Professional Documents
Culture Documents
l^^^^m^^^^'S/^-^^^^'Q^s^'-^m^m
ci/ci/td
^^^:;^:?^<^^m^^^yQj^^m=^y:^^-^^^^^^j^
iiiii
='
#^
^m=
wm mi^
~^
^^^e^-
<
II
<^^i^m^
III
i^
^U
(>
'^^
i^mm.
LIBRARY OF PRINCETON
l^^
II
5^^^^^^^^
THEOLGOrSffiflIlRf
:w^
>?e
^^1^^t--s/a/ <=#^^^^i='^/^ys
M^&3
,-,SfS5i'.
#^^^^^^
lil
iiiii
lllll
<=^
^^^te^^/^/^ #^^f^#^^^gxg^
=i^^m^^
^ym'mm.--w^/^-=^^^^w^/^^^^^m=''^^^^''^^^^
iiiii
1
I
1
->5r>)
5=^^^^l=Jill_^^^^|^_JiiiLo^^MIII=_jim^^
c>/'s/a<
.^
llll!
^/S/^=
'S/'S/S=
^^l-^^'
^^<SW\)*^^viN
V.V
v^
iJ'<5'^/i^^v^vi^i
^^^
2/2/&<=l^
=E/S/^
^^^fg^^s-^'
^<=m^^^W^^'-^^
-#=>'S/5/&
-m
.^^^^/S/S<=^^K^^/^/S'
4=
lllll
^^
lill
:^_
^ S/S/S=#
^
^^^^fc- g/^/d=^^^^te-,^^
lil
-^^^^T^^rrs^'^s^^^
==^^^<i^^sfe^'-:
^^5/8/Sc.^^g^^S/3/g."^^^^^
.-,j /--,)
-^i^k^^^-)*^
;=
^/S/S
'^-^^^'S/e/e
"^
il
lllll
wmms^
'<
Wff^M^^-^
/^ <=yMt^mFW^/^'=^^^^m=-w^/^ ^ymtM.^^
^^
.t>y^^-^
lllll
II
l;ii
-^
OM DE OUDE WERELDZEE
http://www.archive.org/details/omdeoudewereldze02kuyp
DE
OPK(.)EP)N(i
TOT
IIIIT
(iKHKh.
01 DE OUDE WERELDZEE
DOOI!
KUYPEE
D^. A.
II
HET RAADSEL VAN DEN ISLAM
HELLENEN
SICILI HET
KOLONIE
MAROKKO
SPANJE
DE
SOEDAN
DE
ALGERIJNSCHE
- PORTUGAL
GELLUSTREERD
L.t
oKAR F PRINCETON
THEOLOGICAL SEMINARY
AMSTERDAM
VOORREDE.
Ten
deele
juist
blijft
nog
altijd
icli
Werk
iiieiu
Wt'll
ilei'
ztir
Scliaii,
Der Zweite
Der Vierte
umi Jer
als kritischer
Manu
iiiuss es
Der rauss
die
Lorbeei' Uriil,
hhnt,
i'itte
Henker
raich tdtel,
Wer
ertrageii.
Uns
Toch kan
oiii
..lielwr College".
ik voor de ontvangst, die aan het eerste deel van dit werk, al
ontbrak
ook
moeilijk
anders
hier
ein
College"
lieber
dan dankbaar
aangeboden,
prijs
op het appl,
niet
te
beurt
viel,
zijn.
is
binnen twee maanden door twee nieuwe drukken gevolgd, op onze beperkte
Maar wat
heugde
is,
dat
oefenen
om
dit
liefde
voor
de
blinden een
jonge
mij
vooral ver-
is
het reusachtig
pakket sinds enkele dagen ter lezing gelegd. Aanvankelgk kon ik mij van deze
beschamende belangstelling
en van een boeiend reisverhaal had het niets. Navrage heeft mij later doen
dat
inzien,
eerste deel
gaande
houdt
hoogte was.
doch
dit
en
liep
nu reeds
uit in
der
werk
die
dit
Weltgeschichte
und
seine Holle
s,
Bas
i.s
daarom voor
landsche
een
om
het volkerenleven
behoefte
bestaande
voorzien.
nog
dan
ook
om,
en
Itali
publiek
reizend
eerste deel
ik
heb
gegeven aan
gevolg
mijn
eerst
de Middel-
voornemen,
aangemoedigd,
vaststaand
Een werk
aaneenschakelt.
zee
omtrent
om
beschouwend
zeer
over
te
kustgebied
Adriatisch
het
geheel
bekend,
liet ik
te
brengen.
Spanje en Portugal
uit.
niet
nam
ik
daarentegen op, daar de reizigers uit Nederland in deze landen nog schaarsch
omdat Je
ook
en
zijn,
nawerking
van
het
Ook
het
heb
thans
Dit
voltooide.
uit het
doet.
meer
Voorzoover
veranderingen
deze
toekwam, waarop
ze
date
io
Koningsmoord
de
orde.
tot
stand
kwam
ter
sprake
plaats
te Lissabon,
dit
greep
niets
te
want Portugal
aankwam, en ook
kwam
die in Turkije
brengen.
comit
overspannen, die
zijn
is
wat
De Jong-Turken hadden
deze
heel
het land in
Comit
s,
du,
stilte
salut public
wonderwel
bewind
hoofdstukken nooit
bewind.
Het
in zijn eerste
het mij daarom geoorloofd, deze omwenteling hier met een kort
Zij
woord
kan
ik
veranderen.
geleken.
het hoofdstuk
maareen werk
eer
was
Alge(jiras
nam
zijn.
van
ferentie
schrijft,
aan
ik er nota van;
grepen,
plaats
betrekking hadden,
den Sultan niet anders over, dan stipt uit te voeren wat deze Comit
is
voorlang voorbereid, en Abdul-Hamid heeft door zgn zorgeloosheid en geldverspilling hen in staat gesteld,
om
jn
het
zijn
een
tooneelbedrijf
in
zijn
soldij
en in de promotie der
vu
Zelfs onder de troepen die de Sultan voor drie jaren naar
officieren.
zond
om
opstand
den
op
ambtenaars wereld
rang
der
was
zoo
afmetingen
Turken
het
en
aan,
om
trokken
partij
om
niet
in
de vrije
hieven
Op
van
ook
zoodat
in,
De Islam
opnam.
Algiers
scheppen en
gelijke
rechten
komen
dit
om
staat
van zaken
n enkele weken
op,
in
en
te zetten, ze
het
Scheickiil-Islam
Abdul-Hamid
vroegen
pleit
voor
om
zelf
herstel
Muzelmanschen
de
Constitutie
republiek
een
eertijds in
is
Cordova uitgeroepen.
alle
of
toe,
de omwenteling te beginnen.
de
dit
om
natie te
juichten
die
democratisch
is
erkend,
leuze
Mogendheden schaakmat
de
van de Constitutie.
geest
De verwarde
Constantinopel lag
bij
de
ze
om
gebezigd was,
steeds
te
Daarbij
en de
de
te
te betalen,
is
hand
troepen
de
werd
officieren
er
breeder
Yemen
te
uitgebroken.
promotie
daar
De Christenen
volksgeheel op te nemen.
nationaal
Comitadjis
trokken
zich
over
de
bij
te bereiken
zou
zijn.
En wat
de
het volk, en ten deele zelfs aan het Hof, gaande maakte,
overtuiging,
dat
het
Mogendheden uit zou zijn. Voortaan toch zou de Sultan zich tegenover den
eisch der Mogendheden oj) den onwil van zgn Parlement kunnen beroepen.
Toen dan ook de Mogendheden zich haastten, om hun politieke Commiste
men
gewonnen
spel
zijn.
sarissen
uit
Macedoni terug
te
trekken, waande
l'oii
en
dus
onverwijld
moest toetasten,
reeds
want
dat, zat
lement, alle kans op het herwinnen van zijn onafhankelijkheid verkeken zou
zijn.
Oostenrijk
Bosni en Herzogewiua.
periode,
om
zijn
En ook
definitief
aunexeeren van
Zoo verloor
VIII
van
deel
zijn
en het Sandjac van Novi Bazar, met den naasten omtrek van Constantinopel
over, en wat het meest teleurstelde, voor het Fara da n trad toen op
eenmaal
nu
Turkjie
die
onafhankelijk
en
trekken
worden,
men
dorst
moest inroepen.
zelf
en- zie,
niet.
vrij
men dus ook op zichzelf de invoering der Constitutie moge toenu reeds stuitte men op bittere teleurstelling, en die teleurstelling
Hoezeer
juichen,
zal
werken
dat
gaat.
gedwee meegaat; en
de pressie
bij
die de
is
Jong-Turken op
dit
te stellen
oogenblik
dit ver
zal
het niet duren of juist dat Parlement zal de bron van verdeeldheid worden.
De Jong-Turken toch
willen,
optrad.
saam
nu
Is
wordt
zelfs
saam
constitutioneel
niet
Oostenrijk,
in
gehouden,
in Turkije
te
dat
dnnrzaam
op
geheel
Zooals
zijn
voelt
bij
het
religie
nationaliteiten
zalhct
dan
Wat men
met
zijn
kan drukken,
zal
eenigen, en Arabi
woordige
verschillende
volksleven
nimmer
om
ieder
Petersburg
bij
uitkomen.
te
worden, waar
dan
dat
mogelijkheid
de
Doema
zich
dit
moet uitloopen.
Anatoli en Syri
bewind
te ver-
ontspinnen
zal,
blijft
Hoe
de tegen-
zeker zal deze eerste crisis straks slechts het voorspel blijken van nog veel
ernstiger
worsteling.
Wie
het zich
gedroomd
heeft, alsof de
Jong-Turken
nu eens voorgoed het Oostersche vraagstuk hadden opgelost, kent het leven
om
is
het nooit.
bij
dit
'f!-.Gravenha<ie,
28 Oct. 1908.
KUYPER.
in Azi treft
alleen de machtspositie,
bij
uw
In
Afrika toch veel meer dan in Azi breidt zich de Islam den jongsten
tijd
uit.
Afi-ika
toem
tot Rabat.
JNIahdi
werd onder alle Mohammedaansche scholen van hoogeren aanIk ding daarmee niets af op de
leg almeer de meest invloedrijke.
ernstige beteekenis, die de Islam nog steeds behield op den langen
weg van Hayderabad in Voor-Iudi tot in Bosni aan de Adriatische
Cairo,
tijdperk
is,
middenvak
en
zelfs
hij
maar
in zijn bloei-
in Noord-Afrika zienderoogen
nog steeds
vullen,
hij
loopt,
zijn
proselyten maakt.
Uit het eerste deel van dit werk blijkt genoegzaam, hoe ik den
beschouw.
het wel
anders.
Arabi, Voor-Indi
Maar
toch,
aangewezen.
In dit
,,
wie
is
als
den Islam in
als Europa,
Kaap
donkere" werelddeel
veroverende
leeft
d.
i.
uitgezonderd, steeds
zijn
meer
blijkt zich
Abessyni en
en haar
sluiten,
heil te
Nu
zestien
eeuwen geleden was althans geheel de noordkust langs de Middellandsche Zee en de oostkust, van wat nu Pord-Said heet, tot diep
in Soedan, voor de belijdenis van het Kruis gewonnen. Maar dit alles
Over heel de kustlijn heeft de Islam getriomfeerd,
en het schijnt wel of de Halve Maan zich nu eerst met vollen ernst
opmaakt, om ook het binnenland te veroveren.
ondergegaan.
is
De
Islam,
gelijk
deze in de 7e eeuw
is,
psychologisch
verschijnselen
wasdom van
vierde
der
wonderen zegetocht
moeielijkst
in de wereldhistorie, en heeft
de
vooral,
zijn
zijn
bestaan was
't
Ook
Reeds in de
eeuw van
verklaren
te
't
hart
Europa veroverend, schier over heel het breede erf van het eens zoO'
machtige Romeinsche wereldrijk voor zich de heerschappij over de
geesten opgeischt. Maar wat zegt deze uitgroeiing in den loop van
vier eeuwen, vergeleken bij den reusachtigen trivunf van den Islam,
die
onderwierp.
spreekt,
Iets
wat,
psychologisch
in Azi en Afrika,,
tegelijk
vooral,
aan
daarom
lager
zijn
te
staande-
religin
van den Islam leven, zijn traditin voortplanten, en weerbarstig alleandere, zij het ook hoogere cultuur afwijzen. Ook waar de spoorlija
de velden doorsnijdt, en het telegrafennet over de akkers en langs,
de heirwegen
is
gespannen,
blijft
niet
alleen
de
Bedouien, maar
in
van Abdallah en Amina, in de 7e eeuw door zijn machtige persoonlijkheid op den kleinen kring zijner aanhangers te Mekka wist te
drukken.
Wat nu was
de tooverstaf, waardoor
De
denken.
ecstatisch-visionairen
visionaire,
in
Mohammed
gehuisd,
die,
hoe
waaruit
opkwam
schepping
zijn
en die
zijn
hij
op, die de
hield,
redden,
Ziet
nog
de
in
Allah, en Ozza, en
gij
53e Soerah
Murat
als
ge rekenen
op wier hulpe
Garant,
hij te
Mekka,
derde
moogt."
den
Al-ontfermer
eenig
waren
God
als
omdat
ze
het
diepste
in
ons
was zwakheid.
met on-
Dit
dien
Allah, den
leven te
voordroeg:
gepredikt,
en den Al-barmhartige,
zijn
lied
om
aanwezige
wezen
Grijpt
roert,
nu reeds
alle
machtiger dan
Mono-
thesme, dat alle ding tot n enkele oorzaak herleidt, langs n vaste
lijn
verheven
met
alle
brandpunt saamtrekt.
Polythesme, en wat er
haast
in,
Maar
al school in
van
heid
Mohammed s
Polythesme en in
het
Monothesme, de zenuw
kloeke
zijn
belijdenis
van het
kracht
hem
zijn
die
aan
zijn
hij
met
zijn
Mohammed
plaatst
zijn
belijdenis niet
zijn religie
was geen mysterie voor de binnenkamer; veeleer was hij zoo diep
en in ideelen zin van de alles omvattende en alles in zich sluitende
heerschappij
van Allah
van Allah
als
zijn belijdenis
niet
hij
huiselijke,
den beheerschenden
maatschappelijke en
invloed zijner religie
hem
beslist,
dat er
in
's
menschen
wil,
noch
in
de zich
in de
waarvoor Allah het plan ontwierp, dat Allah kunstig ineenzette, dat Allah
opwond, en dat Allah voorts naar vasten regel deed afloopen. Voor
alle levensrichting
Allah
wet en
en voor
wil.
En
alle levensexistentie
maar
't
was
zijn.
Vandaar
Mohammed
een nieuwe
velerlei
religie.
bestaande
En ook
religin
Wat
hem
gemengd was.
AUah
in staat
rijksbewiud te doorgronden.
geweest
Vandaar
De
was
getal
Vonken
die
uitge-
onder
allen, die
aan
Mohammed
als
de
maar, ook Jezus Christus was nog niets dan n der vele Profeten geweest,
orde
in
maar in soort
Daarom was ook in
de
gelijk.
Was
niet
de
in
komen?
Mohammed
verschenen.
Mohammed
voleindde
komt
er
komt
alle geloof
dat
Mo-
hammed
zijn
volle
Maar nu moest
dingen
stellen,
regel, als
is.
zijn, d.
w.
z.
s wil,
nu
voor
overgelaten.
Alles
Allah
zijn
ware aanbidders
in alle breedte
en diepte
beheerschen.
de zedelijke
geloovigen
Dat
verantwoordelijkheid.
alle
in school.
alles
den
levens
maar
des
regel
vast,
en
beheerschende eenheid,
wil gebonden
zijn,
n.
Omdat Allah
bondgenoot, en Allah
beschermeling.
eere.
Zij
alleen
zijn heiligen
zijn
ware
misdaad
als
majestatis
tegen Allah was begaan, bovenal zoo in dit booze opzet werd volhard ?
Toch zou deze strenge gedachte van den heiligen oorlog nog niet
verder hebben geleid, dan ze bij Israls intocht in Kanaan aan de
orde
kwam,
zoo
Mozes
dit
gelijk
aan
de
Mohammed
religie
Mohammed
deed voor
Isral.
Mohammedanisme moest
zijn,
opnemen
Isral
was de
finale
Mohammed
volk
al
HET RAADSEL
V^AN
DEN
ISLAM.
voor
bijkomstige
last,
maar een
daarom
voor opstand,
De Dschijad d, i. de
in den Khoran geen
last,
is
men
in zijn nomistischen
vorm, voortvloeit.
En
alleen zoo
hij
moezen geeft, laat hem dan zijns weegs gaan, want Allah is barmhartig
en ontfermende." Dat dit straffe gebod later is ingeperkt, en vooral
in de school der wetsuitleggers een zachtere duiding heeft ontvangen,
geloovigen
nooit
prijs
staan of in te gaan
en
al
wie
voor
de grootste,
is
Allah
roept,
is
heeft
in
zelf is
Tegen Allah
te
te
straffen.
en in vrijheid
bloeit.
Een
dat
De
hem
op
Christelijk terrein,
en hoe
zijn
Vandaar
is
niets anders
volgelingen
slotte
voelen toch allen die voor Allah en zijn Profeet roepen, zich als n
lichaam, in
wat werelddeel
ze
ook verspreid
zijn.
Een ongemeene
kracht, die verre alle hirarchische kracht te boven gaat, straalde hiervan
uit. Juist dit
verplichting en
is zelfs
Mohammedaan
een
openlijk
partij kiest
opvolging
in
en
zijn Profeet.
het Khalifaat,
kortom over
alles
in
moge
zelfs
een ander Sherifaat dan dat van Mekka gelden, toch voelt
elk
belijder
met
al zijn
onverwinnelijke
vastheid.
noch een opvolger aanwees. De Muzelmansche gemeente moest, bij zijn versterven, zelve den man aan-
erfelijk
Khalifaat instelde
't
eveneens uit
zijn
Het
is
zijn
gemis
zijne
opkomst
deel, vergelijkt
alle
men
hij
Mohammed
Integen-
onder de
zelf instelde,
dan
is
Zijn inzettiugen
over het huwelijk en over het gebruik van wijn, gingen tegen den
Maar meer
de norma aangaf, was dit niet,
Mohammed was
zelf
lijn,
die
in.
kwam
dan wat
in
Mohammed
recht.
De
losse
vond, maar heeft toch het zedelijk niveau van den Islam
hij
nogmaals verlaagd.
het Christendom naast die van den Islam legt, voelt aanstonds het
diepgaand
dringt
Mohammeds
en
verschil
minderheid.
religieus terrein
door,
maar op
zedelijk terrein is
beginsel
Op
het een stelsel van accomodatie, een gedeeltelijke opheffing van het
lage
niveau dat
hij
zedelijke
beginselen.
opwierp
als
de
laatste
wat
te
bedenkelijker
was,
daar
zich
hij
het
Wat
en moet
zelfs
erkend, dat
nooit schreed
zulk een
Maar
in
den
Khoran uitgebeeld
der
tijden
zedelijk standpunt.
daar beneden
in den loop
10
genomen
daarentegen
de
zijn
naar
pelgrimstocht
pilaren,
vijf
elkander
geloof en
wedergeboorte,
1 "
stelling, blijkt
der
religie
4 het
zeer
als
den Islam
Bij
gebouw
het
die
Ramazan,
Mekka.
heiligmaking.
Mohammeds
dit leven
men
Al heeft
dat
hij
zijn
dat zoo goed als de totaliteit der Moeslim het paradijs niet anders
dan
zinlijk verstaat,
en dat
Mohammeds
taal er
op berekend was,
om
gloed
Heiliger
stellig
doet
is
men
deze mystiek
ecstatisch-visionaire,
werd
maar
alleen de
is
ook de
haar ecstatischen
Veeleer
ingedragen.
men den
als in
is
niet aller.
om
De breede schare
blijft
daarom
altoos het
monopolie van een kleine groep. Vandaar dat in den Khoran, die de
En
dit
heeft,
officieele
vooral toen de
Al
11
er
al is
zelf in
de mystiek een
deel van zijn kracht vond, en voorts, dat de mystiek van de Semitische
zoo onafscheidelijk
levensopvatting
religie, gelijk
is
blijft,
den Islam,
in
kan
rijzen. Alle
als
als
Maar ook
denkeu.
neemt
is
en
al
om
mystiek
is
zijn zedelijken
specifiek-religieus,
en
Zelfs in
wezen
te
zijn heilstaat
zekeren.
in
na den dood
te ver-
de maatschappij waarin
men
van
alle
mystiek in
vleesch eindigen
Had nu
van
snelle
gelijk
Mohammed
had.
Het
raadsel
sluitend
in
verdrongen
volken
te dikwijls in het
Perzi,
religie
afgoderij
van
liet,
waarvoor de
daarentegen
plaatst,
is,
dat
hij
hij
bij
deze
worsteling,
varen;
gemoed
Monothesme
lag,
heb ik
alle recht
Aan de
doen weder-
uitgaan van het besef, dat de geloovigen over heel de wereld hadden
te beschikken,
bijvoegen,
dat
heb ik in
ook de
en buitzucht,
en ik wil er thans
eigen, onder de lagere factoren, die den Islam tot zijn triomf leidden.
12
mede
zijn
Maar
te rekenen.
dit
alles
verklaart
religie in Azi
de pijnlijk snelle
en Afrika
niet. In
eeuw toen de Islam plotseling verscheen, was in het OostRomeinsche Rijk van Byzantium de Christelijke religie reeds sinds
ruim drie eeuwen de godsdienst van den Staat geworden. Tot in
Arabi, Perzi en Indi was 'Ze in Azi doorgedrongen, en geheel
de noordkust van Afrika, met inbegrip van Egypte, was, sinds meer
de
7e
belijdenis
en in Carthago opgetreden. Een Origenes, een Athanasius, een Cyprianus, een Augustinus, en vr
hem een
moge
er onder
oppermachtig, en
op
alle
bevel uitgeroeid.
keizei'lijk
van ougekenden
bloei,
De kerk verkeerde
er in een staat
Ook
om
zich
uit te breiden.
maar bewoog
heel
nam aan
En
De
als
men
half millioen
Kerk opkwam,
deel.
Kopten
in
dit Christelijk
wezen
in
Armenirs
13
De
zich voortbewoog,
vond
zich
van
De
philosophemen.
eigen
verhaalt
historie
ons wat
uit de
het
strijd
om
zich
straks van
en daarom geneigdheid
bezit,
om
syncretistisch
geraakte
sierlijk
borduurden.
schoolsche
grondslagen van
christelijke
die
stelsels,
dialectiek
haar
bitterste
in allerlei philo-
kracht
maar
in
waarheid schoven.
Daar nu deze
de Christelijke
Zoo
kerk, eer ze
verdeeldheden,
die
kwamen
te staan,
en scholen
al
werd hierdoor
er op
zich
stelsels
uiteraard
schier
geheel
om
het
maar
ontleed,
verklaring
van
uitgeplozen,
deze
uitgerafeld
verborgenheid
philosophische verklaring
te
staan,
en
de ne
kwam
philosophische
tegenover de andei'e
beiderzijds zich
beroepende op
14
het
en
menigte,
der
geloof
bezield
haar
waarschuwende,
zaakte
mengen,
te
strijd
om
de Kerk
op een reeks
Concilin
dat
Dit
nood-
in
dezen
zich
in
een crystallisatie
in
meer deed
al
verstijven
dogma
weekte
Heiland steeds meer los.
En
bij
zijn
Byzantynsche
verkoeling,
kwam nu
als
tweede macht,
die
het
Kerk
Ten
eerste
werden
geheele
scharen,
bloei.
gelijk
In tweerlei
later
onder
tempels
werden
waren
en
die,
Zijn scholen
nu
te
geraken,
bij
Zijn
in
werden vergruizeld.
Van
in
de eersten als
bij
werd om in
men
15
die
men
was. Dit
gaf aan de Kerk een schijn zonder wezen, deRglans van een vuurwerk,
Doch hier
Nu eenmaal
bij.
de Overheid de Kerk aan zich getrokken had, werden kerkelijke geschillen staatszaken, kerkelijke gedingen staatsgedingen. De Keizer en
zijn
als
Al
Keizer
in te laten,
kerkelijke
bedreigden.
Toen
aanwenden om
tnoest
de
rust
de
verdeeldheden
de gedeeldheid te bezweren.
kiezen, of pogingen
Zoo wierp
keer op
hij
keer het zwaard van den Staat in de schaal van het kerkelijk leven,
en
dit
noopte' weer
dingen bedacht te
men
elk
zijn,
om
vr alle
hof.
Immers
wist vooruit, dat wie den Keizer en het hof op zijn hand had,
van de overwinning
bij
beslissing
en de veer-
maar
handhaven;
gesloten was,
kwam
als
Steeds
bergde
gevallen,
Keizers hand.
's
en
het
Concilie
Zoo kwam,
bij
de philo-
werd de
te
beslissing
de
veel
geestelijke toestand
Ze her-
levenswortel afgescheurd
steeds williger
ze
politici.
Reeds
in de
zeven
Johannes bewaard
zijn,
wordt op
dit
gewezen, en het was haar aangezegd, hoe de ure kon komen, dat
haar kandelaar van haar zou worden weggenomen; dat valsche philosophie
om
zijn
mond
zou uitspuwen.
om
haar
16
In
dien jammerlijken
niet
alles
zijn
bestel
alleen
geschied,
liet
Natuurlijk
neerstorten.
wie voor
als
na
in
is
stellig
onder
de koninklijke
heer-
schappij van den Christus over zijn Kerk gelooft, kan in die verwoesting van de Kerk in het Oosten door den Islam niet anders zien
dan een gerechte straf die om haar ontrouw over haar is gekomen.
Niet in de Kerk van het Oosten, maar in de Kerk van het Westen
zou de Christelijke religie triomfeeren. Het Oosten was uitgeleefd,
alleen in het Westen onder den aandrang der Germaansche volken, kon
de Kerk van Christus opbloeien. In het Oosten konden niet anders
dan kleine overblijfsels gespaard Avorden, als om alle eeuwen door te
herinneren aan wat hier eens de Kerk van Christus was geweest. Niets
naar de Straat van Gibraltar komt, hoe radicaler die algeheele verdwijning wordt.
was,
ge u omringd
ziet,
is al
dwenen, dat ge
en in het
zelfs
Nog wel
bij
de
Er
toe.
is
meer
over, dat
17
u in de kringen
van den Islam nog aan de aloude Christelijke belijdenis van hun
voorgeslacht herinnert. Eer kunt ge zeggen, dat de kleine overblijfsels
nog
bij
ciilte,
die
de
den invloed van den Islam hebben ondergaan, dan dat in het
geloof der
Islamitische
Het stemt
tot
weemoed en
tot
zijn.
Smartelijk
sombere bepeinzingen.
Telkens
u er niets van. Zooals een zwerm sprinkhanen neerstraks geen blad en geen bloesem
strijkt op den boomgaard, om
aan de kaalgevreten twijgen over te laten, zoo ook is door den
oogen
leeft, spelt
Islam in
deze
.ontledigd.
Ho
is
nu
niet
Khalifen na
tegen de
Mohammed
zelf,
Ik
en de
Jodengenooten,
die
in
Medina en
Aan
deze afgodendienaars en
ioch vergist
kwamen
zich,
wie
opdagen, aanstonds in
Syri,
ze
namen
het land
in, ze
Zeker,
18
als
de heerschende macht^
zich
als
dat
ziet,
Wat men nu
in al de vroegere vasalstaten
in
Kuropeesch
bevolking voor verreweg het grootste deel nog altoos aan de Christe-
lijke
zijn,
oorsprong te
zijn
Mohammed
ten
De Christenen werden
in
een
hierin
vroegere
feil
de Joden eeren,
in
zoover ze aan
dat
ze
blind
alleen
verwijten
aan te nemen.
wij
periode
de
hoogste
Christenen
is
zijn
Zooals
nog hoogere
licht,
dat met
Mohammed was
opgegaan.
Ze stelden
Mohammeds
konden
ze
niet alleen
oordeel,
op lager trap,
als
achterlijke geestverwanten
zelfs
alle Christenen,
mits
kend,
erkenden,
gebieder
Islamitischen
dat
zij
ze
al
't
de
niet
19
dan toch
politiek en de facto.
De
Omdat Allah de
natin
Al-
heirscharen
toe.
in
Mekka op
en Bewindvoerders, tot
zelfs
om
voorzien,
opkomend
In
Arabi
De
zenden, en,
Mohammed de
aanstonds gewonnen.
vriendelijk.
zelf
de lafheid, aan
Yamamah
en Bahrem zich
Mohammed twee
zijn
Harem
te
lijke
op,
verscheurde
last
aan
om Mohammed
gevangen te nemen.
ijlings
zich
zijn generaal,
in
deze
brieven
opkomen, innam.
Hoe
de
Juister
positie,
vast toch
dan in
iets
anders teekende
moet
zijn eerste
bij
niet de overtuiging, en
hoe
uitstrekte,
ping aan
zulk
een
de machtigste
stouten
eisch
tot
durven
onderwer-
algeheele
zelfs
stellen.
aan den
En
toch is
20
het aan dit hoog besef van Goddelijke roeping en van deze door God
verleende overhoogheid over heel de wereld, dat de Islam niet alleen de
niet uit te
uitgeoefend,
heeft
maar
zijn ruiter-
hij
men
capituleerde, d.
w.
met
dat
z.
heeft.
zijns
men in
vredesvoorwaarden
die
nu,
Sultan
zijn
de
bij
en
geheel
een
geworden,
waarbij alleen
zoo
als
gunst van
De
capitulatin,
macht
sterke
in
bedingen toestond.
gunstige
hem aannam.
De
de
Slechts
betalen,
Wie nu
betaling
die
Christen
was,
zelve
acte
daarmee de
men
te sterven
van
pijnlijke dulding.
Alles toch
werd
er
hij
bij
om
dulding
op toegelegd,
kapellen vrijelijk
waarde,
nacht,
dat
bij
elke
Mohammedaan
tegenwoordig mocht
er
zijn;
te
dat hun
dag en
bij
eeredienst nooit op
straat zou
HET RAADSEL
VAIS
DEN
ISLAM.
21
Mohammedanen
als
afscheren;
worden;
dat
er
ze
nooit
een
nooit klokken
kruis
slaaf
hadden ze
bij
En
melingen.
hun nako-
recht toe,
zelfs
Muzelman een hooger soort wezen was; dat in het publieke leven
Muzelman voor vol gold en dat de Christen feitelijk buiten
den socialen levenskring was gesloten. En dan nog bleek maar al
alleen de
te
spoedig,
de
hoofdbelasting
hoofdbelasting
men
vloeide,
hem
was.
Hoe milder
Daar nu deze
niet
in het paleis te
zoo lange jaren van tien op drie millioen Dinaren, een pijnlijk
statistisch
generaal
die
Moskee
te
Jeruzalem
zond,
werd ten
slotte
Amroe, de
teruggeroepen,
22
men hun
dering, die
Vervolging staalt
ondragelijk.
opvlammen, en
verlevendigt
eindigende
sociale
bezwijken.
Van
zijn
gezet
weten;
te
schrijden
zijn
den
af,
een
nooit
alles
zijn
maar
heldenmoed,
vernedering mat
geeft,
uitgesloten
te
moeten omwandelen en daarentegen een ieder, die maar den Islam aannam, met eere gekroond,
vooruit geholpen, en in macht te zien, was voor wie niet muur-
vast
niet
meer
te dragen viel.
slechts n
woord
te
kosten,
te
vergde
riep,
de
Islam niet.
is
zijn profeet
voor deze
vei'leiding,
Er
is
waarmede
tal
van familin
gedragen hebben, dan dat ze den Christus zouden verloochenen, maar dit
vuur van een heilig geloof kon alleen glinsteren, waar het geloof diep
in
bij
de massa niet.
Vandaar dat van lieverlede in al het door den Islam bezette land,
de massa allengs overging, familie na familie, en naar gelang in de
steden en dorpen het getal Christelijke familin afnam, werd het
standhouden voor de overigen nog steeds moeilijker.
van
afval deed
slotte,
volk
op kleine
in
zijn
Het voorbeeld
overblijfsels
geheel,
genaamd bekeerd.
in
na,
schier al
allerwege in
is
ten
zich
vergissen,
naire propaganda
hierbij
wie
23
In
zijn
eerste opbloeiing
voeld,
om
Theologisch,
sociaal
van inzicht
kwam hierbij
worden uitgevochten.
en eigen duiding
selen
om
Dit drong
zoo heeft
pelijk
er,
en zoo eerst
Christelijk
om
zelfs
philosophie werd
de hoogste lauweren.
Europa
't
onderwijl het
om
De Grieksche
Allerlei
moesten dialectisch
te geven.
toegankelijk gemaakt.
worden ingedacht.
En
zich op wetenschap-
eeuw
die nu
De
meening der heerschende klasse, die door hoogere ontwikkeling den geest van het volk beheerschte, kwam steeds meer op de
hand van den Islam, terwijl de Christenen, meest van hun scholen
beroofd en van het Christelijk Europa afgesneden, verzonken in
obscurantisme en in het hangen aan een niet meer begrepen traditie.
publieke
De
't
24
denken
beheerschen.
beslist
Bij
men
dan ook nooit verlegen. Men was doorvoed met wat men te bepleiten
had, en het sterke geheugen liet nooit verlegen, als het op het pleiten
aankwam.
zijn
hem
zelfs
overtuiging
Christenen, daar de nieening over den Christus door den Islam ontdaan is
van
al
kelijk Evangelie
in zoo
afvallen. Dit
belijdenis
in het groot, de
van
zelf-
overmacht van
en waartegenover
Maar
is
van El Azhar te
de grootsche stichting
soms 20,000 leerlingen binnen hare muren verheeft ze een tijd van inzinking gekend, thans weer
in haar bloeitijd
zamelde, en die al
Ze werd
in
is
geworden.
als
geleerdheid
aan
om
noodzakelijkheid,
deze
ontstaan
tegenover
behoefte,
te
danken
Fatimiden door
een
de
dat de
heeft.
groote
Universiteit
is
rijke bezoldigingen
school een
naar Cairo,
om
25
alle
kwam men
hield,
de El
Egypte een einde. Hij begon met het gezag der Abassidische Khalifen
te Bagdad weer te erkennen, en zich te voegen bij de Sonnieten.
Toch wilde
jagen,
hij
Mohammedaansche
van de
alle
maar
Sonnitische scholen
op
blijven,
zijn,
met
hooger.
af,
is
Men
onderwees er de letteren,
en de natuurwetenschappen.
mathesis
om
de sterrenkunde, de
af.
De Turken
waren door een anderen geest bezield, en hun optreden in Egypte viel
bovendien saam met een natuurlijke kentering in de Arabische
wetenschap. Deze wetenschap toch had welhaast haar doel volkomen
bereikt. De graraaatische studin hadden, evenals de theologische en
juridische, door veel strijd
in
deze
Het
drie
verschil
munis opinio tot stand gekomen, die nu voortaan geen andere studie
vereischte
van de
traditie
op elk gebied.
Doch
juist
als
conservatief- wetenschappelijke
macht
is
de
dan in de 17e en
18e eeuw, een wezenlijke kracht van behoud voor den Islam geworden.
meer
zelfs
26
Het
ligt
vlak
der
eerste
men
zeer
bij
Moskeen van
Cairo.
gunstig
Bij
en dat heeft
weder,
te
heel
bijna
deel
zelf
jaar door,
om
de open lucht
in
hem
wil,
aan
het
onderwijs.
leeraar ongenoegzaam,
uitleggen.
't
Elk
der
vier
in de rede, en
moet
hij
't
nader
Mohammed
dagen zich
die
in
zijn
van de Shafetische
Ali's
school,
en het
als
is
De
rector
bijna altoos
Slechts eenmaal
is
is
er in de vorige
Alleen
de Hanifiet, die de
rij
was aangesteld door den onderkoning, door Ismal-Pacha. Vreemdelingen worden niet zelden bij voorkeur benoemd, omdat vreemde
doctoren de studenten uit hun eigen land lokken en zoodoende aan
Een toeEl Azhar een meer algemeen Islamitisch karakter geven.
latingsexamen is geen eisch. Wie wil kan de lessen volgen. Zelfs
kleine jongens vond ik er, en wat ik vooral niet verwacht had, zelfs
enkele kleine
meisjes.
lezen,
schrijven,
zeer ge-
en van de dichtkunst
zijn tijd
16
Op
En
Mohammedaansche
Daarop volgt de
van de rhetorica, van de
periode voort.
geleerdheid en het
voor
eerste
dialectiek,
men
Die
zesjarigen
als
leeftijd
recht.
men
dan,
en
met
zijn
27
twee en twintigste jaar heeft men alle lagere en hoogere studies afgeloopen. Ook dan legt men geen examens af, noch promoveeit,
maar kan, op grond van zijn afgeloopen studies, titulair scheick
Verreweg het grootste aantal breekt intusschen
worden.
af,
slechts
die
zij,
blijk
is,
vooral
veel
vreemdelingen,
Universiteit komen.
Zoo vond
ik er
Men
eerst
zijn studies
zetten
intelligentie,
Iets waarbij
zij
op veel later
hun
opgemerkt, dat
leeftijd
aan
deze
mijn
hotel
grootsche
bij
mij
te
is
aan El-Azhar
zelf in zooverre
en bleken
bonden, dat omstreeks een veertigtal studenten, meest uit dezelfde streek
afkomstig, saam n groot vertrek in gebruik kan krijgen, met in den
wand voor
elk
Ook wordt
er aan behoeftige
studenten eens per jaar een kleedingstuk uitgedeeld, en kan wie wil
er een eenvoudig maal ontvangen, dat uit droog brood en op water
leeren
te
drinken
heden worden ze
getikt.
De Khoran
alleen,
te
om
wijzen,
zit bij
deze leeraars
ze,
ook
al
dan
aan
ondeugend-
De
moeielijkheid
is
om
het gedrukte
bij
De
om
terug te vinden, en de
deugniet zat te lachen van de pret. Maar lang duurde het niet of de
IIE
28
door een ander student op de hoogte laten brengen van wat er over-
in
Niet alsof er
weet te drijven, niet nu pas, maar sinds eeuwen.
niet ook door meer gegoede Muzelmannen geldsommen beschikbaar
werden gesteld, om naar afgelegen streken zekere aangewezen
missionairen uit te zenden, maar toch vindt niet hierin de van
hier
uitgaande
missie
Die
kracht ontwikkelt
veeleer
door
voor
eigen
rekening
Voorts
gegoede
Muzelmannen
er
s,
op na worden gehouden,
om
als
't
de opperste leeraren in
alle
Zoo werd
o. a.
lang geleden door hen een uitvoerige verklaring uitgereikt ter veroordeeling van den Mahdi in Soedan.
Dank
zij
dit
hoog
geestelijk gezag
met
29
zich, terwijl
men door
Toch
ook
blijft
bij
den Islam liggen in de voorstelling, dat wie tot den Islam overgaat,
wordt opgenomen in den kring der heerschers. Het is de oud-joodsche
idee van het uitverkoren volk, die, door den Islam van alle nationaal
karakter ontdaan, overging in de idee der wereldbeheersching.
om
en
Wat
Jezus
wereld,
is
bij
sprak:
Pilatus
tot
toe,
Aan
is
niet
strijden.
van deze
de Moeslim in
zijn
tegendeel verkeerd.
Hun
rijk is
van deze
wereld en ze mogen er met het zwaard voor strijden. Dit geeft een
hoog gevoel van eigenwaarde. Door tot den Islam over te gaan,
wordt men ingedeeld in de aristocratie, niet van een land, maar van
heel de wereld. Dit streelt den menschelijken trots, en werkt vooral
op laag staande volken betooverend, en
zelfs is
dom hebben
telijke
partij
begroette.
secten
gezegevierd. Daarbij
niet
kwam
zelden de opdagende
Muzelmannen
als verlossers
hard en heftig,
omdat
hen verlosWe van de onderdrukking der Roomsch-Kathoen evenzoo de Roomsch- Katholieken in Nederland en elders
deze zelfde revolutie aanvankelijk met vreugde begroetten, omdat
ze een einde maakte aan de onderdrukking, waaronder ze van
ze
lieke kerk,
Protestantsche
zijde
bijna
drie
bevrijders
kwam
in,
dan ten
laatste
En
daarbij
tot
zelfs bij
waarmee de Mohammedaan
zich
onderwerpt aan
tijdelijke
30
overheersching.
de
tusschen
oorlog
Christelijke
scheen
bewijs
leveren,
te
Mohammed, de
en
religie
dat
Mohammed
strijd
van den
uitslag
gelijk kreeg,
en
zijn
Men houde
erlangde.
dienstvorm
godsdienstvorm, in
tot
de Islam Jezus
boven
profeten
alle
volstrekt
niet
verwierp,
liet,
stelde,
dan
eer
dan
dit
zijn.
Na
al
zulk
als
gedraging in
het
wetten.
vaste
speling
toe,
bijgehouden.
vliegje.
De gebeden waren
gezin
en
in
zoodat
het
voorgeschreven, de geheele
naar
veel
omspon de
zijn
vaste
Ook zoo
lijke
blijft
religie
onderspit
uiterst
in
leven
werd.
delfde,
beperkten
dat ze
kring
tijd in al
zich
slechts
bij
bleef handhaven.
hooge uitzondering in
Maar
al blijft,
vooral in
donkere plek, er vallen toch ook enkele lichtstralen op, die ons den
optrad imponeerde;
bracht werden,
31
zinlijk-heerschzuchtig instinct
de
De Islam
welhaast onweerstaanbaar.
traditie
sloot zich
aan de Christelijke
aan,
gepropageerd.
de Islam,
zelf
Nu nog
is hij
ziet
belijders
opkomst,
is
en
in
als
gaf,
Even belangwekkend
zijn
men
in
die,
als
van
heeft, uitbreidt.
de taaiheid, waarmee
hij
nu reeds
bijna veertien
is
bij
eeuwen
ondergegaan,
hun
en het
stelsel
de
zijn
territoir.
den
Islam
bleef
in,
In
de
hoogere kringen
drong westersch ongeloof binnen. Het bezoek der Europeesche scholen,
en niet minder het bezoek van Parijs, zette in deze hoogere kringen
Egyptenaren", droomen
scheiden
zal,
om
de religie van het volk te laten wat die was, doch het
maar
de aanhangers en bepleiters van deze moderne denkbeelden vormen
slechts een oliedrop op de wateren.
Het volk in massa is gebleven
wat het was en houdt onverzettelijk vast aan zijn traditie. Zelfs is
er weinig noodig om de vlam van het oude fanatisme plotseling weer
te doen uitslaan. Ook in Egypte, waar de Europeesche invloed vooral
Staatbestuur in westersch-constitutioneelen geest in te richten;
door Meheraet
AU
begunstigd
was,
is
bleek
dit
nog herhaaldelijk
in
a2
verdeeldheid als eens de kracht der Christenen brak, heeft ook zijn
uureooi doen verbleeken. Zelfs het Khalifaat splitste zich keer op keer,
De Islam
hield op
Wel hebben
tevenover vorst.
weer bijna
maar na den
bedreigd,
alle
zelfs
Lepanto in 1571
slag bij
is
een
goed
gedisciplineerd
leger
begon, en
bij
Navarino voltooid
is,
kon
hij
bij
Lepanto
v.
meer
om de oude
Chr.
bij
is.
De
Mylae en
weg
is
te lang
nu na den
om
medaan
is
zijn
geboorteacte
is hij
zijn
zelfs
voor de
altijd
is
1)EN ISLAM.
33
op heel het territoir vau den Islam de volksgeest gebleven wat die
was. Het is nog overal Mohammedaansch land in den vollen zin des
woords. Met inschikkelijkheid voor nationale traditin, met dulding van
veel wat uit vroegere religin overbleef, onder erkenning van veler
volken adat, maar toch altoos trouw aan Allah en Zijn Profeet. Sterk
toegenomen is de bevolking in het land van den Islam meestal niet.
Veel krijg werkte moordend, e sterfte onder de kindereu was veelal
Allerlei epidemie raapte duizenden
groot.
een
bevolking
Mehemet
en tienduizenden weg.
Ali veroverd werd,
In
woonde
Mohammedanen
eeuw nog
bij
altoos op niet
millioen,
in de twintigste
cijfer
Othman en Omar, en
voorstelling die
hen inwortelde.
steeds vaster
bij
doxen Islam
bleef
hij
zelf
'
34
waaronder er
secten,
zelfs
opkomen van de
Soefi's
Mohammed
en in de vorige
eeuw van de
Ook
is,
gelijk bij
meer van
zich vervreemden.
men nog
overblijfsel
overhoop
ligt,
Islam
nooit,
en
is
zijn inspiratien
zelfs
wonen
5 millioen
leven
bestaat
Afghanistan
er in
niet,
Op nog
Dit land
te hebben.
en een eigen
zelf-
zijn,
Het behoeft
af,
verleid
is
Wie
zijn
buurman
niet gezegd te worden, dat ook dit land niet het minste-
gewicht in de schaal
Turkije
vrouw
legt.
en met Voor-Indie
is
de gemeenschap te bezwaarlijk,
om
Universiteit
van El Azhar
dit
35
aan de beweging van Arabi Pacha niet vreemd was. Toch zijn
geheel gesoleerde verschijningen, die voor het volk zelf zonder
gevolg blijven.
aantal
in
zijn,
grootste
uit
Ghasni
zijn
Eei'st drie
de
eeuwen
Mohammedanen
binnengetrokken,
was van de
groote uitbreiding van den Islam. Het kastewezen der Hindoe s
werkte de bekeeringen in de hand. De verachte en verdrukte pariah
werd door de positie van gelijkheid, die de Islam hem bood, machtig
aangetrokken. Dit proces gaat nog door. De hoofdmacht der Mohammedanen huist in Pundjab machtig zijn ze ook in een deel van
Bengalen, dat zelfs om hen te believen, in tween gesplitst is; en voorts
wonen ze meest in de plaatsen aan de zeekust, waar ze nog steeds
verband onderhouden met de Arabische kustvaarders van de overzij.
De Moeslim in Voor-Indi zijn in hun overgroote meerderheid orthodoxe
Sonnieten en van de Hanifitische school. Wel werkt in Voor-Indi het
ontzag,
die
uit,
het
begin
vorig
deel
herinnerden,
en
blijft
bij
de Hindoe
die
Khan in
tot hem
overgaan, veel van hun vorige religie hangen, maar als geheel
genomen draagt de Islam in Voor-Indi toch een orthodox karakter,
erkent
men
er
Islam, ontsluit
geestelijke
een nieuw
men
orden,
er zich al
en
zelfs
als
begint
hun toenemend
van
den
Islam
schijnt bij
voor de
Nederlandsche
Kolonin
in
den
36
aangenomen
is,
Voor-Indi,
hoofdeiland.
is
is
mate het
vrij
geval. Hier
leeft
overlevering
allerlei
en landsgebruik
na,
jaren
drongen. De
Mekka
terwijl
religie in
Toch
is.
scherp
is
ook hier
in
geeft in de Hadji's
soms bedenkelijke
En met oame
zijn
de ruim dertig
millioen
stellig
te Constantinopel laat
Minder
groot,
Mohammedanen
is
het aantal
Kaukasus, en in Midden-Azi.
der gezamenlijke aanhangers van den Islam, onder het bewind van
Want wel
zijn uit
weinigen
danen behandelt, heeft dezen exodus toch spoedig gestuit. De Rus weet
uitmuntend met de x\ziaten om te gaan. Hij raakt niet aan hun
religie. Hij gunt hun alle vrijheid, om hun sociale leven naar eigen
traditie voort te zetten. Hij voert een streng beheer in, dat orde en vrede
haadhaaft. Hij sticht scholen ook voorde Mohammedanen, en heeft hun
in Orenburg zelfs een eigen Sheick oei Islam gegeven, die, als hun
eigen
geestelijk
tinopel afhoudt.
hoofd,
De
hen van
te
en
is,
heeft berusting in
zijn
hun
Joden-
steeds
37
het zich over
staat, vpist
Mohammedaansche
in
satie
Mohammedanen op ruim
Janssen en Contesson
eeuw
Aboe
binnengedrongen. Naar
zijn ze hier
4000
toen
Gifar
tegen
dynastie
hun toevertrouwd.
in
rechte
en
zond de Khalif
zegt,
China,
om
de regeerende
zelfs
Steeds wisten ze
zicli uit
te breiden door
Vooral
verzet.
het talrijkst
zijn,
in
Stellig niet
betuigde
zelf
aandeel,
1877
In
1897
uit, die
door
keizerlijke
zijn
huwe-
zedelijke
pend
de
Steeds zijn
lijken
ze
men
Reeds in de 8e
in China
de keizers bejegend, en
naar
Arabieren
oproerige
Mohammedanen
de
op 33 millioen geschat.
zelfs
door Hubert
23,
stellig
brak
Yakoeb-Bey een
onder
herhaalde
zich
dit
in
om
hij,
alleen voor
nieuwe opstand
Chineesch Turkestan,
en
ook
uit.
bij
In
de
Boxers sloten tal van Moeslim zich aan. Al gelukt het dan ook aan
Chineesche
regeering
waarmee
te
rekenen
valt,
zij
religie
en usantin over-
altijd
een
zal
doen hooren.
In
Europa
is
buiten
Rusland en
38
en
sterk,
wonen
voorts
er
dan geeft
dit,
hierbij,
Toch
boven.
blijft
cijfer
Turkije
zelfstandige
macht
als veelheid
De nominale
aangaat.
souvereiniteit
van
is
en
spronkelijke
blijft
Islamitische wereldmacht.
haven.
is
De Islam
dat de Khalif
zijn,
op de Porte overgegaan, en
Vandaar,
wil,
zij
Mohammedaan
is,
nog altoos op
Turkije ziet als het eigenlijke centrum van de wereldpositie van den
in
bijna
opnieuw
steeds
daarbij
maar nu de
nadert,
snelle
spoorlijn
vermeerderen
stellig
Onafhankelijke
deze
verzet,
een
stammen gaf
de
ook op
't
kansen
dit terrein
meester te
in Arabi altoos, en
drie millioen,
om
door
blijven.
nu nog vormen
maar hoofdzaak
is,
dat de
Wie over
is,
kan, vooral
beschikt,
39
bij
nationale samenbinding
een
ook
mist,
bij
de
ongunst der
tijden, toch
het optreden van het Engelsche bewind, het sterkst doordrong, van
een ommekeer
in
men
Marokko
met zijn 8 a 9 millioen inwoners staat geheel op zich zelf. De
Sultan, die er zich op beroemt van Mohammed s familie af te stammen,
heeft noch met Turkije als mogendheid,
is zelfstandig Khalif, en
noch met den Sultan van Turkije als Khalif ook maar iets uitstaande.
Maar toch Mohammedaansch bleef ook dit land door en door, en
de doodsverachting waarmee de stammen uit het binnenland tegen
valt.
Ook
en Tunis deed
in Algiers
de Fransche troepen
bij
en
om
ook hier de geest van den Islam nog tot een alles tartend fanatisme
kon aanvuren. Gebluscht en uitgedoofd is dit vuur nog allerminst.
Blijft
in het binnenland
van de noordkust, Egypte meegerekend, en de overigen in het binnenland en langs de oostkust. Welke pogingen men ook reeds van de
16e eeuw af heeft aangewend,
te bekeeren, geslaagd
de
Arabieren,
die
is
het
om
De Sahara
gewonnen, en de propaganda onder de Bantoe-negers, die heel het midden van Afrika
en geheel Soedan
is
als
40
en
bevolken,
bezitten,
is
in
tot
reeds
hiertegen een
de
Zoeloe
en
andere
dam op
werpen, dan
te
zal
en
Madagascar
is
Kaffers stamgenooten
nu
Blijkt het
niet mogelijk
Engelsche
kolonin
al
in
is,
waarop
Zuid-Afrika.
deze nieuw
gewonnen
den
Islam zou behooren, straks een kleine honderd millioen sterk. In Azi
zijn
gelde
van eenheid
ook
hij
drift,
allerlei
leuze
die
sta, is
bezit.
aanstonds na
waarmee men
in
zijn
Van de
Mohammedanen
in
Siam, Indochina,
gewag
te
Voor de overige
mogendheden van Europa zijn de cijfers zonder beteekenis. Voor
Duitschland 2|, voor Itali 1^, en voor de overigen afdalend van een
voorts Frankrijk
millioen.
men nu China
hierbij
Engeland,
zijn, die
zijn
41
is,
zich over
is
ook de
missie, die
strijd,
Islam aan
nog
missie
dien het
op
verre
niet
genoeg dat
doorzettend
en specifieke
en Afrika,
Azi
staatkundig
opzicht van eene politieke macht van den Islam eigenlijk geen sprake
meer
den
is.
Islam,
n hand
nog zoo
Mohammedaansche
bitter verdeeld
is,
uit
loosheid
te
oefenen,
is
Waar
slechts n vierde
weet
is.
in
zijn
grondstelling aangetast.
De
Islam
in
verzet
komt, en waarbij
men
dag
42
van
glorie, die
macht brengen
Een keer van zaken, waarbij ze te eer bovennatuurlijke hulp inwachten, omdat ze zeer goed weten in militairen
Bij ontstentenis van een zeemacht kan
zin onmachtig te staan.
zelfs Turkije geen gezag aan zijn woord bijzetten, en op elk ander
zal.
terrein
pijnlijke
fiere
heldenmoed en fanatieke wijding tegen het Europeesch snelvuurgeschut en de Europeesche mitrailleuses niet bestand
Uit
zijn.
dit
bij
en steeds dieper drong het besef door, dat niet in dien weg de eere
herstellen
te
is.
uiterlijke
onmacht en
geboorte
zijn verstrooidheid,
innerlijke
taaiheid,
dit besef
van
gaf toen de
De verbinding van
geestelijke
Geestelijk
n.
De Shyia
geloof.
Zelfs
de
strijd
tusschen
in
het orthodoxe
nam
de
geestelijke
orde
op
zich.
Ze
aan,
te vermeerderen,
wist
en op
gaf den vasten vorm voor het leven en voor den eeredienst, en deze
vorm werd
veelszins
43
Ook
de
opkomen,
te
in
Moefti's
die
opositie
kwam
telkens
van
stand
zijn
vrije
Khalifaat
hem
ten
De Sultan zag
slotte
in
om
schoot
hem dan
is
waar
te
deze tegen-
de vrucht van
bleef,
moest
vallen.
Wat
de
steld
den
viel
onaangetast
slechts
den Islam
meer opgegeven.
geestelijk
deze actie
als
nemen tegen
al
na
zijn
men
dit
Pan-Islamisme op n
lijn
ge-
ontleenen
mee
naliteits-ide
te
b. v.
heeft
met de
natio-
Buiten Perzi
en
zijn
geloofsversteening.
44
de
zou
machtspositie
zijn
handhaven,
al vpat
te
doen
drierlei te
trekken;
werd,
tijd
2o. uit
de belijdenis
uit te zuiveren
Dat
en
8.
het
deze drierlei
drang
bleek
wel uit de
om
zich greep.
Nu
Het
men
of
allerwege
gewacht
actie
in
het
Mohammedaansche land op
heeft,
slechts
zulk een
om
allerwege met
vuur,
dat zich
van
zelf
organisatie
onevenredig
de
niet
geheel,
aan
gewicht
al
Toch
hebben Depont en
gehecht.
Aboe-al-Hoeda,
ontbrak
ook
Coppelani
er
van
Scheick
Sherif van
Mekka,
nemend de
kunst,
zelf lid
om
uit-
is
uit te roepen.
De
zijn
binnengetogen
om
een
is,
en
als
meer bepaaldelijk de
actie
doel te bereiken, indien niet het algemeen besef van het gevaar dat
provincie
dorst
afbrokkelen,
alle
en de Sultan
zelf
45
gedurig voor
maakt weerzin
zich
maken. Politiek
te
ongetwijfeld als
is
belijdenis
vroegere
de
ligt dit
te
de
in tal
van streken
gewonnen volken
in zich
op nam, en
der
religin
is,
werkt
zal
men
verspreiden
men
ooit
dat
verlevendigen,
te
al
zijn einddoel
kunnen uitkomen.
Daarom
van
litteratuur,
zijn triomf-
is
machtspositie van den Islam niet weinig gesterkt. Steeds meer zien de
hands
poogde
in
zelfs
genoodzaakt,
Mohammedanen
te
verkrijgen.
In Tunis
is
de Fransche Regeering
En
wat de aanhangers
van den Islam ontstemmen kon. Wat in den aanvang van dit hoofdstuk bleek omtrent de snelle wijs, waarop de Islam niet alleen zijn
militaire overhoogheid in Azi en Afrika gevestigd had, maar ook
de geesten had weten te veroveren en in het netwerk van den Islam
te vangen, toont nog altoos wat macht op de geesten er van den
Islam kan uitgaan. En slaagde het Pan-Islamisme er ooit in de 245
in
alles te vermijden,
46
ijver
met
iets
te zeggen,
staat
zou
werpen, maar
Europeesche
opkomend
elk
zijn,
geloofs-
technische
lijken
telt,
van
dan
beginsel
Ook op de
zou,
moet
niet te sterke
hope
rechtspraak,
en
te voeren,
in
ter
maar
dit alles
om
kleine
geloof,
ei-
hun
hoogere kringen
Christus
stand
niets
blijft
houden.
de leus van vr
Mohammed
en tegen den
wat
lust ze zelve
aan
alle
dat
hij
met
zoo
man van
moeilijk
een
Engelschen schildwacht
om
47
uitsluitend in sterking
in de onderscheidene deelen
name door
maakten,
totaal
der
bevolking
in het
Oosten allicht
Thans hielden
zijn opgeslorpt.
Mohammedanen
ze
niet
de kleine groepen
achtergebleven.
blijfsels
bij
des
noemens waard,
en de
klein,
^^'el
op het
lokten ze de
bevorderen,
uit
karakter draagt,
het
getuigt
zending
is,
om
te zetten.
Ik
laat
missie tegen Sadrach optrad, die een eigen soort Javaansch Christendom
predikte,
koesteren, als zou de bekeering van den Islam op groote schaal voor
de
deur
geloof
staan.
door
het
dat
de
Pan-Islamisme de kansen
Islam
dan op Java en enkele andere eilanden aan ons verloren. En soortgelijke ervaring deed men overal elders op. Voor den Mohammedaan
48
ISLAM.
overgang tot het Christendom het afdalen tot een lager niveau.
De Islam is 7ia den Christus gekomen. De Islam geeft een latere
en hoogere openbaring. En wie gaat van het latere en hoogere op
is
De
renegaat
is
oog van den aanhanger van den Islam een verrader. Hij is voor hem
zedelijk dood, en heel de Islamitische buurtschap werkt saam, om
hem onder
stelling te
doen bezwijken.
Daarbij
eu
dat
de
zich
Oosterling,
komt dat
vorm brengen,
in zijn westerschen
hierin
Christendom
wij het
thuisgevoeleud,
niet
veel
zich
sterker door het Oostersche grondtype van den Islam voelt aange-
trokken.
De Islam
berekend
vorm
en
stoot
in dien oosterschen
hem
spreekt
hem
eer
toe, het
En het
af.
vorm
is
Christendom in
eindresultaat
is,
zijn
westerschen
dat de Christelijke
noemenswaard, alleen in Perzi verzwakt hij door inwendige ongestadigheid, maar als wereldmacht genomen, groeit het aantal van zijn
aanhangers nog gestadig aau. Zelfs in de dagen van zijn hoogsten
stond
bloei
zelfs
Islam
de
weet de
niet zoo
Islam op
hoog
gedoopte
we
Soms
die het Kruis hebben verloochend, en tot den Islam zijn overgegaan.
De Islam
streelt
menschelijk hart.
is
klaar, eenvoudig
en zinnelijkheid in het
en
passingsvermogen aan
leven.
liij
bezit aan-
zoo
min aan de
verovering
Christelijke als
Eer maakt
hij
zich
nu reeds
gelijk
op,
om
men
in
voor-
Europa
zal
ISLAM.
49
is
moeten
dit te
Bahmdn
mende, door
al
moskeen en van
zijn
zijn
zondebesef en uit dorst naar verzoening komt dit roemen van de ontfer-
mingen Gods
is
en
blijft
maar een
Vader in de hemelen, die tot zijn kinderen met de bede komt: Laat U met
God verzoenen! kent de Islam niet. Het is in den Islam een ontferming van den Machtige, maar de Heiligheid ontbreekt, die alleen door
heerscher, die zijn trouwe dienaren goedgunstiglijk bejegent,
Het
feit
daarom
blijft
A.llah,
te aanvaarden,
't
ideaal
volstrekt ontbreken.
dat
zich uitstrekkend,
weg
verspert.
aan
Ze
vertegenwoordigt daarbij zelve een cultuur, die zeker hoog boven het
Paganisme
staat,
en van de 7e tot de
3e
geheel.
in
het
Mevrouw
Isabella Bird
Bishop,
die de gelegenheid
had diep
bijzijn van jonge meisjes in den harem spelen zag opwaarvan ze alleen zeggen kon, dat niets meer demonisch,
vuil en gemeen in de besmette verbeelding van een bedorven man kon
opkomen, dan hier voor het oog en oor van vrouwen en jonge
ze
in
het
voeren,
En
dat in den loop der opvolgende geslachten, het leven in den harem
allengs zoo diep gezonken
is,
uitsluitend
Nu
ligt in dit
in
50
ISLAM.
Mohammedaan in
de
is
gunstig af
bij
zijn
Aziatische Joden,
maar deze
in zedelijken zin.
mijdend,
zien,
Allah
niet
mensch zwak
niet te spreken
meer
Het ethische
van de
in eigen gevoel
door
de
In
veel
te
om
onder
doet
de vingers
wil
de Grieken en Armenirs,
is.
we
dekken,
toegang
vrijen
tot
het
verzekeren."
paradijs
nomisme
verkeerd. Een
zulk een
in
cultuur nu,
zedelijk ideaal
stijgt
niet verder.
En
kringen vaak
de
in
een kleed
denkwereld
ook
blijft
wat men
Al
het
hoofd
bespeurt,
opsteekt,
hooger dan
van Europeeschen
bij
de hoogere
het hart en
doorgaande ontwikkeling
is
afgesneden.
te teekenen;
om
bij
snit, in
is
om
al hult zich
in
blijft
maar ook
zelfs
terug te leiden.
Al toonen
dan ook de
feiten
te
om
haar principieel
te
wijzigen,
won
51
veeleer
in
bewuste
De
pntration pacifique
men
voelt hoe
heiligen
hij
inwendig onverwinlijk
wel op
zou
oorlog
tal
is.
gelijktijdig,
te hergeven.
van
dit
ideaal
de
Moham-
los,
di-ukt
al is
aan
wereldheerschappij uitgesloten,
die
Maar
zijn
zijn
is
zelfs
aan elke
wat
of
is,
hij
zal niet
een massa van 245 millioen te verzekeren, vergist zich wie waant
als
De Islam
voor
in
blijft
niet,
de
blijft
millioenen
Christenen die in de 7e en 8e
Khalifaat zijn gekomen, zijn schier zonder uitzondering tot den Islam
verkeeren,
standig volhard.
24 December 1907.
hebben
in
zijn tegenstelliag
Afrika
Afrika, dankt
Egypte
zijn beteekenis.
deelen,
is
zijn
korte kustlijn.
door
zijn strakke,
zijn
ontwikkeling
Denk u
slechts in,
landsche
zee
werelddeel
zou
als
en
zijn,
Afrika
kustlijn
zich, ontsluit
het
als
is
steil
van de randge-
is
het
zijn
Zuiderpunt,
Europeesche cultuur.
140 millioen tot
is
aan
53
ligt,
overstroomd.
Nog
heil
nog steeds
dan 2^ millioen
mag
aangeslagen. Reeds in de
6e
eeuw
is
leven
valt
men
zich
ook
in-
intellectueele
komt
niet
ontwikkeling uitgaan,
vooruit-
de negerbevolking
van Afrika
alle
hooger
leven zoo droef gespeende Afrika, ligt nu aan zijn Noord- en Oostergrens
het wonderland van Egypte, dat schier in elk opzicht met heel het overig
Afrika het sterkst sprekend contrast vormt. Hier van oude dagen her
een natuurweelde, die nu soms drie oogsten in het jaar beloopt; uit
voor-historische
rijke
tijden
de
een
54
En
Christelijke kerk.
bij
en onder dit alles in Egypte een eigen aard, een eigen type standhoudend, dat op alwie van buiten inkomt, den indruk van het
wondere maakt, zoozeer als het van de gewone vormen en levensuitingen zich onderscheidt.
Een land
is
opgebloeid
is
als Eg^'pte
vindt ge in nieten
tot hooger
is.
De patriarchen
heeft,
en
de
stadin hadden
ons gymnasiale
men
historisch
standen aan
zich
waar
den
Nijl,
mensch en vee
gladgeschoren
naar links
Egypte
in
leest,
stee
in
en
man
vertrek
van langharig
in plaats
en de
hij
huizen
zijn;
waar de
priesters
De
historie
van
aandacht tot
zich.
De
55
hebben er gewerkt. Uit de dagen der Kruistochten leeft onder ons nog
de heugenis der scheepkens van Damiate. Al ging onder de Turksche
heerschappij de glorie van Egypte veelszins onder, sinds Napoleon bii de
Pyramiden
van Oud-Egypte
voor ons
taal
aloude beteekenis.
zijn
bombardement van
Europa
kunst inleidde,
en
Alexandri
in de onderzoekingen
of de oude welvaart keerde niet slechts terug, maar werd door nog
aan Egypte
En
beteekenis
in
de
alles,
op nieuw
constellatie
der
en ging
den,
Port-Said daarentegen
is
van een
inwoners,
Het
gevestigd
zijn.
van een
eiland,
De
er
De
Lesseps.
is
stad
is
met
Ten
het indrukwekkende standbeeld van
waaruit
men
te leiden.
die
verzanding
door
het
Ze
Nijlslib
is
beschermd,
uit.
56
bij
opmaken van de
het
De Lesseps zelfverklaarde
stoomschepen
kunnen doen. En
the Expansion of Egypt p. 318)
Cameron
De
dat
deelt
mee
maar
schepen,
gaan.<
voor de doorgraving
bijna
niet
Maar tusschen
helft
niet
ligt
Hierdoor werd
brandstof uitspaarde.
der
men
gaf,
opende,
wijze
de
vrij
kolen laden.
luisterrijke
om uw
alleen
den
Bij
genoeg
die
White,
(zie Silva
het
zelfs
nadat
Van
nog
in
1872 op
stonden.
En de
nood
liep
zelfs
bankroet te vrijwaren,
verhoogen.
lang
de maatschappij tegen
firman^ de passageprijzen
bij
Er voeren
om
in
met 40
moest
thans daarentegen
is
dit
cijfer
tot
4000
al
in.
millioen frcs.
Hij
was het
bij
vervoer hierbij
overtroffen daar-
en
zijn koloniaal
Ook
die, in
frcs.,
hebben gezien.
de hoofdpersoon. Het was de Fransche diplomatie en de Fransche veerkracht, die in deze grootsche onderneming had getriomfeerd.
Nieuw
te verbinden.
