Projecteren, d.w.z. er waarde aan toe te kennen.

Economische waarde: slechts als betalingsbereidheid in termen van andere goederen = >
welke concrete beslissingen determineert
Nauwe conceptuele verbondenheid tussen subjectieve waardeschattingen en concrete
beslissingen die mensen maken wordt in het volgende t. met betrekking tot een student
die voor de keuze stond om al dan niet thuis t:
The value of his feeling for his mother was determined precisely by the fact that
he was standing by her. I may say that I love a certain friend enough to sacrifice
such or such a sum of money for him, but I cannot prove that unless I have done
it. I may say, I love my mother enough to remain with her, if actually I have
remained with her. I can only estimate the strength of this affection if I have
performed an action by which it is defined and ratified.
Het is onzinnig om te zeggen dat je genoeg van je moeder houdt om bij haar te blijven,
als je haar bewust in de steek hebt gelaten. Je feitelijke handeling falsifieert deze claim:
althans op dat moment volstond je liefde voor je moeder kennelijk niet om je aan haar te
binden.
Op dezelfde wijze worden economische beslissingen van een object per definitie
gedetermineerd door de economische waarde die men aan object hecht, nut.
Niet: relatie
Deze conceptuele verbondenheid impliceert dat het ver
= > kan niet gefalsifieerd worden door empirisch vaststelbare fenomenen
Indien bepaalde fenomenen niet op dergelijke manier kunnen worden verklaard: niet
Bijv. mimetisme: niet in = > misschien zie je wel bepaalde behoeften over het hoofd
Sociale factoren worden ze is economisch slechts relevant is voor zover ze een

impact heeft op de betalingsbereidheid van het individu voor het beschouwde

object.
slechts relevant voor zover reeds gentegreerd

Ik vermoed dat je bedenking betrekking heeft op het feit dat dit argument nogal
negatief is, in die zin dat ik aantoon dat het marginalisme niet uitsluit dat
economische waarde een intersubjectieve component heeft , zonder nader te
omschrijven hoe deze component er in zou kunnen worden gencorporeerd. (?)
De reden hiervoor is dat het belang van deze intersubjectieve component hier
m.i. indirect is (maar daarom niet minder groot !): ze is economisch slechts
relevant is voor zover ze een impact heeft op de betalingsbereidheid van het
individu voor het beschouwde object.

Met andere woorden: voor zover ze reeds wordt gentegreerd in de verhouding

van subject tot object (via een wijziging van subjectieve preferenties).
In die zin kan zou je kunnen stellen dat de waarde van een goed kan worden
gereduceerd tot een verhouding tussen subject en object, met de bijkomende
kanttekening echter dat dit subject (of meer bepaald: zijn preferenties) op
diverse manieren invloed ondervindt van zijn sociale omgeving.

Les
Cornelis Verhoeven <-> diep laten bevragen door welbepaalde fenomenen

Hier: focus op romantiek

Intelligibiliteit in andere vormen dan teksten en ideen

Romantiek: ook te begrijpen dingen in bijv. muziek, beelden

<-> zintuigen: ruw materiaal bij Kant

Categorien aan de slag

Mss synthetische a priori oordelen: niet enige vorm van kennis

Hegel en Beethoven: delen cultureel universum

Technisch motief: meekijken met

Thematisch: sehnsucht: verlangen naar absolute oneindigheid

Einde iconogafische elementen

Het religieuze: maakt meer aanspraak op thematische gevoeligheden
Niet: iconografische elementen
Maar: niet louter subjectieve gevoelens, aanvoelen transcendente
Poging om soort objectiviteit in schilderij te leggen
Niet iconografisch, maar andere middelen om transcendente, religieuze in
schilderijen weer te geven
Ruwe en rauwe van vernietiging is???
-

> bijv massief inke???

Opnieuw: zon (zin???) niet door persoon die dichtbij staat -> valt helemaal net op
Vervreemding: natuur is geen herberg

Unheimlich: donker bos, zwarte raag

We zien gelaat van jager niet
Persoon bidden voor Christus
Nauwelijks zichtbaar

Boom: even hoog als kind

Verdwijnen iconografische elementen
Compenseren door andere vorm van objectiviteit
Hypothese: mogelijke invloed van Schleiermacher op Friedrich
Schleiermacher: meer dan theologie:
-

Transcendente (of transcendentale???) wiskunde

Vertaling plato

Poging om transcendente te integreren in wiskundige figuren

Wiskunde: gekenmerkt door objectiviteit, universele geldigheid
Schleiermacher: ideale voedingsbodem om objectiviteit van transcendente in te
werken
Alles heel precies geconstrueerd volgens sluitende mathematische patronen
= > afschaffen iconografische noties
Maar niet: verzanden in louter subjectieve

