Alledaagse vrijheid

Alledaagse vrijheid

Jon Bernie

samsara 

Ik wil dit boek opdragen aan mijn moeder
die me leerde te vertrouwen op mijn gevoel
en alles te onderzoeken; en aan mijn vader
die mijn eerste zenmeester was.

©Jon Bernie 20 I 0
Oorspronkelijke uitgave: Non-Dualiry Press 2010
Oorspronkelijke titel: Ordinary freedom
©Nederlandse uitgave: Samsara uitgeverij bv 2012
Vertaling: Prema van Harte
Omslagontwerp: Erik Thé:

.erikthedesign.com

www

Lay-out: Studio 28, Hillegom
ISBN: 978-94-9I411-03-8 I NUR 728
Niets uit deze uitgave mag gereproduceerd worden zonder
schriftelijke toestemming van:
Samsara Uitgeverij bv
Herengracht 341, I 0 16 AZ Amsterdam
.samsarabooks.com

www 

Inhoud

Voorwoord door Adyashanti

9

Inleiding door Jon Bernie

13

Hier zijn

17

De weg gaan

20

Bezieling

25

Energie en Geest

27

Oplossen in Licht

30

Het gevoel zijn

34

Loslaten

39

Het evenwicht vinden

41

Terugkeren naar gewaarzijn

46

De worsteling toelaten

49

Opluchting is slechts het begin

54

Het enige dat ons tegenhoudt

57

Werkelijkheid begint wanneer het verhaal eindigt

63

Klaar zijn

66

De rol van de geest

71

Het licht van aandacht

76

Iedereen is de leraar

79 

8

Beschikbaar zijn voor wat is

81

In het vuur vallen

87

Obsessie

93

Aandacht voor dit moment

95

De geest is de laatste die het snapt

99

Voorwoord

Het zeggen zoals het is

105

De pijn toelaten van willen-hebben

110

Overtuigingen verdwijnen vanzelf

115

Voel wat je moet voelen

119

De vreugde van ontvankelijkheid

124

De waarheid zich laten ontvouwen

128

Ontdekken

132

Geniet!

137

Hét zijn

141

Verzet is gewoon teveel inspanning

148

Meditatie met hoge verwachtingen

153

Je eigen weg vinden

159

en in een zeker opzicht doen ze dat ook niet. Als we

Laat de worsteling toe

165

denken dat spirituele vrijheid iets is dat prima in over­

Dwang verwelkomen zonder te handelen

169

eenstemming kan zijn met de manier waarop we ge­

Vergeving begint met alles helemaal voelen

"\VJe beschouwen gewoonheid en spiritualiteit
W meestal niet als begrippen die bij elkaar horen,

175

woonlijk kijken naar het leven met al zijn verdeeldheid

Zelfacceptatie

179

en strijd, maken we een pijnlijke vergissing. Spirituele

De kwestie van dienstbaarheid

183

vrijheid komt tot stand door een diepgaande heroriën­

Vragen zonder gehechtheid

185

tatie op de manier waarop we niet alleen onszelf, maar

Laat dat geloof vallen en het is bereikt

193

het totale leven beschouwen. Maar als we 'gewoon' zien

Vrij zijn betekent niet weten wat er gebeurt

197

als te maken hebbend met een verandering van ziens­

Ga het, terwijl je het realiseert, tegemoet

200

wijze die voor iedereen, hier en nu, beschikbaar is, dan

Het veld van aanwezigheid

206

is spirituele vrijheid inderdaad gewoon. Vrijheid is ook

Het rijk van zegening

213

gewoon in de zin dat zij doortrokken is van een staat

Dankbetuigingen

216

van openheid, natuurlijkheid en gemak; en dit zijn juist

Over de auteur

218

de kenmerken van Jon Bernie's onderricht.

9 

Deze prachtige collectie van }ons lessen is een juiste

lucht op elkaar botsen, je wereld tot stilstand zal ko­

weergave van zijn vermogen ons opnieuw te wijzen op

men. En in één ademloos moment kan verlichting je

onze ingeboren vrijheid. Wat Jons onderricht echter

treffen en eeuwigheid je deel zijn.

zo

krachtig en relevant maakt, is dat geen enkel on­

derdeel van de menselijke ervaring ontkend wordt.

Adyashanti

Er zit juist een open aanmoediging in om onze hele

San Francisco, mei 2010

ervaring als mens erbij te betrekken en te omarmen,
als middel om het onbegrensde fundament van het be­
staan te ontdekken waarbinnen onze hele ervaring zich
voltrekt. Dit is op zichzelf al een groot geschenk voor
iedere spirituele zoeker die erachter probeert te komen
wat vrijheid eigenlijk is. Maar als je met al je zintuigen
open en alert deze lessen leest, ga je nog iets anders
aanvoelen.
Je zult opmerken hoe zich een diepe stilte in je vormt.
Niet een betrekkelijke stilte die slechts de afwezigheid
van geluid is, maar de stilte van een grote en uitnodi­
gende aanwezigheid. Deze stille aanwezigheid heeft iets
van de ontdekking van een verlicht snoer van waarheid
dat door je heen loopt. Dat was er natuurlijk altijd al,
maar je hebt het misschien niet opgemerkt of je volle
aandacht gegeven. Want je volle aandacht geven aan
iets anders dan je dolende geest is niet iets waartoe je
zo vaak wordt aangezet. Maar als je met elk deel van
je wezen alert bent, valt je misschien niet alleen het
geschenk ten deel van een waarlijk wijs en liefdevol
onderricht, maar kun je diep in een volmaakte stilte
worden getrokken waar Jons woorden tot je zullen
doordringen en waar, als twee pijlen die midden in de

10

11 

Inleiding

I

k weet nog dat ik, vier jaar oud, omhoog keek naar
de sterren en me afvroeg: 'Wat gebeurt hier?' Toen

ik elf jaar was, redetwistte ik met de leraar van de zon­
dagsschool over het bestaan van God. Ik geloofde er
niet in. Ik kwam thuis en zei tegen mijn moeder: 'Ik ga
niet meer naar zondagsschool, ik heb het te druk met
vioolspelen!' 'Goed, schat,' was haar antwoord. Ik werd
een agnosticus, en verklaarde in die periode: 'Wanneer
ik God zie, dan geloof ik het.' Ik nam toen aan dat
de meeste van mijn vrienden, in al hun verschillende
godsdiensten, gehersenspoeld werden.
T ijdens mijn tienerjaren worstelde ik met de zin van
het bestaan en begon een innerlijke zoektocht die op
zestienjarige leeftijd tot een verlichtingservaring leidde.
Toen wist ik niet wat me overkwam; het zou nog een
13 

hele tijd duren voordat ik erachter kwam. Ik was zon­
der het te weten in contact gekomen met het mysterie
van het bestaan en die ontmoeting veranderde niet al­
leen de loop van mijn leven, maar leidde uiteindelijk

Iedere stap die je zet

tot het eind van mijn worsteling met 'war is'. Zij leidde

voertje er niet vandaan.

tot het einde van het zoeken, het einde van de angst en
het einde van identificatie met het ego, wat allemaal
omschrijvingen zijn van de ontdekking en realisatie

Dogen

dat we in wezen bewuste energie en ruimte zijn, ofwel
gewaarzijn zelf Deze realisatie heet Vrijheid.
Dit boek gaat over Vrijheid. Het gaat niet over een spe­
ciale staat of roesrand die 'Vrijheid' heet, een of ander
idee of begrip om in te geloven, maar over de herken­
ning en realisatie van onze wezenlijke aard. Wanneer
we eindelijk in her nu zijn en ons bewust worden van
wat ons bestaan echt inhoudt, ontdekken we dat Vrij­
heid volkomen gewoon is. Alledaags, maar ontzagwek­
kend.
De herkenning en realisatie van onze wezenlijke aard
is voor velen een geleidelijke overgang. De uitdaging
voor onze generatie is om erachter te komen hoe we
deze transformatie kunnen bevorderen terwijl we mid­
den in het gewone leven staan.
Jon Bernie

14

15 

Hier

zijn

erlichting is in essentie eenvoudig 'hier zijn'. Het

V

is niet de gedachte 'hier

zijn', of iets dat je jezelf

wijsmaakt: 'Ik ben hier.' Er is geen denker of verteller.
Er is niet iemand die hier is.

Verlichting heeft niets te maken met geloof of in­
zicht, tenminste niet op de manier waarop wij in­
zicht meestal beschouwen. Het is lastig om erover
te praten. Het is gemakkelijk te begrijpen waarom
beoefenaars in veel kloostertradities de meeste tijd
in stilte verblijven. Als je het praten weglaat kun
je gewoon doen wat je te doen hebt - houthak­
ken, water halen, zaaien, groente plukken - in een
dergelijke omgeving kan alles heel erg eenvoudig
worden.

17 

Maar zelfs hier, midden in ons drukke leven, is die

Naarmate je verder komt in het verlichtingsproces, ga

eenvoud nog steeds bereikbaar voor ons. Je kunt

je beseffen dat alles - alles! - tegelijkertijd verlichting

gewoon letten op je onmiddellijke ervaring van dit

overbrengt en ontvangt. En terwijl je je aandacht geeft

moment. Die hoef je niet te begrijpen, of er iets over

aan Dat, aan dat ontzagwekkende proces, is er een ge­

te geloven. Bepaal je gewoon tot wat is, zoals het is.

voel van verdieping en een gewaarzijn van een soort

En naarmate je ervaring steeds eenvoudiger wordt,

kracht of energie die overal aanwezig is; en langzamer­

laat je ook dat verhaal vallen, het verhaal dat het

hand word jij die energie.

eenvoudig is. Je maakt een vrije val in openheid, in
leegte.
Het is trouwens niet nodig hier ook maar iets van te
geloven. De enige vereiste is aandacht, en de bereid­
Bewust worden betekent iedere controle laten varen.

heid je controle los te laten. Wat je ervaring ook is, dat

Daarom kan meditatiebeoefening nuttig zijn voor ons

is wat er gebeurt - laat het. Waar je dit moment ook

fysieke lichaam dat geconditioneerd is tot beheersen,

tegenaan loopt- of je je nu open of gesloten voelt, of

verdedigen en vasthouden. Meditatie kan je laten

je je vredig voelt of dat je worstelt - dat is de poort.

zien waar het vasthouden gebeurt. Je zit, en stopt,

Je krijgt de kans je open te stellen voor wat er nu ge­

en merkt op wat er fysiek, emotioneel, energetisch

geven wordt, wat zich nu aftekent in de spiegel van

aan de hand is. Het fysieke lichaam is een geweldige

je aandacht. Wat je ervaart van het leven is altijd een

spiegel.

afspiegeling, en juist dat is het hoogste onderricht als
je klaar bent om het te ontvangen.

Wees dus gewoon hier. Merk op wat er gebeurt. Dat
hoef je niet te analyseren, goed te maken, uit te pluizen
of te verklaren. Verlichting blijft over wanneer dat alles
wegvalt. Het is letterlijk alles laten vallen en gewoon
hier zijn. Om te bedenken is het ontzettend simpel.
Het is de eenvoud zelve: alleen maar zijn. Je probeert
nu niet meer ergens te komen; je voelt die dwang niet
langer. Je bent als de zon- geankerd in stralende aan­
wezigheid, verbonden met alles.

18

Noot van de uitgever: Deze toespraken en dialogen zijn bewerkt naar

transcripties van }ons openbare bijeenkomsten (mustal satsangs genoemd
- letterlijk: 'ontmoeting in waarheidJ en retraites uit 2006 tot 2009.

19 

Het heeft niet te maken met geloof, gelukkig. Dan
zouden we echt in de problemen zitten. Wat we ge­
loven is de oorzaak van al het verdriet! Hoe meer we

De weggaan

vasthouden aan wat we geloven, hoe meer pijn we heb­
ben. Dat is juist lijden, dat vasthouden. Dat is ook die
hele illusie van afgescheidenheid. Maar dat vasthouden
is eigenlijk slechts zelfbescherming- het is de mens die
probeert te overleven en zich prettig te voelen. Zoals
je weet als je bekend bent met psychologie, ontwikke­
len mensen allerlei overlevingsstrategieën. We noemen
die strategieën 'ego' of 'persoonlijkheid'; je zou ten
onrechte gemakkelijk kunnen aannemen dat je je per­
soonlijkheid bent. Maar wie we echt zijn is niemand.

anneer we bijeenkomen in satsang is de stilte

W

eigenlijk het echte onderricht. Het gaat niet

om de persoonlijkheid van de leraar of van de leer­

ling. Zoals Jean Klein vaak zei: wanneer niemand zich
houdt voor een leraar en niemand voor een leerling,
vindt het echte onderricht plaats.
De waarheid is deze: we zijn helemaal niet gescheiden.
We zijn hetzelfde. Wanneer we in beslag genomen
worden door onze persoonlijke worstelingen lijkt het
net of we gescheiden zijn, het voelt alsof we allemaal
anders zijn; en natuurlijk, in de menselijke fYsieke zin,
zijn we dat. Maar in onze kern, in de fundamentele
werkelijkheid van dat wat we zijn, zijn we niet geschei­
den. De stilte is een gelegenheid om je daarvoor open
te stellen.
20

We zijn slechts openheid; slechts vrijheid.
Er is in feite niets dat ik je hoef te leren. Schenk alleen
aandacht aan wat aanwezig is. Als je eenvoudigweg laat
opkomen wat er opkomt en je er niet tegen verzet, dan
is het geen probleem- het kan door je heen gaan en
volledig ervaren worden. En als je het wel als probleem
voelt, stel je dan open voor die ervaring: de spanning,
de worsteling, de weerstand. Laat jezelf dat ongemak
voelen. Stel je er helemaal aan bloot, zodat het door je
heen kan gaan en niet blijft steken.
Wonderlijk genoeg is het enige dat je hoeft te leren,
beschikbaar te zijn voor wat is. Dat is de enige vereiste.
Maar in plaats dctarvan hebben we vaak de neiging
om te zeggen: 'Dit wil ik wel, maar dat niet. Ik wil de
gelukzaligheid, het één zijn, de vreugde; maar ik wil

21 

niet de pijn, de angst, her verdriet, de boosheid.' Gek
genoeg wijst veel zogenaamd onderricht juist op dat
niet-willen.
Het is niet de ervaring zelf- pijn, angst, wat dan ook
- die het probleem is. Het is de weerstand tegen die
ervaring: proberen deze te ontlopen, te verhelpen, te
begrijpen. Ik noem dat de 'oerweerstand'. Die weer­
stand is meestal onbewust, maar kan aan de opper­
vlakte komen als je bereid bent echt bij je ervaring te
blijven. Dat is in feite het enige dat nodig is, gewoon

vooraf over wat er gebeurt of wat het berekent, en
onderzoekt alles.
Als je geïdentificeerd bent met wat je gelooft dan is
het van levensbelang om dat te onderzoeken. Je over­
tuigingen zijn noch waar, noch onwaar, noch goed of
slecht; overtuigingen zijn slechts mentale constructies.
Op korte termijn zijn ze nunig of niet nuttig, maar
uiteindelijk worden ze irrelevant als je dat startpunt
bereikt waarop je ten slotte gewoon hier bent. Dan
speelt overtuiging niet meer. Je perspectief is verscho­

volhouden. Natuurlijk is dat soms moeilijker dan het

ven. En langzamerhand leer je je open te stellen voor

klinkt. Het pad gaat vaak niet over rozen.

dat andere perspectief en laat je het sterker worden;

Maar naarmate je je steeds meer openstelt voor wat je

eigenlijk vanzelf Niemand doet het voor je. Je doet het

werkelijk bent, zul je merken dat 'gewoon volhouden'

niet eens voor jezelf. Als je kon had je het al gedaan.

uiteindelijk is het blijvend. Dat is alles. Het gebeurt

vanzelf gebeurt. In het begin lijkt er misschien inspan­
ning voor nodig; maar als het je eenmaal gemakke­
lijk afgaat gewaar te blijven, zul je merken dat juist
het verzet tegen de worsteling met wat is, werkelijk
inspanning kost. Wanneer je die inspanning eindelijk

Het pad heeft eigenlijk ook te maken met eerlijkheid,
met gewoon zeggen zoals het is, hoe het ook is. Geen
schaamte, geen verwijt. Het enige dat nodig is, is dat
je eerlijk vertelt waar je je op dit moment bevindt. Het

kunt laten, dan wordt zijn met wat er is waarlijk moei­

doet er niet toe of dat er goed of slecht uitziet, of dat

teloos.

het goed of slecht voelt. Belangrijk is om het aan het

Ik heb vaak geopperd dat de geestelijke instelling

je werkelijk vrij- zelfs beperkte waarheid!

licht te brengen, om zo te zeggen. De waarheid maakt
van de onderzoeker en de wetenschapper het beste
werkt. De onderzoeker begeeft zich stoutmoedig in

Vaak is men bang niet 'spiritueel' genoeg te zijn. Bij­

het onbekende, altijd op nieuw terrein, en weet nooit

voorbeeld als je een periode doormaakt waarin veel

wat hij nu weer zal tegenkomen. De wetenschapper

psychisch zware toestanden omhoogkomen waarin je

observeert wat zich voordoet zonder een enkel idee

je in een ogenschijnlijk permanent negatieve geestelij-

22

23 

ke toestand bevindt, maar merkt dat je liever niet wilt
erkennen hoe je je voelt. Want zo hoort het eigenlijk
niet te zijn, nietwaar? Het hoon te zijn zoals in het

Bezieling

spirituele verkooppraatje, de stralende oase van licht
waarbij we horen uit te komen, enzovoort. Daarom
wil je niet toegeven, misschien niet eens aan jezelf, dat
wat je eigenlijk voelt enorm veel pijn is.
Maar wie heeft er pijn? Wie is er boos? Wie is er bang?
Wie is er verdrietig? Heb je daar echt een antwoord
op? Stel jezelf de vraag - en hou dan met alles op, ga
gewoon zitten. Stel je open voor de vraag. Stel de vraag
niet alleen;

wees

hem.

Kun je jezelf toestaan bij die ongemakkelijke vraag te
blijven zitten, zonder het antwoord te moeten weten?
Kun je niet-weten? Kun je je openstellen voor niet­

0

nze ware aard is om bezield te zijn. Deze bezie­
ling is niet iets dat de ene mens heeft en de ander

niet. Het is niet iets dat je waard moet zijn. Bezield

weten? Natuurlijk! Niet-weten is je natuur. Het is heel

zijn is onze essentie, ons ware wezen. We kunnen het

naruurlijk, zoals een bloem die haar geur afgeeft. De

vergeten; onze bezieling kan overschaduwd en zwaar

bloem doet er niet haar best voor, het is gewoon haar

bepantserd zijn. We kunnen ons bevinden in een toe­

natuur. Daarom is de natuur zo mooi; zij probeert niet

stand van overleven of het net redden, wat belangrijk is

mooi te zijn, ze is het. En dat is eigenlijk de schoon­

voor mensen natuurlijk, en vaak moeilijk.

heid van dat wat we zijn, als we maar gewoon zijn. Dat
is genoeg.

Maar op een bepaald moment merken we dat we de
ruimte hebben om het ontvouwen en de transformatie
te laten gebeuren. En het gebeurt echt! Soms verande­
ren dingen plotseling en ingrijpend, maar meestal ont­
vouwt de verandering zich geleidelijk, in stadia, zoals
een eikel langzaam een eik wordt.

24

25 

Er komt eigenlijk geen eind aan deze transformatie.
Hoe zou dat ook kunnen? Het mysterie blijft zich
openbaren. We houden nooit op te leren- misschien

Energie en Geest

worden we beter in leren. We worden betere leerlin­
gen, zou je kunnen zeggen. Uiteindelijk zijn er geen
leraren, alleen leerlingen.
Als we dieper tot het mysterie doordringen wordt onze
geest ontvankelijk en beschikbaar. We hebben steeds
minder vooropgezette meningen over wat er gebeurt.
We hebben elk moment de bereidheid om te leren,
om niet degene te zijn die het weet. Wanneer we ons
waarlijk openstellen voor deze aanwezigheid merken
we dat we ons er vanzelf nog verder voor openen. We
gaan haar binnen en we ontvangen haar met heel ons
wezen. Dat is overdracht. Dat is het mysterie, de magie
en de kracht van satsang.

ls je een ogenblik neemt om stil te zitten, zon­

A

der te praten, zul je allerlei dingen waarnemen.

Misschien voel je je moe, slaperig; misschien voel je
lichamelijk ongemak of merk je dat je rusteloos, afge­
leid bent. Misschien ontdek je wel dat er een bepaalde
emotie in je speelt, iets dat je anders niet gemerkt zou
hebben. Je zou denken dat rustig zitten tamelijk ge­
makkelijk te doen is, maar in feite kan bewust zitten
moeilijk of zelfs overweldigend zijn. En toch zit er
een kracht in het stil zijn. Het biedt de mogelijkheid
je open te stellen voor je fundamenteel energetische
natuur.
In dit soort discussies verkies ik het woord 'energetisch'
vaak boven 'spiritueel'. Het is minder belast met over­
tuigingen en begrippen. Energie is praktisch- je draait

26

27 

de knop om en het licht gaat aan. We begrijpen niet

Er zijn zoveel namen voor dit mysterie dat wij zijn:

noodzakelijk in alle details hoe het werkt, maar dat

aanwezigheid, ruimte, leegte, God, liefde, Tao - het

hoeven we ook niet. We leven ermee, we aanvaarden

gaat maar door. Maar als je je er eenmaal voor openge­

het. Het is onze werkelijkheid.

steld hebt, als je eenmaal beseft dat jij dat bent, vergeet
dan alle namen; wees het gewoon.

Vanuit het standpunt van gewaarzijn is alles wat wordt
waargenomen, of het nu gedachte of gevoel, gewaar­

Dat betekent niet dat je je helemaal verliest in het

wording of emotie is, fundamenteel een beweging van

goddelijke en onpraktische - dat je geen auto kunt

energie. We beginnen als die beweging, als die energie te

besturen, een spijker inslaan, software installeren en

leven en dan hebben we de overgang gemaakt naar het

dergelijke dingen. Het is eerder zo dat je die dingen,

onbekende, naar het mysterie - naar echte bezieling.

het functioneren in de werkelijkheid, over de hele linie
veel beter en vollediger kunt doen dan ooit tevoren.

Op een bepaald punt denken we er niet eens meer aan;

Er is geen enkele scheiding meer tussen 'mij' en 'mijn

erover denken valt weg en we zijn gewoon deze aanwe­

ervaring.' De zogenaamde 'ervaring van mij' is een il­

zigheid, dit wakker zijn, deze ontspannen manier van

lusie, een projectie. Wanneer je volledig bezield bent is

zijn. Verlichting laat ons dan zien hoe we voor het vol­

er geen projectie meer; er is alleen bezieling.

gende moment zorg moeten dragen. In het zenboed­
dhisme zeggen ze dat het er niet toe doet hoe groot je
tuin is, zolang je er maar voor kunt zorgen. Je moet er
dus achter komen hoe je hem moet verzorgen. Je doet
gewoon wat voor de hand ligt.
Het eerstvolgende bevindt zich nu pal voor je. Onze
aandacht is zo vaak elders - bij iets waar we over pie­
keren, of bij plannen voor de toekomst. In staat zijn
jezelf voortdurend bij de les te houden - dat is de kans
die onze beoefening biedt. Daarom voelen we nu ge­
woon, openen ons gewoon voor deze aanwezigheid,
deze energie die we fundamenteel zijn. We schenken
onze aandacht aan het onbekende, het onzegbare.

28

29 

Satsang kan soms het gevoel geven dat je in een snel­
kookpan zit. Het wordt heter en heter! Laat het maar
heter worden, laat het maar sterker worden. Dat maakt

Oplossen in licht

misschien lichamelijk onzeker; misschien begin je zelfs
wel te schudden, of merk je dat je de deur uit wilt ren­
nen. Zoals Robert Adams eens zei: 'Als je hier bent ge­
komen om naar een lezing te luisteren, zit je verkeerd!'
Het goede nieuws is dat je niet hoeft te begrijpen hoe
het werkt om het te laten werken. Hier zijn is genoeg.
Alles wat je moet doen is jezelf leren toestaan te koken.
Om opgelost te worden in licht. Om overal tegelijk te
verschijnen. Dat is vrijheid.

erlicht worden is oplossen op de ene plaats, en te­

V

gelijkertijd overal anders verschijnen. Verlichting

kun je ook benoemen als 'aanwezigheid' zijn, energie

V Ik voel de laatste tijd een intense hitte. Ik ben me zeer

zijn. Karmische verschijnselen, hoe ook van aard, zijn

bewust van een hevig gevoel van proberen, maar ik weet

brandstof voor het oplossen. Accepteer daarom ge­

niet waar het proberen op gericht is.

woon wat er is in plaats van weerstand te bieden, te
vechten of ruzie te maken met wat er is. Ontvang wat

Hoe weet je dat je iets probeert? Is het een lichamelijke

er is, laat toe wat er is. Word wat er is.

gewaarwording, zoals een druk of duwen? Of is het
een mentale of emotionele ervaring?

Nu is er geen scheiding tussen waarnemer en het waar­
genamene-er is alleen waarneming. Er is slechts luis­

V Het is meer een associatie die ik heb. Ik weet zelfs niet

teren, slechts observeren, slechts voelen, slechts den­

meer wat ik probeer te doen. Ik heb al

ken. En jij laat deze zwangerschap gebeuren, je laat

moeite gedaan om verlicht te worden, en die spanning

deze groei toe, hoe pijnlijk - of extatisch! - het ook

neemt stapsgewijs toe. Ze lijkt niet eens meer een richting

mag zijn.

op te gaan, ze bouwt zich alleen maar op. En hoe meer ik

zo

lang zoveel

ernaar kijk, hoe intenser de gewaarwording wordt.
30

31 

Die intensivering is mogelijk het begin van groei. Kijk

meer, probeer het met minder. Zie wat er gebeurt. Ge­

eens of je het een tijdje kunt laten rusten. Zit alleen

leidelijk aan zul je gevoel krijgen voor de beste manier

maar met die druk, maar zonder verwachting - dat is

om je open te stellen. Open van hart zijn is onze na­

het lastige ervan. Begin er niet aan met verwachtingen

tuurlijke toestand. Het is liefde en het is vreugde en

of conclusies over waarom je ermee in meditatie zit.

het is het leven ten volle leven. Het is wat iedereen wil,

Negeer dat allemaal.

echt waar, en dat kunnen we elk moment hebben als
we onszelf toestaan het te ontdekken. Er is alleen wat

Zoals ik zei, het lijkt eigenlijk wel op koken. En net

tijd voor nodig om erachter te komen hoe je het tot

als met koken moet je ook weten wanneer je de deksel

bloei moet laten komen. Dus het is niet erg dat je het

moet optillen om de druk te laten ontsnappen. Als je

niet weet. Je zit op het juiste spoor.

broccoli stoomt, moet je die van het vuur nemen als
hij nog helder groen is en zacht, maar voordat het he­
lemaal slap is geworden van de hitte. Toen ik monnik
was hadden we van die moorddadig lange sessies - we
haalden nooit de deksel erafl - en dat was echt te erg.
Ik kwam daar later achter toen ik het klooster verliet.
Toen ik eenmaal op mezelf woonde kon ik in het zit­
ten en het zijn mijn innerlijke behoefte volgen, en ik
merkte dat ik veel dieper kon gaan en veel meer kon
ontdekken dan toen ik mezelf zo onder druk zette.
V. Ik

word er een beetje gespannen van als ik je dat hoor
zeggen, want ik wilde juist weten wanneer ik de stoom
moest laten ontsnappen, wanneer ik de dekseL erafmoest
halen en wanneer niet. Als ik het nu verkeerd doe? Het
geeft me een onbehaaglijk gevoel dat ik niet weet wan­
neer.
Dat klopt. Je weet het niet. Zoek het uit. Geef jezelf
toestemming om te experimenteren. Probeer het met

32

33 

sprake meer van iemand, van identiteit en van lij­
den.

Het gevoel zijn
V. Ik snap het idee niet dat je het gevoel bent. Ik kan ge­

voel ontvangen, en gevoel ontkennen, maar ik weet niet
wat je bedoelt met gevoel zijn.
Gewaarzijn en gevoel smelten samen, zo je wilt, zodat
er geen sprake meer is van 'ik' en 'mijn gevoelens.' De
scheiding daartussen verdwijnt. Dat bedoel ik ook met
gewaarzijn zijn. Idem dito. Dan is emotie niet langer
het verhaal dat we onszelf vertellen, het is slechts een
ls een moeilijk of onaangenaam gevoel je over­

beweging, slechts de energiestroom die door je heen

valt, laat dat gevoel er dan zijn van jezelf. Kijk

gaat.

A

niet naar het gevoel als passieve toeschouwer, maar

wees het gevoel zelf. Wanneer je het gevoel bent, is

V. Het verhaal wakkert de emotie aan. En jouw advies is

er geen denken. Als je naar het gevoel kijkt, is er nog

om het verhaal los te laten, ofer op een of andere manier

scheiding - 'jij 'bent er en 'je gevoel' is er waar 'jij'

onder te kijken?

naar kijkt. Het ego functioneert nog, er is nog iemand
die het gevoel heeft. Maar vrijheid is niet voor 'ie­

Het verhaal is de oppervlakte; ga naar de bron. Het ver­

mand'; vrijheid is voor 'niemand'.

haal wijst misschien op wat er feitelijk gevoeld wordt,
of helpt je erbij te komen, maar het heeft weinig te

Zolang er iemand is met gevoelens ben je nog ge­

maken met de echte bron van het gevoel, behalve in

ïdentificeerd. Identificatie is de bron van lijden; het

zeer beperkte mate. De beweging van emotie kan van

is zelfs de definitie van lijden. Maar wanneer je voe­

alles zijn, maar zij hoort in hoge mate bij het functio­

len bent, is er geen identificatie meer. Als je het ego

neren van de mens. Op zich is het geen probleem. We

laat vallen - dat wil zeggen, zodra je jezelf toestaat

maken er een probleem van wanneer we die emotie

volledig in dit moment aanwezig te zijn- is er geen

blokkeren, die verhinderen goed te bewegen. Dat ver-

34

35 

oorzaakt allerlei moeilijkheden -mentale, psychische,

[Sanskriet voor energie] Het kan een soort gewoonte

zelfs fYsieke.

worden -even wat shakti spuiten, toch? Uiteindelijk

Veel mensen moeten weer leren voelen, want ze heb­

spirituele rijpheid en dan ben je in staat de volle ver­

ben geleerd zich te redden in hun leven door zich af

antwoordelijkheid te nemen voor het streven naar de

te scheiden van hun gevoel, en hebben het daarmee

waarheid zelf, welk gevoel het je ook geeft.

voldoet dat echter niet meer. Je bereikt een zekere

gemaakt tot iets 'daar' dat geanalyseerd of verworpen
kan worden. Er is heel veel expertise in ontkenning.

Zoals ik vaak heb gezegd, is eigenlijk het moeilijkste

We zijn experts in het in stand houden van onbewust­

om tot inzicht te komen gewoon volhouden. Maar je

heid! Hoe keren we nu terug naar heelheid? Welnu,

leert sowieso volhouden, en op een bepaald moment

daarom ontwikkelden mensen zoiets als meditatie, een

geeft de vraag: 'Wanneer zal ik het bereiken?' niet veel

manier om in het lichaam te komen en werkelijk re­

energie meer. In plaats van je af te vragen wanneer je in

flectie te ontwikkelen; en bewuste communicatie, met

een moment in de toekomst zult aankomen, wordt de

elkaar praten, je uiten. Er zijn heel veel methoden om

vraag: 'Hoe kan ik totaal in dit moment aankomen?'

genezing mogelijk te maken.

