Rok zaoenia 1909

www.mechanik.media.pl

PL ISSN 0025-6552
Index 36522X
(w tym 8% VAT)

Cena 14,50 z

Miesicznik Naukowo-Techniczny

Agenda Wydawnicza SIMP

NR 12/2011

Frezowanie, Elektroerozja, Laser:

wszystko by osign wicej!
Wydajno i super-powierzchnie,
precyzja i niezawodno,
narzdzia i due serie.
GF AgieCharmilles wnosi do Twojej
dziaalnoci unikalne rozwizania i
moliwoci obrbki w celu nadania Twoim
produktom wartoci dodanej, niezbdnej do
wyrnienia si na rynku.
GF AgieCharmilles: lider w zakresie
innowacji i rozwiza doskonaych.

www.gfac.com/pl

FREZARKI
HIGH SPEED

FREZARKI
HIGH PERFORMANCE

Wydobywamy
doskonao
na wiato dzienne

WYCINARKI DRUTOWE
I WGBNE EDM

LASER

ROCZNIK 84 NR 12 GRUDZIE 2011

NARZDZIA
935 K.E. Oczo: Doskonalenie walorw uytkowych narzdzi
skrawajcych (EMO 2011)*
950 Obrbka otworw korbowodu za pomoc narzdzia
mechatronicznego MAPAL TOOLTRONIC (MAPAL)
952 Pytki do toczenia stopw tytanu i nadstopw (WALTER)
955 Crownloc Plus najnowsza generacja wierte z wymiennymi
kocwkami (SECO)
956 Nowoci firmy ISCAR na targach EMO w Hanowerze (ISCAR)

OBRABIARKI
942 Wycinarka laserowa TruLaser 2025/2030 (TRUMPF)
947 Spawanie laserowe najnowsza technologia Schunk (SCHUNK)

METROLOGIA

ZESP REDAKCYJNY
Redaktor naczelny
Prof. zw. dr in. dr h.c. Kazimierz E. Oczo
Zastpca redaktora naczelnego
Mgr in. Krzysztof Janus
Sekretarz redakcji
Mgr Ewa Bednarska-Dziarnowska
Redaktorzy
Mgr in. Irena Dziwiszek
Mgr Monika Kaczmarek
Mgr Ewa Michalska
REDAKTORZY DZIAOWI
Prof. dr hab. in. Piotr Cichosz
obrbka skrawaniem, narzdzia
Dr hab. in. Lucjan Dbrowski, prof. PW
obrbka erozyjna
Prof. dr hab. in. Jerzy Honczarenko
systemy technologiczne
Dr hab. in. Andrzej Kawalec, prof. PRz
CAD/CAM, MES, informatyka
Prof. dr hab. in. Jan Kosmol
obrabiarki
Prof dr hab. in. Maciej Pietrzyk
obrbka plastyczna
Prof. dr in. Eugeniusz Ratajczyk
metrologia techniczna
Prof. dr hab. in. Jan Sieniawski
materiay, technologie materiaowe
Prof. dr in. Maciej Szafarczyk
automatyzacja wytwarzania
Mgr in. Henryk Zawistowski
przetwrstwo tworzyw sztucznych
RADA PROGRAMOWA:
Przewodniczcy
Prof. dr hab. in. Mieczysaw Kawalec
Czonkowie
Prof. dr hab. in. Stanisaw Adamczak
Prof. dr hab. in. Edward Chlebus
Prof. dr hab. in. Jzef Gawlik
Prof. dr hab. in. Andrzej Gobczak
Prof. dr hab. in. Wit Grzesik
Prof. dr hab. in. Wojciech Kacalak
Prof. zw. dr hab. in. Krzysztof Marchelek
Prof. dr hab. in. Bogdan Nowicki
Prof. dr hab. in. Jarosaw Plichta
Dr Maria Zybura-Skrabalak
ADRES REDAKCJI:
00-050 Warszawa
ul. witokrzyska 14A
(wejcie od ul. witokrzyskiej
lub ul. Czackiego 3/5), V p. pok. 534
tel. 22-827-16-37
fax 22-336-12-65
ADRES KORESPONDENCYJNY:
MECHANIK, 00-950 Warszawa 1
skr. poczt. 309

e-mail: mechanik@wa.onet.pl
www.mechanik.media.pl

958 S. Adamczak, D. Janecki, K. Stpie: Badanie metod pomiaru

i oceny bdw ksztatu kulistych czci maszyn*
963 Systemy do skanowania. Cz. 2. Implementacja skaningu
na maszynach pomiarowych Aberlink (OBERON 3D)

BIULETYN INSTYTUTU ZAAWANSOWANYCH TECHNOLOGII WYTWARZANIA

964 K. Czechowski, I. Wronska: Powoki nanostrukturalne
na narzdzia skrawajce*

NAPDY I STEROWANIE
944 Uszkodzenia oysk i ich przyczyny. Cz. III. Przyczyny
przedeksploatacyjne i eksploatacyjne*
972 Sterowanie rozproszone na bazie magistrali CANbus w oczyszczarce
tucznia OT84 (REXROTH BOSCH GROUP)

NOWE TECHNOLOGIE

993 1027 Jubileuszowa sesja naukowa Postpy w ksztatowaniu

ubytkowym materiaw*

CAD/CAM
976 AERO 2011 konferencja firmy SIEMENS dla przemysu lotniczego
977 T. Rakowiecki, P. Skawiski, P. Siemiski: Wykorzystanie
parametrw szablonw systemu 3D CAD do generowania modeli
uzbie k stokowych*
980 Edgecam 2012R1. Innowacyjny system CAD. Cz. 2 (NICOM)
986 DelcamFeature CAM 2012 szybkie projektowanie obrbki w oparciu
o cechy detalu (DELCAM)
988 992 XVIII Konferencja Metody i rodki projektowania wspomaganego
komputerowo Baranw Sandomierski 12 14.10.2011*

RNE
970 Odchudzanie konstrukcji z EJOT (EJOT)

Z DZIAALNOCI CIRP
962 Przenona obrabiarka o rwnolegej strukturze kinematycznej*
M. Szafarczyk

WYDARZENIA
968
970
982
983
984

Targi EUROTOOL / BLACH-TECH-EXPO 2011

Uroczyste otwarcie nowej hali produkcyjnej HYDAC
Targi Metav 2011 konferencja prasowa
Konferencja ManuFuture 2011
Konferencja SIEMENS PLM Connection 2011 Linz

Z AOBNEJ KARTY
948
1028
1036
1036

* Artykuy recenzowane
Artykuy z nazw firmy (w nawiasie) promocyjne

Profesor Jan M. Kaczmarek

Spis treci rocznika 2011
Wykaz recenzentw artykuw w roczniku 2011
Wykaz autorw w roczniku 2011
Miesicznik notowany na licie czasopism naukowych Ministerstwa Nauki
i Szkolnictwa Wyszego (9 pkt.). Numer dotowany

Monthly magazine for engineers and technicians of machinery and production engineering industry. Organ of the Polish Society of Mechanical
Engineers and Technicians SIMP.

Monatsschrift fur Ingenieure und Techniker, Spezialisten aus dem Gebiet

der Fertigungstechnik in der Maschinenbauindustrie. Organ des Vereins
der Polnischen Maschinenbau-Ingenieure und Techniker SIMP.

CONTENTS

INHALT

K.E. OCZO: Aiming in excellency of the cutting tools service value.

Mechanik No 12/2011, p. 935. Current development trends in tool trade.
Examples of innovative solutions in cutting tools presented on the 19th
Machine Tools and Machining Fair in Hannover EMO 2011.

K.E. OCZO: Verbesserung der Nutzeigenschaften von Abspanwerkzeugen. Mechanik Nr 12/2011, S. 935. Entwicklungsrichtungen der Werkzeugbranche. Beispiele fur neue Entwicklungsrichtungen von Abspanwerkzeugen, prasentiert auf der 19. Weltmesse fur Werkzeugmaschinen und
Materialbearbeitung EMO 2011 in Hannover.

TruLaser 2025/2030 (TRUMPF) laser blanking machine. Mechanik

No 12/2011, p. 992.

Laserausschneidemaschine TruLaser 2025/2030 (TRUMPF). Mechanik Nr 12/2011, S. 992.

Bearing defects their causes. Part III. Mechanik No 12/2011, p. 994.

Beschadigungen von Lagern und Imre Ursachen. T. III. Mechanik Nr

12/2011, S. 994.

The most up-to-date SCHUNK production proces: its laser welding!

(SCHUNK) Mechanik No 12/2011, p. 947.

Neueste Technologie SCHUNK Laserschweien (SCHUNK). Mechanik Nr 12/2011, S. 947.

A mechatronic tool MAPAL TOOLTRONIC (MAPAL) used to machine

holes in connecting rod ends. Mechanik No 12/2011, p. 950.

Bearbeitung von Kurbenwellenoffnungen mit mechatronischem Werkzeug MAPAL TOOLTRONIC (MAPAL). Mechanik Nr 12/2011, S. 950.

Cutting bits for turning titanium alloys and superalloys (WALTER).

Mechanik No 12/2011, p. 952.

berlegierungen (WALTER).
Drehplatten fur Titanium-Legierungen und U
Mechanik Nr 12/2011, S. 952.

Crownloc Plus the most recent generation of drills with exchangeable crowns (SECO). Mechanik No 12/2011, p. 955.

Crownloc Plus neueste Generation an Bohrern mit austauschbaren

Endstucken (SECO). Mechanik Nr 12/2011, S. 955.

ISCAR novelties presented on Hannover EMO Fair. Mechanik No

12/2011, p. 956.

Neuheiten bei Firma ISCAR auf der Messe EMO in Hannover (ISCAR).
Mechanik Nr 12/2011, S. 956.

S. ADAMCZAK, D. JANECKI, K. STPIE: Research on measurement

methods and estimation of shape tolerances of the spherical machine components. Mechanik No 12/2011, p. 958. Presented in the article is
the state of the art understanding of the measurements and estimation
of spherical shape profiles. There are enlisted basic requirements to
be considered in the planned measurement procedure as well as mathematical relations to be applied in modeling and estimation of the true
shape tolerances. Complementary to theoretical discussion is an example
of practical exercise.

S. ADAMCZAK, D. JANECKI, K. STPIE: Methodenuntersuchung fur

die Vermessung und Fehlerbeurteilung der Gestalt von Maschinenkugelteilen. Mechanik Nr 12/2011, S. 958. Dargestellt wurden die aktuellen Kenntnisse und Analyse der Kugelumrisse von Maschinenteilen. Es
wurden die Grundsatzvoraussetzungen fur das ausgearbeitete Vermessungskonzept angegeben, sowie auch die mathematischen Bedingungen
fur die Modellierung und Beurteilung der Abweichungen der Kugelgestalt
von Maschinenteilen. Die theoretischen Erwagungen wurden um ein
praktisches Beispiel erganzt.

Scanning systems. Part 2. Explained is scanning function of measuring machines Aberlink (OBERON 3D). Mechanik No 12/2011, p. 963.

Scansysteme. Cz. 2. Implementierung auf Vermessungsmaschinen

Aberlink (OBERON 3D). Mechanik Nr 12/2011, S. 963.

K. CZECHOWSKI, I. WRONSKA: Nanostructural coats for cutting

tools. Mechanik No 12/2011, p. 964. New systems of nanostructural wear
resistant protection applied by means of the electric arc PVD coating
method on cutting edges of different tool materials. Edge wear life test
results are given to complement the article.

K. CZECHOWSKI, I. WRONSKA: Nanostruktur-Oberflachen auf Abspanwerkzeugen. Mechanik Nr 12/2011, S. 964. Neue Konfigurationen
von Nanostruktur-Oberflachen, aufgetragen mit Bogenmethode PVD auf
Schneideklingen aus unterschiedlichen Werkzeugwerkstoffen. Angegeben wurden die Angeben der Bestandigkeitsversuche der Platten.

A structure slim down modifying procedure by EJOT power (EJOT).

Mechanik No 12/2011, p. 970.

Schlankheitskur der Konstruktion von EJOT in Potenz (EJOT).

Mechanik Nr 12/2011, S. 970.

Distributed control method with reference to CANbus feature in

OT84 breakstone processing machine (REXROTH Bosch Group).
Mechanik No 12/2011, p. 972.

Zerstreute Steuerung auf der Basis von CAN-Bus in Schotter-Reinigungsmaschine OT84 (REXROTH Bosch Group). Mechanik
Nr 12/2011, S. 972.

T. RAKOWIECKI, P. SKAWISKI, P. SIEMISKI: Using parametric

templates of 3 D CAD system for generating models of teeth of spiral
semi-bevel gears. Mechanik No 12/2011, p. 977. Described is the
process of developing parametric templates for automatic generating 3D
models of teeth of spiral bevel gears of Gleason system. Obtained in 3D
CAD system solid models can be used in the design process of the spiral
bevel gears such as tooth contact and/or strength analyses in FEM
systems.

T. RAKOWIECKI, P. SKAWISKI, P. SIEMISKI: Nutzung von Parameterschablonen des Systems 3D CAD fur die Generierung von Halbkegel Verzahnungsmodellen. Mechanik Nr 12/2011, S. 977. Dargestellt
wurde der Prozess der Bearbeitung von Parameterschablonen fur die
automatische Generierung von 3D-Modellen der Kegelradverzahung mit
Kreis-Bogen-Zahnlinie (Gleason-System). Die im 3D-Cad-System erzeugten Korpermodelle konnen im Prozess der Projektierung von Kegelgetrieben verwendet werden, u.a. fur die Zahnkontakt-Analyse oder die
Bestandigkeitsanalyse in MES-Systemen.

Edgecam 2012R1 Innovative CAM system. Part 2. (NICOM). Mechanik No 12/2011, p. 980.

Edgecam 2012R1 Innovatives CAM-System. T. 2 (NICOM). Mechanik

Nr 12/2011, S. 980.

CAM 2012 Delcam Feature. A fast method of planning of the machining process with reference to the component features (DELCAM).
Mechanik No 12/2011, p. 987.

Delcam Feature CAM 2012. Schnelle Bearbeitungsprojektierung auf

der Basis von Detaileigenschaften (DELCAM). Mechanik Nr 12/2011,
S. 987.

XVII Conference on Computer Aided Design means and methods.

Mechanik No 12/2011, p. 988.

XVII. Konferenz Methoden und Mittel fur computerunterstutzte Projekte. Mechanik Nr 12/2011, S. 988.

The articles issued for the Jubilee Science Session on progress in

production of components by means material removing methods. Mechanik No 12/2011, p. 993.

Artikel der wissenschaftlischen Jubilaumssitzung Fortschritt in

Material-Abspangestaltung. Mechanik Nr 12/2011, S. 993.

Neutralna, techniczno-handlowa platforma informacyjna: obrabiarki, maszyny, narzdzia, technologia

www.machine.pl
Jedyny w Polsce tak obszerny interaktywny branowy serwis informacyjny!

MIESICZNIK NAUKOWO-TECHNICZNY ORGAN STOWARZYSZENIA INYNIERW I TECHNIKW MECHANIKW POLSKICH ROK LXXXIV

Doskonalenie walorw uytkowych

narzdzi skrawajcych
KAZIMIERZ E. OCZO *

Kierunki rozwoju brany narzdziowej. Przykady nowych rozwiza narzdzi skrawajcych prezentowane na
19. wiatowych Targach Obrabiarek i Obrbki Materiaw EMO 2011 w Hanowerze.
Tradycj wiatowych Targw Obrabiarek i Obrbki
Materiaw (EMO) stay si ju premierowe prezentacje
nowych obrabiarek, narzdzi czy urzdze, z ktrymi
poszczeglni wytwrcy wkraczaj na rynek. Na EMO
2011 rwnie eksponowano po raz pierwszy wiele wyrobw, w tym nowe rozwizania narzdzi skrawajcych
i osprztu z nimi zwizanego.
Innowacyjno rozwiza narzdzi skrawajcych dotyczy
przede wszystkim ich konstrukcji, makro- i mikrogeometrii
ostrzy, nakadanych powok, usytuowania i mocowania
wkadek ostrzowych czy doprowadzania cieczy chodzco-smarujcej. Do zilustrowania walorw uytkowych doskonalonych narzdzi wybrano przykady prezentowanych na
EMO nowoci, ktre pozwalaj rwnie zorientowa si
w lansowanych trendach rozwojowych tej brany. Zostay
one przedstawione w ukadzie firm, a nie problemw.
Firma Sandvik Coromant w bogatej ofercie narzdziowej zaprezentowaa frez limakowy o penym zarysie
CoroMill 176 (rys. 1) narzdzie nowego typu przeznaczone do ekonomicznego frezowania uzbie o moduach 4 6 mm. Z jego zastosowaniem wie si uzyskiwanie wysokiej produktywnoci dziki duej liczbie
skrawajcych wkadek ostrzowych, zwikszonej prdko-

Rys. 1. Frezy limakowe o penym zarysie CoroMill 176 firmy Sandvik Coromant: a) z otworem
z rowkiem wpustowym, b) ze zczem
Coromant Capto

ci skrawania i zdolnoci do pracy z duymi posuwami.

Zcze iLockTM umoliwia precyzyjne mocowanie wkadek
ostrzowych z du stabilnoci, jak te atw i powtarzaln ich wymian. Frezy CoroMill 176 su do obrbki
zgrubnej i wykoczeniowej k zbatych do przekadni
* Prof. zw. dr in. Kazimierz E. Oczo jest pracownikiem naukowym Politechniki Rzeszowskiej i redaktorem naczelnym czasopisma
MECHANIK

przemysowych, cikich pojazdw czy energetyki wiatrowej. Stanowi one efektywn alternatyw wobec narzdzi
ze stali szybkotncej.
Frezy z wymiennymi wglikowymi czciami roboczymi
CoroMill 316 (rys. 2) zostay wykonane z uwzgldnieniem

Rys. 2. Frezy CoroMill 316 z wymienn czci robocz: a) kulist,

b) z promieniami naroa, c) do fazowania krawdzi (Sandvik Coromant)

uniwersalnej strategii bezpiecznego mocowania czci roboczej do czci chwytowej. Rozszerzaj one rodzin skadanych frezw palcowych o trzy nowe rozwizania dwuostrzowych wymiennych czci roboczych, a mianowicie:

cz robocz kulist (rys. 2a) przeznaczon do
profilowania, frezowania aluminium i obrbki wykoczeniowej,

cz robocz z promieniem naroa (rys. 2b) do
frezowania rowkw i wystpw, frezowania wgbnego
i skonego, zagbiania skonego i frezowania kieszeni,

cz robocz do fazowania krawdzi (rys. 2c), ktr
mona dostosowa do rnych ktw fazy i wzbogaci
o funkcj nawiercania wstpnego.
Nowe rozwizania frezw CoroMill 316 pozwoliy
zwikszy zakres gbokoci skrawania ap tego rodzaju
narzdzi do 0,8Dc.
Ponadto firma Sandvik Coromant eksponowaa
m.in. trzpieniowe frezy penowglikowe CoroMill Plura

936

(rys. 3), optymalnie przystosowane do obrbki tytanu

i jego stopw. Dziki zastosowaniu innowacyjnego kta
pochylenia linii rubowej ostrzy = 50 uzyskano obnienie si skrawania i zmniejszenie wielkoci wirw, zapewniajc jednoczenie obrbk bezdrganiow przy relatyw-

MECHANIK NR 12/2011

w pobliu strefy skrawania, co jest uwarunkowane stycznym zamocowaniem wkadki ostrzowej. Narzdzia ISO
maj nastawialne, rurowe doprowadzenie chodziwa, ktre
jest wysuwalne do przodu w kierunku strefy skrawania
z naoonego na ostrze korpusu. Nastawienie rurki umoliwia jej usytuowanie w rnych kierunkach (wzdunym lub
poprzecznym). Podczas zmiany wkadki ostrzowej rurka
chowa si w korpusie, a po zaoeniu wkadki strumie
chodziwa automatycznie wysuwa rurk do waciwego
pooenia roboczego. Gwny strumie chodziwa od strony powierzchni natarcia ostrza (pod wir) jest wspierany
strumieniem od strony powierzchni przyoenia.
Firma Kennametal opracowaa nowe narzdzia
Beyond BLASTTM z wkadkami ostrzowymi pozwalajcymi na doprowadzanie chodziwa do ich wntrza i jego
wyprowadzanie bezporednio w miejscu skrawania,
w pobliu krawdzi skrawajcej (rys. 5). Podczas frezowania stopu Ti-6Al-4V stwierdzono, e chodziwo dostarczane pod cinieniem zalewowym 0,7 MPa umoliwia
zwikszenie trwaoci wkadek o 75% w porwnaniu
z wkadkami o tej samej geometrii chodzonymi konwencjonalnie.

Rys. 3. Frezy trzpieniowe CoroMill Plura zoptymalizowane do obrbki tytanu i jego stopw (Sandvik Coromant)

nie duych prdkociach skrawania. Frez CoroMill Plura

o rednicach w zakresie 4 20 mm pozwala na ksztatowanie stopw tytanu o twardoci do 48 HRC i moe by
efektywnie wykorzystywany do obrbki na gotowo gbokich kieszeni i promieni naroy.
Firma Iscar eksponowaa m.in. wysokocinieniowe
narzdzia JHP (rys. 4), ktre mog by stosowane we
wszystkich odmianach toczenia. S one chodzone dokadnie tam, gdzie jest to najbardziej potrzebne, tj. moliwie najbliej krawdzi skrawajcej. Dziki szybkiemu
chodzeniu strefy skrawania, wiry ulegaj atwiejszemu
i wczeniejszemu amaniu, przy czym efekt ten moe
zosta osignity ju przy niewielkim cinieniu chodziwa
(w zakresie 1 2 MPa). Skuteczniejsze doprowadzenie
chodziwa umoliwia stosowanie znacznie wikszych parametrw skrawania. Styczne systemy narzdziowe wykazuj swoje zalety przede wszystkim przy toczeniu poprzecznym, poniewa dysze wylotowe mona usytuowa

Rys. 4. Narzdzie tokarskie z ukierunkowanym doprowadzeniem

w poblie krawdzi skrawajcej cieczy chodzco-smarujcej o cinieniu 1 30 MPa (Iscar)

Rys. 5. Frez Beyond BLAST TM z wkadkami ostrzowymi zasilanymi

ciecz chodzco-smarujc bezporednio w pobliu krawdzi skrawajcych (Kennametal)

Oprcz narzdzi do frezowania, firma Kennametal

skonstruowaa w ramach technologii Beyond BLASTTM
narzdzia do toczenia wyposaone m.in. we wkadki
okrge z analogicznym doprowadzeniem chodziwa poprzez wewntrzne kanaki bezporednio przy krawdzi
skrawajcej (rys. 6). Stosuje si relatywnie niskie cinienie chodziwa w zakresie 0,5 0,7 MPa. Narzdzia
tokarskie Beyond BLASTTM mog by wyposaone we
wkadki ostrzowe okrge i rombowe, zarwno z rnych
gatunkw wglikw spiekanych, jak i z rn geometri.
W ofercie wkadek ostrzowych firma Kennametal
przedstawia w ramach swojej innowacyjnej platformy
Beyond dla wysoko wydajnych narzdzi pierwsze wkadki ostrzowe Beyond dla systemu Fix PerfectTM (rys. 7).
Zapewniaj one, dziki znacznie polepszonej cigliwoci
i odpornoci na cieranie, wysz produktywno i wiksz niezawodno w procesie toczenia. Do cech systemu
Fix PerfectTM naley zaliczy: oryginalne gniazdo wkadki
do stycznego jej ustawienia, jej nadzwyczaj pewny zacisk
za pomoc sworznia rozprnego (w otworze) i ruby
naprajcej oraz wynikajce w procesie niewielkie siy
skrawania, kontrol powstajcych wirw i wysok stabil-

Nie trzeba daleko szukac, aby znalezc zaufanego

partnera dostawce ozysk

GGB. Nasze doswiadczenie, srodki i wsparcie techniczne czynia z nas

najlepszego dostawce ozysk slizgowych dla Polski
Jako najwiekszy swiatowy producent kompozytowych ozysk slizgowych, GGB jest w stanie zaspokoic potrzeby
przemysu w Polsce i nie tylko. Dziaajac globalnie, oferujac szeroka game produktw, wsparcie techniczne na
najwyzszym poziomie oraz wieloletnie doswiadczenie, suzymy tysiacom klientw na caym swiecie. Jezeli wie c
Twoja rma potrzebuje niezawodnego dostawcy ozysk, nie trzeba daleko szukac. Wystarczy udac sie do GGB.
Po wie cej informacji zapraszamy na nasza strone internetowa www.GGBearings.com

GGB Poland s ul. Wroclawska 37a, pok. 311s PL 30-011 Krakw s Tel.: +48 781 44 28 28 s poland@GGBearings.com
FPM INBEAR s ul. Waszyngtona 34/36, pok. 418 s PL 81-345 Gdynia s Tel.: +48 58 620 45 71 s Fax: +48 58 620 45 71 s inbear@inbear.pl
2010 GGB. All rights reserved.

938

MECHANIK NR 12/2011

Rys. 6. Narzdzie tokarskie wykonane w ramach technologii Beyond

BLAST TM (Kennametal)

no. Zarwno wkadki, jak i gniazda s dokadnie dostosowane do siebie, aby ochroni niewykorzystywane
krawdzie skrawajce przed uszkodzeniami. Poniewa
krawdzie wkadek s mikropolerowane, maj one wysok
trwao, a opatentowana obrbka kocowa, z zastosowaniem drobnoziarnistej powoki, redukuje tworzenie si

Rys. 7.
Tokarska
wkadka
ostrzowa
Beyond dla systemu
TM
Fix Perfect (Kennametal)

ladw zuycia w obszarze gbokoci skrawania, co

polepsza stabilno procesu przy wikszych prdkociach skrawania. Firma produkuje 5 nowych odmian wkadek Beyond dla systemu Fix PerfectTM do wyboru z 2,
4 i 8 krawdziami skrawajcymi, odpowiednio do zastosowa i wymaga, z duym zrnicowaniem ich geometrii, ktw nastawienia i natarcia.
Firma Seco Tools zaprezentowaa m.in. nowoczesny
system narzdzi z wymiennymi gowiczkami roboczymi
Minimaster Plus, sucy do realizacji niemal wszystkich zabiegw obrbkowych: frezowania rowkw, konturw, naroy, frezowania kopiowego, cyrkularnego,
z posuwem wgbnym itp. (rys. 8), przeprowadzanych
na przedmiotach stalowych, eliwnych, aluminiowych
czy z trudniej skrawalnych materiaw. Cech charakterystyczn systemu jest pewne i precyzyjne zcze
midzy wymienialn gowiczk robocz i trzpieniow
czci chwytow. Zastosowane poczenie rubowe
zapewnia wysok niezawodno, a jednoczenie wysok dokadno ruchu obrotowego i stabilno. Kombinacja zoona z wymienialnej gowiczki roboczej i dobranej
do niej dugoci i stabilnoci czci chwytowej umoliwia
stosowanie relatywnie wikszych parametrw frezowa-

Rys. 8. Przykadowe zabiegi obrbkowe wykonywane narzdziami

frezarskimi systemu Minimaster Plus (Seco)

nia, przy czym wymiany gowiczki dokonuje si bezporednio w maszynie, bez wyjmowania narzdzia z wrzeciona.
Program produkcyjny systemu Minimaster Plus obejmuje liczne czci chwytowe (24 wersje o dugoci do 8D)
oraz gowiczki robocze w dwch rnych gatunkach materiaw narzdziowych z promieniami naroa w zakresie
0,4 3,1 mm i ze rednicami w przedziale 10 16 mm
(rys. 9).

Rys. 9. Narzdzia systemu Minimaster Plus mog by wyposaone

w gowiczki robocze z 2 8 ostrzami, w zakresie rednic 10 16 mm
(Seco)

Firma Seco Tools wystawia rwnie po raz pierwszy

na EMO now generacj wglikowych wkadek ostrzowych do toczenia eliwa TK1001 i TK2001 (rys. 10)
z powokami MT-CVD/Duratomic. Wkadki TK1001 z naniesionymi powokami Duratomic znajduj optymalne zastosowanie do toczenia eliwa z duymi prdkociami

Rys. 10. Wkadki ostrzowe TK1001 i TK2001 z trwaoci zwikszon dziki naniesionej powoce Duratomic (Seco)

MECHANIK NR 12/2011

939

skrawania, gdy wymagana jest wysoka wytrzymao na

cieranie ostrzy. Powoka Duratomic zapewnia nie tylko
wysz odporno na zuycie i dusz trwao ostrza,
ale rwnie wykazuje lepsz przyczepno do podoa,
pozwala unika raptownych odpryskw i bardzo dobrze
przeciwdziaa adhezji. TK2001 jest polecana wwczas,
gdy warunki skrawania wymagaj duej cigliwoci
i skrajnej stabilnoci krawdzi skrawajcych. Stanowi
pierwszy wybr przy toczeniu eliwa z grafitem sferoidalnym.
Firma Guhring wystpia na EMO 2011 z wieloma nowociami, w tym penowglikowym wiertem
RT 100 HF (rys. 11) przeznaczonym do wysoko wydajnej

Rys. 11. Penowglikowe wierto RT 100 HF

z powok Signum
(Guhring)

obrbki materiaw o duej wytrzymaoci i stopw na

bazie niklu, np. Inconelu 718. Dysponuje ono specjaln,
wytrzyma geometri ostrzy, ktra zapewnia mniejsze
obcienie cieplne (rys. 12).
Opracowana przez firm, skrajnie twarda (5500 HV)
powoka Signum (TiAlN + SiN) dziki wysokiej odpornoci na zuycie w podwyszonych temperaturach i wysokiej odpornoci dyfuzyjnej zapewnia dodatkowo wysoce
skuteczn ochron przed zuyciem podczas obrbki materiaw trudno skrawalnych. Wierta RT 100 HF s oferowane jako standardowe narzdzia do wykonywania otworw o dugoci 3D, 5D i 7D z chodzeniem wewntrznym lub o dugoci 3D bez chodzenia wewntrznego.
Mog by one wytwarzane te jako wierta specjalne, np.
stopniowe.
Firma Ceratizit zaprezentowaa nowe, piercieniowe
narzdzie z wewntrznymi ostrzami do frezowania czopw waw wykorbionych (rys. 13), opracowane wsplnie
z firm Gebr. Heller Maschinenfabrik. Do jego podstawowych cech naley zaliczy: lekko piercienia skrawajcego, wymienno kaset ostrzowych i zwart budow
jednostki chwytakowej do narzdzia. Piercie skrawajcy jest wewntrznie uzbrojony w odpowiedni liczb kaset ostrzowych, ktre pozwalaj uytkownikom w przypadku zuycia wkadek czy gniazd ostrzowych wymienia tylko poszczeglne kasety, a nie cay piercie
skrawajcy. Z kolei niewielka masa piercienia wraz z jednostk chwytakow (< 15 kg) pozwala operatorowi na
prost i szybk jego wymian, bez potrzeby uywania
urzdzenia dwigowego. Oprcz relatywnie maych kosztw materiaw ostrzowych przypadajcych na frezowany
wa wykorbiony i zredukowanych nakadw na wymian

Rys. 12. Porwnanie wynikw bada obcienia cieplnego ostrzy

wierte: a) z geometri konwencjonaln, b) RT 100 HF (Guhring)

narzdzia, frezowanie wewntrznymi ostrzami zapewnia

wysz jako obrabianej powierzchni dziki wikszej
sztywnoci i stabilnoci piercienia skrawajcego.
Duym wyzwaniem dla konstruktorw firmy byo zachowanie w pierwszym rzdzie staej stabilnoci narzdzia. Uzyskano to przez opracowanie i opatentowanie
w 2010 r. systemu mocowania kaset X-Lock. Innowacyjny system X-Lock zasadniczo polepsza moliwoci
uksztatowania freza, jak te utrzymuje wskie tolerancje

Rys. 13. Frezowanie

wau wykorbionego z
zastosowaniem piercieniowego narzdzia z wewntrznymi,
wymiennymi kasetami ostrzowymi (Ceratizit)

940

MECHANIK NR 12/2011

i umoliwia dokadne pozycjonowanie. Istot nowego narzdzia frezarskiego jest swobodny klin mocujcy, sucy do utwierdzenia, zabierania i przenoszenia si kasety
(rys. 14). Minimalizuje on miejsce niezbdne do utwierdzenia kasety przy jednoczesnym stabilnym jej unieruchomieniu.

Rys. 16.
Przykady
frezw walcowo-czoowych Polymill z
wkadkami ostrzowymi PM15 mocowanymi systemem Sidelok
(Safety)

Rys. 14. System mocowania X-Lock umoliwiajcy wytworzenie

w moliwie najmniejszej przestrzeni duej siy mocowania i wysoce
dokadn jego powtarzalno (Ceratizit)

Firma Walter, bazujc na bardzo pozytywnych opiniach

uytkownikw o wysoko wydajnym materiale ostrzowym
Tiger-tec Silver, wprowadzia na rynek nowy gatunek
WKP22S, przeznaczony do obrbki stali i eliwa, mocniejszy ni dotychczasowy gatunek uniwersalny WKP35S.
Wkadki frezarskie z materiau Tiger-tec Silver
WKP22S (rys. 17) umoliwiaj osiganie wyszej produktywnoci przy jednoczenie wysokiej pewnoci procesowej. S one wybierane z jednej strony do obrbki wszystkich materiaw stalowych z duymi prdkociami skrawania i rednimi posuwami na ostrze, w tym do stali narzdziowej o wytrzymaoci > 1000 N/mm2. Z drugiej strony
wkadki te su do obrbki eliwa szarego lub eliwa
wermikularnego ze rednimi i duymi prdkociami skrawania oraz rednimi posuwami na ostrze. Take w tym
przypadku nowy materia wkadek ostrzowych nadaje si
do pracy w tak niekorzystnych warunkach, jak zmieniajcy
si naddatek lub wielokrotnie przerywane skrawanie.
Oprcz zastosowania w rnorodnych narzdziach, wkadki te mona wykorzystywa nie tylko w obrbce na sucho,
ale take w obrbce na mokro stali i eliw.

Firma Safety zaprezentowaa nowy frez walcowo-czoowy do naroy Polymill z precyzyjnie szlifowanymi wkadkami ostrzowymi PM15 mocowanymi innowacyjnym systemem Sidelok (rys. 15). Umoliwia on zamocowanie na
narzdziu nawet dwukrotnie wikszej liczby wkadek,
a tym samym doprowadzenie wikszej liczby ostrzy do
styku z materiaem obrabianym. Pozwala to na uzyskiwanie wysokiej wydajnoci w warunkach obrbki zgrubnej czy wykoczeniowej powierzchni z duymi posuwami,
a wic do usuwania duej objtoci wirw.

Rys. 15. Innowacyjny

system mocowania Sidelok wkadek ostrzowych PM15 (Safety)

Rys. 17. Wkadki frezarskie z materiau Tiger-tec Silver WKP25S

firmy Walter

Stosowanie tych narzdzi skraca wedug firmy czas

obrbki w zakresie 30 50% w stosunku do porwnywalnych frezw. Standardowy program obejmuje frezy trzpieniowe, frezy wkrcane i frezy nasadzane o rednicach
w przedziale 32 80 mm (rys. 16). Nowy frez Polymill
moe by efektywnie wykorzystywany w przemyle lotniczym m.in. do skrawania Inconelu i stopw tytanu.

Firma Mapal zaprezentowaa nie tylko wiele nowych

rozwiza narzdzi do ksztatowania materiaw metalowych, ale rwnie narzdzia do niedelaminujcego wiercenia i frezowania materiaw kompozytowych z osnow
polimerow wzmacnianych wknami wglowymi (rys. 18).
Podczas wiercenia kompozytw polimerowych wzmacnia-

MECHANIK NR 12/2011

941

nych wknem wglowym (okrelanych akronimem CFRP

ang. lub CFK niem.) szczeglna uwaga jest skupiona
na unikaniu delaminacji i wycigania wkien na wyjciu
otworu oraz na zachowaniu tolerancji otworu w odniesieniu
do rednicy, ksztatu i powierzchni.
a)

b)

2012
META
V
28 lutego 3 marca
Dsseldorf
Rys. 18. Narzdzia do efektywnej obrbki kompozytw wzmacnianych wknem wglowym: a) wierto MEGA-Drill-Composite-UDX,
b) frez OptiMill-Composite-Speed (Mapal)

Wierto MEGA-Drill-Composite-UDX (rys. 18a) jest

w ramach rodziny tego rodzaju narzdzi przeznaczone
do najbardziej odpowiedzialnych zada. Podczas gdy
warianty wierte UD i MD su do obrbki jedno- lub
wielokierunkowej CFRP, wierto UDX nadaje si do skrawania CFRP wszelkich rodzajw obrbki. Geometria
wierta UDX czy szczegln ostro krawdzi z wysokim udziaem czci prowadzcej. Dlatego jest przydatna
w sytuacjach niezbyt pewnego zamocowania lub
obrbki cienkociennych
przedmiotw, ktre mog
utrudnia proces wierce-

www.metav.de

Miedzynarodowe targi technik produkcyjnych

i automatyzacji

Rys. 19. Przykad jakoci otworu

o rednicy 21 mm wykonanego
frezowaniem cyrkularnym z uyciem freza OptiMill-CompositeSpeed (Mapal)

nia. Podobnie jak wierto UD i MD, wierto UDX jest

pokryte powok diamentow. Pracuje relatywnie cicho
i moe wytwarza otwory w jakoci H8.
Z kolei jako przedmiotw uzyskiwana po frezowaniu
kompozytw CFRP jest okrelana gwnie przez nieskaon rysami powierzchni i czysto krawdzi. Kryteriami
dyskwalifikujcymi wyniki obrbki s wic: delaminacja
(rozwarstwianie), wyciganie wkien (niecakowite ich
obcicie), jak te nadpalanie osnowy polimerowej. Ponadto jednym z nich staje si czsto nierozpoznana
dotychczas lub faszywie interpretowana przy ocenie
szczeglnie jaskrawo byszczca powierzchnia. Obrbka
zgrubna i nastpujca po niej obrbka wykoczeniowa
take nie prowadz do wymaganego wyniku. Z tych te
wzgldw opracowano frez OptiMill-Composite-Speed
(rys. 18b), ktry umoliwia obrbk w jednym kroku
i przez to wyranie redukuje czas obrbki przy jednoczesnym spenieniu wysokich wymaga jakociowych
(rys. 19). Stanowi on narzdzie penowglikowe, omioostrzowe, wyposaone w specjalnie dobran geometri
do realizacji rnych zada frezarskich.

o.
z o.
Sp. alczak
g
in
W
ksult
88
Con trzelczy
e
s
5 47
s
S
5
e
8
a
2
zk
.M
d
A.S Agnies ka 1/57 Polan : +48 2

x
Ms. azachs szawa 90 Fa
l
r
ul. K 99 Wa 855 24 esse.p
9
m
2
2
02
as
+48
ro@
Tel: ail: biu
E-M

Verein Deutscher Werkzeugmaschinenfabriken e.V.

Corneliusstrae 4 60325 Frankfurt am Main
Tel. +49 69 756081- 0 Fax +49 69 756081- 74
metav@vdw.de www.metav.de

942

MECHANIK NR 12/2011

Wycinarka laserowa TruLaser 2025/2030

ATWO DOSTPNA AUTOMATYZACJA CICIA

Wydajno produkcji zaley nie tylko od parametrw

cicia (prdkoci cicia), ale take od maksymalnego
wykorzystania pracy maszyny. Im krtsze czasy przestoju maszyny, tym wysza wydajno produkcji. Czas
przestoju maszyny moe by wynikiem m.in. czasu zaadunku materiau do cicia oraz rozadunku gotowych
detali ze stou roboczego.
Firma TRUMPF, wiatowy lider w zakresie maszyn
i urzdze do obrbki blach, prezentuje wycinarki laserowe TruLaser serii 2000, ktre w podstawowym wyposaeniu maj zintegrowane systemy automatycznego zaadunku i rozadunku blach w liniowym ukadzie przepywu
materiau obrabianego.
Wycinarki laserowe TruLaser 2025 i TruLaser 2030
umoliwiaj obrbk blach w przestrzeni roboczej o wymiarach xyz odpowiednio 2500 1250 115 mm oraz
3000 1250 115 mm. Wycinarki te s zintegrowane

Rys. 2. TruLaser serii 2000 z rozbudowanym systemem zaadunku

i rozadunku blach

W programie produkcyjnym firmy TRUMPF coraz wikszy udzia maj wycinarki 2D z laserami typu Fiber.
W tych maszynach stosowane s rezonatory na ciele
staym TruDisk o doskonaej jakoci wizki, niezbdnej do
szybkiego cicia z zachowaniem bardzo dobrej jakoci.
Zakres mocy rezonatorw wynosi 2000 6000 W. Obecnie firma Trumpf oferuje nastpujce maszyny:

jednogowicow maszyn TruLaser 5030 Fiber z laserem TruDisk 3001 lub 5001,

dwugowicow maszyn TruLaser 7040 Fiber z laserem TruDisk 6001, z podziaem wizki na dwie gowice,

maszyn typu kombi Trumatic 3000 Fiber z laserem
TruDisk 3001 oraz gowic do wykrawania mechanicznego.

Rys. 1.TruLaser 2025 z laserem TruCoax oraz systemami automatycznego zaadunku i rozadunku blach

z nowoczesnymi laserami gazowymi CO2 o chodzeniu

dyfuzyjnym, serii TruCoax. Przy zastosowaniu najmocniejszego rezonatora TruCoax 3200 o mocy 3,2 kW,
emitujcego doskonaej jakoci wizk laserow, moliwe
jest cicie elementw ze stali niestopowej o gruboci do
20 mm, stali nierdzewnej o gruboci do 10 mm oraz
aluminium i jego stopw do 8 mm gruboci. Blachy przeznaczone do obrbki adowane s na st roboczy za
pomoc automatycznego podajnika przyssawkowego.
Po obrbce wycite elementy wraz z pozostaym aurem
s w sposb automatyczny zbierane ze stou i odkadane
do punktu odbioru. Zastosowanie wikszej liczby palet
zmienia t kompaktow maszyn w due centrum obrbkowe, umoliwiajce automatyczne zarzdzanie przepywajcym materiaem i jego segregacj, np. ze wzgldu na
rodzaj materiau citego.

Rys. 3. Wycinarka 2D TruLaser 5030 Fiber

W najbliszym czasie bdzie take zaprezentowana

wycinarka laserowa TruLaser 1030 Fiber z rezonatorem
TruDisk 2001, ktra bdzie przeznaczona dla odbiorcw
wchodzcych w technik laserow z ograniczonym budetem.
W programie firmy TRUMPF s take maszyny do
obrbki 3D z laserami typu Fiber przeznaczone do cicia,
spawania i napawania laserowego.

MECHANIK NR 12/2011

943

Wycinarka laserowa z laserem CO2

czy z laserem typu Fiber?
Jeszcze do niedawna wybr rda promieniowania laserowego (typu lasera) do wszelkich aplikacji w zakresie
cicia laserowego by praktycznie ograniczony do wyboru
odpowiedniej mocy rda lasera gazowego CO2 oraz
doboru odpowiedniej konfiguracji maszyny pozycjonujcej
gowic do cicia. Obecnie przedsibiorca, ktry zamierza
zakupi wycinark laserow, musi podj decyzj o typie
zastosowanego w niej rezonatora. Na rynku pojawiaj si
rni producenci i integratorzy urzdze, ktrzy w zalenoci od sprzedawanego asortymentu staraj si wykaza wyszo jednego rezonatora nad drugim. Potencjalny
uytkownik zasypywany jest lawin specyficznych parametrw technicznych, czsto trudnych do rozszyfrowania,
zweryfikowania lub obiektywnego porwnania.
Firma TRUMPF ma w swojej ofercie wycinarki laserowe zarwno z rezonatorami gazowymi CO2 (rezonatory
serii TruFlow oraz TruCoax), jak i z rezonatorami na
ciele staym (rezonatory serii TruDisk) i obiektywnie
przedstawia zalety rnych typw rezonatorw, pozostawiajc decyzj klientowi, ktry powinien j podj na
podstawie analizy ekonomiczno-technicznej, umoliwiajcej okrelenie m.in. kosztu wycicia okrelonego detalu.
Kady z tych rezonatorw, zastosowany w sprzedawanych przez firm TRUMPF maszynach, zapewnia wysok
jako obrbki laserowej w okrelonym zakresie gruboci
citych elementw.

nikiem wpywajcym na koszty cicia jest wydajno

cicia liczona liczb elementw wycitych w cigu godziny. Liczba ta, dla takiej samej geometrii detalu, zaley
bezporednio od prdkoci cicia. W przypadku cicia
stali niestopowych tlenem rnice w prdkoci cicia
w caym zakresie gruboci citych elementw nie maj
istotnego wpywu na koszt cicia pojedynczego elementu
(rys. 5 a).
a)

b)

Rys. 5. Porwnanie prdkoci cicia laserem CO2 5000 W i laserem

Fiber 3000 W : a) cicie tlenem stali niestopowej, b) cicie azotem
stali stopowej

Rys. 4. Struktura kosztw

zwizanych
z wycinaniem laserowym

Na podstawie dowiadcze firmy TRUMPF i analizy

wielu przypadkw instalacji maszyn do cicia stwierdzono,
e jeli maszyna pracuje rednio na dwie zmiany przy
rnorodnym zakresie gruboci i rnych gatunkach citych materiaw, najwikszym skadnikiem kosztu wycicia detalu jest materia city ok. 50%. Koszty zwizane
z pozyskiwaniem energii oraz gazw s stosunkowo niewielkie (rys. 4). Taki podzia kosztw sugeruje, e zmiana
sprawnoci rezonatora laserowego nie wpynie znaczco
na obnienie kosztw wycicia okrelonego detalu. Podobnie, zmiana iloci zuywanych gazw nie wpywa na obnienie kosztw cicia (lasery typu Fiber nie potrzebuj
tzw. gazw laserowych do zasilania rezonatora).
Koszt wycicia elementu moemy obliczy dzielc
koszt pracy maszyny w cigu jednej godziny (z/h) przez
liczb wycitych w cigu tej godziny elementw plus
koszty materiau. Tak wic, niezmiernie wanym czyn-

W przypadku procesu cicia stali stopowej azotem zaobserwowano bardzo wyrane rnice w prdkoci cicia
blach o gruboci do ok. 4 mm na korzy lasera Fiber
(rys. 5b). Wzrost prdkoci cicia do 300% oznacza, e
w cigu godziny jestemy w stanie wyci trzykrotnie
wicej elementw na urzdzeniu z laserem typu Fiber ni
na urzdzeniu z laserem CO2. Przy gruboci powyej
4 mm laser CO2 jest szybszy, a przy tym zapewnia lepsz
jako cicia. Naley pamita, e koszty zwizane z prac maszyny (inwestycyjne, gazw i energii, obsugi) stanowi ok. 50% kosztw cakowitych. W zwizku z tym,
zwikszajc wydajno procesu cicia, rozkadamy koszty
zwizane z prac maszyny na wiksz liczb elementw.
Koszty materiau pozostaj bez zmian.
Wybr rda promieniowania laserowego do maszyny
przeznaczonej do cicia laserowego powinien by uwarunkowany zakresem planowanego jej wykorzystania. Jeeli planowane jest cicie przede wszystkim blach ze stali
nierdzewnej o gruboci do ok. 4 mm lub metali kolorowych (mied, mosidz), korzystnym rozwizaniem bdzie
zastosowanie jako rda promieniowania laserowego
lasera typu Fiber. W przypadku cicia blach grubych
lub produkcji zmiennej, co do gruboci i rodzaju citego
materiau, wyposaenie maszyny do cicia laserowego
w rezonator gazowy CO2 wydaje si rozwizaniem korzystniejszym. Maszyna z rezonatorem typu Fiber moe by
doskonaym uzupenieniem ju istniejcego stanowiska
do cicia laserowego z laserem CO2.

W razie jakichkolwiek pyta jestemy do Pastwa dyspozycji !

TRUMPF POLSKA
Spka z ograniczon odpowiedzialnoci Sp. K.

ul. opuszaska 38 B, 02-232 Warszawa

tel. 22 575 39 00, fax 22 575 39 01
www.pl.trumpf.com e-mail: info@pl.trumpf.com

944

MECHANIK NR 12/2011

Uszkodzenia oysk i ich przyczyny

Cz. III. Przyczyny przedeksploatacyjne i eksploatacyjne

Niewsposiowo statyczna
Niewsposiowo statyczna
powszechna przyczyna przegrzania
i/lub przedwczesnego uszczenia
wystpuje, gdy ma miejsce jedna
z nastpujcych sytuacji:

piercie wewntrzny jest dosunity do wystpu oporowego na
wale, ktry nie jest prostopady
wzgldem gniazda oyska;

piercie zewntrzny jest dosunity do wystpu oporowego w oprawie, ktry nie jest prostopady wzgldem otworu oprawy;

otwory dwch opraw nie s
wsposiowe;

piercie oyska nie zosta
prawidowo dosunity do wystpu
oporowego i jest zamontowany
w niewaciwej pozycji w swoim
gniedzie;

piercie zewntrzny oyska
swobodnego jest zakleszczony w
swoim gniedzie.
oyska wahliwe nie s w stanie
skompensowa wszystkich bdw
niewsposiowoci (np. gdy wirujcy
piercie wewntrzny oyska wahliwego nie jest prostopady wzgldem swojego gniazda na wale,
bdzie si on chybota, wykonujc
ruch obrotowy). Moe to spowodowa problemy ze smarowaniem
oraz przedwczesne zuycie i/lub
szybkie zmczenie materiau zapocztkowane na powierzchni.
oyska kulkowe wzdune mog
wykazywa lady wczesnego zuycia zmczeniowego, gdy zostan
zamontowane na powierzchniach
osadzenia, ktre nie s prostopade
do wau. W takich przypadkach jedynie jeden may odcinek (uk) nieruchomego piercienia przenosi cae obcienie. Gdy wirujcy piercie oyska kulkowego wzdunego
jest zamontowany na nieprostopadym wystpie wau, bdzie si on
chybota, wykonujc ruch obrotowy.
Chwiejcy si, wirujcy piercie
spowoduje obcienie jedynie maej czci nieruchomego piercienia
i dojdzie do przedwczesnego zmczenia materiau.

W przypadku dwch opraw podpierajcych ten sam wa, ktre nie

maj wsplnej osi, jedynie oyska
kulkowe wahliwe lub oyska waeczkowe wahliwe bd mogy funkcjonowa bez wywoywania momentw zginajcych, ktrych efektem
w przypadku stosowania oysk
innych typw byoby ugicie wau
i niewsposiowo. oyska kulkowe zwyke i oyska kulkowe skone, a take oyska walcowe i stokowe mog kompensowa jedynie bardzo mae niewsposiowoci.
Niewsposiowo w tych oyskach
zazwyczaj powoduje obcienia
krawdziowe, ktrych efektem moe by przedwczesne zmczenie
materiau.
Dwurzdowe oysko kulkowe
skone na rys. 1 byo ustawione
niewsposiowo. W efekcie powstay
dwie strefy obcienia przesunite
o 180. Wywoane due obcienia
doprowadziy do nieskutecznego
smarowania. Zarwno te obcienia, jak i problemy ze smarowaniem
byy przyczyn przedwczesnego

Rys. 1

Rys. 2

uszkodzenia oyska, ktre rozpoczo si jako uszczenie powierzchni.

oysko stokowe na rys. 2 byo
zamontowane w ustawionej niewsposiowo oprawie. Obcienie
byo przenoszone jedynie przez
may obszar na brzegu piercienia. Wynikowe, bardzo due naprenia dziaajce w tym miejscu
doprowadziy do zmczenia materiau i przedwczesnego uszczenia
zapocztkowanego pod powierzchni.
Nieprawidowe sposoby montau
Stosowanie niewaciwych praktyk oraz zaniedbania przed i podczas montau czsto prowadz
do uszkodzenia i przedwczesnego
zmczenia materiau lub awarii oyska. Jedn z przyczyn pierwotnych
awarii oysk, wynikajcych z przedwczesnego zmczenia materiau,
jest uszkodzenie spowodowane
uderzeniem w czasie przenoszenia,
montau, przechowywania i/lub pracy oyska. Bywa, e uderzenie
przekracza wytrzymao materiau
(dochodzi do przecienia materiau), ktry odksztaca si plastycznie.
Uszkodzenie zaczyna si w punkcie
odksztacenia i ostatecznie skutkuje
przedwczesnym zniszczeniem oyska.
Rys. 3 pokazuje, jak sia montaowa przyoona do nieodpowiedniego
piercienia przechodzi przez elementy toczne. Taka sytuacja moe
take wystpi, jeli oysko jest naraone na dziaanie nienormalnych

Rys. 3

MECHANIK NR 12/2011

945

obcie, kiedy nie pracuje. Poniewa obcienie udarowe jest obcieniem osiowym, na piercieniach
mona znale wgniecenia przesunite wzdunie wzgldem rodka
oyska. Odlego midzy wgnieceniami jest taka sama jak rozmieszczenie elementw tocznych.
Uszkodzenie piercienia wewntrznego dwurzdowego oyska kulkowego skonego pokazano na
rys. 4. W tym przypadku sia montaowa bya przyoona przez piercie zewntrzny. Powstajce odksztacenia trwae maj posta rwnomiernie rozmieszczonych wgniece, ktrych pooenie odpowiada
odlegociom midzy kulkami.

Rys. 4

Rys. 5 pokazuje wynikowe uszkodzenie oyska kulkowego zwykego, ktre pracowao przez pewien
czas.

czas montau. W przypadku wikszych oysk powinna by stosowana tuleja montaowa (rys. 8).

Rys. 6

oyska walcowe mog zosta

atwo uszkodzone podczas montau. Do takiej sytuacji moe
doj np. po osadzeniu na wale
piercienia wewntrznego oyska
o konstrukcji NU, a w oprawie
piercienia zewntrznego ze
zoeniem koszyka i waeczkw.
Jeeli podczas skadania obu zespow wa zostanie ustawiony skonie i nie bdzie obracany, waeczki mog zarysowa bieni piercienia wewntrznego (rys. 6), powodujc wgniecenia w ksztacie
dugich, poprzecznych smug. Rozmieszczenie (rys. 7) uszkodze
odpowiada odlegociom midzy
waeczkami.

Rys. 7
Rys. 5

Inna przyczyn przedwczesnych

uszkodze zmczeniowych jest
obecno zanieczyszcze w oysku lub oprawie. Zanieczyszczenia
mog zosta wprowadzone w czasie montau lub stanowi pozostao po uszkodzonym, wczeniej zamontowanym oysku. Zanieczyszczenia mog take znale si
w oprawie, jako efekt procesu jej
produkcji.
Uwizienie wira midzy powierzchni zewntrzn oyska i otworem oprawy rwnie doprowadzi
do przedwczesnego uszkodzenia
oyska.

Mona unikn takiego uszkodzenia. W tym celu naley dobrze nasmarowa wszystkie elementy i obraca piercie wewntrzny pod-

Rys. 8

Przepyw prdu przez oysko

spowodowany nadmiernym
napiciem
W pewnych warunkach prd elektryczny przepynie przez oysko
szukajc uziemienia (np. podczas
naprawiania wau mog powsta
nadmierne rnice potencjaw
elektrycznych napicia elektrycznego w efekcie nieprawidowego
uziemienia sprztu spawalniczego). Poniewa podczas przepywu
prdu tworzy si uk elektryczny
midzy jednym piercieniem oyska a elementem tocznym oraz midzy elementem tocznym a drugim piercieniem oyska, dochodzi
do powanego uszkodzenia. Rys. 9
pokazuje uszkodzenie w wyniku
nadmiernego napicia elektrycznego na bieni piercienia zewntrznego i na powierzchni elementu tocznego w duym oysku barykowym.
Uszkodzenie moe wystpi podczas postoju, ale zazwyczaj zdarza si podczas pracy oyska. Ten
typ uszkodzenia jest klasyfikowany
jako uszkodzenie przedeksploatacyjne.

Rys. 9

946

MECHANIK NR 12/2011

Uszkodzenia w transporcie
i podczas magazynowania
Do uszkodze kojarzonych zazwyczaj z transportem nale prawdziwe odciski Brinella (przecienie)
spowodowane obcieniami udarowymi lub faszywe odciski Brinella
wywoane drganiami.

(w rnym stopniu) wzrost poziomu

haasu i drga oraz zmniejszenie
trwaoci eksploatacyjnej oyska.
Aby zidentyfikowa uszkodzenie jako prawdziwe odciski Brinella, naley sprawdzi, czy odlegoci midzy
uszkodzonymi miejscami s zgodne
z rozstawem elementw tocznych.
Poniewa prawdziwe odciski Brinella
s skutkiem uderzenia, w powikszeniu mog by widoczne oryginalne lady po szlifowaniu. Rys. 10 pokazuje stukrotne powikszenie uszkodzenia spowodowanego uderzeniem
(powodujcym przecienie).
Uszkodzenie w wyniku faszywych
odciskw Brinella take charakteryzuje si ladami rozmieszczonymi

Rys. 10

Prawdziwe odciski Brinella s

wynikiem uderzenia. Uderzenie moe by rezultatem nieprawidowego
obchodzenia si z oyskiem lub
pojawienia si obcie udarowych
w procesie produkcyjnym. Zalenie
od wielkoci uszkodzenia, prawdziwe odciski Brinella spowoduj

w odlegociach odpowiadajcych
rozstawowi elementw tocznych. Jednake, poniewa s one wywoane drganiami, lady po szlifowaniu
znikny (rys. 11). Faszywe odciski
Brinella rwnie prowadz do wzrostu poziomu haasu i drga zalenie
od stopnia uszkodzenia oyska.

Rys. 12

Podczas przechowywania opakowanie oyska powinno pozostawa

w dobrym stanie; w przeciwnym
przypadku stan oyska moe ulec
pogorszeniu. Dotyczy to take oysk
ju zamontowanych w podzespoach
(rys. 12). oyska powinny by zabezpieczone w odpowiedni sposb.
Rys. 11

Opracowanie: SKF Polska S.A.

www.skf.pl

MECHANIK NR 12/2011

947

Spawanie laserowe
najnowsza technologia Schunk !
Spawanie laserowe otwiera nowe moliwoci w zakresie precyzyjnych i wymagajcych zada spawalniczych. Firma SCHUNK GmbH & Co KG jest przedsibiorstwem
dcym do innowacyjnoci. W 2009 r. powoano wic firm-crk SCHUNK Lasertechnik GmbH. Zatrudnienie najwyszej klasy specjalistw z dziedziny aplikacji laserowych
zaowocowao skonstruowaniem i budow sterowanej numerycznie obrabiarki laserowej PSM 400. Poczenie nowoczesnej techniki laserowej, innowacyjnych komponentw oraz przyszociowej technologii programowania i sterowania wytyczyo nowe
standardy efektywnoci spawania laserowego.
Zautomatyzowana obrabiarka laserowa PSM 400 umoliwia optymalne dostosowanie procesu spawania do
parametrw materiaw. Podczas, gdy wikszo dostpnych na rynku laserw Nd:YAG umoliwia osignicie
impulsu lasera o dugoci 20 60 ms, to w przypadku
PSM 400 wynosi on do 100 ms. Jest to szczeglnie
istotne przy obrbce takich kruchych materiaw, jak odlewy, stale wysokowglowe czy nadstopy. Dugi impuls
laserowy znacznie polepsza wwczas wynik spawania
i minimalizuje konieczno obrbki wykoczeniowej. Przemylana, moduowa konstrukcja maszyny umoliwia precyzyjn obrbk przedmiotw rnych wielkoci, od niewielkich i precyzyjnych a po due, kilkutonowe elementy.
Do najwaniejszych korzyci impulsowego spawania
laserowego zalicza si:

szerokie moliwoci czenia wymagajcych maRys. 2. Obrabiarka laserowa PSM firmy SCHUNK jest wyposaona w laser
teriaw i ich kombinacji, oferowane przez nowoczesimpulsowy Nd:YAG
ne lasery impulsowe Nd:YAG;

bardzo du moc i bardzo krtki czas trwania
impulsu, w zwizku z czym:
 rdo ciepa jest skoncentrowane, co powoduje
powstanie wskiej strefy przetopu spawane
przedmioty mog by wykonywane na gotowo, a po spawaniu nie jest wymagana dodatkowa obrbka mechaniczna;
 stopienie stykajcych si powierzchni w krtkim
Rys. 4. Wspaniay rezultat: wykonana
czasie i przy minimalnym oddziaywaniu cieplnym
ze stopu niklu opatka turbiny naprana czone elementy zapobiega odksztacaniu
wiona przy uyciu PSM 400
si obrabianych przedmiotw i uszkodzeniu
ich powierzchni;

stabilno promienia laserowego zapewniajca bardzo dobr powtarzalno spawania:
 precyzyjne dozowanie i modulacja impulsu, dostosowane do parametrw materiau, pozwalaj
na uniknicie powstawania szczelin i pkni
w jego strukturze oraz uzyskanie wysokiej jaRys. 6. Moduowa budowa maszyny
koci spoiny;
wyposaonej w laser Nd:YAG umoliwia precyzyjn obrbk przedmio wewntrz spoiny nie powstaj pory, dziki czemu
tw obrabianych rnych wielkoci,
materia mona szlifowa, frezowa czy drod niewielkich i precyzyjnych a po
y, bez obawy o pojawienie si wad spoiny.
due, kilkutonowe elementy

Rys. 1. Dozowanie i modulacja impulsu mog by precyzyjnie dostosowane do parametrw materiau

Rys. 3. Modulacja impulsu (B) zapewnia homogeniczn struktur spoiny

(zdjcie: J. Wilden, TU Berlin, IWF)

Rys. 5. Wynik badania opatki turbiny

potwierdza wynik spawania: idealna
powierzchnia, bez szczelin i porw

Rys. 7. Ta forma wtryskowa zostaa zregenerowana na obrabiarce laserowej

PSM 400. Zarwno wynik spawania, jak
i czas procesu mwi same za siebie

Firma SCHUNK Intec Sp. z o.o. yczy Pastwu pogodnych i wesoych wit Boego Narodzenia
oraz Szczliwego Nowego Roku 2012.
Schunk GmbH Co. KG

POLSKI ODDZIA:

Spann- und Greiftechnik

Bahnhofstr. 106-134
D-74348 Lauffen am Neckar
www.schunk.de

Schunk Intec Sp. z o.o.

ul. Puawska 40A, 05-500 Piaseczno
tel. 22 726 25 00; fax 22 726 25 25
info@pl.schunk.com www.pl.schunk.com

Profesor

Jan Marian
Kaczmarek
1920 2011

Profesor Jan M. Kaczmarek nie yje!

