1 ‘ De gedroomde wereld’ ; Hoofdstuk II ‘ Collectief, Totaal, Totalitair’ Lia, oktober 2005

HOOFDSTUK II
Collectief, Totaal, Totalitair’
• 1 De kunstenaarsgemeenschap blz. 29
• 1.1 Stedelingen in het dorp blz. 29
• 1.2 Een dorpeling in de stad blz. 31
• 1.3 Fatale vriendschap blz. 32
• 2 Het Gesamtkunstwerk blz. 33
• 2.1 Richard Wagner blz. 33
• 2.2 Een kathedraal van licht en een kathedraal van ellende blz. 35
• 3 Goodbye, Utopia? blz. 39
• 3.1 Beelden uit de utopische droomfabriek blz. 39
• 3.2 Blik achter de muur blz, 41
• 3.3 Een paradijs in nergensland blz. 43

1
KUNSTENAARSGEMEENSCHAPPEN
- utopieën claimen totaalgreep op maatschappelijk leven
- ook utopieën uit kunstwereld
- manieren waarop zo’ n ideaalbeeld/utopie kan worden nagestreefd:
- kunstenaars sluiten zich aaneen in groepen
- kunstenaars scharen zich onder gemeenschappelijke noemer bv. ‘ avant-garde’
- verschillende kunststromingen smelten samen tot één discipline
- kunstenaars engageren zich met politieke utopie
- 1850-1900:
- kunstenaarsgemeenschappen staan in teken maatschappijhervorming dmv kunst
- kunstenaarsgroepen relatief nieuw fenomeen
- doel:
- NIEUWE GEMEENSCHAP waarin leven en kunst in elkaar overvloeien
- voorheen zag men kunst als ambacht (technische vaardigheden)
- me: kunstenaar was in gilde opgenomen
- 15e eeuw: zelfbewuste kunstenaar met intellectuele interesse
- individualiteit, originaliteit van scheppende eenling belangrijk
- deze nieuwe positie van kunstenaar leidde tot 2 types:
- 1. gevierde genie
- 2. miskende genie
- meeste kunstenaars zitten ertussenin
- bepaald moment zochten deze ‘ scheppende eenlingen’ elkaar toch weer op

1.1
STEDELINGEN IN HET DORP
- vanaf 1850: overal in Europa ontstaan kunstenaarskolonies
- bv. Pont Aven in Bretagne (Frankrijk), Paul Gauguin
- bv, Barbizon bij Parijs
- bv. Oosterbeek en Domburg (Nederland)
- kunstenaars ontvluchtten de stad: laten zich inspireren door platteland
- ook: alternatief voor burgerlijke maatschappij
- werken in vrije natuur: daar vind men meer creatieve en sociale vrijheid dan in stad
- ook: leven platteland goedkoper dan in stad
2 ‘ De gedroomde wereld’ ; Hoofdstuk II ‘ Collectief, Totaal, Totalitair’ Lia, oktober 2005

- ook: leven platteland gezonder dan in stad (cholera-epidemie in Parijs)

- BARBIZON
- kunstenaars: Millet, Rousseau, Daubigny, Corot
- stijl: aanvankelijk realistisch
- buiten schilderen werd gauw persoonlijke beleving
- vanuit gevoel harmonie mens en natuur kwam men tot weergave individuele stemming
- Théodore Rousseau
- Kleurenafbeelding 1: “ Groep eiken, Apremont. 1855
- lijkt reactie op ontwikkeling wetenschap en technologie
- kunstenaarskolonie a.h.w. ‘ stap terug’ naar idylle van het paradijs
- Figuur 1: Boerenvissers
- boerenvissers als onderwerp
- dezen leefden nog in samenklank met de natuur
- ook: angst voor verandering
- ook: zucht naar behoud oude
- Rousseau slaagde in poging om Fontainebleau als beschermd natuurgebied te verklaren
- echter: kunstenaars bleven vreemdelingen in dorpen
- wel intensieve internationale uitwisseling tussen kunstenaars
- overal in Europa soortgelijke onderwerpen:
- spelende kinderen, boeren, vissers in plaats van taferelen hectische stadsleven
- Max Pechstein
- Kleurenafbeelding 2: ‘ Openlucht’ (baders in Morritzburg), 1910
- onderwerp: het ‘ paradijselijke’ van het leven in een kunstenaarsgroep
- Figuur 2: Landschap zelf is onderwerp
- weemoedige vluchtige stemmingen: deze bezweren a.h.w. idylle die op platteland niet
meer bestond
- Figuur 3a: Jan Toorop
- Figuur 3b: Duin-serie van Mondriaan, Pier and Ocean van Mondriaan (Domburg)
- voorbeelden van ‘ modernere schilderswijze’
- op den duur verdween idealisme
- meer nadruk op commerciële schilderswijze
- na 1920: platteland meer in isolement
- boerentafereeltjes minder populair
- kunstenaarskolonies verdwenen
- sindsdien: voormalige schilderskolonies toeristische trekpleisters