<-> mathematische elementen garanderen dat transcendente in schilderij

aanwezig is
Bijv. met mathematische nauwkeurigheid horizon afbeelden: parabool

Boom: perfect patroon overgang licht + boom in midden

Werner Buch
Romantiek: begrijp je verkeerd als je denkt dat het louter gaat om subjectieve
indrukken
Maar ook: samenhang met objectieve
Bijv. symfonie Hegel
Maar: netjes geconstrueerd
Zelfde bij schilderijen: unheimlich
Maar: netjes geconstrueerd
Schleiermacher

t.a.v. romantiek: dubbel vooroordeel

1) kaarslichtdinerreputatie van Romantiek: gezelligheid, knusheid, tederheid etc.
Bijv. Flair

Zeemzoeterigheid, vlucht van echte werkelijkheid, oppervlakkig sentiment

Klopt niet o.b.v. schilderijen
-

Unheimlichkeit
Sehnsucht
Weltschmertz
Leiten der Jungen Werters

Gebeurtenissen onmogelijk te verenigen met innerlijkheid = > lijden

= > romantiek gaat over iets veel diepers existentieel
2) Romantiek: iets dat afgesloten is

Volgende les: waarom romantiek geen historisch, maar een paradigmatisch

begrip is
Veel meer dan label dat op kunstwerken plakt
Filosofisch te preciseren eigenstandigheid naar voren brengen

Ook niet: culturele achtergrond idealisme

Want: ook belangrijk filosofisch begrip
Geen toeval dat grote systeembouwers romantici waren

Les

3 hypothesen: sluiten elkaar niet uit: klemtonen

Waarom nadenken over romantiek filosofisch relevant is
Constellatie van ideen die inzichtelijk en mededeelbaar is
+ poging om afstand te nemen van stereotypen omtrent Romantiek
Bijv. Romantiek = Gevoel <-> Verlichting = rede
Vaak: in pol of pol-fil. Zin gebruikt: conservatisme
Zeker: in cultuurhistorische gedaante: voedingsbodem voor restoratieve ideen
Maar: heeft dat te maken met conservatisme romantiek
Of: bepaalde inhoud ideen verlichting

1ste hypothese: R. Pattison: The triumph of vulgarity: over rockmuziek

Franse revolutie heft onafwendbare beweging naar vulgariteit voltrokken
Wat beschaafd was: niet bepaald door n elite: volstrekt zich in
levensdomeinen
Classicisme: bepaalde standaarden voor kunstwerk om mooi te worden genoemd
<-> romantiek: wordt mee gespeeld: Beethoven vs Mozart

Pol.: Ancien rgime: bevoorrechte klasse heeft het voor het zeggen
Daarna: gewone volk eist macht
Juridisch: volksjury
Esthetisch: fascinatie voor rauwe en ruwe van het volk
-> agrarische taferelen in schilderkunst
Fil. Dooor Romantiek: na Fr. Revolutie
<-> absolute zekerheid, rationaliteit??????
Religieus: abstracte, transcendente gecorrigeerd door immanente????

2de hypothese: Maarten Doorman

Boek: de romantische orde: we zijn allemaal Romantici in de manier waarop w
omgaan met wat ons omgeeft
De Romantiek is een alledaagse ervaring
= > geen afgesloten categorie
Nadenken over Romantiek nadenken over intellectuele ontwikkelingen
Duitsland 19e E
Argument: iets typisch romantisch is ons verzet om authenticiteit van onze
persoon in categorien te laten vatten
We staan op uniciteit en onherleidbaarheid van persoonlijkheid en identiteit
Bijv. socialist, maar Tony Blair is geen socialist meer
Waarheid van socialisme drukt zich uit in mijn persoonlijkheid
Maar: niet wat jij met socialisme associeert

Bekrachtiging van uniciteit van de persoonlijkheid

Isaiah Berlin: Romantiek heeft gang van beschaving definitieve wending gegeven
3de hypothese: Kompridis: boek: Phil. Rom.
Actueel relevant filosofisch paradigma van denken
Geen reliek uit verleden
Tegenstelling tussen analytische en continentale wijsbegeerte niet diepste
scheidingslijn
Diepste scheidingslijn: naturalistische vs niet-naturalistische positie
Meent relevantie van Romantiek in dit debat te kunnen aantonen
Ene: natural sciences
Andere: humanities: niet alleen objectiviteit van belang, maar ook wat zich in de
psyche afspeelt
Kompridis: niet herleidbaarheid van ene tot andere
Fil. Romantiek: haalt legitimiteit uit claim dat door wetenschap en techniek?
Enkele kenmerken filosofische Romantiek
Vraag: is moderniteit problematisch of niet
Gebeuren dat niet alleen historisch te traceren is, maar waardoor verhouding
mens-wereld fundamenteel gewijzigd is
1) Is dit zo?
2) Verklaringspotentieel