Opuci nas czowiek wybitny: uczony, dziaacz pastwowy, spoecznik, o wielkiej charyzmie
w krajowym i wiatowym rodowisku zajmujcym si podstawami budowy i eksploatacji maszyn.
Jako ucze, podwadny, a pniej przyjaciel Profesora chciabym przybliy jego rozliczne
dokonania, aby uwypukli skal straty, jak poniosa polska nauka i ruch stowarzyszeniowy.
Prof. Jan M. Kaczmarek urodzi si 2 lutego 1920 r. w Pabianicach. Jeszcze przed
rozpoczciem studiw uzyska dyplom pilota. W 1938 r. rozpocz studia w Warszawie.
W 1939 r. jako pilot bra udzia w obronie kraju. Zosta ranny i po zakoczeniu leczenia
w szpitalu wojskowym w Wilnie uczestniczy w latach 1940 1942 w ruchu oporu na Litwie,
a nastpnie w latach 1942 1945 dziaa w Armii Krajowej.
Po wojnie przyby w 1945 r. do Krakowa, aby kontynuowa studia na Akademii Grniczej
(od 1949 r. Akademii Grniczo-Hutniczej). Na niej te, jeszcze podczas studiw, rozpocz od
1947 r. prac na stanowisku asystenta w Katedrze Technologii Mechanicznej kierowanej
przez prof. Witolda Biernawskiego.
W 1948 r. uzyska dyplom mgr. in. mechanika, w 1958 r. stopie naukowy doktora,
a w 1960 r. stopie doktora habilitowanego. Profesorem nadzwyczajnym zosta w 1962 r.,
natomiast profesorem zwyczajnym w 1969 r. W okresie 1949 1968 pracowa w Instytucie
Obrbki Skrawaniem w Krakowie, ktrego w latach 1953 1957 by wicedyrektorem, a pniej dyrektorem. Rwnolegle od 1958 r. kierowa Katedr Obrbki Materiaw w Politechnice Krakowskiej, w ktrej w latach 1965 1968 peni rwnie funkcj prorektora i rektora.
W 1965 r. zosta wybrany na czonka korespondenta Polskiej Akademii Nauk.
W 1968 r. prof. Jan Kaczmarek przenis si do Warszawy. Peni funkcj przewodniczcego Komitetu Nauki i Techniki (1968 1972), Ministra Nauki, Szkolnictwa Wyszego
i Techniki (1972 1974) oraz sekretarza naukowego Polskiej Akademii Nauk (1971 1980).
W 1971 r. zosta wybrany na czonka rzeczywistego PAN.
Na lata pidziesite i szedziesite ubiegego wieku przypada szczeglnie owocna
dziaalno naukowa Profesora. Ukazuj si liczne publikacje Jego autorstwa oraz ksiki,
kolejno: Podstawy skrawania metali (1956) oraz Podstawy obrbki wirowej, ciernej
i erozyjnej (1969) i jej anglojzyczna wersja w 1976 r. Ksiki te, ze wzgldu na ich
wczenie nowatorskie i kompleksowe ujcie prezentowanej wiedzy, stanowiy przeomowe
dziea suce do ksztacenia wielu pokole studentw i wykorzystywane byy powszechnie
przez pracownikw nauki z zakresu technik wytwarzania oraz inynierw zatrudnionych
w przemyle. Wydanie anglojzyczne zdobyo rwnie szybko due uznanie w wielu krajach.
Prof. Jan M. Kaczmarek, jako pierwszy Polak wybrany w 1961 r. na czonka International

MECHANIK NR 12/2011

949

Institution of Production Engineering Research CIRP, zosta z wyboru prezydentem tej

elitarnej, midzynarodowej organizacji w kadencji lat 1973 1974, a w 1990 r. jej czonkiem
honorowym.
Okres dziaalnoci Profesora zarwno w Komitecie Nauki i Techniki, jak i na stanowisku
Ministra NSzWiT zaowocowa rozwojem znaczenia i utylitarnoci dokona naukowych. Zainicjowano realizacj kompleksowych programw badawczych, rozpocza si aktywna wsppraca midzynarodowa i doprowadzono do wdraania polskich wynalazkw i osigni
naukowych. Z kolei Jego dziaalno przez 3 kadencje (9 lat) w Polskiej Akademii Nauk
zaowocowaa rozwojem wielu instytutw badawczych PAN i uzyskaniem przez kilka z nich
najwyszego poziomu europejskiego.
W 1978 r. prof. Jan M. Kaczmarek rozpocz prac w Instytucie Podstawowych Problemw
Techniki PAN, gdzie kierowa Zakadem Ukadw Mechanicznych (do 1990), a nastpnie
Pracowni Warstwy Wierzchniej i Przejciowej (1990 1995). Okres ten powici inynierii
technologicznej warstwy wierzchniej, a w szczeglnoci metodologii mikrostruktury powierzchni ksztatowanych technologicznie, m.in. z wykorzystaniem nowej metody stereometrycznej oceny gadkoci i nonoci powierzchni, oraz budowie implantatora jonowego.
Prof. Jan M. Kaczmarek od 1949 roku by czonkiem Stowarzyszenia Inynierw i Technikw Mechanikw Polskich. W SIMP peni wiele funkcji, ale niezwykle cenione jest
Jego przewodniczenie Stowarzyszeniu w latach 1980 1987. W roku 1998 zosta obdarzony
zaszczytnym tytuem Honorowego Prezesa, a wczeniej wybrano Go na czonka honorowego
SIMP (1972).
W Federacji Stowarzysze Naukowo-Technicznych NOT prof. Jan M. Kaczmarek by
Przewodniczcym Rady Gwnej Federacji SNT w okresie 1972 1976 r. i Prezesem Naczelnej Organizacji Technicznej w latach 1984 1990. W 2010 r. nadano mu godno Honorowego Prezesa NOT. Ponadto by czonkiem innych organizacji spoeczno-naukowych, m.in.
Towarzystwa Naukowego Warszawskiego oraz Towarzystwa Kultury Technicznej i Polskiego
Towarzystwa Uniwersalizmu. Prof. Jan M. Kaczmarek by jednym z twrcw Akademii
Inynierskiej w Polsce (1992) organizacji podobnej do Pastwowej Akademii Inynierii
Stanw Zjednoczonych. Peni w niej funkcj wiceprezesa (1994 99), a w 1998 roku uzyska
godno czonka honorowego. Kreatywnie wspiera take Polsk Akademi Umiejtnoci
w Krakowie, bdc od 1989 r. jej czonkiem czynnym.
Prof. Jan M. Kaczmarek wypromowa 29 doktorw nauk technicznych, z ktrych 6 zostao
profesorami. Z Jego inicjatywy rozpoczto wydawanie Kwartalnika PAN Podstawy Technologii Maszyn i Urzdze, ktrego do 2003 r. by redaktorem naczelnym.
W uznaniu osigni naukowych i technicznych otrzyma tytu Doktora Honoris Causa
Uniwersytetu w Chemnitz (1973), Uniwersytetu im. Baumana w Moskwie (1974), Politechniki Poznaskiej (2001) i Politechniki Koszaliskiej (2003). Zosta rwnie wybrany na
czonka Pastwowej Akademii Inynierii Stanw Zjednoczonych (1976), Bugarskiej Akademii Nauk (1977), Belgijskiej Krlewskiej Akademii Nauki, Literatury i Sztuki (1978) oraz
rodkowoeuropejskiej Akademii Nauki i Sztuki (1998).
Wrd wielu wysokich odznacze, symbolem szczeglnego uznania s przyznane Mu przez
Francj: Medal Zote Palmy Akademickie i Order Wielkiego Oficera Legii Honorowej, a przez
Polsk m.in.: Krzye Orderu Odrodzenia Polski: Komandorski, Oficerski i Kawalerski, seria
Medali Zasugi, medale wojskowe, Medal im. M. Kopernika.
Prof. Jan M. Kaczmarek pozostawa niezmiennie wierny swemu credo yciowemu, ktre
zawiera si w stwierdzeniu: kady, komu zaley na rozwoju cywilizacji, powinien w jak
najwikszym stopniu wedug swoich zdolnoci i moliwoci dziaa twrczo i nie powinien
pomija nadarzajcych si okazji, aby pozytywnie oddziaywa na aktywizacj przedsibiorczoci i doskonalenie warunkw sprzyjajcych najefektywniejszemu korzystaniu z wynikw
twrczoci.
Zmar w Paryu 18 padziernika 2011 r.
egnaj Drogi Przyjacielu!
Kazimierz E. Oczo

950

MECHANIK NR 12/2011

Obrbka otworw korbowodu

za pomoc narzdzia mechatronicznego
MAPAL TOOLTRONIC
Kiedy w komorze spalania silnika spalinowego dochodzi do zaponu mieszanki paliwowo-powietrznej, powstajce siy
dziaaj bezporednio na sworze toka. W wyniku tego dochodzi do odksztace sworznia osadzonego w mniejszym
otworze korbowodu. Aby, pomimo tych odksztace, zapewni optymalne przenoszenie si midzy sworzniem a korbowodem, otwr pod sworze musi mie odpowiedni ksztat.
Wzrastajce wymagania co do zdolnoci przenoszenia wikszych obcie przez elementy maszyn, przy jednoczesnej
redukcji ich masy, sprawiaj, e potencja materiaw konstrukcyjnych uytych do ich budowy musi zosta w peni
wykorzystany.
W przypadku korbowodw wprowadza si odpowiednie zmiany konstrukcyjne: mniejszy otwr, przypominajcy
ksztatem trbk, ma zminimalizowa powstajce w czasie
pracy toka naprenia. Wczeniej rozwizanie to stosowano wycznie w wyczynowych silnikach o duej mocy; obecnie jest stosowane rwnie w produkcji seryjnej konwencjonalnych silnikw samochodowych.
Niezbdnym warunkiem penego wykorzystania zalet wynikajcych z odpowiedniego ksztatu otworu, jest konieczno jego bardzo dokadnego wykonania.
Niestety, wymg ten czsto nie moe by speniony przy
zastosowaniu centrw obrbkowych i zwykych rozwiza narzdziowych. Optymalnym rozwizaniem s wwczas
nowoczesne narzdzia mechatroniczne MAPAL TOOLTRONIC z nasadzan czci robocz.
Firma MAPAL na zlecenie jednego z producentw samochodw przeprowadzia w swoim orodku badawczo-rozwojowym kompleksow obrbk korbowodw za pomoc systemu narzdziowego TOOLTRONIC. W tym celu
korbowd podparto w trzech punktach i docinito siownikami dokadnie w miejscach lecych naprzeciw tych punktw,
aby zapewni uzyskiwanie optymalnych wynikw obrbki. Wykorzystane do obrbki korbowodu narzdzie nasadzane
(rys. 1) uzbrojono w cztery pytki skrawajce. Pytk skrawajc przeznaczon do obrbki wstpnej tulei z brzu
(wprasowanej w otwr korbowodu) wykonano z niepowlekanego cermetu, natomiast pytk do obrbki wykoczeniowej
z polikrystalicznego diamentu.
Do obrbki wikszego otworu korbowodu materia obrabiany 70MnVS4 zastosowano 2 pytki (pierwsz do obrbki
wstpnej, drug do obrbki wykoczeniowej) z niepowlekanego cermetu.
rednica mniejszego otworu korbowodu wynosi 30 mm. W pierwszej operacji wprasowana w ten otwr tuleja obrabiana
jest za pomoc narzdzia TOOLTRONIC. Tolerancja ksztatu otworu (trbka) to 1,5 m przy wzniosie < 10 m na
dugoci 4 mm. Parametry skrawania wynosz: n = 3200 obr/min, posuw f = 0,1 mm/obr. Podczas obrbki wykoczeniowej posuw wynosi f = 0,14 mm/obr przy takiej samej prdkoci obrotowej. Naley zauway, e w trakcie obrbki trbki
dochodzi do zamiany kierunku obrotw narzdzia. Pomimo tego uzyskuje si wysok
powtarzalno oraz dokadno obrbki dziki zastosowaniu standardowej gowicy typu
EAT1, pozbawionej praktycznie jakichkolwiek luzw. Rozrzut ksztatu wynosi zaledwie
3 m, natomiast odchylenie standardowe = 0,5 0,7 m. S to wartoci wskazujce na
wysok sprawno procesu prowadzonego z wykorzystaniem narzdzi TOOLTRONIC.
Wikszy otwr korbowodu pozbawiony jest konturu przypominajcego trbk, a parametry stosowane podczas jego obrbki to odpowiednio: n = 1200 obr/min, posuw f = 0,16
mm/obr (obrbka wstpna) oraz n = 1200 obr/min, posuw f = 0,14 mm/obr (obrbka
wykoczeniowa). Po obrbce za pomoc narzdzia TOOLTRONIC duy otwr korbowodu
jest ostatecznie honowany (rwnie na centrum obrbkowym), tak aby umoliwi tworzenie si filmu olejowego wymaganego do prawidowej pracy korbowodu.
Uyta w narzdziu TOOLTRONIC gowica EAT ma mimorodowo rzdu 3 mm, przy
czym promie jej wychylenia wynosi 5 mm. Wzgldnie due wychylenie gowicy umoliwia
obrbk w znacznym zakresie rednic. Cakowity czas obrbki za pomoc narzdzia
mechatronicznego TOOLTRONIC wynosi zaledwie 50 s.
Zleceniodawca potwierdzi znaczne korzyci wynikajce z zastosowania narzdzi
TOOLTRONIC w obrbce korbowodw. Po pierwsze gwarantuj one wysok stabilno
procesu na zwyczajnym centrum obrbkowym, po drugie to wyjtkowo elastyczne
Rys. 1. Narzdzie nasadzane sysrozwizanie, pozwalajce na obrbk otworw w duym zakresie rednic lub np. gniazd
temu MAPAL TOOLTRONIC przeznaczone do obrbki korbowodu
zaworowych w gowicach silnika.
Szczegowych informacji technicznych i handlowych udziela:

MAPAL Narzdzia Precyzyjne Sp. z o.o.

ul. Partyzancka 11, 61-495 Pozna
tel. 061 834 20 00 fax 061 834 20 01 e-mail: info@pl.mapal.com

www.kraas-lachmann.com

ODPORNIEJ,
TWARDZIEJ,
OSTRZEJ!
Tigertec Silver tak nazywa si nowy cud wydajnoci Waltera do frezowania stali i eliwa. Wyjtkowo
odporny, wyjatkowo twardy, wyjtkowo wytrzymay.
W praktyce powoduje wzrost wydajnoci do 100 %.
Rozpoznaje stopie zuycia, ma gadkie powierzchnie
odprowadzajce wiry i super ostre krawdzie tnce
dla uzyskania najlepszej jakoci obrabianej powierzchni. Zapewnij sobie now si produkcji!
Obrbka skrawaniem to przeszo,
dzisiaj jest Tigertec Silver.

Walter Polska sp.z.o.o

Wyczki 40, Warszawa
+48-22-852 04 95
service.pl@walter-tools.com
www.walter-tools.com

952

MECHANIK NR 12/2011

Przy toczeniu materiaw ISO-S

firma Walter stawia na specjalne geometrie

Pytki do toczenia stopw tytanu i nadstopw

Zarwno stopy tytanu, jak i nadstopy aroodporne nale do materiaw trudno skrawalnych. Normalizacja umieszcza obie
podgrupy w grupie materiaw ISO-S. Jednak przy dokadniejszej analizie mona zauway wyrane rnice w zachowaniu si tych
materiaw podczas obrbki skrawaniem. Dlatego firma Walter z Tubingen, specjalista w dziedzinie narzdzi, rozszerza swj
program wielopooeniowych pytek skrawajcych do toczenia, wprowadzajc odpowiednio zoptymalizowane geometrie.
W praktyce stopy tytanu oraz nadstopy s czsto obrabiane za pomoc pytek skrawajcych tego samego typu.
Niejednokrotnie stosowane s materiay skrawajce i geometrie, ktre okazay si skuteczne dla materiaw z grupy
ISO-M (stale nierdzewne i kwasoodporne). Wprawdzie mona obrabia materiay trudno skrawalne take za pomoc
rozwiza mieszanych, wyjania Stefan Lenischenko z Wydziau Rozwoju Narzdzi w firmie Walter w Tubingen, ale s
to jednak rozwizania kompromisowe, ktre wyranie nie
wykorzystuj moliwoci bdcych obecnie do dyspozycji.
Do zapewnienia maksymalnej wydajnoci i trwaoci najkorzystniejsze jest stosowanie pytek skrawajcych, ktre
zostay zoptymalizowane albo dla stopw tytanu, albo dla
nadstopw. Dla stali i eliwa mona z powodzeniem stosowa uniwersalne pytki skrawajce, natomiast w zakresie
materiaw z grupy ISO-S licz si rozwizania specjalne.

a)

c)

b)

d)

Wymagania

Wytrzymao, N/mm2

Obie podgrupy materiaw maj tylko kilka wsplnych cech:

skonno do przylepiania si, a tym samym do tworzenia
narostw na ostrzach oraz le przewodz ciepo, wskutek
czego dua cz ciepa wytwarzanego podczas skrawania
przepywa do ostrza (rys. 1). Te specyficzne waciwoci
sprawiaj, e stopy tytanu i nadstopy inaczej ksztatuj wir na
ostrzu narzdzia i w efekcie rne procesy cierania si
materiau skrawajcego.

Temperatura, F; C

Rys. 1. Wytrzymao cieplna rnych typw materiaw

Przy obrbce stopw tytanu dochodzi do obkowego zuycia ciernego wskutek dyfuzji. Czsteczki wglika spiekanego wdruj do wira, a pracujca strefa pytki skrawajcej
jest wymywana i ulega osabieniu. Bardzo twarde naskrki
kunicze oraz dua wytrzymao zwikszaj niebezpieczestwo wykruszenia i deformacji plastycznej ostrza. Dochodzi
do tego rwnie niski modu sprystoci wzdunej materiau, ktry sprzyja skonnoci do drga. W poczeniu z narostem jeszcze szybciej dochodzi do wykruszania si krawdzi
skrawajcej (rys. 2a, b).
Wszystkie te zjawiska wzmagaj si wraz ze wzrostem
stopnia udziau fazy w stopach. Podczas gdy szeroko
rozpowszechniony materia Ti6Al4V, ktry zawiera zarwno
udziay , jak i , jest ju do trudny do obrbki, to nowy materia Ti-5553, bdcy czystym stopem , okazuje si

Rys. 2. Przykady zuycia ciernego. Najbardziej uciliwymi objawami zuycia ciernego przy skrawaniu stopw tytanu s obki
wycierane przez spywajce wiry oraz wyszczerbienia (a,b). Natomiast w przypadku nadstopw najwiksze problemy sprawiaj uderzenia wirw i karby wlotowe (c,d)

jeszcze bardziej oporny. Prdkoci skrawania musz by

z reguy zmniejszone o poow. To, co przysparza kopotw
specjalistom od obrbki skrawaniem, cieszy konstruktorw:
nadzwyczaj wysoka wytrzymao materiau sprawia, e nadaje si on idealnie na elementy podwozia samolotw oraz
na none elementy konstrukcyjne. Tendencja do stosowania
tytanowych stopw staa si dla nas decydujcym impulsem do wprowadzenia na rynek wielopooeniowych pytek
skrawajcych SkytecTM, wyjania Gerd Kussmaul, manager
produkcji w firmie Walter. Tradycyjne pytki skrawajce nie
mogy ju najczciej sprosta wysokim wymaganiom odnonie do wydajnoci i trwaoci.
Od atwych elementw konstrukcyjnych a po trudne
obrbka nadstopw jest czsto utrudniona nie tylko przez
naskrki kunicze, ale take przez skonno materiau do
umocnienia przez zgniot. Ekstremalnie due siy skrawania
zwikszaj przecienie ostrza. W przypadku kutych elementw konstrukcyjnych, ktre s zwykle przetwarzane na
elementy zespow napdowych dla lotnictwa, zmienia si
ponadto gboko skrawania. W takich przypadkach trudno
jest nastawi prawidowe parametry skrawania. Zakres optymalnych parametrw skrawania jest bardzo wski, podkrela Stefan Lenischenko.
Rwnie nadstopy, podobnie jak stale, s poddawane
obrbce cieplnej. Okoo 80% elementw konstrukcyjnych
trafia na tokark w stanie utwardzonym dyspersyjnie. Specjalici od obrbki skrawaniem musz sobie zatem poradzi
z materiaami o twardoci 40 45 HRC, wzgldnie o wytrzymaoci 1200 1600 N/mm2. Oprcz odksztace plastycznych, typowymi zjawiskami wystpujcymi na ostrzu narzdzia i powodujcymi jego szybkie zuycie s uderzenia
wira oraz karby wlotowe. Tworzcy si wir uderza najczciej w powierzchni przyoenia pytki skrawajcej. W przypadku nadstopw uderzenie to jest szczeglnie mocne, co
stwarza zagroenie, e ostrze wczeniej czy pniej zostanie

MECHANIK NR 12/2011

953

roztrzaskane. Innym zjawiskiem wynikajcym z umocnienia

przez zgniot jest powstawanie karbw wlotowych (rys. 2c, d).
W celu przeciwdziaania obu efektom potrzebne jest z jednej
strony stabilne ostrze, z drugiej za geometria dodatnia
sprzyjajca skrawaniu. Konstruktorzy stoj zatem przed koniecznoci sprostania dwm przeciwstawnym wymaganiom.
Rozwizania
Dla materiaw z grupy ISO-S firma Walter opracowaa
i wprowadzia do programu produkcji dwie grupy wielopooeniowych pytek skrawajcych o zoptymalizowanych geometriach. Dla stopw tytanu trzy geometrie SkytecTM:
NFT, NMT i NRT. Dla nadstopw dwa typy NMS i NRS
(rys. 3). Rozwizania te maj na celu maksymalizacj trwaoci oraz zoptymalizowanie pkania wira, gdy zazwyczaj
wanie z tym s problemy podczas skrawania materiaw
z grupy ISO-S. Przerywanie procesu, spowodowane np.
pkniciami ostrza, to duy kopot dla uytkownikw obrabiajcych drogie elementy konstrukcyjne.
Rys. 3. Porwnanie
profili NMS z NMT.
Geometrie do obrbki
stopw tytanu wymagaj szczeglnie stabilnego ostrza (kolor
niebieski), aby przeciwdziaa obkowemu zuyciu ciernemu
oraz szczeglnie wskiego zwijacza wira, aby zapewni jego amanie. Geometrie do
obrbki nadstopw (kolor czerwony) maj natomiast ostr krawd
skrawajc ze stabilizujc dodatni fazk ochronn w celu uzyskania mikkiego przejcia narzdzia oraz szeroki zwijacz wira, ktry
redukuje skonno do uderzania wirw o ostrze

Przyporzdkowanie materiaw jest rozpoznawane po literach: T (stopy tytanu) oraz S (nadstopy). Litery F, M i R
oznaczaj rodzaj obrbki: wykoczeniowa, redniodokadna
i zgrubna (Finishing, Medium, Roughing). N oznacza geometri ujemn. Nazwa rodziny pytek SkytecTM wskazuje na
gwn dziedzin zastosowania: technik lotnicz i kosmiczn. Tam, gdzie s stopy tytanu, mona najczciej znale
take nadstopy; w turbinach samolotowych spotykaj si
obie podgrupy ISO-S (rys. 4). Zimna cz tych agregatw
skada si w przewaajcym stopniu z takich stopw, jak
Ti6AlV4, a gorca cz wykonana jest z materiaw aroodpornych, typu Inconel 718. Uwaamy siebie za oferenta
kompleksowego, stwierdza Gerd Kussmaul, dlatego naszym
celem jest zawsze oferowanie kompletnych rozwiza dla
danego obszaru zastosowa. W przypadku turbin samolotowych zrealizowalimy to konsekwentnie za pomoc naszych
specjalnych geometrii.
Strona zimna
(stopy tytanu)
geometria Walter SkytecTM
NFT, NMT, NRT

Strona gorca
(nadstopy)
geometria Walter Turn
NMS, NRS

Rys. 4. Turbina. Pytki skrawajce firmy Walter przeznaczone do

obrbki materiaw ISO-S stanowi kompletn ofert w zakresie
obrbki turbin samolotowych

Wszystkie pytki skrawajce dla grupy materiaw ISO-S

maj bardzo niewielkie zaokrglenie krawdzi skrawajcej,
co stanowi szczeglnie istotn waciwo pozwalajc na
minimalizacj pochaniania ciepa oraz tworzenia si narostw. Cechy szczeglne oraz rnice wynikaj przede wszystkim z makrogeometrii, ktra okrela kadorazowo zakres
zastosowania.
Pytki serii SkytecTM do obrbki tytanu maj specjalne,
bardzo wskie zwijacze wira. Aby podczas procesu toczenia uzyskiwa dobre pkanie wira, konieczne jest jego
mocne odksztacenie podczas spywania, take przy zaawansowanym zuyciu ostrza (rys. 5).
Kt 100
Obrbka zgrubna NRT

Geometria C: NFT

Kt 80
Obrbka wykoczeniowa NFT

Rys. 5. Pytki skrawajce SkytecTM, geometria C: NFT, NRT. Obrbka zgrubna i wykoczeniowa za pomoc pytek skrawajcych
SkytecTM o geometrii C. Naronik 100 ma geometri do skrawania
zgrubnego NRT, a naronik 80 geometri do skrawania wykoczeniowego NFT

Pytki NRT przewidziane do obrbki zgrubnej zdobywaj uznanie dziki szczeglnie stabilnej budowie z szerok faz stanowic skuteczny rodek do powstrzymywania
obkowego zuycia ciernego. Pytki przeznaczone do obrbki redniodokadnej dysponuj oprcz stabilnego ostrza take wygit krawdzi skrawajc, ktra pozwala
na redukcj si skrawania. Dlatego nadaj si one szczeglnie do obrbki niestabilnych elementw konstrukcyjnych lub
do obrbki wewntrznej. Pytki do obrbki wykoczeniowej
NFT zostay za pomoc ostrego ostrza oszlifowanego na
caym obwodzie zoptymalizowane do obrbki bardzo
dokadnej.
Pytki skrawajce do obrbki stopw tytanu nie maj powoki. Ma to zwizek z duymi napreniami wywoywanymi
przez specyficzne dla tych materiaw obkowe zuycie
cierne. W takich przypadkach powoki nie daj adnych
korzyci, dlatego dla wikszoci zastosowa zalecamy materia WS10 bez powoki.
Charakterystyczn waciwoci pytek skrawajcych do
obrbki nadstopw jest ostra makrogeometria. Stabilno
ostrza zapewnia pozytywowa fazka ochronna (pozytywowy
cin powierzchni natarcia). Pozytywowe uksztatowanie krawdzi tncej oraz powoka z tlenku aluminium typu PVD
daj odczuwaln popraw trwaoci. Firma z Tubingen,
specjalizujca si w narzdziach z wglikw spiekanych,
oferuje dla obu geometrii materiay skrawajce WSM10
i WSM20. Poniewa tlenek aluminium jest nanoszony metod PVD (tzn. przy stosunkowo niskich temperaturach),
pytki te maj bardzo du plastyczno. Warstwa tlenku
aluminium peni funkcj bardzo skutecznej ochrony przed
przegrzaniem.
Dokadne uksztatowanie fazki ochronnej wynika z zadziwiajco niewielkich wartoci posuwu, moliwych przy skrawaniu tych materiaw. W przeciwiestwie do wskich zwijaczy wira w serii do obrbki tytanu, geometrie NRS i NMS
pozostawiaj wystarczajco duo przestrzeni na tworzenie
si wira. Dzieje si tak poniewa wskutek silnego odksztacenia wir nadstopu staje si bardzo sztywny, co grozi
zniszczeniem ostrza w krtkim czasie. Geometria NRS ma,

954

MECHANIK NR 12/2011

w zwizku z wiksz gbokoci skrawania, szersze zagbienie do odprowadzania wira, a geometria NMS
nieco wsze.
W dziedzinie nadstopw radzimy sobie za pomoc dwch
rnych geometrii: do obrbki zgrubnej i do obrbki redniodokadnej, podkrela wynalazca. Wprowadzenie trzeciej geometrii zaprojektowanej zgodnie z t zasad na potrzeby
obrbki wykoczeniowej ma niewielki sens. Fazka ochronna
musiaaby wwczas mie bardzo mae wymiary, wskutek
czego uzyskalibymy rozwizanie, ktre jest ju zapewnione
przez geometri SkytecTM NFT. Wany wniosek dla uytkownikw: geometria NFT do obrbki wykoczeniowej stopw tytanu nadaje si rwnie do obrbki wykoczeniowej
nadstopw.
Przykady zastosowania
O tym, e opaca si stosowa zoptymalizowane pytki
skrawajce, przekonuje jeden z przykadw zastosowania.
Do obrbki zgrubnej kaduba turbiny o rednicy 1,8 m wykonanego ze stopu Ti6Al4V pewien producent zastosowa
najpierw geometri, ktra jest powszechnie uywana take
do obrbki materiaw z grupy ISO-M; materia skrawajcy
zosta ju dostosowany do stopw tytanu. Do obrbki wymagane byy jednak trzy krawdzie skrawajce, wskutek
czego musia dwukrotnie przerywa proces. Przy zastosowaniu nowej geometrii SkytecTM NRT i materiau skrawajcego WS10 osign on, przy identycznych parametrach
skrawania (vc = 55 m/min, f = 0,4 mm/obr, ap = 2,3 mm), docelow trwao wystarczajc dla jednego elementu konstrukcyjnego oraz krtkie wiry podczas caego procesu.
Inny producent mia za zadanie wytoczenie z materiau
Inconel 625 (200 HB, ok. 900 N/mm2) tarczy o rednicy
230 mm do agregatu stosowanego w przemyle chemicznym. Osoby odpowiedzialne za produkcj porwnay oferowane przez firm Walter pytki skrawajce z materiau
WSM10 o geometrii NMS z uniwersalnymi pytkami skrawajcymi innych wytwrcw, zalecanymi dla materiaw z grup
ISO-M i ISO-S. Parametry skrawajce podczas testu byy
niezmienne (vc = 50 m/min, f = 0,2 mm/obr, ap = 3 mm). Podczas gdy oba rozwizania kompromisowe osigny kres

trwaoci po ok. 18 min wskutek powstania karbw wlotowych i wykrusze ostrza na pytkach firmy Walter o zoptymalizowanej geometrii NMS karb wlotowy pojawi si dopiero po 33 min. Przewaga pytek skrawajcych firmy Walter
w liczbie wykonanych sztuk wyniosa 11 do 6. A wic opaca si stosowa zoptymalizowane pytki skrawajce firmy
Walter.

Materiay ISO-S
Stopy tytanu s w ok. 80% stosowane w przemyle
lotniczym i kosmicznym. S rwnie stosowane w technice medycznej, w przemyle chemicznym oraz petrochemicznym. W zalenoci od struktury rozrnia si stopy
(Ti13V11Cr3Al), stopy + (Ti6Al4V) oraz stopy (Ti-5553,
titan triple five three).
Nadstopy dziel si na stopy na bazie niklu (Inconel,
Waspaloy...), stopy na bazie kobaltu (Corodur, Jetalloy
209...) oraz stanowice rzadziej stosowan grup stopy na
bazie elaza (Incoloy 800, Jethete M-152...), ktre s czciowo podobne do stali. Oprcz przemysu lotniczego i kosmicznego, ktre stosuj nadstopy do wytwarzania napdw,
istniej take inne, wane brane o duym zapotrzebowaniu
na materiay aroodporne, np. przemys chemiczny i petrochemiczny, energetyka, a w pewnym zakresie take brana
samochodowa, ktra stosuje takie materiay na elementy
turbosprarek i zaworw.

Aby przejsc do oferty

serwisowej Walter Multiply:
zeskanowac kod QR lub
wejsc na http://goo.gl/1u5x3

Aby wejsc na strone

firmy Walter:
zeskanowac kod QR lub
wejsc na http://goo.gl/sCmz6

DZIA SPRZEDAY WALTER:

WALTER POLSKA Sp. z o.o.

02-820 Warszawa, ul. Wyczki 40
Tel. (22) 644 48 30, 644 48 40, 852 04 95 fax (22) 644 48 22, 852 05 00
e-mail: service.pl@walter-tools.com http://www.walter-tools.com

Szczecin
0698 917 170

Elblg
0606 932 300

Gdask
694 438 690

Pozna
0602 294 972

Rzeszw
0604 524 010

Kielce
0694 438 686

GAMAD Andrychw
Tel. 033 875 26 69

ProNaRS Warszawa
Tel. 022 639 91 72

Racibrz
0604 524 013

Czstochowa
0602 439 554

INTERMECH Biaystok
Tel. 085 732 74 17

NAR-POL Lublin
Tel. 081 441 03 45

Opole
0600 814 023

Katowice
0693 333 606

TOMBUD Krotoszyn
Tel. 062 725 39 60

MM-TOOLS Toru
Tel. 056 623 22 42

Wrocaw
0608 305 604
0607 820 858

Warszawa
0604 524 012

AUTORYZOWANI DYSTRYBUTORZY:

PH BOLERO Opole
Tel. 077 441 64 50

MECHANIK NR 12/2011

955

Crownloc Plus
najnowsza generacja wierte z wymiennymi kocwkami
Nowe geometrie, powoka oraz system mocowania wierte
Crownloc Plus poprawiaj ewakuacj wirw oraz odporno
na zuycie przy obrbce szerokiego asortymentu materiaw.
Wierta te nie wymagaj regeneracji ani ponownego ustawiania.
W odpowiedzi na cigle rosnce wymagania klientw dotyczce
wydajnoci i niezawodnoci w operacjach wiertarskich, firma Seco
wprowadzia na rynek Crownloc Plus wierto z wymiennymi
kocwkami. Nowe narzdzie oferuje doskona jako otworw
oraz znacznie lepsz produktywno.
Kocwka wierta Crownloc Plus moe by w szybki i atwy sposb wymieniona. Wystarczy
wykona 1/4 obrotu i narzdzie jest gotowe do pracy. Nie wymaga ponownego ustawiania ani
przeostrzania.
Istotn zalet nowego wierta Crownloc Plus jest wyjtkowa odporno na wysok temperatur
oraz zuycie kocwki. Osignlimy to dziki ulepszonej powoce TiAlN oraz precyzyjnie
zaprojektowanej geometrii P. Szeroki program przeprowadzonych testw pokaza, e wymienna
kocwka wierta Crownloc Plus charakteryzuje si bardzo du odpornoci na zuycie,
w porwnaniu z tego typu narzdziami gwnych konkurentw. Dziki temu redukujemy liczb
wymian kosztownych narzdzi. Geometria P moe by stosowana do wikszoci operacji
wiertarskich, co powoduje e nie potrzeba duej liczby rnych wierte. Przeprowadzone testy
wykazay, i wierto Cownloc Plus ma bardzo dobre wasnoci samocentrujce i jest w stanie
wykona otwr w klasie IT9 na caej dugoci.
Inn zalet prezentowanego rozwizania s mocniej polerowane powierzchnie rowkw wirowych korpusu. Dziki temu wiry s lepiej ewakuowane z otworu i minimalizuje si ryzyko ich
zakleszczenia. Poczenie pomidzy korpusem wierta oraz kocwk zostao zaprojektowane
w celu osignicia maksymalnej niezawodnoci oraz dokadnoci mocowania. Elastyczny, stalowy
korpus wierta Crownloc Plus umoliwia stosowanie go zarwno w narzdziach obrotowych,
jak i nieobrotowych.
O Seco Tools
Seco Tools to wiodcy producent wysoko wydajnych narzdzi do obrbki skrawaniem. Program narzdzi Seco obejmuje
kompletny asortyment oprawek i pytek do toczenia, frezowania, wykonywania otworw, rozwiercania i wytaczania oraz
peny asortyment systemw mocujcych. Nasza oferta to
ponad 23 000 standardowych pozycji. Seco jest dostawc
kompletnych rozwiza w zakresie obrbki skrawaniem oraz
wyposaenia obrabiarek od wrzeciona po krawd skrawajc.
Centrala firmy mieci si w miejscowoci Fagersta w Szwecji; przedstawicielstwa znajduj si w ponad 50 krajach. Od
1989 r. firma jest notowana na szwedzkiej giedzie.
W przypadku pyta prosimy o kontakt z biurem Seco Tools (Poland) w Warszawie lub lokalnym
przedstawicielem firmy. Lista przedstawicieli dostpna na www.secotools.com/pl

SECO TOOLS (Poland) Sp. z o.o.

ul. Naukowa 1, 02-463 WARSZAWA
tel. 22 6375383, 6375385, fax 6375384; e-mail: seco.pl@secotools.com

956

MECHANIK NR 12/2011

Nowoci firmy ISCAR na targach EMO w Hanowerze

We wrzeniu 2011 r. firma ISCAR zaprezentowaa swoje
wyroby na wiatowych targach EMO w Hanowerze. Nowa
koncepcja wystroju stoiska o powierzchni 580 m2 miaa na
celu przedstawienie nowoci i rozwiza zwizanych z obrbk metali przy zastosowaniu nowych technologii narzdziowych z innowacyjnymi oraz unikatowymi geometriami
i gatunkami wglikw.
Nowe narzdzie doradcze firmy ISCAR ITA, dostpne
online lub w formie aplikacji na smartphony i tablety, zostao
przedstawione jako jedno z kolejnych rozwiza majcych
na celu usprawnienie i uatwienie podejmowania decyzji dotyczcych zwikszenia produktywnoci obrbki.
Na stoisku firmy ISCAR
wiele uwagi powicono
rozwizaniom z dziedziny
wykonywania otworw.
Podczas pokazw na ywo prezentowano wysoce
wydajne rozwizania z linii
SUMOCHAM, suce do
obrbki otworw z wykorzystaniem gowiczek wymiennych.
Zostaa zaprezentowana rwnie kompletna linia SUMOCHAM, w zakresie rednic 7 25,9 mm. Szczegln uwag
zwrcono na dwukrawdziow geometri zapewniajc wiksz dokadno wymiarw wierconych otworw. Korpus wierta SUMOCHAM do wykonywania gbokich otworw DCN
12 D oraz 8 D dostpny jest jako produkt standardowy.
Kolejn pozycj z linii SUMOCHAM, ktr mona byo
zobaczy na stoisku ISCAR, bya gowiczka o geometrii
FCP suca do wykonania otworw z paskim dnem.
Ponadto, pokazana zostaa pena linia wierte DR-TWIST
wraz z pasujcymi do nich pytkami wymiennymi.
W sekcji powiconej wykonywaniu gbokich otworw,
na stoisku zaprezentowane zostay narzdzia DR-DH wraz
z rnymi systemami BTA. Systemy BTA maj moliwo
wykonywania gbokich
otworw o nieograniczonej gbokoci i rednicy podczas pracy z
wykorzystaniem rozwiza Single Tube System
oraz Double Tube System. Wierta DR-DH
o duej rednicy mog
wykonywa otwory o dugoci 7 D lub wikszej
podczas pracy na standardowych obrabiarkach
poziomych, tokarkach i na maszynach wielofunkcyjnych.
Ich korpus jest unikatowy i mona go stosowa z istniejcymi
ju adapterami, bez koniecznoci zapewniania specjalnego
cinienia chodziwa ani zwikszonej pojemnoci pompy.

Wierta s dostpne w zakresie rednic 25,4 69,5 mm,

w dwch wariantach:

z pojedyncz krawdzi, jako bardzo sztywne narzdzie z opatentowanym rowkiem wirowym przeznaczone
do obrbki materiaw atwo skrawalnych (np. eliwo lub
stal niskostopowa);

z podwjn krawdzi, z podwjnym rowkiem wirowym zapewniajcym lepszy spyw wirw przeznaczone
do wiercenia w trudnych materiaach (np. stopy aroodporne i arowytrzymae).
Firma ISCAR zaprezentowaa take na swoim stoisku
szeroki asortyment nowych narzdzi z wymiennymi gowicami
do wykonywania otworw oraz wierte z wglikw spiekanych,
wyposaonych w nowe geometrie. Zaprojektowano je z myl
o wierceniu w materiaach kompozytowych.
Kolejn wan modyfikacj, ktr mona byo obejrze na wystawie,
by unowoczeniony system do znakowania kolorami pytek SUMOTEC
przeznaczonych do standardowego
toczenia
(ISO). System ten stosowany jest do znakowania nowych gatunkw IC6015 oraz IC6025
(przeznaczonych do toczenia stali nierdzewnej), IC806 (do toczenia stopw aroodpornych oraz we wzmacnianej ceramice wiskersowej)
i IW7 do toczenia Inconelu.
W zakresie nowych amaczy przedstawiono geometrie
o oznaczeniu M3M do obrbki redniej oraz H3N, H4N,
H5N do obrbki zgrubnej.
Cieszca si duym zainteresowaniem wrd klientw
linia TANG-GRIP firmy ISCAR zostaa poszerzona o dodatkowe amacze do formowania wirw oraz nowe gatunki wglikw. Na stoisku zaprezentowano du rnorodno narzdzi do przecinania, przeznaczonych do rnych zastosowa i materiaw. Przedstawiono rwnie
rozwizania do przecinania rur, zaprojektowane specjalnie do wybranych obrabiarek. Bya to okazja do zaprezentowania dwch rnych typw technologii,
ukazujcych koncepcje
zwizane z przecinaniem rur za pomoc listew lub frezw tarczowych.
W obszarze toczenia
i
rowkowania
firma
ISCAR zaprezentowaa
wiele rozwiza, wrd
ktrych byy nowe gatunki i amacze wirw

MECHANIK NR 12/2011

z ukierunkowaniem na lini produktw SUMOGRIP do

ciszych zastosowa. PENTACUT wyposaony w 5 krawdzi skrawajcych stosowany jest do precyzyjnego rowkowania, podczas gdy SUMOGRIP stosuje si do ciszych operacji toczenia. Du uwag powicono pytce
Tiger 14, ktr stosuje si do wykonywania cikich prac
zwizanych z rowkowaniem.
Firma ISCAR zaprezentowaa rwnie modularny system MINCUT o wielu moliwociach zastosowania w takich
operacjach, jak: toczenie poprzeczne, gwintowanie, rowkowanie, podcinanie oraz przecinanie.
Na stoisku firmy ISCAR podczas targw EMO nie zabrako take rozwiza dla przemysu precyzyjnego, z
uwzgldnieniem przemysu medycznego. Oferta dotyczya
wszystkich rozwiza narzdziowych stosowanych obecnie w przemyle samochodowym i lotniczym.
Zaprezentowano wiele
rozwiza z zakresu frezowania, ktre zapewniaj wysok produktywno. Szczegln uwag zwrcono na lini
HELIDO UPFEED H600,
ktr cechuje wysoka
wydajno i ekonomiczno obrbki. Wykorzystano w niej obustronn
pytk z szecioma krawdziami skrawajcymi oraz unikatow geometri powierzchni natarcia. Pytki H490 ... FF, ADKT ...FF, APKT
...FF oraz OFMK ...FF maj geometrie, ktre s charakterystyczne dla pytek pracujcych z wysokimi posuwami.
W zakresie wglikw
spiekanych, na stoisku
zaprezentowano wykoczeniowy frez palcowy
o zmiennej podziace,
funkcjonujcy pod nazw CHATTERFREE,
ktry eliminuje drgania
oraz ma bardzo due
moliwoci
usuwania
metalu. Dua oferta narzdzi z linii MULTI-MASTER uzupenia szeroki
wybr frezw palcowych.
Do operacji frezowania paszczyzn zaprezentowano lini
produktw HELIDO 845 z ktem przyoenia 45, w ze-

957

stawie z wieloma amaczami wirw przeznaczonymi do

pracy z rnymi materiaami, w poczeniu z gowiczkami
SOF. W skad zestawu wchodzi pytka ONMU05 z szesnastoma krawdziami skrawajcymi. Jest to bardzo ekonomiczna pytka z geometri dogadzajc, stosowana gwnie podczas wysoko wydajnej obrbki
wykoczeniowej i pwykoczeniowej. Ta sama gowica SOF moe
rwnie pracowa z pytk SNMU 13 z omioma krawdziami skrawajcymi i podobn
geometri dogadzajc. Jest ona przeznaczona do obrbki z wikszymi naddatkami oraz
zwikszon objtoci
usuwanego metalu.
Firma ISCAR zaprezentowaa rwnie wysoce produktywn lini produktw do wydajnej obrbki HELITANG
T490 ze stycznie mocowanymi pytkami o rozmiarach 08,
13, 16 oraz frez jeowy bazujcy na tych samych pytkach.
Ponadto ISCAR oferuje narzdzia HELIDO H490 o unikatowej, spiralnej geometrii krawdzi skrawajcej z pytkami o rozmiarach 09, 12 oraz 17 do szerokiego zakresu
zastosowa, ktre znacznie obniaj koszty obrbki.
Wszystkie nowe produkty do frezowania firmy ISCAR
wykonane s w najnowoczeniejszej technologii SUMOTEC z wykorzystaniem gatunkw o takich parametrach,
ktre zapewniaj dusz ywotno narzdzia. Alternatyw dla uzyskania wikszej trwaoci narzdzia moe by
praca z wikszymi prdkociami skrawania, co przekada
si na lepsz produktywno.
TANGPLUNGE to idealne narzdzie do wysoce produktywnego usuwania materiau z unikatowym systemem
stycznego mocowania pytek. Narzdzia te dostpne s
w rozmiarach 06, 10 oraz 16 mm. TANGPLUNGE zyska
popularno m.in. w przemyle odlewniczym oraz lotniczym.
Gwnym celem firmy ISCAR na targach EMO byo
zaprezentowanie innowacyjnych produktw w obszarze obrbki metali i zainspirowanie odwiedzajcych stoisko goci,
ktrzy poszukuj najnowszych rozwiza technologicznych. Nowoci narzdziowe, przedstawione na stoisku, s
dowodem na to, e kade rozwizanie firmy ISCAR pozwala klientom na zwikszenie produktywnoci i rentownoci obrbki.

958

MECHANIK NR 12/2011

Badanie metod pomiaru i oceny bdw ksztatu

kulistych czci maszyn
STANISAW ADAMCZAK
DARIUSZ JANECKI
KRZYSZTOF STPIE *

Przedstawiono aktualny stan wiedzy na temat pomiarw

i analizy zarysw kulistoci czci maszyn. Podano podstawowe zaoenia opracowanej koncepcji pomiaru, a take zalenoci matematyczne suce do modelowania
i oceny odchyek kulistoci czci maszyn. Rozwaania
teoretyczne uzupeniono przykadem praktycznym.
W dotychczasowej praktyce bdy ksztatu kulistych
czci maszyn byy oceniane na podstawie wynikw
pomiarw zarysw okrgoci w kilku wybranych przekrojach badanego elementu. Takie podejcie umoliwia
jedynie pobien ocen bdw ksztatu, zwaszcza jeli
na badanej powierzchni wystpuj znaczne lokalne nierwnoci. Dlatego w Politechnice witokrzyskiej w Kielcach opracowana zostaa koncepcja pomiaru zarysw
okrgoci wzdu trajektorii tak dobranych, aby umoliwiay dokadne pokrycie mierzonej powierzchni siatk
punktw. Mona to osign, np. przez pomiar zarysw
okrgoci w wielu rwnomiernie rozmieszczonych przekrojach poprzecznych, w dwch pooeniach kuli obracanej o 90 wok osi pionowej (pokrywajcej si z osi
wrzeciona przyrzdu). Pomiar taki jest moliwy do przeprowadzenia za pomoc typowego przyrzdu do pomiaru
okrgoci metod promieniow, wyposaonego w odpowiednie oprzyrzdowanie do kontrolowanej zmiany pooenia mierzonego elementu. Zaproponowana koncepcja wymagaa opracowania modelu matematycznego takiego pomiaru oraz zaprojektowania ukadu do kontrolowanego pozycjonowania mierzonej kuli.
Dotychczas stosowane metody pomiaru
i oceny odchyek kulistoci
Istniejce, przemysowe dokumenty normalizacyjne
opisuj nastpujc strategi pomiaru elementw kulistych: mierzone s zarysy okrgoci w trzech wzajemnie
prostopadych przekrojach badanej czci. Wyniki pomiarw nanoszone s nastpnie na wykresy biegunowe,
a na ich podstawie okrela si w przyblieniu odchyk
kulistoci. Taka metoda daje jedynie przyblione wyniki,
gdy znaczna cz powierzchni elementu nie jest badana. Zazwyczaj pomiary s przeprowadzane na przyrzdach do pomiaru zmian promienia. W przyrzdach
takich mierzona cz jest umieszczona na stole pomiarowym, ktry w zalenoci od konstrukcji przyrzdu
moe si obraca lub nie. W przypadku nieruchomego
stou elementem obracajcym si jest czujnik pomiarowy [1].
Wraz z rozwojem metrologii prowadzone s take
prace nad zastosowaniem innych metod pomiaru odchyek kulistoci. Wiele orodkw badawczych zajmuje
* Prof. dr hab. in. Stanisaw Adamczak, dr h.c. multi; dr hab. in.
Dariusz Janecki, prof. Pk; dr in. Krzysztof Stpie - Politechnika
witokrzyska

si problemem zastosowania do tego celu techniki wsprzdnociowej. Biorc pod uwag dynamiczny rozwj tej
dziedziny metrologii mona przypuszcza, e pomiar za
pomoc wsprzdnociowych maszyn pomiarowych bdzie w przyszoci jedn z wiodcych metod oceny odchyki kulistoci, a take innych odchyek ksztatu. Obecnie wsprzdnociowe maszyny pomiarowe nie oferuj
jednak dokadnoci pomiaru zadowalajcej producentw
precyzyjnych czci maszyn (np. w przemyle oyskowym).
Spord innych, opisanych w literaturze, metod pomiaru elementw kulistych, oryginalnoci wyrnia si
koncepcja opisana w pracy [2]. Opiera si ona na wykorzystaniu tzw. metody trjpunktowej. Koncepcja ta charakteryzuje si tym, e elementem geometrycznym,
wzgldem ktrego dokonywana jest rejestracja sygnau
pomiarowego nie jest o wrzeciona przyrzdu, lecz sama powierzchnia mierzonego elementu. Jej zalet jest
to, e na mierzony sygna nie wpywaj bdy wrzeciona.
Najpowaniejsz wad jest za fakt, e niezalenie od
przyjtego wzajemnego rozmieszczenia punktw podparcia przedmiotu oraz czujnika pomiarowego, pewne
skadowe harmoniczne nie zostan wykryte przez ukad
pomiarowy.
Inn, intensywnie badan koncepcj pomiaru elementw kulistych s metody optyczne [3]. Wci relatywnie
niewielka dokadno tych metod powoduje jednak, e nie
mog by one stosowane w dokadnych pomiarach odchyek kulistoci czci maszyn.
Oprcz prac nad metodami pomiaru odchyek kulistoci, w wielu orodkach naukowo-badawczych prowadzone s badania nad metodami ich oceny. Zazwyczaj
w ocenie odchyek kulistoci stosuje si metodologi
podobn do stosowanej przy pomiarach odchyek okrgoci, przy czym elementy i parametry dwuwymiarowe
w przypadku pomiaru okrgoci zastpowane s trjwymiarowymi przy pomiarze kulistoci. Np. jeli elementem odniesienia w przypadku pomiaru odchyki okrgoci
s okrgi minimalnej strefy, to dla pomiaru odchyki kulistoci bd to sfery minimalnej strefy [4].
Badania na temat oceny odchyek kulistoci obejmuj
m.in. obliczanie rnego rodzaju elementw odniesienia na podstawie danych pomiarowych. Stosowane s
przy tym rnorakie podejcia. Do czsto s to metody numeryczne, szczeglnie w odniesieniu do danych
pomiarowych uzyskanych ze wsprzdnociowych maszyn pomiarowych [4, 5]. Inn metod oceny obliczania
elementw odniesienia w przypadku pomiarw kulistoci jest zastosowanie technik geometrii obliczeniowej.
Wykorzystuj one najczciej tzw. diagramy Woronoja
[6, 7].
W literaturze opisywana jest take metoda oceny odchyek kulistoci z wykorzystaniem teorii minimum energii
potencjalnej [8] oraz analizy parametrw statystycznych [1].

MECHANIK NR 12/2011

959

Proponowana koncepcja pomiaru odchyek kulistoci

Na podstawie analizy rde literatury na temat pomiarw odchyek kulistoci oraz przy wykorzystaniu dowiadczenia uzyskanego podczas bada nad dokadnymi pomiarami odchyek okrgoci i walcowoci w Politechnice
witokrzyskiej w Kielcach opracowana zostaa koncepcja bada nad dokadnymi pomiarami odchyek kulistoci.
Prowadzone badania podzielono na cz teoretyczno-symulacyjn oraz eksperymentaln. Cz teoretyczna
dotyczya nastpujcych zagadnie:

zdefiniowania przykadowej powierzchni sferycznej,

wyboru odpowiedniej strategii pomiarowej,

wygenerowania zarysw i ich zoenia,

filtracji zarysw,

wyznaczenia sfery odniesienia,

wyznaczenia parametrw kulistoci,

aproksymacji zmierzonego zarysu za pomoc powierzchni.
Przeanalizowano rne strategie pomiarowe, dajce
moliwo dokadnego pokrycia mierzonej powierzchni
siatk punktw. Na podstawie przeprowadzonych analiz, a take biorc pod uwag moliwoci przyrzdu
pomiarowego, przyjto, e preferowan strategi bdzie
tzw. metoda kombinowana. Polega ona na pomiarze
zarysw okrgoci w kilku rwnomiernie rozmieszczonych przekrojach poprzecznych, wykonanych w dwch
pooeniach kuli obracanej o 90 wok osi pionowej
(pokrywajcej si z osi wrzeciona przyrzdu). Powstanie w ten sposb siatka punktw pomiarowych pokazana na rys. 1.

Rys. 1. Preferowana
strategia pomiaru kuli

Matematyczne modelowanie odchyek kulistoci.

Rwnanie powierzchni nieidealnie sferycznej mona zapisa tzw. funkcj harmoniczn na sferze [9]. Odchyki s
odpowiednikiem rozkadu funkcji okresowych w szereg
Fouriera, a za ich pomoc rwnanie powierzchni sferycznej z odchykami ksztatu mona zapisa jako:
(1)
przy czym:
(2)

(3)

960

MECHANIK NR 12/2011

Wyraenia Pkn (cos ) w rwnaniach (2 i 3) s tzw.

stowarzyszonymi funkcjami Legendrea opisanymi rwnaniem (4):

Zaleno umoliwiajc obliczenie parametrw sfery odniesienia metod najmniejszych kwadratw mona zapisa w postaci:

(4)

(8)

natomiast Pk (cos ) s wielomianami Legendrea liczonymi zalenoci:

gdzie:

(5)
Dziki powyszym zalenociom mona dowolnie modelowa odchyki ksztatu powierzchni kulistej.

Obliczanie parametrw sfery odniesienia. W celu
rozwizania zagadnienia obliczania parametrw sfery odniesienia przyjty zosta ukad wsprzdnych kartezjaskich XYZ o pocztku w punkcie 0. Pocztek ukadu
stanowi jednoczenie rodek nominalnej sfery (rys. 2).

Rys. 2. Ukad wsprzdnych

przyjty
przy obliczaniu parametrw sfery odniesienia

Poniewa do pomiaru kuli zastosowano metod promieniow, mona przyj, e ukad XYZ jest zaczepiony
na stole pomiarowym, a paszczyzna XY tego ukadu
pokrywa si z paszczyzn, w ktrej bd wykonywane
kolejne pomiary zarysw okrgoci. Pooenie dowolnego punktu kuli moe by opisane za pomoc wsprzdnych kartezjaskich X, Y oraz Z. Jednak w rozwaanym przypadku wygodniejsze bdzie stosowanie
wsprzdnych sferycznych R, , , przy czym 0, >
i 0, 2 > . Wsprzdna R jest oczywicie odlegoci
danego punktu od pocztku ukadu wsprzdnych, to
kt midzy osi Z i prost przechodzc przez dany
punkt i pocztek ukadu, natomiast jest ktem midzy
rzutem punktu na paszczyzn XY i osi X.
W celu obliczenia odchyek ksztatu mierzonej powierzchni niezbdne jest okrelenie parametrw tzw. sfery
odniesienia. Zakadajc, e promie analizowanej powierzchni sferycznej jest znacznie wikszy ni wsprzdne
pooenia jej rodka ex, ey, ez, rwnanie tej powierzchni
mona zapisa nastpujco:

Minimalizujc wskanik (8) wzgldem skadowych wektora p uzyskuje si rwnanie umoliwiajce obliczenie
parametrw sfery odniesienia:
(9)

Zalenoci (7 9) s obecnie szeroko stosowane

w praktyce do oceny powierzchni kulistych. Szczeglnie
przydatne mog by one przy obliczeniach parametrw
elementw odniesienia dla danych pomiarowych uzyskanych metod punktow, np. za pomoc wsprzdnociowych maszyn pomiarowych. Nie uwzgldniaj jednak
specyfiki pomiaru odchyek ksztatu metod promieniow.
W tego typu pomiarach czsto konieczne jest skadanie
zmierzonych zarysw okrgoci i w takim przypadku
zalenoci matematyczne bd bardziej skomplikowane.
W podanych zalenociach nie uwzgldniono take
wspczynnikw zwizanych z gstoci prbkowania.
Moe to mie due znaczenie, szczeglnie gdy stosowana jest strategia pomiarw w poszczeglnych przekrojach
poprzecznych, poniewa w obszarach krzyowania si
trajektorii gsto prbkowania jest znacznie wiksza ni
na pozostaej powierzchni kuli.
W celu praktycznej weryfikacji przedstawionych zalenoci przeprowadzone zostay badania symulacyjne. Najpierw wygenerowano powierzchni opisan zalenoci:
(10)
gdzie:

s (k,n), c (k,n) wyliczono z zalenoci (2) i (3),

a wspczynniki A i B to losowo wybrane liczby cakowite
z przedziau <1,1>.
Wygenerowana powierzchnia zostaa pokazana na rys. 3.

(6)
Biorc pod uwag rwnanie (6), odlego r dowolnego punktu na sferze R od sfery odniesienia Rref wynosi:
(7)
Wyniki pomiarw mona pogrupowa w sposb nastpujcy: {(R1, 1, 1), (R2, 2, 2), ..., (RM, M, M)},
gdzie M jest liczb wszystkich punktw pomiarowych.

Rys. 3. Powierzchnia
sferyczna wygenerowana do bada symulacyjnych

MECHANIK NR 12/2011

961

Porwnujc zalenoci (6 8) z rwnaniem (10) wida, e powierzchni odniesienia bdzie sfera o promieniu R0 =5 oraz o wsprzdnych rodka ex = 1, ex =
= 1, ez = 2. Zatem, procedura obliczania parametrw
sfery odniesienia dla powierzchni opisanej rwnaniem
(10) powinna da wyniki zblione do nastpujcych:

pT = [5 1 1 2].
Obliczenia parametrw sfery odniesienia przeprowadzono zgodnie z najprostsz strategi pomiarow, czyli jako
pomiar w trzech wzajemnie prostopadych przekrojach kuli.
Uyto przy tym zalenoci przedstawionych w poprzednim
podpunkcie. Uzyskano ostatecznie nastpujce wyniki:

Wida, e uzyskane wartoci parametrw s zblione

do wzorcowych, jednak w przypadku niektrych z nich
rnica jest do znaczca, zwaszcza biorc pod uwag
wymogi wspczesnego przemysu oyskowego. Powodem rnic moe by, np. zbyt maa liczba aprzekrojw
poprzecznych, w ktrych nastpuje pomiar oraz nieuwzgldnienie w przedstawionych zalenociach problemu nierwnomiernego prbkowania.

Przemysowe dokumenty normalizacyjne opisuj strategi pomiaru elementw kulistych, polegajc na pomiarze
zarysw okrgoci w trzech wzajemnie prostopadych
przekrojach. W toku prac badawczych przeprowadzonych w Politechnice witokrzyskiej ustalono, e odchyki
ksztatu elementw kulistych mog by modelowane przy
pomocy tzw. harmonik sferycznych, z wykorzystaniem
wielomianw oraz funkcji stowarzyszonych Legendrea.
Przeanalizowano take opisywane w literaturze zalenoci
matematyczne umoliwiajce obliczenie parametrw sfery
odniesienia. Ustalono, e stosowane dotychczas modele
matematyczne do oceny bdw ksztatu elementw kulistych nie bior pod uwag czynnikw charakterystycznych
dla proponowanej przez autorw koncepcji pomiaru,
a w szczeglnoci zagadnienia nierwnomiernoci prbkowania. Prezentowane w literaturze modele nie uwzgldniaj take problemu dopasowania zmierzonych zarysw.
Nierozwizane dotychczas problemy dokadnego pomiaru odchyek kulistoci metod promieniow stay si jednym z gwnych celw dalszej pracy badawczej, a jej
wyniki zostan przedstawione w kolejnych artykuach.
LITERATURA
1. T. KANADA: Estimation of sphericity by means of statistical processing
for roundness of spherical parts. Precision Engineering, 20 (1997)2,
s. 117 122.
2. E.GLEASON, H. SCHWENKE: A spindless instrument for the roundness measurement of precision spheres. Precision Engineering, 22
(1998)1, s. 37 42.
. MAVI, O. YIGIT: Evaluation of form error at
3. H.S. HALKACI, O
semi-spherical tools by use of image processing. Measurement, 9/10
(2007) 40, s. 860 867.
4. G.L. SAMUEL, M.S. HUNMUGAM: Evaluation of circularity and sphericity from coordinate measurement data.Journal of Materials Processing Technology, 1/3 (2003) 139, s. 90 95.
5. M. PONIATOWSKA, A. WERNER: Fitting spatial models of geometric
deviations of free-form surfaces determined in coordinate measurements. Metrology and Measurement Systems, 4 (2010) 12, s.
599 610.
6. G.L. SAMUEL, M.S. SHUNMUGAM: Evaluation of sphericity from form
data using computational geometric techniques. International Journal
of Machine Tools and Manufacture, 42 (2002) 3, s. 405 416.
7. J. HUANG: An exact minimum zone solution for sphericity evaluation.
Computer-Aided Design, 31 (1999) 13, s. 845 853.
8. K.Ch. FAN, J. Ch. LEE: Analysis of minimum zone sphericity error
using minimum potential energy theory. Precision Engineering, 43
(1999) 2, s. 65 72.
9. S. KUNIS, D. POTTS.: Fast Spherical Fourier algorithms. Journal of
Computational and Applied Mathematics, 161 (2003) 1, s. 75 98.

962

MECHANIK NR 12/2011

The International Academy for Production Engineering

Midzynarodowa Akademia Inynierii Produkcji

Przenona obrabiarka o rwnolegej strukturze kinematycznej

W przypadku koniecznoci obrbki niewielkiego fragmentu
bardzo duego obiektu korzystniejsze moe by przeniesienie w poblie obszaru obrbki odpowiednio skonstruowanej,
nieduej obrabiarki, zamiast przenoszenia caego obiektu,
jako przedmiotu obrabianego, na bardzo du obrabiark.
Najczciej ma to miejsce przy reperacji uszkodze. W zeszym roku, w omwieniu referatu CIRP (Mechanik 2/2010),
przedstawiono specjalistyczn obrabiark przeznaczon do
lokalnej obrbki niewielkich uszkodze duych matryc bezporednio na prasach karoseryjnych. Obrabiarka miaa nietypow, hybrydow struktur kinematyczn i bya przystosowana do mocowania na pycie prasy karoseryjnej.

krokowe. Badanie dokadnoci pozycjonowania w 125 punktach przestrzeni roboczej wykazao w 90% przypadkw bd
poniej 0,045 mm, a maksymalny bd wynosi 0,075 mm.
W celu okrelenia powiza midzy ukadem wsprzdnych obrabiarki a ukadem wsprzdnych przedmiotu obrabianego zastosowano przyrzd kalibrujcy (rys. 2a). Pyta
przyrzdu bya bazowana na przedmiocie obrabianym. Pomidzy pyt a ruchom platform obrabiarki znajdoway si
trzy czujniki dugoci, zakoczone z obu stron przegubami
kulistymi.
a)

b)

ruchoma
platforma

przesunicie
narzdzia

wrzeciono

noga
obrabiarki

narzdzie

Przyrzd Czujniki pomiaru

kalibrujcy dugoci

Rys. 2. Prototyp: w trybie kalibracji (a), w trybie obrbki (b)

ukad
wsprzdnych
obrabiarki
ukad
wsprzdnych
przedmiotu

stopa obrabiarki

Rys. 1. Struktura obrabiarki (a) i powizania midzy ukadami wsprzdnych obrabiarki i przedmiotem obrabianym (b)

Podczas tegorocznej konferencji CIRP przedstawiono bardziej uniwersalne rozwizanie przenonej obrabiarki o rwnolegej strukturze kinematycznej. Obrabiarka ma sze
ng o sterowanych dugociach (heksapod). Nogi opieraj
si o trzy stopy mocowane magnetycznie do ferromagnetycznego obiektu [1]. O rozszerzeniu zastosowa wspdecyduje ustawienie obrabiarki na paszczynie bazowej
powierzchni, do ktrej mocowane s stopy obrabiarki moe
by np. pochylona lub wypuka. Aby podkreli t cech,
autorzy nazwali proponowane rozwizanie FreeHex. Zasad
budowy przenonej obrabiarki pokazano na rys.1. W artykule
podane s metody: okrelania ukadu wsprzdnych, w ktrym przebiega sterowanie NC, kalibracji w stosunku do
ukadu wsprzdnych przedmiotu obrabianego i wyznaczania dozwolonego obszaru ruchw narzdzia. Prace badawcze byy finansowane przez oddzia okrtowy firmy Rolls-Royce.
Przy budowie prototypu przyjto nastpujce zaoenia,
sformuowane pod ktem potrzeb reperacji obiektw okrtowych i nuklearnych:

maksymalne wymiary 0,35 0,35 0,35 m, a masa 7 kg;

sterowanie CNC w 6 osiach;

prdko posuww 20 30 mm/s, a prdko obrotowa
wrzeciona 35 000 obr/min;

maksymalne obcienia: 40 N w paszczynie X-Y,
a moment na wrzecionie 0,15 Nm;

odporno na trudne warunki otoczenia (kurz, drgania).
Prototyp zosta pokazany na rys. 2. Do sterowania dugoci ng zastosowano przekadnie rubowe toczne i silniki

Moliwoci obrbkowe przedstawiono na trzech przykadach. Frezowano narzdziem o rednicy 6 mm rne materiay na sucho, gdy usuwanie cieczy smarujco-chodzcych w przypadku przenonej obrabiarki byoby zbyt kopotliwe. Obrbka przedmiotu przeznaczonego do testowania dokadnoci centrw obrbkowych (rys. 3a) wykazaa
bd okrgoci 0,080 mm i bd dugoci 0,060 mm. Szczeglnie interesujce byo frezowanie otworw gwintowanych
M8 (rys. 3b). Gwintowanie typowym narzdziem (gwintownikiem) wymagaoby znacznie wikszego momentu obrotowego.

Rys. 3. Przykady obrbki testowych przedmiotw: typowy przedmiot

testowy (a), otwory gwintowane M8(b), powierzchnia ksztatowa (c)
LITERATURA
1. D.A. AXINTE, J.M. ALLEN, R. ANDERSON, I. DANE, L. URIARTE, A. OLARA: Free-leg Hexapod: A novel approach of using
parallel kinematic platforms for developing miniature machine
tools for special purpose operations. CIRP Annals Manufacturing Technology 60/1 (2011).


Opracowa: prof. dr in. Maciej Szafarczyk

MECHANIK NR 12/2011

963

Systemy do skanowania
Cz. 2
OFERTA FIRMY OBERON 3D L. PIETRZAK i WSPLNICY SPKA JAWNA
Firma OBERON 3D L. Pietrzak i Wsplnicy Sp. J. ma bogat ofert urzdze, ktre umoliwiaj wykonywanie
skaningu. S to wsprzdnociowe ramiona pomiarowe CimCore, wsprzdnociowe maszyny pomiarowe Aberlink,
system Opti-Scan 3D InspecVISION.
Firma OBERON 3D zapewnia pene wsparcie techniczne, od etapu doradztwa przy konfiguracji optymalnego dla
uytkownika systemu skaningu po etap szkole i posprzedaowej obsugi serwisowej.
W drugiej czci artykuu opisujemy skaning na maszynach pomiarowych Aberlink.

Implementacja skaningu na maszynach pomiarowych Aberlink

Zarwno wsprzdnociowe maszyny pomiarowe serii
Axiom Too, jak i serii Zenith Too (firma Aberlink),
oferowane przez firm OBERON 3D, mog by przystosowane do skanowania. Wystarczy wyposay je
w osprzt firmy Renishaw: uchylno-obrotow gowic pomiarow, sond skanujc, kontroler UCC2, stacj serwonapdw SPA2 oraz oprogramowanie Delcam PowerINSPECT CNC.
Ukady sterowania firmy Renishaw jako jedne z pierwszych obsuguj protok I++DME, umoliwiajcy uytkownikom wsprzdnociowych maszyn pomiarowych
korzystanie z zalecanego przez nich oprogramowania.
UCC2 firmy Renishaw to rozbudowany, wieloosiowy,
uniwersalny sterownik maszyn wsprzdnociowych, ktry zapewnia du wydajno pomiarow dziki zastosowaniu wyrafinowanych algorytmw sterowania przemieszczeniami oraz innowacyjnych procedur skanowania.
SPA2-2 jest wzmacniaczem mocy serwonapdw ze
sterowaniem cyfrowym, oferujcym atwo dopasowania
do wymaga systemu, i jest dostpny w konfiguracjach
dla 3 7 osi.
Jedn z najbardziej kompaktowych jest sonda skanujca SP25M firmy Renishaw. Ze wzgldu na moduow
budow moe ona pracowa jako sonda skanujca lub
jako sonda przeczajca-elektrostykowa. Skanowanie t
sond odbywa si z wysok dokadnoci.
Sonda SP25M moe by montowana na gowicach
obrotowo-wychylnych firmy Renishaw, co dodatkowo uatwia i przyspiesza pomiar.
Sonda skanujca SP25M, w poczeniu z kontrolerem UCC2, wykorzystuje innowacyjn technologi RENSCAN. Ma cztery rne moduy skanujce, z ktrych
kady przystosowany jest do mocowania kocwek o innej dugoci.
SP25M moe pracowa jako sonda skanujca przeczajca elektrostykowa, po zastpieniu moduu SM25
moduemTM25-20, ktry jest przystosowany do mocowania moduw z grupy TP20 firmy Renishaw.

Firma OBERON 3D oferuje oprogramowanie Delcam

PowerINSPECT CNC, ktre umoliwia przeprowadzenie
procesu skanowania na maszynach pomiarowych firmy
Aberlink.

Wsprzdnociowa maszyna pomiarowa Zenith Too firmy Aberlink

Firma OBERON 3D jest autoryzowanym przedstawicielem angielskiej firmy Delcam w zakresie programu
Delcam PowerINSPECT. Posiadamy polsk wersj jzykow programu naszego autorstwa. Mamy wieloletnie
dowiadczenie w praktycznym zastosowaniu i zapewniamy pene, profesjonalne wsparcie w zakresie jego uytkowania i wiedzy metrologicznej.
Wicej informacji na temat oprogramowania Delcam
PowerINSPECT oraz maszyn pomiarowych Aberlink
znajd Pastwo na naszej stronie internetowej. Zapraszamy serdecznie do jej odwiedzenia.
www.oberon3d.pl

OBERON 3D L. PIETRZAK I WSPLNICY SP.J.

Biuro Warszawa
ul. Madziarw 25a, 04-444 Warszawa
tel. 22 224 24 70, fax 22 357 84 73

Oddzia Katowice
ul. Dulby 5, 40-833 Katowice
tel./fax 32 201 54 32

e-mail: biuro@oberon3d.pl

http://www.oberon3d.pl

964

MECHANIK NR 12/2011

Powoki nanostrukturalne na narzdzia skrawajce

KAZIMIERZ CZECHOWSKI
IWONA WRONSKA *

Nowe konfiguracje nanostrukturalnych powok przeciwzuyciowych nanoszonych ukow metod PVD na ostrza
skrawajce z rnych materiaw narzdziowych. Podano
wyniki prb trwaoci pytek skrawajcych.
Prace prowadzone w Instytucie Zaawansowanych Technologii Wytwarzania (IZTW) uwzgldniaj rozwj narzdzi
skrawajcych z nowoczesnych materiaw, takich jak:

stale szybkotnce otrzymywane technologi metalurgii proszkw,

wgliki spiekane, w tym submikronowe,

ceramika techniczna, zwaszcza tlenkowa na bazie
Al2O3 (w tym z dodatkiem ZrO2) oraz mieszana na bazie
Al2O3 zarwno z dodatkami TiC lub TiN, jak rwnie
z dodatkami ZrO2 i Ti(C,N),

polikrystaliczny diament i regularny azotek boru.
Prowadzone w IZTW prace badawcze i rozwojowe
dotyczce narzdzi skrawajcych, zwaszcza specjalnych, uwzgldniaj rozwj nanoszonych na ostrza tych
narzdzi nowoczesnych nanostrukturalnych powok PVD,
w tym wielowarstwowych w skali mikro i nano.
Zoone wielowarstwowe powoki PVD skadaj si
najczciej z kilku funkcjonalnych mikrowarstw, a mianowicie (zaczynajc od podoa) [1]:

metalicznej warstwy adhezyjnej, np. Ti, Cr, Mo, Zr,

warstwy podstawowej o wysokiej twardoci i moliwie niskim poziomie napre, np. TiN, CrN, ZrN, TiCN,

warstwy blokujcej przepyw ciepa, np. TiAlN, TiZrN,

warstwy o niskim wspczynniku tarcia, np. Cr, CrN,
TiN.
Coraz czciej powoki PVD wykonywane s jako nanostrukturalne, co zapewnia narzdziom skrawajcym [2]:

optymalny stosunek twardoci do napre wasnych, a tym samym du stabilno geometrii ostrzy
i rwnomierne ich zuywanie si,

wysz wytrzymao termiczn i chemiczn umoliwiajc obrbk na sucho z wikszymi prdkociami
i zmniejszenie zuycia obkowego,

lepsze waciwoci lizgowe przekadajce si na
lepsze formowanie si wira i wysz jako obrobionej
powierzchni,

wiksz odporno na zuycie, wpywajc na
zmniejszenie kosztw narzdziowych.
Jedn z najwaniejszych waciwoci, ktr mog mie
powoki nanostrukturalne, jest bardzo wysoka twardo,
co mogoby czyni je idealnymi w zastosowaniach tribologicznych. Jednake badania wykazay, e w wielu przy* Dr in. Kazimierz Czechowski, mgr in. Iwona Wronska Instytut Zaawansowanych Technologii Wytwarzania

padkach w celu minimalizacji zuycia, oprcz wysokiej

twardoci, wane jest uzyskanie powoki o odpowiednim
poziomie sprystoci i tolerancji na odksztacenie.
W zwizku z tym przy projektowaniu powok tribologicznych wane jest optymalizowanie zarwno twardoci (H)
w taki sposb, aby uzyska jej moliwie wysok warto,
jak i moduu sprystoci Younga (E), ktry z kolei
powinien mie stosunkowo nisk warto. Wymaganie to
sprowadza si do uzyskania powoki charakteryzujcej
si wysok wartoci ilorazu H i E. Powoki gradientowe
lub zoone, gradientowe i wielowarstwowe nanostrukturalne pozwalaj na ksztatowanie zrnicowanych waciwoci powok na ich powierzchni i gruboci oraz na
granicy faz podoe powoka. Do tworzenia tego rodzaju
powok nadaj si gwnie ukady Ti-Al-B-N, w ktrych
tytan moe by zastpiony przez chrom, a bor przez
krzem, co prowadzi do tworzenia powszechnie ju stosowanych powok typu CrAlN, TiSiN, TiCrAlN i TiAlSiN czy
te typu TiAlN [3]. Oprcz wymienionych ukadw stosowane s take ukady, w ktrych wykorzystywane s
azotki bd wgliki cyrkonu i azotki niobu [4, 5].
Nowoczesne powoki przeciwzuyciowe nanoszone
metod PVD na ostrza narzdzi skrawajcych opracowywane i wykonywane s przez takie znane na wiecie
firmy, jak: Oerlikon Balzers, Ionbond, Platit, Hauzer Techno Coating i SHM; w Polsce najwikszym wykonawc
tych powok jest firma Oerlikon Balzers Coating Poland.
Powoki te badane s rwnie w orodkach naukowych,
ktrych tu wszystkich nie sposb wymieni; w Polsce
m.in. na Politechnikach: Koszaliskiej, lskiej, dzkiej
i Warszawskiej oraz w Instytutach Technologii Eksploatacji, Mechaniki Precyzyjnej i w IZTW. Przykady nowych
osigni w dziedzinie nanoszenia powok PVD przedstawiono w tablicy.
Wrd nowoczesnych powok nanostrukturalnych
szczeglnie korzystne waciwoci maj powoki nadstrukturalne (superlattice coatings SL coatings), majce
budow wielowarstwow w postaci uoonych naprzemiennie bardzo cienkich warstw o gruboci kilku nanometrw. W przypadku takich struktur azotkowych obserwuje si wysoki wzrost twardoci (nawet 300%) w stosunku do twardoci poszczeglnych azotkw tworzcych
warstwy; utwardzenie to wynika z dziaania dyslokacji
i moe do niego doj wtedy, gdy warstwy skadowe
rni si moduem sprystoci poprzecznej (moduem
Kirchhoffa) [6]. W Sheffield Hallam University (SHU)
w Wielkiej Brytanii opracowano zestaw nadstrukturalnych
powok wielowarstwowych do rnych zastosowa,
a mianowicie: wysoko temperaturowych, oglnego przeznaczenia, antykorozyjnych i przeciwzuyciowych oraz
do stosowania tam, gdzie wymagany jest niski wspczynnik tarcia [4].