1.2
EEN DORPELING IN DE STAD
- Vincent van Gogh bewonderde ‘die lui van Barbizon’
- had reserves tegen de stad
- ging toch in 1885 naar Parijs
- vestigde zich in Quartier Montmartre :grens platteland en stad
- Figuur 4a: Uitzicht over de stad, Vincent van Gogh
- Figuur 4b: Montmartre, café’s, cabarets, Vincent van Gogh
- Van Gogh wilde deze ‘rafelrand’ van de stad omvormen tot sociaal-artistieke utopie:
- ‘De Petit Boulevard’
- als tegenwicht tegen burgerlijke leefwereld ’Grand Boulevard’
- geen plaats voor onderlinge haat en nijd
- individu moest wijken voor groep
- synthese verschil kunstenaarsgroepen met uiteenlopende achtergronden
3 ‘ De gedroomde wereld’ ; Hoofdstuk II ‘ Collectief, Totaal, Totalitair’ Lia, oktober 2005

- echter: dit utopisch ideaal hield slechts twee jaar stand

1.3
FATALE VRIENDSCHAP
- Kleurenafbeelding 3: ‘Het gele huis’, 28 september 1888, Vincent van Gogh
- aankomst Gauguin 23-10-1888
- van Gogh en Gauguin uitlopers van verschillende culturele tradities
- botsingen:
- ontvlambare temperamenten
- vooral door tegenstrijdige artistieke visie
- overeenkomsten van Gogh en Gauguin:
- beiden zagen kunst als vorm van religie
- beiden keerden zich tegen moderne zielloze gemechaniseerde leven van grote stad
- verschillen van Gogh en Gauguin
- van Gogh:
- verbeten realist/visionair realist
- wilde de vaak ontluisterende wereldzo direct mogelijk weergeven
- weigerde zuiver vanuit verbeelding te werken
- wilde tastbare werkelijkheid transcendenter maken
- vervormde, verkleurde,vergrootte, verkleinde de werkelijkheid
- zijn visie is nauw verstrengeld met artistieke roeping dat’:
- ‘kunst de wereld nieuw leven in moest blazen’
- portretten,landschappen zouden ‘Goddelijke’ in mens en in natuur moeten tonen
- Figuur 5b: ‘Het nachtcafé’, Van Gogh
- dit schilderij is vlak voor ontmoeting mat Gauguin geschilderd
- is a.h.w. een ‘werkelijk bestaand visioen’
- in zichzelfgekeerde bezoekers
- felrode muren,drukkende sfeer:visioen van de hel
- Gauguin:
- Figuur 5a: ‘Visioen na de preek’’
- geeft voorkeur aan wereld van ideeën boven realistische weergave
- schrijft:
- ‘landschap en worsteling bestaan uitsluitend in de verbeelding van de biddende mensenna
de preek,
- daarom:
- tegenstelling werkelijke mensen/ imaginaire worstelen in landschap

- eind december 1888:

- felle hevige ruzies
- van Gogh bedreigt Gauguin met mes
- Gauguin vertrekt, uiteindelijk naarTahiti
- Van Gogh snijdt stuk van eigen oor af
- na 8 weken: einde vriendschap
4 ‘ De gedroomde wereld’ ; Hoofdstuk II ‘ Collectief, Totaal, Totalitair’ Lia, oktober 2005

2
HET GESAMTKUNSTWERK
- kunstenaarskolonies bv. ‘Gele’huis van van Gogh’
- kunstenaars die’én groupe’opereerden
- maar:maakten afzonderlijke kustwerken

