i hc hu

trung tm o to t xa

Phan Trng Lun

Phng php ging dy

vn hc
(Sch dng cho h o to t xa)
Ti bn ln th hai

Nh xut bn gio dc 2006

Mc lc
Li u sch ............................................................................................................................ 4
PHN I: NHNG VN L LUN CHUNG V B MN........................................................ 6
Chng I: khoa hc v phng php dy hc vn............................................... 6
I Tnh hnh nghin cu phng php ging dy vn hc ........................................ 6
II Vai tr ca phng php trong nh trng ...........................................................10
Chng II: mn vn nh trng ph thng ......................................................30
I Mn Vn trong nh trng c .................................................................................30
II Mn Vn trong nh trng cch mng ..................................................................33
III Vn hc l mn hc .................................................................................................36
IV V tr v sc mnh ring ca mn vn .................................................................38
V Nhng phng din thng nht ca mt nhim v ln lao ...............................40
VI Nhng nguyn tc xydng chng trnh Vn trongnh trng ph thng .44
VII My vn vn hc nh trng hin nay ...........................................................48
Chng III: hc sinh trong c ch dy hc vn.................................................63
PHN II: PHNG PHP DY HC B MN...........................................................................69
Chng IV: phng php dy hc tc phm vn chng trung hc ph
thng .............................................................................................................69
A Vn ging vn trung hc ph thng ..............................................................69
B Nhng cng vic chnh ca ging vn trung hc ph thng ..........................75
Chng V: phng php dy hc vn hc trung hc ph thng...........193
A c im v sc mnh ring ca vn hc s trung hc ph thng ............193
B Cc nguyn tc v phng php dy hc vn hc s ......................................212
Chng VI: phng php dy hc lm vn..........................................................222
I Tnh hnh dy hc lm vn trung hc ph thng ............................................222
II Mn vn vi v tr ring trong chng trnh trung hc ph thng .................227
III My vn c tnh nguyn tc ca vic dy hc lm vn trong nh trng ........230
IV Phng php dy hc lm vn trng trung hc ph thng .......................239
V Bi tp thc hnh .....................................................................................................254
Chng VII: phng php dy hc l lun vn hc ........................................262

I L lun vn hc i vi cht lng hc vn ca hc sinh trung hc ph thng .....262

II V chng trnh l lun vn hc trung hc ph thng .................................272
III Nguyn tc dy hc l lun vn hc trung hc ph thng .........................274
IV Phng php hnh thnh khi nim l lun vn hc .......................................279
Chng VIII: tng kt gio trnh ...........................................................................285
I Yu cu tng kt........................................................................................ 285
II Ni dung tng kt ....................................................................................................285
III Cch tin hnh ........................................................................................................287
IV T liu cn dng n tp tng kt ...................................................................287

Li u sch
y l cun gio trnh bin son ch yu dnh cho cc sinh vin, hc vin c o
to theo phng thc mi, phng thc o to t xa. Do c th ca phng thc o to
mi, gio trnh cng c nhng iu chnh ng k v ni dung v phng php bin son
nhm gip cho anh ch em sinh vin, hc vin c th t c, t hc trong iu kin khng
c gio vin trc tip ging dy. Gio trnh vn bo m hai hc phn (bn hc trnh) vi
thi lng 60 tit hc. Nhng ni dung c gim nh hn so vi gio trnh dng cho
cc lp tp trung. C nhiu phn c mnh dn lc bt i nh phn vn hc s ch
li phn kin thc chung m b i cc phn c th v cc giai on, tc gi v tc phm.
Xt thy nhng kin thc chung cng ng dng vo cc bi c th. C nhng phn
i su nh Nng lc vn hc, Ging vn theo loi th tuy c trong gio trnh tp trung
nhng c lc bt gio trnh ny. C nhng phn quan trng nhng s nng n cho
hc vin th ngi bin son chuyn vo Ph lc hc vin, nu c iu kin, vn c th
tham kho thm. V hc vin phi t hc, t c l chnh nn gio trnh ch trng n
vic hng dn cch c v xc nh r yu cu ca tng chng v nhn thc cng nh
thc hnh anh ch em hc vin c mt s nh hng trc nhng chng sch khng
phi d g c th nm chc mt cch nhanh chng. Nhng bi tp cui chng l
nhng vn thuc trng tm cn phi nm vng. Hc vin khi lm nhng bi tp thc
hnh l c th t nh gi trnh am hiu ni dung chnh ca gio trnh m mnh c.
V kt cu cun sch, chng ti vn ln phn u ni dung cc chng, sau mi
a ra cc phn giai on yu cu cng nh cc bi tp thc hnh. Chng ti ngh kt cu
nh vy l hp l v mt s hc vin nht l hc vin kh, cha mun b l thuc vo
hng dn ngay t khi mi bt u c gio trnh. Cn anh ch em no mun ngay t u
c s hng dn nhanh chng nm ni dung mnh sp c th vn c th tm c phn
cui mi chng.
Sau y l my li hng dn chung trc khi hc vin nghin cu cc chng ca
gio trnh. Trc khi i vo tng phn, tng chng c th, hc vin cn ch nhng ch
dn sau y :
1. Hc vin cn hiu r kt cu lgic ca ton b gio trnh c mt ci nhn tng
quan trc khi i c th vo tng phn, tng chng. Gio trnh chia lm hai phn : Phn 1
l nhng vn l lun chung v b mn bao gm nhng vn : Khoa hc v phng
php ; Mn Vn trong nh trng ; C ch dy hc vn trong nh trng. y l 3 vn
c ngha nguyn l i vi vic dy hc Vn trong nh trng. N s ch o chung
nhng vn v nguyn tc v phng php dy hc cc phn mn trong phn 2. V d :
Nu khng nm vng c th ca mn Vn trong nh trng ph thng th khi i vo
nhng vn phng php c th phn 2, hc vin s d ng nht vic ct ngha, phn
tch tc phm trong v ngoi nh trng. Hoc nu khng nm vng c ch dy hc vn
trong nh trng th khi i vo cc phng php ging dy, s khng thy r vai tr ca
hc sinh trong qu trnh hc cc phn mn ging vn, vn hc s hay lm vn v.v... C
mt ci nhn nht qun, tng th v ton b ni dung gio trnh l mt bc u v cng
quan trng m hc vin khng th khng quan tm. y khng ch l iu cn thit i
vi vic c gio trnh ny m cng l yu cu chung i vi bt c ai khi bt tay vo
nghin cu mt vn bn khoa hc nht l nhng vn bn c dung lng ln khng th nm
ngay trong mt vi ln c.
2. V cch c gio trnh. Anh ch em hc vin chng ta u c kinh nghim c
sch. Tuy nhin t c, t hc gio trnh d sao cng l mt hnh thc o to v t o
to cha quen thuc i vi chng ta. Trc y, chng ta vn quen vi phng thc ln

lp nghe ging, ghi nh ri lm bi kim tra. Vi cch hc t xa, t hc, t c li l

chnh. Mt vi li lu , thit ngh cng l cn thit. Bc u tin khi c mt chng
hay tng phn trong chng, hc vin c lt nm chung ni dung sau c chm
nm h thng cc chnh, cc lun im chnh. Khi s b nm c h thng chnh,
chng ta s ln lt tm hiu cc lun im chnh c lun gii nh th no. Trong
qu trnh c c nhng thc mc g, nn ghi li n t hc tp trung chng ta s trao
i. Khi gp nhng trch dn, chng ta c th ln theo cc ch dn tm c thm trong
cc t liu tham kho o su cc kin m tc gi cha c iu kin i su.
Trong qu trnh c nh ni trn, anh ch em hc vin, nht l cc gio vin c
kinh nghim ging dy nn c thc lin h nhng iu mnh ang c vi thc tin
ging dy v hc tp trong nh trng suy ngm, cn nhc v khng nh hay bc b.
C th, vic c gio trnh mi thc s b ch v hng th.
Cng vic cui cng ca vic t hc gio trnh l lm bi tp. Nhng bi tp sau mi
chng u xoay quanh nhng trng im ca gio trnh nhm gip anh ch em hc vin
t kim tra kt qu t c ca mnh ng thi cng khi gi s suy ngh, vn dng hiu
bit vo nhng tnh hung s phm khc nhau.

Tc gi
Phan Trng Lun

PHN I: NHNG VN L LUN CHUNG V B MN

Chng I
KHOA HC V PHNG PHP DY HC VN
I TNH HNH NGHIN Cu PHNG PHP GING DY VN
HC
Cuc Cch mng thng Tm m ra cho nh trng v khoa hc gio dc nhng tin
c bn pht trin l lun v phng php dy hc vn nc ta.
Vi c im tm hn dn tc v truyn thng o to nhn ti cho t nc, cha ng
ta sm coi trng vn chng ; do khi nh trng cch mng a mn Ting Vit v
Vn hc vo ni dung chng trnh ca nh trng th cc thy gio c c nhng tri
thc v kinh nghim thm vn, bnh vn, hc vn, dy vn ca cc nh nho tin b ng
thi l nhng nh s phm u t ca cc thi i i trc. Song s hnh thnh phng php
dy hc vn vi t cch l mt mn khoa hc gn lin vi s trng thnh ca khoa s
phm trong nh trng mi, r nht l t sau nhng nm 60 ca th k XX.
Mun xy dng ngnh Lch s phng php dy hc vn, phi cn c vo truyn thng
dy hc vn trc Cch mng thng Tm v phi c bit nghin cu s pht trin ca n
t nhng nm 1960 ca th k XX n nay. Nhng kin v vn hc v gio dc ca Ch
tch H Ch Minh v ca cc nh lnh o ng v Nh nc ta, ca ng ch Phm Vn
ng l nhng ch dn phong ph c gi tr lu di cn c nghin cu cng phu v c h
thng hn. Phng php dy hc vn vi t cch l mt khoa hc Vit Nam cn rt tr,
n mi xut hin v pht trin nh mt b mn c lp i hc c vi thp k nay.
Trong khi , b mn khoa hc ny cc nc khc nh Nga, c, Php c lch s trn
trm nm.
Tuy sinh sau mun nhng ngnh Phng php dy hc vn ca ta pht trin
vng vng tng bc trn c s vn dng phng php lun khoa hc hin i v kinh
nghim dy hc vn trong nc v ngoi nc.
iu ng mng l nh hng ca l lun dy hc tin tin ca Lin X (c) vo
ngnh khoa hc ny t sau nhng nm 60 ca th k XX ngy c tng cng hn. Cc
nh nghin cu v phng php dy vn v nhng gio vin t thy khng th ch b hp
tm hiu bit trong mt s cng trnh mt thi c ngng m nhng n nay bc
l kh nhiu nhc im nh cc cun sch ca Fagh, Tuphr, Crud, Lngxng v
ngay c nhng cun gn y ca P. Clarc,...
Hng vo nhng thnh tu v l lun v ging dy vn hc ca Lin X (c) khng
phi ch l biu hin ca mt s i mi v quan im chnh tr v gio dc cc nh s

phm Vit Nam. y cn l vn nhu cu i mi v phng php lun khoa hc mt

chuyn ngnh cn rt non tr m cu gii p khng th tm c trong nn gio dc c.
Nhng b gio trnh v nhng chuyn lun ca cc nh phng php hc c tn tui
c cc gii nghin cu v gio vin hc tp ri vn dng tng bc vo thc tin Vit
Nam. Gio trnh ca Vin s Glucp v Curiasp l nhng ch dn v cng b ch cho
vic bin son cun gio trnh u tin v phng php ging dy vn hc nc ta.
Ngoi ra, nhng chuyn lun c gi tr cng c mt s ngi nghin cu, tm c v
nhn ra trong c nhiu ti phong ph, hp dn cho mt a bn khoa hc c khi
b hiu nhm l hn hp. Cc chuyn lun v Cm th vn hc ca Nhikiphrva, v
Phn tch th ca Ltman, v Phn tch vn hc ca Maiamin, v Phn tch nu vn
ca Maranxman, v Pht trin vn hc ca Mandpxkaia, v Phng php dy vn ca
Curiasp... c bit, cng trnh xut sc ca Vin s Scbina v vn dy vn nh
trng ph thng c mt s nh nghin cu phng php Vit Nam nghin cu
hc hi.
Nhng cuc tho lun si ni v hiu qu dy vn v phng php dy hc vn, v
chng trnh vn ph thng trn tp ch Vn hc trong nh trng cng c ting vang
vo nh trng Vit Nam, nhng bi vit trn tp ch ca cc vin s gio s quen thuc
nh Mikhancp, Xunxp, Coc, Belenki, Cuadiumva,... gip cho cc nh nghin
cu Vit Nam theo st c nhng vn thi s trong chuyn ngnh phng php dy
hc vn X vit, soi t nhng mc m trong thc tin dy hc vn nc ta.
Gio trnh Phng php ging dy vn hc trng ph thng ca Nhicnxki c
dch v gii thiu rng ri vi bn c Vit Nam. y l gio trnh chnh thc dng cho
cc trng i hc s phm Lin X nhng nm 60. Gio trnh ny cp nhiu vn
dy hc vn cho cp ph thng. Tc gi c gng phn bit ring trong bn cht gi hc
vn ch yu da vo vic hnh thnh k nng vn hc cho hc sinh mi cp. V y l gio
trnh chnh thc ging dy, hc tp vn cho c hai cp, nn Nhicnxki ch trng nhng
vn chung v quan nim v phng php dy hc vn ng thi ch ra nhng bin php,
th thut c th trong qu trnh ging dy vn hc.
Gn y, cng trnh tp th ca cc nh khoa hc v phng php do n gio s tin s
Rt ch bin phn nh s trng thnh v trnh khoa hc ca b mn Phng php
ging dy vn hc. Cc tc gi nm bt nhng phng hng nghin cu, phng php
lun b mn c trin vng, hiu qu nht v xut mt cch sng to, c h thng nhng
phng php ging dy vn hc. H thng phng php ca gio trnh do Rt ch bin
nhm vo ci c bn, khi qut, phn nh c nhng thnh tu l lun ca cc ngnh
khoa hc lin quan nh l lun dy hc hin i ca anhilp, Lcnhe, Sktxkin,... Ngoi
ra, gio trnh cng vn dng thch hp l thuyt tip nhn vn chng vo chuyn
ngnh phng php hc vn.
C hai gio trnh k trn u xem trng vic tip xc v lm vic vi tc phm vn
chng v dnh nhiu trang bn n nhng phng php ging dy c th. S phn chia v
phng php Nhicnxki ch yu da vo mc phc tp ca ti liu ging dy, da

vo trnh nhn thc v cc k nng vn chng cn hnh thnh cho hc sinh. Cn vi

Rt th phng php phn tch tc phm vn chng trong nh trng ch yu da vo
phng hng nghin cu bn cht ngh thut ca tc phm kt hp vi bin php thc
y t duy sng to v tr trng tng sng to ca hc sinh. Thc cht l con ng
kt hp nhun nh tnh ngh thut v tnh s phm trong qu trnh dy hc vn.
Nhng cng trnh v phng php ging dy vn hc ca nc Cng ho dn ch c
trc y ni chung cng u vn dng mt cch kh trung thnh nhng thnh tu ca
Lin X c.
Ring mt vi nh phng php khc c bit l Btp c phn ng gp ring kh
r c gii s phm thng nhc n. Vi Btp phng din tc ng chc nng ca
vn hc c ch hn. Do tnh p t trong phng php ging dy vn hc
sm c ph phn CHDC c. nh hng ca khoa phng php ging dy ca CHDC
c i vi nh trng chng ta hu nh khng c g.
T sau i hi VI trong hon cnh giao lu bc u t nhiu c khai thng, mt vi
cng trnh v l lun dy hc v phng php dy hc vn ni ting ca Php, Anh, M
lc c n tay mt vi nh nghin cu v phng php ging dy Vit Nam. Mt vi
cun Mthodiques ca Nh xut bn Hachette hay chuyn lun ca P. Clarc, ca Guy
Palmad, mt vi ti liu v dy vn v dy ting ca i hc Cambridge (Anh) hay cun
gio trnh dy vn trung hc ca Beach v Marshall (M) c n vi mt vi nh phng
php nhy cm v khoa hc th d sao cng ch mi l nhng tn hiu thng tin chp v,
ngu nhin, cha to c iu kin cn thit cho mt cuc tip xc c h thng v c bn
vi nhng thnh tu ca phng php ging dy vn hc phng Ty hin i.
ta, nu tnh t nm 1950 khi cun Ging vn "Chinh ph ngm" ca gio s ng
Thai Mai c n hnh Lin khu IV trong thi khng chin chng thc dn Php n
nay, s lng nhng cng trnh ln nh v phng php dy vn, c bit khong mt
chc nm nay tng ln mt cch r rt. Nhng cng trnh nh du kh r nt
bc ng i ln ng mng tuy cn chm chp vt v ca ngnh phng php dy hc
vn Vit Nam non na th k qua. Nhng cng trnh ra i t nhng nm u thp k 60
cn thin v ng dng l lun vn hc (My vn ging dy trong nh trng ph thng
ca T Phong Chu ; My vn ging dy vn hc s cp 3 ca Phan Trng Lun) hoc
thin v ng dng l lun dy hc, c th (Gio n ging vn cp 3, Gio n ging vn cp
2, 3 ca V cp 3 do Phan Trng Lun ch bin ; Kinh nghim ging dy vn hc cp 3 ca
tp th Trng Dnh, Phan Trng Lun, Quang Lu, V Ngc Khnh).
Phi n cui thp k 60 ca th k XX li y, nhng cng trnh chuyn ngnh mi
c nng ln mt bc v cht lng. Nhiu chuyn lun ln lt ra i : Rn luyn t
duy hc sinh qua ging dy vn hc (1969) ca Phan Trng Lun ; Vn ging dy vn
hc theo th loi (1970) ca Trn Thanh m, Hong Nh Mai, Phan S Tn, Hunh L, m
Gia Cn ; Phn tch tc phm vn hc trong nh trng (1977), Con ng nng cao hiu qu dy
vn (1978) ca Phan Trng Lun ; Tu t hc vi vn ging dy ng vn (1979) ca inh
Trng Lc ; Dy vn dy ci hay ci p (1983) ca Nguyn Duy Bnh ; Cm th vn hc

 Ging dy vn hc (1983) ca Phan Trng Lun. Vn hc Tm nhn Bin i (1996)

ca Nguyn Thanh Hng c dnh mt phn cho phng php ngoi phn nghin cu v ph
bnh vn hc ; Phng php tip nhn tc phm vn hc (1998) ca Nguyn Th Thanh
Hng gp thm mt ting ni v phng php theo hng ch n s tip nhn ca hc
sinh.
ng ch l nhng nm gn y mt s nh nghin cu, gio s khng chuyn v
phng php nhng cng vit nhng cng trnh trc tip lin quan n dy vn hc
trong nh trng. T gc ngn ng, i Xun Ninh son : Ging vn di nh sng
ngn ng hc hin i (1979). Nguyn ng Mnh t kinh nghim nghin cu v ph bnh
vn hc Vit Nam vit : My vn v quan im v phng php tm hiu, phn tch
th ca H Ch tch (1981) ; Hong Tin Tu chuyn nghin cu v ging dy vn hc
dn gian i hc cho ra cun My vn nghin cu v ging dy vn hc dn gian
(1983) ; Nguyn S Cn vi kinh nghim ging dy vn hc c Vit Nam vit My vn
phng php ging dy vn hc c Vit Nam (l984) ; My vn ging vn i hc
ca L Tr Vin v bi vit ca Bi Vn Nguyn gii thiu hai tp Ging vn ca i hc
S phm H Ni cng ng lu . Ngoi ra mt s bi vit ng trn cc Tp ch Vn hc,
Ngn ng ; bo Nhn Dn, Vn ngh, tp san Gio dc,... ca Hong Tu, Nguyn Vn
Hnh, Nguyn c Nam, Quang Lu v mt s gio vin cng gp mt ting ni
chung vo vic dy vn trong nh trng. Ngnh phng php hay bt c mt b mn vn
ho no trong nh trng S phm cng khng th ng bit lp hay xy lng li vi nhau.
S lin kt khoa hc l cn thit cho hiu qu o to v cho s pht trin ca bn thn
mi ngnh.
Ni v nhng thnh tu ca phng php dy vn khng th coi nh hay b qun kinh
nghim phong ph ca ng o gio vin trong nhng hi ngh chuyn t nm 1960
n nay c t chc nhiu ln B Gio dc v a phng : Chuyn "Ging dy
vn hc gn lin vi i sng" (1961) Sm Sn, "Ging dy vn hc s" (1963) H
Ni, "Rn luyn t duy hc sinh" (1969) H Ni, "Hi ngh ging vn" (1972) Hi
Phng, "Hi ngh ging vn ton quc" Nng (1981), "Hi ngh ging vn" ( 1982)
Long An,... Ngoi nhng hi ngh chuyn chnh k trn do B Gio dc v o to ch
o c nhiu hi ngh chuyn ca cc a phng hay ca cc trng HSP H Ni,
Hu,... c bit trong my nm gn y, cng vi vic thay sch Vn v Ting Vit ph
thng c s dy ln mt phong tro i mi phng php dy hc vn. Hng i c
nhiu ha hn, gp phn vo s i mi ln ny phi ghi nhn cng sc ca cc gio s
Nguyn c Nam, Phan Trng Lun v mt s chuyn vin ca B v cc tc gi sch
gio khoa ci cch gio dc. Tic rng nhng tp k yu tp hp kinh nghim phong ph
ca gio vin khng cn li bao nhiu. y l nhng hiu bit t thc tin rt cn thit cho
vic xy dng mt h thng l lun dy vn nc ta.
ng ghi nhn nh mt mc quan trng l vi Ngh quyt Trung ng II (kho VIII)
v gio dc v khoa hc cng ngh, vn ni dung v phng php gio dc c c
bit lu , vn i mi phng php c t ra mt cch chnh thc trong vn kin ca
i hi ng cng nh trong cc vn bn php quy ca B Gio dc v o to. i mi

phng php thnh vn thi s khoa hc. T nhng bi vit l t ng trn cc tp

ch i hc v Trung hc chuyn nghip, tp ch Nghin cu Gio dc, bo Vn ngh, Tp
ch Vn hc, v.v... v mi quan h gia tc phm vi hc sinh, hng i mi phng php
dy hc vn chng trong nh trng ph thng c kt li trong ti liu bi dng
chnh thc cho cc gio vin vn hc ton quc chu k bi dng 19921996. l chuyn
lun Hc sinh bn c sng to con ng i mi phng php dy hc tc phm vn
chng trong nh trng ph thng do gio s Phan Trng Lun bin son, ch tr. Tip
l s ra i ca b sch Thit k bi hc tc phm vn chng do gio s Phan Trng
Lun ch bin vi s tham gia ca nhiu nh phng php cc trng i hc v Cao
ng S phm trong nc nh TS Nguyn Xun Lc, TS Hong Hu Bi, TS Nguyn Huy
Qut, PGS. TS. Huy Quang v nhiu nghin cu sinh, thc s v c nhng gio vin tr
mi ra trng nhit tnh tham gia i mi vi mong mun bin t tng khoa hc thnh
phong tro thc thi nh trng ph thng. C th khng nh l vic i mi ging vn
ph thng ln u tin, c trin khai v tin hnh mt cch c bi bn sut hai mi nm
t l thuyt n ng dng, t cc nh khoa hc cc trng i hc cao ng s phm v ph
thng, vi cc gio vin dy dn kinh nghim n i ng tr mi bc vo ngh. Tuy nhin
mi c gng bn b, lin tc ni trn vn ang nm trong giai on khi u ca mt cuc vn
ng, mt cuc cch mng thc s v phng php ging dy vn hc nh trng ph thng
trong c nc. c bit l cn phi c c s phi hp ng b gia cc trng i hc s
phm vi Vin Khoa hc gio dc(1) nht l cc V chc nng ca B cng cc nh bin son
chng trnh v sch gio khoa. Nhiu vn c ngha thi s ang t ra cho cc nh
nghin cu phng php cng nh ng o cc anh ch em gio vin ng vn cng gii p :
Vai tr ca vn chng trong thi i ngy nay v kh nng gio dc nhn cch cho
tui tr ca mn Vn.
c im tm l thanh thiu nin ngy nay, nng lc, hng th, th hiu thm m
ca hc sinh ph thng.
Phng php c th ca dy hc mn Vn.
Con ng i mi phng php dy hc vn trong nh trng.
Nhng nng lc v k nng cn hnh thnh cho hc sinh ph thng.
Phm cht ngi gio vin vn hc.
iu kin cn thit thc thi c hiu qu mn Vn trng ph thng.

II VAI TR CA PHNG PHP TRONG NH TRNG

1. Phng php mt vn thi s ca nh trng
Nhn loi bc sang th k mi. Song cch y my chc nm, cc nh tng lai
hc nu khng t li cnh bo bi quan v ngun nhin liu cn kit, v thm ho mi
sinh,... Nhng cng khng t d bo lc quan v sc bng n k diu ca tr tu con
ngi. D c ng gc nhn no i na th vn ni bt ln nh mt thch thc i vi
(1) Vin Khoa hc gio dc : nay i l Vin Chin lc v Chng trnh gio dc.

10

mi dn tc trong cuc hnh trnh xuyn th k ny l khng th khng thay i cch nhn
v con ngi m vn con ngi li khng tch ri vn gio dc. Ni n gio dc li
khng th khng quan tm n yu cu gii phng v pht huy ti nng sng to ca th
h tr. Nhiu nc coi gio dc l quc sch. C nc gi pht huy c sng to cho hc
sinh cng l quc sch. Singapor dm chi ra gn hai t USD cho vic pht huy phng
php dy hc sng to. C hc gi M d on rng nc Nht s khng cn l mt "thn
k" (miracle Japonais) v tht bi nm t trong nn gio dc, mt nn gio dc thc hin
phng php dy hc s liu. Khng phi khng c l khi vin s Kaptxa cho rng vn
c sng to ca hc sinh trong nh trng khng km quan trng so vi vn ht nhn v
ho bnh. Dy hc sng to, pht huy tim nng sng to ca th h tr hc ng l mt
vn chin lc ca gio dc v l mt i hi bc bch i vi mi nh trng ngy
nay.
Th nhng nhn vo bc tranh gio dc th gii, nh khoa hc Php J.Vial khng thy
sng sa lm. ng cho rng vn ang tn ti mt nghch l : ch qun ch, ch thn
quyn sp nhng phng php dy hc gio iu vn c ng tr khp ni.
Nh vn Ba Kim tng xt xa lo lng cho chu ngoi oan oan b bng ca ng phi
qu cc nhc v li dy hc tiu hc cng bc nhi nht. V lin h vi s hc ca bn
thn ngy xa, cung cch ng phi lm vic vit vn theo n t hng nh hin nay th
vic hc ngy nay cng khng khc g hn 70 nm v trc. Cc chuyn gia gio dc ca
UNESCO nh tin s Lyra Srinivasan ni kh mnh m v su sc v tc hi nng n ca
phng php gio iu. Nhiu nh s phm ph phn gay gt li dy hc "ban pht kin
thc" (banking system) thi quen vn ho im lng (culture of silence) ang ng tr hin
nay vi mt sc nng n, mt qun tnh ngh nghip kh tho b. Nh s phm Freire coi
phng php gio iu nh "mt h thng n dch ho bn cht p bc ca ton x hi".
Hc sinh l bnh cha, l ngi nhn hng, thy l ngi gi hng, giao hng, l ngi rt
kin thc vo bnh,... Sc ca phng php gio iu tuy vn nng ln nh trng v
hc sinh nhng khng th khng tha nhn nhng c gng thot khi xing xch ca
phng php c. Nhng phng php hp tc, sng to, khng iu khin hay nhng
khuynh hng i mi ca J. Dewey, ca Rogers, ca Skinner, ca Schmid c khi, c lc
kh to bo v cc oan lm cho hiu qu thu lm chng c bao nhiu nhng tt c u
tot ln tng ph v rng buc ca phng php gio iu nhm i mi dy hc theo
hng dn ch ho v nhn vn ho. Mt s khu hiu tin phong a n nhng tm
ti mi m v phng php : dy hc khng phi l ni, dy hc l to Praxis, l to
Reflective thinking,... v hnh thnh nhiu phng php dy hc kh mi m nhm pht
huy ch th ngi hc, nhm to khng kh dn ch, to ng lc hot ng ngi hc
cui cng gip tng c th t nhn thc, t pht trin.
Bnh tm nhn vo thc trng dy hc vn nh trng ph thng v c i hc,
chng ta khng th khng tha nhn mt bc tt hu kh di v nhn thc cng nh thc
hnh s phm so vi bc i ca mt s nc tin tin nht l so vi yu cu chin lc
ca thi i. Tnh trng hnh nh cng nng n hn trong ging dy vn hc. Lp lun
vn hc c c th ring, vn chng l lnh vc ca cm th thm m, ca sng to c

11

nhn, nhiu khi to ra mt o gip bao che cho s chm tr, c k v phng php. Mt
vi ng tc ci tin gi dy ca mt s gio vin v gio s c uy tn vn hon ton da
vo ci gi l "t duy hp l", vo kinh nghim v uy tn c nhn, vo khi lng thng tin
khoa hc mi m hn l da vo nhng s c khoa hc hin i m khng t nh khoa hc
v gio vin gii ph thng cha c iu kin tip cn. t lu vn ang din ra tnh
hnh dy vn ch cn bit n vn bn vn chng v ch quan tm n ngh thut v ti
nng khm ph cho su ch c o ca tc phm vn chng ri tm ra nhng th
php, nhng hnh thc li cun hc sinh cm thng, ng iu vi nhng g gio vin
tm ti pht hin c. Mt cch quan nim v dy vn nh vy qu li thi. Ngay
hn 50 nm trc y gio s ng Thai Mai ln n li dy "thi min", li hc "vnh
tai cho ngi ta ngoy". Mt cch dy ging vn nh vy l hu qu ca tnh trng c lp
hay bit lp vic dy hc tc phm vn chng ra khi nhng thnh tu khoa hc lin
ngnh vn v ang to nhng tin cho mt s i mi trit v cch dy hc vn
trong nh trng. L lun vn hc iu chnh cho cn i cc hng tip cn tc phm
vn chng. Tm l hc tip nhn pht hin nhng c trng hot ng c th ca bn
c. Tm l hc hot ng, thnh tu ni bt ca th k cao "hng ni", "chuyn
vo trong" ca ch th nhn thc. T tng s phm hin i khng nh li mc ch
v bn cht ca qu trnh dy hc. Hc l cng vic c nhn. Hc l hot ng ca bn
thn ngi hc. Kt qu hc tp khng thu nhn bng con ng truyn mm m thng
qua hot ng ca tng c nhn (Learning by doing). Vn ho l kt qu hot ng t c
nhn, bng c nhn (En soi et par soi). Dy nh th no cn quan trng hn dy cch hc.
Hc l hc sut i. l chin lc gio dc ca mi nh trng hin i. ng tic l
cng vic dy hc vn ca chng ta vn cn qu khp kn, nu khng ni l xoay lng li
vi nhng thnh tu khoa hc hin i. Gio trnh phng php dy hc vn M do
Marshall v Beach bin son c dng cho kh nhiu trng i hc San Diego, New
York, Chicago, Austin, Washington, London, Sydney, Tokyo, Toronto,... Cc gio s M
ph phn li dy vn nhiu nm chu nh hng sai lm ca trng phi ph bnh mi
khin cho vic hc vn b khp kn (close reading). Vn bn l i tng c nht cho s
khm ph ca gio vin. Nhng yu t ngoi tc phm, nht l phn ng v nhu cu ca
ngi c hc sinh b b qua. Vn bn nh vy ch l mt vn bn cht. Khuynh hng
ging vn ch nhm nhp, khai ph vn bn cho d l khm ph mt cch ti hoa vn l
mt khuynh hng c k v khoa hc v t hiu qu gio dc. Tc phm vn chng khng
phi l mt vn bn duy nht trong mi quan h n phng vi ngi gio vin. Trong lp
hc, mt vn bn t nht cng c ba kiu ngi c vi ba im nhn khc nhau. Vn bn
ca tc gi, vn bn ca ngi gio vin v vn bn ca ngi hc sinh. Ging vn phi t
tc phm trong mi tng tc ca ba mi quan h vn c gia tc phm vi nh vn vi
gio vin v vi bn thn hc sinh. Cc gio trnh phng php ging dy vn hc mi
ang cao "l thuyt p ng trong dy v hc tc phm nh l mt s i trng li
phng php ging dy c ch bit vn bn trong quan h vi gio vin. nc ta, vn
ngi hc, bn c hc sinh vi nhng nhu cu kht vng v c im tm l nhn thc
ring cha c quan tm. Mi quan tm ca gio vin vn l vn bn. V th m hc sinh
lun ng vai "thnh gi" "ngi ngoi cuc" hn l mt "ngi tham gia". Qu trnh

12

ging vn theo quan nim c b phin din ho, n phng ho thnh mt qu trnh gio
dc thc hin bi gio vin bng cng c l tc phm vn hc. Do hc sinh t cm xc,
t ng cm cng l iu d hiu trong chin lc ging vn c.
n by gi chng ta li cng thm tha vi li dn cch y hn hai mi nm ca
ng ch Phm Vn ng. Vi tm nhn chin lc, hi by gi ng ch cn dn phi
thay i cch dy vn v "dy vn nh c khng c li cho o to v khng c li cho dy
vn". Thay i cch dy c khng phi l chp v mt vi bin php, th php vt vnh,
hnh thc. Ni nh J.Vial l thm vo mt vi cht "gia gim" nhng thc cht vn l dng
phng php c. Mt vi gia gim ch c tc dng ngc li l trang im, bao che cho
phng php c m thi. Cn thc s c mt i mi trit v chin lc dy hc vn
trong nh trng nhm hng vo hc sinh, gip hc sinh tham gia khm ph chim lnh
tc phm h thc s pht trin. Cng vic ca gio vin khng ch tp trung vo trang
vn, ng vn m cn l cng on cc nhc v v cng sng to l hng dn, t chc
cho hc sinh thc hin hot ng trn lp khm ph tc phm t pht trin v pht
hin con ngi mnh. Trang gio n ca thy khng th l bn cng ni dung thuyt
ging v ci hay ci p ca ng vn c thy tm c, m l mt bn thit k cng vic
lm ca hc sinh t hnh tng, tc gi v tc phm to dng c mt hnh nh bn
c trong tng c th hc sinh.
tng chin lc l nh vy nhng cho tng thc s i vo i sng s phm, cn
c bao nhiu yu t hp thnh mt cch ng b t chng trnh, sch gio khoa, cch kim
tra, thi c, nh gi,... m chng ta s bn cc chng sau. i mi tt nhin phi ng b
v h thng, nhng khng th ch i c sn ng b mi i mi. i mi l mt qu trnh
t bc thu trit nguyn l chin lc n vic thc thi trong thc tin s phm. Ngi ng
lp xt cho cng vn l ngi quyt nh s thnh bi cho mi t tng khoa hc. Vi nhn
thc mi, vi tnh cm sng to, gio vin hng ngy s l ngi tin phong th nghim v
thc thi cuc i mi phng php trong nh trng chng ta khi bc sang th k XXI.
2. Phng php khu t ph cho cht lng o to
2.1. Cc nh khoa hc nht l cc nh s phm t lu tm c v tm nim mt li
cnh bo mnh m ca Vin s Kaptxa cho rng vn thng minh sng to ca tui tr
khng km quan trng so vi vn v kh ht nhn v chin tranh, ho bnh. Cng vi
tng , Mikhancp, vin s Lin X trc y, ngi t hai ln danh hiu anh hng
nhc nh nh trng rng : "iu quan trng khng phi l dy ci g m l dy nh th
no. Din mo tinh thn ca t nc ra sao tu thuc vo vic nh trng ging dy nh
th no". V cng khng phi ngu nhin m ng ch Phm Vn ng t nhng nm 60
nhiu ln cn dn thy gio phi "g vo tr thng minh" ca hc sinh v ng tha
thit ku gi l "phi nhc li nghn ln mun ln ca chng ta trong gio dc" l o
to hc sinh thnh nhng th h thng minh sng to. Gio s T Quang Bu hi cn l B
trng B i hc v THCN nhiu ln ni n khu hiu "Bin qu trnh o to thnh
qu trnh t o to".

13

2.2. Nhng tng khoa hc ln c tm chin lc trn u phn nh i hi bc

bch ca thi i m loi ngi ang tin hnh cuc cch mng khoa hc cng ngh ln
th hai nhm gii phng t duy cho con ngi. Nh trng, nht l nh trng i hc
bt c nc no cng khng th khng nhp cuc nh l mt thnh vin tch cc nht ca
tng lai. Ai cng tha hiu rng khong cch gia l thuyt vi ng dng k thut
c rt ngn l mt c trng ca khoa hc cng ngh thi i ngy nay. Chnh v th
nh trng khng th ch l mt ni nhi nht l thuyt, khng nh hng ngh nghip, v
nh trng i hc no cng phi l ni o to nhng cn b chuyn ngnh cao cp.
Trong thi i khoa hc ngy nay, mc ch ni dung v phng php o to i hc
cng c nhng iu chnh c bn hng my thp k nay nh trng khng lc hu
vi thi i mi. Nh trng khng th no bt kp c lng thng tin khoa hc k thut
ang tng trng vi tc v tr. Bi ton gii nghch l gia lng thng tin v tr
vi thi gian hn ch ca trng i hc l con ng hnh thnh cho ngi hc mt nhu
cu v kh nng t mnh b sung kin thc sau khi tt nghip i hc. Mun vy cc
trng i hc khng th ch nhm v trang nhi nht tri thc m cn phi c bit quan
tm n vic v trang phng php t nghin cu, t b sung kin thc sut c cuc i
lao ng hc tp ca ngi hc. l cha k n i hi bc bch ca vic t hc
lun chuyn thng tin tri thc v ngh nghip trong c ch th trng lun lun bin ng.
Trong nhiu thp k qua, t nhng kho st thc nghim tm l t duy ca nh tm l M
Maiamin v nhiu nh khoa hc khc, mt chun mc mi v tri thc c hnh thnh
theo ba cp : kin thc t liu, kin thc khi qut v quan trng hn c l kin thc
phng php. Kin thc phng php l kin thc cng c gip cho thng hoa kin thc v
pht trin tim nng con ngi s dng kin thc. C th ni kin thc phng php l
kin thc siu kin thc trong vic hnh thnh phm cht khoa hc cho sinh vin cng nh
trong vic nh gi hiu qu o to
2.3. Mt s thay i nhn thc v phng php o to i hc khng phi l vic
lm nhiu s ca cc nh s phm, cc nh tm l hc hot ng m l mt i hi c
ngha thi i nh ni trn. Tic rng nhng li cnh bo, nhng iu khuyn ngh hay
nhng li nhc nh ca cc nh vn ho, khoa hc ln c tm nhn chin lc trn th gii
v trong nc cha tr thnh mt ting ni ng tnh trong gii khoa hc, nht l nhng
nh khoa hc c bn cc trng i hc chng ta. Ting ni v i mi phng php o
to, hc tp trong cc trng i hc ca chng ta cha c p li mt cch xng ng.
V trong lnh vc ny, khng phi khng c nhng quan im cc oan phin din.
Khuynh hng khp kn trong gii hn khoa hc c bn chuyn ngnh, khuynh hng
ging dy theo kinh nghim ch quan, theo "t duy hp l" vn ang thnh hnh trong cc
trng i hc. Tnh trng tr tr, tt hu v phng php o to cha tr thnh mt mi
lo chung, cha tr thnh d lun khoa hc trong nh trng i hc. Nhng thng tin mi
v phng php o to hin i cha n kp thi, cp nht vi cc nh gio dc i hc.
Nhng quan nim c k v phng php o to kinh vin, gio iu vn ng tr trong
nhiu trng i hc hin nay. Ch cn nhn ra ngoi s thy cc trng i hc v nn
gio dc i hc cc nc tin tin n lc non 50 nm nay to ra mt phng thc

14

o to ging dy v hc tp mi, chng ta s thm tha v s tt hu ca chng ta v

phng php o to. iu th v l trong cng cuc i mi phng php dy hc i
hc th khi u c khi li khng phi cc nh s phm hay cc nh phng php nh
Lin X trc y. Cng khng c bt u t nhng vin hn lm s phm hay cc
trung tm khoa hc gio dc. Bt u li chnh l nhng nh khoa hc c bn v vt l
mt trng i hc tr Nvxibic. Nhng nh khoa hc chn chnh bao gi cng nhy
cm vi i hi ca thi i l vy. Cc gio trnh o to sinh vin phng Ty ln
ting ph nhng ng nhn v dy v hc. Hc c thc hin qua nhng vic lm
(Learning by doing). Ni cha phi l dy hc. Dy hc l t chc hot ng cho ngi
hc. Hc sinh khng phi l bnh cha (recipient) m l ngn la. Thy l ngi hng
dn (guide) v.v. Ngi ta ph phn li qun l th ng (culture of silence), ngi ta
kch li ging dy "t ming n tai" (J. Vial) ca nn gio dc gio iu v.v. C th ni
di nhiu hnh thc, bng nhiu bin php, nn gio dc hin i phn cng quyt lit
vo thnh tr ca li dy hc gio iu trong nh trng. Khuynh hng ch trng n
ngi hc nhm pht huy tim nng sng to ca bn thn ch th sinh vin theo t tng
nhn vn ho v dn ch ho nn gio dc l khuynh hng thng th trong nh trng cc
nc tin tin. c rt nhiu cng trnh ln nh ca Bouchet, ca Dewey, ca Skinner,
ca J. Vial, ca Guy Palmade, ca nhiu nh khoa hc khc ln lt ra i vi tng
thay i phng php o to nh trng hin i. Nhng phng php c th ho,
phng php n v (Unit method), gii bi ton (Problem solving), hay Reflective thinking,
Brainstorming, Tramp, Sharma, dy hc nu vn , dy hc tnh hung v.v. c thc
thi trong nhiu nc v ph v th th ng trong hc tp lm cho vic hc thc s l
mt "hnh vi sng to ca tng c nhn", lm cho cng vic hc thc s l mt cuc tp
luyn ton din v tr nng, v k nng. Phng php dy hc c phong ph ho.
Ngun thng tin tri thc cng a dng hn, phong ph hn, gn vi nhu cu ngi hc v
hi th i sng. y cha ni n nhng c gng a thnh tu cng ngh vo dy hc.
M, t nhng nm 70 ca th k XX, c hng my trm trm pht trung ng v a
phng, nh nc v t doanh. Ngi ta d on khng bit c qu lc quan khng Paperfree s chim u th trong dy hc th k XXI. im qua mt cht thnh tu i mi v
hin i ho phng php o to mt s nc pht trin, chng ta s nhn ra s tt hu
ca chng ta trong phng thc v phng php o to trn phng din l lun cng nh
thc tin.
2.4. C th khi qut chung my im chnh ca tnh trng tt hu v phng php
ging dy i hc ca chng ta nh sau :
a) Th nht l chng ta vn cn tnh trng "v minh" cha thc c mt cch c
cn c khoa hc v thc trng tr tr ca li ging dy cc trng hc ca chng ta hin
nay. Cc nh khoa hc c bn vn ang thu mnh trong gii hn ca a bn khoa hc c
bn m cha mt n nhng thnh tu ca khoa hc s phm hin i vn c kh nng
to iu kin cho cc nh khoa hc c bn hon thin c hiu qu o to ca chnh
chuyn ngnh ca mnh. Cng nn nhc li kinh nghim thnh cng ca Menlp khi
lp bng cu to cc nguyn t ho hc nh mt bi hc v s lin kt gia tri thc vi

15

phng php. Cc nh s phm cng cha thc s c kh nng thuyt phc c cc nh

khoa hc c bn bng chnh thnh tu khoa hc ca mnh. L lun dy hc i hc trn
th gii ra i kh mun, thc ra mi c c my thp k nay. Nhng ta th mng khoa
hc cp thit ny thc cht li cn b trng, tr mt vi c gng ban u ca gio s
ng V Hot, ph gio s L Khnh Bng v ph gio s Nguyn Ngc Bo,...
b) Th hai l trong o to vn cn tnh trng cha rt ngn c khong cch gia tri
thc khoa hc c bn vi kh nng ng dng tri thc vo hot ng ngnh ngh v i
sng. Sinh vin tt nghip i hc c trang b mt vn ling tri thc, c khi kh dy dn
nhng h vn rt lng tng khi vn dng kin thc vo nhng tnh hung c th. Sinh vin
ra trng mt vi nm, cng c ngi hnh ngh trn mi nm nhng mi khi c mt
cht thay i v chng trnh hay sch gio khoa l lng tng, phi cu cu thy gio c
hay cc c quan qun l gio dc. T thn h khng c iu kin nht l khng c thi
quen, khng c kh nng t mnh b sung kin thc v x l nhng bi ton i sng ngh
nghip.
c) Th ba l phng php ging dy i hc hin nay ni chung vn nm trong qu
o ca li dy hc thng tin tip thu t "mm n tai" nh J. Vial ma mai. Gio vin
thuyt trnh ni dung thng tin bng knh li v sinh vin ghi chp nh li ri lm bi.
Thy gio nh gi cht lng bi lm ch yu theo tiu ch nh c bao nhiu iu gio
vin thuyt trnh. Sinh vin hc tp trn lp l chnh m nhim v chnh l lng nghe,
ghi nh. H khng c nhu cu, khng c thi quen i th vin, t tm ti b sung kin thc
ngoi li ging ca thy gio. ng bun l khng him sinh vin chng h hc gio trnh
hay t liu tham kho. Ngun kin thc l li ging ca thy gio. Hc i hc nh vy th
lm sao chng ta c th o to c nhng chuyn vin cao cp cho t nc. Lm sao
khi ra trng, h c th l nhng cng dn, nhng cn b, nhng nhn vin, nhng chuyn
gia nng ng sng to trong cuc chy ua ca t nc ta vi cc nc tin tin trn
bc ngot v i ca loi ngi sang th k XXI ? Ngun gc su xa l do chng ta cha
thay i quan nim dy v hc. Thi quen t duy gio dc c k, c tng rng truyn t
kin thc l dy hc. Ngi ln lp thng bo c kt qu nghin cu khoa hc mi nht
tng l dy c kt qu cao nht ri ! Nhiu thp k nay, quan nim hc v dy tch cc
hn, hin i hn v ng n hn, vt xa kiu t duy gio dc gio iu ng tr hng
my trm nm nay trn th gii. Cu ni ni ting hn trm nm nay ca nh gio dc v
i J.J. Rousseau n nay vn cn gi tr nh mt nguyn l nn tng cho nh trng hin
i : "Vn khng phi l a chn l cho hc sinh m lm th no lc no hc sinh
cng c th bit cch tm n chn l". Tic rng trong nh trng i hc chng ta,
nhng c gng cung cp tri thc gn lin vi vic hnh thnh phng php nm tri thc
cha thc hin ng u, ng b, kin tr tt c cc ging vin i hc. Li ging dy
cao hc cng chng khc g i hc. y chnh l mt u mi ca s non km v cht
lng o to i hc v trn i hc ca chng ta. Trong nhiu ci cht ca quy trnh o
to i hc th ci cht ny b hoen r hay ni cho tht chnh xc l thiu ht trong c
cu vn hnh ca b my ging dy i hc.

16

Ngoi ra cn c nhng du hiu ca s tr tr v phng php o to nh hin tng

thiu phi hp ng b gia cc chuyn ngnh, gia cc cng on hay hin tng n
knh trong ging dy hoc vic chm a thnh tu k thut cng ngh vo trong quy trnh
dy hc v.v. l nhng vn s ln lt bn n sau.
3. Tng bc a bi hc ra ngoi qu o ca dy hc gio iu
3.1. ip khc lun ti phng php gio iu trong nh trng ngy cng gay gt v
hng hn
a) Nhng li ln n c nhc i nhc li trong nhiu thp k gn y nhiu ni
trn th gii t ting ni ca nhiu nh khoa hc ni ting, J. Via v Guy Palmade, mi
ngi c hn mt cng trnh v phng php dy hc. Gi tn phng php gio iu, h
khng d dt ni l phng php "t mm n tai". Nh bc hc Edgar Morin ni ting
th gii ca Php hay nh vn ln Ba Kim ca Trung Quc cho n nhng nh khoa hc
M nh Waning, Detmon, Mc.Kean, v.v. hay tin s Lyra Srinivasan tt nghip gio dc
hc i hc Haward, Ph vin trng Vin nghin cu gio dc New Deli u c nhng
nhn nh rt thng nht v phng php gio iu.
Lp lun chung l khng th tn ti mi mt nghch l l phng php gio iu
trong gio dc c tn ti dai dng khi m ch x hi sn sinh ra n (ch qun ch v
ch thn quyn) sp nhiu th k nay. Tin s Lyra Srinivasan ni n hu qu n
dch con ngi ca li gio dc gio iu, i hi phi gii phng nam n khi "mi
trng cn ci thiu sng to, mi trng p bc bc lt con ngi". Ba Kim ph phn li
hc gio iu lm cho con tr gi ci, nng nhc, cc hnh trong hc ng : tr l nn
nhn ca "nhi nht, hc thuc lng v nh y x, vit theo ging b c". ng cho rng
"chng ta nm cn cha ni kh do ni sung, ni dc m c nht nh con chu
chng ta din li v kch ca chng ta". Ci bi kch nng n ca oan oan, chu
ngoi ca nh vn Ba Kim Trung Quc cng chng khc g c b Akin Xuxui Nht.
Hir Odzava th lnh ng Gii hn Nht Bn khng nh : "H thng gio dc hin
nay l ci ngun chnh ca nhng kh khn m nc Nht ang gp phi v h thng ny
ch buc hc sinh nh cc s kin v gii cc bi ton. iu ny c th l tm khi Nht
Bn ch cn mt loi vin chc ngoan ngon phc tng nhng r rng l khng o
to cc chuyn gia cho ngy mai". Gio s Waning cho rng nh trng M ang l
nguyn nhn ca mt "ni bun su sc". ng nh gi hc sinh M "13 nm hc lin tc
m vn v cng dt nt, c t thc t v nng lc t duy km". Ri ng kt lun rng "mi
quan tm n h thng gio dc nh lc no cng ni cm ln xt trn phng din cc
nhu cu quc gia... v liu c kh nng cnh tranh vi ngi Nht v ngi Nga
khng".
T nhng kin su sc ca nhng nh vn ho ln, chng ta d nhn ra rng phng
php dy hc gio iu l mt cn bnh lu i ang ph hoi sc sng ca nh trng.
Phng php gio iu khng ch l cng vic, l cu chuyn ca cc nh gio m thc s
l mt vn sinh mnh thuc tng lai v sc mnh ca mi quc gia. ng nh vin s

17

Mikhancp tng nhn nh rng iu quan trng khng ch l dy Ci g m l dy Nh

th no nh trng.
b) Nhng mt cu hi thng t ra t pha ngi ng lp l lm sao phn bit c
bn cht ca phng php gio iu vi nhng du hiu c trng ca n. C nhng cch
pht biu, phn tch khc nhau cc nh khoa hc. C ngi chia ra n 10 im nh
Freire. Cn J.Vial cng nhn mnh n hng chc im vi cch pht biu ca mnh. Tu
trung c th khi qut thnh nhng im ch yu sau y :
Phng php dy hc gio iu ly ngi dy lm trung tm. Thy gio c cao
tuyt i v uy quyn, v chn l khoa hc v l mt ngun cung cp kin thc c tn
cnh sch gio khoa. Trong phng php gio iu, ngun kin thc c "thn thnh
ho", c c nh ho mt cch tuyt i nh l ngun tri thc khng phi bn ci, ch c
vic tip nhn, ghi nh. Trong gi hc gio iu, khng kh im lng nh th bao trm
ngi hc (Silence religieux) ; c nh s phm gi l vn ho im lng (Culture of
silence). Phng php c tn c s dng, l li ni. Kt qu nh gi tu thuc vo
ch s khi lng kin thc c ti hiu nhiu hay t, ng hay sai theo li ging ca thy
hoc theo sch gio khoa.
Ngay t nhng nm 1962, gio trnh trng i hc Colorado (M) tng phn tch
nhng kin gii sai lm ca gio dc c v tc gi Mc.Kean cho rng kin gii sai lm
dn n cch dy gio iu.
3.2. Nhn thc ng v bn cht khoa hc v ngha x hi rng ln, su sc ca
phng php dy hc trong nh trng
Khng phi ngu nhin nm 2000 nc M chi ra khong 2 t USD nng cao cht
lng o to i hc. Cng khng phi tu hng m Pie Lena, gio s vt l thin vn,
vin s Vin Hn lm khoa hc Php hay Giocgi Saipac, vin s Vin Hn lm khoa hc
Php c gii thng Nobel nm 1992 xng phong tro "Bn tay nn bt" (Les
mains la pte) nhm pht trin t duy sng to ngay t bc tiu hc. M cng c
phong tro Hands-on, ngi khi xng cng l mt nh khoa hc ln, Lon Ldiman,
ngi c gii thng Nobel nm 1988 v vt l. i mi phng php dy hc trong
nh trng xo b phng php dy hc gio iu l mt i hi cp bch nhm gii
phng v pht huy tim nng sng to cho ngi hc ngay t trn gh nh trng. Th k
XXI l th k ca cht xm, ca tr tu, ca nn vn minh hu cng nghip. Con ngi
mun tn ti, mun ho nhp, mun t khng nh mnh th nht nh phi l nhng thnh
vin nng ng sng to. th, bc sang th k XXI cn c bao nhiu d bo cng kh
bi quan v vn mnh ca loi ngi. Nn cn kit ngun nc, nn nhim mi trng
sinh thi, s e do tn ph Tri t t nhng cuc va chm cc mnh c th xy ra cng
vi bao bnh hon x hi cha tng c... Con ngi mun t cu vt mnh khng c con
ng no khc ngoi con ng khai thc kho bu tim tng ca nhn loi : l kh
nng t duy v hn ca con ngi. Mt phng php dy hc, mt phng thc gio dc
tr tr, c h, gio iu s l nhng tr lc cho bc i ca nhn loi v ca mi dn tc
trong cuc chy ua v sc mnh siu quc gia. Cc nh lnh o lun ngh n ni lc

18

ca gio dc m trong , phng php o to c coi nh l mt chin lc then cht.

Thng ip lin bang ca Tng thng M nm 1998 khng qun bn n mt chin
lc gio dc gi ly v tr hng mnh ca nc M trong cuc cnh tranh vi ngi
Nga v ngi Nht.
Ngy nay, cc nh vn ho ln trn th gii ang lo lng tm con ng thot cho x
hi pht trin v khoa hc k thut. Edgar Morin, nh t tng ni ting trn th gii
a nhn xt rng : "Tt c nhng g to nn b mt ho nhong ca nn vn minh phng
Ty hin nay a ra mt mt tri cng ngy cng en ti". Khoa hc k thut pht trin
nhng con ngi ch k, o c bng hoi. Cho nn nn gio dc, phng php o to
trong nh trng phi gp phn lm sao gip cho con ngi t nh sm lm ch c
bn thn, nng ng trc cuc sng nhng lun lun ch ng, tnh to. Phng php
gio dc gio iu khng th m ng c trng trch ny. Trn phng din , cuc
cch mng v phng php o to c ngha nhn vn v x hi v cng su sc v rng
ln m nhiu khi chng ta cha nhn thc c y . Nhn vo lch s pht trin ca
nhn loi, chng ta cng thm tha ngha nhn vn ny. Nm trm nm trc Cng
nguyn, Socrate t vn tm n tim nng ca bn thn mi con ngi.
Nhng nh t tng v i v sau nh J.J. Rousseau, L.Tnxti, Macarenc, M. Gorki
hay J. Dewey, v.v. u c nhng tng v c gng nhm pht trin tim nng sng to,
thc lm ch cho ngi hc ngay t khi cn tui u th. Chng phng php gio iu,
cch mng phng php o to chnh l ni tip truyn thng nhn vn, dn ch ca nn
vn ho nhn loi ang i hi mt cuc phc hng thc s ngay t trong nh trng. C
l nh trng s phm phi l ni t pht ton ngnh.
3.3. Trong sut lch s gio dc, khng phi khng t nhng u c v i tin phong
ra sc xy dng l thuyt cng thc nghim ng dng a phng php o to
trong nh trng thot ra khi qu o ca gio dc c truyn, gio dc gio iu. C
khuynh hng cc oan i n hu qu ngoi mun ca chnh ngi xng. C khi
tng l dn ch ho, nhn vn ho gio dc nhng li ri vo gio dc o tng hay
gio dc v chnh ph khi qu cao nhu cu, hng th, ng lc bn trong ca ngi
hc.
Trc yu cu i mi phng php o to ngy nay, ngoi khuynh hng cc oan
cng c nhng biu hin ci lng. Ni l cao tnh tch cc hc tp ca ngi hc
nhng thc cht li ch cao hiu qu truyn th ca ngi dy l chnh, J.Vial gi l
nhng "gia gim" (Amendement), ch c li cho phng php gio dc hn l cuc cch
mng thc s v phng php.
cho nh trng vn ti hin i ho phng php, chng ta phi ng thi i vo
c hai phng din l lun v hnh ng.
Trong phong tro i mi phng php o to hin nay vn ang tn ti nhng cch
gi tn khc nhau. Ni l "ci tin" e qu d dt v cha nhn r thc cht ca cuc vn
ng c ngha cch mng ny. Ci tin th li ri vo phm tr, vo qu o c nh
J.Vial tng nhc nh. Thc cht, y l mt s thay i c tnh h hnh, mt s thay i v
nguyn l gc ca phng php dy hc. Dy hc c l dy hc v gio vin, t gio vin,

19

"ngi dy trung tm". Dy hc mi l dy hc t ngi hc, bng chnh ngi hc. Thut
ng "hc sinh l trung tm" v cch dch khng chnh xc d gy ng nhn v vai tr ca
ngi thy. Ni nh B trng B Gio gio dc Php "t ngi hc vo trung tm ca
qu trnh dy hc" l hp l nht.
Mt cch xy dng nguyn l nn tng nh vy nht nh s a n nhng nhn thc
mi v mc ch, mc tiu o to, v cch nh gi hiu qu o to, v chc nng ca
ngi dy v ngi hc, v bn cht ca qu trnh dy, v h thng phng php v.v. ngha
l c khng t nhng vn l lun ca s phm hc hin i m chng ta cn tho lun
i n nht tr trc khi bn n chuyn nng cao cht lng o to hay tiu ch nh
gi kt qu o to cng nh nng lc ngi hc cn c hnh thnh khi ri khi gh nh
trng s phm. y l cng vic phi lm mt cch bi bn, c h thng vi s nghin
cu nghim tc, cng phu thnh tu ca khoa s phm hin i my thp k nay m chnh
chng ta cha c iu kin tip cn hay cha tip cn mt cch c h thng. Khng phi
tnh c m v Tng thng nc M trong bn Thng ip lin bang ca mnh cho rng,
mc ch cui cng phi t ca gio dc l hc sinh t bit hc. Ti liu UNESCO hay
dng khi nim "t phn nh". Ti liu gio dc v s phm hin i lun nhc n khi
nim "t pht trin", "t gio dc", "t hc". Nga th "Ca", M th "Self", Php th
"Soi-mme". Vn quan h gia Ci hc v Cch hc cng t ra nh mt nguyn tc
c bn ca cuc i mi phng php dy hc. Ngi ta cho rng What cn nhng How
cn cn hn. Hc bit l cn, nhng bit cch bit cn quan trng hn nhiu. Ngi
ta thay i nh ngha dy hc c bng mnh dy hc l dy t hc, hc l hc t hc.
Bn cht ca qu trnh dy hc cng phi thay i, khng cn l mt qu trnh gio dc
n phng, t ngoi m l mt qu trnh tng hp nhiu qu trnh trong qu trnh t
gio dc phi l ht nhn. Chc nng ngi dy cng thay i, phng Ty, ngi ta
dng khi nim Guide (M) hay Organisateur (Php), v.v. C th ni c rt nhiu lun
im khoa hc cn c tho lun nht tr trc khi bt tay vo thc thi mt cuc i mi
v phng php. Khng c l lun, khng c phong tro v khng c hnh ng hiu qu.
Chc hn l trn bc i chung ca khoa hc hin i cn b bn bao nhiu chuyn
phi lm mt cch bi bn hi nhp c vo th gii khoa hc quc t m cc trng
hc trong ton quc khng th khng quyt tm vn ti trong th k XXI.
c bit Trung Quc tnh n chng trnh gio dc cho nm 2020 ; M ang
vch chng trnh cho nm 2061 vi tnh ton nm sao chi Haclay li xut hin.
Ngi ta a mn Tng lai hc vo ngay c trng tiu hc. Chng ta khng th c ru
mnh trong qu o t duy gio dc c na.
4. Cui cng l hnh thnh phng php t hc
T hc chuyn c m mi
Lnin ni : "Hc, hc na, hc mi". H Ch Minh ni : "Ly t hc lm ct". Einstein
ni : "Kin thc ch c c qua t duy ca con ngi". Mt nh khoa hc Php ni : "Vn
ho khng nhn c t ngoi vo m l kt qu ca vic lm bn trong, mt vic lm ca
mnh vi mnh"... Chng ta c th trch n hng trm, hng ngn danh ngn v vic t

20

hc ca ng Ty kim c, ngoi nc v trong nc. V trong i sng vn ho khoa hc

trong ngoi nc, xa v nay, cng c th dn ra rt nhiu tm gng t hc ca cc danh
nhn chnh tr, cc nh vn ho hay khoa hc ln thnh nhn v thnh danh phn quan
trng l nh t hc... Kinh nghim t hc c th vit thnh mt cun sch dy dn.
Nh vy l t nhng d kin l lun cng nh thc tin nu trn, chng ta c th
khng nh rng chuyn t hc khng phi l vn mi l. C l chng l s khn ngoan
tng gip ch cho con ngi khn ln ln nhng ri nhiu khi chnh con ngi li b
qun nhng kinh nghim qu gi bin n thnh mt th kho bu chm ln trong lp bi
thi gian.
iu th hai c th khng nh thm t nhng d kin trn l t hc tng l mt
kinh nghim qu gi, mt cha kho vng cho s thnh t vi nhng ai bit s dng n
trong hnh trang lp nghip ca mnh. Th nhng, tic thay cho n nhng nm cui cng
ca th k XX, chng ta vn cha c c mt tng hp kinh nghim, mt chuyn lun v
t hc. Thng tin khoa hc cng pht trin th vn t hc li cng c c bit cao.
B mt v b quyt ca t hc
1. T hc con ng khc phc nghch l : hc vn th v hn m tui hc ng th
c hn.
Xu hng hin i c rt ngn thi gian o to ph thng, c ni ch bn hoc nm
nm, thi gian i hc t ba n bn nm. Cch g i na th thi gian ngi trn gh hc
ng cng c gii hn nghim ngt ca n. tip tc con ng hc vn trn i hc
khng phi ai cng c iu kin v hon cnh cho php. B tc kin thc, cp nht ho
thng tin cc mt ca mt cng dn hay ca mt nh chuyn mn, khng c con ng
no khc l t hc. T hc t pht trin, bng khng l t mnh v hiu ho.
2. T hc con ng cu gip cho mi con ngi trc mu thun gia kht vng
cao p v hc vn vi hon cnh khc nghit ngt ngho ca cuc sng c nhn. Khng
phi ai sinh ra cng c hc hnh, nht l trong x hi c. Khng phi ai sinh ra cng
c n trng. C ngi khng may mn sm phi bn tri kim sng. C ngi mang
ch ln lp thn nhng hin thc li khc nghit. Gorki, nh i vn ho ca th gii
tng sm nm v cay ng ca cuc i kim sng. H Ch Minh sm phi ln li vi sng
gi cuc i nui thn v nui ch ln. Bit bao v nhn, danh nhn th gii, nim vinh
hnh cho loi ngi, thnh t t trong u tranh cch mng v trong cuc u tranh
chng s tht hc bng con ng t hc.
Nu nghin cu tiu s ca cc nh khoa hc xut thn bnh dn trong ngoi nc, chng
ta s thm tha hn sc mnh k diu ca t hc.
3. T hc l con ng th thch rn luyn v hnh thnh ch cao p ca mi con
ngi trn con ng lp nghip.
Khng ai thnh t m khng c ch ln. Ch lm chnh tr cu dn cu nc. Ch lm
nh khoa hc. Ch lm mt nh kinh t, v.v. Mun thc hin c ch ln th phi nng cao
c hnh v hc vn. Mun nng cao hc vn th ngoi vic hc tp ti cc hc hiu phi

21

thng xuyn t hc. T hc l biu hin ca ch ln lp nghip ca mi con ngi trn

con ng ho nhp vo cng ng. Chng ta cn nh cnh t hc ngoi ng ca Bc H
hi cn tr, nhng ngy Ngi phi lnh nh kim sng trn con tu ni bin c hay trong
nhng ngy xc tuyt Lun n. Chng ta cng khng qun pht giy xc ng khi Bc
H tm c c Lun cng ca Lnin lc Ngi cn tr. Cc chin s cng sn, nhiu
ngi n vi cch mng vi vn vn ho ngho nn nhng trong nh t h t hc,
vn ln chim lnh tri thc nhiu mt, k c vn ho v tr thnh nhng nh chnh tr
xut sc. C v Tng thng ca Hn Quc tng lnh n t t ri chung thn ri h xung
hai mi nm. Hai mi nm trong t t hc ting Anh. Ra t b trc xut l nhp hc
ngay cc trng i hc danh ting ca M, ca Anh, ca Nga v tui 72, con ngi
thuc phe i lp y tranh c quyn tng thng sau hn ba mi nm tri chu bao
phong trn, trong c ngh lc t hc vn ln danh vng.
Gn gi vi chng ta hn l cc nh khoa hc, nh s phm quen bit thnh t
theo con ng t hc. Cc gio s, nh gio nhn dn nh Nguyn Cnh Ton, L Tr
Vin, L nh K, v.v. v tip theo sau l c mt th h nhng gio s c tn tui ca Vit
Nam hin nay cng vn ln bng con ng t hc l chnh. C ngi l gio s danh
ting nhng vn ling bt u ch l trnh lp 10 ph thng. C ngi cng cha h i
tu nghip nc ngoi ln no nhng kt qu t hc c nh nc v nhn dn cng
nhn v phong tng cc chc danh cao qu.
4. T hc l con ng to ra tri thc bn vng cho mi con ngi trn con ng hc
vn thng xuyn ca c cuc i.
Tm l hc hot ng gn y cng nh tm l hc nhn thc vn thng nhn mnh
n tnh nng ng ca ch th trong nhn thc hin thc khch quan. S phm hc hin
i cao nguyn l hc l cng vic ca tng c th. Tri thc thu nhn thng qua vic
lm, hay ni rng ra, thc cht ca qu trnh thu nhn tri thc phi l qu trnh t duy bn
trong ca bn thn ch th. Qu trnh t hc khc hn vi qu trnh hc tp th ng nhi
nht, p t theo phng thc thng tin tip thu. Qu trnh t hc din ra ng quy lut
ca hot ng nhn thc. Kin thc t hc l kt qu ca hng th, ca tm ti, ca la chn,
ca nh hng ng dng. Kin thc t hc bao gi cng vng chc bn lu, thit thc v
nhiu sng to. Cc nh tm l hc hot ng lm nhiu th nghim cho thy rng, kin
thc l thuyt thu nhn c khi a vo mt tnh hung ng dng thng l rt lng tng,
tuy kin thc l thuyt cn ng dng c khi ch l loi kin thc rt thng thng nh
dim c th t chy nn v nn chy th trng lng cy nn thay i. Th nhng nh tm
l hc Maiamin chng minh rng, nhiu nhm th nghim vn khng ng dng c tri
thc s ng vo cuc th nghim cn bng trng lng.
5. T hc ang tr thnh cha kho vng trong thi i bng n thng tin ngy nay.
Khng c nn gio dc hin i tin tin no ngy nay khng nhn mnh n n lc c
nhn, vn t hc, t mnh pht trin, t mnh gio dc, t mnh iu khin. Tc thng
tin cp v tr, nhu cu lun chuyn tri thc din ra d di v ngy cng d di trong cuc
vn hnh ca c ch th trng si ng v khc nghit. Cho nn kh nng thch ng, ho

22

nhp, t khng nh c nhn trong gung my vn ho kinh doanh lp nghip ngy nay i
hi mi thnh vin cng ng khng ngng t b tc tri thc bng con ng t hc. T hc
l con ng t khng nh, l con ng sng, con ng thnh t ca mi ai mun vn
ln nh cao tr tu ca thi i thng tin siu tc ngy nay.
6. T hc l cha kho vng cn c mi sng thm trong giai on cng nghip ho,
hin i ho t nc sang th k XXI.
Cng c th nh ngha rng, t hc l con ng dn ch ho, x hi ho gio dc v
khoa hc mt cch c hiu lc nhm pht huy, tn dng tim nng to ln ca mi thnh
vin cng ng trong s nghip i nhanh n u ln nh cao khoa hc cng ngh hin
i.
Cch mng l s nghip ca qun chng. Cng nghip ho, hin i ho t nc cng
phi l kt qu ca ch, ngh lc v tr tu cng ng ngi Vit Nam. Mun cho mi
ngi c th gp phn vo s nghip vinh quang , khng th khng huy ng tim nng
tr tu ca mi cng dn. Dn ch ho, x hi ho gio dc khng ch trn phng din
hng th gio dc hay huy ng tin ca nhn dn, m cn l s huy ng cht xm cho
gio dc. T hc, t vn ln trong cuc sng v hot ng x hi ca bn thn chnh l
con ng tch lu v u t cht xm tr tu cho s nghip chung ca t nc trong vn
hi mi ngy nay.
T hc xt cho k l mt vn then cht ca gio dc o to ng thi cng l mt
vn c ngha vn ho, khoa hc, x hi v chnh tr su sc. cao t hc trong bi
cnh hin nay ca t nc v th gii ang bc vo th k XXI l mt cch nhn thc t
va c ngha chin lc. Tuy nhin, khi nhn mnh nhng u im v u th ca t hc,
chng ta khng h i lp hay h thp tc dng to ln ca hc ng chnh quy nht l vai
tr to ln ca nhng hc hiu hin i v phng thc o to. C nh s phm ni ting
Nga tng ni mt cch ch l l, ai khng c o to mt cch chnh quy c h thng
nh trng th nhng l hng hc vn s theo ui c mt i ngi. T hc khng thay
th c hc tp chnh quy v h thng. Song l ti thuc mt phm tr khc.
5. Cng ngh thng tin vi phng php ging dy cc mn khoa hc x hi v
nhn vn trong nh trng
1. Chng ta ang bc vo th k XXI. Vi hnh trnh 100 nm, loi ngi phi tri
qua khng bit bao nhiu thch thc v bin ng cng bao thm ha kinh khng. Nhng
chnh loi ngi cng c php t ho v nhng nhy vt k diu trn con ng khm
ph th gii v m v vi m. Ngi ta dng kh nhiu m t y n tng : th k
Trabt, th k siu tc thng tin, th k sinh hc nhn bn v tnh, v.v. Con ngi thu
thp c nhng s liu lc quan t nhng hnh tinh xa cch hng triu nm nh sng v
ngc li cng i su c vo th gii vi m cc k b n ca t bo. Cuc cch mng
v thng tin v ang m ra nhng chn tri khm ph mi cho loi ngi. Nhng thnh
tu k diu ca nhn loi tc ng trc tip n mi quc gia v n cuc sng hng
ngy, hng gi ca mi thnh vin cng ng nhn loi. Cho nn mi nh trng, nht l
nhng nc pht trin hay ang pht trin nhiu hay t u chu nh hng ca nhng

23

thnh tu v cng ngh thng tin hin i. y l mt thc t thi i. Bt c nh gio dc

hay nh qun l quc gia no cng khng th khng nhn bit c i sch thch ng.
Khoa hc x hi v nhn vn l khoa hc v con ngi, v x hi vn l nhng lnh vc
nhy cm nht trong i sng nhn loi li cng phi sm nhn thc c nhng phng
n tch cc.
2. Di tc ng ca cng ngh thng tin, qu trnh k thut ho hot ng gio dc,
ging dy trong nh trng din ra trn my chc nm v c nhng kt qu ng ch
, c bit l cc nc tin tin nh M, Php, Nht.
My ghi m, i, phim, phng ghi m thit b in t, ti vi, my tnh, v.v. c a
vo nh trng, vo lp hc ngy mt mnh m. Ngi ta lp cc trung tm khoa hc
nghin cu vn ng dng phng tin k thut vo dy hc. Php c Vin S dng
phng tin k thut dy hc, Trung tm quc gia radio v truyn hnh dy hc. M c
Lin hip cng ngh dy hc, Hi ng quc gia truyn hnh dy hc v nhng t chc
khc quan tm n vn ng dng phng tin k thut vo c s dy hc. Trong cc
phng tin k thut th truyn hnh c c bit ch . Trm truyn hnh nh nc
truyn i chng trnh hc v mt phn na do cc trm truyn hnh kinh doanh. Thi
kho biu c nm hay na nm c thng bo cho gio vin v t liu truyn hnh c
dng nh bi ging chnh hay nh mt ti liu minh ho trn lp. M, Nht c c
mng li truyn hnh ni b trng hc. V d, M nh ni trn, cch y 20 nm
c hn 5000 trm truyn hnh phc v cho mt hoc vi n v hc ng chung quanh.
y c th t chc cc gi hc truyn hnh do gio vin ca trng hay chuyn gia ngoi
trng ging, tng phn gio trnh hay tng chuyn nht nh. Mng li truyn hnh m
rng cho php thc hin dy hc t xa (tl - enseignement). Vi truyn hnh, thng tin t
xa, phng n ging dy paper-free theo d on ca cc nh khoa hc s chim u th
u th k XXI. Ngay nhng nc chm pht trin trc y, nh phng tin truyn hnh
t xa th nghim t lu phng thc "phi gio vin ho" trong o to. Ri dy nhng
gio trnh ghi trn cassette, trn bng hnh, v.v. s c m rng nh trng nhiu nc.
Vic s dng cng ngh dy hc t ra c mt s u im v u th. Qu trnh o
to, dy hc nh trng c a dng ho hn, phng thc o to c qu thin v knh
li ca gio vin, qu tn th, tuyt i ho ngun kin thc duy nht t sch gio khoa,
gio trnh, t li ging ca gio vin. Chnh u im ny, di gc nhn nhn vn v dn
ch th phng thc o to ny c th gp phn vo vic hn ch tnh c on cng
nhc, n iu ca gio dc gio iu, coi ng thy nh l nhn vt trung tm, l nhn vt
thn thnh ca gi hc. Khng kh nh th, vn ho im lng (silence religieux, culture of
silence), do cng b hn ch. Vic t chc lp hc cng a dng hn. Trc y, ch
tin hnh lp hc nh khong 30 - 40 hc vin. Nay c th vi phng tin truyn hnh,
nhng lp hc t chc c khi theo nhm ln hng trm hc vin tr ln. Trong khi vn
cho php tng c nhn t mnh theo di gio trnh trn mn hnh theo hon cnh c nhn.
Chnh cng ngh dy hc theo ngha ng n, c th to iu kin cho ni lc c nhn, t
duy c lp c pht trin d dng hn l li hc th ng theo thuyt ging trc tip
di uy quyn ca ng thy. Theo tnh ton th phng tin hin i ca cng ngh dy

24

cho php tit kim c lao ng ln lp ca gio vin, gim nh c bin ch cng knh
v to thun li chn nhng ging vin u t nht cho cc bi ging gio trnh o to.
Vi u th ca cng ngh dy hc, c nhiu nh khoa hc khng nh sc mnh c bit
ho, c th ho vic hc tp ca hc vin. c bit l vi cng ngh thng tin ny, vic t
hc ca c nhn cng c nhiu thun li. Trc nhu cu b tc tri thc, lun chuyn ngnh
ngh hay hon thin nng cp trnh , cc phng tin cng ngh dy hc l ngi bn
ng hnh kh hu hiu.
Tuy nhin khi ng dng cng ngh vo nh trng ngoi nhng u im ni trn
cng cn ngn nga mt vi khuynh hng khng ph hp vi yu cu s phm.
C mt s ngi ng nhn rng ng dng cng ngh trong dy hc l con ng ti u
cho s pht trin c th, t do dn ch v nhn vn cho ngi hc. Tht ra phi thy rng,
k thut ch l k thut, cng ngh hin i cng ch mi l cng ngh. Cng ngh v k
thut ng dng vo cuc sng, nht l cuc sng nh trng bao gi cng cn c bn tay
tr c ca con ngi, c bit l vai tr ca ngi gio vin. Gio vin l ngi chu trch
nhim, d bo mi kh nng v tnh hung hc tp khi s dng cng ngh thng tin hin
i.
Cng t kinh nghim trn ny sinh vn nhn thc cho ng vai tr cc k quan
trng ca ngi gio vin ph trch gio trnh. Coi nh vai tr ch o hng dn t chc
ca gio vin th phng tin k thut hin i nhiu khi li gy nhng phn ng ph.
Cng ngh thng tin trong dy hc ch c th mang li hiu qu trong s nhn thc
ng b tng th v mc ch o to, v chng trnh o to, v iu kin trang b thit
b trong ngoi lp. Tuyt i ho hay c lp mt yu t no hay mt cng on no th kt
qu nhiu khi li i ngc li mong mun ng n ca vic s dng cng ngh s phm.
3. Vn ng dng cng ngh s phm trong cc b mn khoa hc x hi v nhn
vn.
C th ni nu cng ngh s phm i vo nh trng mt cch chm tr v c phn d
dt th vic ng dng n vo trong vic gio dc cc b mn khoa hc x hi v nhn vn
li cng chm tr v d dt hn. ta, tnh hnh cng c phn ging nh vy. Qua Trung
tm thc nghim gio dc Ging V (gn y i thnh Trung tm cng ngh gio dc),
vn cng ngh gio dc c nhc i nhc li nhiu ln trn bo ch v trong d lun x
hi song thc cht Trung tm ny khng phi l mt trung tm ng dng cng ngh thng
tin v k thut thng tin hin i vo gio dc. Vit Nam, vn ng dng k thut
thng tin hin i vo gio dc tht ra c tin hnh mt phn nh trng min Nam
trc y trong mt s th. Do trnh pht trin chung hi by gi, vic ng dng hu
nh cng ch mi th hin l t qua vic dng bng cassette, xem phim minh ho v ng
k l qua vic th nghim nh gi trc nghim kt qu hc tp mt s mn hc, trong
c c Vn v S. Cho nn nhn chung cng hy cn qu sm c th c c nhng nhn
nh khch quan ng tin cy v vic ng dng cng ngh s phm vo cc b mn khoa
hc x hi v nhn vn nh trng chng ta.

25

Tuy vy, do tc ng chung ca vic ng dng cng ngh tin hc vo mt s b mn,

c bit l do nh hng ca nhng thng tin mi m v cng ngh s phm cc nc tin
tin, trong ngnh gio dc Vit Nam bt u c nhng tm ti c gng tm hiu kh
nng ng dng cng ngh thng tin vo nh trng, k c cc mn khoa hc x hi v
nhn vn. S tm hiu tht ra vn cn dng li phng din l thuyt l chnh. Tm l d
dt ch i vn ang din ra, nht l iu kin trang thit b ca nh trng chng ta li
cha c nhng tin b tht ng k trong nhng nm trc y. My ghi m, my quay
phim, mng truyn hnh, my vi tnh cha phi l nhng thit b sn c d tm i vi
nh trng chng ta. tng mi nhiu khi cng kh vt qua c iu kin vt cht k
thut cn ngho nn.
Ri y t nc ngy cng i vo cng nghip ho, hin i ho, gio dc s c u t
thit b xng ng hn. Cuc ho nhp vo khu vc v th gii thc y chng ta phi a nn
gio dc ca t nc tin ln. Cng ngh s phm ri y cng phi c xc tin mnh m
hn, khoa hc x hi v nhn vn cng phi i mt vi thnh tu chung ca cng ngh s
phm. Cu hi ang t ra l liu cng ngh s phm c th ng dng trong khoa hc x hi
v nhn vn khng ?
Cu tr li lin quan n cch hiu nh th no l cng ngh s phm m ta thng
quen gi l cng ngh gio dc. C hai cch hiu. Cch th nht : cng ngh gio dc l
s ng dng thnh tu k thut thng tin hin i vo qu trnh gio dc, o to v ging
dy. Cch th hai, l phng thc chng trnh ho, iu khin ho, thao tc ho quy trnh
dy hc theo nhng mun nhng hot ng c thit ch ng lot c kh nng i tr
ho vi chc nng thy gio thit k, hc tr thi cng ging nh quy trnh o to theo
phng thc MES trong o to k thut.
Theo cch hiu th nht, ni chung khng th c nhiu kin ph nhn vic ng dng
cng ngh gio dc vo nh trng. Cng ngh gio dc theo cch hiu th hai th c
khng t kin phn i v bn khon trn lnh vc gio dc ni chung, nht l trong a ht
ging dy khoa hc nhn vn c bit l vn hc. i loi c my kin nh sau :
i tng ca gio dc l con ngi. Hot ng gio dc l hot ng tng tc gia
gio vin vi hc sinh. Mi ch th l mt th gii tinh thn rt sinh ng v phc tp
khng th cn o, iu khin bng k thut my mc c.
Trong lnh vc khoa hc nhn vn, c bit trong mn Vn vn l mt mn hc ngh
thut th ng dng cng ngh k thut li cng kh khn. Vn chng l a ht ca cm
xc, ca rung ng thm m. Tc phm vn chng l sn phm sng to c o ca c
nhn trong nhng tm trng v cm hng rt ring t. Cm th tc phm vn chng l
mt hot ng nhn thc thm m ch quan vi nhng tm th v tm trng a dng, bin
ho. Vy, lm sao c th thit k v thi cng vic dy hc tc phm vn chng nh thit
k v thi cng trong k thut sn xut ? C ngi ph phn vic ging vn trong nh
trng theo li cng ngh ho, thit k thi cng ch l mt o tng, phn nh trnh
hiu bit th thin v non km v vn chng.

26

Khuynh hng t duy gin n my mc, ng nht mi i tng nghin cu s dn

n mt th ch ngha co bng v mt phng php tip cn khoa hc x cng. Ngc
li, khuynh hng bit lp ho hay c lp ho di mnh danh c th ca i tng
nghin cu bt c mt ngnh khoa hc no, t nhin cng nh nhn vn, s khng a n
nhng kt qu ph hp vi quy lut khoa hc ngy nay ang c xu th lin ngnh v xuyn
ngnh.
Nh trn phn tch, khi ni cng ngh s phm hay cng ngh gio dc, chng ta
khng nn ng nht vic ng dng k thut thng tin hin i vo gio dc vi tng
chng trnh ho iu khin t duy hc tp ca hc sinh theo mt quy trnh c thao tc
ho.
Vi mt phng php lun tip cn nh nu, cng vi kinh nghim ng dng cng
ngh thng tin vo nh trng ca cc nc i trc, chc hn chng ta c th c c
nhng kin gii tho ng.
Chng ti ngh, ng dng k thut thng tin hin i vo vic ging dy cc b mn
khoa hc trong nh trng l mt vic lm tt nhin phn nh nhng thnh tu k thut
hin i ca loi ngi m bt c mt ngnh ngh no cng cn tn dng. Nhng nm gn
y, nc ta tin hnh mng li gio dc t xa vi s ti tr ca B, Truyn hnh
Trung ng v H Ni cng s dng mng li truyn hnh thc hin chng trnh
gio dc t xa. My tnh i vo nh trng mt cch kh rng ri cc thnh ph v
th. Gi hc mn Vn, mn S cng lc c c s dng bng hnh minh ho cho phn
ging ca gio vin. Mt s bng hnh th nghim phng php ging dy S v Vn
ph thng c s dng lm ti liu bi dng chuyn mn cho gio vin. Vi vic ni
kt mng Internet v Intranet chc hn s ha hn cung cp nhiu thng tin hin i cho
nh trng chng ta.
Nhng vic s dng ban u k thut hin i vo ging dy cc b mn khoa hc x
hi v nhn vn cng t ra mt s vn phi suy ngh lm sao cho hiu qu dy hc
c tt hn.
Hin nay, vic ng dng mt vi phng tin k thut thng tin hin i nh bng
hnh cassette vo gi hc khoa hc x hi v nhn vn cn qu t i ngho nn ; th
li tu tin, ngu nhin, cha tr thnh mt ch trng, mt k hoch c ch o
thng nht. Ai c kinh ph, c iu kin v c ngi thch th tm ti th s dng, s
dng xong cng khng kt lun nh gi xem xt kt qu tt xu nh th no.
Mc ch ca vic s dng mt s bng hnh vo gi dy hc cng cha c xc nh
tht r rng. C khi ch l cho sinh ng ho li ging ca thy, c khi l minh ho
thm mt s t liu thc t c ghi vo bng,... Do c nguy c l vic s dng bng
hnh li lm cho cht lng gi hc b h thp. H thp v khng kh lp hc b phn tn ;
mch tip nhn ca hc sinh b gin on ; li ging ca gio vin mt trng lng ; ch
ca gi hc b phn ho, v.v. Ci ph c khi ln t ci chnh.
i vi vic ging dy cc b mn khoa hc x hi v nhn vn theo tinh thn cng
ngh, c c nhng kin gii xc ng nht l i vi mn Vn, cn c nhng suy
ngh chnh chn thn trng xut pht t c th ca b mn ng thi li phi p ng

27

c yu cu i mi hin i ho phng php dy hc trong nh trng. Mt cch lm

x b, t, thiu c s l lun khoa hc xc ng s lm cho vic ging dy theo tinh thn
cng ngh s phm a n nhng phn tc dng nh y chng ta bt gp. Nhng
ngc li tinh thn bo th, d ng vi ci mi, vi t tng khoa hc hin i cng lm
cho khoa hc ging dy khoa hc x hi v nhn vn nc ta mi mi tt hu so vi cc
nc tin tin.
Dy hc theo tinh thn cng ngh ho s phm khng phi n thun l a k thut
thng tin hin i vo gi hc m ci chnh l tng chng trnh ho, iu khin ho
c quy trnh hot ng hc tp ca ca hc sinh bng mt h thng thao tc c thit
k cht ch v hp l.
Nhng thnh tu ca tm l hc hot ng c ng dng vo khoa s phm l nhng
d kin quan trng c th vt cht ho hot ng ca hc sinh trong qu trnh chim
lnh tri thc.
Trong nhng gio trnh i hc M v phng php ging dy vn hc di nh sng
ca l thuyt p ng, cc tc gi a ra kh nhiu hnh thc hot ng ca hc sinh
di s iu khin v dn dng ca gio vin. Nhng sch gio khoa hin nay ca Php
cng c vit theo tinh thn cao, tng cng hot ng ca ngi hc m gio vin
l ngi hng dn, ngi t chc ch khng phi l ngi thuyt ging.
Theo nhng iu trnh by trn, nh trng chng ta cng c th a tinh thn cng
ngh s phm vo vic ging dy cc khoa hc x hi v nhn vn. Nhng mt khc cn
ni ngay rng khoa hc x hi v nhn vn, nht l vn chng l th gii ca cm xc,
ca tm hn nn vic dn dng hot ng bn trong ca hc sinh, vic vt cht ho hot
ng ca ngi hc l mt cng vic v cng t nh v phc tp cn c nghin cu v
ng dng thn trng.

28

HNG DN HC CHNG I
Yu cu v ni dung kin thc
Chng I c hai phn chnh :
Tnh hnh nghin cu phng php dy hc vn
Vai tr ca phng php nh trng. (Trng tm l phn 2).
Yu cu thc hnh
Hon thnh cc bi tp thuc chng I.
Bi tp
1. Lp danh mc mt s chuyn lun c th vin v Phng php ging dy vn hc.
im qua xem nhng vn g c t ra t cc cng trnh trn.
2. Lp danh mc mt s bi vit trn bo ch ca ngnh hay trn mt s t bo trung
ng v tnh hnh dy hc vn nh trng ph thng. Th thng k nhng vn g
c t ra trong nhng nm va qua.
3. Kho st mt s gio n ging dy cc phn mn Vn hc THPT nu ln
nhng vn g ang t ra trong phng php dy v hc nh trng hin nay.
4. Bn thn anh (ch) quan tm nh th no n vic t hc ca hc sinh (nhn thc
v bin php).
5. T kinh nghim ging dy ca bn thn, hy nu ln nhng vn bc xc nht v
phng php dy hc vn nh trng ph thng hin nay.

29

Chng II
MN VN(*) NH TRNG PH THNG
I MN VN TRONG NH TRNG C
1. Di ch phong kin tr tr hng ngn nm, hnh mu lp hc ph bin l thy
+ ci trp + con roi + chic phn (hay chiu) ; hc sinh nm b ra vit hay ngi a theo
nhp roi ca thy. T ni bt u nhng bi khai tm "thin l tri a l t, t mt, tn
cn..." v c th cho n khi t c "mnh bng khoa c" qua cc k thi Hng, thi Hi,
thi nh, v.v. Hc tr n th gio ni "ca Khng sn Trnh" l hc kin vn hn hp
bao th o l "tam cng ng thng". Vn s bt phn nh m cn bao th mn hc
hn hp na trong mt ci ch Hn. Trong khun kh ch phong kin, mn Vn khng
ging nh chng ta quan nim thi nay : mt mn hc ring, vi chng trnh ring v
mt phng php ring v.v.
Di ch ca thc dn Php, mt nn Ty hc c du nhp vo Vit Nam. M
hnh gio dc v nh trng t sn thuc a c thit lp, dn dn thay th cho nn hc
c. Ci nghin mc tu, ci bt lng, giy bn c thay th nhanh chng o t bi nhng
vt liu, phng tin hc hnh hin i hn. Lp hc c bn gh, bng treo, trng im gi
hay chung bo. Cc mn hc c xy dng c quy c theo chng trnh c k hoch
tng mn khc nhau. Nhng tt c mi s i mi, ci cch, u nhm li ch cao nht l
t nn thng tr i vi ngi bn x di chiu bi bo h, khai ho, "Php Vit
hu", v.v. Di chnh sch thuc a vi ch trng gio dc n dch ngu dn, mn Quc
vn trong nh trng phi chu s phn chung ca mt t nc khng cn ch quyn.
Ting Vit v vn hc dn tc b coi khinh, coi nh v xp vo hng th yu, hng thp
nht, nh b nht trong chng trnh ph thng. Nhiu gio s, nhiu nh vn ho v nhiu
thn s yu nc tng k li ni ti nhc ca mn Quc vn di ch thc dn trc
y(1). Ni l mn Quc vn nhng thc ra ch l nhng gi dy ting "Annamt" vi v tr
mt tun mt gi v thng l b xp vo nhng tit hc t thun li nht ca tng gi cui
tun hay cui bui hc. Ngi dy Quc vn cho hc sinh ngi Vit tr tru thay c khi
li l mt ngi Php hay mt anh Ty lai. Trong tnh trng hc sinh phi dng ting Php
lm chuyn ng cho tt c cc mn hc trong nh trng th tm l coi nh ting Vit v
quc vn l iu rt hp vi mong mun ca thc dn Php. cc lp s hc c cc cun
sch Quc vn gio khoa th ca Nguyn Mc, Trn Trng Kim. Nhng trung hc
mi v sau, n nhng nm 40 mi c Vit Nam vn hc s yu v Vit Nam thi vn hp
tuyn ca Dng Qung Hm. C th ni, l nhng cun sch gio khoa quc vn u
tin nh trng trung hc c bin son mt cch nghim tc theo phng php khoa
hc.
Tuy nhin, trong khun kh kim duyt ca thc dn, chu nh hng ca ch ngha
khch quan t sn, t tng dung ho ng Ty, tc gi b sch khng trnh c nhng
(*) Trong chng trnh mi, Vn c tch hp vi Ting Vit v Tp lm vn thnh mn Ng vn.
(1) Xem : ng Thai Mai, Ging vn "Chinh ph ngm", Lin khu IV, 1950.

30

thiu st v chnh tr v khoa hc. Nhng ng vn tin b, nhng nh vn yu nc v cch

mng khng c tuyn chn tht ng n. Trong khi nhng tn tui nh Hong Cao
Khi, Tn Th Tng, Phm Qunh, Nguyn Vn Vnh li vn c gii thiu mt cch
"khch quan" m khng c mt li ph phn cn thit. Phng php khoa hc ca b sch
khng thot khi nh hng nng n ca cc tc gi nh Desgranges, Faguet, Lanson, v.v.
Ch ngha thc chng, ch ngha khch quan t sn v ch ngha chit trung v chnh tr l
nhng thiu st kh trnh trong b gio trnh ny.
Tuy nhin, khng phi bao gi thc dn cng c th thc hin c xu xa ca
chng. Ngay trong nh trng thc dn by gi, d mn hc Quc vn c b bc i, nhiu
gio vin ngi Vit yu nc, tin b vn tranh th c hi ging dy cho hc sinh ngi
Vit Nam nhiu iu khc vi mong mun cho thc dn. c bit nht l trong nhng hc
hiu t thc, vic dy vn ca nhiu gio vin tin b c tc dng khu gi lng yu
nc cho tui tr. By gi nhiu trng t thc li do cc nh tr thc yu nc hoc c xu
hng tin b ng ra thnh lp. Trong cc gi ging nhiu thy gio gi ln ni au
mt nc, thc hng v cuc sng trc mt ca dn tc, mt dn tc ang mt c lp,
t do. Ni dung ging dy ca cc gio vin yu nc vt ra ngoi ni dung chng
trnh v sch gio khoa. Xu hng tin b ca cc gio vin vn yu nc trong nh trng
c cng l biu hin ca cuc u tranh gia dn tc ta vi bn cp nc. V sau, di
nh hng mnh m ca phong tro u tranh ca qun chng di s lnh o ca ng
Cng sn Vit Nam nht l sau Mt trn Bnh dn tr i, xu hng yu nc tin b ngy
cng pht trin.
V phng din phng php, cc khuynh hng tin b c nhng ng gp
nht nh. Vi mc ch khu gi v kch thch lng cm th quc, cc gio vin by
gi s dng nhng phng php sinh ng, linh hot lm cho vic dy vn trong nh
trng tr thnh nhng bi hc b ch khc vi mun ca bn thc dn. Ni dung tin b
lm st m, rn nt nhng phng php c k, gio iu, vn ti nhng phng php
thc s c tc dng khu gi thc t gic, quan tm n nhng thc tin ln lao trong
i sng dn tc n l(1).
Nm 1945, ngay sau khi lt chnh quyn thc dn phong kin, dn tc ta li buc
phi bc vo mt cuc khng chin chng thc dn Php trong chn nm. Nm 1954, sau
chin thng in Bin Ph, min Bc xy dng ch ngha x hi, cn min Nam li phi
trc tip ng u vi quc M. Chng thit lp cc vng tm chim ng mt ch
chnh tr thc dn kiu mi. m mu ca quc M thng qua b l tay sai c
thc hin mt cch tn bo v tinh vi, thm c bng nhng cn ma l bom n, cht c
ho hc v c nhng phng tin vn ho vt cht v tinh thn. Vn hc ngoi x hi, cng
nh trong nh trng min Nam ti nhng vng tm b chim, nht l cc vng th
khng thot khi khun kh ca ch chnh tr phn ng .

(1) Nguyn Xin, Tng nh thy L Thc, T quc, s 11, nm 1985.

31

T tng bao trm trong vn th ca bn tay sai min Nam trc y l t tng
chng Cng : mun chng Cng cn try lc ho thanh nin. Cho nn c im ni bt
na ca vn hc min Nam trong vng tm b chim l t tng chng Cng v i try
ho. C th ni chung loi vn hc nh trng M ngy trc y, xt cho k, chng qua
cng ch l hnh thc thu nh ca vn hc thc dn mi m k th dng ln. C khc
chng, y l mt th vn hc c chn lc sp xp c tnh ton k lng cho thch
hp vi mt i tng ring theo ng chc nng ring ca mt h thng trng hc vn
chu nh hng kh nng n lu nm ca vn hc v gio dc thc dn Php. Mu
ngi m chng mun o to l con ngi chng Cng v cng l con ngi sng v k
bung th vi mt h thng trit l hn tp v Lo Trang, Khng gio, Pht gio, Thin
Cha gio, nhng th trit l hin i vi Sartres, Camus vi nhng quan im nhn sinh cc
k c nhn vi nhiu biu hin khc nhau, c khi mang dng dp ca mt kiu ho hn
trong truyn kim hip hin i, c khi li c phong mt con ngi "c n xa l v bun
ma" ca mt Camus hay Sartres...
Nhng tt c u nhm mc ch cui cng l bng vn hc bin thanh thiu nin
thnh nhng kiu ngi phn ng mt cch c l tng, sa a mt cch c trit l v do
n l mt cch t nguyn v ngng nghnh(1).
Th nhng, ng s l tt c m mu en ti c che y bng nhng th on
chnh tr, thc dn mi v c trang sc bng nhng quan im gio dc t sn c v
khch quan trung lp. Thot nhn th d b huyn hoc bi lp mn nhung "t do dn ch",
sch gio khoa th loi, ging dy trn lp cng kh ty tin theo quy lut t do cnh
tranh ca th trng t sn.
Ni dung chng trnh v sch gio khoa, nhn qua tng nh khch quan trung lp.
Cng c mt nhng nh nho yu nc nh Phan Bi Chu, Phan Chu Trinh, Nguyn nh
Chiu, bn cnh nhng cy bt nh Phm Qunh, Nguyn Vn Vnh,... Cng c nhc n
tn mt s nh vn cch mng cn sng min Bc, bn cnh nhng tn bi bt chng
cng nh Don Quc S, Nguyn Mnh Cn,... Chng trnh v sch gio khoa ly chiu
bi "bi phong phn thc" la m. Nhng khi nim thing ling nh T quc, dn tc,
yu nc,... trong kho tng ngn ng dn tc, b li dng nhm "nh bng" cho cc th
mu sc khch quan ca ch ngha yu nc v t do dn ch gi hiu. Chng ta khng
nh ng mi cun sch gio khoa v v cc son gi trc y v c nhng b sch c
mt s son gi vit mt cch ng n vi mt tinh thn dn tc v lng yu qu vn ho
nc nh. Mt s cun ca Phm Th Ng, H Nh Chi, V Qu Vin, Trn Th Xng,...
n nay vn cn mt s iu c th tham kho. Nhng ni chung t tng bao trm trong
chng trnh v sch gio khoa vn l t tng phn ng chng i cch mng hoc n
trnh chit trung. Bng nhiu th on mnh kho thng qua vic la chn tc phm, bi
trch, dn chng, bnh lun, ra vn h c v ln trong tm tr hc sinh mt hnh nh
xuyn tc v ngi cng sn. Ngoi mu chng Cng, h cn li dng chng trnh v
sch gio khoa tim vo tui tr nhng tnh cm ca li sng nh nhen, qun quanh
trong cuc i c nhn tm thng v v hoc mt th phiu lu ngang tng sn sng tung
(1) Xem : Phan Trng Lun, Sch gio khoa vn hc thi M-ngy, Tp ch Vn hc, s 3 nm 1978.

32

vo qun trng hay ra chin trng. Nhng bi vn vi nhng ti ch tn mn trong

i sng c nhn thp km, chn chng nh kiu "Ni kh khng c lm m", "Ngi
thiu n ho lao", "Bc m", "Cuc i c hng xn", "Ung tr", "Chi hoa", "Lm du",
"Tm hn ngi p", v.v. Cnh l nhng kiu bi "Nm c", "Rng chiu Ban M
Thut", v.v. cng khng phi l khng nguy hi.
Cn nhng b phn vn hc tin b v cch mng nht l phn vn hc cch mng
qun chng di s lnh o ca ng Cng sn th b gt b ra ngoi hoc b xuyn tc.
Vi vn hc dn gian, vn hc yu nc, vn hc hin thc ph phn cng c nhng
cch nhn nhn, nh gi sai lch theo m mu chnh tr ca chnh quyn M ngu. Ni
tm li, di ch thc dn kiu mi min Nam trc y, chng trnh, sch gio
khoa vn hc trong nh trng tr thnh mt cng c trong chin lc chng Cng ca
chng. Song vp phi sc u tranh ca cc nh tr thc v gio chc tin b yu nc, chng
trnh trn cng ch c th thc thi trong mt thi hn nht nh(1).

II MN VN TRONG NH TRNG CCH MNG

n Cch mng thng Tm, cng vi s i i ca dn tc, mt nn vn ho mi
c xy dng trn t nc ta. Nn gio dc thc dn phong kin tng bc c thay
th bng nn gio dc cch mng. V tr ca mn Ting Vit, ca mn Quc vn c
i khc cng vi s hi sinh ca dn tc. B mn Vn c dnh mt v tr xng ng
cha tng c trong nh trng c. Nhng nn c lp hon ton v s thng nht ton vn
lnh th t nc phi tri qua bao chng ng gian kh ca nhng cuc chin tranh
chng thc dn Php v quc M. Cho nn thc hin trit mt nn gio dc cch
mng, thng nht cho c nc phi n sau nhng nm 1975, khi min Nam c hon
ton gii phng. Tuy nhin, trong my chc nm u tranh lin tc chng nn vn ho
gio dc thc dn c v mi, cng vi vic ra sc xy dng mt nn gio dc dn ch
nhn dn ri cch mng x hi ch ngha, chng ta c c kh nhiu kinh nghim qu
bu trong vic xy dng mt mn hc quan trng nh mn Vn trong nh trng. D
nhin, vn nhn thc c ng n, khoa hc v mt b mn nh mn Vn, phi l
mt qu trnh. nh hng lu nm ca nhng nn gio dc c khng phi d gt sch.
Nhn thc c ng n v mn Vn i hi mt s hiu bit tng hp nhiu mt v x
hi, v nh trng, v con ngi hc sinh cng nh cc tri thc lin ngnh. Nhng cch
nhn thc gin n tng a n nhng khuynh hng lch lc trong vic xy dng
cng nh thc hin chng trnh trong nh trng chng ta.
Gn cht nh trng vi nhng mc tiu, nhim v chnh tr, vi ng li quan im
cch mng trong tng giai on lch s c th l mt i hi c tnh nguyn tc hng u
trong vic xy dng chng trnh cng nh ging dy vn hc. Th nhng khng phi lc
no chng ta cng hiu v lm ng nh vy. Do nhit tnh nhng thiu hiu bit v
phng php, nhiu lc c gio vin chnh tr ho bi ging trn lp mt cch ch quan.
C mt lc no , nhng bi vn thi s km gi tr ngh thut cng c a vo nh
trng, lm cho chng trnh vn hc tr nn thc dng, chp v v khng gy c hng
(1) Xem Con ng nng cao hiu qu dy vn, NXB Gio dc, 1977.

33

th hc tp v ging dy. C khi v l do thi s ho m khu hiu "hu kim bc c" cng
nh hng n vic la chn tc gi, tc phm vn chng. Ch im chin u mt thi
gian ko di chim mt t l qu ln trong chng trnh. Dn tc ta lun lun b ngoi
xm. Non na th k, chng ta phi ng u vi hai quc u s. Mi ngh lc
tinh thn v vt cht phi huy ng cho l sng cn ca dn tc. Trong nh trng, nhng
ng vn giu sc chin u c sc c v ln lao i vi thanh thiu nin l v cng cn
thit. Nhng nhiu khi, chng ta t nhiu tch ri, thm ch i lp ch ngha anh hng
vi ch ngha nhn vn, tnh cm vi tnh cm i thng. Chin u chnh l nhm mt l
sng nhn vn cao c nht. V ngc li chnh ch ngha nhn vn cng l sc mnh k
diu cho ch ngha anh hng trong chin u. Nhng bi vn hay v tnh cm thin nhin,
v tnh bn, tnh cha con, m con, ng b, v.v. khng th thiu c trong vic hnh thnh
nhn cch x hi ch ngha mt cch hi ho cn i, t nhin ; xu hng chnh tr ho
mt cch th bo dn n bnh x hi dung tc, khng nhng h thp tc dng ca vn
chng m cng lm phng hi n nhim v tng cng gio dc l tng, nhn sinh
quan cho hc sinh. Nhng thiu st trn bt ngun t nhn thc khng ng v kh nng
gio dc ca vn chng v t quan im tch ri hoc i lp cc chc nng nhn thc,
gio dc v thm m trong nghin cu v ging dy vn chng trong nh trng.
Di ch c, chiu bi trung lp, t tng khch quan t sn lun c s dng
la bp gio vin v hc sinh. Mong mun ca giai cp bc lt l tui tr xy lng vi thc
tin mt nc. Mt nguyn tc ch o hot ng vn hc ngh thut ca ta l bm st
cuc sng qun chng lao ng, nhng con ngi dang lm nn lch s ho hng di s
lnh o ca ng ta. Mt u im ni bt ca vic ging dy vn hc trong nh trng
chng ta l bm st thc tin cch mng ca dn tc v tch cc gp phn chun b
cho tui tr i vo i sng chin u lao ng. y l vn c tnh nguyn tc cho
chng trnh mi quc gia. M khi c phong tro dn ch v phong tro chng chin
tranh Vit Nam th vic tuyn chn tc phm v xy dng chng trnh vn hc ph
thng c nhng iu chnh.
Nhng mt khc, cuc sng lun lun bin ng v tui tr cng khng ngng bin
i. Nhng th k qua, nhiu bin ng su sc c tc dng su rng n i sng chnh
tr, t tng, tm l, thm m ca tui tr. Ngoi nh hng trc tip v gin tip ca
nhng thnh tu khoa hc k thut thi i ngy nay, thng qua nhng ngun thng tin a
dng v phc tp, s giao lu vn ho gia cc dn tc trn hnh tinh ngy mt cht ch,
nhanh nhy v cc k su rng. Tt c a n nhng bin i su sc bt ng trong
i sng tinh thn ca x hi ta, nht l tui tr. Trong mt x hi tr tr nh trc y,
s thay i trong tm l v th hiu c khi phi hng th k, nht l nhng x hi chm
pht trin. Ngy nay trong bc pht trin k diu ca khoa hc cng ngh hin i, s
bin ng trong sinh hot vn ho vt cht v tinh thn phi tnh theo tng nm tng
thng. c im trn t ra cho chng ta, nhng ngi lm cng tc t tng i vi tui
tr cng nh nhng gio vin vn trong nh trng, vn rt ngn khong cch gia vn
hc nh trng vi i sng vn ho thm m ngoi x hi, khong cch gia nhim v
gio dc nhn cch hc sinh vi nhng c im tm l th h tr ngy nay. T sau 1975,

34

nht l t khi bc vo c ch th trng, x hi ta vn ny cng c t ra mt

cch bc thit. Khng c mt s hiu bit su sc, ton din, c cn c v nhng c im
tm l i tng hc sinh trong nh trng nhng nm cui ca th k XX bc sang th
k XXI, chc chn vic dy vn s xa ri i sng v khng c hiu lc i vi tui tr
ngy mt th , lnh nht vi th vn chng nh trng vn xa l vi h v nhiu mt.
Sau nm 1970, khoa ngn ng hc v khoa ting Vit mi t c nhiu thnh tu c
tc dng tt n vic dy v hc vn trong nh trng. c bit nhng kin ca ng ch
Phm Vn ng v vic gi gn v bo v s trong sng ca ting Vit, nhn thc v vic
ging dy ting Vit trong nh trng ca cc nh nghin cu ngn ng v cc nh s
phm c ng n v su sc hn. Vi s pht trin ca ngn ng hc v khoa hc ting
Vit, mi quan h gia Ng v Vn trong nh trng cng c nng ln mt bc ng
k v mt tm l cng nh thc tin. mt thi gian kh di k t sau Cch mng thng
Tm cho n nhng nm 70, mi quan h gia Ng v Vn vn cha c nhn thc ng
n. Khuynh hng bit lp ngn ng v vn hc trong ging dy dn n hai i cc :
hoc l gt b ngn ng v ting Vit hoc l bin bi vn thnh mt hot ng rn luyn
thc hnh v ngn ng v ting Vit
Song song vi s phn ho mnh lit gia cc ngnh khoa hc, khuynh hng lin kt
ngy cng mnh m ng nh d kin ca ngghen v bn khoa hc tng lai ca nhn
loi. Khuynh hng bit lp mn Vn vi cc b mn khoa hc nhn vn nht l cc b mn
Chnh tr, Lch s,... tn ti kh lu di trong nh trng. Gio vin vn v gio vin lch
s khng tnh ton, xem xt nhng g c th trng lp, dm p ln nhau hoc c th h tr
cho nhau. S lin kt b mn l mt hng tch cc ca khoa hc s phm hin i.
Nhng ta, mi lin kt vn cha c t ra gii quyt t khu bin son chng
trnh n vic ging dy ca gio vin. Do dn n mt s lng ph thi gian v mt
s phung ph v thng tin d tha trong khi cht lng thng tin li thp km. T mt cch
nhn b hp v mn Vn, bit lp vi x hi v i tng gio dc, phi lin kt gia cc
mn... nhng thnh tu ca cc khoa hc trc tip lin quan khng c vn dng vo
thc tin ging dy vn trong nh trng. Trong khi l lun vn hc iu chnh li
nhng quan im tip cn tc phm vn chng, mi quan h gia cc chc nng ca vn
hc... tm l hc hot ng trc tip ng dng vo trong thc tin dy hc, a l lun
dy hc hin i tin ln mt bc pht trin mi v cht lng th vic xy dng chng
trnh mn Vn v vic dy hc vn trong nh trng chng ta n nay vn cn i su mt
cch qu chm tr. Php, gn y nguyn tc xuyn ngnh khoa hc c c bit
cao. Cc nh khoa hc ni ting nh Edgar Morin, Yves Coppens, Nicolescu, Rn Passet,
Alain Grigou t nhiu lnh vc khoa hc khc nhau t vn ci cch t duy t
phng thc chia gia cc chuyn ngnh sang t duy lin kt nh l mt thch thc
xuyn th k v khoa hc va l mt i hi v o c vn ho. B trng B Gio dc
Php Claude Allgre nhn mnh tm quan trng ca vn xuyn mn nh l mt cuc
"cch mng vn ho vo k nguyn khoa hc mi". nh trng chng ta v trong mn
Vn, vn lin mn v xuyn mn cn b xem nh. Ngay trong mn Vn, s tch bit

35

gia ging vn, vn hc s, l lun vn hc v lm vn vn cha c ch ch ni g n

mi lin h vi cc mn khoa hc khc.
Nhng thiu st v nhc im k trn t vn xc nh li mt cch c cn c
hon chnh hn bn cht ca b mn Vn trong nh trng, mi lin h bn trong v bn
ngoi, gia mn Vn vi nhng yu t bn ngoi ca n theo quan im h thng m
trnh c nhng khuynh hng lch lc ang tn ti kh ph bin trong nh trng chng
ta, nh bnh x hi hc dung tc, ch ngha hnh thc, ch ngha thm m tru tng,
khuynh hng bit lp.

III vn HC L MN HC
Nhng thp nin gn y, vn dy hc vn trong nh trng ph thng ngy cng
c quan tm nhiu hn. Khng phi ngu nhin m mn Vn trong nh trng tr thnh
mt vn trung tm c ch trong x hi ngy nay. Nm 1963, ng ch T Hu
ni chuyn vi anh ch em gio vin th v vn th v dy th. ng ch Phm Vn
ng trong nhiu bui ni chuyn v bi vit v gio dc t ra nhng vn t tng
ln c tm chin lc i vi vic dy v hc vn trong nh trng. Nhiu gio s, nhiu
nh vn, nh th uy tn, trn nhiu tp ch khc nhau cp n vn dy hc vn
trong nh trng. C nhng nh vn, gio s tng c trc tip d nhng gi ging
vn ph thng. Vic xy dng chng trnh vn hc c s ng gp ca nhiu nh
vn c uy tn. Cc kin u th hin lng mong mun nng cao cht lng ca vic hc
vn trong nh trng ph thng. Song do kinh nghim c nhn hay do gc nhn nhn vn
khc nhau nn mi ngi nhn mnh mt kha cnh t mnh cho l ngha then cht,
c ngi nhn mnh bn cht thm m ca vn chng, c ngi yu cu tng cng gio
dc chnh tr t tng hoc yu cu rn luyn nng lc ngn ng cho hc sinh hoc yu
cu i mi phng php...
c c mt cch nhn ton din v mn vn v vic dy, hc vn trong nh
trng, trnh nhng khuynh hng phin din hay nhng kin cc oan, chng ta cn c
mt cch nhn h thng tng th v bn cht mn Vn trong mi lin h hu c vi nhng
yu t bn ngoi mn Vn nhng li c tc ng trc tip kh quyt nh i vi bn thn
mn Vn v nhng ngi nghin cu ging dy b mn ny trong nh trng.
Mt kin gii v bn cht v thuc tnh ca mn Vn, khng phi d dng g c c
s nht tr. V khng nhn thc ng v cng c ging dy, v mn Vn nh mt mn hc
trong nh trng nn thng xy ra nhng khuynh hng i cc nh ta vn gp trong
thc tin s phm. Hoc l qu thin v mt th ch ngha hnh thc, ch ngha thm m
tru tng. Dy ct cho hc sinh thi , c mt t hiu bit vn hc nhng tc ng n
tm hn li t i. Ngc li c th lm cho hc sinh hng th vi nhng bi ging vn
nhng hc vn xong u c hc sinh ch cn li mt m n tng v cm xc cn hiu bit
vn hc li thiu h thng, khng chnh xc, nng lc khng c pht trin v hnh thnh
vng chc.