MECHANIK NR 12/2011

965

bienia i badaniu mikroskopowym powstaego krateru (wg PN-EN 1071-2:

2004). Pomiary mikrotwardoci przeprowadzono za pomoc cyfrowego
miernika twardoci typu FM-7 (Future-Tech Corp.) metod Vickersa
przy obcieniu 0,245 N. Pomiary
chropowatoci powierzchni wykonywano profilografometrem Hommel
Tester T1000. Pomiary adhezji powok przeprowadzono na Politechnice Koszaliskiej metod zarysowania (scratch-test; PN-EN 1071-3:
2007) na urzdzeniu Revetest
Scratch Tester firmy CSEM.
Waciwoci skrawne pytek skrawajcych ze stali szybkotncej z badanymi powokami i bez nich okrelano na podstawie prb toczenia
wzdunego stali wglowej gatunku
C45 (o skadzie chemicznym: 0,46%
C; 0,50% Mn; 0,19% Si; 0,01% P;
0,027% S; 0,09% Cr; 0,11% Ni;
0,21% Cu) o wytrzymaoci Rm = 630
MPa, w stanie normalizowanym,
w postaci wakw o rednicy np.
180 mm i dugoci np. 500 mm,
na tokarce typu TR-70B, za pomoc
pytek skrawajcych SPUN 120308
ze stali szybkotncej PM T15 (1,5%
C, 12% W, 5% V, 5% Co, 4% Cr),
przy nastpujcych parametrach
skrawania: prdkoci skrawania
vc = 53; 56 i 60 m/min, posuwie
f = 0,25 mm/obr oraz gbokoci
skrawania ap = 2,5 mm. Pytki mocowano w oprawce noa tokarskiego
skadanego CSRPR 2525, zapewniajcej nastpujce kty ostrza:
natarcia o = 5, przyoenia o = 6,
pochylenia krawdzi skrawajcej
s = 0, przystawienia r = 75. Prby toczenia prowadzono z zastosowaniem chodzenia ostrzy 5% emulsj olejow. Okrelano trwao ostrzy z min. dwch prb toczenia dla
kadej prdkoci, przyjmujc kryterium katastroficznego zuycia (wykruszenie lub inna forma zuycia uniemoliwiajca dalsz
prac narzdzia).
Waciwoci skrawne pytek skrawajcych z wglikw
spiekanych, ceramiki technicznej i regularnego azotku
boru z badanymi powokami i bez nich okrelano na
podstawie prb toczenia wzdunego stali narzdziowej stopowej gatunku NC6 (o skadzie chemicznym:
C 1,38%, Mn 0,6%, Si 0,25%, Cr 1,45%, V 0,18% oraz
P i S po max 0,03%), w postaci wakw o rednicy
np. 85 mm i dugoci np. 650 mm, o twardoci 50
2 HRC, ktre przeprowadzono na tokarce typu TZC32N Uniwersal, przy nastpujcych parametrach skrawania:

vc = 120 m/min, f = 0,07 mm/obr, ap = 0,5 mm (pytki
SPUN120308 gatunku SM25T z wglika spiekanego,
mocowane w korpusie noa tokarskiego skadanego
typu CSRPL 2525-12, zapewniajcego kty ostrza: natarcia o = 5, przyoenia o = 6, pochylenia krawdzi
skrawajcej S = 0, przystawienia r = 75); obrbka na
sucho,

TABLICA. Przykady powok PVD opracowanych ostatnio na wiecie

Metodyka i wyniki bada

W IZTW opracowano wiele przeciwzuyciowych, nanostrukturalnych powok na bazie azotkw rnych metali i ich
stopw, ktre nanoszono na ostrza narzdzi skrawajcych
z takich materiaw narzdziowych jak: stal szybkotnca
konwencjonalna i otrzymywana metalurgi proszkw, wgliki spiekane, ceramika techniczna i regularny azotek boru
przy wykorzystaniu ukowo-plazmowej metody PVD za
pomoc urzdzenia NNW-6.6. Nanoszono powoki jednowarstwowe TiN oraz (TiAl)N i wielowarstwowe o nastpujcej budowie: TiZrN/10x(TiN/ZrN), TiAlCrN/12x(CrN/TiAlN),
TiAlN/12x(TiAlN/TiN), TiN/(TiAl)N/10x(TiN/(TiAl)N); kolejno warstw w poszczeglnych powokach zostaa podana
poczynajc od warstwy przylegajcej do podoa.
W celu ujawnienia struktur powok i oceny ich gruboci
wykonano przeomy, ktre obserwowano za pomoc mikroskopu skaningowego typu JSM-6460LV (firmy Jeol).
Do oceny cakowitej gruboci powok stosowano rwnie
metod polegajc na wyszlifowaniu sferycznego wg-

966

vc = 150 m/min, f = 0,10 mm/obr, ap = 0,5 mm (pytki

SNGN120408 T02020 z ceramiki technicznej gatunku
TW, mocowane w korpusie noa tokarskiego skadanego
typu CSRNL 3225-12, zapewniajcego kty ostrza: natarcia o = 6, przyoenia o = 6, pochylenia krawdzi skrawajcej S = 0, przystawienia r = 75); obrbka na sucho,

vc = 150 m/min, f = 0,15 mm/obr, ap = 0,3 mm (pytki
RNGN120400 T02020 z regularnego azotku boru (CBN-IZTW), mocowane w korpusie noa tokarskiego skadanego typu CRSNL 2525M 12-ID, zapewniajcego kty
ostrza: natarcia o = 6, przyoenia o = 6, pochylenia
krawdzi skrawajcej S = 0); obrbka na sucho.
W przypadku pytek z wglika spiekanego i regularnego
azotku boru sprawdzano zuycie powierzchni przyoenia
ostrza VBC (wg PN-ISO 3685:1996); przyjto VBC = 0,3
mm, jako odpowiadajce okresowi trwaoci ostrza.
Z kolei w przypadku ceramiki technicznej sprawdzano
zuycie powierzchni przyoenia ostrza VBB max (wg PNISO 3685:1996); przyjto VBB max = 0,4 mm, jako odpowiadajce okresowi trwaoci ostrza.
Jak wspomniano, szczeglnie korzystne waciwoci
maj powoki nadstrukturalne. Przykadem jest wykonywana w IZTW na pytkach skrawajcych powoka wielowarstwowa typu TiZrN/10x (TiN/ZrN) [28]; widoczne na
rys. 1 warstwy TiN i ZrN (o gruboci 100 150 nm) oraz
warstwa TiZrN (o gruboci np. 1,8 m) skaday si take
z bardzo cienkich podwarstw rzdu kilku nanometrw, co
wynikao ze sposobu ich otrzymywania, tj. nanoszenia
z wykorzystaniem obrotowego stou planetarnego umoliwiajcego cykliczn zmian ustawienia powierzchni pytki wzgldem katody podczas procesu PVD. Te kilkunanometrowe warstwy mona byo zaobserwowa na
mikroskopie skaningowym przy bardzo duym powikszeniu warstwy TiZrN, ale dopiero na zgadach skonych
niskoktowych, gdzie to powikszenie w jednym kierunku
jest zwielokrotnione.

MECHANIK NR 12/2011

a)

b)

Rys. 2. Budowa powok nanostrukturalnych nanoszonych ukow

metod PVD

nosia rednio 82 N; dla powok zoonych uzyskiwano

wysze wartoci tej siy, np. dla powoki zoonej wielowarstwowej (CrN/TiAlCrN/TiAlN/TiN)x8/TiN naniesionej
na podoe ze stali szybkotncej typu HSS-E osignito
nawet rednio 141 N. W przypadku powok naniesionych
na wgliki spiekane uzyskiwano wartoci siy, przy ktrej
nastpowao zrywanie powoki w zakresie od 68 do nawet
200 N. Dla powok naniesionych na ceramik techniczn
wartoci tej siy byy bardzo zrnicowane i zawieray si
w granicach 26 187 N, przy czym dla powok na podou
z gatunku TW byy to wartoci wysokie (120 184 N).
Moliwa do uzyskania dua adhezja powok do podoy
z rnych materiaw potwierdza zalety ukowo-plazmowej metody PVD w tym aspekcie.
Wyniki bada waciwoci skrawnych pytek z rnych
materiaw narzdziowych z przykadowymi powokami
zamieszczono na rys. 3 5. W przypadku toczenia normalizowanej stali C45 pytkami skrawajcymi ze stali
szybkotncej gatunku PM T15 trwao ostrzy z powokami TiN wzrosa ok. 5-krotnie, a z powokami (TiAl)N nawet
do 8 razy w stosunku do pytek niepowlekanych, w zalenoci od prdkoci skrawania (rys. 3).

Rys. 1. Przeom powoki TiZrN/10x(TiN/ZrN)

Powoki nanostrukturalne zawierajce cienkie warstwy

CrN i TiAlN (rys. 2a) oraz powoki bazujce na cienkich
warstwach TiN i TiAlN (rys. 2b) wykonano w IZTW jako
nadstrukturalne; naniesiono je na pytki skrawajce z wglika spiekanego gatunku SM25T.
Powoki naniesione w IZTW na pytki skrawajce miay
gruboci 2 6 m (najczciej 3 4 m) i mikrotwardo
rzdu 2400 4000 HV0,025 (zalenie od rodzaju powoki
i jej przeznaczenia). Parametr chropowatoci powierzchni
Ra mierzony na powierzchni powok mieci si w granicach 0,20 0,60 m, w zalenoci od parametrw procesu.
Dla powok nanoszonych w IZTW uzyskiwano du
adhezj, np. w przypadku powok TiN na stali PM T15 sia
normalna, przy ktrej nastpowao zrywanie powoki, wy-

Rys. 3. rednie okresy trwaoci ostrzy pytek SPUN 120308 ze stali

szybkotncej PM T15, bez powoki oraz z powokami jednowarstwowymi, przy rnych prdkociach skrawania

Dla pytek skrawajcych gatunku SM25T z wglikw

spiekanych trwao ostrzy po powlekaniu uzyskana
w prbach toczenia utwardzonej stali NC6 wzrosa ok.
1,4-krotnie dla powoki TiAlCrN/12x(CrN/TiAlN) oraz ponad 3-krotnie dla powoki TiAlN/12x(TiAlN/TiN) (rys. 4).
W przypadku toczenia utwardzonej stali NC6 pytkami
skrawajcymi z ceramiki mieszanej tlenkowo-wglikowej
gatunku TW trwao ostrzy po powlekaniu wzrosa 1,3-krotnie dla powoki jednowarstwowej TiN, ok. 1,7-krotnie
dla powoki wielowarstwowej TiZrN/10x(TiN/ZrN) oraz ok.
1,8-krotnie dla powoki wielowarstwowej TiN/(TiAl)N/10x
(TiN/(TiAl)N) (rys. 5).

MECHANIK NR 12/2011

967

na narzdzia skrawajce obejmuje m.in. powoki nadstrukturalne o szczeglnie korzystnych waciwociach

dostosowywane w aspekcie ich przeznaczenia.
LITERATURA

Rys. 4. Wskanik wzrostu trwaoci ostrzy po naniesieniu nanostrukturalnych powok wielowarstwowych na pytki skrawajce gatunku
SM25T z wglika spiekanego

Dla pytek skrawajcych z regularnego azotku boru

(CBN-IZTW) trwao ostrzy w prbach toczenia utwardzonej stali NC6 po naniesieniu powoki TiN wzrosa ok.
1,5-krotnie.

Rys. 5. Wskanik wzrostu trwaoci ostrzy po naniesieniu powok jednoi wielowarstwowych na ceramiczne pytki skrawajce gatunku TW

Korzystny wpyw powok na wzrost trwaoci ostrzy

narzdzi z materiaw ceramicznych tumaczy si zmniejszeniem iloci wydzielanego ciepa dziki mniejszemu
wspczynnikowi tarcia, a take zmniejszeniem skonnoci do powstawania wykrusze przez wyeliminowanie
miejsc ich inicjacji.

W ostatnich latach w IZTW badano wiele nowych
konfiguracji powok, np. nanostrukturalne powoki przeciwzuyciowe na bazie azotkw chromu, tytanu i stopw
tytanu z aluminium; powoki te naniesione byy ukow
metod PVD na ostrza pytek skrawajcych z rnych
materiaw narzdziowych. Wyniki prb skrawania pytkami z naniesionymi rnymi powokami wykazay wyszo pytek z powokami nanostrukturalnymi, zwaszcza
na bazie azotkw tytanu i aluminium, ktrych wysoka
mikrotwardo (2400 4000 HV0,025) i dobra adhezja
(sia normalna, przy ktrej zrywana jest powoka powyej
80 N, nawet do 200 N) zapewniay du ich odporno
na zuycie podczas skrawania (wzrost trwaoci ostrzy po
naniesieniu powok ok. 5 8-krotnie dla powok na stali
szybkotncej, do ponad 3-krotnie dla powok na wglikach spiekanych, ok. 1,3 1,8 krotnie dla powok na
ceramice i ok. 1,5-krotnie dla powok na regularnym
azotku boru; take w przypadku toczenia stali narzdziowej utwardzonej. Opracowane w IZTW rne rodzaje
powok PVD zostay zastosowane w warunkach przemysowych, m.in. na ostrzach frezw limakowych. Obserwowany intensywny rozwj powok przeciwzuyciowych

1. A.N. Panckow, J. Steffenhagen, B. Wegener, L. Dubner, F. Leirath:

Application of a novel vacuum- arc ion-plating technology for the
design of advanced wear resistant coatings. Surf. Coat. Technol. 138,
2001, 71 73.
2. BALZERS: Przyszo to NANO. Materiay informacyjne. 2005.
3. A.Leyland, A.Matthews: Optimization of nanostructured tribological
coatings. Nanostructured Coatings. ed. Cavaleiro A., De Hosson
J.Th.M., Springer, N.York, 2006, 511 538.
4. P.Eh. Hovsepian, W.D. Munz : Synthesis, structure and applications
of nanoscale multilayer/superlattice structured PVD coatings. Nanostructured Coatings. ed. Cavaleiro A., De Hosson J.Th.M., Springer,
N.York, 2006, 555 643.
5. G. Abadias et al.: Stress, interfacial effects and mechanical properties
of nanoscale multilayered coatings. Surf. Coat. Technol. 202, 2007,
844 853.
6. L. Hultman: Synthesis, structure and properties of superhard superlattice coatings, Nanostructured Coatings. ed. Cavaleiro A., De Hosson
J.Th.M., Springer, N.York, 2006, 539 554
7. J. Park, Y. Baik: The crystalline structure, hardness and thermal
stability of AlN/CrN superlatice coating prepared by D.C. magnetron
sputtering. Surf. Coat. Technol., 2005, 200, 1519 1523.
8. F. Wu, S. Tien, J. Duh: Manufacture, microstructure and mechanical
properties of CrWN and CrN/WN nanolayered coatings. Surf. Coat.
Technol., 2005, 200, 1514 1518.
9. Y. Y. Chang, D. Y. Wang, Ch. Y. Hung: Structural and mechanical
properties of nanolayered TiAlN/CrN coatings synthesized by arc
deposition process. Surf. Coat. Technol. 2005, 200, 1702-1708.
10. Spain et al: Characterization and application of Cr-Al-N coatings. Surf.
Coat. Technol., 2005, 200, 1507-1513.
11. A. E. Reiter et al: Investigation of the properties of Al1-xCrxN coatings
by cathodic arc evaporation. Surf. Coat. Technol., 2005, 200,
2114 2122.
12. K. Yamamoto, S. Kujime, K. Takahara: Structural and mechanical
property of Si incorporated (Ti, Cr, Al)N coatings deposited
by arc ion plating process. Surf. Coat. Technol., 2005, 200,
1383 1390.
13. S. Zhang et al: Ni toughened nc-TiN/a-SiNx nanocomposite thin
films. Surf. Coat. Technol., 2005, 194, 119 127.
14. A. Flink et al: Influence of Si on the microstructure of arc evaporated
(Ti, Si)N thin films; evidence for cubic solid solutions and their thermal
stability. Surf. Coat. Technol., 2005, 200, 1535 1542.
15. S.K. Kim et al: Deposition of superhard TiAlSiN thin films by cathodic
arc plasma deposition. Surf. Coat. Technol., 2005, 200, 1391 1394.
16. PVD coated Al2O3 an update, Hauser Technol. For You,
11/04/2006, 6-8.
17. Q. Luo: Temperature dependent friction and wear of magnetron
sputtered coating TiAlN/VN. Wear, 2011, 2058 2066.
18. L. Settineri et al.: Evaluation of wear resistance of AlSiTiN and
AlSiCrN nanocomposite coatings for cutting tools. Surf. Coat. Technol. 57 (2008), 575 578.
19. P.Ch. Tsai et al.: The effects of deposition parameters on the
structure and properties of titanium-containing DLC films synthesized
by cathodic arc plasma evaporation. Surf. Coat. Technol. 202 (2008),
5350 5355.
20. M.C. Kang et al.: Effect of the minimum quantity lubrication in highspeed end-mill of AISI D2 cold-worked die steel (62 HRC) by coated
carbide tools. Surf. Coat. Technol. 202 (2008), 5621 5624.
21. S. Veprek, M. J. G. Veprek-Heijman: Industrial applications of superhard nanocomposite coatings. Surf. Coat. Technol. 202 (2008),
5063 5073.
22. M. Sakurai et al.: Surface morphology and mechanical properties of
nanoscale TiAlN/SiNx multilayer coating deposited by reactive magnetron sputterin. Surf. Coat. Technol. 203 (2008), 171 179.
23. S.K. Kim et al.: Effect of cathode arc current and bias voltage on the
mechanical properties CrAlSiN thin films. Surf. Coat. Technol. 202
(2008), 5400 5404.
24. Ch. Stein, M. Keunecke, K. Bewilogua et al.: Cubic boron nitride
based coating systems with different interlayers for cutting inserts.
Surf. Coat. Technol. 205 (2011), 103 106.
25. Ch. Wustefeld, D. Rafaja, V. Klemm, C. Michotte, M. Kathrein: Effect
of the aluminium content and the bias voltage on the microstructure
formation in Ti1-x AlxN protective coatings grown by cathodic arc
evaporation. Surf. Coat. Technol. 205, (2010), 1345 1349.
26. W. Tillmann, E. Vogli, S. Momeni: Improvement of press dies used for
the production of diamond composites by means of DUPLEX-PVDcoatings. Surf. Coat. Technol. 205 (2010), 1571 1577.
27. C.P. Mulligan, T.A. Blanchet, D. Gall: Control of lubricant transport by
CrN diffusion barrier layer during high-temperature sliding of a CrN-Ag
composite coating. Surf. Coat. Technol. 205 (2010), 1350 1355.
28. K. Czechowski, I. Pofelska-Filip, B. Krlicka, P. Szlosek, B. Smuk, J.
Wszoek, A. Kurleto, J. Kasina: Effect of nitride nano-scale multilayer
coatings on functional properties of composite ceramic cutting inserts.
Bulletin of the Polish Academy of Science. Tech. Sciences, 2005, 53,
4, 425 431.

968

MECHANIK NR 12/2011

Targi EUROTOOL /BLACH-TECH-EXPO 2011

W dn. 19 21 padziernika 2011 r. w Krakowie odbya si
16. edycja Midzynarodowych Targw Obrabiarek, Narzdzi i Urzdze do Obrbki Materiaw EUROTOOL.
Imprezie tej towarzyszyy Targi BLACH-TECH-EXPO
jedyna impreza branowa w kraju przeznaczona dla specjalistw zajmujcych si produkcj, przetwrstwem
i dystrybucj blach. Podczas trzydniowych targw ponad
400 firm z caego wiata, m.in. z Austrii, Holandii, Korei
Poudniowej, Szwajcarii, Niemiec, Czech i Sowacji, zaprezentowao najnowsze rozwizania technologiczne,
stosowane w wielu gaziach przemysu. W tym roku targi
odwiedzio ponad 7000 zwiedzajcych, wrd ktrych
dziki wsppracy z Francusk Agencj UBIFRANCE
bya grupa przemysowcw z Francji.
Targom towarzyszyo Midzynarodowe Seminarium Instytutu Mechaniki Precyzyjnej Materiay na Narzdzia
i ich Obrbka Cieplna i Cieplno-Chemiczna. Wrd prowadzcych wykady, oprcz ekspertw z Instytutu Mechaniki Precyzyjnej, znaleli si fachowcy z Politechniki
Koszaliskiej, Politechniki Czstochowskiej, Instytutu Zaawansowanych Technologii Wytwarzania, Pastwowego
Uniwersytetu Technicznego z Biaorusi oraz firmy Matex
z Republiki Czeskiej.

W programie targw znalazy si rwnie m.in. prezentacje: Zakadu Technologii i Modelowania Procesw Obrbki Instytutu Technologii i Automatyzacji Produkcji Politechniki Krakowskiej Toczenie na twardo innowacyjna
oraz alternatywna technologia obrbki materiaw w stanie utwardzonym, firmy 3D PRO Sp. z o.o. Prezentacja
systemu CAD/CAM CREO oraz spotkania brokerskie
organizowane przez Centrum Transferu Technologii Politechniki Krakowskiej.
Podczas uroczystej gali wrczenia Zotych Smokw
Wawelskich pani Grayna Grabowska, prezes Targw w
Krakowie, poinformowaa e kolejne targi EUROTOOL /
BLACH-TECH-EXPO w 2012 r. (16 18 padziernika)
odbd si po raz ostatni w dotychczasowym obiekcie,
natomiast w 2013 r. ju w nowym, funkcjonalnym centrum wystawienniczym o cznej powierzchni 10 tys. m2,
z duym parkingiem.
Pierwszego dnia Targw Komisja Konkursowa pod
przewodnictwem prof. dr. hab. in. Jzefa Gawlika przyznaa nagrody Zote Smoki Wawelskie za najbardziej
innowacyjne produkty prezentowane na stoiskach targowych w nastpujcych kategoriach:

OBRABIARKI:

Duego Smoka Wawelskiego

otrzymaa firma STIGAL za przecinark plazmow Dynamic Speed
HQ. Maszyn wyposaono w doskonaej jakoci ukad jezdny i napdowy, ktry w poczeniu z ma
mas portalu sprawia, e jest to najszybsza tego typu maszyna w Europie. Prdkoci przejazdowe Dynamic Speed HQ osigaj 90 m/min.
Nowa konstrukcja umoliwia zwikszenie prdkoci cicia w zakresie
25 300%. Jednoczenie wzrosa
jako wycinanych krawdzi. Wszystko to sprawia, e maszyna gwarantuje ogromny wzrost wydajnoci
i szybki zwrot poniesionych nakadw.

Maego Smoka Wawelskiego

otrzyma Instytut Zaawansowanych
Technologii Wytwarzania za moduow szlifierk cierno-elektroerozyjn MESO 25 CNC, ktra jest
przeznaczona do obrbki narzdzi
skrawajcych z ostrzami z polikrystalicznego diamentu (PCD), polikrystalicznego regularnego azotku boru (PCBN) i wglikw spiekanych
w operacjach: obrbki elektroerozyjnej obrotowymi elektrodami, obrbki
cierno-elektroerozyjnej ciernicami diamentowymi oraz szlifowania ciernicami diamentowymi bez
wspomagania erozj elektryczn.

Maego Smoka Wawelskiego

otrzymaa firma Ekomet Mirosaw
Jagocha za przecinark tamow
600 CAMEL X (producent Pegas
Gonda). Zostaa ona zaprojektowana do pakietowego cicia rur i profili
w cyklu pautomatycznym. Dwukolumnowa konstrukcja zapewnia cicie materiaw na wprost z zachowaniem bardzo wysokiej dokadnoci. Specjalna pytowo-skrzynkowa
konstrukcja oraz bezluzowe prowadnice gwarantuj wysok ywotno i maksymaln sztywno przecinarki. Zastosowanie trzech k
prowadzcych tam pozwala na
zwikszenie kta natarcia piy tamowej do 10.

MECHANIK NR 12/2011

969

OBRABIARKI:

NARZDZIA:

Maego Smoka Wawelskiego

otrzymaa firma AEP/Ajan Engineering Poland za przecinark plazmow SHP 260 (producent Ajan
Elektronik SAN). Przecinarka zapewnia cicie plazmowe o bardzo wysokiej jakoci. Gwne czynniki, ktre to umoliwiaj, to: ksztat i dugo wejcia w obrys detalu, pynna
zmiana napicia prdu i parametrw
gazw w trakcie cicia. Wycite detale charakteryzuj si cakowitym
brakiem zgorzeliny na dolnej krawdzi, jak i prawie w 100% prostopad
ciank. Zalety te s najlepiej widoczne przy wycinaniu maych otworw.

Maego Smoka Wawelskiego

otrzymaa firma Oerlikon Balzers Coating Poland Sp. z o.o. za przeciwzuyciow powok BALINIT ALCRONA PRO. Powoka jest warstw
o gruboci 3 m na bazie AlCrN,
nakadan w procesie PVD (Physical
Vapour Deposition) w odmianie Arc
Technology. Powoka BALINIT ALCRONA PRO jest przeznaczona do
pokrywania: frezw trzpieniowych
z wglika spiekanego do obrbki
zgrubnej i wykoczeniowej, frezw
trzpieniowych z HSS do obrbki
zgrubnej i wykoczeniowej, frezw
limakowych do obrbki k zbatych, narzdzi do toczenia i wykrawania, stempli, matryc, wykrojnikw
i form cinieniowych.

OPRZYRZDOWANIE
TECHNOLOGICZNE:

Maego Smoka Wawelskiego

otrzymaa firma PHmet Sp. z o.o.
za uchwyt magnetyczny elektropermanentny TURBOMILL 50 SQ
(producent Braillon Magnetics).
Uchwyt suy do mocowania rnorodnych elementw na frezarkach
i centrach obrbkowych. W 100%
wodoodporny, charakteryzuje si
niezwykle wysok si mocowania,
skoncentrowan blisko powierzchni
uchwytu (moliwo mocowania
cienkich elementw). Pobr prdu
niezbdnego do namagnesowania
i rozmagnesowania uchwytu jest
znacznie niszy ni w przypadku innych uchwytw elektropermanentnych znajdujcych si na rynku.

APARATURA POMIAROWO-KONTROLNA:

Duego Smoka Wawelskiego

otrzymaa firma ITA K. Pollak, M.
Wieczorowski Sp. J. za optyczny
skaner wsprzdnociowy ATOS
Triple Scan (producent GOM
mbH). To bezstykowy skaner
wiata niebieskiego, wykorzystujcy efekt prkw Moirea. Projektor
rzuca raster wiata na powierzchni mierzonego obiektu, ktry ulega znieksztaceniom zgodnym ze
zmienn geometri tej powierzchni.
Dwie kamery, ustawione pod znanym ktem wzgldem projektora,
przechwytuj obraz i przekazuj go
do analizy w komputerze. W szybki
sposb mona odwzorowa skomplikowan
geometri
kadego
przedmiotu do dalszej obrbki danych w programach CAD/CAM.

Maego Smoka Wawelskiego

otrzyma Instytut Zaawansowanych
Technologii Wytwarzania za profilometr warsztatowy PW 03 BT,
ktry jest przeznaczony do pomiarw parametrw chropowatoci
i profilu pierwotnego powierzchni
w warunkach warsztatowych, dziaajcy w oparciu o poczenie bezprzewodowe typu Bluetooth. Jest to
przenony przyrzd z odczytem cyfrowym do pomiarw chropowatoci
powierzchni metod stykow. Przeznaczony jest do pracy w warunkach warsztatowych oraz do pomiarw kontrolnych chropowatoci powierzchni w izbach pomiarowych.

Maego Smoka Wawelskiego

otrzymaa firma SMARTTECH Sp.
z o.o. za skaner 3D scan3D
BLUE w technologii wiata niebieskiego LED. To bezdotykowe
urzdzenie pomiarowe wykorzystuje
technologi niebieskiego wiata
LED i pozwala na pomiar w dowolnych warunkach owietleniowych.
Scan3D BLUE jest skanerem 3D
o najwyszej na rynku rozdzielczoci (10 MPix) oraz dokadnoci
wynikw (do 0,02 mm) certyfikowanych przez akredytowane laboratorium pomiarowe.
Dziki penej integracji skanera
z oprogramowaniem RE Geometric Studio i Quality, uytkownik otrzymuje system gotowy do przeprowadzenia procesu inynierii odwrotnej,
oraz efektywnej kontroli jakoci.

970

MECHANIK NR 12/2011

Odchudzanie konstrukcji z EJOT !

SPECJALISTA W ZAKRESIE TECHNIKI POCZE
WSPIERA STRATEGI ODCHUDZANIA KONSTRUKCJI

Masa, g

Minimalizacja masy konstrukcji we wszystkich jej aspektach od dawna

jest kluczowym zagadnieniem dziaalnoci badawczo-rozwojowej w innowacyjnych przedsibiorstwach. W ostatnich latach, wraz z rosncym
oczekiwaniem klientw na coraz bogatsze wyposaenie oferowanych im
pojazdw, tematyka redukcji masy nabiera znaczenia, a wprowadzane
coraz ostrzejsze ograniczenia emisji CO2 wymuszaj na producentach
pojazdw dalsz redukcj ich masy. Wymagania te obliguj konstruktorw
do cigych prac nad poszukiwaniem nowych, lejszych materiaw oraz
technicznych, a zarazem ekonomicznych, sposobw ich czenia.
Wkrt DELTA PT firmy EJOT ktra jest uznanym liderem i wyznacza
standardy pewnych, niezawodnych pocze w tworzywach sztucznych
rwnie podlega tym wymogom. Z uwagi na wyjtkowe waciwoci Rys. 1. Wkrt DELTA PT P lekkie i pewpoczeniowe pozwala on na stosowanie zarwno mniejszych rednic, ne mocowanie w tworzywach termoplastycznych
jak i mniejszych dugoci. Przy niezmienionych wymiarach umoliwia
redukcj liczby stosowanych cznikw, dziki czemu uzyskuje si znaczce zmniejszenie cakowitej masy
czonych czci.
Kolejny aspekt strategii odchudzania konstrukcji to wybr materiau, z jakiego
wykonany jest wkrt. W poczeniach elementw konstrukcji poddanych znacznym
zmianom temperatury istotny wpyw na resztkow si zacisku ma odpowiedni dobr
czonych materiaw i waciwy dobr materiau cznika. W takich przypadkach
wkrt DELTA PT wykonany z aluminium stanowi optymalne rozwizanie, stanowice kompromis midzy wytrzymaoci, rozszerzalnoci, jakoci i cen.
Ostatnim czynnikiem wpywajcym na redukcj masy zdaniem specjalistw firmy
EJOT jest poczenie tworzywa tworzywem. Taki dobr materiaw gwarantuje
minimalizacj masy detalu, minimalizacj relaksacji poczenia oraz eliminuje problemy z odpornoci korozyjn czy rezystancj elektryczn. Masa nowego wkrta
DELTA PT P, wykonanego z termoplastycznego tworzywa sztucznego Grivory
HTV-5H1 z 50% udziaem wkien szklanych, stanowi zaledwie 15% masy wkrta
stalowego, co w istotny sposb decyduje o realizacji strategii redukcji masy. Wkrt
Rys. 2. Wkrt DELTA PT P
ten doskonale sprawdza si w takich niewzmacnianych tworzywach termoplastycz50 25 zamocowany w twonych, jak ABS, PP czy PA.
rzywie PMMA

Tworzywo sztuczne

Aluminium
MATERIA WKRTA

Stal

Rys. 3. Porwnanie masy wkrta DELTA PT wykonanego z rnych materiaw

Naszym Klientom
i Partnerom
yczymy pomylnoci
i sukcesw w 2012 roku

EJOT Polska Sp. z o.o. Sp. k.

ul. Jeowska 9, 42-793 Ciasna
tel. (34) 35 10 660, fax (34) 35 35 410
www.ejot.pl ejot@ejot.pl

Wymagania klienta

Rozwizanie

Precyzyjnie i z pen
si wprawi moje
urzdzenie w ruch

Zastosuj
hydraulik
Rexroth

Rexroth - inteligentna hydraulika w nowym wymiarze

W aktualnym programie produkcyjnym Rexroth znajd Pastwo jeszcze wicej nowych
elementw hydraulicznych o wysokiej jakoci, midzy innymi elementy sterujce, w tym
iskrobezpieczne, przekadnie planetarne oraz pompy i silniki hydrauliczne. Staramy si
zaoferowa Pastwu innowacyjne rozwizania zarwno standardowych produktw jak
i elementw zaprojektowanych pod konkretne potrzeby. Decydujc si na nasze produkty
i usugi wykorzystuj Pastwo bogat wiedz i szerokie dowiadczenie naszych specjalistw.
Bosch Rexroth. The Drive & Control Company

Bosch Rexroth Sp. z o.o. ul. Jutrzenki 102/104, 02-230 Warszawa

www.boschrexroth.pl

972

MECHANIK NR 12/2011

Sterowanie rozproszone
na bazie magistrali CANbus
w oczyszczarce tucznia OT84
Wzrost zapotrzebowania na transport oraz coraz wysze wymagania dotyczce prdkoci i komfortu
podry powoduj konieczno zapewnienia lepszej jakoci torw. Do tego celu wymagane jest budowanie
maszyn, ktre bd w stanie sprawnie, przy wysokich rygorach jakociowych, wypeni to zadanie.
Przykadem takiej maszyny jest oczyszczarka tucznia OT84 zbudowana przez firm ZPS Sp. z o.o.
ze Stargardu Szczeciskiego we wsppracy z Bosch Rexroth Sp. z o.o.
Oczyszczarka tucznia jest wyspecjalizowanym pojazdem (maszyn kolejow) wyposaonym w napdy hydrauliczne, ktre realizuj zoon operacj wydobycia,
oczyszczenia i wstpnego rozsypania tucznia znajdujcego si pod maszyn. Cz pomiarowa daje moliwo przygotowania odpowiedniego pochylenia toru.
Do realizacji tych zada su zespoy: podnoszenia
toru, acucha wydobywajcego tucze, systemu oczyszczania oraz podajniki transportujce i rozcieajce,
a take napd jazdy.
W trybie pracy mechanizm podnoszco-nasuwajcy

RC36-20/30 peni funkcj nadrzdn, monitorujc i zarzdzajc prac pozostaych sterownikw oraz wypenia zadania zwizane z obsug interfejsw komunikacyjnych (wywietlaczy, joystickw, zadajnikw, sterownikw radiowych). Ponadto steruje on takimi pomocniczymi funkcjami hydraulicznymi, jak: klimatyzacja,
sygnalizacja wietlna oraz inne. Pomimo funkcjonowania sterowania, jako caoci skadajcej si z piciu
sterownikw, kady sterownik zosta skonstruowany
tak, aby mg peni dan funkcj autonomicznie, nawet
w innej maszynie.

Oczyszczarka tucznia OT84 ze skadem pocigu

Schemat oczyszczarki tucznia OT84

unosi w rodkowej czci tor z podkadami. Pod torem

zapina si acuch, ktry wybiera tucze i transportuje
go na przesiewacz oczyszczajcy. Po oczyszczeniu
tucze jest za pomoc przenonikw kierowany
z powrotem pod tor, a nieczystoci transportowane s
na specjalne wagony za maszyn.
Aby wykonywanie tych zoonych operacji byo moliwe, zastosowano sterowanie rozproszone systemu
BODAS. Kady z opisanych powyej podzespow ma
odrbny sterownik obsugujcy elementy sterowania
(czujniki, zadajniki i elektrozawory hydrauliczne). W maszynie zastosowano cztery sterowniki typu RC8-8/22
(dla zespow jazdy, przenonikw, acucha i przesiewacza) oraz jeden RC36-20/30 najbardziej rozbudowan wersj sterownika w typoszeregu RC. Wszystkie
komunikuj si midzy sob za pomoc magistrali
CANbus, wymieniajc najistotniejsze informacje dotyczce wartoci zmiennych procesowych, sterujcych,
jak i informacje o zakceniach i bdach. Sterownik

Ukad sterowania kontroluje prac maszyny i wyrcza

operatora w wielu czynnociach. Dziki automatyzacji
zada moe si on skupi na poprawnoci procesu
wydobycia i rozcieania tucznia. Obsuga przenonikw tamowych i przesiewacza oraz jazdy roboczej zostaa czciowo zautomatyzowana. Przenoniki
i przesiewacz s uruchamiane automatycznie, a ich
prdko jest regulowana. W przesiewaczu automatycznie regulowane jest rwnie przechylenie, tak aby
jego praca bya optymalna. Napd jazdy roboczej natomiast dostosowuje swoj prdko do obcienia stawianego przez acuch wydobywajcy tucze, aby unikn uszkodze i polizgw. W kadej chwili, w przypadkach szczeglnych, operator ma moliwo pracy
w trybie rcznym. Elektroniczny system sterowania
umoliwia monitorowanie pracy ukadu napdu i sterowania oraz reagowanie na zakcenia; zapewnia to
optymalne warunki pracy oraz bezpieczestwo i trwao maszyny.

MECHANIK NR 12/2011

973

a)

Wywietlacz DI3

b)

Ekrany w kabinie roboczej: a) ekran podstawowy, b) ekran poziomowania acucha

Oczyszczarka tucznia OT84 w liczbach:

Sterownik 36-20/30 sterownik gwny

Joystick z magistral CANbus

Istotnym elementem w ukadzie

sterowania s magistrale CANbus,
ktre umoliwiaj przesyanie informacji w postaci cyfrowej pomidzy sterownikami i urzdzeniami
Pilot z interfejsem
CANbus
peryferyjnymi. W oczyszczarce
tucznia zastosowano a 69 urzdze z magistral
CAN w tym oprcz sterownikw a 58 moduw
wej/wyj oraz 5 wywietlaczy. Zastosowanie magistrali CANbus wynikao z koniecznoci spenienia wymaga producenta. Najistotniejszym wymaganiem byo
zminimalizowanie pocze kablowych o duej liczbie
elementw pomiarowych i wykonawczych. Umoliwio
to wykonanie bardziej kompaktowego ukadu sterowania. Kolejnym wymaganiem byo zagwarantowanie pewnoci sterowania poprzez wyeliminowanie zakce na
dugich poczeniach elektrycznych.
Magistrala komunikacyjna typu CANbus uatwia rozbudow systemu o dodatkowe elementy (czujniki, zadajniki, moduy komunikacyjne, GSM/GPS) oraz umoliwia sterowanie rozproszone (autonomiczno i blisko elementw mierzonych i sterowanych). W celu

Dugo maszyny: 27 m
Masa maszyny: 105 t
Prdko maksymalna: 80 km/h
Liczba obsugiwanych wej: 243, w tym
36 proporcjonalnych
Liczba obsugiwanych wyj: 111, w tym 51 wyj
proporcjonalnych
Liczba sterownikw: 5
Liczba pilotw hydraulicznych z interfejsem
CANbus (EPM2): 39
Liczba niezalenych magistrali CANbus: 7
Liczba wywietlaczy: 5
Liczba moduw I/O CANbus: 5
Liczba inklinometrw z magistral CANbus: 5
Liczba linek pomiarowych z magistral CANbus: 4
Moduy sterowania zdalnego: 2 (po kilkadziesit wej
binarnych)

obsugi wszystkich elementw utworzono 7 odrbnych

magistrali komunikacyjnych podzielonych w taki sposb, aby uszkodzenie jednej nie powodowao unieruchomienia caej maszyny.

Zastosowanie rozwiza Rexroth znaczco uprocio
i przyspieszyo sterowanie pojazdem (poprawiajc rwnie jego przebieg) oraz zapewnio wiksze bezpieczestwo i zmniejszenie przestrzeni potrzebnej na napdy
i sterowanie.

CENTRALA:

Bosch Rexroth Sp. z o.o.

ul. Jutrzenki 102/104
02-230 Warszawa
tel.: 22 738 18 00
fax: 22 758 87 35
info@boschrexroth.pl
www.boschrexroth.pl

Mgr in. Krzysztof Szczeciak

krzysztof.szczeciak@boschrexroth.pl

BIURA REGIONALNE:

GDASK: ul. Galaktyczna 32, 80-299 Gdask

tel.: 58 520-89-90, fax: 58 552 54 75
gdansk@boschrexroth.pl

RZESZW: ul. Hoffmanowej 19, 35-016 Rzeszw

KATOWICE: ul. Wiejska 46, 41-253 Czelad

SZCZECIN: ul. Krlowej Korony Polskiej 24,

tel.: 32 363 51 00, fax: 32 363 51 01

katowice@boschrexroth.pl
POZNA: ul. Krucza 6, 62-080 Tarnowo Podgrne
tel.: 61 816 77 60, fax: 61 816 77 64
poznan@boschrexroth.pl

tel.: 17 865 86 07, fax: 17 865 87 70

rzeszow@boschrexroth.pl
70-486 Szczecin
tel.: 91 483 67 82, fax: 91 435 89 77
szczecin@boschrexroth.pl
WROCAW: ul. J. Wymysowskiego 3,
55-080 Nowa Wie Wrocawska
tel.: 71 364 73 20, fax: 71 364 73 24
wrocaw@boschrexroth.pl

974

MECHANIK NR 12/2011

Uroczyste otwarcie
nowej hali produkcyjnej
26 padziernika 2011 r. odbyo si w firmie Hydac uroczyste otwarcie nowej hali montaowej, ktra doczya
do kompleksu stojcych ju w Mikoowie budynkw wybudowanych w latach 2005 2007, dziki czemu powierzchnia zakadu powikszya si o ok. 1800 m2. Na uroczysto
zaproszono Klientw firmy, przedstawicieli lokalnych spoecznoci i wadz a take goci z centrali firmy w Niemczech
oraz jej zagranicznych filii; przybyo blisko 250 osb.

Rys. 1. Nowa hala produkcyjna firmy Hydac

przemysu w tym regionie. Na Wschodzie firm reprezentuj przedstawicielstwa na Biaorusi i Ukrainie, a w Rosji
powstaa samodzielna spka.
Firma Hydac w Polsce oferuje nie tylko komponenty, ale
przede wszystkim specjalizuje si w konstrukcji, projektowaniu oraz sprzeday systemw hydraulicznych i smarnych i w wykonywaniu usug serwisowych w tym zakresie.
Rozbudowa otwiera przed firm nowe moliwoci i pozwoli na realizacj wikszej liczby zlece. Hydac kadzie
szczeglny nacisk na innowacje, inteligentne rozwizania, nowe technologie, ochron rodowiska i oszczdno
energii.
Oprcz certyfikatu jakoci ISO 9001, firma posiada certyfikat zgodnoci produkcji systemw GOSTR, dopuszczenie WHG, a ostatnio zakad otrzyma certyfikat zgodnoci
z Europejsk Dyrektyw Cinieniow 97/23/WE.
Irena Dziwiszek

Rys. 2. Symboliczne przecicie wstgi. Od lewej: Prezes Zarzdu

firmy Hydac dr Alexander Dieter; burmistrz Miasta Mikow dr in.
Marek Balcer; prokurenci firmy Hydac mgr in. Sabina Harnot i in.
Willibald Bock; starosta Powiatu Mikow Henryk Jaroszek

Zakoczona w padzierniku 2011 r. inwestycja zostaa

zrealizowana w bardzo krtkim czasie. W tym samym
okresie oddano do uytku nowe stanowisko do trawienia
i fosforanowania rur ze stali czarnej. Inwestycja ta pozwolia na cakowite wyeliminowanie zoonej kooperacji,
przez co poprawiona zostaa jako wykonywanych rurocigw.
Hydac Sp. z o.o. jest spk crk niemieckiego koncernu HYDAC TECHNOLOGY, wiatowego lidera w zakresie
hydrauliki siowej. Hydac Sp. z o.o. od 19 lat wystpuje
na rynku polskim jako samodzielna firma. Jest to prnie
rozwijajce si przedsibiorstwo, ktre na terenie Polski
i Europy Wschodniej jest prekursorem rozwoju techniki
hydrauliki siowej, odpowiadajcej specyficznym potrzebom

HYDAC Polska najwaniejsze wydarzenia:

1989 r. otwarcie przedstawicielstwa w Mikoowie
1992 r. (padziernik) utworzenie
HYDAC Sp. z o.o.
1997 r. (listopad) oddanie do uytku nowej siedziby przy ul. Reymonta 17 w Mikoowie
2001 r. otwarcie przedstawicielstw w Rosji,
na Biaorusi i Ukrainie
2004 r. przeksztacenie przedstawicielstwa w Rosji
w spk z o.o.
2005 r. budowa pierwszej hali produkcyjnej
2007 r. oddanie do uytku drugiej hali produkcyjnej
2011 r. oddanie do uytku trawialni
2011 r. (26 padziernika) oddanie do uytku
nowej hali montaowej

Autorom, Czytelnikom
i Wsppracownikom
najlepsze yczenia
witeczne i Noworoczne
skada redakcja

976

MECHANIK NR 12/2011

AERO 2011
Konferencja firmy Siemens dla przemysu lotniczego
W dniach 24-25 padziernika 2011 r. na Zamku w Krasiczynie k/Przemyla
firma Siemens, czonek Stowarzyszenia Grupy Przedsibiorcw Przemysu
Lotniczego Dolina Lotnicza, zorganizowaa Konferencj AERO 2011, ktrej
tematem byy zagadnienia dotyczce innowacyjnych technologii i rozwiza
dla lotnictwa. W spotkaniu uczestniczyo blisko 50 przedstawicieli 27 czoowych przedsibiorstw brany lotniczej, a wrd nich dyrektorzy produkcji,
dyrektorzy techniczni, szefowie produkcji, szefowie utrzymania ruchu, gwni
technolodzy, projektanci obrabiarek i oprzyrzdowania oraz inynierowie
technolodzy.
Gwnym tematem spotkania bya prezentacja nowoczesnych metod przygotowania, realizacji, utrzymania i zarzdzania produkcj z zastosowaniem
obrabiarek sterowanych numerycznie. Uczestnicy konferencji mieli moliwo wysuchania 17 prelekcji oraz uczestniczenia w bloku warsztatowym.
Prelekcje dotyczyy najnowszych systemw sterowania SINUMERIK, zagadnie serwisowania maszyn i ich monitorowania, zarzdzania narzdziami,
harmonogramowania procesw produkcji oraz modernizacji maszyn CNC.
Zaprezentowano take SinuTrain system edukacyjny, ktry umoliwia
przygotowanie operatorw maszyn CNC.
Do najbardziej interesujcych wystpie uczestnicy konferencji zaliczyli
prelekcje: Korzyci z integracji SINUMERIK z NX CAM oraz Obrabiarki
z CNC SINUMERIK solutionline do zastosowa w produkcji lotniczej. Duym
powodzeniem cieszyy si warsztaty z NX CAM 8.0, podczas ktrych, pod
kierownictwem Krzysztofa Augustyna z CAM Division, testowano najnowsz
wersj tego oprogramowania (uczestnicy otrzymali najnowsz wersj aplikacji CAM wraz z licencj ewaluacyjn). wiczenia dotyczyy obrbki czci
typu korpus, matryca, forma (3 5 osi) oraz symulacji kinematyki obrabiarki
na bazie kodu NC, a take integracji sterowania SINUMERIK z NX CAM.
Uczestnicy konferencji mieli okazj wysucha informacji o zaletach obrabiarek (DMG) ze sterowaniem CNC SINUMERIK, narzdziach IT oraz
usugach serwisu Siemensa. Konferencja bya rwnie okazj do wymiany
dowiadcze ze specjalistami z Centrum Kompetencyjnego AEROSPACE
Siemens AG Germany, doradcami technicznymi i kadr kierownicz firmy
Siemens oraz z partnerami firmy. Bya take moliwo odwiedzenia w ramach oglnopolskiej akcji zwizanej z bezpieczestwem produkcji specjalnego samochodu pokazowego: SafetyIntegrated DEMO Truck.
Dyrektor Dziau I DT Motion Control, Siemens, Karol Staworko pomysodawca konferencji doceniajc wysok frekwencj i zaangaowanie uczestnikw podczas konferencji zapewni: Siemens, jako czonek Stowarzyszenia
Grupy Przedsibiorcw Przemysu Lotniczego Dolina Lotnicza, bdzie kontynuowa organizowanie konferencji AERO. Widzimy ogromny potencja tej
brany. Za spraw AERO stworzymy platform wymiany wiedzy i dowiadcze, ktr budowa bdziemy przez najblisze lata wraz z przedstawicielami
sektora lotniczego w Polsce.
Konferencja zostaa zorganizowana przez firm Siemens, przy wsppracy
z firmami DMG Polska, CAM Division oraz Tock Automatyka.

MECHANIK NR 12/2011

977

Wykorzystywanie parametrycznych szablonw

systemu 3D CAD do generowania
modeli uzbie k stokowych
TOMASZ RAKOWIECKI
PIOTR SKAWISKI
PRZEMYSAW SIEMISKI *

Przedstawiono proces opracowywania parametrycznych

szablonw do automatycznego generowania modeli 3D
uzbie k stokowych o koowo-ukowej linii zbw
(systemu Gleasona). Uzyskiwane w systemie 3D CAD
modele bryowe mog by wykorzystywane w procesie
projektowania przekadni stokowych m.in. do analizy
ladu wsppracy lub analiz wytrzymaociowych w systemach MES.
Proces projektowania uzbie przekadni stokowych
jest zadaniem trudnym, wymagajcym od projektanta
sporego dowiadczenia zarwno w zakresie konstrukcji,
jak i technologii obrbki takich czci maszyn. Ponadto
sam proces wdraania do produkcji k przekadni jest
czasochonny, poniewa wie si z nieraz wielokrotnie
powtarzanymi obrbkami uzbienia i korygowaniem ladu
wsppracy [5]. Z tego wzgldu podejmuje si wiele prb
zastosowania wspomagania komputerowego do procesu
projektowania. Jednym z takich przykadw jest generowanie modeli przestrzennych w systemach 3D CAD. Takie modele uzbie stokowych mona wykorzysta m.in.
do analiz wytrzymaociowych MES i analiz ladu dolegania, generowania cieek narzdzi dla obrabiarek CNC
[2], uzyskiwania topografii boku zba do pomiarw uzbie na maszynach pomiarowych [2 4].

Zaprezentowano jedn z metod uzyskiwania modeli

uzbie stokowych z wykorzystaniem metody symulacyjnej. Opisano metod modelowania uzbie k zbatych stokowych o koowo-ukowej linii zbw. Do tego
celu projektowane s parametryczne pliki szablonw
(templates) systemw 3D CAD, ktre poprzez zmian
parametrw przebudowuj model do wersji oczekiwanej
przez uytkownika.
Inn metod tworzenia modeli jest opracowywanie
wewntrznych aplikacji sterujcych rodowiskiem systemu 3D CAD. W tej metodzie mona stosowa jedynie
jzyk programowania obsugiwany przez dany system
3D CAD, np. C++. Wymaga to jednak zarwno duej
wiedzy z zakresu programowania, jak i znajomoci zasad
pracy systemu CAD, ktre s niezbdne do opracowywania szablonw.
Parametryczne szablony systemu 3D CAD
Do poszczeglnych metod technologicznych systemu
Gleasona [5] (np. SGT, SFT, SFM, SFDH, SGHD itp.) s
a)

b)

Metoda symulacyjnego modelowania uzbienia

Jedn z metod (poza metodami pomiarowymi i analitycznymi [3]) uzyskiwania modeli przestrzennych (bryowych lub powierzchniowych) uzbie stokowych jest
metoda symulacyjna. Moe ona by realizowana z zastosowaniem systemu 3D CAD (parametryczno tego
systemu nie jest wymagana). Polega na wirtualnym
frezowaniu uzbienia na podstawie danych uzyskanych
w obliczeniach konstrukcyjno-technologicznych. Wymagane jest do tego zamodelowanie przedmiotu obrabianego (otoczki koa lub zbnika) oraz narzdzia (czoa
gowicy frezowej) i zdefiniowanie w jednym ukadzie
ksztatujcym wirtualnej obrabiarce. Symulacja obrbki odbywa si z wykorzystaniem funkcji algebry Boolea
i polega na wielokrotnym odejmowaniu bryy narzdzia
od przedmiotu obrabianego. Zalet modelu symulacyjnego jest jego dokadno, natomiast wad jest to,
e powierzchnia boku zba skada si z wielu mikropowierzchni.
* Tomasz Rakowiecki, dr in. Piotr Skawiski, dr in. Przemysaw
Siemiski Wydzia Samochodw i Maszyn Roboczych Politechniki
Warszawskiej

Rys. 1: Drzewa cech szablonw do obrbki obwiedniowej

(a) i ksztatowej (b)

978

MECHANIK NR 12/2011

Rys. 5. Cakowicie nacity pierwszy wrb

Rys. 2. Relacje midzy plikiem z danymi wejciowymi a edytorem rwna i drzewem cech

tworzone osobne pliki szablonw. W parametrycznym pliku szablonu uzbienia

stokowego (koa lub zbnika) wykorzystano specjalnie skonstruowane drzewo
cech (rys. 1), ktre warunkuje kolejno wykonywanych operacji. Parametry
operacji s sterowane za pomoc rwna zamieszczonych w edytorze. Parametryzacja obejmuje wszystkie niezbdne wielkoci potrzebne do uzyskania
prawidowego modelu uzbienia. W celu zwikszenia wygody korzystania
z szablonw powizano je z plikami tekstowymi. Na rys. 2 pokazano przykadowy plik z danymi wejciowymi oraz jego relacj z edytorem rwna,
a nastpnie z drzewem cech. Budowa modeli parametrycznych odzwierciedla
kolejne etapy obrbki, tak jak to si dzieje w rzeczywistoci. Ukad techno-

Rys. 3. Ukad technologiczny przed symulacj nacinania wrbu

Rys. 4. Nacinanie wrbu jako efekt kolejnych

krokw symulacji

logiczny wyznaczaj osie i paszczyzny, na ktrych sporzdzono odpowiednie szkice definiujce bryy narzdzia
i przedmiotu obrabianego (otoczki). Ponadto dodano odpowiednie operacje ustalania pozycji i pochylania osi
wrzeciona narzdziowego oraz symulowanie ruchw obu
bry. Przykad ukadu technologicznego przed symulacj
nacinania pierwszego wrbu wykonanego w prawoskrtnym ukadzie kartezjaskim, gdzie paszczyzna XY jest
paszczyzn wirtualnej koyski, pokazano na rys. 3.
W przypadku obrbki obwiedniowej nastpnym elementem drzewa jest wykonanie kilkudziesiciu kopii bryy
gowicy, ktrych pooenie jest przesunite o obliczony
kt. Za ich pomoc dokonuje si wirtualnego frezowania
otoczki. Kady cykl skada si z dwch etapw: najpierw
odejmowanie (algebra Boolea) jednej z kopii gowicy od

Rys. 6. Pene uzbienie powstae w wyniku

powielenia pojedynczego wrbu

bryy otoczki, pniej obrt wirtualnej koyski z gowic zgodnie z przeoeniem odtaczania, a nastpnie
przemieszczanie otoczki rwnolegle
do osi Z ukadu odniesienia (osi koyski) zgodnie z ruchem rubowym
(dla metod SGDH i SFDH). Po wykonaniu kolejnych cykli w otoczce
powstaje wrb, ktrego boki skadaj si z wielu mikropowierzchni
(rys. 4). Cakowicie nacity pierwszy
wrb pokazano na rys. 5. Kolejn
czynnoci jest powielenie pojedynczej przestrzeni midzyzbnej w
pene uzbienie (rys. 6). Z powodu
ogranicze, w konstrukcji drzewa
cech trzeba tworzy osobne pliki
szablonw dla uzbie o lewej lub
prawej linii zbw. Nie ma moliwoci opracowania takiego szablonu,
ktry byby uniwersalny, czyli zale-

Rys. 7. Odbicie lustrzane pozwalajce otrzymywa modele o przeciwnym kierunku linii zbw

MECHANIK NR 12/2011

979

ny od okrelonego parametru dla lewych i prawych uzbie. Ewentualnym rozwizaniem tego problemu jest uycie szablonu dla koa prawego, a nastpnie wprowadzenie ustawie dla koa lewego, zmiana wartoci przesunicia hipoidalnego na dodatni oraz odbicie lustrzane caego modelu (rys. 7).

Opracowywanie parametrycznych plikw szablonw do
generowania trjwymiarowych modeli uzbie k stokowych o koowo-ukowej linii zba jest stosunkowo proste
dla zaawansowanych uytkownikw systemw 3D CAD.
Oczywicie wymagana jest wiedza w zakresie obrbki k
stokowych, w szczeglnoci metod technologicznych
oraz umiejtno wyznaczania niezbdnych danych konstrukcyjno-technologicznych. Dane te mog by pozyskane z zewntrznych systemw oblicze konstrukcyjno-technologicznych, np. KONTEPS, tak jak w przypadku
omwionej w artykule metody generowania modeli. Do
opracowania szablonu nie trzeba pisa programw i budow aplikacji pracujcych w rodowisku systemu
3D CAD. Do zalet szablonw naley rwnie zaliczy
szybko dziaania, czyli skrcenie czasu potrzebnego na
przebudowanie (odwieenie) drzewa cech dla nowego
zestawu danych. Komputer o przecitnej mocy wykonuje
to zwykle w kilka sekund dla obrbki ksztatowej i w okoo
minut dla obrbki obwiedniowej. Za najwiksz wad
tego typu rozwizania naley uzna du trudno
z wprowadzaniem znaczcych zmian do szablonu oraz
spore trudnoci z poszukiwaniem bdw w zastosowanym rozwizaniu (tzw. debugowaniem modelu cech).
Maa elastyczno konstrukcji szablonu utrudnia dostosowanie modelu do wykorzystania w innej metodzie technologicznej. Ponadto nie ma moliwoci zmiany liczby krokw symulacji chyba, e zbuduje si szablon od nowa
z zadan liczb krokw.
Badania realizowane w ramach projektu Nowoczesne technologie materiaowe stosowane w przemyle lotniczym, Nr POIG.
01.01.02-00-015/08-00 w Programie Operacyjnym Innowacyjna
Gospodarka (PO IG). Projekt wspfinansowany przez Uni
Europejsk ze rodkw Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Zadanie ZB3 Opracowanie technologii efektywnego
projektowania i produkcji przekadni stokowych z wykorzystaniem systemu Phoenix firmy Gleason.

LITERATURA
1. L. LITVIN: Development of gear technology and theory of gearing.
NASA Reference Publication 1406. National Aeronautics and
Space Administration, Lewis Research Center, Cleveland, Ohio.
2. P. SIEMISKI: Frezowanie zbw k przekadni stokowych
o krzywoliniowej linii zbw na uniwersalnych obrabiarkach CNC.
Mechanik nr 2/2011 s. 147.
3. P. SKAWISKI, P. SIEMISKI, R. POMIANOWSKI: Generowanie modeli bryowych uzbie stokowych za pomoc symulacji
oprogramowanych w systemie 3D CAD. Mechanik nr 11/2011
s. 922 4.
4. P. SKAWISKI, P. SIEMISKI: Parametric solid modeling of
spiral bevel gears and tooth contact generation. Computer Integrated Manufacturing. Advanced Design and Management. WNT
Warszawa 2003.
5. Z. WJCIK: Przekadnie stokowe. Konstrukcja i technologia.
WNT Warszawa 1984.


Artyku prezentowany na X Forum Inynierskim ProCAx Siewierz 2011

980

MECHANIK NR 12/2011

Edgecam 2012R1
Innowacyjny system CAM cz. 2
W poprzednim numerze rozpoczlimy opis innowacyjnych rozwiza wprowadzonych w najnowszej wersji oprogramowania Edgecam 2012R1. Edgecam to niewiarygodnie atwe narzdzie do programowania skomplikowanych
ksztatw i zaawansowanych geometrii detali wykonywanych na frezarkach, tokarkach oraz centrach tokarsko-frezarskich. Prezentowana wersja oprogramowania zawiera nowoci i funkcje opracowane w celu zagwarantowania
wzrostu wydajnoci w zakadach wyposaonych w nowoczesne obrabiarki CNC.
Konwersja cieki z 3 do 5 osi
Nowy Edgecam 2012R1 oferuje uytkownikom obrabiarek
5-osiowych specjaln strategi suc do szybkiej i atwej
konwersji kadej cieki wykonanej 3-osiowymi cyklami wykoczeniowymi na ciek 5-osiow symultaniczn. W celu
zwikszenia sztywnoci ukadu kinematycznego obrabiarki
5-osiowej programista moe uywa strategii 3-osiowej oraz
narzdzia o krtszym wysigu. Jednak w przypadku ograniczonego dostpu do powierzchni obrbki lub pojawienia si
kolizji trzonka czy oprawki Edgecam daje moliwo szybkiego pochylenia narzdzia, tworzc automatycznie 5-osiow ciek wykoczeniow (rys. 1).

pojawienia si dowolnej kolizji, w nowej kolumnie wywietli

si informacja o numerze i typie instrukcji wywoujcej bd.
Programista otrzyma szybk i jednoznaczn podpowied,
w ktrym miejscu w sekwencji oraz ktry cykl naley poprawi, aby wyeliminowa wykryty problem.

Rys. 3. Nowa kolumna Instrukcja w tabeli Raport

Kopiowanie narzdzi bezporednio z Heidenhain

Kolejna innowacyjna funkcjonalno wersji 2012R1, niespotykana w innych systemach CAM, to moliwo kopiowania bezporednio ze sterowania Heidenhain iTNC 530
zdefiniowanych i opisanych w nim baz narzdziowych wprost
do magazynu narzdzi w Edgecam. Administrator Magazynu
Narzdzi w najnowszej wersji systemu zawiera opcj Importuj baz narzdzi Heidenhain (rys. 4). Dziki niej moliwe
jest kopiowanie i wykorzystywanie w Edgecam rzeczywistych, uywanych w procesie obrbki narzdzi skrawajcych.

Rys. 1. Konwersja cieki z 3 do 5 osi

Symulator obrbki
Weryfikacja poprawnoci dziaa wykonanych przez programist to niezbdny element tworzenia kodu NC. Aby
usprawni analiz pracy narzdzi wykorzystanych w procesie obrbki, symulator wersji 2012R1 wyposaony zosta
w specjalne okno, w ktrym wywietlane s dokadne wsprzdne ich pooenia (rys. 2). Dodatkowo widoczna jest informacja o rodzaju wykonywanej interpolacji (liniowa, koowa)
oraz typie posuwu (szybki, roboczy). Na podstawie wywietlanych informacji uytkownik moe bardzo szybko oceni
poprawno wykonanej przez siebie pracy.

Rys. 4. Administrator Magazynu Narzdzi w Edgecam 2012R1

Shop Floor Editor specjalna licencja warsztatowa

Rys. 2. Nowe okno Raport w symulatorze wersji 2012R1

Dodatkowym rozwizaniem wprowadzonym w symulatorze obrbki w Edgecam 2012R1 jest nowa kolumna Instrukcja znajdujca si w tabeli Raport Kolizje (rys. 3). W trakcie

W wersji 2012R1 firma Planit, producent oprogramowania

Edgecam, wprowadza nowy typ licencji Shop Floor Editor
(rys. 5). Jest to specjalna wersja systemu Edgecam stworzona dla operatorw pracujcych bezporednio przy obrabiarkach CNC. Shop Floor Editor to odpowied na bardzo czsty
problem pojawiajcy si w firmach z wielozmianowym wymiarem pracy. Brak programistw CNC na popoudniowych
czy nocnych zmianach czsto powoduje due problemy
z wprowadzeniem nawet prostych zmian w wygenerowanym
ju kodzie NC. Brak poprawnego programu powoduje przestj maszyn, wyduenie terminu realizacji zlece oraz niepotrzebne koszty. Dziki nowej licencji operator bdzie mg
wczyta plik Edgecam stworzony przez programist i zmienia tylko ograniczon liczb parametrw. Edytowalne dane
to: posuw, obroty, rednica narzdzia, szeroko oraz gboko skrawania. Dodatkowo licencja umoliwia symulacj
obrbki z wykrywaniem kolizji, zapisanie zmian tylko przez

MECHANIK NR 12/2011

981

na nim prawym klawiszem myszy i tym samym uruchomi

symulator (rys. 6). Po otwarciu programu widoczny bdzie
zaktualizowany, obrobiony przez poprzednie narzdzia, pfabrykat gotowy do dalszej analizy. Programista nie musi
traci cennego czasu na ogldanie i zbdne symulowanie
poprzednich, nieistotnych w danym momencie cykli. Aby
sprawnie posugiwa si now funkcjonalnoci, znaczco
przyspieszono czas potrzebny systemowi na stworzenie aktualnego pfabrykatu.

Rys. 5. Okno startowe licencji Shop Floor Editor 2012R1

funkcj Zapisz jako oraz wygenerowanie nowego kodu NC

z uwzgldnieniem wprowadzonych zmian. Shop Floor Editor
stanowi niezalen instalacj na odrbnym od Edgecam
numerze licencji.
Obsuga Multi-threading
Kolejn nowoci wersji Edgecam 2012R1 jest obsuga
i wykorzystywanie w procesie oblicze cieki narzdzia
technologii procesorw wielordzeniowych Multi-threading.
Umoliwia ona szybkie wygenerowanie zaawansowanych
cieek narzdzia cyklami 5-osiowymi cigymi, prowadzc
kalkulacje rwnolegle na wszystkich dostpnych rdzeniach
procesora CPU. Pozwala to w znacznym stopniu skrci
proces skomplikowanych oblicze, nawet o 70%, w porwnaniu z poprzednimi wersjami Edgecam.
Szybsza aktualizacja pfabrykatu
W najnowszej wersji Edgecam 2012R1 symulacj obrbki
mona rozpocz od dowolnego miejsca w sekwencji.
Wystarczy wstawi polecenie Uaktualnij pfabrykat, klikn

Rys. 6. Start symulacji od dowolnego miejsca w sekwencji

Przedstawione w drugiej czci artykuu funkcjonalnoci

Edgecam 2012R1 to tylko kilka rozwiza, jakie pojawi si
w tumaczonej na jzyk polski, nowej wersji systemu. Ju
wkrtce polscy uytkownicy posiadajcy aktualn subskrypcj bd mogli osobicie przekona si o zaletach innowacyjnych zmian. Szerszy opis nowoci Edgecam 2012R1
dostpny bdzie ju wkrtce na stronach www.edgecam.pl
oraz www.nicom.pl
Mgr in. Marcin Osieczko

982

MECHANIK NR 12/2011

Targi METAV 2012 w Dsseldorfie

Konferencja prasowa w Warszawie dn. 27. padziernika 2011 r.
METAV to midzynarodowe Targi Techniki Wytwrczej i Automatyzacji. Organizowane s w latach parzystych w cyklu
dwuletnim w Dusseldorfie. W przyszym roku odbywa si
bd od 28 lutego do 3 marca.
Na METAV prezentowana jest nowoczesna technika produkcji dla caego acucha wytwrczego, od pojedynczych maszyn po kompletne systemy produkcyjne. Gwnymi pozycjami
w ofercie s obrabiarki skrawajce i do obrbki plastycznej,
narzdzia precyzyjne, automatyzacja przepywu materiaw,
technologie komputerowe, elektronika przemysowa i osprzt.
Organizatorem METAV jest VDW Verein Deutscher Werkzeugmaschinenfabriken (Stowarzyszenie Niemieckich Producentw Obrabiarek) z Frankfurtu nad Menem.
Liczba przyszorocznych wystawcw nie jest jeszcze znana,
gdy zgoszenia udziau w targach s wci przyjmowane. W poprzedniej edycji, w 2010 r., uczestniczyo ok. 700 wystawcw z 28
krajw, a targi odwiedzio ok. 45 000 profesjonalistw z 26 krajw.
Wikszo z nich to ludzie z przemysu, np. maszynowego,
samochodowego i jego dostawcw, wszystkich bran obrbki
i przetwrstwa metali od elaza i stali po metale lekkie i blach,
ale take z elektrotechniki i elektroniki, lotnictwa i pojazdw
kosmicznych, pojazdw szynowych, techniki medycznej, mechaniki precyzyjnej, optyki i wielu innych.
Imprezy towarzyszce

Metal meets Medical. Wystawa dotyczy techniki medycznej. Producentami sprztu medycznego coraz intensywniej interesuje si przemys obrabiarkowy, oferujc uytkownikom innowacyjne produkty na bardzo wysokim poziomie jakociowym.

  
  

Firma Siemens z partnerami medialnymi zorganizuje specjalne stoisko powicone technice medycznej. Zaprezentowane na nim zostan rnorodne zastosowania obrbki metali na
rynku techniki medycznej Od unikatu do produkcji masowej.

Wkniste materiay kompozytowe do lekkich konstrukcji wystawa specjalna z forum materiaowym. Lekkie konstrukcje to gwny temat w licznych dziedzinach przemysu. Stosowane s najczciej w przemyle samochodowym i lotniczym, gdy pozwalaj na zmniejszenie zuycia
paliwa. Na specjalnej wystawie pod tytuem MM Composites
World Area prezentowane bd nowoczesne rozwizania produkcji i automatyzacji obrbki kompozytw wknistych.

