You are on page 1of 60

REFERENCIAL DE FORMAO

EM VIGOR

rea de Educao e
Formao
Cdigo e Designao
do Referencial de
Formao

Modalidades de
Educao e Formao

812 . Turismo e Lazer


812188 Tcnico/a de Turismo Ambiental e Rural
Nvel de Qualificao do QNQ: 4
Nvel de Qualificao do QEQ: 4

Cursos Profissionais

PublicadonoDespachon.13456/2008,de14deMaio,queaprovaaversoinicialdoCatlogo
NacionaldeQualificaes.
1ActualizaopublicadanoBoletimdoTrabalhodoEmprego(BTE)n14de15deAbrilde
2011 com entrada em vigor a 15 de Julho de 2011.

Publicao e
atualizaes

2ActualizaopublicadanoBoletimdoTrabalhodoEmprego(BTE)n18de15deMaiode
2012 com entrada em vigor a 15 de Agosto de 2012.
3ActualizaopublicadanoBoletimdoTrabalhodoEmprego(BTE)n48de29deDezembro
de2012comentradaemvigora29deMarode2013.
4ActualizaopublicadanoBoletimdoTrabalhodoEmprego(BTE)n17de08deMaiode
2014 com entrada em vigor a 08 de Maio de 2014.
5ActualizaopublicadanoBoletimdoTrabalhodoEmprego(BTE)n12de29deMarode
2015comentradaemvigora29deMarode2015.

Observaes

1. Perfil de Sada
DescrioGeral
Executaserviosdereceoemalojamentoruraledeinformao,organizaoeanimaodeeventos,participandona
aplicaodemedidasdevalorizaodoturismoemespaorural.
REFERENCIALDEFORMAO| Tcnico/adeTurismoAmbientaleRuralNvel4 | 28-04-2016

Atividades Principais
Colaborarnaconservao,proteoevalorizaodosespaosnaturaiserurais.

1 / 60

5ActualizaopublicadanoBoletimdoTrabalhodoEmprego(BTE)n12de29deMarode
2015comentradaemvigora29deMarode2015.

Observaes

1. Perfil de Sada
DescrioGeral
Executaserviosdereceoemalojamentoruraledeinformao,organizaoeanimaodeeventos,participandona
aplicaodemedidasdevalorizaodoturismoemespaorural.

Atividades Principais
Colaborarnaconservao,proteoevalorizaodosespaosnaturaiserurais.
Organizareefetuaroatendimentoeareceodeclientesemalojamentorural.
Organizaredinamizaratividadesdeanimaoambientalerural,emespaosabertose/oufechados,deacordoas
necessidadeseasmotivaesdosclientes.
Efetuaroucolaborarnaprospeodenovosclientes,assimcomonagestodacarteiradeclientes.
Elaborarrelatrioseoutrosdocumentosdecontrolo,relativossuaatividade.
Prestarosprimeirossocorroseoscuidadosbsicosdesadeebemestar.

3. Referencial de Formao Global

Componente de Formao Sociocultural


Disciplinas

Portugus(ver programa)

Horas

320

2 / 60

REFERENCIALDEFORMAO|
Tcnico/adeTurismoAmbientaleRuralNvel4
| 28-04-2016
*
LnguaEstrangeiraI,IIouIII

Ingls

verprogramainiciao

verprogramacontinuao
220

3. Referencial de Formao Global

Componente de Formao Sociocultural


Disciplinas

Horas

Portugus(ver programa)

320

LnguaEstrangeiraI,IIouIII*
Ingls

verprogramainiciao

verprogramacontinuao

Francs

verprogramainiciao

verprogramacontinuao

Espanhol

verprogramainiciao

verprogramacontinuao

Alemo

verprogramainiciao

verprogramacontinuao

220

readeIntegrao(ver programa)

220

TecnologiasdaInformaoeComunicao(ver programa)

100

EducaoFsica(ver programa)

140
Total:

1000

*Oalunoescolheumalnguaestrangeira.Setiverestudadoapenasumalguaestrangeiranoensinobsico,iniciarobrigatoriamenteuma

segundalnguanoensinosecundrio.Nosprogramasdeiniciaoadotamseosseisprimeirosmdulos.

Componente de Formao Cientfica


Disciplinas

Horas

Geografia (ver programa)

200

HistriadaCulturaedasArtes(ver programa)

200

Matemtica(ver programa)

100
Total:

500

Formao Tecnolgica
Cdigo1

UFCDprdefinidas

Horas

3478

Geografia do Turismo

50

4300

Organizaobiolgicadaclulabiosfera

25

4301

Sistemticadosseresvivos

50

4302

Estruturaedinmicadosecossistemas

25

4303

Ambiente e recursos naturais

25

REFERENCIALDEFORMAO| Tcnico/adeTurismoAmbientaleRuralNvel4 | 28-04-2016

4304

Ordenamentodoterritrio

25

4305

reasprotegidas

25

3 / 60

4300

Organizaobiolgicadaclulabiosfera

25

4301

Sistemticadosseresvivos

50

4302

Estruturaedinmicadosecossistemas

25

4303

Ambiente e recursos naturais

25

4304

Ordenamentodoterritrio

25

4305

reasprotegidas

25

4306

Caracterizaodaatividadeagrria

25

4309

Atividadeeconmica

50

4310

10

Diversidadeagrriaregional

50

4311

11

Sociologia do lazer

25

4312

12

Turismo:evoluo,conceitoseclassificaes

25

3479

13

Procuraeofertaturstica

50

4314

14

Direitoepolticadoambiente

25

5265

15

EducaoAmbiental

25

4316

16

AgriculturaeDesenvolvimentoRuralSustentvel

25

4317

17

Empresaferramentasclssicasdegesto

25

4318

18

Contabilidadeprincpioscontabilsticos

25

4360

19

Fiscalidade

25

4320

20

Gestoeanlisefinanceira

25

3483

21

Imagempessoalecomunicaocomocliente

50

0704

22

Atendimentotcnicasdecomunicao

25

4322

23

Tiposetcnicasdeanimao

50

4323

24

Organizaoinstitucionaldoturismo

25

4324

25

Legislaoturstica

25

4325

26

Componenteseoperaesdoturismo

50

4326

27

Patrimnioartsticoecultural

50

4327

28

Itinerriosecircuitostursticos

25

4328

29

Marketingturstico

50

4329

30

Qualidadenoserviotursticoturismorural

50

4331

31

Planeamentotursticoeimpactosdoturismo

50

4332

32

Animaoturstica

25

4333

33

Planeamentoeorganizaodeprojetosdeanimao

50

3496

34

Tcnicasdeanimaoturstica

25

4335

35

Valorizaoeempreendedorismorural

50

4336

36

Instrumentosparaacriaodeprojetoseempresastursticas

REFERENCIALDEFORMAO| Tcnico/adeTurismoAmbientaleRuralNvel4 | 28-04-2016

50
Total:

12754 / 60

4333

33

Planeamentoeorganizaodeprojetosdeanimao

50

3496

34

Tcnicasdeanimaoturstica

25

4335

35

Valorizaoeempreendedorismorural

50

4336

36

Instrumentosparaacriaodeprojetoseempresastursticas

50
Total:

1275

ParaobteraqualificaodeTcnico/adeTurismoAmbientaleRural,paraalmdasUFCDprdefinidas,terotambmdeser
realizadas100horasdaBolsadeUFCD(50horasdareaAdeUFCDe50horasdareaBdeUFCD)

Bolsa de UFCD

Cdigo

reaAUFCD

Horas

6957

37

Lnguainglesainformaesacercadavidaquotidiana,compras,eserviose
locaisdeinteresseturstico

50

6958

38

Lnguafrancesainformaesacercadavidaquotidiana,compraseserviose
locaisdeinteresseturstico

50

6959

39

Lnguaespanholainformaesacercadavidaquotidiana,compraseserviose
locaisdeinteresseturstico

50

6960

40

Lnguaaleminformaesacercadavidaquotidiana,compras,eserviose
locaisdeinteresseturstico

50

6961

41

Lnguaitalianainformaesacercadavidaquotidiana,compraseserviose
locaisdeinteresseturstico

50

7445

42

Lnguaholandesainformaesacercadavidaquotidiana,compras,eservios
elocaisdeinteresseturstico

50

7446

43

Lnguafinlandesainformaesacercadavidaquotidiana,compraseserviose
locaisdeinteresseturstico

50

7447

44

Lnguanorueguesainformaesacercadavidaquotidiana,compraseservios
elocaisdeinteresseturstico

50

7448

45

Lnguasuecainformaesacercadavidaquotidiana,compras,eserviose
locaisdeinteresseturstico

50

8775

46

Lnguachinesainformaesacercadavidaquotidiana,compraseserviose
locaisdeinteresseturstico

50

8776

47

Lnguarussainformaesacercadavidaquotidiana,compraseserviose
locaisdeinteresseturstico

50

7852

48

Perfilepotencialdoempreendedordiagnstico/desenvolvimento

25

7853

49

Ideiaseoportunidadesdenegcio

50

7854

50

Planodenegciocriaodemicronegcios

25

7855

51

Planodenegciocriaodepequenosemdiosnegcios

50

8598

52

Desenvolvimentopessoaletcnicasdeprocuradeemprego

25

8599

53

Comunicaoassertivaetcnicasdeprocuradeemprego

25

8600

54

Competnciasempreendedorasetcnicasdeprocuradeemprego

25
Total:

Cdigo

6962

reaBUFCD

55

Lnguainglesaatendimentoeacolhimento

775

Horas

50

6963

56

Lnguafrancesaatendimentoeacolhimento

50 5 / 60

6964

57

Lnguaespanholaatendimentoeacolhimento

50

REFERENCIALDEFORMAO| Tcnico/adeTurismoAmbientaleRuralNvel4 | 28-04-2016

8598

52

Desenvolvimentopessoaletcnicasdeprocuradeemprego

25

8599

53

Comunicaoassertivaetcnicasdeprocuradeemprego

25

8600

54

Competnciasempreendedorasetcnicasdeprocuradeemprego

25
Total:

Cdigo

reaBUFCD

775

Horas

6962

55

Lnguainglesaatendimentoeacolhimento

50

6963

56

Lnguafrancesaatendimentoeacolhimento

50

6964

57

Lnguaespanholaatendimentoeacolhimento

50

6965

58

Lnguaalematendimentoeacolhimento

50

6966

59

Lnguaitalianaatendimentoeacolhimento

50

7449

60

Lnguaholandesaatendimentoeacolhimento

50

7450

61

Lnguafinlandesaatendimentoeacolhimento

50

7451

62

Lnguanorueguesaatendimentoeacolhimento

50

7452

63

Lnguasuecaatendimentoeacolhimento

50

8777

64

Lnguachinesaatendimentoeacolhimento

50

8778

65

Lnguarussaatendimentoeacolhimento

50

7852

66

Perfilepotencialdoempreendedordiagnstico/desenvolvimento

25

7853

67

Ideiaseoportunidadesdenegcio

50

7854

68

Planodenegciocriaodemicronegcios

25

7855

69

Planodenegciocriaodepequenosemdiosnegcios

50

8598

70

Desenvolvimentopessoaletcnicasdeprocuradeemprego

25

8599

71

Comunicaoassertivaetcnicasdeprocuradeemprego

25

8600

72

Competnciasempreendedorasetcnicasdeprocuradeemprego

25
Total:

1375

CargaHorriaTotaldaFormaoTecnolgica

Formao em Contexto de Trabalho


Aformaoemcontextodetrabalhonoscursosprofissionaisestintegradanacomponentedeformao
tecnolgica.
Aformaoemcontextodetrabalhovisaaaquisioedesenvolvimentodecompetnciastcnicas,
relacionaiseorganizacionaisrelevantesparaaqualificaoprofissionalaadquirireobjetode
regulamentaoprpria.

775

Horas

600 a 840

OscdigosassinaladosalaranjacorrespondemaUFCDcomunsadoisoumaisreferenciais,ouseja,transferveisentrereferenciaisde
formao.
1

4. Desenvolvimento das Unidades de Formao de Curta Durao (UFCD) Formao Tecnolgica

3478

Geografia do Turismo

REFERENCIALDEFORMAO| Tcnico/adeTurismoAmbientaleRuralNvel4 | 28-04-2016

Objetivo(s)

IdentificaraposiogeogrficadePortugallocalizao,caractersticaseatividades.
IdentificaradiversidadeclimticadasvriasregiesdePortugal.
Identificarasprincipaiscaractersticasdemogrficasdapopulaoportuguesa.

Carga horria
50 horas

6 / 60

tecnolgica.
Aformaoemcontextodetrabalhovisaaaquisioedesenvolvimentodecompetnciastcnicas,
relacionaiseorganizacionaisrelevantesparaaqualificaoprofissionalaadquirireobjetode
regulamentaoprpria.

600 a 840

OscdigosassinaladosalaranjacorrespondemaUFCDcomunsadoisoumaisreferenciais,ouseja,transferveisentrereferenciaisde
formao.
1

4. Desenvolvimento das Unidades de Formao de Curta Durao (UFCD) Formao Tecnolgica

3478

Objetivo(s)

Geografia do Turismo

Carga horria
50 horas

IdentificaraposiogeogrficadePortugallocalizao,caractersticaseatividades.
IdentificaradiversidadeclimticadasvriasregiesdePortugal.
Identificarasprincipaiscaractersticasdemogrficasdapopulaoportuguesa.
IdentificarosprincipaisfluxostursticosemPortugal.
Descreverecaracterizarasregiestursticasportuguesas.

Contedos
PosiogeogrficadePortugal
Portugaleassuasdimenses
Localizaoeorganizaoterritorial
Posiogeogrficacomoumadascaractersticasbiofsicasdoterritrio
Evoluodasatividadeseconmicaseadistribuioeocupaodapopulaonoterritrioportugus
Diversidadeclimticaregional
Fatoresdoclimaesuadinmicageogrficaclimtica
Tiposdetempoesuadistribuioaolongodoterritrio
Regiesclimticasportuguesas,suasdiviseseenquadramento
Clima e as energias alternativas
Diversidade e capacidade de uso de solos
Repartiodasdiferentesespciesarbreaseseusfatorescondicionantes
Regiesnaturais
Populaoportuguesa
Dinamismo,estruturaefatorescondicionantesdasuaevoluo
Distribuiogeogrficadapopulaoportuguesa
Fenmenodalitoralizaoesuburbanizaodapopulaoemgeral
Abandonodasregiesdointerioreosseusimpactoseconmicos
Condiesdevidadapopulaoportuguesaemgeral
Mundoruralportuguseoseuespaoemmutao
Novosenquadramentosdoespaoruraleurbano
Fluxostursticospasesgeradoreserecetores
Fluxostursticos
Fluxos recetores e geradores de turismo
IdentificaodosfluxosmaisimportantesparaPortugal
EspecificidadedoespaotursticodosuldaEuropa
Regiestursticasportuguesas
Rotaseoseuinteresseturstico(dovinho,dovidro,dacermica,gastronmicas,etc)
Patrimniocomorecursoturstico
Animaoeturismo
Destinosdefrias
Destinosdenegcio
Itinerriostradicionaismaisrelevantes
Itinerriosinovadoreseasformasdeturismoalternativo
Tiposdeturismo(turismobalnear,desadeebemestar,denegcios,rural,desportivo/ativo,ecoturismo,culturalerecreativo,etc.)
Osnovosenquadramentosdoespaoruraleurbano

4300

Objetivo(s)

Organizao biolgica da clula biosfera

Carga horria
25 horas

Reconheceradiversidadebiolgicaquecaracterizaumecossistema.
Reconheceraclulacomounidadeestruturalefuncionaldetodososseresvivos.

Contedos
Diversidade na Biosfera
Organizaobiolgica:daclulaBiosfera
Aclula:unidadeestruturalefuncionaldosseresvivos
Microscopiaeorganizaocelular
Aclulaaomicroscpioticocompostoobservaoeestudocomparativodaestruturageraldasclulasanimaisevegetais
Aclulaaomicroscpioeletrnicoultraestruturacelular
Organitoscelularesprincipaisfunes
REFERENCIALDEFORMAO| Tcnico/adeTurismoAmbientaleRuralNvel4 | 28-04-2016

7 / 60

Itinerriostradicionaismaisrelevantes
Itinerriosinovadoreseasformasdeturismoalternativo
Tiposdeturismo(turismobalnear,desadeebemestar,denegcios,rural,desportivo/ativo,ecoturismo,culturalerecreativo,etc.)
Osnovosenquadramentosdoespaoruraleurbano

4300

Objetivo(s)

Organizao biolgica da clula biosfera

Carga horria
25 horas

Reconheceradiversidadebiolgicaquecaracterizaumecossistema.
Reconheceraclulacomounidadeestruturalefuncionaldetodososseresvivos.

Contedos
Diversidade na Biosfera
Organizaobiolgica:daclulaBiosfera
Aclula:unidadeestruturalefuncionaldosseresvivos
Microscopiaeorganizaocelular
Aclulaaomicroscpioticocompostoobservaoeestudocomparativodaestruturageraldasclulasanimaisevegetais
Aclulaaomicroscpioeletrnicoultraestruturacelular
Organitoscelularesprincipaisfunes

4301

Objetivo(s)

Sistemtica dos seres vivos

Carga horria
50 horas

ClassificarosseresvivosemfunodoscincoreinosdeWittaker:Monera, Protista , Fungi, Plantae e Animalia.


ElaborarinformaosobreaFaunaeaFloramaisrepresentativadeumcircuitopedestredaregio,aplicando
asregrasbsicasdanomenclatura.

Contedos
Diversidade da Vida - uma perspetiva evolutiva
Sistemticacinciadaclassificao
Classificaesbiolgicasesuaevoluo(brevereferncia)
Critriosdeclassificao
Categoriastaxonmicas
Regrasbsicasdenomenclatura
SistemasdeclassificaodosseresvivosemReinos
Procariontes - Reino Monera
Organizaodosprocariontes
Importnciabiolgicadosprocariontes
Eucariontes - Reino Protista
Divisodosprotozorios
Divisodasalgas
Eucariontes - Reino Fungi
Diversidadeeclassificaodosfungos
Fungosimportnciaecolgicaeeconmica
Eucariontes - Reino Plantae
Morfologiageraleestruturadasplantas:razes,caules,folhas,flores,frutos
Aimportnciadasplantasnomundovivo
Afunofotossinttica
Sistemticadasplantas
Brifitas,traquefitaslicopodneas,equisetneas,filicneas,gimnosprmicas,angiosprmicas
Asplantasmaisrepresentativasdaregio
Eucariontes - Reino Animalia
SistemticaAnimal
- FilosPorfera, Cnidria, Platyhelminthes, Nemathelminthes, Mollusca, Anellida, Arthropoda, Equinodermata
- Filo Chordata
- Subfilo Vertebrata. Superclasse Pisces e superclasse Tetrapoda
Principais classes dos Filos Mollusca, Arthropoda e Chordata
Principais ordens das classes Aves e Mammalia

4302

Objetivo(s)

Estrutura e dinmica dos ecossistemas

Carga horria
25 horas

Definirecossistemaeidentificarfatoresbiticoseabiticosnoecossistema.
Reconheceraimportnciadacirculaodamatriaedofluxodeenergianumecossistema.
Caracterizaradinmicaeevoluodosecossistemas.
Elaborar um circuito pedestre interpretativo.

Contedos
REFERENCIALDEFORMAO|
Tcnico/adeTurismoAmbientaleRuralNvel4 | 28-04-2016
Ecossistemas
Fatoresbiticoseabiticos

8 / 60

- Filo Chordata
- Subfilo Vertebrata. Superclasse Pisces e superclasse Tetrapoda
Principais classes dos Filos Mollusca, Arthropoda e Chordata
Principais ordens das classes Aves e Mammalia

4302

Objetivo(s)

Estrutura e dinmica dos ecossistemas

Carga horria
25 horas

Definirecossistemaeidentificarfatoresbiticoseabiticosnoecossistema.
Reconheceraimportnciadacirculaodamatriaedofluxodeenergianumecossistema.
Caracterizaradinmicaeevoluodosecossistemas.
Elaborar um circuito pedestre interpretativo.

Contedos
Ecossistemas
Fatoresbiticoseabiticos
Relaesbiticas
Influnciadosfatoresabiticosnosecossistemas
Diversidade de ecossistemas
Casoparticulardoecossistemaagrrio
Os grandes ecossistemas terrestres
- Biomas
Circulaodematriaefluxodeenergianosecossistemas
Cadeiaseteiasalimentaresnveistrficos
Transfernciadeenergianosecossistemaspirmidesenergticas
Ciclosbiogeoqumicos
Evoluodosecossistemassucessoecolgica

4303

Objetivo(s)

Ambiente e recursos naturais

Carga horria
25 horas

Reconhecerosefeitosdaruturadoequilbrionaturalsobreosseresvivos.
Identificarascausaseasconsequnciasdaexplosodemogrfica.
Identificarosprincipaispoluentesdoar,daguaedosoloesuasconsequnciasnosseresvivos.
Reconheceraimportnciadosrecursosnaturaisnasociedadecontemporneaassimcomosuportede
atividades de lazer e turismo.

Contedos
Desenvolvimentoeevoluodopanoramaambiental
Ocrescimentodapopulaohumana
Pirmidesdeidade
Populaesemcrescimento,estveiseemregresso
Consequnciasdocrescimentodapopulaohumana
Causasdasmodificaesambientais
Factoresderuturadoequilbrioecolgico
Os recursos ambientais
Enumeraoecaracterizao
Conservaoegestodosrecursos
Integraoeadequaodagestodosrecursos
Necessidadedeumaconservaoegestoadequadas
Riscosdeumagestoinadequada

4304

Objetivo(s)

Ordenamento do territrio

Carga horria
25 horas

IdentificarosprincipaisinstrumentosdapolticadeOrdenamentodoTerritrioeUrbanismo.
Identificarosprincipaisinstrumentosemedidasquepermitemumaarticulaoentreoambienteeaagricultura.
Reconheceraimportnciadopatrimniohistricoculturalnoprocessodeplaneamento.

Contedos
Adualidadecrescimentoeconmico/desenvolvimento
Odesenvolvimentosustentvel
O planeamento territorial
ApolticadeOrdenamentodoTerritrioeUrbanismo
- Principais finalidades
Instrumentosdegestoterritorial
Vertentes:fsicaesocioeconmica
REFERENCIALDEFORMAO|
Tcnico/adeTurismoAmbientaleRuralNvel4 | 28-04-2016
Ocarterdinmicodoprocessodeplaneamento
Osplanoseasdiferentesescalasdeinterveno:nacional,regionalelocal,porexemplo:PDR,PROT,PDM
Aparticipaopblicanasvriasfasesdeplaneamento

9 / 60

Conservaoegestodosrecursos
Integraoeadequaodagestodosrecursos
Necessidadedeumaconservaoegestoadequadas
Riscosdeumagestoinadequada

4304

Objetivo(s)

Ordenamento do territrio

Carga horria
25 horas

IdentificarosprincipaisinstrumentosdapolticadeOrdenamentodoTerritrioeUrbanismo.
Identificarosprincipaisinstrumentosemedidasquepermitemumaarticulaoentreoambienteeaagricultura.
Reconheceraimportnciadopatrimniohistricoculturalnoprocessodeplaneamento.

Contedos
Adualidadecrescimentoeconmico/desenvolvimento
Odesenvolvimentosustentvel
O planeamento territorial
ApolticadeOrdenamentodoTerritrioeUrbanismo
- Principais finalidades
Instrumentosdegestoterritorial
Vertentes:fsicaesocioeconmica
Ocarterdinmicodoprocessodeplaneamento
Osplanoseasdiferentesescalasdeinterveno:nacional,regionalelocal,porexemplo:PDR,PROT,PDM
Aparticipaopblicanasvriasfasesdeplaneamento
Osplanosmunicipaisplanosdeformasdeusoeocupaodosolo
- PDM, PU, PP
reasurbanaseurbanizveis
- Zona de edificabilidade intensiva
- Zona de edificabilidade extensiva
Zonadetransio
Zonadeconcentraoindustrial
- Zona de equipamentos
reasnourbanasenourbanizveisoureasdesalvaguarda
RAN,RENereasdevalorizaopaisagstica
Anlisecartogrfica:PDMdomunicpiodeinserodaEscola
OPatrimniohistricoculturalnoprocessodeplaneamento
Processodeclassificao
Processodereabilitao
Adualidadecrescimentoeconmico/desenvolvimento
Odesenvolvimentosustentvel
Legislaoaplicvel

4305

Objetivo(s)

reas protegidas

Carga horria
25 horas

Tomarconhecimentodosobjetivosecaractersticasdoturismodenatureza.
Planearumaatividadetursticaadesenvolvernumareaprotegida.

