienia podobnych


zjawisk w przyszoci (uwzgldniajc zasig powodzi i trasy przejcia fali powodziowej) jest nadal due, jak i ocen wywoanych przez nie negatywnych skutkw,
c) opis istotnych powodzi, do ktrych doszo w przeszoci, jeeli mona przewidzie, e podobne zjawiska w przyszoci bd miay znaczce negatywne skutki,
a w zalenoci od specyficznych potrzeb pastw czonkowskich:
d) ocen potencjalnych negatywnych konsekwencji przyszych powodzi dla
zdrowia ludzkiego, rodowiska, dziedzictwa kulturowego oraz dziaalnoci gospodarczej, z jak najszerszym uwzgldnieniem takich kwestii, jak: topografia,
pooenie ciekw wodnych i ich oglne cechy hydrologiczne oraz geomorfologiczne, w tym obszarw zalewowych jako naturalnych obszarw retencyjnych,
skuteczno istniejcej, wybudowanej przez czowieka infrastruktury przeciwpowodziowej, pooenie obszarw zamieszkanych, obszarw dziaalnoci gospodarczej oraz prognoz dugofalowego rozwoju wydarze, w tym wpywu
zmian klimatu na wystpowanie powodzi.
Metodyka wstpnej oceny ryzyka powodziowego zakada wyodrbnienie
obszarw naraonych na niebezpieczestwo powodzi w dwch etapach:
1. Przeprowadzenie analiz dla obszarw potencjalnie zagroonych powodzi
poprzez przyjcie nastpujcych kryteriw, w podanej niej hierarchii:
a) bezporedni wpyw powodzi na ycie i zdrowie ludzi,
b) wpyw powodzi na obszary dziaalnoci gospodarczej wraz z infrastruktur,
c) skuteczno istniejcych budowli przeciwpowodziowych,
d) wpyw rozwoju zagospodarowania przestrzennego na wzrost ryzyka powodziowego.
2. Okrelenie punktacji ryzyka powodziowego dla kadego obszaru speniajcego kryteria wydziele oraz przyjcie wartoci granicznej punktacji, pozwalajcej
na wskazanie obszarw naraonych na niebezpieczestwo powodzi.
Po podliczeniu wartoci punktw w raporcie z oceny zostaje okrelone, czy
w poszczeglnych regionach wodnych istnieje prawdopodobiestwo wystpienia powodzi i jeli tak, to jakie procentowo.
Pastwa czonkowskie miay dokona wstpnej oceny ryzyka powodziowego
do 22 grudnia 2011 r.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
111

CZ II
ZARZDZANIE RYZYKIEM NA SZCZEBLU UE

1.2. Mapy zagroenia powodziowego i mapy ryzyka


Mapy zagroenia powodziowego i mapy ryzyka155 miay by przygotowane
przez pastwa czonkowskie do 22 grudnia 2013 r. Mapy zagroenia powodziowego obejmuj obszary geograficzne, na ktrych moe wystpi powd,
zgodnie z jednym z nastpujcych scenariuszy:
1. niskie prawdopodobiestwo powodzi lub scenariusze zdarze ekstremalnych,
2. rednie prawdopodobiestwo powodzi (czstotliwo wystpowania
100 lat),
3. wysokie prawdopodobiestwo powodzi, w odpowiednich przypadkach.
Dla kadego ze scenariuszy przedstawia si nastpujce elementy:
1. zasig powodzi,
2. gboko wody lub w odpowiednich przypadkach poziom zwierciada wody,
3. tam, gdzie jest to waciwe, prdko przepywu wody lub odnony
przepyw wody.
Metodyka przyjta do opracowania map ryzyka powodziowego uwzgldnia
potencjalnie negatywne konsekwencje zwizane z powodzi, ktra wystpia
zgodnie z jednym ze scenariuszy, wyraone w nastpujcy sposb:
1. szacunkowa liczba mieszkacw potencjalnie dotknitych powodzi,
2. rodzaj dziaalnoci gospodarczej prowadzonej na obszarze potencjalnie
dotknitym powodzi,
3. instalacje, o ktrych mowa w zaczniku I do dyrektywy Rady 96/61/WE
z dnia 24 wrzenia 1996 r., dotyczcej zintegrowanego zapobiegania zanieczyszczeniom i ich kontroli (1), ktre mogyby spowodowa przypadkowe zanieczyszczenie w przypadku powodzi oraz potencjalnie dotknite powodzi obszary chronione okrelone w zaczniku IV pkt 1 ppkt (i),
(iii) i (v) do dyrektywy 2000/60/WE,
4. inne informacje uwaane przez pastwo czonkowskie za przydatne, takie jak wskazanie obszarw, na ktrych mog wystpi powodzie, kt-

155

Por. definicje i przykady: cz IV, rozdzia 3, podrozdziay 3.1-3.2.

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
112

CZ II
ZARZDZANIE RYZYKIEM NA SZCZEBLU UE

rym towarzyszy transport duej iloci osadw i rumowiska, oraz informacje o innych istotnych rdach zanieczyszczenia156.
1.3. Plany zarzdzania ryzykiem powodziowym
Ustalenie celw zarzdzania ryzykiem powodziowym powierzono pastwom
czonkowskim, przy czym w analizie tej szczeglny nacisk powinny ka one na
ograniczenie potencjalnych negatywnych konsekwencji powodzi dla zdrowia
ludzkiego, rodowiska, dziedzictwa kulturowego i dziaalnoci gospodarczej
oraz, jeeli zostanie to uznane za waciwe, na dziaania nietechniczne lub na
zmniejszenie prawdopodobiestwa wystpienia powodzi.
Plany zarzdzania ryzykiem powodziowym obejmuj wszystkie aspekty zarzdzania ryzykiem powodziowym, kadc szczeglny nacisk na zapobieganie,
ochron i stan naleytego przygotowania, w tym prognozowanie powodzi
i systemy wczesnego ostrzegania, a take uwzgldniajc cechy danego dorzecza
lub zlewni. Plany zarzdzania ryzykiem powodziowym mog rwnie obejmowa dziaania na rzecz zrwnowaonego zagospodarowania przestrzennego,
skuteczniejsz retencj wd oraz kontrolowane zalewanie niektrych obszarw
w przypadku wystpienia powodzi157.
Przy opracowaniu planw zarzdzania ryzykiem powodziowym uwzgldnia
si takie aspekty, jak: koszty i korzyci, zasig powodzi i trasy przejcia fali powodziowej oraz obszary o potencjalnej retencji wd powodziowych takie jak
naturalne obszary retencyjne, cele rodowiskowe, gospodarowanie gruntami
i wod, planowanie przestrzenne, zagospodarowanie terenu, ochrona przyrody, nawigacja i infrastruktura portowa. S to aspekty, ktre wskazuj na konieczno wzicia pod uwag czynnikw geograficznych, historycznych, ekonomicznych, gospodarki przestrzennej i infrastruktury. Nastpnie na podstawie
map pastwa czonkowskie opracowuj plany zarzdzania ryzykiem powodziowym.
Harmonogram dalszych prac na forum UE oraz w pastwach czonkowskich
przedstawia si nastpujco:

156

Art. 6 dyrektywy 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 padziernika


2007 r. w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarzdzania nim.
157
Tame.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
113

CZ II
ZARZDZANIE RYZYKIEM NA SZCZEBLU UE

1. Wstpne oceny ryzyka powodziowego lub ocena i decyzje poddawane


s przegldowi i w razie potrzeby aktualizowane do 22 grudnia 2018 r.,
a nastpnie co 6 lat.
2. Mapy zagroenia powodziowego i mapy ryzyka powodziowego s poddawane przegldowi i w razie potrzeby aktualizowane do 22 grudnia
2019 r., a nastpnie co 6 lat.
3. Plany zarzdzania ryzykiem powodziowym s poddawane przegldowi
i w razie potrzeby aktualizowane do 22 grudnia 2021 r., a nastpnie co
6 lat158.

158

Art. 14 dyrektywy 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 padziernika


2007 r. w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarzdzania nim.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
114

CZ II
ZARZDZANIE RYZYKIEM NA SZCZEBLU UE

2. KONTROLA ZAGROE POWANYMI AWARIAMI ZWIZANYMI


Z SUBSTANCJAMI NIEBEZPIECZNYMI SEVESO III
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/18/UE z dnia 4 lipca
2012 r. w sprawie kontroli zagroe powanymi awariami zwizanymi
z substancjami niebezpiecznymi zmieniajca, a nastpnie uchylajca dyrektyw Rady 96/82/WE bya kolejnym krokiem UE w osiganiu wikszego bezpieczestwa w obrbie jej granic, wezwaa bowiem pastwa czonkowskie do podejmowania okrelonych dziaa na wypadek powanych awarii z udziaem
substancji chemicznych.
Awarie w zakadach przemysowych, w ktrych wykorzystywane s substancje niebezpieczne, czsto pocigaj za sob powane konsekwencje zarwno
dla czowieka, jak i rodowiska. Dowodem na to s m.in. awarie w Seveso
(1976, Wochy), Bhopalu (1984, Indie), Schweizerhalle (1986, Szwajcaria),
Enschede (2000, Niemcy), Tuluzie (2001, Francja) i Buncefield (2005, Wielka
Brytania). Skutki awarii mog by odczuwalne poza granicami danego pastwa,
a to przemawia tym bardziej za koniecznoci zapewnienia waciwych dziaa
zapobiegawczych, ktre zagwarantuj wysoki poziom ochrony obywateli, spoecznoci i rodowiska w caej Unii.
Na potrzeby przepisu przyjto definicje zakadu o zwikszonym ryzyku
oraz zakadu o duym ryzyku, w ktrym znajduj si substancje niebezpieczne
w ilociach okrelonych w zapisach dyrektywy. Dla dalszej analizy wane bd
dwie kluczowe definicje: zagroenia i ryzyka. Zagroenie oznacza samoistn
waciwo substancji niebezpiecznej lub warunki fizyczne, ktre mog spowodowa szkody dla zdrowia ludzkiego lub dla rodowiska. Ryzyko natomiast
oznacza prawdopodobiestwo wystpienia okrelonego skutku w okrelonym
czasie lub w okrelonych okolicznociach.
Na podstawie dyrektywy Komisja, opierajc si na zawiadomieniu pastwa
strony, dokonuje oceny zagroenia powan awari dla okrelonej substancji
niebezpiecznej. Systematyczna ocena zagroe w przypadku kontroli w danych
zakadach opiera si co najmniej na nastpujcych kryteriach:
1. potencjalnym wpywie zakadw na zdrowie ludzkie i rodowisko,
2. historii zgodnoci z wymogami niniejszej dyrektywy.

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
115

CZ II
ZARZDZANIE RYZYKIEM NA SZCZEBLU UE

Art. 10 dyrektywy daje moliwo naoenia przez pastwa czonkowskie na


prowadzcego zakad o duym ryzyku obowizku przygotowania raportu
o bezpieczestwie. Raport o bezpieczestwie powinien zawiera szczegowe
informacje na temat zakadu, znajdujcych si w nim substancji niebezpiecznych, instalacji lub obiektw magazynowych, prawdopodobnych scenariuszy
powanych awarii i analizy ryzyka rodowiskowego, rodkw zapobiegawczych
i interwencyjnych oraz dostpnych systemw zarzdzania, majc na wzgldzie
zapobieganie powanym awariom i ograniczenie ryzyka ich wystpienia oraz
umoliwienie podjcia niezbdnych dziaa w celu ograniczenia skutkw takich
awarii. Ryzyko powanej awarii moe by wiksze ze wzgldu na prawdopodobiestwo wystpienia klsk ywioowych zwizanych z pooeniem zakadu.
Naley to uwzgldni przy opracowywaniu scenariuszy powanych awarii.
Minimalny zakres danych i informacji, ktre musz zosta wzite pod uwag
w raporcie o bezpieczestwie, okrela zacznik II do dyrektywy. W zakresie
identyfikacji i analizy zagroe awariami oraz metod zapobiegawczych prowadzcy zakad w raporcie o bezpieczestwie uwzgldnia:
1. szczegowy opis scenariuszy powanych awarii, ktre mog si zdarzy, oraz ich prawdopodobiestwo lub warunki, w jakich takie awarie
mog si zdarzy, wraz ze streszczeniem przypadkw mogcych przyczyni si do rozpoczcia kadego scenariusza, bez wzgldu na to, czy
przyczyny bd tkwi wewntrz, czy na zewntrz instalacji; w tym
w szczeglnoci:
a. przyczyny operacyjne,
b. przyczyny zewntrzne, takie jak przyczyny zwizane z efektem
domina, z obiektami, ktre nie s objte zakresem stosowania
niniejszej dyrektywy, obszarami i zabudowaniami, ktre mog
by rdem zagroenia powan awari lub ktre mog zwikszy takie zagroenie lub jego skutki,
c. przyczyny naturalne, na przykad trzsienia ziemi lub powodzie;
2. ocen zasigu i skali skutkw zidentyfikowanych powanych awarii,
w tym mapy, zobrazowania lub, stosownie do potrzeb, rwnowane
opisy ukazujce obszary, ktre mog zosta dotknite takimi awariami
mogcymi powsta w zakadzie;
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
116

CZ II
ZARZDZANIE RYZYKIEM NA SZCZEBLU UE

3. przegld wczeniejszych awarii i zdarze z takimi samymi wykorzystywanymi substancjami i procesami, uwzgldnienie zdobytych w zwizku
z nimi dowiadcze i wyrane odniesienie do konkretnych dziaa podjtych w celu zapobiegania takim awariom;
4. opis parametrw technicznych i sprztu uytego do celw bezpieczestwa instalacji159.
Zacznik IV okrela z kolei dane i informacje, ktre naley uwzgldni
w planach operacyjno-ratowniczych, o ktrych mowa w art. 12 dyrektywy.
W przypadku wewntrznych planw operacyjno-ratowniczych powinny one
obj take ustalenia zwizane z ograniczaniem ryzyka dla osb znajdujcych
si na miejscu, w tym sposb ostrzegania oraz dziaania, jakie osoby ostrzeone
maj podj.
W dyrektywie przyjto take zapisy o efekcie domina. Aby zmniejszy ryzyko
efektu domina w przypadku zakadw ulokowanych w taki sposb lub tak blisko
siebie, e wzrasta prawdopodobiestwo powanych awarii lub nasilenia ich
skutkw, prowadzcy zakady powinni wsppracowa w zakresie wymiany
odpowiednich informacji i informowania spoecznoci, z uwzgldnieniem ssiednich zakadw, ktre mog odczu skutki takich awarii. Przyjcie takiego
podejcia w UE jest wynikiem analizy skutkw katastrofy w Japonii w 2011 r.
Kryteria zgaszania Komisji powanej awarii obejmuj m.in. poar czy uwolnienie substancji niebezpiecznej (zgodnie z zakresem wskazanym w dyrektywie), szkody i obraenia doznane przez ludzi i szkody w nieruchomociach, jeeli: awaria spowodowaa bezporednie szkody w rodowisku, wystpiy szkody
w mieniu lub doszo do wystpienia zniszcze o zasigu transgranicznym. Komisji naley zgasza ponadto awarie lub sytuacje bliskie awariom, ktre pastwa
czonkowskie uznaj za szczeglnie interesujce z technicznego punktu widzenia
w kontekcie zapobiegania powanym awariom oraz ograniczania ich skutkw,
ktre nie speniaj podanych powyej kryteriw ilociowych.
Zgodnie z przyjtym w dyrektywie harmonogramem pastwa czonkowskie
miay wprowadzi w ycie przepisy ustawowe, wykonawcze i administracyjne
159

Zacznik nr II do dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/18/UE z dnia 4 lipca


2012 r. w sprawie kontroli zagroe powanymi awariami zwizanymi z substancjami niebezpiecznymi.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
117

CZ II
ZARZDZANIE RYZYKIEM NA SZCZEBLU UE

niezbdne do wykonania niniejszej dyrektywy w terminie do 31 maja 2015 r.


Pastwa czonkowskie maj stosowa niniejsze przepisy od dnia 1 czerwca
2015 r.

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
118

CZ II
ZARZDZANIE RYZYKIEM NA SZCZEBLU UE

3. ZARZDZANIE RYZYKIEM ZWIZANYM Z ELEKTROWNIAMI


JDROWYMI TESTY WYTRZYMAOCIOWE
W wyniku trzsienia ziemi, do ktrego doszo 11 marca 2011 r. w Japonii,
ponioso mier wielu ludzi. Efekt domina160 w przypadku tej katastrofy przers oceny ryzyka dokonane przez zakad jdrowy. Trzsienie ziemi spowodowao powstanie fali tsunami, ktra doprowadzia do wypadku w elektrowni
jdrowej. Skutki tego wydarzenia byy odczuwalne nawet w Stanach Zjednoczonych, gdzie suby ratownicze baday dryfujce po oceanie szcztki zmiecionych z powierzchni ziemi, skaonych domw, statkw i drzew, ktre stanowiy
zagroenie dla rodowiska naturalnego. Suby w Europie baday na lotniskach
osoby powracajce z Japonii pod ktem skaenia. Nikt nie zakada takiego scenariusza wydarze dla elektrowni w Fukushimie ani skali organizacji pomocy
w Japonii. Przerosa ona zdolnoci reagowania sub kraju dotknitego kaskadow katastrof161.
Na forum Rady Unii Europejskiej ju w dniach 24-25 marca 2011 r. przyjto
konkluzje Rady. Tym samym liderzy UE podjli decyzj o koniecznoci przegldu
bezpieczestwa wszystkich unijnych elektrowni jdrowych na podstawie kompleksowych, przejrzystych ocen ryzyka i bezpieczestwa (testy wytrzymaociowe, testy warunkw skrajnych). Pilne prace po stronie Komisji Europejskiej,
ktra miaa okreli zasady, na jakich bd dokonywane tzw. testy wytrzymaociowe (stress tests), wymuszaa zwaszcza obawa o ewentualny atak terrorystyczny na elektrownie atomowe w Europie. Rada Europejska miaa natomiast
160

Patrz: definicja na s. 44.


Katastrofy kaskadowe zdarzenia ekstremalne, w ktrych skutki kaskadowe nasilaj si
w czasie i powoduj niespodziewane, silne zdarzenia wtrne. Te ostatnie s co najmniej rwnie
powane, jak zdarzenie pierwotne i wywieraj silny wpyw na cakowity okres utrzymywania si
skutkw katastrofy. Wtrne i niespodziewane zdarzenia mog mie powaniejszy wymiar
wskutek naruszenia konstrukcji i funkcji spoecznych, ktre s od nich zalene (np. obiekty infrastruktury krytycznej) lub poprzez nieadekwatno zastosowanych strategii agodzcych (takich jak procedury ewakuacji, planowanie zagospodarowania przestrzennego i strategie zarzdzania kryzysowego). Katastrofy kaskadowe uwidoczniaj nierozwizane problemy podatnoci
w spoeczestwach. W katastrofach kaskadowych mona wyrni jedno lub wicej zdarze
wtrnych, ktre odrniaj si od pierwotnego rda katastrofy. rdo: G. Pescaroli,
D. Alexander, A definition of cascading disasters and cascading effects: Going beyond the toppling dominos metaphor, Planet@Risk, Vol. 3, No 1, 2015, s. 58-67 (tumaczenie wasne).

161

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
119

CZ II
ZARZDZANIE RYZYKIEM NA SZCZEBLU UE

dokona oceny wynikw tej analizy. Plan dziaania Europejskiej Grupy Organw
Regulacyjnych ds. Bezpieczestwa Jdrowego ENSREG zatwierdzono 1 sierpnia
2012 r. Z kolei 4 padziernika 2012 r. Komisja wydaa komunikat (COM(2012)
0571)162 dotyczcy kompleksowych ocen ryzyka i bezpieczestwa (testw wytrzymaociowych) elektrowni jdrowych w Unii Europejskiej oraz dziaa powizanych. Wypadek w elektrowni Fukushima w Japonii w nastpstwie trzsienia ziemi i tsunami w marcu 2011 r. uwypukli wyzwania zwizane z zapewnianiem bezpieczestwa jdrowego. Wydarzenie to pokazao, e reaktory jdrowe
musz by chronione nawet przed wypadkami, ktre zostay ocenione jako wysoce nieprawdopodobne. Wydarzenia w Fukushimie uwidoczniy dobrze znane
i powracajce problemy: wady konstrukcyjne, niedoskonae systemy rezerwowe, bdy ludzkie, nieodpowiednie plany awaryjne oraz sab komunikacj. UE
musi wycign wnioski z tego, co stao si w Fukushimie, aby bardziej ograniczy ryzyko incydentw jdrowych w Europie. Zadania sprawdzajce okrelono
jako celowane testy wytrzymaociowe marginesw bezpieczestwa elektrowni
jdrowych w wietle wnioskw wycignitych z wydarze w Fukushimie, zwizanych z ekstremalnymi zjawiskami naturalnymi, stanowicymi zagroenie dla
funkcji bezpieczestwa elektrowni (np. powodziami, trzsieniem ziemi, ekstremalnymi zjawiskami atmosferycznymi).
Metodologia zastosowana w testach bya wsplna i wykorzystywana dwutorowo. Testy pokazay, e:
1. w czterech reaktorach (znajdujcych si w dwch rnych krajach) operatorzy maj niespena godzin na przywrcenie funkcji bezpieczestwa
w razie utraty caego zasilania elektrycznego lub ostatecznego ujcia
ciepa,
2. w 10 reaktorach nie zainstalowano przyrzdw do pomiaru aktywnoci
sejsmicznej wykorzystywanych na miejscu,
3. cztery kraje stosuj obecnie dodatkowe systemy bezpieczestwa w peni
niezalene od zwykych systemw bezpieczestwa, zlokalizowane
162

Komunikat Komisji do Rady i Parlamentu Europejskiego dotyczcy kompleksowych ocen


ryzyka i bezpieczestwa (testw wytrzymaociowych) elektrowni jdrowych w Unii Europejskiej oraz dziaa powizanych, SWD(2012) 287, COM(2012) 571 wersja ostateczna, Bruksela,
4 padziernika 2012 r.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
120

CZ II
ZARZDZANIE RYZYKIEM NA SZCZEBLU UE

w obszarach dobrze chronionych przed zdarzeniami zewntrznymi, np.


systemy bezpieczestwa zabezpieczone przed zagroeniami zewntrznymi (ang. bunkered systems) lub wzmocniony rdze systemw bezpieczestwa (ang. hardened core systems), a pity kraj bierze t opcj pod
uwag,
4. sprzt przenony, zwaszcza generatory dieslowe, potrzebne w razie cakowitej utraty zasilania, zdarze zewntrznych lub powanych awarii, s
ju dostpne w siedmiu krajach i bd instalowane w wikszoci innych.
Kluczowe wyniki testw przedstawiay si nastpujco:
1. Brakowao spjnoci oceny zewntrznych zagroe dla bezpieczestwa
obiektw i zarzdzania tymi zagroeniami. Na przykad wytyczne Midzynarodowej Agencji Energii Atomowej dotyczce obcie sejsmicznych lub wytyczne dotyczce powodzi nie byy wdraane przez wszystkie
pastwa czonkowskie.
2. Zakres i dogbno probabilistycznych ocen bezpieczestwa (PSA),
stosowanych do okrelania bezpieczestwa reaktorw jdrowych, bardzo si rniy i w niektrych pastwach czonkowskich powinny zosta
niezwocznie dostosowane do przyjtych norm midzynarodowych.
3. Wytyczne dotyczce zarzdzania powanymi awariami (ang. Severe
Accident Management Guidelines, SAMG), obejmujce wszystkie rodzaje sytuacji, powinny by dostpne we wszystkich elektrowniach jdrowych. Testy wytrzymaociowe wykazay, e w kilku pastwach czonkowskich istnieje potrzeba aktualizacji i jak najszybszego penego wdroenia SAMG.
4. Konieczna jest poprawa kultury bezpieczestwa163. Istniej luki w zapewnianiu kompleksowego i przejrzystego systemu identyfikacji oraz
163

Kultura bezpieczestwa wzr podstawowych zaoe, wartoci, norm, regu, symboli


i przekona wpywajcych na sposb postrzegania wyzwa, szans i (lub) zagroe, a take sposb odczuwania bezpieczestwa i mylenia o nim oraz zwizany z tym sposb zachowania
i dziaania (wspdziaania) podmiotw, w rny sposb przez te podmioty wyuczonych
i wyartykuowanych w procesach szeroko rozumianej edukacji, w tym rwnie w naturalnych
procesach wewntrznej integracji i zewntrznej adaptacji oraz w innych procesach organizacyjnych, a take w procesie umacniania szeroko (nie tylko militarnie) rozumianej obronnoci, sucych w miar harmonijnemu rozwojowi tych podmiotw i osiganiu przez nie najszerzej roPublikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
121

CZ II
ZARZDZANIE RYZYKIEM NA SZCZEBLU UE

zarzdzania kluczowymi kwestiami bezpieczestwa. Jaskrawy przykad


Fukushimy pokazuje, e zagroenie ze strony tsunami byo zanione,
gwnie w wyniku dziaania czynnikw ludzkich, systemowych i organizacyjnych.
Parlament Europejski 14 marca 2013 r. przyj rezolucj Parlamentu Europejskiego w sprawie ocen ryzyka i bezpieczestwa (testw wytrzymaociowych)
elektrowni jdrowych w Unii Europejskiej oraz dziaa powizanych
(2012/2830(RSP)). Parlament przyj do wiadomoci komunikat Komisji
w sprawie testw wytrzymaociowych i ich wynikw po wypadku w Fukushimie. Z zadowoleniem przyj take wysiki podjte przez Komisj i Europejsk
Grup Organw Regulacyjnych ds. Bezpieczestwa Jdrowego (ENSREG) na
rzecz przeprowadzenia testw wytrzymaociowych dla 145 reaktorw w UE
i 20 reaktorw poza UE164. Wezwa Komisj i pastwa czonkowskie do zachcania krajw spoza UE, ktre maj elektrownie jdrowe, w szczeglnoci krajw
ssiadujcych z UE, do przeprowadzenia testw wytrzymaociowych i do podzielenia si ich wynikami. Podkreli take znaczenie midzynarodowych norm
bezpieczestwa jdrowego i ochrony jdrowej oraz ich waciwego wdraania.
Zauwaajc, e katastrofy naturalne, takie jak trzsienia ziemi i tsunami, mog
zagrozi bezpieczestwu istniejcych lub budowanych elektrowni jdrowych na
terenie Unii i w krajach ssiadujcych, w ktrych wystpuje wysokie ryzyko trzsie ziemi i tsunami, jak na przykad w Akkuyu w Turcji, dodatkowo zwrci
uwag, e naley podj wszelkie stosowne dziaania na szczeblu Unii i pastw
czonkowskich, aby nie dopuci do skadowania odpadw promieniotwrczych
w obszarach wysokiego ryzyka.
Gwnym czynnikiem gwarantujcym wysok jako ycia w spoeczestwie europejskim oraz ochron naszej infrastruktury krytycznej stao si bez-

zumianego bezpieczestwa, z poytkiem dla siebie, ale i otoczenia. rdo: M. Cielarczyk, Kultura bezpieczestwa i obronnoci, wyd. AP, Siedlce 2011, s. 210.
164
Rezolucja Parlamentu Europejskiego w sprawie ocen ryzyka i bezpieczestwa (testw wytrzymaociowych) elektrowni jdrowych w Unii Europejskiej oraz dziaa powizanych
(2012/2830(RSP)).
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
122

CZ II
ZARZDZANIE RYZYKIEM NA SZCZEBLU UE

pieczestwo, polegajce na zapobieganiu wsplnym zagroeniom i ich usuwaniu165.

165

Strategia Bezpieczestwa Wewntrznego UE, s. 13.

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
123

CZ II
ZARZDZANIE RYZYKIEM NA SZCZEBLU UE

4. ZARZDZANIE RYZYKIEM W DZIEDZINIE ZDROWIA UE


Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej166 przyznaje jej kompetencje do
prowadzenia dziaa majcych na celu wspieranie, koordynowanie lub uzupenianie dziaa pastw czonkowskich w obszarze ochrony i poprawy zdrowia
ludzkiego. Art. 168 okrela dokadniej dziaanie Unii, ktre uzupenia polityki
krajowe, nakierowane jest na popraw zdrowia publicznego, zapobieganie chorobom i dolegliwociom ludzkim oraz usuwanie rde zagroe dla zdrowia
fizycznego i psychicznego. Dziaanie to obejmuje zwalczanie epidemii, poprzez
wspieranie bada nad ich przyczynami, sposobami ich rozprzestrzeniania si
oraz zapobiegania im, jak rwnie informacji i edukacji zdrowotnej, a take monitorowanie powanych transgranicznych zagroe dla zdrowia, wczesne
ostrzeganie w przypadku takich zagroe i ich zwalczanie. Co wicej, Parlament
Europejski i Rada (stanowic zgodnie ze zwyk procedur ustawodawcz i po
konsultacji z Komitetem Ekonomiczno-Spoecznym i Komitetem Regionw) mog rwnie ustanowi rodki zachcajce, skaniajce do podejmowania dziaa
w obszarze ochrony i poprawy zdrowia ludzkiego, w szczeglnoci do zwalczania epidemii transgranicznych, rodki dotyczce monitorowania powanych
transgranicznych zagroe dla zdrowia, wczesnego ostrzegania w przypadku
takich zagroe oraz ich zwalczania, z wyczeniem jakiejkolwiek harmonizacji
przepisw ustawowych i wykonawczych pastw czonkowskich167.
Koncepcja oceny ryzyka i zarzdzania ryzykiem w dziedzinie zdrowia w UE
obejmuje nastpujce elementy168:
1. ocen ryzyka (risk assessment),
2. zarzdzanie ryzykiem (risk management),
3. przekazywanie informacji o ryzyku (risk communication).
W ramach niniejszej analizy skupiono si na ocenie ryzyka. W reagowaniu na
transgraniczne kryzysy zdrowotne ocena ryzyka jest pierwszym dziaaniem.
166

Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, Dz.U. UE C 83/123 z 30 marca 2010 r.


Tame, art. 168.
168
Por. decyzja Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie powanych transgranicznych zagroe zdrowia, 2011/0421 (COD), COM(2011) 866 wersja ostateczna, Bruksela, 8 grudnia 2011 r.
oraz decyzja Parlamentu Europejskiego i Rady nr 1082/2013/UE z dnia 22 padziernika 2013 r.
w sprawie powanych transgranicznych zagroe zdrowia oraz uchylajca decyzj nr
2119/98/WE.
167

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
124

CZ II
ZARZDZANIE RYZYKIEM NA SZCZEBLU UE

Inicjatywa UE dot. bezpieczestwa zdrowotnego ma na celu szybkie uruchomienie mechanizmw jego oceny. W ramach tej inicjatywy uaktywniany jest
proces tworzenia ekspertyz przez agencje unijne zwizane ze zdrowiem. Maj
one zapewni UE najlepsze wsparcie eksperckie i naukowe w procesie zarzdzania ryzykiem. Komisj wspieraj w tym procesie nastpujce agencje unijne
i midzynarodowe:
1. Europejskie Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorb European
Centre for Diseases Prevention and Control (ECDC),
2. Europejski Urzd ds. Bezpieczestwa ywnoci European Food Safety
Authority (EFSA),
3. wiatowa Organizacja Zdrowia World Health Organisation (WHO).
Propozycja wniosku decyzji Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie
powanych transgranicznych zagroe zdrowia z dnia 8 grudnia 2011 r.169 bya
odpowiedzi UE na potrzeb dziaa w obszarze bezpieczestwa zdrowotnego.
Unia wycigna wnioski z dowiadcze po kryzysach zdrowotnych, ktre wydarzyy si w latach: 2009 (pandemia H1N1), 2010 (chmura pyu wulkanicznego
nad terytorium UE po wybuchu wulkanu Eyjafjallajkull na Islandii) oraz 2011
(skaenie ywnoci bakteri E. coli), co pozwolio jej lepiej zarzdza w przypadku wirusa Ebola. Wzmocnienie roli UE w reagowaniu na kryzysy zdrowotne
byo wic sum dowiadcze i te dowiadczenia zawieraa propozycja decyzji.
Proponowano ustanowienie w niej rwnie spjnych ram reagowania ze strony
UE w razie powanej sytuacji kryzysowej dotyczcej zdrowia publicznego.
Wejcie w ycie traktatu z Lizbony wzmocnio podstawy prawne UE do przeciwdziaania powanym transgranicznym zagroeniom zdrowia na szczeblu
unijnym. Obecnie UE moe podejmowa dziaania w tym obszarze,
z wyczeniem jakiejkolwiek harmonizacji przepisw ustawowych i wykonawczych pastw czonkowskich. Aby usprawni przekazywanie midzy pastwami
czonkowskimi istotnych informacji i danych do oceny ryzyka innego ni choroba oraz monitorowania pojawiajcych si zagroe, ustanowiony zosta system
wczesnego ostrzegania i reagowania sie dorana na potrzeby takiej sytuacji.
169

Wniosek Decyzja Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie powanych transgranicznych


zagroe zdrowia, COM(2011) 866 wersja ostateczna, 2011/0421 (COD), Bruksela, 8 grudnia
2011 r.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
125

CZ II
ZARZDZANIE RYZYKIEM NA SZCZEBLU UE

W decyzji rozszerzono zakres istniejcego systemu wczesnego ostrzegania


i reagowania tak, aby obejmowa on wszystkie powane zagroenia zdrowia,
a nie wycznie choroby zakane, jak to miao miejsce wczeniej. Wprowadzono
koordynacj opracowywania krajowych i europejskich ocen ryzyka dla zdrowia
publicznego w sytuacji kryzysowej w przypadku zagroe biologicznych, chemicznych, rodowiskowych oraz tych nieznanego pochodzenia170.
Wniosek Komisji bazowa na wsppracy istniejcych struktur, jednak proponowa rozszerzenie dokonywanej oceny ryzyka oraz koordynacj rodkw
tak, aby poza chorobami zakanymi obejmoway wszystkie zagroenia zdrowotne wywoane czynnikami biologicznymi, chemicznymi lub rodowiskowymi.
Na przykad istniejc sie nadzoru epidemiologicznego nad chorobami zakanymi, do ktrej wczone s KE, Europejskie Centrum ds. Zapobiegania
i Kontroli Chorb (ECDC) oraz organy krajowe, we wniosku rozszerzono o inne
powane transgraniczne zagroenia dla zdrowia: W celu przekazywania istotnych informacji i danych do oceny ryzyka oraz monitorowania pojawiajcych si
zagroe ustanowiona zostanie sie dorana na potrzeby sytuacji, w ktrych
pastwo czonkowskie powiadamia o powanym zagroeniu innym ni choroba
zakana. We wniosku wprowadzono koordynacj opracowywania krajowych
i europejskich ocen ryzyka dla zdrowia publicznego w sytuacji kryzysowej
w przypadku zagroe biologicznych, chemicznych, rodowiskowych oraz nieznanego pochodzenia.
Uzasadnienie UE bazuje na wiedzy o lukach w systemie bezpieczestwa
zdrowotnego. Unia ocenia sytuacj i stwierdzia, e istniej krajowe oceny ryzyka dla zdrowia, ale mog nie by kompleksowe i spjne, jeli rozwaa je
z perspektywy UE, i nie istnieje obecnie mechanizm umoliwiajcy skoordynowane podejcie na szczeblu UE. Brak oceny ryzyka dla zdrowia publicznego na
poziomie UE prowadzi do rozbienoci pomidzy pastwami czonkowskimi
w ocenie ryzyka zwizanego z danym zagroeniem, dokonywania oddzielnych
ocen ryzyka przez poszczeglne pastwa i stosowania niespjnych rodkw na
szczeblu UE. Aby ocena ryzyka dla zdrowia publicznego na poziomie unijnym
170

Wniosek Decyzja Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie powanych transgranicznych


zagroe zdrowia, COM(2011) 866 wersja ostateczna, 2011/0421 (COD), Bruksela, 8 grudnia
2011 r., s. 3.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
126

CZ II
ZARZDZANIE RYZYKIEM NA SZCZEBLU UE

powodowanego przez powane transgraniczne zagroenia bya spjna, a take


kompleksowa z perspektywy zdrowia publicznego, naley w skoordynowany
sposb zgromadzi dostpne zasoby wiedzy specjalistycznej poprzez odpowiednie kanay lub struktury, zalenie od rodzaju zagroenia. Ocena ryzyka powinna
by oparta na solidnych dowodach naukowych oraz niezalenej wiedzy specjalistycznej i przekazywana przez agencje unijne zgodnie z ich misj lub przez grupy
ekspertw ustanowione przez Komisj.
Ponadto wczeniejsze rozporzdzenie (WE) nr 851/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 21 kwietnia 2004 r. ustanawiao Europejskie Centrum
ds. Zapobiegania i Kontroli Chorb (ECDC). Ma ono kompetencje nadzoru i oceny ryzyka zagroe dla zdrowia ludzkiego ze strony chorb zakanych i chorb
nieznanego pochodzenia. W zakresie zapobiegania transgranicznym zagroeniom zdrowia Komisja Europejska wsppracuje z rzdami pastw czonkowskich. Swoist rol w zarzdzaniu ryzykiem odgrywa Komitet Bezpieczestwa
Zdrowia, ktrego zadaniem jest koordynowanie rodkw w zakresie bezpieczestwa zdrowotnego podejmowanych w UE. Komitet powoano w 2011 r., po
atakach terrorystycznych. Komitet ds. Bezpieczestwa koordynuj ocen ryzyka
dla zdrowia publicznego i zarzdzanie w przypadku powanych transgranicznych zagroe zdrowia171. Monitoring powanych transgranicznych zagroe
zdrowia innych ni choroby zakane opiera si jednak na systemach monitorowania pastw czonkowskich, a dostpne informacje s wymieniane za porednictwem EWRS.
Obecny program UE w dziedzinie zdrowia zawiera wiele dziaa zwizanych
z ostrzeganiem, ocen ryzyka i monitorowaniem niektrych zagroe zdrowia.
Po 2013 r. Komisja zamierzaa obj wszystkie te dziaania wnioskowanym programem Zdrowie na rzecz wzrostu gospodarczego na lata 2014-2020, w ktrym w celu szczegowym nr 4, mwicym o ochronie obywateli przed transgranicznymi zagroeniami dla zdrowia, Komisja przyznaa, e w jej opinii naley
zwikszy poziom gotowoci i koordynacji w sytuacjach kryzysowych zwizanych z transgranicznymi zagroeniami dla zdrowia. Przyjte w 2014 r. rozporzdzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 282/2014 z dnia 11 marca
171

Tame.

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
127

CZ II
ZARZDZANIE RYZYKIEM NA SZCZEBLU UE

2014 r. w sprawie ustanowienia 3. Programu dziaa Unii w dziedzinie zdrowia


(2014-2020)172 wskazao, e program powinien wspiera skoordynowane rodki
publiczne przeznaczone na zdrowie na szczeblu Unii, aby odnie si do rnych
aspektw transgranicznych zagroe zdrowia, bazujc na planowaniu
i reagowaniu, rzetelnej i wiarygodnej ocenie ryzyka, a take solidnym schemacie
zarzdzania ryzykiem i sytuacjami kryzysowymi.

172

Rozporzdzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 282/2014 z dnia 11 marca 2014 r.


w sprawie ustanowienia 3. Programu dziaa Unii w dziedzinie zdrowia (2014-2020) oraz uchylajce decyzj nr 1350/2007/WE (1), Dz.U. L 86/3, t. 57, 21 marca 2014 r., s. 1.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
128

CZ II
ZARZDZANIE RYZYKIEM NA SZCZEBLU UE

5. ZARZDZANIE RYZYKIEM NIELEGALNEJ IMIGRACJI FRONTEX


Agencja FRONTEX opracowaa wasny zintegrowany model analizy ryzyka,173
tzw. CIRAM (Common Integrated Risk Analysis Model). Jego idea siga spotkania Rady UE w Sewilli w 2002 r. Do opracowania wsplnego modelu oceny ryzyka, pozwalajcego stworzy wsplny zintegrowany model analizy ryzyka, ktry suyby zwalczaniu nielegalnej imigracji, wzywa szczeglnie pkt 32 konkluzji
Rady. Celem byo prowadzenie systematycznej oceny sytuacji w zakresie kontroli na granicy. Propozycja ta zostaa uzgodniona w Elsinore 22 lipca 2002 r.
z Komitetem SCIFA+ (Strategic Committee on Immigration, Frontiers and Asylum), z udziaem szefw sub zajmujcych si kontrol graniczn.
Wsplny zintegrowany model analizy ryzyka (CIRAM) powsta w 2002 r.
w ramach prac grupy roboczej Sekretariatu Generalnego Rady Unii Europejskiej
i przyczyni si do powstania Helsinki Risk Analysis Centre, ktremu powierzono
poczenie wsplnych ocen ryzyka na szczeblu Unii Europejskiej. CIRAM by
opracowywany pod auspicjami Finlandii, prace w systemie rozpoczto
28 stycznia 2003 r.174
CIRAM stwarza agencji FRONTEX podstaw do koordynacji dziaa dla
wsplnie prowadzonych operacji na granicach zewntrznych UE. Ocena sytuacji
jest kluczowa dla podjcia reakcji przez FRONTEX. CIRAM jest stosowany przez
agencj, jak i inne pastwa czonkowskie. W zalenoci od poziomu, w systemie
wsppracuj suby graniczne, celne w ramach systemu Schengen, jak i krajowe instytucje wsppracujce z krajami ssiadujcymi z UE. Analiza ryzyka jest
stosowana nie tylko do przygotowania operacji FRONTEX. Jest take wykorzystywana jako system wspierania decyzji, wyznaczania priorytetw pracy oraz
rozwijania polityki prac agencji. FRONTEX w ramach analizy ryzyka prowadzi
analiz strategiczn i analiz operacyjn. Analiza strategiczna prowadzona jest
na podstawie informacji z rnych rde z pastw czonkowskich i spoza UE,
agencji UE, organizacji midzynarodowych, mediw. Na ich podstawie FRONTEX opracowuje obraz sytuacji, prbuje przeanalizowa jej rozwj, trendy nie173

Agencja FRONTEX w ramach CIRAM umoliwia ocen wzgldnego ryzyka stwarzanego przez
rne zagroenia, dokonujc ich identyfikacji i analizy.
174
Za: S. Carrera, The EU Border Management Strategy FRONTEX and the challenges of irregular immigration in the Canary Islands, CEPS Working Document, nr 261, marzec 2007.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
129

CZ II
ZARZDZANIE RYZYKIEM NA SZCZEBLU UE

legalnej migracji czy przestpczoci zorganizowanej, w tym handlu ludmi.


W razie koniecznoci podjcia dziaa przez UE FRONTEX we wsppracy
z pastwami czonkowskimi moe rozpocz konkretne dziaanie czy operacj.
Analiza ryzyka w ramach CIRAM obejmuje trzy wyznaczniki: zagroenie (ang.
threat), podatno (ang. vulnerability), rozumian jako zdolno systemu do
uniknicia zagroenia oraz wpyw (ang. impact), ktry jest okrelany jako potencjalna konsekwencja zagroenia.
Analiza zagroenia jest prowadzona pod ktem jego natenia (ang. magnitude) oraz prawdopodobiestwa (ang. likelihood) wystpienia. Elementami
branymi pod uwag przy analizie zagroenia s tzw. modus operandi, fakty,
informacje typu: kto, kiedy, gdzie oraz opis trendw i przypuszcze (ang. trends
and predictions) w ujciu: wzrost, spadek, sytuacja stabilna, dane historyczne.
Kolejne elementy obejmuj tzw. push factors, czyli czynniki wywoujce nielegaln migracj w krajach pochodzenia imigrantw oraz trasy przekraczania granic czy przerzutu pod ktem ich trudnoci i odlegoci. Ostatni element to tzw.
access to facilitation, czyli dostp do moliwoci nielegalnego przekroczenia
granicy.
Zalenoci pomidzy poszczeglnymi elementami badane s ze wzgldu na
poziom podatnoci175 (ang. level of vulnerability) dla Unii Europejskiej, danego
wjazdu do pastwa czonkowskiego oraz miejsca opuszczenia UE. W tym obszarze bada si np. stopie szczelnoci granicy ze wzgldu na obszar, infrastruktur, moliwoci oraz ruch. Badane s take dziaania operacyjne pod ktem personelu, szkolenia, interoperacyjnoci176 oraz efektywno zastosowanych rodkw, jak i tzw. pull factors czynnikw zachcajcych do migracji (np. dostp
do pracy, bezpatna opieka medyczna, bezpatny dostp do szk).
W analizie ryzyka pod ktem wpywu rozpatruje si sytuacj na granicy i sytuacj wewntrzn danego kraju czonkowskiego (border and internal security),
175

Poziom podatnoci warto podatnoci lub suma podatnoci. rdo: opracowanie wasne.
Interoperacyjno moliwo wspdziaania rnych odrbnych organizacji na rzecz osignicia uzgodnionych i korzystnych dla wszystkich stron celw, przy jednoczesnym dzieleniu si
informacjami i wiedz pomidzy tymi organizacjami. rdo: na podstawie art. 2 decyzji nr
922/2009/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 16 wrzenia 2009 r. w sprawie rozwiza
interoperacyjnych dla europejskich administracji publicznych (ISA), Dz.U. L 260 z 3 padziernika
2009 r.
176

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
130

CZ II
ZARZDZANIE RYZYKIEM NA SZCZEBLU UE

zdolnoci do poradzenia sobie z ruchem osb (ang. ability to manage legitimate


passenger flow at border) oraz wpyw czynnikw ludzkich (ang. humanitarian
impact). Zalenoci te przedstawia rys. 17.
RYZYKO

Zagroenie

Natenie i
prawdopodobiestwo

Podatno

Poziom
podatnoci
(wjazdu/opuszczenia
UE, kraju czonkowskiego)

Wpyw

Poziom
wpywu
zagroenia
(wjazdu/opuszczenia
UE,
kraju czonkowskiego)

Modus operandi

Stopie szczelnoci
granicy ze wzgldu na
obszar, infrastruktur,
moliwoci oraz ruch)

Bezpieczestwo na
granicy i bezpieczestwo wewntrzne

Kto? Gdzie? Kiedy?

Dziaania operacyjne
(personel, szkolenia,
interoperacyjno)

Zdolno zarzdzania
przepywem ruchu
osobowego na granicy

Efektywno zastosowanych rodkw

Wpyw czynnikw
ludzkich

Trendy i przypuszczenia
(wzrost, spadek, sytuacja
stabilna dane
historyczne)

Czynniki
wymuszajce

Czynniki
zachcajce

Trasy (trudno
i odlego), dostp do
uatwie

Rys. 17. Analiza ryzyka w ramach CIRAM177

177

Za: FRONTEX, Western Balkans, Annual Risk Analysis, 2012.

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
131

CZ II
ZARZDZANIE RYZYKIEM NA SZCZEBLU UE

Kluczowe w rozwoju systemu CIRAM 2.0 byo przyjcie w 2011 r. podejcia


zarzdczego do wykonywanej w agencji FRONTEX analizy ryzyka, ktre zdefiniowano jako funkcj zagroenia, podatnoci oraz wpywu.
W ramach dziaajcego systemu ICONet w Sieci Analizy Ryzyka FRONTEX
(FRAN) przyjto nastpujce wskaniki dla dokonywanych przez FRONTEX analiz ryzyka FRAN:
1A: wykrycie prb nielegalnego przekroczenia granicy pomidzy punktami
kontroli granicznej,
1B: wykrycie prb nielegalnego przekroczenia granicy na punktach kontroli
granicznej,
2: wykrycie podejrzanych sprawcw,
3: wykrycie nielegalnego pobytu,
4: odmowy wjazdu,
5: aplikacje o azyl,
6: faszywe dokumenty (EDF-RAN),
7A: decyzje o odesaniu nielegalnie przebywajcych obywateli krajw trzecich,
7B: skuteczne odesanie nielegalnie przebywajcych obywateli krajw trzecich.
Pastwa czonkowskie co miesic uzupeniaj dane w zacznikach przygotowanych przez Dzia Analizy Ryzyka FRONTEX (ang. FRONTEX Risk Analysis
Unit). FRONTEX przygotowuje take tzw. tailored risk analysis (specjalnie dostosowan analiz ryzyka, ktra moe dotyczy np. skutkw nielegalnej imigracji
z danego kraju, regionu itp.).

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
132

CZ II
ZARZDZANIE RYZYKIEM NA SZCZEBLU UE

6. PRZYKADOWE PROJEKTY BADAWCZE Z ZAKRESU OCENY


RYZYKA
Od 2007 r. Komisja wydaa w sumie na 7. Program Ramowy w dziedzinie
bada nad bezpieczestwem kwot rzdu 1,4 mld euro. Wsparcie finansowe
otrzymao ponad 250 projektw, dotyczcych midzy innymi ochrony ludnoci
przed zagroeniami zwizanymi z materiaami chemicznymi, biologicznymi,
radiologicznymi, jdrowymi i wybuchowymi (CBRJW) i sytuacjami wywoanymi
dziaalnoci czowieka lub klskami ywioowymi, ochrony infrastruktury krytycznej, zdolnoci w zakresie zarzdzania kryzysowego czy inteligentnego nadzorowania granic na morzu i ldzie178.
UE przeznacza take znaczne rodki na projekty badawcze, ktre obejmuj
badania nad poszczeglnymi rodzajami zagroe wystpujcymi w Europie, np.
powodziami, poarami lasw, osuwiskami ziemi, suszami, trzsieniem ziemi,
aktywnoci wulkanw. Z perspektywy niniejszej analizy istotne s przykady
trzech projektw, ktre obejmuj zoone oceny ryzyka:
KULTURISK Knowledge-based approach to develop a cULTUre of RISK
prevention,
MATRIX New Multi-HAzard and MulTi-RIsK Assessment MethodS for
Europe,
CATALYST Capacity Development for Hazard Risk Reduction and Adaptation.
6.1. Kulturisk
Projekt KULTURISK (2011-2013) zakada zastosowanie naukowego podejcia
do rozwoju obszaru prewencji ryzyka (ang. risk prevention). Tragiczne
w skutkach wydarzenia i katastrofy wzmocniy przekonanie o koniecznoci zajcia si tym obszarem, w celu ograniczenia strat w ludziach oraz zmniejszenia
szkd ekonomicznych. KULTURISK mia wypracowa metodologi i przedstawi
korzyci wynikajce z pooenia nacisku na techniki prewencji, zastosowane
w rnych przypadkach o zrnicowanym kontekcie socjoekonomicznym,
w ktrych wystpuj zagroenia zwizane z wod. Metoda wypracowana
178

Informacja prasowa KE, http://europa.eu/rapid/press-release_IP-13-317_pl.htm?locale=FR.,


dostp: marzec 2015.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
133

CZ II
ZARZDZANIE RYZYKIEM NA SZCZEBLU UE

w ramach projektu ma pomc oceni, do jakiego stopnia dziaania prewencyjne


bd efektywniejsze ni pomoc udzielana po wystpieniu zdarzenia i dziaania
naprawcze. Projekt mia na celu rozwj kultury rozumianej jako mylenie
i dziaanie w obszarze ryzyka, aby dziki zastosowaniu odpowiednich rodkw
unaoczni korzyci z zajcia si ocen ryzyka. Rozwj kultury prewencji wymaga
pamici o przeszych katastrofach i wiedzy na ich temat, komunikacji
i zrozumienia moliwoci aktualnych i przyszych zagroe, wiadomoci wczenia analiz ryzyka do dziaa oraz przygotowania na przysze zdarzenia.
Szczegowe cele projektu:
1. Przegld rodkw zapobiegania w obszarze zagroe zwizanych
z wod, ze szczeglnym naciskiem na techniki komunikacji.
2. Rozwj metodologii zwizanej z ryzykiem do oceny rnych rodkw
prewencyjnych na wypadek wystpowania rnych zdarze.
3. Udowodnienie, e stosowanie rodkw prewencji jest efektywniejsze
z punktu widzenia czynnikw spoecznych i ekonomicznych w przypadku
rnego rodzaju zagroe zwizanych z wod (powodzie, osuwiska ziemi).
4. Promowanie kultury prewencji poprzez uycie przykadw z projektu:
a. zwikszenie w spoeczestwie wiadomoci ryzyka poprzez lepsz
komunikacj,
b. wyksztacenie w mieszkacach poprawnej, odpowiedzialnej postawy
w kontekcie postrzegania ryzyka,
c. szkolenia dla ekspertw, suce doskonaleniu tworzenia oceny socjoekonomicznej i uczce jej uwzgldniania w analizie ryzyka dla zagroe zwizanych z wod.
Analiza zlewni dwch rzek, ktre przepywaj przez wiele krajw Europy: Soczy-Isonzo i Dunaju, pozwolia na analiz aspektw transgranicznych. W tym
projekcie wida podejcie UE, ktre polega na rozpatrywaniu caociowo dorzeczy oraz zlewni, a nie tylko na zapobieganiu powodzi na danym odcinku rzeki
w jednym z krajw czonkowskich. W ramach projektu analizie poddano sze
przypadkw, ktre zostay wykorzystane do pokazania wartoci wczenia analizy ryzyka, take na poziomie Unii Europejskiej, do polityki zapobiegania katastrofom naturalnym. Zastosowane w projekcie rodki, techniki oraz metodoloPublikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
134

CZ II
ZARZDZANIE RYZYKIEM NA SZCZEBLU UE

gia maj pozwoli na uwzgldnienie zmian w zakresie uytkowania terenu, gospodarki przestrzennej oraz wpywu zmian klimatu.
6.2. Matrix
Projekt Matrix, realizowany w latach 2010-2013 w ramach 7. Programu Ramowego przez Narodowe Centrum Badawcze Nauki o Ziemi, mia na celu wypracowanie narzdzi do analizy zagroe i oceny ryzyka na potrzeby Unii Europejskiej. W skad konsorcjum weszo 12 instytucji z 10 krajw UE. Gwne cele
projektu obejmoway okrelenie oraz przedstawienie, w jakich warunkach zoona ocena ryzyka (ang. multi-type risk assessment) przynosi lepsze efekty od
analizy ryzyka danego zagroenia (single-type hazards) oraz dostarczenie bazy
wiedzy do przeprowadzania zoonej oceny ryzyka w Europie.
Zgodnie z obserwacjami poczynionymi do zaoe projektu w opinii jego realizatorw pewne obszary w Europie s naraone na ryzyko wystpienia katastrof naturalnych i zdarze w pewnych kombinacjach. Analiza i ocena zagroe
i ryzyka nie powinna opiera si na jednostkowej ocenie jednego zagroenia,
zawsze powinna uwzgldnia zagroenia z nim powizane. Trzsienie ziemi,
erupcje wulkanu, osuwiska ziemi, tsunami, poary, nieyce, powodzie mog
by wywoane jednymi czynnikami i wpywa na wystpienie kolejnych. Obecnie zjawiska te s traktowane przez naukowcw w oderwaniu od innych, a jak
pokazuje rzeczywisto, wystpuj take w poczeniach, np. silne opady deszczu powoduj osuwiska ziemi. Ponadto zjawiska naturalne wystpuj na okrelonych obszarach, w okrelonym czasie, a dodatkowo s trudne do przewidzenia. Projekt Matrix zakada rozwinicie metod i narzdzi badawczych, ktre
bd przydatne w kontekcie europejskim. Miejsce wystpowania danych zdarze (powodzie, trzsienie ziemi, wulkany) jest atwiejsze do okrelenia, szczeglnie wane dla projektu bdzie za zebranie i zharmonizowanie elementw
trudnych do przewidzenia. W projekcie badane s nastpujce obszary:
1. Porwnywalno zagroe i ryzyk (comparability of hazards and risks)
w ramach Matrix zaplanowano rozwinicie metod, ktre pozwol na
analiz ilociow ryzyka powizanego z rnymi zagroeniami.
2. Efekt domina/efekt kaskadowy (domino/cascade effects) w tym przypadku jedno zdarzenie moe spowodowa wystpienie innego czy wielu
innych zdarze. Projekt bada relacje pomidzy rnymi typami zdarze
oraz dokona ich pomiaru.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
135

CZ II
ZARZDZANIE RYZYKIEM NA SZCZEBLU UE

3. Podatno wystpienia zdarzenia w czasie179 (time-dependent vulnerability) ta kwestia jest szczeglnie wana w przypadku, kiedy uwaa si,
e rne typy ekstremalnych zdarze mog po sobie nastpowa i e kolejne bd powodoway zwikszenie szkd na obszarach, ktre zostay
ju dotknite poprzednimi zdarzeniami.
Spodziewane efekty projektu objy wypracowanie narzdzi do oceny rnych rodzajw ryzyka, ktre mog by stosowane przez badaczy zajmujcych
si katastrofami naturalnymi czy organy ochrony ludnoci w poszczeglnych
krajach. Dokonano przegldu scenariuszy zdarze kaskadowych na bazie minionych katastrof (m.in. trzsienie ziemi oraz tsunami) i stworzono baz wiedzy, ktra jest dostpna dla badaczy i kadry zarzdzajcej w przypadku katastrof. Wypracowano take wytyczne do oceny rnych rodzajw ryzyka w Europie.
6.3. Catalyst
Projekt Capacity Development for Hazard Risk Reduction and Adaptation Catalyst mia dziki wsppracy badaczy i stron zainteresowanych zidentyfikowa
wiedz i praktyki zwizane ze zmniejszaniem ryzyka katastrof i naturalnych zagroe (ang. natural hazards/disaster risk reduction). Nadrzdnym celem byo
zwikszenie moliwoci rozwoju tego obszaru poprzez umoliwienie wymiany
wiedzy i popraw wsppracy naukowej, identyfikacj luk pomidzy wystpowaniem naturalnych zagroe oraz zmniejszaniem ryzyka katastrof a stron
badawcz. Projekt mia zapewni wsparcie europejskich i midzynarodowych
sieci wsppracy, a take zwikszy moliwoci wczenia organizacji pozarzdowych (ang. NGO) oraz maych i rednich przedsibiorstw (ang. SME) do dziaa w tych obszarach. Kluczowym dziaaniem Catalyst byo zebranie stron zainteresowanych, w tym praktykw oraz badaczy, w think tank, ktry umoliwi
wymian wiedzy w obszarach wyonionych jako problematyczne (np. metodologiczne ograniczenia, braki danych, wymiana najlepszych praktyk). Dziaania
wspierane byy poprzez wymian informacji, m.in. na stronie internetowej,

179

Podatno wystpienia zdarzenia w czasie oznacza zmienno charakterystyk podatnoci


w czasie. rdo: https://crisma-cat.ait.ac.at/glossary/time-dependent-vulnerability, dostp:
marzec 2015.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
136

CZ II
ZARZDZANIE RYZYKIEM NA SZCZEBLU UE

ktra bdzie stanowia miejsce wymiany wiedzy i zostanie udostpniona zainteresowanym ekspertom, badaczom i praktykom.

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
137

CZ II
ZARZDZANIE RYZYKIEM NA SZCZEBLU UE

PODSUMOWANIE I WNIOSKI
Ju w 2008 r. KE potwierdzaa, e Unia Europejska potrzebuje wikszej zdolnoci podejmowania oglnych wyzwa w obszarze zapobiegania katastrofom,
ograniczania ich skutkw i reagowania. Kompleksowo i zakres tych wielowymiarowych wyzwa wymaga szeroko zakrojonego podejcia UE do caoksztatu
zagadnie zwizanych z ocen ryzyka wystpienia katastrofy, prognozami, zapobieganiem, gotowoci i ograniczeniem skutkw (przed katastrof i po jej
wystpieniu), koordynacj rnych obszarw polityki, instrumentw i usug 180.
W grudniu 2010 r. KE wydaa Staff Working Paper on Risk Assessment and
Mapping Guidelines for Disaster Management, przedstawiajc w nim wytyczne
dla pastw czonkowskich w zakresie oceny ryzyka oraz mapowania ryzyka,
zbierajc i porzdkujc metodologi, ale pozostawiajc pastwom wskazwki.
Ocena ryzyka jest kluczowa dla zapobiegania katastrofom w pastwach czonkowskich, moe wspomc zapobieganie oraz wzmocni planowanie zasobw na
wypadek reagowania na katastrofy. Wytyczne maj na celu popraw spjnoci
ocen ryzyka podejmowanych w pastwach czonkowskich oraz moliwoci ich
porwnywania. Uatwi to wspprac np. w obszarach przygranicznych w przypadku wystpienia podobnego ryzyka dla danego terenu. Co wane, w wytycznych tych porusza si szereg opcji, np. oceny pojedynczego ryzyka oraz ryzyka
uwzgldniajcego wiele zagroe, efektu domina, scenariuszy, wprowadza si
te zmienne do mierzenia ryzyka w postaci skutkw dla obszaru.
UE stosuje metody ISO oraz ONZ, jak i pastw czonkowskich. Wspiera si
przy tym metodologi wypracowan ju w ramach midzynarodowego standardu ISO. Siga do metodologii, ktre stosuj pastwa czonkowskie, ale take
do dowiadcze innych krajw USA, Kanady, Nowej Zelandii. W 2011 r.
w Brukseli odbya si druga midzynarodowa konferencja powicona ocenie
ryzyka Global Risk Assessment Dialogue. Jej celem byo umoliwienie dyskusji
na temat priorytetw oceny ryzyka, metod oceny i zasad jej prowadzenia. Spotkanie odbyo si w ramach wsppracy UE z USA i Kanad. W wyniku spotka

180

Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie wzmocnienia zdolnoci


Unii do reagowania w przypadku katastrof, COM(2008) 130 wersja ostateczna, Bruksela,
5 marca 2008 r., s. 3.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
138

CZ II
ZARZDZANIE RYZYKIEM NA SZCZEBLU UE

na forum Global Risk Assessment Dialogue Unii Europejskiej udaje si w wymiarze globalnym osign przegld systemw oraz rozumienia oceny ryzyka, wyoni istotne kwestie, jak i okreli wyzwania dla przyszych ocen ryzyka, znale
obszary dla dialogu i wsppracy oraz okreli priorytety dla przyszych inicjatyw w tym obszarze.
Na poziomie UE wypracowano metodyki oceny ryzyka i zagroe m.in.
w stosunku do zagroenia powodziowego, suszy, awarii przemysowych
i ochrony infrastruktury krytycznej. Przykady waniejszych opracowa zostay
omwione w niniejszej analizie w odniesieniu do: powodzi, awarii chemicznych
oraz infrastruktury krytycznej, zagroe zwizanych z bezpieczestwem na granicach zewntrznych oraz bezpieczestwem zdrowotnym. Prace w obszarze
oceny ryzyka, oceny zagroe i zarzdzania ryzykiem wida w podejciu sektorowym. W Unii Europejskiej obserwowa ju mona proces podejmowania dziaa w obszarze tzw. multi-risk assessment (ocena ryzyka uwzgldniajca wiele
rodzajw zagroe tum. wasne). Dokumenty strategiczne UE mwi o tym
obszarze jako o wyzwaniu. Ponadto Unia Europejska, sama zainteresowana
zagadnieniem i zobligowana dokumentami do dokonania caociowej analizy
zagroe dla swojego obszaru, wspiera si pracami badawczymi. Dotycz one
nie tylko poszczeglnych zagroe naturalnych czy technologicznych, ale jak
wida w niniejszej analizie take ocen bardziej zoonych, ktre przestawione
zostay na przykadzie projektw Kulturisk, Matrix i Catalyst.
Kluczowa dla zrozumienia prac na forum UE w tym obszarze jest zasada pomocniczoci, okrelona w art. 5 Traktatu. Zgodnie z zasad pomocniczoci,
w dziedzinach, ktre nie nale do jej wycznej kompetencji, Unia podejmuje
dziaania tylko wwczas i tylko w takim zakresie, w jakim cele zamierzonego
dziaania nie mog zosta osignite w sposb wystarczajcy przez pastwa
czonkowskie, zarwno na poziomie centralnym, jak i regionalnym oraz lokalnym, i jeli ze wzgldu na rozmiary lub skutki proponowanego dziaania moliwe jest lepsze ich osignicie na poziomie Unii181. Zasada pomocniczoci ma
na celu okrelenie odpowiedniego poziomu interwencji w dziedzinach kompetencji dzielonych midzy UE a pastwami czonkowskimi. Ochrona ludnoci jest
181

Art. 5 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej.

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
139

CZ II
ZARZDZANIE RYZYKIEM NA SZCZEBLU UE

na przykad domen pastw czonkowskich, a zadanie UE stanowi wspieranie,


koordynowanie lub uzupenianie ich dziaa. Zasada pomocniczoci dotyczy
dziaa na szczeblu europejskim, krajowym lub regionalnym. W kadym
z przypadkw Unia moe interweniowa tylko wwczas, jeli jest w stanie dziaa skuteczniej ni pastwa czonkowskie. Przepisy UE w zakresie oceny ryzyka
powodziowego oraz zarzdzania nim s wanie takim przykadem: Jako e cel
niniejszej dyrektywy, a mianowicie stworzenie ram dla rodkw majcych na
celu ograniczenie ryzyka wystpienia szkd powodziowych, nie moe by osignity w wystarczajcym stopniu przez pastwa czonkowskie, a ze wzgldu na
rozmiary i skutki dziaania moliwe jest jego lepsze osignicie na poziomie
Wsplnoty, Wsplnota moe przyj rodki zgodnie z zasad pomocniczoci
okrelon w art. 5 Traktatu ()182.
Kolejn zasad jest zasada proporcjonalnoci. Dyrektywa 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 padziernika 2007 r. w sprawie oceny
ryzyka powodziowego i zarzdzania nim nie wykracza poza to, co jest konieczne
do osignicia tego celu. Zgodnie z zasad proporcjonalnoci zakres i forma
dziaania Unii nie wykraczaj poza to, co jest konieczne do osignicia celw
Traktatw. Instytucje Unii stosuj zasad proporcjonalnoci zgodnie
z Protokoem w sprawie stosowania zasad pomocniczoci i proporcjonalnoci183. Podobnie jest w przypadku dyrektywy Seveso III, zastosowano w niej
ten sam zapis: Poniewa cel niniejszej dyrektywy, mianowicie zapewnienie
wysokiego poziomu ochrony zdrowia ludzkiego i rodowiska, nie moe zosta
osignity w sposb wystarczajcy przez pastwa czonkowskie, natomiast
moliwe jest lepsze jego osignicie na poziomie Unii, Unia moe podj dziaania zgodnie z zasad pomocniczoci okrelon w art. 5 Traktatu o Unii Europejskiej. Stanowi ona, e niniejsza dyrektywa nie wykracza poza to, co jest konieczne do osignicia tego celu184.

182

Dyrektywa 2007/60/WE PE i Rady z dnia 23 padziernika 2007 r. w sprawie oceny ryzyka


powodziowego i zarzdzania nim, 6 listopada 2007 r., Dz.U. L 288/27.
183
Art. 5 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej.
184
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/18/UE z dnia 4 lipca 2012 r. w sprawie
kontroli zagroe powanymi awariami zwizanymi z substancjami niebezpiecznymi, zmieniajca, a nastpnie uchylajca dyrektyw Rady 96/82/WE, Dz.U. L 197/1 z dnia 24 lipca 2012 r.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
140

CZ II
ZARZDZANIE RYZYKIEM NA SZCZEBLU UE

W toku prac problematyczn kwesti okazaa si porwnywalno danych,


analiz ryzyka i metodologii stosowanych przez poszczeglne pastwa czonkowskie w ocenach ryzyka. Dlatego obecne prace UE zmierzaj do zapewnienia
moliwoci porwnywania danych, koncentruj si na dokonywaniu analiz ryzyka, ktre nie rozpatruj ju tylko jednego zagroenia, np. wystpienia powodzi czy poarw lasw, ale co raz czciej poruszaj tzw. efekt domina dla acucha zdarze wywoanego jednym zdarzeniem, ktre implikuje wystpienie
kolejnego. Efekt domina znalaz si w zapisach w przyjtej w 2012 r. dyrektywie
Seveso III. Aby zmniejszy ryzyko efektu domina w przypadku zakadw ulokowanych w taki sposb lub tak blisko siebie, e wzrasta prawdopodobiestwo
powanych awarii lub nasilenia ich skutkw, prowadzcy zakady powinni
wsppracowa w zakresie wymiany odpowiednich informacji i informowania
spoecznoci, z uwzgldnieniem ssiednich zakadw, ktre mog odczu skutki
takich awarii185. Z kolei niewykluczonym dziaaniem Komisji moe by opracowanie wytycznych dotyczcych bezpiecznych odlegoci oraz efektu domina
(art. 24). W kontekcie efektu domina i zawarcia takich przepisw w dyrektywie
trzeba wzi pod uwag take dowiadczenia UE po katastrofie w Japonii
w 2011 r.
Analizy zagroe oraz oceny ryzyka wykonuj take agencje unijne, w ramach wasnych kompetencji. Poszczeglne agencje wypracoway metodyki
oceny ryzyka i zagroe w swoich obszarach kompetencyjnych, np. agencja
FRONTEX w zakresie oceny bezpieczestwa na granicach zewntrznych, DG
HOME w zakresie analizy zagroe UE terroryzmem, DG SANCO w zakresie zagroe zwizanych ze zdrowiem, Europejska Suba Dziaa Zewntrznych
w zakresie oceny ryzyka i zagroe zwizanych z bezpieczestwem zewntrznym Unii Europejskiej.
Mimo e w niektrych politykach unijnych zawarto kwestie dotyczce analiz
ryzyka lub rozpoczto prace nad nimi, wikszy wysiek na poziomie UE naley
skupi na przyjciu podejcia zintegrowanego zarzdzania ryzykiem (ang. Inte185

Art. 9 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/18/UE z dnia 4 lipca 2012 r.


w sprawie kontroli zagroe powanymi awariami zwizanymi z substancjami niebezpiecznymi,
zmieniajca, a nastpnie uchylajca dyrektyw Rady 96/82/WE, Dz.U. L 197/1 z dnia 24 lipca
2012 r.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
141

CZ II
ZARZDZANIE RYZYKIEM NA SZCZEBLU UE

grated Risk Management IRM), ktre obejmuje prewencj, przygotowanie,


reagowanie oraz odbudow w przypadku wszystkich zagroe w Europie.
Przegld prac w zakresie analizy ryzyka i zagroe pokazuje sektorowe podejcie UE do kwestii oceny ryzyka dla poszczeglnych zagroe, przedstawia
take zmian podejcia UE i prby oraz cele osignicia moliwoci oceny zagroe w ramach efektu domina, czy zagroe powizanych, majcych wpyw
na wiele sektorw. Unia zmierza do dokonywania oceny ryzyka wynikajcego
z zagroe naturalnych i wywoanych dziaalnoci czowieka, ktre mog wystpi w Europie, ale take tych, na ktre naraone s pastwa czonkowskie
czy ssiadujce regiony. Dlatego wspiera si w tych wysikach, rozwijajc
wspprac na forum midzynarodowym, a take korzystajc z wynikw prac
poszczeglnych pastw czonkowskich oraz wiedzy wypracowywanej w ramach
polityki badawczej.

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
142

CZ II
ZARZDZANIE RYZYKIEM NA SZCZEBLU UE

SUMMARY AND CONCLUSIONS

The European Commission, already in 2008, acknowledged the need of the


EUs greater capacity of facing general challenges for prevention of catastrophes, mitigation of their consequences and response. The complexity and
scope of these multidimensional challenges require a comprehensive approach
by the EU to the continuum of disaster risk assessment, forecast, prevention,
preparedness and mitigation (pre- and post-disaster), bringing together the
different policies, instruments and services186. In December 2010, the EC published the Staff Working Paper on Risk Assessment and Mapping Guidelines for
Disaster Management, presenting guidelines for the member states for risk
assessment and risk mapping, by assembling and harmonising methodologies,
but leaving hints to the states. Risk assessment is crucial for the prevention of
disasters in the member states, it may support prevention and reinforce resource planning in case of disaster response. The aim of the guidelines is to
improve cohesion between risk assessments undertaken by the member states
and the possibility of comparing them. This will hence facilitate collaboration,
e.g. in border regions in case of a similar risk for a given region. It is significant
that a number of options is discussed in the guidelines, e.g. variables for risk
measurement, such as consequences for the area, are introduced for assessment of a single risk and for assessment of a risk considering multiple threats,
the domino effect, scenarios.
The EU applies the ISO and UNs methods, as well as the member states
methods. The EU is using a methodology created under the international ISO
standard. It is also using methodologies utilised by the member states, but also
takes advantage of experiences from other countries, the USA, Canada, New
Zealand. The 2nd international conference devoted to risk management, the
Global Risk Assessment Dialogue, took place in Brussels in 2011. Its objective
was to enable discussion concerning risk assessment priorities, assessment
methods, principles of conducting a risk assessment. The meeting took place

186

Communication from the Commission to the European Parliament and the Council on reinforcing the Union's disaster response capacity, COM(2008) 130, wersja ostateczna, Bruksela,
5 marca 2008 r., s. 3.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
143

CZ II
ZARZDZANIE RYZYKIEM NA SZCZEBLU UE

based on the collaboration between the EU and the USA and Canada. As
a result of meetings held at the Global Risk Assessment Dialogue forum, the EU
manages to achieve, globally, a review and understanding of risk assessment
systems, to determine the important matters, to identify challenges for future
risk assessments, to find space for a dialogue and cooperation, and to set up
priorities for future initiatives in this field.
Risk and threat assessment methodologies have been elaborated at the EU
level, notably for risks related to flood, drought, industrial failures, protection
of critical infrastructure. The examples of important papers are discussed in
this analysis for: floods, chemical failures and critical infrastructure failure,
threats connected with safety at internal borders, health safety. Works in the
field of risk assessment, threat assessment, risk management are seen in the
sectoral approach. Measures in the field of so-called Multi-risk assessment (assessment of risk considering multiple threats own translation) can already be
observed in the European Union. The EUs strategic documents refer to this
area as to a challenge. Moreover, the European Union, being interested itself in
this subject and obliged by documents to make an overall analysis of threats
for the EU, is taking advantage of research works in this domain. The works
pertain not only to particular natural or technological risks, but, as seen from
this analysis, also to more complex assessments presented with the example of
KULTURISK, MATRIX, CATALYST projects.
The principle of subsidiarity spelled out in Article 5 of the Treaty is pivotal
for understanding works at the EU forum. Under the principle of subsidiarity, in
areas which do not fall within its exclusive competence, the Union shall act only
if and insofar as the objectives of the proposed action cannot be sufficiently
achieved by the Member States, either at central level or at regional and local
level, but can rather, by reason of the scale or effects of the proposed action, be
better achieved at Union level187. The purpose of the subsidiarity principle is to
define the appropriate level of intervention in the areas of competences shared
between the EU and the member states. For example, protection of people is
the member states responsibility, and the EUs task is to support, coordinate
187

Article 5 of the Treaty on European Union.

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
144

CZ II
ZARZDZANIE RYZYKIEM NA SZCZEBLU UE

or supplement their actions. The principle of subsidiarity concerns actions at


the EU, national or regional level. The EU can intervene in any of the cases only
if it is able to act more effectively than the Member States. The EUs flood risk
assessment and management regulations are an example of this: Since the
objective of this Directive, namely the establishment of a framework for
measures to reduce the risks of flood damage, cannot be sufficiently achieved
by the Member States and can by reason of scale and effects of actions be better achieved at Community level, the Community may adopt measures, in accordance with the principle of subsidiarity as set out in Article 5 of the Treaty.
()188.
Another principle is the principle of proportionality. Directive 2007/60/EC of
the European Parliament and of the Council of 23 October 2007 on the assessment and management of flood risks does not go beyond what is necessary to
achieve that objective. Under the principle of proportionality, the content and
form of Union action shall not exceed what is necessary to achieve the objectives of the Treaties. The institutions of the Union shall apply the principle of
proportionality as laid down in the Protocol on the application of the principles
of subsidiarity and proportionality189. Similar as in the case of Seveso III directive, the same provision has been applied: Since the objective of this Directive, namely to ensure a high level of protection of human health and the
environment, cannot be sufficiently achieved by Member States and can, therefore, be better achieved at Union level, the Union may adopt measures in accordance with the principle of subsidiarity as set out in Article 5 of the Treaty on
European Union. In accordance with the principle of proportionality, as set out
in that Article, this Directive does not go beyond what is necessary in order to
achieve that objective190.

188

Directive 2007/60/EC of the European Parliament and of the Council of 23 October 2007 on
the assessment and management of flood risks, 6.11.2007, L 288/27.
189
Article 5 of the Treaty on European Union.
190
Directive 2012/18/EU of the European Parliament and of the Council of 4 July 2012 on the
control of major-accident hazards involving dangerous substances, amending and subsequently
repealing Council Directive 96/82/EC, L 197/1 of 24.07.2012.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
145

CZ II
ZARZDZANIE RYZYKIEM NA SZCZEBLU UE

A problem encountered during the works was the comparability of data, risk
analyses and methodologies used by individual member states in risk assessments. For this reason, the EUs current works are aimed at achieving the possibility of data comparability, and are concentrated on performance of risk
analyses which do not consider a single risk only, e.g. occurrence of flood or
forest fire, but more and more often embark on the so-called domino effect for
a chain of events cause by one event, which implies the occurrence of another
one. The domino effect is described in the provisions of Seveso III directive
adopted in 2012. In order to reduce the risk of domino effects, where establishments are sited in such a way or so close together as to increase the likelihood of major accidents, or aggravate their consequences, operators should
cooperate in the exchange of appropriate information and in informing the public, including neighbouring establishments that could be affected191. On the
other hand, the Commissions possible action may be to establish guidelines
regarding safe distance and domino effects (Article 24). The EUs experience
after a catastrophe in Japan in 2011 needs to be taken into account for domino
effects and for inclusion of such provisions in the directive.
Hazard analyses and risk assessments are also pursued by EU agencies within their competences. The relevant EU agencies have developed risk and hazard
assessment methodologies within their areas of competences, e.g. FRONTEX
agency in scope of security evaluation at external borders, DG HOME in scope
of terrorism threat analyses for the EU, DG SANCO in scope of hazards related
to health, the European External Action Service in scope of European Union
external security risk and hazard assessment.
Even though some EU policies incorporate the issue of risk analysis or works
over the issue have commenced, the EU needs to take more efforts to adopt an
approach of Integrated Risk Management (IRM) encompassing prevention,
preparation, reaction and reconstruction for all hazards in Europe.

191

Article 9 of Directive 2012/18/EU of the European Parliament and of the Council of 4 July
2012 on the control of major-accident hazards involving dangerous substances, amending and
subsequently repealing Council Directive 96/82/EC, L 197/1 of 24.07.2012.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
146

CZ II
ZARZDZANIE RYZYKIEM NA SZCZEBLU UE

The undertaken review of works in scope of risk and hazard analysis shows the
EUs sectoral approach to risk assessment for particular risks, it also indicates
a shift in the EUs approach and the attempts and objectives to achieve a possibility of hazard assessment under the domino effect, or related hazards, having an effect on many sectors. The Union aims at achieving a possibility of assessing risks deriving from natural and man-induced risks which may occur in
Europe, but also those the members states or neighbouring regions are exposed to. For this reason, the EU reinforces its efforts by developing international collaboration and by using the outcomes of the members states works
and knowledge created under the research policy.

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
147

CZ II
ZARZDZANIE RYZYKIEM NA SZCZEBLU UE

LITERATURA
Wydawnictwa zwarte i czasopimiennicze
1. Cielarczyk M., Kultura bezpieczestwa i obronnoci, wyd. AP, Siedlce
2011.
2. Pescaroli G., Alexander D., A definition of cascading disasters and
cascading effects: Going beyond the toppling dominos metaphor,
Planet@Risk, Vol. 3, No 1, 2015, s. 58-67.
Akty prawne
1. Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, Dz.U. UE C 83/123 z 30
marca 2010 r., Bruksela.
2. Dyrektywa 2007/60/WE PE i Rady z dnia 23 padziernika 2007 r.
w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarzdzania nim, L 288/27, 6 listopada 2007 r., Bruksela.
3. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/18/UE z dnia 4 lipca
2012 r. w sprawie kontroli zagroe powanymi awariami zwizanymi
z substancjami niebezpiecznymi, zmieniajca, a nastpnie uchylajca
dyrektyw Rady 96/82/WE, L 197/1 z dnia 24 lipca 2012 r., Bruksela.
4. Rozporzdzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 282/2014
z dnia 11 marca 2014 r. w sprawie ustanowienia Trzeciego Programu
dziaa Unii w dziedzinie zdrowia (2014-2020) oraz uchylajce decyzj
nr 1350/2007/WE (1), Dz. UE L 86/3, t. 57, 21 marca 2014 r.
5. Decyzja nr 922/2009/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 16
wrzenia 2009 r. w sprawie rozwiza interoperacyjnych dla europejskich administracji publicznych (ISA), Dz.U. L 260 z 3 padziernika
2009 r.
6. Decyzja Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie powanych transgranicznych zagroe zdrowia, COM(2011) 866 wersja ostateczna,
2011/0421 (COD), Bruksela, 8 grudnia 2011 r.
7. Decyzja Parlamentu Europejskiego i Rady nr 1082/2013/UE z dnia 22
padziernika 2013 r. w sprawie powanych transgranicznych zagroe
zdrowia oraz uchylajca decyzj nr 2119/98/WE.
8. Zarzdzanie zagroeniem powodziowym, Zapobieganie powodziom,
ochrona przeciwpowodziowa i ograniczanie skutkw powodzi, KomuniPublikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
148

CZ II
ZARZDZANIE RYZYKIEM NA SZCZEBLU UE

kat Komisji dla Rady, Parlamentu Europejskiego, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Spoecznego i Komitetu Regionw, COM(2004) 472
wersja ostateczna, Bruksela, 12 lipca 2004 r.
9. Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie
wzmocnienia zdolnoci Unii do reagowania w przypadku katastrof,
COM(2008) 130 wersja ostateczna, Bruksela, 5 marca 2008 r.
10. Komunikat Komisji do Rady i Parlamentu Europejskiego dotyczcy kompleksowych ocen ryzyka i bezpieczestwa (testw wytrzymaociowych)
elektrowni jdrowych w Unii Europejskiej oraz dziaa powizanych,
SWD(2012) 287, COM(2012) 571 wersja ostateczna, Bruksela, 4 padziernika 2012 r.
11. Wniosek decyzja Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie powanych transgranicznych zagroe zdrowia, 2011/0421 (COD), COM(2011)
866 wersja ostateczna, Bruksela, 8 grudnia 2011 r.
12. Strategia bezpieczestwa wewntrznego UE w dziaaniu: pi krokw
w kierunku bezpieczniejszej Europy, COM(2010) 673 wersja ostateczna,
Bruksela, 22 listopada 2010 r.
13. Rezolucja Parlamentu Europejskiego w sprawie ocen ryzyka
i bezpieczestwa (testw wytrzymaociowych) elektrowni jdrowych
w Unii Europejskiej oraz dziaa powizanych (2012/2830(RSP)), Bruksela.
14. Risk Assessment and Mapping Guidelines for Disaster Management,
Commission Staff Working Paper, SEC(2010) 1626 wersja ostateczna,
Bruksela, 21 grudnia 2010 r.
Dokumenty elektroniczne, strony internetowe i inne
1. Carrera S., The EU Border Management Strategy FRONTEX and the challenges of irregular immigration in the Canary Islands, CEPS Working
Document, nr 261, marzec 2007.
2. Frontex, Western Balkans, Annual Risk Analysis 2012.
3. http://europa.eu.
4. https://crisma-cat.ait.ac.at/glossary.

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
149

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM W WYBRANYCH PASTWACH

PART III
RISK MANAGEMENT IN SELECTED COUNTRIES

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
151

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

WPROWADZENIE
W czci III niniejszego opracowania zawarta zostaa analiza metodyk192
oceny ryzyka stosowanych w innych krajach. Badania literaturowe objy rozwizania przyjte w Australii, Irlandii, Niemczech, Szwecji oraz Wielkiej Brytanii.
Ich wybr by determinowany dowiadczeniem tych pastw w wypracowywaniu wasnej metodyki oceny ryzyka na potrzeby planowania kryzysowego. Poddane analizie dokumenty maj posta przewodnikw (wytycznych), opisujcych
podejcie poszczeglnych krajw do tej problematyki. Wzito rwnie pod
uwag dokumenty uwzgldniajce wyniki ocen ryzyka przeprowadzanych na
szczeblu krajowym. W ramach dokumentw poddanych analizie znalazy si:
1. National Emergency Risk Assessment Guidelines. Commonwealth of Australia and Each of its States and Territories 2010, padziernik 2010 (Australia).
2. A National Risk Assessment for Ireland, Office of Emergency Planning,
grudzie 2012 (Irlandia).
3. A Framework for Major Emergency Management. A Guide to risk Assessment in Major Emergency Management, stycze 2010 (Irlandia).
4. Method of Risk Analisys for Civil Protection 2011, Federal Office of Civil
Protection and Disaster Assistance, 2011 (Niemcy).
5. Guide to risk and Vulnerability Analyses, Swedish Civil Contingencies
Agency, 2012 (Szwecja).
6. Swedish National Risk Assessment, Swedish Civil Contingencies Agency,
2012 (Szwecja).
7. The National Risk Register of Civil Emergencies (NRR), Cabinet Office,
2010 (Wielka Brytania).
8. National Risk Register for Civil Emergencies 2013 (NRR), Cabinet Office,
2013 (Wielka Brytania).
Omawiane metodyki rni si szczegowoci prezentowanych treci,
niemniej jednak zawarte w nich podstawowe zaoenia odnoszce si do roz192

W przeciwiestwie do omwionych w czci I metod i zgodnie z definicjami tam zawartymi


w tej czci naley mwi o metodykach, poniewa zebrano tu zbiory zasad, sposobw postpowania (metod) niezbdnych w celu realizacji zada z zakresu zarzdzania ryzykiem poszczeglnych pastw.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
152

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

wiza w zakresie oceny ryzyka pozwoliy na prezentacj podejcia poszczeglnych pastw oraz przeprowadzenie analizy porwnawczej metodyk oceny ryzyka stosowanych w poszczeglnych krajach, w ktrej wzite zostay pod uwag
ich mocne i sabe strony. Umoliwiy rwnie wskazanie korzyci z ich zastosowania, z uwzgldnieniem potrzeb planowania cywilnego w Polsce. Rozwaone
zostay zarwno koncepcje przyjtych metodyk, jak rwnie stosowane techniki
i metody oceny ryzyka.