Darius
zandde het
vreer.
heeft
En
later
Roode zee
doorgegraven,
zou
I,
men
om
opdroeg voor
last
nemen
zijn
uit,
doordien
om
aan te
naar het
rijk
Ware
onmogelijkheden
der
Lepere
en aan
Lepere in
van Caro
te bereiken,
57
nu
zijn
zou de doorgraving
verwezen, en De Lesseps'
van
spiegels voorrekende.
en in
De
arbeiders;
De Lesseps
een
>skilled
labourers*
liet
der Fransche
academie te begroeten,
hem
toeriep:
j>Tot
dusver lag
de knoop der Levantsche staatkunde aan den Bosporus. Gij hebt een
uw
om
Bij
uw Kanaal
zal
is
deze,
uit geldnood,
hij
aanbieden,
liet ze,
naar
men
zegt,
aan
aarzelde, daar de
58
te vinden.
wat
Door
dit
er gaande
men
te
van
zijn
Parijs
men
was.
als
bij
vinden,
Den tweeden
terugtocht
deed
stap
bij
zijn vloot
werd Arabi-Pacha
bij
nemen, en hiermee
zijn
verleden
en
feitelijk
Engelands opperheerschappij
over Egypte bevestigd. Het kon dan ook kwalijk anders doen, dan in
1904,
bij
aangelegenheden
de vrije
prijs
geven, en kreeg
nu,
in
ruil
daarvoor, wel
Reeds nu
zit
het
bij
Engeland in Egypte
engte pogen tegen te houden, maar, toen dit verzet niet baatte, en
de doortocht uit de Middellandsche zee naar Indi er eenmaal was,
kon het Egypte niet onder de hegemonie van Frankrijk laten. Zelfs
het condominium werd onhoudbaar, en de kostbaarste oorlog zou voor
Engeland niet te duur betaald zijn, indien het maar in het eind de
beschikking over het Kanaal in handen kreeg. Daarvoor heeft Engeland
toen alles op het spel gezet, en Frankrijk, op zijn Oostergrenzen nog
Zoo bleef er voor Frankrijk niet
Egypte gewonnen spel te geven en
men
zegt,
dat
is
w^ereldpolitiek
Het
59
in
omme-
keer tot stand bracht. Het prijsgeven van den Levant heeft Frankrijk
in Engeland een machtigen steun doen verwerven
Spanje
heeft
Engelands invloed
voor Engeland heeft een einde gemaakt aan de zeer gespannen ver-
en voor
zijn Indisch
gebied
bij de vaart om De
De Lesseps had van deze internationale gevolgen
plan nooit gedroomd, Renan had zulk terugtreden van
Kaap nooit
van
zijn
Frankrijk
doorzien,
bezat.
niet
wat het
bij
Maar
in
Zelfs
is
het uitgraven
kwam
is,
zoolang
we
in vrede
het ooit in Europa tot oorlog, dan zou de toestand bijna door het
Geen schip
van oorlog toch zou tegen Engelands zin door het Kaaaal kunnen stoomen,
en op een vaart om de Kaap zijn onze kruisers niet aangelegd, zoolang
op de lange reis ons geen kolenstations ten dienste staan. Ook op ons
legt daarom het Kanaal van Suez zeer ernstige verplichtingen. In cas
van oorlog valt voor Indi op geen hulp uit het moederland meer
te rekenen. Zullen we onzen Archipel met vrucht kunnen verdedigen,
dan moet die verdediging in onze kolonin zelve volledig georganiseerd
>dese5pereert niet< van onze traditie, een streep doen halen.
zgn.
En de
we daarom
mag;
wijze;
en
van wat
ook wat ons
is
op te
treffelijke
60
kunnen
stelt,
als
nationale
Uit
'
Jhr.
kwam
Port-Said
sporens,
nog
ik
den
eigen
na vijf uren
verwelkomd door
avond,
Cairo
te
alle faciliteiten te
me
in Egypte.
Port-Said
is
ik genoot.
een inter-
havenstad
nationale
is
de grootste stad van heel Afrika en tegelijk het middenpunt van bet
Egyptische
Men kan
wezen.
Caro's
leven.
zich
dan
de breed ontplooide
Delta,
staart.
De
in het beeld
eigenlijke vlieger
twee
Nijl-
van den
Nijl in zijn
is
maar vlakbij
Babyion,
hadden
de
gelijk
droeg.
Ook de Romeinen
vriend
bij
lot
beslist was,
toen n der veldheeren van den Khalif Omar, na langdurig beleg, zich
Khalief
dynastie der Eyoebieden, beveiligde het tegen eiken aanval van buiten
door
den
bouw van de
tot
in
1517
vijf
de
destijds
eeuwen lang
Sultan
als
zijn
61
verval
eeuw
gestuit
Caro
toen
is.
zijn
Het
Mehemet AU
IH
geringe
niet
reeds aangewassen tot 568.187 en zal thans van de 600.000 niet ver
meer af
althans zoo
zijn,
men Heloeans
ligt
wordt,
er
waarts
bij
rekent.
Caro's
is
er uiterst klein,
en werd mij voor gesteld door mijn vriendelijken gastheer, den heer
De
Willebois,
die
1906,
zijn tafel te
snellen
zie
blz.
44,
op,
officieele
zijn
Rapport van
paleis staat,
de / 1400 per
maar
aangelegde,
lingen een
is
alras
weelderige
onderkomen
hotels,
zoekt.
rijke
vreemde-
van het leven maakt, dat alleen gegoede familin Egypte bereizen,
die het geld als water doen vloeien, maar dan ook hooge pretentin aan
het leven stellen en te Caro de levenswijs schier nog hooger opvoeren
zijn
de prachthuizen voor
62
de
hooggeplaatste
ambtenaren gevolgd.
kwamen
vestigen.
En
zich
hierbij
schoons levert deze nieuw- Europeesche stad echter niet op. De palmen
ook dit kwartier op Oostersche wijze, maar de aanleg heeft
sieren
niets schilderachtigs
de
in
aan
nabijheid
het
typen,
en de architectuur
der
grootere
straatleven
iets
is
hotels
interessants
in zijn eigen-
in.
Daar
is
in
de
alle
Oostersch ver-
meer
maar
is
lijkheid
in
die
in
de politie
zijn
op
straat
is
Op
straat
merkt men
Het
beschrijving te boven.
Lastig
is
weinig van;
hier
maken
is
de
de
onvoorzichtigheid
halsstarrigheid
u, als
begaat
ook
is
caf.
is
ruim 8 bunders
heeft
de gazons bezaaid met lippia nodifera, een gras dat niet zoo
frisch, iets te
groen houdt;
iets
wat
is,
meer dient op
te
Van de 365
zijn er
Regen
is.
en hoogste
's
valt er bijna
Tot
prijs gesteld,
63
middags 12 uur
is
er
Ahmed Moekthar
is
er
vertegenwoordigd
Toch
hoeveel
strenge
is
Ghazi
is
de
hij
positie
uitgaat.
Het
volledig voorzien.
departementen
benoeming
uit.
van
om
Engeland gefnuikt.
opgegeven.
Thans
is
dan ook
En zoowel de Khedive
in plaats
alleen oeconomisch
in,
positie
alle
zelf als
De
uit.
zelfstandig op te treden,
den schijn
prinsen
is
waardigheid
ophoudt. De Khedive
is
alle
for-
eerste poging
ruw door
forsch en
de overtalrijke Khediviale
dat
hun
lief
hebben
te
dat ze
nemen en dat ze
;
met
drie
leden
Een schrandere,
64
geheel
men
tamelijk diep
zoozeer
ze,
huize
heeft, dat
Te haren
bij
't
hart
ligt.
vrij -uit
spreken, en u alles
onderdrukken, maar veeleer aanmoedigde, zoo in particuliere gesprekken als in de pers. Vooral de laatste heeft hij nooit aan banden
willen
leggen,
gebreid
uit-
is
als
frere-compagnon om
aan.
En
toch was
Assoean in
alle
hij
werk van Staat bewoog zich zonder zijn wil. De hooge en lage
ambtenaren in Egypte worden dan ook steeds meer uit Engelsch
personeel gerecruteerd. In 1896 waren er nog slechts 690 Europeesche
ambtenaren op de bureelen, tien jaar later, in 1906, was dit aantal
reeds tot 1252 geklommen; en onder dezen was het getal Engelschen
in 1896 nog slechts 286, terwijl het in 1906 reeds tot 662 gestegen
was,
En wel
is
voor een aanmerkelijk deel uit de Kopten genomen, die door hun religieuse positie meer op de hand van de Europeanen, dan van de Egyptische
bevolking
zijn.
Lord Cromer,
die,
als per-
COLONNADE TE KARNAK.
zijn
65
nu maakt
niets
hij
man
was
zelf,
hij
onverbiddelijk
niet
omdat
hij
is
zich
bewust van
hij
ziekte
zijn
anders
van n
zijner kinderen
was de korte ontmoeting mij een les in zielkunde, die ik niet licht
vergeet. Ook de ontmoeting met enkele hooggeplaatste Egyptenaren,
zoo o. a. met Boghos Pacha Nubar, met Yacoub Artin Pacha, en met
Botros Pacha Gali, was boeiend en van welwillendheid overvloeiende,
maar toch voelde men in Lord Cromer met den man te doen te hebben,
die in geestkracht allen overstraalde.
is
In zooverre
reeds
Maar
niet
6G
raerking
of,
gelijk
Moskee-wezen,
het
men
oudste en beroemdste
is
de Moskee van
Ahmed
is.
En der
Mekka;
voorts de met spitsbogen versierde Hafim-Moskee, van 1003, die met
haar 86 meters hooge minaret, een pronkjuweel van Arabische bouwkunst uit de beste periode is; de met meer dan 400 zuilen verrijkte
Azhar- Moskee
en om niet meer te noemen, de Alabasten-Moskee,
879
dagteekent en een
nabootsing
vau de Moskee
is
te
ligt,
is
gebouwd.
bij
die
tijd
zijn
van Stam-
Mohammed
kante
pijlers rustend.
De
bidplaats
is
Tegenover de bid-rotonde
zijn
pijlers
Veel in de citadel
is
bekwaamde om van de
nabij gelegen
Maar
al
67
niets
van den bovenmuur een prachtig panorama over heel Caro en zijn
naasten omtrek. Maar even verrukkelijk als dit uitzicht, is bang de
aan de uitmoording van de Mammelukken, die op deze
plaats greep. Het was op den l^ten Maart 1811, dat Mohammed
herinnering
citadel
AU
de
hier
Mammelukken, aan wier moed hij zijn overwinning op de Engelschen in 1807 te danken had; maar nauwelijks
waren ze binnen, of hij gaf order om de poorten te sluiten, en liet
toen zijn Albaneesche troepen op de weerlooze Mammelukken aanuitnoodigde,
diezelfde
Groot
de
is
invloed,
die
man
neerslaan.
van onderwijs.
voelt
en
men
Wat
terstond, zoo
men weet
Doch ook
de Europeesche opleiding
Mehemet AU had
die
Europeesche onderwijs
richting.
ingevoerd,
uit,
de
Reeds
opvoeding
nemen
is
Imams
er.
Voor de meisjes-
is
er steeds in
omvang en
aantal toe.
Er
is
veeartsenijkunde
en
zelfs
is
het denkbeeld
oogziekten
lijdende
Dicht
om
te Caro een
Caro, te Zeitoen,
aan hevige
in het steeds
is
goede
catalogus
is
1906
reeds
bibliotheek
het
is
Een
cijfer
van
in 1905, in
Bij
deze
waar men de prachtigste exemplaren van manuscriptKhoraus met schitterende verluchting bewonderen kan. Het is op
afgezonderd,
deze
Khoran-handschriften dat
68
hun
1899
tot
1906
gestegen
van
milhoen
1^
tot
kilo's
4^ millioen.
cijfer.
overige
ontwaart
schijnt gunstig te
meu ook
om
op
afneming
zijn grifst
van een
het verleidelijke
zijn
eigene
Nu
is
verlichting,
weer
al het
denkbare.
Al
zijn
met
zich brengt.
laat
ik
hier opzettelijk
69
de monumenten
bij
moet
haar beteekenis voor Egypte hier worden toegelicht. Indruk maakt
de Nijl hier anders op den vreemdeling niet. In de maanden dat
zelve.
men
hier
maanden,
staat
reist,
warme
daarvoor te laag, en in de
Nijl
als
Van de hooge
leur.
de
is
een
Nijl het
De
lang.
oever loopt
stroomen,
van de
Er lag
iets dofs
als
over de wateren
stroom.
zou voordoen,
bij
die
weteuschap
liet
men moet
ja
als straks
zijn oevers
zou
eeuwen beheerschte
Egypte geschapen heeft en nog
alle
Ik wist
het onbeduidende
viel
den
iets
Nijl,
vloed
er in Januari in
gang was
Veel
en doorzichtig kabbelen.
helder
stroom evenmin.
onze
ligt geslagen, is
hoog
breedte
op
vrij
is
van de Roode zee tot onder de schaduw van het Atlasgebergte in Marokko uitstrekt. Van die woestenij wordt een terrein
die
zich
van 994.117
opper-
maar het
nog kleiner
ruim 16.000 op de Delta, die niet meer dan 150 K.M. lang
voor- heel
het overige
is,
zoodat
van een Minaret, van den citadelmuur of van een der pyra-
70
miden op de vlakte
aan
neer,
alle
men
ziet
bezuiden
Het
stuk land.
is
al
oeverzoom
om
de gleuf van de
en ten
Nijl,
uit,
waarvan 636.000
van
de
q.
K.M.
tot
Egypte behooren,
Nijl
Kilometer
is
Vijftien
Had
den bodem, den korteren uitweg naar Mombassa en Zanzibar aan den
Indischen Oceaan
hebben
weten
met
Nijl
De
zijn.
niets
om
door een
meer en
Egypte bestaan
niets
dam
geen Egypte-
maar Egypte
is
de
maar
Wel
berichtte reeds
niet beter
Eerst
dat
de zendelingen Kropf,
uit,
Londen
die
rivier,
maar
ontdekken.
In
om uit
van Bagomoyo
in
dieper
uit, die
omtrent de
'77,
in
1892 door de
71
en
nog eer de
208*^
eeuw
intrad,
het
en dat de eigenlijke
zijtak is
Nyanza-meer
Nijl de
Thans
Witte
Nijl
is,
van daar
uit in
Soedan
afdaalt,
te
De
zich
te stuwen. Hier
verliest
in
een
komt
bij
dat de
Fashoda
op,
iets
verderop
72
om
is,
weg het
Met de
zocht,
slib
uiterste
bleek dit
slib,
hoeveelheid, te bevatten 63
9
6%
kwarts,
water-zand, 18
ijzeroxyde en 4
is
het Nijlwater
Denkt men
van de Nijl
een
glooiende
Nyanza-meer
zijn
men op tegen
Dan
is
bij
het
de Nijl
en sterkt zich dan weer door het opnemen van de Bahr al Ghazal
en de Sobat. Bij Khartoem wordt zij dan als verdubbeld door de
invloeiiug
van de Blauwe
Atbara verrijkt te
zijn,
Nijl,
en na nogmaals
bij
Berber door de
in eindelooze kronkeling
te vervolgen.
Zuidelijk
van Cairo splitst de Nijl zich voorts in zeven kleinere stroomen, waarvan er vijf verzand zijn, en nog slechts die van Damiate en Rozette
het water naar de zee afleiden. De watermassa, die aldus per jaar
in de Middellandsche zee uitvloeit, wordt geschat op 65.000 millioen
Kub. Meters, d. i. slechtsen vierde van wat uit de meren afvloeit.
Al het overige gaat teloor in de Suddan-region, bezinkt in den bodem
of verdampt in de tropische atmosfeer. De tocht van het water van
73
s lot
en bestaan.
Regen kent Egypte niet, dan ten deele in de Delta. Zonder het
Nijlwater zou daarom in Egypte alle land verdorren en door het
vFoestijnzand overstoven worden. Deze stand van zaken moest van
meetaf de vraag doen stellen, hoe dit rijk met sUb gevoede water op
de akkers der beide oevers vast ware te houden. Dat water toch gaf
De bevolking zag
oogen naar zee afvloeien, en slechts voor een deel van het jaar redde
de Nijl hen zelve uit dien noodstand, door metershoog aan te zwelhierdoor
len,
overstroomen.
buiten
zijn
oevers
treden en
te
alzoo de akkers te
rijk,
dan
is
de toevoer
is
blijft
bij
voor Egypte een mager jaar, een onderscheid reeds uit de geschiedenis van Jozef algemeen bekend.
reeds in April
Tot
den
bij
Khartoem
bij
De
hij
voren
digd.
Die
groene
tint
komt
in het
de
eigenlijke
Nijl
mee
afdrijven.
De vloed van
Blauwe
Nijl.
eerst in
Bij
aangekon-
zijn
de
Blauwe
Omstreeks 15
Juli heeft
de stijging
Dank
zij
water
bij
Assoean op
zijn
maand October
blijft
en alsdan zoo snel doorgaat, dat nog voor het einde van November
de
Nijl
tot zijn
zendt de Nijl
straks
Het
bij
opkomen
van
zulk
een
vloed
is
voor
heel
de
74
men
geweken.
Lijdelijk
schap er
moedeloos
leven
in
heeft
bij
tegen den oever op, overschrijdt dien, zendt frissche koelheid over den
akker uit en maakt den grond weer week. Alles loopt nu uit en
voelt zich
als uit
De akker
zal
weer gaan
groenen,
dronken,
als
Maar de zegen
worden overgelaten. Het water
water n
In
verdeeld.
deze bassins
blijft
het
gelijkelijk
over het
vloedwater dan 50 a 40
dagen staan. In die zes a zeven weken zijn dan alle vaste stoffen op
den bodem bezonken, en is het water tot op goede diepte in den
akker ingedrongen. Dan moet het water weer afgevoerd, of de bodem
zou al te slap worden. Door gleuven laat men het water dan
afvloeien.
De
ploeg
gaat
damde
de
schuren
opgeborgen.
Maar tusschen
die inge-
en de grillen
harmonie,
en ook menschelijke hebzucht brengt zoo licht
gewenschte
den vasten stand in gevaar. Zwelt de vloed te sterk of te hoog,
bassins
licht
e'n
der
dammen,
die het
van
zijn
zijn
buurman
buurman, of zoo
hij te
te laten afloopen,
dan
is
is
uitgezet,
en zoodra de
vijf
Engelsche mijlen
zijn
75
waar een ingenieur de directie heeft, die, zoodra hij gealarmeerd wordt, zich met zijn onderhebbend personeel naar het punt
waar gevaar is toe begeeft. Deze ingenieurs, die gedurende de gevaarlijke weken geen oogenblik hun post verlaten mogen, hebben te
hunner beschikking snelvarende stoombootjes, om dwars over het
water zich naar het bedreigde punt te kunnen begeven en niet zelden gebeurt het, dat ze nauwelijks op den dijk, waarheen ze geroepen
werden, hun orders hebben uitgedeeld, of reeds flikkert op verren
afstand een ander lichtsignaal, dat opnieuw van nood stand getuigt
en hen alarmeert. Een worsteling bij dag en bij nacht om het net
van dammen en dijken tegen het geweld van den vloed te verdedigen,
hoofdpost,
al die
onafzienbare watervlakte
Het
Men
is al
is
ziet
en
door-
sneden door de dijken, langs die dijken heeft het verkeer van dorp
met dorp fplaats, en aan het behoud van die dijken hangt voor die
weken in letterlijken zin het leven van gansch Egypteland. Alle man
is daarom voor die dijkwacht dienstplichtig.
Elk ander belang moet
voor
Bij
Bij
dag of nacht
blijven,
in den
en dijken
w^eet,
voelt
men
alle
overheid
die
76
dan ook,
organisatie
tot
volkomenheid gebracht,
vermeerderd
kelijk
meer
voor.
Men
Ernstige ongelukken
is.
bij
Brunhes,
o.l.
blz.
495
bijna niet
509,
die
Miets
mocht
te dezer zake
aan het
slib,
grond van n en ander voor Egypte aan een goede regeling van den
vloed
zoo
volstrekt
alles,
dat
uitdeelt,
is,
op
alle
werkzaamheid die de
Met dit al schonk de vloed zelf in de beste jaren nog altoos zelden
meer dan n oogst. Anderhalve maand werd de akker onder water
gezet, en drie a vier maanden na het aftrekken van den vloed werd de
oogst ingezameld; maar de zes a zeven maanden die hierop volgden,
lag
het
de poging,
om
Nijl water
op den
thans
toepassing,
in
en de
stelsel
komt
daarbij
afdammiug. De beid^Leerste
zijn
over de
men
nabij
hiervoor
Taboet.
De Natal
is
zijn
De
schepinrichtingen die
77
aan
vier
touwen
in het
in drie
seconden
af,
zoodat
twee Fellahs per uur 7200 liter water op het land kunnen brengen.
Is de oever te hoog om het water in en zet naar boven te krijgen,
dan wordt ter halverhoogte een kuil uitgegraven, waar de onderste
scheppers hun mand in leegstorten, en bij dien kuil staan twee
andere Fellahs,
daarin uitgegoten
het
die
men
is
bij
Het
diepe putten.
is
een lange stang, die zich vertikaal tusschen twee hooge palen op en
neer
beweegt,
emmer en aan
hout.
Deze
hefboom
klomp
klei of een
hard blok
Per minuut
hooger op.
Van
onderrad
is
geheel anderenaard
bij
rad,
is
gemeenlijk
zijn.
Het
met
zijn
water
naar
zijn.
boven,
78
men
K.M.
q.
in
q.
De massa water
mill.
per jaar
bij
om
water,
hoog genoeg
het niet
rees,
N ijlwater
uit de putten,
uitzondering, en regel
doen
als er
is,
geen vloed
is.
er
om
in
Delta
de
kanalen
waren
blijft dit
het
En ook wel om
in
28.671
K.M.
q.
men ook
kanalenstelsel
in
tot
cijfer
en
dit
zijn
In 1890
Boven-Egypte,
aangewend,
is.
zij
't
ook op andere
Toch
wijze, dit
Uit de
hoofdkanalen
het
die
water rechtstreeks
Nijl
om
elk
dorp
en eiken akker te
bereiken,
streken
in
de
Delta
overspant.
de
in allerlei richting,
uit
alle
bebouw-
als
te
loopen.
der
afdamming,
is
dat thans,
79
zich
de Rozette- en Damiate-armen
in
kwam
is
splitst,
Verder
leggen deed.
het echter de eerste jaren niet, en pas in 1842 werd het plan
in
hebben.
dertig
millioen
heeft
nogmaals
een kleine
dam
CoHn
gulden
is
er
mee heengegaan, en de
bediening met het onderhoud vraagt weinig minder dan drie millioen
dam van
men
te Siout
gelegd,
om
watermassa van 3^
dit
oorspronkelijk plan
houden.
Tegen
milliard Kub. Meters terug te
berekend
kwam
echter
die grootte
tigen
in
al
zijn
prach-
elkaar
doen storten.
de regeering, dat
men
Kub. M. genoegen zou nemen, en naar dien maatstaf ging men dan
ook te werk.
Men
leed.
80
van
uitbreiding
het
reservoir,
invoege
het
oorspronkelijke
plan,
De tempel van
ijzeren sluizen,
zijn
om
't
de
aangebracht,
Philae lag
eene
boven de andere,
om
de
schepen
die
rivier
vooral
man
de
is
heeft
Elf duizend
er drie jaar
om
een
leggen,
dam
om
bij
daar
Sobah een dam dwars door den stroom leggen. En een plan dat
nog veel verder gaat en van nog grootscher uitwerking zou zijn,
strekt om het zoo aanmerkelijke verlies van Nijlwater in de Suddanbij
region
te
stuiten.
Deze Suddan-region
is
gestuwd
is
met
ik
eilandjes
doorgang versperren. In
gelijk
81
boven reeds
dit
70 a 80
aangaf,
Nijl-
alle verlies
af te sluiten,
en zoodoende
Voorshands intusschen
zal
dit
plan
dampt
misn
zouden uitbreken, ze
Maar op
Witte
zichzelf
zou
Nijl
onmogelijk maken,
om in deze
te hebben.
heeft
er,
honderden zou
het
streken
als
bij
De
Nijl,
dat nu
bij
Khartoem
uitloopt,
en
de
Witte
zou
Nijl
alleen
niet
voorzien,
scheidene
irrigatiewerken
verkregen
is,
niet
licht te overschatten.
thans
zijn
twee of
zelfs
drie
Men
Deze
vijf
vijf
oogsten in de
linzen,
mais,
loopt,
daarna mais of
en dan ten
rijst,
slotte,
weer boonen.
het
op
rijst of
82
q.
van
zomeroogst
een
3.966.00
q.
K.M.
6.774.678
en
men
Cijfers, die
q.
en
K.M.,
om
te gaan,
op hoeveel
q.
13^ millioen;
Brunhes,
twijfel
Evenwel,
land
zullen
blijken
het inzicht
waarmee de Engelsche
raadgevers van den Khedive deze nieuwe aanwending van het Nijlwater hebben doorgezet. Reeds de oudheid had wonderen gedaan,,
en reeds van oude dagen her was Egypte letterlijk de graanschuur
voor half den Levant. Maar toch is nimmer in de oudheid ook maarvan verre vermoed, tot welk peil van vruchtbaarheid Egypte kon
en de veerkracht dwingen toch eerbied
af,
de
Nijl
Egypte
reeds
kwam
als
de
Werd
goudstroom,
die-
grooter
leverantie
de
in
rivier
staat
is,
zijn,
en
is
zij
die
machtige
Nijl
aan
zijn
zijn
territoir
maken.
te
valt,
zal
niet
tot
dienstbaar
gissen
te
83
aan de bronnen
de
Bij
dan
toe, in
moest
Nijl
men
iets
beter nog
de reusachtige monumenten, die het oude Egypte ons achteruit de Nijl dat oude Egypte leert verstaan. De levensexistentie
uit
liet,
was
het
in
en
landen,
Nijldal
het
uit
is
in andere
Hamieten
een
twijfeld
de
die
Nijl,
treffelijk
maar
slag,
neerzetten,
J^ ijldal
toch, het
is
De
waren onge-
wonen aan
eerst het
kennen, gemaakt heeft. Met het rustig achter den ploeg loopen,
leert
was men
het
hier
er
niet
Als geweldige
af.
kwam
macht
telkens
water van boven opzetten, en dwong tot verweer en tot voorvoor zijn ontvangst. Op zichzelf dreigde dit water met
bereiding
verwoesting,
zoo
eerst
overvloedig,
zeer
en
noodzaakte
dit
flauwen
vloed
zijn
den
Fellah
nukken
om
levensexistentie te verzekeren.
op
den
en
de
hoogte
toevoer
den vloed te
te geven,
van
en
het
meetaf het
bij
zijn strijd
Op
rekenen
tijden
en
water
moest
bedacht
hij
zijn.
hem wakker
Vandaar de
in het
en dapper
en zich ook
deed,
buurman
men
zelf al zijn
84
Veel
belang
een
dan
vroeger
elders
voelde
de noodzakelijkheid,
en
toestand
dragelijken
zich
te
Goedwilligheid kon
vereenigen.
oeverterrein moesten wel aanvankelijk heel een reeks van vrije Nomen
doen
opkomen, maar
belang
gemeenschappelijk
van
zijn
tegelijk
bij
goede
in het volk
vloed
niemand
als
voor
't
van
haai-
Aan
kon.
Dit
voedde
aan
locale vereering
naar voren
en
voor
het
herhaaldelijk
drong.
woestijn,
zin
wier greep
het Nijlgebied
Nijl
den
om
van
stond tegenover
macht, aan
de Nijl kleefde
Men
ontworstelen
oorsprong en de onzekerheid
zich
door de afhankelijkheid
hield,
de geheimzinnigheid
Nijl
Nijl,
de
en aller
haar
Nijl
zich
een
rustpunt
voor
om
zijn
zijn
Bezat
ontwikkeling en
beschaving,
men op
die wijs,
dank
zij
de
aanmerkelijken voorsprong in
volksstam,
hoe
is,
van
is
in
snijdt.
zijn
een
de periode
contrast
van
Nijl er in
zijn
schier
die
en
vertoonde,
stamleven
Hoe
fijner
grootheid
nationale
geprent.
85
beeld
het
iMaar
zijner
PHARAO's.
bij
de
bestond
nu nog boeit
dit geheel eigenaardige van het oud-Egyptische met ongemeene
aantrekkelijkheid. Met de Grieksche en Romeinsche, en evenzoo met
Zelfs
we aanknoopingspunten te bezitten,
oud-Egj'ptische staan we schier even vreemd
geen
land
als
Temeer maakt
de
hooge
waaruit
om
niet
zelfs
nog
Menes
meer
te
ons toespreekt.
zijn
bij
opgegeven
geleerden
Champollion plaatste
Palmer,
het
hooge oudheid
uit
en zoo loopen
kundigste
wereld
is,
maar een
oudheid
bepalingen
stellen,
zijde der
bij.
in
altoos
Egypte
jaartallen
5867
v.
uiterst
eersten
om
Tijdrekenkundige
moeilijk
vast te
Koning de door de
schromelijk
uit
elkaar.
Stellig overdrijft
men
dus niet door de eerste dynastien kort na 2500 voor Chr. te stellen,
gekomen
5e
die
van
dynastie
rijk,
het
is,
dat, reeds
Egyptische
onder de
4e
en
dat
tusschen
2200 en 1700
valt,
was.
rijke
En moge nu
al
gekomen, dan ng spreekt de Egyptische oudheid ons zooveel levendiger toe, omdat, dank zij Egypte s neiging tot conserveering van
in
86
geweest
is,
dere mogelijk
is
gebleken.
Cairo.
te
ontwaart
massaler,
Monumenten gebloeid
heeft. Wie Egypte bereist, doet daarom beter, zoo hij met dit Museum
en niet met de Monumenten begint. Een ontmeubeld huis maakt een
het
dat
leven,
oudtijds
in
wereld van
deze
verbeeldingskracht
bezit,
monumenten over
ware genot.
12.000
q.
schittert
Dit
de
zelfs
best
opdringt.
gewonnen levensbeeld in de
van die monumenten het
heeft
Museum
dat,
Museum
het daar
brengen,
te
vlak
bij
de Nijl gelegen,
maar
men
naam waard
zijn rijkdom.
dien
duidendheid, vergeleken
u
om
prachtige
maar
zijn
zelfs
bij
26ste
de
de klassieke periode
uit
dynastie.
rijk, uit
Ge
ziet
hier
staan
in
heele
reeksen
de
vorsten
Keurig gebeeldhouwd,
en grooten, de priesters en de
marmer en
wat
rijen.
man en
alle
in de
om
u.
Van
schoonste
87
sarcophagen en
Wat
bij
u.
En
bij
dien dienst
niet alleen
wordt
hun arbeid
bewaard.
zijn in
is
Maar onder
waar de mummin
der vorsten zijn uitgestald en waar ge in glazen kisten de lijken van
Ameuophis I, van Thoet-Mozes II, van Raamses II den geweldenaar,
van Amenophis III en zooveel andere in hun windselen voor u ziet
Veel oudheden ook van andere volken heb ik gezien en
liggen.
bewonderd, maar nooit en nergens voelde ik de oudheid van zooveel
eeuwen met zulk een kracht op mij aandringen, als toen ik deze
reeks van vorstelijke mummies voor mij zag.
Hier vooral, in deze
omgeving, waarin ge ze omstuwd vindt van alles wat eens hun leven
glanzen deed, is het of ze voor u opleven in al hun majesteit. Ge zoudt
met wat dit Museum herbergt, heel hun paleis weer bemeubelen,
heel hun stoet weer uitdossen kunnen.
Het is of ze u op audintie
ontvangen te midden van hun vorstelijke weelde. Zelfs valt hier
bijna weg, wat mij anders bij het zien van die mummies in hun
geopende sarcophagen zoo vaak hinderde. Met welk recht, vroeg ik
mij dikwijls af, breekt de archeoloog in de stilte van zulk een graf
dit
alles
in,
om
komt toch
altijd
weer de
De dooden
rijke zaal P,
Is
hem goed
dunkt,
voor
de
door,
uitgestald
haar
gezag,
ik
voor
in
het publiek,
In
naam
Maar het
der wetenschap en op
88
middel,
niet
mate van
en zekere
misplaatst
mij minder.
Toch drukte
zijn.
Men
kieschei'
liet
hun
museum
in dit groote
mummies
u hier deze
eerbied
als in
dit
hier
bezwaar
heen was
is
hen van
museum
regelen
veelal
beveiligd, en geheel in
zijn alle
maat-
te verzekeren.
museum
onsterfelijke verdienste.
van, en Maspero
thans
is
modern
hotel,
Mena
genoemd.
house
Bij
Naar
Caesar
want wat ge
ruw en onregelmatig, en de
te zien krijgt,
omhoog verheen,
vaal-grauw getint,
is
het
zien
tempels
lijke
bij
van
bij
deze
Thebae,
kolossale
pijnlijk
Herodotus
verhaalt
dat
steenmassa's,
aandoet,
is,
om
pyramide
is
deze
af.
evenals
En wat ook
bij
bij
de massale
monumenten
te
doen verrijzen.
aan de ene pyramide van Cheops hun kracht ten beste hebben ge-
HET LAl^D
geven
iets
wat
IJER PHARAO's.
89
men weet
dat Cheops
nieter,
ene
deze
in
hoe onder de zweep van den drijver in Egypte gewerkt werd, en hoe
harteloos
men
zijn
men
zich moeilijk
anders dan een droeve voorstelling vormen van het menschelijk leed,
is.
ten
prijs
een
koningsgraf.
begraven
een
in
zulke pyramiden
Roasch,
nog de
is
bij
hoogste
Zelfs de
mastaba,
die
vindt men,
Sawayet
el
tallooze kleine
is.
waardigheidsbekleeders
langwerpig
behalve te Gizeh,
bij
Dahschoer, behalve
pyramiden in Aethiophie.
De pyramidebouw
bij
Aboesir en
Reeds onder de
20ste
Dynastie
(c.
1200
v.
geplunderd en verstoord.
toen hersteld
maar
Sakkhara, Aboe
bij
Aran,
in de Perzische periode
De gladde bovenlaag
is
geheel van de pyramide van Cheops afgehaald, vandaar haar ondragelijk uiterlijk
de citadel van Caro met van deze pyramide geroofde steenen ge-
bouwd
te hebben.
is
90
krompen
van afgenomen.
hoogte van deze pyramide, vroeger 146 M., bedraagt thans 137 M.
De
De hoogte
is
nu
De steenmassa,
kub.
is
ligt,
die
tijd.
Veel
van Menkhres,
die
na Chephren regeerde, maar blijkbaar veel korter het bewind voerde dan
zijn beide voorgangers. De beklimming van deze pyramiden is door de
meterhooge steenen geen
licht
men op den
hierbij
top geniet,
zoo over heel Cairo als over den omtrek, loont de moeite ruimschoots.
Van
Sphinx,
geheel
die
anderen
vlak
voor
aard,
de
maar
eerste
niet
minder belangrijk,
pyramide
uit
een
rots
is
is
de
uit-
Het was de mensch, die als kind op handen en voeten kroop, als
volwassen man op twee beenen liep, en in zijn ouderdom leunde op
zijn stok. Maar al is nu ook de Sphinx bij de Grieken een leeuw
met menschenkop, toch heeft daarom dit monument niets met de
Grieksche gemeen. De aloude kunst van Egypte drukte door aan een
mensch voor zeker deel een dierengestalte te leenen, zinbeeldig uit,
dat in dezen mensch de hooge kracht van het dier school. De leeuw
drukt daarom in den Sphinx
Wat men
bij
uit.
men
te
kennen
geeft,
beeldde
in
91
den zesdeu vorst van de 12e Dynastie, die omstreeks 1700 V. Chr, regeerde. De kop vooral moet prachtig geweest
zijn, zooals nu nog aan de uitdrukking van het oog en aan de trekken
om den mond te hespeuren valt, maar het geheel heeft geducht
geleden,
is
is
III voor,
men
dat
kan.
zijn
er naast staande,
De kop
en de neus
is
met
is
zijn
1.75
monument met
afgebroken. De kop
M. lang
is.
Nog
steeds
wordt
geheel
dit
eenig
als overzaaid
moet, wie Egypte bereist, een keuze doen. Alleen voor de archeo-
Wie
alleen
komt om een
monumenten
overzicht
in
hun
totaliteit
waarde.
te ontvangen,
monumenten
is
aan de verheerlijking
zijn gewijd.
Van de Aboe
iets
stations
een spoor, die haar eindstation bij Chellal heeft. Vandaar gaat men
per boot tot Wadi Halfa, en in Wadi Halfa vindt ge de militaire
men
in Cairo
morgen
om
Luxor
afzet.
Van
92
om
noodig
de Nijl opgehoopt
Er
zijn,
in
zijn
hotels,
te
nemen.
van
wflouder vele oud-Egyptische Christenen, er zijn consulaten gevestigd, en ook als vreemdeling voelt men er zich geheel
11000
zielen,
thuis. Alles is er
op de vreemdelingen ingericht. Er
En de
gidsen.
monumenten
is
zijn
uitstekende
route langs de
No
en No-Ammon, want
Ammon
tot
ze
in dorpen uiteenviel.
Van haar
Ammon,
zelf,
niets over.
de reusachtige tempels
De twee
groote
Ammon
-s
Ammon
is
koningstempels.
Luxor
zijn
paleizen
alleen,
toen de zon, en
wordt
hij
bezongen
als
hymne
licht,
uit de
als
de gene-
93
reerder van alle goden, als de bron van tijd en eeuwigheid, en sterker
nog
als
al vv^at bestaat."
De
raensch
kvpam, zoo heet het, uit zijn twee oogen, en de goden zijn uitgegaan
mond.
Hij
is
zijt!<
M. uitgebreid.
In de 3e eeuw
verviel ook deze prachtige tempel.
een christelijke kerk in gehuisvest geweest. Onder
55 M. breed, en
later door
is
Raamses
tot 260
de
breede,
Bij
Pylon
en op den
staande
II
waren geplaatst,
De
zittende
1836 op de Place de
Pylon doorgaande,
la
kwam men
van 57
Concorde te Parijs
Door den
prijkt.
in het
wekkende
van 74 pilasters. In deze majestueuze zaal stonden nogmaals groote
standbeelden van Raamses II van 7 M. hoog, behalve nog twee
beelden van denzelfden koning in zittende houding, met de koningin naast
hem. De muren van dezen hof van Raamses zijn alle met relifs en
schriften bedekt, vooral met tafereelen uit de geschiedenis van den
machtigen veroveraar. Op deze zaal volgt een met hooge colonnade
zaal
versierde
doorgang,
bij
51 M.,
met twee
rijen
zuilen, elk
Deze colonnade gaf toegang tot het Hof van Amenogroot 45 bij 51, aan de drie zijden met een dubbele rij
14 M. hoog.
phis
III,
pilaren,
saam 60
in aantal.
De
vierde
wand
in deze zaal
is
zonder
94
En dan
men in
men
in de kleine zaal
en kapellen, tot
de laatste
in
zaal,
hem
gerestaureerd
met co\lonnades en
eindelijk
van afmetingen
is.
Hierop
is.
komt men
Een breede
naar den grooten tempel van Karnak. Niet alleen op den Pylon, en
relifs
deed zich voor, en doet zich nog voor, als een architectonisch stuk
Van dezen tempel naar Karnak is een klein half' uur gaans. Het
dorp Karnak uitgaande, komt men eerst aan twee tempels van lagere
orde, die van Khonsoe en Osiris, en dan de richting van de Nijl volgend,
ziet
prachtigen
Ammontempel
voor zich staan. Voor het terras staat de groote Obelisk van Sethos H.
nog een tweede geweest, maar van deze staat er alleen nog
het voetstuk. Van deze obelisk loopt dan een breede toegangsweg
naar den eersten hoogen Pylon, en ook deze weg was aan beide zijden
afgezet door een reeks van steenen rammen, waarop een dwarslaan
Er
is
met sphinxen
uitliep.
begonnen,
door
is
zijn
heeft.
De groote Pylon,
hij
niet
is 15 M. diep en
Pylon
komt men
Door
de
poort
van
dezen
nooit geheel afgewerkt.
in een groote zaal van 103 bij 48 M., met zuilen en standbeelden,
en drie kapellen van Ammon, Moet en Khonsoe. Dwars op deze zaal
komt de tempel van Raamses Hl uit, die met eigen Pylon, hypostylen,.
is
voert
een
vestibule
naar den
I,
II.
is
103
bij
met
Door
Deze
q.
M,
Het plafond van deze hypostyle werd gedragen door 134 zuilen, in
16 rijen opgericht. In het midden loopt deze zaal hooger op tot
zijn.
Alle de
hadden, in
verrijkt
zijn als
95
fijne
staangebleven.
vierde
is
Aan den overkant van dezen middenhof verheft zich weer een
Pylon, door wier poorten men in een kleine zaal komt, die aan twee
zijden 8 en 6 zuilen heeft en in het midden met een obelisk prijkte.
Dan volgt nogmaals een breede Pylon, en deze voert door zijn poort
hoog.
in een
gaande,
ligt
is
deze groote
Ammons-
tempel niet naar en vast plan opgetrokken, maar eerst veel kleiner
in afmetingen geweest en door opvolgende
weer
zijn
zijn stichting
te overtreffen.
rijker
te
vormen, en dan
is
er
Ammon
won. Denkt men zich nu deze majestueuze tempels in de dagen van Thebes grootheid, met schitterende
het van den tempel van
vervullend, de choren er
schare in
Rome
en Athene, Babyion en
brandende
bij
levenskracht te verdoen.
men op
Ammon
hitte, in zulk
En
beziet
is
Men
overeind
ziet
bij
de rijke
relifs,
en staart
zelfverheerlijking,
relifs, die
staan
en
aan
zijn
zijn
zonder
hij
men dan
aan.
om
goden
werden afgestaan,
ovei*-
doode wijdt.
En met
hij
van die overwonnelingen, ver van magen en vrienden, hun leven aan den
verspillen,
Nijl,
staan
altoos
Er
is
tijd overleefd.
is
15.90 M. hoog,
PYLOON TE KARXAK.
meer dan
drie
dagen
zijn
bij dit
97
beeld,
hofstoet
Thans
te hoeren.
hield dit geluid in elk geval geheel op. Vermoedelijk tengevolge van
het afbrokkelen
blijven deze
om
toenmalige zucht
vooral den
inensch,
zelfs
een tempel, te
bij
verheerlijken.
is
nog sterker
Nijl,
opgericht.
is
relifs,
man van
edeler
zin, die
poogde
zijn rijk
in te voeren en
storen
eere te
priesters
ontvangen, hadden
de
Om
godde-
minder
zijde
zijn
zelfvei'heffing
uit
bij
dit
men-
alles
van de
uit de
op den rotsbodem
is
in
Wat
al is niet
zijn.
alle
kunst
98
zijn.
men
zoo
is
banen,
rul
is
en
uw
beloont ruimschoots
onder
stuift
uw
men
voet op.
zich een
weg
Maar wat ge
heeft
vindt^
zijn
bereiken,
te
om
eindelijk de diepste
is
neergezet^
van
bevatten
allerlei
zijn
harembevolking, tot
en evenzoo
en
zijn
sarcophaag
zelf
meet
ging.
Later
uitgebeiteld of er opgeschilderd.
muren
ctEfft/pte, p.
is
De
nam men
relifs af te beelden,
er genoegen
en steeds
is
mede om de
slachtoffers
op de
De kosten
zoo hoog, dat de gewone landman of kleine
verving
men
later de
nog
bij
En
steeds kreeg'
de doode eenige uittreksels uit het Doodenboek mede, een soort reisgids voor den langen tocht dien de doode in het rijk der schimmen,
te volvoeren had.
zijn
nog
Andere koningsgraven,
dier vertrekken
is
b.v. die
met
tal
van Raamses
van
en
zij vertrekken.
III,
En
was,
Want
al
bevond zich
bediening en voor
zijn vermaak.
huishouden slechts in beeld of relief
zijn
dit geheele
99
als
tegen hooge
zij
geschenk
Immers
er
Reeds
die
er
gereed maken.
aanspraak op
liet
om
gelden,
bij
zich
als
op
eerst
doode.
Wie geen
hypogee in de rotsen kon laten uitbouwen, moest zich met een mastaba
op den platten bodem tevreden stellen
Thebe gezien
bij
relifs
overdekt.
Wie de tempelweelde om en
alles
Philae
bij
op den
inferioriteit.
bij
waaronder
Het
klein
niet
100
en
ovei'al
wijze
zeldzaam boeiend
zelf.
Wel
is
En
te
van Augustus, van Esculaap, van Hathos, van Ar-heshofer, van Harendotes en van
met
Isis,
later
zijn
vr Chr., de grootste
den
tempel
een
voorhof,
is
aanschouwen. De weste-
te
met de
heiligen
tijd
daarachter het
Zijn
eenig
een
het
is
men
panorama dat
het heilige
der
geniet,
klimt
heiligen
is
zal
zoo
Dam
op den achtergrond.
Assoean
Het
er
zelfs
Ook
aard in grootschheid, en
dat
hoog doen
klimaat
is
te
van
parel
bij
reeds
de
geheel
reservoir,
het water
heeft
liggen thans
De dam van
klimmen en het is te voorzien dat welhaast,
Assoean
muren
heilige der
is
men te Assoean
zoo vlak
bij
't
opkomen,
de woestijn,
hun kameelen,
te
vinden
zijn,
die
de schilderachtigheid
van het
Met Assoean
vatten.
is
tevens
zelf,
in n blik
doen samen-
Egypte bereikt. Een deel van het terrein waarop ge u hier beweegt,
behoort
zelfs
gemengd
zien.
voortreffelijk.
De
De
hotels
politie
uitrusting
zijn
101
in de Nijl
De meest
achterlaat,
die
monumentale schat
is
originaliteit.
Bij
en de verklaarbare zucht
historisch begin,
om
al
nog
hem
thans 2320
niet de helft
men
aan
zich
stelt,
en Palmer
zelfs eerst in
laatste
jaarcijfer,
2224
Maar ook
dit
v. Chr., terwijl
dan reikt
dit
v. Chr.,
al
houdt
boeien;
hij
onder
doch juist
aanstonds aan
als
vrij
schelijke
De
men-
onder de. vondsten aan de oevers van Tiger en Eufraat schade leed
is
verleden
dat als
minder sterk
in
zoo
een
zijn,
feensprookje
tot ons
komt.
we
als
bij
veel verschil
't
onze was, en
ge de
102
thans
Doch
terugtrekken.
teit,
veaarmee
bij
Egyptische
het
en vr 1500
later,
spoor van.
is
ons
is
kunnen drukken.
heeft
hier geen
Azi
uit
ontwik-
Nijl in
heeft, en
is
Van
dit in
de Fellah
Egyptische
die
u,
die
figuren,
slank
is
in
u uit de
onafgebroken
lijn
thuis
Het
de
Fellahin
dan
Voegt ge daar nu
is
zijn
niet
bij
de
mummin
uit
voor u treedt, en of ge u
u heugenis van
mummievorm
relifs
Vergelijkt ge de oud-
ziet.
de oudste sarcophagen,
schriften, die
dat ge de
voelt.
is,
u begeleidt, zoo
beengestel,
opge-
ge de tastbare
ziet
is
alleen
de oudste geslachten
bij
is
brengen, het
in
hun
is
uw
geest terug-
en
is
vorm
zijn, ze
aanstonds
rijk
rijk
getypeerd.
Reeds
Hun
onder de 4
meer dan n
Dynastie heeft hun
schrift is in
en
5e
eigenaardige
zich
hoofdtrekken
in
103
Reeds onder
vastgezet.
doorleven
ze
En
6e
renaissance nagebloeid, in
eeuw vr
classiciteit
meer
die
Christus,
van vorm
overtroffen.
oudtijds
als
is
een Egyptische
het
er al veel later, in de
in
is
het
Nijldal
geregeerd
en
het
volkomen
volk
classici-
fijns
bij
veel
stijfs
en afgemetens, toch
getrild hebben.
die
veelheid
van goden
op,
die
aan
alle
worden.
uit,
of verflauwde. Moet
104
Kepra
werd
als
schepper
van
alle leven.
alle
zonnegod.
tijd,
die
was de hemeltent, waarin de zon woont met de boot waarin ze zich iii
de hemelen voortbeweegt. Maat was het oog van Ra den zonnegod.
Alleen Hapi de god van de Nijl, en Nit de god van de jacht, waren
goden met geheel eigen attributen. Maar in hoofdzaak kan men
zeggen, dat van ouds allerwege de aanbidding van n god in
zwang was; dat deze god als de schepper en onderhouder van alle
dingen geerd werd; en dat deze god schier overal met de zon in
verband werd gebracht. Amenophis IV, die een poging waagde om,
onder afschaffing van de locale goden, den zounedieust
dienst van heel Egypte in te voeren,
is
als eenigengods-
zoo
Zij
't
al locaal,
waarop
de
Egyptische
Wat
vereering
met geheel de
culte
Henothesme maakt,
is
de dooden-
Osiris.
Osiris
en
afspeelde.
werd namelijk
Osiris
Set had,
om
de
zoo
zijner vrienden
gastmaal had
legende
door
met een
zich-zell
105
klein aantal
een
edelgesteenten rijk gesierd, en juist zoo groot als Osiris lang was.
afloop
aan dengene
voor wiens
zijner gasten,
hij
die
den
in
Osiris
toen
Set
liet
zee wegwiegelen,
inham
ook
tot eindelijk
sloeg
de
afzakken, en
Nijl
waarop
hij
maar
Maar nauwelijks
was-
in
lijk
kon uitstrekken.
Set
of
koffer,
Na
hij
Osiris er
n der Nijlarmeu in de
bij
een
haar godeninvloed den bezitter van den koffer te bewegen, dien aan
haar af
te staan.
Met dien
koffer, dien
zij
zij
in een
onbewaakt oogenblik de
het
van
lijk
spreidde
die
En toen
is
er
Osiris
uit,
stukken van
Isis,
lijk
Sets
mededoogen met
zoolaug op
eindelijk
over
alle
Isis
incantatie
over
en
nam
op n na gevonden waren.
alle
niet.
al die
toe,
dat
door
piteit
voor
door tooverformules
Osiris
gedreven,
zich
en hiermee was de grootsche gedachte van het geloof aan de wederopstanding gevonden. Het pleit voor de teederder snaren, die in het
Egyptische hart trillen konden, dat het deze legende
der Egyptische bevolking vermeesterd heeft.
uit
dit
ideaal
korte
dan
in
dit leven
geven kon.
is,
en
106
grijpt, in
Hun denkbeelden
over den mensch voegden zich hiernaar. Het lichaam was hun een levend
wezen,
wel
dat
aan
afstierf
dit leven,
maar
Onder
Ka.
Ka
dit
geziene
lichaam
bewegen kon,
niet
pas
na
ook buiten
dood,
zijn
maar
Ka nog weer
de
Ba,
als
ziel,
aan
menschen
's
wezen,
geest,
te duiden.
als
ik stelde in staat,
om
Na
begrafenis
zijn
andere
wereld
hierbij,
gelijk
Doodenboek
moest de
ondernemen,
ik
reeds
heeft
in
en
het
herinnerde,
als
voleinding
zijn
het
Doodenboek
dat
reisgids
dienst deed.
Dit
was
180
hoofdstukken,
doch
is
al
de worsteling
booze
de
geesten
zal
schaal
in
de
zonden,
of altaar
heeft
ontheiligd,
is,
gevloekt
heeft,
water ontvreemd
Maat
zijn
hart
nooit
driftig
en legt
dit
op
Daarop neemt
de ne weegschaal, terwijl op de
107
vrij
is
hij
meesleurt en den
den doode
De
voltrekt.
van
waar een
paradijs,
wordt voortgezet en de
De vrij pleiting
van zonde eer het hart op de weegschaal gaat, getuigt van een
ethisch
standpunt.
zonde gequalificeerd,
gezien.
hoog
blijkt uit
dezen uitroep
hart dat tot mijn wezen behoort, treed niet tegen mij als getuige
klaag
op,
mij
niet
aan
bij
bij
De magie
juist
zooals
we
bij
Pharao verscheen. Er werd nadruk gelegd op hun vroomheid en reinheid, en hoe meer ze zich aan ascetisme overgaven, in des te hooger
roep
bij
het volk.
dat ze een toe-brief konden lezen dat ze werken konden op een afstand
;
enz.
met magnetisme,
tele-
het
volk
ingegaan,
108
man woonde
in de armelijkste hut,
De gemeene
sieradin,
de hoogere kringen.
In de hoogere
gekomen.
heid
de
In
prachtige
paleizen
zelfs
tot de
diensten
was op
alle
De
zich.
is
wel
het echte type van den Egyptischen despoot. Vooral ouder het nieuwe
rijk heeft
hun macht
en
werden uitgedeeld.
als
deze oorlogen
van
was
om
bij al
Nubi
om hulptroepen
waarmee
met keurige
relifs
en
te
bij
zulk een
de
die
in
een
109
maakten
de
onder Seshonki
of Shishak
opkomst; een
Khalief schreef:
zeggen
zal,
stad,
,,Ik
deze
cijfers
van
vond, week de Egyptische, als van lagere orde terug. Ook de Grieksche
architectuur wijzigde die der Pharaonen, en nog herinnert de wonder-
schoone Philae-tempel
bij
110
handen
in
Actium
en
viel,
Rome
onder
s lot
opperhoogheid kwam.
bij
Bij
de verdeeling van
kwam
Byzantium en zag zich hiermee bij een Christelijk keizerrijk ingelijfd, om, tot 641, bijna drie eeuwen lang een Christenland te blijven.
Reeds in de eerste eeuw vond het Evangelie hier ingang en verspreidde zich binnen korten
in zijn
Kultur und
achtte
dat
het
om
ontsloot
tijd
religieuse
leven
in
het
551,
blz.
het zelfs
ja, stelt
vorm
kerkelijken
zijn
uit
de
Egyptische
mythologie verrijkt
,,nam
het
maken
Jezus'
De
zou.
persoon,
leer
van
Osiris,
,,ln
Egypte", zoo
schrijft hij,
omtrent
leer
vele
heeft.
Isis
en
zrjn
Van
zijn
de
zijn
ligt er
vroomheid was,
toch waarheid
om
in,
dat
zich in de Grieksche
de Egyptenaar te ernstig in
zijn
lichtzinnigheid,
gelijk
ze
voelen, en ook dat het Henothesme, dat in Egypte locaal den toon
den akker voor het zaad van het Evangelie had toebereid. De groote
Joodsche invasie in Egypte en de bekendheid met het Oude Testament
Egypte
het
is
had,
is
gekomen
bleek
zonder beteekenis.
niet
Wat
naar Egypte
kindeke te Babyion
Egyptische
bloei
zelf als
om
overgebracht,
is.
Dat men
strijd
uit
hiervan
men
zij,
feit blijft
met schijnbekeering
te
doen
111
het
geloof in
als in
bij zijn
Egypte. Zelfs
smading
de
te
om
om
sloeg en ze
bij
tienduizenden
voor het gemoed te zoeken; een exodus die zulke sterke afmetingen
aannam, dat
Egypt,
blz.
Butcher in
weten.
nam
de
Melkietische
verademing
grooten
patriarch,
te brengen,
door het
maar al spoedig
sloeg dit
brak de vervolging
tegen hen
uit.
112
is
hem
om
zijn
harem getrokken,
Ze deed
door
dit,
wreef de wonderzalf
gouverneur, de proef te
natuurlijk
hem
haar
maar
hoofd,
vrouw
Christin ea als
nemen
om
hij
of
ze
als
vervolgingen
is
zweken.
gedaald;
nu
zielen
zijn
sterk;
ze
door
maar ook
het
der
accres
in
afstammelingen
zuiverste
als be-
tot op 200,(iOO
de Kopten
Ze
zijn
de
zijn ze
hun voorvaderen de
vormen
zijn
gezocht
Op
is
zij
ras,
deze
goudsmeden,
rustige
Akhmin
ze vooral in Oaro,
het platteland
zijn ze uitge-
goudborduui'ders,
levenswijze
In Siout en
men
horlogemakers
Dank
gebleven.
zijn
ze
fijnere bedrijven
van
schrijnwerkers,
enz.
fijner
zij
historisch
zijn.
113
Grriekschen
vorm van Aiguptos (met afsnijding van ai, guptos, cuptos, coptos)
is afgeleid, maar van hun eigen taal is nog slechts in hun liturgie
heugenis. Zelven spreken ze Arabisch; en ook in hun oudste kerken
zelfs is geen spoor meer over van oud-Egyptischen kunstsmaak, het
is al imitatie van Arabische kunst. Hun kerken zijn dan ook opgenomen
onder de Arabische monumenten, en staan onder het Committee for the
men
de
de
missie
te bezielen.
Bij
beproefd ze door
e'n
kwamen
den heer
over
die
missie
zooal
geen
ik
bracht,
die
een
nieuwe
5000 R.-Katholieken.
.geestelijkheid,
Coptische
belangwekkend onderhoud.
bezieling,
Men
telt
Protestantisme
het
tot
dan
toch
Deze
had
missie
roering
zekere
elke diocese
onder de doodsbeenderen.
13,000
zendingsleeraars
uit
om
zekere reformatie in de
twee
de ne
te
allengs
brengen.
is
bezetten.
men
Een
om
kwamen
met
degelijke leeraren te
4issociation
al
meer
in zich-zelf
114
Nubie er
Er
zijn,
waarvan de
helft
afsloten.
Hun
verleent.
Jlexandri'
behoort."
titel
van Metropolitaan
maar voert
titel
bij
al
altoos
't
talrijke
gemeente
te
Alexandri en te
,,E1
is:
dert
't
titel
nog
Kanissa Gupti."
Hun
officieele
bijzondere gebruiken,
zelfs
nog
uit
kwam
nu gewoon, en vooral
vrij
al&
nog hun
ceremonieel bij de dooden. Ze beelden zich in, dat over een doode
eerst na 40 dagen door Michael beschikt wordt, en dat Michael dan 't
de Europeesche dames, vooral in Cairo. Echt oud-Egyptisch
is
hart afweegt, gelijk dit naar de oude legende door Osiris in het rijk
der dooden
lijk
placht
plaats
De
dans uitgevoerd.
nog
voort.
te grijpen.
besnijdenis
leeft
in
40sten levensdag
en wel
De gedoopte
bij
eerst
op
zijn
in
hun Moskeen,
alleen de
mannen
munie ontvangen
ziet
men
in de Coptische
de vrouwen
alle
De com-
Wel deden
de Moslim
een
maar
de
Abarka,
al het mogelijke om den wijn te verdringen,
specialen wijn, die voor het Avondmaal gebezigd werd, wisten de
wijn.
en
archeologisch
Hun kerken
boeien
ze
weinig.
Op
de
Ook
zijn uiterlijk
architectonisch
instandhouding
van.
volksscholen
Arabisch.
wederom
stelden
thans
meisjes zijn
van
in
den
Islam,
is
Testament
N.
het
uit
bij
hen
regel.
Niet
zelfs
het hoofd
uit
van
navolging
stukken
heele
ze
geopend.
115
kennen.
1884
Sinds
door Engelands
zijn ze
is
vooral
bij
de
dat
baat
onder
om
de geestelijkheid
is
bij
onder de
lagere
coeli-
geestelijkheid,
die
in
zijn er nog
van huwelijk
al
staat
Hun
wen,
die,
naar de legende
wil,
is
uitgehou-
bij
haar vlucht naar Egypte tot schuilplaats in deze Nijlstreek zou hebben
gestrekt.
slordig en
Minder aangenaam
onrein
zijn;
iets
blijft
waar
in
ze
inwendig
altoos op de vreemdelingen
bij
Behalve deze
Christenen van
met een
Copten
zijn
er
in
116
met een
kleine
feitelijk
in
Alles
in
missie Terboden
feitelijk
alle
officieele
Moskee op
zijn
als in
Nubi en
maar toch
is,
hand poogt
in Soedan,
waar
men
de
te houden.
toegekend,
De
bijna souvereine
Khedive
te
onderhandelen.
Khedive
is
gemachtigd
Er staat
(mits
in
den Firman
letterlijk:
De
hij
te
mogendheden." Hoofdzaak voor den Sultan was, dat het tribuut van
150.000 beurzen 'sjaars, zonder uitstel of korting, gestort werd; dat
gemunte geld des Sultans beeld zou dragen; dat de vlag van
Turkye in eere zou blijven; dat geen slagschepen of kruisers
zouden gebouwd worden dan met des Sultans toestemming; alsook
het
man
die
maar
is
ernstig
geschil
voor
nog
gerezen,
dit
gold
sterkste
zijn
laatste
rapport
op aangedrongen,
(van
dat
1906)
heeft
lord
Cromer
er ten
Die capitulatin
117
toch staan aan den Consul ook strafrechtelijke rechtspraak toe, niet
alleen over zijn eigen landgenooten,
protge's
van
zijn land.
Consulaat
is
.politie
en
de
verhindert
den misdadiger.
behoorlijke
Moge nu
is
heden
te vernietigen,
maar om
ze in gewijzigden
vorm zo
te
doen
zijn, in
is
Niemand
van de oude soort terug, zoo zou het bezit van de capitulatie-rechten
nog steeds een wapen tot verweer bieden. Er zijn 14 Mogendheden
die capitulatin bezitten, en de moeite zal niet gering zijn
alle
voor
om
deze
lox'd
Cromer waren de
gemengde gerechtshoven, ingesteld om de aandeelhouders in de Egyptische leeningen tegen wilkeur te beschermen. De bevoegdheden toch
van deze internationale rechtbanken waren niet al te nauwkeurig omschreven. Vandaar dat die rechtbanken gestadig haar bevoegdheden
lord
gaven, dat de
was ook
had
zijn
118
vrije
is
zitting
hebben deze
opgeworpen
Mogendheden,
agenten van de
lijke
de verantwoorde-
kwamen
als
van
een nieuwe
op,
straties
van Alexandri
e.a.
bij
kwam
de mixed administration
Domeinen van
den Khedive, die insgelijks voor de afbetaling der rente waren aangewezen. Van de leeningen op deze domeinen gesloten, waren bij
for the
het
begin van
deze
zekerheid
alle
Een
Caisse
van
gebruik
de Egyptische
administratie kon
't
doen gevoelen.
Vooral
toen
een bedrag
de
krijgen;
en
door het
feit
zij
alzoo
steeds
meer zeggenschap
Mohammed
Ali
en
zijn
Het
is
in
aange-
de spilzucht van
noodzakelijk
der
Mogendheden,
dat
zich
thans
in
is
de
hetKet
Britsche
bewindvoering op de hinderlijkste
En
wreekt.
al
bij
119
weg werd
lord
Consuls. Er
is
geen protectoraat.
De Khedive
en
met de overige
lord
is
werken
bestuur
Egyptisch
laten.
dit ernstig
Vooral na 1892,
bezwaar
op.
toen Abbas II
meer onafhankelijk
te
maken, en wilde
hij
geen openlijk verzet van dien aard meer voorgedaan. Lord Cromer
heeft zijn Britsche regimenten ter beschikking, het Egyptische leger
wordt gecommandeerd door Britsche legerhoofden, en in geval van
nood
is
om
bieden,
een sterk
landingsleger
aan wal
te zetten.
Voor
die
maar
hij
Dank
zij
er dan ook in
werk
tot
geslaagd,
stand te
in
brengen,
de korte jaren
dat
geerd
van
dient
te
is
zijn
Lord Cromer
bewind een
worden
als
de
20
misbruiken in het belastingwezen met het verschaffen van rechtszekerheid en veiligheid. Meer scheen niet noodig
om
met de
Britsche zegeningen te doen dweepen, en veel beter dan door een sterk
occupatieleger,
sche oppermacht
gewonnen
zijn,
program
is
lord
Wel mag
wijze geslaagd.
iets-
om
Mehemet
protijt der
Euro-
hij
De voorarbeid van Mehemet Ali hielp daarom lord Cromer niet, maar
verzwaarde zijn taak. Het meest sprekende cijfer nu, om de uitwerking
van lord Cromer s bewind uit op te maken, is het bevolkingscijfer, dat
in 1881 nog stond op 6.813.919, en dat in 1897 reeds gestegen was tot
9 734.405.
Een vermeerdering alzoo met 43 % in den loop van 15
Thans
jaren.
is
het
schreden. Opmerkelijk
getal
mannen
in
cijfer
is
met
Klein-Azi, het
te
boven gaat.
geweest van
sterke immigratie, zoo zou het voor den welstand van het volk niets
Van
bewijzen.
Maar
En
hun
toch staat
zijn
cijfer
van het
cijfer
is
Er
hierdoor bevorderd.
Rapport, in Egypte
zijn
nu
121
grondeigenaren,
1,153,749
1.147.324 Egyptenaren
PHARAO's.
en onder dezen
zijn
Tien jaren
deze
en 6.529.
760.731
cijfers
ook
verworven, doch
eigenaren
zijn
nu
dit is
bezitters
van vier en
De Egyptische grond-
de
vreemdelingen slechts van 682.522 acres, terwijl het tien jaren geleden
nog stond op vier en slechts twee vijfden millioen voor de Egyptenaren en 573.819 voor de vreemden. Het kleinbezit is blijkens deze
cijfers
verreweg het
talrijkst.
Met beneden de
5 feddans zijn er
ruim
stemming hiermede
is
cijfer
ging-
was geraamd op een inkomst van 13J millioen Eg. ponden, meteen
overschot van een half millioen; maar feitelijk kwam 15.337.000 Eg. in
en was er alzoo een surplus van 2.175.000 Eg., terwijl bovendien het
.^eerw-/M</een bedrag van 11 millioen Eng. ponden aanwees. Gemakshalve voeg ik hierbij, dat een Egyptisch pond zes pence meer is dan een
Engelsch pond en met bijna 26 francs gelijk staat. De schuld was in 190ft
reeds gedaald op 96^ millioen Egypt. ponden. Alleen in 1 906 werd voor
303.000 Egypt. ponden geamortiseerd. Ook het spoorverkeer nam zoo
sterk toe, dat in
zeven
millioen
1906 vervoerd
zijn
aan goed.
Het
ton
was
die
vooral
in
Egypte,
om
6:^
ligt, is
er
bij,
millioen acres
122
PHARAO's.
oader den ploeg zullen komen, en dat hiervan 5^ katoen zullen kunnen
belooft
kon
nog
maar toch
dat
is
drie duizend
meer dan de
kuttabs
aan
alle leerlingen
felonies"
De
saam in 1898.
neemt toe.
criminaliteit
noemen, misdrijven
in
engeren
zin,
cijfer in
ook het
Hashish
nam
genoeg,
om
te
toeneemt,
spel
in
weerspreken valt
den
administratief in
al is
Alleen de
zijn
niet,
Maar
op.
dat het
hem
gelukt
is,
het verwaarloosde,
eeuw
tot
een
en
is
mag men op
PHARAO's.
123
verwachting overtreffende uitkomst baart het, oppervlakkig bezien, te meer verwondering, dat de tevredenheid over den
die
Bij
alle
gang van zaken, nog zooveel te wenschen overlaat. Van verzet hoort
men uiterst zelden. De militaire macht waakt, en behalve uit de
bezettingstroepen, bestaat die macht thans uit 14 bataljons inlandsche infanterie, drie escadrons cavalerie, en drie batterijen veldartillerie,
officieren.
Onder de 14
gebruiken
bezorgdheid,
zelfs
Op
Maar
zijn.
in
al is uit dien
veiliger te
kwam
wijze
S*^.
in
het
2*^.
islamitische beweging.
die
bataljons infanterie
Egypte altoos
Wat
4''.
in de Pan-
Egypte ontwierp,
terstond op de invoering van zekere vertegenwoordiging van het volk
eerste
aangedrongen.
geopend,
om
Bij
wet van
zelfs plaatselijke
positie in
Gemeenteraden
te
En
Legislative
Council
en de General Assembly.
De wetgevende Raad
komt eens per twee maanden te Caro saam. Hij bestaat uit 14 leden
benoemd door den Khedive, en uit 16 leden die worden aangewezen
door de Provinciale Raden. De General Assembly wordt gevormd
door de 30 leden van den Wetgevenden Raad, door de zes ministers
en door 46 notabelen, wie [van er nogmaals 11 door de Regeering
benoemd worden en 35 door de Provinciale Raden. Deze General
Assembly komt hoogste
eenmaal in de twee jaren en dan voor
zeer korten tijd bijeen.
waard
Macht
alleen
geheven worden.
wekt misnoegdheid,
stratie,
men
Europeesche
cultuur
en Europeesche admini-
zooals in Engeland,
124
in Canada, in Australi en
PHARAO's.
De General Assembly,
Provincial
the
of
Legislative councii
Council, the
weigeren,
tijd in
regel in
tijd
is
En moge
afwijzend
dit
oordeel
oordeel
door,
duidelijk
dat de Egyptenaren
zouden regelen, en
stellen.
liefst
hun
aangelegenheden zelve
afkeerig maakt.
Het
lijdt
Assembly,
twijfel, of
met wat
ik in de
Cairo de jeugdige ijveraar die deze actie in het leven riep, Mus-
man van
Hij
was
te Parijs
in de rechten gedoctoreerd,
al
spoedig
naam
als
zijn invloed.
En toen
bij zijn
uitvaart
niet
uit
in
opgevolgd,
eveneens
een
man van
PHARAO's.
is,
125
eenheid
heeft, is in
een Moha-
medaansch land ondenkbaar. Er heerscht in deze landen de geloofsgemeenschap van heel het Islamitische Lichaam, en daardoor blijft
nationale
alle
rasverschil
uiting
lauden
deze
in
is
de
steeds
Zelfs
het
erbndlerei.
Selim
maar
in
aan
krachtiger
begin
dan
culmineeren.