Veel problemen individualisme: te maken met moderne ruk naar individu

Engagement et humanities
<-> vs analytische filosofie
Besef dat zuivere filosofische argument niet bestaat: altijd gecontextualiseerd
tegen achtergrond tijd en cultuur

Stromingen die je vandaag vindt: stromingen die argument niet louter analyseren
o.b.v. analytische bewijskracht: waar komt het vandaan? Wie heeft er belang bij?
Etc

Foucault: SL creert structuren om ons vrij te kopen

Wat is daar de waarde van
Argumentatiepatronen: beroepen zich ook op zekere vorm van redelijkheid:
-

Transparantie
Communicabiliteit

Romantiek: kan het nieuwe zien: bijvoorbeeld indianen zien schepen aankomen:
nieuw voor hen of niet
Wat is creativiteit en wat is het nieuwe
En in hoeverre is beroep op oude categorien belemmering om het nieuwe als
nieuw te zien
Romantiek: nieuwe = mogelijk: niet herleiden van vreemde tot vertrouwde
categorien
Bijv. nieuw lief: hormonen etc
= > niet nieuw: meer van hetzelfde
= > indien je leefwereld van mensen in beschouwing neemt: ook nieuwe in
rekening brengen
Laatste kenmerk filosofische romantiek: belang erkennen van ontvankelijkheid
Als basisattitude: niet alleen morele attitude
Maar ook: ontologische conditie
Cf Baader
3 hypothesen = > relevant om over Romantiek na te denken als iets dat
intrinsieke waarde heeft
Louis Dupr: i.v.m. vraagstuk moderniteit
Wat kan de zin zijn van symbolen en religie
Symbolen: vaak dingen die voorbijgaan aan louter rationele
wetenschappelijke houding?
Concept moderniteit zelf: niet als historische periode zien
Maar: paradigmatisch begrip
Constellatie van ideen a.d.h. waarvan je wat zich voordoet kan interpreteren
Die Moderne <-> Neuzeit
Uiteraard overlap

Waves of modernity
Men ziet onvoldoende in dat het een complexer fenomeen is dan
rationalistische gedaante Verlichting
3 waves:
-renaissance
- verlichting
- romantiek

Golven nooit exact zelfde: telkens iets nieuws

3 onherleidbare historische en ideematige conceptualisaties
Maar: hebben wel modern karakter gemeen
Postmoderniteit: moderniteit achter ons
Of nieuwe golf?

Dupr: wat gemeenschappelijk is aan moderniteit: nieuwe

verhoudingsbepaling van het zelf tot de werkelijkheid waarin onthechting
heeft plaatsgevonden van bredere samenhang waarin individu zich ingebed
wist

Voordeel: emancipatie van onderdrukkende structuren

Nadeel: staat er alleen voor
Les

Term romantiek: afgeleid van Romantic (Engels)

i.v.m. roman in literatuur
indertijd: vooral middeleeuwse epiek
<-> antieke pozie
Romantic: geuzennaam: iemand die verhaaltjes verzint
Waar het om ging: onvrede met uitwassen al te rationalistische Verlichting

Verenging van de rede tot vermogen om juiste conclusies te trekken uit

premisses
<-> romantici: kan onmogelijk recht doen aan totale ervaring van de mens
Soort van emancipatie die Verlichting ging gepaard met decorporalisering: te
weinig aandacht voor lichamelijke van de mens
= > ook bepaalde vervreemding van de natuur (schilderijen Friedrich)
-

> zelfstandige kracht van natuur

<-> beheersing van natuur

Kritik der Urteilskraft: Kant

Analytik des:
-

Schne
Erhabene (= het verhevene, sublieme)

Oordeel: dat is mooi op zuivere manier kunnen uitspreken

Mooi aangenaam: analyse van begrippen die wij meestal verwarren
Het erhabene:
-

In de kunst
In de natuur
Kan zich zodanig krachtig aan mij tonen dat het lijkt alsof ik zelf ten
onder zal gaan
Bijv. storm

In de kunst: bijv. St.- Pietersbasiliek

Zoveel schoonheid = > te veel
Niet te herleiden tot categorienstelsel: niet in staat om over deze
totaliteit oordeel uit te spreken

Maar: komt toch terug op zijn plaats

-

> bekrachtiging van subjectiviteit

- > Ik wordt bevestigd in greep die hij op de wereld heeft

Moment zelf: niet in begrippenkader

Maar op einde: Ich denke bevestigt door feit dat hij is uitgerust met
<-> romantici: andere conclusie