Contedos
reasProtegidasdacaracterizaogesto
ClassificaodasreasProtegidas
- Objectivos inerentes
LegislaoreferentesreasProtegidas
reasProtegidasemPortugal
RedeNacionaldereasProtegidas
- A Rede Natura 2000
ZonasdeProteoEspecial(ZPE)eZonasEspeciaisdeConservao(ZEC)
Turismo e ambiente
Proteoambientalnosetorturstico.
O turismo de natureza
AsreasProtegidascomodestinoturstico
Patrimnionaturalecultural
Identificaodasatividadesdeanimaoturstica
Conflitosentreosinteressesdaconservaoeosinteressesdaspopulaes
Aimportnciadaconservaodasespcieseraasautctones
Projecto:AsreasProtegidascomoinstrumentodeconservaodanaturezadateoriaprtica.

4306

Caracterizao da atividade agrria

REFERENCIALDEFORMAO| Tcnico/adeTurismoAmbientaleRuralNvel4 | 28-04-2016

Objetivo(s)

Carga horria
25 horas

10 / 60

Identificar alguns problemas estruturais da agricultura portuguesa.


Identificararelaoentreossoloseoclimadeumadeterminadaregiocomoseuaproveitamentoagrrioe
com as tecnologias utilizadas.

Identificaodasatividadesdeanimaoturstica
Conflitosentreosinteressesdaconservaoeosinteressesdaspopulaes
Aimportnciadaconservaodasespcieseraasautctones
Projecto:AsreasProtegidascomoinstrumentodeconservaodanaturezadateoriaprtica.

4306

Objetivo(s)

Caracterizao da atividade agrria

Carga horria
25 horas

Identificar alguns problemas estruturais da agricultura portuguesa.


Identificararelaoentreossoloseoclimadeumadeterminadaregiocomoseuaproveitamentoagrrioe
com as tecnologias utilizadas.
Reconheceranecessidadedepraticarumaatividadeagrcolaquepreserveosrecursosnaturaiserespeitea
vida.

Contedos
Aagriculturacomoatividadesocioeconmica
Finalidadesetiposdeagricultura(empresarial,subsistncia,lazertempointeiro,tempoparcialcontaprpria,arrendamento
patronal, familiar)
Produointensiva/extensiva
Custosebenefciossocioeconmicos
xodorural
Funessociaisdaagricultura
Melhoriadaqualidadedevida(empregabilidade,acessibilidades,saneamentobsico,guaeluz,comunicaes,habitao)
Conservaoderecursoshumanos
Conservaoerecuperaodopatrimniohistricoearquitectnico
Meiospromotoresdaatividadeagrcola
Formaoprofissional
- Associativismo
Mercadosagrcolas
Crdito
- Parceiros sociais
- Investimento
Retrospectivahistricadaagricultura(breveanlisesalteraestecnolgicasintroduzidasaolongodotempo)
Utilizaodosfatoresnaturaisnaagricultura
Solo
Importnciadosolonaatividadeagrria
Gneseeconstituio
Tiposecaractersticasdossolos
- Capacidade de uso
- Melhoramento dos solos
Trabalhosdemobilizao,saneamentoecorreco
Conservaodossoloscontraaerosoecontraapoluioqumica
- Agricultura sem solo
gua
Importnciadaguanaatividadeagrria
Aguanosolo
- Principais sistemas de rega
Protecodosaquferosnasexploraesagrcolas
Clima
Importnciadoclimanaatividadeagrria
Influnciadosfatoresclimticosnaatividadeagrcola
- Pluviosidade
- Temperatura
- Humidade relativa do ar
Fotoperodo
Insolaoevento
Avisosagrcolas
Arelaodosfatoresgua,soloeclimanadiversidadedossistemas
Higieneesegurananotrabalhoagrcola
Ohomemeaatividadeagrria
Os fatores limitantes
Os fatores potencializadores
Higieneesegurananotrabalhoagrcola
Ordenamento agro-florestal
Sistemasdeproduoagrcolaeculturasmaisrepresentativas
Sequeiro
Regadio
Espciesanimaismaisrepresentativas
Raasautctones
Raasparaexploraointensiva
Regimesdeexplorao

4309

Atividade econmica

REFERENCIALDEFORMAO| Tcnico/adeTurismoAmbientaleRuralNvel4 | 28-04-2016

Objetivo(s)

Carga horria
50 horas

Identificarocircuitoeconmicoeasfunesdosvriosagenteseconmicos.
Relacionaroconceitoeconmicodemercadoeaformaodospreosemeconomiaaberta.

11 / 60

Espciesanimaismaisrepresentativas
Raasautctones
Raasparaexploraointensiva
Regimesdeexplorao

4309

Objetivo(s)

Atividade econmica

Carga horria
50 horas

Identificarocircuitoeconmicoeasfunesdosvriosagenteseconmicos.
Relacionaroconceitoeconmicodemercadoeaformaodospreosemeconomiaaberta.
Relacionaroconceitodeinflao,oseuclculoeasuarelaocomonveldevidaeoemprego.

Contedos
IntroduoCinciaEconmica
Atividadeeconmica
Agenteseconmicos
Circuitoseconmicos
Benseservios
Nooeclassificao
Produoeprocessoprodutivo
Sectoresdeatividadeeconmica
O mercado
Oferta e procura
PolticaMonetria
Euro e Banco Central Europeu
Inflao
Emprego
Polticaseconmicas
Oramentalefiscal
Produodebenseservios
Bensnooeclassificao
Produodebens,servioseprocessoprodutivo
Fatoresdeproduo,nooeclassificao
Emprego
Combinaodosfatoresdeproduo
Mercado e as leis da oferta e da procura
Conceito de mercado
Mercadosdebenseservios
Mercados de trabalho
Mercados financeiros
Procura individual e procura agregada
Concorrnciaeopreodeequilbrio

4310

Objetivo(s)

Diversidade agrria regional

Carga horria
50 horas

Caracterizaraatividadeagrrianaregio.
Identificarastecnologiasagrriasutilizadas,suafundamentaotcnicaecircunstnciassocioeconmicasque
condicionam a atividade dos agricultores.
Identificarosprincipaisrecursosendgenos.
Realizaraesedesenvolvertcnicasquevalorizemepromovamosrecursosendgenos.
Verificaraimportnciadoturismonoespaoruralparaodesenvolvimentorural.

Contedos
Actividadeagrria
Caracterizaoedafoclimticadaregio(breve)
Principais produtos e o seu valor comercial
Tcnicasdeproduodosprincipaisprodutosdaregio(seleccionaroscontedosdeacordocomaregio)
Agriculturaconvencionalversusagriculturaemmodobiolgico
- Culturas arvenses
- Consumo humano
- Forrageiras
- Industriais
- Fruticultura
- Frutos
- Pequenos frutos
- Frutos secos
- Viticultura
- Olivicultura
- Hortofloricultura
- Horticultura ao ar livre e sob coberto
- Floricultura ao ar livre e sob coberto
REFERENCIALDEFORMAO| Tcnico/adeTurismoAmbientaleRuralNvel4 | 28-04-2016
Plantasaromticasemedicinais
Jardinagemeespaosverdes
- Silvicultura
Principaisespciesdaregio

12 / 60

- Industriais
- Fruticultura
- Frutos
- Pequenos frutos
- Frutos secos
- Viticultura
- Olivicultura
- Hortofloricultura
- Horticultura ao ar livre e sob coberto
- Floricultura ao ar livre e sob coberto
Plantasaromticasemedicinais
Jardinagemeespaosverdes
- Silvicultura
Principaisespciesdaregio
Manutenoegestodemataseflorestas
Exploraodemadeirae/ououtrosprodutosflorestais
Silvopastorcia
Produoanimal
Produoemaneiodasespciesmaisrepresentativas
Recursosendgenosdaregio
Identificaodosprincipaisrecursosendgenosdaregio(seleccionaroscontedosdeacordocomaregio)
- Produtos para consumo em fresco
- Produtos transformados
- Consumo humano
Conhecimentostcnicosdosprocessosdeproduoetransformao
Produtosdahortaexemplos:
Solanceas:batatapimentotomate
Leguminosas:ervilhafaveirafeijo
Saladas:alfaceagrio
Couves:brcolosbruxelasflorlombardarepolho
- Bolbos: alho; cebola
Cucurbitceas:melnciamelopepino
Razes:cenoura,nabo
- Culturas vivazes: espargos; morangos
Plantasaromticasemedicinais
- Cogumelos
- Doces e compotas
- Conservas
- Mel
Potradicional
- Azeite e azeitonas
Vinhoeoutrasbebidasalcolicas
Queijoseoutroslacticnios
- Enchidos
Valorizaoepromoodosprodutos
RegiesDemarcadas
Certificaodaqualidade
Denominaodeorigem
Identificaodoprodutor
Tcnicaseprocessospotencializadoresdovalordosrecursosendgenosdaregio
Gastronomia
Enoturismo
Folclore
Artesanato:linholartefloraltrabalhoscommadeira,folhas,cascasdervores,camisasdemilho,escamasdepeixesabes
aromticos
Cinegtica
Pesca
Rotas:Vinho,azeite
Feiras e romarias
Museustemticos
Acomercializaodeprodutosendgenos
Oespaodevenda
Aapresentaodosprodutos

4311

Objetivo(s)

Sociologia do lazer

Carga horria
25 horas

Explicitaralgumasdefinieseconceitosnombitodasteoriasscioculturaisdolazer.
Precisarosfatoresqueconduziraminstitucionalizaosocialdolazer.
Reconhecerarelaotrabalho/lazer.
Reconhecerobinmiolazereturismo.

Contedos
Tempo e tempo livre
Definiodeconceitos
Tempo:biofsico/detrabalho
Tempo livre: constrangido/de lazer
Lazer
REFERENCIALDEFORMAO|
Tcnico/adeTurismoAmbientaleRuralNvel4 | 28-04-2016
cio
Evoluohistricadosconceitos
Tempo livre, lazer e trabalho
Abordagemsociolgicadolazer

13 / 60

Museustemticos
Acomercializaodeprodutosendgenos
Oespaodevenda
Aapresentaodosprodutos

4311

Objetivo(s)

Sociologia do lazer

Carga horria
25 horas

Explicitaralgumasdefinieseconceitosnombitodasteoriasscioculturaisdolazer.
Precisarosfatoresqueconduziraminstitucionalizaosocialdolazer.
Reconhecerarelaotrabalho/lazer.
Reconhecerobinmiolazereturismo.

Contedos
Tempo e tempo livre
Definiodeconceitos
Tempo:biofsico/detrabalho
Tempo livre: constrangido/de lazer
Lazer
cio
Evoluohistricadosconceitos
Tempo livre, lazer e trabalho
Abordagemsociolgicadolazer
Antecedentesdoestudosociolgicodolazer
Acivilizaodolazeredocio
OTurismocomoatividadedecio
Importnciadolazernassociedadesactuais
Regulaodasrelaesdelazernassociedadescapitalistas
Teses marxistas sobre o lazer
CentralidadedolazeredocionaPsModernidade
Construosocialdasnecessidadesdelazer
Organizaosocialdolazer
Usodostemposlivres,atividadesdelazereprticasculturaisdapopulaoportuguesa

4312

Objetivo(s)

Turismo: evoluo, conceitos e classificaes

Carga horria
25 horas

Descreveraevoluodeturismo.
Definir os conceitos fundamentais do turismo.
Identificarasdiferentesclassificaesdoturismo.

Contedos
Conceito de lazer, recreio e turismo
Classificaodosujeitoturstico
EvoluodoTurismoesuascaractersticas
Perspectivasdeevoluodoturismo

3479
Objetivo(s)

Procura e oferta turstica

Carga horria
50 horas

Identificarecaracterizarasdiversascomponentesdaprocuraeofertaturstica.

Contedos
Procuraturstica
Nooeformasdaprocuraturstica
Caractersticafundamentaldaprocuraturstica
Factoresdeterminantesdaprocuraturstica
Dimensoecaractersticasdaprocuraturstica
Diferentescaractersticasemotivaesdoturista
Tendnciasdeevoluoeaemergnciadenovostiposdeturismo
Perspectivas da procura internacional
Ofertaturstica
Definiodascaractersticasecomponentes
NegciosTursticos
Componentesdaofertaturstica:
Componentesdaofertatursticadebase
- Transporte Tcnico/adeTurismoAmbientaleRuralNvel4 | 28-04-2016
REFERENCIALDEFORMAO|
- Alojamento
Restauraoebebidas
- Visitas guiadas

14 / 60

Conceito de lazer, recreio e turismo


Classificaodosujeitoturstico
EvoluodoTurismoesuascaractersticas
Perspectivasdeevoluodoturismo

3479
Objetivo(s)

Procura e oferta turstica

Carga horria
50 horas

Identificarecaracterizarasdiversascomponentesdaprocuraeofertaturstica.

Contedos
Procuraturstica
Nooeformasdaprocuraturstica
Caractersticafundamentaldaprocuraturstica
Factoresdeterminantesdaprocuraturstica
Dimensoecaractersticasdaprocuraturstica
Diferentescaractersticasemotivaesdoturista
Tendnciasdeevoluoeaemergnciadenovostiposdeturismo
Perspectivas da procura internacional
Ofertaturstica
Definiodascaractersticasecomponentes
NegciosTursticos
Componentesdaofertaturstica:
Componentesdaofertatursticadebase
- Transporte
- Alojamento
Restauraoebebidas
- Visitas guiadas
Componentesdaofertatursticacomplementar
Atracestursticas
- Eventos
Actividadesdeanimao
Confernciaseseminrios
- Actividades recreativas e entretenimento
ProdutosTursticos

4314

Objetivo(s)

Direito e poltica do ambiente

Carga horria
25 horas

TomarconhecimentodosobjetivoseprincpiosfundamentaisdaPolticadoAmbiente.
Identificarosprincipaisdocumentoslegislativosemmatriadeambiente.
Descriminaraaplicaodosdiversosprogramasdefundoscomunitrios.

Contedos
NoesdeDireitodoAmbienteebasesdosistemajurdico
Natureza dos documentos legislativos
Princpiossubjacentespolticaelegislaodeambiente
Objectivoseprincpiosfundamentais
Vertentes
Instrumentos de apoio
AlicercesdaPolticadeAmbiente
AConstituiodaRepblica
O Programa do Governo
ALeideBasesdoAmbiente(Lein.11/87,de7deAbril)
EstruturaecompetnciasdaAdministraoPblica
Administraocentral
Administraolocal
OrganismosinternacionaiscompolticasrelacionadascomoAmbiente(OCDE,UE,ONU,ConselhodaEuropa,PNUA)
ResoluesinternacionaiseconvenesaquePortugaladeriu
Polticaelegislaocomunitriadeambiente
InstituiesdaEU
Polticacomunitria
Programasdeaco
ActonicoEuropeu
DireitoComunitrio
Programasdeaplicaodefundoscomunitrios
Aplicaes
Principaisdocumentoslegislativosnacionaisemmatriadeambiente:ar,rudo,solos,gua,licenciamentoeatividadeindustrial,
avaliaodeimpacteambiental,prevenodeacidentesindustriaisgraves,transporte,armazenagemeeliminaodesubstncias
txicaseperigosas,asboasprticasagrcolas,resduosprovenientesdaexploraoagrcola,edificaesurbanas,entreoutros
REFERENCIALDEFORMAO| Tcnico/adeTurismoAmbientaleRuralNvel4 | 28-04-2016

5265

Educao Ambiental

15 / 60
Carga horria

Actividadesdeanimao
Confernciaseseminrios
- Actividades recreativas e entretenimento
ProdutosTursticos

4314

Objetivo(s)

Direito e poltica do ambiente

Carga horria
25 horas

TomarconhecimentodosobjetivoseprincpiosfundamentaisdaPolticadoAmbiente.
Identificarosprincipaisdocumentoslegislativosemmatriadeambiente.
Descriminaraaplicaodosdiversosprogramasdefundoscomunitrios.

Contedos
NoesdeDireitodoAmbienteebasesdosistemajurdico
Natureza dos documentos legislativos
Princpiossubjacentespolticaelegislaodeambiente
Objectivoseprincpiosfundamentais
Vertentes
Instrumentos de apoio
AlicercesdaPolticadeAmbiente
AConstituiodaRepblica
O Programa do Governo
ALeideBasesdoAmbiente(Lein.11/87,de7deAbril)
EstruturaecompetnciasdaAdministraoPblica
Administraocentral
Administraolocal
OrganismosinternacionaiscompolticasrelacionadascomoAmbiente(OCDE,UE,ONU,ConselhodaEuropa,PNUA)
ResoluesinternacionaiseconvenesaquePortugaladeriu
Polticaelegislaocomunitriadeambiente
InstituiesdaEU
Polticacomunitria
Programasdeaco
ActonicoEuropeu
DireitoComunitrio
Programasdeaplicaodefundoscomunitrios
Aplicaes
Principaisdocumentoslegislativosnacionaisemmatriadeambiente:ar,rudo,solos,gua,licenciamentoeatividadeindustrial,
avaliaodeimpacteambiental,prevenodeacidentesindustriaisgraves,transporte,armazenagemeeliminaodesubstncias
txicaseperigosas,asboasprticasagrcolas,resduosprovenientesdaexploraoagrcola,edificaesurbanas,entreoutros

5265

Objetivo(s)

Educao Ambiental

Carga horria
25 horas

DefiniroconceitodeEducaoAmbientaleasuaevoluohistrica.
DefinirasdiferentesetapasdaeducaoambientalemPortugal.

Contedos
OconceitodeEducaoAmbiental
Finalidade/objetivosdaEducaoambiental
Evoluohistricaeideolgica:daCartadeBelgradoatualidade
AEducaoAmbientalemPortugal
Etapas
Intervenientes
Estudodecasosregionaisalgunsexemplos

4316

Objetivo(s)

Agricultura e Desenvolvimento Rural Sustentvel

Carga horria
25 horas

Enunciar o conceito de Desenvolvimento Rural Sustentado.


Caracterizaramultifuncionalidadedasexploraesagrcolas,naticadasuavalorizaoparaumturismode
qualidade.
Identificarastcnicasassociadasanovasformasdeproduoagrcolaquecontribuamparaamanutenodo
equilbriodosagroecossistemas.

Contedos
Conceitos de Agricultura Sustentada e de Desenvolvimento Rural Sustentado
Princpiosepressupostosdodesenvolvimentosustentado
REFERENCIALDEFORMAO|
Tcnico/adeTurismoAmbientaleRuralNvel4 | 28-04-2016
Agestodocapitalnaturalemagricultura
Planodeconservaodosolo
Gestodaguaedanutriodasplantas

16 / 60

AEducaoAmbientalemPortugal
Etapas
Intervenientes
Estudodecasosregionaisalgunsexemplos

4316

Objetivo(s)

Agricultura e Desenvolvimento Rural Sustentvel

Carga horria
25 horas

Enunciar o conceito de Desenvolvimento Rural Sustentado.


Caracterizaramultifuncionalidadedasexploraesagrcolas,naticadasuavalorizaoparaumturismode
qualidade.
Identificarastcnicasassociadasanovasformasdeproduoagrcolaquecontribuamparaamanutenodo
equilbriodosagroecossistemas.

Contedos
Conceitos de Agricultura Sustentada e de Desenvolvimento Rural Sustentado
Princpiosepressupostosdodesenvolvimentosustentado
Agestodocapitalnaturalemagricultura
Planodeconservaodosolo
Gestodaguaedanutriodasplantas
Omododeproduobiolgico
Aproduointegrada
Fundamentos
Tcnicasdeproteodasplantas
Fertilizaoerega
Adiversificaodeatividadesnaexploraoagrcola
Prestaodeserviosdecarterambiental
Desenvolvimentodeprodutostradicionaisdequalidade,valorizaodeconstruesruraisdetraatradicional
Dinamizaodeespaosagroflorestaisparafinsldicose/oupedaggicosrelacionadoscomomeiorural
Criaodeespaosmuseolgicosdetemticarural
InstrumentosdePolticaAgrcolaedeDesenvolvimentoRuralemvigor

4317

Objetivo(s)

Empresa ferramentas clssicas de gesto

Carga horria
25 horas

Tomarconhecimentodaevoluodagestoempresarial.
Tomarconhecimentodasmedidasinstitucionaiselegaisnecessriasparaacriaodeumaempresa.

Contedos
Gestoempresarial
Aevoluohistricadoconceito
Atomadadedecisesnabasedagestomoderna
Introduosferramentasclssicasdegesto
- Do Taylorismo ao TQM
FerramentasdediagnsticoOsdiagramasemespinha
FerramentasdeatribuiodeprioridadesOmtodoABC
FerramentasdeanliseAanliseSWOT
AscincoforascompetitivasdePorter
FerramentasdedecisesestratgicasMatrizdeBCG
Conceito de empresa
Caracterizaodaempresa
Critriosdeclassificaodasempresas
Organizaodaempresa
Constituiodeumaempresa
Os contratos comerciais
O caso dos contratos de allotment no turismo
Documentos comerciais
Ttulosdecrditoeoperaesbancrias

4318

Objetivo(s)

Contabilidade princpios contabilsticos


Identificarasprincipaisfunesdacontabilidade.
Calcular o valor patrimonial.
Distinguirbalanodeinventrio.
Distinguir proveitos de custos.
Apuraroresultadolquidodoexerccio.
Interpretarosvaloresapresentadosnobalano.

REFERENCIALDEFORMAO| Tcnico/adeTurismoAmbientaleRuralNvel4 | 28-04-2016

Contedos

Carga horria
25 horas

17 / 60

Os contratos comerciais
O caso dos contratos de allotment no turismo
Documentos comerciais
Ttulosdecrditoeoperaesbancrias

4318

Objetivo(s)

Contabilidade princpios contabilsticos

Carga horria
25 horas

Identificarasprincipaisfunesdacontabilidade.
Calcular o valor patrimonial.
Distinguirbalanodeinventrio.
Distinguir proveitos de custos.
Apuraroresultadolquidodoexerccio.
Interpretarosvaloresapresentadosnobalano.

Contedos
Funesdacontabilidade
Estticapatrimonial
Patrimniodaempresa
Conta
Inventrioebalano
Representaodobalano
Dinmicapatrimonial
Registo de movimentos de conta
Apuramentodoresultadolquidodoexerccio
Balanoedemonstraoderesultados

4360
Objetivo(s)

Fiscalidade

Carga horria
25 horas

Interpretar e aplicar os principais aspetos e conceitos da fiscalidade.

Contedos
Princpiosdafiscalidade
Noodeimposto
Classificaodosimpostos
Tipos de imposto
IRS
IRC
IVA
Imposto de selo
IMI

4320

Objetivo(s)

Gesto e anlise financeira

Carga horria
25 horas

Identificarosobjetivosdafunofinanceira.
Descrever o ciclo financeiro da empresa.
Interpretarainformaoeconmica,financeiraepatrimonialcontida,numbalanoeembalanossucessivos.
Elaborarumoramentodetesouraria.
Proporsoluesfinanceirasoualteraodoplanodeatividadesdaempresaemfunodosresultadosdo
oramentodetesouraria.
Calcular o valor de uma quantia de dinheiro diferida no tempo.

Contedos
Afunofinanceiranaempresa
Conceitos
Objectivos
Os mecanismos financeiros na empresa
Osfluxosreaiseosfluxosmonetrios
O ciclo financeiro
Elementosqueservemdebaseanlisedafunofinanceira
Obalano
Ademonstraoderesultados
Anliseeconmicofinanceiradaempresa
Critriosdeanlise
AnlisegrficadoBalano
REFERENCIALDEFORMAO|
Tcnico/adeTurismoAmbientaleRuralNvel4 | 28-04-2016
MapadeOrigemeAplicaodeFundos
MtododosIndicadoresouRcios
O Papel do gestor financeiro

18 / 60

IRC
IVA
Imposto de selo
IMI

4320

Objetivo(s)

Gesto e anlise financeira

Carga horria
25 horas

Identificarosobjetivosdafunofinanceira.
Descrever o ciclo financeiro da empresa.
Interpretarainformaoeconmica,financeiraepatrimonialcontida,numbalanoeembalanossucessivos.
Elaborarumoramentodetesouraria.
Proporsoluesfinanceirasoualteraodoplanodeatividadesdaempresaemfunodosresultadosdo
oramentodetesouraria.
Calcular o valor de uma quantia de dinheiro diferida no tempo.