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
153

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

INTRODUCTION

An analysis of the risk assessment methodologies applied in other countries


is analysed in part III193. Literature studies included the solutions adopted in
Australia, Ireland, Germany, Sweden and the Great Britain. Their selection was
determined by the fact that such countries possess experience related to developing an own risk assessment methodology for the purpose of emergency
planning. The documents analysed have the form of guides (guidelines) describing the particular countries approach to this subject. Documents that consider the results of risk assessments conducted at the national level were taken
into account. The following were the documents analysed:
1. National Emergency Risk Assessment Guidelines. Commonwealth of
Australia and each of its states and territories 2010, October 2010 (Australia).
2. A National Risk Assessment for Ireland, Office of Emergency Planning,
December 2012 (Ireland).
3. A Framework for Major Emergency Management. A Guide to risk
Assessment in Major Emergency Management, January 2010 (Ireland).
4. Method of Risk Analysis for Civil Protection 2011; Federal Office of Civil
Protection and Disaster Assistance 2011 (Germany).
5. Guide to risk and Vulnerability Analyses; Swedish Civil Contingencies
Agency; 2012 (Sweden).
6. Swedish National Risk Assessment; Swedish Civil Contingencies Agency;
2012 (Sweden).
7. The National Risk Register of Civil Emergencies (NRR), Cabinet Office;
2010 (Great Britain).
8. National Risk Register for Civil Emergencies 2013 (NRR), Cabinet Office;
2013 (Great Britain).
The methodologies discussed vary in the extent of details presented in their
contents. Nevertheless, the basic assumptions included therein referring to the

193

Contrary to the methods discussed in part I and according to the definitions included there,
methodologies are discussed in this part, as the sets of principles, codes of procedure (methods) indispensable to fulfil risk management tasks of particular countries are collected here.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
154

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

risk assessment solutions adopted have allowed to present the approach of the
particular countries in this field, and then to make a comparative analysis of
risk assessment methodologies applied in the particular countries with regard
to their strengths and weaknesses. They also enabled to indicate the benefits
from their usage, considering the needs of civilian emergency planning in Poland. The concepts of the methodologies adopted were appraised for this purpose (represented by their individual stages and characteristics) as well as the
risk assessment techniques and methods used.

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
155

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

1. ZARZDZANIE RYZYKIEM W AUSTRALII


Przyczynami katastrof i zdarze niekorzystnych s zjawiska naturalne lub
zwizane z dziaalnoci czowieka. W obu przypadkach oddziauj podobnie:
zagraaj yciu, zdrowiu, mieniu i rodowisku. Naruszaj rwnowag otoczenia
bezpieczestwa. Finansowe skutki takich zdarze s niekiedy bardzo powane
zarwno dla ludzi, jak i ekosystemu. Za tym podaj straty ekonomiczne, spoeczne, kulturalne i polityczne. W Australii koszty katastrof naturalnych na przestrzeni 40 lat 1950-1990 wzrosy pitnastokrotnie. W latach 1967-1999 rocznie wynosiy rednio 1,14 mld AUD. Trend wzrostowy utrzymywa si
i w 2008 r. straty z tego powodu osigny wielko 2,49 mld AUD.
Zmiany te wymagay nowego podejcia, poniewa wyczerpay si ju rodki
techniczne i organizacyjne. Wadze zostay zmuszone do udzielenia odpowiedzi,
jak ograniczy zdarzenia niekorzystne194 i ich konsekwencje. Rzd Australii zdecydowa si na wstpie zintensyfikowa dziaania na rzecz zapobiegania i odbudowy, co poszerzyo domen zainteresowa zarzdzania kryzysowego. Oceniono, e zwikszenie bezpieczestwa wymaga podjcia 12 reform i wypenienia
66 rekomendacji i zobowiza, w tym ograniczenia ryzyka i szkd powstajcych
z powodu katastrof naturalnych w przyszoci.
Taka koncepcja budowania bezpieczestwa zmuszaa do wyjcia poza reagowanie i udzielanie pomocy. Naleao podj zdecydowane dziaania,
uwzgldniajc analiz kosztw i korzyci195, zmniejszenie wraliwoci ekspozy-

194

Patrz: definicja na s. 67.


Analiza kosztw i korzyci (ang. Cost-Benefit Analysis, CBA) metoda oceny efektywnoci
inwestycji i projektw biorca pod uwag cao przewidywanych korzyci i kosztw, z
uwzgldnieniem kosztw zewntrznych (np. rodowiskowych, spoecznych). rdo: A. Boardman, D. Greenberg, A. Vining, D. Weimer, Cost-Benefit Analysis: concepts and practice, Prentice
Hall 2010. Wszystkie korzyci i straty s wyraane w jednostkach finansowych i z uwzgldnieniem zmiany w czasie (warto bieca netto). Do wyceny kosztw i korzyci spoecznych stosuje si spoeczn stop dyskontow. CBA to systematyczny proces obliczania i porwnywania
korzyci i kosztw projektu, decyzji lub polityki publicznej (odtd nazywanej projektem). CBA
ma dwa cele: 1) ustali, czy inwestycja lub decyzja jest sensowna (uzasadnienie/wykonalno),
2) zapewni podstawy do porwnywania projektw. Cel ten obejmuje porwnanie caoci
oczekiwanego kosztu kadej z opcji do caoci oczekiwanych korzyci aby zobaczy, czy korzyci przewaaj nad kosztami, a jeli tak, to w jakim stopniu. rdo:
http://www.governica.com/Analiza_koszt%C3%B3w_i_korzy%C5%9Bci, dostp: marzec 2015.
195

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
156

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

cji196, uodpornienie spoeczestwa na zagroenia i wybr przedsiwzi umoliwiajcych zminimalizowanie kosztw strat a to wymagao zdecydowanej
zmiany w podejciu do zarzdzania ryzykiem. Rozdzia ten przedstawia kierunki,
w jakich podyy te rozwizania od formalnoprawnych do praktyki.
1.1. Narodowe ramy oceny ryzyka
Wane zmiany w zakresie zarzdzania ryzykiem i informowania o nim podjto w 2007 r. Okrelono wtedy Narodowe ramy oceny ryzyka197. Ich produktem
tych s Narodowe wytyczne oceny ryzyka zdarze kryzysowych. Kolejnym krokiem byo sporzdzenie i wdroenie planu oraz metodyki zarzdzania ryzykiem,
co znaczco wsparo podjte reformy w skali krajowej. Takie podejcie zapewnio:
1. zwikszanie wiadomoci ryzyka zagroe w spoeczestwie i wdraanie
przedsiwzi odpowiedniego postpowania z ryzykiem198,
2. standaryzacj oceny ryzyka199 i doskonalenie alternatywnych propozycji
ograniczania ryzyka200,
3. wzrost przejrzystoci procesu, co uatwio jego realizacj w zakresie
ocen, kontroli i modelowania ryzyka w wyniku zdobywania wiedzy i informacji,
4. popraw spjnoci, pozwalajc na czytelne porwnanie rnych obszarw geograficznych i kategorii zagroe.
Dokument mia suy zwikszeniu spjnoci i jednolitoci metodyki oceny
ryzyka, poprawie jakoci opracowywanych informacji o ryzyku oraz zwikszeniu
baz analizy ryzyka. Celem poradnika jest dostarczenie metodyki oceny ryzyka,
ktra:

196

Patrz: definicja na s. 39.


Narodowe ramy oceny ryzyka stanowi istotny punkt odniesienia w procesie realizacji przez
rzd Australii zada z zakresu zarzdzania ryzykiem w kontekcie zdarze kryzysowych. Jako
dokument koncepcyjny okrelaj cele i wytyczne w zakresie zarzdzania ryzykiem.
198
Patrz: definicja na s. 28.
199
Patrz: definicja na s. 29.
200
Ograniczanie ryzyka proces zmniejszajcy ryzyko bd przez zmniejszenie prawdopodobiestwa, bd/i skutkw wystpienia zdarzenia stwarzajcego zagroenie rdo: J. Wolanin,
Zarys teorii bezpieczestwa obywateli, Danmar, Warszawa 2005, s. 177.
197

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
157

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

1. umoliwia skupienie uwagi na ryzyku zarwno na szczeblu samorzdu,


jak i na wyszych szczeblach,
2. jest uyteczna zarwno z perspektywy ryzyka wynikajcego z (konkretnego zagroenia), jak i ryzyka dla (danej wartoci chronionej), np.
ryzyka poaru dla danej infrastruktury bez wzgldu na rdo pochodzenia ryzyka,
3. pozwala wykorzysta podejcie scenariuszowe201,
4. umoliwia klasyfikacj ryzyka202 w zakresie wiarygodnych poziomw
konsekwencji,
5. pozwala identyfikowa wystpujce ryzyka bdce pod kontrol oraz te,
ktre wymagaj wdroenia dodatkowej kontroli lub wzmocnienia istniejcej,
6. zapewnia podstawy dla jakociowej oceny ryzyka oraz uruchomienie
bardziej szczegowej analizy,
7. umoliwia ewaluacj ryzyka203 na rnych poziomach pewnoci,
8. zapewnia wyniki porwnywalne do tych, ktre wynikaj z wymogw dotyczcych ograniczania ryzyka.
Australijsk metodyk oceny ryzyka rozpoczyna identyfikacja zagroe i ich
klasyfikacja. Zasadniczo we wszystkich pastwach przyjmuje si od 55 do 65
rodzajw zagroe, zaklasyfikowanych wedug rde ich powstawania: jako
naturalne i powodowane dziaalnoci czowieka. Zagroenia w tych dwch
kategoriach dzielone s na mniejsze grupy i w grupach lub wedug rodzaju
przyporzdkowywane samorzdom, regionom, ministerstwom lub rzdowi.
Zapewnia to przejrzysto, precyzuje kompetencje i odpowiedzialno.
Zarzdzanie ryzykiem w Australii instytucjonalnie siga 1995 r. i miao dotychczas kilka etapw rozwoju, w latach: 2000, 2004, 2005, 2008, 2009 i 2010.
Kady z etapw skutkowa wprowadzeniem lub doprecyzowaniem standardw
w zakresie: zasad, ram (struktur) i procesw zarzdzania ryzykiem opisanych
w AS/NZS ISO 31000:2009.
201

Podejcie opisano w czci I Zagadnienia oglne z zakresu zarzdzania ryzykiem, rozdzia 2


Metody wykorzystywane w ocenie ryzyka, podrozdzia 2.13 Analiza scenariuszowa.
202
Patrz: definicja na s. 87.
203
Patrz: definicja na s. 37.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
158

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

Zasady
1. Kreowanie i ochrona wartoci. Zarzdzanie ryzykiem, suc realizacji
przedsiwzi w obszarze ochrony ludnoci, pozwala osign bezpieczny i stabilny poziom ycia w przyjaznym rodowisku, sprzyjajc gospodarce, administracji i infrastrukturze.
2. Integracja ze wszystkimi procesami organizacyjnymi. Zarzdzanie ryzykiem stanowi gwny nurt aktywnoci, najskuteczniejszy w integracji
standardw aktywnoci gospodarczej organizacji, wadzy i spoeczestwa.
3. Informowanie o podejmowanych decyzjach. Zarzdzanie ryzykiem
wspiera w wiadomym podejmowaniu decyzji i ustaleniu priorytetw
wzgldem ograniczonych zasobw dla dziaa redukujcych204 ryzyko.
4. Dokadne adresowanie niepewnoci. Poprawnie realizowane zarzdzanie ryzykiem pozwala ogranicza niepewno.
5. Systematyczno, okrelono i terminowo. Czynniki te gwarantuj
spjno, elastyczno i adekwatno rezultatw.
6. Dostpno najlepszych informacji205. Informacje gromadzone s w bazach danych. Gromadzi si i opracowuje dostpne dane o zagroeniach,
wraliwoci ekspozycji na rne czynniki w ujciu historycznym
i perspektywicznym oraz zmiany i obserwacje spoeczestwa z udziaem
ekspertw. Decydenci powinni by wiadomi ograniczonych moliwoci
baz i zrnicowania opinii ekspertw (recenzentw), w zalenoci od ich
merytorycznego przygotowania do wykonywania stawianych przed nimi
zada.
7. Dopasowanie. Metodyka zarzdzania ryzykiem zapewnia zrwnanie potrzeb spoecznych w zakresie profilu ryzyka206.
8. Uwzgldnienie czynnikw ludzkich i kulturowych. W zarzdzaniu ryzykiem naley uwzgldnia zdolnoci percepcyjne zarwno jednostek, jak
i powoanych do tego zadania zespow.
204

Patrz: ograniczanie ryzyka, s. 157.


Zgodnie z ISO 31000: peny przekrj dostpnych danych oraz informacji na potrzeby biecych oraz przyszych dziaa.
206
Patrz: agregacja ryzyka, s. 46.
205

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
159

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

9. Transparentno i oglno. Zapewnienie skutecznoci zarzdzania ryzykiem zaley od angaowania wszystkich interesariuszy207, w tym decydentw, w odpowiednim zakresie i kolejnoci.
10. Dynamika, powtarzalno i reagowanie na zmiany. Zarzdzanie ryzykiem zagroe reaguje na zmiany profilu ryzyka, informacje o zagroeniach i wraliwoci ekspozycji. Skuteczny monitoring pozwala te zmiany
identyfikowa i odpowiednio wczenie na nie reagowa.
11. Uatwienie cigego doskonalenia. Skuteczne zarzdzanie ryzykiem steruje doskonaleniem i wdraaniem strategii, ktre podnosz na wyszy
poziom organizacj zarzdzania ryzykiem w spoeczestwie i organach
wadzy. Takie podejcie zapewnia elastyczno i moliwoci adaptacyjne
spoecznoci.

207

Patrz: definicja na s. 42.

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
160

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

Rys. 18. Zarzdzanie ryzykiem: zasady, struktura i procesy208

Ramy zarzdzania ryzykiem


Skuteczno zarzdzania ryzykiem zaley od
dzania, zapewniajcej podstawy organizacyjne,
wszystkich szczeblach organizacyjnych pastwa.
tura zapewnia poprawno obiegu informacji

efektywnoci struktury zarzktre gwarantuj sukcesy na


Waciwie dopasowana struko ryzyku i wykorzystanie jej

208

rdo: National Emergency Risk Assessment Guidelines. Por.: rys. 1. Relacje pomidzy zasadami, struktur ramow i procesem zarzdzania ryzykiem, s. 18.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
161

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

w podejmowaniu decyzji na wszystkich szczeblach. Struktura ramowa zarzdzania ryzykiem jest przeznaczona do wsparcia integracji zarzdzania ryzykiem
i jego rezultatw z polityk kierownictwa, systemem zarzdzania i podejmowanymi dziaaniami. Struktura ramowa zarzdzania ryzykiem obejmuje (patrz
rys. 19):
1. upowanienie i zaangaowanie kierownictwa,
2. procesy ukierunkowane na projektowanie skutecznej struktury ramowej
zarzdzania ryzykiem,
3. programy wdraania struktury i procesw zarzdzania ryzykiem,
4. programy pozwalajce monitorowa i analizowa t dziaalno,
5. procesy cigego wdraania tej dziaalnoci.
Proces zarzdzania ryzykiem jest opisany w normie ISO 31000:2009 i zgodnie
z ni powinien by integraln czci zarzdzania209. Powinien by take zintegrowany z praktyk, kultur organizacyjn, organizacj spoeczestwa i jego
profilem ryzyka. W kontekcie zarzdzania kryzysowego zarzdzanie ryzykiem
jest procesem obejmujcym postpowanie z ryzykiem bdcym wynikiem zdarze kryzysowych. Proces zarzdzania ryzykiem jest natomiast usystematyzowan metod identyfikacji, analizy i ewaluacji ryzyka w ramach caego procesu
oceny ryzyka oraz podejmowaniem powtarzalnych, racjonalnych i skutecznych
dziaa w ramach postpowania z ryzykiem, wynikajcego z przyjtej strategii
zarzdzania ryzykiem.

209

Standard zarzdzania ryzykiem wyranie rozgranicza zarzdzanie i decydowanie.

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
162

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

Rys. 19. Struktura ramowa zarzdzania ryzykiem210

Rys. 20. Oglny schemat procesu zarzdzania ryzykiem211

Proces zawiera pi gwnych skadowych (rys. 20), wspieranych przez komunikowanie i konsultacje oraz monitorowanie i przegld. Ma zastosowanie
w kadej sytuacji, dotyczcej dowolnego zagroenia.
Zrozumienie (okrelenie) kontekstu212 polega na zdefiniowaniu parametrw,
w jakich bdzie realizowane zarzdzanie ryzykiem. Definiuje si je na podstawie
210

rdo: opracowanie na podstawie National Emergency Risk Assessment Guidelines.


Tame.
212
Patrz: definicja na s. 31.
211

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
163

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

moliwoci organizacji lub spoecznoci w caym przekroju zarzdzania ryzykiem. Uyteczno tych dziaa polega na wsplnym zrozumieniu zakresu procesu i kryteriw ryzyka213, na podstawie ktrych ryzyko zostanie zmierzone.
Zrozumienie kontekstu obejmuje szereg dziaa, w tym: okrelenie wyniku,
celw i zada, zdefiniowanie zakresw odpowiedzialnoci, wskazanie kluczowych elementw, zidentyfikowanie kluczowych dziaa i procesw oraz stosowanych metod. Okrelenie kontekstu (zwizkw) potwierdza ocena skutecznoci procesu, rozwaenie decyzji, ktre trzeba bdzie podj i wskazanie dostpnych bada, wcznie z oszacowaniem potrzebnych zasobw. Zrozumienie kontekstu jest wane dla identyfikacji, analizy, ewaluacji ryzyka i kolejnych krokw
zarzdzania ryzykiem. Zapewnia rwnie, e przyjte podejcie jest dopasowane do celu i odpowiednie dla spoecznoci i jej profilu ryzyka.
Identyfikacja ryzyka214 opiera si na bazie informacji odpowiednio wysokiej
jakoci, wiedzy oraz dowiadczeniu kadr i personelu organizacji. Pod uwag
bierze si zarwno zagroenia, jak i wraliwo ekspozycji na konkretne ryzyko,
ktre jest badane i opisywane. Rozwaane s rda ryzyka215, zdarzenia i ich
przyczyny, obszary ich wpywu, a take moliwe konsekwencje. Systematyczne
i kompleksowe podejcie do tych dziaa zapewnia, e adne istotne ryzyko nie
zostanie przypadkowo wykluczone. Zwraca si uwag na udzia ekspertw
w tworzeniu scenariuszy moliwych zdarze kryzysowych. Scenariusze te mog
uwzgldnia dane historyczne lub odwzorowywa podobne zdarzenia. Identyfikacja obejmuje wszystkie moliwe ryzyka, bez wzgldu na to, czy s one pod
kontrol, czy nie, a take wszystkie problemy istniejce i potencjalne, ktre
wymagaj rozwiza w zakresie ograniczenia ryzyka.
Analiza ryzyka216 stanowi ten element procesu zarzdzania ryzykiem, ktry
pozwala okreli poziom ryzyka217. Wiedza, bdca rezultatem analizy ryzyka,
jest bardzo wana dla okrelenia jego istoty i podjcia decyzji co do dalszego
postpowania. W tej fazie uwzgldnia si moliwe konsekwencje, prawdopo213

Patrz: definicja na s. 40.


Patrz: definicja na s. 27.
215
Patrz: definicja na s. 45.
216
Patrz: definicja na s. 31.
217
Patrz: definicja na s. 39.
214

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
164

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

dobiestwo ich wystpienia oraz istniejce mechanizmy kontroli, ktre wpywaj na ograniczenie ryzyka. Stopie zaufania do metody okrelania poziomu
ryzyka ocenia si tu, uwzgldniajc takie czynniki, jak rnorodno opinii ekspertw, niepewno, dostpno, jako, liczb oraz przydatno danych i informacji lub ograniczenia w modelowaniu wynikw zdarze. W tej fazie naley
dokona wartociowania ryzyka przy wykorzystaniu rekomendowanych metod,
co umoliwi poddanie ich dalszej klasyfikacji i hierarchizacji218, a najwaniejsze
z nich obj waciw kontrol.
Ewaluacja ryzyka to etap, w ramach ktrego poziom ryzyka jest porwnywany
z kryteriami ryzyka zatwierdzonymi na pocztku procesu, gdy zosta ustanowiony kontekst. Wynik i cele samego procesu musz uwzgldnia punkt widzenia wszystkich interesariuszy, jak rwnie bra pod uwag skumulowany efekt
serii zdarze, ktre mog wystpi jednoczenie. Podkrela si rwnie, e ewaluacja ryzyka jest punktem wyjcia do podejmowania decyzji w kwestii dodatkowych analiz ryzyka. Wyniki ewaluacji wska, ktre ryzyko wymaga wzmoonej
czujnoci, a ktre nie potrzebuje szczeglnej uwagi. Pozwala to okreli ryzyka,
ktrymi naley si zaj i w jakim stopniu, oraz te, ktre mog by monitorowane i podlega przegldowi w ramach istniejcych mechanizmw kontroli.
Postpowanie z ryzykiem polega na dokonaniu wyboru i oceny rodkw w celu
modyfikacji ryzyka219 oraz przygotowaniu i wdroeniu planw postpowania
z ryzykiem, ktre albo dostarczaj nowych rodkw kontroli, albo modyfikuj
istniejce. Oznacza to zidentyfikowanie i zaprojektowanie alternatywnych, waciwych dziaa, ewaluacj i ocen ich wyniku oraz wpywu, a take wdroenie
planw postpowania z ryzykiem. Wane jest przy tym rozwaenie wszystkich
bezporednich i porednich kosztw i korzyci, zarwno materialnych, jak
i niematerialnych, dokonujc przy tym ich pomiaru w aspekcie finansowym lub
pod ktem innego kryterium. Wskazane jest rozwaanie kilku opcji postpowania z ryzykiem, razem bd rozcznie. Przedsiwzicia w zakresie postpowania z ryzykiem obejmuj: unikanie, podjcie lub zwikszenie ryzyka, usunicie
rda ryzyka, zmian (konsekwencji lub prawdopodobiestwa), optymalizacj,
218

Patrz: definicja na s. 87.


Modyfikacja ryzyka dziaania podejmowane samodzielnie lub w kombinacji w celu ograniczenia ryzyka. rdo: opracowanie autorskie.

219

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
165

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

przeniesienie, dzielenie oraz zatrzymanie ryzyka. Wdroenie procesu postpowania z ryzykiem oznacza, e dane ryzyko musi zosta wczone do zestawu
staego monitorowania i przegldu.
Komunikacja i konsultacje220 dotycz wszystkich wewntrznych i zewntrznych
interesariuszy na wszystkich etapach procesu zarzdzania ryzykiem i stanowi
jego nierozczny, podstawowy element. Wane jest, by upewni si, e wszyscy ci, ktrzy powinni by zaangaowani w te dziaania (m.in. osoby odpowiedzialne za konkretny proces lub jego wynik), s nie tylko informowani, ale take
wczani do udziau w tym procesie, aby mogli zrozumie, jak podejmowane s
decyzje.
Monitorowanie221 i przegld222 to jedne z najwaniejszych czynnikw zarzdzania ryzykiem i s dziaaniem permanentnym. Pozwalaj potwierdzi skuteczno istniejcych mechanizmw kontroli lub j zakwestionowa. Monitorowanie i przegld kocz cykl zarzdzania ryzykiem i stanowi dopenienie
susznoci przyjtych metod, rde danych, rezultatw i przyczyn podejmowanych decyzji, ktre podlegaj regularnej kontroli. Regularno i systematyczno kontroli ryzyka pozwala utrzyma aktualne plany dziaania. Pomocne na
tym etapie mog by dziaania prowadzone w rnych obszarach aktywnoci,
np. systemie ubezpiecze. Rezultaty kontroli z kolei s pomocne w analizie ryzyka oraz w caym procesie oceny ryzyka. Pozwalaj okreli wpyw wraliwoci
ekspozycji na poziom ryzyka i oceni skuteczno podejmowanych dziaa
w tym zakresie. Monitoruje si rwnie zmiany w otoczeniu, zagroenia i inne
zdarzenia niekorzystne. Wymaga si, aby odpowiedzialno za kontrol i monitoring bya jasno zdefiniowana, a wszystkie dziaania dokumentowane i okresowo lub w zalenoci od sytuacji rejestrowane i raportowane w ramach procesu przegldu zarzdzania ryzykiem.
1.2. Opis procesu zarzdzania ryzykiem
Metodyka oceny ryzyka to og zasad (metod) stosowanych w tym procesie,
system jasno sprecyzowanych regu i procedur pomocnych w ocenie ryzyka.
Proces ten pod wpywem dowiadcze jest cigle doskonalony.
220

Patrz: definicja na s. 40.


Patrz: definicja na s. 37.
222
Patrz: definicja na s. 37.
221

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
166

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

Metodyka oceny ryzyka jest zintegrowana w procesie zarzdzania ryzykiem.


Takie podejcie determinuje uzyskanie ostatecznego efektu, czyli oceny ryzyka
w drodze realizacji algorytmw i przestrzegania wymaganych procedur postpowania z ryzykiem.
Metodyka australijska jest w caoci zgodna z norm zarzdzania ryzykiem
ISO 31000:2009, co daje gwarancj, e ocena ryzyka moe prowadzi do decyzji
o podjciu dalszych analiz, w razie istnienia takiej potrzeby (rys. 21). Punktem
wyjcia do podejmowania decyzji jest wprowadzenie elementu metodycznego
okrelajcego stopie zaufania do wyniku ewaluacji ryzyka i w konsekwencji
uzyskanej oceny. Wane jest przy tym, e przyjcie decyzji w zwizku z koniecznoci realizacji dodatkowej analizy wie si z konkretn ocen sytuacji. Jeeli
szacunki wskazuj na wyjtkowo wysoki poziom potencjalnych strat zwizanych
z konkretnym zdarzeniem niekorzystnym lub wysoki poziom kosztw koniecznych dla obnienia ryzyka do poziomu dopuszczalnego lub tolerowanego, podjcie decyzji o szczegowej analizie jest koniecznoci.

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
167

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

Rys. 21. Metodyka oceny ryzyka wystpienia zdarze niekorzystnych223

223

rdo: National Emergency Risk Assessment Guidelines.

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
168

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

Metodyka oceny ryzyka prezentowana jest jako dwuetapowe podejcie do


tej dziaalnoci, polegajce na zbudowaniu jakociowej bazy oceny, ktra moe
by uzupeniona analizami rnych szczebli decyzyjnych, jeeli wyniknie taka
potrzeba.
1. Ocena bazowa w celu identyfikacji i szybkiego ukazania ryzyka. Ocena
ta bdzie stosunkowo prosta, jednak procedury mog zosta przeprowadzone przez osoby o zrnicowanym poziomie umiejtnoci technicznych i dysponujce czasem w rnym wymiarze.
2. Szczegowa analiza (gdy jest konieczna) wzmacnia zaufanie do oceny
w ogle i pozwala sporzdzi dokadn klasyfikacj ryzyka, a take dokona ewaluacji ryzyka i opracowania projektu wdraania strategii postpowania z ryzykiem. Szczegowa analiza moe jednak wymaga specjalnych metod w postaci wykorzystania rekomendowanych modeli lub
scenariuszy zdarze. Znaczn ich cz przedstawiono w rozdziale 2 czci I publikacji.
Poniewa takie podejcie pozwala na skalowanie przestrzenne, metodyka
moe by stosowana na wszystkich szczeblach administracyjnych. Inne kluczowe cechy metodyki wymienione s poniej:
1. stosowanie scenariuszy zdarze w caym procesie oceny ryzyka,
2. usystematyzowane podejcie do identyfikacji mechanizmw kontroli
i moliwo zastosowania adekwatnych rozwiza przyjcie takich
rozwiza pozwala na lepsze zrozumienie ewentualnego wpywu na
spoeczestwo pojedynczego lub wielu zagroe i zastosowanie cieek
wyjcia od zagroe do konsekwencji, umoliwiajc szybk identyfikacj
waciwych przedsiwzi w zakresie postpowania z ryzykiem,
3. dobr ryzyka w zakresie wiarygodnego poziomu konsekwencji dla okrelonego ryzyka dobr prawdopodobiestwa w zakresie wiarygodnych
konsekwencji pozwala zrozumie profil ryzyka danej spoecznoci lub
organizacji w odniesieniu do poszczeglnych rde ryzyka.
4. wystandaryzowane zestawienie opisu konsekwencji i prawdopodobiestw do zastosowania przez wszystkich uytkownikw; takie podejcie pozwala uzyska spjne wyniki w formie klasyfikacji zidentyfikowanych ryzyk z okreleniem cieek krytycznych i rodkw postpowania
z ryzykiem,
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
169

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

5. zastosowanie mechanizmu wyznaczania stopnia zaufania do procesu


oceny ryzyka w celu zidentyfikowania i okrelenia niepewnoci oraz
wzmocnienia procesu podejmowania decyzji w zakresie potrzeb szczegowej analizy ryzyka lub wyboru rodkw postpowania z ryzykiem;
ten mechanizm pomaga unika bdnych rezultatw, wynikajcych np.
z subiektywnego postrzegania,
6. wystandaryzowane zestawienie matryc tolerancji, co moe znale zastosowanie u wszystkich uczestnikw procesu oceny ryzyka; pomaga to
oszacowa ryzyko w rnym stopniu zaufania i pewnoci.
Ocena ryzyka wedug wytycznych obowizujcych w Australii jest najbardziej
efektywna, gdy jest realizowana w formie warsztatw, podczas ktrych uczestnicy (sektor publiczny, prywatny, organizacje pozarzdowe, przedstawiciele
spoecznoci i niektre osoby autorytety, jednostkowo) prezentuj zagadnienia kluczowe dla sporzdzenia wszechstronnej listy ryzyk, wynikajcych z biecej dziaalnoci i zdarze kryzysowych potencjalnych rde zagroe.
Przygotowania do warsztatw s kierowane przez kontekst, ktry bdzie
musia zosta ustalony przed ocen. Aby zapewni maksymaln efektywno
procesu, kady czonek zespou musi zrozumie to oceny, specyfik waciwego
scenariusza awaryjnego, podejcie warsztatowe i jego rol w procesie. Dlatego
te, po starannym przygotowaniu oceny, warsztaty musz podsumowa podjte decyzje, kiedy zosta ustanowiony kontekst, a gromadzone i weryfikowane
informacje wpyny na rozwj potencjau oddziaywania. Zrozumienie tych
uwarunkowa w powanym stopniu przyblia cay zesp do zamierzonego celu, czyli w miar obiektywnej oceny ryzyka.
Same warsztaty powinny zapewni:
1. zgromadzenie wiedzy specjalistycznej odpowiadajcej zakresowi tematu
warsztatw,
2. prawidowo zastosowania oraz dyscyplin w przebiegu procesu oceny
ryzyka,
3. dostp do waciwych informacji i baz danych (jeszcze przed warsztatami),
4. kreatywno i zaangaowanie podmiotw oraz rodowiska w ramach
prac zespow studyjnych.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
170

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

Podkrelono, e prowadzcy warsztaty powinien by dowiadczon, obiektywn osob, ktra nie jest zaangaowana w szczegy tematu i nie naley zespou
badawczego. Pozwoli to zwikszy obiektywno i pomc w rozwizywaniu
kolejnych zagadnie.
Warsztaty powinny skutkowa: pogbieniem wiedzy o poszczeglnych etapach
oceny ryzyka, zdobywaniem dowiadczenia w rozwizywaniu zoonych zagadnie w ramach analizowanych scenariuszy zagroe, doskonaleniem pracy zespoowej, przygotowaniem personelu zarwno uczestnikw warsztatw, jak
i obserwatorw.
Proces oceny ryzyka wedug wytycznych australijskich w praktyce prowadzony jest wedug algorytmu. Okrelone dziaania s wykonywane w cile
sprecyzowanej kolejnoci, a realizacja kolejnego jest kontynuacj poprzedniego. Proces oceny ryzyka poprzedza okrelenie kontekstu (zwizkw). To pierwszy krok w kierunku oceny ryzyka, a jego rzetelna realizacja bdzie miaa wpyw
na rezultaty oceny. Okrelenie kontekstu pozwala sprecyzowa cele organizacji
i opisa zarwno wewntrzne, jak i zewntrzne otoczenie brane pod uwag
podczas oceny ryzyka. Na tym etapie okrela si kryteria ryzyka i przyjmuje poziomy ryzyka (dopuszczalny, tolerowany i inne, jeeli jest taka potrzeba). Okrelajc kontekst, trzeba akcentowa przede wszystkim zapewnienie osignicia
celw organizacji czy spoeczestwa. Ocenia si przy tym moliwo realizacji
zada i kluczowych elementw, niezbdnych do przeprowadzenia bada ryzyka
przed jego waciw ocen.
Na etapie okrelenia kontekstu waciciele procesu powinni rozway waciwoci i uwarunkowania rodowiska, uwzgldniajc: geografi, klimat, populacj, przemys, niezbdne usugi i infrastruktur krytyczn, a na drugim biegunie gotowo kryzysow224 czy moliwoci sprostania potencjalnym zagroeniom. Wsplne zrozumienie celw tej oceny jest najwaniejsze dla zapewnie-

224

Gotowo kryzysowa pastwa oznacza stan zorganizowania pastwa, wszystkich jego


struktur, wadz, ludnoci i terenu do sprostania kadej katastrofie z wojn wcznie. Adekwatn
do zagroe gotowo kryzysow pastwa zapewnia wysoki potencja bezpieczestwa. Organizacyjnie obejmuje dyplomacj i gotowo obronn w skadzie gotowoci cywilnej i militarnej.
rdo: J. Gobiewski, Zarzdzanie kryzysowe w wietle wymogw bezpieczestwa, SA PSP,
Krakw 2011, s. 339-340.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
171

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

nia, e wszystkie istotne ryzyka zostay uwzgldnione. Potwierdzenie celw


bdzie wspierao inne aspekty etapu ustalania kontekstu: okrelenie zakresu,
identyfikacj interesariuszy oraz okrelenie kluczowych elementw na potrzeby
oceny ryzyka.
Okrelenie potrzebnych danych wymaga odpowiedniego uwzgldnienia zakresu oceny ryzyka. Poniewa zarzdzanie ryzykiem zdarze kryzysowych moe
dotyczy wielu zagroe, opis zakresu powinien obejmowa szereg zagroe
dla jednego lub wikszej liczby zdarze, ktre s istotne dla organizacji bd
spoecznoci, wraz z ich ramami czasowymi, prawnymi oraz granicami geograficznymi.
Zarzdzanie ryzykiem w kontekcie danego pastwa dotyczy wszystkich zagroe w granicach administracyjnych, a w pewnym stopniu rwnie poza tymi
granicami. Oznacza to, e naley wzi pod uwag wszystkie zdarzenia, ktre
mog by rdem zagroe dla spoeczestwa o okrelonym stopniu podatnoci.
Kolejnym zagadnieniem jest sprecyzowanie kryteriw ryzyka, ktre wykorzystuje si podczas analizy i ewaluacji ryzyka. Zalicza si do nich:
1. definicje konsekwencji (charakter i rodzaj oraz sposb pomiaru),
2. definicje prawdopodobiestw (rodzaj oraz sposb pomiaru),
3. kategorie poziomu ryzyka (sposb ustalenia),
4. definicje stopnia ufnoci,
5. kategorie ewaluacji (okrelenie poziomu ryzyka akceptowalnego lub tolerowanego).
Kryteria (opublikowane w Narodowych Wytycznych Oceny Ryzyka Zdarze Kryzysowych225) stanowi baz do oceny ryzyka, ktra powinna by wykorzystywana podczas rozwaania kadego kryterium.
Bardzo wanym zagadnieniem jest okrelenie elementw kluczowych, ktre
zapewni wysok efektywno caego procesu oceny ryzyka. Powinny by one
dobrane zgodnie z zakresem i stanowi przedmiot najwyszej uwagi zespou
oceniajcego ryzyko. Te elementy to przede wszystkim: rda ryzyka, rodzaje
konsekwencji, wraliwo ekspozycji, podatno spoeczestwa. Elementy klu225

Opublikowane w Australii w 2010 r.

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
172

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

czowe bd ich podzbiory powinny by moliwe do zdefiniowania, by umoliwi


identyfikacj kadego istotnego ryzyka.
Proces oceny ryzyka
Pierwszym krokiem oceny ryzyka jest jego identyfikacja, obejmujca zdefiniowanie rde ryzyka, zdarze niekorzystnych i potencjalnych konsekwencji.
W tym procesie wykorzystuje si informacje historyczne, wiedz zatrudnionego
personelu, wiedz ekspertw, analizy obliczeniowe, opinie specjalistw, dowiadczenie ludzi starszych i potrzeby odbiorcw (spoeczestwa). Ujawnia si
przy tym dynamika scenariuszy potencjalnych sytuacji kryzysowych. Znaczcym
uatwieniem s bazy danych oraz wczeniej przygotowane materiay do wykorzystania podczas warsztatw.
Na etapie identyfikacji ryzyka wykorzystuje si wszystkie dostpne informacje, prezentacje, wiedz, dowiadczenie i materiay zebrane w inny sposb, np.
badania ankietowe spoeczestwa. Du pomoc moe by otwarta dyskusja
prowadzona w formie zorganizowanej lub w mediach226. Dyskusje mog si
toczy na rnych poziomach wiedzy, dowiadczenia, przygotowania i w rnych perspektywach, a niekiedy i w obszarze rnych interesw w celu zebrania moliwie najbardziej wszechstronnego materiau na potrzeby interpretacji wnioskw.
W identyfikacji ryzyka istotne jest ujawnienie powiza rde ryzyka i konsekwencji potencjalnych zagroe. Przydatne narzdzie stanowi diagram muchy i rejestr ryzyka (tabela 9).

226

Dyskusja w mediach jest bardzo wanym elementem komunikacji kryzysowej. Rola mediw
w kreowaniu bezpieczestwa ma dzi dwoisty charakter. Przede wszystkim media zapewniaj
moliwo szybkiego rozprzestrzenienia si informacji, co ma wpyw na skuteczne ostrzeganie
i alarmowanie ludnoci. Wspomagaj rwnie zapobieganie zagroeniom poprzez edukacj.
Z drugiej jednak strony, poprzez rozpowszechnienie niezweryfikowanej informacji, same mog
doprowadzi do trudnego do opanowania kryzysu.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
173

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

Tabela 9. Rejestr ryzyka (przykad)227


Nr
ryzyka

Ryzyko

rdo

Kategoria

moliwo
wystpienia
powodzi w
regionie
moliwo
gooledzi

due opady deszczu

ludzie
infrastruktura

powane
ozibienie

ludzie

Fazy zarzdzania kryzysowego


zapobieganie/
reagowanie/
przygotowanie
odbudowa
spuci wod ze
gotowo,
zbiornikw,
wnioski, powzmocni way
prawno
planw
umowy, plany,
gotowo,
suby
wnioski, weryfikacja

itd.

Rekomenduje si wykorzystanie diagramu muchy, w ktrym ujte zostaj


rda ryzyka, ich charakter, przyczyny (warunki wystpienia zagroenia), skala
(wypadek, incydent, katastrofa), kategoria (wpyw dla ludzi, rodowiska, infrastruktury, gospodarki, administracji, spoecznoci) oraz rodki kontroli umoliwiajce ograniczenie ryzyka (bariery).
Nastpnie sporzdza si rejestr ryzyka, podajc rdo, kategori i konsekwencje, np. potencjalna powd spowodowana nadmiernymi opadami moe wystpi w dorzeczu ... na obszarze (a) ha, zatapiajc (b) miejscowoci,
w tym (c) miasteczek i (d) wikszych miast. Pod wod moe znale si (e) zakadw przemysowych, w tym , (f) oczyszczalni ciekw, (g) stacji paliw i (h)
skadw mieci. Powd moe obj (i) ha upraw rolnikw, (j) lasw i (k) nieuytkw. Uszkodzeniu moe ulec (l) km drg, w tym (m) autostrad i drg szybkiego ruchu, (n) mostw, w tym (o) kolejowych itd. Przewiduje si, e powd moe spowodowa straty w wysokoci (xx) mln z, w tym w produkcji ..., w rolnictwie , infrastrukturze , rodowisku , ochronie zdrowia , handlu , szkolnictwie itd. Zastosowanie prostych przedsiwzi zapobiegawczych i odpowiedniej gotowoci moe ograniczy straty w (y) %. Naley przedsiwzi natychmiast ... oraz zapewni gotowo nastpujcych ogniw systemu itd. (dla
kadego zagroenia ta tre moe by inna, zalena od wielu czynnikw).
W zakoczeniu powinno si okreli formy prowadzanie skutecznych kontroli:

227

rdo: National Emergency Risk Assessment Guidelines.

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
174

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

rutynowe, proceduralne lub systemowe okrelajc zakres kadej z proponowanych.


Drugim powanym przedsiwziciem procesu oceny ryzyka jest analiza ryzyka. Jest to dziaalno praktyczna i usystematyzowana, pozwalajca zrozumie
otoczenie i przewidzie poziom ryzyka. Podczas analizy wykorzystuje si wczeniej sporzdzone tzw. diagramy muchy, rejestry ryzyka, tablice, matryce
i wystandaryzowane kryteria ryzyka w ramach Narodowych Wytycznych Oceny
Ryzyka Zdarze Kryzysowych. Wybr metody analizy ryzyka jest wczeniej okrelony przez kontekst, dostpne rda informacji i zastosowany sposb ich
obiegu. Zazwyczaj stosuje si metody ilociowe, jakociowe lub ilociowojakociowe, rzadziej pilociowe.
Metody jakociowe polegaj na wykorzystaniu tablic, matryc, nomogramw
i wykresw. Ilociowe angauj matematykw, wymagaj uruchomienia programw, kalkulacji i przelicze, ktre pozwol okreli i zrozumie wiele parametrw ryzyka prezentowanych liczbowo. Dowiadczenie potwierdza, e czciej wykorzystuje si metody jakociowe, poniewa s bardziej praktyczne,
zdecydowanie prostsze i bazuj na cile sprecyzowanych procedurach.
W tabeli 10 przedstawiono rodzaje prawdopodobiestwa bdce punktem
odniesienia dla oceny ryzyka zdarze kryzysowych. Opisana zostaa czstotliwo zdarzenia i prawdopodobiestwo jego konsekwencji. W zestawieniu ujto
take wystpienie rda ryzyka i poszczeglnych konsekwencji w zakresie
redniego interwau ponownego wystpienia i rocznego prawdopodobiestwa
nasilenia.
Tabela 10. Tabela prawdopodobiestwa228
Poziom
prawdopodobiestwa
prawie pewne
prawdopodobne
moliwe
mao prawdopodobne

228

Czstotliwo

redni cykl
nawrotu

raz lub wicej na rok


raz na 10 lat
raz na 100 lat
raz na 1000 lat

< 3 lat
3 30 lat
31 300 lat
301 3000 lat

Roczne
prawdopodobiestwo
nasilenia
> 0,3
0,031 0,3
0,0031 0,03
0,00031 0,003

rdo: National Emergency Risk Assessment Guidelines.

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
175

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

rzadkie

raz na 10 000 lat

bardzo rzadkie

raz na 100 000 lat

niewiarygodne

mniej ni raz na 1 mln


lat

3001 30 000
lat
30.001 300
000 lat
> 300 000 lat

0,000031 0,0003
0,0000031 0,00003
< 0,0000031

Perspektywa 1% rocznego prawdopodobiestwa nasilenia oznacza, e dane


wydarzenie ma 1% szans wystpienia lub nasilenia kadego roku. Podczas gdy
wydua si czas, szansa wystpienia lub nasilenia zdarzenia o takiej skali wzrasta, jak wskazano w tabeli 11. Istnieje rwnie moliwo wystpienia wicej
ni jednego z tych zdarze kryzysowych w tym samym roku. Tabela zawiera
podsumowanie prawdopodobiestwa wystpienia zdarze dla 1% rocznego
prawdopodobiestwa nasilenia w rnych przedziaach czasowych.
Tabela 11. Procentowy rozkad prawdopodobiestwa nasilenia w latach przy szansie
1%229
Roczne prawdopodobiestwo nasilenia dla szansy wynoszcej 1%
nie wystpi
tylko raz
dwa razy
trzy razy
wicej ni trzy razy

W roku
99%
1%
-

W okresie 10
lat
90,4%
9,1%
0,4%
0,01%
-

W okresie
50 lat
60,5%
30,5%
7,6%
1,2%
0,2%

W okresie
100 lat
36,6%
37,0%
18,5%
6,1%
1,8%

Matryca ryzyka (tabela 12) prezentuje kombinacj konsekwencji zdarzenia


i jego prawdopodobiestwa suc okreleniu poziomu ryzyka. Poziom ryzyka
wraz z ufnoci w caym procesie oceny i innymi czynnikami okrela potrzeb
szczegowej analizy i informuje o postpowaniu z ryzykiem. Dziki wykorzystaniu matrycy ryzyka wszystkie poziomy ryzyka s odnotowywane w rejestrze
ryzyka.

229

Tame.

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
176

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

Tabela 12. Matryca ryzyka230


Prawdopodobiestwo
prawie pewne
prawdopodobne
moliwe
nieprawdopodobne
rzadkie
bardzo rzadkie
niewiarygodne

nieznaczne
redni
niski
niski
niski
niski
niski
niski

mae
redni
redni
niski
niski
niski
niski
niski

Konsekwencje
rednie
wysokie
wysoki
ekstremalny
wysoki
wysoki
redni
wysoki
redni
redni
niski
redni
niski
niski
niski
niski

katastrofalne
ekstremalny
ekstremalny
wysoki
wysoki
redni
redni
niski

Trzeci w kolejnoci krok oceny ryzyka stanowi ewaluacja. Jest to dziaanie


polegajce na porwnaniu wyniku analizy ryzyka z przyjtymi kryteriami w celu
zakwalifikowania ryzyka do odpowiedniej kategorii (poziomu ryzyka akceptowalnego, tolerowanego, nietolerowanego). Celem nadrzdnym jest dostarczenie danych stanowicych podstaw do podjcia decyzji o dalszym postpowaniu z ryzykiem (pozostawi, czy zajmowa si nim, a jeeli tak, to w jakim zakresie). Ewaluacja ryzyka jest podsumowaniem dotychczasowych dziaa (identyfikacji i analizy) i wskazaniem, ktrym ryzykiem czy grup ryzyk zajmowa si
dalej, a ktre wymagaj wycznie dotychczasowych rodkw kontroli. Ewaluacja, tak jak identyfikacja i analiza, zaley od wiarygodnoci zebranych informacji231. Zgodnie z zasad ALARP (rys. 22) ryzyko akceptowalne powinno trafi do
poziomu szeroko akceptowanego ryzyka na wykresie ALARP. Niektre ryzyka
mog by tolerowane, pod warunkiem, e s tak niskie, jak to praktycznie moliwe i wchodz do poziomu tolerowanego (z zastrzeeniem ALARP).

230

rdo: National Emergency Risk Assessment Guidelines.


Kryteria informacji opisano w czci I Zagadnienia oglne z zakresu zarzdzania ryzykiem,
rozdzia 1 Zarzdzanie ryzykiem wedug normy ISO 31000, podrozdzia 1.4 Proces zarzdzania
ryzykiem.
231

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
177

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

Rys. 22. Zasada ALARP232

Dwoma czynnikami, ktre naley uwzgldni przy okrelaniu, czy ryzyko jest
nietolerowane, tolerowane z zastrzeeniem ALARP lub szeroko akceptowane,
s ocena ryzyka oraz stopie ufnoci. Ich powizanie przedstawiono na matrycach tolerancji (tabela 13, 14 i 15). Poszczeglne matryce tolerancji naley stosowa w zalenoci od stopnia ufnoci dla konkretnego ryzyka.
Tabela 13. Ewaluacja ryzyka wysoki poziom wiarygodnoci233
Poziom
prawdopodobiestwa
prawie pewne

nieznaczny
tolerowane

prawdopodobne

akceptowane

moliwe

akceptowane

Poziom konsekwencji
may
redni
wysoki
tolerotoleronietolerowane
wane
wane
tolerotolerotolerowawane
wane
ne
akceptolerotolerowatowane
wane
ne

232

katastrofalny
nietolerowane
nietolerowane
tolerowane

rdo: http://www.ryzykozawodoweonline.pl/proces-oceny-ryzyka-id64.html,
marzec 2015.
233
rdo: National Emergency Risk Assessment Guidelines.

dostp:

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
178

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

nieprawdopodobne

akceptowane

rzadkie

akceptowane

bardzo rzadkie

akceptowane

niewiarygodne

akceptowane

akceptowane
akceptowane
akceptowane
akceptowane

tolerowane
akceptowane
akceptowane
akceptowane

tolerowane
tolerowane
akceptowane
akceptowane

tolerowane
tolerowane
tolerowane
akceptowane

Tabela 14. Ewaluacja ryzyka redni poziom wiarygodnoci234


Poziom
prawdopodobiestwa
prawie pewne

nieznaczny
tolerowane

prawdopodobne

tolerowane

moliwe

akceptowane

nieprawdopodobne

akceptowane

rzadkie

akceptowane

bardzo rzadkie

akceptowane

niewiarygodne

akceptowane

Poziom konsekwencji
may
redni
wysoki
toleronietolenietolerowane
rowane
wane
tolerotoleronietolerowane
wane
wane
tolerotolerotolerowawane
wane
ne
akceptolerotolerowatowane
wane
ne
akceptolerotolerowatowane
wane
ne
akcepakceptolerowatowane
towane
ne
akcepakcepakceptotowane
towane
wane

katastrofalny
nietolerowane
nietolerowane
nietolerowane
tolerowane
tolerowane
tolerowane
tolerowane

Tabela 15. Ewaluacja ryzyka niski poziom wiarygodnoci235


Poziom
prawdopodobiestwa

nieznaczny

may

prawie pewne

tolerowane

prawdopodobne

tolerowane

tolerowane
tolerowane

234
235

Poziom konsekwencji
redni
wysoki
nietolerowane
nietolerowane

nietolerowane
nietolerowane

katastrofalny
nietolerowane
nietolerowane

Tame.
Tame.

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
179

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

moliwe

tolerowane

nieprawdopodobne

akceptowane
akceptowane
akceptowane
akceptowane

rzadkie
bardzo rzadkie
niewiarygodne

tolerowane
tolerowane
akceptowane
akceptowane
akceptowane

tolerowane
tolerowane
tolerowane
tolerowane
akceptowane

nietolerowane
tolerowane
tolerowane

nietolerowane
nietolerowane
tolerowane

tolerowane

tolerowane

tolerowane

tolerowane

Ostatnim krokiem oceny ryzyka, a waciwie jej rezultatem, jest podjcie decyzji o dalszym postpowaniu z ryzykiem. Punkt decyzyjny wynika z rejestru
ryzyka, ktry powsta w wyniku oceny ryzyka i jest stale aktualizowany. Decyzja
jest tylko aktem zatwierdzenia wybranej metody postpowania z ryzykiem.
Przede wszystkim decyduje si o tym, ktre ryzyka wymagaj pogbionej analizy, a to moe wynika z rnych przyczyn: dynamiki zmian w otoczeniu, w organizacji, zmian priorytetw, ale przede wszystkim ze zbyt wysokiego poziomu
niepewnoci, niskiego stopnia zaufania do informacji czy do oceniajcych,
nadmiernych konsekwencji wystpienia zdarzenia lub kosztw modelowania
ryzyka. Na ostateczn decyzj umoliwiajc postpowanie z ryzykiem skada
si wiele zmiennych, ktre maj wpyw na dobr odpowiednich kryteriw, np.
zmiana kategorii wiarygodnoci informacji (tabela 13, 14, 15).

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
180

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

Analiza ryzyka

Analiza szczegowa

Punkt decyzyjny

Ewaluacja ryzyka

Czy wymaga dalszej analizy?


Czy wysza wiarygodno

Punkt decyzyjny

informacji bdzie wpywa

Czy wymaga dalszej

na podjcie innej decyzji?

analizy?
Czy tolerancja ryzy-

tak

Luka
tak

w analizie

ka oddziauje na

ryzyka

zwikszenie wiary-

i stopniu

godnoci?

ufnoci

Nie
Nie
Kontynuacja zarzdzania ryzykiem

Rys. 23. Schemat dziaalnoci w punkcie decyzyjnym236

236

rdo: National Emergency Risk Assessment Guidelines.

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
181

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

2. ZARZDZANIE RYZYKIEM W IRLANDII


W ostatnich latach w Irlandii opracowano na potrzeby zarzdzania kryzysowego, w tym planowania cywilnego, dwa zasadnicze dokumenty: Ramy zarzdzania powanymi sytuacjami kryzysowymi oraz Narodow ocen ryzyka Irlandii237. Pierwszy dokument, o charakterze wytycznych, obszernie opisuje zakres
oraz form przeprowadzania przez organy waciwe w sprawach zarzdzania
kryzysowego procesu oceny wystpujcych zagroe. Drugi dokument
uwzgldnia wyniki oceny ryzyka na szczeblu krajowym, przeprowadzonej zgodnie z wypracowan metodyk.
W niniejszym rozdziale zaprezentowano irlandzkie dowiadczenia w zakresie
wypracowania i zastosowania elementw procesu zarzdzania ryzykiem. Celem
rozwaa byo wskazanie cennych praktyk tego i podkrelenie zalet przyjtego
podejcia.
2.1. Ramy zarzdzania powanymi sytuacjami kryzysowymi
Narodowa ocena ryzyka Irlandii zostaa przygotowana zgodnie z metodyk
opisan w dokumencie: A Framework for Major Emergency Management
z 2010 r. Obejmuje ona cztery etapy:

Rys. 24. Schemat procesu oceny ryzyka238

237

Ramy zarzdzania powanymi sytuacjami kryzysowymi stanowi istotny punkt odniesienia


w zakresie realizacji przez rzd Irlandii procesu oceny ryzyka w kontekcie zdarze kryzysowych. Narodowa ocena ryzyka stanowi za wynik zastosowania powyszej metodyki.
238
rdo: opracowanie wasne na podstawie A Framework for Major Emergency Management,
s. 21.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
182

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

Przedstawiony powyej schemat procesu oceny ryzyka239 w metodyce irlandzkiej zawiera trzy podstawowe elementy tego podprocesu, wystpujcego
w normie ISO 31000 jako komponent procesu zarzdzania ryzykiem. S to:
w etapie drugim identyfikacja ryzyka240, w etapie trzecim analiza ryzyka241
oraz w etapie czwartym ewaluacja ryzyka242. W irlandzkim procesie oceny
ryzyka jako pierwszy etap oceny wykorzystano ustalenie kontekstu, ktry stanowi pierwszy krok w procesie zarzdzania ryzykiem zawartym w normie.
Cel pierwszego etapu stanowo opisanie terenu/obszaru, dla ktrego przygotowuje si ocen ryzyka. Jest to istotny element, poniewa podczas jego realizacji dochodzi do okrelenia (zrozumienia), jaka jest jego podatno243
i odporno244 w sytuacji zagroenia. Zadanie to, podobnie jak w poprzednich
przykadach, jest realizowane przez zesp ekspertw.
Proces rozpoczyna si od ustalenia warunkw, w ktrych podejmuje si
ocen ryzyka (stan wyjciowy/wejcie). Jednym z zaoe jest wskazanie, e
zesp wykonujcy analiz powinien bra pod uwag krajowe, regionalne
i lokalne warunki majce wpyw na zarzdzanie kryzysowe w ich okolicy (na
obszarze administrowanym przez organ, na rzecz ktrego zesp pracuje).
Istotne jest take, aby zesp w trakcie badania mg nawiza wspprac
z podmiotami mogcymi zapewni mu pomoc i dostarczy niezbdnych informacji w procesie analizy ryzyka takimi jak: stra poarna, inspektor ochrony
rodowiska czy instytucje sanitarne. Dokument zwraca uwag, e w tej fazie
naley wzi pod uwag czynniki: spoeczne, rodowiskowe, przemysowe (infrastruktura) oraz lokalizacj potencjalnych zagroe.

239

Patrz: definicja na s. 29.


Patrz: definicja na s. 27.
241
Patrz: definicja na s. 31.
242
Patrz: definicja na s. 37.
243
Podatno patrz: cz II Zarzdzanie ryzykiem na szczeblu UE, rozdzia 5 Zarzdzanie ryzykiem nielegalnej imigracji FRONTEX, s. 115.
244
Odporno termin stosowany do opisu nieodcznej zdolnoci spoecznoci, sub
i infrastruktury oparcia si konsekwencjom zdarzenia i przywrcenia stanu normalnoci. rdo:
A Framework for Major Emergency Management, s. 29. Por.: definicja, s. 39.
240

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
183

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

Drugi etap to identyfikacja zagroe245. Cz zagroe jest zdefiniowana


z gry i traktowana jako pewnik wystpujcy w kadym regionie (poary, wypadki drogowe, itp.). Niemniej jednak zaleca si, aby w analizie skupia si na
co najmniej duych zagroeniach, czyli obejmujcych zdarzenia nierutynowe,
w ktrych podejmowane przez suby dziaania wymagaj uruchomienia znacznych si i rodkw. Celem na tym etapie jest dokonanie przegldu i okrelenie
oglnych/typowych zagroe, a nastpnie dodanie tych, ktre s charakterystyczne dla danego regionu. Generalnie zagroenia podzieli mona na cztery
rodzaje:
1. naturalne,
2. w transporcie,
3. technologiczne,
4. cywilne246.
Do kadego zidentyfikowanego zagroenia w kolejnym kroku przypisuje si
podmioty, ktre s na nie naraone.
Etap trzeci ocena ryzyka to faza, w ktrej zesp podejmuje si rozwaenia
caociowego ryzyka zwizanego ze zdefiniowanymi uprzednio zagroeniami.
Podproces ten odpowiada dziaaniom prowadzonym w ramach analizy ryzyka,
zgodnie z norm ISO 31000. Ocena ryzyka rozpoczyna si od analizy potencjalnego wpywu (dotkliwo skutkw dla ycia i zdrowia, mienia i infrastruktury
oraz ochrony rodowiska) stwierdzonych zagroe. Prawdopodobiestwo wystpienia zagroenia naley rozway i przedstawi na matrycy.
Rodzaj i charakter zjawiska moe by rozpatrywany w trzech aspektach:
1. wpywu na ycie, zdrowie i dobrobytu spoecznoci,
2. wpywu na gospodark w zakresie kosztw/zniszcze infrastruktury, jak
rwnie kosztw odbudowy lub utraty produkcji gospodarczej,
3. spoecznych/oddziaywania na rodowisko.
W uwagach metodyka wskazuje, jak wane jest uwzgldnienie moliwoci eskalacji zdarzenia lub jego kombinacji z innymi zagroeniami. Mimo tego zastrzeenia i tak wszystkie wyniki analizy pozostaj jedynie subiektywnymi ocenami

245
246

Por.: identyfikacja ryzyka wg PKN-ISO Guide 73:2012 Zarzdzanie ryzykiem Terminologia.


A Framework for Major Emergency Management, s. 23.

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
184

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

specjalistw/czonkw zespou. Metodyka nie zakada stosowania adnych matematycznych rozwiza zwizanych z rachunkiem prawdopodobiestwa (analiz ilociow).
Podobnie jak w przypadku kilku innych metodyk stosowanych przez poszczeglne pastwa, w ostatnim czwartym etapie nastpuje prezentacja wynikw
poprzez umieszczenie kadego z zagroe na matrycy ryzyka (5 x 5), uwzgldniajcej prawdopodobiestwo wystpienia zdarzenia (od bardzo rzadkiego
raz na 500 lat do bardzo prawdopodobnego raz na rok) oraz jego rozmiary/skutki (od znikomych do katastrofalnych). W normie ISO 31000 etapem porwnania poziomw ryzyka247 w celu uatwienia podjcia decyzji jest ewaluacja
ryzyka, jednak dokument ten nie narzuca zastosowania w tym celu matryc ryzyka. Tzw. matryca irlandzka dodatkowo podzielona jest wedug dwch stref
(rys. 25) pierwsza mieci zdarzenia umiarkowane, druga za dotyczy zdarze,
ktre wymagaj najwyszego stopnia gotowoci.

Rys. 25. Strefy matrycy ryzyka248


247

Patrz: definicja na s. 39.


rdo: opracowanie wasne na podstawie A Framework for Major Emergency Management,
s. 26.
248

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
185

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

Ocena ryzyka zapewnia podstaw do okrelenia czynnikw determinujcych


kolejne kroki (w pniejszych etapach zarzdzania kryzysowego), zwaszcza
w zakresie planowania cywilnego oraz ograniczania skutkw zdarze. Ocena
ryzyka pomaga take w wyborze priorytetw dziaa prewencyjnych w obszarach, w ktrych ryzyko wystpienia zdarzenia jest bardzo prawdopodobne,
a jego konsekwencje bd katastrofalne. Porwnujc powysze z podejciem
ISO 31000, dostrzegamy ograniczenia zastosowane w metodyce irlandzkiej.
Celem zasadniczym, na co wskazuje rwnie tytu dokumentu opracowanego
przez rzd Irlandii, jest pooenie nacisku na ocen ryzyka i wypracowanie priorytetw postpowania z ryzykiem wynikajcym z powanych sytuacji kryzysowych. W przypadku normy dotyczy to wszystkich zagroe, ktre mog wpywa na osignite cele. Natomiast sam proces, cho uboszy, jest bardzo zbliony do wprowadzonego przez ISO 31000.
2.2. Narodowa ocena ryzyka Irlandii
Dokument A National Risk Assessment for Ireland (NRA) z 2012 r. przedstawia rezultaty krajowej oceny ryzyka. Celem opracowania jest dokonanie analizy
eksperckiej w poszczeglnych sektorach i dziedzinach dziaalnoci pastwa,
ukazujcej proces rozwoju narodowego postrzegania ryzyka. Analiza ta ma:
1. przyczyni si do stworzenia kompleksowej oceny ryzyka i wsplnego
rozumienia wyzwa narodowych/spoecznych,
2. wesprze w porwnaniu rnych rodzajw zagroe z punktu widzenia
narodowego/spoecznego, pozwalajc na ocen ryzyk wedug wczeniej
zdefiniowanych kryteriw prawdopodobiestwa i wpywu249,
3. stanowi podstaw do ustalenia priorytetw w zarzdzaniu kryzysowym, ktre uatwi koordynacj midzysektorow i zapewni rwnowag rodkw na potrzeby zapobiegania i/lub ograniczania ryzyka250,
4. zapewni zgodno z wymaganiami Unii Europejskiej, aby pastwa
czonkowskie, opracowujc krajowe strategie zarzdzania ryzykiem,
wspieray podejcie UE do zapobiegania katastrofom naturalnym i spowodowanym przez czowieka i zarzdzania nimi.

249
250

Wpyw w odniesieniu do normy ISO 31000: konsekwencje.


Patrz: definicja na s. 157.

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
186

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

Korzystajc z metodyki przygotowanej w ramach Framework for Major


Emergency Management, przeprowadzono narodow ocen ryzyka. Opracowanie dokumentu koordynowao Biuro Planowania Kryzysowego. Narodowa
ocena ryzyka jest zatwierdzana przez Grup Zadaniow ds. Planowania Kryzysowego wyznaczon przez rzd Irlandii.
Pierwszym dziaaniem bya identyfikacja zagroe, ktr przeprowadzono
w grupach tematycznych. Zidentyfikowane zagroenia poddano ocenie ryzyka.
Zgodnie z wytycznymi metodyki irlandzkiej zagroenia podzielono na cztery
kategorie: zagroenia w transporcie, naturalne, technologiczne oraz cywilne.
Do kolejnego etapu zaangaowane zostay zespoy eksperckie, majce przeprowadzi analiz caociowego ryzyka, by mc rozpocz proces oceny ryzyka.
Proces ten prowadz zespoy tematyczne skadajce si z ekspertw poszczeglnych ministerstw i agencji pastwowych. Kluczem prawidowoci przebiegu
procesu oceny ryzyka jest ocena prawdopodobiestwa wystpienia zagroenia
oraz zbadanie konsekwencji (rozumianych jako konsekwencje wystpienia zdarzenia niebezpiecznego, wyraone w postaci negatywnego wpywu na dobro
czowieka, szkody dla rodowiska lub infrastruktury lub innych pniejszych
konsekwencji przyp. autora) zidentyfikowanych zagroe. Oszacowano go na
podstawie moliwie najgorszego scenariusza. Klasyfikacj wpywu i prawdopodobiestwa przedstawiono w poniszych tabelach, ktre wykorzystane zostay
jako baza do podejmowania decyzji w odniesieniu do wzgldnego ryzyka kadego zidentyfikowanego zagroenia. W kontekcie wpywu kryteria oceny zostay przeskalowane, w celu odzwierciedlenia sytuacji kryzysowych wymagajcych koordynacji na poziomie krajowym.
Tabela 16. Klasyfikacja prawdopodobiestwa251
Lp.
1.

Klasyfikacja

Prawdopodobiestwo

skrajnie

moe nastpi tylko w wyjtkowych okolicznociach,

nieprawdopodobne

raz na 500 lub wicej lat

251

rdo: opracowanie wasne na podstawie A National Risk Assessment for Ireland, Office of
Emergency Planning, grudzie 2012, s. 15.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
187

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

nie przewiduje si wystpienia i/lub brak zarejestrowanych incydentw lub niepotwierdzone incydenty
2.

bardzo nieprawdopodobne

i/lub bardzo niewiele incydentw w organizacjach,


obiektach i komunikacji; maa szansa wystpienia,
moe wystpi raz na 100-500 lat
moe wystpi od czasu do czasu i/lub niewiele razy;
rzadko, losowo zarejestrowane przypadki, sabo potwierdzone incydenty lub niektre incydenty w jed-

3.

nostkach stowarzyszonych lub podobnych organiza-

nieprawdopodobne

cjach na caym wiecie; pewna szansa, sposobno


lub moliwo wystpienia moe wystpi raz na
10-100 lat
prawdopodobnie wystpi, regularnie rejestrowane
4.

prawdopodobne

zdarzenia i potwierdzone incydenty; prawdopodobne


wystpienie raz na 1-10 lat
bardzo prawdopodobne, wysoki poziom odnotowa-

5.

nych zdarze i/lub wiele potwierdzonych incydentw;

bardzo prawdopodobne

prawdopodobnie bdzie wystpowao czciej ni raz


w roku

Tabela 17. Klasyfikacja wpywu252


Lp.

Klasyfikacja

Wpyw

Opis

ycie, zdrowie, opieka

ograniczona liczba osb dotknitych; 04 ofiary miertelne i ograniczona liczba

1.

bardzo may

drobnych urazw wymagajcych lecze-

wpyw

nia lub pierwszej pomocy


nieznaczne, miejscowe zanieczyszcze-

rodowisko

nia

252

rdo: opracowanie wasne na podstawie A National Risk Assessment for Ireland, Office of
Emergency Planning, December 2012, s. 16-17.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
188

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

infrastruktura

poniej 4 mln EUR


miejscowe zakcenie usug spoecz-

spoeczestwo
ycie, zdrowie, opieka

nych lub infrastruktury (< 48 godz.)


4-8 ofiar miertelnych, znaczna liczba
rannych; powane urazy hospitalizacyjne, leczenie wymagane; miejscowe
przemieszczenia znacznej liczby osb
przez 2-8 dni; wsparcie realizowane

2.

niewielki

przez lokalne jednostki samorzdu

wpyw

terytorialnego
rodowisko

zanieczyszczenie regionalne, skutki


krtkotrwae

infrastruktura

od 4-24 mln EUR

spoeczny

spoeczno funkcjonuje w znacznych


niedogodnociach

ycie, zdrowie, opieka

znaczna liczba osb w obszarze zagroonym - wiele wypadkw miertelnych


(8-20), wiele powanych i rozlegych
urazw (20), znaczna hospitalizacja;
dua liczba osb przesiedlonych przez

3.

2-8 dni; do 4000 ewakuowanych; zaso-

umiarkowany

by regionalne wymagane do wsparcia

wpyw

osobistego
rodowisko

due skutki, skaenia miejscowe w do


dugim okresie

infrastruktura

24-80 mln EUR

spoeczny

spoeczno dziaa tylko czciowo,


dostpne tylko niektre usugi

ycie, zdrowie, opieka


4.

duy wpyw

20 do 50 wypadkw miertelnych, do
100 powanych obrae, do 16 000
ewakuowanych

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
189

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

rodowisko

due zanieczyszczenia, w dugim okresie

infrastruktura

80-200 mln EUR

spoeczny

spoeczno dziaa sabo, minimalne


usugi zapewnione

ycie, zdrowie, opieka

dua liczba osb miaa w obszarze zagroonym - znaczna liczba zgonw (>
50), znaczne obraenia, ponad 16 000
ewakuowanych

rodowisko
5.

bardzo due zanieczyszczenia, rozlege,


dugotrwae skutki

bardzo duy
wpyw

infrastruktura

powyej 200 mln EUR

spoeczny

powane uszkodzenia infrastruktury


powodujce znaczne zakcenia lub
utrat, kluczowych usug przez duszy
okres; spoeczno nie moe funkcjonowa bez znaczcego wsparcia

Kryteria ryzyka253 (mniej lub bardziej szczegowe) nie s narzucone przez


norm ISO, zaleca ona jedynie ich adekwatny dobr, wedug potrzeb.
W metodyce irlandzkiej zarwno wpyw, jak i prawdopodobiestwo sklasyfikowano w sposb jakociowy oraz ilociowy, stosujc wystarczajco precyzyjny
opis.
Wynik oceny ryzyka stanowi podstaw dla skutecznego zarzdzania
w sytuacjach kryzysowych. Takie podejcie, oparte na ocenie eksperckiej
i interpretacji reprezentatywnych i rzetelnych danych, wiadczy o stosowaniu
dobrych praktyk w zakresie analizy zagroe. Wykorzystanie informacji dotyczcych analizy zagroe od regionalnych grup sterujcych w poczeniu
z danymi zespou eksperckiego ze szczebla centralnego przynosi rwnowag

253

Patrz: definicja na s. 40.

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
190

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

w ocenie analizy zagroe. Pena ekspertyza daje solidne podstawy do twierdzenia, e caociowa matryca ryzyka jest wiarygodna.
Krajowy rejestr ryzyka (National Risk Register NRR)
Matryce dla kadej kategorii zagroe (naturalnych, w transporcie, technologicznych, cywilnych), jak rwnie zbiorcza matryca ryzyka zostay przedstawione poniej. W przeciwiestwie do zalece dokumentowania ryzyk zawartych w normie ISO 31000 Krajowy rejestr ryzyka ma odmienne cele. Dla normy
dokumentowanie stanowi poza moliwoci identyfikacji podjtych dziaa
form doskonalenia procesu oraz wykorzystywanych w nim metod i narzdzi.
Dokument irlandzki oprcz inwentaryzacji zidentyfikowanych i poddanych ocenie ryzyk oraz podjtych dziaa wobec najwaniejszych zagroe dla Irlandii
stanowi ma podstaw do uruchomienia dziaa zwizanych z agodzeniem
ryzyka254, a take planowaniem i przygotowaniem odpowiedzi na nie.

Rys. 26. Narodowa matryca ryzyka zagroenia naturalne255

254

Por. definicja na s. 157


rdo: opracowanie wasne na podstawie A National Risk Assessment for Ireland, Office of
Emergency Planning, grudzie 2012, s. 18.

255

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
191

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

Rys. 27. Narodowa matryca ryzyka zagroenia w transporcie256

Rys. 28. Narodowa matryca ryzyka zagroenia technologiczne257


256

rdo: opracowanie wasne na podstawie A National Risk Assessment for Ireland, Office of
Emergency Planning, grudzie 2012, s. 22.
257
rdo: opracowanie wasne na podstawie A National Risk Assessment for Ireland, Office of
Emergency Planning, grudzie 2012, s. 24.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
192

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

Rys. 29. Narodowa matryca ryzyka zagroenia cywilne258

258

rdo: opracowanie wasne na podstawie A National Risk Assessment for Ireland, Office of
Emergency Planning, grudzie 2012, s. 28.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
193

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

Rys. 30. Narodowa matryca ryzyka wszystkie zagroenia259

Aktualna ocena
Dane z czterech pojedynczych matryc ryzyka zagroe zostay skonsolidowane w narodowej matrycy ryzyka (rys. 30). Matryca prezentuje biec ocen
wzgldnych ryzyk dla kluczowych zagroe w Irlandii. Opiera si ona na opinii
ekspertw i interpretacji danych, dostpnych m.in. dziki wsppracy ze subami. Matryca ta powinna by uywana do prowadzenia dziaa zwizanych
z agodzeniem ryzyka, planowaniem i przygotowaniem na poziomie krajowym
i regionalnym. Jest corocznie aktualizowana, w odpowiedzi na zmiany w otoczeniu ryzyka.

259

rdo: opracowanie wasne na podstawie A National Risk Assessment for Ireland, Office of
Emergency Planning, grudzie 2012 r., s. 32.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
194

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

3. ZARZDZANIE RYZYKIEM W REPUBLICE FEDERALNEJ NIEMIEC


Niemieck metod analizy ryzyka (rozumian jako systematyczna procedura
okrelajca prawdopodobiestwo wystpienia pewnych uszkodze obiektu
podlegajcego ochronie, z uwzgldnieniem potencjalnego stopnia zniszcze
przyp. autora) Federalne Biuro Ochrony Ludnoci i Wsparcia Katastrof (BBK)
przyjo w dokumencie Method of Risk Analisys for Civil Protection z 2011 r.
Jest ona zarwno wynikiem bada Biura Federalnego, jak i efektem wymiany
dowiadcze pomidzy wadzami federalnymi oraz orodkami naukowymi. Zaproponowane podejcie jest zgodne ze standardami midzynarodowymi zwizanymi z zarzdzaniem ryzykiem oraz ocen ryzyka260, tj. normami ISO 31000
oraz ISO 31010. Cel przygotowanego dokumentu to wsparcie praktycznego
zastosowania metody analizy ryzyka dla ochrony ludnoci.
W niniejszym rozdziale zawarto analiz rozwiza zaproponowanych
w niemieckiej metodzie analizy ryzyka. Celem rozwaa byo wskazanie cennych praktyk tego kraju w omawianym zakresie oraz blisze przyjrzenie si
niemieckiemu podejciu do problematyki ochrony ludnoci.
3.1. Metoda analizy ryzyka w ochronie ludnoci
Dokument Method of Risk Analisys for Civil Protection okrela na wstpie
warunki niezbdne do zastosowania powyszej metody. Po pierwsze, podkrela
si, e integralnymi elementami ryzyka s prawdopodobiestwo i wpyw 261.
Prawdopodobiestwo odnosi si do niebezpiecznych zdarze o pewnym nateniu262, wpyw tyczy si za rnorodnych zniszcze obiektw chronionych,
ktre s spodziewane, jeli ryzykowne zdarzenie wystpi. Po drugie, proces
analizy ryzyka263 powinien wykorzystywa najlepsze dane i informacje, w tym
badania naukowe, dane statystyczne oraz szacunki eksperckie zapewniajce
moliwie najwyszy poziom wiarygodnoci. Po trzecie, wszystkie kroki procesu
analizy ryzyka powinny by wnikliwie dokumentowane w celu zagwarantowania uzyskania jej rezultatw. Po czwarte, za dopuszczalne uwaa si ogranicze260

Patrz: definicja na s. 29.


Wpyw w odniesieniu do normy ISO 31000: konsekwencje.
262
Natenie stopie nasilenia czego, intensywno. rdo:
http://sjp.pl/nat%C4%99%C5%BCenie, dostp: marzec 2015.
263
Patrz: definicja na s. 31.
261

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
195

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

nie analizy do tych ryzyk, ktre konfrontowayby szczebel administracyjny z tak


znacznymi wyzwaniami, w ktrych poradzenie sobie ze zniszczeniami lub podjcie odpowiednich rodkw zapobiegawczych wymagaoby wsparcia poziomu
centralnego. Po pite, analiza ryzyka powinna rozwaa take zagroenia, ktre
mog mie swoje rdo na zewntrz zidentyfikowanego obszaru, jak i te, ktre
mog mie wpyw na obszar odpowiedzialnoci danej jednostki. Po szste, analiza ryzyka dla ochrony ludnoci jest zadaniem ustawicznym. Zastosowana metoda powinna mie zdolno adaptacji do nowych warunkw dziaania w kadym czasie. Po sidme, metoda jest instrukcj do praktycznego dokonywania
analizy ryzyka. Ewaluacja rezultatw oceny ryzyka i ich implementacji przez
administracj s kolejnymi krokami w procesie zarzdzania ryzykiem. Po sme,
analiza ryzyka stanowi cz kompleksowego procesu zarzdzania ryzykiem,
ktry zawiera: analiz, ewaluacj264, postpowanie z ryzykiem265 oraz monitorowanie266 ryzyk.
Celem analizy ryzyka w obszarze ochrony ludnoci jest porwnanie rnych
rodzajw zagroe za pomoc matrycy ryzyka (rys. 31) i stanowi podstaw dla
procesu planowania cywilnego. Ryzyko definiowane jest w tym dokumencie
w odniesieniu do: ludnoci, rodowiska, gospodarki, zaopatrzenia (w tym dostaw: prdu, gazu, wody, usug telekomunikacyjnych) i wartoci niematerialnych (dbr kultury czy zdolnoci utrzymania wadzy). Niemiecka metoda, podobnie jak opisana w czci trzeciej szwedzka (rozdzia 4 Zarzdzanie ryzykiem
w Szwecji, podrozdzia 4.2. Szwedzka narodowa ocena ryzyka 2012), opiera si
przede wszystkim na scenariuszach i odnosi si do procesu oceny ryzyka dla
okrelonych/zdefiniowanych obiektw lub miejsc. Scenariusze przedstawione
w metodzie niemieckiej rni si diametralnie od ich rozumienia w przypadku
analizy scenariuszowej i jej charakterystyki, opisanej w czci I. W metodzie
niemieckiej, gdy mwimy o scenariuszu, mamy na myli proces obejmujcy
zaoenie moliwych zdarze lub sekwencji zdarze i ich skutkw dla podmiotw chronionych.

264

Patrz: definicja na s. 37.


Patrz: definicja na s. 28.
266
Patrz: definicja na s. 37.
265

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
196

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

Konsekwencje:

Prawdopodobiestwo:

Rys. 31. Matryca ryzyka wykorzystywana przez niemieckie Federalne Biuro Ochrony
Ludnoci267

Budowa scenariusza opiera si na odpowiedziach na zdefiniowane wczeniej


pytania dotyczce przedstawionych poniej parametrw, ktre stanowi pewien substytut dla podprocesu identyfikacji ryzyka268 w normie ISO 31000.

267

rdo: opracowanie wasne na podstawie Method of Risk Analysis for Civil Protection, Federal Office of Civil Protection and Disaster Assistance, 2011, s. 22.
268
Patrz: definicja na s. 27.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
197

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

Tabela 18. Parametry i centralne pytania do opisu scenariusza269


Parametr

Pytania

Zagroenie

Jaki typ zdarzenia jest rozpatrywany?

Miejsce wystpienia

Gdzie zdarzenie ma miejsce?

Wymiar przestrzenny

Jaki teren jest objty zdarzeniem?

Natenie

Jak silne jest zdarzenie?

Czas

Kiedy zdarzenie ma miejsce? (pora roku/pora dnia)

Czas trwania

Jak dugo trwao zdarzenie i jego bezporedni efekt?

Rozwj

Jak sytuacja si rozwija?

Czas potrzebny do ostrze-

Czy zdarzenie jest przewidywalne?

enia

Czy ludno jest w stanie si przygotowa na jego przyjcie?


Czy wadze publiczne s w stanie si przygotowa
na jego przyjcie?

Kogo dotyczy zdarzenie

Ktre podmioty s dotknite zdarzeniem? (ludzie, rodowisko,


obiekty itp.)

Podobne zdarzenia

Czy w przeszoci wystpiy podobne zdarzenia?

Dalsze informacje

Jak przygotowane s odpowiednie podmioty?


Co jeszcze jest istotne dla scenariusza, ale nie zostao wczeniej wspomniane?

Tabela 18 opisuje jedynie wstpny proces, ktry pozwala ustali, co ma wpyw


na wydarzenie. Prawdopodobiestwo oraz konsekwencje zostaj okrelone
w kolejnych etapach analizy ryzyka.
Okrelenie prawdopodobiestwa opiera si na piciostopniowej skali. Klasyfikacja obejmuje kategorie od bardzo mao prawdopodobne do bardzo prawdopodobne, ktrym przypisuje si odpowiadajce im statystyczne prawdopodobiestwo (zgodnie z tabel 19).

269

rdo: opracowanie wasne na podstawie Method of Risk Analysis for Civil Protection, Federal Office of Civil Protection and Disaster Assistance, 2011, s. 26.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
198

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

Tabela 19. Przykadowy model klasyfikacji prawdopodobiestwa270


Warto

Nazwa klasyfikacji

Rocznie

Raz na ... lat

bardzo prawdopodobne

= lub < 0 1

10

prawdopodobne

= lub < 0 01

100

prawdopodobne warunkowo

= lub < 0 001

1 000

mao prawdopodobne

= lub < 0 0001

10 000

bardzo mao prawdopodobne

= lub < 0 00001

100 000

O ile okrelenie prawdopodobiestwa wystpienia zagroenia stanowi mao


zoony proces (pod warunkiem, e dysponuje si odpowiednimi danymi),
wskazanie konsekwencji zdarzenia jest bardziej zoone.
Pierwszym krokiem analizy ryzyka w tym zakresie jest dokadny opis miejsca,
dla ktrego bdzie ona przygotowana (wedug okrelonych parametrw przykadowe parametry ukazuje ponisza tabela).
Tabela 20. Przykadowe parametry charakteryzujce miejsce271
Klasa

Informacja

Moliwe rda informacji

Ludno

liczba mieszkacw

biura statystyczne

gsto zaludnienia

gwny urzd statystyczny

liczba gospodarstw domowych


rodowisko

obszar chroniony (rezerwaty

ministerstwo rodowiska

przyrody, rezerwaty biosfery,

biura ochrony rodowiska

parki narodowe i krajobrazowe)


obszary rolne

wadza/administracja waciwa w obszarze rolnictwa


biura statystyczne

270

rdo: opracowanie wasne na podstawie Method of Risk Analysis for Civil Protection, Federal Office of Civil Protection and Disaster Assistance, 2011, s. 27.
271
rdo: opracowanie wasne na podstawie Method of Risk Analysis for Civil Protection, Federal Office of Civil Protection and Disaster Assistance, 2011, s. 30-31.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
199

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

Gospodarka

wydajno gospodarki

wadza/administracja waci-

wpywy podatkowe

wa ds. ekonomicznych
biura statystyczne

Zaopatrzenie

dostawy wody

wadza/administracja waciwa ds. ekonomicznych


dostawca

dostawy energii elektrycznej

wadza/administracja waciwa ds. ekonomicznych


dostawca

dostawy gazu

wadza/administracja waciwa ds. ekonomicznych


dostawca

dostawy usug telekomunikacyj-

wadza/administracja waci-

nych

wa ds. ekonomicznych
dostawca

Wartoci niematerialne

dobra kultury

konserwator zabytkw

Kolejnym krokiem jest opisanie atrybutw zdarzenia (wedug okrelonych parametrw patrz tabela 21).
Tabela 21. Przykadowe parametry charakteryzujce zdarzenie272
Kategoria

Rodzaj szkody

Opis

Jednostka
miary

Ludno

ofiary

liczba osb, ktre po-

liczba

niosy mier w wyniku


zdarzenia
ranni

osoby ranne w wyniku

liczba

zdarzenia oraz osoby


chore
w wyniku zdarzenia

272

rdo: opracowanie wasne na podstawie Method of Risk Analysis for Civil Protection, Federal Office of Civil Protection and Disaster Assistance, 2011, s. 30-31.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
200

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

rodowisko

osoby poszkodowane

osoby potrzebujce

oczekujce pomocy pow.

pomocy publicznej

14 dni

duej ni 14 dni

osoby poszkodowane

osoby potrzebujce

oczekujce pomocy do 14

pomocy publicznej

dni

duej ni 14 dni

straty w obszarach chro-

obszary chronione

nionych

zniszczone w wyniku

liczba

liczba

ha

zdarzenia (rezerwaty
przyrody, rezerwaty
biosfery, parki narodowe
i krajobrazowe)
straty w zbiornikach wod-

obszar wd powierzch-

nych

niowych i mrz znisz-

km/ha

czone w wyniku zdarzenia


straty w wodach grunto-

wody gruntowe zanie-

wych

czyszczone

ha

w wyniku zdarzenia
straty w gruntach rolnych

grunty rolne zniszczone

ha

w wyniku zdarzenia
Gospodarka

straty fizyczne

suma wartoci strat

waluta

zadanych bezporednio
przez zdarzenie
straty wtrne

suma wartoci strat

waluta

pojawiajcych si
po zdarzeniu (utrata w
dostawach itp.)
Zaopatrzenie

zakcenie dostaw wody

czas trwania i obszar

liczba go-

zakcenia, liczba osb

dzin/dni

dotknitych
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
201

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

zakcenie dostaw energii

czas trwania i obszar

liczba go-

elektrycznej

zakcenia, liczba osb

dzin/dni

dotknitych
zakcenie dostaw gazu

czas trwania i obszar

liczba go-

zakcenia, liczba osb

dzin/dni

dotknitych
zakcenie dostaw usug

czas trwania i obszar

liczba go-

telekomunikacyjnych

zakcenia, liczba osb

dzin/dni

dotknitych
Wartoci
niematerialne

konsekwencje dla bezpie-

rozmiary konsekwencji

czestwa

incydentu na bezpie-

i porzdku publicznego

czestwo publiczne

zasig

(np. protesty publiczne,


przemoc wobec osb,
ataki na obiekty
konsekwencje polityczne

zakres skutkw incy-

zasig

dentu na sektor politycznoadministracyjnych


(np. wezwanie przez
spoeczestwo struktur
pastwa
do podjcia dziaa lub
do rezygnacji
z nich)
konsekwencje psycholo-

stopie utraty zaufania

giczne

publicznego do orga-

zasig

nw wadzy
(np. rzdu lub administracji)
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
202

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

zniszczenia dbr kultury

zniszczenia dbr kultu-

liczba uszko-

ry w wyniku incydentu

dzonych

(np. bdcych pod

obiektw

ochron konwencji

i stopie tych

haskiej)

uszkodze

Kolejnym krokiem jest przypisanie waciwych poziomw konsekwencji, zgodnie ze wskazan jednostk miary. Tabela 22 wskazuje przykadowy model bez
wskazania wartoci (symbol _ pokazuje miejsce wskazania wartoci).
Tabela 22. Model klasyfikacji kategorii Ludno273
Kategoria

Ludno

Warto

Okrelenie
sowne

Liczba ofiar
miertelnych

Liczba
Rannych

Liczba osb
potrzebujcych pomocy
duej ni
14 dni

Liczba osb
potrzebujcych pomocy
duej ni
14 dni

katastrofalne

>_

>_

>_

> _ osb
przez > _
godz./dni

znaczce

__

__

__

_ _ osb
przez _ _
godz./dni

umiarkowane

__

__

__

_ _ osb
przez _ _
godz./dni

niskie

__

__

__

_ _ osb
przez _ _
godz./dni

273

rdo: opracowanie wasne na podstawie Method of Risk Analysis for Civil Protection, Federal Office of Civil Protection and Disaster Assistance, 2011, s. 33.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
203

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

nieistotne

= lub < _

= lub < _

= lub < _

= lub < _ osb


przez = lub < _
godz./dni

Po okreleniu (zgodnie z powyej wskazanymi zasadami) wartoci wpywu


i prawdopodobiestwa wyniki analizy ryzyka s wizualizowane na matrycach
ryzyka, w ktrych ryzyka dla poszczeglnych scenariuszy, warunkowane przez
czynniki prawdopodobiestwa i wpywu, ujte zostay jako punkty.

