3.

ΔΙΑΛΥΣΕΙΣ ΚΥΤΤΑΡΟΣΤΑΤΙΚΩΝ ΦΑΡΜΑΚΩΝ

3.1. Εργαστηριακός χώρος εργασίας μονάδων διάλυσης κυτταροστατικών

φαρμάκων (Μ.Δ.Κ.Φ.)

Η περιοχή που προορίζεται για την χρήση επικίνδυνων φαρμάκων πρέπει να

πληροί ορισμένες προδιαγραφές. Οι χώροι πρέπει να είναι περιορισμένοι και να και
να καθορίζονται με ειδικές πινακίδες. Η είσοδος να απαγορεύεται για μη εντεταλμένο
προσωπικό. Οι εργαζόμενοι δεν θα πρέπει να τρώνε, να πίνουν να καπνίζουν, να
χρησιμοποιούν καλλυντικά ή να αφήνουν φαγητό στον χώρο αυτό. Θα πρέπει να
υπάρχουν σαφείς αναρτημένες οδηγίες για περίπτωση ατυχημάτων (π.χ. επαφή του
φαρμάκου με το δέρμα ή τα μάτια) (Χατζάκη 2006).
Η Μ.Δ.Κ.Φ. πρέπει να αποτελείται από τρία χωριστά δωμάτια.
Το πρώτο δωμάτιο λειτουργεί ως χώρος γραφείου και χώρος παραμονής του
προσωπικού, όταν αυτό δεν απασχολείται με διαλύσεις χημειοθεραπευτικών
φαρμάκων. Είναι εξοπλισμένο με γραφεία, βιβλιοθήκη, ηλεκτρονικό υπολογιστή
κ.λ.π.
Το δεύτερο δωμάτιο λειτουργεί σαν αποθηκευτικός χώρος, για τα υλικά που
χρησιμοποιούνται στην μονάδα (π.χ. σύριγγες, γάντια, γάζες, βελόνες, ορούς) και σαν
αποδυτήριο του προσωπικού, για να φορά την προστατευτική ρόμπα, τη μάσκα, τα
γάντια και τα ποδονάρια.
Το τρίτο δωμάτιο είναι αυτό στο οποίο πραγματοποιούνται οι διαλύσεις των
κυτταροστατικών φαρμάκων. Σ’ αυτό τον χώρο πρέπει να εξασφαλίζεται ελεγχόμενη
συγκέντρωση των σωματιδίων αέρα (Σαρατσιώτου 1999).
Το δωμάτιο αυτό διαθέτει φυσικό φωτισμό, φυσικό αερισμό, τεχνητό σύστημα
απαγωγής του αέρα και κλειστό ή ημίκλειστο χώρο ασφαλείας (τάξεως ΙΙΙ ή ΙΙΒ
αντίστοιχα, εντός του οποίου και μόνο γίνεται η προετοιμασία των
παρασκευασμάτων με χημειοθεραπευτικά φάρμακα (Βελονάκης & Τσαλίκογλου
2005α).
Ο χώρος πρέπει να είναι καλά αεριζόμενος και σε περίπτωση κλιματισμού, ο
αέρας ποτέ να μην γυρνά ανακυκλωμένος. Οι χώροι αυτοί έχουν συνήθως σύστημα
αερισμού που ή διοχετεύεται ο αέρας του χώρου έξω ή με ειδικά φίλτρα επιστρέφει
καθαρός. Κατά την παρασκευή των φαρμάκων πρέπει ο χώρος εργασίας να αερίζεται
με φορά εξωτερική. Υπάρχει σχετικός κανονισμός περί αερισμού σε περιβάλλον με
καρκινογόνες ουσίες (Ε & Ε Ιατρικά Α.Ε. 2007).
Επίσης, πρέπει να διαθέτει ψυγείο για προσωρινή αποκλειστική φύλαξη
παρασκευασμάτων και νεροχύτη με τρεχούμενο νερό. Το δάπεδο, οι επιφάνειες
εργασίας και οι τοίχοι να καλύπτονται από υλικά που πλένονται εύκολα, με μηδενική
απορροφητική ικανότητα, και να μην υπάρχουν κρύπτες ή περιττά έπιπλα που
μπορούν να εγκλωβίσουν σκόνη χημειοθεραπευτικών ουσιών. Τέτοια δωμάτια πρέπει
να υπάρχουν στο φαρμακείο και στα νοσηλευτικά τμήματα όπου γίνεται
προετοιμασία χημειοθεραπευτικών (Βελονάκης & Τσαλίκογλου 2005α).
Μέσα σ’ αυτόν τον χώρο πρέπει να υπάρχει επίσης κυτίο αντιμετώπισης
έκτακτων προβλημάτων διάχυσης και διασποράς των κυτταροστατικών φαρμάκων,
τοποθετημένο σε εμφανές σημείο (Κάρλου & Σουρτζή 2006, OSHA 1995).

3.2. Θάλαμοι βιολογικής ασφάλειας

Θεωρούνται το σημαντικότερο προφυλακτικό μέτρο. Συνιστώνται καμπίνες που

αποβάλλουν τον αέρα εκτός δωματίου. Όλοι οι τύποι διαθέτουν φίλτρα HEPA (high-
efficiency particulate air), ενώ διαφέρουν ως προς το ποσοστό του αέρα που
ανακυκλώνουν εντός της καμπίνας, τον όγκο που αποβάλουν εκτός δωματίου και το
αν τα συνδετικά σωληνάρια βρίσκονται υπό θετική ή αρνητική πίεση (Χατζάκη
2006).
Το μηχάνημα κάθετης νηματικής ροής αέρα (laminar air flow) είναι ο πιο
ενδεδειγμένος τρόπος για την διάλυση των κυτταροστατικών φαρμάκων, διότι κατά
την προετοιμασία των κυτταροστατικών φαρμάκων μειώνει την έκθεση του
προσωπικού και του περιβάλλοντος στα πιθανά αεροδιασκορπιζόμενα σταγονίδια
(Κάρλου & Σουρτζή 2006) ενώ οι οριζόντιας νηματικής ροής αέρα θάλαμοι είναι
ακατάλληλοι (Anderson et al 1982, Connor & McDiarmid 2006).
Ο τύπος του μηχανήματος που συστήνεται είναι τάξης ΙΙ Β και ΙΙΙ σύμφωνα με
οργανισμούς όπως ASHP (1990, 2006), NIOSH (2004), OSHA (1995).
Τα μηχανήματα τάξεως ΙΙ (εικ.1) είναι ανοικτά στην μπροστινή πλευρά, εκεί που
ο υπεύθυνος κάθεται και εργάζεται, ενώ το υπόλοιπο καλύπτεται από προφυλακτικό
τζάμι. Φέρουν ενσωματωμένο ανεμιστήρα. Τα μηχανήματα τάξεως ΙΙ έχουν τέσσερις
τύπους, ανάλογα με την ποσότητα του αέρα που υπό αρνητική πίεση και με την
μορφή κάθετης νηματικής ροής ανακυκλώνεται εντός του μηχανήματος. Το υπόλοιπο
ποσό του αέρα που εισέρχεται με τον ανεμιστήρα και δεν ανακυκλώνεται αποδίδεται
στο περιβάλλον, αφού πάλι περάσει από το φίλτρο HEPA. Δεν θα πρέπει να
σηκώνεται ή να αφαιρείται το μπροστινό προφυλακτικό τζάμι του μηχανήματος παρά
μόνο για να καθαριστεί και απολυμανθεί.
Τα μηχανήματα τάξεως ΙΙΙ (εικ.2) είναι εντελώς κλειστά και διαθέτουν δύο
ειδικές εισόδους με γάντια για την είσοδο των χεριών εντός του μηχανήματος όπου
γίνεται η προετοιμασία των φαρμάκων. Ο αέρας στο εσωτερικό είναι υπό αρνητική
πίεση και περνά μέσα από φίλτρο HEPA, πριν την έξοδό του στο περιβάλλον. Ο
αέρας που αποβάλλεται με τον ανεμιστήρα του είναι κεκαθαρμένος αφού περνά από
φίλτρο HEPA και θα πρέπει να κατευθύνεται προς την εξωτερική ατμόσφαιρα,
μακριά από άλλα γειτονικά παράθυρα (Κάρλου & Σουρτζή 2006).
Με την τοποθέτηση ενός εργαστηριακού θαλάμου νηματικής ροής επιτυγχάνεται:
1. Η αφαίρεση των σωματιδίων και η απολύμανση του αέρα, με την χρήση
απόλυτων φίλτρων,
2. Η διοχέτευση του αέρα σε παράλληλη φόρμα (νηματική).
Τα απόλυτα φίλτρα HEPA (high-efficiency particulate air) και ULPA (ultra-low-
penetration-air) είναι αδιάβροχα και άφλεκτα και έχουν ελάχιστη απόδοση τα μεν
ULPA μεγαλύτερη από 99,999% τα δε HEPA μεγαλύτερη από 99,99%. Απόδοση
ενός φίλτρου είναι ο επί τοις εκατό λόγος μεταξύ της συγκέντρωσης σωματιδίων πριν
από το φίλτρο (Cm) και μετά το φίλτρο (Cv)