Contedos
Afunofinanceiranaempresa
Conceitos
Objectivos
Os mecanismos financeiros na empresa
Osfluxosreaiseosfluxosmonetrios
O ciclo financeiro
Elementosqueservemdebaseanlisedafunofinanceira
Obalano
Ademonstraoderesultados
Anliseeconmicofinanceiradaempresa
Critriosdeanlise
AnlisegrficadoBalano
MapadeOrigemeAplicaodeFundos
MtododosIndicadoresouRcios
O Papel do gestor financeiro
A curto prazo
A longo prazo
Estudo das fontes de financiamento
OOramentodeTesourariaeoPlanoFinanceiro
O risco como determinante da rentabilidade da empresa
Comportamento do investidor face ao risco
Variaodeumaquantiadedinheironotempo

3483

Objetivo(s)

Imagem pessoal e comunicao com o cliente

Carga horria
50 horas

Identificareaplicarosprotocolosdeacordocomasituaoetipodecliente.
Identificareaplicarastcnicasdecomunicaocomclientes.

Contedos
Protocolosetcnicasdecomunicaocomosclientessituaesespecificas
Normas de conduta e de imagem pessoal

0704
Objetivo(s)

Atendimento tcnicas de comunicao

Carga horria
25 horas

Aplicartcnicasdecomunicaoemsituaodeatendimentodepblicoemdiferentescontextos.

Contedos
Etapas do atendimento
Acolhimento
- Diferentes tipos de contextos
Diferentestiposdepblicos
Caractersticasessenciaisdoatendedor
Aspetoscomunicacionaisverbaisenoverbais
- Escuta ativa
- Alinhamento com o contexto organizacional
Resoluo/Encaminhamentodasituao
- Despedida
Regrasdoatendimentopresencialetelefnico
REFERENCIALDEFORMAO|
Tcnico/adeTurismoAmbientaleRuralNvel4 | 28-04-2016
Cdigosdecomunicaoverbale/ounoverbalnosdiferentescontextosdeatendimento
Facilitadoresdecomunicao

19 / 60

Contedos
Protocolosetcnicasdecomunicaocomosclientessituaesespecificas
Normas de conduta e de imagem pessoal

0704
Objetivo(s)

Atendimento tcnicas de comunicao

Carga horria
25 horas

Aplicartcnicasdecomunicaoemsituaodeatendimentodepblicoemdiferentescontextos.

Contedos
Etapas do atendimento
Acolhimento
- Diferentes tipos de contextos
Diferentestiposdepblicos
Caractersticasessenciaisdoatendedor
Aspetoscomunicacionaisverbaisenoverbais
- Escuta ativa
- Alinhamento com o contexto organizacional
Resoluo/Encaminhamentodasituao
- Despedida
Regrasdoatendimentopresencialetelefnico
Cdigosdecomunicaoverbale/ounoverbalnosdiferentescontextosdeatendimento
Facilitadoresdecomunicao

4322

Objetivo(s)

Tipos e tcnicas de animao

Carga horria
50 horas

ReconheceraimportnciadasTcnicasdeAnimaoparaodesempenhodaatividadedeanimador.
Associartcnicasdeanimaosnecessidades,expectativaseproblemasdegrupossociaisespecficos.
Evidenciaraexpressocorporal,enquantotcnicadeeducaointegralnasvriasdimensesdapessoa
humana.

Contedos
Papel do animador
Modelodereferncia
Adequao/rentabilizaodetalentos
Transmissodeautonomia
Facilitaodatomadadedecises
Responsabilizaodecadaelementodogrupo
Expressocorporal
Jogosdeconcentrao
Consciencializaodocorpo
Dana
Teatro:dramatizaodehistricas,sketches
Jogoseoutrasatividadesldicas:jogostradicionais,concursos
Expressooral
Vozedico:exercciosdevoz,leituradetextos
Msica:canestradicionais,entreoutras
Expressoplstica
Expressoplsticalivre:pintura,escultura
Animaodegruposespeciais

4323

Objetivo(s)

Organizao institucional do turismo

Carga horria
25 horas

Caracterizarasorganizaesnombitodosetordoturismo,nacionaiseinternacionaissuasatribuiese
reasdeatuao.

Contedos
Organismosinternacionaiscomintervenoturstica
Papel do Estado no desenvolvimento do turismo
Estruturaeorganismosdosetorpblicoedosetorprivado

REFERENCIALDEFORMAO| Tcnico/adeTurismoAmbientaleRuralNvel4 | 28-04-2016

4324

Legislao turstica

20 / 60
Carga horria
25 horas

Msica:canestradicionais,entreoutras
Expressoplstica
Expressoplsticalivre:pintura,escultura
Animaodegruposespeciais

4323

Objetivo(s)

Organizao institucional do turismo

Carga horria
25 horas

Caracterizarasorganizaesnombitodosetordoturismo,nacionaiseinternacionaissuasatribuiese
reasdeatuao.

Contedos
Organismosinternacionaiscomintervenoturstica
Papel do Estado no desenvolvimento do turismo
Estruturaeorganismosdosetorpblicoedosetorprivado

4324

Objetivo(s)

Legislao turstica

Carga horria
25 horas

Aplicaralegislaoreguladoradaatividadeturstica,designadamentedoturismoemespaorural,daanimao
ambiental,doturismodenatureza,aosempreendimentoshoteleiroseagnciasdeviagem.
Aplicaralegislaoreguladoraaolicenciamentodeprojetosdeinteresseparaoturismoeapoioao
licenciamentodaatividadeturstica.

Contedos
Enquadramentojurdicodaatividadeturstica
EstratgiasdeintervenodoEstadonosetordoturismo
PapeldoEstadonosetordoturismoAfunolegislativa
OpapeldoTurismodePortugal,IP,naregulamentaoturstica
Legislaoreguladora
Empreendimentostursticos
Turismoemespaorural
Turismo de natureza
Empresasdeanimaoturstica
Agnciasdeviagens
Gastronomiacomopatrimniocultural
Estabelecimentosderestauraoebebidas
Sistemas de incentivos para o turismo

4325

Objetivo(s)

Componentes e operaes do turismo

Carga horria
50 horas

Identificarasdiferentescomponenteseoperaesdeturismo.
Delineartcnicaseprticasespecficasdecadaumadasatividadesdosetor.
Reconheceraimportnciadaconjugaodetodasasatividadesparaaorganizaodeprodutostursticos.

Contedos
Aacomodaooualojamentotursticoeserviosrelacionados
Equipamentosdeatraoeanimao
Transportesconvencionaisetursticos
Restaurao
Distribuioturstica
Informaoturstica
Produtostursticos

4326

Objetivo(s)

Patrimnio artstico e cultural

Carga horria
50 horas

Distinguirosdiferentesestiloseexpressesartsticas.
Mobilizarosconhecimentosadquiridosdemodoapreservarevalorizaropatrimnioartsticoecultural.
opatrimnioarquitetnicodopase,emparticular,opatrimnioclassificado.

REFERENCIALDEFORMAO|
Tcnico/adeTurismoAmbientaleRuralNvel4 | 28-04-2016
Contedos

OPatrimnio:conceitoetipologiasdeclassificao
AUNESCOeoseupapelnaclassificaodePatrimnioMundial

21 / 60

Restaurao
Distribuioturstica
Informaoturstica
Produtostursticos

4326

Objetivo(s)

Patrimnio artstico e cultural

Carga horria
50 horas

Distinguirosdiferentesestiloseexpressesartsticas.
Mobilizarosconhecimentosadquiridosdemodoapreservarevalorizaropatrimnioartsticoecultural.
opatrimnioarquitetnicodopase,emparticular,opatrimnioclassificado.

Contedos
OPatrimnio:conceitoetipologiasdeclassificao
AUNESCOeoseupapelnaclassificaodePatrimnioMundial
Portugal:Monumentosestiosclassificadoscomopatrimniomundial.OutrasclassificaespatrimoniaisIPPAR
AArtePaleolticaeasuadistribuionoterritrionacional:oparquearqueolgicodoCa
AArteMegaltica
A Cultura Castreja
Aexpressoartsticaclssica:aartegregaeaarteromana
Aexpressoartsticamedieval:oestiloromnicoeoestilogtico
AartesobosignodeAl:olegadoartsticoeculturalislmiconoterritrioportugus
AArtedoRenascimento:apersistnciadogticoemPortugaleoManuelino
Do Renascimento ao Maneirismo
O estilo Barroco.
AspectosculturaiseartsticosdoPortugalsetecentista:ClassicismoeAcademismo
DoNeoclssicoArteModerna.ORomantismo,oRealismoeoImpressionismo
CorrentesartsticasdosculoXX:doModernismoArteContempornea

4327

Objetivo(s)

Itinerrios e circuitos tursticos

Carga horria
25 horas

Identificarosdiferentestiposeformasdeitinerriostursticos.
Realizarumapropostadeprojetodeitinerrioturstico.
Criarumprojetodeitinerrioturstico,tendoemcontaosatrativoseprodutosdaregio.

Contedos
Conceitos e terminologias
Planeamentoeconceodeitinerriostursticos
Objectivosecaractersticasdeumitinerrioturstico
Recursosafetosconceodeitinerrios
Fasesdeorganizaodeumitinerrio
Execuodeumtraado
Experimentaodoitinerrioplaneado
Divulgaoecomercializaodeumitinerrio

4328

Objetivo(s)

Marketing turstico

Carga horria
50 horas

Definir marketing e marketing mix.


Identificaroselementosquecompemumplanodemarketing.
Utilizarosinstrumentospromocionaisdisponveis.
Executar um plano de marketingparaumproduto/projetoturstico.

Contedos
Conceito de Marketing
Conceito de MarketingTurstico
O marketing mix
Polticadeproduto
Polticadepreo
Polticadedistribuio
Polticadepromoo
Omixdosservios
Pessoal em contacto
Imagem
Processodeprestaodoservio
Segmentao
REFERENCIALDEFORMAO|
Tcnico/adeTurismoAmbientaleRuralNvel4 | 28-04-2016
Definiodesegmentao
Razesdasegmentao
Processodesegmentao

22 / 60

Fasesdeorganizaodeumitinerrio
Execuodeumtraado
Experimentaodoitinerrioplaneado
Divulgaoecomercializaodeumitinerrio

4328

Objetivo(s)

Marketing turstico

Carga horria
50 horas

Definir marketing e marketing mix.


Identificaroselementosquecompemumplanodemarketing.
Utilizarosinstrumentospromocionaisdisponveis.
Executar um plano de marketingparaumproduto/projetoturstico.

Contedos
Conceito de Marketing
Conceito de MarketingTurstico
O marketing mix
Polticadeproduto
Polticadepreo
Polticadedistribuio
Polticadepromoo
Omixdosservios
Pessoal em contacto
Imagem
Processodeprestaodoservio
Segmentao
Definiodesegmentao
Razesdasegmentao
Processodesegmentao
Principaiscritriosdesegmentao
Escolhadoscritriosdesegmentao
Posicionamentodedestinostursticos
Definiodeposicionamento
Importnciadaescolhadeumposicionamento
Asduasdimensesdeumposicionamento
Aescolhadascaractersticas/atributosdistintivos
A qualidade de um posicionamento
Elaboraodeumaestratgiademarketingturstico
Aanliseediagnsticodasituaododestinoeespaoturstico(SWOT...)
Definiodeobjectivos
Asopesestratgicasdemarketing
Elaboraoeformulaodomarketing mix
Aavaliaodoplanodeaco
Instrumentos promocionais
Novosconceitosestratgicosdemarketingparaoturismo
Marketing relacional
O e-marketing

4329

Objetivo(s)

Qualidade no servio turstico turismo rural

Carga horria
50 horas

Identificar e aplicar as normas de qualidade e identificar necessidades de melhoria.


Identificareaplicarnormasdeseguranaespecficasnaorganizaoeprestaodeserviosdeanimao.

Contedos
Qualidadedoservioturstico
Qualidade
- Novos requisitos da norma ISO 9001:2001
- Conceito de processo
Processodemelhoriacontnuacaracterizaoeaplicao
Processosdeavaliaoesatisfaodocliente
Gestodetopoeoseupapelnoprocessodegestointegradadaqualidade
IntroduoHigieneeSegurananaRestauraoeHACCP
Contaminaesalimentaresesadepblica
Higiene pessoal
ProcessoseplanosdelimpezaedesinfeonaRestaurao
- dos locais
- dos equipamentos e instrumentos
Normasdereferncia
Sistemasdegestodaseguranaalimentar.NormaPortuguesaISO22000:2005eHACCP
IntroduoaosistemaHACCPprincpiosdeaplicao
Metodologiasparaaaplicaodosplanosdeautocontrolenombitodamanipulaodealimentos
REFERENCIALDEFORMAO| Tcnico/adeTurismoAmbientaleRuralNvel4 | 28-04-2016
23 / 60
Preparaodosplanosdeautocontrolo
RequisitosparaacertificaodeEmpreendimentosdeTurismoemEspaoRural
Normasdesegurananaorganizaoeprestaodeserviosdeanimao
Requisitosdesegurananoplaneamentoeorganizaodosvriosserviostursticoseemdeterminadoscontextos(actividades

Instrumentos promocionais
Novosconceitosestratgicosdemarketingparaoturismo
Marketing relacional
O e-marketing

4329

Objetivo(s)

Qualidade no servio turstico turismo rural

Carga horria
50 horas

Identificar e aplicar as normas de qualidade e identificar necessidades de melhoria.


Identificareaplicarnormasdeseguranaespecficasnaorganizaoeprestaodeserviosdeanimao.

Contedos
Qualidadedoservioturstico
Qualidade
- Novos requisitos da norma ISO 9001:2001
- Conceito de processo
Processodemelhoriacontnuacaracterizaoeaplicao
Processosdeavaliaoesatisfaodocliente
Gestodetopoeoseupapelnoprocessodegestointegradadaqualidade
IntroduoHigieneeSegurananaRestauraoeHACCP
Contaminaesalimentaresesadepblica
Higiene pessoal
ProcessoseplanosdelimpezaedesinfeonaRestaurao
- dos locais
- dos equipamentos e instrumentos
Normasdereferncia
Sistemasdegestodaseguranaalimentar.NormaPortuguesaISO22000:2005eHACCP
IntroduoaosistemaHACCPprincpiosdeaplicao
Metodologiasparaaaplicaodosplanosdeautocontrolenombitodamanipulaodealimentos
Preparaodosplanosdeautocontrolo
RequisitosparaacertificaodeEmpreendimentosdeTurismoemEspaoRural
Normasdesegurananaorganizaoeprestaodeserviosdeanimao
Requisitosdesegurananoplaneamentoeorganizaodosvriosserviostursticoseemdeterminadoscontextos(actividades
deanimao,alojamento)
Seguros
Prevenodedoenas/acidentes

4331

Objetivo(s)

Planeamento turstico e impactos do turismo

Carga horria
50 horas

Reconheceraimportnciadoplaneamentonombitodoturismo.
Definirplanotursticoecaracterizarassuasetapas.
Definirestratgiasconducentespreparaodeumplanodeturismo.
Avaliar o impacto do turismo sobre o meio ambiente e a economia.
Enumerarosefeitosdoturismonasestruturassociolgicaseculturais.

Contedos
Planeamentoturstico
Noo
Etapas
Anlisedaprocura
Anlisedaoferta
Previsodaprocura
Custosdefinanciamentoeimplementaodoplano
Monitorizaoeavaliao
Conceito de plano
Realidades
Objectivos
Implementao
Impactoturstico
Ambiental
Social
Cultural
Econmico

4332

Animao turstica

REFERENCIALDEFORMAO| Tcnico/adeTurismoAmbientaleRuralNvel4 | 28-04-2016

Objetivo(s)

Carga horria
25 horas

PrecisarumconceitodeAnimaoTurstica.
ReconhecerainterdependnciaentreoTurismoeaAnimao.
IdentificareexplicitarasdiferentesmodalidadesdeAnimaoTursticaprevistasnasreasprotegidas.
Distinguirasfunesdoanimador:animadorgestor,animadortcnico,animadorpolivalente.

24 / 60

Ambiental
Social
Cultural
Econmico

4332

Objetivo(s)

Animao turstica

Carga horria
25 horas

PrecisarumconceitodeAnimaoTurstica.
ReconhecerainterdependnciaentreoTurismoeaAnimao.
IdentificareexplicitarasdiferentesmodalidadesdeAnimaoTursticaprevistasnasreasprotegidas.
Distinguirasfunesdoanimador:animadorgestor,animadortcnico,animadorpolivalente.

Contedos
AnimaoTurstica
Conceitos
Objectivos
Vantagenseconmicas
Evoluohistrica
Enquadramento Legal
EmpresadeAnimaoTurstica
- Conceito
Actividadesprprias
Actividadesacessrias
- Requisitos principais
- Processo de licenciamento
AAnimaoTursticanombitodoturismodenatureza
Enquadramento geral
Modalidadesdeanimao
OAnimadorTurstico
Estatuto
Perfil do animador
Caractersticasgerais
Caractersticasespecficas
Funesdoanimador
Animador chefe
Animador gestor
Animador polivalente
Animadortcnico

4333

Objetivo(s)

Planeamento e organizao de projetos de animao

Carga horria
50 horas

Identificaraspotencialidadesdaregioparaaanimao.
Criareimplementarplanosdeanimaodeacordocomaspotencialidadesdaregio.

Contedos
Potencialidadesdaregio
Instrumentos de pesquisa
Indicadoresdepotencialidadesnoquerespeitaaanimao
Potencialidadesdaanimaonaregio
Projectosdeanimao
Planodeanimaoturstica
Especificaodeconceitos
- Plano
- Projecto
- Programa
Estruturadoplanodeanimao
Diagnstico
Inventrios:ofertatursticalocal/regional
Anlisedaprocuraturstica
Definiodeobjetivoseestratgia
Programadeao
Plano de marketing perspectivadonombitodaanimao
Tcnicasdepromoodaanimao
Objetivosdapromoo
Critriosgeraisdapromoo
Atrao
Ttulos/temasapelativos
Adequao
- Oportunidade
Multiplicidade/diversificao
REFERENCIALDEFORMAO| Tcnico/adeTurismoAmbientaleRuralNvel4 | 28-04-2016
- Suportes promocionais mais comuns
- Cartazes
- Megafonia
Promoopessoal

25 / 60

Animador chefe
Animador gestor
Animador polivalente
Animadortcnico

4333

Objetivo(s)

Planeamento e organizao de projetos de animao

Carga horria
50 horas

Identificaraspotencialidadesdaregioparaaanimao.
Criareimplementarplanosdeanimaodeacordocomaspotencialidadesdaregio.

Contedos
Potencialidadesdaregio
Instrumentos de pesquisa
Indicadoresdepotencialidadesnoquerespeitaaanimao
Potencialidadesdaanimaonaregio
Projectosdeanimao
Planodeanimaoturstica
Especificaodeconceitos
- Plano
- Projecto
- Programa
Estruturadoplanodeanimao
Diagnstico
Inventrios:ofertatursticalocal/regional
Anlisedaprocuraturstica
Definiodeobjetivoseestratgia
Programadeao
Plano de marketing perspectivadonombitodaanimao
Tcnicasdepromoodaanimao
Objetivosdapromoo
Critriosgeraisdapromoo
Atrao
Ttulos/temasapelativos
Adequao
- Oportunidade
Multiplicidade/diversificao
- Suportes promocionais mais comuns
- Cartazes
- Megafonia
Promoopessoal
- Sketches promocionais
- Outros suportes
Implementao
Estruturaodotrabalhodeanimaoassentenosfenmenosdeinterao
Tcnicasdeplaneamentoegestodeprojectos
Etapasemetodologiasdeaosubjacentesimplementaodeatividadedeanimao
Operacionalizaodaanimaopotenciadaatravsde
Adequaoestratgicaetipologiamatrizdogrupo
Operacionalizaoparaaobtenoderesultados
Recursoshumanos,materiaisetcnicos

3496

Tcnicas de animao turstica

Objetivo(s)

Identificartcnicasdeanimaoturstica.

Carga horria
25 horas

Contedos
Tcnicasdeanimaocaracterizao
Normasdesegurana

4335

Objetivo(s)

Valorizao e empreendedorismo rural

Carga horria
50 horas

Caracterizar o empreendedorismo nas suas diversas componentes.


Identificaratividadeseconmicascomplementaresagricultura.
Elaborar planos Turismo Ambiental e Rural.

REFERENCIALDEFORMAO| Tcnico/adeTurismoAmbientaleRuralNvel4 | 28-04-2016

Contedos

O Empreendedorismo

26 / 60

Contedos
Tcnicasdeanimaocaracterizao
Normasdesegurana

4335

Objetivo(s)

Valorizao e empreendedorismo rural

Carga horria
50 horas

Caracterizar o empreendedorismo nas suas diversas componentes.


Identificaratividadeseconmicascomplementaresagricultura.
Elaborar planos Turismo Ambiental e Rural.

Contedos
O Empreendedorismo
PlaneamentoePlanodeNegcios
Instrumentos institucionais de desenvolvimento rural
OEmpreendedor
Tomadadedeciso
Liderana
Identificaodeoportunidades
Intuioempresarial
Anlisedeprojetosempresariaisrurais

4336

Objetivo(s)

Instrumentos para a criao de projetos e empresas tursticas

Carga horria
50 horas

Aplicaroconceitodeprojetodeinvestimentoturstico.
Identificarasdiferentesclassificaesetipologiasdeprojetosdeinvestimentoturstico.
Percorrerasdiferentesetapascomvistacriaodeumprojetodeinvestimentoturstico.
Aplicarosprocedimentoslegaiseadministrativostendentescriaodeprojetostursticos.
Tomarconhecimentodosincentivosdeapoiocriaodeempresastursticas.

Contedos
Projetos de investimento em turismo
Definio
Classificaoetipologiadosprojetostursticos
Principaisetapasparaacriaodeumprojecto
EnquadramentodeprojetoseanliseSWOT
O plano de investimento e de financiamento
Processo de candidatura
Factoresdeanlise
Execuofinanceiradoprojecto
Simulaodeinvestimento/anlisedecasosprticos
Estudo de mercado
Criaodaempresa
Funcionamento da empresa

6957

Objetivo(s)

Lngua inglesa informaes acerca da vida quotidiana,


compras, e servios e locais de interesse turstico

Carga horria
50 horas

Pediredarinformaespessoaisedoquotidiano,emlnguainglesa.
Pediredarinformaesacercaderefeies,alimentosebebidas,emlnguainglesa.
Pediredarinformaessobreservios,transportesecompras,emlnguainglesa.
Pediredarinformaesacercadelocaisdeinteressetursticoedeatividadesdelazer,emlnguainglesa.

Contedos
Informaespessoaisedoquotidiano
Identificao/Caracterizaodesiprprio
Descriofsicaepsicolgicadepessoas
Rotinadiria
Refeies,alimentosebebidas
Compras,transporteseservios
Compras
- Lojas
Tiposdecomrcio
Servios:
Transportes
REFERENCIALDEFORMAO|
Tcnico/adeTurismoAmbientaleRuralNvel4 | 28-04-2016
- Bancos
- Correios
- Telefones

27 / 60

Estudo de mercado
Criaodaempresa
Funcionamento da empresa

6957

Objetivo(s)

Lngua inglesa informaes acerca da vida quotidiana,


compras, e servios e locais de interesse turstico

Carga horria
50 horas

Pediredarinformaespessoaisedoquotidiano,emlnguainglesa.
Pediredarinformaesacercaderefeies,alimentosebebidas,emlnguainglesa.
Pediredarinformaessobreservios,transportesecompras,emlnguainglesa.
Pediredarinformaesacercadelocaisdeinteressetursticoedeatividadesdelazer,emlnguainglesa.

Contedos
Informaespessoaisedoquotidiano
Identificao/Caracterizaodesiprprio
Descriofsicaepsicolgicadepessoas
Rotinadiria
Refeies,alimentosebebidas
Compras,transporteseservios
Compras
- Lojas
Tiposdecomrcio
Servios:
Transportes
- Bancos
- Correios
- Telefones
Locaisdeinteressetursticoeatividadesdelazer
Locaisdeinteresseturstico
Caracterizaodevriostiposdelocaisdeinteresseturstico
Regrasdeutilizaodecadaespao
Condiesmeteorolgicas
Ocupaodetemposlivres
- Atividades de lazer
- Viagens

6962
Objetivo(s)

Lngua inglesa atendimento e acolhimento

Carga horria
50 horas

Aplicarvocabulrioespecficonaatividadedeassistnciaaocliente,emlnguainglesa.