Dat is alles. Om echt te transformeren moet je je in
het tijdloze, in het nu, begeven; de weidsheid van het

Maar wij richten ons hier op gewaarzijn, dus dat is het

bestaan; eenvoudig gewaarzijn zelf

standpunt van waaruit ik wil spreken. Mensen kunnen
veel gewaarzijn ontwikkelen en nog altijd een bepaalde

Tijd hoort tot de illusie van afgescheidenheid. Wan­

graad van ontkenning behouden. Dit is een lastig ter­

neer we gewaarzijn zijn, is onze ervaring tijdloos, con­

rein. De aanvankelijke ervaring van gewaarzijn kan zo

sistent. En wanneer afgescheidenheid zich oplost -

fijn zijn dat dit op zich iets kan worden waar je je aan

wanneer gewaarzijn zijn niets bijzonders meer is, maar

vastklampt als verdediging tegen andere, minder pret­

gewoon zoals het is-dan zijn we één met de waarheid,

tige ervaringen. Ik heb dit wel eens 'je verbergen in

het goddelijke, hoe je het ook wilt noemen. Dat is de

het licht' genoemd. Dit kan een van de belangrijkste

integratie van de realisatie van wie wij in waarheid zijn.

omwegen zijn op het spirituele pad.

Wanneer we in alle rust zijn, wanneer we eenheid erva­
ren, ontbreekt er niets.

Mensen kunnen ook heel goed worden in het hand­
haven van een zekere 'high' door in een spirituele om­
geving te zijn waar veel bewustzijn is, of veel shakti.
36

37 

je begint te zien hoe het zich opent.
Hoe het dat doet.
En dan kom je erachter
hoe je het zijn gang moet laten gaan.

Loslaten

J

e ware zelf verwezenlijken is loslaten. Dat is eigen­
lijk alles- gewoon loslaten. En loslaten gebeurt op

oneindig veel manieren. Je hoort zoveel verschillende

verhalen over hoe het proces zich ontvouwt, hoe het
zich aan verschillende mensen openbaart. Maar de es­
sentie ervan is universeel: je eenvoudig laten gaan in
die openheid, deze stralende levendigheid van zuiver
bewustzijn.
We weten eigenlijk niet hoe het loslaten plaatsvindt.
We willen het weten, zodat we het kunnen laten ge­
beuren. We willen het kunnen faciliteren, en natuurlijk
ook alles vermijden dat het verhindert. En dat is volko­
men redelijk! Maar geleidelijk merken we dat loslaten
eigenlijk ons werk niet is. Het is wel onze opdracht om
te leren de dingen zo te laten zijn zoals ze zijn.
38

39 

Niet te verwarren met een soort afstand doen van
menselijke verantwoordelijkheid. Het betekent niet
dat je je afvallaat ophopen, of persoonlijke verplich­
tingen negeert. Wat het wel betekent is eenvoudig to­

Het evenwicht vinden

taal aanwezig zijn, op dit moment, zonder ervaringen
weg te duwen noch ze naar je toe te halen. Duwen
en trekken zijn uitingen van de egofunctie, manieren
om het kleine zelf te verdedigen. Loslaten betekent die
verdedigingsmechanismen opgeven en jezelf toestaan
ontvankelijk te zijn als bewustzijn, als aanwezigheid,
als levendige bezieling.
Zo komen we erachter hoe we alles laten zijn zoals het
is, en geleidelijk vallen onze beperkende omstandighe­
den vanzelf van ons af. Zoals een beroemd zengedicht

anneer het gevoel van 'ik' verdwijnt, al is het

W

maar even, is dat moment van gewaarzijn er

luidt:

een waarin de projecties van het ego op de werkelijk­

Terwijlje rustig zit, niets doet,
Komt de lente en groeit het gras vanzelf

heid eindigen. Het filter tussen waarneming en werke­
lijkheid is opgegeven. De werkelijkheid wordt direct
ervaren. Tegelijkertijd is er geen 'kennen' van de wer­

[Eng: Sitting quietly, doing nothing
Spring comes, and the grass grows by itself]

kelijkheid, zijn er geen gedachten over. Je 'hebt' niet
langer 'contact' met de werkelijkheid; je bent werke­
lijkheid.

Je leeft gewoon je eenvoudige, alledaagse leven en de
verdwijning van identificatie gebeurt vanzelf.

Zijn heeft een kwaliteit van openheid, van gemak van evenwicht. Ik merk dat ik de laatste tijd veel over
evenwicht spreek. Onze zoektocht heeft heel veel te
maken met het vinden van dat evenwicht tussen zui­
ver gewaarzijn en onze beperktheid als mens. We wil­
len vaak onszelf als mens opknappen of verbeteren. En

40

41 

natuurlijk is er niets mis met de wens je als mens te

Maar het leven in zijn essentie wordt helemaal niet vast­

verbeteren; dat is gewoon de natuur die aan zichzelf

gehouden, en langzamerhand zien we dat het niet eens

werkt. Maar onze essentie, wat wij waarlijk zijn, is al

mogelijk is het leven vast te houden. Leven is ruimte,

volmaakt.

leven is energie. En wanneer we van die momenten
van verbinding hebben zijn we een met die ruimte en

Hoe vinden we dan dat evenwicht? Wanneer we die

energie. We noemen het misschien 'gelukzaligheid', of

momenten ervaren waarin we niet projecteren, dan

'eenheid', of 'onvoorwaardelijke liefde'. Ik noem het

zien we - direct, helder, eerlijk - de dingen zoals ze

vaak 'intimiteit'. Want wanneer we openstaan, is er

zijn. Misschien bewaar je onafgemaakte zaken in je

geen 'jij' en geen 'ik'. We voelen ons letterlijk één. Als

hart, of is er pijn in je lijf die niet verdwenen is; dan is

jij tranen laat, doe ik dat ook. Er is geen scheiding.

de kwaliteit van aandacht die we aan dergelijke dingen
schenken heel belangrijk. Daarom hoor je vaak over

Overdracht vindt in alle richtingen plaats, overal en

het belang van mededogen, van vergeving. We voe­

altijd; het is oneindig algemeen. Wat we dus werkelijk

len ons wellicht gebroken, alsof we niet gerepareerd

beseffen is dat we terwijl we leren ook onderwijzen. En

kunnen worden, en dan moeten we mededogen heb­

terwijl we gevoed worden, voeden we eveneens. Dat

ben met onze gebrokenheid, anders kunnen we ons

is de stroom van bezieling, de bezieling van de aan­

gemakkelijk verliezen in wanhoop of hopeloosheid.

dacht.

Maar vrijheid valt buiten het terrein van hoop en ho­
peloosheid.

Wanneer we leren echt aanwezig te zijn bij wat is, dan
is mededogen werkelijk mogelijk en kan de beweging

We nemen dus verantwoordelijkheid voor onszelf als

van wat werd vastgehouden of genezing van wat ge­

mens door echt te leren voor onszelf te zorgen, en door

wond was, beginnen. We kunnen wakker en gelukkig

echt te luisteren naar wat er aanwezig is, ook als we het

worden. Niet een idee van geluk, maar de echte rijk­

niet leuk vinden, zelfs als het pijn doet. In dat luisteren

dom, de echte levensvreugde, zelfs met al zijn uitda­

zit een enorm transformerende kracht. Wanneer we

gingen en moeilijkheden.

een zodanige aandacht aan onze toestand schenken,
stroomt die vol met energie en begint er beweging in

Dan zijn we eindelijk in staat het verleden los te la­

te komen, begint ze zich af te wikkelen. 'Geconditio­

ten. We bevrijden de opgesloten energie van onze

neerdheid' is in wezen gewoon kramp, een soort van

geschiedenis en laten die energie het leven, het zijn,

energetisch vasthouden.

instromen. En we laten de toekomst los, al die pro-

42

43 

jeeties en fantasieën. Dat wil niet zeggen dat we geen
toekomstplannen kunnen maken of dat we ons het
verleden niet kunnen herinneren. Maar onze energie
zit er niet meer in gevangen. Die is namelijk hier. Wij
zijn hier.

medemensen zijn niet langer van ons gescheiden, zelfs
als we hen niet persoonlijk kennen.
Wanneer we loslaten houden we op met rennen, hou­
den we op verstoppertje te spelen. En zoals ik al vaak
heb gezegd, bereidheid is wanneer je aan het eind komt
van rennen en je verbergen. Je beseft dat je het niet
meer kunt; rennen en je verstoppen werken niet meer.

We vinden dus het evenwicht, de situatie waarin we
vrij zijn. Vrijheid is evenwicht. Dat weet je! Je weet het
al- je bent het al. Je hoeft het niet te worden. Je moet
alleen uitzoeken hoe je dat weten naar de voorgrond
kunt laten komen; en hoe je je erdoor naar huis moet

Als dat wel zo was, zou je hier niet zijn.
Wees dus deze energie, wees dit gewaarzijn, deze be­
zieling. Dat is genoeg. Dan is alles zoals het is - com­
pleet.

laten leiden. Dat is alles.
Je kunt dus al je ideeën over 'het bereiken' laten vallen.
Het bereiken bestaat niet - er is slechts het zijn. Er is
helemaal geen 'bereiken'- alleen geven en ontvangen.
Bereiken is een soort verwerving, maar er is geen ver­
werven; er is niets te verwerven. Er is alleen loslaten en
aanvaarden. En dat is een opluchting! Loslaten is altijd
een opluchting.
En pas in die situatie van loslaten, die sfeer van mede­
dogen, kunnen we echt vergeven. Wanneer we onszelf
als mens onze onvolkomenheden vergeven, vergeven
we automatisch ieder ander ook. Niet alleen mentaal
of psychisch, maar in alle opzichten. Door dat vergeven
worden we bevrijd van de last van alles wat we hebben
vastgehouden en wordt ons hart oneindig groot. Onze
44

45 

titeit en geen agenda meer. Er is slechts gewaarzijn,
slechts het mysterie. En als wij als gewaarzijn gecon­
fronteerd worden met de beweging van emotie, is er

Terugkeren naar gewaarzijn

geen weerstand tegen die beweging. Zo kan de angst
-of boosheid, of verdriet, of hulpeloosheid- werkelijk
circuleren, bewegen, stromen, en begin je te begrijpen
dat emotie gewoon energie is.
Die energie kan natuurlijk als intens, pijnlijk en be­
angstigend ervaren worden, en onze geest kan een he­
leboel ideeën en interpretaties opwerpen die op onze
emoties gebaseerd zijn. Deze ideeën zijn meestal goed­
bedoelde pogingen van het ego om tegen te houden en

at het ego als beschermende identiteit doet, is

W

vasthouden. Dat is zijn aard - vasthouden, be­

heersen. Manipuleren, beschermen, verdedigen. Maar

wanneer we de waarheid vinden, of wanneer de waar­
heid ons vindt; wanneer we de waarheid ontdekken,
of de waarheid ons ontdekt; wanneer we de waarheid
rechtstreeks ervaren, vinden we leegte, uitgestrektheid of
grenzeloosheid. Dit wordt vaak gedefinieerd of verklaard
als oneindig bewustzijn, het Goddelijke of de Boeddha­
natuur. In die openheid gebeurt, naarmate we vertrouw­
der worden met onze ware aard, het loslaten vanzelf.
Het is dus geen krampachtig geduw. Als er sprake is
van moeite om los te laten, wie doet de moeite dan?
Wat is de agenda? Waar een agenda is, is een identiteit.
Maar wanneer we leven als bewustzijn is er geen iden46

te beschermen, om ons veilig en zeker te maken; maar
echte zekerheid is alleen mogelijk wanneer we de iden­
titeit, die zich zeker moet voelen, loslaten.
Gewaarzijn zijn betekent dat er niemand is die gewaar
is. Er is geen scheiding tussen wat is en het gewaarzijn
daarvan. De egoversie van gewaarzijn is 'ik' die ervaart
'waar ik me van gewaar ben'. Dat is niet wat ik bedoel
met gewaarzijn. Dat is een zekere vorm van beperkt
gewaarzijn, natuurlijk, net zoals er een zekere vorm
van beperkt loslaten bestaat die op ego gebaseerd is. Al
deze beschrijvingen -loslaten, voelen, zijn, enzovoort
- kunnen door het ego geannexeerd worden, kunnen
vanuit het egostandpunt begrepen worden.
Maar als de waarheid je eenmaal geopenbaard is, zelfs
kort, kun je de geest niet meer in de fles terug stoppen.

47 

Je kunt niet terug. Nu wordt de vraag: Hoe voltooi ik
het werk? Hoe laat ik het proces van loslaten zichzelf
voltooien? Misschien herinner je jezelf er aan om terug

De worsteling toelaten

te gaan naar gewaarzijn. Maar zelfs dar kan teveel zijn.
'Herinneren' is niet eens het goede woord, omdat het
gewaarzijn dar we fundamenteel zijn niet besraar in de
tijd. Her besraat noch in het verleden noch in de roe­
komst- verleden en toekomst zijn gedachten. Je kunt
het je niet herinneren, daarom is het niets om op de
gebruikelijke manier aan herinnerd re worden. Het is
slechts hier, en het is slechts nu. Dat is alles.
Hoe vind je jezelf dan, hoe kun je terugkeren naar nu?
Dat is het enige wat je moer ontdekken - hoe jezelf
weer helemaal hier te vinden. Al het andere zal zich
openbaren, al her andere zal zich gewoon vanzelf ont­
vouwen. Je zou kunnen zeggen dat je leert om wat er
gebeurt niet in de weg re staan door aanwezig te zijn.
Letterlijk aanwezig zijn. Dan is er niet iemand aanwe­
zig, er is slechts aanwezig zijn. Er is niemand die pro­
beert verlicht te worden. Zolang iemand erop wacht
verlicht te worden, gebeurt het nooit.

en van de vele geschenken van leven is dat we altijd

E

blijven ontdekken. Je zou met recht kunnen zeggen

dat er alleen maar ontdekking is, alleen het ontvangen
van

ervaringen, welke die ook op elk moment zijn. Dat

zou je gemakkelijk over het hoofd kunnen zien in je haast
om ergens te komen. Als we zoeken naar iets buiten ons­
zelf- bevrijding bijvoorbeeld - zijn we gericht op het
doel, maar we zouden het zoeken over het hoofd kunnen
zien. Maar het zoeken is wat er feitelijk gebeurt, hier en
nu. Als je jezelf er dus op kunt betrappen dat je in grote
stappen snel thuis wilt zijn, dan kan de dwang om naar
iets te zoeken, om ergens anders te zijn, wegvallen, zodat
slechts de realisatie dar je al hier bent, overblijft.
We denken vaak dar we iets moeten vinden dat we
niet hebben, of iets moeten veranderen aan onszelf

48

49 

om beter te worden. En op een praktisch niveau is dat

mogen helemaal mens zijn, volkomen echt. We kun­

prima, geen probleem. Soms is het gezond aanpassin­

nen echt leren en groeien, onderzoeken en ontdekken.

gen te doen. Maar vanuit het standpunt van simpele

We kunnen werken, creëren, dienen.

aanwezigheid- van volledig aanwezig zijn, volledig le­
vend - is er niets dat gevonden of bereikt, verbeterd of

Als je dus merkt dat je kijkt, of zoekt, of vermijdt; je

zelfs begrepen hoeft te worden. Je kunt menselijk zijn,

vastklampt aan je ervaring of haar wegduwt; of in ver­

met al je menselijke onvolkomenheden, nog lerend,

warring bent, wat zijn eigen vorm van worsteling is

groeiend en rijpend en tegelijkertijd helemaal bewust,

met wat er aanwezig is; als je merkt dat je op een van

helemaal levend.

deze manieren worstelt, houd er mee op en stem je af
op je lichaam. Voel de druk of de spanning, de angst.

Een van de meest beperkende overtmgmgen die je

Voel de emoties die er zijn - verlangen misschien, of

kunt hebben is dat het voor spirituele realisatie nodig

verdriet of bedroefdheid. Wees je gewaar van wat er

is dat je op een of andere manier vervolmaakt of ge­

gebeurt in je lichaam, en in je geest.

zuiverd wordt op menselijk niveau. Maar nee, je kunt
precies zijn zoals je bent. Hoe zou je anders kunnen

Je hoeft het niet tegen te houden, of beter te maken,

zijn? Natuurlijk, naarmate je intenser aanwezig bent

of er wijs uit te worden. Sta jezelf maar toe het je be­

merk je misschien dat dingen vrij ingrijpend verande­

wust te worden- dat is genoeg. De gedachte: 'Hoe kan

ren, aangezien oude patronen en gehechtheden uiteen­

ik het zo fiksen dat ik rust heb?' is al een stap te ver.

vallen en verdwijnen; maar dat gebeurt vanzelf. Het is

Daarmee loop je het moment al mis. Het is als overal

niet iets dat jij hoeft te doen. Het komt niet door jou.

je bril zoeken, zonder te beseffen dat je hem op hebt.

Je hebt er zelfs niets mee te maken! Je zult er door ver­

Het enige dat nodig is, is onderkennen wat er is - dat

rast worden: 'Goh, iets is er anders, er ontbreekt iets.

is het. En je zult merken, als je je gewaarzijn ontwik­

Hoe is dat gebeurd?'

kelt - als je begint te leven als gewaarzijn - dat wan­
neer je weer in de worsteling zit, je die vanzelf toelaat,

Je laat dus het geloof dat jij het moet doen vallen, en

die laat bewegen zoals ze wil. Terwijl je die beweging

ook de egotrip dat jij het hebt gedaan. Dat is allemaal

laat gebeuren, verschijnt gewaarzijn weer, treedt weer

verdwenen. Wat er gebeurt, gebeurt gewoon - dat is

op de voorgrond.

alles. Het is geweldig, wonderbaarlijk, en compleet al­
ledaags. Dan mogen we het leven pas echt leven, echt

Dat wordt er bedoeld met overgave en met vertrou­

ons leven leven zoals het is, zoals het werkelijk is. We

wen. Het is niet dat we van strijd houden, of dat het

50

51 

prettig zou zijn, want dat is het vaak niet. Er is een

de natuurlijke activiteit van het ego. Zal dat verande­

zeker weten - niet een intellectueel weten, maar een

ren? Nee. Die activiteit zal doorgaan, maar jij zult op­

diepe acceptatie in je wezen- dat 'dit ook weer voor­

houden ermee geïdentificeerd te zijn. Jij zult het niet

bij gaat', als het ware. De worsteling wordt gezien als

meer doen. Vanuit het standpunt van gewaarzijn is er

een beweging van energie. En wanneer die energie mag

niemand die iets doet. Dat is vrijheid.

bewegen, wanneer dat natuurlijke proces zich mag vol­
tooien, verdiept aanwezigheid zich.
Dit is niet iets dat gebeurt omdat je het gelooft of wilt.
Inzicht ontwikkelt zich op een natuurlijke wijze als je
je langzamerhand meer bewust wordt van aanwezig­
heid, van deze openheid die wij zijn. Je merkt dan dat
het oké is om geïdentificeerd te zijn, oké om te worste­
len. Het is geen probleem dat opgelost moet worden.
De staat moet alleen gezien, gevoeld of ervaren worden
wals hij is. Dat is mededogen, in de ware zin.
En wanneer de worsteling van je afvalt en er vrede is,
wordt er vaak overweldigende dankbaarheid en liefde
gevoeld en een enorme waardering voor elk moment,
een geweldig genieten van zelfs de eenvoudigste din­
gen. De kleur van een bloem, een briesje dat je beroert.
Alleen al het hier zijn met anderen, deze stilte delen.
Het ego zal niet begrijpen dat het hier niet verant­
woordelijk voor is. Het heeft geïnvesteerd in verant­
woordelijk zijn. En dat is prima! Laat het ego doen wat
het doet, in de wetenschap dat zijn pogingen om het
te begrijpen, te snappen of er wijs uit te worden slechts
zijn wat ze zijn- het natuurlijke spel van die structuur,
52

53 

waar het naartoe gaat. Ze kunnen hun ervaring enigs­
zins beschrijven, maar uiteindelijk blijft de aard van
wat er werkelijk gebeurt een mysterie. En dat is prima!

Opluchting is slechts het begin

De geest wil misschien de zekerheid van een gerust­
stellend, conceptueel inzicht, maar dat is maar willen,
ook een natuurlijke beweging. Willen is het niet.

Wij

zijn het, eigenlijk. Wij zijn het. En wanneer we ons
dat inzicht bewust hebben eigengemaakt, voelen we
de trekkracht van het opengaan, van de verruiming, en
laten we die toe.
Een vaak aangehaald zen-gedicht begint aldus: 'Er is
geen plek om naartoe te gaan, er is niets om te doen.'

'\VJe willen de weg vinden naar het eind van het
W lijden. Daarom gaan we zitten en houden even

op met alles. We bieden onszelf een ogenblik rust, een
ogenblik stilte.

Maar sommige mensen begrijpen dat verkeerd. Bete­
kent het dat we letterlijk nergens naartoe gaan en niets
doen? Misschien, als dat toevallig de situatie is, maar
niet per se. 'Geen plek om naartoe te gaan en niets
om te doen' is eigenlijk een omschrijving van vrede.
Het beschrijft het aankomen in het moment, en het

En toch is er stille beweging. De beweging kan prettig

moment toestaan te zijn wat het ook is. Het betekent

of pijnlijk zijn. Zij kan mentaal, fysiek, energetisch of

de beweging en de onbeweeglijkheid tegelijkertijd toe­

emotioneel zijn. Soms voelt de beweging aan als weer­

laten, en de onbeweeglijkheid zijn en de beweging in

stand, pijn of strijd, maar de natuurlijke impuls gaat

de onbeweeglijkheid zijn; het licht en de verruiming

altijd - altijd - naar opengaan. En als je op weg blijft

van het gewaarzijn zijn.

naar opengaan wordt het alleen maar meer verbazing­
wekkend; tenminste, dat is wat ik heb gemerkt.

Verder gaat het erom in alle onschuld het niet weten
wat dit moment is, of wat het betekent, toe te laten.

Ik denk dat de meeste mensen die echt een diepe ver­
lichtingservaring hebben gehad zouden moeten toe­
geven dat ze eigenlijk niet weten wat het betekent of
54

Die onschuld is heel fris, heel licht en teder. Het is ver­
bazingwekkend wat zich in de sfeer van die onschuld
allemaal openbaart. De ervaring is er een van eindeloze

55 

ontdekkingen, maar volstrekt zonder conclusies. In het
begin wordt men meestal gemotiveerd door het verlan­
gen naar verlichting van pijn, verlichting van de strijd,
verlichting van de identificatie met zijn staat. Maar de

Het enige dat ons tegenhoudt

verlichting van je vrij voelen is slechts het begin van dit
eindeloze opengaan.

H

et enige dat ons ervan weerhoudt vrij te zijn is
dat wat wij vermijden. De oplossing lijkt dus ge­

makkelijk - gewoon ophouden met vermijden, toch?
Het probleem is dat wat we vermijden vaak onbewust
gebeurt. Hoe kan het dan bewust worden? Hoe kan
het aan het licht komen? Dat is de vraag.
Het is echter wel interessant dat alles wat we ver­
mijden zich voortdurend probeert te tonen. Het is
óf een soort druk van binnen naar buiten, óf een
zwaartekrachtveld dat ons naar binnen trekt. Door
die druk of die trekkracht experimenteren mensen
al duizenden jaren met zichzelf en ontdekten zij ge­
leidelijk dat zitten - in rust en stilte - kon helpen
het subtiele duwen en trekken van wat vermeden
werd waar te nemen. Anders zouden deze bewegin56

57 

gen onopgemerkt kunnen blijven, onder de radar,

moeten zijn, dat ze niet meer reactief zouden moeten

als het ware.

zijn. Ze moesten eigenlijk kalm blijven. Vaak gaan ze
hun emoties dan onderdrukken, en denken dat ze zo

Een andere manier om te laten zien wat er vermeden

van alle reactiviteit bevrijd zullen worden. Maar in

wordt is om eens te kijken naar wat je gelooft. Nu is

werkelijkheid stoppen ze die dieper weg. Dat werkt

wat we geloven vaak ook niet geheel bewust, maar

niet! Die energie zal zich toch op de een of andere

het heeft niettemin de touwtjes in handen. Veel over­

manier manifesteren, hetzij als een gezondheidspro­

tuigingen zijn afkomstig van zeer vroege conditione­

bleem, hetzij doordat je naar anderen dwangmatig

ring. Ze zijn echt diep ingeprent, en misschien weten

uitvalt

we niet eens dat we ze hebben. De beste manier om
deze onbewuste overtuigingen vast te stellen is door

En dat is ook iets dat niet werkt: uitvallen. Je kunt

erachter te komen waar de emotionele of energetisch

het zo vaak als je wilt proberen en, ik geef toe, dat

lading in je denken zit. Met andere woorden, merk

doen we allemaal. En dan geven we onszelf daar eens

op wat heftige gevoelens in je opwekt, of waardoor

een standje over, slaan we ons een keer voor onze kop.

je haren recht overeind gaan staan. Wanneer je on­

Maar uiteindelijk komen we erachter dat jezelf voor je

bewuste overtuigingen getart worden, raak je geagi­

kop slaan ook niet werkt, en zijn we weer terug waar

teerd. Zie hetl

we begonnen, hier, bij wat zich roert.

Ik wijs mensen vaak op emotie als iets om mee te wer­

We worden altijd geconfronteerd met deze uitdaging;

ken, omdat het een gebied is dat eigenlijk niet cogni­

het vinden van de balans tussen instinct en helderheid.

tief is. Het is meer primair, meer vitaal, en niet bedekt

We ontdekken de instinctieve driften van ons mense­

door betekenis, door overtuiging. Juist onze overtui­

lijke organisme en leren ze toe te laten, te accepteren.

gingen houden het vermijden onbewust. Wanneer een

Komt er boosheid op? Dat is oké. Het is oké om boos

onbewust geloof plotseling zeer duidelijk wordt, ben

te zijn. Eigenlijk drukt de uitspraak 'het is oké om

je misschien heel erg verbaasd over wat er onder stak.

boos te zijn' niet helemaal uit wat ik bedoel, want die

Dat is misschien niet wat je denkt.

lijkt te impliceren dat je iemand. bent die boos is. Maar
boosheid echt toelaten is het eind van die iemand- en

Alles wat jou op de kast krijgt, toont je precies waar je

vaak ook het eind van de boosheid! De oplossing is om

moet beginnen. Mensen op het spirituele pad denken

de beweging van die energie toe te laten, en de identi­

soms dat ze niet meer op de kast te krijgen zouden

ficatie met wat er gebeurt los te laten.

58

59 

Wanneer die identiteit verdwijnt is de waarheid vanzelf­

En dan merken we dat we op allerlei vreemde en on­

sprekend; de aanwezigheid die wij zijn wordt evident.

verwachte manieren geleid worden. We komen oog in

Vanuit dat standpunt is onze menselijkheid slechts wat

oog te staan met allerlei situaties en vaak is ons pad

zij is; vrolijk en gedeprimeerd, licht en zwaar, blij en

onduidelijk. Maar dan krijgen we een zekere leiding

boos - het hele scala van de menselijke ervaring. De

die mysterieus en verrassend is en helemaal niet wat

rust, de weidsheid van gewaarzijn, sluit het allemaal

we verwachtten! De bereidheid om je te laten verras­

in, en wij zijn dat.

sen is dus echt van nut. Daarom is ongelijk hebben een
van de meest favoriete situaties voor mij. Ik ben gek

Weidsheid is geen identiteit; het is in feite helemaal

op ongelijk hebben! Het is heel vermakelijk. En het is

niets. Maar taal is beperkt wanneer we over het on­

goed om geamuseerd te zijn over je ongelijk, want als

eindige praten. En dan is er nog dit leven als mens en

je identiteit verwikkeld is in gelijk hebben, geloof me

dit menselijke lichaam waar we in zitten. Het is een

dan maar dat je erg zult lijden.

eindeloze uitdaging voor de meeste mensen om te le­
ren zorgen voor dit lichaam, dit leven dat we gekregen

Gelijk moeten hebben heeft te maken met geloof

hebben. Maar wat een geweldig geschenk is het even­

- met, nogmaals, overtuigingen waarvan we niet eens

goed. Soms is het bijna te veel, hè?

weten dat we ze hebben. Overtuigingen maken de
geest broos en kwetsbaar. Maar wanneer je alles goed

Om weer terug te gaan naar het begin, wat we vermij­

gaat onderzoeken wordt je geest geleidelijk milder en

den is juist wat we willen. Waarvoor we wegrennen

kneedbaar als vochtige klei. Vragen stellen aan jezelf

is juist waar we naar hunkeren. De weg naar verlos­

is het vocht dat die hardheid zachter maakt, dat die

sing van wat we vermijden ligt erin ons open te stel­

rigiditeit ontspant. Je wilt dat je geest kneedbaar is,

len voor dat duwen en trekken, die weerstand, en die

dat is heel belangrijk. Anders blijf je hardnekkig bij je

niet te benoemen; ons er niet mee te identificeren,

standpunten. Buigzaam zijn is veel leuker.

het niet te verhelpen of te beheersen, te categorise­
ren, erin te geloven of het af te wijzen. Waarschijnlijk

Onderzoeken maakt vaak veel energie vrij. Het kan

heb je wel horen zeggen dat er niets te doen is, en

eng zijn, vooral als je dichter bij je diepste overrui­

niemand die het doet; dat het al gedaan is. Dit is wat

gingen komt. Maar angst is eigenlijk slechts energie.

dat betekent. Wees eenvoudig het gewaarzijn dat alles

Boosheid ook. Verdriet ook. Het zijn natuurlijke uitin­

bevat en alles doordringt. Alles wordt stralend. Alles

gen van vitaliteit, levenskracht. Dat is gevoel - het is

is helderheid zelf.

de hartstocht van het leven. En het is precies de brand-

60

61 

stof die we nodig hebben, die we kunnen gebruiken
om bevrijd te worden van de identiteit, van het geloof
in 'mij'. Het is de brandstof, het vuur, de shakti. We
zijn allemaal shakti. Alles is dat. Realisatie is gewoon

Werkelijkheid begint

het overstappen naar dar gewaarzijn, dat inzicht. Dat

wanneer het verhaal eindigt

is alles. Het gebeurt al. De zon schijnt al. Wij zijn de
zon. Echt waar.

H

et is zo prachtig wanneer het verhaal eindigt.
Met 'het verhaal' bedoel ik de innerlijke mono­

loog waarmee we aan onszelf verklaren wat er volgens
ons gebeurt of gaat gebeuren, of wat er gebeurd is. We
kennen allemaal momenten waarop het denken ons
niet meer lastig valt en we opeens niet meer van de
werkelijkheid gescheiden zijn door onze beschrijvin­
gen. We kennen allemaal die totale beschikbaarheid,
als we her willen erkennen.
Maar het is niet nodig het verhaal met opzet te stop­
pen; zoals je vast gemerkt hebt, werkt dat niet! Het
is zelfs goed om jezelf verhalen re vertellen. Verhalen
verzinnen is wat de geest doet, dat is zijn functie. We
houden ervan ze in ons op te nemen en we verzinnen
ze graag. Misschien raken we soms in verwarring en

62

63 

denken we dat onze verhalen realiteit zijn, maar dat
zijn ze niet. Onze beschrijvingen van de werkelijkheid
zijn precies dat-beschrijvingen. De werkelijkheid zelf
is onbeschrijflijk en onkenbaar.
Zolang je je herinnert dat een verhaal maar een verhaal
is, hoef je het niet te geloven. Je kunt erdoor verrast

Ga onzekerheid niet uit de weg; omarm haar.
Daar opent zich de deur naar het hart.

of geamuseerd zijn. Je kunt erop reageren en ervaren

W'ees dankbaar voor tere,

welke invloed het emotioneel op je heeft. Maar lang­

kwetsbare onzekerheid.

zamerhand ga je duidelijk zien dat jij in je essentie niet
het verhaal bent. Jij bent het gewaarzijn dat aan het
verhaal vooraf gaat. Dat gewaarzijn -wat je echt bent
-is werkelijkheid. In die realisatie zit vrijheid.