% απόδοση = [(Cm-Cv)/Cm]x100

Με την τοποθέτηση του θαλάμου κάθετης νηματικής ροής (εικ.3) επιτυγχάνουμε

‘καθαρό αέρα’ στο χώρο παρασκευής των κυτταροτοξικών φαρμάκων. Η κατάταξη
της καθαρότητας του αέρα γίνεται με βάση τον μέγιστο αριθμό σωματιδίων μεγέθους
0,5μm ή μεγαλύτερα που θα μετρηθούν και δεν θα πρέπει να ξεπερνούν τα 100/κ.π.
Όπως διακρίνεται στην εικόνα 3, ο θάλαμος κάθετης νηματικής ροής έχει πάνω
δεξιά τα πλήκτρα χειρισμού και το ψηφιακό ρολόι με τις ώρες που έχει λειτουργήσει
ο θάλαμος. Πάνω αριστερά είναι ο μετρητής κορεσμού του φίλτρου. Όταν η βελόνα
του περάσει την μέση, το φίλτρο πρέπει να αλλάζεται. Η αλλαγή του φίλτρου
εξαρτάται από τις ώρες λειτουργίας του θαλάμου και από τον κορεσμό του. Το
φίλτρο μπορεί να κορεσθεί από κακό χειρισμό πριν συμπληρωθεί ο αριθμός των
ωρών που δίνει σαν ασφάλεια η κατασκευάστρια εταιρεία (5000 ώρες ή 4 χρόνια)
(Σαρατσιώτου 1999).
Οι προδιαγραφές τοποθέτησης ενός θαλάμου νηματικής ροής περιλαμβάνουν:
• Ο θάλαμος νηματικής ροής πρέπει να τοποθετείται σε ξεχωριστό δωμάτιο
• Ο χώρος τοποθέτησης να είναι τουλάχιστον 10τ.μ. με ύψος 2,5 μέτρα.
Πρέπει να υπολογισθεί ότι ο χώρος τοποθέτησης θεωρείται επαρκής εάν η
εναλλαγή αέρα μεταξύ του πάγκου εργασίας και του όγκου του χώρου δεν
υπερβαίνει τον αριθμό 8. Ως εναλλαγή αέρα θεωρείται ο όγκος αέρα του
πάγκου δια του όγκου αέρα του χώρου τοποθέτησης. Εδώ ο χώρος νοείται
καθαρός χωρίς τα τοποθετημένα έπιπλα.
• Πρέπει να λαμβάνονται υπόψη τα τυχόντα ρεύματα αέρα που
δημιουργούνται λόγω διαφορετικών ταχυτήτων στους πάγκους εργασίας.
Τοποθετώντας στα συστήματα κλιματισμού/αερισμού ρυθμιζόμενες
περσίδες μπορεί να επιτευχθεί το επιθυμητό αποτέλεσμα (Ε & Ε Ιατρικά
Α.Ε. 2007). Τα ρεύματα αέρα από το παράθυρο και τις πόρτες και από την
μετακίνηση του προσωπικού επηρεάζουν την σωστή λειτουργία του
θαλάμου (Σαρατσιώτου 1999).
• Περιορισμοί στα απολύτως απαραίτητα μη σταθερά έπιπλα, τοποθέτηση,
λίστα απογραφής των μηχανημάτων και επίπλων.
• Τα τοποθετημένα κινητά μηχανήματα και έπιπλα δεν πρέπει να
παρεμποδίζουν τις ασφαλείς λειτουργίες του θαλάμου νηματικής ροής.
Πρόσθετα έπιπλα ή μηχανήματα ή αλλαγές τοποθέτησης πρέπει να
ελέγχονται.
• Κατά την διάρκεια λειτουργίας του θαλάμου, δεν επιτρέπεται να ανοίγουν
πόρτες και παράθυρα.
• Ο χώρος γύρω από τον θάλαμο να μην υφίσταται οποιαδήποτε μορφής
μείωση του όγκου του αέρα.
• Να μην υπάρχουν επιπλέον πηγές αέρα ή θερμότητας.
• Σε απόσταση 1,2 μέτρα μετωπικά και 0,3 μέτρα πλαγίως δεν επιτρέπεται
να υπάρχουν έπιπλα, μηχανήματα ή τοίχοι.
• Η κίνηση του αέρα στο εσωτερικό του θαλάμου νηματικής ροής πρέπει να
γίνεται τουλάχιστον με ταχύτητα μεγαλύτερη ή ίση με 0,2 m/sec (Ε & Ε
Ιατρικά Α.Ε. 2007) ή κατά άλλους να κυμαίνεται από 0,36-0,54 m/sec
διότι αν η ταχύτητα είναι μικρότερη ή μεγαλύτερη από αυτά τα
συγκεκριμένα όρια, τότε η ροή του αέρα στο θάλαμο παύει να είναι
νηματική (Σαρατσιώτου 1999).