Mamme-
dit
het
Eu wel
der
19^6
eeuw
te
voren
op,
ooit
Mehemet
is
leefde
om
het onder
Mehemet
Ali
Klein-Azi
was, wist
verwerven,
hij
hem
zich bij
hij
een
opvolging aan
zijn
weten
te verzekeren, hierin
is
eeuw
zich
een zelfstandige
gevoel zoo
niet
tot
voorbij
op
dat
Mehemet
heerschers,
Egypte
zelfstandige
positie
van de Fatimiden af
126
in
verzet
dit
ook het
besef, dat
om
als
me
te
tellen.
kon het moeilijk anders, of de steeds klimmende belangdie heel Europa's geleerde wereld in Egypte s oudheid
Bovendien
stelling,
openbaarde,
reeds
de later opgekomen
wingewesten,
dit
Formeel schonk
in
zelfs
Wat
worden onthouden?
aan het Britsche Rijk
in,
in formeelen zin
van
verflauwen.
Wat men
hen geleerd,
al
hem
van Dicey in
zijn Story
127
of the Future toch kwalijk worden gesmoord. Dicey toch wees er met
talent op, hoe het Britsche bewind de fout had begaan, wel een
daansch.
De poging
moderniseeren,
te
in
in
bleef MohammeMohammedanisme
Egypte
om
het
invloed, en de
Dan kwam
allicht
zelfs
dat zou
men
dragen, zoo het maar weer een leven naar eigen aard werd.
Dit
zelfgevoel
door voorvallen
ties
werd
in
als uit
of Justice in Egypt,
soortgelijke
de
eerste
plaats
Den Shawai bekend zijn. Blunt, in zijn AtrociLonden 1906, zet in den breede uiteen, hoe
wreedheden herhaaldelijk
zijn
voorgekomen, en somt op
de
Fox-hunting-case, en
Shawai-case.
Bijna
alle
ze
deze
voorvallen
hingen
men
steenen
128
De
echter stoorden
officieren
begonnen van
twee kanten onder deze duiven te schieten. Het volk liep daarop te
hoop, er ontstond een gevecht, en in dat gevecht werden drie lieden
uit het dorp en een vrouw licht door de oificieren gewond. Dit ziende
het dorp
heel
%vilde
de officieren te
lijf,
werden ingehaald, mishandeld en voorts als gevangenen achtergehouden; terwijl van de twee anderen kapitein Buil vijf mijlen in
allerijl
weg
liep,
Cromer door gezonden soldaten 35 dorpelingen arresteeren, om ze, ingevolge het besluit van 1895, door een
bijzondere commissie te laten berechten. Het vonnis van deze speciale
commissie luidde, dat vier van de gearresteerden moesten worden
opgehangen, dat twee voor levenslang werden gevangen gezet, n
Hierop
bestierf.
voor
liet lord
en dat
geeselslagen,
vijf
werden veroordeeld
bond,
wereld vol
ter
helden,
als
en Mohammed
hals
De
plicht
was de uniform
in
Egypte
te
doen
vergeten mag
ten hadden geschonden en begonnen waren met vier personen van
het dorp te wonden. En bij dit licht de zaak bezien maakt het
toch niet, dat de officieren anderer rech-
eerbiedigen,
mannen
Natuurlijk
is
het verhaal
men kan
en
zich
inbeelden,
de Groot-Sherif het
al
is
te
Constantinopel,
niet
ongenegen,
maar
zeer bepaaldelijk
zijn
vertakkingen.
II
TK LK
i.Xi
R.
Tomboktoe en
Uganda, in Congo,
129
in Negeria, in Ashanti,
van.
Ook
steeds
in
tot in Natal,
Egypte nu
is
Vooral na Japan
bij
vonk
in
De brandstof
werpen,
te
ligt gereed,
die
ze
doen opvlammen.
zal
Minder nog te
Caro,
Alexandri,
voet
bracht,
is
Alexandri, thans
dat hier vooral de excessen uitbraken. Maar ook al kost het weinig
inspanning,
die
te bezweren,
en
het
Men
in Egypte,
is
materia-
in het land
van
De
stoffelijke
woord nog
Boven
niet gesproken.
20 Februari 1908.
Ook
in
zijn laatste
SOEDAN.
Verreweg de meeste Egypte-reizigers gaan de Nijl niet verder op dan
Assoean geen tiende reist naar Wadi-Halfa door; en dit tiende gedeelte
slinkt tot een handjevol als de tocht verder van Wadi-Halfa naar
Khartoem doorgaat. Toch kon ik de verzoeking niet w^eerstaan, om den
;
af,
me
te
gaat
Nijl per
stoompont oversteekt,
om Omdurman
te
bereiken.
hoezeer
Terstond
historisch
van
zelf is in
werd door de Egyptenaren Kods genoemd, waarvan het Kusch in het Oude Testament.
Van de Roode Zee strekt het zich overdwars tot diep naar den kant
der Libysche woestijn uit. De Nijl snijdt er overlangs midden door,
groot, stond oudtijds bekend als Aethiopi, en
maar het
terrein
geducht
met name
in
is
er uiterst
SOEDAN.
131
was
die sinds
Duitschland.
als heel
Het
op de
tijdelijk
zijn ze talrijk,
maar
teit
de
organisatie,
Caro zijn
Sheick,
t.
knechten,
deze
w.
ze
vakbonden
voor
in
zelfs
vijf
aantal, elk
in
Wie
stal-
streng toezicht.
diefstal
die
is.
zich misdraagt
van aard, en niet minder dan bijna acht eeuwen lang heeft de
Christelijke religie onder hen gebloeid.
Vr het Christendom zijn
intocht
hield,
waren
Egypte meegegaan.
ze
er
prachtige tempels te
gevierd,
Amon
wisten
zelfs
te
fnuiken,
toch
vromen
bleef het
zin.
volk de
Vandaar dat
SOEDAN.
132
warme
belangstelling vonden, en al
eerst
actie
de
verovering
in
is
geheele scharen
toch
Bij
tot
volksstaat
christelijken
uiteengevallen,
tot
in
1350 stand
hield.
koning van Dongola tot den Islam over, en toen de Turken zich van
in 1517
uit.
zijn
als
al zijn ze
een eere voor hun karakter worden aangerekend, dat ze nog zes
eeuwen
als
en
hadden,
over
volk
lang,
Jacobieten,
wil
of
sprak van
Dat
zelf.
ze
Uit
nimmer.
Ook
goedaardigen
tocht
bij
langs
had de latere
onder
den Islam
Christelijke missie
heeft
karaktertrek behouden.
de
het landen
Nijl
om
de
Veel
Nubir intusschen
komt men
bij
zijn
een boot-
dan verrast u
men toch
bij
her-
den Nubir
80EDAN,
weer
altoos
hindert
Ook om
vrije
gelaatsuitdrukking, en
aanstonds
vertrouwen
zijn
in,
en
dat ge
u,
zijn
boezemt
Hij
oogopslag.
zachte
het
openheid,
zijn
133
zijn
al
En
lief.
leste de
bekoring van
weemoed
en toch in
bleef,
Maan
en naar de Halve
De
overging.
bootreis
De boot
klein,
is
is
kruipt daarom niet dan langzaam over den stroom. Tot Wadi-Halfa,
een afstand van 334 kilometer, neemt het ruim twee dagen.
zichten
men
heeft
heuvelachtig
er
daar
niet,
rotsterrein
oevers
beide
en
verloopen,
al
Verge-
spoedig in het
uitgezonderd
de
prachtige
arm.
te
Dakka
over
enz.,
tempelruue
is,
eigenlijke
Egypte
voor
Alleen
Toch
is
En de boot
Ge
hebt uw eigen slaapkamer, zoo goed als op het dek, niet groot, maar
toch comfortabel ingericht. Er is een groote kajuit, waar de maaleen heerlijk
geniet
tijden
worden gehouden.
heerscht,
Er
is
gezellig.
nationale
En
kaptein,
De bediening
is
's
om
in
het middendek
is
En op
uitstekend.
vrij
het gezelschap
elke boot
te deelen
zal,
roman
uit
de beleefdheid zelve.
die,
meest
een toespraak
komt
is
een gids,
zijn
goed Engelsch
mee
En
een leeszaal.
stuurman,
dames,
gezellig ingericht.
muziek.
op de boot;
houden,
is
is
als salon in
soort
klimaat.
is.
Doordat de
134
SOEDAN.
boot
er
goed,
is
weet liet
alles
morgens weer
's
men
frisch,
en
ligt
afstands van de
Nijl.
Mammelukken
ze te
Nog
bezet,
nemen, en toen
in 1812
is
ze door de uit
Egypte gevluchte
Ali's zoon,
wist
gelegen militaire posten haar beteekenis verloren. Slechts een klein deel
van het bootgezelschap klom langs de vrij steile helling mee op. Het
pad langs de helling was ongebaand en op enkele plekken geheel weggebroken. Vooral de dames waagden er zich, op n enkele uitzondering,
niet aan.
om
allezins de moeite.
De
zware,
dorpen,
achter
om
overblijfsels
leste
tot
muur
overgave
SOEDAN.
dwongen, of dat de veste
de historie niet,
bij
doch men
135
ijst
bij
van menschenbloed,
de muren door dezen doorwoelden grond zijn ingedronken. Maar de
Turksche heirscharen waren nog in de periode van hun eerste
die
eerst
is
men een
vijftig
kilometer verder,
ReHormakhis van
Van de
afgescheiden.
zijn
die
is
zijn uit-
stad,
Beide tempels
staat, zoo
Deze
is
55 meter diep in de
getrokken, dat de zon haar stralen tot tegen den achterwand op het
heilige der heiligenvan dezen tempel spelen laat.
De
rots, die
vroeger
tot
aan de
om
een vlak terrein voor den ingang te winnen. Eerst zoo kon het
van den tempel in zijn colossalen aanleg met de vier standbeelden van Raamses, krachtig uitkomen. Die vier standbeelden van
front
Raamses
iiet
zijn in zittende
houding genomen, en
zijn
vertoonen ze geen
fijn
is
men
hoog de kunst-
SOEDAN.
136
en 17 breed.
de zuilen en muren
als
zijn
het toch.
is
bouw den
toeleg van
Raamses
men door
tweede kleinere
om
zaal, die in
zichzelf
een niet
het oogloopend
kleine zuilen heeft, en dan door drie ingangen uit deze in de derde,
zaal, die
nog
voorhof^ een heilige, en een heilige der hei lige;i,ter wijl zijwaarts af naar
beide zijden
eveneens geheel
Hathor
in
is
zijn uit-
De
de groote tempel,
vrouw en
kinderen ovei'laden ook hier zijn de Raamses-beelden nog tien meter
hoog. Wat majesteit er, vooral in dien groeten tempel, dan ook
spreken moge, en wat bewondering de schitterend gekleurde relifs
u nu nog afvergen, toch zegt alles u, dat hier geen religie, maar
eigen zelfverheerlijking van den zich almachtig wanenden monarch
zijn
bij
en
stijl
in
relifs
decoratie
kleine
figuren,
en
het
is
altoos
aan
vijand,
opdringt.
waarmee
dit
Het
stuifizand
monument
De godeu
weer Raamses
't zij
der
schuilen op de
door
zijn
woestijn
te worstelen heeft.
die
't zij.
heldendaden
is
de groote^
Toen Burchardt
1812 onderzocht, was het van binnen geheel met een dikke
laag zand vol gestoven, en de voorgevel haifhoog door opgestoven
het
in
gelaten
hij
zich
Nijl neerziet,
aan zich
fijne stuifzand
zelf over-
der woestijn,
SOEDAN.
Van Aboe-Simbel
137
ontbreken
maar
Nijl niet,
ze zijn voor den gewonen reiziger van geen beduidenis. Zoo stoomden
we 54 K.M. door, en meerden toen, kort na zonsondergang, aan den
hoogen kaaimuur van Haifa. Dit Wadi-Halfa is thans een stedeke
muren en
legerkamp,
bastions
dat
er
versterkt,
vlak
ligt.
bij
heeft
Dit legerkamp
kazernen en
flinke
is
met
een klein
nu verlaten
tuighuis, en het is het drukke
kamp, waardoor, tijdens de gespannen verhouding tegenover den
militaire leven in dit
Mahdi,
zelfs
uur in Khartoem bracht, over een afstand van een kleine duizend
kilometer. De aanleg van dezen spoorweg, eerst in 1896 aangevangen, is met kracht doorgezet met het oog op het gevaar, dat
te elf
men door
de woestijn, waar
aanvoer van water een ernstig bezwaar opleverde, dat niet dan
met groote inspanning overwonnen werd. De trein heet een luxede
en
weinig te
is
en de bedden
ziju
ruimte overhoudt
zitten.
De coupes
lijden.
Veel
zijn
permanent, zoodat
om
uitzicht
opstuift.
geven
die
vensters
men
Hermetisch heeft
zijn,
niet,
bij
het venster te
men
SOEDAN.
138
de afsluiting
elk
zij,
den trein
is
met
stoel
en
om
tafel af te vegen.
fi'isch,
het binnen-
De atmosfeer in
toen wij
bij
aanleg
Nijl,
de
zij
Nijl
uit,
om
bij
om
genomen,
is
de geweldige
bocht af te snijden, die de Nijl naar den kant van Kordofan maakt.
Van Aboe-Hammed
het
we
we nog
toen hadden
is.
slechts
80 kilometer tot
bij
de 6e cataract, en
heen en terug
blijven.
rijden, niet
Dat korte
verblijf
Te Khartoem werd
mij geschreven aan den Sirdar, die mij aan het station door zijn adjudant
liet afhalen,
Nijl, begeleiden.
waarop men
gezelschap,
om
wat
hotel,
zich
te rusten, en
's
bij
SOEDAN.
139
Wakker
in heel
zijn
en
afstoffen
weer
te verwijderen viel,
ik
gezeten
af.
Aan
tafel
had ik met
maar hoofdzaak bleef mij toch, na tafel, in het paleis de plek aan
het raam op te zoeken, waar Gordon bij den aanval der Mahdisten
den dood had gevonden. Te midden der hooge weelde van het
paleis voelt men de stille wraak door de Engelschen over dien moord
genomen. Het was de majesteit van het hoog gezag, dat zich rustig
ontplooide in hetzelfde gebouw, dat eens zoo wreedelijk overrompeld
sprak mij
zelfs
monument
heeft
men
zijn
is
hoogte van het voetstuk, dat wel twintig meter opliep, en waarvan
Gordon
Door
die
s College.
SOEDAN.
140
is
Cromer
thans
dit College
telt
zichters,
burgerschool.
Natuurlijk
dient
dit
maar het doel is toch ook om de zonen van de grooten onder de inlanderstot ambtenaren en beambten op te leiden. Hoog staat overigens het
onderwijs in Soedan nog niet. Er is alleen te Khartoem nog een cadettenschool en een technische school, de laatste
met 125
leerlingen.
En
Arabische
en voorts inlandsche
lagere
z.
d.
deze schaarschte
Bij
Kutabs,
met 762
scholen op
is.
is
Gordon
naam
blijft
wel in overeenstem-
ming met het nobel karakter van dezen vromen held, dat de verheffing van het leven in Khartoem tot hooger niveau aan zijn naam
verbonden
is.
gelegen.
Nijl
Eeia
groote
stoompont voert
vee
reizigers,
en
door
het
toch
is
wat
bij
bij
lange
van een
Omdurman
rijtuig
geen sprake.
Men
gaat er te voet of op
ezels,
van uitlokkend
is.
Khartoem
gemakkelijk te maken.
om
Nijl,
Omm-ed Dorman
ligt
juist
gelijk
Nijl,
Omdurman
de stad
letterlijk
ineen-
heet beteekent
de stad van Dorman, een bejaarde vrouw die hier haar woning had,
eer
de
met een
Mahdi er
kamp
en gedurende
uit dit
zijn
14-jarig schrikbewind
is
in stand
kamp
gehouden
allengs
de
SOEDAN.
141
herstelling
d.
i.
meer
het
met de
hitte
van de zon
het in afmetingen
Huizen
zijn er
men
of hier de strijd
is
is vlak,
zijn
is
zelfs
is
opgegeven. Alles
Parijs.
zijn al rijen
van hutten
bamboe
Voor die hutten leggen dan de kooplieden een zeil op den vloer,
stallen daarop hun koopwaren uit, en heel het gezin hurkt op dat
zeil bij elkander zonder zich aan de zon veel te storen. Het is een uiterst
of riet opgetrokken, uitloopend in een kegelvormig dak.
uit
trois
Turcs"
zijn
De slavenhandel, hoe
gaat er nog
bekend werk,
mededeelt, wordt voor een jong meisje soms 100, vooreen volwassen
vrouw
dollar betaald.
knaap
De enkele
man 10
Omdurman telt, dankeu hun
wonen
om
of
zelt er te
SOEDAN.
142
De
inrichting
is
dien ingang
huis
omloopen en
die
is
in tegenovergestelde
die
Er
richting
met de
eerste
evenwijdig gaan.
Daarop volgt nog een derde lange gang, die den harem insluit, die
eveneens den vorm van een vierhoekige gang heeft, en in het centrum
alle deze
deze
Er
is
tegen
de ijzeren
is
se heepsplaten, die
De
,,
ver-
het
paleis in
punten.
En
gemeenschap met de
over
beit al mal,
Een
telegraaf stelde
en andere gewichtige
Omdurman een
tochten
SOEDAN.
143
de
leemte,
en terstond na
graf begonnen.
dom
graf
Dit
is
zijn
staat
is
is.
graf
weggenomen.
Erkend
moet in elk geval dat het leven in Omdurman onder het Engelsch
bewind een paradijs is, vergeleken met wat het onder den Khalif
was. Alle berichten toch stemmen er in overeen, dat onder den
Khalif het beest in den mensch over heel de stad los was. Er moet een
brooddronkenheid, een wulpschheid en een schandelijkheid gelieerscht
hebben, zooals dit alleen onder Soedaneezen en andere negers denkbaar
is,
zijn
lucht
zijn
zoo
hij
bij vijftig
nauw op
te sluiten, dat ze
man
tegen
man
stonden aan-
Omdurman een
De onderscheidene Soeks
verwaarloosd.
De hygine
te
is
niet
meer
heerschen en
SOEDAN.
144
die er
schichtigheid,
frisschen
zijn zelfs
mooi
zin
te
slanken doen
de
Er
Verreweg de meesten
Vooral
Een
bij
zijn gesluierde
in
ze u in
dat
telkens
zoo
niet
dan
hebben
zijn
Zonder
soberlijk aangekleed.
toch
ze
iets
dat
aantrekt-
vroolijkheid,
getrokken, die
En
om
pai]et
keer
uw
voelt
tafereeltjes
en penseel roepen.
Omdurman u ook
hoezeer
toch,
op
vei-re
boven Khartoem
boeie,
toch
de
ligt
Wingate,
Reginald
bij
een
strekt,
en een
van
oppervlakte
ongeveer
terrein
Spanje
van
breedte
de
feitelijk
is
zoo
groot
1.700.000
als
Toch omvat
en Portugal.
geheel
K.M.^ beslaat,
Daitschland,
d.
i.
uit-
een
Frankrijk,
nog
slechts
de kleinere helft van het geheele Soedan. Soedan deelt zich in HoogSoedan, dat thans onder Engelsch bewind staat, en Laag-Soedan, dat
is
het door
ik
boven
millioen,
reeds
opgaf,
in
maar uitgemoord
Mohammed
zijn
Ali's
dagen
over
slechts
Abessynirs
3.104,
wieivan 1277
wonen
er
een
Nijloever
alleen
10.000,
den
acht
de
te
niet
Wadi
telt
men
Halfa. Fellahs en
gerekend
de
Egyptische
1576
SOEDAN.
vierkante
Eng.
alle
mijlen,
De Moedirs,
oppervlakte.
Engelsche
145
officieren,
d. z.
zijn
London and Sudan development Syndicate". Voor 1906 zijn de gezamelijke Rijksinkomsten geraamd op 625,000 Eg. ponden, de uitgaven
op 875.000, en in 1907 waren deze cijfers reeds gestegen op 825,000
en 1,078,000. Het deficit van 250,000 Egypt. ponden betaalt de
Egyptische staatskas bij. Reeds nu zijn 1,047 Eng. mijlen spoorweg
aangelegd en in gebruik. Van Halfa naar Khartoem loopt de eerst
aangelegde spoor, de tweede van de Nijl naar Suakim aan de Roode
Zee, terwijl nieuwe spoorwegen geprojecteerd zijn van Dongola naar
Aboe Hammed, van El Obeid in Kordofan naar de Nijl, en voorts
naar Wad Medano. De postdienst langs de Nijl gaat zuidop tot
Gondokoro, en bereikt noordwaarts Cairo in 3^ dag. De handel wees
voor 1906 een invoer aan van Eg. 625,000 over Halfa en van
De
werd.
Koren
werd
slechts
op
22,075
acres
gebouwd.
Voor het
verkeer ontbreken nog veelal bruikbare wegen, doch ook deze worden
klasse
te
buiten
doch deze
aan
zich
zijn slechts
hotels,
De
verkoopen, maar de clandestine verkoop doet ook hier het groote kwaad.
Reeds
SOEDAN.
146
voorts
maakte.
Hul,
te
In
1S54
voegden
zich
hierbij
Overbekend
Nijl.
is
Na
van
de
Capelle
in
zij
1862
in
vpeer
In
drong ze
1861
Gondokoro,
te
ook
en
haar
ze
alle
tocht
Abessyni door,
stierf
waarin
karavaan,
ze
200
meevoerde,
soldaten
dat
laatsten
in
zich als
J.
toog
door
blijft
met
de
beschaamd
als
heeft.
Ook de
niet veel
ingevolge
Soedan werkzaam
van Roomsche
kunnen
zich
is er,
van Protestantsche
het
zijde in
optreden
zijn,
missies
daarom
anders dan
hun de
vrij
Wel
is
de toegang
gelaten,
maar nooit
Christelijke religie
Vooral op de
door landbouw,
boomcultuur,
zins
beduidende afmeting,
In dit
verstrekken,
bestaat
in eeuigs-
SOEDAN.
Wallis Bridge,
uitzicht.
pas
zoo
in
de
zijn
archeologische
rijke
zelf
verheelt
hij
ons
verscheen,
tijdperk
Christelijk
in
die
147
dan ook
zich
voor
hoogere
eener
vertoonen
het
van
toebrenging
niet,
beschaving
bevolking
deze
durft koesteren.
zonder
dat
Christus
ook
opgaat,
tot
den
voorait
zoodat
gaat,
naar Tewfikieh
de
reeds
telegraaf
bij
In
streken
ligt
optreden, ontziet een groep gewapenden te paard zich niet, een afge-
't
zij
in het
dorp
zelf,
't zij
op het open
veld,
al
is
de syndicatest en >companies<
gouvernement
eigen
geld
Het
bezit
om
uitbreiding
offeren
om
van Soedan
om
van gezag
in
is
Engeland
als kolo-
mogendheid nauwelijks
niale
altoos
niet te duchten,
voeren.
Maar
't
bewind
SOEDAN.
148
al
schoof steeds
Frankrijk
hield
zich
Itali
bij
Marchand was
in 1899
heeft.
De
op
het
stond Frankrijk
en
liierbij in
misschien tot
Abessyni
hij
er de Fransche
Gouvernementshuis geheschen.
wenschte
Frankrijk
frausche kapitein
hulp.
zijn
Djibouti
Toen
die uitbleef
En
in
1885
in
geheel
uit
Soedan terug-
getrokken.
men
hand, zonder onderling goedvinden, op eenig deel van Afrika beslag zou
Dit verdrag
gaan, en wachtte met de uitvoering van zijn plannen tot 1899, toen
nog
Bij
zijn
SOEDAN.
dat het
ondenkbaar,
149
te
alleszins begrijpelijk.
trok
zich
terug.
houding
dubbelzinnige
stand
en het
bedreigd,
altoos
gekomen
van Abessyni,
is
entente, dat
uit
Westen nog
het
met Frankrijk
zijn feitelijk
Moest door
tot
in
Soedan
treden
dreigde,
niet
minder
is
den
waard,
Sirdar,
Fellahs
en
en
uit
feitelijk alleen
al
zijn
de
Soedaneezen
bezettingstroepen
in
saamgesteld, toch
is
Soedan meest
De Khedive
Egypte past bij,
maar Engeland
uit
band
aan Engeland is er onlosmakelijk door geworden. Voelt men nu het
hoog gewicht van de beschikking over Egypte en het Kanaal van Suez
voor Engeland met het oog op zijn Aziatisch rijk, dan springt het
in het oog, hoe elk nauwer aantrekken van dezen band voor Engeland
verhooging van zijn macht is en sterking van zijn Imperial power.
s
SOEDAN.
150
naar de zuidgrens van het Uganda -Protectoraat heen geleid, dau ligt er
nog slechts een korte spanne tusschen de beide terminus-stations, en
alleen een stuk
levert
En
de vijfde en laatste plaats verlieze men niet uit het oog, dat al
thans het gevaar van het Mahdisme bezworen, ditzelfde gevaar in
een aan zich zelf overgelaten Soedan, gelijk pas weer, telkens op nieuw
in
is
zou kunnen
daarom
van zelf geboden eisch van Engelsche vooruitziende politiek geweest, die slechts
goed maakte wat door de evacuatie van Soedan onder Gladstone radi-
was bedorven
caal
Om
Soedan
in
te verstaan,
Mahdi
moet daarom n
Mohammed Achmed
als
nader ingegaan.
hier
evenals die
het
in 1898/9 een
op het
El
is
Naar
luid
als
vroomheid uitmunten
en
als
loon
Maar zoo is het niet, en zoo wordt het uit zichzelf niet. Andere
machten staan tegen den Islam over. In tal van landen zijnlvet de
ongeloovigen die heerschen over de >geloovigen." Mede hierdoor is
zijn.
onder de geloovigen" de godsvrucht verslapt, de deugd verzaakt. Ongerechtigheid en verstoring heeft de overhand. Daarin nu kan de
medaan
niet berusten.
En ook kan
Moham-
om
tegelijk de
is
zijn
dagen
te
Jeruzalem
als
gelijk Jezus
SOEDAN.
151
eind der dagen zou door Allah een Mahdi worden verwekt, die door
op
Mohammed
zelf terug,
en onderstelt
hem
hij
de verwachting, dat
kwaam
is
uit de
De verwachting
het eischt,
geslacht
in
bestanddeelen,
maar ook
gewijzigd,
vastgeknoopt.
en niet alleen
persoonlijk aan
gelukkig
Mohammed
Islam
en
zijn
beati possidentes,
naar de
zijn
dan afgebeden
zijn.
als
om
in.
De
Shyia
kwam
te hechten.
En
toen de Omayaden
te
SOEDAN.
152
tijdelijke eclips<.
men
zich
Met
gestorven
was,
men, dat de
en
hechtte,
maar
gestorven
die
scheen
te
aan wien
held,
zijn,
feitelijk
had teruggetrokken,
niet
na
en,
terug kon komen, weer kon verschijnen, en zijn afgebroken taak kon
voortzetten.
werkte
dit
geloof
de hand.
in
II,
gebruikte den Khoran als een schietschijf, en ontzag zich niet daarbij
uit te
roepen: Zeg
Allah,
kwam
gende goddeloosheid
Er moest een
vrij,
tijdelijke
verdonkering
Tegen zoo
ter-
Perzie
in
zijn ingetreden.
Het
getal der
twaalf
laatste
opnieuw openbaarde.
zich
hij
Misschien
om
hij
De
Perzie.
,,
noemde
zich niet:
Slaaf
hond
Soefi-vorst
't
Koning van
Perzie," maar:
land," of ook
de wacht-
En zoo
Mahdi".
Het Mahdi-geloof
bij
is,
de Sonnieten en
bij
bij
den
de Shyieten
is
komt
inleiden,
tijdelijk
is,
De Fatimiden
in
dit
als in
zoowel in Azi
Eens
Mahdi-geloof vermengd, en
zelfs heeft
is
in
het Rabbi-
Sabbatai Levi genaamd, door de Joden uit schier alle landen als
de
SOEDAN.
153
Egypte
in
En nog
de 19e eeuw
in
Mohammed Achmed
tegenover hem weer
is
Soedan
in
bekende
als
herkomstig
uit Algiers
Mahdi
zijn,
zijn
dan
al
spoedig den
titel
De
zijn
zijn
Toesefs zoon, wordt geroemd, als een vroom, ingetogen en kundig man.
Toch
is
Achmed
volgde,
maar
zich aansloot
in
't
in
onderscheiden hadden. In
knecht
bij
maken van
niet,
lijke periode,
het
Nubirs in
hij als
bij
zijn
Nijl-booten.
en zoo meldde
hij
bij
bij
werkte
hem
Khartoem
echter
aan,
om
en trok zich
Reed svan
te
in
dit
Kawa
vele
brieven
de eenzaamheid naar
bij
zijn
hem
vroomheid
uit,
Nijl terug.
en het
is
aan
hem
SOEDAN.
154
Islam ging
zijn
ziel
hij
waren
ergerde,
zich
hij
met
drukking waaraan het volk van Soedan ten prooi was, en anderzijds
de zorgeloosheid waarmee de Moeslim in Soedan hun godsdienstplichten
om
van
Islam
zuiveren
zijn
drijver
zelf
om
het
Egyptisch juk af te werpen. Dit kon wel niet van zelf gaan, daartoe
Allah
het
was
een
aaneenschakeling
deze
hem
aan
besef zich
't
zenden,
verlossing
in
als
opdrong, of
Van
zijn
dwaalweg bekeerde
hij
zijn zou.
opzettelijk bedrog
is
bij
was
om
volk
zijn
aangematigd, maar er
getogen,
leiden.
sexueele
hem
bij
om
Dit
in
zelf vastelijk
tot
rijpheid
stille
ascetisme
leven
aan geloofd.
niet
kwam.
Uit
Kawa was
daarheen
hij
uit,
intusschen
bij
en zoo vormde
een
hij
Mohammedaan
reeds op
Aba
het
zich een
hem hun
zijn
dat deze vrome Faquir hun een vereenigingspunt voor hun toekomstige
bevrijding zou worden.
raakte, had
zelfs
hij
In de overspanning, waarin
toen in droomen
verscheen
hem
allerlei
hij
hierdoor ge-
hem zijn
roeping,
om
uit,
hem weigerden
te
erkennen
SOEDAN.
't
zij
Christenen,
155
naar
Van toen
ver-
steden in Soedan
alle
uit,
om
oorlog op te roepen, en stelde als eersten eisch, dat het volk weigeren
met
zijn
te
weer,
hem
van de
reis thuis.
kwam nog
man
gevaar
in,
waarin
van
hij
tegen
hem ondernomen,
over
nog
beeldde
niet
men
zich
liep,
de gouverneur van Fashoda trok met 550 soldaten tegen hem op,
maar dezen verging het nog slechter. Heel zijn troep werd door de
Bagara in de pan gehakt. Raoef Pacha, nog altoos geen verder gevaar
duchtend,
keerde
in
zich
dien tusschentijd
hij
nu gehuisd
Hij aan-
om
Van
bij
hem moesten
blijven,
en die voor
zijne persoonlijke
Abdallah was
SOEDAN.
156
Aboe
Bekr,
Omar
Ali
om
Mohammed was
Said
voor, en Said
Mohaiomed kwam
en onderwijl zond
stammen
alle
Othmar,
de
Cheick
Ali
stelde
hij
in plaats
of de
niet,
kwamen
Egyptische troepen
aan, en
Nu
nederlaag te melden.
bevolking zulk
is
om
de 3000
man van
als
Moharamedaansche
herhaald wapensucces
van geregelde troepen. Door heel Soedan ging dan ook de roep van
de overwinjiingen van den Madhi, en al het volk begon in hem dea
lang verwachten bevrijder toe te juichen. Te Khartoem daarentegen,
schrok men, en heel Cairo was welhaast in ourust, temeer daar juist
gelijktijdig Arabi-Pacha's militaire revolutie te Caro vras uitgebroken,
kon
hier
Caro
scheen.
gezegd,
radeloos
dat
Zoo
ooit,
dan
men
te
gouverneur-generaal geweest,
Aba
heel deze
hij
zou onge-
optreden als
te
SOEDAN.
157
met Mohammed
was een zelfstandig
Egypte als Levantsmacht te stichten. Syri onderwiep hij. Tot diep
Zijn nieuw geschapen seheepsmacht
in Klein-A.zi drong hij door.
bedreigde de vloot van den Sultan. Een oogenblik zelfs scheen het,
Ali's
kwam
optreden
Osmanen onder
Eerst
Zijn doel
zijn
Voor
een
dat
noodig,
hij
kostte geld, en
het goudland
slaan.
fabel-
terrein
in
als heerschers
zijn
Nieuw -Dongola
staat in
Mohammed
Dit kon
gesticht.
Mammelukken
Maar met
vrij
sterk
korte metten.
leger
Nubi
Hun
kleine
van
zijn
Ali vlak op
zoon Ismael-
in.
uiteen.
zijn
hij al
kwam
zijn
en
liet
mee
la suite
te zenden,
dringen,
Mohammed
Ali's heimelijk
el
denkbeeld was, in
om
Ali,
om
zijn staten
de Europeesche
zelf,
dan
Vandaar dat
hij
zelfs
iets
om
de bronnen van
SOEDAN.
158
zou blijken, in Soedan tegen den slavenhandel optrad. Reeds eer hij
hiertoe overging had hij Egypte s naam in alle deze gewesten innig
gehaat gemaakt. De rust en vrede onder de Nubirs en Soedaneezen
Maar
verrijken.
daarbij
Sennaar, Kordofan en tot diep in de zuidelijke gewesten op, die, gerugsteund door een jurisdictie die met alle recht spotte, het volk uit-
Mohammed
hem
verving, en aan
dat verbod nog meerder klem werd bijgezet. Samuel Baker, door zijn
ontdekking aan den Boven-Nijl bekend, werd in 1869 zelf met een
afzonderlijk
leger,
slavenhandel
uit
als
om
te roeien.
den
Tot aan het Albert-meer drong Baker door, en ook Darfur werd aan
Egyptische heerschappij onderworpen. Kort daarop trad de Regeering
te
met Gordon
Cairo
in onderhandeling.
Gordon, uit
zijn
optreden
als
kop
om
waarvan
hij
hij zelfs
tot Gouverneur-
Khartoem,
ontbrak,
noodige
om
Aequa-
te
Cairo
de
hij
toen te
noodige ernst
1879
zijn
bewind neder
SOEDAN.
159
en trok zich uit den Egyptischen dienst terug, geheel Soedan in een
staat van geweldige gisting achterlatend. Er heerschte vertwijfeling
onder heel de bevolking, en de machtigste stam, die van den slavenhandel leefde, stond elk oogenblik gereed om de leiding van een
valt,
iets
bij
is,
zijn,
zwerven de kameelbezitters
als
streek
tusschen
In de midden-
Zij
Die
wachtte
vonk
doortogen
slechts
te prediken,
Mahdi, en toen
Mahdi
Oostersche
kende
het
agenten
het land
De
zijn
van
lijden
welsprekendheid, die
alles
zijn
macht
volk,
zijn
bij
hem
aansloten
zijn
gebleven.
en wist met
een
Egyptische
tot
gehoorzaamheid,
kennis
zij
zijn
leeft,
en
zijn leed
draagt in
trouwen knecht,
die
zijn
stille
lijdzaam-
waarheid geopen-
wandelde in de
duisternis.
zij God die hem de ijdelheid van deze wereld leerde inzien, en
den rijkdom der heerlijkheid van een toekomend leven. Vrede, en
Eere
SOEDAN.
160
genade
wereld
de
heel
zij
om
doordrong,
lichtende glans in
onze toevlucht
van
want
hebben de
zij
vreugde
God,
en dat,
we
als
zijn
zij
Hem
sterven, vrij
overwonnen en
wereld
En daarom,
ingegaan.
sterven, wij in
Gezegend
en druk.
leed
alle
is,
zijn
de eeuwige
tot
gij,
ziet
van de
van
ijdelheid
al
eeuwige
uw
Wijdt
leven.
Gode
leven
toe,
wereldsche
zijn.
uwe
en onthoudt u van
zelf heeft ons in
den
Khoran betuigd Dit leven is maar een spel, het leven dat daarna
komt is alleen het ware leven." Let daarop. De wereld gaat toch
voorbij. Verlaat dan nu die wereld, en geeft u over aan de toekomRicht
stige wereld, eer het te laat is, en berouw niet meer baat.
heel uw leven in op uw eigen behoudenis. Hebt berouw, en smeekt
:
God om vergeving, dat ge zoolang en z zondig aan de aardsche vermaken hebt toegegeven. Hecht uwhart niet aan die ijdele dingen,
waarin de Caesars en Pharaoh
uw
heid
Gij
even
eere,
.
Een
hebt
als
deze
mensch
gij
is
wereld geen
heil
verantwoordelijk voor
Deze wereld
deel.
mij
Amen."
gebeden
thuis
uw
voor de onge-
zult verkiezen,
Moge God
vijf
is
dat
hun
iegelijk
in
uw
te
2.
doen.
Beveel
3.
1.
hij zijn
uw vrouw
en kinderen dagelijks de
Steel niet,
vrouw
en
omhullen.
6.
grafwaarts
te
kinderen,
Verbied
geleiden.
dat
ze
uw vrouw
7.
volgelingen
Wees
zich
te
kleeden
en
zijt.
het
4.
5.
Doe
Beveel
aangezicht
eerlijk
en
ze
SOEDAN.
buit.
doUars
9.
Laat
8.
is
bruidschat van
uw vrouw
uw vrouw
Laat
alle
den.
of dochter
breng het
bij
niet te
vijf dollars
zijn
gij
boven den
Wees getrouw,
u van God en zijn Mahdi.
aan veel in deze
is
is
men bij
niets zoo
Islam
zinnelijkheid
tien
zijn,
eigenaar terug.
hoog
verdoold vindt,
161
uitgaat.
won ook
kon
hij
viel
hem door
van Kordofan,
man
bij
man
met twintig
stukken geschut bestond, en waarvan geen 300 man behouden weerkeerden Ook naar den kant van de Roode Zee begon onder Osman
Digma het Madhisme zich uit te breiden, en Baker Pac ha, die oprukte
dat uit 7000
ruiterij,
om
vrij
te houden, onderging
11
SOEDAN,
162
een besliste nederlaag. Zoo scheen de profetie van den Mahdi zich te
vervullen, dat zijn heirmacht onweerstaanbaar zou wezen. Reeds bleet
te
dan langs de
Nijl
van
slavernij in te trekken.
dat
hij
vrij
liet
Wel
heeft
Gordon
niet
Maar het
feit lag
er
toch toe dat de man, die het eerst en het krachtigst tegen den slaven-
handel was
opgetreden,
door den
uit
feitelijk
Khartoem
fort,
en begon aanstonds
men toen
aan Gordon en
zijn
kwam
De Mahdi,
op
de hoogte werd gehouden van Wolseley s tocht, verhaastte toen den
aanval op Khartoem, en op 22 Januari 1S85 viel de zetel van het
Bestuur en daarmede een onmetelijke buit in zijn handen. Heel
Wolseley toefde te lang.
Hij
te laat.
die stipt
SOEDAN.
163
corps en al
en van
zetel
Khartoem
vader en kinderen
zucht
een
Abdoellah,
rijk,
En toen
te Omdurraan.
waarin
El
hij
doodelijk
de
in
viel,
hij
zijn
Hij
vestigde zijn
eerste
Khalif,
aan
het
hoofd
waaronder een derde deel der bevolking is uitgemoord, zonder dat de bittere geschiedenis er ooit ^an zal kunnen
men
men
n.
vijand noord-
en onderling wantrouwen
nieuwe
uit,
en het
is
dit
kwaad dat
telkens door
stille
bezworen.
uit
te
Engeland
is
SOEDAN.
164
in
weerstand neersloeg,
voorjaar
van
1896
legerkamp Nubi
gewaagd worden.
het fort
trok
Langzaam ging de
binnen.
tocht,
mocht
niets
Omdurman
bij
Abdoellah
geslagen.
zelf
en
zijn
als
Wingate
Reginald
gedunde bevolking
is
een
treffelijk
bewindvoerder.
De
om
in
Voor de zeer
het te voeden.
De
wel-
want nooit
nog vroeg
is
Mahdi
behoorde,
voorts
de
reikenden invloed
komen,
zijn
De
afstanden,
om
En
zelfs al
beschikt
is
dit.
SOEDAN.
165
door verstuiving soms mijlen ver onbruikbaar. Met opzet stond ik daarom
bij
is
iets naderbij
bezien
om
Men
Mohammed Achmed
stellig niet
is
een Mahdi in Darfur op, een jaar later een derde verder
Op
stil.
haar te begrijpen.
vlak
bij
af,
en nog
Khartoem.
dank
die
den
't
Sirdar,
hartelijk
mij geoorloofd
13 Maart 1908.
zij
te
DE HELLENEN.
Op
kwam
ik,
waarop
ik
twee
Fransche boot
aan haar groote mast de Hollandsche vlag voerde. Er moest dus een
hooggeplaatst Nederlander aan boord zijn, en op navraag bij den
kapitein van de Olga bleek mij, dat de heer en mevrouw de Sturler,
lag,
om
allerijl
een
af te
liet
ik
hartelijke
gesprekken
roeiden
varen,
ontmoeting.
af.
Ik
we naar den
zocht
in de sloep op.
Vlug
Was
hier
Maar
DE HELLENEN.
niets
naam van
Sina was de
ervan.
buitenland,
167
met Amerikaansche mildheid schatten voor wetenstichtingen naar Athene had gezonden, en wiens naam
die
schappelijke
als
baron betitelen,
Griekenland
de
Wet
een
rijk
de prachtige Sterrewacht
liet
afgeschaft
alleen
al zijn in
baron Sina
is
bij
bouw van
een andere
geheel de
school
is
tot stand
Griek
Bibliotheek
helft
voor
zijn
rekening nam.
De Polytechnische
gekomen. Awerof
te Alexandri,
Hellenistische
altoos, als in
en gevoelt
men
terstond,
dat
men nog
met het
eigenlijke Griekenland,
is,
dat
ze,
tal
Staatseenheid
heeft
het
oude
Griekenland
nooit
bezeten,
tot
Voor dien
DE HELLENEN.
168
bestond
daarentegen
tijd
Staatjes,
kleine
waren, maar
het
alleen
niet
die
oude
zeer tuk op
van
hun onafhankelijkheid
logen.
tal
het
zin
Ze zwermden
naar
en
Sicili
in
900
de
Rhne,
uit
Chr.
v.
en
naar
heel
alle eilanden,
naar
Klein-Azi,
bezaten, naar
sommigen
bij
willen, reeds
de uitmonding van
zich
venties.
soort
godsdienstige bonden.
letterkunde,
Hun
maar op
zelfs, gelijk
ook
uit;
waar
maar de Duitschers
niet
al,
en
denken er niet aan, voor Berlijn te doen, wat de Hellanden zich nog altoos voor Athene ten plicht rekenen.
oorsprong te
Griekenlands glorie.
Men
's
jaars 20 millioen
DE HELLENEN.
169
in
de verstrooiing" toch
hun eenheid met dezen Joodschen Staat sterk gevoelen en ongetwijfeld door vorstelijke schenkingen den bloei van dezen Staat
doen, overal waar
verhoogen. De Grieksche bankiers en handelaars
zich
ze
goede zaken. Ze
overtroeven
buitenland
het
in
zijn
hierin
Jood het
elkander
maar
in
opwegen, en
treffen,
In Griekenland zelf
aflegt
alle
de
mogen
ze hier in slimheid
ze
leed hieronder.
alle
andere natin
Wie
het in zaken
Patras naar Corfu zou afvaren, trad Cooks agent aldaar zeer driest
tegen
me
wel
zijn
sloot ik toen
zijn
En
En
Heer van Wijk, tot rede gebracht, zoodat ik er met een derde
van het bedrag afkwam, maar als zelfs een agent van Cook zoo iets
den
aandurft,
DE HELLENEN.
170
weg Hollandsch
door
ge
terwijl
overbluft,
beproeven,
men
doet
te praten,
der hedendaagsche
met dat
reizigers,
havensteden in aanraking
rapaille der
ontkend;
niet
gemeen genomen,
Bij
door
derwijs
flink in zijn
Hij
is.
is
idiosyncrasie
Hij
aan
en
is
positie
alleen
bij
heid der
blijft
De vrouw
is
zijn
Ook
gastvrijheid.
nog niet de
uit zedelijk
gelijke
oogpunt
ov^erspel is toegestaan,
vrouw
Haar
is
eenvoudig in
is
alcoholia,
toonbeeld
de
nemend, en bovenal
tisme.
dat
uit,
blijft
haar eere.
komt
die
in
geen land
zoo
politieke aangelegenheden.
door
de
ultra-democratische
binnendrongen,
staatsman op
't
land
Ze
in
rep
zijn in
denkbeelden,
die
manier te wezen.
De
hier
ledere
uit
Frankrijk
en roer, en de tribunes in de
JFoeli (^ftovXrj)
zijn er
DE HELLENEN.
171
Een
Parlement maakte
is
betere dagen.
Grieksche
vroeger
volkskarakter
is
aftegeven, toch
doet
het
trek in het
patriottisch
omdragen
van een grootsch verleden en gevoelen hoe ze, door den gang der
wereldhistorie, van hun vroegere hoogte zijn afgedrougen. Maar terwijl
met
Griek
een
goed
zoo
toestand,
zijn
verleden
terugkeer
naar
als
we kunnen, pogen
maar
niet
vroegere
maar de
loslaten,
grootheid.
in
te
zich
nieuwgeschapen
richten,
kan de
De
regeering
politiseerende Grieken in
ziet
dat
hun clubs
het
eens
zoo
machtige Byzantijnsche
rijk
de
Grieksche
geest
al
ghmlach
Athene hoog
DE HELLENEN.
172
opvijzelen,
hoort
aan een ideaal waaraan het zijn bezieling ontleent. Reeds wonnen ze
de Jonische eilanden in 1863; later in 1881 Thessali met een deel
van Epirus
vallen.
Creta
Waarom
hun welhaast
schijnt
in
den
schoot te zullen
zouden we dan
zullen
glorie,
zal.
de begrafenis van
zijn bij
zijn vader,
zoodat alleen
kon,
maar zoowel
de
minister
George,
broeder
groote
de
athleet,
die
den Tsaar
te
Tokio redde,
socit,
bleek, te
maten
in
is,
bracht mij
met onderscheiden
diplo-
maken, en het geheel gaf den indruk, dat deze hoogere klasse van het
Atheensche
in
onze
leven,
geheel
hoofdsteden.
op n
lijn
staat
in
DE HELLENEN.
Ook de Evzoues, een
173
ia
Bij
carna-
komt,
spel
men
bet rustig en
blijft
ziet het
ze in
hun
schen smaak.
het platteland
is
behoefte.
Vleesch
naat-wijn
is
deelde
men
komt
en
tafel
mist
verspilt
men
familie
bodem wordt
resi-
hy
zijn kleine
inkomsten
vaak,
en dan
gelijk
zit
heel
de
uitgespreid.
De
tafel.
woning
zijn
stoel
Vooral op
Zijn
Zelfs
leeft
bij
al zijn schuaps.
sober,
er geen ingang.
minimum
alle
levensbehoeften
het meer uit zelfbeheersching dan uit armoede geschiedt, iets waardigs.
waardige drukt
hij
dan ook
in heel zijn
mag
in de
samenkomsten.
op
vloeiend.
te treden,
legen,
is
bij
Om
woorden
in het publiek
zijn ze
nooit ver-
van hun
Franschen erkennen
is
Hun
spreken
is
spontaan kunstschilderen, en de
DE HELLENEN.
174
zijn,
hun
sprekendheid
aan
stof te
naar huis.
hen
niet
talent
het
hun
Vooral
Is
is.
vloeien,
parlement
weet ervan
te
gewagen,
In het redevoeren hebben de echte Grieken dan ook zoo terdege schik,
weer op
stijl
eeuige
te
oefening
bij
nemen.
hen opkomt,
Schrander
spoedig in
redeneerkunst bewaard
de oud-classieke taal en
gevoelen ze zich na
staat, al
bleef, te lezen
om
als ze zijn,
stellen.
nieuw-Grieksch
is
eeuw
Wel
te Constantinopel in
De
armd.
meer dan n
in onbruik,
in,
medium ging
tijd
zijn
bestaan
niet
opgekomen
allengs
;
dus-
geleerden
Het
alle
inmenging der
zijn
druk tot volle vrijmaking niet zoo snel ware toegegaan, en niet
zoo
sterk
onder
Fransch-revolutionairen
invloed
gestaan
had, zou
belet
Pallikaren leende zich slecht voor parlementaire toernooien en wetenschappelijke uiteenzetting, en zoo
die
kwam
taal te
smeden.
Wat
om
voor
Romaisch poogden nu
dit
behulp
DE HELLEOT]N.
't
die
175
beenbedekker
i.
hooge
die alleen in
i.
in plaats
Wie
men
zal in
gewone gesprek
de
al
telebolos,
Toch wordt
Athene door
strijd
Ongemak
afloopen. Gelijk
lijn
bij
al
wat kunstmatig
toegaat,
rees
Deze taal-ongelegenheid
is
Grieken in
zooveel
het
voor
bloed
zijn
Griekenland
zelf,
Kappa, een
rijk
zit.
Er
onderwijs
is
gedaan
heeft,
en
in de Verstrooiing.
scholen
aan,
inkomen.
En
initiatief
waarvoor de bijdragen
uit
men
in Turkije s
uitstekende Grieksche
van
maar kweekt
zelfs
omgeving even
onrustig maakt. Aan het hoofd van deze inrichtingen van onderwijs
staat de universiteit van Athene, met vier faculteiten voor de Godgeleerdheid, de Rechten, de Geneeskunde en de Philosophie; alzoo
in
eigen
geest onrustig
blijft
en de geesten in
zijn
Ze
telt
DE HELLENEN.
J76
de
cours.
tusschen
cijfer,
Diaspora aanwijst.
en
bibliotheek
heidkundige
en
musea.
is
een goede
zijn er
Ongetwijfeld
oud-
voor
een universiteit, die pas in 1837 gesticht werd, een grootsch geheel.
Behalve deze universiteit is er een polytechnische school, is er een afzontheologische
derlijke
vier
academie,
zijn
normaalscholen,
stand,
het
een academie voor zeevaartkunde, een land bouw-academie, een handelsacademie en een school voor telegraphisten. Op deze soort inrichtingen
volgen de dusgenaamde humanistische scholen, in twee soorten ingedeeld: de Helleensche scholen en de gymnasia. Er zijn 38 gymnasia
met 268
bovendien
zijn er nog tal van private scholen van deze soort. Volgens
de opgave van Soteriades waren er in 1897 niet minder dan 29 private
Helleensche scholen met 8000, en 15 private gymnasia met 1000
leerlingen,
waarvan 10 alleen
in Athene.
De
maar voor de
Van de moderne
Fransch.
bij
is
o
CU
o
a
<;
DE HELLENEN.
feitelijk
bloei
in
is
177
niet
West-Europa
is
geworden
leerlingen
en 686
zoo
helpers.
sterk,
en
af,
zelfs tot in
afgelegenste
wegen het
in Griekenland
al
wat Griek
is
de
Als
zijn intellectueele
zijn roeping,
om
aller-
onder
Het
alle
is,
ernstigste
tijden
komt gedurig
Het
treft
ieder
in botsing
Deze erfenis
uit
de
Griekenland bereist,
hoe er
alle respect
En moge
zich
ook de volksschool
en
stellig niet,
is
oorzaak dat
den gemeenschaps-
te
sterken.
zijn
steeds
12
met
DE HELLENEN.
178
staan
scholen
Grieken in Turkije
de
bij
geheel
zorgt
De
verbonden.
elkander
dat
school
Gemeente van
elke
in
zijn
offeren
de
Grieken
rijke
om wat
in
q)iXoTiai8VTixai ovXXyoi, of
Willig en vrijgevig
ook Hetaerin,
allerwegen gevormd,^
zijn
De Grieken
in de Verstrooiing
schrift
en hun taal
is
geschiedenis
voor den
Turk
is
De vader-
de Turksche geschiedenis,
verloren de Grieken
behalve de volksscholen,
in,
Te
in
de
Phanar,
wijk
gymnasium, en behalve
dit
acht
Op
met
volledige opleiding.
En
al
moge nu aan
in
dat
een
pas
ontwikkeling den
Temeer verhoogt
strijd
tijden
dat
er
geen volk
is,
kan volhouden.
Religie.
Veeleer
mag
DE HELLENEN.
het Grieksche. Er
inleeft, als
maar de kerk
kerk,
burcht van
179
zijn
in Griekenland niet
is
is
waar.
tot
bespeuren.
Zelfs
formeel karakter.
De kerk
di-aagt er
zin, gelijk in
om
saamgegroeid.
naamde
>
het
volk
land vindt ge niet meer dan een 16.000 Roomschen, een paar duizend
Protestanten, 6000 Joden en een verdwijnend klein aantal
Mohamme-
danen in Epirus. Zonder overdrijving kan alzoo gezegd, dat heel het
volk tot de Grieksche kerk behoort. Dit nationaal karakter van de
kerk in Griekenland
is
alle
personen
standen,
nemen
alle
is.
Alle autoriteiten,
al zijn
ieder
te
Van
me.
begroeten.
Reeds de
vreemde volken
alle
zijn alleen
:
zijn
in
alle
is
het
ingegaan.
Grieksch
werkt hiertoe
Evangelie de wereld
ment
heilige herinnering
De
leuze,
waaronder het
schriften
geschreven,
en Paulus, de groote
maar er langen
en aan de Gemeente van
vertoefd
Corinthe
zijn
zelfs
en er Gemeenten gesticht,
opgenomen.
Ook de
brieven
DE HELLENEN.
ISO
en
Philippensen
de
Thessalonicensen
de
eerste
deze
nieuwigheid
het.
Natuurlijk
in
den handel
wekte,
kon
bleef.
niet
krachtig
belet,
dat
Kallopokathes
En
weer.
te
de
de oppositie
won
nieuw-Grieksche vertaling
deelt
in de Homilistic Review
mede, dat er sinds 1859 dicht aan de 300.000 exemplaren van het
die
toespreekt,
tot
Jeruzalem
een
Grieksch
als
karakter.
Heerscht
in
de
kerk van
en worden de Roomsch-Katholieken
daarom
in
DE HELLENEN.
181
kerk genoemd,
Een
gevoel
soortgelijk
als
bij
het
In
is.
moge Romeinsche
autocratie
Grieksche
hooge kringen
bleef.
in de toenmalige Staatskerk
zich
Griek
de
dat
Het
in deze herinneringen
is
Het
geeft
zijn taal
in zijn taal
het
Apostelen
spraken
hem
gekomen
in zijn taal sprak de oude kerk en spraken oude Concilin; en nu
na twintig eeuwen weerklinkt het Evangelie nog altoos in diezelfde
heilige klanken, die hun uit Perikles' dagen waren toegekomen. Dit
gestaan
geeft
in zijn taal
aan
men
en
tot de heidenwereld
aan
zijn
kerk
iets nationaals,
Doch
volk
er
is
meer.
Eeuwen van
De
val
van Constantinopel gaf aan de glorie van het Alexandrijnsche GrootGriekenland den genadeslag. Griekenlands zelfstandigheid niet alleen,
maar ook
ten
slotte
zijn
willig
in
het
Groot-Griekenland
van
Byzantium laten
Grieksche
ras
in puin.
geleid,
Dit nu had
indien niet de
De Turken
DE HELLENEN.
182
van den Donau tot aan den Peloponesus de provincin van het
die
Byzantische
En
in
toen
rijk
partij,
niet te
winnen waren.
ruimeren zin nog dan elders, geheel kerkelijke en nationale autowaarborgen. Met hoeveel druk en uitmergeling dit gepaard
nomie
te
ging,
deed
Patriarch
er
in
niet
toe.
en uiteen te spatten.
En
zoo
is
om
niet te
het metterdaad de
ondergang bewaard
zijn
de Grieken behoefde,
als
eindelijke
bangste
heeft,
hem
in nationaal
verband saamhield en
vrij,
zoodra
men
Zelfs in de
zich binnen de
wanden van het Heiligdom of van het klooster wist. Hoe diep dan
ook in menig opzicht de Grieksche geestelijkheid in die dagen der
verwildering inzonk, nationaal-Grieksch bleef ze in merg en been.
Ze zorgde, hoe gebrekkig ook, voor het onderwijs der jeugd, ze bood
aan de door de Janitsaren vervolgden een asyl, ze steunde elk
nationaal verzet en zocht alom den nationalen geest wakker te
houden.
Ook
het
kloosterleven
Elk
echt-nationalen
DE HELLENEN.
Grieksche
was de Patriarch
Sinds
183
1852
hierin echter
is
Koninkrijk
nieuw-gestichte
Niet alsof ze
in
Griekenland
de
De
nog steeds over Griekenland zekere gewijde autoriteit, daarin bijv. uitkomend, dat hij alleen de heilige zalfolie kon
Maar de kerk in haar richting en bestuur is sedert 1852
wijden.
Patriarch behield
geheel op eigen
thans niet
Athene
Het
uit.
gebracht.
spil
is
en die nevens zich heeft vier andere leden, die door den
Koning uit de hoogste geestelijkheid benoemd worden. Het is dan
ook op Paschen, dat deze metropolitaan in den vroegen morgen de
voorzit,
aan de schare
luide
stem het
toe te roepen.
de
uit
't
schare
naar binnentreedt,
heeft,
om
met
De
opgaat,
is
De Woeli wekt
geestdrift en het
Stadium
kwam
weer
in eere,
alle
grenzen meer en
is
weeropstanding
De hooge
politaan,
de
geestelijkheid
is talrijk
Aartsbisschoppen,
de Bisschoppen en Archimandrieten.
DE HELLENEN.
184
Er
zijn
stad
eischte
men
echter laat
den
titel
van
aartsbisschop
Thans
in.
nam
bisschops-
op.
het getal
De hooge
af,
kunde en onberispelijkheid.
ijver,
vooral
geestelijkheid
Ze
is
gebonden aan het coelibaat, zoo zelfs, dat wie gehuwd is, bij het
opklimmen tot e'n der hoogere rangen van tafel en bed pleegt te
scheiden;
in
De
parochiale
lagere
man
geestelijkheid
daarentegen
mag huwen en
is
lagen
trap.
door
zorgt
een
In
zijn
man
voor
winkel te
openen.
zijn
drijven,
Slechts leide
men
de pastoor, paj}as
is
In
af.
den regel
en
leeft
d.
i.
niet.
alleen
Soms
in
op hun gedrag
de pastoorsvrouw,
parochie.
dommen, en
is
met logement te
gelijken ze
heilig-
men Kathedralen
kige wijze.
graf gedragen,
Hij
en z
DE HELLENEN.
om
185
stijf
lijk
het
lijf
zit,
blozende kleur aan, afstekende tegen het witte blanketsel der slapen.
is alles
er
op ingericht
om
door
Een
niet.
tijdlang
was de predicatie
zelfs
Ook het kloosterwezen draagt er een eenigszins ander karakter dan in het Westen
van Europa. De kloosters zijn ten deele herbergen in streken waar
prediking weer op, een rede in hoog klassieken
geen logementen
zijn,
en
zelfs
Deze
stijl.
vijf
jaar door de
hij zelf
monniken gekozen
abt.
bearbeidt, en de opbrengst
er
en gekleed.
Het
getal
af.
ze overbodig gewor-
hun getal dat nog in 1833, bij de stichting van het Koninkrijk,
593 beliep, was in 1903 reeds op 189 en is sinds zelfs tot 171 gedaald.
Ze herbergen saam een 1600 monniken en 650 novicen, bijna alle
den, en
op de eilanden.
beste
Uit
dagen gehad
alles
heeft.
Nu
om
taal
zijn,
zij
zijn die
om
bloei te beloven.
Er
is
stuitte de missie er
op ernstige moeielijkheden.
maar toch
De Roomsch-Katho-
DE HELLENEN.
186
hun
en
gekomen,
werking
en
op
stuitte
van
gezindheid
vijandige
zielental
de
der
zijde
Dr.
bevolking.
bedraagt
al
en
veroordeeld,
twee
weken en daarna
1862 werd
in
gaan in
tot
de Zondagsschool van
Dr.
Dr.
Riggs,
Dr.
Constantines
krijgen
en
zijn
hebben
ten
er
leste,
geslaagd.
een
steeds
zij
Toch hebben
protestant geworden
Griek, en
o. a. die
van tegenspoed het veld geruimd, maar Dr. Kallopokathes en Dr. Constantines hielden vol; en de verspreiding van het
korten
tijd
te
In 1890
is
hier in
met eigen predikant bijgekomen. Ook op de eilanden was de stichting van kleine Gemeenten gelukt. Deze kleine kerken
Piraeus een kapel
treden.
Reeds
om
zelfstandig op
in
Toch valt er niet aan te denken, dat het Protestantisme tot eenige
uitbreiding van beteekenis zal geraken.
De Grieksche kerk heeft het
hart van het volk, en afval van die kerk wordt als verraad aan het
heilige
getroffen.
De
nationale
op Creta,
in Klein- Azi
in Constantinopel een
en het
is
scheiden.
en in Macedoni, ja
zelfs
men
onder de Phanarioten
De
hij
DE HELLENEN.
het behoud van
heeft
dat
gevochten
hij
;
zijn nationaliteit in
187
zijn
vrij
gering deel van de Kerk afhangt. Ook dient erkend, dat Griekenland
den niet zoo lagen standaard van zijn zedelijk leven aan de Kerk te
danken heeft. De Kerk heeft met voorliefde het huiselijk leven
aangekweekt en daardoor voor het behoud van burgerdeugd gewaakt.
Een
volksgroepen weefde,
omdat
zijn
Kerk hiermee om
in
Griekenland te
alle
hooger te waardeeren,
Griekenland
is
is
om
een
niet grauw,
indrukwekkende
is
overal
getint.
En
die
gekarteld,
om
zijn
bergschoon naar
te
met de
ontwikkelen.
In
om
oudheid
door
is
zijn
thuis
kweeken.
opgetreden,
schranderheid,
het ideaal en
land
te
zijn
Het Grieksche
hoog boven
zijn
alle
volk,
gelijk het in de
en kon alleen in
dit
188
DB HELLEiNEN.
geographisch tegenbeeld
Maar
juist die
land
vras
om
de banden van de
stroom
Thessali
en
er
is
is iets
bevaarbaar, en de Delta-vorming
rijker bedeeld,
maar buiten
er onbekend.
is
de
de Alpheios
Niet
drogen in het heete jaargetijde van Mei tot October veelal op. Door
het
steil
leien,
die
Tyrols
roem uitmaken.
Op de
kleine
uit
moet
de gesplitstheid
zich
een zoo scherp geteekende trek van het Grieksche volkskarakter was.
Het woord
politiek,
Grieken van
ouds het
op
-nokii^
d.
dat
i.
staatkundig
stad,
en
leven.
den.
ons ifa^-kunde
bij
beduidt,
stedelijk, gemeentelijk,
Elke
komt
bij
de
of stedekens verbon-
schier uitsluitend
Europeesch in
zijn
voor
Griekenland
feitelijk
Waar nu
onzen
het Grieksche volk zijn vroegere intellecen aesthetische idealen zich ontglippen zag, zou alle ideele
eenheid van den Griekschen stam zijn teloor gegaan, zoo niet de
in
tijd
tueele
kerkelijke
vervangen had.
Kerk
eenheid
nationaal,
In uitgestrektheid
is
DE HELLENEN.
Nederland en Belgi
als
189
een
slechts
752.000 inwonevs,
was ze
1884
op 2.034.000 en in 1906 op 2.680.403, waarbij intusschen niet vergeten zij, dat in 1883 de Ionische eilanden er bij kwamen, en dat
Turkije in
1851
moest afstaan; waar dan weer tegenover staat, dat de Grieken nog
altoos het uitzwermen minnen en dat de emigratie, ook naar Egypte,
Syri en Klein-Azie nog altoos doorgaande, in vier jaren tijds, van
52
manlijk geborenen
deze
Turken
bevolking niet
zijn in
meer.
Van
Slaven,
als
men
in
Albaneezen,
Wallachen en
gehandhaafd.
zich
is
Nu nog
zijn
assimilatievermogen gebleken,
Maar
z sterk
is
het Grieksche
met den
vooral
leven van de Regeering in pacht nemen, zei ven een schier autonoom
bewind over hun herders uitoefenen en voor goede orde en voor het
opbrengen van de belastingen bij het gouvernement moeten instaan.
Ze noemen zich zelf Roemanen, gelijk de Grieken zich Roraai noemen en de Albaneezen Schypketaren. Maar hoezeer ook door herkomst,
eigen
taal,
kleeding
en levenswijs
onderscheiden,
toch
zijn
ze in
het
de
Grieksche
Voor zoover
ze
kerk,
nog hun
die
allen
tot
is
Landbouw
is
want
DE HELLENEN.
190
het hoofclbedrijf.
ploeg hanteert,
Men
%
1
rekent dat 40
in
is
en slechts 6
bij
de
landbouwende bevolking is te
bedenkelijker, daar de bodem van Griekenland voor landbouw verre van
gunstig is. Er zijn enkele kleinere strooken, waar de vruchtbaarheid
van het land die van West-Europa verre te boven,gaat, maar over
nijverheid.
Dit
overwicht van
de
is
niet
Volgens de opgaven van 1893 was het aantal schapen met 1^ millioen
het rundvee met 70.000 stuks en het aantal paarden
met eenige duizenden; gevolg allicht van veeziekten en van de toenemende zucht om zich op wijnbouw en krententeelt toe te leggen.
verminderd,
In
zooverre
tenteelt
zou
zooveel
meer
oplevert,
De
met opzicht
de
tot de Santos-koffie.
De oude
als die
name wat
van
Brazili
uit
DE HELLENEN.
191
op
regeering
handel
om
het dalen
der
aller
belang roept
De
is
Saam
niet
gen,
Nochtans
millioen
ook
er
is
statistieke cijfers
in
in
op 261
millioen
frcs.
op
25.
tijds
dan kan in
deficit aan,
tien jaren tijds de balans van in- en uitvoer gelijke cijfers aanwijzen.
De scheepvaartbeweging was
in
zijn
ligging,
zijn
om
veel te lage
cijfers,
verdere
ontwikkeling.
Terwijl
ons
land,
wezen
eerst
in
Griekenland
onlangs
is
stand gekomen.
de Turksche
de
nog
verbinding
Slaagt
men
grenzen te
slechts
leeft
er
over
is
is als
het spoor,
nu
men
verkeer tusschen
DE HELLENEN.
192
Athene
zal
leiden,
is
verbete-
nog een
iets
Samuelson geeft
in
te armlijk bestaan
de ijzerindustrie
wevei's,
zelfs
In twaalf jaren
tijds
van 30 op 60
van 3.60 op
7 dr.;
lepta, de rijst
hooge
van 90 lepta op
de geringe
tijd
op 11 5f millioen in ontvangst en
Zeven jaren vroeger waren deze cijfers
in 1904
want
die doorging,
pijnlijke
vrij
in
en
daar
telkens
sommen
men
in
Het sprak vanzelf dat onder zoo benarde omstandigheden de oorlog met Turkije in 1897 een ramp werd. Geen geld
kon toen gespaard om leger en vloot in allerijl in staat van verdevan de rente.
moest aan Turkije nog een oorlogschatting van over de 100 millioen
worden betaald. Alleen de tusschenkomst der Mogendheden heeft
Griekenland
toen
genoodzaakt de controle
beheer goed te keuren.
gekost,
om
deze
zijn financieel
commissie van
DE HELLENEN.
193
de
Hierdoor
president
optrad,
financin
Grieksche
Streit,
is
vpist
tijdelijk
als
De
heer
minister
van
het
te
bewegen.
is
kon Griekenland voor deze internationale inmenging slechts dankbaar zijn. Het is er financieel door gered. De nieuwe leening voor
de oorlogsschatting aan Turkije vond willige koopers, en reeds nu
zint
men weer op
om
de
De
heeten.
levert
dan nog
Minder dan 6 a
voor een volk van
drachmen
mogen
gen tot een bedrag van 55 millioen moeten toch aan het budget de
hoofdsom leveren, terwijl ook zoo nog de hoog-noodige middelen ontbreken blijven, om de bronnen van welvaart meer productief te maken
Voor een
niet
wanverhouding
in
gering
deel
ligt
in
zelfs
ministerie zou
benoemen;
en
al is
aan
dit
is
dit
13
DE HELLENEN.
