1.

Segundo a Lei Moyano Que factor determina o nmero e a

clase de escolas pblicas?
Segundo a lei Moyano o nmero e clase de escolas pblicas que cada
pobo estaba obrigado a soster dependa da cantidade de habitantes
co que contase.
Os pobos menores de 500 habitantes deban agruparse con outros
para establecer unha escola elemental completa.
As poboacins que alcanzase os 500 habitantes deban dispoer de
unha escola elemental completa de nenos e outra de nenas, podendo
ser esta incompleta.
Nos pobos de 2000 habitantes tia que haber 2 escolas de nenos e
outras das para nenas.
Nas poboacins maiores de 2000 habitantes tia que haber catro
escolas, tia que haber outra elemental por cada incremento de
poboacin de 2000 habitantes.
Nas poboacins de 10.000 habitantes, unha das escolas pblicas tia
que ser superior, comprometndose ademais o goberno a fomentar a
creacin de escolas de prvulos neste tipo de poboacins, tamn se
recomendaba escolas nocturnas ou dominicais.
2. Peculiaridades da realidade galega que condicionan ou
dificultan a aplicacin da Lei Moyano
O principal problema para a aplicacin da lei de moyano en Galicia
eran as peculiaridades xeogrficas ea sa situacin econmica.
As peculiaridades xeogrficas e que a poboacin estaba distribuda
en pequenos ncleos con difcil comunicacin e poucos recursos
econmicos
3. Solucin alternativa ou suplementaria que se adopta para
Galicia ante a inadaptacin da Lei Moyano a realidade galega
A solucin foi poer en cada municipio independentemente da sa
poboacin como mnimo unha escola elemental completa de nenos.
Unha vez establecido o nmero e a clase de escolas que faca
depender da importancia da poboacin.
Para os pobos que superasen os 4000 habitantes, as como os
comprendidos entre 500 e os 2000, respectbanse as prescricins
contidas na lei Moyano.
Nos pobos de 2000 a 4000 habitantes, tia que haber 2 escolas
elementais de nenos e outra de nenas
Nos ncleos de poboacin que nos superasen os 500 habitantes tia
que haber unha escola elemental completa de nenos e unha
incompleta de nenas.
Os Axuntamentos tian a obrigacin de crear as escolas incompletas
que fosen necesarias para atender a poboacin que non puidese
beneficiarse daquelas, eso si se o axuntamento non tia recursos
econmicos para soster a escola poda crear unha escola de
temporada.

4. En que perodo se implanta realmente a rede escolar publica

en Galicia
Entre os anos 1850 e 1860, debido a creacin de escolas nese
perodo arredor dunhas 1000, nos seguintes 40 anos s se crearon
600 escolas mis.
5. Razns que permiten explicar o incremento das dotacin
escolares entre 1850 e 1860
Foi grazas a prosperidade relativa e a lei Moyano, son os factores
para explicar a explosin escolar nos anos cincuenta.
Anque a lei Moyano non se debera aplicar do quinquenio de 1850 a
1855 mentres que en parte no quinquenio 1855-1860 e sobretodo no
terceiro 1860-1865
A lei Moyano aumenta a creacin de escolas nos ltimos momentos
6. Cal o fenmeno mis destacado na area educativa durante o
Sexenio Revolucionario
O fenmeno do Sexenio na educacin foi o peche de moitas escolas
pblicas por parte dos Axuntamentos e as Xuntas locais, e ademais,
pchanse ata 40 escolas
7. Funcin que cumpre o ensino privado respecto do ensino
pblico
A ensinanza privada converteuse nun dos obstculos mis
importantes para o desenvolvemento da ensinanza pblica e para
crear escolas pblicas xa que para crear as escolas pblicas haba
moitas discrepancias entre os Inspectores e os Axuntamentos que
non se queran facer cargo do seu mantemento poendo como
escusa que os nenos acudan con irregularidade a clase e non tia
sentido facer tantas escolas debido a que tampouco a ensinanza
pblica consegua os resultado desexados.
Os centros de ensino privado, complementa ou substite onde non
chega a escola pblica.
8. Orde das provincias mis avantaxadas en razn de nmero de
escolas por habitantes
Escolas Publicas
Escolas Privadas
Total de
Escolas
1.- Ourense
1.- Lugo
1.- A Corua
2.- Pontevedra
2.-A Corua
2.Ourense
3.- A Corua
3.-Pontevedra
3.- Pontevedra
4.- Lugo
4.-Ourense
4.- Lugo