Η απολύμανση και καθαριότητα του μηχανήματος πραγματοποιείται ανάλογα με

τις προδιαγραφές της εταιρείας κατασκευής. Πολλές εταιρείες συνιστούν την
απολύμανση μια φορά την εβδομάδα και άλλες όταν πρόκειται να μετακινηθεί ή
επισκευασθεί (Κάρλου & Σουρτζή 2006) και εκτάκτως σε περιπτώσεις ατυχημάτων
(Χατζάκη 2006). Αυτό που συνιστάται ως γενικός κανόνας είναι:
Ξεπλένουμε τις επιφάνειες με νερό και σαπούνι ή σόδα και σκουπίζουμε καλά.
Χρησιμοποιούμε οινόπνευμα 70% μόνο όταν το κυτταροστατικό που έχει
χρησιμοποιηθεί ή διαχυθεί είναι διαλυτό στην αλκοόλη. Αποφεύγονται διαλύματα με
βάση την αμμωνία διότι δημιουργούν ενώσεις με τα σταγονίδια που κυκλοφορούν
στο εσωτερικό του μηχανήματος. Θα πρέπει να αποφεύγονται σπρέι γιατί
απορροφώνται από το ειδικό φίλτρο HEPA. Η καθαριότητα-απολύμανση με
αντιμικροβιακούς νοσοκομειακούς παράγοντες δεν συνιστάται διότι δεν
αδρανοποιούν ούτε απομακρύνουν τα κυτταροστατικά φάρμακα. Η καθαριότητα του
μηχανήματος αρχίζει από τις πιο καθαρές περιοχές πιο τις πιο ρυπαρές. Όλα τα υλικά
(υφάσματα, χαρτιά) που χρησιμοποιήθηκαν για την καθαριότητα-απολύμανση του
μηχανήματος απορρίπτονται στον κάδο με τα μολυσματικά όπως και τα
κυτταροστατικά (Κάρλου & Σουρτζή 2006, OSHA 1995).
Σύμφωνα πάντως με άλλους ο θάλαμος νηματικής ροής καθαρίζεται και
απολυμαίνεται:
1. Πριν τεθεί σε λειτουργία
2. Μετά την παρασκευή κάθε χημειοθεραπευτικού σχήματος
3. Μετά το τέλος της εργασίας (Σαρατσιώτου 1999, ASHP 2006, NIOSH
2004).
Η Μ.Δ.Κ.Φ. πρέπει να καθαρίζεται σε καθημερινή βάση από προσωπικό, το οποίο
είναι ενημερωμένο για την ιδιαιτερότητα του χώρου και για τον λόγο αυτό έχει
εκπαιδευτεί ανάλογα.
Το προσωπικό καθαριότητας πρέπει να φορά γάντια, μάσκα και προστατευτικά
ρούχα, να καθαρίζει σωστά και μεθοδικά χρησιμοποιώντας καθαριστικά με ουδέτερο
Ph. Τα πανιά καθαριότητας και οι σφουγγαρίστρες, μετά την χρήση τους, πρέπει να
θεωρούνται μολυσμένα απορρίμματα (Σαρατσιώτου 1999).
Θα πρέπει να γίνεται έλεγχος της λειτουργίας του μηχανήματος από τον
εξειδικευμένο τεχνικό στον αναγραφόμενο από την κατασκευάστρια εταιρεία χρόνο
(Κάρλου & Σουρτζή 2006) ή ανά εξάμηνο και όταν η καμπίνα μετακινείται ή
επισκευάζεται (Χατζάκη 2006, Power & Polovich 2003).

3.4. Μέσα ατομικής προστασίας (Μ.Α.Π.)

Η παροχή και σωστή χρήση μέσων ατομικής προστασίας, όπως στολή μιας
χρήσης, ειδικά γάντια, μάσκα και γυαλιά, είναι απαραίτητη για όσους εισέρχονται
στο δωμάτιο προετοιμασίας χημειοθεραπευτικών (πίν.5). Τα μέσα αυτά δεν
χρειάζονται μόνο στην περίπτωση που υπάρχει και χρησιμοποιείται σωστά κλειστό
σύστημα προετοιμασίας τάξεως ΙΙΙ (Βελονάκης & Τσαλίκογλου 2005α).

Αριθμός Αντικείμενο
1 Ποδιά με μανσέτα και κλείσιμο πίσω (φτιαγμένη από αδιάβροχο ύφασμα).
1 ζεύγος Καλύμματα παπουτσιών.
2 ζεύγη Γαντιών.
1 ζεύγος Γυαλιά προφύλαξης από πιτσίλισμα χημικών.
1 Μάσκα αναπνοής (εγκεκριμένη από το Εθνικό Ίδρυμα Ασφάλειας
Εργασίας & Υγιεινής).

Miaskowski &Viele 1999

Πίνακας 5. (Μπαρμούνη- Κωνσταντάκου 2004)

Ενδυμασία προσωπικού

Ο παρακάτω πίνακας (πιν.6) περιγράφει τον προσωπικό προστατευτικό εξοπλισμό

που είναι απαραίτητος για τον χειρισμό επικίνδυνων φαρμάκων (Polovich 2004).

• Ποδιές μιας χρήσης, φτιαγμένες από ύφασμα χαμηλής διαπερατότητας στα

φάρμακα που χρησιμοποιούνται, με κλειστή πρόσοψη και μανσέτες, που
προορίζονται για μία και μόνο χρήση.
 • Γάντια χωρίς πούδρα πιστοποιημένα και δοκιμασμένα για χρήση με
φάρμακα χημειοθεραπείας, φτιαγμένα από λάτεξ, νιτρίλιο ή νεοπρένιο.
• Προστασία προσώπου και ματιών, σε περίπτωση πιτσιλίσματος.
• Αναπνευστικές συσκευές- μάσκες εγκεκριμένες από το NIOSH, σε
περίπτωση που υπάρχει κίνδυνος εισπνοής φαρμακευτικών αερολυμάτων
(όπως κατά τον καθαρισμό διάχυσης φαρμάκου).

ASHP 1990, Brown et al 2001, NIOSH 2004, OSHA 1996, OSHA 1999

Πίνακας 6. (Polovich 2004)