194
zou hebben; een regel die het aantal leden allengs weer tot
zitting
21
Bij
er
dringen en in de
om
toe,
Kamer
Politis in zijn
liezen.
man van
is
districten
kleine
zelf in
in zeer
plaatselijke
Mouvement Social de
la Grce geeft
het aantal
Van
Van
Oct.
1863 tot Deo. 1866, alzoo in even drie jaren, heeft Griekenland niet
minder dan elf ministerin gekend. Een even nadeelig gevolg van
dezen
invloed
plaatselijk-democratischen
is,
Het landsbelang
De
persoonlijk
om
groepeerde zich
het
is
alleen aan
danken,
de
dat
De
kan.
Koning George
zijn
karakter.
nu
De monarchale bevoegdheden
Theotoki.
partijen in Griekenland
om
Men
Rhallys of
zeer beperkt,
er
en
Dynastie thans op
Demen
of burgerschappen,,
van den
territorialen
stellen,.
uit, t.
Het
sterkst
Grieksche
volk
echter
in
heeft
zijn
deze
is
het schoon.
hyper-democratische
weerkracht geschaad.
neiging het
maar
is
tevens
de
drager
een Groot-Griekenland te
DE HELLENEN.
discipline eisch zijn geweest,
van het
discipline
195
volk,
die,
gekomen. De
is
hebben nu getoond, dat enthousiasme en persoonlijke dapperheid te kort schieten, waar het op den modernen oorlog
tegen goed-gedisciplineerde troepen aankomt. De wet van 28 Mei
feiten
1887 beheerscht de
dienstplicht
laten.
De
dienen daarna
51e jaar.
Dan gaan
algemeene
Plaatsvervanging
is
niet toege-
nog 10 jaar
is
leger.
de legerreserve.
het
Er
van het
organisatie
der
bevolking.
en
saam geeft
een tiende van
Het
eigenlijke
man
2700
man
cavalerie,
dit
cijfer
van de
reserve, 85,000
man
alles
op zoo laag
peil,
dat
1901
in
op 10.640. In
feitelijk zelfs
slechts
om
te dienen daalt
recruten
bezit
te stellen.
Het gebrek aan voldoende discipline in het leger had nog andere oorzaken en houdt verband met den Vrijheidsoorlog. Na de onderwerping
van Griekenland en Macedoni door de Turken in 1430, wierp de
dappere Grieksche bergbevolking zich op den guerilla-oorlog, terwijl
andere strijdlustigen zich
die
deels
dienst
om een
van Christenvorsten
regiment
zelfs
stelden.
Onder Karel
bij
de Zwitsers
DE HELLENEN.
196
bij
gehouden,
niet
al
De hoofden van
deze
om
al
volhield.
spoedig Klephfai,
d.
i.
roovers, gescholden
kern, en
bij
hen
en
te
veil
Maar
is
dit
in
element meest in
militaire
1863
Juni
drie
vanouds,
zelfs
vlak na
Nog vr
zich
bij
het
om
Het was
is.
de vrijverklaring, en toen
men
Mehemet Ali
was
woede tegen
later,
Grieksche
districten
de jonge
officieren,
en
zelfs
toen de
tal
van
DE HELLENEN.
nawerkten.
velleiteiten
militairen in
telijk
president
197
slaagde
gaf.
er
in,
door
kamerontbinding,
deze
een maatregel
werken
practijken
De
zal.
oorlog
hierin ten
goede na. Die oorlog gaf de proef op de som, hoe klein het effectief
Met
niet
Tyrnavos geheel
overblijfselen
van
zijn
weermacht
Wat
in
bij
de
zich aan
de
Ze vochten
Mehemet
zijn
losse
als
Ali
hulp
riep,
en
met
bij
bevrij-
nog steeds
als
Ugdog
Biiqtav
een
alle
landen be-
actie
DE HELLENEN.
198
na de teleurstelling
die,
welke het Congres van Weenen bracht, het grootsche plan vormde
om
ken van
scholen
en
liefde
om
voor
de
bij
Deze
eerste
dit
terrein
Tzaar onder-
Zelfs de
is,
maar aan de Donau en aan de Pruth; wel een bewijs, van wat
grootsche verwachtingen men zwanger ging. Al spoedig echter sloeg
de beweging naar den Peloponesus over. Germanos, de aartsbisschop
van Patras, stelde zich daar aan haar hoofd. Van het klooster Hagia-
man den
alle
man
16.000
in
het
te zullen sterven.
veld
gebracht,
eed
Zoo werd
dat achtereen-
en reeds in Januari
En toch zou dit betoon van veerkracht Griekenland niet gebaat hebben.
Tegen de geregelde Turksche en Egyptische troepen waren de vrijscharen niet bestand, en eerst de slag van Navarino in September 1827
gaf uitkomst,
straks
gevolgd
door
het
landen
Griekenland
Grieken niet
door
begreep,
en
ze
DE HELLENEN.
Wat
199
daardoor elke
reactie, en wist
Bij
hij
is
met
veel
Zelfs
aan
en
al heeft vooral
de hulp,
gekomen, Creta
is
zijn inlijving in
En
al is
de algeheele
zij 't
al
nog onder
rijk
donische
in
het
van het
quaestie,
Oostersche
Griekenland tegen
dat
en het
is
vraagstuk
verwikkeld
zijn
zag.
Wel
wist
men
dat
in de ure
bij
die alge-
meene
actie dan aan Griekenland beschoren zou zijn, zich een deel
van den gemeenschappelijken buit te verzekeren. Ook bij den jongsten
oorlog in
1897
was hierop
Waren toen de
DE HELLENEN.
200
het Grieksche
veel
te
Mogendheden
op
Toch
vpas
destijds
staten
leger.
het
zich allengs
Schiereiland,
en vooral naar
generaal
dat
vpas
Staten,
Dit
Grieksche
En
was.
schillende
bracht
echter
kwam
het
nationaliteiten,
afmetingen
maals
machtigste
een
en oosten
uit,
voor een
rijk,
dat
zich
wereldrijk
wist
uit
te zetten.
vruchtbaarheid van
zijn wijn-
zeer
rijk
en olijvengaarden, en
Het was
destijds
door de zeldzame
rijk niet
minder
DE HELLENEN.
en vanzelf
is
het toen,
bij
201
aan den Keizer van Byzantium vervallen. In de dagen der Volksverhuizing echter, toen Hunnen, Goten, Alvaren en Slaven het land
bleek
binnenvielen,
gezag staande te
de Keizer
om
zijn
om
aan
Juist
Bulgaren
te
feit
liet er
hun invloed
in de
vermenging
waarmee
ze
hielden.
zijn
keizerrijk
hoog gezag
is
van Macedoni
in het binnenland
en reeds het vierde eener eeuw vr den val van ConstanTurken n de Bulgaren n de Servirs te verslaan, n de
tinopel wisten de
is
ten slotte,
met de
Hard
tie
Berlijn
geven,
in
volstrekten
maar
te
in staat
om
zijn souverei-
zich voorstelde,
hij
zin
Met
is
nog
van Berlijn
De Sultan weet
wel, dat
maar
worden,
hij
en deze gedeeldheid
hij
niet zonder
DE HELLENEN.
202
succes
voordeele
eigen
ten
de Adriatische
tegen
haar
uit.
zee
en
is
meent
in de Illyrische Albaneezen
op
steeds
er
Adriatische
zee
uit
een
zich
verzekeren.
te
stamverwanten
toekomst aan de
In
Servi
het Groot-Servische
te herkennen,
van de
overzij
blijft
rijk.
Roemeni zoekt
door de Koetso-Wallachen,
als
stem in het kapittel te verkrijgen. Duitschland des-interesseert zich wel voor wat Macedoni aangaat, maar zou den ondergang
van de Turksch-Europeesche macht niet dan met leede oogen aan-
gaat, een
Engeland
Alleen
zien.
en
Frankrijk
tamelijk
staan
onverschillig
aan
om meer
zich,
om
En
het
is
nu
in
deze
bijna
niet
te
mengen
zijn
heeft,
om
voor
zijn
voorgoed zich
afsnijden.
Gelijke
toen Engeland de
als
in
Een kabinet
Athene, dat kortweg de Hellenen buiten Griekenland aan hun lot
leven
te
sympathien
in
overliet,
Griekenland
zou
voor de
Hellenen
in Turkije.
zien opsteken.
Ook
machtsmiddelen
al
mist
om
door te tasten,
het
zijn
wil
regeering de
toch
dit
sta.
zijn
Zelfs
dat
de jammerlijke
nederlaag gevolgd
gezet,
is,
toch
DE HELLENEN.
203
dan de
moeilijker,
dan een
te
verstaan
HeUee7i
die
maar
La
bepaling
Taal,
zij.
als
te
Niets toch
is
bij
drie
juiste
naam
in
Wat
den steek.
Turquie
et
om
zijn,
de eene door
wat men
merkt hun eigen taal al meer laten varen en hebben het Grieksch
als spreektaal overgenomen, al is het dat ze in enkele dorpen bilinguisten geworden zijn en in het huislijk verkeer hun vroegere taal
nog bijhielden. En nog grooter is de verwarring in Macedoni zelf.
Hier toch woonden groepen van allerlei onderscheiden nationale
herkomst dooreengemengd. Al hielden de Hellenen zich meer aan de
kust op, en al hielden de Bulgaren meer het bergachtig binnenland
bezet, tusschen beide in was een middenstreek, waarin de in menig
dorp binnengedrongen Bulgaren aan de oorspronkelijke Grieksche
bevolking de wet stelden. Hadden nu in het landsbestuur de Bulgaren voor de Turken voorkeur, omdat de Grieken hun steeds het
gevaarlijkst schenen,
niet
zelden
Bulgaarsche
het
taal,
om
Grieksch over, zoodat hun eigen taal niet zelden in onbruik geraakte.
bij
dat
tot
de
zijn,
En
Mohammedanen en
Grieksche
al
DE HELLENEN.
204
spoedig
zich
bij
de
Grieken aansloot.
Men
of dialect is
men
op te maken, of
te
er bij
uit
Nog
valt het in
Met
Wallachen
he?t Latijnse he
is
bij
de Albaneezen en vooral
bij
de
meer het Grieksche type vertoonen, maar vooreerst teekent zulk een
nadere splitsing van een in oorsprong gelijk type zich bij de massa
altoos minder scherp af, en dan heeft de gestadige invloeiiug in
Griekenland zelf van allerlei vreemde elementen het echte oudGrieksche type sterk gewijzigd. Zelfs in wat
in,
om
het aloude
evenmin biedt de
religie
u vast geleide.
DE HELLENEN,
205
in kerktaal.
uit
den oorspronkelijken
De
Grieksche
Synode
te
Reeds
hoogste woord.
in
1860 echter
kwam
weging aan. Bulgaarsche gezanten die te Constantinopel op autonoomverklaring van de Bulgaarsche kerk aandrongen, werden afgewezen
en in den ban gedaan, en teleurgesteld in hun verwachtingen gingen
de heethoofden in deze beweging te Sofia en elders al spoedig tot
de R. Kath. kerk over, alleen
om
zich
te ont-
om
et
brengt, kreeg ten leste hier ooren naar, en niet lang daarna
titel
bij
werd
te
geestelijk hoofd
om
tegen
deze
van
in
allen, in
zelf,
het eerst
Griekenland
kwam men
in
waren.
al
om
uitloopen.
Vandaar de
gestreden wordt,
om
pijnlijke
uit te
strijd
die
nu reeds
in
Macedoni
tot de Hellenen
DE HELLENEN.
206
moeilijker.
steeds
steeds
meer tot
een id, tot de id van een hoogere cultuur, in verband met een
verleden;
schitterend
maar
religie,
veel
en het
noch de
is
taal
aangegrepen en bezield
is,
die hoogere id
vormt tusschen
de andere nationaliteiten
het
is
hoogere
die
Ook
der
in
id, die
dit assimilatievermogen
in
nog
steeds-
is.
Oostenrijk
politie
Turkije
een
daarentegen, en
chaos,
met name
In
manie
Wel had Rusland door den vrede van San Stephano met
met Macedoni
de Besikabaai en spoedig
als groot-internationaal
vredesmakelaar^
Dat Congres
liet zich
ook
een statuut
gaf en
belastte.
minder
Met deze
uit.
vaste
basis
algemeene opstand
uit,
maar
DE HELLENEN.
207
men
n van Bulgarije n
Macedoni in vlam
van 1903 nogmaals tot een revolutionaire gisting
die het verzet vpeer bijna algemeen maakte.
Deze nieuwe
van Griekenland
zette en in de lente
leidde,
komen, en
om
te Mrzsteg, in Stiermarken,
opnieuw tusschenbeide te
werd toen een nota opgesteld,
die,
stelde;
dat
l^
Italiaansch
generaal.
ook
de
dit
zijn doel
beantwoord, dat
chaotische
rijksche spoorwegplan
zelfs
Op 22 November beloofde
dan ook geschied is. Maar
om
mengde
gaf tot
een tegenvoorstel.
zijn
om
om
in troebel
En
zijn rijk in
hij
steeds
Turkije, steeds er
op
alle
in Yildiz-Kiosk
kwam op voor
bedacht
Monte-
bij
Europa
bestrijden, en de
uit zijn,
Mogend-
om
en daarom helpt
elkanders
is
hem
kracht vernietigen,
om
liever
ja,
dan dat ze
Roemenen
in ouderlingen
Macedoni.
Slivitzna
De
Slavische groepen
weer verzoend
zijn,
ge-
DE HELLENEN.
208
De zoo men
door Rusland.
steund
dan
derde
de
in
Roemeni.
En
plaats
zijn overgelaten.
Bij
zijn.
verschillende groepen
dan
kaart,
kaarten
bijna
is
met
Bulgaren;
alles
Grieksch en
slechts
Groot-Macedoni
op
Enifki
1,900,000,
en
schat
groepen
Op de Roemeensche
Op die kaarten is de
zwak vertegenwoordigd, en
of Wallachisch.
Bulgaarsch
firieksche
is
met onderscheiden
nu zulk een
ge
geen Kutzo-Wallachen.
bijna
Helleensche kleur
Grieken
Raadpleegt
aangegeven.
zijn
deze onzekerheid
zeker-
hoeveel
zeggen,
heid
met
schier alles
is
rekent
hiervan
546,000 aan de
toe,
Maar deze
cijfers zijn
opgegeven
cijfer
70,000
Kutzo-Wallachen,
Kebedgy
becijfert
het
die
zijns
Grieksche
scholen
inziens
bij
de Grieken hooren,
973
en
inwoners,
geheel illusoir.
is
met 3391
leerlingen,
met 917 onderwijzers, maar deze 592 scholen tellen slechts 19,343
cijfers waar de Kutzo-Wallachen dan weer hun scholen
leerlingen
tegenover plaatsen, niet weinig in aantal, en evenzoo rijk van onder;
maar met
Poucqueville
wijzers
voorzien,
schatte
laag
ze
cijfer,
ongeveer
en
zelfs
5c
SC
Cd
Cd
DE HELLENEN.
209
bedriegerijen
om
te voorkomen.
-gebied
al
nationaliteitenstrijd op school-
meer
Macedoni de onder-
in
linge strijd
Bulgaarsche
over en weer
dorpen.
Wallachijsche
Wie
niets.
niet
zich
En
bendewezen ontziet
dit
voegen
wil,
wordt eenvoudig
is
me
ne
que tu
was weleer
tues, d.
ik help u
i.
zijn
Aziatische
je te tue
gij
pour-
het mij,
in
door
elkaar
^geschil,
in de 16e
zelfs
vergif of
geweest.
usantie
tijden
Het
tot
Bij
daarentegen
om
toch
dan
overheid.
leven
misbruikt
vaardigd, n
droeve
gold
het persoonlijk
kenden we
De
in
Europa niet
En
vrijheid,
te zetten,
tot
in het eind
;gunst.
echter
om
heeft
alles
stelsel
meer
dit
is
om
In
de
verbeurd.
nu,
hij
Dat
hij
gespaard werd,
is
loutere
historie
tegen Allah, n
van
alle
om
zijn verzet
Balkan-Staten
leeft
tegen de
dan ook de
Christelijke pariahs
de vorige eeuw
zijn
de
DE HELLENEN.
210
Wat
aangericht.
zijn
bitter
lot
gruwel gekend.
De Klephten, hoezeer
als
die
genealogisch
met deze
Er
daarom op
ligt
zich-zelf niets
bevreemdends
dat n Bulgaren
in,
roekeloos
dalen,
om
moorden,
en
der
eigen
natie
te
doen
lijst
jaren
is het gekomen.
Kassassis geeft een uitvan de Grieken, die alleen in het vilayet Saloniki, in
tijds,
zijn.
Hij geeft
ne vilayet
En
Lyceum te
moord op
straks
Saloniki,
17
Alleen Roemeni
heeft
ten
slotte
Anastase
1898 te
Sept.
weer:
woonachtig
Moulia,
te Gventrides,
kweekelinge in het
is
opgelicht en ver-
lijst
voort.
de
diplomatieke
betrekkingen
met Griekenland
DE HELLENEN.
afgebroken
211
En
in
En
in
bendewezen organiseert en
deze benden van duchtig gewapende
niet
sterk,
schrijden,
in
mag men nu
aan-
Sofia,
streeks dit
al
indien
de
beide
regeeringen
het
niet
gedoogen wilden.
Immers deze benden zijn niet zoo weinig in aantal. Alleen in Korsova
waren er in 1905 van Bulgaarsche zijde 35 en van Grieksche zijde
12,
en
evenzoo in
Monastir
23
Bulgaarsche,
bij
10
Grieksche en
gelijk staat, ze
om
ligen
als
en moorden de onwil-
zijde te scharen,
om
uit,
verschaffen.
goed
aan hun
onmachtig tegen, en
als
troepen
komen opdagen,
is
de
bende weg, hoog in het gebergte in. Het is een moorddadig schrikbewind, dat heel de bevolking met doodsangst vervult en op een
geregelden burgeroorlog met behulp van vreemde vrijscharen wonder-
wel
gelijkt.
Natuurlijk
maar
dat kost geld iets wat de Sultan liever spaart, en ook, deze broedertwist
alle
man
tot
hem
zijn
eigen gezag,
zijn toevlucht.
want
in
Alleen de
op
DE HELLENEN.
212
in het beter organiseeren
zijn te
in
als
zelfs
eenenmale onmachtig
om het kwaad
al
te stuiten.
Verjaagd uit den eenen hoek van het land, duiken de woeste henden
in
Het
is
en als het rasbloed spreken gaat, gaat het menden mensch onder, en het wilde dier leeft in den mensch
op. Voorziening kon hier alleen geboden worden, indien men op de
wijze der oude Assysirs en Babylonirs, kortweg alle nationalen van
schaal geworden,
schelijke in
elke groep verhuizen deed naar eenzelfde gedeelte van Macedoni, zoodat
men, met scherpe bewaking der grenzen, een Grieksch, een Bulgaarsch,
een Servisch en een Wallachisch Macedoni kreeg, met eigen pohtie;
doch ook
al
blijft,
werd de spiegel
moeten in de verhoudingen, gelijk die op dit
en juist dat duchten ze, en daarom is hier geen
oogenblik zijn
uitkomst. Die uitkomst kan alleen een definitieve regeling van heel
de Oostersche quaestie brengen, en dit wordt weer door den ouderlingen naijver der Mogendheden belet. Oostenrijk heeft meer zee
noodig en wil naar Saloniki Rusland wil van Byzantium heer en
eigen profijte
zouden ze berusten
;
meester worden;
brandstof hier
Griekenland,
pogen,
azen
evenals
Itali
loert
opgehoopt.
De
kleine
Balkan-Staten,
blijft
de
en zoo ook
de Sultan, de onderlinge
en nog steeds
blijft
het de vraag,
groeten
oorlog
dit
DE HELLENEN.
213
konden
veld
verschijnen.
en
stellen;
ban, in linie
al
is
in
al
optrekken, bitter
deze
Griekenland vasthouden.
Toch
is
type in
het niet
bij
vorm
zijn zuiversten
op de eilanden.
Het
te zoeken hebt.
meer
minder te
het
in
zichzelf
lijden heeft;
opgesloten
dan ergens
elders.
drievoudig diadeem
om
men
ziet
het
is;
Dit eilandenleven nu
is
in Griekenland
de Ionische
alle
religie;
en vooral de Cycladen-groep
is
ras, taal
en
talrijk,
dat
zoo ongelooflijk
Griekenlands koning alleen ten oosten over een kleine 500 eilanden den
schepter
zwaait.
eilanden,
zonder Euboea, dat meer een van het vasteland afgesneden strook
is,
een bevolking van ruim een half millioen. Alleen de Ionische eilanden
zijn
zielen.
Toch
de Ionische
die
Om
zijn
aan.
oudtijds
als
DE HELLENEN.
*214
wist zich
naam
te verwerven.
Duitschen
den
renaissance
Grieksche beelden
is
nu
eigendom
in
een
is
Italiaansch-
van oud-
nabootsingen
tuin,
die in
Het heeft
eeuwen lang aan Veneti gehoord en vormde toen met de zes
Geheel
drie
zuiver
het
is
nam
is
ik in de
de
weer aan
geleid,
Frankrijk
al heeft
vond
waar
In 1797
Ye^ieto.
van, en van
hadden de Engelschen er
in
Het
waarin
ga^lerijen
er
overgegaan.
uitgestald,
zijn
in
keizer
met
paleis,
Het werd
werd rond-
lijn.
Een type
te schooner,
om het
om de
de Cycladen geweest,
zijn
die, in
dubbele
zuilen
gelijken,
Het
is
varend
volk
zich
rij
gereed
gemaakt,
heeft
de
gemeenschap
tusschen
Azi
en
Vruchtbaar
was.
vrijheid
paradijs
in het klein.
marmer
uit
de
het
van Paros,
eenig-schoon
Mykeuas
Delos
e.a. rijke
al
is
door
zijn
materiaal
heilige eiland
jare zijn
hoog
dit
heilige
nog
in zijn bouwvallen
terrein
feesten
is
die
een
voor
zijn
Griekenlands
was het
is
blankwit en
is
van
steeds
Ionische
Alleen Naxos
ze niet.
groeven
doorschijnendheid
zijn
alle
Cycladen
Delos toch
DE HELLENEN.
215
eerste
schatten
binnenbrachten,
de
otn
via
hun
ze
Vooral Lydi, het land van Gyges en Cresus, was toen machtig, en
de Phoenicirs, door Lydi benadeeld, zochten toen reeds een uitweg
in de kolonisatie van Afrika'S noordkust. Maar zoo van Sardes als van
zijn de'
heet
het
wachten*.
tot heel
Jesaja
\U
>
42
Hoort naar
Europa
uitgaat.
4,
als
*de eilanden.
Van den
En
als
als er in Jesaja
dun
stof,<
is
dit
als
een beeldspraak
Delos
vierden,
is
Die
eilandengroep maakte de geheole Egesche zee tot hun zee. Het was
zelf, als
positie leidde
DE HELLENEN.
216
en zoo
thans te
Griekenland
Wat
Griekenland
het noorden.
Macedoni. Toch
oud-Grieksche
niet
om
Klein- Azi,
blijft
om
historisch verleden u
om
liggen.
zijn
om
maar
om
om
haar
het zuivere
haar archeologische
Het Grieksche
bewoners der eilanden die deze sterking van het aloude type geven
kunnen. Zelfs
glorie
vooral
op
mag economisch
van scheepvaart
het gebied
uit
zijn
prachtige
na elke
het,
teleurstelling, steeds
in
aloude
Bi)
zijn
en handel te hernieuwen,
eilandengroep,
om
zal
moeten trekken.
zelf als
onder de
emigranten, doet de koele onverschillig beid van den Griek voor zijn
oude kunstschatten u
bij
zonder ik
uit,
en
delingenbezoek,
zij
dat
door
deze
zijn
oorlog heeft
men Lord
Elgin. zonder
iemands protest,
zijn
schatten
monument
verder
Wel
voelde
men
voor
de
schoone
erfenis
niets.
DE HELLENEN.
217
voorkomen; ze
stichtte
uitgravingen te
Rijksgekl,
de voorhanden
er
schatten
in
monumenten
De
aan.
uit
te
Ook de vreemde
stallen.
nog
altoos onder
voor jonge
is zelfs
En naast
archeologen.
dit
groote
instelling,
en
maatschappij,
die onder
Ook de
Men
kleine plaatselijke
naam ophoudt.
van
bezit
thenes,
buiten dit
Het
alles.
in
met ons
om
de
Maar het
Plato
deze
alle
musea thans
vindt zulke
behalve de
dit alles
glorieus
verleden
laat,
gelijk
niet denkt,
Maar
is
staat
er
het
heel
de
het indrukwekkend
brugt
men
ten
onzent
en
en overbrugt
men
in Griekenland
met de
zelfs
In de dagen van den Vrijheidswas het geslonken tot een onbeduidend vlek van even 2000
inwoners. De gevechten zonder eind met de Turken hadden de
inwoners verjaagd. In 1822 was het door de Pallikaren op de
Turken veroverd, maar reeds vijfjaren later viel het weer in Turksche
handen, en eerst na Griekenlands vrijverklaring en de stichting der
glorie
oorlog
is
het
in
1838 voorgoed
door de
DE HELLENEN.
218
zijn intocht,
waar zoo goed als niets van wat een residentie eischt, gereed was.
Met spoed is men toen aan het bouwen gegaan, paleis en gouvernementsgebouwen in hoogst eenvoudigen trant. Daarna kwam de beurt aan
de gebouwen voor kunsten en wetenschappen en onderwijs, die meest
door de emigranten betaald, van veel grootscher aanleg waren. Zoo
begon Athene van lieverlede ook de meer gegoede bevolking uit de
trekken.
te
met de voorsteden
112,000, of
zelfs
bij
aanleg,
maar
ze
imponeeren
verhouding tot de
'
nauwe
en het Sjntagma-plein
niet;
ook
zijn
zijn
de straten te breed in
geniet
men
oploopende rots
van
247
en
is
Dit
museum.
89 meest van emigranten-geld gebouwd en
museum
is
in 1866
DE HELLENEN.
herinnert u terstond aan het
kunstschatten
hierbij
betreft,
museum
219
ook
te Cairo,
al
in
nog minder de Egyptische zaal, die door Dimitrius gevuld, aan Cairo
herinnert, dan veel meer de eerste zaal waarin de Mykeensche
schatten zijn saam gebracht. Ook hier toch vindt ge de graven van
Mykene met hun schatten uit den voor-Ho merischen tijd, en is alles
uitgestald wat aan sieraden en meubileering uit die graven is te
voorschijn gebracht.
Bij de bespreking van Mykene kom ik hierop
terug; maar vooral uit historisch oogpunt is deze tweede zaal ongetwijfeld de rijkste van heel het museum.
De vierde zaal, waar de
Archasche overblijfselen
bij
zijn
saamgebracht,
wat
be-
trekking heeftop den eeredienst van Poseidon, van Themis, van Hermes,
van Minerva,
terwijl in de zalen
men
bespeurt
en bronzen voorwerpen.
zij,
van
aanstonds
hoe
hier
ook vereenigd
is
verhuisd, en hoe in
Romeinen geplunderd
is.
Alles
Oriekenland
is.
zoo
collectie,
eens geweest
vertegenwoordigd.
In
Vooral de schilderkunst
de stad zelve
is
is
nauwelijks
heeft
Theseus,
dien
men
thans
midden
in
de
Het
is
31
M.
DE HELLENEN.
220
lang en
nog
bijna
verkleurd,
13 M. breed, en
is
ongeschonden.
nog
zuivere
in
in zijn zuilen
schoonheid,
de gebeeldhouwde
en ook
Bij dit
Eens
is
wat ze
er
eea
great
in zonnige lucht te
midden van een eenig schoon landschap zich opwaarts verheft. Bij
den opgang lag eertijds de Areopagus, waar Paulus zijn bezielde rede
tot de mannen van Athene* hield, maar van dezen Areopagus is geen
steen blijven staan, zoo zelfs dat er zijn die den Areopagus zich
elders denken.
Ook de uitgravingen aan den voet van den heuvel
hebben alleen archeologische waarde; en zoowel het Odon van
Herodes Atticus,
van DioQjsius,
als
niets
Het
Aristophanes
zijn
om
is
te
en wel door de poort, die naar Beul, een Fransch archeoloog, thans
de
gelaten.
heilige
weg<
de
vrij
Beulische
poort.
scherp op.
Zijt
er toe-
den tempel
DE HELLENEN.
221
zich
links
In
tien
bij
de
jaren
tijds
onthulling
dit
is
van
het
zich langs
ling
gouden-ivoren
bestudeerd.
deelen:
Slechts
de cella
in
voltooid;
het
opistodomos daarachter;
die
zij
en
in
438,
Van een
architectonische
bij
men
toonbeeld van
wonderwerk
rijkste
is
is
Erechtheion
het
En
welft.
men door
Propylaen had
wordt
midden,
dat deze
de
pronaos
is
zijn
ingedeeld in drie
vr de
samenstel-
cella,
en de
omringd door 62
komt
Griekenland
beoogde,
een
geeft
niet
hun aan
religieuse neiging
ontbrak,
van Oonstantinopel, noch de St. Pieter van Rome, noch de Dom van
Keulen. Het is een ander religieus gevoel dat hier tot uiting komt.
Niet
de
tot
zich
voelen
afdalen.
cella staat in
DE HELLENEN.
222
om
wandelde op de vlakte
hooger
in
getuigt
schoon
maar
de mensch
gegrepen
heeft,
Uit
zijwaarts
hem
zeldzaam
dit
voor
dat
die in
is
Goddelijke dat
En
besef,
objectiveert.
waarts,
de
uit,
cella
straalt
en uit
alles
den Athener
marmer en
bezielt, in
maar nooit
om
ervan te genieten,
in
fijnheid
in juistheid
zelf
niet
van
zijn hier
lijnen,
in
goud
uw
laat uitschitteren.
wat ge nu
hier in deze
De harmonien en symmetrien,
uw gemoed u het schoon doen
ze voor u-zelven
kunt uitbeelden
Wat ge
wist
dat in
uw gemoed aan
en nu het
innerlijk schoonheids-
realiseeren kon, en
de
effect
voorgevoelen,
ziet
Het Parthenon
van het
veeleer
Goddelijke
het
te dringen.
men
schoonheidsideaal
ingeschapen
om
in
uw
ziet,
Ge
wordt
Dit u
gevoelt, hooger
u zoo
is,
zich aan
ii
toont, en
hier
te
om
het
om
Vergeleken
bij
Het
edel
maagdenhal genoemd.
zijn vier
DE HELLENEN.
223
drukken,
te
uit
druk te gevoelen,
hoe
deze
vier
als
last torsen,
verzinbeelden
is
in
tot
niet.
de
Ionische
volkomen
vooral in de
zuil,
gekomen,
uitdrukking
last
en den drager
gecannuleerde
en
de
dit
reeds
zuil,
menschelijke
figuur
voldoet hier niet. Een forsgespierde Atlasfigaur kan in het permanente dragen de zwaarte van den last tot expressie brengen;
maar de mensch als zoodanig, vooral de vrouw, draagt niet permanent. Dit is onnatuur en kan daarom hooger schoonheidsgevoel
niet voldoen. Het kan zijn dat de nabijheid van het eenige Parthenon
het Erechtheion drukt, maar er in genieten kon ik niet, en keerde
naar
Parthenon terug.
het
waardoor het
boeit.
Acropolismuseum,
Veel interessanter
omdat wat
hier
is
is
saamgebracht. u in bijzonder-
nu in
teweeg, dan
voor te
zijn
dit Parthenon
gehavenden vorm nog zulk een wonderen indruk
is
stellen,
wat
de
in
dit
Parthenon in
zijn
blankwit en ongeschonden,
oorspronkelijke
zich
ge u
om
zijn.
Denkt
en sprekend
in beeldengalerij en kleuren, de
stellend,
en in
en
om
dit
verstaat
ge de verrukking waarin
xaXoxaya&ov,
in
heilige
wijding,
de
hier
met
volle
het
teugen indronk.
DE HELLENEN.
224
Thans
is
van
dit
alles niets
Athener van het heden slechts de schim van den Athener uit Phidias'
dagen omwandelt. Maar juist dit doet u met te meer bewondering
in het verleden terugzien. Hoe groot moet Oud-Athene niet geweest
zijn,
dat het zulk een wereld van glorie en schoonheid op den Acro-
ik
naar
Corinthe,
91
doch waar de
Kil. ver,
trein ruim drie uren voor neemt. Toch hinderde die traagheid niet,
want de rit was prachtig. Bij het station Megara vlak voor a het
eiland Salamis, met Aegina in de verte, en iets ten zuiden voor u
uit
haar hoogsten
Die
bloeitijd
Rome
Senaat
de
de
handelshaven
oogen
eerste
uit,
Mummius
en
naar
de
oude wereld.
der
men
zegt,
heeft
als slaven
heeft, is
al
en bezocht
in
onder
Wat
hij
gekend
Dat nieuwe
Romeinschen
Corinthe was alzoo een Romeinsche stad, geheel in
trant aangelegd, en het zijn de povere runen van dat Romeinsche
Corinthe, die thans door het Amerikaansche instituut te Athene zijn
blootgelegd. Van het oude Corinthe is niets meer over dan een
door Caesar met vrijgelaten slaven van elders bevolkt
is.
DE HELLENEN.
225
Peripheros van den tempel van Apollo, die uit 27 zuilen bestond,
waarvan er nog zeven overeind staan en twee voor den grond liggen.
Het
zijn
marmer
Van
nog geen sprake. Ze zijn uit de kalksteengebergten in den omtrek, en waren met stuuk overtogen. Veel rijker
zijn de runen die van het Romeinsche Corinthe van onder het stof
der eeuwen zijn te voorschijn gekomen. Heel een goedgeplaveide
;straat is blootgelegd, met afgebroken muurstukken van de huizen die
er langs stonden aan de beide kanten. Ook is een deel van de Agora
of edeler steen
of Markt
is
te
(plaatse
voor,
er
pleit
in geheel
ziet,
dat
als
de
op.
Veel
hun Astart-
dienst
gevallen,
en roemloos
is
ondergegaan.
Vier en
burcht.
Phichtia,
rijdens
waar ge
het
is
zijt
ouden
slot-
dorp Chawali,
voor
ingegaan,
u.
als
ge dit dal
Die burcht
15
DE HELLENEN.
226
Uwe
en Eurymeda,
die
Agamemnon, Cassandra
om
genoeg
rijk
museum
een geheel
zal
zijn,
ik schatten
bij
gevonden,
wonderbaarste
zal lokken.
nu
in
dit
sterk gezegd,
vondsten
kingen
bij
licht over
Grieksche
toen
bij
de oorsprongen der
hij
runen
overblijfselen
Hekatompedon
overblijfselen
cultuur
zoowel in Attika
men
als in
en Santorin
van het
won men
paleis
dagteekening
cultuur,
van Azi
als
noemde
omdat
heeft. Eerst
en gaf er daarom
op het vasteland
en Egyptische invloeden
is
keling
te
geheel
den Peloponnesus
erlangen,
die
kort
is
teniet gedaan,
om
invasie in
vervangen te worden.
DE HELLENEN.
227
door een geheel andere bouworde, die door de Dorirs uit het westen
van Europa werd meegebracht. Door sommigen wordt de Egesche
cultuur tot omstreeks 2500
der
oudste
v.
Wat
P3rramiden.
21001900 dagteekenen,
omstreeks 1800
v.
en
Creta
wat
te
Chr.
zijn
Egesche
kunst
wijst,
opkomen op Azi
evenals
de
Ionische
kunst,
in
gekomen. De
haar eerste
terug.
zich toch
op
aanvang
de
nabootsing, en
herinnerend.
bij
Grieksche
Maar
de natuur uit
Komt
te
al uit Azi.
maar
teren,
't
ook
alle
schuilt
verschillende
stroomingen naar
China en 7oor-Indi,
en zoo
ook
en
zooals
het
met de cultuur
in het
gemeen was,
zoo ook verliep het met de kunst. Of ze in Azi zelf van Sumerisch-
in
DE HELLENEN.
228
was
te ontworstelen, en het
wezen
zelf
der
bezoekt, voelt
Ook
dit.
wikkeling, maar
't
in
blijft
een kunst
kunst
vrij
de wieken
kwam
Egypte
uit,
gemani-
en steeds
stijgt ze
speciale beperking
ligt
wal van steen strekt zich lang en bi^eed naar alle zijden het
vestingplateau uit, en in het midden van dit plateau staan de overblijfselen van het oude Vorstenpaleis en van de woningen der bezetting,
dien
Alles
om
u een
indruk te geven van het vorstelijk leven, dat in dezen burcht gevoerd
is.
De
Kanaan doet denken en in Grieksche sagen met de Cyclopen verward werd. Zelfs later verscheen er op de Olympische spelen nog
in
een
man
die
zijn
DE HELLENEN.
En
zwaaide.
zulk
soort
zijn
229
geweest.
macht en wil heel het land beheerschten en wel heeft, later, eerst
de oligarchie der machtigste burgers hun macht gebroken, en is
;
eindelijk
Nu
verwijderd.
door dien
was men
burcht beheerschte
cyclopischen
stad.
muur omringd, en
in
Ook
die
die
stad
meters breed uit op een reusachtige poort, die toegang gaf tot een
in de rots uitgegraven
die ongetwijfeld voor graf heeft gediend doch waaruit alle schatten zijn
Nog
gebouwen van dien aard zijn achtereenvolgens ontdekt, die vermoedelijk eenzelfde bestemming hadden, en die
toonen hoe de burcht allengs te klein werd, om aan alle weelde van
het Hof te voldoen. Toch begreep Schliemann s vernuftige geest
weggei'oofd.
al
spoedig,
dat
zes andere
zich
ook
Voor een eigen graf op veilige plaats te zorgen, was niet alleen in
Egypte van oudsher n der eerste zorgen van dettmachthebber. Door
deze gedachte geleid, heeft hij toen gezonnen, onder wat plek van
den burcht vermoedelijk dit koningsgraf schuilen moest, en gelukkig
als Schliemann in zijn ontdekkingen steeds is geweest, had hij ook
nu het geluk, de spade en derikoevoet op de juiste plek in den grond
te steken.
Die plek lag niet ver van de Leeuwenpoort. Daar werd
al spoedig de cirkel bank van een agora ontdekt, en dit nu was juist
de^ plaats waar de graven veelal waren aangelegd. En ja, waarlijk,
op 27 October 1876 kwam een vierkante ommuurde diepte aan het
licht van 6 M. lang en 4 M. breed.
Dat was een graf, maar er lag
niets in.
Doch al dieper gravend, vond hij al spoedig een tweede
ruimte, en daarin lagen niet minder dan drie menschelijke skeletten.
Voortgaande, ontdekte hij straks nog vier andere graven, waarin
saam zeventien skeletten lagen, waaronder drie van vrouwen en drie
van kinderen. En dier lijken was zelfs geen skelet, maar een door
inzalving wonderbaar goedbewaarde menschelijke vorm. Doch niet
alleen die lijken kwamen aan het licht, maar met die lijken al de
sieradin en kostbaarheden die men, evenals in Egypte, ook in Griekenland tijdens de Mykeensche periode aan de gestorvenen meegaf. Zelfs
DE HELLENEN.
230
doet een bekende oude gewoonte vermoeden, dat slaven mee begraven
werden,
als
gevonden
gi'af bijeen
werd. Met een gouden masker was het gelaat der dooden overdekt; ze
lagen in hun prachtge waden in de kluis; een kroon sierde het hoofd
deren.
Men
beteekenis.
sieradin
Christus.
uit
ziet
hier
geldelijke
voor
Men
ziet
zich
overblijfsel
En men
Ook het
dat in
feit,
deze Egesche kunst een geheel andere dan de latere Grieksche kunst
was voorafgegaan,
allen
twijfel
is
verheven.
Tyrins
geeft
een soortgelijken
burcht
van
overblijfselen
Mykenae
blijft
kunst
aan het
licht gebracht,
Argos
maar
gelijke
bij
te
stelt.
zijn,
en
rijkheid,
gaat de tocht van Corinthe door naar Nauplia, een heerlijke zeestad
DE HELLENEN.
die
eens
de
residentie
231
is
zijne
onttrooning
Van Nauplia
's
nam
ik plaats
is
niets
op
om
dat dienst doet als haven voor Salona maar in het reisseizoen wemelt
;
het
's
avonds en
's
Pelgrims
is
dat zich in breede terrassen al hooger verheft, tot geheel het tafereel
gekroond wordt door den Parnassus, en daarachter zich in het Pindusgebergte verliest. Ge verstaat het hoe de voor natuurschoon zoo
gevoelige
Griek zich
dit steeds
hoe
al
wat
edel,
hoog en
hooger stijgend
hem van
die mysterieuse
bergen naar Hellas afdaalde. Hoe verder ge over het oude Krisa
om
hoog komt, en Kastri nadert, hoe meer heel de omgeving een schier
plechtig karakter begint te vertoonen. Hoog en donker op den
achtergrond
in het
midden
met zachte suizing een koele wind en uit onmerkbare bron de ijskillei>
Kastalia murmelend vliet. En voor dezen indrukwekkenden wand
breidt zich breed en lang het groote bergvlak uit, waarop eeuw na eeuw
de Pythia heel Griekenland, en meer dan Griekenland, tot zich trok met
geheimzinnig magnetische macht, en waar omgekeerd al wat door bit-
DE HELLENEN.
232
gemoed
en verzoening zocht.
bij
de Pythia
Het was
in Delphi
heele omgeving, al
dit heilig
was
niet naderen
of betreden
kunt,
te Jeruzalem,
er achter het heilig terrein der bijzondere Openbaring, ook een alge-
meen menschelijke
gevonden werd, voelt ge hier in uw j-eligieus besef met deze deisidaimonia, die achter alle meer ontwikkelde afgoderij school, onwillekeurig gemeenschap; iets wat den apostel Paulus op den Areopagus
te Athene het Evangelie, dat hij bracht, deed aansluiten aan de
overgodsdienstigheid, die
hij in
Griekenland vond.
Br moet, zoo
vertolkte.
hebben gewoeld,
rotte
en
lijk
den
dat
Apollo,
de
die
toen nog
monster
op
de
rot
den
strijd
op leven
het
kiezen,
die spleet
edele
worden
uit
gesticht.
liet
Apollo
Om
zijn
voor
dien
eeredienst
zich
priesters te ver-
af,
Veranderd in
te
klimmen, en daarheen
DE HELLENEN.
ze voortuitschrijdend,
stelt
hij
233
heiligdom,
hier het
was
priesteres plaats
achtige
alleen in de
zoek
om antwoord
maar
weg en was de
kwam men
Eerst
plegen,
maar
een
alleen
uit
drievoet,
om
Uitsluitsel als
verandering in de
hier uitsluitsel.
men een
staatsinrichting
ontworpen werd,
als
een
En
welhaast ging de roep van dit orakel ook naar het buitenland
uit.
men
zegt, zou
maakte
En
zich
om
leefde
de
Keizers van
Rome
zochten
is
zijn uitspraken.
En
eerst door de
weer
op.
opkomst
niet gegaan. Zij die, door het orakel onderricht, in hun onderneming geslaagd waren, plachten uit dank de prachtigste geschenken
naar Delphi te zenden. Zoo werd het een schatkamer van de heerlijkste artistieke producten. En om den roem van het orakel te
te
verhoogen,
eerst
om
voerde
men
er
al
om
in,
die
de vier jaren
DE HELLENEN.
234
al
land
dit terrein
sinds Theodosius
met puin en
geheel
standbeelden
poogden Godfried
dit niet.
Fouilles
zijn
de
Delphi, die
zijn
in
is
met
al
zijn
rijke
zijn
afgeknot, de
alleen de voet-
zijn gespaard. Wat er nog aan brokstukken van beelden, van gevels,
van metopen en ander decoratief te vinden was, is weggeruimd en
in een klein museum ondergebracht. Vooral de Wagenbestuurders,
over
is
het
open
erf
schrijdt
en
uitloopt
op
het
front
van den
DE HELLENEN.
Vlak
235
tempel
Apollo.
bij
de
poort
staat
zich de
zich
opklom.
Geheel
standbeelden en
het
overig
terrein
monumenten
bezaaid,
Apollo
als
stateu aangelegd,
waarvan heele
theater,
is
de
rijen
de
Ten noorden
en hoogerop in
van de Lesche van
zuilengalerij doorbroken,
zijn.
overblijfsels
is
muur
op enkele minuten afstands van het heilig erf ligt. De oude tempel
van Apollo is in 373 v. Chr. door een aardbeving geheel verwoest.
Naar het oude bestek is hij toen in 330 weer geheel nieuw opgetrokken, en van dezen nieuwen tempel geeft Pausanias een uitvoerige beschrijving; wat voor ons geen weelde is, daar behalve
het onderstuk en den vloer zoo goed als niets van dit heiligdom overbleef. Ook van het Gnot/d Sautoti (ken u zelf), van het
meden agdn (niets te veel) en van de vijf andere spreuken der
zeven wijzen, is niets meer te vinden. Maar wat hier ook verwoest
of geroofd is, bij een overzien van het geheele heilige erf tusschen
de vier muren, kunt ge u toch nog zeer wel een voorstelling maken
van den overweldigenden indruk, dien deze bijeenvoeging van tempels, beelden, monumenten, schatkamers en galerijen in de dagen
van Delphi's bloei op de saamgevloeide pelgrims moet gemaakt
hebben. Vooral door den zedelijken ernst- die hier heerschte, werd
die indruk verhoogd. Te Athene, meer nog te Corinthe, en elders mocht
de religie door onheilige Oostersche invloeden en door sensualiteit
ontaard en
schuld
en zonde gerekend.
geweten
hier
in
Delphi
DE HELLENEN.
236
offer
is
Griekenland uitgegaan.
werkheilige niet te
toen de Aufklarung
zelve,
een
uitkreet;
gerij
oordeel
thans
geschiedkundigen weersproken.
zelfs
door
ongeloovige
geheel
Amon
van Chnubis
in
gehouden.
tal
had behalve
Apollo
in
orakel op Delos, en nog van ouder herkomst was het orakel van
Zeus te Dodona, waar niet uit de klanken van een Pythia, maar uit
het ruischen der bladen, uit het murmelen van een beek en uit
het slaan van bekkens de godspraak werd afgeleid. Andere orakels
te
wereld,
op kondschap
Maar vooral
uit.
dat een geheimzinnige macht het leven van de natuur leidde, aan-
houden.
verklaard.
en
hem
Eer voelde
toespreken.
den mensch
ook het
iets
lot
te
hij
in de natuur een
De natuur
leefde
der
vogelen.
dagen die
iets
En
hierin
iets
men
hechten aan
het onverhoeds hinneken van het paard, aan het pikken der hoenders,
en
zelfs
wind
Doch
hierbij
DE HELLENEN.
Ook
Plato en
opgewekte
237
komende
van
voorgevoelens
Cicero
gebeurtenissen,
en
toespreekt,
innerlijk
op,
aan in ons
gelooven
daarnaast
aan een
kwam
het
uitgelokt karakter,
veel
riep,
in
in
men
men
af toen
toovenarij
Doch
dit
alles
geldt
het
met
mantisch werk der oudheid niet anders zich uitsprak, dan het
besef,
een
Ge
lentenatuur,
een sterrenhemel of
bij
bij
voelt u
een onweder,
heeft geleid en
bekwaamd
tot
poogden
te
uit
en
leefde in
hen wezenlijk
en bewust bedrog
uitliep,
ontken ik daarom
niet.
Wat
ik
beweer
DE HELLENEN.
238
is
geloof vinden,
Delphi gezien
landstreek
nog
niet te
zich
lang
Wat
voor ons
bij
invloed
hooger
zou
of zelfbedrog
misleiding
houden,
staande
ver-reikenden
zoo
is.
zoo
zoo algemeen
zijn,
en in nuchterder
of Pausanias.
de
zeer
aanzienlijke
minder dan 25
rijen
overblijfselen
dat niet
Odeion,
is
Het
van
bij
de
wel de
Andras-kerk.
derde
is
stad
herinneringen
ook
uit
Griekenland verbonden
de eerste
zijn, is
uit
waarlijk
kunt opnemen,
rijdt,
rit,
dat ge het
Olympia
zelf is evenals
nog
DE HELLENEN.
239
De Alpheus laat
haar wateren langs stroomen, en juist bij Olympia neemt de
Alpheus de Kladeos in zich op. In den hierdoor gevormden drieer
genaamd,
in,
aan de noordzijde
De
flora is
Juni,
als
met de
eerste volle
Jubelfeest intrad,
is
alle
hoeken van
hebben.
Pausanias
is
Oorspronkelijk
was Olympia niet anders dan de plek, waar Elis Zeus vereerde. Aan
EUs bleef ook later over Olympia het zeggenschap, en de Hellenodiken,
die de regeling van het feest op zich hadden te nemen, in het
Boeleuterion hun raadhuis bezaten, en in hun purperen mantels voor
een ieder herkenbaar waren, werden steeds door den Stadsraad van
Elis aangesteld. Eerst van lieverlede groeide de roep van deze Zeusfeesten
aan,
en pas in 776
v.
Chr. begon
men op
lijsten
de
namen
Ruim duizend
en eerst
Verstuiving deed
DE HELLENEN.
240
eerst
lijke
is
te boren,
maar de
eigen-
die, gelijk
evenzoo
delven.
te
Olympia,
zoo
mogelijk,
Van 1875
schikbaar gesteld.
men
met
al
wat
er noordwaarts
bij
er zich
slib-
bloot.
en zandlaag te
zijn,
in
is
alles
verdrongen,
der oudheid
dit
opzettelijk
won men
vernield
Maar
of geroofd
al
en weggesleept te
zijn,
vast te stellen.
alle
hoofd-
In het midden
van de Altis het groote altaar van Zeus, ovaal in zijn vorm. Rechts
van dit groote altaar de tempel van Zeus met dertien zuilen overlangs en zes in de breedte, de tempel waarin eeuwenlang het prachtige beeld van Zeus door Phidias, het beeld van goud en ivoor, heeft
Aan de
gestaan.
achterzijde
vlak tegenover het altaar lag eens het Pelopion. Ten oosten was de
Altis afgesloten
door de
Echo-galerij,
die
ten
zuiden
uit.
De
ten noorden
Altis zelf
was door
in een uitspringenden
het Boeleuterium.
liep
DE HELLENEN.
241
En daarop
volgde
Gymnasium
na afloop der kamp-
De
voet hoog en gaf door vier poorten toegang tot de Temenos. Oudtijds
terwijl
in
den Romeinschen
tijd
de
van het Boeleuterion. Het Stadion had een lengte van 192 M. en
bood voor 45,000 toeschouwers plaats, maar was zonder marmeren
zitbanken, Alleen werd midden in het Stadion een lage scheidsmuur
aangebracht, toen na invoering van den dubbelen loop het Stadium
eerst rechts en daarna links moest worden afgerend. In een museum,
dat op kosten van den emigranten-bankier Syngros werd gesticht, is
thans alles ondergebracht wat men aan roerende overblijfselen op
het terrein gevonden heeft, vooral in brons en terracotta. De rijkste
overblijfselen in dit museum zijn de twee frontispicen van den Zeustempel, en voorts de Nike van Paeonius en de Hermes van Praxiteles,
de laatste door Prof. Schaper bijna geheel gerestaureerd. Ook naar
Berlijn is ee'n en ander van Olympia overgebracht; maar toch had
de Grieksche regeering uitdrukkelijk, bij het verleenen van toestemming tot de uitgraving, bedongen, dat althans het meestbeduidende,
dat gevonden mocht worden, in Griekenland blijven zou, om later
in het Museum te worden saamgebracht. Doch al is deze vondst niet
meegevallen, toch gevoelt ge u, met eenige kennis van het verleden,
en met een goede kaart van het terrein gewapend, op de blootgelegde
vlakte al heel spoedig geheel thuis en verplaatst een
wat levendige
wat Griek was bekoorde en lokte als het ideaal van wat natuur en
kunst aan betooverend schoon scheppen kon.
al
16
DE HELLENEN.
242
hooge
feest
verste
kolonin,
te
der toenmalige
slechts
zou
geleerden
men
bovenal
daarom
om
op
bewaring
feest
Olympia wasambtenaren
hebben geroofd.
had er
te zorgen, de priesters
aan de
tegenwoordigheid
vizier
voor goede
bij
een jaarlijksch
en kunstenaars,
staatslieden,
en
zijn
van Zeus
offei'derL
kwamen
gedurig^
Olympia
jaar
te bezoeken.
van de Olympiaden.
naam van
Zeus, uit,
zond dan
Elis
intijds zijn
liet tegelijk
in
feest
vijf
zendboden,
in.
te noodigen,
en
feest
maar reeds
de-
was de duur
dagen aangegroeid. De gelegenheid die Olympia
wedloop
van het
in 472
om
zich te doen.
vertegenwoordigen. De staatslieden bereidden zich voor op de onderhandelingen, die ze te Olympia voeren zouden.
De kunstenaars maaktea
het kunstgewrocht
uit zijn
af,
met
Op
eet-
om
het
Langs de zea
lastdieren
volgden
de
met
al
feestgangers
in
gansche
zijn
beladen.
groepen,
En
ten leste
om
in
DE HELLENEN.
En
24a
alleen
de
vrijgeboren
Griek,
nimmer
die niet
regels
vooraf
bij
stiptelijk
te zullen
eerbiedigen.
bedroeg,
een loop
en dan de
altoos
En dan
daarop volgde
14^ kilometer
dolichos die
eenig-
maar een
loopers waren
En
zoo forsche
90 K.M.,
d.
i.
hebben,
om
DE HELLENEN.
244
overwinning aan
zijn
kondigen.
te
Stadion
der Athleten, allen over heel het lichaam met olie ver-
worsteling
wederpartij
zijn
tot drie
De kunst
gelegd.
hierbij
ook
bitter bar
was
vooral,
om
aan
't
lijf
neerrolden.
het
de
kregen en te saam
ze elkander, tot n
het
Na
geworden.
de
het vuistgevecht
vijfvoudige
krachtproef.
kwam
Deze
bestond
eerst
uit
het
springen
't
even kon.
met
kwam
hypodrome
Alleen verdient het pancracion nog
in stadion en
maar dat
De
dacht trok.
steeds voorkeur.
kunst had
fijnere
En was
bij
en hadden de Hellenodiken
het Prytaneum.
Een
zijn
feestviering
ter
men
een
stuk
scheen voor
festijn
en
uit
den muur
om hem
in te halen.
doorgang.
De eere van
Soms brak
De stadspoort
zijn stad.
DE HELLENEN.
bij
245
Onder de kampspelen
en Plato
niet,
dan te Olympia
stelde
te
worden
zijn
hij
toegejuicht.
Critisch toch
wat ook
eischen, en al
in dit
en wie driemaal
standbeeld in het
Reeds hieruit
Olympische
laten oprichten.
men
blijkt
spelen
aandient,
met de aloude
heeft.
internationaal sportfeest;
te
is
een
Olympia gevierd
werd, was een der hoogste nationale levensuitingen van heel het Grieksche
volk, en
alleen. In
zwermd, en alzoo
alle
incluis, uitge-
om
desniettemin zijn
is
aan
uit,
maar
om
zich als
op die uiting van physieke kracht het stempel stond afgedrukt van
delijk
het
Ue Hellenen waren
levensactie,
als
Jeruzalem n te Athene
zijn
Te
over heel de oude wereldzee deden uitschijnen; maar met dit onderscheid,
instraling,
aUer
in
de
Goddelijke
In
zij
de
DE HELLENEN.
246
Oemeene
Gratie,
den val ons nog verbleven was, tot haar rijkste ontwikkeling en
hoogsten bloei, terwijl omgekeerd onder Isral de hoogere bloei niet
uit de oorspronkelijke kiem opkomt, maar op den ouden stam uit
uitsluitend
in
zelf.
is,
in,
toen
hij
de oud-
gewaad en straks zich door den glans uit Bethlehem beschijnen liet. Niet
alsof de Gemeene Gratie niet ook vonkskens van hoogere levensontwikkeling in Ninev en Babyion, in Phoenicie en Egypte had doen opgloren,
maar in geen dezer Staten droeg de levensontwikkeling een algemeen
menschelijk karakter. Het bleef daar al een speciale, een geheel bijzondere, en daardoor een gemauiereerde levensuiting, die vanzelf onderging
die
maar
algemeen menschelijke. Naar lichaam en naar geest op eenvoud, klaarheid en fijnheid van trekken aangelegd, zag het Grieksche volk zich
geplaatst in een land dat door zijn geographische ligging en geologische
constructie het menschelijk leven tot in zijn hoogste en meest volko-
men
stille
met
alle
Sterker
DE HELLENEN.
247
individualistische ontwikkeling
is,
als
zijn
hooge
besef het
van
bestaan
zijn
van
in de diepte
zijn
breede
alle
komende geslachten
De grondtrekken van
alle
Daarover
religie allengs
onder
alle
het licht
is
volk
om
wordt.
Niet
is.
zelfs
zijn in
bij
onze
Griekenland
toen de Christelijke
bouwen en
uit,
waarop
de bloem der Goddelijke Wijsheid zou geborduurd worden. Aan Griekenland was de Bijzantijnsche
stijl
ontleend, ook al
die
De
Basiliek-stijl
zijn rechtlijnigen,
en de Bijzantijnsche
stijl
in zijn
licht herkenbaar.
Kleine schakeeringen mochten bij
aan Babyion, Lydi en Egypte herinneren, de grondtrekken
centraal-bouw
dit alles
stijl,
die in de
bracht
het
in de 15e
KJrachtiger zelfs
cultuur ons
DE HELLENEN.
248
als
de Renaissance op kunstgebied.
aangepast,
zij
Het was
altoos
teruggreep,
dit
wezen
is,
zal nooit
tot aanzijn
weggelegd, dan
om
voor
altoos
eigenen.
Die vorm
is
en
Hiervan nu
in
besef
de
blijft classiek.
leeft
een
oppervlakkig,
Zij
gevoelen zich
reel
als
de
overwicht aan
het
erfelijke
eeuw
dragers
licht
trad.
is
19^ en 20e
week van
hen,
het heden
en
En
hun
traditie
fier,
ze,
op
opgeven,
DE HELLENEN.
vr
Philippus
eenheid.
En
nimmer
heeft
bezeten,
een goedgeordende
249
Staats-
geordende staatsinrichting,
in
zijn.
14 April 1908.
SICILI.
Na
Griekenland
maar
Itali
toegemeten
lag
in
geographische
om
had
ik
tijd
er
te
nemen. Van
om
dadelijk over
nog
niet,
en
Sicili
boezemde
mij, vooral
waardigs
op voor langer
verblijf.
Sicili
in.
kende ik
zijn sociale
De haven
is
ruim en
diep,
en
jaarlijks
om
reizigers
Chr.
aanbelangt de
v.
die
zijn
Ook de
universiteit en
is
Messina slechts
uit
Niet
stemmen
er in
angst
alle
berichten
SICILI.
251
overeen, dat de Mafia voor vreemdelingen zoo goed als geen gevaar
oplevert,
gekoloniseerd,
en in
hoofdzaak
Afrika en door de
uit
het
vrestelijk
deel
is
uit Griekenland
Noormannen
bevolkt.
Die uiteeu-
en Syracuse
in
is
geheel
zijn er
Palermo,
vrij
Marsala,
Trapani,
en Girgenti.
Caltanisetta
Met de
maar verloor
juist
Itali
haar staatkundig
Bourbons
voor
organisatie
dienstig
heeft ze
tintje
neiging
om
organisatie,
een
ge in
dat
De
de
Wie
Itali
op
alles
merkt, ontbreekt
bij
een ijzeren
zelfs bij
crucifix.
schrikbewind
uit
te
oefenen,
ligt
in
het
in de 18e
eeuw op
Zoo
Sicili
zijn
de Vendicatori, en
iets later
de Beati Pali;
benden die veelal begonnen met een soort veemgericht uit te oefenen,
maar al spoedig verliepen in een samenzwering van booswichten,
juist zooals
In
Westfaleu
deed
men met
de
veemgerichten
gelijke
droeve
SICILI.
252
op en China zag in
ervaring
zoo
zich,
geheime bonden
zijn
men
in
gelijk verloop.
Vooreerst toch
ziet.
ze
geen
heeft
is
organisatie,
als
bonden;
zoo
dat
zelfs,
meer de
veel
maar
zelden
niet
is
naam
de
Want
organisaties,
en
('amorra,
de
allerlei
is
1860 opgekomen.
eerst sinds
dit
zijn
op
zich
zelf
staande
twee zulke
ne Mafia
de
in
bonden scherp vijandig tegen over elkander staan. Een voorbeeld van
zulke bonden in de Mafia zijn de Stoppaglieri in de Conca d'Oro
bij
Palermo,
de
Oblonica
te
die
ff Ar mi,
uitspreekt,
is
naam
eerst
de
sinds
Mafiusu,
de
vrijheidsoorlogen
beteekent kranig,
flink,
men op
fiksch,
ree.
Voor een man gebezigd, beduidde het een man van moed en overprikkeld eergevoel; van een vrouw gezegd, was donna mafiusa een
flinke, handige, imponeerende vrouw. Uit tweerlei motief nu is deze
Mafia
hulp
opgekomen. Eenerzijds
van
politie
verschaffen,
het
uit
men geen
politietoezicht.
Het
eerste
is
aanvankelijk
verschijnsel.
zelfs
Het veemgericht
in
van den Keizer van Duitschland uitging met het oog op de ongenoegzaamheid van de rechtsbedeeling in de onderscheiden Staten.
In hun opkomst waren zulke gerichten geen geheime bonden van
instelling
die
anders
vrijliep,
en de summiere
ex^ecutie van haar vonnissen, die in den regel ter dood veroordeelden,
verspreidden
De bloedwraak,
gelijk ze
SICILI.
253
Het dusgenaamde
wreken.
te
zijn familie
had in de Middeneeuwen
vuistrecht
Men
handhaven en de schuldigen
Op
straffen.
zekeren afstand
hiermee
is
zelfs
te
de particuliere uachtbe-
schiet, voorziet
kwam nu
het
in
op
wat
Sicili
ik in de
eerste plaats
stond te
in te roepen.
Men
ming
Sicili
te zoeken,
een
maar
man van
van de
politie bescher-
eer,
een
in de hulp
zich,
wie tegen
hem
om zich
Hij
weet
misdoet.
op te sporen, en straft
tal
middel biedt, om, buiten den rechter om, beleedigingen te wreken, zoo
ook
is
hulp zoeken
is,
heeft,
bij
de politie
en dat
men er
de grootendeels politieke
Men
wat
Vandaar
heeft voor
men
de Mafia vertegenwoordigd.
Omcrta
is
de
naam
dien
men
geeft aan
man
voelt.
Reeds
Men
ontziet
daarom
is
een
man
als
SICILI.
254
hem; voor wie niet tot de Mafia behoort, heeft men geen ontzag.
Ware deze Mafia nu aan haar oorspronkelijk karakter trouw gebleven,
en had ze alleen onder de betere standen ingang gevonden, zoo zou
ze
een
slechts
Maar
vond
het
schuldige
dit
veel
te
een
practischer
klasse
bravo
dan
gebruiken
te
zelf
treffen,
was ondenkbaar.
om
aangegrepen
haar aiouden
strijd
den
om
elementen der
tegen de politie
van de Ricotarri,
zich
met
prat op,
in
zichzelf
men op
Sicili
gevaarlijke
hun misdadig
te dekken. Niet
lijke,
gelijk
Het
bedrijf
staand
man
waren er
zichzelf recht
Zoolang een op
poogt te verschaften,
blijft
het
breekbare trouw
En
toch zou
bij
de opneming van
de
Sicili
indien
zich
Sicilienne
en
Itali terecht
opmerkt, heeft
men
te
Rome
te veel het
En, wekte dit reeds misnoegen, deze ontevredenheid werd nog gevoed
dat
het
zou
SICILI.
255
van opsporing
volgde
bij
staat in
onmacht van het Bewind, maakte dit een indruk van hoogere
kracht, en gevolg was dat de bevolking, ook voorzoover ze niet
Mafia behoorde, lachte
om
de
politie,
veertot de
nalatige
dat
hij,
inriep.
men even
hij
tot de
men
Capo
om koud
di Mafia, betaalde
dat
Bij
men
haar trawanten
als
als
getuige
optrad,
binnen een etmaal een kind des doods. De vreeze en het ontzag voor
de Mafia was dientengevolge zoo groot, dat de groote landbezitters
haar bescherming op hun goederen inriepen, en in
ruil
daarvoor den
man.
Moedermaagd of van een heilige werd ingeroepen, en dat wie bij een
bende zou worden ingelijfd, op een heiligenbeeld zijn eed van trouw
SICILI.
256
gekomen,
23
en
toch
is
deze
Juli
worden meest
is dit alles
eerst-veroordeelde
De
later
van hun
lijken
aan het
licht
revisie
bij
op
slachtoffers
is
het
gebeurd, dat later een in zulk een rotsgraf gevonden skelet door de
meer
is
als
men
verkiezingen te
meer vooral de
allengs zoo
stedelijke
en meester in de Gemeenteraden te
is
rijke
is
de smokkelhandel,
Dan komt de
wordt toegepast. En
die
en helpen,
nooit
bij
den
man
is.
Minister Minghetti een speciale wet tegen dit onwezen weten door
te
drijven,
in te nijpen
geweest.
maar nog
altoos
Er
is
blijft
en
is
Palermo
zes
dagen lang
in formeel
eigendom stonden
Tegen de zedelijkheid
Beleediging
En
al
kwam
in
in
Noord-Itali
op
Noord-Italie op
1.99,
in Sicili
op 8.72.
op 14.57.
in Sicili op 125.
3.64, in Sicili
2
w
cd
CU
a
o;
^;
SICILI.
nog
woeld heeft;
257
bodem vaa
niet
dat
deze
hooge
cijfers
duren,
geslachten
itgewischt
eer
want
al
de
sporen
laatste
Het
zal
komen,
zijn
is
hier
is
bij
alle
alle
nog
aan
bij
de hooggeplaatsten
in.
Haar executin zijn zoo onheilspellend zeker, en als
omklemt ze met haar armen heel het maatschappelijk leven.
En daarom kan er in West-Sicili geen normale toestand intreden,
zoolang de gevaarlijke zedewet van de Omerta niet in het volksbesef
heeft plaats gemaakt voor het Gij zult niet dooden", en het Gij zult
altoos
een polyp
niet stelen\
Niet
op zich toepassen.
piscem
roemt ze in
executie
Tuiten, de
in
gemeene
den nacht.
De
mogen
heeten.
jaar,
Sicili
in
kereltjes,
prostitutie
ongelooflijk
vrouw op
Sicili
De
ridderlijk eergevoel,
schuilt
die de
positie,
pas twaalf en 12
in de steden
is
uitgebreid,
Te Palermo
met de
is
zelfs
Zulke vroegrijpe,
hun dochters
niet dan
bij
uit.
Droeve
ervaring heeft hen geleerd waar dit op uitloopt, doch juist ditjmaakt
dat
vooral
Sicili
rondzag, merkt
17
SICILI.
258
in haar Quecr things about Sicily op, dat de Siciliaansche vrouw, door
ziet,
zwak
staat.
In
Toen
Mrs. Sladen een naaister voor enkele dagen in haar logement had
laten komen, zag ze tot haar bevreemding een oude vrouw meekomen,
die in de naaikamer bij haar ging zitten, haar geen oogenblik uit
het oog verloor, en van 's morgens 9 uur tot 's avonds 7 uur, in
haar jonge jaren
dolce
far
niente,
zonder zelve
dan in Frankrijk en
sterker
op
meisje
van beweging.
op
Sicili
op haar paste.
iets te doen,
JNog veel
al
Vandaar haar zucht om, hoe ook, zoo spoedig 't even kan, ten
huwelijk te komen. Dan eerst weet ze zich vrij. Schier als i'egel vond
Mrs. Sladen (en ik citeer hier liefst een vrouw, omdat een dame van
hoogen stand veelal veel beter dan mannelijke waarnemers de vrouw
doorgluurt)
schier
regel
vond
zij,
dat er
bij
of zelfs
liefde
als
Neo-Malthusianisme kent
slechts 26
dit
In
het
er niet.
Te Catania vond
bedraagt, en
ons van 34
bij
in
1856
met
men
zedelijk
zoo
gedaald
bij
is.
ons op even
5, te
is
351 ^, met een sterftecijfer van 25^. Deze drang naar het
moederschap en naar een vrije positie wordt dan, is men eenmaal
altoos
gehuwd, maar
al te zeer
setta en
zelfs
misbruikt
om
huis te zoeken.