Contedos
Atendimento
Atendimento:
- Presencial
Telefnico
- Por fax ou e-mail
Acolhimento
Acolhimento:
- Posto de turismo
Agnciadeviagens
- Hotel
Guiaturstico
Tipos de Turismo
Turismo,cioedescanso
- Turismo de massas
- Turismo ambiental e rural
- Turismo cultural
- Turismo desportivo
- Turismo religioso
Turismogastronmico
- Turismo termal

6963
Objetivo(s)

Lngua francesa atendimento e acolhimento


Aplicarvocabulrioespecficonaatividadedeassistnciaaocliente,emlnguafrancesa.

REFERENCIALDEFORMAO| Tcnico/adeTurismoAmbientaleRuralNvel4 | 28-04-2016

Contedos

Carga horria
50 horas

28 / 60

- Turismo desportivo
- Turismo religioso
Turismogastronmico
- Turismo termal

6963
Objetivo(s)

Lngua francesa atendimento e acolhimento

Carga horria
50 horas

Aplicarvocabulrioespecficonaatividadedeassistnciaaocliente,emlnguafrancesa.

Contedos
Atendimento
Atendimento:
- Presencial
Telefnico
- Por fax ou e-mail
Acolhimento
Acolhimento:
- Posto de turismo
Agnciadeviagens
- Hotel
Guiaturstico
Tipos de Turismo
Turismo,cioedescanso
- Turismo de massas
- Turismo ambiental e rural
- Turismo cultural
- Turismo desportivo
- Turismo religioso
Turismogastronmico
- Turismo termal

6958

Objetivo(s)

Lngua francesa informaes acerca da vida quotidiana,


compras e servios e locais de interesse turstico

Carga horria
50 horas

Pediredarinformaespessoaisedoquotidiano,emlnguafrancesa.
Pediredarinformaesacercaderefeies,alimentosebebidas,emlnguafrancesa.
Pediredarinformaessobreservios,transportesecompras,emlnguafrancesa.
Pediredarinformaesacercadelocaisdeinteressetursticoedeatividadesdelazer,emlnguafrancesa.

Contedos
Informaespessoaisedoquotidiano
Identificao/Caracterizaodesiprprio
Descriofsicaepsicolgicadepessoas
Rotinadiria
Refeies,alimentosebebidas
Compras,transporteseservios
Compras
- Lojas
Tiposdecomrcio
Servios:
Transportes
- Bancos
- Correios
- Telefones
Locaisdeinteressetursticoeatividadesdelazer
Locaisdeinteresseturstico
Caracterizaodevriostiposdelocaisdeinteresseturstico
Regrasdeutilizaodecadaespao
Condiesmeteorolgicas
Ocupaodetemposlivres
- Atividades de lazer
- Viagens

6959

Lngua espanhola informaes acerca da vida quotidiana,


compras e servios e locais de interesse turstico

Pediredarinformaespessoaisedoquotidiano,emlnguaespanhola.
29 / 60
Pediredarinformaesacercaderefeies,alimentosebebidas,emlnguaespanhola.
Pediredarinformaessobreservios,transportesecompras,emlnguaespanhola.
Pediredarinformaesacercadelocaisdeinteressetursticoedeatividadesdelazer,emlnguaespanhola.

REFERENCIALDEFORMAO| Tcnico/adeTurismoAmbientaleRuralNvel4 | 28-04-2016

Objetivo(s)

Carga horria
50 horas

Condiesmeteorolgicas
Ocupaodetemposlivres
- Atividades de lazer
- Viagens

6959

Objetivo(s)

Lngua espanhola informaes acerca da vida quotidiana,


compras e servios e locais de interesse turstico

Carga horria
50 horas

Pediredarinformaespessoaisedoquotidiano,emlnguaespanhola.
Pediredarinformaesacercaderefeies,alimentosebebidas,emlnguaespanhola.
Pediredarinformaessobreservios,transportesecompras,emlnguaespanhola.
Pediredarinformaesacercadelocaisdeinteressetursticoedeatividadesdelazer,emlnguaespanhola.

Contedos
Informaespessoaisedoquotidiano
Identificao/Caracterizaodesiprprio
Descriofsicaepsicolgicadepessoas
Rotinadiria
Refeies,alimentosebebidas
Compras,transporteseservios
Compras
- Lojas
Tiposdecomrcio
Servios:
Transportes
- Bancos
- Correios
- Telefones
Locaisdeinteressetursticoeatividadesdelazer
Locaisdeinteresseturstico
Caracterizaodevriostiposdelocaisdeinteresseturstico
Regrasdeutilizaodecadaespao
Condiesmeteorolgicas
Ocupaodetemposlivres
- Atividades de lazer
- Viagens

6964
Objetivo(s)

Lngua espanhola atendimento e acolhimento

Carga horria
50 horas

Aplicarvocabulrioespecficonaatividadedeassistnciaaocliente,emlnguaespanhola.

Contedos
Atendimento
Atendimento:
- Presencial
Telefnico
- Por fax ou e-mail
Acolhimento
Acolhimento:
- Posto de turismo
Agnciadeviagens
- Hotel
Guiaturstico
Tipos de Turismo
Turismo,cioedescanso
- Turismo de massas
- Turismo ambiental e rural
- Turismo cultural
- Turismo desportivo
- Turismo religioso
Turismogastronmico
- Turismo termal

6965
Objetivo(s)

Lngua alem atendimento e acolhimento


Aplicarvocabulrioespecficonaatividadedeassistnciaaocliente,emlnguaalem.

REFERENCIALDEFORMAO| Tcnico/adeTurismoAmbientaleRuralNvel4 | 28-04-2016

Contedos

Carga horria
50 horas

30 / 60

- Turismo desportivo
- Turismo religioso
Turismogastronmico
- Turismo termal

6965
Objetivo(s)

Lngua alem atendimento e acolhimento

Carga horria
50 horas

Aplicarvocabulrioespecficonaatividadedeassistnciaaocliente,emlnguaalem.

Contedos
Atendimento
Atendimento:
- Presencial
Telefnico
- Por fax ou e-mail
Acolhimento
Acolhimento:
- Posto de turismo
Agnciadeviagens
- Hotel
Guiaturstico
Tipos de Turismo
Turismo,cioedescanso
- Turismo de massas
- Turismo ambiental e rural
- Turismo cultural
- Turismo desportivo
- Turismo religioso
Turismogastronmico
- Turismo termal

6960

Objetivo(s)

Lngua alem informaes acerca da vida quotidiana,


compras, e servios e locais de interesse turstico

Carga horria
50 horas

Pediredarinformaespessoaisedoquotidiano,emlnguaalem.
Pediredarinformaesacercaderefeies,alimentosebebidas,emlnguaalem.
Pediredarinformaessobreservios,transportesecompras,emlnguaalem.
Pediredarinformaesacercadelocaisdeinteressetursticoedeatividadesdelazer,emlnguaalem.

Contedos
Informaespessoaisedoquotidiano
Identificao/Caracterizaodesiprprio
Descriofsicaepsicolgicadepessoas
Rotinadiria
Refeies,alimentosebebidas
Compras,transporteseservios
Compras
- Lojas
Tiposdecomrcio
Servios:
Transportes
- Bancos
- Correios
- Telefones
Locaisdeinteressetursticoeatividadesdelazer
Locaisdeinteresseturstico
Caracterizaodevriostiposdelocaisdeinteresseturstico
Regrasdeutilizaodecadaespao
Condiesmeteorolgicas
Ocupaodetemposlivres
- Atividades de lazer
- Viagens

6961

Lngua italiana informaes acerca da vida quotidiana,


compras e servios e locais de interesse turstico

Pediredarinformaespessoaisedoquotidiano,emlnguaitaliana.
31 / 60
Pediredarinformaesacercaderefeies,alimentosebebidas,emlnguaitaliana.
Pediredarinformaessobreservios,transportesecompras,emlnguaitaliana.
Pediredarinformaesacercadelocaisdeinteressetursticoedeatividadesdelazer,emlnguaitaliana.

REFERENCIALDEFORMAO| Tcnico/adeTurismoAmbientaleRuralNvel4 | 28-04-2016

Objetivo(s)

Carga horria
50 horas

Condiesmeteorolgicas
Ocupaodetemposlivres
- Atividades de lazer
- Viagens

6961

Objetivo(s)

Lngua italiana informaes acerca da vida quotidiana,


compras e servios e locais de interesse turstico

Carga horria
50 horas

Pediredarinformaespessoaisedoquotidiano,emlnguaitaliana.
Pediredarinformaesacercaderefeies,alimentosebebidas,emlnguaitaliana.
Pediredarinformaessobreservios,transportesecompras,emlnguaitaliana.
Pediredarinformaesacercadelocaisdeinteressetursticoedeatividadesdelazer,emlnguaitaliana.

Contedos
Informaespessoaisedoquotidiano
Identificao/Caracterizaodesiprprio
Descriofsicaepsicolgicadepessoas
Rotinadiria
Refeies,alimentosebebidas
Compras,transporteseservios
Compras
- Lojas
Tiposdecomrcio
Servios:
Transportes
- Bancos
- Correios
- Telefones
Locaisdeinteressetursticoeatividadesdelazer
Locaisdeinteresseturstico
Caracterizaodevriostiposdelocaisdeinteresseturstico
Regrasdeutilizaodecadaespao
Condiesmeteorolgicas
Ocupaodetemposlivres
- Atividades de lazer
- Viagens

6966
Objetivo(s)

Lngua italiana atendimento e acolhimento

Carga horria
50 horas

Aplicarvocabulrioespecficonaatividadedeassistnciaaocliente,emlnguaitaliana.

Contedos
Atendimento
Atendimento:
- Presencial
Telefnico
- Por fax ou e-mail
Acolhimento
Acolhimento:
- Posto de turismo
Agnciadeviagens
- Hotel
Guiaturstico
Tipos de Turismo
Turismo,cioedescanso
- Turismo de massas
- Turismo ambiental e rural
- Turismo cultural
- Turismo desportivo
- Turismo religioso
Turismogastronmico
- Turismo termal

7445

Lngua holandesa informaes acerca da vida quotidiana,


compras, e servios e locais de interesse turstico

Pediredarinformaespessoaisedoquotidiano,emlnguaholandesa.
32 / 60
Pediredarinformaesacercaderefeies,alimentosebebidas,emlnguaholandesa.
Pediredarinformaessobreservios,transportesecompras,emlnguaholandesa.
Pediredarinformaesacercadelocaisdeinteressetursticoedeatividadesdelazer,emlnguaholandesa.

REFERENCIALDEFORMAO| Tcnico/adeTurismoAmbientaleRuralNvel4 | 28-04-2016

Objetivo(s)

Carga horria
50 horas

- Turismo desportivo
- Turismo religioso
Turismogastronmico
- Turismo termal

7445

Objetivo(s)

Lngua holandesa informaes acerca da vida quotidiana,


compras, e servios e locais de interesse turstico

Carga horria
50 horas

Pediredarinformaespessoaisedoquotidiano,emlnguaholandesa.
Pediredarinformaesacercaderefeies,alimentosebebidas,emlnguaholandesa.
Pediredarinformaessobreservios,transportesecompras,emlnguaholandesa.
Pediredarinformaesacercadelocaisdeinteressetursticoedeatividadesdelazer,emlnguaholandesa.

Contedos
Informaespessoaisedoquotidiano
Identificao/Caracterizaodesiprprio
Descriofsicaepsicolgicadepessoas
Rotinadiria
Refeies,alimentosebebidas
Compras,transporteseservios
Compras
- Lojas
Tiposdecomrcio
Servios:
- Transportes
- Bancos
- Correios
- Telefones
Locaisdeinteressetursticoeatividadesdelazer
Locaisdeinteresseturstico
Caracterizaodevriostiposdelocaisdeinteresseturstico
Regrasdeutilizaodecadaespao
Condiesmeteorolgicas
Ocupaodetemposlivres
- Actividades de lazer
- Viagens

7449
Objetivo(s)

Lngua holandesa atendimento e acolhimento

Carga horria
50 horas

Aplicarvocabulrioespecficonaatividadedeassistnciaaocliente,emlnguaholandesa.

Contedos
Atendimento
Atendimento:
- Presencial
Telefnico
- Por fax ou e-mail
Acolhimento
Acolhimento:
- Posto de turismo
Agnciadeviagens
- Hotel
Guiaturstico
Tipos de Turismo
Turismo,cioedescanso
- Turismo de massas
- Turismo ambiental e rural
- Turismo cultural
- Turismo desportivo
- Turismo religioso
Turismogastronmico
- Turismo termal

7450
Objetivo(s)

Lngua finlandesa atendimento e acolhimento


Aplicarvocabulrioespecficonaatividadedeassistnciaaocliente,emlnguafilandesa.

REFERENCIALDEFORMAO| Tcnico/adeTurismoAmbientaleRuralNvel4 | 28-04-2016

Contedos

Carga horria
50 horas

33 / 60

- Turismo desportivo
- Turismo religioso
Turismogastronmico
- Turismo termal

7450
Objetivo(s)

Lngua finlandesa atendimento e acolhimento

Carga horria
50 horas

Aplicarvocabulrioespecficonaatividadedeassistnciaaocliente,emlnguafilandesa.

Contedos
Atendimento
Atendimento:
- Presencial
Telefnico
- Por fax ou e-mail
Acolhimento
Acolhimento:
- Posto de turismo
Agnciadeviagens
- Hotel
Guiaturstico
Tipos de Turismo
Turismo,cioedescanso
- Turismo de massas
- Turismo ambiental e rural
- Turismo cultural
- Turismo desportivo
- Turismo religioso
Turismogastronmico
- Turismo termal

7446

Objetivo(s)

Lngua finlandesa informaes acerca da vida quotidiana,


compras e servios e locais de interesse turstico

Carga horria
50 horas

Pediredarinformaespessoaisedoquotidiano,emlnguafinlandesa.
Pediredarinformaesacercaderefeies,alimentosebebidas,emlnguafinlandesa.
Pediredarinformaessobreservios,transportesecompras,emlnguafinlandesa.
Pediredarinformaesacercadelocaisdeinteressetursticoedeatividadesdelazer,emlnguafinlandesa.

Contedos
Informaespessoaisedoquotidiano
Identificao/Caracterizaodesiprprio
Descriofsicaepsicolgicadepessoas
Rotinadiria
Refeies,alimentosebebidas
Compras,transporteseservios
Compras
- Lojas
Tiposdecomrcio
Servios:
- Transportes
- Bancos
- Correios
- Telefones
Locaisdeinteressetursticoeatividadesdelazer
Locaisdeinteresseturstico
Caracterizaodevriostiposdelocaisdeinteresseturstico
Regrasdeutilizaodecadaespao
Condiesmeteorolgicas
Ocupaodetemposlivres
- Atividades de lazer
- Viagens

7447

Lngua norueguesa informaes acerca da vida quotidiana,


compras e servios e locais de interesse turstico

Pediredarinformaespessoaisedoquotidiano,emlnguanorueguesa.
34 / 60
Pediredarinformaesacercaderefeies,alimentosebebidas,emlnguanorueguesa.
Pediredarinformaessobreservios,transportesecompras,emlnguanorueguesa.
Pediredarinformaesacercadelocaisdeinteressetursticoedeatividadesdelazer,emlnguanorueguesa.

REFERENCIALDEFORMAO| Tcnico/adeTurismoAmbientaleRuralNvel4 | 28-04-2016

Objetivo(s)

Carga horria
50 horas

Condiesmeteorolgicas
Ocupaodetemposlivres
- Atividades de lazer
- Viagens

7447

Objetivo(s)

Lngua norueguesa informaes acerca da vida quotidiana,


compras e servios e locais de interesse turstico

Carga horria
50 horas

Pediredarinformaespessoaisedoquotidiano,emlnguanorueguesa.
Pediredarinformaesacercaderefeies,alimentosebebidas,emlnguanorueguesa.
Pediredarinformaessobreservios,transportesecompras,emlnguanorueguesa.
Pediredarinformaesacercadelocaisdeinteressetursticoedeatividadesdelazer,emlnguanorueguesa.

Contedos
Informaespessoaisedoquotidiano
Identificao/Caracterizaodesiprprio
Descriofsicaepsicolgicadepessoas
Rotinadiria
Refeies,alimentosebebidas
Compras,transporteseservios
Compras
- Lojas
Tiposdecomrcio
Servios:
- Transportes
- Bancos
- Correios
- Telefones
Locaisdeinteressetursticoeatividadesdelazer
Locaisdeinteresseturstico
Caracterizaodevriostiposdelocaisdeinteresseturstico
Regrasdeutilizaodecadaespao
Condiesmeteorolgicas
Ocupaodetemposlivres
- Atividades de lazer
- Viagens

7451
Objetivo(s)

Lngua norueguesa atendimento e acolhimento

Carga horria
50 horas

Aplicarvocabulrioespecficonaatividadedeassistnciaaocliente,emlnguanorueguesa.

Contedos
Atendimento
Atendimento:
- Presencial
Telefnico
- Por fax ou e-mail
Acolhimento
Acolhimento:
- Posto de turismo
Agnciadeviagens
- Hotel
Guiaturstico
Tipos de Turismo
Turismo,cioedescanso
- Turismo de massas
- Turismo ambiental e rural
- Turismo cultural
- Turismo desportivo
- Turismo religioso
Turismogastronmico
- Turismo termal

7452
Objetivo(s)

Lngua sueca atendimento e acolhimento


Aplicarvocabulrioespecficonaatividadedeassistnciaaocliente,emlnguasueca.

REFERENCIALDEFORMAO| Tcnico/adeTurismoAmbientaleRuralNvel4 | 28-04-2016

Contedos

Carga horria
50 horas

35 / 60

- Turismo desportivo
- Turismo religioso
Turismogastronmico
- Turismo termal

7452
Objetivo(s)

Lngua sueca atendimento e acolhimento

Carga horria
50 horas

Aplicarvocabulrioespecficonaatividadedeassistnciaaocliente,emlnguasueca.

Contedos
Atendimento
Atendimento:
- Presencial
Telefnico
- Por fax ou e-mail
Acolhimento
Acolhimento:
- Posto de turismo
Agnciadeviagens
- Hotel
Guiaturstico
Tipos de Turismo
Turismo,cioedescanso
- Turismo de massas
- Turismo ambiental e rural
- Turismo cultural
- Turismo desportivo
- Turismo religioso
Turismogastronmico
- Turismo termal

7448

Objetivo(s)

Lngua sueca informaes acerca da vida quotidiana,


compras, e servios e locais de interesse turstico

Carga horria
50 horas

Pediredarinformaespessoaisedoquotidiano,emlnguasueca.
Pediredarinformaesacercaderefeies,alimentosebebidas,emlnguasueca.
Pediredarinformaessobreservios,transportesecompras,emlnguasueca.
Pediredarinformaesacercadelocaisdeinteressetursticoedeatividadesdelazer,emlnguasueca.

Contedos
Informaespessoaisedoquotidiano
Identificao/Caracterizaodesiprprio
Descriofsicaepsicolgicadepessoas
Rotinadiria
Refeies,alimentosebebidas
Compras,transporteseservios
Compras
- Lojas
Tiposdecomrcio
Servios:
- Transportes
- Bancos
- Correios
- Telefones
Locaisdeinteressetursticoeatividadesdelazer
Locaisdeinteresseturstico
Caracterizaodevriostiposdelocaisdeinteresseturstico
Regrasdeutilizaodecadaespao
Condiesmeteorolgicas
Ocupaodetemposlivres
- Atividades de lazer
- Viagens

8775

Lngua chinesa informaes acerca da vida quotidiana,


compras e servios e locais de interesse turstico

Pediredarinformaespessoaisedoquotidiano,emmandarim.
Pediredarinformaesacercaderefeies,alimentosebebidas,emmandarim.
Pediredarinformaessobreservios,transportesecompras,emmandarim.
Pediredarinformaesacercadelocaisdeinteressetursticoedeatividadesdelazer,emmandarim.

REFERENCIALDEFORMAO| Tcnico/adeTurismoAmbientaleRuralNvel4 | 28-04-2016

Objetivo(s)

Carga horria
50 horas

36 / 60

Condiesmeteorolgicas
Ocupaodetemposlivres
- Atividades de lazer
- Viagens

8775

Objetivo(s)

Lngua chinesa informaes acerca da vida quotidiana,


compras e servios e locais de interesse turstico

Carga horria
50 horas

Pediredarinformaespessoaisedoquotidiano,emmandarim.
Pediredarinformaesacercaderefeies,alimentosebebidas,emmandarim.
Pediredarinformaessobreservios,transportesecompras,emmandarim.
Pediredarinformaesacercadelocaisdeinteressetursticoedeatividadesdelazer,emmandarim.

Contedos
Informaespessoaisedoquotidiano
Identificao/Caracterizaodesiprprio
Descriofsicaepsicolgicadepessoas
Rotinadiria
Refeies,alimentosebebidas
Compras,transporteseservios
Compras
- Lojas
Tiposdecomrcio
Servios:
Transportes
- Bancos
- Correios
- Telefones
Locaisdeinteressetursticoeatividadesdelazer
Locaisdeinteresseturstico
Caracterizaodevriostiposdelocaisdeinteresseturstico
Regrasdeutilizaodecadaespao
Condiesmeteorolgicas
Ocupaodetemposlivres
- Atividades de lazer
- Viagens

8777
Objetivo(s)

Lngua chinesa atendimento e acolhimento

Carga horria
50 horas

Aplicarvocabulrioespecficonaatividadedeassistnciaaocliente,emmandarim.

Contedos
Atendimento
Atendimento:
- Presencial
Telefnico
- Por fax ou e-mail
Acolhimento
Acolhimento:
- Posto de turismo
Agnciadeviagens
- Hotel
Guiaturstico
Tipos de Turismo
Turismo,cioedescanso
- Turismo de massas
- Turismo ambiental e rural
- Turismo cultural
- Turismo desportivo
- Turismo religioso
Turismogastronmico
- Turismo termal

8778
Objetivo(s)

Lngua russa atendimento e acolhimento


Aplicarvocabulrioespecficonaatividadedeassistnciaaocliente,emlnguarussa.

REFERENCIALDEFORMAO| Tcnico/adeTurismoAmbientaleRuralNvel4 | 28-04-2016

Contedos

Carga horria
50 horas

37 / 60

- Turismo desportivo
- Turismo religioso
Turismogastronmico
- Turismo termal

8778
Objetivo(s)

Lngua russa atendimento e acolhimento

Carga horria
50 horas

Aplicarvocabulrioespecficonaatividadedeassistnciaaocliente,emlnguarussa.

Contedos
Atendimento
Atendimento:
- Presencial
Telefnico
- Por fax ou e-mail
Acolhimento
Acolhimento:
- Posto de turismo
Agnciadeviagens
- Hotel
Guiaturstico
Tipos de Turismo
Turismo,cioedescanso
- Turismo de massas
- Turismo ambiental e rural
- Turismo cultural
- Turismo desportivo
- Turismo religioso
Turismogastronmico
- Turismo termal

8776

Objetivo(s)

Lngua russa informaes acerca da vida quotidiana,


compras e servios e locais de interesse turstico

Carga horria
50 horas

Pediredarinformaespessoaisedoquotidiano,emlnguarussa.
Pediredarinformaesacercaderefeies,alimentosebebidas,emlnguarussa.
Pediredarinformaessobreservios,transportesecompras,emlnguarussa.
Pediredarinformaesacercadelocaisdeinteressetursticoedeatividadesdelazer,emlnguarussa.

Contedos
Informaespessoaisedoquotidiano
Identificao/Caracterizaodesiprprio
Descriofsicaepsicolgicadepessoas
Rotinadiria
Refeies,alimentosebebidas
Compras,transporteseservios
Compras
- Lojas
Tiposdecomrcio
Servios:
Transportes
- Bancos
- Correios
- Telefones
Locaisdeinteressetursticoeatividadesdelazer
Locaisdeinteresseturstico
Caracterizaodevriostiposdelocaisdeinteresseturstico
Regrasdeutilizaodecadaespao
Condiesmeteorolgicas
Ocupaodetemposlivres
- Atividades de lazer
- Viagens

7852

Perfil e potencial do empreendedor diagnstico/


desenvolvimento

Explicar o conceito de empreendedorismo.