9. Factores que condicionan o censo ou rexistro dos centros de

ensino privado

Os factores que condicionan o censo da ensinanza privada son:

- Escolas estaban en continuo movemento, non haba un lugar
fixo para dar a clase
- Inestabilidade
- Diversidade, haba moitas tipo de escola, como eran as de
fundacin as de ferrado e colexios creados pola igrexa
10.
Caractersticas Xerais das escolas privadas en Galicia
A escola privada en Galicia era unha escola marxinal, subterrnea e
clandestina cuxa vida discorra o marxe do control oficial, eran
escolas temporeiras, e haban unha gran diversidade, as mis
predominantes en Galicia eran as Escolas de Ferrado
11.

Dinmica das escolas privadas respecto das pblicas

A escola pblica e a privada viven momentos de altibaixos.

Entre os anos 1855 e 1865 a escola pblica vive un momento doce e
supera amplamente a privada.
Despois chegou a crise do Sexenio e a situacin reverteuse no ano
1875, as privadas recuperronse entre os anos 1865 e o 1875.
E mis tarde ca chegada da restauracin as escolas privadas volven a
decaer e volve a crecer a escola pblica
12.

Causas da paulatina desaparicin das escolas privadas

As escolas privadas tiveron o seu momento lxido debido a crise do

Sexenio e as facilidades de lexislacin no ano 1875 pero despois
tiveron unha desaparicin debida a:
- Empuxe das escolas pblicas na poca da Restauracin,
aumentaron considerablemente en nmero
- Algunhas das escolas privadas eclipsronse na poca da
Restauracin e outras escolas seguiron tendo vida pero
desapareceron das estatsticas
- Haba escolas privadas que se converteron en pblicas
- A diseminacin da poboacin(ags Lugo) e poboacin pobre non
poda soster a escola privada
- Obrigacin de ter mestres titulados
13.
Provincias con maior dotacin de escolas privadas en
Galicia
1.
2.
3.
4.
14.

Lugo
A Corua
Pontevedra
Ourense
Tipos de escola en Galicia

As escolas en Galicia eran de varios tipos:

Haba escolas superiores, as Completas e as Incompletas estas
ltimas son as que predominaban, no ano 1885.
Tres de cada Catro escolas eran incompletas, anque se reduce en
numero no ano 1903 anda representaba o 55,02% do total.

15.
Comparacin do sistema escolar espaol coa sa
concretacin territorial en Galicia
Si comparamos a situacin das escolas espaolas cas galegas
podemos ver que as escolas superiores e completas espaolas
duplican as que hai en Galicia mentres que as Incompletas e de
Temporada pasa o revs.
A rede educativa Galega tia unha calidade moi inferior a rede
educativa espaola
16.
Diferenzas mis apreciables entre as escolas completas
e incompletas
As diferenzas mis apreciables entre as escolas completas e
incompletas eran:
-

O estado en que se encontraba unha e outras, o porcentaxe de

escolas en bo estado completas era do 46,58% mentres que o das
Incompletas era do 23,85%
Os metros cadrados do local
Os alumnos matriculados
A asistencia a clase
Os mestres con titulacin profesional
O soldo dos mestres
O resultados dos alumnos academicamente

17.
Actitudes da sociedade galega perante os diversos tipos
de escolarizacin
Haba tres posturas: aqueles que apostaban por unha ensinanza
primaria de certa calidade e defendan, en consecuencia, o fomento
das escolas superiores e completas, propugnando, polo contrario, a
desaparicin das incompletas e de tempada; os que entenda como
tarefa prioritaria a extensin da rede escolar, que haba de realizarse
en base as escolas incompletas e de tempada, e finalmente, aparece
unha posicin intermedia que, pretendendo conciliar o enfoque
cualitativo e o cuantitativo, sosta que en cada municipio deba haber,
polo menos, unha escola incompleta ou de tempada.
18.