+ probleem transcendentale en existentile zo van elkaar onderscheiden

Op religieus vlak: profanisering in Verlichting: rationalisme wordt desme en dan

athesme??
Bijv. Schlegel
= > hoe komt dit?
Opstand tegen verarming van wat humaniteit is
Niet: antithetische tegenreactie
Maar: verbreding en verruiming
Want: niet minder pro vrijheid en emancipatie
Maar: niet alleen abstracte rechten en plichten
Maar: rele mensen die iets kunnen doen
Geen reactie tegen (historisch)
Maar ook: verderzetting (paradigmatisch)
Geen toeval: systeembouwers als Hegel (idealisme) en romantici in zelfde
tijdsgewricht
Gelijkenis: totaliteitsclaim: wat Hegel drijft is verklaarbaar vanuit tijdsgewricht
dat diep getekend is door romantiek

Reardon: genuine affinity between romanticism and idealism

Alle menselijke ervaring, van de pure sense-date + complexe ervaring wil bij
Hegel binnenkomen: nothing was irrelevant

Colridge: fancy and imagination

Fancy: bijv. centauren: construct van iets wat niet wat bestaat
Imatination: vermogen van het in elkaar laten inhereren van verschillende zaken
Bijv. verbeelden dat je geliefde je graag ziet
o.b.v.:
- verlangen

- Ervaring
- interpretaties, analyses
- > 2 soorten operationaliteit van de menselijke geest + weinig te maken met
juiste conclusies uit premisses
Maar: imagination: gaat wel over rele dingen
-

> rele inhaken op de werkelijkheid van de ervaring

Verrijzenis Christus
-

Verbeelding: ja
Maar: fancy of imagination?

Citaat Reardon: romantische denken wil recht doen aan totaliteit van menselijke
ervaring
En thought en imagination minstens even belangrijk
Fancy: makkelijk doorprikken met feiten
<-> imagination: jezus niet gevonden?
= > tegen of voor verrijzenis
Maar: bezig op domein van verbeelding
Bestaan engelen: mss. andere toegangen = > zinvollere beleving van religie

Les
Filosofisch specifieke van Romantiek door belang van Fichte en Spinoza op
Romantische denken

Romantiek: laat zich beschrijven als het streven naar vereniging van het
idealisme en realisme
Romantiek: idealisme van Fichte en reallisme van spinoza met elkaar combineren
Is dit mogelijk
Wat vonden Romantici aantrekkelijk + wat was hun kritiek

Spanning: waar ene problematisch wordt biedt andere soelaas

Laatste decennia van 18e + eerste van 19e eeuw:

-

Panthesmedebat
Athesmedebat

Bekentenis van oude Lessing: altijd crypto-spizonist

-

> gesprekken met Mendelsohn

<-> reputatie Spinoza: in die tijd vooroordeel dat Spinoza gevaarlijk denker is, +
syssteem is panthesme
= > opstapje naar athesme = > immoreel

Idee van Schepper schepping: onderscheid tussen schepper en geschapene

= > schepping laat zich niet terugvoeren tot immanente oorzaken
Schepper laat zich kennen in schepping, maar valt er niet mee samen
<-> panthesme heft dit op
Athesme = > immoreel
Kant: poging om dat te counteren: de morele wet volstaat niet om het
geluksstreven van mensen te bevredigen
Besef dat er een principe moet zijn dat morele orde en geluksstreven op elkaar
afstemt
Duidelijk niet in deze wereld
Athesme: relatie tussen immoraliteit en geluksstreven wordt ontkend
Opmerking en controverse = > Spinozarevival

Rond Fichte: athesmestrijd

Controverse omtrent opvattingen moraliteit: als er een God is valt die samen met
morele orde
-

Schrijft niet voor

Maar: valt er mee samen

<-> Kant: scheiding Reine en Praktische Vernunft

Door idealisme weer in elkaar geschoven

Athesme = > ontslagen
Clash tussen establishment en nieuwe generatie
Wat voor de Romantici aantrekkelijk aan Spinoza?
-

Monisme: n substantie, ruimtelijk maar ook geestelijk inzichtelijk = >

eenheidsvisie waarin alles samenhangt
Panthesme = > zijnsethiek??

Romantici: zagen wel zin van religie: spreken van God

Maar: zagen wel mogelijkheid van conflict tussen wetenschap en religie
Maar: Spinoza: mogelijkheid om zin van religie te verzoenen met
wetenschappelijk wereldbeeld
-

> spinoza van de Tractatus

Spreken van God gebeurd door natuur zelf

Is de natuur zelf die me ingeeft wie ik moet zijn, hoe ik me moet gedragen
Maar ook problemen: bleef schatplichtig aan eng-materialistische natuurfilosofie
van Descartes
Blijft statische filosofie: substantie verandert niet, wordt alleen via twee modi
gekend en eeuwig gedreven door dezelfde causale principes
Willen dynamisch monisme: niet statische substantie met verschillende modi
= > Fichte
Wat willen ze ook: teleologie: mogelijkheid om doel te zien in de natuur

Houding van gelatenheid, herhaling = > kritiek romantici: boven jezelf uitstijgen
en zo
Wat aantrekkelijk bij Fichte: pertinente formulering van ongenoegen met
bifurcaties Kant
Wissenschaftslehre: wetenheidsleer, poging om te begrijpen hoe het weten
berhaupt werkt: wissenschaft = datgene wat gekend wordt

Wat met Ich te maken?