PrawdopodobieKonsekwencje:
stwo:
5 - katastrofalne
4 - znaczce
3 - umiarkowane
2 - niskie
1 - nieistotne

ryzyko dla scenariusza 2


ryzyko dla scenariusza 3

Ryzyko:
bardzo wysokie
wysokie
rednie
niskie

ryzyko dla scenariusza 4


ryzyko dla scenariusza 1

Prawdopodobiestwo:
Wpyw:
5 - bardzo prawdopodobne
4 - prawdopodobne
3 - prawdopodobne warunkowo
2 - mao prawdopodobne
1 - bardzo mao prawdopoRys. 32. Przykadowe zestawienie porwnawcze rnorodnych zagroe w macierzy274

Wizualizacja ryzyk dla poszczeglnych scenariuszy jest ostatnim etapem analizy


ryzyka. Stanowi ona punkt wyjcia dla procesu planowania cywilnego. Niemniej
jednak dokument zaznacza, e analiza ryzyka nie jest celem samym w sobie, ale
274

rdo: opracowanie wasne na podstawie Method of Risk Analysis for Civil Protection, Federal Office of Civil Protection and Disaster Assistance, 2011, s. 41.

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
204

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

jednym z aspektw caociowego zarzdzania ryzykiem. Proces zarzdzania


ryzykiem jest zwykle przedstawiany jako cykl, poniewa po wdroeniu odpowiednich rodkw (planw i procedur przyp. autora) dokonywana jest ponowna ocena, ktra pozwala okreli, czy zamierzony cel zosta osignity275.
Ujcie analizy ryzyka jako centralnego elementu zarzdzania ryzykiem prezentuje rys. 33.

ustanowienie kontekstu
identyfikacja ryzyka
analiza ryzyka
ewaluacja ryzyka
postpowanie z ryzykiem

Rys. 33. Analiza ryzyka jako centralny element zarzdzania ryzykiem


(na podstawie ISO 31000)276

Naley podkreli, e zasady zarzdzania ryzykiem, ktrymi posuguje si Federalne Biuro Ochrony Ludnoci (zgodnie z powyszym rysunkiem), bazuj na
normach wskazanych w implementowanej w Polsce normie PN-ISO 31000:2012
Zarzdzanie ryzykiem. Zasady i wytyczne.

275

Method of Risk Analysis for Civil Protection, Federal Office of Civil Protection and Disaster
Assistance, 2011, s. 45.
276
rdo: opracowanie wasne na podstawie Method of Risk Analysis for Civil Protection, Federal Office of Civil Protection and Disaster Assistance, 2011, s. 45.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
205

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

W dokumencie Method of Risk Analysis for Civil Protection podkrelono, e


w kontekcie procesu zarzdzania ryzykiem zadaniem organw odpowiedzialnych za ochron ludnoci jest dostarczenie aktualnych i wiarygodnych informacji na temat zagroe, ryzyk i dostpnych zdolnoci w ramach zarzdzania kryzysowego. Maj one stanowi pomoc dla decydentw w podjciu decyzji odnoszcych si do zarzdzania ryzykiem (np. ustalenie priorytetowych rodkw do
minimalizacji ryzyka277), planowania kryzysowego (przygotowania na nieuchronne incydenty) oraz zarzdzania kryzysowego (dostarczania niezbdnych si
i rodkw). Zalecan praktyk jest rwnie dialog midzy kompetentnymi subami, wiatem nauki, polityki i sfer publiczn, w tym obywatelami, majcy
doprowadzi do identyfikacji ryzyk, sucy rwnie pniejszej dyskusji o wynikach analizy ryzyka oraz ewaluacji.
Ponadto w metodyce niemieckiej rekomenduje si i potwierdza moliwo
zastosowania metody na wszystkich szczeblach administracyjnych. Ze wzgldu
na porwnywanie wynikw analizy ryzyka na poszczeglnych szczeblach oraz
ich sumowanie na szczeblu centralnym konieczne jest wykorzystywanie wystandaryzowanych scenariuszy, atrybutw opisu wpywu, wskanikw dla ich
operacjonalizacji, jak rwnie zoonoci wartoci progowych dla klasyfikacji
prawdopodobiestwa i wpywu. Pod rozwag poddano decydentom ponadto
kwesti wsparcia analizy ryzyka przez technologie informatyczne, tj. uycie GIS.
Maj one pozwoli m.in. na stworzenie przestrzennych analiz i wizualizacj danych na mapach.

277

Por. definicja na s. 157.

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
206

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

4. ZARZDZANIE RYZYKIEM W SZWECJI


W niniejszym rozdziale omwione zostan dwa istotne dokumenty, ktre
odnosz si do zarzdzania ryzykiem w Szwecji szczeglnie w kontekcie zarzdzania kryzysowego, a w tym planowania cywilnego. Pierwszym jest opublikowany w 2012 r. Przewodnik po analizie ryzyka i podatnoci278, a kolejnym
Szwedzka narodowa ocena ryzyka279, z tego samego roku.
Przewodnik stanowi rdo wiedzy i wsparcia dla organw administracji rzdowej oraz samorzdowej, zobligowanych do przeprowadzania oceny ryzyka i podatnoci, a take innych podmiotw zainteresowanych t problematyk. Dokument
przedstawia w klarowny sposb, jak zarzdza tym procesem analitycznym.
Szwedzka narodowa ocena ryzyka przedstawia rezultaty przeprowadzonej
w tym pastwie krajowej oceny ryzyka. Efekty jej prac byy nastpujce:
1. identyfikacja 27 zdarze narodowych na podstawie analiz ryzyka i podatnoci przeprowadzonych w latach 2010-2011 przez odpowiednie organy,
2. 11 scenariuszy opartych na tych zdarzeniach,
3. analiza oraz ocena 7 zdarze,
4. opracowanie procesu i metodologii przeprowadzenia oceny,
5. udokumentowanie pracy i dowiadcze Szwedzkiej Agencji ds. Cywilnych Sytuacji Kryzysowych (MSB) oraz podmiotw zaangaowanych
w zarzdzanie kryzysowe.
Analiza podejcia szwedzkiego do zarzdzania ryzykiem oraz podkrelenie
wartociowych praktyk i narzdzi stosowanych w tym kraju determinoway
struktur i cele niniejszego rozdziau.
4.1. Przewodnik po analizie ryzyka i podatnoci
Wprowadzajc w tematyk, przewodnik opisuje oglne cele przygotowania
spoeczestwa na wystpienie sytuacji kryzysowych oraz rol analizy ryzyka
i podatnoci280,281 w zarzdzaniu przygotowaniem na stan kryzysowy. Przed278

Guide to risk and vulnerability analyses, Swedish Civil Contingencies Agency, 2012.
Swedish National Risk Assessment 2012, Swedish Civil Contingencies Agency, 2012.
280
Por. definicja na s. 130.
281
Autorzy przewodnika stosuj i konsekwentnie podkrelaj w dokumencie istotne dla nich
elementy: analiz ryzyka (jako najwaniejszy podproces oceny ryzyka) i analiz podatnoci (jako
279

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
207

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

stawia take cel przewodnika i docelowe grupy jego odbiorcw. Gwne cele
bezpieczestwa spoeczestwa, ktre zgodnie z dokumentem naley chroni,
to:
1. ycie i zdrowie populacji,
2. funkcjonowanie spoeczne,
3. zdolno do utrzymania podstawowych wartoci, takich jak demokracja,
rzdy, prawa i wolnoci czowieka.
Do powyszych elementw zalicza si np. zapewnienie opieki zdrowotnej, systemw informacyjnych i komunikacyjnych, dostaw energii, przepywu dbr
i usug oraz inne funkcje spoeczne, ktre s warunkami funkcjonowania spoeczestwa i nie mona dopuci do ich zaamania.
Cele osigane poprzez przygotowanie spoeczestwa na wystpienie sytuacji
kryzysowych to:
1. redukcja ryzyka282 oraz skutkw powanych zakce, kryzysw i wypadkw,
2. zapewnienie zdrowia i bezpieczestwa dzieci, kobiet i mczyzn,
3. zapobieganie powstawaniu szkd w mieniu lub rodowisku i ograniczanie ich.
Zarzdzanie kryzysowe maymi zdarzeniami moe stanowi podstaw do zarzdzania sytuacjami nadzwyczajnymi. W przypadku zdarze drobnych rdo
informacji stanowi codzienne incydenty, natomiast dla zdarze duych trudno
jest pozyska wane informacje, ktre stanowiyby podstaw do oceny. Codzienne wypadki to czste zdarzenia z nieznacznymi bd niewielkimi konsekwencjami, np. wypadki w pracy, wypadki drogowe. Takie sytuacje s w duym
stopniu przewidywalne i informacje o nich mona czerpa ze zgosze lub bada statystycznych.
Podmioty zaangaowane musz rwnie opiera si na rnych dokumentach
normatywnych, ktre zawieraj wymagania wobec analiz ryzyka. Dotycz one
czsto konkretnych rodzajw zagroe, ryzyka, zdarze i sytuacji kryzysowych.

najwaniejszy podproces oceny podatnoci). W dalszej czci rozdziau dokonano prby ich
charakterystyki.
282
Por. definicja na s. 157.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
208

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

W pracy wstpnej nad analiz wane jest ustalenie i zdefiniowanie jej punktw
wyjciowych.
Analizy mog by opracowywane wedug niej wymienionych dokumentw.
Bardzo istotna jest prawidowa identyfikacja ryzyka, poniewa determinuje ona
waciwy dobr dokumentu normatywnego, na ktrym analiza ma si opiera
(dla zdarze nieprzewidzianych ustawodawstwem autorzy opracowuj wasne
narzdzia):
1. Government Authority Risk Management Ordinance (SFS 1995:1300),
2. Internal Governance and Control Ordinance (SFS 2007:603),
3. Security Protection Act (SFS 1996:627) i Security Protection Ordinance
(1996:633),
4. Civil Protection Act (2003:778) i Civil Protection Ordinance (2003:789),
5. Swedish National Board of Health and Welfare regulations and general
guidelines on disaster medicine preparedness,
6. Agency regulations in the field of information security.
Poniej przybliony zosta cay proces zarzdzania ryzykiem, ktrego wany
element stanowi analiza ryzyka i podatnoci.

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
209

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

Ocena
podatnoci

Ocena goto-

Analiza po-

Wyniki

woci

datnoci

i wnioski

Rys. 34. Proces zarzdzania ryzykiem283

Schemat Szwedzkiej Agencji ds. Cywilnych Sytuacji Kryzysowych (rys. 34) bazuje
na wzorze trzonu procesu zarzdzania ryzykiem, ktry zosta opracowany
w ramach normy ISO 31000. Dodane zostay jednak elementy wasne. Punkty
startowe (wyjciowe) to nic innego, jak elementy podprocesu ustalenie kontekstu. Proces oceny ryzyka284 z kolei przeniesiono, zgodnie z wytycznymi normy.
Novum stanowi tutaj wprowadzenie oceny podatnoci spoecznoci i podmiotw w postaci oceny gotowoci (zdolnoci do przezwycienia konsekwencji
danego zdarzenia kryzysowego) oraz analizy podatnoci (czyli okrelenia,
w jakim stopniu dana warto chroniona naraona na konkretne ryzyko jest
283

rdo: opracowanie wasne na podstawie Guide to risk and vulnerability analyses, Swedish
Civil Contingencies Agency, 2012, s. 14.
284
Patrz: definicja na s. 29.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
210

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

w stanie odeprze bd zniwelowa konsekwencje jego wystpienia). Wyniki


i wycignite wnioski z tak przeprowadzonych, nastpujcych po sobie krokw
umoliwiaj przejcie do etapu (w normie ISO 31000: podprocesu) postpowania z ryzykiem285, w ktrym wiodc rol przejmuj decydenci waciwi dla danego obszaru administracyjnego.

Rys. 35. Graficzny opis obiegu informacji na temat analizy ryzyka286

Cel oceny ryzyka i podatnoci


Autorzy przewodnika wyjaniaj, w jakim celu przeprowadza si oceny ryzyka i podatnoci, a powd zbliony jest do tych ujtych w normie ISO 31000
285

Patrz: definicja na s. 28.


rdo: opracowanie wasne na podstawie Guide to risk and vulnerability analyses, Swedish
Civil Contingencies Agency, 2012, s. 17.

286

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
211

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

przede wszystkim nadrzdnego, jakim jest realizacja celw organizacji (w tym


przypadku pastwa na rzecz bezpieczestwa spoeczestwa) oraz m.in.:
1. zapewnienie spoeczestwu informacyjnej bazy dotyczcej zagroe
spoecznych,
2. zapewnienie podstaw do podjcia decyzji decydentom oraz osobom
odpowiedzialnym za dziaania operacyjne,
3. zapewnienie podstawowych informacji dla spoecznego planowania,
4. wniesienie wkadu w okrelenie profilu ryzyka dla caego spoeczestwa.
Autorzy informuj o moliwoci utajnienia zawartoci analiz ryzyka
i podatnoci, gdy informacje o sabociach mog zosta wykorzystane na szkod agencji. Wspominaj take o konflikcie pomidzy potrzeb utajnienia dokumentu a funkcj budowania wiadomoci w spoeczestwie.
Przeprowadzenie analizy ryzyka i podatnoci jest obowizkiem kadego
z podmiotw zaangaowanych w proces zarzdzania ryzykiem (agencji rzdowych, zarzdw regionw, gmin i rad regionw). Przewodnik omawia role
podmiotw zaangaowanych i podzia obowizkw w tym obszarze.
Administracja rzdowa analiza ryzyka i podatnoci
Kada agencja rzdowa ma okrelony obszar dziaa, a take obszar (resort), za
ktry jest odpowiedzialna. Wanie za analiz ryzyka i podatnoci tych obszarw odpowiada administracja rzdowa.
Obowizki agencji dotyczce przygotowania do sytuacji kryzysowych uregulowane s gwnie przez dokument Emergency Preparedness Ordinance, jak
rwnie w ramach wytycznych od rzdu.
Podmioty administracji rzdowej podzielone s na sze obszarw wsppracy:
1. infrastruktura techniczna,
2. transport,
3. substancje niebezpieczne,
4. bezpieczestwo ekonomiczne,
5. geograficzny obszar odpowiedzialnoci,
6. ochrona, ratownictwo i opieka.
Kada agencja co roku (Emergency Preparedness Ordinance SFS 2006:942) analizuje, czy w obszarze jej dziaalnoci pojawiy si sabe punkty, zagroenia, ktre mogyby ograniczy jej zdolno do prowadzenia powierzonych jej zada.
Agencje musz wzi szczeglnie pod uwag:
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
212

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

1. sytuacje, ktre pojawiaj si szybko, niespodziewanie i bez ostrzeenia,


lub czy istnieje zagroenie bd ryzyko, e tego typu sytuacja wyniknie,
2. sytuacje, ktre wymagaj natychmiastowych decyzji i wsppracy
z innymi podmiotami,
3. potrzeb utrzymania najwaniejszych funkcji spoecznych,
4. zdolno do zwalczenia niezwykle trudnych sytuacji w zakresie odpowiedzialnoci agencji.
Zadaniem agencji rzdowych jest ocena oraz opracowanie analizy ryzyka
i podatnoci. Agencje o szczeglnej odpowiedzialnoci zgodnie z dokumentem
EPD (2006:942) i agencje wyznaczone przez Agencj ds. Cywilnych Sytuacji Kryzysowych zobligowane s przekaza raport opracowany na podstawie analizy
rzdowi.
Zarzd regionu analiza ryzyka i podatnoci
Obszar odpowiedzialnoci zarzdu regionu287 w kwestii opracowania analizy
ryzyka i podatnoci dzieli si na dwie czci: obszar wasnej dziaalnoci oraz
geograficzny obszar odpowiedzialnoci.
Geograficzne obszary odpowiedzialnoci znajduj si na poziomie lokalnym,
regionalnym i krajowym. Na poziomie lokalnym naley do gminy, na poziomie
regionalnym do zarzdu regionu, na poziomie krajowym do rzdu.
Zarzd regionu zbiera informacje od gmin w celu przeprowadzenia wasnej analizy. Peni rol wspierajc w tworzeniu analizy ryzyka i podatnoci przez gminy.
Zarzd regionu wsppracuje z gminami, rad regionu, agencjami rzdowymi
i partnerami biznesowymi w regionie. Wszystkie gminy przekazuj analiz ryzyka i podatnoci do zarzdu regionu i od tego momentu region pracuje nad tymi
samymi scenariuszami288, a analizy gmin stanowi baz do oglnej analizy regionu.
Gmina analiza ryzyka i podatnoci
Punktem wyjciowym do analizy ryzyka przez gmin jest jej obszar dziaalnoci oraz obszar odpowiedzialnoci geograficznej. Gmina musi utrzyma niezbdne funkcje spoeczne niezalenie od skali i charakteru sytuacji kryzysowej,

287
288

Odpowiednik zarzdu wojewdztwa w Polsce.


Scenariusze w znaczeniu analogicznym do scenariuszy niemieckich, patrz: s. 196.

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
213

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

a take zapewni zaspokojenie specjalnych potrzeb informacyjnych i wsparcie


jednostki w czasie kryzysu.
Gmina powinna przeanalizowa, jakie sytuacje nadzwyczajne mog zdarzy
si na jej terenie w czasie pokoju i jak mog oddziaywa na jej obowizki. Powinna zidentyfikowa i przeanalizowa ryzyko oraz podatno w obrbie swojego obszaru geograficznego. To daje jej baz do pracy nad:
1. rnymi podmiotami wsppracujcymi w gminie i przejmowaniem koordynacji w dziaaniach przygotowawczych i planowaniu,
2. koordynowaniem dziaa podejmowanych przez rne podmioty
w czasie zdarzenia,
3. koordynowaniem przepywu informacji do wiadomoci publicznej
w takich warunkach.
Analizy musz zakada cay wachlarz zdarze incydent, kryzys, wojn. Cel
wyjciowy to zdolno do odparcia powanych zakce w funkcjonowaniu spoeczestwa. Gmina powinna dysponowa planem zarzdzania, opartym na wynikach analizy podatnoci. Plan ten musi zosta zatwierdzony przez wszystkich
czonkw rady gminy co najmniej raz w czasie trwania caej kadencji.
Rada regionu analiza ryzyka i podatnoci
Rada regionu odpowiedzialna jest za zadania wsplne dla duych obszarw
geograficznych, co wymaga duych nakadw finansowych. Najwaniejsze obszary dziaalnoci to:
1. suba zdrowia,
2. kontrola zachorowa (80% wydatkw),
3. usugi stomatologiczne,
4. edukacja pielgniarek,
5. kultura,
6. wsparcie przedsibiorcw z terenu regionu,
7. odpowiedzialno za rozwj regionalny.
Rada moe sama wypenia zadania lub je zleca.
Analiza ryzyka zawiera m.in. odpowiedzi na trzy najwaniejsze pytania:
1. co moe si sta?
2. dlaczego moe to nastpi i jak czsto?
3. jakie bd konsekwencje dla spoeczestwa?
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
214

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

Prace nad analiz ryzyka i podatnoci


Analiza ryzyka i podatnoci to proces. Istotne jest, by proces ten by kontrolowany przez koordynatora, ktry wyznaczy terminy i ktrego zadaniem bdzie
praca na granicy zarzdzania i dziaa operacyjnych. Analiza musi uwzgldnia
dziaania wszystkich zaangaowanych podmiotw. Dobrym rozwizaniem jest
utworzenie grupy zarzdzania ryzykiem zoonej z reprezentantw kadego
z podmiotw.
Przed rozpoczciem oceny ryzyka i podatnoci naley ustali:
1. role i obszary odpowiedzialnoci,
2. metody i narzdzia pracy,
3. zakres prowadzonej oceny ryzyka i podatnoci,
4. oczekiwane perspektywy, problemy do rozwizania.
Elementy oceny ryzyka i podatnoci
Aby uruchomi cay proces oceny ryzyka, naley upewni si, e waciwie
wyznaczono role i obszary odpowiedzialnoci, odpowiednio dobrano metody
i narzdzia pracy, ustalono jasny zakres oceny i postawiono cel caego dziaania,
ktry umoliwi rozwizanie po drodze zidentyfikowanych problemw.
Identyfikacja ryzyka289
Naley ustali, co moe si wydarzy, okreli rda ryzyka290, proces analizy
musi by udokumentowany. Jako wsparcie w tym dziaaniu mona wykorzysta
wiele dostpnych metod oceny ryzyka.
Warto rozpocz od opisu systemu, ktry mona przedstawi na trzy sposoby:
model strukturalny (podzia na poszczeglne elementy skadowe organizacji),
model funkcjonalny (podzia na obszary dziaalnoci) oraz model mieszany. Dla
tak opisanego systemu naley dokona identyfikacji wewntrznych oraz zewntrznych czynnikw, ktre mog zaburzy system z podziaem na grupy, np.
wypadki, katastrofy itp. Dokadnie w ten sam sposb ujmuje to norma ISO
31000, dodajc, e bardzo wanym elementem pozwalajcym na zestawienie
penej listy ryzyk jest wykorzystanie jak najbardziej aktualnej i rzetelnej informacji.

289
290

Patrz: definicja na s. 27.


Patrz: definicja na s. 45.

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
215

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

Analiza ryzyka
Analiza ryzyka opiera si na odpowiedziach na zadane wczeniej pytania: co
si moe zdarzy? na ile jest to prawdopodobne? jakie mog by skutki? Na
pierwsze pytanie czciowo odpowiada si przy identyfikacji ryzyka. W fazie
analizy istotne jest udoskonalanie opisu scenariusza oraz ocena, jakie jest
prawdopodobiestwo jego urzeczywistnienia. Tak jak przyjto to w zaleceniach
normy ISO 31000, etap ten prowadzi do zebrania wiedzy umoliwiajcej przeprowadzenie w dalszym kroku ewaluacji ryzyka291 i podjcie decyzji co do postpowania z nim.
Ocena prawdopodobiestwa
Na potrzeby oceny prawdopodobiestwa rwnie stosuje si szereg metod,
ktre zawieraj rnie przyjt skal dla wystpienia danego zagroenia. Wykorzystywane metody pogrupowane s w cztery grupy:
1. opis jakociowy prawdopodobiestwa wystpienia zdarzenia,
2. opis jakociowy za pomoc skali,
3. opis ilociowy za pomoc skali i podziaw,
4. opis ilociowy z wykorzystaniem statystyki.
Ocena skutkw
Ocena skutkw to wany element oceny ryzyka. Bez informacji o konsekwencjach danego scenariusza trudno jest wykorzysta analiz jako podstaw
do podjcia decyzji. Metody wykorzystywane do oceny skutkw pogrupowane
s w cztery grupy:
1. opis jakociowy skutkw wystpienia zdarzenia,
2. opis jakociowy z pomoc skali,
3. opis ilociowy z pomoc skali i podziaw,
4. opis ilociowy.

291

Patrz: definicja na s. 37.

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
216

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

Tabela 23. Opis jakociowy z pomoc skali292


Poziom
1

Konsekwencje
bardzo
ograniczone

Opis
may bezporedni wpyw na ziemi, bardzo ograniczone
zakcenia funkcji spoecznych, nieufno wobec
pojedynczych instytucji spoecznych, bardzo ograniczone
szkody majtkowe i rodowiskowe

ograniczone

umiarkowany bezporedni wpyw na zdrowie, ograniczone


zakcenia funkcji spoecznych, przejciowa nieufno wobec kilku instytucji spoecznych, ograniczone szkody majtkowe i rodowiskowe

powane

znaczcy bezporedni lub umiarkowany poredni wpyw na


ziemi, powane zakcenia funkcji spoecznych, dalsza
nieufno wobec kilku instytucji spoecznych lub zmiana
zachowania, powane szkody majtkowe
i rodowiskowe

bardzo
powane

bardzo duy bezporedni lub znaczcy poredni wpyw na


zdrowie, bardzo powane zakcenia funkcji spoecznych,
dalsza nieufno wobec kilku instytucji spoecznych lub
zmiana zachowania, bardzo powane szkody majtkowe i
rodowiskowe

katastrofalne

Katastrofalny bezporedni lub bardzo duy poredni wpyw


na ziemi, ekstremalne zakcenia funkcji spoecznych, staa
nieufno wobec instytucji spoecznych i oglna niestabilno, katastrofalne szkody majtkowe i rodowiskowe

Tabela 24. Wyniki ilociowej analizy ryzyka293


Analiza ryzyka
Scenariusz

Czstotliwo (rocznie)

scenariusz 1

0,1

10 ofiar miertelnych

scenariusz 2

0,01

50 ofiar miertelnych

scenariusz 3

0,005

200 ofiar miertelnych

292
293

Konsekwencje

Guide to risk and vulnerability analyses, Swedish Civil Contingencies Agency, 2012, s. 48.
Guide to risk and vulnerability analyses, Swedish Civil Contingencies Agency, 2012, s. 50.

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
217

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

Ocena ryzyka294
Ocena ryzyka oznacza analiz pozwalajc na okrelenie, czy poziom danego
ryzyka295 jest akceptowalny, czy nie. Stanowi waciw podstaw dla planowania oraz wdraania rodkw ograniczajcych ryzyko. Ocena powinna zawiera
analiz zalet i wad proponowanych rozwiza i zosta uzupeniona o niezbdne
wnioski: czy dane rozwizanie powinno zosta zastosowane, czy te nie, a take
jak znaczcy bdzie spadek ryzyka i jakie bd zwizane z tym koszty. Norma
ISO 31000 dodatkowo podkrela istot tego etapu, ktry wymaga wielkiej dokadnoci i rzetelnoci w porwnaniu z kryteriami ryzyka, a w obu przypadkach
prowadzi do wypracowania najkorzystniejszych moliwych rozwiza dla danego ryzyka.
Matryce ryzyka stanowi powszechne narzdzie ewaluacji ryzyka. Skadaj
si one z dwch poczonych (najczciej piciostopniowych) skali: prawdopodobiestwa i skutkw, pozwalajc na okrelenie poziomu akceptowalnoci danego ryzyka.

294

W dokumencie zastosowano pojcie oceny ryzyka, jednak etap ten odpowiada ewaluacji
ryzyka, zgodnie z definicj i opisem w normie ISO 31000.
295
Patrz: definicja na s. 39.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
218

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

Rys. 36. Przykadowe matryce ryzyka296

296

rdo: opracowanie wasne na podstawie Guide to risk and vulnerability analyses, Swedish
Civil Contingencies Agency, 2012, s. 52.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
219

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

Metodyka stosowana przez Szwedzk Agencj ds. Cywilnych Sytuacji Kryzysowych bazuje na wielowymiarowej analizie aktywnoci (MVA)297. Metoda ta
opiera si na tzw. spoecznej perspektywie, co oznacza, e podstaw oceny
skutkw zdarzenia jest ich wpyw na spoeczestwo, przy czym ryzyko definiuje
si dla konkretnych, poszczeglnych obiektw.
Jest to metoda oparta na procesie budowania scenariuszy na wypadek wystpienia zagroe. Stanowi niejako udoskonalon analiz scenariuszow przedstawion w czci I, ktr dodatkowo mona wspomaga specjalnym oprogramowaniem298. Praca jest podzielona i realizowana podczas trzech seminariw,
powiconych: identyfikacji, analizie i feedbackowi.

Rys. 37. Metoda MVA299

W trakcie pierwszego seminarium grupa robocza definiuje wartoci, funkcje


i obiekty warte zachowania/ochrony. Na tym etapie przywizuje si du wag
do identyfikacji rnych dziedzin aktywnoci, np. dostpnych zasobw czy zaopatrzenia technicznego systemu. Nastpnie inwentaryzowane s zdarzenia niekorzystne300 wraz ze szczegow analiz ich konsekwencji, rda ryzyka,
wskazywane s zagroone obiekty. Ostatnim krokiem tego etapu jest wyliczenie
prawdopodobiestwa wystpienia tych zdarze oraz ocena konsekwencji zidentyfikowanych wczeniej zagroe.
297

rdo: opracowanie wasne na podstawie Guide to risk and vulnerability analyses, Swedish
Civil Contingencies Agency, 2012, s. 62-63.
298
Por.: cz I Zagadnienia oglne z zakresu zarzdzania ryzykiem, rozdzia 2 Metody wykorzystywane w ocenie ryzyka, podrozdzia 2.13 Analiza scenariuszowa.
299
Guide to risk and vulnerability analyses, Swedish Civil Contingencies Agency, 2012, s. 62.
300
Patrz: definicja na s. 67.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
220

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

Druga faza koncentruje si na analizie, podczas ktrej szczegowo przedstawia si podatno na zagroenia oraz odporno301 systemu, czyli jego zdolno do poradzenia sobie z wybranym scenariuszem. Poza okreleniem przebiegu zdarzenia i nastpujcych po sobie szczegowych sytuacji scenariusz
powinien wskazywa moliwe konsekwencje zdarzenia. Proces tworzenia scenariusza podzielony jest na trzy etapy. W pierwszym opisuje si dokadnie scenariusz, nastpnie okrela si dla niego konieczne zasoby (dostpne siy
i rodki) oraz obowizki i moliwoci poszczeglnych podmiotw zaangaowanych w zdarzenie. W ostatnim etapie, przed przystpieniem do trzeciego seminarium, okrela si niepodane zmiany, jakie mog nastpi w trakcie trwania
zdarzenia (instytucjonalne, organizacyjne i spoeczne).
Ostatni faz jest feedback (tzw. informacja zwrotna), w trakcie ktrego wyniki analizy s wykorzystywane do omwienia moliwoci poprawy skutecznoci zarzdzania sytuacj w przypadku przeanalizowanego konkretnego scenariusza.
Kolejnym narzdziem wykorzystywanym przez szwedzki system ochrony
ludnoci jest analiza ryzyka i podatnoci (ROSA)302. Metoda ta kadzie duy nacisk na proces zarzdzania ryzykiem303. Jej cel stanowi przede wszystkim ocena
zdolnoci podmiotu do zarzdzania niepodanym zjawiskiem. Wskazuje si
rwnie, e jest ona determinantem poprawy skutecznoci zada realizowanych w ramach zarzdzania kryzysowego. Metoda ta w swoich gwnych zaoeniach odwouje si do postulatu stworzenia stale funkcjonujcego systemu
zarzdzania kryzysowego (system ten jest inaczej definiowany ni w Polsce,
bardziej zbliony do procesw okrelanych w Polsce mianem cigoci dziaania), ktry powinien by integraln czci normalnej dziaalnoci podmiotu
(ryzyko odwouje si do procesw zachodzcych w organizacji).
Pierwszym krokiem jest otrzymanie wsparcia od kierownictwa. Analiza zaczyna
si od identyfikacji ryzyka i przypisanych im zagroe. Oceny opieraj si na
301

Patrz: definicja na s. 39.


Guide to risk and vulnerability analyses, Swedish Civil Contingencies Agency, 2012, s. 63-65.
303
Trzon tej metody zakorzeniony jest w procesie zarzdzania ryzykiem normy ISO 31000. Patrz
szerzej: Guide to risk and vulnerability analyses, Swedish Civil Contingencies Agency, 2012
s. 190-203.
302

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
221

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

wiedzy grupy eksperckiej pracujcej nad danym scenariuszem, a zatem omawiany proces jest analiz jakociow.
Kady przedstawiciel w grupie zapisuje scenariusze, ktre mog by zidentyfikowane, a nastpnie obrazuje je prost metod prawdopodobiestwa
i konsekwencji w piciostopniowej skali (matryca ryzyka). Opisy staj si baz
dla dalszej fazy, czyli pogbionej analizy.
Dysponujc katalogiem scenariuszy (wraz z przypisanym im ryzykiem), grupa
decyduje, ktre z nich maj zosta poddane dalszej analizie. Odrzucone scenariusze mog zosta oznaczone jako:
1. zdarzenia typowe, czyli wystpujce dosy czsto (a wic dla ktrych
istniej standardowe procedury postpowania),
2. takie, ktrych wystpienie jest na tyle mao prawdopodobne, e
z punktu widzenia systemu nie jest ekonomiczne podejmowanie jakichkolwiek dziaa dotyczcych ryzyka.
Wyniki szczegowych analiz s przygotowane i przedstawiane przez grup ds.
zarzdzania ryzykiem. Nastpnym krokiem jest zebranie wszystkich analizowanych scenariuszy i stworzenie profilu ryzyka304 podmiotu (systemu lub obiektu),
wraz ze wskazaniem istniejcych sabych punktw (podatnoci). Aby wizualnie
przedstawi wyniki, uywa si trzech kolorw (dokument nie okrela koloru)
odpowiadajcych trzem poziomom oceny:
1. bardzo dobrej,
2. dobrej,
3. niewystarczajcej.

304

Profil ryzyka opis zestawu ryzyk. rdo: ISO Guide 73:2009 Risk Management Vocabulary, definicja 3.8.2.5.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
222

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

Rys. 38. Metoda ROSA305

Nastpnie wyniki przedstawiane s kierownictwu, ktre decyduje, jakie podj kroki. Metoda ta jest do popularna, szczeglnie w maych gminach. Zalet
jest to, e nie wymaga od twrcw dogbnej znajomoci metod analizy ryzyka.
Wskazane wyej narzdzia nie s jedynymi, ktre wykorzystuje szwedzka agencja. Na potrzeby zarzdzania ryzykiem wykorzystywane s ponadto:
1. IBERO narzdzie przygotowane przez Stockholm County Administrative Board przy wsppracy z Emergency Preparedness Authority, Swedish Defence Research Agency oraz Lund University. Wykorzystuje ono
przeznaczony dla poszczeglnych jednostek administracyjnych system
teleinformatyczny oraz bazodanowy i oparte jest na moduach: ocenie
gotowoci dla indywidualnego podmiotu (jednostki administracyjnej),
ocenie gotowoci dla kilku podmiotw, katalogu zinwentaryzowanych
ryzyk i dostpnych zasobw (si i rodkw) oraz raportowaniu. Metoda
bazuje na analizie scenariuszowej306 i jest najblisza metodzie wypracowanej przez stron niemieck307;
2. wstpna analiza ryzyka (ang. Preliminary Risk Analysis oraz Broad Analysis) oglna analiza jakociowa stosowana przy sporzdzaniu map ryzyka, skoncentrowana na identyfikacji i scenariuszu ryzyka. Analiza ta jest
305

rdo: opracowanie wasne na podstawie Guide to risk and vulnerability analyses, Swedish
Civil Contingencies Agency, 2012, s. 64.
306
Patrz szerzej: Guide to risk and vulnerability analyses, Swedish Civil Contingencies Agency,
2012, s. 65-66.
307
Patrz: s. 197.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
223

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

czsto stosowana w wielu innych metodach, jako ich pierwsza faza, stanowica podstaw dla ustalania priorytetw do dalszych prac analitycznych. Nie daje penego obrazu ryzyka i nie wskazuje adnych luk ani
zdolnoci systemu. Za jej pomoc mona wskaza jedynie oglne scenariusze oparte na zidentyfikowanych zagroeniach, ich moliwe przyczyny
i konsekwencje, dokona ewaluacji ryzyka oraz przedstawi oglne rekomendacje dziaa redukujcych konsekwencje308;
3. analiza co, jeli? oraz drzewa bdw.
W swojej metodyce Szwedzi zwracaj uwag na jeszcze jeden istotny element,
ktry pozwala na umiejscowienie poszczeglnych grup sytuacji (zdarzenia codzienne, due zdarzenia, kryzysy) na wykresie ryzyka. Zalenoci pomidzy tymi
sytuacjami a kategoriami ryzyka: prawdopodobiestwem i konsekwencjami
wskazuje rys. 39.

Rys. 39. Zaleno pomidzy skal ryzyka a rodzajami zdarze309

308

Patrz szerzej: Guide to risk and vulnerability analyses, Swedish Civil Contingencies Agency,
2012, s. 67-68.
309
rdo: opracowanie wasne na podstawie Guide to risk and vulnerability analyses, Swedish
Civil Contingencies Agency, 2012, s. 12.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
224

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

4.2. Szwedzka narodowa ocena ryzyka 2012


Szwedzka narodowa ocena ryzyka to dokument uwzgldniajcy wyniki oceny ryzyka na szczeblu krajowym, przeprowadzonej zgodnie z wypracowan metodyk. Jest czci procesu rozwoju zbiorowej zdolnoci do zapobiegania
szczeglnym i niekorzystnym zdarzeniom oraz zarzdzania nimi na kadym poziomie organizacji szwedzkiego spoeczestwa. Szwedzka ocena ryzyka jest
bardziej szczegow analiz i rozwiniciem identyfikacji ryzyka przeprowadzonej w 2011 r. Na analiz skada si praca gmin, rad regionw, zarzdw regionw i innych organw publicznych, w tym Szwedzkiej Agencji ds. Cywilnych
Sytuacji Kryzysowych (MSB), ktra jest take odpowiedzialna za koordynacj
pozostaych uzupeniajcych analiz, nieprzeprowadzanych przez wymienione
instytucje. Narodowa ocena ryzyka zostaa opracowana we wsppracy z Uni
Europejsk i jest oparta na wsplnych wytycznych dla pastw czonkowskich,
ktrych celem jest stworzenie moliwoci do rozwinicia wsppracy i wymiany
dowiadcze w tym obszarze. Zawiera analiz i ocen siedmiu zdarze. Wstpnie MSB wybraa 200 zdarze, opartych gwnie na analizach ryzyka i podatnoci przeprowadzonych w Szwecji przez podmioty zaangaowane w zarzdzanie
sytuacjami kryzysowymi z lat 2010-2011. Zdarzenia najpierw zostay ocenione
pod ktem chronionych wartoci narodowych, a wskutek tej oceny wyodrbniono 40 zdarze. Grup zdarze oceniono pod wzgldem prawdopodobiestwa, konsekwencji i niepewnoci. 40 zdarze oglnych rozpatrzono pod ktem
kryteriw zdarzenia narodowego i tym sposobem wyodrbniono 27 zdarze
narodowych. Na podstawie 27 zdarze opracowano 11 scenariuszy.
Scenariusze opisuj zdarzenia zrnicowane pod wzgldem miejsca wystpienia na terenie Szwecji. Kady ze scenariuszy wskazuje na zagroenie co najmniej jednej chronionej wartoci narodowej, natomiast og scenariuszy musi
uwzgldnia zagroenia wszystkich z tych wartoci.
S to tzw. czarne scenariusze, co oznacza, e zakadaj zdarzenia, ktre mog
powodowa powane lub bardzo powane skutki i s uwaane za realne na
podstawie wiedzy eksperckiej w dziedzinie, ktrej scenariusz dotyczy. Scenariusze powstajce w ramach Szwedzkiej narodowej oceny ryzyka s spjne
z elementami analizy scenariuszowej opisanej w ramach czci I i przydatne
zarwno w identyfikacji ryzyka, analizie ryzyka, jak i ewaluacji. Maj jednak
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
225

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

rwnie za zadanie sprawdzi funkcjonowanie rnych elementw szwedzkiego


systemu ochrony ludnoci.
W odniesieniu do wytycznych Komisji Europejskiej310 (2010) ocenione scenariusze prezentowane musz by w postaci matrycy ryzyka. Pozycja danego scenariusza na matrycy zaley przede wszystkim od ocen, na podstawie ktrych
zdarzenie zostao opracowane. Bardziej szczegowe analizy w przyszoci mog
da nowe, odmienne wyniki. Matryca ryzyka dla narodowej oceny ryzyka daje
obraz poczonej oceny: prawdopodobiestwa, konsekwencji, niepewnoci311
(prawdopodobiestwa i konsekwencji) dla kadego zdarzenia. Taka matryca
nazywana jest matryc 5 x 5, poniewa skada si z piciu kolumn i piciu rzdw z 25 moliwymi kombinacjami oceny prawdopodobiestwa i wpywu.

310

European Commission: Commission Staff Working Paper: Risk Assessment and Mapping
Guidelines for Disaster Management, 2010, SEC(2010) 1626 wersja ostateczna (17899/10).
311
Niepewno stan, rwnie czciowy, braku informacji zwizanej ze zrozumieniem lub
wiedz na temat zdarzenia, jego nastpstw lub prawdopodobiestwa. rdo: PN-ISO
31000:2012 Zarzdzanie ryzykiem. Zasady i wytyczne, definicja 1.1, uwaga 5.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
226

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

PRAWDOPODOBIESTWO
Rys. 40. Matryca ryzyka analizowanych scenariuszy w Narodowej ocenie ryzyka 2012312

Poniej przedstawiono jakociow skal matrycy ryzyka dla prawdopodobiestwa i konsekwencji, ze wskanikami ilociowymi, z wyjtkiem skutkw politycznych i spoecznych, ktre s opisane wycznie w sposb jakociowy.

312

rdo: opracowanie wasne na podstawie Swedish National Risk Assessment 2012, Swedish
Civil Contingencies Agency, 2012, s. 23.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
227

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

Tabela 25. Skala prawdopodobiestwa313


Skala
jakociowa
(matryca
ryzyka)
bardzo
wysokie
wysokie
rednie
niskie
bardzo niskie

Skala ilociowa oceny prawdopodobiestwa


dolna granica
rodek przedziau
grna granica
0,2 w ujciu
rocznym
( 0,5 raz na 5 lat)
0,02 w ujciu
rocznym
( raz na 50 lat)
0,002 w ujciu
rocznym
( raz na 500 lat)
0,0002 w ujciu
rocznym
( raz na 5000 lat)
0

1 w ujciu
rocznym
(raz do roku)
0,1 w ujciu
rocznym
(raz na 10 lat)
0,0001 w ujciu
rocznym
(raz na 1000 lat)
0,0001 w ujciu
rocznym
(raz na 1000 lat)
0,0001 w ujciu
rocznym
(raz na 10000 lat)

1
(raz do roku)
< 0,2 w ujciu
rocznym
(< raz na 5 lat)
< 0,02 w ujciu
rocznym
(< raz na 50 lat)
< 0,002 w ujciu
rocznym
(< raz na 500 lat)
< 0,0002 w
ujciu rocznym
(< raz na 5000 lat)

Tabela 26. Skala konsekwencji314


Skala
oceny
konsekwencji
(matryca
ryzyka)
bardzo istotne
istotne
przecitne
nieznaczne

Skala dla kadego rodzaju konsekwencji


Skala ilociowa:
Skala ilociowa:
Skala jakociowa:
konsekwencje
konsekwencje ekokonsekwencje polityczdla czowieka
nomiczne/dla rone/spoeczne
dowiska
50 martwych
> SEK 1 bln
bardzo powany
> 100 ciko
rannych
10-49 martwych i/lub
SEK 500 mln SEK 1
powany
50-100 ciko
bln
rannych
2-9 martwych i/lub
SEK 100-499 mln
powany
10-49 ciko
rannych
1 martwy i/lub
SEK 20-99 mln
nieznaczny
1-9 ciko rannych

313

rdo: opracowanie wasne na podstawie Swedish National Risk Assessment 2012, Swedish
Civil Contingencies Agency, 2012, s. 23.
314
rdo: opracowanie wasne na podstawie Swedish National Risk Assessment 2012, Swedish
Civil Contingencies Agency, 2012, s. 24.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
228

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

minimalne

brak martwych lub


ciko rannych, kilka
drobnych
urazw

< SEK 20 mln

minimalny

Niepewno odzwierciedla wiarygodno danych pomocniczych, na ktrych zostay oparte wczeniejsze oceny, czyli szacowany jest poziom zaufania
do trafnoci oceny prawdopodobiestwa i konsekwencji. Dla kadego zdarzenia
niepewno zostaa oceniona zgodnie ze skal, ktra ma trzy poziomy w matrycy czarny (wysoki), szary (redni) i biay (niski).
Tabela 27. Skala niepewnoci315
Oznakowanie
w matrycy ryzyka

Oznaczenie niepewnoci
wysoka

rednia

niska

Wyjanienie,
uzasadnienie oceny
Jest niewiele statystyk i danych, na
ktrych moe bazowa ocena
i wystpuje znaczny margines bdu
S dostpne statystyki i dane. Eksperci rozwaaj ocen jako
najbardziej zasadn, ale istnieje
margines bdu
Ocena jest oparta na solidnym
dowiadczeniu, statystykach i innych danych. Moliwe, e ocena jest
niedokadna, ale to mao
prawdopodobne

Duga fala upaw i ostrza z broni na terenie szkoy zostay ocenione wrd
wybranych zdarze jako zdarzenia o wysokim prawdopodobiestwie. Oszacowanie prawdopodobiestwa dla dugiej fali upaw zostao oparte gwnie na
danych dotyczcych zmian klimatycznych. W cigu ostatnich 20 lat (1991-2010)
odnotowano w Szwecji zwikszon liczb ciepych miesicy w porze letniej i fal
upaw w porwnaniu do poprzedzajcych ten okres 30 lat (1960-1990). Oszacowanie prawdopodobiestwa strzelaniny w szkole podobnej do tej opisanej
w scenariuszu jest oparte na odnotowanych ju zdarzeniach: przemoc w szkole
ze skutkiem miertelnym w Szwecji (na dyskotece szkolnej w 1961 r. jedna
315

rdo: opracowanie wasne na podstawie Swedish National Risk Assessment 2012, Swedish
Civil Contingencies Agency, 2012, s. 24.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
229

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

ofiara miertelna) oraz dwie strzelaniny w szkoach w Finlandii. Strzelanin udaremniono rwnie w szwedzkich szkoach (w Malmoe i w Sztokholmie). Ponadto wzito pod uwag czstotliwo tego typu zdarze poza granicami Szwecji
(w Europie i na wiecie). Wysoka ocena prawdopodobiestwa strzelaniny
w szkole wynika rwnie z niewielkich nakadw potrzebnych do przeprowadzenia takiego zdarzenia. Bro wykorzystywan w ostrzaach w szkoach jest
w Szwecji atwa do nabycia, a wspczeni przestpcy mog inspirowa si tego
typu wydarzeniami bd naladowa je, czerpic wiedz z Internetu. Znaczce
zakcenia w nawigacji satelitarnej oraz awaria dostaw wody pitnej w wyniku
zanieczyszczenia benzyn rda w Sztokholmie s oceniane jako zdarzenia
o bardzo maym prawdopodobiestwie. Na poziomie systemu nawigacja satelitarna ma zapewnion odpowiedni odporno na zakcenia, natomiast mog
one wystpowa lokalnie, co jest do powszechne. Dostawa wody pitnej
w regionie Sztokholmu jest rwnie solidna. W przypadku obu systemw musiaoby zawie kilka zabezpiecze, aby doszo do wymienionych zdarze.
Prawdopodobiestwo wystpienia obu zdarze zostao wic oszacowane jako
bardzo niskie.
Jako scenariusze o najwikszych moliwych skutkach wytypowano: duy poar na statku rejsowym, niedobr paliwa prowadzcy do zakce w dostawie
ywnoci, usterk tamy na rzece. Wszystkie trzy scenariusze uznano za sytuacje
prowadzce do najpowaniejszych skutkw, ale kade ze zdarze wystpuje
w innej kategorii konsekwencji (czowiek, gospodarka/rodowisko, polityczny/spoeczny). Scenariusze: niedobr paliwa prowadzcy do zakce w dostawie ywnoci i usterka tamy na rzece nios znaczce konsekwencje dla gospodarki/rodowiska, natomiast powany poar na statku dla gospodarki/rodowiska i czowieka. Scenariusz dotyczcy usterki tamy moe take prowadzi do powanych skutkw dla czowieka, ale ocena nosi due znamiona
niepewnoci, gdy zaley to od sposobu zarzdzania sytuacj. Duga fala upaw miaaby powane konsekwencje w kategoriach czowiek i gospodarka/rodowisko, poniewa scenariusz prowadziby do cierpienia wielu ludzi
w grupach ryzyka oraz zoonych skutkw porednich (poarw, przerw w dostawie prdu). Za najmniej powany w skutkach scenariusz uznano awari dostaw wody pitnej w wyniku zanieczyszczenia benzyn rda w Sztokholmie.
Niesie ona najmniejsze konsekwencje w kategorii: polityczny/spoeczny.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
230

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

Oceny zakce nawigacji satelitarnej i przeduonej fali upaw zostay zakwalifikowane jako te o wysokiej niepewnoci oceny. Oznacza to, e oceny te
s zanione albo zawyone. Analiza dugiej fali upaw wykazaa, e zdarzenie
to rni si w niepewnoci oceny. Istnieje znaczna liczba danych w resorcie
zdrowia, ktra wskazywaaby na nisk niepewno oceny. Jednake w odniesieniu np. do wpywu fali upaw na elektryczno, systemy komunikacyjne
i informatyczne, niepewno oceny jest bardzo wysoka. Osigna taki wynik
gwnie ze wzgldu na niepewno oceny wpywu fali upaw na te systemy
caociowo. Mogaby zosta zredukowana do redniej, gdyby przeprowadzona
zostaa bardziej szczegowa analiza. W przypadku strzelaniny w szkole, niedoboru paliwa prowadzcego do zakce w dostawie ywnoci, usterki tamy
i duego poaru na statku rejsowym niepewno oceny oszacowano na redni.
Jedynym zdarzeniem o niskiej niepewnoci oceny jest awaria dostaw wody pitnej w wyniku zanieczyszczenia benzyn rda w Sztokholmie.
Oglna ocena ryzyka zdarze
Matryca ryzyka zapewnia przegld prawdopodobiestwa, konsekwencji
i niepewnoci oceny. W zwizku z tym jedno z trzech poniszych zdarze: niedobr paliwa prowadzcy do zakce w dostawie ywnoci, usterka tamy na
rzece oraz duga fala upaw powinno osign najwyszy poziom ryzyka. Jest
tak, poniewa wszystkie zostay ocenione jako zdarzenia o powanych lub bardzo powanych konsekwencjach oraz od redniej do wysokiej niepewnoci
oceny. Istniej jednak due rnice midzy ocenami tych zdarze, ktrych matryca nie bierze po uwag, poniewa skala jest niedostatecznie szczegowa
i powinna zosta ulepszona. Te trzy zdarzenia zostay rwnie ocenione od
redniej do wysokiej niepewnoci oceny, co znaczy, e mogo zdarzy si zawyenie lub zanienie faktycznej sytuacji. Dotyczy to szczeglnie dugiej fali upaw, ktr oszacowano na wysok niepewno oceny. Pozostae dwa wydarzenia maj nisk niepewno oceny. Powane zakcenie nawigacji satelitarnej
nie zostao wybrane jako zdarzenie o najwikszym ryzyku. Jest ono rwnie
uwaane za zdarzenie o wysokiej niepewnoci oceny, co oznacza, e ocena
prawdopodobiestwa i konsekwencji dla tego zdarzenia mogy zosta zanione
lub zawyone. W tym przypadku niepewno oceny, tak jak w przypadku dugiej
fali upaw, jest zalena od stanu wiedzy. Dogbne analizy stanowi podstaw
do przeprowadzenia ponownej oceny, o mniejszej niepewnoci. Zakcenie
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
231

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

dostaw wody pitnej w zwizku z zanieczyszczeniem benzyn rda w Sztokholmie zgodnie z przeprowadzon ocen jest zdarzeniem o najniszym ryzyku
spord siedmiu analizowanych. Stwierdzono tak, poniewa scenariusz ten ma
najmniejsze prawdopodobiestwo oraz konsekwencje i charakteryzuje si najnisz niepewnoci oceny.
Oglny proces i metodyka
Praca nad Narodow ocen ryzyka wyonia sze krokw prowadzcych do
osignicia zaoonego wyniku:
1. okrelenie, co powinno by chronione,
2. identyfikacja ryzyka (zdarze niekorzystnych),
3. wybr zdarze do analizy,
4. opracowanie scenariuszy dla wybranych zdarze,
5. analiza scenariuszy: konsekwencji, prawdopodobiestwa i niepewnoci
oceny,
6. synteza i ocena ryzyka.
Nietrudno zauway, e autorzy ze Szwecji rwnie korzystali ze wzorw
w postaci midzynarodowych norm, w tym ISO 31000 oraz wytycznych Komisji
Europejskiej316. Std wrd krokw Narodowej oceny ryzyka nie zabrako gwnych podprocesw stanowicych komponent procesu zarzdzania ryzykiem,
zgodnie ze wspomnian norm.

316

European Commission, Commission Staff Working Paper: Risk Assessment and Mapping
Guidelines for Disaster Management, 2010, SEC(2010) 1626 wersja ostateczna (17899/10).
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
232

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

Rys. 41. Sze krokw oceny ryzyka317

Zawarte w pierwszym kroku wartoci narodowe podlegajce ochronie to:


ycie i zdrowie czowieka, funkcjonowanie spoeczne (funkcjonowanie i cigo
tego, co znaczco wpywa na codzienne ycie obywateli, przedsibiorstw i innych organizacji dotyczy to rwnie wiedzy eksperckiej), demokracja, rzdy
prawa, prawa i wolnoci czowieka, mienie prywatne i publiczne, warto produkcji dbr i usug, niepodlego pastwowa.
Drugi krok obejmuje identyfikacj zdarze, ktre mog w pewien sposb zagraa chronionym wartociom albo powodowa negatywne dla nich skutki. Na
tym etapie zdarzenia nie s okrelane jako ryzyko, ale jako zdarzenia oglne.

317

rdo: opracowanie wasne na podstawie Swedish National Risk Assessment 2012, Swedish
Civil Contingencies Agency, 2012, s. 27.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
233

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

Stanowi one poczenie chronionej wartoci, zagroenia i sposobu jego oddziaywania na t warto. Aby dokona wyboru zdarzenia, ktre bdzie stanowio podstaw do pniejszej analizy rozwoju scenariuszy, MSB sklasyfikowaa
i skatalogowaa ponad 200 analiz ryzyka i podatnoci rnych zdarze, ktre
przeprowadziy agencje rzdowe w latach 2010-2011. Na podstawie tego materiau przeprowadzono warsztaty z 50 przedstawicielami wanych instytucji
i zarzdw regionw. Na warsztatach dokonano przegldu katalogw zdarze318 w celu uzupenienia ich innymi zdarzeniami i przeanalizowania sposobw, w ktrych wartoci mogyby by zagroone. Uczestnicy mieli take okazj
przedstawi wasne pogldy na temat zdarze, ktre uznali za cenn baz do
gbszej analizy. Przedstawiono 113 propozycji, kilka z nich powielao te same
kwestie przedstawione w rny sposb. Wybrano 40 zdarze, ktre uznano za
istotne. Po warsztatach katalog dopracowano i ulepszono na podstawie propozycji uczestnikw.
Przeprowadzenie szczegowej analizy 40 wybranych zdarze nie byo ani
moliwe, ani konieczne, dlatego te na podstawie obecnych warunkw
w Szwecji zdecydowano si w kolejnym kroku na przeprowadzenie analizy 5-10
zdarze rocznie. Zdarzenia zostay ocenione na podstawie wstpnych wymogw (pod wzgldem spenienia kryterium kryzysu spoecznego, rozwaenia jako
zdarzenie o zasigu narodowym, a take ze wzgldu na dotkliwo), ktre pozwoliy na wybr 27 zdarze. W kolejnym etapie na podstawie przegldu rde
literaturowych nie wykluczono dalszej liczby zdarze, dlatego te przeanalizowano moliwo poczenia319 tych o zblionej genezie. W wyniku takiego dziaania z 27 powstao 7 nowych zdarze oraz 11 wczeniej wytypowanych
w sumie 18. Po przeprowadzeniu ponownej oceny zredukowano liczb zdarze
do 13. Aby dostosowa w przyblieniu liczb zdarze do zaoonej, wykluczono
jeszcze dwa zdarzenia. Postanowiono o potrzebie szczegowej analizy odrzuconych scenariuszy w kolejnych latach przeprowadzania oceny ryzyka. Tak
uksztatowaa si lista 11 scenariuszy:
1. powane zakcenia nawigacji satelitarnej,

318
319

Katalog zdarze uporzdkowany wykaz lub spis zdarze. rdo: opracowanie autorskie.
Np. poczony scenariusz aktu terrorystycznego z rozproszeniem bomby chemicznej.

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
234

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

2. ostrza z broni na terenie szkoy,


3. zakcenia dostaw wody pitnej w wyniku zanieczyszczenia paliwem
rda wody w Sztokholmie,
4. zakcenia dostaw ywnoci w wyniku niedoboru paliwa,
5. duy poar na statku rejsowym,
6. awaria tamy na rzece,
7. duga fala upaw,
8. pandemia spowodowana wirusem grypy A/H5N1 (wirus ptasiej grypy),
9. katastrofa nuklearna z emisj radioaktywn,
10. atak terrorystyczny w Sztokholmie (bomby w Sergels i na dworcu centralnym),
11. niepokoje spoeczne i zamieszki polityczne).
Uywajc zdarze jako punktw wyjciowych, w dalszym kroku opracowywano analizy. Aby byy przydatne i uyteczne na poziomie narodowym, musiay
zosta skonstruowane w podobny sposb. W tym celu MSB opracowaa
i wdroya zmienne dla scenariuszy. Wane jest, aby cig zdarze w nich zawarty by wiarygodny nie tylko dla osb zaangaowanych w analiz. Kady powinien by opracowany jako czarny scenariusz. Aby scenariusz mg zosta przeanalizowany, potrzebne jest wysokie prawdopodobiestwo jego wystpienia,
a jego przewidywane skutki musz by powane.
Na etapie analizy scenariusze zostaj przeanalizowane pod ktem ich prawdopodobiestwa, konsekwencji (bezporednich i porednich), a take niepewnoci oceny. Wanym elementem jest udzia odpowiednio przygotowanych
ekspertw, ktrzy zapewni wysoki poziom tych analiz. Oceny konsekwencji s
opracowywane z pomoc przewodnika. Konsekwencje oceniane s w odniesieniu do narodowych wartoci, podlegajcych ochronie. Kada warto chroniona
oceniania jest na podstawie jednego lub wikszej liczby wskanikw.

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
235

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

Tabela 28. Wskaniki dla wartoci narodowych podlegajcych ochronie320


Wartoci chronione
funkcjonalno spoeczestwa
ycie i zdrowie ludzi
wartoci ekonomiczne i rodowisko

demokracja, praworzdno, prawa czowieka i wolno

suwerenno narodowa

Wskaniki
zakcenia codziennoci
liczba ofiar miertelnych
liczba ciko rannych/chorych
brak zapewnienia podstawowych potrzeb
liczba osb, ktre musz by ewakuowane
oglne skutki ekonomiczne
skutki dla natury i rodowiska
niepokj spoeczny wynikajcy z negatywnych
zmian zachowania
brak zaufania w instytucjach spoecznych
powany wpyw na narodowe decyzje polityczne
brak kontroli nad instytucjami publicznymi
wpyw na midzynarodow reputacj Szwecji
brak kontroli nad terytorium kraju

Nastpnie oceniane jest prawdopodobiestwo, konsekwencje oraz niepewno oceny co zostao opisane w Przewodniku po analizie ryzyka i podatnoci.
W kroku pitym nastpuje porwnanie z kryteriami i ewaluacja ryzyka. Celem
tego dziaania jest porwnanie wnioskw uzyskanych z wynikw analizy ryzyka.
Rezultaty analiz zostaj zebrane i zaprezentowane na wsplnej matrycy ryzyka,
ktra pokazuje relatywne prawdopodobiestwo, konsekwencje oraz niepewno oceny na potrzeby ich porwnania. Wnioski z ewaluacji ryzyka prowadz
do ustalenia priorytetw postpowania z ryzykiem i okrelenia niezbdnych
rodkw do dalszych dziaa w perspektywie oglnokrajowej.
W ostatnim kroku nastpuje zebranie zastosowanych metod i narzdzi identyfikacji, ewaluacja, ustalenie priorytetw i przedstawienie propozycji koniecznych rodkw na podstawie analizy i ewaluacji ryzyka. Propozycje s rozwaane
i porwnywane z innymi zadaniami MSB w obszarze ochronie ludnoci oraz
przygotowania na sytuacje kryzysowe.

320

rdo: opracowanie wasne na podstawie Swedish National Risk Assessment 2012, Swedish
Civil Contingencies Agency, 2012, s. 31.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
236

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

5. ZARZDZANIE RYZYKIEM W WIELKIEJ BRYTANII


W rozdziale tym analizie poddano dokument National Risk Register (Krajowy
rejestr ryzyka321 z lat 2010 i 2013), ktry obejmuje wiedz z wielu departamentw i agencji odpowiedzialnych za zarzdzanie kryzysowe w Wielkiej Brytanii. Dokument publikowany jest od 2008 r., wedug zapisw zawartych
w Strategii bezpieczestwa narodowego (UK) i zawiera opis gwnych kategorii
zagroe oraz sposobw zapobiegania im, a take ocen ryzyka322, ktrej powicono wicej uwagi. Analiza dokonywana jest za pomoc oceny konsekwencji i prawdopodobiestwa wystpienia gwnych zagroe w perspektywie
5 lat, przy czym priorytetem s zagroenia, ktre mog mie bezporedni
wpyw na dziaalno pastwa. Kadego roku rzd przeprowadza ocen ryzyka:
National Risk Assessment NRA (Narodowa ocena ryzyka). Na podstawie NRA
publikowany jest National Risk Register of Civil Emergencies NRR (Krajowy
rejestr ryzyka).
W niniejszym rozdziale zaprezentowano brytyjskie dowiadczenia z zakresu
wypracowania i zastosowania elementw procesu zarzdzania ryzykiem. Celem
rozwaa byo wskazanie cennych praktyk tego kraju w omawianym zakresie
oraz podkrelenie dobrych praktyk, moliwych do wykorzystania na potrzeby
polskich rozwiza.
5.1. Krajowy rejestr ryzyka
Zgodnie z informacj zawart w edycji NRR z 2010 r., proces oceny ryzyka
wykorzystuje historyczne i naukowe dane, modele numeryczne oraz opinie
ekspertw. Kady region i spoeczno w pastwie ma swj wasny profil ryzyka323. Istniej trzy etapy analizy. Pierwszym jest identyfikacja ryzyka324 poprzez
konsultacje eksperckie, co daje obraz potencjalnych zdarze, wypadkw, zagro321

Dokument zawiera zgodny z nomenklatur normy ISO Guide 73:2009 wykaz informacji
o zidentyfikowanych ryzykach oraz szeroki opis potencjalnych ryzyk, wraz z opisem dziaa
pastwa zmierzajcych do ich ograniczenia. Gwnie stanowi jednak podstaw do planowania
dla podmiotw i jednostek administracji publicznej.
322
W normie ISO proces ten obejmuje identyfikacj, analiz oraz ewaluacj ryzyka, natomiast
w dokumencie brytyjskim zawiera: identyfikacj ryzyka, ocen prawdopodobiestwa ryzyk i ich
konsekwencji oraz porwnanie ryzyk.
323
Patrz: definicja na s. 222.
324
Patrz: definicja na s. 27.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
237

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

e naturalnych, a take atakw, ktre mog spowodowa znaczne szkody


i zakcenia w Wielkiej Brytanii.
W ramach procesu identyfikacji ryzyka do analizy wybierany jest czarny scenariusz, czyli scenariusz o wysokim ryzyku wystpienia (due prawdopodobiestwo i konsekwencje), co stanowi podstaw do opracowania scenariusza zdarze, a wysoce nieprawdopodobne scenariusze s wykluczane. W ramach konsultacji ekspertw z departamentw rzdowych opracowano list okoo 80
rodzajw zdarze, ktre speniaj definicj nagych zgodnie z ustaw regulujc
planowanie i zarzdzanie kryzysowe (Civil Contingencies Act 2004). Dalsze 40
widnieje na licie rezerwowej, cho uznano, e nie wyczerpuj definicji zdarze
nagych325. W zwizku z tym eksperci uwaaj, e mog wzi je pod uwag
w przyszoci i e powinny zosta poddane przegldowi326.
Ustanawiajc kontekst ryzyka327, rozwaa si nastpujce kwestie:
1. Jakie s cele w zarzdzaniu ryzykiem?
2. Jakie rodzaje ryzyka wymagaj natychmiastowego dziaania? Ktre mog zosta przyjte?
3. Jakie problemy pojawiy si w przeszoci i jakie byy tego konsekwencje?
4. W jaki sposb ograniczone zasoby naley rozmieci, aby zminimalizowa ryzyko?
Biorc pod uwag skutki, uwzgldnia si:
1. liczb ofiar miertelnych,
2. zranienia i urazy,
3. zakcenia spoeczne, biorc pod uwag brak uzyskania dostpu do
opieki zdrowotnej lub edukacji, przerwy w wiadczeniu podstawowych

325

Nagy wypadek (ang. emergency): a) zdarzenie lub sytuacja, ktra powoduje powane zagroenie dla ludzi w Wielkiej Brytanii, b) zdarzenie lub sytuacja, ktra powoduje powane zagroenie dla rodowiska w Wielkiej Brytanii lub c) wojna lub terroryzm, ktry powoduje powane
zagroenie dla bezpieczestwa Wielkiej Brytanii. rdo: Civil Contingencies Act 2004, art. 1,
ust. 1.
326
The National Risk Register of Civil Emergencies (NRR), Cabinet Office, 2010 edition, s. 53.
Przegld patrz: definicja na s. 37.
327
Patrz: definicja na s. 31.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
238

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

usug (dostp do wody i prdu), a take konieczno ewakuacji osb


z danego obszaru,
4. straty ekonomiczne.
Podjto rwnie prb oszacowania, jakie konsekwencje psychologiczne dla
spoeczestwa mog mie katastrofy.
Kolejnym etapem jest ocena prawdopodobiestwa i konsekwencji kadego
ryzyka. Do oceny prawdopodobiestwa uywane s dane statystyczne, naukowe i historyczne. Tam, gdzie to moliwe, w ocenie uwzgldnia si rozwj znanych lub prawdopodobnych zagroe w perspektywie najbliszych 5 lat. Ryzyko
definiowane jest wedug ustalonych kryteriw, a prawdopodobiestwo wystpienia zdarzenia okrela si, biorc take pod uwag rne rodzaje ryzyka.
Przyjmuje si skal od 1 do 5. Kombinacja prawdopodobiestwa i konsekwencji
wyznacza poziom ryzyka328, biorc rwnie pod uwag ramy czasowe, w ktrych dziaanie moe by wymagane wyszy wynik wskazywaby na potrzeb
szybszego dziaania. Zagroenia rozpatrywane s pod wzgldem ich wystpienia
na terenie caego kraju w cigu nastpnych 5 lat. Rys. 42 przedstawia relatywne329 prawdopodobiestwo i konsekwencje kadej z gwnych grup ryzyka
w odniesieniu do caego kraju. Analiza wskazuje epidemi grypy jako najwiksze zagroenie, jednak ryzyko moe rni si w zalenoci od lokalizacji.

328
329

Poziom ryzyka patrz: definicja na s. 39.


Dotyczy prognozy prawdopodobiestwa i konsekwencji na najblisze 5 lat.

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
239

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

Rys. 42. Zagroenia umieszczone na wykresie w kontekcie prawdopodobiestwa


i konsekwencji330

Tam, gdzie to moliwe, ryzyka przedstawione s indywidualnie na matrycach. Ze wzgldu na klasyfikacj niektrych informacji zawartych w National
Risk Assessment (NRA), zagroenia zostay pogrupowane w kategorie331 (np.
ataki na zatoczone miejsca). Kategorie oraz ryzyka te przedstawiaj matryce na
rys. 43. Ponadto mona zauway, e obie skale nie s bezporednio porwnywalne ze sob, na przykad wysokie zagroenia niekoniecznie maj wiksz
ni 50 proc. szans wystpienia.
Zagroenia w grnej prawej wiartce maj ten sam priorytet wystpienia.

330

rdo: opracowanie wasne na podstawie The National Risk Register of Civil Emergencies
(NRR), Cabinet Office, 2010, s. 5.
331
Kategoria klasa obiektw majcych okrelone cechy i powizanych wzajemnymi relacjami.
rdo: http://sjp.pl/kategoria, dostp: marzec 2015.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
240

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

Prawa strona matrycy przedstawia prawdopodobiestwo wystpienia ataku


terrorystycznego, lewa za innych zagroe moliwych. Dla obu prawdopodobiestwo zakadane jest w perspektywie najbliszych 5 lat.
Krajowy rejestr ryzyka nie obejmuje:
1. dugoterminowych globalnych zagroe takich jak zmiany klimatu czy
te konkurencja w dostawach energii,
2. ryzyka zwizanego z nagymi wypadkami wystpujcymi poza granicami
kraju, chyba e maj one wpyw bezporednio na ludno lub rodowisko w Wielkiej Brytanii,
3. codziennych zdarze, takich jak przestpstwa pospolite.

ataki na
zatoczone
miejsca

ataki na
systemy
transportu

cyberataki:
infrastruktura

ataki na
infrastruktur
cyberataki na
mniejsz skal

cyberataki:
poufno
danych

Caociowa ocena konsekwencji

katastrofalne
ataki
terrorystyczne

niskie

rednio niskie

rednie

rednio wysokie

wysokie

Wzgldne prawdopodobiestwo wystpienia w kolejnych 5 latach

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
241

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

choroby
zwierzt
susza
zakcanie
porzdku
publicznego

eksplozywna
erupcja
wulkanu
burze
i wichury

powane
poary

destrukcyjne
dziaania
przemysowe

od 1/200
do 1/20

od 1/20
do 1/2

inne choroby
zakane
powodzie
w gb ldu

cika pogoda
kosmiczna
niskie
temperatury
i due opady
niegu
fale gorca

powodzie
nadbrzene
wylewny
wybuch
wulkanu

Caociowa ocena konsekwencji

pandemia
grypy

powane
wypadki
transportowe

od 1/20000
do 1/2000

powane
wypadki
przemysowe

od 1/2000
do 1/200

wicej
ni 1/2

Wzgldne prawdopodobiestwo wystpienia w kolejnych 5 latach

Rys. 43. Podstawowe zagroenia, na jakie naraona jest Wielka Brytania332

Wszystkie zagroenia majce wpyw na bezpieczestwo narodowe, cznie


z zagroeniem katastrofami naturalnymi333 oraz atakami terrorystycznymi,

332

rdo: opracowanie wasne na podstawie The National Risk Register of Civil Emergencies
(NRR), Cabinet Office, 2013, s. 10.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
242

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

obejmuje dokument niejawny National Security Risk Assessment (NSRA). Wielka Brytania uwaana jest na wiecie za jednego z pionierw zarzdzania ryzykiem w sytuacjach nadzwyczajnych334.
5.2. Standard zarzdzania ryzykiem FERMA
Specjalici brytyjscy przyjmuj dwoist perspektyw postrzegania ryzyka
jako zagroenia i szansy (ta perspektywa ma rwnie swoje odzwierciedlenie
w normie ISO 31000, dookrelajc definicj ryzyka: niepewno powoduje pozytywne bd negatywne odchylenie od oczekiwa), ale w obszarze bezpieczestwa zajmuj si przede wszystkim zagroeniami, inaczej zdarzeniami,
ktre mog mie wycznie negatywne (niekorzystne) nastpstwa. Zarzdzanie
ryzykiem zostao ukierunkowane na zapobieganie szkodom335 i ich ograniczanie.
Punktem wyjcia dla zarzdzania ryzykiem w obszarze bezpieczestwa s zagroenia dla funkcjonowania spoecznoci, wsplnot, rodzin, organizacji. Zagroenia dla organizacji i jej dziaalnoci mog wynika zarwno z oddziaywania
czynnikw wewntrznych, jak i zewntrznych w stosunku do organizacji. Moe
to dotyczy kadego podmiotu, systemu, spoecznoci, wsplnoty, rodziny.

333

Katastrofa naturalna zdarzenie zwizane z dziaaniem si natury, w szczeglnoci wyadowania atmosferyczne, wstrzsy sejsmiczne, silne wiatry, intensywne opady atmosferyczne,
dugotrwae wystpowanie ekstremalnych temperatur, osuwiska ziemi, poary, susze, powodzie, zjawiska lodowe na rzekach i morzu oraz jeziorach i zbiornikach wodnych, masowe wystpowanie szkodnikw, chorb rolin lub zwierzt albo chorb zakanych ludzi albo te dziaanie
innego ywiou. rdo: art. 3 ustawy z dnia 18 kwietnia 2002 r. o stanie klski ywioowej
(Dz.U. z 2002 r. nr 62, poz. 558, z pn. zm.).
334
Sytuacja nadzwyczajna (ang. emergency) nage, gwatowne, zazwyczaj niespodziewane
zdarzenie (incydent) lub okolicznoci, ktre z wysokim prawdopodobiestwem lub na pewno
spowoduj powany uszczerbek na zdrowiu lub straty w mieniu i wymagaj natychmiastowych
dziaa zapobiegawczych lub naprawczych ze strony odpowiednich sub. rdo: PN-EN 159751:2011 Bezpieczestwo zaopatrzenia w wod pitn. Przewodniki zarzdzania kryzysowego
i ryzyka. Cz 1: Zarzdzanie kryzysowe.
335
Szkoda (ang. harm) uraz fizyczny lub uszczerbek na zdrowiu, uszkodzenie mienia lub degradacja rodowiska,
http://www.ciop.pl/CIOPPortalWAR/appmanager/ciop/pl?_nfpb=true&_pageLabel=P20600158
531378294224233&html_tresc_root_id=300001931&html_tresc_id=300001945&html_klucz=3
00001931&html_klucz_spis=, dostp: marzec 2015.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
243

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

Rys. 44 prezentuje przykadowy zbir czynnikw ryzyka 336. atwo dostrzec,


e nie wszystko jest tu jednoznaczne. Wiele czynnikw ma charakter zarwno
wewntrzny, jak i zewntrzny, niektre ryzyka mog wynika z przyczyn wewntrznych i zewntrznych oba te obszary przenikaj si lub nakadaj na
siebie. Kada klasyfikacja jest wynikiem przyjcia jakiej metody. W prezentowanym przykadzie ryzyka te zestawiono w postaci czynnikw (strategiczne,
finansowe, operacyjne, zagroenia337 itd.).

336

Czynnik ryzyka okoliczno, stan prawny, stan faktyczny, ktre mog, ale nie musz wywoa ryzyko wystpienia nieprawidowoci. rdo: 1 zacznika do zarzdzenia nr 80 wojewody
mazowieckiego z dnia 9 lutego 2011 r. w sprawie ustalenia Polityki zarzdzania ryzykiem
w Mazowieckim Urzdzie Wojewdzkim w Warszawie. Zdarzenie, dziaanie lub zaniechanie,
ktre moe spowodowa wystpienie ryzyka lub te jego zwikszenie/zmniejszenie. rdo:
1 zarzdzenia nr 3666/2012 prezydenta miasta stoecznego Warszawy z dnia 18 grudnia
2012 r. w sprawie systemu zarzdzania ryzykiem w m. st. Warszawie.
337
To m.in. moliwo poniesienia strat z tytuu niekorzystnych umw, niewywizania si
z umowy kontrahentw oraz inne zagroenia, wcznie z moliwoci odniesienia obrae lub
mierci w wyniku zdarze losowych lub dziaania si natury.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
244

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

RYZYKO

RYZYKO

CZYNNIKI ZEWNTRZNE

STRATEGICZNE

FINANSOWE

konkurencja

kursy wymiany walut


stopy procentowe

zmiana popytu

ryzyko kredytowe

zmiana w brany

Pynno i przepywy
finansowe

Pynno i przepywy
finansowe

Badania i rozwj
Kapita intelektualny

CZYNNIKI WEWNTRZNE
Organizacja

Zasoby

prawo

umowy

kultura

dostawcy

kierownictwo

siy natury

RYZYKO
OPERACYJNE

otoczenie
CZYNNIKI ZEWNTRZNE

ZAGROENIA

Rys. 44. Przykadowy rozkad czynnikw ryzyka338

338

rdo: opracowanie wasne na podstawie Standardu zarzdzania ryzykiem FERMA 2003,


s. 4.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
245

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

Zarzdzanie ryzykiem stanowi o wartoci organizacji systemu, przyczyniajc


si do realizacji celw organizacji poprzez339:
1. zapewnienie ram systemowych, dziki ktrym dziaalno organizacji
bdzie prowadzona w sposb spjny i kontrolowany,
2. usprawnienie procesu podejmowania decyzji, planowania i okrelania
rankingu priorytetw dziki uzyskaniu kompleksowej wiedzy na temat
dziaalnoci organizacji, stopnia niepewnoci oraz szans i zagroe,
3. przyczynienie si do efektywniejszego wykorzystania i alokacji zasobw,
jakimi dysponuje organizacja,
4. zmniejszenie niepewnoci w innych obszarach dziaalnoci ni kluczowe,
5. ochron oraz budowanie majtku i wizerunku organizacji (przedsibiorstwa, systemu),
6. pomoc w rozwijaniu potencjau personalnego oraz bazy wiedzy organizacji,
7. popraw efektywnoci dziaania.
Norma ISO 31000 stawia na uniwersaln definicj, wskazujc, e w odniesieniu
do ryzyka s to przede wszystkim skoordynowane dziaania obejmujce kierowanie organizacj i nadzorowanie jej.

339

Standard zarzdzania ryzykiem FERMA 2003, s. 5.

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
246

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

Cele strategiczne organizacji

Ocena ryzyka

Ewaluacja ryzyka

Informowanie o ryzyku
Zagroenia i szanse

SFORMALIZOWANY AUDYT

MODELOWANIE RYZYKA /ZMIANY/

Analiza ryzyka
identyfikacja ryzyka
opis ryzyka
pomiar ryzyka

Decyzja

Postpowanie z ryzykiem

Dodatkowe informowanie o ryzyku

Monitorowanie

Rys. 45. Proces zarzdzania ryzykiem

Ocena ryzyka340 jest procesem zoonym. Norma ISO Guide 73:2009 definiuje ocen ryzyka jako caociowy proces zoony z identyfikacji, analizy ryzyka341

340
341

Patrz: definicja na s. 29.


Patrz: definicja na s. 31.

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
247

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

oraz ewaluacji ryzyka342. Analiza ryzyka jest z kolei procesem zoonym z identyfikacji ryzyka, opisu ryzyka i jego pomiaru. Standard FERMA pod pojciem oceny ryzyka rozumie analiz ryzyka (w ktrej skad wchodz identyfikacja, opis
i pomiar ryzyka) oraz ewaluacj ryzyka.
Identyfikacja ryzyka jest okreleniem stopnia niepewnoci, na jak jest naraona organizacja to zupenie inne podejcie ni w ramach omwionych metodyk czy midzynarodowych norm. Norma ISO 31000 rozumie j wprost, jako
proces poszukiwania, rozpoznawania i opisywania ryzyka. Proces ten wymaga
szczegowej wiedzy na temat samej organizacji, uwarunkowa, w ktrych
dziaa oraz jej prawnego, spoecznego, politycznego i kulturowego otoczenia,
a take dogbnego zrozumienia celw strategicznych i operacyjnych organizacji, w tym czynnikw zasadniczych dla osignicia powodzenia oraz zagroe
i szans zwizanych z realizacj tych celw. Identyfikacja ryzyka wymaga podejcia metodycznego, co powinno gwarantowa uwzgldnienie wszelkich istotnych obszarw aktywnoci organizacji, a take wszelkich zwizanych z tym ryzyk. Identyfikujc ryzyko, okrela si stopie niepewnoci w kadym obszarze
dziaalnoci. Obszary dziaalnoci organizacji i podejmowane decyzje mona
podzieli na wiele sposobw, wedug rnych kryteriw343, np.344:
1. Kwestie strategiczne zwizane z dugofalowymi celami strategicznymi345 organizacji. Mog na nie wpywa takie okolicznoci, jak dostpno zasobw, zagroenia polityczne, zmiany w ustawodawstwie, wizerunek organizacji oraz zmiany w otoczeniu bezpieczestwa.
2. Kwestie operacyjne zwizane z rozwizywaniem problemw biecych
organizacji w drodze do realizacji swoich celw strategicznych.
3. Kwestie alokacji i wykorzystania zasobw zwizane ze skutecznym zarzdzaniem nimi. Wpywaj na nie takie czynniki, jak dostpno zasobw, ich rotacja i wystarczalno.

342

Patrz: definicja na s. 37.


Patrz: definicja na s. 40.
344
Standard zarzdzania ryzykiem FERMA 2003, s. 6.
345
Patrz: definicja na s. 26.
343

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
248

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

4. Zarzdzanie wiedz kwestie zwizane ze skutecznym zarzdzaniem zasobami wiedzy i ich kontrol, a take jej tworzeniem, ochron
i upowszechnianiem w ramach organizacji.
5. Przestrzeganie przepisw kwestie zwizane z przestrzeganiem przepisw w zakresie BHP, ochrony rodowiska, zasad obrotu gospodarczego,
ochrony konsumentw, ochrony danych i warunkw pracy, a take obowizkw naoonych przez organy regulacyjne.
Identyfikacj ryzyka mona zleci ekspertom zewntrznym, jednak spjne,
skoordynowane i wsparte waciw komunikacj dziaania i instrumenty wewntrzne mog si okaza bardziej skuteczne. Sam proces zarzdzania ryzykiem powinien by bezwzgldnie realizowany w ramach organizacji.
Opis ryzyka346 jest sporzdzany w celu przedstawienia zidentyfikowanych ryzyk w czytelnej formie, np. w postaci tabeli, ktra uatwia przejrzyst prezentacj ich szacunkowych wartoci. Uycie waciwie zaprojektowanej struktury
opisu jest niezwykle wanym elementem oceny w procesie kompleksowej identyfikacji, opisu i ewaluacji ryzyka. Rozwaajc konsekwencje i prawdopodobiestwo wystpienia poszczeglnych ryzyk (przedstawionych w tabeli), definiujemy priorytety, tzn. wybieramy kluczowe dla organizacji ryzyka, ktre wymagaj
bardziej szczegowej analizy. Identyfikacja ryzyka zwizanego z dziaalnoci
gospodarcz i podejmowaniem decyzji obejmuje ryzyka strategiczne, taktyczne/projektowe i operacyjne347. W obszarze bezpieczestwa nic si nie zmieni.
Zarzdzanie ryzykiem to dziaalno, ktra rozpoczyna si na etapie projektowym ju w fazie koncepcyjnej i jest prowadzona przez cay okres realizacji.
Tabela 29. Opis ryzyka (przykad)348
Parametr ryzyka
Opis ryzyka
Nazwa ryzyka
Zakres ryzyka
rodzaj, skala, zdarzenia pochodne
Charakter ryzyka
z czym jest zwizane: z wiedz, prawem, umiejtnociami
346

Patrz: definicja na s. 222.


Standard zarzdzania ryzykiem FERMA 2003, s. 5.
348
rdo: opracowanie wasne na podstawie Standardu zarzdzania ryzykiem FERMA 2003,
s. 7.
347

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
249

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

Grupy nacisku
Ilociowy opis ryzyka
Poziom akceptowany
Mechanizmy kontroli
Moliwoci poprawy

zdefiniowanie grup i ich oczekiwa


prawdopodobiestwo
potencjalne straty przy zaoonym poziomie nakadw
wystarczalno istniejcych procedur kontroli
zalecenia w sprawie modelowania ryzyka

Pomiar ryzyka349 to okrelenie jego prawdopodobiestwa oraz moliwych


konsekwencji. Pomiar ten moe by ilociowy, pilociowy lub jakociowy.
Przykadowo: skutki (konsekwencje) zarwno negatywne (zagroenia), jak
i pozytywne (szanse) mona podzieli na due, rednie lub mae (tabela 30).
Prawdopodobiestwo take mona przyj jako due, rednie lub mae. Podczas rozwaania zarwno szans, jak i zagroe naley je definiowa osobno (tabela 31). Podany sposb klasyfikacji (ujty w metodyce) jest przykadowy, dlatego w przypadku rnych organizacji waciwe mog si okaza odmienne
schematy klasyfikowania skutkw i prawdopodobiestwa ryzyka (w dalszej czci tego materiau). Przy zastosowaniu metody matrycy skutkw/prawdopodobiestwa (patrz cz I, rozdzia 2, podrozdzia 2.15) rekomenduje si zastosowanie wartoci liczbowych co najmniej w ukadzie 4 x 4 lub
wyszym, natomiast w celu eliminacji uredniania wynikw pomiaru matrycy
o liczbie parzystej.
Tabela 30. Pomiar skutkw350
Due

rednie
Mae

349
350

Skutki katastrofy mog przekroczy zdolnoci systemu. Bdzie to miao wpyw


na strategi i dziaalno operacyjn organizacji. Moliwe jest niezadowolenie
spoeczestwa
Skutki katastrofy na poziomie zdolnoci operacyjnych systemu. Trzeba si
liczy z siganiem po rodki przeznaczone na inne cele
Skutki incydentu wystpi, ale mog si mieci w granicach rezerw budetowych pastwa (wojewdztwa). Nie naley poodejmowa szczeglnych dziaa

Por.: szacowanie ryzyka, s. 39.


rdo: opracowanie wasne na podstawie Standardu zarzdzania ryzykiem FERMA 2003,
s. 8.