Μέσα ατομικής προστασίας για χειρισμό επικίνδυνων φαρμάκων

Γάντια: Η χρήση κατάλληλων γαντιών (εικ.6) είναι μεταξύ άλλων ένα από τα πιο
σημαντικά μέτρα ασφάλειας για τον χειρισμό επικίνδυνων φαρμάκων (Power &
Polovich 2003).
Το πάχος των γαντιών φαίνεται να είναι σημαντικότερο από το χρησιμοποιούμενο
υλικό, καθόσον έχει αποδειχθεί ότι όλα τα υλικά είναι διαπερατά (Χατζάκη 2006) σε
κάποια φάρμακα (ASHP 1990, Connor et al 1984, Laidlaw et al 1984).
Οι πρώτες μελέτες έδειξαν ότι καλύτερα αποτελέσματα φάνηκαν με τα γάντια
λάτεξ και για αυτό συνιστούνταν για την προετοιμασία των επικίνδυνων φαρμάκων
(Connor et al 1984, Laidlaw et al 1984, Slevin et al 1984, Stoikes et al 1987).
Όμως πρόσφατες μελέτες έχουν δείξει αποτελεσματικότητα και άλλων υλικών
όπως του νιτριλίου, νεοπρενίου και πολυουρεθανίου στην προστασία των
εργαζομένων από την έκθεση στα φάρμακα αυτά (Connor 1995,Singleton & Connor
1999, Connor 1999β, Klein et al 2003). Αυτά τα υλικά επίσης προστατεύουν τους
χρήστες από δυνητικές αλλεργικές αντιδράσεις στο λάτεξ (Power & Polovich 2003).
Το πρόσφατο ενδιαφέρον σχετικά με την ευαισθησία στο λάτεξ έχει προωθήσει
τους ελέγχους των νεότερων αυτών υλικών στα γάντια (ASHP 2006).
Ο American Society for Testing and Materials (ASTM) έχει αναπτύξει πρότυπα
ελέγχου για την εκτίμηση της ανθεκτικότητας των ιατρικών γαντιών ως προς την
διαπερατότητα από τα χημειοθεραπευτικά φάρμακα (ASTM 2005). Τα γάντια που
ακολουθούν αυτά τα στάνταρτς ορίζονται ως «χημειοθεραπευτικά». Τα γάντια που
επιλέγονται για χρήση με επικίνδυνα φάρμακα θα έπρεπε να ακολουθούν τα πρότυπα
του ASTM (ASHP 2006).
Η διαπερατότητα των γαντιών σε επικίνδυνα φάρμακα φαίνεται ότι εξαρτάται από
το φάρμακο, το υλικό και την πυκνότητα (πάχος) των γαντιών καθώς επίσης και τον
χρόνο έκθεσης (ASHP 2006).
Συνιστάται να χρησιμοποιούνται διπλά γάντια, χωρίς ταλκ (είναι προσροφητικό
για τα φάρμακα), να καλύπτουν τα μανίκια της μπλούζας και να αλλάζονται ανά ώρα,
όταν σχίζονται ή πέσει φάρμακο πάνω τους (Χατζάκη 2006).
Οι ASHP, ONS, NIOSH κ.α. συνιστούν κατά την διάλυση χημειοθεραπευτικών
φαρμάκων τα γάντια να αλλάζονται κάθε 30 λεπτά (ASHP 2006, ONS 2003, NIOSH
2004, Brown et al 2001).
Το σωστό νούμερο για τον κάθε χειριστή προσφέρει ακρίβεια κινήσεων και κατά
συνέπεια μείωση πιθανότητας ατυχήματος (Σαρατσιώτου 1999). Απαιτείται πλύσιμο
των χεριών πριν και μετά την χρήση των γαντιών (Χατζάκη 2006).
Η χρήση διπλών γαντιών χειρουργείου (latex) συνιστάται ΜΟΝΟ σε περίπτωση
που δεν υπάρχουν χοντρά γάντια ώστε να επιτυγχάνεται μεγαλύτερη προφύλαξη. Τα
απλά χειρουργικά γάντια καταστρέφονται γρήγορα, είναι διαπερατά και δεν
προσφέρουν προστασία σε ισχυρές ουσίες όπως τα κυτταροστατικά (Κάρλου &
Σουρτζή 2006).
Τα γάντια θα πρέπει να ακολουθούν το πρότυπο ISO 9002, (UNI EN) ΕΛΟΤ EN
374 και να φέρουν ένδειξη CE (Πολυδωράκης 2003).
Συνοπτικά οι συστάσεις σχετικά με την χρήση των γαντιών κατά τον χειρισμό
επικίνδυνων φαρμάκων περιλαμβάνουν:
• Χρησιμοποιήστε καλής ποιότητας γάντια κατασκευασμένα από λάτεξ,
νιτρίλιο, πολυουρεθάνιο, νεοπρένιο ή άλλα υλικά τα οποία έχουν
δοκιμασθεί με επικίνδυνα φάρμακα.
• Επιλέξτε γάντια χωρίς πούδρα.
• Επιθεωρείστε τα γάντια για ορατά ελαττώματα.
• Φοράτε διπλά γάντια κατά την προετοιμασία των φαρμάκων.
• Αλλάζεται τα γάντια κάθε ώρα ή αμέσως όταν χαλάσουν ή μολυνθούν
(Agency for Healthcare Research and Quality –AHRQ 2004).

Ποδιές: Πρέπει να είναι μιας χρήσης , από υλικό χαμηλής διαπερατότητας, με

κλείσιμο στο λαιμό και μακριά μανίκια που καταλήγούν σε ελαστικές περιχειρίδες
(Χατζάκη 2006).
Η ποδιά (εικ.7) θα πρέπει να είναι από ύφασμα με πυκνή ύφανση που δεν
χνουδιάζει, χονδρή, αδιάβροχη και μη διαπερατή. Το υλικό κατασκευής της είναι
δυνατό να είναι φυσικό ή συνθετικό, να αποτελείται από ένα μόνο υλικό ή από
συνδυασμό πολλών. Να είναι ενισχυμένη από δεύτερο στρώμα από το ίδιο ή
διαφορετικό πιο ισχυρό υλικό (π.χ. πολυαιθυλένιο) ώστε να είναι αδιάβροχη και με
μεγαλύτερη αντοχή ιδιαίτερα στην μπροστινή πλευρά της. Θα πρέπει τα δύο αυτά
στρώματα να είναι κολλημένα ή θερμοκολλημένα περιμετρικά, ιδιαίτερα στις ραφές.
Θα πρέπει να είναι μακριά και να δένει στο πίσω μέρος (Κάρλου & Σουρτζή 2006,
Oncology Nursing Society –ONS 2003, OSHA 1995).
Οι ποδιές με επίστρωση πολυαιθυλενίου προσφέρουν καλύτερη προστασία απ’
ότι αυτές από πολυπροπυλένιο έναντι πολλών αντινεοπλασματικών φαρμάκων
(Connor 1993, Harrison & Kloos 1999). Οι ποδιές από πολυπροπυλένιο είναι
διαπερατές και δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται κατά τον χειρισμό επικίνδυνων
φαρμάκων (Harrison & Kloos 1999).
Τα μανίκια να είναι μακριά και να καταλήγουν σε ελαστική μανσέτα που να
καλύπτει τον καρπό. Πολλές φορές για μεγαλύτερη ασφάλεια καλό είναι να
χρησιμοποιείται μια επιπρόσθετη περιχειρίδα (μανίκι) (εικ.8) που έρχεται και
καλύπτει το σημείο επαφής του γαντιού και της μανσέτας της ποδιάς όπως και το
σημείο της ραφής του μανικού (Κάρλου & Σουρτζή 2006, Oncology Nursing Society
–ONS 2003, OSHA 1995, NIOSH 2004).
Οι προδιαγραφές για την ποδιά θα πρέπει να ακολουθούν το πρότυπο ISO 9001,
ΕΛΟΤ EN 368-93 και 369-93 και να φέρουν ένδειξη CE (Πολυδωράκης 2003).

Οι ποδιές δεν θα πρέπει να φοριούνται περισσότερο από τρεις ώρες κατά την
διάρκεια της διάλυσης και πρέπει να αλλάζονται αμέσως μόλις χαλάσουν ή λερωθούν
με φάρμακα (ASHP 2006).

Προστασία ματιών-προσώπου: Για την προστασία του προσώπου και των

ματιών απαιτείται η χρήση προσωπίδας που να καλύπτει πλήρως το πρόσωπο ή
ειδικών γυαλιών σε περίπτωση εφαρμογής μικρότερης προσωπίδας (Χατζάκη 2006).
 Γυαλιά: Τα ειδικά γυαλιά (εικ.9) για την προστασία των ματιών από πιθανά
σταγονίδια των κυτταροστατικών θα πρέπει να είναι από πλαστικό υλικό μη
διαπερατό στα κυτταροστατικά και ικανό να δεχθεί απολύμανση χωρίς να μεταβληθεί
η ποιότητά του (Κάρλου & Σουρτζή 2006).