38 / 60
Identificar as vantagens e os riscos de ser empreendedor.
Aplicarinstrumentosdediagnsticoedeautodiagnsticodecompetnciasempreendedoras.
Analisar o perfil pessoal e o potencial como empreendedor.
Identificarasnecessidadesdedesenvolvimentotcnicoecomportamental,deformaafavoreceropotencial

REFERENCIALDEFORMAO| Tcnico/adeTurismoAmbientaleRuralNvel4 | 28-04-2016

Objetivo(s)

Carga horria
25 horas

Condiesmeteorolgicas
Ocupaodetemposlivres
- Atividades de lazer
- Viagens

7852

Objetivo(s)

Perfil e potencial do empreendedor diagnstico/


desenvolvimento

Carga horria
25 horas

Explicar o conceito de empreendedorismo.


Identificar as vantagens e os riscos de ser empreendedor.
Aplicarinstrumentosdediagnsticoedeautodiagnsticodecompetnciasempreendedoras.
Analisar o perfil pessoal e o potencial como empreendedor.
Identificarasnecessidadesdedesenvolvimentotcnicoecomportamental,deformaafavoreceropotencial
empreendedor.

Contedos
Empreendedorismo
Conceito de empreendedorismo
Vantagens de ser empreendedor
Espritoempreendedorversusespritoempresarial
Autodiagnsticodecompetnciasempreendedoras
Diagnsticodaexperinciadevida
Diagnsticodeconhecimentodasrealidadesprofissionais
Determinaodoperfilprprioeautoconhecimento
Autodiagnsticodasmotivaespessoaisparasetornarempreendedor
Cartersticasecompetnciaschavedoperfilempreendedor
Pessoais
Autoconfianaeautomotivao
Capacidadededecisoedeassumirriscos
Persistnciaeresilincia
Persuaso
Concretizao
Tcnicas
readenegcioedeorientaoparaocliente
Planeamento,organizaoedomniodasTIC
Lideranaetrabalhoemequipa
Fatores que inibem o empreendedorismo
Diagnsticodenecessidadesdoempreendedor
Necessidadesdecarterpessoal
Necessidadesdecartertcnico
Empreendedorautoavaliao
Questionriodeautoavaliaoerespetivaverificaodasuaadequaoaoperfilcomportamentaldoempreendedor

7852

Objetivo(s)

Perfil e potencial do empreendedor diagnstico/


desenvolvimento

Carga horria
25 horas

Explicar o conceito de empreendedorismo.


Identificar as vantagens e os riscos de ser empreendedor.
Aplicarinstrumentosdediagnsticoedeautodiagnsticodecompetnciasempreendedoras.
Analisar o perfil pessoal e o potencial como empreendedor.
Identificarasnecessidadesdedesenvolvimentotcnicoecomportamental,deformaafavoreceropotencial
empreendedor.

Contedos
Empreendedorismo
Conceito de empreendedorismo
Vantagens de ser empreendedor
Espritoempreendedorversusespritoempresarial
Autodiagnsticodecompetnciasempreendedoras
Diagnsticodaexperinciadevida
Diagnsticodeconhecimentodasrealidadesprofissionais
Determinaodoperfilprprioeautoconhecimento
Autodiagnsticodasmotivaespessoaisparasetornarempreendedor
Cartersticasecompetnciaschavedoperfilempreendedor
Pessoais
Autoconfianaeautomotivao
Capacidadededecisoedeassumirriscos
Persistnciaeresilincia
Persuaso
Concretizao
Tcnicas
readenegcioedeorientaoparaocliente
REFERENCIALDEFORMAO| Tcnico/adeTurismoAmbientaleRuralNvel4 | 28-04-2016
Planeamento,organizaoedomniodasTIC
Lideranaetrabalhoemequipa
Fatores que inibem o empreendedorismo
Diagnsticodenecessidadesdoempreendedor

39 / 60

Necessidadesdecarterpessoal
Necessidadesdecartertcnico
Empreendedorautoavaliao
Questionriodeautoavaliaoerespetivaverificaodasuaadequaoaoperfilcomportamentaldoempreendedor

7852

Objetivo(s)

Perfil e potencial do empreendedor diagnstico/


desenvolvimento

Carga horria
25 horas

Explicar o conceito de empreendedorismo.


Identificar as vantagens e os riscos de ser empreendedor.
Aplicarinstrumentosdediagnsticoedeautodiagnsticodecompetnciasempreendedoras.
Analisar o perfil pessoal e o potencial como empreendedor.
Identificarasnecessidadesdedesenvolvimentotcnicoecomportamental,deformaafavoreceropotencial
empreendedor.

Contedos
Empreendedorismo
Conceito de empreendedorismo
Vantagens de ser empreendedor
Espritoempreendedorversusespritoempresarial
Autodiagnsticodecompetnciasempreendedoras
Diagnsticodaexperinciadevida
Diagnsticodeconhecimentodasrealidadesprofissionais
Determinaodoperfilprprioeautoconhecimento
Autodiagnsticodasmotivaespessoaisparasetornarempreendedor
Cartersticasecompetnciaschavedoperfilempreendedor
Pessoais
Autoconfianaeautomotivao
Capacidadededecisoedeassumirriscos
Persistnciaeresilincia
Persuaso
Concretizao
Tcnicas
readenegcioedeorientaoparaocliente
Planeamento,organizaoedomniodasTIC
Lideranaetrabalhoemequipa
Fatores que inibem o empreendedorismo
Diagnsticodenecessidadesdoempreendedor
Necessidadesdecarterpessoal
Necessidadesdecartertcnico
Empreendedorautoavaliao
Questionriodeautoavaliaoerespetivaverificaodasuaadequaoaoperfilcomportamentaldoempreendedor

7853

Objetivo(s)

Ideias e oportunidades de negcio

Carga horria
50 horas

Identificar os desafios e problemas como oportunidades.


Identificarideiasdecriaodepequenosnegcios,reconhecendoasnecessidadesdopblicoalvoedo
mercado.
Descrever,analisareavaliarumaideiadenegciocapazdesatisfazernecessidades.
Identificareaplicarasdiferentesformasderecolhadeinformaonecessriacriaoeorientaodeum
negcio.
Reconheceraviabilidadedeumapropostadenegcio,identificandoosdiferentesfatoresdesucessoe
insucesso.
Reconhecerascaractersticasdeumnegcioeasatividadesinerentessuaprossecuo.
Identificarosfinanciamentos,apoioseincentivosaodesenvolvimentodeumnegcio,emfunodasua
natureza e plano operacional.

Contedos
Criaoedesenvolvimentodeideias/oportunidadesdenegcio
Noodenegciosustentvel
Identificaoesatisfaodasnecessidades
Formasdeidentificaodenecessidadesdeprodutos/serviosparapotenciaisclientes/consumidores
Formasdesatisfaodenecessidadesdepotenciaisclientes/consumidores,tendopresenteasnormasdequalidade,ambiente
einovao
Sistematizao,anliseeavaliaodeideiasdenegcio
Conceitobsicodenegcio
Comorespostasnecessidadesdasociedade
Dasoportunidadessideiasdenegcio
Estudoeanlisedebancos/bolsasdeideias
Anlisedeumaideiadenegciopotenciaisclientesemercado(target)
Descriodeumaideiadenegcio
REFERENCIALDEFORMAO| Tcnico/adeTurismoAmbientaleRuralNvel4 | 28-04-2016
40 / 60
Noodeoportunidaderelacionadacomoservioaclientes
Recolhadeinformaosobreideiaseoportunidadesdenegcio/mercado
Formasderecolhadeinformao
Diretajuntodeclientes,daconcorrncia,deeventuaisparceirosoupromotores

Formasdeidentificaodenecessidadesdeprodutos/serviosparapotenciaisclientes/consumidores
Formasdesatisfaodenecessidadesdepotenciaisclientes/consumidores,tendopresenteasnormasdequalidade,ambiente
einovao
Sistematizao,anliseeavaliaodeideiasdenegcio
Conceitobsicodenegcio
Comorespostasnecessidadesdasociedade
Dasoportunidadessideiasdenegcio
Estudoeanlisedebancos/bolsasdeideias
Anlisedeumaideiadenegciopotenciaisclientesemercado(target)
Descriodeumaideiadenegcio
Noodeoportunidaderelacionadacomoservioaclientes
Recolhadeinformaosobreideiaseoportunidadesdenegcio/mercado
Formasderecolhadeinformao
Diretajuntodeclientes,daconcorrncia,deeventuaisparceirosoupromotores
Indiretaatravsdeassociaesouserviosespecializadospblicosouprivados,comrecursoaestudosde
mercado/viabilidadeeinformaodisponvelonlineounoutrossuportes
Tipodeinformaoarecolher
Onegcio,omercado(nacional,europeueinternacional)eaconcorrncia
Osprodutosouservios
Olocal,asinstalaeseosequipamentos
Alogsticatransporte,armazenamentoegestodestocks
Osmeiosdepromooeosclientes
- O financiamento, os custos, as vendas, os lucros e os impostos
Anlisedeexperinciasdecriaodenegcios
Contactocomdiferentesexperinciasdeempreendedorismo
- Por setor de atividade/mercado
Pornegcio
Modelosdenegcio
- Benchmarking
Criao/diferenciaodeproduto/servio,conceito,marcaesegmentaodeclientes
- Parceria de outsourcing
- Franchising
Estruturaoderaiz
- Outras modalidades
Definiodonegcioedotarget
Definiosumriadonegcio
Descriosumriadasatividades
Target a atingir
Financiamento,apoioseincentivoscriaodenegcios
Meioserecursosdeapoiocriaodenegcios
Servioseapoiospblicosprogramasemedidas
Banca,apoiosprivadosecapitaisprprios
Parcerias
Desenvolvimentoevalidaodaideiadenegcio
Anlisedonegcioacriaresuavalidaoprvia
Anlisecrticadomercado
- Estudos de mercado
Segmentaodemercado
Anlisecrticadonegcioe/ouproduto
- Vantagens e desvantagens
Mercadoeconcorrncia
- Potencial de desenvolvimento
Instalaodearranque
Economiademercadoeeconomiasocialempreendedorismocomercialeempreendedorismosocial
Tiposdenegcio
Naturezaeconstituiojurdicadonegcio
- Atividade liberal
Empresrioemnomeindividual
- Sociedade por quotas
Contactocomentidadeserecolhadeinformaonoterreno
Contactoscomdiferentestipologiasdeentidades(municpios,entidadesfinanciadoras,assessoriastcnicas,parceiros,)
Documentosarecolher(faturasprformaplantasdelocalizaoedeinstalaes,catlogostcnicos,materialdepromoode
empresasoudenegcios,etc)

7853

Objetivo(s)

Ideias e oportunidades de negcio

Carga horria
50 horas

Identificar os desafios e problemas como oportunidades.


Identificarideiasdecriaodepequenosnegcios,reconhecendoasnecessidadesdopblicoalvoedo
mercado.
Descrever,analisareavaliarumaideiadenegciocapazdesatisfazernecessidades.
Identificareaplicarasdiferentesformasderecolhadeinformaonecessriacriaoeorientaodeum
negcio.
Reconheceraviabilidadedeumapropostadenegcio,identificandoosdiferentesfatoresdesucessoe
insucesso.
Reconhecerascaractersticasdeumnegcioeasatividadesinerentessuaprossecuo.
Identificarosfinanciamentos,apoioseincentivosaodesenvolvimentodeumnegcio,emfunodasua
natureza e plano operacional.

Contedos
REFERENCIALDEFORMAO|
Tcnico/adeTurismoAmbientaleRuralNvel4 | 28-04-2016
Criaoedesenvolvimentodeideias/oportunidadesdenegcio
Noodenegciosustentvel

41 / 60

Objetivo(s)

Identificareaplicarasdiferentesformasderecolhadeinformaonecessriacriaoeorientaodeum
negcio.
Reconheceraviabilidadedeumapropostadenegcio,identificandoosdiferentesfatoresdesucessoe
insucesso.
Reconhecerascaractersticasdeumnegcioeasatividadesinerentessuaprossecuo.
Identificarosfinanciamentos,apoioseincentivosaodesenvolvimentodeumnegcio,emfunodasua
natureza e plano operacional.

Contedos
Criaoedesenvolvimentodeideias/oportunidadesdenegcio
Noodenegciosustentvel
Identificaoesatisfaodasnecessidades
Formasdeidentificaodenecessidadesdeprodutos/serviosparapotenciaisclientes/consumidores
Formasdesatisfaodenecessidadesdepotenciaisclientes/consumidores,tendopresenteasnormasdequalidade,ambiente
einovao
Sistematizao,anliseeavaliaodeideiasdenegcio
Conceitobsicodenegcio
Comorespostasnecessidadesdasociedade
Dasoportunidadessideiasdenegcio
Estudoeanlisedebancos/bolsasdeideias
Anlisedeumaideiadenegciopotenciaisclientesemercado(target)
Descriodeumaideiadenegcio
Noodeoportunidaderelacionadacomoservioaclientes
Recolhadeinformaosobreideiaseoportunidadesdenegcio/mercado
Formasderecolhadeinformao
Diretajuntodeclientes,daconcorrncia,deeventuaisparceirosoupromotores
Indiretaatravsdeassociaesouserviosespecializadospblicosouprivados,comrecursoaestudosde
mercado/viabilidadeeinformaodisponvelonlineounoutrossuportes
Tipodeinformaoarecolher
Onegcio,omercado(nacional,europeueinternacional)eaconcorrncia
Osprodutosouservios
Olocal,asinstalaeseosequipamentos
Alogsticatransporte,armazenamentoegestodestocks
Osmeiosdepromooeosclientes
- O financiamento, os custos, as vendas, os lucros e os impostos
Anlisedeexperinciasdecriaodenegcios
Contactocomdiferentesexperinciasdeempreendedorismo
- Por setor de atividade/mercado
Pornegcio
Modelosdenegcio
- Benchmarking
Criao/diferenciaodeproduto/servio,conceito,marcaesegmentaodeclientes
- Parceria de outsourcing
- Franchising
Estruturaoderaiz
- Outras modalidades
Definiodonegcioedotarget
Definiosumriadonegcio
Descriosumriadasatividades
Target a atingir
Financiamento,apoioseincentivoscriaodenegcios
Meioserecursosdeapoiocriaodenegcios
Servioseapoiospblicosprogramasemedidas
Banca,apoiosprivadosecapitaisprprios
Parcerias
Desenvolvimentoevalidaodaideiadenegcio
Anlisedonegcioacriaresuavalidaoprvia
Anlisecrticadomercado
- Estudos de mercado
Segmentaodemercado
Anlisecrticadonegcioe/ouproduto
- Vantagens e desvantagens
Mercadoeconcorrncia
- Potencial de desenvolvimento
Instalaodearranque
Economiademercadoeeconomiasocialempreendedorismocomercialeempreendedorismosocial
Tiposdenegcio
Naturezaeconstituiojurdicadonegcio
- Atividade liberal
Empresrioemnomeindividual
- Sociedade por quotas
Contactocomentidadeserecolhadeinformaonoterreno
Contactoscomdiferentestipologiasdeentidades(municpios,entidadesfinanciadoras,assessoriastcnicas,parceiros,)
Documentosarecolher(faturasprformaplantasdelocalizaoedeinstalaes,catlogostcnicos,materialdepromoode
empresasoudenegcios,etc)

7854

Plano de negcio criao de micronegcios

REFERENCIALDEFORMAO| Tcnico/adeTurismoAmbientaleRuralNvel4 | 28-04-2016

Identificarosprincipaismtodosetcnicasdegestodotempoedotrabalho.
Identificarfatoresdexitoedefalncia,pontosfortesefracosdeumnegcio.

Carga horria
25 horas

42 / 60

Contactocomentidadeserecolhadeinformaonoterreno
Contactoscomdiferentestipologiasdeentidades(municpios,entidadesfinanciadoras,assessoriastcnicas,parceiros,)
Documentosarecolher(faturasprformaplantasdelocalizaoedeinstalaes,catlogostcnicos,materialdepromoode
empresasoudenegcios,etc)

7854

Objetivo(s)

Plano de negcio criao de micronegcios

Carga horria
25 horas

Identificarosprincipaismtodosetcnicasdegestodotempoedotrabalho.
Identificarfatoresdexitoedefalncia,pontosfortesefracosdeumnegcio.
Elaborarumplanodeaoparaaapresentaodoprojetodenegcioadesenvolver.
Elaborarumoramentoparaapoioapresentaodeumprojetocomviabilidadeeconmica/financeira.
Elaborarumplanodenegcio.

Contedos
Planeamentoeorganizaodotrabalho
Organizaopessoaldotrabalhoegestodotempo
Atitude,trabalhoeorientaoparaosresultados
Conceitodeplanodeaoedenegcio
Principaisfatoresdexitoederisconosnegcios
Anlisedeexperinciasdenegcio
Negciosdesucesso
Insucessonosnegcios
AnliseSWOTdonegcio
- Pontos fortes e fracos
Oportunidadeseameaasouriscos
Segmentaodomercado
- Abordagem e estudo do mercado
- Mercado concorrencial
Estratgiasdepenetraonomercado
- Perspetivas futuras de mercado
Planodeao
Elaboraodoplanoindividualdeao
Atividadesnecessriasoperacionalizaodoplanodenegcio
Processodeangariaodeclientesenegociaocontratual
Estratgiaempresarial
Anlise,formulaoeposicionamentoestratgico
Formulaoestratgica
Planeamento,implementaoecontrolodeestratgias
Negciosdebasetecnolgica|Startup
Polticasdegestodeparcerias|Alianasejointventures
Estratgiasdeinternacionalizao
Qualidadeeinovaonaempresa
Planodenegcio
Principaiscaractersticasdeumplanodenegcio
- Objetivos
Mercado,internoeexterno,epolticacomercial
Modelodenegcioe/ouconstituiolegaldaempresa
- Etapas e atividades
- Recursos humanos
Recursosfinanceiros(entidadesfinanciadoras,linhasdecrditoecapitaisprprios)
Formasdeanlisedoprprionegciodemdioelongoprazo
Elaboraodoplanodeao
Elaboraodoplanodemarketing
- Desvios ao plano
Avaliaodopotencialderendimentodonegcio
Elaboraodoplanodeaquisieseoramento
Definiodanecessidadedeemprstimofinanceiro
Acompanhamentodoplanodenegcio
Negociaocomosfinanciadores

7854

Objetivo(s)

Plano de negcio criao de micronegcios

Carga horria
25 horas

Identificarosprincipaismtodosetcnicasdegestodotempoedotrabalho.
Identificarfatoresdexitoedefalncia,pontosfortesefracosdeumnegcio.
Elaborarumplanodeaoparaaapresentaodoprojetodenegcioadesenvolver.
Elaborarumoramentoparaapoioapresentaodeumprojetocomviabilidadeeconmica/financeira.
Elaborarumplanodenegcio.

Contedos
Planeamentoeorganizaodotrabalho
Organizaopessoaldotrabalhoegestodotempo
Atitude,trabalhoeorientaoparaosresultados
Conceitodeplanodeaoedenegcio
Principaisfatoresdexitoederisconosnegcios

REFERENCIALDEFORMAO| Tcnico/adeTurismoAmbientaleRuralNvel4 | 28-04-2016

43 / 60

Elaboraodoplanodeaquisieseoramento
Definiodanecessidadedeemprstimofinanceiro
Acompanhamentodoplanodenegcio
Negociaocomosfinanciadores

7854

Objetivo(s)

Plano de negcio criao de micronegcios

Carga horria
25 horas

Identificarosprincipaismtodosetcnicasdegestodotempoedotrabalho.
Identificarfatoresdexitoedefalncia,pontosfortesefracosdeumnegcio.
Elaborarumplanodeaoparaaapresentaodoprojetodenegcioadesenvolver.
Elaborarumoramentoparaapoioapresentaodeumprojetocomviabilidadeeconmica/financeira.
Elaborarumplanodenegcio.

Contedos
Planeamentoeorganizaodotrabalho
Organizaopessoaldotrabalhoegestodotempo
Atitude,trabalhoeorientaoparaosresultados
Conceitodeplanodeaoedenegcio
Principaisfatoresdexitoederisconosnegcios
Anlisedeexperinciasdenegcio
Negciosdesucesso
Insucessonosnegcios
AnliseSWOTdonegcio
- Pontos fortes e fracos
Oportunidadeseameaasouriscos
Segmentaodomercado
- Abordagem e estudo do mercado
- Mercado concorrencial
Estratgiasdepenetraonomercado
- Perspetivas futuras de mercado
Planodeao
Elaboraodoplanoindividualdeao
Atividadesnecessriasoperacionalizaodoplanodenegcio
Processodeangariaodeclientesenegociaocontratual
Estratgiaempresarial
Anlise,formulaoeposicionamentoestratgico
Formulaoestratgica
Planeamento,implementaoecontrolodeestratgias
Negciosdebasetecnolgica|Startup
Polticasdegestodeparcerias|Alianasejointventures
Estratgiasdeinternacionalizao
Qualidadeeinovaonaempresa
Planodenegcio
Principaiscaractersticasdeumplanodenegcio
- Objetivos
Mercado,internoeexterno,epolticacomercial
Modelodenegcioe/ouconstituiolegaldaempresa
- Etapas e atividades
- Recursos humanos
Recursosfinanceiros(entidadesfinanciadoras,linhasdecrditoecapitaisprprios)
Formasdeanlisedoprprionegciodemdioelongoprazo
Elaboraodoplanodeao
Elaboraodoplanodemarketing
- Desvios ao plano
Avaliaodopotencialderendimentodonegcio
Elaboraodoplanodeaquisieseoramento
Definiodanecessidadedeemprstimofinanceiro
Acompanhamentodoplanodenegcio
Negociaocomosfinanciadores

7855

Objetivo(s)

Plano de negcio criao de pequenos e mdios negcios

Carga horria
50 horas

Identificarosprincipaismtodosetcnicasdegestodotempoedotrabalho.
Identificarfatoresdexitoedefalncia,pontosfortesefracosdeumnegcio.
Elaborarumplanodeaoparaaapresentaodoprojetodenegcioadesenvolver.
Elaborarumoramentoparaapoioapresentaodeumprojetocomviabilidadeeconmica/financeira.
Reconheceraestratgiageralecomercialdeumaempresa.
ReconheceraestratgiadeI&Ddeumaempresa.
Reconhecer os tipos de financiamento e os produtos financeiros.
Elaborarumplanodemarketing,deacordocomaestratgiadefinida.
Elaborarumplanodenegcio.

REFERENCIALDEFORMAO| Tcnico/adeTurismoAmbientaleRuralNvel4 | 28-04-2016

Contedos
Planeamentoeorganizaodotrabalho

44 / 60

Objetivo(s)

Identificarosprincipaismtodosetcnicasdegestodotempoedotrabalho.
Identificarfatoresdexitoedefalncia,pontosfortesefracosdeumnegcio.
Elaborarumplanodeaoparaaapresentaodoprojetodenegcioadesenvolver.
Elaborarumoramentoparaapoioapresentaodeumprojetocomviabilidadeeconmica/financeira.
Reconheceraestratgiageralecomercialdeumaempresa.
ReconheceraestratgiadeI&Ddeumaempresa.
Reconhecer os tipos de financiamento e os produtos financeiros.
Elaborarumplanodemarketing,deacordocomaestratgiadefinida.
Elaborarumplanodenegcio.