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
250

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

W podanych przykadach przyjto trjstopniow klasyfikacj prawdopodobiestwa i skutkw. Mona jednak spotka np. klasyfikacj piciostopniow,
daje ona dokadniejsze wyniki.
Tabela 31. Prawdopodobiestwo wystpienia zagroenia351
Opis
Prawdopodobiestwo
Wysokie
rednie
Niskie

zdarzenie cykliczne
P > 0,25
zdarzenie cykliczne
P < 0,25
zdarzenie losowe
P < 0,02

Wskaniki

zdarzenie wystpuje w cyklu rocznym, ostatnio


wystpio 6 miesicy temu
zdarzenie wystpuje w cyklu 10-letnim, ostatnio
wystpio 3 lata temu
zdarza si bardzo rzadko, ostatnio wystpio 150 lat
temu

W analizie ryzyka wykorzystuje si wiele metod, niektre z nich nadaj si


do analizy ryzyka pozytywnego (szans), inne do analizy zagroe, a jeszcze
inne mog by wykorzystane w obu przypadkach352. Te ostatnie maj charakter
uniwersalny. Wyniki analizy ryzyka su opracowaniu profilu ryzyka353. Do kadego ryzyka przypisana jest ocena opisujca jego znaczenie. Profil ryzyka porzdkuje zidentyfikowane ryzyka pod wzgldem wanoci dla organizacji i stanowi narzdzie do okrelenia priorytetw w zakresie postpowania wzgldem
ryzyka.
Sporzdzenie profilu ryzyk pozwala przypisa poszczeglne ryzyka do okrelonych dziedzin dziaalnoci (funkcji kryzysowych). Umoliwia rwnie okrelenie
gwnych mechanizmw kontrolnych oraz dziedzin i obszarw, w jakich naley
zwikszy, zmniejszy lub zreorganizowa wydatki zwizane z kontrolowaniem
ryzyka. Dziki cisemu okreleniu odpowiedzialnoci adne ryzyka nie zostaj

351

Podobn tabel sporzdza si dla szans. rdo: opracowanie wasne na podstawie Standardu zarzdzania ryzykiem FERMA 2003, s. 8.
352
Rekomendowane metody uyteczne do zastosowania w procesie oceny ryzyka opisano
w czci I Zagadnienia oglne z zakresu zarzdzania ryzykiem.
353
Patrz: definicja na s. 222.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
251

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

pominite. Kademu ryzyku zostaj przyporzdkowane odpowiednie zasoby


menederskie, a wacicielom obszary zainteresowa ryzykiem354.
Wynik analizy ryzyka umoliwia porwnanie szacunkw wartoci ryzyka355
z przyjtymi w organizacji (systemie) kryteriami, co stanowi podstaw do wydania ostatecznej oceny ryzyka, zwizanych z nim kosztw, korzyci, wymogw
prawnych, organizacyjnych, szkoleniowych, ekonomicznych spoecznych, a nawet politycznych. Pozwoli take sporzdzi prognozy zachowa rnych grup
spoecznych. Ocena ryzyka stanowi podstaw do podejmowania decyzji co do
rankingu priorytetw i przedsiwzi w zakresie modelowania ryzyka, tak by
nie przekraczao granicy akceptowalnoci. Trzeba zaplanowa i wdroy dziaania, ktre sprowadz ryzyko do poziomu akceptowanego. Te dziaania pozwol
okreli koszty postpowania z ryzykiem i porwna je z potrzebnymi nakadami oraz podj decyzje w sprawach waciwych pakietw dziaa w zakresie
kadego nieakceptowanego ryzyka.
Podejmowane dziaania wzgldem ryzyka oznaczaj wybr rodkw modyfikujcych ryzyko i ich racjonalne wdroenie. Podstawowym dziaaniem jest kontrolowanie i ograniczanie ryzyka356, przy czym zwraca si uwag na jego unikanie i przenoszenie. Korzystniejsze jest modelowanie oparte na analizie koszt
efekt. W opracowaniach standardu podnosi si problem nie do koca zdefiniowanego finansowania ryzyka357, co wynika z podwjnego podejcia: 1) finansowania skutkw (ubezpieczenia) czy 2) przeznaczenia rodkw na ograniczanie
ryzyka.
Wszelkie podjte dziaania wzgldem ryzyka po jego ocenie powinny jako
minimalny warunek gwarantowa358:
1. skuteczne i sprawne funkcjonowanie organizacji,

354

Standard zarzdzania ryzykiem FERMA 2003, s. 9.


Por.: poziom ryzyka, s. 39.
356
Patrz: definicja na s. 157.
357
W standardzie termin finansowanie ryzyka odnosi si do mechanizmw, ktre su finansowaniu skutkw ryzyka (np. polisy ubezpieczeniowe). Nie oznacza natomiast generalnie przeznaczania rodkw na realizacj dziaa wzgldem ryzyka (tak jak zdefiniowano to w zaleceniu
ISO/IEC nr 73, s. 17, patrz: zacznik). rdo: Standard zarzdzania ryzykiem FERMA 2003,
s. 10.
358
Standard zarzdzania ryzykiem FERMA 2003, s. 10.
355

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
252

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

2. skuteczne mechanizmy kontroli wewntrznej,


3. zgodno dziaa z przepisami prawa i innymi obowizujcymi uregulowaniami.
Reasumujc, proces oceny ryzyka zapewnia skuteczne i sprawne funkcjonowanie organizacji, w por identyfikujc te ryzyka, ktre wymagaj szczeglnej
uwagi kierownictwa, zarzdu, rzdu i menederw. To zarzd okrela ciao stanowice, przyjmuje, jakie dziaania w zakresie modelowania ryzyka s najwaniejsze ze wzgldu na potencjalne korzyci dla organizacji, samorzdu, spoecznoci, wsplnoty, przedsibiorstwa. Miar skutecznoci mechanizmw kontrolnych jest zapewnienie sprowadzenia ryzyka do poziomu akceptowanego w wyniku wprowadzenia proporcjonalnych dziaa i zasobw. Opacalno mechanizmw kontrolnych odnosi si do porwnania kosztw wdroenia przedsiwzi
sucych ograniczaniu ryzyka ze spodziewanymi korzyciami ze zmniejszenia
tego ryzyka do danego poziomu.
Racjonalno proponowanych kosztw ocenia si na zasadzie porwna
moliwych skutkw ekonomicznych przy braku jakichkolwiek reakcji z kosztami
proponowanych dziaa, co wymaga dysponowania odpowiednio wiarygodnymi informacjami i przyjcia odpowiednio szczegowych zaoe. Na wstpie
naley w miar precyzyjnie okreli prognozowane koszty wdroenia adekwatnych rozwiza, poniewa stanowi to bdzie baz do okrelenia opacalnoci
tych rozwiza. Z drugiej strony trzeba oceni koszty strat wynikajce z braku
jakichkolwiek dziaa. Dysponujc tymi danymi wyjciowymi, mona podejmowa decyzje o wdraaniu konkretnych dziaa lub rezygnacji z nich. Naley
wdraa adekwatne do sytuacji mechanizmy kontrolne, ktre te wymagaj
nakadw.
Zarzdzanie ryzykiem musi mie podstawy prawa, a szczeglnie wewntrzne
procesy kontrolne, ktre powinny zosta wdroone i funkcjonowa w jak najbardziej przejrzysty sposb. Bez kontroli trudno jest mwi o jakichkolwiek
przedsiwziciach postpowania z ryzykiem. W sytuacji, gdy koszty ograniczenia ryzyka s nieproporcjonalnie wysokie w stosunku do samego ryzyka, zaleca
si elastyczno, jednak z wyczeniem kwestii zdrowia i ycia ludzkiego.
W codziennym yciu stosuje si metody ochrony finansowej przed potencjalnymi skutkami ryzyka, czego przykadem s ubezpieczenia (komunikacyjne,
zdrowotne, dziaalnoci gospodarczej ochrony podw rolnych itd.). W tym zaPublikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
253

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

kresie firmy ubezpieczeniowe stosuj rne wyczenia, np. nieubezpieczanie


zdarze losowych lub spowodowanych przez tzw. siy wysze. Wiele aktywnoci, np. sportw ekstremalnych, ma swoje zasady ubezpiecze. Trzeba jednak
zdecydowanie podkreli, e ubezpieczenia to tylko pokrycie straty w razie braku moliwoci uniknicia konsekwencji konkretnego ryzyka.
Wanym elementem zarzdzania ryzykiem jest obieg i wykorzystanie informacji, co obejmuje wiele spraw zwizanych z dziaalnoci codzienn. Oznacza
to, e359:
1. organizacja musi mie pen wiedz o ryzykach, z jakimi ma do czynienia,
2. konieczna jest pena wiadomo potencjalnych skutkw odchyle od
zakadanych wskanikw dla wartoci organizacji, przedsibiorstwa,
3. naley zapewni odpowiedni poziom wiadomoci ryzyka wewntrz organizacji,
4. organizacja musi wiedzie, na ile jest gotowa sprosta wymogom sytuacji kryzysowej,
5. trzeba rozumie wag zaufania grup nacisku do organizacji,
6. koniecznoci jest przestrzeganie transparentnych zasad komunikowania si ze rodowiskiem (otoczeniem, spoeczestwem),
7. zapewnienie sprzenia zwrotnego w zakresie otrzymywania informacji
w zakresie tego, czy proces zarzdzania ryzykiem funkcjonuje waciwie
(normalnie),
8. konieczna jest czytelna strategia zarzdzania ryzykiem, w tym koncepcja
prowadzenia racjonalnych dziaa oraz podziau kompetencji i odpowiedzialnoci oraz obowizkw.
W kontekcie powyszego najlepiej sens waciwego dysponowania informacj
oddaje szsta zasada zarzdzania ryzykiem normy ISO 31000, ktra wskazuje na
kluczowe znaczenie dostpu do najlepszych, potwierdzonych informacji i ich
efektywnego wykorzystywania.

359

Standard zarzdzania ryzykiem FERMA 2003, s. 11.

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
254

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

Kady podmiot, organizacja, instytucja, agencja powinna360:


1. mie wiadomo zagroe towarzyszcych jej dziaalnoci, potencjalnych skutkw dla innych obszarw dziaalnoci, a take moliwych konsekwencji, jakie te zdarzenia mog mie w innych obszarach i w rezultacie ich wasnej dziaalnoci,
2. dysponowa wskanikami umoliwiajcymi sta kontrol wynikw
prowadzonej dziaalnoci, postpw w realizacji zaoonych celw
i identyfikacj problemw wymagajcych korekt lub interwencji,
3. dysponowa systemami detekcyjnymi, sygnalizujcymi odchylenia od
zaoe lub prognoz w takim zakresie, aby moliwe byo podjcie odpowiednich dziaa,
4. zapewni stae informowanie organw decyzyjnych o wszelkich zmianach w rodzajach i skali zagroe lub braku skutecznoci stosowanych
przedsiwzi.
Te i inne zasady reguluje w sposb kompleksowy i uniwersalny norma
ISO 31000, opisana w czci I Zagadnienia oglne z zakresu zarzdzania ryzykiem.
Wszyscy czonkowie organizacji, do poszczeglnych jednostek wcznie, powinni361:
1. by wiadomi odpowiedzialnoci za rodzaj ryzyka lecy w ich kompetencjach,
2. zna metody postpowania w zakresie sprostania wymogom i staego
doskonalenia procesu zarzdzania ryzykiem,
3. mie wiadomo, w jaki sposb zarzdzanie ryzykiem wynika z kultury
organizacyjnej,
4. by wiadomymi uczestnikami procesw zarzdzania ryzykiem.
Jest to podejcie zgodne z zasadami normy ISO 31000 opisanymi w czci I Zagadnienia oglne z zakresu zarzdzania ryzykiem, a take implementacj struktury ramowej zarzdzania ryzykiem, dla ktrej okrelone atrybuty nawizuj
do: wiadomej akceptacji odpowiedzialnoci za wasne ryzyko, doskonalenia

360
361

Tame.
Tame.

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
255

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

kontroli oraz strategii postpowania z ryzykiem czy identyfikacji waciwych


osb i ich przygotowaniu w aspekcie odpowiedzialnoci za zarzdzanie ryzykiem, ktrego s wacicielem.

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
256

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

PODSUMOWANIE I WNIOSKI
Rnorodno rozwiza w metodykach oceny ryzyka przedstawionych
w czci III wynika przede wszystkim z podstaw, ktre suyy ich opracowaniu,
a mianowicie wewntrznych regulacji poszczeglnych pastw oraz instytucji.
Niemniej jednak poddane analizie metodyki zawieraj rwnie elementy
wsplne. Dostrzegamy to w tych dokumentach, ktre oparto rwnie na wytycznych midzynarodowych norm i standardw w zakresie zarzdzania ryzykiem.
Metodyka niemiecka, australijska, jak rwnie w pewnej czci szwedzka
przygotowane zostay w zgodzie z norm ISO 31000:2009 Risk Management
Principles and Guidelines i ISO/IEC 31010:2009 Risk Management Risk Assessment Techniques. Niewtpliwie wykorzystanie tych wytycznych naley
uzna za mocn stron wymienionych metodyk. Ich zastosowanie pozwala bowiem na wdroenie dobrych praktyk m.in. w zakresie zasad i wytycznych z zakresu zarzdzania ryzykiem, opisu poszczeglnych jego procesw czy te metod
szacowania ryzyka362 na potrzeby zarzdzania kryzysowego (planowania cywilnego bd ochrony ludnoci).
W przewaajcej liczbie poddanych analizie metodyk (rwnie tych, ktre
bezporednio nie rekomenduj wykorzystania norm ISO w tym zakresie, tj. Irlandii oraz Wielkiej Brytanii)363 ocen ryzyka postrzega si w kontekcie caego
procesu zarzdzania ryzykiem.
Aby przystpnie przedstawi podejcie poszczeglnych pastw do oceny ryzyka i wskaza ich mocne oraz sabe strony, dokonano porwnania rozwiza
stosowanych w wybranych krajach. Za kryterium oceny przyjto poszczeglne
etapy omawianych metodyk, w tym ich charakterystyk, wraz ze wskazaniem
narzdzi i metod sucych do oceny ryzyka.
Poszczeglne etapy krajowych metodyk wyrnia zarwno czsto odmienna
liczebno, jak i terminologia z ich nazwami wcznie. W poniszej czci
362

Patrz: definicja na s. 39.


Si rzeczy wystpuj elementy podobne (midzy przeanalizowanymi metodykami a norm
ISO 31000), jednak nie mona uzna za pewnik, e s zbiene albo jedne czerpi z drugich. Przykadowo standard FERMA powsta ok. 7 lat przed norm ISO 31000, a nawet przed poprzedniczk tej normy, ktra opublikowana zostaa w 2004 r.
363

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
257

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

opracowania przeledzono je, kadc szczeglny nacisk na identyfikacj ryzyka,


analiz ryzyka oraz ewaluacj ryzyka jako elementy wsplne dla wszystkich zaprezentowanych podej, a rozwaania te podsumowano tabelami ilustrujcymi charakterystyk tych trzech etapw na potrzeby przeprowadzenia analizy
porwnawczej.
W metodyce szwedzkiej cay proces rozpoczyna si od okrelenia rl
i odpowiedzialnoci podmiotw biorcych udzia w ocenie ryzyka. W metodyce
irlandzkiej pierwszy etap stanowi ustalenie kontekstu organizacji. Pierwsza faza
w metodyce irlandzkiej (ustanowienie kontekstu) oraz niemieckiej (opis zdefiniowanego obszaru) koncentruje si wok charakterystyki obszaru objtego
ocen ryzyka, zawierajcej informacj na temat geografii zidentyfikowanego
terenu, klimatu, populacji, rodowiska, zaopatrzenia czy te gospodarki.
Wsplnym etapem dla wszystkich omawianych metodyk jest identyfikacja
potencjalnych zagroe wraz z okreleniem scenariuszy zdarze niekorzystnych
z nimi zwizanych. Stanowi one bowiem punkt wyjcia do analizy oraz ewaluacji ryzyka. Scenariusze s rozpatrywane w ramach poszczeglnych elementw
oceny ryzyka, tj. w ramach analizy, w tym szacowania prawdopodobiestwa
oraz konsekwencji, jak rwnie ewaluacji ryzyka. Std wynika konieczno ich
jak najdokadniejszego opisania. W poszczeglnych metodykach oceny ryzyka
wskazuje si niezbdne elementy skadowe scenariusza, takie jak: zdarzenie
bazowe (oraz inne zdarzenia powizane z nim bezporednio lub porednio), ich
charakterystyka zawierajca przyczyny wystpienia zdarzenia, konsekwencje
danego zdarzenia oraz kontekst odnoszcy si do okolicznoci jego wystpienia.
Szczegowo problem opisu scenariuszy potraktowano w metodyce niemieckiej. Stanowi on odpowied na szereg pyta zwizanych z okreleniem
typu zdarzenia niebezpiecznego, jego wymiaru przestrzennego, natenia oraz
czasu trwania.
W omawianych metodykach wskazuje si na konieczno skupienia si na
scenariuszach majcych wpyw w skali krajowej, oddziaujcych na wartoci/ywotne interesy narodowe oraz bdcych czarnymi scenariuszami. Innowacyjnym rozwizaniem jest opracowywanie scenariuszy zdarze w ramach
cyklu seminariw, uwzgldniajcych udzia ludnoci w ocenie skutkw scenariusza zdarzenia (wielowymiarowa analiza aktywnoci MVA w Szwecji).
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
258

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

Ponisza tabela przedstawia porwnanie


z uwzgldnieniem etapu identyfikacji ryzyka.

poszczeglnych

metodyk,

Tabela 32. Identyfikacja ryzyka (zagroe) w metodykach oceny ryzyka wybranych


pastw364
Kraj/Etap oceny
ryzyka
Australia

Irlandia

Niemcy

Szwecja

Identyfikacja ryzyka (zagroe)


Identyfikacja ryzyka opiera si na odpowiednio wysokiej jakoci informacji,
wiedzy i dowiadczeniu kadr i personelu organizacji. Pod uwag bierze si
zarwno zagroenia, jak i wraliwo ekspozycji na konkretne ryzyko, ktre
jest badane i opisywane. Rozwaa si rda ryzyka kontrolowane rutynowo oraz potencjalne zdarzenia i obszary ich moliwych wystpie. Systematyczno i powszechno tych dziaa zapewnia wykluczenie znaczcego
ryzyka lub jego powane ograniczenie. Zwraca si uwag na udzia w tych
dziaaniach wysokiej klasy ekspertw i tworzenie scenariuszy moliwych
rozwojw sytuacji. Scenariusze wsparte zdarzeniami z przeszoci mog
wyranie wzbogaci wiedz o moliwych fazach rozwoju sytuacji. Identyfikacja obejmuje wszystkie moliwe ryzyka, bez wzgldu na to, czy s one
pod kontrol, czy nie, a take wszystkie problemy, istniejce i potencjalne,
ktre wymagaj wdroenia rozwiza w zakresie ograniczenia ryzyka.
Identyfikacja zagroe poprzedzona opisem zdefiniowanego obszaru, klasyfikacja zagroe w kategoriach: naturalne, transportowe, technologiczne
i cywilne, wzicie pod uwag czarnych scenariuszy.
Identyfikacja zagroe poprzedzona opisem zdefiniowanego obszaru,
opracowanie scenariuszy zdarze na podstawie wybranych zagroe, rozpatrywanie zdarze w skali narodowej w odniesieniu do najgorszego moliwego przypadku
Identyfikacja ryzyka jako element analizy ryzyka i podatnoci przeprowadzanej przez organy administracji rzdowej i samorzdowej. Etap rozpoczty od opisu systemu (danej organizacji), biorc pod uwag model strukturalny, funkcjonalny i mieszany wraz z identyfikacj wewntrznych i zewntrznych czynnikw, ktre mog zaburzy system. Rozwinite podejcie
scenariuszowe przy zastosowaniu wielu metod, np. MVA, ROSA. W krajowej ocenie ryzyka scenariusze opisane jako czarne scenariusze, o duych
skutkach, bdcych zagroeniem dla co najmniej jednej wartoci narodowej

364

rdo: opracowanie wasne na podstawie poddanych analizie dokumentw opisujcych


metodyki oceny ryzyka stosowane w wybranych krajach.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
259

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

Wielka Brytania

Identyfikacja ryzyka poprzez konsultacje eksperckie, wybranie zdarze


stanowicych moliwie najgorszy przypadek, o wysokim ryzyku wystpienia (due prawdopodobiestwo i skutki). Selekcja scenariuszy wyczerpujcych definicj zdarzenia nagego oraz wykluczenie pozostaych poprzez
umieszczenie ich na licie rezerwowej w celu pniejszego poddania ich
przegldowi.

Nastpnym etapem jest analiza ryzyka, dokonywana zwykle na podstawie


danych historycznych, naukowych, statystycznych oraz szacowania eksperckiego, z uwzgldnieniem wskazanych scenariuszy zdarze. Jej wynikiem s dane
ilociowe i jakociowe. Analiza wybranych metodyk oceny ryzyka wskazuje na
to, e jest ono szacowane na podstawie dwch podstawowych czynnikw, tj.
prawdopodobiestwa oraz konsekwencji. Jedynie w metodyce irlandzkiej ocena prawdopodobiestwa jest czynnoci wtrn, po okreleniu konsekwencji.
Dodatkowo zwraca si uwag na czynniki: niepewnoci szacowanego wyniku
w odniesieniu do obu podstawowych parametrw oraz podatnoci (ocena),
stanowice cz caego procesu zarzdzania ryzykiem (Szwecja).
W poddanej analizie metodyce niemieckiej podkrela si konieczno zagregowania wynikw wpywu za pomoc oblicze matematycznych. W przypadku
Niemiec caociowy wynik wpywu (konsekwencji) determinowany jest obliczeniowo. Poszczeglne wyniki wartoci wpywu dla poszczeglnych parametrw
wpywu w ramach danej kategorii s dodawane i dzielone przez liczb parametrw (moliwe jest rwnie okrelenie wagi dla poszczeglnych parametrw
wpywu).
Tabela 33 prezentuje porwnanie poszczeglnych metodyk, z uwzgldnieniem etapu analizy ryzyka.
Tabela 33. Analiza ryzyka w metodykach oceny ryzyka wybranych pastw365
Kraj/Etap
oceny ryzyka
Australia

Analiza ryzyka
Prawdopodobiestwo: siedmiostopniowa skala ilociowo-jakociowa ze wskanikami czstoci/redniego cyklu interwau/szansy wystpienia
Konsekwencje: piciostopniowa skala jakociowa ze wskanikami konsekwencji

365

rdo: opracowanie wasne, na podstawie poddanych analizie dokumentw opisujcych


metodyki oceny ryzyka stosowane w wybranych krajach.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
260

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

Irlandia

Niemcy

Szwecja

Wielka Brytania

Prawdopodobiestwo: piciostopniowa skala jakociowa ze wskanikami


czstoci
366
Wpyw : ludzie (liczbowo), rodowisko, infrastruktura (straty finansowe),
spoeczestwo (piciostopniowa skala jakociowa)
Prawdopodobiestwo: piciostopniowa skala jakociowa ze wskanikami
czstoci
367
Wpyw : 20 parametrw wpywu w ramach kategorii: czowiek, rodowisko,
gospodarka, zaopatrzenie oraz niematerialne (np. polityczne, psychologiczne),
rozpatrywane pod ktem ilociowym, tj. liczba, czas, kwota (oprcz kategorii
niematerialne szacowanej w ujciu jakociowym), przyjcie metody agregacji
wynikw wpywu
Prawdopodobiestwo: piciostopniowa skala jakociowa ze wskanikami
czstoci
Konsekwencje: ludzie (liczba rannych, poszkodowanych), gospodarka/rodowisko (kwota strat finansowych), polityka/spoeczestwo (jakociowo)
Prawdopodobiestwo: piciostopniowa skala jakociowa ze wskanikami
czstoci
Konsekwencje: gospodarka, ludzie (ofiary i poszkodowani), wzburzenie spoeczne, skutki psychologiczne

Kolejny etap stanowi ocena ryzyka, obejmujca zarwno okrelenie wartoci


ryzyka na podstawie oszacowanych parametrw prawdopodobiestwa i konsekwencji, jak rwnie jego wizualizacj. Powszechnym narzdziem sucym do
tego celu s matryce ryzyka. Umoliwiaj one prezentacj zidentyfikowanych
ryzyk w formie porwnawczej. W wikszoci z omawianych metodyk przyjmuje
si matryc ryzyka 5 x 5 (Australia: 7 x 5), obejmujc piciostopniowe skale:
prawdopodobiestwa oraz konsekwencji (od 1 do 5). Zaznaczone punkty na
matrycy wyznaczaj szacowany wynik wartoci ryzyka. W zalenoci od kraju
przyjmuje si cztery (np. Niemcy) lub pi (np. Szwecja) parametrw wartoci
ryzyka. W niektrych krajach warto ryzyka jest szacowana nie tylko na podstawie opisu jakociowego, ale rwnie ilociowego, uwzgldniajcego czsto
zdarzenia np. raz na 100 lat w stosunku do liczby ofiar (Szwecja), jak rwnie
366

Pod pojciem zgodnie z norm ISO 31000 naley rozumie konsekwencje, jednak tumaczenie pochodzi od sowa impact (ang.).
367
Uzasadnienie jak w komentarzu powyej.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
261

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

mieszanego (ilociowo-jakociowego), tj. parametru konsekwencji w skali jakociowej 1-5 oraz ilociowego, okrelajcego czsto w odniesieniu do prawdopodobiestwa zdarzenia (Wielka Brytania). W niektrych krajach tworzy si
oddzielne matryce ryzyka dla poszczeglnych grup zagroe, tj. dla zagroe
naturalnych, transportowych, technologicznych oraz cywilnych (Irlandia), jak
rwnie zagroe intencjonalnych (takich jak ataki terrorystyczne) i pozostaych
(Wielka Brytania). W kadej z metodyk efektem finalnym jest jednak zbiorcza
matryca ryzyka, na ktrej prezentuje si cznie wszystkie ryzyka poszczeglnych zagroe (scenariuszy zdarze), co umoliwia ich porwnanie. Oprcz parametru wartoci ryzyka na matrycach (wykresie) zaznacza si poziom niepewnoci wyniku (Szwecja).
Tabela 34. Porwnanie poszczeglnych metodyk oceny ryzyka z uwzgldnieniem etapu
oceny ryzyka368
Kraj/Etap
oceny ryzyka
Australia

Irlandia

Niemcy

Szwecja

Wielka Brytania

Ocena ryzyka
Warto ryzyka: czterostopniowa skala jakociowa
Wizualizacja ryzyka: matryce ryzyka 7 x 5, ocena ryzyka zaley od wiarygodnoci informacji.
Warto ryzyka: piciostopniowa skala jakociowa
Wizualizacja ryzyka: matryce ryzyka 5 x 5 dla kadej z czterech kategorii zagroe + zbiorcza matryca ryzyka
Warto ryzyka: czterostopniowa skala jakociowa
Wizualizacja ryzyka: matryca ryzyka 5 x 5 dla kadego scenariusza + zbiorcza
matryca ryzyka
Warto ryzyka: piciostopniowa skala jakociowa
Wizualizacja ryzyka: matryce ryzyka 5 x 5 uwzgldniajce parametry jakociowe oraz ilociowe, obejmujce czsto zdarzenia; matryca ryzyka 5 x 5 (ze
wskanikiem oceny niepewnoci wynika) w krajowej ocenie ryzyka
Warto ryzyka: piciostopniowa skala
Wizualizacja ryzyka: matryce ryzyka 5 x 5, uwzgldniajce parametry jakociowe oraz ilociowe, obejmujce czsto zdarzenia, oddzielne dla zagroe
intencjonalnych, w tym terrorystycznych, oraz dla pozostaych zagroe

368

rdo: opracowanie wasne na podstawie poddanych analizie dokumentw opisujcych


metodyki oceny ryzyka stosowane w wybranych krajach.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
262

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

W poddanych analizie dokumentach wskazuje si, e na podstawie wynikw


oceny ryzyka decydenci okrelaj, ktre ryzyka wymagaj postpowania z nimi
oraz ustalaj priorytety w reagowaniu. W metodyce szwedzkiej przeprowadza
si za dodatkowo tzw. ocen podatnoci. Pozwala ona na uzyskanie odpowiedzi na pytanie, jakie s saboci w ramach dostpnych si i rodkw niezbdnych
do redukcji ryzyk i ktre z nich naley wzmocni. Analiza ta stanowi wic doskonae uzupenienie oceny ryzyka przeprowadzonej we wczeniejszej fazie.
Wrd analizowanych metodyk zidentyfikowano szereg narzdzi stanowicych wsparcie dla osb prowadzcych ocen oraz analiz ryzyka. Szczeglnie
duo narzdzi, w tym uznane m.in. przez norm ISO/IEC 31010 Risk Management Risk Assessment Techniques, przedstawia przygotowany przez Szwedzk
Agencj ds. Cywilnych Sytuacji Kryzysowych dokument Guide to risk and vulnerability analyses. Warto nadmieni, e spord wskazanych w opracowaniu
krajw wszystkie wypracoway wasne analizy scenariuszowe: MVA, ROSA, IBERO (propozycje szwedzkie), dokumenty NRA (w ramach metodyki: irlandzkiej
oraz brytyjskiej). Jeeli spojrzymy na polecane narzdzia zawarte w normie
ISO/IEC 31010, to na potrzeby planowania cywilnego warte polecenia s metody jakociowe: wstpna analiza ryzyka, analiza co, jeli? oraz analiza drzewa
bdw. Pierwsza z nich wstpna analiza ryzyka ma raczej ograniczone zastosowanie. Pozwala jednak na zebranie oglnego pogldu na temat wszystkich
zidentyfikowanych zagroe i po wziciu pod uwag odnotowanych przyczyn,
skutkw oraz prawdopodobiestwa przeprowadzenie oceny i wskazanie propozycji rozwiza. Z kolei metoda SWIFT umoliwia wnikliw analiz wszystkich
moliwych przyczyn oraz skutkw dla szerokiej gamy scenariuszy, co wskazuje
na jej uniwersalno. Analiza drzewa bdw w czytelny sposb wykazuje powizanie ze sob konkretnych skutkw z ich przyczynami. Metoda ta pozwala
rwnie na przeprowadzenie w kolejnym kroku oszacowania prawdopodobiestwa lub czstotliwoci wystpienia w ramach wykorzystania metody ilociowej. Powstay obraz pomaga w zrozumieniu, jak dane zdarzenie powstaje poprzez nastpowanie po sobie poszczeglnych czynnikw. Dziki temu w dalszej
perspektywie mona podj odpowiednie dziaania zapobiegawcze. Narzdziem najpowszechniej wykorzystywanym na potrzeby ewaluacji ryzyka
i prezentacji wynikw s matryce ryzyka. Te najczciej stosowane w krajowych
metodykach obejmoway dwie piciostopniowe skale prawdopodobiestwa
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
263

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

i skutkw (w Szwecji ujto dodatkowo rozrnienie trzech stopni niepewnoci


oszacowanego wyniku).
Analiza metodyk oceny ryzyka stosowanych w wybranych krajach wykazaa,
e proces ten, podobnie jak w Polsce, stanowi podstaw planowania na potrzeby zarzdzania kryzysowego (ochrony ludnoci). Zaprezentowane w ramach
niniejszej czci podejcia zawieraj liczne przykady rozwiza odnoszcych si
do identyfikacji zagroe na szczeblu krajowym, szacowania ryzyka ich wystpienia, jak rwnie ewaluacji. Cz z nich mogaby zosta wykorzystana w warunkach polskich.
Analiza dokumentw z rnych krajw dowodzi, e postrzeganie oceny ryzyka w odniesieniu do caego procesu zarzdzania ryzykiem jest dzisiaj powszechne. W tym ujciu w proces obejmuje takie elementy, jak: ustalenie
kontekstu, identyfikacja ryzyka, analiza ryzyka, ewaluacja ryzyka, jak rwnie
postpowanie z ryzykiem. Zasadne wydaje si rwnie jego usankcjonowanie
prawne w Polsce (dotychczas obejmuje on wybrane elementy, w tym ocen
ryzyka). Tym bardziej, e w poddanych analizie metodykach rekomenduje si
wykorzystanie wytycznych wybranych standardw z zakresu zarzdzania ryzykiem, zarwno rozwiza waciwych dla danego kraju, jak i dyrektyw norm
o charakterze midzynarodowym, np. ISO 31000 oraz ISO/IEC 31010. Mogyby
one zosta zastosowane w odniesieniu do terminologii, konstrukcji caego procesu zarzdzania ryzykiem, jak rwnie metod sucych do szacowania ryzyka.
W kontekcie wdroenia w warunkach polskich rozwiza stosowanych
w wybranych krajach naleaoby zastanowi si nad moliwoci rozwinicia
podejcia scenariuszowego, zgodnie z ktrym scenariusze stanowi punkt wyjcia do analizy ryzyka, a w zwizku z tym gwny nacisk kadzie si na ich precyzyjny opis, moliwo uycia wsparcia eksperckiego przy ich przygotowaniu
oraz zastosowania metod i technik sucych do opracowania scenariuszy zdarze, czy te ich selekcj poprzez wybr jedynie najgorszych moliwych scenariuszy, majcych wpyw w skali narodowej.
W zwizku z powyej wspomnian koncepcj rozszerzenia oceny ryzyka do
caego procesu zarzdzania ryzykiem, wart przemylenia jest pomys uzupenienia metody oceny ryzyka o element zwizany z ustaleniem kontekstu wewntrznego oraz zewntrznego organizacji (ktrej dotyczy proces oceny ryzyka), z uwzgldnieniem m.in. jej celw, struktury organizacyjnej, rodowiPublikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
264

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

ska/otoczenia i prawa. Dziki temu moliwe jest okrelenie jej podatnoci, mogcej skutkowa zwikszeniem szacowanej wartoci prawdopodobiestwa oraz
skutkw, a w konsekwencji zmian prognozowanej wartoci ryzyka. Co wicej,
naleaoby rozway moliwo przedstawienia na matrycy ryzyka sposobw
postpowania z zidentyfikowanymi ryzykami.
Analiza metodyk stosowanych przez poszczeglne pastwa, przedstawionych w czci III, pozwala wyodrbni zalety kadej z nich:
1. Zalet metodyki australijskiej jest kompleksowe podejcie do zarzdzania ryzykiem, przy jednoczesnym wprowadzaniu uniwersalnych i jednolitych zasad, ram (struktur) i procesw zarzdzania ryzykiem, zgodnych
z dokumentami krajowymi i midzynarodow norm ISO 31000:2009.
2. Zalet metodyki irlandzkiej jest zwrcenie uwagi na wstpie analizy na
konieczno ustalenia jej kontekstu, tj. opisania terenu/obszaru, dla ktrego opracowuje si ocen ryzyka, co pozwala na uzmysowienie sobie
wraliwoci i podatnoci danego obszaru w sytuacji zagroenia.
3. Zalet metodyki niemieckiej stanowi odniesienie procesu oceny ryzyka
do precyzyjnie zdefiniowanego obszaru objtego analiz, tj. zdefiniowanych obiektw lub miejsc, co uatwia pniejsze okrelenie wpywu, jak
rwnie rozwinite podejcie scenariuszowe (scenariusze stanowi
punkt wyjcia do dalszej analizy). Uwag zwraca opracowanie metody
agregacji wynikw wpywu (parametru okrelanego za pomoc szacunkw ilociowych i jakociowych), przekonwertowanego po zsumowaniu
do wyniku bliskiego skali jakociowej (dopuszczalnie z uamkami dziesitnymi) w celu prezentacji wynikw na matrycy ryzyka wraz z oszacowanym prawdopodobiestwem.
4. Zalet metodyki szwedzkiej jest umiejscowienie poszczeglnych grup
sytuacji (zdarzenia codzienne, due zdarzenia, kryzysy) na wykresie ryzyka, umoliwienie i opisanie wykorzystania wielu przydatnych narzdzi
metod wspomagajcych ocen ryzyka oraz opracowywanie scenariuszy zdarze w ramach cyklu seminariw, uwzgldniajcych udzia ludnoci w ocenie skutkw scenariusza zdarzenia.
5. Zalet metodyki brytyjskiej jest dua systematyzacja dziaa zwizanych
z ocen ryzyka na potrzeby planowania kryzysowego (dokonywana jest
ona w cyklu rocznym). Uwag zwraca take wykorzystanie wsparcia
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
265

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

eksperckiego na etapie identyfikacji zagroe, jak rwnie wstpna selekcja scenariuszy zdarze w kierunku wykluczenia z dalszej analizy najbardziej nieprawdopodobnych z nich (wybr najgorszego przypadku,
czyli zdarze o duym ryzyku wystpienia, tj. wicych si z duym
prawdopodobiestwem i skutkami). Za mocn stron metodyki stosowanej w Wielkiej Brytanii mona uzna podjcie prby oszacowania
wpywu psychologicznego niekorzystnych zdarze na spoeczestwo.
Ponadto jej zalet jest rozpatrywanie zagroe pod wzgldem ich wystpienia w perspektywie nastpnych 5 lat.

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
266

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

SUMMARY AND CONCLUSIONS


A variety of solutions for the risk assessment methodologies presented in
part III results, most of all, from the basis of establishing them, namely the internal regulations of the particular countries and institutions. The methodologies subject to the analysis incorporate common elements, though. This is evident in those documents which were based on the guidelines of international
risk assessment norms and standards.
The German, Australian and, partly, Swedish risk assessment methodologies
were established in line with ISO 31000:2009 Risk Management Principles
and Guidelines and ISO/IEC 31010:2009 Risk Management Risk Assessment
Techniques. It is incontestably a strong point of such methodologies that they
use such guidelines. It is because by applying them, good practices in scope of
the above risk management principles and guidelines can be put into life, along
with a description of individual risk management processes or risk assessment
methods for the purpose of emergency management (civil emergency planning, or civil protection).
In the majority of the methodologies given in the analysis, risk assessment is
seen in the context of the entire risk management process (also those which
directly do not recommend the use of ISO standards in this scope, i.e. Ireland
and Great Britain)369.
The solutions used in the chosen countries were compared in order to present clearly an approach of the countries to risk assessment and indicate their
strengths and weaknesses. The particular phases of the discussed methodologies were adopted as an evaluation criterion, including their description, together with risk assessment tools and methods.
The phases of national methodologies are often distinguished by a varied
number, as well as by terminology relating to the particular stages, including
their names. Particular methodologies are scrutinised further in the paper, with
a special emphasis on risk identification, risk analysis and risk evaluation as the
369

Similar elements exist therefore (between the methodologies analysed and ISO 31000), it
cannot be taken for granted, though, that they are concurrent or benefit from them. For example, FERMA standard was prepared about 7 years prior to ISO 31000, and even before the preceding standard which entered into force in 2004.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
267

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

elements common for all the represented approaches, and such considerations
are summarised with tables characterising such 3 phases for the purpose of
a comparative analysis.
The whole process in the Swedish methodology starts by identifying the
roles and responsibilities of the entities taking part in risk assessment. The organisational context is defined in the first phase in the Irish methodology,
though. The first phase in the Irish methodology (context determination) and in
the German methodology (description of the area defined) concentrates on the
description of the area subject to risk assessment and provides information
about the geography of the identified area, climate, population, environment,
supplies or economy.
A common stage for all the discussed methodologies is the identification of
potential hazards with the determination of scenarios of unfavourable interlinked events. It is because they are a starting point for risk analysis and evaluation. Scenarios are considered under particular risk assessment elements, i.e.
under an analysis, including the estimation of likelihood and consequences, as
well as risk evaluation. Therefore the need to describe them as accurately as
possible. The necessary constituent parts are indicated for the particular methodologies, such as: a base event (and other events related directly or indirectly), their description with the causes of event occurrence, consequences and
context relating to the circumstances of occurrence of a given event.
The German methodology approaches scenario description in detail. It provides an answer to a number of questions connected with the determination of
the type of a hazardous event, spatial dimension, intensity and duration.
The methodologies discussed indicate the necessity to focus on scenarios
having a nationwide impact, affecting the national values/vital interests and
being black scenarios. An innovative solution consists of the preparation of
a scenario of events under a series of seminars, considering public participation
in appraising the consequences of an event scenario (multivariate analysis
(MVA) in Sweden).
The table below compares the particular methodologies considering the
phase of risk identification.

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
268

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

Table 32. Risk (hazard) identification in risk assessment methodologies of selected


countries370
Country/Risk
assessment
phase
Australia

Ireland

Germany

Sweden

Great Britain

Risk (hazard) identification

Risk identification is carried out based on an appropriately high standard of


information, knowledge and experience of an organisations staff and personnel. Hazards and sensitivity of exposure to a specific examined and described
risk are both considered. The sources of risks controlled routinely and potential events and areas of their likely occurrence are considered. The exclusion
of a considerable risk or its significant reduction is ensured considering that
such measures are systematic and widespread. Care is taken that high class
experts participate in such measures and scenarios of potential event progression are created. Scenarios backed up with past events may clearly strengthen
knowledge on potential phases of event progression. All potential risks are
identified, regardless they are under control or not, as well as all the existing
and potential problems requiring risk reduction solutions.
The area defined is described prior to hazard identification, hazards are classified according to: natural, transport, technological and civilian, black scenarios are taken into account
The area defined is described prior to hazard identification, an event scenario
is created based on the chosen hazards, events are considered at the national
scale in relation to the worst case possible
Risk identification as part of risk and vulnerability analysis conducted by state
and local administration bodies; the phase is started with describing a system
(of a given organisation), considering a structural, functional and mixed model
with identification of internal and external factors likely to disrupt the system;
a developed scenario approach using multiple methods, e.g. MVA, ROSA;
scenarios described as black scenarios in national risk assessment, with serious consequences, being a threat to at least one national value
Risk identification through expert consultations, events are selected being
worst possible case with high risk of occurrence (high likelihood and consequences), scenarios consistent with the definition of a sudden event are selected or others are excluded by placing them on a reserve list for review at a
later date.

370

Reference: an own paper based on the analysed documents describing risk assessment
methodologies applied in the selected countries.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
269

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

The next phase is a risk analysis, usually done based on historical, scientific,
statistical data and expert estimations taking into account the indicated event
scenarios. Its results is quantitative and qualitative data. An analysis of the selected risk assessment methodologies points out that the risk is estimated according to two basic factors, i.e. likelihood and consequences. A likelihood assessment as a secondary measure after the determination of consequences in
seen the Irish methodology only. The following factors are additionally taken
into account also: result estimation uncertainty in relation to the both basic
parameters and vulnerability (assessment) as a part of the entire risk management process (Sweden).
The necessity to aggregate impact results by means of mathematic calculations is emphasized in the German methodology subject to the analysis. The
overall result of the impact (consequence) in the German case is determined
through calculations. The particular results of the impact value for individual
impact parameters under a given category are added and divided by the number of parameters (weight can also be determined for particular elements of
impact).
Table 33 below compares the particular methodologies considering the
phase of risk analysis.
Table 33. Risk analysis in risk assessment methodologies of the selected countries371
Country/Risk
assessment
phase
Australia

Ireland

Risk analysis

Likelihood: Seven-degree quantitative and qualitative scale with frequency/average interval/chance cycle occurrence indicators
Consequences: Five-degree qualitative scale with consequence indicators
Likelihood: Five-degree qualitative scale with frequency indicators
372
Impact : Population (in number), environment, infrastructure (financial losses), society (5-degree qualitative scale)

371

Reference: an own paper based on the analysed documents describing risk assessment
methodologies applied in the selected countries.
372
The term according to ISO 31000 is understood as consequences, however it is translated
from impact.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
270

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

Germany

Sweden

Great Britain

Likelihood: Five-degree qualitative scale with frequency indicators


373
Impact : 20 impact parameters under the category: man, environment,
economy, supplies and intangible (e.g. political, psychological) considered
quantitatively, i.e. number, time, amount (apart from the intangible category
estimated qualitatively), adopting the aggregation method of impact results
Likelihood: Five-degree qualitative scale with frequency indicators
Consequences:
Population (the number of injured, affected)
Economy/Environment (the amount of financial losses)
Politics/Society (qualitatively)
Likelihood: Five-degree qualitative scale with frequency indicators
Consequences:
Economy,
People (victims and affected people), social unrest, psychological consequences

Another stage is a risk assessment including the determination of the risk


value based on the estimated likelihood parameters and consequences, as well
as its visualisation. A risk matrix is a common tool serving this purpose. This
allows to present comparatively the identified risks. A 5x5 risk matrix (7x5 for
Australia) with five-degree scales of: likelihood and consequences (from 1 to 5)
are adopted in the majority of the methodologies discussed. The points highlighted on the matrix determine the estimated risk value result. Depending on
the country, either 4 (e.g. Germany) or 5 (e.g. Sweden) risk value parameters
are adopted. A risk value in some countries is estimated not only based on
a qualitative, but also quantitative description, considering event frequency,
e.g. once every 100 years in relation to the number of victims (Sweden), or also
a mixed (quantitative qualitative) description, i.e. a consequence parameter
at a qualitative scale of 1-5 and a quantitative parameter determining frequency in relation to event likelihood (Great Britain). Separate risk matrices for particular groups of hazards are created in some countries, i.e. for natural,
transport, technological and civilian hazards (Ireland), as well as intentional
hazards (such as terrorist attacks) and others (Great Britain). A collective risk

373

The justification as in the comment above.

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
271

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

matrix is the final effect in each of the methodologies, however, where all the
risks of individual hazards are presented aggregately (event scenarios), which
allows to compare them. A result uncertainty level is also marked on matrices
(chart) apart from the risk value parameter (Sweden).
Table 34. Comparison of the particular risk assessment methodologies considering the
phase of risk assessment374
Country/risk
Assessment
phase
Australia

Ireland

Germany
Sweden

Great Britain

Risk assessment

Risk value: Four-degree qualitative scale


Risk visualisation: 7 x 5 risk matrices, risk assessment depends on information
credibility.
Risk value: Five-degree qualitative scale
Risk visualisation: 5 x 5 risk matrices for each of four hazard categories + collective risk matrix
Risk value: Four-degree qualitative scale
Risk visualisation: 5 x 5 risk matrix for each scenario + collective risk matrix
Risk value: Five-degree qualitative scale
Risk visualisation: 5 x 5 risk matrices including qualitative and quantitative
parameters including event frequency; 5x5 risk matrix (with result uncertainty
result indicator) in the National Risk Assessment
Risk value: Five-degree scale
Risk visualisation: 5 x 5 risk matrices including qualitative and quantitative
parameters including event frequency, separate for intentional hazards, including terrorist hazards and for other hazards

It is argued in the documents analysed that decision-makers determine,


based on the risk assessment results, which risks need to be handled and set up
response priorities. A vulnerability appraisal is additionally carried out in the
Swedish methodology. It permits to answer the question what are weaknesses
under the available forces and resources necessary to reduce risks and which of

374

Reference: an own paper based on the analysed documents describing risk assessment
methodologies applied in the selected countries.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
272

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

them should be reinforced. The analysis, therefore, greatly complements the


risk assessment undertaken in an earlier phase.
A number of tools, supporting the persons conducting a risk assessment and
analysis, has been identified for the analysed methods. In particular, the Guide
to risk and vulnerability analyses prepared by the Swedish Civil Contingencies
Agency presents a considerable number of tools used, also the ones recognised
notably by ISO/IEC 31010, i.e. Risk Management Risk Assessment Techniques. It should be remarked that from amongst the countries indicated in the
paper, all of them have developed their own scenario analyses: MVA, ROSA,
IBERO (Swedish proposals), NRA documents (for the Irish and British methodology). If we look at the tools recommended by ISO/IEC 31010, the ones worth
recommending for the purpose of civil emergency planning are qualitative
tools, i.e. preliminary risk analysis, what if? analysis and a fault tree analysis.
The first one, the preliminary risk analysis, is rather of limited usage. It enables,
however, to adopt a general view on all the identified hazards and after taking
into account the recorded causes, consequences and likelihood, to carry out an
assessment and indicate proposed solutions. In turn, the SWIFT method offers
an inquisitive analysis of all the possible causes and impacts for a broad array
of scenarios, which marks its versatility. A fault tree analysis is indicating in
a clear way the linkage between the specific consequences and their causes.
The method also permits to estimate occurrence likelihood or frequency in the
next step for the quantitative method used. The picture created helps to understand how a given event is created by the existence of subsequent factors
contributing to its occurrence. Appropriate preventive measures can be taken
in longer term owing to this. Risk matrices are used most often for the purpose
of risk evaluation and presentation. The ones used most often in national
methodologies included two five-degree scales of likelihood and consequences
(three degrees of uncertainty of the estimated result are also used in Sweden).
An analysis of the risk assessment methodologies used in the selected countries has shown that the process, similar as in Poland, sets a basis for emergency management planning (civil protection). The approaches presented in this
part contain numerous examples of solutions relating to the identification of
hazards at the national level, estimation of their occurrence risk, as well as
evaluation. Some of them could be used in Polish conditions.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
273

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

It should hence be concluded based on the analysis of documents from different countries that the perception of risk assessment in relation to the entire
risk management process is common these days. In this approach, the process
comprises such elements as: context determination, risk identification, risk
analysis, risk evaluation, as well as risk handling. It also seems substantiated to
provide a legal framework for such a process in Poland (the process, until now,
comprises only selected elements, including risk assessment). Especially that it
is recommended, in the methodologies analysed, to use guidelines of selected
risk management standards, including solutions appropriate for a given country, as well as the directives of international standards, e.g. ISO 31000 and
ISO/IEC 31010. These could be used for the terminology, for the construction of
the entire risk management process, as well as for risk assessment methods.
A possibility of developing a scenario-based approach should be considered
for the solutions used in selected countries in the context of their implementation in Polish conditions, according to which scenarios are a starting point for
risk analysis, therefore, the main focus is put on describing them precisely, on
the possibility of using experts support for preparing them and the application
of methods and techniques to establish scenarios of events, or to select them
by choosing only the worst possible scenarios having the nationwide impact.
In connection with the abovementioned concept of broadening a risk assessment to encompass the entire risk management process, it is worth considering to supplement the risk assessment method with an element connected
with the determination of an organisations (to which the risk assessment process relates) internal and external context considering, in particular, its goals,
organisation structure, environment/surrounding, law. It is therefore possible
to determine its vulnerability likely to cause an increased estimated value of
likelihood and consequences, and in turn the change of the forecast risk value.
What is more, it should be considered to present handling procedures for the
identified risks on the risk matrix.
It should be pointed out as a result of analysing the country methodologies
presented in part III that:
- An advantage of the Australian methodology is that it approaches risk management comprehensively, while introducing at the same time universal and
unified risk management principles, frameworks (structures) and processes
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
274

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

consistent with national documents as well as the international standard ISO


31000:2009.
- An advantage of the Irish methodology that in the beginning of the analysis it
draws attention to the necessity to determine its context, i.e. to describe the
area/region for which a risk assessment is established, allowing to realise the
given areas vulnerability and resilience in case of danger.
- An advantage of the German methodology is that the risk assessment process
relates to a precisely defined area covered by the analysis, i.e. in relation to the
defined objects or places, which later facilitates to determine the impact, as
well as a developed scenario approach (being a starting point for further analysis). The establishment of the impact results aggregation method (a parameter
determined by means of quantitative and qualitative estimations) converted,
after summing up, to a result close to the qualitative scale (allowed with decimals) is brought to attention for the purpose of presentation of results on the
risk matrix together with the estimated likelihood.
- An advantage of the Swedish methodology is that individual groups of situations (daily events, large events, crises) are placed on the risk chart, and multiple useful tools can be used and described methods aiding risk assessment,
and that event scenarios are created under a series of seminars considering the
participation of people in the evaluation of event scenario consequences.
- An advantage of the British methodology is that risk assessment activities are
highly systematised for the purpose of emergency planning (carried out on
a yearly basis). The use of experts support at the stage of risk identification
also comes to attention, as well as preliminary selection of event scenarios as
to exclude the most improbable ones from a further analysis (based on selection of the worst case, i.e. events with a high risk of occurrence, i.e. associated with high likelihood and consequences). An attempt to estimate
a psychological effect of unfavourable events on the society can be regarded to
be a strong point of the methodology used in the Great Britain. Moreover, its
advantage is that it considers risks for their occurrence over the next five years.

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
275

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

LITERATURA
Wydawnictwa zwarte i czasopimiennicze
1. Boardman A., Greenberg D., Vining A., Weimer D., Cost-Benefit Analysis:
concepts and practice, Prentice Hall 2010.
2. Gobiewski J., Zarzdzanie kryzysowe w wietle wymogw
bezpieczestwa, SA PSP, Krakw 2011.
3. Wolanin J., Zarys teorii bezpieczestwa obywateli, Danmar, Warszawa
2005.
Akty prawne
1. Civil Contingencies Act 2004, UK.
2. Ustawa z dnia 18 kwietnia 2002 r. o stanie klski ywioowej (Dz.U. nr
62, poz. 558, z pn. zm.).
3. Zarzdzenie nr 3666/2012 prezydenta miasta stoecznego Warszawy
z dnia 18 grudnia 2012 r. w sprawie systemu zarzdzania ryzykiem
w m. st. Warszawie
4. Zarzdzenie nr 80 wojewody mazowieckiego z dnia 9 lutego 2011 r.
w sprawie ustalenia Polityki zarzdzania ryzykiem w Mazowieckim
Urzdzie Wojewdzkim w Warszawie.
5. European Commission: Commission Staff Working Paper: Risk
Assessment and Mapping Guidelines for Disaster management, 2010,
SEC(2010) 1626 final (17899/10).
Normy i standardy
1. ISO 31000:2009 Risk Management Principles and Guidelines.
2. ISO Guide 73:2009 Risk Management Vocabulary.
3. PKN-ISO Guide 73:2012 Zarzdzanie ryzykiem Terminologia.
4. PN-EN 15975-1:2011 Bezpieczestwo zaopatrzenia w wod pitn.
Przewodniki zarzdzania kryzysowego i ryzyka. Cz 1: Zarzdzanie
kryzysowe.
5. PN-ISO 31000:2012 Zarzdzanie ryzykiem. Zasady i wytyczne.
6. Standard zarzdzania ryzykiem FERMA 2003.

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
276

CZ III
ZARZDZANIE RYZYKIEM WYBRANYCH PASTWACH

Dokumenty elektroniczne, strony internetowe i inne


1. A Framework for Major Emergency Management, A Guide to risk
Assessment in Major Emergency Management, January 2010 (Irlandia).
2. A National Risk Assessment for Ireland, Office of Emergency Planning,
December 2012 (Irlandia).
3. Guide to risk and vulnerability analyses, Swedish Civil Contingencies
Agency, 2012 (Szwecja).
4. http://ciop.pl.
5. http://sjp.pl.
6. http://www.governica.com.
7. http://www.ryzykozawodoweonline.pl.
8. Method of Risk Analisys for Civil Protection 2011, Federal Office of Civil
Protection and Disaster Assistance 2011 (Niemcy).
9. National Emergency Risk Assessment Guidelines. Commonwealth of
Australia and Each of its States and Territories 2010, grudzie 2010
(Australia).
10. National Risk Register for Civil Emergencies 2013, Cabinet Office, 2013
(Wielka Brytania).
11. Swedish National Risk Assessment, Swedish Civil Contingencies Agency,
2012 (Szwecja).
12. The National Risk Register of Civil Emergencies, Cabinet Office, 2010
(Wielka Brytania).

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
277

acja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
278

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

PART IV
RISK MANAGEMENT IN THE REPUBLIC OF POLAND

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
279

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

WPROWADZENIE
Zarzdzanie ryzykiem stao si nieodzownym elementem wielu gazi aktywnoci pastwa. Dotyczy to w szczeglnoci dziaalnoci zwizanych
z bezpieczestwem pojmowanym szeroko (rozwizania dla caego sektora) oraz
wsko (rozwizania dla poszczeglnych instytucji), poniewa moemy mwi
m.in. o bezpieczestwie finansw publicznych, rozwoju gospodarczego czy resortw administracji rzdowej z jednej strony i bezpieczestwie powodziowym
bd te konkretnych jednostek terytorialnych i podmiotw z drugiej strony.
W caociowym przekroju zastosowania zarzdzania ryzykiem w Polsce systemowe rozwizanie, obejmujce kompleksowe podejcie do ryzyka, obowizuje w polskim systemie prawnym w sektorze finansw publicznych. Rozwizania wzmacniajce kontrol nad wydatkowaniem rodkw publicznych wprowadzia ustawa o finansach publicznych375 i zobligowaa do ich stosowania szereg
podmiotw, tj. ministerstwa, urzdy centralne, banki oraz inne jednostki i instytucje funkcjonujce w obszarze administracji publicznej.
W niniejszej czci przedstawiono metodyki i rozwizania wykorzystujce
elementy zarzdzania ryzykiem, ktre s wdraane bd obowizuj w rnych
obszarach dziaalnoci w Polsce. Wszystkie opisane w kolejnych rozdziaach
metodyki funkcjonuj bezporednio lub porednio w sferze zainteresowa zarzdzania kryzysowego i planowania cywilnego. Dla podanych przykadw rozwiza wykazano powizanie z wytycznymi uznanych norm w zakresie zarzdzania ryzykiem bd te okrelono potrzeby uwzgldnienia rozwiza w nich
zaproponowanych.
W rozdziale pierwszym podjto kwestie zastosowania elementw zarzdzania ryzykiem w dokumentach opracowywanych na podstawie ustawy
o zarzdzaniu kryzysowym (plany zarzdzania kryzysowego, raport
o zagroeniach bezpieczestwa narodowego i plany ochrony infrastruktury krytycznej). Drugi rozdzia nawizuje do rozwaa podjtych w rozdziale pierwszym, jak rwnie w czci I. Stanowi on prb przyblienia metody wdraania
375

Ustawa wprowadzona na podstawie przepisw europejskich, podlegajcych harmonizacji


z prawem polskim, m.in. jako delegacja Rozporzdzenia Rady nr 1466/97/WE z dnia 7 lipca
1997 r. w sprawie wzmocnienia nadzoru pozycji budetowych oraz nadzoru i koordynacji polityk gospodarczych.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
280

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

do planowania cywilnego dobrych praktyk ujtych w normach. Kolejny rozdzia


porusza problematyk zarzdzania ryzykiem powodziowym. Szczegowej analizie poddano opracowan na szczeblu unijnym metodyk oceny ryzyka dla zagroe powodziowych. Rozdzia czwarty rozszerza obszar bada nad zarzdzaniem ryzykiem w kraju, koncentrujc si na kontroli zarzdczej. Stanowi ona
wydzielony komponent, do ktrego stosowania zobligowane s m.in. jednostki
administracji publicznej, ktrych domen jest take odpowiedzialno za planowanie cywilne. Daje to moliwo nowego spojrzenia na zagadnienie kontroli
zarzdczej jako dodatkowe kompetencje pracownikw jednostek administracji rzdowej i samorzdowej w zakresie zarzdzania ryzykiem. Rozdzia pity
przedstawia autorsk metodyk PomRisc, umoliwiajc diagnoz stanu bezpieczestwa i systemu ratownictwa, ze wskazaniem optymalnych kierunkw
dziaa doskonalcych. Metodyka stanowi przykad wykorzystania metod
i narzdzi oceny ryzyka oraz zarzdzania ryzykiem. Ostatni z rozdziaw czci
IV podejmuje w sposb sygnalny kwesti zarzdzania ryzykiem poarowym
w Polsce. Tematyka ta bardzo wana zarwno dla bezpieczestwa narodowego, jak i spoecznoci lokalnych zostaa wczona w obszar zainteresowa projektu badawczo-rozwojowego na rzecz obronnoci i bezpieczestwa pastwa
pt. Opracowanie systemowych rozwiza wspomagajcych prowadzenie dochodze popoarowych wykorzystujcych nowoczesne technologie, w tym narzdzia techniczne i informatyczne.

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
281

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

INTRODUCTION

Risk management has become an inherent part of many fields of the states
activity. It especially holds true for activities related to a broadly (solutions for
the entire sector) and narrowly (solutions for individual institutions) conceived
safety, as one can speak, for instance, about the safety of public finance, economic development or branches of state administration on one hand, and
flood safety or safety of specific territorial units and entities on the other hand.
For the overall spectrum of risk management in Poland, a system-based approach covering comprehensively an approach to risk has been in place in the
public finance sector in the Polish legal system. The Public Finance Act has implemented solutions reinforcing control over the disbursement of public
funds376 and mandates numerous entities, i.e. ministries, central administration, banks and other public administration entities and institutions to enforce
such solutions.
This part presents a number of methodologies and solutions using risk management elements, which are implemented or are valid in various areas of activity in Poland. All those described in the next chapters are functioning directly
or indirectly as an area of interest for emergency management and civil emergency planning. A relationship with the guidelines of recognised risk management standards are shown for the examples of the solutions given or a need is
identified to consider the solutions proposed there.
The first chapter discussed the application of risk management elements in
the documents prepared under the emergency management act (emergency
management plans, Report on threats to state security and critical infrastructure protection plans). The second chapter, by referring to the considerations
made in the first chapter as well as in part I, makes an attempt to bring closer
the method of incorporating the good practices adopted in standards into civil
emergency planning. The next chapter touches upon the issue of flood risk
management in Poland. A risk assessment methodology for flood hazards es-

376

The act introduced under EU legislation subject to harmonisation with Polish law, in particular as delegation of the COUNCIL REGULATION (EC) No. 1466/97 of 7 July 1997 on the strengthening of the surveillance of budgetary positions and the surveillance and coordination of economic policies.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
282

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

tablished at the EU level is thoroughly analysed. Chapter four is broadening the


area of studies over risk management in Poland by focussing on governance
control. This is a separate component mandatorily enforced by, among others,
public administration bodies responsible for civil emergency planning. This offers a renewed focus on governance control as additional competences of state
and local administration personnel in scope of risk management. The fifth
chapter depicts a custom PomRisc methodology enabling to diagnose a safety
status and rescue system with indicating the optimum directions of improvement measures. The methodology is an example how risk assessment and risk
management methods and tools are utilised. The last chapter of part IV embarks indicatively on the aspect of fire risk management in Poland. This topic
being of paramount importance for national security and local communities, is
incorporated into the area of interest of the research and development project
for state defence and security titled Creation of system-based solutions aiding
post-fire investigations using modern information technologies, including technical and IT tools.

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
283

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

1. ZARZDZANIE RYZYKIEM W PLANOWANIU CYWILNYM


System zarzdzania kryzysowego powsta w wyniku wieloletniej dyskusji,
ktra toczya si zarwno w przestrzeni publicznej, jak i instytucjonalnej. Potrzeb budowy systemu umoliwiajcego skoordynowanie wszystkich dziaa
pastwa, bez wzgldu na jego wymiar instytucjonalny, podnosili nie tylko decydenci czy ludzie nauki, ale rwnie organizacje trzeciego sektora (organizacje
pozarzdowe). Pierwszym aktem prawnym wprowadzajcym do polskiego porzdku prawnego elementy struktury zarzdzania kryzysowego byo rozporzdzenie z 3 grudnia 2002 r. w sprawie sposobu tworzenia gminnego zespou reagowania, powiatowego i wojewdzkiego zespou reagowania kryzysowego oraz
Rzdowego Zespou Koordynacji Kryzysowej i ich funkcjonowania, realizujce
delegacj z art. 12 ustawy o stanie klski ywioowej. System ukonstytuowa si
5 lat pniej, w chwili wejcia w ycie ustawy o zarzdzaniu kryzysowym.
Wskazane wyej akty prawne, jak i rozporzdzenia wydane na podstawie
ustawy o zarzdzaniu kryzysowym z 2007 r., nie podnosiy koniecznoci wykorzystywania w procesie zarzdzania kryzysowego adnego elementu zarzdzania ryzykiem. Dopiero kolejne nowelizacje (szczeglnie nowelizacja z 2009 r.)
oraz rozporzdzenia przygotowane na podstawie nowych delegacji ustawowych wprowadziy do porzdku prawnego elementy zarzdzania ryzykiem.
Przepisy te okreliy nie tylko pojcie ryzyka, ale take mapy ryzyka i oceny ryzyka377. Ponadto uzupeniy planowanie cywilne o dwa dokumenty strategiczne,
w ktrych w procesie przygotowywania niezbdne jest odwoanie si bezporednio do elementw procesu zarzdzania ryzykiem. Dokumenty te to: Raport
o zagroeniach bezpieczestwa narodowego oraz Narodowy program ochrony
infrastruktury krytycznej. Pierwszy z dokumentw stanowi kluczowy element
pozwalajcy zdefiniowa ryzyka dla poszczeglnych zagroe ujtych w planach
zarzdzania kryzysowego, drugi okrela oglne dyrektywy na potrzeby planw
ochrony infrastruktury krytycznej sporzdzanych przez ich wacicieli oraz posiadaczy samoistnych.
Od czasu wejcia w ycie tych przepisw Rzdowe Centrum Bezpieczestwa
przygotowao wytyczne okrelajce sposb przygotowania obu dokumentw.

377

Patrz: definicja na s. 29.

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
284

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

Zarwno NPOIK, jak i Procedura opracowania raportu czstkowego na potrzeby


RoZBN poruszaj problematyk zarzdzania ryzykiem. Niemniej jednak adne
z nich nie opiera si na normach ISO ani ich nie rekomenduje.
Analiza formalna wskazanych wyej dokumentw378 (charakteryzujcych
wykorzystywane metodyki) oraz opinie wytwrcw dokumentw planistycznych wskazuj, e zalecenia te nie s wystarczajce i wci poszukiwane s nowe, bardziej komplementarne metody. Postulat ten by wielokrotnie podnoszony podczas procesu przygotowywania zarwno pierwszej jak i drugiej edycji
Raportu o zagroeniach bezpieczestwa narodowego.
Badania literaturowe zostay przeprowadzone w dwch zasadniczych kierunkach. Pierwszy z nich to formalnie obowizujce wymogi polskiego prawa
w zakresie oceny ryzyka, drugi natomiast skoncentrowa si na analizie, charakterystyce i wyodrbnieniu z norm ISO elementw moliwych do zastosowania
przez system zarzdzania kryzysowego i speniajcych jego wymogi formalne.
Biorc powysze pod uwag, mona wskaza, e efektem pracy powinno by
rozwizanie gwnego problemu badawczego, ktry mona scharakteryzowa
poprzez postawienie pytania:
Czy narzdzie, jakim s normy ISO (w zakresie zarzdzania ryzykiem), mona
efektywnie wykorzysta w procesie planowania cywilnego?
Odpowied na to pytanie pozwoli w dalszej kolejnoci okreli, ktre
z procesw, zasad czy wytycznych rekomendowanych przez ISO mog przyczyni si do poprawy wykorzystywanych obecnie metod oceny ryzyka.
Wstpne badania literaturowe przeprowadzone przed przystpieniem do
zasadniczej czci bada pozwalaj na postawienie gwnej hipotezy badawczej. Oparta ona zostaa na spostrzeeniu, e w dokumentach ISO mamy wskazane zalecenie dla oglnych procesw postpowania z ryzykiem379, natomiast
organizacja ISO nie podejmuje si wskazania szczegowych zalece pozwalajcych na dokonanie samej oceny ryzyka. Hipoteza ta brzmi:

378

Pod tym pojciem rozumie si technik badawcz suc do gromadzenia wstpnych, opisowych, take ilociowych informacji o badanej instytucji czy zjawisku. Za: T. Pilch, Zasady bada pedagogicznych, wyd. ak, Warszawa 1995, s. 76.
379
Patrz: definicja na s. 28.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
285

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

Normy ISO mona wykorzysta w procesie planowania cywilnego w zakresie


ujednolicenia nazewnictwa wykorzystywanego przez system zarzdzania kryzysowego oraz przygotowania procesu oceny ryzyka.
Zarzdzanie ryzykiem traktowane jako element oglnych procesw zachodzcych w organizacji nie jest zjawiskiem nowym. W organizacjach biznesowych od wielu lat stanowi podstaw efektywnego dziaania. Traktowanie czynnika ryzyka380 jako istotnej wytycznej dla planowania dziaa na poziomie strategicznym pozwala na uwiarygodnienie procesu decyzyjnego, a co za tym idzie
zmniejszenie prawdopodobiestwa podjcia bdnych decyzji. Dlatego te,
uznajc skuteczno procesu zarzdzania ryzykiem, polski ustawodawca wprowadzi do porzdku prawnego szereg rozwiza odwoujcych si wanie do
tego pojcia.
Pierwszym aktem prawnym podejmujcym t problematyk w obszarze
bezpieczestwa powszechnego byy przepisy implementujce dyrektyw
2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 padziernika 2007 r.
w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarzdzania nim do ustawy Prawo
wodne. Ten szczeglny przypadek zasuguje na uwag nie tylko ze wzgldu na
szczegowo rozwiza, ale i ich powszechno. Kolejnym aktem prawnym,
ktry odwouje si do omawianej problematyki, jest ustawa o zarzdzaniu kryzysowym. Nowelizacja ustawy w 2009 r. wprowadzia obowizek uzupenienia
planowania cywilnego o nowy, ramowy w skali kraju dokument analityczny,
ktrego podstaw stanowi proces oceny ryzyka Raport o zagroeniach bezpieczestwa narodowego. Uzupeniono take o ten element uregulowania
prawne dotyczce ochrony infrastruktury krytycznej.
W niniejszym rozdziale skoncentrowano si na wskazanych wyej aktach
prawnych. Oglnym regulujcym w sposb kompleksowy kwestie bezpieczestwa pastwa (ustawa o zarzdzaniu kryzysowym wraz z przepisami wykonawczymi) oraz szczeglnym podejmujcym kwestie zagroe powodziowych. W trakcie badania poddano analizie przepisy prawne powszechnie obowizujce, ktre podejmuj kwestie zarzdzania ryzykiem, oraz wskazano elementy mogce stanowi wytyczne metodyczne dla procesu oceny ryzyka.

380

Patrz: definicja na s. 45 (rdo ryzyka).

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
286

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

1.1. Plany zarzdzania kryzysowego


Zapisy odwoujce si do pojcia ryzyka zostay wczone do porzdku
prawnego ustaw z dnia 17 lipca 2009 r. o zmianie ustawy o zarzdzaniu kryzysowym. Nowela ta uzupenia wymogi dla planowania cywilnego w obszarze
planw zarzdzania kryzysowego. W odniesieniu do planw zarzdzania kryzysowego ustawa zostaa uzupeniona o:
1. art. 3 pkt 10 ustawy, ktry definiuje pojcie mapy ryzyka jako map
lub opis przedstawiajcy potencjalnie negatywne skutki oddziaywania
zagroenia na ludzi, rodowisko, mienie i infrastruktur,
2. art. 5 ust 2 pkt 1 ppkt a, ktry mwi, e charakterystyka zagroe (bdc elementem planu gwnego PZK) powinna zawiera take ocen
ryzyka ich wystpienia (w tym zagroe dotyczcych infrastruktury krytycznej) oraz mapy ryzyka i mapy zagroe381.
3. art. 5a ust 3 pkt 1, ktry okrela jako jeden z elementw RoZBN charakterystyk zagroe bazujcej na mapie ryzyka.
Naley zaznaczy, e zapis ten odnosi si bezporednio do Raportu
o zagroeniach bezpieczestwa narodowego, natomiast (poprzez zastosowanie
ust. 5 art. 5a) porednio do planw zarzdzania kryzysowego. Ustp ten stwierdza, e kierunki dziaania wynikajce z wnioskw z Raportu stanowi element
Krajowego planu zarzdzania kryzysowego oraz s uwzgldniane w planach
zarzdzania kryzysowego. Praktyczne wykorzystanie tego zapisu skutkuje prostym zabiegiem, polegajcym na przeniesieniu map ryzyka do planw zarzdzania kryzysowego.
Omawiajc problematyk z zakresu zarzdzania ryzykiem w ustawie
o zarzdzaniu kryzysowym, naley zaznaczy, e okrela ona organy waciwe
w sprawach zarzdzania kryzysowego, ich zadania i zasady dziaania oraz spo-

381

Zgodnie z art. 3 ustawy z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarzdzaniu kryzysowym (Dz.U. z 2007 r.
nr 89, poz. 590, z pn. zm.) mapy ryzyka przedstawiaj potencjalnie negatywne skutki oddziaywania zagroenia na ludzi, rodowisko, mienie i infrastruktur (te mog przyj rwnie form opisu), a mapy zagroe przedstawiaj obszar geograficzny objty zasigiem zagroenia
z uwzgldnieniem rnych scenariuszy zdarze.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
287

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

sb finansowania w dziedzinie zarzdzania kryzysowego382. W wymienionych


definicjach omawianej ustawy na szczegln uwag zasuguj pojcia:
1. ochrony infrastruktury krytycznej, przez ktr naley rozumie wszelkie
dziaania zmierzajce do zapewnienia funkcjonalnoci, cigoci dziaa
i integralnoci infrastruktury krytycznej w celu zapobiegania zagroeniom, ryzykom lub sabym punktom oraz ograniczenia i neutralizacji ich
skutkw, a take szybkiego odtworzenia tej infrastruktury na wypadek
awarii383, atakw oraz innych zdarze zakcajcych jej prawidowe
funkcjonowanie384,
2. zdefiniowanej wczeniej mapy ryzyka385.
Ustawa okrela, e podstawowym zadaniem z zakresu planowania cywilnego
jest przygotowanie planu zarzdzania kryzysowego. Zgodnie z zapisami ustawy
tworzy si Krajowy plan zarzdzania kryzysowego oraz odpowiednio do
szczebli administracji wojewdzkie, powiatowe i gminne plany zarzdzania
kryzysowego. Plan zarzdzania kryzysowego jest podstawowym dokumentem
okrelajcym zasady dziaania administracji rzdowej oraz samorzdowej,
a take pozostaych uczestnikw procesu zarzdzania i reagowania kryzysowego na danym terenie. Elementem skadowym planu jest plan gwny, zawierajcy charakterystyk zagroe oraz ocen ryzyka. Obejmuje on rwnie map
ryzyka oraz zadania i obowizki uczestnikw zarzdzania kryzysowego (w tym
siatk bezpieczestwa), a take zestawienie si i rodkw planowanych do wykorzystania w sytuacjach kryzysowych. Kolejn skadow planu jest zesp
przedsiwzi na wypadek sytuacji kryzysowych. Skada si on z zada obejmujcych monitorowanie zagroe, trybu uruchamiania oraz wspdziaania si
i rodkw uczestniczcych w realizacji planowanych przedsiwzi na wypadek
sytuacji kryzysowych. Ponadto zawiera szereg procedur reagowania kryzysowego, dotyczcych sposobu postpowania w sytuacjach kryzysowych. Kolejny382

Art. 1 ustawy z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarzdzaniu kryzysowym (Dz.U. nr 89, poz. 590,
z pn. zm.).
383
Patrz: definicja na s. 62.
384
Art. 3 pkt 3 ustawy z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarzdzaniu kryzysowym (Dz.U. nr 89, poz.
590, z pn. zm.).
385
Art. 3 pkt 10 ustawy z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarzdzaniu kryzysowym (Dz.U. nr 89, poz.
590, z pn. zm.).
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
288

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

mi skadowymi planu s zaczniki funkcjonalne planu gwnego. Jest to zbir


dokumentw przedstawiajcych organizacj cznoci, organizacj systemu
monitorowania zagroe, ostrzegania i alarmowania, zasad informowania ludnoci o zagroeniach i sposobach postpowania z nimi. Zawiera on rwnie
informacje z zakresu organizacji ratownictwa, opieki medycznej, pomocy spoecznej oraz psychologicznej, wykaz zawartych umw i porozumie, jak rwnie
zasady i tryb oceniania i dokumentowania szkd.
Wanym zapisem omawianej ustawy jest fragment mwicy, e kierunki
dziaania wynikajce z wnioskw z Raportu stanowi element Krajowego planu
zarzdzania kryzysowego oraz s uwzgldniane w planach zarzdzania kryzysowego386.
1.2. Raport o zagroeniach bezpieczestwa narodowego
Na podstawie zmian noweli ustawy o zarzdzaniu kryzysowym ustawodawca
wyda take delegacj dla rozporzdzenia Rady Ministrw z dnia 30 kwietnia
2010 r. w sprawie Raportu o zagroeniach bezpieczestwa narodowego.
Rozporzdzenie w sprawie Raportu o zagroeniach bezpieczestwa narodowego nie wprowadzio nowych wymaga dla procesu zarzdzania ryzykiem,
niemniej jednak wskazao kategorie zagroe, ktre powinny zosta objte
procesem oceny ryzyka387. Zdefiniowano je jako zagroenia: majce wpyw na
funkcjonowanie i rozwj pastwa, w tym jego bezpieczestwo, pozycj midzynarodow i potencja ekonomiczno-obronny; skutkujce naruszeniem porzdku konstytucyjnego; zagraajce yciu, zdrowiu, mieniu lub rodowisku;
obejmujce terytorium Polski i jej obywateli lub innych pastw; wynikajce
z podpisanych porozumie i umw midzynarodowych; wyczerpujce cechy
aktu terrorystycznego.
Ustawa o zarzdzaniu kryzysowym w art. 5a okrela, i na potrzeby Krajowego planu zarzdzania kryzysowego ministrowie kierujcy dziaami administracji rzdowej, kierownicy urzdw centralnych oraz wojewodowie sporzdzaj Raport o zagroeniach bezpieczestwa narodowego. Pracami nad przygo-

386

Art. 5a pkt 5 ustawy z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarzdzaniu kryzysowym (Dz.U. nr 89, poz.
590, z pn. zm.).
387
Ustawodawca nie przewidzia zasadnoci wczenia innych elementw procesu zarzdzania
ryzykiem.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
289

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

towaniem Raportu kieruje dyrektor Rzdowego Centrum Bezpieczestwa.


W dokumencie tym wskazuje si najwaniejsze zagroenia przedstawione na
mapie ryzyka, okrela cele strategiczne388 oraz priorytety w reagowaniu na wytypowane zagroenia oraz siy i rodki niezbdne do osignicia celw strategicznych.
Rozporzdzenie w sprawie Raportu o zagroeniach bezpieczestwa narodowego389 okrela sposb, tryb i terminy jego opracowania. Na potrzeby Raportu
przygotowywane s przez waciwego ministra raporty czstkowe, w ktrych
skad wchodz raporty czstkowe wykonane przez podlegego kierownika urzdu centralnego. Raporty czstkowe zawieraj informacje dotyczce wskazania
najwaniejszych zagroe i skutkw ich wystpienia zobrazowane na mapie
ryzyka390. Charakter tych zagroe cechuje si istotnym wpywem na funkcjonowanie i moliwoci rozwoju pastwa, a ich skutki mog godzi w bezpieczestwo pastwa, zagraa yciu i zdrowiu duej liczby osb, oddziaywa na ssiednie kraje. Raport okrela rwnie cele strategiczne, ktre naley osign
w deniu do zminimalizowania moliwoci wystpienia zagroenia, a take
wskazanie si i rodkw niezbdnych do ich osignicia.
Map ryzyka, na ktrej zobrazowane s zagroenia i ich skutki, wykonuje si
w formie mapy topograficznej i elektronicznej wektorowej. Dane w niej zawarte przedstawiaj zasig geograficzny zagroenia wraz z przypisanym prawdopodobiestwem jego wystpienia i ocen skutkw. Nastpnie opracowywan map ryzyka przedstawia si za pomoc tabeli zawierajcej parametry zagroe z prognozowanymi skutkami oraz w formie opisowej, gdy charakter zagroenia uniemoliwia przedstawienie go na powyszych zasadach.
Raport czstkowy jest systematycznie aktualizowany i przedkadany dyrektorowi Rzdowego Centrum Bezpieczestwa nie rzadziej ni raz na 2 lata. Dyrektor RCB dokonuje aktualizacji Raportu i przekazuje go Radzie Ministrw.

388

Patrz: definicja na s. 26.


Rozporzdzenie Rady Ministrw z dnia 30 kwietnia 2010 r. w sprawie Raportu
o zagroeniach bezpieczestwa narodowego (Dz.U. nr 83, poz. 540).
390
Mapy ryzyka nie mona utosamia z matryc ryzyka. Mapy ryzyka obrazuj skutki i s przygotowywane dla zagroe o okrelonym ju prawdopodobiestwie (np. wysokim).
389

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
290

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

Rzdowe Centrum Bezpieczestwa opracowao metodyk na potrzeby Raportu o zagroeniach bezpieczestwa narodowego. Metodyka ta wykorzystywana
jest w odniesieniu do zagroe391:
1. o istotnym wpywie na funkcjonowanie i moliwoci rozwoju pastwa,
a w szczeglnoci mogcych mie istotne znaczenie dla bezpieczestwa
i midzynarodowej pozycji oraz potencjau ekonomicznego i obronnego;
2. ktrych skutki mog:
- godzi w bezpieczestwo pastwa, jego porzdek konstytucyjny;
a w szczeglnoci w suwerenno, niepodlego i nienaruszalno
terytorium,
- zagrozi yciu lub zdrowiu duej liczby osb, mieniu w znacznych
rozmiarach albo rodowisku na znacznych obszarach;
- oddziaywa, obok Rzeczypospolitej Polskiej, take na inne pastwa;
- dotyczy terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub jej obywateli,
mimo moliwego wystpienia w innym pastwie;
3. wystpujcych w rejonach napi, konfliktw i kryzysw midzynarodowych, majcych wpyw na bezpieczestwo pastwa lub ktrych potrzeba monitorowania i eliminacji wynika z podpisanych umw
i traktatw midzynarodowych;
4. o charakterze terrorystycznym, mogcych doprowadzi do sytuacji kryzysowej.
Proces oceny ryzyka koncentruje si na czterech krokach:
1. identyfikacji zagroe zgodnie z dziaami administracji rzdowej,
2. opisaniu scenariuszy wskazanie potencjalnych miejsc wystpienia zagroenia oraz jego typu,
3. analizie skutkw392 dla ludnoci, gospodarki, mienia, rodowiska, infrastruktury krytycznej, wraz z danymi graficznymi i tabelarycznymi,

391

Procedura opracowania raportu czstkowego do Raportu o zagroeniach bezpieczestwa


narodowego, s. 4-5.
392
Pod pojciem skutkw naley rozumie konsekwencje, zgodnie z definicj normy ISO. Patrz:
s. 22.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
291

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

4. ocenie ryzyka393 okrelenie prawdopodobiestwa, skutkw, wartoci


ryzyka394 oraz poziomu jego akceptacji.
Prawdopodobiestwo opisuje si wedug poniszej skali:
Tabela 35. Skala prawdopodobiestwa na potrzeby Raportu ()395

Skutki opisywane s rwnie w piciostopniowej skali, ale rozpatruje si je ponadto w odniesieniu do: ycia i zdrowia, mienia i rodowiska (tabela 36).

393

Pojcie zastosowano w dokumencie bdnie, powinno by rozumiane jako analiza ryzyka.


Patrz: definicja na s. 31.
394
Patrz: definicja na s. 39 (poziom ryzyka).
395
rdo: Procedura opracowania raportu czstkowego do Raportu o zagroeniach bezpieczestwa narodowego, s. 14.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
292

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

Tabela 36. Skala konsekwencji na potrzeby Raportu ()396

396

rdo: Procedura opracowania raportu czstkowego do Raportu o zagroeniach bezpieczestwa narodowego, s. 16.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
293

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

Wyniki analizy prezentuje si na matrycy (5 x 5):

Rys. 46. Matryca ryzyka na potrzeby Raportu ()397

Metody przedstawione w czci I niniejszej publikacji wskazuj, w jaki sposb za ich pomoc mona/naley:
1. identyfikowa zagroenia metody: SWIFT co, jeli?, scenariuszowa,
drzewa bdw, drzewa zdarze, wpywu na dziaalno (BIA), przyczyn
i skutkw oraz przyczyn i efektw;
2. okrela ich prawdopodobiestwo metody: SWIFT co, jeli?, scenariuszowa, drzewa bdw, bow tie, wpywu na dziaalno (BIA) oraz
przyczyn i efektw;
3. okrela ich konsekwencje metody: SWIFT co, jeli?, scenariuszowa, drzewa bdw, drzewa zdarze, bow tie, wpywu na dziaalno
(BIA), przyczyn i skutkw oraz przyczyn i efektw;
4. okrela poziom ryzyka metody: SWIFT co, jeli?, scenariuszowa,
drzewa bdw, drzewa zdarze, bow tie, wpywu na dziaalno (BIA)
oraz przyczyn i skutkw;
5. prezentowa wyniki analizy matryca ryzyka.