A que deben a sa denominacin as escolas de ferrado

Tal denominacin debese a que cada alumno satisfaca o mestre con

un ou varios ferrados de algn produto agrcola por tempada de
clase. As especies en que xeralmente se realizaban os pagos eran de
centeo ou de millo, e a cantidade mis frecuente era un ferrado.
19.
Quen eran os escolantes e cales eran as sas
ocupacins e oficios habituais
Os escolantes eran os que estaban o fronte destas escolas, dicir, as
persoas dedicadas a impartir escola. Os escolantes recorran a este
oficio buscando un complemento para os seus ingresos e refuxio para
as sas desgrazas.
4

Exista, nun primeiro lugar, un grupo de persoas que practicaban a

ensinanza co fin de obter uns recursos econmicos que
complementasen os que xa lle proporcionaban a sa ocupacin
principal; para eles o maxisterio tia, por tanto, una carcter
accesorio ou secundario.
Solan ser campesios, curas, carpinteiros, marieiros, xastres,
zapateiros.
Tamn haba un segundo grupo de escolantes que responda a un
prototipo diferente, eran os deshauciados da sociedade, os
desherdados, os ancins, quenes encontraban nas escolas de ferrado
una asilo temporal e un oficio de escolante para poder subsistir.
20.

Calendario e horarios das escolas de Ferrado

As escolas de ferrado non funcionaban mis que durante os meses de

inverno, desenrolndose normalmente a ensinanza nunha sola sesin
diaria, que principiaba as once ou doce da ma e remataba ca posta
de sol, en resumen, o horario da clase era mentres duraba a luz solar.
21.

Material didctico predominante nas escolas de ferrado

Entre o material didctico merecen especial mencin as chamadas

cartas e os procesos. Consistan as primeiras en escritos
confeccionados polos mestres co obxecto de que os nenos
aprendesen a ler, e os segundos, que servan para o mesmo propsito
eran documentos manuscritos de contido diverso que xeralmente os
propios nenos levaban a escola.
O aprendizaxe da lectura a partir deste materia, e seguindo o mtodo
de deletreo, parece haber sido prctico neste tipo de escolas.
22.

Materias de ensinanza nas escolas de ferrado

As materias que se ensinaban eran lectura, escritura, doutrina

cristin e rudimentos de aritmtica, sen embargo non todas estas
materias tian a mesma presencia, a lectura aparece como materia
nuclear e rexstrase en todas as escolas, a escritura sguelle no orde
de importancia anque nalgunhas escolas parece que non se
practicaba, a doutrina cristin tampouco se ensinaba sempre, e o
nmero de escolas que se ocupaba da aritmtica era reducida.
23.

Descricin Xeral das escolas de Ferrado

As escolas de ferrado eran escolas temporais, ambulantes e a cargo

de persoas sen titulacin nas que ensinaban catecismo, lectura e
raramente escritura a cambio dunha modesta retribucin, an nenos e
nenas de distintas idades, os homes dbaselle prioridade, xa que
eran os que estaban chamados a emigrar, no sculo XIX.
24.
Actitude da sociedade galega perante as escolas de
ferrado
Entre os inspectores a actitude era claramente hostil, as razns desta
hostilidade residan tanto nas deficiencias inherentes nas escolas de
5

ferrado coma dos prexuzos que a sa existencia acareaba as

pblicas.
Os rectores compartan xeralmente a opinin dos inspectores, que
queran eliminar este tipo de escolas.
Os mestres pblicos, criticaba a liberdade absoluta da ensinanza a
sazn vixente, que permita exercer o maxisterio a persoas
incapacitadas para elo.
Para as autoridades municipais era unha coartada para non
desenrolar a rede pblica, polo que favoreca o funcionamento destas.
Este tipo de escolas contaban co beneplcito de moitos pais de
familia
25.
Razns explicativas da actitude dos pais de familia
perante as escolas de ferrado
Os pais de familia estaban a favor das escolas de ferrado, en primeiro
lugar, porque estas tian unha base parroquial, e incluso mobilidade
dentro dunha mesma parroquia, polo que os servizos eran mis
asumibles que os das pblicas para unha poboacin diseminada e
escasamente comunicada como a galega.
En segundo lugar, as escolas de ferrado acoplabanse perfectamente o
calendario agrcola, xa que iniciaban a actividade cando as faenas do
campo entraban na fase de relativo letargo e suspendndoa cando a
terra reclamaba os brazos dos nenos e maiores.
En terceiro lugar, o pago se efectuaba en especie non en metlico.
Finalmente o apego dos labradores as escolas de ferrado explicase
tamn porque estas axuntbanse as sas exixencias metodolxicas,
de contido e lingsticas.
26.