Μάσκα: Η μάσκα (εικ.10) που θα επιλεγεί για την προστασία του προσώπου
πρέπει να είναι από υλικό μη διαπερατό στα κυτταροστατικά φάρμακα και
αδιάβροχο. Η μάσκα που συνιστάται θα πρέπει να έχει ειδικό ενσωματωμένο
εσωτερικό φίλτρο (για την προστασία από τα αεροδιασκορπιζόμενα κυτταροστατικά)
με χαμηλή αντίσταση στον αέρα ώστε να προσφέρει άνετη αναπνοή. Για την
μεγαλύτερη ασφάλεια του προσωπικού συνιστάται ειδική μάσκα που έχει
ενσωματωμένα γυαλιά για να προστατεύεται όλο το πρόσωπο (Κάρλου & Σουρτζή
2006).

Προστασία αναπνευστικού: όπου δεν είναι δυνατή η χρήση θαλάμων βιολογικής

ασφάλειας συνιστάται η χρήση προσωπίδας που να πληροί τις προδιαγραφές του
OSHA. Η προσωπίδα θα πρέπει να φέρει φίλτρα υψηλής απόδοσης( Χατζάκη 2006).
Οι χειρουργικές μάσκες δεν παρέχουν αναπνευστική προστασία (ASHP 2006,
NIOSH 2004) επειδή δεν αποτρέπουν την εισπνοή αιωρούμενων σωματιδίων
(Χατζάκη 2006, Power & Polovich 2003).

Προστασία υποδημάτων και μαλλιών (ποδονάρια- σκούφος): τα καλύμματα

των υποδημάτων και των μαλλιών θα έπρεπε να φοριούνται κατά την διάρκεια της
άσηπτης διαδικασίας διάλυσης των φαρμάκων, ώστε να ελαχιστοποιηθεί η μόλυνση
της κρίσιμης ζώνης εργασίας, και κατά την διάρκεια της προετοιμασίας. Εξαιτίας της
δυνατότητα μόλυνσης από επικίνδυνα φάρμακα των πατωμάτων στους χώρους
διάλυσης και χορήγησης, τα ποδονάρια συνιστούνται σαν μηχανισμός ελέγχου της
μόλυνσης. Τα ποδονάρια πρέπει να αφαιρούνται όταν απομακρυνόμαστε από τον
χώρο διάλυσης, φορώντας γάντια και πρέπει να δίνεται ιδιαίτερη προσοχή κατά την
αφαίρεση αυτών αλλά και των σκούφων έτσι ώστε να προλαμβάνεται η εξάπλωση
της μόλυνσης στις καθαρές περιοχές των μαλλιών και των υποδημάτων (ASHP
2006).