64

65 

Maar kun je echt iets doen om je klaar te maken?
Wie weet? Sommige mensen denken van wel. Som­
mige van hen werken er al lang aan! Toen ik zenmon­

Klaar zijn

nik was, deed ik sesshin-achttien uur per dag op een
meditatiekussen met mijn benen gekruist. Dat kostte
veel inspanning. Ik geloof zeker dat het waardevol
was. Soms leverden mensen jarenlang een dergelijke
inspanning, maar wanneer ze uiteindelijk eenvoudig
aanwezigheid zijn, kijken ze terug en zeggen ze dat al
die inspanning niet nodig was. Maar ze gingen er wel
echt doorheen, nietwaar? Hoe weten ze dat het niet
noodzakelijk was?
De waarheid is: wat echt nodig is, is precies wat we on­

A Is je ernaar uitkijkt, is het niet te zien. Als je je
.!"\.oren spitst, is het niet te horen. Als je ernaar tast,

of wat ook maar, ieder

is het niet te voelen. Hoe is het dan mogelijk de wer­

Kun je iemand anders' weg vinden? Ik denk het niet!

kelijkheid echt waar te nemen? Het is alleen mogelijk

Evenmin kun je iemand anders' pad navolgen. Je kunt

als je er klaar voor bent.

het proberen- dat doen veel mensen!- maar dat loopt

dergaan. Of je oefeningen, zuiveringen, therapie doet,
van

ons vindt zijn eigen weg.

uit op frustratie.
Maar wat is klaar zijn? Kun je je klaarmaken? In zekere
zin gaan alle praktijken en methodes die in duizenden

Het is belangrijk te begrijpen dat je je eigen weg kunt

jaren ontwikkeld en onderwezen zijn, over 'zich klaar­

vinden. Dan kun je vertrouwen krijgen in de diepe

maken', over het zuiveren van lichaam, geest en hart

waarheid die jou leidt. Anders vergelijk je je met an­

zodat men echt beschikbaar kan zijn voor dit moment.

deren en zet je je tegen hen af. Dat ondermijnt je en

Zodat men kan luisteren zonder te luisteren - zonder

zuigt je energie weg. Je heb energie nodig voor dit pad

een luisteraar te zijn-zien zonder te kijken of voelen

-energie, concentratie en geaard zijn.

zonder te voelen. Zodat men eenvoudig hier is zonder
het te proberen.

Maar wat je ook meemaakt op de weg daarheen, je
bent klaar wanneer je je niet meer verbergt en niet

66

67 

meer hard wegloopt. Je verbergen en wegrennen wer­

plotseling hier, op deze plek. Misschien vind je dat nou

ken niet meer. Je hebt dat spelletje doorzien. Je weet

niet bepaald leuk; misschien is het pijnlijk, misschien

dat je niet kunt ontsnappen. Zolang je nog denkt dat

is het heel moeilijk. Maar wanneer je klaar hem, heb je

je kunt ontsnappen, ben je niet klaar, tenminste niet

het gehad met tegen jezelf te zeggen hoe het zou moe­

op dat moment. Maar misschien onmiddellijk daarna

ten zijn. Die strategie werkt niet meer; aan dat verhaal

wel! Het heeft werkelijk niet te maken met je omwik­

hecht je geen belang meer. In plaats daarvan ben je ge­

kelen langs een tijdslijn die van her verleden naar de

woon beschikbaar voor dit moment, wat het ook biedt

toekomst loopt- het is nu, op dit moment. Klaar zijn

- de gevoelens, de energieën, de gewaarwordingen; de

is er alleen nu. Dat vereenvoudigt de zaak, nietwaar?

openbaringen, de openingen, de kwetsbaarheid.

Het is op deze plek. Je hoeft nergens anders heen te
gaan.

Kun je jezelf toestaan hier te zijn, toraal en volledig?
Niet elders, in een gedachte of idee dat 'hier zijn' heet,

Maar als je echt het gevoel hebt dat je nog ergens an­

maar werkelijk, eenvoudigweg hier. Terwijl je jouw

ders heen moet, dan is dat nu eenmaal zo. Dat is geen

ideeën erover laat vallen, lichaam en geest loslaat. Wat

probleem! Er hangt een beetje mist voor de zon die het

blijft er over? Dit. Alles. Liefde, verbinding, één zijn.

licht verduistert, de helderheid dimt. Veel dingen ver­

Al het goede dat we altijd wilden, en waarvan we nu

duisteren de werkelijkheid. Niet doorvoelde emotie,

beseffen dat we het zijn.

bijvoorbeeld, kan in het lichaam worden vastgehou­
den als spanning of angst die blokkades veroorzaken.

Het ontzagwekkende is dat wanneer je een ambiance

We staan onszelf toe vertrouwd te raken met de staat

als satsang opzoekt waar sprake is van concentratie op

waarin we ons bevinden, wat die op dit moment ook

aanwezigheid, op bezieling, alleen al het verkeren in

moge zijn. Of hij ons aanstaat of niet, of we willen dat

deze sfeer zeer weldadig is. De omgeving die we schep­

hij anders is, of denken dat hij anders zou moeten zijn

pen door op deze manier samen te zijn is werkelijk een

- hoe we ook over onze staat denken, we laten hem

veld van transformatie. Begrijpen we het? Kunnen we er

niettemin zijn wat hij werkelijk is en doen wat hij wer­

hoogte van krijgen? Niet echt. Ik zeg dit niet om je iets

kelijk doet. Dan, zoals een oud gezegde luidt, 'legt de

te geven om te geloven, maar meer om je

slang zijn huid af wanneer hij er klaar voor is'.

gen je eraan over te geven en er zelf achter te komen.

Wanneer je dus merkt dat je eindelijk klaar bent met

Is er iets in jou dat nu nog steeds moeite doet? Is er nu

proberen ergens anders heen te gaan, dan vind je jezelf

nog iets dat strijd voert in je lichaam of in je geest? Is er

68

aan

te moedi­

69 

een poging om dit moment te ontvluchten? Als dat

zo

is dan weet je her. Je voelt je er misschien ongemakke­
lijk onder; je hebt er wellicht ideeën over, of oordelen.
Of misschien merk je dat je dieper in stilte, in ruimte,

De rol van de geest

in ontvankelijkheid komt.
Overgave betekent niet dat je een bepaalde ervaring
moet krijgen. Het is een eenvoudige, vrije beschik­
baarheid voor alles wat is, op dit moment.

at heeft het voor zin om over het onuitspreke­

W

lijke te praten? Aangezien de werkelijkheid niet

door de analytische geest gedefinieerd, verklaard of be­
grepen kan worden, waarom dan moeite doen?
De denkende geest, wat voor lastpost hij ook kan zijn,
is ook een werktuig van het onuitsprekelijke en heeft
duidelijk het doel te willen weten en begrijpen. Hoe
eerder we zijn positieve intentie kunnen erkennen, hoe

eerder hij onze bondgenoot wordt op de reis naar het
onbekende. Wanneer de geest onze bondgenoot wordt,
wordt hij ondersteunend en zorgzaam, meedogend en
geduldig. En nuttig! Een ontspannen, soepel werkende
geest is geweldig gereedschap om over te kunnen be­
schikken.

70

71 

Dit is belangrijk, want als het zogenoemde onmetelijke
hart open wil gaan, moet de geest eigenlijk in rust zijn;
vanuit het standpunt van eenvoudige natuurkunde

De denkende geest kan werkelijk een machtige bond­

mag hij niet alle energie van het organisme verbruiken.

genoot zijn en we kunnen alle vrienden die we kun­

Door betekenis te willen geven verkrampt de geest in

nen krijgen gebruiken! De weg kan soms eenzaam zijn

feite tot een defensieve houding en verbruikt energie

en als we onszelf uitdagen, veroordelen of aan onszelf

die anders vanzelf zou doorbreken naar de weidsheid

twijfelen- wat de geest allemaal zo vaak doet- kan dat

van het onmetelijke hart.

het veel moeilijker maken.

Het doorgaande proces van integratie van lichaam,

Het gaat er eigenlijk om de energie opnieuw te rich­

geest en hart wordt het best omschreven als energiebe­

ten. Je hoeft de geest niet te beheersen of te bevechten

heer. We leren onszelf in energetische zin te besturen,

- dat werkt niet. Laat de geest gewoon doen wat hij

zodat de geest zich kan ontspannen, toe kan laren wat

doet, en wees bereid naar waarheid uiting te geven aan

er is en zijn natuurlijke rol van bondgenoot in plaats

iedere situatie die ontstaat. Door je te uiten vergemak­

van beschermer kan aannemen.

kelijk je je weg. Wanneer je je in een situatie bevindt,
een menselijke toestand die irritant of verontrustend

De neiging om te zoeken naar de 'juiste tekenen' om

of onplezierig is, geef er dan gewoon uiting aan. Vaak

ons gerust te stellen dat we goed bezig zijn op het spi­

lost iets zich dan meteen op en ben je terug in ruimte

rituele pad, is er in feite een voorbeeld van dat de den­

en vrijheid.

kende geest in de weg zit, ons probeert te beschermen
door onze voortgang op het pad te beheersen en pro­

Oe waarde van jezelf uiten is eenvoudigweg dat het

beert ons 'op koers' te houden door een vastgestelde

werkt. Laat het dus werken. Laat je uiting slechts ui­

reeks wegwijzers te volgen.

ting zijn. Je uit je niet om iets te krijgen of een bepaal­
de uitkomst te bewerkstelligen. Je probeert niet iets te

Als de geest echter leert zijn verdediging te laten rusten,

begrijpen of te verhelpen, of ergens achter te komen.

verandert de hele dynamiek Als onze bondgenoot laat de

Het is eenvoudig en alleen een uiting. Zich uiten is

geest zijn pogingen om alles te beheersen gaan, en krijgt

deel van de menselijke schoonheid, of het nu poëzie is

het mysterie de kans zich te omvouwen. We beseffen dat

of een beschrijving van pijn. Het is oké om menselijk

eenvoudig erkennen wat is, zonder te proberen het op

te zijn, oké om zelfs uiting te geven aan onze bij vlagen

enige wijze te beheersen, de ware poort naar vrijheid is.

kwalijke of gênante gesteldheid die niet beantwoordt

72

73 

aan de verwachtingen die wij van onszelf en anderen

voortdurend en wijst ons altijd de weg. Onze ware

van ons hebben.

aard staat altijd hier te wachten of wij wel opletten. Er­
achter komen hoe je daarnaar kunt luisteren- dat is de

Je uiten hoeft geen belemmering te zijn om dieper in

sleutel tot het innerlijke pad naar waarheid en vrijheid.

het uitgestrekte onbekende te komen. In tegendeel,

Iedereen heeft hem. Het is onze natuur. Het is niet iets

het kan er bijzonder door vergemakkelijkt worden.

dat je moet bereiken of van buiten moet krijgen. Mis­

Als je wel eens je levensverhaal op papier hebt gezet,

schien moet je leren hoe je het herkent, hoe je het laat

heb je misschien wel gemerkt dat er van tijd tot tijd

functioneren.

opeens een gelegenheid is waarbij er iets uitkomt dat
verteld moest worden. En soms moet het geconditio­

We blijven dus leren. Ik denk dat dit eigenlijk de func­

neerde niet alleen naar buiten komen, maar ook in de

tie van het leven is - een voortdurende leerschool van

openbaarheid door mensen gehoord worden, in een

groei en transformatie. Alles is een wonder. Als je er

niet-kritische sfeer van volledige acceptatie.

even bij stilstaat, gewoon stilhoudt en het tot je door
laat dringen, is dit leven niet te geloven. Volkomen,

De geest, in laatste instantie, is neutraal. Het is een

ongelooflijk, onmogelijk fantastisch. Nietwaar?

denkmachine. Maar soms wordt hij bezield door harts­
tocht en wordt alles ingewikkelder. Daarom zei Joe
Miller, die fantastische soefileraar, altijd: 'Je gaat meer
stinken van denken dan van drinken - maar voelen is
echt.' [ Eng.: You can get more stinkin' from thinkin'
than you can from drinkin' - but to feel is for real]
Wanneer het denken als lijden wordt ervaren, dan is er
tegelijk sprake van het vuur van het gevoel, de energie
van het gevoel. Richt je dus op dat gevoel. Geef het je
aandacht. Ga ervoor zitten. Of geef er uiting aan! Wat
maar effect heeft. Dat is iets waar je elk moment achter
moet komen - war effect heeft.
Nodig dus je denkende geest uit je bondgenoot te zijn
en zie wat er gebeurt. De waarheid openbaart zich

74

75 

Als we dat effectief kunnen - als we het licht van onze
aandacht zo kunnen laten schijnen dat we ons open
kunnen stellen voor wat is, toelaten wat is - dan wor­

Het licht van aandacht

den we in zekere zin één met de werkelijkheid. Onze
ervaring wordt heel direct en wordt niet meer gefil­
terd door onze ideeën, overtuigingen of conclusies
over wat er gebeurt. We keren terug naar ons ware
zelf, onze fundamentele aard, die er eerder was dan
al dat andere. We komen terug bij de simpele werke­
lijkheid van leven, van levenskracht. En dan doen we
alleen wat we doen. We genieten van ons leven, en
leven het ten volle.
Het gaat niet om toeleven naar een ideaal of op een ge­

en van mijn liefste wandeluitjes is naar een be­

maakte manier 'spiritueel' zijn. Het gaat om werkelijk

paald strand in Bolinas. Het is bedekt met wel

bewust worden en die bewustwording ieder moment

miljarden stenen, maar als je goed kijkt, vind je kleine

ontwikkelen. En als we op dat moment weerstand of

schatten. Een van de dingen waar ik graag naar zoek

strijd, verwarring of frustratie aantreffen, dan is het

zijn abalone schelpen. Er liggen meestal alleen maar

belangrijk vragen te stellen bij onze houding, hoe we

E

stukjes omdat de zeehonden de levende schelp kraken

ons verhouden tot wat er gebeurt. Welk licht laten we

en het schelpdier opeten, maar die stukjes lijken wel

op onze ervaring schijnen? Misschien moeten we de

diamanten tussen de stenen. Wat ik nog het mooist

mentale houdgreep, het mentale verdedigingsmecha­

aan abalones vind is dat je afhankelijk van de lichtval

nisme ontrafelen, zodat we de energie van wat er emo­

turquoise of paars ziet, of verschillende kleuren groen

tioneel wordt vastgehouden kunnen bevrijden - oude

of roze - het is fantastisch mooi. Ook al ligt het maar

pijn, angst of oud verdriet - zodat het in beweging

op een plank, overdag als het zonlicht verandert, ver­

kan komen zonder belemmerd te worden door al die

anderen de kleuren ook. Het is als een toverjuweeL En

ideeën ofbetekenis die de geest er aan geeft.

dit verschaft ons een volmaakte metafoor voor hoe we,
afhankelijk van welk licht er op onze ervaring schijnt,

Zie, zoals ik al vaak heb geadviseerd, dit proces als

dingen verschillend zien.

energiebeheer. Je start bij waar je ook maar bent en

76

77 

brengt de aandacht naar wat aandacht behoeft, en
langzamerhand begim wat vastgehouden werd te be­
wegen. Langzaam lost wat verkleefd was op en stroomt
je energie vrijelijk. Je wordt soepele beweging en ver­

Iedereen is de leraar

lichting - je ware staat- openbaart zich vanzelf.
Verlichting wordt niet tot stand gebracht, niet gecre­
eerd. Je hoeft er niet in te geloven. Je hoeft het niet
te begrijpen. En niet hoeven begrijpen is een grote
opluchting! Socrates zei: 'De enige ware wijsheid ligt
in weten dat je niets weet.' Als je het geschenk van
niet-weten kunt aanvaarden, dan is alles nieuw. Is alles
fantastisch.

anneer we open zijn, zijn we gevoelig voor de

W

intimiteit van de met elkaar gedeelde aanwezig­

heid van ons wezen, en wordt satsang een wonderbaar­
lijke ambiance. Het heeft iets van een spirituele broei­

kas. Het extra aan licht en warmte bevordert groei,
faciliteert het wortelen en ontluiken. De resonantie van
bewustzijn brengt zichzelf voort. En wanneer we pra­
ten over wat er gebeurt, beschrijven we hoe de bewe­
ging nu, op dit moment aanvoelt. We leggen bloot wat
blootgelegd moet worden. Oppervlakkig beschouwd
lijkt het misschien op een vraag-en-antwoordsessie, het
is in werkelijkheid veel zonderlinger. Wanneer iemand
naar voren komt om te praten, zijn we het eigenlijk al­
lemaal, zoals we hier zitten. In werkelijkheid is er niet
eens een 'hier vooraan', en een 'daar achteraan'. Dat
lijkt alleen oppervlakkig zo.
78

79 

Of je naar voren komt en praat of niet, eenvoudig luis­
teren is krachtig en staat ook niet los van wat er voor in

de kamer gebeurt. Als iemand een moeilijke toestand
beschrijft, kan hij zwaarmoedigheid, pijn, verdriet of

Beschikbaar zijn voor wat is

angst voelen. Als hij totaal opgaat in de ervaring in
plaats van zich ervan te distantiëren dan ontstaat er op

dat moment een beweging van opengaan en wordt de
hele kamer groter. Ook al voelt de verteller zijn pijn

misschien in hevige mate, de kamer wordt steeds rui­
mer. In die verruiming is het luisteren zeer krachtig.

In satsang is er een energetische rijping van de sfeer die
heel natuurlijk ontstaat. Het is niet iets dat we doen,

maar het is meer dat we de ruimte zich eenvoudig la­

ten ontvouwen zoals hij is. En omdat ieder 'het' is, is

iedereen de leraar. Iedereen is de dharma, de energie,

nze dialoog is geen intellectuele bezigheid. Hier is

Odialoog een middel om tot onze ware aard te ko­

de transformatie van mens naar bewustzijn. We laten

men. Dat is het enige doel. Het is geen poging om een

Die mogen aanvankelijk nuttig zijn geweest in beperk­

len voor onze ware aard breekt geloof af. Maar als je nog

de beperkte identiteiten van leerling en leraar vallen.

te zin, maar uiteindelijk betekenen ze eigenlijk niets.

denksysteem of geloof samen te stellen- ons openstel­

ergens mee worstelt of iets vasthoudt is dat prima, dan

kunnen we nog een gesprek hebben. Waar je ook staat is

Hier, op dit moment is dialoog bijna irrelevant. Dialoog

goed- het is de enige plaats waar je kunt staan! Dat lijkt

het luisteren in deze sfeer toelaten, laten gebeuren wat

echt snapt, misschien het enige dat je hoeft te snappen.

is prima, natuurlijk, maar van echt belang is eenvoudig

er gebeurt. En het gebeurt, of er een verbale uitwisse­
ling is of niet. Alles wat we denken en voelen is gewoon

misschien nogal simpel, maar feitelijk is dat, als je het

V. Hoe wistje datje eindelijk echt vrij was? En wanneer

energie. Wanneer we die energie worden, bewust, kan

gebeurde het datje het gevoel had dat je klaar was?

handhaven wat vastzit wordt te moeilijk.

Er is geen idee over. Er is geen identiteit mee verbon­

er niets meer vast blijven zitten. In ieder geval niet lang;

80

den.

81 

V. \.lltzt is dan het geheim van vrijheid proeven? Ik zit

Het enige dat nodig is, is beschikbaar zijn voor wat

bijna elke dag, en ik probeer niet mijn best te doen, of

er op dit moment is. Als er een idee aanwezig is over

iets te verwachten, denken of doen. Maar ik kan blijk­

wat je hoopt te ervaren, kan dat idee versluieren wat

baar niet die ervaring van

waarover ik

je echt voelt. Misschien komt er een gevoel op dat je

gehoord heb, waardoor ik zou weten in welke richting ik

niet wilt hebben; vaak vermijden we te voelen. Maar

de waarheid moest zoeken.

gevoel, wanneer we het direct ervaren, is energie. Het

vrijheid krijgen

is niet bedacht. Wanneer mensen hun gevoel blokke­
Het probleem is dat je nog steeds je best doet. Je zoekt

ren, doen ze dat vaak omdat voelen pijn doet en omdat

naar een ervaring waarover je gehoord of gelezen hebt.

ze ideeën hebben over wat het gevoel betekent of over

Dat is het gevaar van horen en lezen over de waarheid

hen zegt. 'Alleen zwakke mensen huilen,' of 'Spiritu­

- je eindigt met een hoop ideeën en vooroordelen die

eel ontwikkelde mensen worden niet boos.' Dergelijke

afleiden. In plaats daarvan zou ik je willen uitnodigen

denkbeelden zijn allemaal verdedigingsmechanismen

gewoon precies te voelen wat je voelt, eenvoudig pre­

die we omwikkeld hebben om geen pijn te hoeven

cies aan te voelen wat je aanvoelt, nu - en dan de 'ik'

voelen.

die het waarneemt te laten vallen. Wees eenvoudig dat
gewaarzij n.

Maar wanneer je beseft dat voelen niet abstract is - dat
het energie is - dan geef je je gewoon over aan die

Wat er op dit moment ook aanwezig is, zelfs als

beweging. En wanneer de beweging de kans krijgt om

het iets pijnlijks is - dat is de poort. En die poort

plaats te vinden, is wat over blijft openheid, weidsheid,

zal uit zichzelf opengaan. Het ego kan proberen

en dat is verlicht bewustzijn. Dat is grenzeloos! En als

hem open te doen, maar zelfs in het proberen hem

je dat proeft - en misschien heb je dat geproefd, of er

open te doen, houdt het ego vast. Door dus in het

een glimp van opgevangen- dan wil je meer, begrijpe­

lichaam te zijn of je te omspannen, misschien je

lijk. Maar natuurlijk duwt de poging meer te krijgen

adem te voelen of je voeten op de grond te laten

het gewaarzijn ervan weg. Daarom wordt er gezegd dat

rusten, kun je eenvoudig toelaten wat er is, zon­

elke stap ernaartoe een stap ervandaan is.

der te zoeken naar wat er niet is; zonder te zoeken
naar de ervaring van zogenaamde verlichting. Want

Leer dus gewoon aanwezig te zijn. Eerst denk je dat

verlichting is in de grond wat we zijn; ze kan niet

het je niet lukt als je die openheid niet voelt, of dat je

verkregen of zelfs gevonden worden. Ze kan zich

misschien het verkeerde doet; dit moet de verkeerde

slechts openbaren.

weg of de verkeerde leraar zijn. Of je bent het gewoon

82

83 

niet waard, of het is het verkeerde leven. We trekken
zoveel conclusies! Het belangrijkste is je niet te laten
inpakken door de conclusies, maar bij elk ervan vragen
te stellen: is dit waar?
Cultiveer het onderzoeken. Goed onderzoek leidt tot
niet-weten, de bron van echte wijsheid. Observeer je
conclusie en vraag je af of je echt weet dat die waar is.
Door het onderzoeken te cultiveren schep je de mo­
gelijkheid dat de verdedigingsmechanismen van het
mentale proces zich oplossen; geleidelijk aan leer je te
leven in niet-weten en dat is inzicht zijn, ofwel ver­
licht bewustzijn. Het kan eng zijn toe te geven dat je
het niet weet, maar die angst zelf kan de ingang zijn.
Welke ingang ook de jouwe is, die zal altijd aanwezig
zijn. Altijd! Voor iedereen, op elk moment. Zo is het
gewoon.

neer we ons echter bewust zijn geworden van onze
ware aard, zien we het ego voor wat het is en zijn we er
niet meer mee geïdentificeerd. Ego is dan slechts een
functioneel aspect van ons mens-zijn, en eigenlijk geen
probleem.
V. �nneer ik beschikbaar ben voor waar ik me tegen

verzet, wordt het soms een ingang. Maar soms kan ik het
verzet blijkbaar niet opgeven.
Oké, dan is er dus verzet. Kun je zo gewaar zijn dat je
dat verzet waarneemt?
V. Soms.

Wees dan alleen maar het verzet zelfl Maak je er niet zo
bezorgd over dat het verzet een ingang is; dat idee zou
zelf weer een belemmering kunnen worden.

V. Wát bedoel je met 'de ingang'?

De ingang is het punt waarop je je gewaar wordt van
je ware aard, en die ingang kan zich op een oneindig
aantal manieren manifesteren. Algemeen gesproken
verschijnt de ingang als een soort weerstand, een soort
egobeschermend mechanisme. Het ego heeft eigenlijk
zeer goede intenties-zijn doel is eenvoudigweg om de
mens te beschermen. Het is onze identificatie met het
ego die leidt tot verzet, verkramping en lijden. Wan84

V. Ik heb het gevoel dat er veel gedacht wordt in mijn me­

ditaties. Het lijkt wel ofik het denken niet afkan zetten.
Kan ik het denken als een ingang gebruiken of is het ge­
makkelijker om in het lichaam en de gevoelens te gaan?
In het algemeen wordt het alleen maar een gevecht als
je het denken probeert te stoppen, een vasthouden dat
nog meer verkramping veroorzaakt. Gelukkig hoef je
het denken niet te stoppen; laat het denken maar den­
ken. Het memale doet gewoon wat het doet-laat het.
En richt je energie en aandacht, in plaats van ze in

85 

het denken te steken, op het voelen. Vecht niet tegen
het denken, en probeer het denken niet met geweld
te stoppen; richt je aandacht daarentegen op voelen,
ademen, rusten.

In het vuur vallen

Er zullen toch gedachten opkomen, maar raak er niet
bij betrokken. Net zo belangrijk is; probeer ze ook
niet weg te duwen. Elke poging tot manipulatie is een
vorm van controle, en die versluiert de waarheid, al­
tijd. Wanneer je energie niet meer naar de denkende
geest gaat, zal die geleidelijk aan zelf rustig worden.
Ten slotte geeft het denken het gewoon op.

E

en van de voornaamste vragen

van

het spirituele

proces is hoe je ruimte geeft aan het gewaarzijn zon­

der het in de weg te zitten, zonder je conditionering te
laten spreken en zonder pogingen om wat je ervaart te
manipuleren. Vanuit het standpunt van het ego is niet­
doen een beangstigende strategie. Het ego is bang dat er
niets zal gebeuren als er geen inspanning wordt geleverd,
dat het voor eeuwig in het moeras zal blijven steken. Je
moet bereid zijn die onzekerheid toe te laten, die angst
dat verlichting je niet zal overkomen, dat het een wor­
steling voor je zal blijven. Op een bepaald moment zul
je merken dat je bereid bent los te laten en in het vuur
van die angst te vallen; in die overgave zul je merken dat
er licht in de duisternis komt. Zoals Rumi zegt, je gaat
door het vuur en je eindigt in het water. Maar zolang je
die sprong niet waagt, kom je er niet achter.
86

87 

Vaak echter 'komen' mensen er een tijd 'achter', maar

dat onze menselijkheid is wat zij is, en dat toelaten.

merken dan dat ze toch weer verstrikt raken in het

Er kan emotie komen - angst, verdriet, misschien

geconditioneerde, en denken dat ze iets verkeerd heb­

boosheid. Als mensen niet weten hoe de emotie te

ben gedaan. Maar ze hebben niets verkeerd gedaan;

laten bewegen, zullen ze haar of onderdrukken of ui­

zo gaat het gewoon. Vanuit ons subjectieve standpunt

ten, en daarbij allerlei geestelijke fixaties creëren. Het

hoeven we niet altijd het grotere plaatje te kunnen

spirituele proces is een energetische ontrafeling, en

zien - dat ons gewaarzijn zich verruimt. Misschien

daarom, zoals ik vaak heb gezegd, heeft het sturen

zien we het soms even, wanneer we een doorbraak

van dat proces eigenlijk te maken met leren energie

hebben of er veel geïntegreerd wordt, maar vaak is

goed te beheren.

men zich er niet eens van bewust dat men zogezegd
'spiritueel voortgang boekt'. Dan wordt vertrouwen

Ik heb vaak de analogie gebruikt van het ijsklontje dat

belangrijk- vertrouwen in de integriteit van ons ei­

je in een kom warm water doet. Het ijsklontje smelt

gen proces.

en dan is er slechts water; het ijs en het warme water
zijn dezelfde substantie. Evenzo is de essentie van de

Als je de worsteling - de weerstand tegen wat is, of

beperkte staat waarheid: uiteindelijk is waarheid het

het anders willen hebben- met gewaarzijn benadert

enige dat er is. Alles moet dus mogen bestaan. Anders

en leert om die strijd werkelijk toe te laten, dan kan

worden we verscheurd, innerlijk verdeeld. Het kan

er heel plotseling een moment van vrijheid komen.

verleidelijk zijn aspecten van onze ervaring die niet

Misschien slechts een straaltje, misschien slechts een

'spiritueel' genoeg zijn te ontkennen, maar die ervarin­

proeve ervan, maar door die proeve weet je, zoals je

gen, die we soms 'lijden' noemen, zijn eigenlijk slechts

nooit eerder hebt ervaren, dat vrijheid echt mogelijk

energiepatronen. Als je beseft dat het zelf fundamenteel

is. Daarom zei Suzuki Roshi dat de beoefening begint

energie is, begint alles terug te keren naar de bron.

met verlichting. Verlichting, de ontdekking van je ware
aard, is het echte begin. En zoals K.rishnamurti zei, het

De verschillende vormen die de energie aanneemt- het

is de waarheid die ons vrij maakt, niet onze inspannin­

fysieke lichaam, de geest, de persoonlijkheid enzovoort

gen om vrij te worden.

- zijn nuttig, functioneel, creatief, maar uiteindelijk
vergankelijk. Het leven dat ze bezielt is het oneindige

Wanneer waarheid verschijnt, geef daar je aandacht

mysterie. De enige manier om dat leven echt helemaal

aan. En wanneer zij er niet is, heb mededogen met de

toe te laten is om te beginnen jezelf te laten ervaren

menselijke toestand. Mededogen betekent erkenning

hoe het werkt, stapje voor stapje.

88

89 

Zelfs een heel kleine ervaring is als een zaadje. Je laat

moment moet je, als je echt toegewijd bent, door die

dat zaadje vallen en wortel schieten en al gauw, als de

begoocheling heen kijken.

aarde vruchtbaar is, ontkiemt het. Je gaat onderscheid
maken tussen de inspanning vanuit het ego en de 'in­

Het is belangrijk waarheid niet te beschouwen als een

spanning' die dat eigenlijk niet is. Over die tweede

staat om naar te streven, alsof je door genoeg 'verhe­

soort inspanning is het moeilijk praten totdat je iets

ven' ervaringen op de een of andere manier permanent

steviger in aanwezigheid, in waarheid, geankerd bent.

verheven zult worden. Het is belangrijk te begrijpen

Wat ik zeg lijkt misschien onzin of niet, dat ligt eraan

dat vrijheid geen staat is die gecreëerd of vastgehouden

waar je bent.

kan worden. Omdat vrijheid al is wat wij zijn, kun­
nen we haar nooit verliezen. Het feit dat je je niet be­

Ik gebruik graag het beeld van de zon die licht uit­

wust bent van de waarheid betekent niet dat die niet

straalt. Jij wordt de zon, in zekere zin. Maar niet zo

al helemaal aanwezig is, maar alleen dat zij zich nog

van: 'Hé, ik ben de zon!' Er is geen identiteit in het

niet heeft geopenbaard in jouw bewuste ervaring. Dat

spel. Er is niemand die zegt: 'Zeg, ik ben nu echt spiri­

is het enige verschil. Je bent al honderd procent vrij.

tueel. Ik begin die verlichting echt te begrijpen!' Nee,

Je bent al honderd procent verlicht. Maar dat is mis­

dankjeweL Dat is het niet. Dat heet 'de stank van zen',

schien niet evident, vanuit jouw standpunt bekeken.

de opgeblazen identiteit van spiritueel zijn. Dat komt

Waarom niet? Omdat de pogingen van het ego tot

tijdelijk voor, als een soort kruk om je voorbij een be­

zelfbescherming in de weg staan. De identiteit van het

paald punt te brengen; maar ze is niet werkdijker dan

ego staat op de voorgrond.

enige andere identiteit, en verdwijnt uiteindelijk.
Word je dus maar bewust van het ego, dan zal het lang­
Krukken zijn prima, eigenlijk; ze kunnen tijdelijk nut­

zamerhand oplossen. Het gaat niet om her cultiveren

tig zijn. Veel mensen gebruiken spirituele methodes als

van een bepaalde staat of toestand, het gaat om het

meditatie, bijvoorbeeld, en als ze begrepen en goed ge­

zien van de waarheid. Niet het een of ander idee dat

bruikt worden, kunnen ze heel bruikbaar zijn. Dit kan

'De Waarheid' heet, maar de directe ervaring van waar

ook gelden voor satsang. Veel mensen ervaren voor het

ideeën alleen maar naar kunnen verwijzen. Natuur­

eerst waarheid tijdens een satsang. Ze associëren waar­

lijk kunnen onderricht of overtuiging je soms inspi­

heid vervolgens met in satsang zirten, zodat ze elke

reren om moeilijke tijden te doorstaan, wanneer het er

week komen om die 'satsang high' te krijgen. En dat

echt ruig aan toe gaat. Ons leven als mens is vaak heel

is oké! Dat is een tijdlang prima. Maar op een bepaald

moeilijk Maar vrijheid betekent uiteindelijk het eind

90

91 

Hoe raken we verlost van de obsessieve geest? Door de
intense energie van de onderliggende emotionele toe­
stand zich helemaal via het lichaam te laten ontladen.
Dit kan alleen gebeuren wanneer we onze aandacht
voor honderd procent geven aan wat er is- in dit ge­

Aandacht voor dit moment

val, de beweging van de emotie, of de pijn van het ver­
langen. Die aandacht ontstaat niet omdat jij het wilt,
maar door de afwezigheid van een zelf. Die volledige
aandacht is zuiver gewaarzijn; het kent geen verhaal of
projectie, geen hoop of verwachting, geen conclusies of
oordelen. Het is louter intelligentie, louter wijsheid.
Als een bepaald obsessief patroon heel oud is, ontstaan
uit conditionering of beschadiging in de vroege jeugd,
dan komt het mogelijk terug, zelfs als ons gewaarzijn
dieper wordt. Men kan er natuurlijk bezorgd - of ver­

A lleen maar zitten en niets doen betekent niet dat
.ï\..er niets gedaan wordt. Je zou inderdaad kunnen

ontrust- over zijn dat het terugkomt. Maar in werke­

zeggen dat er juist iets gedaan wordt wanneer energie

lijkheid is het niet ons probleem, zelfs niet onze zaak,

in beweging is- ook al is er misschien niemand die het

dat het terugkomt. We moeten ons eenvoudig laten

doet! We komen hier zitten om onze ware aard, en dat

drijven op de golven ervan, wanneer het ontstaat. Op

is verlichte aanwezigheid, verlicht bewustzijn, verlichte

een zeker moment wordt het patroon volkomen opge­

energie, sterker te maken en hopelijk te realiseren.

lost in gewaarzijn. We kunnen niet weten wanneer dit
gebeurt of hoeveel tijd het in beslag neemt.