Orixe das escolas pblicas incompletas e de temporada

As escolas incompletas e de temporada son unha prolongacin das

antigas escolas de ferrado, as escolas incompletas ou de temporada
teen o seu orixe en que as escolas de ferrado se convertern en
escolas pblicas, neste tipo de establecementos, imparte de mestre
os escolantes.
27.
A que factores obedece a persistencia das escolas de
ferrado durante a segunda metade do sculo XIX e anda boa
parte do XX
Entre os factores da sa persistencia estn:
- Os campesios preferan a escola de ferrado, debido a que os
escolantes cobraban en especie e os mestres da ensinanza pblica
cobraba en metlico, cuxos ingresos procedan basicamente o dos
impopulares impostos en metlico que pesaban sobre a poboacin
rural, sobre todo tendo en conta o caciquismo municipal soia facer
responsables os mestres da gran parte da presin fiscal.
- Respectaba o calendario dos campesios
- Dispersin xeogrfica
6

Escaseza de escolas publicas

Os concellos son consecuentes con este tipo de escolas, debido a
que, mentres houbera este tipo de escolas non tian que manter
as pblicas, era unha boa coartada.

A pervivencia das escolas de ferrado durante o sculo XIX e,

precisamente, unha consecuencia de esta realidade histrica apenas
mudada.
A figura do escolante mantvose vixente a pesar da hexemona que
tenda a adquirir o mestre pblico, porque a sa oferta cultural,
segua sendo suficiente para cubrir as demandas de boa parte da
sociedade galega.
28.Que se entende por escolas de fundacin
Entendemos por escolas de fundacin as creadas a expensas de
determinadas persoas que, por diversos motivos, destinaban os seus
bens, ou unha parte dos mesmos, ao mantemento dos
establecementos de primeiras letras, denominando xeralmente as
normas e as que deba axustarse a ensinanza e as caractersticas e
obrigacins do mestre, creronse por xente que consideraba que a
educacin era o futuro.

29. Indicadores da situacin escolar discriminatoria que

padece Galicia en relacin co resto do Estado durante o
primeiro terzo do sculo XX
1. A distribucin da poboacin. En 1930, a poboacin galega o 82%
dos habitantes vivan en zonas rurais e solo o 7,27 % en poboacins
urbanas cando o ndice medio espaol era de 22%.
Fronte o algo mis de 2.000 habitantes de promedio por axuntamento
espaol, o galego estaban no 6.600 habitantes, distribudos estes en
ncleos dunha poboacin media de 122 habitantes, fronte os 420 do
conxunto espaol de 1920.
2. Alumnos matriculados. O porcentaxe dos alumnos galegos
matriculados nas escolas pblicas en 1900 era o 53%, netamente
inferior o do estado espaol.
Debeuse esperar ata 1923 para que o desenrolo escolar galego fose
similar o espaol, pero nunha situacin cualitativa precarizada.
3. O tipo de escolas. No ano 1903, o 55% das escolas galegas son
incompletas fronte o 35 % das espaolas, es solo o 34 % das galegas
son completas, fronte o 60% das espaolas
Haba outros factores con respecto do resto do estado como era:
-

Perodos no ano con gran absentismo escolar

Haba un desfase maior entre os nenos e nenas, situacin
discriminatoria hacha as nenas
7

Maior analfabetismo
Menor investimento nas escolas de Galicia que no resto de Espaa
Peores lugares para albergar escolas, pouco material.
O Salario dos mestres era inferior, xa que as escolas tamn eran
de peor calidade

30. Manifestacins de renovacin escolar na Galicia de

principios do sculo XX
As manifestacin por un cambio nas escolas galegas data das das
dcadas finais do sculo XIX, de entre os sectores sociais mis
decididamente liberais e progresistas, foron os inspectores que se
manifestaban mediante crticas, reivindicacins, e apoios por unha
escola de maior calidade.
A sa favor contaban ca prensa profesional e pedagxica, a crecente
organizacin societaria, a edicin de libros e folletos didcticos e de
teora educativa, congresos e certames de educacin, actividades de
extensin, dende as colonias de 1893, presentes de forma continua
nas cidades de Vigo e da Corua dende inicios do sculo XX, paseos e
excursins, misins republicanas que foi o indicador dunha nova
mentalidade e prctica escolar , contando co apoio dos profesores
galegos.
Creouse un sindicato (Federacin Espaola de Traballadores de la
ensinanza), dende o cal se apoian as polticas de reforma da
ensinanza e a formacin do profesorado.
Tamn se realizaron asembleas e semanas educativas, de todo elo
podemos falar en Galicia a partir de 1887 hasta 1936.