Oermodel van kennis voor Fichte in zelfkennis: subject en object van kennis
vallen samen
In de mate waarin het zichzelf volledig kent: absoluut samenvallen van
object en subject

Geen bemiddeling: indien wel: zelfbewustzijn -> extern

Alles wat mee in synthese opgenomen
Krachtige zelfbewuste Ik
Productiteit van het Ik gereproduceerd in materile werkelijkheid
Maar: product van de kennis prioritair achten t.o.v. de materile wekelijkheid
= > kritiek
i/d werkelijkheid gereproduceerd wat transcendentale Ik er in steekt
te subjectef
<-> Hegel

Romantici: meer autonomie

-

Niet alleen aan Ik

Maar ook: aan natuur: dynamische werkelijkheid

Fichte: principe subject-object te interpreteren volgens dynamisch monisme

Wat volgt daar uit: weigering om fysische en geestelijke strikt te scheiden

-> ontwikkelingen in geneeskunde

Ontvouwing organismeparadigme: eenheid op zon manier dat ze meer is dan

optelsom van de delen, maar elk deel onafscheidelijk van de eenheid
+ organisme is iets wat zichzelf tot stand brengt en in stand houdt

Dynamisme dankzij primauteit van het Ik

Creativiteit die uitgaat van het Ik

Grote heraut vrijheidsfilosofie: transcendentale Ik moet zich niet laten hinderen

door werkelijkheid
Theologisch: incarnatie van schepper in schepping
Besef dat er eenheid is
Antipode van dualisme
= > diepe theologische grondslagen moderniteit???

Les

Specificum romantiek: ontwikkelen van organisme-paradigma

Fichte
Spinoza

Deze les: link tussen eerste luik en tweede luik

-

> citaten bespreken

Eerste citaat: Kritik der Urteilskraft

Eerder college
- Analytik der schne
- Analytik des erhabene

Confrontatie met datgene wat op eerste gezicht onmogelijk te vatten valt

door erhabene
Maar: na ervaring toch (?)
= > tevredenheid

 - > vooral op dit dooreenschudden mentale huishouding zullen romantici

inspelen

Kant: tracht organisme te beschrijven in tegenstelling tot mechanisme

-

Bewegende kracht: kracht die ervoor zorgt dat iets beweegt: Hume:
biljartbal: kracht is extern
Bouwende kracht: analogie: kracht zit in de bal zelf

Kant: je kan beweging van organisme niet uitsluitend verklaren aan de hand van
externe oorzaken

Kunstproduct: iets dat door kunstenaar gemaakt wordt: beeld-beeldhouwer

natuurproduct: resultaat van iets wat uit zichzelf iets voortbrengt: eikel-eik

kast is niet iets wat zichzelf voortbrengt = > externe oorzaak

Unerforschlig (ondoorgrondelijk) = > Romantisch trekje

Iets wat op dynamische wijze zichzelf in standhoudt + manier waarop het
vruchten voortbrengt heeft te maken met iets wat intern is
Parallel met vrijheidsstreven: vanuit onself iets creatiefs voortbrengen
Niemand moet ons van buitenaf iets opleggen

1ste brief a/d Korinthirs

Romantici pikken organismemetafoor niet uit de lucht: duidelijk geattesteerd in
de religieuze traditie waarin ze staat
Ook te maken met feit dat Romantiek filosofie van het leven wil zijn
Ook Schopenhauer: vitalisme, immanente stuwkracht
Brain-gutverbinding evident in deze periode
<-> lichaam als radertjessysteem
= > onvoldoende oog voor complexiteit

Hedendaagse geneeskunde (evidence based medicin)

Model van geeeskunde: vooruitgang van medische wetenschap op basis van

empirische evidentie
Maar: EBM: zelf niet evident
Tijd waarin er in geneeskunde een besef was dat geneeskunde iets anders is dan
toegepaste biologie/fysiologie
Onderscheid tussen pos. Wetenschappen en humane wetenschappen:
geneeskunde onder grote invloed positieve wetenschappen: onderzoekers
soms biologen, chemici
Niet alleen ervaring arts is belangrijk, maar ook statistiek
EBM<-> uitzonderlijke gevallen
Hedendaagse modellen: te weinig op voorzien
Vernuftiger maken instrumenten: zal nog lang onbevredigend blijven
Want model zelf heeft tekortkoming
Moet gecomplementeerd worden met wijsheid over wat mens nu eigenlijk
is en hoe mens interageert met omgeving
Complexer dan EBM doet vermoeden
Sneeuwbaleffect (werkt zelfbevestigend, financiering e.d.), maar daarnaast
ook nog sneeuw
Veronderstelling dat dat het enige ware is in vraag stellen