Ik wil het even hebben over hoe we de doener aan­
pakken, dat deel van ons dat probeert, zich inspant en

Wat betreft ons voorbeeld van verlangen: wanneer het

zich ook verzet. We kunnen de doener eigenlijk niet

verlangen er helemaal mag zijn zonder dat er naar ge­

laten vallen door eigen inspanning. Maar wat we wel

handeld wordt, wordt het heel helder in ons hart, en

kunnen is opmerken hoe goed of slecht onze beoefe­

zijn we opeens bevrijd van de obsessieve geest. Ons ware

ning is. Wat ik zou willen voorstellen is dat je in plaats

hart bloeit op in al zijn weidsheid en de geur van zijn

van beoefenaar- die de beoefening benadert vanuit de

wezenlijke aard, liefde, vult elk domein van observatie.

positie van iemand die beoefent - probeert een aan-

94

95 

wezige te zijn. Dus in plaats van op dit moment iets

toegankelijke onbeweeglijkheid- als voorwaarde voor

te proberen of te doen, geef je eenvoudig aandacht aan

transformatie. Als je stilzit kan de energie zich pas gaan

dit moment. Je zorgt voor dit moment. Je laat je leiden

kanaliseren en in beweging komen en kan ze geleide­

door dit moment, in plaats van dat je het leidt.

lijk de blokkades in je systeem oplossen.

Aandacht geven is niet beheersen. Het is eerder overga­

Aandacht geven aan wat je ervaart zal je de weg wijzen.

ve, onderwerping. Dat betekent niet dat het ontbreekt

De feedback komt volkomen vanzelf. Als je in de weg

aan energie, concentratie, helderheid of kracht; maar

staat- dat wil zeggen, als je moeite doet -dan zul je een

de kracht ervan is niet de kracht van agressieve wil.

zekere verkramptheid, druk of reserve voelen. Zo niet,

Het is de kracht van geduld en de moed om werke­

dan zul je voelen dat er iets opengaat en ruimer wordt.

lijk te luisteren. Er zit een zekere vrijheid, een zekere
moeiteloosheid in het zijn van een aanwezige. Je zorgt

Als je eenmaal een glimp van waarheid of verlichting

slechts voor dat waarvoor gezorgd moet worden.

hebt opgevangen, dan volg je dat, laat je je echt daar­
door leiden. Intussen zoek je uit hoe je voor je leven

Als we zo zwijgend zitten, van moment rot moment,

moet zorgen, hoe je elk moment tegemoet treedt zoals

gaan je misschien heel subtiele energieën, spanningen,

het gegeven wordt. Zo kunnen tederheid en mede­

bewegingen, trillingen, emoties, gedachten, gekke din­

dogen ontwikkeld worden. Door die te ontwikkelen

gen, geluiden opvallen. Probeer je te midden van alles

komt energie in beweging en opent zich, en wordt

wat er gebeurt aanwezig te zijn? Of geef je eenvoudig

meer, wordt intenser en seraalt licht uit.

aandacht aan wat gegeven is, aan wat er binnen komt?
Het is werkelijk slechts een subtiele verandering in

Een andere manier om erover te denken is zorg dragen

aandacht of instelling. Suzuki Roshi zei: 'Instelling is

voor elk moment. Misschien is de vraag om aan jezelf

alles.' Ik denk dat hij dit bedoelde- de kwaliteit van

te stellen: 'Hoe kan ik zorg dragen voor dit moment?'

onze aandacht.

Zo'n onderzoek kan een bruikbare manier zijn om je
instelling te wijzigen, om de mogelijkheid van een an­

Aandacht is van essentieel belang natuurlijk, absoluut

dere invalshoek te openen. Flexibiliteit van standpunt

essentieel voor verlichting en voor bevrijding. Daarom

is heel belangrijk -laat je niet vastpinnen op het rigide

is er in de meeste klassieke leringen sprake van stilte­

volgen van één richting. Zo denkt de doener. De doe­

beoefening, van lichamelijke onbeweeglijkheid- geen

ner denkt altijd dat hij 'de juiste weg' volgt. En hij kan

rigide, beheerste onbeweeglijkheid, maar ontspannen,

heel overruigend zijn.

96

97 

Maar dat is hij niet! De weg is niet overtuigend. Er is
niets om van overtuigd te zijn, niets dat bewezen moet
worden. De waarheid spreekt vanzelf; zij is duidelijk.
Als ze niet duidelijk is, is er iets anders aanwezig: ver­
wardheid, angst, verlangen, slaperigheid, afgeleid zijn,

De geest is de laatste die het snapt

dwangmatigheid. We beginnen dus waar we ook maar
zijn, wat er ook aanwezig is, en we beginnen aandacht
te geven.
Je zult zien dat het werkt en je zult weten wanneer
het werkt omdat je ontvankelijker wordr. Je gaat je op
je gemak voelen met niets. Je mag je van jezelf ont­
spannen, open en kwetsbaar zijn. En als je door die
kwetsbaarheid heen gaat, zul je begrijpen dat waar we
eigenlijk naar zoeken die intimiteit, die verbinding is
-we hebben een intens verlangen naar verbinding met
anderen, en met onszelf.

S

ommige mensen denken dat ze op een zeker mo­
ment rechtstreeks naar bevrijd bewustzijn gescho­

ten zullen worden als ze hard of lang genoeg medi­
teren, of genoeg shakti krijgen in satsang. Anderen

Als we op deze manier gewaar worden, zien we dat

menen dat verlichting een doorgaand proces is, een

aandacht geven aan iets eigenlijk zich openstellen voor

ontwikkeling die geleidelijk verloopt. Daarom zou ik

dat iets is. Dat is waar we ons echt aan overgeven. Dat

het graag even hebben over het transformatieproces

is wat bedoeld wordt met 'vastgehouden worden in het

-het alchemistische proces waarin we ons allemaal op

hart van het goddelijke'. En dan wordt er echt voor

een of andere manier bevinden.

ons gezorgd, in alle opzichten. We vinden onze weg,
welke die ook is in dit leven. Ieder van ons bevindt zich

In het algemeen doorlopen we vier stadia wanneer we

op zijn eigen weg.

iets leren. In het begin zijn we onbewust incompetent
- we weten niet dat we iets niet weten. In het tweede
stadium zijn we bewust incompetent-we worden ge­
waar dat er iets is dat we niet weten; we maken ons
op om het te leren kennen. Als we het leren kennen,

98

99 

komen we in het derde stadium en zijn we ons bewust

Sommige mensen - misschien de meesten! - zouden

gewaar van onze nieuwe kennis. En ten slotte is er het

liever hebben dat de geest de eerste was die het snapte;

vierde stadium, waarin we onbewust competent wor­

maar nee, de geest is noodzakelijkerwijs de laatste. En

den- de kennis is zover ingedaald dat we ons er op het

hij is altijd heel verbaasd. Hij merkt dat iets anders is

bewuste niveau niet meer van gewaar hoeven te zijn.

geworden, dat er iets afwezig is en hij vraagt zich af

Het geleerde is geïntegreerd. Op dat punt raken veel

wat er gebeurd is. Het is eigenlijk heel grappig. Je zou

mensen op het spirituele pad in de war. Ze hebben een

met recht kunnen zeggen dat de geest het nooit snapt.

verlichtingservaring of een grote opening gehad en al­

En dat is prima! Het is niet zijn werk. Dat is niet de

les is misschien een tijdje anders. Maar dan, op een be­

functie

van

de geest.

paald moment, lijkt het weer op de gewone werkelijk­
heid- dezelfde oude patronen treden in werking- en

P.D. Ouspensky, een leerling van de Russische mysti­

dan raken mensen soms ontmoedigd. Maar wat ze niet

cus G.l. Gurdjieff, schreef dat de meeste mensen ei­

beseffen is dat ze geëvolueerd zijn en zich in werkelijk­

genlijk geen nieuwe ervaringen hebben, omdat ze de

heid heel ergens anders bevinden. Ze zijn opengegaan

huidige ervaring altijd filteren door hun oude manier

en bewegen zich in een groter veld, maar ze zien het

van denken, door hun eerdere ideeën, en de werkelijk­

niet omdat de verandering geïntegreerd is en niet meer

heid dus nooit direct ervaren. Maar daarvoor bestaat

bewust ervaren wordt.

een eenvoudig tegengif: voelen.

Dit is een van de redenen waarom het pad niet zo

Probeer het uit. Voel alleen maar. Voel dingen aan. Stel

gemakkelijk is - hoe kun je vertrouwen wat je niet

je open voor de zintuigen: zien, horen, ruiken, proeven,

bewust ervaart? Er zijn van die momenten waarop je

aanraken. Ademen! Aanraken is aanvoelen, is voelen.

denkt: 'Nu heb ik het! Dit is het!' Daarna dringt de

En dan zijn we weer hier, terug in dit volmaakte mo­

werkelijkheid met een schok tot je door en begin je

ment, deze oneindige ruimte van aanwezigheid, van

te twijfelen. Maar twijfel wijst ons juist op het we­

Groot Hart. Zelfs als het hart zwaar is. Het Grote Hart

zen van het proces, ons fundamentele niet-weten. En

kan alles ontvangen wat het emotionele hart voelt.

langzamerhand leren we onszelf toe te staan om niet
te weten, om te ontspannen in dat niet-weten. We
beseffen dan dat de geest, het mentale zintuig, prach­
tig en interessant als het is, echt de laatste is die het
snapt.

100

V. Je

noemde evolutie. Denkje dat bevrijding, ofhet zien
van onze ware aard, ofhet universum dat zichzelfziet, of
101 

hoe je het ook wilt noemen - het toppunt van een evolu­
tionaire beweging is?

zien voor wat het is.

Nee. Bevrijding is al gebeurd. Daarin vergist de geest

Waar ik het over heb is een fundamentele verandering

zich. Daarom had ik het eerder over de discussie over

van identiteit. Advaitaleraren adviseren vaak de vraag

onmiddellijke versus geleidelijke verlichting- het is
eigenlijk niet zozeer een meningsverschil als wel ver­
warring. Wat we zoeken is wat we reeds zijn; daar is

Het ego hoeft niet ontmanteld te worden, alleen ge­

te stellen: 'Wie ben ik?'. Ofwel, wie stelt de vraag? Wie
lijdt er? Wie wordt verlicht? Voor de conceptuele geest
is het een paradox maar, door het direct te ervaren, is

geen twijfel over. Maar het is niet helemaal zo een­

het volmaakt begrijpelijk. Je weet wie je bent, maar

voudig, want als dat zo was, zou iedereen zich als vol­

niet vanuit het standpunt van je denkende geest. Je

ledig en bewust gerealiseerd ervaren, denk je niet?

weet wie je bent door in bewustzijn zelf te rusten. Je

Dus de 'evolutie' die plaatsgrijpt is de verdwijning

wust wie je bent. Het is echt al klaar.

bent daar heel vertrouwd mee, zelfs al weet je niet be­
van de werkelijkheid van het ego, de verdwijning van
het geloof dat je het ego bent. Dat is de transforma­
tie - de verschuiving van aandacht van verkrampte,
verdedigde werkelijkheid naar bevrijd, oneindig be­
wustzijn. Dat is de evolutie. In wezen is het al af- het
is niet iets dat veroorzaakt of volbracht is, het is wat
wij al zijn. Punt. Je kunt je er niet aan vasthouden;
hoe zou je?
V Dus de

evolutie is het afbreken van het ego?

Niet zozeer het afbreken ervan als wel het niet iden­
tiflceren ermee. Bij de basisconditie van het lichaam­
geestorganisme hoon een zekere beschermende samen­
trekking die een persoonlijkheid schept. De menselijke
behoefte om te overleven creëert de egostructuur. Die
hoort gewoon bij mens zijn en dat is geen probleem.

102

103 

Geefje toestand volledig bloot
in de ruimte van gewaarzijn.

Het zeggen zoals het is

Dat is wat eerlijkheid echt betekent.

en van de belangrijkste elementen in de individu­

E

ele transformatie is eerlijkheid - het zeggen zoals

het is, hoe het ook is. Of je het leuk vindt of niet, of
dat je er de pest over in hebt. Of je nu doodsbang,
boos, teleurgesteld, gefrustreerd, bezorgd, verward
bent - om het even wat. Niets hiervan ben

jij.

Wan­

neer we echt onze waarheid uitspreken, is het niet per­
soonlijk; het is alleen wat er gevoeld wordt, dat is alles,
ook al is het beschamend of gênant, of welk oordeel
we er maar over hebben. Erkennen waar we ons echt
bevinden vanuit het standpunt van waarheid, vanuit
een soort luisteren dat geen agenda of grenzen heeft en
dat geen conclusies trekt, bevrijdt ons echt. Wanneer
onze beperkte waarheid geuit en gehoord wordt in de
ruimte van totale aandacht, verliest het haar macht
over ons. Zo vindt transformatie plaats.

104

105 

V. Ik

denk dat ik dat begrijp. Maar nu merk ik dat mijn
geest het door wil krijgen.
V. Ik

voel me uitgeput. Ik kijk naar mezelf, ik kijk naar
mijn oordelen en reacties, en ik denk dat ik ongeduldig
ben over mijn proces. �nneer ik alleen ben en een gaaf
spiritueel boek lees, klinkt het allemaal echt fantastisch,
maar wanneer ik geconfronteerd word met echte situaties,
reageer ik meteen op de oude manier.

Dat is onderdeel van de dynamiek. Wees daar dus
alert op, wees je gewaar van de hele gestalt, de hele
dynamiek van het uitvogelen. Geef geen energie aan
het uitzoeken, maar onderdruk die impuls evenmin.
Laat het denken doen wat het doet. Zodra je je ervan
gewaar bent dat je het probeert door te krijgen, ben

Wees dat ongeduld dat je voelt. Dat is het antwoord.

je niet meer in die dynamiek verstrikt. Er heeft zich
een subtiele verandering voorgedaan - nu ben je het

moet ongeduld dat ik voel dus niet proberen weg te
duwen?

gewaarzijn dat de staat waarneemt. Je bent niet meer

Dat is juist. Het wegduwen gebeurt op grond van een

Raak dus meer vertrouwd met deze hele dynamiek. En

idee, zoals: 'Ik moet spiritueel zijn, zoals in dat gave

dan ben je steeds meer aanwezig terwijl het gebeurt.

boek', of zoals deze of gene leraar zei, of zoiets. Mee

Hetgeen onplezierig kan zijn! Wanneer we pijn voelen

eens?

is het onze natuurlijke reactie om ons eraan te onttrek­

V. Ik

gevangen. Je kunt kiezen dat gewaarzijn te zijn.

ken. We willen geen pijn, we willen gemak. Maar won­
V. Het

is meer zo dat ik die ervaring wil.

derlijk genoeg ga je juist meer open als je ontvankelijk
blijft en je vertrouwder maakt met de pijn. Jij ziet dat

Dat bedoel ik juist. Je wilt hebben wat je niet hebt.

misschien nu niet, maar het is overduidelijk.

Bingo! Dat is het nu juist: wensen wat je niet hebt. Als
je ontvankelijk kunt zijn voor dat wensen, zul je vrij

V. Ik

heb het gevoel dat ik tegen een muur loop.

zijn. Maar wat er daarentegen gebeurt is dat het een
blinde vlek wordt. Wat de bewuste geest het moeilijkst

Wees de muur. Verwelkom de muur. Verwelkom alles

vindt om te ervaren is de onbewuste impuls. We la­

wat er nu is.

ten onszelf de weerstand zien op het volgende niveau,
maar de primaire weerstand ontgaat ons. En dat uit je
nu - de primaire weerstand.

106

107 

V. �nneer je iets moeilijks hebt doorgemaakt en je bent

er uitgekomen, en je bent heel bang dat die situatie zich
weer zal voordoen, hoe werk je daar dan mee?
Mag van jezelf die angst voelen dat het weer zal ge­
beuren.
V. Het is lastig weer vertrouwen te hebben na zoiets. je

maakt je voortdurend zorgen.
Nogmaals, laat de angst toe. Of je laat hem toe of je
verzet je ertegen en feitelijk is de uitspraak 'het is lastig
vertrouwen te hebben' een uiting van verzet. Dus op­
nieuw, kun je jezelf toestaan die angst te voelen? Kun
je hem nu eenvoudig voelen en niet gevangen raken
in die ingebeelde projectie van de geest, genaamd 'de

fysieke zenuwstelsel, maar het grotere energetische ze­
nuwstelsel dat met alles en iedereen verbonden is. Oog
in oog daarmee ontstaat er vanzelf angst, en die angst
kan de poort worden. Wil je de poort voorbij lopen?
V. Het is een natuurlijke reactie om de poort te vermij­

den.
Dat is de instinctieve reactie, ja, de geconditioneerde
reactie. Maar ik zou je willen uitnodigen jezelf in plaats
daarvan permissie te geven je open te stellen voor de
angst die er is. Probeer het. Wat gebeurt er?
V. Er gaat iets open, er is ontspanning.

Precies! Het gaat in tegen je instinct, maar het is vol­

toekomst'?

maakt eenvoudig. Iedereen kan dit begrijpen. Wees

Zelfs als je voorspelling waar was, zelfs als je slechte

Geef jezelf de kans te zien wat er is, dat is alles. Het is

ervaring zich beslist weer zou voordoen, zou dat er nu

gewoon eerlijk tegen jezelf over wat er is, elk moment.
wat het is, in al zijn oneindige rijkdom.

op dit moment niet toe doen. Hier en nu is er nog
steeds de angst. Mensen denken dat ze op de een of
andere manier niet hoeven door te maken wat er in
het heden opdoemt als ze de toekomst weten. Maar zo
werkt het niet.
Als je dergelijke grote uitdagingen onder ogen ziet, zul
je ervaren wat leren waarlijk is. Niet intellectueel leren,
maar leren met medeneming van het geheel, van ons
hele uitgebreide zenuwstelsel; niet slechts het beperkte
108

109 

te laten voelen. Het kan in het begin heel subtiel zijn,
maar zodra je een beetje rustiger bent - wanneer je
naar satsang komt of in retraite gaat, of gewoon thuis

De pijn toelaten van willen�hebben

rustig zit - wordt wat heel subtiel was soms plotseling
veel duidelijker. En misschien blijkt dat waarvan jij
dacht dat het speelde iets te maskeren dat dieper ligt.
Onlangs vroeg iemand me iets over schuldgevoel. Hij
dacht dat hij zich schuldig voelde over iets, maar bij
nader onderzoek bleek dat hij eigenlijk verdriet voelde.
Hij had zich niet gerealiseerd dat hij rouwde over de
recente dood van een van zijn ouders.
Wanneer we onze oppervlakkige waarnemingen te se­

"\VJillen-hebbe� is niet het problee�; gehechtheid
W wel. Daar ts verschi.l russen. Willen-hebben is

dat je naar iets begint te reiken of grijpen om het te krij­
gen. Maar gehechtheid is dat je je nagels erin slaat, een

rieus nemen, kunnen we eindeloos spoken blijven na­
jagen, maar nooit echt tot de kern komen. Waar we
hier achter komen is hoe we echt tot de kern kunnen
komen. En gewaarzijn maakt dat veel gemakkelijker.
Satsang, overdracht - wat hier op energieniveau ge­

verkramping die verergert, die zich vastzet. Dat is het
onderscheid. Er besraat een soort willen-hebben zonder
te willen hebben die er uiteindelijk komt, een willen­

energetisch. Het is een krachtig werkterrein.

vanzelf gebeurt. Wanneer het er is, zul je het zien. Mis­
schien heb je het al op een bepaalde manier ervaren zon­

V. Ik had pas een gevoel van zo'n totale gehechtheid als ik

hebben zonder enige verkramping. Je kunt dat niet echt
oefenen, het is iets wat je zult herkennen wanneer het

der zelfs te beseffen dat het er is, een soort welbehagen
met wat er gegeven wordt of wat er beschikbaar is.

beurt, maakt het gemakkelijker om tot de kern te ko­
men. Als je er klaar voor bent benut je de ambiance

lang niet had gehad. Ik werd onverwachts geconfronteerd
met iets dat heel persoonlijke gevoelens naar boven bracht
die ik al lang achter me dacht te hebben gelaten. Ik voelde

Je leert hoe je de last kunt verlichten. En de enige ma­

een plotselinge, pijnlijke klem in mijn onderbuik en het

nier om dat te doen is jezelf de pijn van willen-hebben

koude zweet brak me uit. Ik probeerde ermee te medite-

110

111 

ren, alsof het niet zo erg was. Ik vond dat ik mijn geest
alles moest kunnen laten doen wat hij doet en er boven
moest staan, maar de emoties waren te heftig. Het ver­
driet van die oude situatie was gewoon te hevig.

Daarom heb ik het soms over de ecologie van bewust­
zijn. We hebben echt een inwendig energetisch ecosy­
steem, en wat wij hier doen is erachter komen hoe we
dat ecosysteem kunnen leiden en ondersteunen.

Het enige echte probleem daarin is dat je jezelf wijs­
maakt hoe het zou moeten zijn, hoe jij zou moeten
zijn. Het feit dat er verdriet opkomt, zelfs na zeer lange
tijd, is prima. Dat er eindelijk beweging in komt is in
feite heel gezond.

kan ik ophouden tegen mezelfte zeggen dat ik zus
of zo zou moeten zijn?

voel me alsof ik gevangen zit in angst en in het ver­
langen dat de angst verdwijnt, en het is moeilijk voor me
om mezelfer niet ook nog eens om te veroordelen.
V. Ik

V. Hoe

Wat ben je je nu gewaar?

Door te voelen wat er opkomt. Door geen energie aan

Terwijl we met elkaar praten voelt het iets mimer in
mijn hart, is mijn hoofd helderder. Er is ook een zekere
triestheid of dankbaarheid.
V.

die gedachten toe te voegen. De gedachten opmerken
is prima, maar zorg ervoor stil te staan bij wat er echt
aan de hand is en te voelen. Echt is wat je voelt, niet

Ja, er is genezing. Er is openheid, dus de deur gaat

wat je denkt. Niet de betekenis die we aan onze erva­

open en er bewegen dingen die binnengehouden wer­

ring geven. Voelen, echt voelen - dat is acceptatie.

den. Genezing is beweging. Je laat beweging toe omdat
je je tijdelijk veilig voelt. Dat gevoel van veiligheid,

Mensen maken zich van alles wijs over hoe iets al dan

hoe tijdelijk het ook mag zijn, stelt je in staat naar die

niet zou moeten zijn, en op een heel subtiele manier

openheid te gaan.

creëert dat een verdediging tegen de zaken zoals ze echt
zijn. Daarom vindt er geen genezing plaats- in plaats
daarvan raakt het moeilijke gevoel weer ondergestopt

Ik heb de neiging naar de openheid te grijpen, te pro­
beren die vast te houden.
V.

en steekt onvermijdelijk in een of andere vorm weer
ergens anders de kop op, soms als ziekte of lichame­

Probeer het te zien in termen van intentie. Intentie is

lijke aandoeningen.

geen grijpen-naar; her is meer zoals de zon die licht
schijnt-naar, of een bloem die geur afgeeft-naar. De

112

113 

zich heel formeel gedroegen en dacht dat zij wel ver­

en op een afstand te houden terwijl hij componeerde.

licht moesten zijn. Dus ik zei: 'Oké, hoe lang duurt het

Dus misschien luisteren wij in een soortgelijke gees­

om priester te worden? En het antwoord was: 'Meestal

tesgesteldheid naar onderricht om onze bewuste geest

zo'n zeven jaar.' Dat was het dus- zeven jaar en dan

op een afstand te houden, zodat er iets anders kan ge­

verlicht!

beuren - zodat de resonantie van ons wezen gevoed,
gezien, overdacht kan worden, en geactiveerd tot be­

Het is verbijsterend wat we geloven, nietwaar, de over­

wustwording, tot gewaarzijn.

tuigingen waardoor we ons laten leiden? Ik nam die
overtuigingen aan en werd er zeker wel door geleid. Ze

Zo blijven we onze weg vinden, bij al ons niet-weten.

zorgden ervoor dat ik monnik werd en in het kloos­

Er wordt heel veel ontdekt zonder te weten, een er­

ter ging wonen. Maar het verbazingwekkende, wat je

varing van voortdurende openbaring zonder te ver­

ontdekt terwijl je langzamerhand je weg vindt op dit

krampen tot geloven. Er ontstaat een echte, levende

mysterieuze pad, is dat alle overtuigingen uiteindelijk

vitaliteit uit de bereidheid beschikbaar te zijn voor wat

veranderen of verdwijnen. Ideeën over hoe lang het

eeuwig verandert.

gaat duren, zelfs het idee van verlichting - op een be­
Als we blijven hangen in hoe het 'zou moeten' zijn,

paald punt besef je dat ze er niet meer zijn.

zouden we het opengaan van de deur kunnen missen.
Ideeën, idealen waarin we geloven of die we nastre­

Misschien zien we de deur helemaal over het hoofd!

ven, kunnen natuurlijk hun nut hebben; ze kunnen

Als we gehecht zijn aan een bepaalde manier van zijn of

ons motiveren en misschien enige hoop of zekerheid

aan een idee van spiritueel succes, een lijst van hoeda­

scheppen. Dat is prima. Maar uiteindelijk verdwijnen

nigheden en eigenschappen, blijven we onze ervaring

ze. We hoeven ons meestal niet bewust los te maken

vergelijken met de lijst. We leven dan in een mentale

uit onze overtuigingen; op een zeker punt lossen ze

wereld, afgescheiden door een barrière genaamd 'mijn

min of meer vanzelf op, en geleidelijk

interpretatie van de werkelijkheid'.

aan

merken we

dat er eigenlijk niets meer over is waarin we geloven.
Naarmate we groeien in gewaarzijn en wijsheid kan die
Hoe ontvangt of gaat men dan om met zogenaamd

interpretatie echter wegvallen en kunnen we de grote

onderricht als er niets is om in te geloven? Dat is een

opluchting voelen van ... niet weten wat er in gods­

interessante vraag. Mozart liet zich blijkbaar verhalen

naam gebeurt! En toch leidt gewaarzijn, bewustzijn,

voorlezen door zijn vrouw om zijn bewuste geest bezig

energie- dat wat we zijn, hoe je het ook wilt noemen

116

117 

- ons tot de openbaring van de waarheid. We worden
een met energie. We raken innig verbonden als ener­
gie. We worden gewaarzijn zelf.

Voel watje moet voelen

D

e spirituele praktijk werkt alleen als niemand
hem beoefent.

Er is een aanhoudende controverse over de spiritu­
ele praktijk - mediteren of niet mediteren, de juiste
rol van inspanning en discipline en wat dies meer zij.
Maar wanneer er niemand mediteert, kunnen geen van
deze zogenaamde problemen ontstaan. Dat wil zeggen,
wanneer er niemand is die zichzelf beschouwt als me­
diterende kan echte meditatie plaatsvinden. Als er nog
'iemand' is die mediteert, dan kun je een probleem
krijgen. Dan kun je controverse krijgen.
Als je dit intellectueel probeert uit te vogelen, raakt je
denken alleen maar in de knoop. Het soort intelligen­
tie dat hiervoor nodig is heeft eigenlijk niets te maken
118

119 

met iets uitvogelen. Die heeft te maken met totaal op­

conditionering op projecteert? Soms weet je het niet;

merkzaam zijn; absoluut gevoelig zijn. Dan is er geen

soms kun je het niet zeggen. Je stuntelt maar door, tot

denken, geen uitzoekerij. Die komen niet voor, daar is

de waarheid ten slotte duidelijk wordt.

geen kans op. Het licht is te helder.
En wanneer je je in openheid bevindt - wanneer je
Wees dus gewoon stil en voel wat je moet voelen. Voe­

verlost bent van lijden, zelfs voor een ogenblik - stel

len is alleen maar voelen! Het is slechts energie in be­

je dan open voor dat, voor die openheid. Dat is wat ik

weging. Alleen wanneer we gevangen raken in wie er

'je bewegen naar de waarheid' noem. Langzamerhand

voelt, ontstaat het hele verhaal; het hele concept van

zul je een soort gevoeligheid ontwikkelen die je alleen

het kleine zelf verschijnt en creëert de illusie van af­

kunt kennen door haar te ervaren. Dan zal begrijpelijk

gescheidenheid. Het ego komt erbij en denkt: 'Doe ik

worden wat ik zeg.

het goed? Begrijp ik het wel?'
Ben je nu open? Of probeer je open te zijn? Laat het
Wie probeert er dus te begrijpen wat er op dit moment

proberen los. Voel het verschil. De ambiance van

gezegd wordt? Voel, in plaats van dat uit te zoeken, de

satsang brengt je meer tot de vrede die je bent of wekt

worsteling van het moeten weten. Voel de druk, of de

op wat jou ervan gescheiden houdt. Satsang is eigenlijk

trekkracht, van dat moeten weten. Dat is de ingang

net een broeikas, en er is een zekere moed voor nodig

naar vrede. Het enige dat je hoeft te doen is gevoe­

om je met opzet in het vuur te gooien, om jezelf oog

lig zijn in dit moment- opmerkzaam, niet analytisch.

in oog te brengen met wat er is op dit moment. De

Analyseren is soms in zekere zin nuttig, als her maar

capaciteit om wat er is met oprechte eerlijkheid onder

niet dwangmatig wordt. Zolang analyse geen gehecht­

ogen te zien is eigenlijk een kracht op zich.

heid veroorzaakt of laat voortduren is ze prima. Ze kan
nuttig zijn. Denken kan nuttig zijn. De instelling die

Het gaat niet om juist of verkeerd, goed of slecht. Het

we hebben kan nuttig zijn.

gaat er niet om iets in orde te brengen - het gaat erom
alles aan het licht te brengen. En die openbaring ver­

Het komt er eigenlijk op neer dat je duidelijk onder­

snelt de manifestatie van heelheid. Dit lijkt op veran­

scheid kunt maken tussen werkelijkheid en projectie.

dering, maar is feitelijk integratie. Het is realisatie.

Dat is alles. Wat is het verschil tussen werkelijkheid
zoals zij is, en werkelijkheid zoals jij denkt dat ze is?