Konstruktor maszyn zawd z przyszoci. Staym
elementem METAV od wielu lat jest specjalna wystawa dla
modziey organizowana przez Fundacj Nowych Kadr VDW.
Pod hasem Konstruktor maszyn zawd z przyszoci
stara si ona pozyska dobrze wykwalifikowane kadry techniczne dla przemysu obrabiarkowego. Na METAV Fundacja
informuje modzie z technikw i szk zawodowych m.in.
o atrakcyjnoci zawodu metalowca, wymaganiach stawianych
adeptom zawodu i absolwentom studiw inynierskich, karierze i moliwociach zarobkw. Przez zaawansowane szkolenia uzupeniono ju wiedz 900 nauczycieli, zaznajamiajc
ich z najnowszym stanem technologii CNC. W ramach szkole przekazywane s nowoczesne materiay dla nauczycieli
i uczniw.
Wicej informacji o targach METAV mona uzyska
w Przedstawicielstwie Messe Dusseldorf: www.as-messe.pl
oraz na www.metav.de

TECHNIKA MOCOWANIA I CZENIA


  
    


 






 

   
  
  


 


 

  
!"#$%% &
' * ++;
  ;"; <%< !"$' #=>

  

Southco wiatowy lider w dziedzinie

zamkw, zawiasw i uchwytw
ul. Zaogowa 17, 80-557 Gdask
tel. 58 762 17 80
tel./fax 58 762 17 84
e-mail: info@kvt.pl
www.kvt.pl

MECHANIK NR 12/2011

983

ManuFuture2011
Konferencja ManuFuture 2011, zorganizowana pod auspicjami Komisji
Europejskiej, Polskiej Prezydencji w Radzie Unii Europejskiej we wsppracy
z Europejsk Platform Technologiczn Przyszych Technologii Wytwrczych
ManuFuture, odbya si we Wrocawiu w dn. 24-25 padziernika br. Konferencja, finansowana ze rodkw 7. Programu Ramowego Komisji Europejskiej,
bya swoistym forum wymiany pogldw na temat perspektywy dalszego
rozwoju technologii przemysowych w Europie. Zaangaowanie krajowych
i europejskich decydentw, przedstawicieli organizacji przemysowych, rodowisk akademickich oraz organizacji spoecznych nadao wydarzeniu due
znaczenie na forum krajowym i europejskim.

ROTEX T-PU R

elastyczne

ROTEX

elastyczne

POLY-NOR M

elastyczne

R EVOLEX KX

Oficjalnego otwarcia konferencji dokona m.in. prof. Edward Chlebus

Gwnym celem tego spotkania byo zaprezentowanie wizji powstawania

nowych materiaw oraz wytwarzania i produkcji w przyszoci w budowie
bardziej inteligentnego, sprzyjajcego rodowisku naturalnemu oraz konkurencyjnego przemysu europejskiego. Uczestnicy prbowali znale odpowied na
pytania: Jak zapewni efektywn wspprac na rynku globalnym? Jak
pobudzi synergi w obszarze innowacji i wysokich technologii midzy
pastwami Unii Europejskiej, a take midzy krajami stowarzyszonymi?
Czy i w jakim kierunku powinny zmierza nauka i badania w wymiarze
europejskim i regionalnym?
Podczas konferencji poruszane byy m.in. kwestie wsppracy Europy Zachodniej i Wschodniej w globalnym wytwarzaniu, wsppracy i partnerstwa
czonkw Unii Europejskiej z krajami bakaskimi oraz pastwami EECA
i Turcj. Du uwag powicono rwnie obecnemu stanowi B&R w dziedzinie wytwarzania oraz wsppracy pomidzy orodkami akademickimi, orodkami badawczo-rozwojowymi a przemysem. Wsplnie wypracowana, podczas
ManuFuture 2011, strategia do 2030 r. ma przede wszystkim wzmocni konkurencyjno europejskich przedsibiorstw i zatrzyma je na rodzimym rynku.
Przedmiotem rozwaa byo rwnie wyznaczenie kierunkw bada oraz
ksztacenia w wymiarze europejskim i regionalnym, ktre maj bezporedni
wpyw na budow gospodarki opartej na wiedzy.
Wydarzeniem towarzyszcym konferencji bya kampania NMP dla szk,
w ramach ktrej modzie szkolna dowiedziaa si, jakie s cele oraz priorytety
badawcze i rozwojowe 7. Programu Ramowego, a w szczeglnoci obszaru
nanotechnologii, nanonauki i nowych technologii produkcyjnych.
Monika Kaczmarek

BoWex M...C

palcowe

zbate

RADEX -N

pytkowe

R IG I FLEX -N

pytkowe

M I N EX -S

magnetyczne

www.sprzegla.pl
KTR Polska Sp. z o.o.
ul. Czerwone Maki 65, 30-392 Krakw
tel. 12 267 28 83, 12 268 00 66
email: ktr@sprzegla.pl

984

MECHANIK NR 12/2011

Siemens PLM Software

Siemens PLM Connection 2011

W dniach 17 19 padziernika br. w Linzu (Austria) odbya si konferencja organizowana co roku przez
stowarzyszenie PLM Europe, skupiajce uytkownikw rozwiza Siemens PLM Software.
Siemens PLM Software, jednostka organizacyjna
Siemens Industry Automation Division i czoowy wiatowy dostawca oprogramowania oraz usug z zakresu
zarzdzania cyklem ycia produktw (PLM), ma ju
prawie 70 000 klientw w 80 krajach wiata i 6,7 mln
licencji stanowiskowych.
W konferencji udzia wzio ok. 850 uczestnikw
z 25 krajw, w tym liczna grupa osb z krajw Europy
Wschodniej. Mieli oni moliwo wyboru spord wielu
prezentacji przemysowych, prezentacji uytkownikw,
sesji plenarnych i warsztatw (wszystkich prezentacji
byo ok. 140, z czego 25% zostaa zaprezentowana przez
klientw firmy Siemens PLM Software). Uczestnikom zapewniono wic bezporedni kontakt z ekspertami Siemens
PLM. Partnerzy i uytkownicy PLM udzielali wszelkich
informacji oraz dzielili si swoim dowiadczeniem w zakresie wdraania i stosowania najnowszych technik, a take oprogramowania z caego portfolio firmy Siemens PLM.

Konferencja zgromadzia du liczb wystawcw

(40 firm), wrd ktrych znaleli si m.in.: Microsoft,
3Dconnexion, Cortona3D, Moldex3D, czy SpaceControl. Spotkanie byo bardzo dobr okazj do wymiany
wiedzy i dowiadcze pomidzy specjalistami pracujcymi w przemyle a programistami i twrcami oprogramowania. Przede wszystkim jednak byo ono doskonaym miejscem do oficjalnego zaprezentowania najnowszej wersji oprogramowania Tecnomatix, najbardziej cenionego na wiecie rozwizania do cyfrowego
wspomagania produkcji oraz najnowszej wersji oprogramowania NXTM w peni zintegrowanego systemu
komputerowego wspomagania projektowania, produkcji
i analiz inynierskich (CAD/CAM/CAE).
Konferencj rozpoczo wystpienie prezesa PLM Europe Maartena Romersa, ktry przedstawi najwaniejsze
fakty zwizane z tegoroczn edycj PLM Connection.
Podczas prezentacji podkreli on wag portali spoecz-

Maarten Romers prezes PLM Europe

nociowych, takich jak Facebook czy Twitter, jako istotnych narzdzi w rozwoju produktw.
Nastpnie wystpi Chuck Grindstaff prezes zarzdu i dyrektor ds. technologii Siemens PLM Software,
ktry nie tylko omwi now struktur organizacyjn
firmy (obowizujca od padziernika), strategi PLM,
ale take przedstawi wizj HD-PLM (High-Definition
Product Lifecycle Management). Jest to analityczne
rozwizanie wspierajce podejmowanie decyzji zwizanych z rozwojem produktu, ktre personalizuje dowiadczenia uytkownikw poprzez umieszczanie ich we waciwym kontekcie, wspiera aktywnie w realizacji zada,
pomagajc w podejmowaniu wsplnych decyzji, objania dowiadczenia uytkownika, prezentujc informacje
intuicyjnie i zatwierdzajc jego decyzje w oparciu o racjonalne uzasadnienie.

Chuck Grindstaff prezes zarzdu i dyrektor ds. technologii Siemens

PLM Software

Eric Sterling, wiceprezes ds. cyklu ycia produktu

(gwnie w obszarze Teamcenter), zwrci szczegln
uwag na kompleksowo produktu jako trendu przes-

MECHANIK NR 12/2011

dzajcego obecnie o kierunku rozwoju oprogramowania

do zarzdzania cyklem ycia produktu. Stwierdzi rwnie, podobnie jak Maarten Romers, i internet jest
jednym z najlepszych narzdzi promocji marki i jej
produktw i to na nim w duym stopniu firma opiera
swoj strategi marketingow. Pytany o wiatowy kryzys Eric Sterling powiedzia, e z pen wiadomoci
optymistycznie patrzy w przyszo i liczy, e po gbszym oddechu wszystko wrci do normy.

985

umoliwiajcym szybsze programowanie, automatyczne ledzenie obrabianego materiau na rnych etapach

obrbki oraz automatyzacj programowania ukadw
wieloczciowych, moduy CAM NX s szybkim i bardzo dokadnym rozwizaniem wspomagajcym produkcj obrabiarek. Nowoci wprowadzone w NX 8 w zakresie projektowania produktw obejmuj wydajniejsze
i sprawniejsze rozwizania do modelowania, krelenia
i walidacji, a take rozszerzon obsug HD3D, pozwalajc podejmowa trafniejsze decyzje podczas procesu projektowania.
Wicej szczegowych informacji o wszystkich nowych funkcjach NX 8 na www.siemens.com/plm/nx8
TECNOMATIX 10

Eric Sterling wiceprezes ds. cyklu ycia produktu Siemens PLM

Software

Przy tak duej liczbie prezentacji i warsztatw kady

z uczestnikw mg znale interesujce go informacje
i skonfrontowa swoje dowiadczenia i wiedz ze specjalistami w brany. Sesje oglne i warsztaty techniczne
prowadzone przez ekspertw dotyczyy kwestii zwizanych z kierunkiem rozwoju produktw, strategiami zarzdzania przedsibiorstwem, indywidualnymi cechami
produktw, trendami w brany i wielu innych tematw.
NX 8
NX 8 stanowi istotne rozszerzenie oferty rozwiza
CAE, ktrej czci jest stosowane powszechnie oprogramowanie NX Nastran do rozwizywania najtrudniejszych problemw zwizanych z symulacjami. Nowe
funkcje moduw obsugujcych projektowanie i produkcj stanowi rozwinicie wizji high-definition PLM
(HD-PLM) proponowanej przez Siemens PLM Software
i znajd zastosowanie w cyfrowych procesach wspomagania produkcji w przemyle maszynowym. NX 8
do symulacji oferuje nowe rozwizania do optymalizacji
i analiz termomechanicznych typu multi-physics, a take
nowe metody analizowania skomplikowanych zoe.
Rozbudowany NX Nastran zawiera ulepszone narzdzia do analizy nieliniowej i dynamicznej, a take charakteryzuje si wyszymi parametrami obliczeniowymi i atwiejszymi w obsudze funkcjami modelowania. Udoskonalenia w zakresie NX CAM obejmuj rozszerzenie
istniejcych funkcji CAD/CAM, automatyzacji programowania oraz zintegrowanej symulacji dziaania obrabiarek
o nowe, zautomatyzowane kontekstowe funkcje, upraszczajce tworzenie inteligentnych cieek projektowania czci z wykorzystaniem geometrii pryzmatycznej.
Dziki nowym funkcjom obrbki objtociowej 2,5D,

Udoskonalenia wprowadzone w kompleksowym portfolio oprogramowania Tecnomatix 10 odnosz si do

szeregu dyscyplin inynierii produkcji oraz sprzyjaj
podniesieniu wydajnoci produkcji niezalenie od wielkoci firmy. W Tecnomatix 10 znaczco ulepszono intuicyjny interfejs uytkownika, ktry jeszcze bardziej
uatwia podejmowanie trafnych decyzji na podstawie
penego przekroju informacji prezentowanych w przejrzysty i zrozumiay sposb. W programie zastosowano
wiele innych usprawnie, ktre pomagaj opacalnie
racjonalizowa wydajno produkcji zgodnie ze zmianami zachodzcymi w otoczeniu. Nowe moliwoci
Tecnomatix, takie jak wydajniejszy interfejs uytkownika, animowane instrukcje robocze 3D oraz poczenie z Teamcenter w hali produkcyjnej, umoliwiajce
bezporedni komunikacj ze sterownikami obrabiarek, zwikszaj wygod uytkowania, zapewniaj bezpieczestwo danych produkcyjnych oraz kontrol nad
zgodnoci planu z produkcj. Integracja Tecnomatix
z Teamcenter pozwala na wykorzystywanie informacji
na wszystkich etapach od projektowania do produkcji
co prowadzi do podwyszenia jakoci, ograniczenia
odrzutw z produkcji, obnienia kosztw i przyspieszenia wprowadzania produktw na rynek. W programie
zsynchronizowano etapy opracowywania produktw
i procesw za pomoc ulepszonych narzdzi planowania, symulacji i wsppracy. Uytkownicy posugujcy
si tymi zaawansowanymi narzdziami mog planowa,
optymalizowa i weryfikowa procesy produkcyjne jeszcze przed uruchomieniem samej produkcji oraz zwiksza wydajno poprzez ponowne wykorzystanie wczeniej zweryfikowanych danych dotyczcych produkcji
i wiedzy o procesach. Wydajne funkcje wizualizacji 3D
i symulacji, w poczeniu z uproszczonym interfejsem
uytkownika, pozwalaj podejmowa bardziej racjonalne decyzje dotyczce optymalizacji systemw produkcji.
W Tecnomatix 10 zachowano strategi integracji automatycznej kontroli jakoci w caym procesie zarzdzania cyklem ycia produktu, stosowan przez Siemens
PLM Software.
Wicej informacji na temat programu na
www.siemens.com/plm/tecnomatix10
Monika Kaczmarek

Delcam FeatureCAM 2012

Szybkie projektowanie obrbki
w oparciu o cechy detalu
Delcam FeatureCAM to zaawansowane i jednoczenie proste w uyciu narzdzie przeznaczone
do automatyzacji produkcji. Dziki zastosowaniu tego programu uytkownicy mog znacznie skrci czas
przygotowywania kodu NC na obrabiarki, korzystajc z automatycznego rozpoznawania cech detalu, funkcji
automatycznego doboru narzdzi oraz parametrw posuww i prdkoci. Delcam FeatureCAM wspiera wszystkie rodzaje
maszyn do obrbki skrawaniem od frezowania 2,5- do 5-osiowego symultanicznego tokarki, tokarko-frezarki oraz wycinarki
drutowej WEDM. Dziki budowie moduowej uytkownicy mog dostosowa go do swoich potrzeb.
Nowa wersja Delcam FeatureCAM dostarczana jest
jako aplikacja 64-bitowa; pozwala to na wykorzystywanie
penego potencjau nowoczesnych komputerw z du
iloci pamici RAM i wielordzeniowym procesorem. Dziki
wielu usprawnieniom interfejsu i rozwoju funkcjonalnoci
FeatureCAM 2012 oferuje bardziej dokadn symulacj obrbki, moliwo zaawansowanej edycji cieek narzdzia,
skrty klawiaturowe oraz wiele innych rozwiza czynicych
prac programisty atwiejsz i bardziej wydajn.

Nowe moliwoci obrbki w Delcam FeatureCAM 2012

 Obrbka resztek moliwo definiowania wybranej
operacji przygotwki, jako wyniku poprzedniej operacji,
w celu wyeliminowania niepotrzebnych ruchw narzdzia.
Dziki tej moliwoci programista moe precyzyjnie ustali
rzeczywist ilo materiau do usunicia, znacznie skracajc tym samym czas obrbki.
 Zwikszone moliwoci strategii obrbkowych
przy stosowaniu obrbki wgbnej spiralnej narzdzie porusza si w sposb cigy i zagbia w materia ze staym
obcieniem. Pozwala to ograniczy zmiany przyspieszenia gowicy frezarskiej, osign jeszcze lepsz jako
powierzchni oraz zredukowa zuycie narzdzia. W przypadku obrbki 2,5-osiowej uytkownik, ktry stosuje opcj
cicia wgbnego, ma moliwo definiowania jednakowej
gbokoci skrawania na kade przejcie, bd ustalenia
indywidualnej gbokoci na kade przejcie.
 Automatyczne fazowanie w oparciu o cechy rozpoznane przez program jako fazy generowana jest automatycznie cieka narzdzia przy uyciu domylnego narzdzia, jakim jest fazownik; pozwala to unikn niepotrzebnych zmian narzdzia.
 Pogbianie otworw dziki moliwoci wyboru
kolejnoci przeprowadzanych operacji pogbianie mona
ustali jako operacj poprzedzajc wiercenie. Rozwiza-

nie to moe by stosowane, jeeli istnieje potrzeba obrbki

wielu otworw pogbionych. W efekcie skrcony zostaje
czas potrzebny na wiercenie w materiale, ktry zostanie
usunity w operacji pogbiania, a take zredukowane
zostanie zuycie narzdzia.
 Zaawansowana edycja cieek narzdzia w odpowiedzi na proby uytkownikw firma Delcam przeniosa
moliwo edycji cieek narzdzia z programu Delcam
PowerMILL. Teraz uytkownik moe przedstawi graficznie
ciek jako kolejn operacj oraz edytowa jej punkty wzowe. Do punktw wzowych mona dodawa krzywe oraz
usuwa je przy uyciu przyjaznego dla uytkownika kreatora.
 Operacje tokarskie w przypadku operacji tokarskich zostaa dodana moliwo definiowania oddzielnych
naddatkw czoowych oraz promieniowych, bez potrzeby
zmiany geometrii modelu.
 Bryowe modele narzdzi tokarskich w celu zwikszenia realizmu symulacji obrbki tokarskiej zostaa wprowadzona moliwo importu modeli bryowych uchwytw
tokarskich. Dziki tej funkcji mog zosta wyeliminowane
bdy obrbki powstae w wyniku bdnego przedstawienia
geometrii noa tokarskiego.
 Definiowanie operacji dla kadej gowicy w przypadku obrbki toczeniem z frezowaniem przy uyciu
maszyny wyposaonej w wiele gowic zostaa uproszczona
funkcja przypisywania operacji do poszczeglnych gowic
oraz ich synchronizacji. W nowej wersji FeatureCAM uytkownik ma moliwo jednoczesnego przenoszenia wielu
operacji pomidzy poszczeglnymi gowicami.
 Porwnywanie czci nowe rozwizanie pozwalajce sprawdzi jako obrbki. W poprzedniej wersji funkcja ta bya dostpna tylko dla moduu 3-osiowego; obecnie
funkcjonalno tej opcji zostaa rozszerzona do moduw
5-osiowego frezowania, toczenia, toczenia z frezowaniem
oraz wycinania WEDM. Dziki tej funkcji uytkownik moe
take samodzielnie ustawi wartoci wywietlanych odchyek w zalenoci od potrzeb.
Usprawnienia interfejsu
Uytkownicy mog zdefiniowa teraz wiele klawiszy szybkiego dostpu, przypisujc im najczciej uywane funkcje. Konfiguracja ta moe zosta zapisana i przeniesiona
na inne komputery, skracajc w ten sposb czas personalizacji oprogramowania. Dodatkowo zostaa wprowadzona moliwo zaznaczania wielu operacji w drzewie
operacji z uyciem klawisza SHIFT. Pozwala to np. na
szybkie grupowanie otworw.
Micha Burski

MECHANIK NR 12/2011

987

XVIII Konferencja
Metody i rodki projektowania wspomaganego komputerowo
Baranw Sandomierski 12 14.10.2011
W dniach 12 14 padziernika
2011 r. w Baranowie Sandomierskim odbya si, organizowana cyklicznie od 1977 roku przez Instytut
Podstaw Budowy Maszyn Politechniki Warszawskiej, konferencja Metody i rodki projektowania wspomaganego komputerowo. Dotyczya
ona szeroko rozumianej problematyki komputerowo wspomaganego
projektowania, wytwarzania, bada
i eksploatacji maszyn. Podczas konferencji zaprezentowano osignicia
w zakresie zastosowa CAD/CAM
w orodkach uczelnianych, placwkach naukowo-badawczych i przemyle, z uwzgldnieniem wynikw
osignitych przy realizacji projektw badawczych KBN. Omawiano
take problematyk dydaktyki w zakresie CAD/CAM w szkoach wyszych oraz integracj rodowiska
zwizanego z komputerowo wspomaganym projektowaniem.
Rwnoczenie z XVIII Konferencj
odbya si (w dniach 14-15 padziernika) XIX Polish Ukrainian Conference on CAD in Machinery Design Implementation and Educational Problems.

Pyta CD
z artykuami autorskimi.
Suplement
do Mechanika
12/2011

http://ipbm.simr.pw.edu.pl
Mgr in. ANDRZEJ ANDRZEJUK (Politechnika Warszawska):
ANALIZA CIERNEGO POCZENIA STOKOWEGO MODELU TULEJA WA.
W pracy rozpatrzono poczenie stokowe wau z tulej, wyznaczajc pole powierzchni ptli histerezy. Analiza dotyczy rozwaa teoretycznych i wynikw eksperymentw. Dowiadczenia
na modelu wykonano na maszynie wytrzymaociowej MTS.
W rozwaaniach analitycznych korzystano z prawa Hookea
i Coulomba. W wyniku przeprowadzonych bada i dowiadcze
stwierdzono poprawno przyjtych zaoe teoretycznych.
Prof. dr hab. in. JERZY BAJKOWSKI, prof. WODZIMIERZ
CHOROMASKI (Politechnika Warszawska): MODELOWANIE I ANALIZA ORAZ ZASTOSOWANIE CIECZY I TUMIKW MAGNETOREOLOGICZNYCH W STABILIZATORACH
STAWU OKCIOWEGO.
W pracy przedstawiono propozycj zastosowania do stabilizatora stawu okciowego odpowiedniego tumika z ciecz magnetoreologiczn, ktry zapewnia moliwo zadawania programowanych wartoci si, umoliwiajc w ten sposb skrcenie czasu
oczekiwania na rozpoczcie procesw rehabilitacyjnych nawet do
jednego dnia. Modelowanie zagadnienia oraz jego analiza objy
badania procesw: fizyczno-reologicznych, magnetycznych, hydraulicznych i biomechanicznych. Opracowano niezbdny w procesie sterowania, model amortyzatora magnetoreologicznego,
a nastpnie caego zespou amortyzator magnetoreologiczny
stabilizator. Po identyfikacji parametrw zaproponowano badania
symulacyjne, wykorzystujc program Matlab-Simulink. Rozpatrzono wiele wariantw badanych ukadw.

Prof. dr hab. in. BOGDAN BRANOWSKI, dr in. MAREK

ZABOCKI (Politechnika Poznaska): GWINTY SPECJALNE
W PROJEKTOWANIU CZNIKW MATERIAW O MAEJ GSTOCI. Cz. 1. CZNIKI GWINTOWE TWORZYW
SZTUCZNYCH I DREWNOPOCHODNYCH.
Przedstawiono spoczynkowe poczenia gwintowe wkrtw
specjalnych bezporednio wkrcanych w materiay o maej
gstoci, a zatem o niskich wasnociach wytrzymaociowych
i sprystych (np. koci, drewno, materiay drewnopochodne
i tworzywa sztuczne). Gwnym przedmiotem pracy s relacje
cech geometrycznych zarysw gwintw cznikw samogwintujcych materia. W pracy przedstawiono nowe, symetryczne
i asymetryczne zarysy gwintw cznikw tworzyw sztucznych
i drewnopochodnych. Ich specyficzne cechy geometryczne s
uksztatowane ze wzgldu na przepyw formowanego materiau, moment wkrcania oraz si utrzymujc cznik.
Prof. dr hab. in. BOGDAN BRANOWSKI, dr in. MAREK
ZABOCKI (Politechnika Poznaska): GWINTY SPECJALNE
W PROJEKTOWANIU CZNIKW MATERIAW O MAEJ GSTOCI. Cz. 2. CZNIKI GWINTOWE IMPLANTW, dyskusja wynikw.
Szczeglny stopie innowacyjnoci i rnorodnoci wykazuj nowe konstrukcje cznikw na potrzeby aplikacji w medycynie. Transfer tych osigni z medycyny do innych technicznych dziedzin zastosowa ma wielkie znaczenie uytkowe.
Podano cechy geometryczne wybranych implantw. Scharakteryzowano pocztkow ksztatow stabilno implantu w porowatym materiale kostnym i wtrn stabilno implantu po

988

lokalnym przemodelowaniu koci. Szerzej omwiono gwinty implantw dentystycznych i minirub ortodontycznych
z uwzgldnieniem kompromisu wymaga stabilnoci i kompaktowoci konstrukcji.
Mgr in. GRZEGORZ BUDZIK, dr in. JADWIGA PISULA,
TOMASZ DZIUBEK, mgr in. BARTOMIEJ SOBOLEWSKI,
mgr in. MAGORZATA ZABORNIAK (Politechnika Rzeszowska): ZASTOSOWANIE SYSTEMW CAD/RP/CMM W PROCESIE PROTOTYPOWNIA K ZBATYCH WALCOWYCH
O ZBACH PROSTYCH.
Przedstawiono proces modelowania, prototypowania i analizy dokadnoci k zbatych wytwarzanych z zastosowaniem
przyrostowych metod szybkiego prototypowania (SLA i FDM).
W pierwszej czci artykuu opisany zosta sposb modelowania k przekadni walcowej metod symulacji obrbki. Modele
3D-CAD wykorzystano do wykonania prototypw dwiema metodami szybkiego prototypowania. W ostatniej czci artykuu
przedstawiono wyniki analizy rzeczywistej dokadnoci k SLA
i FDM wykonanej z zastosowaniem wsprzdnociowej techniki pomiarowej.
Mgr in. MATEUSZ CIELNIAK (Politechnika lska): PODOBIESTWO KONSTRUKCYJNE W TYPOSZEREGACH
STOJAKW HYDRAULICZNYCH.
Przedstawiono proces generowania typoszeregw konstrukcji na przykadzie stojakw hydraulicznych dwustopniowych
stosowanych w grnictwie. Prezentowany proces rozpoczto
od zdefiniowania konstrukcji wzorcowej speniajcej zaoone
kryteria. Wyrniono relacje i w oparciu o nie zdefiniowano
warunki podobiestwa konstrukcyjnego. Ostatecznie wygenerowano kompletny typoszereg stojakw hydraulicznych. Wykonane prace pozwoliy porwna wyniki weryfikacji wytrzymaociowej i metody analitycznej. Przebadano przyczyny wystpowania rnic. Analizie poddano rwnie naprenia w poszczeglnych typowielkociach i rda odstpstw ich wartoci
od zaoonych.
Mgr in. MATEUSZ CIELNIAK (Politechnika lska): RACHUNEK KOSZTW WYTWARZANIA TYPOSZEREGW STOJAKW HYDRAULICZNYCH.
Zaprezentowano trzy metody szacowania kosztw wytwarzania na przykadzie typoszeregu stojakw hydraulicznych
dwustopniowych stosowanych w grnictwie. Pierwsza z metod
polega na szacowaniu kosztw wytwarzania w oparciu o podobiestwo kosztw. Druga bazuje na symulacji obrbki w module CAM zaawansowanego programu graficznego NX. Trzecia,
uproszczona, korzysta z wartoci mas poszczeglnych elementw. Zestawiono i porwnano wyniki poszczeglnych metod szacowania kosztw wytwarzania typoszeregu konstrukcji.
Przedstawiono wady i zalety kadej z nich. Przeanalizowano
rnice w wynikach oraz ich przyczyny.
Prof. dr hab. in. MARIAN DUDZIAK (Politechnika Poznaska), mgr in. KRZYSZTOF KDZIORA, dr in. ANDRZEJ
LEWANDOWSKI (Instytut Ekspertyz Sdowych w Krakowie),
dr in. KONRAD J. WALU (Politechnika Poznaska): UWAGI
DO METOD I SYMULACJI RNYCH ZDARZE INYNIERSKICH (NA PRZYKADZIE WYPADKW DROGOWYCH).
Przedstawiono wpyw przyjcia okrelonego wspczynnika
przyczepnoci na wynik rekonstrukcji ruchu przedzderzeniowego
pojazdw. Zestawione zostay wszystkie metody wykorzystywane
do pomiarw topografii nawierzchni drogowych oraz przyczepnoci k ogumionych do jezdni, jakie wykonuje si w Polsce.
Omwiono autorsk metod pomiaru topografii nawierzchni ze
wskazaniem wpywu jej parametrw chropowatoci na efektywno hamowania samochodu osobowego (na przykadzie przeprowadzonych pilotaowych bada eksperymentalnych). Omwiono problemy dotyczce zabezpieczenia wielkogabarytowych adunkw w transporcie, majce zwizek z niewaciwym
oszacowaniem ich przyczepnoci wzgldem podoa.

MECHANIK NR 12/2011

Prof. dr hab. in. PIOTR GENDARZ (Politechnika lska):

TEORIA PODOBIESTWA KONSTRUKCYJNEGO W PROCESIE TWORZENIA UPORZDKOWANYCH RODZIN KONSTRUKCJI MASZYN.
Celem stosowania teorii podobiestwa konstrukcyjnego
jest utworzenie uporzdkowanej rodziny konstrukcji, np. typoszeregu konstrukcji na podstawie konstrukcji wzorcowej.
Konstrukcja wzorcowa to konstrukcja praktycznie zweryfikowana pod wzgldem dziaania, poddana optymalizacji (szczeglnie wytrzymaociowej), ktr dodatkowo zweryfikowano
ze wzgldu na proces wytwarzania, a uzyskany wytwr by
poddany weryfikacji dowiadczalnej (badaniom prototypowym). Szczeglnym narzdziem do tworzenia konstrukcji
wzorcowej dla nowo tworzonej uporzdkowanej rodziny konstrukcji (uporzdkowania wyprzedzajcego) jest zastosowanie analizy wariantowej w ktrej wyrnia si: analiz wraliwoci wybiera si istotne wymiary elementu, ze wzgldu
na stan napre, odksztace oraz mas, analiz parametryczn dla zadanych zakresw wartoci istotnych wymiarw
wyznacza si optymalne wartoci ze wzgldu na: nieprzekroczenie dopuszczalnych napre, nieprzekroczenie dopuszczalnych przemieszcze i minimaln mas oraz modyfikacj cech konstrukcyjnych.
Prof. dr hab. in. PIOTR GENDARZ (Politechnika lska):
WERYFIKACJA TEORII PODOBIESTWA KONSTRUKCYJNEGO.
Teoria podobiestwa konstrukcyjnego pozwala utworzy
uporzdkowane rodziny konstrukcji (typoszeregi, systemy moduowe konstrukcji). W celu weryfikacji praktycznej warunkw
podobiestwa konstrukcyjnego wybrano rodzin konstrukcji
sprzgie kokowych. Na podstawie okrelonych warunkw
podobiestwa konstrukcyjnego oraz wartoci cech wzorcowych wyznaczono wartoci parametrw i wymiarw uporzdkowanej rodziny konstrukcji. Podejmujc weryfikacj w sposb
tradycyjny (manualnie) uzyskano cakowit zgodno stanw
stereomechanicznych, tak jak w konstrukcji wzorcowej. Korzystajc z metody elementw skoczonych przy identycznych
modelach weryfikacji uzyskano 10 MPa odchyle od wartoci
napre w konstrukcji wzorcowej. Poddano rwnie praktycznej weryfikacji typoszereg na maszynie wytrzymaociowej,
w wyniku ktrej stany stereomechaniczne odbiegay od konstrukcji wzorcowej wartociami 20%.
Mgr in. WOJCIECH HORAK, mgr in. MARCIN SZCZCH
(Akademia Grniczo-Hutnicza, Wydzia Inynierii Mechanicznej i Robotyki, Katedra Konstrukcji i Eksploatacji Maszyn):
WYZNACZANIE STATYCZNEGO CINIENIA KRYTYCZNEGO W USZCZELNIENIACH Z CIECZ FERROMAGNETYCZN NA PODSTAWIE OBLICZE NUMERYCZNYCH.
Uszczelnienia z ciecz magnetyczn s jednym z najbardziej rozwinitych regionw zastosowania cieczy magnetycznych, charakteryzuj si one doskona szczelnoci zarwno
w warunkach statycznych, jak i dynamicznych, bardzo maymi
stratami tarcia oraz moliwoci pracy przy duych prdkociach. Opracowanie poprawnej konstrukcji uszczelnienia tego
typu wymaga znajomoci rozkadu pola magnetycznego w samym uszczelnieniu, jak i w jego otoczeniu. W pracy zastosowano metody symulacji numerycznej w celu okrelenia kluczowego parametru zwizanego z funkcjonowaniem uszczelnie
z ciecz magnetyczn, ktrym jest cinienie przebicia. W artykule przedstawiono wyniki symulacji numerycznych rozkadu
pola magnetycznego, na podstawie ktrych obliczono wartoci
cinienia krytycznego; wyniki oblicze zestawiono z danymi
uzyskanymi z eksperymentu.
Mgr in. WITOLD JANIK (Politechnika lska): KOMPUTEROWE WSPOMAGANIE DEMONTAU W RECYRKULACJI
RODKW TECHNICZNYCH.
Przedstawiono modu demontau autorskiego Systemu Doradczego Recyrkulacji rodkw Technicznych, ktrego celem

MECHANIK NR 12/2011

jest komputerowe wspomaganie przygotowania demontau

rodka technicznego tylko w niezbdnym zakresie. W artykule
przedstawiono praktyczn implementacj autorskiej Metody Recyrkulacji rodkw Technicznych (MRT). rodowisko
tworzenia systemu integruje: baz danych, program klasy
CAD/CAM/CAE i rodowisko programistyczne. Celowe jest
wdroenie opisanej metody w przemyle.
Mgr in. WITOLD JANIK (Politechnika lska): KOMPUTEROWE WSPOMAGANIE AGREGACJI W RECYRKULACJI
RODKW TECHNICZNYCH.
Przedstawiono modu agregacji autorskiego Systemu Doradczego Recyrkulacji rodkw Technicznych, ktrego celem jest
komputerowe wspomaganie wstpnej decyzji o grupowaniu
elementw do bada stanu technicznego lub wymiany. rodowisko tworzenia opisanego systemu integruje: baz danych,
program klasy CAD/CAM/CAE i rodowisko programistyczne.
Przedstawiono autorsk metod regeneracji zamiennej bazujcej na agregacji. Celowe jest wdroenie opisanej metody
w przemyle.
Mgr in. ADAM JUNGOWSKI, prof. JERZY OSISKI (Politechnika Warszawska): MODELOWANIE WACIWOCI
MATERIAW HIPERELASTYCZNYCH PRACUJCYCH
W NISKICH TEMPERATURACH.
Przedstawiono ocen waciwoci elementw maszyn wykonanych z materiaw o waciwociach hiperelastycznych
(o bardzo duych, odwracalnych odksztaceniach do
1000%), takich jak: elastomery, pianki, gbki, pracujcych
w temperaturach poniej zera stopni w skali Celsjusza. Do
opisu zastosowano modele wielomianowe (Mooneya-Rivlina)
z teorii materiaw hiperelastycznych. Parametry modeli okrelono wykorzystujc wyniki bada dowiadczalnych. Analizy
wykonano Metod Elementw Skoczonych, jako sprzone
zadanie termomechaniczne.
Prof. ANDRZEJ KSY (Politechnika Radomska), dr in. MARCIN MIGUS (Uniwersytet Marii Curie-Skodowskiej w Lublinie):
KOMPUTEROWE WSPOMAGANIE KONSTRUOWANIA
K OPATKOWYCH PODZESPOW HYDROKINETYCZNYCH.
Przedstawiono sposb budowy modelu bryowego k opatkowych przekadni hydrokinetycznej za pomoc programu Autodesk Inventor, na przykadzie koa opatkowego turbiny. Model bryowy budowano w ten sposb, e do utworzonej wczeniej obudowy koa opatkowego wstawiano opatki o ksztatach
stosowanych w rzeczywistych konstrukcjach, to jest: opatki
paskie, opatki o powierzchni pobocznicy walca i opatki o powierzchni pobocznicy stoka. Wykazano, e program Autodesk Inventor posiada polecenia umoliwiajce wykonanie
takiego modelu bryowego.
Dr in. ANDRZEJ KOODZIEJ (PWSZ w Kaliszu), dr in.
BARTOSZ GAPISKI, dr in. MIROSAW GRZELKA (Politechnika Poznaska): PROGRAM DO SYMULACJI POMIARU ODCHYEK KSZTATU ELEMENTW WALCOWYCH
ZAOENIA.
Przedstawiono zaoenia algorytmw, ktre zostay opracowane w celu wykonania programu do symulacji pomiaru odchyki walcowoci elementw cylindrycznych na urzdzeniu
specjalizowanym lub wsprzdnociowej maszynie pomiarowej. Umoliwiaj one wygenerowanie walcw o zmiennej postaci odchyki okrgoci oraz walcowoci, a take zdefiniowanie rnych strategii pomiarowych. Przeprowadzone wstpne
symulacje nie odbiegaj od wynikw bada laboratoryjnych
o wicej ni 0,5 m.
Prof. ANDRZEJ KOSIOR (Politechnika Warszawska): PTLA
HISTEREZY POCZENIA SPRYSTEJ LISTWY W ZACISKU PRZY NIELINIOWYM ROZKADZIE NACISKW.

989

W pracy przeprowadzono badanie poczenia sprystej

listwy w sztywnym zacisku poddanego obcieniu wzdunemu, przy uwzgldnieniu tarcia konstrukcyjnego. Model ciaa
sprystej listwy opisuje prawo Hookea. Rozwaania prowadzono dla tarciowego modelu styku w poczeniu listwy w zacisku. Przyjto nieliniowy wykadniczo zmienny rozkad naciskw
midzy listw i zaciskiem. Wyznaczone zalenoci na przemieszczenie swobodnego koca listwy na etapach obcienia,
odcienia i ponownego obcienia si wzdun sprystej
listwy posuyy do wyznaczenia krzywoliniowych ptli histerezy poczenia. Wyznaczone ptle histerezy przedstawiaj si
sprysto-tarciow w funkcji przemieszczenia, otrzyman przy
przyjtym nieliniowym rozkadzie naciskw midzy listw i zaciskiem.
Dr hab. in. PIOTR KRAWIEC, mgr in. MARCIN WIERSZYCKI (Politechnika Poznaska): MODELOWANIE PRZEKADNI NIERWNOBIENEJ Z PASEM ZBATYM Z ZASTOSOWANIEM MES.
W pracy zaprezentowano opracowany z zastosowaniem
metody elementw skoczonych model dwukoowej, nierwnobienej przekadni cignowej z pasem zbatym. Wyznaczono liczb zbw k znajdujcych si w opasaniu oraz w kontakcie dla przyjtych warunkw pracy przekadni. Okrelono
i zilustrowano zmiany wartoci si i napre zredukowanych
w pasie zbatym dla rnych warunkw obcienia przekadni.
Symulacj pracy przekadni przeprowadzono w programie
Abaqus/Explicit. Sformuowane wnioski mog by przydatne
dla konstruktorw rozwaajcych zastosowanie nierwnobienych przekadni cignowych z pasem zbatym w napdach
maszyn i urzdze.
Dr in. DARIUSZ LEPIARCZYK, mgr in. MARCIN SZCZCH
(Akademia Grniczo-Hutnicza w Krakowie): KOMPUTEROWE
MODELOWANIE POWIERZCHNI SWOBODNEJ W PROJEKTOWANIU NOWEGO UKADU SMAROWNICZEGO.
Niezawodna praca urzdze z pionowym usytuowaniem osi waw, takich jak reduktory, motoreduktory czy
sprarki jest moliwa dziki zapewnieniu odpowiedniego
smarowania i chodzenia wzw oyskowych. Szczeglnie
ma to znaczenie w reduktorach pracujcych z pionowymi
waami. Producenci przekadni zbatych zwracaj uwag na
trudnoci z zapewnieniem odpowiedniego sposobu smarowania oysk grnych przy pionowej pozycji pracy reduktorw
i motoreduktorw. Analiza i wasna ocena istniejcych rozwiza smarowania reduktorw pracujcych z pionowymi
waami przyczynia si do zaproponowania alternatywnego
rozwizania sposobu smarowania grnych oysk reduktorw
i motoreduktorw pracujcych z pionowymi waami. Publikacja prezentuje moliwoci wykorzystania programu Ansys
CFX do modelowania zjawiska podnoszenia si cieczy w obracajcym si naczyniu. Przeprowadzone symulacje obrazuj
sposb ksztatowania si powierzchni swobodnej cieczy w wirujcym naczyniu.
Dr in. WODZIMIERZ MALESA, dr in. LECH JAKLISKI
(Politechnika Warszawska): MODEL WSPPRACY OPONY
Z GLEB Z ZASTOSOWANIEM METODY ELEMENTW
SKOCZONYCH Z UWZGLDNIENIEM NAPRE KONTAKTOWYCH.
W pracy przedstawiono wyniki bada przeprowadzonych
z zastosowaniem systemw CAD, a w szczeglnoci metody
elementw skoczonych (MES), w obliczeniach wybranych
parametrw wsppracy opony z gleb. Wanym aspektem
bada jest analiza napre kontaktowych powstajcych
w ukadzie element jezdny podoe. Przedstawiono rozkad
propagacji napre w podou powstaych pod wpywem naciskw powierzchniowych w strefie kontaktu, wyznaczonych na
podstawie oblicze numerycznych MES. Zasadnicza cz
bada polegaa na wykonaniu modelu oddziaywania opony
z podoem (gleb) z uwzgldnieniem napre kontaktowych

990

midzy dwoma obiektami odksztacalnymi. Zadanie to zrealizowano poprzez modelowanie strefy kontaktu z zastosowaniem metody surface-to-surface.
Dr in. ARTUR OLSZAK (Instytut Nawozw Sztucznych w Puawach), prof. ZBIGNIEW KSY (Politechnika Radomska):
OBLICZANIE WYMIENNIKW CIEPA Z WYKORZYSTANIEM SPECJALISTYCZNYCH PROGRAMW KOMPUTEROWYCH.
Przedstawiono zastosowanie programu Visual Vessel Design (VVD), nalecego do grupy programw CAD, pozwalajcego na projektowanie wymiennikw ciepa, midzy innymi
wedug standardw europejskich (EN 13445) i amerykaskich
(ASME VIII Division 1). Pokazano rwnie przykad wykorzystania tego programu do projektowania instalacji przemysowej. Artyku zakoczono wnioskami potwierdzajcymi przydatno i zalety programu VVD przy obliczaniu wymiennikw
ciepa.
Mgr in. JACEK PACANA, mgr in. BARTOMIEJ SOBOLEWSKI (Politechnika Rzeszowska): KOMPUTEROWE METODY
PROJEKTOWANIA ZBATYCH PRZEKADNI STOKOWYCH.
Przedstawiono zastosowanie systemw CAD w procesie
projektowania zbatych przekadni stokowych systemu Gleason. Przedstawiono proces modelowania k zbatych przekadni stokowych. Zaprezentowano zastosowanie otrzymanych
modeli w symulacji wsppracy przekadni stokowej w rodowisku CAD w celu otrzymania chwilowych oraz sumarycznych
ladw wsppracy. Przeprowadzono rwnie analizy numeryczne z zastosowaniem MES. Uzyskano wyniki w postaci rozkadu napre oraz ladw wsppracy. Nastpnie porwnano wyniki uzyskane metodami geometrycznymi CAD, jak
i metod MES, wykazujc ich zgodno.
Dr in. MACIEJ PARAFINIAK, dr in. PAWE SKALSKI (Centrum Nowych Technologii, Instytut Lotnictwa): ZASTOSOWANIE PROGRAMU CAD W STEROWANIU MIGOWCEM
BEZZAOGOWYM.
Praca powicona jest zagadnieniom zwizanym ze sterowaniem wirnika migowca bezzaogowego. Analizie poddano pojedynczy tor sterowania wykorzystujcy jako element wykonawczy siownik hydrauliczny pracujcy w ptli
sprzenia zwrotnego. Stosujc rodowisko Matlab/Simulink
zbudowano model cyfrowy stanowiska oraz przeprowadzono
symulacje. Zrealizowane prace potwierdziy, e zastosowanie serwomechanizmw elektrohydraulicznych moe zapewni prawidowo sterowania wirnikiem migowca bezzaogowego.
Prof. BOGDAN POSIADAA, MATEUSZ TOMALA, PAWE
WARY (Politechnika Czstochowska): MODELOWANIE
I ANALIZA DYNAMIKI UKADU CHWYTAKOWEGO URAWIA.
Praca dotyczy modelowania i badania dynamiki adunku
przenoszonego za pomoc urawia lenego. W rozwaaniach wykorzystano uproszczony model dynamiczny, w ktrym elementy bryowe ukadu przenoszenia adunku zastpiono elementami prtowymi o odpowiednio dobranych parametrach masowych, odwzorowujcych waciwoci obiektu
rzeczywistego. Przyjty model matematyczny mona rozwin poprzez wprowadzenie dodatkowych rwna opisujcych
dynamik wysignika lub caej maszyny, a take oporw
ruchu.
Dr in. MICHA RYCHLIK (Politechnika Poznaska): NOWOCZESNE METODY INYNIERII ODWROTNEJ ORAZ CAD
W ZASTOSOWANIACH MEDYCZNYCH.
W prezentowanej pracy autor przedstawi przykady (wybrane z wasnych prac badawczych) zastosowania inynierskich narzdzi programistycznych i sprztowych, w zagad-

MECHANIK NR 12/2011

nieniach medycznych. Omwiono przykad zastosowania systemw CAD w opracowanej przez autora, we wsppracy
z Uniwersytetem Medycznym w Poznaniu, metodzie pomiaru
parametrw anatomicznych miednicy (pojemnoci oraz osi
panewek). Ponadto pokazano uycie komputerowego modelu
w zaawansowanych obliczeniach numerycznych (z wykorzystaniem metody MES), analizach antropometrycznych (z wykorzystaniem 3D PCA), jak rwnie analizach dynamicznych
w oparciu o dane pozyskane z systemw ledzenia ruchw
ciaa czowieka (Motion Capture).
Dr in. ANDRZEJ SAMEK (Akademia Grniczo-Hutnicza
w Krakowie): SYSTEMOWY MODEL MASZYNY W INNOWACYJNYM PROJEKTOWANIU.
Celem porwnania systemw biologicznych i technicznych,
ktre jest podstaw projektowania ukierunkowanego na przyrod, mona przedstawi maszyn jako system techniczny.
Jest ona opisana przez czwrk uporzdkowan: M = {CM} FG,
S(W U), Kxyz, gdzie: {CM} zbir charakterystyk maszyny,
FG funkcja globalna maszyny, S(W U) struktura maszyny
w postaci grafu, w ktrym: W wierzchoki odpowiadajce
elementom i zespoom, U krawdzie, ktre okrelaj ich
wzajemne relacje, Kxyz ksztat zewntrzny. rda inspiracji
do podejmowania przez zesp projektujcy innowacyjnej koncepcji rozwizania mog by rne. Mog nimi by: istniejce
rozwizania konstrukcyjne, baza danych wynalazkw i patentw, intuicyjne pomysy i poszukiwania bdce wynikiem dowiadczenia i uzdolnie projektantw, a take wzorce wystpujce w przyrodzie. Wzorce takie pozwalaj na uzyskanie
propozycji rozwizania, ktre w przyrodzie zostao sprawdzone. Podstawow metod w tym przypadku bdzie poszukiwanie wrd organizmw wzorcw o dostatecznie duym stopniu
analogii. Propozycja systemowego opisu maszyny pozwala
okreli funkcje na rnym poziomie zoonoci i przypisa im
odpowiednie elementy systemu, co moe usprawni proces
projektowania.
Dr in. ANDRZEJ SIOMA (Akademia Grniczo-Hutnicza
w Krakowie): PROJEKTOWANIE CAD Z WYKORZYSTANIEM DANYCH Z SYSTEMU WIZYJNEGO.
Praca prezentuje opis metody budowy trjwymiarowego
modelu obiektu z wykorzystaniem danych pozyskanych z systemu wizyjnego. Metod opracowano na potrzeby projektowania z zakresu bioniki. Umoliwia ona budow modelu na
podstawie obserwacji i odwzorowania ksztatu oraz wymiarw
obiektu rzeczywistego (wzorca) za pomoc systemu wizyjnego. Metod opisano na przykadzie projektu budowy modelu trjwymiarowego ksztatu ciaa pywaka tobrzeka.
Poczenie systemu wizyjnego i modelowania w oprogramowaniu CAD pozwala na szczegowe odwzorowanie powierzchni obiektw o niewielkich rozmiarach, np. do 30 mm. Zastosowanie systemu wizyjnego umoliwia dobr ukadu optycznego do wielkoci badanego obiektu i dobr rozdzielczoci pozyskiwanego obrazu. Tak wykonana chmura punktw
wykorzystana jest w oprogramowaniu CAD do tworzenia
modelu bryowego.
Dr in. ANDRZEJ SIOMA (Akademia Grniczo-Hutnicza
w Krakowie): MODELOWANIE I SYMULACJA REALIZACJI
PROCESU TECHNOLOGICZNEGO.
Jednym z zada realizowanych na liniach produkcyjnych
jest ocena i ciga poprawa jakoci ich dziaania. Zadanie to
rozumiane jest jako podniesienie efektywnoci wykorzystania
istniejcych zasobw i obnianie jednostkowego kosztu produkcji. Celem pracy jest prezentacja przykadu modelowania
linii technologicznej symulacji jej dziaania oraz prezentacja
danych uzyskanych w efekcie jej wykonania niezbdnych
w procesie podejmowania decyzji dotyczcych automatyzacji
zbierania danych procesowych. W artykule przedstawiono
przykad budowy modelu dla procesu produkcji korpusu realizowanego kolejno na wydziaach: odlewni, obrbki wirowej,

MECHANIK NR 12/2011

szlifierni i galwanizerni. Model moe by przebudowywany

w celu analizy porwnawczej dwch lub wikszej liczby wariantw realizacji procesu technologicznego bez koniecznoci
przebudowy linii produkcyjnej.
Dr in. ANDRZEJ SIOMA, WOJCIECH LEPIARZ (Akademia
Grniczo-Hutnicza w Krakowie): MODELOWANIE I NUMERYCZNA ANALIZA UKADW WIELOCZONOWYCH NA
PRZYKADZIE PLATFORMY KROCZCEJ.
W pracy przedstawiono metod modelowania platformy kroczcej, ktra umoliwia opracowanie algorytmu kroczenia bez
potrzeby analitycznego rozwizywania ukadu kinematycznego. Metod opracowano i omwiono dla platformy kroczcej
wyposaonej w cztery pedipulatory. Po okreleniu algorytmu
kroczenia oraz wstpnego schematu kinematycznego platformy kroczcej wykonano model w oprogramowaniu CAD. Model poddano analizom w rodowisku ADAMS umoliwiajcym
numeryczne rozwizanie ukadw wieloczonowych. Podstawowym zadaniem podczas projektowania kinematyki platformy
jest znalezienie takich funkcji pracy napdw, aby maszyna
realizowaa funkcj lokomocji zgodnie z wczeniej przygotowanym algorytmem. Projekt podzielono na cztery etapy: budow
modelu, poszukiwanie podanych torw ruchu, poszukiwanie
funkcji pozycji ktowych napdw oraz sprawdzenie wynikw.
Dr in. PIOTR SKAWISKI, dr in. PRZEMYSAW SIEMISKI (Politechnika Warszawska): PRZEGLD METOD GENEROWANIA MODELI BRYOWYCH ZBATYCH K STOKOWYCH O KOOWO-UKOWEJ LINII ZBA W PARAMETRYCZNYCH SYSTEMACH 3D CAD.
Jednym ze sposobw usprawnienia procesu projektowania
przekadni stokowych (m.inn analizy MES i badania ladu
wsppracy) jest budowanie przestrzennych modeli uzbie,
m.in. modeli symulacyjnych. Modele symulacyjne otrzymuje
si w wyniku symulacji obrbki uzbienia prowadzonej w rodowisku systemw 3D CAD na podstawie oblicze konstrukcyjno-technologicznych. W artykule przedstawiono 3 metody:
generowanie modeli programem wewntrznym w jzyku
tego systemu (np. GRIP w NX Unigraphics) lub jzykach
obsugiwanych przez dany system 3D CAD (np. VBA, C#,
.NET), nagrywanie i modyfikacja makr sterujcych systemem
3D CAD oraz metod tworzenia drzewa cech (tzw. ang. 3D
templates).
Prof. dr hab. in. JERZY Z. SOBOLEWSKI (Politechnika Warszawska): SYMULACYJNE BADANIA NAPDW RUBOWO-TOCZNYCH.
W pracy przeprowadzono symulacyjne badania zjawisk dynamicznych zachodzcych w mechanizmach posuwu obrabiarek napdzanych przez przekadnie rubowe kulkowe (PSK).
Jednym z moliwych ogranicze przy stosowaniu PST dla
wysokich prdkoci obrotowych jest nakadanie si czstotliwoci drga rezonansowych ukadu napdu stou i drga
powstajcych od si uderzenia w fazach przejciowych ruchu
kulek. Dokonano oblicze drga rezonansowych ukadu dla
rnych sztywnoci i mas elementw wchodzcych w skad
acucha kinematycznego napdu Dla okrelonych rednic
kulek znaleziono obroty, dla ktrych moe zachodzi zgodno
czstotliwoci, mogca wpywa na stabilno pracy ukadu.
Prof. BOGDAN POSIADAA, mgr in. MAREK STANIA (Politechnika Czstochowska): KINEMATYKA PROTOTYPOWEJ
KONSTRUKCJI POJAZDU AUTONOMICZNEGO.
Praca dotyczy modelowania kinematyki autonomicznej platformy mobilnej. Zaprezentowano budow innowacyjnej platformy mobilnej wyposaonej w cztery moduy napdowe oraz
opis przyjtego modelu kinematyki obiektu. Rozwaania obejmuj metodyk sformuowania i rozwizania zagadnienia odwrotnego kinematyki z uwzgldnieniem zadanej trajektorii ruchu. W pracy zamieszczono take przykadowe wyniki bada
symulacyjnych ruchu platformy.

991

Dr in. MICHA LEDZISKI (Politechnika Poznaska): ANALIZA POZIOMU TRANSMISJI DRGA W UKADACH TUMICYCH NARZDZI PNEUMATYCZNYCH.
W pracy przeprowadzono badania dowiadczalne ukadu
wibroizolacji na pulsatorze hydraulicznym. Badania z wykorzystaniem wzbudnika drga pozwoliy okreli optymalne parametry robocze procesu zagszczania oraz dobra korzystne
cechy ukadu wibroizolacji. Przeprowadzone analizy symulacyjne umoliwiy ustalenie waciwego sposobu obsugi narzdzia w aspekcie minimalizacji transmisji drga. Stanowisko
pomiarowe umoliwia badanie zrnicowanych rozwiza konstrukcyjnych narzdzi i ich ukadw wibroizolacji.
Dr in. GRZEGORZ DOMEK (Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy), prof. dr hab. in. MARIAN DUDZIAK
(Politechnika Poznaska): OCENA PROJEKTOWANIA EKSPLOATACJI PRZEKADNI Z PASAMI ZBATYMI ZA POMOC PROGRAMW OBLICZENIOWYCH.
Projektowanie eksploatacji przekadni z pasami zbatymi
obejmuje kolejne nowe zastosowania tych przekadni. Wykorzystywane powszechnie programy obliczeniowe zawieraj
wiele uproszcze i zaoe konstrukcyjnych, uwzgldnianych
co najwyej jako wspczynniki. Oderwanie procesu projektowania od wiedzy o rzeczywistych waciwociach stosowanych
elementw czsto powoduje powstanie konstrukcji niebezpiecznych. Znajomo zagadnie eksploatacji jest szczeglnie
wana, gdy korzysta si z oprogramowania dostarczonego
przez producentw przekadni.
Dr in. ROBERT ZALEWSKI (Politechnika Warszawska),
mgr in. PIOTR BAJURKO (Instytut Lotnictwa, Warszawa):
NUMERYCZNA METODYKA ESTYMACJI WYBRANYCH
PARAMETRW WYTRZYMAOCIOWYCH SPECJALNYCH
STRUKTUR GRANULOWANYCH.
Prezentowana praca zawiera skrcon charakterystyk systemu numerycznego, umoliwiajcego zoon analiz wynikw eksperymentalnych Specjalnych Struktur Granulowanych (SSG). SSG s materiaami zbudowanymi z maych
ziaren, wypeniajcych szczeln elastyczn osnow. Wywoanie wewntrznego podcinienia transformuje konglomerat
granulowany w ciao stae o zmiennych, zalenych od wartoci wytworzonej czciowej prni, waciwociach fizycznych. Stworzenie numerycznego narzdzia przetwarzania danych miao przede wszystkim na celu uproszczenie, a tym
samym skrcenie globalnego czasu procesu analiz. Jest to
szczeglnie istotne zwaszcza ze wzgldu na fakt wykonywania setek powtrze testw laboratoryjnych. W takim przypadku przeprowadzenie analiz za pomoc analitycznych metod
przetwarzania danych byoby niezmiernie czasochonne i pracochonne.
Dr in. ROBERT ZALEWSKI, mgr in. MICHA RUTKOWSKI
(Politechnika Warszawska): WPYW OBJTOCI PRBKI
BADAWCZEJ NA WYNIKI PRB JEDNOOSIOWEGO ROZCIGANIA SPECJALNYCH STRUKTUR GRANULOWANYCH.
Praca jest kolejnym etapem bada specjalnych struktur
granulowanych. Tytuowe struktury budowane s z lunego
materiau granulowanego, umieszczanego w szczelnej przestrzeni, w ktrej wytwarza si czciow prni. W prezentowanej pracy autorzy skupiaj si na oszacowaniu wpywu
objtoci prbki badawczej specjalnej struktury granulowanej
na podstawowe parametry wytrzymaociowe, takie jak modu
Younga oraz umowna granica plastycznoci. Zakres prezentowanej pracy obejmuje analiz dowiadczaln prb jednoosiowego rozcigania rodziny cylindrycznych prbek granulowanych, wypenionych ziarnami polistyrenu (PS). Naley wyranie zaznaczy, e rozwaane materiay wykazuj odmienne
cechy mechaniczne w zalenoci od zadanego kierunku obcienia.

992

MECHANIK NR 12/2011

KATEDRA TECHNIK WYTWARZANIA I AUTOMATYZACJI

WYDZIAU BUDOWY MASZYN I LOTNICTWA
POLITECHNIKI RZESZOWSKIEJ
im. Ignacego ukasiewicza

Prof. Kazimierz E. Oczo

Jubileuszowa Sesja Naukowa

POSTPY W KSZTATOWANIU UBYTKOWYM
MATERIAW
poczona
z 80-leciem urodzin i 55-leciem dziaalnoci naukowej
prof. zw. dr. in. dr. h. c. Kazimierza E. Oczosia

Rzeszw, 25 listopada 2011 r.

MECHANIK NR 12/2011

Sesja Naukowa nt.

Postpy w ksztatowaniu ubytkowym materiaw

zostaa zorganizowana przez Katedr Technik Wytwarzania i Automatyzacji Wydziau Budowy Maszyn i Lotnictwa Politechniki Rzeszowskiej
im. Ignacego ukasiewicza.
Jubileuszowy charakter sesji wynika z poczenia jej z uroczystoci
z okazji 80-lecia urodzin i 55-lecia dziaalnoci naukowej prof. zw. dr.
in. dr. h.c. Kazimierza E. Oczosia zaoyciela Katedry i wieloletniego
jej kierownika.
W ramach programu Sesji zaproszeni Gocie zwiedzili nowe laboratoria
Katedry, cakowicie wyposaone w latach 2009 2011 w nowoczesne
obrabiarki i urzdzenia wytwrcze, sprzt kontrolno-pomiarowy oraz
laboratoria CAD/CAM.
Nastpnie zaproszeni Gocie z orodkw naukowych z terenu caego
kraju zaprezentowali rne zagadnienia z zakresu technik wytwarzania za
pomoc ksztatowania ubytkowego (patrz spis referatw obok).
Sesja odbya si w siedzibie Katedry Technik Wytwarzania i Automatyzacji przy ul. Wincentego Pola 2 w Rzeszowie, budynek C oraz
w hotelu Nowy Dwr w wilczy k. Rzeszowa.

II

POSTPY W KSZTATOWANIU UBYTKOWYM MATERIAW

SPIS REFERATW
wygoszonych na Sesji Naukowej

Postpy w ksztatowaniu ubytkowym materiaw

IV prof. ndzw. dr hab. in. Jan Burek kierownik Katedry TWiA Pol. Rzeszowskiej
Prof. Kazimierz E. Oczo twrca i krzewiciel dokona technologii maszyn
VI prof. dr hab. in. dr h.c. Jzef Gawlik, prof. dr hab. in. Wojciech Zbala
(Pol. Krakowska) Ksztatowanie jakoci wyrobw w obrbce precyzyjnej
VIII prof. dr hab. in. Adam Mazurkiewicz, prof. ndzw. dr hab. in. Jerzy Smolik
(Instytut Technologii Eksploatacji-PIB w Radomiu) Badawcze i aplikacyjne uwarunkowania rozwoju hybrydowych technologii inynierii powierzchni
X prof. dr hab. in. Mieczysaw Kawalec (Pol. Poznaska) Zintegrowane procesy
ksztatowania ubytkowego materiaw metalowych i ceramicznych
XII prof. dr hab. in. Jan Kosmol, dr in. Krzysztof Lehrich, dr in. Piotr Wilk
(Pol. lska) Optymalizacja konstrukcji obrabiarek HSC
XIV prof. dr hab. in. Bogdan Kruszyski (Pol. dzka) Modelowanie procesw szlifowania
XVI prof. dr hab. in. Jzef Borkowski, prof. dr hab. in. Przemysaw Borkowski
(Pol. Koszaliska) Niekonwencjonalne technologie hydrostrumieniowe
XVIII prof. dr hab. in. Wit Grzesik (Pol. Opolska) Wytwarzanie elementw dla energetyki
niekonwencjonalnej
XX prof. dr hab. in. Adam Ruszaj, dr in. Sebastian Skoczypiec (Pol. Krakowska)
Ksztatowanie mikroelementw obrbk elektrochemiczn i elektroerozyjn
XXII prof. dr hab. in. Andrzej Gobczak (Pol. dzka) Kierunki rozwoju szlifowania
XXIV prof. ndzw. dr hab. in. Lucjan Dbrowski, prof. ndzw. dr hab. in. Mieczysaw
Marciniak (Pol. Warszawska) Efektywno technologii ciernych i erozyjnych
XXVI prof. dr hab. in. Jarosaw Plichta (Pol. Koszaliska) Innowacyjne narzdzia cierne
XXVIII prof. dr hab. in. Piotr Cichosz (Pol. Wrocawska) Ksztatowanie ubytkowe materiaw kompozytowych na bazie aluminium
XXX prof. ndzw. dr hab. in. Edmund Weiss (PWSZ w Kaliszu) Rola technik
wytwarzania w krajach wysoko uprzemysowionych
XXXII prof. ndzw. dr hab. in. Czesaw Niankowski (Pol. Krakowska) Kierunki rozwoju
ciernic z korundw spiekanych
XXXIV prof. dr in. Wodzimierz Przybylski (Pol. Gdaska) Zintegrowana obrbka toczeniem i nagniataniem

III

MECHANIK NR 12/2011

Prof. Kazimierz E. Oczo twrca i krzewiciel

dokona technologii maszyn
JAN BUREK *

Zarys dokona prof. Kazimierza E. Oczosia w zakresie

rozwoju bada i propagowania krajowych i zagranicznych
osigni w dziedzinie technologii maszyn.
Technologia maszyn, jako nauka o technikach wytwarzania elementw maszyn, urzdze i konstrukcji, zajmuje si gwnie metodami ich ksztatowania z materiaw metalowych i niemetalowych oraz czenia w zespoy
i gotowe wyroby. Czci technologii maszyn jest wiedza
o obrabiarkach i innych urzdzeniach wytwrczych oraz
stosowanych na nich narzdziach, sucych do ksztatowania wyrobw.
Prof. zw. dr in. Kazimierz E. Oczo powici problematyce zwizanej z technologi maszyn niemal ca
swoj dotychczasow dziaalno naukow. Rozpocza
si ona od momentu Jego zatrudnienia w 1954 r. na
stanowisku zastpcy asystenta, a pniej asystenta i starszego asystenta w Katedrze Obrbki Metali Politechniki
Krakowskiej, kierowanej kolejno przez profesorw: Witolda
Biernawskiego, Tadeusza Riedla i Jana M. Kaczmarka.
Po subowym przeniesieniu do Rzeszowa Kazimierz
E. Oczo podj od 1963 r. ju w nowo utworzonej
Wyszej Szkole Inynierskiej wspprac z krajowym
przemysem, a zwaszcza zakadami porcelany elektrotechnicznej. Na zlecenie Zakadw Porcelany Elektrotechnicznej Zapel w Boguchwale k. Rzeszowa skonstruowano i wykonano pod jego kierownictwem, a nastpnie
wdroono do produkcji, siedem rnego rodzaju pautomatycznych urzdze do obtaczania izolatorw porcelanowych niskiego i wysokiego napicia. Jednoczenie
opracowa now konstrukcj i technologi tzw. noy oczkowych do obrbki masy ceramicznej w stanie niewypalonym, ktre zostay wdroone w przemyle krajowym i wywoay due zainteresowanie za granic (rys. 1).

Rys. 1. K. E. Oczo podczas zakadania noa oczkowego na maszynie do ksztatowania izolatorw porcelanowych wysokiego napicia
w ZPE Zapel (1968 r.)
* Prof. ndzw. dr hab. in. Jan Burek kierownik Katedry Technik
Wytwarzania i Automatyzacji Politechniki Rzeszowskiej

Od 1970 r. doc. dr in. Kazimierz E. Oczo skupi si

przede wszystkim na badaniach obrbki ciernej materiaw
metalowych i niemetalowych. Dotyczyy one szlifowania
tworzyw ceramicznych w stanie wypalonym oraz obrbki
ciernej trudno obrabialnych materiaw stosowanych
w produkcji lotniczej, jak np. stopw tytanu czy uywanych
w produkcji chemicznej eliw wysokokrzemowych i wysokochromowych. Rezultaty tych bada zostay wykorzystane
m.in. w opracowanych na zlecenie Ministerstwa Przemysu
Maszynowego normatywach technologicznych, obejmujcych gwnie szlifowanie stali i eliw oraz opublikowane
w kilku artykuach i trzech pozycjach zwartych, a to:

Szlifowanie wakw na szlifierkach kowych. Wyd.
Wema, Warszawa 1973.

Toczenie, wiercenie i szlifowanie eliw wysokokrzemowych i wysokochromowych. Wyd. Wema, Warszawa
1973.

Analiza procesu i metody pomiaru zuycia pojedynczych ziarn ciernych i ciernic. Rozprawy nr 4, Wyd. Pol.
Rzeszowskiej, Rzeszw 1975.
W okresie od 1976 r., tj. od uzyskania tytuu naukowego profesora nadzwyczajnego, Kazimierz E. Oczo
rozszerzy i ukierunkowa profil prac naukowo-badawczych z zakresu technologii szlifowania i urzdze do jej
realizacji. Zaj si badaniem procesw szlifowania tworzyw korundowych, w tym elementw kulistych o wysokiej
dokadnoci ksztatowej i jakoci powierzchni, wymaganej
zwaszcza w alloartroplastyce oraz konstrukcj, wykonaniem i badaniami eksploatacyjnymi szlifierek specjalnych
i specjalizowanych, np. do wielkogabarytowych izolatorw porcelanowych, wewntrznych powierzchni kulistych
czy zewntrznych powierzchni kulistych (np. gwek endoprotez). Zbudowane w efekcie maszyny i urzdzenia
do obrbki ciernej pozwoliy na rozwizanie istotnych
problemw technologicznych i uniezalenienie si od koniecznoci importu podobnych obrabiarek.
W latach 1980 2000 prof. Kazimierz E. Oczo, oprcz
publikacji licznych artykuw w periodykach krajowych,
w tym Polskiej Akademii Nauk (Bull. Acad. Pol. Sci.,
Advances in Manufacturing Science and Technology),
zamieci wiele opracowa swojego autorstwa lub wspautorstwa w nastpujcych periodykach zagranicznych:
Wear, Journal of Materials Processing Technology, Stieko i Kieramika, Keramische Zeitschrift, Szweizer Maschinenmarkt, Zeitschrift fur wirtschaftschaflicher Fabrikbetrieb, Acta Metallurgica Slovaca oraz w materiaach
konferencji zagranicznych.
Ponadto przygotowa do druku i wyda trzy ksiki
powicone ksztatowaniu materiaw metalowych i niemetalowych.
Ksika pt. Szlifowanie podstawy i technika (WNT,
Warszawa 1986), opracowana wsplnie z prof. ndzw.
Januszem Porzyckim, a dotyczca zunifikowanej teorii
i techniki szlifowania, odnotowaa dotychczas bardzo wiele cytowa. Zostaa wyrniona nagrod Ministra I stopnia.