36

Cn thc c tnh hai mt ca mn Vn trong nh trng. l mt mn khoa hc

va c tnh ngh thut ngn t va mang tnh cht mt mn hc. C th ni tt c cc rc
ri nhm ln trong cc kin gii cng nh hot ng vn hc trong nh trng phn ln l
bt ngun t nhn thc khng y v hai thuc tnh c bn ny ca mn Vn. B mn
Vn trong nh trng khng ng nht vi vn hc ngoi x hi. Ni vn hc l ngh
thut ngn t c ngha l nhn mnh n c trng th nht ca mn Vn. y l im
phn bit mn Vn vi cc mn hc nhn vn khc. Chng trnh vn ph thng cha
ng mt khi lng kh ln, nu khng l ch yu, nhng tc phm vn chng. Ni tc
phm vn chng l ni nhng sng to tinh thn c o ca cc ngh s. Ni tc phm
vn chng l ni n phng thc phn nh c th ca vn hc ngh thut. Vic dy hc
vn trong nh trng chu chi phi ca phng thc phn nh bng hnh tng ngn ng
c th hin qua s sng to ca nh vn. Tip cn v chim lnh mt tc phm vn
chng trong nh trng cng chu s chi phi ca nhng quy lut tip nhn vn chng.
Hiu qu ca dy hc vn trong nh trng phi tnh n tc ng v tm hn, tnh cm
thm m. Phng php dy hc vn trong nh trng cng phi cn c mt cch khoa hc
vo nhng quy lut ca tm l sng to v cm th vn chng. y c nhiu quy lut v
nguyn tc nghin cu, phn tch vn chng cn c trit vn dng c th khm
ph, chim lnh nhng hnh tng v tc phm vn chng. Mt s phn bit chnh xc
phng php dy hc vn bt ngun t s nhn thc ng n v bn cht th nht ca
mn Vn trong nh trng. Vinh d v trch nhim ln lao ca ngi gio vin vn hc v
thc cht hng th ca ngh dy vn chnh mt phn ln l ch chng ta c trong tay
mt cng c gio dc rt c bit, mt th "v kh v song" xy dng mt cch c hiu
qu lu di, bn su th gii tm hn tnh cm cho tui tr trong nh trng. Khng nm
vng c trng ny d sa vo nhng khuynh hng chnh tr ho, x hi hc dung tc, ch
ngha nghip v tm thng m chng ta bn trn.
Nhng nu ch nhn mnh n mt th nht, mt vn hc ca mn Vn, ngi gio
vin d lch hng trong khi thc hin nhim v gio dc v lng tng khi la chn nhng
phng php ging dy. Vn trong nh trng va mang tnh cht ngh thut ngn ng va
mang tnh cht mn hc. Vn hc nhng l vn trong nh trng. Ch thm my ting thi
nhng bao nhiu vn phi t ra. Vn nh mt mn hc, l mt thnh phn cu to ca
chng trnh vn ha c bn trong nh trng ph trong. Mn Vn cng vi cc b mn
khc c nhim v cung cp cho hc sinh nhng hiu bit, nhng k nng nht nh. Dy
vn khng ch nhm gy rung ng. Cm xc rung ng l con ng m bo hiu qu
dy vn nhng rung ng (v cm xc thm m na) khng phi l mc ch duy nht ca
vn chng v dy vn chng. Mc ch l to c s pht trin cn i, ton din v
tm hn tr tu, v thm m v hiu bit xy dng nhn cch cho hc sinh. Nh Lnin
ni, nu khng tch ly nhng kin thc ca nhn loi th ngi cng sn ch l nhng anh
ni khoc. Vn nh mt mn hc phi v trang, nht thit phi v trang cho hc sinh
nhng kin thc c bn c h thng, vng chc c quy nh trong chng trnh.
th trong mi trng s phm, nhng quy lut vn hc, nhng nguyn tc, phng
php nghin cu chim lnh tc phm vn chng s b khc x kh nhiu. Nu my mc

37

vn dng nhng quy lut v nguyn tc nghin cu vn hc ni chung vo thc tin dy v

hc mn Vn trong nh trng, gio vin nht nh khng t c nhng kt qu mong
mun. Hot ng tip nhn vn chng ca hc sinh trong nh trng khng hon ton
ging nh vi bn c ngoi x hi. Tc phm vn chng mt khi nm trong chng
trnh sch gio khoa, t nhin s bin i v nhiu mt so vi chnh tc phm y trong tay
mt bn c ngoi x hi. Nu khng c s thay i v dung lng, quy m tc phm th
nht thit cng khc i v yu cu chc nng, v c mt s thay i tng i v v tr
trong lch s vn hc. Vic tip nhn mt tc phm vn chng ngoi x hi hon ton c
tnh cht t do, c lp v mang tnh c nhn l ch yu. Cn tip nhn mt tc phm vn
chng trong nh trng li mang tnh tp th v c s hng dn trc tip ca gio vin.
Ni tm li, nu khng c thc tht r mt th hai nh ni trn, anh ch em gio vin
nht l nhng gio vin mi vo ngh s xem nh vai tr ngi t chc, hng dn qu
trnh hc tp ca hc sinh. V nhim v pht trin v tri thc, v k nng cng khng c
ch . Lao ng ca ngi gio vin vn hc va mang tnh ngh thut va mang tnh s
phm. Hai tnh cht ny bt ngun t hai thuc tnh c bn ca mn Vn nh chng ta
xc nh trn. Nhng kin cng iu tnh cht ngh thut, tnh cht ngh s ca ngi
gio vin dy, hay ca lao ng gio vin vn u khng chnh xc. Ngi gio vin vn
nh rng nht thit phi c tm hn ngh s nhng ng thi cn l mt nh s phm.
Dy vn phi c tm hn ngh s nhng li phi c ti nng s phm. l i hi tt yu
ca b mn Vn, mt b mn va l ngh thut ngn t, va l mt mn hc.

IV V TR V SC MNH RING CA MN VN
Vn mnh ca ting Vit v nn quc vn gn lin vi vn mnh ca dn tc. Vi s
thit lp ch mi, di s lnh o ca ng Cng sn Vit Nam, nh trng cch mng
c ra i cng vi nhng i mi c bn v quan im gio dc v ni dung o to. V
tr ca b mn Vn, mt mn hc cha ng nhng ni dung phong ph a dng v cuc
sng sinh ng, v vn ho tinh thn, t tng tm hn ca dn tc ginh c mt v tr
xng ng trong nh trng ph thng.
V tr quan trng ca mn Vn c biu hin qua t l thi gian cho sut cp trung
hc c s v trung hc ph thng. iu cn nhn mnh hn cn l sc mnh ring ca
n. ng ch Phm Vn ng tng ni vn hc ngh thut l mt "v kh v song".
Trong nhiu vn kin quan trng, ng ta ni n vai tr cc k quan trng ca vn
hc ngh thut trong s nghip xy dng ch ngha x hi. Vi kh nng ring ca
nhng hnh tng ngh thut c ngh s sng to nn vn hc c tc dng su sc v
lu bn n i sng tm hn v tr tu ca bn c. i sng con ngi th hu hn
nhng cuc sng ca nhng tc phm u t ca loi ngi th mi mi tui xanh, c kh
nng khi ngun sng to mnh lit cho con ngi v tip tc lm phong ph cho tm
hn bao th h. Chnh v th m cc nh khoa hc t nhin cng tm thy trong cc
tc phm vn chng nhng g tip sc cho lao ng sng to v cho nhu cu tinh thn
ca bn thn h. Ngi ta vn thng nhc li li ni ni ting ca Anhxtanh. Chnh ng
cho rng, tim nng sng khoi mnh lit nht trong i sng ca ng khng phi l khi

38

pht hin ra thuyt tng i m chnh l nhng rung ng mnh lit t tc phm Ti c
v trng pht ca xtipxki. Nhn loi cui th k XX m vn khng ngt li ca
ngi mt khc ca c my chc trang nh khc ca v cuc hnh trnh Igo, sng tc 800
nm trc y mt vng ca t nc Nga xa xi. Mt Truyn Kiu cch ta my trm
nm vn cn l mt nim say m ln. Nhng cu th ca Nguyn Du tng c ngi
thanh nin cng sn L T Trng nng niu. Mt bi th T y c kh nng thc y
ngi thanh nin mt nc n quyt chn con ng i vi cch mng. Bi th Ting ht
sng Hng c kh nng thi thc v nhn s triu nh Hu chn con ng gn c
khi trong i vi Vit Minh. V cn bit bao nhiu dn chng phong ph khc ni ln
sc mnh k diu ca vn chng tch cc. Mi ln c th vn ca H Ch Minh, chng
ta li c tip thm sc mnh v ngh lc trn nhng chng ng cch mng gian kh
m dn tc ta tng phi tri qua. V chnh Ngi cng tng ghi li nhng hnh nh
khng phai m trong k c ca mnh : hnh nh mt Lo Lai, mt thy T L hay m vang
ca nhng cu ca dao x Ngh, v.v. t tui u th c ghi nhn trn nhng trang sch
gio khoa hay t trong i sng gia nh. Ngc li, th vn chng tiu cc khng phi
khng c ma lc gh gm i vi ngi i. C nhng thi vn chng su mun x
y mt phn s khng nh thanh nin sa vo cuc sng cht hp, u m, b tc hay
ngng cung, ph phch. Th nhng khng phi mt sm mt chiu c th gt b. C
nh th i vi cch mng v khng chin, hng say cng vic cu nc, ho mnh vo
i sng cng nng nhng tm tr cn ch cho nhng vn th xa su mun.
Trc pht trin v bo ca khoa hc k thut nhng thp k gn y, ny sinh
tm l nghi ng vai tr ca vn hc ngh thut. Nhng li bnh lun, gi thuyt lo lng
cho s phn ca tiu thuyt, ca vn chng khng ngt trn vn n phng Ty. Ngi
ta lp lun v thi i nghe nhn, thng tin i chng v vn chng nghe nhn,... Ngi
ta ni nhiu v tm l cng nghip v hu cng nghip, v th hiu vn hc ngh thut
mi. Nhng nh vin s Mikhancp ni lm sao cho r bt li c th cm nhn c
nhng cm xc hng trng trc chn thnh Brets hay bit rung ng trc nhng cu
th ca Puskin. Phi thy rng khoa hc k thut cng pht trin th nhu cu v i sng
tinh thn cng mnh m, phong ph, a dng. Cn cuc sng tinh thn ca con ngi,
cn c nhu cu thm m, tnh cm th vn hc ngh thut l mi mi bt t. Thi hoi
nghi vai tr ca vn hc hay thi coi nh vn hc trong nh trng u phn nh nhn
thc khng ng n v bn cht ca vn hc v thi chong ngp m qung trc
nhng thnh tu mi l ca khoa hc k thut m qun i sc mnh k diu v i sng
tinh thn cc k phong ph ca chnh con ngi sn sinh ra nhng thnh tu khoa hc
k thut . Ni nh Mc l cao sn phm ca t duy m qun i ngun gc ca
nhng sn phm tc l t duy ca bn thn con ngi.

39

V NHNG PHNG DIN THNG NHT CA MT NHIM V

LN LAO
T cch hiu v c trng, v tr v sc mnh c bit ca mn Vn nh ni trn, c
th bn n nhng nhim v ch yu c bn ring ca n trong s phn bit vi cc b
mn vn ho khc.
Cc gio trnh, cc chuyn lun, cc bi vit v phng php ging dy vn cng nh
cc ch th chuyn mn ca cc c quan gio dc trc y, khng phi khng t vn
nhim v chnh tr ch yu ca vic dy vn trong nh trng ph thng. Thc tin ging
dy ca ng o gio vin vn cng lm sng t dn nhn thc ng n ton din v
nhim v dy hc vn trong nh trng ph thng. i n c mt nhn thc ng n
v nhim v ny l c mt qu trnh un nn iu chnh, c rt kinh nghim, xy dng c
s l lun. Nhn thc khng ng nhim v ton din ca vic dy vn trong nh trng
nh chng ta ni d a n nhng khuynh hng cc oan. C gio vin ging vn
kh hp dn ; hng th dnh ch yu cho nhng gi ging vn a thch nht ca mnh.
Trong khi hiu bit v k nng vn hc ca hc sinh li thp km, non yu. Kt qu qua
cc k thi thng l rt km. Ngc li c nhng gio vin dy vn khng "ti hoa" nhng
t l hc sinh th li cao. Bi kim tra kin thc li tt. Hiu bit vn hc, k nng lm
vn th kh nhng cm xc vn chng li khng pht trin. Nhng hin tng i lp nh
th khng phi l t trong thc tin nh trng ph thng.
Mt nhn thc ng n v nhim v dy hc vn trong nh trng ch thc s c
c trn c s nhng hiu bit tht thu trit v bn cht mn Vn, v c im i tng
gio dc, v nhim v chnh tr t tng ca x hi trong nhng giai on lch s c th,
v c im x hi v ca a phng trng ng, v mi mt m trc tip nht l thc
trng t tng tnh cm, tm l vn ho thm m. Li phi t mn Vn trong mi lin h
vi cc b mn vn ho khc trong chng trnh. C mt quan im h thng tng th nh
vy thy tht r nhng quan h vn c bn trong bn thn mn Vn v nhng quan h
bn ngoi mn vn na. T khp mnh mt cch cht hp trong khun kh mn Vn,
ngi nghin cu v ging dy vn khng th no c th to c nhng hiu qu gio dc
mong mun.
Khng thc tht y c trng mn Vn nh phn tch trn s c nguy c sa
vo nhng khuynh hng gio dc thin cn, ch ngha, nghip v tm thng, hay x hi
hc dung tc hoc ngc li l hnh thc ch ngha, bnh tm chng trch c, ch ngha
thm m tru tng, ch ngha tnh cm ch quan hay khuynh hng gii tr ngh thut.
Tch ri i tng ging dy th khng nhng lch hng v mc tiu m sai lm c v
phng php c th ca dy hc vn. Lch s cch mng lun bin ng v bin i trn
con ng i ln ca n. Thc tin cch mng nc ta nht l trong thi i ngy nay
lun lun t ra nhng nhim v cp bch v cng tc t tng vn ho gio dc. Thiu
nhy bn v chnh tr, khng theo st ting gi ca cuc sng, khng am hiu i sng
trong mi din bin phc tp a dng ca n, ngi gio vin vn t tch ri nhp p ca
cuc sng, khng c th lm c nhim v dy vn trong nh trng cch mng, rt d t
bin mnh thnh mt ngi tuyn truyn lc ging hoc lc iu. Trong cng cuc pht

40

trin xy dng t nc ta, vn vng a bn hin c t ra : Yu cu gn nh

trng vi a phng trong nhng nhim v kinh t vn ho x hi ngy cng cp
thit. Nht l trong cuc vn ng chuyn hng nh trng ca chnh ph v ngnh gio
dc, vic nh trng ph thng gn vi a phng c ngha chin lc lu di. Dy vn
mun khng tru tng, thot ly i sng, bng chc nng ca mnh, phi gp phn xng
ng vo nhng vn nng bng ca gio dc nh hng nghip, lao ng sn xut, dy
ngh cho hc sinh. a s hc sinh s gn b lu di vi a phng, mnh t h sinh
ra v ln ln. Gi vn ngoi nhng vn chung v l sng, v nhn sinh, v vn chng
cn gp phn hu hiu vo gii quyt nhng bi ton kh trn ca ngnh gio dc v ca
x hi.
Trong nh trng hin i, khuynh hng lin kt b mn tr thnh mt phng
hng c trin vng tit kim thi gian, tng cng s lng v cht lng thng tin.
Cn khng hong thng tin thi i buc nh trng cng phi tm con ng gii quyt
mu thun. Cho n nay, kh ph bin hin tng gio vin cc b mn xy lng vi nhau,
gio vin s, vn, chnh tr c khi ln sn nhau. Th gi th t m kin thc lp i lp li th
nhiu. Lin kt b mn khng ch l mt vn phng php lun ca khoa hc thi i
ngy nay m cn l mt vn thc tin s phm ca vic dy vn trong nh trng ph
thng.
V nhim v ca mn Vn c nhiu cch pht biu khc nhau qua cc gio trnh
phng php ging dy vn hc ca mt s trng i hc s phm, trong mt vi chuyn
lun v ging dy vn hc dn gian, vn hc c in hoc mt vi chuyn lun khc(1).
kin cha tht thng nht v cc tc gi mi ngi nhn t mt gc khc nhau. Mt vi
cch pht biu d gy nn nhng quan nim tch ri cc chc nng nhn thc gio dc,
thm m, rn luyn hoc tch ri kin thc vi phng php, hiu bit vi tnh cm, kin
thc vi k nng, vn chng vi con ngi v cuc i,...
Ni mt cch tng qut th nhim v ca mn Vn trong nh trng ph thng l gp
phn hnh thnh v pht trin nhn cch cho hc sinh bng phng tin c th ca mn
Vn. Khi nim pht trin trong gio dc dc hiu mt cch rng v ton din trn nhiu
phng din (hiu bit, tm hn, k nng, phm cht v hnh ng). Sau y chng ta ln
lt i vo nhng mt chnh trong nhim v ca mn Vn nh trng ph thng.
Ni n tnh cht b mn Vn ca vn hc trong nh trng l ni n yu cu v ni
dung gio dc nhn thc cho hc sinh. Dy vn c nhim v cung cp cho hc sinh nhng
hiu bit v th gii bn ngoi, v x hi v con ngi.
Hiu th gii bn ngoi hiu chnh bn thn mnh. Nhn thc t nhn thc. Tc
phm vn chng cha ng trong n nhng ngun tri thc v cng phong ph, a dng,
t nhng s kin cc k v i, nhng bin ng su xa trong cuc sng ca nhn loi trn
tri t, nhng bo tp trong u tranh ca cc dn tc, nhng cuc hng ph ca bao triu
i, chin tranh v ho bnh, cch mng v bo lon, v.v. Cho n nhng chi tit tinh t nht
trong ni tm con ngi bao th h hay nhng rung ng kh khng su kn nht : nhng
(1) Nguyn Duy Bnh, Dy vn dy ci hay ci p, NXB Gio dc, 1983.

41

tc phm vn chng u t cng l nhng kho tri thc khai thc khng bao gi vi cn.
Dy vn l dy cho hc sinh nhn ra trong cc tc phm vn chng ngun tri thc phong
ph a dng v cng hp dn v b ch gip cho th gii tinh thn tr tu ca h
c giu c hn, phong ph hn, su sc hn, rng m hn, tinh t hn. Ni dy vn l
dy sng, dy lm ngi, dy m mang tr tu, mt phn l nh vy.
Vn chng phi gp phn tr li cho tui tr v ngi i bao nhiu cu hi tng trn
tr : anh hng v x hi, t do v trch nhim ; hnh phc v u tranh ; hy sinh v hng
th, sng v cht, c nhn v thi gian, con ngi v hon cnh, lng tt v ti c, hin
thc v l tng, gi tr thc v gi, v.v.
Hiu bit vn hc tuy vy khng phi ch thu hp trong tc phm vn chng. Mn
Vn cn c nhim v cung cp nhng hiu bit c h thng v lch s vn hc v l lun
vn hc. y l nhng thnh phn tri thc khi qut cc k quan trng va gip cho hc
sinh cm th vn chng, chim lnh cc tc phm vn chng c su sc hn, va gip
cho hc sinh c c nhng kin thc cng c t mnh sau khi ra trng c th tham
gia vo sinh hot vn hc ngh thut mt cch c thc v c hiu qu. Ngh rng hiu
bit l lun lm kh khan s cm th ti mt ca hc sinh l khng ng. Quan nim ny
d dn n khuynh hng rung ng, tnh cm ch ngha. Dy vn m coi nh nhim v
nhn thc d i n ging dy tu hng, tu tin. Cn quan nim ng n th no l hng
th ti mt trong mt gi vn.
Lao ng nh nhng, thoi mi khng phi l ngun gc cho hng th. Ngun gc ca
hng th l kht vng sng to, chim lnh tri thc. Khng c hot ng sng to v nhn
thc no l khng vt v, nng nhc. Trong ging dy vn cn pht huy cao sng to c
nhn v cm hng c nhn, nhu cu ng cm. Nhng khng phi v th m coi nh, thm
ch i lp cm xc vi hiu bit, tnh nhy cm vi tnh chun xc ca tri thc. Trong gi
vn cn nh lng c nhng kin thc c bn theo yu cu ca chng trnh. Rung
ng khng phi rung ng. Cm xc v tr tu trong dy vn khng mu thun m h
tr nhau, b sung cho nhau nhm pht trin nhn cch hc sinh mt cch hi ho. Khuynh
hng coi nh mt hiu bit trong dy vn a n ch h thp cht lng vn ca hc
sinh ph thng mt cch ng lo ngi. Nhng hin tng nhm ln tc gi, tc phm, nin
i, khuynh hng, tro lu, giai on, nhng l hng trong vn hiu bit v l lun vn
hc u kh ph bin trong hc sinh ph thng nhiu nm qua. D nhin khi nhn mnh
n vic cung cp hiu bit, chng ta khng h quan nim kin thc nh mt th ghi nh
my mc, cht cng. Kin thc l phng tin nhn thc, l cng c t mnh nhn thc,
khm ph v sng to. c bit trong hc vn, kin thc ch thc s tr thnh kin thc
ca hc sinh mt khi kin thc c tip nhn thng qua s vn ng ca bn thn ch
th hc sinh. Mt tc phm vn chng ch tc ng n hc sinh khi no tc phm
c tip nhn thng qua cm xc rung ng v nhng hot ng tm l ngh thut ca
bn thn ch th hc sinh. Tc phm vn chng ch thc s pht huy c sc mnh ca
n khi no n khi dy c t bn trong ngi tip nhn nhng hot ng tm l sng
to. Ngi hc sinh khng ch l i tng tc ng m cn l ch th tc ng. Cho nn
cung cp kin thc ct l t hc sinh t mnh thc v mnh, sng c nhn cch

42

hn, trong sch hn, cao thng hn, c bn lnh hn. Mc ch cao nht ca dy vn
khng phi ch thng bo mt s kin thc m l cung cp nhng kh nng t hc sinh
gii quyt cc vn v cc bi ton cuc i ca bn thn h.
Trong nhn thc c gio dc, trong tri thc c t tng, trong hiu bit c
hnh ng ; c th vn chng v vic dy hc vn chng s thc s tr thnh mt hot
ng t pht trin mt cch t nhin, t gic v cng k diu. Vn chng l chuyn tm
hn. Ni dung chnh ca vn chng l thng tin thm m. Tc phm vn chng l hnh
nh khch quan c ngh s phn nh mt cch ch quan. Thng qua ci c ni ra, ci
phn nh, trong "mt chm" ca hnh tng cn c ni nim tm s ca nh vn trc cuc
i v nhng s phn con ngi khc nhau. S d mt tc phm vn chng c i, c in
n ngy nay vn cn lun lun tr trung, ti mi bi n cha ng trong nhng tnh
cm, nhng xc ng c ngha ton nhn loi, nhng nim rung ng mnh lit nht, su
sc nht, thm thit nht v tiu biu nht cho con ngi. Makarenc tng ni : "Gio
dc tnh cch bnsvch c ngha l gio dc tnh cm nhn loi. Nu chng ta khng gio
dc tnh cm nhn loi c ngha l chng ta khng gio dc g c". Dy vn m ch ch
trng n hiu bit, coi nh nhng tnh cm nhn loi, nhng tnh cm thm m c ngha
l khng dy vn chng m dy mt th x hi hc dung tc, ch lm ci cng vic nhm
t ca s minh ho. Dy vn c nhim v cc k quan trng xut pht t c th ca b
mn l pht trin tm hn tnh cm cho hc sinh. Ci ng, ci p, ci cao thng khng
h tch ri nhau. Mt tnh cm trong sng thanh lc trc s phn mt nhn vt l mt
du hiu v o c. Quan nim tch ri gio dc thm m vi hiu bit v gio dc t
tng, tnh cm, o c bt ngun t s nhn thc khng ng v bn cht ca hnh
tng vn hc, t s bit lp mt cch gi to cc phng din, cc thnh t hu c ca
hnh tng, ca tc phm vn chng. Nhy cm trc ci p ca thin nhin, ca con
ngi, ca cuc i gn lin vi thc v kht vng vn ln ci p, ci cao thng, bn
cht ci p v sng to ci p. Trnh tnh cm khng ch l tin o c cho tnh
tch cc hot ng m cn l s tng cng nng lc nhn thc, t duy khoa hc. Mt cu
th hay, mt ng vn tuyt m khi dy nhng tnh cm sng to v kht vng sng cao
thng, sng c ngha v c thc hn. Hin nay, do nhiu nguyn nhn, tui tr c
nhiu biu hin thp km v thm m : nh hng ca th thm m th lu, r tin thng
gp trong i sng hng ngy ca mt s thanh thiu nin. Chnh v vy mn Vn trong
nh trng phi gp phn tch cc vo vic nng cao trnh pht trin thm m lnh
mnh cho tui tr, coi nh mt nhim v lu di v cp bch trong s nghip u tranh
chng tn d v s xm nhp ca vn ho t sn, gp phn xy dng mt nn vn ho
thm m mi cho x hi.
Dy vn khng phi to ra nhng kiu ngi mt sch hay nhng ng tri g
khng cht, ch bit rung i thng thc cu th, cu ph v thiu i nhng nng lc
hnh ng trong i sng thc tin. Li dy vn tch ri hiu bit vi k nng, nhn thc
vi hnh ng khng phi l t trong thc tin dy vn trong nh trng ph thng ca
chng ta lu nay. Nhng k nng c bn v vn hc sinh cn rt thp. H cha c
chun b thc s t mnh khi ri gh nh trng ph thng c th c lp v tch cc
tham gia vo i sng vn ho v x hi. n lc phi thit k c tht t m, tht c

43

h thng nhng k nng v nng lc cho hc sinh tng lp, tng cp song song vi h
thng tri thc cn cung cp.
Cho n nay vic nh gi c hiu qu mt gi dy vn vn cha tht nht tr trong
sinh hot chuyn mn ca nhiu trng. Ci chnh l v cha xy dng c nhng tiu
chun nh gi, cn c trn nhng hiu bit ton din, cn i v cc chc nng c bn
ca vic dy vn trong nh trng ph thng. Mt cch nh gi phin din no nu li
l kin ca ngi ch o chuyn mn cc cp, nht nh s a n nhng khuynh
hng dy hc khc nhau, c khi i lp nhau na. C th c nguy c thin v mt thng
tin tri thc n thun, truyn ging chm ngn o c kh khan, nhng gio l cht cng,
bin gi vn thnh mt c hi gii tr, lng ph thi gian, hoc coi bi vn nh l mt i
tng tm chng trch c hay phn tch cu trc lun hoc dy vn kiu thy , dy vn
m khng dy ngi, khng rn luyn ngi, hoc dy ngi m khng dy bng vn,...
By nhiu nhim v ang t ra trong lao ng ngh nghip ca ngi gio vin vn.
Ch c lm ch c nhng iu ni trn ngi gio vin vn mi thc s pht huy mt
cch c thc, c hiu lc sc mnh ca b mn vn, mt b mn va c tnh ngh thut,
va c tnh nh trng nh ni trn.

VI NHNG NGUYN TC XY DNG CHNG TRNH VN

TRONG NH TRNG PH THNG
Non na th k qua, cng vi nhng bin i su sc v c bn trong i sng x hi
v nn gio dc quc dn (dn ch nhn dn ri ch ngha x hi) chng trnh vn v
ting Vit cng c xy dng v hon thin dn. Chng ta c hn mi ln bin son
v chnh l chng trnh ng vn trong nh trng ph thng. T trnh non km m
mm bui u nhng nm 50 n nay, chng ta dn dn rt ra c nhng kt lun b ch
v vic bin son chng trnh v sch gio khoa.
Chng trnh l mt vn cc k quan trng, trc tip lin quan n nhiu vn
quan trng khc v ni dung, v mc ch phng php, v i tng gio dc. M cng
khng phi ch c nhng vn thuc phm vi nh trng. Khng cc oan khi ni rng
x hi pht trin nh th no phn ln l tu thuc vo nh trng dy ci g v dy nh
th no ? Vn quan trng v c ngha chin lc nh vy i vi gio dc v x hi
nhng cch nhn thc v gii quyt vn li cn nhiu im cha nht tr. Khng xut
pht t nhng tin l lun c s th cch gii p nhng vn t tng nh gii
quyt vn khng r rng. Chng hn hiu th no cho ng mn Vn trong nh trng ? t
ra th chng ta cng gp hai khuynh hng cc oan trong cch hiu v iu a
n nhng sai lch trong thit k mt bn chng trnh vn v c trong li ging dy x
hi hc dung tc hay hnh thc ch ngha. Mt vn khc na ca chng trnh l nhim
v ca mn Vn v Ting Vit. Vn l g ? Dy v hc mn Vn lm g ? Nn hiu nh
th no cho ng mi quan h gio dc nhn thc vi gio dc thm m ? Quan h gia hiu
bit v cm xc, gia kin thc v k nng cn c gii quyt th no cho ng n ?
Thin v mt hiu bit hay cm xc, v kin thc hay k nng, tt nhin s i n cch la
chn t liu v thit k chng trnh khc nhau. Chn mt tc phm vn chng nh th no

44

l thch hp vi i tng hc sinh tng lp, tng cp ? T l gia c v kim, gia trong v
ngoi nh th no l hp l nht ? Chng trnh n nhng bin no th tr thnh s lc
n gin, h thp, hoc qu cng knh, tham lam ?
Ngi th cho rng, nn thm khi lng kin thc vn hc nc ngoi ; c ngi cn
cho rng phi c S k T M Thin trong chng trnh. C ngi cho rng khng th
khng tng nhiu hn na vn hc Php. C kin lo ngi cha c phn thch ng cho
vn hc chu v chu Phi. Th nhng mt tc phm nh Truyn Kiu ca dn tc cng
ch mi c dnh vn vn 5 hoc 3 tit. Ri mn Vn cc lp no th nn theo trnh t
lch s ? Hc sinh Vit Nam c kh nng tip th vn hc cc lp cc cp th no ? c
im tm l cm th ca hc sinh Vit Nam l nhng g ? By nhiu cu hi hc ba vn
cn ch i mt s gii thch sng t c l lun xc ng kh d to c nhng tin cho
vic bin son chng trnh c thc hn, c cn c hn.
Sau y l my quan im v nguyn tc c bn ch o vic xy dng chng trnh
vn ph thng :
1. Khng th no thnh cng trong vic xy dng chng trnh vn ph thng nu ch
bt u t bn thn chng trnh. Phi bt u son tho chng trnh t nhng hiu bit
ngoi chng trnh hay ni cch khc l t nhng tin c bn quyt nh ni dung, mc
ch, mc , v.v. ca bn thn chng trnh. By lu nay, ngi bin son lm ngc
li quy trnh lgic cn c. Chng ta quen ly chng trnh lm im xut pht cho ti
liu ging dy, cho phng php chuyn ti kin thc, cho ni dung lao ng ca gio vin
v hc sinh, l ra phi lm ngc li. Phi i t nhng hiu bit c cn c v bn thn hc
sinh, v c im hon cnh x hi, v thc trng thm m t nhng d on c cn c v
bc tin ca x hi t ra cng cho mt th h hc sinh, t nhng hiu bit v nhng thnh
tu khoa hc c lin quan tc ng trc tip n qu trnh o to v vn trong nh trng,
v.v. c th thit k mt bn chng trnh Vn v ting Vit thc s ng tin cy. Thiu
mt quan im tng th, mt cch nhn ton din v c cu trong ngoi ca mt bn
chng trnh chng ta khng th to ra c mt bn chng trnh c tnh cht cng lnh
cho c qu trnh o to ngi hc sinh trong sut thi gian ph thng. Chng trnh
khng phi v khng th l mt bn thng k khi lng kin thc cn truyn th. Chng
trnh Ng vn cng khng phi l mt bn thng k n thun tn tui nhng tc gi, tc
phm hay nhng s kin vn hc cn truyn th. Chng trnh phi th hin mt cch c
thc, mt cch ton din, mt cch nht qun v c k hoch nhng mc tiu o to c
th ca tng cp, tng lp, nhng phng hng o to, nhng quan im, nhng phng
php c trng ca qu trnh o to ngi hc sinh bng cng c vn hc v ting Vit.
Chng trnh cng phi th hin c s vn dng tng hp nhng hiu bit lin quan c
tc ng trc tip hay gin tip n qu trnh o to ny. C ly ngay mt vic nh hng
ngy m xem xt. Trong iu kin sinh hot vn ho thm m nh hin nay, t nht cng
l nhng thnh ph ln, tc ng ca nhng ngun thng tin n th h hc sinh ca
chng ta nh th no ? Hng tun hc sinh nhiu lm cng ch hc 1 hay 2 bi ging vn,
trong khi cc em tip xc vi bao nhiu phim nh, bao nhiu v kch, bao nhiu cun
tiu thuyt tt hay xu c chuyn tay nhau. Khi n vi vn chng nh trng, trong

45

u c hc sinh cha cht bao nhiu n tng lnh mnh hay bnh hon ? Nhng g s
lm nhiu hot ng lin tng ca ngi gio vin vn hc i vi hc sinh ca mnh ?
Hin nay khong cch gia i sng vn ho thm m ca x hi vi vn chng hc
ng qu ln v trong nhp pht trin ca vn ho thng tin i chng nh ngy
nay, chc chn l khong cch cng ngy cng khi rng. Chng trnh khng th
khng tnh ton n thc t va thun li, va khng thun li ca vic dy vn ngy
nay. Di tc ng ca nhng bin i x hi ngy nay, khi m s giao lu vn ho quc
t l mt hin tng khng th cng li c, tm l hc sinh ngy nay c nhng
bin ng g, nhng tin b g v nhu cu thm m vn hc, v c im nhn thc t duy
? D l mt cu hi cha th gii p c ngay khi cha c c mt kt lun khoa
hc c cn c trn c s nhng cuc iu tra x hi hc, nhng vn vn khng th b
qua khi son chng trnh.
2. C mt quan im tng th, bit xy dng chng trnh t nhng tin l lun
nh ni trn, li phi c nhng hiu bit cn thit v cc khoa hc trc tip lin quan
n vic dy v hc vn trong nh trng. Khng th ch ng khung trong gii hn cht
hp ca nhng hiu bit v vn v ngn ng. Nhng thnh tu mi v l lun dy hc
hin i, nhng l thuyt mi m v tm l hot ng, quan im dy hc pht trin v
t pht trin, nhng quy lut v c im tip nhn vn hc ca ngi hc v hc sinh,
v.v. khng th khng c vn dng vo qu trnh bin son chng trnh vn v ting
ca mt quc gia trong th gii pht trin ngy nay. Khng tip cn c nhng thnh
tu l lun hin i v kin thc v l lun dy hc mi, chc chn l chng ta khng th
lm sao nng chng trnh vn hc ting Vit ca chng ta ln nhng tm thc m khoa
s phm hin i t n hng my chc nm nay. Khng th th chng ta li c my
m trn nhng bc i c k m cc nc tin tin b qua lu ri.
3. Xc nh mt quan nim mi v kin thc. Mt thiu st d nhn thy cc bn
chng trnh c (tuy mc c khc nhau), l quan im kin thc rt c. iu quan
tm ln nht nu khng ni l ch yu ca cc tc gi nhiu chng trnh l khi lng
kin thc cn chuyn ti. Sai lm ln nht ca quan im bin son chng trnh truyn
thng l ch ch khi lng kin thc cn chuyn ti. Kin thc b nhn nhn mt
cch tnh ti, siu hnh, tch ri i tng tip nhn kin thc v con ng vn ng ca
bn thn ch th chim lnh khi lng kin thc . Kin thc ch l lp v, l yu t bn
ngoi, yu t hnh thc ca ton b qu trnh v c ch dy v hc, o to v t o to,
pht trin v t pht trin. Kin thc ch thc s tr thnh kin thc sng mt khi n c
chuyn ho vo bn trong bng chnh nhng hot ng nhn thc ca bn thn ch th tip
nhn thng qua con ng vt cht ho nhng hot ng bng h thng nhng bi tp. Li
son chng trnh theo quan im "truyn thng" vn cn kh r trong nhiu bn chng
trnh c. S ch n khi lng kin thc cn c t trong quan h hu c bin chng
vi ngi chim lnh kin thc v con ng phi chim lnh nh th no. C th th
bn thn kin thc mi t c v thc s tr thnh mt phng tin pht trin ngi
hc sinh v bn thn kin thc khng phi l mc ch. Mc ch l bin kin thc thnh
phng tin ngi hc sinh t pht trin v hot ng mt cch sng to.

46

4. Cng chnh v n c phn lch v kin thc v mt phn cha nhn thc tht ng
chc nng v v tr ca kin thc trong c ch chim lnh tri thc ca ngi hc nn
chng trnh cha ch thch ng n h thng k nng gn lin vi nhng kin thc .
Bit iu g v bit vn dng iu l hai mt ca qu trnh dy hc. Trong dy hc vn
v ting cng vy. Cc chng trnh c xc nh cha r, cha hp l, h thng, k cng
cho tng lp, tng cp. Cn phi tnh ton tht k cng, tht khoa hc cho k nng gn
lin hu c vi kin thc tng chng, tng phn, tng lp, tng cp. Mt mt do nhn
thc cha ng mi quan h gia kin thc v k nng, mt phn v cn cha nm vng
cu trc nng lc v k nng vn nn vic nhn nh nhng k nng trong cc chng
trnh c cha hp l. Hnh nh cp I ch mi ch n k nng c, nghe, ni, vit...
cha phi l nhng k nng vn (nh rng l nhng k nng gn lin vi vic pht
trin k nng vn). cp II c ch n k nng vn nhng li ch mi dng mc nu
ln mt vi khi nim, vi thut ng chung chung c phn tru tng. Chng trnh c ni
n yu cu bit cm th nhng khng nhn nh mc c th cc lp c g khc nhau
? Hn na cm th l mt hot ng bao hm nhng nng lc k nng c th g th cc
chng trnh c cha xc nh c. H thng k nng vn cn c xc nh li. y l
mt vn khoa hc cn mi m. Nhng nng lc, k nng vn cha c nghin cu su
sc. D sao n nay chng ta cng c t nhiu c s xc nh cu trc nng lc v k
nng vn ch yu cho hc sinh. Mt chng trnh vn khng th thiu c phn c bn
ny. Thiu k nng th kin thc cng c t hiu lc pht trin ngi hc sinh. Mt thiu
st ln nht lu nay trong o to v ging dy l nhn thc cn m h v tru tng v
mc tiu o to chung cho n mc tiu c th ca tng cp, tng lp. Khi bin son
chng trnh thng khng thit k c mt mu hnh c th vi nhng phm cht, nng
lc v k nng c th m mi lp, mi cp, mi chng trnh phi m nhim mt cch c
thc, c h thng, c k hoch.
5. Bo m s kt hp hu c gia kin thc khi qut v kin thc t liu theo mt t
l hp l nht.
Xu hng chung ca gio dc th gii l rt ngn nm hc cc cp k c i hc trong
khi lng thng tin khoa hc thi i li tng theo tc v tr.
C nhiu tm ti gii quyt mu thun ny trong gio dc. Xu hng khi qut ho
trong vic dy hc hin i, l lun dy hc bn th, quan im nh gi kh nng t duy
khi qut ca hc sinh ph thng nh l nhng hng mi c trin vng. Quan im mi
v ba cp kin thc (t liu, khi qut phng php) cng c th hin trong qu
trnh o to v ging dy. Mt bn chng trnh vn hc ph thng trung hc ngy nay
khng th qu thin v trnh by miu t m m kin thc t liu khng cn thit. Tng
cng v trang kin thc khi qut c ngha l tng cng s hiu bit v bn cht. Ni
nh Pplp, c bao nhiu hiu bit v quy lut l c by nhiu hiu bit v bn cht ca s
vt. Li dy tn mn v tri thc t liu, coi s ghi ch my mc l thc o hiu qu hc tp
; l li dy c k li thi. Nhng kin thc vng chc c h thng v l lun vn hc v
lch s vn hc l nhng cha kho gip cho hc sinh c lp vn dng v pht trin nhng
hiu bit c mt cch sng to.

47

Tuy nhin s pht trin v vn hc sinh ch c c s vng chc, t nhin, ti mt

trn c s nhng hiu bit v t liu chnh xc v tc phm, s kin, hin tng vn hc.
Khng c kin thc c th th hiu bit khi qut tr thnh tru tng, t duy i khi, tu
tin. Kin thc c th l tin cho s khi qut. V chng trong hc tp vn chng thiu
s cm th trc tip t hnh tng vn hc th s tip nhn s thiu sc thuyt phc.
Cho nn, cc bn chng trnh c bin son thnh cng bao gi cng tnh ton tht
c th trn c s kt hp hi ho gia kin thc khi qut v kin thc c th. Nguyn tc
ny cng ph hp vi c trng ca s cm th hnh tng vn chng v c th ca
phng php ging dy vn, nht l ging dy tc phm vn chng.
6. Dy mn Vn trong mi lin h phn mn v lin mn chng trnh vn c bn hn
mn : ging vn, vn hc s, l lun vn hc, tp lm vn.
Mi phn mn l mt khu ca qu trnh hnh thnh kin thc k nng v nhn cch
cho hc sinh. Phn mn ny l tin cho phn mn kia v ngc li, phn mn sau s
gp phn hon thin cho phn mn trc.
Trong xu hng lin kt cc b mn trong nh trng, vic xc lp mi lin h gia
vn vi cc b mn khc nht l khoa hc nhn vn l mt iu tt yu v phng php
lun khoa hc, va l con ng ti u ho vic ging dy trong nh trng.
Nh gio khng phi l nhng ngi lm chng trnh. Tuy nhin, nhng hiu bit c
l lun v chng trnh t bin son n nguyn tc cu to s l nhng ch dn quan
trng cho ngi thc hin chng trnh. ng tic l khng t gio vin tr lm vo tnh
trng nh ngi ta vn ni l "n ong" trong ging dy. C ngha l dy n u bit n
. Dy bi no bit bi . Mt phn cng do nh trng i hc cha chun b cho h
thc nghin cu chng trnh m mnh ph trch mt cch cng phu trc khi ging dy
c th lm ch c qu trnh ging dy cng nh tng bi mt. Mt phn khc cng
do bn thn anh ch em gio vin tr khng hiu rng chng trnh l cng lnh dy hc
ca bn thn.

VII VN VN HC NH TRNG HIN NAY

1. Vn ca nhiu ngi v ca nhiu vn
Nhiu nh vn tn tui t by kin v vic dy hc vn trong nh trng ph
thng. ng Thai Mai, T Hu, Hoi Thanh, Xun Diu, Ch Lan Vin, Huy Cn, Bi Hin,
Phm H, v.v. v mt vi nh vn, nh th tr. Gio s ng Thai Mai, nh th Ch Lan
Vin tng i d gi ging vn ph thng. Cng c ci th v v ngha ring khi
chnh tc gi ngi nghe thy gio phn tch tc phm ca mnh. Nhiu nh nghin cu, ph
bnh, l lun vn hc, ngn ng hc, vn ho quen bit cng u c ng gp nhng
kin qu bu. T kinh nghim ring, t nhng gc khc nhau, mi ngi cp n
nhng phng din quan trng nht nh : bn cht thm m ca vn chng, sc mnh
ring ca vn chng, vai tr ca n trong i sng... V c nhng vn v chng trnh,
sch gio khoa, phng php ging dy. Ring nh vn Hoi Thanh trong nhng nm cui

48

i vn thit tha mun i d mt s gi ging vn. ng c nhng nhn xt tinh t, su

sc v sch gio khoa ph thng. Bo Vn ngh c nhiu bi v dnh hn mt ph
trng "Hoa phng " cho vic dy v hc vn. Dy vn khng cn l cng vic ring
ca nh gio v nh trng. N trc tip lin quan n chin lc con ngi, n sinh
mnh ca ch ta v c i sng vn hc ca x hi. y cng l mt phn vic gn b
hu c vi hot ng sng tc ca nh vn. Mi quan tm u ng vui mng nhng tht
ra cng cn qu t. Li cng khng th coi y l mt loi cng vic gip , tu lng
c chng hay ch. Gp phn c th thng k vo vic dy hc vn phi l cng vic c
t chc, thuc iu l Hi nh vn v ca mi nh vn ln. T lu Lin X (c) vn
ny c t ra. Nhiu tn tui nh M. Gorki, Tvadpxki, Phap, Mcsc, Bc T,...
gn y nh cc vin s Mikhancp, Scbina, Xuncp... trc tip tham gia xy dng
chng trnh, sch gio khoa, trc tip t by quan im v kin c th v ging dy vn
chng vi cc nh gio. ta s ng gp cn qu t i.
Song cng nn c mt cuc tng kt hi tho nhng kin y trn bo sau hng
chc nm nay. Chc hn l s c nhiu thu hoch b ch. Nhiu quan im, lun im c
th thng nht v chc chn khng t nhng kin cn phi bn ci, trao i. T vn
chng n vn chng nh trng, t sng tc ca nh vn n bi vn trong sch gio
khoa, t bn c ngoi i n bn c hc sinh, t quy lut v nguyn tc sng tc nh
vn n quy lut v nguyn tc tip nhn ca hc sinh,... tt c u khc x v chit quang
i trong mi trng s phm. kin cha d g thng nht. Nhiu kin t ra t gc
ngi lm ph bnh nghin cu v sng tc dng nh l chn l c th nghim qua
bn thn mi ngi, nhng vi nh trng, cch hiu c nhiu bin dng i theo nhng
quy lut c th ca khoa hc s phm v i tng tip nhn l hc sinh. ng tic l
hng chc nm qua cha c ai ng ra tng hp li. Ngnh vn hc v B Gio dc v o
to c th lm cng vic tng kt ny ; chc chn l rt b ch cho ci cch gio dc v
cho vic dy vn v lu v di.
Khng phi n by gi chng ta mi thc v nhn thc c s st km v cht
lng dy hc vn trong nh trng. Nhng li nhn nh, nh gi, phn tch khng phi
l t trn cc vn bn hnh chnh ca ngnh gio dc cng nh trn bo ch v trong cng
lun. C iu l kin cha c c kt, h thng ho li, cch nhn vn cn thiu
ng b tng th. Cng nh c khng t kin phi bn bc thm.
Song phi tha nhn l nhng nm tin hnh ci cch mn Vn v Ting Vit ph
thng cng vi nhng bin ng d di trong i sng kinh t, chnh tr, vn ho, x hi,
c bit vi khng kh i mi dn ch ho cng vi ngh quyt B Chnh tr v vn ho
vn ngh, nhiu vn trong i sng chnh tr, vn ho, x hi v vn hc ngh thut v
v nh trng c chng ta nhn li mt cch sng t hn. n nay chng ta mi thc s
c nhng tin cn thit cho mt nhn nh ton din, xc ng v dy hc vn trong nh
trng. Cch ngh v hng gii quyt vic dy hc vn trong nh trng gn b hu c
vi thc tin i sng x hi, vn ho v tu thuc vo quan im nhn nhn nh gi thc
tin . Gn y di nh sng mi ca t duy trit hc, chnh tr, vn ho, vn hc ngh
thut, chng ta c c nhng tin quan trng l gii bi ton phc tp lu nay.

49

Ch mt vic tng nh khng c g khc l lm trong vic thay i tn gi : Hi Nng

dn tp th thnh Hi Nng dn. Th nhng tc khc to nn mt cch ng x mi trong
nh trng, mt s gii phng tm l t ti mc cm cho khng t hc sinh c b m v iu
kin ring phi lm n ngoi bin ch nh nc hay ngoi hp tc x . Xc nh li cc
thnh phn kinh t t hu trong bc i ban u xy dng ch ngha x hi a n ngay
cch ngh v vai tr nng ng v cc k quan trng ca c nhn trong i sng hin
nay(1). Khng nh li di truyn ti hin, sc sng ca gen trong i sng th gii t nhin
trc tip nh hng n t duy trit hc, t duy chnh tr v t duy vn hc ngh thut. Bo
Nhn Dn nu kin mi m v lp trng giai cp, v quyn hn kinh t chnh tr x hi
ca mi ngi bt k ngun gc ra sao, min l gi y t cch cng dn ; cch nh
gi v vai tr c nhn trong sn xut thng qua vic lm n c k thut, c u c vt xa
mt x nghip quc doanh v cht lng v s lng mc vit cho x hi,... Hay mt li t
bch ca nh vn v "ci thi lng mn" ca mnh hay chuyn mt Hong Cm ln ti vi
ngm bi th Ma Thun Thnh cng vi Vt Cn o ca Phng Qun c ti bn,
hay sng tc ca Paxtcnc c lu hnh,... Cm xc nhc nhi au bun t mt bi th
ca B Kin Quc (Tng bn), t truyn ngn Ci m hm y m g..., hay Rt lc, v.v.
Mt cu, mt ch, mt li ni, mt ngh, mt vic lm, mt hin tng,... mi th mt t
hp li thnh mt phn ng tm l x hi c nhiu mu sc khc l. Nh trng lm sao l
mt th gii khp kn c. Nhiu vn l lun vn ngh (khng k nhng kin vi
vng nng ni, cc oan, ngu bin) v chc nng vn ngh, v t do sng tc, v mi
quan h gia vn ngh v chnh tr, v.v. ang t ra hng lot vn cho nh trng suy
ngh, phn nh, nh gi u l mt c, mt cha c ca vn hc nh trng. D v
tnh hay c tnh, d bng quan hay chy vy "o cm" th ting p d di ca cuc i
vo cnh ca lp hc, khng cho php chng ta ngi im c. Cuc sng bo tp ngoi i
ang li cun tr em hc sinh v nhiu gio vin, cha m hc sinh, i hi nh trng phi
c thi . Li ca mt em hc sinh lp 11 trng THPT H Ni Amxtecam, ca mt
nh s phm lo thnh hay mt gio s ton hc v vic dy hc vn u l nhng tn hiu
nhc nh chng ta khng th khng chn la con ng i mi vic dy hc vn trong
nh trng. V y khng phi l chuyn vn chng n thun m l chuyn i, cng
khng phi ch l cu chuyn v nhng cu hc tr ngy th m l chuyn ca nhng con
ngi sp thay th th h cha ng lm ch th k XXI ; y khng phi l chuyn ch
ngha m l linh hn ca chin lc con ngi. n lc, d qu mun, cn c mt vi
ci nhn ton din, tng th v thc trng hc vn trong nh trng theo i hi gay gt,
cp bch ca bn thn i sng x hi, v i sng s phm tm ra mt hng gii
quyt bi ton cc k phc tp c nhiu nghch l v nhiu li gii khc nhau nhng vn
cha tm ra c p s ti u.
2. Thc trng ng lo ngi ca vic dy hc vn trong nh trng hay l s khng
hong v ni dung cht lng v phng php
2.1. iu ng lo ngi u tin l khong cch ngy cng rng gia vn ho ngoi x
hi vi vn hc trong nh trng, gia ni dung ging dy v tm l hc sinh. X hi cng
(1) Bo Nhn Dn, s ngy 26-7-1988.

50

bin ng v bin i cng lm l ra khong cch ; nhiu khi chng ta khng cm nhn
c hoc cm nhn mt cch m h. Tnh trng v thc ny trong vn ho gio dc
a n nhng hu qu nghim trng khng lng ht. c lc, x hi ang si ng ln
v ci nn video en. Video i su vo cc c quan nh nc, cc t chc dch v cng
cng v bung ng gia nh. Mt s thanh nin, tr nh thnh ph b li cun vo nn dch
ny. Ring thnh ph H Ch Minh c 3.500 u my video, hn 100 im chiu cng
cng, 239 im chiu ni b v hn 3.000 im chiu gia nh(1). Ri qua h thng thng
tin i chng bit bao phim truyn loi vi nhiu m hng ngh thut phc tp
c pht i. Nn xut bn trn lan v k hoch ca ci gi l "k hoch ba" tung ra
ngoi x hi bit bao nhiu u sch nhm nh vi hng chc triu bn. Th "vn ho gi",
vn ho vng, vn hc en, vn hc nhm nh lu nay vn hng ngy, hng gi tc ng
n thanh thiu nin, hc sinh ca chng ta. Th hi nh trng, nh gio chng ta vi
nhng gi vn t i v hiu lc thng rt hn ch ca li ging vn trn lp, liu chng ta
gieo vo tm tr hc sinh bao nhiu n tng su sc, bao nhiu kin vn cn thit to
cho cc em c c cht bn lnh c th t mnh ng x trc cn bo tp thng tin
vn ho ngh thut ngoi x hi ? B ngoi cu hc sinh, c n 13 15 cho n 17 18 tui
khn qung trn vai hay huy hiu on trc ngc, hng ngy cp sch ti lp ngi
nghe thy ging vn chng ri li v vi mi trng sng gia nh x hi l chnh. S i
tng nh bnh lng c th yn tm. Nhng bn trong cuc sng tinh thn tnh cm, vn
ho, mi em ang hng ngy phi va chm ng u vi bao nhiu lung thng tin vn
ho thm m xa l vi iu thy gio ni trong bn bc tng. Trn bc ging nh trng
v x hi, vn hc nh trng v vn hc ngoi i hnh nh ngy mt xa cch, gio vin
v hc sinh cng ngy mt xa l, chng trnh v sch gio khoa qu c m cch ging
dy li cng c hn. H su ngn cch i hi chng ta khng th lm ng c.
Chng ta khng th lm cng vic ging dy vn chng mt cch hnh thc, v tc dng
vi mt i tng xa l vi chng ta. Phi chng chng ta khng lng ht nhng bin
ng v bin i . V chng ta cng cha c bin php khoa hc o lng c
nhng i khc ngoi nhng phng on rt cm tnh v ch quan. Chng ta khng th
khng thng thn nhn vo s tht vi con mt nh khoa hc, nh s phm, c th tm
cu tr li cho thch hp vi i tng m chng ta ang lm trng trch chun b cho h
bc sang th k XXI.
2.2. Cuc sng x hi ngy cng pht trin cng vi nhng din bin mi trn lnh vc
kinh t, chnh tr, x hi, vn ho ngh thut cng bc l r nhng hn ch trong ni dung
ging dy vn hc ca nh trng.
T sau nm 1975, nht l t sau i hi ng ln th VI n nay, nhng nhim v
chnh tr ca x hi c bit bao nhiu i khc ; nhng t chnh l chng trnh v
sch gio khoa mt cch chp v khng th p ng ni i hi ca nhim v gio dc
hc sinh. Chng trnh v sch gio khoa trc y ch yu c bin son trong giai

(1) Nhn Dn, s ngy 27-7-1988 ; theo phim ti liu "Li khn cu" th nn dch video en cn trm trng hn
nhiu.

51

on chng M cu nc. D nhin l nhng tc phm c chn la theo yu cu trc

y khng cn kh nng p ng nhim v chun b cho th h tr i vo th k XXI. Mt
giai on di, do l sng cn ca dn tc, do yu cu huy ng sinh lc hng triu con em
ln ng dit M, vn hc nh trng phi cao ch ngha anh hng cch mng, chin
u. l l ng nhin v tt nhin. Nhng n by gi, yu cu ch nh vy chc chn
khng cn thch hp na. iu chnh s pht trin nhn cch hc sinh cho cn i hi ho
i hi vic dy vn nh trng phi quan tm n nhng ch nhn vn, nhng tnh
cm i thng m lu nay chng ta t c iu kin v hiu bit cn thit. Trong chng
mc no , s mo m trong nhn cch, s qu qut trong phm cht tinh thn o c
mt s thanh nin mt phn cng c phn trch nhim ca vic ging dy vn hc trong
nh trng. Nhng bi vn v ch chin u, v ch ngha anh hng, v hy sinh cu
nc, v ti c qun th vn l cn thit v mi mi l cn thit. Nhng gi y khng th
chim mt t l qu nng n trong chng trnh v sch gio khoa ph thng. Sch gio
khoa hin hnh c nhng iu chnh quan trng cn thit.
2.3. Mt khc na vn hc nh trng cng i qu chm so vi thnh tu khoa hc
ca mt s ngnh nh l lun vn hc, nghin cu vn hc v mt s ngnh khoa hc nhn
vn khc. Gn y vi cng cuc i mi, nhiu vn l lun vn hc, c nhng vn
tng nh n nh, kinh in ho nh ch ngha hin thc x hi ch ngha, tnh ng,
tnh giai cp, hon cnh in hnh, tnh cch in hnh v chc nng vn ngh, vn hc vi
chnh tr, v.v. u c nu ln trao i li. Nhiu lun im mi v ph bnh v nghin
cu vn hc cho php nhn li mt s tc gi, tc phm v hin tng vn hc. Chc hn l
ngi bin son chng trnh sch gio khoa v c gio vin vn hc s phi tham gia tch
cc vo vic i mi, hon thin ni dung ging dy vn hc trong nh trng. Nhng thay
i v quan im l lun nht thit ng chm n vic nh gi, la chn tc gi tc
phm cho nh trng. Th mi, T lc vn on cho n mt s nh vn hin thc ph
phn v c mt s tc gi, tc phm sau Cch mng thng Tm v nhn rng ra nhng tc
phm nh t v hoang, Thp ti th y,... l nhng vn trong nhng nm qua
c nhiu i mi. Mt s tc gi, tc phm trc y c cao qu mc trong khi li
vng bng qu lu mt s tn tui v tc phm khng phi khng ng tuyn chn. Chng
hn vic i x vi Thch Lam, vi Hn Mc T, V Trng Phng v nhiu vn ti khc
na trong phong tro Th mi nh Th L, Hn Mc T, Nguyn Bnh, v.v. Trc y khi
nh gi v la chn tc phm, chng ta u qu thin v phng din giai cp, x hi
m nh i phng din nhn vn. Vi cc nh vn th k XX, chng ta cng ch thy mt
giai cp, x hi m khng thy tm s ngi tr thc mt t do, ngi dn mt nc. Vi
nhng thay i kp thi, chng trnh v sch gio khoa t ra nhy bn trc nhng vn
mi m ca vn hc.
2.4. Nh trng ang ng trc mt s khng hong v phng php.
i vi mi cuc cch mng, khoa hc k thut hay khoa hc nhn vn, bao gi vn
phng php cng ni ln nh mt n by. T th k XIX, nhng nh t tng ln
nh L. Tnxti nhn mnh rng "vn quan trng khng phi l bit c Tri t
trn m l lm sao bit c Tri t trn", Mu chuyn hi hc ca C. Clng vi

52

ngi ng thi v chuyn tm ra chu M cng l mt bi hc thm tha v phng

php. Trong cuc u tranh cho s thng li ca ch ngha Mc i vi phng php
lun duy tm, lun im ca Mc v vai tr ca phng php tr thnh mt t tng
khoa hc ln lao. Ngy nay, cng vi nhng bin i v khoa hc k thut ca cuc cch
mng khoa hc k thut ln th hai, vai tr ca t duy, ca phng php cng ni bt
ln. Khng phi ngu nhin m cc nh khoa hc nhn mnh vic Menlp pht
hin thm nguyn t mi l do phng php trnh by bng cu to cc nguyn t tm
c. Quan im kin thc "ba cp " v phng php l ht nhn kin thc tr
thnh tiu ch phng php lun cho cc nh khoa hc ngy nay.
ta, nhng nm u th k XX, khi t b phng php hc vn nh nho tip cn
vi khoa hc phng Ty, gii tr thc tm l hc Vit Nam phi vn mnh tip cn
vi phng php mi ca khoa hc Php. T Quang Bu, Nguyn Xin v mt s thanh
nin hi u l nhng hc sinh u t bc nht ca ng Dng sang du hc Php. S
thanh nin tr thc ny tuy thng minh cn c, nhng vn cn bit bao lng lng trc
ngng ca khoa hc hin i v c nhiu ngi phi li bc(1). Tht bi ca mt s
thanh nin tr thc by gi bo hiu s khng hong v phng php trc yu cu mi v
hc vn v khoa hc. S lc hu v phng php cn tr s tip thu ni dung khoa hc
tin tin. Kht vng vn ln khoa hc i hi s chuyn bin tt yu kp thi v phng
php. Ngy nay trong ci cch gio dc, cc nh khoa hc v cc nh s phm tin tin
gn cht hai khi nim "ci g" v "nh th no" nh mt hp thnh hu c ca ni dung
v cht lng o to. Vn khng phi ch l dy ci g m cn l dy nh th no.
ta, nhng hiu bit v vai tr ca phng php v s chuyn bin v phng php
khoa hc cng nh gio dc cn qu chm chp. S chm tr ny cng bc l r rt hn,
gay gt hn trc s bng n v thng tin khoa hc th gii cng nh ting vang d di
ca cc lung thng tin vn ho nh bc u c h m s giao lu quc t. Cch y hn
hai thp k, ng ch Phm Vn ng by gi l v ng u chnh ph nhc nh nh
trng phi thay i cch dy vn v dy nh c khng li cho dy vn v c cho o to.
Phi th nhn rng, hi by gi nhiu anh ch em chng ta cha c tm hiu bit
tip nhn c nhy cm v ngha khoa hc su xa ca li cn dn . Cng nhn ra
th gii, chng ta cng st rut v tnh trng tr tr ca chng ta trn lnh vc phng php
khoa hc v gio dc. Mt mu tin nh cho hay, hc sinh cp I Nht c t tay s
dng robot trong hc v ; hc sinh ph thng M, Anh dng comput vo gi ton...
nc chu Phi n c khuynh hng "phi gio vin ho" Li ging dy c th ho, ging
dy theo nhm Php c t nhng nm 70(2). Dy vn theo ch t chn vi nhng hnh
thc a dng phng khong ca gi hc hin i, hay nhng c gng dy hc bn th, khi
qut ho,... ca i hc Nvxibic... cng vi cc i mi ging dy ASEAN nh

(1) Xem bo T quc, s 1-1987.

(2) Fernand Mory, Travail individuel, travail par quipe, Armand Colin, Paris, 1971.

53

M.C.T., RIT, Peer teaching, NTRT(1). Tt c ang thc gic chng ta phi thc c s
chm tr ca chng ta trong khoa s phm. Hnh nh lc no khng phi khng cn li
t duy gin n cho rng dy hc ch cn c chng trnh, c ch ngi, c ng thy, c
hc tr v nht l c lnh o nh trng th l c dy hc, c gio dc ri. V nh
trng ch cn nhi cho y kin thc theo chng trnh nh nc ; th l o to hc
sinh ! Ngy nay c nhiu d kin cho php chng ta nhn nh li nng lc nhn thc
ca hc sinh ph thng. y l mt cn c cc k quan trng cho s i mi phng php
ging dy trong nh trng. Tic l chng ta cha c mt thay i g ng k, ng tin cy
v cch nhn nh li c im nhn thc ca hc sinh ph thng c th tin hnh i
mi phng php mt cch c hiu qu.
Li dy vn t Cch mng thng Tm n nay vn l li dy ca hn trm nm trc
y ca nh trng s, trung hc Php Vit. Trong khi nc Php ang v c t b
li dy vn c k ca mnh cho d b dy kinh nghim c tnh t th k nay. Ch
ngha hnh thc, ch ngha cng thc, li ging dy p t ang thnh hnh trong nh
trng chng ta. Ci khun mu kh cng ca gi ging vn cn c ph v gii
phng cho s tip nhn sng to ca hc sinh, cho gi vn thc s l mt gi vn ng
vi ngha ca n, v cng cho tc phm vn chng vo tay gio vin khng bin thnh
"bt canh nht nho" (Tvarpxki).
S cn thit thay i, ci tin phng php ging vn truyn thng c t ra ngay
t nhng thp k u th k XX vi nhng nh s phm tin phong v nhng nh gio yu
nc. Chnh gio s ng Thai Mai tng ca ngi nhng thnh cng ng k ca thy
gio quc vn nh thy C Thng, Bi K, L Thc(2) v ngay c mt s gio s ngi
Php tin b ng Dng nh Houli, Bilon cng li nhng nh hng su sc i
vi th h hc sinh Vit Nam by gi. Chc hn l hi k ca ng Thai Mai, Hong Ngc
Phch, Nguyn Xin, V Ngc Phan cng gip cho chng ta hiu r tm quan trng ca
vic i mi phng php ging dy vn hc (tng ng vi yu cu i mi nhim v o
to nhn ti cho t nc.
2.5. Trong hon cnh x hi xung cp v nhiu mt, gio vin cn kh khn, iu
kin hc tp cha cao, ni dung ging dy c nhiu ch bt hp l, phng php tr tr,
nh hng t bn ngoi x hi dn vo nh trng kh d di, chc hn chng ta khng
ngc nhin v sao cht lng dy vn, hc vn trong nh trng li sa st nghim trng.
Dy vn, hc vn cng l mt b phn nhy cm nn cng chu tc ng mnh, su vo
hon cnh.
a) Trc ht phi ni n s gim st v cht lng nhn vn. Thi lnh lng th
ca hc sinh trc nhng ni au bun ca con ngi trong cuc i cng nh trong vn
chng l iu khin mi chng ta phi suy ngh, phi trn tr. Ting ku x lng ca
nng Kiu, ni au ca b m qua nhng trang nht k vo Nam, hay trc gi hy sinh,...
(1) Lp ghp, rt gi dy, li ph gio, b vai tr truyn thng ca gio vin.
(2) ng Thai Mai, Hi k, NXB Tc phm mi, H Ni, 1985.

54

Nu hc sinh khng ng cm c, khng xc ng th l du hiu khng lnh mnh

trong tm hn tnh cm con em chng ta. y khng phi l chuyn ch ngha, vn
chng, ngn t m l vn nhn vn, cht lng pht trin tnh cm, tm hn hc
sinh. iu ng lo ngi l s sa st v nhn vn khng cn l hin tng l t, tha tht
m tr thnh mt th tm l bnh hon s ng hc sinh ngy nay. Nhiu gio vin
phn nn l trc nhng hnh vi cao thng, x thn v ngha ln ca nhn vt anh hng,
hc sinh khng cm phc xc ng m c khi cn giu ct, nho bng.
Trong khi cch dy khun so "ma ch" to ra nhng kiu hc vn, lm vn gi
di v di tr. Thi c, kim tra th quay cp. Sng hng ngy th ch k, ch k vi ngi
thn trong gia nh, vi bn b. Nhng lm vn th hunh hoang, so rng vi bao m t
o l. Ta cha lm c mt cuc iu tra x hi hc th xem trong s cc tc gi c bi
vn hay, t im cao trng c c bao nhiu em sng hng ngy trung thc, p
nh nhng iu em vit ra trong bi lm vn ? c bn thng k iu tra mt nhm hc
sinh nh qun Ba nh ng trn bo Nhn Dn ngy 20-2-1988, chng ta c t hi
khng bit trong s nhng hc sinh n cp vt, b i lang thang, nh ngi, cng ot,
cp git ny c bao nhiu em khi lm vn t c im s trn trung bnh ? D
nhin tt c khng phi l ti li ca gio vin vn chng. iu mun ghi nhn l khong
cch gia bi vn vi cch sng hng ngy ca hc sinh l mt hin tng o c khng
th b qua hay coi nh. Mt gio vin gii H Ni cho bit c mt hc sinh c ca anh
thuc loi gii nht tnh v vn chng nhng hng ngy l ra nhng nt sng khng
p. c c i hc nc ngoi th b ui v. Cn bit bao nhiu hc sinh lm vn trn
tru v o l, nhng li th trc ni bt hnh ca ngi khc. Mt n gio s phn
nn l ln n, c ch cng nhn ng ri t trn cao xung, tr em tp th reo h nhau ra
xem nh mt tr chi l. Khng bit c em no lc bit dnh mt cht cm thng cho
ni bt hnh ca mt con ngi sp tn ph hay khng ? V nhng g au n s n theo
sau iu bt hnh ca ngi n cng nhn ny ? Sng th lnh lng vi nhng au bun
ca con ngi, tch bit cch sng thc vi vic lm vn l mt s di tr ng khinh b.
Nu khng c ngn chn, h s tip tc i vo i sng thc s vi thi quen c c v
gian di. Lm sao nh trng v gio vin vn chng ta li c th lm ng v b tay trc
s tht ng kinh s ny ? C th ni dy vn m khng gio dc lng nhn vn cng l
khng dy ci g ht. Vin s Mikhancp hai ln anh hng Lin X (c) khi gp kin v
vic dy vn ni l khng th bt khoa hc nhn vn, bt vn trong chng trnh, v bt
vn tc l bt cht ngi.
b) Ngoi s st km v nhn vn th s non yu v nng lc vn, k nng vn l iu ai
cng nhn thy nhiu nm nay. S phn cc cng mnh, chuyn ngi nhm lp cng nhiu
; nn b hc ngy cng tng th s st km v kin thc v k nng khng lm chng ta
ngc nhin. Song iu chng ta lo ngi hn na l hin tng hc sinh chy theo loi "vn
hc gi" ngy cng nhiu.
C ngi khi qut l hc sinh ch thch loi sch "mt c, hai tnh". Nu thch c tch
may, v thch tnh bo, tnh yu lnh mnh cn kh. Cc em hc sinh ph thng say m
loi trinh thm r tin, loi truyn kch thch hung bo v th tnh. Nn dch vn ho v

55

video en v son in sch "vn chng gi" ang ph phch tm hn hc sinh. Qua nh
hng ca vn ho v video en ca loi "vn chng gi", chng ta cng thm tha rng
vic xy dng c thi quen thm m v bn lnh ngh thut cho tui tr tht khng n
gin. Phng tin thng tin i chng hin i cng pht trin, s giao lu vn ho th gii
cng m rng th s non yu v bn lnh ngh thut tui tr cng l ra. Lm sao c th
n tng gia nh, tn tng bung ring cm on thng thc vn ho en. Lm sao c
th dng bin php hnh chnh trit tn gc s thm nhp ca vn ho vng. Chng li
mt th vn ho xu ch c th l sc mnh ca vn ho p. Chng li nh hng vn ho
xu l vic t bn thn tng ngi vi bn lnh vn ho ca chnh mnh. Khong cch gia
yu cu gio dc v hiu qu thc t ca vic gio dc mn Vn trong nh trng cn qu
ln. Chng ta cn ghi nhn nh mt thc trng ng bun ci c khc phc cng sm
cng tt.
3. Con ng i tm p s cho mt vn c nhiu nghch l
Lm sao thay i c cch dy vn c k hin nay trong nh trng ? Vn c
t ra my thp k nay. Nhng tnh hnh vn cha c g sng sa hn. y hnh nh
cng lm nghch l kh gii thch. Gio vin c tui ngh cao ngy cng nhiu. S o to
cng phu hn, bi bn hn. Ti liu, tay ngh phong ph. Nhiu hi ngh chuyn bi
dng, ch o c t chc kh u n. Thnh tu khoa hc lin quan ngy cng nhiu
hn, c cht lng hn. Bc u phng tin k thut c ni cng c s dng. i
sng vn ho, thm m c mt phc tp nhng a dng hn, phong ph hn. Th nhng
cht lng dy hc vn ngy cng st km. Ni nh vin s Scbina, vn dy vn trong
nh trng qu l mt vn "cc k phc tp".
Phc tp v ging dy vn l ging dy mt b mn vn ho va c tnh ngh thut
ngn t, va l mt mn hc. Qu trnh dy hc vn l mt qu trnh phc hp an kt
nhiu qu trnh tm l, ngn ng, vn hc, s phm. Dy vn l mt lnh vc hot ng
i hi nhiu tm ti sng to ca c nhn ngi ln lp. C khi chng trnh, sch c
bin son cng phu, tc phm chn la tt, vic bi dng tp hun cho gio vin kh bi
bn nhng hiu qu ln lp vn khng t c. Tt c cui cng li do ti nng ngi ln
lp quyt nh. Vic dy vn l mt quy trnh bao gm nhiu cng on, nhiu vic lm
ng b tng th. Nhng hiu qu gi vn khng l chuyn o lng c tc khc. N li
l kt qu ca s thm thu, chuyn ho vo tng c nhn hc sinh, c khi rt bt ng, rt
ngu nhin na. Khi gp mt tnh hung, mt tm trng, mt hon cnh v c vn th
nhng iu thu nhn tim n t lu mi c nhn bng nhin tri dy gip vo cch ng
x hn nhin, t nhin, bt ng, thoi mi nh chnh bi ton c nghin ngm t lu.
Cho nn vic i mi phng php ging dy vn hc trong nh trng khng th l mt
cng vic chp v bit lp, li cng khng th l cng vic gom gp, chp nht kinh
nghim vn vt. N phi l mt hot ng ng b ca nhiu nhn t. C khi l tr li t
u vi nhiu vn rt s ng nhng li rt c bn ; vi nh sng ca nhng quan im
khoa hc mi, cng vi kinh nghim non 50 nm ging dy vn ca nh trng cch
mng, c nhng vn tng chng nh khng c vn song vn l nhng cu chuyn
thi s : Bn cht ca mn Vn l g ? Chc nng mn Vn th no ? c trng tc phm
vn chng trong nh trng, phng php c trng ca vic phn tch vn hc trong nh

56

trng ?, v.v. Qua trin khai sch vn v ting Vit ci cch gio dc my nm nay, qua
nhng cuc hi tho, trao i v chng trnh ph thng B v a phng, chng ta
u nhn ra rng c nhiu vn s ng tng nh c gii quyt nhng tht ra vn
cha c c mt s nht tr trong cc nh nghin cu, cc chuyn vin v gio vin(1).
Cu tr li l c nu ln trong nhng chuyn lun v phng php dy hc vn, y
ch xin cp mt s vn ni r ln trong khng kh i mi hin nay.
3.1. Gip cho hc sinh t to c bn lnh i din vi nhng vn nng bng bc
xc m i sng x hi v vn hc ang t ra. Gn y vi khng kh dn ch ho i sng
t tng, chng ta u nhn thy t lu, hnh thnh li thng tin mt chiu. Suy ngh c
nhn hu nh c thu hp dn. Thng tin ngc chiu, trao i, i thoi hu nh qu him
hoi nu khng mun ni l khng c. Hai ch "nghi ng khoa hc" hu nh b hiu ng
nht vi hoi nghi. Ngay Lin X (c) nhiu ngi ph phn li "o c ba mt" ngh
mt cch ni mt cch, lm mt cch. T hi y trong sinh hot chnh tr, t tng v vn
ho lm ny n thi gi di, nnh b, dm cht mi trch nhim v sng to c nhn.
Ging dy trong nh trng lu nay cng mang bng dng li t duy c k trong x
hi ; tr ch nghe v lm theo li thy. Thy l ngi phn truyn nh cha o. Hc tr l
con chin. Ngy nay trong gio dc tin b ngi ta thay i nhng m t thch hp
hn ch hc sinh. Hc sinh l "ngn la" cn thp sng ch khng phi l "ci bnh"
cha kin thc. Mt s phc hng nh v thut ng c t nn gio dc ca th k nh
sng Php ni ln s phc hng mi v nhn thc i vi ngi hc sinh ch th trong
qu trnh hot ng x hi, vn ho, gio dc.
Cch ging dy gin n ch ni ln nhng li ca ngi mt chiu. Dy tc phm vn
chng ch l vic gii thiu hai mng en trng ca hin thc v hai din mo i lp
ch ta, chnh din phn din. V vi lng xm, hp tc x, i sn xut, thy m cha
mnh, b con c bc c khi cm khng n, c nhiu ngi lnh o c s th no ,
hng hch, tham , v vt, lng dn th phn n. Th nhng n trng ch nghe mt
ging iu quen thuc. Cuc i thc hng ngy c ni, c lc khng hon ton n khp
vi nhng g h ang c hc qua th vn nh trng. Lm vn l lm theo thy, lm vn
ly im, ln lp, ly bng ; c khi hc sinh phi ni, phi vit khng ging nh
nhng g mnh thy, mnh bit, mnh cm nhn bng chnh kinh nghim sng hng ngy.
Ni gi di, lm vn gi di trong nh trng d nhin s sng gi di trong cuc i cng
dn v cn b. Cch ging dy v ni dung ging dy phi lm sao gip hc sinh khng
nht i, khng cht i nim tin yu cuc i v ch ngha x hi nhng ng thi li phi
gip cho h c vn ling, bn lnh t gii p hng ngn, hng vn cu hi lun
lun t ra cho h. Nhng vn hng ngy ang din ra gay gt trc din vi hc sinh.
Mt ti c khi li m nt hn, trc din hn, gay gt hn, ngang ngc thch . C
nhng ch Du, anh Pha, lo Hc,... trong vn hc hin thc ph phn nhng trong x hi
ta ngy nay u ht cnh ng gi m chu i n xin, m con trong ngy gip ht hay
tn cng ho mi tra tn, bt b ngi v ti,... nh l khng th ng nht hin tng

(1) Xem Ti liu bi dng gio vin thay sch gio khoa ci cch gio dc, NXB Gio dc, 1988.

57

vi bn cht, bn cht ny vi bn cht n nhng d sao th vn l s tht cay ng v

khng phi l khng cn na. Ngi gio vin c bn lnh chnh tr, phi c vn sng lch
lm, c ti nng s phm gip cho cc em ngh ng nhng g cn ngh, bit hng lng
phn n v dnh thng cm sao cho ng ni ng ch. Cn lm sao m che giu c s
tht. S tht khng ai bng bt c. S tht buc mi con ngi yu chn l phi ni ln
s tht d l s tht au lng. iu quan trng l nhn ra cho ng s tht. Trong x hi
ta, an xen vng thau, thin c : nhng thanh nin mi tm i mi trn o Trng Sa
k rng thy sng ch cha thng vo ngc s th c s nhng cn hy sinh vn sn sng.
Trong khi th mt gc ph H Ni hay Si Gn, mt thanh nin cng tui li ang
hip ngi, cp ca ng bo ; mt s cn b n cp, c hip dn, ko b con h hng
thnh vy cnh trong ng, trong chnh quyn a phng. Nhng li cng rt nhiu cn
b tng mu trn chin trng nay li v xy lng u ct vi b con xy dng xm
lng m ni n chn ca mnh vn c tng tim n s. Ta i hi vn hc ta khng ch
c ngi ca mt chiu ; nhng ta vn i vn ngh khng ch c ph phn ln n mt en
ti. Vn ngh phi gieo c nim tin yu vo cuc sng v con ngi. Vn ngh s c
quyn phn nh mi mt ca cuc sng theo cch no cng c nhng khng c git
cht nim tin ln i vi con ngi v cuc i. Chng ta i hi vn ngh nh vy v nh
gio dy vn cng t i hi nh vy c th i hi hc sinh t h bit i hi bn
thn h nhng g cn c trc cuc i nghit ng, b bn, phc tp ny.
3.2. iu chnh sao cho cn i s pht trin phm cht trong con ngi hc sinh. Bnh
tnh nhn li s thy my chc nm qua, mt thiu st ln m chng ta phm phi l c
phn coi nh gio dc lng nhn i cho hc sinh. Hung bo trong c x, hn lo trong
quan h, ch k, v l, thc dng trong i sng hay lnh lng trc nhng mt mt bt
hnh ca ngi khc,... u l nhng du hiu bnh hon ca li sng thiu nhn i, thiu
cht ngi.
Mi hu qu u c nguyn nhn lch s ca n. Mt dn tc hng na th k phi
ng u vi hai tn quc mnh, mi sinh lc phi dn cho cuc u tranh ginh
ly s sng cho cng ng. Cuc sng ch c bo tn bng sng n, hy sinh. Tiu
chun cao nht cho o l v phm gi l dm x thn tiu dit qun th. Kht vng v
ch l tiu chun chnh tr v o c khng th no khc c. Vn chng cng
khng th i ra ngoi mch chn l gin n m thing ling . Dy vn chng trong
nh trng sut na th k qua ch yu vn l tp trung ca ngi, biu dng, ng vin
lng cm th, ch chin u, tinh thn x thn. l iu d hiu.
Nhng ci sai l hnh nh nhiu khi chng ta c phn thin v phng din anh
hng m coi nh gc nhn vn. Thm ch nhiu khi khng thy ht mi tng quan gia
ch ngha nhn vn v ch ngha anh hng. Lng nhn i l ci gc ca mi tnh cm,
phm cht khc. Khng phi tnh c m ngay gia nhng ngy chng M cu nc c lit,
Bc H dng bt gch i ch "p" m tc gi mt bi bo n dng lm tnh ng cho
mt trn nh dit c nhiu ch. l git ngi d l git ch sao cn ni l p ?
Lng nhn i chan cha trong ci lng su thm ca Bc H thm m trong tng ngh,
tng vic lm, tng cu, tng ch. Lm sao c s i lp hay tch bit gia ci anh hng

58

v ci nhn vn... "Bi chng hay ght cng l hay thng". Khng yu thng s khng
bit cm th. Cm th khng t yu thng ch l hung bo. Nhng hnh ng anh hng
cao thng u bt ngun t nhng tnh cm cao p, thing ling, m thm vi dn tc,
vi con ngi, vi cuc i, vi m, cha, anh em, b con,... Cng khng c s i lp gia
tnh cm x hi v tnh cm i thng, gia cng c vi t c Cho nn ch yu, ch d
trong gio dc trong my chc nm qua mt phn do lch s c bit, mt phn do nhn
thc cn gin n. Chng ta c phn coi nh ci gc nhn vn. c khi nhng tnh cm
i thng vi cha m anh em b bn, nhng rung ng thm m trc thin nhin hu
nh qu t trong chng trnh v sch gio khoa vn hc. Mt nh th quen bit c ln
nhn xt kh tinh t l m sch ra sao thy lm cnh t, cnh x lim, cnh my chm, cnh
ra php trng. Trong khi li b qua nhng bi th tuyt bt thi L Trn chan cha
nhn vn, tnh cm o c cao thng trong sng hay nhng vn th trn tr thng cm
ca thp loi chng sinh, ting khc tha thit ca ngi cung n hay nhng trang thin
nhin m l trong Cung on ngm, Chinh ph ngm, Truyn Kiu. Nhiu bi th, bi vn
xut sc trong vn hc c in v hin i v tnh ngi v thin nhin b loi b mt
cch ng tic. R rng l tm hn hc sinh do phn no b mo m ngho nn i vi
mt kiu chng trnh vn hc qu kh cng v thc dng. Din mo vn hc dn tc
d b hiu sai bi s lng qu t i tc gi tc phm. S phong ph a dng ca nhiu
phong cch, thi php vn hc b quy vo nhng nhn nh gin n nng n v x hi hc,
co bng mi sc din bt php. Th ca Vit Nam 1930 - 1945 nu ch c T Hu, L c
Th v mt vi nh th v sn khc na m b qun nhng tn tui ca nhng dng th
vn khc nh Th L, Lu Trng L, Xun Diu, Huy Cn, Hn Mc T, Nguyn Bnh,...
s l mt bc tranh vn hc cha hon chnh. Vn xui Vit Nam giai on ny m ch
nhn mnh n vn hc hin thc ph phn th cch nhn nhn v bc tin ca quc vn
Vit Nam cha c y v cng bng. S ng gp v vai tr ca Th mi v ca
mt s nh vn nh Hong Ngc Phch, Thch Lam,... v nhiu ngi na cn c xem
xt li k cng hn. Mch nhn vn trong vn hc dn tc c khi truyn qua cc thi
k lch s, xuyn thm trong mi dng, nhnh, vn phm v vn ti, nh l vi nhng
mc cao thp m nht khc nhau, ch tr cc loi vn hc bi bt n dch. Lm t
mch nhn vn qu gi y khi xy dng chng trnh hay trong ging dy l lm tn
thng n vic hnh thnh nhng tnh cm dn tc, nhng truyn thng tt p cho hc
sinh mt cch t nhin m bn vng(1).
3.3. Chng bnh x hi hc dung tc, ch ngha cng thc v ch ngha hnh thc, lm
sao cho tc phm vn chng n thng vi hc sinh cho nh vn trc tip tr chuyn
vi bn c ca mnh.
"Hc sinh chn vn nh trng, khng mun hc mn Vn, coi thng mn hc ny
v ngy cng lnh nht vi c nhng gi tr vn hc dn tc"... "Dy vn nh dy chnh
tr", "dy vn thnh dy x hi hc dung tc",... By nhiu ting ch trch c hng my
chc nm nay. Nhng li ph bnh cng gay gt, cng lan rng th tnh hnh vn khng tt
(1) Chng trnh Vn hc ph thng nhng nm gn y c nhiu iu chnh quan trng, trnh c nhng
sai lm c.

59

hn, thm ch cn xu hn. Ngi ta i tm nguyn nhn t nhiu pha v hnh nh kin
chn on no cng chp nhn c. Nhng xt n cng th ci quyt nh vn l ng
thy vi cch ging dy nh th no. Mi c gng, mi ci tin u v ngha nu cch dy
vn khng ra vn. Cuc ci cch mn Vn c th bt u t nhiu u vo rt ng tin cy,
t nhng tnh ton rt khoa hc v iu kin v m ca chng trnh v sch gio khoa
nhng tt c c dt im, kt thc tt p hay khng chnh l cch ging dy ca
gio vin. Gio vin dy nh th no th hiu qu mn Vn v din mo tinh thn hc sinh
s nh th.
Li dy vn ta qu tr tr, x cng, hnh thc so mn, ni nh vin s Belenki khi
th phn tch phi vn bn, khi th phn tch vn vt theo li gio hc php lm nhm. Dy
vn sut non na th k qua vn l li dy khun so. Dy tc phm vn chng l thng
bo p t t pha gio vin. Hc sinh khng trc tip rung cm vi tc phm, thiu s
giao tip cn c gia nh vn vi bn c hc sinh. Gi vn thin v x hi hc, nhm
cung cp nhng bc tranh hai mu v x hi v con ngi. Phng php so mn, cng
thc p dng cho mi gi vn, mi i tng. Trnh t gi vn l mt trnh t cng nhc
khun so. Khng kh gi vn nng n, n iu, thiu rung ng thm m.
Cho nn mi mong mun i mi v phng php phi i t quan im gc ; sc
thuyt phc ca vn chng trc ht, ch yu l bn thn tc phm vn chng. Tc
phm vn chng l ngun pht truyn cm xc, thng tin thm m n hc sinh. Nh vn
qua tc phm phi c trc tip tr chuyn vi bn c ca mnh. Trong gi vn khng ai
thay th c nh vn, khng c g thay th c ting ni nh vn vang ln t tc phm.
Gio vin ch l ngi bn c c kinh nghim, ngi ng ch gi, ngi mi gii cho
qu trnh giao tip gia nh vn vi hc sinh cho cuc giao tip chuyn tr tm tnh
thc s ci m, t nhin, hn nhin. Ting ni nh gio l cn thit nhng khng thay th,
khng ln t, khng xuyn tc ting ni nh vn. Gio vin khng phi l ngi "chy ua
vi nh vn" trn con ng i n vi bn c hc sinh.
Cng vic ch yu ca gio vin l t chc, hng dn, sp xp mt cch ti tnh, kho
lo, cng phu, y ngh thut qu trnh giao tip t hc sinh tng bc chim lnh
tc phm v t pht trin dn.
Nh vy gi vn s thc s l gi vn. Hc sinh c bc l t nhin, thoi mi, ci
m nhng thc mc, nhn nh ca mnh. Mch cm xc gia tc phm v hc sinh c
ni lin. Ni tm nh vn gp g ni tm hc sinh. V nh vy gi vn mi thc s c sc
thuyt phc. Chn l ngh thut mi c tip nhn mt cch t nhin, t gic v tc ng
ngh thut mi su sc, bn lu. Gi vn thc s l mt gi hot ng c nh hng m
vn phng khong, t do. Nh vy, mi phng php, bin php, hnh thc kh cng, tc
ng gi to t bn ngoi s b loi tr thay vo nhng hnh thc, nhng cng vic,
nhng thao tc bn trong ca bn thn ch th hc sinh t mnh cm th, phn tch,
bnh gi v t nhn thc.
Mi quan im v lun im ging dy tc phm vn hc nh trn c xy dng t
nhng hiu bit xc ng v quy lut sng tc v cm th vn chng, v c ch vn ng

60

ca tc phm n bn c ; s i mi quan im gc s a n hng lot s i thay

v chc chn l hiu qu vn chng s khng cn l chuyn n may, bp bnh v kt qu
t pht trin ca hc sinh v vn hc, v nhn cch, v nng lc s vng chc v bn lu,
gp phn to cho bn thn mi hc sinh mt trnh pht trin v vn hc, mt th bn
lnh bn c t mnh c th ng x trc mi tnh hung vn ho, vn ngh ngoi i.

61

HNG DN HC CHNG II
Nhng yu cu chnh
V kin thc
Nm vng c tnh cht lng tnh ca vn hc nh trng (va l ngh thut ngn t
va l mt mn hc). c tnh c ngha v cng quan trng i vi ni dung xy
dng chng trnh sch gio khoa, c th ca lao ng ngi gio vin vn hc cng nh
tiu ch nh gi hiu qu dy hc vn trong nh trng.
Hiu r sc mnh ring ca mn Vn trong nh trng, thc c nhng nguyn tc
xy dng chng trnh vn dng vo thc tin ging dy.
V thc hnh
Vn dng c hiu bit l lun v b mn nhn din ng n ni dung v nguyn
tc xy dng chng trnh sch gio khoa cc lp mnh ph trch, ng thi bit pht
hin nhng sai st (nu c) ca chng trnh v sch gio khoa mnh ang s dng. T
nhn thc ng n v b mn Vn hc trong tng gi hc, phn u to c hiu qu
pht trin ton din trnh c nhng khuynh hng sai lch nh bnh x hi hc dung
tc, ch ngha thm m thun tu hay ch ngha nghip v tm thng.
Bi tp ca chng II
1. Vin s Scbina cho rng : "Tt c ci rc ri v phc tp ca vic dy vn trong nh
trng bt ngun t chnh c trng ca mn Vn". Anh (ch) ngh nh th no v nhn
nh trn ?
2. Gn y c kh nhiu kin v mn Vn trong nh trng. Anh (ch) nhn c
nhng thng tin g ? V kin ring ca anh (ch) nh th no ?
3. C kh nhiu kin cho rng vic dy hc vn trong nh trng ph thng, nhng
nm gn y xung cp v nhiu mt. Anh (ch) phn tch k kin trn.
4. Bng s tri nghim ca bn thn cng vi nhng hiu bit v l lun, anh (ch) hy
l gii mn Vn trong nh trng c mt sc mnh c bit nh th no trong vic gio
dc th h tr ?
5. Theo anh (ch), vic dy hc vn trong nh trng, nhng nm gn y chu s
tc ng khng t ca nhng yu t ngoi x hi nh th no ? Anh (ch) c nhng kinh
nghim g hn ch nhng nh hng xu ?

62

Chng III
HC SINH TRONG C CH DY HC vn(*)
Gn y trong xu th i mi phng php dy v hc nh trng xut hin kh
nhiu khi nim, thut ng khoa hc : phng php tch cc, phng php hp tc, c bit
ho dy hc, dy hc nu vn , dy hc gii tnh hung, hot ng ho ngi hc, v.v. ;
c bit khi nim "Hc sinh l nhn vt trung tm" c ch nhiu hn c. Mt vi
nh qun l gio dc ni n, mt vi nh s phm vit bi trin khai v l thuyt.
Tp ch ca ngnh v mt vi t bo ngoi ngnh khi bn v gio dc cng cp n
khi nim ny nh mt bc tin b ca khoa hc s phm. Thm ch c ngi cao
v khng nh rng y l mt s chuyn i v nguyn l gio dc (!), mt s ng gp
c sc ca c quan nghin cu ca mnh i vi ngnh gio dc Vit Nam m trc y
cha h ai ni n. V nh th l c vn phi bn. Kinh nghim cho hay rng, bt tay
vo thc thi mt tng khoa hc m cha tht t gic v l lun (cho d l chn l tng
i i na) th s tr gi bao gi cng rt t. Ta th tm hiu xem y c phi l mt
xut khoa hc cha ai tng nu ln khng ? y c phi l b quyt thnh cng cho cng
cuc i mi gio dc t nc ta khng ? Chng ta hy tr li mt cht vi khoa s
phm cc nh trng phng Ty t u th k XX xem iu g xy ra v ci g
c tri nghim th thch M, Php, Nht v mt s nc phng Ty trn con ng
cch tn phng php ?
Cho n u th k XX nh trng phng Ty, phng php dy hc truyn thng
vn cn ang ng tr. l ni lo chung ca cc nh s phm mong mun tm con ng
thot ra khi s tr tr v phng php gio dc c truyn. Ngi ta ln ting ph phn gay
gt li ging dy ch ch trng n s hi c t liu gio khoa, ch nhn mnh n tr nh
v ch dng li c thoi ca gio vin. Cho d t nhiu s dng cc phng tin trc
quan, tham quan, cng tc th nghim nhng d sao cng ch l nhng ci tin c tnh
cht ci lng trong khun kh ca nguyn l dy hc ly "thy lm trung tm". Nhng
khu hiu mi, nhiu nguyn tc, phng php mi, bt u c cao theo tinh thn ly
hc sinh lm trung tm, coi nh l mt s i trng li phng php truyn thng. Cng
u thc cht thuc v nh s phm ni ting u th k XX M, l J. Dewey. Mt
phng chm ni ting hi ca Dewey c nhc i nhc li nh mt s cch tn ca
th gii s phm : "Hc sinh l mt tri xung quanh ni quy t mi phng tin gio dc".
Vi l thuyt hc sinh l trung tm. ngi ta cao kinh nghim ca hc sinh, ku gi dy
theo nhu cu hng th ca hc sinh. c nhng khu hiu kh hp dn v l th : "Ni,
khng phi l dy hc ; ni t hn, ch nhiu n vic t chc hot ng ca hc sinh".
cao vai tr ca hc sinh nh l nhn vt trung tm, ngi ta ngy mt i xa hn vo li
dy hc c bit ho, li dy hc theo d n. Khi ging dy mt ti g phi ch n
hng th ca hc sinh la chn. V d khi dy gi sinh vt v h thng tun hon, gio

(*)V vai tr ca gio vin s ni mc "Mi tng tc ba chiu : nh vn - nh gio - hc sinh trong gi
ging vn" (tr. 176 sch ny).

63

vin phn theo nhm nhng vn hc sinh quan tm v bnh tim nh "Nhng iu kin
nh hng n tim", "Vic gip u tin cho ngi au tim", v.v. Hc sinh chia ra
nhiu nhm theo cc phn trn ri i th vin, gp cc chuyn gia v tim v chun b bo
co lp. i vi khoa hc x hi, nh trng ch trng nhiu n hot ng tranh lun
hc sinh lm quen vi nn dn ch t sn. Trong dy hc vn, chng hn phng php
sn khu ho c ch nhm gy hng th hot ng cho hc sinh. V kch c th do
gio vin gi hay hc sinh xut. ti c th rt a dng. T tng coi hc sinh l trung
tm ca Dewey mun b sung ngun kin thc cho hc sinh ngoi sch gio khoa v li
ging ca gio vin. T tng ny cao hot ng a dng ca hc sinh k c nhng hot
ng gn vi i sng. Dy hc khng ch l cng vic truyn th mt khi kin thc m
cn l s pht trin mt s k nng cho ngi hc. l nhng iu hp dn, hng th,
ng ch t tng Dewey. T tng hc sinh l nhn vt trung tm mt thi xm
chim nhiu nc phng Ty v c Nht Bn. Php "ch ngha hc sinh l trung tm"(1)
mt thi kh rm r, nhng khng c bao lu sau nhng cn say cung, ngi ta tnh
to nhn ra rng l thuyt hc sinh l trung tm vn c g khng th hon ton chp
nhn c. V li cng chnh ngi M phn i nh khoa hc i u ca nc mnh.
Brune cho rng ly hng th t chnh hc sinh lm xung lc cho dy hc l phi l. Hng
th, theo Brune v nhng ngi k tc ng, ch c th c c t ti liu hc tp, bng
cch hnh thnh hc tp nh mt hnh vi khm ph. Kin thc thu nhn bng con ng t
khm ph l kin thc vng chc nht, ng tin cy nht. V nh s phm Roger Galles
cng cho rng "Cn lm sao c th i hi hc sinh mt s c gng sng to c nhn...
lm sao gio vin a hc sinh n nh s khm ph c lp nhng tnh hung khc
nhau khi dy tr tinh thn nghin cu". V nn gio dc phng Ty chuyn
mnh sang dy hc c bit ho. Phong tro "Individualisation de l'enseignement" si ng
nhng nm 60 vi nhiu cng trnh ni ting nh cun ca Fernand Mory(2) khuynh hng
c bit ho c tng cng vi t tng chng trnh ho dy hc. Hai nh tm l hc
M ni ting l Ckinner v Krayder cho ra i nhng cng trnh mi vi s vn dng l
thuyt hnh vi trong dy hc. Chng trnh ny c xy dng t nhng mu, nhng phn
bi tp lm theo nhng cu tr li v Ckinner khng nh rng tnh n gin v tnh ng
n ca cc cu tr li l s c l cn thit cho vic hc tp c kt qu. Th l sch gio
khoa chng trnh ho v my dy hc chng trnh ho xut hin nhiu nc t sn
c bit l Anh, M, Nht vi hot ng qung co rm beng nh mt cuc cch mng
trong nh trng. Tuy nhin, thc tin nhanh chng ch ra rng khng phi l v
thuc vn nng thn nghim. My dy hc v sch gio khoa chng trnh ho quy nh
cht ch hot ng ca hc sinh, g b nng lng sng to ca tr th ng nh Iang,
nh s phm ngi Anh ph phn l "bn thn chng trnh ho mu thun vi tinh
thn ci cch mong mun a hc sinh vo tnh hung sng to".
Vi s pht trin mnh m ca khoa hc k thut phng Ty, xc tin vic k
thut ho. Qu trnh k thut ho ny chim lnh nhiu nh trng cc nc t bn pht
(1) Pdocentrisme.
(2) Travail individuel, travail par quipe, Libraire Armand Colin, Paris, 1971.

64

trin. Ngi ta a vo lp hc nhng phng tin nghe nhn khc nhau, nhng bn
thit k, my ghi m, i, phim, phng ghi m thit b in t, ti vi, v.v. mt s nc c
c phng my tnh hin i v hu ht cc nc u lp cc trung tm khoa hc nghin
cu vn vn dng phng tin k thut dy hc. M c Lin hip v cng ngh dy
hc, Hi ng quc gia truyn hnh dy hc v nhng t chc khc nhm vn dng k
thut vo cc c s dy hc. M nhng nm 70 c chng trnh truyn hnh nh nc
v chng trnh truyn hnh kinh doanh. Chng trnh c tho trc hng nm. Mng
li truyn hnh ni b nh trng cng c xy dng. M, t lu c mng li
truyn hnh m rng cho php tin hnh dy hc t xa. Cc gio trnh ghi trn bng
hnh, bng ct st v nhng phng tin khc tr thnh hin thc. V khng ai nghi ng
l k thut ho cng ngh dy hc c nhng mt quan trng trong vic nng cao hiu qu
lao ng ca gio vin. Song cng kinh nghim cc nc phng Ty cho thy rng t
thn cc phng tin k thut khng th khng tu thuc vo s chun b, kh nng t chc
ca ngi gio vin v nhng iu kin khc na v mi trng s phm cng nh bn thn
ngi hc sinh. Cng ngh ho gio dc cng ngh ho dy hc m ch ch trng n hc
sinh, ly hc sinh lm trung tm v b qua nhng thnh t khc trong quy trnh s phm ch l
a n tht bi nh tng xy ra khng phi ch mt nc.
Qu trnh tm ti con ng i mi phng php dy hc nhiu thp k qua nhiu
nc phng Ty, c bit l l thuyt hc sinh l trung tm chc hn s ch cho ta nhiu
kinh nghim b ch trn con ng tm kim mt phng php s phm c kt qu nht.
im trc tin, c l chng ta phi tht cng bng ghi nhn rng, l thuyt hc
sinh l trung tm tng l sn phm tr tu ca mt s nh s phm, tiu biu l J.
Dewey. "Phi tr li cho Csar ci g thuc v Csar".
L thuyt hc sinh l trung tm ra i mong mun ph v li hc trung c cn ng
tr trong x hi phng Ty mc d ch phong kin tiu vong nhng bc cho ch
t bn cng nghip. L thuyt hc sinh l trung tm nh vy l mt khuynh hng tin
b lnh mnh nhm gii phng nng lc sng to cho ngi hc sinh. Nhng, d sao th
hc thuyt gio dc ca x hi no cng khng thot ra ngoi s chi phi ca thc h,
ca hnh thi thc thng tr ca x hi. Ch ngha t bn ly ch ngha c nhn lm nn
tng cho s hnh thnh v pht trin nhn sinh. L thuyt coi hc sinh l trung tm chu s
chi phi ca thc h t sn, ca sc mnh ca ch ngha c nhn, ngy mt i su vo
vic tuyt i ho hng th, nhu cu, hnh vi bit lp ca c nhn. L thuyt hc sinh l
trung tm da vo ch ngha hnh vi, a ch ngha Freud v ch ngha hin sinh i
vo nh trng v l l do v sao mt tng nhn vn tin b tr thnh mt l
thuyt cc oan, my mc bit lp vi nhiu nhn t khc khng km quan trng ca qu
trnh gio dc v dy hc trong nh trng. V cui cng n b chnh nhng nh s
phm phng Ty phn bc t nhng thp k 70 vi l thuyt mi ca Bruner, k hoch
Tramp hay phong tro New School, New era, v.v.
Nn gio dc x hi ch ngha c th mnh hn hn cc nn gio dc t bn phng
Ty, chnh l bn cht x hi, nh hng vo qung i qun chng nht l qun
chng lao ng. Nn gio dc phng Ty nhm vo c nhn phc v ch yu cho tng c

65

nhn, nht l nhng c nhn con em gia nh giu c ca x hi. Mc ch gio dc nh

vy s chi phi trc tip phng php gio dc v o to ca mi ch , ca mi nn
gio dc khc nhau. Tuy nhin, thnh tu ca vn ho khoa hc, gio dc l thnh tu
chung ca loi ngi, ca nhn loi tin b trong trng k lch s. Vic k tha thnh tu
khoa hc tin tin l tt nhin. Th nhng vic k tha khng phi l chuyn sao chp, n
sng nut ti nhng g ta cht bt gp cht nhn ra, c khi cha tht c h thng, nht l
trong bc s giao vi nn vn ho, gio dc phng Ty. Coi hc sinh l trung tm trong
qu trnh o to nh trng l mt vn cn c tip thu mt cch c nguyn tc, c
la chn, c tnh ton, c cn nhc mt cch ng b trong nhiu mi quan h gia hc
sinh vi gio vin, gia nh trng vi x hi ta, gia phng php truyn thng vi
phng php hin i. Mt t hi trong khoa hc l tm nhn hn hp, thin cn ch nm
bt mt phng din, mt b phn vi vng khng nh mt cch tuyt i. Bnh gio
iu c nguy hi 10 th bnh gio iu mi cng nguy hi gp 100 ln. cng l du
hiu ca phng php lun cc oan, phin din trong nghin cu khoa hc m hu qu s
v cng tai hi khi m iu kin ca giao lu thng tin mi cha tht thun li d dng vi
s ng. nc ta hin nay ang c tnh trng . T ch ch bit ch yu l sch bo cc
nc x hi ch ngha, nay c tip xc mt phn vi th gii khoa hc t bn mt vi
ngi cha nghin cu n ni n chn vi vng phi sch nhng thnh tu khng
phi l khng ln lao ca nn gio dc s phm X vit tn vinh mt cch nng ni, c
khi li ca ngi chnh ci ngi ta t b hay s dng mt cch rt d dt. C ngi lm
tng u rng ci cch mt cch trit c tnh cch mng l gii php cng ngh ho
gio dc. Mt cch hiu nng cn nhiu khi li c khuch trng, qung co rm beng.
C bit u rng cng ngh ho gio dc ra i phng Ty nht l M vi mong
mun thay dn vai tr gio vin bng nhng phng tin k thut hin i mt khi vn
dng mt cch cc oan nhn c s ch trch v tht bi ngay trn t M.
Ch ngha hnh vi trong s phm cao khu hiu "kch thch phn ng" coi nh
bn cht x hi ca tm l, coi nh thc, t duy, nhn thc m thin v phn ng bn
nng ; rt cc dn qu trnh dy hc n ch th ng, thin v bn nng, ch trng s
pht trin c nhn t pht. Ch ngha hin sinh trong s phm coi nh vai tr nh hng
trong qu trnh hnh thnh nhn cch, coi nh quan h x hi ca con ngi. Ch ngha
Freud trong s phm cao hnh vi bn nng, v thc, bn nng tnh dc nguyn khai
con ngi m coi nh bn cht x hi. l c s trit hc, nhn sinh ch yu ca t
tng hc sinh l trung tm m mc ch ti thng l cu trc li kinh nghim, n tng
c nhn, to iu kin cho hc sinh c mi d kin pht trin nhu cu, hng th, c tnh
mi con ngi ring l t ngay trn gh hc ng. Phi thy rng l nhng khuynh
hng t tng xa l vi bn cht nn vn ho gio dc hng v cng ng, hng v s
ng con ngi lao ng ngho kh. Xt trong lch s dy hc nc ta, ch trng n
i tng ngi hc, n ch th hc sinh trong qu trnh gio dc v o to ca nh
trng, nhm pht huy cao tnh t gic, tnh nng ng, tnh sng to ca bn thn
ngi hc th l mt phng hng m bn thn chng ta nhiu nm c nhng c
gng ng k vi nhng t tng nh "Bin qu trnh o to thnh qu trnh t o to",

66

"thy ch o tr ch ng", "dy hc c th ho", "dy hc nu vn ", "hc sinh l ch

th sng to", "hc sinh l bn c", v.v. ng ch Phm Vn ng hi cn l Th tng
nhiu ln ni v vn pht huy c thng minh, tr sng to ca hc sinh. Ch trng
n hc sinh u phi l iu hon ton mi l. C mi l chng l thi tuyt i ho
vai tr hc sinh thnh nhn vt trung tm, iu m chnh t nc xng ra n cng
ln n t lu. Lm sao trong nh trng, hc sinh li tr thnh nhn vt trung tm m
ch c hc sinh l trung tm ? C ln V.I. Lnin lu rng "khng ai thay th c ng
thy trong nh trng". Thc tin gio dc cng tng dy bo chng ta rng chng
trnh, sch gio khoa, iu kin hc tp c tt n u m ngi thy non km th lm sao
c th c kt qu tt p. Ngc li trong hon cnh chin tranh thiu thn va qua vi
nhng iu kin s phm khng bnh thng nhng bit bao nhiu gio vin ti ba ca
chng ta to c nhng hiu qu bt ng. Trong tnh hnh gio dc nhiu nm nay ca
chng ta cn qu tr tr di nh hng ca "gio dc truyn thng", cn nng v uy th
ca ngi thy, cn qu thin v li thuyt ging th mt s nhc nh iu chnh, quan tm
tho ng n ngi hc, ch th hc sinh l mt vic lm c ngha quan trng trong
vic i mi phng php o to v ging dy nh trng. Nht l tnh trng hc vt,
hc sao chp, hc t, hc ly im, ly bng ang l mt iu nhc nhi trong x hi m
bo ch ln ting kh gay gt. Th nhng khng phi v th li b nguyn xi mt hc
thuyt c rch ca phng Ty xoay lng li vi mi thnh tu m ta c th c bin
hc sinh thnh mt nhn vt, mt yu t bit lp ra khi bao nhiu thnh t hu c khc
vn c nhng mi tng tc cc k h trng trong vic hnh thnh nhn cch cho hc sinh
trn con ng bc vo th k XXI vi t th ca nhng con ngi lm ch t nc vn
minh, giu mnh, cng bng t do theo mt m hnh x hi cha h c trong lch s.
Trong khoa s phm hin i, ang lu hnh khng bit bao nhiu khi nim v l thuyt
hp dn v tn k na. S phm x hi hc, phng php gio dc tch cc, phng php
hp tc, s phm d n, cng ngh s phm, chng trnh Tramp, phong tro New
School, New era, Whole person, NTRT ;... gio dc t xa, gio dc khng iu khin, v.v.
Chng ta mong mun c c nhng thng tin chnh xc y c h thng t nc ngoi
khng b lc lng trong c o gio dc nht l c o gio dc truyn thng c th
ho nhp vo mch vn ho khoa hc chung ca nhn loi nhng cng cui cng xy
dng c mt con ng i ph hp vi c im ca t nc mnh, ch mnh v
nhng con ngi hc sinh Vit Nam.

67

HNG DN C CHNG III

Yu cu
1. V nhn thc : chng ta thy chng ny l mt chng rt ngn so vi cc chng
khc. Tuy nhin y li l mt chng rt quan trng c ngha nguyn l i vi vic
dy hc vn trong nh trng theo hng i mi. C ch c l mt c ch phin din,
thin lch v vn bn v ngi gio vin m coi nh hoc b qun vai tr ca ngi hc
sinh. Do vic dy hc vn c nng v p t, coi nh phn nng ng, sng to ca
ngi hc sinh.
2. V thc hnh : Quan st v kho st vic thc hin ging dy trong nh trng ph
thng hin nay thy hu qu ca nhn thc cha ng v c ch mi.
Bi tp chng III
Vi hiu bit mi v c ch dy vn, hy kho st mt vi gi dy THPT hin nay
c nhn xt v nh gi nhng tin b v nhng hn ch hin nay cc gio vin ph
thng khi x l cc mi quan h qua li gia bi hc vi gio vin v hc sinh.
Lp mt s phn nh c ng n nhng mi quan h qua li gia ba ch th (gio
vin, hc sinh v nh vn) trong mt gi hc mi.

68

PHN II: PHNG PHP DY HC B MN

Chng IV
PHNG PHP DY HC TC PHM VN CHNG
TRUNG HC PH THNG
A VN GING VN TRUNG HC PH THNG
Trong nh trng trung hc Php - Vit hi trc Cch mng thng Tm thng dng
thut ng Ging vn (Explication littraire) ch vic ging dy tc phm vn chng
trong nh trng. Sau Cch mng thng Tm, "ging vn" vn c dng trong nh trng
cng mt hm ngha. Chuyn thut ng hu nh chng c g phi bn. Nm 1949, gio s
ng Thai Mai khi bin son chuyn kho Ging vn "Chinh ph ngm" t nhiu c
cch hiu mi v ni dung ging dy tc phm vn chng nhng tn gi th vn gi
nguyn. Mi n nhng nm 70, khi bt u thay sch ci cch mn Vn v ting Vit th
vn thut ng "Ging vn" mi c t ra vi lp lun cho rng, khi nim ging vn
phn nh quan nim c v ging dy tc phm vn chng trong nh trng. Ging vn gi
ln tinh thn th ng ngi hc v tnh thuyt ging ngi dy. S cn nhc v tn
gi cng phn nh nhng i hi i mi v quan nim i vi vic ging vn nh
trng ph thng trc yu cu xo b li ging vn th ng, mt chiu. Tuy nhin,
y cch dng thut ng mi vn cha tht thng nht. Hai ting "Ging vn" thnh
mt thut ng khoa hc quen thuc li c phn gn gng, d gi. iu quan trng hn c
l s thng nht v quan nim. Thut ng d sao cng ch l mt quy c. n khi no
thc s cn thit th thut ng mi s thay th cho thut ng c.
Chuyn ging vn, bnh vn th c t bao i trong nc cng nh ngoi nc,
nht l nhng nc c truyn thng vn ho lu i nh Trung Hoa hay Php, bnh
vn th thnh th chi tao nh ca nhng bc mc khch tao nhn. Trong hc ng,
mn Ging vn cng c lch s nhiu th k. c vn, thm vn, bnh vn tng c
coi l mnh t thi th ti nng tr tu tm hn k nho s, bc vn nhn. Trung Quc, vi
Mng Lin ng, Mao Tn Cng, Phn Thanh S, bnh thm vn tr thnh mt ngh
thut, mt hot ng vn ho tinh diu. Vi Vn i loi ng bnh th vn cng c
c kt thnh mt ngh thut, mt khoa hc tinh t ca bc thng hc. Php, cng vi
s pht trin ca khoa hc k thut hin i, nhng cng trnh v ging vn, bnh vn ca
Lanson, Tuffreau, Desgranges, v.v. a b mn ny ln mt a v xng ng trong nh
trng cng nh trong i sng vn ho. ta, trc Cch mng thng Tm, hu nh ch c
Quc vn trch dim ca Dng Qung Hm l c t nhiu bn n vic ging vn nh
trng. Sut trong chn nm khng chin chng Php, ch c mt cng trnh ca ng Thai
Mai. l cun Ging vn "Chinh ph ngm". Hai cng trnh trn d sao cng vn l
nhng cun sch thin v ni dung vn hc hn l khoa hc v phng php ging vn.