V. Worden onze waarnemingen niet altijd gefilterd door

Hoe weet je dat je er niet je eigen verhaal, je eigen

ons verhaal?

120

121 

Alleen zolang je niet aan het eind van je Latijn bent

de hel. 'Ik moet hieruit komen,' zeg je misschien. 'Ik

gekomen. Dan begint het echte onderzoek. Dan begin

kan hier niet meer tegen. Hoelang moet ik dit nog ver­

je werkelijk vragen te stellen. En als je geluk hebt, krijg

dragen? Hoelang moet ik zo heen en weer geslingerd

je even iets te zien, een ervaring van wie je werkelijk

worden?'

bent, en die ervaring leidt je naar huis terug. Langza­
merhand ga je inzien dat het ik, het persoonlijke zelf,

In het algemeen zit er emotionele pijn - boosheid,

slechts een functie is. Die was een tijdlang bruikbaar,

frustratie, verdriet, angst - onder. En geleidelijk aan

maar dat ben jij niet. Die verwarring is over.

leer je die pijn eenvoudigweg toe te laten, toe te laten
dat de energie van pijn door het organisme heen naar

Je hoeft er geen grote innerlijke strijd over te hebben;

buiten gaat. Uiteindelijk stel je die vragen niet eens

maar als je ontdekt wie je bent en er werkelijk respect

meer, omdat je beseft dat je het gewoon niet weet. Je

voor hebt, neemt dat wat je niet bent zijn juiste plaats

kunt de antwoorden niet weten; het onbekende is de

weer in. Het is geen last meer. De identificatie met het

afgrond waar je leert in te springen.

ego was de bron van die last; die persoonsverwisseling
is eigenlijk de definitie van lijden.
Geef dus je aandacht aan die openheid die je bent, en
kijk wat er gebeurt. Het mysterie blijft zich ontvou­
wen, en langzamerhand leer je dat ontvouwen intuïtief
te volgen. Duik er dus in. Duik gewoon in wat er ook
maar aanwezig is. Woorden kunnen er slechts naar ver­
wijzen. De essentie bevindt zich in de stilte - precies
hier, juist nu. Als je echt luistert, kun je de stilte horen.
Dat is genoeg. Laat al deze woorden ergens op de ach­
tergrond zijn.
Ten slotte: wees geduldig. Geduld is echt belangrijk.
Ongeduld voelen kan best moeilijk zijn, vooral als je
een proeve van de waarheid hebt gehad. Je hebt even
op je tapijt door de lucht gevlogen, en nu zit je weer in

122

123 

dellijk begrijpen is wat er werkelijk wordt bedoeld
met redding.

De vreugde van ontvankelijkheid

Naarmate we beter leren om alles in beweging te la­
ten zijn, wordt onze conditionering- ons 'materiaal'
-voedsel. De rotzooi wordt voeding. Het is als psychi­
sche recycling! Dat is het echte spirituele pad. We le­
ren hoe we het ecosysteem van ons bewustzijn moeten
koesteren en verzorgen. Het is een interessante ont­
dekkingsreis, toch? Het is niet zo gemakkelijk - soms
is het pijnlijk en verwarrend. Maar als we inderdaad
onszelf energetisch leren besturen, ons innerlijke eco­
systeem met zorg en mededogen leren reguleren, dan
kan het hart echt opengaan.

ijden staat niet los van de worsteling met war is.

Wanneer de strijd afgelopen is eindigt daarmee het

L

In her open hart heerst de ware vreugde van zijn. Dat

lijden. Dat betekent niet dat er geen pijn is of dat de

zijn wij in werkelijkheid, een groot hart. Het bekende

menselijke ervaring niet meer telt. Vanzelfsprekend is

emotionele hart is de interface tussen het lichaam en

daar het hele scala aan menselijke ervaringen. Maar de

het ware wezen. Gevoel is vaak een machtig middel om

verkramptheid van de wens dar het anders is, is weg,

op re kunnen gaan in de weidsheid, het Grote Hart.

dus wordt er niets belemmerd, wordt er niets bestre­

Alles wat het emotionele hart misschien bezwaart

den. Er komt beweging.

wordt in feite het pad zelf, de poort naar verdieping
en verruiming. Daarom is mededogen zo'n belangrijke

Hou het gewaarzijn dus ruim en in die openheid

kwaliteit- het vermogen te vertrouwen wat is, toe te

zul je merken dat de strijd zich vanzelf ontspant.

laten wat is.

Die openheid, die eenheid van zijn, dat ben jij. Lij­
den is strijd en strijd wordt gevoed door her ego,

Wij allen zijn de waarheid; iedereen is her, niemand

het geloof dar je iemand bent. Maar de waarheid,

uitgezonderd. Wat wij zoeken is wat we al zijn. Er valt

wat jij waarlijk bent, is niemand. Zij is onverander­

dus niets te bereiken. We hoeven her niet te krijgen. Je

lijk. Ze is niet geboren en ze sterft niet. Dit onmid-

kunt nier krijgen war je bent, her is al gebeurd. De spi-

124

125 

rituele reis is simpelweg die waarheid gaan begrijpen,

Op dezelfde manier ervaar je soms een prettige toe­

ervaren hoe je tot her besef komt wat je bent en wat je

stand en merk je dat je die probeert vast te houden,

niet bent. Dat is het!

maar dat is nog het werk van het ego. Natuurlijk is wat

Je kunt het niet dwingen; dwang houdt het alleen maar

Kun je het weer vasthouden? Natuurlijk nier. Kun je je

op een afstand. Je leert dus hoe je geen dwang uitoefent

ertegen verzetten? Zal evenmin werken.

jij fundamenteel bent niet iets wat je kunt vasthouden.

terwijl je toch volledig aanwezig blijft. Het ego dwingt.
Het ego wil her nu! Maar ten slotte besef je dat je het al

Weerstand verschilt echter van meelevendheid. Men­

bent; het is al gebeurd. Wat een opluchting, om te besef­

sen maken zich vaak zorgen, als ze zichzelf toestaan

fen dat jij het niet meer hoeft te doen! Je hoeft nergens

open te zijn, dat ze niet meer meelevend zullen zijn,

heen, niets te doen, niets te krijgen. En toch bezielt die

dat ze passief zullen worden. Maar in werkelijkheid

enorme weidsheid alles op de een of andere mysterieuze

gebeurt dat niet. Integendeel, je raakt intenser, heviger

manier. Dan val je in die weidsheid, wordt er ruimer in,

bij het leven betrokken dan ooit tevoren.

gaat er dieper in. Lost er in op. En alle onzuiverheden
borrelen nog steeds op en verdwijnen weer. Alle onafge­
maakte zaken van lichaam, hart en geest komen versneld
aan het licht en worden gezien voor wat ze zijn.
Sommige mensen verwarren het ervaren van waarheid
met verkeren in een bepaalde staat, zo'n beetje alsof
je de hele tijd high zou zijn, maar dat is niet helemaal
juist. Het is wel een beetje verwarrend. Elke staat, hoe
intens en heerlijk deze ook mag zijn (of pijnlijk en on­
aangenaam) is iets tijdelijks; hij komt op, doet wat hij
doet, en gaat dan weer weg. Als je naar zee gaat en daar
een etmaal blijft staan, zullen de dingen ook niet het­
zelfde blijven. Er zal wind zijn, mist, zon, verandering
van temperatuur, alle beweging die daar is. Het zal niet
altijd zonnig en volmaakt zijn. Het weer wisselt altijd,
verandert altijd.

126

127 

zich op een volslagen onkenbare, onvoorspelbare ma­
nier ontwikkelt en laten het toe.

De waarheid zich laten ontvouwen

Ons ego wil voorspelbaarheid; het wil zekerheid. Dat
is het overlevingsdenken, het organisme dat instinc­
tief wil overleven. En natuurlijk is daar niets mis mee
- het overlevingsinstinct heeft vanzelfsprekend zijn
plaats. Maar het kweekt geen vrijheid. Het kweekt
op z'n best comfort en veiligheid. En dat is wel oké.
Veiligheid hoeft niet overboord te worden gezet als je
vrij wilt zijn. Je kunt comfortabel en veilig zijn. Het
is waarschijnlijk zelfs in zekere zin een vereiste dat het
lichaam-geestorganisme zich zeker en veilig voelt, zo­
dat het zich kan ontspannen en het loslaten kan laten

H

oe is het mogelijk om vrij van lijden, vrij van het

gebeuren.

geworstel te zijn? Door directe waarneming. Dat

is alles wat nodig is. Niets meer, niets minder. Vrij zijn

We gaan zitten, we zijn even rustig. En langzamer­

van lijden betekent eenvoudigweg niet meer geïdenti­

hand vindt. de ontspanning plaats - van de geest, het

ficeerd zijn, hetgeen wil zeggen dat je niet meer afge­

lichaam en het hart. En dan krijgen we misschien een

scheiden bent. We lijden alleen wanneer we geïdenti­

flits, of een ervaring, van vrijheid; en als dat zo is, ge­

ficeerd zijn, en we zijn alleen geïdentificeerd wanneer

ven we onze aandacht daar aan. We geven ons over aan

we afgescheiden zijn.

die aanwezigheid. We komen los van het denken en
geven ons over aan stilte, geconcentreerde aanwezig­

Wanneer we direct waarnemen is er geen sprake van
scheiding. Er is alleen waarneming. Wat we waarne­

heid, moeiteloze eindeloosheid. We laten ons er door
meenemen, helemaal. Dat is overgave.

men kan prettig, onaangenaam of neutraal zijn; maar
het is de waarheid van dit moment, welke hoedanig­

Aan de ene kant wordt het steeds gemakkelijker. Aan

heid het ook heeft. En zo laten we toe, hebben we ver­

de andere kant wordt het steeds moeilijker, steeds he­

trouwen dat onze toenemende bewustwording van de

viger. Het is eigenlijk paradoxaal. Naarmate het water

waarheid van dit moment, de waarheid van ons wezen,

kalmer wordt, wordt het vuur warmer. Ik besteed er nu

128

129 

veel woorden aan, maar het is eigenlijk niet zo ingewik­

is er misschien van overtuigd dat iets zo en zo is, terwijl

keld. Het is zelfs zeer eenvoudig, zo eenvoudig dat er

de werkelijkheid volkomen anders is. Ondervraag je

niet eens woorden voor nodig zijn. De woorden kun­

geest op alle mogelijke manieren, stel vragen bij wat je

nen interessant en hopelijk nuttig zijn, en als woorden

gelooft. Trek het totaal in twijfel! Want wat je gelooft

nuttig zijn laten we dan praten. Maar echt, we zitten

is niet waar - het is maar geloof.

gewoon gezellig bij elkaar en hebben een gesprek. Ook
al zitten jullie daar en ik hier, we kunnen de formaliteit

De waarheid is niet geloofwaardig; waarheid is. Punt.

wel enigszins achterwege laten.

Zij heeft niets te maken met geloof. Het maakt niet uit
of je gelooft dat de zon opkomt of niet. Het is totaal ir­

Als wat ik zeg onbegrijpelijk is voor jullie, of een be­

relevant. Overruigingen kunnen voor sommige zaken

paalde reactie in je geest, je lichaam of je hart teweeg­

nuttig zijn, natuurlijk. Maar dat is alles wat overrui­

brengt, of als er iets geactiveerd wordt waar je beter

gingen zijn: nuttig of niet nuttig, functioneel of niet

naar wilt kijken, voel je vrij om ermee te komen, dan

functioneel. Maar ze zijn niet waar. In de mate waarin

kunnen we het onderzoeken.

je geloof hecht aan je overtuigingen, lijd je, en anderen
ook. Lees het nieuws maar.

Maar dat hoeft niet. We kunnen ook alleen hier zitten.
De aanwezigheid in ons midden is eigenlijk het vuur

Mensen zijn soms bang dat ze niet meer kunnen func­

van transformatie. Als je die aanwezigheid voelt, laat

tioneren als ze niet vasthouden aan hun overtuigingen.

het gewoon gebeuren. Maar als het een energie in je

Ze zijn bezorgd dat ze instorten en dat er een complete

opwekt waar nog iets mee moer, voel je dan vrij om

chaos uitbreekt. Maar in feite breekt er, wanneer je alle

eraan te werken en een gesprekje met mij te hebben.

geloof echt laat varen, een diepe gemoedsrust uit.

Want als je de waarheid onder ogen ziet, welke die nu
ook is, en je kunt die werkelijk uiten, draagt dat bij aan
ieders vermogen tot loslaten. Daarom is het zo leuk
om dit in een groep te doen. Het is wederzijdse be­
vrijding alom. Wanneer je hier bent kun je het voelen
gebeuren.
Aanwezigheid activeert altijd wat nog onvrij is. De
waarheid activeert altijd wat niet waar is. Ons denken

130

131 

niet beheersen, het duwt of trekt niet - het worstelt
niet. Een manier om uit te zoeken, op elk moment
-waar je ook mee bezig bent of waar je ook bent- om

Ontdekken

erachter te komen of je

aan

het vechten bent is probe­

ren of je ermee op kunt houden, of je echt kunt stop­
pen en stilte kunt zijn, al is het maar een moment.
Stilte zijn is de afwezigheid van verzet, de afwezig­
heid van elke vorm van rusteloosheid in het lichaam.
Om waarlijk stilte te zijn, moet je heel bewust in het
lichaam zijn. Een manier om een dergelijk gewaarzijn
te ontwikkelen is je mentale vermogen te gebruiken
-je innerlijke stem, als het ware-als een gids, om je
aandacht naar binnen, in je lichaam, te richten. Laat

s het mogelijk te luisteren naar wat ik zeg en er niet

hem tegen je zeggen: 'Voel je voeten op de grond;

over na te denken? Is het mogelijk bij ieder moment

voel je adem; voel die vibratie; hoor dat geluid.' Zo

te blijven en niet afgeleid te worden door inwendig

geef je de geest iets te doen wat zowel de geest be­

I

commentaar? De sleutel ligt in onderscheid kunnen

zighoudt als heel nuttig is op lichaamsniveau, omdat

maken tussen een zuiver mentaal onderzoek en echt

het zodanig richten van de aandacht de energie in het

openstaan voor ontdekking. Onderzoeken is heel be­

lichaam verandert.

langrijk, maar hoe we vragen stellen belemmerr eigen­
lijk het ontdekken, verhindert ons op een nieuwe ma­

Nu kun je ontvankelijk zijn voor ontdekking, voor

nier te zien, te zien wat er werkelijk is.

bewustwording op elk moment. In die ervaring zijn

Ontdekken is geen mentaal proces. Het is een zintuig­

wekkend. Zogenaamde voorwerpen, of het nu plan­

lijke, energetische trilling - het is aanwezigheid, be­

ten, dieren of andere mensen zijn, staan niet los van

zijn, het Nu. Ontdekken is je overgeven aan ver­

jou. Wat wordt waargenomen is niet statisch, niet 'an­

vuld worden van dit moment, vóór al het andere. Dat

ders'. Er is een grote intimiteit, zelfs met onbezielde

betekent niet dat er geen gedachten kunnen zijn, maar

objecten.

voorwerpen volmaakt levendig, absoluut verbazing­

wust

denken staat niet voorop, het domineert niet. Het wil

132

133 

In de zentraditie ligt de nadruk erg op vormen en ce­
remonie. Ik denk dat het de opzet was vorm te verster­
ken. Wanneer je de kom vasthoudt, of op de gong slaat
dan is het bijna alsof dingen doordrenkt worden van
energie, er krachtiger van worden. Alles wat we doen
kan zo zijn. Zelfs de eenvoudigste bezigheden kunnen
bekrachtigd worden door bewustzijn, of het nu typen
is, een telefoongesprek voeren, studeren of onderzoe­
ken; ook wat oppervlakkig misschien een moeilijkheid
of tegenslag lijkt, zoals een vervelende opdracht of een
lastig gesprek.
We leren dus ontdekken, en dat is eindeloos verba­
zingwekkend. Dat is het mooie van ontdekken. Het is
nooit hetzelfde. Het is altijd - altijd! - nieuw en fris.

Het is openbaring. Het is een instelling, zou je kunnen
zeggen - een bepaalde manier om je aandacht te ver­
schuiven en de levendigheid van gewaarzijn zich te la­
ten ontwikkelen. Wanneer we aan het ontdekken zijn,
blijven de geschenken komen.
Ontdekken is het terrein van de zengeest, de geest van
een beginner. Hij hoeft geen vooropgezet idee te heb­
ben over wat er gebeurt. Hij laat zich niet inpakken
door de conclusies van de geest. Hij is niet gehecht
aan wat de geest allemaal gelooft. Hij veroorzaakt
geen nieuw geloof. Hoe meer geloof je opbouwt, hoe
minder ontdekkingen je kunt doen, tot je binnen de
kortste tijd gevangen zit in een cel van beton. Het is
het tegenovergestelde van Michelangelo's beeld 'De
134

Slaven' -je keert terug tot steen, in plaats van eruit te
ontsnappen!
Als je uit eigen ervaring begrijpt wat gewaarzijn zijn
is, dan begrijp je ook wat ik bedoel met ontdekken.
Het is hetzelfde. Voor het gewaarzijn is elk moment
nieuw. Ontdekken dat elk moment nieuw is betekent
dat je niets meer tegenhoudt. Het betekent dat je je
helemaal geeft, dat je je echt overgeeft en je kwetsbaar
en beschikbaar maakt, en verbonden met elk object. Je
komt erachter hoe je echt in dit moment, hoe het zich
ook voordoet, kunt zijn.
Wanneer je al je definities van wat je denkt dat er ge­
beurt laat vallen, mag je ontvangen wat er echt gebeurt.
Dan ga je voortdurend ontdekken. Als je gevoeligheid
ontwikkelt in je lichaam, is het alsof je voor het eerst
ontdekt hoe het voelt om te lopen, de ongelooflijke
gewaarwordingen in je benen, je knieën, je voeten, je
rug, je nek, je armen. Het is verbazingwekkend wat
er gebeurt wanneer je het lichaam wekt, en het hart
wekt. Heel veel energie gaat naar de geest, naar denken
- teveel! Iets van die energie anders richten en je echt
geaard en aanwezig voelen is heerlijk! Het is als nectar
drinken. Het is helend.
Heb je wel eens een vogel tegen een raam zien vliegen?
Daarna houdt hij zich stil en doet niets. Hij blijft zo­
lang het nodig is zitten waar hij zit, en dan, plotseling:
foeiiiit!, vliegt hij weer weg. Wat doet hij? Hij zit te

135 

zijn. Hij laat het vreemde, verdraaide, uitgeschakelde
gevoel zijn weg naar evenwicht terugvinden. Dat is wat
dieren doen wanneer ze gewond zijn - ze verstoppen

Geniet!

zich en houden zich stil. Hoe vaak doen wij dat? Niet
vaak genoeg. Maar het is fantastisch om te doen - het
werkt! Ik adviseer het sterk, wanneer je maar uit balans
bent. Anders beginnen we te worstelen met de onba­
lans, ertegen te vechten, wat ons alleen maar meer uit
evenwicht brengt.

T Tje hebt vaak gezegd dat de denkende geest de laatste
V is die het snapt. Ik heb altijd gedacht dat mijn den­
kende geest eigenlijk iets het eerst snapt, dat de rest van
mij pas later begrijpt. Ik maak eerst kennis met een idee
door erover te horen of te lezen. Later, nadat ik erover
nagedacht heb, komt er een aha-moment, waarop het he­
lemaal doordringt.
Waar ik op doelde is dat je op een punt komt waar­
op ideeën en begrippen wegvallen, waarop bewust­
zijn zijn geen denken meer is, geen identificatie
met een staat of een bepaald inzicht. Naarmate het
bewustzijn zich steeds dieper in dat mysterieuze ge­
bied van niet-weten beweegt, kan de geest in zeker
opzicht achter blijven. En misschien haalt hij de
achterstand nooit in! Je zou met recht kunnen zeg-

136

137 

gen dat hij het bewustzijn niet kan inhalen; zijn

Ja. Merk op, nu je hier zo zit, waar je je nu van ge­

gaat voorbij het conceptuele raamwerk waarbinnen

waar bent. Merk op waar je aandacht op dit moment

de geest opereert.

is. Is die gericht op willen begrijpen? Merk op wat er

Maar ik begrijp wel waar je het over hebt en ik vind

er spanning of ben je ontspannen, open? Als er span­

het prima als je leest, en misschien ervaringen die

ning is, waar zit die dan? Is zij statisch, of verandert

je hebt in verband brengt met wat je hebt gelezen.

ze als je er je aandacht op richt? Ga echt in dat zin­

Er kan dan een gevoel van bevestiging ontstaan dat

tuiglijke gewaarzijn, verlaat het cognitieve voor het

je op de juiste weg bent. Dat is beslist ook deel van

kinesthetische.

tijdens dat willen-begrijpen in je lichaam gebeurt. Is

het proces. Het linke is alleen dat de geest dan heel
gemakkelijk kan denken dat het begrepen is, wat er

Als je volhardt in een dergelijk kinesthetisch onder­

aan de hand is, en het door het weten kan proberen

zoek, ontdek je misschien - of misschien heb je dit

te beheersen. Dat kan een subtiele vorm van verde­

al ontdekt - een soort volheid, of verbondenheid, of

diging zijn.
V je hebt ook gesproken over zelfonderzoek, waarbij je
jezelfde vraag stelt: Wie is het die zoekt?' ofiets dergelijks.
Is het op die manier sturen van mentale ervaringen niet
een voorbeeld van de geest die controle uitoefent?

Die vorm van onderzoek is, indien juist begrepen, geen
mentaal proces. Het heeft eigenlijk alleen zin vanuit
het standpunt van niet-weten - vanuit begrijpen zijn,
aanwezigheid zijn, bewustzijn zijn. Dan is een derge­

weidsheid. Toen Nisargadatta zei: 'Ik ben Dat,' was dit
wat hij bedoelde. Het 'Dat' is niet het ego, maar de
openheid van zijn. Vanuit het gezichtspunt van open­
heid, kan het soort onderzoek waar je het over hebt
transfarmerend zijn.
V �nneer iemand dat soort onderzoek doet met de
vraag: 'Wie is er verlicht?' of iets dergelijks, lijkt dat op
geestelijke inspanning, op geleid denken.

Laat ik het zo zeggen: als de vraag gesteld wordt zo­

lijk onderzoek krachtig! Anders, ja, dan kan het een

als de bedoeling is, voert hij je naar weidsheid. Als hij

mentale trip worden die alleen maar meer kramp te­

vanuit een mentaal standpunt gesteld wordt, maakt hij

weegbrengt, en dat is niet de bedoeling.
V je

kunt dergelijke vragen dus vanuit een niet-mentaal
standpunt stellen?
138

je verkrampt. Door de kwaliteit van je ervaring te ob­
serveren zul je weten waar je heen gaat. De feedback is
heel eenvoudig- het is het een of het ander. Hetzelfde
geldt voor voelen. Als emoties echt gevoeld worden en
139 

de energie van emotie zich ontlaadt, kom je meer in de
weidsheid. Zo niet, dan word je neurotischer, denk je
meer, worstel je meer en voel je meer pijn. Probeer het
maar, en kom er zelf achter.

Hét

zijn

Bewustzijn zijn is heel dynamisch, heel levendig en
heel dichtbij. Daarom is het zo'n genot om hier bij jul­
lie te zijn. Het is als voeding, voedsel voor het hart. Als
je weet wat ik bedoel, weet je wat ik bedoel. Poonjaji
zei altijd: 'Geniet!' Hij meende het echt. En dat doen
wij hier eigenlijk, leren van onszelf te genieten en van
elkaar. Want als je van jezelf geniet, dan geniet je echt
van alles en van iedereen.

T Tfe gebruikt wel eens de uitdrukking 'het krijgen' die
V suggereert dat er iets is wat je kunt doen, zoiets als

meditatie, of het aankweken van mededogen dat je kunt
doen om 'het te krijgen: Maar je hebt ook gezegd dat er
niets te krijgen is, dat we al volmaakt zijn en dat alles is
zoals het moet zijn.
Klopt. Je vraag is . ?
.

.

Nou ja, ik heb jarenlang gemediteerd. "Wát ik dus wil
horen is dat het nuttig was, en dat er iets is wat ik kan
blijven doen, in praktische zin, dat me helpt me spiritueel
te ontwikkelen.
V

Je vraag wijst op een paradox die vaak opkomt in deze
gesprekken. Je kunt 'het' echt niet 'krijgen' op de manier

140

141 

waarop jij het blijkbaar bedoelt; er is eigenlijk niets te

Geweldig! Dat is prima, ik begrijp dat. Ik heb het ja­

'krijgen' in die zin. Maar tegelijkertijd kan het gecom­

renlang intensief beoefend, en dan ging ik weer door

pliceerd zijn wanneer je hoort: Er valt niets te 'krijgen',

periodes van niet mediteren. Het is niet het aankwe­

of 'Het is al bereikt.' Wat betekenen dergelijke uitspra­

ken van een of ander dwangmatig gedrag, dat je on­

ken? Wat geloof je wanneer je ze hoort? Als er niets te·

danks alles vertoont. Maar je vraag ging over de waarde

krijgen is, waarom mediteer je dan, bedoel je? Als het al

van dit soort beoefening. De waarde van meditatie is

bereikt is, waarom heb je dan geen diepe gemoedsrust,

dat het je kan leren hoe je het niet moet doen. Alleen

ben je niet al verlost van lijden? Dat is het raadsel! Als

wanneer er niemand is die 'mediteert' kan de ware me­

het niet bereikt kan worden, waarom zit je hier dan te

ditatie plaatsvinden. Tot dat moment doet iemand iets

mediteren? Dit is een eeuwenoude vraag, eigenlijk. Hij

waarvan hij denkt dat het meditatie is. Echte meditatie

wijst op een zeer oude en eeuwigdurende strijd.

is niet-doen. Benaderd vanuit het juiste begrip is dat
het nut ervan. Anders bestendigt het slechts dwangma­

Het is belangrijk helder te zijn over wat we bespre­

tige, prestatiegerichte mentale gymnastiek.

ken. Verlichting is de herkenning, zij het misschien
kortstondig, van je ware aard. Dat is een voorwaarde.

Je ademhaling volgen, aandacht schenken aan fysieke

Suzuki Roshi zei dat spirituele beoefening begint met

gewaarwordingen, oplettend zijn enzovoort, kunnen

bewustwording van je ware aard. Daarna, als je die in

allemaal krachtige middelen zijn om bewustzijn te

een flits gezien hebt, geef je daar je aandacht aan, en je

ontwikkelen. Indien beoefend vanuit het verkeerde

intentie. Waar ben je anders mee bezig? Een uitsteken­

perspectief kunnen ze echter ook dwangmatigheid ver­

de houding ontwikkelen? Goed worden in het tellen

sterken en afgeslotenheid versterken. Er is geen garan­

van je ademhalingen? Daarmee zeg ik echter niet dat

tie voor het een noch voor het ander. Het is goed om

die dingen per se zonde van de tijd zijn; zoals Airken

met een leraar te werken als je daar vragen over hebt,

Roshi zei, verlichting is een ongeluk, maar door medi­

en je ervan te verzekeren dat je niet die kam opgaat

tatie overkomt het je misschien eerder!

dat je verkrampt en eerder meer gebonden raakt dan
minder.

V. Mag ik daa r iets over zeggen? Toen ik onlangr na vele

jaren ophield met mediteren, voelde ik een grote opluchting

Het klinkt voor mij alsof je meditatie hebt opgegeven,

omdat meditatie zon mentale opgave was geworden, een

en dat was goed. Geweldig! Ik kan er helemaal inko­

voortdurende verwachting. Maar het loslaten van medita­

men. Maar misschien, als je een beetje hebt geleerd

tie en gewoon mijn leven leiden is een grote opluchting.

aanwezig te zijn, zou je dit idee van 'meditatie' kunnen

142

143 

vergeten en je eenvoudig openstellen voor de weids­

te integreren zodat ze een veel grotere lading kunnen

heid. Alleen zitten, niets doen. Alleen toelaten. Mis­

hanteren. Mensen leven niet authentiek zoals ze waar­

schien is dat genoeg. Als je het meditatie wilt noemen,

lijk zijn omdat ze doodsbang zijn voor de energie daar­

goed. Maar eigenlijk hou ik niet eens meer van het

van, omdat die zo enorm groot en sterk is. Meditatie

woord. Het is te beladen. Het is zo'n woord gewor­

kan het zenuwstelsel meevoeren en in evenwicht bren­

den als God, of liefde, of verlichting. Dat zijn op dit

gen zodat het die grotere lading kan hanteren. Mensen

moment zeer beladen begrippen. Vrijheid -dat wat je

doen dat al duizenden jaren. Als het goed begrepen

niet kunt krijgen, dat wat je uiteindelijk bent - is vrij

wordt, werkt het. Anders is het slechts iets op je pro­

van begrippen, vrij van geloof. Het woord is vrij van

gramma, zoals yogales of de sportschool - weer zo'n

die lasten.

verplichting!

Ik weet niet of ik je begrijp. Het lijkt mij, wanneer
iemand 'het krijgt' om zo te zeggen, dat de begrippen ei­
genlijk wel blijven bestaan. Mensen gaan door met hun
ervaringen te omschrijven in begrippen, daarom is be­
wustwording niet echt vrij van begrippen.

V je zegt dat meditatie helend is geweest, maar ik meen
me andere leraren te herinneren die zeggen dat er geen 'ik'
is, dat er slechts eenheid is, dat er niemand is die geheeld
moet worden.

V

Dat is allemaal waar. En toch, als er een vrachtwagen
Nou ja, je kunt je ervaring altijd beschrijven, welspre­

over je voet rijdt, zou het me verbazen als je niet on­

kend worden, poëzie schrijven, wat je wilt. En spreken

middellijk naar het ziekenhuis gaat. Verwar het mense­

en onderricht geven kan intens resoneren met ons ware

lijke niet met het uiteindelijke -ze functioneren beide

zelf, indien beluisterd vanuit openheid. De begrippen

tegelijkertijd. Wanneer ik onderricht geef, spreek ik

zijn dus niet bedoeld als intellectuele verklaringen of

beide aan. Zolang het ego herkend kan worden voor

concrete weergaven, maar ze komen van een ander

wat het is, kan de waarheid daarnaast ook bestaan.

niveau - de woorden zijn eigenlijk openheid die zich

Wat je zegt daar ben ik het totaal mee eens - al die

richt tot openheid.

dingen die je hoort, die zijn waar. Maar ze kunnen
verkeerd begrepen worden. Er bestaat het idee dat als

Voor mij is meditatie een intens helende beoefening

je de waarheid eenmaal begrijpt, je niet menselijk meer

geweest - lichamelijk genezend, emotioneel helend,

bent. Dat is grote flauwekul! Je moet nog altijd eten en

psychisch helend - en ook een geweldige oefening in

slapen, je lichaam van hier naar daar brengen, en naar

begrijpen hoe energie beweegt, de cellen de kans geven

twee kanten kijken als je oversteekt. En het menselijke

144

145 

organisme heeft nog altijd liefde en emotionele ver­

Ik leer ook altijd- leren hoe ik deze materie kan over­

bondenheid nodig.

brengen blijft een heel interessante ontdekkingsreis.
In het verleden zeiden zenleraren niets; ze zaten daar

Maar kijk eens om je heen. Deze openheid is hier

alleen, en op een bepaald moment staken ze mis­

en nu. Dit is wat al bereikt is, en jij herkent het.

schien hun vinger op. Dat elimineerde waarschijnlijk

We zijn hier in die herkenning samen als één. Dat

veel verwarring! Mensen kwamen naar het klooster en

bedoel ik met het krijgen. Maar misschien is 'het

wisten niet wat daar gebeurde. Ze bleven lange tijd in

zijn' een betere uitdrukking. We gaan van een op

verwarring. Maar ze bleven wel plakken; dat is zo ver­

ego gebaseerde worsteling om te krijgen naar sim­

bazingwekkend, dat we volhouden. Godzijdank! Zelfs

pelweg deze openheid zijn, in de herkenning dat

geconfronteerd met alle verwarring, weten we ergens

deze openheid is wat we al zijn. Dat is de werke­

van binnen dat we erbij moeten blijven.

lijke waarde van een leraar- je erop wijzen dat dit
het is, nu, zodat je deze openheid herkent als wat
jij bent. Dit, precies zoals je zei, kan niet bereikt
worden. Het is eenvoudig wat je al bent. Vanuit dit
gezichtspunt is er niets om over te praten. We kun­
nen gewoon plezier hebben!
Ik ben een beetje flexibeler in mijn taalgebruik en
hoe ik over deze materie praat dan sommige andere
leraren, en ik weet dat het af en toe voor wat ver­
warring zorgt. Niettemin vind ik het toch prettig
het gesprek een beetje toegankelijk te maken, en
het niet zo beperkt te houden wat betreft de din­
gen waar we over kunnen praten. Maar ik ben heel
blij dat je hierover begonnen bent. Ik waardeer de
feedback zeer, want als we hier echt induiken denk
ik dar we ervaringswaarheid kunnen leren onder­
scheiden van ideeën over waarheid en hoe we erover
zouden moeten praten.