3.5. Τεχνικές διάλυσης κυτταροστατικών φαρμάκων και εργασιακές πρακτικές

Τα κυτταροστατικά φάρμακα χορηγούνται ενδοφλεβίως στον ασθενή με σύριγγα

ή με αργή έγχυση ορού, η δε φαρμακευτική τους μορφή είναι:
A. Σκόνη ή λιόφιλη σκόνη
B. Έτοιμο διάλυμα που περιέχεται σε αμπούλες ή φιαλίδια
Στην περίπτωση του έτοιμου διαλύματος η διαδικασία παρασκευής είναι απλή:
αναρροφούμε τον επιθυμητό όγκο διαλύματος στη σύριγγα και αν το φάρμακο
πρόκειται να χορηγηθεί στον ασθενή με ορό, τότε το εγχύουμε στη φιάλη του ορού με
την ίδια σύριγγα.
Στην περίπτωση που το φάρμακο είναι υπό μορφή σκόνης θα πρέπει να το
διαλύσουμε και μετά να το αναρροφήσουμε στην σύριγγα.
Η διάλυση των κυτταροστατικών περιλαμβάνει τα εξής στάδια:
1. Επιλέγουμε τον σωστό διαλυτή (ενέσιμο ύδωρ ή φυσιολογικό ορό)
2. Διαλύουμε με τον σωστό όγκο διαλύτη
 3. Διαλύουμε απόλυτα το φάρμακο ώστε να έχουμε σαν αποτέλεσμα διαυγές
υγρό (συχνά χρειάζεται επίμονη ανατάραξη)
4. Αναρροφούμε το σωστό όγκο διαλυμένου φαρμάκου ώστε να επιτύχουμε
την επιθυμητή συγκέντρωση (γιατί δεν αναρροφούμε πάντα όλο το
διάλυμα που περιέχεται στο φιαλίδιο)
Η τεχνική διάλυσης είναι επιτυχής όταν και τα τέσσερα στάδια της διάλυσης
εκτελούνται με ακρίβεια και οι χειρισμοί μας είναι σωστοί, ώστε να αποφεύγεται η
μόλυνση του περιβάλλοντος από τυχαία διασπορά σταγονιδίων (Σαρατσιώτου 1999).
Οι σωστές εργασιακές πρακτικές είναι απαραίτητες στην προστασία των
εργαζομένων. Η άσηπτη τεχνική λαμβάνεται σαν μια πρότυπη πρακτική στη διάλυση
των φαρμάκων (Power & Polovich 2003). Τα επαγγελματικώς αποδεκτά στάνταρτς
που αφορούν την άσηπτη προετοιμασία παρεντερικών παραγώγων πρέπει να
ακολουθούνται. Μόνο κατάλληλα εκπαιδευμένο προσωπικό πρέπει να χειρίζεται
κυτταροτοξικά φάρμακα (Division of Occupational Health and Safety-DOHS 2007).
Οι καλές οργανωτικές δεξιότητες είναι απαραίτητες στην ελαχιστοποίηση της
μόλυνσης και στην μεγιστοποίηση της παραγωγικότητας (ASHP 2006).
Οι ασφαλείς τεχνικές διάλυσης (εικ.11) και οι εργασιακές πρακτικές που πρέπει
να ακολουθούνται περιλαμβάνουν:
1. Ξεκινάμε και ολοκληρώνουμε την διαδικασία διάλυσης των φαρμάκων με
το πλύσιμο των χεριών (Κάρλου & Σουρτζή 2006, Otto 2001).
2. Φοράμε τα προβλεπόμενα ειδικά γάντια / ποδιά. Αλλάζουμε τα γάντια σε
υπόνοια καταστροφής τους. Αποφεύγουμε να ξεπλένουμε τα χέρια μας
ενώ φοράμε γάντια, διότι καταστρέφεται η οποιαδήποτε προστασία μας
παρέχουν (Βελονάκης & Τσαλίκογλου 2005α). Η ένδυση συμπληρώνεται
με σκούφους, ποδονάρια και μάσκες προσώπου καθώς επίσης και με
γυαλιά με πλάγια προστατευτικά, όταν δεν υπάρχει θάλαμος νηματικής
ροής (Πλοιαρχοπούλου & Συρίγος 2001).
3. Ο θάλαμος νηματικής ροής τίθεται σε λειτουργία μισή ώρα πριν από την
έναρξη της διαδικασίας διάλυσης και ελέγχεται η καλή λειτουργία του
(Πλοιαρχοπούλου & Συρίγος 2001).
4. Ο θάλαμος καθαρίζεται με υγρό πανί για την απομάκρυνση της σκόνης
και απολυμαίνεται με βάση τις συστάσεις της κατασκευάστριας εταιρείας
πριν τεθεί σε λειτουργία, καθώς επίσης και στο τέλος κάθε εργασίας
(Πλοιαρχοπούλου & Συρίγος 2001).
5. Τοποθετούμε το πλαστικοποιημένο, μη διαπερατό, αποστειρωμένο,
απορροφητικό πεδίο (εικ.12) στο εσωτερικό του χώρου ασφαλείας σε
τέτοια θέση, που να μην κλείνει τις οπές ανανέωσης αέρα του
μηχανήματος (Βελονάκης & Τσαλίκογλου 2005α), το οποίο αλλάζουμε
μετά την παρασκευή κάθε χημειοθεραπευτικού σχήματος (Σαρατσιώτου
1999), όταν λερώνεται, ή με το τέλος των εργασιών κάθε ημέρας και
απορρίπτεται στο ειδικό κάδο με την ένδειξη «μολυσματικά-χημικά»
(Κάρλου & Σουρτζή 2006).
6. Το κάθισμα ρυθμίζεται έτσι ώστε το πρόσωπο και ο τράχηλος να
προφυλάσσονται από την προστατευτική ύαλο και τα χέρια να εκτελούν
απρόσκοπτα κινήσεις εντός του θαλάμου νηματικής ροής
(Πλοιαρχοπούλου & Συρίγος 2001).
7. Τοποθετούμε τις σύριγγες και τα απαιτούμενα φάρμακα μέσα στο χώρο
ασφαλείας. Προτιμούμε σύριγγες και βελόνες με ειδικό σύστημα για
πρόσθετη ασφάλεια, καθώς επίσης βελόνες με ενσωματωμένο φίλτρο
(εικ.13) (Βελονάκης & Τσαλίκογλου 2005α).
8. Εντός του θαλάμου θα πρέπει να υπάρχει κλειστό δοχείο για τυχόν
διαλύματα που μένουν αχρησιμοποίητα καθώς και δοχείο αιχμηρών
αντικειμένων (εικ.14). Πλαστικές σακούλες που φέρουν την ένδειξη
«επικίνδυνα φάρμακα» θα πρέπει να είναι πάντα διαθέσιμες για τα
μολυσμένα υλικά (γάντια, μπλούζες, χαρτιά) (Χατζάκη 2006).
9. Επιλέγουμε τους ενδεδειγμένους διαλύτες για κάθε φάρμακο και
γεμίζουμε τις ανάλογες σύριγγες με συγκεκριμένο όγκο διαλύτη. Πριν
χρησιμοποιήσουμε οποιαδήποτε φιαλίδιο ή αμπούλα φαρμάκου ή διαλύτη,
τα απολυμαίνουμε με αλκοόλη 70% (Σαρατσιώτου 1999).
10. Όταν ανοίγουμε αμπούλες κυτταροστατικών τις κρατάμε σε απόσταση,
πάντα μέσα στο μηχάνημα και πίσω από το προστατευτικό τζάμι.
Κρατώντας μια γάζα ή βαμβάκι, πιάνουμε την αμπούλα ακριβώς κάτω από
τον λαιμό για την αποφυγή τραυματισμού από τις αιχμηρές άκρες της
κομμένης αμπούλας (Κάρλου & Σουρτζή 2006), και αφού πρώτα
χτυπήσουμε τον αυχένα της για να κατέβει όλο το φάρμακο προς τα κάτω
(Πλοιαρχοπούλου & Συρίγος 2001).
11. Εκτελούμε την διάλυση με προσοχή (Σαρατσιώτου 1999), αφήνοντας την
ελεύθερη κίνηση του εμβόλου της σύριγγας στο φιαλίδιο
(Πλοιαρχοπούλου & Συρίγος 2001) και αποφεύγοντας να εγχύουμε αέρα
μέσα στα φιαλίδια για την αποφυγή της διασποράς (Βελονάκης &
Τσαλίκογλου 2005α).
12. Κατά την αναρρόφηση των διαλυμάτων από τις αμπούλες- φιάλες θα
πρέπει να αποφεύγονται εξαιρετικά ακραίες θετικές ή αρνητικές πιέσεις.
Προτείνεται η χρήση βελονών ευρέως αυλού (Ν 18 ή 20) καθώς και
συστημάτων εξαερισμού (προσθέτουν ή αφαιρούν αέρα ίσο με τον όγκο
του διαλύματος που διακινείται) (Χατζάκη 2006).
13. Σε περίπτωση που αναρροφούμε φάρμακο από φιαλίδιο, αναρροφούμε
πάντα όλη την ποσότητα του φαρμάκου ώστε να μην χρειαστεί να το
τρυπήσουμε και δεύτερη φορά. Απορρίπτουμε το φιαλίδιο ως άχρηστο,
στον κάδο με την ένδειξη «μολυσματικά-χημικά» (Κάρλου & Σουρτζή
2006).
14. Όταν αναρροφούμε το φάρμακο περιλαμβάνεται και μικρή ποσότητα αέρα
(0,2-0,7ml), έτσι ώστε κατά την έξοδο της βελόνης να μην εμφανιστούν
σταγόνες στο εξωτερικό μέρος του πώματος. Η έξοδος της βελόνης γίνεται
σε τεθλασμένη γραμμή με τον επιμήκη άξονα του φιαλιδίου
(Πλοιαρχοπούλου & Συρίγος 2001).
15. Τοποθετούμε το κάλυμμα της βελόνης προσεκτικά (Πλοιαρχοπούλου &
Συρίγος 2001) και αφαιρούμε τον αέρα από την σύριγγα (εικ.15)
κρατώντας την σε όρθια θέση με ένα τεμάχιο γάζας ή τολύπιο βάμβακος
στην άκρη της βελόνας, ώστε να απορροφηθεί η ποσότητα του υγρού που
πιθανόν θα χυθεί. Κατόπιν απορρίπτουμε το γαζάκι ή το βαμβάκι και
αλλάζουμε βελόνα (Βελονάκης & Τσαλίκογλου 2005α).
16. Η απομάκρυνση της βελόνης από την σύριγγα μπορεί να γίνει με λαβίδα,
για την αποφυγή τρυπημάτων στα χέρια (Πλοιαρχοπούλου & Συρίγος
2001). Αν η βελόνα πρέπει να μείνει στην σύριγγα βάζουμε τη σύριγγα σε
οριζόντια θέση, παίρνουμε το κάλυμμα με την ίδια την βελόνα,
σηκώνουμε την σύριγγα σε κάθετη θέση, ώστε το κάλυμμα να κυλήσει
από μόνο του και να καλύψει την βελόνα. Τότε ασφαλίζουμε το κάλυμμα
με το louer lock, (ακούγεται χαρακτηριστικός ήχος) (Σαρατσιώτου 1999).
 17. Τοποθετούμε πάνω στην σύριγγα ετικέτα με το όνομα του ασθενούς, το
φάρμακο, τη δόση και την ακριβή ώρα διάλυσης (Βελονάκης &
Τσαλίκογλου 2005α).
18. Η τοποθέτηση του ήδη διαλυμένου φαρμάκου σε ορό γίνεται με άνοιγμα
του ορού από συσκευή μιας χρήσης (ή ειδικού τροκάρ ορού εικ.16) και αν
χρειάζεται αδειάζεται μέρος του ορού (τόσο όσο το φάρμακο που θα
προστεθεί) (Πλοιαρχοπούλου & Συρίγος 2001).
19. Αφού έχει εμπλουτισθεί ο ορός με το φάρμακο τοποθετούμε την συσκευή
χορήγησης και αφαιρούμε τον αέρα μέσα στο μηχάνημα ώστε να
αποφύγουμε διασπορά του φαρμάκου (Κάρλου & Σουρτζή 2006), ή το
στόμιο του ορού κλείνεται με αυτοκόλλητη ταινία, για να μην υπάρχει η
πιθανότητα παρέμβασης τρίτου από λάθος (Πλοιαρχοπούλου & Συρίγος
2001).
20. Οι σύριγγες και οι φιάλες του σχήματος τοποθετούνται σε διάφανο
πλαστικό έξω από το οποίο επικολλάται ετικέτα (Πλοιαρχοπούλου &
Συρίγος 2001). Οι πλαστικές σακούλες μεταφοράς δεν θα πρέπει να
τοποθετούνται ποτέ μέσα στο θάλαμο βιολογικής ασφάλειας κατά την
διάρκεια της διάλυσης για να αποφεύγεται η ακούσια μόλυνση των
εξωτερικών επιφανειών τους (ASHP 2006). Επίσης ετικέτες
επικολλούνται σε κάθε σύριγγα ή ορό σχήματος (Πλοιαρχοπούλου &
Συρίγος 2001), αφού πρώτα απολυμανθούν οι εξωτερικές τους επιφάνειες
και φορεθούν καθαρά γάντια τόσο για την ετικετοποίηση όσο και την
τοποθέτηση των παρασκευασμάτων στις διάφανες πλαστικές σακούλες
μεταφοράς για την αποφυγή επιμόλυνσής τους με κυτταροστατικά
φάρμακα (ASHP 2006).
21. Η χρήση του ειδικού κυλιόμενου ρολού μπορεί να φανεί βοηθητική στη
σωστή διάλυση των φαρμάκων που έχουν την μορφή σκόνης (Βελονάκης
& Τσαλίκογλου 2005α), ή μπορούν στην επιφάνειά του να τοποθετηθούν
φάρμακα που έχουν ιδιαίτερα ελαιώδη μορφή ή είναι πολύ πυκνά και
έχουν εγχυθεί μέσα σε ορούς . Με την τοποθέτηση των ορών σ’ αυτή την
επιφάνεια και την συνεχή ανάδευση τους γίνεται καλύτερη η διάλυση των
φαρμάκων και ομογενοποίηση του μίγματος μέσα στους ορούς (Κάρλου
& Σουρτζή 2006).
22. Σε περίπτωση διασποράς σταγονιδίων στην επιφάνεια του μηχανήματος
κατά την διάλυση των φαρμάκων, απολυμαίνουμε την περιοχή (Κάρλου &
Σουρτζή 2006, Otto 2001), και μετά το τέλος κάθε ετοιμασίας σχήματος
καθαρίζουμε την επιφάνεια εργασίας, βγάζουμε τα γάντια και πλένουμε τα
χέρια. Έτσι αποφεύγεται η απορρόφηση κυτταροστατικών διαδερμικά.
Εάν στη διάρκεια της διάλυσης τα γάντια μολυνθούν, αλλάζονται αμέσως
(Πλοιαρχοπούλου & Συρίγος 2001).
23. Τα διαλυμένα φάρμακα που είναι τοποθετημένα στις ειδικές πλαστικές,
χονδρές, διαφανείς σακούλες τοποθετούνται στα ειδικά πλαστικά δοχεία
για να αποφευχθούν ατυχήματα από πτώση (κατά την μεταφορά τους)
(Κάρλου & Σουρτζή 2006, ASHP 1990).