Contedos
Planeamentoeorganizaodotrabalho
Organizaopessoaldotrabalhoegestodotempo
Atitude,trabalhoeorientaoparaosresultados
Conceitodeplanodeaoedenegcio
Principaisfatoresdexitoederisconosnegcios
Anlisedeexperinciasdenegcio
Negciosdesucesso
Insucessonosnegcios
AnliseSWOTdonegcio
- Pontos fortes e fracos
Oportunidadeseameaasouriscos
Segmentaodomercado
- Abordagem e estudo do mercado
- Mercado concorrencial
Estratgiasdepenetraonomercado
- Perspetivas futuras de mercado
Planodeao
Elaboraodoplanoindividualdeao
Atividadesnecessriasoperacionalizaodoplanodenegcio
Processodeangariaodeclientesenegociaocontratual
Estratgiaempresarial
Anlise,formulaoeposicionamentoestratgico
Formulaoestratgica
Planeamento,implementaoecontrolodeestratgias
Polticasdegestodeparcerias|Alianasejointventures
Estratgiasdeinternacionalizao
Qualidadeeinovaonaempresa
Estratgiacomercialeplaneamentodemarketing
Planeamentoestratgicodemarketing
Planeamento operacional de marketing (marketing mix)
Meiostradicionaisemeiosdebasetecnolgica(emarketing)
Marketinginternacional|Plataformasmulticulturaisdenegcio(daorganizaoaoconsumidor)
Contactocomosclientes|Hbitosdeconsumo
Elaboraodoplanodemarketing
Projetodepromooepublicidade
Execuodemateriaisdepromooedivulgao
EstratgiadeI&D
Incubaodeempresas
Estruturadeincubao
Tipologiasdeservio
Negciosdebasetecnolgica|Startup
Patentes internacionais
Transfernciadetecnologia
Financiamento
Tipos de abordagem ao financiador
Tiposdefinanciamento(capitalprprio,capitalderisco,crdito,incentivosnacionaiseinternacionais)
Produtosfinanceirosmaisespecficos(leasing,renting,factoring,)
Planodenegcio
Principaiscaractersticasdeumplanodenegcio
- Objetivos
Mercado,internoeexterno,epolticacomercial
Modelodenegcioe/ouconstituiolegaldaempresa
- Etapas e atividades
- Recursos humanos
Recursosfinanceiros(entidadesfinanciadoras,linhasdecrditoecapitaisprprios)
Desenvolvimentodoconceitodenegcio
Proposta de valor
Processodetomadadedeciso
Reformulaodoproduto/servio
Orientaoestratgica(planodemdioelongoprazo)
Desenvolvimentoestratgicodecomercializao
Estratgiadecontrolodenegcio
Planeamento financeiro
Elaboraodoplanodeaquisieseoramento
Definiodanecessidadedeemprstimofinanceiro
Estimativadosjuroseamortizaes
Avaliaodopotencialderendimentodonegcio
Acompanhamentodaconsecuodoplanodenegcio

REFERENCIALDEFORMAO| Tcnico/adeTurismoAmbientaleRuralNvel4 | 28-04-2016

7855

Plano de negcio criao de pequenos e mdios negcios

45 / 60
Carga horria
50 horas

Planeamento financeiro
Elaboraodoplanodeaquisieseoramento
Definiodanecessidadedeemprstimofinanceiro
Estimativadosjuroseamortizaes
Avaliaodopotencialderendimentodonegcio
Acompanhamentodaconsecuodoplanodenegcio

7855

Objetivo(s)

Plano de negcio criao de pequenos e mdios negcios

Carga horria
50 horas

Identificarosprincipaismtodosetcnicasdegestodotempoedotrabalho.
Identificarfatoresdexitoedefalncia,pontosfortesefracosdeumnegcio.
Elaborarumplanodeaoparaaapresentaodoprojetodenegcioadesenvolver.
Elaborarumoramentoparaapoioapresentaodeumprojetocomviabilidadeeconmica/financeira.
Reconheceraestratgiageralecomercialdeumaempresa.
ReconheceraestratgiadeI&Ddeumaempresa.
Reconhecer os tipos de financiamento e os produtos financeiros.
Elaborarumplanodemarketing,deacordocomaestratgiadefinida.
Elaborarumplanodenegcio.

Contedos
Planeamentoeorganizaodotrabalho
Organizaopessoaldotrabalhoegestodotempo
Atitude,trabalhoeorientaoparaosresultados
Conceitodeplanodeaoedenegcio
Principaisfatoresdexitoederisconosnegcios
Anlisedeexperinciasdenegcio
Negciosdesucesso
Insucessonosnegcios
AnliseSWOTdonegcio
- Pontos fortes e fracos
Oportunidadeseameaasouriscos
Segmentaodomercado
- Abordagem e estudo do mercado
- Mercado concorrencial
Estratgiasdepenetraonomercado
- Perspetivas futuras de mercado
Planodeao
Elaboraodoplanoindividualdeao
Atividadesnecessriasoperacionalizaodoplanodenegcio
Processodeangariaodeclientesenegociaocontratual
Estratgiaempresarial
Anlise,formulaoeposicionamentoestratgico
Formulaoestratgica
Planeamento,implementaoecontrolodeestratgias
Polticasdegestodeparcerias|Alianasejointventures
Estratgiasdeinternacionalizao
Qualidadeeinovaonaempresa
Estratgiacomercialeplaneamentodemarketing
Planeamentoestratgicodemarketing
Planeamento operacional de marketing (marketing mix)
Meiostradicionaisemeiosdebasetecnolgica(emarketing)
Marketinginternacional|Plataformasmulticulturaisdenegcio(daorganizaoaoconsumidor)
Contactocomosclientes|Hbitosdeconsumo
Elaboraodoplanodemarketing
Projetodepromooepublicidade
Execuodemateriaisdepromooedivulgao
EstratgiadeI&D
Incubaodeempresas
Estruturadeincubao
Tipologiasdeservio
Negciosdebasetecnolgica|Startup
Patentes internacionais
Transfernciadetecnologia
Financiamento
Tipos de abordagem ao financiador
Tiposdefinanciamento(capitalprprio,capitalderisco,crdito,incentivosnacionaiseinternacionais)
Produtosfinanceirosmaisespecficos(leasing,renting,factoring,)
Planodenegcio
Principaiscaractersticasdeumplanodenegcio
- Objetivos
Mercado,internoeexterno,epolticacomercial
Modelodenegcioe/ouconstituiolegaldaempresa
- Etapas e atividades
- Recursos humanos
Recursosfinanceiros(entidadesfinanciadoras,linhasdecrditoecapitaisprprios)
Desenvolvimentodoconceitodenegcio
Proposta de valor
REFERENCIALDEFORMAO| Tcnico/adeTurismoAmbientaleRuralNvel4 | 28-04-2016
Processodetomadadedeciso
Reformulaodoproduto/servio
Orientaoestratgica(planodemdioelongoprazo)
Desenvolvimentoestratgicodecomercializao

46 / 60

Planodenegcio
Principaiscaractersticasdeumplanodenegcio
- Objetivos
Mercado,internoeexterno,epolticacomercial
Modelodenegcioe/ouconstituiolegaldaempresa
- Etapas e atividades
- Recursos humanos
Recursosfinanceiros(entidadesfinanciadoras,linhasdecrditoecapitaisprprios)
Desenvolvimentodoconceitodenegcio
Proposta de valor
Processodetomadadedeciso
Reformulaodoproduto/servio
Orientaoestratgica(planodemdioelongoprazo)
Desenvolvimentoestratgicodecomercializao
Estratgiadecontrolodenegcio
Planeamento financeiro
Elaboraodoplanodeaquisieseoramento
Definiodanecessidadedeemprstimofinanceiro
Estimativadosjuroseamortizaes
Avaliaodopotencialderendimentodonegcio
Acompanhamentodaconsecuodoplanodenegcio

8598

Objetivo(s)

Desenvolvimento pessoal e tcnicas de procura de emprego

Carga horria
25 horas

Definirosconceitosdecompetncia,transferibilidadeecontextosdeaprendizagem.
Identificarcompetnciasadquiridasaolongodavida.
Explicaraimportnciadaadoodeumaatitudeempreendedoracomoestratgiadeempregabilidade.
Identificarascompetnciastransversaisvalorizadaspelosempregadores.
Reconheceraimportnciadasprincipaiscompetnciasdedesenvolvimentopessoalnaprocuraemanuteno
do emprego.
Identificaredescreverasdiversasoportunidadesdeinseronomercadoerespetivosapoios,emparticularas
Medidas Ativas de Emprego.
Aplicarasregrasdeelaboraodeumcurriculumvitae.
Identificareselecionarannciosdeemprego.
Reconheceraimportnciadascandidaturasespontneas.
Identificar e adequar os comportamentos e atitudes numa entrevista de emprego.

Contedos
Conceitosdecompetncia,transferibilidadeecontextosdeaprendizagem(formaleinformal)aplicaodestesconceitosna
compreensodasuahistriadevida,identificaoevalorizaodascompetnciasadquiridas
Atitude empreendedora/proactiva
Competnciasvalorizadaspelosempregadorestransferveisentreosdiferentescontextoslaborais
Competnciasrelacionais
Competnciascriativas
Competnciasdegestodotempo
Competnciasdegestodainformao
Competnciasdetomadadedeciso
Competnciasdeaprendizagem(aprendizagemaolongodavida)
Modalidades de trabalho
Mercadodetrabalhovisveleencoberto
Pesquisadeinformaoparaprocuradeemprego
Medidasativasdeempregoeformao
Mobilidadegeogrfica(mercadodetrabalhonacional,comunitrioeextracomunitrio)
Rede de contactos (sociais ou relacionais)
Curriculum vitae
Annciosdeemprego
Candidaturaespontnea
Entrevista de emprego

8598

Desenvolvimento pessoal e tcnicas de procura de emprego

Carga horria
25 horas

Definirosconceitosdecompetncia,transferibilidadeecontextosdeaprendizagem.
Identificarcompetnciasadquiridasaolongodavida.
Explicaraimportnciadaadoodeumaatitudeempreendedoracomoestratgiadeempregabilidade.
Identificarascompetnciastransversaisvalorizadaspelosempregadores.
Reconheceraimportnciadasprincipaiscompetnciasdedesenvolvimentopessoalnaprocuraemanuteno
do emprego.
Objetivo(s)
Identificaredescreverasdiversasoportunidadesdeinseronomercadoerespetivosapoios,emparticularas
Medidas Ativas de Emprego.
Aplicarasregrasdeelaboraodeumcurriculumvitae.
Identificareselecionarannciosdeemprego.
Reconheceraimportnciadascandidaturasespontneas.
REFERENCIALDEFORMAO| Tcnico/adeTurismoAmbientaleRuralNvel4
| 28-04-2016
Identificar e adequar os comportamentos e atitudes
numa entrevista de emprego.
47 / 60

Contedos

Curriculum vitae
Annciosdeemprego
Candidaturaespontnea
Entrevista de emprego

8598

Objetivo(s)

Desenvolvimento pessoal e tcnicas de procura de emprego

Carga horria
25 horas

Definirosconceitosdecompetncia,transferibilidadeecontextosdeaprendizagem.
Identificarcompetnciasadquiridasaolongodavida.
Explicaraimportnciadaadoodeumaatitudeempreendedoracomoestratgiadeempregabilidade.
Identificarascompetnciastransversaisvalorizadaspelosempregadores.
Reconheceraimportnciadasprincipaiscompetnciasdedesenvolvimentopessoalnaprocuraemanuteno
do emprego.
Identificaredescreverasdiversasoportunidadesdeinseronomercadoerespetivosapoios,emparticularas
Medidas Ativas de Emprego.
Aplicarasregrasdeelaboraodeumcurriculumvitae.
Identificareselecionarannciosdeemprego.
Reconheceraimportnciadascandidaturasespontneas.
Identificar e adequar os comportamentos e atitudes numa entrevista de emprego.

Contedos
Conceitosdecompetncia,transferibilidadeecontextosdeaprendizagem(formaleinformal)aplicaodestesconceitosna
compreensodasuahistriadevida,identificaoevalorizaodascompetnciasadquiridas
Atitude empreendedora/proactiva
Competnciasvalorizadaspelosempregadorestransferveisentreosdiferentescontextoslaborais
Competnciasrelacionais
Competnciascriativas
Competnciasdegestodotempo
Competnciasdegestodainformao
Competnciasdetomadadedeciso
Competnciasdeaprendizagem(aprendizagemaolongodavida)
Modalidades de trabalho
Mercadodetrabalhovisveleencoberto
Pesquisadeinformaoparaprocuradeemprego
Medidasativasdeempregoeformao
Mobilidadegeogrfica(mercadodetrabalhonacional,comunitrioeextracomunitrio)
Rede de contactos (sociais ou relacionais)
Curriculum vitae
Annciosdeemprego
Candidaturaespontnea
Entrevista de emprego

8599

Objetivo(s)

Comunicao assertiva e tcnicas de procura de emprego

Carga horria
25 horas

Explicar o conceito de assertividade.


Identificar e desenvolver tipos de comportamento assertivo.
Aplicartcnicasdeassertividadeemcontextosocioprofissional.
Reconhecerasformasdeconflitonarelaointerpessoal.
Definiroconceitodeintelignciaemocional.
Identificaredescreverasdiversasoportunidadesdeinseronomercadoerespetivosapoios,emparticularas
Medidas Ativas de Emprego.
Aplicarasprincipaisestratgiasdeprocuradeemprego.
Aplicarasregrasdeelaboraodeumcurriculumvitae.
Identificareselecionarannciosdeemprego.
Reconheceraimportnciadascandidaturasespontneas.
Identificar e adequar os comportamentos e atitudes numa entrevista de emprego.

Contedos
Comunicaoassertiva
Assertividade no relacionamento interpessoal
Assertividade no contexto socioprofissional
Tcnicasdeassertividadeemcontextoprofissional
Origens e fontes de conflito na empresa
Impactodacomunicaonorelacionamentohumano
Comportamentosquefacilitamedificultamacomunicaoeoentendimento
Atitudetranquilanumasituaodeconflito
Intelignciaemocionalegestodecomportamentos
Modalidades de trabalho
Mercadodetrabalhovisveleencoberto
Pesquisadeinformaoparaprocuradeemprego
REFERENCIALDEFORMAO| Tcnico/adeTurismoAmbientaleRuralNvel4 | 28-04-2016
Medidasativasdeempregoeformao
Mobilidadegeogrfica(mercadodetrabalhonacional,comunitrioeextracomunitrio)
Rede de contactos
Curriculum vitae

48 / 60

Curriculum vitae
Annciosdeemprego
Candidaturaespontnea
Entrevista de emprego

8599

Objetivo(s)

Comunicao assertiva e tcnicas de procura de emprego

Carga horria
25 horas

Explicar o conceito de assertividade.


Identificar e desenvolver tipos de comportamento assertivo.
Aplicartcnicasdeassertividadeemcontextosocioprofissional.
Reconhecerasformasdeconflitonarelaointerpessoal.
Definiroconceitodeintelignciaemocional.
Identificaredescreverasdiversasoportunidadesdeinseronomercadoerespetivosapoios,emparticularas
Medidas Ativas de Emprego.
Aplicarasprincipaisestratgiasdeprocuradeemprego.
Aplicarasregrasdeelaboraodeumcurriculumvitae.
Identificareselecionarannciosdeemprego.
Reconheceraimportnciadascandidaturasespontneas.
Identificar e adequar os comportamentos e atitudes numa entrevista de emprego.

Contedos
Comunicaoassertiva
Assertividade no relacionamento interpessoal
Assertividade no contexto socioprofissional
Tcnicasdeassertividadeemcontextoprofissional
Origens e fontes de conflito na empresa
Impactodacomunicaonorelacionamentohumano
Comportamentosquefacilitamedificultamacomunicaoeoentendimento
Atitudetranquilanumasituaodeconflito
Intelignciaemocionalegestodecomportamentos
Modalidades de trabalho
Mercadodetrabalhovisveleencoberto
Pesquisadeinformaoparaprocuradeemprego
Medidasativasdeempregoeformao
Mobilidadegeogrfica(mercadodetrabalhonacional,comunitrioeextracomunitrio)
Rede de contactos
Curriculum vitae
Annciosdeemprego
Candidaturaespontnea
Entrevista de emprego

8599

Objetivo(s)

Comunicao assertiva e tcnicas de procura de emprego

Carga horria
25 horas

Explicar o conceito de assertividade.


Identificar e desenvolver tipos de comportamento assertivo.
Aplicartcnicasdeassertividadeemcontextosocioprofissional.
Reconhecerasformasdeconflitonarelaointerpessoal.
Definiroconceitodeintelignciaemocional.
Identificaredescreverasdiversasoportunidadesdeinseronomercadoerespetivosapoios,emparticularas
Medidas Ativas de Emprego.
Aplicarasprincipaisestratgiasdeprocuradeemprego.
Aplicarasregrasdeelaboraodeumcurriculumvitae.
Identificareselecionarannciosdeemprego.
Reconheceraimportnciadascandidaturasespontneas.
Identificar e adequar os comportamentos e atitudes numa entrevista de emprego.

Contedos
Comunicaoassertiva
Assertividade no relacionamento interpessoal
Assertividade no contexto socioprofissional
Tcnicasdeassertividadeemcontextoprofissional
Origens e fontes de conflito na empresa
Impactodacomunicaonorelacionamentohumano
Comportamentosquefacilitamedificultamacomunicaoeoentendimento
Atitudetranquilanumasituaodeconflito
Intelignciaemocionalegestodecomportamentos
Modalidades de trabalho
Mercadodetrabalhovisveleencoberto
Pesquisadeinformaoparaprocuradeemprego
Medidasativasdeempregoeformao
REFERENCIALDEFORMAO| Tcnico/adeTurismoAmbientaleRuralNvel4 | 28-04-2016
Mobilidadegeogrfica(mercadodetrabalhonacional,comunitrioeextracomunitrio)
Rede de contactos
Curriculum vitae
Annciosdeemprego

49 / 60

Curriculum vitae
Annciosdeemprego
Candidaturaespontnea
Entrevista de emprego

8599

Objetivo(s)

Comunicao assertiva e tcnicas de procura de emprego

Carga horria
25 horas

Explicar o conceito de assertividade.


Identificar e desenvolver tipos de comportamento assertivo.
Aplicartcnicasdeassertividadeemcontextosocioprofissional.
Reconhecerasformasdeconflitonarelaointerpessoal.
Definiroconceitodeintelignciaemocional.
Identificaredescreverasdiversasoportunidadesdeinseronomercadoerespetivosapoios,emparticularas
Medidas Ativas de Emprego.
Aplicarasprincipaisestratgiasdeprocuradeemprego.
Aplicarasregrasdeelaboraodeumcurriculumvitae.
Identificareselecionarannciosdeemprego.
Reconheceraimportnciadascandidaturasespontneas.
Identificar e adequar os comportamentos e atitudes numa entrevista de emprego.

Contedos
Comunicaoassertiva
Assertividade no relacionamento interpessoal
Assertividade no contexto socioprofissional
Tcnicasdeassertividadeemcontextoprofissional
Origens e fontes de conflito na empresa
Impactodacomunicaonorelacionamentohumano
Comportamentosquefacilitamedificultamacomunicaoeoentendimento
Atitudetranquilanumasituaodeconflito
Intelignciaemocionalegestodecomportamentos
Modalidades de trabalho
Mercadodetrabalhovisveleencoberto
Pesquisadeinformaoparaprocuradeemprego
Medidasativasdeempregoeformao
Mobilidadegeogrfica(mercadodetrabalhonacional,comunitrioeextracomunitrio)
Rede de contactos
Curriculum vitae
Annciosdeemprego
Candidaturaespontnea
Entrevista de emprego

8600

Objetivo(s)

Competncias empreendedoras e tcnicas de procura de


emprego

Carga horria
25 horas

Definir o conceito de empreendedorismo.


Identificar as vantagens e os riscos de ser empreendedor.
Identificar o perfil do empreendedor.
Reconheceraideiadenegcio.
Definir as fases de um projeto.
Identificaredescreverasdiversasoportunidadesdeinseronomercadoerespetivosapoios,emparticularas
Medidas Ativas de Emprego.
Aplicarasprincipaisestratgiasdeprocuradeemprego.
Aplicarasregrasdeelaboraodeumcurriculumvitae.
Identificareselecionarannciosdeemprego.
Reconheceraimportnciadascandidaturasespontneas.
Identificar e adequar os comportamentos e atitudes numa entrevista de emprego.

Contedos
Conceitodeempreendedorismomltiploscontextoseperfisdeinterveno
Perfil do empreendedor
Fatores que inibem o empreendorismo
Ideiadenegcioeprojet
Coernciadoprojetopessoal/projetoempresarial
Fasesdadefiniodoprojeto
Modalidades de trabalho
Mercadodetrabalhovisveleencoberto
Pesquisadeinformaoparaprocuradeemprego
Medidasativasdeempregoeformao
Mobilidadegeogrfica(mercadodetrabalhonacional,comunitrioeextracomunitrio)
Rede de contactos
Curriculum vitae
REFERENCIALDEFORMAO| Tcnico/adeTurismoAmbientaleRuralNvel4 | 28-04-2016
Annciosdeemprego
Candidaturaespontnea
Entrevista de emprego

50 / 60

Curriculum vitae
Annciosdeemprego
Candidaturaespontnea
Entrevista de emprego

8600

Objetivo(s)

Competncias empreendedoras e tcnicas de procura de


emprego

Carga horria
25 horas

Definir o conceito de empreendedorismo.


Identificar as vantagens e os riscos de ser empreendedor.
Identificar o perfil do empreendedor.
Reconheceraideiadenegcio.
Definir as fases de um projeto.
Identificaredescreverasdiversasoportunidadesdeinseronomercadoerespetivosapoios,emparticularas
Medidas Ativas de Emprego.
Aplicarasprincipaisestratgiasdeprocuradeemprego.
Aplicarasregrasdeelaboraodeumcurriculumvitae.
Identificareselecionarannciosdeemprego.
Reconheceraimportnciadascandidaturasespontneas.
Identificar e adequar os comportamentos e atitudes numa entrevista de emprego.

Contedos
Conceitodeempreendedorismomltiploscontextoseperfisdeinterveno
Perfil do empreendedor
Fatores que inibem o empreendorismo
Ideiadenegcioeprojet
Coernciadoprojetopessoal/projetoempresarial
Fasesdadefiniodoprojeto
Modalidades de trabalho
Mercadodetrabalhovisveleencoberto
Pesquisadeinformaoparaprocuradeemprego
Medidasativasdeempregoeformao
Mobilidadegeogrfica(mercadodetrabalhonacional,comunitrioeextracomunitrio)
Rede de contactos
Curriculum vitae
Annciosdeemprego
Candidaturaespontnea
Entrevista de emprego

8600

Objetivo(s)

Competncias empreendedoras e tcnicas de procura de


emprego

Carga horria
25 horas

Definir o conceito de empreendedorismo.


Identificar as vantagens e os riscos de ser empreendedor.
Identificar o perfil do empreendedor.
Reconheceraideiadenegcio.
Definir as fases de um projeto.
Identificaredescreverasdiversasoportunidadesdeinseronomercadoerespetivosapoios,emparticularas
Medidas Ativas de Emprego.
Aplicarasprincipaisestratgiasdeprocuradeemprego.
Aplicarasregrasdeelaboraodeumcurriculumvitae.
Identificareselecionarannciosdeemprego.
Reconheceraimportnciadascandidaturasespontneas.
Identificar e adequar os comportamentos e atitudes numa entrevista de emprego.

Contedos
Conceitodeempreendedorismomltiploscontextoseperfisdeinterveno
Perfil do empreendedor
Fatores que inibem o empreendorismo
Ideiadenegcioeprojet
Coernciadoprojetopessoal/projetoempresarial
Fasesdadefiniodoprojeto
Modalidades de trabalho
Mercadodetrabalhovisveleencoberto
Pesquisadeinformaoparaprocuradeemprego
Medidasativasdeempregoeformao
Mobilidadegeogrfica(mercadodetrabalhonacional,comunitrioeextracomunitrio)
Rede de contactos
Curriculum vitae
Annciosdeemprego
Candidaturaespontnea
Entrevista de emprego

REFERENCIALDEFORMAO| Tcnico/adeTurismoAmbientaleRuralNvel4 | 28-04-2016

51 / 60

Curriculum vitae
Annciosdeemprego
Candidaturaespontnea
Entrevista de emprego

8600

Objetivo(s)

Competncias empreendedoras e tcnicas de procura de


emprego

Carga horria
25 horas

Definir o conceito de empreendedorismo.


Identificar as vantagens e os riscos de ser empreendedor.
Identificar o perfil do empreendedor.
Reconheceraideiadenegcio.
Definir as fases de um projeto.
Identificaredescreverasdiversasoportunidadesdeinseronomercadoerespetivosapoios,emparticularas
Medidas Ativas de Emprego.
Aplicarasprincipaisestratgiasdeprocuradeemprego.
Aplicarasregrasdeelaboraodeumcurriculumvitae.
Identificareselecionarannciosdeemprego.
Reconheceraimportnciadascandidaturasespontneas.
Identificar e adequar os comportamentos e atitudes numa entrevista de emprego.