69

Sau ho bnh lp li nm 1954, min Bc cng cha c mt cng trnh no v phng

php ging vn, tr mt vi kinh nghim ging vn ca T Phong Chu vit nm 1962 di
gc nhn ca mt cn b ch o mn Vn c B Gio dc. By gi, trng i hc S
phm H Ni c bin son cun Gio trnh ging dy vn hc ph thng ca nhm tc
gi Bi Hong Ph, Quch Hy Dong, Hong Ln. Gio trnh c dnh mt chng cho
phng php ging vn. C th ni, y l cng trnh u tin nghin cu trc tip i
tng ging vn nh trng ph thng ca nc ta t sau Cch mng thng Tm. Nhng
phi n nhng nm 60 v 70 th mi thc s c c nhng cng trnh chuyn su v
phng php ging vn. iu ng ch l, c mt s nh nghin cu tuy khng chuyn
v phng php nhng c nhng cng trnh ng qu v phng php ging vn. Nh
ngn ng hc inh Trng Lc vit Tu t hc vi vn ging vn (NXB Gio dc, 1969).
Nh ngn ng hc i Xun Ninh vn dng thnh tu ca ngn ng hc hin i vo vic
ging vn nh trng (NXB Gio dc, 1977). Tc gi c nhng gi b ch v
phng php phn tch cu trc ngn ng, phng php h thng cng nh phng php i
t hnh thc n ni dung, cch la chn yu t then cht, v.v. trong ging vn. Loi tr
khuynh hng tuyt i ho vai tr ca ngn ng trong vic tip cn vn chng th y l
mt cng trnh c nhng gi mi m v phng hng nghin cu lin ngnh cng nh
mt s bin php kh thi trong vic phn tch tc phm vn chng bng cng c ngn
ng hc hin i. Nguyn Duy Bnh, nh nghin cu vn hc Vit Nam hin i vit Dy
ci hay ci p ca Vn (NXB Gio dc, 1988) c bit nhn mnh n bn cht thm
m ca vn chng trong qu trnh dy vn nh trng. Hong Tin Tu, chuyn gia v
vn hc dn gian c cng trnh My vn v ging dy vn hc dn gian (NXB Gio dc,
1983) ; Nguyn S Cn vit My vn ging dy th vn c ph thng (NXB Gio dc,
1984) . Hai tc gi trn i t c trng thi php vn hc dn gian v trung i t vn
ging dy vn hc nh trng ph thng. Chuyn lun Vn ging dy tc phm vn
hc theo loi th ca nhm tc gi Trn Thanh m, Hong Nh Mai, Hunh L, v.v. t ra
mt hng mi trong khoa ging vn. Ging vn khng th tch ri vn loi th. Loi
th trong nhiu thp k trc khng c ch mt cch thch ng. Hng i ca
cc tc gi l mi m nhng bin php thc thi li cn qu s si. Khng phi l mt nh
phng php nhng li l mt nh gio dy dn kinh nghim ging vn, va l mt nh
nghin cu vn hc thm thu, Gio s L Tr Vin trong cun Nhng bi ging vn i
hc trong my trang u sch c nhng gi b ch i vi cng vic ging vn, v
nhng nhim v, bn cht lao ng ca ging vn cng nh quy trnh chun b mt bi
ging vn.
Phan Trng Lun l ngi c nhiu bi vit v cng trnh v phng php ging vn.
ng k trc tin l cun Phn tch tc phm vn hc trong nh trng xut bn nm
1978. Trong hon cnh t liu chuyn ngnh cn him hoi hi by gi, chuyn lun
c gio vin vn hc n nhn v nh gi cao. Nh ph bnh Hoi Thanh cng c
nhng nhn xt tt v cun sch ny, tc gi nghin cu vn ging vn theo phng
php lin ngnh, vn dng c mt s thnh tu ca khoa hc k cn vo cng trnh
ca mnh. Ging vn c nghin cu trn nhiu bnh din. Nhn din ng tc phm
vn chng v tc phm vn chng nh trng, c ch thm nhp v khm ph mt tc

70

phm vn chng. Tc gi ln u tin xut c mt s phng php c th ca

ging vn. Nhng phi ch n nhng chuyn lun tip theo nh Cm th vn hc, ging
dy vn hc c bit l vi chuyn Hc sinh bn c sng to con ng i mi
phng php dy hc tc phm vn chng trong nh trng (1996), th nhng t tng v
nhng lun im ca tc gi v ging vn mi c hon thin mt cch cht ch c h
thng v n cun Thit k bi hc tc phm vn chng trong nh trng, tp I v II
(19961998) th nhng t tng khoa hc v ging vn mi c bt u ng dng v th
nghim c th vo cc gi hc tc phm. Cho n nay, khoa ging vn trong nh trng
vn ang cn c hon thin thm trn phng din l lun, nht l trn phng din th
nghim hng ngy vo trong bi ging vn ca ng o anh ch em gio vin. Cun i
mi bi hc tc phm vn chng ca Phan Trng Lun c B Gio dc v o to
chn lm ti liu bi dng chuyn mn cho gio vin vn ton quc (1999) cng c v
pht trin thm mt bc tng i mi phng php ging vn trong nh trng ph
thng. Cng cn ni thm rng trong hon cnh t nc b chia ct, trong vng tm b
chim cng c mt s cng trnh t nhiu bn n vic ging vn nh trng, tuy y
ch l nhng kin m u cho mt s cun gio trnh vn hc nh trng hn l mt
chuyn lun ring v phng php. Song y cng bt gp kh nhiu kin b ch v
khoa ging vn trong nh trng cn c khai thc. Vit Nam thi vn ging lun ca H
Nh Chi (1951) trong ba trang Li ni u ca cun sch, cn bn n mc ch v
phng php ging vn. Tc gi cho rng phi i mi ging vn. Ging vn khng ch
nhm lm rung cm m cn phi tm hiu bng l tr, phi tm ti, phi phn tch ri
thu nhn theo mt ng li, mt quy c. V phng php, tc gi lu phng php
kho st thng dng phng Ty. Vn hc phn tch ton th ca Thch Trung Gi
(1973) l mt chuyn lun dy dn v phn tch tc phm vn chng. Tc gi c xut
mt s vn l lun, phng php so snh lin ngnh nh s hc, phong tc hc, ngn
ng hc, trit hc, tm l hc. Tc gi cng ch n cc bc c th ca mt bi ging
vn nh S b, Thm nhp v Vin thnh. Tuy cha tip cn c nhng thnh tu mi
v khoa hc nhn vn, nht l khoa s phm hin i cng nh tm l hc sng tc v
tip nhn, nhng y l mt chuyn lun c ghi li c mt s kinh nghim ging dy
b ch c th tham kho. Ngoi ra cng cn c mt vi cun sch gio khoa ca V Qu
Vin, Trn Th Xng hay mt s nhm tc gi khc t nhiu c cp n ging vn
trong Li ni u nhng nhn chung u l nhng dng pht biu khc nhau v mt quan
nim chung hi by gi m chng ti im qua trn.
Lch s ging vn th lu i nhng thnh tu v khoa hc ging vn nc ta li cn
mng cha phong ph. S pht trin ca cc ngnh khoa hc k cn, nht l tm l hc
ngh thut, l lun vn hc cng vi khoa s phm hin i ang t ra nhiu d kin cho
vic nng cao cht lng v hiu qu ca phng php ging vn trong nh trng. Nhng
nm gn y trong s pht trin ca x hi i vo c ch th trng, tm l nhn thc v
th hiu thm m tui tr c nhiu bin ng v bin i. iu c nh hng n hiu
qu ging vn trong nh trng mt cch kh r. Nhiu vn ang t ra cho khoa ging
vn trong nh trng t mc ch gi ging vn cho n ni ung v phng php khai
thc mt tc phm vn chng, c bit l vn i mi phng php ging vn theo

71

hng cao s tip nhn ca hc sinh nhm to c hiu qu mong mun trong vic
hnh thnh nhn cch con ngi hc sinh trong giai on cch mng hin nay. Ging vn
trong nh trng ph thng c mt v tr c bit quan trng. Ging vn c dnh mt t
l thi gian kh ln so vi cc phn Vn hc s, L lun vn hc v Lm vn. Xt v mc
tiu gio dc th Ging vn c mt xu th c bit, l sc mnh ring ca cc tc phm
vn chng trong vic bi dng tm hn v nhn cch cho hc sinh. Cm xc thm m,
tnh cm nhn vn, lng yu t nc, nhn dn, kht vng sng cao thng, v.v. c bt
ngun v hnh thnh mt cch c h thng v su sc, nht l trong cc gi ging vn
nh trng ph thng v chnh cng l nhng hnh trang qu bu cho cc em i vo i
sng cng dn sau ny. c hi k ca cc nh vn ho ln, cc nh vn, nh th, cc nh
khoa hc c tn tui, chng ta cng thm tha tc dng v cng su sc, lu bn ca cc gi
vn trong nh trng ph thng. ng Thai Mai, Nguyn Xin, Ch Lan Vin, Phm H,
Nguyn Kin v nhiu nh vn khc u c nhng k nim su sc v cm ng v nhng
gi vn c hc nh trng. Th h thanh nin thi chng quc M khng my
ngi khng hc thuc lng hay ghi chp trong s tay nhng vn th yu nc c hc t
trn gh nh trng. Vn th nh trng tip sc thm cho h trn chin trng. Ch k
s tr ngi H Ni theo li k ca nh th Nguyn nh Thi xung phong n vng Cm
Ph y bom n thi chin tranh v c mt phn c nh hng ca bi th t nc
nh ch tm s.
V phng din tri thc th ging vn l c s quan trng cho vic hc tp cc phn
mn khc ca chng trnh. Khng c kin thc c th v tc gi, tc phm th nhng
nhn nh v vn hc s tr nn tru tng, thiu sc thuyt phc, xu hng i ngn, i
lun tn rng cc bi lm ca hc sinh cng do thiu kin thc c th v tc phm. Ngy
nay, vic ging dy l lun vn hc trong nh trng c ch hn. L lun vn hc
l kin thc cng c gip cho hc sinh pht trin c nng lc t khm ph, thng thc
cc tc phm vn chng v nh gi cc hin tng vn hc. Nhng ngc li vic hnh
thnh cc khi nim l lun vn hc khng th tch ri cc tri thc c th v vn hc, nht
l cc tc phm vn chng. Vn hiu bit ca hc sinh v ging vn s l nhng nguyn
liu v cng quan trng cho hc sinh khi lm bi vn. Ging vn c v tr, nn tng cho
qu trnh hc vn nh trng l nh vy. Tic rng thc ging dy ging vn trong mi
lin thng gia cc phn mn cha c nhiu gio vin quan tm ng mc.
Xt trn phng din no cng thy rng vn chng nh trng c tm quan trng lu
di, su sc khng ch trong khun kh nh trng m cn c nh hng lu bn n i
sng tinh thn ca mi cng dn tng lai. Nhng c iu, hnh nh thnh kinh nghim
chung cho mi gio vin k c nhng thy gio dy vn ti hoa, ging vn l mt cng
vic lao ng v cng kh khn, thnh cng th t m tht bi khng phi khng nhiu.
Cng mt bi vn, nm nay dy th hay nhng sang nm li thy khng c kt qu. Gi
ny lp ny th hay nhng gi khc li khng c nh mun. C khi gi trc th t
nhng gi sau th li khng thnh cng. Trong i dy vn khng d g c c dm mi
bi ging vn tht s c tm c. C ngi nghin cu vn hc kh su sc v uyn thm
na nhng ging vn li t hp dn. C ngi vit vn hay m ging vn li nht nho. C
ngi bnh th vn rt hp dn, li cun hc sinh nhng kt qu rn luyn cho hc sinh li

72

chng c bao nhiu, c khi lm bi li ngho nn v kin thc. C c gio dy vn

khng ti hoa, khng hp dn nhng kt qu li n chc v kin thc v k nng vn hc.
C ngi ni ging vn l ngh thut, l chuyn lao ng nng khiu c nhn. Khng phi
hon ton nh vy. Ging vn l ni hi t giao kt nhiu quy lut ca ngh thut v ca
khoa hc, ca gio dc, ca vn chng, ca x hi v ca c nhn. C th khi qut ci
kh khn ca vic ging vn c my phng din chnh sau y :
Tc phm vn chng l mt sn phm c o ca nh vn, lun lun l mt n s
i vi ngi c. Tc phm vn chng cng xut sc cng a ngha, th gii ngh thut
cng phong ph ; vic lnh hi v ct ngha khng n gin. Bi ca dao Thng Bm, truyn
M Chu Trng Thu, bi th Th non nc trong chng trnh vn hc cp III trc y
gy tranh ci trong cc nh nghin cu v ging dy vn hc, qua nhiu nm vn cha
c kin thng nht. Gn y, nhiu bi th trong chng trnh vn ci cch cng gy
nn nhng cch hiu, cch ct ngha khc nhau, thm ch i lp na. Ba tiu ca Nguyn
Tri, y thn V D ca Hn Mc T, Tng bit hnh ca Thm Tm, chm th thu ca
Nguyn Khuyn, Chiu ti trong Nht k trong t ca H Ch Minh,... v nhiu bi khc
na a n nhng cch ct ngha khc nhau. Khc nhau t tng chi tit cho n c ch
v ngha x hi vn chng. Cho nn kh c th ni ci kh th nht ca ging vn
bt u t chnh bn thn i tng m chng ta chim lnh. Tc phm vn chng lun
tim n nhng n s i hi ngi c nhiu cng phu v kh nng c bit gii m.
Ngoi ci kh t tc phm vn chng cn c ci kh bn thn ngi tip nhn. Tc
phm vn chng l a ngha m tip nhn th a tr. Tip nhn vn chng bao gi cng
mang tnh ch quan, tnh c th. Mi hc sinh l mt bn c, mi bn c hc sinh l
mt th gii tinh thn ring. Ngi gio vin trong gi ging vn khng nhng phi am
hiu tc phm m cn phi i din vi nm su chc th gii con ngi tuy cng la tui
nhng khng ng u v ng nht v mi phng din thm m, vn sng, vn vn ho,
v.v. Ngy nay vi s pht trin su rng ca mt x hi c ch th trng, tm l hc sinh
ang bin i hng ngy, hng gi ; khng d g ngi gio vin c th nm bt c
nhng g ang din ra trong tm hn cc em m iu ny trc tip nh hng n s tip
nhn vn chng trong tng gi ging vn. Gn y trn bo ch thy ng ti nhiu
chuyn tiu thoi v "Vn chng trng c". Ci nhng ra nc mt, lo lng trc
nhng du hiu khng lnh mnh trong vn ho tip nhn ca hc sinh. C th ni, hiu
cho c tc phm vn chng kh m vic nm bt c i tng hc sinh trong gi
ging vn li l mt thch thc nng n phc tp hn nhiu. Tic rng li ging vn khng
c a ch vn ang din ra hng ngy trong nh trng chng ta.
Ngi ta vn hay ni hiu qu vn chng thng khng o m c (impondrable).
c vn l chuyn c thoi vi tng c nhn. Vn chng l chuyn thc tnh lng tm,
l s thanh lc, t nhn thc. Kt qu c khi n sau ; gp mt tnh hung, mt cnh ng
trong i sng, nhiu khi chuyn hc trong nh trng li sng dy tr chuyn v dn dt
bc i. Hiu qu vn chng c khi li rt bt ng, ngoi c nh ca ngi sng tc
hay ngi ging dy. Nguyn Du sinh thi t hi "Bt tri tam bch d nin hu Thin h
h nhn khp T Nh" y vy m ai ng cha n 300 nm c mt ngi t cch mng

73

trc khi ra php trng vn cn say m Truyn Kiu. Gia nhng ngy chng M cu
nc c lit vn vang ln nhng li th "Knh tng c Nguyn Du". Thy gio trc khi
ln lp nh r mc ch yu cu ca tng gi ging vn c th nhng ai dm chc
tng ca thy hon ton n khp vi thu hoch ca mi em hc sinh. Phn ng tch
cc v c tiu cc na. l mt bi ton nan gii i vi ngi ging vn trong nh
trng chng ta. Ta vn theo thi quen thy ging theo nh v s cm nhn ca thy.
Hc sinh c hc hay khng hc tu theo s cm nhn ch quan ca tng em. Ngi ta ni
hiu qu ging vn c tnh cht bp bnh, khng n chc, mt phn cng t thc trng .
Trong nh trng ngy nay, vic ging dy tc phm vn chng trong nhng gi ging
vn phi dn dn xo b thc trng t pht v cm tnh ny. Nm bt tm l tip nhn ca
hc sinh, to iu kin nm bt c phn ng thm m, tnh cm hc sinh, dy vn
theo p ng ca hc sinh nh cc trng hc M v cc nc tin tin ang lm l mt
hng i c kh nng hn ch c li ging vn tu hng, cm tnh, ch quan ca ngi
ging vn, l cng vic i hi thch thc nhiu iu kin, nhiu phm cht, nhiu nng
lc c th, mt vn ling vn ho, i sng phong ph v nhng kh nng ngh
nghip ca ngi gio vin. Vn chng xt cho cng l chuyn i, chuyn con ngi.
n vi vn chng khng phi ch l chuyn ch ngha hay th thut v k xo ngh
nghip. Nh ph bnh Hoi Thanh tng vit "Thiu i nhng tnh cm ln th khng th
hiu ni mt cu vn ch ni g vn chng". L mt ngi am hiu su sc Truyn Kiu,
bao nm tri nhiu ln phn tch, nh gi v nhn vt T Hi nhng phi n nhng
nm cui i trong khng kh quyt lit ca nhng ngy chng k th xm lc, ng mi
nhn ra nhng cch hiu cha y ca mnh v mt nhn vt vn chng. Thiu s
nhy bn thm m v nhn vn, ngi c kh m xc cm trc s phn cc nhn vt
trong sch. Con ngi lnh lng trc ni au v nim vui ca con ngi th lm sao cho
th ng cm vi cuc i cc nhn vt. Trong thng thc ngh thut cn n nhng gic
quan cao cp, nhng nng lc ngh thut. Ni nh Mc mun thng thc ngh thut phi
c gio dc v ngh thut. Mun sng tc thnh cng, ngi ngh s phi sng tri
nghim. Tng tng phong ph n u cng khng thay th c cho vn sng, s tng
tri, nh rng, trong sng to vn chng khng th thiu ti nng h cu. Ting khc
ai on cho "Thp loi chng sinh" bt ngun t s tri nghim, ni au thng bt hnh
ca bao kip ngi m Nguyn Du tri qua. Cu th "Con i l m lng m khc
M con bt thc cm hi Kip ngi cm vi cm ri Bit u no t phng
tri m i ?" c cht lc t ni au bao kip ngi n l. Cu th gi bao ni nhc
nhi trong lng nhng con ngi Vit Nam tng thm tha xt xa ni au thng trong
ch c. Ngi hc sinh ngy nay khng phi d g c th ng cm c ngay.
Ngi gio vin khng nhy bn v tnh cm nhn vn v thm m hay thiu i
nhng hiu bit v con ngi, v cuc i th kh c th to c cho hc sinh mnh
nhng xc ng cn thit trong gi ging vn. l cha k n nhng nng lc v k
nng c th c khi phi t rn luyn tu dng mt cch bn b sut c cuc i ngh
nghip ca mnh.

74

B NHNG CNG VIC CHNH CA GING VN TRUNG HC

PH THNG
Cho n nay, khng phi khng cn nhng cch ngh gin n v cng vic ging vn,
v phng php dy hc mt tc phm vn chng trong nh trng ph thng : ng nht
vic phn tch, tip cn tc phm vn chng vi cng vic ging dy tc phm vn
chng trong nh trng ; ngh rng bn n vic phn tch, khm ph mt bi vn, mt
tc phm vn chng thuc chng trnh nh trng l bn n vic ging vn ; khng
phn bit c bn c ngoi x hi vi bn c trong nh trng ; khng phn bit c
s khc nhau gia mt tc phm vn chng ni chung vi mt tc phm vn chng nh
trng, v.v. By nhiu hin tng nhm ln u bt ngun t nhn thc khng ng,
khng y v bn cht mn Vn, v nhim v, v bn cht ca lao ng v quy trnh
dy hc mt tc phm vn chng trong nh trng ph thng.
Bn v quy trnh ging vn, dy hc tc phm vn chng trong nh trng ph thng,
khng th khng quan tm n ba cng vic ch yu sau y : nhn din ng tc phm vn
chng v tc phm vn chng trong nh trng ; xc lp c h thng nhng phng php
phn tch ct ngha tc phm v cui cng l xy dng c nhng con ng, nhng cch
thc hng dn hc sinh n vi tc phm vn chng.
I NHN DIN TC PHM VN CHNG V TC PHM
VN CHNG trong NH TRNG
1. y cn ni qua v vn la chn tc phm. Theo truyn thng s phm th vic
la chn tc phm vo chng trnh v sch gio khoa khng t ra vi ngi gio vin.
l cng vic ca ngi bin son chng trnh v sch gio khoa. Nhng di gc
ngi ging dy cng cn am hiu l do v sao mt tc gi, mt tc phm ny n li c
a vo chng trnh. Khng nm c v quan im la chn ca son gi, ngi
gio vin d b lc hng trong khai thc v ging dy tng bi vn c th. Trc y,
trong chng trnh c khng c tc phm vn hc lng mn Vit Nam 1930 1945. Nay,
trong sch gio khoa t ph thng c s c th Hn Mc T, V nh Lin,... trung
hc ph thng c th ca Xun Diu, Huy Cn,... c vn Thch Lam, Nguyn Tun, v.v.
Trc y chng ta thng trnh th vn Phm Thi. Chinh ph ngm cng ch c dy
mt cch d dt. i vi nhng nh vn c in ny, phn tuyn chn bi ging cng c
khc. Trc y thng chn nhng on trch thin v ngha hin thc v t co nay
trch thm nhng on v Ch em Thu Kiu, Kiu lu Ngng Bch, v Trao duyn, v.v.
V sao nhng bi th hay nh Tng bit hnh nh Nh, Ty Tin hay Bn kia sng ung
trc y khng c trch ging nay li c t vo mt v tr xng ng... Mt bi vn
nh Tuyn ngn c lp khng c chn ging vn lp 12 cng phn nh nhng cch
ngh, nhng quan nim khc nhau trong cch hiu v nh gi mt tc phm vn chng
v gy nn nhng phn ng kh mnh m ngoi x hi.
Cho nn ngi gio vin tuyt nhin khng nn nhn nhn tc phm, bi vn m mnh
sp ging dy cho hc sinh nh nhng vn bn ring r, c lp vi chng trnh. Gio

75

vin cn thc c v sao bi vn li c la chn m khng phi l bi khc theo

ca chng trnh. Rt tic l nhiu nm nay, cng vic bi dng gio vin cn coi nh
vic nm vng tng chin lc ca chng trnh cng nh yu cu c th i vi tc
gi, tc phm c la chn. Ri y, vi xu hng gim nh vai tr ca sch gio khoa,
vi vic chn sn cc bi vn trch ging nh mt s nc tin tin lm th vn la
chn tc phm s t ra bc thit hn i vi tng gio vin. C trng hp dy v
Hemingway, gio vin c quyn la chn tc phm mnh thch nht (h tn trng vic
thch dy, khng kh ging dy ca tng gio vin) v hc sinh n lp c th chn la
theo s thch ca mnh mt tc phm no m cc em yu thch (h cng rt ch n
vn thch th ca ngi hc). D sao cng cn l chuyn tng lai tuy khng phi l
tng lai xa na. Nhng vn quan trng c tnh cht lu di l thc v kh nng la
chn, nh gi cng nh vic quan tm n hng th c nhn trong dy hc vn chng.
l vn thuc nng lc phm cht ca ngi gio vin ng trc mt bi vn hay mt
chng trnh vn hc m mnh ph trch.
2. Nhn din tc phm vn chng v tc phm vn chng nh trng
2.1. Lch s v ngha vic xc nh hm ngha ca tc phm vn chng
t ra trong vn t liu nc ta hin nay cng c n hng chc cng trnh trong v
ngoi nc bn v khoa vn hc. Song by nhiu cng trnh l lun cng ch mi cp
n nhng nh ngha, nhng khi nim chung v vn hc. Truyn thng l lun ca cc
cng trnh nghin cu ni trn v cng nh ca cc hc gi phng Ty hu nh coi nh
nh ngha v tc phm vn chng vn v cng cn thit v c ngha v nhiu mt i
vi ngi sng tc ph bnh nghin cu hay ging dy vn hc. Qua nhng nm thng
khng chin chng thc dn Php, cng tc nghin cu l lun vn hc cha tin c bao
nhiu. My nm sau ho bnh lp li, Xun Diu cm thy phi t vn tm hiu cc tc
phm vn hc. Xun Diu nu vn mt cch kh si ni v cp bch : "n giai on
pht trin hin nay ca vn hc, chng ta khng nn v khng th ni n vn hc m
khng ni n tc phm v khi ni n tc phm m li lm thinh v quy lut ca tc
phm. Khng ni n tc phm tc l ch ni chung chung : ni chung chung c th rt
chn thnh v nhit tnh nhng c khi ci cng che y mt s li bing hay ngi ngng
gii quyt nhng vn thit thn c th cho mt ngnh nh l vn hc"(1). Nm 1964,
Nguyn nh Thi trong cun Cng vic ca ngi vit tiu thuyt khi i tm mt nh ngha
v tiu thuyt vit : "Tiu thuyt l g ? Tht kh tr li qu !... Ai cng bit truyn l g
nhng nh ngha n l rt kh. Cng nh vy th c t bao nhiu ngn nm, ai cng bit
th l g nhng cha ai nh ngha ni cho tho ng c"(2).
Mt nh ngha chnh xc v tc phm vn chng khng nhng ch lm phong ph
thm cho kho tng l lun m cn gp phn thc y n mt cch c hiu qu lao ng
sng to ca ngh s. Mt hiu bit vng chc v c cu v bn cht tc phm vn chng
(1) Xun Diu, Quy lut cuc sng v quy lut tc phm trong th, Tp ch Vn ngh, thng 8 - 1961.
(2) Nguyn nh Thi, Cng vic ca ngi vit tiu thuyt, NXB Vn hc, H Ni, 1964.

76

s gip cho ngi sng tc khi m mm, c phng hng ng n hn, tit kim c
cng sc nhiu hn trn con ng thai nghn tc phm v hnh thnh sn phm ca mnh.
ng nh Xun Diu ni "gi cho bn tr mi lm th cc bn c mt khi nim rng
: tc phm th cn c quy lut ni b ca n na, nh vy khng phi l by ra lm
chuyn, lm yu cu, c th ch lm nn lng nhng bn tr lm vic th, m nh vy theo
ng ca ti l mun bt cho s tiu ph "mu xng" ca cc bn..."(1). D nhin
khng phi ch c vi cc bn tr, vic nm vng tiu chun thnh phm lao ng ca
mnh bao gi cng l tin cho mi sng to
Vi ngi gio vin vn hc, vic nm chc bn cht ca tc phm vn chng cng
c ngha rt quan trng v phng php lun b mn cng nh v ni dung v phng
php phn tch, cm th tc phm ca hc sinh. Mt nhn thc ng n v tc phm xy
dng l tin cho hng lot cng vic ca mt qu trnh ngh nghip va mang tnh khoa
hc va mang tnh cht vn hc. Ngi gio vin khng c l g li khng nm chc,
khng am hiu k lng cng c gio dc ca mnh. Tc phm vn chng l v kh, l
cng c ca ngi gio vin vn hc. Hin nay, khng phi chng ta, k c nhng anh ch
em gio vin lu nm trong ngh, c th i n c mt nh ngha thng nht v tc
phm. Du rng, ngy nay chng ta vn m x phn tch, tm hiu n.
2.2. Quan nim v tc phm vn chng v tc phm vn chng trong nh trng
a) Nhn din tc phm vn chng
Vi kinh nghim v suy ngh ring, t nhng gc khc nhau, trong nhng trng
hp v mc ch khng ging nhau, cc nh vn, nh th, nh l lun a ra nhng
nh ngha trc tip hoc gin tip v tc phm vn, th, tiu thuyt cng nh truyn
ngn(2). Tuy nhin, nhng kin khc nhau ca cc nh l lun, sng tc vn hc cng
gip chng ta thng nht c mt vi khi nim chung v tc phm vn chng, t
rt ra c nhng kt lun cn thit v b ch cho cng vic phn tch v ging dy tc
phm vn chng trong nh trng.
Xt v mc ch, sng tc th tc phm vn chng bao gi cng th hin nh
ca ngi cm bt. Nh vn mun by t mt vn , mt quan nim, mt thi v cuc
sng n nhng bn c nht nh cho nn bt c mt tc phm vn hc no cng l mt
li tri m, mt tc lng ca tc gi gi ngi cng thanh kh.
nh khng phi l mt li tuyn b kh khan, mt khi nim tru tng. nh
bao gi cng c th hin qua ni dung v hnh thc ngh thut nht nh. Ni dung
bao gi cng c cu to nn bi hai yu t hp thnh gn quyn vo nhau, hin thc
khch quan v ch quan tc gi (phn nh v biu hin khng phi bao gi cng ng
nht). Tu ti nng sng to ca nh vn v tu tng loi th m phng thc biu hin ni
dung hnh thc c nhng im khc nhau. Nhng ni chung d l t s hay tr tnh, tc

(1) Sd.
(2) Xem : Phan Trng Lun, Phn tch tc phm vn hc trong nh trng, NXB Gio dc, 1977.

77

phm vn hc no cng ly ngn ng lm vt liu biu hin. Ngn ng cu to thnh hnh

tng tnh cch. Ngn ng trong th, trong truyn, trong kch li c nhng c im ring.
Sc mnh ca tc phm vn hc chnh l mt tnh cm. Tc phm vn chng nh
thc, khu gi tm hn rung ng ca ngi c. Tc gi dn dt v thuyt phc ngi c
mt cch bt ng bng cch t chy ln trong lng ngi c nhng tia la, nhng ngn
la tnh cm, nhng ngun rung ng su lng.
Mi lin h gia bn c vi tc phm vn chng l mt mi lin h giao t x hi,
mt mi lin h c la chn y hng th vi s vn ng ca nhng nng lc tm l c
bit. Vai tr ca tng tng tht l quan trng. ng nh Nguyn nh Thi ni :
"Ngi k chuyn lun lun phi dng n tr tng tng thy nhng hnh nh ca
s vt v khc no v li nhng hnh nh y bng ting ni do m truyn t vo tr
tng tng ca ngi nghe nhng hnh nh nh ang sng thc, c sc mnh cun ht
v lm lay ng c tr tu v tnh cm ca ngi nghe"(1). T Hoi cng ni trong Mt
s kinh nghim vit vn ca ti : "Phi ni n khi nhn vt hin ra trc mt nh mt
ngi sng, by gi ti mi hon thnh giai on xy dng trong c ngi vit"(2). Nguyn
Cng Hoan cng trao i : "Khi ti vit th nhn vt ca truyn hin ra trong c ti.
Ti bt h biu din tht thong th tng ngh, tng c ch, tng li ni, tng cch i,
v.v. nh trong mt cun phim quay chm, ti nhn cho r v ghi cho ht"(3).
Ni sc mnh ca tc phm vn chng l ni n mi lin h vi bn c. t tc
phm trong mi lin h vi bn c khng nhng l ph hp vi nh sng tc ca nh
vn m cn th hin s nhn thc ng n v con ng vn ng khch quan ca tc
phm n cuc sng. ch ca sng tc l cuc i, Tc phm n vi cuc i thng qua
bn c. Tn trng bn thn tc phm nh mt tn ti khch quan ca hnh tng do nh
vn sng to vn lun lun nhn mnh n mi lin h sinh mnh ca tc phm vi cuc
i. Mt cch quan nim nh vy va gip chng ta hiu tc phm c ng n, va th
hin c mt quan nim thc tin cn c v vn hc.
Nhng thp nin gn y vi s xut hin ca nhiu th l thuyt nh cu trc, thng
tin, vn bn hc c nhiu cch quan nim khc nhau v vn hc v tc phm vn
chng. Ngi th cao mt cch tuyt i vai tr ca cu trc ngn ng ; ngi th qu
nhn mnh n s mnh thng ip x hi ca vn hc ; ngi th coi tc phm vn
chng chng qua ch l mt k hiu n ngha hay a ngha, v.v. Chng ta vn c th
xem xt chn lc v tip nhn nhng g l hp l trong quan nim, nht l trong phng
php ca cc l thuyt ni trn b sung cho quan nim ca chng ta v vn hc v tc
phm vn chng. Nhng iu quan trng v nguyn tc l : khng th v nhn mnh n
mt chc nng, mt yu t no ca vn hc v tc phm vn chng m coi nh ni
dung v ngha thm m ca bn thn tc phm. ng l tc phm vn chng no cng
l mt tp hp ngn ng. Ngn ng l vt liu th nht ca vn hc. Thng qua h thng
(1) Nguyn nh Thi, Cng vic ca ngi vit tiu thuyt, Sd.
(2) T Hoi, Mt s kinh nghim vit vn ca ti, NXB Vn hc, H Ni, 1965.
(3) Nguyn Cng Hoan, i vit vn ca ti, NXB Vn hc, H Ni, 1971.

78

tn hiu m ting ni ca nh vn n vi bn c. Nhng ngha c bn ca tc phm

vn chng l thng tin ngh thut. l mt im c bn mu cht phn bit quan im
mc xt vi quan im cu trc lun v thng tin v vn hc v tc phm vn chng.
T cc bnh din nghin cu trn, chng ta c th tm tt s lc v tc phm vn
chng nh sau :
Mi tc phm vn chng bao gi cng l mt li nhn gi trc tip hay gin tip,
kn o hay cng khai ca nh vn v cuc i v vi cuc sng.
Bng ngh thut sng to ngn ng ngh thut theo phong cch ring ca mnh, nh
vn to nn mt hnh thc c o ca tc phm cha ng mt ni dung nht nh bao gm
: hai yu t khch quan phn nh v ch quan biu hin chuyn ho thm nhp vo nhau
nhm gy c mt tc ng c bit n tm hn v tnh cm ca bn c, i tng to
nn mi lin h sinh mnh ca tc phm i vi i sng.
b) Nhn din tc phm vn chng trong nh trng
Nhng hiu bit v mc ch, nh sng tc v c cu ni dung, v sc mnh ring
ca tc phm cng mi lin h gia nh vn vi ngi c, l nhng c s quan trng
xc nh ng phng hng ch yu v c bn cho vic khai thc v ging dy mt tc
phm vn chng. Dy mt bi vn theo ngha trn bao gi cng phi l cng vic lm
vang di ln trong tm tr ngi hc sinh ting ni tm tnh tha thit ca nh vn. Sc
thuyt phc ca ting ni tnh cm, ca nhng rung ng su xa trong lng ngi ngh s
n tn y lng ngi hc sinh. C s gio dc, ging dy l ni dung cu to ca tc
phm. Ci biu hin bao gi cng ln hn ci phn nh.
Thng khi hnh tng ln hn t tng. Ngi gio vin thng hiu bn cht cu to
tc phm s xc nh c ni dung khai thc, phn tch v ging dy. iu nh vn cn
ni, mun ni l ci quan trng nht, ci cn truyn t n cho hc sinh. T nhn thc
ng n hng lot v mi quan h gia hiu v cm, gia l tr v tnh cm, gia kin
thc v t tng, gia khoa hc v ngh thut trong ging vn, vic phn u nng cao
hiu qu gi dy nht nh cng s ng hng hn.
Tuy nhin, trong phm vi yu cu ca nh trng, mt nh ngha v tc phm vn
chng ni chung vn cha p ng c i hi ca anh ch em gio vin vn hc chng
ta. Nhim v v cng vic ca ring ngi gio vin vn hc gn gi nhng khng ng
nht vi nhim v v cng vic ca nh ph bnh, nghin cu vn hc.
Ngi ta vn thng ni n vng i ca tc phm vn chng. l mt vng khp
kn an kt nhiu qu trnh v nhiu quan h : cuc sng nh vn tc phm bn c
cuc sng. Trong qu trnh i t cuc sng, tr v vi cuc sng, tc phm c nhng quan
h mu tht v tc ng qua li vi bn thn cuc sng, vi nh vn, vi bn c. Nhng
quan h d nhin khng phi l nhng cng thc cng . Nhn t trn thay i th tc
ng ca bn thn tc phm cng c s i thay. Mc ni "tc phm ngh thut v mi sn
phm khc cng th u to ra mt th cng chng snh ngh thut v c kh nng
thng thc ci p. Nh vy l sn xut khng nhng ch sn sinh ra mt i tng cho

79

ch th m cn sn sinh ra mt ch th cho i tng"(1). Mi quan h gia tc phm vi

bn c l mi quan h qua li mt cch hu c. Tc phm n vi bn c vn khng
ng nht v nhiu iu kin cm th, nn tc ng ca tc phm cng khng ging nhau.
Ngi c c nhng iu kin ch quan, c s la chn nht nh i vi tc phm. Chnh
Lnin vit khi c bi th ca Maiacpxki : "Ti khng thuc vo s nhng ngi hm
m ti nng lm th ca ng ch y, tuy rng ti hon ton tha nhn l ti khng phi l
ngi am hiu lnh vc . Nhng ng v mt chnh tr v hnh chnh (ti nhn mnh
P.T.L) m ni, t lu cha bao gi ti thy thch th nh vy"(2). Nh vy l i vi mt
tc phm vn chng, bn c c nhng thi khc nhau, v thi la chn ca ngi
c l mt iu tt nhin. Mi quan h gia tc phm vn chng vi bn c khng phi
l mi quan h n nh, nht thnh bt bin ; vn c bn k trn, y ch mun
ghi nhn rng tc phm vi bn c hc sinh, trong iu kin nh trng khng hon ton
gi nguyn vn nhng quan h vn c vi bn c ni chung.
i vo sch gio khoa nh trng, tc phm trc ht phi chu s la chn ca bn
thn ngi son sch, tun theo nhng yu cu ca c quan gio dc. Nhng tc phm hay
khng nht thit c th chn dy trong nh trng. Mt tc phm hay v tt nhiu khi
vn khng th v khng c iu kin gi nguyn vn khi i vo sch gio khoa. Nhiu cu
ca dao hay vn khng th c mt trong sch lp 10. C nhng on miu t c gi tr trong
Ch Pho ca Nam Cao vn phi loi ra ngoi bi trch. Nhng bi vn th ca Nguyn Du
trch vo sch gio khoa cha phi l nhng bi sng tc hay nht ca i thi ho.
Mt khi c tung vo cuc sng v n tay mt bn c c th no , tc phm
hu nh b tru tng ho mt cch tng i khi nhng mi lin h vi lch s, x
hi, tc gi. Bn c thng thng nhiu khi cng chng quan tm n tn tc gi v cng
chng cn tm hiu hon cnh sng tc ca tc phm.
Trong nh trng, sc mnh ca tc phm vn hc i vi hc sinh lun lun c
nhn ln cng thm bi ti ba ca ngi gio vin. Tc phm n vi hc sinh thng qua
vai tr trung gian ca ngi gio vin. Nhng tc phm vn chng trong nh trng khi
n vi hc sinh li l mt c s hc sinh t nhn thc trn c s vn kinh nghim v
c im tm sinh l ca bn thn cc em. Cho nn mt nh ngha chung v tc phm vn
chng thng c xc nh trn c s l lun chung ca khoa vn hc, cn c t
trong mi lin h c th vi thc tin nh trng, vi bn thn ngi c, hc sinh di s
ch o trc tip ca ngi gio vin vn hc.
Tc phm vn chng trong nh trng khng ch l mt phng tin nhn thc m
cn l i tng thm m, ng thi cn l mt c s hnh thnh nhng hiu bit v
lch s vn hc li va l mt cng c gio dc c bit gip hc sinh t pht trin mt
cch hiu ton din v cn i. Cch hiu nh trn v tc phm vn chng trong nh
trng s khng lm m nht bn cht chc nng c th ca hnh tng vn hc, va

(1) Mc ngghen, V vn hc ngh thut, NXB S tht, H Ni.

(2) V.I. Lnin, V vn hc v ngh thut, NXB S tht, H Ni.

80

khng loi tr tnh nh trng, tnh s phm ca tc phm vi t cch l mt cng c gio
dc c bit.
Mun xc nh c mt nh ngha v tc phm vn chng, ta khng th khng da
vo nhng nguyn l ca khoa vn hc, nhng mt khc li phi bit kt hp vn dng
nhng quy lut v tm l gio dc. Mt nh ngha c gi tr khoa hc bao gi cng phn
nh mt nhn thc ng n v bn thn s vt. Mt nh ngha ng n v tc phm vn
chng s a n mt phng hng cm th, phn tch v ging dy tc phm ng n,
c c s khoa hc, va c tnh hiu qu vng chc.
II Con NG TIP CN V CT NGHA TC PHM
VN CHNG TRONG NH TRNG
1. Nhng quan im tip cn vn chng - kinh nghim tht bi v thnh cng
Nhiu thp k qua vic tip cn, phn tch tc phm vn chng trong nh trng cc
nc chu nh hng mnh m ca s bin i cc khuynh hng phng php nghin
cu ph bnh vn hc. Nhng khuynh hng tip cn tc phm vn chng lun bin i
v chao o di nh hng ca cc phng php lch s x hi, vn bn hc, ph bnh
mi hoc thuyt giao dch p ng,... Trong nghin cu v ging dy vn hc c khi
qu thin v mt lch s pht sinh, c khi li chu nh hng ca cu trc lun hay vn bn
hc qu ch trng ti bn thn tc phm. Ch ngha ph bnh vi ch trng l thuyt "ch
la di" khng tin tng vo kh nng khm ph vn bn ca ngi c v a n
kiu c khp kn (close reading). Do cch nhn nhn tc phm vn chng tr nn bit
lp v siu hnh, hnh thc ch ngha. n u thp k 60, vi nhng thnh tu ca l
thuyt tip nhn, ca tm l hc sng to v cm th ngh thut, phn tch vn chng
theo hng lch s chc nng c c bit cao. M, mt thi chu nh hng nng
n ca ch ngha ph bnh mi kh lu th nay trong cc gio trnh ging dy li c chiu
hng tuyt i hng tip nhn ca ngi c theo l thuyt p ng (response centred
approach).
Vit Nam cng vy, tu theo s am hiu, tinh thng phng php lun nghin cu
vn hc v cng tu theo bn lnh khoa hc ca mi ngi m con ng tip cn tm hiu
tc phm vn chng i theo nhng chiu hng ng sai khc nhau : ch trng hon cnh
pht sinh hay tuyt i ho yu t tc phm ; khm ph cu trc vn bn mt cch khoa
hc hay bit lp vn bn khi hon cnh pht sinh ; hng vo bn c khng khp kn
trong vn bn hay cng iu ho s thch cm th ch quan ca ngi c i n thot li
vn bn,... Ngi ta ph phn t lu khuynh hng tip cn "phi vn bn", "ngoi vn
bn", "trn vn bn" hoc khuynh hng phn tch khng a ch,... Mt s cng iu hay
my mc trong phng php lun tip cn cc tc phm vn chng nht nh s a n
hu qu thiu khch quan v phn khoa hc. Mt bi th Tit ph ca ca Trung Quc n
nay vn cha thng nht trong cch nh gi ch t tng v ngha x hi. Bi th
Qu hng ca Giang Nam trong cuc chn gii th nhng nm 70 cho kinh nghim
qu v vic ph bnh nh gi v ging dy vn hc. Khng ni g xa, ngay trong sinh hot

81

vn hc nhng nm va qua, nhng bi th, bi vn trong sch gio khoa ph thng cng
gy nn nhng cuc trao i kin khc nhau, c khi i lp nhau. Khc nhau v tng
chi tit th, v hnh nh hay nhn vt tr tnh, v ging th, v cm hng sng to,
sng tc, ngha x hi,... v c v thi im xut x(1). Bi th, bi vn ch l trn vn
bn giy trng mc en nhng khin cch hiu, cch cm, cch nh gi cc nh nghin
cu ph bnh hay gio vin vn hc (trong c khng t ngi l nhng tn tui quen
bit) li rt xa nhau. Nguyn nhn ch yu khng phi trnh , ti nng m chnh l
phng php lun tip cn tc phm vn chng c th. Mt kt lun khoa hc quan trng
v c bn i vi ngi nghin cu v ging dy vn hc l lun lun nm vng mt quan
im tip cn ng b, mt s vn dng hi ho cc phng php lch s pht sinh, cu
trc vn bn v lch s chc nng khi tip cn tc phm vn chng. Mt phng php
tip cn khoa hc nh vy c xy dng t nhn thc ng n v ngun gc ca vn
hc, v bn cht cu trc v sinh mnh ca tc phm vn chng v cng l s vn
dng nhun nhuyn nhng quan im khch quan v khoa hc v sng tc v tip nhn vn
chng vo vic tm hiu mt tc phm vn chng c th. Khng vn dng khi nim
"tip cn ng b", song mt s nh s phm M nhn mnh n bn quan im x
hi, vn ho, vn bn v ch (2). Thc cht cng l s phn chia rch ri cc phng
din quan im tip cn ng b mt tc phm vn chng m cc gio trnh phng php
ging dy vn hc M rt quan tm.
a) Quan im tip cn lch s pht sinh hay l s vn dng mt cch thch hp nhng
hiu bit ngoi vn bn (x hi, vn ho, nh vn,...) ct ngha tc phm
Vn hc cng nh mi tc phm vn chng lun lun c ra i trong nhng bi
cnh lch s x hi vn ho c th ; nhng yu t thm thu, cht lc thng qua lng
knh ca nh vn i vo tc phm. Cho nn khng phi ngu nhin m mun nghin cu
mt tc phm vn chng c th chng ta khng th khng tm n bi cnh v nh vn.
Mt hnh nh "con nai vng" trong bi th Ting thu ca Lu Trng L gn lin vi mt
k nim su thm ca tc gi thi th u hng ngy ngm ngha bc tranh treo cnh bn
hc gian bung pha Ty nh mnh. Nhng cu th m l v thn phn ngi n b
trong th Lu Trng L gn lin vi tnh cm xt thng ca nh th vi nhng cuc i
"ch c nc mt" b m v cc ch gi au kh v bt hnh ca mnh. Bi th Qu
hng ca Giang Nam ra i gia nhng ngy qun th ang ra sc truy lng, bt b, tn
st nhng ngi thn ca cc cn b cch mng. Nh th xy dng t th t ci cht th
thm ca ngi yu. C ngi ph bnh sao khng chn hnh nh ngi ph n ni chung
bi th mang ngha khi qut hn, chn hnh nh ngi yu lm cho bi th thu hp
trong tnh cm ring t. V khng nm c bi cnh lch s c th min Nam hi nn
khng hiu c dng ngh thut ca tc gi v ngha khi qut in hnh ca ni au
trong bi th khi ni n ci cht c v ring t. nh rng mi tc phm vn chng xut

(1) Bng thng k ca ng nh Tuyt, Lun vn thc s, 1998 v Bng thng k ca Nguyn Th Lin,
Lun vn c nhn, 1999.
(2) R. Marshall v J. Beach, Dy vn ph thng, NXB Harcourt Brace Jovanovich.

82

sc nht, nhng tc phm vn chng kit xut bao gi cng c ngha ph qut ton
nhn loi. Truyn Kiu ca Nguyn Du khng ch l ni au ca ngi ph n Vit Nam
ti sc th k XVIII. Bt hnh ca c b Cosette u ch l chuyn ca tr em nc Php
thi V. Huygo. Th Nguyn Tri c gii vn hc Php nh gi l c "sens cosmique".
Th nhng khng phi v vy m mi tc phm vn chng li mt i gi tr lch s c th
ca n. Tch Tng bit hnh ra khi hon cnh 19401945, ngi ph bnh v ging dy
vn hc d thin v ngha khi qut mun thu ca tnh cm "tng bit" m qun i ni
trn tr ging x ca mt th h thanh nin Vit Nam hi by gi ang mun ln ng
tm li thot ra khi cuc sng cht hp b tc vi bao nhiu nu ko nng n. Cng vy,
nu khng hiu mi tnh v bnh tnh ca Hn Mc T, chc hn ta s khng lng nghe ht
ni qun qui trong th ngi thanh nin ti hoa m bt hnh y. Nhng nu ch thu gn
bi th trong gii hn mt mi tnh, mt bnh trng, mt hon cnh c nhn th ngha bi
th li b h thp v gi tr v ngha chung. Gia nhng nm 19301945 cm nhn v
hnh phc bp bnh h o khng ch l ni au ring ca chng thi s tt nguyn v bt
hnh h Hn m cng cn l ni au thi i ca lp thanh nin Vit Nam cha c li
thot cho con ng hnh phc v s phn ca mnh. Hn Mc T t nim ring bt gp ci
lng chung. Nu tch V nht ca Kim Ln ra khi khng kh tin khi ngha th lm sao cm
nhn c nhng chi tit ngh thut sng gi trong sng tc ca Kim Ln cui tc
phm : "Trong c, Trng vn thy m ngi i v l c bay php phi..."
b) Quan im tip cn vn bn
Hiu bit ngoi vn bn cc k quan trng nhng vn khng thay th cho vic khm
ph bn thn vn hc. Quan im tip cn vn bn gip ngi c, ngi nghin cu,
ging dy khng thot ly vn bn vn l n tip nhn m nh vn mun gi n bn
c. Ch trng vn bn nhng nhn thc v vn bn ca tc phm cng nh quan im v
phng php tip cn vn bn thng khng thng nht v ng nht trong gii nghin
cu ph bnh v ging dy vn hc.
Vn bn l thng ip, l n nh vn gi n bn c. c trng c bn ca vn
bn ngh thut l thng tin thm m. Nh vn gi n cuc i nim xc ng mnh lit
nht, nhng rung ng tha thit nht v cuc sng v v con ngi. y l im mu cht
phn bit phng php tip cn vn hc ch thc vi li x hi hc tm thng, bin tc
phm vn chng thnh mt cng gio hun, mt s x hi hc hay mt hin tng
lch s cn ci, mt phng tin minh ho gin n v bc tranh x hi, v.v. Khai thc
truyn ngn Hai a tr c gio vin ch tp trung ch vo bc tranh ngho kh ti tm
ph huyn m qun i lng thng cm v s nhy cm ca nh vn trc kht vng m
thm m tha thit ca nhng cuc i ti tm lun hng ti nh sng. Ging vn M
Gim Sinh mua Kiu c gio vin ch ch n cnh mua bn, b mt xu xa ca M
Gim Sinh m khng ch n ni au, ni nhc ca nng Kiu b sa chn thnh mt vt
mua bn. V bn di nhng dng th miu t l tm lng thng cm su xa, tinh t ca
nh th i vi thn phn con ngi ti sc m bt hnh.
Tuy nhin y cng cn ngn nga mt khuynh hng cc oan ch nhn nhn gi tr
ca vn bn ngh thut phng din thm m. Tc phm vn chng cha ng trong n

83

mun mt mun v ca i sng x hi, con ngi m bn c ngy nay khng th b qua,
khng th khng bit n. V chng chnh cc yu t vn ho ca vn bn li cng lm ni
r hn yu t thm m ca vn bn. Cnh cho ch trong Ch ngi t t ca Nguyn Tun
ngoi gi tr thm m, ngha nhn vn cn c gi tr vn ho truyn thng na. Kht
khao ci p, tn vinh ci p, trn trng ngi ti, ly ci ti m gi gn thin lng trong
sng cng l nt vn ho cn c khai thc, cm nhn gn lin vi qu trnh khai thc v
gio dc nhng tnh cm thm m. Tnh yu qu hng t nc, lng cm th gic tn
ph qu hng trong bi th Bn kia sng ung cng lc c thc dy vi nhng hiu
bit su sc, tinh t v truyn thng vn ho Kinh Bc. Vn ho dn gian in m qua hnh
nh "Tm the en my trm nm thp thong mng bnh yn...". Nhng hi h nh m
trn ni Thin Thai trong cha Bt Thp... "Nhng nng mi cn ch qut tru", "Nhng c
gi ph ph tc trng", "Nhng em st sot qun nu...". V Cao c trao i li vi mt
nh ph bnh dng ca mnh khi s dng chi tit "thn cau" ("Ng cha chy nhng
thn cau"). Khng phi ch v thn cau kh chy m cy cau l tng trng su thm cho
i sng vn ho ca ng qu Vit Nam. Cau l hi h, l nh m, l ma chay, l bn
b, l tnh duyn, l ngha tnh lng xm, l kh phch ngay thng ca ngi dn qu,...
Thiu vn sng vn ho cn thit th vic cm th vn th cng d sai lch hoc thiu su
sc... Hc To nh Kiu hc sinh ng cm vi lng thit tha c sng mnh m v c
ngha. Song qua truyn ngn ny cng c chng kin mt cuc sng t nht, mt nhp
sng tr tr, b tc qun quanh v ngha khng ng sng ca mt b phn thanh nin mt
thi qua. Tc phm dng li mt bc tranh x hi vn ho nng n ca qu kh rt xa l
vi cuc sng thanh nin trong chin tranh gi nc v trong s nghip dng nc ngy
nay. Vn chng vn l cun bch khoa ton th v cuc sng. Mc tng ghi nhn tnh
chn thc su sc ca vn chng. M. Gorki ni nh vn chng m M. Gorki cng hiu
ng gi Nga hn v hiu r hn ng ngoi ca chnh mnh. Cho nn khng c l do g
chng ta li lm ngho nn i mt vn bn vn hc, lm hn hp tm nhn ca hc sinh v
x hi, con ngi v v chnh bn thn mnh. Mt khc, cng cn thy rng a s hc sinh
ph thng khng phi ai cng u i vo con ng vn chng. H cn c trang b vn
am hiu v vn chng v rng hn l vn ho vn chng i vo i sng cng dn
hay i sng chuyn mn sau ny.
Ni n tc phm vn chng l ni n mt vn bn trong chnh th. Tc phm vn
chng c cu to bng ngn ng ngh thut ring, c kt cu mt cch cht ch
trong nhng quan h gia ni dung v hnh thc, gia b phn v tng th, gia yu t hu
hnh v v hnh, gia phn nh v biu hin, gia vn bn v tim vn bn,... Trong ging
vn mt s gio vin vn c xu hng x l, p vn tc phm lm cho vn bn vn
chng mt i tnh nht qun, cm hng ch o ca nh vn, t tng ch ca tc
phm b m nht hay xuyn tc. nh rng phn tch phi la chn, la chn l th php
cn thit, nht l vi nhng tc phm lu di nhng khng phi v th m coi nh tnh
chnh th ca tc phm.
Mt trong nhng con ng i vo tc phm vn chng l nhn din c loi th.
n vi th khng ging vi t s hay kch. n vi vn hc dn gian khng hon ton

84

ging vi vn hc vit. Vn hc trung i v hin i c nhng c trng thi php ring.

Vi vn hc dch cng cn c cch tip cn ring (Xem ph lc Dy hc vn hc dn
gian)(1).
Tic rng, do cha phn bit y c trng thi php cc loi th nn vic ct ngha
tc phm vn chng nh trng c nhng hn ch ko di nhiu nm qua cha c
khc phc. Truyn c tch bin thnh mt truyn ngn hin i, ca dao tr thnh vn bn
th ngy nay. Tc phm vn chng trung i v hin i ng nht v thi php, v.v.
Khng t gi ging th m gio vin li i qu su vo nhn vt ct truyn. Ging t s li
coi nh, b qun ct truyn, nhn vt, li k,...
c) Quan im tip cn hng vo p ng ca hc sinh
L lun vn hc nhng thp k gn y nhn mnh thm hng lch s chc nng
trong tip cn tc phm vn chng. Nhiu thp k qua, tc phm vn chng b coi nh
mt hin tng tnh ; nay c nhn nhn trong trng thi ng, trong s vn ng n vi
bn c. Tc phm vn chng l mt h thng m. Vng i tc phm vn chng cng c
nhn din li trong nhiu quan h hu c bin chng hn. Tc phm vn chng ch thc
s i trn vng i trong mi quan h vi bn c tr v li vi cuc sng vn l xut
pht im. Nhiu nh vn ln nh Skhp, Mcsc, A.Tnxti,... c bit nhn mnh
n vn ca bn c nh mt yu t quyt nh sinh mnh ca mi tc phm. Nhiu
kin cho rng tt c ch l nhng k hiu cm lng, nhng ng giy v hn k c Iliat,
ix hay Chin tranh v ho bnh... nu khng c bn c. L lun v tc ng chc
nng ca vn hc lm sinh ng hn, phong ph hn cch hiu, cch ct ngha tc phm
vn chng ng thi cng lm cho vic phn tch ging dy vn hc trong nh trng c
hiu qu hn. Cc tc gi b gio trnh c uy tn M v Phng php dy hc vn ph
thng trong Li ta nhn mnh tng i mi vic dy hc vn trong nh trng theo
hng tip cn p ng (responses centred approach). ta cng vi bc tin v l lun
tip nhn vn hc, chuyn ngnh ging dy vn hc c nhng cng trnh Cm th vn
hc - ging dy vn hc, Hc sinh l bn c sng to v Phng php tip cn tc phm
vn chng di nh sng l thuyt tip nhn.
Phng php ging vn theo hng thin v vn bn, v ngi gio vin a n
nhng hu qu khng hay trong ging vn. Hin tng hc sinh th , lnh m vi s
phn cc nhn vt, vi ting ni nh vn, vi li ging ca gio vin l d hiu. Hc sinh
trong gi ging vn ch l mt ngi ngoi cuc, mt khch th chu tc ng mt chiu
ca gio vin l chnh. Thm ch mi quan h gia hc sinh vi tc phm cng b gin
cch. Gio vin ch quan tm n vn bn, n ngh thut truyn ging m khng chu tm
hiu hc sinh ang v c nhng phn ng nh th no v tc phm vn chng. Xem
kt qu iu tra phn ng ca hc sinh trc mt s tc phm vn hc, chng ta s thy s
xa cch gia ngi ging vn v ngi hc vn ng thi cng thy s cn thit khng th
khng xem xt n phn ng tm l ca ngi hc v l nhng bn c m nh vn mun
(1) V phn vn hc nc ngoi c chuyn lun ca GS. Phng Vn Tu vit nm 1995 do V Gio vin pht
hnh, y khng cn phi bn thm.

85

hng ti. Gio s Alain Richard Beach cho rng : "Trung tm ca qu trnh khng phi l
cc tc phm vn hc m l tm tr hc sinh sau khi gp g cun sch. l p ng (vn
hc v ngi c). V, M t 1977 Anlan Purxers cng b mc tiu tip cn ly p
ng lm trung tm trong ging dy vn hc. Cng cuc i mi phng php ging vn
trung hc ph thng din ra mi nm nay theo hng coi hc sinh l bn c sng to
cng l s vn dng sng to kp thi nhng thnh tu v l thuyt tip nhn, t tng dy
hc hin i m chng ta s bn phn sau. Tuy nhin, khi nhn mnh n quan im
ngi c, n phn ng v p ng ca hc sinh trong gi vn, chng ta vn khng tuyt
i ho hay cng iu ho thch th ca hc sinh. Trong nh trng lun lun kt hp hi
ho gia s cm th c nhn hc sinh vi nh hng s phm ca ngi thy. Mt quan
im tip cn ng b vn bn, yu t ngoi vn bn v p ng ca ngi hc l s kt
hp cn mc hi ho, ng b, bo m hiu qu vng chc cho vic nghin cu v dy
hc tc phm vn chng trong nh trng.
2. Qu trnh thm nhp mt bi vn
Qu trnh thm nhp mt bi vn gn lin vi qu trnh son tho mt bi vn. Hai qu
trnh ny khng phi l mt nhng vn c im tng ng. Qu trnh son bi ging vn
phi da vo quy trnh thm nhp mt bi vn t chc cc cng on. Ngc li, qu
trnh son bi ging vn cng m rng, o su thm qu trnh thm nhp mt bi vn.
Thm nhp mt bi vn l cng vic cn thit i vi mt ngi c, nghin cu hay ph
bnh vn hc. i vi nh trng li cng cn. Nm vng c quy trnh thm nhp mt
bi vn, ngi gio vin thng ngy son bi ging vn c d dng hn, ng thi cng
bit cch thc hng dn hc sinh tip cn c bi vn, bi th mt cch c thc v
c hiu qu.
V quy trnh thm nhp hay son ging mt bi vn cng c nhiu ngi bn n.
Nhng tu s trng v kinh nghim ring m mi ngi c nhng cch tin hnh quy
trnh thm nhp mt bi vn ni chung hay son mt bi ging vn ni ring khng hon
ton ging nhau. Cc nh nghin cu vn hc thng cp n my bc i t ngoi vo
trong tc phm. Bc tri gic ngn ng ; bc ti hin hnh tng (s kin, nhn vt...) ;
bc phn tch ct ngha ; bc tng hp khi qut ni dung ngh thut v ngha ca tc
phm. Vi kinh nghim ging vn lu nm, Gio s L Tr Vin chia ra lm ba giai on :
giai on u gi l giai on l tnh I. Giai on ny gm nhng cng vic tm hiu ch
ngha, hon cnh xut x ri s b i vo ni dung v hnh thc. Giai on th hai gi l
giai on trc cm. y thao tc c c vn dng nm thn ca tc phm. Giai
on th ba l giai on l tr II. y l giai on kim nghim ng sai hai giai on
trn nm bt c mt cch khi qut v ng n ni dung ch bi vn bng nhiu
thao tc phn tch, ging bnh, ct ngang, b dc,...(1). C ngi li cho rng phi i t
tng hp n phn tch ri tng hp cao. C ngi li ch khu trc cm ban u v
sau mi i vo khu phn tch v khu tng hp. Nh gio u t Nguyn Vinh Phc li
chia ra lm nm bc : bc 1 l kin tr c ; bc 2 l tm hiu bi vn nm tng cu
(1) Qu trnh chun b mt bi ging vn, V Gio vin, 1995.

86

ch ; bc 3 l tm hiu ti ch yu, ngha gio dc ; bc 4 l xc nh mc ch yu

cu ca bi ging v bc 5 l tm phng php khai thc bi vn(1). Quan nim v kinh
nghim ca mi ngi c ghi li khng hon ton ging nhau tuy mi ngi d l gio
s i hc hay nh gio ph thng u c c nhng kt qu tt p trong lao ng
ngh nghip ca mnh. Nguyn nhn ca thnh cng xt cho cng u l do thc hin
ng quy lut chung ca qu trnh thm nhp mt bi vn. S phn chia cc giai on c
khc nhau nhng v thc cht vn ph hp vi lgic bin php ca qu trnh i vo th
gii ngh thut ca tc phm vn chng. C kt lun chung v qu trnh thm nhp mt
bi vn nh sau :
a) Do hnh tng vn hc lun mang tnh cm th c th khi qut nn t duy ngi
cm th l t duy tng hp. (D nhin nng lc t duy tng hp l vn trnh mi
ngi). Cho nn qu trnh xc nh c ch v pht hin ra c sc ngh thut trong
tc phm din ra tng bc t thp n cao, t sai n ng, t hin tng n bn cht
trong s vn dng tng ho cng nhng nng lc phn tch, so snh, tng hp, khi qut.
b) Qu trnh i vo mt tc phm vn chng l qu trnh vn dng nhiu nng lc tm
l cm th. Qu trnh l qu trnh din ra qua nhiu giai on m bc cao nht l xc
nh c ch th.
c) Trong qu trnh i n bc xc nh c ch v ngha khi qut v cuc
sng do tc phm t ra, chng ta ti hiu dn hnh nh cc bnh din 1, 2, 3, 4. Hnh
nh ny xut hin sm mun l do nng lc ch quan ca ngi c. Song vic pht hin
t tng ch tc phm ch c th thc hin c trn c s ti hin nhng hnh nh c
th sinh ng trong tc phm. Ni 3, 4 bnh din khng c ngha l khng nh mt cch
tuyt i s cu to c nh ca cc tng lp hnh nh mi tc phm vn c ca nhng
dung lng v loi th khng ging nhau.
d) Ni mt cch tng hp, con ng i vo tc phm vn hc l con ng tri qua
nhiu chng, nhiu bc, nhiu giai on i dn t b ngoi n bn trong tc phm m
bc cui cng bao gi cng xc nh c mt cch tng i n nh ch v nh
hng v tnh cm ca tc phm ngi c. Con ng bao gi cng bt u t cng
vic tri gic ngn ng v lnh hi hnh tng tc phm nhng bnh din cao thp khc
nhau. Ci kh khn nht vn l lm sao vt qua c bc khai thc, phn tch nhng
yu t hu hnh nm c nhng yu t v hnh ca tc phm nh mt chnh th.
Khng phi l da, tht, xng, mu, tu m l ci thn thi, ci rung ng cn phi lnh hi
c bng sc mnh ca c k thut ln tm hn ngi c.
e) Mun cm th hay phn tch ng n mt tc phm vn chng lun lun phi loi,
tr nhng n tng ch quan sai lch v tc phm, phn bit c nhng yu t trung ho v
then cht xc nh ng n ch th tc phm v nhng g l sng to ngh thut c o
ca nh vn.

(1) Tm mt quy trnh son bi ging vn, tp san Gio dc cp III, thng 5 nm 1979.

87

3. Nhng phng php thng dng

Trong qu trnh i vo tc phm vn chng nh quan st trn, chng ta s s dng
mt s phng php quen thuc nh phng php c din cm, phng php so snh,
phng php ti hin hnh tng.
3.1. c din cm
c din cm tr thnh phng php truyn thng trong cc nh trng phng
ng v phng Ty, Php cng nh Nga, ngy xa cng nh ngy nay. Hiu lc ca
phng php ny l khng c g ng nghi ng. Cc gio vin giu kinh nghim u khng
nh vai tr ca c din cm. Gio s L Tr Vin ti Hi ngh ging vn ca Khoa Vn
trng i hc s phm H Ni, thng 5 nm 1975 kt lun t kinh nghim nhiu nm
nghin cu v ging dy vn nh sau : "Ni nhp thn vo nhn vt, chng qua cng l ni
mt kha cnh ca vic bn thn mnh phi sng trong bi th m thi, sng nh nh th
sng dng dy cc cm xc ang ng yn trong ch ngha. gip vo cng vic y
ti c thi quen c, ngm theo cch ring ca ti. Quy lut ca ngh thut l ngi ht
iu khin ging ht ca mnh nhng ging ht cng tc ng tr li tm hn ngi ht.
Gia ging c v tm hn ngi c cng c nh hng tng h. Hiu bi vn ri c
mi tt nhng c tt cng hiu thm bi vn.
Bt ng ci ging nhn vt l bt ng ci tnh ca nhn vt th ch mt cu thi l
tc khc mnh t c mnh vo tm trng nhn vt. V hn na, nh ngi ngh s, mnh
va l nhn vt, va l mnh. Hay ni ng hn mnh vn tnh lc bit mnh ang tm hiu
nhn vt... trong kinh nghim ca ti, nhiu ln bn c gip ti pht hin ra nhng l
m trong mnh khng ngh ra".
c din cm khng phi l mt th thut do ch quan ngi c to nn m chnh l
mt hnh thc lao ng ph hp vi bn cht ca hnh tng v quy lut sng tc. M.
Gorki tng ni : "Bng ngn ng tiu thuyt, nh vn c th tc ng trc tip n tri
gic, thnh gic, xc gic ca ngi c, lm cho h cm gic c nhn vt mt cch vt
cht". c din cm cng l mt hot ng sng to ngh thut. C khc chng l nh vn
i t t tng n ngn ng ; ngi c li i t ngn ng n t tng.
c din cm khng nhng c ngha quan trng i vi vic ging dy vn hc m
cng cn thit cho nhiu ngnh ngh thut khc. Tic rng cho n nay hnh thc hot
ng ngh thut ny cha c t ra ng mc trong cng nh ngoi nh trng. Trong
cc gio trnh v phng php vn hc hoc mt s bi vit v b mn ny, c din cm
nh l mt phng php c th ni l cha h c t ra t trc n nay.
Do nhn thc khng y tm quan trng c bit ca phng php c din cm,
mt s anh ch em gio vin ch coi l loi cng vic m u cho gi dy vn. Hoc
gy mt n tng hon chnh v bi vn, hoc gy khng kh cho gi hc, hoc rn
luyn k nng ca hc sinh. V vy, c din cm thng ch l vic lm mt hai ln trong
sut gi hc.

88

Tht ra trong ngh thut v khoa hc ging vn, c din cm vt qu gii hn v yu

cu ca mt bin php t chc dy hc hoc l mt cng vic hot ng thun tu ngn
ng. c vn hc c nhng quy lut v tc dng ring do cu to c th ca tc phm vn
chng quy nh. trn chng ta bn n c cu ca tc phm vn chng v c ch
hot ng ca n trong mi lin h gia nh vn vi bn c thng qua h thng tn hiu
th hai v s vn ng nhng nng lc tm l c bit ca ngi c.
Con ng i vo tc phm nht thit phi t c, gn lin vi vic c. c phi l
mt hnh thc hot ng c tnh cht c th ca nhn thc v vn hc. Ting ni ca nh
vn gi gm cho bn c thng qua h thng ngn ng kt dt nn hnh tng ca tc
phm, nhng trc mt bn c vn ch l nhng k hiu cht. c s lm m vang ln
nhng tn hiu ca cuc sng m nh vn nh gi gm. m vang ca li c kch thch
qu trnh tri gic, tng tng v ti hin hnh nh. Cm xc bt u t c v c t duy
pht trin trong qu trnh c. Nhp thn vo tc phm ch c th bt u bng c din
cm. c kch thch qu trnh tm l cm th, tri gic tng tng, xc cm. c a
ngi c vo th gii ca tc phm to nn trng thi tm l cn c khi c sch hay xem
ngh thut m ngi ta quen gi l nhp thn.
S sai lm nu coi c ch l mt vic rn luyn k nng, ch l mt vic tch khi qu
trnh a tc phm vo th gii tm hn ca hc sinh. Do hiu ng tc phm m c
ng, nhng mt khc cng nh c ng m hiu tc phm hn.
Nhiu gio vin tht bi trong gi ging vn v khng bit pht huy sc mnh ca ngh
thut c din cm : gi vn ri rc, kh khan, thiu cm xc, nng n din gii. Ngi
gio vin n c, xa cch nh vn, khng c nh vn h tr. c din cm gn b
trong sut qu trnh ging vn lm cho ting ni nh vn lun lun gn gi vi hc sinh.
Gi ging vn tr thnh mt cng vic tm tnh, mt cuc trao i tht s cho cuc sng,
khng cn l mt gi bn lun v chnh tr, lun l, nng n x hi hc.
Gn vic c din cm vi cc phng php khc s to cho gi ging vn khng kh
ti mt, nhng n tng ban u, nhng rung cm v xc ng thm m ca hc sinh
lun lun lm nn cho cng vic phn tch. Hai mt l tr v cm xc trong mt gi ging
vn lun c gn cht mt cch t nhin. i gia tnh v , gn ho ting ni nh vn vi
ting ni nh gio, duy tr c khng kh ti mt trong qu trnh phn tch bi vn, l
kinh nghim qu bu ca cc gio vin c kinh nghim bit s dng c din cm nh mt
phng php trong gi ging vn.
Nhng thiu st trong quan nim v phng php c vn trong nh trng cng gn
lin vi trnh hiu bit cha y v l lun c din cm nhiu anh ch em gio
vin chng ta.
Vic c vn c da vo quy lut pht m nhng v c bn khc vi vic c cc tc
phm khoa hc khc. c vn hc khng phi l ch thu nhn ci hin thc c phn nh
vo trong tc phm m quan trng hn l c c ci phn ch quan ca ngi phn nh.
Nhng vic c vn ch c kt qu khi ngi c vang ln ci ch quan ca tc gi, ci

89

nh ca tc gi khi phn nh. Nh vy ngi c phi lm cng vic chuyn dy, sng
dy ci tnh cm ca tc gi khi phn nh m con ng khng c cch no khc l thng
qua s ng cm ca ngi c, v vy y t ra vn ch quan ngi c khng
c ln t ch quan ngi vit (tc gi). Ngi c phi tn trng ci khch quan ca tc
phm (ch quan ca tc gi v khch quan phn nh) nhng li phi thng qua ci ch
quan ca mnh m lm vang dy ch quan ca ngi vit. Ngh thut c din cm chnh
l ngh thut x l mt cch hp l mi quan h gia khch quan phn nh v ch quan
biu hin ca tc gi, quan h gia ch quan ngi c v ch quan tc gi truyn t
c ting ni tnh cm ca tc gi n bn c. c vn i hi ngi c truyn cm
xc n cho ngi nghe (c th l bn thn hay l mt s ngi nghe v hnh hoc hin
din). Ging c l thc o tn s rung ng, rung cm ca ngi c i vi tc phm v
tc gi. Bn cht ca vic c vn nh ni trn quy nh nhng yu cu i vi ngi
c. Trong qu trnh c, ngi c lun lun c gng xc lp c khng kh giao ho,
giao cm gia ngi nghe vi tc gi. Ngi c truyn n cho ngi nghe iu nh vn
nh gi gm cho bn c. Khng to c khng kh giao cm gia nh vn vi ngi
nghe, vic c s tr thnh mt ng tc c gii.
Ng iu trong c din cm i thay tu theo ging iu ca nh vn m ngi c
phi th hin c. Bng ng iu ca mnh, ngi c lm ni bt dc ting ni v nht
l ng ca nh vn trong tng cu th, on vn qua vic nhn mnh trng m lgic,
trng m tm l v ng php. c hai cu th sau, nu nm c dng ca tc gi, chc
chn ngi c s vn dng mt ng iu thch hp ni ln c di dng dc ca thi
gian v khng gian, s ch i c mong dai dng ca bao nhiu nm thng kin tr u
tranh cch mng :
Ba mi nm y / chn khng mi /
M n by gi / mi ti ni./
c vn chnh l c cho sng t tng ngha, tnh cm, thi , tm trng m nh
vn nh gi gm cho ngi nghe, ngi c.
Bng sc mnh ring ca c din cm, ngi gio vin dn dt hc sinh i vo th
gii ca tc phm mt cch d dng, ph hp vi quy lut cm th vn hc. c din cm
phi l mt hot ng phi hp cht ch vi cc phng php khc gip hc sinh hiu
v cm th tc phm mt cch ng n. Tu yu cu, gio vin c th c di nhng
hnh thc v vi nhng mc khc nhau. c c bi, c tng on, c gy khng
kh, c sng t li bnh, c minh chng cho li ging, c u gi v c phn
kt thc bi ging. c gy mt n tng hon chnh v tc phm sau khi phn tch ;
c gi cm xc, c cng c th cng c mt nhn nh. c cng c th l bc
tin hnh song song vi qu trnh bnh ging. c kch thch tr tng tng, ti hin
hnh nh hay duy tr cm xc ti mt trong khi phn tch. Tuy nhin, c din cm vi
kh nng ring ca n vn cha pht huy c nhng nng lc phn tch tng hp ca hc
sinh i su vo bn trong tc phm. Cho nn cng c l khi nhiu ngi trc y
cng vic c din cm vo phn chun b phn tch. c din cm nu tch ri nhng

90

phng php khc vn cha c th gip hc sinh nm c tc phm mt cch su sc,

ton din, c l l khoa hc. Tuy nhin, mt mnh ca phng php ny nh trn ni l
kh nng khu gi rung ng thm m, tr tng tng v nhiu nng lc cn thit ca t
duy ngh thut, lm cho vic dy hc v hc bi vn ph hp vi c trng ca b mn v
tm l nhn thc ca hc sinh v vn.
3.2. So snh trong phn tch vn hc
3.2.1. Hiu lc ca phng php so snh trong phn tch vn hc
Phn tch bi Vo nh lao huyn Tnh Ty ca H Ch Minh, Xun Diu vit : "Ti t
thy ly lm th v lin h vi mt bi th c c to Knh nh san.... D nhin y l mt
bi th trong h t tng vn ho c, c ta mt mnh c s t cao t i : "Chim" c by i
tm vinh hoa ph qu, lm quan to, "My" chng cn bn ba g st. Ta l mt ni cao. Knh
nh san nhn ta. Bi th ca Nht k trong t th h thng vn hc cch mng : "V nhn
dn m phi t y..."(1).
Xun Diu lm cng vic so snh bi th ca Bc vi bi th ca L Bch. Hai bi
th ny xa cch nhau v thi i, v h t tng v ch nh sng tc.
Nh vn ng Thai Mai khi phn tch bi th trn cng nhc n nhng ti c in
phng Ty nh "Thin nhin l m hin t ca con ngi" hoc "Thin nhin m d gh
ght b con ngi" nhng ch yu tc gi so snh i chiu cc cp t v hnh nh trong
bi th nh "nghnh, trc" khi qut nh sau : Gia my v ngi (t), mi quan h nu
nh c cht ngha th chnh l ch i chiu gia i sng phng khong ca to vt v
cnh ng oi om ca con ngi. V ngha ca bi th l mt li phn khng. T do
l lut ca thin nhin th sao con ngi sinh ra trong t do, con ngi chin s cch mng
u tranh cho t do li b t b ti ?(2).
y chng ta cha cn bn n mt ng, sai ca cc kin phn tch khc nhau.
iu c th ghi nhn mt cch r rng l, tuy mc ch v nht l kt qu phn tch c
th rt khc nhau nhng trong phn tch vn hc, so snh tr thnh mt phng php
kh ph bin v gii hn ca so snh cng tht l rng ri nhiu mt.
Kho st cng trnh ph bnh, nghin cu vn hc c gi tr ca mt s nh vn, nh
nghin cu, ph bnh quen bit khc, chng ta d nhn thy so snh c s dng mt
cch kh rng ri v c hiu qu tht s. c Hoi Thanh, nh ph bnh quen bit non na
th k nay, chng ta thy phng php so snh c bit c s dng mt cch ti tnh
v linh hot. Nhng nh vn, nh th nh Nguyn nh Thi hay Xun Diu, Ch Lan
Vin,... trong nhng bi ph bnh phn tch vn hc ca mnh cng lun lun s dng
phng php so snh pht hin v p c o ca bi vn, bi th. Thch Hn phn
tch kh ti tnh bn cu th Tc cnh Pc B ca Bc H, vn dng mt cch kh thnh
cng phng php so snh.
(1) Xun Diu, V cy i mi mi xanh ti, NXB Vn hc, H Ni, 1971.
(2) ng Thai Mai, Trn ng hc tp v nghin cu, NXB Vn hc, tp III, H Ni, 1973.

91

Vn hc so snh ngy nay vt qua gii hn v tnh cht ca mt phng php

khoa hc tr thnh mt khuynh hng, mt tro lu nghin cu vn hc nhiu nc.
y, chng ta ch gii hn vn trong phm vi mt phng php vn hc. So snh
trong thc t nghin cu ph bnh l lun cng nh ging dy vn hc tr thnh mt
phng php c hiu lc v kh quen thuc nhiu nh khoa hc c kinh nghim. Du
rng, n cha c cng nhn trong cc cng trnh v phng php phn tch vn hc,
thm ch ngay c trong thc ca bn thn nhng ngi s dng n nh cng c c hiu
lc thc s. Chng ta cn tr n v ng v tr ca n trong cc cng trnh l lun v
phng php phn tch vn hc trong cng nh ngoi nh trng.
3.2.2. Nhng nguyn tc so snh
Gii hn so snh trong phn tch tc phm vn hc da vo c cu ni ti ca tc phm
v nhng mi lin h hu c vn c ca tc phm vi cuc sng sn sinh v nui dng
n. V vy so snh trong phn tch vn hc tht a dng v phong ph. Tuy nhin, kh
nng v gii hn so snh khng phi l chuyn tu tin, ch quan. Vic so snh lun lun
c xc nh trn c s nguyn tc cht ch. Trong thc t ph bnh vn hc cng nh
ging vn khng phi l him nhng hin tng lm dng so snh, lm cho hiu qu phn
tch khng c nh mong mun m cn gy hoi nghi i vi bn thn phng php so
snh vn c nhng c s khoa hc xc ng.
Nhng khuynh hng lm dng so snh dn ti hin tng thot ly tc phm ; v vic
phn tch vn hc i sang lnh vc x hi hc dung tc. Nhng khuynh hng lch lc vt
qu gii hn cho php u bt u t s vi phm nhng nguyn tc khch quan xc
nh.
Mt nguyn tc quan trng hng u trong so snh vn hc l khng c ly ni
dung so snh thay th cho vic khm ph, phn tch bn thn tc phm. So snh khng
phi l mc ch, so snh ch l phng tin, l con ng i vo tc phm. Chnh v bt
lc trc mt tc phm m nhiu ngi lm dng vic so snh tc phm vi nhng yu
t ngoi tc phm. Rt cc cng vic ch a n mt bng lit k nhng hiu bit nng v
x hi hc, t nhiu c lin quan n tc phm. Phi chng tc gi vit v bi th Vo nh
lao huyn Tnh Ty mn n nhng kin thc qu rng qu xa lm cho vic so snh
thiu sc thuyt phc(1). Nhu cu hiu bit khm ph bn thn tc phm li khng c
tho mn.
Cng v vy m mt nguyn tc c tnh cht h lun c t ra l nhng lin h so
snh ngoi tc phm khng c lm t mi vi ng dy ch ca tc phm. Lin
tng vn l mt hin tng rt ch quan. Mt lin tng vt qu gii hn s bin vic
phn tch thnh mt cng vic lun bnh khng c cn c. C nhiu trng hp, ngi
phn tch i rt su, rt rng, rt xa bng cch so snh vi nhiu tc phm c kim, nhiu
tc phm gn gi hoc i lp v ch nhng bn c vn cm thy c th chp nhn
c. Ci chnh l v ng dy vi ch cha b ct t. C th ly bi vit ca Nguyn
ng Mnh v bi Tc cnh Pc B lm v d(2). Tht ra ngi snh trong thng thc
(1) Xem Tm hiu th H Ch Minh, NXB i hc v trung hc chuyn nghip, 1978.
(2) Xem Tc phm mi, s 17.

92

khng phi l khng n s rm r trong cch so snh. Ngi vit lin h n

quan nim bn o, lc o, an o,... c nhc n c Nguyn Cng Tr hay nhng nh
nho khc, v.v. Nhng cch so snh y vn c th chp nhn c v ngng ca gii
hn so snh cha b vi phm.
Mt nguyn tc rt quan trng na l khi so snh phi tn trng tnh chnh th ca bi
vn. Ngi phn tch khng c tch chn mt t ng, mt chi tit, mt hnh nh ra khi
chnh th so snh vi nhng yu t t nhiu c lin quan vi tc phm ri bnh lun mt
cch ch quan, xa ri ch ca tc phm. C th ly v d kh tiu biu bi vit trong
cun sch Tm hiu th H Ch tch. Khi phn tch bi Vo nh lao huyn Tnh Ty, tc
gi chn chi tit "ph vn" lin h vi my, mt hnh nh m Lnin dng v
ch ngha quc vi chin tranh, tc gi cng lin h, so snh vi khi nim t do v tt
yu trong tc phm kinh in ca ngghen. Ngi vit khng t bi th vo trong
mch cm xc chung ca nhng bi th trong phn u ca tp th. C th ni, iu day
dt nht vi Bc trong nhng ngy u trong t l ni kh mt t do, ci trc tr ngt
ngho trn ng lm tr hon mt cch nng n bao d tnh cng vic by gi ang gp
thi c thun li. Bi th Vo nh lao huyn Tc Vinh cng nh ba bi th ng i kh
khn trc v sau bi Vo nh lao huyn Tnh Ty u lin mch trong th. Nu tch cc
bi th ny vn l nhng trang nht k th kh m hiu c ng n bi th chng ta
phn tch.
3.2.3. Gii hn so snh
Trong phn tch vn hc, phm vi so snh kh rng ri. Tu chung c th chia thnh ba
nhm chnh nh sau :
Nhm so snh th nht :
So snh i tng phn tch vi nhng tc phm cng ti, ch , cng m tp
nhng khc nhau v loi hnh. C th so snh mt tc phm trong nh trng vi mt kch
bn hay mt sng tc c chuyn th. Phn tch Sng nh Anh c th em so snh vi tc
phm sn khu hay truyn phim v anh Tri. Phn tch kch Ni gi c th so snh vi tc
phm c sn khu ho. So snh nh vy cng lm ni bt ch : ngha ca tc
phm ang phn tch, va lm sng t nt c th v loi hnh. Ging Sng nh Anh ca
Trn nh Vn nu em so snh vi truyn th v Nguyn Vn Tri ca L Anh Xun
chc chn l mt vic lm b ch v cn thit. cc nc khoa hc k thut pht trin,
trong vic ging vn, ngi ta s dng mt cch rng ri v thnh cng vic so snh bng
phng tin mn nh, ti vi, nhng bc tranh minh ho ngh thut c gi tr. Th gii thm
m ca hc sinh khng nhng c pht trin t nhin v phong ph m bn thn vic
phn tch tc phm cng c thun li hn, su sc hn...
Nhm so snh th hai :
So snh i tng pht trin vi cuc sng ln v nh ca tc phm. Vic so snh ny
khng nhng l khm ph v p ring ca tc phm m cn l vn vn dng c th
phng php lun mc xt vo vic nghin cu mt tc phm vn hc c th.

93

Nhng mi lin h ny tht a dng v l bn thn cuc sng sn sinh ra tc phm

v l ni tc phm i n v c cuc sng ch thc ca n trong lng cng chng.
C khi so snh trc tip vi s kin thc lm c s cho tc phm. Hoi Thanh ly ngay
cu chuyn V Th Thng khi vo t v ra t phn tch nhng vn th v N ci V
Th Thng. C th cn thit so snh T Hi thc trong lch s vi T Hi trong Truyn
Kiu ca Nguyn Du. Cng nh Lin X c khi phn tch Bi ca v Igo thng so snh
vi Igoria hay Con gi vin i u vi cuc khi ngha ca Pugtsp, Sui thp ca
Xraphimvch vi cuc i Tamanxki,... C khi cng cn so snh nhn vt trong tc
phm vi nguyn mu : khi phn tch b m Tm trong th T Hu vi m Tm c tht v
nhng b m Tm khc trong cuc i. cng l vic lm quen thuc vi cc nh gio
c kinh nghim ; khi phn tch tc phm Ngi m, Thp ti th y hay truyn ca L.
Tnxti thng hay em so snh vi t truyn ca tc gi. Chc hn khi phn tch Ngi
m cm sng ca Nguyn Thi, chng ta khng th khng i chiu vi cuc i thc ca
ngi m anh hng, ch t Tch, trong thc tin u tranh cch mng min Nam.
C khi so snh ni dung tc phm vi nhng s kin hay nhn vt in hnh ca thi
i. Vic so snh nh vy khng nhng gip cho hc sinh hiu c bn thn tc phm m
cn khi su c gi tr khi qut ca hnh tng nhn vt hay ngha tiu biu ca t
tng trong tc phm. Dy tc phm Tm nhn xa, nu khng m rng so snh, i chiu
vi nhng nhn vt thc c ngha tiu biu ngoi x hi, trong cuc u tranh gia hai
con ng th chc hn hc sinh kh lnh hi c su sc ngha in hnh ca tc phm,
ca cc nhn vt, Tuy Kin hay Bin l nhng lp thanh nin mi nng thn trn con
ng xy dng ch ngha x hi. Dy Bi ca chim Ch rao ca Thu Bn hay Gieo mm
ca Nguyn Thiu Nam m khng i chiu, so snh vi nhng con ngi cng sn trong
cuc u tranh sinh t vi bn M - ngu min Nam by gi, chc hn l mt thiu st
khng nh v phng php v quan im thc tin.
Cng c th phn tch bng cch so snh vi nhng tc phm cng ch , cng ti
ca bn thn tc gi hay ca nhng tc gi khc. Phn tch mt bi th thu ca Nguyn
Khuyn, Xun Diu ta c th so snh vi th vn Vit Nam trong sut hng trm nm th,
so snh nhng bi th sng tc trong nhng thi im khc nhau ca mt tc gi cn lm
ni r s chuyn bin hay pht trin trong quan nim sng tc cng nh th gii quan ca
nh vn th hin trong tc phm. Ging bi Ting ht sng Hng ca T Hu, nhiu gio
vin lm cng vic so snh vi i ma gi ca Khi Hng hiu r hn quan im
sng tc v nhn sinh quan ca nh th cng sn qua bi th ny.
Nhm so snh th ba :
Nhm so snh nhng yu t trong bn thn tc phm. Nh chng ta bit nhng yu
t hp thnh bn thn tc phm vn l mt tp hp, mt h thng ca nhiu yu t hu
hnh v v hnh, ca nhiu yu t v m v vi m. Phn tch bng con ng so snh nhng
mi lin h phc tp v a dng gia cc yu t cng l mt cch pht hin ra v p
c o ca tc phm. Phng php h thng trong ging vn ca i Xun Ninh cng cn

94

c vo c im cu to ca tc phm vn hc(1). Mi lin h gia cc yu t c

phn loi theo nhiu tng lp. C th so snh cc t, tp hp t, cc hnh tng, cc chi
tit, cc chng kt cu khc nhau ca tc phm. C khi l s so snh gia cc phn trong
kt cu ca tc phm. Khi phn tch bi Bng cy k nia, chng ta khng th b qua ba
chng pht trin v chuyn ho ca hnh tng bng cy k nia mang theo s pht trin rt
r nt t tng ch ca tc phm. Hay khi phn tch tc phm V chng A Ph ca
T Hoi, chng ta thy t tng ch ca tc phm c th hin r nt qua cc chng
ng pht trin ca nhn vt A Ph v M. Cuc i ca h tri qua nhng ngy ti nhc
di ch ca bn thng l P Tra n nhng ngy t pht ng ln xy dng cuc sng c
v c chng Hng Ngi cho n chng ng thc s c gii phng di s lnh o
ca ng. So snh cu to i lp cht ch trong bi Xem nh ca Ch Lan Vin, chng ta
thy rt r s i lp gia hnh nh thn ta vi cnh t cng trong cu u. Ri s i lp
gia cnh na m m dy ngm hnh con trong cu 2. V hnh nh i lp gia i mt
v cnh Thiu sch tri n trong cu 4. V rng hn l s i lp gia cnh 1 trong cu 1
vi cnh 2 trong cu 2. V cnh i lp gia cu 3 v cu 4. So snh kt cu i lp trong
bi th, ta thy ni r nhng mi quan h gia thc ti en ti v l tng chi ngi ca
nhn dn min Nam, nhng mu thun i lp gia k th tn bo vi nhn dn yu nc
v cch mng, gia bo lc ca qun th man r vi nim tin chi ngi ca nhn dn. C
bi th l mt kt cu cht ch lm nn cho s pht trin t tng ch . C th h thng
ho cc nhm lin h so snh phn tch tc phm nh sau :
Nhm 1 :
Tc phm gn gi hoc khc bit :
( ti)
(Tc gi)
Cng thi hoc khc thi im sng tc.
Loi hnh
Trang minh ho
Mn nh
Ho
Nhc
Nhm 2 :
Ngoi tc phm
Thi i

(s kin tht)

Cuc sng

(ngi tht)
(nguyn mu)
(in hnh)

(1) Xem : i Xun Ninh, Mt cch phn tch ging vn, tp ch Ngn ng, s 3.

95

Tc gi

(t truyn)
(hon cnh sng tc)

Nhm 3 :
Trong tc phm
Quan h t
Quan h cu
Quan h hnh tng
Quan h kt cu
Quan h s kin chi tit
Quan h cc tuyn nhn vt
Quan h ca nhn vt xung quanh
Quan h ni tm v ngoi hnh nhn vt
Quan h nhn vt vi tc gi.
Khi nhc li phng php nghin cu ca Lnin, N.K. Krpxkaia c vit : "Ly nhng tc
phm ca Mc c phn tch nhng tnh hung tng t, em phn tch t m nhng tnh
hung tng t, em phn tch t m nhng tnh hung , so snh vi nhng yu t th
nghim, vch ra ch ging nhau v khc nhau. l phng php ca Lnin".
D nhin, gia phn tch khoa hc, x hi hc v vn hc c nhng ch khc bit
nhng trong hot ng nhn thc phng php so snh nu c s dng mt cch thch
hp vi i tng phn tch, chc chn s a n nhng hiu qu tt p. So snh l mt
trong nhng phng php quen thuc v hu hiu trong phn tch vn hc v cng c
khng nh v hon thin trong thc tin nghin cu v ging dy vn hc lm sao cho
vic phn tch v ging dy vn hc va c c tnh khoa hc nghim ngt va c tnh
ngh thut m .
3.3. Phn tch nu vn
3.3.1. Dy hc nu vn ra i trn my chc nm nay v ang ginh c v tr
ngy cng n nh dn trong vic ging dy cc b mn khoa hc t nhin ri khoa hc x
hi nh trng ph thng ri i hc. Dy hc nu vn t nhng c gng v kinh
nghim ci tin vic dy hc nhm pht huy tr tu hc sinh nay t c nhng cng
trnh khoa hc ng tin cy nh cng trnh ca Okn (Ba Lan) ca Lernhe, Nhizamp
(Lin X trc y). Trong ging dy vn hc, c cc cng trnh ca Curiasp ca
Maranxman, Sickpxkaia, Machitskin, v.v.
Trong ging dy vn hc, dy nu vn c t ra mt cch d dt hn nu khng
ni l c phn bo th. Nhng cui cng cho n nay, ngay c nhng kin hay hoi nghi
nht cng phi tha nhn kh nng pht trin tr tu mt cch c hiu lc r rt ca phng
php ging dy ny. D lun ni chung thy r nhng th mnh ca dy hc nu vn

96

m cc phng php truyn thng khng th c c. Dy hc nu vn nhng nm gn

y c vn dng vo vic phn tch tc phm vn chng trong nh trng. V c
a vo trong gio trnh phng php dy vn i hc Lin X (c). Vit Nam vn
ny cng khng cn mi m vi anh ch em gio vin vn hc.
Tuy nhin, cho n nay cng khng phi l hon ton chm dt nhng kin
y nghi ng kh nng vn dng dy hc nu vn mt cch rng ri nht l i hc v
trong b mn Vn hc.
C kin cho rng dy hc nu vn chng c g mi l. T lu ngi ta t vn
pht huy tr tu hc sinh v cng t c nhng kt qu ng k ngay t thi
Xcrt.
C kin lo ngi rng dy hc nu vn s lm hn ch mt nhng u th ca ngi
gio vin trong qu trnh ln lp.
C kin s rng dy hc nu vn s lm tn hi nhng rung ng thm m cn
thit ca mt gi vn, nht l gi ging vn. Phi chng n ch thch hp vi cc b mn
khoa hc t nhin.
Ch c th i n nht tr v vai tr v tc dng ca dy hc nu vn trn c s mt
nhn thc chung v nhng vn c ngha nguyn tc m chng ta ln lt bn n sau
y :
3.3.2. Mt trong nhng vn c bn rc ri nht chnh l mi lin h v s khc bit
gia hot ng ti hin v sng to trong nhn thc cng nh trong dy hc. Trong lch s
gio dc t xa n nay, nhng t tng dy hc tin b khng ngng tm ti nhng
phng php tch cc tin b ti u ho vic dy hc m mt trong nhng con ng
quan trng nht l pht huy cao nng lc nhn thc ca bn thn ngi hc. T nhng
li dy to m ca Xcrt n nhng klvium ngy nay, t nhng hnh thc tranh lun
"qu bin" thi Trung c cho n nhng xmina nh trng hin i... chng ta thy
hnh thnh ngy cng r xu th nng cao hiu qu dy hc theo phng hng ng n
trn. Th nhng, tt c nhng c gng trn vn nm trong khun kh ca quan nim dy
hc truyn thng m chung quy c th xp theo hai phng php quen thuc l thng tin
tip thu v ti hin. Hai phng php ch yu vn ch c th pht trin c t duy ti
hin m thi.
Nhp pht trin khoa hc k thut hin i i hi mt s i mi cao phng
php dy hc nng cao hn na cht lng thng tin, ng thi c th xy dng c
nhng con ng sng to lm ch c khoa hc k thut hin i. y cng l mt i
hi c ngha chin lc ca ch ngha x hi, ch ngha cng sn trong nhim v o to
nhng cng dn va c phm cht chnh tr va c nng lc lm ch c khoa hc k
thut.
Phng php ging dy truyn thng khng th p ng c nhng i hi nng n
v cp bch ni trn. Vi nhng c gng cao nht ca n, phng php truyn thng ch c
th lm c nhim v ch yu l truyn th mt cch th ng mt khi lng kin thc
v kim tra s tip thu theo con ng ti hin. Ngay c nhng bi ging ch kch
thch tr tu ca hc sinh cng vn nm trong khun kh ca li dy hc c. Gio vin

97

khu gi t duy hc sinh cng ch nhm mc ch truyn th c tt hn khi lng kin

thc cn truyn th. Dy hc nu vn l hot ng dy hc sng to. N khc v bn
cht vi dy hc truyn thng, v mc ch cng nh phng thc thc hin. Mt nguyn
tc c bn ca n l song song vi vic lnh hi tch cc v kin thc l s pht trin
nhng nng lc sng to hc sinh. Kin thc va l sn phm va l phng php. Con
ng hnh thnh nhn cch v lnh hi kin thc phi thng qua s vn ng bn trong
ca bn thn ch th hc sinh. Chng ta u bit xu hng xch li gn gia tm l t duy
v tm l dy hc l mt c im ngy cng ni r trong khoa s phm. Dy hc nu vn
chnh l da vo nhng quy lut ca t duy, c bit l t duy sng to. Theo Rubinxten
"yu t u tin ca qu trnh t duy thng l tnh hung c vn . Con ngi bt u t
duy khi c nhu cu hiu bit mt ci g". Mt iu c thc tin s phm v thc tin
cuc sng xc nhn l kin thc s c lnh hi vng chc nu ngi tri qua suy
ngh, c vt qua kh khn tm kim. Dy hc nu vn da vo tinh thn nguyn tc
trn. Trong dy hc truyn thng, ch d nht l thi quen a n cho ngi hc nhng
kin thc c sn v ngi hc ch cn tip nhn mt cch th ng v ghi nh, ghi nh
ri lp li. Trong dy hc nu vn , kin thc khng a n di hnh thc c sn m
thng qua nhng tnh hung c vn t ra trc hc sinh. (V vy m c tn gi nu vn
) Tnh hung c vn l trng thi tm l ny sinh trc kh khn v tr tu m con
ngi ta khng th gii thch hoc hnh ng bng kin thc c, phng thc c. V dy
hc nu vn l mt h thng tnh hung c vn gn lin nhau, phc tp ho, trong
qu trnh hc sinh di s hng dn ca gio vin nm ni dung b mn, phng thc
nghin cu v pht trin mnh nhng phm cht cn thit cho sng to trong khoa hc v
i sng. Tnh lin tc ca qu trnh nhn thc cng l mt trong nhng phm cht c bn
ca dy hc nu vn . Nh vy r rng l c ch ca qu trnh dy hc nu vn
c i khc mt cch cn bn. Trong dy hc truyn thng, gio vin thng bo kin
thc khoa hc c sn v cho cch gii quyt bi tp. Hc sinh nghe, ghi nh, lm bi tp
theo kin thc v phng php vch sn. Trong gi dy hc nu vn , c ch i khc
nh sau : gio vin t vn hc sinh tri gic gio vin t chc qu trnh gii quyt
vn . Trong qu trnh , hc sinh nm kin thc, phng thc gii quyt v phng
php nhn thc khoa hc.
S c ngi ni : th lu nay vn c nhng cu hi t ra c nhng vn buc
hc sinh phi suy ngh. Chng hn cu hi sau y : do u m ngi cng sn trong bi
Con c, cht na li chin thng c ci bng ? Ti sao v chng A Ph li i theo cch
mng ? ng l nhng cu hi trn y c nhng tnh cht tng hp i hi hc sinh
phi ng no. Song vn t ra l t duy nh th no, t duy nhm mc ch g.
Nhng cu hi trn y vn nm trong gii hn ca t duy ti hin, cha c c mt s
thay i trong cht lng nhn thc. y hc sinh vn da vo nhng kin thc c sn,
hc sinh ch cn ti hin nhng s kin, nhng hin tng vn hc theo mt phng thc
quen thuc. Kt qu l cha to ra c nhng cht lng mi v kin thc v cha c
pht trin thm v phng thc quen thuc. Kt qu l cha to ra c nhng cht
lng mi v kin thc v cha c pht trin thm v phng thc nhn thc v hnh
ng mi.

98

Trong bn thit k bi ging vn Chuyn ngi con gi Nam Xng, ngi son a ra
mt s cu hi khc v bn cht vi cu hi ti hin ; cu hi ny khng i hi hc sinh
nhc li hay nu tn cc chi tit, cc s kin m buc phi bit chn la, so snh, tng
hp, suy lun c th c c cu tr li tho ng. Cu hi nh sau : "V sao khi gp
Phan Lang Thu cung, V Nng by t ni thng nh chng con, qu hng v ha s
tr v nu chng gii oan cho mnh. Th nhng khi c gii oan ri, V Nng li
khng tr v ?"(1) hoc trong bn thit k bi ging vn Hai a tr cng c loi cu hi
sng to, c tnh hung nh trn. Cu hi nh sau : "Trong by nhiu s phn ti tm
ph huyn m Thch Lam miu t, theo em nhn vt no au kh nht ?"(2).
C th ni, y c mt bc nhy vt mi v cht lng kin thc v phng
php nhn thc. Trong hot ng ca t duy ti hin, ngi hc sinh phi vn dng nhng
nng lc ghi nh, lp li. Trong hot ng sng to, hc sinh khng nhng ch ti hin
kin thc m cn bit t vn dng kin thc mt cch linh hot, sng to trong nhng tnh
hung mi. Mun vn dng sng to kin thc cn phi c nhng kh nng chuyn ho
phm tr kin thc, phi bit nh hng c kin thc, bit pht hin ra nhng chc
nng mi ca kin thc c, bit pht hin nhanh chng cu trc bn cht ca i tng
mi, bit tm ra nhng phng thc gii quyt khc nhau c th la chn c phng
php ti u, v.v. Tt c nhng phm cht ny khng c c trong phng php dy hc
"truyn thng". Chnh v vy, dy hc nu vn ngy cng chim c s ng tnh ca
cc nh khoa hc v cc nh s phm trn con ng ti u ho dy hc p ng c
i hi ca s nghip xy dng t nc trong thi k bc vo cng nghip ho, hin i
ho.
3.3.3. Ni n dy hc nu vn l phi bn n con ng ring tin hnh qu
trnh dy hc. Con ng v cng l ni dung thc hin dy hc nu vn l qu trnh
xy dng v gii quyt mt cch kho lo h thng tnh hung c vn .
Dy hc nu vn l mt h thng tnh hung c vn c t ra gn lin vi
nhau v trong qu trnh , hc sinh di s gip v t chc ca gio vin, nm c
ni dung b mn, phng thc hc tp v pht trin mnh nhng phm cht cn thit
sng to trong khoa hc v i sng.
Cn tnh hung c vn l g ? C rt nhiu cch nh ngha khc nhau, song v c
bn c th nht tr l mt trng thi tm l ny sinh mi ngi trc mt kh khn
c ch th thc v mun khc phc th phi vn dng nhng hiu bit mi v phng
thc hnh ng mi.
Khng c g ng nghi ng khi ni rng trong phn tch tc phm, chng ta c th vn
dng dy hc nu vn mt cch thun li v c cn c xc ng. Ni nh Rubinxten "t
duy con ngi ch bt u t mt vn hay mt cu hi, t mt s ngc nhin hay s thc
mc, t mt s mu thun"(3), cho nn tnh hung c vn s c tc dng li cun hc
(1) Xem Thit k bi hc tc phm vn chng ph thng, NXB Gio dc, 1996 1999.
(2) Xem Thit k bi hc tc phm vn chng ph thng, Sd.
(3) Sd.

99

sinh vo qu trnh t duy. Mt bi vn, mt tc phm vn chng, s phn mt nhn vt

ch tr thnh i tng suy t ca mi ngi khi chnh ngi nhn ra trong mt tnh
hung, mt vn mt tm trng c lin quan vi tm suy ngh hay rung ng ca mnh.
Tc phm no cng c vn c. ng nh vy nhng khng phi bt c vn no cng
t nhin tr thnh tnh hung c vn i vi ch th ngi c hc sinh.
Chng ta li cng bit rng, cm th vn hc bao gi cng mang tnh cht c nhn
rt su m. Mt gi ging vn, mt bi phn tch vn hc mun c th thnh cng, nht
thit phi xy dng c mt hay nhng tnh hung c vn v c hc sinh tip nhn
mt cch c thc. Chng ta tng phn nn lu nay v tnh trng hc sinh khng hng
th hc vn, hc sinh trong gi ging vn m th , lnh lng trc s phn cc nhn vt,
trc ting ni thn thit ca nh vn ang trc tip tm s. Tnh hung c vn thng
cha c xy dng trong thc hc sinh. V vy, hin tng ngn cch nh cnh ca
thp tr thnh mt tr lc nng n i vi vic thm nhp vo tc phm. To c tnh
hung c vn trong ging vn l to c mt trng thi tm l vn hc cn thit m
u cho qu trnh ging vn t c hiu qu mong mun. Xy dng c tnh hung c
vn trong ging vn l mt hot ng s phm ph hp vi mc ch dy hc mi hin
nay, va thch ng vi quy lut cm th vn hc v c trng ca vn hc.
Nhng mun xy dng c tnh hung c vn trc ht li phi bit xy dng
c mt h thng cu hi nu vn .
Cu hi nu vn trong dy hc nu vn hon ton khc v bn cht vi cu hi
trong phng php dy hc ti hin. C mt s ngi ngh rng cu hi nu ra c mt
vn . Cn phn bit bn cht khc nhau gia cu hi ti hin v cu hi sng to.
nh rng nhng cu hi ti hin cng c th buc hc sinh phi t duy nhng mc
ch vn l ti hin kin thc theo phng thc c. Cu hi nu vn l loi cu hi t
ra cho ch th hc sinh v c hc sinh tip nhn mt cch c thc, khng phi do t
ngoi di vo m l do nhu cu khm ph tm hiu bn thn (d nhin c th t nu ra hoc
qua gi ca gio vin) v chnh hc sinh cng c mt s d kin (tri thc, kinh
nghim, k nng) song khng th tm c li gii bng chnh nhng hiu bit c v theo
phng thc hnh ng c. C th nu ra hai loi cu hi khc nhau v mt vn cn
kim tra hc sinh.
Loi cu ti hin : ngha ca nhan Tt n m tc gi Ng Tt T t tn cho
tc phm ca mnh.
Loi cu hi nu vn : C nh vn ni theo ng th c th ly ci tn Ch Du m
t tn cho tc phm Tt n. Em thy c th c chng ?
Loi cu hi ti hin : ngha t co ca truyn ngn Ch Pho ca Nam Cao.
Loi cu hi nu vn : Ti sao v sau tc gi Nam Cao li khng chp nhn ci tn
i la xng i t cho truyn ngn Ch Pho. Hai tn truyn phn nh hai quan nim
khc nhau ca ngi t tn truyn nh th no ?
Nhng cu hi nu vn trn y tuy cha th bao hm y nhng c im c
bn ca cu hi nu vn song chng ta c th s b thng nht nh sau :

100

 Cu hi trong hot ng ti hin thng vn vt, ri rc, xa l vi quan im truyn

thng vn l mt c trng ca khoa hc hin i. Cu hi nu vn cha ng mt dung
lng rng ln bao la gm mt t liu rng ri. N mang tnh cht tng hp bao gm
nhiu mi lin h gia cc yu t, cc kin thc nhm lm sng t quan im chung ca
tc gi trong tc phm. D nhin c nhng cu hi ti hin cng bao gm mt dung lng
kh ln nhng iu cn ch l dung lng vn cha phi l du hiu bn cht. Bn cht
ca vn chnh l ch n mang tnh cht ti hin, hay sng to ? N mang tnh thc
ca ch th khi tip nhn hay l do t ngoi di vo ?
Cu hi nu vn thng c tnh cht phc tp v ni ung. N gi ln nhng mu
thun gia ci bit vi ci cha bit, gia ci c v ci mi trong nhn thc ca hc
sinh, mu thun gia nhn thc ca hc sinh vi tc gi, gia hc sinh vi nhau v mt vn
trung tm no trong tc phm.
Khi phn tch tnh cch ca A Chu c th c nhiu cch t cu hi. Hai cu hi sau
y r rng c mt s khc nhau r rt v phng thc, ni dung v tc dng.
1.a) Hy nu ln nhng chi tit chng t A Chu l mt cn b cch mng tt.
1.b) V sao tc gi li cho A Chu xut hin trong ting so ri sau li tham gia
ung mu n th ?
Cu hi chung nht thit phi vch ra c (hoc nh hng) mi lin h hu c
gia nhng yu t c th vi nhng vn tng hp ca bi vn, ca tc phm nh ch ,
quan im ca tc gi, nh tc dng, ngha ca tc phm, v.v. Do chc nng ca n, cu
hi ti hin thng d sa vo vn vt. Cu hi nu vn c khi cng da vo mt s chi
tit in hnh song phi nh hng vo nhng vn khi qut. V d khi phn tch hnh
nh Khc trong x lim, gio vin c th t cu hi cho hc sinh suy ngh v sao cui cng
cp mt ca Khc cng c tc gi khc ha ln r nt hn ? Trong on kt thc truyn
Ch Pho, gio vin c th da vo chi tit Ch Pho git B Kin, t git mnh v hnh
nh ci l gch c cht n trong ngh ca Th N. Nhng chi tit u cha ng mt
ngha khi qut su sc theo quan im phn nh ca tc gi. y c nhng mi quan
h gia hai ngi nng dn vi k th giai cp, c vn con ng b tc ca h, c vn
s phn ca nhng th h ni tip nhau, v.v.
Cu hi phi mang tnh h thng lin tc. Mc ch ca vic phn tch l dn dt hc
sinh tng bc khm ph ra quan im t tng v ngh thut ca tc gi. Cho nn
qu trnh phn tch l qu trnh gii quyt tng bc nhng vn t ra trc hc sinh.
Mi cu hi l mt ci mc cho cu trc, cu trc chun b cho cu sau, lm thnh mt
chui nhng lin h ni tip nhau trong mt h thng vn , phn nh c bn cht ni
dung v ngh thut ca tc phm.
Cu hi phi st vi tc phm v khu gi hng th ca bn thn hc sinh. Cu hi
nu vn ch c th ny sinh thc s trn giao im ca tuyn pht trin lgic ca tc
phm vi nim hng th ca hc sinh. Gio vin cn tnh ton xy dng c cu hi
va phn nh bn cht ca tc phm va nm trong tm cm ngh ca hc sinh. Mt i mt
trong hai tnh cht , cu hi khng cn gi tr nu vn na. y l s kt hp gia
khch th v ch th, trong hot ng nhn thc vn c t ra nhng ch c th c

101

ngha khi c ch th tip nhn. Ngc li, khi ch th tip nhn v hng th tm ti
khm ph chnh l v thc ti t ra nhng iu kin cho php gii quyt vn . ng nh
Mc tng ni : "Vn ch xut hin khi no hnh thnh cc iu kin gii quyt
chng". Cho nn khi t cu hi, mt mt phi bm st tc phm, mt mt phi am hiu
i tng v nhng d kin cho vic tip nhn cu hi cu hi c th bin thnh tnh
hung c vn .
3.3.4. T tng dy hc nu vn tht ra khng phi khng c mm mng ngay
trong nhng khuynh hng dy hc tin b, nhng phi ni rng dy hc nu vn nh
l mt h thng dy hc th gn y mi c hnh thnh. Ni vy thy rng, khi vn
dng dy hc nu vn , chng ta khng tuyt i ho hay c lp ho n khi phng
php truyn thng. Dy hc nu vn cn tn dng nhng im kh th ca dy hc ti
hin. Trong thc t khi lp mt h thng cu hi nu vn , chng ta vn t nhiu da vo
mt s cu hi ti hin lm d kin cho hot ng sng to ca hc sinh. V chng, ngay
trong nhng cu hi nu vn , c khi cng t nhiu c tnh cht ti hin. nh rng nu
yu t ti hin ch rt th yu v mang tnh cht d liu l ch yu.
Khi dy hc nu vn , chng ta khng th hiu sai v vai tr ca ngi gio vin. C
th c ngi ngh rng, y vai tr ca ngi gio vin s b h thp i mt cch ng
tic ? Hon ton khng phi nh vy. iu d hiu l khng phi bt c bi ging vn no
cng ch tin hnh mt cch n iu theo mt h thng cu hi nu vn . Tu tnh cht
ti liu, tu c im hc sinh, tu thi gian thc t m vn dng nhng mc dy hc
nu vn khc nhau. (Trnh by nu vn , tm kim b phn, h thng cu hi nu vn
). Vai tr gio vin cc k quan trng trong vic la chn hnh thc thch hp cng nh
vic t chc qu trnh thc hin. Ngay trong hnh thc h thng cu hi nu vn , khi
ngi gio vin dn dt hc sinh i n nhng tnh hung c vn th chnh bn thn
mnh cng c t ra trc nhng tnh hung c vn khng km phc tp. Gio vin
ng trc nhng i cc trong qu trnh gii quyt vn . Mu thun gia quan im
hc sinh vi quan im nh vn, mu thun gia hc sinh vi nhau trc mt vn t ra
t tc phm, v mu thun ngay trong nhn thc ca hc sinh v ci bit v ci ang
tm kim. Ngh thut ca ngi gio vin l d tnh c mi kh nng c th xy ra v
tm ra c phng thc hot ng ti u hng dn hc sinh tm kim.
Trong khng kh t do t tng, t do trnh by quan im ca hc sinh, gio vin phi
l mt trng ti thng minh, v t khng lm li tt kin thc tng c nhn m li cn
khu gi c nhng hng th tham gia ca tp th lp hc. C th ni vai tr ngi gio
vin khng h b h thp m cn c tng cng. i hi v trch nhim v ti nng cn
nng hn nhiu trong dy hc ti hin.
Dy hc nu vn nht l phn tch nu vn mt bi vn, mt tc phm vn cn l
mt vic lm c nhiu kh khn i vi anh ch em chng ta, kh khn trn con ng vn
dng n vo trong ging dy thc tin hng ngy. Song c th ni, iu hp dn v b ch
nht ca dy hc nu vn chnh l kh nng pht trin nhng phm cht t duy sng to
con ngi hc sinh ph hp vi yu cu o to con ngi mi ca chng ta. N c sc

102

cng ph mnh m vo li dy hc ti hin n iu, km hm nhng tim nng tr tu,

tm hn tr trong nh trng.
S thng th ca mt khuynh hng khoa hc tin tin c bit ca t tng s phm
mi bao gi cng phi tri qua mt thi gian lu di trong vic chng li nhng t tng
bo th v nht l trong vic to ra cho c s ng tnh ca nhng cng tc vin khoa
hc bit thc s bt tay vo hot ng thc tin lm ngi tuyn truyn c lc cho ci
mi bng chnh hiu qu cng tc y sc thuyt phc ca mnh. Mong rng phn tch nu
vn trong ging vn sm tr thnh mt phng php n nh v nhn thc v hnh ng
s phm ca ng o anh ch em gio vin vn hc chng ta vn nhy cm vi ci mi v
chnh tr, hc thut v nghip v.
3.4. Gi m
Phng php gi m khng phi mi l, t ra cng c t thi Xcrt. Trong bc
ng tin ln ca khoa hc s phm, phng php ny tng c p dng vo trong
ging dy. C iu d nhn thy l cc nh s phm cng nh gio vin tuy c tha nhn
sc mnh c bit ca phng php ny nhng trong thc t v tr ca n vn cha c
cao ng mc. c bit, trong ging dy vn hc, phng php gi m li cng t c
ch v b lu m trong k c ca nhiu gio vin, ngay c nhng gio vin gii. Vai tr
ca mt phng php c c xc nh v cao hay khng, trc ht phi do hiu lc
ring ca bn thn phng php. Nhng phng php bao gi cng gn lin vi ngi s
dng phng php. Ni n ngi s dng, trc ht li phi tr v vi nhng vn mc
ch v quan im dy hc. c bit ch n nhim v pht trin nng lc tr tu l mt
yu cu rt c bn trong cng tc ging dy. Chc hn ngi gio vin s dnh cho phng
php m thoi mt v tr xng ng trong qu trnh ln lp. Phng php gi m c
nhng kh nng ring bit m cc phng php khc kh c c. Bng con ng m
thoi, gi m, gio vin to ra cho lp hc mt khng kh t do t tng, t do bc l
nhng nhn thc trc tip ca mnh : mch kn ca gi dy c thc hin d dng. Nhng
tn hiu phn hi c bo li cho gio vin kp thi trong khi ln lp. Gi dy vn, hc
vn c c ci khng kh tm tnh, trao i thn mt v nhng vn cuc sng do nh
vn nu ln. Mi lin h gia nh vn, gio vin, hc sinh c hnh thnh ngay trong lp
hc, iu m cc gi dy theo phng php din gii kh thc hin c. Th gii hc
sinh t xa l vi gio vin.
V cng chnh qua m thoi, gio vin hiu c th con ngi hc sinh hn. Tnh
cch, phm cht, tr tu, tm hn, tnh cm, phong cch con ngi hc sinh c bc l r
rt ngay trong qu trnh m thoi. Nng lc c lp lm vic, c tm ti suy ngh, thi
quen giao tip x hi ca hc sinh c pht huy mt cch tch cc. Khng kh th ng
ca gi hc gim bt r rt.
Trong ci tin phng php dy hc hin nay, ngi ta u nht tr rng phng
php gi m c nhng u th tri hn. Phng php ny ph hp vi vic ging dy nu
vn v pht trin t duy cho hc sinh.