3.6. Ετικέτες και σήμανση

Οι ετικέτες που χρησιμοποιούνται στην διαδικασία της διάλυσης των

κυτταροστατικών φαρμάκων, παίζουν πολύ σημαντικό ρόλο στην αποφυγή λάθους ή
ατυχήματος.
 Επιβάλλεται η σήμανση των συριγγών, των φιαλών ορών και των σάκκων με τις
κατάλληλες ετικέτες ώστε να αποφευχθεί η πιθανότητα λάθους (λάθος φάρμακο,
λάθος δοσολογία, λάθος ορός κ.α.) και η πιθανότητα ατυχήματος (σάκοι με
μολυσμένα αντικείμενα ή ρούχα να αποκομίζονται σαν κοινά απορρίματα)
(Σαρατσιώτου 1999).
Όλα τα επικίνδυνα φάρμακα θα πρέπει να έχουν σήμανση για να αναγνωρίζονται.
Ετικέτες στους ίδιους τους περιέκτες των φαρμάκων αλλά και έξω από τους σάκους
μεταφοράς θα πρέπει να θέτουν σε επιφυλακή τους χρήστες για την λήψη ιδιαίτερων
προφυλάξεων. Συνίσταται η επισύναψη μιας προειδοποιητικής ετικέτας που δηλώνει
για παράδειγμα: «ΠΡΟΣΟΧΗ: ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΑ ΦΑΡΜΑΚΑ. ΚΑΝΤΕ ΧΡΗΣΗ
ΓΑΝΤΙΩΝ. ΑΠΟΡΡΙΨΤΕ ΤΑ ΚΑΤΑΛΛΗΛΩΣ» (Agency for Healthcare Research
and Quality –AHRQ 2004, Division of Occupational Health and Safety-DOHS 2007).
Η ετικέτα που κολλάμε στις έτοιμες σύριγγες και φιάλες ορών, πρέπει να έχει
τυπωμένο το σήμα «κυτταροτοξικά» και να συμπληρώνεται το φάρμακο, η
συγκέντρωση και η ώρα παρασκευής του. Η ονομασία του φαρμάκου πρέπει να
γράφεται ολογράφως και όχι με συντμήσεις. Όπου έγινε αυτό παρατηρήθηκαν λάθη.
Η ετικέτα που κολλάμε στους διάφανους σάκους οι οποίοι περιέχουν το
χημειοθεραπευτικό σχήμα, πρέπει να έχει τυπωμένο το σήμα «κυτταροτοξικά» και να
περιέχει στοιχεία όπως ονοματεπώνυμο ασθενούς, ηλικία, ύψος, βάρος, φάρμακο,
δοσολογία, είδος και όγκος ορού που περιέχεται το φάρμακο, όροφος και αριθμός
δωματίου, ημερομηνία και ώρα χορήγησης, ονοματεπώνυμο και υπογραφή
φαρμακοποιού (ή νοσηλευτού κ.α.).

Ετικέτα (εικ.17) με την ένδειξη:

«Μολυσμένα από κυτταροτοξικά - διαθέσιμα για καταστροφή»
φέρουν οι:
• περιέκτες χρησιμοποιημένων βελονών
• περιέκτες μολυσμένων απορριμμάτων
• σάκοι με πανιά, σφουγγαρίστρες καθαριότητας
• σάκοι με ρουχισμό μιας χρήσης (ρόμπες, σκουφάκια, μάσκες κ.α.)

Ετικέτα (εικ17) με την ένδειξη:

«Μολυσμένα από κυτταροτοξικά»
φέρουν οι:
• οι σάκοι με ρουχισμό του προσωπικού για πλύσιμο
• τα δοχεία με αντικείμενα – εργαλεία πολλαπλών χρήσεων για πλύσιμο
(Σαρατσιώτου 1999).