397

rdo: Procedura opracowania raportu czstkowego do Raportu o zagroeniach bezpieczestwa narodowego, s. 17.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
294

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

1.3. Ochrona infrastruktury krytycznej


Zgodnie ze wspomnian ju nowel do ustawy o zarzdzaniu kryzysowym
w odniesieniu do IK dokonano redefinicji pojcia ochrony infrastruktury krytycznej (rwnie w kwestiach zarzdzania ryzykiem). Obecna tre art. 3 pkt 3
mwi, e: s to wszelkie dziaania zmierzajce do zapewnienia funkcjonalnoci,
cigoci dziaa i integralnoci infrastruktury krytycznej w celu zapobiegania
zagroeniom, ryzykom lub sabym punktom oraz ograniczenia i neutralizacji ich
skutkw oraz szybkiego odtworzenia tej infrastruktury na wypadek awarii, atakw oraz innych zdarze zakcajcych jej prawidowe funkcjonowanie.
Nowelizacja z 2010 r. wprowadzia natomiast zapis w art. 6 pkt 2, mwicy,
e dyrektor Rzdowego Centrum Bezpieczestwa przekazuje Komisji Europejskiej co 2 lata sprawozdanie zawierajce oglne dane dotyczce rodzajw ryzyka398 oraz zagroe i sabych punktw stwierdzonych w kadym z systemw,
w ktrych zostaa wyznaczona europejska infrastruktura krytyczna zlokalizowana na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
Rozporzdzenie w sprawie Narodowego programu ochrony infrastruktury
krytycznej uszczegawia ogln ocen ryzyka dla funkcjonowania opisywanego
obszaru zadaniowego, poprzez uwzgldnienie w niej podatnoci399 na zagroenie oraz konsekwencje zakcenia funkcjonowania infrastruktury krytycznej400.
Trzecie z rozporzdze wydanych na podstawie noweli ustawy odnoszce si
do planw ochrony IK rozszerza metodyk oceny ryzyka o scenariusze. Dokadny zapis rozporzdzenia brzmi: Plan ochrony IK powinien zawiera midzy innymi ocen ryzyka wystpienia zagroenia wraz z przewidywanymi scenariuszami rozwoju zdarze. W tym przypadku zdecydowano si wic na wskazanie
nie tylko potrzeby wykorzystania metodyki oceny ryzyka, ale przeznaczone do
tego procesu narzdzie, jakim jest metoda scenariuszowa.
Na podstawie Narodowego programu ochrony infrastruktury krytycznej tworzone s warunki do poprawy jej bezpieczestwa. Oznacza to podejmowanie
398

Pod pojciem rodzajw ryzyka naley rozumie czynniki ryzyka, zgodnie z definicj na s. 227.
Patrz: definicja na s. 130.
400
5 ust. 1 rozporzdzenia nakada ten obowizek na ministrw i kierownikw urzdw centralnych (tzw. gospodarzy systemw IK), ktrzy po okresie 6 miesicy od otrzymania kryteriw
pozwalajcych na wyznaczenie infrastruktury krytycznej powinni przesa midzy innymi t
informacj do dyrektora RCB.
399

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
295

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

dziaa zmierzajcych do zapobiegania, przygotowania i reagowania w sytuacjach zakcenia funkcjonowania infrastruktury krytycznej oraz na dziaaniach
pozwalajcych na jej odtworzenie.
Program przygotowywany jest przez dyrektora Rzdowego Centrum Bezpieczestwa przy wsppracy z ministrami i kierownikami urzdw centralnych. Na
jego podstawie dyrektor RCB przedstawia co 2 lata sprawozdanie okrelajce
dane dotyczce rodzajw ryzyka, zagroe i sabych punktw w europejskiej
infrastrukturze krytycznej wystpujcej na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
Mimo przedstawiania pojcia ryzyka w badanym akcie prawnym nie znaleziono na etapie analizy dokumentu metodyki zarzdzania ryzykiem.
Rozporzdzenie w sprawie Narodowego programu ochrony infrastruktury
krytycznej401 zgodnie z 1 okrela sposb realizacji obowizkw i wsppracy
w zakresie NPOIK przez organy administracji publicznej i suby odpowiedzialne
za bezpieczestwo narodowe z wacicielami obiektw, instalacji, urzdze
i usug infrastruktury krytycznej, zwanymi operatorami infrastruktury krytycznej. Zgodnie z rozporzdzeniem dyrektor Rzdowego Centrum Bezpieczestwa
opracowuje kryteria pozwalajce na wyodrbnienie infrastruktury krytycznej.
Zaoenia te przekazywane s ministrom i kierownikom urzdw centralnych,
ktrzy skadaj propozycj wpisania infrastruktury krytycznej w wykazie. Dyrektor RCB weryfikuje zestawienie i sporzdza wykaz, okrelajc nazw
i lokalizacj, podlego organizacyjn infrastruktury, dane operatora lub zarzdzajcego infrastruktury krytycznej. Na podstawie tych danych ministrowie
wraz z kierownikami urzdw centralnych przygotowuj charakterystyk obszaru, propozycje wymaga i standardw pozwalajcych na zapewnienie cigoci funkcjonowania IK, ogln ocen ich ryzyka, priorytety w zakresie odtwarzania IK, a take moliwe sposoby zapobiegania zakceniom dziaania oraz
propozycj programw badawczych i rozwojowych mogcych wpyn na
zwikszenie bezpieczestwa IK. Aktualizacja wykazu jest dokonywana wedug
potrzeb.

401

Rozporzdzenie Rady Ministrw z dnia 30 kwietnia 2010 r. w sprawie Narodowego programu ochrony infrastruktury krytycznej (Dz.U. nr 83, poz. 541).
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
296

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

Rozporzdzenie w sprawie planw ochrony infrastruktury krytycznej402


okrela sposb tworzenia, aktualizacji oraz struktur planw ochrony infrastruktury krytycznej opracowywanych przez wacicieli obiektw, instalacji lub
urzdze infrastruktury krytycznej a take warunki i tryb spenienia wymogw
posiadania planu ochrony IK. Plan sporzdza si w wersji papierowej i elektronicznej, zawiera on nazw i lokalizacj infrastruktury, dane pozwalajce na
identyfikacj, takie jak Regon, NIP, KRS, dane osoby odpowiedzialnej za kontakty w zakresie ochrony oraz sporzdzajcej plan. Dokumentacja IK do planu zawiera jej charakterystyk i parametry techniczne, plan z naniesion lokalizacj
(obiektw, instalacji, systemu) oraz funkcjonalne poczenie z innymi obiektami. Ponadto okrelana jest charakterystyka zagroe oraz ocena ryzyka ich wystpienia z rzeczywistymi scenariuszami, zaleno od pozostaych systemw
jak i moliwoci zakcenia jej funkcjonowania. Kolejne warunki, ktre musz
by spenione, to przedstawienie wariantw dziaania IK w przypadku jej zagroenia lub zakcenia, zapewnienie cigoci funkcjonowania, oraz jej odtworzenia, a take zasady wsppracy z centrami zarzdzania kryzysowego oraz organami administracji publicznej. Wykonanie planu wymaga uzgodnie z waciwym ministrem lub dyrektorem urzdu centralnego, wojewod, komendantem
wojewdzkim Pastwowej Stray Poarnej, Policji, dyrektorem regionalnego
zarzdu gospodarki wodnej, wojewdzkim inspektorom nadzoru budowlanego,
lekarzom weterynarii, pastwowym wojewdzkim inspektorom sanitarnym
oraz dyrektorom urzdu morskiego. Uzgodniony plan przedkadany jest dyrektorowi Rzdowego Centrum Bezpieczestwa. Aktualizacj planw przeprowadza si wedug potrzeb, nie rzadziej jednak ni raz na 2 lata. Wykonany plan
podlega przepisom o ochronie informacji niejawnych lub o ochronie tajemnicy
przedsibiorstwa.

402

Rozporzdzenie Rady Ministrw z dnia 30 kwietnia 2010 r. w sprawie planw ochrony infrastruktury krytycznej (Dz.U. nr 83, poz. 542).
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
297

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

2. METODA WDROENIA ZARZDZANIA RYZYKIEM W PROCES


PLANOWANIA CYWILNEGO
Prowadzone w projekcie badania skoniy autorw do analizy normy PKNISO Guide 73:2012 Zarzdzanie ryzykiem. Terminologia oraz normy PN-ISO
31000:2012 Zarzdzanie ryzykiem. Zasady i wytyczne rwnie w kontekcie
procesu planowania cywilnego. Pierwszy dokument gromadzi wiedz na temat
definicji oglnych terminw dotyczcych zarzdzania ryzykiem. Kolejny zawiera zasady i wytyczne dotyczce zarzdzania ryzykiem. Ponadto systematyzuje cay proces zarzdzania ryzykiem oraz pokazuje wzajemne zalenoci poszczeglnych elementw tego procesu.
Bazujc na ich zawartoci, mona stwierdzi, e na proces zarzdzania
ryzykiem skadaj si nastpujce dziaania:
1. Ustalanie kontekstu403.
2. Ocena ryzyka404:
2.1. Identyfikacja ryzyka405.
2.2. Analiza ryzyka406.
2.3. Ewaluacja ryzyka407.
3. Postpowanie z ryzykiem408.
Kade z tych dziaa powizane jest rwnie z komunikacj i konsultacjami409
oraz monitorowaniem410 i przegldem411.
Przedstawione powyej i zgodne z polsk norm nazewnictwo dziaa
zawiera pewn nieciso. Na przykad identyfikacja ryzyka moe sugerowa,
e szacowania ryzyka412 ju dokonano. W rzeczywistoci o ryzyku moemy mwi dopiero po kroku ewaluacja. Wczeniejsze etapy dotycz zagroenia, jego
cech i nastpstw. Dlatego w dalszej czci niniejszego rozdziau, w celu unikni403

Patrz: definicja na s. 31.


Patrz: definicja na s. 29.
405
Patrz: definicja na s. 27.
406
Patrz: definicja na s. 31.
407
Patrz: definicja na s. 37.
408
Patrz: definicja na s. 28.
409
Patrz: definicja na s. 40.
410
Patrz: definicja na s. 37.
411
Patrz: definicja na s. 37.
412
Patrz: definicja na s. 39.
404

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
298

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

cia wtpliwoci, bd uywane nastpujce okrelenia: ocena ryzyka, identyfikacja, analiza, ewaluacja ryzyka.
Celem bada byo opracowanie metody oceny ryzyka. Z tego wzgldu zakres
pracy zosta ograniczony do wyej wymienionych dziaa.
2.1. Metoda wykorzystania norm ISO w zakresie zarzdzania ryzykiem
w planowaniu cywilnym
W wyniku analizy moliwoci wykorzystania norm ISO w procesie planowania cywilnego wskazano, zgodnie z przepisami polskiego porzdku prawnego,
formalne potrzeby systemu zarzdzania kryzysowego w zakresie planowania
cywilnego. Zdefiniowano je jako oglne postulaty:
1. wczenia do planw zarzdzania kryzysowego procedur oceny ryzyka
oraz przygotowania na ich podstawie map ryzyka,
2. wykorzystania przy ocenie ryzyka metody scenariuszowej413.
Poddajc generalizacji elementy penego procesu zarzdzania ryzykiem
(zgodnego z PN-ISO 31000:2012), wskazano take procesy, ktre mog zosta
wykorzystane przez system zarzdzania kryzysowego w celu spenienia tych
postulatw. Procesy te zawieraj si w oglnej wytycznej dla oceny ryzyka
i nale do nich:
1. identyfikacja ryzyka,
2. analiza ryzyka,
3. ewaluacja ryzyka.
Procesy te uporzdkowano, proponujc nastpujcy schemat postpowania:

413

Metoda ta jest wymagana (formalnie) jedynie przy analizie na potrzeby ochrony infrastruktury krytycznej.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
299

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

Rys. 47. Proces oceny ryzyka414

Biorc pod uwag wymagania stawiane przez ustaw o zarzdzaniu kryzysowym oraz konieczno przypisania poszczeglnym krokom narzdzi badawczych, powysz rycin naley rozszerzy. Uzupenienie to bdzie wskazywao
zakres koniecznych bada, ktre zostay zrealizowane w trakcie obecnego projektu.

414

rdo: na podstawie materiau szkoleniowego BSI: PN-ISO 31000:2012 Wytyczne w zakresie


zarzdzania ryzykiem korporacyjnym.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
300

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

wskazanie
metod
(narzdzi)

Okrelenie sposobu prezentacji


wynikw w
formie matrycy

Okrelenie sposobu
prezentacji wynikw
na mapie ryzyka

Rys. 48. Prezentacja obszarw badawczych na podstawie wnioskw z poprzedniego


etapu bada415

Biorc pod uwag powysze zaoenia i ograniczenia procesu badawczego,


efektem kocowym pracy bdzie rozwizanie gwnego problemu badawczego,
ktry mona przedstawi w postaci pytania:
Jak powinien zosta zaplanowany proces oceny ryzyka by speni wymogi formalne systemu zarzdzania kryzysowego przy jednoczesnym spenieniu prakseologicznego celu badania?
Tak postawiony problem bdzie wymaga odpowiedzi na zaprezentowane poniej problemy czstkowe:
1. Jakie metodyki s stosowane w innych krajach i na ile mona dokona
ich implementacji do warunkw polskich?
2. Jakie metody oceny ryzyka s obecnie wykorzystywane w Polsce?
3. Na ile speniaj one wymagania stawiane planom zarzdzania kryzysowego?
Wstpne badania literaturowe przeprowadzone przed przystpieniem do zasadniczej czci badania wskazuj, e:
415

rdo: opracowanie wasne.

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
301

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

1. Opublikowane i udostpnione metodyki innych krajw przedstawiaj


rny poziom szczegowoci prezentowanych treci. Jedne odwouj
si przede wszystkim do oglnego procesu postpowania przy ocenie
ryzyka (Irlandia i Szwecja), inne (Niemcy) wskazuj szczegowe rozwizania. W zwizku z tym dokumenty te naley analizowa w odniesieniu
do ISO/IEC 31010 Risk Management Risk Assessment Techniques.
2. Nie wszystkie narzdzia oceny ryzyka zawarte w midzynarodowym
standardzie ISO/IEC 31010 Risk Management Risk Assessment Techniques mona wykorzysta na potrzeby planowania cywilnego. Cz
narzdzi analitycznych (wszystkie metody ilociowe) s przeznaczone do
analizy zdarze zwizanych z awariami416 i nie mona przetransponowa
ich na potrzeby systemu zarzdzania kryzysowego. Dlatego te przygotowywana metoda bdzie opieraa si na metodach jakociowych.
Metodyka Procedury opracowania raportu czstkowego do Raportu
o zagroeniach bezpieczestwa narodowego nie jest dokumentem opracowanym z myl o sporzdzaniu planw zarzdzania kryzysowego i jako taka nie
jest w peni wystarczajca, by zostaa zaimplementowana na potrzeby projektu.
Biorc powysze pod uwag, zdecydowano si oprze dalsze rozwaania dotyczce procesu zarzdzania ryzykiem na normie PN-ISO 31000:2012 oraz ISO/IEC
31010.
Wybrana (powysza) norma opisuje procesy i oglne zasady. Odnoszc si do
kwestii wyboru metodyki oceny ryzyka, zaleca ona aby: organizacja stosowaa
narzdzia i techniki identyfikacji ryzyka odpowiednie do jej celw i zdolnoci
oraz ryzyk, na ktre jest naraona417. Moliwe do zastosowania metody i narzdzia zostay wskazane w normie ISO/IEC 31010 Risk Management Risk
Assessment Techniques.
Mimo pozostawienia organizacji decyzji co do wyboru narzdzi i technik
oceny ryzyka norma ta sugeruje, ktrymi narzdziami na ktrych etapach oceny
ryzyka naley si posugiwa. Metody rekomendowane dla planowania cywilnego wskazuje tabela 37.

416
417

Patrz: definicja na s. 62.


PN-ISO 31000:2012 Zarzdzanie ryzykiem. Zasady i wytyczne, s. 49.

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
302

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

Tabela 37. Metody rekomendowane dla planowania cywilnego przy ocenie ryzyka418
Metody oceny ryzyka
Analiza co, jeli?
Analiza scenariuszy
Analiza drzewa bdw
Analiza drzewa zdarze
Analiza bow tie

Identyfikacja
++
++
+
+
-

Procesy oceny ryzyka


Analiza ryzyka
SkutPrawdopoPoziom
419
ki
dobiestwo
ryzyka
++
++
++
++
+
+
++
+
++
+
+
+
++
++

Ewaluacja
ryzyka
++
+
+
-

Legenda:
++ zdecydowanie dotyczy
+ dotyczy
- nie dotyczy
2.2. Szczegowy opis procesu z uwzgldnieniem istniejcych ogranicze formalnoprawnych
Jak ju wczeniej wspomniano, ocena ryzyka to proces, na ktry skadaj si:
1. identyfikacja,
2. analiza,
3. ewaluacja ryzyka.
Celem procesu identyfikacji ryzyka jest stworzenie penej listy zagroe,
wraz z ich rdami, obszarami wpyww, zdarzeniami, przyczynami oraz nastpstwami. Najwaniejsz kwesti dotyczc tego etapu jest to, aby opracowana lista bya wyczerpujca ryzyka niezidentyfikowane nie s analizowane
w dalszej czci procesu. Do rozwaa przyjto list zagroe i ich podzia na
grupy wypracowany w ramach projektu badawczego.
Celem analizy jest dostarczenie danych wejciowych do etapu ewaluacji, czyli okrelenia wartoci ryzyka. W tym celu wyodrbnia si szereg aspektw skadajcych si na proces powstawania, przebiegu i moliwych oddziaywa zjawiska (najczciej niekorzystnego) poddawanego analizie. Nastpnie dokonuje si

418

rdo: ISO/IEC 31010 Risk Management Risk Assessment Techniques (tumaczenie


wasne).
419
Konsekwencje w rozumieniu normy ISO 31000.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
303

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

wartociowania kadego z nich. W zalenoci od stopnia szczegowoci prowadzonej oceny uwzgldnia si szereg aspektw zarwno po stronie cech samego zjawiska, jak i jego oddziaywa. W All Hazards Risk Assessment Methodology Guidelines 2012-2013420 autorzy uwzgldnili nastpujce aspekty:
polityczny, ekonomiczny, spoeczny, technologiczny oraz prawny i rodowiskowy. W National Secruity Programme National Risk Assessment Method Guide
2008421 wyszczeglnia si za aspekt: terytorialny, materialny, ekonomiczny,
ekologiczny, socjalny i polityczny. Podobne podejcie prezentowane jest rwnie w innych badanych metodykach oceny ryzyka.
Uoglniajc rne podejcia do prowadzenia oceny ryzyka i jego nastpstw,
mona wyrni trzy etapy postpowania:
1. Okrelenie rodzaju zdarzenia (rozumianego jako wystpienie lub zmiana
konkretnego zestawu okolicznoci). W tym etapie okrela si scenariusze prowadzce do powstania danego zjawiska.
2. Okrelenie sposobu postrzegania zdarzenia (okolicznoci towarzyszcych zagroeniu). W tym etapie naley rozway/okreli, jakie czynniki
naturalne, infrastrukturalne oraz spoeczne powoduj, e zdarzenie jest
postrzegane jako zagroenie. Analizie poddaje si kady ze scenariuszy
opracowanych w pierwszym etapie.
3. Okrelenie nastpstw (konsekwencji, rezultatw zdarzenia). Jest to
etap, ktry pozwala oceni, jakie konsekwencje wywouje dane zdarzenie, uwzgldniajc poszczeglne obszary oddziaywania: spoeczestwo
(zdrowie i ycie ludzkie), gospodarka, rodowisko, utrata wizerunku.
Ostatnim etapem oceny ryzyka jest jego ewaluacja, czyli porwnanie wynikw analizy ryzyka z kryteriami pozwalajcymi na jego wartociowanie.
W wersji najprostszej jest to tabelaryczne przyporzdkowanie prawdopodobiestwa zdarzenia i jego skutkw, dajce w rezultacie poziom ryzyka. Takie
podejcie zostao zastosowane w ramach opracowywania Raportu o zagroeniach bezpieczestwa narodowego. Oparcie szacowania poziomu ryzyka na

420

All Hazards Risk Assessment Methodology Guidelines 2012-2013 [dok. elektr.],


http://www.publicsafety.gc.ca/cnt/rsrcs/pblctns/ll-hzrds-ssssmnt/ll-hzrds-ssssmnt-eng.pdf
dostp 24 lutego 2015 r.
421
National Security Programme National Risk Assessment Method Guide 2008.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
304

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

jedynie dwch parametrach nie pozwala na uwzgldnienie rnorodnoci zjawisk i zdarze dotykajcych spoecznoci lokalne. Jest to zatem zbyt due
uproszczenie, aby mona byo je zastosowa na niszych poziomach administracji.
Przedstawiony powyej proces oceny ryzyka rni si zasadniczo
w zalenoci od tego, czy zdarzeniu da si przyporzdkowa prawdopodobiestwo jego wystpienia, czy nie. Ta pierwsza grupa obejmuje zagroenia naturalne i techniczne (infrastrukturalne). Dominujcymi metodami stosowanymi
w ocenie ryzyk zwizanych z tymi zagroeniami s metody ilociowe, gdzie kady z rozwaanych elementw jest wartociowany w drodze oblicze matematycznych lub przyporzdkowania do pozycji tabelarycznej.
Zupenie inaczej przedstawia si proces oceny ryzyka w odniesieniu do ryzyka zwizanego z procesami spoecznymi. Zjawiska te maj charakter dugotrway i przebiegaj z rnym nasileniem w kolejnych jednostkach czasowych. W tej
sytuacji niezwykle trudno jest precyzyjnie okreli okolicznoci, czynniki (risk
factors) bd moment, w ktrym proces dotychczas tolerowalny staje si zagroeniem. Dla tej grupy zjawisk w celu przeprowadzenia oceny ryzyka stosuje
si metody eksperckie. Polegaj one na interpretacji przez specjalistw danych
statystycznych, raportw, kwestionariuszy itp. Wykorzystujc wiedz
i dowiadczenie ekspertw, okrela si spodziewane konsekwencje i szacuje
poziom ryzyka. Wrd stosowanych metod wymieni mona:
1. burz mzgw konfrontowanie ze sob ocen przygotowanych przez
rnych ekspertw,
2. grupowanie podobiestw (affinity grouping) metoda polegajca na
przyporzdkowaniu zagroeniom o podobnych cechach podobnego poziomu ryzyka,
3. list kontroln (checklist) poziom ryzyka okrelany jest na podstawie
listy pewnych cech zagroenia,
4. analiz scenariuszy (scenario analysis) dla danego zagroenia opracowuje si rne scenariusze, a ryzyko ustalane jest dla scenariusza najbardziej reprezentatywnego i skrajnego (tzw. czarnego scenariusza),
5. analiz SWOT gdzie dokonuje si oceny mocnych (Strengths) i sabych
(Weaknesses) stron oraz szans (Opportunities) i zagroe (Threats) dla
spoecznoci poddanej danemu zagroeniu,
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
305

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

6. analiz PEST metoda pozwalajca na szacowanie wpywu oddziaywa


zewntrznych (otoczenia systemowego) na dan spoeczno; w jej ramach poddaje si analizie czynniki polityczne, ekonomiczne, spoeczne
i technologiczne; istniej modyfikacje tej metody, m.in. PESTLE tam
dodatkowo analizuje si czynniki prawne i rodowiskowe,
7. sondy i ankiety poziom ryzyka okrelany jest na podstawie bada spoecznych (przykadowo badanie poczucia bezpieczestwa wrd
mieszkacw moe da wynik skrajnie rny od uzyskiwanego na podstawie bada statystycznych zgaszanych przestpstw i wykrywalnoci
ich sprawcw).
Biorc pod uwag powysze uwarunkowania, w dalszej czci niniejszego
rozdziau zastosowano zrnicowane podejcie do obu tych grup zagroe. Dla
zagroe naturalnych i technicznych (infrastrukturalnych) opracowano metodyk opart na analizie ilociowej, za dla zagroe spoecznych metodyk
opart na analizie jakociowej.
Metodyka oceny ryzyka dla zagroe naturalnych i infrastrukturalnych
Kolejne kroki wykonywane w ramach metodyki zaprezentowane zostay
na rys. 49.

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
306

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

Rys. 49. Schemat metody ilociowej422

Etap identyfikacji ryzyka


Bazujc na rdach danych o potencjalnych ryzykach, naley sporzdzi wykaz zagroe charakterystycznych dla danego terenu, wyodrbniajc z nich zagroenia naturalne i infrastrukturalne (dla zagroe o charakterze spoecznym
opracowano odrbn metodyk postpowania). Identyfikacja potencjalnych
ryzyk dokonywana jest na podstawie danych historycznych, wytycznych lub

422

rdo: opracowanie wasne.

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
307

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

zalece wyszych szczebli, planw sub reagowania, danych literaturowych


oraz obowizku prawnego.
Etap analizy
Krok 1. Rodzaj ryzyka
Dla kadego zidentyfikowanego ryzyka naley opracowa wszystkie moliwe
scenariusze, tj. wskaza potencjalne drogi jego powstania oraz rozchodzenia
si. Naley zwrci uwag na fakt, e ryzyko moe mie kilka rnych drg powstawania i/lub rozchodzenia si. W przypadku ryzyka powodzi bdzie to na
przykad sze potencjalnych drg powstania: roztopy, zator, wezbranie,
sztorm, nawalny deszcz czy katastrofa budowli pitrzcej.
Dla kadego scenariusza przeprowadza si ocen postrzegania ryzyka oraz
ocen jego nastpstw.
Krok 2. Ocena postrzegania ryzyka
Na ocen postrzegania ryzyka skadaj si nastpujce wskaniki:
Czstotliwo zaleno wpywu ryzyka od tego, jak czsto dane zagroenie wystpuje na danym poziomie administracji.
Tabela 38. Czstotliwo423
Wpyw
1
2
3
4
5

Czstotliwo wystpowania (co najmniej raz na [lat])


500 lub rzadziej
100
20
5
1

Gwatowno zaleno wpywu ryzyka od tego, jak szybko dane zjawisko si pojawia, czy moliwe jest jego monitorowanie oraz ostrzeenie spoeczestwa.

Tabela 39. Gwatowno424


Wpyw
1

Gwatowno
zagroenie pojawiajce si powoli, moliwe do monitorowania, istnieje moliwo
ostrzeenia spoeczestwa z duym wyprzedzeniem czasowym

423

rdo: Procedura opracowania raportu czstkowego do Raportu o zagroeniach bezpieczestwa narodowego.


424
rdo: opracowanie wasne.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
308

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

2
3

4
5

zagroenie pojawiajce si powoli, moliwe do monitorowania, istnieje moliwo


ostrzeenia spoeczestwa z maym wyprzedzeniem czasowym
zagroenie pojawiajce si szybko, moliwe do monitorowania, istnieje moliwo
ostrzeenia spoeczestwa z maym wyprzedzeniem czasowym, pozwalajcym na
podjcie dziaa tylko przez spoeczno do tego przygotowan
zagroenie pojawiajce si gwatownie, trudne do monitorowania, istnieje moliwo ostrzeenia spoeczestwa z maym wyprzedzeniem czasowym pozwalajcym
na przeprowadzenie ewakuacji wycznie samodzielnej
zagroenie pojawiajce si gwatownie, niemoliwe do monitorowania, brak mo425
liwoci ostrzeenia spoeczestwa

Wzburzenie zaleno wpywu ryzyka od tego jak jest ono postrzegane


przez spoeczestwo nim dotknite.

Tabela 40. Wzburzenie426


Wpyw
1

4
5

Wzburzenie
zagroenie o znanym charakterze, mieszkacy znaj wzorce prawidowych
427
zachowa i posiadaj zasoby wasne pozwalajce na agodzenie jego skutkw
lub nie ma potrzeby reagowania na zagroenie i agodzenia jego skutkw
zagroenie o znanym charakterze, mieszkacy znaj wzorce prawidowych
zachowa, ale nie posiadaj zasobw wasnych pozwalajcych na agodzenie jego
428
skutkw (wymagana interwencja sub ratowniczych i/lub administracji)
zagroenie o czciowo znanym charakterze, wymagane jest podanie mieszkacom
wzorcw prawidowych zachowa oraz interwencja sub ratowniczych i/lub admi429
nistracji
zagroenie o czciowo znanym charakterze, wymagane jest podanie mieszkacom
wzorcw prawidowych zachowa, nie ma moliwoci zwalczenia jego skutkw w
430
krtkim okresie
zagroenie o niespotykanym charakterze, mieszkacy nie znaj wzorcw prawi431
dowych zachowa, brak moliwoci zwalczenia jego skutkw w krtkim czasie

425

Przykadem takiego zdarzenia jest upadek samolotu na budynki mieszkalne. Zagroenie takie
jest standardowo rozwaane na trasach dolotowych do lotnisk.
426
rdo: opracowanie wasne.
427
Przykadem jest grypa sezonowa.
428
Przykadem jest poar wielkoobszarowy.
429
Przykadem s zagroenia w pobliu zakadw stwarzajcych ryzyko awarii przemysowej.
430
Przykadem s zagroenia radiologiczne.
431
Przykadem takiego zdarzenia jest wystpienie pandemii nowej, nieznanej choroby, jak np.
wirus AH1N1.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
309

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

Skala zaleno wpywu zagroenia od poziomu administracyjnego,


ktry jest odpowiedzialny za zwalczanie zagroenia bd jego skutkw.

Tabela 41. Skala432


Wpyw
1
2
3
4
5

Poziom administracji
gmina
powiat
wojewdztwo
kraj
433
midzynarodowy

Krok 3. Ocena nastpstw


Rozpatrywana jest w czterech kategoriach ludzie, gospodarka, rodowisko
i wizerunek.
Kategoria oddziaywanie na ludzi
Ocena oddziaywania na spoeczestwo jest uszczegowiona przez nastpujce podkategorie:
1. Ranni zaleno wpywu zagroenia od liczby rannych.
Tabela 42. Ranni434
Wpyw
1
2
3
4
5

Liczba rannych
< 10
< 100
< 500
< 1000
> 1000

2. Ofiary miertelne zaleno wpywu zagroenia od liczby ofiar miertelnych.

432

rdo: opracowanie wasne.


Dotyczy to zagroe, dla ktrych konieczna jest wsppraca o charakterze ponadnarodowym, np. migracji spowodowanych konfliktami polityczno-militarnymi.
434
rdo: opracowanie wasne.
433

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
310

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

Tabela 43. Ofiary miertelne435


Wpyw
1
2
3
4
5

Liczba ofiar miertelnych


<5
< 10
< 100
< 500
> 500

3. Ewakuacja zaleno wpywu zagroenia od liczby ewakuowanych


osb oraz czasu jej trwania. Jeeli moliwe jest wystpienie rnego
czasu ewakuacji dla rnych grup poszkodowanych, do oceny skutkw
zagroenia bierze si pod uwag grup o najduszym czasie ewakuacji.
Uwzgldniajc spodziewan liczb osb do ewakuacji i czas jej trwania,
naley z tabeli odczyta liczb obrazujc poziom wpywu.
Tabela 44. Ewakuacja436
Okres ewakuacji
< tydzie
< miesic

Liczba osb ewakuowanych

< 3 dni

< rok

> rok

< 10

< 100

< 500

< 1000

> 1000

4. Pogorszenie warunkw bytowych zaleno wpywu zagroenia od


liczby osb, ktrych warunki bytowe ulegy pogorszeniu oraz czasu
trwania tego stanu; przez pogorszone warunki bytowe naley rozumie
utrudniony dostp (lub jego brak) do tak podstawowych usug, jak jedzenie, woda, prd, posiadane rodki finansowe, opieka medyczna,
ogrzewanie, obiekty uytecznoci publicznej, drogo, transport publiczny
itp.
435
436

rdo: opracowanie wasne.


rdo: opracowanie wasne.

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
311

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

Tabela 45. Pogorszenie warunkw bytowych437


Okres pogorszonych warunkw bytowych
< tydzie
< miesic
< rok

Liczba osb

< 2 dni

> rok

< 10

< 100

< 500

< 1000

> 1000

Kategoria oddziaywanie na gospodark


Z uwagi na odmienny sposb ksztatowania budetu wpyw zagroenia na
gospodark naley rozpatrywa odrbnie w odniesieniu do jednostek samorzdu terytorialnego i administracji rzdowej. Jednostki samorzdu terytorialnego
dysponuj budetem wasnym zatwierdzanym w drodze uchway przez organ
stanowicy (rad gminy, rad powiatu, sejmik wojewdzki). Dlatego te wpyw
zagroenia na gospodark rozpatrywany jest na podstawie tego, jaki procent
budetu danej jednostki administracyjnej stanowi kwota wydana na realizacj
zada wasnych jednostki administracyjnej zwizanych z wystpieniem danego
zagroenia, zgodnie z tabel 46.
Tabela 46. Poziom oddziaywania ekonomicznego dla jednostek dysponujcych budetem wasnym (samorzd terytorialny)438
Wpyw
1

Koszty
439
< 0,5% wydatkw budetu

< 5% wydatkw budetu

< 15% wydatkw budetu

> 15% wydatkw budetu

brak moliwoci uchwalenia budetu na kolejny rok przekroczony indywidu440


alny wskanik zaduenia

437

rdo: opracowanie wasne.


rdo: opracowanie wasne.
439
Kwota 0,5% wydatkw budetu stanowi minimaln warto rezerwy celowej przeznaczonej
na realizacj zada wasnych z zakresu zarzdzania kryzysowego. Rezerw t tworzy si zgodnie
z art. 26 4 ustawy o zarzdzaniu kryzysowym z 2007 r. (Dz.U. nr 89, poz. 590, z pn. zm.).
438

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
312

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

UWAGA: Zgodnie z wytycznymi ministra administracji i cyfryzacji w sprawie


zasad i trybu uruchamiania rodkw budetu pastwa dla jednostek samorzdu
terytorialnego na zadania zwizane z przeciwdziaaniem zdarzeniom noszcym
znamiona klsk ywioowych i usuwaniem ich skutkw, jeeli straty wywoane
klsk ywioow s nie mniejsze ni 5% planowanych dochodw wasnych
jednostki na rok bezporednio poprzedzajcy rok wystpienia klski ywioowej, moliwe jest otrzymanie dotacji celowej z budetu pastwa na dofinansowanie zada wasnych zwizanych z remontem i odbudow zniszczonych lub
uszkodzonych obiektw budowlanych. Dotacja ta moe siga 80% kosztw
realizacji danego zadania. Otrzymanie takiej dotacji zmniejsza koszty ponoszone przez jednostk samorzdu terytorialnego i naley ten fakt uwzgldnia przy
szacowaniu oddziaywania ekonomicznego.
Budet administracji rzdowej regulowany jest ustaw budetow przyjmowan przez Sejm. Administracja rzdowa corocznie planuje swoje wydatki,
opierajc si na wydatkach roku poprzedniego. Nie uwzgldnia si natomiast
na poziomie poszczeglnych resortw i poziomie wojewdzkim zdarze o charakterze nadzwyczajnym. Rezerwami takimi na potrzeby caej administracji
dysponuje natomiast Biuro Usuwania Skutkw Klsk ywioowych. Biuro wspiera dziaania zwizane z przeciwdziaaniem klskom ywioowym i usuwaniem
ich skutkw w dwch obszarach:
1. pomoc jednostkom samorzdu terytorialnego w zakresie odbudowy infrastruktury,
2. przyznawanie i wypacanie zasikw celowych na pokrycie wydatkw
zwizanych z klsk ywioow lub ekologiczn (jest to zadanie zlecone
z zakresu administracji rzdowej realizowane przez samorzd gminny).
Dodatkowo corocznie w budecie pastwa przewiduje si rezerw ogln przeznaczon na sytuacje nadzwyczajne. Rezerw t moe uruchomi na wniosek
odpowiedniego dysponenta odpowiednio: minister finansw (do kwoty 1 mln
z), prezes Rady Ministrw (do 5 mln z), Rada Ministrw (cao rezerwy).
440

Od 1 stycznia 2014 r. jednostka samorzdu terytorialnego nie bdzie moga uchwali budetu, jeli nie bdzie speniona relacja zwana indywidualnym wskanikiem zagroenia opisana
w art. 243 ustawy o finansach publicznych z 2009 r. (Dz.U. nr 157, poz. 1240). Jeli poniesione
koszty sprawiaj, e ten wspczynnik jest przekroczony, to zagroeniu naley przypisa warto
5, niezalenie od wartoci ilorazu kosztw do wysokoci wydatkw budetowych.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
313

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

W razie wyczerpania si rezerwy konieczna jest nowelizacja ustawy budetowej


i zwizane z tym zwikszenie zaduenia pastwa lub pozyskanie rodkw zewntrznych, np. pomocy Banku wiatowego, Funduszu Solidarnoci Unii Europejskiej itp. Wpyw zdarzenia na gospodark w odniesieniu do jednostek administracji rzdowej zawiera tabela 47.
Tabela 47. Poziom oddziaywania ekonomicznego dla jednostek administracji rzdowej
(objtych regulacjami ustawy budetowej)441
Wpyw
1
2
3
4
5

Koszty
rodki zaplanowane na dany rok budetowy wystarczaj na pokrycie kosztw prowadzenia dziaa i agodzenia skutkw zdarzenia
zaplanowane rodki zwikszone o rezerwy bdce w dyspozycji Biura Usuwania
Klsk ywioowych pozwalaj na pokrycie kosztw, a ewentualne uruchomienie
rezerwy oglnej budetu pastwa dotyczy kwoty nieprzekraczajcej 5 mln z
wymagane jest uruchomienie rezerwy oglnej budetu pastwa w wysokoci powyej 5 mln z (decyzj Rady Ministrw)
wysoko kosztw przekracza rezerw ogln wymagana jest nowelizacja budetu pastwa
wysoko nakadw wymaga skorzystania z pomocy Banku wiatowego lub innych
rodkw midzynarodowych (np. Funduszu Solidarnoci Unii Europejskiej)

Kategoria oddziaywanie na rodowisko


Ocena wpywu skutkw zagroenia na rodowisko rozpatrywana jest poprzez opis strat rodowiskowych.
Tabela 48. Straty rodowiskowe442
Wpyw
1

Wpyw na rodowisko
maa powierzchnia (kilka hektarw) skaonego terenu, brak innych oddziaywa

powierzchnia skaonego terenu powyej 10 ha, brak innych oddziaywa

utrata rzadkich i/lub zagroonych gatunkw lub zdarzenie ma negatywny wpyw na


obszar chroniony, niezalenie od wielkoci skaonego terenu (np. park narodowy,
obszar Natura 2000 itp.)

dugotrwae zanieczyszczenie wd ldowych, podziemnych, terenw rolniczych itp.

nieodwracalne zniszczenia rodowiska (utrata rnorodnoci gatunkowej, nieodwracalne zmiany krajobrazu, utrata bogactw naturalnych)

441
442

rdo: opracowanie wasne.


rdo: opracowanie wasne.

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
314

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

Kategoria oddziaywanie na wizerunek


Wpyw zagroenia na wizerunek danej spoecznoci okrelany jest na
podstawie opisu strat wizerunkowych wywoanych przez zagroenie.
Tabela 49. Straty wizerunkowe443
Wpyw
1

Wpyw na wizerunek
krtkotrway, dotyczcy do maej grupy ludzi, nie ma wpywu na gospodark danej
jednostki terytorialnej, nie wywouje napi i niepokojw spoecznych, nie wymaga
podejmowania specjalnych dziaa naprawczych
krtkotrway, mogcy wywoa stan napicia i niezadowolenia lub dotyczcy, wielu
grup odbiorcw, nie ma wpywu na gospodark danej jednostki terytorialnej, nie
wymaga podejmowania specjalnych dziaa naprawczych
krtkotrway, dotyczcy wielu grup odbiorcw, wywouje stan napicia i niezadowolenia; ma wpyw na gospodark danej jednostki terytorialnej, wymaga podjcia
specjalnych dziaa naprawczych
dugoterminowy, dotyczcy wielu grup odbiorcw, wywouje dugotrway stan
napicia i niezadowolenia; ma wpyw na gospodark danej jednostki terytorialnej,
wymaga podjcia specjalnych dziaa naprawczych
dugoterminowy, dotyczcy jednoczenie duej liczby odbiorcw, moe doprowadzi do wybuchu spoecznego niezadowolenia lub ma negatywny wpyw na gospodark danej jednostki terytorialnej, wymaga dugotrwaych dziaa naprawczych

Etap ewaluacji ryzyka


Ewaluacja okrelenie poziomu ryzyka poprzez:
1. zsumowanie wartoci wskanikw dla postrzegania zagroenia (suma
liczb obrazujcych wpyw z tabel 39 do 42),
2. zsumowanie wartoci wskanikw dla nastpstw zagroenia (suma liczb
obrazujcych wpyw z tabel 43 do 49, przy czym w zalenoci od rodzaju
jednostki stosuje si jedn z tabel obrazujcych wpyw na ekonomi
tabel 46 albo 47),
3. odczyt poziomu ryzyka z tabeli.
Uzyskiwane wartoci ryzyka444:
1. minimalne (kolor niebieski, 1),
443

rdo: opracowanie wasne.


Procedura opracowania raportu czstkowego do Raportu o zagroeniach bezpieczestwa
narodowego.
444

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
315

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

2.
3.
4.
5.

mae (kolor zielony, 2),


rednie (kolor ty, 3),
due (kolor czerwony, 4),
ekstremalne (kolor brunatny, 5).

Tabela 50. Szacowanie wartoci poziomu ryzyka445

ZAGROENIA

POSTRZEGANIE

NASTPSTWA ZAGROENIA
<8

< 12

< 18

< 25

> 25

<5

<8

< 11

< 15

> 15

Metodyka oceny ryzyka dla zagroe spoecznych


Dla zagroe spoecznych, ze wzgldu na niemoliwo zastosowania wyej
wymienionych wskanikw, opracowana zostaa metoda jakociowa. Na jej
podstawie waciwy organ zarzdzania kryzysowego moe przeprowadzi badania eksperckie i okreli warto ryzyka zwizanego z danym zagroeniem.
Grupa zagroe spoecznych obejmuje patologie, zmiany demograficzne oraz
migracje ludnoci.
Etap identyfikacji ryzyka
Identyfikacja potencjalnego ryzyka dokonywana jest na podstawie danych
historycznych, wytycznych lub zalece wyszych szczebli, planw sub reagowania, danych literaturowych oraz obowizku prawnego.
Etap analizy ryzyka
Informacje o tym, ktre instytucje/organy s zobowizane do zbierania danych o poszczeglnych zagroeniach spoecznych, umieszczone s w tabeli 51.

445

rdo: opracowanie wasne.

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
316

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

Tabela 51. Wykaz instytucji dysponujcymi danymi wyjciowymi446


Zagroenie

Organ odpowiedzialny

migracje

urzd statystyczny
policja lub organ wydajcy pozwolenie na

protesty spoeczne

zgromadzenia publiczne

alkoholizm

orodek pomocy spoecznej

bezrobocie strukturalne

urzd pracy

narkomania

orodek pomocy spoecznej

ubstwo

orodek pomocy spoecznej

czyny o charakterze chuligaskim

policja

przestpczo nieletnich

policja

walczce o dominacj ruchy nieformalne

policja

i subkulturowe
ni/wy demograficzny

urzd statystyczny

starzenie si spoeczestwa

urzd statystyczny

Ze wzgldu na charakter tych zagroe niemoliwe jest opracowanie metod


ilociowych sucych oszacowania poziomu ryzyka. Naley zatem korzysta
z zespou (zespow) ekspertw powoywanych z ww. instytucji. Dane niezbdne do pracy zespou mona pozyska z nastpujcych rde:
1. komisji bezpieczestwa i porzdku ktrej zadaniem jest ocena zagroe porzdku publicznego i bezpieczestwa obywateli na terenie powiatu447,
2. spisw powszechnych pozwalajcych na okrelenie wielkoci migracji,
3. wykazu dzieci objtych obowizkiem szkolnym pozwalajcych z du
dokadnoci oszacowa zmian liczby mieszkacw w perspektywie
pokolenia, a take przewidzie konieczno budowania/zamykania
szk, co przekada si na wzrost zatrudnienia/bezrobocia; obowizek

446
447

rdo: opracowanie wasne.


Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorzdzie powiatowym.

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
317

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

informowania dyrektorw szk o zmianach w ewidencji dzieci jest naoony przez ustaw o systemie owiaty448,
4. gminnego programu profilaktyki i rozwizywania problemw alkoholowych jego powstanie zakada ustawa o wychowaniu w trzewoci
i przeciwdziaaniu alkoholizmowi449; na jego podstawie mona okreli
skal problemu alkoholowego na danym terenie, tzn. oszacowa liczb
osb z problemem alkoholowym, liczb osb yjcych w otoczeniu takiej osoby oraz skal przemocy domowej spowodowanej tym naogiem,
5. gminnego programu przeciwdziaania narkomanii jego powstanie zakada ustawa o przeciwdziaaniu narkomanii450; na jego podstawie mona okreli skal problemu narkomanii na danym terenie, tzn. oszacowa liczb uzalenionych od narkotykw.
Zesp, bazujc na tych danych, powinien przeprowadzi analiz SWOT, ktr
przedstawiono w tabeli 52.

448

Ustawa z dnia 7 wrzenia 1991 r. o systemie owiaty.


Ustawa z dnia 26 padziernika 1982 r. o wychowaniu w trzewoci i przeciwdziaaniu alkoholizmowi.
450
Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziaaniu narkomanii.
449

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
318

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

Tabela 52. Analiza SWOT451


Pozytywne
(pomocne w zwalczeniu zagroenia)

Elementy zwizane z dziaaniami


wasnymi prowadzonymi przez
dan jednostk
(gmin, powiat,
wojewdztwo)

Czynniki zwizane
z otoczeniem
zewntrznym

451

Mocne strony:
skuteczny monitoring zagroenia,
dobra wsppraca instytucjonalna,
posiadanie narzdzi lub programw
redukujcych dane zagroenie,
wystarczajce rodki finansowe,
malejcy trend zjawiska.

Szanse:
korzystny stan prawny lub spodziewane zmiany prawne sprzyjajce zwalczaniu zagroenia,

moliwo wsparcia instytucjonalnego


ze strony wyszych szczebli administracji,
moliwo uzyskania rodkw pomocowych lub opracowania projektw finansowanych przez instytucje zewntrzne.

Negatywne
(utrudniajce zwalczenie
zagroenia)
Sabe strony:
ograniczony monitoring
zjawiska bd jego
brak,
brak wsppracy midzy instytucjami zajmujcymi si danym zagroeniem,
brak narzdzi i rodkw
finansowych niezbdnym do ograniczenia
zjawiska,
zagroenie o charakterze narastajcym.
Zagroenia:
stan prawny nie pozwala na aktywne zwalczanie zagroenia,
nie naley oczekiwa
wsparcia ze strony administracji wyszych
szczebli,
brak moliwoci uzyskania zewntrznych
rodkw finansowych
na realizacj projektw
redukujcych dane zagroenie.

rdo: opracowanie wasne.

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
319

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

Po przeanalizowaniu wszystkich powyszych aspektw przez powoany zesp


ekspertw naley przyporzdkowa danemu zagroeniu poziom ryzyka, korzystajc z nastpujcej tabeli:
Tabela 53. Szacowanie wartoci poziomu ryzyka452
Ryzyko
1 (minimalne)
2 (mae)
3 (rednie)
4 (due)
5 (ekstremalne)

452

pojedyncze przypadki monitorowane


zjawisko narastajce, niewymagajce pomocy od wyszych szczebli
zjawisko narastajce, wymagajce zaangaowania dodatkowych osb i rodkw finansowych
zjawisko narastajce, wymagajce wsparcia finansowego i organizacyjnego
wyszych szczebli
zjawisko narastajce, powodujce nieodwracalne negatywne zmiany spoeczne w cigu najbliszych 25 lat

rdo: opracowanie wasne.

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
320

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

3. ZARZDZANIE RYZYKIEM POWODZIOWYM


W Polsce dyskusja nad zarzdzaniem ryzykiem powodziowym zostaa podjta wraz z rozpoczciem prac nad tzw. dyrektyw powodziow, kiedy w poowie
2004 r. Komisja Europejska zaprezentowaa Radzie ds. rodowiska projekt programu dziaa dotyczcy zarzdzania ryzykiem wystpowania powodzi na skal
europejsk. Projekt zakada, e pastwa UE powinny wsppracowa przy
opracowywaniu map zagroenia i map ryzyka oraz wdraaniu planw zarzdzania ryzykiem powodziowym. W tym samym roku w padzierniku, podczas spotkania Rady Unii Europejskiej ds. rodowiska, uzgodniono, e osignicie tego
celu wymaga opracowania dyrektywy powiconej kwestiom powodzi. W kolejnym roku grupa ekspertw Europejskiego Programu Dziaa w sprawie zarzdzania ryzykiem wystpowania powodzi doprowadzia do opracowania projektu dyrektywy powodziowej. Prace nad dyrektyw zakoczono w 2007 r.
W kwietniu tego roku Parlament Europejski przyj dyrektyw, ktra zostaa
zatwierdzona w padzierniku. Dyrektywa zostaa zaimplementowana do polskiego prawa nowelizacj Prawa wodnego z dnia 5 stycznia 2011 r.
Celem niniejszego rozdziau jest wskazanie zasad zarzdzania ryzykiem powodziowym opartych o rozwizania przyjte w dyrektywie powodziowej.
W poszczeglnych jego czciach zostan zaprezentowane gwne zaoenia
dyrektywy oraz proces jej wdraania, polityka zarzdzania ryzykiem powodziowym oraz metodyka sporzdzania planw w tym zakresie. Taka prezentacja
treci pozwala na wskazanie we waciwym wietle zasad zarzdzania ryzykiem
powodziowym na tle oglnych zaoe ksztatowania strategii przeciwpowodziowych. Struktura rozdziau zostaa oparta na kolejnych etapach realizacji tej
strategii, a wic przygotowaniu: wstpnej oceny ryzyka, map zagroe i map
ryzyka oraz planw zarzdzania ryzykiem powodziowym.
3.1. Implementacja dyrektywy do polskiego systemu prawnego
Ustawa Prawo wodne reguluje kwestie zwizane z gospodarowaniem wodami zgodnie z zasad zrwnowaonego rozwoju, a w szczeglnoci ksztatowanie i ochron zasobw wodnych, korzystanie z wd oraz zarzdzanie ich zasobami. Gospodarowanie wodami uwzgldnia zasad wsplnych interesw
i jest realizowane przez wspprac administracji publicznej, uytkownikw

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
321

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

wd i przedstawicieli lokalnych spoecznoci, tak aby uzyska maksymalne korzyci spoeczne453.


Przepisy tej ustawy odnoszce si do kwestii zarzdzania ryzykiem powodziowym zostay wprowadzone w trakcie koniecznej implementacji dyrektywy powodziowej. Dyrektywa 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia
23 padziernika 2007 r. w sprawie ocen ryzyka powodziowego i zarzdzania
nim wymaga sporzdzenia:
wstpnej oceny
ryzyka
powodziowego

do 22 grudnia
2011 r.

map zagroenia i
map ryzyka

do 22 grudnia
2013 r.

planw zarzdzania
ryzykiem
powodziowym dla
obszarw dorzeczy

do 22 grudnia
2015 r.

Rys. 50. Proces wprowadzania wymogw dyrektywy powodziowej454

Omawiana ustawa zawiera szereg definicji zwizanych z prawem wodnym.


W termin ryzyka powodziowego wpisuj si nastpujce definicje:
- cele zarzdzania ryzykiem powodziowym rozumiane jako ograniczenie potencjalnych negatywnych skutkw powodzi dla ycia i zdrowia ludzi, rodowiska
oraz dziedzictwa kulturowego, jak i dziaalnoci gospodarczej455;
- obszary naraone na niebezpieczestwo powodzi rozumie si przez to
okrelenie we wstpnej ocenie ryzyka powodziowego obszarw, na ktrych
453

Art. 1 pkt 1, 3 ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz.U. nr 115, poz. 1229).
rdo: opracowanie wasne na podstawie dyrektywy 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 padziernika 2007 r.
455
Art. 9 pkt 1b ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz.U. nr 115, poz. 1229).
454

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
322

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

istnieje znaczce ryzyko powodzi456 lub jest prawdopodobne wystpienie znaczcego ryzyka powodzi457,458;
- cele gwne planw zarzdzania ryzykiem cele odwoujce si do kolejnych
faz zarzdzania ryzykiem powodziowym: prewencji, ochrony, przygotowania,
odbudowy i analiz459. Dodatkowym celem gwnym jest rozwj instrumentw
prawnych, finansowych i informacyjnych wspomagajcych wdraanie dziaa.
Proponowany jako pity cel gwny, ze wzgldu na braki w zakresie wspomagania dziaa poprzez dostosowywanie odpowiednich instrumentw. Cele
gwne obowizuj we wszystkich obszarach dorzeczy oraz wszystkich regionach wodnych460;
- wraliwo odporno infrastruktury zlokalizowanej w terenach zagroonych na podtopienia i zalanie, charakteryzuje stopie przygotowania zagroonych ludzi i obiektw do powodzi, np. zabezpieczenia indywidualnych obiektw
infrastrukturalnych, stosowanie materiaw budowlanych odpornych na dziaanie wody i filtracji itp. Wraliwoci jest take zdolno reagowania spoecznoci na zagroenie, np. korzystanie lub niekorzystanie z systemu ostrzegania461;
456

Znaczce ryzyko powodziowe okrelane jest w wyniku oceny ryzyka powodziowego prowadzonej dla obszarw potencjalnie zagroonych powodzi, pod ktem nastpujcych kryteriw (wskanikw): (i) bezporedni wpyw powodzi na ycie i zdrowie ludzi, (ii) wpyw powodzi
na obszary dziaalnoci gospodarczej wraz z infrastruktur, (iii) skuteczno istniejcych budowli przeciwpowodziowych, (iv) wpyw rozwoju zagospodarowania przestrzennego na wzrost
ryzyka powodziowego. rdo: Metodyka opracowania planw zarzdzania ryzykiem powodziowym dla obszarw dorzeczy i regionw wodnych, KZGW, Warszawa 2013, s. 6.
457
Art. 9 pkt. 6b ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz.U. nr 115, poz. 1229).
458
Obszary, na ktrych wystpienie powodzi jest prawdopodobne obszary z zasigami powodzi prawdopodobnych s to obszary wyznaczone gwnie na podstawie studiw ochrony
przeciwpowodziowej opracowanych przez regionalne zarzdy gospodarki wodnej. Poniewa
zostay wyznaczone na podstawie modelowania hydraulicznego dla przepyww o okrelonym
prawdopodobiestwie wystpienia, traktowane s jako powodzie mogce wystpi w przyszoci, o ktrych mowa w art. 88b ust. 2 pkt 3 ustawy Prawo wodne oraz w art. 4.2d dyrektywy
powodziowej. rdo: Metodyka opracowania planw zarzdzania ryzykiem powodziowym dla
obszarw dorzeczy i regionw wodnych, KZGW, Warszawa 2013, s. 6.
459
Wprowadzenie faz zarzdzania ryzykiem powodziowym mona zinterpretowa jako przyjcie w pewnym zakresie struktury ramowej niezbdnej do celw realizacji tego procesu.
460
Metodyka opracowania planw zarzdzania ryzykiem powodziowym dla obszarw dorzeczy
i regionw wodnych, KZGW, Warszawa 2013, s. 8.
461
Tame.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
323

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

Rys. 51. Wstpna ocena ryzyka powodziowego. Mapa obszarw naraonych na niebezpieczestwo powodzi462

- ryzyko powodzi to kombinacja prawdopodobiestwa wystpienia powodzi


i potencjalnych negatywnych skutkw463 powodzi dla ycia i zdrowia ludzi, rodowiska, dziedzictwa kulturowego oraz dziaalnoci gospodarczej464.
3.2. Proces wdraania polityki zarzdzania ryzykiem
Zgodnie z zapisami ustawy, ochrona przed powodzi ley w kompetencji zada organw administracji rzdowej i samorzdowej na podlegym terenie.
Realizuje si j przy wykorzystaniu map zagroenia powodziowego465, map ry462

http://www.kzgw.gov.pl/files/file/Materialy_i_Informacje/WORP/Polska/1.jpg,
dostp: stycze 2015.
463
Pod pojciem skutkw naley rozumie konsekwencje, zgodnie z definicj normy ISO na
s. 22.
464
Art. 9 pkt. 13c ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz.U. nr 115, poz. 1229).
465
Mapy zagroenia powodziowego mapy przedstawiajce obszary naraone na niebezpieczestwo powodzi. rdo: art. 6 ust. 3 dyrektywy 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego
i Rady z dnia 23 padziernika 2007 r. w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarzdzania nim.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
324

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

zyka powodziowego466, a take planw zarzdzania ryzykiem powodziowym.


Zgodnie z art. 88b przywoanej ustawy na wstpie dla obszarw dorzeczy przygotowuje si wstpn ocen ryzyka powodziowego (rys. 56). Opracowanie
wstpnej oceny ryzyka powodziowego (WORP) ma na celu oszacowanie skali
zagroenia powodziowego dla obszarw dorzeczy oraz identyfikacj znaczcego ryzyka powodziowego na tych obszarach. Informacje te posuyy do wskazania odcinkw rzek, dla ktrych zostan opracowane mapy zagroenia powodziowego i mapy ryzyka powodziowego467. Do sporzdzenia oceny konieczne
byo przyjcie poniszego procesu468:
1. zebranie i zestawienie materiaw do wykonania WORP,
2. utworzenie wejciowej bazy danych WORP,
3. zlokalizowanie znaczcych powodzi (historycznych i prawdopodobnych),
4. zlokalizowanie i zidentyfikowanie obszarw potencjalnie zagroonych
powodzi,
5. wydzielenie obszarw naraonych na niebezpieczestwo powodzi,
6. utworzenie wynikowej bazy danych WORP,
7. opracowanie map wstpnej oceny ryzyka powodziowego.
WORP stanowi jedynie materia pogldowy, niewymagajcy danych o wysokiej
dokadnoci, dlatego te do jego przygotowania wykorzystano dane powszechnie dostpne. W trakcie tego etapu dokonano analizy ponad 250 rzek o cznej
dugoci ponad 15 tys. km. Na mapie kolorem czerwonym zaznaczono obszary
naraone na niebezpieczestwo powodzi. Wyonienie powyszych procesw
pozwolio na przygotowanie algorytmu dla wstpnej oceny (patrz rys. 52).

466

Mapy ryzyka powodziowego mapy przedstawiajce potencjalne negatywne skutki powodzi. rdo: art. 6 ust. 5 dyrektywy 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23
padziernika 2007 r. w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarzdzania nim.
467
Raport z wykonania wstpnej oceny ryzyka powodziowego, KZWG, Warszawa 2011, s. 4.
468
Tame, s. 8.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
325

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
Zebranie i zestawienie materiaw do wykonania WORP

rda informacji: krajowe , regionalne /wojewdzkie i lokalne


zebranie, pogrupowanie i zestawienie hierarchiczne materiaw wg typw powodzi:
o
rzecznych
o
sztormowych
o
spywowych, gwatownych, gromadzeniu si wd na obszarach bezodpywowych
analiza danych z zebranych materiaw oraz wybr danych do dalszych analiz w WORP
z uwzgldnieniem sprowadzenia ich do jednego ukadu odniesienia i jednolitej skali

WEJCIOWA BAZA DANYCH WORP


zgodna z wymaganiami:

RDW
WISE

Zlokalizowanie i zidentyfikowanie obszarw potencjalnie zagroonych powodzi wg hierarchicznie przyjtych kryteriw:


1.
studiw ochrony przeciwpoarowej, strategii ochrony
brzegw morskich
2.
powodzi historycznych, wynikw ankiet
3.
analiz geomorfologicznych
4.
analizy wpywu urzdze wodnych na bezpieczestwo
powodziowe
5.
prognozy dugofalowego rozwoju wydarze, w tym
wpywu zmian klimatu na wystpowanie powodzi

zlokalizowanie
obszarw
znaczcych
powodzi

Mapy
pomocnicze
do
rozwizywania
problemw
WORP

Wydzielanie obszarw naraonych na niebezpieczestwo powodzi


Wg hierarchicznie przyjtych kryteriw:
1.
bezporedni wpyw powodzi na ycie i zdrowie ludzi
2.
wpyw powodzi na obszary dziaalnoci gospodarczej
3.
skuteczno istniejcych budowli przeciwpowodziowych
4.
wpyw rozwoju zagospodarowania przestrzennego na wzrost ryzyka powodziowego

WYNIKOWA BAZA DANYCH WORP

WYJCIOWA BAZA DANYCH WORP poszerzona o:


obszary znaczcych powodzi
obszary potencjalnie zagroone powodzi
obszary naraone na niebezpieczestwo powodzi

Mapy WORP
Dla obszarw dorzeczy i pasa nadbrzenego

Rys. 52. Algorytm opracowania wstpnej oceny ryzyka powodziowego469

469

rdo: Raport z wykonania wstpnej oceny ryzyka powodziowego, KZWG, Warszawa 2011,
s. 9.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
326

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

Obszary dorzeczy definiuje si jako tereny, z ktrych wody powierzchniowe


spywaj do okrelonej rzeki lub jej dopyww. W Polsce wystpuj dorzecza
Wisy, Odry, Niemna oraz rzek pobrzea batyckiego470. I wanie dla obszarw
dorzeczy prezes Krajowego Zarzdu Gospodarki Wodnej, zgodnie z art. 88c,
opracowuje wstpn ocen ryzyka powodziowego, ktra zawiera mapy obszarw dorzeczy471, opis powodzi historycznych i ocen potencjalnych negatywnych skutkw powodzi mogcych wystpi w przyszoci. Ponadto prognozuje
si wpyw zmian klimatu na potencjalne wystpowanie powodzi oraz okrela
obszary naraone na niebezpieczestwo ich wystpienia. W opracowywaniu
dokumentu w zakresie wstpnej oceny ryzyka powodziowego od strony morza,
w tym morskich wd wewntrznych, uczestniczy rwnie minister waciwy do
spraw gospodarki morskiej. Gotowy projekt wstpnej oceny ryzyka powodziowego przekazywany jest, zgodnie z obowizujcym porzdkiem prawnym, do
zaopiniowania waciwym wojewodom oraz marszakom wojewdztw. W przypadku obszarw dorzeczy, ktrych czci znajduj si na terytorium innych
pastw czonkowskich Unii Europejskiej, przed opracowaniem projektu dokonuje si wymiany niezbdnych informacji z waciwymi organami tych pastw.
Wstpn ocen ryzyka powodziowego prezes Krajowego Zarzdu Gospodarki
Wodnej przedkada dyrektorowi Rzdowego Centrum Bezpieczestwa. Omawiany dokument podlega przegldowi co 6 lat, a take w razie potrzeby aktualizacji472.
Celem wstpnej oceny jest wskazanie obszarw potencjalnie naraonych na
powd, dla ktrych prowadzone s dalsze prace zwizane z procesem zarzdzania ryzykiem. Proces identyfikacji przedstawia rys. 53.

470

Art. 3 ust. 2 ustawy Prawo wodne.


Mapy obszarw dorzeczy przedstawiaj granice dorzeczy, granice zlewni, granice pasa nadbrzenego oraz topografi terenu wraz z jego zagospodarowaniem.
472
Art. 88c ust. 8-9 ustawy Prawo wodne.
471

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
327

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

Rys. 53. Schemat blokowy lokalizacji i identyfikacji obszarw potencjalnie zagroonych


powodzi473

W przypadku obszarw naraonych na niebezpieczestwo wystpienia powodzi wymienionych we wstpnej ocenie ryzyka powodziowego konieczne jest
sporzdzenie mapy zagroenia powodziowego, zgodnie z art. 88d.
473

rdo: Raport z wykonania wstpnej oceny ryzyka powodziowego, KZWG, Warszawa 2011,
s. 13.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
328

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

Rys. 54. Przykadowa mapa zagroenia powodziowego Podolsze474

Zamieszczone w niej informacje dotycz obszarw, gdzie prawdopodobiestwo wystpienia powodzi jest niskie (raz na 500 lat), obszarw szczeglnego
zagroenia powodzi, terenw naraonych na zalanie w razie przelania si wd
przez koron wau przeciwpowodziowego, a take jego zniszczenia lub uszkodzenia, zniszczenia lub uszkodzenia budowli pitrzcych oraz budowli ochronnych pasa technicznego. Na omawianej mapie zamieszcza si ponadto zasig
powodzi, gboko wody lub poziom zwierciada wody, a w uzasadnionych
przypadkach prdko przepywu wody lub jej natenie475. Kolorem niebieskim zaznaczono tereny bezporedniego zagroenia powodzi, natomiast fioletowym zalania potencjalnego. Obszary te, zgodnie z art. 84 ustawy Prawo wodne, uwzgldnia si przy sporzdzaniu planu zagospodarowania przestrzennego
wojewdztwa, studium uwarunkowa i kierunkw zagospodarowania przestrzennego gminy, miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego oraz
474

http://geoforum.pl/?page=news&id=9007&link=trwaja-prace-nad-mapami-zagrozeniapowodziowego&menu=46815,46847, fot. OKI Krakw, dostp: stycze 2015.


475
Art. 88d ustawy Prawo wodne.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
329

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

decyzji o lokalizacji inwestycji celu publicznego oraz decyzji o warunkach zabudowy.


Dla obszarw szczeglnego zagroenia powodzi dodatkowo sporzdza si
map ryzyka powodziowego, z danymi zawierajcymi szacunkow liczb
mieszkacw oraz rodzaje dziaalnoci gospodarczej476. Dane te gromadzi si
przede wszystkim na potrzeby ewakuacji (rys. 55).

Rys. 55. Fragment mapy ryzyka powodziowego negatywne konsekwencje dla ludnoci i warto potencjalnych strat powodziowych477

Jako granic terenw zurbanizowanych przyjto granice dziaek usugowych,


produkcyjnych i zabudowy mieszkaniowej oraz zasig zabudowy dla zabudowy
476

Art. 88e ustawy Prawo wodne.


http://www.isok.gov.pl/pl/mapy-zagrozenia-powodziowego-i-mapy-ryzyka-powodziowego,
dostp: stycze 2015.
477

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
330

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

zagrodowej. Liczb osb w tak zdelimitowanych jednostkach mona uzyska


w podziale na: a) mieszkacw z gminnej ewidencji ludnoci, b) pracownikw
z REGON, c) uytkownikw indywidualnie, w zalenoci od rodzaju usug (liczba
ek w szpitalu, liczba miejsc w kinie, liczba miejsc parkingowych dla wielkopowierzchniowych obiektw handlowych itd.). W sposb uproszczony liczb
mieszkacw mona oszacowa: a) dla zabudowy jednorodzinnej, mnoc liczb budynkw mieszkaniowych przez redni wielko rodziny w gminie, b) dla
zabudowy wielorodzinnej, dzielc powierzchni cakowit zabudowy przez
redni
powierzchni
mieszkania/mieszkaca
(rednia
dla
Polski
2
478
24m /osob) . Na mapie zaznacza si rwnie budynki o znaczeniu spoecznym: b. obek, przedszk. przedszkole, szk. szkoa, P policja, rem.
stra poarna, SG jednostka Stray Granicznej, szpit. szpital, san. sanatorium, d. op. dom opieki spoecznej, c. han. centrum handlowe, H hotel, d.
wyp. dom wypoczynkowy, d. wych. dom wychowawczy oraz z. kar. zakad
karny.
Mapy ryzyka powodziowego prezentuj take negatywne konsekwencje dla
rodowiska, dziedzictwa kulturowego i dziaalnoci gospodarczej (rys. 56).
Oznacza si na nich klasy uytkowania terenu (zabudowa mieszkaniowa, przemysowa, las, grunty orne itp.), ujcia wody (podziemnej, powierzchniowej,
kpieliska itp.), obszary i obiekty dziedzictwa kulturowego (zabytki, pomniki,
skanseny, biblioteki), formy ochrony przyrody (parki narodowe, rezerwaty, obszary Natura 2000) oraz potencjalne ogniska zanieczyszcze (m.in. zakady
o duym i zwikszonym ryzyku wystpienia powanej awarii, obiekty przemysu: chemicznego, energetycznego, gospodarki odpadami, skadowiska odpadw)479.

478

T. Majda, P. Wadykowski, J. Adamczyk, M. Grygoruk, Typologia terenw naraonych na


niebezpieczestwo powodzi, TUP, Warszawa 2012, s. 49.
479
Art. 88e ust. 2 ustawy Prawo wodne.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
331

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

Rys. 56. Fragment mapy ryzyka powodziowego negatywne konsekwencje dla rodowiska, dziedzictwa kulturowego i dziaalnoci gospodarczej480

Przedstawione powyej mapy sporzdza prezes Krajowego Zarzdu Gospodarki Wodnej, natomiast cz opracowania, w zakresie map od strony morza,
w tym morskich wd wewntrznych, zlecane s do opracowania dyrektorom
urzdw morskich. Gotowe mapy zagroenia powodziowego i ryzyka powodziowego prezes KZGW, zgodnie z art. 88f, wydaje dyrektorom regionalnych
zarzdw gospodarki wodnej, gwnemu geodecie kraju, gwnemu inspektorowi ochrony rodowiska oraz dyrektorowi Rzdowego Centrum Bezpieczestwa. Opracowane mapy przekazywane s ponadto waciwym wojewodom,
marszakom, starostom, wjtom (burmistrzom, prezydentom miast) oraz ko480

http://www.isok.gov.pl/pl/mapy-zagrozenia-powodziowego-i-mapy-ryzyka-powodziowego,
dostp: stycze 2015.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
332

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

mendantom wojewdzkim i powiatowym (miejskim) Pastwowej Stray Poarnej, a take dyrektorom urzdw eglugi rdldowej. Mapy zagroenia powodziowego oraz ryzyka powodziowego mog by wykorzystywane na potrzeby
zagospodarowania przestrzennego.
3.3. Plany zarzdzania ryzykiem powodziowym
Powyej wskazane dokumenty, zgodnie z procesem wskazanym we wstpie
podrozdziau, zostay ju przygotowane, wci trwa natomiast proces sporzdzania planw zarzdzania ryzykiem powodziowym. Wykonuje si go na podstawie map zagroenia powodziowego oraz map ryzyka powodziowego. Plany
te zawieraj map obszaru dorzecza, mapy zagroenia powodziowego oraz
mapy ryzyka powodziowego wraz z opisem wnioskw z analizy tych map, opis
celw zarzdzania ryzykiem powodziowym, a take katalog dziaa sucych
osigniciu celw zarzdzania ryzykiem powodziowym, z uwzgldnieniem ich
priorytetu481. W przypadku planw zarzdzania ryzykiem powodziowym dla
obszarw dorzeczy dokumenty te przygotowywane s przez prezesa Krajowego
Zarzdu Gospodarki Wodnej we wsppracy z ministrem infrastruktury
i rozwoju. Plany dla regionw wodnych opracowuj dyrektorzy regionalnych
zarzdw gospodarki wodnej. Przedstawione plany podlegaj przegldowi
w celu aktualizacji co 6 lat.
W 2011 r. KZGW przygotowa dokument pod nazw Metodyka opracowania
planw zarzdzania ryzykiem powodziowym dla obszarw dorzeczy i regionw
wodnych. Zgodnie z ni proces planowania powinien przebiega w nastpujcy
sposb:

481

Art. 88g pkt 2 ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz.U. nr 115, poz. 1229).

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
333

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

Rys. 57. Schemat procesu planowania w zarzdzaniu ryzykiem powodziowym482


482

rdo: Metodyka opracowania planw zarzdzania ryzykiem powodziowym dla obszarw


dorzeczy i regionw wodnych, KZGW, Warszawa 2011, s. 13.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
334

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

Metodyka zakada, e struktur planu powinny tworzy nastpujce elementy:


1. streszczenie w jzyku nietechnicznym,
2. wprowadzenie cele i zakres planu, podstawy prawne, relacje PZRP
z innymi dokumentami,
3. opis obszaru planowania topografia, hydrografia, gleby, geologia,
hydrologia, charakter zagroenia powodziowego w zlewni, uytkowanie terenu,
4. partnerzy procesu planowania i zasady udziau spoecznego analiza interesariuszy, zarzdzanie procesem planowania, zasady udziau
spoecznego,
5. podsumowanie wstpnej oceny ryzyka powodziowego,
6. ocena zagroenia powodziowego wnioski z analiz map zagroenia
powodziowego, dodatkowe analizy, podsumowanie,
7. ocena ryzyka powodziowego wnioski z analiz map ryzyka powodziowego, dodatkowe analizy, podsumowanie,
8. uwzgldnienie wpywu zmian klimatu na ryzyko powodziowe,
9. analiza obecnego systemu zarzdzania ryzykiem powodziowym,
10. cele zarzdzania ryzykiem powodziowym analiza problemw zarzdzania ryzykiem powodziowym i wnioski, cele zarzdzania ryzykiem powodziowym,
11. podsumowanie dziaa i ich priorytety opis metodyki budowy
i oceny wariantw, strategia zarzdzania ryzykiem powodziowym
(opis wybranego rozwizania, priorytety w realizacji dziaa, harmonogram, jednostki realizujce i rda finansowania),
12. opis zakresu i sposobu koordynacji z ramow dyrektyw wodn,
13. podsumowanie strategicznej oceny oddziaywania na rodowisko,
14. podsumowanie procesu konsultacji spoecznych i informowania spoeczestwa konsultacje spoeczne, informowanie ogu spoeczestwa,
15. opis zakresu i sposobu wsppracy midzynarodowej,
16. sposb monitorowania postpw realizacji planu zarzdzania ryzykiem powodziowym,
17. literatura/rda.

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
335

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

Plan powinien take zawiera zaczniki:


1. list skrtw,
2. sownik poj,
3. list interesariuszy,
4. katalog celw,
5. katalog dziaa,
6. wstpn ocen ryzyka powodziowego,
7. mapy zagroenia powodziowego,
8. mapy ryzyka powodziowego,
9. materiay dokumentujce proces konsultacji i udziau spoecznego,
10. program dziaa dla planu zarzdzania ryzykiem powodziowym.
Plan jest elementem podprocesu postpowanie z ryzykiem, dlatego te powinien odwoywa si do dziaa ograniczajcych ryzyko powodziowe. Metodyka, jako narzdzia pozwalajce na okrelenie katalogu planowanych dziaa,
definiuje je nastpujco:

Rys. 58. Struktura dziaa ograniczajcych ryzyko powodziowe483


483

rdo: Metodyka opracowania planw zarzdzania ryzykiem powodziowym dla obszarw


dorzeczy i regionw wodnych, KZGW, Warszawa 2011, s. 40.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
336

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

Wedug tej klasyfikacji sporzdzony zosta katalog dziaa podstawowych, czyli


takich, ktre bezporednio wpywaj na wielko ryzyka powodziowego484.
W zwizku z tym, e zarzdzanie ryzykiem powodziowym nie dotyczy dziaalnoci prowadzonej przez konkretn organizacj i jej otoczenie, a wynika
z prawa europejskiego485 oraz wewntrznie stanowionego w poszczeglnych
krajach Unii Europejskiej, obligujc szereg instytucji do podjcia odpowiednich
dziaa w tym zakresie, nie znalazy tu zastosowania wytyczne ani elementy
normy ISO 31000. Odnoszc si do normy ISO/IEC 31010 Risk Management
Risk Assessment Techniques, dyrektywa powodziowa narzuca natomiast w ramach przygotowania planw zarzdzania ryzykiem powodziowym jedynie przygotowanie analizy kosztw i korzyci z podjtych dziaa na rzecz osignicia
celw.
Analizujc uyteczno zaprezentowanych w niniejszym rozdziale rozwaa,
naley zwrci uwag na ich szczeglny charakter, determinowany przez branowy i strategiczny wymiar rozwiza. Wskazana metoda nie znajduje zastosowania w innych obszarach zarzdzania ryzykiem wanie dlatego, e zostaa
przygotowana dla jednego charakterystycznego zagroenia. W zwizku z powyszym nie mone by wykorzystana do pomiaru ryzyk innych zagroe. Dane
bdce wynikiem oceny ryzyka powodziowego naley jednak wzi pod uwag,
badajc np. ryzyko dla bezpieczestwa narodowego.

484

Metodyka opracowania planw zarzdzania ryzykiem powodziowym dla obszarw dorzeczy


i regionw wodnych, KZGW, Warszawa 2011, s. 40.
485
Komisja Europejska przygotowaa w latach 200-2007 w postaci projektu dyrektywy wasn
metodyk zarzdzania ryzykiem powodziowym, nie odwoujc si do zasad obowizujcych
wwczas i do w ograniczonym stopniu rozpowszechnionych norm.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
337

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

4. ZARZDZANIE RYZYKIEM W KONTROLI ZARZDCZEJ


Kontrola zarzdcza zostaa wprowadzona w Polsce poprzez ustaw
o finansach publicznych, jako wymg harmonizacji prawa krajowego z prawem
europejskim, a take przede wszystkim z potrzeby przyjcia rozwiza wzmacniajcych kontrol nad wydatkami rodkw publicznych. Naley przy tym podkreli, e wydatkowanie rodkw publicznych przez jednostki finansw publicznych ma bezporedni zwizek z: misj, celami i zadaniami danej jednostki486. Tym bardziej nie powinna dziwi tak szeroka kwalifikacja kontroli zarzdczej w rozdziale 6 dziau I ustawy487. W rozdziale tym zdefiniowano kontrol
zarzdcz oraz sprecyzowano cele, ktre ma spenia. A nale do nich:
1. zapewnienie zgodnoci prowadzonej dziaalnoci z przepisami prawa
oraz procedurami wewntrznymi,
2. skuteczno i efektywno dziaania,
3. wiarygodno sprawozda,
4. ochrona zasobw,
5. przestrzeganie i promowanie zasad etycznego postpowania,
6. efektywno i skuteczno przepywu informacji,
7. zarzdzanie ryzykiem488.
Zacznik do komunikatu nr 6 ministra finansw z dnia 6 grudnia 2012 r. tylko potwierdza powyszy fakt, rozszerzajc zapisy ustawy: zarzdzanie ryzykiem
to procedury i polityki oraz skoordynowane dziaania, podejmowane zarwno
przez kierownictwo jednostki, jak i jej pracownikw, ktre poprzez identyfikacj
i analiz ryzyka oraz okrelanie adekwatnych reakcji na ryzyko zwikszaj
prawdopodobiestwo osignicia celw i realizacji zada489. Przywoana defini486

D. Wrblewski, B. Poe, Teoria i praktyka zarzdzania ryzykiem normy a regulacje


w prawie miejscowym, w: D. Majchrzak (red.), Zarzdzanie kryzysowe w wymiarze lokalnym.
Organizacja, procedury, organy i instytucje, AON, Warszawa 2014, s. 197.
487
D. Wrblewski (red. nauk.), Przegld wybranych dokumentw normatywnych z zakresu zarzdzania kryzysowego i zarzdzania ryzykiem wraz z leksykonem, CNBOP-PIB, Jzefw 2014,
s. 95.
488
Art. 68 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz.U. nr 157, poz. 1240,
z pn. zm.).
489
Komunikat nr 6 ministra finansw z dnia 6 grudnia 2012 r. w sprawie szczegowych wytycznych dla sektora finansw publicznych w zakresie planowania i zarzdzania ryzykiem (Dz.Urz.
MF poz. 56).
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
338

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

cja nie jest niczym innym, jak rozwiniciem zarzdzania ryzykiem na potrzeby
kontroli zarzdczej. Proces ten zgodnie z norm ISO 31000 okrelono wanie
jako skoordynowane dziaania dotyczce kierowania i nadzorowania organizacj w odniesieniu do ryzyka, ktre stanowi wpyw niepewnoci na cele.
Zarzdzanie ryzykiem jako element kontroli zarzdczej istotnie przyczynia si
do realizacji wyznaczonych celw jednostki. Obowizek ten stanowi jednak
wiadomy kompromis pomidzy ponoszonymi kosztami zabezpieczenia jednostki przed potencjalnym ryzykiem a tolerowaniem poziomu ryzyka, jaki kierownicy s w stanie zaakceptowa490. Co istotne, z punktu widzenia niniejszej
publikacji oraz przedstawianych w rozdziale rozwaa do podmiotw odpowiedzialnych za sprawne wdroenie i funkcjonowanie kontroli zarzdczej nale:
wjt, burmistrz, prezydent miasta, przewodniczcy zarzdu jednostki samorzdu terytorialnego491, jak rwnie ministrowie i kierownicy jednostek i urzdw
centralnych organy wiodce bd penice znaczce funkcje w systemie zarzdzania kryzysowego. Ponadto, jako organizatorzy kontroli zarzdczej w swoich jednostkach, przekazuj w tym zakresie uprawnienia do swoich pracownikw. Naley wic domniemywa, e w jednostkach tych istniej i s scedowane
na pracownikw kompetencje w zakresie zarzdzania ryzykiem492, poniewa
dokonuj oni identyfikacji i analizy ryzyka493, podejmuj zaplanowane dziaania
wzgldem ryzyka oraz wdraaj do stosowania mechanizmy kontroli ryzyka.
W rozdziale scharakteryzowano metodyki oceny ryzyka wdroone przez wybrane podmioty centralne oraz jednostki administracyjne na szczeblu wojewdztwa, powiatu i gminy. Wskazano rwnie potrzeb zmian i udoskonale
w prowadzonych procesach zarzdzania ryzykiem.

490

Komunikat nr 6 ministra finansw z dnia 6 grudnia 2012 r. w sprawie szczegowych wytycznych dla sektora finansw publicznych w zakresie planowania i zarzdzania ryzykiem (Dz.Urz.
MF poz. 56).
491
Art. 69 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz.U. nr 157, poz. 1240,
z pn. zm.).
492
Patrz szerzej: D. Wrblewski (red. nauk.), Zagadnienia oglne z zakresu zarzdzania ryzykiem i zarzdzania kryzysowego, CNBOP-PIB, Jzefw 2014, s. 25-29.
493
A w jednostkach rwnie opisanych w niniejszym rozdziale nawet peny proces oceny ryzyka
oraz w ograniczonym zakresie inne etapy procesu zarzdzania ryzykiem.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
339

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

4.1. Zarzdzanie ryzykiem na szczeblu centralnym


Gwnym celem niniejszego rozdziau jest analiza metodyk na podstawie
dokumentw prawa resortowego w zakresie zarzdzania ryzykiem. Wedug
podrcznika Zarzdzanie ryzykiem w sektorze publicznym, sporzdzonego
w ramach rodkw projektu UE Transition Facility, zarzdzanie ryzykiem to
logiczna i systematyczna metoda ustanawiania kontekstu494, identyfikacji495,
analizy496, oceny497, dziaania, nadzoru oraz informowania o ryzyku w sposb,
ktry umoliwi organizacji minimalizacj strat i maksymalizacj moliwoci498.
W praktyce przekada si to na:
1. moliwie najszybsz identyfikacj ryzyka zwizanego z dziaaniem operacyjnym, ocen stopnia wpywu ryzyka na wyniki lub cele organizacji
oraz zastosowanie odpowiednich rodkw kontroli ryzyka,
2. upewnienie si, e rodki kontroli stosowane przez organizacj do zarzdzania ryzykiem bd skuteczne499.
Mimo e na wiecie tematyka zwizana z zarzdzaniem ryzykiem jest bardzo
dobrze rozwinita, w Polsce zagadnienie to znajduje si dopiero w fazie wprowadzania. Przepis nakazujcy realizowanie zada dotyczcych zarzdzania ryzykiem wprowadzony zosta w ustawie o finansach publicznych z dnia 27 sierpnia 2009 r.500. Przepisy te nie precyzuj, w jaki sposb ocena ryzyka501 powinna
by prowadzona ani jaki powinien by jej zakres. Dlatego te resorty wprowadziy t praktyk na wasnych zasadach.
Spord przeanalizowanych zarzdze wprowadzajcych zarzdzanie ryzykiem w ministerstwach i urzdach centralnych najdokadniej przygotowane
zostay dokumenty w Ministerstwie Administracji i Cyfryzacji, Ministerstwie

494

Patrz: definicja na s. 31.


Patrz: definicja na s. 27.
496
Patrz: definicja na s. 29.
497
Patrz: definicja na s. 37 (ewaluacja ryzyka).
498
Norma AS/NZS 4360:1999 Risk Management.
499
Zarzdzanie ryzykiem w sektorze publicznym. Podrcznik wdroenia systemu zarzdzania
ryzykiem w administracji publicznej w Polsce, wyd. Bentley Dennison, Warszawa 2007, s. 8.
500
Rozdzia 6 ustawy o finansach publicznych z dnia 27 sierpnia 2009 r. (Dz.U. nr 157, poz.
1240) Kontrola zarzdcza oraz koordynacja kontroli zarzdczej w jednostkach sektora finansw publicznych.
501
Patrz: definicja na s. 29.
495

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
340

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

Spraw Wewntrznych, Ministerstwie Spraw Zagranicznych oraz w Wyszym


Urzdzie Grniczym i to wanie na nich w gwnym stopniu oparto analiz metodyk oceny ryzyka.
Zasadniczym celem bada jest analiza zarzdze wraz z dokumentami uzupeniajcymi w wyej wymienionych jednostkach: przykadowym urzdzie centralnym (WUG) i ministerstwach w zakresie wprowadzenia zasad oraz kontroli
zarzdzania ryzykiem w dziaach administracji rzdowej.
Analizie poddano:
1. zarzdzenie nr 13 prezesa Wyszego Urzdu Grniczego z dnia 5 lipca
2013 r. w sprawie planowania dziaalnoci oraz zarzdzania ryzykiem
w urzdach grniczych,
2. zarzdzenie nr 42 ministra spraw zagranicznych z dnia 15 grudnia
2011 r. w sprawie zasad zarzdzania ryzykiem w dziaach administracji
rzdowej kierowanych przez ministra spraw zagranicznych,
3. zarzdzenie nr 4 ministra spraw zagranicznych z dnia 5 stycznia 2015 r.
zmieniajce zarzdzenie w sprawie zarzdzania ryzykiem w dziaach
administracji rzdowej kierowanych przez ministra spraw zagranicznych,
4. zarzdzenie nr 25 ministra administracji i cyfryzacji z dnia 31 grudnia
2013 r. w sprawie wprowadzenia Polityki zarzdzania ryzykiem
w Ministerstwie Administracji i Cyfryzacji,
5. zarzdzenie nr 59 ministra spraw wewntrznych z dnia 6 wrzenia 2012
r. w sprawie systemu kontroli zarzdczej w dziale administracji rzdowej
sprawy wewntrzne.
Celem zarzdzania ryzykiem w ministerstwach jest zwikszenie prawdopodobiestwa realizacji zaoonych celw i zada (w tym poprawa jakoci ich realizacji), zwikszenie efektywnoci wykorzystania istniejcych zasobw oraz
podniesienie wiadomoci podejmowanych decyzji i zwizanego z tym ryzyka.
Wyszy Urzd Grniczy ze wzgldu na specyfik swojego dziaania ma zblione,
nieznacznie rnice si cele. Nale do nich: osiganie celw i realizacji priorytetw strategicznych, poprawa jakoci zarzdzania w caej strukturze WUG oraz

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
341

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

doskonalenie procesw wewntrznych poprzez optymalne wykorzystanie posiadanych zasobw502.