IV

POSTPY W KSZTATOWANIU UBYTKOWYM MATERIAW

Ksika pt. Ksztatowanie materiaw skoncentrowanymi

strumieniami energii (Wyd. Pol. Rzeszowskiej, Rzeszw
1988) podejmowaa temat rosncego udziau obrbki strumieniowo-erozyjnej w ksztatowaniu ubytkowym i stanowia
pierwsze komplementarne opracowanie z tego obszaru
tematycznego w jzyku polskim.
Ksik pt. Ksztatowanie ceramicznych materiaw
technicznych (Ofic. Wyd. Pol. Rzeszowskiej, Rzeszw
1996) prof. Jan M. Kaczmarek (rys. 2) okreli w sowie
wstpnym jako monografi wprowadzajc do polskiej
i wiatowej wiedzy technologicznej wspczesne kompendium wiadomoci o technologicznych waciwociach ceramicznych materiaw technicznych, ktre od paru dziesitkw lat coraz szerzej i szybciej uzupeniaj, a nierzadko zastpuj w masowych zastosowaniach krlujce od
stuleci metale. Rwnie to opracowanie byo wielokrotnie
cytowane.

nictwie i aeronautyce, a w przemyle samochodowym

wykazuje tendencj wzrostow. W ksice ujto rwnie
klasyfikacj metod ksztatowania formujcego, plastycznego, przyrostowego i ubytkowego, jak te czenia
wyrobw.
Godna podkrelenia jest dziaalno prof. Kazimierza
E. Oczosia w zakresie organizacji narad, sympozjw
czy konferencji naukowo-technicznych. W 1960 r. zorganizowa pierwsz w wojewdztwie rzeszowskim narad
naukowo-techniczn nt. Powoki ochronne i ozdobne
w Zakadach Metalowych w Nowej Dbie. Zorganizowana przez prof. K. E. Oczosia w 1963 r. midzynarodowa konferencja nt. Technologia przepywowych maszyn
wirnikowych, podobnie jak zapocztkowana w 1970 r.
konferencja nt. Obrbka materiaw niemetalowych przeksztaciy si w cyklicznie (w cyklu 5-letnim) odbywajce
si do pierwszych lat XXI w. wydarzenia naukowo-techniczne o uznanej renomie. By rwnie inicjatorem, organizatorem lub wsporganizatorem International Scientific Colloquium CAE Techniques odbywajcego si
w cyklu 2-letnim, na przemian w Polsce i Niemczech,
w ramach wsppracy pomidzy Politechnik Rzeszowsk i Fachhochschule Bielefeld z udziaem przedstawicieli
licznych uczelni polskich i niemieckich (rys. 3).

Rys. 2. Prof. Jan M. Kaczmarek (z prawej) podczas Konferencji

z okazji 80-lecia Jego urodzin w towarzystwie prof. Kazimierza E.
Oczosia (Krakw, 2000)

W kolejnych latach dziaalno naukowa prof. K. E.

Oczosia skoncentrowaa si szczeglnie na pracy publicystycznej. Celem licznych publikacji, zamieszczanych
przede wszystkim na amach redagowanego przez Niego
od 1991 r. miesicznika Mechanik, byo zapoznawanie
polskich czytelnikw, a zwaszcza potencjalnych uytkownikw nowoczesnych technik wytwarzania, z kierunkami
rozwoju ksztatowania ubytkowego za pomoc obrbki
skrawaniem, ciernej i erozyjnej oraz ksztatowania przyrostowego za pomoc rapid-technologii.
W tym okresie prof. K. E. Oczo opracowa dwie
pozycje ksikowe, a mianowicie:

Struktura geometryczna powierzchni (Ofic. Wyd. Pol.
Rzeszowskiej, Rzeszw 2003), napisana wsplnie z prof.
Volodymyrem Liubimovem, ujmuje nie tylko podstawy klasyfikacji, ale rwnie atlas charakterystycznych powierzchni ksztatowanych rnymi metodami, gwnie ubytkowo;

Ksztatowanie metali lekkich (PWN, Warszawa
2012), napisana wsplnie z prof. ndzw. Andrzejem Kawalcem, jest pierwszym w jzyku polskim opracowaniem
kompleksowej techniki wytwarzania wyrobw z metali
lekkich. Omawia ono problematyk inynierii materiaowej, odlewania, przerbki plastycznej, obrbki ubytkowej, obrabiarek, narzdzi skrawajcych oraz czciowo
spawania i zgrzewania, jak te modelowania i symulacji
procesw w odniesieniu do ksztatowania metali lekkich,
ktrych zastosowanie jest szczeglnie potrzebne w lot-

Rys. 3. Otwarcie I Midzynarodowego Kolokwium Naukowego Techniki CAE w 1994 r. w Rzeszowie. Od lewej rektor FH Bielefeld prof.
H. Ostholt, rektor PRz prof. K. E. Oczo i prezydent miasta Rzeszowa dr in. M. Janowski

Oglnie opublikowany dorobek naukowy prof. Kazimierza E. Oczosia obejmuje 11 ksiek oraz blisko 450
artykuw i publikowanych referatw, w wikszoci indywidualnych. Wiele z nich, gwnie z lat 1995 2011,
dotyczy przegldu dokona wiatowej myli technologicznej, prezentowanej w duej mierze na wiatowych
czy midzynarodowych imprezach targowo-wystawienniczych.
Prof. K. E. Oczo przywizuje du wag do celowoci
organizowania targw i wystaw o uznanej renomie jako
formy krzewienia innowacyjnych rozwiza. Uwaa bowiem, e bezporedni kontakt potencjalnych uytkownikw danych wyrobw z ich producentami nadal nie moe
by zastpiony informacjami prasowymi czy internetowymi. Z tych te wzgldw aktywnie wsppracuje z corocznymi imprezami targowymi z zakresu technologii maszyn
odbywajcymi si w Poznaniu, Krakowie czy Sosnowcu,
jak te zainicjowa organizacj w Krakowie targw kompozytw.

MECHANIK NR 12/2011

Ksztatowanie jakoci wyrobw w obrbce precyzyjnej

JZEF GAWLIK
WOJCIECH ZBALA *

Mikronarzdzia, obrbka materiaw trudno skrawalnych,

modelowanie warunkw obrbki, jako wyrobu. Optymalizacja parametrw obrbki wykoczeniowej precyzyjnych
elementw.
Wzrostowi wymaga dotyczcych waciwoci obrabianych materiaw towarzyszy rosnca zoono ksztatw
wytwarzanych wyrobw, ich miniaturyzacja oraz polepszanie jakoci powierzchni [1, 4]. Wspczenie najwaniejsz technologi ksztatowania miniaturowych wyrobw, o wymiarach od 300 m do kilku mm, lub mikrowyrobw (poniej 300 m) jest mikroobrbka. Obrabiarki,
narzdzia oraz stosowane technologie obrbki skrawaniem, ciernej i erozyjnej maogabarytowych wyrobw
musz speni okrelone wymagania dotyczce np. sztywnoci, dokadnoci, wyrwnowaenia i bicia, poruszajcych si z duymi prdkociami obrotowymi wrzecion,
oprawek i narzdzi [2]. Ostrza miniaturowych narzdzi
skrawajcych powinny charakteryzowa si wysok dokadnoci wymiarow i maymi promieniami zaokrglenia krawdzi skrawajcych.
Wymagan dokadno (w 4 6 klasie) i jako powierzchni (Ra = 0,5 2 m) uzyskuje si przez zastosowanie
odpowiednich technologii obrbki. Osiganie jeszcze wikszych dokadnoci jest moliwe np. za pomoc technik
litograficznych. Innowacyjne technologie ksztatowania
ubytkowego materiaw trudno skrawalnych czsto wystpuj cznie, np. obrbka HSC moe by realizowana
jednoczenie z obrbk na sucho. W wielu przypadkach
skutecznym rodkiem polepszenia skrawalnoci materiau okazuje si zastosowanie hybrydowego procesu obrbkowego lub obrbki kompletnej [4].

ny. Mikroobrbk od wytwarzania w makroskali wyrniaj: mikrostruktura materiau obrabianego (wielko

i ksztat ziarna, rodzaje faz, wtrcenia); materia narzdzia skrawajcego i jego cechy (mikrotwardo, drobnoziarnisto, rodzaj powoki); geometria ostrza (promie
zaokrglenia krawdzi skrawajcej, kt natarcia); parametry skrawania (gwnie prdko skrawania).
Precyzyjne skrawanie powinno uwzgldnia m.in. moliwoci korekcji bdw obrbki poprzez: optymalizacj
strategii obrbki; podwyszenie prdkoci skrawania
(HSC); optymalizacj parametrw skrawania (fz oraz vc),
z uwagi na minimalizacj np. skadowych cakowitej siy
skrawania czy temperatury w strefie skrawania [3, 5].

Optymalizacja parametrw frezowania
stali nierdzewnej EN 34CrNiMo6
Optymalizacj parametrw skrawania, z uwagi na maksymalizacj objtociowej wydajnoci obrbki, przy ustalonym zakresie zmiennoci skadowej stycznej cakowitej
siy skrawania przedstawiono na przykadzie precyzyjnego
frezowania powierzchni opatki turbiny wykonanej ze stali
nierdzewnej EN 34CrNiMo6. Podczas symulacji procesu
skrawania zostay obliczone (wzdu cieki narzdzia)
wartoci skadowej stycznej siy skrawania oraz objto-

MIKROOBRBKA MATERIAW
TRUDNO SKRAWALNYCH
Materiay trudno skrawalne (np. stale, stopy tytanu,
niklu, ceramika) znajduj zastosowanie m.in. w przemyle lotniczym, motoryzacyjnym, narzdziowym czy w produkcji form odlewniczych. Wzrasta zakres stosowania
precyzyjnych narzdzi skrawajcych do wytwarzania miniaturowych czci z materiaw trudno skrawalnych oraz
do obrbki precyzyjnej. Rosn wymogi dotyczce zmniejszenia masy elementw maszyn z jednoczesnym zwikszeniem ich wytrzymaoci. Prowadzi to do rozwoju
technologii wytwarzania materiaw o duej twardoci
(do 70 HRC), odpornoci chemicznej i termicznej (odpornoci na zuycie, utlenianie, korozj).
Ograniczeniem przy obrbce materiaw trudno skrawalnych jest zbyt maa trwao narzdzi skrawajcych,
m.in. z uwagi na wysze temperatury skrawania. Mae
wymiary ladu obrbkowego przy precyzyjnym skrawaniu
materiaw trudno skrawalnych wymagaj uwzgldnienia
efektu skali [2, 5]. Grubo warstwy skrawanej staje si
porwnywalna z wartoci promienia zaokrglenia krawdzi skrawajcej, a wpyw strefy zastoju i mikrowypywek
na wartoci skadowych siy skrawania moe by znacz* Prof. dr hab. in. dr h.c. Jzef Gawlik, prof. dr hab. in. Wojciech
Zbala Politechnika Krakowska

Rys. 1. Skadowa styczna siy skrawania

Rys. 2. Objtociowa wydajno skrawania

ciowej wydajnoci obrbki (rys. 1, 2). Widoczne jest wystpowanie obszarw o wysokich wartociach siy stycznej
oraz o niskich wartociach objtociowej wydajnoci skrawania (czerwone kropki). Zgodnie z procedur optymalizacyjn, opisan w [2, 5], wartoci parametrw skrawania
(posuwu) podwyszono w obszarach o niskiej wydajnoci
oraz zmniejszono w sytuacji przekroczenia dopuszczalnej

VI

POSTPY W KSZTATOWANIU UBYTKOWYM MATERIAW

Na pierwszym etapie bada na

prbkach paskich zastosowano: sta prdko obrotow docieraka
500 obr/min (rednia prdko vr =
= 0,79 m/s); sta si docisku prbki ceramicznej zapewniajc nacisk
jednostkowy w strefie kontaktu
p = 270 kPa. Zadane warunki modeloway sposb docierania gwek endoprotez. Optymalne warunki obrbki
gwek byy wyznaczone eksperymentalnie przy obrbce prbnych
partii. Okresowo, co minut, do strefy
kontaktu bya podawana pasta diamentowa o ziarnistoci ACM 28/20
w iloci ok. 0,1 g, ktra zapewniaa
cierne usuwanie materiau prbki ceRys. 3. Powierzchnia zewntrzna opatki turbiny: a) przed optymalizacj na powikszonym
ramicznej i docieraka. W badanym
fragmencie wyranie widoczny efekt drga narzdzia, b) po optymalizacji parametrw
zakresie warunkw docierania ceraskrawania
miki aluminiowej i cyrkonowej intenwartoci siy. Na rys. 3 przedstawiono powierzchni ze- sywno usuwania materiau, w zalenoci od twardoci
wntrzn opatki turbiny parowej przed (rys. 3a) i po docierakw z eliwa szarego, wynosia 3 4,5 mm3/min
(rys. 3b) procesie optymalizacji z izometrycznymi obra- i nie bya zalena od osnowy chemicznej materiaw
zami fragmentu powierzchni o wymiarach 2 1 mm. Na ceramicznych (rys. 4).
fragmencie jest wyranie widoczny efekt drga narzdzia
(rys. 3a). Pynicie materiau dominuje nad procesem dekohezji. Powierzchnia opatki po procesie optymalizacji
parametrw skrawania wykazuje bardziej regularny charakter ladw obrbkowych (bez drga narzdzia). Chropowato powierzchni obrobionej oraz bdy ksztatu s
mniejsze.
b)

Wydajno ubytkowa

a)

Precyzyjna obrbka materiaw ceramicznych

na implanty medyczne
Lepsze cechy biozgodnoci materiaw, ale i wyszy
koszt, wymagaj nowych rozwiza technicznych i technologicznych. Badanymi materiaami byy: ceramika tlenkowa na bazie cyrkonu (ZrO2), aluminium (Al2O3) i sztuczny szafir ( Al2O3). Fizyko-mechaniczne waciwoci
badanych materiaw przedstawiono w tablicy.
TABLICA. Waciwoci fizyko-mechaniczne wybranych materiaw
ceramicznych
Charakterystyka
Sie krystalograficzna
Gsto, g/cm2
Twardo wg skali Mohsa
Wytrzymao na
ciskanie, MPa

Ceramika tlenkowa
Al2O3

ZrO2

-Al2O3

Regularna
(szecienna)

Heksagonalna

3,99

5,60

3,992 4,013

4000

8000 9500

3500 4000

Rys. 4. Zaleno wydajnoci ubytku materiau prbek ceramicznych

od twardoci eliwa: 1 ceramika aluminiowa (Al2O3); 2, 3 ceramika cyrkonowa (ZrO2) od dwch producentw

Badania zdolnoci skrawnych past diamentowych na

prbkach kulistych byy prowadzone z zastosowaniem
specjalnego oprzyrzdowania. Docierak by dociskany
si F = 100 N. Element kulisty obraca si z prdkoci
n = 800 1250 obr/min. Okresowo, co kilka minut, w stref kontaktu bya podawana pasta diamentowa z okrelon ziarnistoci w iloci ok. 0,1 g. Uzyskana chropowato powierzchni Rz = 0,2 0,4 m spenia zalecane wymagania dla tego typu wyrobw.

Monokryszta szafiru

Heksagonalna

Twardo eliwa

Do obrbki wykoczeniowej stosuje si narzdzia i pasty cierne z mikroziarnami diamentowymi. Podstawowymi wskanikami jakoci przy przygotowaniu past i zawiesin z proszkw diamentowych s: koncentracja, stabilno mechaniczna i odporno termiczna past, trwao
cierna, parametr chropowatoci obrobionej powierzchni,
intensywno zbierania materiau.
Do docierania zastosowano pasty diamentowe typu
UDAP (ELFG), VOTK (DJNR) z proszkiem ciernym ASM
(FCV), o ziarnistoci w przedziale 1 60 m.
Do tego typu obrbki s zalecane docieraki z eliwa
ferrytycznego, perlitycznego i ferrytyczno-perlitycznego
o twardoci HB 120 200, stali 10, mosidzu M63 (HB 90),
wzgldnie miedzi M1 (HB 70). Najwysz intensywno
usuwania materiau zapewniaj docieraki eliwne.

LITERATURA
1. M. BEUKENBERG: Einfluss moderner Zerspanungsmethoden auf
die Konstruktion von Gasturbinenkomponenten. Spanende Fertigung. Prozesse, Innovationen, Werkstoffe. 5 Ausgabe, Vulkan
Verlag GmbH, Essen 2008, 80 88.
2. J. GAWLIK, W. ZBALA, A. MATRAS: Ksztatowanie i nadzorowanie jakoci mikrowyrobw w precyzyjnej obrbce skrawaniem. Obrbka skrawaniem. Nauka a przemys. 5 Szkoa Obrbki
Skrawaniem, Opole 2011, 383 392.
3. W. GRZESIK: Stan biecy i prognozy modelowania procesu
skrawania i operacji obrbkowych. Obrbka skrawaniem. Nauka
a przemys. 5 Szkoa Obrbki Skrawaniem, Opole 2011, 78 92.
4. K.E. OCZO: Rozwj innowacyjnych technologii ubytkowego
ksztatowania materiaw. Cz. I. Obrbka skrawaniem. Mechanik,
nr 8-9/2002, 537 550.
5. W. ZBALA: Milling optimization of difficult to machine alloys. Management and Production Engineering Review, 2010, nr 1, 57 68.

VII

MECHANIK NR 12/2011

Badawcze i aplikacyjne uwarunkowania rozwoju

hybrydowych technologii inynierii powierzchni
ADAM MAZURKIEWICZ
JERZY SMOLIK *

Charakterystyka hybrydowych technologii inynierii

powierzchni, ich podzia oraz moliwoci w zakresie
modyfikowania waciwoci warstwy wierzchniej rnych
narzdzi i elementw maszyn. Uwarunkowania badawcze
i aplikacyjne niezbdne do efektywnego rozwoju hybrydowych technologii inynierii powierzchni.
Szybkie tempo rozwoju wielu nowoczesnych gazi
przemysu jest wyznaczane w znacznej mierze moliwociami inynierii powierzchni [1]. Dziki nowym opracowaniom materiaowym i technologicznym, umoliwiajcym
modyfikowanie waciwoci uytkowych czci maszyn
i narzdzi, mog by one lepiej dostosowane do pracy
w coraz trudniejszych warunkach eksploatacyjnych, np.
przy wysokich obcieniach mechanicznych i cieplnych,
intensywnym zuyciu lub korozyjnym oddziaywaniu rodowiska. Istotne miejsce w tym procesie zajmuj hybrydowe technologie obrbki powierzchniowej.
Hybrydowe technologie obrbki powierzchniowej nale
do grupy najbardziej zaawansowanych technologii materiaowych, czcych kilka rnych metod ksztatowania warstwy wierzchniej w jeden wieloetapowy proces technologiczny. Stwarza to moliwo konfigurowania rnych technologii hybrydowych i ksztatowania w jednym procesie zarwno waciwoci podoa, jak i nakadanych powok.
Charakterystyka hybrydowych technologii
obrbki powierzchniowej
Szczeglne waciwoci warstw hybrydowych, zapewniajce ich du efektywno aplikacyjn, s wynikiem
synergicznego wspdziaania poszczeglnych elementw skadowych warstwy [2]. Dlatego te procesy ich
projektowania, tym bardziej wytwarzania, wymagaj
gruntownej wiedzy technologicznej oraz unikatowego
oprzyrzdowania technicznego. Zoono zaawansowanych technologii materiaowych, poprzez konieczno czenia rnych metod obrbki powierzchniowej w jeden
wielostopniowy proces technologiczny, powoduje [3],
e na pierwsze miejsce wysuwa si interdyscyplinarno
zagadnie, tj. konieczno rozwizywania problemw
z rnych dziedzin nauki inynierii materiaowej i inynierii powierzchni, fizyki, chemii, mechaniki czy elektroniki. W grupie problemw wdroeniowych najwaniejsze
zagadnienie stanowi opracowanie materiaw wsadowych i urzdze technologicznych do realizacji waciwych technologii. Dlatego te w celu zapewnienia moliwoci praktycznego wykorzystania warstw hybrydowych,
jako wyniku zastosowania hybrydowych technologii obrbki powierzchniowej, konieczna jest wiedza podstawowa
z zakresu inynierii materiaowej, projektowania warstw
i powok o szczeglnych waciwociach eksploatacyjnych, jak te z zakresu wytwarzania materiaw eksploatacyjnych z uwzgldnieniem nanomateriaw. Niezbdne jest take projektowanie technicznych systemw
* Prof. dr hab. in. Adam Mazurkiewicz, prof. ndzw. dr hab. in.
Jerzy Smolik Instytut Technologii Eksploatacji PIB w Radomiu

wspomagajcych realizacj opracowanych technologii,

w tym: kompletnych urzdze technologicznych, systemw sterowania procesami technologicznymi, a take
systemw informatycznych, w tym systemw ekspertowych umoliwiajcych modelowanie powok o charakterystykach zblionych do optymalnych.
Rozwj hybrydowych procesw wytwarzania warstw
i powok koncentruje si wok dwch technologii hybrydowych: realizowanych z wykorzystaniem procesw dyfuzyjnych oraz wielordowych, wykorzystujcych rne
metody wytwarzania warstw i powok.
Hybrydowe technologie
wykorzystujce procesy dyfuzyjne
Technologie hybrydowe wykorzystujce procesy dyfuzyjne realizowane s gwnie w celu wytwarzania warstw
hybrydowych typu warstwa dyfuzyjna / powoka PVD na
stalach narzdziowych wysokostopowych, w celu zwikszania trwaoci narzdzi i elementw maszyn pracujcych w trudnych warunkach eksploatacyjnych. Najlepiej
poznana i najszerzej stosowana warstwa hybrydowa wytwarzana z wykorzystaniem procesw dyfuzyjnych to
warstwa azotowana i wytworzona bezporednio na niej
powoka PVD. Warstwa azotowana zwiksza odporno
podoa na odksztacenie plastyczne, zabezpieczajc
w ten sposb powok PVD przed utrat spjnoci wewntrznej i adhezji z podoem. Spjna powoka PVD
stanowi natomiast barier izolujc i ogranicza wpyw
czynnikw zewntrznych na proces niszczenia podoa.
Gwnym obszarem stosowania takich warstw hybrydowych s narzdzia i elementy maszyn pracujce w trudnych warunkach eksploatacyjnych, w tym np. narzdzia
do obrbki plastycznej na zimno i na gorco oraz formy
do cinieniowego odlewania metali kolorowych. Szczeglnie efektywnym obszarem aplikacji jest w tym przypadku zwikszanie trwaoci matryc kuniczych. Nowoczesne technologie wytwarzania warstw hybrydowych tego typu, np. warstwa azotowana / powoka CrN przeznaczona do zwikszania trwaoci matryc do kucia bieni oysk tocznych oraz warstwa hybrydowa / powoka
TiCrAlN do zwikszania trwaoci matryc do kucia
synchronizatorw skrzyni biegw, umoliwiaj nawet kilkukrotny wzrost trwaoci wykorzystywanych narzdzi [4].
Hybrydowe technologie wielordowe
Istot ksztatowania waciwoci powok wytwarzanych
z wykorzystaniem technologii hybrydowych wielordowych jest moliwo praktycznie dowolnego konfigurowania skadu chemicznego i struktury wielowarstwowej wytwarzanych powok, poprzez wykorzystanie rnych metod ich nakadania, np.: odparowania ukiem elektrycznym, rozpylania magnetronowego, odparowania wizk
elektronw, implantacji jonowej, obrbki laserowej i innych. Przykadem wysoko zaawansowanych powok wytwarzanych z wykorzystaniem technologii wielordowych s powoki z barier ciepln TBC (Thermal Barrier
Coating) stosowane do zwikszania odpornoci cieplnej

VIII

POSTPY W KSZTATOWANIU UBYTKOWYM MATERIAW

elementw silnikw lotniczych naraonych na dziaanie

wysokiej temperatury. Technologie hybrydowe wielordowe s obiecujcymi rozwizaniami w zakresie wytwarzania powok nanokompozytowych i nanowarstwowych
[5]. Interesujcym kierunkiem ich wykorzystania s prace
w zakresie wytwarzania powok nanokompozytowych wglika chromu Cr3C2 w osnowie Cr-Ni (rys. 1a) oraz powok
wielowarstwowych o nanometrycznej gruboci warstw
skadowych wglika Cr3C2 i stopu Cr-Ni (rys. 1b).

logii hybrydowych wielordowych. Szeroka gama unikatowych urzdze technologicznych do realizacji hybrydowych technologii obrbki powierzchniowej w ITeE PIB
obejmuje: urzdzenie do realizacji hybrydowych technologii z udziaem procesw dyfuzyjnych oraz hybrydowych
technologii wielordowych, a take wysoko specjalizowane systemy technologiczne, jak: ukowe oraz magnetronowe rda plazmy, systemy zasilania i polaryzacji, systemy
dozowania atmosfery procesowej, systemy obrotu i pozycjonowania elementw w komorze
prniowej, a take komputerowe systemy sterowania i kontroli procesw
technologicznych.
Dziki nim opracowano wiele specjalistycznych technologii hybrydowych do rnych zastosowa funkcjonalnych [6], w tym m.in.: pakietu
technologii wytwarzania warstw hybrydowych do zwikszania trwaoci
matryc kuniczych, form do cinieniowego odlewania aluminium oraz
narzdzi do obrbki plastycznej na
zimno, technologii wytwarzania powok wielowarstwowych, zwikszania odpornoci na zuycie erozyjne
elementw ze stopw tytanu, a take powok z barier ciepln do przeciwdziaania procesom utleniania
wysokotemperaturowego elementw silnikw lotniczych.


Szybki rozwj inynierii powierzchni spowodowa pojawienie si

wielu nowych materiaw powokowych (np. powok wieloskadnikowych, wielowarstwowych i gradientowych), jak rwnie warstw hybrydowych wytwarzanych metodami
obrbki wielostopniowej. Umoliwiaj one znaczce rozszerzenie obszaru wykorzystania inynierii powierzchni w przemyle, np. do wysoko wydajnej obrbki skrawaniem
Rys. 1. Rne rozwizania technologiczne hybrydowej technologii wielordowej Arc-EB PVD:
bd obrbki plastycznej. Analiza
a) wytwarzanie powok nanokompozytowych b) wytwarzanie powok nanowielowarstwowych.
stanu zagadnienia w zakresie inynierii powierzchni oraz kierunkw jej
rozwoju wskazuje, e technologie hybrydowe stanowi
Uwarunkowania badawcze i aplikacyjne
bd istotny czynnik rozwoju techniki.
Poszczeglne etapy hybrydowych technologii obrbki
powierzchniowej s czsto realizowane przy bardzo od- LITERATURA
miennych parametrach technologicznych (cinienie, temperatura itp.), wykorzystuj odmienne sposoby kompono- 1. C. DONET, A. ERDEMIR: Historical development and New trends
in tribological and solid lubricant coatings. Surface and Coatings
wania atmosfery procesowej (media gazowe, media ciekTechnology, 180 181 (2004) 517.
e), a take czsto wymagaj odmiennych systemw zasi- 2. J.P. CELIS, D. DREES, M.Z. HUQ, P.Q. WU, M. DE BONTE:
lania i sterowania. Dlatego te realizacja technologii hybHybrid processes a versatile technique to much process requirements and coating needs. Surface and Coatings Technology, 113
rydowych w skali przemysowej i efektywne ich aplikowa(1999) 165.
nie w gospodarce wymaga j wielofunkcyjnych urzdze
technologicznych, ktre pozwol na realizacj rnych 3. J. SMOLIK, A. MAZURKIEWICZ: The development of surface
hybrid technologies as a result of practical industrial applications.
metod obrbki powierzchniowej w jednej komorze proceProblemy Eksploatacji, 3 (2010) 105 114.
sowej. Projektowanie i budowa urzdze technologicznych 4. A. MAZURKIEWICZ, J. SMOLIK: Comparative analysis of wear
do realizacji nowoczesnych technologii obrbki powierzchmechanism of different types of forging dies. Archives of Materials
Science and Engineering, 49 issue 1 (2011) 40 45.
niowej musz uwzgldnia wymagania w zakresie konstrukcji komr prniowych, systemw pompowych i uka- 5. A. MAZURKIEWICZ, J. SMOLIK: Development of novel nanostructute functional coatings with the use of the original hybrid
dw komponowania atmosfery procesowej koniecznych
device. Materials Science Forum, vol. 674 (2011) 1 9.
w celu wytwarzania powok zoonych, wielowarstwowych 6. A. MAZURKIEWICZ, J. SMOLIK: Advanced technologies of suri kompozytowych, w tym rwnie powok nanostrukturalface engineering. Technological Innovations for Sustainable Devenych oraz powok wytwarzanych z wykorzystaniem technolopment, edited by: A. Mazurkiewicz, Radom 2009, 121 140.

IX

MECHANIK NR 12/2011

Zintegrowane procesy ksztatowania ubytkowego

materiaw metalowych i ceramicznych
MIECZYSAW KAWALEC *

nia). Inn rol moe spenia laserowe nagrzewanie

w procesie hybrydowej obrbki na twardo w celu zahartowania laserowego okrelonej warstwy wierzchniej i nadanie jej wymaganych waciwoci geometrycznych i fizycznych poprzez prawie rwnoczesne ksztatowanie ubytkowe i ewentualnie dodatkow obrbk powierzchniow.

Cel, charakterystyka i niektre efekty zintegrowanych

na jednej obrabiarce technik ksztatowania ubytkowego.
czone, hybrydowe i kompletne procesy ksztatowania
wymiarw geometrycznych wyrobw i waciwoci fizycznych utworzonej warstwy wierzchniej. Perspektywy prac
badawczych i uytkowych.
Znaczne skrcenie cykli produkcyjnych poprzez obnienie czasu wytwarzania elementw z rnych, zwaszcza
trudno skrawalnych materiaw, realizuje si coraz czciej
na wieloosiowych centrach obrbkowych, integrujcych
rne techniki ksztatowania na jednym stanowisku roboczym [1, 2, 3]. Dua zoono, ale i elastyczno technologiczna takich centrw dziki integracji rnych technik
ksztatowania ubytkowego oraz zapewniajcego wymagane waciwoci warstwy wierzchniej wyrobu poprzez nieubytkowe techniki wytwarzania (np. nagniatania, hartowania laserowego, stopowania) nie powinny ogranicza
wydajnoci i jakoci produkcji [2]. Przykadami zintegrowanych technik ksztatowania wyrobw moe by tzw. obrbka czona, np. obrbka na twardo za pomoc toczenia
i szlifowania [2], obrbka hybrydowa [3 5], ktrej istot
zdefiniowa i opisa przekonywajco K. E. Oczo w pracy
[4] oraz obrbka kompletna, ktra moe obejmowa poprzednie techniki, tj. obrbk czon i hybrydow [6, 7].
Szczegln uwag rnych orodkw badawczych zwracaj hybrydowe procesy obrbki ubytkowej [3 5, 7 10].
Procesy te, wskutek wczenia do strefy obrbki tradycyjnych procesw dodatkowej energii (np. cieplnej, elektrochemicznej, chemicznej), rozszerzaj moliwoci ksztatowania rnych trudno skrawalnych materiaw, jak nadstopy niklu, kobaltu, tytanu, ceramiki konstrukcyjnej czy te
materiaw kompozytowych [8, 9].
Doprowadzenie w stref tradycyjnych technik ksztatowania ubytkowego energii promieniowania laserowego
moe spenia rne role. Jedn z nich jest poprawa
skrawalnoci twardych stopw metalowych, kompozytw
i twardej ceramiki konstrukcyjnej poprzez nagrzewanie
i zmikczenie materiau obrabianego. Toczenie, frezowanie i szlifowanie z laserowym nagrzewaniem usuwanej
warstwy skrawanej poprawia niektre wskaniki skrawalnoci materiaw [4, 5, 8], podobnie jak coraz bardziej
wnikliwie badane wspomaganie ultradwikowe procesw szlifowania i mikroobrbki (zwaszcza mikroskrawa-

Rys. 2. Przykad obrbki hybrydowej: a) jednoczesne laserowe hartowanie i toczenie, b) mikrostruktura wyjciowa stali 100Cr6 i zahartowanej laserowo warstwy wierzchniej tej stali

Kolejnym laserowym procesem hybrydowym w grupie

tzw. obrbek na gorco [4, 8] jest ksztatowanie ubytkowe
ze spalaniem i wydmuchiwaniem materiau dziki strumieniowi gazu obrbkowego (O2). Tego typu obrbk
zastosowano przemysowo w produkcji obudw lotniczych zespow napdowych ze stopw tytanu i niklu [4].
Wybrane procesy obrbkowe
W mikroobrbce narzdziami o tzw. okrelonej geometrii ostrza oraz w eksploatacji ceramicznych wkadek
ostrzowych coraz wiksz uwag zwraca si na stan
krawdzi skrawajcej w procesie jej ksztatowania,
a zwaszcza na promie zaokrglenia krawdzi rn oraz jej
szczerbato, okrelon rnymi parametrami wysokociowymi profilu, np. Rt (rys. 1). Na rys. 2 przedstawiono
kinematyk obrbki hybrydowej powierzchni osiowo-symetrycznych (laserowo hartowanych i toczonych na twardo w celu zapewnienia odpowiedniej dokadnoci obrbki
i stanu powierzchni). Jest to konieczne, gdy nastpuje
proces hartowania przetopieniowego, ktremu towarzyszy wzrost chropowatoci.
Waciwy dobr pooenia naroa ostrza wzgldem osi
strumienia lasera, okrelany wartoci f, powoduje, e
obrobiona hybrydowo powierzchnia nie jest ponownie
hartowana czci strumienia lasera (rys. 2). Wyniki bada (rys. 3) ukazuj fakt zblionych wartoci parametru
Ra dla obrbki hybrydowej i sekwencyjnego toczenia (24
razy szybszego), ale ekologiczny proces hybrydowy zapewnia krtszy czny czas hartowania i toczenia. Widoczny jest te jednoczenie bardzo efektywny proces toczenia ukonego z punktu widzenia wartoci parametru
chropowatoci Ra.

Rys. 1. Zmiana promienia zaokrglenia rn krawdzi skrawajcej wkadek ostrzowych oraz ich szczerbato Rt po polerowaniu ostrza na
podstawie [7], t czas obrbki
* Prof. dr hab. in. Mieczysaw Kawalec Instytut Technologii
Mechanicznej Politechniki Poznaskiej

POSTPY W KSZTATOWANIU UBYTKOWYM MATERIAW

Z rys. 4 przedstawiajcego tzw. obrbk czon (toczenie na twardo i nagniatanie warstwy wierzchniej) wynika, e rozcigajce naprenia wystpujce w czci
warstwy wierzchniej (WW) mona znacznie obniy przez
zabieg nagniatania.

ny problem wystpuje podczas obrbki materiaw rnymi wkadkami ostrzowymi, np. z PCBN lub ceramiki
narzdziowej [3].
Rozwj i unowoczenianie aparatury badawczej niezbdnej do bliszego poznania skutkw oddziaywania
materiau obrabianego na narzdzie skrawajce (lub na
odwrt) stwarza moliwoci racjonalnego planowania zintegrowanych operacji lub zabiegw obrbkowych. Takim
problemem sabo dotychczas zbadanym jest tzw. biaa
warstwa (white layer) tworzca si zwaszcza w czci
warstwy wierzchniej rnych stali. Warstwa ta skadajca si z bardzo drobnych (< 0,5 m) ziaren ferrytu to
typowy efekt tzw. adiabatycznych stref pasm cinania [1,
10, 11]. Powstaje w warunkach zmczenia kontaktowego
materiaw w strefie kontaktu narzdzia i przedmiotu
obrabianego. Jest bardzo twarda i krucha z tendencjami
do pkni. Wymaga to dalszych bada.
Podsumowanie i perspektywy badawcze

Rys. 3. Porwnanie parametru chropowatoci Ra powierzchni zahartowanej laserowo stali 55NiCrMoV po toczeniu sekwencyjnym i obrbce hybrydowej naroem oraz ukon krawdzi ostrza

Rys. 4. Przebieg napre w gb warstwy wierzchniej h zahartowanej stali 100Cr6 po toczeniu na twardo i nagniataniu kulk [1]

Dalszy rozwj integracji procesw ksztatowania materiaw w stanie mikkim i twardym bdzie nastpowa
jak naley przypuszcza z dotychczasowych osigni
dziki nowym, wieloosiowym centrom obrbkowym wykorzystujcym dokonania w obszarze rozwoju procesw
ksztatowania i programowania obrbki, a szczeglnie:

skrawania z duymi prdkociami HSC i wysoko
wydajnego HPC,

rozwoju procesw hybrydowych,

modelowania i symulacji procesw cieplnych, tribologicznych i dynamiki skrawania,

minimalizacji lub eliminacji cieczy chodzco-smarujcych ze strefy obrbki ze wzgldw ekologicznych
i ekonomicznych,

optymalizacji wielokryterialnej parametrw skrawania
(staych i zmiennych w czasie) uwzgldniajcej aspekty
ekonomiczne i jakociowe procesu produkcji i jego czci
skadowych.
LITERATURA

Rys. 5. Przebiegi zalenoci Lc = f (vc) w procesie toczenia ostrzami

PCBN na twardo rnych stali zahartowanych (na podstawie [3])

Analiza dotychczasowego rozwoju zintegrowanych procesw obrbki ubytkowej wskazuje na du zoono

procesu doboru odpowiednich parametrw skrawania.
Przykadem potwierdzajcym ten stan rzeczy moe by
fakt niemonotonicznego przebiegu funkcji trwaoci narzdzia od parametrw skrawania (zwaszcza prdkoci vc).
W obrbce na twardo wspczesnymi narzdziami do
czsto wystpuj przebiegi Lc = f (vc) jak na rys. 5.
S znaczne rnice w trwaoci ostrzy w zalenoci od
skadu chemicznego materiaw obrabianych [3]. Podob-

1. G. BYRNE, D. DORNFELD, B. DENKENA: Advancing cutting

technology. Annals of CIRP, 52 (2003) 2, 483-507.
2. K. E. OCZO: Wybrane aspekty racjonalnego doboru technik
ksztatowania wyrobw (gwnie ubytkowego). Mechanik, 81
(2008) 5-6, 361 379.
3. W. SCHUMANN: Das Bearbeiten harten Eisenwerkstoffe mit
geometrisch bestimmter Schneide. IDR, 41 (2007) III, 52 71.
4. K. E. OCZO: Hybrydowe procesy obrbki ubytkowej istota,
przykadowe procesy, wyzwania rozwojowe. Mechanik, 73
(2000) 5-6, 315 324.
5. M. KAWALEC, M. JANKOWIAK, A. BARBACKI: Geometryczne
i fizyczne waciwoci technologicznej warstwy wierzchniej
stali stopowych w warunkach hybrydowego procesu laserowego
hartowania i skrawania. Problemy Eksploatacji, 59 (2005) 4,
171 180.
6. W. GRZESIK: Advanced machining processes of metallic materials. Elsevier, Amsterdam 2008.
: Entwicklungen und trends bei Prazisionswerk7. F. BARTHELMA
zeugen fur die Zerspanung. IDR, 42 (2007) 1, 56 60.
8. K E. OCZO: Ksztatowanie ceramicznych materiaw technicznych. Oficyna Wydawnicza Politechniki Rzeszowskiej, Rzeszw
1996.
9. M. KAWALEC, M. JANKOWIAK: Ksztatowanie mikronierwnoci powierzchni obrobionej kompozytw aluminiowo-ceramicznych w procesie toczenia. Zbir prac VI Konferencji Naukowo-Technicznej Ksztatowanie materiaw niemetalowych pod red.
K.E. Oczosia, Zakopane 2001, Oficyna Wydawnicza Politechniki
Rzeszowskiej, Rzeszw 2001, 303 310.
10. M. KAWALEC: Efekty technologiczne obrbki na twardo materiaw metalowych. Mechanik, 79 (2006) 1, 20 25.
11. A. BARBACKI, M. KAWALEC: Structural alternations in the
surface layer during hard machining. Journal of Material Processing Technology, 64 (1997), 33 39.

XI

MECHANIK NR 12/2011

Optymalizacja konstrukcji obrabiarek HSC

JAN KOSMOL
KRZYSZTOF LEHRICH
PIOTR WILK*

Nowe podejcie do projektowania korpusw obrabiarek HSC

bazujce na optymalizacji ich konstrukcji poprzez osignicie
moliwie maej masy korpusu i jednoczenie wysokiej sztywnoci statycznej a wic, z wykorzystaniem optymalizacji wielokryterialnej. Dwa moliwe rozwizania problemu optymalizacji:
za pomoc tzw. optymalizacji parametrycznej przy znanej postaci konstrukcyjnej korpusu i na drodze optymalizacji postaciowej, gdy punktem wyjcia jest prymityw klasy prostopadocian czy walec.
Obrabiarki do obrbki z duymi prdkociami skrawania HSC, HSM, HSP wymagaj odmiennego podejcia do
ich konstruowania. Dotychczasowe metody projektowania i konstruowania nierzadko oparte na wieloletnim
dowiadczeniu i intuicji zaczynaj nie wystarcza. Bez
zaawansowanych metod konstruowania, wykorzystujcych systemy CAD i CAE, w tym metody elementw
skoczonych, zaprojektowanie nowej obrabiarki dla potrzeb obrbki szybkociowej nie pozwala na przekroczenie pewnego poziomu wymaga, zwizanych gwnie
z wysokimi parametrami kinematycznymi, dynamicznymi
i dokadnociowymi. Co wicej, samo zastosowanie zaawansowanych narzdzi projektowych take okazuje si
niewystarczajce. W odniesieniu do niektrych zespow
obrabiarek HSC jedynie procedury optymalizacyjne mog
prowadzi do podanego rezultatu.
Klasyczny proces projektowo-konstrukcyjny obrabiarek
waciwie sprowadza si do korpusw. Korpusy obrabiarek projektuje si i konstruuje stosunkowo rzadko. Czciej korzysta si z istniejcych i sprawdzonych rozwiza,
jedynie je modyfikujc. Jednake wejcie na rynek obrabiarek HSC zmusza dotychczasowych producentw do
zmiany podejcia do projektowania korpusw tych maszyn.
Korpusom obrabiarek HSC stawia si specjalne wymagania, a mianowicie:

moliwie jak najmniejsza masa korpusu,

wysoka sztywno dynamiczna w zakresie czstotliwoci wynikajcej z czstotliwoci drga wymuszonych.
Wymagania dotyczce waciwoci tumienia drga naley uzna za podstawowe i absolutnie konieczne. Dotychczas uzyskuje si je przede wszystkim poprzez uycie
odpowiedniego materiau, tj. eliwa szarego. Prby stosowania innych tworzyw, jak stal (korpusy spawane) czy
polimerobeton maj jednak pewne ograniczenia. Wynikaj
one albo z niedostatecznych waciwoci tumicych (stal),
albo z kosztu i problemw technologicznych (polimerobeton). Z tych te wzgldw eliwo szare lub sferoidalne
wydaje si nadal niezastpowalne.
Dugotrwa stabilno wymiarowo-ksztatow mona
osign poprzez zastosowanie waciwego procesu technologicznego. Niemniej jednak jednolite korpusy odlewane wydaj si korzystniejsze ni korpusy spawane.
* Prof. dr hab. in. Jan Kosmol, dr in. Krzysztof Lehrich, dr in.
Piotr Wilk Politechnika lska

Z kolei wymagania dotyczce niskiego kosztu jednostkowego zalicza si do podstawowych, z uwagi na mas
korpusw. S to na og obiekty o bardzo duej masie
i koszt tworzywa jest znaczcym skadnikiem kosztu
obrabiarki. Dlatego preferowane s korpusy eliwne,
gdy eliwo naley do najtaszych tworzyw.
Obrbka HSC narzucia dodatkowe wymagania, ktrych niespenienie moe uniemoliwi jej stosowanie.
Wynikaj one bezporednio z duych wartoci parametrw kinematycznych podczas HSC, a mianowicie:

prdkoci ruchw posuwowych do 1 2 m/s,

przyspieszenia ruchw posuwowych do 1 3g i wicej,

prdkoci obrotowych wrzecion do 20 000 obr/min
i wicej.
Naley przy tym uwzgldni rwnie konsekwencje obniania masy korpusu, mianowicie zmiany jego sztywnoci
statycznej, a najprawdopodobniej jej zmniejszenia. Dlatego
zmniejszenie masy korpusw wymaga dziaa optymalizacyjnych, w trakcie ktrych minimalizacji masy towarzyszy
wymaganie maksymalizacji sztywnoci. Jest to wic typowe zagadnienie optymalizacji wielokryterialnej.
Metody optymalizacji korpusw
W Katedrze Budowy Maszyn Politechniki lskiej ju
od dawna prowadzone s prace nad metod optymalizacji korpusw obrabiarek. Wynika to z dugoletniej wsppracy z F.O. RAFAMET S.A., gdzie przecitny korpus
wytwarzanych tam obrabiarek ma mas od 5 t a do
100 t, albo i wicej. W takim przypadku denie do
zmniejszenia masy korpusw nie wymaga dodatkowego
uzasadnienia.
W metodach opracowanych w Katedrze Budowy Maszyn przyjto dwa zasadnicze kryteria optymalizacyjne, tj.
kryterium minimalizacji masy korpusu i kryterium maksymalizacji sztywnoci statycznej rozumianej jako wskanik sztywnoci statycznej w teoretycznym punkcie styku
narzdzia i przedmiotu. Nietrudno wykaza, e s to
kryteria wzajemnie sprzeczne, tzn. denie do zmniejszenia masy na og prowadzi do pogorszenia sztywnoci. Std nieunikniony jest kompromis, a wybr funkcji
celu staje si spraw zasadnicz.
P. Wilk w swojej rozprawie doktorskiej [1] zaproponowa funkcj celu, wykorzystujc metod hiperboli, mianowicie:
W = Wt We

(1)

gdzie:
W funkcja celu ujmujca tzw. cenno techniczn
i ekonomiczn,
Wt cenno techniczna, ujmujca sztywno statyczn
korpusu,
We cenno ekonomiczna, ujmujca wpyw masy korpusu na jego cen.

XII

POSTPY W KSZTATOWANIU UBYTKOWYM MATERIAW

W Katedrze Budowy Maszyn opracowano take drug

metod optymalizacji korpusw, zwan postaciow [1],
[3], [4], [5]. Jej istota polega na tym, e nie jest znana
posta wyjciowa korpusu. Punktem wyjcia moe by
prymityw np. w postaci prostopadocianu. Wwczas optymalizacja przebiega inaczej.
Na rys. 2 [4] przedstawiono przykad procesu optymalizacji postaciowej wrzeciennika obrabiarki, pokazanej na
rys. 1. Punktem wyjcia bya brya prostopadocianu
(rys. 2a), a kryteriami lokalnymi byy sztywno statyczna
i masa korpusu.
Wynik optymalizacji ujty na rys. 2 pokazuje posta
konstrukcyjn, ktra w wietle przyjtych kryteriw jest
optymalna i chocia nie jest technologiczna, moe by
podstaw do zaprojektowania technologicznej wersji korpusu wrzeciennika.
W takim przypadku zmniejszenie masy moe by znaczne (w omawianym przykadzie ok. 23%).
Podsumowanie
1. Konieczno denia do konstruowania korpusw
obrabiarek o zmniejszonej masie wydaje si by wymogiem nie tylko ekonomicznym, ale przede wszystkim
technicznym.

Rys. 1. Obszar roboczy frezarki z przesuwnym stojakiem konstrukcji

CBKO Pruszkw

Cenno techniczna Wt zostaa zdefiniowana jako

waona suma kryteriw lokalnych, reprezentujcych rednie wskaniki sztywnoci statycznej w kierunkach x, y,
z i zmienno tych wskanikw w obszarze roboczym
obrabiarki (rys. 1).
Dysponujc lokalnymi kryteriami sztywnoci mona wyznaczy cenno techniczn, jako waon sum wszystkich lokalnych kryteriw sztywnoci Wt, mianowicie:

2. Sprostanie dwom przeciwstawnym tendencjom,

tj. zmniejszania masy i zwikszania sztywnoci, wymaga
zaawansowanych metod projektowania, popartych wynikami procesu optymalizacji.
LITERATURA

Wt = (c1 j x + c2 j y + c3 j z +c4 sx + c5 sy + c6 sz (2)

1. P. WILK: Zastosowanie algorytmw ewolucyjnych i metody elementw skoczonych w optymalizacji korpusw obrabiarek. Praca
doktorska, Gliwice 2011.
2. J. KOSMOL, K. LEHRICH, P. WILK: Optymalizacja korpusw
obrabiarek do obrbki szybkociowej. Prace Naukowe Katedry
Budowy Maszyn, nr 2/2006, Gliwice 2006, 23 32.
3. K. LEHRICH: Optymalizacja ksztatu korpusw obrabiarkowych
z wykorzystaniem metody elementw skoczonych. Prace Naukowe Katedry Budowy Maszyn, nr 1/2007, Gliwice 2007, 53 66.
4. P. WILK: Optymalizacja ksztatu korpusw obrabiarek na przykadzie frezarki pionowej. Prace Naukowe Katedry Budowy Maszyn, nr 1/2007, Gliwice 2007, 67 84.
5. P. WILK: Optymalizacja topologiczna korpusw za pomoc algorytmu ewolucyjnego. Prace Naukowe Katedry Budowy Maszyn,
nr 1/2010, Gliwice 2010, 71 80.

Podobnie mona postpowa z cennoci ekonomiczn, ale tylko z jednym kryterium lokalnym, tj. mas
korpusu. Tak wic cenno ekonomiczna We przedstawia
si nastpujco:
We = m

(3)

Jeeli zalenoci (2) i (3) wstawi si do zalenoci (1)

otrzymuje si ostateczn funkcj celu.
Aby przeprowadzi jakkolwiek optymalizacj, naley
sparametryzowa cechy konstrukcyjne, np. grubo cianek korpusu, rozmieszczenie eber czy ich wymiary geometryczne.
a)

b)

Rys. 2. Przykadowy wynik optymalizacji postaciowej korpusu wrzeciennika

XIII

MECHANIK NR 12/2011

Modelowanie procesw szlifowania

BOGDAN KRUSZYSKI *

Rone metody modelowania operacji szlifowania powierzchni cylindrycznych zewntrznych, powierzchni paskich
oraz szlifowania k zbatych. Zastosowanie metody elementw skoczonych, sztucznych sieci neuronowych
oraz analizy regresji. Modelowanie si szlifowania, rozkadu temperatury oraz jakoci powierzchni obrobionej.
Przykady oblicze przeprowadzonych z wykorzystaniem
opracowanych modeli.
Modelowanie procesu szlifowania powierzchni
paskich kompozytw magnetycznych [1]
Modelowanie, ktre ma na celu okrelenie rozkadu
ciepa i temperatury w szlifowanym przedmiocie, opiera
si z reguy na teorii ruchomego rda ciepa. Takie
modelowanie do kompozytw magnetycznych wykonanych z naprzemiennie uoonych pytek stalowych i magnetycznych (rys. 1) wymaga uwzgldnienia cakowicie
rnych waciwoci tych materiaw: bardzo twardej
i kruchej ceramiki magnetycznej o sabej przewodnoci
cieplnej oraz mikkiej i plastycznej stali o dobrej przewodnoci cieplnej, z ktrej wykonane s separatory.
Model cieplny procesu szlifowania kompozytu magnetycznego przedstawiono na rys. 1a, a przykadowe wyniki
oblicze na rys. 1b. Przyjto, e rdo ciepa na styku
ciernicy i przedmiotu obrabianego ma ksztat trjkta, ktry
przesuwa si wzdu powierzchni obrabianej z prdkoci
* Prof. dr hab. in. Bogdan Kruszyski Politechnika dzka

a)

b)

przedmiotu vft. Podczas tego przemieszczania si nad warstwami stali i ceramiki magnetycznej rozkad strumienia ciepa zmienia si w sposb cigy. W modelu uwzgldniono
ponadto odprowadzenie ciepa w wyniku konwekcji powierzchni przedmiotu obrabianego, z wyczeniem powierzchni
styku ciernicy z przedmiotem obrabianym.
Rozkad temperatury w przedmiocie obrabianym moe
by wyznaczony z oglnie znanego rwnania rniczkowego Fouriera-Kirchhofa, do rozwizania ktrego mona zastosowa metod elementw skoczonych (MES):
(1)
gdzie: T temperatura, t czas, w dyfuzyjno cieplna,
x, y, z wsprzdne prostoktne.
Z wynikw oblicze przedstawionych na rys. 1b wynika, e w ceramice magnetycznej gboko zmian temperatury wywoana procesem szlifowania jest o wiele
mniejsza ni w przypadku stali. Tylko w pobliu styku
elementu magnetycznego z separatorem stalowym obserwuje si podwyszon temperatur, z uwagi na wymian ciepa pomidzy tymi elementami. Taki rozkad
temperatury jest szczeglnie niekorzystny dla elementu
ceramicznego, w ktrym wystpuje duy gradient temperatury powodujcy naprenia cieplne, czsto przekraczajce wytrzymao materiau. Najwysze wartoci
gradientu temperatury i napre cieplnych wystpuj w narou elementu ceramicznego, w pobliu styku
z separatorem stalowym, co wyjania czste wystpowanie wykrusze
w tym obszarze podczas szlifowania.
Modelowanie procesu
szlifowania powierzchni
cylindrycznych z wykorzystaniem
sieci neuronowych [2]

Rys. 1. Modelowanie procesu szlifowania kompozytu magnetycznego: a) warunki cieplne

b) wyniki oblicze; C1, C2 wspczynniki konwekcji, T0 temperatura otoczenia, T rnica
temperatur, Pmax maksymalna warto strumienia energii rda ciepa

a)

b)

Rys. 2. Struktura systemu nadzoru procesu szlifowania (a) i model neuronowy jakoci
przedmiotu obrabianego (b)

XIV

Jednym z podstawowych zada

systemw sterowania numerycznego jest zminimalizowanie wpywu
operatora na wynik szlifowania. Jednak z uwagi na wpyw wielu czynnikw na wynik obrbki, odpowiedni
dobr warunkw szlifowania, podziau naddatku
obrbkowego,
a take kompensacja wpywu zakce s cigle problemem do rozwizania. Obecnie trwaj intensywne badania nad zastosowaniem metod sztucznej inteligencji do rozwizania tych zagadnie m.in. z wykorzystaniem sztucznych sieci neuronowych. System nadzoru procesu
szlifowania (rys. 2a) moe wykorzystywa dane otrzymywane na podstawie modelowania z wykorzystaniem takiej sieci (rys. 2b).

POSTPY W KSZTATOWANIU UBYTKOWYM MATERIAW

Zadaniem poziomu optymalizacji (rys. 2a) jest okrelanie optymalnych warunkw obrbki. Podstawowym elementem tego poziomu jest model jakoci przedmiotu
obrabianego (rys. 2b), zbudowany w oparciu o sztuczn
sie neuronow. Model ten umoliwia okrelenie wynikw
obrbki, tzn. chropowatoci powierzchni Ra, redniej wartoci bdw ksztatu i falistoci (A1-9) oraz temperatury
szlifowania w. Model ma cztery wielkoci wejciowe:
zdolno skrawn ciernicy Kz, gboko szlifowania ae,
posuw osiowy fa oraz prdko przedmiotu vw, reprezentowane przez wektor u = {u1, u2, u3, u4} = {Kz, ae, fa, vw}.
Trzy wielkoci wyjciowe s opisane wektorem y = {y1, y2,
y3} = {Ra, A1-9, Qw}.

wania pojedynczego zarysu zba. Przedstawiona w dolnej czci wykresu rnica tych wielkoci wskazuje na
zadowalajc jako opracowanego modelu.

Model procesu szlifowania k zbatych

wg metody Nilesa [3, 4]
Metoda obwiedniowo-podziaowa szlifowania k zbatych wg tzw. metody Nilesa jest skomplikowanym kinematycznie procesem obrbkowym. Jego efektem jest
nierwnomierny podzia naddatku obrbkowego na poszczeglne przejcia obwiedniowe (rys. 3a). W konsekwencji, przekrj warstwy skrawanej, a take krzywizna
ciernicy oraz prdko skrawania zmieniaj si zarwno w kolejnych przejciach obwiedniowych ciernicy, jak
i wzdu szerokoci styku ciernicy z przedmiotem obrabianym w pojedynczym przejciu obwiedniowym. Powoduje to, e modelowanie tego procesu jest bardziej
skomplikowane ni w przypadku typowych metod szlifowania.
Jedn z podstawowych wielkoci wejciowych do tworzenia modelu cieplnego procesu jest styczna sia szlifowania. Si t mona obliczy na podstawie analizy
zmiennoci przekrojw warstwy skrawanej i innych warunkw obrbki, wykorzystujc zaleno (2):
bDi

Ft = F0 vwt

( )

aei

dbDi
v

(2)

si

gdzie: Ft jest styczn si szlifowania, F0 i f s staymi

i oznaczaj numer przejcia obwiedniowego, aei jest
rzeczywist gbokoci szlifowania w danym punkcie
szerokoci styku ciernicy z przedmiotem obrabianym bDi,
vw jest prdkoci przedmiotu, a vsi jest lokaln prdkoci ciernicy.

Rys. 4. Porwnanie zmierzonych i obliczonych si szlifowania w kolejnych przejciach obwiedniowych ciernicy

Wielko stycznej siy szlifowania moe posuy do

oblicze energii szlifowania i do okrelenia rozkadu strumienia ciepa wnikajcego do przedmiotu obrabianego
w kadym przejciu obwiedniowym ciernicy. Aby okreli rozkad temperatury w obrabianym zbie, naleao
stworzy odpowiedni model, wykorzystujcy analiz
zmiennoci warunkw obrbki w poszczeglnych przejciach obwiedniowych ciernicy. Na podstawie takiej analizy zaproponowano uproszczony rozkad strumienia energii na powierzchni styku ciernicy z przedmiotem.
Przyjmujc taki rozkad strumienia rda ciepa wnikajcego w przedmiot obrabiany, poruszajcego si z prdkoci odpowiadajc prdkoci przedmiotu vw mona,
stosujc np. metod elementw skoczonych, obliczy
rozkad temperatury w zbie szlifowanego koa zbatego
w dowolnym przejciu obwiedniowym ciernicy (rys. 3b),
wykorzystujc rwnanie (1).
Przedstawione przykady modelowania rnych procesw szlifowania pokazuj moliwoci odmiennego podejcia do tego zagadnienia. W zalenoci od oczekiwanych
wielkoci wyjciowych zastosowanie rnych metod modelowania pozwala na osignicie pozytywnych rezultatw. Prace eksperymentalne s niezbdne zarwno na
etapie budowania modeli w celu okrelenia ich parametrw jak i na etapie weryfikacji ich poprawnoci.
Badania realizowane w ramach projektu Nowoczesne technologie materiaowe stosowane w przemyle lotniczym, Nr POIG.01.01.02-00-015/08-00 w Programie Operacyjnym Innowacyjna Gospodarka (PO IG). Projekt wspfinansowany przez Uni
Europejsk ze rodkw Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego.
LITERATURA

Rys. 3. Przekroje warstwy skrawanej w poszczeglnych przejciach

obwiedniowych podczas szlifowania k zbatych wg metody Nilesa
(a) i obliczony rozkad temperatury na powierzchni zba (b)

Przeprowadzone badania dowiadczalne, suce do

wyznaczenia parametrw modelu, a nastpnie do weryfikacji eksperymentalnej oblicze pokazay poprawno
przyjtych zaoe. Na rys. 4 przedstawiono porwnanie
obliczonych i zmierzonych si szlifowania podczas szlifo-

1. B. KRUSZYSKI, J. PAZGIER: Temperatures in Grinding of

Magnetic Composites Theoretical and Experimental Approach,
Annals of the CIRP 52 (2003)1, 263 266.
2. B. KRUSZYSKI, P. LAJMERT: An intelligent supervision system
for cylindrical traverse grinding operation. Annals of the CIRP
54(2005)1. 305 308.
3. B. KRUSZYSKI, ST. MIDERA: Forces in Gear Grinding. Annals
of the CIRP, 47(1998)1, 287 290.
4. B. KRUSZYSKI: Model of gear grinding process. Annals of the
CIRP, 44(1995)1, 321 324.

XV

MECHANIK NR 12/2011

Niekonwencjonalne technologie hydrostrumieniowe

JZEF BORKOWSKI
PRZEMYSAW BORKOWSKI *

Rola i przykady nowatorskich, wysokocinieniowych

technologii hydrostrumieniowych z zastosowaniem
wielofazowej strugi wodnej.
Wysokocinieniowe technologie hydrostrumieniowe,
wykorzystujce wielofazow strug wodn o rnych
strukturach, nale do najmodszych sposobw obrbki.
Dziki specyficznym cechom takiej strugi, zapewniajcym
jej bardzo zrnicowan elastyczno, staje si ona uniwersalnym narzdziem o szerokich moliwociach erodowania powierzchni oraz przestrzennego ksztatowania
rnych materiaw.
Efektywne uczestnictwo Instytutu NTH Pol. Koszaliskiej w realizacji aktualnych programw naukowo-technicznych z tego zakresu umoliwio w ostatnich latach
przeprowadzenie oryginalnych bada procesw precyzyjnej obrbki wielofazow strug wodn o rnych strukturach. Takie kompleksowe badania pozwoliy na opracowanie mechanizmw erodowania rnych materiaw
oraz modelowania efektw obrbki i symulowanie takich
przebiegw w zrnicowanych warunkach technologicznych, a w nastpstwie na opracowanie wielu nowatorskich technologii, spord ktrych zaprezentowano w tym
artykule jedynie zarysy czterech najbardziej perspektywicznych metod.
Quasi-przestrzenne ksztatowanie obiektu metod AWJ
na podstawie luminancji jego obrazu
Po dziewiciu latach twrczych eksperymentw dopracowano szczegy zautomatyzowanego sposobu odtwarzania quasi-przestrzennego ksztatu obiektu na podstawie jego paskiego obrazu [1]. Do sterowania strug
wodno-ciern (AWJ) wykorzystuje si zrnicowane natenie luminancji fragmentw obiektu, zarejestrowane
na jego fotograficznym obrazie [2].
W praktyce polega to na wczytaniu (przez komputer
sterujcy ruchami obrabiarki) roboczego obrazu odtwarzanego obiektu, wedug ktrego nastpuje odpowiednie sterowanie prdkoci przesuwu gowicy roboczej wzgldem
materiau obrabianego. W wyniku kolejnych, wierszujcych
przej strugi wodno-ciernej, przesunitych o podziak
odpowiadajc rednicy strugi, otrzymuje si na materiale
obrabianym mozaik przestrzennych zagbie, rozmieszczonych analogicznie do natenia luminancji wirtualnego
obrazu [3]. Suma takich elementarnych oddziaywa strugi
roboczej stanowi przestrzenny twr w postaci paskorzeby rzeczywistego obiektu (rys. 1).
Taka oryginalna metoda automatycznego ksztatowania quasi-przestrzennych obiektw przy uyciu wysokocinieniowej strugi wodno-ciernej jest bardzo skuteczna
i perspektywiczna.
* Prof. dr hab. in. Jzef Borkowski, prof. dr hab. in. Przemysaw
Borkowski Instytut Niekonwencjonalnych Technologii Hydrostrumieniowych Politechniki Koszaliskiej

Rys. 1. Jakociowe efekty hydrostrumieniowego rzebienia 3D

Mikroprzecinanie metod SWJ istotnym krokiem

w kierunku hydrostrumieniowych nanotechnologii
W celu wytwarzania zminiaturyzowanych elementw
o wysokiej jakoci zaprojektowano i zbudowano mikroobrabiark (rys. 2) do precyzyjnego cicia zawiesinow
strug wodno-ciern (SWJ), kreowan wedug oryginalnego systemu Micro-Bor-Jet [4].

Rys. 2. Mikroobrabiarka MBJ i efekty przecinania metod SWJ

XVI

POSTPY W KSZTATOWANIU UBYTKOWYM MATERIAW

Tego rodzaju obrbka przebiega przy znikomym wydatku strugi roboczej (3 8 dm2/h) o cinieniu 20 100 MPa
przy 1% ograniczeniu jego pulsacji. Do uformowania
takiej strugi stosuje si diamentowe dysze o rednicy
20 80 m, a obecnie nawet opracowywane s dysze
o rednicy 5 m. Do precyzyjnego przecinania wymagana
jest take dua dokadno stolika roboczego (o zakresie
56 56 mm), ktrego uchyb pozycjonowania nie przekracza wartoci 1,25 m.
Efektywno metody SWJ zaley od: wysokoci i stabilnoci cinienia, rednicy i spjnoci strugi oraz jej
waciwoci erozyjnych, zalenych od mikrocierniw. Taka mikrostruga jest wydajnym narzdziem sucym do
precyzyjnego wycinania maogabarytowych elementw
ze stali (gmax = 2 mm), stopw aluminium (gmax = 5 mm)
i tworzyw sztucznych (gmax = 8 mm). Jako powierzchni
przecicia badanych materiaw jest przy tym zbliona do
efektw szlifowania.

Hydrodynamiczna metoda drenia i szczelinowania

ska w poszukiwaniach gazu upkowego
Obecnie jednym z waniejszych zada jest zastosowanie wysokocinieniowej strugi wodnej o cyklicznie zmiennej strukturze do wspomagania prac grniczych wystpujcych w poszukiwaniach gazu upkowego. Do wytwarzania takiej strugi opracowano samowzbudn gowic
pulsacyjn, przeznaczon do prac podziemnych, wykonywanych na gbokoci ok. 3000 3500 m. Jej oryginaln
konstrukcj, majc zapewnia ma wraliwo na zakcenia warunkw hydrodynamicznych, opracowano
przy wykorzystaniu wynikw wieloaspektowej analizy pracy gowicy oraz symulacyjnych bada komputerowych
(rys. 4).

Hydrostrumieniowa mikronizacja wgla

przetwarzanego na quasi-pynne paliwa nowej generacji
Stosowanie quasi-pynnego paliwa wglowodnego jest
korzystne ze wzgldu na ekologiczny proces jego spalania, wydzielajcy znikome iloci szkodliwych zwizkw.
Dlatego racjonalne jest zastosowanie wysokocinieniowej
strugi wodnej do rozdrabniania wgla, gdy woda w warunkach udaru mechanicznego bardzo skutecznie penetruje siatk spka, wywoujc we wntrzu destrukcyjne
naprenia rozcigajce.
Po jednokrotnym zabiegu dezintegracji wgla kamiennego strug wody o cinieniu 150 MPa a 65% jego
urobku skada si z czstek o wymiarach poniej
100 m. Taka metoda mikronizacji wgla, zalena gwnie od cinienia strugi wodnej, zapewnia zwikszenie
powierzchni waciwej czstek wglowych rzdu 10 000
razy, co w wydatnym stopniu intensyfikuje proces ich
spalania [5].

Rys. 4. Sposb funkcjonowania gowicy do wytwarzania pulsacyjnej

strugi wodnej i widok prototypowych urzdze technologicznych

Opracowano take prototypowe rozwizania odpowiednich urzdze technologicznych o cznej mocy ponad
1000 KM. Urzdzenia te zapewniaj stosowanie strugi
wodnej o cinieniu do 150 MPa, co stanowi ponaddwukrotne jego zwikszenie w stosunku do rozwiza stosowanych w USA i Kanadzie.
Zmiany te wynikaj z koniecznoci spenienia zwikszonych wymaga ekologicznych obowizujcych w Europie w odniesieniu do warunkw drenia, a zwaszcza
szczelinowania ska upkowych, zalegajcych w Polsce
na tak duych gbokociach. Ponadto, wzrost cinienia
umoliwia dwu-, trzykrotne zmniejszenie objtoci cieczy
technologicznej stosowanej w operacjach szczelinowania, co w zblionym stopniu ogranicza niebezpieczestwo
zanieczyszczenia rodowiska.

LITERATURA

Rys. 3. Proces wytwarzania quasi-pynnego paliwa wglowodnego

Uzyskana w taki sposb wodna zawiesina czstek

wgla jest przetwarzana na quasi-pynne paliwa energetyczne nowej generacji (rys. 3). W procesie tym nadmiar wody jest usuwany przy uyciu hydrocyklonw, a zagszczon mieszanin poddaje si homogenizacji w kawitatorze impulsowo-rotacyjnym.

1. P. BORKOWSKI, J. BORKOWSKI: Basis of novel technique for

spatial objects shaping with high-pressure abrasive water jet. J.
Mng Sci. Engg (ASME), vol. 132, 2010 (054501), 1 3.
2. P. BORKOWSKI: Basis of technique of spatial objects shaping
with high-pressure abrasive water jet controlled by virtual image
luminance. J. Jet Flow Engineering, 27 (2010) 2, 4 10.
3. P. BORKOWSKI: Application of abrasive water jet technology for
material sculpturing. Can.SME, 34 (2010) 3/4, 389 400.
4. P. BORKOWSKI, R. SOBCZAK: Micro cutting with suspensive
abrasive-water jet. 9th Water Jet Tec, Koriyama, 2009, 151 156.
5. P. BORKOWSKI, J. BORKOWSKI: Coal comminution with high
pressure water jet. 20th Water Jetting, Graz, 2010, 141 146.