146

147 

V Ik bedoel waarschijnlijk dat er een zekere aversie is

tegen de kracht van bepaalde gevoelens; ik merk dat ik

Verzet is gewoon teveel inspanning

manieren probeer te vinden om ze niet te ervaren.
Ik dacht al dat je dat bedoelde-de aversie, de worste­
ling. De worsteling met wat is, is beslist het tegendeel
van gewaarzijn. Maar als je kunt zien waarin hem de
strijd zit, breng dan de strijd in kaart en voel hem, dan
ben je zeker van succes. Pas gewaarzijn toe op de strijd,
want de strijd is de kern van de identiteit zelf. Richt
je op wat moeilijk is. Breng gewaarzijn naar waar het
verzet is. We gaan weerstand op een steeds subtieler
niveau zien en ervaren. Hij wordt heel, heel subtiel.

T TIk heb moeite om te begrijpen waarom de ene ma­
V nier om gedachten of emoties te ervaren beschouwd

wordt als 'aanwezig zijn: terwijl een andere manier om
gedachten ofemoties te ervaren beschouwd wordt als 'niet

aanwezig zijn. 'Zijn we in beide gevallen niet altijd aan­
wezig?
Ik denk dat je aanwezigheid verwart met war meestal
oplettendheid [Eng.: mindfulness] genoemd wordt.
Het opzettelijk beoefenen van het 'aandacht brengen
naar' is niet herzelfde als aanwezigheid. Aanwezigheid
gaat daar aan vooraf. Aanwezigheid is eenvoudigweg
dat wat waarneemt wat er is. Aanwezigheid, of gewaar­
zijn, is het waarnemen van wat er is, en staat er even­
min los van.

V Maar ik heb een onbewuste agenda waar ik me intel­

lectueel wel van bewust ben, en die is om deze hele beoefe­
ning te gebruiken om te vermijden die dingen te voelen.
Waar loop je voor weg? Wat probeer je te vermijden?
V Onaangename gevoelens, eigenlijk.

Vraag je af waarom. Waarom ze vermijden? En lang­
zamerhand zul je zien waarom je het doet. Ze hebben
misschien een bepaalde betekenis voor jou, of ze zijn
misschien heel ongemakkelijk. Wie wil zich nu onge­
makkelijk voelen? Niemand! Niemand wil pijn heb­
ben. Mensen willen zich op hun gemak voelen. Het is
onze aard te streven naar comfort en pijn te vermijden
-dat is menselijk. Maar, wanneer je de trekkracht van

148

149 

waarheid begint te voelen, is er niet meer de mogelijk­

Maar ik denk dat de meeste mensen die hier komen

heid je donkere kant te vermijden.

gewaarzijn hebben geproefd, of hebben ervaren, of
steeds meer leven als gewaarzijn. Dit leven als gewaar­

V 'Wát is dan het verschil tussen aanwezig en niet aan­

zijn sluit menselijk zijn niet uit. Beide aspecten functi­

wezig zijn?

oneren gelijktijdig.

Er is zoiets als aanwezig zijn als ego, en er is aanwe­

V Ik associeer de ervaring van gewaarzijn met heel erg op

zigheid zijn, hetgeen gewaarzijn zelf is. Gewaarzijn

mijn gemak ofzelfi gelukzalig zijn. Dus nogmaals, wan­

is het ervaren van grote openheid- de volledige af­

neer zich iets voordoet dat ongemakkelijk is versterkt het

wezigheid van weerstand. Er wordt niet geprobeerd

mijn vermoeden dat ik niet meer op het juiste spoor zit.

om geen verzet te plegen; er komt eenvoudig geen
verzet op. Er is alleen maar openheid. En als je met

Wanneer je de ervaring hebt van gelukzaligheid of op

die openheid, dat ontwaakte bewustzijn, vertrouwd

je gemak zijn, maar er nog steeds iets onafgemaakt is,

raakt, kom je erachter hoe je daar naartoe kunt gaan

dan verlicht het licht dat wat donker is. Als je bewust­

zodat bewustzijn geleidelijk aan zichzelf wordt. Dat

zijn of licht ontwikkelt, activeert de energie dat wat je

is wat vrij worden eigenlijk betekent- bewustzijn dat

hebt vastgehouden of onderdrukt en daardoor laat wat

zichzelf wordt, in plaats van geïdentificeerd te blijven

het meest ongemakkelijk is zich zien, soms met grote

met weerstand, met ego. Dit is de echte betekenis van

kracht. Daarom wordt er vaak gezegd dat je er op geen

aanwezig zijn.

enkele manier mee verder kunt gaan als je er niet klaar
voor bent; het is gewoon te moeÜijk.

We komen erachter hoe we ons erin kunnen ontspan­
nen als onszelf. En wanneer we dat doen is er geen

Als je begint te begrijpen hoe het proces werkt, zul je

enkele afgescheidenbeid meer - plotseling zijn jij en

blij zijn als er zulk moeilijk materiaal omhoog komt.

ik één. Iedereen hier is één. Dit is geen idee om in te

Wanneer men geankerd is als het gewaarzijn dat de

geloven of over te denken of te begrijpen. Het is een

toestand ziet, is de toestand zelf niet bedreigend meer.

ervaring die vanzelf spreekt als ze vanzelfsprekend is.

Dat is wat 'bij de werkelijkheid zijn' eigenlijk betekent.

Als dat niet zo is, mag je me vragen waar ik het in

Mededogen is dat ook- het gewaarzijn dat alles laat

godsnaam over heb! Of anders vind je het misschien

opkomen wat er verschijnt. Het verdriet, de angst, het

een boeiend idee en worstel je met de gedachte.

ongemak, de wens dat het ongemak weggaat. Het vrij
willen zijn! Ook dat. Niets wordt uitgesloten. Hoe zou

150

151 

het ook kunnen? Gewaarzijn is grenzeloos. Het is al­
omvattend.
Er zijn dus geen slechte gevoelens. Er zijn pijnlijke ge­
voelens, gevoelens waar je misschien niet van geniet;

Meditatie met hoge verwachtingen

gevoelens kunnen verschrikkelijk pijnlijk zijn, vooral
wanneer ze verbonden zijn met zeer sterke overtui­
gingen waar je je aan vasthoudt, met alle geweld nog.
Maar als je eenmaal de waarheid ziet van bij de werke­
lijkheid zijn, is het gemakkelijk je open te stellen. Ten
slotte is verzet gewoon teveel inspanning.

T TIk heb een periode achter de rug waarin ik veel me­

V diteerde, teveel misschien. Ik raakte te geidentificeerd

met meditatie als reden van bestaan, en werd lichamelijk
en emotioneel zo gespannen als gevolg van mijn strenge
beoefening, dat ik ten slotte helemaal moest stoppen. Nu
vind ik het moeilijk om uit te zoeken welke kant ik op
moet. W'tzt betekent beoefening eigenlijk?
Ik noem een dergelijke beoefening vaak 'meditatie
met hoge verwachtingen', die inherent is aan iets wil­
len hebben. Wanneer we op een of andere manier
worstelen of gestrest zijn willen we natuurlijk iets dat
daartegen helpt, iets dat verlichting en troost biedt.
En we horen dat meditatie kan helpen, daarom bena­
deren we deze met dat doel: 'Hoe doe ik het zo, dat
het me helpt?'
152

153 

Of misschien besluiren we om te mikken op het hoog­
ste doel van spiritualiteit-we lijden, maar verlichting
is het einde van lijden, nietwaar? Dus: 'Hoe doe ik dit
zo, dat ik absoluut verlicht word?' In beide gevallen
stellen we ons een doel of hebben we verwachtingen
die op ideeën en begrippen gebaseerd zijn. Alles wat
we lezen en horen over meditatie kan dan dienen om
die ideeën te versterken.
Maar het is heel belangrijk om onderscheid te maken
tussen de vorm van meditatie en de essentie ervan. Veel
mensen kunnen de vorm doen: stilzitten, op een stoel
of in een yogahouding. Misschien volgen ze hun adem,
of tellen hun adem, of visualiseren, of reciteren een
mantra, of schenken aandacht aan het ontstaan van ge­
voel, emotie, denken, beelden energie enzovoort. Hun
techniek mag dan zeer verfijnd worden, toch begrijpen
ze meditatie in haar essentie soms helemaal niet.
De essentie van meditatie is niet het terrein van doen,
of van worden, of van verwachting. Ze behoort niet
tot het terrein van geloof of geconditioneerde geloofs­
systemen. Als ze dus geen van deze is, wat is ze dan?
Wat zou ze anders kunnen zijn? De essentie van medi­
tatie hoort rot het terrein van het onbekende. Elk idee
dat we er over hebben is het dus niet. Waar we achter
komen is dat het in werkelijkheid te maken heeft met

idee van gewaarzijn. Echt begrijpen wat meditatie is, is
verlicht worden.
Interessant is inderdaad dat het beoefenen van medita­
tie-de techniek, de vorm-verlichting mogelijk kan
maken. Maar die is niet het resultaat van de inspan­
ning die je in meditatie levert. Zij wordt gegeven. Ze
wordt geopenbaard. Het is genade. Je bereikt haar niet,
je verwerft haar niet. Door iedere inspanning om 'het
te krijgen' verbergt ze zich meestal. Iedere moeite waar­
mee je dwang uitoefent; de moeite die baatzuchtig is.
Maar er bestaat een ander soort inspanning.
Als men de waarheid eenmaal geproefd heeft - niet
het begrip 'waarheid', maar die aanwezigheid die onze
ware aard is-dan is simpel gewaarzijn van die aanwe­
zigheid meditatie. Als men nog steeds probeert te me­
diteren, is dat het niet. Dat veroorzaakt eigenlijk meer
lijden, meer spanning en verkramping. Daarom zou ik
willen zeggen, ontspan je. Kun je eenvoudig aanwezig
zijn als aanwezigheid, zonder plan?
Soms kunnen er zeer moeilijke dingen omhoogkomen
wanneer we onszelf toestaan op deze manier aanwezig
te zijn. Aanwezig blijven bij dit vreselijke, moeilijke,
meedogenloze materiaal dat opkomt - dat is niet ge­
makkelijk. Die roestand met mededogen en tederheid

ruimte geven aan, met je overgeven, met aanwezig zijn.

tegemoet treden is heel belangrijk. Het is niet gemak­

En in die overgave laten we dat wat er is zijn zoals het

kelijk, vooral niet als we geconditioneerd zijn om ons­

is. De essentie van meditatie is gewaarzijn zelf, niet het
154

zelf te veroordelen en verkeerd te vinden. Dat alles los155 

laten en mogen zijn zoals we zijn- dat is meditatie. En

Maar dat zien, zo pijnlijk als het kan zijn, is een waar

dan zal alles wat er omhoog moet komen - alles �at

geschenk. Kun je daar naar luisteren? Kun je het ge­

energetisch, emotioneel en fysiek gezien moet veran­

woon laten zijn wat het is, zoals het is, en niet piekeren

deren- in beweging komen.

over hoe je het kunt verhelpen of analyseren?

Een andere manier om hierover te praten is dat we

Wanneer we een geloof of belemmering doorzien, pro­

moeten leren hoe we voor onszelf kunnen zorgen, hoe

beren we er vaak meteen een beter geloof overheen te

we van onszelf kunnen houden. Ik bedoel dat niet op

plakken. We proberen onszelf in feite door hersen­

een egocentrische, egoïstische manier; ik bedoel het in

spoeling van onze beperkende overtuigingen of pro­

de zin van aandacht geven aan waar dit moment echt

blematische gedragspatronen te bevrijden door ze te

om vraagt. Luisteren we diep genoeg om dat te horen?

vervangen door betere, functionelere. Maar de werke­

Of zit ons plan in de weg? Wordt ons zicht belemmerd

lijke opening naar vrijheid ligt niet in het oplappen

door onze verwachtingen of onze behoeften? In ware

of je bevrijden van deze toestand, hem verbeteren of

meditatie gaan we echt luisteren naar wat er van ons

vervangen, zelfs niet in het begrijpen ervan. Vrijheid

gevraagd wordt- en dat is niet altijd wat wij hadden

ligt in volledige acceptatie.

gedacht of geloofd.
Wanneer ik zeg: de toestand volledig accepteren, be­
Het is echt heel interessant om in het intuïtieve, het

doel ik niet: accepteren in psychologische zin, of een

mysterie, het onbekende te leven. Wanneer je niet

ideologie aannemen die zegt dat de toestand oké is. Ik

meer bent belast met het geloof van waaruit je leefde,

bedoel het volledig openstellen van jezelf voor de toe­

merk je dat je ook niet meer wegloopt voor wat je

stand in energetische zin en hem precies zo laten zijn

leven werkelijk is. Waar je eerder volkomen gevoel­

als hij is. Ware meditatie is dat je het gewaarzijn bent,

loos was- en dat naar buiten bracht!- begrijp je nu

dat de toestand waarneemt, en er niet van gescheiden

waar dat allemaal mee te maken had. 'Geen wonder

bent. Dat leidt uiteindelijk tot verlichting, tot vrijheid,

dat ik dat deed,' denk je. Je kunt de oorzaak van je

steeds meer tot leven als gewaarzijn zelf.

toestand zien.
En daar is satsang voor - om deze aanwezigheid, dit
Het is vaak heel pijnlijk, op het spirituele pad, om on­

veld van zijn, echt beschikbaar te maken. Satsang kan

der ogen te zien wat je het meest vasthoudt, het kern­

bewerkstelligen dat er een onmiddellijke opening en

gevecht van je identiteit, wat ik 'de oerkramp' noem.

verdieping naar het weidse plaatsvindt; of satsang kan

156

157 

een toestand van vasthouden en verzet veroorzaken
en versterken. Eerder geblokkeerde energieën kun. nen
plotseling in beweging komen, wat fYsieke veranderin­
gen of emotionele verstoring in de geest kan veroorza­
ken. Maar geleidelijk kijk je verwachtingsvol uit naar

]e eigen weg vinden

die veranderingen. Rumi zegt dat je gaat lijken op een
mot die ernaar uitziet in het vuur te vliegen en zijn
vleugels te verbranden. Dat is geen masochisme, dar is
werkelijk een diep inzicht in dit proces.
Daar moeten we dus zien achter te komen. We moeten
uitvinden hoe het werkt en het dan toelaten. En onze
conditionering zal zich hevig verzetten! Ze vecht voor
haar leven, dat grappig genoeg niet eens bestaat. Het
is een verzinsel, eigenlijk, een illusie. En uiteindelijk
zien we dat in. Maar dan zijn we dat niet meer; we
zijn gewaarzijn zelf. Dat gebeurt wanneer men waarlijk
op het spirituele pad is, wanneer men waarheid heeft
geproefd of er een ervaring mee heeft gehad - wanneer
men, met andere woorden, ontwaakt is. De toestand,
welke die ook is, is er misschien nog steeds, maar je
stikt er niet meer in, je bent niet meer verkrampt en

T Tje praat vaak over zitten in de snelkookpan. je zegt

V datje in de pan moet blijven als er dingen opkomen,

en dat doe ik. Soms is het oké en soms minder, maar ik
blijf wel. En ik merk dat er veel bezorgdheid opkomt, veel
angst, en ik vraag me af wanneer dat ophoudt. Is er licht
aan de andere kant als ik er doorheen ga? Ik vraag me af
ofjij dat ervaren hebt en wat je deed om er doorheen te
gaan.

claustrofobisch. Er is wat ruimte. Er is wat licht. We
beginnen dus met erachter komen hoe we het licht

Je vraag doet me denken aan de beroemde zenparabel

moeten cultiveren, hoe we gewaarzijn in de situatie

over de slang in de bamboebuis. Jij bent die slang, in­

moeren brengen zodat het licht groter wordt. Dat is

geklemd in een nauwe buis zonder bewegingsruimte

waarlijk meditatie.

-gespannen en ongemakkelijk en totaal onmachtig er
iets aan te doen. Je blijft alleen maar bij wat er is, wan­
neer je eindelijk beseft dat er geen keus is. Alleen dan.
Zolang er ogenschijnlijk nog keus is, zul je voor ge-

158

159 

mak kiezen. Maar als je eenmaal beseft dat het geen zin

niet aanvaarden wat er gebeurt, dan kom je helemaal

heeft hiervan weg te willen lopen, war 'dit' ook moge

niet. Maar neem het jezelf alsjeblieft niet kwalijk als je

zijn, dan blijf je erbij en kom je erachter hoe je dat

het moeilijk hebt! Als je de deur uit moet rennen, doe

doet. Jij komt erachter hoe. Elk mens komt erachter

dat dan vooral. Of blijf thuis, als dat nodig is. Het is

hoe. En dat ontwikkelt zich bij ieder mens als ze erach­

belangrijk dat je respecteert wat er nodig is. Jezelf eisen

ter komen hoe ze beschikbaar moeten zijn, hoe ze echt

stellen roept alleen maar meer weerstand op.

moeten accepteren wat er is. Accepteren wat er is wil
niet zeggen: berusten in wat er is. Het is niet: geestelijk

Waardoor komt er eigenlijk openheid en niet weer­

opgeven. Het is een zeer intens bezielde betrokkenheid

stand? Het is geen kwestie van psychologie, en het

bij wat er is.

gaat niet over betekenis. Het is eigenlijk een kwestie
van energetisch waarnemen. Als het waarnemen zich

Merkwaardig genoeg hebben mensen er soms moeite

verdiept kunnen de noodzakelijke bewegingen in de

mee, wanneer ze meer vanuit ruimte gaan leven, om

emoties plaatsvinden. De diepe wonden van de jeugd

het geluk dat ze voelen te integreren. Geluk kan gek

of het latere leven kunnen gezien, gevoeld en gelucht

genoeg beangstigend en vreemd zijn wanneer je er niet

worden, zodat ze kunnen helen en we heel kunnen

aan gewend bent! En als de mensen om je heen nog erg

worden als mens. We kunnen emotioneel, lichamelijk

gevangen zitten in geworstel, kan het een interessante

en spiritueel geïntegreerd raken.

toestand worden.
V. Ik

daar spant zich het lichaam omheen.

snap wat je zegt over het accepteren van pijn, maar
de laatste tijd lijkt het bijna wel of ik er een kick van
krijg, dat ik het in zekere zin verwelkom. Het is bijna
alsof pijn genot is geworden. Daar zul je misschien wel
niet op doelen, en misschien is het zelfi niet gezond, maar
ik denk ook dat het heel nuttig is dat ik zoveel kan ver­
werken wanneer er pijn door me heen gaat.

Satsang is echt een broeikas waar iedereen anders op

Pijn vermijden is in diepste zin genot vermijden.

reageert. Sommigen die eraan toe zijn stellen zich

Maar pijn nastreven is iets anders. Als er pijn is, laat

open, anderen die niet helemaal klaar zijn krijgen zin

het dan komen, maar zwelg er niet in, fixeer je er niet

de deur uit te rennen. Of misschien kun je gewoon

op. Ik raad je beslist niet aan een haren hemd te dra-

Je houding tegenover wat er gebeurt is heel belang­
rijk. Als je kunt onderzoeken wat je doormaakt, vooral
je ideeën en conclusies over je ervaring, kan alles in
beweging blijven. Anders treden er defensiemechanis­
men in werking. Conclusies worden overtuigingen en

160

161 

gen of jezelf te geselen, zoals de asceten die in wezen

mensen. Maar energie beweegt zich op veel verschil­

denken dat ze één met God worden als ze zichzelf

lende manieren.

maar genoeg folteren. Boeddha heeft dat zogezegd
afgeschreven!

Het is heel gemakkelijk deze materie verkeerd te be­
grijpen. Daarom is dialoog belangrijk om er zeker van

Maar ik begrijp wel wat je zegt. In mijn eigen proces

te zijn dat elk misverstand wordt opgehelderd. Het

kwam ik tot het punt waarop ik ernaar uitzag stevig ge­

gaat eigenlijk niet eens om begrijpen en het gaat niet

raakt te worden. Ik zou dat niet willen karakteriseren

om geloven. Het gaat om je eigen weg vinden. Hoe

als een masochistische trek; dat is niet wat ik bedoel.

zoek je uit wat jouw weg is en volg je die? Niet de weg

Maar er kwam een moment waarop de inzet voor be­

van Boeddha of van welke andere zogenaamde leraar

vrijding het allerbelangrijkste werd. Het werd duide­

ook. De leraar is een illusie. Er is niemand buiten jou,

lijk dat wat mij zo raakte ook direct wees op waar ik

niet echt. We zijn allemaal op het diepste niveau met

nog iets vasthield, op waar aandacht en liefdevol me­

elkaar verbonden. Dat kunnen we vertrouwen. Dat is

dedogen gevraagd werden. Het maakte die gebieden

vertrouwen, echt waar.

bewust. Hoe kon ik liefdevol mededogen en aandacht
geven aan wat onbewust was? Dat kon ik niet. Maar
zodra er iets moeilijks in het gewaarzijn kwam, zodra
het bewust werd, kon ik dat ook omarmen.
Zoek dus uit wat er nog tegengehouden wordt. De
bereidheid om in het licht te laten komen wat zich
nog in het duister bevindt is het enige dat nodig is.
Wat opduikt kan zich fysiek of psychisch manifeste­
ren, of als een directe ervaring van energie of emotie.
Transformatie kan op allerlei manieren plaatsvinden.
We praten vaak over transformatie van emoties, maar
dat is omdat we mensen zijn, en omdat vooral in onze
cultuur de meeste mensen geleerd hebben om hun ge­
voelens te ontkennen. Daarom hebben we het daar­
over, omdat het toepasselijk is; in dat stadium zitten

162

163 

Ga zitten met de vraag.

Laat de worsteling toe

Ga zitten met de angst,
de energie van niet-weten.
Vóel wat er gebeurt.

anneer we ons openstellen voor het heilige,

W

worden we één met het mysterie. Het heilige

heeft niets te maken met ons geloof- idee en geloof

verduisteren het alleen maar. De uiteindelijke vraag
is dus, hoe worden we bevrijd van ons geloof wat we
zijn, of dit geloof nu positief of negatief is?
Zelfs de vraag hoe we bevrijd worden is misleidend­
die veronderstelt dat we niet vrij zijn. Daardoor wordt
dan een proces van worden in gang gezet, alsof we op
de een of andere manier door een bepaalde inspanning
een toestand van vrijheid kunnen bereiken. Maar is
dat echt mogelijk? Hoe kunnen we vrij worden als we
al vrij zijn?

164

165 

In een van zijn toespraken zei Boeddha zoiets als: 'Wie

dat ze om spiritueel te zijn hun menselijkheid op de

gaat de knoop ontwarren?' Maar misschien hoeft de

een of andere manier moeten overstijgen. Maar in wer­

knoop niet ontward te worden. Wanneer we één zijn

kelijkheid is het tegenovergestelde waar. Door ons echt

met het mysterie, ontspannen we ons in niet-weten.

open te stellen voor het mysterie omarmen we onze

Dan kan de knoop gewoon zijn wat hij is, nietwaar?

menselijkheid, worden we waarlijk mens. We mogen

Angst, verwarring, twijfel, strijd: alles!

mens zijn van onszelf; en evenzo staan we anderen toe
dat ze mens zijn en worstelen, en waar ze verder nog

Dus misschien is het enige dat echt nodig is het erken­

doorheen moeten. Soms is het niet zo gemakkelijk an­

nen van de worsteling, je openstellen voor het gevecht

deren hun gevecht toe te staan, vooral niet als we van

met wat is. Het niet benoemen, niet uitzoeken wat het

hen houden. Maar dat is wat mededogen werkelijk be­

is, het niet in een hokje plaatsen; je er niet mee verbin­

tekent - toelaten wat is. Dat wil zeggen anderen laten

den of er iets aan doen; maar het alleen maar totaal,

leven zoals ze leven, hen hun eigen weg laten vinden.

volledig toelaten, zonder er iets over te weten. Dan kan
het hart zich openen voor het mysterie. Dat is alles.

De waarheid maakt ons vrij. Dit mysterie dat we zijn
bevrijdt ons van de ego-identiteit, niet ons gevecht om

Elk moment openbaart de waarheid zich. Zelfs in de

vrij te zijn. Het enige dat je hoeft te doen is luisteren,

worsteling en de verknooptheid is de waarheid daar.

observeren en voelen wat er nu is en er geen conclu­

Kunnen we even stilhouden, en haar laten zijn wat ze

sies uit trekken. Of als er toch conclusies komen, ze

is? Dat is het eigenlijk; dat is alles. En als we bewust

herkennen als conclusies en ze betwijfelen: zijn deze

worden en gaan zien wat we werkelijk zijn, zien we dat

conclusies werkelijk waar? Natuurlijk weet je altijd of

dit haar aard is - totaal toelaten, alles totaal omvatten.

je verstrikt bent in je conclusies omdat je je dan ver­

Zo eenvoudig is het. Het is eigenlijk niet veel meer

krampt of afgescheiden, rusteloos of geagiteerd voelt.

dan je ontspannen, helemaal stilhouden, en zijn. Niet

Maar dat geeft niet- hoe het ook met je is, dat is goed.

proberen vast te houden aan een toestand van gelukza­

Alles wat er gebeurt zal je naar vrede voeren, zolang je

ligheid - vasthouden werkt niet! Alles wat er is mag er

er werkelijk bij kunt blijven. Luister dus naar wat er

zijn, zelfs als het droefheid of bezorgdheid is, iets wat

is, niet naar een of andere leer of leraar. Schenk slechts

we misschien niet willen voelen.

aandacht aan wat is.

Het is goed om menselijk te zijn- het is zelfs onvermij­

Uiteindelijk valt het geworstel vanzelf van je af. We

delijk. En het is geen probleem! Mensen denken vaak

hoeven het niet op de een of andere manier te laten

166

167 

verdwijnen. Op een dag besef je dat het van je afgeval­
len is. Vaak is het verstand hier zeer verbaasd over. Het
verstand is de laatste die het snapt. Het wil de eerste

Dwang verwelkomen

zijn, natuurlijk. Het wil de verzekeringspolis- het wil
alles van te voren controleren en zich ervan verzekeren

zonder te handelen

dat er geen risico aan dit hele loslaten verbonden is!
Gelukkig valt er niets te begrijpen; het is een hele op­
luchting om dat te beseffen. Er valt niets te leren. En
toch wordt er geleerd - er wordt beslist geleerd. Het is
verbazingwekkend! Leren is de aard van het leven, de
aard van het mysterie. Hoe is dit brein er anders achter
gekomen hoe het brein moest worden, dit lichaam hoe
het lichaam moest worden? Een verbazingwekkend in­
zicht heeft zich ontvouwd. En wij zijn dat inzicht. We
zijn dat en zijn het altijd geweest.
Het is echt prachtig dat we samen kunnen zijn in deze
gewijde ruimte. Eenvoudig hier kunnen zijn- kwets­
baar zijn, zichtbaar zijn- is een voorrecht. Vaak bevin­
den we ons in een omgeving waarin van ons verwacht
wordt dat we iemand zijn, dat we beantwoorden aan
een beeld, ideaal of identiteit. Maar hier kunnen we

T TIk las pas iets wat Jean Klein zei over in en uit het

V gewaarzijn gaan, en hoe

een soort organisch proces
gaande is tussen aanwezig en niet-aanwezig zijn. Ik denk
dat ik de romantische verwachting had dat alsje eenmaal
in het zijn geworteld was, je klaar was! Wanneer ik me
een tijdlang geworteld voel in zijn, maar het me dan weer
ontsnapt, ben ik vaak hard voor mezelf Maar de Laatste
tijd merk ik dat er soms uitgaan natuurlijk lijkt, alsofhet
lichaam er genoeg van had.
er

dat helemaal laten vallen en gewoon zijn. Dat is wer­
kelijk waardevol. En steeds meer kringen zijn er waarin
mensen dat mogelijk maken. Dat is prachtig en echt
heel fundamenteel.

168

Absoluut! Dat is prima.

Maar mijn zorg is dat mijn manier om dat te doen
niet altijd heel gezond is. jaren geleden ben ik gestopt met
roken, maar de afgelopen maand heb ik drie of vier siga­
retten per week gerookt, mogelijk meer. Mijn slaappatroon
V.

169 

was een beetje eigenaardig en ik voelde me vaak anders,
en ik merk dat een beetje tabak enige verlichting brengt.
Mijn vraag is denk ik eigenlijk de volgende: wanneer een
dergelijke aandrang opkomt, hoe weet ik dan ofik moet
kijken naar die aandrang, oferaan toe moet geven?

De zaken worden zeer, zeer subtiel als je inzicht be­
gint te krijgen in dit terrein; je ziet deze dynamiek
dan op elk moment optreden; in feite zijn verlichting
en bevrijding volledig verbonden met dit inzicht. Het
gaat er niet om of je die sigaret neemt of niet- dat is
irrelevant (al is het misschien niet irrelevant voor je

Met andere woorden, wanneer moet je iets doen en

gezondheid). Maar uiteindelijk doe je het misschien

wanneer niet?

gewoon niet. Ik heb gerookt, maar op een bepaald

V. Precies.

her werd eenvoudig duidelijk dat doorgaan met ro­

moment ben ik gestopt. Het kostte niet veel moeite;

Hoe weet je wanneer je ermee op moet houden
omdat je systeem dat nodig heeft of wanneer je moeite
moet doen om het vol te houden, zelfs als dat te zwaar
lijkt?
We voelen allemaal allerlei impulsen - gezonde, on­
gezonde, gemengde, enzovoort. Laten we praten over
de neigingen waarvan je zelf misschien oordeelt dat ze
zelfdestructief of ongezond zijn. Het eenvoudigste is
om naar de impuls re kijken- om hem werkelijk toe te

ken niet in mijn belang was.

Daarom ben ik enigszins gealarmeerd omdat mij iets
dergelijks overkwam. Ik rookte altijd veel maar toen werd
ik op een dag wakker en hoorde ik een heel heldere stem
zeggen: 'Hou d'r mee op. 'Ik deed het. Daarna heb ikjaren
niet gerookt. Het was niet eens bijzonder moeilijk, ik ben
energetisch uit het patroon gestapt. Maar nu heb ik het ge­
voel dat alles heel erg geïntensiveerd en versterkt wordt.
V.

laten. Dat wil niet zeggen dat je daar zit te bedenken
of je al dan niet een sigaret zou moeten roken. Een

Er is veel stress in ons leven, en vaak dienen we ons­

brein dat dingen kan bedenken is heel nuttig wanneer

zelf verdovende middelen toe. We behandelen onszelf

het aankomt op het oplossen van een probleem, zoals

met allerlei middelen. 'Behandelen' wil zeggen pijn

waarom je computer het niet doet, maar wanneer de

verzachten. We verzachten die soms ook door meer re

vraag luidt: 'Moet ik toegeven aan die mogelijk onge­

eten, of meer re werken, of meer te kopen.

zonde aandrang of niet?', is een rationele benadering
niet altijd de beste.
Wat je naar voren brengt is eigenlijk de veel dieper
liggende kwestie van her zogenoemde dwanggedrag.

170

V. Alles

kan in zekere zin vreemd worden als je een pe­
riode van maanden hebt waarin pijn het enige is dat je
merkt, telkens wanneer je stopt en hier weer binnen valt.
Het ego gaat meditatie en stilte associëren met lijden en
171 

verkrampt zijn. Het is vreemd dat je, wanneer je echt
diep gaat, ziet dat er geen eind komt aan het ongemak.