103

Tuy nhin, mi phng php u c nhng nhc im ring. Phng php gi m c

nhng mt mnh trn, nhng cng d lm cho gi hc ca nhng gio vin t kinh nghim,
cn non tay tr nn vn vt, x l. Khng kh tnh cm lun lun c nguy c b tan v. Gi
dy d kh khan, thin v tr tu, mt khc vic chun b mt gio n dy theo phng
php ny bao gi cng i hi nhiu cng phu ; ngi gio vin khng nhng phi lo bi
ging, li ni ca mnh, m cn phi tnh n hot ng ca hc sinh ; lm sao cho tng
bc lm vic ca hc sinh nhp nhng, n khp vi cng vic ca gio vin trn lp.
Trong gi dy m thoi, ngi gio vin phi t kim ch mnh khi mt thi quen
kh ph bin l ham thch din ging, li din ging ca gio vin chim ht c thi gian
trn lp. Trong ging dy, cng c nhng gio vin th nghim kiu gi m thoi gi
m bng mt h thng cu hi, nhng hnh nh ngi dy vn cm thy tht bi lun lun
ch sn bn mnh. Tp th d gi cng t ngi tn thnh, ng h nht l kt qu ca
nhng gi dy theo phng php ny khng phi lun lun c nht tr khng nh. Cng
cn thy rng vic s dng n mc thnh tho mt phng php bao gi cng l mt qu
trnh phn u khng n gin t quan nim n t chc. Mt s ph v thi quen, ng
mn li cng khng n gin. Hn na cng cn xem li quan nim v hiu qu mt gi
dy. Hiu qu khng phi l khi lng kin thc. Hiu qu ch yu phi l s pht trin
ca hc sinh v nng lc sng to, c thng minh, nng lc vn dng mt cch c lp
hiu bit ca mnh.
Phng php gi m trong ging vn ch yu c thng qua h thng cu hi to
iu kin cho hot ng song phng gia thy v tr tng bc i vo tc phm vn
hc.
Cc cu hi m thoi v mt bi vn, mt tc phm c phn loi theo nhng hnh
thc khc nhau. C th da theo tin trnh ln lp, theo yu cu gio dc gio dng, theo
ni dung, hay tnh cht cc cu hi. Tuy nhin cc cu hi m thoi cn bo m c
mt s tiu chun khoa hc nht nh.
Cc cu hi m thoi, ngoi tnh cht chnh xc, r rng, phi c mu sc vn hc, c
kh nng khu gi tnh cm, xc ng thm m cho hc sinh.
Cu hi phi va sc vi hc sinh, thch hp vi khun kh mt gi hc trn lp, va
phi c kh nng "gi vn " suy ngh tm ti sng to cho hc sinh.
Cu hi khng tu tin, phi c xy dng thnh mt h thng lgic, c tnh
ton, gip hc sinh i su vo tc phm nh mt chnh th.
Cn c s kt hp cn i gia loi cu hi c th v loi cu hi tng hp gi vn .
Cu hi c khi theo li din dch, c khi theo li quy np nhng u nhm cung cp cho
hc sinh mt h thng kin thc vng chc.
Cu hi ni chung phi cn c vo c im ni dung v ngh thut ca bi vn nhm
lm cho hc sinh nm chc bi vn, ting ni ca nh vn. Cng c th c nhng loi cu
hi nm ngoi ni dung v ngh thut tc phm nhng vn nhm mc ch cho hc sinh
hiu tc phm. l loi cu h tr. Phng php gi m c th c s dng vi nhiu
mc khc nhau. C khi gi m l phng php duy nht trong mt s gi dy, c khi

104

n c kt hp vi nhng phng php khc. Phng php gi m ni chung nn dng

cho cc lp trn v cho nhng bi vn, nhng tc phm cha ng nhng vn c
ngha rng ln v t tng phn nh, ngh thut... S dng phng php no l chnh trong
gi dy, gio vin bao gi cng phi tnh ton k lng trn c s nm chc c im lp
hc, hc sinh, yu cu ca chng trnh, tnh cht ca bi vn v c s trng ca bn thn
mnh na. Mi phng php u c gi tr tng i. Phng php khng quyt nh ti
nng m chnh l ti nng ca ngi gio vin quyt nh hiu lc ca mi phng php ;
khuynh hng tuyt i ho mt phng php no trong qu trnh dy hc l khng
ng. Ngi gio vin phi bit tn dng sc mnh ring ca mi phng php, thnh mt
hp lc t n mt hiu qu ti u cho gi dy ging vn, khng loi tr phng php
no, k c phng php din ging, kiu dy nu vn . Vn quan trng l khi s dng
phng php ny trong gi dy vn, ngi gio vin phi tnh ton k lng, bo m cho
gi dy vn khng b bin cht, nhm lm sao cho hc sinh c pht trin cn i c v
l tr ln tm hn.
3.5. Ging bnh
3.5.1. V tr quan trng ca phng php ging bnh
Ging v bnh vn l nhng vic lm kh quen thuc i vi nhiu gio vin vn hc.
Hnh nh tr thnh mt th b quyt trong ging vn. Ai bit bnh v bnh gii gi
ging vn s hng th, mang mu sc cm xc vn hc r rt. Khng c mt gi ging vn
no thnh cng m li thiu c li bnh ca gio vin. Trong thc t, nhiu anh ch em
chng ta dng ging v bnh lm phng php ch yu trong cc gi ln lp. Tuy nhin
vic c kt kinh nghim v xc nh nhng c s l lun cn thit cho phng php ny,
t trc n nay vn cha c t ra mt cch ng mc. Bnh ging vi t cch l mt
phng php cng cha c t ra vi ng v tr v tm quan trng ca n. Trong ph
bnh vn hc (vit hay ni), tc gi hay din gi thu ht ngi c ngi nghe bng ngh
thut bnh ca mnh. C th ni bnh l mt phng php c tnh c th ca cm th v
truyn th vn th. Ging vn cng l mt khoa hc gn gi ph bnh vn hc. Ging vn
cn vn dng phng php bnh. C th nghin cu phng php bnh vn th ca cc nh
ph bnh rt ra nhng kt lun v kinh nghim b ch cho ngh thut ging vn.
3.5.2. Tnh cht phc tp v t nh ca ging bnh
a) Li bnh vn (ni hay vit) u c c trng chung l mang mu sc cm xc v
tnh ch quan ca nh gi thm m. T Hu bnh : "T mt vin quan cai tr, Nguyn Du
vit : "Trng ln mt st en s". Nu ch ni ni dung chnh tr th cn ni y l hnh nh
ca giai cp phong kin thng tr tn c. Nhng nu ch ni th th khng c gy chn
ng g. Ti cho l mt trong nhng cu hay nht trong Truyn Kiu. Ch c su ch
nhng cha cht bit bao nhiu cm phn, khinh b i vi bn thng tr ? N c sc mnh
ca mt ci ba t p vo mt chng (Ti nhn mnh - PTL). Ti sao li "trng ln" bn
thng tr ngi trn u h ; nhng ri, p mt ci : mt st v tip theo en s. Tht
khng c nhng ch no miu t bn thng tr mt cch gn m sc hn. Mt st lnh lng

105

khng cn cht tnh ngi, o l. V en s n gh tm (Ti nhn mnh - PTL). Khng

ch l ngha ca ch m m ca ch st ch s, ch nghe thi cng thy tn c, tht gh
ngi. Tc gi "a ln" "qut xung". Vn nh th tht l tuyt !
Nguyn Du nhn thc, nh gi hin thc v phn nh hin thc y vi mt thi
tnh cm r rng. l mt c trng ca phn nh vn hc ngh thut. Ngi c th vn
khng phi ch c c , c ni dung phn nh m cn phi c c ci ch quan ca
tc gi biu hin trong vn th. cng l mt ci c trng ca cm th vn hc ngh
thut. Bnh vn chnh l ni li ni dung cm th vn hc (ng n) ca mnh n ngi
nghe cng cm th nh mnh. Hoi Thanh ni rt ng : "Bnh th l t ch mnh cm
thy hay, lm th no cho ngi khc cng cm thy hay". Li bnh do vy bao gi cng
c mu sc ch quan ca nhn thc thm m.
b) Ngi gio vin thng qua s hiu bit v rung cm v bi th, bi vn c nhim v
lm sao cho hc sinh cng rung cm v hiu bit v bi vn mt cch ng n, su sc.
Ngh thut bnh vn c mt sc mnh c bit khng th khng vn dng vo trong qu
trnh bnh ging vn nh trng. Tuy nhin, l mt cng vic kh khn t nh. Hoi
Thanh c nhc li mt ca Trng Chnh : "Bnh th cng nh nh n m cho ngi
ht, ln dy chng mt t hay cng mt t cng lc iu. Bnh th m ni cha n th
khng t. Ni qu i l tn. Ni nhiu cng khng nn, phi bit dng li ng ch, ng
lc cho ngi c suy ngh m rng. C khi khng nn ni g m cho ngi c tip
xc vi cu th, khng mi gii..."(1).
Bnh vn, bnh th ng l mt cng vic ngh thut phc tp, t nh. y c quan h
gia ngi nghe vi ngi bnh, quan h gia nh vn vi ngi bnh, quan h trc tip
gia nh vn vi ngi nghe v quan h gin tip gia ngi nghe vi nh vn qua mi
gii ca ngi bnh. y c chuyn tm hn, ng iu ; ngi bnh vn i trong nhiu
gii hn, trn th qun bnh ca nhng quan h khng n gin. Ngh thut bnh l ngh
thut cn bng nhng mc cn thit cc mi quan h trn. C nhng nguyn tc
khng th khng tun th.
3.5.3. Nguyn tc ging bnh
a) Ngi bnh vn th phi l ngi am hiu, cm su sc bi vn, bi th ; l bn tri
m vi nh vn, nh th mi to ra c ting ni tri m vi ngi nghe l hc sinh ca
mnh. Hiu bit v tc phm nhun nhuyn n bin thnh rung ng cm xc, tnh
cm ch quan, mi c kh nng gy cm v truyn cm. Ngi gio vin bnh vn th
cng nh ngi bnh vn th khng bao gi li qun nhim v mi gii ca mnh, khng
bao gi li vt qua gii hn ngi bnh ngha l khng cho ting ni ca mnh ln t
ting ni ca nh vn, nh th. Ngi gio vin bnh vn th gip nh vn a ting ni
n vi ngi nghe, ngi c mt cch nhanh nhy, su lng. Hoi Thanh ni rt ch l :
"Ngi m n, ngi bnh th phi bit li li a ting th ln trc. m n ch
ting n ln ting ht"(2). Khng th th ngi bnh vn, ngi ging vn khng cn l
(1) Hoi Thanh, Mt i iu tm s trn cu chuyn bnh th, Tp ch Vn hc, s 6, 1978.
(2) Hoi Thanh, Mt i iu tm s trn cu chuyn bnh th, Tp ch Vn hc, s 6, 1978.

106

mnh na. V mi lin h gia ngi nghe hay hc sinh vi tc phm cng chng cn.
Ngi bnh vn s l ngi chuyn quyn i vi nh vn. Hin tng ny khng phi
khng c trong ging dy vn hc nh trng.
b) khi ln t hay ni lc ting ni nh vn, mt thc v mc bao gi cng l
iu rt cn thit. V bi vn bao gi cng phi l c s cho mi li bnh ging, khen ch.
Bnh v ni dung v hnh thc ca bi vn, ngi gio vin d nhin c quyn la chn v
nht thit phi la chn iu g im g ng bnh nht. Phm vi bnh rt rng, c th l
ti, l ch , kt cu, ngha. Tc dng ca tc phm thm ch c th l ti, l ch ,
kt cu, ngha. Tc dng ca tc phm thm ch c th i su vo mt kha cnh su sc,
c o trong phong cch ca nh vn, nh th. Song iu quan trng nht vn l lm sao
to dn dn tng bc cho hc sinh mt n tng. C khi bnh mt m thanh, m hng
ca mt cu th "Trong m thanh sc ngt ca mt bi th, vn c mt ni g xao xc".
Ting chi tre
Xao xc hng me
Ting chi tre
m h
Qut rc.
Bi th nh th m thm cht xao xuyn, thm sc m nh cho vn t ra, n l
vn phc tp khng th hiu mt cch gin n, xu xo c(1). C khi bnh v mt
vn tng hp, v tm lng, v ch ngha nhn o, v t tng, tnh cm ca nh th :
"Khi ngi bn t ca H Ch tch p mt ci chn bng bng giy, Nht k trong t c
hai cu th trn tri m xt xa :
Quyn xa, sch c bi thm m
Chn giy cn hn chng c chn".
Mt vi cu th gin d nh th m su thm thm mt lng nhn o, rt mc thng
yu trn trng con ngi, l ci cht ln ca th Nht k trong t(2). Bit bnh th c khi
ch ni v hai ch khng thi m vn lm ni bt ln c trng trong bt php ca nh vn.
Song iu quan trng nht vn l lm sao to dn dn tng bc cho hc sinh mt n
tng, mt nhn thc hon chnh v tc phm. Sa vo nhng chi tit, nhng im vn vn,
ngi gio vin s lm cho gi tr ca bi vn b gim st cng vi s ph v chnh th ca
n. su ca li bnh chnh l ch c nu ra c vn g c ngha khi qut v t
tng ngh thut hay khng. Mun c mt li bnh su gn, ngi gio vin nht nh
phi ngm ngh nhiu. Chnh nhng li bnh su gn s lm cho gi ging vn trn lp tit
kim c thi gian v lng ng, khu gi sc suy tng ca hc sinh. Lng thng tin
trong gi ging c nng ln r rt. Cn c nhng kiu bnh, kiu dy vn li t m su.

(1) L nh K, ng vo th, NXB Vn hc.

(2) Xun Diu, V cy i mi mi xanh ti, NXB Vn hc, H Ni, 1971

107

c) Kt hp nhun nhuyn gia ging v bnh

Nh bnh m li ging thm su nhng bnh phi da trn ging. Ging khng bnh th
gn v kh, bnh khng ging th min man xa vi. C khi phi ging cho v ngha.
Khng hiu th lm sao cm c. Gio vin phi ch gii thch t ng, in c,
nh nh vn,... C nhng gio vin c kinh nghim dnh mt trong s ba tit ging
gii cho hc sinh t ng, in c, ngha tng on vn trong bi Vn t Phan Chu
Trinh. Sau mi i vo bnh. Cng c khi ging bnh i song song ; va ging li va bnh.
Bnh bi Bn thng ri ca H Ch tch, gio vin nht nh phi gii thch cho hc sinh
hiu my t "khc loi ngi" (phi nhn loi). Hc sinh c hiu, gio vin mi bnh rng
ra v ni kh ca Bc, v s tn bo ca qun th, v kh nng v hn ca ngi cch
mng. Nu hc sinh khng hiu ngha su xa ca t "ng" ("Bng ng che ngc em")
"trn" ("Bng trn che lng m") trong bi Bng cy knia, chc chn l mi li bnh
ca gio vin v nim thng, ni nh ca c gi v b m Ty Nguyn i vi ngi
thn xa s tru tng, thiu sc thuyt phc.
Nh gio Phan B Hm Ngh An c nhng kinh nghim bc u v bnh ging
ng ghi nhn(1), nhng tic rng nhng kinh nghim qu bu b ri v i i nhiu. C
trng hp gio vin cm thy qua kinh nghim thc t ca mnh, hiu lc ca bnh ging,
nhng mt thc c kt v l lun, li cha c t ra. Tic rng ngay trong nhng ti
liu phng php dy vn trong v ngoi ngc m chng ta c c, bnh ging nh l
mt phng php ging vn cha c t ra tho ng. Chng ta phi da vo thnh tu
ca ph bnh vn hc, kinh nghim c th ca cc nh ph bnh rt ra b ch cho ngh
nghip ca mnh.
3.5.4. Nhng cch thc bnh ging quen thuc
Mc ch ca ngi bnh ging l lm sao truyn c rung cm, c kin ca mnh
v tc phm vn chng n c ngi nghe lm sao cho ngi nghe cng rung ng,
cng suy ngh nh mnh, ph hp vi " nh v ngh thut" ca nh vn. Nhng nh ph
bnh c kinh nghim c nhiu con ng, nhiu cch khc nhau thuyt phc, tranh
th s ng tnh ca bn c, ca ngi nghe. D nhin, hiu qu tu thuc vo ti nng,
vn ling ca ngi bnh.
a) C khi li bnh c tin hnh bng mt li tm s, mt cu chuyn tng l ch
quan nhng chng li c tc dng khu gi rt su xa. Bnh hai cu th "Sng trong ct
cht vi trong ct Nhng tri tim nh ngc sng ngi", Hoi Thanh vit : "Khi c n
cu "Sng trong ct cht vi trong ct", ti tng chng nh nghe li cu ni gh ngi
ca Kinh Thnh o Gia T : "Thn ct bi tr v ct bi", mt cu ni nng ln i
sng ca hng triu ngi trong hng nghn nm v nng ln i sng ca ti trong
nhng nm di th thm. Ti c cm gic li nh sp ri vo vc thm ca nhng t tng
chn chng tuyt vng. Ti khng ng tip theo li l cu : "Nhng tri tim nh ngc
sng ngi". Bn tay rt kho ca nh th gi ti cng ng li vi anh trn ming vc.

(1) Phan B Hm, My kinh nghim ging v bnh trong ging vn, tp ch Nghin cu gio dc, s 18.

108

Thiu nhit tnh, thiu lc quan cch mng, khng th ng vng nh th ny ni bin
gii gia thin ng v a ngc"(1).
Li bnh tng rt ch quan nhng li c gi tr ca mt nhn nh khi qut v quan
im chnh tr v ti nng ngh thut ca nh th T Hu. Ngi nghe d ho mnh vo
dng cm xc ca ngi bnh. Phi chng y l mt cch bnh lun c o ca nh ph
bnh quen thuc ca chng ta. Khi vit v cnh p thin nhin trong th Bc, anh li cng
a chng ta v vi mt k nim ring ca anh ri ni c rt nhiu iu mun ni v
nn ni : "Ti cn nh mi ci sung sng ca ti, ln u tin c nghe hai cu th :
Ting sui trong nh ting ht xa.
Trng lng c th bng lng hoa
Sung sng v c nghe li nhng cu th hay, nhng sung sng hn na l v
nhng cu th y li l ca Bc. Xin ni thm cho r, t tui thanh nin, ti sng trin
min nhiu nm trong nhng vn th v thin nhin, t nhng cnh trng nh thng ca
Nguyn Du, cnh ao thu trong veo ca Nguyn Khuyn n con nai vng ng ngc ca
Lu Trng L, cnh c phn vn ca Xun Diu, nh nng ngn ng bun ca Huy Cn.
V ti cng nhiu ln nghe ni ci chuyn ngm hoa vnh nguyt l chuyn ph phim,
vn th chn chnh phi l vn th chin u. Cho nn ti bc vo cch mng v khng
chin lng rt vui mng nhng khng phi khng c cht bn khon. Phi chng s phi
ct xn con ngi mnh cho va vi cc iu m ti ngh l ci khun ca cch mng ?
Phi chng lm cch mng th phi qun trng qun hoa ?
Nhng ka ! Trng hoa tr v trong th Bc, vn yu kiu lng ly nh xa"(2).
Cch bnh trn y c sc hp dn mnh m va ti mt thn mt, va su sc.
Nhng d nhin khng phi mi li tm s, chuyn ring t ca ngi bnh d c mi
ngi chp nhn. Vn l li tm s, chuyn ring t c ngha tiu biu n u.
Nguyn nh Thi khi ph bnh tp th Vit Bc cng bt u bng mt cu chuyn
c v ring t, mt li tm s v mt k nim qua nhng chnh l gi li ci khng
kh lch s ca bi th, ci ngun trc tip ca nhng cm hng sng tc ca nh th "M
cun sch nh in nhng bi th ca T Hu, mt ti c nhng lng ti nh ng ti
nhng ngy khng th qun, t nhng nm mi khng chin. Ti nh li nhng ngy lo u
hi cui nm 1947 khi qun Php nhy d xung Bc Cn v r r tin ln Vit Bc. T
Hu va Khu IV ra. Mt ln anh i vi ti t Thi Nguyn xung Bc Giang, ti vn nh
ting ci, ting hut so v ging ni chuyn vui ca anh trn dc ng. Gp mi on
b i, mi bng o chm, mi sn i trng sn, mi ng ba, ti lun c cm tng nh
anh sp ct ting ht. Ri nhng ngy qun Php t trn v, t di trn ln, nhng m
ma rt sng n, la chy, chng ti sng gia nhng gia nh gng gnh, chy t ti v
nhng anh b i du kch bn nhau vi gic, bm ly tng b , gc tre... Chin thng

(1) Hoi Thanh, "Gi lng", mt bc tin ln ca th T Hu, mt tp th mang kh th ca cch mng Vit
Nam, tp ch Nghin cu vn hc, s 8, 1962.
(2) Bo Vn ngh, s ra ngy 4-2-1971.

109

Vit Bc ca b i v nhn dn ta lm cho T Hu to nn mt chin thng Vit Bc

trong th"(1).
Li bnh t nh, giu sc sng nh vy khng nhng khu gi vn sng, tr tng
tng m cn b sung bi p thm vn thc t cho ngi c hiu v cm c ni
dung tng bi th mt cch ng n, d dng v su sc. Ngi bnh tip sc cho ngi
c, ngi nghe, ngi hc vn th l nh vy.
b) Cng c khi li bnh l mt li khen trc tip nhng c ngha khi qut v gi tr
bi th, ng vn : c khi l mt li khen ch v quan im v thi ca ngi sng tc.
Khi chng ta qu hai cu th ca Hong Trung Thng :
Bn tay ta lm nn tt c
C sc ngi si cng thnh cm
Hoc hai cu th ca Ch Lan Vin :
Ti n Nha Trang ngm tri bin p
C hay u hang Pc B gi la
th trc ht theo ti l qu ging ni c trch nhim ca ngi lm th. Cho nn ci hay
ca nhng cu th ca Trn ng Khoa vit v Bc hi thng 6 nm 1969 :
Sang nm Bc tm mi ri
Bc i Bc thy trong ngi kho khng ?
v ci hay ca nhng cu th L Anh Xun vit v cuc gp g ch Quyn, anh Tri trong
khm t hnh :
Bn bn ci cht ba vy
Chng cy, chng l, chng my, chng tri
M thm hn c hoa ti
M xanh hn c da tri xanh...
Ci hay y, xt n cng ch yu cng l ci hay ca nhng tm lng tha thit
hng v l tng ( 2). V khi bnh th Xun Thu, Hoi Thanh cng c nhn xt : "Vi
Xun Thu hnh nh khng c mt khong cch no gia anh v ngi c th anh. Anh
lm th nh ni chuyn. C l ch c anh mi c bn cu nh :
Chiu nay Xun Thu thm Ng Thu
Tri bin mnh mng, t Qung Bnh.
Ci hay l lm th nh ni chuyn m vn l th"(3).
Ni thi , thc, quan im, tm hn nh th, nh vn ni n gi tr ni dung
sng tc l mt cch bnh ging c c s nhng khng kho li d sa vo bnh lun x hi
hc.
(1) Nguyn nh Thi, My vn vn hc, NXB Vn hc, H Ni, 1958, tr. 144.
(2) Hoi Thanh, Ph bnh tiu lun, tp III.
(3) Hoi Thanh, Th Xun Thu, bo Vn ngh, s 576, ngy 15-11-1974.

110

c) Bnh theo con ng so snh i chiu. Ngi bnh vn th cng nh ngi gio
vin vn hc cng c nhiu vn ling cng c th to cho li bnh ca mnh mt sc nng
ln hn. c nhiu, bit rng, gip cho ngi bnh so snh i chiu c d dng m su
sc. Bnh my bi th thu ca Nguyn Khuyn, Xun Diu "nhc li qu trnh my trm
nm th ma thu nh th thy gi tr, v tr nhng bi th ma thu ca c Tam nguyn
Yn "(1). C gio vin khi bnh v lng nhn o ca T Hu qua bi Ting ht Sng
Hng cng so snh vi tm lng thng ngi ca Nguyn Du.
Cch so snh nh vy lm cho gi tr bi th cng ni bt ln. Bnh my cu th th
c di trng gia Kim Kiu ca Nguyn Du, L nh K c nhng nhn xt kh su
sc tinh t. "H ly sc mnh ca tnh yu chng vi s gh lnh th ch i, h
mun che ch cho nhau chng li ci mnh mng v ch ca tri t ? !
Cuc chin u tht l chnh lch nhng cng r rng l khng c g c th dt h ra
khi nhau, h vnh vin l ca nhau :
Vng trng vng vc gia tri
inh ninh hai mt mt li song song
Tc t cn vn tc lng
Trm nm to mt ch ng n xng.
Trong x hi th ch vi cuc sng, th mi tnh cm hn nhin u b hm da.
Cho n ci nh trng vng vc la i cng l chuyn nh mnh"(2).
Cng vi my cu th trn, Hoi Thanh em so snh vi trng trong Hoa tin v cnh th
c trng trong truyn ca Thanh Tm Ti Nhn. Cnh th c trong truyn ca Thanh Tm
Ti Nhn khng c trng. Cnh th c trong Hoa tin c trng. Nhng trng trong Hoa tin c
khc :
Chng trn tri vng vc vng trng
Li ghi hng nguyt trn dng cui trang
Trng trong Hoa Tin ch ng vai tr lm chng, ch lm mt th cng vic hnh
chnh, cu th Hoa Tin khp cht. Cu th Truyn Kiu, vi vn "tri" cui ngn mi
khng thi. N m ra c mt khong tri bt ngt. Gia cnh tri t bao la y mt i
thanh nin nam n, c da vo nhau, gn b vi nhau gi ly ci hnh phc to ln va
cht n vi h nh trong mt gic m. Nhng tri t bao la qu m h thy mnh b
bng qu. Nguyn Du thy h b bng qu. Trong ci thit tha gn b vi nhau nh c
ci au xt trc nhng cnh tan v iu linh khng th no trnh c"(3).
Phm vi so snh i chiu khi bnh vn th khng ch hn ch trong mi quan h vi
nhng bi vn, bi th, nhng cu vn nhng th c tng ng. C khi lin h i
chiu vi thc t cuc sng, hoc tm trng, cuc i tc gi, li bnh cng c thm c
(1) Xun Diu, Nguyn Khuyn - nh th ca qu hng lng cnh Vit Nam, Tc phm mi, s 15.
(2) L nh K, ng vo th, Sd.
(3) Hoi Thanh, bo Vn ngh, s 514, ngy 12-10-1978.

111

s thuyt phc. i chiu n ci V Th Thng trong nhng bi th cng ti vi n

ci thc ca bn thn ngi n chin s trong cuc i thc, li bnh c mt sc nng
c bit lm cho ngi c tin cy ting ni ca nh ph bnh. D nhin mi so snh i
chiu, lin h u c gii hn v mc . Bnh ging vn th phi da trn bn thn bi
vn, bi th, cn c vo ni dung v hnh thc ca tc phm l chnh. Mi s so snh, m
rng phi nhm mc ch sng t bn thn bi vn.
d) Cng cn ni thm rng trong bnh ging khng phi ch c khen. Cn thit cng
phi ch. Nhng mi bi vn mt khi c chn vo sch gio khoa ging dy
thng l nhng bi ng tin cy. Khi ch khng nn lm tn hi n tnh cm p ca
hc sinh i vi tc gi. Ngi dy vn khi bnh vn hay khi ph cn c thi tn trng
v t nh. Ph phng hay khinh bc khng c ch ng trong vn chng v cng khng
c li g cho gio dc.
Trong vn hc, nhng trang ph bnh c gi tr khng phi c c nhiu lm. Nh
ph bnh c s tin cy ca ng o bn c khng c nhiu. Nh ph bnh c ti nng
nh Hoi Thanh tng ln ln say m vi ngh nghip non na th k nay, trong cu
chuyn bnh th l cht tm s ring cng bn c. Cho hay chuyn bnh, ph trong
vn chng khng phi n gin. Ni vy thy rng trong ging dy vn hc, ngi
gio vin cng cn phi phn u nhiu mt c th vn dng c phng php bnh
ging c kt qu. Ngoi nhng yu cu v hiu bit, lp trng, quan im, t tng tnh
cm, s nhy bn thm m cn c c nng lc din t. Ngn ng bnh khng gn, khng
hay, khng p th ni dung bnh tc khc b ph hu. Nhiu gio vin khm ph bi vn
kh su sc nhng nhng g gio vin tm ti khm ph, tm c li khng n vi hc
sinh c. Nng lc din t ca gio vin phng hi n cng vic bnh ging mt cch
trc tip r rt.
III CON NG T CHC HC SINH N VI TC PHM VN HC
Hiu bit tc phm vn chng, bit ct ngha n l nhng tin , nhng cng on
rt quan trng i vi qu trnh ging vn ca ngi gio vin. C th ni th thch cui
cng cng l quan trng nht mang bn cht c th ca lao ng ging vn li chnh l
cng on lm sao t chc hc sinh tip nhn c tc phm vn chng c hiu qu cao
nht. khu ny, gio vin phi i din vi i tng hc sinh, mt th gii v cng a
dng, y b n trong tip nhn. V cng khu ny, mi tng tt p ca nh vn v
ca nh gio c thc thi c hay khng v gi ging vn c thc s hiu qu hay khng,
chnh khu ny. Ngoi nhng nng lc vn hc cn thit gio vin cn phi c nhng
nng lc s phm c th. Tinh t, nhy bn trong cm th, sc so v khoa hc trong
phn tch nhng li phi bit t chc cho qu trnh din ra ngay bn thn hc sinh khi
hc mt tc phm vn chng. ng nh mt nh ph bnh ni : "Cm th kh m
lm cho hc sinh cm th li cng kh hn". Ni a tc phm vn chng n vi hc
sinh nh th no cng tu thuc vo t tng s phm c hay mi. a tc phm vn
chng n vi hc sinh bng con ng truyn th mt chiu, bng li ni hp dn hng
hn ca gio vin hay bng con ng gio vin t chc hc sinh t h ng vai bn

112

c bnh ng trc tc phm, t mnh thng thc khm ph, v t c c s t

pht trin. l nhng vn ang t ra cho mi gio vin vn hc trc yu cu i
mi phng php ging vn nh trng ph thng hin nay. c chuyn lun "Hc
sinh bn c sng to con ng i mi phng php dy hc tc phm vn chng
nh trng ph thng"(1). "Thit k bi hc tc phm vn chng trng ph thng"(2).
Gio trnh ny ch i su vo vic xy dng li m hnh cu trc gi ging vn mi th
hin c tng gio vin l ngi t chc hc sinh hot ng theo c ch tng tc ba
chiu nh vn gio vin hc sinh.
1. M hnh cu trc gi ging vn
Mi tng tc ba chiu : nh vn gio vin hc sinh trong gi ging vn
My thp k qua di nh hng ca cc ngnh khoa hc khc, c bit l vi s
pht trin ca ngnh khoa hc thng bo (iu khin hc v thng tin khoa hc) v ca
nguyn l cu trc, cc khi nim nh c ch, tp hp cu trc c s dng mt cch
kh rng ri trong cc ngnh khoa hc t nhin v nhn vn. C khi cng v thi thng
mun cho cng trnh ca mnh c mu sc hin i hn m mt vi ngi lm dng
cc thut ng tn k. Trong khoa hc, khng nn v khng c nh tro thut ng hay
thay th thut ng mt cch hnh thc, nht l vi cc thut ng c xc minh v
hm ngha.
Tuy nhin nu thut ng mi xc nh r hn ni dung s vt, mt hot ng khoa hc
hay c vic nh danh cho mt ngnh khoa hc th li l iu cn thit. S pht trin
ca khoa hc k thut ngy nay, nhng pht kin khoa hc k diu ca t duy con ngi,
s lin kt khoa hc ca ngnh mnh.
Chng ta khng ngc nhin khi thy v sao trong nhiu cng trnh v khoa s phm
hay l lun vn hc hin i, nhiu thut ng v cc khi nim ca khoa hc khc tr
thnh quen thuc v tr thnh nhng thut ng cng c na.
Khi nim "C ch dy hc vn" trong nh trng ln u tin c a vo gio trnh
b mn phng php dy vn nhm biu t c y hn bn cht ca qu trnh dy
v hc vn trong nh trng. Vn trc mt ca mi khoa hc l xc nh ng n i
tng ca s nghin cu ca mnh, v tr ca n trong mi lin h vi cc s vt khch
quan khc cng nhng hiu bit v cc s vt c lin quan. i tng nghin cu khng
phi l s vt im lm, tnh ti, ngay c nhng vt th t nhin khc cng lun bin ng
trong th vn ng nht l cc hin tng nhn vn.
Mun nm c bn cht qu trnh pht trin ca i tng nghin cu, khng th
khng nm vng nhng yu t hp thnh ca qu trnh v nhng mi tc ng qua li
gia cc yu t. Cu trc v yu t khng ch l phng thc iu chnh cc khi nim v
hot ng khoa hc ngy nay m cn l mt trong nhng vn trung tm ca l lun vn
(1) Phan Trng Lun, Hc sinh bn hc sng to Con ng i mi phng php dy hc tc phm vn
chng nh trng ph thng, V Gio vin, 1996.
(2) Phan Trng Lun, Thit k bi hc tc phm vn chng nh trng ph thng, NXB Gio dc, Sd.

113

hc cng nh dy hc vn. Khi nim cu trc trong ngha chnh xc nht ca n ny

sinh trong ton hc hin i, nhanh chng c ph bin v vn dng vo trong cc ngnh
khoa hc khc. N c mt ngha c bit quan trng trong vic nghin cu cc h thng
phc tp nht. Cu trc l mt phng thc hu hiu gip chng ta nhn r hn bn cht,
nhng thnh t hp thnh v tc ng qua li gia cc thnh t trong qu trnh dy v
hc vn. Yu t v lin h l nhng thnh t to nn cu trc. Cu trc xt trong s vn
ng ca n l c ch. Nghin cu c ch dy v hc vn l nghin cu nhng yu t to
thnh qu trnh cng nh mi tc ng qua li gia cc yu t trong th thng nht
bin chng v trong trng thi vn ng. Quan im nhn nhn s vt nghin cu nh vy
gi l quan im cu trc chc nng hay cn gi l quan im h thng cu trc. Vi
quan im h thng cu trc, chng ta nhn nhn sng t hn c ch dy hc vn. l
s tn ti ca nhng thc th hc sinh gio vin nh vn thng qua vn bn. l
nhng mi lin h nhiu chiu gia ba ch th ni trn. Thiu i mt yu t no hay mi
lin h no th c ch khng c xc lp hay b ph v ngay tc khc (trong trng hp
khng phi l tc phm vn chng th yu t vn bn c hiu l ngun kin thc t
sch gio khoa hay t bi ging ca gio vin). C ch dy hc vn vi quan im h
thng cu trc c hiu theo nhiu cp khc nhau. Yu t ngoi h thng v cu trc
bn trong ca bn thn c ch, cu trc ni ti ca tng yu cu trong c ch. Nhng yu
t ngoi h thng bao gm mi trng x hi, i sng chnh tr, t tng, vn hc, thm
m, mi trng hc ng, nhng lin h b mn, v.v. Nhng yu t cu trc trong c ch
dy hc vn bao gm nhng ch th hc sinh, ch th gio vin, ch th nh vn thng
qua vn bn (trong phn tch tc phm) ; nhng lin h hu c bin php gia gio vin
hc sinh nh vn trn vn . Ngoi nhng yu t ngoi h thng, bn thn mi yu t
trong c ch cng l mt h thng nh cn c nghin cu cng phu, chu o nh tc
phm, ch th hc sinh, v.v. Nhng cho n nay vn cn l nhng vn thi s gay cn
ca khoa l lun dy vn hc.
Quan im h thng cu trc cho php nhn c ton din hn mi yu t ca qu
trnh dy v hc vn trong nh trng, nhng cp khc nhau. l mt vn c
ngha phng php lun trong vic nghin cu l lun dy hc vn trong nh trng. Tuy
nhin, quan im h thng cu trc vi ngha khoa hc quan trng nh ni trn
vn khng gii quyt c nhiu vn c bn nng bng ca vic ci tin dy hc vn
trong nh trng hin nay. Pht hin v xc nh c mt cch ng n h thng cu to
ca qu trnh dy hc vn l cn thit nhng cha . Quan trng hn l quan im phn
tch x l h thng cu trc nh th no. M quan im x l v phn tch ny li tu
thuc vo vn nhn thc ng hay khng ng v bn cht ca c ch dy hc vn. N
c nhn thc nh l mt h thng tc ng ca gio vin hay l mt qu trnh hot ng
ca t thn ch th hc sinh chim lnh i tng vn ? Ni cch khc y l vn
nguyn l c bn ca vic dy vn c hay mi, ng hay sai, truyn thng hay hin i.
C i t nguyn l gc , mi lm ch c qu trnh t chc nhng hnh thc v nhng
thao tc hot ng ca hc sinh chim lnh tc phm hay nhng kin thc vn hc khc.

114

Nu khng, mi hiu bit v h thng cu trc, v mi yu t v lin h u tr thnh hnh

thc.
Sai lm ph bin, c bn ca quan im ging dy vn hc truyn thng l nhng nhn
thc phin din mt cn i v cc yu t v nhng lin h gia cc yu t trong c ch
dy hc vn. C th ly vic ging vn truyn thng lm v d. Ta thy r cc trng hp
sau y xy ra trong c ch ging vn c. Ly G ch gio vin, H ch hc sinh, N ch
nh vn thng qua vn bn phn tch. Ta thy c my loi c ch chnh sau y(1) :
Trong c ch I, gio vin c tip xc vi vn bn. Mi hn h gia nh vn vi gio
vin c c xc lp. Nhng trong c ch ny mt hn i mi lin h c bn gia nh
vn v hc sinh. V lin h gia G vi H ch l lin h mt chiu. G tip nhn, khm ph
tc phm ri truyn n cho H, H nghe, ghi nh iu G truyn t. Gio vin khng cn
bit phn ng tm l hc sinh nh th no v tc phm.
Trong c ch II, gio vin c ch ti mi lin h qua li gia thy v tr nhng
mt iu nghim trng xy ra l mi lin h gia hc sinh bn c vi nh vn li
khng xy ra. C th ni trong c hai trng hp trn cha c qu trnh dy hc tc phm
mt cch ch thc. Chng no ngi hc sinh cha tip xc trc tip vi nh vn chng
cha c hot ng vn hc ch thc.
S 1

Trong c ch III, chng ta thyc mt cch cn i, ton din nhng mi lin

h gia ba ch th Nh vn Nh gio Hc sinh. l c ch ti u ca qu trnh dy
hc mt tc phm vn chng trong nh trng.

(1) Xem Phan Trng Lun, Nhng tin khoa hc ca phn tch tc phm vn hc, Tp ch Vn hc, s 3,
1981.

115

S 2
S tng tc ba chiu(1)

Nh trn ni, xc nh mt cch ng n h thng cu trc dy hc tc phm

trong nh trng l kt qu ca mt nhn thc ng n v v tr, chc nng ca ba ch th
ni trn nht l ch th hc sinh m trong truyn thng ging vn c khng thy c. Tuy
nhin, mt vn c bn na cn bn tip l cch nhn thc hay quan im nhn thc nh
th no v s vn ng trong c ch ni trn. Mt cch nhn thc sai lm v s vn ng
ca c ch ni trn tc khc s ph hu ngay bn thn c ch . Vn t ra l c ch
ny c vn ng t nhng tc ng no. l s tc ng n phng t pha gio vin
hay chnh bn trong ch th hc sinh di s hng dn t chc ca gio vin ? C ch
s hot ng di mt hnh thc gi to nu c vn ng nh nhng bin php tc ng t
bn ngoi. Ngc li nu l kt qu ca s hot ng tm l ca chnh bn thn ch th th
c ch hc vn mi thc s l mt c ch l tng v hp l m chng ta cn xy dng
thay th cho li "ging vn" da vo nhng thao tc t bn ngoi. T quan im v nguyn
l c bn , chng ta ln lt bn n tng yu t v s vn ng ca cc yu t trong
c ch dy vn ti u xc nh. Trc ht ni v vn bn, tc phm vn chng, i
tng cm th v phn tch. nh ngha v mn Vn v tc phm vn chng trong nh
trng c nu ln trong cc chng trc v sau. Tuy nhin, trong phm vi c ch
dy hc vn, chng ta cn phi gii quyt mt s vn c ngha phng php lun quy
nh phng php t chc cho hc sinh thm nhp chim lnh tc phm. Khng t gio
vin nhn thc mt cch qu n gin v vn bn, mt tc phm vn chng, v tc
phm vn chng trong nh trng. Gia ba khi nim vn bn, tc phm v i tng
phn tch khng phi khng c nhng khong cch v ni dung khoa hc. Nhiu khi chng
ta cng khng phn nh tht r rng. ng nht vn bn vi tc phm vn chng hu
nh l hin tng kh ph bin trong thc tin ging dy ca nhiu anh ch em gio vin
vn hc v c trong gii nghin cu ph bnh. Chng ta khng bn y gi tr vt cht
ca mt cun sch vi giy trng mc en. Vn vn bn trong nhng thp k gn y
c gii nghin cu vn hc c bit ch . Chng ta bit c nhiu hi ngh quc t
(1) S ca R. Beach v J. Marshall, Dy vn trung hc, NXB Harcourt Brace Jovanovich.

116

v phn tch vn bn. Tn trng tn ti khch quan ca tc phm qua vn bn l cn thit,

l khoa hc nhng vn bn cha phi l tc phm. Tc phm l s thng nht bin chng
gia khch th v ch th, gia hnh thc v ni dung. Ch ngha cu trc c i tm mt t
chc vt cht cho tc phm ngh thut nhng khng ngh rng khi tch ri ni dung khi
hnh thc th tc khc tc phm cng khng tn ti. Hnh thc cng ch l h o, mt khi
tch ri khi ni dung. Trong c ch dy hc tc phm khng tn ti mt th vn bn tru
tng, mt th tp hp k hiu ngn ng m ch c th l nhng tc phm. Th nhng tc
phm vn cha c th tr thnh ngay i tng thm m, i tng cm th phn tch ca
hc sinh. Mun tc phm tr thnh mt yu t thc s trong c ch dy hc vn, tc phm
phi chuyn ho t mt tc phm bn ngoi, mt tc phm khch quan xa l vi hc sinh,
tr thnh i tng hng th, i tng quan tm ca bn thn hc sinh. Tc phm t ch
l ting ni ni tm ca nh vn nay tr thnh mt vn ni tm ca hc sinh. Tc phm
n y mi thc s i vo c ch dy v hc. Khng phi khng cn li ging vn c k
ch bit vn bn m khng bit tc phm, hay ch bit tc phm m cha chuyn ho tc
phm vo trong qu o cm xc t duy ca hc sinh. Mt c ch nh vy l mt c ch
gi to. Tc phm vn chng khng c hiu lc g i vi bn c nu n ang nm
ngoi qu o t tng tnh cm, cha tr thnh mi quan tm hng th ca bn c.
Ngi ta vn thng ni rng trong ging dy vn nu ci ch quan ca hc sinh cha bt
gp ch quan ca nh vn qua hnh tng ngh thut th cha c hiu qu hc vn. Cn
phi phn bit tht r rng ngha khch quan ca tc phm vi ngha ca tc phm i
vi mi ch th hc sinh hay ni cch khc ci ngha c th ca tc phm i vi mi c
nhn, mi nhn cch, mi ch th hc sinh bn c Hn bt c u trong sng to vn
hc ngh thut v cm th ngh thut vn chng, yu cu c tnh ho li c c bit
ch trng nh mt quy lut c trng ca hot ng tinh thn ny. Khng th th mi hin
tng phn tch vn chng hay ging dy vn chng u mang tnh cht hnh thc gi
to, sa vo con ng x hi hc dung tc, ch ngha minh ho tc phm hay thm m
tru tng.
Ngy nay chng ta bn khon nhiu v vic ging dy vn hc c, vn hc qu kh.
Vn ngy cng tr nn gay cn hn trc s pht trin ca x hi hin i v tm l
thanh thiu nin. Nhng thin c hng vn hay nhng ng vn tuyt tc ca nhng thin
ti dn tc Nguyn Tri, Nguyn Du, v.v. sao li vn ch l nhng bn vn cht i vi hc
sinh ngy nay ? Vn l phi a c ni dung t tng tnh cm ca nhng ng vn c
ho vo mch suy t ca hc sinh ngy nay. Phi t hc sinh, cho hc sinh v bng chnh
hc sinh ngy nay dy vn hc c. l quan nim hin i v tinh thn thc tin ca
vic ging dy vn hc c in trong nh trng ngy nay. Vn cng phi t ra nh
vy i vi vic ging dy vn hc nc ngoi cho hc sinh Vit Nam. Dy th Puskin,
dy Chin tranh v ho bnh ca L.Tnxti hay dy th Maiacpxki, nh th X vit cho
thanh thiu nin Vit Nam ngy nay lm sao cho bi vn, bi th hay nht c th tr
thnh nim rung ng cho tng hc sinh. Mun tr thnh i tng hng th ch thc
phi c ti nng ca gio vin, ngi bit hng dn, t chc a tc phm gi nh thnh

117

i tng hng th tip nhn ca mi ch th hc sinh. i tng l i tng ca nhng

ch th nht nh.
V mi quan h gia ch th v khch th, Mc tng nu ln mt lun im ni
ting trong Li m u ph phn khoa kinh t chnh tr trong cun Gp phn ph phn
khoa kinh t chnh tr : "Tc phm ngh thut v mi sn phm khc cng th u to ra
mt th cng chng snh ngh thut v c kh nng thng thc ci p. Nh vy l sn
xut khng nhng sn sinh ra mt i tng cho ch th m cn sn sinh ra mt ch th
cho di tng". Khi ta hiu c ch l mt qu trnh ng, l mt ch th pht trin trong
mi quan h tng tc gia ba ch th : nh vn nh gio hc sinh v khi ni n tc
phm t mt i tng gi nh chuyn thnh i tng nhn thc ch thc, chng ta tt
nhin v s phi cn ni nhiu v mi lin h gia tc phm vi hc sinh nh mt ch
th c thc v sng to. Mi lin h khng phi l mi lin h mt chiu, mt mi
lin h nht thnh bt bin, tnh ti. Trong bt c trng hp no, ni mt cch tuyt i
khng c sn mt ch th tn ti c lp, mt thc th bit lp. Ch th l ci cn phi
c sinh thnh, ni chnh xc hn ang c hnh thnh nh anh em sinh i vi i
tng(1). Vn ch th hc sinh trong dy hc vn l mt vn mi m lin quan n
nhiu vn trit hc, tm l nhn thc cng nh quy lut tip nhn vn chng.
Nhiu ngi ng nht vn pht huy tch cc ca hc sinh vi vn hc sinh l
ch th. Mt s ngi n gin ho vn , tng nh ch th l vn chng ta t ra
v gii quyt trong hot ng tch cc ca hc sinh trn lp by lu nay. Lp lun l
chng ta ch n cu hi nu vn , cu hi gi m, bin php gy ch ca hc
sinh, h thng bi tp ln, nh, bin php kim tra thu nhn, v.v. Nhng t tng ln,
nguyn l c bn sai th mi bin php u l ci lng, chp v v cng khng ra
ngoi qu o ca li ging dy c truyn. Sai lm c bn ca ci gi l ging vn truyn
thng hay ca li phn tch vn chng trong nh trng nhiu thp k qua l nhn thc
khng ng v ngi hc sinh, l thiu hiu bit khoa hc v hot ng chc nng ca
ngi hc sinh trong qu trnh tip cn tc phm vn chng, l phng php nhn thc
phin din tch bit cc yu t ca qu trnh gi l ging vn vn l mt th thng nht
bin chng. Hc sinh b coi l mt khch th th ng, mt i tng chu s tc ng t
pha gio vin bng h thng bin php s phm bn ngoi. Hc sinh vi chc nng thnh
gi ghi chp thu nhn my mc ri ti hin li trong ni dung thng bo ca gio vin. Ni
hc sinh l ch th trong qu trnh hc vn, tip cn tc phm vn chng l mt s i
khc c bn v quan im i vi i tng. Hc sinh khng ch l i tng gio dc
bng tc phm vn chng. Hc sinh cng chnh l mc ch ca qu trnh vn hc v va
l con ng t n hiu qu s phm ca qu trnh . Qu trnh chim lnh tc phm
khng phi l mt qu trnh tip thu th ng m l mt qu trnh vn ng bn trong ca
bn thn ch th t nhn thc, t pht trin. Trong qu trnh , hc sinh c vai tr mt
ch th, mt nhn cch, mt c th tip nhn sng to. Ni mi hc sinh l mt nhn cch,
mt c th bi v mi thc th x hi l sn phm ca nhng iu kin lch s x hi c
(1) H Ngc i, Bi hc l g ?, NXB Gio dc, H Ni.

118

th ca nhng hon cnh c th vi nhng kinh nghim sng, vn vn ho nht nh. Mi

gi vn, mi bi vn phi n c vi nhng a ch c th. Khng c s ni mch gia
c tnh nh vn vi tng c tnh bn c th khng bao gi c c hiu qu vn chng
mong mun. Tc ng ca tc phm vn chng phi l tc ng n tng c th bn c
thng qua rung ng cm xc ca bn thn mi ngi. Phi khng nh dt khot nh mt
nguyn tc ca dy tc phm vn chng l khi ngi hc sinh cn ng bn ngoi v
cha thc s tip xc vi nh vn th c ch dy hc vn cha c v hiu qu vn chng
cha t c. Mi ng thi, mi c gng ch l hnh thc, nu khng ni l ph php v
ch. Ni n c ch dy hc tc phm trong nh trng, c th l trong mi lp hc, ta
phi hnh dung tht r rng s c mt ca mt tp hp. My chc c th hc sinh ang
ng trc ngng ca ca tip cn vi nh vn, vi tc phm. Khng c nhng hc sinh
tru tng m h. Hc sinh trong c ch dy hc vn khng phi l nhng bng "m m
nhn nh nh ngi i m". Tic rng ci th bnh i khi nng nghip lc hu qu
nhiu biu hin trong gio dc v trong ging dy vn chng ca chng ta. Trc mt
mi gio vin l con s khng t nhng c th hc sinh vi nhng th gii tm hn, vi
nhng thi quen thm m khc nhau. Kh khn u tin trong gi dy tc phm vn
chng chnh l . Kh l lm sao ting ni ca c tnh c o ca nh vn c th c
khi ngun rung cm mi c th hc sinh trong lp vn l nhng th gii rt a dng v
phc tp. Hiu qu vn chng ch c th c vi s tc ng n tng c th thng qua c
th. Th nhng gio dc l nh hng. Ci rc ri kh khn t ra cho mi gio vin vn
hc l mi c th hc sinh khng phi l nhng c th ring l, bit lp ng im khng
bin i. l nhng c th, c tnh, nhng nhn cch cn c pht trin v ang pht
trin dn di tc ng ca vn chng, ca gio dc di s hng dn t chc ca gio
vin. H l nhng nhn cch ang c hon thin dn vi sc mnh ca nh trng, ca
vn chng. Mu thun t ra trong qu trnh ging dy tc phm chnh l ch : mt mt
th s tip nhn vn chng cng ch quan ho cng su sc, c thng qua kinh nghim
vn sng v cm xc c nhn th s tip nhn vn chng mi t nguyn t gic, mi
hng th, mt khc th s cm th vn chng trong nh trng li tuyt i khng phi l
s cm th c nhn, ring l m l mt qu trnh gio dc bng tc phm vn chng,
trong phi ch trng n tnh nh hng s phm, tnh tp th ca cm th. Ngi gio
vin c trch nhim nng n l lm cho mi hc sinh t kinh nghim c nhn, t s ch
quan ho su sc ca bn thn tip nhn tc phm hnh tng khch quan trong tc phm
do nh vn sng to nn t nhn thc, t pht trin theo s nh hng s phm ca
gio vin.
Nh vy l, trong khi bn n tc phm nh mt yu t trong c ch v khi bn n
ch th hc sinh, s hot ng tm l ca ch th thc s tip nhn tc phm vn chng,
i tng thm m c phn tch, chng ta lm ni bt ln mi lin h ch yu trong
c ch, l mi lin h gia hc sinh vi tc phm. ng thi chng ta cng ni n
vai tr khng th thiu c ca ngi gio vin. Nhn mnh s hot ng tm l bn
trong, s c th ho, s ch quan ho, con ng chuyn vo trong ca s tip nhn tc
phm vn chng chng ta li cng thy khng th thiu c ti nng vn chng v ti
nng s phm ca ngi gio vin trong c ch mi ny. Mt s ng nhn v vai tr quan

119

trng ca ngi gio vin s h thp hiu qu vn hc v s hot ng bnh thng cn

i, hi ho ca c ch dy hc vn chng nh trng vn l mt qu trnh vn hc, va
l mt qu trnh ngn ng v s phm. iu c bn phn bit vai tr ca ngi gio vin
trong c ch c v trong c ch mi l mt bn gio vin ng vai tr ngi hng dn t
chc, mt bn l cm th thay hc sinh ri truyn th, mt bn l dng nhng th thut
bn ngoi, cn mt bn l t chc thit k hot ng bn trong ca hc sinh t cc em
cm th, phn tch, chim lnh tc phm do m c c nhng bc t nhn thc, t
pht trin v mi mt. c nhiu hnh nh p , chnh xc biu trng cho vai tr v
chc nng ngi gio vin trong c ch mi. Gio vin l nhc trng iu khin cho mi
nhc cng s dng hi ho nhc c ca mnh. Nhc trng khng bin thnh nhc cng. Hc
sinh khng phi l bnh cha m l nhng ngn la. Gio vin l ngi thp sng ln
nhng ngn la. C th khng nh theo c ch mi, cng vic ngi gio vin phc tp
hn nhiu, nng n hn nhiu v cng i hi sng to hn gp bi trong li ging dy ti
hin. Gio vin khng nhng l ngi nm vng tc phm m cn phi am hiu tng tn
hc sinh trong lp. Nm tc phm, nm hc sinh, ngi gio vin cn phi c ti nng t
chc hng dn qu trnh tip nhn, chim lnh tc phm cho hc sinh khng phi bng
nhng li ch dn hay khuyn bo tru tng m phi bit vt cht ho hot ng ca hc
sinh bng mt h thng thao tc c th cc em tng bc thm nhp tc phm. Hc sinh
nh vy khng phi ch c vic thu nhn mt m kin thc p t t bn ngoi m thc s
c c mt s pht trin v kin thc ln phng php, v nhn thc khch quan v t
nhn thc. Vic hc tc phm vn chng nh vy thc s l mt s pht trin ton din,
hng th, sng to nhn cch tng ch th hc sinh.
Vi mt cch quan nim mi v c ch dy hc vn, vi nhng nhn thc mi v v tr
chc nng ca gio vin v hc sinh trong c ch , chng ta nht tr rng khng th
duy tr mi, khng nn ko di thm mt li ging dy tc phm qu c k. Cn phi tm
kim mt phng php ging dy tc phm thot ra khi qu o ca con ng mn tr
tr lu nay ca ging vn truyn thng. T nm 1973, ng ch Phm Vn ng nhc
nh chng ta "phi suy ngh, phi tm ti, phi sng to, phi xy dng mt phng php
ging dy vn thch hp, em li nhng hiu qu tt... Chng ta phi xem li cch dy vn
trong nh trng ph thng ca ta, khng nn dy nh c bi v dy nh c th khng
nhng ch vic dy vn khng hay m s o to cng khng hay"(1).
Trong dy hc cng nh trong dy vn, nht thit chng ta phi chuyn t dy ti hin
sang dy sng to(2), t li thng tin tip th sang li ging dy pht trin, t li dy n
thun bng li ni ca gio vin sang phng thc t chc h thng thao tc hot ng
chim lnh tc phm ca bn thn hc sinh, t li ging thuyt n thun ca gio vin
sang phng thc t chc hng dn hc sinh t phn tch. L rng mt bi vn ch thc s
c tc ng n hc sinh, n tng c th hc sinh khi bi vn thc s i vo qu o
nhng nhu cu v kht vng tinh thn ca bn thn mi hc sinh. V ngi gio vin c ti

(1) Dy vn l mt qu trnh rn luyn ton din, Nghin cu gio dc, s 28.

(2) Tt nhin khng i lp ti hin v sng to.

120

nng chnh l ngi bit hng dn cc em t kinh nghim c nhn, t i sng tinh thn
c nhn thng qua tc phm nng mnh ln ho vo tm thc t tng, o c thm m
v x hi mong mun th h tr vn ti. Trn c s hot ng thc s ca tm l c nhn,
hc sinh tng bc nng cao kh nng t nhn thc, t pht trin. Phn tch tc phm vn
chng trong nh trng phi i t hc sinh, bng hc sinh v cho hc sinh l nh vy.
Khng c mt hiu bit y cn thit v quy lut tip nhn vn chng, v quy lut
hot ng tm l, v c im tm l nhn thc ca la tui thanh thiu nin, khng lm
ch c c th ca vn chng v tc phm vn chng trong nh trng, khng c tm
nhn thc v chnh tr t tng thm m ca x hi, ca thi i, nht nh vic dy vn
khng thot khi con ng kinh nghim vn vt hay bc i tr tr ca ging vn "truyn
thng". R rng l mt nhn thc mi v c ch dy hc vn nht thit s dn n nhng
thay i trit v phng php phn tch tc phm trong nh trng, kt cu mt gi hc
vn, mt gio n dy vn cho n tiu chun nh gi hiu qu mt gi dy hc vn cng
nh phn tch tc phm vn trong nh trng ph thng chng ta.
2. Tin hnh t chc gi ging vn
Cho n nay, trong mt vi cng trnh l lun dy hc vn cng nh trong thi quen
ca nhiu gio vin ng vn thy kh r khuynh hng thin lch trong t chc hot ng
dy v hc : Hoc thin v cng vic lao ng ca gio vin trn tc phm, m coi nh lao
ng ca hc sinh ; hoc thin v ni dung cm th phn tch tc phm m l l cng vic
t chc cho hc sinh hc tp ; hoc thin v phn hot ng ca thy m coi nh phn hot
ng ca hc sinh ; thin v khu lm vic lp m b qua khu trc v sau khi hc bi
vn ; thin v ni dung hot ng trong lp m b ri hot ng ngoi lp, ngoi trng.
Cch ngh v tin trnh ging dy mt bi vn thng l n gin v phin din. Tht ra
qu trnh ging dy mt tc phm, mt bi vn trn lp l mt qu trnh rt phc tp, a
dng, hn hp nhiu qu trnh vn hc, ngn ng, tm l s phm bao gm nhiu phn
vic, nhiu khu hot ng ca gio vin v c hc sinh. Gi ging dy hc tp trn lp
th hin mt cch kh tp trung nhn thc ng n ton din v c ch mi, v mc ch
nhim v ca vic dy hc mt tc phm vn chng, v l s vn dng mt cch sng to
nhng phng php c th ca ging vn nhm pht huy cao kh nng t pht trin
ca hc sinh.
V tin trnh ln lp mt gi ging vn n nay vn cn nhiu kin, nhiu vn cn
c tip tc nghin cu c th c c nhng kt lun tng i thng nht v c ch
dy hc, v cu to mt gi vn, v cch son mt gio n ging vn. Nhng cch suy ngh
ph nhn hon ton nhng g khoa s phm v l lun dy hc vn t c trong nhiu
th k qua l khng ng ; nhng khuynh hng bo th cng cn tr khng t nhng
c gng ca nhiu gio vin mun ci tin vic dy hc vn trong nh trng cho ph hp
vi yu cu i mi hin nay ca l lun dy hc. Nhiu vn ca phng php dy hc
tc phm vn chng trong nh trng cn c xem xt li t nhng quan im mi v
tc phm vn chng trong nh trng, v ngi hc sinh l ch th cm th sng to, v
vic coi hc sinh l khi u, l xut pht im cho mi hot ng ca tin trnh dy v

121

hc bi vn, chc chn s a n nhng i mi c bn v cu to gi dy hc, v cch

son mt bi ging cho n vic la chn cc phng php thch hp. Trong tin trnh
ging dy mt bi vn, ngi gio vin ng trc nhiu th thch v nng lc vn hc (cm
th, phn tch) c th tip nhn mt cch ng n v su sc ting ni c o ca nh
vn. Nhng mt khc, vi chc nng ring ca mnh, ngi gio vin li cn c ti nng s
phm, bit t chc mt cch c hiu qu qu trnh lnh hi tc phm ca hc sinh. Chnh
khu hot ng ny, ngi gio vin mi bc l r khng nhng ti nng vn hc m c ti
nng v bn lnh s phm ca mnh. Chng ta gp khng t trng hp gio vin t ra kh
nhy cm v sc bn trong vic chim lnh tc phm nhng li t ra non yu v mt s
phm. Cho nn chnh trong hot ng ca ngi gio vin trong sut tin trnh ging dy
bi vn trn lp, bn cht khoa hc v ngh thut ca vic ging vn lun lun l mt th
thch nng lc v nhn thc ton din ca ngi gio vin vn hc trong lnh vc vn
chng v s phm.
Trc khi i vo tin trnh ging dy mt tc phm vn chng cho hc sinh, cng
vic u tin ngi gio vin phi xc nh nh mt chin lc ca c qu trnh hot ng
ca mnh v hc sinh, l cng vic xc nh mc ch ni dung v phng php tin
hnh gi hc bi vn trong lp. C th ni ton b cc bc tip theo ca tin trnh ging
dy bi vn s c nh hng v iu chnh theo phng hng chin lc vch ra.
Nhng mun lm tt bc xc nh mc ch ni dung v phng php ca gi dy
vn, ngi gio vin phi thc s nm vng nhng yu t sau y :
Bn thn bi vn (tc phm), c im i tng hc sinh.
Mc ch ca bi vn trong quan h vi kho trnh.
Nhng vn nhim v chnh tr ca x hi v nh trng ang t ra cho vic
ging dy vn trong nh trng cng nh cho mi gi vn.
Bi vn, tc phm vn chng s c ging dy l cng c phng tin gio dc, l
c s cho c tin trnh s phm theo mt mc ch xc nh. Dy ci g l cu hi u
tin ngi gio vin phi t tr li cho tht r rng khi bt tay vo tin trnh ging dy.
Kt qu ca s cm th phn tch v khm ph bi vn ca ngi gio vin l mt c s
cho gio vin xc nh phng hng chin lc ca bi ging. Ci phong ph a dng v
hp dn ca mi gi vn bt ngun phn ln t ni dung c o ca nhng sng tc c
th. Khng pht hin c v c o sng to ca nh vn trong mi tc phm, mi bi
vn nht nh bi ging s tr nn nhm nht v v. Hiu cho ht, cho ng ci hay, ci
p, ci c o ca mi c tnh sng to ca nh vn trn tng tc phm, trn tng bi
vn l mt tin quyt nh cht lng dy v hc ca nhng gi vn. Nhng li gio
dc khin cng, g b, thot ly bi vn l do gio vin cha nm bt c ni dung ch
thc ca tng bi vn, tng tc phm vn chng.
Dy ci g li lin quan n vn dy ai. Tic rng trong thi quen ngh nghip ca
khng t gio vin lu nay, i tng gio dc ging dy thng b xem nh. Ngi gio
vin cha t ra cho mnh nhim v v trch nhim nghin cu, nm chc i tng trc
khi xc nh phng hng ni dung v la chn phng php cho bi ging. Hin tng

122

bi son dng ng lot cho nhiu lp, nhiu nm khc nhau khng phi l khng ph
bin trong gio vin chng ta. y c vn sai lch v quan im nghin cu tc phm
vn chng ln quan im gio dc v quan im dy hc mi. Trong l lun dy hc vn
hc hin i, cc phng php lun nhc n vn i t hc sinh. Mi gi vn khng ch
i t ch quan ngi gio vin, t tc phm m cn phi nghin cu gc ngi lnh hi,
tip nhn tc phm. Chng ta nghe nhiu ting phn nn v hin tng hc sinh chn
nn nhng bi vn c. nc ngoi cng c hin tng . Mt nguyn nhn quan trng
l chng ta khng bit n c im tm l i tng. Chng ta dy vn hc c in
theo khuynh hng tm l ca thi i c in, theo khuynh hng tm l ca cc tc gi
c in, chng ta khng dy vn hc c in cho hc sinh ngy nay theo nhu cu, nguyn
vng, th hiu ca h. Do c nhng vn ca vn hc c in, vn hc qu kh tr
thnh xa l vi hc sinh. D nhin vi quan im ging dy vn hc c in c, chng ta
h thp lun tm thc ca nhng tc phm kit xut ca cha ng. Bn c ngy nay
tm thy trong nhng sng tc c in u t bit bao nhiu vn ang lay ng tm tr
con ngi h. Li ch "dy khng c a ch" nhm nhng gio vin khng am hiu,
khng quan tm n i tng ging dy. Nm i tng trong ging dy vn chng
khng phi ch dng li mc hiu bit chung chung v tm l la tui m cn l s
am hiu phn ng c th ca tng hc sinh trc mi bi vn, mi tc phm vn chng
m h sp nghin cu. Nhng g din ra trong tm tr hc sinh khi tip xc vi bi vn,
iu gio vin phi nm c. Mi bi vn khng th l mt hin tng bit lp m
lun lun l mt khu gn b hu c vi ton b gio trnh. Mi bi vn, tc phm khng
nhng phi c t trong mi lin h vi tc gi, khuynh hng giai on m cn phi
c xem xt trong mi quan h vi c chng trnh bao gm cc phn mn vn hc s, l
lun vn hc, tp lm vn. Bt tay vo ging dy mt tc phm m khng thy r nhng
lin h trc sau ca tc phm theo sut chiu dc ca gio trnh th nht nh hiu qu
ca bi ging rt hn ch. Bi vn c khi phi tip tc lm sng t nhng nhn nh v vn
hc s, c khi hnh thnh mt khi nim l lun vn hc, c khi lm sng t mt nt
trong c tnh sng to hay nhn cch nh vn, c khi chun b cho mt h thng vn ,
ti n tp ton chng hay ng dng trong cc bi tp ln, nh. Trong dy hc hin i,
vic son bi ton chng tr thnh mt thi quen, mt k lut ngh nghip. Hin
tng "n ong" trong ging dy b ph phn, khng ch l du hiu ca s li
bing trong lao ng ngh nghip m cn l biu hin khng ng v quan nim dy hc
theo hng chng trnh ho.
L lun tp hp, quan im h thng khng ch l l thuyt ring ca ton hc. Trong
khoa hc x hi cng nh khoa hc t nhin, quan im h thng cng l c trng v yu
cu ca phng php bin chng trong vic nhn nhn mi s vt, mi hin tng trong
mi lin h hu c bin chng ca mi yu t hp thnh tng th. Mt bi vn phi c
t trong mi quan h vi nhiu yu t : i tng hc sinh nh vn gio vin v vi c
cu chng trnh v nhng b mn vn ho khc na. Mi lin h gia cuc sng thi i
v nh trng l mt lin h nn tng. Bi vn phi c a vo trong mch sng chung
ca x hi, ca thi i. Ngi gio vin phi bit vn dng linh hot, sng to phng
php lun mc xt trong nghin cu ging dy tc phm vn chng, ng thi bit vn

123

dng c kt qu nhng quan im t tng chnh sch ca ng trong tng giai on c

th, nhng thi im c th, nhng hon cnh c th. Tnh i sng ca bi ging l mt
yu cu c tnh nguyn tc trong ging dy. Ting ni trong gi vn khng th lc iu m
l mt s ho m ho iu vi ting ni ca ng i vi tui tr hc sinh trong tng thi
im lch s c th.
Tm li, trc khi bt tay vo tin trnh ging dy mt bi vn, mt tc phm vn
chng, ngi gio vin phi suy ngh nghim tc k cng v bi vn, v i tng hc
sinh, v v tr c bit ca bi vn trong kho trnh, v nhng nghin cu c th m x hi
v nh trng ang t ra cho vic ging dy vn trong nh trng. l nhng yu cu
c tnh cht nguyn tc v nghip v, v chnh tr, t tng, v hiu bit vn hc v s
phm i vi mi gio vin. Mt khc cng l nhng tin nhng cn c ton din
cho vic xc nh mc ch, ni dung phng php ging dy mt bi vn c th.
Bc hc sinh chun b bi nh. C kin mt thi cho rng khng cn, thm ch
khng nn cho hc sinh chun b bi vn trc nh. Mt l vic chun b lm cn tr
s cm th ti mt ca hc sinh trn lp. Hai l hc sinh t mnh c trc bi vn d
c nhng n tng sai lc ban u. Ba l trong vic hc vn chng khng cn phi
chun b nh nh trong khoa hc t nhin hay cc khoa hc x hi khc.
Qua thc t ging dy, chng ta thy khu chun b nh ca hc sinh thng rt b
coi nh, gio vin khng hng dn c th cho hc sinh. My pht cn li cui cng ca
gi hc, gio vin dn hc sinh son nhng cu hi trong sch gio khoa v kt qu hc
sinh chun b n u gio vin khng quan tm. Vic chun b ca hc sinh nh thng
khng n khp hoc c lin quan g my n hot ng ca thy v tr trn lp. y
c vn nhn thc v ngha v ni dung ca vic hc sinh chun b bi vn nh. i
lp phn tch khoa hc vi cm th ti mt trong tip nhn vn chng l mt nhn thc
khng ng. C ngi ngh rng phn tch cng k, cng lm tn hi n s cm th ti
mt. Phi ni ngc li mi ng. Phn tch cng lm cho cm th c ng n v su
sc hn. V chng, tip nhn mt tc phm vn chng l c mt qu trnh t thp n
cao, t nng n su, t ngoi vo trong, t cm tnh n khi qut tng hp su sc trn
c s hot ng ca nhiu thao tc, nhiu nng lc tm l bn thn ch th cm th.
Chun b nh l bc tp dt cho s cm th trn lp c su sc hn. Bng kinh
nghim sng v kinh nghim vn hc ca bn thn, hc sinh trc tip i vo th gii tc
phm. Trn c s cm th trc tip ti mt ca hc sinh v tc phm, gio vin s khi
su pht trin nhng n tng ng n v loi tr i nhng cm xc v suy ngh ban u
cn ch quan lch lc v tc phm, v tc gi hay v mt nhn vt, mt chi tit trong tc
phm v.v.
Qu trnh phn tch ging dy mt tc phm vn chng trong nh trng l mt qu
trnh s phm c nh hng, c mc ch r rt. Ngay t bc chun b bi nh, hc
sinh vn cn c nh hng vo qu o cn thit. iu khng h mu thun g vi
xu hng t bc l ca hc sinh nu gio vin bit khu gi s cm th ch quan trc tip
ca bn thn cc em.

124

Ni dung cng vic chun b nh ca hc sinh c nhiu mt, a dng. C th l tp

c, tm hiu in c, t ng kh, suy ngh v mt chi tit ngh thut, mt kin thc c th
cn thit c lin quan n vic tip nhn tc phm, v.v. Nhng ni dung ch yu vn l
nhm khi dy hng th ca hc sinh i vi tc phm v nh hng hc sinh vo nhng
vn then cht ca tc phm m gio vin s hng dn hc sinh i su pht hin trn
lp. Cu hi chun b tuyt i khng c tu tin. Mi cu hi cho hc sinh va c tc
dng khu gi hng th, va hng dn i vo th gii trung tm cm hng ca tc gi,
va c tc dng chun b cho hot ng khm ph ca gio vin v hc sinh trn lp.
n lp gio vin phi kim tra cng vic chun b ca hc sinh nh. y khng
nhng ch l mt cng vic thng l ca nh gio trc khi bt tay vo ging dy mt ti
liu mi. y cn l bc cn thit dn dt hc sinh i vo th gii ngh thut ca bi
vn. Vic hng dn hc sinh khm ph bi vn ch c th thc hin c mt khi gio
vin nm chc c tm trng hc sinh trc khi bc vo hc bi vn. To c tm th
thm nhp tc phm l to c tin tm l cn c cho qu trnh thm nhp v khm
ph bi vn(1).
Cu to mt gi dy hc tc phm trn lp. Cu to mt gi hc tc phm trn lp n
nay vn cn l mt vn ng c quan tm. Cn nhiu kin cha thng nht. Cu to
gi ging truyn thng c lch s kh lu khng ring ta. Php, Lin X c cng
c hng th k nay. Nhng n nay, kin nghi ng, thm ch ph nhn n khng phi l
t. Nht l trong phong tro ci tin dy hc, nhng thp k gn y, nhiu kin t ra
vn thay i cu to gi ging truyn thng. V trong thc tin ging dy c nhng
gio vin tin tin t mnh i n ph v kiu cu to gi dy c v xy dng mt kiu gi
dy khng ging nh c. Trong thc tin ging dy, tnh a dng ca tc phm v hc sinh
i hi ph v nhng g gi l cng thc my mc. Trong khoa hc, mi khuynh hng
cc oan hay bo th u khng ng. D nhin cu to gi dy hc truyn thng s d
c chp nhn lu di rng ri nh vy khng phi khng c nhng ht nhn hp l ca
n. Tuy nhin, mt quan im ton din v c ch dy hc vn, mt nhn thc mi m v
hc sinh nh ch th tip nhn sng to, i hi mt s sp xp li tin trnh hot ng ca
gio vin v hc sinh trn lp. Mi lin h gia tc phm vi bn c, gia gio vin, hc
sinh vi nh vn thng qua tc phm v cng a dng. Tc ng qua li gia bn c vi
tc phm cng v cng sinh ng ; lm sao li c th dng mt ci khun cng nhc ca
mt kiu cu to gi dy cho bt c mt tc phm vn chng no, mt bi vn no.
Khng ai trong chng ta c th ng tnh vi li tu tin t do trong ging dy vn
chng. Nhng chng ta li cng thy rng hn bt c mn hc no, trong mn Vn, vic
ging dy cn to c s phng khong, t cng nhc nht. Tc phm vn chng l mt
sinh mnh cc k a dng v c o. Cn ngi hc sinh l mt th gii v cng phong
ph v a dng, mi cng thc khun so, my mc trong ging dy mt tc phm vn
chng u khng thch hp vi bn cht sng to ca lao ng phn tch v tip nhn vn
chng.

(1) Xem Phn tch tc phm vn hc trong nh trng, NXB Gio dc, 1987.

125

Cu to ca mt gi dy nh ni trn c th linh hot v trt t v nhp nhng iu

c bn nht l phi m bo yu cu c tnh nguyn tc. l hot ng song phng ca
thy v tr. Tin trnh dy hc mt tc phm vn chng trn lp l tin trnh thy tr tng
bc khm ph, chim lnh tc phm, l tin trnh din ra trn c s nhng mi lin h qua
li mt cch hu c, bin chng gia ba ch th nh vn - gio vin - hc sinh. Mi sng
to v phng php v tin gi ging u phi xut pht t nguyn tc ni trn.
Li vo bi n nay vn cha c c nhng quy nh thng nht. Cha thng nht l
v c s nhn thc khc nhau v ngha, v tr, tc dng, ni dung ca cng vic ny. V
chng bn thn cch vo bi ca ng o gio vin trong thc tin ging dy cng rt a
dng v linh hot. C ngi dng cch chuyn tip bi c sang bi mi, c ngi m u
bng li gii thiu tc gi, tc phm, c ngi kim tra bi c, c ngi cho c din cm
ngay. Cn thng nht mt vi c s l lun ca bc vo bi c th trnh tnh trng t
pht trong vic lm ca mi gio vin v cho bc vo bi thc s c kt qu vng
chc. C gio vin chun b cho li vo bi tht cng phu v c khi cng li c
nhng n tng su sc trong hc sinh. Song li vo bi khng phi l mt th php git
gn kch ng chc lt ri ngi hc sinh li khp kn trong dng suy tng ring t v
lnh lng, th vi bi vn. Li vo bi khng phi ch nhm tc dng xc lp trt t cho
gi hc. Quan trng hn l khu khu gi tm l cm th bi vn, to dn tm th vn
hc cho hc sinh. Li vo bi cng khng phi ch nhm vo nhng rung ng ban u m
c khi li t vn cho mt tnh hung vn hc c kh nng khu gi hng th tm hiu
ca hc sinh.
Vo bi Th non nc lp 11, c gio vin nu ln nhng cch gii p khc nhau
v hnh tng Non v Nc trong bi th ca Tn . Hc sinh hng th tham gia vo vic
phn tch, tm kim li gii p cho nhng cu hi cha c gii p. Li vo bi cng c
th nu ln mt vn trung tm then cht ca tc phm v thy tr s cng nhau gii
quyt. Thng qua , hc sinh s hiu tc phm mt cch tp trung, c bn. Vo bi Vn
t Phan Chu Trinh c gio vin mnh dn nu ln mt vn khi qut then cht :
"Vn t Phan Chu Trinh khng phi l ting khc ca mt c nhn vi mt c nhn m l
ting khc ca mt anh hng vi mt anh hng. Cng c ngi cho rng Vn t Phan
Chu Trinh l ting khc ho hng nhng lm ly bi thit ca mt anh hng vi ng ch
trong cn tht th ca phong tro. Th phn tch bi vn tm ra mt nhn nh tng hp
cho bi vn t xut sc ny".
Bc t chc nghin cu tc phm. iu cn trnh trc tin trong dy vn l con
ng mn ca li trnh din. Gio vin khm ph tm ti ci hay ci p ca bi vn l
cn thit ; gio vin khng hiu bi vn khng th gip hc sinh hiu ng bi vn. Nhng
iu quan trng c bn l gio vin khng nn ng vai ngi thuyt trnh n thun d l
thuyt trnh hay nht. Li ni cha phi l dy hc. Gio vin khng phi l ngi ni cho
hay v bi vn. Bn mi lm pht trong gi hc ch yu l 45 pht gio vin t chc v
hng dn hc sinh thm nhp, khm ph chim lnh bi vn theo kinh nghim v ti nng
ca mnh.

126

Do gio n ln lp khng cn l mt bn cng s si hay chi tit v ni dung

trnh din ca gio vin. Gio n theo quan nim mi l phi l mt cng chng trnh
ho, vt cht ho ni dung hot ng ca gio vin v hc sinh thm nhp bi vn. Vi
quan nim ny, gio vin l ngi va am hiu tc phm va l ngi nm chc hc sinh
va l mt nh phn tch kh su sc tinh t va l mt k s thit k t m tin trnh
chim lnh bi vn hng vo nhng mc tiu v mc ch c d tnh theo nhng
phng php v bin php sau y :
Nh trn ni, cn phn bit ra hai nhm phng php v bin php trong qu trnh
dy v hc mt tc phm vn chng trong nh trng. Nhm th nht c tnh cht nghin
cu phn tch tc phm v nhm th hai c tnh cht s phm. C khu bit nhng khng c
ranh gii tuyt i gia hai nhm. Mi phng php v bin php u nhm mc ch cao
nht l gip hc sinh tng bc khm ph, chim lnh c tc phm mt cch c thc,
c sng to. iu ti k trong dy hc mi l gio vin dng bin php, phng php no
cng ch v mc ch truyn th thng tin kin thc. Vn l phi bng mi cch hc
sinh thc s hot ng. Cho nn ngay nhng phng php thuc nhm mt cng phi tr
thnh cng c phng tin ca bn thn hc sinh tip cn v chim lnh tc phm (nh
so snh, c din cm, gi m v c bnh ging na). C th vic chn tc phm vn
chng trong nh trng mi bc ra khi qu o ca li ging vn "truyn thng".
Nhng nm gn y, vi s chuyn bin bc u v quan im dy vn trong nh
trng trn c s nhn thc mi v ch th hc sinh v quy lut tip nhn vn chng, mt
vi c s v l t mt vi gio vin bt u th nghim mt vi hnh thc v bin php
nhm tng cng hot ng chim lnh tc phm ca hc sinh. trung tm thc nghim
gio dc ca Tin s H Ngc i th nghim cch thit lp gi vn cp I v II vi
"bin tc phm ca nh vn thnh tc phm ca bn thn hc sinh". Ngi ln lp
y s dng mt vi bin php kh mi m gy c hng th hc vn cho hc sinh. D
nhin cn nhiu m mm v chp chng nhng iu ng ghi nhn l mun thay i
cch ging vn c i theo mt con ng dy hc vn sinh ng hn, sng to hn.
Song song vi vic bin son sch gio khoa ci cch cc lp cp trung hc c s, B
Gio dc v o to t vn ci cch phng php dy hc vn. Mt s bin php
c s dng nhm pht huy tnh nng ng ca hc sinh. Phng php c sng to v
mt vi hnh thc khc lm cho hc sinh lm vic trn tc phm c cao trong vic
ging dy tc phm lp 6(1).
Lin X v Php, mt s phng php v bin php i mi qu trnh dy hc tc
phm dn dn c hnh thnh v khng nh trong cc gio trnh v chng trnh vn.
Tuy nhin, c c nhng phng php mi n nh v thnh thc c th thay th
nhng g c k lc hu hng trm nm nay khng phi l chuyn mt sm mt chiu. Cn
cn nhiu cng phu tm kim v l lun v thc nghim. Sau y l mt vi hnh thc

(1) V dy v hc ting Vit nh trng ph thng c s trong ci cch gio dc, Nguyn c Nam, L Cn,
V Ngc Khnh, v.v. V cc trng s phm, 1986.

127

thu c nhng kt qu ng tin cy trong vic dy v hc mt tc phm vn chng trong

nh trng(1).
1. K li bi vn
Bin php ny ch yu dng cho gi dy vn xui, gip hc sinh nm c kt cu ni
dung, h thng nhn vt, nhng s kin v chi tit c bn i vo th gii tc phm.
Nhng iu quan trng nht l khi k phi lm ni bt c ging iu k chuyn, thng
tin c ting ni tnh cm ca tc gi. Cn phng bin i ni dung khch quan ca
tc phm theo hng cm th ch quan ca ngi k. c nhng gi hc sinh i qu xa
ra ngoi tc phm. V tnh bi vn, tc phm cn hc li tr thnh ci c, ci khi u cho
vic sng tc mt bi vn khc. K lm sao cho ting ni ni tm ca nh vn c ti
hin mt cch trung thnh. Ngi k khng ln t tc gi, khng xuyn tc tc gi.
Vi tc phm di, c th cho k mt phn, mt vi phin on hay mt vi mnh i,
nhn vt, mt vi tnh tit tiu biu nht. Bin php ny ch yu dng cho trung hc c s.
2. Miu t bng li ni
Trong cc tc phm khng phi khi no v ch no, tc gi cng k li hay miu t t
m mi tnh hung, mi tm trng mi tnh tit, mi s kin hay hnh vi ca nhn vt. C
khi ch l mt nhn xt, mt phc tho hay mt li dn truyn. gip hc sinh hiu su
hn hay hnh dung c c th hn mt nt no trong ni dung tc phm hiu hn
ngh thut ca tc gi, gio vin cho hc sinh miu t li, b sung t m iu tc gi
ch phc tho hay ni ngm. D nhin l gio vin phi bit chn nhng yu t then cht
nht ca tc phm. Hc sinh dng li ni dng li, b sung thm hay chi tit ho mt
vi im mu cht nht theo s cm th ca bn thn. Nhng khng phi l gio vin t
hc sinh trong tnh trng thch thc rc ri vi ngh thut ngn t.
Trong Tt n c chi tit ch Du sau khi phi dt rut bn a con u lng cu
ly chng, thng Dn khc nng nc i ch n v vi n. Tc gi ch nu s vic nh vy.
Nhng ng sau li k n s bit bao dn vt suy t ca ngi n b au kh phi
cm lng bn a con u lng. a b khc i ch n chnh l nhng nht dao m vo
lng ngi m, va thng a ch phi sng xa la m cha, em t, va thng a em n
b v khng cn ch, va au n cho thn phn chng v c phn mnh. Cho hc sinh
miu t li tm trng nhn vt, cc em s cm nhn c su sc hn ngh thut ca
tc gi v bc tranh chn thc ca tc phm. Bit chn nhng chi tit cn dng li, v bit
cho hc sinh miu t mt cch thch hp, hiu qu tip nhn bi vn s su sc hn, sinh
ng hn. ng nh Maranxman ni : "Thu hp li din quan st s lm cho cch nhn su
thm, mt trong nhng chc nng miu t ming chnh l ch "(2).
3. K li c sng to

(1) Cng l phng php v bin php c din cm, ging bnh,... c khi gio vin s dng khu gi hc
sinh, c khi chnh hc sinh s dng nh mt cng c khm ph ca bn thn.
(2) Phng php dy hc vn, I. Rt (Ch bin), Bn dch ca Phan Thiu, NXB Gio dc, 1983.

128

y l hnh thc c yu cu cao hn hnh thc trn, tuy ch yu vn dng cp trung

hc c s v lp u cp THPT. Hc sinh khi ti thut sng to vn phi tn trng ni
dung ca tc phm, tnh cch ca nhn vt khng c php thay i tc phm bng mt
th vn bn khc. Tuy nhin, phn sng to c rng ri hn, tng tng c m rng
hn. Hc sinh c th ti thut b sung, nhn mnh thm mt tnh cch, mt hnh ng
no ca nhn vt. iu quan trng l vn tn trng tnh cch ca nhn vt do tc gi
xy dng. Sng to c hiu l t im, b sung, nhn mnh mt nt, mt mt no
bc l r hn tnh cch nhn vt ch khng phi thy gio ng ra k hay cho mt
nhn vt khc trong truyn ca tc gi ng ra k. iu cn lu l khng c thay i
ni dung tc phm v bin i tm l nhn vt ca tc gi. Hc sinh ng ra k khng v
cm xc v tnh cm ca mnh m thay i sng tc hay tm l tnh cch cc nhn
vt. Mc ch ca gi k c sng to vn l hiu tc phm, tip cn v chim lnh tc
phm mt cch hng th v su sc sng to ca tc gi. Hnh thc ny va pht trin
ngn ng vn hc, va pht trin tng tng, va tp thao tc phn tch tc phm cho hc
sinh.
4. c din cm
Nh ni trn, c din cm c s dng mt cch linh hot khng phi ch vi
t cch mt bin php khu gi tng tng ca c gi m cn l mt phng php phn
tch. c nm bt c ging iu cm xc ca tc gi, m iu ch yu trong tc
phm. c ho nhp vo th gii cm xc, pht hin ngh thut ca tc gi.
c nhn ra th gii cuc sng trong tc phm. c ting ni ni tm ngi c ho
vo ting ni ni tm ca tc gi. c din cm c th thc hin di nhiu hnh thc khc
nhau. c to, c thm, c theo vai. c c th thc hin tt c cc bc ca tin trnh
gi hc vi nhng yu cu khng ging nhau. Khi ng tm l tip nhn, gi tng
tng, gy n tng cm nhn lm nn cho phn tch, minh ho cho din gii, v.v. Nhng
ni dung quan trng nht v cng l kh khn nht trong c din cm l ti hin ging
iu tnh cm ca tc gi hay ngi k chuyn, m iu bnh lun ca tc gi.
Ti hin ging iu tnh cm ca ngi k (tc gi) nhn vt ngi th nht, nhn vt
tr tnh. Trong ht, c chuyn bt ging. Bt ng ging l bt u ht c. c vn th,
ci kh l bt c ging iu tnh cm ca tc gi (c th qua nhn vt : nhn vt ngi
th nht qua li ca chnh tc gi, ca nhn vt tr tnh, qua m hng chung ca ni dung
bi vn). C th ni, bt c ging iu tnh cm l nm c, bt mch c, ho nhp
c vo khng kh tnh cm ca tc phm v lng nghe c ting ni tnh cm, tm tnh
ca tc gi. Bt ra ging iu tnh cm l bt u cm v hiu tc phm. Trc khi phn
tch, nng nhn thc cm tnh ln nhn thc l tnh, nht thit phi gip hc sinh c
bt c ging iu tc gi.
Ging iu thng th hin trong tit tu, nhp iu, cng su sc, m hng,
ngn ng th,... Trong truyn, ging iu ch yu th hin qua thi , sc thi ngn ng
khc nhau ca tc gi. Bt c ging iu cm xc l hc sinh bt u chuyn vo th

129

gii ca tc phm, l bt u ni mch ni tm vi tc gi. T vic phn tch mi thc

s tr thnh i tng ch th ca hc sinh, ni r hn l tr thnh i tng hng th
nhn thc ca hc sinh. Tc phm i vo qu o cm xc v tnh cm ca bn thn
ch th.
Nguyn Du khng cm lng c m tht ln :
L g b sc t phong
Tri xanh quen thi m hng nh ghen.
Khi c cu th trn, hc sinh phi bt ra ging iu bc bi phn n (L g), cm ut,
ch chit (Tri xanh quen thi) ca tc gi trc ni au thng ca con ngi.
Trong vn xui cng vy, c ging iu tnh cm ca ngi k chuyn. Ti (nhn vt
ti duy nht) k cnh sinh hot gia nh Hong (i mt Nam Cao) xa cch vi ngi
dn trong khng chin. Cch k c v khch quan, bnh thn, t nhin nhng ging iu
bn trong c g ngi ngng xa cch, pha ln cht ma mai kn o. Bt ra ng ging iu
l hiu kh r thi phn nh v biu hin ca tc gi, l hiu c phn ln quan
im t tng thm m ca tc gi.
Ti hin ging iu cm xc ca nhn vt cng vy ; ging iu ngn ng ca nhn
vt l s phi m v ho m ging iu tnh cm ca tc gi v ngc li. Nng Kiu tht
ln :
Tri lm chi cc by tri !
Ny ai vu thc cho ngi hp tan.
Ging th chua xt ku oan c, c nc mt, li than v ting nc, c l ca nng Kiu
v c nc mt ca Nguyn Du. Gip hc sinh ti hin c ging iu nhn vt chnh l
hiu tc gi v hiu tc phm mt cch su sc l nh vy
5. Khc ho im sng thm m
Cm th tc phm l cm th tng th. im sng thm m, yu t then cht li l im
huyt ni lin nhiu mi thn kinh ca tc phm. Hiu bi vn, cm bi vn phi da vo
chnh th nhng bm chc then cht li cc k quan trng. Gip cho hc sinh chim lnh tc
phm, thng thc tc phm l gip hc sinh lm ch c nhng im sng thm m c
khi l nhn t, c khi l cnh c, c khi l mt chi tit t, c khi l th php kt cu c
php, tu t nhiu gi tr biu cm.
gip hc sinh cm nhn c v p ca b m Tm, b m ngho lam l bnh d
trong tp lu tranh, ni ng thn lnh... mt khi ho vo cuc u tranh chung cho
cch mng, cho i th ho thnh k diu, hng trng, bt t, ho vo non nc. ngh
thut c th hin mt cch p ti tnh trong hnh nh ci "Bng" : "Bng m ngi
cnh ln bng cn", "Bng m ngi trng vng nc non", "Sng trong ct cht vi trong
ct", v.v. Hnh nh th t n hng trng, tnh cm cng thm thnh knh, thing
ling.

130

Pht hin im sng thm m yu t then cht khng phi l chuyn d dng. C khi
l mt t, mt cu, mt chi tit, c khi trong nhan tc phm, c khi l li ca nhn vt
hay li tr tnh ngoi ca tc gi. Thng l ho ln vo trong h thng ngn t, hnh
tng ca th gii tc phm. Khng pht hin m gip hc sinh pht hin v khc ho li
cng khng n gin. C khi l mt qu trnh gi , dn dt bng c, bng gi, bng din
gii na.
6. nh hng vo nhng vn ct li ca tc phm
Vic hc tc phm ca hc sinh khng phi ch dng li mc ng th nghim
hay ti hin, nhn ra c th gii tc phm. Hc sinh cn phi hiu, cm nhn c su
sc t tng ca tc phm, nhng vn trit l nhn sinh, x hi, vn chng m tc gi
t ra trong tc phm. Hc sinh khng phi ch c cm th m cn phi bit suy ngm
v tc phm. Suy ngm t nhn thc, ri sng tt hn, p hn, cao thng hn. Cho
nn, ngoi nhng bin php ni trn, cn nng hc sinh t nhn thc cm tnh ln nhn
thc l tnh, t nhng n tng, nhng rung ng ban u ln nhng hiu bit xc ng v
tc phm. Phn tch bi M Tm khng phi ch dng li mc cm thng, cm phc
cuc i mt b m ngho lam l bit hy sinh cho cch mng. Hc sinh cn phi suy ngh
v nhng vn gi tr ca nhng cuc i, ca nhng con ngi bit sng c ngha
nht. Gio vin phi tm nhiu bin php khc nhau gi hc sinh i n nhng kt lun
cn c, nn c, t nhng iu tc phm gi ln, t ra trc cuc i. Hc bi Tng
khng phi ch cm nhn c ging iu thit tha sng cao thng, trong sch, sng
c ngha cho i ca Nguyn Tri. Khi qut hn cn l nhng vn ngha v hnh
phc v cng hin, cuc sng con ngi ; v gi tr thc ca cuc i.
Gio vin bit pht hin c nhng chi tit, nhng yu t nhng s kin, nhng im
sng thm m no lp lnh nht, ngha t tng ln ca tc phm nh hng hc
sinh trong sut qu trnh c v hc tc phm . Qua bi Chuyn ngi con gi Nam
Xng hc sinh c th cm thng cho s phn ngi n b bt hnh di ch c trong
hnh phc ch l h o, bp bnh nh chic bng trn tng. Bao nhiu c gng ca
ngi n b gn gi hnh phc u v vng. Mt cu hi nh hng cho hc sinh c
th nu ln : Ngi n b lm nhng g ginh ly hnh phc ? Do u m hnh
phc chui khi i nng ? Cng c th hi hc sinh : V sao ngi n b bt hnh
tuy rt kht khao hnh phc, thng yu chng con ht mc, gn b thit tha vi cuc
sng trn th, ni Thu cung vn hng v chng con. Nhng khi c chng lp n
gii oan nh mong mun th cui cng vn t chi khng tr v trn th. ngha trit l
su sc ca cu chuyn chnh l ci mu thun ny. Phi nh hng suy ngh hc
sinh pht hin c nhng t tng nhn vn v gi tr hin thc su sc ca truyn ngn
xut sc ny.
7. i chiu tc phm vi nhng sng tc thuc loi hnh ngh thut khc
So snh i chiu m rng ra ngoi phm vi tc phm hiu su hn, chnh xc hn
v tc phm l mt cng vic c ngha v phng php lun v v bin php phn tch.

131

Tuy nhin trong thc tin ging dy khng phi khng c nhng khuynh hng vn dng
mt cch qu th thin v phn tc dng. Dy bi Tng c gio vin a ra cho hc sinh
xem mt bc tranh sn thu vi cy thng cheo leo trn vch . Dy bi ng ngh thng
tm c gio vin a ra chn dung mt ng ngh vi m o cn ai. Thm ch c khi li
a ra mt hnh nm ng ngh thng tm ! Dy bi Bng cy knia c gio vin dng
kh nhiu th gi cho hc sinh nghe bn nhc cng tn ca Phan Hunh iu. Rt tic
l khng thiu trng hp vic lm tr nn th thin, khng c tc dng thm m. Vn hc
b y li xung hng th yu, n tng thm m ca hc sinh tr thnh vn vt, chp v.
nh l vn hc v ngh thut c nhiu quan h nhng tc ng chc nng ca mi loi
hnh li khng ging nhau v khng th thay th nhau c. Dng nhng bc tranh, nhng
bn nhc, ci chnh l gi tng tng, gi rung ng thm m hiu tc phm su
hn, t nhin hn. iu c bit cn lu l khng a hc sinh xa ri tc phm n
vi mt loi hnh ngh thut khc trong gi vn, khng c lm phn tn t tng v
rung ng thm m ca hc sinh. Mt bc tranh ma thu tuyt diu ca Lvitan khng
thay th c v p ma thu trong bi th c tuyt bt ca Puskin hay mt Lcmantp.
Bn nhc ca nhc s c ti khng th thay th c bn thn bi th Bng cy knia.
Mt mn cho Th Mu ln cha ch gi khng kh din xng cho gi hc sng tc
dn gian ch khng thay th c vic phn tch v Quan m Th Knh.
8. Chuyn th vn bn
y l hnh thc m rng o su hn hiu bit v tnh cm ca hc sinh v mt tc
phm ng thi cng hnh thnh v pht trin nhng nng lc vn, tnh cm thm m
ni chung cho hc sinh. Ch yu l dng ngoi lp.
Hot ng chuyn th vn bn c nhiu hnh thc phong ph : dng kch, dng phim,
ng vai nhn vt trong tc phm. Cng c th trao i v mt nhn vt trong nhng loi
hnh ngh thut khc nhau : Ch Pho trong phim vi Ch Pho trong truyn ca Nam Cao.
Phn kt thc bi ging. C gio vin ch lm mt cch vi vng t c hiu qu khu
kt thc bi ging. y khng phi l chuyn lp li ni dung phn tch m l mt bc
c v tr ring ca qu trnh phn tch tc phm. Cho nn nht thit phi c s tng kt ni
dung phn tch to c mt cch nhn tng th v bi vn, v tc phm.
Hn na, chnh phn kt thc bi vn, gio vin mi c dp nng ni dung phn tch
ln thnh nhng vn c ngha khi qut v phong cch biu hin ca tc gi, v
ngha ni dung ca tc phm, v v tr v vai tr ca tc phm, tc gi... Cng chnh khu
ny, nhng n tng v hiu bit v tc phm c nng ln mt bc v cht lng. C
khu ny th qu trnh phn tch tc phm mi c kt thc mt cch trn vn v vn hc
v v s phm.
Hng dn lm bi nh. Bc ny ch bao gm hai ni dung : cng c v pht trin
kt qu hc tp tc phm trn lp, chun b cho vic hc tp bi mi.

132

Chng ta u bit hiu qu tc ng ca mt bi vn, mt tc phm vn chng i

vi bn c khng phi lc no cng c th o lng ngay tc khc. Tc ng ca vn
chng c khi tc khc, nhng thng phi c thi gian suy ngm, c khi cng v sau cng
su sc v bt ng na. Trang sch cui cng ca nhng ng vn chng kit xut tuy
gp li nhng sc m vang lay ng tm linh ca mi ngi cn mi mi lu di.
Ngi gio vin khng bao gi c th bng lng vi nhng kt qu trc tip tc khc
ca bi vn i vi hc sinh qua mt vi chc pht ng h trn lp. Kt qu ban u nht
thit phi c o su, cng c, m rng, nng cao di nhiu hnh thc hot ng khc
nhau. Vic chun b nh mang nng tnh cht ch quan c nhn. Vic phn tch trn lp
nng cao tnh x hi, tp th ca s cm th.
Quy lut ca cm th vn chng cho thy ch khu t nhn thc, t biu hin, hot
ng ch quan ho, s tip nhn vn chng mi thc s c chiu su, t gic, t nguyn.
Khu cng c kt qu hc tp trn lp khng nhng th hin ng n s vn dng quy
lut tip nhn vn chng vo qu trnh ging vn m cn c tc dng a hc sinh vo
nhng hot ng thc hnh gn ngi hc sinh vi i sng vn ho ca bn thn v tp
th. Nhng hot ng bo ch, nhng bui to m, hi tho vn chng, nhng hnh thc
ghi nht k, tu bt, bt k vn chng cho n nhng hnh thc hot ng sn khu (din
kch, chuyn th...) va cng c hiu bit vn hc, va hnh thnh nng lc vn chun b
cho hc sinh c th tham gia vo i sng vn ho cng dn.
Bc hng dn chun b bi mi khng phi l cng vic lm vi v ly l khi trng
ht gi im. y l khu quyt nh phn ln hiu qu gi hc sp ti. Hc sinh c
hng th ch i gi vn hay khng, nhng vn tc gi t ra trong tc phm lay
ng hc sinh cha. S ch ca hc sinh vo qu o cn thit ca gi vn sp ti c
cha. l nhng tin tm l cn thit hc sinh bc vo gi vn sp ti m khu
chun b nh ca hc sinh phi m ng vi s hng dn chu o, c tnh ton k
lng ca ngi gio vin va c kinh nghim v bi ging ca mnh, va thc c vai
tr quan trng ca hc sinh trong tin trnh chim lnh, khm ph.
Cch cu to gio n mt gi vn rt a dng, linh hot, sng to nhng phi th hin
y nhng quan nim mi m.
3. i mi phng php dy hc tc phm vn chng
Cch y hn hai thp k, khi bi ni chuyn ca ng ch Phm Vn ng v dy
vn c cng b, ti Vin Khoa hc gio dc t chc mt cuc to m trin khai
t tng s phm mi m cc k quan trng . Ti y, ng ch lnh o B Gio dc
ni vi anh ch em, yu cu phi thc hin t tng ch o ca Th tng. Mi ngi
u no nc mun lm g cho t tng ln ca Th tng i vo thc tin dy vn
ca nh trng "Chng ta phi xem li cch ging dy vn trong nh trng ph thng ca
ta, khng nn dy nh c, bi v dy nh c th khng ch vic dy vn khng hay m s o
to cng khng hay. V vy dt khot chng ta phi c cch dy khc...".

133

Li ch bo ca Th tng hi y phn nh nhng bin i su sc trong i sng

khoa hc k thut hin i ca yu cu o to con ngi mi cho x hi v cng chnh
l ca i sng s phm trong nh trng.
Song phi nghim khc tha nhn rng, hn hai thp k qua, nguyn ca nh lnh
o v ca mi gio vin vn cha to c nhng g chng ta ang ch i. T mong
mun tt p mt t tng khoa hc su sc n s chuyn ng trong bn thn tng gio
vin bao gi cng l mt qu trnh. Phi n lc no , vi nhng tin cn thit, t
tng ln mi c thi gian chn dn.
Nhng nm gn y, nh vn dng c l thuyt tm l hot ng, l lun cm th
vn hc, t tng dy hc mi, quan im tip cn tc phm vn chng, l thuyt v quan
h gia ngn ng v hnh tng, vic thay i phng php dy hc vn mi ca chng ta
c c s l lun ng tin cy, c trin vng. Bc tng ngn cch nh trng vi cc
hot ng khoa hc x hi khc, ngn cch gia phng php dy hc vn vi cc khoa
hc lin quan ang c xo dn, m ra trin vng mi cho vic ci tin phng php dy
hc vn. y l mt iu ng mng v phng php lun nghin cu khoa hc s phm
ca l lun dy hc vn.
Chng ta ng lc quan nh gi bc chuyn ng ban u trong i sng khoa
hc ca gio vin vn nh trng trung hc c s t khi bc vo vic thay sch ci cch
gio dc, v y l nhng du hiu ca mt s chuyn mnh, mt bc ngot t mt con
ng mn c k sang mt qu o sng sa c nhiu trin vng. Nht thit chng ta phi
i tip, khng phi ch v l con ng i v ang i ca cc nc tin tin m cn l
i hi cp thit hng my chc nm nay ca i sng s phm nc ta.
3.1. Kinh nghim hm qua v kinh nghim hm nay
Nh li nhng nm su mi, Lin X c c phong tro dy ting Nga vng Lipt,
sau lan ti vng Tcta. Mt vi nh khoa hc ca chng ta nhit tnh mun p dng iu
mi m ny vo nh trng Vit Nam. C nhit tnh nhng cn thiu i ng. C nh
nhng thiu k hoch trin khai mt cch c h thng, nm mt vi th php l nhng
cha tng tn t tng mi, l thuyt mi ln vic lm ch nh mt ting vang t khi,
chng tan bin vo trong qun lng. C mt vi gio vin hng hi p dng li ging dy
theo ba i tng, ra bi tp ngn, cho im ton gi, nhng kt qu thu nhn c khng
ngoi mt vi li nhn xt mang d bu ca mt s ng nghip bo th, ng ngoi
cuc.
Vi vic thay sch ci cch gio dc t bc trung hc c s, chng ta tin hnh quy
nh phng php dy hc vn mi, phi ni l t nhiu c bi bn hn. Trc khi t
vn thay sch gio khoa vn nh trng ph thng, trong khoa hc s phm nc ta
c mt s cng trnh l lun v cm th vn chng, v pht huy ch th hc sinh, v
tm l hot ng, v l lun dy hc hin i. Mt s vn l lun tng c nu ln

134

ti Hi ngh ging vn ton quc ti Nng nm 1982 di s ch o ca V Trung hc

ph thng.
Tuy nhin, d gi vn ph thng trung hc trong t thay sch ci cch, c mt s
bo co khoa hc ca cc tnh v chuyn ci tin dy hc vn ph thng trung hc,
nghe mt s i biu nu thc mc, qua nhng ln hi ngh ph bin thay sch ca B hay
trc tip trao i vi gio vin, thm ch c mt vi vn bn bi dng gio vin c
pht hnh kh rng ri, chng ta khng khi lo ngi trc mt vi ng nhn ng tic v l
lun v thc hnh. iu ng lo ngi trc tin l gio vin cha chun b k cng khu l
thuyt v quan im nhiu phng php dy hc vn mi. S chun b ny ch c c khi
ng o gio vin thc c t tng chin lc s phm v phng php dy hc
vn mi.
Mt bi vit cho d su sc, c tm c hay vi bui ph bin ca cc nh khoa hc vn
cha m bo cho s thu trit ca gio vin. Thc t lm cho chng ta phi lo lng.
Mt khi cha nm c t tng chin lc ca phng php dy hc vn mi th
khng th trnh khi tnh trng vn dng mt cch my mc, m m mt s th php, bin
php trong gi dy. Ch ngha kinh nghim v ch ngha th thut my mc l con ca
tnh trng m m v l thuyt c bn. iu rt nguy hi cho vic ph bin mt phng
php mi, nht l khi phng php mi xut hin trong mi trng ging dy theo li c
m ngi bo v n khng phi l khng ng o. Ngi bo th bao gi cng mun bi
lng tm vt. ng bun l c khng t gio vin ngh rng phng php mi, hin i l
cch c sng to. V th c nhng gi vn ch c c ! C ngi nghi ng hoc ph
nhn li ging ca gio vin, thm ch c khi th tiu vai tr din ging ca gio vin. C
gi ch thy hc sinh lm vic v lm vic : no l tng tng, lin tng mt cch ch
quan t vn bn hoc, ng ln ngi xung, gi tay xin pht biu... Kt qu l gi dy
khng ng li nhng hiu bit, cm xc g v bi vn.
C ngi li quan nim dy vn gi y ch cn l rung ng, l s cm th ca tng
c nhn hc sinh. C tnh trng bi vn b p vn ra theo s gi cho hc sinh lm vic
trn vn bn, lin tng nhn vt, minh ho mt cnh tng bi vn, lin tng t mt chi
tit, mt cnh i trong vn bn...
C gi dy tc phm vn m gio vin khng h quan tm g n c trng th loi.
Dy hc truyn c tch m li my mc cho hc sinh c din cm, phn tch tm trng
nhn vt ; dy mt bi th tr tnh m gio vin li i vo s kin, ct truyn.
Gi dy nhiu khi ch thin v nhng rung cm, xc ng trong hc sinh m coi nh
nhng khi qut ngh thut, nhng hiu bit ch ng cn c v bi vn.
Tm li, do thiu hiu bit c h thng c bn v phng php dy hc vn mi, nn
c khuynh hng :
Tuyt i ho hay c lp mt vi bin php, tng th l i mi dy hc vn.
Phin din ho ni dung pht trin hc sinh qua gi vn (thin v rung cm ch
quan, coi nh hiu bit).

135

 i lp vic cm th ch quan ca gio vin vi s cm th ca hc sinh trong gi

hc tc phm vn chng.
i lp hoc tch bit phng din ngh thut ngn t vi phng din mn hc.
n gin ho qu trnh dy hc tc phm vn chng vn l mt qu trnh tng hp
nhiu qu trnh ngn ng, vn hc, tm l, gio dc. a s thin v phng din tm l
cm th m coi nh nhng qu trnh khc.
C lp cc mt chc nng gi dy (thm m, ngh thut gio dc).
Sau y l mt s l lun cn c bn thm.
3.2. T tng mi trong dy hc vn
Ci mi khng phi ra i mt cch t nhin m bao gi cng pht sinh t mm
mng c trong mi trng c. C iu n no nhng mm mng y mi chuyn
ho thnh lun thuyt, thnh quan im, thnh h thng.
V chng ngay trong truyn thng nh trng c, thm ch c trong nh trng ca ch
thc dn, quc cng c khng t nh gio tin b vt ra ngoi s rng buc ca
nn gio dc lc hu, phn ng vn dng nhng phng php tin b, lm cho vic
dy vn thc s gn lin vi cuc sng dn tc v vn mnh ca t nc. Tm gng ca
gio s L Thc v nhiu gio s yu nc tin bi n nay vn cn in su trong tm khm
cc th h hc sinh trng thnh(1).
Mt cun chuyn lun ging vn Chinh ph ngm ca gio s ng Thai Mai vit
cch y hn 50 nm n nay vn cn nhiu kin gii c gi tr nguyn vn.
Phng php c mt khch quan v ch quan. Ngi s dng phng php tt nhin c
th s dng mt mnh ca nhng phng php c gi tr khoa hc ph bin. Li thm vn,
bnh th ca Mng Lin ng, ca Phan Thanh S, ca Nguyn C Trinh, ca Ng Tt
T, ca Tn , ng Thai Mai, Hoi Thanh, Xun Diu,... lm sng dy tng ch,
tng li, tng hnh nh, lm cho cu th, bi vn c sc m vang, lan to su lng trong
lng ngi nghe th khng c l g ngi gio vin dy vn ngy nay li khng hc hi.
Vy th phng php dy hc vn khc g phng php dy hc vn truyn thng ?
y, ta gii hn vn trong vic ging dy tc phm vn chng.
C ngi hng hi ngh "khai t" ci tn b mn "ging vn". V kin nh
c chp nhn. Vn y khng ch l mt ci tn gi m l mt quan nim, mt h
thng l thuyt. Xin c so snh nhng nh ngha v ging vn ca bn thn mt nh
phng php. Trong "Li ni u" cun Phn tch tc phm vn chng trong nh trng
xut bn nm 1977, n bi vit trong Tp ch Vn hc s 3, 1981, ri trong cun Cm th
vn hc - ging dy vn hc xut bn nm 1983 (2) ta thy mt nh ngha v ging vn t

(1) Xem bi k ca Nguyn Xin, ng Thai Mai, Hong Ngc Phch.

(2) Phan Trng Lun.

136

nht ba ln thay i khc nhau, khng phi v ch ngha m l v quan im ging vn,
nhn thc mi v ging dy tc phm vn chng.
Phng php ging vn "truyn thng" yu cu gio vin khm ph bi vn tht su
sc, t mnh rung cm tht s ri truyn th ti hc sinh sao cho hp dn, hc sinh
c th ng cm, ghi nh v bit lm theo khun mu cm th phn tch ca thy.
Phng php dy hc tc phm vn chng mi i khc v mc ch, v con ng
t n mc ch, do cng i khc v c ch hot ng dy hc cng hng lot vn
v tin trnh t chc gi dy, phng php tip cn tc phm hc sinh.
Mc ch gi dy hc tc phm vn theo phng php mi khng phi l gio vin
truyn th li ging ca mnh. Mc ch cao nht l lm sao ch th hc sinh, di s
hng dn ca thy, cm nhn, khm ph, chim lnh tc phm. Do to c mt s t
pht trin ton din v tr tu, tm hn, nhn cch v nng lc.
Ni nh vy bao hm con ng, phng tin nhm t n mc ch trn. Con
ng t n hiu qu t pht trin l s vn ng t thn ca mi ch th hc sinh.
Chng ti c ln ni hc sinh va l mc tiu, va l con ng va l phng tin(1).
Do , mi phng php, bin php, hnh thc hot ng ca thy v tr u nhm
lm sao thc y c s hot ng tr tu ca bn thn tng hc sinh.
S hot ng khng th c c bng nhng li ku gi hay nhng hnh thc tc ng
t bn ngoi, (nh phng php truyn thng vn lm) m bng mt h thng nhng thao
tc, nhng bin php lm cho hot ng c vt cht ho. Gi dy hc tc phm nht
thit l mt quy trnh c thit k bng mt h thng thao tc, h thng vic lm hc
sinh tht s c c s hot ng tr tu t bc tri gic ngn ng, m thanh n hi c,
tng tng, lin tng, so snh, phn tch, khi qut theo con ng cm xc ho ph
hp vi quy lut cm th vn chng.
Mt quan im v mc ch, v con ng t n mc ch, v t cch hc sinh l
mt ch th, v c ch dy v hc cng i khc. Thay vo quan h n phng gio vin
tc phm, gio vin hc sinh hay tc phm hc sinh l mt quan h a phng : tc
phm hc sinh gio vin an kt ln nhau.
y hc sinh gi v tr ch th trc tip tip nhn, chim lnh tc phm cng nh
gio vin. Hc sinh va quan h vi tc phm, va c gio vin hng dn. Gio vin
khng cm th h m l ngi ng ra t chc qu trnh hc sinh tip nhn, chim lnh tc
phm.
Mi bin php c s dng phi th hin mc ch chin lc trn. Phng php khng
cn l nhng phng thc tc ng t bn ngoi m l phng thc vt cht ho hot ng
bn trong ca hc sinh.

(1) Xem Cm th vn hc ging dy vn hc, NXB Gio dc, 1983.