XVII

MECHANIK NR 12/2011

Wytwarzanie elementw dla energetyki niekonwencjonalnej

WIT GRZESIK *

Aktualny stan i prognozy rozwoju energetyki niekonwencjonalnej/zrwnowaonej na wiecie i w Polsce. Tworzenie si nowej gazi wytwrczoci energy manufacturnig, w tym brany ukierunkowanej na produkcj siowni
wiatrowych (wind power industry). Specyfika wytwarzania
elementw o bardzo duych gabarytach i wysokiej dokadnoci dla siowni wiatrowych oraz pytek ogniw solarnych. Przegld stosowanych obecnie technologii wraz
z przykadami procesw technologicznych.
Wymogi ochrony klimatu w dugoterminowej perspektywie (wg Midzynarodowej Agencji Energetyki (IEA)
do 2050 r.), wymuszaj obnienie emisji CO2 o 50%, co
wie si z maksymalnym ograniczeniem stosowania
nieodnawialnych rde energii. Szczegowe dane co do
udziau kilkunastu sektorw wytwrczych w emisji CO2,
okrelanych procentowym wspczynnikiem CAP (Criteria
Air Pollutant), podaje raport U.S. Environmental Protection Agency [1]. W opracowanych programach zakada
si, e w cigu ok. 30 lat turbiny wiatrowe oraz soneczne
baterie fotowoltaiczne osign sprawno zapewniajc
najtasze wytwarzanie energii elektrycznej w porwnaniu
z innymi technologiami zestawionymi poniej. W bilansie
zrwnowaonego wytwarzania energii, czyli pokrywajcego biec konsumpcj, uwzgldnia si takie gwne
skadniki, jak [2]:

energia wiatrowa ldowa i morska,

energia soneczna fotowoltaiczna, fototermiczna,
biomasa,

energia wodna,

energia fal,

energia pyww,

geotermia,

energetyka jdrowa (ze znakiem zapytania, gdy nie
jest do koca jasne, czy ten rodzaj energii mona zaliczy
do zrwnowaonych).
Energia wiatrowa
Udzia energii wiatrowej w globalnej produkcji energii
na wiecie nieustannie ronie. Z raportu World Wind
Energy Association (WWEA) wynika, e w pierwszej
poowie biecego roku na caym wiecie uruchomiono
instalacje wiatrowe o cznej mocy niemal 18,5 GW.
W analogicznym okresie roku ubiegego zainstalowano
16 GW. W 2009 r. wiat pozyskiwa z wiatru 159,7 GW
mocy, a w kolejnym 2010 r. ju 240,5 GW. Wedug najnowszych prognoz moc zainstalowanych turbin wiatrowych wyniesie w 2017 r. 718 GW. Energetyka wiatrowa
rozwija si dynamicznie w takich krajach, jak: USA, Chiny
(wzrost o 127%), Hiszpania, Francja i Indie. Przykadowo
w Hiszpanii dochd przemysu pracujcego dla energety* Prof. dr hab. in. Wit Grzesik Wydzia Mechaniczny Politechniki Opolskiej

ki odnawialnej przewyszy dochody z produkcji wina.

W Polsce na koniec wrzenia 2010 r. moce energetyki
wiatrowej przekroczyy symboliczny poziom 1 GW i wysuna ona si na prowadzenie wrd alternatywnych rde
energii. Instalowane dzi turbiny maj z reguy moc
2 3 MW, ale pojawia si ju zapotrzebowanie na konstrukcje o mocy 5 6 MW, przeznaczone gwnie dla
farm wiatrowych na morzu. Turbiny wiatrowe pojawiaj
si coraz czciej w miastach; s to turbiny z osiami
rubow i pionow, ktra apie wiatr ze wszystkich kierunkw i jest bardziej cicha ze wzgldu na nisz prdko
opat.
Oczekuje si, e ograniczone moce produkcyjne, z powodu kryzysu gospodarczego, spowoduj powstawanie
nowych zakadw produkujcych na potrzeby energetyki
wiatrowej. Dodatkowo starsze modele turbin wiatrowych
poddawane bd intensywnej modernizacji i wyposaane
w najnowoczeniejsze urzdzenia.
Specyfik brany wytwarzajcej dla potrzeb energetyki
wiatrowej s wielkogabarytowe elementy (rys. 1), takie
jak: oyska, opaty wirnika, elementy przekadni koa
zbate walcowe i rubowe, koa o uzbieniu wewntrznym, way zbate oraz drki reakcyjne ktre absorbuj
energi pochodzc z opat wirnika. Pfabrykaty wykonuje si jako odlewy z eliwa cigliwego gwnie piasty,
korpusy przekadni i obudowy oysk, a najczciej jako
odkuwki swobodne oraz elementy walcowane, np. bezszwowe piercienie i konierz wiey. Obrabiane elementy
maj mas do kilku ton i wymiary gabarytowe do kilku
metrw. Przykadowo, piasta wirnika skrzydekowego ma
rednic 1,2 m i mas 6000 kg. Natomiast rednica piercieni przekracza nawet 7 m, a ich masa dochodzi do
17 t [3]. Wany problem stanowi dokadno wykonania
i wyrwnowaenie tak duych elementw. Naley tu nadmieni, e cay system siowni wiatrowej skada si z prawie 800 czci, a niedokadnoci wykonania podstawowych elementw mog mie katastrofalne skutki finansowe komercyjna turbina o mocy 2 MW kosztuje ok.
3,5 mln USD. Pomiarw dokonuje si na nowoczesnych
wsprzdnociowych maszynach pomiarowych, a nastpnie przeprowadzane s testy. Dugie czasy obrbki wymagaj starannej optymalizacji i wzrostu produktywnoci.
Z tego wzgldu firmy narzdziowe oferuj coraz czciej
specjalne narzdzia/systemy narzdzi do obrbki elementw siowni wiatrowych. Niektre z nich oraz stosowane
procesy technologiczne obrbki przedstawiono na rys. 1.
Obrbka elementw turbin wiatrowych prowadzona jest
na specjalnych obrabiarkach, np.: poziomych wytaczarko-frezarkach, tokarkach karuzelowych, wielofunkcyjnych
tokarko-frezarkach czy 5-osiowych centrach obrbkowych [5]. Typowe wymiary stou pionowych centrw tokarskich (VTC) przeznaczonych do obrbki elementw siowni wiatrowych to 5 8 m z moliwoci obrbki powierzchni czoowych o rednicy do 9 m. Moliwe jest stae
mocowanie przedmiotu lub ustawianie przedmiotu zamocowanego na specjalnych wzkach szynowych.

XVIII

POSTPY W KSZTATOWANIU UBYTKOWYM MATERIAW

Due oszczdnoci czasu, nawet

do 80%, mona osign przez obrbk w jednym zamocowaniu i stosowanie urzdze samozaadowczych. W przypadku wielofunkcyjnych platform obrbkowych integracj technologiczn objte s takie
operacje, jak: toczenie, wiercenie,
frezowanie, szlifowanie i frezowanie
obwiedniowe uzbie wczajc
w to obrbk na twardo, co jest
szczeglnie opacalne w obrbce
duych k zbatych, waw korbowych i napdowych. Wielofunkcyjno musi jednak by powizana
z ekstremalnie du sztywnoci,
gdy np. obrabia si korpus przekadni czy gondol. Obrabiarki dwukolumnowe mog przenosi obcienia
nawet do 250 t [5]. Aby umoliwi
dokadne wykonanie dugich i o duej
rednicy gwintw bez drga samowzbudnych (chatter) na tokarko-frezarkach CNC z ukadami sterowania
Fanuc, stosuje si specjaln funkcj
Arbitrary Speed Threading. Kolejnym
wyzwaniem dla konstruktorw obrabiarek do dugich i cikich elementw jest zapewnienie maych odchyek prostoliniowoci ruchu, co dotyczy np. obrbki otworw i czopw
oyskowych waw przekadni.
Duym wyzwaniem technologicznym jest te wysoko wydajne i dokadne nacinanie uzbie o duych
moduach. Np. firma Sandvik Coromant oferuje skadane frezy krkowe (rys. 2b) i limakowe (rys. 2c).

Rys. 1. Elementy siowni wiatrowej i stosowane procesy technologiczne (kolejno operacji

podano w czerwonych kkach) wg koncepcji firmy Iscar [4, 5]

Rys. 2. Koo zbate o uzbieniu wewntrznym do przekadni turbiny wiatrowej (a) i jego
obrbka zgrubna frezem krkowym (b), specjalny frez moduowy limakowy (c)

Energia soneczna fotowoltaiczna

W przypadku fotowoltaiki (rys. 3a)
najwiksz popularnoci ciesz si
ogniwa solarne z monopolikrystalicznego krzemu. Materia wyjciowy
do ich produkcji, czyli pytki krzemowe (wafle), te odcina si z wikszego bloku krzemowego. Proces
Rys. 3. Schemat ogniwa sonecznego (a), pytka krzemowa (b) i zasobnik ciepa z baterii
wykonania pytki (rys. 3b) obejmu- sonecznych
w wodzie (c)
je: domieszkowanie niezbdne do
powstawanie pola elektrycznego,
pasywowanie w celu eliminowania bdw ksztatu oraz odchylonej o 30 bd zawsze dokadnie zwrcone ku
kontaktowanie polegajce na tworzeniu sitodruku pastami socu, gdy dopasowanie do pozycji soca odbywa si
przewodzcymi. W celu zapewnienia cigoci pracy, np. w taktach co 10 min i trwa 10 s.
w okresach zachmurzenia, elektrownie solarne wyposaa
si w wymienniki ciepa. Przykadowo na rys. 3c pokaza- LITERATURA
no spawany zasobnik wodny o pojemnoci ok. 30 m3, 1. Raport, U.S. Environmental Protection Agency Energy. Trends in
ktry stosuje si w budownictwie mieszkaniowym.
Selected Manufacturing Sectors: Opportunities and Challenges for
Environmentally Preferable Energy Outcomes. 2007; www.
Naley rwnie podkreli, e firmy, ktre dotychczas
epa.gov.
funkcjonoway w tradycyjnej budowie maszyn i produko2. D. J.C. MAC KAY: Sustainable Energy without the hot air. UIT
way maszyny i ukady sterowania, przestawiaj si np.
Cambridge, 2008; www.withouthotair.com (ANG),
na inteligentne systemy naprowadzania ogniw na dokad- 3. American Wind Energy Association (AWEA), Metal working for the
wind industry; www. awea.org.
n pozycj soca, co zapewnia o 30% wysz wydaj4. Wind power industry, www.iscar.com.
no w porwnaniu z systemami konwencjonalnymi. 5. J. LORINCZ: Energy industry machining. Manufacturing EngineGwarantuje to, e moduy umieszczone na paszczynie
ering, 146 (2011) 2, 61 69.

XIX

MECHANIK NR 12/2011

Ksztatowanie mikroelementw
obrbk elektrochemiczn i elektroerozyjn
ADAM RUSZAJ
SEBASTIAN SKOCZYPIEC *

Mikrosystemy (MST) z mikroelementami wytwarzane

z wykorzystaniem wikszoci znanych metod wytwarzania makroelementw: od obrbki skrawaniem i obrbki
plastycznej przez metody erozyjne do metod przyrostowych. Zastosowanie obrbki elektrochemicznej i elektroerozyjnej do wytwarzania mikroelementw.
Mikroelementy czyli obiekty o wymiarach 0,1 1 mm
znajduj zastosowanie m.in. w czonach wykonawczych
MEMS (tzw. aktuatorach), ktrych rynek ronie w tempie
17 20% od lat dziewidziesitych ubiegego wieku.
W wytwarzaniu mikroelementw stosowane s zarwno
metody ubytkowe, jak i przyrostowe. Z uwagi na wci
rosncy rynek MEMS konieczne jest opracowywanie racjonalnych technologii produkcji masowej. Istotne znaczenie maj tutaj procesy obrbki plastycznej, odlewanie
oraz metody elektroformowania. Z kolei takie procesy, jak
obrbka elektroerozyjna i elektrochemiczna s mniej wydajne, ale sprawdzaj si w wytwarzaniu mikronarzdzi:
mikrokokil, mikroform, czy mikromatryc z materiaw metalowych.
Charakterystyka metod wytwarzania mikroelementw
Obecnie stosuje si wiele procesw wykorzystujcych rne zjawiska do ksztatowania mikroelementw. S to m.in.
procesy, w ktrych element ksztatowany jest w wyniku:

dziaania si mechanicznych: skrawanie (np. wiercenie, frezowanie, toczenie), szlifowanie, obrbka ultradwikowa, obrbka plastyczna;

topienia i parowania: obrbka elektroerozyjna (EDM),
laserowa (LBM) czy elektronowa (EBM),

roztwarzania i osadzania elektrochemicznego: obrbka elektrochemiczna (ECM), elektroformowanie (EF),

krzepnicia: odlewanie, wypenianie formy metod
wtrysku,

dodawania kolejnych warstw: stereolitografia, selektywne spiekanie laserowe itp.
Istotn rol, szczeglnie w produkcji masowej, odgrywaj procesy obrbki plastycznej, odlewania i wytwarzania
metod wtrysku. W tych procesach niezwykle istotnym
zagadnieniem jest wytwarzanie mikronarzdzi (formy, matryce, toczniki , wykrojniki, stemple itp.). W coraz wikszym
zakresie znajduj tutaj zastosowanie obrbka elektrochemiczna i elektroerozyjna. Moliwoci racjonalnego wykorzystania tych metod w wytwarzaniu mikroelementw metalowych zostan przedstawione poniej. W wytwarzaniu
mikroelementw na coraz szersz skal stosowane s
rwnie procesy wytwarzania przyrostowego.
Charakterystyka mikroobrbki elektroerozyjnej
W obrbce elektroerozyjnej (EDM) naddatek jest usuwany z przedmiotu obrabianego w wyniku zjawisk towarzyszcych wyadowaniom elektrycznym (wydzielanie
* Prof. dr hab. in. Adam Ruszaj, dr in. Sebastian Skoczypiec
Wydzia Mechaniczny, Politechnika Krakowska

ciepa, wzrost temperatury, parowanie, topienie i rozrywanie materiau) w obszarze pomidzy przedmiotem obrabianym a elektrod robocz. Szczelina midzyelektrodowa wypeniona jest ciecz dielektryczn, ktrej zadaniem jest m.in. usunicie produktw erozji z przestrzeni
midzyelektrodowej. Mechanizm usuwania naddatku
oparty na wyadowaniach elektrycznych powoduje, e
obrbka elektroerozyjna jest racjonalnym wyborem przy
ksztatowaniu elementw wykonanych z materiaw trudno obrabialnych metodami skrawania (utwardzona stal,
wgliki, stopy o wysokiej wytrzymaoci, supertwarde materiay przewodzce prd elektryczny np. materiay
kompozytowe na osnowie metalowej, ceramika). Obrbka elektroerozyjna umoliwia wykonywanie z tych materiaw skomplikowanych, swobodnych powierzchni z wysok dokadnoci (nawet do 2 m) co powoduje, e
powszechnie jest stosowana np. do wytwarzania mikronarzdzi: form wtryskowych czy matryc. Ograniczenia
w stosowaniu tej metody to: brak moliwoci obrbki
materiaw nieprzewodzcych prdu elektrycznego, maa
wydajno, due zuycie elektrody roboczej (nawet
100%), wystpowanie warstwy wpyww cieplnych, ograniczenia ksztatu i wymiarw wewntrznych z uwagi na
ksztat i wymiary elektrody-narzdzia. Wytwarzanie mikroelementw metod EDM mona realizowa w operacjach wiercenia, drenia, wycinania drutem oraz frezowania elektroerozyjnego (obrbka uniwersaln elektrod
walcow).
Charakterystyka mikroobrbki elektrochemicznej
W obrbce elektrochemicznej naddatek usuwany jest
atom po atomie w wyniku reakcji elektrochemicznych
zachodzcych w warstwach przyelektrodowych, zgodnie
z prawami Faradaya i Ohma; sprzyja to osigniciu duej
wydajnoci obrbki przy maej chropowatoci powierzchni
i braku zuycia narzdzia. Siy mechaniczne dziaajce
na elektrody s pomijalne, narzdzie si nie zuywa,
a waciwoci warstwy wierzchniej nie ulegaj istotnym
zmianom. Przy obrbce elektrochemicznej dokadno
jest mniejsza ni przy obrbce elektroerozyjnej, poniewa
oprcz nieokrelonoci pooenia narzdzia w stosunku
do przedmiotu obrabianego wystpuje zjawisko delokalizacji reakcji elektrochemicznych. Mona to uzasadni
tym, ze w obrbce elektroerozyjnej przy zadanych parametrach wystpuje pewna graniczna grubo szczeliny
midzyelektrodowej, powyej ktrej wyadowania elektryczne nie wystpuj i naddatek z tych fragmentw
powierzchni nie jest usuwany. Natomiast podczas obrbki
elektrochemicznej, gdzie nawet przy duej gruboci
szczeliny midzyelektrodowej (1 2 mm) prd przepywa
przez ca powierzchni bdc w zasigu pola elektrycznego, zachodz reakcje elektrochemiczne i naddatek jest usuwany. Powoduje to rozmycie ksztatu przedmiotu obrabianego i zmniejszenie dokadnoci. Efekt ten
mona znacznie osabi przez zastosowanie napicia
impulsowego o czasie impulsu poniej 100 ns. Wytwarzanie mikroelementw metod ECM mona realizowa,

XX

POSTPY W KSZTATOWANIU UBYTKOWYM MATERIAW

podobnie jak w EDM, w operacjach wiercenia, drenia,

wycinania drutem oraz frezowania (obrbka uniwersaln
elektrod walcow).
Hybrydowa elektrochemiczno-elektroerozyjna
technologia wytwarzania mikroelementw
Z uwagi na to, e pomidzy obrbk elektroerozyjn
i elektrochemiczn istnieje podobiestwo pod wzgldem
kinematycznym, a urzdzenia skadaj si z analogicznych zespow, powstaa koncepcja technologii i stanowiska do sekwencyjnej obrbki elektrochemiczno-elektroerozyjnej.
Koncepcja sekwencyjnej realizacji obrbki ma na celu
wykorzystanie zalet EDM i ECM oraz pominicie ich
wad. Na przykad w pierwszym etapie obrbki usuwane
jest z du wydajnoci 60 80% naddatku przy dokadnoci rzdu 10 20 m. Pozostaa cz naddatku
usuwana jest elektroerozyjnie z dokadnoci 1 5 m.
Zasadniczym efektem tej sekwencji jest radykalne
skrcenie cakowitego czasu obrbki, gdy wydajno
waciwa 3D-ECMM (ElectroChemical MicroMachining)
jest nawet 10 100-krotnie wiksza od wydajnoci
3D-EDMM (ElectroDischarge MicroMachining) oraz uzyskanie wikszej ni w ECM dokadnoci (rys. 1). Naley
przypomnie, e w 3D-ECMM nie wystpuje zuycie
elektrody roboczej. Dlatego procesy ECM i EDM realizowane s t sam elektrod. Oczywicie pomidzy operacjami naley przeczy ukady obiegu cieczy roboczej
(elektrolit dielektryk) oraz generatory impulsw napicia (ECM EDM).

Rys. 3. Obrabiarka do sekwencyjnej elektroerozyjno-elektrochemicznej realizacji procesu ksztatowania mikroelementw (Laboratorium

Instytutu Technologii Maszyn i Automatyzacji Produkcji Politechniki
Krakowskiej).

Urzdzenie umoliwiajce tak realizacj obrbki przedstawia rys. 3.


Zapotrzebowanie przemysu na mikroelementy wzrasta
dynamicznie od kilkunastu lat. Wymusza to rozwj metod
wytwarzania mikroelementw. W zasadzie wszystkie metody wytwarzania makroelementw zostay odpowiednio
zmodyfikowane i znajduj zastosowanie w jednostkowej,
seryjnej lub masowej produkcji mikroelementw. Obiecujce rezultaty uzyskuje si w przypadku sekwencyjnego
zastosowania rnych metod w ksztatowaniu tego samego mikroelementu. Obecnie w Instytucie Technologii Maszyn i Automatyzacji Produkcji Wydziau Mechanicznego
Politechniki Krakowskiej trwaj prace badawczo-konstrukcyjne ukierunkowane na sekwencyjne zastosowanie obrbek elektroerozyjnej i elektrochemicznej do wytwarzania mikroelementw.
LITERATURA

Rys. 1. Schemat sekwencyjnej realizacji obrbki elektroerozyjno-elektrochemicznej.

W szczeglnych przypadkach mog by potrzebne

minimalne zmiany waciwoci warstwy wierzchniej
w stosunku do rodzimego materiau (rys. 2). Wwczas
kocowym etapem sekwencji bdzie obrbka ECM
(sekwencja ECM > EDM > ECM). Kryteria w kolejnych
etapach to: optymalna wydajno, optymalna dokadno i optymalne waciwoci warstwy wierzchniej.

Rys. 2. Porwnanie powierzchni otworu wykonanego elektrochemicznie

(lewa cz rysunku) oraz elektroerozyjnie (prawa cz rysunku) [7]

1. A.P. MALSHE, K.P. RAJURKAR, K.R. VIRWANI, C.R. TAYLOR,

D.L. BOURELL, G. LEVY, M.M. SUNDARAM, J.A. McGEOUGH,
V. KALYANASUNDRAM, A.N. SAMANT A.N.: Tip-based nanomanufacturing by electrical, chemical, mechanical and thermal
processes. CIRP Annals Manufacturing Technology, 59 (2010),
628 651.
2. H.-P. SCHULZE, A. RUSZAJ, T. GMELIN, J. KOZAK, K. KARBOWSKI, K,D. BORKENHAGEN, M. LEONE, S. SKOCZYPIEC,
Study of the Process Accuracy of the Electrochemical Micro
Machining using Ultra Nanosecond and Short Microsecond Pulses. Proceedings of the 16th International Symposium on Electromachining 2010, 651 656.
3. K.P. RAJURKAR, Z.Y. Yu: 3D Micro-EDM Using CAD/CAM,
Annals of the CIRP Vol. 49/7/2000, 127 130.
4. S. SKOCZYPIEC, A. RUSZAJ, J. KOZAK: The conception of
EC/EDMM sequential process for micro-tools manufacturing. Proceedings of 5th International Conference on Advances in Production Engineering APE2010, Warsaw University of Technology,
2010.
5. S. SKOCZYPIEC, A. RUSZAJ, P. LIPIEC: Research on electrochemical dissolution localization in case of micro machining
with ultra-short pulses. Proceedings of the 16th International
Symposium on Electromachining 2010, 319 322.
6. S. SKOCZYPIEC, A. RUSZAJ: Tendencje rozwojowe mikrotechnologii wytwarzania. Niekonwencjonalne metody mikroobrbki.
Mechanik, 82 (2009) 12, 1024 1027.
7. ECMTEC Technology & Solutions. Materiay firmy ECMTEC
GmbH, 2009.

XXI

MECHANIK NR 12/2011

Kierunki rozwoju szlifowania

ANDRZEJ GOBCZAK *

Gwne kierunki rozwoju szlifowania ciernicowego dotyczce: materiaw i narzdzi ciernych, obcigania ciernic,
innowacyjnych metod szlifowania oraz konstrukcji szlifierek.
Rozwj obrbki ciernej jest zdeterminowany aktualnymi
potrzebami i wymaganiami uytkownikw, ktre wynikaj
m.in. z koniecznoci zapewnienia: efektywnej obrbki materiaw trudno obrabialnych, uzyskiwania wysokiej dokadnoci ksztatowo-wymiarowej obrabianych przedmiotw,
wymaganej chropowatoci powierzchni i stanu warstwy
wierzchniej, wysokiej produktywnoci i wydajnoci szlifowania, powtarzalnoci wynikw szlifowania oraz niezawodnoci procesu obrbki. Wzrost zapotrzebowania rynku na
czci i wyroby, coraz bardziej zoone i precyzyjne wskutek ich miniaturyzacji, wymusza z kolei rozwj procesw
mikroszlifowania [1, 5]. Wymienione tu wymagania uzasadniaj potrzeb kompleksowego rozwoju obrbki ciernej,
ukierunkowanego na: materiay i narzdzia cierne, metody
ksztatowania czynnej powierzchni ciernicy (CPS), doskonalenie metod i procesw szlifowania, nowe konstrukcje
szlifierek oraz systemy monitorowania i sterowania procesami obrbkowymi.
Rozwj materiaw ciernych i spoiwowych ukierunkowany jest gwnie na poszukiwanie nowych materiaw oraz
doskonalenie technologii ich wytwarzania. Wrd aktualnie
stosowanych narzdzi ciernych dominuj narzdzia z konwencjonalnych materiaw ciernych, np.: Al2O3, SiC, ZrO2,
BC. Obserwuje si jednak wzrost udziau narzdzi z supertwardych materiaw ciernych, takich jak: diament naturalny, diament syntetyczny i regularny azotek boru (cBN)
[1, 3, 5]. Nowe gatunki ziaren ciernych s wytwarzane
gwnie technologi spiekania. Umoliwiaj one wytworzenie ziaren ciernych zarwno o okrelonych waciwociach fizycznych, jak i uksztatowanych w bryy o okrelonych parametrach geometrycznych. W grupie nowoczesnych materiaw ciernych na uwag zasuguj ziarna
z submikrokrystalicznego korundu spiekanego. Budowa
tych ziaren ciernych charakteryzuje si niezwykle drobnymi krystalitami (0,1 2 m) poczonymi ze sob metod
zol-el. Te ziarna cierne s oznaczane akronimem SG
(Seeded Gel) i wystpuj pod rnymi nazwami handlowymi np.: Cubitron firma 3M, SG firma Norton,
Sapphire Blue firma Hermes Schleifmittel. Stosowane s
rwnie metody powlekania ziaren ciernych powokami
(np. powoka Duplex), ktre zwikszaj adhezyjno ziarna
do spoiwa lub, w przypadku powok metalicznych, polepszaj odprowadzenie ciepa oraz umoliwiaj kierunkow
orientacj ziaren na CPS (np. w polu elektrycznym). Opracowano rwnie technologi wytwarzania supertwardych,
polikrystalicznych ziaren ciernych z diamentu syntetycznego lub cBN metod spiekania mikroproszkw z tych
materiaw oraz metod kierunkowego osadzania i rozrostu zarodkw diamentu syntetycznego z fazy gazowej. Doniesienia literaturowe wskazuj take na moliwo wdroenia do produkcji nowych cierniw supertwardych, takich
jak: azotek wgla (C3N4) czy azotek boru i wgla.
Efektywne wykorzystanie waciwoci nowych ziaren
ciernic uwarunkowane jest opracowaniem nowych gatunkw spoiw, ktre powinny zapewni m.in.: du wytrzymao, dugi okres trwaoci ksztatu narzdzi ciernych, du
cigliwo, dobr przewodno ciepln, may wspczynnik
* Prof. dr hab. in. Andrzej Gobczak Katedra Technologii
Maszyn Politechniki dzkiej

tarcia, podatno na ksztatowanie CPS. Spoiwa ceramiczne, stosowane zarwno do cierniw konwencjonalnych, jak
i supertwardych, modyfikuje si poprzez wprowadzanie
rnego typu dodatkw i wypeniaczy, majcych na celu:
popraw zwilalnoci ziaren ciernych, zwikszenie wytrzymaoci narzdzi, zmniejszenie wspczynnika tarcia,
zwikszenie porowatoci, popraw przewodnoci cieplnej
itd. W tej grupie naley wyrni spoiwa na bazie substancji szklanokrystalicznych, ktre wykazuj przydatno do
wytwarzania ciernic cBN z domieszk mikrokrystalicznego
korundu spiekanego ze spoiwem ceramicznym i domieszk
substancji porotwrczych. Spoiwa organiczne, wytwarzane
z ywic fenolowych i poliamidowych, stosowane s przede
wszystkim do ciernic zdzierajcych oraz ciernic do przecinania. Ich rozwj polega gwnie na opracowaniu nowych
receptur ywic oraz dodatkw w postaci plastyfikatorw
i wypeniaczy, zwikszajcych znaczco ich wytrzymao.
Nowe receptury spoiw, dziki ich elastycznoci i podatnoci
w procesie szlifowania oraz moliwoci ksztatowania CPS
w procesie obcigania, znajduj zastosowanie do wytwarzania ciernic ze cierniw supertwardych [1, 6]. Spoiwa
metalowe wytwarzane s gwnie metod spiekania proszkw metali (wielowarstwowe ciernice supertwarde i obcigacze wirujce) i elektrolitycznego osadzania metali
(ciernice jednowarstwowe). Oferowane s rwnie nowe
spoiwa hybrydowe metalowo-ceramiczne (ciernice diamentowe firmy Diamental) oraz spoiwa spiekane z domieszk proszkw metali, zwikszajcych przewodno elektryczn (ciernice do szlifowania elektroerozyjnego).
Rozwj ciernic charakteryzuje si funkcjonalnym dostosowaniem ich konstrukcji i waciwoci skrawnych CPS
do specyfiki wysoko efektywnych procesw szlifowania,
np.: szlifowania HEDG, UHSG, CDCF, SSG, HSPG oraz
szlifowania erozyjnego, precyzyjnego i mikroszlifowania.
Gwne tendencje w rozwoju ciernic ukierunkowane s
na: konstrukcj ciernic do tzw. zimnego i wysoko wydajnego szlifowania, budow ciernic o zmniejszonym udziale
spoiwa, doskonalenie wielowarstwowych ciernic o zrnicowanej charakterystyce technicznej, konstruowanie
ciernic z supertwardych ziaren o wyduonym ksztacie
i uoeniu zorientowanym na CPS, budow ciernic inteligentnych wyposaonych w mikroczujniki (np. typu
MEMS). Przykadami innowacyjnych ciernic oferowanych
przez producentw s [1, 3, 5]:

ciernice Mach Disk firmy Mach Rotec do szlifowania
szybkociowego, ktrych korpusy wykonane s z lekkich
materiaw kompozytowych;

ciernice Surfin firmy Cafro przeznaczone do zwierciadlanego szlifowania rowkw wirowych w penowglikowych narzdziach skrawajcych (wiertach, frezach trzpieniowych);

ciernice wielostrefowe firmy Kreps & Riedel, ktrych
poszczeglne strefy CPS s zrnicowane w zakresie
wielkoci i koncentracji ziaren ciernych lub struktury i dopasowane do miejscowych obcie ziaren ciernych podczas szlifowania zoonych powierzchni ksztatowych;

ciernice cBN typu Genis z firmy Tyrolit do wysoko
wydajnego szlifowania zewntrznych powierzchni walcowych, wyposaone w mikrochipy umoliwiajce bezprzewodowe przesyanie informacji do ukadu sterowania szlifierki oraz wielkopolowe ciernice Strato Ultra do szlifowania gbokiego.
Warunkiem efektywnego wykorzystania ciernicy jest dostosowanie za pomoc obcigania jej CPS do realizo-

XXII

POSTPY W KSZTATOWANIU UBYTKOWYM MATERIAW

wanych operacji szlifierskich, w zakresie dokadnoci makrogeometrycznego profilu i mikrogeometrii CPS. Obciganie ciernic obejmuje zabiegi: profilowania, ostrzenia i czyszczenia CPS, ktre s realizowane metodami obrbki
mechanicznej, np.: diamentowymi obcigaczami ostrzowymi obcigaczami wirujcymi, ciernicami diamentowymi,
wygniatania tward rolk, szlifowania mikkiej stali oraz
metodami erozyjnymi, np.: laserowe, elektrochemiczne,
elektroerozyjne [1, 3, 6]. Rozwj metod obcigania ciernic
obrbk mechaniczn ukierunkowany jest gwnie na ich
dostosowanie do potrzeb w innowacyjnych odmianach szlifowania, zautomatyzowanych procesach szlifowania na
szlifierkach CNC oraz procesach mikroszlifowania. Nowe
osignicia w tym zakresie dotycz m.in.: doskonalenia
technologii wytwarzania wieloziarnistych obcigaczy stojcych i wirujcych, wdraania nowych odmian kinematycznych obcigania, konstrukcji urzdze obcigajcych oraz
opracowania systemw CNC do sterowania tym procesem.
Prace badawcze wskazuj take na moliwo hybrydowego obcigania ciernic obcigaczami stojcymi i wirujcymi poprzez wspomaganie tego procesu drganiami ultradwikowymi. Rozwj erozyjnych metod obcigania ukierunkowany jest gwnie na potrzeby ksztatowania CPS
ciernic supertwardych ze spoiwem metalowym. Te potrzeby w najwikszym stopniu zaspokajaj metody obcigania
elektrochemicznego, elektroerozyjnego oraz hybrydowego.
Metody obcigania elektrochemicznego ECD polegaj na
anodowym roztwarzaniu metalowego spoiwa CPS wskutek
reakcji elektrochemicznych w roztworach elektrolitw pod
wpywem prdu staego lub przemiennego. Wykazuj one
przydatno do ostrzenia i czyszczenia CPS ciernic supertwardych oraz ich profilowania. Szczegln odmian
obcigania elektrochemicznego jest system ELID (Electrolytic In Process Dressing), ktry jest znamienny tym, i
ostrzenie ciernicy realizowane jest w trakcie procesu szlifowania i uruchamiane cyklicznie, w okresach mechanicznej depasywacji spoiwa przez obrabiany materia. System
ELID jest przydatny zwaszcza do ostrzenia drobnoziarnistych ciernic diamentowych i cBN ze spoiwem Cast Iron
Fiber Bonded. Metody elektroerozyjnego obcigania
EDD polegaj na wykorzystaniu energii wyadowa iskrowych w szczelinie, utworzonej pomidzy metalowym spoiwem i elektrod obcigajc. W tych odmianach obcigania stosowane s elektrody stacjonarne, segmentowe wirujce i drutowe. Metody EDD s szczeglnie przydatne do
profilowania wielowarstwowych ciernic supertwardych
o zoonych zarysach CPS. Nie zapewniaj one natomiast
prawidowego uksztatowania makrogeometrycznej struktury CPS i dlatego wymagaj procesu ich ostrzenia. Rozwijane s rwnie hybrydowe metody obcigania erozyjnego, ktrych przykadem jest system elektroerozyjno-elektrochemiczny EDCD.
Charakterystyk innowacyjnych odmian szlifowania zawieraj obszerne opracowania prof. K. E. Oczosia i dr. in.
W. Habrata [1] oraz publikacje Naukowej Szkoy Obrbki
ciernej [2 4], dlatego te ograniczono si tu do przedstawienia wybranych trendw ich rozwoju. Wrd wysoko
efektywnych procesw szlifowania wyrnia si HEDG
(High Efficiency Deep Grinding), ktre czy zalety szlifowania z du prdkoci obwodow ciernicy HSG (High
Speed Grinding) i szlifowania gbokiego CFG (Creep-Feed Grinding). Rozwj tej odmiany szlifowania ukierunkowany jest na uzyskanie bardzo duej wydajnoci wzgldnej (150 2000 mm3/s) porwnywalnej z procesami obrbki skrawaniem wysokiej dokadnoci ksztatowo-wymiarowej, obnienia temperatury szlifowania, chropowatoci
powierzchni i stanu warstwy wierzchniej. W tej odmianie
szlifowania stosuje si due prdkoci obwodowe ciernicy
(60 200 m/s), gbokoci skrawania (1 25 mm) i prdkoci posuwu przedmiotu (1 125 mm/s), wysoko wytrzymae
ciernice supertwarde ze spoiwem galwanicznym i metalo-

wym korpusem oraz specjalne systemy chodzenia i smarowania itp. Innymi przykadami innowacyjnych odmian
szlifowania s: wzdune szlifowanie jednoprzejciowe otworw realizowane ciernicami strefowymi, dwustronne
szlifowanie powierzchni paskich z kinematyk docierania,
frezoszlifowanie, szlifowanie wspomagane obrbk erozyjn (AECG i AEDG) czy mikroszlifowanie wspomagane
ultradwikami [1, 3, 5, 6].
Aktualne trendy rozwoju szlifierek koncentruj si na
doskonaleniu ich zdolnoci wytwrczych. Dotyczy to doskonalenia konstrukcji korpusw, zespow wykonawczych,
ukadw napdowych, systemw numerycznego sterowania, systemw monitorowania i kontroli itp. Wspczesne
tendencje w budowie szlifierek uwidaczniaj nastpujce
rozwizania innowacyjne [1, 3 5]:

budowa szlifierek moduowych, polegajca na projektowaniu wielu gowic szlifierskich (wrzeciennikw) montowanych na bazie korpusw podstawowych z rn konfiguracj gowic (dua elastyczno w ich dostosowaniu do
rnych odmian szlifowania) oraz szlifierek do obrbki
kompletnej (centra obrbkowe i autonomiczne stacje obrbkowe), umoliwiajcych czenie operacji szlifowania
z obrbk skrawaniem;

powszechne stosowanie sterowania numerycznego
CNC oraz atwego w obsudze oprogramowania uytkowego z moliwoci programowania zarwno cykli szlifowania, jak i obcigania ciernicy;

wyposaanie szlifierek w nowoczesne systemy do monitorowania stanu ciernicy i procesu szlifowania. Maj tu
zastosowanie systemy na bazie czujnikw: piezoelektrycznych, typu MEMS, emisji akustycznej oraz inteligentne
systemy szlifowania;

wyposaenie szlifierek w ukady CNC sterowania gowicami do obcigania ciernic, systemy elektronicznego
kodowania ciernic, automatycznej wymiany i mocowania
ciernic;

budowa korpusw szlifierek z odleww mineralnych
lub pyt granitowych. Takie rozwizania ograniczaj wpyw
rozszerzalnoci cieplnej tych zespow na dokadno
obrbki;

stosowanie w ukadach napdowych silnikw liniowych
i momentowych, zapewniajcych due prdkoci przemieszcze zespow roboczych i wysok dokadno pozycjonowania, systemw automatycznej kompensacji niewyrwnowaania zespow wrzecionowych i ciernic bezporednio na szlifierce oraz systemw aktywnej kontroli;

wyposaanie szlifierek w portalowe systemy zaadowcze i wyadowcze przedmiotw obrabianych, systemy palet
przedmiotowych oraz podajniki i manipulatory.
Przedstawione kierunki rozwoju szlifowania ciernicowego koncentruj si na najnowszych osigniciach technologicznych w rnych dziedzinach: inynierii materiaowej,
zaawansowanych systemach projektowania konstrukcji
i technologii CAD/CAM, elektroniki i informatyki, sztucznej
inteligencji itp.
LITERATURA
1. K. E. OCZO, W. HABRAT: Doskonalenie procesw obrbki ciernej cz. I-III. Mechanik: 83(2010)/7, 83(2010)/8-9, 83(2010)/10; Innowacje w obrbce ciernej cz. I-II. Mechanik: 81(2008)/11,
81(2008)/12.
2. J. PLICHTA: Wspczesne problemy obrbki ciernej. Pr. zb. Politechnika Koszaliska Koszalin 2009.
3. A. GOBCZAK, B. KRUSZYSKI: Podstawy i technika obrbki
ciernej. Pr. zb. Politechnika dzka, d 2010.
4. A. BARYLSKI: Obrbka cierna. Wspczesne problemy. Pr. zb.
Politechnika Gdaska, Gdask 2011.
5. E. BRINKSMEIER, Y. MUTLUGUNES, F. KLOCKE, J.C. AURICH,
P. SHORE, H. OHMORI: Ultra-precision grinding. CIRP Annals,
59(2010), 652 671.
6. K. WEGNER, H. HOFFMEISTER, B. KAPUSZEWSKI, F. KUSTER,
W. CHAHMANN, M. RABIEJ: Conditioning and monitoring grinding
wheels. CIRP Annals, 60(2011), 757 777.

XXIII

MECHANIK NR 12/2011

Efektywno technologii ciernych i erozyjnych

LUCJAN DBROWSKI
MIECZYSAW MARCINIAK *

Rola i znaczenie ksztatowania ubytkowego czci maszyn. Udzia obrbek ciernych i erozyjnych w procesach
wytwarzania. Efektywno odmian szlifowania i zmodyfikowanych narzdzi ciernych. Efektywno odmian obrbki
elektroerozyjnej i elektrochemicznej.
W procesach ksztatowania czci maszyn i elementw
wspczesnych konstrukcji technicznych dominuj obrbki ubytkowe1). Wspczesne zadania technologiczne systematycznie rozszerzaj wymagania techniczne stawiane
tym obrbkom. Wie si to z osigniciami inynierii
materiaowej, ktre dotycz skokowego podwyszania
waciwoci fizykochemicznych materiaw obrabianych
i materiaw na narzdzia cierne [1], jak rwnie z osigniciami w wykorzystywaniu programw komputerowych
w sterowaniu obrabiarkami. Udzia obrbek ciernych
i elektroerozyjnych w globalnym bilansie czasu wytwarzania jest szacowany na 20%, w tym udzia szlifowania na
12%. Gwnym czynnikiem wzrostu efektywnoci szlifowania jest zachodzcy postp w budowie szlifierek [2 4]
oraz w przebiegu procesw, wyraany m.in. przez stosowanie podwyszonej prdkoci z wprowadzonymi w praktyce ostatniego dziesiciolecia ograniczeniami warunkowanymi utrzymaniem stabilnej pracy maszyn (rys. 1).

Podobny jakociowo efekt uzyskuje si w szlifowaniu

ciernic wielowarstwow (rys. 2b). Wykorzystanie rnych predyspozycji skrawnych aktywnych ziaren CPS,
w logicznej sekwencji ich oddziaywania na materia obrabiany, umoliwia usunicie naddatku i zapewnienie danej chropowatoci w obrbce jednoprzejciowej. Zweryfikowanym korzystnie walorem tej odmiany szlifowania
jest 3-krotne wyduenie okresu trwaoci uytkowej ciernicy, okrelonego stabilnym czasem pracy ograniczonym
dopuszczaln amplitud drga.
a)

b)

Predkosc szlifowania, m/s

Rys. 2. Przykady szlifowania gbokiego zamkw opatek turbiny (a)

i budowy wielowarstwowej ciernicy (b)

W procesie mikroszlifowania ciernic segmentow

(rys. 3a) speniane s dwa warunki techniczne, ktre
dotycz chropowatoci i paskoci powierzchni [3]. Przy
optymalizacji tych warunkw obrbki stosowane s segmenty wytwarzane technik elektroforetycznego osadzania (EPD) drobnoziarnistej krzemionki, stanowicej w tym
procesie zawiesin w alkoholu winylowym (PVA). Obrbka wykonywana jest przy zminimalizowanym dosuwie
wgbnym w zakresie 2 5 m, co umoliwia osiganie
bardzo maej chropowatoci powierzchni Ra = 0,01 m po
odpowiedniej liczbie przej wyiskrzajcych (rys. 3b).

Rys. 1. Fazy rozwoju szlifowania szybkociowego z korekt prdkoci szlifowania okrelon moliwociami technicznymi szlifierek

W procesie szlifowania gbokiego [2] wysok efektywno obrbki ubytkowej uzyskuje si przy prdkociach
zaliczanych wspczenie do zakresu szlifowania konwencjonalnego (rys. 2a). Pomimo znacznego zmniejszenia prdkoci ruchu posuwisto-zwrotnego bd obrotowego przedmiotu, wystpuje tu znaczne obcienie czynnej
powierzchni ciernicy (CPS). Dlatego obrabiarki wyposaone s w ukady intensywnego chodzenia. Korzyci
techniczn jest w tym przypadku wierne odtwarzanie
danego profilu i uzyskiwanie wymaganej chropowatoci
powierzchni szlifowanej.
* Prof. ndzw. dr hab. in. Lucjan Dbrowski, prof. ndzw. dr hab.
in. Mieczysaw Marciniak Politechnika Warszawska
1)
wedug klasyfikacji obrbek autorstwa K.E. Oczosia

a)

b)

Rys. 3. System mikroszlifowania ceramiki pprzewodnikowej specjalnymi segmentami z dosuwem wgbnym ae = 2 m (a) i wpyw
liczby przej na zmian chropowatoci powierzchni (b)

Korzystne jakociowo rezultaty daje stosowanie ciernic specjalnych o niecigej powierzchni czynnej, ktr

XXIV

POSTPY W KSZTATOWANIU UBYTKOWYM MATERIAW

charakteryzuje nietypowe uoenie warstwy ziaren ciernych na bocznych powierzchniach elastycznych paskich
segmentw rozmieszczonych na obwodzie. Podczas szlifowania koce segmentw s erodowane przez produkty
szlifowania w postaci wirkw i wykruszonych ziaren. Rezultatem tego jest zmniejszanie ich wysokoci w stosunku do
najwyej pooonej nasypowej warstwy czynnych ziaren ciernych na paskich bokach segmentw. Proces ten ma charakter cigego obcigania i trwa a do wykorzystania caej
wysokoci segmentw. Dziki systematycznemu odsanianiu
ostrych ziaren CPS szlifowanie przebiega stabilnie w caym
tym okresie. Do istotnych zalet takiej ciernicy zalicza si
utrzymanie staych, obnionych si i temperatury szlifowania,
nadawanie powierzchni obrabianej jednakowej chropowatoci w wyduonym okresie trwaoci narzdzia.
Podobna technologia narzdzi ciernych nasypowych
do szlifowania tamowego umoliwia tworzenie CPS o takiej charakterystyce geometrycznej, ktra take zapewnia
stao warunkw kontaktu z materiaem obrabianym.
Tamy cierne maj w tym przypadku CPS utworzon
przez nasypy ziarnowe z ziaren polikrystalicznych lub
przez pionowo rozmieszczone, trjwymiarowe struktury
w ksztacie piramid. Tak zrnicowany rozkad struktur
geometrycznych, z przestrzeniami na produkty szlifowania, zapewnia prac tam ciernych przy niszych temperaturach i dwukrotnie duszym okresie trwaoci.
W odrnieniu od standardowych tam ciernych, narzdzia o zmodyfikowanej budowie utrzymuj od pocztku
pracy zwikszony wskanik szlifowania G, gdy tpice
si ziarna, inicjujc procesy wykrusze, tworz CPS
o stabilnej aktywnoci technologicznej.
W obrbce elektroerozyjnej wgbnej EDM (rys. 4a)
uzyskiwana jest zwikszona produktywno technologiczna dziki skoncentrowanej energii wyadowa w strefie
obrbki. Wykorzystaniu wysokiej temperatury i dynamiki
oddziaywania fali uderzeniowej w dielektryku sprzyja
stosowanie na elektrody innowacyjnych materiaw. Rozwinita technika wytwarzania elektrod grafitowych o zoonych ksztatach i wysokiej dokadnoci (rys. 4b), ktre
s termoodporne i dobrze przewodz prd elektryczny
oraz ciepo, odgrywa znaczc rol w zwikszonej efektywnoci technicznej tej obrbki [5].
a)

b)

Rys. 4. Drarka elektroerozyjna typ 2LC ZNC (a) i przykad zoonych ksztatw dronych elektrod wglow (b)

W innowacyjnym typie obrabiarki EDM wyposaonej

w system domieszkowania dielektryku mikroziarnami
przewodzcymi prd elektryczny uzyskuje si zwikszenie wydajnoci objtociowej i rwnoczenie korzystne
zmniejszenie chropowatoci powierzchni.
Istotne korzyci ekonomiczne daje coraz powszechniejsze zastosowanie wycinarek drutowych (WEDM) do
wycinania wykrojnikw i stempli oraz wytwarzania skomplikowanych, prostokrelnych ksztatw w materiaach
przewodzcych prd, szczeglnie w trudno skrawalnych

i nieskrawalnych [6]. Przykadem jest wycinarka drutowa

ROBOFIL 440 SLP stosowana w przemyle, a take w laboratoriach uczelnianych do dydaktyki, bada naukowych
i prac usugowych (rys. 5). Jej parametry techniczne to
wymiary przestrzeni roboczej 2600 2800 2200 mm, maksymalna wysoko cicia 400 mm i rozdzielczo ukadu
pomiarowego 0,5 m.

Rys. 5. Drutowa wycinarka elektroerozyjna 440 SLP

Interesujca z punktu widzenia precyzji jest np. wycinarka drutowa Cut 1000 najdokadniejsza na wiecie
ktra moe pracowa z drutem o rednicy 0,02 mm.
Dokadno pozycjonowania tej maszyny jest mniejsza
ni 1 m. Produkowane s dwie wersje tej obrabiarki:
klasyczna, w ktrej dielektrykiem jest woda oraz specjalizowana OilTech, gdzie dielektrykiem jest ciecz na
bazie nafty. W tym przypadku unika si powstawania na
przedmiocie gniazd korozji, ktre przy bardzo precyzyjnych ciciach s absolutnie niepodane.
Przykadem nowej technologii jest laserowe strukturyzowanie powierzchni. Urzdzenie laserowe Laser 1000
5AX sterowane w piciu osiach moe nada bezproblemowo dowoln faktur, nawet na bardzo skomplikowanej powierzchni. Wierzchnia warstwa materiau jest
odparowywana w kontrolowany sposb, tak e bez
wpywu na rodowisko mona nada przedmiotowi
faktur np.: skry czy tkaniny bd nanie dowolny wzr
graficzny.
O postpie technologicznym w obrbce elektrochemicznej zadecydowa rozwj impulsowych ukadw zasilania prdowego. Skutkuje to znaczn popraw dokadnoci tej obrbki okrelonej tolerancj 5 m w zakresie
wymiarowym i tolerancj 10 m w zakresie ksztatowym.
W obrbce hybrydowej elektrochemiczno-ciernej o korzystnych rezultatach wydajnociowych decyduje synergizm procesw mikroskrawania i roztwarzania anodowego. Wydajno takich obrbek jest o 30 do 200% wiksza
od sumy skutkw uzyskiwanych w ich osobnym zastosowaniu: obrbki ciernej oraz procesu roztwarzania elektrochemicznego (ECM).
LITERATURA
1. K.E. OCZO, J. PORZYCKI: Szlifowanie podstawy i technika.
WNT Warszawa 1986.
2. K.E. OCZO, W. HABRAT: Forum narzdzi i obrabiarek ciernych
przykady nowych rozwiza. Mechanik, 81 (2008) 2, 69 83.
3. K.E. OCZO: Ksztatowanie ceramicznych materiaw technicznych.
Oficyna Wydawnictwa Politechniki Rzeszowskiej. Rzeszw 1996.
4. K.E. OCZO, M. MARCINIAK: Postpy w budowie obrabiarek
i systemw obrbki ciernej. Mechanik, 77 (2004) 3, 105 110.
5. K.E. OCZO, L. DBROWSKI: GRAFIT wytwarzanie, ksztatowanie i zastosowanie. Mechanik, 84 (2011) 8/9, 635 645.
6. K.E. OCZO, L. DBROWSKI: Forum obrabiarek erozyjnych
przykady nowych rozwiza. Mechanik, 81 (2008) 1, 26 34.

XXV

MECHANIK NR 12/2011

Innowacyjne narzdzia cierne

JAROSAW PLICHTA*

Innowacyjne rozwizania ciernic i gowic szlifierskich do

szlifowania otworw i powierzchni ksztatowych. ciernice do szlifowania otworw, w tym ciernica skadana
z systemem odrodkowego doprowadzenia pynu chodzco-smarujcego do strefy szlifowania oraz hybrydowe
narzdzie do szlifowania i nagniatania otworw. Gowice
szlifierskie do szlifowania otworw o duych rednicach
oraz gowica do wygadzania powierzchni ksztatowych.
Cigy rozwj nowych gatunkw ziaren ciernych oraz
wykonanych na ich bazie narzdzi ciernych, rozwj nowych metod szlifowania oraz maszyn i urzdze szlifierskich maj wpyw na poszerzanie moliwoci technologicznych procesw obrbki ciernej. Odnosi si to w szczeglnoci do szlifowania ciernicowego, ktrego udzia jest
wci dominujcy w obszarze obrbek ciernych.
Tego typu prace s rwnie prowadzone od kilku lat
w Katedrze Inynierii Produkcji Politechniki Koszaliskiej,
ze szczeglnym uwzgldnieniem rozwoju nowych narzdzi ciernych. S one przeznaczone do rnego rodzaju
zaawansowanych operacji szlifowania. W rozwoju tym
mona wyrni dwa kierunki, z ktrych jeden dotyczy
bada i rozwoju narzdzi ciernych spojonych, a drugi
specjalnych gowic szlifierskich.
W grupie narzdzi ciernych spojonych zostay m.in.
opracowane skadane narzdzia cierne do jednoprzejciowego szlifowania otworw [2]. S one zbudowane
z dwch oddzielnych ciernic o rnej charakterystyce technicznej, osadzonych na wydronym wewntrz
trzpieniu szlifierskim. Przez ten trzpie podawany jest
odrodkowo pyn chodzco-smarujcy (PCS), ktry jest
kierowany do strefy szlifowania przez kanay w przekadce z tworzywa sztucznego, rozdzielajcej obie ciernice
(rys. 1).
ciernica szlifujca zgrubnie (atakujca) jest zbudowana z ziaren korundu spiekanego o numerze ziarna 46
i otwartej strukturze spoiwa ceramicznego oraz ma
uksztatowany nakrj stokowy. Nakrj ten umoliwia wy-

duenie strefy szlifowania zgrubnego, co pozwala na

usunicie naddatku obrbkowego w jednym przejciu.
Natomiast ciernica szlifujca wykoczeniowo charakteryzuje si mniejsz ziarnistoci (80 120), a jej zadaniem jest wygadzanie i wyiskrzenie powierzchni.
Takie rozwizanie zapewnia ok. dwukrotne zwikszenie wydajnoci ubytkowej szlifowania otworw, np. ze
stali oyskowej 100Cr6, ale take efektywne szlifowanie
otworw w materiaach trudno skrawalnych, takich jak:
Inconel, Incoloy oraz stopy tytanu.
Do szlifowania i wygadzania otworw w materiaach
trudno skrawalnych, w ktrych wymagana jest maa
chropowato powierzchni, opracowano specjalne narzdzie hybrydowe. czy ono technik szlifowania i nagniatania. Skada si ze ciernicy o charakterystyce
technicznej dostosowanej do obrbki np. stopw tytanu,
poczonej z nagniatakiem dynamicznym, wyposaonym w promieniowo przemieszczajce si hartowane
kulki (rys. 2).

Rys. 2. Hybrydowe narzdzie do szlifowania i nagniatania otworw

Proces nagniatania nastpuje po przeszlifowaniu otworw na okrelony wymiar, a sia oddziaywania kulek
nagniataka jest tak dobrana, aby nastpowao jedynie
wygadzanie (odksztacanie) wierzchokw nierwnoci
powierzchni. Jest to realizowane przez dobr prdkoci
obrotowej elektrowrzeciona szlifierskiego za pomoc
komputerowego ukadu sterowania.
Do szlifowania otworw o duych rednicach opra* Prof. dr hab. in. Jarosaw Plichta Katedra Inynierii Produkcji,
cowano wielonarzdziowe gowice szlifierskie z obrotoPolitechnika Koszaliska
wymi narzdziami ciernymi (ciernicami trzpieniowymi) o odpowiednio uksztatowanym zarysie. Konstrukcje tych gowic bazuj na szecioktnym korpusie o odpowiednim
uksztatowaniu wntrza, do ktrego powierzchni czoowych przymocowanych jest sze wspornikw. W
ramionach wspornikw, na wsplnej
osi, osadzone s dwie ciernice
trzpieniowe [1] (rys. 3).
Wsporniki z zamocowanym zespoem ciernic mog by usytuoRys. 1. ciernica skadana z systemem odrodkowego doprowadzenia PCS do strefy szlifowania (a) i widok strefy obrbki (b)
wane pod rnym ktem wzgldem

XXVI

POSTPY W KSZTATOWANIU UBYTKOWYM MATERIAW

osi obrotu gowicy. W celu nadania ruchu obrotowego

zespoom ciernic, zastosowano turbiny napdzane spronym powietrzem, doprowadzonym przez kanay we
wntrzu korpusu gowicy.

Rys. 3. Gowica szlifierska do szlifowania otworw o duych rednicach

tych umieszczono sze wrzecion szlifierskich, napdzanych turbinami powietrznymi, usytuowanych w ukadzie
pionowym, rwnolegym do osi obrotu gowicy. Mog one
przemieszcza si osiowo (gra/d) na tocznych prowadnicach liniowych. W ten sposb pooenie poszczeglnych ciernic pracujcych czoem moe dopasowywa
si do lokalnego ksztatu obrabianej powierzchni. Ich
nacisk jest realizowany za pomoc spryn o regularnej
sile nacisku (rys. 5).

Rys. 5. Gowica do wygadzania powierzchni ksztatowych

Zoenie ruchu obrotowego ciernic i ruchu obrotowego

caej gowicy umoliwia sterowanie warunkami skrawania,
obcieniem cieplno-mechanicznym strefy obrbki oraz
ksztatowaniem struktury geometrycznej i chropowatoci
powierzchni obrabianej.
W kolejnym rozwizaniu konstrukcyjnym gowicy do
szlifowania otworw o duych rednicach zastosowano
trzy ciernice maogabarytowe, pracujce w ukadzie czoowym, rozmieszczone co 120 [3]. ciernice te osadzone
s na oddzielnych wrzecionach napdzanych przekadni
ciern, poczon z centralnym wrzecionem szlifierki do
otworw (rys. 4).

Na kadym wrzecionie zamocowane s przeciwlegle

po dwie ciernice o rnej charakterystyce technicznej.
Umoliwia to prowadzenie obrbki dwuetapowej, np. szlifowanie + wygadzanie, szlifowanie + polerowanie.
Tego typu gowice mog by stosowane zarwno na
frezarkach pionowych i centrach obrbkowych sterowanych numerycznie, jak i na obrabiarkach konwencjonalnych, takich jak: frezarki, wiertarki z ruchem krzyowym
stou, a take na robotach przemysowych. Zapewniaj
one du wydajno obrbki, zarwno powierzchni
w przedmiotach metalowych, jak i z tworzyw sztucznych
czy z drewna.
Przedstawione rozwizania rnego rodzaju narzdzi
i gowic szlifierskich oraz rozliczne ich modyfikacje stwarzaj nowe moliwoci realizacji procesw szlifowania.
Przeprowadzone badania prototypw tych narzdzi potwierdziy ich przydatno technologiczn.
Opracowano rwnie specjalne sposoby ostrzenia narzdzi i elementw roboczych gowic szlifierskich, umoliwiajce odpowiednie uksztatowanie ich powierzchni
czynnych do skutecznej realizacji okrelonych operacji
obrbki.

Rys. 4. Gowica do szlifowania otworw o duych rednicach (a) oraz

budowa przekadni ciernej (b)

LITERATURA

Pooenie promieniowe (wysunicie) poszczeglnych

ciernic jest regulowane za pomoc specjalnych ukadw blokujcych, a ciernice s dociskane do powierzchni obrabianej sprynami o regulowanym nacisku.
Umoliwia to obrbk otworw w zakresie rednic
200 300 mm. Gowica ta jest przeznaczona do obrbki
wygadzajcej otworw w metalach kolorowych i z tworzyw sztucznych.
Opracowano rwnie specjalne gowice, przeznaczone
do wygadzania powierzchni ksztatowych. W gowicach

1. J. BARAN, J. PLICHTA: Innowacyjne gowice szlifierskie

z obrotowymi narzdziami ciernymi. Obrbka cierna.
Wspczesne problemy (pod redakcj A. Barylskiego). Politechnika Gdaska, Gdask 2011, 19 24.
2. K. NADOLNY, J. PLICHTA: Possibilities of Development in
the Single-Pass Internal Cylindrical Grinding. 19th International
Conference on Systems Engineering ICSENG 2008, Las
Vegas, USA, August 19-21, 230 235.
3. J. PLICHTA, J. BARAN: Wykorzystanie systemw wirtualnych do opracowania stanowiska badawczego oraz urzdzenia szlifierskiego do obrbki duych otworw. Mechanik
84(2011)2, 143.

XXVII

MECHANIK NR 12/2011

Ksztatowanie ubytkowe materiaw kompozytowych

na bazie aluminium

PIOTR CICHOSZ *

Ksztatowalno ubytkowa za pomoc obrbki skrawaniem,

ciernej i erozyjnej materiaw kompozytowych z osnow
aluminiow wzmacnianych wknami saffilowymi.
W ostatnich latach obserwuje si znaczny wzrost zainteresowania materiaami kompozytowymi, w tym na osnowie stopw metali lekkich [1, 4, 5]. Wytwarzanie pfabrykatw z tych materiaw odbywa si w oparciu o techniki odlewnicze i spiekanie. Nadawanie ostatecznych
ksztatw i wymiarw wyrobom, a take uzyskiwanie
odpowiednich waciwoci warstwy wierzchniej to prawie
wycznie techniki ubytkowe.
Zjawiska wystpujce w mechanizmach oddzielania
materiau, takie jak: bardzo silne odksztacenia plastyczne, due gradienty napre i temperatur, dekohezja
plastycznej osnowy oraz twardego i wytrzymaego wzmocnienia kompozytu mog prowadzi do zdefektowania
warstwy wierzchniej ksztatowanej powierzchni. Jeli powierzchnie te maj due znaczenie funkcjonalne, moe to
stanowi problem, bowiem wkna lub czsteczki wzmocnienia rozdrobnione lub spkane, oddzielone lub wycignite z osnowy mog osabi waciwoci wytrzymaociowe warstw wierzchnich, zwikszy tarcie, przyspieszy
zuycie tribologiczne elementw wsppracujcych itp.
Na podstawie szerokich bada obrabialnoci technikami ubytkowymi materiaw kompozytowych wzmacnianych wknami saffilowymi mona wycign nastpujce wnioski i spostrzeenia [1 5].

Dekohezja materiau osnowy, podczas skrawania
kompozytu, zachodzi gwnie w wyniku cinania plastycznego. Wkna wzmocnienia w pierwszej fazie skrawania
odksztacaj si sprycie, a nastpnie krucho pkaj.

Wkna ceramiczne zatopione w materiale osnowy,
przemieszczajc si przez stref oddzielania wira, ulegaj rozdrobnieniu na niewielkie fragmenty. Wikszo
z nich spywa z wirem. Te, ktre zostaj wgniecione
w powierzchni obrobion, s w wikszoci zorientowane
zgodnie z kierunkiem prdkoci skrawania. Due naprenia rozcigajce, jakie dziaaj na materia obrabiany,
gdy minie on krawd skrawajc ostrza, powoduj odspajanie si materiau osnowy od powierzchni czoowych
fragmentw wkien (rys. 1). Zjawiska tego nie obserwuje
si na fragmentach wkien tkwicych w wirze.

Rozdrobnione wkna saffilowe, przemieszczajc
si przez strefy silnych odksztace plastycznych, ukadaj si w wikszoci zgodnie z kierunkami linii zgniotu,
jakie obserwuje si w wirze. Dzieje si tak rwnie
w spodniej czci wira, gdzie linie zgniotu s rwnolege
do powierzchni natarcia.
* Prof. dr hab. in. Piotr Cichosz Instytut Technologii Maszyn
i Automatyzacji Politechniki Wrocawskiej

Rys. 1. Powierzchnia aluminiowego materiau kompozytowego po toczeniu z parametrami: vc = 650 m/min; f = 0,08 mm/obr (pow. 1500)

Podczas obrbki stopu AK9 z prdkoci skrawania

vc < 300 m/min obserwuje si bardzo silne zjawisko tworzenia si narostu na ostrzu noa. Zjawisko to jest ok.
50% mniejsze podczas obrbki kompozytu, ktrego osnow stanowi ten stop. Wynika to z faktu, e nawet znacznie rozdrobnione wkna w silnie odksztacanym plastycznie materiale osnowy, przemieszczajcym si poprzez
stref oddzielania wira, blokuj odksztacenia plastyczne, powodujc umocnienie kompozytu. Wi one take
spywajcy wir z zacztkami warstw tworzcego si
narostu na ostrzu skrawajcym, uniemoliwiajc mu znaczne rozbudowywanie si.

Przyrost si skrawania podczas obrbki kompozytu,
w stosunku do materiau osnowy, by nieznaczny. Wynis on ok. 8 10% dla maych prdkoci skrawania i ok.
1 4% dla duych prdkoci. Okaza si te duo mniejszy ni si spodziewano, biorc pod uwag wiksz o ok.
27% twardo kompozytu w stosunku do samego materiau osnowy. Spowodowane to byo znacznie mniejszym
wspczynnikiem spczania wira materiau kompozytowego.
Mniejsze rnice w siach skrawania materiau kompozytowego i osnowy dla wikszych prdkoci skrawania
mona tumaczy zmniejszaniem si wspczynnika spczania wira wraz ze wzrostem prdkoci skrawania i to
niezalenie od rodzaju materiau obrabianego.

Ksztatowanie si topografii powierzchni podczas
toczenia materiau kompozytowego ma wyrany charakter kinematyczno-geometrycznego odwzorowania si zarysu ostrza w materiale obrabianym, nawet w zakresach
tych parametrw, w ktrych wystpuje w duym nasileniu
zjawisko tworzenia si narostu.

XXVIII

POSTPY W KSZTATOWANIU UBYTKOWYM MATERIAW

Obrabialno toczeniem badanego materiau kompozytowego jest dobra i porwnywalna z obrabialnoci

materiau stopu osnowy. Wyranie lepsza jest jedynie
w zakresie maych prdkoci skrawania vc < 200 m/min
i wwczas uzyskiwane chropowatoci s o 250% mniejsze. Wynika to z faktu, e w tych zakresach zjawiska
tworzenia si narostu i bocznego pynicia materiau
kompozytowego wystpuj w znacznie mniejszym nasileniu.

Rozwiercanie materiaw kompozytowych pozwala
na uzyskanie powierzchni otworw o chropowatoci
Ra = 1,2 1,9 m, ktra jest kilkakrotnie mniejsza ni po
rozwiercaniu samego materiau osnowy.

Szlifowalno badanego materiau kompozytowego
nie rni si od szlifowalnoci materiau osnowy.

Dogadzanie oscylacyjne materiaw kompozytowych
na bazie stopw aluminium napotyka due trudnoci, wynikajce z faktu zej obrabialnoci tym sposobem obrbki
samego stopu AK9, ktra ulega dalszemu pogorszeniu,
jeli znajduje si w tym stopie wzmocnienie saffilowe.
Twarde wkna ceramiczne, wykruszajc si z obrabianej
powierzchni, mog j rysowa zwikszajc jej chropowato. By moe zastosowanie innego narzdzia, np. w postaci folii ciernej, ktra w sposb cigy przesuwaaby si
przez stref styku z przedmiotem obrabianym, podniosoby
skuteczno tego sposobu obrbki.

Dogadzanie oscylacyjne materiaw kompozytowych moe by stosowane jedynie w przypadku duej
chropowatoci powierzchni wyjciowej i krtkich czasw
dogadzania.

Oddziaywanie energii wyadowa elektrycznych
w obrbkach elektroerozyjnych materiau kompozytowego moe powodowa rne efekty w warstwie wierzchniej
(rys. 2). Drc z maymi parametrami prdowymi uzys-

Rys. 2. Powierzchnia materiau kompozytowego dronego elektroerozyjnie

kuje si niewielk grubo (h 30 m) warstwy zdefektowanej o zmienionej strukturze metalograficznej, ktrej

twardo moe zwikszy si nawet o ok. 65%. Wkna
saffilowe w tej warstwie s zachowane w niezmienionej
postaci, a wystajce poza ni s usunite. Wysokie
parametry drenia wywouj silne zmiany w warstwie
wierzchniej kompozytu, powodujc powstawanie duych
kraterw na powierzchni, ktrych cz moe by zamknita. Wkna saffilowe w tej warstwie ulegaj wwczas czciowo lub cakowicie silnemu przetopieniu. Gbiej, tu pod silnie przetopion warstw kompozytu, cieplne oddziaywanie energii drenia moe powodowa znaczne spkania, przebiegajce nie tylko w poprzek, ale
take wzdu wkien (rys. 3).

Rys. 3. Grubo zdefektowanej warstwy wierzchniej kompozytu po

dreniu elektroerozyjnym (h = 70 m) (parametry drenia:
U = 80 V; Iz = 1 A; Ir = 5 A, powierzchnia drenia 120 mm2)

Oddziaywanie wizki wiata laserowego na powierzchni kompozytu moe powodowa silny efekt spieniania si materiau. Wielko pcherzykw gazu uwizionych w warstwach przypowierzchniowych oraz ich liczba
zale od intensywnoci dostarczanej energii, przy czym
koncentracja energii wpywa na to zjawisko bardziej znaczco ni czas oddziaywania wizki.

Gruboci przypowierzchniowych warstw zdefektowanych rni si w zalenoci od rodzaju i sposobu obrbki
ubytkowej. Im wiksza intensywno oddziaywania energii
(mechanicznej, elektrycznej lub cieplnej) na powierzchni
ksztatowan, tym grubo tych warstw jest wiksza. Najwiksze gruboci warstw zdefektowanych, dochodzce do
h = 120 200 m, w ktrych stwierdzono wyranie zmienion struktur i rozdrobnienie wkien saffilowych, wystpiy
podczas obrbek elektroerozyjnych prowadzonych z duymi parametrami. Toczenie i wiercenie z prdkociami poniej 300 m/min powodowao uszkodzenia powierzchni
na gbokoci ok. 20 25 m. Inne sposoby obrbki skrawaniem, prowadzone z parametrami wykoczeniowymi,
powodoway zmiany w warstwach o gruboci 8 10 m.
Po szlifowaniu wystpowao zdefektowanie o wartoci
1,4 2,4 m. Pozostae obrbki cierne, takie jak docieranie, dogadzanie oscylacyjne i polerowanie wywoyway
zmiany warstwy o gruboci poniej 1,5 m.

Szacujc wartoci naddatkw obrbkowych dla odleww z materiaw kompozytowych naley uwzgldni
moliwo zwikszenia warstwy wadliwej o warto zdefektowanej warstwy, w ktrej wkna osnowy zostay
w znacznym stopniu rozdrobnione i przypuszczalnie
w tym obszarze materiau nie speniaj dostatecznie swojej roli wzmacniajcej materia osnowy.
LITERATURA
1. P. CICHOSZ, P. KAROLCZAK: Surface layer of aluminium-matrix
composites after forming by selected kinds of machining.
Visnik Chmelnickogo Nacionalnogo Universitetu. 2007 nr 4, t. 1,
153 159.
2. P. CICHOSZ, P. KAROLCZAK: Sinker electrical-discharge machining of aluminium matrix composites. Materials Science-Poland.
2008, vol. 26, nr 3, 547 554.
3. P. CICHOSZ, P. KAROLCZAK, M. KUZINOVSKI: Mechanisms of
decohesion in cutting aluminium matrix composites. Mechanical
Engineering Scientific Journal. 2008 vol. 27, nr 1, 15 22.
4. P. CICHOSZ, P. KAROLCZAK: Moliwoci ksztatowania toczeniem topografii powierzchni aluminiowych materiaw kompozytowych, Obrbka Skrawaniem Innowacje, pod red. Jerzego Stsa,
IZTW, Krakw 2008, 304 312.
5. P. KAROLCZAK: Konstytuowanie warstwy wierzchniej metodami
obrbek ubytkowych aluminiowych materiaw kompozytowych
wzmacnianych wknami saffilowymi. Praca doktorska. Politechnika Wrocawska 2007.