In mijn geval heb ik op de universiteit voor ontspan­
ning marihuana gebruikt. Ik genoot er best van! Maar
op een bepaald moment werd het duidelijk dat het

Daarom is het heel belangrijk goede training te krij­

tijd was om er mee op te houden. Maar zelfs toen ik

gen om echt te begrijpen hoe je de techniek moet ge­

het niet meer gebruikte, merkte ik dat er nog steeds

bruiken. Meditatie is neutraal; ze is alleen maar een

verlangen naar was. Dus liet ik mezelf dat verlangen

methode om aandachtig te zijn. Maar goed toegepast

hebben. Ik maakte mezelf niet wijs dat het spul ver­

kan ze uiterst nuttig zijn om door dergelijke moeilijke

keerd was, dat het slecht was en dat ik er gek van zou

periodes te komen.

worden. Zo was het niet. Het was meer zo dat ik het
verlangen verwelkomde en het tegelijkertijd liet vallen.

Je hebt die aandrang dus. Kun je die er gewoon laten

Er was dus geen sprake van afwijzing, de behoefte viel

zijn? Kun je er niet naar handelen? Kun je hem niet

gewoon van me af.

veroordelen? Kun je hem niet analyseren? Dat is me­
ditatie. Meditatie betekent laten zijn wat er is en er
niets mee doen, ook niet proberen het te begrijpen.
Want 'het begrijpen' is ook doen. Het is een subtiele
vorm van manipulatie en beheersing, waar de meeste

denk dat dit wel de essentie is van alles wat je me
verteld hebt: ontzeg jezelf het gevoel niet. Als je jezelf
niet toestaat de aandrang te voelen, keer je er steeds naar
terug.
V Ik

mensen door worden geleid. Je bent nu heel aanwezig.
Je bent in aanwezigheid. Daar krijg je je antwoord van.

Ja, en je voert het steeds ten tonele! Daarom heet het

Je hoeft het niet zelf te bedenken.

ook uitspelen. Iets uitspelen impliceert automatisch
gedrag; het is onbewust. Het is het gewoontedier aan

Als je echt bewust wilt worden is het in het algemeen

het stuur.

een goed idee om bepaalde drugs en alcohol te vermij­
den. Dergelijke zaken kunnen verlichting zeker tegen­
houden doordat ze de golven van emotie blokkeren die
moeten stromen als iemand werkelijk verruiming wil
ervaren. Dat is geen moreel oordeel, zo is het gewoon.
Om werkelijk open te gaan moet je bij je gevoel kun­
nen komen. Als je middelen gebruikt om niet te voe­

snap het. Ik vind het een beetje verwarrend van dit
hele proces datje op de een ofandere manier steeds vergeet
wat je geleerd hebt. Wimneer de intensiteit steeds maar
groter wordt en er hoe langer hoe meer ongemak is, twijfel
je er om de een of andere reden aan of de lessen die je de
vorige keer geleerd hebt nog altijd gelden.
V Ik

len, heb je in die zin een conflict.
172

173 

Daarom moet je wakker geschud worden; en daarom
is een leraar nuttig. Als je het alleen moet doen, kun je
verdrinken als je zo denkt.

Vergeving begint met
alles helemaal voelen

S

piritualiteit is eigenlijk leren je niet te verzetten en
niet weg te lopen. Je moet beginnen waar je bent.

En, kun je eenvoudig waarnemen wat er vóór je is, nu?
Zo simpel is het, gek genoeg.
V. Deze

week dacht ik aan een incident met mijn vader.
Ik was heel onaardig tegen hem. Ik heb geprobeerd mezelf
te vergeven, maar ik weet eigenlijk niet hoe ik dat moet
doen. En ik vraag me afofje dat bedoelt met jezelfaccep­
teren. Toen ik veel jonger was dacht ik dat vergeving be­
tekende: geweldige, spirituele ik ga jou vergeven. Ik deed
dat zelfs met mijzelf
De meeste mensen zien het zo. Echte vergeving be­
gint echter eerst met het voelen van de pijn, de ge­
kwetstheid, de woede - wat het ook was dat nooit
174

175 

helemaal gevoeld is. Wanneer ik zeg 'helemaal ge­

Daarom is wat wij hier doen zo essentieel, wam wat er

voeld' bedoel ik dar het lichaam er helemaal van

hier ontwikkeld wordt is zuiver gewaarzijn, de essentie

verlost is, dat je er nier alleen maar intellectueel

van her vuur. Daarom wordt er gezegd: 'Wees alleen

overheen bent door jezelf ervan te overruigen dat

dar.' Als je die instructie echt begrijpt, dan zie je alles

het klaar is. Het gevoel moer intens en volledig ki­

vanuit het perspectief van die energie die je bent, de

nesthetisch ervaren worden, zodat de energie echt

essentie van elke staat. En echt, je begrijpt het wel. Je

stroomt.

moet alleen volhouden. Daarom hebben we elkaar no­
dig, echt nodig, om ons te helpen ermee door te gaan.

Hoe weet je wanneer iets zich echt helemaal ontladen
heeft? Je zult merken dat er dan een nieuw gevoel van

V. Dat is heel duidelijk voor me. Er is blijkbaar iets in

openheid, van ruimte is; en de afwezigheid van ver­

deze ambiance dat het gemakkelijker maakt om wat er

kramptheid, weerstand, kritiek en pijn. Plotseling is

komt te verwelkomen en het door je heen te laten gaan.

je waarneming van de toestand of van de ander heel

Maar wanneer ik niet hier in satsang ben, vat ik de din­

anders. Vanuit dar perspectief, het perspectief van een­

gen vaak persoonlijker op en voed ik ze, in plaats van ze

wording, is er een echt, innig begrip voor het lijden

te laten werken. Dan worden er reacties in gang gezet en

van de ander, en dan ontstaat er heel vanzelf vergeving.

worden de gevoelens alleen maar intenser.

Het is niet dat je je plotseling beter of spiritueler voelt
dan hij, of zoiets; je hebt eerder het gevoel dat je niet

Naarmate je steviger in gewaarzijn bent gekomen,

iemand anders bent dan hij.

als je beseft dat je gewaarzijn bent, wordt het minder
mogelijk in de kramp te blijven van het persoonlijk

De pijn zal eruit komen als je de energetische

maken van iets. Het is gewoon te pijnlijk. Vanuit dat

schoonmaak hebt gedaan. Daarom is de ontwik­

perspectief is lijden eigenlijk onacceptabel en dus stop

keling van gewaarzijn belangrijk, want zonder dat

je met zo te verkrampen dat her ontstaat. Dat is de

weet je misschien niet of je werkelijk schoon bent

verandering die plaatsvindt, en dat gebeurt vanzelf

of niet. Geen oordeel als dat niet zo is, overigens.
Wat er nu niet uitkomt, verschijnt later misschien.

Inzicht komt alleen door ervaring. Het doet er dus

Het loslaten duurt zolang als het duurt. Her kan in

niet echt roe of je her intellectueel begrijpt. Als je ge­

golven komen, zoals normaal is in her rouwproces;

waarzijn groter wordt dan zie je langzamerhand hoe

het verdriet komt en gaar in cycli tot het ten slotte

het verkramping veroorzaakt om iets persoonlijk op te

helemaal verwerkt is.

vatten, wat uiteindelijk de ik, het ego, versterkt. Als je

176

177 

doorgaat je gewaarzijn te versterken, kan het nog steeds
gebeuren dat je iets enigszins persoonlijk opvat, maar
dat duurt niet lang, het blijft niet zo. De verkramping
zal verdwijnen en eerder losgelaten worden.

Zelfacceptatie

V je

hebt gezegd dat wanneer we echt iets mogen voe­
len van onszelfi er een groot verschil is tussen het voor
negenennegentig procent toelaten en het echt, volledig
toelaten.
Ja, dat verschil is enorm, en heel duidelijk vanuit het
standpunt van gewaarzijn.
V Ik

heb enorm veel geïnvesteerd in een bepaald gedrag,
en dat betekent bepaalde gevoelens niet hebben, of ze al­
leen een beperkte tijd hebben. Ik kan het nu voelen.
De meeste mensen worden geconfronteerd met het
volgende: 'Wat zegt het over mij dat ik dit negatieve

T Tje hebt het pas over zelfacceptatie gehad. Ik doe
V bijna altijd mijn best om door mijn vrienden en an­
dere mensen geaccepteerd te worden, en dat is echt dood­
vermoeiend. Wilje misschien iets meer zeggen over wat je
precies bedoelt met zelfacceptatie?

gevoel of die ongezonde neiging heb?' Er is vaak veel
veroordeling die leidt tot zeer beperkende overtuigin­

Wat ik met zelfacceptatie bedoel is de directe ervaring

gen die dan weer niet waar zijn. Maar uiteindelijk gaat

van de werkelijkheid zonder weerstand, zodat je een­

het allemaal over mededogen voor onszelf en over lief­

voudig kunt zeggen: 'Het is wat het is.' Het is niet

de. Wanneer we de diepe waarheid echt vinden, besef­

goed, het is niet slecht. Er is geen dwang om het te

fen we dat liefde eigenlijk het enige is.

begrijpen, te verhelpen of je ervan te bevrijden. Het is
gewoon wat het is. Daarmee wordt ook de erkenning
van mysterie beschreven. Elk moment in de actuele
werkelijkheid is een mysterie; het wordt niet gekend.
Maar het wordt wel ervaren. Daarom maak ik graag
onderscheid tussen conventionele psychologische zelf-

178

179 

acceptatie, en de dieper gaande acceptatie die het toe­

is voor die persoon zoals hij is. Dat kan sterk transfar­

laten van de onmiddellijke ervaring is.

merend werken in een relatie. Alles kan erdoor op een

Wat wij hier doen heeft eigenlijk niet met de ander
te maken. Niet dat die niet belangrijk is; soms is eer­

heel nieuw niveau komen. Maar nogmaals, als je ver­
wacht dat dit zeker zal gebeuren, kun je teleurgesteld
worden.

lijk, open en duidelijk venellen wat je voelt wezenlijk
in een gezonde relatie. Je kunt soms bijvoorbeeld de

Maar dit is een gewichtige kwestie, een heel belangrijk

behoefte hebben een vriend te vertellen dat je je door

onderwerp. Acceptatie is een zeer wijsgerig terrein, zeer

hem niet geaccepteerd voelt, en dat kan heel goed op

diepzinnig. Het is werkelijk de essentie van transfor­

zijn plaats zijn. Daarentegen hoef je het hem misschien

matie, van wat uiteindelijk echte vrijheid voortbrengt.

niet te vertellen; je zou dat eenvoudig in jezelf kunnen

Heel veel leringen wijzen erop. Wanneer we onszelfhe­

uiten en door dat te uiten dieper in die pijn kunnen

lemaal accepteren, dan zijn we niet meer gericht op ac­

gaan, zodat die ervaren kan worden en werkelijk kan

ceptatie door anderen. Als iemand je verrelt dat jouw

verdwijnen.

leven absurd, zinloos en tijdverspilling is, hoor je de
woorden en zullen

Hoe weer je dan war je moet doen? Zoals ik al vaak
gezegd heb zal de ervaring het uitwijzen. Als je voelt

ze

interessant zijn, amusant mis­

schien zelfs. Maar je begrijpt dan dar ze zijn beeld, zijn
werkelijkheid uitdrukken en daarom over hem gaan,

dat je gevoelens direct uitspreken tegen de ander tot

niet over jou. Je verzet je er dan niet tegen- en waar

meer openheid en dieper loslaten leidt, dan moer je

geen verzet is, is geen lijden.

dar doen. Maar als je voorziet dat her je eigenlijk meer
defensieve kramp gaat opleveren, dan weet je dat de
impuls om je op die manier te ontladen eigenlijk weer­
stand is tegen wat is, en uiteindelijk meer verdeeldheid

W illen dar anderen veranderen is eigenlijk een heel

en meer eenzaamheid zal creëren als je ernaar handelt.

interessant gebied van weerstand. We denken dat het

Op een zeker moment zien we dar mensen zijn wie
ze zijn. Als we iemand nog op een bepaalde manier
nodig hebben en hij voldoet niet

over hen gaat, maar in werkelijkheid bekritiseren we
onszelf. Wanneer je uiteindelijk leert hoe je geen kri­
tiek op jezelf moet hebben, dan heb je dat al gauw ook

onze verwach­

niet meer op een ander. Dat betekent niet dat je niets

tingen, dan hebben we verdriet, dat is heel natuurlijk.

kunt geven of geen steun biedt- je wordt misschien

aan

En in dat verdriet merk je misschien dat er acceptatie
180

zelfs behulpzamer dan daarvoor. Je wordt een en al ge-

181 

waarzijn en luisteren - dat is veel nuttiger, al is het
resultaat misschien niet wat je verwacht!
Wees dus dat gewaarzijn, dan zal het luisteren heel
diep gaan. Iedereen heeft het nodig dat er zo naar hem

De kwestie van dienstbaarheid

geluisterd wordt; wanneer we in nood zitten, hunke­
ren we naar iemand die zo luistert, we verlangen ernaar
opnieuw verbinding te voelen. Intens luisteren kan dat
geven. Het kan iemand zelfs helpen bij het sterven. De
grootste steun die je een stervende kan geven is door in
totale ontvankelijkheid bij hem te zijn.
Satsang is waarlijk een sfeer van luisteren; terwijl ieder
zogenaamd individu dieper in dat luisteren gaat, kun
je het gewaarzijn zich voelen verdiepen en verruimen
en gaat loslaten vanzelf.

anuit onze afgescheidenbeid willen we graag hel­

V

pen, oplossingen aanreiken en beter maken; en

daar is natuurlijk niets mis mee. Het is mogelijk op
die manier dienstbaar te zijn, natuurlijk. Vanuit een

diepere dimensie moeten we er echter iets anders over
denken.
Vanuit het perspectief van onverdeeldheid - van één
zijn, van eenheid - is er geen 'ander' om te helpen,
geen 'ander' om iets voor op te lossen. Mededogen is
dan slechts de natuurlijke ervaring dat je bij de pijn
blijft, of die pijn nu in jouw lichaam of in een ander
lichaam zit.
Ik zou daarom willen zeggen dat 'dienstbaar zijn' in
diepste zin eenvoudig 'zijn' is. Niet iets doen- niet ge182

183 

identiflceerd zijn met een doener- maar je overgeven
aan de pijn

van

de ogenschijnlijke ander; de pijn van

niets kunnen doen; de pijn van iemand te laten lijden.
Dit is niet hardvochtig; dit is in werkelijkheid intens

Vragen zonder gehechtheid

liefdevol. Loslaten laat genezing plaatsvinden, welke
vorm die genezing ook aanneemt.
Als iemand lijdt is eenvoudig bij hem zijn een zeer zin­
volle dienstverlening, werkelijk het grootste geschenk
dat we elkaar kunnen geven. Wanneer je het moment
volledig aanvaardt geef je hem de kans dat ook te doen.
Die aanvaarding is liefde. Het is intense ondersteuning,
de beste voeding. Het is het licht en de levensenergie
zelf. Dat is de ultieme dienstbaarheid.
Er zijn is genoeg. In die intense aanwezigheid is nie­

I

n dit leven voeren we als mens vaak een heel inte­
ressante evenwichtsoefening uit tussen vragen war

mand geïdentificeerd met 'dienstbaar zijn'. Identiteit

we willen hebben en loslaten waar we aan gehecht

bestaat niet in die sfeer.

zijn. Sommige mensen zeggen dat her heel belangrijk
is om te vragen war je wilt hebben- en het te krijgen!
En ik denk dat de meeste mensen het er wel mee eens
zijn dat krijgen wat je wilt goed is, en in zekere zin
bevredigend. Maar op zich is dat niet genoeg. Zoals
W illiam Blake zei: 'Meer! Meer! is de schreeuw van
een dwalende ziel, minder dan het Al kan de Mens
niet bevredigen.' Het is de schreeuw van de hon­
gerige geest met een mond als een speldenknop en
een reusachtige maag- hij kan nooit genoeg krijgen.
Trachten verlangen te stillen kan zeker een bron van
veel lijden zijn.

184

185 

Hoe breng je dan willen hebben en ontvangen in even­

natuurlijke ervaringen waar de grotere ontvanke­

wicht met de gelijktijdige realisatie dat alles verganke­

lijkheid, her loslaten, het werkelijk dieper komen

lijk is? Relaties, gezondheid, zelfs het lichaam - niets

mee gepaard gaan. Mijn eerste verlichtingservaring

wat we hebben zullen we altijd hebben, ook dit leven

was zo - absolute doodsangst. Intense angst voor

niet. Wat is er dan echt belangrijk? Om dat te ontdek­

de dood. Maar onder de angst was er nog iets, een

ken zijn we hier, en om de waarheid te eren. De waar­

soort van onuitgesproken 'Oké, dit.'

heid is dat wat hier is; dat wat eeuwig, oneindig is; dat
Loslaten kan ook aanvoelen als rouw als het een emo­

wat we zijn.

tionele lading heeft. Of je voelt je gewoon verloren en
Ik denk dus dat het cruciaal is om te kijken naar de ge­

merkt toch dat er iets heel ontroerends, heel waar is

woonte om vast te houden- zogenaamde gehechtheid

aan dat gevoel van verloren zijn. Net als angst de an­

- zowel aan meningen, mensen als relaties. Als je meer

dere kant is van moed, is je verloren voelen de andere

gewaarzijn krijgt zul je zien dat gehechtheid fysiolo­

kant van thuiskomen. Daarom wordt er gezegd dat het

gisch is. Ze zit in je cellen. De cellen hebben zich leren

antwoord in de vraag verborgen ligt.

samentrekken, ze hebben geleerd vast te houden. Mis­
schien voelen we het als spierspanning of een knoop

We blijven teruggaan naar de bron, terug naar gewaar­

in onze maag. Naarmate ons gewaarzijn echter groter

zijn. En dan wordt alles wat er ervaren wordt vanuit

zijn - dan zien we

die stilte gezien. Wat gezien wordt kan alle kanten op­

wordt - als we beseffen dat we dat

dat de kramp eigenlijk een bewegingsbeperking is, een

gaan! Daar raak je aan gewend.

geblokkeerde energie. We hebben er allerlei termen en
omschrijvingen voor - defensiemechanisme, overle­
vingsstrategie, enzovoort.

Maar je kunt het paard niet achter de wagen span­
nen, de zweep over de wagen leggen en verwachten
dat er iets gebeurt. Daarmee bedoel ik dat als je

Wat treedt er natuurlijk vaak op als we beginnen

denkt dat je onthechting kunt oefenen, dat gewoon

los te laten? Angst! Er zijn meestal opeenvolgende

niet werkt. Als je jezelf onder handen neemt en

niveaus van loslaten, dus je kunt je in de loop der

zegt: 'Kijk, je bent nu spiritueel en spiritueel zijn

tijd vele, vele malen bewust worden van diepge­

wil zeggen dat je geen gehechtheden hebt,' is dat op

wortelde vrees en doodsangst. Het is heel normaal

zich weer een gehechtheid aan spiritueel zijn! Dat is

om gevoelens van desoriëntatie of controleverlies,

juist een van de meest geniepige gehechtheden, en

grote angst of bezorgdheid te ervaren. Dat zijn heel

moeilijk te herkennen.

186

187 

Echt belangrijk is niet zozeer de gehechtheid zelf, maar

greren zodat het geen probleem is. In het algemeen

dat je je daar bewust van bent, op al die gebieden van

denk ik dat het moeilijkste is om geduld te hebben

je leven waar het kan worden waargenomen. Echt,

en erop te vertrouwen dat het proces werkt. Het kan

dat is genoeg. Met dat gewaarzijn zullen gehechthe­

heel moeilijk zijn je evenwicht te bewaren in zeer, zeer

den vanzelf verdwijnen. De sleutel is leren hoe je dit

intense ervaringen. Maar daar kom je achter: je verliest

niet belemmert. Aanvankelijk mag de manier waarop

je evenwicht en je vindt het weer. Uit balans raken is

je jezelf blokkeert duidelijk lijken, maar geleidelijk aan

prima, evenals gehechtheid voelen. Je vindt altijd je

vallen je steeds meer subtiele blokkades op en laat je ze

weg weer terug,

zo

vaak als nodig is.

los, totdat er ten slotte niets meer in de weg staat en er
alleen maar een onbelemmerd functioneren is en een

Veel mensen hebben een enorme angst om perma­

stralende levendigheid. Zelfs het begrip 'gehechtheid'

nent mentaal ontregeld te blijven. Er bestaat zoiets als

of'verlichting' is er niet- die zijn weg. Er is slechts dit

celgeheugen, een lichaamsenergetisch overblijfsel van

moment, hoe dat ook is. Daar beginnen we dus.

dingen die in het verleden gebeurd zijn; die ervarin­
gen kunnen weer opgeroepen of gereactiveerd worden

Angst betekent eigenlijk dat je lichaam je vertelt dat er

door nieuwe ervaringen in het heden. Wees dus heel

losgelaten wordt. Kun je elk moment dat hij verschijnt

omzichtig met jezelf en leer om niet aan te dringen. Je

ontvankelijk zijn voor die angst? Geef je telkens wan­

zult merken dat hoe minder je aandringt, hoe meer het

neer er angst opkomt, hoe die ook ontstaat, er zo goed

gebeurt. Dat is de grote les en de grote openbaring, dat

mogelijk aan over, zelfs als je maar een beetje kunt

wat er echt voor verlichting nodig is geen inspanning

loslaten. Mijn ervaring is dat als je meer in uitdijend

vereist. Als je geconditioneerd bent om overal moeite

gewaarzijn gaat leven, het zenuwstelsel die verruiming

voor te doen, kan niet-inspanning heel raar lijken.

langzamerhand integreert en het vermogen ontwik­
kelt die lading te hanteren. Langzaam raakt men zo

Tegelijkertijd zegt het verstand: 'Als ik geen moeite doe,

geankerd in gewaarzijn dat volledig loslaten mogelijk

hoe komt er dan iets voor elkaar?' Dat conflict maakt

is zonder overweldigd te worden.

dat mensen hun hele bezit weggeven en het klooster
ingaan, waar ze (stellen ze zich voor) niets voor elkaar

Mensen die onmiddellijke verlichting wensen weten

hoeven te krijgen. Maar wij staan wat spiritualiteit be­

echt niet wat ze vragen. Ze willen bevrijd zijn van pijn,

treft in de voorhoede, in zekere zin, omdat wij daar �ee

dat valt zeker te begrijpen. Maar het kost het zenuw­

tegen zeggen. Wij kiezen ervoor in de wereld te leven,

stelsel tijd om het verlies van identiteit echt te inte-

ons gewone leven voluit te leven

188

en

vrij te worden. Als

189 

je het over voorspoed hebt - dat is de ultieme voor­

zal dat je bevrijden, het zal je geven wat je waarachtig

spoed; vrij zijn en voluit je leven leven. Ware voorspoed

wilt hebben. Uiteindelijk willen we verlost zijn van het

is niet krijgen wat je wilt hebben, maar het vermogen

wensen zodat we kunnen ontvangen wat is - zodat we

elk moment in al zijn rijkdom helemaal te ervaren.

ten diepste dankbaar en verrijkt kunnen worden door
het nu. Dit volmaakte nu. Dat is geen geloof, geen

Het is prima dat je vraagt om wat je wilt hebben, maar

psychologisch standpunt. Dat is realiteit.

of je het werkelijk krijgt of niet doet er uiteindelijk niet
toe. Als je in eindeloze ontvankelijkheid rust, kun je
het universum min of meer inzaaien - je kunt zeggen:
'Ik zou heel graag ... ' Je zaait dat zaadje en laat het los.
Als ontvankelijkheid kan het je niet schelen of je krijgt
waar je om vraagt of niet. Het doet er niet toe en je
wacht er niet op. Je zaait het zaadje en je vergeet alles,
omdat je weet dat het gebeurt als dat de bedoeling is.
Maar er is niets mis met vragen. Vanuit dit gezichts­
punt kun je vragen en beseffen dat het antwoord
buiten je macht ligt. Een dergelijk vragen bestendigt
geen gehechtheid. Het heeft niet te maken met willen
hebben, krijgen of hebben. Het is deelnemen aan dit
scheppende, geweldige, oneindige leven waar we een
mee zijn. We zijn in hoge mate een met het schep­
pingsproces.
Vraag dus om alles wat je wilt. Serieus. Ik meen het
in diepste zin. Het is heel belangrijk om je verlangens
te respecteren en ze niet te veroordelen. En voel dan
wat er opkomt: 'Ik moet het hebben! Als ik het niet
krijg, word ik gek!' Alles wat er opkomt kan vervol­
gens gevoeld worden. Dat is zo belangrijk Niet alleen

190

191 

je kunt van alles wat ik zeg een geloof maken
en gebruiken om jezelfte laten lijden.
Als je merkt tlat je tlat doet� geefik je de raad
om het allemaal in een vuilniszak te stoppen
en weg te gooien� want elk gelooftlat je over
spiritualiteit hebt of ontwikkelt zalje alleen
maar in de weg staan.
een leerje helpt om in de waarheid te
duiken, is hij nuttig. Als die leer nu, op dit
moment niet bruikbaar is, vergeet hem tlan.
�es tlan gewoon hier.

Laat dat geloof vallen
en het is bereikt

Als

T T Ik weet dat ik nergens heen kan, niets kan doen
V en niets kan zijn behalve wat er al is, maar ik wil

graag weten hoe ik meer vanuit het identiteitloze en het
geloofloze kan leven.
Dat zeg je juist- dat is het enige geloof dat moet ver­
dwijnen.
V.

Welk gelooft

Dat je meer vanuit het identiteitloze en geloofloze
moet leven. Laat dat geloof vallen en het is bereikt.

Wat doe je zelf op die ogenblikken dat je misschien
de identiteit, een geloof of een zekere verkramping voelt
opkomen?
V.

192

193 

Als je eenmaal in gewaarzijn verankerd bent blijft
identificatie niet plakken. Er komt misschien wel

te ontwarren is, dat er niemand is die iets ontwart, en dat
er geen einddoel is.

identificatie op, maar het wordt gezien voor wat het
is. Het is een beweging eigenlijk, het heeft geen eigen

Dat klopt. Als er een zogenaamde verkramping is, zal

bestaan. Het is als een bries, een trilling. Het leeft

die zich eenvoudig vanzelf ontspannen als er bewust­

niet zelf, het blijft nergens. Als je merkt dat je pijn of

zijn in komt. Maar geconfronteerd met een sterke

strijd voelt, of emotionele reacties hebt, is dat prima.

emotie zijn we gewend te verkrampen, het gevoel te­

Dergelijke bewegingen komen voor. Er wordt alleen

gen te houden. Daarom moeten mensen vaak opnieuw

zogenoemd karma gegenereerd wanneer we de be­

leren voelen, wat betekent dat ze het gevoel niet meer

weging proberen te stoppen, wanneer we haar naar

moeten tegenhouden en de dynamiek ervan moeten

ons toehalen en proberen vast te zetten, te begrijpen,

toelaten. Dit kan niets minder dan angstaanjagend

kwijt te raken, te organiseren, wat ook maar. Maar

zijn als je het niet gewend bent. Bij een dergelijke over­

als aanwezigheid ben je slechts de ruimte waarin de

gave heb je soms het gevoel dat je doodgaat, in zekere

beweging plaatsvindt.

zin, of volledig de beheersing verliest. Maar als je er
eenmaal doorheen bent is het een enorme opluchting,

Naarmate de identificatie met het ego meer wegvalt,

alsof je een schoen uittrekt die te krap zat.

zal het je opvallen dat bepaalde patronen waardoor je
werd bepaald afWezig zijn. Het is niet zo dat je ze hoe

Spirituele rijpheid betekent dat je het niet meer buiten

dan ook bewust hebt afgelegd; het valt je alleen plotse­

jezelf zoekt. Zeker, naar zoiets als satsang gaan waar

ling op dat ze er niet zijn. 'Wat interessant,' denk je,

gewaarzijn gespiegeld wordt, is geweldig. Daar kun je

'ik word niet meer geraakt.' Je merkt het. Het is geen

van genieten. Het is een gevoel van verzadigdheid dat

prestatie-het is niet eens belangrijk. Het is bijna geen

prettig is en heel nuttig. In mijn geval was het essen­

gebeurtenis. Echt, het is buitengewoon gewoon. Het

tieel! Maar denk dan niet dat het gewaarzijn ergens

kan niet gewoner. En dan wordt het diepzinnige in

buiten jou is, dat iemand anders het heeft en jij niet

alles gezien. Het zogenaamde alledaagse is volkomen

-daarmee verzwak je jezelf. Wees dankbaar voor je le­

heilig. Het is niet speciaal, maar het is niet belangrijk.

raren en vind baat bij de wisselwerking met hen, maar

Je kunt ontspannen zijn.

weet ook dat jij bent wat zij weerspiegelen.

V. Heeft het zin aandacht te geven aan het oplossen van
fixaties? Hoe ontwarje die?je zegt volgens mij dat er niets

En als jou dat eenmaal duidelijk is geworden, eer dat

194

inzicht en vertrouw erop. Soms is het erg moeilijk om

195 

erop te vertrouwen, vooral wanneer je worstelt. Soms
hebben mensen het gevoel dat ze het ooit hebben ge­
had maar nu niet meer en zijn daar zeer door ontsteld.
Maar eerlijk, je kunt gewaarzijn niet verliezen - hoe

VriJ ziJn betekent:

kun je verliezen wat je bent? Je kunt het zicht erop

niet weten wat er gebeurt

misschien kwijtraken; je kunt verblind of afgeleid zijn
door iets anders.
V. Als ik verdwaald ben, wanneer er geen herinnering

aan gewaarzijn is, wanneer ego, of welk woord je ook
wilt bezigen, je helemaal omhult- wat moet ik, midden
in die duisternis, doen?
Ik vind dat Suzuki Roshi het zeer bondig zei: 'Zit stil
met wat er is.' Dat is misschien niet gemakkelijk. Je
zou willen schreeuwen of jammeren, of beven van

H

et oplossen van het ego kan heel ongemakkelijk
zijn. De mens wil vrijheid, maar hij is ook bang

angst. Stil zitten met angst- hem niet beheersen, maar

voor verandering, bang voor het onbekende. Je wilt

er echt laten zijn -kan overweldigend zijn. Maar op

vrij zijn, maar je wilt ook weten wat er gebeurt. Maar

een zeker moment nemen we die sprong en komen we

vrij zijn betekent: niet weten wat er gebeurt. Laat je

erachter wat waar is: dat we ons kunnen overgeven,

vallen uit de tijd. Laat je vallen uit de toekomst. De

ook midden in de duisternis. En dan is het de vol­

toekomst is een mentale wereld, hij is niet echt. De

gende keer een beetje gemakkelijker. Gelukkig weet je

werkelijkheid is nu-het oneindige nu. De analytische

wie je werkelijk bent. Dat is de echte, alles reddende

geest kan het maar niet begrijpen. Doe je geest een lol,

genade. Het oneindige is het ultieme vangnet! Je kunt

heb een beetje mededogen met de arme stakker.

je laten gaan en vallen.
Ik heb net met vrienden zitten praten over Halloween.
Het is heel interessant dat mensen van Halloween
houden. Voor dat feest kun je je verkleden, een andere
persona aannemen en iemand anders worden; bevrij­
dend is het. Is dat niet interessant? Hier doen we iets
196

197 

dergelijks - maar we kleden ons uit! We doen het pak

Maar gewaarzijn is, juist door wat het is, acceptatie.

uit en het masker af, en dat bevrijdt nog meer. We

Ik doel niet op de houding van acceptatie, maar juist

raken zó gevangen in onze identiteit! We raken zó ver­

op acceptatie zonder houding. Dat is de transforme­

knocht aan wie we denken te zijn, wat anderen denken

rende kracht. Dat brengt de identiteit van ego naar

dat we zijn, wie we geacht worden te zijn of wie we

bevrijding. Zo simpel is het. Genade vindt onmiddel­

willen zijn. Dat kost allemaal zoveel energie!

lijk plaats, al ga je er misschien een tijdje in en uit tot je
klaar bent, tot de identiteit bevrijd is van die staat.