Les
Tekst van Bader
Grote dichotomie: 2 manieren van kennen
Ene superieur t.o.v. andere
1) Strikt deductief = > inferieur
Maar: alles wat dit model toelaat kan gecoverd worden op andere, meer
synthetische manier
2) Sfeer: niet louter beschreven in filosofische terminologie van zijn tijd
Maar ook: theologisch
Gelovige niet alleen in de saus, maar ook in het vlees dat je eet
-

vaak geneigd te denken: universele religieuze ervaring -> vlees

> invulling historisch-cultureel bepaald

Maar: onderscheid is zelf bevraagbaar

Religieuze tolerantie is allemaal even graag eten

Maar: zo simpel is het allemaal niet: vlees en saus zijn altijd al verweven

John Hick: elementen uit Gestaltpsychologie

Religieuze ervaring
Gestaltswitch: je kan er op verschillende manieren naar kijken
ene niet meer waard dan andere
Maar: ziet altijd n ding eerst

Toegepast op categorie religieuze ervaring

Puur concidentieel
<-> te simpel: verhouding tussen traditie en
Altijd al gentrpreteerd
Niet eerst ervaring en dan interpretatie in verschillende richtingen
Hermeneutiek tussen vlees en saus
Blinde: olifant betasten
Maar: koning weet olifant

Maar: niet vanuit buitenperspectief essentie zien

Er is zoiets als universele godservaring
Inhereren van religieuze ervaring in de werkelijkheid

Nu naar de tekst
Geen kennen is zonder affect: cruciaal zinnetje
Alle kennen wordt fundamenteel aangedaan

Vorwitz = waanwijsheid

Hoger niveau en lager niveau

Kennis: gaat over inzicht in de natuur der dingen
Manier waarop schepsel kijkt naar werkelijkheid
Meest verheven manier van kennisverwerving
= manier waarop God naar werkelijkheid kijkt
Maar niet: ik heb Goddelijke kennis
<-> onderscheid tussen schepper en schepsel
Gevallen conditie: deels al bevrijd
God schept wereld

Schepping 1)
Zondeval 2)
Christus komt
3) Verloop hereniging
4) voltooiing
4 grote structuurelementen van het geloof

5 wegen:
-

Godsbewijzen
Individuele quastiones

Aquinas: kennen en gekende

Mens is tussenwezen tussen God en dieren

Geen enkel echt kennen zonder affect

Affect der bewondering, aangedaan worden
Platoonse manier van denken
Taumatzein = verbaasd zijn

Admireren
Mirror: spiegel

> in weerspiegeling gaan staan

Speculatio: specul -> spiegel

Christus = > kan goed weer zien

Visio beatifica
Echte bewondering: iets wordt weerspiegeld in mij
Platoons
Etymologische linken = > woordspelletjes

Idee van zekere commercie: een gav is nooit volledig vrij

Kwalificatie van ??? als admirable: onvoldoende gezien door Derrida/Marion

Het affect van het aangedaan worden bevordert het kenvermogen en is daardoor
van het aangapen te onderscheiden
Opwaartse beweging: Gesalt = vorm: godskennis van de mens
En neerwaartse beweging: boven - > beneden
Mens -> werkelijkheid rondom zich
-> begronden
God -> mens: is ook begronden

Mechanisch <-> dynamisch

Vitaal: kennis intrinsiek verworven met iets

<-> het oermodel voor kennis = liefde

Niet kennis die liefde begrijpt (fenomeen, object)

Maar omgekeerd: liefde van God die in staat stelt te kennen
-

> aangedaan worden, passiviteit is primair in kenact

In die zin woord informatio is cruciaal

Formatie = meedelen feit

Maar: vorm aannemen
Echte kennis is inzicht in de dingen
-> Platoons
Genformeerd = gestaltet werden, vorm aannemen van
Deel hebben aan leven van christus
-> Christianus???
Spanningsverhouding???