Odpowiedzialno za prawidowe funkcjonowanie zarzdzania ryzykiem
w poddanych analizie jednostkach ponosi najwysze kierownictwo. We wszystkich powoano jednak waciciela ryzyka503, ktry odpowiada na danym poziomie za monitorowanie ryzyka504. Ponownie osobliwym przypadkiem w caej
grupie jednostek jest WUG, w ktrym dodatkowo powoano funkcj decydenta
ryzyka, w postaci osoby podejmujcej ostateczn decyzj, uwzgldniajc dane
zdarzenie jako ryzyko oraz przeprowadzenie dla niego oceny i postpowania
z ryzykiem505, 506. Jeszcze inny zakres uprawnie ma waciciel ryzyka w MAiC,
ktry moe powoa zesp w razie potrzeby oszacowania ryzyka bd przygotowania planw postpowania z ryzykiem507.
W MSW natomiast w celu zapewnienia wsparcia dla wacicieli ryzyk oraz
prawidowoci realizacji procesu zarzdzania ryzykiem minister moe powoa
zesp konsultacyjny do spraw ryzyka. W skad zespou wchodz pracownicy
ministerstwa, jednostek, jak rwnie inne wskazane osoby spoza ministerstwa
lub jednostek. Przewodniczcego zespou wyznacza minister, okrelajc jednoczenie kompetencje przewodniczcego oraz przysugujce mu uprawnienia
odpowiednio wobec komrek organizacyjnych i jednostek. W przypadku nieprawidowoci w ocenie ryzyka i postpowaniu z ryzykiem zesp proponuje
niezbdne dziaania korekcyjne508 rekomenduje si w tym przypadku odpowiednio: dziaania zapobiegawcze i dziaania korygujce509.
502

1 zarzdzenia nr 13 prezesa Wyszego Urzdu Grniczego z dnia 5 lipca 2013 r. w sprawie


planowania dziaalnoci oraz zarzdzania ryzykiem w urzdach grniczych, (Dz.Urz. WUG nr 24).
503
Patrz: definicja na s. 32.
504
Patrz: definicja na s. 37.
505
Patrz: definicja na s. 28.
506
2 zarzdzenia nr 13 prezesa Wyszego Urzdu Grniczego z dnia 5 lipca 2013 r. w sprawie
planowania dziaalnoci oraz zarzdzania ryzykiem w urzdach grniczych, (Dz.Urz. WUG nr 24).
507
6 zacznika nr 1 do zarzdzenia nr 25 ministra administracji i cyfryzacji z dnia 31 grudnia
2014 r. w sprawie wprowadzenia Polityki zarzdzania ryzykiem w Ministerstwie Administracji
i Cyfryzacji.
508
18 zarzdzenia nr 59 ministra spraw wewntrznych z dnia 6 wrzenia 2012 r. w sprawie
systemu kontroli zarzdczej w dziale administracji rzdowej sprawy wewntrzne.
509
Dziaania zapobiegawcze dziaania w celu wyeliminowania przyczyny potencjalnej niezgodnoci lub innej potencjalnej sytuacji niepodanej. Dziaania korygujce dziaania w celu
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
342

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

W MSZ powoany jest natomiast Komitet ds. Zarzdzania Ryzykiem, w skad


ktrego wchodz:
1. przewodniczcy komitetu dyrektor komrki organizacyjnej waciwej
w sprawach obsugi dyrektora generalnego,
2. penomocnik ministra spraw zagranicznych do spraw reformy kontroli
wewntrznej, przeciwdziaania naduyciom i procedur antykorupcyjnych,
3. dyrektorzy albo zastpcy dyrektorw, komrki organizacyjnej waciwej
w przedmiotowych sprawach.
Do zada komitetu naley dokonywanie analizy i akceptacji wykazu ryzyk 510
oraz planowanych dziaa zapobiegawczych w zakresie zgodnoci z zasadami
wynikajcymi z przepisw zarzdzenia, adekwatnoci dziaa zapobiegawczych
do zada realizowanych przez wacicieli ryzyka oraz zgodnoci wykazu ryzyk
i dziaa zapobiegawczych z najwaniejszymi celami i zadaniami ministra spraw
zagranicznych. Komitet przygotowuje take informacji na temat procesu zarzdzania ryzykiem w ministerstwie i placwkach zagranicznych511.
Dyrektor generalny, na wniosek przewodniczcego komitetu, powouje
w drodze decyzji skad osobowy komitetu spord dyrektorw albo zastpcw
dyrektorw komrek organizacyjnych ministerstwa, a wacicielem ryzyka, ktry odpowiada za zarzdzanie ryzykiem, jest dyrektor komrki organizacyjnej lub
kierownik placwki zagranicznej512.
Zarzdzeniem nr 4 z dnia 5 stycznia 2015 r. minister spraw zagranicznych
powoa penomocnika do spraw kontroli zarzdczej i procedur antykorupcyjnych, ktry koordynuje w jego imieniu proces zarzdzania ryzykiem w dziaach

wyeliminowania przyczyny wykrytej niezgodnoci lub innej niepodanej sytuacji. rdo: PNEN ISO 9000:2006 Systemy zarzdzania jakoci. Podstawy i terminologia, definicja 3.6.4
i 3.6.5.
510
Naley rozumie jako rejestr ryzyk zgodnie z norm ISO 31000.
511
5 zarzdzenia nr 42 ministra spraw zagranicznych z dnia 15 grudnia 2011 r. w sprawie
zasad zarzdzania ryzykiem w dziaach administracji rzdowej kierowanych przez ministra
spraw zagranicznych.
512
Tame, 8.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
343

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

administracji rzdowej kierowanych przez ministra spraw zagranicznych oraz


zapewnia obsug prac komitetu513.
Kady pracownik komrki organizacyjnej lub placwki zagranicznej ma obowizek zgasza ryzyka w odniesieniu do celw i zada oraz sporzdza wykaz
wedug wzoru do zarzdzenia (zacznik nr 1). W przypadku zgaszania zmian
zidentyfikowanych ryzyk po akceptacji komitetu ryzyka podlegaj procedurze
okrelonej w zarzdzeniu514.
W zidentyfikowanych zarzdzeniach, wynikajcych z obowizku uregulowania w jednostkach zasad prowadzenia kontroli zarzdczej, nigdzie nie odnaleziono etapu procesu zarzdzania ryzykiem ustalenie kontekstu, ktry inicjuje
ten proces zgodnie z norm ISO 31000. Mona jednak domniemywa, e jest on
realizowany w ramach zada wynikajcych z przygotowywania innej dokumentacji zwizanej z funkcjonowaniem jednostek, np. planw realizacji celw. Wyodrbnione s natomiast etapy identyfikacji, analizy, ewaluacji i postpowania
z ryzykiem oraz dokonywania monitorowania i przegldu515. Cztery kompleksowo opracowane zarzdzeniach (MAiC, MSW, MSZ i WUG) dotyczce zarzdzania ryzykiem zawieraj wyej wymienione etapy bd realizuj je wybirczo.
Identyfikacja ryzyka
W zarzdzaniu ryzykiem nie zostaa opracowana jedna, uniwersalna metoda
identyfikacji ryzyka. Kada organizacja powinna opracowa wasn metod,
biorc pod uwag wasne dowiadczenie, wielko i charakter organizacji. Dlatego te najczciej korzysta si z kombinacji kilku metod (kwestionariuszy
i burzy mzgw).
Identyfikacj ryzyka w MAiC przeprowadza si z wykorzystaniem zacznika
nr 2 do Polityki zarzdzania ryzykiem w Ministerstwie Administracji i Cyfryzacji
w odniesieniu do zdefiniowanych na poziomie strategicznym obszarw dziaania istotnych dla osignicia celw operacyjnych516. Zidentyfikowane ryzyko
przyporzdkowane jest do okrelonej poniej kategorii ryzyka:
513

9 zarzdzenia nr 42 ministra spraw zagranicznych z dnia 15 grudnia 2011 r. w sprawie


zasad zarzdzania ryzykiem w dziaach administracji rzdowej kierowanych przez ministra
spraw zagranicznych.
514
Tame, 10.
515
Patrz: definicja na s. 37.
516
Patrz: definicja na s. 26.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
344

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

1.
2.
3.
4.
5.
6.

zarzdzanie,
finanse,
bezpieczestwo,
czynniki zewntrzne,
przepisy i procedury,
dziaalno operacyjna517.

Tabela 54. Arkusz identyfikacji, oceny oraz okrelenia metody przeciwdziaania ryzykom zwizanym z osigniciem celw518
Reakcja na ryzy519
ko
przyjta metoda
przeciwdziaania
ryzyku (mechanizm kontroli
7
wewntrznej)

waciciel ryzyka

priorytet Ministra

istotno ryzy523
ka

522

skutek

prawdopodobiestwo

521

opis ryzyka

kategoria ryzyka

obszar dziaa520
nia

cel szczegowy/
zadanie

L.p.

cel oglny

Okrelenie ryzyka dla celw/zada ujtych w planie dziaalnoci komrki


organizacyjnej

1.
2.

W MSZ brak szczegowo opisanej procedury identyfikacji ryzyka. Dokonywana jest w odniesieniu do celw i zada okrelonych w Planie dziaalnoci
ministra spraw zagranicznych, ktrego integralnym elementem jest wykaz ryzyk zgodny ze wzorem w zaczniku nr 1 do zarzdzenia524. Pracownicy wszystkich komrek s zobowizani do przekazywania przeoonym informacji na temat zidentyfikowanego ryzyka, ktre moe wpywa na cele jednostki.

517

8 Polityka zarzdzania ryzykiem w Ministerstwie Administracji i Cyfryzacji.


Zacznik nr 2 do Polityki zarzdzania ryzykiem w Ministerstwie Administracji i Cyfryzacji.
519
Naley rozumie jako postpowanie z ryzykiem zgodnie z ISO 31000.
520
Obszar dziaania dotyczy obszaru wyodrbnionego spord dziaalnoci MAiC, np. legislacja.
521
Opis zidentyfikowanego ryzyka.
522
Skutek naley rozumie jako konsekwencje zgodnie z norm ISO 31000.
523
Autorzy zarzdzenia okrelili pod pojciem iloczyn prawdopodobiestwa i skutku
w nomenklaturze normy ISO 31000 oznacza ryzyko (obliczeniowe).
524
10 zarzdzenie nr 42 ministra spraw zagranicznych z dnia 15 grudnia 2011 r. w sprawie
zasad zarzdzania ryzykiem w dziaach administracji rzdowej kierowanych przez ministra
spraw zagranicznych.
518

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
345

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

Wymagane dziaania zapobiegawcze

11

12

Waciciel ryzyka

10

Postpowanie
z ryzykiem

tak/nie

528

Akceptacja ryzyka

Punktowa ocena
527
ryzyka (kol. 8 x 9)

526

Skutek wystpienia ryzyka

Istotno oddziaywania
(w pkt)

Przyczyna wystpienia ryzyka

Prawdopodobiestwo
(w pkt)

Ryzyko

Funkcjonujce mechanizmy
kontrolne

Zadanie

Cel

Numer identyfikacyjny
ryzyka

Tabela 55.Wykaz ryzyk i dziaa zapobiegawczych do planu dziaalnoci ministra spraw


zagranicznych na rok 525

13

Data wykonania

Rwnie w MSW wyniki przeprowadzonej identyfikacji ryzyka odnotowuje


si w zbiorczym arkuszu caej oceny ryzyka (zacznik nr 3 do zarzdzenia)
w odniesieniu do konkretnego celu i zadania jednostki.

525

Zacznik 1 do zarzdzenia nr 42 ministra spraw zagranicznych ().


Naley rozumie jako konsekwencje zgodnie z ISO 31000.
527
Naley rozumie jako poziom ryzyka zgodnie z ISO 31000.
528
Akceptacja ryzyka (ang. risk acceptance) wiadoma decyzja o gotowoci organizacji do
naraenia si na dane ryzyko. rdo: ISO Guide 73:2009 Risk Management Vocabulary, definicja 3.7.1.6.
526

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
346

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

Tabela 56. Arkusz oceny529


Cel

ZaIdentyfikacja ryzyka
danie
zdarzenie (1)

nastp530
stwo
(2) (N)

Analiza ryzyka

Ewalua- Postpocja ryzy- wanie z


ka (7)
ryzykiem
(8)

prawdo- oceocepoziom
531
532
podona
na
ryzyka = N
biestwo (N) (4) (P) (5) x P (6)
(3) (P)

W WUG identyfikacja ryzyka realizowana jest w kontekcie przyjtych celw


i zada, na podstawie: aktualnego planu strategicznego, zada operacyjnych
jednostki na dany rok i planu pracy w zalenoci od poziomu planowania533.
Analiza ryzyka
Konieczno analizy ryzyka wynika z potrzeby lepszego zrozumienia charakteru zidentyfikowanego ryzyka, na ktre naraona jest organizacja. Aby identyfikacja ryzyka przyniosa odpowiednie rezultaty i umoliwia okrelenie przyszej
metody zarzdzania nim, naley okreli przyczyn kadego zidentyfikowanego
ryzyka oraz jego pniejsze oddziaywanie. W tym przypadku wykorzystuje si
matryce prawdopodobiestwa oraz matryce oddziaywania. W pierwszej kolejnoci szereguje si prawdopodobiestwa wystpienia zagroenia, a nastpnie
kademu zagroeniu przypisuj si odpowiedni warto. W WUG matryca
skada si z czterech poziomw prawdopodobiestwa i czterech poziomw
wpywu534, natomiast w MSZ prawdopodobiestwo oraz wpyw skadaj
z piciu poziomw. Przy ocenie wpywu brane s pod uwag zarwno skutki

529

Zacznik nr 3 do zarzdzenia nr 59 ministra spraw wewntrznych z dnia 6 wrzenia 2012 r.


w sprawie systemu kontroli zarzdczej w dziale administracji rzdowej sprawy wewntrzne.
530
Nastpstwo naley rozumie jako konsekwencje zgodnie z norm ISO 31000.
531
W kolumnie wprowadza si punktow ocen dla konsekwencji.
532
W kolumnie wprowadza si punktow ocen dla prawdopodobiestwa.
533
10 zarzdzenia nr 13 prezesa Wyszego Urzdu Grniczego z dnia 5 lipca 2013 r. w sprawie
planowania dziaalnoci oraz zarzdzania ryzykiem w urzdach grniczych (Dz.Urz. WUG nr 24).
534
Rozumianego jako okrelenie konsekwencji dla realizowanych celw i zada.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
347

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

finansowe, jak i niefinansowe. Poziom ryzyka535 mierzy si, mnoc wartoci


prawdopodobiestwa wystpienia zdarzenia oraz jego ewentualnego skutku536.
Tabela 57. Matryca istotnoci ryzyka537
Prawdopodobiestwo

nike prawdopodobiestwo (1)


raczej nie wystpi (2)
raczej wystpi (3)
prawie pewne

Wpyw
bardzo
may (1)
2
3
4
5

may (2)

duy (3)

3
4
5
6

4
5
6
7

bardzo
duy (4)
5
6
7
8

W MSW wsparciem dla urzdnika w merytorycznym uzupenieniu arkusza


oceny (przedstawionego w tabeli 56) jest zestaw pomocniczych tabel, opisujcych wartoci: nastpstw, prawdopodobiestwa, poziomu ryzyka, czyli wielkoci ryzyka (rwnie ewaluacji i postpowania z ryzykiem, co zostao opisane
w dalszej czci podrozdziau) wraz ze wskazaniem sposobu liczenia wartoci.
Arkusz oceny okrela538:
1. Zdarzenie wystpienie lub zmiana konkretnego zestawu okolicznoci.
2. Nastpstwo konsekwencje, rezultat zdarzenia majcy wpyw na cele.
Nastpstwa powinno zosta ocenione w skali od 1 do 5 (tabela 58).
3. Prawdopodobiestwo moliwo, szansa wystpienia zdarzenia. Oceniajc prawdopodobiestwo naley przeanalizowa:
a. rodek kontroli wszystko, co modyfikuje ryzyko (dziaanie lub
rozwizanie, w szczeglnoci organizacyjne lub techniczne, ktre

535

Patrz: definicja na s. 32.


12 zarzdzenia nr 42 ministra spraw zagranicznych z dnia 15 grudnia 2011 r. w sprawie
zasad zarzdzania ryzykiem w dziaach administracji rzdowej kierowanych przez ministra
spraw zagranicznych (Dz.Urz. MSZ nr 9, poz. 72).
11 ust. 5 zarzdzenia nr 13 prezesa Wyszego Urzdu Grniczego z dnia 5 lipca 2013 r.
w sprawie planowania dziaalnoci oraz zarzdzania ryzykiem w urzdach grniczych (Dz.Urz.
WUG nr 24).
537
10 ust. 2 zacznika nr 4 do zarzdzenie nr 13 prezesa Wyszego Urzdu Grniczego z dnia
5 lipca 2013 r. w sprawie planowania dziaalnoci oraz zarzdzania ryzykiem w urzdach grniczych (Dz.Urz. WUG nr 24).
538
Zacznik nr 3 do zarzdzenia nr 59 ministra spraw wewntrznych z dnia 6 wrzenia 2012 r.
w sprawie systemu kontroli zarzdczej w dziale administracji rzdowej sprawy wewntrzne.
536

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
348

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

4.
5.

6.
7.

ogranicza prawdopodobiestwo wystpienia zdarzenia lub minimalizuje jego negatywne nastpstwa oraz daje racjonalne zapewnienie osignicia celw),
b. podatno539 sabo lub wraliwo, ktra tworzy pozytywne
rodowisko do wystpienia zagroenia,
c. dane historyczne informacje o wystpowaniu zdarzenia
w przeszoci.
Prawdopodobiestwo powinno zosta ocenione w skali od 1 do 5 (tabela 59).
Poziom ryzyka wielko ryzyka lub kombinacji ryzyk. Poziom ryzyka
wyraony jest w postaci kombinacji nastpstw oraz ich prawdopodobiestwa. Poziom ryzyka to iloczyn oceny nastpstw (N) i prawdopodobiestwa (P)540 (tabela 60).
Ewaluacj ryzyka.
Postpowanie z ryzykiem.

Tabela 58. Ocena nastpstw ryzyka541


Poziom

Ocena (N)

Czynniki oceny nastpstw


finansowe organizacyjne

nieznaczne

nieznaczna
strata

mae

maa strata

rednie

rednia
strata

krtkotrwae
zakcenia w
dziaalnoci
niewielkie
zakcenia w
dziaalnoci
zakcenia w
dziaalnoci

zdrowie i bezpieczestwo ludzkie


nieznaczne
obraenia
niewielkie
obraenia
powane
obraenia

reputacja
(zaufanie i
wizerunek)
nieznaczne
pogorszenie
reputacji
mae pogorszenie reputacji
rednie pogorszenie
reputacji

539

Por.: definicja na s. 130.


Zacznik nr 3 do zarzdzenia nr 59 ministra spraw wewntrznych z dnia 6 wrzenia 2012 r.
w sprawie systemu kontroli zarzdczej w dziale administracji rzdowej sprawy wewntrzne.
541
Tame.
540

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
349

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

powane

powana
strata

czciowy
brak realizacji celu

katastrofal- katastrofalne
na strata

powane i trwae obraenia

brak realizacji celu

utrata ycia

powane pogorszenie
reputacji
powane
i dugotrwae
pogorszenie
reputacji

Tabela 59. Ocena prawdopodobiestwa ryzyka542


Ocena
(P)
1
2

rodek kontroli
w peni skuteczne
skuteczne

3
4
5

skuteczne, ale nie pene


nieliczne
brak

Podatno

Dane historyczne

brak podatnoci
nieistotna podatno

nie wystpio
jednostkowe wystpienia
kilka nieistotnych podatnoci
wystpienia
istotna podatno
czste wystpienia
kilka istotnych podatnoci bardzo czste wystpienia

Tabela 60. Poziom ryzyka wyraony jest w postaci kombinacji nastpstw oraz ich
prawdopodobiestwa
Nastpstwo (N) / Prawdopodobiestwo (P)
1
2
3
4
5

1
2
3
4
5

2
4
6
8
10

3
6
9
12
15

4
8
12
16
20

5
10
15
20
25

Po okreleniu celw, obszarw dziaania, zada, kategorii ryzyka i przypisaniu do nich czynnikw ryzyka543 zidentyfikowane w MAiC ryzyko podlega analizie majcej na celu oszacowanie wpywu, tj. prawdopodobiestwa wystpienia

542

Zacznik nr 3 do zarzdzenia nr 59 ministra spraw wewntrznych z dnia 6 wrzenia 2012 r.


w sprawie systemu kontroli zarzdczej w dziale administracji rzdowej sprawy wewntrzne.
543
Patrz: definicja na s. 244.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
350

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

ryzyka, a take ocenie skutku wystpienia danego zdarzenia544. Na potrzeby


szacowania ryzyka545 pod uwag brane s uwarunkowania, okolicznoci wpywajce na prawdopodobiestwo i skutki. Wykorzystywana jest metoda punktowa (zakres od 1 do 5 dla prawdopodobiestwa i skutkw), zaleca si rwnie
uwzgldnianie poziomu wdroenia i skutecznoci dotychczasowych mechanizmw kontroli. Brane s take pod uwag skutki finansowe i pozafinansowe546.
Tabela 61. Prawdopodobiestwo wystpienia zagroenia547
Prawdopodobiestwo wystpienia zagroenia
Ocena
Punkty
Opis
rzadkie
1
istniej uzasadnione powody, by sdzi, e zdarzenie objte ryzykiem zdarzy si raz lub nie zdarzy si w cigu roku
mao prawdopodobne
2
istniej uzasadnione powody, by sdzi, e zdarzenie objte ryzykiem zdarzy si dwa lub trzy razy w cigu roku
moliwe
3
istniej uzasadnione powody, by sdzi, e zdarzenie objte ryzykiem zdarzy si kilkakrotnie w cigu roku
prawdopodobne
4
istniej uzasadnione powody, by sdzi, e zdarzenie objte ryzykiem zdarzy si wicej ni kilkakrotnie w cigu roku
prawie pewne
5
istniej uzasadnione powody, by sdzi, e zdarzenie objte ryzykiem zdarzy si wielokrotnie w cigu roku

Tabela 62. Skutek zwizany z danym zagroeniem548


Ocena
nieznaczny

Punkty
1

may

Skutek zwizany z danym zagroeniem


Opis
- zdarzenie objte ryzykiem powoduje nieznaczne zakcenie
lub opnienie w wykonywaniu zada,
nie wpywa na wizerunek jednostki
- skutki zdarzenia mona atwo usun
- zdarzenie objte ryzykiem powoduje mae zakcenie
lub opnienie w wykonywaniu zada,
czciowo wpywa na wizerunek jednostki
- skutki zdarzenia mona usun

544

9 Polityki zarzdzania ryzykiem w Ministerstwie Administracji i Cyfryzacji.


Patrz: definicja na s. 39.
546
9 Polityki zarzdzania ryzykiem w Ministerstwie Administracji i Cyfryzacji.
547
Tame.
548
Tame.
545

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
351

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

redni

duy

krytyczny

- zdarzenie objte ryzykiem powoduje redni strat zasobw, ma


strat finansow, ma negatywny wpyw na efektywno dziaania,
jako wykonywanych zada i wizerunek jednostki
- z wystpieniem zdarzenia moe si wiza trudny proces przywracania stanu poprzedniego
- zdarzenie objte ryzykiem powoduje powan strat zasobw,
redni strat finansow, ma negatywny wpyw na efektywno
dziaania, jako wykonywanych zada i wizerunek jednostki
- z wystpieniem zdarzenia wie si trudny proces przywracania
stanu poprzedniego
- zdarzenie objte ryzykiem powoduje uszczerbek majcy krytyczny
lub bardzo duy wpyw na realizacj kluczowych zada lub osiganie
zaoonych celw, powany uszczerbek w jakoci wykonywanych
zada, powan strat finansow albo niekorzystny wpyw na wizerunek jednostki
- z wystpieniem zdarzenia wie si dugotrway i trudny proces
przywracania stanu poprzedniego

Istotno ryzyka549 okrela si rwnie zgodnie ze skal punktow od 1 do


25, przy czym liczba 20-25 okrela ryzyko bardzo wysokie, a od 1 do 5 ryzyko
niskie, bdce ryzykiem akceptowalnym550.
Tabela 63. Istotno ryzyka551
Istotno ryzyka
Ocena

Punktacja
1-5
6-10
12-16
20-25

niska
rednia
wysoka
bardzo wysoka

Tabela 64. Graficzne przedstawienie analizy ryzyka552


5
4
3
2
1

10
8
6
4
2

15
12
9
6
3

20
16
12
8
4

25
20
15
10
5

549

Por.: poziom ryzyka definicja na s. 39.


9 Polityki zarzdzania ryzykiem w Ministerstwie Administracji i Cyfryzacji.
551
Tame.
552
Tame.
550

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
352

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

Ewaluacja ryzyka
Punktowa ocena ryzyka umoliwia uporzdkowanie rodzajw ryzyka wedug
ich wagi lub kryteriw matrycy punktowej oceny ryzyka. Dla rnych wartoci
iloczynu prawdopodobiestwa i wpywu okrela si odpowiednie reakcje. Ryzyka o duym prawdopodobiestwie wystpienia i duym oddziaywaniu (wysokie) wymagaj pilnej uwagi organizacji. Ryzyka o maym prawdopodobiestwie
i duym oddziaywaniu oraz maym oddziaywaniu i duym prawdopodobiestwie wystpienia (rednie, znajdujce si w rodku matrycy oceny ryzyka) naley omawia i monitorowa. W pewnych wypadkach organizacja moe podj
dalsze dziaania. Ryzyka o maym oddziaywaniu i maym prawdopodobiestwie
(niskie) stanowi najmniejsze zagroenie dla organizacji. O tym, do jakiej kategorii naley zaliczy dane ryzyko, Ministerstwo Spraw Zagranicznych oraz Wyszy Urzd Grniczy decyduj we wasnym zakresie, wedug sporzdzonych analiz ryzyka553.
Rezultatem sporzdzenia hierarchizacji554 jest rejestr zawierajcy uszeregowane zagroenia, ktry by brany pod uwag podczas aktualizacji czy te tworzenia nowych planw. Obecnie zrezygnowano z niego na rzecz planw operacyjnych i planw pracy.
Tabela 65. Rejestr ryzyk555
Lp.

Cel lub
zadanie
zawarte
w planie

Ryzyko

Istotno
(prawdopodobiestwo
x wpyw)

Waciciel

Reakcja

Dziaania
w ramach
reakcji

Stan
faktyczny

1.
2.

553

11 ust. 1 pkt 7 zarzdzenia nr 42 ministra spraw zagranicznych z dnia 15 grudnia 2011 r.


w sprawie zasad zarzdzania ryzykiem w dziaach administracji rzdowej kierowanych przez
ministra spraw zagranicznych (Dz.Urz. MSZ nr 9, poz. 72).
10 ust. 2 zarzdzenia nr 13 prezesa Wyszego Urzdu Grniczego z dnia 5 lipca 2013 r.
w sprawie planowania dziaalnoci oraz zarzdzania ryzykiem w urzdach grniczych (Dz.Urz.
WUG nr 24).
554
Patrz: definicja na s. 87.
555
Zacznik nr 5 do zarzdzenia nr 6 prezesa Wyszego Urzdu Grniczego z dnia 1 lutego
2012 r. w sprawie planowania dziaalnoci oraz zarzdzania ryzykiem w urzdach grniczych.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
353

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

Analogiczne podejcie przyjto w MSW, jednak kryteria ustalone w tej jednostce prezentuj si nastpujco:
Tabela 66. Ewaluacja ryzyka556
Poziom
1-5
6-9
10-16
oraz gdzie P = 1, N = 5
20-25

Kryteria
Ryzyko
mae
rednie
due
bardzo due

Ewaluacja
akceptowalne
akceptowalne, wymagajce decyzji kierownictwa
nieakceptowalne,
wymagajce decyzji
kierownictwa

W MAiC wyniki uzyskane z analizy ryzyka take podlegaj dalszej analizie, ale
pod ktem moliwoci ograniczenia ryzyka na poziomie operacyjnym i strategicznym, a dokument opracowywany i zaakceptowany przez kierownika komrki organizacyjnej oraz koordynatora przekazywany jest do waciwych
czonkw kierownictwa ministerstwa. Po nadaniu priorytetu poszczeglnym
czynnikom ryzyka minister, stosownie do potrzeb, przedstawia na posiedzeniu
kierownictwa ministerstwa informacje o ryzykach, ktre mog zagrozi realizacji gwnych celw ministerstwa oraz o podjtych i przewidywalnych dziaaniach zaradczych. Na podstawie arkuszy ewidencyjnych i zawartych w nich danych opracowywane s mapy557 ryzyka558.
W MAiC zdefiniowano cztery poziomy ryzyka w skali 0%-100% maksymalnego moliwego poziomu ryzyka:
1. ryzyko niskie zawiera si w przedziale do 25% jest to ryzyko akceptowalne, ktre naley monitorowa i w miar potrzeby kontrolowa,
2. ryzyko rednie zawiera si w przedziale od 26%-50% moe wywiera powany wpyw na dziaalno ministerstwa, powinno by monitorowane,
a w razie potrzeby poddane dziaaniom zaradczym i ewentualnie mechanizmom kontrolnym przez waciciela ryzyka,
556

Zacznik nr 3 do zarzdzenia nr 59 ministra spraw wewntrznych z dnia 6 wrzenia 2012 r.


w sprawie systemu kontroli zarzdczej w dziale administracji rzdowej sprawy wewntrzne.
557
Mapy ryzyka w niniejszej publikacji oznaczaj mapy przedstawiajce potencjalne negatywne
skutki zdarzenia, w tym dokumencie naley rozumie je jako matryce ryzyka.
558
12 Polityka zarzdzania ryzykiem w Ministerstwie Administracji i Cyfryzacji.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
354

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

3. ryzyko wysokie zawiera si w przedziale od 51%-75% moe mie wpyw


na dziaalno ministerstwa i wymaga wprowadzenia na poziomie operacyjnym dziaa zaradczych i uzupenienia wewntrznych mechanizmw
kontrolnych, ktre ogranicz prawdopodobiestwo wystpienia ryzyka,
a decyzj o akceptacji ryzyka moe podj tylko minister,
4. ryzyko bardzo wysokie mieci si w przedziale od 76%-100% stanowi powane zagroenie dla dziaalnoci ministerstwa lub osignicia przez niego
celw dziaania; wymaga natychmiastowego dziaania, poprzez cige monitorowanie oraz wprowadzenie silnych mechanizmw kontroli559.
Postpowanie z ryzykiem
Po dokonanej ocenie ryzyka organizacja musi rozway wszystkie moliwe
dziaania suce jego kontroli ryzyka. W MSZ stosuje si nastpujce sposoby
postpowania z ryzykiem: tolerowanie ryzyka, transfer ryzyka, przeciwdziaanie
oraz przesunicie w czasie. Ryzyko jest akceptowalne jedynie w przypadku
oszacowania niskiego poziomu. Dla Wyszego Urzdu Grniczego stosuje si
dziaania polegajce na: eliminacji, redukcji, wdroeniu planu rezerwowego,
przeniesieniu oraz akceptacji ryzyka.
Kierownictwo MAiC zobowizane jest do zaprojektowania mechanizmw
ograniczajcych poziom ryzyka bardzo wysokiego. Ryzyko wysokie i bardzo wysokie stanowi ryzyko kluczowe dla dziaalnoci, w odniesieniu do nich podejmuje si dziaania polegajce na: zmniejszeniu poziomu ryzyka do akceptowalnego
poprzez zapobieganie, przeniesieniu ryzyka, tolerowaniu ryzyka w przypadku,
gdy koszty podjtych dziaa mog przekroczy przewidywalne korzyci oraz
zaprzestanie lub zawieszenie dziaa rodzcych ryzyko. Sposb postpowania
wobec zidentyfikowanego ryzyka podejmuje waciciel ryzyka, uwzgldniajc
sytuacj oraz wielko kosztw ograniczenia danego ryzyka. Minister podejmuje decyzj o akceptacji ryzyka na poziomie niskim, rednim i wysokim
oraz niepodejmowaniu dziaa zaradczych560.
MSW w zakresie postpowania z ryzykiem przyjmuje analogiczne podejcie,
jak w pozostaych jednostkach, stosujc jednak wasne, nastpujce kryteria:

559
560

Tame.
Tame, 13.

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
355

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

Tabela 67. Postpowanie z ryzykiem561


Poziom

Ryzyko

1-5
6-9

mae
rednie

10-16
(gdzie P = 1,
N = 5)

due

20-25

bardzo due

Postpowanie z ryzykiem wedug kolejnoci


rozwaanych do podjcia dziaa
1. tolerowanie
1. tolerowanie
2. zapobieganie
1. zapobieganie
2. przeniesienie
3. tolerowanie (wraz z pisemnym uzasadnieniem)
4. unikanie
1. unikanie
2. przeniesienie
3. zapobieganie
4. tolerowanie (wraz z pisemnym uzasadnieniem)

Decyzj dotyczc postpowania z ryzykiem podejmuje waciciel ryzyka,


kierujc si celowoci, adekwatnoci i racjonalnoci. Waciciel ryzyka monitoruje i nadzoruje realizacj planu postpowania z ryzykiem, a w przypadku
modyfikacji postpowania z ryzykiem podejmuje odpowiednie dziaania zapobiegawcze. Plan postpowania z ryzykiem sporzdza si zgodnie ze wzorem
okrelonym w zaczniku nr 4 do zarzdzenia562.
Tabela 68. Plan postpowania z ryzykiem563
Ce Zadal nie

Zdarzenie

Poziom
ryzyka

Postpowania z ryzykiem

Dziaania

Terminy

Odpowiedzialni

Informacje o realizacji

561

Zacznik nr 3 do zarzdzenia nr 59 ministra spraw wewntrznych z dnia 6 wrzenia 2012 r.


w sprawie systemu kontroli zarzdczej w dziale administracji rzdowej sprawy wewntrzne.
562
19 zarzdzenia nr 59 ministra spraw wewntrznych z dnia 6 wrzenia 2012 r. w sprawie
systemu kontroli zarzdczej w dziale administracji rzdowej sprawy wewntrzne.
563
Zacznik nr 4 do zarzdzenia nr 59 ministra spraw wewntrznych z dnia 6 wrzenia 2012 r.
w sprawie systemu kontroli zarzdczej w dziale administracji rzdowej sprawy wewntrzne.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
356

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

Zmiany uwarunkowa dotyczcych zidentyfikowanych zdarze lub spostrzeenia dotyczce pojawienia si nowych zdarze lub czynnikw, waciciel ryzyka odnotowuje w rejestrze ryzyk. Wzr rejestru ryzyk stanowi zacznik nr 5564.
Waciciel ryzyka przekazuje ocen ryzyka i plan postpowania z ryzykiem do
biura ministra, a w razie zaistnienia ryzyka (ktre zagraa realizacji celw okrelonych w planie dziaalnoci ministra) informacja jest przekazywana take do
kierownika waciwej komrki nadzorujcej565.
Tabela 69. Rejestr ryzyk566
Cel

Zadanie

Zdarzenie

Informacje o zmaterializowaniu si
ryzyka

Monitorowanie i przegld
W zarzdzaniu ryzykiem bardzo wanym elementem jest monitoring, ktry
powinien obejmowa:
1. dokonanie przegldu w celu okrelenia, czy ryzyko ulego zmianie,
2. sprawdzenie, czy punktowa ocena ryzyka jest wci odpowiednia,
3. zapewnienie skutecznoci dotychczasowych mechanizmw kontrolnych,
4. monitorowanie rozwoju uzgodnionych dziaa w zakresie zarzdzania
ryzykiem.
W przypadku resortu MSZ i WUG monitoring oraz raportowanie prowadzone
s regularnie. W Wyszym Urzdzie Grniczym dokonuje si przegldu planw
dwa razy do roku, natomiast w Ministerstwie Spraw Zagranicznych do 31 marca
kadego roku567.

564

20 zarzdzenia nr 59 ministra spraw wewntrznych z dnia 6 wrzenia 2012 r. w sprawie


systemu kontroli zarzdczej w dziale administracji rzdowej sprawy wewntrzne.
565
21 zarzdzenia nr 59 ministra spraw wewntrznych z dnia 6 wrzenia 2012 r. w sprawie
systemu kontroli zarzdczej w dziale administracji rzdowej sprawy wewntrzne.
566
Zacznik nr 5 do zarzdzenia nr 59 ministra spraw wewntrznych z dnia 6 wrzenia 2012 r.
w sprawie systemu kontroli zarzdczej w dziale administracji rzdowej sprawy wewntrzne.
567
13, 15 i 16 zarzdzenia nr 42 ministra spraw zagranicznych z dnia 15 grudnia 2011 r.
w sprawie zasad zarzdzania ryzykiem w dziaach administracji rzdowej kierowanych przez
ministra spraw zagranicznych (Dz.Urz. MSZ nr 9, poz. 72).
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
357

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

Tabela 70. Informacja na temat procesu zarzdzania ryzykiem w roku 568


Numer
identyfikacyjny ryzyka

Waciciel
ryzyka

Wymagane dziaania zapobiegawcze oraz nazwa komrki


organizacyjnej
/placwki
zagranicznej odpowiedzialnej za
realizacj dziaania
3

Stopie
realizacji
dziaa
zapobiegawczych

Przyczyny
braku realizacji dziaa
zapobiegawczych

Uwagi (np.
czy ryzyko
wystpio
w roku, ktrego dotyczy
informacja)

Nie rzadziej ni raz na rok koordynator ds. zarzdzania ryzykiem przedstawia


ministrowi administracji i cyfryzacji informacj o zagroeniach w realizowanych
zadaniach obarczonych najwikszym ryzykiem i o podjtych dziaaniach zaradczych lub przedstawia wstpn propozycj postpowania z ryzykiem w przypadkach, gdy kompetencje do podjcia dziaa w tym zakresie nale do ministra. Przekazuje take na bieco innym wacicielom obszarw ryzyka informacje o tych ryzykach, ktre wykraczaj poza obszar funkcjonowania ministerstwa. Wyniki uzyskane podczas oceny ryzyka wykorzystywane s przez audytora wewntrznego na etapie przygotowywania rocznego planu audytu wewntrznego w ministerstwie569. Proces monitorowania ryzyka jest procesem
cigym, realizowanym przez kierownictwo ministerstwa na kadym szczeblu
zarzdzania i prowadzony jest pod ktem ich adekwatnoci, efektywnoci i skutecznoci. W ramach monitoringu dokonywany jest przegld aktualnoci ryzyk,
aktualnoci przypisanej do ryzyk oceny, a take przegld mechanizmw kontrolnych i ich skutecznoci. Koordynator odpowiada za monitoring na szczeblu

12, 16, 17, 18 zarzdzenia nr 13 prezesa Wyszego Urzdu Grniczego z dnia 5 lipca
2013 r. w sprawie planowania dziaalnoci oraz zarzdzania ryzykiem w urzdach grniczych
(Dz.Urz. WUG r. 24).
568
Zacznik nr 5 do zarzdzenia nr 42 ministra spraw zagranicznych z dnia 15 grudnia 2011 r.
569
14 Polityka zarzdzania ryzykiem w Ministerstwie Administracji i Cyfryzacji.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
358

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

strategicznym, natomiast niezalen ocen zarzdzania ryzykiem moe przeprowadzi audytor wewntrzny ministerstwa lub audytorzy zewntrzni570.
Polityka zarzdzania ryzykiem wraz z zacznikami podlega corocznym przegldom, dokonywanym w celu ich aktualizacji. Kada aktualizacja Polityki podlega akceptacji ministra571.
Nadzr nad dokumentowaniem systemu kontroli zarzdczej, cigoci dziaalnoci, ochrony zasobw, szczegowych mechanizmw kontroli dotyczcych
operacji finansowych, gospodarczych oraz kontroli dotyczcych systemw informatycznych sprawuje kierownictwo ministerstwa i kierownicy jednostek.
Zobowizani s do przygotowania dokumentacji systemu kontroli zarzdczej,
obejmujcej wytyczne, regulaminy, procedury, instrukcje i inne dokumenty
wewntrzne waciwe do rodzaju zada, a take nadzorowania wykonania zada w celu zapewnienia ich skutecznej, efektywnej, prawidowej i oszczdnej
realizacji572. W przypadku zidentyfikowania obszarw krytycznych, dla ktrych
niezbdne jest zachowanie cigoci dziaania, uwzgldniaj wyniki oceny ryzyka, a w szczeglnoci takie zdarzenia, ktrych prawdopodobiestwo oceniane
jest jako niskie, a nastpstwa na poziomie katastrofalnym w takim przypadku
naley ustali w formie udokumentowanej plan cigoci dziaania i inne dokumenty okrelajce zapewnienie cigoci dziaania w sytuacjach kryzysowych.
Szczeglnej uwagi wymaga opracowanie szczegowych mechanizmw kontroli
operacji finansowych i gospodarczych, a take mechanizmw zapewniajcych
bezpieczestwo elektronicznych baz danych i systemw informatycznych573. Za
monitorowanie systemu kontroli zarzdczej, samoocen, audyt wewntrzny
i uzyskanie zapewnienia o stanie kontroli zarzdczej odpowiada kierownictwo
ministerstwa oraz kierownicy jednostek, ktrzy s take zobowizani do biecego monitorowania i samooceny oraz przeprowadzonych audytw
i kontroli574.

570

Tame, 15.
Tame, 17.
572
22 zarzdzenia nr 59 ministra spraw wewntrznych z dnia 6 wrzenia 2012 r. w sprawie
systemu kontroli zarzdczej w dziale administracji rzdowej sprawy wewntrzne.
573
Tame, 23.
574
Tame, 27.
571

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
359

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

W przypadku analizowanych jednostek szczebla centralnego dokumenty dotyczce oceny ryzyka zostay oparte na strukturze ramowej zaproponowanej
w normie ISO 31000 bd s z ni tosame. Poniewa norma ta zawiera ramy,
procesy i zasady dotyczce procesu oceny ryzyka majce pomc w ujednoliceniu procesw zarzdzania ryzykiem, zarwno MSW, MAiC, MSZ, jak i WUG mogy wanie na niej oprze swoje systemy zarzdzania ryzykiem.
Pierwszym charakterystycznym elementem normy ISO 31000 wykorzystanym w systemach zarzdzania ryzykiem jest struktura ramowa. Zawierajca
pi niezbdnych atrybutw opisanych w czci pierwszej, zostaa skutecznie
zaimplementowana do tych jednostek. Zarwno w MSW, MAiC, MSZ, jak i WUG
wyej wymienione atrybuty s opisane szczegowo w kontekcie dziaalnoci
resortw.
Kolejnym elementem normy ISO 31000, ktry pojawia si w dokumentach
dotyczcych zarzdzania ryzykiem w resortach, jest zbliony proces zarzdzania
ryzykiem. Skada si on z identyfikacji, analizy, ewaluacji, podejmowania decyzji, postpowania z ryzykiem, monitorowania i przegldu. Przedstawione jednostki prawie kademu etapowi procesu zarzdzania ryzykiem powicaj paragraf z informacj, co na danym etapie naley wykona oraz jaki powinien by
przewidywany skutek tych dziaa.
4.2. Zarzdzanie ryzykiem w wojewdztwie, powiecie i gminie
Jednostki samorzdu terytorialnego wprowadziy w obszarach swojej dziaalnoci dokumenty wdraajce procesy zarzdzania ryzykiem. Akty prawne
o charakterze zarzdze w przewaajcej czci zawieraj elementy zarzdzania ryzykiem funkcjonujce w ramach kontroli zarzdczej575, a stosowane dla
nich nazewnictwo obejmuje midzy innymi tzw. polityki, zasady, wytyczne
i procedury.
W niniejszym podrozdziale przedstawiono metodyki z zakresu zarzdzania
ryzykiem, ktre wdroono w jednostkach samorzdu terytorialnego wojewdztwa mazowieckiego wytypowanego do przeprowadzenia bada oraz analiz
w projekcie Zintegrowany system budowy planw zarzdzania kryzysowego

575

Patrz: D. Wrblewski (red. nauk.), Zagadnienia oglne z zakresu zarzdzania ryzykiem


i zarzdzania kryzysowego, CNBOP-PIB, Jzefw 2014, s. 24.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
360

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne576. W zwizku z powyszym na szczeblu wojewdzkim przeanalizowanym dokumentem byo zarzdzenie nr 80 wojewody mazowieckiego z dnia 9 lutego 2011 r. w sprawie ustalenia Polityki zarzdzania ryzykiem w Mazowieckim Urzdzie Wojewdzkim
w Warszawie. Na szczeblu powiatowym analizie poddano zarzdzenie nr
3666/2012 prezydenta miasta stoecznego Warszawy z dnia 18 grudnia 2012 r.
w sprawie systemu zarzdzania ryzykiem w m. st. Warszawie. Spord mazowieckich gmin wybrano Legionowo, gdzie metodyk ujto w zarzdzeniu
nr 204/2012 prezydenta miasta Legionowa z dnia 15 padziernika 2012 r.
w sprawie zasad zarzdzania ryzykiem w Urzdzie Miasta Legionowa.
Celem prowadzonych w ramach projektu analiz wybranych dokumentw
rdowych z zakresu zarzdzania ryzykiem byo wyselekcjonowanie uytecznej
wiedzy oraz diagnoza stanu, obejmujca uregulowania zwizane z zarzdzeniem
ryzykiem w samorzdzie terytorialnym577, w tym zawarte w nich metodyki.
Nawizujc przy opisie prawa miejscowego do normy ISO 31000, naley
zwrci uwag na znaczne rozbienoci i ograniczenia w stosowaniu zarzdzania ryzykiem. W aktach prawa miejscowego dostrzegamy mnogo terminologii. aden z dokumentw nie uwzgldnia wszystkich aspektw w celu kompleksowego wdroenia zarzdzania ryzykiem. Norma ISO 31000 okrela meritum
danej definicji, ktr mona elastycznie wykorzysta dla kadej sfery dziaalnoci organizacji.
Norma ISO prezentuje dokadnie sprecyzowany cel, na podstawie ktrego
mona oceni skuteczno realizowanych dziaa. Do podstawowych celw
zarzdzania ryzykiem zaliczono dziaania organizacyjne oraz dziaania doskonalce szerzej przedstawione w czci I Zagadnienia oglne z zakresu zarzdzania
ryzykiem, rozdziale 1 Zarzdzanie ryzykiem wedug normy ISO 31000, podrozdziale 1.1 Norma ISO 31000:2009 zakres i przeznaczenie. Poprzez waciwe

576

D. Wrblewski (red. nauk.), Przegld wybranych dokumentw normatywnych z zakresu zarzdzania kryzysowego i zarzdzania ryzykiem wraz z leksykonem, CNBOP-PIB, Jzefw 2014,
s. 108.
577
Tame.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
361

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

ukierunkowanie na cele578 organizacja bdzie w stanie, bez wzgldu na charakter oraz zakres dziaalnoci, wytyczy szczeble swojego rozwoju.
Scharakteryzowane w podrozdziale zarzdzenia administracji wojewdzkiej
i terenowej uwidaczniaj znaczce rnice we wprowadzanych regulacjach
w odniesieniu do procesu zarzdzania ryzykiem ujtego w normie ISO 31000.
Akty prawa miejscowego, ktre przygotowano na podstawie standardw kontroli zarzdczej, wprowadziy takie elementy, jak: identyfikacja ryzyka, analiza
ryzyka579, odpowied bd reakcja na ryzyko oraz raportowanie o ryzyku i jego
monitorowanie580. Inne rozbienoci wskazanych dokumentw wobec zalece
normy we wskazanym powyej zakresie to m.in.: tryb raportowania kwartalne (wojewdztwo), roczne i niezwoczne581 (powiat). Jedynym cakowicie
zbienym zaleceniem zgodnym z norm jest w jednostkach administracyjnych
czstotliwo monitorowania ryzyka w okresie przed, w trakcie oraz po przeprowadzeniu procesu zarzdzania ryzykiem.
Szczebel wojewdzki
Zacznik do zarzdzenia582 wprowadza do stosowania przez uczestnikw
wdroonego systemu zarzdzania ryzykiem podstawow terminologi w tym
zakresie. Autorzy dokumentu zdefiniowali podmioty uczestniczce w procesie
zarzdzania ryzykiem, a take takie, pojcia jak: ryzyko, zarzdzanie ryzykiem,
mechanizm kontrolny, czynniki ryzyka, obszar ryzyka, ewaluacja ryzyka, waci-

578

Tu rekomenduje si na potrzeby definiowania celw m.in. wykorzystanie metodyki SMART


(Simple, Measurable, Achievable, Relevant, Timely): prosty (zrozumienie nie powinno stanowi
kopotu, sformuowanie powinno by jednoznaczne i niepozostawiajce miejsca na lun interpretacj), mierzalny (sformuowany tak, by mona byo liczbowo wyrazi stopie realizacji celu,
lub przynajmniej umoliwi jednoznaczn sprawdzalno jego realizacji), osigalny (realistyczny), istotny (cel powinien by wanym krokiem naprzd, jednoczenie musi stanowi okrelon warto dla tego, kto bdzie go realizowa), okrelony w czasie (cel powinien mie dokadnie okrelony horyzont czasowy, w jakim zamierzamy go osign).
579
Zarzdzenie prezydenta m.st. Warszawy zastpuje analiz ryzyka ocen ryzyka, podczas
ktrej wyznaczany jest poziom ryzyka.
580
D. Wrblewski, B. Poe, Teoria i praktyka zarzdzania ryzykiem normy a regulacje
w prawie miejscowym, w: D. Majchrzak (red.), Zarzdzanie kryzysowe w wymiarze lokalnym.
Organizacja, procedury, organy i instytucje, AON, Warszawa 2014, s. 210.
581
Raportowanie biece w razie zaistniaych incydentw.
582
Zarzdzenie nr 80 wojewody mazowieckiego z dnia 9 lutego 2011 r. w sprawie ustalenia
Polityki zarzdzania ryzykiem w Mazowieckim Urzdzie Wojewdzkim w Warszawie.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
362

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

ciel ryzyka, ocena ryzyka, analiza ryzyka, prawdopodobiestwo wystpienia


ryzyka, skutek ryzyka czy ryzyko akceptowalne583.
Polityka zarzdzania ryzykiem ustalona przez wojewod wie si cile z celami kontroli zarzdczej. Jest ukierunkowana na zwikszenie prawdopodobiestwa osignicia zamierzonych celw oraz efektywn realizacj zada584. Zarzdzanie ryzykiem odbywa si poprzez sze etapw:
1. identyfikacja ryzyka rozpoznanie wszystkich ryzyk, mogcych oddziaywa na realizacj celw,
2. analiza ryzyka etap obejmujcy hierarchizacj ryzyk wedug ich
oddziaywania oraz prawdopodobiestwa wystpienia,
3. ewaluacja ryzyka weryfikacja i ocena ryzyka, w tym rwnie rodkw przeznaczonych do jego utrzymania pod kontrol,
4. postpowanie z ryzykiem zdefiniowanie dziaa niezbdnych wobec ryzyka nieakceptowanego,
5. okrelenie wacicieli ryzyk wskazanie osb odpowiedzialnych za
podjcie dziaa zaradczych i wyznaczanie stosownych terminw dla
tych dziaa,
6. monitorowanie biecy przegld i sprawozdawczo585.
Za powysze dziaania w pewnym stopniu odpowiadaj wszyscy uczestnicy
systemu zarzdzania ryzykiem. Wyznaczeni waciciele ryzyk odpowiadaj
w szczeglnoci za biec identyfikacj i analiz ryzyk oraz projektowanie mechanizmw kontrolnych w zakresie swojego obszaru dziaalnoci586.
Na potrzeb etapw identyfikacji i analizy ryzyka autorzy przygotowali wykaz czynnikw ryzyka, nie stanowi on jednak katalogu zamknitego587. Czynniki
ryzyka podlegaj ocenie pod ktem istotnoci dla realizacji celw588. Do oszacowania prawdopodobiestwa i skutkw potencjalnych zdarze stosowana jest

583

1 zacznika do zarzdzenia nr 80 wojewody mazowieckiego z dnia 9 lutego 2011 r.


w sprawie ustalenia Polityki zarzdzania ryzykiem w Mazowieckim Urzdzie Wojewdzkim
w Warszawie.
584
Tame, 2.
585
Tame, 8.
586
Tame, 13.
587
Tame, 15.
588
Tame, 16.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
363

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

skala ocen w opracowanych tabelach punktowych: prawdopodobiestwa wystpienia ryzyka i oddziaywania ryzyka. Okrelenie istotnoci ryzyka prowadzi
do uporzdkowania ryzyk i hierarchizacji mechanizmw kontrolnych589.
Ewaluacja ryzyka jest oparta na czterech poziomach istotnoci ryzyka, do
ktrych zostan przyporzdkowane ryzyka po ich identyfikacji i analizie590. Do
poziomu ryzyka niskiego zakwalifikowano ryzyko akceptowalne, ktre naley
monitorowa i sprawdza prawidowo jego kontroli. Ryzyko rednie moe
mie znaczny wpyw na dziaalno, wic istnieje potrzeba jego monitorowania
i rozwaenia podjcia dziaa zaradczych. Dla ryzyka wysokiego wymagane jest
wprowadzenie mechanizmw kontrolnych, w celu jego ograniczenia. Powanym zagroeniem moe okaza si ryzyko bardzo wysokie, w zwizku z czym
niezbdne s natychmiastowe dziaania majce na celu zniwelowanie jego
skutkw, gdy jego wystpowanie nie moe by tolerowane. Ryzyko bardzo
wysokie podlega staemu monitoringowi591. Stanowi ono istotny czynnik mogcy wpyn na osigane cele, std wymagane jest wykorzystanie dostpnych
lub opracowanie nowych, skutecznych rodkw bd mechanizmw kontroli,
ktre pozwol obniy albo utrzyma poziom ryzyka na staym poziomie.
W polityce zarzdzania ryzykiem przewidziano nastpujce sposoby postpowania z ryzykiem: przeniesienie, tolerowanie lub przeciwdziaanie ryzyku,
a take odroczenie dziaa o wysokim poziomie ryzyka592. Mona zauway, e
dziaania te stanowi odpowiedniki opcji przywoanych przez norm ISO 31000
(kolejno jw.: dzielenie si ryzykiem, podjcie ryzyka na podstawie wiadomej
decyzji, zmiana prawdopodobiestwa lub nastpstw oraz usunicie rda ryzyka, unikanie ryzyka). Ponadto dla ryzyk przekraczajcych akceptowalny poziom
naley planowa i wdraa odpowiednie mechanizmy kontrolne593. Monitorowanie oraz raportowanie o zidentyfikowanych zagroeniach odbywa si na

589

17 zacznika do zarzdzenia Nr 80 Wojewody Mazowieckiego z dnia 9 lutego 2011 r.


w sprawie ustalenia Polityki zarzdzania ryzykiem w Mazowieckim Urzdzie Wojewdzkim
w Warszawie.
590
Tame.
591
Tame, 20.
592
Tame, 21.
593
Tame, 22.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
364

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

kadym szczeblu zarzdzania594. Weryfikacja systemu i procedur nastpuje raz


do roku w celu jego aktualizacji595.
W wojewdztwach na potrzeby analizy ryzyka wykorzystywane s m.in. arkusze identyfikacji bd identyfikacji i oceny ryzyka596. Kolejnym podstawowym
dokumentem stosowanym w ramach kontroli zarzdczej s rejestry ryzyka.
Przykady takich narzdzi sucych do dokumentowania zarzdzania ryzykiem
w wojewdztwach zaczono poniej.
Tabela 71. Arkusz identyfikacji, oceny oraz okrelenia metody przeciwdziaania ryzyku597
Ryzyko
Lp.

Cel
zadanie

Ryzyko
(wraz z
podaniem
kategorii)
3

Wpyw

Prawdopodobiestwo

Istotno
ryzyka

Przeciwdziaanie
ryzyku
Planowana metoda przeciwdziaania ryzyku
7

1.
2.

594

Tame, 24 i 26.
Tame, 29.
596
W tabelach 71 i 72 przedstawiono formularze wykorzystywane w jednostkach podczas analizy ryzyka do zbadania moliwoci wystpienia i konsekwencji danego zdarzenia.
597
rdo: zacznik nr 5 do zarzdzenia nr 115/10 wojewody podlaskiego z dnia 29 padziernika 2010 r. w sprawie kontroli zarzdczej w Podlaskim Urzdzie Wojewdzkim w Biaymstoku.
595

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
365

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

Tabela 72. Tabela zbiorcza identyfikacji i oceny ryzyka w WZFE598


Lp.

Cel

Miernik
osignicia
celu

Zidentyfikowane ryzyko
przyczyna
4

Prawdopodobiestwo
wystpienia
599
ryzyka

Zidentyfikowane
ryzyko

Mechanizm
zapobiegania
zagroeniu

skutek
5

Termin realizacji metod przeciwdziaania


ryzyku

Waciciel ryzyka

Metody przeciwdziaania ryzyku

Istotno

Prawdopodobiestwo

Wpyw

Kategoria ryzyka

Nazwa i opis ryzyka

Nr identyfikacyjny
ryzyka

Tabela 73. Wydziaowy rejestr ryzyk600

Tabela 74. Rejestr ryzyka601


1. Nr ryzyka:

2. Waciciel ryzyka:
3. Cel:
4. Nazwa ryzyka:

598

rdo: zacznik nr 2 do zarzdzenia nr 8 dyrektora generalnego LUW z dnia 29 stycznia


2010 r.
599
Naley zauway, e sformuowanie w dokumencie zawiera bd logiczny, poniewa definicja
ryzyka obejmuje kombinacj prawdopodobiestwa i konsekwencji.
600
rdo: zacznik nr 5 do zarzdzenia nr 115/10 wojewody podlaskiego z dnia 29 padziernika 2010 r. w sprawie kontroli zarzdczej w Podlaskim Urzdzie Wojewdzkim w Biaymstoku.
601
rdo: zacznik nr 2 do zarzdzenia nr 8 dyrektora generalnego LUW z dnia 29 stycznia
2010 r.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
366

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

5. Przyczyny ryzyka:

6. Skutki ryzyka:

7. Prawdopodobiestwo wystpienia (skala 15):

8. Potencjalne skutki/straty
(skala 1-5):

9. Punktowa ocena ryzyka (pkt 7 x pkt 8):


10. Funkcjonujce dziaania mechanizmy kontrolne:

11. Wymagane dziaania mechanizmy kontrolne:


12. Odpowiedzialno za wykonanie dziaa:

13. Termin wykonania dziaa:

14. Data ostatniego przegldu:


15. Data nastpnego przegldu:

Szczebel powiatowy
Ramy dziaania systemu zarzdzania ryzykiem w Warszawie prezydent ustanowi zarzdzeniem602, ktre przedstawia przede wszystkim terminologi, zakres zada i obowizkw uczestnikw systemu, zasady identyfikowania ryzyka
oraz dokonywania oceny ryzyka, zasady okrelania reakcji na ryzyko, zasady
identyfikowania i raportowania incydentw, zakres i sposb monitorowania
oraz raportowania ryzyka603.
602

Zarzdzenie nr 3666/2012 prezydenta miasta stoecznego Warszawy z dnia 18 grudnia


2012 r. w sprawie systemu zarzdzania ryzykiem w m. st. Warszawie.
603
D. Wrblewski (red. nauk.), Zagadnienia oglne z zakresu zarzdzania ryzykiem
i zarzdzania kryzysowego, CNBOP-PIB, Jzefw 2014, s. 26.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
367

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

Pierwszym etapem procesu zarzdzania ryzykiem jest identyfikacja ryzyka


w odniesieniu do celw wyznaczonych przez jednostk. Wykorzystuje si tu
wyniki monitorowania realizacji zada, sposb organizacji i zarzdzania jednostk oraz jej komrkami, jako wewntrznych i zewntrznych regulacji
prawnych, uwarunkowania makroekonomiczne, uwarunkowania spoecznopolityczne, informacje o incydentach czy te ustalenia z przeprowadzonych audytw i kontroli604. Wrd analizowanych czynnikw potencjalnych ryzyk pod
uwag brane s zarwno te o charakterze wewntrznym, jak i zewntrznym.
Kade zidentyfikowane ryzyko podlega ocenie w piciostopniowej skali
w odniesieniu do prawdopodobiestwa jego wystpienia oraz skutkw oddziaywania. Iloczyn tych czynnikw stanowi o poziomie danego ryzyka, uzyskane
wyniki po uwzgldnieniu hierarchizacji odnotowuje si w rejestrze ryzyka 605.

Waciciel ryzyka

10.

11.

608

Oddziaywanie ryzyka
(od 1 do 5)

Prawdopodobiestwo ryzyka
(od 1 do 5)

12.

13.

Reakcja na ryzyko

9.

Poziom ryzyka
(iloczyn oddziaywania i prawdopodobiestwa.)

8.

607

7.

Opis ryzyka

6.
Planowany poziom miernika

5.

Miernik
(nazwa)

4.

Symbol procesu z SZJ

3.
Rodzaj celu
(np.: zadaniowy, gwny, pozostay)

Cele/procesy

2.

L.p.

1.

Wykonany poziom miernika

Tabela 75. Rejestr ryzyka606

1.
2.

604

12 zarzdzenia nr 3666/2012 prezydenta miasta stoecznego Warszawy z dnia 18 grudnia


2012 r. w sprawie systemu zarzdzania ryzykiem w m. st. Warszawie.
605
14 zarzdzenia nr 3666/2012 prezydenta miasta stoecznego Warszawy z dnia 18 grudnia
2012 r. w sprawie systemu zarzdzania ryzykiem w m. st. Warszawie.
606
Zacznik nr 1 do zarzdzenia prezydenta miasta stoecznego Warszawy nr 3666/2012 z dnia
18 grudnia 2012 r.
607
Termin zastosowany w dokumencie nadmiernie wykorzystuje sowo ryzyko.
608
W ten sposb w dokumencie okrelono skutki.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
368

Waciciel ryzyka

10.

11.

608

Oddziaywanie ryzyka
(od 1 do 5)

Prawdopodobiestwo ryzyka
(od 1 do 5)

12.

13.

Reakcja na ryzyko

9.

Poziom ryzyka
(iloczyn oddziaywania i prawdopodobiestwa.)

8.

607

7.

Opis ryzyka

6.
Planowany poziom miernika

5.

Miernik
(nazwa)

4.

Symbol procesu z SZJ

3.
Rodzaj celu
(np.: zadaniowy, gwny, pozostay)

Cele/procesy

2.

L.p.

1.

Wykonany poziom miernika

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

3.
4.
5.

Waciciele ryzyk po ich przeanalizowaniu s zobowizani okreli sposb


reakcji na dane ryzyko. Przewidziano nastpujce dziaania: akceptacj, dzielenie si, unikanie bd ograniczanie ryzyka. Wyej wskazane dziaania w istocie
niczym nie rni si (mimo zastosowania zblionych poj) od wymienionych
w przykadzie szczebla wojewdzkiego i odpowiadaj tym okrelonym przez
norm ISO 31000, jak rwnie komunikat nr 6 ministra finansw stanowicy
wytyczne w zakresie zarzdzania ryzykiem dla sektora finansw publicznych.
Decyzja o wyborze jednego ze sposobw reakcji powinna by umotywowana
analiz kosztw podjcia lub ograniczenia ryzyka609. Naley w tym celu wykorzysta take matryc ryzyka (rys. 59), ktra prezentuje akceptowalny oraz nieakceptowalny poziom ryzyka. Czterostopniowa skala oznaczona na mapie kolorami wskazuje dziaania do podjcia dla kadego z nich.

609

15 zarzdzenia nr 3666/2012 prezydenta miasta stoecznego Warszawy z dnia 18 grudnia


2012 r. w sprawie systemu zarzdzania ryzykiem w m. st. Warszawie.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
369

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

SKUTKI
ODDZIAYWANIA
KATASTROFALNE

10

15

20

25

12

16

20

12

15

10

NISKIE

REDNIE

WYSOKIE

BARDZO
WYSOKIE

POWANE

REDNIE

MAE

NIEZNACZNE

ZNI
KOME

PRAWDOPODOBIESTWO
WYSTPIENIA

Rys. 59. Matryca ryzyka610

Legenda611:
1. Poziom niski (kolor zielony) akceptowalny poziom ryzyka, zaplanowanie i wdroenie dziaa zaradczych zaley od decyzji waciciela ryzyka.
2. Poziom redni (kolor ty) akceptowalny poziom ryzyka, konieczno
staego monitorowania poziomu ryzyka.
3. Poziom wysoki (kolor pomaraczowy) akceptowalny poziom ryzyka,
wymg staego monitorowania poziomu ryzyka oraz konieczno zaplanowania dziaa zaradczych do ewentualnego wdroenia.
4. Poziom bardzo wysoki (kolor czerwony) nieakceptowalny poziom ry-

610

Zacznik nr 4 do zarzdzenia prezydenta miasta stoecznego Warszawy nr 3666/2012 z dnia


18 grudnia 2012 r.
611
15 zarzdzenia nr 3666/2012 prezydenta miasta stoecznego Warszawy z dnia 18 grudnia
2012 r. w sprawie systemu zarzdzania ryzykiem w m. st. Warszawie.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
370

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

zyka, konieczno wycofania si lub opracowania i wdroenia planu


dziaa sprowadzajcych ryzyko do akceptowanego poziomu w terminie
uzgodnionym z bezporednim przeoonym. Waciciel ryzyka zobowizany jest do monitorowania poziomu ryzyka i skutecznoci przyjtych
dziaa. Realizacja celw/procesw obcionych ryzykiem bardzo wysokim wymaga akceptacji bezporedniego przeoonego oraz zaraportowania do penomocnika ds. ryzyka.
Szczebel gminny
W gminie Legionowo zarzdzeniem612 prezydenta miasta wprowadzone zostay zasady zarzdzania ryzykiem. Odpowiedzialno za waciw realizacj
postanowie dokumentu ponosz wszyscy pracownicy z prezydentem Legionowa na czele. Objanione zostay rwnie podstawowe pojcia niezbdne do
prawidowego zastosowania opisanej metodyki zarzdzania ryzykiem.
Zgodnie z ustalon procedur zarzdzania ryzykiem poszczeglne kroki s
nastpujce:
1. identyfikacja ryzyka,
2. analiza i ocena ryzyka613,
3. reakcja na ryzyko614.
W ramach identyfikacji ryzyka wskazywane s zdarzenia, ktre mog zagrozi osigniciu celw jednostki615. Zidentyfikowane zagroenia podlegaj analizie oraz ocenie punktowej. Na tym etapie okrelona zostaje warto prawdopodobiestwa wystpienia ryzyka, jego skutkw616 oraz wspczynnik niewykrycia zdarzenia w skali od 1 do 3. Iloczyn tych czynnikw przedstawia istotno
danego ryzyka.

612

Zarzdzenie nr 204/2012 prezydenta miasta Legionowa z dnia 15 padziernika 2012 r.


w sprawie zasad zarzdzania ryzykiem w Urzdzie Miasta Legionowa.
613
Dokument wprowadza dwa pojcia w jednym kroku, definiujc przy tym jedynie ocen ryzyka jako punktowe okrelenie prawdopodobiestwa i wpywu. Faktycznie etap ten obejmuje
zgodnie z rozumieniem normy ISO 31000: analiz i ewaluacj ryzyka.
614
Naley rozumie jako postpowanie z ryzykiem wedug normy ISO 31000.
615
6 zarzdzenia nr 204/2012 prezydenta miasta Legionowa z dnia 15 padziernika 2012 r.
w sprawie zasad zarzdzania ryzykiem w Urzdzie Miasta Legionowa.
616
Dokument tworzy nowe pojcia: prawdopodobiestwo wystpienia/prawdopodobiestwo
skutkw niezgodnie ze sztuk, terminy te powinny zosta ujte jako prawdopodobiestwo
i skutki (konsekwencje), gdy takie znaczenie wnosz w proces oceny ryzyka.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
371

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

Tabela 76. Analiza i ocena istotnoci ryzyka617


Liczba
ryzyka

Okrelenie
ryzyka

Prawdopodobiestwo
wystpienia (Pw)

Prawdopodobiestwo
skutkw (Ps)

1
1

2
niskie

4
mae zagroenie

rednie

3
mao realne, incydentalne
prawdopodobne, zdarza
si

wysokie

bardzo prawdopodobne

skutki zauwaalne,
akceptowalne
skutki nie do zaakceptowania

Wspczynnik
niewykrycia
(Pn)
5
niski
redni (moliwo
niewykrycia)
wysoki

Istotno ryzyka (R) stanowi iloczyn prawdopodobiestwa wystpienia (Pw),


prawdopodobiestwa skutkw (Ps), wspczynnika niewykrycia (Pn):
R = Pw x Ps x Pn
Tabela 77. Skala punktowa istotnoci ryzyka618
Okrelenie ryzyka
ryzyko niskie
ryzyko rednie
ryzyko wysokie

Skala punktowa
1-3
4-12
18-27

Uzyskany wynik determinuje dalsze dziaania, ktre kryj si pod zwrotem reakcja na ryzyko. W ramach tego kroku stosuje si: akceptacj ryzyka, zmniejszenie wpywu lub prawdopodobiestwa wystpienia, przeniesienie ryzyka,
tolerowanie ryzyka, wycofanie z dziaa lub ich brak619. W porwnaniu
z dziaaniami okrelonymi na szczeblu wojewdztwa i powiatu na poziomie
gminnym w najwikszym stopniu wykorzystano wachlarz krokw dostpnych
dla etapu postpowania z ryzykiem. Analiza i ocena ryzyka dokonywana jest
w ramach zaczonego do zarzdzenia Arkusza zarzdzania ryzykiem, ktry
przedstawia tabela 78. Za biece monitorowanie zarzdzania ryzykiem odpowiadaj wszyscy pracownicy.
617

Zacznik nr 1 do zarzdzenia nr 204/2012 prezydenta miasta Legionowa z dnia 15 padziernika 2012 r. w sprawie zasad zarzdzania ryzykiem w Urzdzie Miasta Legionowa.
618
Tame.
619
8 zarzdzenia nr 204/2012 prezydenta miasta Legionowa z dnia 15 padziernika 2012 r.
w sprawie zasad zarzdzania ryzykiem w Urzdzie Miasta Legionowa.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
372

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

Tabela 78. Arkusz zarzdzania ryzykiem620


Data:
Element
procesu

Proces:
Zagro
groenie

Prawdopodo
dobiebiestwo
wystpienia

Pw

Podpis przewodniczcego
zespou ds. zarzdzania ryzykiem:

Nastpstwo
zdarze
rze621
nia

Ps

Prawdopodobiestwo
niewykry622
cia

Zatwierdzi:

Pn

Data:

Podpis:

Wska
nik
realizacji
623
celu

Dziaania doskonalce

R = Pw x
Ps x Pn

620

Zacznik nr 2 do zarzdzenia nr 204/2012 prezydenta miasta Legionowa z dnia 15 padziernika 2012 r. w sprawie zasad zarzdzania ryzykiem w Urzdzie Miasta Legionowa.
621
To kolejny przykad niezgodnoci terminologicznej w jednym dokumencie wprowadzono
drugie pojcie dla tego samego przykadu, a naley je rozumie jako skutki (konsekwencje).
622
Dokument wprowadza oszacowanie moliwoci niewykrycia danego ryzyka, rwnie wprowadzajc drugie pojcie dla jednego przykadu.
623
Dokument wprowadza wskanik bdcy wyznacznikiem realizacji celu procesu lub jego elementu, dla ktrego zidentyfikowano ryzyko.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
373

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

5. METODYKA DIAGNOZOWANIA SYSTEMW REAGOWANIA


POMRISC ELEMENTY ZARZDZANIA RYZYKIEM
W latach 2008-2009 CNBOP na zlecenie wadz Samorzdu Wojewdztwa
Pomorskiego podjo si realizacji zadania badawczego pt. Koncepcja funkcjonowania Regionalnego Zintegrowanego Systemu Ratownictwa Wojewdztwa
Pomorskiego na podstawie strategii wojewdztwa pomorskiego zawartej
w regionalnym programie operacyjnym dla wojewdztwa pomorskiego na lata
2007-2013624.
Celem gwnym realizacji tematu byo przedstawienie podstaw funkcjonowania Regionalnego Zintegrowanego Systemu Ratownictwa na terenie wojewdztwa pomorskiego na podstawie oceny funkcjonujcego systemu ratownictwa, ktre pozwoliyby na kompleksow diagnoz stanu bezpieczestwa oraz
podniesienie jego poziomu, zwaszcza w tych elementach, ktre ujawniono jako
najbardziej naraone na ryzyko.
Niepewno i ryzyko to zjawiska waciwe zarwno dla samej organizacji
ukierunkowanej na osiganie zaoonych celw zwizanych z prowadzon dziaalnoci, jak i jej zewntrznego otoczenia. W zalenoci od rodowiska dziaania organizacji i podmiotw w nich osadzonych organizowany jest proces planowania, kierowania i kontroli dziaalnoci w organizacji, majcy zmniejszy
wpyw ryzyka na wyniki organizacji. Ze wzgldu na niebywa dynamik czynnikw, od ktrych zaley efektywno dziaania organizacji, we wspczesnym
wiecie wzrasta zainteresowanie teoriami dziaania w warunkach kryzysu,
wskazujcymi sposoby ograniczania niepewnoci i redukowania ryzyka.
Nowatorskie podejcie zespou projektowego625 do realizacji zadania polegao na badaniu ankietowym wszystkich podmiotw deklarujcych ch uczestnictwa w systemie: administracji, sub oraz ekspertw. Identyfikacji, analizie
i ocenie (pod ktem rekomendacji zmian przyp. autora) poddano obszary
ludzkiej dziaalnoci i potencjalne zdarzenia majce wpyw na bezpieczestwo.
Badania okazay si polem do wykorzystania specjalistycznej wiedzy zespou
624

D. Wrblewski (red. nauk.), Koncepcja regionalnego zintegrowanego systemu ratownictwa


wojewdztwa pomorskiego, s. 23.
625
Zesp autorski w skadzie: kierownik projektu: D. Wrblewski, zesp: E. W. Roguski,
A. Koodziej-Saramak, D. Kwiatkowski, J. Prasua, T. Sowa, T. Wilczyski, R. Zakrzewski.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
374

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

projektowego w zakresie zarzdzania ryzykiem, w wyniku czego powstaa unikatowa w Polsce metodyka oceny ryzyk i ich interpretacji: PomRisc626. Metodyka ta okazaa si kompletnym i systemowym podejciem do diagnozowania
systemu ratownictwa, jako elementu zarzdzania ryzykiem na terenie wojewdztwa pomorskiego.
Gwnym problemem poruszonym w niniejszym rozdziale jest diagnoza rzeczywistego stanu bezpieczestwa poprzez analiz ryzyka, ktra posuya do
monitorowania zmian i uzyskanych efektw poprzez wyniki opracowane
w ramach realizacji bada z tematu badawczego nr 4092/DB/2008.
5.1. Koncepcja funkcjonowania Regionalnego Zintegrowanego Systemu
Ratownictwa Wojewdztwa Pomorskiego
Dla prawidowego, zrwnowaonego rozwoju kadego regionu bardzo wane s kwestie bezpieczestwa, minimalizacji potencjalnych zagroe oraz
sprawne i skuteczne dziaanie w przypadku ich wystpienia. Opracowano wiele
metod wykorzystywanych podczas oceny ryzyka627, jednake brakowao odpowiednio dopasowanej dla potrzeb zdiagnozowania stanu elementw systemu
ratownictwa wojewdztwa pomorskiego. Narzdziem, ktre wspomogo identyfikacj obszarw ryzyka628 zarwno zagroe, jak i szans, bya wypracowana
w ramach realizacji projektu, relatywnie obiektywna metodyka PomRisc629.
Warunkiem realizacji projektu Koncepcja funkcjonowania Regionalnego Zintegrowanego Systemu Ratownictwa Wojewdztwa Pomorskiego byo objcie
systemu analiz obejmujc wszystkie podmioty w nim uczestniczce i aspekty
jego funkcjonowania.
Przedmiot bada zespou projektowego stanowiy nastpujce zagadnienia:
1. analiza ryzyka630, przeprowadzona wedug odpowiedniej metodologii
badawczej,

626

Rozwinicie skrtu PomRisc Pomorska Regionalna Integracja Systemw Cywilnych, RZSR


WP.
627
Patrz: definicja na s. 29.
628
Patrz: definicja na s. 46.
629
E. W. Roguski, D. Wrblewski, Diagnostyczna metoda oceny ryzyk i systemw reagowania
PomRisc jako narzdzie programowania zmian doskonalcych systemy bezpieczestwa i ich
monitorowania, BiTP Issue 4 2008, s. 3.
630
Patrz: definicja na s. 31.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
375

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

2. diagnoza obecnego stanu elementw w systemu ratownictwa (np. zasoby, infrastruktura, wyposaenie, lokalizacja placwek),
3. analiza sabych ogniw systemu (brakujce lokalizacje, deficyty infrastruktury i wyposaenia, wyposaenie, zasady integracji) w wietle
analizy ryzyka oraz diagnozy,
4. docelowa (caociowa) wizja zintegrowanego systemu ratownictwa
w wojewdztwie pomorskim sie placwek, standardy wyposaenia,
narzdzia, zasady integracji itp.
5. rekomendacje w sprawie priorytetowych potrzeb inwestycyjnych wskazanych do wspfinansowania z RPO WP, uporzdkowanych rankingowo
wedug takich kryteriw, jak np.:
a. stopie pilnoci przedsiwzicia,
b. kluczowe znaczenie dla funkcjonowania systemu jako caoci,
c. waga finansowa (koszty przekraczajce biece moliwoci zainteresowanej jednostki organizacyjnej),
d. brak moliwoci finansowania z innych rde ni RPO (uwzgldnienie uwarunkowa wynikajcych z demarkacji pomidzy rnymi mechanizmami finansowymi).
W ramach realizacji zadania przygotowano pakiet formularzy skierowanych
do podmiotw majcych funkcjonowa w ramach systemu. Ich zasadniczym
celem byo zebranie i przetworzenie informacji w kontekcie istotnych potrzeb
i problemw, z jakimi si borykaj oraz nadanie im priorytetw realizacji. Ankiety objy trzy obszary kluczowe dla funkcjonowania RZSR WP. Ocenie kwalifikacyjnej poddano: gotowo do realizacji inwestycji oraz wykorzystania
w peni rodkw (ocena wykonalnoci), celowo inwestycji w kontekcie RZSR
WP oraz zdolno do obniania potencjalnych ryzyk na danym terenie (ocena
strategiczna)631.

631

D. Wrblewski (red. nauk.), Koncepcja regionalnego zintegrowanego systemu ratownictwa


wojewdztwa pomorskiego, s. 23.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
376

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

5.2. Metody badawcze wykorzystane na potrzeby analizy oceny ryzyka


PomRisc632
Podstaw do opracowania eksperckiej metodyki PomRisc bya szeroka analiza literatury krajowej i zagranicznej oraz norm i metod midzy innymi: Australian/New Zealand Standard Risk Management AS/NZS 4360:2004633 oraz Handbook Risk Management Guidelines HB 436:2004 i Governance, Risk Management and Control Assurance HB 254-2005, J. Wolanin, Zarys teorii bezpieczestwa obywateli. Ochrona ludnoci na czas pokoju, Warszawa 2005, Schutz
kritischer Infrastrukturen Risiko- und Krisenmanagement. Leitfaden fr Unternehmen und Behrden, Bundesministerium des Innern, Berlin, Protection
of Critical Infrastructures Baseline Protection Concept Recommendation for
Companies, Federal Ministry of the Interior, Berlin. Podstaw stanowia take
ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarzdzaniu kryzysowym (Dz.U. nr 89, poz.
590) oraz projekt normy Standard zarzdzania ryzykiem634 ISO 31000635.
Realizacja zadania oparta zostaa na zbiorze ankiet, zawierajcych pytania
dotyczce elementw technicznych, funkcjonalnych, powiza midzy podmiotami i ich zakresie odpowiedzialnoci, z moliwoci wskazania kluczowych
ogniw i podstawowych bdw systemu na tle wystpujcych i potencjalnych
zagroe. Ankiety skierowane byy do terenowych organw administracji samorzdowej i ekspertw oraz podmiotw deklarujcych uczestnictwo w Regionalnym Zintegrowanym Systemie Ratownictwa Wojewdztwa Pomorskiego636.
Ocen oparto na metodyce PomRisc w odniesieniu do kryterium adekwatnoci systemu do potencjalnych i kinetycznych ryzyk wystpujcych na konkretnym rozpatrywanym obszarze administracyjnym. Dotyczya ona w szczeglnoci:
632

Patrz szerzej: PN-ISO 31000:2012 Zarzdzanie ryzykiem. Zasady i wytyczne.


Patrz: AS/NZS 4360 Zarzdzanie ryzykiem (ostatnie zmiany dokonane w 2004 r.), po raz
pierwszy opublikowana w 1995 r.
634
ISO 31000:2009 Risk Management Principles and Guidelines, zastpuje AS/NZS 4360:2004.
635
Midzynarodowy Komitet Normalizacyjny (International Organization for Standarization)
13 listopada 2009 r. opublikowa standard ISO 31000:2009 Risk Management Principles and
Guidelines.
636
E. W. Roguski, D. Wrblewski, Diagnostyczna metoda oceny ryzyk i systemw reagowania
PomRisc jako narzdzie programowania zmian doskonalcych systemy bezpieczestwa i ich
monitorowania, BiTP Issue 4, 2008, s. 2.
633

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
377

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

1. gotowoci do realizacji inwestycji oraz wykorzystania w peni rodkw


(ocena wykonalnoci),
2. celowoci inwestycji w kontekcie RZSR WP,
3. zdolnoci do obniania potencjalnie istniejcych ryzyk na danym terenie
(ocena strategiczna)637,
4. oceny systemw reagowania,
5. szacowania ryzyka638 poprzez tworzenie aktualnych matryc ryzyka
i powizania informacji zarwno z procedurami w powizaniu z bazami
infrastrukturalno-sprztowymi oraz kapitaem ludzkim,
6. procedur operacyjno-logistycznych podmiotw,
7. instytucji wiadczcych usugi w zakresie ratownictwa i ochrony ludnoci, jak rwnie okrelenia sposobu postpowania w sytuacjach zagroenia na obszarze.
Na podstawie wyej wymienionych dokumentw sporzdzono matryce ryzyk, w ktrych wskazano 10 wybranych ryzyk najistotniejszych dla bezpieczestwa mieszkacw, niezakconego funkcjonowania i rozwoju gminy, powiatu, wojewdztwa, wystpujcych na terenach wasnych i ssiadujcych,
a nastpnie uszeregowano je od najwaniejszych do mniej wanych z punktu
widzenia wasnego podmiotu, polityki gminy, powiatu, wojewdztwa. Zesp
projektowy, kwalifikujc ryzyka, w duej mierze opar si na wasnej wiedzy
(w tym bazach danych) i wiedzy pozyskanej od podmiotw. Wskazane ryzyka
ograniczono do zdarze destrukcyjnych wywoujcych straty i uszeregowano
wedug rodzaju:
1. wypadki i katastrofy w komunikacji i transporcie,
2. awarie infrastruktury technicznej (wodno-kanalizacyjnej, energetycznej,
gazowej itd.),
3. poary wedug rodzajw,
4. klski i zagroenia naturalne (powodzie, poary lasw, gradobicia, silne
wiatry, nadmierne opady atmosferyczne, oblodzenia, silne mrozy i susze
itp.),
637

D. Wrblewski (red. nauk.), Koncepcja Regionalnego Zintegrowanego Systemu Ratownictwa


Wojewdztwa Pomorskiego, s. 23.
638
Patrz: definicja na s. 39.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
378

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

5. awarie i katastrofy budowlane, w tym dotyczce budowli hydrotechnicznych,


6. awarie i katastrofy chemiczne,
7. awarie i katastrofy ekologiczne oraz radiacyjne,
8. zagroenia biologiczne (epidemie, epizootie, epifitozy),
9. utonicia itp.
Po zidentyfikowaniu ryzyk oszacowano dwa parametry ryzyka, tj. prawdopodobiestwo lub czsto wystpowania oraz wielko strat powodowanych
przez okrelone ryzyko. Nastpnie wypenione przez podmioty matryce ryzyk
poddano analizie i segregacji w rozbiciu na powiaty, tworzc jedn zbiorcz
matryc dla danego powiatu. Matryca zbiorcza uwzgldniaa najbardziej niekorzystne zdarzenie i wszystkie kategorie (zdrowie i bezpieczestwo, straty materialne, rodowisko naturalne, spoeczne/dziedzictwo kulturowe, spoeczestwo/ rzd/reputacja/mass media, kategoria cywilnoprawna)639.
Wykonawcy bada zidentyfikowali 17 rodzajw zagroe, biorc pod uwag
miejsce danego zagroenia w hierarchii i uwzgldniajc liczb wskaza (dot.
danego zagroenia w powiecie) oraz warto punktow wielkoci strat i czstoci zdarzenia z matrycy640.
Projekt Regionalne zarzdzanie bezpieczestwem narzdzia wspomagajce zarzdzanie PomRisc zosta wdroony na terenie wojewdztwa pomorskiego w 2009 r. i by jednym z narzdzi wykorzystywanych do oceny stopnia
zaawansowania integracji systemu ratownictwa na szczeblu wojewdzkim,
powiatowym i gminnym.
5.2.1. Zarys systemu bezpieczestwa w wojewdztwie pomorskim
Jedn z najlepszych metod oceny stanu bezpieczestwa jest identyfikacja 641,
analiza i ewaluacja ryzyka642. Przed przystpieniem do wykonania procedury

639

E. W. Roguski, D. Wrblewski, Diagnostyczna metoda oceny ryzyk i systemw reagowania


PomRisc jako narzdzie programowania zmian doskonalcych systemy bezpieczestwa i ich
monitorowania, BiTP Issue 4, 2008, s. 5.
640
Patrz szerzej: D. Wrblewski (red. nauk.), Koncepcja Regionalnego Zintegrowanego Systemu
Ratownictwa Wojewdztwa Pomorskiego, s. 25.
641
Patrz: definicja na s. 27.
642
Patrz: definicja na s. 37.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
379

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

oceny ryzyka naley zebra informacje dotyczce omawianego terenu, czyli


dokona identyfikacji zagroe, a nastpnie identyfikacji ryzyka643.
Skuteczno w zapewnieniu bezpieczestwa mieszkacom uzaleniona jest
w duym stopniu od sposobu zarzdzania bezpieczestwem poprzez zarzdzanie ryzykiem i zarzdzanie ratownictwem. Ocena funkcjonujcego systemu ratownictwa w wojewdztwie pomorskim oparta zostaa na kryterium zgodnoci
systemu w odniesieniu do kinetycznych i potencjalnych zagroe wystpujcych na konkretnie rozpatrywanym obszarze administracyjnym644.
Na terenie wojewdztwa funkcjonuje wiele podmiotw wiadczcych usugi
ratownicze dla mieszkacw i osb przebywajcych na jego terenie. Kady
z podmiotw dziaa we wasnym otoczeniu prawnym, najczciej na podstawie
ustaw, rozporzdze, zarzdze lub innych regulacji formalnoprawnych. Stan
otoczenia prawnego podmiotw ratowniczych oraz praktyka prowadz do zjawiska zwanego hermetyzacj. Oznacza to, e kady z podmiotw w naturalnym
procesie dostrzega wycznie swoje potrzeby, suce realizacji jego zada,
w celu zaspokajania swoich potrzeb. Takie podejcie jest sprzeczne z teori
zarzdzania i pojciem kontekstu otoczenia. W wyniku tego podmioty nie
odczuwaj potrzeby wspdziaania i zespolenia645.
Gwnym zadaniem w tworzeniu i rozwijaniu RZSR WP byo stworzenie mechanizmw umoliwiajcych i wspierajcych tworzenie i rozwijanie funkcjonalnych relacji pomidzy podmiotami w celu uzyskania zjawiska synergii
w wiadczeniu usug ratowniczych dla potrzebujcych.
Wszystkie dziaania zmierzay do tego, aby system charakteryzowa si
otwartoci, kontekstowoci, dynamicznoci, dronoci, elastycznoci, sterowalnoci i synergicznoci. Wyej wymienione cechy systemu, stanowice
efekt analiz przedmiotowego opracowania, definiuj tworzony RZSR WP646.