V. Waardoor willen we zijn wie we zijn, wie we denken te

zijn, dit illusoire zelf? Waardoor blijft het zo plakken?
Door de behoefte om te overleven. We zijn denkende
wezens, maar we zijn ook dieren met een instinctieve
drang om te overleven. Die drang zorgt ook voor de
gewelddadige aspecten van de mensheid, die ons helaas
zeer bekend zijn. Het ego is een natuurlijk uitgroeisel
van het overlevingsinstinct.
V. Op welke manier is het een uitgroeisel, hoe ontwikkelt

het zich? Dat instinct hebben dieren ook. Waarom zijn
mensen zo anders?
We zijn mensen en we zijn ook dieren, en we heb­
ben inderdaad instincten om te overleven, bemind te
worden en ergens bij te horen. Dit is onderdeel van de
psychologie en de aard van de mens. Maar we zijn niet
alleen menselijk van aard, we zijn ook oneindig be­
wustzijn. En naarmate we meer bewust worden, zien
we onze menselijkheid pas echt in al haar onbewust­
heid. En dat kan afgrijselijk zijn! Er zijn mensen die
zichzelf doden omdat ze het niet kunnen verdragen.

198

199 

dat het Zelf ziet. Naarmate je het vaker ervaart en de
ware aard van wat is beter ziet, word je er als het ware
door vervuld en dat kan aanvoelen als genade, of over­

Ga het, terwijlje het realiseert,
tegemoet

dracht. Of vreugde! Het heeft een energetische kwali­
teit, zeker; het kan op veel manieren ervaren worden.
Ga het, terwijl je het realiseert, tegemoet. Anders is er
nog een zekere passieve oriëntatie -het kan aanvoelen
alsof er door iemand anders iets met je wordt gedaan.
Dat is in een bepaald stadium oké, maar uiteindelijk
vindt er een rijping plaats waarin je beseft dat het niet
van buiten komt. Je evolueert van 'in de aanwezigheid
zijn' van een gerealiseerd mens tot 'de aanwezigheid
zijn', punt.

r zijn heel veel verschillende omschrijvingen van

E

genade, overdracht, openbaring, heel veel verschil­

Toegegeven, aanwezigheid kan weerspiegeld worden

lende manieren waarop we uitdrukking hebben gege­

in een zogenoemde leraar, en dat kan nuttig zijn; een

ven aan dat buitengewone aspect van het leven. Wat

leeromgeving kan heel nuttig zijn. Je ziet de spiegel,

wij zijn is genade. Genade is een andere naam voor

de spiegel is nuttig. Maar de spiegel is in feite overal

uitgestrekt gewaarzijn of weidsheid. Wanneer we voor

- overal, in alles. Ten slotte is er niets dat niet de waar­

het eerst beseffen wat we zijn, kan dat het gevoel geven

heid overbrengt. Er is niets dat niet vol genade is. Dat is

dat we de realisatie ontvangen, alsof er een overdracht

natuurlijk een tamelijk verheven standpunt - het is be­

is die van buiten onszelf komt. Maar in werkelijkheid

paald geen idee dat je zou moeten proberen te geloven!

en

heeft het meer van de zee die de zee instroomt. Dat is
wat er in satsang gebeurt.

Dit wordt er bedoeld met: 'De waarheid zal je be­
vrijden.' De herkenning van waarheid bevrijdt het

Daarom kan satsang een zeer vruchtbare omgeving

bewustzijn van identificatie met het ego. Deze waar­

zijn wanneer we hier samen zijn. Sommige mensen be­

heid die wij zijn, uitgestrekte weidsheid, is de waar­

schrijven deze vruchtbaarheid als een versterking van

heid die ons bevrijdt, niet een idee van de waarheid

de weidsheid, maar het is eigenlijk alleen maar het Zelf

waarin we geloven.

200

201 

om met veel moeite proberen toe te passen. Elk mens
vindt de waarheid op zijn eigen unieke wijze.

Ik heb gekeken hoe je werkt. Blijkbaar is het belang­
rijkste de afitemming; de resonantie tussen jou en degene
met wie je werkt. Wát ervaar je zelfin die stille momen­
ten van overdracht, van diepe verbinding met of aanwe­
zig zijn bij iemand anders?
V.

Er is een element dat zichzelf openbaarde toen ik mijn
eerste verlichtingservaring had, rond mijn zeventien­
de. Een gevoel dat ik geleid werd ontplooide zich. In
zekere zin is die leiding nooit weggegaan; ze is alleen
meer omvattend. Ik heb Jean Klein er eens een vraag

In zekere zin wordt het waargenomen via het li­

over gesteld: als de leerling heel erg ontvankelijk is

chaam. Maar tegelijkertijd is het veel groter; het is

voor de waarheid, wordt de waarheid dan automatisch

zelfs grenzeloos. Het is alsof ik het weer ben. Het

aangereikt? Hij antwoordde bevestigend. Ja, dat is zo.

is als de wind worden, de zon worden. Het is als

Ze kan onmogelijk niet gegeven worden.

eenwording met de levenskracht. En al wordt het
niet opgelegd, er zit een soort van leiding in, er is

Tegelijkertijd kan overdracht gemakkelijk verkeerd

een intelligentie aan het werk.

begrepen worden. Mensen krijgen soms het idee dat
ze alleen maar meer door de leraar onder

V. Stelje

een bepaalde kracht in werking?

vuur

geno­

men hoeven te worden, dat ze een soort versterking
van shakti nodig hebben. En fysiologisch gezien, in het

Nee. De taal reikt niet ver genoeg hier, maar wat er ge­

lichaam, kan het zeker het gevoel geven dat er soms

beurt zou ik willen omschrijven als nabijheid die zich­

zoiets gebeurt. Je kunt in een totaal andere staat verke­

zelf nabij wordt. Er is geen scheiding. En toch lijkt het

ren, bewegingen maken met je lichaam, allerlei ener­

niet op versmelting in een ongepaste, psychologische

getische verschijnselen hebben. Maar om dat alles gaat

zin, zoals wanneer mensen op een ongezonde manier in

het fundamenteel niet.

elkaar verstrikt raken. Ik denk dat je het eigenlijk niet
kunt uitleggen of beschrijven; het is echt een myste­

De waarheid is dat als iemand in satsang in contact

rie. Maar ik denk ook dat het mysterie zich openbaart.

komt met zijn problemen, zijn pijn, en er echt bij is,

Naarmate je dieper in gewaarzijn komt, wordt op elk

de ruimte van de hele kamer vaak groter lijkt te wor­

moment geopenbaard hoe het gaat en werkt. Ideeën

den van de energie die vrijkomt. Als je vanuit energie

en conclusies zijn misschien behulpzaam bij het praten

leeft of waarneemt, voel je het. Het is alsof er plotse­

erover, maar zijn beslist niet iets om in te geloven, of

ling meer licht, meer energie is.

202

203 

V. Kies je er bewust voor om verbonden te zijn met een­

heid om zo iemand in nood van dienst te kunnen zijn?
Maak je een keus om van dienst te zijn?

Dat is een interessante vraag. Nee, dienstbaarheid ge­
beurt. Het was ooit een keus, maar nu niet meer. Het
is niet persoonlijk meer. Keus is persoonlijk: ik doe
het, ik doe het niet, ik heb resultaat. Maar dat is er al­
lemaal niet meer, dat is weg. Er is alleen de functie, die
vanzelf ontstaat.
Er was zeker een houding van dienstbaar zijn, als het
ware. Maar ook al is er nog steeds de erkenning van
die rol- naruurlijk is er sprake van dienstbaarheid, en
in zekere zin kan men misschien zijn aandacht richten
of afwenden - er komt geen identiteit bij, er wordt
niet aan vastgehouden als idee. Als we hier komen en
een versterkte concentratie voelen kan die functioneel
bruikbaar zijn en daar gaat het om.
Het enige dat ik kan zeggen is dat alles steeds fantasti­
scher wordt. Iedereen die ik ken die zich op dit terrein
begeeft vindt dat. We hebben allemaal zoiets van: 'Ik
heb geen idee wat er gebeurt, maar het is behoorlijk
interessant!' Je zou in zekere zin wel kunnen zeggen dat
ik een bepaalde rol aanneem; maar in meer fundamen­

We zijn allemaal gelijk, echt waar, in de diepste zin van
het woord.
En zo wordt het gezien - verlichte wezens, allemaal.
Wat ook wordt gezien is de weerstand van mensen,
hun pijn, hoe ze energetisch vasthouden en emotio­
neel vastzitten enzovoort. Maar dat is slechts het men­
selijke element. Vanzelfsprekend zijn er tijden waarin
het menselijke element een probleem vormt. Maar hoe
kun je nu echt het menselijke scheiden van het spiri­
tuele, hoe kun je zeggen wat wat beïnvloedt? Wat men
eigenlijk zoekt is evenwicht. De grootste healers zijn
mensen die je helpen je eigen genezing niet te belem­
meren. Hoe kun jij meewerken om in balans te bren­
gen wat dat nodig heeft?
De waarheid is dat naarmate je steeds meer bewust
wordt van wie je echt bent, je dat bewustzijn ook in
andere mensen ziet. En wanneer jij hen ziet zoals ze
echt zijn, geeft hun dat de kans zichzelf te zien zoals
ze werkelijk zijn. En dat is de ware overdracht, de ware
impuls tot acceptatie. Het luisteren ontwikkelt zich
ook, het ontvangen wat gegeven wordt. Dat luisteren
versterkt zich oneindig. Ik kan het niet precies uitleg­
gen, maar het is echt een soort oneindige verruiming
naar licht en liefde en verwondering.

tele zin doe ik dat niet. Dat zou een te grote belasting
zijn. Het zou te zwaar zijn om vol te houden. Dat zou
niet eens mogelijk zijn! Er is echt niemand die iets doet
en er is geen verschil tussen jou en mij of wie dan ook.

204

205 

begint te luisteren, niet intellectueel analyserend, maar
met een open hart- als gewaarzijn dat gewaarzijn ziet,
dat ontvankelijke, onbelaste luisteren, die verfijnde

Het veld van aanwezigheid

helderheid. Zo eenvoudig is het werkelijk.
Dit kan natuurlijk destabiliserend zijn als je iets vast­
houdt, als je jezelf met een schild van afgescheiden­
beid beschermt. Een dergelijke verkramptheid rou
aangeprikt kunnen worden in een ambiance als deze,
die openheid en verruiming mogelijk maakt. Als dat
gebeurt, lijkt het soms alsof je last hebt van iets buiten
jezelf, in plaats van iets innerlijks. Je kernproblemen,
wat ze toevallig ook zijn - fYsieke, emotionele of psy­
chische - kunnen ook plotseling omhoogkomen. En

H

et fascineert me altijd hoe we op elkaar inge­

dat is oké!

speeld raken als we een tijdje samen zijn, zoals

een orkest dat gestemd heeft. Eerst is het niet om aan

Een ander aspect van het gevoel van kramp is dat de

te horen, ongelijk, maar op een zeker onvoorspelbaar

geest er vaak een betekenis, een verhaal aan zal geven.

moment komt het bij elkaar. Dus zelfs al arriveren we

Hierdoor verwijder je je nog meer van het vuur van

hier schijnbaar als individuen, is dat op een ander ni­

transformatie, van die energetische gisting die eigen­

veau weer niet zo.

lijk uitnodigt tot ontvankelijkheid, tot overgave; die
uitnodigt tot stilte, wat onze aard in de kern is. Je moet

Als je dat begrijpt onderken je de eenheid van bewust­

dus uitzoeken hoe je het vuur in kunt gaan, hoe je in

zijn. Soms overkomt het je meteen - je komt hier en

het vuur kunt duiken - niet als overgave aan een vorm

je sluit je er onmiddellijk op aan. Een andere keer kost

van zelfkastijding, maar aan het inzicht dat in het vuur

het misschien wat tijd voordat je je ontspant en open­

zuivering zit, de transformatie van vastgehouden ener­

stelt. Of je opent je doordat je her vuur van de een

gie naar vrije energie.

of andere weerstand inloopt. Ook al is er misschien
maar één iemand met mij in gesprek op een bepaald

Het is eigenlijk allemaal energie. Dat is nog eens een

moment, iedereen is bij die dynamiek betrokken. Je

gaaf idee, en het is natuurlijk geweldig om opgewon-

206

207 

den te raken van een fantastisch idee. Maar om die

ervandoor gaan of high worden. Het wil zeggen dat je

energie echt te worden, door ervaring - dat is de reis

voor honderd procent aanwezig bent maar je nergens

die wij hier maken. Dat worden. Daarin zijn we sa­

mee bemoeit: niet met gedachten, gevoelens, waarne­

men onderzoekers en wetenschappers die het onbe­

mingen of energieën. Geen bemoeienis; geen manipu­

kende van moment toe moment ontdekken, die het

latie; geen weerstand.

onbekende zich laten openbaren. En die niet gevangen
raken in wat het betekent of niet betekent! Dat is altijd

Daarom kan zitten in stilte heel nuttig zijn, omdat we

een afleidingsmanoeuvre.

meestal zo druk, zo actief, zo bezig zijn dat we de kans
niet krijgen om op te merken hoeveel verzet we plegen.

Maar geloof niet wat ik te zeggen heb. Controleer het!

Het is dus heel nuttig om halt te houden en aandach­

Het gaat hier niet om iets geloven, het gaat er om het

tig te zijn. Niet proberen te mediteren; niet proberen

zelf te zien. De waarheid is direct voor iedereen be­

iets te doen. In plaats daarvan zoek je uit wie er wil

schikbaar. Ze is misschien verduisterd; wanneer het

proberen. Ontdek echt wat er probeert het te krijgen.

regent of mist, zijn de zon en de hemel verduisterd.

Want 'proberen het te krijgen' is her enige dat in de

Maar de hemel is er altijd, en uiteindelijk klaart de

weg staat. Hoe kun je her krijgen? Je kunt het niet

mist op.

krijgen. Je bent het.
bijeen te komen en een

Ervaring zal het uitwijzen. Wanneer je het echt toe­

versterkt veld van gewaarzijn te laren ontstaan. We ko­

laat, treedt het gewaarzijn naar voren. Ik denk dat de

men er achter hoe we in deze sfeer kunnen duiken, hoe

meesten van jullie weten waar ik over praat. Je hebt het

we lichaam en geest kunnen loslaten. Het is zo heerlijk

ervaren. Je hebt die waarheid, die uitgestrektheid erva­

om bij jullie te zijn, met zoveel mensen die spiritueel

ren. Dat is je biofeedback, zo je wilt. Laat je daardoor

zo volwassen zijn en al zo hard aan zichzelf gewerkt

leiden, geef dat je aandacht. Gewaarzijn zal gewaarzijn

hebben. Het is een groot genoegen om dit met jullie

opleveren; licht zal licht voortbrengen; licht zal het

te delen.

duister verlichten; wat donker is zal licht worden.

Hoe duik je er helemaal in? Door niet verstrikt te ra­

Ik gebruik vaak het voorbeeld van een ijsklontje dar

ken in, of afgeleid te worden door weerstand. En hoe

je in een kom warm water legt. Eerst lijkt het ijs ge­

doe je dat? Het antwoord is te eenvoudig: door hele­

scheiden van het water, maar als het smelt zie je dat

maal niets te doen. Volstrekt niets. Dat berekent niet

ze eigenlijk dezelfde substantie zijn. Wat donker lijkt,

Her is dus een voordeel om

208

zo

209 

wat we verkeerd of slecht vinden of dat verholpen
moet worden - ook dat is licht van binnen. Alles
wordt geregenereerd. Alles. Als je denkt dat er iets
is waarmee dat niet gebeurt, dan moet je daar naar
kijken. Dat ene ding waarvan jij denkt dat het er niet
zou moeten zijn, datgene wat je probeert tegen re
houden, of probeert kwijt te raken? Dat is het. Dat
moet jouw aandacht krijgen.

Ik zit vanavond echt te worstelen. Gisteren voelde ik
me werkelijk open, en nu gebeurde er vandaag iets waar­
door ik me in mezelfterugtrok en me afsloot. Ik voel me
bang, kritisch. Toen jij het had over weerstand voelen,
besefte ik hoezeer ik vocht met mijn angsten en alles wat
afkeer opwekt. Moet ik op dat moment dan het 'niet-wil­
len: het 'proberen-te-veranderen' voelen?
V

Het zou nog iets lastiger kunnen zijn. Het kernpro­
bleem is ogenschijnlijk datgene waarvan je je probeert

Ja, precies. Anders gezegd, wees je gewaar van de doe­

te bevrijden, maar het echte probleem is misschien

ner, degene die iets probeert te doen aan de weerstand,

dat je dat probeert. Je weerstand is het probleem. Stel

want dat is de verkramping. Kun je eenvoudig het ge­

bijvoorbeeld dat iemand een hevige angst voelt. Hij

waarzijn zijn dat die pogingen waarneemt? Je hoeft het

voelt de angst en ervaart dit als heel moeilijk en pijn­

niet te doen, je hoeft niets te proberen. Er is niets dat

lijk. Vanzelfsprekend concentreert hij zich op de angst,

je moet doen. Kun je dus nu meteen niets doen? Het

maar tegelijkertijd wil hij die angst niet hebben, en dat

werkt niet helemaal, hè? Kun je niets doen? Natuurlijk

is de echte weerstand.

niet. Maar kun je alleen maar hier zijn? Kun je alles er
laten zijn? Dar kun je. Blijf daarbij.

Stel jezelf de vraag: Wat duw ik weg? Kun je kinesthe­
tisch, in je lichaam, voelen wat je wegduwt? Of wat je

V Er

is angst.

naar je toe probeert te halen, of vast probeert te hou­
den, of te begrijpen? Geef je aandacht aan dat duwen

Natuurlijk. Maar kun je de angst er gewoon laten

of trekken. Dat is je weg, daar ligt je werk. Het is zo

zijn? Je komt erachter hoe je gewaarzijn moet zijn.

perfect! Je hoeft geen enkel boek te lezen of iets te be­

De verleiding is om te proberen gewaarzijn te zijn,

grijpen. Hier is geen intellectueel inzicht voor nodig,

maar dat werkt niet. Dar schept alleen meer weer­

je moet alleen het spel meespelen. Je handen moeten

stand, die weer toestanden van angst, eenzaamheid,

meedoen, je hele lichaam moet eraan meedoen. Je hart

kritiek enzovoort oproept. Laat dus zachtjes, heel

moet meedoen, je wezen moet meedoen.

zachtjes, de angst er zijn.

210

211 

V. Ik kan 'hetproberen' voelen, ik voel het daar.

Blijf erbij, daar. Laat jezelf niet in de steek. Vergeet mij
en alle anderen. Blijf op die plek bij war jou vraagt er

Het rijk van zegening

aandacht aan te geven. Ga niet naar buiten, blijf bin­
nen. Bij jezelf binnen.

anneer je echt ontvankelijk bent, kun je zaden

W

van intentie zaaien in de vruchtbare grond van

de Universele Geest, van het Grote Hart. Je kunt ze­

geningen zaaien voor genezing, voor vrijheid, of voor
wat voor hulp die je nodig mocht hebben te ontvan­
gen. Op deze wijze zaden van intentie zaaien betekent
niet: 'Ik wil iets hebben.' Het gebeurt niet vanuit het
ego. Het is niet iets verwachten of ergens op hopen.
Het gebeurt niet vanuit behoefte. Het is alleen moge­
lijk vanuit ontvankelijkheid. Wanneer je dicht bij het
mysterie staat worden er op dat moment zaden van
intentie gezaaid, en daarna denk je er niet meer aan.
Ik praat hier niet over een intellectueel, psychologisch
of conceptueel proces. Een zegening, vraag of intentie
die op deze wijze gezaaid wordt is iets dat aan beschik212

213 

baarheid gegeven en door beschikbaarheid ontvangen

geen wensdenken mee; daar heb ik het niet over. Dat

wordt, door het resonerende veld van weidsheid. Je

is begoocheling, dat is ego. Dit is iets anders. De reden

zult weten wanneer je uiting ontvangen is, want ter­

waarom ik erover spreek is dat we in spirituele krin­

wijl je het zegt, terwijl het gedaan wordt, voel je een

gen de geest

verruiming - een versterking van het weidse gevoel,

intens negatieve last, alsof het een soort van vijand of

net als in satsang.

zo

vaak beschreven horen worden als een

beest is dat getemd of geketend of in ieder geval naar
een cursus etiquette gestuurd moet worden. Maar er

We bevinden ons in het rijk van de zegeningen. Het

is een ander geestelijk niveau dat zowel het rijk als de

rijk van beschikbaarheid is het rijk van zegeningen. Je

uiting is van de weidsheid en het mysterie, en daar zijn

kunt ervan genieten zoals het op het moment zelf is

wij ook één mee.

of je kunt het onderzoeken. Een paar jaar geleden was
ik in Sedona in retraite, alleen. Mijn vader was net

Je zult weten wanneer je op die frequentie resoneert,

gestorven, en ik vond opeens dat ik mijn eigen plek,

want wanneer de geest zich roert zul je de verbinding

mijn eigen kluizenaarshut nodig had om me terug te

voelen. Misschien ga je dichten, schilderen of dansen.

trekken. Zonder bewuste intentie werd er een zaadje

We weten wanneer we zijn aangesloten op de schep­

gezaaid. Diezelfde dag checkte ik mijn e-mail; er was

pende kracht- dat voelen we. Je hoort schrijvers vaak

een plek beschikbaar. Er werd me een huisje in Bo­

iets zeggen als: 'Het boek schreef zichzelf,' of 'Het

linas aangeboden, en dat is verscheidene jaren mijn

kwam gewoon door.' Het is wat atleten bedoelen als

kluizenaarshut geweest. Wees dus voorzichtig met

ze

waar je om vraagt in de grote ruimte- waarschijnlijk

overgave, samensmelten met de scheppende kracht.

krijg je het!

Daar spelen we hier mee, dat onderzoeken we. Daar

het hebben over 'in de flow' zijn. Het is waarachtige

worden we vertrouwd mee.
De meeste leraren praten hier niet te vaak over. Meest­
al praten ze over, je weet wel, vrijheid. En dat is gaafl

Het is gemakkelijk om afgeleid te worden door de

Vrijheid is goed. Maar het is niet het einde. Vrijheid is

eisen van overleving, de behoefte aan comfort of het

maar het begin. Dan begint alles. Alles is fris, alles is

verlangen naar vermaak of stimulering. Maar nu zijn

nieuw.

we een beetje rustiger geworden, een beetje meer op
ons gemak. Daarom nodig ik je uit om de weidsheid

Wanneer je merkt dat je ontvankelijk bent, probeer

van de geest te verkennen. Zaai wat zaad. Zie wat er

het zaaien dan uit en zie wat er gebeurt. Ik bedoel daar

gebeurt.

214

215 

van mijn bijeenkomsten jaar na jaar; Jason Milier voor
extra audio-ondersteuning en technisch advies; Ahmed
Khouja voor hulp bij het omslagontwerp; Kenneth

Dankbetuigingen

Haugan, Lee Zipin, Ayoung Kim, Kathryn Hirt, Liz
Coleman, Mira Hess, Lar Bryer en Greg Taylor voor
de zorgvuldige transcriptie van de opnamen waaruit
de aangepaste tekst is ontstaan; en Mark Peters om­
dat hij een opperbeste gastheer was op de maandag­
avondsatsangs.
Ik wil speciaal mijn dierbare vriend Kenneth Haugan
bedanken. Alleen al het bestaan van dit boek is voor
een groot deel te danken aan zijn buitengewone inzet
voor een project dat een aantal jaren besloeg. Hij heeft

k wil om te beginnen Broeder David Steindl-Rast,

het niet alleen klaargespeeld om wat er in de spontane

Jeff Poster en Adyashanti bedanken dat ze zulke

en levendige omgeving van 'onderricht geven' gebeurt

waarachtige, lieve en behulpzame vrienden zijn en om­

om te zetten en toegankelijk te maken in geschreven

I

dat ze zo genereus respectievelijk hun aanbeveling en

vorm, maar hij heeft het hele manuscript geredigeerd

voorwoord hebben geschreven en aangeboden. Dank

en samengesteld. En alsof dat niet meer dan genoeg

gaat ook naar Julian Noyce voor het uitgeven van het

was, stuurde hij het hele bovengenoemde team aan.

boek en omdat het een genoegen was met hem samen
te werken.

Ik ben hem heel erg dankbaar voor al zijn moeite en
inspanning.

Oprechte dankbaarheid naar de volgende mensen voor
hun rol in de verwezenlijking van dit boek: Kenton de
Kirby, Dyan Ferguson, Ayoung Kim en Chris MeKen­
na voor hun waardevolle hulp bij het lezen en becom­
mentariëren van eerdere versies van de tekst; Coulter
Boeschen en Kenton de Kerby voor hun consequente,
wekelijkse leiding van de audio-opnamen en opname

216

217 

ste leerlingen van Jack Kornfleld. Aan het eind van
de tachtiger jaren nam Jons spirituele weg een heel
andere richting toen hij advaitaleraar Jean Klein ont­

Over de auteur

moette, van wie hij lange tijd een toegewijde leerling
was. Daarna bezocht hij ook H.WL. Poonja en Robert
Adams, die beiden in directe lijn volgelingen waren
van Ramana Maharshi. Zijn spirituele ontwikkeling is
ook zeer bevorderd door Broeder David Steindl-Rast,
een Benedictijner monnik die bij verscheidene beken­
de zenmeesters was geweest en zich sindsdien bezig­
houdt met het wereldwijd bouwen van oecumenische
netwerken. Toen Jon in 2002 Adyashanti eenmaal had
ontmoet, kwam zijn reis ten einde, waarna Adya hem
vroeg onderricht te geven.

J

on Bernie is een eigentijdse spirituele leraar in de
lijn van Adyashanti die regelmatig cursussen, retrai­

tes en intensieve workshops geeft in de San Francisco

Clear Water Sangha

Bay Area en daarbuiten. Als therapeut met een privé­

Clear Water Sangha, een non-profit organisatie, is op­

praktijk werkt Jon ook een op een met mensen om hun

gericht om de leer van Jon Bernie te ondersteunen.

bewustzijn te ontwikkelen en hen op een diep niveau

Het bestuur coördineert met hulp van toegewijde

te helen. Jon woont zijn hele leven al in de Bay Area en

vrijwilligers allerlei activiteiten, zoals de productie van

was daar in verschillende periodes beoefenaar van Zero

geschreven publicaties, het organiseren van satsangs,

Balancing, leraar in de Alexander techniek, concertvi­

retraites en andere evenementen, en het onderhoud

olist en monnik, ingewijd in het zenboeddhisme.

van ]ons website.

Zijn spirituele reis begon met een spontane verlich­

Voor meer informatie, ga naar:

tingservaring toen hij zestien was, die hem ertoe bracht

www.sf-satsang.org

jarenlang zen te beoefenen en zich te verdiepen in het
Theravadaboeddhisme, eerst als monnik en volgeling
van Shunryu Suzuki Roshi, en later als een van de eer-

218

219 

Eerder verschenen bij uitgeverij Samsara
Adams, Robert - Stilte van het hart, deel 1
Adams, Robert-Stilte van het hart, deel 2
Adyashanri-Dansende leegte
Adyashanti-Ware meditatie
Adyashanti - Het einde van je wereld
Adyashanti-Genade
Alles over Niets (boek mee 2 dvd's)
Balsekar, Ramesh-Er was eens ...
Bancroft, Anne - Woorden van Boeddha
Beintema, Rita-Jnana yoga in de praktijk
Bernie, Jon-Alledaagse vrijheid
Bongers, Sally - Alledaagse verlichting
Boogaard, Han v.d. I Wei Wu Wei - Leven zonder tranen
Boogaard, Han v.d.-Dat war Is
Byrom, T homas-Het hart van bewustzijn
Caraway, Morgan-Een aangename ontgoocheling
Cohen-Bent u net zo gelukkig als uw hond?
Cohen, Alan-Wijsheid uit het hart
Crowley, Gary-Van hier naar hier
Delden, Jan van-Terug van nooit weggeweest
Delden, Jan van - Zelfrealisatie, is dit nu alles?
Dych, W illiam-Anthony de Mello, een bloemlezing
Foster, Jeff- Leven zonder middelpunt
Foster, Jeff-Een buitengewone afwezigheid
Foudraine, Jan - Metanoia
Gangaji -Vrijheid in overgave
Gieles, Lenne-T huis
Glassman, Bernie-Oneindige cirkel
Greven, Joho-Eén
Hamill, Sam I Lao Tse-Tao Te Tsjing
Harding, Douglas-Open voor de bron 

Harrison, Steven- Zoek geen antwoord

Parsons, Tony- Alles en Niets

Harrison, Steven - Het gelukkige kind

Parsons, Tony-Het open geheim

Harrison, Steven -Eén-zijn in relaties

Raaijmakers, Annette-Volledig vrij

Hartong, Leo-Ontwaken in de droom

Ram Tzu- Wie zoekt zal nier vinden

Heyboer, Anten-De filosofie van een oorspronkelijke geest

Ramana Maharshi

Heyboer, Anron -The philosophy of an original mind

Rigter, Bob- Zen tijd

-

In woord en beeld

Hillig, Chuck- Verlichting voor beginners

Rossum, Jan van-Je bent niet wat je denkt

Hillig, Chuck-Parels voor de ziel

Schoonderwoerd, Sirnon -Een christen op satsang

Hyde, Unmani Liza-Ik ben het leven zelf

Sengtsan -Oorspronkelijke Geest

Inzicht, vingers wijzend naar de maan

ShanciMayi- Ons hart weet alles

Joncheere, Zoë-Leven als God

Shapiro, Isaac- Het gebeurt vanzelf

Jourdain, Stephen I Farcet, Gilles-Zomaar verlicht

Smit, Alexander -Kennendbeid

Katz, Jerry-Non-Dualiteit

Smit, Paul- Non-dualiteit voor managers

Keers, Wolter-Vrij zijn

Smit, Paul-Verlichting voor luie mensen

Keers, Wolter-J nana Yoga

Spira, Ru peet- De helderheid der dingen

Kicken, Patriek & Smit, Paul - Praten over bewustzijn

Sterren, Paul v.d. -Verlichting in een lege verpakking

Kiloby, Score-Liefdes stille revolutie

Tathagata, Florian -Zijn

Koehoorn, Jan -Zelfonderzoek

Tetteroo, Tosca-Alles over edelsteentherapie

Krishnamurri, U.G.- De denkbeeldige geest

Tollifson, Joan-Onrwaken in het alledaagse

Lake, Gina - Het mechanisme van verlangen

Vingerwijzi ngen -Artikelen uit tien jaar InZicht

Lammees van Toorenburg, Wendy-Hoogbegaafd, nou én?

Watts, Alan -Word wat je bene

Lammees van Toorenburg, Wendy-Werkboek Hoogbegaafd

Wei Wu Wei -Onwerelds wijs

Lawry, Kalyani-Sailor Bob Adamson, leven en leer

Whenary, Roy-De structuur van zijn

Liquorman, Wayne -Never mind

Zuijderhoudt, C.B.-Meester Eekhart versus advaita

Lucille, Francis-Eeuwigheid NU!
McKenna, Jed-Spirituele verlichting? Vergeet het maar!
McKenna, Jed -Spiritueel Incorrecte Verlichting
McKenna, Jed-Spirituele Oorlogvoering
McKenna, Jed-Notities
Mello, Anthony de-Bewustzijn
Mello, Anchony de- De weg van stilte
Morinaga, Soko-Van leerling tot meester
Nisargadatra Maharaj-In woord en beeld
Norquisr, Steven-De waarheid over verlichting
Oever Jan van den -Ik weer niet wie ik ben
,

Parsons, Tony-Zoals het is
Parsons, Tony-Niemand hier
Parsons, Tony-Niemand daar 

Voor een overzicht van onze titels
(met tekstfragmenten)
kunt u ook kijken op onze website:
www.samsarabooks.com

Daar vindt u informatie over de boeken in voor­
bereiding, de agenda met informatie over lezingen
van onze auteurs en kunt u zich opgeven voor onze
nieuwsbrief of een catalogus aanvragen.
Samsara Uitgeverij bv
Herengracht 341
1016 AZ Amsterdam

Telefoon: 020- 5550366
Fax: 020-5550388

E-mail: info@sarnsarabooks.com