XXIX

MECHANIK NR 12/2011

Rola technik wytwarzania

w krajach wysoko uprzemysowionych
EDMUND WEISS *

Rola technik wytwarzania w krajach o wysokim poziomie

wynagrodze w wietle obrad Aachener Werkzeugmaschinen Colloquium AWK 2011
Dua konkurencja ze strony producentw z Azji, a take Europy Wschodniej, globalizacja produkcji oraz rynkw, rosncy nacisk na innowacyjne i zindywidualizowane produkty powoduj szczeglnie w krajach o wysokim
poziomie wynagrodze konieczno staego prowadzenia intensywnych prac nad podniesieniem konkurencyjnoci przedsibiorstw. Strategiczne dziaania dugoterminowe, zmierzajce do staego sukcesu i utrzymania rynkw,
nie mog dotyczy wycznie obniki kosztw. W dzisiejszych czasach, szczeglnie w krajach wysoko rozwinitych, musz one obejmowa zarwno aspekty techniczne, jak i ekonomiczne, a take spoeczne i ekologiczne.
Zmniejszajce si zasoby energii i materiaw, a w lad
za tym rosnce ich ceny, s dodatkowymi czynnikami
zmuszajcymi do prowadzenia intensywnych prac rozwojowych nad nowymi technologiami produkcyjnymi w ramach celu okrelonego jako Produkcja bez surowcw.
Jest to szczeglnie istotne w kraju o tak rozwinitym
przemyle maszynowym, jak Niemcy, gdzie w produkcji
zatrudnionych jest ok. 25%, a co drugie miejsce pracy
zaley od tego sektora bezporednio lub porednio. Brana ta wytwarza ponad 25% produktu krajowego brutto,
przy czym 75% wyprodukowanych maszyn jest przeznaczonych na eksport.
Przykadem troski o dalszy rozwj i utrzymanie dotychczasowej pozycji niemieckiego przemysu na rynkach
wiatowych mog by wsplne dziaania organw pastwowych, szczeglnie rzdw poszczeglnych krajw
zwizkowych, organizacji producentw maszyn i urzdze (VDMA), przedsibiorcw i wyszych uczelni. Przekada si to na bardzo dobry system ksztacenia, wyposaanie laboratoriw uczelnianych przez przemys, rozwj
instytutw badawczych, wsplne konferencje przemysu
i uczelni, intensywne wspomaganie kreatywnoci i indywidualnego rozwizywania problemw przez tworzenie
i wspfinansowanie Centrw oraz Parkw Technologicznych itd.
Bardzo du rol speniaj rnorodne organizacje
badawczo-rozwojowe, tworzone zarwno przez pastwo,
kraje zwizkowe, jak i przez rne organizacje przemysowe. Dla przykadu warto wymieni Towarzystwo Fraunhofera (Fraunhofer-Geselschaft), ktre poprzez swoje instytuty, cile wsppracujce z wyszymi uczelniami,
prowadzi intensywne prace rozwojowe w zakresie nowoczesnych i przyszociowych technologii. Specjalizuje
si ono w technikach informatycznych i telekomunikacyjnych, mikrotechnologiach, technikach produkcji, energetyce, transporcie i inynierii rodowiska oraz technolo* Prof. ndzw. dr hab. in. Edmund Weiss Pastwowa Wysza
Szkoa Zawodowa w Kaliszu

giach materiaowych. Towarzystwo skupia ponad 80 organizacji badawczych, w tym 60 instytutw, i zatrudnia
ogem ponad 18 tys. pracownikw. Jego roczny budet
to 1,66 mld euro, z czego ponad 70% stanowi rodki
uzyskiwane z projektw badawczych krajowych i z EU
oraz ze zlece przemysu.
Konkretnym przykadem wsplnej dziaalnoci, niezwykle wanej dla rozwoju produkcji w obecnych, kryzysowych warunkach, moe by kolejne ju 22. Kolokwium
Obrabiarkowe, ktre odbyo si w Aachen, w Nadresko-Westfalskiej Politechnice (RWTH), w dniach 26 i 27 maja
br. Kolokwium organizowao wsplnie Laboratorium Obrabiarek WZL oraz Instytut Technologii Produkcyjnych
Fraunhofera IPT. Powicone byo zintegrowanym technikom produkcji w krajach o wysokim poziomie wynagrodze. Kolokwium to jest jednym z najwikszych w Europie spotka (ponad 1000 uczestnikw, w wikszoci
z przedsibiorstw przemysu maszynowego Niemiec), na
ktrym prezentowane i dyskutowane s najnowsze osignicia techniki, jak i zagadnienia zwizane z ekonomik,
organizacj i sterowaniem wytwarzania oraz trendy rozwojowe w wymienionych zakresach. Przyjto zaoenie, e
podstawowym problemem dla krajw rozwinitych jest,
w obecnych warunkach rynkowych, pogodzenie wysokich
kosztw produkcji i indywidualizacji produktw, z jej planowaniem i uzyskaniem efektw ekonomicznych (rys. 1).

Rys. 1. Obszary napi produkcyjno technicznych i ich rozwizywanie poprzez rwnoczesne dziaanie we wszystkich kierunkach
wg R. Schmitt i C. Brecher [1]

Niemiecki przemys przeywa obecnie dobr koniunktur i wg ekspertw oraz referentw na Kolokwium, zawdzicza to intensywnym pracom rozwojowym zarwno
nad technologiami produkcji, jak i produktami, innowacyjnoci, a take rozwojowi krajw nowoprzyjtych do EU
oraz krajw BIRC (Brazylia, Indie, Rosja, Chiny), do
ktrych jest kierowana dua cz inwestycyjnych wyrobw przemysowych. W zwizku z tym motto konferencji,
a take dua cz prezentacji dotyczyy zagadnie
utrzymania wysokiego poziomu produkcji i pozycji niemieckiego przemysu na rynkach wiatowych oraz staego
podnoszenia konkurencyjnoci przedsibiorstw (to take
drugie haso kolokwium: techniki produkcyjne czynnikiem
konkurencyjnoci). Tematyk konferencji, skierowanej

XXX

POSTPY W KSZTATOWANIU UBYTKOWYM MATERIAW

do przedstawicieli przemysu, bardzo dobrze charakteryzuj referaty plenarne, przygotowywane i wygaszane

przez przedstawicieli przemysu i uczelni. Dotyczyy one
problemw:

Zintegrowana technologia produkcji dla krajw o wysokich wynagrodzeniach.

Rozwj w warunkach ekonomii globalnej szans
dla Niemiec.

Zrwnowaone kreowanie wartoci wyzwaniem
i szans dla technologii produkcyjnych.

Produkcja przy efektywnym wykorzystaniu zasobw
jako motor innowacji.

Trway sukces zrwnowaone zarzdzanie korporacj.

Mobilno jutra staje si rzeczywistoci jak nowe
technologie cakowicie zmieniaj brane.
Charakterystyczn cech konferencji byo to, e wszystkie 16 referatw specjalistycznych przygotowali przedstawiciele kilkudziesiciu rnorodnych firm, na og
wsppracujcych z WZL, przy udziale pracownikw
uczelni oraz IPT. Tematyka referatw koncentrowaa si
wok: samooptymalizujcej si produkcji, zielonej produkcji, produkcji zintegrowanej oraz produkcji skalowalnej (scalable production) (rys. 2).

Rys. 2. Gwne pola dziaania technik produkcyjnych przedstawiane

podczas sesji specjalistycznych na AWK 2011, wg R. Schmitt [1]

Wszyscy mwcy podkrelali konieczno: energooszczdnej produkcji, cigego prowadzenia bada i rozwoju
w sieciach zapewniajcych kompleksowe rozwizywanie
problemw, szczeglnej troski o potrzeby klienta przy
wysokiej elastycznoci i indywidualizacji produktu oraz
opracowywania nowych technologii wytwarzania. Takie
podejcie, wraz z doskonaleniem systemu ksztacenia
i bada oraz wspomagania kreatywnoci, powinno rwnie zabezpieczy niemieckie przedsibiorstwa przed
skutkami krtkoterminowych trudnoci rynkowych.
W wikszoci przypadkw referaty wygaszane byy
przez przedstawicieli przemysu. Konferencji towarzyszya wystawa maszyn, urzdze, oprogramowa, przyrzdw badawczych, narzdzi itd., w ktrej uczestniczyo ok.
40 firm na og cile wsppracujcych z WZL oraz
IPT. Wszyscy uczestnicy Kolokwium mieli take moliwo zapozna si z laboratoriami WZL oraz IPT. Na
powierzchni kilkunastu tys. m2 przedstawiono blisko 170
stanowisk badawczych, ktre pogrupowano wg tematyki:
przemys lotniczy i kosmiczny, przemys samochodowy,
biotechnika, optyka, budowa maszyn i urzdze, narzdzia, mikrotechnika i obrbka precyzyjna, efektywne wykorzystanie energii w produkcji.

W Aachen w sektorze technik produkcyjnych dziaaj

dwa cile wsppracujce ze sob instytuty: WZL (Werkzeugmaschinenlabor Laboratorium Obrabiarek, w ktrym
jest 5 katedr) oraz IPT (Instytut Fraunhofera zajmujcy si
technologiami produkcji). Obydwoma Instytutami kieruje
ta sama grupa 4 profesorw dyrektorw obu instytutw.
Obie instytucje zatrudniaj ponad 900 pracownikw, z czego blisko 260 naukowo-badawczych (w tym 5 profesorw
i 12 doktorw, pozostali s doktorantami). Ta kunia kadr,
jak j niektrzy nazywaj, organizuje w cigu roku ponad
80 konferencji, warsztatw i seminariw.
O znaczeniu technik produkcyjnych dla rozwoju kraju
wiadczy finansowanie tzw. Clustrw Doskonaoci.
Szesnacie instytutw z RWTH Aachen zorganizowao
si i utworzyo Cluster Doskonaoci: Zintegrowane
techniki produkcyjne dla krajw o wysokim poziomie wynagrodze, ktry ma zapewni kompetencje w produkcji
na najwyszym poziomie, przez co podniesiona zostanie
konkurencyjno niemieckiego przemysu. Dziaania podzielono na 6 zintegrowanych zada (Integrative Cluster
Domain): zindywidualizowana produkcja, wirtualne systemy produkcyjne, hybrydowe procesy produkcyjne, samooptymalizujce si procesy produkcyjne, technologiczna mapa drogowa oraz procesy interdyscyplinarne.
W ramach projektu przewiduje si zrealizowanie kilkudziesiciu, w wielu przypadkach interdyscyplinarnych,
projektw badawczych. Z opisanym clustrem technologicznym zadeklarowao wspprac kilkadziesit przedsibiorstw z rnych bran (przemys lotniczy, obrabiarkowy,
samochodowy, narzdziowy, sprztw gospodarstwa domowego) i wsppracujcych z nimi dostawcw podzespow. Projekt jest dofinansowany przez DFG (Deutsche
Forschungsgemeinschaft) kwot 39 mln euro, co zapewnia finansowanie bada i rozwj uczestniczcych w projekcie instytutw.
Doda take naley, e RWTH Aachen, rwnie dziki
temu clustrowi, uzyskaa status uczelni doskonaej, co wie
si z jej dofinansowaniem kwot ponad 200 mln euro.
Dalszym efektem rozwoju uczelni oraz jej wsppracy
z rzdem krajowym, miastem, bankami i przemysem
jest decyzja o utworzeniu w Aachen nowego, najwikszego w Europie, Campusu Badawczego, na powierzchni
2,5 km2, zorientowanego na nowe technologie i zakadanie przedsibiorstw skierowanych na nowoczesne technologie. Campus jest pooony w ssiedztwie uczelni
z myl o przeniesieniu na jego teren niektrych jednostek badawczych, a take z ukierunkowaniem na cis
wspprac z RWTH. Na terenie Campusu pracowa
bd jednostki B+R zorganizowane w 12 Clustrach ze
wszystkich nowoczesnych dziedzin techniki. Realizacj
projektu przewidziano na 6 8 lat przy nakadach 750 mln
euro (10 15% rodki publiczne, reszt sfinansuj przedsibiorstwa podejmujce dziaalno na terenie Campusu). Dziki temu ma znale zatrudnienie ok. 10 000
ludzi, z tego ok. 5500 bezporednio w B+R.
Autor skada serdeczne podzikowanie prof. F. Klocke oraz
dr. in. S. Kozielskiemu z Werkzeugmaschinenlabor WZL
w Aachen za udostpnienie materiaw konferencyjnych i innych
materiaw informacyjnych oraz za wyraenie zgody na ich
opublikowanie.
LITERATURA
1. AWK 2011, Aachener Werkzeugmaschinen Kolloquium Wettbewersfaktor Produktionstechnik. Tagungsband. Shaker Verlag
Aachen 2011.

XXXI

MECHANIK NR 12/2011

Kierunki rozwoju ciernic z korundw spiekanych

CZESAW NIANKOWSKI*

Syntetyczna charakterystyka dokona w zakresie konstrukcji i technologii ciernic z korundw spiekanych

oraz podstawowe kierunki ich rozwoju.
W latach szedziesitych ubiegego wieku podjto badania majce na celu opracowanie twardych cierniw korundowych, ktre charakteryzowayby si w porwnaniu
z elektrokorundami nisz energochonnoci procesu
wytwarzania, wysz wzgldn wydajnoci szlifowania,
niszymi kosztami wytwarzania oraz moliwoci formowania ziaren ciernych zgodnie z zadanym ksztatem. W rezultacie firma 3M wyprodukowaa w 1974 r. cierniwo ze
zwykego korundu spiekanego o oznaczeniu 76A. Korund
ten do chwili obecnej wytwarzany jest z kalcynowego
boksytu o niskiej zawartoci krzemionki. Z racji znacznie
niszych w porwnaniu z temperaturami topnienia temperatur spiekania i krtszych czasw utrzymywania maksymalnej temperatury, a take z uwagi na eliminacj
operacji rozbijania blokw piecowych, mielenia i klasyfikacji
ziaren ciernych uzyskano obnik energochonnoci i kosztw wytwarzania nawet o 32% w stosunku do niezbdnych przy wytwarzaniu elektrokorundu zwykego. Uzyskano take moliwo formowania ziaren ciernych w postaci
waeczkw, graniastosupw, tulei oraz pryzmatoid spieczonych z krystalitw o wymiarach 1 5 m (I generacja).
ciernice ze zwykego korundu spiekanego wytwarzane s
na ywicznym spoiwie fenolowo-formaldechydowym, przewanie ze wzmocnieniem wok otworu osadczego w postaci kilku toroidalnych piercieni stalowych zatopionych
w korpusie ciernicy. ciernice te produkowane s w szerokim zakresie rednic (400 1200 mm), dlatego ciar
ciernicy przekracza niekiedy 100 daN. Wszystkie ciernice ze zwykego korundu spiekanego s wstpnie orientowane u producenta i przeznaczone do szlifowania wysoko wydajnego z prdkociami do 80 m/s. Istotnymi ograniczeniami przy produkcji takich ciernic jest brak technologicznych moliwoci wytwarzania ich ze cierniw o numerze ziarna > 30, a take trudnoci z ich wyrwnowaaniem.
W latach osiemdziesitych ubiegego wieku podjto kolejne prace badawcze, ktrych celem byo uzyskanie ciernic z korundw spiekanych nowej generacji o wyszych
numerach ziaren ciernych, charakteryzujcych si dodatkowo wysz jednorodnoci mikrostruktury, twardoci
i cigliwoci.
W efekcie w firmie 3M wyprodukowano w latach
1986 1988 pierwsze ciernice z tzw. submikrokrystalicznego korundu spiekanego, o handlowej nazwie Cubitron,
z klasycznym spoiwem ceramicznym, przeznaczone do
szlifowania z prdkociami do 45 m/s. Submikrokrystaliczny korund spiekany otrzymywany jest z organometalicznych zwizkw glinu przy zastosowaniu metody typu zolel, dziki czemu jego ziarna cierne zbudowane s ze
spieczonych krystalitw -Al2O3 o wymiarach 0,1 0,5 m.
(II generacja). W handlu dostpny jest take pod innymi
nazwami: Seeded Gel, VK lub Sapphire Blue. Z uwagi na
koszty uzyskiwania zwizkw wyjciowych dla tych cierniw, ciernice z nich wykonane s nieco drosze od ciernic elektrokorundowych ze spoiwem ceramicznym. Ich ceny s cile uzalenione m.in. od procentowej zawartoci
submikrokrystalicznego korundu spiekanego w caej objtoci cierniwa w ciernicy. Pamita bowiem naley, e
* Prof. ndzw. dr hab. in. Czesaw Niankowski Wydzia Mechaniczny Politechniki Krakowskiej

ciernice zawierajce cierniwo, skadajce si wycznie

z submikrokrystaliczengo korundu spiekanego, wytwarzane s wyjtkowo rzadko. Przewanie ciernice te zawieraj
tylko 10 70% submikrokrystaliczego korundu w cierniwie,
a pozosta objto wypenia szlachetny elektrokorund.
Sytuacja ta podyktowana jest wymaganiami eksploatacyjnymi ciernic tego rodzaju i znajduje odzwierciedlenie
w oznaczeniach tych cierniw (np. 3SG wskazuje, e tylko
30% objtoci cierniwa wypenia Seeded Gel) rys. 1.

Rys. 1. ciernica z
submikrokrystaliczego korundu spiekanego SG (NORTON)

Kolejny, istotny krok w rozwoju ciernic z korundw

spiekanych dokonany zosta ju w XXI w., kiedy to
w 2006 r. firmy Winterthur i Rappold zaoferoway ciernice
NanoWin z nanokrystalicznego korundu spiekanego na
ceramicznym spoiwie szklanokrystalicznym (rys. 2). Wytwarzany metodami CVD nanokrystaliczny korund spiekany pozwala na otrzymanie ziaren ciernych spieczonych
z krystalitw o wymiarach 0,01 0,05 m (III generacja).
Podobnie, jak w ciernicach z II generacji korundw spiekanych, w cierniwie ciernicy stanowi on tylko 10 50%
jego objtoci, co rwnie znajduje odzwierciedlenie
w oznaczeniu cierniwa (np. 93N wskazuje, e 30% objtoci cierniwa wypenia NanoWin). Dziki wyszej reaktywnoci wiza ze spoiwami ceramicznymi oraz wyszej
wytrzymaoci zawierajcych krystality szklane ceramicznych mostkw spoiwa ciernice te umoliwiaj szlifowanie
z prdkociami 50 80 m/s.
W obszarze ciernic z korundw spiekanych I generacji
mona wskaza aktualnie nastpujce kierunki rozwoju:

stosowanie nowego rodzaju wzmocnie ciernicy pod
wzgldem konstrukcyjnym, jak i materiaowym,

stosowanie cierniw ze stopowych korundw spiekanych (np. CrA),

Rys. 2. ciernica z
nanokrystalicznego
korundu spiekanego
93N (Rappold)

XXXII

POSTPY W KSZTATOWANIU UBYTKOWYM MATERIAW

stosowanie cierniw mieszanych o zoptymalizowanym

z uwagi na kryterium przeznaczenia skadzie objtociowym korundw spiekanych (np. 76A + ZrA ).
Natomiast w obszarze ciernic z korundw spiekanych
II generacji zaznaczaj si takie kierunki rozwoju, jak:

wytwarzanie cierniw o regularnych ksztatach ziaren
ciernych (np. ziarna TG),

wytwarzanie cierniw o duych dugociach, umoliwiajcych konstruowanie specjalnych struktur ciernicy
(np. ciernice Auros),

wytwarzanie ciernic z ceramicznymi spoiwami szklanokrystalicznymi (np. ciernice Winterthur),

wytwarzanie ziaren ciernych blaszkowatych (np. ziarna SGX),

wytwarzanie cierniw z agregatowych ziaren ciernych
(np. ziarna cierne Cubitronu 321),

wytwarzanie ziaren ciernych o kontrolowanym
rozpadzie ziarna na poziomie submikrokrystalicznym (np.
NQ),

wytwarzanie cierniw mieszanych z monokorundem.

Rys. 4. ciernica Quantum z mieszanego

cierniwa typu NQ
(SGA + 99C) firmy
NORTON

rbki rcznej. cierniczki s zbudowane wycznie ze

spieczonych wiskerw korundowych bez zastosowania dodatku jakiegokolwiek spoiwa. Przy ich produkcji stosowane s wiskery o rednicach 1 5 m i dugociach
40 70 m. Na rys. 5 i 6 przedstawiono przykadow konstrukcj oraz widok oglny tego rodzaju ciernic.

Rys. 3. ciernica z
mieszanego cierniwa typu TGP (TG +
CrA + 99A) firmy Saint
Gobain Abrasives

Rys. 5. Opis konstrukcji ciernicy trzpieniowej ze spiekanych wiskerw korundowych

wytwarzanie ciernic o niecigej CPS (np. ciernice

Altos) ,

wytwarzanie ciernic segmentowych (np. ciernice
Optimos),

wytwarzanie ciernic typu Quantum z mieszanek ciernicowych submikrokrystalicznego korundu spiekanego oraz
zielonego wglika krzemu tak na spoiwach ceramicznych,
jak i ywicznych. cierniwo tych ciernic okrelane jest
przez uytkownikw dymylnie z uwagi na fakt braku
szczegowych informacji od producenta. Niektrzy uwaaj, e ciernice te wytwarzane s z mieszaniny submikrokrystalicznym spiekanym wglikiem krzemu (rys. 4).
Wreszcie w obszarze ciernic z korundw spiekanych
III generacji uwidaczniaj si takie kierunki rozwoju jak:

poszukiwania prostszych i taszych metod CVD wytwarzania cierniw,

wytwarzanie ziaren ciernych o kontrolowanym rozpadzie ziarna na poziomie nanokrystalicznym,

wytwarzanie cierniw o wymaganych ksztatach,

uzyskanie rwnomiernego tempa submikrozuywania
si ziaren ciernych i mostkw spoiwa szklanokrystalicznego poprzez zmiany struktur i skadw fazowych obu
skadnikw ciernicy.
W 1996 r. japoska firma Xebec Technology Co. opracowaa specjalne ciernice trzpieniowe z wiskerowych korundw spiekanych, przeznaczone do tpienia ostrych krawdzi w przedmiotach obrabianych [3]. ciernice te dysponuj
rnego rodzaju ksztatami czynnych powierzchni, stosownie do ksztatw gratowanych otworw (cznie 32 ksztaty). cierniczki s osadzone na elastycznych trzpieniach
wykonanych z materiaw kompozytowych. Walcowe czci chwytowe narzdzi ciernych umoliwiaj ich zamocowanie w uchwytach klasycznych elektronarzdzi do ob-

Rys. 6. Rne typy ciernic trzpieniowych ze spiekanych wiskerw

korundowych przeznaczone do usuwania gratw w otworach (Xebec
Technology)

Rozwj ciernic z korundw spiekanych nastpuje ze

zrnicowan intensywnoci. Niektre z przyporzdkowanych tym kierunkom rozwiza konstrukcyjno-technologicznych znalazy ju zastosowania przemysowe, inne s
w fazie prototypowania, a pozostae wymaga bd jeszcze wielu miesicy mudnych i kosztownych bada.
LITERATURA
1. CZ. NIANKOWSKI: Wpyw struktury cierniw z korundw spiekanych na zdolno ciern ciernic ze szklanokrystalicznym spoiwem ceramicznym. Monografia Obrbka cierna (red. A. Barylski), 81 90, Gdask 2011.
2. Prospekty firm: Tyrolit, Rappold, Winterthur, 3M, Saint Gobain
Abrasives, Norton 2008 2011.
3. K.E. OCZO, W. HABRAT: Innowacje w obrbce ciernej. Cz. I
ciernice, szlifierki uniwersalne i produkcyjne. Mechanik, 81
(2008)11, 895 909.

XXXIII

MECHANIK NR 12/2011

Zintegrowana obrbka toczeniem i nagniataniem

WODZIMIERZ PRZYBYLSKI *

Budowa tokarko-nagniatarki i rezultaty bada technologicznych po toczeniu i nagniataniu waw o duej smukoci oraz cylindrw hydraulicznych.
Nagniatanie jest powierzchniow obrbk plastyczn
[1], ktra moe by realizowana na obrabiarkach skrawajcych jako obrbka wykoczeniowa. W procesie nagniatania nie wytwarza si wirw, iskier czy pyw oraz
zbdne s pyny chodzce, ktre s konieczne w przypadku stosowania obrbek ciernych. Nagniatanie jest wic
obrbk ekologiczn i perspektywiczn jako metoda
ksztatowania okrelonych i korzystnych eksploatacyjnie
waciwoci warstwy wierzchniej czci maszyn [3, 4, 6].
Obrbka przez nagniatanie moe by stosowana w technologii czci maszyn w celu: zmniejszenia chropowatoci powierzchni i zwikszenia odpornoci na zmczenie
(powierzchniowe i objtociowe) oraz twardoci warstwy
wierzchniej i odpornoci na zuycie cierne i zacieranie,
jak te zmniejszenia kosztw wytwarzania maszyn.
Stosowanie narzdzi do nagniatania na obrabiarkach
NC i centrach obrbkowych umoliwia koncentracj zabiegw obrbki ksztatujcej i wykoczeniowej na jednym
stanowisku roboczym. W wielu przypadkach zbdna jest
wwczas operacja szlifowania, wykonywana na innym
stanowisku, co zmniejsza znacznie koszty produkcji.
W ramach jednej operacji i w jednym zamocowaniu wykonuje si kolejno zabiegi toczenia i nagniatania narzdziami zamocowanymi w gowicy narzdziowej obrabiarki.
Taki sposb realizacji zabiegu wykoczeniowej obrbki
przez nagniatanie jest korzystny ze wzgldu na jej dokadno.
W celu skrcenia czasu obrbki zabiegi toczenia i nagniatania mona wykona w tym samym czasie, i z tym
samym posuwem wzdunym. Do tak zintegrowanej obrbki naley uy specjalnego oprzyrzdowania [5] lub
obrabiarki, tzw. tokarko-nagniatarki [2, 5].
W Politechnice Gdaskiej zbudowano, we wsppracy
z FAT PONAR Wrocaw, obrabiark TUR 50 CNC-N
(rys. 1) do realizacji zintegrowanej obrbki waw przez
toczenie i nagniatanie [5]. Obrabiarka wyposaona zostaa w sterownik CNC typu Sinumerik 710T oraz dwie
sondy pomiarowe LP2H-Renishaw do pomiarw przedmiotu i pooenia noa tokarskiego.
Po rozpoczciu toczenia waka (rys. 2) do jego powierzchni dosuwane s automatycznie trzy krki nagniatajce (3). Nastpnie dwa z nich zostaj zablokowane przez
urzdzenia (5), a jeden pozostaje pod wpywem cinienia
hydraulicznego. W ten sposb tworzy si ukad podtrzymki ruchomej dla obrabianego waka, ktry jest jednoczenie toczony i nagniatany. Umoliwia to obrbk kadej rednicy waw smukych w zakresie 20 100 mm
i dugoci do 1750 mm bez przezbrajania obrabiarki.
Proces obrbki waw na tokarko-nagniatarce (rys. 2)
przebiega w nastpujcy sposb:

toczenie fazy i odcinka wau od strony konika na
dugo 120 mm,

odsunicie noa od przedmiotu i wycofanie suportu,
* Prof. dr in. Wodzimierz Przybylski Wydzia Mechaniczny,
Politechnika Gdaska

Rys. 1. Tokarko-nagniatarka TUR 50 CNC-N do obrbki toczeniem

z jednoczesnym nagniataniem waw o rednicy 20 100 mm

wprowadzenie krkw (przy zmniejszonej liczbie

obrotw) na przetoczon powierzchni poprzez faz na
przedmiocie i rozpoczcie procesu nagniatania,

automatyczne zablokowanie dwch suwakw z krkami nagniatajcymi, powrt noa do poprzedniej pozycji
na przedmiocie i rozpoczcie obrbki toczeniem z nagniataniem,

odsunicie noa od przedmiotu, rozsunicie krkw
koczcych proces nagniatania i wyczenie dopywu
cieczy chodzcej,

szybki ruch powrotny suportu do pooenia pocztkowego (przy koniku), wczenie dopywu strumienia powietrza osuszajcego powierzchni obrobion,

pomiar rednicy przedmiotu za pomoc sondy pomiarowej, a nastpnie odmocowanie automatyczne obrobionego przedmiotu.

Rys. 2. Schemat sterowania hydraulicznego tokarko-nagniatarki TUR

50 CNC-N: 1 przedmiot obrabiany, 2 n tokarki (CNC), 3 krki nagniatajce, 4 siownik hydrauliczny, 5 hydrauliczny ukad
blokujcy, 6 zasilacz hydrauliczny, 7 przewody gitkie, 8, 10
zawory rozdzielcze, 9, 11 zawory redukcyjne

W celu niedopuszczenia wirw powstajcych w strefie

toczenia do strefy nagniatania zastosowano strumie
powietrza wypywajcy w kierunku wrzeciona. Strumie
ten zasysa take ciecz chodzc, co powoduje, e
przedmiot podczas obrbki jest bardzo dobrze chodzony.
Celem przeprowadzonych bada technologicznych byo
potwierdzenie przydatnoci zintegrowanej obrbki w technologii waw i toczysk smukych, tzn. gdy l/d 20. Badania
przeprowadzono na prbkach (toczyskach) ze stali 45

XXXIV

POSTPY W KSZTATOWANIU UBYTKOWYM MATERIAW

o rednicy 56 mm i dugociach 700 1000 mm, ktre obrabiano w nastpujcych warunkach (ustalonych w badaniach wstpnych): n = 560 obr/min, f = 0,22 mm/obr, g = 0,35
mm, F = 2,1 kN, rednica krkw D = 60 mm, promie krkw R = 30 mm, n tokarski TNMG 160404 TC35, przy
jednym przejciu roboczym gowicy z obfitym chodzeniem
ciecz i powietrzem. Chropowato powierzchni po toczeniu
wynosia Rat = 5 10 m, a po nagniataniu powinna wynosi
Ran 0,32 m. Wyniki bada ujto w tablicy.
TABLICA. Wyniki bada toczenia i nagniatania toczysk 56 na
tokarko-nagniatarce TUR 50 CNC-N
Dugo
prbek
l
mm

Chropowato
Ran
m

Rozstp
rednicy
d
m

0,27

20

700

0,29

0,30

10

0,28

10

0,28

1000

Bicie promieniowe
maks.
m

Przyrost
twardoci
pow. HB
%

13

20

33,0

23

40

39,5

19

28

35,7

10

36,0

50

70

36,8

0,36*

40

60

38,6

0,30
0,17**

5
10

10
40

15
60

38,0
46,0

min.
m

* posuw f = 0,42 mm/obr, ** dwa przejcia nagniatajce

Wykazano, e chropowato powierzchni toczysk

( 56 1000) dla zalecanych warunkw obrbki F = 4 kN,
f = 0,2 mm/obr, R = 30 mm zmniejszya si z Rat = 8,1 m
po toczeniu do Ran = 0,22 m po nagniataniu.
a)

b)

Rys. 3. Widok gowicy we fragmencie cylindra hydraulicznego (a)

oraz fragment ze strefy obrbki (b)

Podczas zintegrowanej obrbki cylindrw niezbdne

jest uycie specjalnej gowicy roztaczajaco-nagniatajcej
(rys. 3). W czci skrawajcej umieszczono trzy noe,
z ktrych jeden jest wykoczakiem z dokadn regulacj
wysuwu promieniowego. Cz nagniatajca skada si
z dwch rzdw elementw nagniatajcych, ktrymi s
kulki i rolki barykowe, majce moliwo niezalenej
zmiany wymiaru ustawczego. Wewntrz gowicy znajduj
si kanay i otwory, w ktrych przepywa pod cinieniem
pyn obrbkowy, wypukujcy wiry, gdy nie mog one
dostawa si pod elementy nagniatajce.
Stosowanie gowic roztaczajco-nagniatajcych wymaga adaptacji tokarki uniwersalnej [2] lub obrabiarki specjalnej. Gowica obrbkowa jest mocowana na specjalnym dronym drgu i podczas obrbki nie obraca si.
Moe ona by stosowana do obrbki otworw o danej
chropowatoci Ra = 0,16 0,32 m w klasie wymiarowej
IT8 z nastpujcymi parametrami obrbki (dla cylindrw
ze stali 45): v = 100 120 m/min; f = 0,2 0,3 mm/obr,
naddatek na nagniatanie w = 0,05 0,08 mm przy wydatku cieczy chodzcej ok. 5 l/s.

Przy doborze technologicznych parametrw obrbki

tulei cylindrowych gowicami roztaczajco-nagniatajcymi
naley zwraca szczegln uwag na dobr waciwego
dla materiau tulei wcisku nagniatania (na rys 3), poniewa jego warto, wiksza od 0,08 mm, moe spowodowa niedopuszczalne uszczenie powierzchni.

Na tokarko-nagniatarce jest moliwa zintegrowana obrbka toczeniem i nagniataniem waw o duej smukoci
(l/d 20) w jednym przejciu roboczym hydraulicznej gowicy trjkrkowej. Metoda ta jest szczeglnie polecana
w obrbce grupowej waw i toczysk siownikw hydraulicznych, gdy znacznie skraca czas obrbki takich
czci w stosunku do tradycyjnej obrbki polegajcej na
oddzielnym toczeniu i szlifowaniu z uyciem podtrzymek.
Z przeprowadzonych bada technologicznych mona
wycign nastpujce wnioski:

Stosujc tokarko-nagniatark TUR 50 CNC-N mona
zmniejszy chropowato powierzchni po toczeniu ok. 25
razy, uzyska warto Ra = 0,27 m w jednym przejciu
roboczym gowicy nagniatajcej, tolerancj wymiaru rednicy obrobionych toczysk 56 1000 mm w zakresie
5 20 m oraz odchyk okrgoci ok. 2 m.

W wyniku nagniatania waw ze stali 45 mona
osign wzrost twardoci powierzchni o ok. 40%, co
stwarza moliwoci zrezygnowania w pewnych przypadkach z drogiej operacji hartowania powierzchniowego
dugich waw i toczysk.

Zintegrowan obrbk toczeniem i nagniataniem na
obrabiarce TUR 50 CNC-N mona stosowa do wykonywania waw i toczysk o: l/d 20, dokadnoci wykonania
rednicy w zakresie IT7IT8 i chropowatoci powierzchni
Ra 0,32 m. Dugie way powinny by jednak przed
obrbk wyarzone w celu usunicia technologicznych
napre wewntrznych.

W technologii dugich cylindrw hydraulicznych najbardziej ekonomiczn obrbk otworw (H7) jest ich
nagniatanie z jednoczesnym roztaczaniem specjalnymi
gowicami uywanymi na specjalizowanych tokarkach
uniwersalnych; moemy wwczas otrzyma zwikszenie twardoci powierzchni o ok. 40% i chropowato
Ra = 0,16 0,32 m.

Dokadno ksztatowa przedmiotw nagniatanych
zaley w duym stopniu od dokadnoci uzyskanej w obrbce poprzedzajcej nagniatanie i z tego wzgldu naley
do nagniatania stosowa tokarki dokadne ze sterowaniem CNC.
LITERATURA
1. W. PRZYBYLSKI: Technologia powierchnostnoj plasticzeskoj obrabotki. Metallurgia, Moskwa, 1991.
2. W. PRZYBYLSKI: CNC Machine Tool for Burnishing New
Conception. W: International Conference on Computer Integrated
Manufacturing CIM96, Zakopane, 1996.
3. W. PRZYBYLSKI, M. SIEMITKOWSKI: Determining manufacturing conditions in integrated CNC turning-burnishing process
planning. W: Proceedings of the 9th International DAAAM Symposium, Cluj-Napoca, 1998.
4. W. PRZYBYLSKI, M. SIEMITKOWSKI: Selecting manufacturing
variants of shafts using integrated CNC turning-burnishing technologies. Annals of DAAAM Symposium, Vienna 1999.
5. W. PRZYBYLSKI, J. CISOWSKI, J. ZIELISKI: Urzadzenie do
nagniatania waw z jednoczesnym toczeniem. Patent PL nr
161449, Warszawa 1993.
6. W. PRZYBYLSKI: Development and importance of burnishing
technology in computer integrated manufacturing. W: Developments in Mechanical Engineering. Gdansk University of Technology, Gdansk, 2005.

XXXV

1028

MECHANIK NR 12/2011

Tre rocznika 2011 (LXXXIV)

1. OBRABIARKI
Autonomiczne wykrawarki laserowe BySpeed
Pro o przyspieszeniu 3 g (BYSTRONIC)
s. 276, Z-4
Bojanowski Sebastian patrz Pawowski Witold s. 870, Z-11
Bramowe centra obrbkowe z serii DIAMOND
z gowic indeksowan w 2 osiach (Hartford); Mechaniczne prasy korbowe (SEYI)
s. 665, Z-89
ByJet Smart 3015 wykrawarka wodna, ktra
wyznacza nowy standard (BYSTRONIC)
s. 768, Z-10
Centra obrbkowe, centra frezarsko-tokarskie i
maszyny portalowe firmy matec (ITT)
s. 441, Z-56
Centra obrbkowe HERMLE C 42 UP dynamic z systemem wymiany palet (HERMLE)
s. 396, Z-56
DMU 50 eco gwarantuj obnienie kosztw
(FAMOT) s. 864, Z-11
[Dziewitnaste] 19. wiatowe Targi Obrabiarek i Obrbki Materiaw EMO w Hanowerze Kazimierz E. Oczo s. 758, Z-10
Energooszczdne wtryskarki ROBOSHOT S
2000i seria B (FANUC) s. 283, Z-4
Exopuls drenie elektrodami grafitowymi
praktycznie bez ich zuycia (Exeron)
s. 171, Z-3
Grochaa Daniel patrz Sosnowski Mariusz
s. 14, Z-11
Honczarenko Jerzy, Refleksje po Targach
Technicznych HANNOVER MESSE 2011
s. 572, Z-7
Honczarenko Jerzy: Wspczesne obrabiarki
a technologiczno konstrukcji przedmiotw
s. 761, Z-10
Honczarenko Jerzy, Malewicz Mateusz: Technologiczne aspekty stosowania elektrowrzecion w centrach obrbkowych s. 286, Z-4
Honczarenko Jerzy, Matyjek Robert: Systematyka ukadw strukturalnych frezarskich
centrw obrbkowych s. 165, Z-3
Integracja procesu cicia i gicia blach (BYSTRONIC) s. 400, Z-56
Kompleksowe rozwizania w zakresie obrbki
skrawaniem (TBI Technology) s. 404, Z-56
Kosmol Jan: Kierunki rozwoju obrabiarek. Reminiscencje z Salonu MACH-TOOL na ITM
2011 s. 660, Z-89
Laserowe technologie 3D z wykorzystaniem
rezonatorw gazowych oraz na ciele staym
(Fiber) (TRUMPF) s. 776, Z-10
Malewicz Mateusz patrz Honczarenko Jerzy
s. 286, Z-4
Matyjek Robert patrz Honczarenko Jerzy
s. 165, Z-3
Mazak wprowadza najnowsz generacj maszyn Integrex (YAMAZAKI MAZAK)
s. 406, Z-56
Mazak zaprezentuje 24 nowe maszyny na targach EMO w Hanowerze (YAMAZAKI MAZAK) s. 648, Z-89
Midzynarodowy sukces polskiej firmy Eckert
AS sp. z o.o. z Legnicy (ECKERT) Andrzej
Polit s. 279, Z-4
Nowa metoda ksztatowania blachy (EIMA)
s. 402, Z-56
Nowoci w ofercie maszyn (SODICK) s. 416,
Z-56
Nowoci z Pleszewa (FAMOT) s. 392, Z-56
Nowy typoszereg obrabiarek X-class (MORI
SEIKI) s. 175, Z-3
NX CAM a maszyny pomiarowe CMM (SIEMENS) Roman Korzus s. 431, Z-56
Obrabiarki firm Harford, FANUC, MORI SEIKI
(APX) s. 422, Z-56
Pawowski Witold, Bojanowski Sebastian: Teoretyczna analiza modalna zespou wrzeciennika przedmiotu szlifierki do otworw
s. 870, Z-11

Perfekcyjna obrbka 5-osiowa exeron HSC

600/5 (EXERON) Joachim Mayer, Robert
Matyjek s. 774, Z-10
Powrt manualnych, uniwersalnych szlifierek
narzdziowych (SCHREYER) s. 428,
Z-56
Poziome centrum obrbkowe do efektywnej
obrbki czci z tytanu (MAKINO) s. 666,
Z-89
Praktyczne korzyci wynikajce z integracji NX
CAM z CNC SINUMERIK (SIEMENS)
Roman Korzus s. 178, Z-3
Regeneracja wrzecion i elektrowrzecion w
SMZ Polska (ISOTEK) Damian Batura
s. 186, Z-3
Rozwizania optymalizujce prac technologa
w rodowisku NX CAM (SIEMENS) Roman Korzus s. 290, Z-4
Skawiski Piotr: Maszyny technologiczne na
TIMTOS 2011 s. 408, Z-56
SoftFloat nowoczesna funkcja pozwalajca
robotowi dopasowa ciek ruchu do
ksztatu napotkanej przeszkody (FANUC)
Marcin Starczewski s. 646, Z-89
Sosnowski Mariusz, Grochaa Daniel: Problemy technologii nagniatania powierzchni
przestrzennych zoonych na centrach obrbkowych s. 14, Z-11
Technologia EDM i HSC firmy exeron w
zastosowaniu firmy Samsung (exeron)
s. 398, Z-56
Technologia z tradycj (UPW); Piy cyrkulacyjne i przecinarki tamowe (EVERISING)
s. 91, Z-2; s. 188, Z-3; s. 285, Z-4
Technologie laserowe w cienkociennych konstrukcjach blaszanych (TRUMPF) s. 176,
Z-3
Tokarki Tornos wsptworz sukces brany
motoryzacyjnej (TORNOS) s. 668, Z-89
TruBend Seria 3000. Precyzyjne gicie z technologi firmy Trumpf (TRUMPF) s. 658,
Z-89
TruLaser Tube 5000 optymalny wybr w
zakresie cicia laserem rur i profili (TRUMPF)
s. 280, Z-4
TruLaser Tube 7000. Leserowe cicie rur
i profili w rozmiarze XXL (TRUMPF)
s. 418, Z-56
TruPunch 3000 (S11) niezrwnana wydajno wykrawania (TRUMPF) s. 562, Z-7
ViMill antykolizyjny system look-ahead
(FIDIA) s. 420, Z-56
Walcarka 3-rolkowa PW 3 R 45 (ITT) s. 285,
Z-4; s. 441, Z-56
Water Jet Sweden profesjonalne, innowacyjne systemy do cicia wod (WJS) s. 424,
Z-56
Wycinarka
laserowa
TruLaser
1030
(TRUMPF) s. 868, Z-11
Wycinarka laserowa TruLaser 2025/2030
(TRUMPF) s. 992, Z-12
Wycinarki drutowe CUT 200/300/4000 (GF
AGIECHARMILLES) s. 172, Z-3
Wydajne honowanie cylindrw siownikw hydraulicznych (SUNNEN) s. 430, Z-56
Zintegrowane rozwizania w zakresie technologii CNC. Jak wspczenie zarzdza produkcj i obrabiarkami sterowanymi numerycznie (SIEMENS) Roman Korzus, Karol
Staworko s. 770, Z-10
rda promieniowania laserowego dla spawalniczych stanowisk laserowych (TRUMPF)
s. 12, Z-1
2. OBRBKA PLASTYCZNA
Bartnicki Jarosaw patrz Tomczak Janusz
s. 894, Z-11
Hinz Tomasz patrz Lewkowicz Ryszard
s. 510, Z-56
Krlikowski Tomasz patrz Lewkowicz Ryszard s. 510, Z-56

Kukuryk Marcin: Analiza wpywu smukoci

materiau wyjciowego na proces kucia piercienia oyskowego s. 180, Z-3
Kusiak Jan: Metamodelowanie w optymalizacji
procesw s. 189, Z-3
Kusiak Jan patrz Sztangret ukasz s. 32,
Z-1
Lewkowicz Ryszard, Hinz Tomasz, Rypina ukasz, Krlikowski Tomasz, Pitkowski Piotr:
Symulacja napre i odksztace w podunicach samochodowych s. 510, Z-56
Pater Zbigniew patrz Tomczak Janusz
s. 92, Z-2; s. 894, Z-11
Pitkowski Piotr patrz Lewkowicz Ryszard
s. 510, Z-56
Pietrzyk Maciej patrz Sztangret ukasz
s. 32, Z-1
Rypina ukasz patrz Lewkowicz Ryszard
s. 510, Z-56
Sawicki Sylwester, Dyja Henryk: Analiza rozkadu odksztace oraz napre podczas
walcowania prtw bimetalowych w trjwalcowej walcarce skonej s. 802, Z-10
Szeliga Danuta patrz Sztangret ukasz
s. 32, Z-1
Sztangret ukasz, Szeliga Danuta, Kusiak
Jan, Pietrzyk Maciej: Identyfikacja modelu
materiau w prawie konstytutywnym w oparciu o rozwizanie odwrotne z metamodelem
s. 32, Z-1
Tofil Arkadiusz: Bezodpadowe dzielenie prtw s. 308, Z-4
Tomczak Janusz, Pater Zbigniew: Analiza numeryczna procesu kucia stokowego koa
zbatego na prasie korbowej s. 92, Z-2
Tomczak Janusz, Pater Zbigniew, Bartnicki
Jarosaw: Modelowanie numeryczne procesu walcowania wielostopniowego uzbionego waka dronego s. 894, Z-11
3. NOWE TECHNOLOGIE
Borkowski Jzef, Borkowski Przemysaw: Niekonwencjonalne technologie hydrostrumieniowe s. 1008, Z-12
Borkowski Przemysaw patrz Borkowski
Jzef s. 1008, Z-12
Burek Jan: Prof. Kazimierz E. Oczo twrca
i krzewiciel dokona technologii maszyn
s. 996, Z-12
Cichosz Piotr: Ksztatowanie ubytkowe materiaw kompozytowych na bazie aluminium
s. 1020, Z-12
Dbrowski Lucjan, Marciniak Mieczysaw: Efektywno technologii ciernych i erozyjnych
s. 1016, Z-12
Dbrowski Lucjan patrz Oczo Kazimierz E.
s. 635, Z-89
Gawlik Jzef, Zbala Wojciech: Ksztatowanie
jakoci wyrobw w obrbce precyzyjnej
s. 998, Z-12
Gobczak Andrzej: Kierunki rozwoju szlifowania s. 1014, Z-12
Grzesik Wit: Polepszenie jakoci technologicznej i uytkowej czci z materiaw utwardzonych. Cz. I. Obrbka wspomagana i hybrydowa s. 564, Z-7; Cz. II. Integracja
skrawania na twardo i wykoczeniowej obrbki ciernej s. 650, Z-89
Grzesik Wit: Wytwarzanie elementw dla energetyki niekonwencjonalnej s. 1010, Z-12
Kawalec Mieczysaw: Zintegrowane procesy
ksztatowania ubytkowego materiaw metalowych i ceramicznych s. 1002, Z-12
Kosmol Jan, Lehrich Krzysztof, Wilk Piotr: Optymalizacja konstrukcji obrabiarek HSC
s. 1004, Z-12
Kruszyski Bogdan: Medelowanie procesw
szlifowania s. 1006, Z-12
Lasery diodowe nowoczesne rda promieniowania laserowego do spawania
(TRUMPF) s. 88, Z-2

MECHANIK NR 12/2011

Lehrich Krzysztof patrz Kosmol Jan

s. 1004, Z-12
Marciniak Meczysaw patrz Dbrowski Lucjan s. 1016, Z-12
Mazurkiewicz Adam, Smolik Jerzy: Badawcze
i aplikacyjne uwarunkowania rozwoju hybrydowych technologii inynierii powierzchni
s. 1000, Z-12
Niankowski Czesaw: Kierunki rozwoju ciernic z korundw spiekanych s. 1024, Z-12
SLER)
Nowy typ wirnika do rutownic (RO
s. 893, Z-11
Oczo Kazimierz E.: Konstrukcje lekkie
istota, rodzaje, realizacja i zastosowanie.
Cz. 1. s. 271, Z-4; Cz. 2. s. 377, Z-56
Oczo Kazimierz E., Dbrowski Lucjan: GRAFIT wytwarzanie, ksztatowanie i zastosowanie s. 635, Z-89
Plichta Jarosaw: Innowacyjne narzdzia cierne s. 1018, Z-12
Przybylski Wodzimierz: Zintegrowana obrbka
toczeniem i nagniataniem s. 1026, Z-12
Ruszaj Adam, Skoczypiec Sebastian: Ksztatowanie mikroelementw obrbk elektrochemiczn i elektroerozyjn s. 1012, Z-12
Serwoprasy Tox wirtuoz nowoczesnej
technologii (TOX PRESSOTECHNIK)
s. 335, Z-4
Skoczypiec Sebastian patrz Ruszaj Adam
s. 1012, Z-12
Smolik Jerzy patrz Mazurkiewicz Adam
s. 1000, Z-12
TOX MICROpunkt nowo w poczeniach
toxowanych (TOX PRESSOTECHNIK)
s. 237, Z-3
Wdroenie poczenia TOX Punkt w firmie
APATOR S.A. Cz. I. Technologia (TOX
PRESSOTECHNIK) s. 494, Z-56; Cz. II.
Prasa (TOX PRESSOTECHNIK) s. 817,
Z-10
Weiss Edward: Rola technik wytwarzania
w krajach wysoko uprzemysowionych na
przykadzie AWK 2011 Aachener Werkzeugmaschinen Colloquium s. 1022, Z-12
Wilk Piotr patrz Kosmol Jan s. 1004, Z-12
Zbala Wojciech patrz Gawlik Jzef
s. 998, Z-12
4. NARZDZIA
Adaptacja tokarek, wytaczarek oraz frezarek
do wiercenia gbokich otworw (BOTEK)
Jan Wit s. 464, Z-56
BC8020 gatunek CBN o uniwersalnym zastosowaniu (MITSUBISHI MATERIALS)
s. 31, Z-1
Cichosz Piotr, Kuzinovski Mikolaj: Metody wykonywania fazek i gratowania krawdzi.
Cz. 1. s. 553, Z-7; Cz. 2. s. 674, Z-89
CoroMill Plura (SANDVIK COROMANT)
s. 197, Z-3
Crownloc Plus najnowsza generacja wierte
z wymiennymi kocwkami (SECO)
s. 955, Z-12
Dziaaj teraz! Chro swoje rodowisko! (SANDVIK COROMANT) s. 196, Z-3
Firma Guhring w Polsce przepis na sukces
HRING) s. 688, Z-89
(GU
Frezy do obrbki form i matryc (MAPAL)
s. 304, Z-4
Frezy palcowe MSTAR. Kompletny asortyment penowglikowych frezw palcowych
(MITSUBISHI MATERIALS) s. 684, Z-89
Frezy palcowe serii DFC z powok diamentow do obrbki kompozytw wglowoepoksydowych (MITSUBISJI MATERIALS)
s. 813, Z-10
Frezy VFX do obrbki stopw tytanu (MITSUBISHI MATERIALS) s. 103, Z-2
Grabowski Marcin patrz Skoczypiec Sebastian s. 436, Z-56
Gwintowanie na obrabiarkach CNC gwintownikami S-NC (FANAR) s. 198, Z-3
Gwintowniki COMBO TAP. Najnowszy patent
firmy (YG-1) Avi Dov s. 458, Z-56
Imado KONTEC KSX mocowanie w czasie
krtszym ni 1 s (SCHUNK) s. 816, Z-10

1029

Innowacyjne i wysoko wydajne rozwizania

narzdziowe do toczenia materiaw egzotycznych (ISCAR) s. 454, Z-56
Innowacyjne narzdzia do obrbki podzespow elektrowni wiatrowych (MAPAL)
s. 460, Z-56
Iscar zakoczy kompletowanie narzdzi do
toczenia z wysokocinieniowym chodzeniem (HPC) (ISCAR) s. 576, Z-7
Jako made in Munsingen (WALTER)
s. 808, Z-10
Kompleksowo bada tribologicznych pozwala prawidowo oceni waciwoci warstwy
wierzchniej (ITA) Micha Wieczorowski,
Damian mierzchalski s. 800, Z-10
Kuzinovski Mikolaj patrz Cichosz Piotr
s. 553, Z-7; s. 674, Z-89
MINIMASTER PLUS nowa generacja frezw Minimaster (SECO) s. 815, Z-10
Mobilna kompetencja w obrbce skrawaniem
(WALTER) s. 302, Z-4
Najnowsza technologia Schunk spawanie
laserowe (SCHUNK) s. 947, Z-12
Najszersza na wiecie oferta wierte do gbo HRING) s. 104, Z-2
kiego wiercenia (GU
Najwysza wydajno najnowszych narzdzi
(ISCAR) s. 686, Z-89
Narzdzia obrotowe z nowym zczem systemowym CFS (MAPAL) s. 810, Z-10
Narzdzia skrawajce z polikrystalicznym diamentem (MAPAL) s. 883, Z-11
Nowa generacja frezw ktowych GARANT
Softcut MTC (HOFFMANN GROUP PERSCHMAN) s. 466, Z-56
Nowa rodzina frezw penowglikowych
Jabro-Solid2 prostszy dobr narzdzia
(SECO) s. 296, Z-4
Nowe, magnetyczne uchwyty permanentne
(BRAILLON MAGNETICS) Zbigniew Kulesza s. 443, Z-56
Nowe narzdzia do produkcji czci miniaturowych oraz duych detali (ISCAR) s. 794,
Z-10
Nowe narzdzia w asortymencie Pramet Tools
(PRAMET) Roman Reindl, Martin Binder
s. 812, Z-10
Nowe narzdzie z rodziny MDT o szerokoci
ostrza 2 mm (SECO) s. 691, Z-89
Nowe produkty (PRAMET TOOLS) Miloslav
Vesely, Josefina Spacilowa s. 222, Z-3
Nowe rozwizania narzdziowe dla przemysu
motoryzacyjnego (MAPAL) s. 200, Z-3
Nowe wyroby w ofercie (PRAMET TOOLS)
s. 462, Z-56
Nowoci firmy ISCAR na targach EMO w Hanowerze (ISCAR) s. 956, Z-12
Obrbka materiaw dla przemysu lotniczego
HRING) s. 797, Z-10
(GU
Obrbka otworw korbowodu za pomoc narzdzia mechatronicznego MAPAL TOOLTRONIC (MAPAL) s. 950, Z-12
Obrbka zwrotnic ukadu kierowniczego w
brany motoryzacyjnej (ISCAR) s. 292, Z-4
Oczo Kazimierz E.: Doskonalenie walorw
uytkowych narzdzi skrawajcych
s. 935, Z-12
Oczo Kazimierz E.: Polskie firmy na Targach
EMO 2011 w Hanowerze s. 859, Z-11
Oferta Fabryki Narzdzi FANAR (FANAR)
s. 444, Z-56
Ostrzenie i repowlekanie. Obnienie kosztw
produkcji (OERLIKON BALZERS) s. 452,
Z-56
Piciogwiazdkowe osignicia. Jak zoptymalizowa proces obrbki 5-osiowej wykorzystujc innowacyjne rozwizania narzedziowe? (SANDVIK COROMANT) s. 450,
Z-56
Pytki do toczenia stopw tytanu i nadstopw
(WALTER) s. 952, Z-12
Rozwizania specjalne (SANDVIK COROMANT) s. 683, Z-89
Rozwiertak wieloostrzowy VR01. Wysza
wydajno dziki wikszej liczbie ostrzy
(MAPAL) s. 579, Z-7

Rozwj monolitycznych wierte wglikowych

HRING) s. 298, Z-4
(GU
Ruszaj Adam patrz Skoczypiec Sebastian
s. 436, Z-56
Seria frezw palcowych z powok Impact Miracle (MITSUBISHI MATERIALS) s. 317, Z-4
Silent Tools narzdzia do produktywnej
obrbki skrawaniem bez drga (SANDVIK
COROMANT) s. 876, Z-11
Skoczypiec Sebastian, Ruszaj Adam, Grabowski Marcin: Badania niekonwencjonalnych
metod wytwarzania mikronarzdzi walcowych s. 436, Z-56
Srebro jest atutem (WALTER) s. 24, Z-1
System MULTI-MASTER (ISCAR) s. 20, Z-1
System szybkiego mocowania nowej generacji
(SCHUNK) s. 432, Z-56
Technika mocowania (HAIMER). Cz. I. Termokurczliwe uchwyty narzdziowe o uniwersalnym zastosowaniu s. 26, Z-1; Cz. II. Nowe
urzdzenie termokurczliwe z cewk indukcyjn s. 111, Z-2
Technologia z tradycj (UPW); Kompletna obrbka z napdzanymi oprawkami (mimatic
Zettl) s. 19, Z-1
Wiercenie gbokich otworw. Nowy, tematy HRING (GU
HRING)
czny katalog firmy GU
s. 878, Z-11
Wiksza ekonomiczno obrbki elementw
przekadni rnicowej (MAPAL) s. 682,
Z-89
Waciwy gatunek i geometria ostrza pytek z
PCBN gwarantuj najlepsze wyniki obrbki
(MAPAL) s. 29, Z-1
Wspdziaanie terorii z praktyk. Firma Walter
i Zachodniosaksoska Szkoa Wysza w
Zwickau odnosz korzyci ze cisej wsppracy (WALTER) s. 582, Z-7
Wysoko wydajne narzdzia do obrbki eliw
HRING) s. 584, Z-7
(GU
Wysoko wydajne narzdzia do stali nierdzew HRING) s. 446, Z-56
nych (GU
Wysoko wydajny gwintownik INOX R40 z powok HL (FANAR) s. 811, Z-10
Wywaanie narzdzi zwiksza produktywno
(HAIMER) s. 217, Z-3
Zwikszanie prodyktywnoci w obrbce otworw (ISCAR) s. 208, Z-3
Zwikszanie produktywnoci w obrbce zgrubnej czci wielkogabarytowych (ISCAR)
s. 100, Z-2
5. METROLOGIA
Absolutny przetwornik optyczny RESOLUTETM
(RENISHAW) s. 202, Z-3
Adamczak Stanisaw, Janecki Dariusz, Stpie Krzysztof: Badanie metod pomiaru
i oceny bdw ksztatu kulistych czci maszyn s. 958, Z-12
Berta Marcin. Humienny Zbigniew, ebrowska-ucyk Sabina: Tolerancje geometryczne. Interpretacja z wykorzystaniem technik animacyjnych s. 888, Z-11
Bezstykowy, wieloczujnikowy system metrologiczny 3D (Smart Solutions) s. 706, Z-89
Boryczko Adam: Dobr parametrw pomiaru
cyfrowego profili i jego nastpstwa w analizie amplitudowo-czstotliwociowej nierwnoci powierzchni s. 696, Z-89
CALYPSO 5.0 najnowsza wersja napopularniejszego oprogramowania pomiarowego
(CARL ZEISS) Robert Sowiski s. 234,
Z-3
DuraMax maszyna pomiarowa do k zbatych ze stoem obrotowo-podziaowym
(ZEISS) s. 701, Z-89
EquatorTM the versatile gaugeTM uniwersalny komparator do kontroli wymiarw (RENISHAW) s. 322, Z-4
Firma OBERON 3D otwiera nowe biuro na
lasku (OBERON 3 D) s. 37, Z-1
Hexagon Metrology unowoczenia lini maszyn Optiv Classic (HEXAGON METROLOGY) s. 468, Z-56

1030

HR nowa linia twardociomierzy Rockwella

(BH KARCZ) Grzegorz Karcz s. 830,
Z-10
Humienny Zbigniew patrz Berta Marcin
s. 888, Z-11
Hybrydowe maszyny wsprzdnociowe
(TRIMEK) s. 834, Z-10
Janecki Dariusz patrz Adamczak Stanisaw
s. 958, Z-12
Jankowski Micha, Woniak Adam: Sondy stykowe do obrabiarek CNC. Cz. 1. Zasada
dziaania s. 484, Z-56; Cz. 2. Ocena
dokadnoci i metody jej bada s. 588, Z-7
Kontrola elementw osiowo-symetrycznych
(VICI) s. 472, Z-56
Moduowy system do mocowania elementw
mierzonych na WMP (OBERON 3D) Piotr
Kulig s. 119, Z-2
Nowa maszyna klasy performance CONTURA G2 navigator Marek Migacz s. 233,
Z-3
Optyczne maszyny pomiarowe Inspec Vision
system Planar (OBERON 3D) Piotr Kulig
s. 324, Z-4
Pena gama urzdze metrologicznych (HEXAGON METROLOGY) s. 832, Z-10
Pierwszy hybrydowy skaner Opti-Scan3D
(OBERON 3D) s. 705, Z-89
Precyzja niezawodno tradycja (TAYLOR
HOBSON) s. 221, Z-3
Przemysowy tomograf pomiarowy exaCT
(WENZEL) Martin Simon, Christoph Gall
s. 704, Z-89
Ramiona pomiarowe CimCore (OBERON 3 D)
s. 232, Z-3
Ratajczyk Eugeniusz: Tomografia komputerowa CT w zastosowaniach przemysowych.
Cz. I. Idea pomiarw, gwne zespoy i ich
funkcje s. 112, Z-2; Cz. II. Tomografy i ich
parametry, przykady zastosowa s. 226,
Z-3; Cz. III. s. 326, Z-4; Cz. IV. Oprogramowania, parametry dokadnoci i metody
ich wyznaczania s. 474, Z-56
Skaning laserowy na ramionach pomiarowych
CimCore (OBERON 3D) s. 470, Z-56
Stpie Krzysztof patrz Adamczak Stanisaw
s. 958, Z-12
Systemy do pomiarw wielkogabarytowych
(METRONOR) Piotr Kulig s. 592, Z-7
Systemy do skanowania oferowane przez firm OBERON 3D. Cz. 1. s. 887, Z-11;
Cz. 2. s. 963, Z-12
Szecioosiowe ramiona pomiarowe do kontroli
elementw rurowych (OPBERON 3D)
s. 831, Z-10
[Trzy] 3D sondy pomiarowe TC54-20 Ekonomiczny Monitoring Narzdzi (BLUM-NOVOTEST) s. 702, Z-89
Woniak Adam patrz Jankowski Micha
s. 484, Z-56; s. 588, Z-7
Wsprzdnociowa maszyna pomiarowa
ZENITH TOO (ABERLINK) s. 37, Z-1
ebrowska-ucyk Sabina patrz Berta Marcin
s. 888, Z-11
6. PRZETWRSTWO TWORZYW
SZTUCZNYCH
Lewandowski Adrian patrz Wilczyski Krzysztof s. 596, Z-7
Wilczyski Krzysztof, Lewandowski Adrian:
Komputerowe modelowanie procesw przestwrstwa tworzyw sztucznych. Wytaczanie jednolimakowe niekonwencjonalne
s. 596, Z-7
Zawistowski Henryk: Wady konstrukcyjne wyrobw wtryskiwanych z tworzyw sztucznych
s. 336, Z-4
Zwierzyski Andrzej: Wtryskiwanie elastomerw. Cz. 1, 2. Wtryskiwanie elastomerw
wulkanizowanych (gumy) s. 238, Z-3;
s. 332, Z-4; Cz. 3. Wtryskiwanie elastomerw termoplastycznych (TPE) s. 499, Z56; Cz. 4. Wtryskiwanie ciekych silikonw
(LSR) s. 723, Z-89; Cz. 5. Wtryskiwanie
ciekych silikonw (LSR) s. 824, Z-10

MECHANIK NR 12/2011

7. CAD/CAM
ArtCAM JewelSmith oprogramowanie
CAD/CAM dla jubilerw (DELCAM) Adam
Rogaliski s. 41, Z-1
Baran Jan patrz Plichta Jarosaw s. 143, Z-2
Baranowski Pawe, Maachowski Jerzy, Niezgoda Tadeusz: Dynamiczna analiza odpowiedzi elementw ukadu zawieszenia obcionego impulsowo s. 52, Z-1
Barnat Wiesaw patrz Niezgoda Tadeusz
s. 63, Z-1
Barnat Wiesaw patrz Panowicz Robert
s. 142, Z-2; s. 532, Z-56
Barnat Wiesaw patrz Sybilski Kamil s. 68,
Z-1
Baszczykiewicz Katarzyna patrz Cader Maciej s. 134, Z-2
Bohdal ukasz, Kukieka Leon: Modelowanie i
analiza numeryczna procesu cicia blach
noami krkowymi z uwzgldnieniem nieliniowoci geometrycznej i fizycznej s. 712,
Z-89
Boratyski Tomasz, Rosienkiewicz Maria, Olejarczyk Micha: Budowa drukarki 3D RepRap s. 350, Z-4
Cader Maciej, Trojnacki Maciej T., Baszczykiewicz Katarzyna: Modelowanie i symulacja ruchu robota bojowego z zastosowaniem zaawansowanego oprogramowania
CAE MD ADAMS s. 134, Z-2
Cena Ireneusz patrz Kawalec Andrzej
s. 57, Z-1
Choromaska Mariola patrz Musia Wojciech
s. 61, Z-1
Damaziak Krzysztof, Jachimowicz Jerzy, Maachowski Jerzy: Numeryczny model hamulca tarczowego s. 53, Z-1
Damaziak Krzysztof, Patek Pawe, Maachowski Jerzy, Woniak Ryszard: Analiza moliwoci wykorzystania rnych metod numerycznych w procesie projektowania ukadu
automatyki broni strzeleckiej kalibru 5,56
mm s. 120, Z-2
Danielczyk Piotr: Wykorzystanie koncepcji
superelementu w otpymalizacji konstrukcji
z belek aurowych s. 54, Z-1
Delcam AMS. Zaawansowane Rozwizania
Produkcyjne (DELCAM) Artur Pest
s. 607, Z-7
Delcam dla SolidWorks 2011 (DELCAM)
Artur Pest s. 535, Z-56
Delcam Elektrody wspomaganie projektowania elektrod (DELCAM) Artur Pest
s. 255, Z-3
Delcam Feature CAM 2012. Szybkie projektowanie obrbki w oparciu o cechy detalu
(DELCAM) Micha Burski s. 986, Z-12
Delcam PowerINSPECT 2011 (DELCAM)
Leszek Pietrzak s. 127, Z-2; s. 363, Z-4
Delcam PowerINSPECT OMV i CNC (DELCAM) s. 749, Z-89
Delcam PowerMill 2012 (DELCAM) Artur
Pest s. 848, Z-10
Derlukiewicz Damian patrz Pawlak Andrzej
s. 252, Z-3
Dobrzyski Grzegorz, Jdrasik Kamil: Innowacyjny model napdu wzka inwalidzkiego
s. 135, Z-2
Doktor Piotr patrz Sota Adam s. 150, Z-2
Duda Jan, Poboniak Janusz: Projektowanie
procesw i systemw wytwarzania w rodowisku PLM Delmia s. 55, Z-1
Duda Piotr patrz Suaek Grzegorz s. 67,
Z-1
Durejko Tomasz patrz Siemiaszko Dariusz
s. 146, Z-2
Dwa obszary bardzo pomylnej dziaalnoci
jedno rodowisko PLM (SIEMENS INDUSTRY SOFTWARE) s. 914, Z-11
Edgecam 2012R1 Innowacyjny system CAM
(NICOM) Marcin Osieczko. Cz. 1.
s. 920, Z-11; Cz. 2. s. 980, Z-12
Edgecam 2011R2 nowoczesny CAM 3D dla
Twojej narzdziowni (NICOM) Marcin Osieczko s. 360, Z-4

Femap. wiatowej klasy rozwizania MES dla

rodowiska Windows (SIEMENS INDUSTRY SOFTWARE) s. 731, Z-89
Funkcje i technologie 5-osiowe w oprogramowaniu Edgecam (NICOM) Marcin Osieczko s. 846, Z-10
Gbarska Anna: System ScanBright Mini
s. 136, Z-1
Grzka Micha, Janiszewski Jacek: Wsprzdnociowa technika pomiarowa w badaniach dynamicznych waciwoci materiaw metod Taylora s. 56, Z-1
hyperMILL 2011 nowe rozwizania. API
automatyzacja procesw obrbki (Evatronix) s. 746, Z-89
imachining bardziej ekonomiczna obrbka
(SolidCAM) s. 734, Z-89
Innowacyjne postprocesory graficzne do maszyn CNC (NICOM) Marcin Osieczko
s. 538, Z-56
Inynieria odwrotna w Delcam PowerSHAPE
Pro (DELCAM) Micha Grski s. 919,
Z-11
Jachimowicz Jerzy patrz Damaziak Krzysztof s. 53, Z-1
Janczak Marcin, Plutecki Wojciech: Modelowanie zjawiska kawitacji w pompach wirowych s. 738, Z-89
Janiszewski Jacek patrz Grzka Micha
s. 56, Z-1
Jdrasik Kamil patrz Dobrzyski Grzegorz
s. 135, Z-2
Kawalec Andrzej, Magdziak Marek, Cena Ireneusz: Pomiar powierzchni swobodnych na
obrabiarce CNC przy uwzgldnieniu zmian
geometrii narzdzia skrawajcego s. 57,
Z-1
Kamierczak Andrzej patrz Pawlak Andrzej
s. 252, Z-3
Kdzielawa Damian patrz Skarka Wojciech
s. 137, Z-2
Konferencja Uytkownikw Oprogramowania
firmy Delcam s. 849, Z-10
Konferencje CAD/CAM K.J. s. 126, Z-2
Konicki Andrzej patrz Sota Adam s. 150,
Z-2
Kordowska Marta patrz Musia Wojciech
s. 62, Z-1
Kosiuczenko Krzysztof patrz Niezgoda Tadeusz s. 63, Z-1
Koszczak Krzysztof: Zastosowania laserowego skanera 3D w procesach projektowych
s. 42, Z-1
Kozak Marcin patrz Suaek Grzegorz
s. 67, Z-1
Krajewski Rafa: Odbudowa pojazdw zabytkowych z wykorzystaniem nowoczesnych
technik inynierskich s. 926, Z-11
Krajewski Rafa patrz Szponder Piotr
s. 151, Z-2
Kraso Wiesaw: Wybrane aspekty bada numerycznych mostu towarzyszcego zoonego z dwch przse s. 246, Z-3
Kraso Wiesaw, Stankiewicz Micha: Numeryczna analiza wytenia pojedynczej wstgi
mostu pywajcego s. 526, Z-56
Krupa Krzysztof, Orkisz Marcin, Walaszek Mateusz: Inynieria odwrotna w oparciu o dokumentacj fotograficzn z wykorzystaniem
robota jako obrabiarki s. 58, Z-1
Krupa Krzysztof patrz Sota Adam s. 150,
Z-2
Krzysiak Zbigniew: Budowa i konstrukcja nowego zespou czyszczcego s. 59, Z-1
Krzysiak Zbigniew: ZW3D CAD/CAM strategie zwikszajce efektywno obrbki
s. 528, Z-56
Kubica Marek, Suaek Grzegorz, Wjcik
Piotr: Modelowanie i animacja humanoida w
przestrzeni trjwymiarowej s. 60, Z-1
Kubica Marek, Suaek Grzegorz, Wrazido
Mariusz: Trjwymiarowy, animowany model
testera T-11 wykorzystywanego do bada
tribologicznych wzw tarcia trzpie tarcza i kulka tarcza s. 138, Z-2