3.7. Διαχείριση και αποκομιδή απορριμμάτων

Μετά το τέλος της διάλυσης των φαρμάκων κάθε σχήματος ακολουθεί ο

καθαρισμός και η αποκομιδή των απορριμμάτων. Τα απορρίμματα χαρακτηρίζονται
ως μολυσμένα ή οικιακά. Μολυσμένα απορρίμματα θεωρούνται όλα τα αντικείμενα
που χρησιμοποιήθηκαν στον θάλαμο νηματικής ροής, όπως σύριγγες, βελόνες,
φιαλίδια, αμπούλες, γάντια, χαρτί, καθώς και οι μάσκες, τα ενδύματα και τα
ποδονάρια (Πλοιαρχοπούλου & Συρίγος 2001).
Οικιακά απορρίμματα θεωρούμε οποιαδήποτε αντικείμενα δεν χρησιμοποιήθηκαν
στην διαδικασία διάλυσης και δεν βρέθηκαν στο εσωτερικό του θαλάμου νηματικής
ροής, όπως χαρτιά, χάρτινα περιβλήματα φαρμάκων, περιβλήματα συριγγών,
βελόνων και συσκευών μιας χρήσης. Τα οικιακά απορρίμματα δεν τα ρίχνουμε στους
ειδικούς περιέκτες για οικονομικούς λόγους (Σαρατσιώτου 1999).
Υλικά όπως σύριγγες και βελόνες θα πρέπει να τοποθετούνται σε δοχείο
αιχμηρών αντικειμένων (εικ.18) με σκληρό τοίχωμα και στη συνέχεια σε πλαστικές
σακούλες με ειδική σήμανση (Χατζάκη2006) ή σε ειδική συσκευή κάψης βελονών
(Μπαρμπούνη-Κωνσταντακάκου 2004, Otto 2001). Απαγορεύεται η θραύση
οποιασδήποτε σύριγγας και οι βελόνες πρέπει να πετιούνται ακάλυπτες στον ειδικό
κάδο αιχμηρών αντικειμένων. Είδη μιας χρήσης (π.χ. ρόμπες, γάντια) τοποθετούνται
επίσης στις ειδικές πλαστικές σακούλες και αποθηκεύονται σε κλειστό κάδο, που
βρίσκεται στο χώρο διαχείρισης των φαρμάκων (Χατζάκη 2006) ή τοποθετούνται σε
αεροστεγές και άθραυστο δοχείο το οποίο είναι ανάλογα σημασμένο (Μπαρμπούνη-
Κωνσταντακάκου 2004, Otto 2001).
Οι περιέκτες των μολυσματικών απορριμμάτων που βρίσκονται στην Κ.Μ.Δ.Κ.Φ.
έχουν σκέπασμα που ανοίγει με το πόδι, είναι αδιάβροχοι και το χρώμα τους είναι
διαφορετικό από άλλους περιέκτες. Συλλέγονται πάνω από μία φορά την ημέρα και,
για να αποφευχθεί η διασπορά σταγονιδίων από φιαλίδια, αμπούλες, σύριγγες που
έχουν χρησιμοποιηθεί, οι περιέκτες αντικαθίστανται από άλλους στην μέση της
βάρδιας (Πλοιαρχοπούλου & Συρίγος 2001, Σαρατσιώτου 1999).
Υγρά απόβλητα, καθώς και οποιαδήποτε ποσότητα φαρμάκου που έχει ανοιχθεί
αλλά δεν έχει χρησιμοποιηθεί, θα πρέπει να απορρίπτονται στο σύστημα αποχέτευσης
και να ακολουθεί ξέπλυμα με άφθονη ποσότητα κρύου νερού (Κάρλου & Σουρτζή
2006) ή να τοποθετούνται σε ειδικό kit ή δοχείο και να αχρηστεύονται (π.χ. θάψιμο
σε ειδικές περιοχές ή καύση στους 1000oC) (Μπαρμπούνη-Κωνσταντακάκου 2004,
Otto 2001).
Οι δίσκοι και τα νεφροειδή που θα χρησιμοποιηθούν καθώς και άλλα μη
αναλώσιμα υλικά π.χ. γυαλιά, θα πρέπει να πλένονται με άφθονο χλιαρό νερό και
στην συνέχεια να ακολουθείται η συνήθης διαδικασία για απολύμανση.
Η μεταφορά των απορριμμάτων θα πρέπει να γίνεται από προσωπικό που φορά
μακριά χονδρή ποδιά και χονδρά γάντια και να αποφεύγονται οι πολλές μετακινήσεις
τους (μόνο από τον χώρο απόρριψης στο χώρο καύσης ή συλλογής για απομάκρυνση
και υγειονομική ταφή) (Κάρλου & Σουρτζή 2006, OSHA 1995, ASHP 1990).
Τα απορρίμματα αυτού του είδους θα πρέπει να χειρίζονται χωριστά από τα
υπόλοιπα απορρίμματα του νοσοκομείου. Ο τελικός προορισμός είναι χώροι τοξικών
αποβλήτων που πληρούν τις προδιαγραφές του EPA (Environmental Protection
Agency) ή των κατά τόπους νομοθετικών ρυθμίσεων (Χατζάκη 2006, Power &
Polovich 2003).
Σύμφωνα με τον παγκόσμιο οργανισμό λοιμώξεων τα υλικά που πρέπει να
απορριφθούν, θα πρέπει να συγκεντρώνονται (συλλέγονται) και να καίγονται σε
κλιβάνους στους 800-1000 οC, ή να γίνεται υγειονομική ταφή τους. Για το κάθε
φάρμακο υπάρχουν προτεινόμενες μέθοδοι απόρριψης από την εταιρεία παρασκευής
τους (Κάρλου & Σουρτζή 2006, OSHA 1995, ASHP 1990).
Το προσωπικό της υγειονομικής μονάδας εκπαιδεύεται σε θέματα διαχείρησης,
υγιεινής, ασφάλειας αλλά και περιβαλλοντικά θέματα, που σχετίζονται, με τα ιατρικά
απόβλητα. Η εκπαίδευση αποσκοπεί, εκτός των άλλων στο να οριοθετήσει τους
ρόλους και τις υπευθυνότητες του ιατρικού, νοσηλευτικού και βοηθητικού
προσωπικού μέσα στο συνολικό πρόγραμμα διαχείρησης των αποβλήτων. Το
πρόγραμμα εκπαίδευσης εφαρμόζεται για τους νέους, αλλά και τους παλαιότερους
υπαλλήλους και αναπροσαρμόζεται κάθε φορά που υπάρχουν νέα δεδομένα στη
διαχείριση των απορριμμάτων (π.χ. εμφάνιση νέων τεχνολογιών, πρόσληψη νέου
προσωπικού κ.α.) (Σχέδιο Εσωτερικού Κανονισμού Διαχείρησης Επικίνδυνων
Ιατρικών Αποβλήτων Νοσοκομείων 2004).
Για να επιτευχθεί ο στόχος, ο οποίος είναι μια αποτελεσματική διαχείριση των
ιατρικών απόβλήτων σε συνάρτηση με την υγιεινή της εργασίας στις υγειονομικές
μονάδες χρειάζεται καταρχήν η αναγνώριση της ανάγκης ύπαρξης και προσφοράς
υπηρεσιών υγιεινής και ασφάλειας της εργασίας στο χώρο των υγειονομικών
μονάδων, και η επάνδρωση των αντίστοιχων υπηρεσιών (Πανταζοπούλου- Φωτεινέα
2005).