2.1
RICHARD WAGNER
- 1849: ‘Das Kunstwerk der Zukunft’, Richard Wagner
- pamfletachtig essay
- pleit hierin voorsamenwerking kunstdisciplines
- zogenaamde ’GESAMTKUNSTWERK’
- ideaal Wagner: muziekdrama bv. n.a.v. Grieks toneel
- waarin alle aspecten elkaar versterken, geleid door één regisseur
- 1876: ‘Ring der Nibelungen’
- Kunstwerk in vierdelen, vieravonden
- Figuur 6: ‘Festspielhaus’, Bayreuth
- speciaal gebouwd voor dit soortmuziekdrama’s
- Gesamtkunstwerk mogelijk ook uitdrukking van religieuze politieke idealen
- weerspiegelen in vorm en inhoud gemeenschappelijke basis van bestaan
- (zoals bv.gotische kathedralen/Egyptische grafcomplexen’)
- Wagner: aanvankelijk revolutionair
- na neerslaan revolutie:aartsconservatief
- schreef toen:”Het kunstwerk van de toekomst’
- dit kunstwerk van de toekomst is nu het ideaal
- nu ideaal politieke verbroedering voorbij is
- wellicht wel samenwerking mogelijk in de kunsten
- kunst van de toekomst volgens Wagner:
- niet de kunsten afzonderlijk
- maar volledig opgaan van alle kunstvormen in elkaar
- theater: hoogste vorm van totaalkunst

- absurde vormen van Gesamtkunst

- Figuur 7a: ‘Ludwig II’, Beierse ‘tragische’sprookjeskoning
- Figuur 7b: ‘Herrenchiemsee’. Soort Versailles’
- Ludwig II liet soort Efteling paleizen bouwen in verschillende stijlen:
- Neuschwanstein:stijl van Versailles
- Herrenchiemsee: gotisch
- Lindenhof: rococo

- Wagneriaanse concept bleek gevoelig voor bedenkelijke ideologieën

- zoals: nationalisme
- ‘übermensch’-ethiek van het fascisme
- Figuur 7c: ‘villa als ‘spektakel’ Pantheon
- Figuur 8a: ‘gebouw in vorm schip:bedoeld als toekomstige graftombe
- Figuur 8b en 8c: ‘imponerend,meeslepend decor voor manifestaties 3e rijk’, door Albert
Speer ontworpen
5 ‘ De gedroomde wereld’ ; Hoofdstuk II ‘ Collectief, Totaal, Totalitair’ Lia, oktober 2005

2.2
EEN KATHEDRAAL VAN LICHT EN EEN KATHEDRAAL VAN ELLENDE
- na wo I willen beeldende kunstenaars/vormgevers bijdrage leveren aan nieuwe
maatschappij
- d.m.v. scheppen van nieuwe visuele omgeving
- BAUHAUS
- opgericht in 1919, Weimar door Walter Gropius
- doel:
- alle kunstvormen te bundelen
- alle kunstdisciplines te herenigen tot nieuwe bouwkunst
- Figuur 9: ‘Houtsnede in het Bauhausmanifest’, L. Feiniger
- symbolische betekenis:
- organisatie van instituut Bauhaus:
- als ‘kristalheldere’ kathedraal van de toekomst
- die alle facetten van dagelijks leven in vergeestelijkt licht zou zetten
- Figuur 10a: ‘Stoel’, Marcel Breurer
- Figuur 10b: ‘Tafellamp’, Wilhelm Lagenfeld
- producten van Bauhaus die nog steeds in productie zijn
- ‘evergreens’ designwereld
- Figuur 11: ‘Triadisch Ballet’
- bekend voorbeeld van ‘Gesamtkunst’ van Bauhaus
- dansers in kleurige geometrische kostuums/objecten