137

Khi la chn hay s dng mt bin php, mt phng thc no , iu c bn t ra

cho mi gio vin l n c to c s hot ng v pht trin bn trong ca hc sinh hay
ch l mt thao tc my mc hnh thc, gi to, ch yu cu hot ng ti hin th ng.
3.3. Phng php hng dn hc sinh chim lnh tc phm vn chng ( 1)
Mt quan im mi c bn v ging dy tc phm a n s xc lp mt c ch mi
v dy v hc tc phm trong nh trng. Chng ta xem xt li nhng yu t hp thnh
ca c ch, quan nim li tnh cht tc phm vn chng, vai tr ca gio vin, vai tr ca
hc sinh v mi quan h qua li gia hai yu t .
Mt s thay i v quan im v c ch dy hc tc phm khng cho php duy tr mi
phng php c. nh rng nhng thnh tu lu nay ca phng php ging dy truyn
thng nht nh khng th b loi tr mt cch d dng. Nhiu phng php c th
thch qua thi gian. Vi phng php c, bit bao th h ln ln v vn ho nhn sinh.
ng l, nu ch xt v mt c th trong nhng iu kin lch s c th trc,
phng php ging vn t c t nhiu kt qu nht nh. Nhng khng phi v th
m khi trnh nhn thc v t duy ca con ngi tin ln, chng ta vn c duy tr nhng
g bc l nhc im tr tr ca chng ta. Ht thc c gieo bng chic gy nui
sng bao th h b tc du c. Ngy nay, my mc nng nghip hin i cng sn xut ra
ht go nhng vi hiu sut cao. Khng phi v th m luyn tic li trng la bng gy.
ng nh Mc ni : "Vn khng phi sn xut ra ci g m l sn xut bng cch no".
C th c nhng hiu qu gio dc no ca li ging vn c song kt qu thng l bp
bnh, ngu nhin, hn ch khng th bin minh cho s tr tr v phng php.
Mt khc, li cng thy rng phng php c mt khch quan v ch quan. Cng
phng php , nhng trong tay ngi s dng vi nhng mc ch khc nhau th s a
n nhng kt qu khng ging nhau. Cho nn, vn c bn c t ra l phng php
c s dng nhm mc ch g. th ng tip thu, lp li, ghi nh hay l ch
ng sng to, t vn ng, t pht trin. Ranh gii c hay mi l ch .
V nhng l trn, mt s i mi v phng php dy hc tc phm vn nht nh i
hi s xc lp mt h thng phng php mi v dy hc tc phm thay th cho nhng
phng php ging vn "truyn thng" khng cn thch hp.
Xut pht t phng php dy hc c, t quan im sai lm v ch th hc sinh, v
mc ch ging vn, ton b phng php dy vn c k c nhng hnh thc v bin php
vn l tch cc c s dng ch nhm mc ch thng tin tip th theo phng thc
ging dy ti hin. Trong truyn thng ging dy vn hc cng nh ging vn c, cc cng
trnh trc y da vo mc ch ln lp hoc vo tnh cht ca gio n m coi nh
hoc khng bit n c im ca qu trnh chim lnh i tng tc phm vn chng.
Cc phng php c, cc bin php ging vn c u thot ly hoc khng da vo quy lut
hot ng bn trong ca ch th hc sinh, vo s vn ng t thn ca hc sinh ph hp
(1) Xem thm phn Ph lc : Tiu lun ca PGS. TS. Huy Quang, T chc hc sinh hot ng trong gi hc
tc phm vn chng.

138

vi quy lut tip nhn vn chng. Phng php ging vn c thc cht khng lm c
cng vic khi dy tr tu ca ch th hc sinh t khm ph, tip nhn phn tch,
chim lnh tc phm mt cch c thc v c sng to.
T thc lm sao cho hc sinh t vn ng, t pht trin, t nhn thc v c im
ca tc phm vn chng v c trng ca quy lut tip nhn vn chng, t c im ca
qu trnh cm nhn tc phm ca hc sinh, phn chia mt cch bao qut nhng cp ,
nhng hnh thc hot ng chim lnh t chc ca hc sinh :
3.3.1 Hnh thc hot ng ti hin hnh tng (ngha rng v hp)
Hot ng ny ph hp vi giai on bc u ca cm th tc phm t v m thanh
n lp hnh(1). y l hot ng gip hc sinh bc vo th gii ngh thut. Tc phm
c ti hin trong tng tng ca hc sinh, khng cn l tng hp k hiu cht, phi vt
cht na m l nhng tc phm ch thc ang tn ti ngi c hc sinh. Khng c
bc ny, khng c s thm nhp vo tc phm. Stanilpski ni phi lm cho ngi c
"nhn bn trong" tc phm. Ni nh Gorki l thy c nhn vt i ng, ni nng, khc
ci nh trong cuc sng ang vn ng, ang chuyn ng trc mt ngi c.
C nhiu phng php v bin php dng cho hot ng ny :
c din cm, c thm, c to ;
c phn vai ;
Sng to li ni, ngh nhn vt thay cho tc gi ;
Miu t tm trng nhn vt, phong cch ;
Minh ho bng nhng tc phm ngh thut khc (tranh v, li k ghi bng, tng to
hnh) ;
Tng thut theo vn bn (chi tit, ct truyn, hnh ng, tm trng nhn vt,...) ;
Trc quan ho ni dung tc phm bng nhng tc phm ngh thut khc.
Cu hi yu cu hc sinh lit k ghi ch nhng t ng, chi tit hnh nh mang ngha
ni dung cuc sng tc phm, nhm nhn din mt nhn vt, mt phong cch, mt bc
tranh,...
Tt c nhng cng vic ny u nhm mc ch ti hin hnh tng, khc ho nhn
vt, nm bt tnh tit, hnh dung cc bc tranh t khin cho vn bn l th gii nhng k
hiu c sng dy nh mt sinh mnh ngh thut ch thc, ging nh tc gi sng vi
n. Nhng hnh nh ti hin trn y khng phi c th p dng ng u, t cho mi
bi vn khc nhau v th loi, v thi php. Yu cu cao nht ca hot ng ny l thc s
xm nhp c vo th gii ngh thut ca tc phm.
3.3.2. Hnh thc hot ng tm ti pht hin

(1) Xem Cu trc tc phm vn chng trong Phn tch tc phm vn hc trong nh trng, NXB Gio dc,
1977.

139

Tc phm vn chng l mt t chc tinh vi, l mt cu trc phc tp nhiu tng, l s

kt hp hu c gia khch quan c phn nh vi ch quan biu hin ca tc gi. Nu ch
ti hin c lp cu to m thanh, lp v vt cht, lp hnh vn cha nm c tc phm
v khng nm c lp ngha, lp ca tc phm vn l yu t cu to v hnh. S cm
th tc phm vn chng l mt qu trnh i t nhn thc cm tnh c th, t cm nhn
trc tip lp hnh n s phn tch khi qut c ngha ca lp hnh, ca cc yu t ngh
thut v ni dung ca tc phm. Bc ny khng ch i hi tri gic ngn ng ngh thut,
tng tng m cn cn bit phn tch, ct ngha, so snh, tng hp, khi qut nm bt
c tc phm nh mt chnh th.
Nu ch mnh ca hc sinh ph thng (nht l trung hc c s) l s cm nhn trc
tip, l s cm th ti mt, l s phong ph v tr tng tng th ch yu cng s bc l
r rt giai on sau, giai on cm nhn c l tnh, giai on cm th c suy ngm.
Nhng hnh thc v bin php gi m, dn dt, tm ti khm ph, nng dn ln giai
on nhn thc quan nim tnh v tc phm vn chng ch yu y l h thng cu hi
thch hp. Mt s gio vin ch n cu hi dn dt hc sinh. iu ng
khuyn khch. Nhng tic rng c gio vin a ra hng 40 50 cu hi, c khi tn mn
vn vt, c khi qu tng hp, c khi ngu hng, c khi khng d tnh nhiu tnh hung c
th xy ra hc sinh.
Ging bi "Ly, con m...", gio vin lm hng bi vn do nhng cu hi v ngha, km
gi tr, khng a hc sinh vo dng ni tm ngi m nh thng a con b bng.
Nhng cu hi nu ln no l : Tm ch no ni v nng, nng ln th hai ni g ? c 5
cu u v quan st tm l c Qu ? C Qu ba ln ni con 17 thng, ln th ba c ngha
g ? Chi tit no xc ng lng ngi ? M dy 5 gi sng lm g ?... Trong khi li
thiu i nhng cu hi cn thit dn dt hc sinh xc ng, suy ngm v mt tm lng
m thng nh con v ngn v con qu b bng m ngy gp li cn qu xa vi, khng
gian th qu mnh mng trc tr, trch nhim khng cho php lm khc c. Thng con
n nhy cm vi tng chi tit din bin, thin nhin gi nh thng trc vi k nim
su kn v a con th di yu t, song khng vi cn dng lin tng hi c min man v
con t sm tinh sng n m khuya, tr khi cng vic cun ht. H thng cu hi ng
l phi gip hc sinh hiu, khm ph c y l mt trng hp tnh m con c bit,
khc vi nhng trng hp khc, nhng cng vn rt ngi, rt tiu biu, rt cao p, c
nhiu ngha chung.
C kin ng nht cu hi trong ging vn mi vi cu hi trc y.
Cn ni rng, s khc nhau c bn gia cu hi trong ging vn c v mi chnh l
mt bn c tnh cht ti hin, mt bn c tnh cht sng to ; mt bn nhm mc ch
thng tin tip th, mt bn nhm dn dt t mnh khm ph, chim lnh(1).
Cu hi d nhin c th dng tt c cc giai on dn dt hc sinh chim lnh tc
phm. Ngay trong phn hot ng nhn din, ti hin th gii cuc sng tc phm, cng
cn yu cu hc sinh nm c nhng chi tit, nhng nt, nhng hnh nh nhm phc hi
(1) Xem chng : Phn tch nu vn trong Cm th vn hc Ging vn vn hc, NXB Gio dc, 1983.

140

nhng hnh tng nhn vt. Tuy nhin, ti hin y khng phi l mc ch. Mc ch l
chun b cho hc sinh khm ph.
Chnh bc dn dt hc sinh pht hin phn ngha, phn ca tc phm, mi biu l
r bn cht sng to ca cu hi.
Phm vi cu hi c khi rt hp thuc mt t, mt cu, mt hnh nh, mt bin php m
t nhng vn i hi s suy ngh, s hot ng nhn thc sng to :
Cu hi phi gi m tm ti vn .
Cu hi i hi hc sinh phi hot ng phn tch, tng hp, khi qut mi tr li
c vn .
Cu hi phi hng vo vn trng tm.
Cu hi ti hin c dng cng ch dn n cu hi sng to.
Hnh thc khc nhau ca hot ng tm ti rt a dng, linh hot, tu sng kin v dn
dt ca gio vin. C khi l cu hi so snh mt bin php ngh thut lm sng t ca
tc gi t mt t, mt chi tit, mt hnh nh cho n mt nhn vt, mt tuyn nhn vt, c
khi l cu hi buc hc sinh phi tng hp c nhiu tri thc c th trong chnh th tc
phm mi tr li c vn gio vin nh hnh thnh. C khi ch l mt cu hi yu cu
hc sinh phi suy ngm mi hiu c, nu l vn c ngha trit l hay ngh thut
c sc ca mt bin php hay mt hin tng ngh thut ca tc phm. C khi l cu hi
yu cu hc sinh phi bit huy ng nhng kin thc ngoi tc phm mi hiu c mt
im no trong bi vn.
Khng th ly mt vi chi tit c tnh cng thc thay th cho s tm ti sng to ca
gio vin trong tng trng hp c th tng bi vn nhng i tng hc sinh, tng
thi im ln lp c th. iu c th nht tr nh mt nguyn l cho mi cu hi, nh ht
nhn sng to ca tng cu hi l lm cho hc sinh phi suy ngh, tm ti, tng hp, khi
qut, t hc sinh tm ra c cu tr li.
3.3.3. Hnh thc hot ng phn tch, khi qut
Chim lnh tc phm vn chng bn c thc s pht trin khng dng li mc
nm ct truyn hoc hiu c tng chi tit ring l ca chnh th tc phm. Trnh quan
nim chnh l mc pht trin cao ca cm th tc phm. trnh ny, ngi c nm
bt c ch th, linh hn ca tc phm, lm ch c h thng tc phm nh mt chnh
th, bit phn tch c ngha khi qut ca mi yu t c th di nh sng ca t
tng ch ca tc phm.
Nhng hnh thc hot ng ti hin s b a hc sinh bc vo th gii ngh thut
ca tc phm, nhng hnh thc pht hin, tm ti nhm dn dt hc sinh nh hng vo
cu to c th v t tng c bn ca tc phm. Nhng mi tm kim, nhn bit ch
thc s c ngha khi ngi c bit khi qut thnh nhng vn c ngha tiu biu
quy t vo ch ca tc phm. Mi tiu chun quan trng v kh nng cm th vn
chng l kt hp c s cm th chi tit vi sc khi qut su sc khi chim lnh mt
tc phm vn chng. Qua nhng hot ng phn tch khi qut, gio vin tp dt cho

141

hc sinh nhng k nng vn hc quan trng v hnh thnh thi quen k nng phn tch chi
tit trong cm th vn chng. D nhin khng th dng li mc tip nhn cm tnh, c
th, l t, ri rc v tc phm. V cng khng th ch bng lng vi mt nhn thc rt tru
tng qua mt vi khi nim v ch t tng. Phi cm, phi hiu c tc phm bng
chnh mu tht ca tng chi tit nm linh hn ca tc phm. Hot ng phn tch khi
qut cc k quan trng nng trnh cm th tc phm vn chng mt cch su sc l
nh vy. Tic rng, trong ging dy vn thng gp khuynh hng tch ri phn tch vi
khi qut. Tp dt cho hc sinh phn tch khi qut l hnh thnh mt nng lc c bn.
Nhiu gi dy hc vn b ri bit bao chi tit ngh thut, sn phm sng to qu gi
ca nh vn. Trong khi gio vin li ph thi gian cho nhng chi tit, nhng yu t
vt vnh, vu v, t ngha. C nhiu gi dy, gio vin lm cho bi vn, bi th nt vn
ra thnh bao nhiu mnh l t, ri rc. Thy gio v hc sinh i tm nhng tnh t cho
nhng chi tit m khng nm bt c mch cm xc, ging iu ca bi vn. Dy bi T
Cuba c gio vin a ra 39 cu hi tp trung ch yu vo nhng hnh nh, mu sc, m
thanh, cnh sc tr ph ca Cuba, bin thnh mt bi ging v a l. Tnh cm ca hc
sinh khng c ng, nhn thc ca hc sinh khng khi qut c g. C nhng chi tit
nh "mt thn" ca mt bi th, bi vn. Phn tch n l khi dy c s sng ca th gii
nhn vt v cuc sng trong tc phm nhng gio vin thng li khng nm bt v gip
cho hc sinh cm nhn.
3.3.4. Hnh thc hot ng t bc l (biu l) ca hc sinh
Ci kh ca c vn th l lm sao cm nhn c ni tm nh vn, nh th v chuyn
c ting ni ni tm nh vn sang i sng ni tm ngi hc. Khng phi ngu nhin
m Lp Tnxti mong i bn c r cho i git nc mt trn s phn cc nhn vt v
nh th l bn c c xp vo hng nhng bn c xut sc, v y c qu trnh
cm xc ho bn c. Ngi c chuyn c mi nhn thc hiu bit, cm nhn t tc
phm thnh cm xc ca bn thn. Qu trnh cm xc ho, chuyn ni tm nh vn sang
ni tm ngi c l mt qu trnh tm l phc tp, phong ph, phn nh trnh pht
trin v vn ho, vn hc.
Dy mt tc phm cho hc sinh khng th ch dng li mc "nhn ra" (bn trong) th
gii ngh thut ca tc gi. Con ng phi i n l cm xc vui, bun, lo lng, hi hp,
ng tnh, phn n. Dy hc sinh chim lnh l dy cho hc sinh c mt s vn ng cm
xc ni tm v gip cho hc sinh bc l c nhng rung ng, nhng cm xc trc
th gii ngh thut ca nh vn. Mt mt a hc sinh i vo qu o tip nhn tc phm
mt cch ng quy lut, mt mt l gio vin hng dn, iu chnh, b sung, nng cao
nhng thu nhn, cm xc ca hc sinh. Kh khn v sng to nht ca vic ging dy tc
phm vn chng cho hc sinh chnh l ch ny. Khi dy c hot ng tm l nhn
thc ca hc sinh kh m hng dn hc sinh t bc l c hot ng tm l bn
trong li cng kh. Trong khoa hc tm l, ngi ta thng dng khi nim "vt cht ho"
hot ng bn trong. Nhng hnh thc vt cht ho s t bc l ca hc sinh cng l
iu cn mi m trong l lun dy hc v dy vn. Mt vi tm ti bc u ang c th
nghim.

142

Vn pht hin c quan im, thi ca tc gi hay ngi sng tc khng

phi l chuyn n gin. Tnh cm tc gi c khi bc l trc tip qua nhng li tr tnh
ngoi hay nhng li bc bch tnh cm ("au n thay phn n b...", hay "Vui th
bao nhiu nhc by nhiu"). Nhng thng khi l li bc bch n kn qua nhng th php
ngh thut m tc gi la chn. Mun bc l c tnh cm ca bn thn trc cc quan
im ca tc phm, hc sinh phi am hiu c qua hng lot chi tit sng to ngh thut
ca tc gi trong tc phm. "Ka hi thng bnh ting pho reo". Thi ca tc gi bc l
trc tip qua mt ch "ka". Tc gi l ngi ngoi cuc, ngi quan st, ngi nhn xt,
ngi mun t co, khng my may thin cm. Cu th cho thy khong cch ca ngi
ng ch v k trong cuc.
Qu trnh hng dn hc sinh chim lnh tc phm nht thit l qu trnh gio vin
theo di din bin tm l, tnh cm ca hc sinh. Lu nay qu trnh b che lp, giu kn
v quan im ging vn truyn thng cn hc sinh th ng, lng nghe v ghi nh nhng g
gio vin truyn th. Quan im mi v ging dy tc phm i hi gio vin phi nm
c din bin tnh cm hc sinh qua s t bc l ca chnh cc em thng qua nhng bin
php s phm c tnh ton, c sp t rt cng phu ca gio vin.
Ci d ca li ging vn truyn thng l gio vin p t thi tnh cm cn c cho
hc sinh i vi nhn vt, i vi nhng quan im tnh cm ca tc gi.
Theo quan im v phng php dy hc mi v tc phm vn chng, hc sinh cn
c bc l tnh cm bn thn. Vic lm khng ch c ngha v phng php ging dy
vn hc m cn c ngha su xa vi vic pht trin nhn cch, c tnh hc sinh ngay t
khi ngi trn gh nh trng.
Bc l tnh cm bn thn khng nht thit l hc sinh bao gi cng phi ni ln thi
ng tnh hay phn i, yu ght ca mnh. C khi tnh cm c bc l thng qua mt
nhn xt v mt hnh vi, c ch, thi ca nhn vt hay mt bin php ngh thut ca tc
gi. Hc bi Lo Hc chng ta nhn thy c cuc i ngi lo nng dn au kh qua li
k ca tc gi, ca ngi v tc gi, qua hnh nh ngi con v qua cuc i bn thn lo.
C khi ch cm nhn mt cu ni ca nhn vt m bng sng ln ni xc ng trc
trang sch. Li t trch mnh ca lo Hc khi bn con ch : "Th ra gi tng ny tui u
cn nh la mt con ch, n khng ng ti n tm la n !". Bao cay ng xt xa trong
mt li ni, cn cho hc sinh cm nhn bng s dn dt ca gio vin. Ni au n ca
con ngi ngho kh ch v ci i m phi mt dn nhn cch. Ci i kh c gm dn,
xi mn nhn cch ca con ngi lng thin.
3.3.5. Hot ng nh gi
Trong qu trnh chim lnh mt tc phm vn chng, nhng hot ng ti hin, tm
ti, khm ph, k c hot ng t bc l ca ngi c ng th nghim, v c bn vn
thuc giai on cm th cm tnh. Phi n giai on phn tch, khi qut v nh gi,
trnh nhn thc v tc phm mi c nhn ln mt bc v cht. Trong khoa hc vn
thng quen gi l giai on quan nim tnh trong tip nhn vn chng. Blinxki gi l giai
on c suy ngm. Ch yu trong trnh pht trin vn hc ca bn c ni chung v hc

143

sinh ni ring thng bc l r nht giai on ny. Nhiu bn c nm bt c ct

truyn, cc tnh tit, c rung cm vi nhn vt, c ng cm vi nh vn nhng khi nhn
nh khi qut v ni dung ngh thut, ch t tng, gi tr, ngha ca tc phm li
thng t ra lng tng. Ni nh Blinxki l vn dng li mc "thch th au kh". Ging
dy tc phm vn chng trong nh trng khng ch dng li giai on u. C ngi
cho rng cp tiu hc v cp trung hc c s ch cn cho hc sinh cm c tc phm l
, yu cu, phn tch nh gi l qu cao (! ?). Suy ngh vi vng ny l do thiu hiu bit
y v quy lut tip nhn vn chng. Hc tc phm Chuyn ngi con gi Nam Xng
hc sinh cn cm thng vi s phn cay ng, cuc i y bi kch ca ngi n b ngy
xa. Nhng ch cm thng cha , hc sinh phi hiu c ngha su sc ca tc
phm. Ci bt t ca tc phm khng phi ch l ni ln c ni au thng ca mt cuc
i oan tri, mt con ngi kht khao hnh phc trn gian (yu thng chng con, nng
niu chm cht hnh phc gia nh, hiu tho vi cha m chng, sng trong tnh yu qu
ca xm lng,... cn by t tit ngha bng ci cht cng khng s, xung Thu cung vn
hng v chng con, qu hng, nhc n trn th l nc mt li m a, nguyn vng
c gii oan s tr v vi cuc sng hnh phc). Th nhng c lp n gii oan ri
cng khng tr v nh mong, hn. C phn tch c chi tit quan trng ny mi
thy c sc t co to ln, su rng ca tc phm cch y my trm nm m n nay
vn rung ng lng ngi. Tp cho hc sinh phn tch ct ngha, nh gi l nng dn
trnh tip nhn tc phm ln mt mc cn c mt bn c pht trin v vn hc.
Trong h thng cu hi hc sinh, loi cu hi c vn , i hi suy ngm, phn tch,
nh gi cn qu him hoi v tu tin. Vic ging tc phm cn thin v giai on cm th
cm tnh, thin v rung ng m nh v phn quan nim tnh.
3.3.6. Hot ng t nhn thc
ch ca vn chng l cuc i v con ngi. Vn chng nhm tc ng n con
ngi, n bn c. Dy vn khng phi v vn chng m v cuc i v con ngi. Dy
vn dy ngi (d nhin dy bng vn chng). Mt bi vn, mt tc phm vn chng
vi bao nhiu yu cu a dng v phc tp, tri qua bao khm ph tm ti ca thy v tr
cui cng phi to mt bc chuyn trong hc sinh. c vn, hc vn khng phi ch
bit chuyn i, chuyn ngi, bit m bit. Ci qu nht, ci cn nht l t bit
mnh, t soi mnh, t nng mnh ln thanh sch hn, cao thng hn. Dy tc phm vn
chng lu nay nhiu gio vin hnh nh cn d dang, cha i trn con ng phi i.
Tc phm vn chng cha i su vo i sng ni tm hc sinh th tc phm chng c tc
dng g ng k. C tc ng no trong tm t tnh cm ngi c m khng dn n
s t nhn thc, t khm ph, t nng mnh, t pht trin th hc vn, dy vn cng vn l
mt cng vic ph phim. Tic rng, thc khng y v cng on ny trong qu
trnh ging dy tc phm vn chng trong nh trng vn l hin tng kh ph bin. D
gi bi ging Nhng cnh bum chng kin gio vin v hc sinh lm vic theo 28 cu
hi, c tr li, tng tng, minh ho... nhng ci cn ng li khng ng li. Hc
xong bi th ri hc sinh s c nng mnh ln v mt no th qu l cn m h, v nh.

144

C th khng nh y l cng on cn yu nht trong qu trnh ging dy tc phm vn

chng cho hc sinh trong nh trng chng ta.
3.3.7. Hot ng ng dng
Ni chung, do s bng n thng tin hin nay v cng do thi gian eo hp ca nh
trng, cht lng hc tp phi gii quyt bng con ng kin thc c bn v kin thc
phng php. Hc mt bi vn khng phi ch bit mt bi vn m phi l bit thm
mt chui tc phm cng loi th. Kin thc v mt bi vn ch c th c cng c v
nhn ln bng kin thc phng php. Cng vic dy mt bi vn, mt tc phm cho hc
sinh ch c khp kn, hon thnh trong khu ng dng kin thc vo hot ng vn ho
cng dn. Qu trnh hng dn chim lnh tc phm cng chnh l qu trnh rn luyn
trnh phng php cho hc sinh.
Mt iu t hi ca li dy hc c l ch nhm cung cp l thuyt m coi nh nng lc
thc hnh. Kin thc thng tch ri vi phng php. Trong ging dy tc phm vn
chng thng c tnh trng . Hc sinh hc kh nhiu bi vn, tc phm vn trong nh
trng. K t lp 1, 2 n 8, 9 v c lp 11, 12 nhng trc mt bi vn, mt bi th n
gin hc sinh vn t ra lng tng trong vic chim lnh, thng thc, nh gi. a s hc
sinh ph thng s khng tip tc hc ln. Hc sinh cn c trang b nhng kin thc
phng php cn thit cho sinh hot vn ho ca mt cng dn. Nh trng chng ta cha
lm c vic ny mt cch chu o v c thc.
H thng bi tp ln nh, hnh thc hot ng thc hnh v sng to phi tht a dng,
phong ph, t n gin n phc tp t trn lp n sinh hot ngoi kho, t hc tp vn
chng trong nh trng n nhng hot ng vn ho a phng.
Trn y chng ta cn c vo quy lut ca qu trnh thm nhp, chim lnh mt tc
phm vn chng phn loi nhng hnh thc hot ng c bn cn thit gio vin
dn dt hc sinh tng bc lm quen v thnh thc dn vi nhng k nng v thao tc
chim lnh tc phm. Tuy nhin, cng cn ngn nga mt quan nim my mc bit lp
cc loi hot ng trn y. S phn loi bao gi cng c tnh tng i, nht l i vi
vic chim lnh mt tc phm vn chng, con ng khng phi bao gi cng my mc,
cng nhc, thng tp, c khi l mt bc tht li (rcurrence), phn tng v tng phn
an kt xen k, loi tr v b sung i n mt nhn thc hon chnh v ton vn v
chnh th tc phm vn chng. V trn y, khi ni n qu trnh hng dn hc sinh
hot ng chim lnh tc phm, chng ta cng vn dng tng hp nhiu loi phng
php, bin php khc nhau. Khng th c mt phng php, bin php no l c tn,
bit lp.
4. i mi thit k gi hc tc phm vn chng
Vic i mi phng php dy hc vn cn c tip tc hon thin trn c hai
phng din l thuyt v thc hnh. L thuyt cn c hon thin trn c s hiu bit
khoa hc vng chc v cc d kin tm l hot ng, tm l cm th vn chng, t
tng dy hc hin i, l lun tip cn vn chng. V thc hnh ng dng, my nm

145

nay, gio vin v cn b ch o i hi hnh mu thit k gi dy mi v gi dy mu

gio vin lm theo. Vic xy dng thit k gi dy hc tc phm vn chng khng
n gin v khu c bn ny bc l c th trnh am hiu l thuyt c bn v cc quy
lut s phm, tm l hc cm th v sng tc vn chng, hiu bit v c ch dy hc,
cu trc ca tin trnh dy hc mt tc phm vn chng, v.v.
Nn hiu nh th no mt gi hc tc phm vn chng
Mun bn v cch thit k mt gi hc vn chng, khng th khng cp trc ht
n quan nim v gi hc (gi dy). Gi hc l n v c bn ca qu trnh dy hc, cng
l ni th hin mt cch tp trung sinh ng nht mi quan im mi v l thuyt s
phm. Bt c mt s i mi hay bin ng no trong yu t v m hay vi m ca qu
trnh dy hc u tc ng trc tip n khu c bn l gi hc. Gi hc cng l quy chiu
ca nhiu quan im, t tng khc nhau, i lp nhau gia c v mi, truyn thng v
hin i, gio iu hay sng to. Khi t tng dy hc hin i chim u th trong
trng th cch hiu v gi dy hc cng khng cn gi nguyn nh c. Gi hc c coi
l sng to ca gio vin trn lp. Tnh sng to trong gi vn li cng c khng nh
hn. Nhiu nh l lun cho rng nu c phong cch ngh s, phong cch nh vn th cng
c phong cch nh gio dy vn. Vin s Scbina trong mt cng trnh ni ting lu
rng, dy vn phi l mt cng vic phng khong. Trong cng cuc ci t ca Lin X
(c), nhiu nh s phm uy tn nhn mnh n c tnh sng to ca gio vin v hc
sinh trong gi hc tc phm vn chng. C kin cho rng s giao tip gia gio vin v
hc sinh trong gi vn c quy nh bi nhiu yu t tng hp, rt a dng v phc tp.
V c c nhng yu t tinh t, nh nht, thng khi khng th xut hin hay lp li mt
cch hon ton chnh xc... Ci "mt cht" nhiu khi li chnh l ci phn bit rch ri gi
hc vn tt vi gi hc bnh thng. Cng vic dy hc vn vn phong ph v phc tp,
gi dy hc tc phm vn chng cng vy. Mi tc phm vn chng l mt sinh mnh
ring, mt sng to c o ca nh vn. Mi hc sinh l mt th gii tinh thn ring. Mi
gio vin l mt ch th c o sng to. Mt cch quan nim phng khong s gii
phng tim nng cho gio vin v hc sinh, i lp vi mi cng thc s .
T yu cu chin lc ca dy vn nhm lm sao pht huy cao kh nng ch th
hc sinh, gi hc khng th l c hi gio vin truyn t hiu bit ca bn thn, cho
d l nhng hiu bit mi m. Gi hc khng phi truyn sng to m khi dy
s sng to ca hc sinh. Hc sinh khng phi l ci bnh cha m phi l ngn n cn
c thp sng. Do vy cu trc gi dy phi thay i v c bn. Cu trc gi dy khng
th l s sp xp mt cch cng thc, cng nhc nhng vic lm ca gio vin v hc sinh
theo mt tin trnh x cng. Gi hc mi phi l mt kt cu lgic cht ch, khoa hc m
uyn chuyn, linh hot, h thng n v tnh hung hc tp c t ra t bn thn tc
phm vn chng ph hp vi s tip nhn ca hc sinh. V song song tng ng l mt
h thng vic lm, thao tc do gio vin d tnh t chc dn dt tng c th hc sinh t
chim lnh tc phm mt cch hng th.
M hnh bi son c v phng hng thit k mt gi dy hc tc phm vn chng.

146

1. T nm 1945 n nm 1954, do iu kin chin tranh v trnh qun l chuyn

mn, vic son bi ln lp ca gio vin hon ton "t do". Sau nm 1954, vi kinh
nghim gio dc ca Khu hc x trung ng, mt mu hnh bi son ln lp (c gi l
"gio n") nm bc tr thnh ph bin min Bc, v min Nam sau nm 1975. Mc
ch ca bi son ny l lm sao truyn th c ni dung thng tin nh sn theo mun
ch quan ca gio vin. t c mc ch , iu gio vin quan tm l sp xp mt
lgic kt cu bi son sao cho thch hp vi ni dung cn truyn t. Ni dung cn truyn
t ny ch cn c vo ni dung tc phm. Nh vy l lgic ca bi son ch da vo lgic
ca bi vn v lgic lp lun ca ngi trnh by m khng tnh n lgic tip nhn ca
ch th hc sinh vn l nhn vt trung tm ca gi hc.
2. Bn thit k gi hc khng phi l mt cng ca ni dung cn truyn th qua
li din gii ca gio vin. Ni dung c bn, chnh yu ca mt gi hc tc phm vn
chng bao gm hai thnh t hu c. Mt l, nhng tnh hung c t ra t ni dung
ca tc phm ph hp vi trnh v c im tip nhn tc phm vn chng ca lp
hc. Hai l, song song, ng hp vi ni dung trn l mt h thng thao tc c gio vin
sp xp hp l, nhm hng dn hc sinh tng bc t x l tip cn v chim lnh tc
phm mt cch sng to. Do , to c tng ch th hc sinh mt s t pht trin ton
din.
Nh vy, kt cu gi hc l kt cu ca nhng tnh hung hc tp v h thng thao tc
tng ng ch khng phi l vic sp xp nhng vic lm ca gio vin trn lp truyn
th t mt pha cho hc sinh. Tin trnh gi hc do vy l tin trnh hot ng thc s ca
bn thn ch th hc sinh. Thi gian ch yu phi dnh cho hot ng ca hc sinh. Hnh
thc trnh by ca bn thit k phn nh nhng yu cu c bn ni trn nhng c th rt
linh hot, ph hp vi c trng ni dung tng tc phm, c im hc tp tng lp v c
ti nng v s trng tng gio vin.
3. nc ta nhng nm gn y, theo tinh thn cng ngh ho gio dc, c ngi ch
trng xy dng bn thit k gi dy trn tinh thn "thy thit k, tr thi cng", hy vng xy
dng gio vin ln lp nhng bi vn c trong chng trnh. Gio vin ln lp l ngi
tun th nghim ngt bn thit k c son trc theo tinh thn cng ngh, bao gm
nhng vic lm, nhng thao tc c sp xp mt cch cht ch. Quan nim trn y
gy nn nhng dng suy ngh i lp nhiu nh s phm v nhiu gio vin c kinh
nghim. Ni vn chng l ni chuyn cm xc, cm th, l mt hot ng thm m mang
nhiu tnh cht c nhn, ch quan, thm ch s cm th cng mang mu sc c nhn bao
nhiu cng su sc by nhiu. Tc phm vn chng trong bn thn c nhiu m sc, nhiu
tng ngha a dng. Hon cnh hc tp, ti nng, trnh gio vin khng bao gi c th
ng nht trc mt tc phm vn chng. Vy lm sao c th c c mt kiu bi son
cng ngh ho cho i tr ? Thc t ch o v bi dng gio vin vn cng nh kinh
nghim ca tng gio vin ch ra nh mt chn l, khng th c s co bng hay ng
nht ni dung cng nh phng php ging dy mt tc phm vn chng. Yu cu i
mi hin nay ch trng gii phng mi tim nng hot ng vn hc ngh thut l vn
c tnh nguyn tc. Trong dy vn v hc vn cng vy. Khng th xo b hay ln n mt

147

khun mu x cng thay th vo mt khun mu khc, cho d n c gi l "mi".

Gi dy vn phi to c khng kh cm xc, s ng cm, giao cm, s cng hng, xc
cm gia nh vn, gio vin, hc sinh. Hc sinh "tr chuyn" vi nh vn thng qua tc
phm. Gio vin l ngi hng dn, t chc cho cuc i thoi tht s t nhin, bnh
ng, lm sao li cun v lay ng c tng hc sinh trong lp hc. chnh l ht nhn
ca qu trnh dy hc tc phm vn chng trn lp. Mi thit k gi hc vn phi p
ng c mc ch ti cao ca hot ng hc vn hc sinh trong mi gi hc.
Vi tinh thn trn, vn c th chp nhn mt lc thit k gi hc tc phm vn
chng nhm mc ch hin thc ho, vt cht ho l thuyt chung v gi hc vn. Cn c
c th tin cy c xy dng mt s thit k gi hc vn l tnh khch quan ca ni
dung tc phm, l tnh quy lut ca qu trnh cm nhn, chim lnh mt tc phm vn
chng cng nh cc nguyn tc v phng php khch quan ca qu trnh phn tch tc
phm vn chng.
Gi hc i thoi con ng gii quyt mt nghch l trong ging vn
nhiu thp k nay, khng ngt li than phin v thi lnh nht th ca hc
sinh trc nhng bi vn, ngay c nhng bi vn hay. Li ging bnh say sa ca thy gio
v mt cu th, mt vn hay, c khi b p li bng nhng ting "" rt lc lng. Mt
thy gio gi, va l mt nh nghin cu vn hc quen bit H Ni phn nn l khng
kh trang trng, chan cha cm xc tr tnh khi gio vin bnh n mt cu th p trong
bi Bi ca ma xun 1961, b mt hc sinh chen ngang mt li tn tnh th l. Cng
mt gio vin c kinh nghim cho hay rng cha bao gi trong i dy vn ca mnh li
thy hc sinh gn cho nhn vt c Ch trong Trng Quang tm s mt nt tnh cch d
thng vy. Tc gi mt bi nghin cu trn Tp ch Vn hc nu ln hin tng
khong cch tm l v thm m rt xa l vi bi th, bi vn vi s tip nhn ca hc sinh
ngy nay. Cch l gii ca tui tr ngy nay v hnh ng hy sinh ca ch Du khng phi
hon hon ging chng ta. Bo Gio dc v thi i c ng mt mu cm nhn c th
ni l bnh hon ca mt hc sinh v bi th on thuyn nh c. V c th nu ln
nhiu v d v cch tip nhn vn th hc sinh ph thng ngy nay. C nhiu iu khng
lm va lng cc nh gio chng ta v khin chng ta phi bn khon v hiu qu ging
dy vn hc trong nh trng.
c bn n trong mt bi vit mt vi chuyn lun v c mt vi lun vn khoa
hc ca sinh vin v hin tng khong cch trong tip nhn ca hc sinh. c bit ng
lo nht l hin tng lin tng ngoi tc phm. Hin tng lin tng ngoi tc phm
cng to ra nhng khong cch bt ng gia s tip nhn ca hc sinh vi ni dung tc
phm, nht l yu cu s phm ca mt gi vn trong nh trng. gii quyt mt nghch l
vn thng din ra trong tip nhn vn hc ca mi ngi c nht l hc sinh, chng ta
khng th nn nng cu cu nhng bin php g p, cng bc s tip nhn ca hc sinh
theo mun ca ngi ln lp. Trong lnh vc t tng tnh cm, nht l trong vn chng
ngh thut li cng khng th p dng nhng bin php ngoi lc thay th cho s hot
ng bn trong ca bn thn ch th tip nhn. Chng ta tng ni n tnh ch quan, s
vn ng bn trong ca ch th hc sinh trong qu trnh tip nhn mt bi vn, bi th.

148

Trong qu trnh tip nhn mt bi th, hc sinh khng phi bao gi cng ngoan ngon
vng theo li ging ca gio vin. Bn thn s tip nhn ca hc sinh v tc phm ang
chu s tc ng ca bit bao yu t trc tip v gin tip khc. C khi trc tip l tm
trng trong gi hc nhng xa na c khi l nhng n tng rt su m trong k c, trong
tm linh m cuc sng ring to ra cho cc em. Cu ca dao "Tri ma bong bng php
phng M i ly chng con vi ai" trong gi ging ca thy ng Hin mt lp
chuyn vn H Ty, tc khc gi ln ni au n, nghn ngo cho nhng hc sinh m
gia cnh c g rt ging trong cu ca. Trong khi th phn ng tnh cm mt s em
khc khng ging nh vy. Tin s ho hc N.T.B.L cn nhc li giy pht au n trong
gi hc bi V chng A Ph. Ci cnh ca M gi ln cho c hc sinh lp 10 hi by
gi nhng g gn gi vi thn phn ca bn thn. Nm va qua, sau mt gi hc v i
mt cho d gio vin c cng phu k cng trong vic gio dc l sng, cch nhn cho hc
sinh ca mnh nhng vn c em cho rng nhn vt Hong khng c g ng ph phn. V
em pht biu cng khai ngh ca mnh trc lp hc. Gii thch hin tng khong
cch tip nhn t phng din ch th tip nhn l cn thit nhng vn khng th khng
lu n phng din bn thn tc phm. Mt cch hiu n gin hay x cng v tc
phm vn hc s khng gip cho chng ta l gii hin tng trn mt cch c cn c khoa
hc v ton din hn. Tc phm vn chng, nht l nhng tc phm vn chng xut sc
bao gi cng l nhng vn bn ngh thut a ngha. Tc phm t n cha ng ng
nhng i lng ngh thut thm m, nhng ngun thng tin a dng. Ting ni nh vn
qua tc phm l mt ting ni a thanh, nhiu ging. Vi thi php hc hin i, nht l vi
l thuyt phc iu ca Bakhtin, chng ta cng c thm nh sng nhn nhn mt tc
phm vn chng trong s a thanh, a ngha ca n. V c th mi hiu c nhng g
to ra nhng chnh, nhng th sai, nhng khong cch trong tip nhn vn hc hc
sinh t tm ra nhng con ng nh hng s phm trong gi vn mt cch c hiu
qu, ph hp vi quy lut sng to v tip nhn vn hc.
S tip nhn ca hc sinh v vn hc bao gi cng mang tnh ch quan. V bn thn
tc phm vn chng bao gi cng to ra nhng tin cho vic m rng nhng i lng
ngh thut mi trong s tip nhn ca bn c. l quy lut ca vn chng. Nhng
trong nh trng cng c quy lut, nhng nguyn l ring. Trong mi trng s phm nh
chng ta u bit, i sng cng nh c ch vn hnh ca s phm khng cn gi nguyn.
Cho nn khng th ng nht tc phm vn hc ngoi nh trng vi tc phm vn hc
trong nh trng. Cng khng th ng nht bn c ngoi nh trng vi bn c hc
sinh. Khng th ng nht hiu qu chc nng ca tc phm vn hc ngoi nh trng vi
hiu qu trong nh trng. Tip nhn vn chng l t nguyn, l hng th, l la chn, l
t do nhng tip nhn vn hc trong gi ging vn khng phi hon ton nh vy. Mt
cch x l khng thch hp s lm th tiu tnh c nhn v hng th vn hc trong nh
trng. Hoc ngc li lm loi b tnh nh hng s phm, tnh mc ch ca vic dy
vn th vn c nhiu yu cu phong ph v phc tp hn nhiu so vi li c t do ngoi
x hi.

149

Mt cch hiu c c s khoa hc v nghch l ang din ra hng ngy hng gi trong
thc tin ging dy vn hc trong nh trng, s gip chng ta tm c nhng bin php
hu hiu nhm nng cao hiu qu ca mt gi ging vn trong s cn bng hi ho gia
yu cu tn trng s cm th c nhn ca hc sinh, va m bo c yu cu nh hng
s phm. Mi bin php ch quan thiu c s khoa hc, thiu ng b s khng em li
hiu qu mong mun, m c khi kt qu li cn nguy hi hn.
Trong l lun dy vn hin i, mt s nh s phm nu ln kiu gi hc i thoi.
Nhng ng dng nh th no vic dy hc vn l mt vn cn c nghin cu v th
nghim c th. nhiu thp k qua, do thi quen ging dy thuyt trnh n thun,
chng ta t ch i tm nhng kiu gi hc mi, nht l nhng gi hc trong ngi gio
vin khng cn gi nguyn vai tr thuyt ging. Hin nay, mt s nc vng ng Nam
cng c nhiu kiu gi dy kh to bo, nhm pht huy tnh nng ng ca ngi hc
nh kiu gi hc NTRT, kiu Peer teaching, v.v. Trong xu th i mi gi hc hin i,
Nga, gio s Aidcman cng cp n kiu gi vn i thoi. ta, vn cha c
t ra nghin cu v thc nghim, nhng xt trn bnh din l lun v thc tin, kiu
gi vn i thoi khng phi l hon ton mi l. Trong nhng gi vn "ci tin", gio
vin cng to iu kin cho hc sinh t nhiu trao i kin. D nhin cn xy dng gi
hc mt cch cng phu hn, trn nhiu quan h khng ch gia hc sinh vi nhau m gia
hc sinh vi gio vin v c bit l gia hc sinh vi bn thn nh vn thng qua bi vn.
Tc phm vn hc ln no cng l mt tc phm c vn . Gio vin bit nm bt c
nhng cu hi, nhng tnh hung c vn t tc phm, t tm n nhn ca hc sinh,
theo d bo, theo iu tra ca gio vin, v.v. cho hc sinh trao i. Thng qua nhng
gi hc nh vy, hc sinh c dp c bc l s cm nhn ca mnh. V gio vin cng c
c hi nm c trnh tip nhn ca hc sinh vi nhng mt mnh, mt yu cn iu
chnh, biu dng, pht huy. Khng kh gi hc thc s l mt gi hc dn ch. Mi hc
sinh thc s l mt ch th ch khng phi l mt thc th th ng. Cc em khng nhng
c pht trin v vn hc m cn c pht trin v nhiu mt nh s bc l nhn cch,
s trau di kh nng giao tip v.v. D gi thc nghim ca c gio Phm Th Ph. Trng
Ph thng trung hc Hai B Trng, H Ni, ngi d gi u thy rt r l trong gi hc
c i thoi, cc em c t do biu th thi ring ca mnh trc nhng vn do
nh vn t ra trong truyn i mt. ng thi cc em cng c trao i kin vi cc
bn cng lp. C nhng kin kh to bo. Chng hn c em cho rng Hong l mt nhn
vt c ci ng knh trng ( ?). Chc chn l trong gi hc thi trc, kh m c c
khng kh t do t tng nh vy. Chnh t sinh hot i thoi m gio vin thy cn
un nn hay b sung cho hc sinh mnh nhng vn trong khi trao i hay trong phn
tng kt gi hc.
t chc c mt gi hc i thoi c kt qu, ngi gio vin phi x l nhiu
quan h phc tp hn. Trong gi hc c gio vin ch yu ch cn hiu tc phm l .
Cng vic ch yu cng l trnh by sao cho hp dn ngi nghe. Trong gi hc i thoi,
gio vin khng nhng phi nm vng tc phm m cn phi d on nhng tnh hung
ny ra trong s tip nhn ca hc sinh. Gio vin khng ch thuyt trnh m cn bit t

150

chc cho hc sinh tham gia vo cuc i thoi sao cho trt t, lgic, c nh hng m vn
m bo khng kh t do t tng, khng kh ci m ca mt gi vn chng.
Gi vn i thoi ch c th tin hnh khi gio vin pht hin v t c nhng
vn c tnh hung va khng thot ly tc phm, va ph hp vi s tip nhn ca hc
sinh, li m bo thi gian cho php ca mt, hai tit hc.
Gi vn i thoi khng phi l mt bin php s phm c tn. N cng c nhng
hn ch nht nh, nht l khi ngi ln lp khng thc s lm ch cng vic ca mnh.
iu kh khn l khng kh mt gi i thoi d gy nn tnh trng kin thc gin on,
khng h thng, thiu lgic cht ch. Ngoi ra, iu ng lo ngi na l khng kh tnh
cm ca gi vn d b long, thin v t duy ngh lun v tranh lun. Ni nh vy thy
rng bt c mt phng php hay kiu bi no cng cn c thc hin trong s phi hp
ng b vi cc phng php khc nh : thuyt trnh nu vn , m thoi, nghin cu
cng nh kiu bi thuyt trnh nu vn , kiu gi t nghin cu hay nghin cu b phn,
v.v.
Con ng i mi phng php ging dy vn hc t thng tin tip th sang
phng php sng to l mt qu trnh tm ti th nghim kh phc tp v cng phu. Kiu
gi i thoi ch l mt trong nhiu con ng v bin php s phm cn c th nghim
dn vi cng sc ca nhiu nh s phm v ng o anh ch em gio vin chng ta, lm
sao cho gi ging vn m bo c s hi ho, cn i, ng b gia nng ng ca ch
th hc sinh vi yu cu nh hng s phm ca gio vin. Bi ton vn ang ch nhiu
cch gii khc nhau.
5. M hnh thit k th nghim
TRNG GIANG
(Huy Cn)
I Yu cu
Hng dn hc sinh phn tch bi th tiu biu ny ca Huy Cn :
1. Cm nhn c ni bun c n ca tc gi v cng l ca mt s t thanh nin Vit
Nam hi by gi trc v tr bao la v cng l trc cnh t tri nng su au.
2. Qua bi th hiu c phong cch c in v mu sc trit l trong th Huy Cn
cng nh tm lng yu nc thm kn ca ng, mt thanh nin nhy cm trc thin nhin
v kht khao giao cm vi i.
II Thit k bi hc
Hng dn hc sinh phn tch bi th :
II. 1. Hng dn tm hiu tc gi qua phn Tiu dn trong sch gio khoa Vn 11.
1. Hc sinh c sch gio khoa pht hin nhng nt tiu biu nht trong cuc i v
sng tc ca Huy Cn.

151

2. Gio vin t vn cho hc sinh suy ngh trao i ti lp : Hy lu nhng mc

thi gian trong cuc i hot ng x hi v sng tc th (k t khi cn trn gh nh
trng cho n khi trng thnh v sau ny), th nhn xt nt p ng knh trng
nh th Huy Cn ?
Sau khi hc sinh trao i, nu thy cn thit, gio vin s nhn mnh thm my im
chnh sau y :
Huy Cn l mt trong nhng nh th lng mn sm i vi cch mng, l mt con
ngi thnh t trong sng tc thi ca v trn con ng phng s T quc.
Huy Cn sm c nng khiu th v sm tr thnh nh th ni ting tui 20.
Huy Cn sm gic ng phong tro yu nc cch mng, t tui sinh vin sm
thnh t (26 tui c d Quc dn i hi Tn Tro) v c giao nhiu trch
nhim quan trng v x hi v vn ho.
Huy Cn kt hp hi ho gia ti nng thi ca vi tm lng yu nc, yu cch mng
; trc Cch mng l nh th hng u ca phong tro Th mi ; sau Cch mng, l nh
th thnh cng trong cm hng sng to v ch mi ; Huy Cn va l mt nh th ti
ba, va l mt nh hot ng x hi vn ho c uy tn ln. Huy Cn to c mt phong
cch th ring gia vn th Vit Nam trc Cch mng v sau Cch mng.
II. 2. Hng dn phn tch bi th
1. Hng dn c th nm c ging iu v m hng bao trm bi th.
Cho vi hc sinh c din cm c bi th hay tng kh.
Hc sinh pht hin n tng tnh cm ca mnh khi c bi th (hc sinh c th
dng nhng nh ng khc nhau nh : c n, bun, b v, tn li, vng v, u hiu,...
nhng ci chnh l cc em cm nhn v ni ln c m iu bun ca bi th vi nhiu
sc thi khc nhau : c ci bun c n, bun hoang vng, bun tn li, bun b v tan
tc v.v.
Hc sinh pht hin nhng yu t no trong bi th to nn cm xc bun (gio
vin c th gi tip cch dng t, hnh nh, ging iu v.v. nhng ci chnh vn l
cho hc sinh t pht hin ra, gio vin khng nn nng vi p t kin ca mnh).
Sau khi hc sinh pht biu c th cha h thng, gio vin c th sp xp gip hc
sinh cm nhn r hn :
H thng t ng c mu sc biu cm gi bun nh nhng t : bun, su, u hiu, c
liu, lng l, ip ip, dn dn.
H thng hnh nh gi bun (thuyn xui mi, sng gn, ci mt cnh kh lc my
dng, cn nh, gi u hiu, bn c liu, bo dt, chim nghing cnh nh, bng chiu sa, lng
qu dn dn,...). C th nh :
"Con thuyn xui mi" hay "Thuyn v nc li"... gi nim chia ly.
"Ci lc...", "L th cn nh" gi nim b v, tan tc, lc lng.

152

"Vn ch chiu" gi nim tn t, hoang vng.

"Bo dt" gi nim mnh mng, v nh.
"Chim nghing cnh nh"... gi nim b bng, mong manh.
Thi gian ca cnh vt l thi gian v chiu : ch chiu, nng xung, chiu sa, khi
hong hn.
Khng gian y l khng gian ca nhng cnh vt nh b, mong manh : sng gn,
thuyn xui mi, ci mt cnh kh, cn nh, bo dt, chim nghing cnh nh, khi hong
hn, v.v.
Thi gian v khng gian ang chuyn ng m rt gi bun, v l thi gian, khng
gian chuyn ng theo hng chia ly mt mt, tan tc trng vng : thuyn xui mi, ci
lc, gi u hiu, bo dt, bng chiu sa, v.v.
Ging th cng gi ln ni thit tha, ht hng, mt mt : u ? u ting lng xa...,
bo dt v u, khng mt chuyn ngang, khng cu gi cht, lng qu dn dn, v.v.
Lu : nu khi t vn trn, hc sinh khng pht hin c th gio vin phi gi
dn theo nh hng trn y hc sinh tp phn tch v t mnh thc s cm nhn c.
2. Hng dn hc sinh trn c s phn tch trn, nm bt c tm trng ca tc gi
hay ni rng hn l ni lng ca nh th trc thin nhin t nc.
Lu : y l khu quan trng nm bt c linh hn ca bi th, t tng ch ca
tc phm, gio vin nht thit khng a sn nhn nh ca mnh m phi dn dt khu gi
hc sinh t mnh i n c nhng nhn nh, nhng cm nhn c tnh khi qut v bi th.
Gio vin t vn cho lp trao i :
T nhng kt qu phn tch trn y, cc em th pht biu nhn nh, cm nhn ca
bn thn v ni lng ca nh th trc thin nhin, cnh vt ca t nc.
Gio vin nn kin tr to khng kh cho hc sinh c t do bc l cm ngh ca bn
thn mt cch t nhin, thoi mi.
Ni dung cn nh hng l tm trng u su ca tc gi ; tm trng ph ln cnh
vt mt mu sc au bun, cha cht bao ni chia ly, tan tc, trng vng, bao cnh trng
mong manh, bp bnh, chi vi (mi kh th l mt kha cnh khc nhau ca ni bun.
Nu c th gi, c th cho hc sinh so snh hiu c chiu su ca tm trng vi
nhng sc thi khc nhau).
3. Hng dn hc sinh ct ngha ni bun ca nh th, ch th tr tnh. (y l vn
trng tm ca bi th, gio vin gip hc sinh thy c nhng nguyn nhn g a
n mt cch nhn bun nh vy v thin nhin, cnh vt, t nc ? Qua , hc sinh s
hiu c con ngi tc gi v th h ng sng cng nh ngha x hi ca th bun lng
mn hi by gi. Vn ln l kh, cn c nhng suy ngh phn tch m rng, vn dng
hiu bit ngoi bi th, cho nn gio vin cn bit cch gi m dn).

153

Gio vin c th t vn nh sau : Thin nhin p k th nhng khng phi khi no

cng bun. Nguyn Du ni : "Ngi bun cnh c vui u bao gi". Cy liu khng hn
bun nhng nh th lng mn nhn ra "Rng liu u hiu ng chu tang" (Xun Diu).
T , chng ta c th hiu g v l do a n cch nhn m bun nh vy nh th tr
mi tui i mi nh Huy Cn qua bi th ny ?
Gio vin nht thit dnh th gi cho cc em suy ngh v trao i lp. Hc sinh s c
th cp n nhiu kha cnh khc nhau c th khng tht trng, tht su sc, cha h
thng nhng gio vin cn khuyn khch s xy dng chung ca cc em theo nhng nh
hng chnh sau y :
C ci p rc r chi chang ca cnh vt thin nhin, c ci p yn vng lng
mong manh n ci ca cnh vt v chiu. Thin nhin trong Trng giang c khai thc
nhiu v p rt tinh t nh trn phn tch. Bn thn ci bun, v p ca ci bun trong
cnh vt thin nhin l hp dn k th, say m vi con ngi, nht l nhng tm hn
nhy cm trc ci p. y cng l mt kha cnh, mt phng din lm cho i sng
cm xc, tm hn con ngi ta phong ph trc thin nhin v c trc con ngi na. V
mt ai khng cm nhn c ci bun chiu t, ci "dn dn" ca con nc, c tch ca
hong hn, ci mong manh ca mt cnh ci kh, mt cnh bo tri dt trn sng th e
khng phi d cm thng vi nhng cnh i, nhng kip ngi tri dt bp bnh.
Tm trng bun ny cng l mt nt ph bin nhng nh th lng mn hi by gi.
Ch Lan Vin c ni bun mt nc ca dn tc Hi, Hn Mc T c ni bun bnh tt, tnh
yu bt hnh,... Lu Trng L c ni bun t con nai vng, t rng thu, t cuc i bt
hnh ca ngi m, ngi ch mnh, v.v. Xun Diu vi vng hi h nhng vn ngm bun
; Huy Cn mang phong cch chung ca Th mi.
Nhng vn l v sao nhng nh th lng mn hi li hay bun, thch bun
n vy ? y khng ch l ni nim ring t, bt ngun t s tht tnh ca mt thanh
nin, hay ci bt hnh trong cuc sng ring, hoc tn bi kch gia nh hay s phn tr tru
ca bnh tt. Nhiu ngi ni ci bun trong Th mi l ci bun thi i. Thi i m
tui tr va ln ln d cm tng lai, hnh phc tt c ch l h o, l mng m. t nc
qun qui trong au thng, x hi ang chm ngp trong tm ti, lm sao ngi c tm hn,
c nhit huyt vi thi i chng bun au ? "Vi ti tt c u v ngha - Tt c khng ngoi
ngha kh au" (Xun Diu). Chnh v vy :
C th ni, d sao y cng l mt ci bun p, mt ci bun ca nhng tm hn
cha kh ho, cha lnh nht th , ph mc trc cuc i chung ; chnh v th m Xun
Diu nh gi Trng giang l " dn ng cho lng yu giang san t nc".
Lu : hc sinh c th i n c nhng nh hng chnh nh trn, tt nhin l
gio vin phi bit t chc qu trnh dn dt gi cho cc em. Chng hn khi hc sinh
pht biu qu phn tn, cha ng vn , gio vin phi kp thi gi . V d :
Ta c th tm thy ni bun trong th lng mn ca Huy Cn gn gi vi nhng tc
gi no hc ? H c nhng g gn gi nhau trong cch nhn thin nhin ?

154

 Ti sao nhng nh th lng mn by gi li hay khai thc phng din "bun" ca

thin nhin cnh vt ? (Khc vi T Hu thin v ci vui ca tri t "Xun lt nh trn
nhnh non l mi... Tt c s l vui v nh sng").
Ci bun theo em c ngha tch cc g ? Ti sao ngy nay chng ta vn hc nhng
bi th bun nh Trng giang ?
III Hng dn hc sinh tng kt chung v bi th
1. Hc sinh nhn nh v ch bi th.
C ngi cho rng y l mt bi th ni v nhng rung cm ca con ngi trc v
p ca thin nhin.
C ngi cho y l bi th hm cha tnh yu t nc. Em tn thnh kin no ? V
sao ?
Gio vin da vo ni dung trn hc sinh chp nhn c s kt hp c phng din
trn.
2. Ti sao li ni th Huy Cn v bi th ny mang tnh mu sc trit l ? Hc sinh
pht biu, gio vin nh hng ( ngha trit l nm trong nim v con ngi trc
thin nhin. Con ngi l mt thc th mng manh, c n, lc lng, nh b, nht thi
trc ci mnh mng, v bin, v tn v vnh hng ca thin nhin v v tr. Bi th
Trng giang ni c cm xc con ngi trc thin nhin ng thi cng ni ln c ci
cm xc mun thu vnh hng nhn loi, con ngi : l ni bun v tn.
3. Hng dn nhn nh v tnh c in trong ngh thut ca bi th tiu biu ny ca
Huy Cn.
Cc em th tm nhng nt no gn gi vi nhng bi th ng m cc em hc
cp trung hc c s v lp 10. Gio vin gi cho hc sinh thy nhiu ch gn gi : Tn
bi th Trng giang cng gi lin tng n hnh nh Trng Giang trong cu th "Duy
kin Trng Giang thin t lu" ca L Bch. th, hai m Hn cng gi nim v
ci g c knh xa xa. Cu th kh th cui "Khng khi hong hn cng nh nh" li
gi v cu th ca Thi Hiu "Trn sng khi sng cho bun lng ai". th bi th
gi ln nhng phng thc biu t ca th ng nh mi quan h gia ci v hn vi
ci hu hn, gia ci nht thi v ci vnh hng v c ci khng kh ca sng ni, t tri,
lng mc, my tri bo dt, thuyn bn chia ly, cnh chim tri nh b gia chn khng
trung hng v bao la v.v. Tuy nhin, th vn cha ng nhng g quen thuc thn thit vi
mi con ngi Vit Nam : mt cnh ci kh, mt cnh bo dt, mt con sng di, mt bn
vng, mt cnh chim tri, mt gc ch chiu, mt chic cu qua sng v.v. Bi th do
va c ci g c in li va m bn sc dn tc n thn thuc.
4. Ti sao c mt nh cch mng li nhn nh rng ni dung cm ng nht ca bi
th Trng giang l tnh yu t nc ?

155

Hc sinh trao i, tp vn dng nhng hiu bit l t v bi th trong qu trnh phn

tch khi qut c nhng nhn nh c bn trong s nh gi v cm nhn ca bn
thn. y l cch lm quan trng sau khi hc mt bi th. N tp dt cho hc sinh v
nng lc tng hp, va tp nh gi chung mt bi th theo s cm nhn ca chnh bn
thn.
Gio vin c th nh hng sau khi hc sinh pht biu :
Th gii ca bi th l th gii thn thuc ca ng qu, ca non sng t nc Vit
Nam.
Tnh cm ca tc gi cng thn thuc, gn gi vi cnh vt ca qu hng t
nc. Thn thuc n nhy cm mt cch tinh t, am hiu mt cch tinh tng tng
con sng nh, cnh chim chiu, n mt cm gic trng vng ca t tri. Thn thuc
nh mt tnh cm thng trc n tim trong y lng mnh "Khng khi hong hn cng
nh nh".
Bi th cng gi ln mt ni bun nh ang bao trm ln cnh vt thin nhin ca
t nc. t nc p m bun. y khng phi l ni bun v c ; by gi con ngi v
cnh vt nh ang ngp chm trong mt ni bun chung ca t nc, mt t nc chng
c c nim vui c lp, t do. Bi th nh cng ha vo ni au bun chung ca con
ngi Vit Nam thc c ni au chung ca dn tc ang sng di ch n l ca thc
dn.
Bi th do cng gi ln c ni lng ring m cng l ni lng chung ca mt
s thanh nin by gi yu nc, thng cm dn tc, t nc nhng li bt lc, c n
trc cuc i
HAI A TR
(Thch Lam)
I Yu cu
Hng dn hc sinh :
1. Hnh dung, cm nhn c "bng ti" v nhng cuc i chm ngp trong bng ti
mt cch m thm th thm, v vng.
2. Nm c t tng phong cch ngh thut c o ca Thch Lam :
Tm lng thng cm nhy bn, su sc i vi nhng kip ngi ngho kh ti
tm.
Ngh thut xy dng truyn ngn khng c ct truyn nhng cht cha bao nhiu
cnh i, bao nhiu tm trng su lng tinh t.
3. Hiu 'r cng vi cc nh vn hin thc v cc tc phm lng mn khc, Thch Lam
bng con ng ngh thut ring dng ln mt mng i u m y bng ti ca x hi
Vit Nam nhng nm trc Cch mng thng Tm.

156

4. Bit cch phn tch mt truyn ngn vit tng i di, phng php la chn yu t
then cht, va bo m tnh chnh th ca tc phm.
II Thit k bi hc
Tin trnh t chc hc sinh phn tch tc phm :
II.1. Tm hiu tc gi :
a) Hc sinh m sch gio khoa c phn tiu dn ti lp (nu cha chun b nh) v
pht biu ghi nhn ca mnh v nhng nt c sc ng ghi nh nh vn Thch Lam.
Gio vin cho mt hoc hai em hc sinh pht biu. Mt vi em b sung. Sau , gio vin
(nu cn) s nhn mnh nhng nt chnh :
Thch Lam tuy c chn trong T lc vn on nhng t tng thm m li theo mt
hng ring. Th gii nhn vt l nhng lp ngi ngho c cc, b tc,...
Khng gian thng l ni ph huyn tiu iu hoc nhng xm ngho ngoi H
Ni.
Thch Lam vit vi tm lng thng cm su sc ca mt tm hn n hu, nhy
cm tinh t vi mi bin thi tm trng con ngi au kh.
Thch Lam s trng v truyn ngn khng c ct truyn m thin v tm trng.
Thch Lam sng tc nhiu tc phm gi tr nh Gi lnh u ma, Nng trong vn,
Si tc, H Ni bm su ph phng nhng cng l cy bt tiu lun ph bnh vn hc
xut sc (Theo dng).
b) Gio vin gy s ch cho hc sinh, khuyn khch cc em tm nhng nt c sc
trong tm hn, tnh cm, t tng thm m v phong cch ngh thut truyn ngn c o
ca ng qua truyn ngn Hai a tr sp phn tch.
II.2. Hng dn hc sinh phn tch tc phm
a) Hc sinh ti hin bc tranh ph huyn theo con mt ca Thch Lam :
Mt hoc hai hc sinh th tm tt truyn ngn v rt ra cm nhn ca bn thn khi
lm cng vic ny c g kh khn khng ? (Vic lm ny c tc dng gip hc sinh ti hin
th gii ph huyn v s b nhn thy truyn ngn ca Thch Lam kh tm tt v khng c
ct truyn).
Mt vi hc sinh miu t theo s cm nhn ca mnh quang cnh ph huyn v
im din nhng kiu ngi c Thch Lam nhc n (v chng ng Xm, gia nh ch
T, c Thi, nhng em b nht nhnh ch huyn, bc Siu bn ph, ch em Lin, An, b
mm, v.v.). Cnh ph huyn l cnh chiu tn i dn vo m khuya.
Hc sinh tm kim xem khi miu t cnh tri ph huyn, cnh i nhng con ngi
ph huyn, tc gi c bit c dng s dng cng phu mt yu t ngh thut (mt
hnh nh) bng cch tr i tr li nhiu ln trong truyn. l hnh nh g ?
Hoc gio vin c th nu vn v sao c truyn ngn ny, ngi c u cm nhn
mt ci g u bun, tm ti ?

157

(Nhng gi ny u nhm gip hc sinh pht hin ra hnh nh bng ti bao trm
cnh vt v con ngi ph huyn m tc gi c dng cng miu t t nhiu thi im, t
nhiu gc nhn, t nhiu tm cnh khc nhau).
b) Hng dn hc sinh phn tch "bng ti" v nhng con ngi chm trong bng ti.
Hc sinh th chn c mt vi on. Theo em tc gi miu t ti tnh nht v hnh
nh bng ti nh mt m nh, nng ln cnh vt v mi con ngi (on m u hay
on "Tri bt u m... trong m").
Hc sinh th lit k xem tc gi nhc n "bng ti" bao nhiu ln (di nhng cch ni
hnh nh, t ng tuy c khc nhau) : bui chiu, hn than sp tn, mt en li, chiu, chiu
ri, bng ti ngp y, bc ca bui chiu, ngy tn, v.v.) (s lng khng di 30 ln ?),
v.v.
Hc sinh phn tch xem "bng ti" c miu t trong nhng trng thi khc nhau
nh th no ca cnh vt ph huyn ?
+ Bng ti n vi ting trng thu khng t trn chi cao.
+ Bng ti sp n vi nhng m my nh hng nh hn than sp tn.
+ Bng ti n vi dy tre lng en li.
+ Bng ti n vi cnh mui bay vo vo.
+ Bng ti n vi tng hn nh trn con ng mp m.
+ Bng ti trm ln ng ph cc ng huyn.
+ Bng ti v khuya cng gn su vi ting trng cm canh, ngn, kh khan, khng
vang ng ra xa, v.v. nh c kt li, v.v.
Ni tm li, "bng ti" nh mt ci g hi hng ang hot ng, ang thm nhp, ang
lun lch, ang bm st vo mi cnh vt, mi trng thi hot ng m thm ca mi sinh vt.
N nh ci nn khng gian ngh thut ca tc phm v khng gian x hi ca con ngi.
Hng dn phn tch hnh nh bng ti c quan h th no vi nhng cuc i ti tm
?
Hc sinh th pht hin nhng chi tit no c lin quan gia bng ti vi cuc i mi
nhn vt trong ph huyn ?
+ Vi gia nh ch T : Khi tri nh nhem ti l thy m con ch xut hin. "Thng cu
b xch iu m v khing hai ci gh trn lng trong ng i ra...". Ti n, ch mi
dn ci hng nc di gc cy bng...
+ V m, bc ph Siu mi xut hin nh mt chm la nh v vng l lng i trong
m ti, mt i ri li hin ra. An tr tay bo ch : "Ka, hng ph ca bc Siu n kia ri".
Trong m ti, "Bng bc mnh mang ng xung t mt vng v ko di n tn hng
ro hai bn ng".

158

+ Bng ti l ni c Thi mang n v mang theo mt ting ci khanh khch nh dn.

Mt c Thi cuc i khng r rng, nhng r rng l ang cha n mt ni lng u ut c
chm dn trong bng ti.
+ V chng con ci bc Xm thu gn trn manh chiu cht hp bm st mt t trong
bng ti ca m khuya.
+ Vi ch em Lin, tc gi k t m hn nhng tm trng, nhng ngh suy ca hai a
b trong m ti.
(+) m ti "ngp y i mt" ca Lin, khi tri v chiu, Lin ngi yn lng bn
my qu thuc sn en.
(+) Lin thch ngi yn lng ngm nhn trong m ti qun hng v m y ting
mui vo vo.
(+) V khuya, Lin ngi yn lng trong m, khng ng y n ch tu, cho n khi
tu i vt qua th Lin ngp dn vo gic ng yn tnh nh m trong ph tch mch v
y bng ti.
Hng dn hc sinh i vo chiu su tc phm v tm trng cc nhn vt ang ngp
chm trong m ti thng qua din bin tm trng ca Lin trong hon cnh ch chuyn
tu m.
Hc sinh tm nhng chi tit ni c r nht tm trng ca Lin ?
Khi tu n "Lin dt em ng dy". Khi tu i xa Lin v em cn nhn theo cho n
khi ci chm nh ca chic n treo khut sau rng tre. Tu i ri th Lin im lng khng
p li em. "Lin lng theo m tng". Lin nh v H Ni xa xm, Lin so snh th gii
con tu a li vi th gii Lin v ch T, bc Siu ang sng cng vi m ti bao bc
xung quanh t qu v ng rung mnh mng yn lng... Lin lin h n cuc i ca
mnh nh chic n ca ch T ch chiu sng mt vng t nh v Lin thy mnh sng
gia bao nhiu s xa xi v.v.
Hc sinh tp phn tch t nhng chi tit trn thy con tu m, hay ni cho ng,
nh sng chuyn tu m c tc ng nh th no i vi Lin.
+ Lin khao kht ch con tu m v con tu nh em li cho Lin "mt th gii
khc hn cc vng sng ca ch T, ca bc Siu".
+ Con tu a n cho Lin nhng khong khc bng sng hp dn trc mt ci g
si ng, sang trng hn, vui v huyn no ca mt H Ni. Con tu nh thc Lin
nhng k nim thch th ca nhng ngy trc y c H Ni, khi ngi cha cha mt
vic.
t cu hi hng dn hc sinh nhn nh tng hp v cuc i nhng con ngi
ngho kh ph huyn.
l nhng con ngi lao ng ngho kh, lam l, sng lay lt m mnh trong bng
ti : Ch T than : "i chao, sm vi mun m c n thua g".

159

 C Thi mang ting ci khanh khch chm m trong bng ti sau bc i lo o

hi ru. Con ngi y tm trng qua ting ci v ting chp ming bc i lo o
trong m, v.v.
Gia nh bc Xm rch ri sng chng c cht hy vng g gia m khuya tha
khch. C gia nh ng gc trn manh chiu hp.
Bc ph Siu hnh bng cng chp chn nh ma tri trong m khuya, trn ng
ku kt gnh hng rong.
Tc gi khi qut mt cu : "Chng y ngi trong bng ti mong i mt ci g
ti sng cho s sng ngho kh hng ngy ca h". Trong nhng cuc i tm ti y, tc
gi dnh nhiu trang nht miu t v hai ch em Lin.
Hc sinh th phn tch xem trong s cc nhn vt trn, ai l ngi au kh nht ? (Hc
sinh c th nhn nh khng ging nhau ; nhng chc chn s c em ni c chnh Lin
l ngi au kh nht).
Trong trng hp hc sinh khng nu trng vn th gio vin c th gi cho hc
sinh phn tch : V sao c ngi ni Lin l con ngi au kh nht trong cc nhn vt ?
+ V Lin l ngi tng c bit th no l nh sng cuc i ni chn th thnh .
+ V Lin l ngi con gi nhy cm trc ni au ca con ngi (Lin thng nhng
thng b nht rc trn ch, Lin cm thng vi ch T, vi v chng bc Xm,..).
+ Lin l ngi con gi bit suy ngh, hay trm t trc cuc i v nhng cnh i
m Lin bt gp.
+ Lin cm nhn c cnh ti tm m Lin v nhng ngi xung quanh ang sng
m chm trong bng ti v Lin l ngi bit kht khao nh sng (Lin thy mnh sng
gia mt x hi nh nhoi, ch khc g chic n con ca ch T chiu sng mt vng t
hp).
II.3. Hng dn hc sinh tng kt
a) Hc sinh tr li v sao Thch Lam li t tn cho truyn ngn l Hai a tr ? (bi
tp ny i hi hc sinh phi vn dng s cm, hiu tng th tc phm, bit so snh vi
cc nhn vt trong cm hng sng tc ca tc gi thy hai ch em l linh hn ca cu
chuyn, ca cnh i tm ti ni ph huyn).
b) Hc sinh th t tn li cho tc phm theo s cm hiu ca mnh. (Bi tp ny cng
gip hc sinh va vn dng hiu bit chung nht v ch , cm hng sng to ca tc
phm v cng qua biu l c mc cm hiu ca tng hc sinh v tc phm hc
ti lp. Tu cch cm hiu ng hay sai v ch , hc sinh c th t tn cho tc phm v
l gii theo cch hiu ca mnh. D on c th hc sinh t tn l "Bng ti ni ph
huyn" ; c th l "Kht khao nh sng" ; c th l "Nhng cuc i tm ti", v.v.).
c) Gio vin t vn : c hai cch xc nh ch truyn ngn ny. C ngi cho l
cuc sng ti tm ni ph huyn ngy xa ; c ngi cho l nim kht khao nh sng ca
nhng con ngi ti tm ni ph huyn ngy xa.

160

Hc sinh c th la chn v thuyt gii cch hiu ca mnh.

T nhng cch hiu ca hc sinh, gio vin nh hng cho cc em thy s gn gi
gia hai ch (nhng cui cng vn nn chn theo hng xc nh th hai).
d) Hng dn hc sinh m rng hiu bit t tc phm c th sang nhng nhn nh
chung v Thch Lam, mt yu cu khng th thiu trong vic hc tc phm bc trung
hc ph thng.
Hc sinh da vo tc phm Hai ch em khi qut nhng nhn nh chung v Thch
Lam m phn Tiu dn nh hng sn :
Tm hn nhn vn ca Thch Lam i vi nhng kip ngi ngho kh, ti tm.
Phong cch ngh thut c o ca Thch Lam, tnh cm nng hu su kn, ngh
thut khai thc ni tm tinh vi, su lng, hnh vn nh nhng, mm mi phn nh tm hn
v con ngi ca chnh ng.
c sc truyn ngn ca Thch Lam (truyn khng c ct truyn, thin v miu t
ni tm, cc tm cnh).
e) Hng dn hc sinh m rng tm hiu bit v tc phm trong mi quan h vi
nhng tc phm hin thc v lng mn cng thi hc ph thng.
Th so snh vi To nh Kiu, i tha, Tt n v ngay c Ch Pho th truyn
Hai ch em ca Thch Lam vn c mt no gn gi vi vic m t con ngi v cnh i
ca x hi ta nhng nm trc Cch mng thng Tm ( l s gn gi v cm hng miu
t phn nh nhng g ti tm b tc ca con ngi nhng hon cnh khc nhau v nim
kht khao mun vn ra khi bng ti kh nhc, i ngho, cuc sng c cht nh
sng, cht gi tr lm ngi. Cho nn, cc tc phm tin b giai on ny d tc gi ca
chng c khc nhau v trng phi sng tc, v v tr x hi nhng u gp g nhau trong
mt im nhn nhn o, hin thc i vi x hi Vit Nam ang m trong cnh i n l
ti tm).

BI TP
1. c bi vit ca Giang Nam (c Trch t liu sau, rt ra nhng kt lun cn thit
cho vic tip cn v ct ngha mt bi vn.
2. Bi th ca L Huy Nguyn gi v nhng iu kin cn thit khi ct ngha mt bi
th (c Trch t liu)
3. Th xc nh ch ca bi th Tit ph ca. Sau c bi tiu lun l gii v
sao li c nhng ct ngha khc nhau v mt bi th (c Trch t liu).
4. Theo anh (ch), v sao li c nhng kin khc nhau trong vic xc nh ch
bi th Tng bit hnh hay y thn V D hay Ba tiu.
5. Th la chn cch xc nh ch ca bi th y thn V D.

161

6. Vit mt on bnh (45 dng) v mt cu th, mt th, mt chi tit ngh thut,
hay mt hnh nh t chn.
7. Phn tch nhp iu v m iu din cm mt bi th t chn trong chng trnh ph
thng trung hc.
8. t mt s cu hi nu vn cho bi ging vn mt tc phm vn hc trong
chng trnh ph thng trung hc.
9. Son mt thit k bi ging th.
10. Son mt thit k bi ging truyn ngn. Thuyt minh i mi phng php
ca ngi son.
11. Phn tch mt c v cha c ca mt hoc hai bi trong cun sch Thit k
bi hc tc phm vn chng ph thng, NXB Gio dc ; Phan Trng Lun ch bin,
1996.

162

PHN TRCH T LIU

1. Bi vit ca Giang Nam Mt phn thng qu gi, bo Vn ngh, ngy 4-4-1998.
2. Bi th ca L Huy Nguyn n tng nhng m Anh, bo Vn ngh, ngy 1-101994.
3. Bi vit Bi ca ngi tit ph, bo Vn ngh, ngy 13-12-1997.

MT PHN THNG QU GI
Giang Nam
l gii nh v th do tp ch Vn ngh tng cho bi th Qu hng ca ti nm
1961. y khng phi l gii thng vn hc u tin ca ti. Gii u tin l gii ba v
truyn ngn ca bo Thng nht tng cho truyn Nhng ngi th trong cuc thi t 2
ca bo nm 1960, cng vi truyn ca cc anh Nguyn Quang Thn, Lm Phng (gii
nh), v Hi H, Vn Ngc,... (gii ba). Tuy nhin, gii ca tp ch Vn ngh li
trong ti n tng su sc v nhng k nim m sut i ti khng th qun c. Nu
khng c s thm nh chnh xc v kp thi y, liu by gi ti c ci vinh d c ngi
c hiu bit v yu mn vi t cch l tc gi ca bi th Qu hng, "Nh th ca qu
hng" chng ? V chuyn lm th th hnh nh cc nh th u c im ging nhau :
"m" th t hi cn nh. V cng tp lm th la tui n trng. Ti khng ra ngoi
quy lut y. Bn nm hc trung hc Quy Nhn (t 1941 n 1945) ti "m" th Huy
Cn, Xun Diu, Th L, H Dznh,... c bit l Nguyn Bnh v lm mt s bi th
u tin ca mnh. Tt nhin nhng bi th g tng vn y khng bao gi c in. Trong
khng chin chng Php ti vit th ng trn t bo Thng, Khnh Ho ca tnh ti,
nhng bi y nm 1950 c tp hp in li-t (bng ) thnh mt tp. Sau Hip nh
Ginev 1954, di ch M ngu min Nam, theo ch trng ca ng : li dng
mi kh nng cng khai, hp php ti c vit mt s bi th ng trn cc bo Gi mi
(Nha Trang), Quyn sng (Hu) v Ngy mi (Si Gn). Mt s bi vit vo cc thi im
trn c ngi c th nh v yu mn ; tuy nhin, phi n Qu hng, phi n cuc
thi th ca tp ch Vn ngh nm 19601961 ngi c mi tht s ch n tc gi.
Xung quanh cu chuyn bi th c gii, c nhng k nim tht kh qun.
Nh nhiu bn c bit, ti vit bi Qu hng nm 1960, khi nghe tin ngi yu
ca mnh b ch bt hy sinh trong t. Nhng k nim thi th u, tnh yu e p ban u
trong khng chin, cp trai gi y cng li min Nam... gn nh l cuc i tht ca ti.
Ch c mt iu khc : c gi trong th khng hy sinh trong t m b gic bn cht, "qung
mt xc" ngoi i. Mi y, trong dp ra H Ni d k nim 40 nm Hi nh vn Vit
Nam, anh Nguyn Quang Sng c hi ti : "C du kch b gic st hi, iu c ci g
nh tt yu. Sao ng khng thay bng mt c gi bnh thng, ni au s ln hn nhiu.

163

Ti tr li anh : "Hnh nh anh cha r lm tnh hnh min Nam lc . Sau nm 1954,
khi lc lng v trang ca ta tp kt ra Bc, ch ch trng "quc sch" t cng, dit
cng, thc cht l tiu dit nhng ngi yu nc m nng ct l nhng ngi khng chin
c. Chng cho h l mi nguy c tim tng i vi ch . Mc d Hip nh Ginev
c iu khon "cm tr th nhng ngi khng chin c" tr v sng vi gia nh, lng
xm, chng cng bt chp. C du kch trong bi th l c du kch ca mt thi qua, gi
"gi t v kh", tr thnh mt c gi bnh thng. C gi y ch c mt c mong tha
thit l c sng yn n, hnh phc nh bao c gi bnh thng khc. Vy m bn M Dim git c, git mt cch oan ung. Ni au x rut x gan l ch ny y : mun
sng ho bnh, mun c hnh phc tnh yu cng khng c v c tng l khng chin
!
Ngi thm nh u tin bi th Qu hng ca ti li chnh l ngi bo cho ti
tin bun v s hy sinh ca ngi yu mnh. Anh l mt cn b lnh o ca tnh. Anh c
xong, gp : "T Gng n (T Gng l tn anh em t cho ti v ti mang knh cn th),
mnh khng rnh th lm nn kin c th cha tht chnh xc. Bi th ca anh xc ng,
hay th c hay nhng hnh nh hi bun. Rng gi vng tinh thn nghe anh !". Thnh ra, t
gp vi bi th, anh chuyn qua vic khc mt ri. Tuy nhin, li gp ca anh ng
vin ti rt nhiu. Ti gi bi th ra H Ni cho bo Thng nht l t bo duy nht c
Trung ng chuyn vo min Nam cho chng ti. Ti gi bi th i ri, cng c cht hy
vng mong manh l n s c in trn bo. Cn vic gi d thi Tp ch Vn ngh th ti
hon ton khng hay bit g c.
Tin v bi ca Qu hng n vi ti mt cch bt ng, khng phi bng con ng ca
bo m bng con ng ca i pht thanh Ting ni Vit Nam. Ti nh lc y vo
khong thng 71961, trn ng cng tc t huyn min ni Khnh Sn pha ty nam
tnh Khnh Ho ra huyn min ni Khnh Vnh pha ty thnh ph Nha Trang, va n
trm ngh m i pht thanh H Ni c nghe cng b kt qu gii thng th ca tp
ch Vn ngh. Ti mng n pht run ln khi bit bi th Qu hng c gii nh. Ti vi
bo cho cc anh cng on v m y chng ti nu mt ni ch bp n mng. Vi gii
thng ny, ti c c quan "n" hn v ng nhin cng qu mn hn. Nng nhit nht
l ngi gp u tin cho bi th gi l quyn b th tnh u. Thng anh y qu :
mt thi gian sau vo hc trng ng Nam B, ti nghe tin anh y hy sinh trong mt
trn nm bom ca ch cn c Hn D (Khnh Ho).
Cui nm y, ban Thng nht Trung ng gi v tnh Khnh Ho mt bc th
tn ti. B l ca ban Thng nht, rut l ca tp ch Vn ngh, khun kh mt trang giy
hc tr. Ngi thay mt to son k l anh Hong Trung Thng. V yu knh anh, ti xin
c php vit li ni dung bc th :
"Tp ch Vn ngh, H Ni, ngy 20 thng 5 nm 1961
Thn gi bn Giang Nam
(Nh Ban Thng nht Trung ng chuyn)

164

Sau ba thng lm vic, Ban gim kho cuc thi th chm xong v chn xong nhng
tc phm c gii.
Kt qu s c ng trn tp ch Vn ngh s thng 5 - 1961, hm nay chng ti rt
sung sng bo tin trc anh r bi th Qu hng ca anh c Ban gim kho
tng gii nh cuc thi th.
Chng ti xin thnh tht chc mng anh v mong anh tip tc sng tc thnh cng.
T.M To son tp ch Vn ngh
Hong Trung Thng
Ti ht sc xc ng v vn nng niu, bo v bc th y cho n nay, tri qua hn 36
nm ca cuc chin tranh chng M v thi k ho bnh thng nht t nc.
Cn mt chi tit khc lin quan n gii thng th ny. Cu chuyn do anh Hoi
Thanh, nh ph bnh vn hc ni ting m ti rt hm m qua Thi nhn Vit Nam (cng
vit vi anh Hoi Chn trc Cch mng thng Tm) k li. Anh l mt thnh vin ca Hi
ng gim kho cuc thi th nm y, ng thi l ngi vit hai bi gii thiu th ti :
Mt t bi th vt tuyn ca Giang Nam (thng 9 1961) v Nhng vn th ngi thp m
chan cha mn thng (Tp ch Vn hc thng 4 1965). Anh dn ti phi gi b mt nhng
vic "bp nc vn chng" loi ny, ti lm theo anh t nhiu nm qua.
Tuy nhin, n nay ti t cm thy c th vit li m khng ngi v cng khng
nh s nhy cm khc thng ca anh. Anh k : "Bi th Qu hng, t min Nam gi ra
do cc anh bn bo Thng nht chuyn qua gy bt ng ln cho Hi ng gim
kho.
Trong hon cnh min Nam nc si la bng nhng nm y vic mt bi th vit v
tnh yu, v s mt mt m vn ti tn, khng bi lu l mt hin tng. Nh li hi
khng chin chng Php, th ta ngi ni v tnh yu... Phi chng min Nam trong chng
M khc trc ? Khi bn v vic trao gii c hai kin. Mt l : trao gii nht v y
l mt bi th hay, xc ng. Hai l : bi th hay th c hay nhng c th nh hng
khng tt n tinh thn chin u ca ng bo v chin s, v vy ch nn trao gii
tng i thp ; gii ba. Ti l ngi kin quyt ng v pha kin th nht. L l ca
ti l ta hiu ngi min Nam vi cm xc ca mt ngi ang min Bc. Ngi trong
cuc, ngi ang chin u ti ch ang khng ngi ni v tnh yu, ca ngi tnh yu l
no ta li bn khon thay h ) Ti cho rng trong cuc khng chin ln th hai ny, min
Nam huy ng tt c sc mnh tinh thn ca mnh (trong c tnh yu trai gi)
nh gic Phi chng tnh yu y l sc mnh tri vi nhng g ta quen ngh lu nay ?
Cng theo anh Hoi Thanh, v kin ca Ban gim kho vn cn khc bit nn cui
cng phi i n mt s "tho hip" : tng gii nh. Gii nht thuc v trng ca La sng
rng ca Thi Giang ; gii nh c Nh ma ca qu hng (Ca L Hin), Qu hng
(Giang Nam), cc bi th khc ca Triu n, Nguyn Thanh Ton... Ti tht s khm
phc anh, khi nghe anh kt thc cu chuyn :

165

 Ti nht tr vi Ban gim kho trao gii nh, nhng ti cng pht biu ti cuc
hp y : Qu hng khng c gii cao nhng ti tin rng n s sng mi vi thi gian.
Mi ln nghe ai nhc bi Qu hng, ti li nh n anh Hoi Thanh... v gii
thng th nm y. Mt gii thng i vi ti tht bt ng, v cng ht sc bt ng l
nhng cu chuyn xung quanh gii thng.
Thng 5-1997
G.N.
N TNG NHNG M ANH
L Huy Nguyn
"Mun ngn m hn nhau hp m nay
m Luang Prabang
Ting khc cho i
m n sch Phong Saly H Ni
m Ch Ln quay cung bao cu hi
m Hi Phng en s than bi
Nhng cy bng ngp khi xi mng"
m H Ni y tri tro xm
Ca knh ng bng ngi
Ng t n o gi"
nh mt no nh thanh gm...
Anh giu i nhng cc, Hghen
Nhu nt ngy m chng dy trit lun
m dn nn lm than v ut hn
m bng ra "i Vit Nam, Vit Nam, mun nm !"
m sao, bn Phan Lng im lng np bn rng .
"m ma lnh, lip nh ai nh la"
"Ma ri t mi nh, nhn em na pht giy"
m chp git in Bin m st thp
"m m r rm trong ting t
Nhng bui ngy xa vng ni v "
m Hc Hi... Pa ri chin hm...
Gc bin Nga... Ngi lnh da vng...
"H kt nhng th c cht chc
i xch xing p xung bin khi"
m H Ni "hai ngi yu xa cch"
Nh "Ngi sao trong m khng bao gi tt"

166

"Anh m cht em v c khu sng trng bn vai em".

m Trng Sn, em l ng bn ng
m L Bch li sng i lt tht
Vt tr tri sao vng trng sng t
m om m tp lo chnh chong ct bay
"nh trng v tn say ngi
Khng chn khng bt ta vc y hai bn tay"
m ph khuya, mt cn nh khng vn hi cu gt
Khi anh g ca ngp ngng...
"m lng im
Trang sch bn n kh hi
Nm thng vn qua i tt c qua i
S cn li g

N ci ca em
Hoa nh vng hoa nghing xung to thm"
Nhng m y, nhng m ny, m khc
Nhng bi th dng xy v ui gic
"Mt nim vui mt ni bun
Mi tm hn m nay v hp mt
Cng mng anh tht thp c lai hy
Mng anh ! Mng anh ! Mng anh Nguyn nh Thi !
Mt bng hng ti "
"cho i anh bui sm khng ng"
"Nhng m m m ma "

PHT HIN MI V BI TH
Bi CA NGi TIT PH
Dng Quc Anh
Trng Tch l mt nh th ni ting thi ng. Trong tp Th ng do Nh xut
bn Vn hc Vit Nam pht hnh nm 1987 c gii thiu hai bi ca ng, trong c bi
Bi ca ngi tit ph, nguyn vn nh sau :
Qun tri thip hu phu,
Tng thip song minh chu,

167

Cm qun trin min ,

H ti hng la nhu.
Thip gia cao lu lin uyn khi,
Lng nhn chp kch Minh Quang L,
Tri qun dng tm nh nht nguyt,
S phu th ngh ng sinh t,
Hon qun minh chu song l thu
Hn bt tng phng v gi th.
Bi th ny c c Ng Tt T dch sang ting Vit rt hay :
Chng hay em c chng ri,
Yu em chng tng mt i ngc lnh,
Vn vng nhng cm mi tnh,
Em eo trong o lt mnh mu sen,
Nh em vn ng k bn,
Chng em cm kch trong n Minh Quang
Nh gng vng bit lng chng,
Th chng quyt chng ph phng th xa
Tr ngc chng, l nh ma
Gin khng gp g khi cha c chng
Trong phn ghi ch tm tt tiu s cc tc gi (Th ng tp I, tr. 331, NXB Vn
hc, 1987), khi bit v Trng Tch c Trng Chnh vit : "... Tit ph ngm hay ch
s dng nhng nt n gin, nh trong nhc ph, nhng li rt iu luyn din t tnh
yu thu chung nh nht ca ngi ph n bnh thng".
c qua bi th, ta c th ng vi li gii thiu ca c Trng Chnh. Nhng nu
c nhiu ln v lin h vi bi cnh ng thi th s thy vn khng phi nh vy.
Ti sao ci thi l gio phong kin thnh hnh y, mt ph n bnh thng, ly chng t
t li dm cng khai biu l tnh cm su sc ca mnh i vi mt ngi n ng khc,
nh "Cm qun trin min H ti hng la nhu" (Vn vng nhng cm mi tnh em
eo trong o lt mnh mu sen) hoc : "Hon qun minh chu song l thu Hn bt
tng phng v gi th" (Tr ngc chng, l nh ma Gin khng gp g khi cha c
chng). Qua cc s vic c th ni, ngi ph n trong bi th, tuy cha bc qua ranh
gii ngoi tnh thc s, nhng r rng l t chn su xa ca tri tim, nng khng "thu
chung nh nht" vi chng ; bi v nng nhn ngc tng, eo bn mnh, ri phi
u tranh, vin dn nhiu th mi i n ch "tr li ngc". Nhng tr li ngc m "l nh
ma" m li "Gin khng gp g khi cha c chng" th l ti lm sao ? Cu tr li l :
Nu khng mun ni nng thm yu th t cng phi ni nng thc s c cm tnh
vi "ngi tng ngc".

168

Tm li, Tit ph ngm l mt bi th miu t ni lng ca mt ngi n b tr c

chng, knh trng chng nhng c th l cha thc s yu chng, v vy nng rung
ng trc hnh ng ho hoa, phong nh ca mt chng trai no , nhng ri do l tr
mch bo, nng bit dng li ng lc, ng ch d trong lng vn cn luyn tic.
Trong mt thi gian di Trung Quc, ngi ta cng cho l bi th c ch nh vy.
Th nhng gn y, L Thiu Hoa trong cun ng thi c s xut bn ti Trung Quc
nm 1994 a ra nhng dn chng c th chng minh rng "Tit ph ngm" ch l
mt bi th m Trng Tch mn by t ch ca mnh mt cch khn kho m
thi.
Theo L Thiu Hoa, thi Trng Tch sng, th lc a phng tng i mnh. Mt
s quan chc a phng m rng th lc ca mnh dng nhiu th on li ko,
cu kt cc vn nhn ni ting v quan chc Trung ng vo phe cnh ca mnh. Cng
c mt s s phu do bt c ch v ng hon l ng theo h, dng vn ti tng bc h,
Hn D v Trng Tch u khng a hin tng ny. Hn D c bi Tng ng Chiu
Nam t ph bnh hin tng mt cch kho lo.
Khi c mt ngi tn l L S o ang lm Tit s Bnh L, li kim thm
chc Kim hiu T khng, l mt nhn vt rt c quyn th. ng ny bit Trng Tch l
ngi c ti, mun ko Trng Tch vi li l knh trng nhng vn ng s c quan cao,
bng hu. Nhn c th lc u Trng Tch nh trc tip tr li l khng ng ,
nhng sau khi cn nhc, bit L S o l ngi quyn th nghing tri a phng, nu
xc phm lm ng ta gin d, khng nhng khng hay cho mnh m cn c th lm lin
lu n ngi khc, v vy ng mi lm bi th "Tit ph ngm" gin tip tr li.
Bi th vit rt uyn chuyn, khn kho, t chi li mi va c tnh va c l. L S
o c xong rt khm phc ti nng v nhn phm ca Trng Tch, nn t nguyn rt
b li mi v khng gy kh khn g cho Trng Tch.
Bit chuyn, c th, Hn D v cng khen ngi bi th vit rt hay, x l cng
vic cng v cng khn kho.
C l v c hai hm ngha nh vy, bi th mi c lu truyn n ngy nay v mi
tn mai sau.

HNG DN HC Chng IV
Phng php dy hc tc phm vn chng trung hc ph thng
Yu cu
V nhn thc :
Nm chc c ba vn c bn trong chng ny :
Mt l nhn din ng tc phm vn chng trong nh trng.
Hai l, quan im tip cn ng b v nhng phng php ct ngha mt tc phm
vn chng.
Ba l t chc hc sinh chim lnh c tc phm vn chng theo tinh thn i mi.

169

V thc hnh :
Hc vin bit thit k c mt gi ging vn theo tinh thn i mi.

Bi TP
1. c Mt phn thng qu gi (trong phn Trch t liu trn) v rt ra mt vi iu
cn thit i vi ngi gio vin vn hc khi tip cn v nh gi mt tc phm vn
chng.
2. c n tng nhng m Anh (trong phn Trch t liu trn) chng ta thy cn
c nhng iu kin g c th hiu c mt bi vn ?
3. c Bi ca ngi tit ph (trong phn Trch t liu tham kho) v th xc nh ch
ca bi th. L gii v sao li c nhng cch hiu khc nhau v bi th ?
4. L gii v sao phi tip cn ng b a phng vn chng.
5. Th tm tt trong mi dng ni dung c bn ca i mi phng php ging vn
trong nh trng ph thng.
6. Phn bit nhng im khc nhau c bn gia phng php ging vn c vi phng
php ging vn mi.
7. Nhng hnh thc hot ng ca hc sinh trong gi ging vn mi (tham kho thm
phn Ph lc)

PH LC

T CHC HC SINH HOT NG

TRONG GI HC TC PHM VN CHNG
PGS. TS. Huy Quang
1. Hot ng c vn
1.1. Mc ch ca hot ng c vn : Tip nhn v bc l kt qu tip nhn tc phm
a) c vn tip nhn, lnh hi, c vn hiu v cm nhn vn, c n tng v
nh hnh biu tng v tc phm vn. Ngi c vn phi lm sng li hnh tng ngh
thut t vn bn tc phm ri chuyn hnh tng vo trong u tr thnh biu tng,
n tng ca mnh.
b) c vn bc l, trnh by kt qu cm hiu ca mnh vi ngi khc v vi chnh
mnh. Hai mc ch ny h tr cho nhau, chuyn ho sang nhau to ra s pht trin lin
tc.
1.2. Nhim v ca hot ng c vn
a) c vn l x l vn bn i ti ni dung ngh thut tc phm.

170

c vn l phn tch vn bn, lm ch cu trc vn bn. Ngi c phi nhn din t

vn bn nhng on miu t, tng thut, k chuyn, nhng on tr tnh, trit l, chnh
lun, nhn din dng th, kh th, vn lut th.
Ngi c phi hnh dung ra ch th ca vn bn, ang bao trm ci nhn, tnh cm,
tm trng ca mnh ln tc phm. Ngi c phi hnh dung ra th gii trong tc phm rt
phong ph, th gii ang ct ln ting ni ca mnh, th hin mnh. Mi ting ni c
mt ging iu ring. c vn l c ln nhng ting ni .
b) c vn l theo di kt cu, theo di mch pht trin ca tc phm, mch vn ng
ca cm xc, tm ra lgic ca cc phn trong tc phm. Kt cu tc phm l th hin
nh ngh thut ca nh vn, t tng nh vn. Kt cu l s chn la, sp t, ct ta, gia
cng thm ca nh vn i vi tng chi tit ngh thut, tng s kin, tng nhn vt, th
hin t tng ca tc gi.
c) c vn l hnh dung, tng tng v tip nhn ni dung thng tin n cha trong
vn bn. c vn din ra hai qu trnh song song : tri gic vn bn, to m thanh, ng
iu, ging iu cho vn bn, v hnh dung ra ni dung thng tin cha trong vn bn. Ni
dung thng tin gm 3 tng ngha : ni dung thng tin s kin, ni dung thng tin quan
nim, ni dung thng tin tim vn bn (IR Galperin [24], tr. 56). c ch yu i ti ni
dung thng tin s kin. Hai ni dung thng tin cn li s c khai thc trong phn phn
tch.
d) c vn l hnh vi giao tip. c tip nhn, ngi c giao tip vi nh vn, giao
tip vi th gii ngh thut, vi nhn vt. c nh lm sng li th gii trong tc phm,
ngi c nh thc hin mt cuc tham quan th v. c bc l, ngi c giao tip vi
ngi nghe giao tip vi chnh mnh. Cc quan h giao tip ny ngi c t to lp ly, t
c x ly. iu kin xy ra giao tip phi ch ti mi trng giao tip, khng kh giao
tip, s khi u, s tip din duy tr, pht trin quan h giao tip. Tt c u c nguyn
tc ca n, phi tun th nghim ngt mi c kt qu.
e) c l lao ng tng hp, sng to. c phi huy ng ng thi nhiu nng lc
ca cc gic quan, kh nng pht m, hnh dung tng tng, phn on, lin tng, suy
lun, nm vng cc bin php tu t, cc phong cch ngn ng, nng lc v vn ho, ct
ngha ngn t, in c, ti to th gii ngh thut.
c l sng to, v khng c bi bn no cho sn. Tt c l kt qu ca nng lc cm
nhn vn chng.
1.3. Cc hnh ng v thao tc thuc hot ng c vn
a) Hnh ng xc nh vai tr ch th cho hc sinh
C bn kh nng giao nhim v cho hc sinh tu theo mc ch c nh sau :
ng vai nh tc gi ca tc phm, nh ngi theo di, chng kin, bit ton b s
vic din ra trong tc phm. c nh xut bn tc phm bng li, l i tm s ng cm,
tm tri m tri k.

171

 ng vai nh mt ngi k chuyn. Da vo vn bn tc phm truyn t ni dung

cho ngi nghe.
ng vai nh mt ngi biu din. c din cm, c theo ging nhn vt, c ngh
thut, ngm, ht, c theo vai nhn vt.
b) Hnh ng c tip nhn
c tc phm nhn bit : tc phm c bao nhiu nhn vt, lp s quan h
gia cc nhn vt v s pht trin ca nhn vt chnh.
c tc phm, bit nhn vt chnh c k t khi no n khi no. Trong khong
thi gian, khng gian y, c bao nhiu s kin xy ra i vi nhn vt.
c tc phm, hnh dung ra nhn vt ngi k chuyn, ri miu t li (l ai, cng v
no, ng v tr no quan st ghi chp).
c tc phm, nhn din vn hc th : th th, gieo vn, tit tu nhp, ging iu,
kt cu, ch th tr tnh, thi gian khng gian. Ch yu miu t hay thut s vic. Ni
dung khch quan c th nhn thy. Ni dung ch quan thuc v tc gi, c th hnh dung
ra.
Truyn : thi gian lch s ca truyn. Thi gian thut truyn. Thi gian khng gian th
gii trong truyn. Nhn vt trong truyn. Ct truyn. Tnh hung truyn, xung t chnh
trong truyn, cch gii quyt ca truyn. Nhn vt tc gi trong li k, s thay i vai k,
thay i ci nhn khi k, tnh cm thi , tnh hung khi k, ging k. Cc bin php ngh
thut trong li k : Miu t, thut, dng i thoi, c thoi hay miu t tm trng.
c) Hnh ng bc l :
c bc l nhm th hin kt qu tip nhn, truyn t kt qu tip nhn v cm th
n ngi khc (tp th lp) t chim ngng kh nng bc l ca mnh thng qua c.
c to, c din cm, c truyn cm. c bc l vn bn ch l ch da, cn ch yu
l truyn t ni dung, t tng, tnh cm, thi cha trong vn bn. Ng iu trong c
bc l khng phi do vn bn quy nh m l do lgic ni dung, do quan h ngi c
ngi nghe, do mi trng c, khng kh c quyt nh. c bc l t ra yu cu : c
ng ging, chn thc, khng cng iu. C th c din cm, biu din, c th c
truyn cm, c nh ngi dn truyn, ngi k chuyn.
c bc l nhm kim sot kt qu c tip nhn v rn luyn k nng c. c tt c tc
ng ln ti cm hiu tc phm. c l phn tch tc phm, l nh hng vo nhng trng
tm ca tc phm, l th hin s nh gi, by t thi ca ngi c.
Pht ng c nhu cu c bc l trong hc sinh l chng t hc sinh hiu tc phm,
rung cm vi tc phm, thu hoch c nhng iu mi l th v t tc phm. Mi hc sinh
c phi tc ng n mi ngi khc trong tp th lp kch thch ngi khc cng c nhu
cu c bc l. Cu hi trong qu trnh c bc l nhm : tm s tng ng gia hiu cm ni
dung tc phm vi cch th hin qua cch c, ng iu c, tnh cm thi khi c.
V d hnh ng c bc l :

172

Tm ging c thch hp. Bi vn (on vn) cn phi c vi ging nh th no l ph

hp. V sao phi c theo ging y. Em hy c th hin. Nhn xt cch th hin ca bn.
Phn tch qua ging c ca bn. Em nghe bn c, theo em c nh vy c cha ?
Em hy chng minh v sao c hoc cha c. Em hy c theo ca em.
Nghe ngh s c, nhn xt, d on cch hiu ca ngh s i vi vn bn tc phm.
d) Cc dng c
c to, c nh, c thm. c to cho ngi khc nghe, c nh cho ring mnh,
c thm tng tng, hnh dung, chuyn ni dung cha trong vn bn vo u.
c tng phn, c c bi. c trc khi tm hiu bi c n tng chung. c
trong qu trnh phn tch (c nh hng) c sau phn tch, c bc l, c din cm,
c ngh thut.
2. Hot ng ti to th gii hnh tng trong tc phm vn hc
2.1. Mc ch ca hot ng ti to. C ba mc ch
a) Lm xut hin bc tranh th gii hnh tng n cha trong vn bn tc phm.
b) Chuyn bc tranh t vn bn tc phm sang u mi hc sinh, to ra n tng, biu
tng r nt v tc phm, nh hng cho khu phn tch s din ra tip theo.
c) Rn luyn kh nng vn hc cho ch th hc sinh trong qu trnh thc hin hot
ng ti to.
2.2. c im hot ng ti to
Ti to l hot ng nhn thc, nhng ni dung nhn thc khng c sn. V th, hot
ng ti to phi l hai vic ng thi va i tm ni dung nhn thc, va chuyn ni
dung i vo nhn thc ca mi hc sinh. Cht lng hot ng ti to ph thuc vo
kh nng ngi thit k nm vng i tng ti to v ni dung ti to ti mc no.
Hot ng nhn thc trong khu ti to khng din ra trc tip nh s phn nh ca
tm gng soi. N l sn phm hot ng ca ch th hc sinh ang iu khin cc gic
quan, cc thao tc t duy v nng lc tri gic ca n tip nhn. A.N. Lnchp ni
v vai tr ca ch th trong hot ng ti to tri gic th gii hnh tng v cch thc din
ra hot ng ti to nh sau : "Chnh trong hot ng y thc hin qu trnh trong c
cc khch th bn ngoi tc ng vo gic quan v "chuyn dch" thnh hnh tng tm l.
y, khng phi cc gic quan tri gic m l con ngi tri gic bng cc gic quan".
Cc gic quan tin hnh hot ng ca mnh nh th no ? A.N. Lnchp din t
: "Qu trnh tri gic nm trong mi lin h sng, thc tin ca con ngi vi th gii, vi
nhng khch th vt cht, v v vy phi tun theo mt cch trc tip hay gin tip
thuc tnh ca chnh nhng khch th y" v "d hot ng nhn bit c hnh thc no
chng na, d trong qu trnh hnh thnh v pht trin hot ng y c b rt gn thnh t
ng ho n mc no chng na, v cn bn hot ng y vn c cu to nh hot
ng ca bn tay s m "sao chp" ly ng vin xung quanh ca khch th... tm thy

173

khch th ch m n thc s tn ti th gii bn ngoi, trong khng gian v thi gian

khch quan".
V vy trong hot ng ti to, hc sinh phi lm ch nhng nng lc ca mnh, hc
sinh thc c rng, chnh ch th hc sinh ang tip nhn tc phm bng cc gic quan,
bng vn vn ho, bng c con ng tinh thn ca mnh. V d ng trc bc tranh ngh
thut c nh vn miu t, trnh by, khc ho, cu hi t ra cho hc sinh khng nn
nh sau : "Bc tranh ny c nhng g ?" m phi l : "Em nhn thy g, nghe thy g, cm
thy iu g t bc tranh ngh thut ny, hy thut li".
Cng nh vy, khi phn tch nhn vt, khng nn t cu hi : "Nhn vt ny c c
im g ?", hoc "T nhng biu hin ca nhn vt, em thy l con ngi nh th no
?". Hi nh vy trong u hc sinh cha c hnh nh y v nhn vt m phi phn
tch. Cht lng phn tch nht nh s khng su sc C th t chc cho hc sinh ti to
nhn vt trc khi phn tch nh sau : "Em hy quan st k chn dung nhn vt, chn dung
y d bo trc phm cht, tnh cch g nhn vt". Hoc "Em nghe thy ging iu, thi
, tnh cm ca ngi k chuyn khi gii thiu v nhn vt ny nh th no ?".
Hot ng ti to trong tip nhn tc phm, thc cht l hot ng ca nng lc tri
gic, nng lc quan st, nng lc ca cc gic quan, cng nng lc tng tng, lin tng
d on, suy lun ca mi ch th hc sinh.
2.3. c im bc tranh "Th gii hnh tng" trong tc phm vn hc
a) Bc tranh "Th gii hnh tng" c ngun gc t cuc sng hin thc khch quan.
Nhng cuc sng i vo tc phm c nh vn ch quan ho. "Th gii hnh tng"
va phn nh "ci khch quan" ca hin thc, va cha ng "ci ch quan" ca nh vn.
"Th gii hnh tng" trong tc phm tr thnh mt k hiu, mt th ngn ng c bit
din t t tng nh vn, th hin cch chim lnh hin thc, gii thch cuc sng hin
thc ca nh vn. Ti to bc tranh "th gii hnh tng" phi ti to c hai ni dung :
"ci khch quan" v "ci ch quan", tc l phi tri gic c ci nhn thy, c ci khng
nhn thy, nhng c th suy on, hnh dung, nghe thy c t "th gii hnh tng".
b) Bc tranh "Th gii hnh tng" trong tc phm vn hc l bc tranh c v bng
ngn t. Ti to bc tranh l quan st, v li bc tranh. Quan st cng chi tit, bc tranh v
li cng sng ng. Ch th hc sinh phi bit t mnh vo ch ng, im nhn, trng
nhn ca nh vn, cng phi quan st xc nh ng vin khng gian, thi gian cho bc
tranh, to ra b cc v ng nt, mu sc, chi tit,... cho bc tranh. Cht liu ngn t s
quy nh cho bc tranh trong tc phm nhng c im tip theo nh sau :
b1/. Mi chi tit trong bc tranh phi c hin dn theo thi gian thng qua khu c.
N khng c kh nng ng hin, to ra s ng hin v ghp ni cc chi tit thnh mt cu
trc tng th nh n vn c trong cuc sng l vic ca bn c. Nh vn ch miu t bc
tranh. Cn ngi c phi nhn thy bc tranh t trong hnh dung, tng tng.
b2/. Do th hin bc tranh bng ngn t nn n cn dnh nhiu khong trng cho bn
c tng tng, b sung. C hai khong trng ng ch l : mi hnh nh, mi chi tit,

174

mi nhn vt, khi miu t, nh vn khng bao gi ni ht mi iu. Ngi c c th b

sung, bng kinh nghim ca mnh, vn vn ho ca mnh. Khong trng na l gia cc
chi tit, cc hnh nh... Chng c t bn cnh nhau theo phng php "dng". Ngi
c khi ti to phi t gii thch, t suy lun, t ni kt chng li, sao chp hp l.
b3/. Phng tin ngn t c kh nng khng hn ch khi din t nhng iu tru
tng, thuc phm vi tm t, tnh cm, t tng, ngh ca con ngi. V th ngi c
nh c cm gic c th nghim, tri nghim cng nhn vt trong tc phm v cng tc
gi.
2.4. Nhng hnh ng thc hin hot ng ti to th gii hnh tng trong tc phm
a) Hot ng ti to th gii hnh tng trong tc phm c khai trin t su hnh
ng sau :
1. Hnh ng phn tch. Phn tch vn bn thnh nhng yu t nhng b phn, nhng
on, nhng phn, nhng hnh nh, nhng con ngi,... ti to ni dung thng tin s
kin cha bn trong nhng yu t .
2. Hnh ng xc lp ch th ca vn bn v ch th tip nhn vn bn. Hot ng tip
nhn tc phm s mang ni dung ca hot ng i thoi.
3. Hnh ng lp s , to ci nhn bao qut trc tc phm.
4. Hnh ng tri gic, quan st bng cc gic quan, hnh dung ra bc tranh th gii
trong tc phm.
5. Hnh ng t gii thch, t ct ngha l do ca cc chi tit trong tc phm. Bn c
hc sinh c quyn b sung cch hiu ca mnh theo quy lut "cng sng to".
6. Hnh ng t bc l. Mi ch th hc sinh c ln n tng ca mnh v tc
phm v trnh by kt qu tip nhn, kt qu ti to ca mnh.
b) Nhim v trong cc hnh ng ti to.
b1/. Ti to nhn vt trong tc phm truyn phi ti to nhng nt bn ngoi : din
mo, hnh dng, ngn t, c ch, hnh ng. Nhng nt bn trong : tnh cm, ngh, tm
trng, tnh nt, phm cht, c tnh, nng lc,... Nhn vt c k t khi no n khi no
theo thi gian lch s. Trong thi gian y, nhn vt xut hin trong nhng khng gian, mi
trng, a im, hon cnh no, tham gia vo nhng cng vic, s kin g, quan h vi
nhng nhn vt no, c nhng on i thoi hoc c thoi no. Thi , tnh cm, cch
nh gi, cch khi qut ca nh vn v nhn vt. Nhn vt c din t t nhng im
nhn no.
b2/. Ti to nhn vt ngi k chuyn trong tc phm truyn. D nh vn c n mnh,
to ra li vn khch quan, hoc to li k t mt nhn vt ca truyn, t nhn vt ti th
ngi c vn nhn ra nhn vt k chuyn, ch th ca li k. Theo di nhn vt ngi k
chuyn l theo di s thay i im nhn, thay i ging k, nhp k, ngh thut k, tnh
cm khi k.