Girgenti
bij
Caltani-
Boven-
tot
haar
SICILI.
vroeg-rijpe
259
bij
door
de
die
liederlijkste
strenge
uitspattingen en het
hun booze
ons,
maakt
is
is,
reeds
jonge kinderen de
bij
hen de Mafia-leden
En wat voor
practijken.
alles hachelijk
dit
Sicili
partij
trekken voor
bij
in
op het platteland
streken
geheele
vergiftigd
heeft.
Er
is
geen
tigheid,
bijna
niet
anders
Er
zijn
kent nog
Sicili
enkele aristocraten
den oud-
is
door
de
Mafia
zelfs Sicilianen
arme volk
kleine
zetten,
perceelen
verpachten.
bij
om
landlieden
zelfs
twee schapen-
of
hondenvellen
die
SICILI.
260
uitgespreid iu de hoUigheid
gelukkig
laat
lucht
leeft;
toe,
maar
men
dat
't
lijk lag.
om
en de
deze
Sicili
degeneratie
te
stuiten,
mist de kracht
meuging het opkomen van een eigen nationaal type belet heeft. Van
de Sicani en Sikeli is onder hen nog de gehechtheid aan den grond,
van de Grieken het overdreven individualisme en de partijdrift, van de
Phoenicirs het egostisch wantrouwen, van de Romeinsche overw^el-
ijdele
groot-doen overgebleven
en
alle
zondige
de laagste zoowel
bij
velen
als
paden overhelt.
Rome poogde
toe
landlooperij
is
er een alge-
meesten op rasachteruitgang,
men
De
is
bij
de
passen,
oogen
verergerd.
Het betere onderwijs heeft hierin slechts zeer ten deele verbetering gebracht. Het cijfer der analphabeten is er nog steeds onrustwekkend. In 1901 bedroeg hun aantal op Sicili nog altoos 71 op
de honderd inwoners, in Caltanisetta zelfs nog bij de 75, en dit
niettegenstaande
het
in
Noord-Itali
Het aantal
lagere
261
SICILI.
scholen
bedroeg in
wijzers,
alzoo
Sicili
over
bijna
met
4,407,
heel
niet
Sicili
per school.
frs.
een stad
zelfs in
men
Palermo, waar
wijzers
als
hoogste
als
Het aantal
salaris.
over
Toch
bij
Belgi,
Sicili bijna
is
millioen.
schoolbevolking op
Sicili
derde.
veel
Veel beter
Er
Messina,
te
5000 studenten. Er
zoo
en
zijn
inwoners en gymnasiast
en
juist
malandrini
overschot
bij
men
1400 acht
slechts
worden,
dit
men
laten,
haar
10,000
de
bij
komt.
aan.
en te Palermo, met
Catania
op elke
dat
zijn niet
zijn tal
bezocht,
talrijk
te
is
dat
uit
en
dat
geleerde
per jaar
Ook
Mafia
wint de
proletariaat
Minder sterk
de Real-scholen.
kunnen
geplaatst
deze bloeien,
maar
is
blijven
van de behoefte.
peil
thans
15
slechts
H. A.
150.542
is
de
graan
133
niet
zijn
lire
bedraagt,
land
bebouwing verouderd
bij
zoo
af.
De
warm
op voor-
Rome
geheel onbebouwd, in
en de enkele rivieren
bevaarbaar,
Sicili er niet
veelal
zoo bloeiende
60^
was,
van
en gebrekkig, en
ontbossching,
die steeds
zijn evenals in
den Peloponesus
Met
lire
De
blijft
SICILI.
262
boonencultuur geeft
Waar
't
van den
wijn,
zamelnaam voor
maar de phyloxera
eerst
van lieverlede
heeft
is
van
bij
Op den wijnbouw
ook op
lire
is
per H. A. gewonnen,
Sicili bitterlijk
huisgehouden, en
De agrumenen
de omstreken
in
Itali
Ook
de citroenen.
niet
vijgen
cultuur
als
maar
op,
in 1875
is
die
bouw
staatsmo-
nopolie
tegen
nam
hij
is
bezit.
af.
Bloeiend daaren-
Terwijl
sinds
Sicili
de
saam-
zwavelopbrengst
van
alle
andere landen saam het bedrag van 100.000 tons slechts even overleverde
schrijdt,
Sicili
cijfer dat in 1898 nog tot bijna 503.000 ton gestegen is, een
waarde vertegenwoordigend van bij de 50 millioen lire. Ook de
asphalt is met een jaarlijksche opbrengst van bij de 75.000 ton verre
een
van onbelangrijk.
als
van
bij
1898
een
totaal
niet.
uit,
de
Doch
is
De
Alleen
visscherij
de
is
Toonvisscherij
gaf een
winst
van 2745.288
boven
gebracht.
De
machinefabriek
is
cijfer
door
De opgave van de
nog achterlijk.
heeft nog geen honderd eigen stoomschepen, waarvan er 67
zijn
SICILI.
263
alleen
groote
stoomvaart er
hoe
blijkt
Sicili
1^ fr.
nog zeer gedrukt. Op het platte
per dag verdiend. Alleen bij den tabaksbouw zijn de loonen van
Staatswege hooger geregeld en wordt aan goede werkers 2.91 frcs.
In
uitbetaald.
frc,
een
bij
arbeidsduur
van
10
Steden
uur.
en
dorpen
door
elkander gerekend, staat het gemiddelde loon iets hooger, maar be-
vrouw,
bij
een arbeidsduur,
De
van 1869
'81
aantal varkens
koe
is
fr.
per
man
en 1.67
even 8000
56.000.
liter
per
is
met 66.000
De melkopbrengst van de
met
fr.
is
stuks, en het
Siciliaansche
er tengevolge
van den achteruitgang van den veestapel zeer beperkt. Men rekent
5 Kg. per jaar per inwoner, terwijl dit cijfer in Noord-Itali 17.9 Kg.
bedraagt.
Vooral op
het
platteland
leeft
schier uit-
overvloedig
zijn.
Desniettemin
is
de bevolking van
wat
Sicili in
cijfer
een
cijfer
iets
zijn,
dan dat
te
De slotsom van
deze ge-
West-
SICILI.
264
en Midden-Europa, maar ook
en zonder
staat,
zijn heerlijk
bij
klimaat en
Het groot
zwavelmijnen nog
armoede aan water,
zijn rijke
landbezit, de
nog
die,
altoos voortwoedt,
Italiaansche
bewind,
ook
al is
al heeft
het
eiland
en het,
deed,
bij
soms
vergelijking
al te stiefmoedei'lijk bedeeld.
Iets
waartegenover
staat,
men de
doet
het
in
eind
oplossing blijken.
kwam
ik
ik
onder
de bekoring van
Sicili s
natuurschoon.
Te Messina ontvangt men hier geen indruk van maar het genot dat
Taormina's panorama u schenkt, is overweldigend. Sicili is een
driehoek, met elk zijner zijden telkens naar een ander werelddeel
gekeerd, beurtelings Azi, Afrika en Europa tot kolonisatie uitlokkend.
In het wapenschild van Sicili staat daarom als symbool van Trinacria,
(Sicili s oude naam, die Drie-Kaap beteekent) een Gorgonen-kop,
waaruit van achteren drie beenen springen, in de knien geknikt
Het eiland
en met kleine vleugels aan den enkel. En dit is Sicili
dat het schoon van drie werelddeelen in zich wist te vereenigen, en
;
achtereenvolgens
door drie
werelddeelen
begeerd en overheerd
kusten
is,
Van de
is
de
'
SICILI.
oostkust verreweg het prachtigst, en het
265
is
ge op de boven-
van Taormina's oud-theater bijna geheel voor u hebt. Noordwaarts op ziet ge nog zeer duidelijk Messina, en naar het Zuiden wordt
de gezichtslijn door het flauw opdoemen van Syracuse afgebroken, terwijl
galerij
zijn
zien,
men
en te Giardini staat
uitstapt,
stijgt
te laag
ver
boven,
om
de
dit
vrij
naar
steil
gezichtseinder, tot ge
na een
uur klimmens voor de antieke poort van het 650 voet hooge
Taormina
staat.
En
als
verheft,
natuur hier
u neerzet en
voor
uw
schilder er in geslaagd
is,
om
ontsluit,
opstapelt, of in de verte
de
Achter u
Etna.
uw
op de majesteit van
uit,
meter hoog, met het dorp Mola, het tweede daar nog boven en nog
200 meter hooger, oploopend tot op de Moute Venere. Beide die
met een
vlechtwerk van rij k-ontwikkeld struikgewas overdekt, doorregen met
weelderig, rijk-getint en geurig bloemgewas. Maar toch ng rijker
weelde boeit u omlaag. Van het terras waarop ge staat, daalt het
pad in breede glooiing met een nog rijker bloemenpracht benedenevenals
terrassen,
waarts,
zich
die
de
glooiing
die
heen opvoert,
er
zijn
rijker
zee-oever
kunstige
om Taormina
is,
zoover
uw
oog
reikt, sierlijk
en
om
hier in
bochten gekronkeld,
we
stille
De
kustlijn langs
met
den
ingesneden en in schier
Taormina
is
het schoonste
SICILI.
266
Sicili,
En zuidwaarts van
dit
aormina verheft
zich
Etna; een schier onmetelijke koepel die zich 2500 m. hoog opbeurt,
met op
een
dien koepel
kegel
Die reus-
vlakte donkergetint,
maar met
koepel
achtige
dorpen,
is
om
zijn
om
sneeuwrand
breeden
delijke
over
is
weelderig
in
breede
groen
verscholen,
als
rij
vrien-
omkranst.
Er
genot van het uitzicht gunnend, in vijf uren heel de Etna omspoort.
De Etna is zoo heel anders dan de Vesuvius. Vlak bij Napels een
met
sintels
maar
walmt,
overdekt,
nauwelijks
een
hier
naar
die
halve
alle
steil
zijden
met een
reusachtige
dom
zijn
is
provincie
of ge
ziet
langs
de wanden
van dien dom de gloeiende lavamassa donkerrood naar de zee afstroomen. En die Etna mijdt het volk niet, maar het pakt zich
saam op zyn
dicht
helling.
juist
als
de helling en
de Etna.
bij
blijft
overige terrein
is
Nergens toch
is
de bevolking van
Men kent
de
Sicili
zoo
gevaarlijke punten op
door
zijn
tegelijk.
wordt
't
dat
baar,
al
er
gepaard met angstwekkende beving van heel den grond. Een beving
die zich keer op keer tot in zee uitstrekt en herhaaldelijk plotseling
eilandjes deed
opdoemen,
gelijk het
Het
boeit.
is
harten,
En
toen
op het
laatst
der
SICILI.
267
Sicili
eindelijk
die,
vermoorden
alleen
niet
het lillend
inwoners op
met
lijken
weer
af,
zijn
lijk
maar
liet,
rukken en
te
lijk
zelf
wierp en worgde,
is
om
om
zijn
hart uit
en te verbranden.
olie te overgieten
en eerst in 962
zich aanstelde,
Toch
el
viel
Taormina
Moer voorgoed
onderworpen.
Harde
dagen
Taormina toen onder de Sarracenen doorworsteld; maar onder de Normandische Vorsten weer vrij geworden,
heeft het de moskee weer met de kerk verwisseld en stond sinds als
e'n
der
heeft
oudheid
is
Sicili
bekend.
Van de monumenten
indruk maakt.
Romeinschen
bij
is,
en nu nog
tijd
In de open lucht
zoo geheel
bij
iets
bevolking,
een spel dat bijna nimmer afdaalde tot het vaak zoo laag-zedelijk
die
te
herhaalde
nu nog
belegeringen
en
plunderingen,
die
Taormina onderging,
maakt het stedeke thans tot een klimatischKurort van grooten roep,
maar het bleef sints klein en telt niet meer dan een 4.000 inwoners,
terwijl toch het theater getuigenis geeft, dat oudtijds een tienvoudige
bevolking
in
dit
adelaarsnest
Wie
Dit
kwam
hebben zich
268
SICILI.
terugreis
ik
blijft
mij
rechtstreeks
maar om
beteekenis en zeldzaam interessante monumenten
legen, al
kan het
aantrekkelijke
Taormina
bij
niet halen,
in
1676,
adem
Duquesne
bij
der
meest
De
ver-
toefd,
e'n
Sicili bereist.
voor wie
zijn historische
blies te
Syracuse
is nu
een onbeduidende stad van nog geen
maar eens was het een wereldstad, de talrijkst
bevolkte van alle Grieksche steden, met een kleine 700.000 zielen.
Door enkelen werd het met de overige Grieksche kolonin op het
eiland tot Megale Hellas, of Groot-Griekenland, gerekend. Voor de
Grieken was Itali met Sicili ongeveer hetzelfde wat Amerika in de
16e tot de 19e eeuw voor Europa is geweest. Het verre land waar-
heen
Syracuse
uit.
30.000
inwoners,
alles
om nieuwe
emigreerde
ten
gelijk
leste,
het schijnt,
de
Sikanen en
later
uit
Itali
zouden
zijn
uitgeputte
geweest;
men
leefde
akkerbouw en dacht
gelukkigen toestand
overgekomen.
land
niet
is
volksplantingen
inboorlingen
als
uit
te
In dien
zenden.
met elkander om de
sterkste
Sicili niet
SICILI.
Van de
de macht
steden ging
269
uit,
taal,
hun triomfen.
Het
eerst
is
uit
Sicili
vestigde en er de provincia
Sicili
is
v.
de
groote
veldheer
Romeinsche
te brengen,
rijk
om
Sicili
en tot 827
Toen
zijn,
is
in
nogmaals
uit Afrika,
weer
die
zorgden en
zaam
ver-
Zeld-
land werd door hen als overdekt met moskeen, bazars en paleizen.
ridders
bezochten,
is
uit
Normandi,
uit Palestina
komend,
Sicili
die,
Uit
SICILI.
270
koningen
raandische
opnieuw een
zich
heeft
is
ontwikkeld.
dynastiek
Bij
vrij
rijk,
versterf
Sicili vrij
Sicili
geworden en
met
zijn in
het bewind
der Beide Sicilin aan de Bourbons, tot het in 1860 door Garribaldi
vrijgemaakt,
met
heel
Itali
verviel.
Rust was
al
die
Ook
werden de
gezet.
Eerst
Sikelische
verdrongen,
kracht geopenbaard,
al
spoedig heel
Sicili
aan
zijn
eerste
weer opgeleefd, en is er nu nog de heerschende religie in streng Roomschen vorm, maar van meer uiterlijk dan geestelijk gehalte. De Sil^aan
streng aan zijn kerk gehecht, maar een hoog geestelijke vlucht
is
nam de religie er nimmer. Het is onder die eindelooze golviug van
zijn
historisch
leven,
De bloedmenging
is
er sterker
dan ergens
vermengiug,
religie,
taal
en in
deze
altijd
en heerschappij,
is
doorgaande
wisseling van
nu ook Syracuse
al
cultuur,
de eeuwen door-
SICILI.
werd
en
zich
734
in
in
v.
Chr.
vaderstad aan
zijn
271
gruwelijke
Sicili aan,
De
en het
Corinthe ver-
is
van Tyrus,
factorij
hij
die de
hier
zijn
van overmacht,
sloeg
en deze
intusschen tyrannen
geweest.
Doch
gevierd.
en Aeschylos en Pindaros
er,
meer
in
wijden
zijn te
tegelijk
positie
Op de glooiende
omtrek.
van Syracuse
vlakte, die,
met
muur opgetrokken,
die
slotte
27 K.M.,
d.
i.
om
alle
omtrek bad, en waar 60.000 man aan gearbeid heeft. Met inbegrip
van het noodige voor de gebouwen en de aquadukten zijn uit de steengroeven
tunnel
de
vijf
om
prachtige
paleis.
waarop
Syracuse
de
bij
vloot
der
v. Chr., juist
Perzen
bij
Himera de Punirs
Salamis
af,
'wijl steeds-
die
vernietigd
werd, sloeg
SICILI.
272
landleger
aan
van 100.000
man
uit
de Grieksche heerschappij op
Sicili
Aziaat
malen
is
Jammer
bij
om hem
bij
om
twee
Himera de
en beide
te verpletteren;
het
na
slechts, dat
dit verrassend
ook naar
zich
zijn
Sicili voortplantte, is
vestingmuren de
strijd
voor Syracuse
eindigde.
Syracuse
zetting
Punische
oorlogen,
positie
die
in
haven en voor
onaangevochten.
214
v.
zelfs
Chr.
pijnlijke neder-
Rome
Toen
Rome
machtuit-
het
om
de
de
waren
En
niet n der
Elf
eeuwen lang
is
Syracuse
toen
en steeds
Verres roemde
zijn
rede tegen
O-,
7Z
^
rn
SICILI.
overblijfsels
273
II
beeld van den grootseheu eeredienst der goden, die hier gevierd
is.
hoogte die tot aan den bovenrand 10| meter beliep. Even reus-
een
achtig
laatste
men
als
zuilen
staan
liet,
nu met een
weelderigen plantengroei overdekt en maken geheel den indruk van
mysterieuse tempels, in wier zalen ge omdoolt. En dier zalen, in
den vorm van een S en meest het oor van Dionysius" geheeten, heeft
zoo wonderbaar sterke akoestiek, dat men, aan den ingang staande,
wekkende
duidelijk
zijn
men
naar
verschijning.
gevangenen die
werd
een bijzonderheid
om
Ook de
die,
de gesprekken van
om
weten
7000 man, die
er opsloot, te beluisteren,
hij
zijn
te
te
bij
de
.acbtige
men
zijn
Ze zeggen
u,
Rome
vallen er schier
hier jarenlang
heeft.
weg.
bij
nog
in de
In eindelooze rijen
Die wanden
en
zijn
op zekeren afstand
is
tusschen
deze
is
niets
meer
overig, en
ook
onder gegaan.
18
zij
274
SICILI.
zijn
het
Christendom binnen
wortel
nooit
en
schieten,
muren,
zijn
vergeleken, zedelijk
Sicili
zij
overige
streken
van
De Mafia kon er
staat.
zedelijke
Sicili is
de
bij
Op mijn
Sicili^
een stad van bijna 150.000 invs^oners, met een scheepvaartverkeer van
ruim 7000 schepen, saam echter van niet meer dan 600.000 tons
Catania
inhoud.
is
museum
en
oude stad
zijn
De
tal
overblijfselen
van de
Alleen
brachten
onlangs
Belangrijk daarentegen
verleden.
rijk
ze
Felice,
met
lezen,
op
reeds
zoodat
zichzelf
gelukt
is^
Gemeente-
Sicili niet.
Nog
hun
Het volk kan
de
stemmen
uit.
hielp,
en
de
het verspreiden
neigt
Catania uit
zijn socialisten,
is
Siciliaansche
geest
Mafia-woeling,
Doch
juist
van
zijn
ze
die
alleen
private
het
bakkerijen
ovex'lieten.
Doordien
deze
bakkerijen inkochten
last;
en nog
te
doen dalen.
SICILI.
en slechts door een subsidie van twee millioen
27&
lire te
redden was.
SICILI.
276
veilige
haven
Pelegrino,
sluit
stijgt,
te bieden, buigt de
die
als
de
kust
Palermo
bij
haven schilderachtig
breede
in,
en de Monte
berg
een gesoleerde
af.
v.
Chr. in
viel,
wier
beide, de
en
Catania,
Florio,
heeft er de gansch
de
millionair
en
Palermo's
moderne scheepswerf
gesticht, die
schappij
Italiana heeft te
van Rubattino
is
Palermo haar
in deze
van
Sicili
die in
verre
is
met de groote
is.
Ook de Navigazione
zetel,
en de vroegere maat-
groote weldoener,
bloemenweelde en vruchtenrijkdom
achter
zich
laat.
Jammer
alle
slechts dat de
Mafia zich vooral in dit paradijs genesteld heeft, doordat haar hoofd-
Palermo en
woont
er alle
in den omtrek geen gezonde stemming.
hoogei'e aristocratie van Normandische herkomst, en wordt door tal
van rijke vreemdelingen de haute coterie tot overdadige weelde opgeBij een bloemencorso in den omtrek zag ik een dubbele rij
voerd.
equipages zich over een heirweg van een uur lang gaans, in onafgebroken reeks voortbewegen. Men aanschouwde er de prachtigste
paarden en de schitterendste toiletten. Maar naast en beneden
zetel
zich
te
Palermo bevindt.
te
Benerzijds
bevolking
tegenstelling
uitbarstingen
leeft,
maakt Palermo
duchten doet.
steeds
tot
een
Boven herinnerde
277
SICILI.
de Italiaansche Regeeriug
opstand tegen
de
stand hield.
De
behulpzaam
op
is
Sicili
bij
tijd,
val
maar
De Normandische
Sicili Christelijke
ze deden dit te
Palermo
voorop
stijl
belangrijk.
vorsten
was mij
boeit.
een week
bijna
hier
van
in een
Sicili
den
centraal-bouw vereenigden ze
en
Basiliek-stijl
kwamen
bouwden
ze
paleizen
vorstelijke
Toch
bouworde.
civiele
bouwstukken
te
vinden.
is
is
ei'
Er
is
een
rijk nationaal
Museum,
ruim
staan
bar
nog zelden
blijft
in
lust,
in,
misbruik
far
Het
bezet.
niente, en zich te
Hij
als
stelt prijs
mengen
onbekend.
De
alcoholisch
Siciliaan is in
op straat
even een
hij
vrij.
Ook
is
in
dolce
zijn harte-
zooverre
is
278
SICILI.
Palermo dan ook wel waarlijk Sicili s hoofdstad, nog in heel anderen
zin dan Parijs het van Frankrijk is; maar juist dit stempel, dat
Palermo op heel het Siciliaansche leven drukt, laat de vraag niet
onderdrukken, of er voor een volk met zoo veelzins goede qualiteiten,
niet
zal.
ervlS^ftsideiie
ik
alzoo
ruimschoots
gelegenheid
mij
scheen het
mij
te stoomen.
voorbij
tijds
Toch
stellen.
zijn,
viel,
daarom einde
Maart 1906 van Palermo scheep, genoot onderweg volop van het
1894, toen het pas tien jaren in werking was. Ik ging
schilderachtig gezicht
en
kwam
hij
kon
om
mij
in korte
ook hier
zien, terwijl
schier
men
officieele, ik
uit
zee binnenkomt,
doet
mag
Wanneer
Bij
La
oulette stoomt
men
van El Bahira
is
om
Een 10 K.M.
brengt.
De oude
6.50 M. de
gewone booten
280
reeds van
verre
aangebouwd,
haar kronkelende
in
haven en de oude
af,
lijn
met geheel
oude
stad is komen liggen. Beide steden hebben saam een bevolking van
bij
de 200.000, waaronder bijna 100.000 inboorlingen, 40.000 Joden
is
die
een 10.000
zijn
zijn
als Italianen
gedragen.
De
is
zijn
straten
zijn
bouwd,
deels
van
paleis
tal
nog
de
Rsidence
magazijnen
de
talage uit.
aanbouw. De
in
De
breiden
ofticieele
steeds
aange-
gnrale"
zich
rechtlijnig, deels
in
zijn,
wat de goede
hotels in
s-
deze
in
wat
stad al
Fransche
stad
tijd
komt om me
te genieten.
Van
nationaal
type
allerlei
gerij.
der oosterlingen,
die
En
ook
is
is
aangelegd, toch
deelen
en
uiteen.
aan
zijwaarts
welks
af
glooit
zich
aangebouwd.
van nauwe
Alle
de
oude
als
en
aan den eenen kant de Bab-Soeika, en aan
boveneinde
de
Kasba,
nieuwe stad
drie
straatjes, steegjes
deze kwartieren
en
slopjes.
citadel,
ligt,
tusschen de huizen niet meer dan drie meters breed, en van de huizen
ziet
ge zoo goed
als niets.
rijen
van
en in die tuinen
breedere straten
winkel.
in
zijn
de huizen gebouwd.
Alleen in de
De winkels
zijn in
Daardoor
de bazars opeengepakt.
en stegen
meeste straten
even
alles
lijn
is
Het
is
het
doodsch en
Van de
iets-
is
verreweg de
elke woning.
bij
2S1
moet ge
terug,
omdat de weg
in Tunis voor een deel van een edel ras zijn en vooral in de vrouwelijke
sekse schoon uitkomen. Toch zijn ook de Jodinnen, althans die van hoo-
hoogopgaande
genoeg
dat
om
kam
ge heur
trekken en ivoren
fijne
splijten,
tint,
De meesten
slank,
inboeten.
maar
rijk
De
Aan bouw en
aan ingredinten.
koste gelegd.
Van
is
nauw
in elkaar
gebouwd,
geen sprake.
De meeste
winkels zijn niet meer dan twee a drie meters breed. Ze zijn geheel
open en
ingaan,
's
nachts
maar moet
worden
er
er niet
wordt
zich over de geheele breedte van
niets dan een kleine ingang voor
Ge kunt
Het geheele
front
282
den eigenaar en
zijn
En nauwlijks
TUNIS.
zijt
uw naderen
bij
ge tot voor de
zit
toonbank genaderd, of
haalt het eene stuk voor, het andere stuk na voor den dag,
hij
om uw
De
op te wekken.
altoos
is
beiden foppen
met het
vriendelijkste gezicht,
soms, dat
uw
zelfs ruzie
het
is alles
komedie, en
gesteld,
al schijnt
bij
en de
hand, en
ziet
op de hoogte heeft
ook
uw
Hij
prijs,
in,
maar even
meer
dan en Fransch magazijn in de Avenue de France of de Avenue de
Paris is het weinig beter. Ook in deze magazijnen worden de gidsen
die er een vreemdeling heenbrengen, met percenten voor hun preferentie beloond, en ook in deze magazijnen is het dan vaak dezelfde
len
reiziger.
komedie.
IJlings
wordt een
tafel
te hard.
bijgeschoven,
en een oostersche
is
In
koffie aanbieden,
is
om
spul te verkoopen.
Maar
er saamspanning
dit
Geen onvertogen woord komt over zijn lippen, en onder veel buigingen
en vriendelijke strijkages laat hij u uit, alleen er op aandringend dat
ge toch uw bezoek moogt herhalen. En komt ge er dan later weer
langs, en merkt men u op, dan noodt men u nogmaals binnen en
begint dezelfde komedie.
Ik
had
als
cicerone een
levendig
om
de pinken,
bij
283
me naar
als
Eens
de perfectie.
rol in
hem
zei ik
huis te
hij
bij
dit,
en
sans
bien, car
faut
Il
nous n'aurions
cela
deze bazars
lederwerk,
schier
pas
er
pain sec."
Ie
de
niet
diaanterin
tapijten
van
Ook
koper.
fijngedreven
de
prijzen, al zijn ze
zijn
Tunesische
is gewerkt, minder warm dan de Turksche en KleinAziatische. Maar vooral in goeden reuk staan de Tunesische bloemen-
blauw dat er in
essencen.
De bloemenweelde
beeft
zich
er
is
in
om
en jasmijnessencen
uit te trekken.
zijn er kostelijk,
Vooral de
en daar ze in
steden, in boozen zin woedt, doch ze tei'gt niet zoo sterk de publieke
men
is
In Tunis zijn
zij
het,
om
door een
kuchje
binnen te komen.
gidsen hun
al te gunstig
Mijn jonge
me
want ook
verdiensten.
hierop en had
uit dat soort
er vermoedelijk opzettelijk
me
staan niet
de vreemdelingen te lokken.
het
gids, in
Toen
rijden,
ik van El
en verzochten me te mogen
rijden.
die
dames
om
in
bij
Ze vroegen het
284
aan
niet
deze
mij, maai'
Maltezischen
en zoo dropen
uw
ze
me
liefst niet in
Maar
af.
Arabische gidsen u in
pogen in
vermoedelijk ook
verstandhouding stond, en
in
gids, die
door
mijn eenzaamheid
hem
met
liet
ik
liet storen,
uit
heel
te strikken.
om
drinken,
te
tafel
cognac zitten te
dan
anders
moed wordt
men
zijn.
weinig.
Christen te
zijn.
Zelfs
is
Van het
Heel
wie ver-
moskee binnen te gaan. Op het heilig erf wordt wie geen Mohammeddaan is, liefst niet geduld, en alleen bij zeer expresse-aanbeveling
laten ze u in hun heiligdom toe.
Hun moskeen
klein
de
zijn
aantal
Oostersche
architectuur.
De
grootste
is
de
Djama
ez Zetoena,
wat beduidt de Olijven-moskee. Ze is gesierd met een keurige minaret, die 44 Meters hoog oploopt, en met een rijke kolonnade. Evenzoo
mag met eere genoemd de Sidi-Yoesef, niet ver van de Dar el Bey.
De oudste moskee is de moskee van de Kasba, die uit de 13e eeuw
dagteekent. Alle deze grootere moskeen liggen in de Medina, waarin
oudtijds alle leven van Tunis zich saamtrok, en al zijn deze moskeen
van verre niet te vergelijken met die in Spanje, of met die te
Constantinopel
minarets
elegant
en te
een roep
van
stijl,
Damascus,
toch
gedecoreerd
wisten ze
uitgaan,
en hoog boven
alles uitstekend,
relief
langrijke
Mohammedaansche
Tunis, evenals
Bagdad en
Universiteit.
was
is
285
in El
Azhar te Cairo
is
hier,
naar evenredigheid,
400 colleges
Het
is
zijn
inheemsche leven
hier naast
onaangetast te laten,
leeft
ik straks
uit
nader
om
is,
het
onder de Bey
nog steeds geduld. Tot 1530 was er zelfs nog steeds een
Bisschop; doch sinds was dit element uit Tunis geheel verdwenen,
tot het in de 19e eeuw door de groote invasie van vreemdelingen
uit Christenlanden weer openlijk in Tunis optrad. Er staat nu in het
Fransche gedeelte der stad een groote kathedraal. Er is ook een
kelijk
Grieksche kerk. Er
er
die
is
Dames de
Sion.
Zelfs is
een
christelijke
iiBsriptin
bevat,
Mohammedia hierheen zijn genog drie namen van oud-Tunische Bisdie uit
is
de
kapel
bij
weer
in Tunis
Doch van
veel
Lyceum
college
de
Saint-Charles.
Dit
telt
is
en bekend staat
later
als
het
hoogste punt
Dit Belvdre
ligt
82 Meters hoog en
286
park
Dit
TUNIS.
zeer uitgestrekt.
is
flora beplant.
door heel het park heen, die opgaan tot op het hoogste gedeelte.
Hier
is
men
punt, dat
vooral
omtrek
Van
geniet.
bij
meer
ondergaande zon,
de
als
panorama over
men
dit
en het
heel
den
van
is
hitte aflaat
groote
zijn
rijen bergen,
zee.
restaurant,
er
in een land
dit
is
ligt
het land
een Velodrme,
ver
niet
Voorts
is
om
kan afwerpen.
Twee kilometer
ten
paleis
maar
bij
plechtige
gewoon
ligt El
el
Dar
el
Bey,
ceremonieele gelegenheid
Bey
slecht.
decoratief.
biedt
Zijn
het
daaraan
te
is
over,
en opmerkelijk
is
is
geen sprake.
Ruimte
heeft verzameld,
meer dan de
aller-
Het
is
daarom
het
bij
slechts
natuurlijk
Bairam-feest aan
voorkeur
geeft.
de
Niet alsof El
maken.
Bardo,
in het paleis
van El Bardo
Integendeel.
Ook
in El
Bardo draagt
dit
paleis
gesoleerd door
om
te
forten te
287
versterken.
Tegen
Bey
landbevolking wilden de
muiterij
alle
zich
de stad en onder de
uit
De poortea
goeden
gewassen
zijn hier
saamgebracht, de bloemenpracht
Het
placht er des
paleis
zelf is
winters langen
De schoonste
bieden.
te
ge u
als
meest onbewoond
tijd afleiding te
is
weergaloos, en
in deze flora-weelde
Bey
de voorlaatste
vinden,
maar toen
ik
het bezocht was het geheel verlaten en aan de hoede van een inten-
dant met
paleis
het
zijn
De
bewakers overgelaten.
fraaie troonzaal
is
in dit
is
wordt bedorven door een reeks van zeer gewone portretten van
vorsten en Bey s, die aan de wanden zijn opgehangen. En nog erger
is dit in de groote galazaal, die groot van aanleg en niet onschoon
in
haar constructie
is.
s,
is
geworden.
hun
Al het Oostersch-kostbare
is
men
elke twee
zijden,
bloemen onder
stolp.
Pendules
alle
onder bestoven
stolp,
om
en
het hoofdeinde
is,
De
patio
of binnenplaats
aanleg
288
men
trappen, als
bordes,
trap
vrij
De n
ligt,
de tweede
en de n
brult,
let
is
zit,
de derde
er n die slaapt,
king dan ook te wenschen overlaten, deze greep van den beeldhouwer
om
Het
of als ge aankomt,
is
uw komst
vooral eertijds
met sterke
moskee. Er
van gebouwen
voor
Museum
het
is
is
een kazerne,
Alaoei.
verreweg
Alaoei
rijkst,
't
Van
alle
musea
het dankt
en
in
Tunis
zijn
schat
is
dit
museum
aan de
ijverige
<le
steen
zijn
waarde.
En
uitgestald,
Er
is
rijk
beeldhouwwerk.
kunstwerk, en
hier
bezitten
zelfs
saambracht,
van edelgesteenten.
schitteren
uit
Ook de mozaeken
die
men
Iets
verder
op
ligt
Toch
blijft
op 10 K.M.
DADELPLUK
IN TUNIS.
HET PROTECTORAAT
gekanaliseerde
niet
lagune
Tunis,
bij
VAJN TUNIS.
289
de
aan de
die
700.000
eens
moet geteld
inwoners
in de historie der
rol
n vergeten.
golf te stichten.
tijd
was
Het was
-gegaan.
overstoven
alles
en
als
in
Uit Tyrus
iad.
Pheuicirs
gesticht.
hatchath,
De
d.
i.
de nieuwe stad, en het zijn de Romeinen, die uit dit stroeve Semietische
woord het welluidender Carthago gevormd hebben. Deze factorij,
oorspronkelijk alleen voor den handel gesticht,
.groeid
stad,
is
:steeds grooter
Carthago's
van daaruit
in Spanje,
op Sardini, Corsica en
met deze
Sicili gesticht,
en in het
macht
moest tenslotte de later evenzoo steeds zich uitzettende macht van
Rome in botsing komen. Het zeebekken was te nauw om voor twee
concurreerende wereldmachten plaats te bieden. In die worsteling op
eind
kon het
niet anders, of
leven en dood heeft toen ten slotte Carthago, gelijk ik straks nader
zeven
opgewassen, en in 146
eeuwen gebloeid
En wat meer
verwoest.
de
te
v.
Chr.
hebben,
tot
is
Rome die
De
bij
Himera
bereidde, en
290
een vredescontract,
worden
opgericht.
dat
bacchanalieu,
in
't
eind
Het Semitische
polytheisme
het Arische
bracht
maar
de
dit
Semitisch
dan
alleen
religie
zijn
Eerst
toen
de Astarte-
dienst
derde
is
het
en Augustus
te
nieuwe stad op
als
zijn
is
en deze tweede
Carthago
heeft
alle
Carthago
is
blijft
volharding
is
verrezen.
Kardinaal Lavigerie
hoop,
maar
herleven,
in
die
verwachting
is
hij
bitter teleurgesteld.
of
hebben Tunis en de overige kuststeden
landbouwers zich in het binnenland gevestigd, maar het onder-
kolonisten
als
De
opgezocht,
wel te
verstaan.
Gelijk
als
was Carthago
in zijn
291
na heftigen
tegenstand al spoedig zoo aanzienlijke vorderingen gemaakt, dat
Tertullianus, Cyprianus en Augustinus er als lichten voor heel de Chriser
telijke
gevonden.
In
was het bloed der martelaren gebleken het zaad der Kerk te
want over heel de kust van Noord-Afrika, en tot diep in het
binnenland was al spoedig de dienst van het Kruis doorgedrongen.
Synoden als Concilin zoo talrijk bezet, waren hier keer op keer
hier
zijn,
nam
gelijk
het
van de
3e tot de 7^
Het
Christelijk
alle
triomf over het Semitische zoowel als over het Arische polythesme
Christelijke
te
uit
die
in
natin in
Noord-Afrika,
hem
zijn
legerkamp opsloeg
als Christe-
lijke
stad
mocht.
van een
ze
die
toch
hier
geestelijk motief en
waarde
reeds
bezitten,
in
1842
van een
evenals
de kleine Chapelle de
geopend was.
St.
Louis,
in deze lijn
van gedachten veel machtiger toe wat van het oude amphitheater
nog overbleef. Dit amphitheater is, naar zijn overblijfselen te oordeelen,
bijna
even groot
als
dat van
Rome
292
rijen
planten,
en
kathedraal
bij
niet
dit
in
historischen
ernst.
is.
Op
bij
Een
de Cisternen, waar
waarmede
men
acht
is.
sinds
voortgezet.
eeuw de opgravingen
hier rusteloos
Carthago
is
doorgedrongen.
293
Ook staan
lijken
van amuletten,
tal
allerlei geriefelijkheden
de
beschilderd
met
overblijfselen uit
menschelijke
tijd,
tal
van struisvogeleieren,
De tweede
portretten.
den Romeinschen
zich tot
om
hun volkomen
gelukt.
dit is
bij
En dan is
ook op zichzelf
niet in staat,
Carthago
al
zijn,
om
ze stellen u toch,
weer voor u
te
er
is
van Carthago op de kust en op de zee voor u hebt. Dit metterdaad wonderschoon panorama verklaart u mede, waarom de Punirs hier hun
factorij bouwden waarom de Fransche koningen geen weerstand konden
bieden aan de verzoeking, om Carthago weder te doen opleven; en
;
294
Hoe
zijn
zonder slag
als
voor
en
toestand
zijn
pijnlijke
ervaringen
als
wat
betreft. Bijna
van
1870,
waarmee
de
verleden
zijn
wachten toekomst
te
omstreken,
of stoot heeft
altijd
zijn
is
nadere
allezins
toch
zij,
met
positie
zijn
Frankrijk, na
onder
de
groote
vreemdelingen niet de
men de
met de
Itahanen
met 10.330
saam neemt.
Italianen
eigenlijke
de Italianen de overhand
Maltezers, d.
i.
Romeinen
ongelijk
sterker
veel
op
de
en zich
gesticht
weten
al
meer
als
thans aan een da capo van zoo uitgebreide colonisatie uit Europa in
maar
een
gelijk ik in
De
tot Europa.
landengte,
die
De
kust verbond.
straat
het
Sierra
Nevada
liep
in
Marokko
bij
de Etna.
Gelijk
toch Spanje
zoo was ook Sicili nog niet
van Tunis losgescheurd en anderzijds nog aan het vasteland van Itali
verbonden. Het westelijk deel van wat we nu de Middellandsche
zee noemen, vormde naar die voorstelling een groot meer, dat van
allen kant was ingesloten. En wat nog sterker sprak, waar nu de
in
doorliep,
295
en onder Marokko, Algiers en Tunis doorliep. Op de kaart door Bourguignat van den toenmaligen geographischen toestand ontworpen, en
die o. a. Stanley Lane Poole in zijn werk Barhary Corsairs, Londen 1890,
op blz. 15 overnam, doet geheel het terrein dat thans Marokko,
:
Algiers
en
uitgestrekt
dat ten
als
een in de breedte
oceaan werd bespoeld, en, alleen door de landengte die Tanger aan
Cadix verbond, tot een schiereiland gevormd, als een verlengstuk
van Europa, niets met Afrika uitstaande had. Eerst door het uitdrogen en leeg vloeien van de Sahara-zee, zoo acht men, is deze
landstreek toen later met het vasteland van Afrika in verbinding gekomen, en na de doorbraak van de Straat van Gibraltar, die haar van
Europa losmaakte, tot Afrika gerekend geworden. Uit die oorspronkelijke gesteldheid nu verklaart het zich, dat onder de keizers van Rome
de Europeesche colonisatie hier zoo uitnemend geslaagd was, en dat
in de 3e eeuw na Chr., althans het tegenw^oordig Tunis weer zoo
goed
als
in de
dit
tot
opgekomen, en hangt vermoedelijk hooger op saam met het Roraeinsch gebruik, om hen, die geen
Grieksch of Latijn spraken, barbaren te noemen. Beide woorden toch acht
Berbers
is
men van
zelf
als
verzamelnaam
eerst later
zelfs
296
een meervoud: Baraber, van gevormd. Tot deze Berbers behoorden oudtijds
Ze zijn thans in groote verzamelgroepen gedeeld, waaronder de dusgenaamde Kabylen, de Rif-piraten, de Toearegs, de Beni-Senoes, d&
Beni-M'zab, enz., die wel in kleur, in tint van oog en haar, in usantin
en
zelfs in dialect
Hartmann stemmen
en
Ritter
belet,
met
uitkomt.
ze
is,.
met de
hun
handhaven, en, zonder een staat te vormen, steeds zoo tuk op hun
De Berber
helder.
geest.
zich
bij
is
zij
zwaarder en minder
daardoor een
spits toeloopend.
stiller huiselijk
leven
is
wat vooral
de taaiheid
treft, is
in
Hij
doch in
uit,
is
zijn
zaken ondernemend en
en
zijn
onderkaak
monogaam en
dorp neemt
bij
waarmee de Berber
leidt
hij
deel
de pinken.
En
297
de
maar
zelfs
ge-
is,
In dit door de Berbers bewoonde land zijn toen in het begin der
eeuw
9e
v.
we weten,
de Punirs uit
Utica,
te
te
Carthago en
sinds
schier
alle kustplaatsen
in
kwamen twee
Reeds hierdoor
aanraking;
in
de
Berbers
in te dringen,
mend
in
tijd,
op,
Ze wisten
zich overal
thuis te maken,
waar
ze
Eeuwenlang
zich.
landsche
zijn
Zee geweest.
alle
eilanden
zelfs
zegt
in
men
partij
te
liet
tot in Groot-Brittanje
De Berbers
zij
zijn.
vormen. Op
Sicili zijn ze
troepen geland, en in
om
hun stammen
00.000
man
huur-
Den
Ze werden
uit
Griekenland
298
zelf,
ze
werden
uit
in het Groot-
Griekenland van Zuid-Italie, maar wisten toch ook door het stichten,
niet van
te
eng
de
allengs
om twee
Punische
en toen beide
Hannibal
Dit
is
heeft
n te Carthago n te
het
Punische
leger
zijn
Rome
tot
al
voor
spoedig
Rome
gevoerd geworden,
het
pleit
zijn
eindbeslissing vond.
De
binnenland
plaatsen.
door,
Mauretani inlieten,
dan naar het verwerven van nieuwe wingewesten. Ook de kolonisatie van het nieuwe terrein ging in den aanvang uiterst traag, en
de namen van Massinissa, Jugurtha en Juba zeggen genoeg, wat tijd
er verliep, eer de inbezitneming van Noord-Afrika een meer doortastend karakter kon dragen. Eerst in het begin onzer jaartelling
kon althans nominaal heel Noord-Afrika van Egypte tot Tanger
Romeinsch gebied heeten, en eerst de herbouwing van Carthago
onder de eerste keizers was het teeken der herleving van een nieuwe
Het tegenwoordige Tunis, eerst Africa vetus genaamd,
heerschappij.
ongekend,
Africa, dus-
Ifrykia, in
woord van
kwam
299
TTJNIS.
En zoo
civiel
en militair bewind
Marokko,
als
Mauretania
en Mauretania
II,
even-
In Numidi
die
ratoris,
bevel
voerde
In
50.000
Marokko
Keizers
is
de
afgezonderd.
laatstelijk
Steeds
bij
de
sterker
Itali
naar Noord-Afrika
overging.
Prachtige*
scheu
tijd vindt,
bloei
Rome
in
Itali.
is
helft der
Het won
tweede eeuw
zijn
aanhangers
300
is
TUNIS.
verhaal
triomph van
het
te
tal
van martelaren en in
doen, en
Niet
lang
er
den
meer,
men denke
Nog voor
de ronde.
mist
gingen allerminst.
Itali
ge
slechts
ng schitterender geweest
zijn,
Christelijke religie
(zie
p.
520),
stad vertegenwoordigden,
Een keer
van de
in dezen toestand
Vandalen.
Toch
zijn
kwam
deze
als
Romeinsch gouver-
verzet
en riep de Vandalen
uit
Spanje te hulp.
De Vandalen,
uit
Noordoost-Duitschland herkomstig,
op de ergerlijkste wijze
de
Pyrenaen, vonden
huis,
die
Vooral in
het
rijke
lot
ondergaan
als
Frankrijk.
Toch
is
TUNIS.
301
man
zijn
Bonifacius
snelde
te
hulp.
Dank
zij
die hulp
won
Bonifacius
pleit,
van
deel
bleef.
der
nam ook
een
een
hij
eeuw
komst der Sarracenen hebben voortgeduurd, indien godsdiensttwisten ook dit Vandalenrijk niet ondermijnd hadden. De Vandalen
wai'en namelijk Arianen, en de Orthodoxe kerk had het onder hun
bewind soms hard te verduren. Niet dat de Vandalen uit zich zelf
vervolgziek waren, maar het Keizerlijk bewind vervolgde in Itali
de Arianen, en dit bewoog de Vandalen om in Afrika represailles
op de Orthodoxe bisschoppen te nemen, teneinde hierdoor den Keizer
te noodzaken de Arianen ongemoeid te laten.
Doch juist deze vervolging der Orthodoxe kerk bracht het rijk der Vandalen ten val.
Vooral in het Byzantijnsche rijk achtte men deze verdrukking van
tot de
de Orthodoxe Bisschoppen
niet te
mogen
met
tegen Gelimer, den toenmaligen Koning
I zijn
veldheer Belisarius
overde Carthago
en
dan
vijftig
ingelijfd,
hun toen
in handen, in
en in 698
viel
bij
minder
den Islam
den
zich toen in
Kaeroean een
302
hoofdstad,
roeren en
wisten
oogenblik
een
dorpen,
die
den,
om
toch
niet,
die
zelfs
de
tot
onder Kahina,
Arabieren
terug
te
maar
vijf
waren
al
Maan
er
neerhaal-
het Zuiden
alleen de
tot diep in
opzicht
elk
in
750
keizerlijke
Alleen
die
kolonie
groote
in
opkwamen, en
is
Ook
in de
toen
wist
te
stierf.
verkrijgen,
eeuw,
tot
hij
in
in de
bij
invloed
wist uit
te
breiden.
Carthaga
Niet gering
is
in de elfde
de cultuur
geweest,
Ifie
eeuw
gebloeid.
Kaeroean en
te
was
eerst
de
Geheel de
dezen
bloeienden
staat
van zaken
een einde werd gemaakt en die ongemerkt ook Tunis in een Barbarijschen rooverstaat
omzette.
Steeds
onafhankelijk.
zich
TUNIS.
30a
gedrongen, deze
zelts
Bey
latere
van 642
Tunis
aan den
Islam getrouw
bleef,
1881
De
stand hield.
d.
i.
ruim
elf
in de historie
had
uiterst
wezen op de
Middellandsche zee, in geheel privaten vorm, reeds sinds eeuwen
bestaan.
Buiten de territoriale vrateren is de zee vrij, er is op
belangrijk
tusschenbedrijf.
geen
zee
politie,
en
de
Feitelijk
kleine
vloten
dit
die
booze
de verschillende Staten
om deze
zeeschuimerij uit te
overbrachten
heden werkten
vloot
te
Spanje.
in
dit
in de hand.
Turken opkwam,
de
bij
stellen,
om
Ten
Twee omstandig-
Algiers
denkbeeld, dat het schoone Spanje voor altoos voor hen verloren zou
zijn,
begaven
ze zich in
hun brigantijnen op
zee,
om
zooveel mogelijk
wat de Bey
s,
de
te verspreiden
broeders
op
stil
geworden
iets-
lieten.
zeeroof
en er buit te rooven
groote
schaal
in
te
partij
hadden getrokken
richten.
Vloten,
om hun
machtiger dan
504
wisten
zelfs
spoedig
te
onderwerpen, en waren
kwam nu
honderd
tijd zich
zee.
Daarbij
galeien
hadden weten
nemend
te veroveren.
hem
vlootvoogd,
is
sterke stad
te
dwingen.
En wel
het voor
Hassan opgenomen, en met een vloot van 600 schepen in 1535 Tunis
hernomen, maar de Franschen kozen toen voor Barbai'ossa partij,
en het einde was dat de Turksche heerschappij voorgoed in Tunis
gevestigd werd. De slag bij Lepanto in 1571, waarin de Turksche
vloot voorgoed het onderspit delfde, heeft toen wel deze overmacht
gebroken, maar met geen ander gevolg, dan dat de Staten op de
JS'oordkust van Afrika allengs hun onafhankelijkheid hernamen entn
nog
hoogste
<loch
naam
in
daardoor
juist
is
Of de naam van
woord Barbaar, dan wel aan den naam der
in 1830 heeft gezucht.
.it te
maken.
met het
Berbers ontleend
peesche ooren de
naam van
is,
valt niet
is
voor Euro-
hun namelooze
zeeschuimers
oorlog,
den
bij
alle
om
geweest; de kaapvaart,
als
hulpmiddel in
beruchtheid
om
zijn er altoos
aan.
Zelfs
zijn
genoot
het
zij,
Congres
Maar
de
te
Parijs
in
1856
is
het in
beginsel
kaapvaart geoorloofd
achtten
uit,
en op het
reeds prijsgegeven.
bestond
hierin,
dat
ze
305
elke
natie,
niet
die
bij
.als
de
bij
Capitulatin.
;
door betaling van tribuut kochten. Zoo nu gaf ook de gebieder, of later
Bey van Tunis kaperbrieven uit aan wie ze hebben wilde, of
de
ook
liet,
zonder kaperbrief, in
zijn
met
zijn genomen buit toe, voorzoover het buitgemaakte schip niet voer
onder de vlag van een mogendheid, die verdrag had gesloten. De
Bey van Tunis kreeg 10 /o van den buit voor zich-zelf en 2 "/o voor
bet onderhoud van de haven en voor de Maraboets; en tot dien
had
schip, die
te
voller
om
op de grootere koopvaardij-
de
heid
op haar beurt
zocht,
om
zelfs
was. Groot
is
is,
en onvergankelijk
blijft
de eere van de
paters
Redemptoristen,
Eerst
hard
is
d.
i.
te
meedeed, in 1801
te tuchtigen,
maar de
is
Engelsche en
'Van der
vloot,
tuchtiging
Hollandsche
Capellen, de
20
306
TUNIS.
was geknakt.
Sedert heeft Tunis als nagenoeg onafhankelijke Staat zijn bestaan nog"
tot 1881 voortgesleept; in dit jaar
kwam
toraat,
er
strijd,
en
Maccio,
zelfs
een
ministerie
is
te
liep in die
Rome om
Het wilde op
De
zijn Algerijnsche
grens geen
vreemde
had ondergaan, gevoelde het behoefte, zich door een machtsdaad van
beteekenis weer tot hoogeren rang op te heffen. En gelijk bij slecht
geadministreerde
maken,
de gelegenheid
Staten
om
hier.
en hoopten zich
in 1879
'81
moeilijkheden
zoo
leiding
men
en
om
geschillen die
doortasten wil,
tot interventie
men
anders gaan
laat,
maar
opleveren.
De Khroemirs,
die vlak
aan de
grens van
Algiers
en
op sluwe
grieven
was
voegden zich
307
in Tunis
Vooral
hierbij.
het
allerlei
van
verleenen
spoorwegconcessies
bloed.
En
in de Fransche
om
Kamer
men
rede
petits paquets
af.
toe,
man
zag
daarbij
man
van 23.616
de
generaal
Brart
Roustan audintie
zelfden dag
in,
dat
voortaan
klein in
te
't
voet en
getal.
De
en eskadron
ruiterij
man
bij,
en wel
maar
eer die
man
kwam
waren, trokken de Franschen Tunis reeds binnen. Zelfs was het zeer
de vraag, of de Bey op deze reserve, voorzoover ze uit het Zuiden
in fanatieken zin,
is
de bevolking
zijn
hof
308
hem
beschaving,
niet onverschillig
liet.
Bij
waar te
nemen. Bij het volk nog altoos afkeer van de Christenhonden, maar aan
het hof voor enkele Christenen, die zich wisten in te dringen en
taten van
Mohammedaansche Staten
is
Doch
hetzelfde gezien.
juist hierdoor
volk verspeeld
zijn
meer dan en een Godsoordeel over zijn ontrouw aan den Islamitischen geest. Ver buiten Tunis-stad kon de Bey dan ook zijn gezag
Meer dan en stam voerde een zoo goed als
kwalijk doen gelden.
onafhankelijk bestaan, en al was aan de meeste stammen althans
een tribuut opgelegd, ook aan
zich
De
onttrekken.
te
allicht
dit
financin
van
gevolge van dezen stand van zaken meest in zeer onvoldoenden toe-
Leening na leening
stand.
had
ia
moeten voorzien. Daar de rente van dit geleende geld steeds grooter
deel van het budget verslond, bleef er niet over om, behalve voor 't
voor
leger,
zorgen.
in
verkeerswegen,
de
het financieel
uitgeloopen.
En
beheer,
tot
heid heil
gezocht
Frankrijk
door
het
hebben,
Itali,
na
aftrad,
ontviel hiermee
te
al
schaakmat te zetten.
Itali
geblaft
niet
toebeet,
Maar
natuurlijk, toen
en het Kabinet-Cairoli
hij
feitelijk als
hem
in het critieke
oogenblik
die
als
er
onafhankelijk geworden.
in
geslaagd,
Sultan
zou
in
officieel
hij
zijn investituur
geval
bij
van de betaling
van
Op grond hiervan
en
bijstaan,
beperken.
zijn
Over
bleef.
maar
heen,
309
dit
protest liep
men
zijn
goedkeuring
nog
altoos
gemeenlijk
onderhielden
Tunis
veel
om
tegeu
Deze beide
de Christenhonden in
oversloeg
en
hoofd van
al
45.000
man
noodzakelijk maakte.
toen
dat
reeds in
zijn
als
onderdrukt was
Kus de hand
toepassing vond. Een enkele stam,
die
die
den kop niet wilde buigen, trok zich op Tripolitaansch gebied terug,
en wel gaf dit nog jarenlang aanleiding tot kleine grensgevechten,
maar in 1888 is ook hieraan voorgoed een einde gemaakt, en inmiddels
reeds
voor
lang
gevestigd.
in de hoofdstad
en op de noordkust
doorgezet heeft.
Ditmaal
was
niets
De generale
dellijk
bloedverlies,
waard,
staf
En wel
niet zonder
naam
310
Even
nu
flink
beleidvol
heeft
als
het
Fransche
gouvernement zich in
dit
nieuwe
bezit
bleef als
van deze
AU
uit Creta
al speel-
den ook de vingers van den Bey op alle toetsen, het zou van nu
voortaan de Fransche machthebber zijn die de hand van den Bey
bij dit spelen, stevig en secuur, met zijn hand omklemd hield, zoodat
den toon kon aanslaan, die in Frankrijks oor welluidend klonk. Wat men op het oog had, was geen tweede Algiers,
maar een alle macht in zich concentreerend Protectoraat. Aan den
de
Bey
slechts
Een
jaarlijksch bedrag
van
frcs.
behield zijn
Hij
titel.
lijst
zijn Huis.
uit
en een muziek-
een bataljon
saam eerst 1200 man sterk, en sinds op 600 man terugbracht. Het paleis van Dar-el-Bey, dicht bij de Kasba, bleef evenals
het buitenverblijf van El Bardo, met de daarbij behoorende paleizen
Op het groote Bairam-feest zou hij door
tot zijn vrije beschikking.
korps;
behield
twee van
zijn
oude ministers
,,
minister van de
maar ook
de geheele inrichting van het Islamitische leven bleef gelijk men die
gevonden had. Aan de hoogheid van den Mohammedaanschen eeredienst
werd niet getornd. De Haboes-goederen, die den rijkdom der Mos-
in
haar
bezit
en te harer
beschikking.
Oerara
als civiele
311
recht berecht, deels naar de school der Hanifieten, deels naar die der
De stam-indeeling
Shafeten.
Aan
bleef geerbiedigd.
eiken stam bleef de Caid bevel voeren, onder den caid werd een
khalifaat gehandhaafd, en onder den khalief de Cheick. De universiteit te
De Koetabs
of lagere scholen
De toegang
uitgebreid.
zelfs
werden
tot
als na,
De oude belastingen
bleven
wat
6n
opbrengst ervan
de
maar
ze
beter verzekerd.
Schier in alles
liet
men
het Islamitische wezen wat het sints eeuwen in Tunis geweest was.
De bevolking moest zoo weinig mogelijk merken, dat er veran-
was
dering
men
in
een
Islamitischen
Staatsinrichting
de innerlijke
gedacht.
een
in
Zelfs
aristocratische
familin,
voor
zoover
machtspositie verdrongen.
vervorming
De
ingetreden.
aanging,
klein-modelsch
de constitutie, die
het
oude Tunis.
Europeeschen
Mohamed Bey
Aan de
werd niet
1857 te kwader
Staat
in
om
komt,
men
alles
zich
nam
in Tunis de proef
te
hoe in
dit huis
hierbij
zijn
Minister van
312
Zaken
Buitenlandsche
in
het
voor
buitenland
zijn,
onderdanen
alle
eu
dan door den Resident, noch een enkel verdrag sluiten dan na voorafgaande goedkeuring door het Fransche gouvernement. Het protec-
toraat
te Parijs
Zaken.
de
capitulatin,
Ook
in Tunis
ook
die
waren deze
in
opnemen van
protgs onder het consulaat, steeds een doorn in het oog der regee-
ring geweest.
worden gesproken.
ring
voerde
zoowel
bij
Eerst
nu werd
voor Europeanen
geschillen
dit mogelijk.
en
De Fransche
onder Europeanen
regee-
gelijkgesteldeu,
in,
tusschen
met recht
van appel aan het hooge Hof te Algiers. Hiermede verviel elke
redelijke grond om de capitulatin in stand te houden, en weinig
moeite heeft het dan ook aan Frankrijk gekost, om aan het onwezen
van deze capitulatin een einde te maken. Alleen voor Itali, dat zich
door
de
gevoelde,
invoering
pil
om
frcs.
geduld
worden,
en ook
te
dezen
door.
was
gewenschte zekerheid.
In
ingesteld.
1889
is
31S
TUl^IS.
Frankrijks
gecon-
van 3^.
millioen
Bij
de
frcs. uit,
conversie
eerste
won men
6^, bij
om tegelijk
de tweede 9|
om den inter-
op
van het budget. Voor wat uu de inrichtingvan het bestuur aangaat, spreekt het vanzelf, dat de Resident-generaal,,
eenmaal Minister van Buitenlandsche Zaken van den Bey geworden,
geen ondergeschikte rol in het Kabinet kon spelen. Hij moest uiterstraks, bij de bespreking
Aan de keuze
van den Resident was dan ook voor het welslagen van geheel het
ondernemen schier alles gelegen. Ik behoef dan ook slechts de namen
van Cambon, Rouvier en Pichon te noemen,
dat Frankrijk de beteekenis van dit hooge
andere
geheel
figuur
om
ambt
te
doen gevoelea
De heer
Tunis vond, was een
doorzag.
Fransche levendigheid en
bedaardheid.
ge
En
lijkheid.
toch
zijn
voelde
toeschietelijkheid en
men aan
alles,
het
terwijl
in
maar
innemende harte-
dat
heldere
oogopslag u
buitengewone inspanning
Parijs is
zijn
ernst,
beweging
hield.
alle
zei,
hoe
raderen van
Zijn vertrek
naar
en de
,,
van oorlog
zitten
in
is
de
zijn.
Minister
bezettingsleger, en voort
de directeur voor de openbare werken en de directeur voor de geldmiddelen, en dan nog de dusgenaamde secretaris-generaal van Tunis,
die feitelijk
aan
al
314
De Fransche
voorgelegd.
om
bezoeken
na
te
gaan.
politie
klachten aan te
jaarlijks
Voorts leiden ze
de
kolonisatie,
allerwegen
treden
het
pril
tenslotte
Italien
gelast
heet,
zijn
om
niet
zonder
beteekenis
is.
En daar
ze
te houden,
en
men
al
wat
's
alle financieele
Een veto
Zijn
315
macht,
rechterlijke
commissie voor de
de
Fransche
Archeologie,
rijksveldwacht,
de
politie,
en de
voor
u,
van koophandel op
te
is
iets
wat elke
en
is
is
overgegaan
zaken te
Parijs.
Een oogenblik had het 48.000 man bedragen, maar voor 1 908 is het
niet hooger geraamd dan 11.000, waaronder twee regimenten cavallerie,
zes batterijen veldgeschut en drie regimenten infanterie.
Het eenige
meer belooft
van Frankrijks machtspositie
zekering
slechts
8000 inwoners
is
heeft
men
als
tegenover
telde,
ligt
in
de
Itali.
leende
zich
Middellandsche
Het kleine
hiertoe
Bizerta,
uitnemend.
K.M.
Dit meer
zee,
q.
en dit kanaal loopt uit in een nieuw aangelegde haven van 86 H.A.,
twee enorme steenen pieren gedekt is. Een geheele oorlogsvloot, zelfs van zware slagschepen, kan hier binnenvallen en in het
binnenmeer voor anker komen, terwijl hoogten die tot 250 M. oploopen
en met pantsertorten bevestigd zijn, Bizerta van de zeezijde zoo goed
die door
als
316
TUNIS.
gereede gelegenheid
rivier,
kan
bij
En
is
zijde
dan bezit Frankrijk hier meer dan een tweede Toulon, een vesting,
ook
die zich
Reeds nu
als
is
stad
de
schier
vischrijkdom
ongelooflijke
Men vangt
gaf;
steeds dalende
als
levert,
daiirades,
handelsplaats
aanleg
De
visch
niet,
en
is.
van Bizerta
al
rust.
ging het
krijgshaven
als
meesterstuk geweest,
mint
die
is
Doch ook
al
slaagde Bizerta
uit strategisch
de
oogpunt een
zelf
en de
Toch
is
vrucht van
zijn feitelijke
Mohammedaanschen Staat
viel.
hier in een
kwart eeuw
zoo
militaire
geringe
af,
te zien,
wat Frankrijk
en geldelijke
gelukt, zonder
opoffering.
veel
In
bloedvergieten zijn
aan schier
alle
sprake meer
met
feitelijk
is
van
is
het
Zuiden
317
mogen de nomadische
maar in het
Tunis,
reeds op
millioen als
60 %.
Vooral
de
phosphaten
zijn
artikel. In
francs.
millioen
frcs.
van bijna
7 millioen
hiermede
nam ook
Alles
saam
vielen
in
1904
ruim 12.700
schepen
de
havens van
uit,
in dorre
Tunis,
de
Medjerda,
ging
zelfs
te
teloor.
rivier
ter
irrigatie
hand ge-
318
overvTjffeeideue
jaren gemakkelijk
tot
uit
te
om
noodigen,
de boerenzelfs
het
gezin
en
het
tot
civils
geboden.
Niet dan
kluitvast.
is
bij
hooge uitzondering
overkwamen waren
Pi-ankrijk
getal
opdagen,
en
in
1904
stonden
Fransche
tegenover 24.201
kolonisten niet minder dan 86.360 Italianen, nog versterkt door 12.068
kolonisatie
Fransche
voor
kolonisten
Frankrijk
allerminst,
te
van
Italianen dan ook niet zonder bezorgdheid aan. Niet alleen toch dat
Italiaansche boeren
het aantal
steeds
getale aan.
Frankrijk
en
entente
lijke
Itali,
overging,
de
aansloten,
won
al
de overtuiging
betere
regeling
der
belastingen
heeft
het
spoedig
Vooral
binnenkomen van
En nu
belastingen,
kelijke
de akbaar
als hoofdgeld,
maar de inning
tingschuldigen
is
betreft,
TUNIS.
gehandhaafd, de medjba
als tiende,
enz.,,
is
319
het
is
gelukkig
en
goed
Niet
geworden.
kadaster,
doortastende
politie,
door
meei*
als
geheel
doorsnijden.
1156
telegraphie
beschikte
over
er
is
Lycen geopend; er
is
is
allerminst verwaarloosd.
Er
die naar
Loubet heet, er
is
een muziekschool.
zijn er
164
doen. Slechts
is
zijn.
en breidt zich
norraaalschool.
uit de scholen
commissie
arbeidsveld
lag,
ingesteld,
vond, al
die
is
en moskeen, en
zelfs
vooral
ook
te
Carthago
en
te
Utica
haar
320
volkomen
is
De Mohammedaansche
en eeredienst gewaarborgd.
van geweten
vrijheid
eeredienst staat
onder
schop,
kerk
de Grieksche
onder een
Archimandriet,
de Joodsche
dienst is
George
St.
in Tunis
Toean en
Enfidaville.
is
met annexen
gesticht,
Ook
Sfax
te
is
in
kerk gesticht met een annexe te Gabes, waarbij dan nog komen de
vier
van
Zendingsstations
de
bezaten
een eigen
natie
vormen.
te
schap
in het
Regent-
is
natie,
als
met
gedeeltelijk
Dank
zij
konden de Joden
taal,
voornaamsten
onder hen in
capitulatierechten
te laten
staat,
zich
en waren de
door
opnemen, waardoor
zich
ze
vervielen,
ging
dit
voordeel
ze
komen en
in verzet
Dr. J.
maar
hen weer
als
eigen
natie
te
laten optreden,
dit strijdt
als
lite,
gelijk ze zich
gaarne
321
laag
zeer
Maghreb,
oostelijke
gelijk
wereld
Islamitische
te
Rabat van de
De geheele
is
ihet
v?estelijke.
ligt,
en de Maghreb^
d.
i.
is
al
al
't
en
vindt,
zelfs
oosten
uit
zijn
de pelgrims, die
niet
omdat hier het reliek bewaard wordt van den baard van den Profeet.
De Moskeen zijn er dan ook prachtig, vooral de groote Moskee,
Djami Sidi Okba genaamd, en de groote toevloeiing van pelgrims
ontwikkelde
hier
den handel
Vooral
Maar het
betaald.
de
dat
heilig karakter
geestelijke
hierdoor
heel
de
orden hier
bij
maakten. Ook het gevaar dat hiervan dreigen kon, heeft het Protectoraat
echter
weten
te
bezweren.
Er
is
De
zelfs
Europeesche familin.
van lieverlede haar al te bitteren afkeer van al wat niet-Mohammedaansch was af. Hierdoor verzwakte het te felle fanatisme. Joanne
zegt
zelfs
toegelaten, en al spreekt
toch
leerde
mag
positie
verkeert,
op,
en,
meer
in
vroegere geso-
gevaar op
te
leveren
voor
een
fanatieke
21
322
uitbarsting.
Stellig
droeg hiertoe
bij
TUNIS.
in
peiseeren
aangenomen.
Tunis
al
te Euro-
en
den
eeuwen in het Regentschap ontwikkeld had, is het haar
Tunis, ook anderen kolonialen Mogendheden ten voorbeeld^
juist door het niet ingrijpen in het nationale leven, dat zich in
loop
der
gelukt in
men,
Wel
klaagt
raakt
het
niet
mij verzekerde
is bij
koloniaal beleid.
In meer dan n.
30 Mei 1908.
DE ALGERIJNSCHE KOLONIE,
Van Tunis
men
spoort
in
vijftien
Constantine in dertien uur naar Algiers. Toch dwongen familie-aangelegenheden, die mij plotseling huiswaarts riepen, tot nog veel langer
tocht eer ik Algiers bereikte. Ik moest uit Tunis naar 's-Gravenhage
en kon eerst een maand later uit Tanger de boot naar Oran
nemen, om vandaar per spoor naar Algiers te gaan. Op het traject van
terug,
Tanger naar Oran doet de boot Melilla aan, en het loonde de moeite
in deze Spaansche vesting op Afrika's Noordkust even aan wal te
gaan. Behalve Melilla zijn er nog twee andere Presidio's, gelijk het
heet,
die
Spanje uit
historische
voorstelling
klein
de
lage
dat
met
en
strook
forten
tegen
inwoners aangebouwd,
dat,
de
als
helling aan
men
is
uit zee
op
in
een
als citadel.
Op
steil
komt, door
zijn
blank-
Een
niet over-
goed gedekt
ontwikkeld,
is
die,
naar
men
van wapenen
is
om
De commandant had de
beleefdheid, mij
een
DE ALGERIJNSCHE KOLONIE.