- ook buiten muren Bauhaus streeft men naar synthese van kunstvormen
- Kurt Schwitters:
- Figuur 12a: ‘Lyrische collages met object trouvé’s’, Kurt Schwitters
- Figuur 12b: ‘Collage’, Kurt Schwitters
- Figuur 13a, 13b: ‘Merzbau’, 3-dimensionaal in atelier Kurt Schwitters
- chaotisch labyrint: gangetjes, kamertjes
- materiaal: gips, karton, hout, gevonden voorwerpen
- deel van constructie zogenaamde:
- ‘Kathedrale des Erotischen Elends’
- bedoeld als commentaar pathetische leuzen uit die tijd als: ‘Vaderland’, ‘Moed’, ‘Eer’ etc.
- Schwitters werkte 20 jaar aan dit werk
- tijdens wo II vernietigd (bombardement Hannover)
- begon nog twee keer aan Merzbau: in Oslo (verbrand) , Engeland (onvoltooid)
- zijn atelier is meer timmerwerkplaats
- volgebouwd en vol met opgeslagen materiaal
- Kleurenafbeelding 4: ‘Blauwe vogel’, Kurt Schwitters, 1922
- aanvankelijk maakte Schwitters collages van ‘object trouvé’, (kaartjes, allerlei
soorten/flarden drukwerk, reclame, tijdschriften, krantenkoppen, gevonden voorwerpen
- later ruimtelijke assemblages (ruimtelijke collage) met ‘afval’ grote stad:
- Schwitters wil relatie leggen tussen uiteenlopende dingen/situaties in de stad
- vanaf juli 1919 noemde hij al zijn activiteiten: MERZ
- Merz is afgeleid van Kom-merz-bank
- Merz geen specifiek kunstgenre ,maar werd werkmethode
- werkmethode voor de realisatie van het MERZ GESAMTWELTBILD
- theater: Merzbühne
- gedichten: Merzdichtung
6 ‘ De gedroomde wereld’ ; Hoofdstuk II ‘ Collectief, Totaal, Totalitair’ Lia, oktober 2005

- architectuur: Merzbau
- Figuur 14a: ‘Ursunate’, Schwitters
- muziek en poëzie
- louter letterklanken
- geen voorgeschreven noten, tempi, geen andere aanwijzingen
- voordrager heeft dus grote vrijheid
- Figuur 14b: ‘’Voordracht Ursonate’, door Schwitters
- Schwitters droeg liefst Ursonate voor voor publiek
- Eerste uitvoering Ursonate vond plaats in Merzbau

- Dada-tournee:
- 1926-1932
- Schwitters gaf elders ook talloze voordrachten
- heeft Ursonate telkens bijgeschaafd
- in zijn programmatische opmerkingen over ‘Merzbühne’ klinken ideeën over
‘Gesamtkunst’
- (zoals door Wagner geformuleerd)
- Figuur 15a: ‘Affiche Dada-tournee’
- tournee die door west- en Noord-Nederland trok
- Dada-tournee naar voorbeeld van Cabaret Voltaire
- (cabaret Voltaire: Zürich, 1916, waar Dada werd opgericht)
- medewerkers: Kurt Schwitters, Theo van Doesburg, Nelly van Doesburg Vilmos Huszár
- Dada cabaret: vast patroon voorstelling
- Theo van Doesburg hield inleiding over dadasofie
- dan lazen Nelly van Doesburg en Kurt Schwitters klankgedichten voor
- daarna Wajang-voorstelling van Huszár, met mechanische dansende figuurtjes
- publiek kraaide, blafte etc.

- andere vormen van Gesamtkunst:

- Olympische spelen
- wereldtentoonstellingen
- pop-concerten
- Gesamtkunst omdat hier beeld, muziek, kleding, tekst samengaan
- Gesamtkunst omdat toeschouwer wordt meegesleept in bepaalde emotionele stemming
7 ‘ De gedroomde wereld’ ; Hoofdstuk II ‘ Collectief, Totaal, Totalitair’ Lia, oktober 2005

3. GOOD-BYE UTOPIA

3.0
INLEIDING:
- Sociaal politieke utopie is ‘moeder’ van alle utopieën
- model Thomas Moore beviel socialisten/communisten
- zij zagen in model Moore:
- ideaalbeeld samenleving: ieder werkt
- werk voor algemeen welzijn en niet voor persoonlijk gewin
- geen gebrek
- geen rijk of arm
- geen macht op grond van hiërarchie of rijkdom
- productie: louter om aan basisbehoeften te voorzien: geen winstoogmerk
- echter:
- de dictatuur van dit ideaal maakte juist van bv. USSR/Mao-China etc. een DYSTOPIE
- propagandistische kunst efficiënt middel om staatsideologie te verspreiden