175

b3/. Ti to nhn vt trong th. Nhn vt tr tnh v ch th tr tnh trong th c th c

tn hoc khng c tn, khng cn c din mo, ch c ngh, tnh cm, tm hn v th
gii tinh thn ang ct ln ting ni. Th gii tinh thn t la chn trong hin thc
nhng cnh, nhng vic, nhng li ph hp din t v mnh. Trong th vang ln ting
ni ca mt ngi. Ngi ang suy ngh, trn tr, ang mun th l, t bc l mnh v
t tm s ng cm ng tnh, ng iu t c gi.
b4/. Hnh ng ti to th gii khch quan trong bi th. Th gii c ngha nh
nhng tn hiu thm m din t tnh cm v suy t ca nh th. C nh nghin cu gi s
kin v hin thc trong th tr tnh ch mang chc nng nh mt chic inh nh th treo
mc vo , tm t tnh cm ca mnh. Ni nh vy l c l.
b5/. Hnh ng ti to on miu t, bao gm : miu t thin nhin, miu t chn dung
nhn vt, miu t th gii vt miu t ni dung con ngi, miu t sinh hot trong gia
nh, trong x hi,... Nhng on miu t lm cho nhp ca tc phm chm li, ngng li,
khng phi ch gm i tng c miu t m cn h thng ngn t, h thng ging iu
c s dng miu t, ngh thut kt cu, chn lc, ct ta, sp xp, cc chi tit trong
qu trnh miu t, ch ng ngi quan st, im nhn, trng nhn, tnh cm, thi nh
vn. C ngi gi on miu t l on vn trang tr, th hin r nht ti nng, vn ngn
t, vn sng ca nh vn.
b6/. Hnh ng ti to on i thoi. Thng thng, ti to on i thoi l hnh
dung ra nhng ngi tham gia i thoi tc l ch nhn ca mi pht ngn v ti to ni
dung cha trong i thoi. T ni dung li thoi, cch thc giao ngn, cch thc s dng
nhng nghi thc trong giao tip, c th hiu v tr x hi, phm cht, c tnh, tnh cch ca
tng ngi trong cuc i thoi. Ti to cuc i thoi cn c th s dng thao tc d
on c hoc suy lun i n nhng thng tin ngm n, thng qua li i thoi. V
d : li ni ra bao gi cng phn nh mt ngh. C th ngh ph hp vi li ni, c th
khng ph hp. ngh y dn n hnh ng th nhn vt y s lm g ? Hy on ngh
v hnh ng c th din ra ca nhn vt.
T li ni c th on ni tm, on tnh cm, thi v on hnh ng ca nhn
vt, hoc t hnh ng, on ngh ( xc nh mc ch hnh ng). T ngh on li
s ni ra c c s i chiu, nh gi hnh ng... l nhng thao tc thng din ra
trong cuc sng thng ngy ca con ngi. Hnh ng ti to nhn vt v ti to on
i thoi ca nhn vt c th vn dng nhng thao tc ny. on i thoi, ngoi chc
nng thng bo v ngi ang i thoi, n cn thng bo "v ngi th ba" theo kiu
"ni sau lng ngi khc" (t dng ca M. Bakhtin) v thng bo v nhng s vic, s
kin xy ra c xen li bn, bnh phm, nh gi. on i thoi l mt bin php ngh
thut ca nh vn.
b7/. Hnh ng ti to on k. Ni dung on k l s kin, bin c, tnh hung,
xung t, l nhng tnh tit, l ct truyn, l s pht trin ca nhn vt, din ra theo thi
gian. C thi gian t nhin, thi gian lch s, c thi gian ngh thut, thi gian c cu
to li to ra nhng xung t tm l ngi c.

176

Ti to on k l ti to ni dung k, lgic k, hon cnh k, ging k, ngi k, ngh

thut k, quan h giao tip ca li k. C th t chc cho hc sinh ti to on k bng
nhng nhim v : hy tm tt on k, hy sp xp li nhng s kin, chi tit xy ra theo
th t thi gian, ri k li. Hy ng vai mt nhn vt ca truyn ri k li. Hy chn mt
s kin hoc mt nhn vt mnh thch nht ri k li. Da vo tranh minh ho, k li
truyn. Xem phim, kch, hot cnh dng li tc phm ri so snh, ch ra nhng ch khc,
th hin s sng to, b sung thm ca cc loi hnh ngh thut so vi on k trong tc
phm. Lp s biu din v pht trin ca truyn. t tn cho tng phn ca truyn.
2.5. Nng lc v nhng thao tc, hc sinh c huy ng thc hin hot ng ti
to th gii hnh tng trong tc phm
Nng lc ca cc gic quan quan st, thu nhn. Trong s nng lc th gic,
thnh gic, cm xc l quan trng hn c.
Nng lc hnh dung, tng tng, t nhng chi tit, biu tng n l v bc
tranh, cu trc li thnh bc tranh tng th, hon chnh. y l nng lc tri gic bn trong
ca hc sinh.
Nng lc lin tng ngn t vn bn i n phn ngha ca ngn t, ngha bng,
ngha n d.
Nng lc suy lun, d on, t gi nh.
Nng lc lp s , nng lc k, t, miu t ming.
3. Hot ng phn tch trong gi dy hc tc phm vn hc THPT
3.1. i tng ca hot ng phn tch : Phn tch vn bn, phn tch hnh tng,
phn tch kt cu, phn tch ni dung tc phm, phn tch ngh thut tc phm, phn tch
tnh cch nhn vt, phn tch ngn ng i thoi, phn tch tm trng, phn tch tnh hung
truyn, phn tch li k, phn tch nhn vt tc gi, phn tch on vn, on th, phn tch
hnh nh, phn tch bin php tu t, phn tch s vn ng cm xc trong bi th, phn
tch thi gian, khng gian ngh thut, phn tch tnh nhn dn, tnh hin thc, tnh chin
u ca tc phm, phn tch gi tr nhn o, ngha in hnh, phn tch ci bi, ci hi,...
C th ni, i tng ca hot ng phn tch rt phong ph, rt rng.
Tt c nhng ni dung c ti to u tr thnh i tng ca hot ng phn tch.
Tt c nhng gi tr tim tng, cc tng ngha ca tc phm cng u l i tng ca
hot ng phn tch.
3.2. Nhim v ca hot ng phn tch
a) Hot ng phn tch vn thuc hot ng nhn thc, nhng khng ch dng li
mc nhn thc cm tnh m l nhn thc l tnh.
b) Hot ng phn tch trong gi dy hc tc phm bao gi cng l hot ng c ch
ch. T ch ch m quy nh phi phn tch ci g, phn tch nh th no. V d : phn
tch lm sng t cho ch , khng nh ch th yu t c chn phn tch

177

phi l nhng yu t th hin tp trung nht cho ch , i din cho mt kha cnh ca
ch . V phn tch l ch sng t hn. V d khc, phn tch kiu phn tm, phn
tch pht hin "con ngi n nu" "con ngi v thc", "gic m" ca tc gi trong tc
phm th yu t c chn phn tch l nhng trng ip, tr i tr li trong cc tc
phm ca nh vn. V mun tm ra yu t trng ip, lp li trong cc tc phm, ngi
phn tch s phi tri qua cc thao tc "xp chng vn bn".
c) Hng dn phn tch tc phm vn hc trong nh trng hon ton c th vn dng
v th nghim cc phng php phn tch trong nghin cu, ph bnh vn hc. Mi phng
php phn tch c mt quan nim ring v tc phm, c mt ch i n v c mt h
thng khi nim, mt h thng ch dn vic lm tt khai thc cc tng ngha cha trong
vn hc tc phm. Vn l cch thc v mc vn dng, sao cho, va m bo nhim
v ca mt mn hc trong nh trng ph thng, va khng ngng hin i ho cng c
cho mn hc ny. Chng ti s trnh by vo phn sau gii php cho s phi hp gia tnh
n nh v yu cu hin i ho khng ngng cho kp bc tin thi i trong dy hc tc
phm vn hc.
d) Hot ng phn tch nhm khm ph chiu su ni dung t tng ngh thut ca tc
phm vn hc.
Khu ti to dng li ni dung thng tin s kin th khu phn tch phi i n
ni dung quan nim v thng tin tim vn bn (I.R. Galperin).
Khu ti to dng li th gii hnh tng, thuc bnh din "Ci biu t" th khu phn
tch phi i ti ci tng gi tr ngha, kh nng thng tin, thng bo ngh thut tim tng,
tc l bnh din "Ci c biu t" ca cc yu t cu thnh tc phm.
e) Hot ng phn tch phi i n nh gi gi tr tc phm.
Nhng gi tr m gi dy hc tc phm vn chng THPT hng ti gm :
Gi tr phn nh hin thc, xy dng in hnh, khi qut i sng, pht hin bn cht
i sng gi tr nhn thc vi bn c.
Gi tr c sc, c o ca tc phm th hin ti nng ca nh vn, kh nng bao qut
cuc sng, phm cht t duy ngh thut ca nh vn, phong cch nh vn.
Gi tr ton vn ca tc phm, s thng nht ni dung, hnh thc thng nht ton th,
b phn ca tc phm.
Gi tr lm tho mn cc chc nng vn hc : chc nng thm m, chc nng d bo,
chc nng gii tr,... hiu qu cao i vi i sng, vi bn c.
Gi tr nhn vn, nhn bn, gip con ngi thc v mnh, hng thin, thanh lc, ty
ra cm xc. Mi tc phm li cho ngi c mt bi hc v ng x mt cu tr li
trc nhng vn bc xc ca cuc sng.
V vn nh gi gi tr ca tc phm, nh nghin cu vn hc ca Ba Lan (Henrch
Markivch) li khi qut nh sau : "Tc phm vn chng l sn phm a gi tr : gi tr
kt cu, gi tr hnh tng, gi tr biu cm, gi tr thm m, tnh c sc, nt c o, gi

178

tr nhn thc nh gi v gi tr mong mun v hin thc. Gi tr mong mun v hin

thc th thc o cui cng ca n l thc tin x hi, l "S tht i vi tri tim con
ngi". L thuyt cu trc, l thuyt thng tin li cho rng, gi tr ca tc phm do khu
phn tch em li, l lng thng tin, l ci mi, l s khm ph pht hin.
3.3. Nhng hnh ng v thao tc trong hot ng phn tch nhn vt
3.3.1. i tng ca hot ng phn tch nhn vt trong tc phm truyn
L kh nng t, k ca nh vn v nhn vt trong tc phm gm :
Nhng chi tit trc quan thuc ngoi hnh nhn vt.
Nhng hnh ng, c ch, cch c x, t thi ca nhn vt.
Nhng din bin tm trng, ngha, tnh cm ca nhn vt :
c bit l ngn ng ca nhn vt, th hin nt ring, c tnh ca nhn vt.
Quan h nhn vt vi nhn vt, nhn vt vi hon cnh sng, vi cc s kin trong
tc phm, nhn vt vi tc gi.
3.3.2. Nhim v ca hot ng phn tch nhn vt
Mi chi tit v nhn vt l mt tn hiu thng bo mt ni dung ca nhn vt, ni
dung khng nhn thy, thuc v phm cht, o c, tnh cch, nt ring ca nhn vt :
Hghen coi nhng chi tit ny nh nhng con mt nhn thu sut nhn vt, din t
phn bn trong ca nhn vt.
Cch phn tch ca ging vn l :
a) Tp hp nhng chi tit nh vn t, k v nhn vt, theo tng loi : ngoi hnh, hnh
vi, c ch, hnh ng, quan h, c x, tm t, tnh cm, ngn ng.
b) Phn tch nhng c im, phm cht, tnh cch ca nhn vt.
c) Khi qut tnh cch ca nhn vt.
d) Nhn xt ngh thut xy dng nhn vt, ngh thut th hin nhn vt, bc l nhng
nt tnh cch c o, nht qun, sinh ng, sng ng ca nhn vt.
Phn tch nhn vt cn b sung nhng vic sau :
+ Nhn vt ch bc l mnh trong hnh ng, trong cc mi quan h c x, trong s
vic, s kin. Nhng nt t chn dung, ngoi hnh nhn vt ch l nhng yu t i km, t
n cha quyt nh tnh cch nhn vt.
+ Nhn vt c quan h vi bao nhiu nhn vt khc, v c x ni nng, by t thi ,
quyt nh hnh ng nh th no... s bc l by nhiu nt phm cht, c im, tnh
cht, kh cht.
+ Nhn vt xut hin trong nhng khong thi gian no, khng gian khc nhau, tham
gia vo nhng cng vic khc nhau, s th hin nhng nng lc, phm cht, c tnh bn
trong con ngi nhn vt y cng khc nhau.

179

+ Nhn vt c t k t bao nhiu im nhn, ging k, ngi k, tnh cm thi k

s bc l by nhiu nt c im khc nhau.
+ T k nhn vt th hin nhn vt dng ln chn dung nhn vt, v bc tranh v
nhn vt. Nhng t nhn vt, nh vn bao gi cng mun hng n ch . Mi hnh
tng nhn vt l mt li pht ngn cho ch , ng thi pht ngn cho mt quan nim
ngh thut ca nh vn. Phn tch nhn vt m dng li nhng kt lun v nhn vt l
cha . Phi i ti nhng ch khc, l tng nh vn gi vo nhn vt. Phi nghe
thy t nhn vt, khng ch ting ni ca nhn vt m nhng ting ni ca tc gi v nhn
vt. Ting ni th thm nh mt li khuyn nn, khng nn ; ting ni khi qut nh
mt trit l nhn sinh, mt bi hc thc t.
+ S thnh cng trong khc ha nhn vt, to dng nhn vt t k v nhn vt trong mi
tc phm l s phn u ca nh vn, l sn phm lao ng ngh thut ca nh vn k li cho
x hi. Thnh cng y in du ti hoa ca nh vn, kh nng khi qut cuc sng ca nh vn.
3.3.3. Nhng hnh ng v thao tc ca ch th hc sinh trong hot ng phn tch
nhn vt
a) Hnh ng xc nh ch ng ca ch th hc sinh trong quan h vi nhn vt ca
tc phm.
a1/. V tr tc gi. Hc sinh c th t mnh trong v tr tc gi, mang im nhn ca
tc gi thay i qu trnh th hin nhn vt, cm hiu nhn vt nh tc gi, theo quan
im tc gi, by t tnh cm, thi , ci nhn, cch nhn thc cuc sng, cch bc l
cuc sng ca tc gi.
a2/. V tr ngi chng kin s vic. Hc sinh c th coi mnh nh ngi chng kin s
vic giao tip vi nhn vt, cng tham gia cu chuyn. Thm ch nhp vai vo nhn vt
hiu cnh ng ca nhn vt, ngha, tm trng, tnh cm, thi nhn vt, nhng cng
thng trong xung t v kh khn trong tm gii php quyt nh hnh ng ca nhn vt.
a3/. V tr ngi c hm nay. Hc sinh c th mang t cch ngi c hm nay
nh gi, nhn xt, khi qut, rt ra bi hc t nhn vt trong tc phm.
a4/. V tr i thoi, giao tip vi cc th h bn c li nhn xt, kt lun, nh
gi v nhn vt.
b) Nhng thao tc chim lnh nhn vt.
b1/. Sp xp chi tit, b sung vo nhng nt khut, khong trng nh vn cha ni ht,
hnh dung, tng tng, ti to bc tranh v nhn vt.
b2/. M hnh ho con ng pht trin ca nhn vt theo mch thi gian, theo cc
khong khng gian, cc s kin, cc mi quan h ca nhn vt.
b3/. Suy lun, phn on, khm ph, pht hin bn cht nhn vt, nhng c im, tnh
cch, nt phm cht nhn vt.
b4/. Gi nh nhng tnh hung khc, gii php khc, s vic khc, quan h khc
nhn vt bc l v d on nhng kh nng xy ra i vi nhn vt.

180

b5/. D on ngha, tm trng ca nhn vt t hnh ng v li ni ca nhn vt. D

on hnh ng s din ra t thi , tnh cm, tm trng ca nhn vt. D on li s ni
ra t ngh ca nhn vt. Tt c nhm hiu y hn v nhn vt.
b6/. Lin tng t nhn vt ny ti nhng nhn vt khc, ti bi hc, li khuyn, ti
trit l cuc sng.
3.4. Hai con ng phn tch nhn vt
a) Kiu quy np. Nhng vic chnh ca hot ng phn tch kiu quy np.
a1/. T nhng nt miu t bn ngoi ca nhn vt (din mo, hnh dng, hnh vi, c
ch) em thy y l con ngi nh th no ?
a2/. T nhng on ngn ng i thoi, hi thoi ni tm, em thy con ngi ny nh
th no ?
a3/. T nhng s vic, nhng s kin, nhng mi quan h ngi c th c k trong tc
phm, nhn vt ny c t ra l ngi nh th no ?
a4/. Hy khi qut nhng nt c im, tnh cht ca nhn vt.
a5/. Hy nhn xt ngh thut xy dng nhn vt ca nh vn bao gm : Ti quan st,
la chn, sp xp chi tit, xy dng tnh cch in hnh trong hon cnh in hnh.
b) Kiu bin dch.
b1/. Sau khi hnh dung ra nhn vt, em thy con ngi ny c nhng c im g (v
phm cht o c, v kh nng hnh ng).
b2/. Em hy tm trong bi, nhng chi tit ni v phm cht ca nhn vt. Nhng chi
tit cho ta bit v nhn vt ny nh th no ?
b3/. nh gi chung v nhn vt v nhn xt v ngh thut th hin nhn vt ca nh
vn.
b4/. Hy pht biu cm tng ca em v nhn vt v nhng bi hc c th rt ra t
nhn vt.
c) V d : Phn tch nhn vt Trng Phi trong on trch "Hi trng C Thnh" (Tam
quc din ngha Vn hc 10) theo hai kiu : din dch v quy np.
Thy (T). Em hy nu nhng nt c bn trong tnh cch nhn vt Trng Phi.
Hc sinh (H). Nng ny, thng thn, cng trc, mnh m.
T. Tnh cch th hin r li ni no, hnh ng no ?
H. Xng h my tao, cm gio m Quan Cng, ru vnh, mt trn ngc.
T. Trng Phi c nhng mt u v nhc im no ?
H. Nhc im : Qu nng ny, vi vng, bc tc nh vy d dn n l mng, thi
qu.
T. m t thnh cng nhn vt, tc gi s dng bin php ngh thut g ?

181

H. Miu t, k chuyn, cng iu.

T. Em hc tp c g c tnh ca hai nhn vt Quan Cng, Trng Phi ?
H. Vi Trng Phi : thng thn, mnh m, lng ngay d thng, ni i i vi lm. Vi
Quan Cng : bnh tnh, khim nhng, li ni, vic lm ng lc, hp o l, hp l phi.
c2/. Bi dy ca Phm Thun gio vin Vn trng THPT Bnh Xuyn (kiu quy
np).
T. Trng Phi mt trn trn xoe, ru hm vnh ngc, h ht nh sm, ma x mu
chy li m Quan Cng. Chi tit ny cho ta bit iu g v Trng Phi.
H. Nng ny, mnh m, phm cht anh hng.
T. Trng Phi xng h vi Quan Cng : my tao, "tao quyt liu sng cht vi my".
V sao Trng Phi i x vi Quan Cng nh th. iu ny chng t Trng Phi l ngi
nh th no ?
H. V tng Quan Cng bi ngha. Chng t Trng Phi rt trung thnh, rt cnh gic.
T. Trng Phi nh trng lm g ? Hnh nh "Trng Phi thng cnh nh trng"
chng t Trng Phi l ngi nh th no ?
H. Trng Phi nh trng bt Quan Cng phi git tng To. Trng Phi kin
quyt, dt khot.
T. Trng Phi nh trng quy nh thi gian. Phi rt nhanh.
T. Mt em khi qut li tnh cch ca Trng Phi.
H. Nng ny, mnh m, kin quyt, dt khot, trung thnh, cnh gic.
d) Nhn xt chung v hai con ng phn tch nhn vt.
Trong cc tc phm th loi truyn, hnh tng nhn vt bao gi cng c v tr trung
tm. Phn tch truyn phi phn tch nhn vt.
Ph bin trong cc gi dy hc tc phm THPT, phn tch nhn vt ch pht
hin tnh cch nhn vt, bao gm c phm cht o c nhn vt.
T nhng chi tit c k, t v nhn vt n tnh cch nhn vt c hai cch lm, hai
con ng : hoc quy np, hoc din dch.
Con ng din dch, nhn nh trc tnh cch nhn vt, ri tm chi tit th hin,
phn tch, khng nh tng nt tnh cch. Cui cng tng hp, khi qut li tnh cch nhn
vt. Con ng ny d lm, tng cng vic r rng, nhng thiu chiu su, thiu cht vn
chng, thiu v ni dung, hnh tng nhn vt khng c nhn trong s sng ng hon
thin, n tng v nhn vt ch cn li my li nhn nh.
Con ng quy np, tm v phn tch cc mng chi tit thuc v nhn vt, pht hin
tng phn tnh cch nhn vt, cui cng tng hp, khi qut li. Con ng quy np khng
a n kt lun trc m pht hin ra kt lun dn dn. Cc chi tit v nhn vt c tm
ti, phn tch khng phi minh ha cho kt lun c sn nh cch lm din dch. N c
vai tr c lp, gn vi nhn vt. Con ng quy np l con ng ph hp vi xu th ca

182

gio dc hin i. Nhng quan nim v phn tch nhn vt v cc vic phn tch nhn
vt c b sung cho hon thin hn. Phn tch nhn vt khng ch dng li tnh cch
nhn vt. Nhn vt c cuc sng phong ph, sinh ng ca n. Nhng nhn vt li l mt
th ngn ng c bit nh vn thng bo nhng iu ln lao hn thuc v x hi v t
tng ca nh vn.
3.5. M t thit k hot ng phn tch nhn vt, loi th truyn
a) H thng cc vic lm : (vic lm bao gm hnh ng v thao tc).
Vic lm 1 : c vn bn. Xc nh s lng nhn vt, lp s quan h gia cc
nhn vt. Chn nhn vt chnh. K v nhn vt chnh.
Vic lm 2 : Tm t vn bn nhng chi tit sau y v nhn vt : nhn vt c k t
khi no n khi no xut hin trong phm vi khng gian thi gian, a im, s kin, s
vic g ?
Nhn vt c th hin dn dn t con mt, li k ca ai ? (hy hnh dung ra nhn vt
k chuyn) bng nhng bin php c th no ? (ch ra on miu t, on k, on i
thoi, on c thoi).
Vic lm 3 : Phn tch t nhng on miu t : din mo, hnh dng, c ch, miu t
tm trng nhn vt, miu t ngha nhn vt, nhng on c thoi ni tm ca nhn vt.
Mi chi tit miu t nh vn ang trc tip dng chn dung nhn vt, ngi c hnh
dung ra nhn vt, c n tng v nhn vt, c cm tnh, thi i vi nhn vt. Hy k
li nhng iu hnh dung ra nhn vt cng n tng tnh cm v nhn vt.
Phn tch t nhng on k : nhn vt c trong cc s vic, s kin, nhng hnh ng, c
x v chng t mnh l ngi nh th no. Ngi c nh c chng kin, t nh gi bn
lun v tng vic ang din ra, v ni ra nhng li nhn xt v nhn vt.
Phn tch t nhng on i thoi : Nhn vt chnh i thoi vi nhng ai ? Ni dung i
thoi, ngn ng, ging iu th hin c tnh mi ngi nh th no.
Vic lm 4 : Khi qut tnh cch nhn vt. Nhn xt ngh thut th hin nhn vt. Nhn
xt tnh cm, thi tc gi i vi nhn vt. n tng ca ngi c v nhn vt. T nhn vt
ny, nh vn mun nu ra vn g, nh vn mun ni vi chng ta iu g.
b) V d : Phn tch nhn vt Nguyt trong : Mnh trng cui rng ca Nguyn Minh
Chu (Vn hc 12 2 tit).
Vic lm 1 : c vn bn truyn trong SGK. Truyn c hai nhn vt trung tm : Lm v
Nguyt. Nhn vt chnh l Nguyt. Bn cnh mi nhn vt trung tm cn c nhng nhn vt
khc, xut hin t, nh : anh li ph xe, ng i ca Lm ang quy qun nghe Lm k
chuyn trong rng m, v ch Tnh, Nguyt "Lo", cc ch cng n v vi Nguyt.
Tn truyn v tn nhn vt c mi lin h : Nguyt l trng, to ra "Mnh trng cui
rng". Nh vn c thc xy dng biu tng p, y cht lng mn, nh bng hoa n ra
trong cuc chin tranh c lit, y au thng vt v hy sinh.

183

Vic lm 2 : Nhn vt chnh : Nguyt c k trong thi gian mt m cng ngi trn
xe ca Lm, Nguyt i nh. Xe chy trn ng rng. H chia tay nhau ngm Xanh,
ni c n v cng nhn lm ng ca Nguyt.
Nhn vt Nguyt c hin ra trong con mt v li k ca Lm, t ch thn nhin n
ch c cm tnh, n rung ng v cm phc. Tnh yu c khng nh gia hai ngi.
Tnh hung truyn : cuc gp bt ng ca hai ngi trn mt ca bin xe t, nh mt
s ra mt, t bc l, t gii thiu v mnh v to ra cm tnh trong con mt ca nhau.
Nhng quan h gia hai ngi khi y li l quan h xa l. Mi bn u ang hng n
mt hnh nh l tng ca mnh, c to lp t nhng bc th v li gii thiu nn c hai
u t, gn gi, d dt, khng ng hnh nh l tng li xut hin trc mt ca nhau.
Phi qua th thch nh th v qua tm hiu nh th, tnh yu t ch m h, khng t gic
mi n t gic, t nguyn, su sc v bn cht hn c.
Vic lm 3 :
a) Phn tch nhn vt Nguyt thng qua miu t v Nguyt.
Hy thng k nhng on vn miu t Nguyt : 6 ln, trong 3 ln miu t khun
mt : khun mt ti mt v p l thng ; khun mt hi ti nhng vn ti tnh v xinh
p ; khun mt p lng ly y nh trng ; mt ln miu t s sch s ng hong : "i
gt chn bng hng sch s, i dp cao su cng sch s, gu qun la en chm mt c" ;
mt ln miu t hnh dng thon th, nh nhng, mt m "tm thn mnh d o bng xanh
cht hng va kht, mi tc dy tt thnh hai di" ; mt ln miu t c ch t, gi gn, th
hin ngi con gi ng n "C ngi st m ca, chic ln ci m gn trong lng, gia
hai chng ti mt khong cch rng".
Nguyt c miu t, nhn ngm t con mt ca ai ? Ca Lm.
Nu c ai hi Lm, hy ni cm tng v ngi con gi Lm s tr li ra sao ?
Hy ni h Lm cu tr li.
p tuyt vi, ng yu, hon thin, ng n, t.
b) Phn tch nhn vt Nguyt thng qua nhng on k v Nguyt.
Nhn vt Nguyt xut hin trong nhng khong khng gian, thi gian no, tham gia
vo s kin, s vic g ?
C hai khong khng gian chnh Nguyt th hin con ngi ca mnh : khng gian
trong ca bin xe v khng gian ngm Xanh. S kin chnh Nguyt th hin y
nhng phm cht ca mnh l s kin cu ngi cu xe khi my bay M nm bom. Trong
Nguyt c hai con ngi hu nh khc hn nhau. Trong ca bin xe, Nguyt ng hong nh
nhng, t bao nhiu th ngm Xanh, Nguyt nhanh nhn, dt khot, mnh m, kin
cng by nhiu. l hai phm cht c bn trong con ngi Nguyt, phm cht mt c gi
ng yu v phm cht mt chin s ng khm phc.
c) Phn tch nhn vt Nguyt trong nhng li i thoi.
T nhng li ni ca Nguyt sau y, c th thy Nguyt l ngi nh th no ?

184

" Anh cho i nh xe, lc kh khn li b anh ?...

Anh b thng th xe cng mt, anh c np ...
y l giang sn ca em ri. Anh i khng tri sng mt... Anh c yn tm, vt
thng ch st da thi. T gi n sng em c th i n tn tri c".
Nguyt lun v ngi khc, sn sng chu ng hy sinh, nhn v mnh kh khn vt v,
tin sc mnh, lc quan. V ngi khc, trong tnh hung ca truyn cng chnh l v cuc
chin u ca dn tc, v nhim v v cch mng.
Vic lm 4 : Nhn xt ngh thut xy dng nhn vt. Tnh cm, tnh quan nim ca
nh vn v nhn vt.
Th hin nhn vt Nguyt t con mt nhn, t tnh cm, cch nh gi ca Lm,
khin cho Nguyt xinh p cng xinh p hn, cng c cm tnh hn, cng ng yu
hn. C th ni, y l im nhn ti u, bi v gi tr ca Nguyt ch c Lm nh gi
th mi c ngha. Ngoi li k ca Lm, Nguyt cn c th hin ra qua li k ca ch
Tnh, Nguyt "Lo", tc l nhng li k khch quan, tc gi khng trc tip k. Nguyt l
biu tng ca th h thanh nin thi chng M. Nhn vo th h thanh nin nh Nguyt,
dn tc c th t tin vo sc mnh chin thng tt yu ca mnh.
4. Phn tch li k trong tc phm truyn
4.1. Nhim v phn tch li h trong tc phm truyn
Phn tch li k l phn tch vn bn truyn, l i tm nhng thng tin ngh thut
tim n trong vn bn, l gii m vn bn. C th ni, tt c nhng g nh vn mun trnh
by, th hin, k, t, thng bo ; tt c nhng g nh vn mun chng t ti nng, phong
cch, ng gp ca mnh ; tt c nhng gi tr tim tng, nhiu tng bc ca tc phm,
ngi c c th khai thc, khm ph... u c gi trong vn bn. Phn tch vn bn,
phn tch li k c v tr quan trng, bo m trong qu trnh cm th, tip nhn tc phm
c c s khoa hc, trnh suy din ng nhn.
Phn tch li k cn ch nhng c im sau :
+ Li k bao gi cng gn b vi hon cnh k, mi trng k, v ch th ca li k.
Ch th li gn vi t cch, ch ng, im nhn, trng nhn, thi , tnh cm, tm
trng. Nhng iu ny s quyt nh ging iu k, nhp k, h thng ngn t khi k v
mc ch k. T , trong ph bnh nn phn bit : nhn vt k truyn v tc gi ; tc gi
li phn bit : con ngi cng dn, con ngi ngh thut, con ngi n nu,... nhng hnh
nh ca nh vn trong tc phm.
+ Li k thuc phm tr hnh thc ca tc phm th hin gi tr ngh thut bao gm :
ngh thut s dng ngn t, chn t chnh xc, s dng hnh nh, s dng cc bin php tu
t, li ni dn gian,... ; ngh thut t chc li k, thay i vai v, thay i thi gian k
thay th nhp k, ging k.

185

+ Li k l phn ni ca "tng bng tri". T li k, c th i ti phn chm, l ni

dung ngha, l cc tng thng bo ca tc phm. Bn thn li k cng gm nhiu tng.
Nh vn khng phi ch k bng ngn t m cn k bng on miu t, k bng nhn vt,
k bng kt cu,... Tt c u l ngn ng k hiu nh vn trnh by cho y , c th
tng ca mnh v nhng khm ph ca mnh v hin thc cuc sng. Khi quan nim
th gii ngh thut trong tc phm, tt c u c ting ni ring ca n, v tt c u vang
ln ting ni ca mnh t gii thiu v mnh, t bc l mnh, cng i thoi tranh lun,
th tc phm s l th gii a m, a ging iu. Ngi c phi bit cch nghe c
nhng ting ni .
4.2. Ni dung phn tch li k. Nhng vic phi tri qua phn tch li k
a) Nhn din trn vn bn, nhn vt ngi k truyn. C th l tc gi ng ra k, c
th tc gi xng ti k. Tng on, tng phn ca truyn, li k li c th thay i. S
thay i ngi k, vai k, ko theo s thay i im nhn, tm trng thi , tnh cm, v
thay i ging iu k. Tt c phc v cho nh ca nh vn, th hin ti nng ca nh
vn. M hnh ho cc mi quan h do cc vai k quy nh.
b) T chc cho hc sinh bit t mnh vo nhng mi quan h giao tip ph hp vi
vai ngi k chuyn va nghe c ni dung cha trong li k, va hnh dung thy tnh
cm, thi , c ch, ging iu, ngha ca ngi k. Phi lm sng li mi trng, hon
cnh k th nghim v hiu t b su, b trong ca mi li k. V d : Trong Mnh
trng cui rng, k v Nguyt, khi th Lm k cho nhm bn nghe, khi th ch Tnh,
Nguyt "Lo" k cho Lm nghe. Mun hiu li k ca Lm, hc sinh phi coi mnh nh
mt ngi trong nhm bn ang nghe Lm k, hnh dung ra nhng bin ng, rung
ng trong tm t tnh cm ca Lm. Khi khc, li coi mnh nh Lm, nghe ch Tnh,
Nguyt "Lo" k, va nghe c ni dung k, hnh dung ra Nguyt t li k, va hnh
dung ra va d on tnh cm ca Lm. Cng vic giao cho hc sinh nh sau : T cho
mnh l mt ngi lnh trong nhm bn ca Lm ang nghe Lm k chuyn v Nguyt.
Hy ni li nhng iu Lm k v Nguyt. Lm gp Nguyt trong hon cnh no, thi gian
t khi no n khi no, c nhng s kin g trong ln gp . Trong con mt ca Lm,
Nguyt l c gi nh th no, c nt g ng yu, ng trng, ng khm phc.
c) Pht hin ra nh ca nh vn trong nhng ln thay i vai k, ging k, ngn ng
k ; pht hin ra hiu qu ca cc bin php ngh thut c s dng trong qu trnh k
nh : on i thoi, miu t on thut s vic, bin php cu trc li thi gian khi k, s
dng hnh nh, cc bin php tu t ; gii thch l do c th c trong cch gi tn nhn vt,
cch xng h, s dng i t trong li k.
d) c mt s on ca truyn, th nghim vai k, ging k, quan h giao tip khi k
ri nhn xt v ca li k, tnh hp dn, li cun ca li k.
5. Hot ng phn tch kt cu tc phm truyn
5.1. Nhim v phn tch kt cu tc phm truyn

186

5.1.1. Kt cu c hiu l s t chc tc phm : T nhng on, phn khc nhau, ni

kt thnh mt vn bn cht ch, lgic, hp l c gi tr ngh thut ; t nhng nhn vt khc
nhau, to ra nhng mi quan h cng tn ti tc ng vo nhau ; pht hin ra phm cht,
c tnh, tnh cch ca nhau ; t nhng chi tit s kin, s vic khc nhau, t bn cnh
nhau, an xen, kt dt thnh mt cu chuyn hp dn, t nhng mu thun xung t, t
nhng iu khc l khng bnh thng, t nhng bin c ri rc, to thnh ct truyn c th
k cho nhau nghe ; t nhng khong khng gian, a im khc nhau, t nhng khong
thi gian khc nhau, c chn la sp t, cu trc to thnh mt th gii ring, th gii
ngh thut hp l, mang nhng ngha nhiu tng bc... Tt c th hin kh nng kt cu
ca nh vn to thnh truyn. Phn tch truyn phi phn tch kt cu ca truyn.
5.1.2. Kt cu truyn l con ng, cch thc dn ngi c thm nhp vo tc phm, khm
ph, phn tch tc phm
Con ng bo m tnh khoa hc, khch quan v hiu qu. C th din t li kt
cu tc phm bng l thuyt h thng nh sau : Tc phm l mt h thng, bao cha bn
trong nhiu h thng nh. Mi h thng l mt tp hp nhng yu t. Cc yu t va
mang yu t ring c o, va mang ngha chung ca h thng. Phn tch tc phm
phi phn tch t cc yu t, b phn, n v cu thnh tc phm. Ni theo l thuyt h
thng th tc phm gm h thng nh sau : h thng ngn t, vn bn, h thng nhn vt
; h thng nhng xung t, mu thun, bin c, h thng chi tit, s kin ; h thng in
hnh ; h thng khng gian, thi gian,... Mi h thng c t chc theo nguyn tc
ring. Kt cu tc phm l gi , li mch bo ng n nht ca cng vic v th t
thc hin tng vic cho mc tiu phn tch ci hay ci p ca tc phm.
5.1.3. Phn tch kt cu l phn tch cch t chc tc phm i n nh gi vai tr,
gi tr s ng gp ca kt cu i vi t tng tc phm v gi tr ton vn ca tc phm
nh gi tc phm, cng l nh gi ti nng, phong cch ring ca nh vn.
Trong thc tin dy hc tc phm THPT, kt cu mi c xem nh b cc. Tm
hiu l tm hiu cch phn chia tc phm thnh nhng phn, on th hin trn vn bn v
cu trc ni dung. Nu hiu kt cu tc phm l t chc tc phm c v hnh thc, e v
ni dung, trong c nhiu h thng nh an xen, to thnh nhng bc th ch da
"tho d" cu to tc phm s phong ph hn, y hn.
5.2. Nhng hnh ng v thao tc c th t chc hc sinh t phn tch, t nhn ra gi
tr ca kt cu trong gi dy hc tc phm gm :
5.2.1. Hnh ng c v nhn din kt cu tc phm t nhng h thng nh : h thng
ngn t vn bn, h thng nhn vt, h thng chi tit, s kin, h thng in hnh, h
thng khng gian thi gian, h thng xung t, mu thun, bin c.
5.2.2. Hnh ng pht hin s sp xp, t chc cc yu t trong mi h thng nh.
nh gi lgic hp l, gi tr ngh thut, kh nng t chc kt cu tc phm ca nh vn.

187

5.2.3. Hnh ng phn tch, khng nh gi tr ca cch t chc tc phm, gi tr, s

ng gp ca kt cu lm ni r t tng ca tc phm v ti nng, phong cch ring ca
nh vn.
6. Hot ng nh gi tc phm trong gi dy hc tc phm vn hc THPT
6.1. Nhim v ca hot ng nh gi
nh gi l khng nh gi tr nhiu mt ca tc phm trong tc phm phn tch v sau
khi phn tch. Gi tr bao gm : gi tr ni dung, gi tr ngh thut, ng gp ca nh
vn, bi hc cho cuc sng.
Kt qu nh gi tc phm ph thuc vo gi tr khch quan ca tc phm, ch th
hot ng nh gi, in hnh c chn v thc o nh gi tc phm. Nhng th h
c gi khc nhau xut pht t tm l x hi, trnh v nhu cu c nhn khc nhau, s i
n nhng kt lun v gi tr tc phm khng ging nhau.
6.2. Nhng cn c thc hin hot ng nh gi tc phm
Gi tr tc phm, phi c nhn trong nhng mi quan h v tiu chun c th sau :
a) Quan h tc phm v hin thc cuc sng c chn phn nh trong tc phm.
Ni dung nh gi : tnh chn thc, tnh in hnh, tnh khi qut, tnh sinh ng, tnh
sng to ca nh vn.
b) Quan h tc phm v tc gi. Ni dung nh gi : ti nng ngh thut, phong cch
c o, c tnh sng to, vn sng, vn vn ho, vn kinh nghim v tm t tng ca
nh vn.
c) Quan h tc phm vi truyn thng vn hc dn tc v k tha, pht trin thnh tu
vn hc nhn loi. Ni dung nh gi : s i mi, s cch tn, s khm ph sng to, bn
lnh ngh thut, tm vn ho ca nh vn.
d) Quan h cu trc bn trong tc phm. Ni dung nh gi : tnh thng nht ni dung
v hnh thc, b phn v chnh th, s phong ph cc tng ni dung ngha, s cht ch
ca kt cu, s sng to trong xy dng hnh tng, chn la ngn t.
e) Quan h tc phm vi bn c v cuc sng. Ni dung nh gi : tc phm lm tho
mn nhng chc nng ca vn hc nh : nhn thc, gio dc t tng, tnh cm, thm m d
bo, gii tr. Tc phm li nhng bi hc ng x, nhng li khuyn, nhng li cnh bo.
Tc phm kch thch bn c hc sinh pht trin nng lc "cng sng to".
6.3. Nhng hnh ng v thao tc thc hin hot ng nh gi gi tr tc phm.
a) Hnh ng la chn mi quan h c th ca tc phm, to thnh i tng cho hot
ng nh gi. V d : Quan h tc phm v tc gi, hay tc phm vi bn c trong cuc
sng.

188

b) Hnh ng xc nh tiu chun, thc o nh gi, cng l hnh ng xc nh

im nhn, ch ng ca ngi nh gi.
c) Hnh ng thc tin nh gi. T im nhn, thng qua tiu chun, thc o, m
vo i tng, so snh v nh gi.
d) Hnh ng pht ngn ca ch th v kt qu nh gi. nh gi tc phm bao gi
cng c tnh ch quan "thin v", v bao gi cng phi thng qua c nhn bn c. M mi
bn c l th gii ring vi trnh cm th, vn vn hc, nng lc vn hc khc nhau,
nhu cu s thch, tnh mc ch khc nhau.
7. Hot ng t bc l, kim tra, t nhn thc ca ch th hc sinh
7.1. Nhim v ca hot ng t bc l, t kim tra, t nhn thc
y l ba hot ng, c mc ch khc nhau, nhim v khc nhau, nhng quan h cht
ch vi nhau, tha hng kt qu ca nhau v tc ng vo nhau. Xut pht ba loi hot
ng ny l hot ng t bc l ca ch th hc sinh. Hc sinh ch c nhu cu t bc l
khi thc hin mt hnh ng hc tp v c sn phm trong u. T bc l l hnh
thc cng khai ho sn phm, l bo co kt qu hnh ng vi tp th lp. Hot ng ny
din ra trong sut qu trnh hc sinh tip nhn tc phm.
Nu hnh ng hc tp to ra nhng sn phm khc nhau i vi tng ch th hc sinh
th hnh thc t bc l s l dp ch th so snh, t kim tra, t nh gi sn phm ca
mnh trong tng quan vi cc ch th khc. Mi ch th hc sinh t nh gi mnh, t
iu chnh. V tng sn phm ca lin ch th trong tp th lp s l tri thc hc sinh
tip nhn, t bin thnh ti sn ca ring mnh.
V d : Hy nh gi nhn vt Ch Pho t ci nhn ca cc nhn vt khc nhau trong
tc phm.
HS1. Chn ci nhn t B Kin, L Cng : Ch Pho l u b. Phi dng u b
tr u b. (Ch Pho thnh tay sai ca Cng ho i gy ti c).
HS2. Chn ci nhn T Lng : Ch Pho l tri k cung, l bn ru, l ngi lc t
cung trng xung.
HS3. Chn ci nhn t b hng ru v nng dn lng V i : Ch Pho l con qu
d.
HS4. Chn ci nhn t Th N : Ch Pho l con ngi rt hin v ng thng.
Bn hc sinh c bn sn phm, bn ni dung nh gi Ch Pho khng ging nhau,
nhng tt c u ng. Mi hc sinh phi tip nhn c bn ni dung nh gi ny.
7.2. iu kin hot ng t bc l, t kim tra, t nhn thc, ca ch th hc sinh.
a) Tp th hc sinh trong lp phi tr thnh tiu chun ch th cng thc hin nhng
hnh ng hc tp thng nht, nhng c sn phm phong ph, khc nhau, h tr nhau,
cng khm ph i tng.

189

b) Hot ng hc v hnh ng hc phi to ra mi ch th hc sinh thc rng :

tc phm v tng chi tit, tng b phn ca tc phm lun cha ng nhng b n khng
bao gi khm ph ht. Thc hin mt nhim v hc tp mi ch th hc sinh c th i n
nhiu li gii, nhiu sn phm khc nhau.
c) Mi ch th hc sinh phi c trang b nhng phng php phn tch tc phm
khc nhau, bit nhn nhn, nh gi tc phm t nhng im nhn khc nhau, bng nhng
thc o v h quy chiu khc nhau. Ch th hc sinh s c thc i tm ci khc, ci
mi, ci l t tc phm. V ch th hc sinh s c ci nhn "l ho" trc tc phm : y
l ng lc khm ph, tm ti, pht hin chiu su tc phm trong tng hc sinh. Ch khi
no trong hc sinh c sn phm mi, thng tin mi th nhu cu t bc l mi mnh m.
d) T chc gi dy hc tc phm tr thnh gi hc i thoi, gm i thoi gia thy
tr, hc sinh (cng c t cch bn c ca tc phm) vi nh vn, vi ngi k chuyn, vi
ch th tr tnh, vi nhn vt trong truyn, vi cc th h c gi ca tc phm, i thoi
gia cc ch th hc sinh.

KT LUN
1. Hot ng hc ca hc sinh trong gi dy hc tc phm vn hc THPT l
vn cn mi m, c v l lun v cch lm
V l lun l khai trin t l lun chung n mt lnh vc c th, cho mt trnh ch
th c th l hot ng ca hc sinh trong gi hc tc phm THPT.
Hot ng hc ca hc sinh l sn phm tng hp ca nhiu yu t kt tinh li nhng
c im, bn cht, quy lut vn ng ca i tng (tc phm vn hc), ca ch th
(bn c hc sinh), ca t duy dy hc mi. Trnh by v hot ng hc, chng ta trnh
by s c mt ca cc yu t , tham gia vo vic to thnh hot ng hc nh th
no.
V cch lm, chng ta hc tp Galperin phn tch i tng thnh mc ch v nhim
v, phn tch nng lc ch th thnh kh nng hnh ng v thao tc. Nhng Galperin
cha thc hin trn mn Vn v H Ngc i thc nghim mn Vn li ch bc tiu hc.
C th da vo nhng thnh tu mi ca l lun vn hc, ph bnh vn hc, ngn ng hc,
tm l ngh thut, tm l hc sng to vn hc, l lun phng php dy hc vn xy
dng nhng hnh thc hot ng tip nhn cho hc sinh t tip nhn trong gi dy hc tc
phm THPT.
2. Hot ng tip nhn hc sinh t tip nhn tc phm l mt vn khoa hc
ca phng php dy hc Vn theo hng i mi
Chng ti ngh mi m hnh chung ca thit k theo th loi vn hc u cha tho
mn nhu cu thc tin dy hc vn. V d c c th ti mc no th cng khng sao tr li
c ht nhng tnh hung t ra trong qu trnh hc sinh t tip nhn vn hc. C th

190

chn nm hot ng chnh ca gi dy hc tc phm xc lp nhng hnh ng v thao

tc tip nhn cho hc sinh.
Hot ng l : hot ng c vn, hot ng sng to th gii hnh tng, hot
ng phn tch, hot ng nh gi, hot ng t bc l, t kim tra, t nhn thc ca hc
sinh. T hot ng n hnh ng, tc l t mc ch chung n mc ch c th, chng
ti thy kh khn nht l cch thc khai trin i tng (tc phm). Da trn l lun
chung, c th khai thc i tng theo ba cch :
a) S pht trin ca khi nim trong i tng t khi sinh thnh cho n by gi (v d
s pht trin ca khi nim vn, hoc s pht trin ca khi nim th, truyn t khi sinh ra
cho n nay).
b) Qu trnh i tng c lm ra (v d qu trnh sng tc mt bi th, mt cu
chuyn).
c) Qu trnh i tng vn ng trong cuc sng (v d bi th, cu chuyn c cm
th, c "s dng" nh th no). Chng ti chn cch th ba l ch yu khai thc h
thng cu trc tc phm, tc l tm hiu cc yu t v quan h cc yu t to thnh tc
phm. Cm th v "s dng" tc phm phi bt u t mi yu t .
3. "Nhng hnh thc hot ng ca hc sinh trong gi dy hc tc phm vn hc
THPT"
Chng ti b sung vo hot ng tip nhn hc sinh t tip nhn nhng hot
ng v thao tc sau y :
a) Hnh ng xc lp t cch ch th cho hc sinh trong mi vic lm, xc nh ch
th cho mi n v vn bn, mi pht ngn, mi chi tit, hnh nh,... trong tc phm. Xc
nh ch th tr tnh ca bi th, nhn vt ngi k chuyn. Xc nh ngn ng c th
ca cc tn hiu ngh thut ngn ng ca con ngi "qu kh", kt tinh trong cc sn
phm lao ng v vn ho, trong c tc phm vn hc. T chc hot ng l t chc
cuc i thoi vi hc sinh tc phm, hc sinh nh vn, hc sinh con ngi trong tc
phm.
b) Hnh ng quan st, tri gic, ti to, hc sinh bit s dng ton b sc mnh ca
con ngi tinh thn, con ngi vn ho ca n, thng qua cc gic quan, cc thao tc t
duy v tm hn, tnh cm c th thu nhn ci khch quan. Hc sinh lun c thc lm ch
trc nhng nng lc ca mnh v ch ng trong tip nhn.
c) Hnh ng tip nhn, cm th.
ng trc mt i tng khch quan, hc sinh bit s dng cc thao tc tip nhn
nh : phn tch i tng, lp h s cu trc i tng, chn in hnh, chn thc o gi
tr, thay i ch ng ca ngi tip nhn, s dng thao tc, nhp vai, ni h, d on, suy
lun, gi nh, t li tn, bnh phm tn gi.
d) Hnh ng t bc l

191

Mi hc sinh l mt ch th bn trong lin ch th. Hnh ng t bc l ko theo hnh

ng t kim tra, t nhn thc. Mun c hnh ng t bc l, mi hc sinh phi c sn
phm hot ng ring. Hc sinh c thc i tm ci mi, ci khc l t trong i tng
tip nhn, khng bng lng vi nhng kt qu c. Mi hot ng giao cho hc sinh
cng phi cha nhiu gii php, nhiu cch tip cn, hc sinh c nhiu li gii, kch
thch hc sinh tm ti, khm ph, pht hin.

192

Chng V
PHNG PHP DY VN HC S
TRUNG HC PH THNG
PGS. Trng Dnh

A C IM V SC MNH RING CA VN HC S
TRUNG HC PH THNG
Tc phm vn hc khng tn ti mt cch ring l d n lun lun l cc sng to
khng lp li m l trong cc tp hp ca cc yu t gn gi, khng ng nht. Cc
trng hp v cch phn nh hin thc ca cc tc phm to nn cc kiu sng tc ca vn
chng khc nhau trong vic pht trin vn hc, cc s khc nhau v bt php th hin to
nn cc phong cch, th loi sng tc, v.v. L thuyt vn chng l s khi qut v tp hp
. l s tp hp mang sc khi qut cao nht trong khoa hc v vn chng.
Vn chng tn ti v pht trin nh mt dng chy. Hiu tc phm ngh thut l hiu
ci sng to lun lun c tnh k tha. Nh vn lun lun tip nhn v t r thi ca
mnh vi cc khuynh hng vn hc, phong cch vn hc hnh thnh trc . i vi
nh vn lun lun l s kt hp ca truyn thng v hin i. S k tha v pht trin
truyn thng theo hng hin i lm cho dng vn hc ngy cng pht trin, ngy cng
phong ph v khng bao gi ngng ng. Miu t dng chy l nhim v ca lch s
vn chng. Thy gio dy lch s vn chng l ngi c thc v dng chy , bit n
bt ngun t u v i v u, tri qua cc thc ghnh no, m rng dng cc thi im
no... bit khi no dng lch s vn chng li dc, khi no li c chiu ngng ng,
to rng... Dng chy ca lch s vn chng l dng chy ca sng to vn chng. Nh
vn lun lun sng tc trong s tip ni vi nhng iu h ni vi nhng g cc nh vn
khc ni "Khng c mt tc phm thun khit (pure)" (Claude Duchet, 1972).
Ch c vn chng trong mi quan h vi vn chng sn sinh ra trc , hoc l
ph hp hoc l i lp vi n. "Ngoi h thng, tc phm khng th no gi nn suy ngh
(Laurent Jenny, 1976). Mt sng tc vn chng l mt lin sng tc. Nh vy, trn quan
im lch i, sng tc vn chng l mt "i thoi vn bn" (dialogue textuel) theo chiu
dc. Trn dng chy ca lch s sng tc, tc phm vn chng cn l "s i thoi vn
bn" chiu ngang theo quan h ng i vi cc sng tc ng thi trong nc v ngoi
nc.
Dy lch s vn chng trc tin cn qun trit "i thoi vn bn" trn phng din
nghin cu ngun gc ca sng tc.
Dng chy ca lch s vn chng, theo mt quan im mi m l dng chy ca tip
nhn vn chng. Nu sng tc l mt "i thoi vn bn" th tip nhn l mt "i thoi
vn bn" v cm th. Trong vic thc hnh tip nhn vn chng, truyn thng nh trng
ca ta cho hc gn nh ch bng on trch. V th, hc sinh lun b ng trc cc vn

193

bn, c tng rng mi hon ton v ch , th loi, cu trc... Trng hp nh ph bnh

vn hc thuc ch ngha hnh thc hu nh cng ch tip cn vn chng t bn thn vn
chng, tch ra khi mi yu t phi vn bn, c bit l yu t "tin vn bn", coi nh vic
tip cn vn chng loi tr ra khi mi h thng vn hc ang pht trin, trong , vn
bn c tip nhn l mt im tng i, mt s nh v tip nhn mang tnh thi im.
Nh vy, mt "kh nng phi xut pht t nhng iu c" (Grard Vinger, 1919). Dy
lch s vn chng, trn dng chy ca tip nhn, khng th khng c s i snh tip
nhn, c bit l i snh "tin tip nhn".
Tc phm vn chng khng phi l cc sng to t trn tri xung d c khi n l
sn phm xut thn m l sn phm ca mt thi i lch s, ca cc c nhn tc gi. T
thc ti kinh t, chnh tr, x hi ca mt thi i, cc c nhn tc gi thng qua l tng
vn ho thm m ca thi i to nn cc tc phm : nh vn sng tc vn chng t
thi i mnh v cho thi i mnh. Nhng nh vn cn sng tc cho c thi i tip sau.
Mi thi i to nn cho cc nh vn cc tiu chun phn nh hin thc v nh gi
hin thc.
Mi thi i cng ra cc tiu chun cho s tip nhn vn hc. Mi s tip nhn vn
hc u phn nh nhu cu thm m ca thi i v phc v tr li cho nhu cu thm m
ca thi i . Nu sng tc vn chng l phn nh thi i v nh gi thi i th tip
nhn vn chng l s kim nghim chnh xc v ph hp ca s phn nh v nh gi i
vi ng thi. Nh vy, dy lch s vn chng theo quan im tip cn lch s pht
sinh v lch s tip nhn theo dng lch s cng s ng thi dy cho hc sinh mt tinh
thn c tnh truyn thng ca lch s dn tc, lch s t nc.
ngha sng to ngh thut v ngha x hi ln lao ca lch s vn chng i vi
mt dn tc to nn mt sc mnh ln lao ca vic hc tp lch s vn chng trong
vic o to gio dc hc sinh. Lch s vn chng khng ch cung cp cho hc sinh tri
thc v lch s sng to v tip nhn vn chng ca mt dn tc m cn gip cho hc
sinh hiu c lch s vn ho, x hi... trong s pht trin ca dn tc . thc dn tc
v thc nhn vn l hai ngun ng lc hp dn hc sinh hc lch s vn chng Vit
Nam ng thi vi vic bi p cho cc em lng yu nc v lng nhn i trong cuc sng
hin i.
Lch s vn hc ngh thut vi tt c cc tnh cht phc tp ca n v tri thc nh tnh
giao thoa gia khoa hc v ngh thut, tnh h thng a chiu, tnh bao hm vi nhau v
ngoi din v ni hm ca tri thc, nhng khi qut v s tin b ca lch s vn hc
ngh thut trong cc iu kin "khng tng xng vi thi i", trong mi quan h vi cc
yu t ngoi lai, trong s phn bit gia "tin trin" (volution) v thay i, trong s "cn,
o, ong, m", s sng to ca nh vn khi so snh..., kh nng gio dc v o to a
din tri thc, k nng, quan im,...) i hi nghin cu mt cp vi nhng nng lc
tip nhn vn hc s v cc phng php i mi tng ng c tnh c th, c bit l
mi quan h gia phng php lch s bin chng v ng i lgic.
c im bao qut ca tri thc vn hc s trng trung hc ph thng l i t m
rng n thu hp, i t khi qut n c th, t n mc gii hn v kin thc ging vn.

194

Cng vi cc quan im khc nhau v cch phn tch v nh gi hin tng vn s, cn

c s nghin cu cc cu trc khc nhau v ni dung cc bi hc. S nm vng cu trc
khi qut c c s khoa hc ca tng kiu bi dy vn hc s s cho php gio vin
trong mt chng mc nht nh c th bin i, b sung cu trc gio khoa cho ph hp
vi quy lut nhn thc i vi tng hin tng lch s vn hc.
Trn tinh thn i mi phng php dy hc vn ni chung hin nay, phn Vn hc s
trong nh trng ph thng khng th khng tnh n vic i tm mt phng php c th
nhm pht huy vai tr ch th ca hc sinh trong vic chim lnh mt i tng tri thc
thnh vn bn. Cng vic ny hin nay ch c th da vo khun kh sch gio khoa ci
cch hin hnh.
*
*

Nhng c im ca tri thc vn hc s

Tri thc vn hc s c cc nh nghin cu khi qut t thc tin vn hc ca mt
t nc qua cc giai on lch s, theo mt quan im hc thut nht nh. Cc tri thc
mang tnh cht khoa hc. Da vo nh trng, cc tri thc c chn lc, cu trc
li ph hp vi mc tiu o to v c im la tui. Cc tri thc a vo nh trng phi
c thm tnh s phm. Kin thc nh trng l kin thc chuyn ho t kin thc khoa hc
sang kin thc ca chng trnh v gio khoa. n lt n, kin thc chng trnh v gio
khoa li do gio vin chuyn thnh kin thc ph thuc vo thi lng ca tng lp hc
sinh. Nghin cu cc c im ca tri thc vn hc vi c hai loi c im : c im
mang tnh c th ca mn khoa hc v c im mang tnh c th ca mn hc.

I CC C IM CA KIN THC VN HC S
1. Kin thc vn hc s l kin thc giao thoa gia khoa hc v ngh thut
Khi nim "giao thoa" c hiu l : trong kin thc khoa hc, c yu t ngh thut v
ngc li, trong t duy l lun c t duy ngh thut, mi quan h gia l tnh v cm tnh
c tc dng h tr cho nhau to nn hiu qu tip nhn ti u. Ni n tri thc v t
duy mang tnh khoa hc, ta ni n h thng khi nim v nhn nh vn hc s v giai
on, v th loi, v tc gi, v tc phm c khi bao gm c tri thc v lch s, a l, ngh
thut, x hi, vn ho,... ng thi cng ni n nng lc nh ngha, pht hin v phn
tch lun im, minh ha lun im, nng lc khi qut ho, h thng tri thc ho, i
chiu tri thc,... ni chung l cc nng lc t duy lgic, k c ngi bin son v ngi
tip nhn vn bn.
Vic gii thiu khi nim, trnh by lun im, phn tch lun im khng loi tr
cch din t hnh tng da vo t duy hnh tng. V d : ni v phng din vn ho
trong thi k 1930 1945, c cu : "y l thi k "Ma u, gi M"... " u xo ln"
hoc ni v tng lp nho s trong thi k ny, c cu : "S ng "nm co" hoc cn ",

195

, u, ngn bt ch hoc vt bt lng i nm bt ch" (Vn hc 11, tr. 68). V d : ni

v bt php ca Nguyn Hng, c cu : "Nhng m ch giu cht sng, dng nh lun
lun php phng ca quy, mang hi th nng nn, hm h ca nh vn "hoc ni v
khuynh hng ca vn hc thi k 1945 1975, c on ? "Ci c nhn, ci ring t c h
mt v tr trong cm quan thm m ca mt thi m Ch Lan Vin gi l : "Nhng nm
ton t nc c mt tm hn, c chung khun mt" v nh th cng nhn T quc
mnh khng phi bng con mt c nhn m bng "con mt Bch ng, con mt ng
a..." (Vn hc 12, tr. 194).
Nhng cch din t bng by nh th v cc khi nim, cc nhn nh vn hc s gy
lin tng, tng tng, xc cm cho hc sinh, to n tng lu bn v vn hc s trong
k c ca hc sinh.
Ni n tri thc v t duy mang tnh ngh thut, ta ni n ngh thut minh ho cho
vn hc s bng tc phm. y, khng ch l s suy l m l c c s cm th. Ngh
thut minh ho trc ht i hi tnh ton din, c th, tiu biu v c bit l thm m, c
ngha l phi to ra c rung ng cho hc sinh. Nhng rung ng ngn ngi nh th
li to cho hc sinh khc su cc khi nim, nhp nh vo tm hn. N i hi kh nng
ca gio vin bit dn nn vo trong vi cu bnh m tot ln c ci "thn" ca tc phm
hoc tp hp tc phm dn chng, gy mt xc cm lng ng trong hc sinh. V d :
minh ho cho mt nhn nh : "L mt tm hn kht khao giao cm vi i, tt nhin
Xun Diu trc ht phi l nh th tnh yu" c on vn sau :
"Vi Xun Diu, tt c l "Tnh yu th nht", l "Ma xun u" bi v trong con mt
"xanh non, bic rn" ca ng "Tnh khng tui v xun khng ngy thng" (Xun khng
ma). C nhin p nht vn l ma xun v tui xun. Mt th gii nh th ku gi con
ngi ta phi bit sng mnh lit, sng ht mnh vi n" Sng ton tm, ton tr, ton hn
Sng ton thn v thc nhn gic quan" (Thanh nin). V khng th dng dng trc
thi gian, mt i khng tr li (Vi vng, Gic gi). Vi mt hn th ham h, yu i, yu
sng nh vy, Xun Diu thi vo phong tro Th mi mt lung gi nng nn, si sc
t c trong th ca truyn thng" (Vn hc 11, tr. 128). Mt s minh ho tp hp giu tnh
gi cm. Tuy nhin, trong on minh ho ny, ta vn thy tnh sc bn, chnh xc ca t duy
l lun vi vic chn chi tit tiu biu, lm lun c, vi li suy din tng phn hp ht sc
cht ch. Cc yu t khoa hc ca on minh ho v mt din t gp phn lm cho cc
cm xc tr nn sc bn, tng minh hn.
Truyn th kin thc vn hc s phi tn dng tnh giao thoa ca tri thc v cm xc
thng xuyn c trong mt bi vn hc s, pht huy tc dng gi cm ca cch din t
hnh tng, i tng, khi nim v nhn nh ng thi tng cng tnh chnh xc, h
thng ca vic minh ho, duy tr mi quan h ca t duy lun l v t duy ngh thut trong
vic dy vn hc s, bo m tnh cht bao trm v c bn ca mn Vn ni chung vn
c coi l mn hc mang nng tnh ngh thut hn c trong cc mn khoa hc x hi v
nhn vn.
2. Kin thc vn hc s nm trong h thng a chiu ht sc phc tp

196

Khi nim "tnh h thng a chiu" ca cc hin tng vn hc s c hiu nh l

cc quan h tng tc nhiu bnh din ca cc hin tng to nn sc mnh m
rng ca cc hin tng v mt ngha khoa hc v ngha gio dc. Bi v bc tranh
vn hc s ca mt dn tc bao gi cng l bc tranh ton vn v chiu di cng nh
chiu rng.
2.1. Trc ht phi ni n tnh h thng phng din lch i : y l phng din
h thng thuc bn cht ca mt khoa hc c nghin cu cng nh c hc tp trn
phng din qu trnh tn ti v pht trin ca n. Lch s vn hc trc ht l mt mn
lch s. N ch n s pht trin theo thi gian ca cc hin tng v cc mc thi gian
quy nh cc chng ng pht trin. l mt khoa hc v qu trnh, vn hc s ch
n ng lc ca qu trnh, cc nin i ca hin tng, tnh cht bin nin ca s pht
trin, tnh k tha v cch tn ca dng xoy c i ln ca lch s vn hc. Nhng vn hc
s l lch s ca vn hc, lch s ca mt i tng tinh thn c ngun gc pht sinh v
lun c s bin i chc nng phc tp ca n. l i tng tinh thn va mang tnh
quy nh x hi, va khng mang tnh quy nh x hi.
2.2. Tnh h thng ca cc hin tng vn hc s cn th hin phng din ng i.
phng din ng i, mi hin tng vn hc s trong mt nc c quan h vi cc hin
tng kinh t x hi vn ho trong cng mt thi gian v c vi cc hin tng vn hc
s ca cc nc khc cng trong cng mt thi gian . Nhn thc v phng din ng
i trong lch s vn hc Vit Nam c ngha rt ln v thc tin ging dy khi chng
trnh vn hc Vit Nam c hc song hnh vi chng trnh vn hc nc ngoi qua tng
giai on lch s.
Nghin cu qu trnh vn hc phng din ng i cn th hin vic pht hin
mi quan h tng quan ca cc hin tng vn hc khc nhau trong cng mt thi im,
k c cc hin tng thc x hi khc... Mi quan h ng i gia x hi v vn hc l
mi quan h x hi chi phi vn hc v vn hc c tc dng tr li i vi x hi. Mi
quan h y l quy lut theo quan im mc xt ca vic nghin cu vn hc. Tuy nhin
khng phi x hi no th c nn vn hc y. Ta thy trong lch s vn hc trn th gii
v trong nc nhiu v d v s "khng tng xng gia thi i v vn hc". V d : Vn
hc c Hy Lp v thi i c i, vn hc trung i Vit Nam th k XIX trong s suy tn,
thi nt i n phn ng ca ch phong kin. Vic nghin cu tnh quy nh x hi i
vi qu trnh vn hc theo phng php bin sinh lch s i hi s gii thch mi quan
h mt cch tinh t. Nu khi ging dy, ta c o su vo cc ch gii vn vt v lch
s lm cho s so snh vn hc thc t cng cn k bao nhiu th nhiu khi cng khng
lm sng t thc cht ca vn hc. Quan h ng i ca vn hc vi x hi (cuc sng
ln ca vn hc) cn th hin mi quan h ca vn hc v cc tc gia (cuc sng nh ca
vn hc). Ta bit rng : khuynh hng chung ca s pht trin vn hc c xc nh bi
cc nh vn c phch c c tnh sng to. Tha nhn c tnh sng to ca mt nh vn l
mt hin tng c tm quan trng v mt thm m. Tuy nhin, vic thu "gn" cc hnh
tng ngh thut ca tc phm vo cc s kin c th ca i sng tc gi khng em li
hiu qu khi gii thch ngh thut. l cc biu hin ca phng php bin sinh x hi

197

thun tu. iu quan trng x l mi quan h ng i gia x hi bao gm thi i v

tc gi) i vi vn hc l lm sao lm sng t rng xut pht t mt thi i, vn hc
pht huy tc ng x hi thm m i vi ng thi ra sao ? Tc dng cn ngha vi
thi i ngy nay hay khng ? Mi quan h gia x hi v vn hc nh vy l xt trn
quan im lch s chc nng ca vn hc. Quan im phn tch qu trnh vn hc theo
chc nng phi kt hp vi quan im phn tch theo lch s mi khi sa vo ch ngha n
tng v ch ngha ch quan. (Rt tic rng lch s vn hc trong nh trng nay b trng
nhng mt nghin cu ny, khng ch vi cc hin tng vn hc s tm rng (giai on,
tc gia) m c vic phn tch, nh gi cc tc phm ln trong qu kh). Mi quan h
ng i xy ra khi tip nhn vn hc s cn th hin s ng i ca cc hin tng vn
hc cng thi, gip ta hiu c cc "tp hp" ln v vn hc cc thi k vn hc c s
pht trin v tro lu, th loi, thi php chung. Ngoi ra quan tm n cc quan h ng
i vi cc lnh vc tinh thn khc ngoi vn hc cng nh cc hin tng vn hc nc
ngoi cng gip ta hiu c vn hc trong thi k trong mi quan h ca thc thng
tng ; ch da vo phng php bin sinh lch s th khng th no gii thch ni.
2.3. Tnh h thng ca kin thc vn hc s cn th hin quan h cp ca cc
hin tng. Chng ta nhn thy c hai cp : cp nghin cu v cp s phm
Nghin cu vn hc s, trn cc t liu c i hc v ph thng, thng theo qu
trnh i t cp tng qut n cp c th qua cc cp trung gian. Cp tng qut
l ci nhn tng quan v mt nn vn hc dn tc, cp trung gian, tu theo tng giai
on lch s, l vic phn tch, nh gi cc giai on vn hc, cc tro lu vn hc, cc
th loi vn hc, cc tc gia vn hc. Ngay trong cp trung gian, cc hin tng cng
bao hm nhau. Trn mt nhn thc y v cp , vic bin son vn hc s phi c
thc v phn nh cp ca cc phm tr, khi nim, nhn nh i t ci nhn tng quan,
ci nhn quyt nh cc s kin c th tip sau. Nghin cu h thng khoa hc ca kin
thc vn hc s trong chng trnh, gio vin phi c ci nhn ton b i t kin thc tng
quan, qua kin thc giai on (hoc th loi), kin thc tc gia (nu c), n kin thc tc
phm (nu c). T tng quan n c th, c khi l mt s nhy vt t trn cao xung thp.
(V d : giai on vn hc t th k XV n th k XVIII, ch c phn khi qut khng
hc tc gi, khng hc tc phm, ch c bi c thm...). Nhn chung, t ci nhn tng
qut, cc giai on vn hc u c 3 cp : khi qut giai on cc tc gia tiu biu
cc tc phm tiu biu gn vi cc tc gia v khng gn lin vi cc tc gia. Nh vy,
nhn thc v cp khoa hc ca kin thc vn hc s, c th hnh dung nh mt s
mng (grap) c nh, c im, c quan h th hin cc mi quan h gia kin thc im.
V d mt grap khp ca vn hc s Vit Nam (xem trang sau)
Nghin cu tnh s phm ca kin thc vn hc s v mt cp ta cn thy cp
vn hc s trung hc c s khc vi cp trung hc ph thng nh th no. cp
trung hc c s, l i t c th n khi qut thp, cp trung hc ph thng, khi qut
thp c nng ln khi qut cao ri li i n c th. Vic nghin cu khoa hc v s
phm v cc hin tng vn hc s ra nhim v phi phn tch cu trc ca chng, tm

198

ra cc phm tr, cc khi nim, cc nhn nh c bn. Trong cng vic , chng ta s gp
nhiu nh ngha c khi khng nht qun, c khi khng thng nht cc sch gio khoa.
Vn bit rng cc nh ngha phm tr, khi nim.... trong vn hc s l rt quan trng v
l ct li ca mt khoa hc, tuy nhin, c khi cha c mt nh ngha chnh xc, chng
ta vn c th nghin cu, xc lp c qu trnh vn hc v lp c grap khc nhau v
giai on, v tc gia, v tc phm,...

199

Nh vy, lch s ca vn hc l lch s ca thi gian. Thi gian v vn hc i song

hnh nhng khng phi lc no cng gi ng song tuyn. nhng hin tng vn hc s
nht nh, dng vn hc s b chn li bi cc h thng a chiu ca n, c khi an cho
nhau. V nh vy, khng th dng nhng so snh i chiu cht hp v thi gian, khng
th dng "mt ct" nin i theo chiu dc thay th cho s khm ph h thng v cng
phc tp ca cc "to " ca vic nghin cu v chim lnh vn hc s.
Ngi dy vn hc s, ng trc bt c mt hin tng vn hc s no, cn bit t
cu hi : Hin tng ny trc y l th no, sau ny s ra sao ? (quan h lch i).

200

Ngun gc n l g ? Quan h vi. cc yu t vn hc cng thi trong nc v nc ngoi

th no ? (quan h ng i) : Kin thc bao hm n l g ? (quan h lgic h thng).
nhng "to " c c ba mi quan h , kin thc s c m rng mt cch ng k
khng ch khi lng m cn v quan im, phng thc chim lnh vn hc s, mc
cung cp vn hc s trong hc sinh.
3. Dng chy vn hc s l mt dng chy tin b trong vn hc
Dy vn hc s l dy v mt di sn tinh thn ca dn tc mt di sn c tnh cht
qu trnh. Cch nhn v nh gi qu trnh theo xu hng tin b ca vn hc nh th
no lin quan n thc, quan im, phng php dy vn hc s ca gio vin. Trong
vic trnh by phn tch, nh gi, chng ta phi thng xuyn xc nh mi quan h gia
vn hc v x hi khng ch i vi mt giai on vn hc s m cn c vi cc tc gia,
tc phm ring l.
Chng ta bit rng tnh quan h ca x hi i vi vn hc ngh thut, thot nhn
tng nh gi nh mt tnh ng i nht nh gia s tin b x hi v pht trin i ln
ca vn hc ngh thut. Song mi tng quan gia s pht trin ca x hi v vn ng
ca vn hc phc tp hn nhiu ch khng nh i khi ta tng. Nt c th ca mi
tng quan v xu hng xung t xut hin y di hnh thc nghch l c
thc t vn hc nhiu nc trn th gii khng nh. ta, nghch l xy ra khi gio
vin phi gii thch mi quan h x hi v s tin b vn hc giai on cui th k XVIII
u th k XIX. Nhng s "khng tng ng" va nu trn tt nhin phi c cch gii
thch lch s x hi ca n, tuy nhin n vn lm ta nghi ng v s khng ng nht gia
tin b x hi v tin b vn hc. Cho d khng c s ng nht gia x hi v vn hc th
ta vn phi khng nh rng trong lch s vn hc nhn chung lun lun c s tin b
(progression). iu ny cn phi khng nh v chng ta thng kt lun nhng hin tng
vn hc ln, nh bng s so snh v nh gi hn thua theo thi gian. Vy th quan nim
nh th no v s tin b ca lch s vn hc ? Cn phn bit cc khi nim "thay i"
(transformer) vn hc tin tin (voluer) v vn hc tin b (progression). C khi vn hc
c s thay i nhng khng th hin s pht trin. Vn hc pht trin nhiu khi khng
biu hin mt s tin b, thm ch c lc nh n, suy i. Ni v s thay i l ni v s
khc v ging, ni v s tin trin l ni v s vn ng theo quy lut thi gian, cn ni v
s tin b l phi trn mt quan im nht nh : nn vn hc , trong s pht trin ca
n, c kt hp c s "k tha" v s "cch tn" hay khng ; nn vn hc c nhng
tnh cht mi, c im mi c khc nhau v cht lng hay khng ? Trong s vn ng i
ln ca vn hc ngh thut, th hin r mt iu l con ngi khng ch dng li ci
t c. T tng ca vn hc ngh thut tin b hng ti ci mi, mun khm ph
n, mun to ra cc gi tr tinh thn v thm m m trc y cha ai bit ti. S khng
ng nu khi dy vn hc s, em "sp xp" cc thnh tu vn hc, cc ngh s ca qu
kh theo "c" to ra cc bc thang nh du v tr ca chng tng ng vi s pht trin
chung ca x hi. Khng cn bit ai cao hn, ai thp hn, ai "tin b hn" : Gt hay
Schxpia, Bethven hay Mda... Nam Cao hay Xun Diu, Nguyn Khuyn hay Nguyn

201

Du, T Hu hay Nguyn Tun. V vn ny Gorki c kin ng ch : "Hu nh mi

cun ca mi tc gi mi gn b mt cch ni ti vi cc tc phm c trc n v trong
mi cun sch ny u c yu t ca ci c"(1).
Vn hc s l hc vn hc theo thi gian. Thi gian ngi phn xt nghim minh v
sng sut. N qun lng tn tui cc ngh s ny, kin quyt xt li cc tn tui khc. N
gi li k c tt p vi nhng ai m t tng v tc phm nh hng tch cc n s
pht trin x hi, lm giu cho nn vn hc nhn loi bng nhng thnh tu ngh thut
ca mnh. Thi gian phn bit nhng gi tr chn chnh vi nhng g nht thi v nh nht,
chn l vi o tng. Do , s tin b ngh thut v vn hc th hin khng phi trong s
qun lng nhng g c to ra trong qu kh, khng phi trong s ph nh nhng ci u
t v gi tr xut hin nhng thi i trc m n th hin s duy tr nhng gi tr
u t v vic thng xuyn lm cho ngh thut phong ph thm bng cc gi tr tinh thn
v thm m mi m.
Dy hc vn hc s Vit Nam nh mt lch s vn hc pht trin tin b, ngi dy
thng c thc thng xuyn v s hi c v v s d bo trc mt hin tng vn hc
cn xem xt v nh gi. Hi c l xem hin tng c mm mng g trc , d bo l
xem hin tng ny s c tip ni ra sao trong s pht trin ca vn hc. cng l yu
cu khi m u s xem xt v khi kt lun v s xem xt. Quy lut hi c v d bo l quy
lut t duy ca nghin cu bt c mt khu vc c tnh lch s trong c lch s vn hc.

(1) M. Gorki, Bn v ngh thut, NXB Ngh thut, 1940.

202

cu Hi N TP
1. Ni : vn hc s trong nh trng l mt mn vn hc va c tnh khoa hc va c
tnh ngh thut. Cn hiu quan nim nh th no ? Tnh giao thoa th hin ra sao
trong mt bi vn hc s ?
2. Mt hin tng vn hc s c xem xt bao gi cng nm trong "to " ca cc
quan h lch i v ng i. Hiu quan nim ny th no ? Quan nim c ngha s
phm ra sao ?
3. Lch s vn hc Vit Nam l mt qu trnh vn hc pht trin tin b. Quan nim th
no v s tin b ca qu trnh vn hc. Nhn thc ny lin quan g n quan im, ngha v
phng php dy vn hc s ?

Bi TP THC HNH
1. Da vo cc dn chng minh ho trong sch gio khoa i vi mt khi nim hay
nhn nh vn hc s, vit li mt on dn chng tp hp (nhiu dn chng lin kt), mt
on dn chng n l ch bm vo mt tc phm) c tnh cht va truyn cm, va lgic.
2. Pht hin trong sch gio khoa nhng bi vit c cp n tnh k tha v pht
trin ca ni dung vn hc s. Th m rng cc ngha ni v k tha v cc ni v pht
trin mt cch chi tit hn.
3. Pht hin trong sch gio khoa nhng bi vit trong vn hc Vit Nam c s lin
h vi vn hc nc ngoi. Th lp mt bng i chiu ng i v vn hc nc ngoi v
vn hc Vit Nam ca mt lp trong cp hc.
4. Pht hin trong sch gio khoa nhng bi vit no, trong vn hc c xt trong
mi quan h vi cc thc thng tng kin trc khc. Th phn tch vn hc Vit Nam t
th k X n th k XV chu nh hng ca Nho gio, Pht gio.
5. Anh (ch) quan nim th no v mt nn vn hc tin b ? i vi lch s vn hc
Vit Nam, s pht trin tin b c biu hin nh th no ? thc v mt nn vn hc
dn tc tht s tin b gip anh (ch) c thi th no khi dy vn hc s ?

II KH NNG GIO DC V CUNG CP TRI THC NHIU MT

CA VN HC S TRONG NH TRng
Nhn thc v sc mnh gio dc v o to ca mn hc mt cch su sc l mt iu
kin thuc v thc ban u pht huy u th ca b mn.
1. Kh nng cung cp tri thc phong ph v lch s vn chng trong nh trng
Ni n lch s vn chng, trc ht phi ni n bi cnh lch s ca tng giai on
lch s . C th ni : hc lch s vn chng ng thi gip ta n li lch s dn tc. M
ni n lch s dn tc th c bao nhiu s kin ng tm hiu, ng ghi nh. C khi ch l

203

mt danh t "ci xe tay", "chic giy Gia nh", "t o L-muya" hay mt trn nh thng
ngoi xm, mt cuc khi ngha tht bi c lin quan n vic hiu vn hc li th thch
vn hiu bit v lch s, vn hc, x hi... ca c thy ln tr. Dy lch s vn chng phi
ni n tnh hnh pht trin vn chng ca tng giai on. y, tri thc v vn chng
c cung cp mt cch tng hp vi cc minh ho ton din, c th, tiu biu c v ni
dung v ngh thut trong quan h k tha v pht trin, gip hc sinh khng ch hiu cc
s kin vn hc tng giai on m trong c mt truyn thng. Li ni n cc tc gia
tiu biu cho tng giai on lch s vn chng ; chng trnh ch hn ch mt s tc gia
nhng qua cc bi dy khi qut chung v tng giai on, hc sinh c lm quen vi
hng trm tn tui nh vn, nh th trong v ngoi nc. Vn ling ny l hnh trang ti
thiu nhng rt c bn cho i sng vn ho ca mt cng dn. Qua cc bi lch s vn
chng, hc sinh cm nhn v thc c s ng gp qu bu ca dn tc ta vo kho
tng vn ho, vn hc nhn loi vi bn sc c o. Nu c coi vn hc th gii trong
chng trnh l cc nh im tiu biu cho qu trnh vn hc s ca cc nc trn th gii
th c th ni, lch s vn chng dn tc cng vi lch s vn chng th gii qua cc
ngh s ti nng to nn mt tim lc tri thc s v x hi, vn ho, vn hc...
2. Kh nng vun p tm hn dn tc v nhn vn cho hc sinh
Vn hc nng cao thc dn tc v phm gi con ngi. Hn bt c lnh vc no
trong nn vn ho, lch s vn chng l thc o chnh xc mc cuc sng tinh thn
ca mt dn tc, trnh trng thnh v t duy, tnh cm v thm m ca dn tc . Cc
bi ging v lch s vn chng c kh nng vun p tnh cm yu nc vn c hc sinh.
Cuc u tranh tn ti tri qua bao nhiu th k rn luyn cho ngi Vit Nam c mt
bn sc ring bit. Sn sng hy sinh cho T quc khi c ngoi xm. Bn sc c th
hin r nt trong lch s vn hc Vit Nam qua cc tc gia tiu biu ca chng trnh.
Tc phm ni ting nht i L l bi th : Nam quc sn h. Bi th nh mt bn
tuyn ngn c lp ca cha ng v mt chn l su sc : "Ai i ngc l tri xm phm
nc ta s chuc ly bi vong". Vn hc i Trn k tha v pht huy ch gang thp .
Lng yu nc trong vn th i Trn vt ra khi khun kh Nho gio. L tng "tu,
t, tr, bnh" ca ngi qun t gn cht vi lng yu nc thng dn, gn vi ho kh dn
tc Phi n Nguyn Tri th lng yu nc mi ng nht vi t tng trng dn, thng
dn, v dn. Bnh Ng i co phn nh y phm cht yu nc . Nguyn nh
Chiu kt hp lng yu nc v thng dn qua mt ci nhn mi m v ngi nng dn
v lnh t ca h. ng l ngi c cng u tin trong vic xy p nn vn th chng
thc dn Php xm lc. Trong hon cnh t nc b thng tr, lng yu nc ca
Nguyn Khuyn ch c th hin thi chm bim, t co x hi ng thi v th l
mt ni nim au xt, mt tm hn u ut trc tnh cnh nc mt, nh tan. Phan Bi
Chu tiu biu cho vn hc "gi hn dn tc khng phi vi t tng "siu hn hc" m l
thm m mt ni dung yu nc thit thc : yu nc phi gn vi canh tn t nc.
Ting gi hn nc trong vn th Phan Bi Chu thng thit nh ting ca mu v nc
mt tun tro. T sau 1930, vi s ra i ca ng Cng sn Vit Nam, nn vn th cch
mng k tha v pht huy mnh m nht tm hn yu nc ca dn tc Vit Nam.

204

Dn tc ta c ngun gc xa xa t khi cng ng ca ngi Vit thi cc vua Hng

dng nc. thc cng ng ca nhn dn ta sm c khng nh trong tc phm m
u lch s vn chng nc ta trong truyn thuyt mt bc trm trng ca cha Rng m
Tin. Tt c chng ta min xui cng nh min ngc u c ngun gc l trm ngi
con n ra t trm trng y, dn tc ta t lu coi nhau l ng bo, l anh em cng
chung bc m. thc cng ng l c s ca khi lin minh b lc ngi Vit, cng l
c s ca lng nhn i, thng yu nhau t lu ca dn tc ta.
Sc mnh nhn bn ca Vit Nam tip thu v Vit ho mt cch nhun nhuyn cc
t tng nhn bn ca Pht gio, Nho gio, Lo gio. Tinh thn bnh ng, thng yu
ng loi ca Pht gio cng chnh l l tng nhn o ca nhn dn ta. Quan h x th
ca dn ta trong tnh lng ngha xm phi chng gn gi vi l thuyt tu nhn, t gia ca
Nho gio, Lo gio ? V trong vn hc cao thuyt "V vi" nhng cng ch trng con
ngi phi sng chn thc, trong sch.
T L Thng Kit n L Thnh Tng, t Chu Vn An n Nguyn Tri, vn th ca
ngi trung hiu tit ngha nhng ni dung c bn ca l tng li l xut pht t cuc
sng on kt thng yu nhau bo v t nc. Vn hc i Trn kt hp ch ngha
yu nc vi lng nhn o m ni dung chnh l lng tin con ngi v tinh thn yu
chung ho bnh. n Nguyn Tri, Nhn, Ngha vt ra khi gio l Khng - Mnh, phn
nh nhn thc v li ch, vai tr v kh nng ca nhn dn. Nhn, Ngha khng ch l
"thn dn" m cn l cm ght k th bt nhn. Vi Nguyn Bnh Khim, ci qun "Trung
Tn" l ni hn h ca Nhn, Ngha, l ci bn ca lng trung. Lng trung y bao gm
hiu vi cha m, thun vi anh em, ho gia v chng, tin bn b. H Xun Hng,
on Th im, Phm Thi,... c bit l Nguyn Du tr "con ngi ca v tr" i
Hng Vng, "con .ngi ca t nc" thi L, Trn, L v vi "con ngi ca con
ngi", su thm, nhn bn gn gi vi chng ta ngy nay. Vi Nguyn nh Chiu, ch
ngha anh hng tip tc xut hin nhng gn vi vic hy sinh san bng p bc, bt
cng. o c ca Lc Vn Tin l :
Nh cu kin ngi bt vi
Lm ngi th y cng phi anh hng
Lc Vn Tin ngha kh, cn l con ngi nhn ngha i thng : ngi bn, ngi r,
ngi tnh v vn trung thc.
Vn hc lng mn v hin thc t sau nm 1930 trn quan im nhn bn m xt,
ng gp phn gii phng c nhn ra khi l gio phong kin, cao tnh yu i la,
ng thi cng ni n ci ni au "tha ho" ca con ngi lao ng khn cng.
Tm li, ch ngha yu nc v ch ngha nhn o nh hai truyn thng gn cht vi
nhau, tr thnh t tng ngh thut xuyn sut qu trnh lch s vn chng Vit
Nam. Sau ny, n tr thnh mt th thng nht gia l tng cch mng v ch ngha nhn
o cng sn ch ngha trong vn hc t sau nm 1945. Cho d tri qua hai cuc chin
tranh i hi vn hc phi tp trung mi di vo k th dn tc, nhn chung, k c vn hc
khng chin v c bit vn hc hm nay, vn hc Vit Nam ngy cng hng v mc

205

ch sng tc cho con ngi, nhm tho mn nhu cu tinh thn v thm m ca con ngi,
to ra s hon thin ca con ngi v x hi, v s chin thng ca tnh ngi trong con
ngi, v s chin thng i vi nhng xu xa, tin tha ho con ngi ; cha bao gi
ch ngha nhn o cao c c pht huy nh trong vn hc Vit Nam hin nay.
3. Kh nng bi dng quan im v phng php phn tch nh gi cc hin
tng vn hc
Cc bi hc v lch s vn chng khng ch cung cp tri thc, nng cao tm hn, t
tng cho hc sinh m cn gip cho hc sinh phng php phn tch, nh gi vn chng
t giai on n tc gi, th loi, tc phm... theo quan im duy vt bin chng v duy vt
lch s. nh gi giai on vn hc phi t n vo trong hon cnh sn sinh ra n,
l quan im lch s trong vic phn tch vn hc. Nhng xt hon cnh lch s khng
phi l phn tch ton b lch s x hi ca giai on m l tm hiu trc ht cc yu t
gin tip (nhng l su xa nht) chi phi tnh hnh vn hc nh quan h sn xut, quan
h giai cp v u tranh giai cp... Sau l cc yu t nh hng trc tip n vn hc
nh chnh tr, vn ho tn gio... ca thi i, k c cc yu t v thc x hi du nhp
t nc ngoi. i vi nn vn hc nc ta, l t tng Khng gio, o gio, Lo
gio..., t tng nhn vn ca phng Ty, v.v. Lm sao, t cc nhn t trc tip v gin
tip trn, tm ra mi quan h bin chng lm ny sinh qu trnh vn hc.
Vn chng c sn sinh ra t cuc sng ca n (thi i) nhng trc tip hn l t
cuc sng nh ca n (tc gia). Dy v tc gia l phn dy quan trng nht. Tm hiu tc
gia trc ht phi xem xt quan h tiu s s nghip sng tc, ni dung v hnh thc
sng tc, tc ng x hi ca sng tc vn chng ng thi v hin nay, tc l tm hiu
"m vang lch s" v "m vang hin i" ca s nghip vn hc ca tng tc gia. Mi tc
gia trong chng trnh l mt "nh im" ca lch s vn chng, l mt phong cch c
o trong sng to. V vy nh gi v tc gi khng phi l k l v cuc i, lit k v
tc phm... m l t cc "nh im" vo qu trnh pht trin ca lch s vn chng, to
nn cc "ct mc" ca lch s vn chng, l i chiu phong cch tc gia ny vi tc gia
khc lm r tnh a dng ca mt nn vn hc, tnh phong ph ca lch s sng tc vn
chng. Mi tc gia trong lch s vn chng l mt hin tng va k tha, va pht trin
nhm a lch s vn chng ln mt nc cao hn.
i vi tc phm vn hc c hc bnh din vn hc s, vic phn tch, nh gi
phi xut pht t ngun gc ra i ca tc phm, c bit ch n cm hng sng tc sau
so snh mi quan h gia ti v ch , hnh thc v ni dung trn ci nhn tng th,
t tc phm trong v tr nht nh ca qu trnh sng tc ca nh vn, tm hiu lch s
tip nhn ca c gi i vi tc phm qua thi i.
Quan im khoa hc trong vic phn tch, nh gi cc hin tng vn hc s cn
i hi khng ch ci nhn lch i (qu trnh pht trin ca vn hc s), gn lin lch s
vn chng vi lch s thi i, m cn c ci nhn ng i (quan h gia cc hin
tng vn hc cng thi), gn lin lch s vn chng dn tc vi lch s vn chng th
gii, lm sao hc sinh c tm nhn rng i vi cc hiu bit v vn hc.

206

Cc quan im phn tch, nh gi cc hin tng vn hc s ni trn tng qun trit

trong tng bi dy thng qua vic t chc cho hc sinh chim lnh tri thc t sch gio
khoa.
4. Kh nng rn luyn nng lc t duy lgic v t duy hnh tng cho hc sinh, c
bit l cch hc vn c tnh cht nghin cu
Cng nh cc mn hc khc, mn lch s vn chng gp phn rn luyn cc k nng
chung c tnh cht nghin cu ca vic hc tp. l k nng phn tch, tng hp, c th
ho, khi qut ho, ghi nh v suy lun, i chiu, so snh, h thng ho, v.v.
Ngoi ra, cn cn rn luyn cho hc sinh cc k nng t duy c tnh cht chuyn bit
nh k nng dn chng, minh ho, k nng i chiu lch i, i chiu ng i, k nng
lp cng t bi vn hc s, k nng h thng ho theo bnh din lch s v bnh din
lgic ca cc tri thc vn hc s, v.v.
T duy vn hc c tnh cht nghin cu i hi phn bit cc cp khi qut c th
trong h thng tri thc vn hc s, t phn bit c cu trc cc kiu bi dy trn c
s cc yu t ca tng kiu bi dy.
Lch s vn chng trong nh trng l tri thc c to thnh vn bn trong gio
khoa. V vy, cn cn phi rn luyn cho hc sinh cc k nng "lm vic vi gio khoa"
nh xc nh ti khoa hc, cc lun im chnh, h thng lun c trong tng bi dy,
cc phm tr, khi nim ch yu ca bi hc, mi lin kt vi bi hc trc v bi hc sau,
v.v. Cc k nng trn y hin cha c gio vin ch khi dy vn hc s.

III VN HC S VI VIC HNH THNH NNG LC NGHIN

Cu CHO HC SINH
1. c im ca vn hc s vi vic hnh thnh nng lc hc tp c tnh cht nghin
cu ca hc sinh
1.1. Kin thc vn hc s l h thng kin thc khi qut mang tnh l lun
Tnh khi qut ca vn hc s th hin trong cc nhn nh vn hc s, cc phm tr
khi nim, quy lut vn hc s... Hu nh ni dung bt c bi vn hc s no cng u c
cc kin thc mang tnh tru tng, khi qut... Phn tch mt nhn nh, gii thuyt mt
khi nim, mt phm tr, gii thch c s khoa hc ca mt quy lut pht trin vn hc i
hi nhng thao tc t duy nghin cu nh phn tch, tng hp, i chiu, c th ho, khi
qut ho, v.v.
1.2. Kin thc vn hc s l cc kin thc lun kt hp tnh khi qut v tnh c th
Trong cc bi hc vn hc s, hu nh bt c mt nhn nh no, mt khi nim ln
no cng u c dn chng minh ho bng s kin, tc gia, tro lu, tc phm... Mi quan
h gia khi qut ho v c th ho l mi quan h khoa hc. Khng c t duy khoa hc,
khng th xc nh ni dung mt lun im thng c din t di nhiu dng cu
hoc lin cu khc nhau, cng khng th la chn dn chng tng ng, b sung, loi b
hoc sp xp li dn chng bo m tnh ton din, tiu biu c th ca vic minh ha.

207

Nhiu khi dn chng li c trnh by trc lun im. Cho nn phi khai thc cc quy
tc ca t duy quy np.
Nhiu khi dn chng li n sau cc lun im. Khng bit php gii thch th khng
th hiu y lun im. Cng c khi mi quan h gia khi qut v c th li kt hp
lgic din dch v quy np. Lc y li phi phn bit im khi qut no l im n ca
quy np. Phc tp hn l c on, s khi qut tim n i hi ngi dy, ngi hc phi
t khi qut v xy dng mi quan h khi qut minh ha. Tt c cc biu hin khc
nhau trn ca quan h khi qut c th trong vn hc s i hi phi c t duy nghin
cu khi tip nhn mt vn bn vn hc s.
1.3. Kin thc vn hc s l kin thc mang tnh tch hp
Qua vn hc s, ta c th dy l lun vn hc. Vn hc s chnh l "tr liu cho cc
khi nim l lun vn hc". L lun va l cng c gip cho gio vin phn tch vn hc
s, va l mc ch cn t (bn cnh cc mc ch khc) ca bi dy vn hc s. L lun
vn hc c vn dng ng thi cng l ch khi qut v mt l lun vn hc ca bi
vn hc s. Khng nm vng tc phm mc chnh th hoc mc phn tch th
khng th khc su cc nhn nh vn hc s. Mi quan h gia cc nhn nh vn hc s
khi qut vi cc trch dn tc phm minh ho trong bi, cc tc phm trch hay trn vn
ging vn hay c thm l mt h thng hu c. Cc kt lun vn hc s thng l cc
ch lm vn ngh lun vn hc. Cu trc vn bn vn hc s trong gio khoa c th l
cc mu mc hc sinh theo bit cch thit lp cc dn lm vn c tnh lgic. Cng
cn phi ni thm l hc sinh c th hc cch t cu, dng t, dng on... qua cc vn
bn gio khoa.
Tnh cht tch hp phn tch nh trn gip cho phn mn Vn hc s tr thnh ch
o trong mn Vn ni chung. Dy Vn hc s qun trit tnh tch hp trn i hi s
nghin cu cng phu v sng to ni dung v phng php dy hc.
1.4. Nhng hin tng vn hc s ln thng l "to " ca mi quan h lch i v
ng i phc tp
Cc hin tng vn hc s ln nh l cc hin tng vn hc ln, cc tc gia tiu biu
cho tng thi k, cc tc phm nh mc cho mt giai on pht trin vn hc, v.v. thng
c nhiu ngha i vi s pht trin vn hc. Cc hin tng i hi mt nng lc hi
c v d bo v vn hc s nh v chnh xc hin tng v mt lch i. Ngoi ra, cn
phi xt v mt ng di, vi cc yu t thng tng kin trc khc trong nc v ngoi
nc. l cc hin tng m "to " ca n bao gm nhiu trc an cho nhau. Nu
khng c kh nng nghin cu phn tch mi quan h h thng phc tp ca cc to
th vic truyn th cng nh lnh hi s khng c chiu su quan im ; kin thc cng ch
b hp trong gio khoa.
2. Nhng yu t ca nng lc nghin cu ca hc sinh trong vic hc tp vn hc s
2.1. Gii thuyt khi nim "t nghin cu"

208

Thng thng, khi nhc n khi nim nghin cu, chng ta thng ngh ngay n
cng tc nghin cu khoa hc vi y nhng quy trnh tin hnh ca n. V th, t vn
hnh thnh v nng lc nghin cu vi hc sinh trung hc ph thng liu c th l vic
lm qu sc khng ? Trn thc t, vn ny cn mi m vi nh trng ph thng. Tuy
nhin, gio dc hin i t ra vn trn t my thp k nay. Trong xu th i ln ca
thi i, vn cng c quan tm nhiu hn khi mc tiu o to con ngi trong th k
mi phi l cc con ngi c kh nng sng to, t iu khin mnh chim lnh khoa
hc.
Khi nim "nghin cu" v mt khoa hc c ngha l : "i su vo vic tm ti, khm
ph thc tin pht hin ra nhng iu mi l phc v cho cuc sng".
Trong phm vi nh trng trung hc ph thng, c th xc nh hm ngha ca "nng
lc t nghin cu nh sau : hc sinh tch cc hot ng trong hc tp, t mnh pht hin
kin thc, nm bt kin thc, vn dng kin thc. Nh vy, t nghin cu ca hc sinh l
nghin cu trn cc chn l c xc nh trn bi hc, khng phi phc v cho x
hi m ch yu l pht trin bn thn. l vic hc sinh trc tip tc ng vo i
tng nghin cu (bi vn hc s), nh m lnh hi thng bo. Hot ng tc ng ,
tuy ni l "t mnh", nhng lun lun c s gip ca gio vin, i hi s "vn ng
bn trong" ca hc sinh mt cch tch cc, c lp.
2.2. Nhng yu t ca nng lc "t nghin cu" trong hc tp vn hc s cn rn luyn
cho hc sinh
2.2.1. Nng lc vn hc : c s gp phn hnh thnh nng lc nghin cu. Nng lc vn
hc c hiu nh l nng lc cm th, nh gi tc phm vn hc, i tng xut pht
chung cho vic nghin cu vn hc nh l lun vn hc, ph bnh vn hc, vn hc s,...
i vi vn hc s, khng c nng lc vn hc th khng c c s khi qut vn hc s
hoc din dch vn hc s v khi qut vn hc s v din dch vn hc s phc tp hn rt
nhiu so vi vic din dch hay quy np t mt tc phm hon chnh. Hn na, nu khng
c nng lc vn hc nh gii thuyt trn th khng th dy v hc tt cc bi vn hc
s v tc phm.
2.2.2. c sch gio khoa nh mt hot ng c bn u tin ca nng lc "t nghin
cu" trong hc tp vn hc s. c sch gio khoa bt u t vic c thm nhp, tc l
tip xc trn b mt hnh thc i vi vn bn. Sau bc c thm nhp l c o su tc
l nm bt v hnh dung mt cch tng qut v bc tranh ton vn ca mt giai on lch
s, nhng c im quan trng ca mt thi k vn hc, v mt tc gia vn hc,... Vi giai
on ny, c khng ch l vic tip thu kin thc m l bt u xut hin cc cu hi
trong tim thc cng nh kh nng l gii vn v vic hnh thnh thc, thi ca
bn thn i vi mt hin tng hay mt kin thc no . Vi cc yu cu cao dn, vic
c gio khoa c nng ln mt cp mi l nghin cu vn bn, ti liu vn hc trn
phng din tng qut.
c sch gio khoa th hin vic c thm, sau l c biu hin trn lp khi gio
vin yu cu c vn bn. c biu hin l c th hin s hiu bit ca mnh v vn bn
t c thm. c biu hin trn lp, d l mt on trong sch gio khoa, cng phi t

209

yu cu r rng, chnh xc, c tnh lgic ngha l bit ngt cu, nhn ging. Hnh thnh
nng lc c sch gio khoa l mt hot ng c bn trnh tnh trng tha gio khoa
nhng li thiu kin thc vn hc s. c sch gio khoa, sau l cc ti liu lin quan v
cui cng l cc em t mnh tm kin thc rng hn, cao hn th vin, phng t liu,...
2.2.3. Kh nng tm tt vn bn sch gio khoa l mt nng lc "t nghin cu" rt
cn thit. Mt bi vn hc s trong sch c khi rt di. Vic nm cc ni dung c bn v
mi lin h gia chng rt cn cho vic hc tng bi vn hc s. Tm tt l rt ngn, thu
gn li. Nhng khng phi s rt ngn, thu gn no cng l tm tt. Tm tt bi vn hc
s trong sch gio khoa phi xut pht t ch bi hc, nu r cc phn ln, cc lun
im chnh trong tng phn (c th c mt vi minh ho tiu biu), c bit ch n
cu m (hi c) v cu kt (d bo). Thc cht l nng lc dn ho bi hc, mt
cng vic i hi nhng thao tc nghin cu vn hc nh pht hin tng bi hc, cu
trc ln, cu trc nh, cc mi lin kt ni dung ca phn, ni dung ca lun im, lin
kt vi kin thc c hng v kin thc mi,...
2.2.4. Kh nng nm bt c h thng lun im ca bi vn hc s. H thng lun
im ca bi vn hc s chnh l h thng kin thc c bn ch yu ca bi vn hc s. C
nhng lun im c din t tng minh u tng on theo lgic din dch ca on,
c lun im c tng minh cui on theo lgic quy np ca on. Trong cch trnh
by va kt hp din dch hay quy np th lun im chnh nhiu khi rt kh xc nh. C
khi on c trnh by theo li song hnh hay lin tng th ch ca on li tim n,
ngi c phi t mnh khi qut v din t lun im. Nh vy, pht hin h thng lun
im tng minh hay tim n u i hi s cng thng v t duy v cc hiu bit c bn
v lgic hc, v ng php vn bn... Vic pht hin h thng lun im phi i lin vi
vic xc nh c t liu minh ho nhiu khi c sn trong bi hc hoc cha c hay c
cha y i vi mt s lun im. Vic xc nh t liu minh ho cho tng lun im
khng phi d dng. Khi th phi chn t liu c tnh khi qut thp hn (i vi giai
on), khi th phi chn t liu c th, c th l tn tc phm, ch tc phm, mt cu,
mt on trch,... (i vi tc gia, tc phm). Li cn phi bit lin kt minh ho theo quan
h lgic hoc theo quan h thi gian. Tm li khi qut v minh ho l mt nng lc rt
quan trng trong vic tip nhn kin thc vn hc s.
2.2.5. Kh nng xut thc mc hoc phn bc i vi mt s lun im hay mt s
t liu minh ho. D l do cc tc gi c uy tn bin son, sch gio khoa vn hc s
khng loi tr kh nng thiu st, nhm ln hoc mu thun, khng nht qun. Vi t cch
ngi hc tp c tnh nghin cu, hc sinh c th xut thc mc vi gio vin trn lp
hay ngoi lp, xut quan im hoc bo v quan im ca mnh, thm ch c th c
kin ngc li vi gio khoa. Thi quen thm nh, nh gi cc tri thc c tip nhn
nh vy bc l nng lc tr tu, s thch, tm hn, o c vi t cch l nhng c nhn c
bn lnh, c nhn cch.
2.2.6. Cn cn phi ni n nng lc ng dng kin thc vn hc s nh l mt yu t
ca nng lc sng to trong hc tp. Bn thn kin thc cha c tc ng n cuc sng,
mi ch l nguyn liu. Nguyn liu ny cn phi tri qua "ch bin" th mi phc v c

210

cuc sng. l th nguyn liu c bit, cng "ch bin" cng khng hao mn, m tri
li, khi em kin thc ra c xt vi thc tin, mi ln gp kh khn v gii quyt c kh
khn th li thm kin thc mi" (Nguyn Cnh Ton, Dy hc nh th no ? Tri thc tr,
s 15). Cng ngh "ch bin kin thc" i hi huy ng ton b nhn cch con ngi t
kh nng nhn thc, siu nhn thc n sc mnh ca ng c tnh cm.

211

cu Hi N TP
1. Ti sao ni nng lc hc tp vn hc s l mt nng lc c tnh cht nghin cu ?
2. c im ca tri thc vn hc s i hi hc tp vn hc s theo phng php
nghin cu. Ti sao nh vy ?
3. Nhng nng lc g cn phi rn luyn cho hc sinh trong vic hc tp vn hc s c
tnh cht nghin cu ?

Bi TP THC HNH
1. Chn mt bi vn hc s v tc gia trong gio khoa v xc nh h thng lun im
ca bi hc ? Ni r lun im no c trin khai theo phng php din dch, lun im
no c trin khai theo php quy np hoc cc php khc ?
2. c k mt bi vn hc s v giai on trong sch gio khoa trong na gi v xc
lp cng v bi vi yu cu m bo tnh lgic ca cng.
3. Chn mt nhn nh vn hc s trong mt bi hc v xc lp h thng minh ho sao
cho c th, tiu biu, ton din ? (C th da vo h thng minh ho c trong sch b
sung sp xp li).
4. Chn mt on vn trong bi vn hc s m anh (ch) thy cu ch (cu lun
im) tim n. Hy xc nh mt cu ch lm lun im v t vo mt v tr trong
on mt cch hp l ?
5. Dn ho mt bi vn hc s v tc gia trong sch. Phn tch cc thiu st v mt
lgic dn ho (nu c) v sa cha ti.
6. Anh (ch) c kin g v cc lun im nu ln c im ca vn hc s t nm
1945 n nm 1975 ? Nu c im cha ng th s phn bc nh th no ?
7. Theo anh (ch) bi vn hc s v tc gia Xun Diu c th bi dng kin thc l
lun vn hc g cho hc sinh ?

B CC NGUYN TC V PHNG PHP DY HC VN HC S

I CC NGUYN TC DY HC VN HC S
Dy hc vn hc s trc ht phi qun trit cc nguyn tc dy hc vn ni chung
nh : Dy vn gn vi i sng, dy vn phi pht huy vai tr ch th ca hc sinh, dy
vn phi qun trit c trng phn mn, dy vn phi ch n mi quan h ti hin v
sng to, tip nhn theo nh hng v tip nhn mang tnh c lp, dy vn phi lin kt
cc phn mn vi cc mn khc. phn ny, ta cn tm hiu cc nguyn tc c tnh c
th ca vic dy hc vn hc s.

212

1. Dy hc vn hc s phi gip hc sinh nhn bit c qu trnh lch s pht trin

vn hc dn tc vi cc "mc" tiu biu c tnh k tha v pht trin ca qu trnh .
C s ca nguyn tc ny l tnh lch i ca s tin b vn hc. Vn dng nguyn tc
ny s phn bit c vi vic dy l lun vn hc v tc phm vn hc Tnh lch i ca
kin thc vn hc s c tc dng chi phi rt ln n cc phng php dy hc, t chc
dy hc. Trnh by kin thc theo thi gian c tnh cht k chuyn, thng lm cho hc
sinh thch th hn. Thng thng, c th vn dng nguyn tc ny vo vic trnh by lch
s x hi, cuc i nh vn, tm tt ct truyn ca tc phm,...
Vn dng nguyn tc theo qu trnh, i hi phi bit lin kt s kin, ch n cc
s kin c tnh hung, c bit xc nh ci "mc" ca qu trnh. i vi lch s x hi
ca giai on, l cc "mc" bin i v kinh t, chnh tr, x hi, v u tranh giai cp.
i vi cuc i nh vn, l cc "mc" v ngy sinh, ngy mt, qu trnh trng thnh,
s bin i v t tng, cc "mc" v sng tc th hin cht lng sng tc, c bit l
"mc" ca tc phm nh cao tiu biu cho thi i, th hin s ni tip v pht trin ca
qu trnh vn hc. Vic dy hc vn hc s theo nguyn tc lch i phi kt hp cht ch
vi nguyn tc ng i thng c vn dng khi phn tch tnh hnh vn hc giai on,
s nghip nh vn, gi tr ni dung v ngh thut ca tc phm.
2. Dy hc vn hc s phi lun qun trit quan im duy vt lch s v duy vt bin
chng trong vic phn tch nh gi hin tng vn hc. Vn dng nguyn tc ny vo dy
hc vn hc s khng ch khc su kin thc m cn l gii kin thc, bi dng quan
im vn hc s, tc l bi dng mt mt quan trng ca nng lc nghin cu qua hc
tp vn hc s.
Dy v lch s ca thi i, cc s kin quan trng, gio vin d bo l c s ca
cc kin thc vn hc no sau ny. V d : gii thiu lch s giai on t th k X n th
k XV, dng lu s kin :
Hai ln chng Tng, ba ln chng nh Nguyn, mt ln chng nh Minh. Gio vin
gy xc cm lch s v hng v cc sng tc xut hin trn c s s kin ny nh Bch ng
giang ph, Co bnh Ng,... Cm hng ch yu ca tc phm ny l cm hng dn tc. Khi
dy cc bi vn ny, sau khi hc sinh c cm xc hc vn, gio vin tr li vi cm xc
lch s c n tng t trc.
Pht gio, Nho gio, o gio thay nhau pht trin tc dng. Gio vin lc u ni
n nh hng ca cc o ny i vi vn hc qua cc bi ging vn s hc. Khi dy cc
bi vn ny, li tr li vi ni dung, quan im ca cc o ni trn.
Nh vy, qun trit mi quan h qua li gia cc cuc u tranh ca dn tc v vn
hc, vn hc v tn gio, chnh l qun trit nguyn l : C s x hi quyt nh s ra i
ca vn hc, vn hc cn chu nh hng ca cc hnh thi thc khc.
Dy vn hc giai on 1930 - 1945 ca th k XX m c thc gii thch rng cc
tng quan giai cp ca x hi, thi ca giai cp i vi phong kin, quc l c s
ca s pht trin ca ba dng vn hc, nu r tc dng ca tng dng i vi nhim v u

213

tranh chng quc v phong kin cng l qun trit mi quan h gia tn ti x hi v
thc x hi.
Dy v Nam Cao, Xun Diu m tm hiu c cc mu thun trong i t v quan
im sng tc, s bin i v quan im sng tc ca hai nh vn t giai on sng tc
trc Cch mng v sau Cch mng qua vic nh vn t iu chnh nhng quan im c
ca mnh tip thu quan im sng tc mi tc l qun trit quan im duy vt bin
chng : S vt lun lun pht trin t ng lc ca mu thun.
3. Dy hc vn hc s phi kt hp mt cch thng xuyn vic rn luyn nng lc
phn tch tng hp cho hc sinh
C s ca nguyn tc ny l lgic ca ni dung bi hc vn hc s v c im t duy
tip nhn vn bn khoa hc.
Thc hin nguyn tc dy hc ny c tc dng rn luyn nng lc t hc, t nghin
cu ca hc sinh, gip hc sinh bit cch tip nhn lun im ca vn hc s v hiu bi,
nh bi mt cch c h thng.
Pht hin mt lun im ri gi m cho hc sinh phn tch lun im, gii thch lun
im v tm dn chng thch hp l rn luyn nng lc i t khi qut n c th trong t
duy, i t tng hp n phn tch.
Pht hin chm dn chng ri gi m cho hc sinh phn tch dn chng i n mt
lun im l rn luyn nng lc t c th n khi qut trong t duy, tc l i t phn tch
n tng hp.
Phn tch v tng hp kt hp mt cch thng xuyn trong vic truyn th tri thc
vn hc s mt cch lgic to thnh mt np t duy tip nhn vn hc s ca hc sinh s
c tc dng i vi vic nng cao hiu qu gi hc.
Mi quan h gia phn tch khi qut (tng hp) khng ch vn dng i vi tng
lun im m cn i vi c bi hc, v cu trc bi hc lun theo quy trnh tng phn
hp : i t tip nhn bc u dn vn bn, ri qua phn tch tng phn i n kt lun.
y l mt yu cu rt quan trng ca bi vn hc s, t c gio vin ch .
4. Dy hc vn hc s l dy tri thc mang tnh tch hp, t cn kt hp vic dy
vn hc s vi l thuyt vn hc, dy tc phm, dy lm vn.
C s ca nguyn tc ny l tnh tch hp, tnh ch o ca phn mn Vn hc s.
Thc hin nguyn tc ny s to nn sc mnh tng hp ca b mn m lu nay gio vin
t quan tm. Sc mnh tng hp cn to ra l xut pht t bn cht lin kt ca cc tri
thc Vn hc. Thc hin nguyn tc ny chnh cng l qun trit dy vn hc s mang tnh
h thng, tnh lin mn.
L lun vn hc l cng c phn tch giai on vn hc, V d nh quan im v
phn nh v nh gi hin thc, quan im v ni dung v hnh thc vn hc, quan im
v tnh k tha v pht trin vn hc,... T s vn dng trong tng bi hc, l lun cng l
ci ch tng kt, khi qut sau mi bi hc v giai on.

214

L lun vn hc cng l cng c phn tch tc gia vn hc, V d nh quan im v

c tnh sng to, v phong cch, v trng phi,... t s vn dng trong tng bi dy v tc
gi, l lun cng l ci ch tng kt, khi qut, to nn mt yu t ca hiu qu hc vn
hc s v tc gia.
Cng nh th, dy hc vn hc s v tc phm cng phi vn dng cc quan im l
lun v tc phm.
Vn hc s c tip nhn lun lun gn lin vic nhn thc lun im vi cc dn
chng minh ho, t l t, trch dn n hon chnh, tc l n lc hc ging vn. V vy,
khi dy vn hc s l cp tc phm hay t nht cng l hng v tc phm. Cc
lun im, cc tng kt vn hc s thng l cc ti ng dng vn hc s trong tp lm
vn ; l cha ni n vic lp dn , mt k nng quan trng ca tp lm vn phi c
rn luyn thng xuyn qua bin php dn ho bi vn hc s.
5. Bi vn hc s gn lin vi lch s x hi phi gio dc truyn thng vn hc v
truyn thng dn tc
Qun trit nguyn tc ny trong vic dy hc vn hc s l qun trit sc mnh o to
kt hp vi gio dc lng yu nc v ch ngha nhn o cho hc sinh. Bn thn ni dung
vn hc s v giai on x hi v qu trnh vn hc mang tnh truyn thng c pht
trin t thp n cao ca dn tc ta. Dy vn hc s theo ng yu cu tip nhn tt s t
c yu cu gio dc. c dc l kt qu ca tr dc, tr dc phi i n c dc, tr dc
nng ln khi qut cao s thnh gio dc quan im, gio dc nhn cch. Mt c im
cn qun trit l truyn thng vn hc Vit Nam vi hai ch yu nc v nhn vn gn
cht qua thi k lch s vi truyn thng u tranh gi nc v dng nc ca nhn dn ta.
Dy vn hc s kt hp tnh lin kt theo quan im lch i c thc hi c v d
bo l mt iu kin gio dc truyn thng. Cn tn dng qu trnh vn hc t th k X
n th k XV ging dy truyn thng yu nc chng phong kin xm lc. Vn hc
s t sau th k XV n u th k XIX l c s gio dc truyn thng nhn vn. Vn hc
t u th k XX n nm 1945 pht huy truyn thng nhn vn trong vn hc. nh rng
t tng yu nc v nhn vn mi giai on khng hon ton tch ri nhau.
T sau Cch mng thng Tm nm 1945 n nm 1975, vn hc phc v xy dng ch
ngha x hi (t nm 1954 n nm 1975) min Bc l c s gio dc truyn thng
dng nc. T nm 1945 n nm 1975, song song vi gio dc truyn thng dng nc,
vn hc Vit Nam pht huy mnh m ch ngha anh hng cch mng v lng mn cch
mng trong truyn thng yu nc, chng ngoi xm qua qu trnh vn hc mang tnh s
thi.
thc v gio dc truyn thng qua vn hc s bt ngun t thc dn tc, t tm
can ca ngi gio vin vn hc, t lng tin v t ho v sc mnh ca dn tc v s tin
b vn hc ca dn tc.