324
officier als geleide
me
te geven,
men
liet,
zijn
uitgehouwen.
bespieden,
die
En even boeiend
land
in,
maakt
garnizoen dat
niemand
zich
hier
Op
al
opgesloten
men
beklaagt
de
het
citadel
want buiten
ligt,
De onveiligheid
wagen.
uitstrekkend panorama,
wijd zich
het
den indruk
Melilla
stille
Melilla durft
daarvoor te groot.
is
Uit de haven van Melilla bracht de boot ons in een halve dagreize
bij
106.517
Bij
herkomst;
de Spanjaarden
woordigd; dan
zijn er
zijn
er
zoo
onder hen
kleederdracht.
wonen
als
is
van Fransche
zielen vertegen-
de vorige telling
slechts
is
is
men nog
de oostersche
met de Place d'Armes als middenpunt, en een breedeu Boulevard-national. De kathedraal van St. Louis
flankeert de Djami el Pacha, gelijk de groote moskee hier heet. Het
stad van het Zuid-Fransche type,
als
hoofdkazerne.
De
hoog in de rotsen
de vlakte te bereiken, een
op,
ligt.
om
Maar de haven
is
uitnemend. Ze heeft
DE ALGERIJNSCE KOLONIE.
midden een diepte van
in het
en
hectaren
25
is
De scheepvaart
325
breede
pier
van
Het statistisch
rapport van 1904 geeft een scheepvaartbeweging aan van 2294 vaartuigen met een inhoud van 1.831.800 ton. Toch is Oran geen plaats
om er zich op te houden. Er is een klein Muse Demaeght met
Algerijnsche oudheden, maar mist overigens alle eigen karakter en
lengte.
is
ik
De
154.049, en
ze aan.
is
er
herbergen,
piers
en
die
drie
piers
zijn
Vooral
tons.
als kolenstation
neemt Algiers
Ruim een
in bloei toe.
komt
Boulevard de
gloote
la
Rpublique
uit,
straten
die
M. lang
die 1200
is
ordinair,
paleis
en zich
meest met
Onder de gebouwen
is
Djama
St.
Kebir,
Philippe,
of groote
met
die
elf
schepen,
maar
innerlijk schooner
DE ALGERIJNSCHE KOLONIE.
826
is
is
in
fraaiheid
waard
is
alle
men
bezit,
overtreft.
wil de
't
welk
Beziens-
Mohammedaansche
en het museum. Toch schittert geen dezer gebouwen uit door bouw-
verliest.
Vindt
men
omgekeerd.
Algiers
is
als
is
het
van u
in een
Er had
saamtrekt.
ik mij
men
bij
dien
toen
strijd,
de
uitslag
allengs
fel
toegaat, verkreeg
maar
verliezen
Europeesche gewoonte.
Te Marseille
is
alles
meer naar
op veel uitgebreider
schaal,
Althans,
in
steeds
grooter
getale
trekken
ze
uit
Algiers naar de
Deze voorstad loopt ten oosten van Algiers tegen den bergrug
DE ALGERIJNSCHE KOLONIE.
op,
tusschen
Jardin
dicht geboomte.
vrij
d'essai
gouverneur-generaal, in Moorschen
Claude Antoine
stijl
De
villa.
aan
er
is
327
om
neo-algriens, of
Lees nu
Jean Hess'
geest,
met
innemende, aantrek-
zijn
kelijke
neur-generaal,
heer
de
voorkomendheid in
door
mij
stelde
Dubieff,
zeer
zijn
groote
juist
departement vertrokken
zijn
zekeren, en
het
om
maar
stelde
ook
zijn
herkiezing te ver-
noodige introductien,
alle
zelfs
om
in,
minder
om
mededeelen; het
iets
men
de polygamie,
dat
bij
al
hooger
leven
op
juiste
gegevens.
peil
houdt,
Ik had
verkrijgen
en
verzocht
hoofd vaa
de
police
des
die
Steeds vertelt
Harem
het zedelijk
noch
daarom
moeurs
ia
den
in
Azi
heer
Dubieff,
mij
met het
aanrakiug te brengen.
en zoo
Deze
aanstip.
Het
eigenlijke
bordeelwezen
is
te Algiers geheel
op
visitatie,
prostitute s niet in de
DE ALGERIJNCHE KOLONIE.
328
komen en evenmin
Er zijn
te Algiers slechts 12 Europeesche bordeelen, met niet meer dan 60
vrouvpen te Oran slechts 5 met 30 dito. Bovendien zijn te Algiers
nog 1 50 vrouwen onder medische controle geplaatst. Maar het groote
heirleger van publieke vrouvpeu is gekamerd of v\oont op zichzelve^
en weet door heur souteneurs, met behulp van de gar^ons in de caf s
en van de dagbladverkoopers, haar clientle naar zich toe te lokken.
bordeelen
de politie aangegeven
bij
zijn.
Doch
dit alles
vinden en had voor het doel van mijn onderzoek geen belang.
Van.
beteekenis voor mij was daarentegen een verklaring van den rapporteur: que c'est Ie voisinage de l'lment indigne, o les sentiments
de pudeur
Bijouterie
zijn.
is
zijn,
zoodra
ze
is
dit
inlandsch
vrouwen
zien,
vrij
bordeelwezen
in
zoover
anders
is
ingericht, dat de
Ten
bij
vrije
geprostitueerden
De rapporteur
schrijft
hij,
is,
zoo
oorzaak, het
plaats
is
eerste
DE ALGERIJNSCHE KOLONIE.
ziet
niemand
van wellust
hierin,
opzettelijk op.
absence de profession
ze
kent en kan
brood
verdienen.
329
En
kwaad wordt, volgens den rapporde hand gewerkt door wat hij noemt de
dit
bij
Dienen wil ze
niets.
En eenmaal
de
Ze kan met
niet.
deur uitgezet,
blijft
haar
niets
haar niets
is
alzoo
huwelijk
inlandsche
oBBcieele
vrouwen
die
"voeren,
en,
zonderling
spel
lijk
en straks,
huilen
genoodigd worden
opzettelijk
van deze
in huis
als
de
is,
om
oflficieele
de dansen
positie, zijn
begrafenisstoet
bij
uit
te
zij
het
het
lijk
beweegt, voor allen uit den optocht naar het graf te openen. Vooral
de dusgenaamde Fatiha werkt
Deze Fatiha
de hand.
is
bij
een
deze
stammen de
instelling,
die
onzedelijkheid in
maakt, dat
men een
twee
men
de
in
eigenlijke
hand,
doordien er
vrouw twee,
drie
hunnen
slechts
ne vrouw
nemen, die
den
man
hebben,
maar
er
te
Algiers
n of twee
bij
stijven
moeten.
Gevolg
is
bij
sommige van
DE ALGERIJNSCHE KOLONIE.
330
deze
huwelijk
en
begeven;
te
doen,
almeer de overhand.
teit
op
die
de
geheel
wijs
moeder
de
alle
is
daar
evenzoo
dit
vr
de
't
evenzoo
geweken en neemt de
bestiali-
De rapporteur
zedelijke
om
wijst er
verdorven
zin
dan ook
op,
hoe
wordt en bijna
Zoo
voortplant.
blijkt
regeling
Islamitische
de voorschriften van
is,
dat de
Harem verhoogen
buiten den
in
zou.
waar;
is
juist
beginsel
slagen zelf van het zedelijk leven en dooden in het eind elk schaamte-
besef.
dit
wat
ik
reeds
elkander nog
Cairo
bij
slechtheid,
lijkheid
en
is juist
want
beide
elementen
al is elke
prot%tutie
zijn
schaamteloosheid
met den
verfijnden
Europeesche centra, die dit onheilig bedrijf zinken doet tot volstrekte
Al
bestialiteit.
is
Mohammedaansche bevolking
gehalte,
uit
en daardoor van
het platteland
gedemoraliseerde vrouwen.
is
En ook
verlaat,
wandelt op paden
die
De man
Eenei'zijds
met
is
in
logische consequentie
't
land waarover de
't
't
verboden pad
als gelokt,
en anderzijds wreekt
bij
gebleken
omhoog
rijst,
is
een
vormen
DE ALGERIJNSCHE KOLONIE.
drie' steenen een bank, die vlak naast
331
bank heen werd van deze andere Tarpesche rots de gehuwde vrouw,
die zich vergeten had, in den afgrond neergeworpen. Voor Constantine zich in 1887 aan de Franschen moest overgeven, gebeurde het
meermalen, zegt hij, dat bij het aanbreken van den dag twee zwijgende
mannen
De n droeg een
soort hou-
ten sleuf uit drie planken getimmerd, de ander een zak waaruit zacht
werd de
mannen
behoedzaam de eene
langzaam uitgleed.
lucht
draaien
ploffen.
aandeden.
Bij
sleuf er
lichtten
pijnlijk
Men
zag iets
zijde
wits
op, totdat de
inhoud er
de stad weer in en
dan n
vormde
of
droegen het
lijk in allerijl
naar het
Fransche
maar
Ware
bij
gesteldheid
moeilijk
in
heel
die
En
zij
dit
nu
juist
er vond,
De
nu het Protectoraat
van Tunis vormt, en evenzoo wat nu het Departement van Constantine heet, stond reeds in de dagen der Romeinen bekend als veel
gedweer en lichter te onderwerpen, dan Algiers en Marokko. De
Romeinen regeerden Tunis door eeu civielen gouverneur, waarom het
Africa proconsularis heette, maar het land naar het Westen hielden de
Keizers onder hun eigen macht en regeerden het door hun generaals.
streek die
DE ALGERIJNSCHE KOLONIE.
332
hield
als
de bevolking
Romeinen
te
houden.
schijnt
Zelfs
man
12,000
van de
de toestand sinds de
te zijn.
delijk
rustig
te
komen, en
territoriale militie,
nog
is
man
sterk.
zijn
bevolking.
Berbers,
verklaring
Ook
hier
in
hadden zich
bij
herkomst gevoegd,
Romeinen
lieten ze vrij
en
is
toen reeds
iets
van het
nietigen,
Itali
te
van
raeetaf
maken.
het
opzet
om
eerst
met
alleen de kust te
bezetten,
tot diep in het land en tot aan de grens der Sahara, een onafzienbare
zien,
terwijl
de
aangemoedigd,
rijkdom
won.
land-
Rome
slotte
wist
DE ALGERIJNSCHE KOLONIE.
in
eenzelfde
Christelijke
333
is
heel de breedte van de kust en tot diep in het binnenland, niet alleen
heerschappij
te
brengen.
Allen
spraken er toen n
taai,
het dus-
religie,
Eerst
maar het
Maan,-
weldigend,
won.
in de
Iets
1
Ie
door de Fatimiden
uit
Egypte aangezet.
men
niet,
DE ALGERIJNSCHE KOLONIE.
334
Mohammed waren
geworden, en niettegenstaande
sectarische
alle
zoo
stevig
gevestigd
werd,
dat
de
gespaard, en de
Toen
is
door
de nomadische horden,
dit
na de tweede
op Noord-
die zich
derd en gemoord, en heeft het Arabische element voor een wijle het
nationale leven der Berbers weten te onderdrukken.
Hierdoor heeft
Van
medaansch
Noord-Afrika noemde,
zich
steeds
men
het
meer weten
Mohamlos
te
steeds
zich
geheel het land al meer in de drie gewesten van Tunis, Algiers en MarokkO'
zich indeelde.
16e
uit
binnengetogen,
Reeds
bij
het
bespreken
DE ALGBRIJNSCHB KOLONIE.
Algiers
betreft,
hieraan
zij
335
hij
roofstaat,
ten
toen
hoogheid,
de Middellandsche Zee en
deele
V en na hem
Karel
onder
onder Turkije
die,
riep,
hun
herhaaldelijk
Eerst Spanje
XIV hebben
om
de macht van
De
Ook de
drie expeditin
De Bey van
Algiers
werd
600 de Dey^
is
namelijk
overleidend
en
Effendi,
tot
dien
van Pascha,
terwijl
Beg
beteekent Bey der Beyen, of heer der heeren. Bey wordt toch
is
een militaire
titel,
Janitsaren-corps, die
civiel
dat
is
kwam
dan nog
als
chef van het corps zeeroovers, dat zich uit alle natin te
de
Algiers
Beg
titel
denDey, en hierbij
als
en vandaar de
uitgesproken,
van
Ier Beg^
en in
de
gelegenheid
schatten
tot
die
verkoop van
deze
vrijbuiterij
zeeroof
afwierp,
Door de
de
begonnen
Baba
Van
de
dit oogenblik
gekozen
DE ALGERIJNSCHE KOLONIE.
386
hoofden, met een Divan van 60 leden, steeds zijn macht wist uit te
breiden, alle Europeesche Staten schrik aanjoeg en vele van hen tot
van een conventie dwong, die hun vlag voor den zee-
het aangaan
roof in
veiligheid
Dey van
Algiers uitkeerde.
een tijdlang
laten
te
stelde,
liet.
Engeland heeft den dag gekend, dat het zulk tribuut aan den
Zelfs
te groote
Onder Napoleon
schrikbewind waren er
om den zeeroof
huiswaarts
en wist zich zelfs met een vloot van 17 slagschepen, elk van 30
stukken geschut, te wapenen en feitelijk heeft dan ook tot 1880,
toen de Franschen van Algiers bezit namen, de jammerlijke zeeroof
de
in
niets
Algerijnsche
anders
havens opgebracht.
toestand
een
expeditie
van 1880
einde
Al
had
gedaan,
toejuiching verdienen.
Fransche
voor heel Europa een stuitende beleediging, dat zulk een rooversnest
als
het
Algiers
alle
gevoelde
om
moge waar
trotseerde,
afleiding
zijn,
te
zijn
rijk,
behoefte
hierbij
Engelands verzet
De incidenten
die
tot
de
DE ALGERIJNSCHE KOLONIE.
waren op
337
zwak.
gaven,
hierdoor
zich.
mouw
aan.
ook, heeft
zich
liefst
Zoo
men
is
zelf
het
bij
elke koloniale
gretigheid
te
rechtvaardigen.
op
zijn
De Fransche consul
Deval was op een audintie door den Dey driemaal met zijn waaier
in het gezicht getikt, en een Fransch oorlogsschip, de Provence, was
door de Algerijnsche forten beschoten. Reden te over om een just a
door het ministerie tot een expeditie besloten. Gedachtig aan het
lot,
om
de
expeditie
in
De
man
cavalerie,
man
infanterie,
man van
de genie,
2500 dito
artillerie,
en 8500
troepen die vooruit met het oog op deze expeditie geoefend waren
afwachten.
men
genomen; en
alles
toen
Chica
batterij
werd op
losbrak, die
kwam
het
bij
22
DE ALGERIJNSCHE KOLONIE.
338
Van
21
25
Juni zag
iets
men
zich
Sidi
bij
Kaloe
maar toen volgde op 4 Juli dan ook de capitulatie. Algierskon men binnentrekken, de Dey capituleerde en de rijksschat van
leveren,
den Dey,
bijna 49
millioen francs
als
in
edel
metaal,
viel
den over-
uitgevoerde
geleid,
en met
zoo-
Museum van
natuurlijke historie, of
men geen
volledige
verzameling insecten kon toezenden, en een andere uit Zuid-WestFrankrijk, of de Afrikaansche kameelen
in de
niet
Landes.
het aan
bewind komen van de Orleansen hield de geesten te Parijs te uitsluitend bezig en bracht verdeeldheid in het opperbevel van de te^
't
Bourmont op
September voor
noch
te
rijnsche
Parijs
kolonie
zou aanvangen, en
men met
stellig heeft in
de Alge-
1830 niemand vermoed, dat het Frankrijk meer dan een halve eeuw
men
en.
en
kon
eerst
zelfs
toen nog niet dan met een verlies van honderd officiereu en een
in
Deze wondere
held,.
DE ALaERIJNSCHE KOLONIE.
die
hij
339
was
uit
Van Egypte
vluchten moest.
de
Bij
deed
hij
naar Egypte
waar
bevolking
geheele inlandsche
Franschen inval.
uit
hij
zijn
vroomheid,
zijn
Westen
alle
weerstand zich
om hem
heen.
In
hij
macht
hij
een
invallen
tot
betalen, en
te
ontwikkelen,
gedroeg zich
Algerijnsche
als
zijn
onafhankelijk
tribuut
aan koren te
gebieder
Vale
Arabieren van
alle
de
land.
klaarde
weigerde
Constantine,
bij
dat
een
hij
ver-
vastelijk besloten
doen.
is
van stroopers
40.000 man.
De
en Abd-el-Kader
geestdrift
die
zelf
zich
DE ALGERIJNSCHE KOLONIE.
340
dan 100.000 te hebben opgevoerd, den vijand met overal heengezonden vliegende kolonne s in verwarring bracht en afmatte, met
het gelukkig gevolg dat eerst Smala, toen Mascara en Tlemcen en
eindelijk Abd-el-Kader s legerkamp zelf genomen werd. Tijdelijk vluchtte
hij
te
hulp vond
iets
bombardeeren;
wat de Franschen
en,
hierdoor van
waarna hij op
toen gevangen
hergaf
hem
December
21
eerst
gezet,
te
Pau,
Hier
moord voor de
nam
hij
vervolgden
later
bij
in
is
Damascus
op.
slotte
aard
het in 1860
Hij
Napoleon
Amboise.
zou uitwijken.
> Rappel
Sidi
bij
Later
te
in
achterlatend,
waarvan
de
titel
was:
<i-
die Napoleon na zijn bezoek aan Algiers het denkbeeld deed opvatten
om
opstand
uit,
werd. Daarbij
die
prijs
te
kwam
allerijl
door
DE ALGERIJNSCHE KOLONIE.
341
Doch toen het den Franschen met zeldzame veerkracht gelukt was,
ook dezen opstand onder de knie te krijgen, kon de onderwerping van
Algiers dan ook als voltooid worden beschouwd. Want wel zijn er ook
later, met name in 18S3, nog plaatselijke muiterijen voorgekomen, ei^
heeft vooral de onderwerping van de Tuaregs in de oasen der Sahara nog
merkelijke inspanning gekost, maar ten slotte had zich toch zekere
moedeloosheid van de inlandsche bevolking meester gemaakt, en kon
gezegd worden, dat ze althans na 1885, d. i. ruim een halve eeuw na de
landing der Franschen, zich in het onvermijdelijke heeft geschikt en
fatalistisch
is.
Toch
dat
gelijk ik
is,
zijn
de Franschen nog
deel
meer
Frankrijk
in
uitgebreid.
Het
kwam
in het bezit
Tomboctoe en Dahomej^
van het hoogste belang, dat Frankrijk zich ook van de oasen in de
Sahai'a meester maakte
iets waarin het na de onderwerping der
Tuaregs uitnemend slaagde, zoo zelfs, dat het plan om Algiers door
een spoorlijn met Tomboctoe te verbinden, reeds sinds jaren is opgeworpen, al is 't dat de Trans-Saharin", gelijk deze ontworpen lijn in
nabootsing van de Trans-Sibrin" gedoopt werd, steeds meer op schier
;
Iets
reeds
is
bij
Tunis
DE ALGERIJNSCHE KOLONIE.
342
voorts
staat;
men hen
op 2i a
ze in
in Klein-Kabyli
Hun
aantal wordt
zij
zagen
is
alle
men
e. a.,
cits
is
naam
Berbers. Kabylen
in onderling
verband
zijn getreden.
nu nog herkent aan het blonde haar en de blauwe oogen. Zelf zijn
de Berbers daarentegen donker getint, en door hun breede, korte
statuur en meer ronden gelaatsvorm in niets op de Arabieren gelijkend. Als eigen ethuologische groep
in
hun type en
tegelijk een
zeldzaam
Grieken,
bloed,
element, zonder dat ook maar iets van het eigen type uitsleet.
men
ziet,
Wat
beschrij-
vingen
kwam, en door
Van
Later
DE ALGERIJNSCHE KOLONIE.
van het Polythesme bijna overal gezien
Doch ook
is
en zich
bij
343
lichtelijk verklaart.
al zijn i-aszelfstan-
zich
zeer
religievorm
ook den Islam zich toegeigend, z zelfs, dat een deel hmmer,
na hun vermenging met negers en Arabieren, onder den naam van
Mooren, Spanje zijn binnendrongen, hier het Christendom terugwierpen,
delijk
hoofdzetel hebben,
van Kabylie,
telt
375,400
personen,
Algiers
is
voor het
is,
zijn er in
zij
is
Kabylie
het district
persoonlijk bezien kon. Hij stond mij daartoe een automobiel van het
af,
en het
is
op deze
bereiken
kon.
Zonder gevaar
van Michelet,
is
in
twee dagen
uit
en thuis
liep
alles
zonder incident
af.
DE ALGERIJNSCHE KOLONIE.
344
gebergte
is
is
panorama
om
en
bij
is
men van
dat
het
plateau
het Berner
in
van
Michelet geniet,
doet
voor menig
De
logement
alles te
wenschen
hoog op de bergen
een genotvollen avond. Het Fort National, vroeger Fort Napolon
geheeten, ligt op een kruispunt, van waar het de onderscheiden toegangen beheerscht, en is zoo sterk gewapend, dat het in 1871 een beleg
vanV8R3ciKideiie weken kon uithouden. Tizi-Oezoe zelf is een stedeke van
gastvrijheid
sleet ik hier
voor
't
men
hier vooral
op
was
het,
Vefiidene personen
zelve geslacht,
gevild, gedeeld
Men
zei
markt
dier op de
me
zelfs,
hier,
als
nog sterker
halve heiligen
alles
en
als
vormen gezinnen,
familin
in
geslachts- en
als
gezinnen op zich-zelf en
plaatselijke
Hij
is
zijn,
DE ALGERIJNSCHE KOLONIE.
345
ze opgegeven, en het
Gemeenteverband heeft alzoo het vroegere stamverband verdrongen.
Deze Gemeenten hebben zich later ter onderlinge verdediging ver-
Zij
bij
de
genoemd, terwijl
in
Zelven noemden de
Marokko de Berbers
zich
Imarighen noemen.
dien
dicht,
in
der stad,
eere
mag geen
Toefiq,
Strijd
onder volwassen
d.
burger verstaat
men
al
de volwassen
ieder jong
man
spijs n
raad
is
vier muren,
met en
ingang, soms
men
meesten
zelfs
leven
is
er in de
Khanoen
zullen
De
in
de
als
regelt.
besluiten
die
DE ALGERIJNSCHE KOLONIE.
346
de
artikelen
24
art.
.,
art.
20 realen boete".
deze
1.
p.
315
Wie op
man
me
realen".
o.
Lionel
bestaat,
Zoo zegt
is.
'n Teselleut,
bij
man
is
het, dat
beleedigt, betaalt
hij
zij
twee
bedenking, althans
art.
in dit dorp
reaal
In
boete".
Wie
vijf realen.
de
als er
En
te betalen.
Horma,
d.
i.
steeds loopt
onder
dit
alles
van het gezin, en nogmaals de eer van het gezin boven die van
den enkelen persoon. Vandaar dat een misdrijf, gepleegd door de
burgers van
plicht
Het gruwelijke
was dan niet, dat deze of die vrouw verkracht of deze of die
man vermoord was, maar veel meer, dat men een inwoner van dit
machtige dorp had durven aanranden. Dat men een mensch doodde,
was zoo ontzettend niet, maar dat men het gewaagd en bestaan had
een inwoner van Agoeni-'n-Telessent te na te komen, dat riep om
wraak. En die wi-aak verhaalde men dan niet enkel op de schuldigen,
neen, maar op heel het dorp waartoe hij behoorde. De inwoners
van dit dorp hadden maar moeten waken, dat de eer of horma,
Aanstonds werd
van Agoeni-'n-Telessent niet geschonden werd.
daarom in zulk een geval officieel de oorlog van dorp tegen dorp
verklaard, en alle burgers moesten aan den wraakoorlog deelnemen.
Zoo bepaalde art. 249 Indien een vrouw van het dorp verkracht is,
:
DE ALGERIJNCHE KOLONIE.
of een
man van
gestolen
is,
Ook
347
te
iets
in
politin.
is
zelf-
door
alle
verdeeld,
en de
Qof
s,
Griekenland.
als in
gelijkheid, dat de
Ze noemen deze
pai*tij
En
van Boven
linge
boets
er
geen
van
lid
Deze
zijn.
JVIara-
zelf
niets
gemeen.
om
gemeenschappelijk
geconfedereerden
zich
van buitenaf
weer
te
als
tegen
een vijand
te stellen.
maar de
uit
zijn
Maraboet voor
in de
men
kinderen
om
Maar vraagt de
DE ALGERIJNSCHE KOLONIE.
348
wijzer
er
aangesteld.
twee soorten
Khoran,
gesplitst; ze heeten
voor
Hun
middelbare scholen
Thimamert, en
zijn of
zijn in.
Thimamert
el
de
dan dertien
avonds.
's
's
Van de
in Kabyli. Sterk
wordt reeds
in deze lagere
en middel-
Heeft n der leerlingen met goed succes een klasse afgeloopen, dan
moet de vader van het kind voor den meester en voor de leerlingen
Vooral zoo een leerling er in geslaagd
is,
ten slotte heel den Khoran zich in het hoofd te prenten, moet dit feest-
maal
luisterrijk zijn
in
lijk
uitgebreid.
De
van een jongen als een vreugde voor heel het dorp, wijl het voor de
verdediging van de horma van het dorp een man meer belooft. De
besnijdenis wordt er eerst in het vierde levensjaar toegepast, en geeft
wederom aanleiding tot optochten en feestmalen. De vrouw wordt
haar eer verdedigd.
steeds in
Zelfs
van een vrouw wordt streng gestraft en een oneerbaar gesprek met
een vrouw wordt zwaar beboet. Niets wat naar onkuischheid zweemt,
mag men
alle
in
de hand,
wordt
hij
en
als
de
streng
gestraft,
betaalt
men
schuldige
heeft,
is
250
alles gestraft.
Polygamie
is
zal
man.
DE ALGERIJNSCHE KOLONIE.
sluier
vrouwen
dragen de
niet,
maar
mogen de vrouwen
komt zoo goed
Kindermoord of
349
afdrijving
niet
bij
al
dalen doet, verfoeien ze met bitteren haat. Over hun godsdienstig leven
spreek ik later
slechts
zij
al
kan
zijn.
vooral na
welkome
dan
hun emancipatie
in 1870,
Zelfs de
En de Joden
maar ook
zelfs
bevolking
van
hier
in
375.409
der bevolking
niet minder
meest Fransche
zielen,
Moge nu
hiervan oorzaak
komt
ziin,
al
enkele
om
kolonisten,
Kabylen
in het spel
handhaven
en
men
te beter
verstaat het,
te
worden.
Berbers in de overige deelen van het land was deze taak ongemeen
zwaar, want al zijn de Berbers
DE ALGERIJNSCHE KOLONIE.
350
tegen woordigden ze een ongemeene kracht tot verzet. Maar het zwaarst
toch viel die taak in Kabylie, waar de Berbers geconfedereerd waren,
een bijna onneembaar gebergte bewoonden en, door weinig vreemdelingen toe te laten, hun oude veerkracht het zuiverst bewaard hadden.
Door kolonisatie was hier geen invloed
te oefenen, en nog altijd
blijft Kabyli een streek,
waaruit, had Frankrijk ooit weer met
ernstige
politieke
dreigen zou.
Ook
in
ander opzicht
voort Fransche
bij
der
met kolonin
steeds
het
In
zelfs
ter uitbreiding
denkbeeld
te
laten
op
den voorgrond,
met een
om
Fransche bevolking
men
zich
om
meestemmen
stelde
breiden.
de bewoners
en zoo
de
Nauwelijks was
of
te Parijs
als te
overstroomen.
Wel werden de
nog geen
politieke
verhuisd
het
DE ALGERIJNSCHE KOLONIE.
351
Was
dit
Romeinen
moet een land dat sterk kolonif over een overschot van bevolking kunnen beschikken, en dit
seeren
zal,
Men
scheepte
talrijk
zelfs,
vrij
is
de bevolking
talrijk zijn,
een
tijd
het
viel,
en tot diep in
is
is
geworden, slechts een deel er van was nog bebouwd, en het weer ontginnen van de verwoeste streken was een bijna onbegonnen werk. En
hierbij kwam dan nog in de derde plaats, dat de Romeinen, die zelve
heidenen waren, er een heidensche bevolking vonden, welke in geen
enkel opzicht principieel tegen hen over stond. De Franschen daarentegen vonden er den Islam, die reeds gedurende
elf
eeuwen
in heel
had ze
DE ALGERIJNSCHE KOLONIE.
352
men
antipathie
sterker
tegen
een
Daarbij
religie,
kwamen nog
Romeinen
zelf als
andere verschillen
was wat
Spanje en
zien,
landde,
er
keeren kon.
Itali
dat de
Frankrijk
terwijl
kolonisatie in
Rome
moeilijk
alles
Ronieinsch
de emigranten uit
Van meetaf was het dan ook te voorAlgiers met zeer ernstige moeilijkheden
den,
die
in
daarnevens
Frankrijk geboren en
170,964 personen,
die
Algiers
in
uit
Fransche
ouders
t.
57,132
38,791
Italianen
en
2553
andere
personen, die
de Europeesche cultuur tegenover de cultuur van den Islam vertegenwoordigt. Op zichzelf cijfers van beteekenis, maar die toch tegenover de 4^ miUioen inlanders nog altoos een kleine minderheid
uitmaken, en dan nog slechts voor de kleine helft een bevolking aanwijzen,
die in nationalen zin Frankrijks invloed sterkt.
getal
van
bij
de
300.000
Fransche
kolonisten,
zijn te achten,
blijft het,
na
resultaat, en dat te
Fransche emigranten
.achterstaat.
Van 18^1
zestig
bij
jaren
1901
is
tijds
cijfer
der Fransche
ingezetenen welbezien nog 70.000 voor het leger en de ambtenaarswereld, met haar gezinnen, zijn aftetrekken. Op Gallificeering der
j
03
o,
CL,
DE ALGERIJNSCHE KOLONIE
dalende
zelfs
Europeesche
In
is.
de
landlieden
353
ocit
de
en
dorpen daarop
vijf
die
machtig werd
233 kolonisten op
Ook
gaf.
land
terd
is
niet ver
In het binnenland
hectare betaald.
en onder de 400
frcs.
de hectare
is
is
de gemiddelde
prijs
frcs.
800
de
frcs.,
kunstbemesting
di'ijven
de
prijzen
Zorgwekkend
bij
stond,
maar steUig
deze kolonisatie
stelsel,
tot
deze
1841,
werd
waren
Na
er
1841
geleid
ze,
heeft,
begon
door
de
gedurige
wisseling van
na nogmaals
allengs
el-Kader
heeft
tien jaren
is
Na
16.000
afloop
het
cijfer
handen, en
Van 186171
28
DE ALGEtiIJNSCHE KOLONIE.
354
men nogmaals
wint
Tien jaren
jaren
die
in
later,
deze
op
1891,
het
voordeden,
cijfer
tien
de laatste decade
1901,
in
Weer
op 195.418.
cijfer
En
cijfer
van afmoet.
feitelijk
kolonisatie
het
staat
267.000.
men
haalde
verliep,
en bereikt het
1881,
in
later,
25
De twee problemen,
waren
hoe
die
zich
ze
beschikten.
z.
de moskee-goederen
geen
veelal
kenden,
Om
w.
de Arabieren
verbeurd
privaat-bezit
d.
aankoop
kend en het overige land aan den Staat getrokken. Op deze wijze is
de Regeering in staat geweest, in een kwart-eeuw, van 1871 '95,
even 643.000 H.A. aftestaan, waarvan bijna 200,000 door aankoop
waren gevonden en
234.000 H.A. uit het verbeurd verklaarde land; en al dit land werd
bij concessie door de Regeering aan kolonisten afgestaan of verkocht.
En daarnaast liep dan de aankoop door particulieren, helaas al te
waren,
verkregen
door
spoedig
achtereenvolgens
kozen,
de
zijn
kreeg
hij
het
het
domein
te
land
inlanders
Nog
gevolgd,
Sinds
heeft.
door
de
stelsels
geijkt
kolonisatie
uit
verkoop aan
partieelen
ingewikkelder
officieele
188,000
De
zetten.
zoo
goed
als
in
gratis
Hij
onderharidsche
mocht
dit land
niet van de hand doen en was gebonden aan voorwaarden, die hij
stiptelijk had na te komen, onder beding van bij niet-nakoming er
weer uitgezet
worden.
te
Nu
eens
volgde
men
een
op
school enz.,
men den
stichtte
om
woningen,
en
dorpen,
met een
de beste
de bevolking te concentreeren.
Daarbij
kwam
denkbare wijzen tegemoet, door goeddoor voorschotten in geld, door het bouwen van
kolonisten op
koopen overtocht,
men
alle
Na
1861
DE ALGERlJiNSCHE KOLONIE.
de
Staat zich
meer
officieele
kolonisatie
geheel
trok
355
terug,
Een
op.
stelsel
men
de
enkele kolonisten
men
het
tot
van
stelsel
naast elkaar.
stelsels
zenlijkt,
om
die
Parijs
te
1848 heeft
In
men
beide
zelfs
was,
overtollig
Kort-
om
het
Maar
verwisselen.
niet
te
keeren
was
hierbij
het
euvel,
stelsel
dat
de
overkwamen,
de
Frankrijk,
kolonisten,
Algiersche
het
terwijl de Fransche
slaagden, en, daar ze voor een goed deel onder werkloozen en kleine
kooplui
gerecruteerd
waren,
al
opgaven en
het landleven
spoedig
ontginning en
oorlog
van
leverde een
1870,
de
Zelfs
EIzas-Lotharingers
de poging
om na
naar Algiers te
Van de 1183
den
lokken,
gezinnen, die
voorwaarden welke men aanbood, overkwamen, woonden twintig jaren later nog slechts 387 op het hun
zoo goed als geschonken land, terwijl 274 gezinnen naar Frankrijk
of den Elzas waren teruggekeerd.
En of men nu al berekent, dat
onder
de
zeer
gunstige
en honderd jaar,
naturalisatin en de
doen oploopen,
Fransche
Europeesche
bevolking
sneller aanwast,
en de inlandsche
feit,
dat zulk een groot deel van het land aan de inlanders ontnomen
terwijl
hun
zielental
zich
reeds
in
zestig jaren
verdubbelde.,
is,
tot
DE ALGERIJNSCHE KOLONIE.
356
grooten
ontevredenheid
voor
de
Maar de Regeering
wenscht proletariaat.
op.
Ze doet,
om
met de
de
mag
veerkracht
waarmee
zich behoorlijk
veiligheid
assistance
daarom niet
publique, wat ze kan
vrie billijkerwijs
ze
onge-
zeer
het
geeft
waarmee
ongelooflijke moeilijkheden
voor
vooral
De
aanleiding.
om
inlandsche
te
klimmende
en
misstand
rekent
steeds te worstelen
die
ze
om
zal
te
uit
de
bevolking
te
de
trekken,
voor
landen
stijgen
moeten
overstellen.
800,000
H.A.
als
om
zijn,
landbouwende
beschikbare
kolonisatie
de
moeten
er op bedacht
ze
emigranten
eer
kolonisatie
Algiers
ze niet
meer dan
slechts
tegenhoudt dan
23,000
bevordert.
noemenswaard.
land
zal
daarom
sommen
verslinden.
Aan
het
komt; dat
zal
is
zich
aan Ruire en anderen worden toegegeven, dat leiding van Staatswege voor de toekomst even ernstige bezwaren van geheel anderen
aard kan opleveren. Er zijn er die zeer twijfelen of de poging
om
daar
gewenschte resultaten
het particulier
al te
oplevert,
initiatief,
en de kunstmest min
heil
zoeken in
bemesting van het land in de hand zou werken, en door verkoop van
het
vee
naar Frankrijk
veel
DE ALGERIJNSCHE KOLONIE.
En dan nog
blijft
het
zoo
sterke
357
van
beteekenen
Algerijnsche
zijn
Tunis
heeft
men
bevolking
stipt
geerbiedigd,
In
slechts
bestaande
dit heeft
men
in Algiers
van de inlandsche
organisatie
rische organisatie
Doch
de
om
nemen.
ook in
huishouding. Daarbij
zijn
heeft.
is
men
bij
maar
schil.
men op
bevolking
aan
zettelijkheid
bood.
Een andere
het
religie
want Christelijke
menging met het Arabische of Berbersche ras is dan ook geen sprake
van een zich terugtrekken van den Islam evenmin en hoe men zich
ook inspande om beide, de oorspronkelijke bewoners en de ingekomen
kolonisten, in een hoogere cultuur, die uit Europa gemporteerd werd,
;
vooral
de
op
het
militaire
platteland
haar karakter
niet,
en
al
zwicht ze voor
blijft
hope
Frankrijk
zich
hierin
DE ALGERIJNSCHE KOLONIE.
358
althans
een
Reeds spoedig
was,
is
opgegeven, en
is
gouverneur-generaal
is
met
te Parijs.
dusgenaamde
Palais Royal de
en maar
Office
heeft
de
zich in het
handen
al te dikwijls
De
geoefend. Onder
is
hij
daarentegen
Veel
telt,
de
gouverneur-generaal.
alleen
inzake
leden
beide
Ook
laatste
dit
groepen
college
is
aangewezen
door
den
den
in hoofdzaak consultatief;
maar een
macht
Office
de l'Algrie,
een tweede Ofiice de l'Algrie aan het Departement van Buitenlandsche Zaken verbonden, waar de bijna onoplosbare moeilijkheid, in
DE ALGERIJNSCHE KOLONIE.
in 1898 de Dlgations financires in te stellen.
359
gekozen
in, die
is
hebben
Suprieur
van den
Conseil
zich
betaald
te zetten.
digende lichamen van Algiers alzoo in geen enkel opzicht. Dit dekt
men
en twee Dputs.
raliseerde
ongerijmdheden,
daar de
leidt tot
Het
zijn vooral
verhoudingen
in
Aan
het hoofd van elk der drie departementen staat een prefect,
De
prefect
gekozen,
DE ALGERIJN8CHE KOLONIE.
360
benoemd.
kiezers
hebben ze ongeveer
in Frankrijk
In
zaken het
departement betreffend,
name voor
zelf.
het budget,
met
onder
inlanders
gezag
militair
tienden
departementen
menten; en de
uitgezonderd,
bij
is
ingedeeld in van 5
in
1900
1861
'van
arrondisse-
zulk
een
nabootsing van
de
sous-prfets in Frankrijk,
In
kering
afgeschaft,
zijn
vroegere
overgebracht
maires
de
Gelijk
heer
en
taak
hem
deels
uitsluitend
Jonnart het in
belast
zijn circulaire
met de
inspectie.
uit-
de
se
d'e?!
oordeel
dat
et
de
kundige gouverneur-generaal
inrichting
schrijft
deze
met occupations
hij,
vaines,"
velt.
met
over de
vroegere
Ze waren overladen,
,,travaux de transmission
pai'tie
vieren,
maakte.
en
Feitelijk
door
is
haar
die
paperassen-mand
zichzelf
overtollig
maar
tegelijk
tralisatie.
in
De
Algiers
niet.
Hoogstens komt
het kanton ook hier tot zijn recht als ressort van een vrederechter.
Daarentegen correspondeert
,,territoires
de
,,subdivision," die
onder
E ALGERIJNSCHE KOLONIE.
een
te
brigade-generaal
Msa,
Laghoeat,
te
Er
geplaatst.
is
Batna, te
te
zijn
zulke
Mascara,
361
sub-divisions
te Tlemcen, en te
Ain-Safra.
Van meer
beteekenis
is
de
die de administratie
men
niet
Elke
andere steden,
leven riep.
als
Maar
in 1847 ging
men
gekozen streek
een vpillekeurig
in
als
om
Gemeente
te omlijnen
en toen
gouvernement nog verder gaan en, zoover het even kon, de Fransche
Gemeentewet ook op Algiers toepassen. Er werden nu in deze kunstmatig gevormde Gemeentekringen zelfs verkiezingen voor den
Gemeenteraad ingevoerd verkiezingen waaraan niet alleen de Fransche
kolonisten, maar ook de ingekomen vreemdelingen en de inlanders
;
zouden deelnemen
zouden.
Parijs
Maar
geijkte
al
theorie
paste
de
uitgezonderd, kende
men
er geen
DE ALGERIJNSCHE KOLONIE.
362
onder de
communes indignes.
Het loont de moeite,
bij
fiemeenten even
aan Frankrijk
stil te
te assimileeren,
poging telkens
om
Algiers
afstuitte, duidelijker
Gemeenten de
lieden
pleine exercice
zijn er
de
Joden,
is
altoos ten-
e inlandsche Raadsleden
daarentegen kunnen nooit meer dan 6 in aantal zijn, en nooit meer
dan n vierde van het geheel vormen. Al is dus de Gemeente ook
bewoond door duizenden inlanders en slechts door een paar honderd
minste
16,
en
36.
Europeesche deel altoos tenminste f van den Raad. Voor het kiesrecht
inlandsche bevolking zijn zeer drukkende bepalingen gemaakt;
der
en
daar de
regel
inlander,
ook
die kiesgerechtigd
kan
ziJQ,
het in den
feitelijk
als
de invloed van
waard. Aan het hoofd van zulk een Gemeente staat een maire met
zijn
adjoints,
en bovendien worden
in
elke
Gemeente nog
adjoints
indignes, niet gekozen maar door het bestuur benoemd, die bepaaldelijk met het beheer en met de politie onder de inlanders
belast zijn.
Feitelijk
DE ALGERIJNSCHE KOLONIE.
363
Van nog
Communes
veel
de dusgenaamde
Gemeenten, maar ze
groot
zijn
zijn als
zijn
het
Er
niet.
Ze heeten
zoo
Gemeenten mist
een
zelfs
is
onder het bestuur van een administrateur, die zich enkele adjoints
ziet
toegevoegd.
Hij
politie,
een
administrateur
zitting
indignes
gekozen,
burgemeester, hoofd
is
Hij
Coramission
hebben en waarbij
optreden.
zijn beschikking.
municipale,
de
waarin
adjoints
Franschen
als
francais en adjoints
kolonisten
zijn
dement
liggen,
in
het territoire de
comman-
is
indignes, die
en ingericht
aangewezen.
geheel
En
hierbij
't
is
en
blijft
Hem
is
een
Keurig
divisie.
E ALGERIJNSCHE
364
KOLOxNUE.
weer te
Algiers
in
van
den
exercice
geheel
van
Men
is.
afdalende gra-
pogen
gelijkheid
in
zijn
gelijk
het
vvijzigen,
vooral
die
men
al kleeft er
steden
De communes de
vestigen.
te
Oran
Algiers,
als
bij
heeft
pleine
en Constantine,
bijna
inlaudsche
In
bestanddeel.
is,
kolonisatie
toenam
en
in.
het
leven
zich
beter
ontwikkelde,
in
een
communes de pleine
om steeds meer land
is
het gewenschte
doel,
met de communes de
terrein
civiele
strookje;
pleine
de breedste
exercice
strook
daaronder wordt
t.
w. dat
van Laghoeat, van Ain-8afra, van Adrar en ten oosten van Biskra.
1905
In
is
de
stand gekomen.
toe
dusver
ze
afgescheiden.
Ze
nadere
Bij die
meer
er,
van de prefecten
beschikt
van deze
territoires
du Sud tot
in
naam dan
zijn rechtstreeks
heden
regeling
in
departementen
uitoefent
en
tegelijk
de division bezit in de
DE ALGERIJNSCHE KOLONIE.
365
Sud
waar
vooral
bij,
't
op
zich
dit
mag
Alleen
hij
deze
generaal
de
in
plaats
treedt
die
hierbij
om
zulke
men
zelf
de Gouverneur-
door
elders
territoii-es
gezag
kunnen handhaven,
te
breede
die
om
niet anders
kon, heeft
bij
krachtiger
aan het
territoires
du Sud
de ondoelmatigheid inzag,
Aan de com-
te Parijs.
plaatste.
te
om
Ten
behoeve
men
Eerst had
men
de
Algiers
bracht.
Slechts
mag
betwijfeld, of het
paix en in de
spraak te
Van
hun
taal
en hun toestanden
kent.
hem
hij
voelt dat
gewonnen dat de omkoopbaarheid der inlandsche rechters hierdoor bezworen is, maar aan die
omkoopbaarheid van zijn inlandschen rechter was men sinds eeuwen
gewend en de inlanders voegden zich erin, zeer goed de kunstjes
kennend, die hierbij tegenwicht konden bieden. Ook aan het recht
zijn recht
ontgaat. Zeker
is
veel
366
DE ALGERIJNSCHE KOLONIE.
op naturalisatie,
hechten ze
van; een
dat
niet.
cijfer
Spahi's
die
uit
Europeanen,
worden
uit
bestaan tegenwoordig
riep,
Franschen en
tirailleurs
inlanders gevormd.
zin,
en der
Beiden be-
van deze Spahi's ontvingen saam een smala, dat is een klein terrein
er met hun gezinnen op te leven, en van deze smala werd aan elk
inlandsch soldaat een eigen akker toegekend. Bij deze beide korpsen
om
kan de inlander niet hooger opklimmen dan tot den rang van luitenant,
en dan nog alleen a titre indigne, en slechts bij uitzondering kan
door speciaal
dienst doen.
decreet
Nog
des
hun
familie leven.
gestaan
alle
bij
vrijwilliger
titre francais
En
in
geen
1
soldij
903 heeft
men aan
de inlanders
zelfs toe-
aan te melden.
Ook voor
het onderwijs
bij
bij
als
de inlanders
In
scholen
het
scholierenin
1895 heeft
en in
Mohammedaansche
men aan
recht
worden onderwezen
en in
de natuurwetenschappen toegevoegd.
om
De
opleiding duurt
te
Ook
is,
Destijds bestonden
scholen
met 493
klassen.
Sinds
is
nog
slechts 132
DE ALGERIJNSCHE KOLONIE.
op deze scholen opgegeven
1882 nog op 8000 stond.
als
Veelal
is
cijfer dat in
een tuin voor het onderricht in
367
ijzer.
Voorts
zijn
van
zelfs
een werkplaats
de
bedoeling
om
het
artistiek
met
inlanders poogt
men
steeds
meer
te doen.
Reeds in 1900 zijn 16,000 inlandsche kranken in de hospitalen opgenomen. Opzettelijk voor inlanders zijn hospitalen gesticht te El Arris,
te
merien in aanbouw.
Gratis consultatie
zijn 1 5 infir-
is
onder
de
men op
gezegd
de
die
dat
komen; en
al
Fransche regeering de
kwaad
alle zijden
eer
toe,
poogde
kan niet
komt aan
heden ten voorbeeld strekken. De hoofdtoeleg daarentegen om gaandeweg de vier en een half millioen Mohamedanen in Algiers te willen
verfranschen
en te moderniseeren,
kan
in
als
men
elkaar
de
DE ALERIJNSCHE KOLONIE.
368
brak beide
uit,
Het
10
cavallerie,
gendarmerie,
legioen
troupes sahariennes.
man
en 2551
officieren
waarvan
batterijen
trein-corapagnien
De regimenten zouaven
De
elk.
De
compagnien
en 2032 man.
regiment 103
en
man
per eskadron.
discipline-compagnin, de sections
de werving enz.
op
Bij
En
al is vooral in
met de
territoriale troepen,
man
50,000
zeer
stellig
bevolking
een
van
30
tusschen
de
uitgave
voor
en
deze
van Oorlog
bij
de
40,000
38
man.
Gelukkig
komt
voor Algiers,
laste
dat
de
in het moederland.
en
met
alles
door
DE ALGERIJNSCHE KOLONIE.
De Cadi
en crimineel.
van
dat
vonnissen
aantal
het
is
ondergeschikt
zeer
nog
is
altoos
hij
belang,
369
al
en
al
Franschen rechter,
spraak
bezit
te
een
Algiers
onder den
Hooggerechtshof,
titel
van
Cour d'Appl; een hof dat tevens voor Tunis dienst doet. Voorts
zijn er vier Cours d'Assises, met jury, zestien tribunsaux de premire
instauce,
vier
Commune
de
in
zijn
omdat
houdt,
den
ze
ze
de
toch,
is
omdat
deels
om
gespaard
maken maar
deels
krachtens
als militair,
mixte.
prud'hommes,
ter
lang loopt.
Het geheele
aan
van
uitgaaf;
103,361,061
waarbij
Sud komt.
besteed;
en
31
speciale budget
frcs.
dan nog
voor
de
3|^
openbare
om
Algiers
minder in
ontvangst
millioen
eindcijfer
in
30,000
bij
voor
op bedacht
met nog 15
die toonen
materieel
7 millioen frcs.
werken,
cijfers
frcs.
hoe
men
vooruit te brengen.
frcs.
millioen
er vooral
Daarbij
uitgaven,
die
bedragen en voor de
66 millioen
frcs.
24
DE ALGERIJNSCHE KOLONIE.
370
met een
Voor de Europeanen
4^ millioen inlanders.
ruim
de geboorte zvrakker
is
die
is
gen
zijn
Ook
ongunstiger, en staat
iets
Het onderwijs
is
op
zijn drie
Algiers
wat men
in Frankrijk
Er
is
voor
Voor
een
2166
bevolking
onbevredigend
cijfer.
meisjes,
van
4|^
millioen
inlanders
Op de normaalscholen
zijn
leeraars.
een
zeer
scholen
zeker
En dan
zijn er
nog
komen. Geopend
zijn
om
Veel
is
voor de Euro-
saam SI
zijn in gestichten
daartoe
in
371
stichtingen.
ondergebracht.
zijn
DE ALGERIJNSCHE KOLONIE.
ingerichte
De bureaux de
n jaar bijna
200.000 francs
uit.
bienfaisance betaalden
2405
telden
rautuel
en
leden
hadden
een
uitgaaf
in
1906
van
van
hoog staan, maar toch toonen dat de
Regeering niets verzuimd heeft om den vereischten bijstand te verleenen. Ook de kolonisatie zelve wordt nog steeds van regeeringswege
aangemoedigd, ook al vordert ze niet hard. In 1906 werd er ruim
729.600
zeker
zielen
niet
mill. frcs.
men
nieuwe
centra aanleggen,
werden vergroot,
uitbreidde.
iets
Cijfers,
die
voor
men
beoogt, zeker
en de
school
commissie
het
Deze monumenten
daarom zoo belangrijk, omdat ze tot de zes categorien behooren van de oud-Berbersche, de oud-Puuische, de Griekschzijn
in Algiers
Romeinsche, de Christelijke, de
ten
deele
om hun
ook
Itali,
noch op
talrijk
als
in
Sicili
Algiers.
aantal,
zijn
in den
en
want noch
overblijfselen
de
Turksche
in Klein-Azi,
Romeinschen
kunst,
noch in
de
Arabische
zijn overrijk.
is
tijd
DE ALGERIJNSCHE KOLONIE.
372
land in
ligt,
gekomen was.
Ook
Maar thans is dit vandalisme dan toch gestuit; de musea zijn met
wat men bergen kon, ruim voorzien, en de forums, de aqueducten,
de tempels, de paleizen, de theaters en amphitheaters, de cisternen
en triumfbogen, de graven en mausoleeu, wier overblijfselen zijn
uitgegraven,
leveren
een
saam 7900 kilometer lang waren, hadden niet alleen bitter geleden,
maar waren zoo goed als onbegaanbaar geworden. Er bestonden, toen
Frankrijk bezit van Algiers nam, zoo goed als geen bruikbare comdie
municatie wegen.
Nu
daarentegen beschikt
men
spoorweg,
een
net
dat
haardammen
ontstoken,
donker toegankelijk.
de
havens ook
er zich
bij
dan ook
voor
den export
is,
Frankrijk
zelf
DE ALGERIJNSCHE KOLONIE.
373
betreft;
frcs.
zelfs
bedroeg.
haalden saam
uit.
de
tons. Zelfs
cijfer
eigen
bedraagt nu reeds
koopvaardijvloot in
ging vooruit
en
millioen ton,
Algiers
bij
millioen
8^
nijverheid
is
allengs veld.
man aan
eeniglijk
s afzonderlijk
zoo
beslaat
men haar
vierk.
K.M.
een
van de Sahara er
deel
Hiervan
zijn
echter
bij
slechts
De
Teil, die
met de
vallei
van Mitidja
langs de kust loopt, bestaat, behalve uit de eigenlijke kust, uit de Sahal
of het
heuvelland
Groot-Kabyli
gebergte
tot
van de
Hauts plateaux
een
uit, die
en de dusgenaamde
dan
vrij
ruim 300,000
K.M. groot
is
en
na de onderwerping der Toearegs, met haar rijke oasen, een niet zoo
bezit oplevert.
Het minst voordeelig zijn de steppen,
dat is het middenland dat tusschen de twee gebergten inligt, omdat
onverschillig
het bergvvater dat hier van twee zijden neerkomt, geen afvoer heeft.
DE ALGERIJNSCHE KOLONIE.
374
land,
130,000
die
onmogelijkheden.
En wel
is
vierk.
Schelif
die
Constantine
lange
dat
650
KM.
130
die
Mitidja-dal vormt;
de
lang
K.M.
is,
de Oead-el-Kebir of
en de
meet,
maar ook
name
Rummel bij
men op
hier stuit
het ongemak,
en die periode zeer lang genomen, geen toevoer meer komt. Bij dien
stand van zaken hadden reeds de Romeinen er zich op toegelegd, om
door afdamming, door indijking, door aqueducten en door het graven
dat,
toen
de
stelsel
van
ii-rigatie tot
Wat
in
omdat men
licht viel,
zijn beschik-
Haut plateaux en in enkele oasen kon hun stelsel van irrigratie worden
toegepast. De kortheid van bestek, die mij bindt, laat niet toe, dit in
Algiers toegepaste irrigatiestelsel tot in bijzonderheden uiteen te zetten
dit
bleef;
blijkt
maar
't
gemeen
vrij
strijd
de Franschen in Algiers
De barrage d'accumulation, de barrage de drivation, de endiguement en het boren van Artesische putten. Het eerste middel, dat
der stuwdammen, die dwars door een rivier worden gelegd, om te
toe.
weg het
kostbaarst.
Hieronder belangrijk
is
vooral de
is
dam
verrein de
DE ALGERIJNSCHE KOLONIE.
worden er door
Andere dammen
bevloeid.
zijn
375
gelegd in de Sig, in
stuwdammen
niet
gaf wat
men verwacht
had.
Men
mist hier de
van den
glooiing
zachte
Nijl; in
en dit reservoir
De Franschen noemen
gedurig aan.
eenmaal aanwezig,
Eerst heeft
men
dit
thans
is
deze
men
zoodoende
envasement," en
slibt
drivation,
Nevada
gaf.
Toch verwacht
wij
zouden zeggen
geen water
is.
tarweproductie
die
van 1878
In 1878
was
ze reeds
stond
tot
in dezelfde periode
die
en
phosphaat
bij
men
vergelijkt.
te
DE ALGERIJNSCHE KOLONIE.
376
boven was gegaan. De wijnteelt besloeg in 1866 nog slechts 11.000 H.A.,
nu reeds 172.000, en in 1905 steeg de opbrengst tot bijna 8 millioen
werd
uitgevoerd. De olijven werden geschud van 12 millioen boomen,
terwijl de nog rijkere agrumenen en dadelboomen een cijfer bereikten
waarvan
hectoliter,
bijna
enkel
millioen
naar
Frankrijk
maar
de
de vooruitgang in deze kwart eeuw slechts van 13J tot 13f stuks vee,
wat naar verhouding geen bevredigend resultaat mag heeten. De
Europeesche bevolking
alles
die zich
saamgenomen,
700.000,
niet
land,
mag
de Fransche
regeering
mocht.
resultaat
bereiken
geniet,
nog altoos
is
Van het
de
gestaan
was,
en
altoos
de
De oeconomische
in hoofdzaak
dat
ze reeds dit
die Algiers
welvaart,
aan de landcultuur
te
danken.
het
meest volledige
gehandhaafd,
957.669
Protestantsche
In
geluk wenschen,
dienst
nog
stoffelijke
zich
frcs.
eeredienst
vrijheid
en op
voor
staat
het
den
budget
eeredienst
van
1907
stonden
uitgetrokken.
De
negen predi-
kanten
van
leeken.
Luthersche
is
de Groot-Rabbijn
vijftien
als chef
DE ALGERIJNSCHE KOLONIE.
in
college
van
de Moskeen,
bestaande, en
bestaande
boven gegaan.
Chr.,
Sinds
27.000.
De Joden, hoezeer
men
naar
een
het tot
oudtijds
bij
de 60.000 naar
in Algiers veel
talrijk
is
Hanitieten
uit
Frankrijk.
central
377
circa
minder
400 jaren vr
zegt het eerst uit het rijk van Isral toen dit zijn
Na
ondergang naderde.
bij.
zich
als
te
Amsterdam.
Arabieren
vrijen
drukkende verandering.
regeering van 1870 te
als
1836
was
afgeschaft.
zijn
gelijke
kreeg,
beslag
globale
was
in
Bij
de tegenstelling tus-
Europeesche bevolking;
en de Halve
Maan
betreft,
vr
Mohammed
eeren. Daarbij
voor een klein deel hoog-ontwikkeld waren, maar voor verreweg het
DE ALGERIJNSCHE KOLONIE.
878
aantal
grootste
vooral
de
in
tot
prostitutie
alcoholisch waren.
dan
bleven
publieken
ook niet
weg,
winkels werden
huizen
leeggeplunderd,
in
brand
anti-semitische
dput
De
s al
reactie,
die
spoedig 4 deput
tengevolge
s
had,
kwamen nu
in
opspraak
werden gerangschikt.
maatregel
heeft
geheel tegen
Joden
Thiers
zijn
gemaakt dan
Hun
schoolbezoek staat
dit gelukte
feitelijk
op den
niet;
en
de positie der
om
met 25 %
werken.
iets
Voor het
weer bovenop te
er zich
En
te
cijfer zijn,
14,440.
Joden met 35 op de
1000,
tegenover
staan.
de
1000
op de
Alleen
94
blijft,
het
bij
speelhuis,
de
de
zijde.
zijn ze
DE ALGERIJNSCHB KOLONIE.
379
den naam van Adaa rustig voort, en nemen aan het moskeevrezen
weinig aandeel. Wel voelden de Imams zich diep gekrenkt door de
verbeurdverklaring der Haboes-goederen, die aan de moskeen behoorden, maar de Imans en Moefti's hebben onder hen weinig gezag.
Toch
ze
zijn
Mohammedaan, en
volbloed
zelfs
iu
de Chorfa behooren,
worden
zelfs
waartoe
zij
Depont en Coppelani,
nabij bestudeerd
ten
twijfel,
hebben
fauatieken
uit
dat
deze
haat
Coppelani werd
vermoord
geestelijke orden
uitgegaan, te beginnen
is
zelfs
in Algiers
van
op n zijner toch-
van deze
wezen
met de Pan-Islamitische
Van deze Maraboets en
met het
Boe Mara
Boe Bagha zijn even bekende bezielers van later verzet. Erkend
moet intusschen dat deze Maraboets in den regel hoogst ontwikkelde
personen zijn, meest zeer intelligent, en bovenal ethisch en religieus
zeer hoog staande. Saam bezitten de geestelijke orden iu Algiers
en
bij
Rahmania en de Senoessi
zijn
sterk
in Algiers vertegenwoordigd.
Deze orden staan elk onder een cheick, die door de khoeans of
leden onvoorwaardelijk gehoorzaamd wordt; onder hem staat een
khalief; en ook vrouwen behooren tot hen ouder den naam van
Moquaddem.
elk
cheicks
DE ALGERIJNSCHE KOLONIE.
380
's
jaars een
recht betalen ze
de tiara,
de
dat
bij
zijn
Het
graven.
van
recht
vast
10
frcs.
geschenken
brengt 3
recht
eerste
bij
1^ millioen,
bedrag van
millioen
frcs.,
tweede
het
3 millioen op,
vpijs
weldadigheid,
En wel nemen
zelfs
met de Regeering op
maar
in
om
vlam
laaie
uitslaan.
Op een geordende
Nog
steeds
draagt
De ruim
karakter.
het
is
is
nog
Bij
gereed, en n vonk
geestelijkheid
om
genoeg
ze in
te
ligt
bouwen,
de brand-
vuur te zetten.
bezit
ten
zijn niet
vooral
bij
af.
Alleen
waar men,
gelijk
met
het land
zijn
landgenooten bevolken,
in
had gevolgd,
kan
dit
Algiers
die
gekomen
Frankrijk
zijn,
zelf
nu
zoo
stelsel
op een
Zelfs
al
bloc
de
rsistance
Avisselende
in
de
gebleken
door
zijn.
Daarbij
Frankrijk
men
komt,
dat het
gedurig
genomen maatregelen, en
niet
DE ALGERIJNSCHE KOLONIE.
381
erkent,
zijn
niet,
heeft
in
niet aan
Engeland
van energie
in Algiers is
Wat
ontkend kan daarom niet, dat de poging om een kolonie te assimileeren, voor het ideaal hooger staat, dan zoo men vrede neemt
nisatie
toon spreidde.
Oeconomisch
is
het
land
uitgegaan,
gelegd.
gewone
tijden,
nu vast gevestigd.
Veel
vroegere misbruiken
zijn
op mogen dragen, dat zijn bezit in Noord-Afrika, dat zich thans van
Darfur tot Senegal en van Algiers tot in Fransch Congo uitstrekt,
niet alleen een getuigenis aflegt van zijn nationale veerkracht,
ook
25 Juni 1908.
verhoogd.
maar
MAROKKO.
^^'T L^ >^^
r-T
.s
er;
I:
1
-i
c: E3
/'
Om
--^^ ..^v
?^
17"^-
Gibraltar,
vanwaar de postboot u
in
om
baai.
Algeciras boeide
kust,
Nu
vielen
houden van een vaster koers verzekert, en hierdoor de vaart langs Ceuta
mogelijk
maakt, kan
zelfs
MAROKKO.
383
Monte
trefschot
genomen en
is
bij
In
toe.
met
niet alleen
is,
maar het
Algegiras
in
gevaar gekomen.
op slechts
5500 M. afstands
Gibraltar te versterken.
Gibraltar
vroeger
uit,
dat
ligt,
Sinds 1900
die
En wat
zelfs
is
is
is
nood een
aan de overzijde opgeworpen
om
om
in geval van
batterijen
of ze
1904
maar de
politieke constellatie
Gibraltar
en
het
is
het thans
veilig.
Alleen indien
Gibraltar
een
bezit
een
als vrijhaven
jare door
kolenstation,
eu
bij
Zee,
die
het zi]n
weg naar
geeft uan de
geeft
Het
ut
in verbinding
met Malta,
home iu de Middellandsche
Indi verzekert.
Met
zijn
hooge,
steil-
MAROKKO.
384
Het
man.
is
is
Een groot
bindt.
ammunitie liggen
in de
De
magazijnen opgestapeld.
Dan toch
is
straten zijn er
zeer
levendig.
de stad
met vlottende
lang,
zelfs
werd aangevallen,
hield
Bij
is
geregelde
er
dagelijksche
maar
prachtige baai,
De schepen moeten
is
nog
Ook Tanger
verbinding.
ligt
aan een
sloepen
11,000 Joden,
bij
dat
Zaken
in
de
van Marokko
Sultan
Tanger
laat
resideereu,
zijn Minister
Tanger gevestigd
is.
was,
stelde
altoos
ontving
mij
tot
mij
van Buitenlandsche
kwam, nog
aan het
pier.
die,
toen ik te Tanger
tweemaal toe
in de gelegenheid,
aan
zijne tafel
met
EEN BEDELAAR
IX
MAROKKO.
MAROKKO.
o.
a.
385
St.
Ren
onderhandelingen tusschen Marokko en Frankrijk geleid heeft. Bovendien zijn er gezanten van Amerika, Oostenrijk, Belgi, Spanje, Itali
geheel
te
mijner
en door
beschikking,
hem
is
gelijk
dan de
helft
baai
uit
van de schepen
vlag de haven
zelfs in
die
bmnen kwamen.
uitgestrekt.
De enge
van de pier naar de binnenstad voert, vertoont meest blinde muren, maar in het midden van
de binnenstad is een breede straat met winkels en caf s, en vandaar
niet te veel beteekenis.
bereikt
men
straat die
zijn versierd
met Oostersche
tuinen, en
is,
daar
't
men
men
er niet, en als
dit te paard of op
er op bezoek gaat,
den traditioneelen
af.
ezel.
schril
De
Rijtuigen kent
residentie
door eenvoud
bij
vertrek met steenen vloer en schier zonder eenig meubel, maar de uit de
Conferentie van AlgeQiras overbekende diplomaat, boeide mij te meer
zijn stillen,
25
MAROKKO.
386
om
is
de schepen
bij
Kaap
uitstap naar
uiterst
waar de geza-
met een
Spartel,
hupsch personeel.
ligt,
van bijgebouvpen en
tal
Bij
was het
noodzakelijk er een
zelfs
men nu
zee,
in
men
al
het
land dat achter den vuurtoren ligt In de stichting van dezen vuurtoren
althans heeft de internationale bemoeiing
werk
tot stand gebracht, het eenige waarbij alle verschil van gevoelen
uitbleef en aller
schepen
bij
hun invaart
in
de zeestraat of
bij
zal zeggen,
hoeveel
hun behoud
Tanger
is
te
danken hadden.
maken en
om
zich
vandaar oudtijds de
kwam
te zijn
zelfs
geen sprake.
In karavaan trekt
eer
bereikt heeft.
men
is
Den
eersten dag
komt men
tot Fondoeck,
den tweeden dag tot Soekel Arba, den derden tot Ekgar Kebir, den
vierden tot Chimmaha, den vijfden tot de rivier Oeiizza, den zesden
tot
Men
men Fez
binnen.
met de gezanten
te
alle
MAROKKO.
.
387
Liefst heeft ze
tijd.
geen persoonlijk
om
en te beraden
overleggen
te
antwoord elke
schriftelijk
letter.
bij,
en voorts dat
met
om
trekt
vier
administratie
leidt
toonen
gezag te
zijn
maar
hij
geheele
zijn
Ze neemt tijd
weegt en wikt dan bij haar
En voor de Marokkaansche diploen
en
en
uit-
De
dat
vingers
zien,
schappelijk
dat alle
de
Bovendien heeft de
Gezanten te Tanger wonen, nog dit eigen-
door
leven,
het
alle
Fez,
zoo
zou
hooger maat-
dit
anders
maar
zijn,
te
aan-
zijn
Woonden
ze
De grootste voorzichtigheid is
men naar Tanger liefst zijn beste
verder.
men
zich
dit
vormt men
in
zich
Europa
in
voorstelt.
is
leven
voorstelling,
dan men
te
Fez vindt.
altijd
de hooge cultunr
een exceptioneel schoone ligging uit te kiezen, meest tegen een bergrug
aan, zoodat de stad als in verdiepingen oploopt, in een streek rijk
met water
De
Oed-Fez, een zijstroom van de Seboe, loopt midden door de stad heen
MAROKKO.
388
Bali,
el
muur
staat,
en
inwoners
zijn
De
van Moeley
die
graven liggen
bezit
ook
die
die
zijn er
Gelijk alle
Zelfs de
om
be-
de
moordenaar mag,
als hij
binnen
zich
niet
zijn
vreemd heeft. Bij een andere Koebah ware het nog minder geweest,
maar bij die van Moeley Idrees gold het den heiligste onder alle heiligen
van Marokko, den man die in 738 het nieuwe Fez gesticht had. Mogen
andere Moskeen in Fez al naam hebben om haar artistieke Minarets, het
MAROKKO.
en blijven toch de twee Moskeen van Moeley
zijn
38
staan
Icirees
Religie en wetenschap
Zelfs zegt
bij
men, dat
hebben steeds
in een
nog bewaard
voorkwamen 0 God,
:
zal,
en Karubim,
zijn,
en dat
Uw
Boek
geerd*. Reeds de omvang van deze beide
Moskeen toont, hoe groot ze waren. De eene kan 16.440, de andere
er steeds
heilig
zelfs
zij
van Damascus
trant
De wetenschap,
altoos in Arabischen
te
eere, dat
El Eco
te
Fez
Maiiritano, la Lanterna en
bezigt
men
Ic
en propaganda te maken
men
om
dicht er,
slechts
een
stuk
in
men
maar
is,
Er
is
dan ook
evenals te Leiden,
worden
De
colleges
in
vroeg en
's
avonds gegeven.
het Oeli-gebed en
Recht
geeft
te
men
doceeren.
tot aan
om
het
om
den Khoran te
MAROKKO.