3.1
BEELDEN UIT DE UTOPISCHE DROOMFABRIEK:
- 2003: 3 grote tentoonstellingen met thema: kunst uit de Sovjetunie/DDR
- kunst DAAR had geheel in dienst gestaan van het staatsapparaat
- verfoeilijk soort realisme
- kunst HIER: allerhande ‘ ismes’
- kunst had autonome status
- ‘ realisme’ was overwonnen
- miskenning gold niet voor alle Oost-Europese kunst:
- uitzondering was Russische avant-garde na 1917:
- Malevitch, Rodchenko, Lissitsky, Archipenko, Tatlin
- deze kunstenaars passen naadloos in Westerse kunstopvattingen
- zijn ook tientallen boeken over geschreven
- Kleurenafbeelding 5: ‘Rood vierkant’, Kazimir Malevitch, 1915
- Figuur 16a: ‘Constructivistisch schilderij’, Lissitsky
- Figuur 16b: ‘Constructivistische objecten’, Tatlin
- Figuur 16c: ‘Constructivistische figuur’, Archipenko

- Exposities in het Westen met thema relatie kunst West- en Oost- Europa
- A: Paris- Moscou 1900-1930 (1979)
- deze tentoonstelling ging vooral over moderne Russische kunst
- B: De grote Utopie (1992)
- C: Berlin-Moskau; Moskau-Berlin 11900-1950 (1995)
- deze tentoonstellingen gingen vooral over de kunst DAAR (Sovjetunie/DDR)
- meer waardering voor beeldend enthousiasme en politieke elan
- minder enthousiast over de artistieke kwaliteit
- of
- men was meer onder de indruk van de ETHIEK dan van de ESTHETIEK
8 ‘ De gedroomde wereld’ ; Hoofdstuk II ‘ Collectief, Totaal, Totalitair’ Lia, oktober 2005

- Ad B: De grote Utopie:
- verwarrend
- meer dan 1000 werken uit Russische musea
- opeenhoping van beelden optimistisch revolutionair avontuur
- tevens beeld van het uitzichtloze van dit onzinnige project
- Figuur 17: ‘Vier architectonische schilderijen’ , Popova, 1916/1917
- vlakke, kubistische vormgeving
- vormgeving die ‘ moeilijk’ in beweging komt
- wellicht moet men deze kunst zien als protest tegen sentimentele burgerlijke cultuur
- wellicht daarom minder aandacht voor zorgvuldig opbouwen artistiek idioom
- minder analytische intelligentie (zoals bij Mondriaan) wel de prachtige ‘ pathetiek’
experiment
- veel middelmatige talenten
- slechts een handjevol echte meesters (Tatlin, Malevitch)

- 2003: 3 grote overzichtstentoonstellingen met thema ‘ Kunst van andere kant’

- D: Traumfabrik Kommunismus
- E: Kunst in der DDR
- F: Berlin- Moskau/Moskau-Berlin 1950-2000 (2e tentoonstelling over dit thema)
- deze tentoonstellingen zijn bedoeld als ‘antwoord’ op de tentoonstellingen A, B, C

- Ad. D : Traumfabrik Kommunismus :

- oorzaak deze belangstelling voor Oost-europese kunst :
- het besef dat val van de muur (1981)verschuiving in machtsblokken had teweeggebracht
- ook :
- vanuit distantie 21e eeuw kijken naar visuele produkten totalitair onderdrukkend systeem
- daarbij opnieuw vragen stellen over verhouding kunst-,macht
- én opnieuw vragen stellen over fenomeen georganiseerde massacultuur
- thema ‘Traumfabrik Kommunismus’ :
- visuele cultuur tijdens Stalin-periode
- kunst Stalinistisch socialistisch realisme één grote reclamecampagne
- parallel aan Westerse commerciële reclame:
- de Sovjet-ideologische propagandastrategie
- overeenkomsten :
- beide systemen gebruiken alle mogelijke middelen om boodschap effectief te verspreiden
- doel Sovjet-ideologische propaganda van avant-garde :
- maatschappij omvormen op esthetisch en politiek gebied
- met veel abstracte (suprematistische) constructivistische kunst
- doel kunst ten tijde van Stalin:
- Stalin wilde realistische kunst :
- realistische kunst was door massa gemakkelijker te begrijpen
- 1934 : 10 jaar na machtsovername Stalin :
- per decreet werd sociaal-realisme leidende esthetische ideologie
- Stalin gaf veel opdrachten voor kunstwerken
- Stalin was zelf vaak onderwerp van kunstwerk
- Sovjet-unie zou een groot staats-totaalkunstwerk worden :
- Stalin- Gesamtkunst
- voorkeur Stalin: foto, film, grote affiches :
- bij deze werken was massaproductie mogelijk
9 ‘ De gedroomde wereld’ ; Hoofdstuk II ‘ Collectief, Totaal, Totalitair’ Lia, oktober 2005