215

II NHNG Hot NG Dy HC TRONG Gi vn HC s

n lc cn phn bit mt cch chnh xc hn cc khi nim nguyn tc, phng
php, gii php, bin php, th php, hnh thc dy hc. Li cng n lc phi tch
phng php chung ca mn ra khi phng php c th ca phn mn. Trong ti liu
ny, s tm ti trn c tnh khai ph nhng rt cn thit cho giai on i mi phng php
dy hc hin nay.
Nguyn tc l phng hng mang tnh ch o i vi ton b mn, chi phi s vn
dng kh thi c tnh c th ca cc phn mn. Nguyn tc ch o phng php, phng
php phi qun trit nguyn tc. Phng php c thc hin nh cc bin php (bin
php c tnh tnh th cp thi). Hnh thc dy hc l cc biu hin bn ngoi ca phng
php, bin php dy hc. Tuy nhin trong thc t dy hc cch hiu v cch vn dng
cng rt linh hot.
Sau y l mt s hot ng dy hc trong gi vn hc s.
1. Hc sinh "lm vic vi sch gio khoa"
"Lm vic vi sch gio khoa" rn luyn cho hc sinh nng lc nghin cu, nng lc
t hc. Hot ng ny tn dng sch gio khoa c ca hc sinh, khuyn khch mi em
c mt b sch gio khoa, khc phc tnh trng "thiu kin thc nhng tha gio khoa"
nh ni trn. "Lm vic vi sch gio khoa" i hi hc sinh phi chun b bi hc
vn hc s theo np : c sch gio khoa, dn ho kin thc bi hc, nu thc mc.
"Lm vic vi sch gio khoa" c th vn dng qua cc bin php sau : hc sinh dn
ho gio khoa, hc sinh c sch gio khoa, hc sinh pht hin lun im v cc dn
chng minh ho cho lun im, hc sinh thc mc v ni dung v cu trc sch gio khoa,
hc sinh lm li dn sch gio khoa mt cch chi tit sau gi hc, hc sinh hc bi theo
sch gio khoa..., hc sinh i chiu ni dung v cch trnh by kin thc gia cc b sch
khc nhau... Cc bin php ny c th thc hin theo s gi ca gio vin, c th do gio
vin thuyt ging c thoi hoc c th cho hc sinh lm bi tp nh.
2. Dy hc nu vn
Hot ng ny c th c thc hin bng cc bin php sau : khuyn khch hc sinh
nu thc mc qua tng phn bi hc, t chc tranh lun trn thc mc, din t ni dung
kin thc trnh by theo li tng thut thnh hnh thc t ra cc cu hi v.v. Gio vin
c th nu vn v thuyt ging gii quyt vn khi cn thit. Cc vn ln t ra cn
c gio vin gi m hc sinh gii quyt ; mt s vn c th cho hc sinh nghin
cu, gii quyt nh.
Khc vi ging vn, kin thc vn hc c khng nh v tng minh trn cc tiu
, cc nhn nh ca bi hc. Vic chuyn cc khi nim, cc nhn nh thnh "vn
" khi n c "tnh hung", tc l , c th c nhng quan nim khc nhau. V d, i
vi nhn nh : "S "thot xc" ra khi h thng c l ca th c, n Xun Diu mi tht

216

trn vn" (Phi chng l nh vy, so vi mt s nh th lng mn khc ?) (Vn hc 11). V

d, i vi nhn nh : "Vn th ca Nguyn i Quc H Ch Minh chia lm hai loi :
loi sng tc c ng tuyn truyn v loi sng tc vn chng ?" (Phi chng s phn
chia y l hp l ?)...
3. K chuyn c ngh thut
Nh chng ta bit, trong bi vn hc s v giai on bao gi cng c phn tri thc
v bi cnh x hi ca vn hc c trnh by theo trnh t thi gian ca cc s kin.
Trong bi vn hc s v tc gi, m u bao gi cng l tiu s nh vn thng cng c
k li theo trnh t din bin ca cc s kin. Trong bi vn hc s v tc phm (truyn
vn xui, th, khc ngm...) khng c bi no li khng c mt phn quan trng l tm tt
ct truyn hoc l din bin s kin, hoc l din bin tm trng. Cc b phn tri thc ni
trn c th c tip nhn bng k chuyn hay trn thut c ngh thut.
K chuyn hay trn thut c ngh thut l mt cch biu cm mang tnh ngh thut,
em n cho gi lch s vn chng s truyn cm, gy hng th cho hc sinh.
Gio vin vn cn rn luyn nng lc k chuyn hay trn thut c ngh thut.
K chuyn v trn thut c ngh thut, nu c xen vo i li bnh gn vi ni dung
ca cc phn tip theo v ni dung v hnh thc vn hc, s gi c hng th cho hc sinh
hng v cc kin thc tip theo.
K chuyn hay trn thut khng phi l i vo y cc chi tit ca chuyn m l
chn cc chi tit chnh, cc din bin, cc nt cu chuyn c lin quan n cc phn sp
hc. K chuyn v trn thut i hi kh nng tm tt s kin, nm bt din bin v mt
ngh thut k truyn t nhin, h tr bng cht ng iu v khng ph thuc vo sch.
Hot ng ny cn c hc sinh thc hin sau khi chun b nh, tuy nhin, cng
c lc, gio vin thc hin.
4. dng trc quan
S dng trc quan khng th thay th hon ton vic truyn t y mt kin thc
vn hc s. Tuy vy, n c tc dng h tr rt ln vi cc phng php khc. Trc quan
vn hc s c th bng tranh nh v lch s x hi, v chin cng dn tc, v tc gia,... i
lc, vic tham quan cc di tch vn hc, tham d l hi truyn thng, tip xc vi cc tc
gi cn sng cng gip cho vic nm vng thm kin thc vn hc s. Ngoi ra, c khi
dng s n tp, ng biu din m t cc giai on ca vn ho, cuc i nh
vn, ct truyn tc phm. Cc bin php trc quan km theo li bnh gn vi ni dung
bi vn hc s s gy c n tng vn hc s lu bn trong hc sinh.
Khng c mt phng php c tn, vn nng no cho mn Vn hc s. Trong mt bi
vn hc s, cn kt hp cc phng php mt cch sinh ng c th thay i hot ng
ca hc sinh, gy hng th i vi bi hc.

217

III THIT K M HNH BI SON VN HC S

1. Nhng yu cu cn ch
Thit k bi son dy vn hc s phi qun trit hng i mi l cao hot ng
ca ch th hc sinh di s ch o ca gio vin.
Thit k bi son dy vn hc s phi bo m tnh tch hp kin thc vn ca mn
Vn hc s.
Thit k bi son dy vn hc s phi tn trng ni dung ca sch gio khoa.
Bi son dy vn hc s cn vn dng sinh ng cc phng php c th v dy
hc vn hc s.
Mt m hnh chung cho thit k vn hc s khng hn ch s sng to ca gio vin
trong vic son dy cc kiu bi vi cc tnh hung ring ca dy v hc.
2. Sau y th xut mt m hnh thit k khi qut v bi dy vn hc s
I Mc ch, yu cu
1. Hc sinh tip nhn c kin thc g qua bi hc ? (thi i, tc gi, ni dung,
hnh thc vn hc, l lun vn hc,...).
2. Hc sinh rn luyn c k nng vn hc s no ? (c sch gio khoa, lp dn ,
pht hin lun im, minh ho,...)
3. Hc sinh c gio dc t tng, tnh cm g ? (v truyn thng yu nc, v ch
ngha nhn vn,...).
II Tin trnh bi dy
A. Vo bi
Vic lm 1 : Hc sinh nghe gio vin gii thiu bi hc xc nh s k tip ca bi hc
i vi kin thc c (da vo phn m ca bi hc, nu c).
B. Tip nhn tng quan
Vic lm 2 : Hc sinh xc nh cu trc bi hc theo gio khoa.
Vic lm 3 : Hc sinh trao i v tnh lgic ca cu trc (gio vin gi m thao
tc, s kt kin hc sinh ? xc nh cu trc truyn th).
C. Tip nhn b phn (theo cu trc kiu bi)
1. Nu kin thc b phn trnh by theo trnh t thi gian.
Vic lm 4 : Hc sinh xc nh cc s kin chnh v cc mc thi gian.
Vic lm 5 : Hc sinh khi qut v din bin ca cc s kin (gio vin gi m thao tc,
khng nh cc khi qut, c th nu vn tranh lun).
2. Nu kin thc b phn trnh by theo quan h lgic.
Vic lm 6 : Hc sinh pht hin cc lun im chnh (tng minh hay tim n) kt
hp vi c sch gio khoa.

218

Vic lm 7 : Hc sinh gii thch v minh ho tng lun im (da vo sch gio khoa
v b sung).
(Gio vin gi m thao tc, s kt tng vic lm ca hc sinh, s kt chung v kiu
thc b phn c th thuyt ging v mt s lun im hay c b phn).
D. Tip nhn tng hp
Vic lm 8 : Hc sinh khi qut v kin thc chung ton bi (gio vin gi m thao
tc, khng nh kt qu s kt ca hc sinh, nng cao v l lun vn hc).
Vic lm 9 : Hc sinh c phn kt trong sch gio khoa (nu c) (gio vin nhn
mnh li kt v tnh d bo i vi kin thc tip sau).
E. Bi tp nh

cu Hi N TP
1. Hy nu cc nguyn tc chung v dy vn. Anh (ch) hiu nh th no v tnh c
th ca cc nguyn tc dy vn hc s trong bi hc ny ?
2. Hy phn bit cc khi nim : phng php lun, phng php, nguyn tc, bin
php, gii php, th php, hnh thc trong vic dy Vn ni chung v dy Vn hc s ni
ring ?
3. Thit k bi dy Vn hc s theo hng i mi cn theo cc yu cu g ? Cc yu
cu c g mi so vi cch thit k bi dy vn hc s theo kiu c ?
4. Phn tch m hnh thit k khi qut v nh gi tnh khi qut, tnh kh thi trong
vn dng vo vic son dy cc kiu bi. i chiu, phn bit vi m hnh thit k khi
qut v ging bi vn.

Bi TP Thc HNH
1. Chn mt phn hon chnh ca mt bi vn hc s v thi k v xc nh cc lun
im chnh trong phn (v hon cnh lch s, tnh hnh vn hc).
2. Chn mt phn hon chnh ca mt bi vn hc s v tc gia (cuc i, s nghip,
ni dung vn hc...) xc nh cc lun im chnh v cc dn chng minh ho tng ng.
Lp s mng grap v kin thc trong phn .
3. Lp s mng (grap) v tri thc ca bi vn hc s v Xun Diu.
4. Nu cc lun im chnh v vn hc s giai on cui th k XIX (hon cnh x hi
v tnh hnh vn hc ? Lp h thng dn chng cho lun im : "Vi Nguyn nh Chiu,
ngn c u ca vn hc yu nc chng Php th ln du tin trong lch s vn hc dn
tc, ngi nng dn chng gic c coi nh ngi anh hng ca dn tc". Thit k mt
quy trnh vic lm ca hc sinh di s ch o ca gio vin truyn th lun im .
5. Xc lp trnh t din bin cc s kin trong tiu s Xun Diu (Vn hc 11, HSP
H Ni son) vi cc a danh, tn ngi, mc thi gian.

219

Kt lun v tiu s nh th ? Lp mt quy trnh vic lm ca hc sinh di s ch o

ca gio vin truyn th kin thc .
6. Xc lp quy trnh vic lm ca hc sinh vi s gi m ca gio vin truyn th
tri thc v cuc i Nam Cao theo phng php lch s ? Th nu mt cu hi c tnh vn
hc sinh khi qut v din bin ca cuc i ? (Vn hc 11, HSP H Ni son).
7. Qua cc bi vit vn hc s v phn tnh hnh vn hc, hy pht hin hnh thc
minh ho lun im khc nhau ? l cc hnh thc minh ho no ? Theo anh (ch) hnh
thc minh ho no l d vn dng nht ?
8. Chn mt nhn nh vn hc s trong sch gio khoa v th vn dng mt hnh thc
minh ho no ? (V d, ch nu tn tc phm, v ch tc phm).

220

HNG DN hC Chng V
Yu cu
V nhn thc
Hiu r c trng ca vn hc s vn c ni dung phong ph nhiu mt li nng v
kin thc khi qut tng hp. Vn hc s c mt v tr quan trng trong chng trnh
THPT : Vn hc s cung cp nhng kin thc h thng, khi qut v c bn v lch s
vn hc dn tc (ch yu) va to nhng tin cho vic tm hiu cc bi ging vn tip
theo cng nh vic lm cc bi lm vn. Vn hc s cn l c s hnh thnh nhng
khi nim l lun vn hc trong chng trnh. Vn hc s c sc mnh ring trong vic
hnh thnh v hon thin phng php lun khoa hc trong vic nghin cu nh gi cc
hin tng vn hc.
V thc hnh
Vn dng hiu bit v vn hc s l gii mt s hin tng vn hc chnh trong lch
s vn hc Vit Nam c trong chng trnh THPT. Son c gio n vn hc s theo tinh
thn pht 'huy tnh nng ng sng to hc sinh.

221

Chng VI
PHNG PHP DY HC LM VN
I TNH HNH DY HC LM VN THPT
Trong phong tro ci tin ging dy vn hc nh trng ph thng nhiu thp k qua,
hu nh phn mn c quan tm nhiu nht l Ging vn. V phn mn t c ch nht l
phn mn Lm vn. V mt no , k cng c l do ca n. Tip cn v tip nhn tc phm
vn chng l mt vn khoa hc v ngh thut phc tp v tinh t. T l thi gian dnh
cho ging vn trong phng trnh li ln. y cng l mt mnh t c nhiu vn , nhiu
ngi c th c kin... D sao cng ch l mt cch ngh. Phn mn Lm vn bn thn
n cng c y l do v d kin c nhn nhn mt cch tho ng hn nu khng
mun ni l c quan tm c bit hn c v phng din l thuyt ln thc tin, v
phng din dy cng nh hc, v yu cu cn t ti cng nh hiu qu thc t thu lm
c trong nhiu nm qua.
Phi tha nhn rng y l mt phn mn cn nhiu mc m nht. Nhiu nm nay,
gio vin lu nm cng nh gio vin mi vo ngh phn nh, kin ngh. ng ch
Kim Hi, mt gio vin lu nm va l mt ngi lm cng tc ging dy vn c nhiu
kinh nghim th c mt nhn xt xc ng : "Ai quan tm n tnh hnh hc vn
trong cc trng trung hc ph thng u khng th khng tha nhn rng phn mn Lm
vn ang l mt trong nhng vn nhc nhi nht. R rng l phn mn ny ang
ng trc mt lot s nghch thng. Ci phn mn chc phi coi l c lch s lu i
trong cc mn hc, ci phn mn ng l phi tch lu c nhiu kinh nghim nht v
thnh qu vo lc ny ho ra li t i v mong manh cng vo bc nht. V trong b mn
Vn, nhng nguyn tc dy hc vn ng n nh gn vi i sng, pht huy tnh tch cc
ch ng sng to ca hc sinh,... tng u phi tm mnh t gieo trng thch hp nht
ni tp lm vn th li mi ch c bn lun v thc hin nhiu trong cc khu vc ging
vn. Li na, tp lm vn, ci phn mn kt tinh y hn c nguyn l hc vi hnh v
phn mn bc l r nt hn c nhn cch hc sinh th cng li l phn mn ang chu bc
bo..."(1).
Mc m v phn mn Lm vn ph thng khng ch l vn nhn thc v vai tr v
phng php, ngoi ra cn c c vn nm vng l thuyt v phng php, ngoi ra cng
cn c c tinh thn lao ng ca gio vin. Mt nhn nh ca B Gio dc o to cch
y mi nm n nay hu nh vn cn c ngha : "Bn cnh mt s gio vin tn tu,

(1) Bo co tnh hnh ging dy vn hc trong nh trng ph thng cp III, ngy 6 3 1980 ca B Gio dc v o
to.

222

s ng gio vin cha c y tinh thn trch nhim trong vic chm bi cho hc
sinh"(1).
Trc ht phi ni n tnh trng khng chun xc, thiu sc thuyt phc ca cc sch
dy l thuyt lm vn trng ph thng. Sch v t liu vit v l thuyt lm vn
Trung ng v a phng, t nhng nm 60 n nay khng phi l t nhng iu ng tic
l l thuyt lm vn trong cc ti liu n hnh thng thin v miu t vic lm theo
kinh nghim ch cha c xy dng t nhng c s khoa hc ng tin cy ca lgic, tm
l t duy, hot ng ngn ng, ng php vn bn v tm l hc tip nhn vn hc, v.v.
Phi tha nhn rng l thuyt lm vn nh trng chng ta cha c c nhng bc
tin l lun ng tin cy so vi cng trnh trc y ca mt s nh s phm nh Nghim
Ton, Trn Trng Kim, Dng Qung Hm,... Hin tng thiu chun xc trong cc nh
ngha v lm vn kh ph bin nht l nhng nh ngha v gii thch, bnh lun, bnh ch,
bnh ging,... Nhng nhn nh sai st nh sau thng gp trong nhng ti liu vn hng
dn ging dy cho ng o gio vin : "Vn ngh lun l th loi vn hc (ngi trch
nhn mnh) dng l lun (bao gm l l v dn chng) lm sng t mt vn thuc
chn l (?) nhm lm cho ngi c nghe hiu v tin vo vn , c thi v hnh ng
ng trc vn "(2). Hoc "Kiu bi chng minh l kiu bi c ni dung lm sng t
mt vn c tha nhn (?). Bi vn c mc ch lm cho ngi c xc nhn vn
(?) mt cch chc chn"(3). c k cc ti liu v l thuyt lm vn, chng ta d nhn thy
s nhm ln gia cc thao tc t duy vi cc thao tc lm bi v cc kiu bi lm vn ngh
lun.
Tnh chun xc khoa hc ca l thuyt lm vn c nhiu hn ch m tnh nh hng
thit thc ca l thuyt lm vn li cn non yu hn. Gio vin ging dy l thuyt khi bn
thn mnh cng cha thng hiu, cn hc sinh th khng thu nhn c bao nhiu iu
thit thc trong cng vic lm mt bi vn trong sut thi gian hc trn gh nh trng. T
l thuyt n thc hnh lm vn, khong cch cn xa. Mt vi ti liu rc ri ho cc khu
phn tch , t vn , xy dng ,... nn hiu qu thc t rt thp. Hc sinh cha c
ch dn c th qua tng bc xy dng vn bn, li khuyn bo nhiu hn l li ch dn
thit thc. Tnh cht t bin thun tu ca ti liu ging dy lm vn lu nm nh
hng nng n v tm l dy lm vn gio vin v hc lm vn hc sinh.
Cho nn c th ni rng l thuyt lm vn b ngoi c v bi bn cng phu nhng ni
dung li khng chun xc v ph phim, v b.
Tnh cht sch v, ph phim, tru tng ca l thuyt lm vn phn nh mt quan
nim cha ng n v vic ging dy lm vn nh trng chng ta nhiu nm nay. T
nhng nm 1970, ng ch Phm Vn ng nghim khc ph phn t hi ca li hc
vn theo "iu so", li "ma ch" trong lm vn. Lu nay trong nh trng cha ra khi
(1) Bo co tng kt ti xc nh mt s quan nim v bin php mi c kh nng nng cao cht lng dy
v hc vn trong cc trng ph thng H Ni, S Gio dc v o to H Ni, 1986.
(2) Xem ti liu tham kho Hng dn ging dy Tp lm vn cp III ph thng, NXB Gio dc, 1980.
(3) Sd.

223

li lm vn c t sao chp, m my trm nm trc y, chnh L Qu n tng nhn

xt : "Nu li thay thi u bng vn ht c hn ch bt buc s t th cn c my
ngi d tuyn na, sch vn kinh nghim tht l vng v qu kch. Khng c vn chng
ct yu u theo ngha ng Trnh, ng Chu bt ngi ta phi hc thuc lng nhng bi
truyn ch. D lun Trung Quc by gi cng bt mn v li th vn ht c" (Kin vn
tiu lc). Chc hn vic ging dy lm vn trong nh trng chng ta ngy nay khng th
ging nh tnh trng lc hu ca li nho hc thi phong kin. Nhng nhn thng vo thc
trng nh trng hin nay vn d nhn thy nhng biu hin ca li dy vn ph phim
sch v, lm vn theo li sao chp, lm vn v im, lm vn np bi cho thy. Lm vn
ng ra l chuyn hng th sng to c nhn, l chuyn by t tnh cm quan im ca
mnh, th thng tr thnh cng vic g b, cng thc. Nhiu hc sinh chn thnh ni
rng : Mt iu ng s trong i hc sinh ph thng l mn n lm vn hng thng. Tnh
trng lm vn kh nhc, bt buc, g b, khng hng th l c tht trong i sng hc
sinh ca chng ta. Hu qu ca li dy vn nh trn khng ch gii hn trong chuyn lm
vn m su xa hn, ng lo hn l n to ra mt thi quen t duy li bing, sao chp, mt
thi lao ng tr c khng sng to, mt quan im sng khng c bn lnh, khng dm
t by ring, nht l nhng kin khc vi ngi khc. Trong bn bo co tng kt, vic
kho st cht lng Ng vn 1981 - 1982 ca S Gio dc H Ni, ng ch o ng T
nhn xt trong s 897 bi lm th c n 90,8% lm theo mu, trong s ny c 88%
chp bi m khng hiu g.
Trong ci cch gio dc Lin X c trc y, Vin s Blinxki phn nn v hin
tng quay cp v gi di trong lm vn ca hc sinh. Vin s cho rng thi quen ni vit
trong lm vn khng nh nhng g mnh ngh v vit s di hi n phm cht cng dn sau
ny. c nhng hc sinh lm vn rt hay nhng li l ti phm hnh s.
ta s khp khing gia ni v lm, gia bi vn v cch ni ngoi i ca hc sinh
khng phi l hin tng him hoi. Li dy hc vn ma ch, theo iu so, li lm vn
"kh sai" v im, v thy hn l cho chnh mnh, bng chnh khi c v tri tim ca mnh
l mt trong nhng nguyn nhn su xa v trc tip gy nn hu qu gio dc thp km
cho hc sinh ngy nay m ngi gio vin vn hc chng ta chc chn hn phi gnh chu
mt phn trch nhim.
Song, c l iu nghim trng nht trong vic lm vn nh trng ph thng hin
nay l li dy vn chng xa l vi i sng ca chnh bn thn hc sinh. Th thng k h
thng cc ngh lun vn chng v ngh lun x hi dng cho hc sinh trung hc ph
thng, chng ta d nhn thy tnh cht cng thc n iu ca cc kiu , d nhin lm
vn phi c xy dng t ni dung chng trnh v phi ph hp vi mt s yu cu c
tnh cht chun v kin thc nh trng. Nhng khng phi v th m cch ra , cc kiu
bi vn c phi g hc sinh suy ngh theo nhng nh c sn, lu nay chng ta quan
nim lm vn ngh lun trong nh trng ch l chp nhn l chng minh nhng nhn nh
c sn. vn, nht l ngh lun x hi u l nhng chn l cao siu xa vi, c khi
l nhng lun chnh lun, o c, nhn sinh qu rng ln vi trnh hc sinh. vn

224

cha gn gi vi trnh nhn thc, nhu cu bn trong ca bn thn hc sinh. C l y l

mt nguyn nhn su xa lm cho hc sinh u oi khng hng th khi lm.
T nhng thiu st v ni dung khoa hc, v quan im dy lm vn mang tnh cht
sch v, xa ri cuc sng v i sng bn thn hc sinh, chng ta c th d dng on
c hu qu tt nhin ca li dy vn trong nh trng ph thng chng ta lu nay. Tnh
trng non km v nhiu mt ca hc sinh chng ta khng th khng nu ln tm con
ng khc phc trong cuc ci cch mn Vn, ting Vit ang c bt u thc hin
trung hc ph thng t nm hc 1990 - 1991.
Trong vn ling vn ho ca mt hc sinh tt nghip trung hc ph thng i vo i
sng, sn xut, chin u hay tip tc hc tp trn i hc, r rng cn qu nhiu iu non
km, ch cn kho st mt tp bi lm vn ca hc sinh ph thng lp cui cp qua k thi tt
nghip hay qua cc k thi tuyn sinh khi C chng ta d nhn thy nhng g cn phi rt kinh
nghim cho b mn Lm vn. Hin tng cu th kh ph bin tt c cc bi lm vn t nt
ch, thi vit tt, n cch trnh by. y khng phi l chuyn hnh thc vn vt m thuc
vn tm l nhn cch, phm cht ca hc sinh.
Chng ta u bit nhng nc cng nghip hin i, phng tin in n, computer
i vo i sng ngi dn thng trong mi sinh hot kinh t x hi vn ho v giao
tip. Th nhng khi tuyn nhn vin lm vic ngoi nhng tiu chun v trnh kin thc
chuyn ngnh, kh nng ng dng kin thc linh hot cn mt iu kin xem xt na l
n t tay ngi xin vic phi vit ly. Th mi bit nt ch phn nh tm l nhn cch
tnh nt, phong cch ca mi con ngi m nh trng khng th khng rn luyn t tui
th. Tri qua chin tranh lin min, iu kin hc hnh thiu thn, hc sinh ca chng ta
qua nhiu th h khng c km cp, luyn tp cn thn t trn gh nh trng. Bo
co tng kt vic kho st cht lng Ng vn nm 1981 - 1982 ca S Gio dc H Ni
cho thy trong s 897 bi ch c 2% khng c li chnh t, 0,6% khng li cu v ch
c 4,5% vit sch s.
C th ni vt tch ca li dy v hc lm vn cha k lng nh ni trn vn cn
kh nng n trong i sng ca mi con ngi cng dn tng chu thit thi do hon cnh
gio dc trong chin tranh. n nay iu kin trng lp c kh hn nhng thi quen
luyn tp cho hc sinh vn cha c ch . Gio vin cha thc c y yu cu
rn luyn k nng cho hc sinh qua mn Lm vn gn lin vi vic hnh thnh nhng
phm cht cn c ca mt ngi lao ng nh tc phong cn thn, c tnh cn c, bn b
cng nh tinh thn trch nhim v tnh mc thc trong cng vic v trong i sng.
Do li dy vn khun mu x cng, do quan nim lm vn nng n v thi c, do yu
cu ch yu i vi hc sinh nh trng ph thng vn l sao chp kin thc, gio vin
khng thc c ht nguy hi lu di, su xa ca li dy vn lu nay. Hc sinh t c t
by kin ca mnh. Hu ht cc ti vn ngh lun ch l lm sng t, l minh ho, l
chp nhn mt danh ngn hay mt lun c sn. l cha k tnh trng c ni hc sinh
hc thuc nhng mu bi c sn ri khi i thi gp mt u gn ging l cc em c
vic dp khun chp li. Nguy hi khng phi ch trong phm vi hc hnh nh trng ;
cng khng phi ch l chuyn trc mt ; iu ng lo ngi l trong cuc sng c nhn

225

hc sinh hnh thnh thi quen sao chp, ni theo. T duy sng to, kin c nhn t
c cao v pht huy th hu qu v sau nh th no chng ta u r. Mt thi cc nh
gio chng ta phn nn v nhng kiu kt lun rt ging nhau ca hc sinh trong mi
bi vn. Kt thc bao gi cng l mt li ha hn "ba sn sng". S lin h g b, my
mc, khun so khng phi l du hiu p ca quyt tm cch mng, ca ch chin
u nhng hc sinh no cng kt thc bi lm theo mt cng thc c sn nh mt "bo
him chnh tr", nh mt biu l gic ng l tng ca bn thn.
Hu qu tai hi tt nhin ca li hc sao chp kin thc l s thp km v non yu v
t duy sng to. Mt yu cu m nh trng hin nay c bit coi trng l vic pht trin
kh nng t duy c lp v t duy sng to cho hc sinh. Nhng tic thay y li l mt
yu nht trong cht lng o to ca chng ta. S non yu y biu hin my mt sau :
Kh nng vn dng kin thc ca hc sinh qua bi tp lm vn. Trong qu trnh hc
ging vn, vn hc s, l lun vn hc, hc sinh hu nh c giao nhim v ch yu l
ghi nh kin thc. Ghi nh ri ti hin, sao chp. Khi lng kin thc trong cc phn
mn trn phi c kim tra.
l ci l l thng thng ca li dy hc ti hin. Dy hc ti hin hay cn gi
l thng tin tip thu, khng ch trng n khu vn dng kin thc cho nn khi bt tay
vo lm vn, hc sinh cha c rn luyn, cha c chun b tng bc v kh nng vn
dng kin thc, kin thc thu nhn c phn ln cha c tiu ho. c nhng bi lm
vn ca s ng hc sinh ta thy kin thc vn dng mt cch ngy ng. Ngy ng v lc
lng khng thm nhp, thiu nh hng, thiu chn lc. Kin thc nh hng v chn
lc l kin thc c tri qua t duy phn tch so snh, c chuyn ho t dng th
s t liu thnh dng kin thc nh tnh. Hc sinh thng minh c th chuyn ho linh hot
mt vi dn chng vn hc thch hp vo nhiu ch , nhiu tnh hung lun gii khc
nhau. Cn hc sinh non km thng lng tng, khng bit xoay x ra sao trc trm ngn
cu th c thuc lng mt cch my mc. Trnh thng minh c th hin qua
nng lc vn dng kin thc vo bi lm ca hc sinh.
Nm 1975 c tip xc vi nh trng min Nam di ch c, cc nh s phm
c mt c hi rt qu bu i chiu v nh gi kt qu gio dc ni chung cng nh
vic dy vn ni ring ca nh trng cch mng min Bc sau 30 nm thc hin ni dung
gio dc dn ch, XHCN. Chng ta nhn r hn ch mnh v ch yu ca nh trng
chng ta. Hc sinh ca hai ch gio dc c nhn din rt d dng qua cc bi lm
vn. Hc sinh min Bc c nhng im mnh rt c bn ng qu v chnh tr, v l sng,
v phng php t tng, v.v. m y chng ta khng nhc li song c mt iu ai cng
nhn thy l bi lm vn ca hc sinh min Bc ni chung u t c mu sc c nhn v
vn phong cng nh v ni dung trnh by. Cng ngy chng ta cng thm tha rng s n
gin trong t duy, s ngho nn trong tnh cm v s phin din trong nhn cch hc sinh
l iu khng th chp nhn trong nn gio dc XHCN ca chng ta. Lm vn m ch bit
sao chp kin thc v pht ngn theo nhng khun so c sn, chc chn l tnh trng
khng bnh thng trong gio dc v ging dy vn chng. Tic rng y l mt thiu st
ph bin trong cc bi lm vn ca hc sinh ph thng chng ta nhiu thp k qua.

226

C mt iu kh ph bin hc sinh trung hc ph thng l khi lm bi vn xong

khng th t mnh rt kinh nghim, t mnh nh gi xem bi lm c ch no c, ch
no cha c trong gi tr bi. Hin tng hc sinh bt ng v s im thng xy ra
lun. C hc sinh lm bi xong, thy lng nh nhm c ngh mnh vit tri chy, t
khng ngho th m s im li thp. C hc sinh thy mnh lm bi vy v khng thoi
mi nhng s im li cao. C nhiu cch l gii hin tng ny, nhng c mt nguyn
nhn chnh, l s non km v thc lm bi hc sinh hay ni cho ng hn l s non
km v vn ho lm vn.
Hc sinh hc ht trung hc ph thng nhng cha nm vng c tht chc quy trnh
lm mt bi vn, cha lm ch c cc thao tc, cc cng vic cn thit ca tin trnh xy
dng mt vn bn, hc sinh thng ch lo cc bc vo bi v cm thy b bc nhp .
C ngh nhp xong th l vit c. y khng bn n cm hng sng to m ch
ni n thc trong u c ca ngi cm bt v thng bo, v ni dung thng bo,
v phng thc thng bo, v kt cu pht ngn. Ch yu c bn ny ca hc sinh phn
nh tnh trng m m v l thuyt m gio vin trung hc ph thng chng ta lu nay
thng mc phi. a s hc sinh trung hc ph thng lm vn theo cm tnh. Hc sinh
cha c thi quen suy ngh k v , v yu cu ca , v cch tp hp , tp hp t liu,
v trnh t kt cu vn bn sp hnh thnh. Hin tng lc , i xa , i lan man khng
nh hng, kt cu ln xn, trng lp, t mch, mt cn i, bi vn khng c kt cu,
lun im khng xc nh tiu mc phn, v.v. l nhng thiu st ph bin trong k
nng lm bi vn ca hc sinh.
Trn y chng ta c phc ho mt s im trong vic dy lm vn nh trng ph
thng nhiu nm nay. nh l vi nhng gio vin gii lun tm ti sng to, vi nhng
a phng v trng hc bt u ci tin dy hc lm vn nhiu nm nay, th nhng
non yu ni trn c khc phc kh nhiu. Nhng d sao trn y cng l mt bc
tranh chung ca vic dy hc mn Vn nh trng trung hc ph thng nhng nm qua
v nhiu nm qua.

II MN VN VI V TR RING TRONG CHNG TRNH TRUNG

HC PH THNG
Mt quan nim tht s nht tr v v tr mn Vn nh trng ph thng n nay vn
cha c c. Tnh trng y biu hin kh r trong cch xc nh v tr ca mn Lm vn
trong chng trnh ph thng cng nh trong chng trnh b mn phng php dy vn l
phng php dy ting i hc. t mn Vn vo phn chng trnh ting Vit nh d
tho chng trnh trung hc ph thng lm, khng c s nht tr ca nhiu gio vin
cng nh cc nh phng php. Nhn vo thc t ging dy ph thng cng thy s phn
chia nh vy l khng n nh : ph thng khng th c hai gio vin dy ting Vit v
vn ring bit. V chng lm vn ch ng khung trong gii hn nhng hiu bit ngn ng
v ting Vit th nht nh khng th lm vn c. Lm vn khng phi l s sp xp, la
chn, lin kt t ng. To ra mt vn bn d l ngh lun x hi ch cha ni l vn
chng, hon ton khng phi ch c chuyn am hiu ngn ng v ting Vit. Ni lm vn
l ni n nhiu phng din, nhiu phm vi ngoi ngn ng v ting Vit. Bi lm vn l

227

mt sn phm tng hp v vn sng, v tm l, v t duy, v tnh cm, v nhn thc, v c

tnh,... ca mi con ngi hc sinh. Cho nn trc khi bt tay vo mn ging dy lm vn,
ngi gio vin phi c thc c tht r bn cht ca b mn v v tr c bit ca n
trong ton b gio trnh mn Vn trung hc ph thng. Hiu bn cht mn Lm vn xc
nh r v tr ca n trong qu trnh nhng quan trng hn l hiu r mc ch ni
dung, nguyn tc, phng hng dy phn mn ny trong s lin h v khu bit vi cc
phn mn ging vn, vn hc s, l lun vn hc, ting Vit v.v... Nh s hc Phucni k
li cu chuyn Bc H cha cu vn ca ng "Khng c CNXH th cc dn tc khng th
i n gii phng hon ton" thnh cu "Ch c CNXH mi c th m bo cho cc dn
tc gii phng hon ton"(1). R rng mt cu vn, mt t trong bi vn, mt pht ngn
no hon ton khng phi l chuyn ng ngha. Qua v d trn ta cng hiu rng sau
mi cu ch l hnh bng mt con ngi. Mt nhn cch, mt quan nim sng, mt thi
v cn nhiu chuyn khc na. Ai cng nh cu ni bt h "vn l ngi" ca nh vn
Buphng. Nh vn Nguyn Khi cn k li ci non di ca mnh nhng ngy u mi cm
bt. Hi nm 1953, anh c vit mt bi thng bo tnh hnh qun s lin khu. Bn thng
bo in ra khng ng c Bc c v cho nhn xt cn k tng ch, tng cu.
Nguyn Khi k : "Tri i, bn thng bo ch c hai trang nh my m t dng u n
dng cui khng dng no khng c nt ch ca Bc gch di hoc ch ny, hoc ch
kia, c on gch c my dng lin. Ri cc vng khuyn, ri cc du hi, bc khng ghi
bn l mt ch no, ch c gch v khuyn, v hi, m thm tha qu, m xu h qu, cng
c cng xu h, cng ngh cng xu h. Thng bo qun s cn nht ci gn gng, ci
sng sa, ci chnh xc m li vit bng mt ging vn tuyn truyn, ch dng th hunh
hoang, ngha th hm h, s liu a vo cha c kim tra k lng, cc kt lun, cc
phn on cha phi c tho lun, c tnh ton, c nh gi mt cch nghim
tc v khch quan"(2). Cho hay lm vn khng phi l chuyn ch ngha. N gn lin vi
bao nhiu yu t xa gn trc tip, gin tip v chnh tr, v vn ho, v tnh cch, v c
tnh ca mi con ngi... Th nhng ng tic l cho n nay, nhiu nh s phm cng
nh nhiu gio vin ph thng cha thu hiu su sc tm quan trng ca mn Lm vn
trong nh trng. Lm vn hon ton khng phi l cng vic ch i hi am hiu ngn
ng v ting Vit. Lm vn th thch mt cch tng hp ton din con ngi hc sinh v
nhiu phng din, vn sng, vn vn ho, trnh chnh tr, nng lc t duy v.v. v c v
phng din nhn cch, c tnh ngi cm bt. Mi bi vn c nhn nhn mt cch ng
nh l ting ni, nh l mt sn phm ca hc sinh th hiu qu gio dc mn Vn s to
ln v cng. Trong gi lm vn, mi khi bi vn, trong tng vn, cu vn, hc sinh
i din vi chnh mnh, bc l suy ngh ca mnh trc mt vn x hi, vn hc v
s cm nhn c nhng g mnh cn yu km khi th hin con ngi mnh trn mt
bi vn, trc mt vn vn.
Tm li, c th ni rng nhn nhn mn Lm vn khng nhng ch trong mi lin h
gia vn v ting m cn trong mi lin h hu c mu tht vi nhiu nhn t khc na
(1) Bo Nhn Dn, s 18-6-1990.
(2) Hi nh cc nh vn hc vn, NXB Ngha Bnh, 1986.

228

nh ni trn. Chng ta s nht tr v v tr, v vai tr quan trng ca phn mn Lm vn

trong vic gio dc, trong vic bi dng, pht trin nng lc vn cng nh nhn cch con
ngi hc sinh trong nh trng.
Xt trn quan im lin ngnh th lm vn gn b hu c vi ting Vit v ngn ng.
Cng chnh v th v lu nay trong vic xc nh v tr ca phn mn Lm vn nh
trng ph thng, chng ta gp mt s lng tng. C khi chng ta coi lm vn ch l
cng vic thc hnh ting Vit hoc c khi ch thy lm vn khng thy ting Vit, theo
chng trnh d tho chng trnh ph thng trung hc hin nay, hu nh mn Lm vn li
nhp vo mn ting Vit. Cch sp xp nh vy khng phn nh v tr vn c v ni dung
khoa hc ring ca mn Lm vn. Mn Lm vn l mn gip ranh gia ting Vit v vn
hc ch khng th ho nhp vo bn no. Chc hn gi y chng ta phi tr li v tr vn
c ca n trong bn khoa hc cc b mn trong nh trng ph thng. Mt s nh v
ng n c cn c khoa hc s lm cho b mn Lm vn p ng c chc nng ring
ca n v ch n mi c c. Ngoi ra, mt s nh v ng n mn Lm vn trong
chng trnh s xc nh minh bch ni dung lao ng, cng vic c th ca ngi gio
vin trong nhim v gio dc ting Vit v vn hc cho hc sinh.
Cch my chc nm nay, ngay t cun gio trnh phng php ging dy ca trng
HSP H Ni vit nm 1963, cc tc gi nhn mnh tnh cht thc hnh ca mn Lm
vn. Trn phng din l thuyt, th hu nh khng ai khng tn thnh. Nhng ni nh c
Gio s Tn Tht Tng : Li tuyn b v l thuyt th d nhng thc thi n th khc i.
Mt phn do cha tinh thng l thuyt trn c s nhng hiu bit khoa hc xc ng, mt
phn do tnh cht phc tp v mi m ca cng vic thc hnh. Dy l thuyt, ni l
thuyt th hu nh khng kh khn, nhng vn dng l thuyt vo thc tin bao gi cng
l mt qu trnh th thch n lc v trnh ng dng ca ngi thc hnh. Cng vic
thc hnh mn Lm vn nh trng ph thng l mt vn khoa hc s phm qu mi
m nc ta v c mt s nc pht trin. V thi quen t duy t bin thun l ca nhng
thi i khoa hc k thut cha pht trin cho n ngy nay vn cn li du tch kh
nng n.
Xt c qu trnh dy mn Vn trong nh trng t phn mn vn hc s, ging vn
cho n l lun vn hc th vn hc s, ging vn, l lun vn hc ni chung c nhim
v cung cp kin thc vn hc, c bit l hnh thnh nhng kin thc khi qut v vn
hc. Vic rn luyn k nng thng qua cc phn mn trn d sao vn mang tnh cht b
phn. Ch n cng on lm vn, hc sinh mi c thc hnh tng hp, tng hp v
kin thc v tng hp v k nng. Vi lm vn, kin thc chung v kin thc vn hc ca
hc sinh mi thc s c cng c v pht trin ln mt bc c bn v cht, kin thc
l t c h thng ho, phm tr ho, kin thc cht tr thnh kin thc sng. Kin thc
tn mn tr thnh kin thc nh hng, thao tc v k nng vn hc l t b phn c
huy ng tng lc qua qu trnh lm vn.
Cn nhn nhn mn lm vn trong nhng mi lin h vn c ca n vi khoa hc k cn,
trong mi lin h vi cc phn mn vn hc s, ging vn, l lun vn hc, cng nh trong
mi lin h chc nng ca n vi iu kin o to pht trin con ngi hc sinh ph thng,
t mt nh v ng n mn lm vn trong nh trng chng ta s xc nh c mt cch

229

sng t nhim v gio dc gio dng ca b mn ny trong vic thc hnh nhn cch
XHCN cng nh nng lc v k nng vn hc cn c cho hc sinh nh trng ph thng
v khi vo i.

III MY VN c TNH NGUYN Tc ca Vic DY Hc

LM VN TRONG NH TRNG TRUNG Hc PH THNG
Gn y c ngi phn bc nguyn tc dy vn l dy ngi v h qu nhn mnh
c trng ca vn, mun a li cho vn mt v tr c tn. nh rng mn hc no cng
dy ngi, nhng mn Vn c mt sc mnh ring m khng mt mn hc no c c,
khng th quan nim chuyn lm vn ch l chuyn cu ch, chuyn k thut ca vic to
ra mt vn bn ni hay vit. Mt k thut sn sinh vn bn ch to ra c nhng vn bn
cht, nhng k hiu my mc m bt c mt rbt hin i no cng c th to ra. Trong
lnh vc sng to vn chng, vai tr ch th sng to li cng cc k quan trng, c
ngha quyt nh hng u. Vn l ngi. Cu chm ngn c tr thnh chn l cho mi
thi. t vn dy vn hay tp vit mt vn bn cho hc sinh, gio vin khng bao gi
c th coi nh nhn t ch th hc sinh nh ni trn. Mi ch, mi li, mi cu vn,
mi ngn bn u l tn hiu v nng lc v nhn phm ca ngi vit vn. c cc vn
bn ca Bc H v bn Di chc ca Ngi, chng ta cng hiu th no l ngha ca tng
ch, tng cu, tng li mi khi Ngi h bt. Mt thc tht sng t v mi quan h gia
vn vi ngi, gia vn bn v ngi lm ra vn bn, s nh hng cho chng ta mt nhn
thc ng n v nhim v, v ni dung cng nh phng thc ging dy mn Lm vn
trong nh trng bao gm tt c cc cng on t ra , hng dn lm bi, chm bi, tr
bi, t ni dung ging dy cho n cch nh gi mt bi vn ca hc sinh.
T cch nhn thc ng v mi quan h mu tht gia vn v ngi, vic dy vn
trong nh trng phi nhm lm sao to c mt tin , mi d kin cho s t pht trin
nhn cch, tr tu, nng lc v tnh cch ca ngi hc sinh. Chng ta phn nn hc sinh
lm vn gi di, lm vn theo iu so, theo kiu mu ch. Chng ta ch hc sinh t sng
to trong mi bi vn, bi lm vn ch l s sao chp lp li mt cch vng v li ging
ca gio vin, hay ni dung kin thc trong sch. Mu hi k ca nh vn Nguyn Quang
Sng sau y s gip chng ta hiu c nhng g chng ta cn yu cu hc sinh v bn
thn gio vin gi lm vn, vic dy lm vn thc s c tc ng n c tnh sng to
v nhn cch tng hc sinh. Nguyn Quang Sng k : "Mn Vn ca nh trng d thch
ti vn hc km. Bi lun vn nm th nht ca ti, thy H Mu Nhai cho ti c na
im, na im trn 20 mi cht ch : d c mt im km n vy, ti vn thch mn
Vn hn mn Ton. Ti c hai quyn s, mt quyn chp th v mt quyn chp
nhc : ti vit g tng nt ch, tng nt nhc, ti chp mt cch say m thch th. Vn
khng c ch cho ti thi th, bi lun no cng b im di trung bnh... Nn nh
trng, ti khng c g ng ni nhng li c thy ch phn ph ngoi chng trnh.
Ngoi nhng bi lun vn ca nh trng, thy Nguyn Vn Chi khuyn khch chng ti
vit nht k. Thy khng bt buc, nhng tr no thch c vit v np cho thy, thy c
v cng chm im nh lun vn ca lp. Bi vit u ca ti (ti cn nh l ti vit trong

230

quyn s t ng ly), ti c thy cho ti mt ci im khng ng c : 18/20 im).

l bi vit v mt trn nh m trn nh y ti l ch b giao lin. Ci im 18/20 y
khng c ghi vo s im ca nh trng, khng gip cho ti nhch ln mt hng no,
nhng nh sut i. Ti li tip tc vit, li trao i cho thy v lun lun c im cao.
l nhng bi vit v cuc i b i ca ti... T ti hiu : vn hc bt ngun t
cuc sng"(1).
Mu chuyn nh trn c ngha su sc v nhiu mt i vi vic dy vn, hc vn
trong v ngoi nh trng m y chng ta cha bn n. Ring trong phm vi dy hc
lm vn, t nht chng ta cng thm tha mt iu : cng vic lm vn trong nh trng
gn b mt thit vi cuc sng, vi khuynh hng, vi ti nng, vi c vng ca mi hc
sinh chng ta n nhng no. Rn vn l rn ngi c hiu trn tinh thn nh th. M
mc tiu ct li nht ca vic rn ngi l lm sao pht huy c tim nng sng to ca
mi hc sinh qua b mn ny. Trong hc sinh thng c s thm d "gu" ca thy gio
bi lm vn cho hp. C hc sinh phn nn rng cc lp trc im vn ca mnh vo
loi kh nhng i vi thy gio mi th im li thp. D nhin c nhiu nguyn nhn
khng bn n y, nhng c mt thc t hc sinh lm vn trong nh trng thng l
lm vn cho thy, lm vn theo thy. C th ni y l mt cc hnh. Khng phi l cc
hnh sng to m l mt cc hnh ca li dy vn p t cng thc, p t ti, p t
cng vic, p t ging vn,... nh l trong nh trng c nhng yu cu, nhng i hi
c tnh cht quy phm, c khi khng hng th nhng vn buc cho hc sinh phi lm.
Song khng v th m chng ta c duy tr mi li dy vn lm vn mu, iu so, p t,
g b, hn ch s sng to ca c nhn hc sinh. Nh tm l hc ni ting Vgtxki khi
bn v lm vn trong nh trng a ra nhng kin xc ng khng ring cho la tui
thiu nhi m c hc sinh trung hc ph thng : "a b thng khng hiu n phi vit
lm g. a b khng c nhu cu bn trong i phi vit... iu c bit th hin trong
nhng trng hp m a b vit v nhng bi ra trong nh trng. Trong trng hc
c vic pht trin sng to vn hc ca hc sinh c tin hnh ch yu theo phng
hng thy gio ra tp lm vn v cc em c nhim v phi vit bi tp lm vn sao
cho ngn ng ca mnh tht gn vi ngn ng vn hc ca ngi ln hoc vi phong cch
nhng cun sch cc em c... Nhng nh s phm nh th hng dn sai lch,
khin sng tc vn hc ca cc em git cht v p hn nhin, tnh c o v mu sc rc
r ca ngn ng tr em, lm tr ngi cho vic nm vng ngn ng v phng tin c bit
th hin t tng v tnh cm ca mnh v rn luyn cho cc em ngn ng hc sinh.
Theo cch ni ca Blnxki tc l" s p t hon ton my mc ngn ng sch v gng
go ca ngi ln vo cho cc em"(2). Tnh trng trn ko di kh lu nh trng chng
ta. Cc gi lm vn to ra mt kiu hc so. Li hc, li vit ny phn nh mt np suy
ngh so mn, sch v, cng thc trong hc sinh. Cn nh nhng ngy u khng chin
chng thc dn Php, gio s ng Thai Mai c ln phn nn l con ci vit th cho b
m by gi sao li c ci ging gio hun. Trong o to, y l triu chng khng hay.

(1) Tld, tr. 107 108.

(2) L. X. Vgtxki, Tr tng tng v sng to la tui thiu nhi, NXB Ph n, H Ni, 1985.

231

Bc H c th cc chu gi cho Ngi, tng lu n triu chng "gi sm nn

trnh", "khng c lm cho cc chu thnh ng gi b"(1).
Cho nn mt trong nhng nguyn tc hng u cn c ch trong ging dy tp lm
vn lm sao to iu kin cho hc sinh c thc s sng to, c thc s bc l con
ngi mnh, hiu bit mnh ; lm sao cho vic lm vn khng phi l chuyn xa l m l
chuyn gn b vi i sng tinh thn ca bn thn hc sinh. Mt quan nim nh vy s
quy nh cch ra , cch nh gi hc sinh, ng thi s kch thch s sng to cho hc
sinh. Lin X c gn y, vin s Belenki tng phn nn v hin tng hc sinh ngh
mt cch, ni mt cch v vit mt cch. S khng n khp gia iu hc sinh ni trong
bi lm vn vi iu cc em ngh v lm trong cuc sng l du hiu ng lo ngi v s sa
st o c trong hc sinh. ng cho rng thi quen suy ngh theo ngi khc, li ni gii
di s gy hu ho lu di trong i sng cng dn ca mi con ngi v sau ny.
Trn y bn n mi quan h gia vic lm vn vi vic rn luyn con ngi hc
sinh, quan h gia vic lm vn vi yu cu pht trin kh nng sng to ca hc sinh. Li
cn mt thc t ny na, ta khng th khng suy ngh. C hin tng gio vin dy lm
vn v nht l hc sinh lm vn nhng khng cm nhn c mt cch c thc rng
cng vic trong nh trng s c b ch g trong cuc sng ca bn thn ca hc sinh. N
s gip ch cho cuc sng trc mt v sau ny ca bn thn cc em. Nhng gio vin c
kinh nghim v tinh thn trch nhim thng bn khon v cch dy lm vn ca nh
trng chng ta lu nay : "Chng ta coi vic lm vn ngh lun l mt yu cu bt buc, l
cng vic bt buc vi mi hc sinh nhng chng ta li khng lm cho cc em thy c
cc hot ng y vn d bt ngun v s cn gn b thit thn vi i sng ca mi con
ngi... Khng th hoc rt kh c th hot ng lm vn thc s chng no kin thc lm
vn ch n vi hc sinh nh mt s ngoi nhp, cc kinh nghim lm vn ch c cc em
chp nhn nh nhng iu kin tin nghim vo cng vic lm vn cn xa l vi cuc sng
thc ca chnh cc em"(2). ng vy, dy lm vn thot li i sng hc sinh, tch ri nhu
cu t thn hc sinh, cn hc sinh lm vn m ch sao chp nhng g ngi khc ni
thnh mt vn bn ly im hng thng th nht nh vic lm vn khng bao gi c th
a li nhng li ch mong i, cn c ; ngc li, cn c hi, c hi cho lm vn v c hi
cho o to. Nguyn l vn chng phi gn vi con ngi, vi cuc i, phi l chuyn
bn trong ca mi con ngi, khng phi n ngy nay mi c nu ln. Ngy xa Ng
Th Nhm tng ni "lm th phi gi tm tnh vo s vt". L Qu n thng ph
phn li vn chng bt chc. ng cho l "li vn vng v qu kch khng nn bt chc
lm g". Tic rng trong li dy hc lm vn ca ta hin khng phi khng c li dy hc
"bt c" m L Qu n tng ph phn. Nu lm vn ch l chuyn sao chp lp li
nhng g nghe, c, lm vn khng phi l chuyn sng to ca tng c nhn, khng

(1) H Ch Minh, Tuyn tp.

(2) Kim Hi. Bo co khoa hc ti hi tho i mi phng php dy hc vn ph thng trung hc, thng
4-1990 ti Trng HSP H Ni 1.

232

phi l c hi biu l suy ngh tnh cm ring t ca bn thn mnh th hu qu tt nhin l

s nhm chn, u oi ; th, bn thn ngi lm vn li lun lun cm thy cu chuyn
mnh phi ngh, phi bn, phi tr li li qu xa vi v trnh hoc khng dnh lu my
n cuc sng, s suy ngh ca bn thn mnh. Chng ta bt gp khng bit bao nhiu u
lm vn qu cao siu. C kin nhn xt rng : vn trung hc ph thng c khi
mang tnh cht mt ti lun vn ; d nhin chng ta khng phn i vic cung cp kin
thc khi qut, h thng v vn hc cho hc sinh, nhng khng phi v th m chuyn hc
vn, chuyn lm vn li tr thnh mt th ph phim, mang tnh cht sch v c t. Dy lm
vn ph thng khng trnh c nhng ti l lun, nhng vn khoa hc khi qut
theo yu cu ca chng trnh, nhng iu quan trng l lm sao cho hc sinh thc c
s cn thit ca loi . Phi trnh ra nhng lm vn qu sc nh nhng cu v tr
tu i vi hc sinh. Cng cn dnh mt t l thch ng cho nhng ti gn vi i sng,
vi nhu cu bn trong ca bn thn hc sinh m chng ta bn n trong phn ra vn.
Ngy nay, vi s pht trin ca thng tin i chng ang tc ng d di vo i
sng x hi, khong cch gia nh trng vi bn ngoi b rt ngn rt nhiu. Hc sinh
hng ngy hng gi, nht l nhng vng th, sng ho nhp vo cuc sng chung ca x
hi, giao tip, suy ngh ca hc sinh ngy nay vn xa ra ngoi gii hn ca nh trng,
ca sch v, vic dy vn cng nh dy lm vn khng th khng tnh ton n thc trng
nng bng ny trong i sng nh trng v trong i sng mi hc sinh. C c mt vi
vn th ca hc sinh lp 11 ngy nay, chng ta cm thy rt r cch suy ngh gi dn,
khng n gin ca la tui hc sinh 15, 16. Mt n sinh lp 11 n bn khon :
... Cn li ta
bc vo dng i hi h
Bt u t y ?
Cng mt em hc sinh cng la tui bn khon v ch ng ca i mnh :
... Con ngi sut c cuc i
Tm ch ng cho mnh sng
thy mnh khng c lc lng
Mt ch nh trong bin i bao la rng ln
C l bao, nh xu nhng bin i b bn n o.
Tm ch ng cho mnh tht kh (1).
Tc ng ca i sng x hi ngy nay i vi hc sinh c th ni v cng phc tp.
Tm l hc sinh ph thng ngy nay c nhiu bin ng khng lng c. Vic dy
vn cng nh vic dy lm vn mun tr thnh mt nhu cu thc s t bn trong ca bn
thn ca hc sinh, hc sinh c th hng th hc vn, hng th lm vn, chng ta khng
th khng tnh n nhng bin i su sc c ngha thi i tng tc ng n nh
trng v con ngi hc sinh ca chng ta.
(1) Th tui hc tr, Trng ph thng H Ni - Amxtcam, thng 5-1990.

233

 nhiu nm nay, sinh vin mi ra trng cng nh gio vin lu nm u cm thy

lng tng khi phi ln lp mt gi lm vn nht l gi lm vn ming. Nhng sch hng
dn ging dy lm vn lu nay vn thin v yu cu ni dung, nguyn tc lm vn hn l
nhng ch dn v phng php, bin php c th, th xc nh khoa hc ca mt phn
khoa hc l lun cha c xc nh mt cch ng tin cy. Cho nn, vic ging dy lm
vn mt mt th thin v l thuyt sung, mt mt li thin v kinh nghim ch ngha. Gn
y mt s nh ngn ng hc vn dng l thuyt hot ng ngn ng, ng php vn
bn, coi nh l nhng tin l lun ng tin cy. "N (ng php vn bn PTL) cn
rt tr, mi ra i cch y khong 30 nm. Ngay t khi mi hnh thnh, b mn khoa hc
ny li cun mnh m nhiu nh ngn ng hc. Nhng thnh tu m ngn ng hc vn
bn thu c tuy cha nhiu song c nhng ng gp to ln v thit thc vo vic ging
dy ng php v lm vn trong nh trng ni ring v trong hot ng giao tip x hi
ca con ngi ni chung"(1). l khuynh hng nghin cu c trin vng. Trn Ngc
Thm trong bi nghin cu "Tin ti xy dng l thuyt lm vn"(2) coi tin l lun
th nht ca mn lm vn trong nh trng l ngn ng hc vn bn v tin th hai l
l thuyt hot ng ngn ng v xy dng vn bn. T hai tin l lun , tc gi xem
xt quy trnh lm vn cc mch v cc cp ngn ng. Tc gi cng xc nh quy trnh
Angrt ca vic lm vn, xc nh bn giai on v nm bc ca quy trnh trn qua cc
khu : xc nh giao tip, lp cng, lp b cc, xy dng pht ngn v cui cng
l i chiu vn bn vi giao tip. Nhng gi ban u trn chc hn cn phi c
tip tc nghin cu thm. Song l nhng xut c ngha phng php lun tin
ti xy dng l thuyt lm vn mt cch ng tin cy. Khng thc c su sc c s
khoa hc ca qu trnh sn sinh vn bn ni v vit ca hc sinh trong nh trng, chc
hn chng ta s cn lng tng trn ng mn ging dy theo kinh nghim.
Ngoi nhng tin l lun v ngn ng hc hot ng v ngn ng hc vn bn,
nh ni trn, li cn phi phn bit c c trng ca qu trnh sn sinh vn bn ni v
vit ca hc sinh trong nh trng. y c nhng quy lut c th cng nh nhng nng
lc v k nng ring khng ng nht vi qu trnh tip nhn mt tc phm vn chng
trong gi ging vn hay trong qu trnh thng hiu mt vn bn vn hc s trong gi vn
hc s (ch yu l mt qu trnh tip nhn thng hiu nhng kin thc mi). Cn qu trnh
lm vn li l qu trnh vn dng nhng hiu bit, nhng kh nng ca bn thn to nn
mt sn phm sng to ca c nhn. Qu trnh lm vn l mt qu trnh chuyn ho kin
thc trn mt sn phm sng to, ca tng c nhn hc sinh. Chnh v vy c th khi qut
rng : Lm vn l qu trnh sng to ca c nhn hc sinh, l c hi hc sinh bc l
c r nt nht, tp trung nht vn hiu bit nhiu mt cng vi phm cht v nng lc
ca mnh, c bit l nng lc t duy sng to, nng lc hot ng ngn ng. Xt v
phng din hot ng ngn ng lm mt bi vn ni hay vit l mt qu trnh xc nh
thng bo, phng thc thng bo v.v. Song xt trong phng din tm l nhn thc,

(1) Nguyn Trng Bu, Nguyn Quang Minh, Trn Ngc Thm, Ng php vn bn v vic dy lm vn, NXB
Gio dc, H Ni, 1985.
(2) Trn Ngc Thm, Tin ti xy dng l thuyt lm vn, Tp ch Nghin cu gio dc, s 12, 1984.

234

lgic nhn thc th qu trnh xy dng vn bn cn l mt qu trnh huy ng v vn dng

nhiu nng lc t duy nh phn tch, la chn, nh hng, chuyn ho phm tr... Chnh
trong bc tp lm vn, hot ng c lp, nng lc ch quan ca hc sinh c huy ng
mt cch mnh m. Hiu lc ca mn lm vn trong vic pht trin nng lc t duy cho
hc sinh chnh l hiu lc ca giai on ng dng kin thc. Trong bc vn dng kin
thc, tr thng minh, kh nng t duy ca hc sinh c pht huy cao , d nhin trong
cc giai on lnh hi, cc thao tc t duy u phi hot ng, nhng n giai on vn
dng th yu cu v t duy bao gi cng cao hn nh kh nng c lp, tinh thn sng to,
k nng phn tch so snh, la chn, nh hng, h thng ho, khi qut ho tru tng
ho, v.v.
Chng ti c dp s ho qu trnh vn dng kin thc nh sau :

a (kinh nghim, kin thc nh trng), a' (kin thc v kinh nghim t pht) hp thnh
A1 (vn kin thc chung). A2 l vn kin thc c sp xp thnh phm tr
(a,b,c,d,e,g,...) Khi vn dng, hc sinh phi nh hng kin thc vo ng mt yu cu
nht nh (Y), ngha l hc sinh c mt qu trnh so snh, phn tch, chn lc. Sau khi
nh hng v chn lc c kin thc cn thit thnh khi lng B1, hc sinh li phi
sp xp, chn lc, h thng ha kin thc lm bi c tnh lgic (B2). V cao hn na l
hc sinh bit phn tch, pht trin mt cch c h thng, cht ch tng , tng phn nh
trong B2 v lp thnh mt h thng hon chnh trong B3. B3 l kt qu ca mt qu trnh
vn dng kin thc v cng l kt qu ca qu trnh vn dng nhiu thao tc t duy.
Trong nhiu ch th chuyn mn ca cc c quan gio dc cc cp cng nh trong
cc gio trnh v phng php lm vn nhng thp k qua, nguyn tc thc hnh ca mn
Lm vn c nhn mnh. Tha nhn nguyn tc thc hnh ca mn Lm vn c
nht tr d dng v mt l thuyt, khu lm vn c coi l khu hon thin qu trnh hc
ging vn, vn hc s, l lun vn hc v ting Vit. Ni hon thin v qua lm vn hc
sinh thu nhn c kin thc trong cc phn mn. Cng qua lm vn vn kin thc cht
s tr thnh kin thc sng. Hiu bit tn mn c khi "hn lon" c phm tr ho, c
chuyn ho v cht. Ai cng tha nhn qua lm vn, hc sinh khng nhng ch c th
thch v vn kin thc hay hiu bit l thuyt v lm vn m cn phi huy ng mt cch
tng lc nhiu yu t v vn sng, v vn ho v t duy, tnh cm,... Mi bi lm vn l

235

mt tm gng soi con ngi hc sinh v nhiu mt. L thuyt l vy. Th nhng trong
thc t cc sch hng dn ging dy lm vn cng nh vic ging dy ca bn thn gio
vin v mn lm vn ph thng vn mang nng tnh cht l thuyt sch v. Hc sinh
cha c tr li tng tn c th v cch thc xy dng. Mt vn bn lm vn ngoi
nhng ch dn mang tnh cht li khuyn bo. Khuyn bo l cn thit nhng cha
c th gip hc sinh lm mt bi vn c kt qu mt cch vng chc, c thc khng bp
bnh, c tnh cht cu may. Tch ri l thuyt vi thc hnh l thi quen nhn thc v t
duy s phm c k. Vi s pht trin khoa hc k thut ngy nay, khong cch c
rt ngn mt cch nhanh chng khc thng. Tic l trong gio dc cng nh trong
ging dy vn, khuynh hng l thuyt n thun vn cha c xo b trit . Trong
ging vn, trong lch s vn hc th hu qu biu l khng r bng trong lm vn. Trong
lm vn, bnh l thuyt d nhn bit hn qua cc sn phm ca hc sinh nh cc bi tp
ln nh, qua cc bi tp kim tra hng tun, c bit l qua cc bi vn hng thng. Cho
nn mun tng cng tnh thc hnh ca gi lm vn mt iu cc k quan trng c
ngha quyt nh l xc nh h thng nng lc v k nng vn hc cho hc sinh tng ng
vi n l h thng bi tp thc hnh. Tic rng c hai mt ny u l hai mt cn trng
trong l thuyt lm vn lu nay ; khng xc nh c h thng cu trc nng lc vn th
vic rn luyn thc hnh s tr thnh vu v, khng nh hng, khng c k hoch. Xc
nh h thng nng lc ri m thiu mt h thng bi tp cht ch th nng lc v k nng
hc vn ca hc sinh cng khng bao gi c hnh thnh. Trong truyn thng dy vn lu
nay ca chng ta, cng vic thc hnh lm vn nh trng ph thng ch yu (nu
khng ni l tt c) ch trng cy vo nhng bi vn nh k hng thng cho hc sinh. Sau
y s s b bn v h thng nng lc k nng vn ch yu cng mt s hnh thc bi tp
rn luyn tng ng.
Nng lc vn v bi tp rn luyn nng lc vn l vn cn qu mi m ta.
Lin X cng vy. Do quan nim dy hc vn thin v sch v nn vn rn luyn
nng lc cng nh h thng bi tp vn c coi nh qu lu. y ch s b nu vn
tip tc nghin cu thm.
Mt nhn thc thiu rch ri v mi quan h gia vn v ting ko di qu lu v
gy hu qu khng tt trong vic o to v ting. nhiu nm, chng ta ch dy vn v
khng dy ting, khng dy ngn ng hc. Trong dy vn, nht l ging vn, khi th cho
dy vn l dy hnh nh, dy ni dung m khng dy t, ngc li c khi c ngi li bin
mt gi ging vn thnh mt gi bi tp v ting Vit, v ngn ng hc. Sau 40 nm, Nh
nc cch mng, B Gio dc mi quyt nh chia hn mn Ting Vit v Vn ra nh hai
mn hc. V nhiu kin ca nhng ngi c trch nhim son tho chng trnh v ch o
gio dc ni mt cch ho hng rng y l mt s kin c ngha cch mng trng
i hc s phm sau nhiu nm o to ngi dy ting. Dy vn bao nhiu, hc vn bao
nhiu m sinh vin vn vit vn km, lm ci n xin php c khi khng xui th l phi
lp mt b mn mi c ci tn khim tn, d dt l "nhm ting Vit thc hnh" bn cnh
b mn Ngn ng hc i cng. V ri gn y sau 30 nm thnh lp nh trng s
phm mi i n quyt nh thnh lp mt s b mn mi : T phng php dy ting

236

Vit vi i tng, mc ch, ni dung phng php, chc nng khng ging vi t b
mn phng php dy vn thnh lp trc n 20 nm nay. Trong ging vn, c vng
mi hai khuynh hng i lp : Mt bn l phi i t "t" mi hiu c vn. Tc gi
"ging vn di nh sng ngn ng hc hin i" cho tt c phi t "t" l t "t". T
ci "v u bt tai ca Maia" cho n chuyn "khc mu lm vn" ca Phm Nguyn Du, hay
ci trn tr, ba nm mi c mt t ca Nguyn C Trinh v.v. u l do "t". Khuynh
hng ngc li cho rng trong vn, "t" l cha c ngha g ht. Hiu "t" vn cha
hiu c vn th. Cng ta tt "t" cng xa vn. Trong ci vn chnh l hnh tng. Khn
ni chng qua l thiu nhng kin thc s ng v t v ngn ng vn hc, v quan h
gia cu trc ngn ng vi cu trc vn hc, v c trng ca qu trnh s dng t trong
sng tc vn hc nn mi sinh ra tranh ci ln xn nh vy. ng l t u l vn. "T"
trong vn l "t" i t "t" khi qut sang "t" c th, "t" chung sang "t" ring "t"
phong cch ho, c tnh ho ca nh vn. Lin X cng vy, phi n l thuyt v hnh
chiu ba mt ca Gy th mi gii quyt n tho mi quan h gia "t" v hnh tng khi
tip cn tc phm vn chng. V t quan nim mi v t v vn, nhng chng trnh mi
nht ca Lin X (c) nh chng trnh vn nm 1983 ca Vin nghin cu trng hc
Lin bang Nga ch tr v tc gi l gio s tin s Kuadriumva chia ra hai loi k nng
Vn v Ting : K nng gn lin vi phn tch tc phm v k nng pht trin ngn ng v
vit. Trong mt bi vn vit gii thch nhng im ci tin chng trnh vn t lp IV n
lp X, Kuadriumva v Grnxp gii thch kh r h thng k nng ny trong bi bo
"Hnh thnh k nng trong qu trnh nghin cu chng trnh vn hc lp 4 n lp 10"
ng trn tp ch Vn hc nh trng, s 4, nm 1983. Tr li Vit Nam ta, nhng nm
gn y trong chng trnh ph thng, hai b mn Vn v Ting Vit xc lp h thng
bi tp c ni dung khoa hc khc nhau. Trong thi c gn y mt vi a phng cng
phn trnh hai loi cu hi : cu hi v vn v cu hi v ting.
T ch nhp lm mt ng vn, n s phn chia ra hai b mn vi hai yu cu chc
nng, vi h thng nng lc v k nng khc nhau l c mt qu trnh. N tu thuc vo s
hiu bit ng n v vn v v ting, n cng phn nh trnh trng thnh ca khoa
ting Vit v ngn ng hc nc ta cng nh trnh khoa hc v phng php dy
ting nc ta, cng nh trnh khoa hc v phng php dy ting cc trng s
phm.
Cng c th c ngi cn phn vn rng lm g c chuyn tch ri gia ng v vn
trong vic o to con ngi hc sinh ph thng ton din v mi mn c chc nng ring
trong vic o to con ngi hc sinh ton din ngay t thi gio dc xa xa ng cng
c phn mn ch ni g thi i ngy nay. M c ni ngay trong ngh vn chng ca
chng ta th s phn chia vn v ng vn l mt s tht. Php c hai ch "pote" vi
"versificateur" ta c ch "th th" vi "nh th". Php li c "crivant". Anatn Phrngx
chng ni n hai iu kinh khng i vi ngi vit vn l g ; c nh nghin cu uyn
thm chim c s ngng m nhng khng h, hay ni ng hn l, khng th lm ni
mt cu th. C ngi ch ngha, vn phm, thi php ch nhiu lm th m 16 tui u
thi phi t cnh i i kh rch nt to nn tc phm u tay sng mi n nay. C

237

ngi tr tu sc so nhng cha h r mt git nc mt trc s phn cc nhn vt nh

L.Tnxti mong mi nhng bn c ca mnh. Khi son chng trnh b mn Phng
php dy vn v phng php dy ting i hc s phm hay khi bt tay vo vit gio
trnh b mn Phng php, n phn phng php dy lm vn chng ti vn cn ang rt
lng tng khi t n trong quan h vi phn pht trin ngn ng ni v vit ca chng
trnh phng php dy ting, chng hn nh phn dy k nng, phn tch lp dn ,
phng php l mt bi chng minh gii thch, v.v. Cch kt cu mt on vn thuc phn
dy ting nh phn vn phi chu trch nhim n mc no ? n nay, vn cn cha
r i hc ; nht nh c nh hng n ph thng.
Bt tay vo son tho chng trnh bi tp thc hnh vn cn nhn r s tn ti ca hai
loi k nng nng lc vn v ting. Th nhng x l s khc bit khoa hc nh th no
trong qu trnh o to ngi hc sinh ph thng, nn x l nh th no ti u mt quan
h gia hai loi k nng v nng lc hai b mn ny li l mt vn khc.
Bc u ti vn c th phn loi cc nhm k nng c bn v vn nh sau :
Nhm I l nhm k nng chim lnh cc tc phm vn chng (bao gm cm th, phn
tch, nh gi).
Nhm II l nhm chim lnh kin thc v tc phm (giai on, khuynh hng, tc gi,
hin tng vn hc).
Nhm III l nhm sng tc vn bn ngh lun v vn bn vn chng.
C th c th ho cc nhm k nng nh sau :
V nhm I c :
1. c din cm (c ng ging iu, tnh cm tc gi, ging iu nhn vt khc
nhau, ng loi th,...).
2. K chuyn, tm tt theo nhng yu cu khc nhau (gy gn, mch lc, trung thnh
vi vn bn, ph hp tc gi, ng ch th tc phm ; ng kt cu ct chuyn, ni
bt nhng tnh tit sng t nhng nhn vt chnh : ni chung phi c mu sc cm xc).
3. Phn tch mt nhn vt hay mt nhm nhn vt ; so snh cc nhn vt hay cc nhm
nhn vt.
4. Pht hin ch t tng mt tc phm (pht biu v ch , th thch tn tc phm,
trao i nhng tn t gi nh cho tc phm,...).
5. Pht hin im sng thm m, yu t then cht ca tc phm (t, hnh nh, bin
php ngh thut c sc,...).
6. So snh ch t tng ca tc phm : pht hin ch chnh, ch ph trong
mt tc phm,...
7. Rt ra nhn nh chung v mt tc phm, mt nhn vt hay mt yu t ni dung
ngh thut ca tc phm.
8. Bnh ging mt on vn, li mt nhn vt, li ph bnh ca tc phm.

238

9. Thu hoch ca bn thn v tc phm (v mt nhn vt, mt vn ca tc phm hay

mt nhn vt ni chung).
Nhm II nhm k nng chim lnh kin thc trn cp tc phm (giai on khuynh
hng, tc gi,...), c th l :
1. Gii thch mt nhn nh vn hc (v tc gi, tc phm, khuynh hng, hin tng
vn hc,...). Dn ho mt vn bn, pht hin lun im hay h thng lun im trong
mt vn bn. Tm tt ni dung lp lun mt vn bn, tp nhn nh.
2. Chng minh nhn nh vn hc.
3. Phn tch mt nhn nh vn hc.
4. Pht biu kin v mt vn vn hc.
5. Tp vit mt on bnh lun vn hc.
Nhm III bao gm nhng hot ng sng tc nh lm th lc bt, th t do, vit nht
k, vit bo tng, tp vit mt bi bo co c tnh cht nghin cu ch yu l nhng bi
lm vn ngh lun vn hc v x hi theo kiu bi quy nh trong chng trnh...
Trn y l gi ban u, cha bao qut ht mi hnh thc hot ng rn luyn nng
lc v k nng cho hc sinh. Ring cc bi tp thc hnh tng ng vi cc loi k nng
vn hc khc nhau ang cn c s b sung ca cc gio vin vn hc hnh thc bi
tp c a dng ho hn, phong ph hn. C th hnh thnh nng lc v k nng vn hc
cho hc sinh mi c th thc hin mt cch u n v vng chc l nhng gi ban u
anh ch em ng nghip tip tc suy ngh, tm ti thm.

IV PHNG PHP DY HC LM VN TRUNG HC PH

THNG
Nhn khi qut : c th ni vic dy hc lm vn bao gm hai phn vic chnh : dy l
thuyt v dy thc hnh. Dy thc hnh c cc cng vic ra , chm bi, theo di qu
trnh hc lm vn ca hc sinh trong nm. Sau y ch i vo mt s cng vic chnh :
1. Cch ging dy l thuyt lm vn
Nh ni trn, y l mt khu cn rt nhiu lng tng trong gio vin, lng tng v
mt phng din ni dung khoa hc cng nh phng php tin hnh. Khng phi khng
cn khuynh hng coi nh vic lm cho hc sinh thc s thng hiu l thuyt, c th mt
phn v l thuyt cha tht chnh xc. Nhng khng phi v th khng khc ho cho hc
sinh c mt s nt l lun cho bn cht v l thuyt lm vn. Trong ging dy vn ni
chung cng nh trong ging dy lm vn ni ring khng th coi thng l lun c bn.
Tnh trng m m v l thuyt a hc sinh n tnh trng lm vn mt cch v thc, sa
vo kinh nghim ch ngha m kinh nghim li l kinh nghim vn vt ca ring tng em.
Chng ta bt gp khng t trng hp hc sinh lm nhm kiu bi m vn yu cu.
Hc sinh khng phn bit c rch ri cc khi nim kiu bi phn tch, bnh ging, bnh
lun, bnh ch.

239

Cch l lun v lm vn ca ta lu nay cn c mt nhc im ln l cc nh ngha

c bn ch yu v kiu bi khng c ng (khng ni l cn nhm ln). Mt, hai gi dy
l thuyt lm vn m s trang di n 15 20 trang.
Song khi ging dy l thuyt, nht thit gio vin phi gip hc sinh nm chc n
phn xut c tht r ni dung tng khi nim phn tch gii thch, bnh ging, bnh ch,
bnh lun,... C gio vin lp nhng s khu bit cc kiu bi v lin h gia chng.
Khi bt tay vo lm mt kiu bi c nh hng theo bi, hc sinh s thc c
nhng cng vic m mnh phi lm p ng yu cu nh trong vn.
Bn cnh khuynh hng coi nh l thuyt, khng t gio vin ph thng tch bit l
thuyt vi thc hnh. Hnh thnh l lun mt cch c h thng l cn thit nhng l thuyt
ch thc s c cng c v tiu ho thng qua h thng bi tp, rn luyn bn b, t m,
tng bc, thng xuyn thng qua mt h thng bi tp cht ch tng thao tc mt cho
hc sinh l mt yu cu c tnh nguyn tc, ph hp vi cc c th ca vic ging dy
lm vn b mn hc mang nng tnh thc hnh ph thng. Thng qua vic luyn tp
thc hnh, l thuyt lm vn mi c nh hnh v t n trnh thng hiu thc s.
V phng php hnh thnh l thuyt lm vn cng nh nhng kin cha thng nht,
c ngi thin v li dy i t nhng bi mu n l thuyt ; c ngi cho rng, nn i t
vic phn tch nhng bi lm c th ca hc sinh vi l do l gi dy sinh ng hn, gn
gi hn vi hc sinh. V chng nhng bi vn mu ca cc nh vn, nh vn ho ln ch l
"knh nhi vin chi" hc sinh khng th no vi ti. Xt chung th c ba phng thc ging
dy u da hoc vo phng php din dch, hoc vo phng php quy np. Din dch
hay quy np trong t duy v trong dy hc khng loi tr nhau. Cn mi phng thc
dng trn u c nhng mt mnh v yu cn c pht huy v hn ch trong qu trnh
ging dy. Vn l bit phi hp tn dng mt mnh ca mi phng thc. Phng
thc i t mu chun l mt phng thc ph bin trong khoa hc k thut v dy hc
ngy nay. Mu thng t n trnh chun mc v l thuyt. Phn tch mu hnh
thnh tri thc l thuyt l con ng quy np trong khoa hc v trong gio dc. Trong
lm vn cng c th cn p dng. T vic phn tch nhng c im v pht ngn,
v to , v kt cu c im, lun c, v ngh thut hnh vn bn "Tuyn ngn c lp"
ca Bc H, chc hn l hc sinh hiu r hn, d dng hn mt bi l thuyt v vn ngh
lun x hi chnh tr. Phng thc ny c vn dng thnh cng trong mt s cun lm
vn trung hc c s. C th l nn p dng cho hc sinh trung hc ph thng. Nht l
nhng lp u cp, cn c kin e ngi l bi mu th hc sinh ch "knh nhi vin chi".
Cng khng hn nh vy. Trong khoa hc v dy vn, cn t n s tinh thng l thuyt
mt cch vng chc. Mu chun l mu l tng phi phn u, phi c ch v nhn
thc, song mc yu cu i vi hc sinh ph thng li l vn khc. Dy hc bao gi
cng l la chn. La chn ci c bn v ci thch hp nht.
Phng thc i t nhng bi lm vn ca hc sinh c ci hay m cng c ci d. Hay
l gn gi vi hc sinh, to c nhng tnh hung v tm th hc tp cho hc sinh.
Ci sai, ci ng ca bi lm vn ca hc sinh thng c tnh ph cp vi cc em. Tuy
nhin ngha phn din ca mt bi mu hay tnh tng i chun mc tng bi lm

240

cho hc sinh khng to c nhng d kin ti u cho vic hnh thnh l thuyt chun
mc. Mu t bi lm ca hc sinh nhiu hn ch trong gio dc chnh din. Vic s dng
mu t bi lm cho hc sinh nn hn ch v ch yu dng trong cc gi tr bi. D nhin
mt bi lm thnh cng ca hc sinh gii chuyn vn, hay rt ra t mt s bi lm xut
sc vn cn c ch pht huy dng minh ho cho gi l thuyt thm sinh ng v
hng th i vi hc sinh cng la tui.
Nh va nu trn, cch hnh thnh khi nim t bi mu c th, t nhng tnh hung
hot ng giao tip gn gi l mt cch c th hin kh sinh ng trong mt vi cun
sch dy lm vn THCS. trung hc ph thng vn c th tham kho v p dng, nht
l vi cc lp u cp v vi hc sinh nhng a phng m c phn yu v kh nng
nhn thc khi qut. V d hnh thnh khi nim vn gii thch, sch gio khoa THCS
tin hnh nh sau : "Trong cuc hp bn v phn u tr thnh ngi on vin thanh
nin cng sn H Ch Minh, cc bn trong lp em pht biu rt si ni. Nu c
tham d cuc hp , em s nu ln nhng l do g khin mnh c nguyn vng tr thnh
ngi on vin". Bi tp t hc sinh trc mt tnh hung phi gii thch, phi t mnh
c kin v mt vn gn gi trong i sng nh trng.
Sau gio vin nu bi tp 2. l bi mu vui tt Trung thu nm 1945 ca Bc H
gi cc chu thiu nhi. Nu bi mu v yu cu hc sinh t mnh tr li cu hi, trn c s
nghin cu mu vn bn.
"V sao Bc H v cc chu u vui ti hn h trong ngy tt Trung thu nm 1945 ?"
V cc bi tp , gio vin gip hc sinh t mnh hnh thnh khi nim "gii thch" l g
?
Cch dy lm vn theo tnh hung hot ng giao tip v trn mu l cch dy hin i
c hiu qu ng tin cy c nhiu nh khoa hc s phm ghi nhn. Cch dy l
thuyt lm vn trung hc ph thng cng c th tham kho phn no vn dng cho
thch hp vi la tui hc sinh, phn no pht trin hn v t duy khi qut v t duy l
lun. Ni nh vy cng c ngha l trung hc ph thng vic ging dy l thuyt lm vn
theo phng php din dch l iu c th chp nhn. Trnh t duy khi qut, t duy
tng hp ca hc sinh trung hc ph thng tng i pht trin, vn hiu bit v lm vn
v v vn hc THCS tng i nhiu, c th lm c s, c liu cho vic l lun khi qut
hn na THPT pht trin t duy tru tng, khi qut cho hc sinh l mt vic quan
trng. Nhng l do cho php vic ging dy l thuyt lm vn bt u t vic hnh
thnh kin thc khi qut tru tng l c th chp nhn c. V chng l lun lm vn
cng khng c g cao siu hay xa vi lm. Hc sinh trng trung hc ph thng kh
nng v tng lm quen vi kin thc khi qut qua cc mn hc lch s, chnh tr, ton
hc, v ngay c cc mn vn t cc lp di. iu quan trng l khng dng li bc
nm l thuyt. L thuyt ch c cng c, khc ha tinh thng qua h thng bi tp ln,
nh. Gio vin cn phn nh mt cch c th, c k hoch tng bc h thng bi tp
tng ng vi tng thao tc v k nng lm vn. T u nm hc, gio vin nht thit phi
nm c yu cu ca chng trnh v mt rn luyn k nng lm vn cho lp hc mnh
ph trch. Gio vin c trch nhim v c kinh nghim ngh nghip bao gi cng vch sn

241

k hoch bi tp ln nh tng thng, tng tun, ng vi thao tc k thut, k nng lm vn

c quy nh trong chng trnh. Tic rng vic rn luyn lm vn cho hc sinh s
ng gio vin ph thng lu nay vn cn qu tu tin, chp v. Nghin cu c h thng
chng trnh ging vn, vn hc s, l lun vn hc trong mi tng quan vi h thng k
nng lm vn tng cp hc v lp hc nht nh, hu nh cha c t ra vi gio vin
nht l t cc cp ch o chuyn mn.... Hu qu lm vn thp km cng l iu d hiu.
Ni rn luyn hc sinh l ni n vic lm c thc, cng l vic lm t m, cng phu, c
k hoch c th ca li ging dy tru tng, sch v v ph phim m hu qu nh th
no th chng ta, nhng nh s phm tng tri nghim v chu trch nhim khng nh
v nhiu thp k qua.
2. Cc cng vic ra vn
Ai tng vit sch lm vn, son cc tp dn bi, ra cc thi tt nghip hay thi
tuyn sinh mi cm nhn ht ci kh ca vic ra vn. Ra c mt vn khng c g
sai st l vic kh, ri t mnh gii vi mt p n chnh xc l vic kh th hai.
Kh sau khng km ci kh trc. C nhn vo b thi ca mt vi son gi hay c mt
s bi cng vi dn bi mu ca mt s gio vin ph thng, chng ta cng thy cng
vic ra vn kh khn v phc tp bit bao nhiu. Vic ra vn th thch nng lc v
nhiu mt ca ngi ra Khng phi c kin thc vn hc l iu kin ra c
thi tt, cha ni l hay. Mt vn i hi khng ch kin thc vn chng, hiu bit
s phm v cn nhiu yu t khc c khi li thuc s mn cm chnh tr, x hi, vn ho
ca ngi ra tu thuc vo kh nng t duy v s am hiu thm m ca ngi ra
na (vn s c bn sau). Hnh nh v tnh cht kh khn phc tp ca mt vn
m khng t cc nh gio phi tranh lun kh lu trong nhng k chm thi tt nghip
hay tuyn sinh i n nht tr c v thi v nht tr v p n trc khi t bt nh
gi tng bi lm ca hc sinh. Khng phi khng c nhng trng hp phi cn n
gii php tho hip t cc cp ch o chuyn mn. Cng c khi v ra khng d, gii
cng kh nn gio vin chng ta lu nay thng ch da vo cc tp dn bi lm vn ca
Nh xut bn Gio dc hay mt s dn bi trong cc cun sch luyn thi vo i hc ca
mt s trng i hc trnh s vt v v nhm ln cho bn thn. C sn, c p n
sn v c vic gip cho hc sinh lm v da vo sch nh gi. Lm nh vy c l
thun tin cho gio vin t kinh nghim m li bn bu trm nghn cng vic i thng.
Nhng ng v yu cu s phm th vic gio vin khng phi suy ngh v mt vn hay
p n vn l hin tng khng hay cho s tu dng ngh nghip ca gio vin v cng
khng hay cho kt qu gio dc o to. T gio vin suy ngh t thc tin hc sinh ca
mnh, t yu cu ca chng trnh, t hon cnh dy v hc, t khng kh chnh tr, vn
ho, x hi... ra mt vn ri t mnh xy dng p n cho vn mnh la chn s
a n nhng tc dng b ch nhiu mt cho c gio vin ln hc sinh. Tic rng hin nay
s gio vin chu kh t ra , t gii p vn khng c c bao nhiu nh trng
trung hc ph thng chng ta. Ra tt l mt thc o nng lc vn chng, nng lc s
phm v trnh nhiu mt khc ca ngi gio vin vn hc. Khng t gio vin cha
thc c iu ny. Trc y c mt s nh gio gii t mnh ra , gii v son

242

nhng bi vn mu v bi gip hc sinh hc hi mt cch c th. Nhng gio

vin ny thng rt chng tin b v ging dy, trnh vit vn v uy tn vi hc sinh
cng ngy cng r.
Song ngha ca vic ra vn khng ch c lin quan n gio vin, kh nng pht
trin ca gio vin m cn tc dng ln n nhiu mt khc ca qu trnh ging dy v o
to. Ai cng nhn r mi cch ra u phn nh mt quan im dy hc vn nht nh.
C ngi ni thi l mt bin php un nn cch dy ca gio vin v cch hc ca
hc sinh mt cch hu hiu. Nhng nhn xt trn cng c ng tnh. Nu dy hc
vn cn nm trong qu o thng tin tip thu th vn ch yu cu hc sinh sao chp ti
hin kin thc. Nu gio vin ch trng pht huy nng ng ch th hc sinh th vn
s gi cm hng sng to ca cc em. Cho nn mt cch ra no s trc tip quy nh
phng hng dy v hc ca gio vin v hc sinh ph thng. C th nhn thy hng
nm nhng thi vn ca B i hc v THCN trc y c nhiu thy gio luyn thi
theo st rt kinh nghim m lp dy thm. Cc vn tt nghip trung hc ph thng
c mt thay i nh v ni dung hay cch ra l ng o gio vin s tc khc hng
s dy d ca mnh theo cch ra ca B. S Gio dc H Ni c kho st ng tin
cy v tc dng ca cch ra vn. Kho st trn 12.767 bi vn ca hc sinh ph thng
th im s thng cm vo ba bc 4, 5, 6 ngha l loi trung bnh. Trong c 6.436
im 5, t l l 43,8%, ngha l 1/2. Vi mt cch ra chung chung, hc hay khng hc,
hc sinh cng lm bi c, hoc lm vn ch cn tn cho tri chy l d c xp vo
cm im trung bnh. Hc sinh khng thy cn phi hc cn thn mn Vn mi thi c.
Nhn thy r li ra c c nhc im lu nm. S Gio dc H Ni thay i cch ra
. gm 2 phn : mt phn c phn i hi hc sinh xt on ngn ng (chnh t, ng
php, t) v mt phn i hi vit bi vn, cm th phn tch so snh th vn. Kt qu l t
nhin gio vin v hc sinh u nhn thy phi hc v hc ton din c vn ln ting, phi
rn nng lc nhiu mt ch khng phi ch c vic chun b mt s bi mu i thi. V
s im khng cm vo ba bc nh trc m ri rc ra t 0 n s 10. Cng khng c mt
im no chim qu 10%(1). My nm gn y, vn tuyn sinh vo i hc thm mt
phn kim tra kin thc c th ngoi phn yu cu cm th phn tch vn hc ; hc sinh
buc phi c kin thc th vn c th. C thi i hc yu cu nh li nhng cu th
tiu biu. Cch ra vn ny th hin mt quan nim mi v o to trong mn Vn. Hc
vn khng th khng tch lu c mt s kin thc c th, chnh xc, tiu biu. Thm ch
c khi cn phi hc thuc lng mt s th vn. Nhng kin thc chnh xc v mt s tc
gi, tc phm, hin tng vn hc tiu biu cng l i hi tt yu i vi hc sinh ph
thng.
Trn y ni n tc ng cc k quan trng ca vic ra vn. Gio vin cn coi
vic ra vn nh mt phn vic hu c khng th n trnh trong tng hp cng vic ngh
nghip ca mnh. Say y l mt yu cu c tnh nguyn tc i vi mt lm vn ph
thng.

(1) S Gio dc H Ni, Tld.

243

Trc khi i vo nhng vn c tnh cht l lun, hy kho st ngu nhin mt vi

vn. y l nhng d sao cng c coi l son tho k lng v tt c l nhng thi c
tnh cht quc gia (thi tuyn vo i hc, thi tuyn hc sinh gii ton quc). Nhng c th ni
no cng c vn cn phi bn, phi rt kinh nghim c th xc nh c mt s
yu cu c tnh nguyn tc i vi mt lm vn.
Bt u bng thi hc sinh gii nm hc 1989 - 1990. C hai :
1 : Phn tch bi th ng ca V nh Lin. C ngi nu vn : y c phi
l vn thuc phm vi kin thc c bn, trng tm ca chng trnh ph thng khng. C
kin cho rng ci au bun, mt mt ca bi th ny liu hc sinh c cm nhn ni
khng ? C qu xa l ? vn no cng c th cn nhng vn khng d g nht tr
ngay c. Khng nht tr v thiu nhng c s l lun chung.
2 : Hy bnh lun mt quan im vn chng sau y : "i vi ti, vn chng
khng phi l mt cch em n cho ngi c c thot ly hay s qun, tri li vn
chng l mt th v kh thanh cao v c lc m chng ta c va t co v thay i
mt ci th gii gi di v tn c, va lm cho lng ngi c thm trong sch v phong
ph hn".
D lun mun hi : quan im vn chng y l quan nim ca Thch Lam
minh bch ri, sao li cn thm ch mt ? C tha chng ? Hay l ngi ra mun nh
by hc sinh ? iu c th c mun ni ngm rng y ch l mt quan nim thi,
cn nhiu quan nim khc ca Thch Lam ? V ca nhiu ngi khc na ? C th nh
vy, nhng hnh vn c chun khng ?
Li c kin phn nn : trong 240 pht, bi buc hc sinh phn tch, gii quyt bao
nhiu vn l lun, t nht l phi c my vn l lun sau y :
1. Ph nhn vn chng thot ly
2. Khng nh mt quan nim vn chng tch cc my v :
Mt th vn chng thanh cao v c lc
Mc ch va t co v thay i mt ci th gii gi di v tn c va lm cho lng
ngi c thm trong sch v phong ph hn.
(Mi ch in nghing l mt khi nim phi gii quyt).
D lun phn nn rng c mi khi nim trn (in nghing) l mt vn l lun rc
ri phc tp, liu hc sinh c lm ni khng v c th gi phn gii , ri li ct ngha
phn gii, chng minh trong vng 240 pht ? nh vy c nh hc sinh khng ?
Li xem xt thm mt thi tuyn sinh hc sinh ph thng vo i hc. nh sau :
"Trong cuc ni chuyn vi gio vin vn hc, ng ch T Hu ni : "Dy vn
hc, hc vn hc tht l mt nim vui sng ln. Qua mi gi vn hc thy gio c th
lm rung ng cc em, lm cho cc em yu i, yu l sng v ln ln thm mt cht".
Hy gii thch v chng minh".

244

Ngi c thc mc : Liu c i hi hc sinh qu sm khng ? y l hc sinh

ph thng, cc em i dy hc u m hiu dy vn l nim vui sng ln ? D sao th
vn c g rt kinh nghim. st cha ? C nh hc sinh khng ?
Th xem xt mt vi vn c son tho tng i chu o thy ngoi nhng
u im rt c bn, chng ta vn thy c rt nhiu vn phi bn, phi trao i c th
chun ho c mt vn. ta, vic thi c c t rt lu nhng tic rng B Gio dc
v B i hc v THCN trc y khng h t chc mt cuc hp rt kinh nghim v ra
thi. T tiu chun cn c cho mt thi, n iu kin cn c lm mt thi tt ?
C l do quan nim ca chng ta v thi cn qu gin n nu khng ni l thiu hiu
bit y v mt vic rt quan trng ca khu s phm. Mt vi ln bo ch c nu
kin mt vi thi ph thng v i hc, nhng chuyn u c vo y ngi ra c ra,
ngi i thi th c phi thi, ai c kin c ni. thi vn vn t c ci tin. Ci tt
khng c pht huy, ci yu vn cn tn ti mi. Ngi am hiu chuyn mn su c ng
ngoi cuc, ngi hiu bit mt mt v vn chng vn c quyt nh vic thi c cho hng
vn con ngi. S thng nht gia nhng tiu chun c bn cho mt vn khng phi ch
l chuyn ring ca gio vin ph thng hay l chuyn hc hnh trong nh trng ca hc
sinh m cn l vn th ch tuyn chn nhn ti cho Nh nc. Nh li mt cu ni su
sc, ch l ca mt nh khoa hc cho rng vic lm vn nh trng la m nhiu k
bt ti v lm thui cht bao nhiu ti nng thc s. Khng d g c th xc nh ngay c
chun mc cho mt vn nhng t nht cng phi thy mt vi yu cu c bn nht
tng bc hn ch c nhng thiu st ko di nhiu nm nay nh trng ph thng
trong vic ra . Cn v mt tm l ngh nghip, ngi gio vin cng t mnh thc c
tm quan trng v s nh hng cn thit ti thiu khi ra vn cho hc sinh.
Gio trnh gio hc php ca i hc S phm H Ni nm 1968 v i hc S phm
thnh ph H Ch Minh c nu ln my tnh cht ca mt vn nh tnh t tng, tnh
thc t tnh chnh xc, tnh thm m. T cch quan nim, tu s sp xp ni dung v cch
xc nh hm ngha m mi ngi c th xut mt s tiu chun nht nh theo th t
v mc khc nhau. Tuy nhin c my yu cu c bn sau y khng th coi nh.
Trc ht, c l phi ni ngay n tnh chun xc ca mt vn. Chun xc v ni
dung khoa hc v phng thc din t . Mt vn cho hc sinh lm m t n cha
ng nhng sai st v kin thc th khng th no chp nhn c. Mt vn m t n
khng mu mc v cch dng t, v cch din t th khng th no a n cho hc sinh
mt tm th lm bi hng th. S cu th trong ngh nghip khng phi l chuyn t gp
mt s gio vin hoc thiu kinh nghim, hoc thiu trch nhim cn thit. Tic rng
nhng sai st v khng phi khng cn ngay trong nhng b thi ca mt c quan
Nh nc. vit : "c im ca ngn ng vn hc ? Hy phn tch ngn ng ca 4
dng th sau y minh ha cho kin ca mnh :
"p v cng T quc ta i
Rng c i ch rng xanh ngo ngt
Nng chi sng L h ting ht
Chuyn ph do dt bn nc Bnh Ca"

245

(T Hu Ta i ti)

R rng l c vn ni dung khng chun xc v hc sinh s lng tng khi lm

bi. Hiu s dng ngn ng th l g ? Chc hn khng k n mt c im rt quan
trng l tnh hm n ca ngn ng th, nhng bn cu th ny li khng cha ng tnh
hm n. y l my cu th t thi.
vit : "Da vo nhng kin thc m sch gio khoa Vn hc lp 12 cung cp, anh
(ch) hy nu nhng c im ca vn hc hin thc ph phn Vit Nam giai on 1930 1945 v qua lm sng t nhn nh sau y : "Vn hc hin thc ph phn tuy cn
nhng hn ch v t tng v ngh thut, nhng n vn c li cho Cch mng".
Cha bn v t tha, v kt cu vn tng lp lng cng, ch xt ni dung cng c
nhm ln. c im ca vn hc hin thc ph phn l mt phm tr kin thc bao gm
nhng vn c im ra i, c im din bin, c im ni dung v c im hnh
thc, c im phn ho... Cn hn ch v ci li ca vn hc hin thc ph phn Vit
Nam li l mt phm tr kin thc hp hn (hn ch v tc dng). Th th lm sao li buc
hc sinh nu ln nhng c im ca vn hc hin thc ph phn qua lm sng t
mt nhn nh thuc phm tr khc hp hn m bn thn vn khng hp l nh th
ny l d hiu.
Ngoi tnh chun xc v kin thc vn hc, cch xc nh yu cu ca nhiu khi
cng rt m h, khng xc nh.
nh sau : "Trong bi Cn Sn ca ca Nguyn Tri (th k XV) vit bng ch Hn
c hai cu c dch :
Cn Sn c sui nc trong
Ta nghe sui chy nh cung n cm"
Trong bi th Cnh khuya ca Ch tch H Ch Minh li c cu m u :" "Ting sui
trong nh ting ht xa". Anh (ch) hy ni v p chung v ring li th gn nh ging
nhau".
Khng ni n chuyn c nn tch x hai cu th t nhng bi th hon chnh ra so
snh khng ? Ch bn v cch yu cu ngi lm bi ni v v p chung v ring trong
bi th. Th sinh chc s bn khon "v p chung v ring" trong bi th l g y ? V
p chung v ring ca bn thn li th hay ca nh th ? Hay ca phong cnh trong bi
th ? Mt ch trong m lm cho mt vn ho ra v v v ti ngha.
C vn gm mt on trch di gn mt trang tiu thuyt Hn t ca nh vn Anh
c. Cui cng ghi mt ch cc lc : Phn tch. Th sinh phi t hi : Phn tch ci g y
? Phn tch ton b on vn v ni dung ngh thut, hay phn tch tm trng nhn vt ch
S trc cnh qu hng trong gi pht mnh sp phi vnh bit tt c, hay l phn tch
on vn ni v tc gi, tc phm. Mt cch ra khng chun xc trong cch pht biu
yu cu lm cho ngi hc, ngi thi khng bit mnh phi lm sao cho ng. l im
nn trnh.

246

Khi c chng ta thy khng nhng c tnh trng khng chun xc v kin thc,
khng chun xc v phng thc biu t yu cu m cch din t, cch dng t cng
thiu chun mc. vn ghi :
"m m r rm trong ting t
Nhng bui ngy xa vng ni v"
Hy cho bit hai cu th trn thuc bi th no ? Tc gi no ? Vit trong qung thi
gian no ? Vit 10 dng ti a li bnh ging hai cu th . Hc sinh phi hi l vit ti a
10 dng hay 10 dng ti a ? son gi chc hn ni ti a l 10 dng. Li din t nh th
ny thng bt gp trong cc vn c khi in thnh sch cho hc sinh.
Cch din t ca vn sau y ri rm, va khng sng sa, va thiu mu sc vn
chng "Ngn ng vn hc c nhng c im g ? Hy thuyt minh ( ?) nhng c im
y bng cc cn c ( ?) vo bi th Cnh khuya ca Ch tch H Ch Minh (da theo tr
nh m phn tch)" (!).
Cho nn yu cu trc tin ca mt vn l phi ng, ng c ngha l chun xc,
chun xc v hnh thc, chun xc v pht ngn, yu cu ca bi, chnh xc v din t
v cch dng ch ngha.
ng l c bo m ti thiu dng c c th chp nhn c.
Nhng cn phi hay, chng ta nhiu ln bnh phm mt vn hay. Nhng cha
ln no th phn gii th no l mt vn hay. Bng trc cm th d nhn thy ngay,
nhng khi phn tch li lng tng. Cng ging nh vic cm th phn tch mt bi vn, bi
th. Bi ton nht nh khng th n trnh c trong cun gio trnh phng php, cho
d p s cha hn l hon ho.
vn hay phi l ng, nhng ng cha phi l hay. hay cao hn mt
cp v phm cht. Mt hay l ngay khi c ln gi c hng th sng to, hng
th lm bi. N xa l vi loi kh cng, nhm chn. hay trc ht biu hin tnh
gi m sng to ca ngi lm bi. Cng l bi v l lun vn hc, mt th kh khan
"Th no l chc nng thm m ca vn hc ? Tm quan trng ca chc nng ny ? Quan
h ca n vi chc nng nhn thc v gio dc ca vn hc ra sao ?".
Cn sau th gi m hn : C ngi ni : "Nhn vt trong tc phm vn hc nhiu
khi tht hn c con ngi tht". Hy phn tch kin .
"Vn chng c loi ng th, c loi khng ng th. Loi khng ng th l loi ch
chuyn ch vn chng. Loi ng th l loi chuyn ch con ngi". Hy bnh lun
kin trn.
nh vy l hay v n va ch trng kin thc c bn cn kim tra, va m rng
tm ngh v cch ngh ca hc sinh, li va bit i hi hc sinh c nhng hiu bit cn
thit v bit vn dng kin thc x l cho nhng tnh hung mi. Cch ra nh vy
khng gi cm gic g p t duy ngi lm bi, m kch thch khu gi s suy ngh v
hng th t by kin c nhn ca hc sinh. Tic rng loi "ra lnh" vn cn kh nhiu
trong cc sch lm vn, hc vn ca chng ta : "Hy ni v tm quan trng v ni dung

247

ca chc nng gio dc ca vn hc" ; "Hy gii thch...", "Hy nu ln...", "Hy phn
tch...", "Hy chng minh...". Bn thn cch pht ngn ca bi khng ni ln c
mt thi cn c ca ngi ra i vi th sinh v hc sinh, cn ni g c n tc
dng gy hng th, cm hng lm vn. C l khi ra cng nh khi sng tc v giao tip,
cn hnh dung cho c i tng mnh thng bo. vn chc s mm mi hn, uyn
chuyn hn, nhun nh hn, hng th hn. Cho nn c th ni vn hay l vn t
c nhng yu cu chun mc nh ng trng tm chng trnh, st i tng hc sinh,
kt hp kim tra hiu bit vi kh nng vn dng kin thc, gn vi i sng x hi v tm
l hc sinh... nhng bao trm ln c l sc khu gi cm hng sng to, nhu cu t by
suy ngh, tnh cm ca hc sinh.
Mt vn hay bao gi cng t n mt chnh th hi ho v kin thc v phng
php, hiu bit v vn dng vn hc vo i sng, ni dung khoa hc v phng thc din
t bi, chun xc khoa hc v sc gi cm sng to ca hc sinh... l mt vn l
tng. Nu t c mt gi ging vn hay, gio vin phi b nhiu cng sc, v cng
c c mt vn hay, gio vin phi cng phu tm ti, suy ngh, suy ngh v sng to.
Ra c vn hay cng nh dy c mt gi ging vn hay u l thc o trnh ti
nng ca gio vin vn hc. Tic rng s n lc ca gio vin trn phng din ging dy
lm vn cn t c ch v trong cng lun chuyn mn chng ta cng cha khuyn
khch nhng ti nng dy lm vn, ti nng sng to vn ng v hay. Trong vn kinh
nghim ngh nghip ca nhiu gio vin vn hc u t, nhiu b vn c hon
chnh qua nhiu nm thng lao ng cn c say m. Nhng vn qu vn cha c
chuyn thnh ti sn chung cho cc th h gio vin vn hc v sau. Gi nh nhng b
vn ca gio vin dy dn kinh nghim c ph bin rng ri, chc hn kt qu dy hc
lm vn trong nh trng s cao hn nhiu v hn ch c mt cch c lc tnh trng
nhm chn ngho nn ca mt s b luyn vn lu nay vn buc hc sinh s dng
"i thi". thi vn khng ng nht vi hc vn, luyn vn nh nh trng chng ta mong
mun. Nhn xt ca B Gio dc cch y mi lm nm n nay hnh nh vn cn
nguyn ngha thi s v vic ging dy lm vn trong nh trng ph thng. "Trong
ging dy tp lm vn, cch ra bi ca gio vin cng khng c ci tin. Vn cn
nhiu bi to iu kin cho hc sinh sao chp li sch gio khoa, lp li bi ging ca
gio vin. S gio vin mnh dn ra nhng bi buc hc sinh phi tm ti suy ngh vn
cn t. Cn c gio vin dy tp lm vn theo kiu rp khun my mc, cung cp cho hc
sinh nhng cng thc, nhng "bi mu", "dn mu" cho cc em bt chc theo. Cch
dy ny khng ph hp vi yu cu pht huy tnh tch cc c lp suy ngh sng to cho
hc sinh".
3. Gio vin chm bi vn ca hc sinh
a) B Gio dc tng nhn xt v tnh hnh ging dy tp lm vn nh sau :
"Thiu st ln nht trong ging dy tp lm vn hin nay l vic chm bi. Bn cnh
mt s gio vin tn tu, s ng gio vin vn cha c y tinh thn trch nhim
trong vic chm bi cho hc sinh. Nhiu gio vin ch chm bi qua loa, nhn xt chung
chung, b mc nhiu li ca hc sinh trong lm bi. Thm ch cn c nhiu gio vin

248

chm bi hoc chm khng s bi tp lm vn theo quy nh. Hin nay c qu nhiu
hc sinh vit vn km. Tnh trng chnh l hu qu vic chm bi cha y tinh
thn trch nhim ca gio vin.
i vi gio vin cha lo n vic chm bi th phng php chm cng t tc dng
i vi hc sinh. Gio vin cha yu cu hc sinh t cha ly nhng li ca mnh trong bi
lm vn, cha ch cn i n vic khch l nhng c gng v ch r nhng sai st, n
ni dung v hnh thc din t trong bi ca hc sinh. Hc sinh cha thc hin ng yu
cu quy nh lm bi vo v (hoc vo giy ri th nh li thnh tp) gio vin c th
theo di st s chuyn bin ca hc sinh qua bi lm"(1). y l mt li nhn xt v tnh
hnh mt bi vn trc y song cng c th coi l mt pht ngn kh y v khi qut
tnh hnh chm bi v nhng yu cu v quan im chm, phng php chm, cng vi
nhng quy nh c th ca c quan lnh o gio dc i vi vic chm bi lm vn ca
hc sinh. Tic rng gio vin t quan tm n nhng ch dn chuyn mn nn tnh hnh
chm bi lm vn ca hc sinh nh trng n nay vn cha kh ln c bao nhiu so
vi yu cu ca B Gio dc v o to.
khc phc tnh trng chm bi cha tt phi i t nhng vn c ngha l lun.
Trc ht bn n quan im, thi ng x ca nh gio i vi bi lm ca hc
sinh. Thng thng gio vin ch thy bi lm nh mt kt qu hc tp, hc sinh phi np
cho gio vin vi ngha v hc tr. V gio vin c ngha v chm bi . C l mt thi
nhn vn, mt thi dn ch v khoa hc cn c l gio vin nn v phi nhn nhn rng
bi lm ca hc sinh l mt sn phm lao ng, mt sn phm sng to cc nhc ca cc
em. Tip xc vi bi lm ca hc sinh l tip xc vi mt ting ni, mt con ngi, ng sau
cc dng ch cc em ang hi hp ch mong tng ngy tng gi giy pht thy gio cng
b kt qu lao ng ca mnh. Vi mt cch ngh nh vy v hc sinh, gio vin khi chm
bi s c c mt thi ng x p ng n trc mi iu hay d trong bi lm ca
hc sinh. Nn trn trng tm ti, cm thng tng sai st va nghim khc va lng trc
tng khuyt im ca hc sinh. Tic rng t gio vin qu ph phng "ph phn" Li
ph c khi nho nhot trn bi lm ca cc em. Xu h ti thn v c khi on gin thng
n vi hc sinh khi gio vin tr li cho mnh mt bi vn nh vy trc con mt ca ng
o bn b thng c thi quen tm xem s im ca bn mnh l bao nhiu.
Thiu cm thng trn trng l iu cn trnh, ng thi cng cn phng thi g
p cch suy ngh ca gio vin cho hc sinh. Gio vin phi c k, lng nghe, tm hiu
tng ch ; tng li, tng ca hc sinh trn bi lm. Khng nn ly cch ngh ca mnh
gt b, ph phn hc sinh. Cn trn trng nhng ngh c o ca hc sinh biu
dng khuyn khch. Nh th Phm Tin Dut c k li cu chuyn lm vn hi nh. Tr
khng bit cch lm cho ngi khc hiu mnh nhng chnh thy cng khng hiu c
hc tr v bin ci ng, ci hay trong bi lm vn ca hc sinh thnh chuyn ci a
ca lp hc... "Cu chuyn ny th lm ti nh mi, cu chuyn v mt bi tp lm vn.
Bi lun thy gio ra nh sau : "Em hy t li khung cnh lng em vo m trng sng v
(1) Tld.

249

ni ln tnh cm ca mnh i vi qu hng". Hm tr bi, thy gio c mt cu ca

Thnh "Cc" lm c lp ci ln ci b : "i khi cy a cn mt on. Em thy lng
em. Bn lng, ting ch cn nh ch ku". Trc ht, ta phi hiu "cn" y l "sa". Mt
ting a phng vng trung du Ph Th chng ti. Cu vn k d tht ! Lm g c loi ch
sa no sa "p p". Lc y chng ti cng ci v tru chc bn c tun. Nhng my
thng sau chng ti c dp i xem phim x bn v, ti v Thnh "Cc" ng sng bn ny
cnh ng, nhn v lng mnh, nghe ch sa. Th ra, ting ch sa rt ging ting ch ku.
Ci li ca bn ti l khng bit vit, sao cho trong mt trng hp c bit no ting
ng m mnh tip nhn phi c truyn n tai ngi mnh k li.
Trong trng hp y, thy gio ti ch c mt ci li nh l khng thc s cu th
xem th trong mi trng hp, c phi h l ch sa th c phi l "gu gu" hay khng ?
T trong ti sinh ra mt s m c l hnh nh ngi ln hay p t nhng iu g c sn
ln bn tr con chng ti. Hnh nh i bn khng hiu c nhau"(1).
Cu chuyn ca nh th Phm Tin Dut cng gi n mt kin rt c sc ca
L.Tnxti : "y, em hy tng tng ti ni c mt bc nng dn nhn ngi ngho
kh v nh, nhng sau v vic lm phc y bc quay ra trch c ngi ngho kh kia, v
i n ch "lm phc mt ln, lm ti mi". Lc u cc em khng chu vit, cho rng
vic ny qu sc cc em v Tnxti t mnh vit ly. ng vit trang u tin "Bt c mt
ngi khng nh kin no ng ni c thc v tnh ngh thut v tnh nhn dn, m
c trang u tin do ti vit, v nhng trang tip sau do chnh cc em hc sinh vit, s
phn bit trang u tin vi nhng trang khc nh con rui nm trong sa : n gi to,
gng p v vit bng mt ngn ng km ci bit bao nhiu...
Ti cm thy tht l k l, a b nng dn t hc n bng nhin biu l sc mnh c
thc ca nh ngh s m n Gt ngi t n nh cao v tn cng khng th no
t c Ti cm thy tht k l v b xc phm v ni rng ti, tc gi Thi th u t
n mt thnh cng no v c cng chng c vn ho nc Nga tha nhn l c ti
nng ngh thut, th trn hnh ng ngh thut ti khng nhng khng th ch dn v gip
cho mt Xmka v mt Phtka mi mt tui, m cn vt v lm, v ch trong giy
pht kch thch y hnh phc, mi sc chm sc cc em v hiu r c cc em. Ti
cm thy iu tht k l nh l ti khng tin nhng g va xy ra ngy hm qua"(2).
ng nh Vgtxki bnh lun rt ng v lin tng ny : "Thc cht pht kin ny ca
Tnxti l ch khng nhn thy trong sng tc ca tr em nhng c im ch thuc v
la tui v ng hiu rng nhim v gio dc chn chnh khng phi l vi vng tp cho
cc em quen vi ngn ng ngi ln, m l gip cc em trau di v hnh thnh ngn
ng vn hc ring ca mnh"(3). Tnh trng khng hiu hc sinh, khng thng cm vi hc
sinh, thiu trn trng ngi lm bi vn nhiu khi to c mt thi quen qu kht khe
trong nh gi. Hnh nh im mi trong bi vn qu him hoi. Hc sinh ni "mi bnh
(1) Tld, tr. 117-118.
(2) Tld.
(3) Tld.