643

D. Wrblewski (red. nauk.), Koncepcja Regionalnego Zintegrowanego Systemu Ratownictwa


Wojewdztwa Pomorskiego, s. 1.
644
Tame.
645
Tame, s. 6.
646
Patrz szerzej: D. Wrblewski (red. nauk.), Koncepcja Regionalnego Zintegrowanego Systemu
Ratownictwa Wojewdztwa Pomorskiego, s. 7.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
380

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

Zakres prac obejmowa:


1. analiz ryzyka, przeprowadzona wedug odpowiedniej metodologii badawczej;
2. diagnoz obecnego stanu elementw systemu ratownictwa, a w szczeglnoci:
a. zasobw,
b. infrastruktury,
c. wyposaenia,
d. lokalizacj placwek;
3. analiz sabych ogniw systemu, a w szczeglnoci:
a. brakujcych lokalizacji,
b. deficytw infrastruktury i wyposaenia,
c. poziomu wyszkolenia,
d. w wietle analizy ryzyka i diagnozy;
4. ocen propozycji (przedstawionych przez podmioty), wraz z uzasadnieniem, zasad funkcjonowania kadego z podmiotw ratowniczych w Regionalnym Zintegrowanym Systemie Ratownictwa Wojewdztwa Pomorskiego (RZSR WP), przy zaoeniu realizacji wymaga formalnych
i funkcjonalnych, zdolnych do osignicia wskanikw okrelonych
w kierunku wsparcia 7.2 Regionalnego Programu Operacyjnego Wojewdztwa Pomorskiego 2007-2013;
5. okrelenie schematw funkcjonalnych kadego z podmiotw ratowniczych zdefiniowanych w RZSR WP;
6. docelow (caociow) wizja RZSR WP, w szczeglnoci na podstawie
wnioskw i propozycji w zakresie:
a. sieci placwek,
b. standardw wyposaenia,
c. narzdzi i zasad integracji,
d. poziomu wyszkolenia, itp.;
7. opracowanie zintegrowanego schematu funkcjonowania wszystkich
podmiotw ratowniczych w RZSR WP;
8. oszacowanie kosztw uczestnictwa kadego z podmiotw ratowniczych
w RZSR WP na podstawie docelowej wizji tego systemu;

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
381

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

9. rekomendacje w kwestii priorytetowych potrzeb inwestycyjnych uporzdkowanych rankingowo w ujciu przestrzennym i przedmiotowym na
tle obszarw szczeglnie zagroonych w relacji do zdiagnozowanych deficytw (m.in. obiektowych, organizacyjnych, sprztowych), wedug takich kryteriw, jak np.:
a. stopie pilnoci przedsiwzicia,
b. kluczowe znaczenie dla funkcjonowania systemu jako caoci,
c. waga finansowa (koszty przekraczajce biece moliwoci zainteresowanego podmiotu)647.
5.2.2. Diagnoza stanu bezpieczestwa w wojewdztwie pomorskim648
Wiedza uzyskana w toku oceny funkcjonujcego systemu, poprzedzonej
szczegow identyfikacj zagroe, pozwolia na opracowanie strategii zmniejszenia prawdopodobiestwa ich wystpienia, agodzenia ich przebiegu po uaktywnieniu oraz usuwania skutkw, opracowanie procedur zarzdzania bezpieczestwem podmiotu i optymalizacji jego procesw informacyjnodecyzyjnych649.
Zesp projektowy wykorzysta dane historyczne, czyli dane o awariach, wypadkach i innych zdarzeniach destrukcyjnych, ktre miay miejsce na omawianym terenie650. Zakres danych obejmowa zagadnienia dotyczce oglnej wiedzy na temat omawianego obszaru (charakterystyka terenu, charakterystyka
aktualnej sytuacji, substancji niebezpiecznych, warunkw hydrologicznometeorologicznych, struktury spoecznej i demograficznej, zagospodarowania
przestrzennego, podmiotw tworzcych system bezpieczestwa itp.).

647

Patrz szerzej: D. Wrblewski (red. nauk.), Koncepcja Regionalnego Zintegrowanego Systemu


Ratownictwa Wojewdztwa Pomorskiego, s. 23-24.
648
Opracowanie na podstawie: E. W. Roguski, D. Wrblewski, Diagnostyczna metoda oceny
ryzyk i systemw reagowania PomRisc jako narzdzie programowania zmian doskonalcych
systemy bezpieczestwa i ich monitorowania, BiTP Issue 4, 2008, s. 3-8.
649
Patrz szerzej: cz I, rozdzia 1 Zagadnienia oglne z zakresu zarzdzania ryzykiem, podrozdzia 1.4. Proces zarzdzania ryzykiem.
650
Patrz: PN-ISO 31000. Identyfikacja ryzyka moe obejmowa dane historyczne, analizy teoretyczne, pozyskane opinie, opinie ekspertw oraz potrzeby interesariuszy.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
382

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

Otrzymane informacje umoliwiaj przegld dotychczas zaistniaych sytuacji


ryzyk kinetycznych651. Dane historyczne stanowi istotne rdo wiedzy
o zagroeniach, negatywnych skutkach i ewentualnych przyczynach niekorzystnych zdarze. Inne z tych danych pozwalaj na identyfikacj i wyodrbnienie
rde i miejsc najbardziej naraonych na zagroenia ryzyk potencjalnych652.
Informacje dotyczce identyfikacji i analizy ryzyk, oszacowanie ich wielkoci,
hierarchizacja653 mog mie wpyw na podejmowanie wszelkich decyzji zwizanych z ochron ludnoci oraz tworzenie lokalnej polityki bezpieczestwa654. Aby
zapewni prawidowo oceny ryzyk, poza dziaaniami analitycznymi i probabilistycznymi prowadzono dialog z wadzami rnych szczebli podziau administracyjnego, subami i podmiotami wiadczcymi usugi dla ludnoci w zakresie
ratownictwa, rodowiskami ekspertw a spoeczestwem. Takie podejcie do
problemu dao szans wyboru optymalnej drogi poprawy bezpieczestwa
mieszkacw poprzez wybr kierunku dziaa w zakresie ograniczenia liczby
zdarze niekorzystnych dziaania czysto profilaktyczne oraz negatywnych
skutkw zdarze niekorzystnych dziaania gwnie operacyjne, ale i prewencyjne.
Identyfikacja i ocena wielkoci ryzyka655 s czci procedury zarzdzania
bezpieczestwem, na ich podstawie mona przystpi do tworzenia planw
ratowniczych, procedur informowania, ostrzegania, alarmowania, wyboru drg
do przewoenia substancji niebezpiecznych, doskonalenia powiza organizacyjnych, planowania inwestycji i zakupw inwestycyjnych dla elementw sys651

Ryzyko kinetyczne rdo bd miejsce uwolnienia zagroenia o okrelonych skutkach.


rdo: na podstawie E. W. Roguski, D. Wrblewski, Diagnostyczna metoda oceny ryzyk
i systemw reagowania PomRisc jako narzdzie programowania zmian doskonalcych systemy
bezpieczestwa i ich monitorowania, BiTP Issue 4, 2008, s. 4.
652
Ryzyko potencjalne rdo bd miejsce najbardziej naraone na zagroenie o okrelonych
skutkach. rdo: na podstawie E.W. Roguski, D. Wrblewski, Diagnostyczna metoda oceny
ryzyk i systemw reagowania PomRisc jako narzdzie programowania zmian doskonalcych
systemy bezpieczestwa i ich monitorowania, BiTP Issue 4, 2008, s. 4.
653
Patrz: definicja na s. 84.
654
D. Wrblewski, Zarzdzanie ryzykiem jako element ksztatowania bezpieczestwa lokalnego,
Szkolenie podstawowe dla: starostw, wjtw, burmistrzw i prezydentw miast wojewdztwa
dolnolskiego z zakresu ochrony ludnoci i obrony cywilnej Zarzdzanie w stanach zagroe
i doskonalenie systemu ochrony ludnoci", Jzefw 2011.
655
Patrz: definicja na s. 39 (poziom ryzyka).
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
383

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

temu bezpieczestwa oraz planowania szkole doskonalcych. Po zakoczeniu


procesu identyfikacji ryzyk naley dokona ich wstpnej hierarchizacji
i zdecydowa o kierunku dziaa skierowanych na kade z nich656.
Szacowanie ryzyka657, zgodnie z definicj przywoan w czci I, polega na
okreleniu wielkoci ryzyka, z uwzgldnieniem prawdopodobiestwa jego wystpienia, strat i innych konsekwencji przez nie wywoanych oraz skutkw socjologicznych, spoeczno-ekonomicznych i rodowiskowych658. W praktyce stosujemy dwie metody szacowania ryzyka: jakociow i ilociow.
Umiejtno szacowania ryzyka stanowi wane narzdzie, niezbdne do
prawidowego zarzdzania ryzykiem. W praktyce daje moliwo przewidywania rozwoju sytuacji i wpywu niekorzystnych zdarze na stan bezpieczestwa
spoecznoci.
5.3. Identyfikacja i ocena wielkoci ryzyka
Celem tego etapu byo stworzenie wyczerpujcej listy ryzyk, opartej na tych
zdarzeniach, ktre mog tworzy, stymulowa, zapobiega, przeszkadza, przyspiesza lub opnia osiganie celw. Badaniu poddano rda ryzyka, obszary
wpyww, zdarzenia (cznie ze zmianami okolicznoci) oraz ich przyczyny i potencjalne nastpstwa. Wykorzystanie danych dotyczcych omawianego obszaru
(charakterystyka terenu, charakterystyka aktualnej sytuacji, substancji niebezpiecznych, warunkw hydrologiczno-meteorologicznych, struktury spoecznej
i demograficznej, zagospodarowania przestrzennego, podmiotw tworzcych
system bezpieczestwa itp.) dao wyczerpujcy obraz identyfikacji ryzyk i oceny
wielkoci ryzyka.
Wnioski pynce z identyfikacji ryzyk i oceny wielkoci ryzyka s nieodzown
czci procedury zarzdzania bezpieczestwem oraz niezbdne s do przeprowadzenia kolejnych krokw:
1. tworzenia planw ratowniczych,
656

Patrz szerzej: cz I, rozdzia 1 Zagadnienia oglne z zakresu zarzdzania ryzykiem, podrozdzia 1.4 Proces zarzdzania ryzykiem.
657
E. W. Roguski, D. Wrblewski, Diagnostyczna metoda oceny ryzyk i systemw reagowania
PomRisc jako narzdzie programowania zmian doskonalcych systemy bezpieczestwa i ich
monitorowania, BiTP Issue 4, 2008, s. 3.
658
Patrz szerzej: cz I, rozdzia 1 Zagadnienia oglne z zakresu zarzdzania ryzykiem, podrozdzia 1.4. Proces zarzdzania ryzykiem.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
384

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

2.
3.
4.
5.
6.

wyboru drg do przewoenia substancji niebezpiecznych,


tworzenia procedur informowania, ostrzegania i alarmowania,
tworzenia planw obrony cywilnej i zarzdzania kryzysowego,
doskonalenia powiza organizacyjnych,
planowania inwestycji i zakupw inwestycyjnych dla elementw systemu bezpieczestwa,
7. planowania szkole doskonalcych659.
Korzystajc z metodyki PomRisc, zidentyfikowano 17 ryzyk istotnych
w kontekcie powiatw:
1. ataki terrorystyczne,
2. skaenia radiacyjne,
3. gradobicia,
4. niewypay,
5. mrozy, nieyce, oblodzenia,
6. susze,
7. naruszenia porzdku publicznego,
8. utonicia,
9. wichury,
10. powodzie i podtopienia,
11. skaenia chemiczne,
12. katastrofy ekologiczne,
13. awarie,
14. katastrofy budowlane,
15. poary,
16. zakaenia masowe,
17. wypadki komunikacyjne.
Hierarchiczny rozkad wielkoci wymienionych ryzyk w kadym z 20 analizowanych powiatw przedstawia si inaczej, co byo cile zwizane z lokalnymi
specyfikami zagroe. Zgodnie z teori analizy ryzyka na potrzeby projektu
przyjto zaoenie, e wielko poszczeglnych ryzyk jest ekwiwalentem punk659

Na podstawie: E. W. Roguski, D. Wrblewski, Diagnostyczna metoda oceny ryzyk i systemw


reagowania PomRisc jako narzdzie programowania zmian doskonalcych systemy bezpieczestwa i ich monitorowania, BiTP Issue 4, 2008, s. 8.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
385

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

towym zalenoci czstoci (prawdopodobiestwa) wystpowania danego ryzyka na rozpatrywanym terenie i przewidywanych skutkw uwolnionego (kinetycznego) ryzyka. W wyniku takiego podejcia stworzono zesp map terytorialnego rozkadu czstkowych ryzyk obszarowych (dla kadego ryzyka oddzielna mapa). Poziomy ryzyka s oznaczone kolorami, ktre uszeregowane malejco oznaczaj: kolor czerwony ryzyko nieakceptowane, kolor ty ryzyko
tolerowalne, kolor zielony ryzyko akceptowalne, kolor biay ryzyko pomijalne. Mapy te tworzono, wykorzystujc dane z poziomu powiatowego i z racji
sposobu ich tworzenia obrazuj one ryzyka postrzegane w perspektywie powiatowej. Standardowe podejcie do analizy ryzyka terenu wojewdztwa oraz mapowania ryzyka okazay si w ujciu wojewdztwa niewystarczajce. Aby lepiej
zobrazowa poziom ryzyk na terenie wojewdztwa i tym samym trafniej sformuowa rekomendacj dziaa zapobiegawczych, korygujcych lub doskonalcych system reagowania, autorzy stworzyli zesp matryc zbiorczych, ktre
podlegay przeksztaceniom660.
Do sformuowania rekomendacji niezbdna bya wizualizacja wzgldna wielkoci ryzyk w kontekcie powiatw i wojewdztwa, ktre budoway relacyjn
przestrze ryzyka. Cel tych przeksztace stanowio powstanie matryc rekomendacji dziaa z perspektywy powiatw oraz wojewdztw. Warto doda, e
w metodyce wielko ryzyka zobrazowana za pomoc koloru jest podczas przeksztace niezmienna i stanowi stay poziom odniesienia. Ostateczna analiza
matryc rekomendacji dziaa w powizaniu z wnioskami z diagnozy systemu
reagowania prowadzi do sformuowania kierunkw strategicznych poprawy
bezpieczestwa na rozpatrywanym terenie. W zalenoci od szczegowoci
prowadzonych analiz wnioski mog dotyczy dziaa o charakterze strategicznym albo operacyjnym661.
Map administracyjn ryzyk wojewdztwa wykonano na podstawie analizy
matryc wypenionych przez podmioty deklarujce udzia w RZSR WP. Uzupe-

660

E. W. Roguski, D. Wrblewski, Diagnostyczna metoda oceny ryzyk i systemw reagowania


PomRisc jako narzdzie programowania zmian doskonalcych systemy bezpieczestwa i ich
monitorowania, BiTP Issue 4, 2008, s. 24.
661
Tame, s. 24-25.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
386

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

nieniem mapy administracyjnej ryzyk wojewdztwa pomorskiego s graficzne


wizualizacje w postaci poziomw bezpieczestwa.

Rys. 60. Mapa terytorialnego rozkadu poziomu bezpieczestwa662 wojewdztwa pomorskiego

W celu uzyskania porwnywalnoci ryzyk w powiatach z perspektywy wojewdztwa stworzono map terytorialnego rozkadu ryzyk obszarowych, ktr
przedstawia rys. 61.

662

Mapa terytorialnego rozkadu poziomu bezpieczestwa wojewdztwa mapa przygotowana na podstawie matryc bazujcych na danych z poziomu powiatowego, przedstawiajca poziom zsumowanego ryzyka pomijalnego i akceptowalnego. rdo: na podstawie D. Wrblewski
(red. nauk.), Koncepcja Regionalnego Zintegrowanego Systemu Ratownictwa Wojewdztwa
Pomorskiego, s. 3.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
387

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

Rys. 61. Mapa terytorialnego rozkadu ryzyk obszarowych663 wojewdztwa


pomorskiego 664

663

Mapa terytorialnego rozkadu ryzyk obszarowych wojewdztwa mapa przygotowana na


podstawie matryc bazujcych na danych z poziomu powiatowego, przedstawiajca poziom
zsumowanego ryzyka tolerowalnego i nietolerowalnego. rdo: na podstawie D. Wrblewski
(red. nauk.), Koncepcja Regionalnego Zintegrowanego Systemu Ratownictwa Wojewdztwa
Pomorskiego, s. 3.
664
Patrz szerzej: D. Wrblewski (red. nauk.), Koncepcja Regionalnego Zintegrowanego Systemu
Ratownictwa Wojewdztwa Pomorskiego, s. 53.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
388

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
389

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

Rys. 62. Mapy terytorialnego rozkadu ryzyk czstkowych665 wojewdztwa


pomorskiego666

665

Mapy terytorialnego rozkadu ryzyk czstkowych wojewdztwa mapy przygotowane


w oparciu o matryce bazujce na danych uzyskanych z poziomu powiatowego, przedstawiajce
poziomy ryzyka w rozbiciu na zidentyfikowane ryzyka. rdo: na podstawie D. Wrblewski
(red. nauk.), Koncepcja Regionalnego Zintegrowanego Systemu Ratownictwa Wojewdztwa
Pomorskiego, s. 3.
666
D. Wrblewski (red. nauk.), Koncepcja Regionalnego Zintegrowanego Systemu Ratownictwa
Wojewdztwa Pomorskiego, s. 5.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
390

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

Poniej w celach pogldowych przedstawiono matryce ryzyk powiatu kwidzyskiego.


Tabela 79. Matryca ryzyk pow. kwidzyski (przykad)667
Wielko strat

Czsto

nieistotne

ograniczone

powane

bardzo powane

katastrofalne

A
B

sporadyczne
rzadkie

czste

D
E

bardzo czste
ustawiczne (permanentne)

mrozy,
nieyce,
oblodzenia
gradobicia
skaenia
chemiczne
katastrofy
ekologiczne

poary

katastrofy
budowlane

powodzie i
podtopienia
wichury
wypadki komunikacyjne
zakaenia masowe
awarie

ryzyko akceptowalne
ryzyko tolerowalne
ryzyko nietolerowalne

Kolejnym etapem byo sporzdzenie mapy administracyjnej ryzyk wojewdztwa668 pomorskiego. Na mapie tej zaznaczono procentowe poziomy ryzyka
i bezpieczestwa w danym powiecie.

667

Tame, s. 66.
Mapa administracyjna ryzyk wojewdztwa graficzne zobrazowanie na podstawie matryc
bazujcych na danych z poziomu powiatowego, przedstawiajce procentowy poziom ryzyka
i bezpieczestwa. rdo: na podstawie D. Wrblewski (red. nauk.), Koncepcja Regionalnego
Zintegrowanego Systemu Ratownictwa Wojewdztwa Pomorskiego, s. 30.
668

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
391

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

W skad poziomu bezpieczestwa wchodziy ryzyka pomijalne (kolor biay)


i akceptowalne (kolor zielony), w skad poziomu ryzyka ryzyka tolerowalne
(kolor ty) i ryzyka nietolerowane (kolor czerwony).
WOJEWDZTWO POMORSKIE

Rys. 63. Mapa administracyjna ryzyk wojewdztwa pomorskiego (cz. 1/4)669

Nastpnie sporzdzono hierarchiczn tablic ryzyk670 oraz hierarchiczn tablic


rekomendacji dziaa podnoszcych poziom bezpieczestwa671. Tablice te po669

Patrz szerzej: D. Wrblewski (red. nauk.), Koncepcja Regionalnego Zintegrowanego Systemu


Ratownictwa Wojewdztwa Pomorskiego, s. 49.
670
Hierarchiczna tablica ryzyk narzdzie priorytetyzujce dziaania w zalenoci od hierarchii
ryzyk, przedstawiajce procentowy rozkad poziomu zidentyfikowanego ryzyka dla poszczeglnych powiatw. rdo: na podstawie D. Wrblewski (red. nauk.), Koncepcja Regionalnego
Zintegrowanego Systemu Ratownictwa Wojewdztwa Pomorskiego, s. 17-18.
671
Hierarchiczna tablica rekomendacji dziaa podnoszcych poziom bezpieczestwa narzdzie priorytetyzujce dziaania w zalenoci od hierarchii ryzyk, przedstawiajce rekomendowane dziaania techniczne i nietechniczne wzgldem zidentyfikowanych ryzyk dla poszczeglnych powiatw. rdo: na podstawie D. Wrblewski (red. nauk.), Koncepcja Regionalnego
Zintegrowanego Systemu Ratownictwa Wojewdztwa Pomorskiego, s. 17-18.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
392

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

suyy jako instrument pomocniczy podczas wyboru rekomendowanych inwestycji672.

Rys. 64. Hierarchiczna tablica ryzyk (perspektywa wojewdzka) [%]673

Rys. 65. Hierarchiczna tablica rekomendacji dziaa podnoszcych poziom bezpieczestwa (perspektywa wojewdztwa) translator674

672

Patrz szerzej: D. Wrblewski (red. nauk.), Koncepcja Regionalnego Zintegrowanego Systemu


Ratownictwa Wojewdztwa Pomorskiego, s. 393.
673
Patrz szerzej: tame, s. 55.
674
Tame, s. 56.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
393

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

Rys. 66. Hierarchiczna tablica ryzyk (perspektywa powiatowa) [%]675

Matryce ryzyk w rozbiciu na powiaty


Hierarchizacji zagroe dokonano na podstawie analizy matryc wypenionych przez podmioty, biorc pod uwag liczb wskaza (dotyczcych danego
zagroenia w powiecie) oraz warto punktow iloczyn (miejsce przecicia
wielkoci strat i czstoci zdarzenia) z matrycy. Poniej zamieszczono trzy przykadowe matryce ryzyk dla powiatu bytowskiego i miasta Sopotu na prawach
powiatu676.
Tabela 80. Matryca ryzyk powiat bytowski (przykad)677
Wielko strat

Czsto
A

sporadyczne

rzadkie

czste

nieistotne

ograniczone

powane

bardzo
powane

Katastrofalne

awarie

naruszenie
porzdku
pub.
mrozy, nieyce, oblodzenia
susze
powodzie i
podtopienia

katastrofy
ekologiczne
katastrofy
budowlane
poary

zakaenia
masowe

675

Tame, s. 57.
Tame, s. 60.
677
Tame.
676

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
394

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

wichury
skaenia
chemiczne
D

bardzo czste

ustawiczne
(permanentne)

wypadki komunikacyjne

ryzyko akceptowalne
ryzyko tolerowalne
ryzyko nietolerowalne

Hierarchizacja zagroe pod wzgldem czstotliwoci wskazania:


1. zakaenia masowe,
2. poary,
3. wypadki komunikacyjne,
4. katastrofy ekologiczne,
5. powodzie i podtopienia,
6. wichury,
7. katastrofy budowlane,
8. skaenia chemiczne,
9. awarie,
10. mrozy, nieyce, oblodzenia,
11. susze,
12. naruszenia porzdku publicznego.
Tabela 81. Matryca ryzyk Sopot, miasto na prawach powiatu (przykad)678
Wielko strat

Czsto
A

nieistotne

ograniczone

powane

bardzo powane

katastrofalne
skaenia radiacyjne,
ataki terrorystyczne

sporadyczne

678

Tame, s. 79.

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
395

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

katastrofy
budowlane,
utonicia

rzadkie

awarie,
zakaenia
masowe,
naruszenia
porzdku
pub

czste

bardzo czste

ustawiczne (permanentne)

wichury,
skaenia
chemiczne,
katastrofy
ekologiczne

powodzie i
podtopienia,
poary,
wypadki komunikacyjne

ryzyko akceptowalne
ryzyko tolerowalne
ryzyko nietolerowalne

Hierarchizacja zagroe pod wzgldem czstotliwoci wskazania:


1. powodzie i podtopienia,
2. poary,
3. wypadki komunikacyjne,
4. awarie,
5. wichury,
6. katastrofy budowlane,
7. katastrofy ekologiczne,
8. skaenia chemiczne,
9. zakaenia masowe,
10. naruszenie porzdku publicznego,
11. utonicia,
12. skaenia radiacyjne,
13. ataki terrorystyczne.

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
396

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

Mapy ryzyk679
Na podstawie matryc ryzyk realizatorzy projektu opracowali mapy ryzyk. Poniej podano dwie przykadowe mapy zagroe dla poarw oraz wypadkw
komunikacyjnych.

Rys. 67. Mapa terytorialnego rozkadu ryzyk czstkowych wojewdztwa pomorskiego


poary680
ryzyko pomijalne
ryzyko akceptowalne
ryzyko tolerowalne
ryzyko nietolerowalne

679
680

Patrz szerzej: tame, s. 81-90.


Tame, s. 90.

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
397

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

Rys. 68. Mapa terytorialnego rozkadu ryzyk czstkowych wojewdztwa pomorskiego


wypadki komunikacyjne681
ryzyko pomijalne
ryzyko akceptowalne
ryzyko tolerowalne
ryzyko nietolerowalne

5.4. Diagnoza systemu reagowania jako komponentu zarzdzania ryzykiem


Ryzyko w uproszczonym podejciu obejmuje skutki i prawdopodobiestwo
lub czsto zdarzenia. Diagnoza stanu elementw systemu ratownictwa wojewdztwa pomorskiego pozwolia na szczegowe okrelenie sabych i silnych
elementw systemu zarwno w skali wojewdztwa, jak i poszczeglnych powiatw.
Dla osignicia gwnego celu osi priorytetowej Regionalnego Programu Operacyjnego dla wojewdztwa pomorskiego w zakresie zintegrowanego systemu
ratownictwa kluczowe znaczenie maj nastpujce podmioty:
681

Patrz szerzej: tame, s. 81-90.

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
398

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

1. Pastwowa Stra Poarna,


2. ochotnicze strae poarne,
3. Policja,
4. Morska Suba Poszukiwania i Ratownictwa SAR,
5. pogotowie ratunkowe, szpitale oraz SOR,
6. strae miejskie oraz gminne,
7. Stra Graniczna,
8. inspektoraty ochrony rodowiska,
9. inspektoraty nadzoru budowlanego,
10. inspektoraty weterynarii,
11. stacje sanitarno-epidemiologiczne,
12. Wodne Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe,
13. centra zarzdzania kryzysowego.
Kady z wymienionych podmiotw dziaa we wasnym otoczeniu prawnym,
tj. najczciej na podstawie ustaw, rozporzdze, zarzdze lub innych regulacji
formalno-prawnych.
W zwizku z szybkim rozwojem naszego kraju regulacje te tworzone byy i s
na rnych etapach, dlatego czsto mamy do czynienia z nakadaniem si kompetencji lub niewypenieniem penego obszaru potrzeb. Ponadto na terenie
wojewdztwa istniej podsystemy reagowania, takie jak krajowy system ratowniczo-ganiczy wojewdztwa pomorskiego. Podsystemy te jednak nie gwarantuj penego zespolenia i integracji i obejmuj ograniczon liczb wyej
okrelonych podmiotw682.
Gwnym zadaniem w tworzeniu i rozwijaniu Regionalnego Zintegrowanego
Systemu Ratownictwa Wojewdztwa Pomorskiego byo wytworzenie mechanizmw umoliwiajcych i wspierajcych tworzenie oraz rozwijanie skutecznych
relacji pomidzy podmiotami w celu uzyskania zjawiska synergii w wiadczeniu
usug ratowniczych dla potrzebujcych.
Podejcie do diagnozy zwykle ograniczane jest do indywidualnej analizy podsystemw, ma charakter dorany i wycinkowy, a nie systemowy i kompleksowy.
682

E. W. Roguski, D. Wrblewski, Diagnostyczna metoda oceny ryzyk i systemw reagowania


PomRisc jako narzdzie programowania zmian doskonalcych systemy bezpieczestwa i ich
monitorowania, BiTP Issue 4, 2008, s. 10-11.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
399

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

Podejmowane prby diagnozowania wybranych elementw wsplnego dziaania w toku ograniczay si do wsplnych wicze i manewrw, doskonalc
wspdziaanie i koordynacj. Niedoskonaoci wspdziaania i koordynacji
podczas reagowania byy agodzone przez podmioty w ramach dziaalnoci informacyjno-prasowej. W projekcie rozwizano ten problem poprzez stworzenie
matrycy zgodnoci683.
W skali wojewdztwa zaobserwowano, e do silnych elementw zaliczaj
si: liczba jednostek interwencyjnych, rozlokowanie jednostek interwencyjnych, czas dojazdu, wspdziaanie, koordynacja i wyszkolenie sub ratowniczych. Sabymi elementami systemu s natomiast: stan kadrowy, system powiadamiania ludnoci oraz wiadomo spoeczna. Pozostae elementy systemu
mona sklasyfikowa jako akceptowalne. Diagnoza ta wskazuje, ktre elementy
systemu naley przede wszystkim wzmacnia684.
Naley podj dziaania zmierzajce do minimalizacji ryzyka w rozumieniu
systemu bezpieczestwa funkcjonujcego na danym terenie, doskonali zabezpieczenia techniczne i nietechniczne zmniejszajce prawdopodobiestwo wystpienia zdarzenia oraz reagowanie, pozwalajce na ograniczenie rozmiaru
strat spowodowanych uwolnionym zagroeniem.
Dziaania z obszaru doskonalenia reagowania powinny by realizowane
w fazach zapobiegania, przeciwdziaania i odbudowy (w rozumieniu faz zarzdzania kryzysowego), ale weryfikacja przyjtych rozwiza technicznych, organizacyjnych, prawnych i finansowych dokonywana jest w fazie reagowania
i powinna by mierzona. Wrd przykadowych wskanikw mona wymieni
wskaniki czasowe, jakociowe i efektywnociowe685.
5.4.1. Diagnoza kluczowych elementw systemu RZSR WP
Badania dotyczyy czterech kluczowych kategorii, nazwanych kapitaem:
wiadomoci strategicznej, technicznym, nietechnicznym i ludzkim. Podzia na
cztery rodzaje kapitau uatwi formuowanie zada sucych doskonaleniu
systemu reagowania w kontekcie strategicznym, za zidentyfikowanie kluczo683

E. W. Roguski, D. Wrblewski, Diagnostyczna metoda oceny ryzyk i systemw reagowania


PomRisc jako narzdzie programowania zmian doskonalcych systemy bezpieczestwa i ich
monitorowania, BiTP Issue 4, 2008, s. 13-14.
684
Tame, s. 17.
685
Tame, s. 13.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
400

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

wych elementw w ramach grup uatwio analiz danych i na ich podstawie


formuowanie wnioskw w kontekcie sabych i silnych stron oraz kierunkw
doskonalenia systemu reagowania.
W ramach tych kategorii badaniu poddano elementy uporzdkowane tematycznie w takich grupach, jak np.: organizacja, zasoby ludzkie i informacyjne,
infrastruktura, wyposaenie, lokalizacja placwek, szkolenie i edukacja686.
Organizacja
Rys. 69 przedstawia sumaryczny rozkad takich elementw organizacji, jak
przewz materiaw biologicznych, transport sanitarny, koordynacja i wspdziaanie.
Organizacja

przewz materiaw
biologicznych
transport sanitarny osb
koordynacja

ze

b.
do
br

do
br
ze

wspdziaanie
ak
le
ce
pt
ow
al
ni
e

b.
le

45%
40%
35%
30%
25%
20%
15%
10%
5%
0%

Rys. 69. Diagnoza obecnego stanu elementw systemu ratownictwa wojewdztwa


pomorskiego organizacja687

Zasoby
Rys. 7 obrazuje sumaryczny rozkad zasobw, takich jak dokumenty
strategiczne, plany i procedury operacyjne, liczba jednostek interwencyjnych,
bazy danych oraz stan kadrowy.

686

Tame, s. 17.
D. Wrblewski (red. nauk.), Koncepcja Funkcjonowania Regionalnego Zintegrowanego Systemu Ratownictwa Wojewdztwa Pomorskiego, s. 13.
687

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
401

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

Zasoby

dokumenty strategiczne
plany i procedury
operacyjne
liczba jednostek
interwencyjnych

ze

b.
do
br

do
br
ze

bazy danych
ak
le
ce
pt
ow
al
ni
e

b.
le

50%
45%
40%
35%
30%
25%
20%
15%
10%
5%
0%

stan kadrowy

Rys. 70. Diagnoza obecnego stanu elementw systemu ratownictwa wojewdztwa


pomorskiego zasoby688

Infrastruktura
Na rys. 71 przedstawiono sumaryczny rozkad elementw infrastruktury, takich jak system powiadamiania i alarmowania ludnoci, stanowiska kierowania
i koordynacji, centra zarzdzania kryzysowego, teleinformatyka oraz zintegrowana czno.
Infrastruktura
40%
35%

system powiadamiania
i alarmowania ludnoci

30%
25%

stanowisko kierowania
i koordynacji

20%
15%

centra zarzdzania
kryzysowego

10%

teleinformatyka

5%

zintegrowana czno

b.
do
br

ze

do
br
ze

ak
le
ce
pt
ow
al
ni
e

b.
le

0%

Rys. 71. Diagnoza obecnego stanu elementw systemu ratownictwa wojewdztwa


pomorskiego infrastruktura689
688

Tame, s. 8.

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
402

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

Wyposaenie
Rys. 72 przedstawia sumaryczny rozkad cech wyposaenia: jego iloci i jakoci.
Wyposaenie
70%
60%
50%
40%
30%

ilo wyposaenia

20%

jako wyposaenia

10%
ze

b.
do
br

do
br
ze

le
ak
ce
pt
ow
al
ni
e

b.
le

0%

Rys. 72. Diagnoza obecnego stanu elementw systemu ratownictwa wojewdztwa


pomorskiego wyposaenie690

Lokalizacja placwek
Na rys. 71 zobrazowany zosta sumaryczny rozkad elementw systemu
okrelajcych lokalizacj, czas dojazdu i rozlokowanie jednostek interwencyjnych.

689
690

Tame, s. 9.
Tame, s. 11.

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
403

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
Lokalizacja placwek

czas dojazdu

b.
do
br

ze

do
br
ze

rozlokowanie jednostek
interwencyjnych
le
ak
ce
pt
ow
al
ni
e

b.
le

45%
40%
35%
30%
25%
20%
15%
10%
5%
0%

Rys. 73. Diagnoza obecnego stanu elementw systemu ratownictwa wojewdztwa


pomorskiego lokalizacja placwek691

Szkolenie i edukacja
Rys. 74 pokazuje sumaryczny rozkad kolejnych elementw systemu,
czyli cech szkolenia/edukacji.
Szkolenia/Edukacja

poziom przygotowania do
akcji nadzwyczajnych
wiadomo spoeczna

ze

b.
do
br

do
br
ze

wyszkolenie sub

ak
le
ce
pt
ow
al
ni
e

b.
le

45%
40%
35%
30%
25%
20%
15%
10%
5%
0%

Rys. 74. Diagnoza obecnego stanu elementw systemu ratownictwa wojewdztwa


pomorskiego szkolenia/edukacja692

691
692

Tame, s. 12.
Tame, s. 14.

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
404

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

5.4.2. Analiza systemu


Zesp projektowy dokona analizy, opierajc si na materiaach (formularzach) nadesanych przez wybrane podmioty zaangaowane w tworzenie RZSR
WP.
Na podstawie wypenionych formularzy wraz z uzasadnieniem wyszczeglnionych wczeniej potrzeb i okrelonych priorytetw dokonano zestawienia
danych tabelarycznych w zalenoci od terytorialnego zasigu dziaania danego
podmiotu, wedug poniszej kolejnoci:
1. podmioty prowadzce dziaalno w skali wojewdztwa,
2. podmioty prowadzce dziaalno w skali powiatw,
3. podmioty prowadzce dziaalno w skali miast na prawach powiatu.
Z analizy wynika, e do sabych ogniw systemu naley zaliczy brakujce lokalizacje, najwicej potrzeb w tym zakresie zgosiy podmioty zajmujce si
ratownictwem medycznym, Pastwowa Stra Poarna, ochotnicze strae poarne oraz Policja. Deficyty infrastrukturalnych potrzeb poszczeglnych podmiotw dotycz gwnie prac remontowych i modernizacyjnych i innych dziaa
majcych na celu popraw sytuacji w tym duych potrzeby w zakresie wyposaenia. Podobnie przedstawia si sytuacja, jeeli chodzi o potrzeby szkoleniowe
w zakresie specjalistycznych kursw i szkole. Z punktu widzenia prawidowego
funkcjonowania RZSR WP potrzeby te wydaj si by w peni racjonalne693.

693

Tame, s. 135-165.

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
405

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP
Lokalizacja placwek

czas dojazdu

ze

b.
do
br

do
br
ze

rozlokowanie jednostek
interwencyjnych

le
ak
ce
pt
ow
al
ni
e

b.
le

45%
40%
35%
30%
25%
20%
15%
10%
5%
0%

Rys. 75. Diagnoza obecnego stanu elementw systemu ratownictwa wojewdztwa


pomorskiego lokalizacja placwek694

Bez wzgldu na charakter systemu wana jest wiadomo wzorw, na jakich opiera si rozpatrywany system reagowania. Jest to szczeglnie wane
w strukturach wielopodmiotowych, w odniesieniu do celu nadrzdnego, czyli
misji i wizji, a wic obrazu systemu reagowania do osignicia. Brak jednoznacznej misji i wizji oraz priorytetw systemu moe prowadzi do rozpraszania
energii podmiotw, a w skrajnych sytuacjach do dziaania niezgodnie z zaoonymi priorytetami systemu reagowania, jak rwnie efektu dopasowania do
potrzeb uytkownika kocowego. Warto doda, e promowanie zorganizowanego i systemowego mylenia o bezpieczestwie moe prowadzi do wytworzenia si kultury bezpieczestwa695, definiowanej w organizacji i zarzdzaniu
jako zestaw wartoci i norm, ktre wytyczaj okrelony sposb mylenia, mwienia i dziaania zwizanego z bezpieczestwem696.
W ramach bada dotyczcych kapitau technicznego badaniu poddano elementy majce wpyw na:

694

Tame, s. 107.
Patrz: definicja na s. 121.
696
E. W. Roguski, D. Wrblewski, Diagnostyczna metoda oceny ryzyk i systemw reagowania
PomRisc jako narzdzie programowania zmian doskonalcych systemy bezpieczestwa i ich
monitorowania, BiTP Issue 4, 2008, s. 17.
695

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
406

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

1. sprawne zarzdzanie informacj oraz siami i rodkami systemu reagowania (stanowiska kierowania i koordynacji, centra zarzdzania kryzysowego, teleinformatyka i zintegrowana czno),
2. poziom i jako nasycenia systemu siami i rodkami (liczba jednostek
ratowniczych oraz prawidowo ich rozlokowania, ilo i jako wyposaenia),
3. system powiadamiania i alarmowania ludnoci.
Elementy nietechniczne podzielono na dwie zasadnicze grupy. Do pierwszej
zaliczono elementy zwizane z prawidowym dziaaniem wasnym i wspprac
z innymi podmiotami, np. dokumenty strategiczne, plany i procedury operacyjne, bazy danych. Drug grup stanowiy elementy zwizane ze wsplnym dziaaniem, do ktrych zaliczono koordynacj i wspdziaanie. Ostatni za grup
tworzyy takie elementy, jak czas dojazdu jednostek oraz poziom przygotowania do akcji.
W odniesieniu do kapitau ludzkiego analizowane byy dokumenty dotyczce
stanu kadrowego, wyszkolenia sub i wiadomoci spoecznej. Najwiksze znaczenie w ocenie partnerstwa i komplementarnoci may podmioty wchodzce
w skad powiatw oraz funkcje, jakie mog peni w razie wystpienia okrelonych zagroe, a take podzia tych podmiotw na komrki organizacyjne
i wykonywane przez nie zadania. Rozpatrujc poszczeglne zagroenia, mona
okreli, jakie porozumienia naley zawrze, jakie podmioty w razie jakiego zdarzenia, peni funkcj wiodc i wspomagajc oraz jakie uzgodnienia pomidzy poszczeglnymi podmiotami na terenie powiatu zostay ju zawarte lub
jaka jest potrzeba ich wprowadzenia697.
5.4.3. Docelowa (caociowa) wizja RZSR WP na podstawie dotychczasowych
wnioskw
Z bada jasno wynika, e elementem, ktry w ramach docelowej wizji systemu wymaga wprowadzenia najwicej zmian, jest organizacja, na nastpnych
pozycjach, jeeli chodzi o zakres koniecznych zmian, sklasyfikowane zostao
planowanie, szkolenie/edukacja, wyposaenie, zasoby, infrastruktura i lokaliza-

697

D. Wrblewski (red. nauk.), Koncepcja Funkcjonowania Regionalnego Zintegrowanego Systemu Ratownictwa Wojewdztwa Pomorskiego, s. 188-190.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
407

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

cja placwek. Graficzne przedstawienie zmian sugerowanych przez podmioty


systemu przedstawia rys. 76698:
40%

35%

30%

9,90%

25%
Stw orzy

9,11%

Wzmocni

20%

Redukow a
Eliminow a

15%

9,11%

4,69%
4,95%

8,85%
10%

6,51%
7,29%

5,99%
8,07%
2,08%

4,17%

0,26%
3,13% 0,26%

1,30%

1,30%

0,26%

2,34%

1,56%

ek
pl
ac
w

Lo
ka
li z
ac
ja

In
fra
st
ru
kt
ur
a

Za
so
by

an
ie
Sz
ko
le
ni
e/
ed
uk
ac
ja

0,52%

Pl
an
ow

rg
an
iz
ac
ja

4,17%

1,56%

0%

1,04%

1,56%

W
yp
os
a
en
ie

5%

Rys. 76. Wskanik oczekiwanej potrzeby zmian sugerowanych przez podmioty


systemu699

698

Tame, s. 273.
D. Wrblewski (red. nauk.), Koncepcja Funkcjonowania Regionalnego Zintegrowanego Systemu Ratownictwa Wojewdztwa Pomorskiego, s. 273.
699

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
408

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

Rekomendacje w kontekcie potrzeb zarzdzania ryzykiem na rozpatrywanym


terenie700
Rekomendacje w kontekcie potrzeb zarzdzania ryzykiem mona sformuowa na podstawie wnioskw z diagnozy systemu reagowania oraz wnioskw
z badania kierunkw i siy oczekiwanych zmian. Proces formuowania rekomendacji zosta podzielony na: sformuowanie rekomendacji podmiotowych,
przedmiotowych, technicznych, nietechnicznych, kapita ludzki oraz wiadomoci strategicznej.
Rekomendacje podmiotowe
Rekomendacje podmiotowe obejmuj wytypowane podmioty tworzce
i mogce tworzy (rozbudowywa) system reagowania, jak np.:
1. administracja rzdowa,
2. administracja samorzdowa,
3. organizacje pozarzdowe,
4. jednostki sektora finansw publicznych,
5. przedsibiorcy,
6. zwizki i stowarzyszenia,
7. Pastwowa Stra Poarna,
8. ochotnicze strae poarne,
9. Policja,
10. Morska Suba Poszukiwania I Ratownictwa SAR,
11. pogotowie ratunkowe, szpitale oraz SOR;
12. strae miejskie i gminne,
13. Stra Graniczna,
14. inspektoraty ochrony rodowiska,
15. inspektoraty nadzoru budowlanego,
16. inspektoraty weterynarii,
17. stacje sanitarno-epidemiologiczne,
18. Wodne Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe,
19. centra zarzdzania kryzysowego.
700

Patrz szerzej: E. W. Roguski, D. Wrblewski, Diagnostyczna metoda oceny ryzyk i systemw


reagowania PomRisc jako narzdzie programowania zmian doskonalcych systemy bezpieczestwa i ich monitorowania, BiTP Issue 4, 2008.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
409

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

Rekomendacje przedmiotowe
Rekomendacje przedmiotowe obejmuj rozwizania suce poprawie systemu reagowania, do ktrych mona zaliczy:
1. Wyposaenie:
a. pojazdy i kontenery specjalistyczne,
b. statki powietrzne i pywajce,
c. sprzt/urzdzenia, w tym pywajce,
d. materiay,
e. rodki.
2. Lokalizacja placwek:
a. nowe inwestycje,
b. adaptacja istniejcych.
3. Infrastruktura:
a. remonty i modernizacja,
b. termomodernizacja,
c. teleinformatyka,
d. systemy powiadamiania i alarmowania ludnoci,
e. zintegrowana czno
4. Szkolenia/edukacja
a. kursy i szkolenia specjalistyczne,
b. programy edukacyjne.
Rekomendacje dziaa technicznych i nietechnicznych
Wymienione rekomendacje techniczne i nietechniczne su powizaniu zidentyfikowanych i zhierarchizowanych ryzyk oraz wnioskw z diagnozy systemu reagowania z konkretnymi dziaaniami zapobiegawczymi, korygujcymi
i doskonalcymi. Najczciej dziaania techniczne wi si ze zwikszonymi
nakadami finansowymi w porwnaniu do nietechnicznych, opartych na rozwizaniach i usprawnieniach organizacyjnych, ktre mog mie nisze koszty.
Do rekomendacji dziaa nietechnicznych mona zaliczy kapita ludzki oraz
budowanie wiadomoci strategicznej701.
Podzia na rekomendacje techniczne i nietechniczne powsta z uwagi na fakt,
e z rekomendowanymi dziaaniami wi si wymierne koszty finansowe.
701

Patrz szerzej: tame, s. 23.

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
410

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

Aby dokona wyboru odpowiedniego sposobu postpowania z ryzykiem, naley wzi pod uwag potencjalne koszty w kontekcie uzyskiwanych uytecznoci. Nie jest to jednak warunek konieczny. Norma zaleca wzicie pod uwag
rwnie tych ryzyk, ktre trudno jest uzasadni, biorc pod uwag jedynie ekonomiczno wyboru. Naley rozpatrywa rwnie tzw. ryzyka dotkliwe
(o duych, negatywnych nastpstwach, ale o niskim prawdopodobiestwie)702.
System monitorowania skutecznoci zmian
Kolejnym etapem po wdroeniu rekomendacji dziaa powinno by monitorowanie efektw dziaa i porwnywanie ich z wczeniej przyjtymi zaoeniami. Zarwno monitorowanie703, jak i przegld704 powinny by planowan
czci procesu zarzdzania ryzykiem i obejmowa regularne weryfikowanie
lub nadzr procesy monitorowania i przegldu w organizacji obejmoway
wszystkie aspekty procesu zarzdzania ryzykiem. Rezultaty monitorowania
i przegldu powinny by dokumentowane oraz raportowane na zewntrz
i wewntrz, jeli jest to uzasadnione, oraz zaleca si, aby byy uywane rwnie
jako dane wejciowe do przegldu struktury ramowej zarzdzania ryzykiem705.
Z tego wzgldu warto ustali zestaw wskanikw w kontekcie sformuowanych celw i oczekiwanych efektw oraz rozway, kto bdzie tego dokonywa,
co i kiedy bdzie podlegao monitorowaniu, w tym wskaniki nowe i wczeniej
niemonitorowane. Najczciej kady z podmiotw uczestniczcy w systemie ma
wasny system zbierania i analizowania danych, konstruowany dla zaspokajania
wasnych wewntrznych potrzeb organizacyjnych, a nie sucy monitorowaniu
i diagnozowaniu systemu reagowania w kontekcie potrzeb zarzdzajcego
bezpieczestwem na szczeblu powiatu czy wojewdztwa706.
Jeeli przyjmiemy zaoenie, e systemy reagowania oraz systemy bezpieczestwa powszechnego peni funkcj usugow, naley rozway wykorzysta-

702

Patrz: cz I Zagadnienia oglne z zakresu zarzdzania ryzykiem, rozdzia 1 Zarzdzanie


ryzykiem wedug normy ISO 31000, podrozdzia 1.4 Proces zarzdzania ryzykiem.
703
Patrz: definicja na s. 37.
704
Patrz: definicja na s. 37.
705
Patrz: definicja na s. 26.
706
Patrz szerzej: E. W. Roguski, D. Wrblewski, Diagnostyczna metoda oceny ryzyk i systemw
reagowania PomRisc jako narzdzie programowania zmian doskonalcych systemy bezpieczestwa i ich monitorowania, BiTP Issue 4, 2008, s. 25.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
411

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

nie do wdroenia strategii poprawy bezpieczestwa narzdzia zwanego strategiczn kart wynikw. Strategiczna karta wynikw jest narzdziem do przeksztacenia wizji i strategii organizacji w zestaw indywidualnych celw i wskanikw, zrozumiaych dla pracownikw na wszystkich szczeblach organizacji oraz
do monitorowania etapw realizacji rozpisanej w ten sposb strategii. Narzdzie to wykorzystywane jest gwnie w biznesie i za jego pomoc m.in. monitoruje si wyniki w perspektywach: finansowej, klienta, procesw wewntrznych
oraz rozwoju. Warto doda, e na wiecie s przykady zastosowania strategicznej karty wynikw na potrzeby administracji publicznej707.
Realizujc temat badawczy pt. Koncepcja funkcjonowania Regionalnego
Zintegrowanego Systemu Ratownictwa Wojewdztwa Pomorskiego, zesp
autorski za porednictwem ankietowej formy wywiadu zgromadzi materia,
ktrego najwiksz wartoci jest eksperckie podejcie do problemu, uzyskane
dziki bezporedniej wsppracy z zaangaowanymi podmiotami i subami.
Materia ten jest niezwykle cenny ze wzgldu na wielopaszczyznowe podejcie
do problemu, uzyskane poprzez zebranie opinii rnych sub i instytucji bdcych ekspertami w dziedzinie ratownictwa. Metodyka PomRisc jako narzdzie
do oceny ryzyka, zawierajce elementy przydatne w wytyczaniu kierunkw
rozwoju bezpieczestwa, moe by wykorzystywana w pracach zespow zarzdzania kryzysowego, budowania planw oraz zespow zarwno badawczych, jak i praktykw.

707

Tame.

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
412

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

6. DOCHODZENIE W SPRAWACH O POARY JAKO ELEMENT ZARZDZANIA RYZYKIEM POAROWYM W POLSCE


W Polsce problemy z nisk jakoci dochodze popoarowych oraz brakiem
wykorzystania moliwoci prewencyjnych tkwicych w poprawie standardu
ustalania przyczyn poarw byy podnoszone wielokrotnie, m.in. podczas poznaskich konferencji Research into the casues of fire708. Byy rwnie prezentowane na posiedzeniu komisji sejmowej MSWiA709, jednak nie przyniosy one
oczekiwanych rezultatw.
To wanie powyej wskazana przyczyna oraz szerzej wymienione
w rozdziale problemy byy gwnym powodem rozpoczcia prac nad projektem
pt. Opracowanie systemowych rozwiza wspomagajcych prowadzenie dochodze popoarowych wykorzystujcych nowoczesne technologie, w tym narzdzia techniczne i informatyczne finansowanego przez NCBR710, ktrego
celem jest rozpoznanie przyczyn problemw wystpujcych w obszarze postpowa prowadzonych w sprawach o poary, a take opracowanie innowacyjnego systemu organizacji dochodze popoarowych i narzdzi technicznych
oraz informatycznych zwikszajcych ich efektywno. Gestorem projektu jest
Komenda Gwna Pastwowej Stray Poarnej. Gwne zadania zaplanowane
do realizacji w projekcie to:
1. Analiza ekonomiczno-funkcjonalna dochodze popoarowych w Polsce
obejmujca:

708

P. Guzewski (red.), Badanie przyczyn powstawania poarw zbir referatw z III Midzynarodowej Konferencji, Izba Rzeczoznawcw SITP, Pozna 2003; P. Guzewski (red.), Badanie przyczyn powstawania poarw zbir referatw z II Midzynarodowej Konferencji, Izba Rzeczoznawcw SITP, Pozna 2005; P. Guzewski (red.), Badanie przyczyn powstawania poarw
zbir referatw z II Midzynarodowej Konferencji, Izba Rzeczoznawcw SITP, Pozna 2007.
709
http://orka.sejm.gov.pl/Biuletyn.nsf/0/2B93F0D31874C31FC125788C0047B43B, dostp:
marzec 2015 oraz
http://www.ptedp.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=132&Itemid=153,
dostp: marzec 2015.
710
Projekt nr DOBR-BIO4/050/13009/2013, metryka wniosku nr 13009 w ramach konkursu
BiO 4 finansowanego przez Narodowe Centrum Bada i Rozwoju Opracowanie systemowych
rozwiza wspomagajcych prowadzenie dochodze popoarowych wykorzystujcych nowoczesne technologie, w tym narzdzia techniczne i informatyczne.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
413

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

a. charakterystyk obecnego systemu dochodze popoarowych


oraz ustalania przyczyn poarw, ich rozprzestrzeniania si oraz
sprawcw poarw (podmioty oraz zakres realizowanych zada),
b. analiz sprawnoci (skutecznoci) systemu dochodze popoarowych oraz ustalania przyczyn poarw, ich rozprzestrzeniania
si oraz sprawcw poarw poprzez badanie organizacji dochodze prowadzonych w sprawach o poary, badanie skutecznoci
ujawniania sprawcw poarw oraz ich karania,
c. analiz jakoci wstpnego ustalania przyczyn poarw przez
pastwow stra poarn i zakresu wykorzystania informacji
o wstpnie ustalonej przyczynie poaru w postpowaniu wyjaniajcym i przygotowawczym prowadzonym przez uprawniony
organ procesowy,
d. analiz kosztw postpowa prowadzonych w sprawach o poary.
2. Rozpoznanie gwnych problemw wystpujcych w obszarze dochodze popoarowych w Polsce (przygotowanie merytoryczne, zaplecze
organizacyjno-techniczne, skuteczno prowadzonych postpowa
etc.), w szczeglnoci:
a. zbadanie przygotowania organw procesowych pod wzgldem
merytorycznym do prowadzenia czynnoci zwizanych z ustaleniem przyczyny poaru,
b. analiza rodkw i zaplecza technicznego sucego organom
procesowym do ustalania przyczyn poarw (zidentyfikowanie
brakw),
c. analiza dochodze poarowych pod ktem skutecznoci oraz
sprawnoci funkcjonowania (wsppraca podmiotw, formy pracy, czas od powstania zdarzenia do przeprowadzenia procesowych ogldzin z udziaem technika kryminalistyki oraz biegego
z listy SO etc.),
d. rozpoznanie systemu przygotowywania osb prowadzcych dochodzenia w sprawach o poary oraz ustalajcych przyczyny ich
powstania i rozprzestrzenienia si.

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
414

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

3. Rozpoznanie rozwiza w zakresie dochodze popoarowych funkcjonujcych w wybranych pastwach UE (Niemcy, Czechy, Sowacja, Bugaria, Szwecja, Wielka Brytania, Holandia, Wochy).
4. Przygotowanie publikacji pt. Czerwona ksiga poarw, ukazujcej
spoeczno-ekonomiczne koszty poarw.
5. Opracowanie innowacyjnych narzdzi podnoszcych efektywno dochodze poarowych, w tym w szczeglnoci:
a. stworzenie prostej w obsudze aplikacji na urzdzenia przenone
usprawniajce odwzorowanie pogorzeliska, aplikacja powinna
dawa moliwo wykorzystania nowoczesnych narzdzi multimedialnych takich jak wbudowany aparat cyfrowy, notatka gosowa itp.,
b. rozpoczcie budowy oglnodostpnej bazy z danymi wejciowymi niezbdnymi do prowadzenia symulacji poarowych (waciwoci materiaw palnych),
c. opracowanie kodu numerycznego w technologii CFD (Computational Fluid Dynamics) do symulacji rozwoju poarw w pomieszczeniach przy standardowych zaoeniach przewidzianych
w programie.
6. Opracowanie koncepcji poligonowego stanowiska do szkolenia osb zaangaowanych w proces ustalania przyczyn poarw wraz z wykonaniem wybranych stanowisk, w tym:
a. rozpoznanie funkcjonalnoci i efektywnoci istniejcych na wiecie rozwiza sucych do szkolenia osb zaangaowanych
w proces ustalania przyczyn poarw;
b. opracowanie wasnej koncepcji stanowiska poligonowego, okrelenie celw przewidzianych do realizacji;
c. opracowanie propozycji programw oraz scenariuszy do zaj
praktycznych na stanowisku poligonowym pozwalajcych na zapoznanie osb uczestniczcych w szkoleniu z metodyk prowadzenia ogldzin miejsca poaru pod ktem:
analizy ladw rozwoju poaru,
ustalenia miejsca rda poaru,
okrelenia przyczyny powstania poaru,
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
415

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

ustalenia przyczyny rozprzestrzenienia si poaru,


metod prowadzenia ogldzin, z uwzgldnieniem ochrony
ladw i dowodw przed przypadkowym zniszczeniem,
sposobw zabezpieczenia dowodw z miejsca poaru,
podstaw dokumentowania miejsca poaru,
zarzdzania prac na pogorzelisku (organizacja ogldzin,
wsppraca zaangaowanych podmiotw, bezpieczestwo podczas ogldzin etc.);
d. wykonanie wybranego stanowiska poligonowego.
7. Przygotowanie poradnika z zakresu dochodze poarowych dla biegych
i ekspertw.
8. Opracowanie koncepcji rozwizania systemowego opartego na partnerskim podejciu w procesie ustalania przyczyn poarw oraz ujawniania
ich sprawcw.
Projekt realizowany jest w okresie od grudnia 2013 r. do grudnia 2016 r. przez
konsorcjum w skadzie:
1. Szkoa Gwna Suby Poarniczej,
2. Centrum Naukowo-Badawcze Ochrony Przeciwpoarowej im. Jzefa Tuliszkowskiego Pastwowy Instytut Badawczy,
3. Centralne Laboratorium Kryminalistyczne Policji Instytut Badawczy,
4. Szkoa Aspirantw Pastwowej Stray Poarnej w Poznaniu,
5. przedsibiorstwo CYBID Sp. j. w Krakowie.
6.1. Spoeczno-ekonomiczne koszty poarw jako bodziec rozwoju zarzdzania ryzykiem poarowym
Poary mimo niekwestionowanych osigni nauki i techniki na przestrzeni
ostatnich dwch wiekw nadal znajduj si w grupie czterech nieopanowanych przez czowieka ywiow. Szacuje si, e kadego roku na wiecie powstaje ok. 7 mln poarw, w ktrych ginie przecitnie 60-70 tys. ludzi, a kolejnych
300-500 tys. odnosi rnego rodzaju obraenia711. Z danych opublikowanych
przez Centre of World Fire Statistics (CWFS) wynika, e w ubiegym stuleciu
koszt poarw w grupie 63 objtych badaniem pastw wiata (46% ludnoci
711

N. Brushlinsky, S. Sokolov, P. Wagner, J. R. Hall, World Fire Statistics Report 10, 2nd
edition, Center of Fire Statistics of CTIF, 2005, s. 150.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
416

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

Ziemi) wynis przecitnie 0,3% PKB, a kolejne 0,7% PKB pochaniay wydatki na
utrzymanie jednostek stray poarnych, techniczne rodki zabezpiecze przeciwpoarowych, ubezpieczenia oraz edukacj i szkolenia, rozwj bada naukowych w tym obszarze712. Wedug prognoz CWFS w XXI wieku koszt poarw
osignie poziom ok. 0,4-0,45% PKB, a cakowity koszt ponoszony w zwizku
z poarami oraz utrzymaniem ochrony przeciwpoarowej moe doj nawet do
ok. 1,5-1,7% PKB713. Gwne problemy zwizane z zagroeniami poarowymi
dziki osigniciom nauki bd mogy by skutecznie rozwizane dopiero
w kolejnych stuleciach714.
W Polsce w latach w 2003-2012 rejestrowano okoo 150-180 tys. poarw
rocznie (rys. 80)715. Z tego przecitnie 92-94% to poary mae, o powierzchni
nieprzekraczajcej 70 m2, 5-7% poary rednie, o powierzchni w przedziale
71-300 m2 i ok. 0,5% poary due (301 do 1000 m2) i bardzo due (pow. 1000
m2) liczone razem. Blisko poowa wszystkich poarw powstawaa w grupie tzw.
innych obiektw716, ok. 20% poarw w obiektach mieszkalnych, kolejne 20%

712

Tame, s. 151.
Tame, s. 152.
714
N. Bruschlinsky, S. Sokolov, P. Wagner, Ryzyko poarowe i zapobieganie poarom dzisiaj
i prognozy na przyszo, w: P. Guzewski, D. Wrblewski, D. Maozi (red.), Czerwona ksiga
poarw, CNBOP-PIB, Jzefw 2014, s. 977-1034.
715
Praca zbiorowa, Biuletyn Informacyjny Pastwowej Stray Poarnej za lata 1993-2011, Komenda Gwna Pastwowej Stray Poarnej, Warszawa 1994-2012.
716
Inne obiekty to: mietniki wolnostojce, wysypiska mieci; zsypy, pomieszczenia zsypowe,
mietniki wewntrz budynkw; kanay wentylacyjne, dymowe, dylatacje, palne elewacje lub
okadziny cian zewntrznych; garae, warsztaty samochodowe poza budynkami, w tym kompleksy garaowe; garae, warsztaty samochodowe wewntrz budynkw mieszkalnych; garae,
warsztaty samochodowe wewntrz pozostaych budynkw lub ich czci, zaliczonych do kategorii zagroenia ludzi; garae, warsztaty samochodowe wewntrz budynkw magazynowych
i produkcyjnych; zabytki kultury materialnej niebdce budynkami; obiekty lub grupa obiektw
przyrody naturalnej (pojedyncze drzewa, mineray, jaskinie, inne); obiekty hydrotechniczne;
rozlewiska, wycieki, zanieczyszczenia powstae na zbiornikach, ciekach i akwenach wodnych;
inne zdarzenia powstae na zbiornikach, ciekach i akwenach wodnych; obiekty wojskowe;
obiekty uytkowane przez konsulaty, ambasady (eksterytorialne); pobocza drg i szlakw komunikacyjnych (ale bez zdarze z udziaem rodkw transportu, bez poarw traw na poboczach; pyty manewrowe i pasy lotnisk, szlaki kolejowe i manewrowe, drogi i ulice (ale bez zdarze z udziaem rodkw transportu, bez poarw traw); trawy, trawniki na terenach nierolniczych, poboczach drg i szlakw, ulic; zdarzenia wystpujce na duych obszarach mieszkalnych
lub gospodarczych na terenach gmin, miast i osiedli (np. poszukiwania ludzi i zwierzt na tere713

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
417

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

w rolnictwie i uprawach, na terenach lenych oraz w rodkach transportu


po ok. 5% poarw, w obiektach produkcyjnych i magazynowych ok. 3%
i obiektach uytecznoci publicznej ok. 2% poarw717.

Rys. 77. Poary w Polsce ogem w latach 1993-2012718

Warto mienia, ktre ulegao spaleniu w poarach w tym samym okresie


(tzw. straty bezporednie), miecia si w przedziale od ok. 1 do 1,4 mld z rocznie (rys. 78)719, ze redni strat przypadajc na jeden poar wynoszc ok.
6 tys. z.720
nach wiejskich, miejskich, lasw, udzia w ewakuacji z tych obszarw, pomoc w dziaaniach
innych sub obejmujcych te obszary; inne nietypowe obiekty, budynki, instalacje.
717
Praca zbiorowa, Biuletyn Informacyjny Pastwowej Stray Poarnej za lata 2003-2012, Komenda Gwna Pastwowej Stray Poarnej, Warszawa 2004-2013.
718
rdo: opracowanie wasne na podstawie: praca zbiorowa, Biuletyn Informacyjny Pastwowej Stray Poarnej za lata 1993-2012, Komenda Gwna Pastwowej Stray Poarnej,
Warszawa 1994-2013.
719
rdo: Komenda Gwna Pastwowej Stray Poarnej, dane pozyskane z Informacji ze zdarze zawartych w programie do ewidencjonowania dziaa ratowniczych podejmowanych przez
jednostki Krajowego Systemu Ratowniczo-Ganiczego EWID.
720
Praca zbiorowa, Biuletyn Informacyjny Pastwowej Stray Poarnej. Roczniki, Komenda
Gwna Pastwowej Stray Poarnej, Warszawa 2009-2013.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
418

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

Straty porednie (rys. 79), nieobjte ewidencj, nie s znane. Ocenia si, e
mog one stanowi wielokrotno strat bezporednich, zwaszcza w grupie poarw rednich, duych i bardzo duych.

Rys. 78. Straty bezporednie w poarach w latach 2002-2012721

721

Opracowanie wasne na podstawie: Praca zbiorowa, Biuletyn Informacyjny Pastwowej


Stray Poarnej za lata 2002-2012, Komenda Gwna Pastwowej Stray Poarnej, Warszawa
2003-2013.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
419

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

Rys. 79. Straty porednie w poarach722

W Polsce w ostatnich latach w poarach ginie kadego roku przecitnie 540 580 osb (rys. 80), a ok. 4,0-4,3 tys. odnosi obraenia (rys. 81)723. Koszty ponoszone przez pastwo w zwizku ze mierci czowieka oszacowano na kwot
ok. 1 mln euro724. Koszty leczenia osb rannych w poarach nie zostay jak do
tej pory oszacowane z uwagi na brak odrbnych zestawie w odniesieniu do
ofiar poarw. Z danych Centrum Leczenia Oparze w Siemianowicach lskich,
gdzie hospitalizowane s ofiary z najciszymi urazami termicznymi, wynika, e

722

rdo: opracowanie wasne.


Praca zbiorowa: Biuletyn Informacyjny, wyd. cyt.
724
M. Giergiczny, Wycena wartoci statystycznego ycia ludzkiego (VSL), w: P. Guzewski,
D. Wrblewski, D. Maozi (red.), Czerwona ksiga poarw, publikacja opracowana w ramach
projektu nr DOBR-BIO4/050/13009/2013 finansowanego przez NCBR, CNBOP-PIB, Jzefw
2014, s. 639.
723

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
420

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

redni koszt leczenia pacjentw oparzonych to ok. 31 tys. z. 725, natomiast rzeczywiste koszty oscyluj w przedziale od 4 do 100 tys. z.726

Rys. 80. Liczba ofiar miertelnych w poarach w latach 2000-2011 (w tym ratownicy)727

725

M. Nowak, M. Kawecki, J. Skotnicka, G. Knefel, I. Ryszkiel, Wybrane aspekty medyczne


i psychologiczne leczenia ofiar poarw organizacja leczenia oparze, w: P. Guzewski,
D. Wrblewski, D. Maozi (red.), Czerwona ksiga poarw, CNBOP-PIB, Jzefw 2014, s. 567.
726
Tame, s. 543.
727
Opracowanie wasne na podstawie: praca zbiorowa, Biuletyn Informacyjny Pastwowej
Stray Poarnej za lata 2000-2011, Komenda Gwna Pastwowej Stray Poarnej, Warszawa
2001-2012.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
421

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

Rys. 81. Liczba ofiar rannych w poarach w latach 2000-2011 (w tym ratownicy)728

W Polsce w poarach ginie ok. 15 osb w przeliczeniu na 1 mln mieszkacw, ok. 112 osb na 1 mln odnosi obraenia (dane za lata 2010-2012)729.
Wskanik ofiar miertelnych jest jednym z najwyszych w grupie 63 pastw
analizowanych przez Centre of Fire Statistics w okresie 1993-2002730 oraz
w 2006 r. w grupie 30 analizowanych pastwa wiata731. Podobnie wyglda
sytuacja w odniesieniu do ofiar rannych.

728

Opracowanie wasne na podstawie: praca zbiorowa, Biuletyn Informacyjny Pastwowej


Stray Poarnej za lata 2000-2011, Komenda Gwna Pastwowej Stray Poarnej, Warszawa
2001-2012.
729
Praca zbiorowa: Biuletyn Informacyjny Pastwowej Stray Poarnej. Roczniki, Komenda
Gwna Pastwowej Stray Poarnej, Warszawa 1993-2013.
730
N. Brushlinsky, S. Sokolov, P. Wagner, J. R. Hall, World Fire Statistics Report 10, , wyd.
cyt., s. 34.
731
N. Brushlinsky, S. Sokolov, P. Wagner, J. R. Hall, World Fire Statistics Report 13, wyd. II,
Center of Fire Statistics of CTIF, 2008, s. 32.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
422

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

6.2. Zarzdzanie ryzykiem poarowym w aspekcie teoretycznym


i praktycznym
Ryzyko poarowe to kombinacja prawdopodobiestwa wystpienia poaru
oraz jego skutkw732. Ryzyko jest codziennym elementem ycia czowieka i podejmowanych przez niego wyborw. Identyfikacja ryzyka733 poarowego, analiza734 prawdopodobiestwa jego wystpienia, ewaluacja ryzyka735 stanowi
podstawowe kroki w procesie zarzdzania ryzykiem736, ktrego efektem jest
planowanie przedsiwzi ukierunkowanych na obnienie ryzyka do akceptowalnego poziomu (rys. 82).
IDENTYFIKACJA
RYZYKA
rozpoznanie zagroe
poarowych

ANALIZA RYZYKA
ustalenie
prawdopodobiestwa i
skutkw wystpienia
zagroenia

EWALUACJA RYZYKA
porwnanie wynikw analizy
ryzyka z kryteriami ryzyka

Rys. 82. Zarzdzanie ryzykiem poarowym737

Zarzdzanie ryzykiem poarowym odbywa si na kadym poziomie funkcjonowania pastwa i jego obywateli. W przemyle w ramach oglnej oceny ryzyka zwizanego z realizowanymi procesami technologicznymi jednym z waniejszych ryzyk uwzgldnianych przez specjalistw ds. bezpieczestwa jest wanie
ryzyko wystpienia zdarzenia krytycznego, w ktrym poar rozpatrywany jest
jako zdarzenie pierwotne lub wtrne (rys. 83). Scenariusze zdarze poarowych
oraz ich wpyw na funkcjonowanie firmy uwzgldniane s w planach zapewnie-

732

Naley tu zwrci uwag na zgodno z jedn z definicji ryzyka w normie ISO Guide 73:2009.
Patrz: definicja na s. 27.
734
Patrz: definicja na s. 31.
735
Patrz: definicja na s. 37.
736
Proces zarzdzania ryzykiem poarowym zawiera wybrane kroki procesu oceny ryzyka scharakteryzowanego w czci I Zagadnienia oglne z zakresu zarzdzania ryzykiem, rozdzia 1 Zarzdzanie ryzykiem wedug normy ISO 31000, podrozdzia 1.4 Proces zarzdzania ryzykiem.
737
rdo: opracowanie wasne.
733

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
423

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

nia cigoci funkcjonowania firmy Business Continuity Planning (BCP) oraz


analizach wpywu na efekt finansowy Business Impact Analysis (BIA).

Rys. 83. Obszary oceny ryzyka poarowego738

Zarzdzanie ryzykiem poarowym odbywa si take w obszarze dziaalnoci


organw Pastwowej Stray Poarnej, ktre na bieco analizuj sytuacj poarow na szczeblu powiatw, wojewdztw i kraju, nadzoruj przestrzeganie
ustanowionych aktw prawnych w zakresie ochrony przed poarami oraz analizuj przyczyny poarw i wdraaj dziaania ukierunkowane na obnienie liczby
poarw oraz ograniczenia ich skutkw.
Elementem zarzdzania ryzykiem poarowym w spoecznociach lokalnych
s realizowane w coraz szerszym zakresie przedsiwzicia w obszarze tzw. prewencji spoecznej, ktra skupia si na budowaniu wiadomoci zagroe poarowych w spoecznociach lokalnych oraz wczesnym reagowaniu na zjawiska

738

rdo: opracowanie wasne.

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
424

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

mogce doprowadzi do powstania poaru. Zorganizowane dziaania organw


administracji rzdowej i samorzdowej w tym obszarze przyczyniaj si do
istotnego obnienia poziomu ryzyka poarowego w tych spoecznociach739, 740.
Analiza ryzyka poarowego jest przedmiotem szczeglnego zainteresowania
towarzystw ubezpieczeniowych, ktre przed zawarciem umowy ubezpieczenia
obliczaj prawdopodobiestwo wystpienia szkody poarowej, opierajc si na
analizie realizowanych procesw technologicznych, stosowanych zabezpiecze,
konstrukcji obiektw, zagroe, ktrych rdem s pracownicy i kontrahenci
etc. Suy to bezporednio zarzdzaniu ryzykiem ubezpieczenia obiektu od wystpienia szkody cakowitej.
W wymiarze indywidualnym kady czowiek na co dzie zarzdza ryzykiem
poarowym w swoim najbliszym otoczeniu, dokonujc stosownych ocen i wyborw w zakresie np. eksploatacji urzdze i instalacji elektrycznych, grzewczych, stosowanych materiaw budowalnych, stosowania zasad bezpiecznego
postpowania z materiaami niebezpiecznymi (cieczami atwopalnymi, gazem w
instalacjach staych i z butli przenonych etc.) czy te podczas posugiwania si
ogniem otwartym w innych okolicznociach (palenie papierosw, wypalenie
traw, spalanie mieci itd.).
Przez wiele lat jednym z niedocenionych obszarw w zarzdzaniu ryzykiem
poarowym, zarwno na poziomie lokalnym, jak i w skali oglnopastwowej,
byo badanie przyczyn poarw oraz ujawnianie i karanie ich sprawcw. Na
moliwoci prewencyjne tkwice w kryminalistycznym badaniu poarw uwag
zwraca ju w latach 50. ubiegego wieku w swoich pracach Brunon Hoyst741.
Mimo e instytucje pastwowe odpowiedzialne za bezpieczestwo maj wiadomo znaczenia i roli ustalania przyczyn poarw w budowaniu bezpieczestwa poarowego, do chwili obecnej tym zagadnieniom nie powicono naleytej uwagi. Problem niskiej jakoci ustalania przyczyn poarw oraz niskich
wskanikw wykrywalnoci i karania ich sprawcw obserwowany jest nie tylko
739

P. Guzewski, D. Wrblewski, D. Maozi (red.), Czerwona ksiga poarw, CNBOP-PIB, Jzefw 2014.
740
Praca zbiorowa, Safer Communities: Towards Effective Arson. The Report of the Arson Scoping Study, Home Office, London 1999.
741
B. Hoyst, Kryminalistyczna problematyka poarw, Wydawnictwo Zakadu Kryminalistyki
Komendy Gwnej MO, Warszawa 1962, s. 22.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
425

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

w Polsce, ale rwnie w wielu pastwach UE i wiata742. Dotyczy on zarwno


pastw sabo rozwinitych jak i wysoko rozwinitych. rda problemw w tym
obszarze tkwi w szczeglnej trudnoci przeprowadzania bada miejsc objtych
poarem. Pogorzelisko z punktu widzenia bada poarowych i kryminalistycznych przysparza organom prowadzcym postpowanie w sprawie poarw
wielu problemw zarwno w zakresie ujawniania miejsca rda poaru oraz
jego przyczyny, jak i ladw dziaalnoci sprawcy oraz ladw i dowodw wskazujcych na sprawc. Gwn przyczyn tych trudnoci jest natura ognia, ktry
niszczy wikszo ladw i dowodw. W dalszej kolejnoci lady i dowody niszczone s podczas dziaa ratowniczo-ganiczych oraz podczas niewaciwie
prowadzonych przez uprawnione podmioty czynnoci procesowych zwizanych
z zabezpieczeniem miejsca zdarzenia i kryminalistycznych ogldzin, co wynika
gwnie z braku organizacji dochodze popoarowych, braku szkole i wielu
innych przyczyn. Niska sprawno ustale dotyczcych przyczyn poarw ma
wpyw na ksztatowanie si przestpczoci z uyciem ognia. Analiza wieloletnich danych publikowanych przez Komend Gwn Pastwowej Stray Poarnej pokazuje, e dominujc przyczyn poarw na przestrzeni wielu lat s
podpalenia (rys. 84).

742

B. Albinson, U. Erlandson, Fire investigation methods and lessons learned from fires and
other relevant incidents Final Report, Swedish Rescue Services Agency Emergency Prevention Department, Karlstad 2005.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
426

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

Rys. 84. Podpalenia w latach 1993-2012743

Powysze problemy coraz czciej staj si przedmiotem bada i analiz, ktrych nastpstwem jest wdroenie nowych zasad prowadzenia postpowa
w sprawach o poary, nowej struktury organizacyjnej etc.
W wikszoci pastw na wiecie ustalanie przyczyn poarw oraz ujawnianie
ich sprawcw to domena dziaalnoci policji oraz prokuratury. Suby te jednak
nie s waciwie przygotowane do dziaa w tym obszarze, gwnie z powodu
jego wyjtkowej specyfiki oraz niewielkiej liczby przestpstw poarowych
w porwnaniu do innych przestpstw bdcych przedmiotem zainteresowania
tych podmiotw. Organy pastwowej stray poarnej, cho najlepiej przygotowane do analiz poarowych i bada w tym zakresie, nie s zobligowane do
szczegowego badania przyczyn poarw.
Waciwe i sprawne ustalanie przyczyn poarw oraz ich sprawcw, oparte
na podstawach naukowych oraz sprawnej organizacji, to z pewnoci wany
i niedoceniany obszar oddziaywania na ryzyko poarowe. Pozytywnym przykadem zmian wprowadzonych w organizacji dochodze w sprawach o poary,

743

Opracowanie wasne na podstawie: praca zbiorowa, Biuletyn Informacyjny Pastwowej


Stray Poarnej za lata 1993-2012, Komenda Gwna Pastwowej Stray Poarnej, Warszawa
1994-2013.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
427

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

ktre przyczyniy si do istotnej poprawy bezpieczestwa poarowego, jest


Wielka Brytania. W latach 90. ubiegego wieku 47% wszystkich poarw, w niektrych hrabstwach nawet ponad 50%744, powstawao w wyniku zamierzonego
dziaania czowieka. Przyczyniay si one do powstawania wielomiliardowych
strat dla gospodarki narodowej Wielkiej Brytanii. W zwizku z powyszym przeprowadzono badania i analiz przyczyn tak duego odsetka podpale, a nastpnie opracowano i wdroono nowe zasady ustalania przyczyn poarw,
oparte na wsppracy dwch wiodcych podmiotw: policji i stray poarnej.
Po 20 latach prowadzenia dochodze w sprawach o poary wedug nowych
zasad udao si obniy odsetek poarw spowodowanych podpaleniami z okoo 47% w roku 1997745 do 18% w roku 2011746. W tym okresie odnotowano
rwnie zmniejszenie liczby poarw oraz strat poarowych. Koszty wdroenia
i utrzymania programw okazay si wielokrotnie nisze od strat, ktre wczeniej byy generowane przez podpalenia. Udao si osign sukces w wymiarze
nie tylko finansowym, ale take spoecznym uzyskujc popraw bezpieczestwa ludnoci na poziomie lokalnych spoeczestw. Istotne zmiany w organizacji dochodze popoarowych w ostatnim 20-leciu dokonano rwnie w Szwecji,
we Woszech oraz w Republice Czeskiej. We wszystkich tych pastwach wdroone zmiany oparte byy na zwikszeniu znaczenia stray poarnej w ustalaniu
okolicznoci powstawania poarw. Z uwagi na dowiadczenia tych pastw
zasadne wydaje si wdroenie podobnych rozwiza w Polsce.

744

D. Myers, Ograniczenie liczby podpale poprzez zastosowanie podejcia partnerskiego do


dochodze popoarowych w Wielkiej Brytanii, w: P. Guzewski (red.), Badanie przyczyn powstawania poarw zbir referatw z II Midzynarodowej Konferencji, Izba Rzeczoznawcw SITP,
Pozna 2005, s. 136.
745
D. Myers, Ograniczenie liczby podpale, wyd. cyt., s. 135.
746
Praca zbiorowa, Fire Statistics, Great Britain 2010-2011, Department for Communities and
Local Government, London November 2011, s. 10.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
428

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

PODSUMOWANIE I WNIOSKI
Dla zarzdzania kryzysowego potrzeby zwizane z systemowym podejciem
do zarzdzania ryzykiem s dzi bardziej aktualne ni kiedykolwiek. Od momentu wprowadzenia elementw zarzdzania ryzykiem w 2009 r. jego znaczenie
stale wzrasta. Std te rekomenduje si wykorzystanie uznanych wytycznych
w zakresie zarzdzania ryzykiem, ktre ujednolicaj terminologi, wnosz uniwersalne zasady, elastyczn struktur ramow i waciwie dopasowane procesy, w tym narzdzia wspomagajce ocen ryzyka i dokumentowanie zarzdzania ryzykiem. Obowizujcy stan prawny nie wspiera obecnie w takim zakresie
moliwoci wdraania do zarzdzania kryzysowego najlepszych praktyk dotyczcych zarzdzania ryzykiem, dlatego te istotn do podjcia kwesti jest nowelizacja przepisw.
W 2002 r. Donald Rumsfeld wygosi przemwienie, ktrego jeden
z fragmentw jest czsto cytowany. Wyrni w nim trzy kategorie wiedzy, odwoujc si do pojcia zagroenia. Wskaza, e s to sytuacje, w ktrych:
1. wiemy, e wiemy (known knowns),
2. wiemy, e nie wiemy (known unknowns),
3. nie wiemy, e nie wiemy (unknown unknowns).
Dwie pierwsze kategorie dotycz sytuacji, gdy mamy kontrol poznawcz.
W przypadku trzeciej kategorii zagroenia nie s wzite pod uwag
w okrelonym momencie. Moe by bowiem tak, e w ogle nie zdajemy sobie
sprawy z tego, e czego nie wiemy. Rumsfeld nie wspomnia jednak o jeszcze
jednej kategorii, niezbdnej dla kombinatorycznej kompletnoci kiedy udajemy, e nie wiemy, wiadomie ignorujc wiedz (unknown knowns)747.
O ile ignorancja jest kategori, ktrej nie mona podda racjonalnemu dyskursowi, o tyle pozostae kategorie (wskazane jako trzy pierwsze) zakadaj racjonalno zachowa, w ktrych analizie, chcc uzyska jak najwiksz uyteczno, naley bra pod uwag takie pojcia, jak niepewno, konsekwencje czy
ryzyko. To wanie ocena ryzyka pozwala organizacji identyfikowa i opisywa
zagroenia oraz zarzdza bezpieczestwem bez wzgldu na to, czy potrafi ona,
czy te nie potrafi na pocztku tego procesu przejmowa nad nimi kontrol.
747

Z. W. Kundzewicz, P. Matczak, Z. Sadowski, Wprowadzenie do raportu o zagroeniach, Nauka 4/2010 PAN, s. 12.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
429

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

Mona wic wskaza, e zarzdzanie ryzykiem to proces, w wyniku ktrego


organizacja (a wic i pastwo) zdobywa zdolno agodzenia ryzyka, a w konsekwencji ograniczania skutkw zagroe. Refleksja nad tymi moliwociami
(a take obowizkiem pastwa) w konsekwencji prowadzi do sformalizowania
wymaga w postaci dedykowanych rozwiza prawnych.
Biorc pod uwag analiz przepisw ustawy o zarzdzaniu kryzysowym wraz
towarzyszcymi jej rozporzdzeniami, poprzez ich uoglnienie, mona okreli
generalne grupy wymogw w zakresie zarzdzania ryzykiem, ktre dla systemu
zarzdzania kryzysowego wskaza ustawodawca. Wymagania te to:
1. rozszerzenie planw zarzdzania kryzysowego o ocen ryzyka oraz mapy ryzyka,
2. zapobieganie ryzykom (agodzenie ryzyka) funkcjonalnoci i cigoci
dziaa oraz integralnoci infrastruktury krytycznej,
3. uwzgldnienie w ocenie ryzyka podatnoci obiektw IK,
4. wykorzystanie przy ocenie ryzyka metody scenariuszowej.
Biorc pod uwag powysze warunki748 oraz wskazane propozycje organizacji
ISO, mona skaza graficznie (rys. 85) obszary zalece ISO, ktre mog zosta
wykorzystane (przy obecnie obowizujcych normach prawnych) przez system
zarzdzania kryzysowego.