- effect : groter bereik

- in wezen beelden deze kunstwerken niet de werkelijkheid uit
- maar :
- uitbeelding collectieve droom over een nieuwe mens in een nieuwe wereld

- Kleurenafbeelding 6a: ‘Werkende vrouwen nemen actief deel aan het industriële en
maatschappelijke leven van het land’, Natalja Pinus, 1933
- Kleurenafbeelding 6a: ‘Werkende vrouwen nemen actief deel aan het industriële en
maatschappelijke leven van het land’Michail Solowjow, 1950
- Kleurenafbeelding 6c: ‘Lang leve de USSR-Vaderland van de arbeiders aller landen’,
Gustav Kluzis, 1931
- avant-garde kunstenaar verdwenen uit officiële Sovjet-kunstgeschiedenis
- maar werden niet helemaal uitgeschakeld : hun status was al groot
- aantal bleven zich onder Stalin, artistiek inzetten voor het volk
- juist dit aspect is benadrukt in tentoonstelling
- om negatief imago Sovjet-periode bij te stellen

- Stalin-kunst/Sovjet-kunst :
- aantrekkelijke beelden van alledaagse partijleven in Sovjet-unie worden voorgespiegeld
- minder abstract, minder hoogdravend
- vaak wel leugenachtig

- Nazi-kunst :
- heroïsche beelden die superioriteit Arische ras willen aantonen
- hoogdravend en abstracter dan Stalinistische kunst
- tentoonstelling ‘Traumfabrik des Kommunismus’
- vervolg op tentoonstelling ‘De Grote Utopie’
- titel ; knipoog naar ‘Dream factory Hollywood’
- entree tentoonstelling : portretten Marx, Engels, Lenin, Stalin
- als pendanten van filmhelden Hollywood

- onderwerpen op affiches, beelden, schilderijen:

- alle aspecten van ‘probleemloze’ Sovjesleven:
- gespierde arbeider
- gelukkige gezin
- jubelende sporter
- militaire heldendaad
- altijd sfeer van ‘frisse ochtend’
- altijd gaat net de zon op
- Kleurenafbeelding 7: ‘Brief van het front, Alexander Laktionov, 1947
- Figuur 19a, 19b: ‘Kolchozenboeren groeten tank in Sebastopol’
10 ‘ De gedroomde wereld’ ; Hoofdstuk II ‘ Collectief, Totaal, Totalitair’ Lia, oktober 2005

- 3.2
- BLIK ACHTER DE MUUR:
- E: Kunst in der DDR, 2003, Berlijn
- deze tentoonstelling neemt stelling in debat over kwaliteit kunst binnen ideologie van
scherp controlerend staatsbestel
- eerdere exposities DDR-kunst veroorzaakten schandaal en riepen hevige protesten op
- deze expositie gaat niet OVER kunst uit DDR
- deze expositie toont kunst UIT DDR
- toont Oost-Duitse kunst die gemaakt is BUITEN officiële staatskunst om
- kunst ONDANKS voorschriften DDR
- getoonde kunst uit ‘Kunst in der DDR’ zou voor zichzelf moeten spreken
- politieke, maatschappelijke achtergronden van secundair belang
- doel: het ‘BLIJVENDE’ uit de erfenis van 40 jaar DDR te tonen
- niveau en kwaliteit staan voorop
- uitgangspunt makers: REHABILITATIE DDR-kunst
- hun optiek: DDR-kunst zou in de Westerse kunstcanon moeten worden opgenomen
- kunstkritiek dacht daar anders over
- men vond: deze kunstmeelijwekkend
- meelijwekkend juist vanwege de vergaande neutraliteit
- wel interessant vanuit sociologisch standpunt
- maar verder:
- halfslachtig impressionisme
- kunst die niets oproept
- saaie stillevens
- verveelde naakten
- zouteloze harlekijnen
- voldoet niet aan internationale maatstaven
- niveau: folklore
- uitdrukking van maatschappelijke verstarring ten tijde van Stalinisme
- nuancering kritiek:
- wat duidelijk zichtbaar werd was de geïsoleerdheid
- ook de naar binnen gekeerdheid van DDR-kunstenaars
- deze kunstenaars hadden wel enige informatie over Westerse kunst
- maar hebben niet Westerse kunst kunnen bezichtigen
- en: meest talentvolle kunstenaars zijn weggetrokken naar het Westen