MECHANIK NR 12/2011

Kukieka Leon, Szczeniak Micha: Analiza numeryczna procesu wygniatania nierwnoci

trjktnych na powierzchni wakw stalowych s. 139, Z-2
Kukieka Leon patrz Bohdal ukasz s. 712,
Z-89
Lis Rafa: Od modelu CAD do sterowania robotami frezujcymi s. 149, Z-2
Magdziak Marek patrz Kawalec Andrzej
s. 57, Z-1
Maachowski Jerzy patrz Baranowski Pawe
s. 52, Z-1
Maachowski Jerzy patrz Damaziak Krzysztof s. 53, Z-1; s. 120, Z-2
Marciniec Adam, Pisula Jadwiga, Pocica Mieczysaw, Sobolewski Bartomiej: Projektowanie przekadni stokowych z zastosowaniem modelowania matematycznego
i symulacji w rodowisku CAD s. 602,
Z-7
MASTERCAM ROBOTMASTER powrt do
przyszoci (ZALCO) Adam Zalewski
s. 248, Z-3
Mastercam X5, co nowego (ZALCO) s. 348,
Z-4
Metody analizy kompozytw (MESCO) Przemysaw Siedlaczek, Adam okie s. 524,
Z-56
Miedziska Danuta patrz Panowicz Robert
s. 142, Z-2
Moldex3D system do penej trjwymiarowej
analizy wtrysku (TORUS) s. 257, Z-3
Musia Wojciech: Zastosowanie robota przemysowego do obrbki trudno obrabialnych
stopw lotniczych ze szczeglnym uwzgldnieniem powierzchni krzywoliniowych
s. 141, Z-2
Musia Wojciech, Choromaska Mariola: Wykorzystanie systemow CAD w projektowaniu narzdzi ciernych oraz weryfikacja poprawnoci funkcjonowania stanowiska badawczego do realizacji precyzyjnej obrbki
materiaw ceramicznych s. 61, Z-1
Musia Wojciech, Kordowska Marta: Wykorzystanie systemu 3D CAD/CAM (MTS) do
opracowania procesw technologicznych na
obrabiarki i centra obrbkowe CNC s. 62,
Z-1
Myszki 3D firmy 3Dconnexion wspieraj teraz
aplikacje Autodesk Inventor, Maya, 3ds Max
(3Dconnexion) s. 744, Z-89
Myszki 3D mona teraz uywa z dowoln
aplikacj od Microsoft Outlook po The Sims
(3Dconnexion) s. 540, Z-56
Niezgoda Tadeusz, Kosiuczenko Krzysztof,
Barnat Wiesaw, Banowicz Robert: Analiza
numeryczna uderzenia odamkiem w pyt
warstwow s. 63, Z-1
Niezgoda Tadeusz patrz Baranowski Pawe
s. 52, Z-1
Niezgoda Tadeusz patrz Panowicz Robert
s. 142, Z-2; s. 532, Z-56
Niezgoda Tadeusz patrz Sybilski Kamil
s. 68, Z-1
Nikiel Grzegorz: Parametryczne modelowanie
bryowe w projektowaniu i wytwarzaniu
wspomaganym komputerowo s. 908, Z-11
Nowosielski Zbigniew patrz Szponder Piotr
s. 151, Z-2
Nowoci w pakiecie Solid Edge ST4. Lepsze projektowanie (SIEMENS INDUSTRY
SOFTWARE). Cz. 1. s. 728, Z-89; Cz. 2.
s. 842, Z-10
Orkisz Marcin pagtrz Krupa Krzysztof
s. 58, Z-1
Oleksiski Konrad patrz Pokojski Jerzy
s. 65, Z-1
Olejarczyk Micha patrz Boratyski Tomasz
s. 350, Z-4
Panowicz Robert, Barnat Wiesaw, Niezgoda
Tadeusz, Sybilski Kamil: Numeryczne badanie oddziaywania impulsu cinienia na wybrane typy pojazdw i ich zaog s. 532,
Z-56
Panowicz Robert, Miedziska Danuta, Niezgoda Tadeusz, Barnat Wiesaw: Wstpne

1031

modelowanie oddziaywania fali cinienia

na psferyczny element kompozytowy o
zmiennej gruboci s. 142, Z-2
Panowicz Robert patrz Niezgoda Tadeusz
s. 63, Z-1
Panowicz Robert patrz Sybilski Kamil
s. 68, Z-1
Pawlak Andrzej, Derlukiewicz Damian, Kamierczak Andrzej: Bolid RT01 z Politechniki
Wrocawskiej wystartowa na Silverstone
oraz Hockenheim s. 252, Z-3
[Pitnasta] XV Midzynarodowa Szkoa Komputerowego Wspomagania Projektowania,
Wytwarzania i Eksploatacji Jurata, 9 13
maja 2011 r. s. 609, Z-7
Pisula Jadwiga patrz Marciniec Adam
s. 602, Z-7
Plichta Jarosaw, Baran Jan: Wykorzystanie
systemw wirtualnych do opracowania stanowiska badawczego oraz urzdzenia szlifierskiego do obrbki duych otworw
s. 143, Z-2
Plutecki Wojciech patrz Janczak Marcin
s. 738, Z-89
Patek Pawe patrz Damaziak Krzysztof
s. 120, Z-2
Patek Pawe patrz uk Pawe s. 71, Z-1
Pocica Mieczysaw patrz Marciniec Adam
s. 602, Z-7
Poboniak Janusz: Integracja systemu
CAD/CAM Catia z baz danych uchwytw
obrbkowych MS Access za pomoc interfejsu API s. 64, Z-1
Poboniak Janusz patrz Duda Jan s. 55, Z-1
Pokojski Jerzy, Pruszyski Jarosaw, Oleksiski Konrad: Mechanizmy zarzadzajce gromadzeniem, przechowywaniem i wykorzystaniem wiedzy w aplikacjach wspomagajcych procesy skadowania wiedzy projektowej s. 65, Z-1
Polaski Marek patrz Siemiaszko Dariusz
s. 146, Z-2
Pomianowski Radosaw patrz Skawiski
Piotr s. 922, Z-11
Poroszewski Pawe, Siemiski Przemysaw:
Opracowanie symulatora robota frezujcego MOTOMAN UP50N z wykorzystaniem
systemu Roboris Eureka s. 144, Z-2
Producenci szybko uzyskuj korzyci ze
stosowania PDM (SIEMENS INDUSTRY
SOFTWARE) Dave Chadwick s. 518,
Z-56
Profesjonalny CAD 3D teraz dostpny dla kadego! (datacomp) Maciej Gurgul s. 736,
Z-89
Projektowanie form wtryskowych w systemie
NX w poczeniu z symulacj procesu wtrysku przy uyciu oprogramowania Moldex3D
(GM SYSTEM) Piotr Menchen, Micha
Bachan s. 45, Z-1
Prus ukasz, Skarka Wojciech: Wykorzystanie
zaawansowanych metod wirtualnego prototypowania i autogenerowania w projektowaniu alternatywnej spawanej wersji ukadu
wydechowego s. 145, Z-2
Pruszyski Jarosaw patrz Pokojski Jerzy
s. 65, Z-1
Rakowiecki Tomasz, Skawiski Piotr, Siemiski Przemysaw: Wykorzystanie parametrycznych szablonw systemu 3D CAD do generowania modeli uzbie pstokowych
s. 977, Z-12
Rosienkiewicz Maria patrz Boratyski Tomasz s. 350, Z-4
Sieczkowski Radosaw, Stadnicki Jacek: Symulacja formowania uszczelki wielokrawdziowej w poczeniu konierzowo-rubowym dobr optymalnego przekroju poprzecznego rdzenia s. 66, Z-1
[Siedemnasta] XVII Konferencja Metody i rodki projektowania wspomaganego komputerowo, s. 987, Z-12
Siemiaszko Dariusz, Durejko Tomasz, Polaski Marek: Laboratorium projektowania materiaw i szybkiego wytwarzania wyrobw
moliwoci i zastosowania s. 146, Z-2

Siemiski Przemysaw: Frezowanie zbw k

przekadni stokowych o krzywoliniowej linii
zbw na uniwersalnych obrabiarkach CNC
s. 147, Z-2
Siemiski Przemysaw, Wojs Marcin: Wykonanie dyszy Venturiego metodami szybkiego prototypowania zastosowane do bada
w odpieniaczach akwarystycznych s. 148,
Z-2
Siemiski Przemysaw patrz Poroszewski
Pawe s. 144, Z-2
Siemiski Przemysaw patrz Rakowiecki Tomasz s. 977, Z-12
Siemiski Przemysaw patrz Skawiski Piotr
s. 922, Z-11
Siemiski Przemysaw patrz Witkowski Szymon s. 153, Z-2
Skarka Wojciech, Kdzielawa Damian: Zastosowanie modelowania autogenerujcego w
konstruowaniu pasa bezpieczestwa
s. 137, Z-2
Skarka Wojciech patrz Prus ukasz s. 145,
Z-2
Skawiski Piotr, Siemiski Przemysaw, Pomianowski Radosaw: Generowanie modeli
bryowych uzbie stokowych za pomoc
symulacji oprogramowanych w systemie 3D
CAD s. 922, Z-11
Skawiski Piotr patrz Rakowiecki Tomasz
s. 977, Z-12
Sota Adam: Procedura tworzenia modelu stanowiska w systemie Delmia w celu weryfikacji algorytmu generowania skoordynowanych ruchw robotw s. 149, Z-2
Sota Adam, Konicki Andrzej, Krupa Krzysztof,
Doktor Piotr: Programowanie w systemie
Delmia robotw przemysowych do paletyzacji i spawania s. 150, Z-2
Suaek Grzegorz, Duda Piotr, Kozak Marcin:
Wizualizacja trybw pracy testera T-05
s. 67, Z-1
Suaek Grzegorz patrz Kubica Marek
s. 60, Z-1; s. 138, Z-2
Sobolewski Bartomiej patrz Marciniec Adam
s. 602, Z-7
SpaceClaim 2011 zaawansowane modelowanie w niskiej cenie (TORUS) Przemysaw Niepsuj s. 530, Z-56
Stadnicki Jacek patrz Sieczkowski Radosaw
s. 66, Z-1
Stankiewicz Micha patrz Kraso Wiesaw
s. 526, Z-56
Sybilski Kamil, Panowicz Robert, Niezgoda
Tadeusz, Barnat Wiesaw: Analiza numeryczna uderzenia pocisku z gowic kumulacyjn w pancerz wykonany z ktownikw
s. 68, Z-1
Sybilski Kamil patrz Panowicz Robert
s. 532, Z-56
Szczeniak Micha patrz Kukieka Leon
s. 139, Z-2
Szkolenia CAD/CAM/CAE/CNC (CTT) ukasz yka s. 670, Z-89
Szponder Piotr, Krajewski Rafa, Nowosielski
Zbigniew: Rekonstrukcja czci pojazdw
zabytkowych z wykorzystaniem narzdzi
CAD oraz technik modelarskich s. 151,
Z-2
Szymaczyk Rafa patrz Wrbel Ireneusz
s. 69, Z-1
Technologia synchroniczna wicej swobody
dla konstruktora (Siemens PLM) s. 128,
Z-2
Trojnacki Maciej T. patrz Cader Maciej
s. 134, Z-2
Walaszek Mateusz patrz Krupa Krzysztof
s. 58, Z-1
Warecki Rafa: Program do symulacji obrbki
stokowych k zbatych o koowo-ukowej
linii zbw wykonywanych z modyfikacj
odtaczania s. 152, Z-2
Weryfikacja zmczeniowa zczy spawanych z
wykorzystaniem metody elementw skoczonych (MESCO) ukasz Maecki, Przemysaw Siedlaczek s. 841, Z-10

1032

Wiksza innowacyjno i maksymalizacja wydajnoci (SIEMENS INDUSTRY) s. 354,

Z-4
WIRTOTECHNOLOGIA 2011 program seminarium ProCax s. 845, Z-10
Winiewski Adam, ochowski Pawe: Symulacje numeryczne ostrzau stalowych pancerzy pasywnych poddawanych rnym
wariantom obrbki cieplno-plastycznej
s. 836, Z-10
Witkowski Szymon, Siemiski Przemysaw:
Projekt koncepcyjny urzdzenia do termoformowania tworzyw sztucznych s. 153, Z-2
Wojs Marcin patrz Siemiski Przemysaw
s. 148, Z-2
Woniak Ryszard patrz Damaziak Krzysztof
s. 120, Z-2
Wjcik Piotr patrz Kubica Marek s. 60, Z-1
Wrazido Mariusz patrz Kubica Marek
s. 138, Z-2
Wrbel Ireneusz, Szymaczyk Rafa: Numeryczne modele elementw pompy nurnikowej
s. 69, Z-1
Wsppraca Delcam Toolmaker i Moldex3D
projekt i analiza formy wtryskowej (TORUS)
Zbigniew Staski s. 358, Z-4
Wyleo Marek: Ergonomiczny uchwyt kuli okciowej jako przykad synergii rnych metod
modelowania s. 70, Z-1
Wyobra sobie, e trzymasz model 3D w doni
(3Dconnexion) s. 250, Z-3
ZW3D CAD/CAM. Zintegrowane projektowanie 3D i zaawansowane obrbki CAM
(ZW 3DTM) s. 529, Z-56
ochowski Pawe patrz Winiewski Adam
s. 836, Z-10
uk Pawe, Patek Pawe: Zastosowanie inynierii odwrotnej w wariantowaniu konstrukcji lemieszy mieszalnikowych s. 71,
Z-1
8. MATERIAOZNAWSTWO
Kuziak Roman, Pietrzyk Maciej: Odkuwki ze
stali binitycznych nowej generacji s. 708,
Z-89
Morka Andrzej patrz Stanisawek Sebastian
s. 506, Z-56
Niezgoda Tadeusz patrz Stanisawek Sebastian s. 506, Z-56
Pawowicz Wojciech: Hartowanie diodowym
laserem duej mocy s. 314, Z-4
Pietrzyk Maciej patrz Kuziak Roman
s. 708, Z-89
Stanisawek Sebastian, Morka Andrzej, Niezgoda Tadeusz: Modelowanie numeryczne
materiaw auksetycznych w warunkach obcie statycznych i dynamicznych s .506,
Z-56
9. NAPDY I STEROWANIE
Domek Grzegorz: Eksploatacja przekadni z
pasami zbatymi s. 902, Z-11
Gajek ukasz patrz Stpie Mariusz
s. 782, Z-10
Grzesik Bogusaw patrz Stpie Mariusz
s. 782, Z-10
Nowoci firmy igus (IGUS) s. 243, Z-3;
s. 343, Z-4; s. 819, Z-10; s. 901, Z-11
Sterowanie rozproszone na bazie magistrali
CANbus w oczyszczarce tucznia OT84
(REXROTH BOSCH GROUP) s. 972, Z12
Stpie Mariusz, Gajek ukasz, Grzesik Bogusaw: Analiza rozkadu si w pasywnych oyskach magnetycznych s. 782, Z-10
Uszkodzenia oysk i ich przyczyny. Cz. I.
Ocena przebiegu pracy oyska na podstawie ladw wsppracy widocznych na piercieniu w normalnych i nieprawidowych warunkach s. 790, Z-10; Cz. II. Przyczyny
przedeksploatacyjne i eksploatacyjne
s. 884, Z-11; Cz. III. s. 994, Z-12

MECHANIK NR 12/2011

10. RNE
Aqua Tec pyny chodzco-smarujce rozpuszczalne w wodzie (OELHELD) s. 492,
Z-56
Hydromechaniczne przekadnie o zmiennym pooeniu HVT (REXROTH BOSCH GROUP)
Mirosaw Markowski s. 346, Z-4
Laser znaczy (znakuje) wszystko (SOLARIS)
s. 820, Z-10
Nowoczesne wkrty do blach (EJOT) s. 818,
Z-10
Oczo Kazimierz E.: Problemy ksztatowania
ubytkowego kompozytw wknistych z osnow polimerow i ceramiczn. Cz. 1.
s. 5, Z-1; Cz. 2. s. 79, Z-2
Odchudzanie konstrukcji z EJOT! (EJOT)
s. 970, Z-12
SPAMEL rzetelny producent i usugodawca
(SPAMEL) s. 822, Z-10
Zabezpieczenie antykorozyjne dla morskich stat SLER) s. 490, Z-56
kw RRB 42/6 (RO
11. ARTYKUY PROMOCYJNE
Absolutny przetwornik optyczny RESOLUTETM
(RENISHAW) s. 202, Z-3
Adaptacja tokarek, wytaczarek oraz frezarek
do wiercenia gbokich otworw (BOTEK)
Jan Wit s. 464, Z-56
Aqua Tec pyny chodzco-smarujce rozpuszczalne w wodzie (OELHELD) s. 492,
Z-56
ArtCAM JewelSmith oprogramowanie
CAD/CAM dla jubilerw (DELCAM) Adam
Rogaliski s. 41, Z-1
Autonomiczne wykrawarki laserowe BySpeed
Pro o przyspieszeniu 3g (BYSTRONIC)
s. 276, Z-4
BC8020 gatunek CBN o uniwersalnym zastosowaniu (MITSUBISHI MATERIALS)
s. 31, Z-1
Bezstykowy, wieloczujnikowy system metrologiczny 3D (Smart Solutions) s. 706, Z-89
Bramowe centra obrbkowe z serii DIAMOND
z gowic indeksowan w 2 osiach (Hartford); Mechaniczne prasy korbowe (SEYI)
s. 665, Z-89
ByJet Smart 3015 wykrawarka wodna, ktra
wyznacza nowy standard (BYSTRONIC)
s. 768, Z-10
CALYPSO 5.0 najnowsza wersja najpopularniejszego oprogramowania pomiarowego
(CARL ZEISS) Robert Sowiski s. 234,
Z-3
Centra obrbkowe, centra frezarsko-tokarskie i
maszyny portalowe firmy matec (ITT)
s. 441, Z-56
Centrum obrbkowe HERMLE C 42 UP dynamic z systemem wymiany palet (HERMLE)
s. 396, Z-56
CoroMill Plura (SANDVIK COROMANT)
s. 197, Z-3
Crownloc Plus najnowsza generacja wierte
z wymiennymi kocwkami (SECO) s.
955, Z-12
Delcam AMS. Zaawansowane Rozwizania
Produkcyjne (DELCAM) Artur Pest
s. 607, Z-7
Delcam dla SolidWorks 2011 (DELCAM)
Artur Pest s. 535, Z-56
Delcam Elektrody wspomaganie projektowania elektrod (DELCAM) Artur Pest
s. 255, Z-3
Delcam Feature CAM 2012. Szybkie projektowanie obrbki w oparciu o cechy detalu
(DELCAM) Micha Burski s. 986, Z-12
Delcam PowerINSPECT 2011 (DELCAM)
Leszek Pietrzak s. 127, Z-2; s. 363, Z-4
Delcam PowerINSPECT OMV i CNC (DELCAM) s. 749, Z-89
Delcam PowerMill 2012 (DELCAM) Artur
Pest s. 848, Z-10
DMU 50 eco gwarancj obnienia kosztw
produkcji (FAMOT DMG) s. 864, Z-11

DuraMax maszyna pomiarowa do k zbatych ze stoem obrotowo-podziaowym

(ZEISS) s. 701, Z-89
Dwa obszary bardzo pomylnej dziaalnoci
jedno rodowisko PLM (SIEMENS INDUSTRY SOFTWARE) s. 914, Z-11
Dziaaj teraz! Chro swoje rodowisko! (SANDVIK COROMANT) s. 196, Z-3
Edgecam 2012R1. Innowacyjny system CAM
(NICOM) Marcin Osieczko Cz. 1.
s. 920, Z-11; Cz. 2. s. 980, Z-12
Edgecam 2011R2 nowoczesny CAM 3D
dla Twojej narzdziowni (NICOM) Marcin
Osieczko s. 360, Z-4
Energooszczdne wtryskarki ROBOSHOT S
2000i seria B (FANUC) s. 283, Z-4
EquatorTM the versatile gaugeTM uniwersalny komparator do kontroli wymiarw (RENISHAW) s. 322, Z-4
Exopuls+ drenie elektrodami grafitowymi
praktycznie bez ich zuycia (Exeron)
s. 171, Z-3
Femap. wiatowej klasy rozwizania MES dla
rodowiska Windows (SIEMENS INDUSTRY SOFTWARE s. 731, Z-89
Firma Guhring w Polsce przepis na sukces
HRING) s. 688, Z-89
(GU
Firma OBERON 3D otwiera nowe biuro na
lsku (OBERON 3D) s. 37, Z-1
Frezy do obrbki form i matryc (MAPAL)
s. 304, Z-4
Frezy palcowe MSTAR. Kompletny asortyment penowglikowych frezw palcowych
(MITSUBISHI MATERIALS) s. 684, Z-89
Frezy palcowe serii DFC z powok diamentow do obrbki kompozytw wglowoepoksydowych ( MITSUBISHI MATERIALS)
s. 813, Z-10
Frezy VFX do obrbki stopw tytanu (MITSUBISHI MATERIALS) s. 103, Z-2
Funkcje i technologie 5-osiowe w oprogramowaniu Edgecam (NICOM) Marcin Osieczko s. 846, Z-10
Gwintowanie na obrabiarkach CNC gwintownikami S-NC (FANAR) s. 198, Z-3
Gwintowniki COMBO TAP. Najnowszy patent
firmy (YG-1) Avi Dov s. 458, Z-56
Hexagon Metrology unowoczenia lini maszyn Optiv Classic (HEXAGON METROLOGY) s. 468, Z-56
HR nowa linia twardociomierzy Rockwella
(BH KARCZ) Grzegorz Karcz s. 830,
Z-10
Hybrydowe maszyny
wsprzdnociowe
(TRIMEK) s. 834, Z-10
Hydromechaniczne przekadnie o zmiennym
pooeniu HVT (REXROTH BOSCH
GROUP) Mirosaw Markowski s. 346,
Z-4
hyperMILL 2011 nowe rozwizania. API
automatyzacja procesw obrbki (Evatronix) s. 746, Z-89
imachining bardziej ekonomiczna obrbka
(SolidCAM) s. 734, Z-89
Imado KONTEC KSX mocowanie w czasie
krtszym ni 1 s (SCHUNK) s. 816, Z-10
Innowacyjne i wysoko wydajne rozwizania
narzdziowe do toczenia materiaow egzotycznych (ISCAR) s. 454, Z-56
Innowacyjne narzdzia do obrbki podzespow elektrowni wiatrowych (MAPAL)
s. 460, Z-56
Innowacyjne postprocesory graficzne do maszyn CNC (NICOM) Marcin Osieczko
s. 538, Z-56
Integracja procesu cicia i gicia blach (BYSTRONIC) s. 400, Z-56
Inynieria odwrotna w Delcam PowerSHAPE
pro (DELCAM) s. 919, Z-11
Iscar zakoczy kompletowanie narzdzi do
toczenia z wysokocinieniowym chodzeniem (HPC) (ISCAR) s. 576, Z-7
Jako made in Munsingen (WALTER)
s. 808, Z-10
Kennametal na rynku narzdziowym z dr.
Robertem Damaschkiem rozmawiaa Monika Kaczmarek s. 672, Z-89

MECHANIK NR 12/2011

Kompleksowe rozwizania w zakresie obrbki

skrawaniem (TBI Technology) s. 404, Z-56
Kompleksowo bada tribologicznych pozwala prawidowo oceni waciwoci warstwy
wierzchniej (ITA) Micha Wieczorowski,
Damian mierzchalski s. 800, Z-10
Kontrola elementw osiowo-symetrycznych
(VICI) s. 472, Z-56
Laser znaczy (znakuje) wszystko (SOLARIS)
s. 820, Z-10
Laserowe technologie 3D z wykorzystaniem
rezonatorw gazowych oraz na ciele staym
(Fiber) (TRUMPF) s. 776, Z-10
Lasery diodowe nowoczesne rdla promieniowania
laserowego
do
spawania
(TRUMPF) s. 88, Z-2
MASTERCAM ROBOTMASTER powrt do
przyszoci (ZALCO) Adam Zalewski
s. 248, Z-3
Mastercam X5, co nowego (ZALCO) s. 348,
Z-4
Mazak wprowadza najnowsz generacj maszyn Integrex (YAMAZAKI MAZAK)
s. 406, Z-56
Mazak zaprezentuje 24 nowe maszyny na targach EMO w Hanowerze (YAMAZAKI MAZAK) s. 648, Z-89
Metody analizy kompozytw (MESCO)
Przmysaw Sedlaczek, Adam okie
s. 524, Z-56
Midzynarodowy sukces polskiej firmy Eckert
AS sp. z o.o. z Legnicy (ECKERT) Andrzej
Polit s. 279, Z-4
MINIMASTERPLUS nowa generacja frezw Minimaster (SECO) s. 815, Z-10
Mobilna kompetencja w obrbce skrawaniem
(WALTER) s. 302, Z-4
Moduowy system do mocowania elementw
mierzonych na WMP (OBERON 3D) Piotr
Kulig s. 119, Z-2
Moldex3D system do penej trjwymiarowej
analizy wtrysku (TORUS) s. 257, Z-3
Myszki 3D firmy 3Dconnexion wspieraj teraz
aplikacje Autodesk Inventor, Maya, 3ds Max
(3Deconnexion) s. 734, Z-89
Myszki 3D mona teraz uywa z dowoln
aplikacja od Microsoft Outlook po The Sims
(3Dconnexion) s. 540, Z-56
Najnowsza technologia Schunk spawanie
laserowe (SCHUNK) s. 947, Z-12
Najszersza na wiecie oferta wierte do gbo HRING) s. 104, Z-2
kiego wiercenia (GU
Najwysza wydajno najnowszych narzdzi
(ISCAR) s. 686, Z-89
Narzdzia obrotowe z nowym zczem systemowym CFS (MAPAL) s. 810, Z-10
Narzdzia skrawajce z polikrystalicznym diamentem. Nowatorskie rozwizania (MAPAL) s. 883, Z-11
Nowa generacja frezw ktowych GARANT
Soficut MTC (HOFFMANN GROUP PERSCHMAN) s. 466, Z-56
Nowa maszyna klasy performance CONTURA
G2 navigator Marek Migacz s. 233, Z-3
Nowa metoda ksztatowania blachy (EIMA)
s. 402, Z-56
Nowa rodzina frezw penowglikowych Jabro-Solid2 prostszy dobr narzdzia
(SECO) s. 296, Z-4
Nowe, magnetyczne uchwyty permanentne
(BRAILLON MAGNETICS) Zbigniew Kulesza s. 443, Z-56
Nowe narzdzia do produkcji czci miniaturowych oraz duych detali (ISCAR) s. 794,
Z-10
Nowe narzdzia w asortymencie Pramet Tools
(PRAMET) Roman Reindl, Martin Binder
s. 812, Z-10
Nowe narzdzie z rodziny MDT o szerokoci
ostrza 2 mm (SECO) s. 691, Z-89
Nowe produkty (PRAMET TOOLS) Miloslav
Vesely, Josefina Spacilowa s. 222, Z-3
Nowe rozwizania narzdziowe dla przemysu
motoryzacyjnego (MAPAL) s. 200, Z-3
Nowe wyroby w ofercie (PRAMET TOOLS)
s. 462, Z-56

1033

Nowoczesne wkrty do blach (EJOT) s. 818,

Z-10
Nowoci firmy ISCAR na targach EMO w Hanowerze (ISCAR) s. 956, Z-12
Nowoci w ofercie maszyn (SODICK) s. 416,
Z-56
Nowoci w pakiecie Solid Edge ST4. Lepsze
projektowanie
(SIEMENS
INDUSTRY
SOFTWARE). Cz. 1. s. 728, Z-89; Cz. 2.
s. 842, Z-10
Nowoci z Pleszewa (FAMOT) s. 392, Z-56
SLER)
Nowy typ wirnika do rutownic (RO
s. 893, Z-11
Nowy typoszereg obrabiarek X-class (MORI
SEIKI) s. 175, Z-3
NX CAM a maszyny pomiarowe CMM (SIEMENS) Roman Korzus s. 431, Z-56
Obrabiarki firm Hartford, FANUC, MORI SEIKI
(APX) s. 422, Z-56
Obrbka materiaw dla przemysu lotniczego
HRING) s. 797, Z-10
(GU
Obrbka otworw korbowodu za pomoc narzdzia mechatronicznego MAPAL TOOLTRONIC (MAPAL) s. 950, Z-12
Obrbka zwrotnic ukadu kierowniczego w
brany motoryzacyjnej (ISCAR) s. 292, Z-4
Odchudzanie konstrukcji z EJOT! (EJOT)
s. 970, Z-12
Oferta Fabryki Narzdzi FANAR (FANAR)
s. 444, Z-56
Optyczne maszyny pomiarowe InspecVision
system Planar (OBERON3D) Piotr Kulig
s. 324, Z-4
Ostrzenie i repowlekanie. Obnienie kosztw
produkcji (OERLIKON BALZERS) s. 452,
Z-56
Pena gama urzdze metrologicznych (HEXAGON METROLOGY) s. 832, Z-10
Perfekcyjna obrbka 5-osiowa exeron HSC
600/5 (EXERON) Joachim Mayer, Robert
Matyjek s. 774, Z-10
Pierwszy hybrydowy skaner Opti-Scan3D
(OBERON 3D) s. 705, Z-89
Piciogwiazdkowe osignicia. Jak zoptymalizowa proces obrbki 5-osiowej wykorzystujc innowacyjne rozwizania narzdziowe? (SANDVIK COROMANT) s. 450, Z56
Piy cyrkulacyjne i przecinarki tamowe (EVERISING) s. 285, Z-4
Pytki do toczenia stopw tytanu i nadstopw
(WALTER) s. 952, Z-12
Powrt manualnych, uniwersalnych szlifierek
narzdziowych (SCHREYER) s. 428, Z56
Poziome centrum obrbkowe do efektywnej
obrbki czci z tytanu (MAKINO) s. 666,
Z-89
Praktyczne korzyci wynikajce z integracji NX
CAM z CNC SINUMERIK (SIEMENS)
Roman Korzus s. 178, Z-3
Precyzja niezawodno tradycja (TAYLOR
HOBSON) s. 221, Z-3
Producenci szybko uzyskuj korzyci ze stosowania PDM (SIEMENS INDUSTRY
SOFTWARE) Dave Chadwick s. 518,
Z-56
Profesjonalny CAD 3D teraz dostpny dla kadego! (datacomp) Maciej Gurgul
s. 736, Z-89
Projektowanie form wtryskowych w systemie
NX w poczeniu z symulacj procesu wtrysku przy uyciu oprogramowania Moldex3D
(GM SYSTEM) Piotr Menchen, Micha
Bachan s. 45, Z-1
Przemysowy tomograf pomiarowy exaCT
(WENZEL) Martin Simon, Christoph Gall
s. 704, Z-89
Ramiona pomiarowe CimCore (OBERON 3D)
s. 232, Z-3
Regeneracja wrzecion i elektrowrzecion w
SMZ Polska (ISOTEK) Damian Batura
s. 186, Z-3
Rozwizania optymalizujce prac technologa
w rodowisku NX CAM (SIEMENS) Roman Korzus s. 290, Z-4

Rozwizania specjalne (SANDVIK COROMANT) s. 683, Z-89

Rozwiertak wieloostrzowy VR01. Wysza
wydajno dziki wikszej liczbie ostrzy
(MAPAL) s. 579, Z-7
Rozwj monolitycznych wierte wglikowych
HRING) s. 298, Z-4
(GU
Seria frezw palcowych z powok Impact
Miracle (MITSUBISHI MATERIALS)
s. 317, Z-4
Serwoprasy Tox wirtuoz nowoczesnej technologii (TOX PRESSOTECHNIK) s. 335,
Z-4
Silent Tools. Narzdzia do produktywnej obrbki skrawaniem bez drga (SANDVIK
COROMANT) s. 876, Z-11
Skaning laserowy na ramionach pomiarowych
CimCore (OBERON 3D) s. 470, Z-56
SoftFloat nowoczesna funkcja pozwalajca
robotowi dopasowa ciek ruchu do
ksztatu napotkanej przeszkody (FANUC)
Marcin Starczewski s. 646, Z-89
SpaceClaim 2011 zaawansowane modelowanie w niskiej cenie (TORUS) Przemysaw Niepsuj s. 530, Z-56
SPAMEL rzetelny producent i usugodawca
(SPAMEL) s. 822, Z-10
Srebro jest atutem (WALTER) s. 24, Z-1
Sterowanie rozproszone na bazie magistrali
CANbus w oczyszczarce tucznia OT84
(REXROTH Bosch Group) s. 972, Z-12
System MULTI-MASTER (ISCAR) s. 20, Z-1
System szybkiego mocowania nowej generacji
(SCHUNK) s. 434, Z-56
Systemy do pomiarw wielkogabarytowych
(METRONOR) Piotr Kulig s. 592, Z-7
Systemy do skanowania oferowane przez
firm OBERON 3D. Cz. 1. s. 887, Z-11;
Cz. 2. s. 963, Z-12
Szecioosiowe ramiona pomiarowe do kontroli
elementw rurowych (OBERON 3 D)
s. 831, Z-10
Technika mocowania (HAIMER). Cz. I. Termokurczliwe uchwyty narzdziowe o uniwersalnym zastosowaniu s. 26, Z-1; Cz. II. Nowe
urzdzenie termokurczliwe z cewk indukcyjn s. 111, Z-2
Technologia EDM i HSC firmy exeron w
zastosowaniu firmy Samsung (exeron)
s. 398, Z-56
Technologia synchroniczna wicej swobody
dla konstruktora (Siemens PLM) s. 128,
Z-2
Technologia z tradycj (UPW); Kompletna obrbka z napdzanymi oprawkami (mimatic
Zettl) s. 19, Z-1
Technologia z tradycj (UPW): Piy cyrkulacyjne i przecinarki tamowe (EVERISING)
s. 91, Z-2; s. 188, Z-3
Technologie laserowe w cienkociennych konstrukcjach blaszanych (TRUMPF) s. 176,
Z-3
Tokarki Tomos wsptworz sukces brany
motoryzacyjnej (TORNOS) s. 668, Z-89
TOXMICROpunkt nowo w poczeniach
toxowanych (TOX PRESSOTECHNIK)
s. 237, Z-3
TruBend seria 3000. Precyzyjne gicie z technologi firmy Trumpf (TRUMPF) s. 658,
Z-89
TruLaser Tube 5000 optymalny wybr w
zakresie cicia laserem rur i profili
(TRUMPF) s. 280, Z-4
TruLaser Tube 7000. Laserowe cicie rur
i profili w rozmiarze XXL (TRUMPF)
s. 418, Z-56
TruPunch 3000 (S11) niezrwnana wydajno wykrywania (TRUMPF) s. 562, Z-7
[Trzy] 3D sondy pomiarowe TC54-20 Ekonomiczny Monitoring Narzdzi (BLUM-NOVOTEST) s. 702, Z-89
ViMill antykolizyjny system look-ahead
(FIDIA) s. 420, Z-56
Walcarka 3-rolkowa PW 3 R 45 (ITT) s. 285,
Z-4; s. 441, Z-56

1034

Water Jet Sweden profesjonalne, innowacyjne systemy do cicia wod (WJS) s. 424,
Z-56
Wdroenie poczenia TOX-Punkt w firmie
APATOR S.A. (TOX PRESSOTECHNIK).
Cz. I. Technologia s. 494, Z-56; Cz. II.
Prasa s. 817, Z-10
Weryfikacja zmczeniowa zczy spawanych z
wykorzystaniem metody elementw skoczonych (MESCO) ukasz Maecki, Przemysaw Siedlaczek s. 841, Z-10
Wiercenie gbokich otworw. Nowy, tematy HRING (GU
HRING)
czny katalog firmy GU
s. 878, Z-11
Wiksza ekonomiczno obrbki elementw
przekadni rnicowej (MAPAL) s. 682,
Z-89
Wiksza innowacyjno i maksymalizacja wydajnoci (SIEMENS INDUSTRY) s. 354,
Z-4
Waciwy gatunek i geometria ostrza pytek z
PCBN gwarantuj najlepsze wyniki obrbki
(MAPAL) s. 29, Z-1
Wspdziaanie teorii z praktyk. Firma Walter i Zachodniosaksoska Szkoa Wysza w
Zwickau odnosz korzyci ze cisej wsppracy (WALTER) s. 582, Z-7
Wsppraca Delcam Toolmaker i Moldex3D
projekt i analiza formy wtryskowej (TORUS)
Zbigniew Staski s. 358, Z-4
Wsprzdnociowa maszyna pomiarowa ZENITH TOO (ABERLINK) s. 37, Z-1
Wycinarka laserowa Trulaser 1030 (TRUMPF)
s. 868, Z-11
Wycinarka laserowa TruLaser 2025/2030
(TRUMPF) s. 992, Z-12
Wycinarki drutowe CUT 200/300/400 (GF
AGIECHARMILLES) s. 172, Z-3
Wydajne honowanie cylindrw siownikw hydraulicznych (SUNNEN) s. 430, Z-56
Wyobra sobie, e trzymasz model 3D w doni
(3Dconnexion) s. 250, Z-3
Wysoko wydajne narzdzia do obrbki eliw
HRING) s. 584, Z-7
(GU
Wysoko wydajne narzdzia do stali nierdzew HRING) s. 446, Z-56
nych (GU
Wysokowydajny gwintownik INOX R40 z powok HL (FANAR) s. 811, Z-10
Wywaanie narzdzi zwiksza produktywno
(HAIMER) s. 217, Z-3
Zabezpieczenie antykorozyjne dla morskich
SLER) s. 490,
statkw RRB 42/6 (RO
Z-56
Zintegrowane rozwizania w zakresie technologii CNC. Jak wspczenie zarzdza produkcj i obrabiarkami sterowanymi numerycznie (SIEMENS) Roman Korzus, Karol
Staworko s. 770, Z-56
ZW3D CAD/CAM. Zintegrowane projektowanie 3D i zaawansowane obrbki CAM (ZW
3DTM) s. 529, Z-10
Zwikszanie produktywnoci w obrbce zgrubnej czci wielkogabarytowych (ISCAR)
s. 100, Z-2
rda promieniowania laserowego dla spawalniczych stanowisk laserowych (TRUMPF)
s. 12, Z-1
12. NOWOCI WYDAWNICZE
Adamczak Stanisaw, Makiea Wodzimierz:
Podstawy metrologii i inynierii jakoci dla
mechanikw K.J. s. 124, Z-2
Adamczak Stanisaw, Makiea Wodzimierz:
Podstawy metrologii i inynierii jakoci dla
mechanikw. wiczenia praktyczne Cz.
ukianowicz s. 457, Z-56
Brinkman Thomas: Handbuch Produktentwicklung mit Kunststoffen H. Zawistowski
s. 316, Z-4
Grzesik Wit: Podstawy skrawania materiaw
konstrukcyjnych K.J. s. 14, Z-2
Honczarenko Jerzy: Roboty przemysowe
s. 305, Z-4
yczko Kazimierz: Technologia walcowania
gwintw zewnetrznych K.J. s. 126, Z-2

MECHANIK NR 12/2011

Ponka Stanisaw: Wielokryterialna optymalizacja procesw wytwarzania czci maszyn

K.J. s. 124, Z-2
Podsdkowski Leszek: Roboty medyczne. Budowa i zastosowanie K.J. s. 126, Z-2
Rauwendaal Chris: SPC statistical process
control in injection molding and Extrusion
Henryk Zawistowski s. 242, Z-3
13. PANORAMA
S. 2, Z-1; s. 76, Z-2; s. 162, Z-3; s. 268, Z-4;
s. 374, Z-56; s. 550, Z-7; s. 632, Z-89
14. BIULETYN INSTYTUTU
ZAAWANSOWANYCH TECHNOLOGII
WYTWARZANIA
Bczek Elbieta patrz Danielak Jerzy
s. 106, Z-2
Czechowski Kazimierz, Wronska Iwona: Powoki nanostrukturalne na narzdzia skrawajce 964, Z-12
Danielak Jerzy, Wilk Wodzimierz, Mielnicki
Wacaw, Kowalczyk Aleksander, Bczek Elbieta: Badania narzdzi obrotowych pod
ktem bezpieczestwa s. 106, Z-2
Figiel Pawe patrz Klimczyk Piotr s. 880,
Z-11
Klimczyk Piotr, Figiel Pawe, Laszkiewicz-ukasik Jolanta: Kompozyt narzdziowy na
osnowie regularnego azotku boru z wieloskadnikow faz wic s. 880, Z-11
Kowalczyk Aleksander patrz Danielak Jerzy
s. 106, Z-2
Krzywda Tadeusz patrz Nowakowski Andrzej s. 570, Z-7
Laszkiewicz-ukasik Jolanta patrz Klimczyk
Piotr s. 880, Z-11
Mielnicki Wacaw patrz Danielak Jerzy
s. 106, Z-2
Mielnicki Wacaw patrz Wilk Wodzimierz
s. 778, Z-10
Miller Tatiana: Profilometr warsztatowy
PW03BT. Przenony profilometr z transmisj bezprzewodow s. 480, Z-56
Miller Tatiana patrz Wilk Wodzimierz
s. 38, Z-1
Nowakowski Andrzej, Krzywda Tadeusz, Zachorowski Jan: Mikrowycinarka elektroerozyjna MW50 s. 570, Z-7
Putyra Piotr: Ceramika narzdziowa z dodatkami staych substancji smarujcych
s. 318, Z-4
Skrabalak Grzegorz patrz Zybura Maria
s. 212, Z-3
Staniewicz-Brudnik Barbara patrz Wilk Wodzimierz s. 38, Z-1
Wilk Wodzimierz, Mielnicki Wacaw: Moduowa szlifierka cierno-elektroerozyjna MESO
25 CNC s. 778, Z-10
Wilk Wodzimierz, Miller Tatiana, Staniewicz-Brudnik Barbara: Wpyw warunkow obrbki
ciernej i sposobu chodzenia na jako
powierzchni stopw Inconel 100 i CPW 41
s. 38, Z-1
Wilk Wodzimierz patrz Danielak Jerzy,
s. 106, Z-2
Wronska Iwona patrz Czechowski Kazimierz
s. 964, Z-12
Zachorowski Jan patrz Nowakowski Andrzej
s. 570, Z-7
Zybura Maria, Skrabalak Grzegorz: Obrbka
elektrochemiczno-elektroerozyjna materiaw trudno obrabialnych s. 212, Z-3
urek Robert: Napawanie laserowe stali
1H18N9T proszkiem Stellite21 s. 692, Z-89
15. WYDARZENIA
AERO 2011 konferencja firmy Siemens dla
przemysu lotniczego s. 976, Z-12
Uroczyste otwarcie nowej hali produkcyjnej
HYDAC s. 974, Z-12
Targi METAV 2012 w Dusseldorfie konferencja prasowa s. 982, Z-12
[Czterdziesta] 40. Krajowa Konferencja Bada
Nieniszczcych s. 806, Z-10

Duy sukces targw intec i Zuliefermesse w

Lipsku s. 278, Z-4
[Dwadziecia] 20 lat SOLARIS LASER S.A.
M.K. s. 569, Z-7
[Dziewite] IX Forum Inynierskie ProCAx
s. 49, Z-1
Europejska konferencja prasowa Delcam
M. Kaczmarek s. 748, Z-89
Forum Siemens PLM Connection 2011
s. 606, Z-7
Hannover Messe 2011. Konferencja prasowa
I.D. s. 206, Z-3
Innowacje si polskiego przemysu (ITM Polska) s. 204, Z-3
Konferencja FUMAT 2011 Monika Kaczmarek s. 907, Z-11
Konferencja nt. Elastyczna produkcja planowanie, zarzdzanie, logistyka acucha dostaw, magazyn w Kobylnicy k. Poznania
s. 35, Z-1
Konferencja prasowa Grupy Bosch w Polsce
M.K. s. 599, Z-7
Konferencja Solid Edge with Synchronous Technology 3 s. 118, Z-2
Konferencje naukowe K.J. s. 256, Z-3
Konferencje w ramach przewodnictwa Polski
w Unii Europejskiej: FUMAT 2011, MANUFUTURE 2011 s. 580, Z-7
Laboratorium edukacyjne CNC w Poznaniu
s. 497, Z-56
Liderzy na Targach ITM Polska; Program konferencji Konstrukcja a technologia wyrobw s. 344, Z-4
ManuFuture 2011 s. 983, Z-12
Najefektywniejsze targi obrabiarkowo-narzdziowe w Polsce s. 722, Z-89
Narzdzia do symulacji w rozwizaniach Autodesk dla przemysu K.J. s. 750, Z-89
Nowa siedziba Tornos Technologies Poland
Sp. z o.o. s. 487, Z-56
OILexpo premierowe wydarzenie w Expo
Silesia s. 906, Z-11
[Pite] V Forum Sub Utrzymania Ruchu
s. 671, Z-89
[Pidziesit] 50 lat unikatowej koncepcji ALLROUNDER firmy Arburg I.D. s. 892,
Z-11
[Pidziesite trzecie] 53. Midzynarodowe
Targi Maszynowe MSV 2011 w Brnie
s. 429, Z-56
PLASTPOL 2011 s. 594, Z-7
Poszerzenie grupy kapitaowej (CHIORINO)
s. 717, Z-89
Przemysowa jesie w stolicy Maopolski
s. 244, Z-3
RENISHAW i roboty. ROBOMATICON 2011
s. 331, Z-4
ROBOMATICON 2011 Oglnopolski Turniej
Robotw po raz pierwszy w Warszawie
s. 125, Z-12
Siemens PLM Connection 2011 s. 984, Z-12
Symulacja 2011 konferencja firmy MESCO
s. 536, Z-56
wiatowe Targi Obrabiarek EMO HANNOVER
2011. Konferencja prasowa I.D. s. 600, Z-7
Targi AUTOMATICON 2011 w Warszawie
s. 536, Z-56
Targi CeMAT 2011 w Hanowerze. Konferencja
prasowa s. 284, Z-4
Targi CONTROL-TECH w Kielcach s. 874,
Z-11
Targi easyFairs SyMas i MAINTENANCE w
Krakowie s. 44, Z-1
Targi
EUROTOOL / BLACH-TECH-EXPO
2011, Krakw s. 968, Z-12
Targi ITM 2011 w Poznaniu podsumowanie
s. 720, Z-89
Targi KOMPOZYT EXPO 2010 s. 118, Z-2
Targi PNEUMATICON 2011, Kielce s. 352,
Z-4
Targi STOM i CONTROL-STOM 2011 Kielce
s. 516, Z-56
Targi TIMTOS 2010 P. Skawiski s. 306, Z-4
Targi TOOLEX w Sosnowcu s. 912, Z-11
Targi WIRTOTECHNOLOGIA 2011 s. 925,
Z-11

MECHANIK NR 12/2011

1035

Toolex i Wirtotechnologia z coraz wikszym

wsparciem s. 608, Z-7
[Trzecie] III Seminarium firmy OBERON 3D
s. 918, Z-11
Uroczyste otwarcie Laboratorium Obrabiarek
Sterowanych Numerycznie na Politechnice
witokrzyskiej I. Dziwiszek s. 509, Z-56
Uroczyste otwarcie nowej hali produkcyjnej
HYDAC s. 974, Z-12
Uroczyste otwarcie zakadu produkcyjnego firmy Guhring I.D. s. 814, Z-10
WIRTOTECHNOLOGIA 2010 od designu do
recyklingu K. Janus s. 49, Z-1
Woskie maszyny do obrbki metali dla
przemysu motoryzacyjnego i lotniczego
s. 515, Z-56
Wystawa obrabiarek DMG w Pfronten
M. Kaczmarek s. 174, Z-3

Wywiad z Christophem Millerem Dyrektorem

Zarzdzajcym Targw EMO Irena Dziwiszek s. 601, Z-7
16. Z DZIAALNOCI CIRP
Cieplno-mechaniczny model wrzecion M.
Szafarczyk s. 282, Z-4
Elektroerozyjne ostrzenie ciernic diamentowych z wizaniem metalicznym M. Szafarczyk s. 30, Z-1
Elektrowrzeciono z silnikiem synchronicznym
M. Szafarczyk s. 900, Z-11
Korekcja bdw obrbki przy frezowaniu
M. Szafarczyk s. 788, Z-10
Mikrogeometria toczonej powierzchni przy
amowaniu wirw zmiennym posuwem
M. Szafarczyk s. 90, Z-2

Obcienia psychiczne czowieka przy wspdziaaniu z robotem M. Szafarczyk

s. 664, Z-89
Przenona obrabiarka o rwnolegej strukturze
kinematycznej M. Szafarczyk s. 962,
Z-12
Rozwj monitorowania operacji obrbkowych
M. Szafarczyk s. 498, Z-56
Wieloczujnikowe monitorowanie procesu obrbki
M. Szafarczyk s. 224, Z-3
Wrzeciona obrabiarek M. Szafarczyk
s. 587, Z-7

17. Z AOBNEJ KARTY

Profesor Jan M. Kaczmarek 19202011
s. 948, Z-12

REKLAMY
Abplanalp s. 403, 439, Z-56
AgieCharmilles s. 543, Z-56;
II ok., Z-12
Agmachine s. 765, Z-10
AP&T I ok., s. 560, 561 Z-7
Arburg III ok., Z-4
Bahco s. 461, Z-56
Battenfeld s. 339, Z-4
Blum Novotest s. 703, Z-89
Bystronic s. 169, Z-3; s. 370,
Z-56; s. 769, Z-10
CAMdivision II ok., Z-2; III ok.,
Z-10
Chmer s. 641, Z-89
Comtec3D III ok., Z-89
[Cztery] 4metal s. 44, Z-1; s. 85,
Z-2; s. 220, Z-3; s. 284, Z-4; s.
534, Z-56; s. 575, Z-7; s. 751,
Z-89; s. 840, Z-10; s. 903, Z11; s. 998, Z-12
[Czwarty] IV Kongres Maszynowy
s. 677, Z-89
Datacomp s. 737, Z-89
Dialeks s. 307, Z-4; s.789, Z-10
DMG Ecoline s. 379, Z-56
Eckert s. 279, Z-4
Ejot s. 897, Z-11
Evatronix s. 273, Z-4
Everising s. 383, Z-56
Fabryka Wierta Baildon s. 201,
Z-3; s. 677, Z-89; s. 975, Z-12
Famot, DMG s. 167, Z-3; I ok.,
Z-89
Feeler s. 655, Z-89
FZN Marbaise s. 35, Z-1; s. 313,
Z-4; s. 491, Z-56; s. 719, Z89; s. 829, Z-89
Galika s. 435, Z-56; s. 785,
Z-10; II ok., Z-11
GF AgieCharmilles s. 637, Z-89
GGB s. 81, Z-2; s. 639, Z-89; s.
s. 861, Z-11; s. 937, Z-12
GM System s. 353, Z-4; s. 531,
Z-56
Guhring s. 799, Z-10
Hermle s. 427, Z-56
Hexagon Metrology s. 469, Z56; s. 695, Z-89
Hiwin s. 429, Z-56; s. 671, Z89; s. 899, Z11

HyperMILL s. 745, Z-89

Igus s. 243, Z-3; s. 343, Z-4; s.
819, Z-10; s. 901, Z-11
Iscar I ok., Z-1; s. 99, Z-2; s.
207, Z-3; s. 295, Z-4; I ok., Z56; II ok., Z-7; s. 685, Z-89; s.
793, Z-10; s. 875, Z-11; IV ok.,
Z-12
Kaiser s. 437, Z-56
Konferencja TPM s. 719, Z-89
KTR s. 907, Z-11; s. 983, Z-12
KVT Polska s. 35, Z-1; s. 123,
Z-2; s. 201, Z-3; s. 341, Z-4; s.
487, Z-56; s. 555, Z-7; s. 662,
Z-89; s. 765, Z-89; s. 903,
Z-11, s. 982, Z-12
Leistritz s. 405, Z-56
Luka s. 27, Z-1;
Machine.pl s. 78, Z-2; s. 164,
Z-3; s. 267, Z-4; s. 373, Z-56;
s. 552, Z-7; s. 631, Z-89; s.
760, Z-10; s. 858, Z-11; s. 934,
Z-12
Mate Precision Tooling s. 391,
Z-56
Mazak s. 407, Z-56
Mesco s.525, Z-56; II ok., Z-10
Metal Team s. 223, Z-3; II ok.,
Z-56; s. 783, Z-10
Metale24 s.72, Z-1; s. 117, Z-2;
s. 242, Z-3; s. 289, Z-4; s. 442,
Z-56; s. 606, Z-7; s. 751, Z89; s. 851, Z-10; s. 897, Z-11;
s. 974, Z-12
Millennium Leasing s. 383, Z56; s. 765, Z-10
Mitsubishi Materials I ok., Z-2; s.
195, Z-3
MTI s. 381, Z-56; s. 651, Z-89
Nicom s. 361, Z-4; s. 537, Z-56;
s. 921, Z-11; s. 981, Z-12
NSK s. 707, Z-89; s. 863, Z-11
NS Tool s. 695, Z-89
Oberon 3D IV ok., Z-3; s. I ok.,
Z-4; III ok., Z-7; III ok. , Z-11
Obrabiarki.net s. 555, Z-7; s.
677, Z-89; s. 903, Z-11; s. 982,
Z-12
Oelhed s. 204, Z-3
Ona s. 415, Z-56
Pafana s. 449, Z-56; s. 803, Z-10

Perforacja blachy perforowane

s. 827, Z-10
Politechnika witokrzyska II
ok., Z-4
Poltra s. 423, 453, Z-56
Renishaw s. 203, Z-3; s. 321,
Z-4; s. 544, Z-56
Rexroth Bosch Group III ok.,
Z-3; s. 971, Z-12
Romatex s. 399, Z-56; s. 773,
Z-10
Sandvik Coromant I ok., Z-3;
s. 369, Z-56; IV ok., Z-89;
I ok., Z-11
Schunk s. 411, Z-56
Seco III ok., Z-2.; s. 297, Z-4; III
ok., Z-56; s. 555, Z-7
Siemens s. 181, 193, 201, 231,
Z-3; s. 409, 413, 433, 479, Z56; s. 645, 657, 681, 733, 743,
Z-89; I ok., Z-10; s. 873, 889,
891 905, Z-11; s. 959, 961, 979,
Z-12
Siemens Industry Software IV
ok., Z-2; s. 357, Z-4; s. 521,
Z-56; s. 917, Z-11
SKF IV ok., Z-56; IV ok., Z-11
Solaris Laser s. 821, Z-10
SolidCAM s. 735, Z-89
Spamel s. 823, Z-10
Star s. 389, Z-56; s. 663, Z-89;
s. 763, Z-10
Studer II ok., Z-1; s. 385, Z-56;
s. 653, Z-89
Targi CONTROTECH, Kielce s.
487, Z-56; s. 718, Z-89
Targi EMO, Hannover s. 387,
Z-56; s. 559, Z-7
Targi EUROTOOL, Krakw s.
245, Z-3; s. 269, Z-4; s. 505,
Z-56; s. 690, Z-89; s. 767,
Z-10
Targi Industrial Automation, Hannover s. 85, Z-2
Targi ITM, Pozna s. 110, Z-2; s.
205, Z-3; s. 345, Z-4
Targi KOMPOZYT EXPO, Krakw
s. 236, Z-3; s. 359, Z-4; s. 633,
Z-89; s. 897, Z-11
Targi LAMIERA, Bolonia s. 643,
Z-89

Targi MAINTENANCE, Krakw

s. 718, Z-89
Targi METAV, Dusseldorf s. 941,
Z-12
Targi PLASTPOL, Kielce s. 28,
Z-1; s. 182, Z-3; s. 339, Z-4
Targi PNEUMATICON, Kielce s.
827, Z-10; s. 998, Z-12
Targi STOM, Kielcec s. 28, Z-1;
s. 851, Z-10; s. 946, Z-12
Targi TOOLEX, Sosnowiec s.
259, Z-3; s. 342, Z-4; s. 496,
Z-56
Targi w Expo Silesia s. 690,
Z-89
Targi WIRTOTECHNOLOGIA, Sosnowiec s. 362, Z-4; s. 522,
Z-56
Tebis s. 677, Z-89
TockAutomatyka s. 194, Z-3; s.
275, Z-4; s. 497, Z-56
Tornos s. 669, Z-89
Tox Pressotechnik s. 125, Z-2;
s. 237, Z-3; s. 335, Z-4; s. 495,
Z-56; s. 817, Z-10; s. 975, Z-12
Triak Prazision Werkzeuge s.
457, Z-56
[Trzy] 3Dconnexion s.251, Z-3; s.
541, Z-56; s. 744, Z-89
Urbschat Tools s. 87, Z-2; s. 211,
Z-3
Vargus III ok., Z-1; s. 311, Z-4;
s. 463, Z-56; s. 675, Z-89; s.
805, Z-10; III ok., Z-12
Walter s. 23, IV ok., Z-1; s. 301,
IV ok., Z-4; s. 581, IV ok., Z-7;
s. 807, IV ok., Z-10; I ok., s.
951, Z-12
Wenzel s. 229, Z-3; s. 329, Z-4;
s. 483, Z-56
WHM s. 347, Z-4, II ok., Z-89;
s. 825, Z-10
Wielkopolski Instytut Jakoci
s. 11, Z-1
Winterthur s. 787, 789, Z-10
Yamazaki Mazak II ok., Z-3
Yxlon s. 225, Z-3
Zalco s. 249, Z-3; s. 349, Z-4
Zeiss s. 467, Z-56
Zoller s. 473, Z-56

Wykaz recenzentw artykuw zamieszczonych w roczniku 2011 r.:

Prof. dr
Dr hab.
Prof. dr
Prof. dr

hab. in. Piotr Cichosz

in. Andrzej Kawalec
hab. in. Jan Kosmol
hab. Roman Kuziak

Dr hab. in. Jerzy Maachowski

Dr in. Kryspin Mirota
Prof. dr hab. in. Marcin Perzyk
Prof. dr hab. in. Maciej Pietrzyk

Prof. dr in. Wodzimierz Przybylski

Prof. dr in. Eugeniusz Ratajczyk
Prof. dr hab. in. Jan Sieniawski
Dr hab. in. Jerzy Sadek

Doc. dr in. Jan Tomasik

Dr in. Ireneusz Wrbel
Mgr in. Henryk Zawistowski

1036

MECHANIK NR 12/2011

Wykaz autorw rocznika 2011

Adamczak S., Z-12
Bachan M., Z-1
Baran J., Z-2
Baranowski P., Z-1
Barnat W., Z-1, 2, 56
Bartnicki J., Z-11
Batura D., Z-3
Bczek E., Z-2
Berta M., Z-11
Binder M., Z-10
Baszczykiewicz K., Z-2
Bohdal ., Z-89
Bojanowski S., Z-11
Boratyski T., Z-4
Borkowski J., Z-12
Borkowski P., Z-12
Boryczko A., Z-89
Burek J., Z-12
Burski M., Z-12
Cader M., Z-2
Cena I., Z-1
Chadwick D., Z-56
Choromaska M., Z-1
Cichosz P., Z-7, 12
Czechowski M., Z-12
Damaziak K., Z-1, 2
Danielak J., Z-2
Danielczyk P., Z-1
Dbrowski L., Z-89, 12
Derlukiewicz D., Z-3
Dobrzyski G., Z-2
Domek G., Z-11
Dov A., Z-56
Duda J., Z-1
Durejko T., Z-2
Dyja H., Z-10
Dziwiszek I., Z-3, 56, 7, 10, 11
Figiel P., Z-11
Gall C., Z-89
Gawlik J., Z-12
Gbarska A., Z-2
Gobczak A., Z-12
Grski M., Z-11
Grabowski M., Z-56

Grzka M., Z-1

Grochaa D., Z-1
Grzesik B., Z-10
Grzesik W., Z-12
Gurgul M., Z-89
Hinz T., Z-56
Honczarenko J., Z-3, 4, 7, 10
Humienny Z., Z-11
Jachimowicz J., Z-1
Janczak M., Z-89
Janecki D., Z-12
Janiszewki J., Z-1
Jankowski M., Z-56
Janus K., Z-1, 2, 3, 89
Jdrasik K., Z-2
Kaczmarek M., Z-3, 7, 89, 11
Karcz G., Z-10
Kawalec A., Z-1
Kawalec M., Z-12
Kamierczak A., Z-3
Kdzielawa D., Z-2
Klimczyk P., Z-11
Kordowska M., Z-1
Korzus R., Z-3, 4, 56, 10
Kosiuczenko K., Z-1
Kosmol J., Z-89, 12
Koszczak K., Z-1
Kowalczyk A., Z-2
Kozak M., Z-1
Krajewski R., Z-11
Kraso W., Z-3, 56
Krlikowski T., Z-56
Krupa K., Z-1
Kruszyski B., Z-12
Krzysiak Z., Z-1, 56
Krzywda T., Z-7
Kubica M., Z-1, 2
Kukieka L., Z-2, 89
Kukuryk M., Z-3
Kulesza Z., Z-56
Kulig P., Z-2, 4, 7
Kusiak J., Z-1, 3
Kuziak R., Z-89

SPIS REKLAM
Opracowania graficzne redakcji Mechanik
podlegaj prawom autorskim
i nie mog by publikowane bez zgody redakcji
AgieCharmilles II ok.
[Cztery] 4metal 998
Fabryka Wierta Baildon
975
GGB 937
Iscar IV ok.
KTR 983
KVT 982
Machine.pl 934
Metale24 974
Nicom 981
Obrabiarki.net 982

Rexroth Bosch Group

971
Siemens 959, 961, 979
Targi Metav, Dusseldorf
941
Targi Pneumaticon, Kielce 998
Targi STOM, Kielce 946
Tox Pressotechnik 975
Vargus III ok.
Walter I ok., 951

Redakcja nie odpowiada

za tre materiaw reklamowych

MECHANIK
wersja cyfrowa
e-wydanie PDF
zamw na:

Kuzinovski M., Z-7

Laszkiewiczukasik J., Z-11
Lehrich K., Z-12
Lewandowski A., Z-7
Lewkowicz R., Z-56
Lis R., Z-2
okie A., Z-56
ukianowicz C., Z-56
Magdziak M., Z-1
Malewicz M., Z-4
Maachowski J., Z-1, 2
Maecki ., Z-10
Marciniak M., Z-12
Marciniec A., Z-7
Markowski M., Z-4
Matyjek R., Z-3, 10
Mayer J., Z-10
Mazurkiewicz A., Z-12
Menchen P., Z-1
Miedziska D., Z-2
Mielnicki W., Z-2, 10
Migacz M., Z-3
Milller T., Z-1, 56
Morka A., Z-56
Musia W., Z-1, 2
Niepsuj P., Z-56
Niezgoda T., Z-1, 2, 56
Nikiel G., Z-11
Niankowski C., Z-12
Nowakowski A., Z-7
Oczo K. E., Z-1 12
Olejarczyk M., Z-4
Oleksiski K., Z-1
Orkisz M., Z-1
Osieczko M., Z-4, 56, 10
Panowicz R., Z-1, 2, 56
Pater Z., Z-2,11
Pawlak A., Z-3
Pawowicz W., Z-4
Pawowski W., Z-11
Pest A., Z-3, 56, 7, 10
Pitkowski P., Z-56
Pietrzak L., Z-2, 4

Pietrzyk M., Z-1, 89

Pisula J., Z-7
Plichta J., Z-2, 12
Plutecki W., Z-89
Patek P., Z-1, 2
Pocica M., Z-7
Poboniak J., Z-1
Pokojski J., Z-1
Polaski M., Z-2
Polit A., Z-4
Pomianowski R., Z-11
Poroszewski P., Z-2
Prus ., Z-2
Pruszyski J., Z-1
Przybylski W., Z-12
Putyra P., Z-4
Rakowiecki T., Z-12
Ratajczyk E., Z-2
Reindl R., Z-10
Rogaliski A., Z-1
Rosienkiewicz M., Z-4
Ruszaj A., Z-56, 12
Rypina ., Z-56
Sawicki S., Z-10
Sedlaczek P., Z-56
Sieczkowski R., Z-1
Siedlaczek P., Z-10
Siemiaszko D., Z-2
Siemiski P., Z-2, 11; 12
Simon M., Z-89
Skarka W., Z-2
Skawiski P., Z-4, 56, 11, 12
Skoczypiec S., Z-56, 12
Skrabalak G., Z-3
Suaek G., Z-1, 2
Smolik J., Z-12
Sobolewski B., Z-7
Sosnowski M., Z-1
Sowiski R., Z-3
Spacilowa J., Z-3
Stadnicki J., Z-1
StaniewiczBrudnik B., Z-1
Stanisawek S., Z-56
Stankiewicz M., Z-56

Staski Z., Z-4

Starczewski M., Z-89
Staworko K., Z-10
Stpie K., Z-12
Stpie M., Z-10
Sybilski K., Z-1, 56
Szafarczyk M., Z-1-12
Szczeniak M., Z-2
Szeliga D., Z-1
Sztangret ., Z-1
Szymaczyk R., Z-1
mierzchalski D., Z-10
Tofil A., Z-4
Tomczak J., Z-2, 11
Trojnacki M.T., Z-2
Vesely Miloslav., Z-3
Walaszek M., Z-1
Weiss E., Z-12
Wieczorowski M., Z-10
Wilczyski K., Z-7
Wilk P., Z-12
Wilk W., Z-1, 2, 10
Winiewski A., Z-10
Wit G., Z-7
Wit J., Z-56
Wojs M., Z-2
Woniak A., Z-56
Woniak R., Z-2
Wjcik P., Z-1
Wrazido M., Z-2
Wronska J., Z-12
Wrbel I., Z-1
Wyleo M., Z-1
Zachorowski J., Z-7
Zalewski A., Z-3
Zawistowski H., Z-3, 4
Zbala W., Z-12
Zwierzyski A., Z-56, 10
Zybura M., Z-3
ebrowskaucyk S., Z-11
ochowski P., Z-10
uk P., Z-1
urek R., Z-89
yka ., Z-89

Warunki prenumeraty na 2012 rok

Prenumerat mona zamawia poprzez:
Zakad Kolportau Wydawnictwa
SIGMA-NOT Sp. z o.o.
tel. 22 840-30-86, tel./fax 840-35-89
RUCH S.A. Oddzia Warszawa
Prenumerata przyjmowana w jednostkach
waciwych dla miejsca zamieszkania
Infolinia: 0-804 200 600
www.ruch.com.pl
Redakcja MECHANIK
Agenda Wydawnicza SIMP
tel. 22 336-14-77, 827-16-37
fax 22 336 12 65
www.mechanik.media.pl
Konto: BPH S.A. Oddzia Warszawa
08 1060 0076 0000 3200 0043 1823
KOLPORTER S.A.
Biuro Warszawa PRENUMERATA
tel. 22 355 05 60 do 66, fax 355 05 67
GARMOND PRESS S.A.
tel. 22 836 70 59, 836 70 08

Wpat naley dokonywa w urzdach

pocztowych lub bankach.
Cena 1 egz. w 2012 r.
wersja drukowana 16 z (w tym 8% VAT)
wersje na CD
14 z (w tym 8% VAT)
Cena prenumeraty czasopisma MECHANIK
na 2012 rok
WERSJA
DRUKOWANA

kwartalna
proczna
roczna

48 z
96 z
192 z

WERSJA
NA CD (format PDF)

42 z (w tym 8% VAT)
84 z (w tym 8% VAT)
168 z (w tym 8% VAT)

Redakcja przyjmuje zamwienia na prenumerat przez cay rok.

Roczna prenumerata zamawiana w redakcji przez rednie szkoy techniczne i studentw wyszych uczelni kosztuje w wersji drukowanej 100 z, w wersji na CD ROM 90 z
(w tym 8% VAT).
Od studentw wymagamy zamwienia
ze stemplem dziekanatu.

Wydawca: Redakcja MECHANIK, Agenda Wydawnicza SIMP

Korekta: Barbara Karczmarczyk
Skad: DARTEXT
Druk, oprawa i przygotowanie w technologii CTP:
Zakady Graficzne TAURUS St. Roszkowski Sp. z o.o.
tel./fax 22 783 66 82, 783 60 00, tel. kom. 607 274 299

NOWO

Nowa fala
innowacji

:HVR\FKZLWL66]F]OLZHJR1RZHJR5
5RNX\F]\9DUJXV3RODQQG

cikiej
Wicej informacji uzyskasz odwiedzajc stron www.iscar.pl

Ren

k za