890
lezen,
uit
over
Tunis
ter
naam van
lezing
legt.
taleb, in
men ook
het meervoud
tblha,
van 20 tot
vrij
40.
De
in de keuze
zijn
titel van/eyj^/^.
Wie
blijkt
den
wijdt, voert
genomen.
te
studie achter
men
beteekenis laat
wil,
kan
in
op den duur de
salaris.
Het
getal
er
den
vrij
leven. Ze zijn
sleutel van.
Meest
zijn,
zich
van de haboes-fondsen.
weldadigheid
huizen der aanzienlijken, en worden dan vaak aan den maaltijd genoodigd.
Hun
Examens
MAROKKO.
worden
niet
391
afgenomen.
telkens
om
opriep,
in
geschenk aan
hij als
mededinger.
zijn
overval,
bewees,
en
de stad te vervullen
heel
met hun
feestgejubel en
hun
beteekenis
wordt
uit, die
haboes-goederen
schier
al
huizen
van
is
rijk
aan
twaalfde jaar.
salaris,
De
hun
eiken Woensdag,
De kinderen
inzit.
ze hiermede gereed,
jaren
als
degelijk
leerlingen
ontwikkelde
MAROKKO.
392
deze
vrouwelijke
moge nu
Al
werken.
scholen
zijn af te
digen roep
leerlingen
uit
paedagogisch oogpunt
op deze
allerlei
hooghoudt,
het
niet
er
in
karakter
aanzien, en
maar
in die
toilet
eigenaardigheid
het
maar
wordt nauwkeurig toegezien. Van tatoeeering is
het blanketten zeer in zwang. Alleen de haboes-goederen bezitten
eenentwintig groote badhuizen, waar 's morgens de heer en en na
geen sprake,
De armen
er sterk ontwikkeld.
een vleesch-bedeeling en
Ook de weldadigheidszin
krijgen er
's
morgens
's
huis
tot kalmte
geest
's
brengen.
te
soep,
Zelfs
is
er
Bij
om
's
is
middags
Ook voor
het krankzinnigen-
een
fonds gesticht
om
namen. In het
kinderen
beginnen
De polygamie
en
's
middags,
in
wij
den
sterft uit.
zouden zeggen
Gehuwde
bij
de fve
'
er bijna niet,
Fez in zeer schoone woningen de aangenaamste uren in deze familin heeft doorgebracht, aan zeer goede
diners met tal van gasten heeft aangezeten, en dat de muziek heel
betuigt
't
hij
te
Ook
minst
ontwikkeld,
bij
corporatieve leven
is
de Nubirs te Cairo. Er
er zeldzaam sterk
is
geen
bedrijf, of
MAROKKO.
zijn
bouwvakken
de
maar
heeft,
393
men
bijv. niet
voor de metselaars,
Afzonderlijk
zes.
Fez
even
zijn
De kooplieden van
Marseille
te
en
Genua,
te
leven,
is
toch
hebben ze
vrijheid
te
De aloude
al
dit
Manchester en
Cairo,
te
in
heerscht
bij
Daarentegen
wordt.
strikt geerbiedigd
een stedelijke autoriteit die naast den Gouverneur en den Cadi wordt
aangesteld
om
behoeften verkocht
Onder hem
mogen worden.
staat in elk
Moquadem
van de
hrma genaamd,
el
vroeger
bij
evenals
te
ons
dan heeft
hij die te
De
de Burgemeester de schutterij.
leveren evenals
straten zijn er
maar
buiten,
er zijn tal
is
men
tuinen.
Europeanen
in die stad
is
men daarentegen
prijs
mindere
het
ook
ja, al
is,
zijn
Le
Crpjiscule
De
scherp gekant.
blijven, zoodat er
stad en
leven
Anti-Euro-
de stemming.
andere,
't
maar n handels-
anti- Christelijk is er
op te toonen, dat
Men
stelt
mits
Niet alleen
reizigers,
En
al is
bij
wat
ze in de
3e
eeuw was.
MAROKKO.
394
nog
slechts
nog
glans
langer
dat zulk
na,
te staan,
stil
om
bij
als
Marokko,
betere
winnen door haar medische hulp sympathie, maar bekeerlingen uit den Islam zijn ook hier niet te maken. Voor als na
blijft men in merg en been Mohammedaansch, zelfs in de meest
zonderlinge gewoonten. Zoo laat men het hnis van een groot heer
die stierf, met zijn meubelen en sieradin. na zijn dood niet alleen
onbewoond, maar onaangeroerd. Het prachtig paleis van Boe Hamed,
den groot-vizier, is na zijn sterven geheel aan zich-zelf overgelaten
Gospel
Unio7i
en vervalt met
zijn heerlijke
Ook de tweede
maar
is
staat
bij
is
aan de Almo-
is
minder
rijk
maar voor den Sultan is het er een veiliger verblijf, daar ze minder
aan invallen van de bergstammen is blootgesteld. Ook Marrakesch heeft
zijn Kasbah voor het hof, zijn Medina voor de inlandsche bevolking,
lager,
en
van
zijn
is
gezocht
zijn.
evenmin de
De
zielen
South
Africa
kan winnen
Mission
als
Het
is
en
blijft
heeft
er
een station,
dat
tegenwoordig
hij
zelf
die
hem vervangt en
is,
zijn,
stellen,
in beide
Tetuan beduidenis.
Mouliras
geeft
wel een
lijst
MAROKKO.
in
Marokko, maar
kg^rakter,
zelfs
395
en alleen de zeesteden
zijn
In Mogador
actief.
zijn
de
15.000
slechts
In Tetuan
inwoners.
de Spaansche invloed
is
overheerschend. Rabat dankt met het nabij gelegen Sale, aan handel
en bedevaart beteekenis.
met
Larasch en Casablanca
millioen
zijn
evenzoo steden
1905 van
de 5 millioen francs.
bij
zijn,
indien
men
wilde besluiten.
ja,
Veeleer
is
in
uit het
Marokko
De gesteldheid en de
Men kan
ligging
zich
Het
zijn
439,240
K.M.
In de jaren van
zijn
in overheerd land en
Van
kon
is
Marokko.
hoogoploopend bergland, de Atlas, dat voor de Alpen weinig onderdoet en in enkele toppen een hoogte van 4000 Meter bereikt. Dit
Atlas-gebergte
Nevada
MAROKKO.
396
Sicili,
Marokko
tot
In eigenlyk
Hieraan
sluit zich
dan naar den kant der Middellandsche zee het kustgebergte aan, dat
van de Algiersche grens tot aan Kaap Spartel doorloopt, grootendeels
gevormd door het dusgenaamde Rif. Deze bergachtige gesteldheid van
het land
zee,
in
in het midden,
en een afloopende vlakte met daarbij behoorende Oasen naar den kant
Dank
van de Sahara.
en
zijn
geweldige
zij
hoogte,
van groote
tal
Sahara afloopen.
Van Tanger
af gerekend, vindt
men
bij
Larasch de
bij Rabat en
Azemoer de Oem-er-Rebia, dan
iets beneden Saffi de Tenzift, die Marakkesch besproeit, terwijl nog
zuidelijker de Soes, de Noen en vooral de Draa het bergwater naar
zee afvoeren.
Sommige van de^e rivieren hebben een stroombed van
bed te ondiep,
om
bij
is
ze bevaarbaar te
is
maken.
Algiers vormde,
de
Zis,
terwijl de overige,
Marokko en
zijn er
zeldzaam.
MAROKKO.
Oorspronkelijk
schijnen
de bewoners
397
als
Troglodyten in rotsholen
in de vlakte
zich
ontwikkelen moest dan in het Alpenland van den Atlas, en weer een
ander
geheel
leven
aan de
oostelijke
afhelhng op de oasen en in
is
de
weg van de
residentie
bijna onafhankelijke
die
van
zijn
als ondoenlijk.
Hiermee
hangt het dan ook saam, dat Marokko eerst van lieverlede tot n
Sultanaat ineen is gegroeid. Aanvankelijk bestond er een eigen
Koninkrijk van Fez, een dito van Marrakesch, een derde van Tahlelt,
kwam
dan nog de dusgenaamde Zegdoe, een soort confederatie van onafhankelijke stammen naar den kant van de Sahara,
en voorts aan den kant der Middellandsche Zee de nooit te onderwerpen Rittioteu. De kustrotsen loopen bij het Rift' toch zoo goed als
en hierbij
steil in
zee
af,
is
met
is.
dan zeer
niet
kleine,
die op de kust
p?-esidio's;
't
laatste,
Alhu-
zijn laatsten
Ook
oorlog
heeft Spanje zich ook van Ifni meester gemaakt. Deze presidio's geven
intusschen
Wat
eilanden
bedreigd,
en
zelfs in Melilla
dat
het
zich
bij
jongste verdrag
Riffioten
MAROKKO.
98
strook
neutrale
zijn
presidio
bedongen
tijdelijke rust
presidio's
om
meer dan n
en
zit
er zoo benauwd
Melilla
van hieruit tevens, dat de rem mington-ge weren van 11 mM., tegen
een prijs van 60 francs het stuk, in menigte aan de wilde stammen
op
't
Omtrent het
15
peil is
slechts gis-
doen dalen,
Marokko bestaan
singen. Veelal
maar
cijfer
weer anderen
dit cijfer
cijfer,
op een
cijfer
vijf
van
millioen
zooveel
staat vast,
uitmaken;
vlakten
neger-element.
Romeinen aan
die de
heel de
naam
MAROKKO.
en Arabieren
is
399
die,
na den onder-
gang van den Islam in Spanje, uit het Iberische schiereiland naar
Marokko zijn overgekomen. Onderscheiden zijn hiervan nog de Moriscos,
die in Spanje in schijn de Christelijke religie aannamen, maar later,
door
Philips
II uit
thans
zijn
met
zijn
Van
dit mazir is
noemen
is,
tegen
hun
zijn
derlijke
Als
hun taal het tamazirt. De Zuidelijke Berbers daarenweer geheel van deze Riffioten gescheiden, en dezen noemen
ze
groepen.
bijzitten
zijn
Ze
zijn
de
als
vrij,
deze
in het publiek
en terwijl de gewone
in het stroomgebied
van de Draa
is
dit
Vooral
Ook
heeft de
In wat
tijd
iets dieper
ook
van
zich,
in
MAROKKO.
400
zaken veel verandering teweeg te brengen, tot in 670 Okba ben Nafi
niet zijn Arabische eskadrons liet land binnendrong, er het
te
na
kwam
Christendom
in
Marokko
heeft de Islam toen zijn wondere kracht ontplooid. Eer het vijftig jaar
verder
was,
religie,
en toen
Moeley
Idi-ees,
Marokko's groote
Arabieren, ook
1145
de
Almohaden,
den- troon
uit
bestegen en tot
te
breiden.
bereikte
Moorsche
artistieke
Spanje de
in
nijverheid en
aanzien.
De
Muzelmansch
werden,
en steeds
uit. Onder
eeuw drong
in
geen
ander
land
overtroffen
6e
Aliden uit Tafilelt zich van den troon hadden meester gemaakt.
kwam
Sjerif
noemt men iemand die kan aantoonen, dat hij door Fatima afstamt
van den grooten Profeet. Het meervoud van dit woord is Sjorfa. Het
getal van deze Sjerifs-familin nu is vooral in Marokko bijster groot.
Schier in alle deelen van het land handhaven ze hun hooge pretentin.
Moeley
de
Ali,
Saaditen
gekomen en stond
Mekka naar
Tafilelt over-
heriditair-
maar tevens
Emir
Moenemin op,
Marokko de macht
el
MAROKKO.
aan het
uitsluitend
bijna
401
karakter,
iieilig
zijn
hoogste macht
tot
uit
inkomsten verzekerde.
rijke
met een
met de Aliden
hem een
het
er
bij
Sinds
Spanje
uit
macht
te
man
bij
geland was,
om
zijn strijd
Marokkaansche troepen
zelf
hij
hebben de Aliden,
in de
als
te verzekeren.
de gezworen doodsvijanden
weten
breken en onderscheiden
te vechten, brachten de
geduchte nederlaag
zoo
leven
vernietigd.
met
deze
1579
in
om
poging gewaagd
steden
Diep
in
Dey van
verviel
almeer, de bloei van den Islam was, gelijk overal, zoo ook hier, tot
stil-
Doch hierover
straks nader.
bewoners,
liet zich
geen oogenblik denken, rooral niet onder Oostersche leiding, en Oostersch bleef ook hier de Arabische regeeriug in haar grondtoon. Al
noemt
/iet
is
en
blijtt,
on-
ging, en tot in dat ver gelegenland moest de gloed van het Oosten door-
26
MAROKKO.
402
dringen
om
nu toegepast op een volk van Berbers, dat een vlak contrairen aard
ver-
al
beheerde
en
Het rechtstreeksch
teit
de
van Marokko
deel
Blad-es-Siba
is
vormen de overige
te wijzen.
vijf zesden,
door
het
lagere
land,
dat zich
in,
de
kust,
van
den
Atlantischen
uit.
is,
In hoofdzaak echter
is
men
men
blijft
de bergen
in,
of over
's
gouvernementsland bewonen,
de taal van de Maghzen
de Sultan in zoover
als
is
in
is
zelfs
zijn
alle
uit,
MAROKKO.
gebleven familin slechts uitdeelt wat
403
hier staat
tegenover, dat aan de leden van deze Maghzen-groep alle hooge posten
VForden toevertrouwd
zijn.
Dien-
tengevolge vormen de in het ambt zijnde leden van deze groep een engineengesloten coterie, die zich door gedragingen, levenswijs, kleeding,
taal
en
van
stijl
dienstpersoneel
al
van hoogere
als
Maghzen
voert deze
niet.
Eer
De Maghzen
twee
de
Fez,
huist
in
onderworpen streken
best
staat
en alleen de Groot-
schier
Een hoogen
orde aandient.
zelfs in zijn
de
Gharb en
de Heuz,
in
de
eene
met
De bewindvoering
in
gesplitst
zijn
dan in Europa.
feitelijk slechts
landsche
dan
andere taak,
Maghzen nu
hij
is
Onder deze
20 provincin, waarvan er
niets te zeggen.
13
onafhankelijk
bestaan
leiden.
gouverneur aangesteld,
terwijl
die
dertien, een
vaak
slechts
een
Amal
of
bij
is
genoegzaam
zelfs
de aanstelling
om zich te doen
soms niet ontziet den Caid kortweg in zijn woning
op te sluiten en er een wacht voor te plaatsen, die alle gemeenschap
met de Maghzen voor hem afsnijdt. In de steden wordt een Cadi
zelf,
gelden, dat
benoemd,
men
is
zich
in de grootste steden,
is,
als
MAROKKO.
404
hoofdzaak
waarbij
is
uit de
willig
van de onderlinge
partij
uitsterft.
verdeeldheid,
Maghzen
Daarbij trekt de
uit,
Waar
het
noodig
staat
lasten
der
bate
is,
van de
zijde
bevolking
over,
zin recht
om
wordt gesproken,
veelal
Voor
gedaan.
niets
Alle
en landontginuing wordt
concessie
in de Mellah
zich,
en
al is in
het verdrag van Madrid 1880 bepaald, dat Europeanen land kunnen
men
het niet.
dit
uit en
alle inrichtingen
wordt
uit
voor kranken
armen.
om
is
hem
dit
Mac Lean,
heeft
hem
en met
spel,
dat
met een
auto's,
hem
telegraaf,
MAROKKO.
405
dat het op n punt tot een doortastende hervorming leidde. Boe Hamara,
hij
heiHge
die
Sultan
in
te
geweren en
Ook de
Sjerif
houden, terwijl
zijn
kracht toen
bedwang
kwam;
zijn
hem
van den
alle Mehalla's
van deze
om hem
afbreuk te doen.
>Geen Sultan zonder ons, maar geen Sultan onder ons, werd in
Oeazzan almeer de leuze, met het oog op de eeuwenoude gewoonte,
dat de Sultan van den Sjerif in dit gewest zijn investituur ontving,
Tekkiah
de
gelijk
Khonia. Juist
te
moest
Sultanaat,
zijn
om
verdonkeren,
formeeren, en zich vooral zoo het dit gelijk een Abdul Azis doet, door
zich belachelijk te
maken
vreemde beiden.
Vooral de diepgaande tegenstelling tusschen de Arabische bewindvoering en de nationale eigenaardigheid der Berbers, die het grooter
deel
der
Kabylen
bevolking
in
de
uitmaken,
Djurdjura
komt
hierbij
van Algiers,
zijn
in het spel.
Gelijk de
ook de Berbers
in
den
Arabische
stam in Marokko,
en kleinere steden.
in tenten,
Hun Tiremt
is
den raad of Djemaa, waarin de inwoners van het dorp zitting hebben,
schuilt de kern
mogen
ze
te
vinden,
verschil
gelijk dit
van
zijde
jaai-getijden, voedsel
ook de Zwitsers
in
hoogere
om
MAROKKO.
406
tegen
den
vijand
die
Europeeschen
maar
zin,
dorps-individualisten,
in ^ofs gesplitst.
er steeds op uit
wapenen
zich te
is
om
de bovendrijvende
partij
aan
parlementair,
kracht zich
geplant.
hereditair
Toch niet
in
Mohammed
heeft voort-
hem
en
In
de
Alide-familie
zijn volk,
en
zijn
de Berbers de eersten
om hun
autonomie te
als
om den
weer
te spreken.
voeren.
Maar tegen de
MAROKKO.
407
Het militaire corps dat den Sultan hiertoe ten dienste staat, wordt
gevormd door 3000 man infanterie, Askari genaamd, uit de bereden
negereskadrons [Bockahri) evenzoo 3000 sterk, en uit de ongeveer
10.000
man talrijke gendarmerie, Mokkrani geheeten, een totaal van 16.000
man, waarbij dan nog 800 man artillerie komt. Vooral de infanterie
heeft weinig te beduiden, daar ze slecht georganiseerd en
gen^strueerd
is, bijna niet betaald wordt en behalve uit
de Maghzen-recruten, die
levenslang dienen, meest uit vagebonden van allerlei herkomst
bastaat,
yvien
men
een groote
De
te herkennen.
V op den rechterduim
inbrandt,
om
ze bij desertie
Enge-
land en Duitschland
dienden meer
als
stukken
het
moderne scheepsgeschut
commando
luitenants
heeft
men
niets anders
niets
kunnen
uitrichten.
Voor
te voet
hij heel het volk deed opvlammen, zou wonderen kunnen doen, en daarom blijft een verovering van
Marokko met wapengeweld altoos een uiterst hachlijke onderneming.
MAROKKO.
408
Dit klemt
karakter,
Berbersche
in
De
schijnt
verdrongen, en
tijd
Maar eenmaal
liet
Berbers aan deze nieuwe religie met niet te breken taaiheid, en drijven
zelfs nu nog een ijverige propaganda voor Mohammed in Soedan en tot
onder de Bantunegers. Die verkleefdheid nu aan de Halve Maan verklaart zich ten deele vooral daaruit, dat ze van meetaf vrij eigenmachtig
bij
Kabylen zich bitter weinig aan de theoretische orthodoxie laten gelegen liggen en weigerden hun nationale traditin door de rechtsopvattingen van den Khoran te laten verdringen. Dit nu dreven de Berbers
van den Islam nam daardoor een eigen plooi aan, doordien hier, nog sterker dan in Tunis en Algiers, de heiligen-vereering
hoofdzaak werd, de m3?stiek het godsdienstig leven beheerschte en
religieuse kant
het
hereditaire
neiging
uit, als in
Ook
Het
zelf als
hoofd te
thans
voortzet.
in
de
Het
heiligen-vereering
De graven der
Koebas trekt
is
van de
Sjerifs
en
Maraboets
zijn
toevlucht wil
nemen
Hooger hulp. Heiligen uit alle twaalf eeuwen, die sinds de Hegira
veiliepeu, worden daartoe aangeroepen. Vele van deze Koeba's bieden
asyl voor vervolgden door de Justitie. Die Koebas zijn de glanzende
tot
lichtpunten
in
is
het
Berbersche leven, en
MAROKKO.
om
en Maraboets,
409
Canoni-
seering door den volksroep blijkt nog steeds mogelijk. Een mystieke
Moskee,
de
bleek
wat reeds
bij
In tal
is.
ijkt,
iets iunigs.
Vandaar de
weren dat
orde
is,
drie vierden
en dat velen
hospiti'n, die
nu
pas,
onderwijs
met den groeten Profeet van n familie was en iets van de Beraka
Van een celibaat of afsluiting van de wereld is hierbij
geen sprake. De Maraboets glorieeren veeleer in een talrijk nakroost;
ook vrouwen zijn lid van de orde en niet dan bij uitzondering leven
gerfd had.
om
aangelegd
is bij
methode is er steeds op
dooden en zoo de ziel te
de Aissaoea in den eersten
formules
bij
Sommige
in
de geheimenissen.
de zeven werelden, de zeven staten, de zeven statin, de zeven gedachten, de zeven namen, en de zeven lichten. En voorbeeld volsta
hier.
De zeven
door God,
3e
lichten
waren
de gang in
God,
4e
MAROKKO.
410
midden
in
banger dan
Nog
de
bij
7e
hun
zijn
geestelijke
bezetenen over den grond rollen, en dan zoo machtig door den geest
van
den
allerlei giftig
ijzer
en op aansluiting van de
tieve leven in
allerlei colleges
dit
gedierte
ziel
en soms
zelfs
zelfs
de
is
minder recht-
het
suprematie
slangen,
likken.
confrriewezen
streeks
ze
lepels
een gloeiend
orde
padden en
schorpioenen,
knarsen,
der
stichter
In
tegenstelling
de
met de
misme
Ik
hond
in de hand. In
er brood
feller.
van
eet",
om
Zoo rust
weging
in
Marokko op
tal
van concurrente
een groote
rol,
die in
1679
maar de sage
stierf,
was
zelfs
stichter
van de Zaoeia,
van heel
Sultan Ismael poogde Oeazzan aan
is.
van des Sultans gezanten, zoo opzwol, dat hij heel het vertrek vervulde, en dat de Sultan, door dit wonder verbijsterd, zich haastte
den Cheick in eere te herstellen. Al hoort dan ook Oenzzan tot de Blad el
in het bijzijn
is
MAROKKO.
411
en die
als
die door
die in
bij
is,
gedrukt,
op,
Prof.
dat
De strenge morali-
teit der Berbersche vrouw, geeft, gelijk vanzelf spreekt, niet zelden tot
men
behoort
om
zelf
deze confrrin, en
tot
de
men feilt
maar het
feit
blijft
in
deze
Joden
confrrie
Marokko
zijn
oefent, |min of
in
afgeleid.
zijn in
fijner
ras.
met de Joden
de Joden van de
het
staat
Spreken
tweede
groep
zijn
vallen
is,
tot de schoonste
Zij
zijn
en
heeft
evenals
doen
de
het
eerste
Arabisch
Berbers
bedevaarten
veelvuldig voor, en ze
hier
die
bij
land.
van
oudsher
groep
of
meest
Berbersch
aanbidding
in
naar
hun
van
graven,
heenvluchtten.
Spaanscli,
deze
overgenomen.
heiligen
en
wat
verei'ger
huwen hun
MAROKKO.
412
a zes jaar
vijf
zelden
uit.
Op
Van
moeder.
reeds
zindelijkheid
waar
Vooral in de steden,
af.
om
ze
Mellah
in
ze
gehuisvest
zijn,
een
en
indruk
ze ontzettend
lijden
van telkens
uit-
pokken
de
AUiance
op
stierven
een
van
totaal
14,000
De
zielen.
Isralite heeft
Maar niettemin
nam.
de
blijft
toestand
Joden in Marokko
der
In
ellendig.
de
bergstreken
zijn ze
want
den
in
dit
anders kon
zijn,
toont de historie,
bloeitijd,
mag
In de Gharb en in de Heuz
is
is,
zeld-
de
Zelfs
weest.
beste
katoen-bouw
Marokko
Er
soort.
de
Mellal,
land
kojDer
spoor.
goede
in
zwang
evenals de suikercultuur in
er
zoutmijnen er
zijn
Beni-Smihah
is
alle
rivierzout in de
is
-^
Ribia,
bij
agrumenen, dadels en
olijven,
in
Djebala, zilver
de vallei
ijzer bij
Aan water
regenval.
bij
is
Geheel
een
bij
zelfs
nergens gebrek.
reeks
is
van de
Oema
er
gevonden
bij
Oudja, lood
de Beni Mellal
Goud
ge-
Kenadza
steenkolen
Er
is
in het land
kwam men op
MAROKKO.
413
enkele
en
af,
irrigatie is overal
vee.
zelfs,
gelijk
met Figuig
die
De bosschen
in het klein.
paradijsjes
kostelijkste
grootendeels in stand
zijn er
kan
uitleveren
zelf
vruchtenteelt en
alles
veeteelt alle
En toch staat de
Maghzen gedurig met geldnood, en
gelukkige voorwaarden.
Marokko economisch
bloeit
men
niet
Marokko
in
De moeilijkheid
Van streek tot
Br
niet.
liggen
en de
bij
streek
moet de
op.
strekt
Marokko
reiziger
|zijn
is
spreekwoordelijk.
annoia (bescherming)
meegaan, leveren u
's
avonds af
voren
peseta's,
70,
voor een muilezel 200, voor een kameel 400 a 500 peseta's; maar
natuurlijk
krijgt
ge dan
geen raspaard.
toch worden er soms met 3000 peseta's betaald. Nooit anders heeft
het
binnenland
doodelijken
alleen
door
haat,
inlanders
is,
haat
men
in het
binnenland met
De handel kan
gedreven worden en gaat dan met groote
vooral
onder de
RiflBoten.
vooral
aan Algiers
af,
en de invoer,
en
verlicht,
bij
of electriciteit, steden en
MAROKKO.
414
Aan
vooral
Belgi
de
voert
suiker
laag
17
voor 80,000
invoer,
Frankrijk
millioen
fr.,
p. st.,
p.st,
ingevoerd.
v^^aartegen
dan over
Met
staan.
nog geen
1901
Een
naar
Marokkaansch lederwerk.
bitter
in.
van vee
uitvoer
uit Duitschland
staat
st.,
al blijft
de handelsbalans
bedroeg geheel
de
en daalde in 1905 op
handel
in
8;^ millioen,
saam
landen:
drie
voor Frankrijk
1.204.208
214.250
en
achtereenvolgens
export
p.
st.
p. st.
812.546,
Duitschland,
692.489
en
uit
p. st.
en voor den
425.625.
Tusschen
millioen
gulden,
export
en
Groot-Kabyli in
als
Spanje
de
dat,
om
als
Vandaar
millioen frcs. komt;
goed
rondkomt,
Jf,
niet
meer dan
400 gulden wordt geschat, en dat een onderwijzer van de eerste klas
geen hooger
salaris geniet
dat de gezinnen in
ons op
ligt
vijf
dan
zij,
bij
al
verzwakt het leger dat niet betaald wordt. Het maakt de stammen
MAROKKO.
balsturig
niet
voor
die
steeds
hebben.
415
Nu
reeds
is
grooter
het
deel
No.
4,
in niet geringe
tal
kwamen
Marokko en Nederland
in
de
Sources
in die
indites, die
Zelfs
de onderhandelingen tusschen
onzent de
leus,
en
plannen bei'aamd
zelfs
zijn
beweert
men
de West-Europeesche Staten
bij
zeeroof.
MAROKKO.
416
mogendheden
zeevarende
de
om
bij
Marokko hadden,
de Kaap.
w. havenge-
t.
Over Portugal
kust
en
fatale
zijn
nederlaag
bij
K^ar
el
Kebir sprak
ik reeds,
en
bij
zijn
het
zochten
steeds
in
te vinden.
noemden,
zelfs
Marokko
als zieletrooster
zichzehWiit
zich
geheel
spijt
op
Men denke
slechts
's
hankelijkheid.
Tlemcen
De
tot aan de
al
drongen de Turken
Moeloeya terug, en
Zuidwestelijke oase
niet
namen de Toearegs op de
in
we hem
den regel uit het bekende spotdicht: >Eer vaart de Keizer van
aan
uit
Bij
al her-
Na de Napoleontische
rol
te spelen.
om
bij
Trafalgar herstelde en
;
zijn
hiei'bij
vloot alleen
hand had.
waarop Engeland
later zelf
te beloven,
op de manier
O,
a
C/3
MAROKKO.
rijk afblijven.
417
met Frankrijk
Marokko
oogenbk trok
maar
in een onvoorzichtig
kwam
in
is
zijn
legermacht
bij
is
Marokko
in
Isly geheel
man troepen.
last,
door
1880
is
initiatief,
het
heden geregeld
tot de buitenlandsche
om
zich
gedroomd, en de Maraboets
Mogend-
het volk
de bekende confe-
Men had
zich
is
door Enge-
Engeland onverwinnelijk
uitkwam,
hield.
Het
eerst
is
toen in
om aan deze
om te werpen,
MAROKKO.
418
aanvaard, en
geleid heeft.
Londen
steeds gevonden
had;
Keizer
onverhoeds door
niet
beide getreden.
zijn
entente
leidde.
Door Delcass
overmoed
zijn
in
nieuwe banen
optreden
Spanje
en
die
getrokken.
dreigde
worden,
te
En wel werd
te
Algegiras
schier
alles
aan Frankrijk
meer
als
hebben.
om
zijn historie
n door
Zoo ne
zijn ligging,
over de
bezat
Ceuta,
financin
onderneming aan
maar toch
Ifni
noch
en
over
te durven.
feitelijk alleen
de
Presidio's,
de legermacht
En
zoo
is,
om
zulk
een groote
aa,n Spanje,
Marokko op
zich te
dit
is
het,
dank
zal zijn
afgeloopen.
MAROKKO.
419
Algiersche grens,
blijft
De
diplomatie in Fez
bij
is
maar werd
Er was namelijk in
trokken van de kust
van
art.
tot
dit
bij
andere
vijf
alleen
is
De Sahara
is
vol oasen
de rivieren die van den Atlas afvloeien, gaan diep het land
in.
Toch
is
zijn
der
Fransche
om
heel
want
gelijk
als
moet het
zijn
is,
onderhoorigheden,
tot
aan de Ivoorkust
al
Marokko moet
zelfs zijn
men
Van Algiers
men Marokko
en
mag
met
onverholen toeleg
shands
als
Zelfs
Hun
is
binnendringen, 70,000
man
te Parijs vooralsnog te
bezonnen
om
zal.
Toch
is
te
maken.
MAROKKO.
420
is.
Vooral
tegen
int,
en
te
doen
heeft,
Daarbij
aanwijsbaar
is.
rijk
onder welke
eigen
de
territoir
Zelfs het
recht,
zijn
geen
Sultan
onveilig
in
is
feitelijk
zijn
Daarentegen
de nomadische bevolking,
om
uit dit
is
oogpunt verdedigbaar.
bij
tegen het verdrag ingaan. Frankrijk heeft dan ook verstandig gehandeld
de
territoires
te annexeeren.
streeks
onder
Maar
Toch
juist
daarom
bepaling,
dat
lijdt
zijn
zijn,
de uitdrukkelijke
anders
vrije
annexatie
mogen
plaats hebben.
MAROKKO.
blijven, zoolang
men
te
421
is
En
bij
meer.
waren,
Europeesche politiek ten opzichte van een zwakken Staat als Marokko
zeker niet. In de 15e en 16e eeuw werd Spanje tenminste nog geleid
door de ideale gedachte om het Christendom te brengen, en thans
spreekt
het
brengen
men
en
voor
verzekeren. Zelfs
zijn nijverheid te
beschaving die
men
is
feitelijk
is
oogpunt
dan de eigenaardige beschaving, die
deze volken uit een geheel ander beginsel ontwikkeld hebben. Toch is
deze stroom, die materialistisch in haar motief is, voorshands niet te
stuiten.
Men dwingt
dan
conflict,
niet betalen, dan leent men gretig uit beide handen, en de zoo ontstane
schuld wordt de strop, die straks alle vrije ademhaling belet. Zoo
is
het in Tunis gegaan, en zoo zal het straks gaan in Marokko, en welke
Europeesche mogendheid
En
toch,
iets
om
nu we
als
niet deden.
Ook
om mee
te spreken.
MAROKKO.
422
wat de
Souvereiniteit van
Marokko onge-
schonden handhaaft en het sluiten van de open deur belet. Toch is het
niet ondenkbaar, dat Frankrijk in Marokko steeds meer veld wint,
hierin
macht van
zeker
is
bij
de veertig millioen
vertegenwoordigen, terwijl
men
met
zijn
om
Een
Marokko zou
daarom midden-Europa met zeer ernstig gevaar bedreigen. Immers,
men zie het nooit voorbij, de sleutel van de poort van Marokko ligi
niet
bij
26 September 1908.
SPANJE.
nawerking van
Als
't
Engelsclie
waalsch
men
in
zich
gewone
een zeer
dwaas
hield
zijn
de
is
qualificatie
in elkander zit.
aan
zich
komen. ,,Spaansch"
zoolang aan
voegen, dat elk kind onder ons van Spanje meepraat, dat Spanje in
man naleeft,
dat
we
in ons prachtig
Wie
bij
,,Den
bodem en
bij
is
geworden,
de eerste ont-
moeting met het Spaansche volk dan ook een aandoening, die hem elders
steeds
vreemd
aloude
glorie
vaak schijnt
bleef.
leeft
men
SPANJE.
424
het
gesoleerde
maal dat
Puerto
is;
bergvolk
half
wantrouwend
De
aanziet.
eerste
ik in
de
leven
al
om
inbeeldend dat
men
zich
voor,
als
rivier.
ligt, is
Schier
heel
land
het
Kebir,
el
d.
i.
de
ligt.
En door
dit
hoogland
loopen
omzoomen,
deels dorre
steppen
omvademen,
die
zich
vooral
in
deden opkomen,
maar
zijn
zijn
lang
V Industrie
et Ie
is
aangegroeid,
Commerce de tEspagney
SPANJE.
425
oordeelt,
hiermee
In verband
is.
zijn
bewust
te
brengst der spoorwegen, die over het hoofdnet van 11.000 kilom. bijna
land
bijna
is
de
in
laatste
een nieuwe
Men
vergist zich
zijn historischen
periode
gelijk ik later
van
bloei
De
met
cijfers
tegengegaan.
'laatste
hoop
is
te herinneren,
be-
bij
cijfer,
is,
metirtoog
kan het
op
stellig
openbaart
is
het toen
mannen met
dat der
niet
opkomen dat
Noord-Afrika
waren,
ze niet
SPANJE.
426
beschouwen
zijn
als
men
toen
vond,
ze
Iberirs.
Berbers,
dan wel de
tijd zeer
ontwikkeld volk.
hun
existentie
was
taal,
voel van nationale eenheid misten en zich alleen locaal voor de eere
van hun stad of dorp doodvochten. Het is deze eigenschap die het
aan de vreemdelingeu, die van buitenkwamen, zoo gemakkelijk heeft
gemaakt om zich in Spanje te nestelen. Het eerst kwamen in 1000
V.
Chr.
de
Pheniciers
uit
verdedigen.
Rosao en Sagento.
heel
De
provincin
noordelijke
kwamen
Na hen kwamen
binnen.
Spanje,
de Romeinen, die
Ebro-dal
heel
amphitheaters,
Itali
Rome
Hannibal was in
onbetwist
Na
Romeinsch wingewest, en
onverzwakte
vier
eeuwen lang
hield deze
Daarop
zijn
toen de Sueven, de Alanen en vooral de Wisi-Goten Spanje biunengetogen. Deze Goten drongen de Sueven naar het nooi^rd westen terug
en waren reeds in 466 na Chr. meester van heel het land. De Vandalen,
die in 409 binnenvielen, trokken terstond door naar het Zuiden, waar
Andalusi nog hun naam draagt. Een deel van de Vandalen stak toen
naar Afrika over en
nam Carthago
in.
En
ten deele door de Byzantijnen bemoeilijkt, niet langer stand kunnen hou-
bij
kwamen opdagen
en in 710 onder
noemde men
SPANJE.
wat thans Gibraltar
427
de
is
naam
Gibraltar
vernietigd.
Daarop
zijn
komen opzoeken.
De
Joden, die
toen
Khalifaat,
rijkjes,
al
en splitsten
waarvan Cordova,
zich,
toen
Sevilla
dit in 1031
bezweek, in
tal
van
na Chr. stand
hield, ongetwijfeld
Evenals
te
werd door
irrigatie
v.
nam ook
in.
hier de
De landbouw
geval was.
men
in commercieele
uit
Cordova
lijfarts
eti
Europeesch
SPANJE.
428
meene verdraagzaamheid,
achtergrond
streng
het godsdienstig
die
Reeds
drong.
de
in
Er heerschte een
het
naar den
verschil
te
leer geweest,
alge-
zelfs
als later in
Juist
rijkjens
geest, die
vrijer,
meer
of
aan de
bloei.
gedeeldheid
die
vloeisel
als
begon
te
uit-
verzelt,
Men bewoog
kwam, sprak
Castili post
en toen in 1480
met
beslistheid
uit.
die
zelfs
De
huwelijk
tusschen
Christenen en Mooren
stil
w.
een levensrichting,
het
die,
zoo
meer
politiek
in
d.
z.
de rijken
der
dan fanatiek
Moorsche,
spel.
als
Niet de
Het
van de Christenvorsten
religie, schier uitsluitend
bevestiging van eigen macht was beiderzijds drijfveer. Juist dit echter
hulp
riepen
om
De
Ze
kwamen
over, verdreven
SPANJE.
hen, en vestigden zich in
hun
plaats,
429
doch
om nu
na hen
uit Afrika
in het
is,
ze hierin zelfs
De
Chris-
is
toen ook
Moor en de
verdreven
ziju.
met
gepaard
laatste
met
gelijke
munt
kwam
eer de laatste
Deze
strijd
tegen
de
van de
vrije steden
tegen de ridders,
toch
om
en op
allerlei wijze
grepen,
locaal
om
en
in haar die
provinciaal
heenschuivend, Spanje
die,
Kerk
over alle
volkseenheid
realiseeren kon.
Juist daarbij
ten tweede het geheele volk door het Katholieke geloof tot eenheid te
verbinden, en ten derde op den grondslag van die Katholieke eenheid, eens
was
aan Philips
II
SPANJE.
430
monarchie.
1492
gevlij.
is
Door het
19e
laatste
eeuw aan
kwam
elf vrije
als
hierbij in het
als
alle
zoowel
als zijn
Wel doorzag
nieuwe eenheid, ook een nieuwe hoofdstad te geven, en ging zoo over
tot het resideeren in Madrid. Want wel bestond Madrid reeds, maar
toch
eerst
door
Eerst nu,
als
men
eer hetspoorwezen
volkeren, en
het kiezen
1"
zijn
residentie, heeft
opkwam,
samenhang
zijn
let,
wordt de
positie en het
Hetzelfde
de
Iberirs
Ook
bij
alleen
borgen.
strijd
om
in
in de
toekomst de eenheid
te waar-
Joden voltooid.
Van een
SPANJE.
kon en mocht daarom geen sprake
uitsprak: dat
Philips
dan dat
van
afviel
hij
zijn.
Er lag oprechtheid
in
wat
zijn
hij
431
zijn geloof.
bezegeld
altoos
komen verbreken.
eenheid
Zelfs de
met
alle
hem
tegen inzetten.
zoo
hij
zelfs
geen keus.
al
wat
zich tegen de
macht geknakt
aan zijn zijde. Het
in zijn
en gebroken worden, en
zijn
uit
Berbers
en Goten en Vandalen, en
tijd
van
bloei
inquisitie
eerst
onder
de
dat een
Roomsch-Katholiek
als
strijd
durven aan-
binden, en volstreden.
Welk
Is
wie
oordeel
zijn
oordeel
hem
En dan
over
?
in niets
zij
te
dezeate vellen?
allereerst
gewezen op de tegen-
SPANJE.
432
Versailles.
en wie
de
zal
aanklopte.
er
hij
hij
plannen bestuurde.
zijn
geest
er
uit;
verrijzen
bij
spreekt
zich
in
uit
Guaderama, had
hij
bezielde.
op 52 mijlen afstands
zelf
zou.
gespeend,
dien
van Madrid
is
den
zijn
Aan de
Dit Escuriaal
In
liet hij
die
wilde,
alle
natuurweelde
206 M. in
de lengte, een breedte verkreeg van 161 Meters, en met torens van
200 voet hoog op de acht hoeken, en een nog hoogeren toren van 320
voet
gekomen
is.
De muren
zijn
gebouwd, maar
Het
liet.
1587
Het
is
Ruim
gelegd,
gestemd in
het
zijn
zijn
paleis,
op in
zuilen
elk
hier
alle
op de binnen-
een
millioen peseta's
maar
loopt
Niet
Van 1562
is
tot
ot
is
In
in schittering
al zijn
deelen
is
aan
dit
mysterieuse
Die Kerk
Na
SPANJE.
breedste
de
klooster
plaats
433
en tegenover
in
dit
klooster
is
het
waarin het
in
zwarte
In
de
Karel
Op
nissen
stald,
Mausoleum loopen de
dit
breede,
maar veel
uit, niet in
maar in wit marmer naast elkander op den vlakken bodem uitgealle met een woord uit de H. Schrift in goud gesierd. Rijk
meest
Men
tegen
machtig geld
minder
dat
lager
bijgezet.
is
II, die
ontroerd te worden.
is
vlak
staan
nis
en Philips
is
eerste
aanhangsel
stoffelijk
,
een
slechts
rijk
in
en niet
bijeenvergaderd,
zijn
zijn
Gorkum de aandacht
bij
trekt.
rijk is
de Hervormers
opgekocht,
is
van Collo
Niet minder
opgenomen, maar
men
uitsluitend
in
Jammer
wat
was
zien,
niet
met hem
te spreken.
En zoo dwaalt
eenzaam
zijn
dagen
En
dit alles is
lief
in de zijkamer staat
zelfs
een
uit-
is
De hoogst eenvoudige
minder eenvoudige
Het
sleet.
stoel
waarop
schrijftafel,
hij
met een
bij zijn
zat, staat
sterven verliet.
nog voor de
niet
hij
stille
gesmeed.
En
toen
hij
in
28
SPANJE.
434
aan een brandende ingewandsziekte, hier in September den adem uitblies, bleef hij tot den einde toe vast en onwrikbaar in zijn geloof
Zijn
staan.
wreedheid was
snik zijn
natuur had
menschelijke
hij
hij
maar
teruggedeinsd,
overtuiging,
was
in
stille
gehoor-
monarchaal gezag
steeds
met muurvaste
hij
bij
scherper trekken.
deed
liet,
ligt
afgestorven.
en zoo
overtuiging,
de heerlijkheid van
streed,
hem op den
hij
voorgrond.
Heeren
om
Als
hij
Wat
ook
al
deed,
hij
voor
zijn
handelde gelijk
hij
slechts
handelde,
De man
hij
omdat
hij
Hij
hij
Wat
te voeren,
Philips dreef,
niet,
en
gruw
al
ik
van
was de
destijds
nog
vrij
alle
verdenking.
algemeen heerschende
Slechts
De meesten
bij
de
oordeelden
stille belijdenis
Maar
hierin
kwamen
allen overeen,
van wat
afgoderij
en
ketterij
Zoo
en gematigde toepassing, maar
SPANJE.
zijn
435
inquisitie.
Reeds de dwaling
woord toetestaan, ware omkeering van geheel het Staatswezen. En dwaalleeraar kon zedelijk, sociaal en politiek den geest
van heel een volk verderven. En daarom was niet slechts te keer
gaan, maar uitroeiing van alle afgoderij en ketterij de dure plicht,
waaraan geen Vorst die God vreesde, zich mocht onttrekken. Thans
door het
heeft
vrije
De
vrijheid
van
van
belijdenis
en van eeredienst
is
geldende overtuiging, maar de uitkomst toont dan toch tot welke excessen deze vrijheid niet alleen op religieus, maar ook op zedelijk, sociaal
en politiek gebied
leidt,
te
breidelen.
Men
stichten kan.
ziet
Maar
tot
is,
Willem van Oranje en zijn Geuzen, dat zij in harden strijd die vrijheid op
de toenmaals algemeen heerschende overtuiging veroverd hebben. Niemand meer dan juist Philips II heeft door zijn nietssparende overdrijving
de heerschappij van het beginsel waarvoor hij streed, ondermijnd.
Ik spreek daarbij ook de Overheid in onze Republiek niet vrij. Ook
zij
heeft door
civiele disabiliteit
Maar tegen het valsche beginsel was ten onzent dan toch
Voor een oud-testamentische i-egeling
van het strafrecht was op het terrein der Christelijke religie geen plaats
en niet eerst door de Fransche revolutie, gelijk men rondvertelt, maar
gekreukt.
reeds in 1649 was de volle leus van het Christelijk beginsel uitgedragen,
Wie op
Vervolging
om
list
of
Wie
dwang noodzaakt,
des geloofswille
is
is
oorzaak dat
hij
zondigt.
SPANJE.
436
van de
ziel;
het
de schuldigste
Franz.
is
van
alle
54).
Calvinismus,
II
648
p.
komt
niet
mijne
op innerlijke overtuiging
rust, heeft
waarde.
En
al is Philips in zijn
verafschuwen.
was aangebonden.
De
blijft
Ge
inquisitie
wedkamp
II,
De
bezielde,
werd daarom
Nederlanden beantwoord.
of
Nederlander,
a!s
geen
verschil,
en
maakt voor de
allerwegen
wijze
waarop men
u ontvangt,
waar
maar
nog nawerkt.
Madrid heeft 530.000 inwoners, en
is
er door de
SPANJE.
487
men
vat
lang
maar langs
met elkander
der stad
plein,
is
te
alle
kanten
om soms uren
kouten.
Ook
bij
is
het stadsbeeld
indrukwekkend,
te
indruk.
De Paseo
del
alles
bij
een
verloopen spoedig
om
onbeduidend
la
trekkelijkheid.
stad
geven
niets.
squ'il
zijn
aan-
Heerlijk
daarentegen
zijn
70
om
school
met de
rijkste
musea
glansrijk
pantheon
SPANJE.
438
is
in de
San Francisco
praeclaros
hijosf,
daarentegen
ment; een
satelliet
blijft
paleis
el
(Spanje
aan
zijn
installeerde,
dat
schitterend,
het
hem
liet
overgaf
eenige grootsche
Napoleon,
onder
't
toen
hij
zeggen:
monuer zijn
>Vous
hellebardiers,
die
als
ge
aankomt,
bij
is
niets
meer schitterend. Door de welwillendheid van onzen gezant, Jhr. Mr. G. M. R. Testas, die mij in
alles voorthielp, was ik gentroduceerd bij den Presidente del Consejo,
in
is
President-minister Antonio
en gaf mij
Hij
is
gematigd
politieke verhoudingen,
had.
politiek geeft,
zich
in
hoofdzaak
wentelt.
spil
is
waarom de
liberale
ik door
den
minzame
stelde, omdat
zeer
meer op
prijs
SPA.NJE.
koninklijk
liuwelijk
4:^9
had aangetrokken en
's
Konings
dus uiterst
tijd
bezet was. Toch gaf Zijne Majesteit mij meer dan een half uur ten beste
van
beperkten
zeer
zijn
tijd
door
met groote kennis van zaken, althans voor zijn jeugdige jai-en, elk middel
dat
hij
moed,
veerkracht en
verried
onder
vrij
was de audintie
volk
zijn
bij
blijft
om
zich af te sluiten,
bewegen.
hij,
leven bedreigde,
zijn
maar
zich
zij
behouden haven
branding in
te brengen, inmiddels
haar
zien.
Ook
bij
door
de
liefde
van
volk omringd te
zijn
bij
den Koning,
een
Aan
het
Er had,
keer.
juist
eer
ik
meest volmaakten-
wedergade.
Ge
ver-
binnenkwaamt, en wat ik vooral niet had durven denken de belangstelling die de Koning en de Koningin-moeder in ons land en in
:
Lissabon
bij
ik reeds enkele
dagen
later,
toen ik
om hem
SPANJE.
440
met het huwelijk van den Koning te complimenteeren, met heel het
hoog gezelschap dat daar saam was, verschrikt zou worden door het'
telegraphisch bericht van den moordaanslag, die op den Koning en
zijn
men
Zeer drong
te
gaan,
Moret
kwam
king te
stellen.
onder vriendelijk geleide van Mr. Testas heen. Vooral daar het zoo trof
dat ik geen ander nationaal
te zien zou krijgen,
vond
feest,
nu
rijk is,
ik toch in Spanje
was, mij door eigen aanblik te overtuigen van de beteekenis die deze
van Madrid
is
De Plaza de Toros
was toen
ik
binnenkwam
blijkbaar dit
maar ook de
in grooten getale
talrijk,
De hoogste
opgekomen. Men
is
was
niettegenstaande
hetzelfde
en
zelfs
een
karakter.
De overheid
is
drama kan
SPANJE.
missaris
toestemming
zijn
441
geeft.
niet, of
deed
paard,
Alguacii
rijdt
haar
bij
en zelf draagt
Andalusir,
gerechtsdienaren der
evenzoo
Picadores,
binnenkomen
een bontgetuigde,
op
i.
een gendarme
De
de
d.
16e
te
De
hij
eeuw.
paard,
fier
aanblik
metterdaad schoon.
is
Op den
in
het
costuum
dat
men van
de
om,
bij
viel
de eerste,
hem
te
saliente, alleen de
hoofd-Espada wordt
volk toegejuicht.
dat
hij
uitgedost
van
man
de
het
in
zijde,
al
op wiens exploiten
onder den
't
personeel
los
der
zijn
men
oud-Andalusisch costuum,
en met goud en
het haarnet
evenals
is
bij zijn
daden
uitzien,
wacht. De Espada's
eng
zilver doorstikt, de
om
't
lijf,
glad
zijn
geheel
Spaansche coleta of
weten
geschoren,
Ze
zijn
en dragen
baard noch snor, alleen laten velen langs het oor en onder het oor,
gelijken
stijl
als
de
rijk,
SPANJE.
442
mantels
zijden
om
de
Capeadores en Banderilleros
zijn flink
lenigheid
met hun
stevigheid wedijvert.
cuadrilla
door de
Th-o,
een
Vooral deze
prachtig
van raspaarden
ot
om
doen,
den bezweken
zal
stier als
weg
te sleepen.
met hoed
waait
de
eer
cuadrilla
of
gekleurde
voor den
zetel
komt
niet
tot
rust,
stand
heeft
gehouden;
gekleurde
en
doek,
aftiches
men op
'tzelfde
oogenblik duizenden
arm naar
grijpt
Geen volksfeest of
geen militair schouwspel biedt een zoo bezielende, van leven tintelende
vertooning als deze begroeting van de cuadrilla in de corrida. Al 't
volk is niet alleen in spanning, maar letterlijk in exstaze, en al heeft
datzelfde publiek reeds jaar aan jaar, soms maand aan maand, dezelfde
actie meegemaakt, het leeft er nog altoos zoo met heel zijn wezen
en ze elkander soms
dat
in,
het
is
of
hardhandig betwist.
vrij
men voor
't
moet
bloed
vloeien.
uren lang
vier
zal
De
men
stier f
in die
man moet
Men weet
Men
is
dat het
zes
bij
om
tot
mee
te
zes-
worstelen
en er in te genieten.
Om
't
dienst
met achter de
Tiro
't
vrij
bloedplassen,
SPANJE.
443
sleutel
sleutel
die
zal
over
springen
De deur gaat
afgestegen
Alguacil,
juist
als
met weerhaak
zijden linten
is
van den
zien
stier
staand publiek
op,
gaat er
een
uit de keel
gil
en de verbaasde
is.
Op het
eerste
den donkeren
stal
Doch
het
dit
roerloos in het
bijna
blijft
publiek,
maken anderen
anderen
en dat
zijn
majesteit
de
bewe-
ook
niet
die
stieren,
is,
te
helden
die in
opheffen
men
suertes, ge:
de aanval
de
doodelijke aanval
nu
de
laatste
is
luchthartig spel,
drie suerte's
niets
dan een
Bij dien
spannend,
de tweede
om
Van deze
de paarden te doen.
De
stier
is
moet
schijnbaar
het niet
die
om
den
paarden met
stier,
zijn
maar
hoornen
en aan
dit
het geniet
afschuwelijk
er
in.
SPANJE.
444
dulden
te
Maar
zijn.
knollen
afgeleefde
die
neen,
toch
vilder
moeten,
hulpelooze
wat nog
hun de ooren met stokverf toe, zoodat ze niets
hooren en verblindt hun het oog, zoodat ze op niets verdacht kunnen
erger
en
zijn;
men
is,
stopt
op die
uit
kunnen
zijden
vallen,
en hebben hun
Van een
bij
te
vallen.
eigenlijke worsteling
in het arena
den
is
stier
Hun
eenige taak
is
dan ook,
om
den
stier
door scherpe
en den
stier afmat.
Gruwelijk
maar om
zijn hulpeloos
is
zijn
om hem,
treffen, tot
neerstort.
maar het
Eu
dit
ruwe
wil
hoe hooger de jubel gaat. Soms geeft het geen kamp eer er tien en
meer paarden langs de balustrade liggen dood te bloeden. Al ware
er dan ook niet anders, reeds om deze eerste suerte zou het stierengevecht onherroepelijk geoordeeld
zijn.
het
bij
de tweede suerte,
als
de
beginnen. Hier worstelt niet een hulpeloos dier op een afstand, maar
is
het een
lenigheid,
man
de
vaardigheid
waagt; en metterdaad
is
de moed, de
hun
zijden pracht-
hij
zou
stoeten,
springen ze op
zij,
woedenden
stier af,
en juist
en onderwijl de stierenkop
met n
greep,
hun twee van weerhaken voorziene pijlen, die diep in den nek gaan,
zitten blijven en de zijden hnten waarmee ze gekroond zijn, om den
bloedenden nek laten zwiebereu. Er zijn zelfs Banderilleros, die het
SPANJE.
445
dier,
wippen op
en laten den
zij
stier
met den
stoel
op
zijn
is
mannenmoed en weergalooze
durf,
staan
hij
hem
't
hij
den
't
hem
meester worden.
Eer
dat het een eere in vindt, den hoed van den Espada in
publiek,
Dan
zijn vijand
plaatsen en zoo
hij
om
plooit hij de vmleta, een karmozijn purperen doek, over een korten
stok,
dien
in
hij
uit,
en houdt iu de
rechter hand zijn degen, een stevigen stalen degen van 85 a 90 cM.
lang en scherp
als
voor den
vlak
een
stier,
pijl
gepunt.
hij zich
als
voor den
De adem wordt
om
om
den Espada,
af te leiden.
naar
zijn
Soms
stal
Zoo'n lafaard!
als er
blijkt
dan dat de
terugkeerde.
En
stier
De meeste
SPANJE.
446
toch eindigen ze met aan te vallen, en als dan de stier even den kop
buigt, stoot de
gaat van
ineen.
af.
kanten op
alle
Lang
Herhaaldelijk
komt het
voor,
kamp
het gevecht
Ja, er zijn
op.
moed en
van de Banderilleros
in jaren
als
maar
om
overwinnaar
dan toch
die
namen worden
in eere
gehouden.
Armand Doyot
geeft in zijn Les courses des Taureaux zelfs een geheele naamlijst van
bij het volk voortleeft en verheft o. m.
hoog den roem van den stier Libertados, die 22 October 1864 te
Madrid gratie van het publiek kreeg. Voor deze corrida's worden de
stieren geheel afzonderlijk in de dusgenaamde granadera's opgekweekt.
Ze bedingen
heel
vermaardheid der
10
geld
zeer
stier levert, is
millioen
frcs.
's
jaars
voor
en het beste
frcs.
frcs.
voor n
verdienen.
hen.
weg
in het gevecht
zijn huis
werd
Toen
in
1888 de
als belegerd
heel
op het boek dat de betuigingen van deelneming opnam, 1500 personen, en daaronder twee hertogen, acht markiezen, elf graven, twee
SPANJE.
en
generaals
447
tal
De Espada's
zijn
opgewassen
niet
die
zijn
men
Zal
zich
men
Niets
te ergeren.
corrida
de
niet volstaan
is
Quinet in
vrouw
Spaansche
de
dat
van de
men
niets
schreef,
corrida's afweet,
oordeel
Maar
zulk
is
met
billijk
zijn
zelve.
Reeds
Mes Vacances
en Espagne
veel
ligt er
corrida
hebbeu.
En Quinet voegt
om
te brengen,
er
bij
in Spanje
Ie
peuple, vous ne Ie civilisez pas." Natuurlijk zou hier alleen uit volgen,
dat
men dan
elk
gelijk
maar
ernstig
man
in
zorgers van zulk diepgezouken tooneel het recht missen om, waar ze
se,
schaal
zien hiervan
corrida
't
mag
meesleept.
af,
Doch ook
afge-
De hanengevechten
zijn,
al spelen ze
hierbij
op kleine
de mensch zich-
zelf niet waagt. De jacht met valken zondigt door gelijke wreedheid.
Op Java was het tot voor kort niet ongewoon, bij hooge feesten een
karbouw met een tijger te laten vechten. In Siam vermaakt het volk
zich met elkaar vijandige visschen in een breede schaal bijeen te
voegen en in die schaal te blijven gluren, en van dat gluren te
SPANJE.
448
gemeten
in genieten
tot
tot
om
is.
er
laten
men
mee
kinderen
Over
spin vechten.
dit
alles
Zelfs spinnen
nu moet onver-
biddelijk ons afkeurend oordeel gaan, en het gaat niet aan alleen het
De
om
zijn corrida's.
Doch
er
is
meer.
hangen
strijd
ridders,
om
zich te
harden in den
ridders bezweken.
gevechten ontwikkeld,
bevrijding.
Armand Doyot en
Bij
lans,
En
bij
zijn
zijn
hoog
te
Spanje
over
de
zij
't
houden.
het
Toen
steden
haar
zijn.
kwam
het
had
uit.
onafhankelijkheid
moeten gestaakt
men
al vruchteloos,
keerpunt.
De worsteling om
De ridderschap
verloor tegen-
beteekenis,
riddertoernooi
in
wat nu de corrida
is.
Wat
vroeger
strijd aan.
De
DE LEEUWENHAL
IN
DE ALHAMBIA.
SPANJE.
viel
het
449
zijn
menschenleven wagen zonder hooger doel. Men mag geen lust hebben
aan het bloedvergieten op zich-zelf. En ook mag men geen hulpelooze paarden opofleren en evenmin een stier noodeloos kwellen. Dat
desniettemin de corrida thans stelselmatig dit wagen van het menschen-
om
leven
volk went, en dat kwellen van het dier tot een nationale feestvreugde
is
vrij te pleiten.
zelfs
schap
genotzucht aan
het
woord.
geld
kwam
gebroken was,
de Pueblo's
door
de
Gelijk
kampvechters,
kampstrijd aanziende,
lust
't
schouwspel, ook
het
De
bloed.
En
de gemakzuchtige
al bleek
Hun
volksaard,
gelijk
om
ze
om
't
wreede en het
historisch 'gevoed
de pracht en
alles
mannen
iudustrien.
bij
hen
laag.
De
prijs
is
stellig
het
heel
De Vandalen
woest
geweld.
Tarik,
die
met
zijn
29
SPANJE.
450
faat
alles
te bederven.
is
het
de bevolking in
zien
't
midden van
is
't
gewaad naar zijn vrijheid. Hierdoor is die behoefte aan het volstrekte
opgekomen die weinig redeneert, liefst niet parlementeert, maar elke
knoop bij voorkeur op staanden voet doorhakt, en het bij elk eenigszins
ernstig geschil aanstonds op leven en dood zet.
gestadig
het
tot
duel
handtastelijkheid, en
dreef,
die
bij
volk
dreef het
Wat
bij
de Ridderschap
elk
geschil tot
maar evengoed
stuift
en vooral op
in Itali
Sicili,
men,
telt
als
de passie
een menschenleven
niet.
Hieruit
Ook
hier
is
geen
het eeren
durven
't
als
er op aankomt.
en stevigt het
stierengevecht
Spanje
tegelijk.
hierbij
komt ten
er
men
eigen
men
leste,
't
dat
sterkt
nu het
leidt.
In
Nog
altoos
motief
is
het
Asturi, Gallici en
maar
uit sentimenteel
ene
hart,
in
meeleeft
En
die
nog
SPANJE.
451
Hun
het.
dichters
En
Hun
het.
In het stierengevecht
Hun
wijsgeeren bepleiten
schilders
weten
het
te
verheerlijken.
rijk
ver
is
zelfs
de laagste standen.
uit.
stellig
In geheel de administratie
werkt hier
komt dezelfde
slapheid
Wat
in heel
het Oosten de teugels slap doet hangen, bespeurt ge ook hier. Het goed
geordende, vast-geregelde, en streng-gecontroleerde van ons Westersche
publieke leven
is
zelfs in
plaats meer,
dan
rijdt
het spoorwezen
wagons
't
vol en
is
er
is
geen
station staan. Is er
voor een trein een te klein aantal reizigers opgekomen, dan komthet
Op den
afrijdt.
gena naar Madrid was geen spijswagen meegenomen, en aan de buffetten bij de stations waar de trein stilhield, was voor geld noch goede
woorden
de Spanjaard onder
alle
voor ik
peseta's
12
zelfs te
Toen
ik
standen
Bij post
betaalde,
kwam om
in
't
want voorkomend
blijft
van slapheid
en
De conducteur
iets te krijgen.
is
en waar-
zeker wist dat er zijn moest, zocht de ambtenaar een tijdlang in een
zei
was
maar toen
ik
liet
SPANJE.
452
ik
kwam
dag daarop
verklaring,
Den
er geen
hoog en
bij
bij
laag zijn
toen onze Gezant, Jhr. Testas, zoo vriendelijk den brief voor mij te
gaan opvragen, maar ook hem werd gezegd dat er niets was. Doch
zie, toen ik twee dagen later weer kwam, was de andere ambtenaar
weer in dienst, die mij nogmaals zei dat er een aangeteekende brief
voor mij lag,
hand gesteld.
van heel Spanje, op het bureau te Madrid. Toch hindert dit het
volk niet. Het is er aan gewend. Die slapheid is in Spanje een tweede
natuur geworden. Men is zelf zoo. Maar de vonk smeult onder de asch.
Bij
de
corrida
ditzelfde
is
en
in
leeft
alles
is
van
hand
de vaste
op de hoogte
me.
ontbreekt
alles
om
kan optreden.
Bij
het gouvernement
ik
mij
dien het Christelijk Spanje tegen het Sarraceensche Zuiden het eerst
1057
is
Er werd
volging, en tot in 1581 bleef het Arabisch er de taal van het volk.
ve^Doden.
In
dien
tusschentijd
bij
Koninklijk
SPANJE.
Toledo tot
had er
's
gekozen.
over
jaars
staat,
hoofdzetel
zijn
453
verlokte
Philips
Koninklijk
was
zelfs
toen
zijn
om
II
hof te
hem
minder dan
niet
vpaartoe
160
Valladolid
geestelijken
te
verlaten
behoorden.
en
in
vestigen,
Dit
Toledo
zijn
geestelijkheid
te sterk.
residentie
Kathedraal
eer
die
naar Madrid.
over
de
Christelijke
Kerk
is
geweest,
door
is
Het
ligt
aan de Taag, die hier nog wel niets van haar Lissabonsche grootheid
doet vermoeden, maar toch aan Toledo een schilderachtige ligging
en het aan den voorkant tot verdediging verstrekt.
geeft,
men
men
Is
Van een
klimt
effen terrein
de
gaat
stad
op.
in Toledo
is
De
al
neder.
Zelfs
kunnen in de eigendan ook niet gebruikt worden; zelfs het brood wordt
morgens in manden, die van een op de schouders rustend juk
lijke
's
stad
afhangen,
rondgedragen.
is
Alleen
adel
heeft
er
nog wel
en slecht onderhouden.
een
kazerne
herschapen
geestelijkheid, die
de
stad
men
zijn
De
langs de
en
is
maar deze
waar de Emir
zijn paleizen,
Alcazar,
verloor
de stad vervallen.
alle
schoon.
zijn
onbewoond
resideerde,
is
in
Alleen de hooge
een hooger
Kathedraal en in
De
SPANJE.
454
die
1493 voltooid
werd,
heeft
reusachtige
afmetingen.
Ze
is
eerst in
120 M.
lang en 59 M.
Ze
rijk
is
kerken,
overige
of althans
is,
maar nog
een echte eigenlijke poort, wier uitgang zich naar het Oosten keert.
Als vesting eens schier onneembaar, beeft Toledo thans als versterkte
plaats
alle
oudtijds
de
beteekenis
verloren.
ze
voorpost
berg,
in
wier
of Halve
Kruis
Maan op
element op Spanje
geheel mijn tocht
historische
om
ontwikkeling,
de Middellandsche
die, in
zee, mij in
verband met
Spanje aantrok.
liet ik
Het is dan ook die Oostersche invloed, die aan Andalusi zijn zeldzaam aantrekkelijk karakter verleent. Niet alsof het land zelf in
het Zuiden, nu afgezien van dit Oostersch element, u niet boeien
zou.
er
De natuur
rijker
is
er
Mooren
bij
SPANJE.
Andalusi
het
heel
in
Romeinsche
455
rijk uit;
het,
wat
kunstschatten betreft, zijn eigenaardig
type thans bijna uitshiitend aan wat het Moorsche element er in het
bloed en in de kunstschatten achterliet. De Spanjaard vanAndalusie
inwoners en
zijn
zijn
is
zon,
jolig
zou
is
verzot
letterlijk
is
uit
zijn
eindeloozen vreugderoes
Men
Men is
beweging.
lingen.
is
er
Noorden
is
hier
er geboren vriendelijk,
gesteld
op
bij
sier
nieijiet
in gulle vrijheid
spel,
van
in kleeding,
muziek en
wakker worden.
nooit
omgezet
heeft
smaak voor
en vertoont er in elk
en stand
is
er geen verschil.
Vooral in Andalusi
is
de Spanjaard
Zelfs
in
men
u, of
ge Spaansch verstaat of
niet,
aan,
is
frre
afzonderlijke en
is
samengesteld.
SPANJE.
456
zijn
in Grenada, steeds
is
maar
Andalusische levenstoon
de
uit,
Oostersche
traditie
kunstschatten
deze
Het
en
achterlieten,
in
in Sevilla sterker
heeft
overmeesterd en verrijkt.
AlgeQiras
de
komt het
al
schitteren,
waarin
woord over
die
Br heerscht
schier
bij
meer
tot haar
afmetingen
juiste
is
is
men
het er thans onder de deskundigen over eens, dat er van een origihet
heel
neele,
geen sprake
artistieke leven
omvattende kunst
bij
de Arabieren
is.
alle
Islam
alsof, gelijk
contrabande
was.
de
tapijten,
ziet
we
Zelfs uit
uit
maar
eigenlijk
is
reeds haar
gaf.
Rijk
muziek
liet
en heerlijk
steeds
te
is
de Oostersche
wenschen over, en
Maar ook bij die architectuur late men zich niet misleiden.
Bijna niets wat in die architectuur uitkomt is, het decoratief nu
daargelaten, van Arabische vinding. Wat Constantinopel, Klein- Azi en
Syri, met Egypte, Tunis, Algiers en Marokko te aanschouwen geven,
decoratief.
is
voor
de
eerste
drie
landen meest
van
Byzantijnschen voor de
SPANJE.
van Koptischen oorsprong.
laatste
457
Omayaden
Damascus
bootsten den stijl van Caro na, Bagdad gaf imitatie van Damascus
en te Cordova heeft weinig anders dan een reveil van Bagdad
gebloeid. Het waren meest Christelijke architecten, die de Arabieren,
zelfs voor den bouw van hun moskeen, te hulp riepen.
Hun zuilen
namen ze meest weg uit antieke gebouwen en uit Christelijke
kerken, om ze zonder keur of harmonie in hun moskeen bijeen
te voegen.
Hun spitsboog namen ze van de Kopten over. Hun
Zelfs de
te
eivormige koepel
had geen anderen oorsprong, en zelfs de polygone Arabesken waren reeds, eer zij ze aanwendden, onder de
Kopten
Wil
in Egypte bekend.
gedachte
moskeen
te
Dit
school?
dit
Constantinopel en
Hagia Sophia
zijn,
maar
Dit
allerminst.
elders,
die
geldt
wel
van de
niet
die in
aanleg en type een geheel ander, en zeer beslist een eigen karakter
vertoont,
als
zoodanig schier
alle
kunstwaarde mist.