Niet-lineaire (cumulatieve) opvatting van kennis

Maar: verdieping

Durchwohnung en inwohnung
Metafooor: vuur aansteken

Laatste zin: kennis is altijd participatie

Plato: weten wat je eigenlijk al wist

Deze idee vermijd strikte S-O scheiding

<-> Descartes: altijd al ontologisch in elkaar vervlochten

Als je God externaliseert als object

->kan er nooit geraken
Kan pas kennen omdat je zijn genade reeds hebt ontvangen

Fichte: productie-idee van kennen

Maar half waar
Komt er op aan om forma te delen

Op achtergrond: liefde denken: wat kan je ervan weten als je er niet in staat
= parallel

Op 2 manieren naar kijken:

-

Intrinsiek/dynamisch
Of uiterlijk/mechanisch

Les
Vorige week: opwaartse kennis <-> neerwaartse kennis
verschillende categorien om onderscheid te maken, om kenner en gekende te
onderscheiden
meeste adequate manier van kennen is gent op model van liefde (van God voor
mens)
in die verhouding mens-God: mens slechts in tweede instantie kenner
in eerste instantie het gekende

kennen: ambivalent: niet zonder meer een act

-

Niet: initiatief van autonoom subject

Maar: vertrekt vanuit een aangedaan worden: kein erkentnis ist affektlos

Augustiniaanse en Platoonse invloed: kennis is op ontologisch niveau deel

hebben aan datgene dat gekend wordt
= > met concepten goochelen: bilden

Einbilden: niet alleen zich inbeelden

Maar ook zich een beeld vormen van
+ Heidegger: eenheid maken
Mens in eerste instantie gekend door God
Kennis (informatio) weetjes
Maar een vorm ingeprent krijgen
Mirare enzovoort: weerspiegelen: ook affect van bewondering

Aforisme 12: speculum = spiegel

Mens: beeld van God
God weerspiegelt in de mens
Incarnatie Jezus

= > idee mirare en admirare: gaat ook verder in beeld van God
God beeldt zich in, bouwt zich in in de menselijke conditie die ook vleselijk is
Diepste vorm van kennen: participeren in datgene dat gekend wordt
-

> later terugzien bij liefde

Diepste manier van kennen is iemand aanvoelen

Niet: adequaat kunnen opsommen karakteristieken
= > zet zich af tegen Kant: empirie -> categorien
Genade essentieel in de liefde: niet voluntaristisch project -> doorgaans vrij
meritocratisch over kennis
Introduceert 2 categorien

Durchwohnen
Inwohnen

Andere manier om deze dichotomie in de kennis te conceptualiseren (in

deze tekst, soms wat inconsistent gebruikt)
Durchwonen: blijft extern
Inwohnung: ontologische eenheid tussen kennen en gekende

Bel. Tekst incarnatie: proloog Johannes: woord is vlees geworden + heeft onder
ons gewoond
Wonen = beladen met intimiteit van alledag delen
Cohabitatie Gd met mens
Habits; gewoonte
Kloosterleven: je deelt echt dingen

God die zijn tent komt opslaan: lief en leed delen

In latijn: taberna -> taverne, tabernakel

Bereik goddelijke kennis

Bereik menselijke kennis
Open uiteinden + overlap

Zowel periferie als centrum: bereik van kennis

En begrijpende instantie is altijd in zekere zin verder dan begrepende zelf
Evenbeeld: gelijkwaardig (<-> afbeelding)

Gaat over wezenlijke vitale inwonung

Eenheid van ontologische verbinding

<-> betrokkenheid op elkaar, ook driftmatig

Ook God: lust

15e citaat: door lust voortgestuwde liefde

Datgene dat zich zo vindt en spiegelt spreekt aan???

Dit beeld is zijn naam

Hebreeuwse apologie: concept naam is zeer belangrijk
Naam: staat in hebreeuws symbool voor kracht en energie

Wanneer christenen kruisteken maken: in de naam van de vader

Naam: slaat altijd op totaliteit van de persoon
In naam van iets doen = heel gewichtig iets

Joden sprken nooit naam van God uit

Te groot, te machtig, te krachtig
= > vorm van eerbied door niet te benoemen

Naam die boven alle namen is

Gezant, representant: idee van de engel

God openbaart zich ook in namen
Mens: moet naam van God hooghouden in de schepping
= > inwohnen
Wet is hard en onverzoenlijk
Durchwohnung: wel relatie natuurlijk
Maar: blijft louter extern
Geweld en dwang: neerdrukkende kracht; vindt geen dragende grond
Wanneer het niet begrond wordt, insijpelt
= > weggedrukt

Twee regimes met elkaar gecontrasteerd

Kan niets echt kennen: tenzij in lagere laag inwonen

Alle individuele mensen in God ingewerkt en zich er niet van onderscheiden

In de mate dat er afscheiding is: durchwonung
Zingeving vandaag: niet terugdeinzen voor innerlijkheid
Wanneer religieuze initiatie: alleen durchwohnung => nee

Alleen extern benaderen, als object

Maar weg van de innerlijkheid niet bewandelen
= > kan berhaupt niet meer ter sprake komen
Naar de marge geduwd door geweld

Enkel vanuit rele verbinding = inwohnung als die insijpeling er is

Niet alleen iets wat je moet doen
Maar ook iets dat ik ben
= > waar ook naam van afhangt

Kan enkel en alleen gebeuren door principe van zijn soort?????