748

Wymogi te naley traktowa jako spenienie zalece wynikajcych z norm ISO odwoujcych
si rwnie do zewntrznych warunkw formalnych, z uwzgldnieniem przepisw obowizujcego prawa oraz przedsiwzi realizowanych podczas etapu upowanienia.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
430

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

Rys. 85. Proces zarzdzaniem ryzykiem a potrzeby systemu zarzdzania


kryzysowego749

Ujte na rys. 85 wymagania ze strony systemu zarzdzania kryzysowego s


wymaganiami bezporednimi i wynikaj literalnie z przepisw prawa. Niemniej
jednak naley zwrci uwag na fakt, e istniej rwnie inne porednie zapisy
prawa, ktre porednio odwouj si do regu norm ISO.
Dokonujc porwnania zasad zarzdzania ryzykiem z wymaganiami przepisw
ustawy i delegowanymi dla niej rozporzdzeniami mona wskaza, e750:
749

rdo: opracowanie wasne.


Wymienione zasady (wskazane w dalszej czci rozdziau poprzez zastosowanie kursywy)
wskazuje norma PN-ISO 31000:2012 w czci: Zasady, s. 27-29.

750

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
431

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

1.

W wyniku wprowadzenia do procesu planowania cywilnego wymogu oceny


ryzyka speniono by zasad integralnoci zarzdzania ryzykiem z procesami
waciwymi dla organizacji.
2. Biorc pod uwag proces sporzdzania, zatwierdzania i struktur raportw
czstkowych i Raportu o zagroeniach bezpieczestwa narodowego (obowizki organw administracji publicznej, konieczno uwzgldnienia wnioskw z raportw w planach zarzdzania kryzysowego czy przyjmowanie
Raportu przez Rad Ministrw), mona wskaza, e proces zarzdzania ryzykiem jest elementem podejmowania decyzji wpywajcym na cige doskonalenie organizacji i uatwia proces doskonalenia organizacji751.
3. Zarzdzanie ryzykiem jest usystematyzowane, ustrukturalizowane i terminowe, poniewa przepisy prawa okrelaj struktur nie tylko dokumentw,
ale i procesu oraz terminy kolejnych aktualizacji dokumentw. Jednoczenie to wanie obowizek dwuletniej aktualizacji sprawia, e jest ono dynamiczne, iteracyjne i reaguje na zmiany752.
4. Poprzez swoje cele zarzdzanie ryzykiem tworzy, ale przede wszystkim
chroni wartoci (ycie ludzkie, rodowisko, interesy pastwa) a w procesie,
w wyniku udziau wszystkich istotnych podmiotw (ministrw, kierownikw urzdw centralnych i wojewodw), wykorzystuje najlepsze dostpne
informacje.
Dyskusyjne jest oczywicie, na ile samo naoenie obowizkw na organy wadzy, a wic struktur pastwa, zada planowania cywilnego (w tym take
w zakresie oceny ryzyka) mona opisa jako wypenienie zalecenia dotyczcego
przygotowania struktury ramowej. Z pewnoci niektre jej elementy zostaj
wypenione przez oglne zasady systemu ZK. Wymg zrozumienia kontekstu
z pewnoci wypeniany jest poprzez konieczno ujmowania w procesie planowania zagroe wraz z ich charakterystyk. Dziaanie to odnosi si do szeroko rozumianego zewntrza systemu (sytuacje kryzysowe czy zagroenia polityczno-militarne), ale i ukazania wasnego potencjau (czyli wntrza).

751

Zapewnia rwnie zaangaowanie w proces zarzdzania ryzykiem decydentw (wymg procesu projektowania struktury ramowej)
752
Kolejne aktualizacje uzupeniaj dokument o nowe zagroenia/ryzyka i wskazuj sposoby
postpowania z nimi.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
432

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

Ponadto naley zauway, e niektre elementy struktury ramowej, tj.: ustalenie komunikacji wewntrznej i zewntrznej oraz raportowanie s w posiadaniu
(istniej narzdzia mogce suy realizacji tej funkcji) systemu zarzdzania kryzysowego, niemniej nie s wykorzystywane w literalnie odczytywanym procesie
zarzdzania ryzykiem. Funkcjonujce centra zarzdzania kryzysowego, ktrych
dziaanie mona by byo umownie uzna za podmioty wypeniajce te zalecenia, nie s angaowane w opisywany proces. Podobnie mona odnie si do
problemu cigego doskonalenia, monitorowania i przegldu struktury ramowej, komunikacji i konsultacji czy monitowania i przegldu.
Biorc pod uwag zoono systemu i rnorodne procesy, ktre s w nim realizowane, mona byoby zbudowa teoretyczny model systemu zarzdzania
kryzysowego, w ktrym kady element wskazany w normach mona by przypisa ju istniejcym organom, osobom lub instytucjom. Tego typu rozwaania
pozostayby jednak czysto postulatywne z co najmniej dwch powodw:
1. System oparty jest na formalnych rozwizaniach prawnych, wic w konsekwencji, aby jego poszczeglne elementy mogy realizowa przypisane im role w procesie zarzdzania ryzykiem, niezbdna jest zmiana obowizujcego prawa.
2. Nowelizacja ustawy o zarzdzaniu kryzysowym z 2009 r. oraz towarzyszce jej rozporzdzenia wprowadziy do systemu zarzdzania kryzysowego jedynie elementy procesu zarzdzania ryzykiem. Elementem, na
ktry pooono gwny nacisk, bya ocena ryzyka, nie wdroono penego
procesu zarzdzania nim. Stan taki jest dysfunkcjonalny, poniewa nawet przy poprawnie ocenionym ryzyku nie ma prawnego obowizku zarzdzania nim we waciwy sposb.
W tych warunkach mamy do czynienia z sytuacj, w ktrej to brak odpowiednich przepisw prawa utrudnia wdroenie i wykorzystanie peni norm ISO.
Porwnanie norm z przepisami prawa wykazao jeszcze jeden problem
uniemoliwiajcy pen ich implementacj. Ocena ryzyka na potrzeby zarzdzania kryzysowego wychodzi od oceny wystpienia zagroe (w tym dla zdrowia, ycia, mienia i rodowiska). W tej sytuacji to zagroenie staje si podstawow kategori i to jego waciwe zdefiniowanie jest punktem wyjcia dla caego procesu. Dla zarzdzania ryzykiem opisanego w normach gwn kategori
jest natomiast proces. W tym przypadku ryzyko okrela si dla procesw suPublikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
433

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

cych realizacji okrelonych celw w organizacji i to one s podstawow kategori, do ktrej odnosi si cao dalszych dziaa.
Wskazane powyej rozbienoci determinuj wic sposb rozwizania problemu badawczego. Na obecnym etapie rozwaa konieczne jest odniesienie si
do wskazanych na rys. 88 obszarw:
1. upowanienia i zaangaowania,
2. oceny ryzyka,
3. postpowania z ryzykiem,
Poniewa upowanienie i zaangaowanie s wypadkow przepisw prawnych
z zakresu zarzdzania kryzysowego i oglnych norm prawa konstytuujcych
sposb funkcjonowania administracji publicznej w Polsce, nie odniesiono si do
nich szerzej w rozwaaniach podjtych w czci IV. Przy dokonywaniu oceny
ryzyka i okrelaniu sposobw postpowania z nim mona zastosowa rozwizania wykorzystywane w standardzie BSI. Sposb ten przedstawia rys. 86.

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
434

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

Rys. 86. Proces oceny ryzyka753

Jak wynika z rys. 86, do oceny ryzyka niezbdne jest dokonanie identyfikacji
ryzyka, analizy skutkw i prawdopodobiestwa.
Po dokonaniu analizy metod wskazanych w tabeli 3 oraz potrzeb projektu, na
rzecz ktrego realizowane byy badania, mona wykaza, e w celu dokonania
oceny ryzyka (pomijajc problem identyfikacji ryzyka) mona wykorzysta ponisze metody754:
1. SWIFT co, jeli?,
2. metod scenariuszow,
3. metod drzewa bdw,

753

rdo: opracowanie wasne na podstawie materiau szkoleniowego BSI: PN-ISO 31000:2012


wytyczne w zakresie zarzdzania ryzykiem korporacyjnym.
754
K. Gawecki, PN-ISO 31000:2012 wytyczne w zakresie zarzdzania ryzykiem korporacyjnym,
materia szkoleniowy BSI, Warszawa 2012.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
435

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

4. metod drzewa zdarze,


5. metod bow tie.
Bez wzgldu na wybr metody w celu okrelenia kolejnego elementu podane
jest przedstawienie wynikw powyszych analiz na matrycy ryzyka:
Tabela 82. Przykadowa matryca ryzyka 6 x 6755

Prawdopodobiestwo

Skutki

Matryce stosowane obecnie przez system zarzdzania kryzysowego s matrycami nieparzystymi 5 x 5756. W opinii autorw (po dokonaniu analizy raportw
czstkowych) naley wskaza, e w projektowanej metodzie powinno si zastosowa matryce o liczbie parzystej (np. 4 x 4 lub 6 x 6). Rozwizanie to wyeliminuje powszechnie stosowany zabieg uredniania wynikw zarwno prawdopodobiestwa, jak i skutkw.
Celem opracowania matrycy jest okrelenie kontekstu dla ustalenia dalszego
postpowania z ryzykiem, ktre powinno zosta w dalszej kolejnoci ujte
w planach zarzdzania kryzysowego757. Zanim jednak organizacja przystpi do
sporzdzenia procedur (waciwych dla procesu planowania cywilnego), normy
wskazuj jej oglne kierunki kolejnych dziaa. Zgodnie z przyjt pragmatyk
postpowania z ryzykiem758 do wypenionej matrycy mona zastosowa poniej
755

Opracowanie wasne na podstawie: ISO/IEC 31010 Risk Management Risk Assessment


Techniques.
756
Takie matryce 5 x 5 stosuje si midzy innymi podczas sporzdzania raportw czstkowych
i Raportu o zagroeniach bezpieczestwach narodowego.
757
Dyrektywy wskazuj jako nazw dokumentu przypisanego do tego dziaania: Plan postpowania z ryzykiem.
758
K. Gawecki, PN-ISO 31000:2012 wytyczne w zakresie zarzdzania ryzykiem korporacyjnym,
materia szkoleniowy BSI, Warszawa 2012.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
436

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

przedstawiony zabieg. Matryce dzielimy na cztery czci, tak by stworzone


w ten sposb pola determinoway dalsze sposoby postpowania.

R2

R1
R4
R3

R5
R6

Rys. 87. Zasady wyboru opcji postpowania na przykadzie matrycy ryzyka759

Problem oceny ryzyka zosta ujty w polskim porzdku prawnym ponad 5 lat
temu. W tym czasie system zarzdzania kryzysowego wdroy te zasady
i obecnie moemy wskaza, na ile zaproponowane prawem podejcie spenio
swoje zadanie. Na podstawie dowiadczenia, o ktre wzbogaci si system
w tym okresie, mona wysun generalny postulat:
Ze wzgldu na ograniczony zakres wykorzystywanych przez system zarzdzania
kryzysowego metod zarzdzania ryzykiem naley dy do jego rozszerzenia.
Analiza przestawiona w niniejszej czci wskazuje, e postulat ten moe zosta
speniony z wykorzystaniem norm ISO. Potwierdza ona rwnie postawion
w czci IV hipotez, e:
Zalecenia i dyrektywy ISO mona wykorzysta w procesie planowania cywilnego
w zakresie ujednolicenia nazewnictwa wykorzystywanego przez system ZK oraz
przygotowania procesu oceny ryzyka i procedur postpowania z ryzykiem.

759

rdo: opracowanie wasne na podstawie: ISO/IEC 31010 Risk Management Risk Assessment Techniques.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
437

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

Tak wic pozytywna odpowied na problem badawczy, ktrzy brzmia:


czy narzdzie, jakim s normy ISO (w zakresie zarzdzania ryzykiem), mona
efektywnie wykorzysta w procesie planowania cywilnego?
pozwolia okreli, ktre z procesw, wytycznych oraz metod rekomendowanych przez ISO mona wykorzysta do wypenienia obecnie obowizujcego
prawa w zakresie zarzdzania kryzysowego (rozdzia VI ustawy).
W czci IV przedstawiono diagnoz obecnego stanu (obowizujcego prawa, wykorzystywanych metodyk), ktra pozwolia na wskazanie podanych
i skutecznych rozwiza zmierzajcych do usprawnienia procesu planowania
cywilnego w zakresie, w ktrym posuguje si ono pojciem ryzyka.
Biorc pod uwag powysze, naley sformuowa nastpujce wnioski:
1. Obecnie wdroone przez system zarzdzania kryzysowego metody
w zakresie zarzdzania ryzykiem (determinowane przez porzdek prawny) s niewystarczajce dla penego zastosowania norm ISO.
2. System zarzdzania kryzysowego ma zdolnoci do wdroenia penego
procesu zarzdzania ryzykiem, jednak moliwe to bdzie dopiero po
zmianie obowizujcego prawa.
3. Wiele norm podejmuje problematyk zarzdzania czy oceny ryzyka,
niemniej jednak na potrzeby planowania cywilnego wystarczajce jest
oparcie si na: PN-ISO 31000:2012 Zarzdzanie ryzykiem Zasady i wytyczne, PKN-ISO Guide 73:2012 Zarzdzanie ryzykiem Terminologia
oraz ISO/IEC 31010 Risk Management Risk Assessment Techniques.
4. Wskazane w punkcie trzecim normy mona wykorzysta w zakresie:
a. PKN-ISO Guide 73:2012 Zarzdzanie ryzykiem Terminologia
ujednolicenia sownictwa,
b. PN-ISO 31000:2012 Zarzdzanie ryzykiem. Zasady i wytyczne
okrelenia procesw,
c. ISO/IEC 31010 Risk Management Risk Assessment Techniques
wykorzystania wskazanych w niej metod i narzdzi badawczych.
5. Przedstawione wyniki bada wskazuj, e normy (mimo innego podejcia do ryzyka) naley bra pod uwag przy przygotowywaniu metodyki
oceny ryzyka.

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
438

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

6. Zarzdzanie ryzykiem powodziowym determinowane jest przez branowy oraz strategiczny wymiar tego rozwizania, majcy na celu zwalczenie tego wci nieujarzmionego przez czowieka ywiou. Wskazana
metoda nie znajduje zastosowania w innych obszarach zarzdzania ryzykiem. W jej strukturze mona natomiast odnale miejsca moliwe do
doskonalenia w wietle zalece midzynarodowych norm ISO w obszarze zarzdzania ryzykiem.
7. Wszystkie zebrane metodyki oceny ryzyka w przepisach krajowego prawa resortowego zawieraj elementy wsplne, jakimi s podstawowe
etapy zarzdzania ryzykiem, m.in.: identyfikacja ryzyka, analiza ryzyka,
ewaluacja ryzyka, postpowanie z ryzykiem czy monitorowanie podjtych dziaa. Do szacowania ryzyka stosowane s nieskomplikowane
opisy jakociowe. Wykorzystuje si rwnie matryce ryzyka oraz proste
zilustrowania graficzne w postaci map ryzyka. W wikszoci przypadkw
dokumentem odniesienia s informacje zawarte w komunikatach ministra finansw, dotyczce szczegowych wytycznych dla sektora finansw publicznych w zakresie planowania i zarzdzania ryzykiem.
8. Istniejce dokumenty dotyczce zarzdzania ryzykiem w prawie resortowym s spjne w zadowalajcym stopniu z wytycznymi normy ISO
31000:2009. Istotny jest jednak fakt, e analiza opieraa si jedynie na
tych resortach i urzdach centralnych, ktre przygotoway pene dokumenty dotyczce oceny ryzyka. W tym wypadku niezbdne wydaje si
stworzenie jednolitych wytycznych (np. na podstawie normy ISO
31000), wedug ktrych resorty opracowayby swoje metody zarzdzania ryzykiem.
9. Z analizowanych dokumentw administracji rzdowej wynika, e zarzdzanie ryzykiem powinno by cigym, aktywnym i systematycznym
procesem, majcym na celu zrozumienie ryzyka, zarzdzanie nim
i informowanie o nim. Zarzdzanie ryzykiem na szczeblu centralnym
powinno uatwia podejmowanie strategicznych decyzji, ktre przyczyni si do osignicia celw.
10. Zarzdzanie ryzykiem w krajowym prawie miejscowym wystpuje
w ograniczonym zakresie. Metodyki oceny ryzyka s stosowane gwnie
na potrzeby kontroli zarzdczej, ktra skupia si przede wszystkim na
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
439

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

zrwnowaonym zarzdzaniu finansami oraz innymi zasobami. Szeroko


dostrzegany jest ju jednak fakt, e warto rozwija wypracowane w tej
dziedzinie rozwizania i wykorzystywa je na potrzeby bezpieczestwa
w tym zarzdzania kryzysowego. Naley zauway, e kompetencje
w zakresie zarzdzania ryzykiem wystpuj i s wykorzystywane na
wszystkich szczeblach administracyjnych pastwa. Zasadnym i istotnym
zadaniem byoby ich rozszerzenie na ca instytucj i wczenie do jednolitego systemu zarzdzania ryzykiem w administracji publicznej.
11. Rozway naleaoby zastosowanie gotowych i sprawdzonych rozwiza
na potrzeby oceny ryzyk i ich waciwej interpretacji zwaszcza tam,
gdzie analiza ekspercka wydaje si uzasadniona. Metodyka PomRisc
powstawaa przed 2009 r., na bazie literatury oraz metod australijskich,
w tym projektu przygotowywanej normy ISO 31000. Opracowano metodyk unikatow i odkrywajc niezbadane obszary zastosowania oceny ryzyka w tamtym czasie. Metodyka PomRisc umoliwia diagnoz stanu oraz wskazanie optymalnych kierunkw dziaa doskonalcych. Istota metody zawiera si w powizaniu systemowym wynikw analizy ryzyka z jednoznacznym wskazaniem przyczyn, kierunkw eliminacji i redukcji ryzyk oraz optymalnych kierunkw rozbudowy i doskonalenia systemu reagowania (ratownictwa) czy innego systemu bezpieczestwa.
PomRisc stanowi moe doskonae narzdzie do wykorzystania w planach i pracach zespow zarzdzania kryzysowego, zawierajce elementy przydatne w wytyczaniu kierunkw rozwoju bezpieczestwa, a take
pracach zespow badawczych i zespow praktykw.
12. Konieczne s dziaania prowadzce do penego wdroenia i doskonalenia procesu zarzdzania ryzykiem poarowym w Polsce take w zakresie zastosowania zalece midzynarodowych norm ISO, regulujcych
sposb zaprojektowania architektury zarzdzania ryzykiem i jej formalnego uruchomienia.

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
440

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

SUMMARY AND CONCLUSIONS


The needs connected with a system-based approach to risk management
are today more valid than ever for emergency management. Since introducing
the elements of risk management in 2009, its importance has been continuously growing. It is therefore recommended to use recognised guidelines for risk
management, which unify the terminology, offer universal principles, a flexible
framework structure, appropriately matched processes, including tools supporting risk assessment and risk management evidencing. The legal framework
in force does not support currently a possibility of implementing best practices
in risk management in this scope, hence it is important to discuss the matter of
amending legislation in this field.
Donald Rumsfeld delivered a speech in 2002 a part of which is frequently
quoted. Rumsfeld distinguished three categories of knowledge by referring to
the notion of a threat. He pointed that these are situations in which there exist:
1. known knowns;
2. known unknowns;
3. unknown unknowns.
The first two refer to a situation where we have cognitive control. Dangers in
the third case are not taken into account at specific time. It may be that we do
not realise we do not know something, at all. Rumsfeld failed to mention one
more category though, necessary for combinatoric completeness when we
pretend we do not know, while consciously ignoring the knowledge (unknown
knowns)760.
Insofar ignorance is a category which cannot be subject to a rational discourse,
nonetheless the other categories (indicated as the first three categories) assume that behaviours are rational, and when analysing such behaviours, to
make them as useful as possible, only such notions as uncertainty, consequences or risk should be taken into consideration. It is the risk assessment that enables an organisation to identify and describe threats and manage them regardless it can take control over them at the start of the process or not. It can thus

760

Z. W. Kundzewicz, P. Matczak, Z. Sadowski, Introduction to the Report on Threats, Nauka


4/2010, PAN, p. 12.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
441

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

be pointed out that risk management is a process as a result of which an organisation (so also the state) acquires a capability to mitigate a risk, and consequently to reduce the effects of threats. By reflecting over such possibilities
(and also the states obligation), requirements are consequently formulated in
the form of dedicated legal solutions.
If we take into account an analysis of the provisions of the emergency planning act with its accompanying ordinances, general groups of requirements for
risk management indicated by the regulator for the emergency management
system can be determined by generalising them. The requirements include:
1. to expand emergency management plans to incorporate risk assessment
and risk maps;
2. risk prevention (risk mitigation) for functionality, continuous operation
and integrity of critical infrastructure;
3. to consider vulnerability of IK objects in risk assessment;
4. to use a scenario-based method for risk assessment.
Having regard to the above conditions761 and the indicated proposals of ISO
organisation, the areas of ISO recommendations can be shown on the image
shown (fig. 85), which can be used (for the currently valid legal standards) by
the emergency management system.

761

The requirements should be viewed as the fulfilment of recommendations resulting from


ISO standards referring also to external formal conditions in accordance with valid laws and
projects carried out at the empowerment stage.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
442

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

Polish legislation

PRINCIPLES

Estabilishing
the context

Mandate and
commitment

Risk assessment
Design of framework
for managing risk

Implementing risk
management

Continual
improvement
of the framework

Risk
identification
Risk analysis

Risk evaluation

Monitoring and review

Creates and
protects value
Is an integral part
of all organizational processes
Is part of decision
making
Explicitly adresses
uncertainty
Is systematic,
structured and timely
Is based on the
best available information
Is tailored
Takes human and
cultural factors into account
Is transparent and
inclusive
Is dynamic,
iterative and responsive to
change
Facilitates continual improvement
of the organization

Communication and consultation

Risk treatment

Monitoring and
review of the
framework

FRAMEWORK

PROCESS
Risk
mitigation

Complementation
of EMP with a risk
assessment

Fig. 85. Risk management process and the needs of the emergency management system762

The emergency management system requirements shown in the figure above


are direct requirements and result literally from the law. It should nevertheless
be noted that other indirect legal regulations exist referring indirectly to the
rules of ISO standards.
762

Reference: an own study.

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
443

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

It can be stated when comparing risk management principles with requirements of the provisions of the act delegated for its ordinances that763:
1. A principle of integrity of risk management with processes relevant to the
organisation would be fulfilled by introducing a risk assessment requirement into a civilian emergency planning process.
2. It can be pointed out considering the process of preparing, approving and
the structure of interim reports and the Report on threats to state security
(public administrations requirements, necessity to consider conclusions
from reports in emergency management plans or the adoption of the Report by the Council of Ministers) that it is an element of decision-making influencing constant improvement of organisation and it facilitates the organisation improvement process764.
3. Is systematised, structured and timely as legal regulations specify the structure of not only documents but also of the process and the dates of the
next document updates. At the same time, the obligatory biannual update
makes it dynamic, iterated and responsive to changes765.
4. Through its objectives, it creates, but first of all protects values (human life,
environment, state interests) and in the process, as all relevant entities
participate (ministries, heads of central and voivodeship offices), uses the
best available information.
It is naturally debatable to what extent the imposition itself of obligations in
scope of civilian emergency planning (including risk assessment) on governmental bodies, so on the structure of the state, can be regarded as the fulfilment of a recommendation concerning framework structure preparation. Certainly some of the framework structures elements are materialised by the
general principles of the ZK system. The requirement of understanding the context is surely met by the necessity to include threats in the planning process

763

The principles mentioned (indicated further in the chapter by italicisation) are indicated in
PN-ISO 31000:2012 in the part: principles, p. 27-29.
764
It also ensures that decision-makers are engaged in the risk management process (a requirement of the framework structure designing process)
765
The next updates are adding new threats/risks to the document and indicate handling
methods.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
444

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

together with describing such threats. This activity refers to a widely understood exterior of the system (crisis situations or political and military threats),
but also to showing an own potential (i.e. interior).
It should also be noted that some elements of the framework structure, i.e.
determination of internal and external communication and reporting are available (tools which can fulfil this function are available) to the emergency management system, however, they are not used in a literally understood risk
management process. The operating emergency management centres, whose
activities could be considered as entities fulfilling such recommendations, are
not involved in the process described. An issue of constant improvement, monitoring and review of framework structure, communication and consultation or
dunning and review can be approached likewise.
Given the complexity of the system and diverse processes executed therein,
a theoretical emergency management system model can be built, in which
each element indicated in the standards can be ascribed to the existing bodies,
persons or institutions. Such considerations would be purely postulatory
though, at least for two reasons:
1. The system is based on formal legal solutions, consequently, for its individual elements to fulfil the allocated roles in the risk management process,
the valid law must be changed.
2. Solely elements of the risk management process have been introduced to
the emergency management system as a result of amending the emergency management act of 2009 and its accompanying ordinances. Risk assessment was an item on which the main focus was placed, without introducing the full risk management process. Such situation is dysfunctional as
even for a correctly assessed risk there is no legal obligation to manage it
properly.
In such circumstances we face a situation where the lack of pertinent legal
regulations hinders to implement and use fully the ISO standards.
Additionally, one more problem preventing their full implementation has
been identified by comparing the standards with legal regulations. Risk assessment for the purpose of emergency management begins with the estimation of
existing threats (including health, life, property, environment). In this situation
the threat becomes the basic category and a starting point for the entire proPublikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
445

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

cess is to define it appropriately. A process is the principal category for the risk
management described in the standards. A risk is identified in this case for processes serving to achieve the set objectives within an organisation and they are
the basic category to which all further activities relate.
The divergences addressed above are therefore conditional for the way of solving the research problem. The areas shown in fig. 88 have to be discussed at
the current stage of considerations, i.e.:
1. empowerment and involvement;
2. risk assessment;
3. risk handling.
As empowerment and involvement is an outcome of legal regulations in scope
of emergency management and general legal norms governing the functioning
of public administration in Poland, they are not discussed more broadly in the
considerations in part IV. When performing risk assessment and determining
the methods of risk handling, the solutions used in a BSI (British Standards Institutions) standard can be applied. This method is shown in fig. 86.

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
446

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

Fig. 86. Risk assessment process766

The figure above reveals that risk identification, analysis of consequences


and likelihood is necessary for risk assessment.
After analysing the methods indicated in table 3 and the needs of the project
for which the studies have been pursued, it can be asserted that the following
method can be employed to make a risk assessment (apart from risk identification)767:
1. SWIFT what if?.
2. Scenario method.
3. Fault tree.
4. Event tree.
5. Bow tie.
766

Reference: an own study according to training material BSI: PN-ISO 31000:2012 guidelines
in scope of corporate risk management.
767
K. Gawecki, Training material: PN-ISO 31000:2012 guidelines in scope of corporate risk
management, BSI training material, Warsaw, 2012.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
447

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

Regardless the method selected, it is desired to present the results of the


above analyses on a risk matrix to determine the next element:
Table 82. Example of 6x6 risk matrix768

Likelihood

Consequences

The matrices currently used by the emergency management system are


non-parity 5x5 matrices769. It is the authors opinion (after analysing interim
reports) that parity matrices should be used in the planned method (e.g. 4x4 or
6x6). This solution will eliminate a common procedure of averaging the results
of likelihood and consequences.
Matrices are created to determine the context to establish a further risk handling procedure to be subsequently incorporated into emergency management
plans770. Before an organisation starts to prepare procedures (relevant to the
civilian planning process), the standards indicate general directions of the next
actions. The adopted risk handling practice771 provides that the procedure presented below can be used for a completed matrix. The matrix is divided into
four parts so that the fields created determine further actions.

768

Reference: an own paper based on: ISO/IEC 31010 Risk Management Risk Assessment
Techniques.
769
Such 5x5 matrices are used mainly when preparing interim reports and the Report on
threats to state security.
770
The directive indicate as a name of a document dedicated to such measure risk handling
plan.
771
K. Gawecki, Training material: PN-ISO 31000:2012 guidelines in scope of corporate risk
management, BSI training material, Warsaw, 2012.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
448

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

Fig. 87. Selection principles of actions with the example of risk matrix772

The aspect of risk assessment was adopted in the Polish legal order over five
years ago. The emergency management system has introduced such principles
in the meanwhile and now we can see how far the approach proposed by the
law has fulfilled its task. A general argument can be proposed based on the
experience gathered by the system in the meanwhile:
Due to a limited scope of the risk management methods used by the system, an
attempt should be made to expand the system.
An analysis presented in this part shows that the argument can be fulfilled using ISO standards. It also confirms the hypothesis presented in part IV that:
The ISO recommendations and directives can be used in the civilian emergency
planning process to harmonise a terminology used by the EM system and prepare the risk assessment process and risk management procedures.
Therefore, a positive answer to the following research problem, i.e.,
772

Reference: an own paper based on: ISO/IEC 31010 Risk Management Risk Assessment
Techniques.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
449

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

can tools such as ISO standards (for risk management) be effectively used in the
civil emergency planning process?
has allowed to determine which of the processes, guidelines and methods recommended by the ISO can be used for complying with the valid emergency
management law (chapter VI of the act).
Part IV presents a diagnosis of the current status (valid law, methodologies
used) enabling to indicate the desired and effective solutions aimed at improving the civilian emergency planning process as far as it uses the notion of risk.
The following conclusions should be stated given the above:
1. The risk management methods currently implemented by the emergency
management system (conditioned by the legal order) are insufficient for
the full application of ISO standards.
2. The emergency management system is capable of implementing a full risk
management process, however, it will only be possible after changing the
valid law.
3. Numerous standards concentrate on risk management or risk assessment,
nonetheless, it is sufficient to rely on PN-ISO 31000:2012 Risk management. Principles and guidelines, PKN-ISO Guide 73:2012 Risk Management
Terminology and ISO/IEC 31010 Risk Management Risk Assessment
Techniques for the purpose of civilian emergency planning.
4. The standards highlighted in item three of the standard can be used in
scope of:
a. PKN-ISO Guide 73:2012 Risk Management Terminology harmonisation of vocabulary;
b. PN-ISO 31000:2012 Risk Management. Principles and guidelines
identification of processes;
c. ISO/IEC 31010 Risk Management Risk Assessment Techniques
to use the methods and research tools stated there.
5. The research results presented show that the standards (despite
a different approach to risk) should be taken into account when preparing
a risk assessment methodology.
6. Flood risk management is conditioned by a sectoral and strategic dimension of such solution whose purpose is to combat this force that has not
been harnessed by man so far. The method mentioned is not applicable to
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
450

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

other risk management areas. Space for improvement can be found in its
structure, though, in terms of international recommendations of ISO risk
management standards.
7. All the risk assessment methodologies collected in the regulations of the
national ministry-specific law contain joint elements such as the basic risk
management phases, including notably: risk identification, risk analysis,
risk evaluation, risk management or monitoring of the undertaken
measures. Uncomplicated qualitative descriptions are used to assess a risk.
Risk matrices and simple graphical representations in the form of risk maps
are also used. A reference document in most of the cases is the information included in announcements of the Minister of Finance concerning
detailed guidelines for a public finance sector in scope of risk planning and
management.
8. The risk management documents existing in the ministry-specific law show
satisfactory consistency with the guidelines of ISO 31000:2009. It is important though that the analysis was only based on those ministries and
central offices which have prepared full risk assessment documents. In this
case it appears necessary to create uniform guidelines (e.g. based on ISO
31000), on the basis of which ministries would establish their risk management methods.
9. The state administration documents analysed reveal that risk management
should be a continuous, active and systematic process aimed at understanding the risk, manage it and inform about it. Risk management at
a central level should facilitate strategic decision-making contributing to
the achievement of objectives.
10. Risk management in the national local law exists to a limited extent. Risk
assessment methodologies are mainly used for governance control focussing most of all on balanced management of finance and other resources.
A fact is also broadly perceived that it is worth developing the solutions
elaborated in this field and use them for the purpose of safety including
emergency management. It should be noted that responsibilities associated with risk exist and are used at all levels of state administration. It would
be substantiated and important to extend them across the whole instituPublikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
451

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

tion and integrate within a uniform risk management system in public administration.
11. It should be considered to use ready and proven solutions for risk assessment and proper risk interpretation especially where an expert analysis
seems justified. The PomRisc method was created in 2009 based on literature and Australian methods, including a draft of the prepared ISO 31000
standard. A unique method discovering unexplored areas of risk assessment were then created. The PomRisc methodology enables to diagnose
the condition and indicate optimum directions of improvement actions.
The essence of the method consists of system linkages between the risk
analysis results and clear indication of causes, directions of risk elimination
and reduction and optimum directions of expansion and improvement of
the response (rescue) system or another safety system. PomRisc may be
an excellent tool to be used in plans, proceedings of an emergency management team, containing elements useful for paving new directions in
safety development and works of research teams and practitioners.
12. Actions are necessary leading to full implementation and improvement of
the fire risk management process in Poland also for the application of
recommendations of international ISO standards laying down methods of
designing a risk management architecture and its formal launch.

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
452

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

LITERATURA
Wydawnictwa zwarte i czasopimiennicze
1. Albinson B., Erlandson U., Fire investigation methods and lessons
learned from fires and other relevant incidents Final Report, Swedish
Rescue Services Agency Emergency Prevention Department, Karlstad
2005.
2. Bruschlinsky N., Sokolov S., Wagner P., Ryzyko poarowe i zapobieganie
poarom dzisiaj i prognozy na przyszo, w: Guzewski P., Wrblewski
D., Maozi D. (red.), Czerwona ksiga poarw, CNBOP-PIB, Jzefw
2014.
3. Brushlinsky N., Sokolov S., Wagner P., Hall J. R., World Fire Statistics
Report 10, Second Edition, Center of Fire Statistics of CTIF, 2005.
4. Brushlinsky N., Sokolov S., Wagner P., Hall J. R., World Fire Statistics
Report 13, Second Edition, Center of Fire Statistics of CTIF, 2008.
5. Giergiczny M., Wycena wartoci statystycznego ycia ludzkiego (VSL), w:
Guzewski P., Wrblewski D., Maozi D. (red.), Czerwona ksiga
poarw, CNBOP-PIB, Jzefw 2014.
6. Guzewski P. (red.), Badanie przyczyn powstawania poarw zbir
referatw z III Midzynarodowej Konferencji, Izba Rzeczoznawcw SITP,
Pozna 2003; P. Guzewski (red.), Badanie przyczyn powstawania
poarw zbir referatw z II Midzynarodowej Konferencji, Izba
Rzeczoznawcw SITP, Pozna 2005.
7. Guzewski P. (red.), Badanie przyczyn powstawania poarw zbir
referatw z II Midzynarodowej Konferencji, Izba Rzeczoznawcw SITP,
Pozna 2007.
8. Guzewski P., Wrblewski D., Maozi D. (red.), Czerwona ksiga
poarw, CNBOP-PIB, Jzefw 2014.
9. Hoyst B., Kryminalistyczna problematyka poarw, Wydawnictwo
Zakadu Kryminalistyki Komendy Gwnej MO, Warszawa 1962.
10. Kundzewicz Z. W., Matczak P., Sadowski Z., Wprowadzenie do raportu
o zagroeniach, Nauka 4/2010, PAN.
11. Majda T., Wadykowski P., Adamczyk J., Grygoruk M., Typologia terenw naraonych na niebezpieczestwo powodzi, TUP, Warszawa 2012.

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
453

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

12. Myers D., Ograniczenie liczby podpale poprzez zastosowanie podejcia


partnerskiego do dochodze popoarowych w Wielkiej Brytanii, w:
Guzewski P. (red.), Badanie przyczyn powstawania poarw zbir
referatw z II Midzynarodowej Konferencji, Izba Rzeczoznawcw SITP,
Pozna 2005.
13. Nowak M., Kawecki M., Skotnicka J., Knefel G., Ryszkiel I., Wybrane
aspekty medyczne i psychologiczne leczenia ofiar poarw organizacja
leczenia oparze, w: Guzewski P., Wrblewski D., Maozi D. (red.),
Czerwona ksiga poarw, CNBOP-PIB, Jzefw 2014.
14. Pilch T., Zasady bada pedagogicznych, wyd. ak, Warszawa 1995.
15. Praca zbiorowa, Biuletyn Informacyjny Pastwowej Stray Poarnej za
rok 1993-2011, Komenda Gwna Pastwowej Stray Poarnej,
Warszawa 1994-2012.
16. Praca zbiorowa, Biuletyn Informacyjny Pastwowej Stray Poarnej za
lata 2000-2011, Komenda Gwna Pastwowej Stray Poarnej,
Warszawa 2001-2012.
17. Praca zbiorowa, Biuletyn Informacyjny Pastwowej Stray Poarnej za
lata 2003-2012, Komenda Gwna Pastwowej Stray Poarnej,
Warszawa 2004-2013.
18. Praca zbiorowa, Biuletyn Informacyjny Pastwowej Stray Poarnej za
lata 2002-2012, Komenda Gwna Pastwowej Stray Poarnej,
Warszawa 2003-2013.
19. Praca zbiorowa, Biuletyn Informacyjny Pastwowej Stray Poarnej.
Roczniki, Komenda Gwna Pastwowej Stray Poarnej, Warszawa
2009-2013.
20. Praca zbiorowa, Biuletyn Informacyjny Pastwowej Stray Poarnej.
Roczniki, Komenda Gwna Pastwowej Stray Poarnej, Warszawa
1993-2013.
21. Praca zbiorowa, Fire Statistics, Great Britain 2010-2011, Department for
Communities and Local Government, Londyn, listopad 2011.
22. Praca zbiorowa, Safer Communities: Towards Effective Arson. The
Report of the Arson Scoping Study, Home Office, Londyn 1999.
23. Roguski E. W., Wrblewski D., Diagnostyczna metoda oceny ryzyk
i systemw reagowania PomRisc jako narzdzie programowania zmian
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
454

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

doskonalcych systemy bezpieczestwa i ich monitorowania, BiTP Issue


4, 2008.
24. Wrblewski D. (red. nauk.), Koncepcja funkcjonowania Regionalnego
Zintegrowanego Systemu Ratownictwa Wojewdztwa Pomorskiego,
Jzefw 2009.
25. Wrblewski D. (red. nauk.), Przegld wybranych dokumentw
normatywnych z zakresu zarzdzania kryzysowego i zarzdzania
ryzykiem wraz z leksykonem, CNBOP-PIB, Jzefw 2014.
26. Wrblewski D. (red. nauk.), Zagadnienia oglne z zakresu zarzdzania
ryzykiem i zarzdzania kryzysowego, CNBOP-PIB, Jzefw 2014.
27. Wrblewski D., Poe B., Teoria i praktyka zarzdzania ryzykiem normy
a regulacje w prawie miejscowym, w: D. Majchrzak (red.), Zarzdzanie
kryzysowe w wymiarze lokalnym. Organizacja, procedury, organy i instytucje, AON, Warszawa 2014.
28. Zarzdzanie ryzykiem w sektorze publicznym. Podrcznik wdroenia systemu zarzdzania ryzykiem w administracji publicznej w Polsce, wyd.
Bentley Dennison, Warszawa 2007.
Akty prawne
1. Dyrektywa 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23
padziernika 2007 r.
2. Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz.U. nr 115, poz. 1229).
3. Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarzdzaniu kryzysowym (Dz.U. nr
89, poz. 590, z pn. zm.).
4. Ustawa z dnia 26 padziernika 1982 r. o wychowaniu w trzewoci
i przeciwdziaaniu alkoholizmowi.
5. Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz.U. nr 157,
poz. 1240, z pn. zm.).
6. Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziaaniu narkomanii (Dz.U. nr
179, poz. 1485, z pn. zm.).
7. Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorzdzie powiatowym (Dz.U. nr
91, poz. 578, z pn. zm.).
8. Ustawa z dnia 7 wrzenia 1991 r. o systemie owiaty (Dz.U. nr 95, poz.
425, z pn. zm.).
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
455

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

9. Rozporzdzenie ministra rodowiska, ministra transportu, budownictwa


i gospodarki morskiej, ministra administracji i cyfryzacji oraz ministra
spraw wewntrznych z dnia 21 grudnia 2012 r. w sprawie
opracowywania map zagroenia powodziowego oraz map ryzyka
powodziowego (Dz.U. z 2013 r. nr 0, poz. 104).
10. Rozporzdzenie Rady Ministrw z dnia 30 kwietnia 2010 r. w sprawie
planw ochrony infrastruktury krytycznej (Dz.U. nr 83, poz. 542).
11. Rozporzdzenie Rady Ministrw z dnia 30 kwietnia 2010 r. w sprawie
Narodowego Programu Ochrony Infrastruktury Krytycznej (Dz.U. nr 83,
poz. 541).
12. Rozporzdzenie Rady Ministrw z dnia 30 kwietnia 2010 r. w sprawie
Raportu o zagroeniach bezpieczestwa narodowego (Dz.U. nr 83, poz.
540).
13. Rozporzdzenie Rady Ministrw z dnia 30 kwietnia 2010 r. w sprawie
Raportu o zagroeniach bezpieczestwa narodowego.
14. Rozporzdzenie Rady nr 1466/97/WE z dnia 7 lipca 1997 r. w sprawie
wzmocnienia nadzoru pozycji budetowych oraz nadzoru i koordynacji
polityk gospodarczych.
15. Zarzdzenie nr 115/10 wojewody podlaskiego z dnia 29 padziernika
2010 r. w sprawie kontroli zarzdczej w Podlaskim Urzdzie
Wojewdzkim w Biaymstoku.
16. Zarzdzenie nr 1 ministra administracji i cyfryzacji z dnia 15 stycznia
2013 r. w sprawie ustalenia regulaminu organizacyjnego Ministerstwa
Administracji i Cyfryzacji (Dz.Urz. MAiC nr 1).
17. Zarzdzenie nr 13 prezesa Wyszego Urzdu Grniczego z dnia 5 lipca
2013 r. w sprawie planowania dziaalnoci oraz zarzdzania ryzykiem
w urzdach grniczych (Dz.Urz. WUG nr 24).
18. Zarzdzenie nr 204/2012 prezydenta miasta Legionowa z dnia 15
padziernika 2012 r. w sprawie zasad zarzdzania ryzykiem w Urzdzie
Miasta Legionowa.
19. Zarzdzenie nr 25 ministra administracji i cyfryzacji z dnia 31 grudnia
2014 r. w sprawie wprowadzenia Polityki zarzdzania ryzykiem
w Ministerstwie Administracji i Cyfryzacji.

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
456

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

20. Zarzdzenie nr 3666/2012 prezydenta miasta stoecznego Warszawy


z dnia 18 grudnia 2012 r. w sprawie systemu zarzdzania ryzykiem
w m. st. Warszawie.
21. Zarzdzenie nr 4 ministra administracji i cyfryzacji z dnia 25 stycznia
2013 r. w sprawie powoania zespou do spraw zarzdzania ryzykiem
w Ministerstwie Administracji i Cyfryzacji (Dz.Urz. MAiC nr 4).
22. Zarzdzenie nr 42 ministra spraw zagranicznych z dnia 15 grudnia
2011 r. w sprawie zasad zarzdzania ryzykiem w dziaach administracji
rzdowej kierowanych przez ministra spraw zagranicznych (Dz.Urz. MSZ
nr 9, poz. 72).
23. Zarzdzenie nr 59 ministra spraw wewntrznych z dnia 6 wrzenia
2012 r. w sprawie systemu kontroli zarzdczej w dziale administracji
rzdowej sprawy wewntrzne.
24. Zarzdzenie nr 8 dyrektora Generalnego LUW z dnia 29 stycznia 2010 r.
25. Zarzdzenie nr 80 wojewody mazowieckiego z dnia 9 lutego 2011 r.
w sprawie ustalenia Polityki zarzdzania ryzykiem w Mazowieckim
Urzdzie Wojewdzkim w Warszawie.
26. Komunikat nr 6 ministra finansw z dnia 6 grudnia 2012 r. w sprawie
szczegowych wytycznych dla sektora finansw publicznych w zakresie
planowania i zarzdzania ryzykiem (Dz. Urz. MF, poz. 56).
27. Polityka zarzdzania ryzykiem w Ministerstwie Administracji i Cyfryzacji.
28. Procedura opracowania raportu czstkowego do Raportu
o zagroeniach bezpieczestwa narodowego.
Normy i standardy
1. AS/NZS 4360:1999 Risk Management.
2. ISO/IEC 31010:2010 Risk Management Risk Assessment Techniques.
3. PKN-ISO Guide 73:2012 Zarzdzanie ryzykiem Terminologia.
4. PN-ISO 31000:2012 Zarzdzanie ryzykiem Zasady i wytyczne.
5. PN-EN ISO 9000:2006 Systemy zarzdzania jakoci Podstawy
i terminologia.

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
457

CZ IV
ZARZDZANIE RYZYKIEM W RP

Dokumenty elektroniczne, strony internetowe i inne


1. All Hazards Risk Assessment Methodology Guidelines 2012-2013 [dok.
elektr.],
http://www.publicsafety.gc.ca/cnt/rsrcs/pblctns/ll-hzrdsssssmnt/ll-hzrds-ssssmnt-eng.pdf [dostp 24 lutego 2015].
2. Gawecki K., PN-ISO 31000:2012 wytyczne w zakresie zarzdzania
ryzykiem korporacyjnym, materia szkoleniowy BSI, Warszawa 2012.
3. http://geoforum.pl.
4. http://orka.sejm.gov.pl.
5. http://www.isok.gov.pl.
6. http://www.kzgw.gov.pl.
7. http://www.ptedp.pl.
8. Metodyka opracowania planw zarzdzania ryzykiem powodziowym dla
obszarw dorzeczy i regionw wodnych, KZGW, Warszawa 2013.
9. National Security Programme National Risk Assessment Method Guide
2008.
10. Raport z opracowania wstpnej oceny ryzyka powodziowego, KZGW,
Warszawa 2011.
11. Wniosek nr 13009 na projekt nr DOBR-BIO4/050/13009/2013 pt.
Opracowanie systemowych rozwiza wspomagajcych prowadzenie
dochodze popoarowych wykorzystujcych nowoczesne technologie,
w tym narzdzia techniczne i informatyczne, finansowany przez
Narodowe Centrum Bada i Rozwoju w ramach 4. konkursu z zakresu
bezpieczestwa i obronnoci.
12. Wrblewski D., Zarzdzanie ryzykiem jako element ksztatowania
bezpieczestwa lokalnego, szkolenie podstawowe dla: starostw,
wjtw, burmistrzw i prezydentw miast wojewdztwa dolnolskiego
z zakresu ochrony ludnoci i obrony cywilnej Zarzdzanie w stanach
zagroe i doskonalenie systemu ochrony ludnoci, Jzefw 2011.

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
458

INDEKS POJ

INDEKS POJ
A

Agregacja ryzyka 46
Akceptacja ryzyka 346
Akceptowany poziom ryzyka 43
Analiza kosztw i korzyci 156
Analiza ryzyka 31
Awaria 62
C
Cel strategiczny 26
Cele taktyczne i operacyjne 26
Czynnik ryzyka 244
D
Dziaania korygujce 343
Dziaania zapobiegawcze 343
E
Efekt domina 44
Ewaluacja ryzyka 37
F
Finansowanie ryzyka 252
G
Gotowo kryzysowa pastwa 171
H
Hierarchiczna tablica
bezpieczestwa 392

rekomendacji

dziaa

podnoszcych

poziom

Hierarchiczna tablica ryzyk 392


Hierarchizacja ryzyka 87
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
459

INDEKS POJ

I
Identyfikacja ryzyka 27
Interesariusz 42
Interoperacyjno 130
K
Katalog zdarze 234
Katastrofa naturalna 243
Katastrofy kaskadowe 119
Kategoria 240
Klasyfikacja ryzyka 87
Kompetencje 43
Komunikacja i konsultacje 40
Konsekwencje 29
Kryteria ryzyka 40
Kultura bezpieczestwa 121
Kultura organizacyjna 26
Kultura zarzdzania ryzykiem 37

ad organizacyjny 36
M
Mapa administracyjna ryzyk wojewdztwa 391
Mapy ryzyka powodziowego 325
Mapa terytorialnego rozkadu poziomu bezpieczestwa wojewdztwa 387
Mapy terytorialnego rozkadu ryzyk czstkowych wojewdztwa 390
Mapa terytorialnego rozkadu ryzyk obszarowych wojewdztwa 388
Mapy zagroenia powodziowego 324
Metoda postpowania z ryzykiem 46

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
460

INDEKS POJ

Modyfikacja ryzyka 165


Monitorowanie 37
N
Natenie 195
Niepewno 226
O
Obszar ryzyka 45
Obszary, na ktrych wystpienie powodzi jest prawdopodobne 323
Ocena ryzyka 29
Odporno 39
Ograniczanie ryzyka 157
P
Percepcja ryzyka 39
Podatno wystpienia zdarzenia w czasie 136
Polityka 33
Postpowanie z ryzykiem 28
Poziom podatnoci 130
Poziom ryzyka 39
Prawdopodobiestwo 43
Profil ryzyka 222
Przegld 37
R
Rejestr ryzyk 48
Ryzyko 28
Ryzyko akceptowalne 38
Ryzyko cakowite 68
Ryzyko kinetyczne 383
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
461

INDEKS POJ

Ryzyko potencjalne 383


Ryzyko reliktowe (rezydualne, szcztkowe) 22
S
Strategia 33
Strategia postpowania z ryzykiem 46
Struktura ramowa zarzdzania ryzykiem 32
Sytuacja nadzwyczajna 243
Szacowanie ryzyka 39
Szkoda 243
U
Ustalenie kontekstu 31
W
Waciciel ryzyka 32
Wraliwo ekspozycji 39
Z
Zarzdzanie ryzykiem 26
Zdarzenie 49
Zdarzenie inicjujce 73
Zdarzenie niekorzystne 67
Znaczce ryzyko powodziowe 323

rdo ryzyka 45

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
462

SPIS RYSUNKW

SPIS RYSUNKW
Rys. 1. Relacje midzy zasadami, struktur ramow i procesem zarzdzania
ryzykiem ....................................................................................................................30
Rys. 2. Relacje pomidzy elementami struktury ramowej ........................................34
Rys. 3. Proces zarzdzania ryzykiem..........................................................................41
Rys. 4. Koncepcja reagowania na ryzyko ...................................................................49
Rys. 5. Przykad analizy przyczyn i konsekwencji ......................................................63
Rys. 6. Model diagramu Ishikawy ..............................................................................64
Rys. 7. Przykad analizy przyczynowo-skutkowej ......................................................65
Rys. 8. Przykad analizy warstw ochrony LOPA ......................................................68
Rys. 9. Przykad analizy drzewa decyzji .....................................................................70
Rys. 10. Przykad analizy drzewa bdw ..................................................................72
Rys. 11. Przykadowe drzewo logiczne wykorzystywane w analizie drzewa bdw 73
Rys. 12. Przykad analizy drzewa zdarze..................................................................74
Rys. 13. Przykad oceny niezawodnoci czowieka ....................................................75
Rys. 14. Przykad analizy muchy ................................................................................79
Rys. 15. Przykad metody konserwacji ukierunkowanej na niezawodno RCM ...80
Rys. 16. Diagram stref rozmieszczenia ryzyka (pozytywnego i negatywnego) .........90
Rys. 17. Analiza ryzyka w ramach CIRAM ................................................................131
Rys. 18. Zarzdzanie ryzykiem: zasady, struktura i procesy ....................................161
Rys. 19. Struktura ramowa zarzdzania ryzykiem ..................................................163
Rys. 20. Oglny schemat procesu zarzdzania ryzykiem ........................................163
Rys. 21. Metodyka oceny ryzyka wystpienia zdarze niekorzystnych ..................168
Rys. 22. Zasada ALARP .............................................................................................178
Rys. 23. Schemat dziaalnoci w punkcie decyzyjnym .........................................181
Rys. 24. Schemat procesu oceny ryzyka ..................................................................182
Rys. 25. Strefy matrycy ryzyka .................................................................................185
Rys. 26. Narodowa matryca ryzyka zagroenia naturalne ...................................191
Rys. 27. Narodowa matryca ryzyka zagroenia w transporcie .............................192
Rys. 28. Narodowa matryca ryzyka zagroenia technologiczne ...........................192
Rys. 29. Narodowa matryca ryzyka zagroenia cywilne .......................................193
Rys. 30. Narodowa matryca ryzyka wszystkie zagroenia ....................................194
Rys. 31. Matryca ryzyka wykorzystywana przez niemieckie Federalne Biuro Ochrony
Ludnoci...................................................................................................................197
Rys. 32. Przykadowe zestawienie porwnawcze rnorodnych zagroe w macierzy
.................................................................................................................................204
Rys. 33. Analiza ryzyka jako centralny element zarzdzania ryzykiem (w oparciu
o ISO 31000) ............................................................................................................205
Rys. 34. Proces zarzdzania ryzykiem......................................................................210
Rys. 35. Graficzny opis obiegu informacji na temat analizy ryzyka .........................211
Rys. 36. Przykadowe matryce ryzyka .....................................................................219
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
463

SPIS RYSUNKW

Rys. 37. Metoda MVA ..............................................................................................220


Rys. 38. Metoda ROSA .............................................................................................223
Rys. 39. Zaleno pomidzy skal ryzyka a rodzajami zdarze ..............................224
Rys. 40. Matryca ryzyka analizowanych scenariuszy w Narodowej ocenie ryzyka
2012 .........................................................................................................................227
Rys. 41. Sze krokw oceny ryzyka ........................................................................233
Rys. 42. Zagroenia umieszczone na wykresie w kontekcie prawdopodobiestwa
i wpywu ..................................................................................................................240
Rys. 43. Podstawowe zagroenia, na jakie naraona jest Wielka Brytania .............242
Rys. 44. Przykadowy rozkad czynnikw ryzyka .....................................................245
Rys. 45. Proces zarzdzania ryzykiem......................................................................247
Rys. 46. Matryca ryzyka na potrzeby Raportu ()...................................................294
Rys. 47. Proces oceny ryzyka ...................................................................................300
Rys. 48. Prezentacja obszarw badawczych w oparciu o wnioski z poprzedniego
etapu bada ............................................................................................................301
Rys. 49. Schemat metody ilociowej .......................................................................307
Rys. 50. Proces wprowadzania wymogw dyrektywy powodziowej ......................322
Rys. 51. Wstpna ocena ryzyka powodziowego. Mapa obszarw naraonych na
niebezpieczestwo powodzi ...................................................................................324
Rys. 52. Algorytm opracowania wstpnej oceny ryzyka powodziowego................326
Rys. 53. Schemat blokowy lokalizacji i identyfikacji obszarw potencjalnie
zagroonych powodzi ............................................................................................328
Rys. 54. Przykadowa mapa zagroenia powodziowego Podolsze .......................329
Rys. 55. Fragment mapy ryzyka powodziowego negatywne konsekwencje dla
ludnoci i warto potencjalnych strat powodziowych...........................................330
Rys. 56. Fragment mapy ryzyka powodziowego negatywne konsekwencje dla
rodowiska, dziedzictwa kulturowego i dziaalnoci gospodarczej .........................332
Rys. 57. Schemat procesu planowania w zarzdzaniu ryzykiem powodziowym ....334
Rys. 58. Struktura dziaa ograniczajcych ryzyko powodziowe ............................336
Rys. 59. Matryca ryzyka ...........................................................................................370
Rys. 60. Mapa terytorialnego rozkadu poziomu bezpieczestwa wojewdztwa
pomorskiego ............................................................................................................387
Rys. 61. Mapa terytorialnego rozkadu ryzyk obszarowych wojewdztwa
pomorskiego ...........................................................................................................388
Rys. 62. Mapy terytorialnego rozkadu ryzyk czstkowych wojewdztwa
pomorskiego ............................................................................................................390
Rys. 63. Mapa administracyjna ryzyk wojewdztwa pomorskiego (cz. 1/4)...........392
Rys. 64. Hierarchiczna tablica ryzyk (perspektywa wojewdzka) [%] .....................393
Rys. 65. Hierarchiczna tablica rekomendacji dziaa podnoszcych poziom
bezpieczestwa (perspektywa wojewdztwa) translator ....................................393
Rys. 66. Hierarchiczna tablica ryzyk (perspektywa powiatowa) [%] .......................394

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
464

SPIS RYSUNKW

Rys. 67. Mapa terytorialnego rozkadu ryzyk czstkowych wojewdztwa


pomorskiego poary .............................................................................................397
Rys. 68. Mapa terytorialnego rozkadu ryzyk czstkowych wojewdztwa
pomorskiego wypadki komunikacyjne .................................................................398
Rys. 69. Diagnoza obecnego stanu elementw systemu ratownictwa wojewdztwa
pomorskiego organizacja......................................................................................401
Rys. 70. Diagnoza obecnego stanu elementw systemu ratownictwa wojewdztwa
pomorskiego zasoby .............................................................................................402
Rys. 71. Diagnoza obecnego stanu elementw systemu ratownictwa wojewdztwa
pomorskiego infrastruktura .................................................................................402
Rys. 72. Diagnoza obecnego stanu elementw systemu ratownictwa wojewdztwa
pomorskiego wyposaenie ...................................................................................403
Rys. 73. Diagnoza obecnego stanu elementw systemu ratownictwa wojewdztwa
pomorskiego lokalizacja placwek .......................................................................404
Rys. 74. Diagnoza obecnego stanu elementw systemu ratownictwa wojewdztwa
pomorskiego szkolenia/edukacja .........................................................................404
Rys. 75. Diagnoza obecnego stanu elementw systemu ratownictwa wojewdztwa
pomorskiego lokalizacja placwek .......................................................................406
Rys. 76. Wskanik oczekiwanej potrzeby zmian sugerowanych przez podmioty
systemu ...................................................................................................................408
Rys. 77. Poary w Polsce ogem w latach 1993-2012 ............................................418
Rys. 78. Straty bezporednie w poarach w latach 2002-2012 ...............................419
Rys. 79. Straty porednie w poarach .....................................................................420
Rys. 80. Liczba ofiar miertelnych w poarach w latach 2000-2011 (w tym
ratownicy)................................................................................................................421
Rys. 81. Liczba ofiar rannych w poarach w latach 2000-2011 (w tym ratownicy).422
Rys. 82. Zarzdzanie ryzykiem poarowym .............................................................423
Rys. 83. Obszary oceny ryzyka poarowego ............................................................424
Rys. 84. Podpalenia w latach 1993-2012.................................................................427
Rys. 85. Proces zarzdzaniem ryzykiem a potrzeby systemu zarzdzania
kryzysowego ............................................................................................................431
Rys. 86. Proces oceny ryzyka ...................................................................................435
Rys. 87. Zasady wyboru opcji postpowania na przykadzie matrycy ryzyka .........437

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
465

SPIS TABEL

SPIS TABEL
Tabela 1. Rejestr ryzyka .............................................................................................53
Tabela 2. Rejestr ryzyka .............................................................................................54
Tabela 3. Moliwe metody do zastosowania przy ocenie ryzyka ..............................58
Tabela 4. Przykad analizy wpywu na dziaalno BIA ...........................................86
Tabela 5. Okrelenie prawdopodobiestwa wystpienia zdarzenia .........................87
Tabela 6. Ocena poziomu ryzyka ...............................................................................88
Tabela 7. Szablon do sporzdzania listy priorytetw dla kadego ryzyka .................89
Tabela 8. Przykadowa matryca prognozowania konsekwencji pozytywnych
i negatywnych ...........................................................................................................89
Tabela 9. Rejestr ryzyka (przykad) ..........................................................................174
Tabela 10. Tabela prawdopodobiestwa ................................................................175
Tabela 11. Procentowy rozkad prawdopodobiestwa nasilenia w latach przy
szansie 1% ..............................................................................................................176
Tabela 12. Matryca ryzyka.......................................................................................177
Tabela 13. Ewaluacja ryzyka wysoki poziom wiarygodnoci ................................178
Tabela 14. Ewaluacja ryzyka redni poziom wiarygodnoci .................................179
Tabela 15. Ewaluacja ryzyka niski poziom wiarygodnoci ....................................179
Tabela 16. Klasyfikacja prawdopodobiestwa ........................................................187
Tabela 17. Klasyfikacja wpywu ...............................................................................188
Tabela 18. Parametry i centralne pytania do opisu scenariusza .............................198
Tabela 19. Przykadowy model klasyfikacji prawdopodobiestwa .........................199
Tabela 20. Przykadowe parametry charakteryzujce miejsce ...............................199
Tabela 21. Przykadowe parametry charakteryzujce zdarzenie ............................200
Tabela 22. Model klasyfikacji kategorii Ludno .....................................................203
Tabela 23. Opis jakociowy z pomoc skali .............................................................217
Tabela 24. Wyniki ilociowej analizy ryzyka ............................................................217
Tabela 25. Skala prawdopodobiestwa ..................................................................228
Tabela 26. Skala konsekwencji ................................................................................228
Tabela 27. Skala niepewnoci ..................................................................................229
Tabela 28. Wskaniki dla wartoci narodowych podlegajcych ochronie ..............236
Tabela 29. Opis ryzyka (przykad) ............................................................................249
Tabela 30. Pomiar skutkw .....................................................................................250
Tabela 31. Prawdopodobiestwo wystpienia zagroenia .....................................251
Tabela 32. Identyfikacja ryzyka (zagroe) w metodykach oceny ryzyka wybranych
pastw .....................................................................................................................259
Tabela 33. Analiza ryzyka w metodykach oceny ryzyka wybranych pastw...........260
Tabela 34. Porwnanie poszczeglnych metodyk oceny ryzyka z uwzgldnieniem
etapu oceny ryzyka..................................................................................................262
Tabela 35. Skala prawdopodobiestwa na potrzeby Raportu () ..........................292
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
466

SPIS TABEL

Tabela 36. Skala konsekwencji na potrzeby Raportu () .......................................293


Tabela 37. Metody rekomendowane dla planowania cywilnego przy ocenie ryzyka
.................................................................................................................................303
Tabela 38. Czstotliwo .........................................................................................308
Tabela 39. Gwatowno .........................................................................................308
Tabela 40. Wzburzenie ............................................................................................309
Tabela 41. Skala .......................................................................................................310
Tabela 42. Ranni ......................................................................................................310
Tabela 43. Ofiary miertelne ...................................................................................311
Tabela 44. Ewakuacja ..............................................................................................311
Tabela 45. Pogorszenie warunkw bytowych .........................................................312
Tabela 46. Poziom oddziaywania ekonomicznego dla jednostek dysponujcych
budetem wasnym (samorzd terytorialny) ..........................................................312
Tabela 47. Poziom oddziaywania ekonomicznego dla jednostek administracji
rzdowej (objtych regulacjami ustawy budetowej) ............................................314
Tabela 48. Straty rodowiskowe .............................................................................314
Tabela 49. Straty wizerunkowe ...............................................................................315
Tabela 50. Szacowanie wartoci poziomu ryzyka....................................................316
Tabela 51. Wykaz instytucji dysponujcymi danymi wyjciowymi .........................317
Tabela 52. Analiza SWOT .........................................................................................319
Tabela 53. Szacowanie wartoci poziomu ryzyka....................................................320
Tabela 54. Arkusz identyfikacji, oceny oraz okrelenia metody przeciwdziaania
ryzykom zwizanym z osigniciem celw..............................................................345
Tabela 55.Wykaz ryzyk i dziaa zapobiegawczych do planu dziaalnoci ministra
spraw zagranicznych na rok ................................................................................346
Tabela 56. Arkusz oceny ..........................................................................................347
Tabela 57. Matryca istotnoci ryzyka ......................................................................348
Tabela 58. Ocena nastpstw ryzyka ........................................................................349
Tabela 59. Ocena prawdopodobiestwa ryzyka .....................................................350
Tabela 60. Poziom ryzyka wyraony jest w postaci kombinacji nastpstw oraz ich
prawdopodobiestwa .............................................................................................350
Tabela 61. Prawdopodobiestwo wystpienia zagroenia .....................................351
Tabela 62. Skutek zwizany z danym zagroeniem .................................................351
Tabela 63. Istotno ryzyka .....................................................................................352
Tabela 64. Graficzne przedstawienie analizy ryzyka ...............................................352
Tabela 65. Rejestr ryzyk...........................................................................................353
Tabela 66. Ewaluacja ryzyka ....................................................................................354
Tabela 67. Postpowanie z ryzykiem ......................................................................356
Tabela 68. Plan postpowania z ryzykiem...............................................................356
Tabela 69. Rejestr ryzyk...........................................................................................357
Tabela 70. Informacja na temat procesu zarzdzania ryzykiem w roku .............358

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
467

SPIS TABEL

Tabela 71. Arkusz identyfikacji, oceny oraz okrelenia metody przeciwdziaania


ryzyku ......................................................................................................................365
Tabela 72.Tabela zbiorcza identyfikacji i oceny ryzyka w WZFE .............................366
Tabela 73. Wydziaowy rejestr ryzyk .......................................................................366
Tabela 74. Rejestr ryzyka.........................................................................................366
Tabela 75. Rejestr ryzyka.........................................................................................368
Tabela 76. Analiza i ocena istotnoci ryzyka ...........................................................372
Tabela 77. Skala punktowa istotnoci ryzyka ..........................................................372
Tabela 78. Arkusz zarzdzania ryzykiem .................................................................373
Tabela 79. Matryca ryzyk pow. kwidzyski (przykad) .........................................391
Tabela 80. Matryca ryzyk pow. bytowski (przykad) ............................................394
Tabela 81. Matryca ryzyk Sopot, miasto na prawach powiatu (przykad) ...........395
Tabela 82. Przykadowa matryca ryzyka 6 x 6 .........................................................436

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
468

NOTKI BIOGRAFICZNE AUTORW I RECENZENTW

NOTKI BIOGRAFICZNE AUTORW I RECENZENTW

dr Grzegorz Abgarowicz
Doktor nauk spoecznych w zakresie nauk o bezpieczestwie.
Adiunkt Zakadu Polityki Bezpieczestwa w Instytucie Politologii Uniwersytetu Kardynaa Stefana Wyszyskiego w Warszawie, pracownik Rzdowego Centrum Bezpieczestwa. Zajmuje si problematyk bezpieczestwa powszechnego, zarzdzania kryzysowego, ochrony ludnoci oraz Kaukazu. Autor licznych publikacji naukowych, promotor i recenzent prac naukowych, uczestnik projektw badawczych m.in. z zakresu ochrony ludnoci (Anvil Analysis of civil
security systems in Europe), metodyki oceny ryzyka na potrzeby systemu
zarzdzania kryzysowego RP, zintegrowanych systemw budowy planw
zarzdzania kryzysowego opartych na nowoczesnych technologiach informatycznych. Czonek Krakowskiego Oddziau Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego, armenolog.
mgr Inga Abgarowicz
Absolwentka Wydziau Prawa i Administracji Wyszej Szkoy
Menederskiej w Warszawie oraz Wydziau Bezpieczestwo
Narodowe Akademii Obrony Narodowej. Kierownik Dziau
Ochrony Ludnoci w Centrum Naukowo-Badawczym Ochrony
Przeciwpoarowej Pastwowym Instytucie Badawczym. Jako
kierownik zespou ze strony konsorcjanta prowadzi projekt pt. Metodyka
oceny ryzyka na potrzeby systemu zarzdzania kryzysowego RP. Jest zastpc kierownika w projekcie Emergency Management in Social Media
Generation po stronie CNBOP-PIB. Autorka wystpie i publikacji z zakresu
ochrony ludnoci, zarzdzania kryzysowego i zarzdzania ryzykiem. Uczestniczy w projektach naukowych finansowanych przez instytucje krajowe oraz
europejskie.
mgr in. Anna Banulska
Absolwentka studiw I stopnia na Wydziale Inynierii Bezpieczestwa Cywilnego Szkoy Gwnej Suby Poarniczej
w Warszawie oraz studiw II stopnia na Wydziale BezpieczePublikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne Nr DOBR/0016/R/ID2/003
469

NOTKI BIOGRAFICZNE AUTORW I RECENZENTW

stwa Narodowego w Akademii Obrony Narodowej. Specjalista do spraw certyfikacji i dopuszcze w Jednostce Certyfikujcej CNBOP-PIB. Wykonawca
projektw badawczo-rozwojowych realizowanych przez CNBOP-PIB we
wsppracy z innymi instytucjami.
dr Jan Gobiewski
Absolwent Akademii Sztabu Generalnego. Od 1987 r. przez
11 lat pracowa w instytucjach centralnych (Komisja Planowania przy Radzie Ministrw, Centralny Urzd Planowania,
Biuro Bezpieczestwa Narodowego i Urzd Szefa Obrony
Cywilnej Kraju), gdzie zajmowa si sprawami ochrony ludnoci. W latach 90. ukoczy kursy w ramach programu Partnerstwa dla Pokoju,
organizowane w Polsce, orodku NATO w Oberammergau, w Kanadzie i innych orodkach. Od listopada 1998 r. na emeryturze zajmuje si zarzdzaniem kryzysowym, cywilnym planowaniem kryzysowym i bezpieczestwem.
Prowadzi zajcie ze studentami kilku uczelni. Autor ponad 150 artykuw
z zakresu zarzdzania kryzysowego, systemu obronnego, cywilnego planowania zarzdzania kryzysowego, gotowoci cywilnej i dziedzin pokrewnych.
Doktorat uzyska w 2010 r. w Akademii Marynarki Wojennej w Gdyni. Temat
rozprawy: Model zarzdzania kryzysowego wobec wspczesnych zagroe
bezpieczestwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej". Autor kilku publikacji zwartych, m.in.: Podrcznika menedera programw kryzysowych, Vademecum zarzdzania kryzysowego oraz Zarzdzania kryzysowego w wietle wymogw bezpieczestwa.
dr in. Piotr Guzewski
Absolwent Szkoy Gwnej Suby Poarniczej w Warszawie
(1988) i Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu (2003).
Gwny specjalista w Centrum Naukowo-Badawczym Ochrony
Przeciwpoarowej Pastwowym Instytucie Badawczym
w Jzefowie. Od ponad 20 lat ekspert ds. bada przyczyn poarw. Pomysodawca i organizator cyklu midzynarodowych konferencji Research into
the causes of fire oraz warsztatw z dochodze popoarowych. Autor programw szkoleniowych oraz licznych opracowa z obszaru dochodze popoPublikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
470

NOTKI BIOGRAFICZNE AUTORW I RECENZENTW

arowych i metodyki ustalania przyczyn poarw. Ukoczy kursy specjalistyczne: Fire Science and Fire Investigation (Uniwersytet w Edynburgu,
Edynburg 2005), Fire Investigator Course (Fire Service College, Centrex
NTC, Moreton-in-Marsh 2006), The Principles of Electrical Fires Short
Course (Interscience Communication Ltd, San Francisco 2009). Wspzaoyciel i prezes Polskiego Towarzystwa Ekspertw Dochodze Popoarowych.
W 2014 r. obroni na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warmisko-Mazurskiego rozpraw doktorsk pt. Prawnokryminalistyczne aspekty
ustalania przyczyn poarw.
Maria Kdzierska
Wieloletni pracownik CNBOP-PIB, obecnie peni funkcj gwnego specjalisty ds. promocji i wsppracy. Wsporganizatorka licznych sympozjw i konferencji o zasigu oglnokrajowym
i midzynarodowym. Autorka wielu publikacji z zakresu bezpieczestwa oraz dziaalnoci CNBOP-PIB w prasie branowej, krajowej i zagranicznej oraz kwartalniku Bezpieczestwo i Technika Poarnicza. Wsptwrca projektw badawczo-rozwojowych realizowanych przez instytut we
wsppracy z innymi instytucjami. Wspautorka zaoe merytorycznych do
programu komputerowego wspomagajcego tworzenie planw zarzdzania
kryzysowego Eliksir.
m. bryg. mgr in. Daniel Maozi
Absolwent Szkoy Gwnej Suby Poarniczej w Warszawie
(1999). Obecnie peni funkcj kierownika w Zespole Laboratoriw Procesw Spalania i Wybuchowoci w CNBOP-PIB. Autor
lub wspautor licznych artykuw o tematyce bezpieczestwa
poarowego, waciwoci palnych materiaw budowlanych
oraz wielu ekspertyz zwizanych z ustalaniem przyczyn poarw. W CNBOPPIB zajmuje si przede wszystkim tematyk zwizan z badaniami w zakresie
reakcji na ogie wyrobw budowlanych oraz ustalaniem przyczyn poarw.

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
471

NOTKI BIOGRAFICZNE AUTORW I RECENZENTW

mgr in. Maciej Napirkowski


Absolwent Wydziau Inynierii rodowiska na Politechnice
Warszawskiej. Obecnie doktorant w Zakadzie Informatyki
i Bada Jakoci rodowiska macierzystego wydziau PW. Pracownik Dziau Ochrony Ludnoci w CNBOP-PIB. Wykonawca
zada w projektach naukowo-badawczych realizowanych przez CNBOP-PIB
we wsppracy z innymi instytucjami.
mgr Bartomiej Poe
Absolwent studiw II stopnia na Wydziale Bezpieczestwa
Narodowego w Akademii Obrony Narodowej. Pracownik
CNBOP-PIB. Autor licznych publikacji z zakresu bezpieczestwa i zarzdzania kryzysowego. Wsptwrca projektw badawczo-rozwojowych realizowanych przez CNBOP-PIB we wsppracy z innymi instytucjami.
mgr in. Ewa Sobr
Absolwentka studiw I i II stopnia na Wydziale Inynierii Bezpieczestwa Cywilnego w Szkole Gwnej Suby Poarniczej
w Warszawie (2001-2007). Od 2005 r. pracownik Jednostki
Certyfikujcej CNBOP-PIB, obecnie zastpca kierownika. Autorka publikacji z zakresu bezpieczestwa.
mgr in. Tomasz Sowa
Absolwent Wydziau Inynierii Bezpieczestwa Poarowego Szkoy Gwnej
Suby Poarniczej w Warszawie. Obecnie pracownik Zespou Laboratoriw
Systemw Sygnalizacji Poarowej i Automatyki Poarniczej w Centrum Naukowo-Badawczym Ochrony Przeciwpoarowej Pastwowym Instytucie
Badawczym. Specjalizuje si w badaniach gonikw przeznaczonych do
uytku w dwikowych systemach ostrzegawczych.

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
472

NOTKI BIOGRAFICZNE AUTORW I RECENZENTW

dr in. Witold Skomra


Doradca w Rzdowym Centrum Bezpieczestwa. Jest specjalist w zakresie bezpieczestwa narodowego, zarzdzania kryzysowego, analizy ryzyka i ochrony infrastruktury krytycznej.
W RCB odpowiada za obszar ochrony IK, ocen ryzyka na poziomie krajowym oraz planowanie cywilne. Kierownik projektu badawczo-rozwojowego
pt. Metodyka oceny ryzyka na potrzeby systemu zarzdzania kryzysowego
RP. Jest take wykadowc akademickim w Wyszej Szkole Informatyki
i Zarzdzania w Rzeszowie.
Pawe Stpie
Kierownik Zespou Laboratoriw Sygnalizacji Alarmu Poaru
i Automatyki Poarniczej w CNBOP-PIB. Mechanik, elektronik,
elektroakustyk. Koordynator ze strony polskiej projektu The
Cell Broadcast for Public Warning project sharing knowledge and experiences and identification and standardisation of (technical) requirements,
ktry uzyska aprobat Komisji Europejskiej
mgr Magorzata Trzciska
Pracownik Biura Wsppracy Midzynarodowej Komendy Gwnej Pastwowej Stray Poarnej. W 2011 r. oddelegowana do Staego Przedstawicielstwa RP przy UE w zwizku ze sprawowaniem przez RP prezydencji
w Radzie UE. Bya przewodniczc Grupy Przyjaci Prezydencji i w ramach
konsultacji z Sekretariatem Generalnym Rady UE, Europejsk Sub Dziaa
Zewntrznych oraz Komisj Europejsk prowadzia prace nad zagadnieniem
Crisis Coordination Arrangements, obecnie EU Integrated Political Crisis Response Arrangements.
bryg. dr in. Dariusz Wrblewski absolwent Szkoy Gwnej
Suby Poarniczej (1994), doktorat o specjalnoci bezpieczestwo pastwa uzyskany w Akademii Obrony Narodowej
w Warszawie (2001). Ukoczone programy dla wyszej kadry
menederskiej, a take kursy dla kadry kierowniczej PSP oraz
administracji publicznej. Sub rozpocz w SGSP, w pionie
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
473

NOTKI BIOGRAFICZNE AUTORW I RECENZENTW

liniowym w 1994 r., stanowiska kierownicze zajmowa od 2002 r. w Centrum


Edukacji Bezpieczestwa Powszechnego SGSP, a nastpnie podj prac na
stanowisku zastpcy dyrektora ds. naukowo-badawczych CNBOP. Od 2009 r.
do 2014 r. dyrektor CNBOP-PIB. Od maja do grudnia 2014 r. doradca komendanta gwnego PSP. 1 stycznia 2015 r. powoany na II kadencj na stanowisko dyrektora CNBOP-PIB. W dorobku naukowo-dydaktycznym ma
40 projektw naukowo-badawczych, jest autorem lub wspautorem ponad
90 publikacji zwartych i artykuw w pismach branowych. Prelegent na konferencjach krajowych i zagranicznych, a take wykadowca podczas wicze
oraz warsztatw i treningw na szkoleniach i kursach.
st. bryg. dr in. Pawe Janik
Absolwent Szkoy Gwnej Suby Poarniczej (1993), doktorat
w zakresie ubezpiecze uzyskany w Akademii Ekonomicznej
w Poznaniu (2000). Sub peni w Komendzie Rejonowej
Pastwowej Stray Poarnej w Koninie jako oficer ds. operacyjnych (1993-1995), Komendzie Wojewdzkiej Pastwowej
Stray Poarnej w Koninie oficer ds. kontrolno-rozpoznawczych (1995).
W 1995 r. rozpocz sub w Komendzie Gwnej Pastwowej Stray Poarnej (od 2007 r. dyrektor Biura Rozpoznawania Zagroe). Specjalizuje si
w tematyce zwizanej z ochron przeciwpoarow, rozpoznawaniem zagroe, analiz i ocen ryzyka, ocen dokumentacji bezpieczestwa, zarzdzaniem kryzysowym. Autor kilkudziesiciu publikacji dotyczcych ochrony
przeciwpoarowej, rozpoznawania, analizowania, oceny i zapobiegania zagroeniom.
m. bryg. dr in. Pawe Kpka
Kierownik Katedry Bada Bezpieczestwa Szkoy Gwnej
Suby Poarniczej w Warszawie, specjalista z zakresu ochrony ludnoci i zarzdzania kryzysowego, absolwent SGSP, byy
kierownik Zakadu Zarzdzania Kryzysowego, prodziekan Wydziau Inynierii Bezpieczestwa Cywilnego Szkoy Gwnej Suby Poarniczej, ekspert NATO (Ad-hoc Group on Risk and Vulnerabilities Analysis),
gwny specjalista w Wydziale Planowania Rzdowego Centrum BezpieczePublikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
474

NOTKI BIOGRAFICZNE AUTORW I RECENZENTW

stwa, wykadowca zarzdzania kryzysowego, systemw informacji przestrzennych i projektowania systemw bezpieczestwa. Autor ksiki Bioterroryzm. Polska wobec uycia broni biologicznej (2007) oraz kilkudziesiciu
artykuw.
dr hab. in. Bogdan Kosowski
Profesor WSZOP. Oficer poarnictwa st. bryg. w stanie spoczynku. Absolwent Politechniki Krakowskiej, Szkoy Gwnej
Suby Poarniczej oraz Akademii Grniczo-Hutniczej. W 2013
r. na Wydziale Bezpieczestwa Narodowego Akademii Obrony
Narodowej obroni rozpraw habilitacyjn na temat Wspdziaanie instytucjonalne na rzecz zapewnienia bezpieczestwa ludnoci w Polsce. Wiedz
z zakresu nauk organizacji i zarzdzania integruje z naukami o bezpieczestwie. Specjalizuje si w problematyce systemu zarzdzania bezpieczestwem w podmiotach gospodarczych, w instytucjach oraz jednostkach administracji publicznej. Obecnie zatrudniony w Wyszej Szkole Zarzdzania
Ochron Pracy w Katowicach. Wiedz teoretyczn konfrontuje z wiedz
praktyczn. Jest autorem wielu opracowa na temat systemu zarzdzania,
zwaszcza zarzdzania bezpieczestwem. W 2007 r. otrzyma nagrod ministra za caoksztat dorobku oraz publikacje naukowe majce istotny wpyw
na stan wiedzy i kierunki dalszych bada.
st. bryg. mgr in. Dariusz Marczyski
Dyrektor Krajowego Centrum Koordynacji Ratownictwa
i Ochrony Ludnoci Komendy Gwnej Pastwowej Stray Poarnej w Warszawie, ktre nadzoruje operacyjnie krajowy
system ratowniczo-ganiczy oraz peni rol midzynarodowego punktu kontaktowego w sprawie pomocy ratowniczej, a ponadto wypenia zadania CZK KG PSP i CZK MSW. Absolwent Szkoy Gwnej Suby Poarniczej (1988). Autor wielu referatw i publikacji. Znawca ratownictwa
i planowania operacyjnego. Dowdca i uczestnik wielu akcji ratowniczych,
jak rwnie szef lub zastpca szefa sztabu KG PSP. Czonek OSP.

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne nr DOBR/0016/R/ID2/003
475

INNE PUBLIKACJE Z TEJ SERII

Wybrane zagadnienia z zakresu planowania cywilnego


w systemie zarzdzania kryzysowego RP
Redakcja naukowa: Dariusz Wrblewski
Wydawnictwo prezentuje problematyk poruszon podczas konferencji Planowanie cywilne w systemie zarzdzania kryzysowego,
w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw
zarzdzania kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne finansowanego przez NCBR.
W publikacji omwiono m.in. takie zagadnienia jak system zarzdzania kryzysowego w Polsce, planowanie
cywilne w zarzdzaniu kryzysowym czy technologie i metody wykorzystywane przy opracowywaniu planw zarzdzania kryzysowego.

Przegld wybranych dokumentw normatywnych z zakresu zarzdzania


kryzysowego i zarzdzania ryzykiem wraz z leksykonem
Redakcja naukowa: Dariusz Wrblewski
Publikacja jest wydawnictwem prezentujcym problematyk poruszan w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw
zarzdzania kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne finansowanego przez NCBR. Autorzy
zidentyfikowali i przeanalizowali dokumenty (normy,
standardy, przepisy prawa midzynarodowego oraz
krajowego z uwzgldnieniem prawa miejscowego).
Na potrzeby opracowania leksykonu dokonano
analizy wybranych pozycji literaturowych.

Zagadnienia oglne z zakresu zarzdzania ryzykiem i zarzdzania


kryzysowego. Analiza wybranych przepisw

Grafiki: Freepik.com

Redakcja naukowa: Dariusz Wrblewski


Wydawnictwo swoim zakresem obejmuje identyfikacj i przegld
wybranych przepisw prawnych obowizujcych w Polsce oraz
Unii Europejskiej zwizanych z zarzdzaniem kryzysowym
izarzdzaniem ryzykiem.
Przy doborze treci do niniejszej publikacji kierowano
si kryterium oceny uytecznoci dla realizowanego
projektu oraz uytecznoci dla czytelnika.
Publikacja zostaa wydana w ramach projektu
nr O ROB 0016 03002 finansowanego ze
rodkw NCBR.

Publikacje wydane w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania kryzysowego
w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne, nr O ROB 0016 03002, finansowanego ze rodkw
Narodowego Centrum Bada i Rozwoju

Zarzdzanie
ryzykiem

Publikacj rekomenduj osobom, ktre ze wzgldu na penione funkcje


zajmuj si bezpieczestwem lub dziaaj na jego rzecz. Wielu liderw
i menaderw znajdzie w tym opracowaniu zarwno praktyczne wskazwki do poszukiwa, jak i rozwizania, ktre mog zosta wykorzystane
w celu usprawnienia mechanizmu bezpieczestwa lub instytucji dziaajcej na rzecz dobra publicznego w ramach dziaa dla bezpieczestwa: ludnoci, rodowiska lub mienia, bezpieczestwa gminy, powiatu,

ISBN 978-83-6 1 5 2 0 - 1 8 -4
DO I: 10.1738 1 /2 0 1 5 .1
W ydawnictw o CN B O P -P I B
www.cnbop .pl

Pr ze g l d wy bra n yc h m e to d y k

Z recenzji st. bryg. mgr. in. Dariusza Marczyskiego


Dyrektora Krajowego Centrum Koordynacji
Ratownictwa i Ochrony Ludnoci

Zarzdzanie ryzykiem

wojewdztwa i kraju.

P rze g l d w y b ra n ych me t od y k
Redakcja naukowa
bryg. dr in. Dariusz Wrblewski

Publikacja finansowana ze rodkw NCBR w ramach projektu nr O ROB 0016 03 002 pn. Zintegrowany
s y s t e m b u d o w y p l a n w z a r z d z a n i a k r y z y s o w e g o w o p a r c i u o n o w o c z e s n e t e c h n o l o g i e i n f o r m a t yc z n e

Wyd aw n ictw o CNB OP- PI B

You might also like