De Arabier woonde in zijn tent, en het is deze tent die de grondvorm werd voor zijn eerste Moskee. Natuurlijk moet hier niet
gedacht worden aan de kleine, onaanzienlijke, ingedoken tent, waarmee
de gewone Arabier door de woestijn trok. Alleen de groote prachttenten van de vorsten komen hier in aanmerking. Men ga, om zich
van deze tenten een denkbeeld te
nationaal-Poolsche
museum
het
lang
en
breed
uitgespannen,
en
ik
Tenten
als zalen,
om
een open
van de Alhambra,
van Damascus
zelfs is niets
te
inziet.
boomen heen,
bij
in
een
de
bron terug.
midden
in
kwam hierbij
wel om die bron
Tweerlei
het zand, of
voor.
Die
bron lag of
SPANJE.
458
gevormd, en op
Die
plaatsen
of
inoskee.
Op
die
binnenhoven
die
of
dunne
en
ken,
pilaartjes
Dit nu geeft den indruk weer van een reeks van tenten, die opgezet
rondom het
zijn
midden de bron
plein in vrelks
en die dunne
dan de stangen
staat,
Denkt ge u daarentegen zulk een tentenkamp opgeslagen bij een bron die door geboomte omringd is, dan
De boomstammen zijn dan de
krijgt ge het beeld van de moskee.
pilaren, het niet zeer hooge plafond wordt dan gevormd door het
neerhangend loover, en de arcaden die van buiten, en ook soms van
binnen zijn aangebracht, herinneren weer aan de tenten met hun
waarop de tenten rusten
stangen.
aan de kleine
deze afzaagt,
om
waar
den
te laten opschieten.
zuil
Tevens
is
waarom
deze
kunst geen behoefte heeft aan gelijksoortige en vooral niet aan gelijke
Gelijk de hoornen in een woud verzuilen in hetzelfde gebouw.
in
schillen
soort,
zuilengroep den
in
groei,
in
Mohammedaan
tint,
is
is
Emir.
zelden hooger dan twee en halve meter, zelfs niet de tent van een
En
men
ginds door de
boomen
moskeen en
in
gewelf gestreefd,
plat,
En
soms
zelfs
zag
is
heenloopt, het
toestroomen,
zoo
vindt
ge
ook
hier
in de
en het licht
Moskeen de
SPANJE.
459
Mekka
van
lijn
ligt
Door
de
nis, die in
zijn
geloovigen
opgegaan.
is
liet
men
in
moest ook de Arabier wel tot zware constructies overgaan, maar het
hoe van die constructies was bijzaak dat kon van elders ontleend
;
wijden.
constructie
toch
zou
niet'
dan
anders
het innerlijk
moesten weggedoezeld.
lijn
In de
spel
zijn
geraamte,
het
zoekenden geest
en dan nog
niet.
liefst
van zijn eigen kunst in werking geraken. En die inspinu ging er altoos weer op uit, om al werd er uit steen gebouwd,
toch de illusie van de tent in het steen in te tooveren. In de tentgordijnen is de strakke lijn zeldzaam en spreekt niet de lijn, maar
de plooi, en die plooi loopt door in gekronkelde lijn, nu uitdan inbuigend, en stoort zich aan geen evenredige afstanden,
althans in tenten van groote
In de teuten waren de zijvlakken
Emirs
met tapijten behangen, aan de binnenzijde vaak met
gestikte zijde overtogen, en in keurige draperie uitloopend boven
inspiratie
ratie
doek een
te
bootsen,
de
poging
de
En
de stangen
saamgekronkeld
in
om
dit
na
In
zochten.
komt ge
om
langs
constructie
uit
in
de
steen
poging
ook
in
ook
dit
opzicht
te
dwingen de gedaante van het doek en het tapijtwerk van de tent aan
te nemen, hebben ze hun meesterwerk geleverd
een meesterwerk
van onovertroffen schoonheid en tooverachtig in zijn vorm. Die
;
om
't
stijve
stroeve
te
zuil,
overdekken,
en
SPANJE.
460
gebruik van de Tapia, een mengsel van klei en leem van buitengewone
hardheid zoodra het was opgedroogd, maar dat zich eer het opdroogde,
tot het indrukken
fijnste figuren, ja
van het
fijnste
borduursel
leende, en toch,
bezat,
van de
Aan
ditzelfde
streven
om
den steen in
fraai
bewerkt doek
om
te
als in
wand
afhangende vormen en in
n prachtstuk voordoet,
tegendeel
is
omgezet.
in
wendingen zich
in
zijn
drijven ze het-
d.
i.
in
om
dan in dezen
kielboog ijlings weer een draperie aan te brengen, alsof een geplooide
dat hun
geest
eigenaardige
zoo,
hierbij
doel
ware geweest.
Uit het
bevrediging
had
gevonden,
en
dat
ze
nu
in
hun
SPANJE.
461
Hun
prachtige
uit; in de
uitdrukking.
De
gebogen
cirkel doet
lijn
naar buiten in
van het
tief.
En
alle
ziel.
En zoo
speelt de
het n reflex
is
weergeven
in
hun decora-
is
wel, dat de
westerling, die
nu nog een
overblijfsel
te
in de
onder gelijksoortigen
indruk geraakt, en door het tooverachtige, door het ferieke van hun
type,
bij
lijkelijke
schoonheid.
ontstoken
spreid,
zijn,
en de bidkleedjes
over
heel
den vloer
zijn
uitge-
u voelt tegenstroomen.
En
dit
hoogste
is
opgevoerd.
Hun
Hun
faience
SPANJE.
462
van
is
de
De
fijnheid ongevenaard.
en bezield,
levend
alles
tinten overtogen.
prachtigste
Hun Arabesken
zijn
in
maakt
En de
stijf
zou
zijn.
harmonie met
gebouw verdringen,
achtig
/iel
indringend
Van de
effect
is
in
denkbaar, dan
zij
al
drie
de
Kathedraal,
in
Wie Spanje
en in Grenada de Alhambra.
bezoekt, richt
zijn artistieke
daarom
bedevaart.
De
is
De
in-
telde,
gewerkt werd,
neder.
Nu
van het derde Khalifaat was, meer dan een half millioen
woners
De
en de Kathedraal
rijke
of in pakhuizen
omgebouwd. De
De
armelijk
uit.
is
onkenbaar in
zijn
De
stad
is
eeuwen oud.
Reeds in 152
v.
Chr. kreeg
ze eerst
Abder Rahman III is ze toen, als zetel van het Khalifaat, de hoofdstad van heel Spanje geweest, tot in 1031 de Khalief verjaagd en
de republiek
er
uitgeroepen werd.
Van
dat
oogenblik
af taande
SPANJE.
Cordova's glorie,
en
463
haar geslagen werd, niet meer ontkomen. Voor het Christelijk Spanje
kon Cordova nimmer de beteekenis herwinnen, die het voor de Mooren
Cairo.
Maar
dit alles
zonk van
zelf
ineen
heid, en
van toen af
bische moskee,
gebouw
vergroot.
is
is
met 18
175 M.
lang
is.
het geheele
bij
Abderrahman
even
al
gebouw omgezet
Abderrahman
Al
II
Hakum
nog geen
vijfde
bouwde
er
nogmaals een
bij.
Op
die wijze
is
toen de lange
rij
van
den ingang tot aan de nieuwe Mihrab uitstrekt. Een woud eens van
1418 zuilen, waarvan er thans echter nog slechts 850 overeind staan,
Karel V gaf namelijk verlof om midden in het gebouw een machtig
stuk
iets
weg te breken, ten einde op dit ledig erf een koor te plaatsen
wat natuurlijk geheel het gebouw bedierf, het uit zijn verband
rukte en van
zelf zag,
zijn
waartoe
hij
verlof
hij
V later
SPANJE.
464
andere geplaatst
maar de onderste
is.
Het gebouw
zelf is
van binnen
elf
Meter
lioog,
zijn, alle
eenvor-
derde de
zijn
afgezaagd en
zijn alle
zijn
ineengezet met
om
den anderen een rooden en een witten steen. Deze bogen vormen dan
een reeks galerijen, en op elke galerij is een tweede verdieping
saam
en tweede
rij
zuilen geplaatst
als
uit
het
plafond
Een geheel andereiiindruk maakt Sevilla, dat geheel in het vlakke veld
Jigt en nog altoos een 150.000 mwoners herbergt. Ook e villa viel in
DE AMBASSADKUHSZAAL
f]
IX DF. AI.CAZAli
TK
SKVIl.LA.
SPANJE.
465
III
voor
is
punt in de
intocht hield.
Al
ligt
minder
historie,
Nu nog
drijft
af,
de Guadalquivir maakt
wal gemeerd.
SeviUa's bloei
valt
dit.
ruimschoots in
de
president
de gelegenheid,
werd;
dit
prachtgebouw te bezien, en
om
mijn verblijf in
om
om
dit paleis
gegeven
hoven de Mudejar-stijl
al is in
is als
men uit
alles Oostersche
tegenover
dezen
man moet
bezield
Alcazar
de
Giralda,
oorspronkelijk
als
minaret
30
SPANJE.
466
toren gemaakt en nog verhoogd tot 94 M., vooral door het groote
beeld van
het
M. is
De wanden
breed.
als
mozaek en
bewerking,
faience
bij
op den top staat en heel de stad bedeze Giralda in haar onderbouw zoowel
dat
15
Bijna
heerscht.
lang
Geloof,
belegd,
tot
maken
juist
die keurig-fijne
zoo
minder majestueus
zijn
en
is
Niet
het binnentreden
bij
Ook
op
zijn
zalen,
alle
den ouden
tijd
ten toonen, maar zoodra ge aan de dagen van den strijd tegen de
Mooren en aan de Inquisitie toekomt, uit het bleeke gelaat het meest
dweepend fanatisme in schrale, scherpe trekken doen spreken. De
heer Eloy Garcia "Valero, kanunnik van de Kathedraal, had de goedheid
mij ook deze bijgebouwen tot in de kleinste bijzonderheden te toonen,
en
al
in
is
deze kathedraal
en de
indruk
schade
is
is
niet.
bij
te vergelijken.
De
hierbij geheel in
was
alleen
soms haveloos
zelfs
en
al te
vroeg
rijp.
Doch hoe sterk Sevilla, veel meer dan Cordova, ook boeie, toch
spant wat de Moorsche kunst betreft, de Alharabra te Grenada verre
de kroon iets wat te sterker spreekt omdat Grenada's macht eerst
;
SPANJE.
opkwam na den
val
467
't
in de beide
andere
over
Bobdil, in plaats
van zich dood te vechten, de stad overgaf en toen ging zitten schreien,
was het
zijn
moeder
die
hem
bestrafte en vervloekte.
De Alhambra,
val gereed.
De
maar
er staan
pleinen,
Er
zijn
wel enkele hoofdstraten die een helder vertoon maken, maar de binnen-
SPANJE.
468
stad
is
Grenada
De Kathedraal van
noch met die van Cordova, noch met die van SeviUa te
is
vergelijken.
alles,
dat Grenada,
er
nog
niet in geslaagd is
Alhambrazou
Alhambra
zelve
is
in drie perioden
een nieuw
zich
paleis
Mahomed
schiep
ligt, is
nog
slechts
werd
bij
teekent
Mahomed
V,
die
optrok,
hoofde
paleis,
als
uit dien
en
omstuwd van
als
prachtzalen nauwelijks
van kleine
als
de onbe-
dit
Moorsche
van de Koningin,
Doch
worden
voorbij gegaan.
SPANJE.
en
469
om
is
En wat aan
geelt,
dat
is
hij
de Sala de la Barca.
door
vrij
Deze ambassadeurszaal
is
welfd, loopt op tot een hoogte -van 20 M., fonkelde in den koepel
diamant, en geeft
met
bij
is
boog van de poort, die toegang verleent, en het is hier dat de machtige
Sultans de Gezanten der Mogendheden voor hun troon zagen verschijnen.
Overweldigend moet de indruk geweest zijn dien deze
Gezanten van de macht des Sultans ontvingen, toen deze prachtzaal
nog geheel met tapijten bekleed was en een wondere speling van kleuren op de tapijten en gordijnen de harmonie van het geheel verhoogde.
Het
is
dat
de
De Patio de
erlangt.
den
zijn
Myrtenhof, aan
die
los Leones,
zijn
de Leeuwenhof,
benedenzijde, aan en
iets
roep vooral
fontein,
kunst
in
maar
ze
meet
slechts
28
bij
dwars tegen
er alleen door de
Deze Leeuwenhof
in
is
zijn
noch
die in
die
Hij
is
ligt
gedragen
Ze
zijn
onnatuurlijk
stijf
en geven
Aan de
vier
zijn vier
om
marmeren
de
vloer
gedragen door
de
uitloopen,
terwijl het
uitzicht dat
men omhoog
alle
op deze patio
Toch
ligt
hier
SPANJE.
470
als in
alles
het
is
alle
overhangt,
maar
in
den steen
al dit
alle bogen,
kolommen
langs alle
aangebracht
is
keurig
fijne
zelf is uitgebeiteld.
opziet,
alle
om
schoon er
Het
is
de
wanden, uit
is
Indrukwekkeade constructie ontbreekt de ambassadeursEr zijn geen lijnen die ge volgen kunt,
geheel.
zaal uitgezonderd
er is geen strijd tusschen het drukkend gewicht en de ophoudende,
daartegenin worstelende macht van den gevel, die met het zware
dak een spannende harmonie voor den bewonderenden blik toovert.
Van een Westersch paleis, van een Grieksch Parthenon, van een
Romeinsch Pantheon, van een Christelijkeu Dom heeft de Alhambra
schijnt.
niets.
haar kunst en
Al
al
haar
eigen
Alhambra het
stijl
uw
genomen, en
als
detail,
Maar
soort, is
de
En
toch
oog op Spanje
wint.
er
is
te
iets,
Hiermee bedoel
dat
met het
in belangrijkheid
SPANJE.
te
Sevilla,
471
zijn en bij
de helling van de Albaicin in hun rotswoningen schuilen. De parade
van den Zigeuner-Koning op het plein van de Alhambra maakt zelfs
optreden en in
vrij
waarop
om
is
af,
't
zijn
Gitanos
De
Vega werpt,
zijn strik,
de cultuur van de
bij
in
iets
maar
is
En
dit
nu
is
een verschijnsel
is
het
dalen van het agio op het geld. Dit agio, vroeger verontrustend hoog,
In zijn mijnen
is
is
de mijn-
1900 bedroeg de uitvoer 943^ millioen peseta's, en in 1905 was dit cijfer
reeds tot 109S geklommen. Evenzoo steeg de invoer in ditzelfde lus-
millioen. Nederland
deel voor slechts 11^ millioen, maar aan den uitvoer, vooral van erts,
voor 53 millioen. Wat de scheepvaart betreft, werden in heel Spanje bij
de 20,000 schepen in- en uitgeklaard, een tonnenmaat vertegenwoordigend van bij de 17 millioen. De inkomsten van den Staat verbeterden
op gelijke wijze. De opbrengst der directe belastingen was in 1895 nog
slechts
291i millioen en
is
millioen,
is
SPANJE.
472
men
uit
zijn
taan op
droom
zijn
hierbij,
krachten
van
Maar
juist dit
Het opmerkelijke
is
woord komt,
die
Spanje
doorgemaakt.
heeft
Men
heeft voorheen
nooit andere perioden van bloei gekend dan door het initiatief van
juist die
geworden.
,De schatten
is
van Peru,
Chili
staat in het leven, die Spanje innerlijk geheel verzwakt heeft, vooral
toen de Bourbons in die weelde den toon van Parijs deden aanslaan.
Aan Amerika
heeft
het
zijn
gestadige
beste
Ook
zelf
krachten
zijn
is
wat
Spanje
eeuw hebben
in de 19e
Men poogt
in
alle
en
zijn
goede
eigen land
te
herwinnen, wat
men
in
In Asturi
leeft
men nog
i-eeds
En kan het
het
in zijn
dan in Cataloni,
en in Cataloni weer heel anders dan in het midden van het land.
Provinciale en locale aangelegenheden boezemen aan den Spanjaard
nog
van
dan de belangen
nog
SPANJE.
blijven
noemen.
473
dan ook, hoe elk ministerie dat optreedt, steeds een Cortez krijgt
die met het Kabinet meegaat.
Ben algeraeene landspolitiek leeft er
nog niet
beurt
op,
nooit
dan alleen
het
land
liberale
staatslieden
calisme
tot
bij
achter
zich
conservatieve
regeeren ze beide
De
krijgen.
bij
iets
wat vooral
blijkt uit
en
cleri-
was men
letterlijk verrast
de letterkun-
Op
de tentoon-
Pradilla, Gisbert en
Madrazo
kunnen zich op artistiek gebied met de eerste talenten van het overig
Europa meten. Componisten als Sarasate en Alvarez vermochten zich
op muzikaal
gebied
naam
te verwerven.
Als historie-schrijvers en
Zulk een
alzijdig
artistiek
artistiek en wetenschappelijk
ontwaken uu
zulke
niet
is
dat
zelf,
tolken
vindt,
toont.
Ook
waarin het
zijn
72^
Er
60^
Wel
is
thans in Spanje
het
niet
bij
de 26.00 lagere
zijn
met 34.000
leerlingen,
komen 417
Madrid
zelfs
moet.
twee.
Daarbij
secundaire
te richten,
O, die
nu
om het
maar de
te Madrid,
te
zijn,
heeft
SPANJE.
474
De
Bilbao opbloeit.
is
Escuriaal, te Sacromonte, en te
liet
recht.
neemt
Voeg nu
daarbij de
toeneming der bevolking, die in 1857 nog op 17| millioen stond en,
niettegenstaande de nog altoos groote sterfte en de sterke landverhuizing naar Amerika en Algiers, nu reeds op bijna 20 millioen
klom, dan
van bloei
tijdperk
gebied.
is
tegemoet,
Te eer mag
op materieel
zoowel
als
op geestelijk
dit verwacht,
zien,
de
verzoeking
wel
zeer
het
liet
begrijpend
Frankrijk
Casablanca,
dat
dat
het
voorgaan,
het
zich
en toonde
liefst
eerst
zich
zoo
zelfs bij
de expeditie naar
terug trekt
op bedacht
op gang
is,
zijn,
om
gelijk dasver, in
Mag
het
toenemende
regeertaak
mag
de hope gekoesterd,
de Spaansche
administratie
om
haar
Een landsbestuur dat niet de ontwikkeling van het volk tegenhoudt, maar dienst doet als onmisbaar
reeds zoolang vruchteloos
instrument,
om
riep
13 October 1908
PORTUGAL.
Portugal
raakt
niet
slechts iu zooverre
dit
werk,
als
ook in Portugal
van over den Atlantischen Oceaan, is aan Portugal niet dan bij hooge
uitzondering nieuwe kracht toegekomen, en wel nam het uiet Noorden
n Basken n Kelten, met Sueven en Alanen in zijn ethnologisch
mengsel op, maar de eigenlijke stuwkracht voor zijn volksformatie
ontving Portugal toch steeds uit het Oosten en het
;
in
Spanje,
zijn hier,
evenals
als president-minister,
beide factoren.
Onder de
inspiratie
PORTUGAL.
476
loopt
eerst
zoolang een
wel,
alles
verlicht
gekend
maar
zet,
schoonen
tijd
karakter
of apathie
volk,
bij
daalt
niet
bij
de regenten
meer
Nu
geldt dit
als
volk
is
een
uit
te
zweren; en
zelfs
nu
ik, in
Mei 1906,
is
In Lissabon
kwam
den publieken
bezig hield.
geest i-eeds
viel,
man
komen
maken
Franco heen
te
glijden.
Veeleer
is
Ook beschikt
hij
te
doen
komen, en
't
hgh
Van
in
om
is
artistieke
iets
sociaal te schitteren.
zelfs in zijn
life.
Hij
is
PORTUGAL.
met ontembare wilskracht
geest
het
477
Die wilskracht sprak niet
schuilt.
zich
had weten
fractie
aandiende.
Dit
partijen
overigens
is
Portugal
in
Van de twee
ongewoons.
niets
noemen de Conservatieven
hoofdpartijen
de oud-liberalen
als
als
En
Constituentes,
Republikeinen
nog
komt dan de
achter dezen
hoofdzakelijk
die
op,
in
partijformatie der
en
Lissabon
Oporto
over
Medeira in
Le Mouvement
zijn
montaansche
geestelijken
mede.
Portugal
partij, die
ongeluk
de repu-
program van beginselen vormen, maar zich om personen vereenigen, en daarom gedurig weer in andere formaties optreden. De
vast
Saldantisten,
die zich
om
om
zijn
s politiek,
die,
en
politici
alle principieele
staatkunde
het
hield
was uitgevaardigd, en
in,
Die
'Koning
recht
tegelijk
constitutioneele
rechten
de Cortez konden
geschorst
worden,
tenzij de
waren.
Cortez
stitutioneele vrijheden
te beschikken.
Wat
Franco aan-
PORTUGAL.
478
bestond,
weten te doen verkiezen, die geheel op zijn hand was, en toen Franco
in 1906 optrad, stemde de Cortez aanvankelijk weer met hem in.
De pressie van het Kabinet is bij zulk een verkiezing overwegend.
Een nieuw Kabinet begint met onmiddellijk in alle districten nieuwe
gouverneurs uit de partijgenooten te benoemen. Deze nieuw benoemde
gouverneurs zetten af wie hun in den weg staat, en geheel de aldus
Bij
de ver-
met drinkgelagen
En daar het
zijn, die
nooit beginselen,
maar
maal in het zadel zit, veelal de Cortez verkrijgen die hij verlangt.
Men doet Franco dan ook grootelijks onrecht aan door het voortestellen, alsof hij juist deze methode om het bewind te voeren, had
uitgevonden.
Wat
hij
hem
gedaan, en
hij
al
spoedig de Regeneradores,
zijn
zoodat
hij
eigen partij
hij
te be-
goedschiks-kwaadschiks leentjebuur
bij
de overige Progres-
sisten moest spelen, en hierdoor geen meester van de Cortez kon blijven,
zoodat hij ten slotte deze opnieuw moest ontbinden zonder kans of
PORTUGAL.
om
uitzicht
binnen niet
al te
langen
tijd
479
een
stembus te kunnen oproepen. Hij moest uit dien hoofde zijn gewaagd
spel te lang doen voortduren.
Dit gaf aan de oppositie de gelegenheid
uit de
hem
zich tegen
in
keus,
dan
om
Het pad
naar
huis
kortweg
politici
zijn
schrikbewind,
teraden
van
hem
tasten en van
te
liet
hij afglijden,
tot
hij
in
't
eind,
zelfs
zond,
liet
moest
gevaarlijkste
zijn
oppakken
tegenstanders onder de
den
Staat
de soldijen
had
zou,
had
om
der onderofficieren
opstand uitbreken,
en
komen
aan gewaagd,
er
te
hij
verhoogen,
mocht er
en Koning Carlos
teneinde,
zijn;
hem
zelfs
gesteund.
Zijn bedoeling
was
natuurlijk,
en het was
vankelijk
zelf
kwam,
uiterste
hem
]\raar zelfs
kwam
hij
aan-
Het volk bleef rustig, zelfs in het anders zoo woelige Oporto was
het nog altoos niet tot een uitbarsting gekomen, en toen de Koning
op den
juichte
noodlottigen
te
Januari-dag
dat,
was en
staat. Een
ze
slechts
te
blijft
die
wachten
PORTUGAL.
480
aardig
uit,
door op
zijn
plaat
Lissabon
in zulk
hij
wil
hem op
zij
>
Wat wilt
ge? Ik
Maar
niet gelaten*.
zelfs die al te
sterke
belastingdruk kan het volk niet uit zijn politieke apathie doen opwaken,
Madame
onrechte schreef
er
geen land
dat keuriger
is
wetten
bezit,
maar
land
zij
is
op elk gebied
maar dat
siert.
En
is.
Zoo
er geen
dit is schier
zoo.
1844 door den Koning geteekend werd, maar het getal der analphabeten loopt er nog altoos over de 10%
kostelijke sociale wetten ingevoerd,
het volk
doode
maken
letter.
Cortez oreert
als
er
een oliedrop
diingt
in
het
En
zoo ook, er
men
al
volk
niet
een
er in de bureaus en in de
maar
stel
er in hooge welsprekendheid,
op de
is
Prachtig schematiseert
men
Veilig
Het
dat,
ware de moordaanslag
gekomen, Franco nog altoos meester van het terrein zou gebleven
Alleen te Oporto en te Lissabon had een oproer kunnen uitzijn.
't
had tenslotte heel Portugal erkend, dat deze dictator wel veel
had aangedurfd, maar toch ook voor een goed deel den Augiasstal
gereinigd had. In ons goede Nederland hebben we van zulk een
allicht
staat
historie kent,
weet
Q
3
2;
SS
E3
j
o,
H
W
PORTUGAL.
maar
te
al
om
zou wat
een
politieke
geheel
vreemd.
tugal
is
hij
misdaad dunken, maar in Porzulk een politieke passie voor zijn constitutioneele rechhij
bestond
ten
481
Toch vergete
men
dat
niet,
won
in
om
het denk-
beeld aanhangers, dat het Christelijk geloof het deelnemen aan het
politieke
Wat
gemaakt.
heeft
blijft
de
is,
toont
Alleen
gezond.
politiek
afgewend
volk
om
de
persoonlijke
kiesch,
mengde.
uiterst
Franco,
laat ons
eerlijk
ongelegenheden waarin
hij
minder op
in
onaangenaam element
genoeg
Koning pogen
geraakt was.
Vorst,
alleen
zijn
te
maar,
de diepzee-onderzoekingen, en ook
artist.
zijn
aller-
verdiensten lagen
dienstelijk
aquarellen,
het te erkennen,
belang in
Zijn
om
hij
ver-
van Beieren
hij
Veeleer deelde
niet
hij bij
PORTUGAL.
482
Zelfs
moedigde
pogen van
hij dit
zijn volk,
hem in 1890
los,
en aarzelde
ultimatum
volk
aan de
gergerd
schitterende
die
pas
liefde
voor
het
zelfs
koloniale
de nieuw-
waar heel
leven,
zijn
vorig jaar,
1889,
in
Werd
den
tusschen
de twee
kreeg
hij
om
historie in meesprak,
kwam
de grievendste wijze.
die
getoond; maar
opbloeiende
krenken,
op
voogdij,
te zenden. Dit
Portugeesche
zich
vuren.
nam
hij 't
aan,
dan wachtte hem de hoon van zijn volk. Er is toen gelaveerd. Een
nieuw kabinet trad op, en iets heeft Engeland in 't eind toegegeven,
maar in hoofdzaak ^ging het ultimatum door. Portugal moest zich
Manicaland terugtrekken, en deze aanranding van haar nationale
eer heeft de bevolking nooit aan haar Koning vergeven. Zij verdacht
den ^orst van voorliefde voor Engeland, en zelfs de orde van den
ut
alles.
Ook de
afstand
gedaan
van een
vijfde gedeelte
van
zijn civiele
lijst,.
PORTUGAL.
483
maar wel verre van den toestand te verbeteren, had dit dien juist
verergerd. Het Hof in Portugal is op grootschen voet ingericht en
daardoor duur. Reeds de drie groote paleizen van Necessidades, Ajuda
millioen
heid
schoot
Van
toen de
terugbetalen
kwam men
minister
kwam
niet toe.
In die verlegen-
1906
om
niet
allereerst
redden van
zijn
Alleen
geweest.
op het zoeken
Koning
uit
deze
hij
ongelegenheid bedacht
toen aangreep
om
deze
had op Staatskosten van zijn volk een jacht ontvangen, dat naar
de Koningin de Amelia was genaamd. Dit jacht had ruim zeven ton
van
te
zijn
schuld
maar
die de
de civiele
die het
lijst
tal
behoor-
gouvernement tegen
Ook
PORTUGAL.
4S4
gebouwen zouden nu door den Koning aan het Rijk worden afgegeven, en hiervoor zou hem ruim een niillioen in zijn credit worden
gebracht.
Zoo was dan de schuld vereffend, en daar de Koning op
die wijs heel wat aan rente verloor, en toch weer niet zou toekomen,
werd daarom bij decreet besloten tot verhooging der civiele lijst met
deze
384,000
'sjaars.
bedisseld
onderworpen
critiek
die
treffen,
sinds
Vorst hiertoe
zijn
zou
hebben,
zelfs
zelf,
een geliefd
maar moest
te
van
deel
werd,
was een
liielp,
slecht
De raadsman
die
zich wel
in
de
kringen kennend,
republikeinsche
Na
zich,
verergerd.
Kon men
de dictatuur schikte
om
niet ongunstig
opnam
bijeenkomsten
iets
zoek,
sinds
en Franco, hierdoor onrustig geworden, beval een scherp onderdat in het laatst van Januari tot de ontdekking van allerlei
bevestigd
werd.
Viciosa
't
ook
liep,
om nog
niet
te Villa
PORTUGAL.
485
Waarom dan
de
teekening
niet uitgesteld, tot het Hof weer veilig in het paleis van Necessidades
zou
zijn
vollen
bij
zijn
zijn
geweest^
gelijk ze
arcaden naderen, die heel de Plapa omringen en vooral toen het reeds
;
begon
te schemeren,
Er zou
afgezet.
had
dit gevaarlijke
zelfs veel
voor
geweest
zijn
grooter werd,
om
stellen.
bij
Wel
iets later
kwam, maar
wal
zijn
juist
dit
had tot
met hun buksen zich op dit bedenkelijk punt meer dan een uur
hebbeu kunnen ophouden, zonder dat de politie hen ontwaarde, is
voldingend bewijs, dat het politietoezicht geheel onvoldoende was en
dat Franco f het gevaar niet voorzien had f verzuimd had aan de
bijzondere instructies te geven.
politie
liefde
geschiedenis
van
het
ultimatum
verre
Hij wist,
van bemind
was en dat
Portugal
waarbij
inschikkelijkheid
partij
sterk
vertegenwoordigd
was,
PORTUGAL.
486
En
kon en moest
maar al te
hij weten,
licht enkele overspannen zeloten opdoen, die in den tirannen- moord
een daad van vaderlandsliefde eeren. En toch vperd het nemen van
in de hoofdstad verbitterd hadden.
uit de historie
vpaant als
vrucht
van
zijn
alles
aandurvenden Staatsman,
gaat
algemeen
is
't
Itali,
maar ook
dit
uit
de Arcaden op
het Koninklijk rijtuig toegeschoten, die met schot op schot den Koning
en den
Kroonprins
vrede-ademende stemming;
voorbijgegaan,
terugkeert;
aanging,
en
blijft
weet men
door
de
de Koning
Resumeerende kan
ik
vooruit
dat
het
oude partijgetwist
dat Franco,
PORTUGAL.
toen
hij
in
487
impasse te helpen en voorts door een tijdelijke dictatuur aan veel verkeerds in de Portugeesche administratie een einde te maken; 2 o. dat er
in de Portugeesche politieke historie antecedenten te over
waren om zulk
een ondernemen niet overmoedig te doen schijnen en 8. dat de Grondwet bepalingen inhield die het ten halve konden wettigen. Maar zijn
;
fout
was,
ten eerste,
ondernemen, zoolang
tweede, dat
dat
hij
hij
mogen
geen grooter
partij
het
leven
van
bij
zijn
Vorst
Dat de Koning
te beschermen;
kunnen doen.
iets
wat
meegewerkt,
hij
mag
met twee
worden
Koning
zich blijkbaar in de stemming van zijn volk vergist en de gevolgen van
zoo stout ondernemen niet berekend. Toch dwaalt, wie hierin van
de zijde des Konings enkel zorgeloosheid en hooghartigheid meent
te mogen zien. Toen ik door de goede zorge van onzen toenmaligen
gezant te Lissabon, Jhr. van Eijs van Lienden, die mij met zulk een
voorkomende welwillendheid te Lissabon voorthielp, in audintie bij
den Koning werd toegelaten, trof mij veeleer zijn gedrukte stemming
zoo geheel verschillend van de stemming waarin ik den jeugdigen
Koning van Spanje had aangetroffen. Men zag het hem aan dat hij
zich niet gelukkig gevoelde.
Zijn zware gestalte en korte nek deed
dit nog te meer uitkomen, maar reeds op zijn gelaat teekende zich een
trek, die verstaan deed, dat hij zich met zekere fataliteit aan een
ver van gelukkig lot onderwierp. Er lag iets in zijn uitdrukking van
die passieve overgegevenheid, die geen vrede met zijn toestand heeft
en toch niet beter weet te doen dan zich aan dien toestand te onderwerpen. Geen trek die zich tot een lach plooide. Niet stroef noch
stug, maar iets van het onverschillige van de fataliteit.
Zoo heel
anders dan Koningin Amelia, die natuurlijk den gang van zaken even
verheeld.
Te zeer
artist
en te zeer
man van
niet
studie, heeft de
PORUGAL.
488
donker inzag, maar, echt Bourbonsch, zich door geen tegenspoed uit
het veld
liet
slaan
Koningin Amelia
is
met haar
komen, en het
toepasselijk.
hofstoet, in het
zaal
de opening van de
De
bij
volle
op haar
evenals de Woeli
is
Athene een halfrond met hoogen koepel, met den troon in het
middenpunt van de middenlijn, die het halfrond afsluit en boven
de zitbanken der leden zijn, heel het halfrond langs, de galerijen voor
te
het publiek. Door de goede zorgen van onzen gezant had ik toegang
tot de diplomatenloge gekregen, zoodat ik het
ingang.
gestalte, gelijk de
zijn,
zien,
is
vlak
bij
den
verheven van
het hoofd
fier
omhoog,
bij.
zelfs
de stoet van
Ze waren allen in
met
zijn
kwam
het
Hof
passeerend,
bij
is
uit.
De] Koning
hierbij geheel,
en op
alleen
een
zij
schitterende
figuur
dit te
aanschouwen kon
PORTUGAL.
En
maar
489
die lach
is
zij
was
ernstig en
vroom gestemd,
ze triomfeert door haar heroeke natuur over het lot dat haar
bij
haar aard
De Portugees
die
nog
om
onheilspellenden
huis
zelfs,
met
zijn
malum omen
zijn
bij
te willen verlaten.
Het
paleis
door Maria Pia bewoond, of dat van Belem, bij den prachtigen toren
aan den oever van de Taag gelegen, bieden veel grooter aantrekkelijkheid, maar het schoonste paleis van Portugal is dat van Cintra
of Penna, beide gelegen in die weelderige natuur, die Lord Byron
eens
in
Child
zijn
Harold
de
als
het
van het Zuiden deed bezingen. Vooral Cintra is dan ook een
waar lustoord, en het half in Moorschen stijl opgetrokken paleis van
Cintra schittert te midden dier natuurpracht door een uitdrukking van
paradijs
majesteit,
gelezen
heel deze
is
is
Zoo
uit-
er het klimaat in de
den geldelijken nood van het land te helpen voorzien. Dat dit
toch slechts zeer ten deele gelukte, is alleen omdat er nog geen onder-
in
nemend man
opstond,
voor de vreemdehngen
die
dragelijk
wist
te
maken.
bij
Lissabon
De logementen
onbruikbaar, en op het verhuren van kamers zijn de Portugeesche interieurs van de boerenbevolking niet ingericht. Van buiten
zal ook hier de hulp en de ondernemingsgeest moeten komen; maar
er
zijn
komt
die,
dan
is
komt
zij-
te
leeft.
meer
uit
PORTUGAL.
490
zich
voelt
men
Spanje beschouwt
nog
Portugal
altoos
als
In
thuis.
bij
aan Spaoje komen moet, maar de Portugees wil hier niets van weten,
en wie beide landen kort na elkander bezoekt, wordt dan ook telkens
weer getroffen door het in 't oog springend verschil, dat deze beide
zoo vlak naast elkander wonende volken onderscheidt. De Portugees
is
wel ter
bewegingen, loomer in
houding
zijn
eer
gemeeulijk
kleiner,
als
hij
fierheid
maar
't
heeft
hij
hooge
zelfs tot
zoodat een Portugees b.v. nooit het kleinste pakje zelf in zijn hand
mee naar
dit
met geheel
in
zij
als hij
zijn verschijning
En wat hem
vooral kenmerkt,
het
q waardigheid vindend,
een Gallego,
steeds
doch
om
vaak
al te
hij
heeft uit
te schijnen
en te
schitteren.
Atlantischen
volk,
als
platten
maar
juist
huizen
zelfs
volksaard principieel.
om
zijn
van de meergegoeden
meubileering laat
doet
hij
bekreunt
huis
alles.
alles
Hij
te
kleedt
al
zijn,
De
Bij
zijn
weuschen.
sierlijk,
en de
een
fat
te
zijn,
steeds
zooveel
hij
PORTUGAL.
name de
dat met
491
kaste van vischvrouwen, die steeds in haar geslacht huwen, soms voor
allerlei sieraad
om
't lijf
hangen.
De
Europa
de
Kennelijk
loef afstak.
een
op of zinkt het
Portugal
klaart
in,
het stam-element,
en heerscht
zijner glorie
dankt;
element
hoogere
en die
Ramalho Ortigao
in zijn
die
met name
tegemoet
Een sym-
trad,
en die
eigenlijk
Nederland
gebracht,
door de
bezit.
met
HoUandos, en niet
is,
ik
temeer op
prijs
stelde,
afiieming
zijn koloniaal
in
1580
1640 aan Spanje verbleef, heeft ons land Portugal, als nu tot Spanje
behoorend, als vijand beschouwd, het Celebes en de Molukken afge-
nomen en zelfs
dit geen kwaad
bloed gezet.
Men
voelt zelfs
nu nog
Toch heeft
PORTUGAL.
492
op Portugal, maar op Spanje gemunt was en vergeeft ons onze stoute veroveringen, vooral nadat ook ons land, ten
opzichte van zijn koloniaal gebied, later van Engelands zijde gelijk
dit onzerzijds niet
onderging.
lot
land
Al
in bevolking staat
5-|
is
millioen inwoners.
koloniaal
Nederland
met een
zijn
Beide landen
aangewezen.
bezit
zijn
En wat
kustlanden, op zeevaart en
vooral meetelt,
Portugal en
schitterend
zijn
beide
historie,
het
landen
in
raking met Portugal op Timor, dat aan beide landen saam behoort,
en
zelfs
bij
Hollandsche
element in
Mossamedes
boeren
eere
in
Humpata,
gevestigd,
houdt.
Zelfs
heeft zich
er
zijn er
die
iets
men
doet
vrij
zijn, al is
van
Portugal
Sarracenen den
werd
strijd
het sterk
uitgenoodigd,
om
was getrokken,
aantal
te
zuiden
derheden.
door
een
Thans echter
is
gevonden handschrift.
Gelijk
toch
de heer 0. L. Godin,
PORTUGAL.
493
in
bijna geen geld een handschrift gekocht, dat over n dezer tochten
hij
bezit
men
Schelde
^root
dat
Alboequerque
zal
uitnoodiging, die ik tot een bezoek aan de Bibliotheek ontving, werd mij
zelfs niet ter loops, maar opzettelijk verzekerd, dat ik er enkel Holland-
derlijke
Ook de enkele
maar dan
is
er
alleen in
PORTUGAL.
494
men
trof
bijna uitsluitend
hing.
bezit
zelfs
krachtens
Lissabon,
zijn lippen
is
een
Paus,
schaduw der kerk, dat het kerkgebouw niet enkel voor den eeredienst,
maar tenminste evenzeer voor het onderling verkeer dienst doet.
Het is bij de kerk dat men elkaar opwacht, het is in de kerk dat
men zich met elkaar in aanraking stelt, en het is uit de kerk dat
men saam huiswaarts wandelt. Een schaduwzijde hiervan is, dat de
geestelijke invloed der kerk niet al te hoog staat. Vroegere pogingen
om
Regeering
herhaaldelijk gestuit. Vooral Pombal trad zeer streng op. Nog altijd
al duldt men de
zijn de Jezuiten dan ook niet toegelaten, en
wordt
tegengegaan. Stellig kan dan ook gezegd, dat de R. Kath. Kerk
zich in het Protestant sche Nederland veel vrijer beweegt dan in het
Katholieke Portugal. Lissabon en Oporto geven hierbij meest den
de vorming van
vrouwenkloosters,
mannelijke congregatin
toon
aan.
in de groote steden verviel, gelijk schier overal elders, in een agnostisch indifferentisme of in pessimistische twijfelzucht.
wat
onder
te
meer
in
geen blaam
ligt.
Veelal
lid in
zelfs
is
Ook het
er verre
zedelijk
van zeldzaam;
tweemalen toe
opkomst dankte. De eerste maal in de
11e eeuw, toen Alphonsus VI van Castili zijn onechte dochter
Theresia uithuwelijkte aan een hertog van Bourgondi, en haar als
zijn
gaf,
onechte
met Porte
dochter,
die
deel
van
tot
het
het
tegenwoordig Portugal in
opkomen
zijn
van het
PORTUGAL.
zelfstandige Portugal geleid heeft.
En de tweede maal
van
495
lijn uitstierf
^het
gewichtige
Twee
in 1383, toen
en de bastaardlinie
historische gegevens,
zekeren plooi aan het moreele volksbesef te geven. Een neiging nog
versterkt door de hartstochtelijke geaardheid van het ras, dat vooral
door
bekende olhada,
zijn
d.
i.
zijn schitterend,
rotsen;
dan
grootscher
't
Hoogerop,
boven.
onbeduidende stroom,
van de
zee,
breedte
en
de
maar
de Taag
zet
Lissabon
bij
vooral
is
Spanje
in
in
bij
de Taag een
bij
het naderen
machtigen stroom
is
Toledo,
Portugal, en vooral
bij
uit.
De
De
bij
een zoo
Engelands oorlogsvloot er
blijft
opgewonden
uitroep,
maar de handel
en
is
ingedeeld
de Cidade Orintale,
in
staat er op lagen
i.
op,
de moderne stad, de
Het
is
de
de
waarlijk
grootsch
aangelegde
Pla^a
men
thans
dit
d.
i.
de
tri
staat
alle ministerin,
bij
de arcaden, die
en ook de Bolsa,
PORTUGAL.
496
plein.
zijn er
van Camons
standbeeld
zelfs
Lusiades,
zijn
geheel
Maar
Meer zorg
tweede orde.
het
men
huidige Portugal
al
den Lusitanir
is
te
zijn.
van
De
Lissabon niet.
is
Lusitani
aangetoond, dat
het
naneef van
gebouwen
oude
het
te vinden.
verstoren,
te
onrechte in
ten
waande terug
altoos
ook
Toch leeft de
en nog steeds dweept het
staat, is
met
fortenlinie strekt zich uit over 40 kilometer, en niet zoo lang geleden
zijn
is
lastig.
Wel
heeft
men
door ketting-
ongelooflijken
inkomen van
te
tijd.
De
slechts
/7000 hebben,
om
hunner beschikking,
Het leven
in Lissabon
is
het
al te
der
zijn veelal
uit,
en verteert in
gezin weinig.
't
maar
in
't
275.
van / 400,
Bij feest-
wijn;
De kerken
en
meer vraagt
leveren
er,
ambtenaar
op,
bij
de duizend
PORTUGAL,
ook
497
kenis speelden,
is
van betee-
door F. Adolpho Colho, onder den titel Os Ciganos de Portugal, verschenen in 1892.
Aan den Moorschen tijd herinnert nog de alleen in
Portugal inheemsche gewoonte, om den gevel van zijn huis geheel met
met deze
alleen
van binnen, maar ook van buiten, van de nok van het huis
tot aan den grond, bekleed zijn; een singuliere, en allerminst fraaie
versiering, doch
op
is.
steden.
uitkomt
het
bij
ook
in
embolado's,
zijn
stierengevechten.
w.
z.
32
PORTUGAL.
498
Het onderwijs
met
van het
kan
feitelijk niet
Een
die
ov^erige
eene Universiteit
van over de
vijf
werd gesticht
veroverd
werd
ze
telt
te
Maar
naar Coimbra
was.
hier
van de Universiteit
Deze
leeft.
Universiteit
telt
theologie,
medicijnen,
faculteiten
vijf
zijn
rechten,
is,
dat de
bepaalt
gewone
tot
de sciences exactes.
repetitors.
telt
150,000 boekdeelen.
zijn er vol-
om in
het heete seizoen de planten, die geen hitte verdragen kunnen, te doen
tieren. Voor wie aan onze gestookte serre s denkt, iets van de omgekeerde
wereld.
De studenten loopen
er blootshoofds en
maar
onderhouden onder
vijfde studiejaar
oefenen een
onbeperkt gezag over de jongere studenten, en wie tegenover een quintamiste in eerbied te kort schoot, ontging niet licht
heel
wat Brazilianen. De
doctorstitel
zijn straf.
bij
Er studeeren
uitzondering
Daarom
verleend.
slechts
trekt het te
doctoren
De
in Frankrijk gediplomeerde
zijn er verre
meer dan
in de rechten,
maar doctor
in
Portugal geregeld
bij
de wet van
PORTUGAL.
499
In het totaal wordt aan dit onderwijs een kleine drie ton uitgegeven.
Er moet volgens de wet in elk der zeventien districten zulk een
school
zijn er
mannen
zoo bloeit.
gal
27
er
ambachtsscholen,
is
medische
dienst
Dit
nog
is
blijkt,
bij
mogendheid
wat reeds daaruit
als koloniale
de 13.000
man
onderhoudt.
die bij
zijn,
niet meegerekend.
In Azi heeft
minder
door
de
Cap-Verdische
eilanden,
Guinea,
Thomas en het
en Mozambique
kust.
niet
PORTUGAL.
500
4i,
met
voor
men
in Portugal steeds
maar dat Brazili toch altoos een in merg en been Portugeesch land blijft,
met het oude moederland nog steeds door levendig contact verbonden.
De nieuwe koloniale beweging heeft dan ook in Portugal een nieuw
Het
nationaal leven gewekt. Portugal gaat vooruit op elk gebied.
leeft
terug
in
milreis
gegaan.
De
24
is
5^ millioen geklommen.
tot
millioen
voor
De bevolking
veerkracht.
reeds
zijn
den
stond,
nu reeds
fis
handelsbalans,
invoer
voor
millioen
die
tot
70
1876
in
stond,
den export
1879 op 28
naar boven
millioen
op
in
36 fmillioen
De
milreis
en van
millioen,
60J
nu
scheepvaartbe-
De
resultaten.
gestadig vooruit,
Jorge
CoUaQO,
Munro,
Mevr.
geestesleven
schittert
is
de
als
Pouzao,
Henriquez
Porto,
in
Marquez
Greno
Portugal
Xavier
Mevrouw
d'Oliverie,
a.
e.
geven
een geheel
beeldhouwer, Munterio
Piuheiro,
door
nieuw
hun
lan.
als architect.
realistisch
Melhoa,
Jos
Bordallo,
kunst
Mevr.
aan
het
Ook
in Portugal
PORTUGAL.
501
dagen voor
dit land
komende zijn,
Een zoo
Kon
zoo
zou
vijf millioen
ritselt.
om
deze
men
laat.
vlag.
Behalve
Lissabon
inwoners,
en de
en
Oporto
tiende
is
er geen stad
volkingscijfer
In
opbeuren.
die
zorgeloosheid
der
landbevolking schuilt
een
volk
dat
zelf
niet
maken
opwaakt,
Bij
laat
een
achter.
die
bezoek
Het
is
bewind
Toch
aan Portugal een hoogst aangename herinnering
alleen
het
verheffen kon,
blijft uit.
weer
Gezant, Jhr.
te zien.
Droef
is
die
Portugeesche
zijn
niet
moorden Koning en van Franco na zijn vlucht uit zijn land, bij mij
achterlieten, maar de week die ik te Lissabon sleet, was mij een
week van rijk sociaal genieten en waar men mij in Portugal zoo
van allen kant als Hollandophile tegemoet trad, spreek ik het gaarne
;
uit,
25 October 1908.
verliet.!
TEN BESLUITE.
Op
werd
er mij te drukkend;
met de
den heer
doen.
werd
President mijn
in
Ook
Parijs
uiterste
Fallires,
Tunis n
Te
eerbiedigen
toenmalige
de
de
President- Minister,
heer
Sarrien,
komen, had
met hem
zou
ik
het
te voeren.
schrijven,
mocht
voorrecht
Ook
luet het
oog op wat
ik
vurig
beslist
mijn
en dus ook niet de Kerk van Rome, deze wet aanvaarden kon, zonder
eigen
levensbeginsel te verloochenen.
geestelijke
te
noemen, en verwijs
liever naar de
adstructie van mijn gevoelen in het Journal des Dbats van 22 Februari
1907, ten betooge dat het Koningschap van Christus over zijn
Kerk
vernietigd wordt, zoodra ze duldt, dat de Overheid haar als een particuliere
innam en dat
aanvaarden.
ik
Zelfs
alleen
in
zijn
i.
De
Osservatore
Romano
de Gereformeerde stelling
Paus haar
kon
erkend
had,
dat
eigen
land
de
niet
TEN BESLUITE.
men zulk
mag duiden;
dat
verstaan,
euvel
niet
daar juist
kras,
503
Het
zoo
ge uit
Oosten
die
blijgeestig karakter
om
is 't
't
De
Oosten te
't
al vlinders
Westen
Juist
in
mijn vaderland zoo weldadig aan. Een niet zoo ongelijke vermenging toch
van blijgeestigheid en ernst spreekt uit heel het Nederlandsche volkskarakter. Ik was nu van Augustus 1905 tot Juni 1906 op reis geweest
en voelde, na al wat ik doorreisd en gezien en bewonderd had, zoo
ten
de
volle
alsof
het op eigen bodem aan kritiek zou ontbreken, maar omdat ge alleen
in
uw
eigen
land
en onder
uw
uw
element.
Ik zag weer terug dat mooie groene land in onze huislijke polders, en in
wat de vice-president van Krakau, die pas in Holland was geweest, mij
roemde over ons prachtig rundvee, dat hier, zonder hei'der of bewaker,
vrij door het malsche gras mag wandelen, genoot ik ook nu weer dat
enig-schoone landgezichtvan de grazende, dom-kijkende of herkauwende
Zinbeeld tevens van ons vrije
koe
rustig en vrij door het gras
gemolken
burgerleven. Zooals de pas
in haar polder kuiert, zoo wil ook de burger van Nederland vrij graskoetjens
duinen in
het
sociale
en politieke leven.
ons
Bij
is
de natuur maakt hier den man, maar ook de man heeft hier zijn land
gemaakt. Van daar ons sterk patriotisme. Alleen in zijn eigen land
voelt de Nederlander van echten bloede zich gelukkig.
Toch merkte
ik veel sterker
dan eer
ik
op
reis toog,
maal
over te plaatsen.
Amerika geweest, om
Amerikaansche leven verschilt van het onze
halfjaar in
is,
Wel was ik
in 1898 een
maar het
graad, maar
TEN BESLUITE.
504
in
niet
Ge vindt
soort.
in temperatuur vijf
in
terug, alleen
in veerkracht, veel
wereld, die
in n
vorm
tooveren,
om
rijk is
zich
die
uwe
niet de
is
elders
motief,
en
bij
uw
maar daarom
niet
afwijkend
geheel
uit
is
heeft.
ons zoo vaak vervult, alsof ns soort leven het leven ware, en alsof
machtige
niet uitgeput.
zich
kelen,
Middellandsche
keling
Bij
en
zee
schoons
veel
gemist.
grond,
Het kon
zijde
ontwik-
u,
om
de
leert
uitkomt, dat
bij
ons
maar
al
te zeer
wordt
daardoor
is
zinnende en peinzende leven van den Oosterling heeft toch een eigen
bekoring.
Ge
maar ge
niet,
verliest
oog voor
anderer voortreffelijkheid
Oosten u benijdt,
sloot.
aan die geheel andere wereld, waarin ge u nooit thuis zoudt gevoelen,
maar
De twee
zee
deelen
afgeleid,
d.i.
Maar ook
zijn
Sicili, in
Spanje en Portugal, slechts door een indruppeling van het eigen bloed,
in
het bloed van andere rassen invloed oefent, houdt toch zijn oor-
spronkelijk karakter stand en geeft aan het leven een ander aanzien,
is
TEN BESLUITE.
ras en
sterker dan
bij
505
Noach op de lippen legt: God breide Jafeth uit en hij wone in Sem s
tenten. Kanaan zij hem een knecht!" Geestelijk is de invloed van het
Al
is
De
blijft
De zaligheid
is
uit
worden,
zijn een,
Semitische
tieel
De Tien Geboden,
gemoedspoezie.
die
nog altoos
heel Europa en Amerika door, het fundament der ethiek voor Christus'
Kerk
zijn,
kwamen
ons
toe
in
En
zelfs
het
kleine
aantal,
nog steeds
zijn
nog
kracht niet heeft uitgeput, maar u gedurig weer verrast door nieuwe
geestesheron en verbaast door
Irdger
zijn
in zijn pas
dan zou
zelfs in
de klassieke
een
lijst
de letter A
en ook de Etruscische opschriften zouden, volgens zijn oordeel, niet
te verklaren zijn zonder tot de Semitische lexicographie zijn toevlucht te nemen. En naast dezen driezijdigen invloed van het
letterschrift, in
TEN BESLUITE.
506
staat
beide
de Islam,
diep
tot
die
in
Voor-Indi
en den
Archipel,
Afrika
in
tusschen
dit
reeds;
de
Carthagers
hun
rol
over en
dringen
bij
Cadix; straks
tot over de
Pyrenen in
dagen
eeuw weer de
triomfeerd
te
Sarracenen
men,
gelijk
hebben,
sommigen het
plotseling
willen,
ras-invloed
al zijn
nu
aan,
7e
Neemt
zich zelfs
drongen, toch
de
in
deze
nemen
door;
Itali
blij/f
en in Portugal achter
Sicili, in
Spanje
soms nog sterker dan de geest van het eigen bloed dezer volken na.
Veilig kan dan ook gezegd, dat er geen ras is dat zoo sterk en zoo
ver als het Semitische, langs geestelijken en langs ethnologischen weg,
zijn
Iets
wat
klaart dat de Semitische stam een tweetal machtige religin uit zijn
levenswortel
-;
TEN BESLUITE.
De
507
religie is
en
blijft
altoos het
religie,
en
in
religie
van Zoroaster
zijn
tot rust.
in diepte
den Islam
vergeleken
bij
gemoed en
in de religie,
maar
in het
De
Sem ontleenen,
nomen werd,
is
de strijd nu
om
Het
blijft bij
wat voor
vier
werpt, kan dit niet doen dan op straffe van religieus te verkwijnen.
Geen ras is voor het geestelijk welzijn der volken ook in de toekomst,
van zoo hooge beteekenis als het ras, dat uit Sem ontsproot. Jafeth
zal wonen in de tenten van Sem, of het zal, geestelijk arm, omdolen
in de psychische wildernis.
gnie
Smitique
et
le
zijn
Le Mohamtisme,
Ie
TEN BESLUITE.
508
maar
in de strekking
van
betoog
grond van waarheid. Dat in Perzi de Islam in afwijkende gestalte
optrad,
is
zijn
contact van Sonnieten en Schiieten heeft deze Arische invloed toch ook
den Islam
verrijkt.
Niet alsof de
reli^ieuse
ware toegekomen, maar het ordewezen zou zonder het Soefisme nooit
die uitbreiding
waarover het thans beschikt een actie waarbij de Confrrie zich zoo volkomen vrij van vreemde invloeden kan maken, dat de orde der Senoessi,
;
in Tripoli, zich
juist in
zijn innerlijk
er
der Schiieten,
secten
der
In Perzie zijn de
opgekomen die steeds meer den Islam in het Arische lieten overvloeien,
maar in het Semitische land bleef de Islam trouw aan zijn oorspronkelijk karakter,.' in dit orthodox gewaad handhaaft het zich, en in
dezen echt-Semitischen vorm breidt het zich nog steeds in China, in
Voor-Indi,
tisch
is
in
en vereenigt
blijft
al
Bij al zijn
uit.
Universalis-
plooibaarheid
en deze
Mahomed
gieus-nationalen kring.
Zoo
blijven
de
twee
religieuse
stroomingen,
die
van
het
Afrika
de
Eenerzijds
aan
schier
de
alles
de
Halve
Joodsch-Christelijke
Maan
verloor,
strooming,
maar
beheerschende macht
werd,
in
die
Azi en
Europa en Amerika
en
daartegenover
de
is.
bezig,
maar
met den
TEN BESLUITE.
509
Van een geestelijk-critische reactie tegen het wezen van den Islam is
In het Mahommedaansche land nauwelijks
sprake, iets wat zich vooral
hieruit
verklaart,
beheerscht,
dat
zoodat
het
zwaait
macht.
militaire
periode
van
Het
harden
Europeesche Christendom
strijd
verheugt
in
een
geestelijke
doorworstelt
een
Sem s
uit
dank
renaissance.
zij
geslacht in de plaats
Proselieten
uit elkanders
tente
strijd
dom
men
uitsluitend
beiderzijds
door
opzettelijk
Halve
i\Iaan
TEN BESLUITE.
510
zijn
onverwinlijke
aanzienlijkste offers
toonen het te
zijn.
zwichten,
in
tusschen
verschil
men
Zelf voelt
zijn,
mannen van
toe
uw
uw
mannen van
Zie, zegt
dit
de
invloed leidt! en
men
aan de Halve Maan getrouw. Dit poogt de Arische geest dan wel
te vergoeden door mannen van kunde en talent uit te zenden, de
hooge techniek er haar zegen te doen verspreiden, en de dusgenaamde
blijft
beschaving" op
het historisch
tot stand
alles
alle
vaststaat,
dat
maar zoolang
irreligieus,
Doch
al
Maan
tot
in
de
der
19e
verst
afgelegen
besproeit.
eeuw,
En scheen
het
al in
de 18e en in een
Groot
is
de
strijd
van
TEN BESLUITE.
511
steeds
is
als
is;
internationale
en in Engeland wist
men
wel,
waarom men, na
bi)
Gibraltar
28 October 1908.
Hfdst.
V VII
51
VOORREDE
I.
De triomf van
De Islam vooral veroverend in Afrika, p. 1.
Het
den Islam sneller dan die van het Christendom, p. 2.
De vorm van den felam tweede
Monothesme drijfkracht, p. 3.
drijfkracht, p. 4.
De Islam hield verband met de destijds bestaande
Het Nomisme, p. 6.
De heilige
Christelijke religie, p. 5.
Het democratisch karakter van den Islam, p. 7.
oorlog, p. 7.
De zedelijke norma, p. 8.
Gemis aan geestelijke diepte, p. 8.
De positie van de Christelijke religie, p. 12.
De mystiek, p. 10.
De caesaropapie der ByzanGedeeldheid der Christenen, p. 13.
Vervroesting van het Christendom in
tijnsche Keizers, p. 14.
Propaganda van den Islam, p. 17.
Hooghet Oosten, p. 16.
Behandeling der overwonnen volken, p. 20.
heidsgevoel, p. 19.
UniversiMissionaire propaganda, p. 23.
Sociale druk, p. 22.
Methode van onderwijs, p. 25.
teit van El Azhar, p. 24.
Doorilriiiging met den geest van den
Codsoordeel, p. 20.
Inzinking en weeropbloeiing van den Islam, p. 31.
Islam, p^ 30.
Aantal der Muzelmannen,
Opperheerschappij op zee, p. 32.
De Islam
In Afghanistan, p. 34.
in Perzi, p. 33.
In Eusland,
In onzen Archipel, p 36.
In Voor-lndi, p. 35.
Scherifaat in
In Europa, p. 37.
In China, p. 37.
p. 36.
p.
33.
Marokko,
p.
II.
52
en
Egypte,
Port-Said,
p.
p.
54.
55.
129
513
Blz.
p.
p.
77.
het leven
86.
79.
103.
De
De Doodenvereering,
m.
Alexandri,
p.
eschatalogie
129.
130165
SOEDAN
De Christelijke religie
De boottocht, p. 133.
De Speos van Aboe
De spoorweg door de
Simbel,
135. Wadi Halfa,
137.
Woestijn,
137. Ontvangst
Karthoem,
138.
Reginald Wingate, de
139. Bezoek aan Omdurmau,
141. De Mahdi en
142. Soedan onderde
Engelsche administratie,
145. De missie
Soedan,
145.
Freule Tinne,
146. Beteekenis van het
van Soedan
voor Engeland,
147. De
149. Het
Mohdisme,
150. Mohammed Achmed,
151. Zijn worsteen overwinning,
154. Gordon,
156. De Soedaneezen,
159. Prediking van den Mahdi,
160. Gordon
162. De ondergang van den Mahdi,
164. De
p.
p.
te
p.
p.
in
p.
p.
bezit
p.
Cape-Caro-Iijn,
p.
p.
p.
p.
ling
p.
p.
p.
s val,
p.
p.
geestelijke
p.
orden,
IV. DE
Sir
p.
Sirdar, p.
zijn Khalief, p.
p.
165.
HELLENEN
166
financin, p. 192.
Staatsbestuur, p.
93.
Het
leger, p. 195.
249
514
Bh.
Hfdst.
op
het
Hun
250-278
V. SICILI
2aO. De
252. Haar
Messina, p.
karakter, p.
De
heden, p. 255.
de vrouw, p. 259.
nomische toestand, p.
p.
p.
VI.
268.
272.
Haar opkomst en
p. 251.
Beteekenis voor het
historie, p. 255.
De Mafia en
positie der vrouw, p. 257.
De oecoHet Onderwijs op Sicili, p. 260.
Syracuse,
Taormina, p. 264.
261.
Matia,
Syracuse s oudheden,
s geschiedenis, p. 270.
Palermo, p. 276.
Girgenti, p. 275.
Catania, p. 274.
Syracuse
279
322
323
381
p.
324.
Aankomst
Melilla, p. 323,
De stad, p. 326.
in Algiers, p. 325.
p.
323.
Wreedheid jegens de
327.
Historie van Algiers als land, p. 332.
vrouw, p. 330.
De aanleiding tot de Pransche
Algiers als rooversstaat, p. 335.
LangAbd-el-Kader, p. 339.
expeditie van 1830, p. 337.
De Kabylen,
durig verzet en eindelijke onderwerping, p. 340.
De idiosyncrasie der
Arabieren en Berbers, p. 344,
p. 341.
De
prostitutie
in
Algiers,
p.
515
Blz.
De
Berbers,
3824^2
Vni. MAROKKO
Van Alge9iras naar Tanger,
De diplomatie
384.
p.
Tanger, p. 386.
Fez
als
Gibraltar, p. 382.
Tanger,
Tanger, p. 385.
Historie van
zetel van een hoog-ontwikkelde Oosterp.
382.
te
beschaving, p. 387.
De Unirersiteit in Fez. p. 390.
Het lager onderwijs, p. 391
De Gemeente-administratie te Fez,
De missie te Fez, p. 394.
Marrakesch, p. 394.
p. 393.
De kuststeden, p. 395.
Geographie van Marokko, p. 395.
De Presidio's, p. 397.
De bevolking, p. 398.
De Berbers
van Marokko, p. 399.
De historie van Marokko, p. 400.
De Mnghzen, p. 402.
Het bestuur over Marokko, p. 403.
De Rogui, p. 405.
Tegenstelling tusschen Berbers en Arabieren,
406.
Het leger, p. 407.
Mehalla en Harka, p. 407.
p.
Heiligen-aanbidding, p. 408.
Het ordewezen, p. 409.
De
Sjerif van Oeazzan, p. 410.
De Joden in Marokko, p. 411.
Oeconomische toestand, p. 412.
Marokko en Europa in de 16e
en 17e eeuw, p. 415.
Marokko als rooversstaat, p. 416.
Botsing met Frankrijk na 1830, p. 417.
De entente van 1904,
Het verdrag van 1845, p. 419.
Pogingen van Frankp. 418.
rijk om Marokko aan de Oostergrens te overvleugelen, p. 420.
Belang van Europa bij deze worsteling, p. 421.
sche
423474
Xr. SPANJE
Ons misbruik van het woord Spaansch*,
p. 423.
De
516
Hfdst.
Blz.
Het onderwijs,
p.
173.
Artistieke
475
PORTUGAL
X.
501
ling, p.
500.
502 511
Zuid-Europa, p.
Semitische element,
in
507.
p. 507.
INHOUnSOV GAvy.
512-516
Particulier schreef men mij, dat de voorstelling die ik gaf van de houding der
Jezueten aan het iof te Peking in de 17e eeuw, niet geheel juist was. Ik betwist
dit niet: maar als men geheel zijdelings zulk een feit vermeldt, is niet te vergen, dat
men er een zelfstandig onderzoek naar instelt. Men geefthfit dan weer zooals men het
vermeld vond. Een ander correspondent maakte ons attent op een verschrijving die
voorkomt op p. 304 van het eerste deel, waar we van Napoleon, in plaats van de
Fransche regeering spraken. Een derde wees ons op het keervers, op een waterbekken
in de Hagia Sophia, van dezen inhoud: Ni^'o^ urouijfiant, ui] ^lvuv 6if)n\ dat ik hier
om
zijn
10
TT
"MX
^'
/<?<
.^H.
<ji<*
=''-^
-^v<,,/>ai:?
""^Z..
iC?t,"7 yw^^^^^^-Jj>>
^^ff"^ *
^iJi'-w
'\'(tn"ift)
^^^^
'''/,
..
TT
'"'
'
^V=='\U
'"'
L&-
"i
ID
"^^ta
Isr.
/?^
"'l/v
-X'-:fft:z *"T*''^/ju
Tr-"
.ilA-^
^:i
1
^~
^t^CJ^*
4r^?
'^'^fe
Triipolis
BenffhcLSi
\.,*^-''
*^.,,-
Sohna.
.-,|l
/f..'n
;
I
J^Oer^X^ek-
OnlfOfn^^-'
-'^""A.
M A
IR
_,_
Klei^""l
lij
mt.
'M=^y^/$.
lil
l!l
^^^^F^Q/Q/^
-^
:m^m-M.-^^m>^^
m"
mm^^ ^^^^^^-
^^
"in
>^^
=^
-..jp
-^^......-.^
^^m^^^^^
iiiii
III
II
iiiii
^ /'
=^/^y^
^^m
iiiii
\l.^m
i^-my^%mss='^^/^/^ ^w^m.^<-'^^^/^^
iiiii
iiii
II
III
^^--
^/^/^^^>^^CCC -^/^/^^
.....
I-e
...
^"S/S/^^
'^^^
vv:-^
II
III
:S-^^/^<^
'S/C
NIH
==^'
^'^/^/^
^mm
=^^i^^^^
iiiii
jini
'=^>9W^^^^='
llll
B/5/5 -^-^^ite^^^s^
mcc^
':=->
^^
%^e/^/2
:='
11111
c=
^^te^=s/2/2 '=^^^-^^^^^=q/^/^
lllll
=#;;.-..#=
-^.
m%mh^^
Illll
=^^^m=^'^/^y^^^^^^^'^y^/^
^E/S/^
=l^^^^^-E/^ys
'=^m^M-
lllll
lllll
^^^^^-^/S/^ =^^^^^^^E/S/^
-^m^m^~wr''=^^^^^
-^^Mi=
'""'
<^^imM^
^i^Mg^^^
<^
lllll
lllll
lllll
"^^
'
Kzy
'z.
^ ^t?^^>ss^^^^\
-' (:y
cy c
://^
4
^^
-^/e/s -^^^^te^JM^
II
lllll
iiiii
,S^^iS),g^
^^w^/^ ^ywk^m.^
'
-^.
m^-JM
-=^
J^
^'^^^^m
lllll
c^'
'//^-^^^m^3^^'^-'=^
^^
'/^^<=^^te-J^l^^=^^l*l^=_c^^^
ki:^^
lllll
llll
^^^^^M^
lllll
yo/Q
lllll
c:
^.
^^^^^=>lliIL-^^^l^
^^^^'Q/Q/2 ^^^m^^^f^^^^:^^^^^:^
^
'=
:ys
-^>K^CC^
^te^=e'^/^ =#^^te^%=e/^/^
^^f^^^^^^^^^F
"-2;?.r3i'i'
Z^
^y'Q/5,<=^^^^^'^M^-^^^m=t^y^^
'^?0rL-i}l
>^^^^e/$y^
^m^^'^/^y^ ^^m^'
<
<
mCC-=>"g/S/^
ta^
(0/^^,
'im~^^>^mc^
>^/^/gp-^^DmCCC='^/S/Q--
g^^^>>^^CCC '5/5/^^
_i
llll
lllll
_ _ft.
4EV0LI1ARDT3!)
fUNWAECKTEE
.*
AMCIEROAM