Scheiding = > hoe weer eingeartet worden
In eingeartete: al ken van Gattungsprincipe???

Hoe van kennen en gekende zijn

Corresponderen met elkaar
Volgens Baader: correlatie tussen morele en kennis

Iemand die juiste verhouding heeft tot schepper zal zich ook inwonend gedragen
t.a.v. schepper
-

> samenhangen = Romantisch

Les Schleiermacher
Redevoering: literaire genre
<-> traktaat, artikel, thesis

Na Kant: op welke manier kan religie nog iets betekenen indien niet kennis of
moraal

Klassieke theologie:
-

Dogmatiek (= systematische theologie) denkt na over doctrinele inhoud

Apologetiek: soort voorwerk om met de inhoud van het christelijke geloof
op een ernstige manier rekening te houden
- > hoe geloof verdedigen
-> fundamentele theologie: denkt na over rationaliteit van het geloof = >
fundament waarop systeem rust

Overlappingsgebied: bijv. red hij ook ongelovigen

Werk van Schleiermacher: apologetiek

Demonstratio
-

Religiosa vs niet gelovigen- > Schleiermacher: wat is plaats van religie in

mensenleven tijdens deze turbulente tijden
Christiana vs joden (anders-gelovigen)
Catholica vs protestanten

Komt die tegemoet aan bepaalde behoefte, te isoleren van andere behoeftes
Bijv. behoefte aan zingeving
En komt religie hieraan tegemoet?
Je verkracht religie wanneer je ze in rationeel systeem tracht te integreren
Ander gebiedsdeel: moet zich niet moeien met theoretische kennis
Associeert systeem met theoretische kennis

Wat Schleiermacher probeert:

TV: zeker met Kant: religie moet hier niet meer op inzetten
PV: o.a. Fichte: pedagogische waarde met oog op moreel handelen
(Schleiermacher: ook hier niet?)
R

Baader: religie toch wel zekere rol te spelen in menselijk handelen

<-> Baader: vervangt kennis niet, maar wel nog zekere rol in kennisverwerving
Niet dat religie daar niets over te zeggen heeft

<-> Schleiermacher: niet TV en PV

Maar: domein van menselijke ervaring is daarmee niet uitgeput

Baader: is tegen exclusiemechanisme

Speelt weldegelijk een rol
Schleiermacher: religie heeft niets met metafysica te maken
<-> Baader: niet metafysische epistemologie is onding
Methodologie baader: net over hoe geloof in TV en PV betrokken is
<-> Schleiermacher: zet in op R

Grote overeenkomst is verenigingsstreven

Baader benvloedt door hen kai pan (ene in alles) mystiek
Late verlichting
Concepten die voorbijliggen aan scheiding S en O
Scheiding S-O: misschien nodig in kennis -> binnentrekken in schemas

Maar niet in andere: liefde, esthetische ervaring

Wat precies bedoelt met anschaung des Universum is onduidelijk

Maar: gaat weldegelijk over godservaring

Wil transcendentaal ankerpunt in de menselijke anschauung: niet reflexief
Maar niet: keninhoud: iets onbemiddeld en onmiddellijk
maar : wat moet ik me daar concreet bij voorstellen
geen besef: ervaringen = > synthese
ook reflexief: iets wat eerst onbewust was wil plek vinden in de ziel
Niet te herleiden tot PV of TV

Maar: wat dat fenomenologisch precies inhoudt is onduidelijk

Voor iedereen op elk moment mogelijk

-

Kan randvoorwaarden creren

Maar: kan het niet zelf tot stand brengen

+ crert soort verbondenheid, broederschap: je weet v. elkaar dat je ervaring

hebt gehad

Religieuze opvoeding: empfindlichkeit

Roy: opwaartse beweging: zelf weet zich opgeroepen in totaliteit die oorsprong
volledig uiten zich heeft
+ benvloedt door verbeelding en gemoed
Spirituele zintuigen
Esoterisch 6de zintuig
Protestanten
Vs. katholieken: nooit totaal anders: maar extra potentialiteiten in de vijf
zintuigen
Synesthesie: samenspel van zintuigen
Bijv. zoete stem

Spirituele zintuigen: bemiddelen extra betekenisdimensie via bestaande

zintuiglijke kanalen

Roy: Jezus: iets komt binnen id menselijke leefwereld

Eindigheid en concreeheid: altijd bemiddeld
<-> R: realiseert rechtstreekse toegang tot oneindigheid