- F: Berlin- Moskau/Moskau-Berlin (1950-2000) (2e tentoonstelling over dit thema)

- deze tentoonstelling is bedoeld als ‘antwoord’
- op tentoonstelling Berlin-Moskau/Moskau-Berlin uit 1995 (periode 1900-1950)
- 3e grote tentoonstelling rond dit thema in 2003
- beelden uit gedeelde Duitsland
- een vervolg op tentoonstelling uit 1995 die de periode 1900-1950 als thema had
- toen in 1995: wisselwerking begin van de eeuw Berlijn en Moskou
- 1900-1950: veel overeenkomsten:
- tempo, bouwkoorts, technologie, stoutmoedige utopieën
- Berlijn 1920: half miljoen Russen: bont divers gezelschap
- Moskou 1920: veel Duitsers: anti-fascisten, architecten
- 1900-1950: tussen beide steden was een intensief contact
11 ‘ De gedroomde wereld’ ; Hoofdstuk II ‘ Collectief, Totaal, Totalitair’ Lia, oktober 2005

- brieven, literatuur, gastvoorstellingen toneel/muziek, exposities beeldende kunst

- na komst Hitler: bittere vijandschap
- scheiding twee Duitslanden
- Rusland grote vijand Westen
- ineenstorting Sovjetunie na hereniging Duitsland
- nu weer voorzichtige toenadering
- Figuur 21a: ‘Berlijnse kamer (gedeelde smart is halve smart)
- Figuur 21b: ‘Het grote melken’
- Kleurenafbeelding 10: ‘Happy day’, 1984, Dubossarski & Windowgradov
- deze periode gaven kunstenaars vorm aan hun eigen droombeelden/desillusies
- namen op cynische wijze kapitalistische/communistische maatschappij op de korrel

- 3.3
- EEN PARADIJS IN NERGENSLAND
- grote utopische projecten begin 20e eeuw waren fiasco
- tijd van grote ideologieën voorgoed voorbij
- maar:
- geldt dit ook voor de utopieën van de kunst?

- JOEP VAN LIESHOUT

- 2004: Joep van Lieshout ontvangt Kurt Schwittersprijs
- 2-jaarlijkse prijs voor kunst
- die bijdrage levert aan integratie en verbinding verschillende kunstdisciplines
- van Lieshout blijft vasthouden aan utopie perfecte wereld met ironie en ambiguïteit
- 1995: AVL: Atelier van Lieshout is vrijstaat en multidisciplinair
- AVL gevestigd op verlaten stortplaats chemisch afval in havengebied Rotterdam
- Utopia betekent: én ‘goede land’ én ‘nergensland’
- Avl soort nergensland/niemandsland

- Presentatie: ‘The good, the Bad and the Ugly’

- deze presentatie van plan vrijstaat in Rabastens werd na paar dagen gesloten
- wegens subversief karakter
- o.a.: wegens aanwezigheid illegale stookplaats sterke drank
- wegens aanwezigheid laboratorium waar medicijnen geproduceerd konden worden
- wegens aanleg wapenarsenaal
- mocht desondanks in Rotterdam vrijstaat vestigen
- 30 medewerkers: wonen in containers en mobile homes
- ‘Do-it-yourself’:
- composttoiletten, houtkachels
- rioolzuiveringssysteem: omzetten afval en uitwerpselen in methaangas
- grondwet, eigen geld
- restaurant, ziekenhuis,bibliotheek, slachthuis, destilleerderij
- Kleurenafbeelding11: ‘Destilleerderij AVL-ville’:
- Vroeger werk van Joep van Lieshout: mobile Homes
- omgebouwde caravans, felgekleurd polyester
- symbool absolute vrijheid van individuen
- Figuur 22: ‘overlevings mobile-home’
- camper die uitgebouw is met slachterij, wapenwerkplaats
- sinds deze mobile-homes werkt AVL aan verwezenlijking zelfredzaamheid
12 ‘ De gedroomde wereld’ ; Hoofdstuk II ‘ Collectief, Totaal, Totalitair’ Lia, oktober 2005

- AVL-ville te Rotterdam is ultieme consequentie