Contedos
Conceitodeempreendedorismomltiploscontextoseperfisdeinterveno
Perfil do empreendedor
Fatores que inibem o empreendorismo
Ideiadenegcioeprojet
Coernciadoprojetopessoal/projetoempresarial
Fasesdadefiniodoprojeto
Modalidades de trabalho
Mercadodetrabalhovisveleencoberto
Pesquisadeinformaoparaprocuradeemprego
Medidasativasdeempregoeformao
Mobilidadegeogrfica(mercadodetrabalhonacional,comunitrioeextracomunitrio)
Rede de contactos
Curriculum vitae
Annciosdeemprego
Candidaturaespontnea
Entrevista de emprego

5. Sugesto de Recursos Didticos


90AnosdeTurismoemPortugalConheceroPassado,InvestirnoFuturo(2001).Lisboa:ConselhoSectorialdoTurismo
MinistriodaEconomia.
ADescobertadePortugal(1982).Lisboa:SelecesdoReader'sDigest,S.A.R.L.
ABERCROMBRIE,M.,etal.(1961),DicionriodeBiologia,2.ed.MemMartins:EuropaAmrica.
ABREU,M.J.(1996),AlgunsaspectosdahorticulturadoEntreDouroeMinho.ColecoEstudos.Braga:Direco
Regional de Agricultura de Entre Douro e Minho.
ADAMS,L.(1993),CommunicationEfficace.Toronto:LeJourEditor.
ALMEIDA,F.F.(1978),Ecologia:Notasbreves.2.ed.Lisboa:EdiesGEPMinistriodaEducaoeInvestigao
Cientfica.
ALMEIDA,J.(1990),OSectordasfrutaseprodutoshortcolasfrescosedasfloresdecorte.ColecoFormao
ProfissionalAgrria,n.3.Porto:DirecoRegionaldeAgriculturadeEntreDouroeMinho.
ALMEIDA,J.M.R.(1989),ComercializaodosProdutosAgrrios.ColecoFormaoProfissionalAgrria,n.5.
Braga:DirecoRegionaldeAgriculturadeEntreDouroeMinho.
ALMEIDA,M.J.AMARAL,A.J.RAMADAS,I.(1989),AVinhanoEntreDouroeMinho.ColecoFormaoProfissional
Agrria,n.12.VolumeI.Porto:DirecoRegionaldeAgriculturadeEntreDouroeMinho.
ALTSMACHIN,C.(1993),MarketingyTurismo.Madrid:EditorialSntesis,S.A.
ALVAREZ,J.G.VIEIRA,E.(1994),VocabulrioUrbansticocomreferncialegal.2.aed.Lisboa:DirecoGeraldo
OrdenamentodoTerritrioeDesenvolvimentoUrbano.ColecoDivulgaoDGOTDU.
ALVES,FCAEIRO,S.(1998),EducaoAmbiental.Lisboa:UniversidadeAberta.
AMABIS,J.MMARTHO,G.R.(1988),CursoBsicodeBiologia.Volumes1,2e3.2.aed.SoPaulo:EditoraModerna.
AMARAL,D.F.(1994),ApresentaoinDireitodoAmbiente.Oeiras:INA,pp.13ess.
AMARAL,D.F.(1994),LeideBasesdoAmbienteeLeidasAssociaesdeDefesadoAmbienteinDireitodoAmbiente.
Oeiras: INA, pp. 367 e ss.
AMARAL,F.(1994),AJurisprudnciaPortuguesanoDomniodoAmbienteinDireitodoAmbiente.Oeiras:INA,pp.454
5.
AMARO,A.(1999),GuiaVerdedasHortaseJardins:Plantas,floresefrutossossemrecorreraprodutosqumicos.
REFERENCIALDEFORMAO| Tcnico/adeTurismoAmbientaleRuralNvel4 | 28-04-2016
52 / 60
ColecoGuiasPrticos.Consumo&Vidaprtica.Lisboa:Edideco.
AMARO,PBAGGIOLINI,M.(1982),IntroduoProtecoIntegrada.Lisboa:Ed.Amaro&Baggiolini,FAO/DGPPA.
Ambiente/88(1987).Lisboa:SecretariadeEstadodoAmbienteedosRecursosNaturaisSEARN.

Rede de contactos
Curriculum vitae
Annciosdeemprego
Candidaturaespontnea
Entrevista de emprego

5. Sugesto de Recursos Didticos


90AnosdeTurismoemPortugalConheceroPassado,InvestirnoFuturo(2001).Lisboa:ConselhoSectorialdoTurismo
MinistriodaEconomia.
ADescobertadePortugal(1982).Lisboa:SelecesdoReader'sDigest,S.A.R.L.
ABERCROMBRIE,M.,etal.(1961),DicionriodeBiologia,2.ed.MemMartins:EuropaAmrica.
ABREU,M.J.(1996),AlgunsaspectosdahorticulturadoEntreDouroeMinho.ColecoEstudos.Braga:Direco
Regional de Agricultura de Entre Douro e Minho.
ADAMS,L.(1993),CommunicationEfficace.Toronto:LeJourEditor.
ALMEIDA,F.F.(1978),Ecologia:Notasbreves.2.ed.Lisboa:EdiesGEPMinistriodaEducaoeInvestigao
Cientfica.
ALMEIDA,J.(1990),OSectordasfrutaseprodutoshortcolasfrescosedasfloresdecorte.ColecoFormao
ProfissionalAgrria,n.3.Porto:DirecoRegionaldeAgriculturadeEntreDouroeMinho.
ALMEIDA,J.M.R.(1989),ComercializaodosProdutosAgrrios.ColecoFormaoProfissionalAgrria,n.5.
Braga:DirecoRegionaldeAgriculturadeEntreDouroeMinho.
ALMEIDA,M.J.AMARAL,A.J.RAMADAS,I.(1989),AVinhanoEntreDouroeMinho.ColecoFormaoProfissional
Agrria,n.12.VolumeI.Porto:DirecoRegionaldeAgriculturadeEntreDouroeMinho.
ALTSMACHIN,C.(1993),MarketingyTurismo.Madrid:EditorialSntesis,S.A.
ALVAREZ,J.G.VIEIRA,E.(1994),VocabulrioUrbansticocomreferncialegal.2.aed.Lisboa:DirecoGeraldo
OrdenamentodoTerritrioeDesenvolvimentoUrbano.ColecoDivulgaoDGOTDU.
ALVES,FCAEIRO,S.(1998),EducaoAmbiental.Lisboa:UniversidadeAberta.
AMABIS,J.MMARTHO,G.R.(1988),CursoBsicodeBiologia.Volumes1,2e3.2.aed.SoPaulo:EditoraModerna.
AMARAL,D.F.(1994),ApresentaoinDireitodoAmbiente.Oeiras:INA,pp.13ess.
AMARAL,D.F.(1994),LeideBasesdoAmbienteeLeidasAssociaesdeDefesadoAmbienteinDireitodoAmbiente.
Oeiras: INA, pp. 367 e ss.
AMARAL,F.(1994),AJurisprudnciaPortuguesanoDomniodoAmbienteinDireitodoAmbiente.Oeiras:INA,pp.454
5.
AMARO,A.(1999),GuiaVerdedasHortaseJardins:Plantas,floresefrutossossemrecorreraprodutosqumicos.
ColecoGuiasPrticos.Consumo&Vidaprtica.Lisboa:Edideco.
AMARO,PBAGGIOLINI,M.(1982),IntroduoProtecoIntegrada.Lisboa:Ed.Amaro&Baggiolini,FAO/DGPPA.
Ambiente/88(1987).Lisboa:SecretariadeEstadodoAmbienteedosRecursosNaturaisSEARN.
ANDEREGG,E.(1986),MetodologiayPracticadelaAnimacinSocioCultural.BuenosAires:Humanitas.
ANDEREGG,E.(1993),ComoElaborarunProyecto.SantoIsidro:ICSAEd.
ANDRADE,E.(1999),GestosdeCortesiaEtiquetaProtocolo.6.ed.Lisboa:TextoEditora.
AoEncontrodaNatureza:Comoexplorareapreciaromundofascinantequeorodeia(1978).Lisboa:Selecesdo
Reader's
Reader's Digest,
Digest, S.A.R.L.
S.A.R.L.
ARAJO,A.J.M.(1999),ManualdeAnlisedeProjectos.Lisboa:ReidosLivros.
ARAJO,J.(1986),GuiadoAnimadorDesportivo.Lisboa:EditorialCaminho.
reasProtegidasemPortugal(1988).Lisboa:MinistriodoPlaneamentoedaAdministraodoTerritrioServio
NacionaldeParques,ReservaseConservaodaNatureza
ARGYLE,M.(1976),AInteracoSocial.RioJaneiro:ZaharEd.
AssociaoPortuguesadeManagement(2001),TurismoemEspaoRural.Porto:VidaEconmica.
ASTIVERA,A.(1983),MetodologiadaInvestigaoCientfica.PortoAlegre:EditoraGlobo..
ATKINSON,J.W.(1983),Personality,MotivationandAction.NewYork:P.Publishers.
ATTENBOROUGH,D.(1980),AVidanaTerra:Umahistrianatural.Lisboa:TheReader'sDigestAssociation.
AZEVEDO,C.(1999),BiologiaCelulareMolecular,3ed.Lisboa:LidelEdiesTcnicas.
AZEVEDO,C.A.M.AZEVEDO,A.G.(2004),MetodologiaCientfica.ContributosPrticosparaaElaboraode
TrabalhosAcadmicos.7.edio.Lisboa:UCE.
BAKER,H.(1986),rvoresdeFruto.ColecoEuroagro,n.11eColecoEnciclopdiadePrticasAgrcolas,n.4.
MemMartins:EuropaAmrica.
BANK,J.(1998),QualidadeTotal:ManualdeGesto.2.ed.MemMartins:EdiesCETOP.
BAPTISTA,M.(1990),OTurismonaEconomia:Umaabordagemtcnica,econmica,socialecultural.Lisboa:Instituto
NacionaldeFormaoTurstica.
BAPTISTA,M.(2003),Turismo:GestoEstratgica.Lisboa:EditorialVerbo.
BARRETO,M.(2001),ManualdeIniciaoaoEstudodoTurismo.SoPaulo:PapirusEditora.
BARROS,A.J.P.LEHFELD,N.A.S.(1986),FundamentosdeMetodologia:Umguiaparaainiciaocientfica.So
Paulo: McGraw-Hill.
BARROS,H.(1995),AnlisedeProjectosdeInvestimento.3.ed.Lisboa:EdiesSlabo.
BARROTE,I.(1996),OEntreDouroeMinhoAgrrio:basesparaadefiniodeumarealidade.ColecoFormao
REFERENCIALDEFORMAO| Tcnico/adeTurismoAmbientaleRuralNvel4 | 28-04-2016
53 / 60
ProfissionalAgrria,n.22.Braga:DirecoRegionaldeAgriculturadeEntreDouroeMinho.
BELL,J.(1997),ComoRealizarumProjectodeInvestigao.UmguiaparaapesquisaemCinciasSociaiseda
Educao.Lisboa:Gradiva.

BAPTISTA,M.(1990),OTurismonaEconomia:Umaabordagemtcnica,econmica,socialecultural.Lisboa:Instituto
NacionaldeFormaoTurstica.
BAPTISTA,M.(2003),Turismo:GestoEstratgica.Lisboa:EditorialVerbo.
BARRETO,M.(2001),ManualdeIniciaoaoEstudodoTurismo.SoPaulo:PapirusEditora.
BARROS,A.J.P.LEHFELD,N.A.S.(1986),FundamentosdeMetodologia:Umguiaparaainiciaocientfica.So
Paulo: McGraw-Hill.
BARROS,H.(1995),AnlisedeProjectosdeInvestimento.3.ed.Lisboa:EdiesSlabo.
BARROTE,I.(1996),OEntreDouroeMinhoAgrrio:basesparaadefiniodeumarealidade.ColecoFormao
ProfissionalAgrria,n.22.Braga:DirecoRegionaldeAgriculturadeEntreDouroeMinho.
BELL,J.(1997),ComoRealizarumProjectodeInvestigao.UmguiaparaapesquisaemCinciasSociaiseda
Educao.Lisboa:Gradiva.
BENTO,J.MACHADO,J.F.(1998),PlanoOficialdeContabilidade.Porto:PortoEditora.
BORGES,A.RODRIGUES,A.RODRIGUES,R.(2000),ElementosdeContabilidadeGeral.17.ed.reasEditora.
BRAUDILLARD,J.(1981),ASociedadedeConsumo.Lisboa:Edies70.
BRIGGS,S.(1999),MarketingparaoTurismonoSculoXXI.MemMartins:CETOP.
BRITO,A.P.(1991/92),AAnimaoDesportivanosEspaosUrbanosTradicionaisinRevistaHorizonte,VolumeVIII,
n46,Dezembro/Janeiro.
BROOKS,A.HALSTEAD,A.(1980),PragaseDoenasdasPlantas.MemMartins:EuropaAmrica.
CABRAL,A.C.,COLAO,A.M.,GUERREIRO,G.(2001),QualidadeemPortugal:Tendncias,Qualificaese
Formao.Lisboa:INOFOR.
CALDAS,E.C.(1988),ARuralidadePortuguesaAtravsdaHistriainFERNANDES,J.A.(dir.),CorreiodaNatureza,
N.3.Lisboa:ServioNacionaldeParques,ReservaseConservaodaNaturezaSNPRCN.
CALOURO,F.(2000),ManualBsicodePrticasAgrcolas:Conservaodosoloedagua.Lisboa:INGA.
CANOTILHO,J.J.G.(1998),IntroduoaoDireitodoAmbiente.Lisboa:UniversidadeAberta.
CAPRICHO,L.(2005),ManualdeGestodeQualidade.Lisboa:UniversidadeLusfonadeHumanidadeseTecnologias.
CARDIM,L.F.COUNHAGO,A.(1992),Segurana,HigieneeSadenoLocaldeTrabalho.Lisboa:IEFP
CARDOSO,M.F.C.L.(1976),PoluiodoAmbiente.Coimbra:Almedina.
CARRILHO,M.J.(1990),PerspectivasdeEvoluodaPopulaoResidentenoContinenteataoAno2010in
PlaneamentoDCP.Volume12,N.1e2(MaroJulho1990),p.2948.Lisboa:SecretariadeEstadodoPlaneamento.
CARVALHO,A.,etal.(1984),BiologiaFuncional:Estrutural,molecular,dinmicaefisiolgica.Coimbra:Almedina.
CARVALHO,J.G.(1979),TeoriadaLinguagem.Coimbra:Atlntida.
CASASOLA,L.(2003),TurismoeAmbiente.SoPaulo:Ed.Roca.
CASTELLS,M.(1998),LaSocietenRseaux.Lredelinformation.Paris:Fayard.
CEBOLA,A.(2000),ElaboraoeAnlisedeProjectosdeInvestimento:casosprticos.1ed.Lisboa:Slabo.
CERQUEIRA,J.M.C.(1986),Hortofloricultura.Lisboa:LivrariaFranciscoFranco.
CLARKE,G.L.(1971),ElementosdeEcologia.5.ed.Barcelona:Omega.
CLUDIO,M.LOBO,P.(2000),Geografia:Oessencial.10.e11.Ano.Porto:ASA.
CompndiodeEstatsticasdoAmbiente:Experimental(1987).Lisboa:M.P.A.T.SecretariadeEstadodoAmbienteedos
RecursosNaturaisGabinetedeEstudosePlaneamentodaAdministraodoTerritrio..
ConservaodaNatureza:ColectneadeTextosdePublicaes(1980).Lisboa:LigaparaaProtecodaNatureza
MinistriodaEducaoeCinciaGabinetedeEstudosePlaneamento.
COOPER,C.,etal.(2001),TurismoPrincpiosePrtica,2.ed.PortoAlegre:Bookman.
CORBIN,A.(1995),LAvnementdesLoisirs,18501960.Paris:Aubier.
COSTA,A.S.V.(1988),ElementosSobreFertilidadedoSoloeFertilizao.Lisboa:DirecoGeraldePlaneamentoe
Agricultura.
CUNHA,L.(1997),EconomiaePolticadoTurismo.Lisboa:McGrawHill.
CUNHA,L.(2003),IntroduoaoTurismo,2ed.Lisboa:EditorialVerbo.
DAJOZ,R.(1978),EcologiaGeral.3.aed.Petrpolis:EditoraVozes.
DAVIDSON,R.MAITLAND,R.(1997),TourismDestinations.London:HodderArnoldH&S.
DEGRAZIA,S.(1994),OfTime,WorkandLeisure.NewYork:Vintage.
DEJARDIN,E.(1987),IllustratedEnvironmentalStudies.London:Bell&Hyman.
DELAIRE,G.(1984),CommanderouMotiver.Paris:Ed.DOrganisation.
DesenvolvimentoRural:Novasrealidadeseperspectivas(1997).ColecoEstudoseAnlises,n.2.Lisboa:Direco
Geral de Desenvolvimento Rural - DGDR.
DIAS,A.A.(1988),AsZonasHmidas:EsturiodoTejoedoSadoinFERNANDES,J.A.(dir.),CorreiodaNatureza,N.
2.Lisboa:ServioNacionaldeParques,ReservaseConservaodaNaturezaSNPRCN.
DOLABELA,F.(2000),OficinadoEmpreendedor.SoPaulo:CulturaEditoresAssociados.
DOMINGUES,C.(1990),DicionrioTcnicodeTurismo.Lisboa:PublicaesDomQuixote.
DUMAZEDIER,J.(1974),SociologieEmpiriqueduLoisir.Paris:Seuil.
DUVIGNEAUD,P.(1977),ASnteseEcolgica:Populaes,comunidadeseecossistemas.Lisboa:Sociocultura.
ECO,U.(1982),ComoseFazumaTeseemCinciasHumanas.Lisboa:EditorialPresena.
EcologyAbal:Unit9(1985).Lewes,EastSussex:CambridgeUniversityPress.
LIARD,J.L.(1985),ManualGeraldeAgricultura.MemMartins:EuropaAmrica.
EnergiasRenovveisemPortugal(1982).Lisboa:DirecoGeraldeEnergiaDepartamentodeDiversificao
Energtica.
ESTEVES,M.J.CAMPOS,A.P.CARDEIRO,F.(2004),OrganizaoeGestoEmpresarial:Cursotecnolgicode
administrao,10ano.Lisboa:PltanoEditora.
REFERENCIALDEFORMAO| Tcnico/adeTurismoAmbientaleRuralNvel4 | 28-04-2016
54 / 60
FACHADA,M.O.(1991),PsicologiadasRelaesInterpessoais.Lisboa:EdiesRumo.
FERNANDES,A.(1999),VolteSempre:QualidadedeServionoTurismo.Lisboa:INFT.
FERREIRA,J.C.(1999),ManualdeAgriculturaBiolgica:Fertilizaoeprotecodasplantasparaumaagricultura

DUVIGNEAUD,P.(1977),ASnteseEcolgica:Populaes,comunidadeseecossistemas.Lisboa:Sociocultura.
ECO,U.(1982),ComoseFazumaTeseemCinciasHumanas.Lisboa:EditorialPresena.
EcologyAbal:Unit9(1985).Lewes,EastSussex:CambridgeUniversityPress.
LIARD,J.L.(1985),ManualGeraldeAgricultura.MemMartins:EuropaAmrica.
EnergiasRenovveisemPortugal(1982).Lisboa:DirecoGeraldeEnergiaDepartamentodeDiversificao
Energtica.
ESTEVES,M.J.CAMPOS,A.P.CARDEIRO,F.(2004),OrganizaoeGestoEmpresarial:Cursotecnolgicode
administrao,10ano.Lisboa:PltanoEditora.
FACHADA,M.O.(1991),PsicologiadasRelaesInterpessoais.Lisboa:EdiesRumo.
FERNANDES,A.(1999),VolteSempre:QualidadedeServionoTurismo.Lisboa:INFT.
FERREIRA,J.C.(1999),ManualdeAgriculturaBiolgica:Fertilizaoeprotecodasplantasparaumaagricultura
sustentvel.2.ed.Lisboa:AGROBIO.
FERREIRA,M.A.,SubsdiosparaumaTeoriadeAnimaoTursticainEconomia&ProspectivaTurismo,Uma
actividadeestratgica,MinistriodaEconomia,VolumeI,n.4,Lisboa,1998,pp.101112.
FERREIRA,V.M.(2000),Cidades:Comunidadeseterritrios.Lisboa:CET/ISCTE.
FOSTER,D.(1992),ViagenseTurismo:manualdegesto.MemMartins:CETOP.
FRAGATA,J.(1973),NoesdeMetodologiaparaaElaboraodeumTrabalhoCientfico.Porto:LivrariaTavares
Martins.
FRIEDEL,H.(1987),DicionriodeEcologiaedoMeioAmbiente.Porto:LelloEditores.
FUENTE,F.R.(1971),Fauna:Vidaecostumesdosanimaisselvagens.Lisboa:PublicaesAlfa.
GAHAGAN,J.(1980),ComportamentoInterpessoaledeGrupo.RioJaneiro:ZaharEd.
GARD,A.GARD,A.(1988),CulturasHortcolas.6.ed.Lisboa:LivrariaClssicaEditora.
GARTNER,W.C.(1996),TourismDevelopment:Principles,ProcessesandPolicies.NewYork:JohnWiley&SonsInc.
GIO,A.S.(1992),EtiquetaeBoasManeiras:AArtedeViveremSociedade.Lisboa:Edies70.
GILPIN,A.(1980),DicionriodeTermosdoAmbiente.Lisboa:PublicaesDomQuixote.
GOELDNER,C.R.RITCHIE,J.R.B.(2005),Tourism:Principles,practices,philosophies.10.ed.NovaYork:JohnWiley
& Sons.
GIS,M.PAIS,M.J.(2000),Economia.Lisboa:TextoEditora.
GOMES,R.CASTELOBRANCO,L.S,J.V.(2005),NovosProdutosdeValorAcrescentado.Porto:Sociedade
PortuguesadeInovao.
GREENWOOD,P.(1996),GuiaPrticodeJardinagem.Lisboa:CrculodeLeitores.
GROS,M.,MERCIER,A.(1991),Tourisme:Art,gographie,itinraires.Lyon:LHerms.
GUILDING,C.(2002),FinancialManagementforHospitalityDecisionMakers.Oxford:ButterworthHeinemann.
HARVEY,O.J.(1963),MotivationandSocialInteraction.NewYork:TheRonaldPressCompany.
HUSSEY,D.E.(1999),StrategyandPlanning:AManagerGuides.4.ed.NewYork:JohnWiley&SonsInc.
INDRIO,F.(2004),AgriculturaBiolgica.MemMartins:EuropaAmrica.
INSKEEP,E.(1991),TourismPlanning:AnIntegratedandSustainableDevelopmentApproach.NewYork:VanNostrand
Reinhold.
ISHIKAWA,K.(1985),WhatisTotalQualityControl?Thejapaneseway.Englewood:PrenticeHall.
JUNQUEIRA,L.C.CARNEIRO,J.(2000),BiologiaCelulareMolecular.7.ed.RiodeJaneiro:GuanabaraKoogan.
JURAN,J.M.(1992),AQualidadedesdeoProjeto:Novospassosparaoplanejamentodaqualidadeemprodutose
servios.SoPaulo:Pioneira.
KIRSCHNER,U.(1974),OMundo:Suadescobertaeriqueza.Lisboa:CrculodeLeitores.
KNEIFEL,H.(1973),ATerra:Umplanetamaravilhoso.Lisboa:CrculodeLeitores.
KOHLEIN,F.(1997),PropagaodePlantas.ColecoHabitat.Lisboa:Presena.
KOTLER,P.(1991),MarketingManagement:Analysisplanning,implementation,andcontrol.Londres:PrenticeHall
International.
KRUGER,H.(1986),IntroduoPsicologiaSocial.S.Paulo:E.P.U.
LARRAZBAL,M.S.CEBALLOS,P.L.(1998),Formacindeanimadoresydinmicasdelaanimacin.2.ed.Madrid:
Ed. Popular.
LEITO,A.(1988),PatrimnioHistricoArqueolgicodeSinesedaCostaSudoesteinFERNANDES,J.A.(dir.),
CorreiodaNatureza,N.2.Lisboa:ServioNacionaldeParques,ReservaseConservaodaNaturezaSNPRCN.
LEVYLEBOYER,C.(1984),LaCrisedeMotivations.Paris:PUF.
LEYENS,J.P.(1988),PsicologiaSocial.Lisboa:Edies70.
LICKORISH,L.JENKINS,C.L.(2000),IntroduoaoTurismo.4.ed.RiodeJaneiro:EditoraCampus.
LINDON,D.,etal.(2004)MercatorXXI:teoriaeprticadomarketing,10.ed.Lisboa:PublicaesDomQuixote..
LOUS,A.,etal.(2004.),OrganizaoeGestoEmpresarial10..Porto:PortoEditora.
LOUS,A.PEREIRA,P.A.LAMBERT,R.(2003),TcnicasdeOrganizaoEmpresarial,3.ed.Porto:PortoEditora.
LOWE,D.(2001),JardinsRochosos.MemMartins:EuropaAmrica.
MACCIO,C.(1969),AnimaodeGrupos.Lisboa:MoraesEditores.
MACEDO,A.M.(1986),LeParcNationaldePenedaGers.Lisboa:PublicaesAlfa.
MAGRO,A.(1983),DiagnsticodaSuaEmpresa.Lisboa:CGD/IAPMEI.
MAIA,C.(2001),UmJardimsuaMedida.ColecoGuiasPrticos.Lisboa:Edideco.
ManualdeProcedimentosAdministrativos.(2003),Lisboa:DirecoGeraldoTurismoDGT.
MARCHESI,M.R.(1994),OLivrodoProtocolo.Lisboa:EditorialPresena.
MARGULIS,L.SCHWARTZ,K.(1988),FiveKingdoms:AnillustratedguidetothephylaofLifeonearth.2.ed.NovaYork:
W. H. Freeman and Company.
REFERENCIALDEFORMAO| Tcnico/adeTurismoAmbientaleRuralNvel4 | 28-04-2016
55 / 60
MAROTO,J.V.(1995),Horticultura:herbceaespecial.4.ed.Madrid:MundiPrensa.
MATHIESON,A.WALL,G.(1990),Tourism:Economic,PhysicalandSocialImpacts.Harlow,Essex:LongmanScientific
& Technical.