250

v". C nm hc, mt cp hc, khng my bi vn t c im chn, mi. Gio vin

thng ly mnh lm chun phn xt nhng bi lm vn ca hc sinh ly t duy ca
mnh nh gi cch suy ngh ca hc sinh, ly ngn ng ca mnh i hi hc sinh
xa cch vi gio vin, ngi cng vic lm vn trong nh trng.
b) My vn k thut chm bi
Chm bi cng l mt ngh thut : c ngi chm nhanh nhng vn chnh xc. C
ngi chm chm, c k m vn nh gi khng ng. Hin tng nh gi sai bi lm
ca hc sinh khng phi him. C khi chnh lch nhau gia cc cp im 4 5 im.
Chnh nhau 4 5 im l qu bt bnh thng nhng bnh thng l 1 2 im. Trong
vic chm, ngoi vn quan im thi nh ni trn, cn c vn k thut nghip
v. C k thut th kt qu chm bi s t hiu qu hn v gio vin cng vt v hn.
Trc khi bt tay vo chm bi lm ca hc sinh lp mnh, gio vin phi chun b y
my vic nh nhng tin bt buc.
Mt l xc nh nhng tiu ch nh gi bi lm ca hc sinh. Tiu ch c xy
dng trn c s yu cu ca bi v ni dung kin thc, v rn luyn k nng vn, v
phng php lm bi. S d phi xy dng tiu chun nh gi cho tng bi lm vn v
mi bi vn l mt bc th hin yu cu gio dc rn luyn c chng trnh ho theo
c nm tng thng.
C th mi trnh c tnh trng chm tng bi, sai u cha m khng c mt
trng tm, c yu cu ring cho tng bi. nh l chm mt bi vn phi xem xt tt c
mi mt, nht l c nhng sai st nng n v t tng, v kin thc gio vin khng th b
qua, nhng khng phi v th m chm trn lan. Mt bi thng tp trung vo mt s trng
im rn luyn hng thng hay trong tng hc k. nh c nhng yu cu ch yu cho
tng bi hng thng, gio vin mi nh hng c tht tp trung trong vic chm bi cho
hc sinh.
Ngoi ra, gio vin li cn phi cn c vo nhng yu t ph bin nht ca lp qua
nhng k lm bi trc tip tc rn luyn.
i vi tng bi vn c th ca tng hc sinh, gio vin li phi theo di ch yu
nht tip tc un nn rn luyn. Chm mt bi vn l chm theo yu cu chung cho lp,
ng thi li cn ch n yu cu ring cho tng hc sinh.
Gio vin c kinh nghim v c tinh thn trch nhim bao gi cng theo di qu
trnh chuyn bin ca hc sinh qua cc bi lm vn trc. C gio vin yu cu hc sinh
lm bi theo bng theo di s im, li nhn xt ca gio vin v nhng bi lm trc.
Chm bi nht l chm vn th khng th c lt c kiu "th v" ngha l ch
chm m u v kt thc, chm theo n tng v nh kin vi tng hc sinh. Gp mt vi
im hay d, gio vin khng nn gch xo hoc bnh phm, ch bai trn bi lm ca
hc sinh. C th c nhng k hiu quy c t u nm hc sinh c th hiu gio vin
lu im g. C ngi e ngi cho rng gio vin khng nn vit tt trn bi lm ca
hc sinh. S d dt nh vy khng cn thit. K hiu l chuyn thng dng trong khoa

251

hc v trong giao tip. Gio vin khng th c th gi ghi ch y v tng im sai

ng. C khi ch cn nhc nh bng k hiu l . V chng k hiu cng l nhng ci
mc gip gio vin nhn tng hp li nhng thiu st chnh nhn xt nh gi chung v
bi lm ca hc sinh.
Chm bi xong phi c li ghi nhn xt. Li nhn xt thng c hai phn c v
cha c v quan im, v ni dung, v phng php v hnh vn. Cn trnh nhng li
nhn xt qu chung chung, t b ch cho hc sinh, cng nn trnh nhng li ph thiu trn
trng, thiu khch l hc sinh. Li ph va biu dng nhng mt tt, va tp trung ch ra
ch thiu st tiu biu nht ca hc sinh ng thi phi ni c im c tin b hay cha
hc sinh c hng phn u thm. Li ph bnh bao gi cng n cn, chu o, trn
trng v cu ch ca thy phi ngay ngn mu mc. Xem li ph c th on c ngi
dy vn nh th no. Ni nh vy cng khng qu li.
Ghi s im
Thng l gio vin c th cho im sau khi c, nhn xt tng hp v bi lm,
c i chiu nhng bi trc. Nhng gio vin c kinh nghim thng cha vi cho im
ngay. Ch khi c chm ht c tp bi, gio vin nhn li tnh hnh chung ca c lp
ri cui cng mi quyt nh s im. nh gi bi lm ca hc sinh theo yu cu nhng
cng cn xem xt theo tnh hnh chung ca c lp v c bit ca tng hc sinh.
Tin hnh gi tr bi
Mt s gio vin cha thc c su sc gi tr bi lm vn ng vi ngha cn c
v vn c ca n. Nhiu khi gi tr bi khng c chun b cng phu, khng c coi
nh mt gi hc thc s. ng ra gi tr bi l mt gi hc sinh ng v c tc dng
nhiu mt. y l gi hc c xy dng thc s t lao ng trc tip ca hc sinh, t vn
ling nhiu mt ca cc em. V cng qua gi hc ny, hc sinh d nhn ra nhng mt
mnh v yu, nht l nhng mt yu ca mnh. Bnh thng mt nm hc cng ch c 8
gi tr bi, 8 gi c bit ny m b coi nh tht l mt s tr mng ng tic. Gi tr bi
nhiu khi thu gn vo vic lm dn bi mu, hoc c khi iu ng ghi nh ch l nhng
giy pht cng thng ch i s im ca hc sinh ri sau l mt khng kh phn tn
n o trong lp hc. Hc sinh khng thu hoch c bao nhiu iu b ch thit thc cho
nhng bi lm vn tip theo. Mt gi tr bi cng cn c chun b chu o trn gio n
theo mt tin trnh s phm cn thit.
Cn c vo nhng d kin v bi, v tnh hnh lm vn ca hc sinh, gio vin
xc nh yu cu ch yu ca gi tr bi v cc mt kin thc, t tng, k nng, phng
php,... Nhng yu cu chnh ca gi tr bi c gio vin cng b nh hng hc
sinh nh gi kt qu lm bi ca lp v ca bn thn.
Gio vin tng kt tnh hnh lm bi ca hc sinh c lp v mi mt : tinh thn lm
bi, nhng u im v nhc im chnh, nhng c nhn ng biu dng, nhng hin
tng ng ch , kt qu chung ca c lp v ca c nhn tiu biu.

Xy dng dn bi mu : c lp rt kinh nghim v ni dung v v phng php

lm bi, tng hc sinh qua c th t mnh rt kinh nghim ch c, ch cha c ca

252

bn thn qua bi lm. Gio vin dnh 10 n 15 pht cho hc sinh trao i thc mc v
dn bi mu. Hc sinh chp dn bi vo v v nh rt kinh nghim thm v t cha bi
vn ca mnh.
C th chn c mt bi vn hay v on vn vit tt cho hc sinh rt kinh nghim.
Sau khi hc sinh nm c yu cu lm bi v s b nh gi bi lm ca mnh, gio
vin mi tr bi cho hc sinh. Trc khi tr bi cho c nhn, gio vin nn chun b t tng
chung cho lp v cho c nhn.
Gio vin dnh th gi cho hc sinh hi trc tip gio vin v bi lm ca mnh, k c
thc mc v s im. Gio vin c th n vi mt vi em m gio vin d on c nhng
vn thc mc hay tht vng.
Cui cng yu cu hc sinh v nh chp li nhn xt vo s theo di bi lm vn
(nu lm vn trn t ri) v t cha theo nhng li ghi. Gio vin c th kim tra mt vi
trng hp t cha bi nh. Nu c th, chm bi "tay i" vi mt vi hc sinh cn yu
phi cn c gip thm.
Quy trnh chm bi, tr bi l quy trnh k thut, t m, cng phu, gn lin vi tinh
thn trch nhim, lng tm ngh nghip, tnh thng yu qu trng ca gio vin i vi
hc sinh ca mnh.
4. Gi lm vn ming
Trong kh khn chung ca vic ging dy lm vn ph thng, vic ging dy gi
lm vn ming cng cn l mt vn mc m ca nhiu gio vin. Nhiu gio vin cm
thy gi lm vn ming t nht v nhm chn. Ch c gio vin vi hc sinh c ch
nh hot ng, cn a s l "im lng", khng ch g n gi hc. Ni dung gi lm
vn ming thng b b qua, thay vo l nhng gi tr bi lm vn vit ko di, hoc
c chng ch yu cng ch l vic n iu, gio vin ra mt vn v hc sinh chun b
15 20 pht ri gio vin ch nh mt, hai hc sinh ln trnh by. Hc sinh no nhn
xt th tt, nu khng gio vin cho mt dn bi mu, v gi hc lm vn ming kt thc.
S d gi lm vn ming cha gy c s ch ca hc sinh, cha c gio vin coi
trng l v nhn thc cha ng tm quan trng v c im ca n.
So vi lm vn vit, lm vn ming c nhng c th ring. Thi gian cho hc sinh
chun b tng i t hn. Hc sinh phi trc tip vi mt i tng giao tip hin din,
khong cch gia hai t duy v ngn ng rt ngn, i hi s nhanh nhy, linh hot c
ng trong chn t, sp v din t. th trong gi lm vn ming, hc sinh khng
nhng phi huy ng nhng yu t cn thit nh trong mt gi lm vn m cn phi vn
dng nhiu yu t c th ca li ni kt hp vi nhng hot ng hnh th. c trng
gy nn kh khn ring ca mt gi lm vn ming, nhng mt khc gi lm vn ming c
ci hng th sinh ng ca n m lm vn vit khng c c. Ngn ng ni l mt hnh
thc hot ng giao tip thng ngy lun lun din ra trong i sng ca mi con ngi.
Ngn ng ni l phng thc giao tip ch yu ca con ngi. Khng phi ai cng vit
nhiu nh ni trong i sng, trong sinh hot x hi ngh nghip ca mnh. Trong gi lm

253

vn ming, hiu qu lao ng ca hc sinh c cm nhn trc tip. Gi lm vn ming c

th mnh ca mt sinh hot giao tip tp th, khng nh lm vn vit l mt hot ng
tnh, c nhn, khng kh gi lm vn ming d kch thch hng th hot ng ca hc sinh
nu gio vin thc c u th ca gi hc ny. V tm l con ngi trong hot ng tp
th bao gi cng nng ng hn. C thy r c th ca hot ng lm vn ming v c
im tm l hc sinh trong gi hc ny, gio vin mi tin hnh c hiu qu gi hc vn
rt sinh ng hp dn v hng dn c c nhng hc sinh c tm l ngi ngng pht
biu trc tp th. Lm vn ming l mt c hi rt tt gio vin hiu thm con ngi,
t tng hc sinh trong lp qua cch ni nng, tc phong din t. Vi nhng gio vin
gii, y l nhng tnh hung s phm pht huy kt qu o to hc sinh v nhiu mt,
khng ch v vn hc.
T cch ngh nh vy chng ta thy c mt gi lm vn ming khng phi ch ch
vo th thut hay k thut ni nng. nh rng gi lm vn ming phi ch n nhiu
yu cu rn luyn ngn ng ni cho hc sinh. Qua cch din t, qua phong cch, qua iu
b ca hc sinh, bn trnh by hay kin pht biu ca cc em, chng ta c c hi gio
dc, un nn v mt ng x, ng thi cng b sung iu chnh nhng kin thc khc cho
hc sinh ; gi lm vn ming s c ngha gio dc ton din ca n tuy trng tm vn l
rn luyn ngn ng ni, phng php t duy v ngh thut giao tip.
Hnh thc ln lp gi lm vn ming cn c a dng ho nhm pht huy tnh ch
ng v nng ng sng to ca tng hc sinh.
Tu thuc vo iu kin chun b ca hc sinh theo s hng dn ca gio vin, hot
ng ca gi lm vn ming c th c nhng hnh thc khc nhau. C lp chun b mt
vn nhng gio vin cho mt vi hc sinh (khng nht thit l gii nht) chun b k
hn v trnh by trc tp th. Lp s trao i v gio vin tng kt, c khi n lp mi ra
bi v hc sinh tp chun b ngay trong 15 pht ri pht biu trao i. C khi gio vin
ra mt bi c lp cng suy ngh, cng xy dng ti ch. C gi trao i v mt bi bo
hay mt bi lm vn ca hc sinh. Cng c th l mt gi trao i v mt s vn thi s
vn hc hay chnh tr c tc dng trc tip n i sng tinh thn ca hc sinh v thch
hp vi yu cu gio dc nh trng... Hnh thc rt phong ph a dng, t gio vin c
th tm ti. iu quan trng l phi nm vng c trng ca mt gi lm vn ming v bo
m yu cu gio dc ton din ca mt gi vn hc trong nh trng. Tic rng gi lm
vn cho n nay vn cha c s quan tm ng mc ca c quan ch o v c chnh
ngi dy. Do hiu lc gio dc, gio dng rt mnh m ca mn lm vn cha c
pht huy ng mc. S non yu v cht lng vn hc ca hc sinh ph thng c mt phn
quan trng l do cht lng dy lm vn cn thp, thp c v l thuyt ln thc hnh, c v
tinh thn trch nhim ln k thut ging dy. Vi ci cch gio dc ln ny, chc hn v tr
mn Lm vn s c t li trong nh trng THPT chng ta.

V BI TP THC HNH
1. Tp ra 3 lm vn theo 3 kiu bi khc nhau v 3 ch ca dao, truyn c tch,
thn thoi. Thuyt minh nh ngi ra .

254

2. Nhn xt mt c v cha c (nu c) ca bi sau.

Bn v sng tc dn ca, nh vn M. Gorki vit :
"Rt cn nu ln rng trong sng tc dn gian hon ton khng c bng dng ca ch
ngha bi quan, mc d nhng ngi sng tc vn hc dn gian sng nhc nhn, cc kh...
Tp th dng nh vn c thc v tnh cht bt dit ca mnh v tin rng mnh s chin
thng tt c nhng lc lng th ch".
Da vo nhng dn chng ly trong chuyn c ca ta, em hy lm sng t nhn nh
trn.
3. Mc vit :
"Bt c truyn thn thoi no cng dng tng tng, mn tng tng chinh
phc t nhin, chi phi t nhin".
Da vo cu ni ca Mc, anh (ch) hy phn tch ngha truyn Sn Tinh, Thu Tinh.
4. Th nhn xt sau y :
"Qua phn tch tiu thuyt Hn t (ch yu nhn vt ch S) anh (ch) hy lm sng
t nhn nh sau y : "Ngi bt ca Anh c va hin thc, va tr tnh, to nn sc hp
dn cho ngi c".
5. Su tp 10 vn do gio vin THPT ra cho hc sinh. Th nhn xt chung v nhng
vn .
6. Ra mt vn v Nguyn Tri v phc dn mu.
7. Nhn xt v dn bi mu sau y :
: Nhn dp k nim 250 nm ngy mt ca nh i thi ho Nguyn Tri, trong bi
"Nguyn Tri, ngi anh hng dn tc" th tng Phm Vn ng c vit : "S nghip v
tc phm ca Nguyn Tri l mt bi ca yu nc v t ho dn tc".
Hy phn tch v chng minh li nhn nh trn.
Dn bi s lc :
I t vn
C th vo bi bng cch t vn vai tr lch s ca Nguyn Tri v gi tr th ca
ca ng.
II Gii quyt vn
1. Bi ca yu nc (nh ngha s qua khi nim "Bi ca yu nc"). Chng minh qua
cuc i v th vn.
a) Qua cuc i
Sm c mt mi cm th gic su sc (th nh n nc, ghi tc li cha dn ca i).
Nung nu ch phc th, tm ngi kt ngha chng gic, ph L Li.

255

 Kin tr chu ng gian kh, hy sinh chin u n cng cho thng li ca dn tc

(khng chin trng k chng qun Minh, nm gai nm mt khng qun hy sinh nng
nhc, tui gi vn tr li gnh vc vic nc, v.v.).
b) Qua vn th
Nu cao tinh thn cm th gic, quyt tm khng i tri chung cng qun nghch
tc chuyn vic "git chc th uy, coi mng ngi nh c rc, bt t v con ca dn ta,
o lng tm ca nc ta... dn khng ng sng, k v ti ku tri, ngi trung ngha
nghin rng u nguyn mt cht dit th...".
Hoc :

Ngm th ln h i tri chung

Cm gic nc th khng cng sng...

Bn khon au n trc cnh mt nc, sn sng chu ng au kh hy sinh v

nc : "au lng nhc c, chc mi my nm tri, nm mt nm gai, h phi mt hai
sm ti. Qun n v gin, sch lc thao suy xt tinh... Nhng trn trc trong cn mng
m, ch bn khon mt ni hi".
Mang nng tm lng "u i" i vi vn mnh ca nhn dn. Sut i Nguyn Tri
bn khon v l "chn dn" :
c sch thi thng i ngha sch
Chn dn m na mt lng dn
(Bo knh cnh gii)

Quc ph binh cng chng c chc

Bng ti no thu ch chng dn
(Trn tnh I)

2. T ho dn tc qua cuc i th vn.

(Ch : nh xc nh trn, y ch ch n lng t ho qua th vn l chnh).
a) T ho v lch s. Dn tc ta vn c mt lch s v vang, mt giang sn hng v :
"nh nc i Vit ta t trc, vn xng nn vn hin lu, ni non b ci chia,
phong tc Bc Nam cng khc. T Triu, inh, L, Trn bao i gy nn c lp cng
Hn, ng, Tng, Nguyn mi bn hng c mt phng" (Bnh Ng i co).
b) T ho v sc mnh ca dn tc, cao ch kh ho hng ca dn tc :
Trn B ng sm vang chp git.
Min Tr Ln trc tr tro bay.
S kh hng,
Qun thanh cng mnh.
Trn Tr, Sn Th nghe hi m mt va,
L An, Phng Chnh nn th cu thot thn...
... Gm mi , ni cng mn
Voi ung nc sng cng cn
nh mt trn sch khng knh ngc

256

nh hai trn tan tc chim mung...

c Thi T l gi dng t t ti,
Thng th Hong Phc tri tay t xin hng...
(Bnh Ng i co)

M ni n sc mnh dn tc chnh l ni n sc mnh ca nhn dn : Nguyn Tri

cao sc mnh ca nhn dn "lm lt thuyn mi bit sc dn mnh nh nc" (ng
ca bin).
III Kt thc vn
C th nu tc dng ca s nghip v th vn ca Nguyn Tri i vi chng ta ngy
nay. Nguyn Tri vn cn tip tc i vi chng ta trong s nghip cch mng.
Lng yu nc, tinh thn hy sinh, chu ng gian kh, ch cm th gic, tinh thn t
ho dn tc, v.v. u l nhng c tnh cn thit chin thng gic xm lc, xy
dng mt nc Vit Nam ho bnh, thng nht, c lp, dn ch v giu mnh.
C th dn cu ca Th tng Phm Vn ng vo phn kt lun : trong lc qun xm
lc M ang giy xo min Nam nc ta, chng ta cn c li nhng trang oanh lit k
trn ca Nguyn Tri, n li truyn thng anh hng ngn xa ca nc ta, ca dn ta. K
xm lc t nc ny nht nh s b trng tr".
8. Su tp dn bi ca hc sinh mt lp vn THPT v tng kt nhng u khuyt im
ph bin.
9. D 2 gi tr bi tp lm vn PTTH v vit nhn xt (bi tp cho cc t thc tp
s phm nm th 3).
10. Tp chm bi lm vn sau y : Nhn xt u khuyt im ca tng bi. D kin
im theo thang im 10.
: Anh (ch) hy gii thch v bnh lun bi th sau y ca H Ch Minh :
"Th xa yu cnh thin nhin p ;
My, gi, trng, hoa, tuyt, ni, sng ;
Nay trong th nn c thp,
Nh th cng phi bit xung phong ".
(Cm tng c "Thin gia thi" Nht k trong t)

Bi lm ca hc sinh :
H Ch Minh l mt nh vn, nh th ln. Ngi sut i chin u bo v c lp t
do ca dn tc. Ngi cng sut i chin u bo v cho quan im ngh thut ca Ch
ngha Mc Lnin. Hnh nh ngi thi s trong con ngi cng sn lo thnh v v i y
bao gi cng l mt chin s cm v kh sc bn ca t tng cch mng, ng vng mi
nhn tn cng trn mt trn vn hc v ngh thut. T trong ngc t en ti ca nh lao
Tng Gii Thch, Bc ni ln quan im ngh thut ca mnh bng my cu th trn
y ngha :

257

"Th xa yu cnh thin nhin p ;

My, gi, trng, hoa, tuyt, ni, sng ;
Nay trong th nn c thp,
Nh th cng phi bit xung phong".
c Thp ca T Hu ta thy ci si ni ca ngi thanh nin cng kch li quan
im ngh thut phi v sn. c L thi s ca Sng Hng ta thy ngi bt chin u y li
bng ln mnh lit. c c bi th trn ca Bc ta thy ci ung dung m bnh d ca
mt tm hn th v i, bi th gin d m su sc bit bao nhiu ! Hnh nh "xa" v
"nay" m Ngi nu ra trong bi th l hnh nh i lp nhau. "Xa" cng ch l xa
ca Thin gia thi v "nay" lc by gi ch mi vo khong nm bn hai, bn ba. "Nay
trong th nn c thp", thp y l cht chin u ca th. Mun th ca c thp th nh
th phi c sn thp trong tm hn. Nh th phi bit "xung phong" tc l nh th phi l
ngi lnh xung kch trn trn tuyn vn ho, "vc nh th phi ngang tm chin lu". C
nh th th ca mi thnh v kh, th ca mi lm t trong lng ngi c, th ca mi lm
nn cm, nn o. Bi v "khng c g tha thit hn tnh cm, khng c g sm hn ngn
ng, khng c g su sc hn ngha, khng c g rung ng hn m thanh. Th : tnh l
gc, li l ngn, m thanh l ho, ngha l qu". Bch C D cch y gn ngn nm
ni nh th. R rng vn hc ngh thut ni chung, v th ni ring, cng l mt b phn
ca cch mng. Th ca l mt th ngh thut m qun chng nhn dn d cm xc nht.
Vi cch mng v sn, th ca c tc dng tt hay xu u do trch nhim ca ngi sng
tc.
Bi th ca Bc khng ch cng kch quan im ngh thut tch ri cuc sng ca x
hi m cn m ra mt hng i mi cho cc nh vn ngh. Trn bc ng pht trin ca
nn vn hc nc ta, cc nh th, nh vn cch mng phi u tranh gay go vi quan
im ngh thut c. Trn a vn hc cng l trn a u tranh giai cp trn lnh vc t
tng, Hi Triu cng mt s chin s "xung kch" khc ca ng trn trn a tng
tin hnh mt cuc bt chin quyt lit vi ci "ngh thut v ngh thut" trong thi k
mt trn Dn ch. Quan im "ngh thut v nhn sinh" chin thng quan im "ngh
thut v ngh thut" mt cch rc r. Thng li ca Hi Triu cng chnh l thng li ca
quan im vn hc mc xt.
Cng cn ni n b phn vn hc lng mn trong thi k ny, mt th vn hc c
phn u m, cu k :
L thi s ngha l ru vi gi
M theo trng v v vn cng my.
(Cm xc Xun Diu)

H a con ngi vo qu kh xa xm, hng h vo o, vo Thng , ni chi n

cht thp, n tinh thn xung phong ! ti ca h l ti thin nhin, mt loi thin
nhin xa ri cuc sng :
Th xa yu cnh thin nhin p ;

258

My, gi, trng, hoa, tuyt, ni, sng.

Nhng quan im sng tc trn y khng c tc dng vi cuc sng chin u v lao
ng ca chng ta. Bi th sng tc nc ngoi t lu nhng Bc ch r cho vn
ngh mt quan im ng n. Cm tng ca Bc c ngha su sc. Tnh chin u
trong th ca cn phi c tng cng. Chnh bn thn Bc th hin ng n iu .
Nh th Quch Mt Nhc Trung Quc nhn xt rng : "C tp th Nht k trong t
ch c mt ch "thp", nhng cu no, dng no ta cng thy thp c. ng nh vy, mi
cu th trong Nht k trong t u nh mt vin ngc sng long lanh kt t nhn sinh quan
cng sn v i. Thp trong th Bc : Thp ca lng yu nc. Bn ba nc ngoi bao
nm v c lp t do dn tc, Bc H hin trn i cho ng. B bt giam, nh nc
Bc khng ng c :
Mt canh... hai canh... li ba canh,
Trn trc bn khon gic chng thnh ;
Canh bn, canh nm va chp mt,
Sao vng nm cnh mng hn quanh.
Thp trong th Bc, thp ca lng yu t do. Bc l con ngi t do v chin u
bo v t do. Mi hai ln nhc n ch "t do". Trong Nht k trong t, thp cn l ngh
lc phi thng, ci ung dung im m ca con ngi mt nhn thu tng lai, tay nm
vng chn l. B giam v b gii i hn bn chc nh lao, Bc vn sng lc quan, tin tng
thng li ngy mai. Trong th ca khng chin ca Ngi, ta vn thy ci cht thp y.
Cuc sng chin khu bn rn gian kh v vt cht, nhng ta vn thy ung dung, thanh
thot ca mt con ngi ang lm nhim v trng i lch s.
Non xa xa, nc xa xa,
No phi thnh thang mi gi l.
y sui Lnin kia ni Mc,
Hai tay gy dng mt sn h.
Tht l thp, nhng thp y c ti luyn nhiu hn. c bit trong nhng bi th
chc tt gn y, hnh nh xung phong trn chin trng ca nh th cng pht trin cao
. Vn mt lng yu mn c lp, t do v ly n lm l tng chin u cho qun chng
nhn dn.
V c lp, v t do,
nh cho M ct, nh cho ngu nho.
Lnin tng ni : "Vn ngh phi tr thnh cc "inh c" trong ton b c,cu ca
b my x hi". Bt k trong bi th no, ch ngha t tng ca nhng bi th Bc vn
tot ln tinh thn thp. Th Bc rt thp nhng cng rt tinh. Khng phi l i bc gm
th chim ho mi tt ting. Gia nhng ngy khng chin b bn, si ni v khn trng,
Bc vn lm th, thin nhin trong th Ngi vn m cht thp :

259

Ngng u : mt tri
Bn sui, mt nhnh mai
(Ln ni)

Cht thp y chnh l th ng ca con ngi nh cao ca thi i, tm thc

con ngi vt hn tm thc ca thin nhin.
i theo quan im ngh thut rt ng n ny, T Hu cng thnh cng ln trong
tp th Vit Bc. Noi theo li dy ca Bc, cc nh th nc ta ln dn ln cng vi s
ln mnh ca dn tc. Th ca ca h di do cht chin u. Cc nh th t nguyn lm
ngi lnh xung trn, h ln li trong khng chin chng Php ko "voi" ra trn, h
sng vi nhng on dn cng cng h a hng ra tin tuyn, h cng vi nhng anh
nng binh "bt si bin thnh st, go", v cao hn, h t nguyn ng trong hng ng
chin u.
Sung sng bao nhiu ti l ng i.
Hn nghn trang giy lun vn chng.
(Tin a T Hu)

Mun lm nn thp, ngoi ni dung yu nc v yu CNXH ra, th ca cn phi ch

nhiu n phng din hnh thc phi sng tc theo phng php hin thc XHCN l
phng php tt nht to nn tnh thp trong th. Th vn H Ch Minh l kiu mu
trong sng ca mt nn vn ngh c tnh ng, m tnh dn tc, i chng v cng l
tnh hng hn khng nh rng ch c sng tc theo phng php hin thc x hi ch
ngha nh th mi tr thnh ngi "lnh xung kch" ca thi i.
Hc tp li dy ca Ch tch H Ch Minh, cc nh vn ngh ca chng ta quyt tm
trau di lp trng t tng xung phong n nhng ni tin tin phc v kp thi cuc
sng ang din ra si ni hng nm trn t nc ta.
11. Su tp li nhn xt bi lm vn ca gio vin THPT qua tp bi lm vn ca mt
lp v th nhn xt tng hp v cch ghi nhn.
12. Su tp 10 cch vo bi v 10 cch kt lun bi ca hc sinh THPT qua cc bi
lm vn v vit nhn xt tng hp v u khuyt im ca hc sinh v hai k nng trn.
13. Chn vi bi lm vn ca hc sinh THPT. Tng sinh vin chm ring. n lp trao
i vi s hng dn ca ging vin. Rt ra kinh nghim chung v cch chm mt bi vn
cho hc sinh.

260

HNG DN C CHNG VI
Phng php dy hc mn Lm vn
Yu cu :
1. Nhn thc r tm quan trng ring ca mn lm vn vn l mt mn hc tng hp
i hi hc sinh vn kin thc v nhiu mt khng ring v vn hc, ng thi cng l
mt mn hc th hin r nht con ngi cng nh tnh sng to ca tng hc sinh.
2. thc c li dy lm vn nh trng THPT hin nay cn qu c k, thin v
sao chp, ti hin kin thc. lm vn trong lp cng nh lm vn trong thi c cha
thot ra khi li dy gio iu c t.
3. Vn dng l lun mi v lm vn ra nhng lm vn sng to.

Ti LIU THAM KHO CHNH

1. L.X.Vgtxki. Tr tng tng v sng to la tui thiu nhi, NXB Ph n, H
Ni, 1985.
2. Nhiu tc gi. Hi nh cc nh vn hc vn, NXB Ngha Bnh, 1986.
3. Phan Trng Lun. Rn luyn t duy qua ging dy vn hc, NXB Gio dc, 1969.
4. Kim Hi. Xc nh mt s quan nim v bin php mi c kh nng nng cao
cht lng dy lm vn nh trng THPT, S Gio dc, H Ni, 1988.
5. Nguyn Trng B, Nguyn Quang Ninh, Trn Ngc Thm. Ng php vn bn v
vic dy lm vn, NXB Gio dc, 1985.
6. Phan Trng Lun, Nguyn Quc Tu. Dn bi lm vn, NXB Gio dc, 1989.
7. thi tuyn sinh mn Vn, NXB i hc v THCN, 1989.
8. Nguyn Tr, Nguyn Nghip. Tp lm vn, NXB Gio dc, 1990.

261

Chng VII
PHNG PHP DY HC L LUN VN HC
TRUNG HC PH THNG
I L LUN VN HC I VI CHT LNG HC VN CA HC
SINH TRUNG HC PH THNG
1. Tm quan trng ca l lun vn hc i vi vic dy hc vn
Nhiu thp k qua, v phng din ch o chuyn mn ca c quan gio dc vic dy
l lun vn hc trung hc ph thng hu nh b b qun. nh trng, vic ging l lun
vn hc ca gio vin, c th ni l rt tu tin, chp v, thiu s thng nht v mc ch,
ni dung, phng php. Cc k thi tt nghip trung hc ph thng trc y thng vng
bng nhng bi l lun vn hc cho nn vai tr ca b mn L lun vn hc li cng b
coi nh mt cch nghim trng. Mt vi gio vin c ging dy l lun vn hc (ng nh
chng trnh quy nh) th hu nh cng vic ny vn cn mang nhng yu t tc trch.
Tnh mc ch khng c xc nh th hiu sut nht nh l rt thp. Bn iu tra ca gio
s Bi Vn Ba cho thy :
Nhiu hc sinh giy trng trc mt s cu hi v khi nim thng thng nh :
Tr tnh, kt cu, truyn, th ca.
C nhiu em hiu sai mt s khi nim nh "Ph l loi th trnh by c tnh cht vui
v l th, "Hnh tng l ni ln hnh nh c m ca nhn dn" v nhiu khi cc em suy
din mt cch phin din v mt t ng nh "tr tnh" l ni "tnh yu nam n", "t s l
ni ln s kin ca mnh", "tnh tit l chuyn k mt cch rm r v cc tnh tit ra t y
lng mi ngi".
C khi cc em bm vo mt vi c th tr li cho nn cng sai lc hn. V d t
tuyt l loi th ni ln c cy hoa l trn rng v ng bng ! ! v.v.(1).
Trn y ch l s liu ban u, nu kho st nhiu i tng hc sinh trung hc ph
thng nhiu a phng, nht l cc vng nng thn, min ni, chc hn chng ta khng
th khng suy ngh hn v thc trng ging dy l lun vn hc nh trng ph thng
nhiu nm qua v khng th khng t li t u nhng cu hi rt c bn. Liu c th dy
l lun vn hc cho hc sinh trung hc ph thng c khng ? L lun vn hc c
ngha g vi vic ging dy vn hc trung hc ph thng. Hin nay li dy vn x hi
hc dung tc ang l mt mi lo ngi trong nh trng, mt s l lun vn hc ang t ra
gn y trong phong tro i mi t duy, trong i sng vn hc x hi. Vic ging dy l
lun vn hc trong nh trng ph thng ang t ra nhiu vn phi suy ngh. C kin
cc oan cho rng khng cn hc l thuyt vn hc. C ngi ngh rng l lun vn hc
(1) Bi Vn Ba, Bo co v vic dy l lun vn hc cp trung hc ph thng.

262

lm hng s cm th thm m hc sinh. C kin lo ngi hc sinh ph thng cha

kh nng tip nhn nhng khi nim l lun vn hc v tru tng v khi qut Ngi tn
thnh dy l lun vn hc cho hc sinh ph thng th cng cha a ra c nhng cn c
xc ng, nhng l l c s thuyt phc.
Gn y trong khng kh i mi t duy ca vn hc ngh thut, nhiu vn v l
lun t li, c nghin cu trn nhiu bnh din. Mt s th thch v t duy l lun cng
t ra khng ch vi cc nh l lun ph bnh nghin cu m ngay c vi ng o cng
chng tiu th vn hc ngh thut. Trong khi c tm l e ngi v king k ni n khi
nim "tnh" tnh giai cp, tnh ng. Thm ch c ngi cho rng by gi m cn ni
n nhng tnh y l t duy qu c. Trong khi khi nim v nhn tnh, nhn vn, trc
cm, mc cm, v thc, hu nh li c nhc n kh nhiu.
Cng vi dch v phim nh, video, l nn pht hnh sch en v ln sng sch bo
phim nh nc ngoi trn vo. cho hc sinh, nht l nhng hc sinh sp ra trng ph
thng c kh nng t khng, ta khng th t bng lng vo li ging dy vn chng
thin v thng thc, rung cm. Phi dy cho hc sinh thot khi trnh "thch th au
kh". Mun vy khng th khng v trang cho hc sinh mt vn ling l lun cn thit. D
nhin c vn dy nhng g v dy nh th no cho c hiu qu nhng khng th khng
ging dy l lun vn hc cho hc sinh mt cch cn thn n ni n chn. Khng nn
ni chuyn xp l lun vn hc li, trc ht l phi gip cho hc sinh cm nhn c cht
vn ? Lm g c chuyn i lp gia hiu v cm, gia hiu bit l lun v cm th thm
m. Trnh am hiu l lun ch tng cng h tr thm cho kh nng cm th thm m
m thi. Nhn mnh kh nng thng thc m coi nh nng cao trnh l lun vn hc
chnh l v tnh duy tr trnh ca hc sinh mc thp nht ca kin thc. Ni nh
Pplp : C bao nhiu khi nim v s vt l c c by nhiu hiu bit v bn cht ca
s vt. C trm ngn n tng xc cm vn chng, c trm ngn hin tng vn hc m
kin thc cha c nng ln thnh nhng khi nim vng chc th kin thc vn l kin
thc vn vt, cm tnh, mang tnh t liu. R rng l l lun s gip hc sinh c kh nng
t mnh ng dng v b sung kin thc mi.
Ngy nay vi kt lun ni ting v y sc thuyt phc ca nh tm l hc Ptrpxki,
cng vi kt qu thc nghim ca nhiu nh khoa hc, chng ta c th tin tng rng hc
sinh ph thng c kh nng tip nhn v tip nhn tt kin thc khi qut, k c
nhng khi nim phc tp. D nhin c vn phng php hnh thnh khi nim nh
th no cho thch hp.
Mt lun im v tng cng hn na dy l lun vn hc trong nh trng cha ng
trong n mt hiu bit ng n, mi m v tm l nng lc hc sinh. Ngy nay mt nhn
thc chnh xc v vai tr ca kin thc khi qut trong vn vn ho hc sinh v mt quan
im thc tin cn c ca vic dy vn ngay trong i sng vn ho x hi l thc s cn
thit.
2. L lun vn hc kin thc siu kin thc

263

2.1. rt nhiu thp k nay thy ni ln khng t kin v vai tr ca l lun vn

hc trong hot ng vn hc cng nh trong ging dy vn hc. c kin cc oan ph
nhn s cn thit ca l lun vn hc. Hnh nh l lun vn hc nhiu nm khng c g
thit thc thit thn i vi sng tc nh v ngay c vi ngi nghin cu ph bnh vn
hc. L lun vn hc t ra bt lc, i sau nhiu hin tng vn hc ang gy tranh lun
gay gt trong x hi. V ngay nhng vn tng nh rt c bn ca l lun vn hc m
chnh trong gii l lun cng t ra lng tng trong cch l gii. Khong cch gia cc
l thuyt vn hc trn sch v, trn gio trnh, chuyn lun vi thc tin a dng, phong
ph, phc tp trong i sng vn hc ngy cng l r hn qua nhng th thch thc t ca
i sng vn hc nht l trong nhng nm gn y. Trong nh trng cng vy, nhng
kin thc thu nhn nh trng, i hc c th ni l kh s nhng kh nng ng
dng, vn dng kin thc ch mt phn thi vo cng vic phn tch, l gii cc tc
phm vn hc, cc hin tng vn hc li rt non yu. Tnh trng sinh vin ln lp nhng
gi ging vn mt cch lng tng, sai st nng n v kin thc loi th, v hiu qu thm
m, phi quy li mt phn quan trng ch yu cho vic ging dy l lun vn hc i
hc. Khng th chp nhn c tnh trng mt sinh vin khoa Vn sau bn nm o to
i hc hc qua nhng b gio trnh l lun vn hc s nhng khng th bit hng
i ng n vo mt bi th tr tnh nh bi Thng v, Hng Sn phong cnh ca, v.v.
Trnh non km v kh nng vn dng kin thc l hu qu ng b ca nhiu nhn t
nhng mt trong nhng nguyn nhn quan trng l do quan nim ca chng ta v vai tr
c bit ca l lun vn hc cha ng. Tnh trng ko di nhiu thp k nay i hc
cng nh ph thng nhng cha c c mt s iu chnh cn thit trong quan nim.
L lun vn hc lu nay vn c dy nh mt b phn khc trong chng trnh o to
ca nh trng. Kin thc l lun vn hc cng ch c coi nh l nhng b phn tri thc
khc trong chng trnh. Chnh v th nguy c lm cho kin thc l lun vn hc bin
thnh nhng kin thc cht, nhng kin thc thun l, ng l ra l lun vn hc phi c
coi nh nhng kin thc cng c, nhng kin thc phng php, nhng kin thc siu kin
thc. Sinh vin hay hc sinh hc xong chng trnh l lun vn hc nh trng khng
nhng phi nm chc c cc khi nim, h thng thut ng, cc nguyn l vn hc, v.v.
m cn c kh nng nht nh trong vic ng dng, vn dng kin thc thu nhn thnh
cng c, thnh phng php t pht trin v vn hc ngay t trn gh nh trng cng
nh khi i vo i sng vn ho cng ng.
2.2. Mt s iu chnh trong quan nim s a n nhng phng hng i mi
nng cao hiu qu thc s ca kin thc l lun vn hc cho hc sinh v sinh vin. D
nhin mt s iu chnh v quan nim cng s a n nhng thay i quan trng trong
cch xy dng chng trnh l lun vn hc cng nh cch ging dy vn hc trong nh
trng chng ta.
Kin thc l lun vn hc phi thc s tr thnh cng c gip hc sinh, sinh vin t
mnh c kh nng chim lnh nhng gi tr vn hc. Khong cch gia nhng iu hc
sinh, sinh vin c cung cp vi kh nng phn tch khm ph nhng cu th, nhng
bi vn hay nhng gi tr vn hc hin nay cn qu rng ln. i d gi thc tp ca sinh

264

vin, chng ta u d dng nhn ra nhng sai st ng l khng th c nhng sinh vin
c o to 4 nm trong khoa Ng vn i hc. Sinh vin t ra thiu nhng hiu bit c
bn v loi th khi ging cc bi th, bi vn. Ging mt bi th Thng v, sinh vin
dnh hn 30 pht cho vic phn tch hnh nh b T. Ging bi Hng Sn phong cnh ca
c em tp trung ch vo v p ca ng Hng Tch. Nhng biu hin v thi php
hnh nh thiu ht, vng bng khi cc em t mnh khm ph mt bi vn. Sinh vin nu
khng sao chp gio n c ca gio vin ph thng hay ti liu hng dn th t ra bt lc
trong vic t mnh son ly mt gio n theo s kin ca bn thn. Nhng ngy u mi ra
trng cng tc ti nhng vng xa ho lnh, thiu thy, thiu bn, sinh vin mi thm tha
cm nhn ht s bt lc ca bn thn trc nhng bi vn, bi th mnh phi ging dy
nht l nhng bi mi c a vo chng trnh. Dy l lun vn hc khng nn qu say
sa ch trng n rng, su ca chng trnh m qun i rn luyn kh nng ng
dng l lun vo nhng hin tng vn hc c th. y mi l ch nh gi c hiu qu
ch thc ca vic dy v hc l thuyt vn hc. Chng ta u bit chnh trn tng hin
tng vn hc c th mi nh gi c ti nng tr tu ca chnh cc nh l lun. Ch
phn bit c ti nng l lun khng phi ch l nhng khi lng khi nim hay thut
ng ng Ty kim c. Th thch ln nht l kh nng l gii nhng hin tng vn hc.
Nhiu nm nay, nht l nhng nm gn y, chng ta c chng kin kh r s bt lc
ca nhiu nh l lun trong vic l gii nhng hin tng vn hc tng nh kh gin n
nhng li gy ra nhiu giy bt tranh ci trn vn n. Cho nn cn nhc li mt chn l
hin nhin trong ging dy l lun vn hc l kin thc l thuyt ch l nhng kin thc
cht nu n cha tr thnh cng c phng tin t mnh chim lnh c cc gi tr vn
hc mt cch c lp.
2.3. L lun vn hc phi l nhng tri thc cng c gip cho hc sinh nng cp,
chuyn ho, thng hoa nhng tri thc c th, nhng n tng vn hc phong ph lm lt,
tch lu c sut trong qu trnh hc, c, cc lp di thnh nhng kin thc khi qut
c phm tr ho. Chng ta u bit sut bao nhiu nm c hc mt chng trnh vn
hc ng tm t trung hc c s ln trung hc ph thng ri ln i hc, ng thi trong
i sng vn ho thng tin ngy nay tui tr tch lu c mt vn sng vn ho, vn
hc, phi ni l v cng phong ph nhng d sao cng ch l loi kin thc kinh
nghim, n tng c th cha tht h thng, cha c phm tr ho. V vy nhim v cc
k quan trng m khng c b mn no thay th c ca l lun vn hc i vi hc sinh
qua cc gi hc v l lun vn hc. V cha thc c nhim v nng n quan trng
ca l lun vn hc nn vic ging dy nh trng ch thin v chc nng thng bo tri
thc chuyn ngnh, tch ri vi vic khai thc nhng tri thc vn c ngi hc.
S pht trin v vn hc ng l c din ra mt cch t nhin u n, lgic li b
gin on ct t gia ci ang hc vi ci hc, gia ci cha bit vi ci bit, gia
tri thc c th vi tri thc khi qut. Cng vic ging dy l lun vn hc chnh v vy tr
thnh kh khan thiu sinh ng, xa ri i tng nh din ra lu nay trong nh trng
chng ta.

265

2.4. L lun vn hc trong nh trng phi thc s gip cho hc sinh, sinh vin c
thm bn lnh, kh nng t mnh i vo i sng vn ho cng ng ang din ra a dng,
sinh ng v ngy cng phc tp. Chng ta thy nhiu thp k nay a n nhng
ln sng bin ng, chuyn ng trong i sng chnh tr, vn ho, vn hc ca x hi ta.
Bn cnh nhng i mi ng mng v t tng, quan im ngh thut cng nh nhng
thnh tu ng k trong sng tc, sinh hot hc thut cng khng phi khng c nhng
quan im, nhng t tng, nhng lun im vn hc ngh thut khng bnh thng. Bn
c tr tui ang ng trc nhng th thch kh gay gt, d di ca cuc u tranh gia
ci ng, ci sai, ci tht ci gi, ci chn thnh v ci c hi, ci tt v ci xu, gia vn
hc ch thc vi ci "vn hc gi" v.v. Mt truyn ngn ra i nhiu kin khen ch
khng thng nht, mt hin tng vn hc m ngi th khen ht li nh nhng sng to
tuyt vi ngi th coi nh l mt hin tng ng ch trch. Mt kin v l thuyt vn
hc nghe tng nh hon ton mi m hin i nhng c mt ngi li cho l lch lc, non
nt, phin din v.v. Gn y li xut hin nhiu thut ng tng u nh mi l, m ngi
cha c lch lm li d chong ngp : no l vn hc "m tnh, dng tnh", no l "mc
cm Euip", no l "thc cm", "v thc". Bn c tui tr, ni nh mt vin s nc ngoi
l khng phi ang sng trong chn khng. Hng ngy hng gi mun hay khng mun h
u ang chu s tc ng ca mi trng vn hc, vn ho x hi. Vn bn lnh lun
lun c t ra cho mi ngi trong quan h vi cng ng, nht l trong nhng thi
im y bin ng v bin i nh hin nay. Hn u ht nh trng phi v trang cho
ngi hc mt s tinh thng nhng vn nguyn l c bn h c th t ng x, t gii
p cho mnh trc nhng hin tng x b phc tp. Ni vy e c ngi cho rng l
mt yu cu qu sc. Nu l qu sc vi nh trng th ni no s chu gnh ly trng
trch ny trc x hi, trc lch s ? Ch l mt hc sinh hay mt sinh vin c o to
t nh trng ra li c th im ting nu ai ni rng vn hc lng mn 1930 1945 c
gi tr hn vn hc cch mng, nu ai ni rng vn hc cch mng v khng chin l
vn hc mt ngha, n gin, thiu cht nhn vn, khng ni ln c ci thn phn, ci
bun, ci au ca con ngi nh vn hc lng mn. c mt cun sch gio khoa ph
thng m khng t mnh pht hin ra c nhng sai st c khi rt nghim trng trn mt bi
vit v Nguyn i Quc H Ch Minh, v c im vn hc Vit Nam... mc d nh
trng c v trang bao nhiu l thuyt nghin cu giai on vn hc, tc gi vn hc,
v.v.
Ni l lun vn hc thc s l kin thc cng c, l kin thc siu kin thc l ni n
mt quan im hin ti v kin thc ca thi i ngy nay. Nhng mun t c mc tiu
ny khng nhng ch c s thay i trong quan im mi v kin thc m cn c nhng
bin i ng b v phng php ging dy, v cu to chng trnh theo mc tiu "kin
thc siu kin thc".
3. Mt s vn l lun vn hc lin quan n vic dy hc vn trong nh trng
hin nay

266

 t lu bnh x hi hc dung tc nh hng nng n n hiu qu thm m ca

mn Vn. Con ng khc phc khuynh hng khng lnh mnh trn gn lin vi vic
trang b chu o cho hc sinh mt hiu bit y v l lun vn hc : c bit l l lun v
c trng ca vn hc. Bc i nhanh hay chm ca khoa l lun vn hc, ci mnh ci
yu ca cng trnh nghin cu v ph bnh vn hc v ngay c nhng ci hay ci d ca
nhng bi vit trn bo ch vn hc ngoi x hi u c nh hng trc tip, nhanh chng
n cht lng ging dy v hc trong nh trng. Nhiu thp k qua, khuynh hng nhn
mnh mt chiu n lch s pht sinh, n chc nng nhn thc ca vn hc hay khuynh
hng coi nh c tnh sng to ca nh vn, cng nh ch th tip nhn trong nghin cu
v ph bnh vn hc ta, c th tm thy bng dng ca du vt rt r trong nhng b
gio trnh, sch gio khoa, sch hng dn ging dy vn hc v c trong nhng gi ln
lp hng ngy ca ng o gio vin trong nh trng. Tic l nhng thnh tu l lun
gn y v c tnh sng to, v l thuyt tip cn tc phm vn hc, v phong cch vn
hc, v thi php, v loi hnh hc, v tm l sng tc v cm th vn hc cha to c
nh hng g ng k n thc tin ging dy vn hc ca gio vin. Vic ging dy vn
hc trong nh trng ang i hi mt s i mi v phng php, v chng trnh, v
sch gio khoa vn hc v mt s b tc kin thc l lun vn hc cho gio vin c th
khc phc c nhng khuynh hng khng ng cn kh ph bin trong nh trng, m
nguyn nhn quan trng chnh l trnh non yu v l lun vn hc ca ngi ging dy.
Trong nh trng bc l kh r bnh x hi hc dung tc m tc hi ca th bnh
ny khng phi ring cho vic dy vn m ng lo hn l cho vic hnh thnh nhn cch
x hi ch ngha ca hc sinh. c nhiu ting than phin, ch trch t cc c quan ch
o gio dc. Mt vi nh nghin cu, gio s v nh vn t lo ngi cho vic dy vn :
"Dy vn m nh dy chnh tr". "Dy th m khng gy c "chn ng" g trong lng
hc sinh", "Cn tr li bn cht thm m cho vn hc". Mt s l gii cn k v nguyn
nhn v tc hi vi nhng biu hin khc nhau ca bnh x hi hc dung tc cha c t
ra t bnh din l lun vn hc gip gio vin c thc trong vic khc phc tng bc
cn bnh ngh nghip ny. y c nhiu vn l lun v c bn ca vn hc, ca hnh
tng vn hc, ca tc phm vn chng, v mi quan h gia cc chc nng ca vn hc,
v vai tr ca ch th phn nh trong mi quan h vi i tng c phn nh... y
ch xin dng li mt vi vn trc tip lin quan n vic gp phn khc phc khuynh
hng ging dy cha ng.
Xun Diu c ln ch li phn tch vn chng m lm cho chim khng bay, c
khng ln, tc phm ch cn l mt xc cht. Nh vn Tvarpxki ti i hi ln th III
ca cc nh gio Lin X c phn nn rng tc phm ca nh vn vo tay nh gio tr
thnh "th canh nht nho". Khng chnh thc gi ng tn ra, nhng c nhiu kin
nhn xt ch trch li phn tch vn hc, phi thm m, nh chnh tr ho bi vn theo nh
ch quan, nh cng bc bi vn, p t t tng cho tc gi, tc phm. Nhng chung quy

267

c my biu hin chnh sau y ca bnh x hi hc dung tc ang ph bin trong cc nh

trng ta hin nay(1) :
Thot ly hnh tng ni dung khch quan ca tc phm hoc gn ghp cho tc phm
nhng t tng nhng vn xa l vi ni dung tc phm ch nhm truyn t cho hc
sinh nhng bi hc chnh tr t tng, lun l x hi theo mun ch quan.
Hay ni mt cch khc l phn tch mt tc phm ch nhm mc ch duy nht l rt
ra c nhng vn chnh tr, t tng o c, lun l x hi, v.v. t nh ch quan
ca ngi phn tch ch khng xut pht t ni dung khch quan ca bn thn tc phm.
Khai thc tc phm mt cch bit lp cc phng din chc nng nhn thc, gio
dc v thm m. Ni dung thng tin thm m ca tc phm b y xung hng th yu hay
gt b hon ton. Tc phm tr thnh ci c minh ha cho nhng nhn nh x hi hc,
lch s vn hc, l lun vn hc hay ngn ng hc.
Do mc ch thin cn, thc dng v nhn thc ni dung mt cch phin din nh
trn, vic phn tch tc phm bin thnh cng vic lit k mt cch s lc, my mc cc
chi tit, cc s kin trong tc phm v thng k theo li s c im ca cc nhn vt
vn hc. Linh hn ca tc phm, chi tit mu tht ca cc nhn vt b tc b rt ra
nhng t tng trn tri, nhng mnh trit lun kh khan. Phong cch tc phm, tc gi
khng c ch , mi phong cch u b co bng.
Vi li phn tch vn chng nh trn dn ti hu qu ngoi mong mun ca ngi
ging dy. Hc sinh khng hng th hc vn. Hc vn tr thnh cng vic nng n, t hp
dn. Nhng iu quan trng hn l v tnh gy ra mt li hc tp th ng, p t. Hc
tc phm vn chng ch l mt cng vic tc ng t bn ngoi theo ch quan ca ngi
ging dy hn l nhu cu thm m bn trong ca bn thn ch th tip nhn l hc sinh.
Con ng tip nhn tc phm ch trng phng din lch s pht sinh m khng ch
n phng din lch s chc nng. n vi tc phm ch ch n ci c phn nh m
khng ch n cch phn nh, ch tc phm m qun i tnh sng to ca nh vn, ch
ni dung phn tch m coi nh hoc lng qun ch th tip nhn.
Bnh x hi hc dung tc bt ngun t nhn thc s lc, n gin, phin din v bn
cht ca hnh tng v tc phm vn chng cng nh qu trnh sng to ngh s. Vn
nhn thc bn cht ca hnh tng vn hc tng nh c gii quyt t lu nhng cho
n nay, trong ph bnh nghin cu cng nh ging dy vn hc khng phi khng cn
nhng khuynh hng lch lc. Xu hng minh ha trong nghin cu ph bnh v ging dy
vn chng nh ni trn, ng nht t liu i sng vi ni dung t tng ca tc
phm. Bnh gi mt sng tc vn chng khng phi l chuyn lit k nhng s kin i
sng trong tc phm i n nhng kt lun v gi tr hin thc v t tng nh mt s
ngi vn quen lm. Tht ra bn thn cht liu i sng cha to ra ni dung ca tc
phm. T cht liu i sng y n ni dung ch thc ca mt tc phm vn hc cn l
mt khong cch qu rng, mt chng ng kh di ca sng tc ngh thut qua cng lao
(1) Xem Tp ch Vn hc, s 1-1987.

268

ng ca nh vn. Va qua, khi khen ch tc phm C lao Trm cng c nhng kin
thin v cht liu i sng m quan tm cha ng mc n phn sng to ca nh vn,
tnh c l ca ngh thut trong mi quan h vi hin thc c phn nh. Ph bnh theo
li ng nht hin thc vi hnh tng, tnh hin thc vi tnh c l trong sng to l do
khng hiu bn cht ca hin tng. Quan nim my mc v phin din nh vy a
n cch nhn nhn v nh gi mi tc phm nh l phng din minh ha cho i sng
m khng thy rng vn hc ni chung cng nh mi tc phm vn chng l mt hnh
thc c th ca s chim lnh v sng to hin thc. Mi v d nh sng to tt p
nh th no cng nh khi lng cht liu i sng s n u vn cha to nn gi tr
ca tc phm. Tt c phi c th hin v nho nn thng qua s sng to ca bn thn c
th nh vn. Do cch hiu n gin v hnh tng v tc phm vn chng nn mt bi th
Tng ca Nguyn Tri trong nh trng t ra cng c n 3, 4 cch khai thc l gii v
bnh gi khc nhau. C ngi qu thin v vic miu t cy tng vi bao phm cht cao
qu ca n lin h n ti cao c trng ca ngi qun t hoc nghin cu t m cn
k h thng tng, cc, trc, mai... trong m hc c ri i chiu vi phm cht cao qu
ca Nguyn Tri. C kin ng nht hnh nh cao p ca cy tng thc s m coi nh
tc gi sng to cy tng trong bi th, qu nhn mnh tnh cht liu i sng hn l tnh
c l ca hnh tng, thin v b ni m coi nh b chm ca hnh tng, thin v ci
c phn nh hn l ngi phn nh v cch phn nh. Trong ph bnh nghin cu hay
ging dy vn hc thng c hai cc oan. Mt l ng nht vn hc vi hin thc, khng
thy mt sng to ca c tnh nh vn. Hoc ngc li ch thy mt c l ca vn hc, ca
hnh tng m khng thy ngun gc v ni dung hin thc ca mi hin tng. L lun
nhn thc ca chng ta ngy nay khng nhng ch u tranh chng ch ngha ch quan
tch ri vn vi i sng m cn phi ph phn trit l nh mnh v khuynh hng th
ng ca c nhn trc i sng. Cha bao gi sc sng to ca c nhn li c pht huy
mnh m nh ngy nay. Tnh sng to, ch ng tch cc ca qun chng i vi lch s,
i vi hin thc khch quan ngy cng sng t. Khng phi ngu nhin m gn y
nhng lun im v c tnh sng tc ca nh khoa hc X vit c nh gi cao.
Trong sng to vn hc, ngh thut, vai tr ca c tnh sng to c mt ngha c bit
quan trng. T lu chng ta bit l thuyt ca Lnin v nhn thc lun nhn mnh
n "hnh nh ch quan ca th gii khch quan"(1) trong phn nh hin thc. Nhng trong
thc tin ph bnh, nghin cu v ging dy vn hc, mt s thu trit y lun thuyt
ca Lnin trong vn hc vn cha c c. Gt hay Gorki u tng nhn mnh n s
sng to ra n(2). Xu hng minh ha bt ngun t sai lm v phng php nhn thc, t
s hiu bit n gin qu trnh sng to hnh tng vn hc, mi lin h bin chng gia
khch th v ch th trong sng to v cm th ngh thut. Ngy nay cng cn hiu cho
ng hn lun im v "hon cnh in hnh v tnh cch in hnh" ca F. ngghen.
Lun im ca ngghen gip chng ta nhn thc c ng n mi quan h gia x
hi v vn hc, gia x hi v con ngi. Nhng nh ni trn, vi nhn thc mi hn,

(1) V.I. Lnin, Ton tp, tp 18, tr. 120 (bn ting Nga).
(2) M. Gorki, V cc nh vn, M. 1978, tr. 345 (bn ting Nga).

269

y hn v tnh tch cc sng to ca qun chng, ca c nhn trong thi i ngy nay,
chng ta cn l gii ton din hn v mi quan h gia hon cnh in hnh v tnh cch
in hnh. L lun vn hc t trc n nay ch nhiu n s tu thuc ca tnh cch
v hon cnh(1).
iu ng. Nhng cn nhn mnh thm phng din tc ng tch cc sng to ca
c nhn i vi hon cnh trong lch s nhn loi cng nh trong sng to vn hc ngh
thut.
Hiu nh vy, khng nhng trnh c hin tng ng nht tnh t liu vi tnh t
tng, t liu i sng vi ni dung ch thc ca bn thn tc phm, m cn gip cho l
gii c ng n hn ni dung t tng ca tc phm. Hnh nh khng t bi ph bnh
nghin cu vn hc, khi phn tch tc phm vn chng qu thin v phng din t
liu i sng, nhng s kin, nhng con ngi, nhng hon cnh, nhng cha t b mt t
liu i sng thm nhp vo "i sng bn trong" ca hin thc c phn nh. Ch
ngha s lc, bnh s , khuynh hng minh ha trong phn tch vn hc do li nhn
thc sai lm nh trn lm cho vic ph bnh hay nghin cu ging dy vn hc khng
thot khi li mn x hi hc dung tc l nh vy. Coi nh c tnh sng to ca nh vn v
ch ch trng phng din phn nh ca hnh tng th nht nh khng trnh khi hin
tng coi nh phong cch sng to. Cc nh l lun vn ph phn gay gt ch ngha co
bng v phong cch trong ph bnh, nghin cu vn hc. Trong nh trng, hin tng ny
cng cha c t ra v c phng hng khc phc, nht l khi ging dy cc tc gi,
cc tc phm tiu biu. c mt s bi tiu lun hay chuyn lun v chn dung, gng
mt,... ca mt vi nh nghin cu gn y, i khi chng ta tht vng trc s khm ph
ca tc gi v phong cch sng to ca nh vn. Hin tng lp i lp li nhng thut ng,
nhng khi nim qu so mn bnh gi phong cch sng to ca cc ngh s khng p
ng c mong i ca ngi c. Ci ring, ci c o v phong cch t c pht hin.
th, vn phong cch cho n nay vn cha c xc nh. Trong mt vi bi vit
cn cha phn nh c rch ri mi quan h gia c tnh v phong cch, c tnh sng to
trong vn hc ngh thut vi c tnh tm l, tnh cch x hi ca nh vn. Mi quan h
gia phong cch c nhn, phong cch thi i ni hm ca phong cch,... u l nhng vn
cn c gii l lun quan tm hn. Trong mt s bi vit v chn dung, gng mt,
phong cch c khi b hiu qu r li c khi b hiu qu hp. Tht ra nu ch tm phong
cch trong nhng th php ngn t hay c nhng phng thc ca nh vn, chng ta vn
cha th nhn din c phong cch.
Bnh x hi hc dung tc l mt th bnh t hi trong nghin cu ph bnh v ging
dy vn hc. Mt s ct ngha y , ng n c c s khoa hc v mi lin quan n
nhiu vn l lun vn hc nh c cp trn. Cu tr li thuyt phc phi ch
i s quan tm ca cc nh l lun, ca gii ph bnh nghin cu v sng to vn hc
hin nay. Trong phm vi nh trng, vic ging dy l lun vn hc mt cch ng n v
c trng vn hc s gp phn khc phc c khuynh hng ging dy ni trn, lm cho
vic dy vn v hc vn c tr li bn cht thm m vn c ca n.
(1) V.R. Scbina, Nhng vn gio dc vn hc nh trng ph thng, Gio dc, M, 1982.

270

 th, gn y, qua cc kin trao i v vn ngh v vic i mi vic dy vn, hc

vn trong nh trng, ta thy xut hin mt vi kin c lin quan n phn l lun vn
hc nh trng m cn phi c iu chnh li.
chng li bnh x hi hc dung tc, c nhiu kin nhn mnh n bn cht
thm m ca vn chng. Mt s iu chnh nh vy l cn thit ; trong ging dy vn hc
khng th coi nh nhng tnh cm v khoi cm thm m. l con ng hc sinh
cng nh mi ngi t hon thin, bin i con ngi b phn thnh con ngi hon
thin. lu lm trong chng trnh ph thng thng qu thin v phng din x hi
ca vn hc. Bn cht thm m ca vn hc thng b coi nh. Gn y, mnh vn l
ngh thut ngn t c lu nhiu hn. Nhng ci sai khng phi l nhn mnh n
phng din ngh thut ngn t, m ci sai l khi ch n phng din m li c khuynh
hng lng qun vn hc ngh thut cng l mt hnh thi thc. Vn hc vi t cch l
mt hnh thi thc gip cho con ngi nhn thc v th gii bn ngoi v v chnh bn
thn mnh. Khng cn nhc li kin quen thuc ca cc nh kinh in khi nh gi tc
dng nhn thc cc tc phm ca H. Bandc, L.Tnxti. Mt nhn thc thin lch v
ngh thut ngn t trong nh trng v tnh dn n khuynh hng h thp hay i lp
chc nng ca vn hc. c mt s khng t gio vin ch ch rung cm, chn ng,
m coi nh cung cp nhng hiu bit cho hc sinh, nhiu ngi khng thy vn hc cng
l mt khoa hc. Vn hc trong nh trng li l mt mn hc na. Nu cn iu chnh
thy r vn hc l mt ngn t th ng thi cng phi iu chnh li rng vn hc ng
thi cng l mt hnh thi thc, mt cng c nhn thc na. Mt thin lch no cng lm
cho cch nhn nhn vn hc b mo m v phin din.
Phi tha nhn cch ngh gin n nh ni trn v tc phm v chng trnh lu
hnh kh lu khng ch gio vin m c nhng ngi nghin cu ph bnh vn chng
na. Tc phm ch cn l nhng s ging nhau v ti v gi tr phn nh lch s. Mi
sng tc c o v ngh thut ca tng nh vn trong tng tc phm b lc gin.
Trong ph bnh v ging dy vn hc hnh thnh thi quen ch quan tm nhiu n
ci c phn nh nh th no. Ci "nh th no" mi l ci th hin r nht ti nng ca
nh vn v v p ring ca mi tc phm.
Mt s iu chnh li cho cn cch nhn nhn mt tc phm vn chng trn mi bnh
din nh ni trn ang l yu cu i vi l lun vn hc trong nh trng.
i su vo ni dung tc phm vn chng cng thy c nhng vn cn c xc
nh cho r hn. Hin tng ng nht ni dung tc phm vi cht liu i sng trong tc
phm khng phi l khng c trong ph bnh v ging dy vn hc. Chng ta vn gp
khng t nhng hin tng lit k ct ngha nhng s kin i sng trong tc phm i
n nhng kt lun v gi tr hin thc, v gi tr t tng ca tc phm. T cht liu i
sng dn n ni dung ch thc ca tc phm vn chng lun lun l mt khong cch
kh rng, kh di, i hi lao ng kh cng v sng to ngh thut. Mi v d nh
sng to ca nh vn tt p nh th no i na cng nh khi lng cht liu i sng
s m mi l n u cng cha to nn gi tr ni dung ca tc phm. Tt c c nho

271

nn, th hin thng qua sng to ca nh vn. Cch hiu gin n s lc v ni dung tc
phm ch a n li phn tch x hi hc lm ngho nn s lc mi sng to ca nh
vn. Sc hp dn ca tc phm trc ht l "thin nhp vo i sng bn trong ca con
ngi" vi bao nhiu bin c phc tp, phong ph ca tm hn ngi vit v th gii nhn
vt nh vn sng to nn trong tc phm. M mi ch th l mt th gii phong ph, k
diu, c o khng ai ging ai.
Trn chiu hng cng c s khp khing khi xt gi tr tc phm trn hai bnh din :
tnh lch s v tnh nhn loi (t nht l nhng tc phm). Mt tc phm cng kit xut,
cng cha ng trong n nhng khi qut ngh thut su sc. Nhng vn v s phn ca
con ngi, nhng kht vng ln lao mnh lit ca qun chng cha ng trong nhng tc
phm kit xut u c gi tr bn vng v trng tn trong lch s ca bao nhiu th h,
ca bao nhiu thi i, ca mi x s v dn tc khc nhau. Khi phn tch bnh gi nhng
tc phm kit xut nht l nhng tc phm c in u t ca nhn loi, nu ch ch ni
dung lch s x hi, cht liu thc trong th s lm ngho nn kh ho tc phm. Sc
hp dn ca vn hc c in khng phi l ci cht liu i sng qu kh hay hin thc
qua vi nhng mu sc khc l m c bn l nhng vn ngha khi qut ton
nhn loi ca n. Chng ta c th tm thy mt nguyn nhn c bn v sao vic ging dy
vn hc c in cho hc sinh ngy nay khng c kt qu. D nhin khng th i lp tnh
lch s vi tnh khi qut nhn loi. Khng c mt nhn loi, mt con ngi ngoi lch s
x hi nht nh. Nhng mt khc li phi thy rng nhng tc phm kit xut ca nhn
loi t lu v cn mi l ting ni tnh cm chung cho con ngi trn hnh tinh, trong
cng ng nhn loi ch khng phi ch c mt giai cp hay mt dn tc. Nng Kiu vn
l nng Kiu ca Nguyn Du Vit Nam th k XIX. Hnh tng y cha ng nhng
khi qut ngh thut ln lao, vt ln trn thn phn mt con ngi c th mt thi im
nht nh. Cuc i ca Phngtin, ca Anna Karnina v ca bao nhiu nhn vt khc na
u l con ca nhng hon cnh lch s c th, nhng vn c sc hp dn vt ra ngoi
mt gii hn khng gian v thi gian.
T nhng vn l lun chung, cho n nhng vn c th c th ni, ang t ra
bao nhiu vn cho b mn l lun vn hc. Tht ra qua cc cuc trao i v vn ngh,
v ging dy v qua nhng nm ci cch mn Vn nh trng ph thng, nhiu vn
rt c bn, rt quan trng ang ch i s ng gp ca cc nh l lun. T nhng vn
v nguyn l chung cho n nhng vn c th nh thut ng vn hc, vn chng, nhn
qua tng u l nhng vn tru tng, xa vi v xa l vi nh trng trung hc ph
thng. Thc ra l nhng cha kho l lun hng ngy gio vin v hc sinh phi s
dng cm th. Phn tch nh gi cho ng mt tc phm vn chng, mt tc gi hay
mt hin tng vn hc nm ngay trong chng trnh sch gio khoa hay hin din c
trong i sng vn hc ca x hi m cc em phi tip xc.

II V CHNG TRNH L LUN VN HC TRUNG HC

PH THNG
Trong nhiu nm trc y, phn mn L lun vn hc tuy c c nhc n trong cc
bn chng trnh mn Vn nhng sch gio khoa khng c nhng tit hc ring v l lun

272

vn hc, tr mt vi gi tng kt cui kho trnh lp 10 (c). Nhiu anh ch, em vn gi

mn L lun vn hc l mn hc "ma", l b mn "chm" ca chng trnh vn hc trung
hc ph thng. D chng trnh c nu mt vi iu quy nh th trong thc t gio vin
vn coi nh hoc b qua. V phn mn L lun vn hc tht s khng c mt v tr g ng
k trong chng trnh c. Trong ci cch ln ny, theo d tho chng trnh mn ting
Vit v Vn hc nm 1989, phn mn L lun vn hc tuy ch mi c dnh mt t l
qu nh (l/10 l/12) trong qu thi gian, nhng d sao bc u c ch hn v
c dnh mt v tr nht nh. Theo quy nh ca chng trnh th khi lng khi nim
l lun vn hc cung cp cho hc sinh khng phi l t lp 10 cn hnh thnh khi nim
vn hc l g ? (vi cc chnh vn hc l mt loi hnh ngh thut c th, ngn t l cht
liu din t ca vn hc. c trng ca hnh tng ngn t S thay i ca bn cht v
c trng ca vn hc trong qu trnh pht trin lch s ngha nhn bn v tc ng
ca vn hc i vi i sng. Khi nim nh vn v qu trnh sng to nhn cch nh vn.
n lp 11 l nhng yu t nh hng n nhn cch nh vn. Cng vi ni dung sau : tc
phm vn hc, s lc v th vn tr tnh, t s, kch. Tc phm vn hc l mt h thng
c tnh chnh th sinh ng v p. Ni dung v hnh thc tc phm vn hc ( ti, ch
, cc phng din ch quan ca ni dung), nhn vt, kt cu (kt cu hnh tng, kt cu
vn bn), ngn ng ngh thut trong tc phm (cc phng tin v phng thc t chc li
vn ngh thut : cc thnh phn ca li vn trong tc phm). Sang lp 12 l : khi nim v
th loi vn hc (ba loi hnh vn hc : tr tnh, t s, kch), v cc th vn vi cc ni
dung sau : 1) th loi ca tc phm vn hc (khi nim, th loi tc phm tr tnh tc
phm t s kch bn vn hc tc phm k vn chng) ; 2) Mi quan h tc phm vn
hc v c gi ; 3) Phong cch ngh thut cc kiu sng tc hin thc v lng mn. V tr
c im ca phng php hin thc ch ngha). Nh vy l theo yu cu ca chng
trnh, khi lng kin thc l lun vn hc khng phi l t. Th thng k cc n v kin
thc khi qut rng v hp, chng ta cng thy t nht hng trm n v khi nim ln nh.
c sch gio khoa l lun lp 10 phn l lun vn hc, gio vin cng nhn thy s lng
kh s v khi nim l lun vn hc t ra cho hc sinh ngay t lc u cp. Hng trm
n v kin thc khi qut nh vy ch c ginh s thi gian chnh thc l 4 tit hng
nm cho mi lp. C th ni y l mt nghch l u tin m ngi gio vin ph thng
phi x l, gio vin phi bit t hn nh trong mc rt va phi, rt khim tn, trong
vic cung cp l lun vn hc cho hc sinh ph thng. Chng trnh ch yu cu v ch to
iu kin cho gio vin t c nhng ni dung n gin nht v l lun vn hc. Hn
na ln ny chng trnh cng c mt s la chn v nh hng kh cht ch. Nhng
khi nim v nguyn l chung, v thuc tnh ca vn hc, v cc tro lu phng php
sng tc vn hc... c b. Chng trnh nhm ch yu vo vic cung cp cho hc sinh
nhng hiu bit c bn, s gin nht v vn hc, v tc phm vn hc vi cc loi th khc
nhau. C ni v nh vn cng ct hc sinh hiu tc phm, t bit cch tip cn v
phn tch tc phm vn chng. Gio vin cn nm vng ni dung c bn, nh hng
khng chong ngp v sa ly trong ging dy. Khng lm vng yu cu c bn trn ca
chng trnh, gio vin d sa vo tnh trng c l i lc vo nhiu khi nim, cung cp
nhiu kin thc l lun vn hc m hiu qu thc t li khng c l bao nu khng ni

273

l ph phim, hn n. thit thc phc v cho vic dy hc vn trung hc ph thng

m i tng ch yu l tc phm vn chng ca Vit Nam v th gii, chng trnh l
lun vn hc tp trung ch yu vo khu tc phm vn chng nhm vo mc ch trn,
chng trnh cng trnh xa xu hng ging dy l thuyt v t c iu kin bm st vo tc
phm vn chng c th, nn t c kh nng "quan nim" ho, "gio iu" ho. lm
sng t nhn thc v tc phm vn hc, chng trnh lp 10 cp l thuyt vn hc v
nh vn. y c trng ca vn hc v ca qu trnh sng to vn hc c soi sng.
n lp 11 th ging dy l thuyt v tc phm vn hc. lp 12 th cp n l thuyt
v th loi vn hc v cc kiu sng tc chnh l vn hc hin thc v vn hc lng mn.
y l nhng dng thc c th ca tc phm vn hc hnh thnh trong qu trnh pht trin
lch s ca nn vn hc Vit Nam v th gii(1). Ngoi phn ni dung dnh ring 4 tit hc
hng nm cho mi lp, chng trnh quy nh vic cung cp l lun vn hc thng qua cc
bi khi qut v lch s vn hc, cc bi v tc gi, tc phm, hin thc vn hc,... Do vy,
mt c im na ca chng trnh l lun vn hc trung hc ph thng l s kt cu song
song vi chng trnh vn hc s cc lp. Ngoi 4 tit dy chuyn khi nim v vn hc
lp 10 v v tc phm vn chng lp 11, gio vin phi da vo cc bi ging v lch s
vn hc, v tc gi tc phm, cc bi ging vn,... cng c v hnh thnh thm cc khi
nim c bn quy nh trong chng trnh. Nh vy l hai dung lng kin thc l lun c
xy dng hnh thnh t hai ngun : mt l qua nhng tit dy n nh cho mi lp (4 tit/nm)
v hai l qua li ging gii ct ngha ca gio vin thng qua nhng bi hc ging vn, lch s
vn hc. Cu to chng trnh theo tinh thn trn s quy nh ni dung v phng php ging
dy l lun vn hc trung hc ph thng mt cch linh hot, va hnh thnh khi nim mt
cch linh hot c h thng qua nhng tit hc c nh, va cng c o su thng qua vic
minh ha dn chng bi tp ca gi vn hc s, ging vn v c tp lm vn na.

III NGuyN TC DY HC L LUN VN HC TRUNG HC

PH THNG
1. Chng trnh mn Ting Vit v Vn hc ban hnh t nm 1989 lu gio vin
v ging dy l lun vn trung hc ph thng nh sau : "Phng php dy l thuyt vn
hc vn l ch yu thng qua tc gi, tc phm, thng qua lch s vn hc m cung cp
nhng khi nim c bn. Phng php ny c cung cp cp trung hc c s, vn
tip tc thc hin trung hc ph thng vi yu cu cao hn v h thng ho... Cn lm
sao cho hc sinh c th vn dng nhng tri thc y vo phn tch, nh gi tc gi, tc
phm, vo s tm hiu cc tro lu, cc trng phi, cc quy lut pht trin trong tin trnh
lch s vn hc Vit Nam" (trang 38), c th ni y l mt vn thuc nguyn tc ging
dy cc b mn khoa hc tru tng cng nh l lun vn hc trong cc ti liu dy hc
vn hc nc ngoi hay trong nc, cc nh s phm tng lu n nguyn tc ging
dy ny. Nguyn tc ny vn c nhng c s khoa hc ca n. l quy lut nhn thc, l
trnh tm l nhn thc ca i tng hc sinh, cng nh bn cht v ni dung ca b
mn Vn hc. Kin thc l lun vn hc vn l nhng khi nim tng hp, c tnh cht

(1) Nguyn ng Mnh, Ti liu bi dng v mn Vn, V TBD, 5 - 1990.

274

khi qut rt ra t vic nghin cu bn cht ni dung v hnh thc cc sng tc vn hc t

c n kim. Vic ging dy l lun vn hc bt c cp no cng khng th tch ri vic
nghin cu phn tch sng tc c th. Ring cc trng cao ng th vic phn tch cc
khi nim l lun c th tin hnh t tru tng n c th, ngha l t vic gii thiu l
thuyt km theo vic chng minh bng v d c th.
Vic ging dy l lun vn hc khng th quy vo mt s l lun c tnh cht l thuyt
thun tu. Cch ging dy v tnh cp mt ni dung c th, sinh ng ca cc khi
nim v hc sinh kh m tip thu c. Gn lin vic hc tp cc khi nim l lun vn
hc vi vic nghin cu cc sng tc v s kin vn hc l mt nguyn tc quan trng
bt c cp hc no, v hc sinh khng th nm c c trng hay tnh giai cp ca vn
hc ngoi nhng dn chng c th v cc bi vn, tc phm, khuynh hng, v.v.
Tu trnh la tui v kh nng t duy ca hc sinh m nguyn tc trn c tin
hnh theo nhng phng php khc nhau : tru tng n c th ( cc trng Cao ng)
hoc t c th n tru tng ( THCS v THPT). cc lp cao ng trnh t duy, c
tng hp v vn kin thc vn hc ca hc sinh c pht trin nn vic ging dy
khng cn thit phi i t bi vn c th n nhn xt tng hp nh cp trung hc ph
thng, nht l cp trung hc c s. V vy, vic hnh thnh l lun vn hc cho hc sinh
cp trung hc ph thng cn c xut pht t vic c th cc bi vn, bi th, tc phm,
tc gi, s kin vn hc, v.v.
2. Khi nim l lun vn hc ch c hnh thnh, khc ha v cng c thng
qua h thng bi tp ng dng trong hot ng ni kho v ngoi kho.
Trn y chng ta nhn xt tnh hnh hc sinh khng nm vng khi nim l lun vn
hc, mc d cc em hc nhiu nm trung hc c s v trung hc ph thng. Nm
vng khi nim cc thut ng c bn ca mt mn hc l mt trong nhng yu t cu trc
kin thc ca hc sinh. Quy lut hay thut ng l s phn nh bn cht khoa hc ca mt
ngnh. Nm vng bao khi nim l hiu c ngn y bn cht ca s vt. ngghen
tng ni : Trong u c con ngi c bao nhiu quy lut ca gii t nhin, ca hin tng
khch quan, th sc mnh ca con ngi ln by nhiu. Quy lut l du hiu ca vic bt
u nm c i tng. l chn l ph bin cho nhn thc khoa hc t nhin, x hi
v c vn hc. Vic ging dy vn hc cng nh l lun vn hc ca chng ta nhiu nm
nay coi nh tnh chnh xc ca thut ng trong nhn thc ca hc sinh. iu d dn
n thi lao ng li bing, pht ngn tu tin v cu th trong hc sinh khi hc mn
Vn v cc mn hc khc na m hu qu cn c th ln hn, nht l l lun vn hc,
gio vin phi coi trng vic hnh thnh, khc ha cho hc sinh hiu r cc khi nim, nm
chun xc cc thut ng. C nhiu bi tp yu cu hc sinh tr li khi nim hoc t c
t in vn hc nh lm bi. Nhng gio vin c tinh thn trch nhim cao v kinh
nghim ngh nghip lu nm cho hc sinh tp hp trong s tay vn hc nhng thut ng
c bn v l lun vn hc c quy nh trong sch gio khoa. Mt vic lm nh vy vi
hon cnh hin nay tng chng qu xa vi, c tnh cht l tng. Nhng n vn l chuyn
lm thng gp trong nh trng chng ta trc y v trong cc nh trng ph thng
Php v Lin X c. Chng ta cn thiu mt cun thut ng vn hc nh trng. Song cc

275

gio trnh l lun vn hc v t in vn hc n hnh vn cho php cung cp cho hc

kinh nhng khi nim, nhng thut ng chnh xc ng tin cy c.
Nm vng khi nim l yu cu quan trng trong ging dy vn hc cng nh l lun
vn hc i vi mi hc sinh trung hc ph thng. Song khi nim khng phi ch c th
hnh thnh mt ln qua bn tit l lun vn hc hng nm cho mi lp. Khng th c nh
hng v kt qu dy hc nh trn trong khun kh 4 tit hc. Khi nim ch thc s hnh
thnh thng qua h thng bi tp ng dng trong hot ng ni kho v ngoi kho. Cho
nn trong dy hc ni chung cng nh trong ging dy vn hc cn c bit tng cng
hot ng ng dng, ngoi nhng cu hi ng dng trc tip qua cc gi ging vn, lch
s, vn hc. Khi nim s thi, nhn vt anh hng ca ch c hc sinh lnh hi thng qua cc
bi ging v s thi n , v Iliat ix lp 10. Thng qua vic ging dy vn hc dn
gian v vn hc c in Vit Nam, gio vin s kt hp ging l thuyt v cc th loi vn
hc dn gian, v vn hc c in (so snh, n d, hon d, c l, tng trng, in c,
v.v.) lp 11 thng qua vic ging dy vn hc t u th k XX n 1945, gio vin s
ging v th cch lut v th t do, th mi (1937 1945), tiu thuyt c in v tiu
thuyt hin i, phn bit tiu thuyt, truyn va, truyn ngn, v.v. lp 12, cng vi vic
dy hc vn hc hin i Vit Nam v th gii, gio vin s ging su hn v cc th loi
Vit Nam hin i (th, tiu thuyt, kch, cc th k) khi nim phong cch v cc kiu
sng tc hin thc, lng mn v nhng khi nim lin quan n nhng vn lch s vn
hc gn y...(1) Thng qua nhng bi hc v lch s vn hc, ging vn, vic hnh thnh
khi nim lun gn lin vi vic minh ha, phn tch cc dn chng c th. Do vic hc
l lun vn hc s khng tru tng, m c c tnh cht c th ng dng.
Nhng bi tp lm vn nh k hng thng cng l nhng c hi d l him hoi nhng
cng l b ch khc ha, cng c, o su l lun vn hc.
Ngoi ra cn phi tng cng nhng hot ng vn hc ni, ngoi kho hnh thnh
khi nim l lun vn hc. Nhng hnh thc bi hc ny c th rt sinh ng, a dng.
Mt bui sinh hot tng kt sng tc th ca Trng trung hc ph thng Amxtcam nm
1990 c cc c quan thng tin i chng gii thiu rng ri. Chc hn thng qua
nhng hot ng sng tc , nim v th th, v sng tc ca nh vn, do chnh cc bn
trong lp, trong trng ni ln c s b ch. Chc hn n s lm thm thm nhng khi
nim v c trng vn hc, nh vn v qu trnh sng to, cc th th, v.v. c trong chng
trnh. Nhng bi tp sng tc v th vn theo th loi trn bo tng, tp san ca lp, ca
trng, l s ng dng th v, hu hiu cho l thuyt vn hc. Hot ng vn hc cng a
dng, cng sinh ng phong ph th vic hc tp vn hc khng cn tru tng, b buc.
Kin thc khng cn l m hiu bit "sch v" kh cng. Tic rng do nhiu l do, vic
hc vn tr nn ngho nn, kh khan i.
Ngy nay, bi tp trong trng cng c th gip cho vic hnh thnh khi nim l lun
vn hc c sinh ng hn l nhng gi truyn th l thuyt sung, tru tng, kh hiu.
V d lp 10 c cc khi nim l lun vn hc nh sau :

(1) Tld, tr, 30.

276

Vn hc l mt loi hnh ngh thut c th. c trng ca i tng nhn thc v

ni dung vn hc (nhng quan h ca th gii hin thc, trc ht l quan h x hi ca
con ngi, nhn thc bn cht th gii v tnh trng thm m ca th gii, vn hc phn
nh hin thc nhng khng ng nht vi ni dung i sng hin thc). c trng t duy
ngh thut t duy tru tng : tnh cm v tng trong t duy ngh thut. Th
nghim trc gic, h cu, c th ho, khi qut ho, in hnh ho... ngha nhn bn v
tc ng ca vn hc i vi i sng...
y l nhng khi nim phi ni l rt tru tng. Bn thn khi nim rt phc tp,
tru tng, thi gian li qu t i. c ln c cm gic qu ti, ngi dy cng lo, m
hc sinh cng d s. Nhng bng mt cch ging dy gn b vi dn chng, thng qua
dn chng c th, th nhng khi nim tru tng trn tr thnh d hiu. V c l vi hc
sinh ph thng cng ch cn lnh hi n mt no thi, khng cn phi qu chi tit t
m. C th qua mt bi thc hnh n gin nhng rt su sc sau y, hc sinh s c
cng c nhn thc v c trng, v tc dng ca vn hc. Gio vin c cho hc sinh
nghe on vn sau y ca Phm H :
"m i dng v bin Quy Nhn" nm y 14 tui. V n thi y ti sng hn
mi nm vi bin Quy Nhn.
Nh ti cch bin chng 300 thc. T nh, c th nhn thy ci vt sng ln bin
c lp lnh, lp lnh. Ting sng, v nhng m yn tnh nghe gn nh s c.
Ma h, c chiu chiu, chng ti li ra bin tm. Ri bng trn bi ct. Ti n
xch chic chiu con ra bin ng. sng dy, li t m nhn b con i ko rng, bt c
bt tm.
i vi ti bin Quy Nhn ch l nh th. C thm chng l nhng lc ngi ngm
trng, hay ngm mt tri ln.
Cho n mt hm...
Hm y, thy Mi ging cho chng ti nghe v bi th m i dng ca Vchto
Huyg :
i ! Bit bao nhiu thuyn trng v thu th
vui v ra i trong nhng chuyn i xa...
Lc u ti nghe thy ging bi ny nh bao ln thy ging cc bi khc, ging thy
m p, ni ch va cho c lp nghe.
Nhng ch mt lc sau, ti b bi th cun ht vo mt th gii va l va quen, va xa
xi, va gn gi... ti nghe li thy hay nghe li ca i dng, ca bin. Thc m nh
h... Cng nghe ti cng ng ngn, thn th.
V m hm , khi m chic chiu con ra bin ng, ti khng ti no ng c.
m i dng, nhng li thy ging li thm th, tr chuyn vi ti.

277

Ti nghe ting sng v, v thy ng l trong ting sng c ting ci. Ting th di
v ting khc ca nhng ngi v, nhng b m, nhng a con c chng c con, c cha
ra i trn mt bin ny v khng bao gi tr v na.
V chn tri kia ln u tin ti mi hiu, khng ch l ranh gii ca bin v tri,
n khng phi l s mnh mng ca khng gian v thi gian... Chn tri y l ranh gii
ca s sum hp v chia ly, l s mnh mng ca ni au v lng dng cm ca con
ngi.
Ti c ngi nh th trc mt bin Quy Nhn, trn chic chiu con m nghe ting
sng, m nhn v pha chn tri ang c nhng nh n b con ang i cu mc...
Nh th y, bin ca Vichto Huyg bt u gip ti hiu c bin qu ti. V
yu bin, yu ngi. Nhng con ngi n sng, ni gi, sut i sng vi bin c, bin c
lc phng lng nh t, lc gm tht nh in nh di.
Hm y, i vi ti l mt ngy khng th qun. N lm rung ng trong ti nhiu
mi quan h tnh cm rt p v nhn vn :
Gia ti v m i dng
Gia m i dng v bin Quy Nhn
Gia bin Quy Nhn v Vchto Huyg
Gia Vchto Huyg v em b l ti.
Gia em b l ti v cuc sng nhng ngi dn
lm ngh nh c.
Chc hn l qua bi vit sc tch hp dn ca nh vn v mt cu chuyn gn gi vi
chnh i sng tui hc tr, hc sinh s pht biu trao i thm tha bit bao vn v bn
cht, sc mnh ca vn hc(1) vn tru tng m li rt d hiu, hng th, phong ph v
nhiu mt kin thc v i sng. Bit chn lc nhng bi tp c cht lng th vic hc l
lun vn hc khng nhng khng kh khn, kh hiu, m cn th v, hp dn v su sc v
nhiu mt.
3. Tn dng vi vn hiu bit vn hc ca hc sinh lm c s cho vic hnh thnh
khi nim
Kh khn trong vic ging dy l lun vn hc nh nhiu gio vin trung hc ph
thng thng quen suy ngh l : hc sinh vn kin thc vn hc cha y c s, d
kin cho vic hnh thnh khi nim. Nhn nh ny lu nay gn nh vn c coi nh l
mt s tht mt chn l hin nhin. Nhng khi cn trao i li nhn nh trn c l khng
c l l ng vng, ta c hnh dung cho n khi bc vo lp 10, mt hc sinh ph thng
c hc vn t nht cng chn nm trung hc c s. Cc em c hc v vn
hc dn gian, v vn hc c in, v vn hc hin i Vit Nam, chng trnh vn hc
nc ngoi chim t l khng phi qu nh. l cha k trong hon cnh thng tin vn

(1) Xem Dn bi tp lm vn 10, NXB Gio dc, 1990.

278

ho ngy nay, vn hiu bit vn hc ca hc sinh c tch lu khng phi l qu t i.

Tui th l tui say m tiu thuyt, truyn, nht l truyn c dn gian. Cho nn chng ta
c th khng nh mt cch chc chn rng vi mt hc sinh lp 10 vn ling vn hc c
th l ngun tr liu y cho vic hnh thnh nhng khi nim : Vn hc l g ? Tc
phm vn hc l g ? c im cc loi th vn hc, ? v.v. Vn l gio vin trung hc
ph thng trc khi bt tay vo dy hc sinh, cn c mt ci nhn m rng v chng trnh
nhng nm hc trc. Mt khc gio vin bit khi dy, nh thc vn kin thc tim n
ca cc em. Mt cch suy ngh nh vy s lm cho chng ta yn tm bt tay vo bi
hc l lun vn hc u tin ca lp 10 trung hc ph thng. Thc t trnh vn ho ca
hc sinh khng qu thp nh nhiu ngi ng nhn. l cha k trung hc c s tip
tc b sung v nng cao thm.

IV PHNG PHP HNH THNH KHI NIM L LUN VN HC

1. Vic la chn phng php thch hp, ti u cho mt mn hc no cng cn phi
cn c vo tnh cht ca ti liu ging dy, c im v kh nng nhn thc ca bn thn
hc sinh. T c im ca l lun vn hc v trnh t duy ca hc sinh trung hc ph
thng, c nhng kin khc nhau trong vic la chn phng php hnh thnh khi
nim l lun vn hc cho hc sinh. C kin cho rng, ch c th dy l lun vn hc cho
hc sinh ph thng bng con ng quy np, c s phn tch c th cc d liu vn hc m
i n khi nim chung. C kin li cho rng vi hc sinh trung hc ph thng cn dy
trc tip cc khi nim. Hc sinh c kh nng lnh hi khi nim tru tng. La
chn con ng no cho thch hp l tu thuc vo vic gio vin am hiu i tng hc
sinh ca mnh v c th ca ti liu ging dy. Trong khoa hc cng nh l trong nhn
thc v gio dc, cc thao tc, cc phng php din dch, hay quy np khng loi tr hay
i lp nhau. Tu tnh hung c th m c s phi hp thch ng. V chng c mt iu
ny cng cn suy ngh. C phi chng nhng khi nim l lun vn hc l qu tru tng
v kh i vi hc sinh khng ? v hc sinh trung hc ph thng c phi cha c kh nng
tip nhn khi nim tru tng ? Thc t trung hc ph thng hc sinh c lm quen
t lu vi cc thut ng khoa hc t nhin (nht l trong ton hc vt l). Cng khng
phi hc sinh ph thng sau 9 nm hc nh trng u cha quen vn dng nhng thao
tc t duy khi qut, tng hp, tru tng ho. Cha ni n c im sm pht trin ca
hc sinh ngy nay v mt t duy v kh nng nhn thc. Hn na trong qu trnh hc vn
trung hc c s, cc em c tip xc s b vi cc khi nim l lun vn hc t
nhng vn nguyn l chung cho n nhng vn c th. Cho nn mi s nghi ngi v
kh nng tip nhn khi qut hc sinh trung hc ph thng e rng cha tht xc ng.
V chng trong chin lc gio dc ngy nay, cc nh s phm v cc nh khoa hc c
nhng xu hng cung cp nhng khi nim cho hc sinh t nhng lp di. i hc
Lin X, khi nim "entropi" mt thi ch a vo gio trnh ai hc nhng nm th ba,
hin nay c trng a vo nm th nht. Mt s khi nim s hc, i s ph thng
trc y ch a vo chng trnh cp II, cp III, nay a vo lp mt, hai v thc t hc
sinh vn tip nhn c mt cch chnh xc. Khuynh hng luyn tp cho hc sinh ph
thng sm c v trang v phng php t nghin cu c th nghim mt s nc.

279

Gn y vin s Kachurin ca Lin X c cho ra mt chuyn lun phng php nghin

cu qua cc bi hc vn ph thng. Khuynh hng dy hc bn th, khuynh hng dy
hc khi qut ho... c cao, coi nh l con ng ti u pht trin tr tu,
nng lc t duy v hiu qu gio dc vn ho trong nh trng.
T cch ngh nh trn, c l khng c l do g phi ngn ngi a kin thc khi qut,
tp dt cho hc sinh nm trc tip cc khi nim tru tng trong qu trnh hc tp
trung hc ph thng. Trong ging dy l lun vn hc, cng khng nn ch tuyt i la
chn con ng quy np. S cn thit la chn phng php thng tin trc tip cc khi
nim l lun vn hc l c th chp nhn v cn thit phi thc hin i vi hc sinh trung
hc ph thng, 4 tit hc hng nm dnh cho cc gi dy khi nim l lun vn hc c l
cn qu d dt chng ? C th v chng ta cn cha thng nht trong cch ngh v kh
nng t duy ca hc sinh ngy nay. Khi nim c trng ni dung ca vn hc trong sch
gio khoa c trin khai theo hai :
a) c trng ca i tng vn hc : l i tng trung tm. i tng ca vn hc l
mang tnh tng hp v ton vn.
b) c trng th hai : Ni dung ca vn hc l th thng nht gia hai phng din
ch quan v khch quan.
Vi hc sinh lp 10 trung hc ph thng, chc hn gio vin c th hnh thnh khi
nim ny mt cch khng kh khn trong thi gian mt tit hc, trn c s tn dng vn
c vn hc ca cc em. V tt nhin khi thng tin trc tip cc khi nim, gio vin cn
kt hp minh ha khi nim c cng c vng chc hn, c mu tht hn.
Phng php thng tin trc tip khi nim cn c coi nh l mt phng php quan
trng trong ging dy l lun vn hc. Nh ni trn, n ph hp vi bn thn b mn l
lun, va p ng c yu cu, kh nng pht trin, kh nng t duy tru tng khi qut
cho hc sinh trung hc ph thng. th, c s d liu vn hc cho vic hnh thnh khi
nim khng n ni ngho nn hc sinh trung hc ph thng. Tuy nhin iu cn lu
l khi s dng phng php ny, gio vin nn trnh khuynh hng thin v li dy l
thuyt sung m chng ta nhiu ln ph phn trong vic ging dy l lun vn hc.
Khi nim ch thc s c hnh thnh trn c s phn tch tng hp cc ti liu vn hc
c th v tc phm, tc gi, v cc hin tng vn hc, v.v.
2. Phng php phn tch mu d hnh thnh khi nim
Phng php ny thng c dng nhiu ph thng c s. T mt bi vn, bi th
c th, t nhng hin tng vn hc c th, gio vin gip hc sinh i n mt kt lun c
tnh khi qut v vn hc. T vic phn tch Hi trng c thnh, gio vin gip hc sinh
hiu c phn no c im ca tiu thuyt chng hi Trung Quc. Hoc t bi ging
vn Hong Hc lu, hc sinh s nm s b th no l th ng, c im v s cu, s
ch v kt cu. Vi phng php ny, vic hnh thnh khi nim tru tng gn lin cht
ch vi t liu c th nn hc sinh d hiu hn, nhng d sao vi hc sinh trung hc ph

280

thng, phng php ny cng c nhng hn ch nht nh. Tnh cht ch, tnh h thng
ca khi nim nht nh khng c i su. Nhiu khi khi nim tr thnh qu gin n,
b s lc ho. trung hc ph thng, chng ta cn tp cho hc sinh c kh nng v c
thi quen t duy l lun, mt yu cu cc k quan trng cho hot ng x hi cng nh
khoa hc ca mi con ngi hc sinh trong cuc sng v sau. Ch khc nhau gia phng
php ny vi phng php trn l mt bn nghing v quy np, mt bn ch trng din
dch, mt bn thin v t liu c th, mt bn thin v ni dung khi qut. Vi hc sinh
trung hc ph thng trong xu th gio dc ngy nay, chng trnh trn dn dn s phi
chim u th trong dy hc cng nh ging dy l lun vn hc. D nhin s thay i v
phng php cng tu thuc vo s thay i quan nim v v tr ca l lun vn hc trong
chng trnh mn Vn nh trng ph thng sau ny. C iu d s dng phng php
no th yu cu kt hp cht ch kin thc c th vi kin thc khi qut l iu c tnh
nguyn tc khng th thiu trong ging dy l lun vn hc ph thng.
3. Gn y trong qu trnh xy dng chng trnh vn hc trung hc ph thng,
khc phc kh khn trong ging dy l lun vn hc, lm cho hc sinh d nm khi
nim, c kin ngh dy l lun vn hc ph thng qua nhng bi vn vit v
vn(1). Tc gi cho rng nn ly nhng bi vn hay c gi tr ca cc nh vn ni v vn
phn tch v t hnh thnh nhng kin thc v l lun vn hc. Cch dy ny s bt kh
khan m hng th hp dn hn. Phi tha nhn l nhng bi bn v vn do chnh nh vn
ln vit ra thng va c gi tr l lun, va c gi tr vn chng. Cc nh vn l nhng
ngi am hiu vn chng bng chnh mu tht ca mnh, li c li vit vn hay nn nhng
bi vit c nhiu ngha v l lun v d gy hng th cho hc sinh. Li vit ca
Raxun Gamzatp qua cun aghextan ca ti tht l hp dn. Hnh nh xc cm phong
ph m l lun li su sc. C nhiu khi nim khng cn ct ngha, thuyt minh m vn
sng t, tinh t, nh. c nhng trang vit ca Pautpxki cng vy. Bng hng vng hay
Mt mnh vi ma thu c rt nhiu trang hp dn l th v l thuyt vn chng. Nu hc
sinh c c trang vit ca Pautpxki v vai tr ca chi tit vn xui v ch mt ln c
thi, n tng chc s cn su sc hn nhiu so vi nhng li ging l thuyt kh khan :
"Trong nhng nm gn y chi tit bt u bin mt trong vn xui ca chng ta, c bit
trong tc phm ca nhng nh vn tr".
Khng c chi tit th tc phm khng sng c. Bt c truyn ngn no cng s bin
thnh mt ci que kh khc dng xu c hi sy m Trkhp c ln ni ti. C hi
chng thy u m ch thy mt mnh g.
ngha ca nhng chi tit l ch theo li Puskin, sao cho ci vt vnh khng d
nhn thy li tr thnh to ln, lp lnh trc mt mi ngi.
Mt khc li c nhng nh vn nht vo trong tc phm ca mnh hng ng chi tit
khng la chn. H khng hiu rng chi tit ch c quyn tn ti v tht l cn thit cho

(1) Bi Vn Ba, Bo co khoa hc ti hi tho i mi phng php dy hc vn. Trng HSP H Ni I, thng
4 nm 1990, Tp ch Nghin cu gio dc, s 8 1990.

281

tc phm trong trng hp n c tnh cht c sc, nu nh n c th nh mt tia sng tc

khc li mt ngi hay mt hin tng bt k t trong bng ti ra.
Chng hn ta mun to hnh tng cn ma mi bt u, ta ch cn vit rng nhng ht
u tin ca n ri lp bp trn mt t bo ln lc di t bn ca s.
Hoc mun cho ngi c c cm gic rng rn trc ci cht ca mt a tr mi
sinh, ta ch cn ni v chuyn nh Alchxy Tnxti ni trong cun Con ng au
kh ca ng :
"Mt n r ri, asa ng thip i v khi nng tnh dy th da con cht. Nhng
si tc t ca n dng ngc ln.
Khi em ng th con cht... asa va ni vi Tlghin va khc. Anh i tc n
dng ngc ln... Mt mnh n vt v au n... Em th ng...
Khng c li khuyn gii no c th lm cho nng qun c ci cnh tng thng b mt
mnh vt ln vi Thn cht".
Chi tit y (nhng si tc t ca thng b dng ngc ln) ngang gi vi rt nhiu
trang giy t ci cht chnh xc nht.
Mt bi vit v Th vn chng ca Phan K Bnh vi cch vit rt sng sa v bng
by gip cho ngi c hiu d dng v chc nng nhn thc gio dc, v sc mnh
c bit ca vn chng. Nhng li bn v loi vn chng ca Nguyn Tun, Ch Lan
Vin, Xun Diu, Huy Cn, Nguyn nh Thi, T Hanh(1) cha ng nhng suy ngh su
sc, nhng khi nim phong ph v nhng hnh tng rt si ng. Nhng bi vit v l
lun m khng l lun, li chan cha hnh nh v cm xc ca ngi vit nn c rt
thm tha. Thm tha v tr v v tnh, va hiu, va cm mt cch su sc. ng nh
Nguyn ng Mnh vit : "Din t bng hnh tng va ngn gn sinh ng m c khi
li ni c nhng iu rt su sc v v m ngn ng l lun nhiu khi bt lc. Chng
hn ngay nh mt cu ni rt i gin d ca Xun Qunh sau y ngm cho k, chng
phi cng c nhng iu su sc m ngn ng l thuyt cha d din t c cho gn
gng, tri chy sao : "Th i vi cuc sng v nh ngi con gi i vi gia nh, ci
cho ngi ta lm quen l nhan sc, nhng ci sng vi nhau lu di l c hnh"(2).
y cng l mt hng suy ngh trong ging dy l lun vn hc trung hc ph
thng. Song mun i mi phng php hnh thnh khi nim t nhng bi vn vit v vn
cn tu thuc vo cu to chng trnh v sch gio khoa. Cho nn trc mt ch c th
chn trch mt vi on b sung cho bi ging theo cc phng php trn, ngoi ra
cng c th tuyn chn mt s on vit thch hp cho hc sinh lm bi tp vn. T
cng c thm hiu bit ca hc sinh v cc khi nim l lun vn hc, va rn luyn li
vit vn l lun giu cm xc v hnh nh.

(1) Cc nh vn ni v vn, Nguyn ng Mnh (Ch bin), Tp I, NXB Tc phm mi, H Ni, 1985.
(2) Sd.

282

4. Ti nng s phm gio vin l bit la chn phng php ti u tu theo c im

i tng, ti liu ging dy v iu kin dy hc c th. c im ca chng trnh l
lun vn hc ca hc sinh trung hc ph thng i hi gio vin phi bit phi hp cc
phng php trn y mt cch linh hot tn dng c mt mnh, mt yu ca tng
phng php, vic ging dy l lun vn hc khi tru tng, kh khan v ph phim.
Tuy nhin c mt yu cu rt quan trng trc khi bt tay vo ging dy l gio vin phi
nm vng h thng khi nim l lun vn hc cn hnh thnh cho hc sinh qua mi lp
hc c th lin kt mt cch cht ch, ch ng vi cc bi hc v bi tp vn trong c
nm hc.
Ni dung l lun vn hc cn hnh thnh qua nhng bi hc v tc phm vn hc
(ging vn v cc loi th).
Ni dung l lun vn hc cn hnh thnh qua bi ging khi qut v vn hc dn gian
v cc giai on vn hc.
Ni dung l lun vn hc cn hnh thnh qua cc bi ging v tc gi.
Ni dung l lun vn hc cn hnh thnh qua cc bi ging v khuynh hng tro lu vn
hc.
Bi tp cng c l lun vn hc(1).
Phn tch nhng bi vit l lun ca mt s nh vn ln.
Phn tch mt s hin tng vn hc.
vn hng thng gn vi l lun vn hc cn hnh thnh trong nm hc. Nu khng
chng trnh ho, k hoch ho c th th mi nh tt p v mc ch v phng php s
tr thnh v hiu ho v vic ging dy l lun vn hc li tr v li tu tin, c chng hay
ch.

(1) Xem Phan Trng Lun, Dn bi tp lm vn 10, NXB Gio dc, 1990.

283

HNG DN C CHNG VII

Phng php dy hc l lun vn hc THPT
Yu cu
Nhn thc c l lun vn hc c cht lng khi qut cao l loi kin thc siu kin
thc c hiu lc gip cho hc sinh nng kin thc vn hc ln mt cp khi qut cao
hn. Kin thc l lun vn hc cng l nhng cng c gip hc sinh phn tch, nh gi
cc hin tng vn hc trong qu trnh hc ging vn, vn hc s nht l lm vn cng nh
hot ng vn hc hng ngy mt cch c lp, c sng to. T thay i thi coi nh
gi hc l lun vn hc tng nh l gi hc cao siu t hu dng cho hc sinh THPT.
Bit kt hp vic ging dy cc phn mn ging vn, vn hc s, lm vn vi vic hnh
thnh cc khi nim l lun vn hc c quy nh trong chng trnh.

Bi TP THC HNH CHNG VII

1. Kho st 50 hc sinh hc ht chng trnh vn hc THPT nh gi c bao
nhiu em nm c bao nhiu khi nim l lun vn hc chnh hc ba lp 10, 11, 12.
2. Kho st 2 lp hc sinh 12 v trnh nm hiu khi nim c trng ca vn hc.
3. Pht phiu iu tra "Vn hc cn thit cho bn thn em ?" Thng k t l hc sinh
hiu ng.
4. Kho st 100 bi lm vn ca hc sinh cui nm lp 12 thng k c bao nhiu hc
sinh t ra bit vn dng kin thc l lun vn hc vo bi lm ca mnh.

Ti LIU THAM KHO

1. M.G.Kasurin. Hnh thnh khi nim l lun vn hc - Phng php dy vn, NXB
Gio dc, M,1977 (ting Nga).
2. Phan Trng Lun. Con ng nng cao hiu qu dy vn, NXB Gio dc, H Ni,
1977.
3. Phan Trng Lun. L lun vn hc vi nghin cu v ging dy vn hc. Tp ch
Vn hc 1977.
4. Nguyn ng Mnh (Ch bin). Cc nh vn ni v vn. Tc phm mi, H Ni,
1985.
5. Bi Vn Ba. Dy l lun vn hc nh dy vn. Bo co khoa hc ti hi tho "i
mi phng php dy hc vn", HSP H Ni I, ngy 1-4-1990.

284

Chng VIII
TNG KT GIO TRNH
I YU CU TNG KT
Chng trnh ca B c dnh ring 5 8 tit cho vic tng kt gio trnh, nhng cch
lm cc trng lu nay khng thng nht. Cha thng nht cch lm v cha thng nht
v yu cu, c im ni dung ca phn tng kt gio trnh.
C mt iu ng ch l gio trnh phng php dy hc vn hc ri rc t hc k 5
n hc k 7, ngha l ko di trong hai nm nhng li xen k vi nhiu mn khc. Cc
chng trnh hc thng li do nhiu cn b ging dy ph trch. Sinh vin ch nm
tng chng ri rc v khi bc vo n tp thi ht mn hay thi iu kin hoc thi tt
nghip th hu nh qun ht nhng g hc nhng nm trc. Qua nhiu ln kho st ta
thy y l tnh trng kh ph bin ca sinh vin khi hc b mn ny. Cho nn trong t
tng kt gio trnh, cn b ln lp nu l ch nhim b mn hay l ging vin lu nm lm
ch c ton b gio trnh (khng hn l cn b trc tip ging dy) cn gip sinh
vin nhn li mt cch tng qut ton b gio trnh thng qua h thng lun im c bn
ca tng chng. Cng nn nh rng sinh vin c i thc tp s phm hai ln, sp
chun b ra trng, li c thi gian hc b mn phng php trong my hc k. Cho
nn trong t tng kt, ngoi yu cu nm li h thng kin thc c bn, cn i hi sinh
vin vn dng l lun l gii nhng tnh hung s phm nh trng ph thng.
Do nn tp trung tng kt gio trnh theo my vn chnh sau :

II NI DUNG TNG kt
1. Nhng cn c xc nh bn cht khoa hc ca b mn. Phng php dy hc vn
trong nh trng. Nhn thc v bn cht khoa hc ca b mn. Phng php dy hc vn
c ngha quan trng g i vi ngi sinh vin trong qu trnh hc tp trng HSP
cng nh khi vo ngh ?
2. Phn bit cc khi nim vn hc v mn Vn trong nh trng. Thuc tnh c bn
ca mn Vn nhn thc ng n v thuc tnh mn Vn c ngha quan trng nh th
no i vi ni dung v phng php dy hc vn nh trng THPT ? Bnh x hi hc
dung tc trong dy hc vn biu hin v bin php khc phc.
3. Sc mnh ring ca b mn Vn tiu chun nh gi hiu qu mt gi vn ; vn
dng vo mt bi ging vn c th.
4. Xc nh mi quan h gia nh vn nh gio hc sinh trong mt gi vn. Lin
h vi thc t dy hc mn Vn THPT.
5. Phn bit bn cht ca phng php c v phng php mi trong dy hc vn. Lin
h vi thc tin dy hc vn PTTH.

285

6. Hc sinh l ch th trong qu trnh dy hc vn. C s l lun v ngha thc tin

ca lun im trn.
7. Lit k nhng phng php dy hc vn THPT, ni ch mnh, ch yu ca mi
phng php.
*
*

8. Hiu nh th no l tc phm vn chng v tc phm vn chng trong nh trng

? Ch ging v khc nhau. Mt quan nim ng n v tc phm vn chng trong nh
trng s quy nh phng hng ging vn trong nh trng nh th no cho c hiu qu
?
9. Nhng phng php phn tch khm ph mt bi vn. Dn chng c th.
10. Nhng phng php t chc hc sinh hot ng chim lnh mt tc phm. Minh
ha c th qua mt bi ging.
11. Th no l mt gi ging vn tt ? Minh ha.
12. Li bnh ging ca gio vin trong gi ging vn.
13. Th no l h thng cu hi tt trong gi ging vn.
*
*

14. Phn bit gi vn hc s vi gi ging vn.

15. Phng php hnh thnh nhn nh vn hc s cho hc sinh.
16. Nhng bin php tng cng hot ng ca hc sinh trong mt gi vn hc s.
*
*

17. Tiu chun mt vn hay. Th ra mt vn v thuyt minh ra .

18. Nhng li ph bin ca hc sinh THPT qua cc bi lm vn ? (Con s thng k c
th).
*
*

19. Nhng phm cht v k nng cn c mt gio vin vn hc. Lin h mt mnh v
mt yu ca bn thn.

286

20. Tm hiu nhng i mi v chng trnh vn THPT va ban hnh nm 1989.

21. Ni dung ca vic i mi phng php dy hc vn THPT.
22. Qua thc tp s phm thy nhng kh khn g m nh trng ph thng ang t
ra cho vic dy hc vn ? (iu kin vt cht, hc sinh, chng trnh, phng php, v.v.).
D kin cch khc phc.
23. Nhng vn l lun v thc tin t ra cho b mn phng php i hc t gc
mt sinh vin sp ra trng.
24. Nhng ngh ci tin ni dung v phng php ging dy b mn Phng php
dy hc vn i hc.

III CCH TIN HNH

T thc t ging dy ca tng gio vin v ca tng t b mn, c th thm bt ni
dung, nhn mnh hoc coi nh im ny, im n. Song v c bn, trn y l nhng im
trng tm coi nh l nhng n v kin thc c bn nh lng gip sinh vin nm c
tinh thn ca chng trnh b mn, va nh hng cho vic n tp, thi tt nghip. Sinh
vin t gii p cc hoc trao i tp th. Trong gi tng kt, ging vin gii p thc
mc l chnh v hng dn sinh vin c li gio trnh v nhng im cha r. Ring
nhng thc mc hay kin sinh vin xut thng rt phong ph v l th, ging vin c
kinh nghim bit gii p s lm cho cc gi tng kt va nng cao trnh l lun, va
c tnh nh hng nghip v.

IV T LIU CN DNG N TP TNG KT

Gio trnh Phng php dy hc vn, Trung tm o to t xa H Hu, 2001.

D tho chng trnh mn Ting Vit v Vn hc, Vin KHGD, 1989.

Ti liu bi dng gio vin v cn b qun l gio dc THPT, phc v ci cch
gio dc, V TBD, 1990.

Ti liu bi dng gio vin thay sch gio khoa ci cch gio dc lp 8, V TBD,
1989.

Nhng vn c bn v phng php dy hc tc phm vn chng nh trng

ph thng, Phan Trng Lun, Ph Khnh, 1989.

i mi thit k tc phm vn chng THPT, Phan Trng Lun, NXB Gio dc

1996 1998.

i mi gi hc tc phm vn chng THPT, Phan Trng Lun, NXB Gio dc,

1989.

287

Chu trch nhim ni dung:

Ts. Nguyn vn ha
Bin tp:
T cng ngh thng tin
Phng kho th m bo cht lng gio dc
n v pht hnh:
trung tm o to t xa - i hc hu

288