MACCIO,C.(1969),AnimaodeGrupos.Lisboa:MoraesEditores.
MACEDO,A.M.(1986),LeParcNationaldePenedaGers.Lisboa:PublicaesAlfa.
MAGRO,A.(1983),DiagnsticodaSuaEmpresa.Lisboa:CGD/IAPMEI.
MAIA,C.(2001),UmJardimsuaMedida.ColecoGuiasPrticos.Lisboa:Edideco.
ManualdeProcedimentosAdministrativos.(2003),Lisboa:DirecoGeraldoTurismoDGT.
MARCHESI,M.R.(1994),OLivrodoProtocolo.Lisboa:EditorialPresena.
MARGULIS,L.SCHWARTZ,K.(1988),FiveKingdoms:AnillustratedguidetothephylaofLifeonearth.2.ed.NovaYork:
W. H. Freeman and Company.
MAROTO,J.V.(1995),Horticultura:herbceaespecial.4.ed.Madrid:MundiPrensa.
MATHIESON,A.WALL,G.(1990),Tourism:Economic,PhysicalandSocialImpacts.Harlow,Essex:LongmanScientific
& Technical.
MATIAS,M.(2002),TurismoFormaoeProfissionalizao.SoPaulo:EdiesManole.
MCLEOD,M.(1995),GuiaPrticodasPlantasAromticas:cultura,utilizaoculinriaemedicina.MemMartins:Europa
Amrica.
MEDLIK,S.(1991),ManagingTourism.Oxford:ButterworthHeinmann.
MENEGON,G.,PIVOTTI,F.E,XICATTO,G.(1992),FundamentosdeTecnologiaAgrria.VolumeIeII.Coleco
Euroagro,n.345.MemMartins:EuropaAmrica.
MILL,C.R.MORRISON,M.A.(1992),TheTourismSystem:Anintroductorytext.2.ed.Londres:PrenticeHall
International.
MONTEIRO,H.F.(2004),TrabalhosdeAplicao:Cursotecnolgicodeadministrao,11ano.Cacm:TextoEditora.
MOTA,M.(2004),IntroduoaoDesenvolvimentoEconmicoeSocial:Oessencialdo12ano.Lisboa:EdiesASA.
MURPHY,P.E.(1986),Tourism:Acommunityapproach.Oxford:Routledge.
MURRAY,E.J.(1983),MotivaoeEmoo.5.ed.RiodeJaneiro:ZaharEd.
NABAIS,C.NABAIS,F.(2002),PrticaContabilstica.ManualPrtico.Lisboa:LidelEdiesTcnicas,Lda.
OTurismoemPortugal,EvoluodasQualificaeseDiagnsticodasNecessidadesdeFormao(2005).Lisboa:IQF
ODUM,E.(1973),FundamentosdeEcologia.Lisboa:FundaoCalousteGulbenkian.
OLIVEIRA,J.C.CYMBRON,J.(1994),SerGuiaIntrpreteemPortugal.Lisboa:InstitutoSuperiordeNovasProfisses.
OLSEM,J.P.(1984),L'energiedansleMonde:StrategiesfacelaCrise.2.ed.Paris:Hatier.
OXINALDE,M.R.(1994),Ecoturismo:NuevasformasdeturismoenelespacioRural.Barcelona:BoschTurismo.
ParaumTurismoRuraldeQualidade:gestointegradadaqualidade(GIQ)dosdestinosturisticosrurais(2000).
Luxemburgo:ComissoEuropeia.
PARDAL,S.LOBO,M.C.CORREIA,P.V.D.(2000),NormasUrbansticas:PlaneamentoIntegradodoTerritrio
elementosdeteoriacrtica.VolumeIV.Lisboa:UniversidadeTcnicadeLisboa.
PAVESE,M.A.(1991),MetodologiadaAnimao.Lisboa:FaculdadedeMotricidadeHumana..
PEARCE,D.BUTLER,R.(2001),ContemporaryIssuesinTourismDevelopment.London:Routledge.
PEREIRA,G.F.(2003),OrdenaoExplicativaeContabilizaodoIVA.Coimbra:GrficadeCoimbra.
PEREIRA,J.C.(Coord.)(1985),DicionrioIlustradodaHistriadePortugal.Lisboa:PublicaesAlfa.
PHILLIPSON,J.(1969),EcologiaEnergtica.2.ed.SoPaulo:CompanhiaEditoraNacional.
PINHO,C.F.M.PINHO,C.S.(1998),AsplantasinfestantesmaisfrequentesnasprincipaisculturasdaregiodeEntre
DouroeMinho.[S.I.]:InstitutoparaoDesenvolvimentoAgrriodaRegioNorteIDARN.
PlanoEnergticoNacional(1978).Lisboa:MinistriodaIndstriaeTecnologiaMIT.
PlanoEstratgicoparaoTurismoInteriorPortugalEspanha(1998).Lisboa:DirecoGeraldoTurismoDGT.
PONCINI,S.(1975),ManualdeHorticultura.2.ed.Lisboa:EditorialPresena..
POON,A.(1993),Tourism:Technologyandcompetitivestrategies.Wallingford:CABInternational.
PRICE,P.W.(1996),BiologicalEvolution.NewYork:SaundersCollegePublishing.
PURVES,W.K.ORIANSG.H.HELLER,H.C.(1998),Life:Thescienceofbiology.5.ed.Massachusetts:Sinauer
Associates, Inc.: W. H. Freeman and Company.
PYCRAFT,D.(1996),Relvados,CoberturadoSoloeControlodasErvasDaninhas.MemMartins:EuropaAmrica.
QUARESMA,L.(1997)OLazereasActividadesDesportivasnoTurismoCaracterizaodaAnimaoTurstico
DesportivaemEspaosNaturaisnoEixodeCidadesVilaRealRguaLamego.TesedeMestradoFCDEF.Porto:
Universidade do Porto.
QUEIRS,A.(2000),Geografia11.ano.VolumeIeII.ColecoGuiasdeEstudo.Porto:PortoEditora.
QULEZ,M.P.(1997),ActividadesFsicoDeportivasenlaNaturaleza.Madrid:GymnosEditorial.
QUINTAS,S.F.CASTAO,M.A.S.(1998),AnimacinScioCultural,NuevosEnfoques.Salamanca:AmarEdiciones.
QUIVY,R.CAMPENHOUDT,L.(1992),ManualdeInvestigaoemCinciasSociais,Lisboa:Gradiva.
RABAA,B.(2000),AnliseFinanceira.Lisboa:CentrodeFormaoProfissionalparaoComrcioeAfinsCECOA.
ReinventandooTurismoemPortugal:EstratgiadeDesenvolvimentoTursticoPortugusnoIQuarteldoScXXI
(2005).1.ed.Lisboa:ConfederaodoTurismoPortugus.
REIS,A.V.(2001),SebentadaDisciplinadeAnimaoTurstica.Lisboa:ISPI.
RelatriodeEstadodoAmbienteeOrdenamentodoTerritrio(1987).Lisboa:SecretariadeEstadodaAdministrao
LocaledoOrdenamentodoTerritrio,doAmbienteedosRecursosNaturaisS.E.A.L.O.T.
RIBEIRO,B.Q.LIMO,R.S.(2005),ManualdosImpostos:Teoriaeprtica.Lisboa:Terramar.
ROBERTIS,E.M.(1996),BiologiaCelulareMolecular.Lisboa:FundaoCalousteGulbenkian.
RODRIGUES,A.D.(1990),EstratgiasdaComunicao:Questocomunicacionaleformasdesociabilidade.Lisboa:
EditorialPresena.
RODRIGUES,H.(1997),Animao,MetodologiaeImplementao.Faro:UniversidadedoAlgarve.
RUIVO,C.CUNHA,J.P.(1998),OrdenamentodoTerritrioeGestoUrbansticaMunicipal.Santarm:Associaodos
REFERENCIALDEFORMAO| Tcnico/adeTurismoAmbientaleRuralNvel4 | 28-04-2016
56 / 60
TcnicosAdministrativosMunicipaisA.T.A.M.
SARAIVA,J.H.(Coord.)(1983),HistriadePortugal.Lisboa:PublicaesAlfa.
SARMIENTO,G.(1984),LosEcosistemasylaExosfera.Barcelona:Blume.

RelatriodeEstadodoAmbienteeOrdenamentodoTerritrio(1987).Lisboa:SecretariadeEstadodaAdministrao
LocaledoOrdenamentodoTerritrio,doAmbienteedosRecursosNaturaisS.E.A.L.O.T.
RIBEIRO,B.Q.LIMO,R.S.(2005),ManualdosImpostos:Teoriaeprtica.Lisboa:Terramar.
ROBERTIS,E.M.(1996),BiologiaCelulareMolecular.Lisboa:FundaoCalousteGulbenkian.
RODRIGUES,A.D.(1990),EstratgiasdaComunicao:Questocomunicacionaleformasdesociabilidade.Lisboa:
EditorialPresena.
RODRIGUES,H.(1997),Animao,MetodologiaeImplementao.Faro:UniversidadedoAlgarve.
RUIVO,C.CUNHA,J.P.(1998),OrdenamentodoTerritrioeGestoUrbansticaMunicipal.Santarm:Associaodos
TcnicosAdministrativosMunicipaisA.T.A.M.
SARAIVA,J.H.(Coord.)(1983),HistriadePortugal.Lisboa:PublicaesAlfa.
SARMIENTO,G.(1984),LosEcosistemasylaExosfera.Barcelona:Blume.
SCHREINER,A.(1997),LagoseJardinsAquticos:Construo,decoraoemanuteno.ColecoArtedeViver,n.
197.MemMartins:EuropaAmrica.
SERRACANTALLOPS,A.(2005),MarketingTurstico.Madrid:PiramideEdiciones,S.A.
SERRO,J.(1977),AEmigraoPortuguesa.Lisboa:LivrosHorizonte.
SILVA,A.SPINTO,J.M.,(org.)(1986),MetodologiadasCinciasSociais.6.ed.Porto:Afrontamento.
SILVA,E.MENDES,H.(2003),EconomiaB10.ano.Lisboa:PltanoEditora.
SINCLAIR,M.T.,STABLERM.(1997),TheEconomicsofTourism.London:Routledge.
SOBRAL,L.LEANDRO,M.(2005),EconomiaB10.ano.Porto:PortoEditora.
SOUSA,A.(1990),IntroduoGestoUmaabordagemSistmica.Lisboa:VerboEditora
SOUSA,G.V.(1998),MetodologiadaInvestigao,RedacoeApresentaodeTrabalhosCientficos.Porto:Livraria
CivilizaoEditora.
STANSFIELD,W.COLOM,J.CANO,J.(1998),BiologiaMoleculareCelular:Teoriaeexerccios.Lisboa:McGrawHill.
SUAREZFLOREZ,M.R.(1978),FundamentosdeGeologia.2.ed.Madrid:Paraninfo.
TEIXEIRA,F.(1998),UtilizaodePesticidasAgrcolas.ColecoSeguranaeSadenoTrabalho.Divulgao,n.1.
Lisboa:InstitutoparaaSegurana,HigieneeSadenoTrabalhoIDICT.
TEIXEIRA,F.(2000),MovimentaoManualdeCargas.ColecoSeguranaeSadenoTrabalho.Divulgao,n.2.
Lisboa:InstitutoparaaSegurana,HigieneeSadenoTrabalhoIDICT.
TEIXEIRA,M.P.(1993),ProtocoloEmpresarial.Lisboa:AIPAssociaoIndustrialPortuguesa.
TEIXEIRA,S.(2004),GestodasOrganizaes.Lisboa:McGrawHill.
TORKILDSEN,G.(1992),LeisureandRecreationManagement.3rded.London:E&FNSpon.
TRILLA,J.(1998),AnimacinSociocultural.Teorias,programasymbitos.Barcelona:ArielEducacin.
TurismoemPortugal:Poltica,EstratgiaeInstrumentosdeInterveno(2002).Lisboa:DirecoGeraldoTurismoDGT.
UCAR,X.(1992),LaAnimacinSociocultural.Barcelona:EdicionesCEAC.
VALERIE,P.JONES,C.(1990),ManualdeOperaesdeAlojamentonaHotelaria.MemMartins:EdiesCETOPD.L.
VALLS,J.F.(2004),GestindeEmpresasdeTurismoyOcio:ElArtedeProvocarlaSatisfaccin.Barcelona:ESADE.
VEAL,A.J.(1987),LeisureandtheFuture.London:Allen&Unwin.
VEBLEN,T.(1978),ThoriedelaClassedeLoisir.Paris:Gallimard.
VIEIRA,J.M.(1997),AEconomiadoTurismoemPortugal.Lisboa:DomQuixote.
WATT,D.C.(1998),EventManagementinLeisureandTourism.NewYork:LongmanLtd.
WOLF,M.(1987),TeoriasdaComunicao.Lisboa:Ed.Presena.
Nota:
Soindicadosunicamenteexemplosdebibliografiaparaalnguafrancesaeparaalnguainglesa.
LnguaFrancesa:
CALLAMAND,M.(1987),GrammaireVivanteduFranais.Paris:Larousse.
CICUREL,F.(1991),Lecturesinteractivesenlanguestrangres.Paris:Hachette.
ConseildeLEurope(2004),Cadreeuropencommunderfrencepourleslangues.Paris:Didier.
DANY,M.LALOY,J.R.(1980),Lefranaisdelhtellerieetdutourisme.Paris:Hachette.
GILDER,A.(2005),Etsionparlaitfranais?Paris:LeChercheMidi.
GIRAULT,O.(1992),CommunicationProfessionnelle.Paris:Foucher.
LAGANE,R.DUBOIS,J.(1991),Lanouvellegrammairedufranais.Paris:EditionsLarousse.
LEHMANN,D.(dir)1980),Lecturefonctionnelledetextesdespcialit.Paris:Didier.
LEHMANN,D.(1993),Objectifsspcifiquesenlanguetrangre.Paris:Hachette.
LERAT,P.(1995),Leslanguesspcialises.Paris:PUF.
OLIVEIRA,J.M.C.(1993),VocabulriodeFrancs.3Ed.Lisboa:InstitutoNacionaldeFormaoTurstica.
PACTHOD,A.(1996),Lhtel.Paris:Hachette.
RENNER,H.RENNER,U.TEMPESTA,G.(1992),Lefranaisdelhtellerieetdelarestauration.Paris:Cl
International.
RENNER,H.RENNERU.TEMPESTA,G.(1993),Lefranaisdutourisme.Paris:ClInternational.
VIEIRA,J.(1992),CartasComerciaisemFrancs.Porto:PortoEditora.
YAICHE,F.(1996),Lessimulationsglobales:Modedemploi.Paris:Hachette.
LnguaInglesa:
BEAUMONT,D.(1992),TheHeinemannEnglishGrammar,Oxford:Heinemann.
BEECH,J.,CHADWICK,S.(2005),TheBusinessofTourismManagement.London:PrenticeHall.
COLLIN,P.H.(1994),DictionaryofHotels,TourismandCateringManagement.Middlesex:PeterCollinPublishing.
HALL,E.J.(1987),TheLanguageofHotelsinEnglish.London:PrenticeHall.
HALL,E.J.(1987),TheLanguageofRestaurantsandCateringinEnglish.London:PrenticeHall.
REFERENCIALDEFORMAO| Tcnico/adeTurismoAmbientaleRuralNvel4 | 28-04-2016
57 / 60
HALL,E.J.(1976),TheLanguageofTourisminEnglish.London:PrenticeHall.
HARDING,K.(1998),GoingInternational:Englishfortourism.Oxford:Cornelsen&OxfordUniversityPress.
HARDING,K.HENDERSON,P.(1994),HighSeason:EnglishfortheHotelandTouristIndustry.Oxford:Oxford

VIEIRA,J.(1992),CartasComerciaisemFrancs.Porto:PortoEditora.
YAICHE,F.(1996),Lessimulationsglobales:Modedemploi.Paris:Hachette.
LnguaInglesa:
BEAUMONT,D.(1992),TheHeinemannEnglishGrammar,Oxford:Heinemann.
BEECH,J.,CHADWICK,S.(2005),TheBusinessofTourismManagement.London:PrenticeHall.
COLLIN,P.H.(1994),DictionaryofHotels,TourismandCateringManagement.Middlesex:PeterCollinPublishing.
HALL,E.J.(1987),TheLanguageofHotelsinEnglish.London:PrenticeHall.
HALL,E.J.(1987),TheLanguageofRestaurantsandCateringinEnglish.London:PrenticeHall.
HALL,E.J.(1976),TheLanguageofTourisminEnglish.London:PrenticeHall.
HARDING,K.(1998),GoingInternational:Englishfortourism.Oxford:Cornelsen&OxfordUniversityPress.
HARDING,K.HENDERSON,P.(1994),HighSeason:EnglishfortheHotelandTouristIndustry.Oxford:Oxford
University Press.
KLINE,S.F.SULLIVAN,W.(2002),HotelFrontOffice:Simulation.NewYork:JohnWiley&Sons.
MEDLIK,S.INGRAM,H.(2000),TheBusinessofHotels.4thed.Oxford:ButterworthHeinemann.
STANTON,A.J.WOOD,L.R.(1988),Longmancommercialcommunication:AnintermediatecourseinEnglishfor
commercial correspondence and practice. Harlow, Essex: Pearson English Language Teaching.
OHALLORAN,R.JARVISK.ALLENCHABOT,A.M.(2005),CasesofHospitalityandTourismManagement.London:
Prentice Hall.
RILEY,D.(1995),CheckYourVocabularyforHotels,Tourism&CateringManagement.Middlesex:PeterCollin
Publishing.
RUSCHMANN,D.(1991),MarketingTurstico:Umenfoquepromocional.Campinas,SoPaulo:PapirusEditora.
SOTTOMAYOR,M.M.(2004),BrushUpYourGrammar.Porto:PortoEditora.
STOTT,T.HOLT,R.(1991),FirstClassEnglishforTourism.Oxford:OxfordUniversityPress.
VINCE,M.(1994),AdvancedLanguagePractice.Oxford:Heinemann
WALKER,J.R.(2004),IntroductiontoHospitalityManagement.NewJersey:PrenticeHall.
Multimdia:
AgrovalorizaoValorizaodasExploraesAgrcolaseAgriculturaeAmbiente,2005,SociedadePortuguesada
Inovao(DVD)
DaTerraaoMarmagazinesemanaldaresponsabilidadedoMADRP,emitidoaosDomingospelas11horas,no
Canal2daRTP.possvelobtercpiasdeprogramasjemitidos.Solicitarpara:Tel.213929420email
textimedia@mail.telepac.pt.
Doenas,PragaseAcidentesMeteorolgicosnaVinhanoEntreDouroeMinho,2002.DRAEDM.(CDROM).
FrutaeProdutosHortcolasProduo,ComercializaoeQualidade,2000,MADRP(CDROM)
RegioNorteARiquezadeumaAgriculturaDiversificadaDadosGerais,DiversidadeRegional,AsAgriculturas,As
Instituies,1999,IDARN(CDROM)
ATTENBOROUGHT,D.(1994),OImpactedoHomem,episdion37daSrieDesafiosdaVida,BBCEditadoem
Portugal por Ediclube (VHS)
MADRP,VideogramasverlistagemnoportaldesteMinistrio
SAGAN,C.(1989),QuemPodeSalvaraTerra?,episdion13daSrieCosmos,Lusomundo(VHSouDVD)
Guiasdecampoelaboratrioparaidentificaodeseresvivos:
EnciclopdiaVisualVerbo:Aves(N.1),RioseLagos(N.5),Borboletas(N.6),rvores(N.7),Plantas(N.10),
Mamferos(N.12),Insectos(N.14),BeiraMar(N.23)eoutros.
GuiasFapas:rvoresdePortugaleEuropa,AnfbioseRpteisdePortugal,AvesdePortugaleEuropa,FaunaeFlora
doLitoraldePortugaleEuropa,MamferosdePortugaleEuropa
LAWRENCE,E.HARNIESS,S.(1999),Cogumelos:Umguiaprticoparaidentificarfacilmente280cogumelos.
ColecoPequenosGuiasdaNatureza.Lisboa:Pltano.
PequenosGuiasdaNatureza:rvores,FloresSilvestres,VidaAnimalnosRiosenosLagos,Insectos,entreoutros.
Publicaes:
AJoaninha.Lisboa:AGROBIO.
APMAssociaoPortuguesadeManagement&AAPAssociaodosAmigosdePereiros(2001),Turismoem
EspaoRural.Porto:VidaEconmica.
EnciclopdiaVisualVerbo.Lisboa:Ed.Verbo.
Jardins.Lisboa:SadePressPublicaeseMarketing.
MACEDO,A.M.(1986),LeParcNationaldePenedaGers.Lisboa:PublicaesAlfa.
ManuaisPrticosdeJardinagem.Porto:Civilizao.
NationalGeographicPortugal:Lisboa:RBA.
OMinho,aTerraeoHomem.Braga:DRAEDM.
Ozono:Revistadeecologia,SociedadeeConservaodaNatureza.Lisboa:CostadocasteloFilmes,S.A.
SociedadeeTerritrio:Territriosdolazeredoturismo.Revistadeestudosurbanoseregionais,n.28,Agosto1998.
Porto:EdiesAfrontamento.
TribunadaNatureza:Avidaselvagemnasquatroestaes.N.1.Porto:Fapas.
NotciasInforfisco.Lisboa:InstitutoSuperiordeGesto.
StiosnaInternet:
http://anje.pt
http://ccrnorte.pt
http://dre.pt/comum/html/dudh.htmlDeclaraoUniversaldosDireitosdoHomem
http://europa.eu.int/comm/agriculture/envir/index_pt.htm
REFERENCIALDEFORMAO| Tcnico/adeTurismoAmbientaleRuralNvel4 | 28-04-2016
58 / 60
http://europa.eu.int/comm/agriculture/publi/reports/portugal/workdoc_pt.pdf
http://quercus.sensocomum.pt/pages/AssociaoNacionaldeConservaodaNaturezaQuercus
http://www.abae.pt/AssociaoBandeiraAzuldaEuropa/Ecoescolas

Porto:EdiesAfrontamento.
TribunadaNatureza:Avidaselvagemnasquatroestaes.N.1.Porto:Fapas.
NotciasInforfisco.Lisboa:InstitutoSuperiordeGesto.
StiosnaInternet:
http://anje.pt
http://ccrnorte.pt
http://dre.pt/comum/html/dudh.htmlDeclaraoUniversaldosDireitosdoHomem
http://europa.eu.int/comm/agriculture/envir/index_pt.htm
http://europa.eu.int/comm/agriculture/publi/reports/portugal/workdoc_pt.pdf
http://quercus.sensocomum.pt/pages/AssociaoNacionaldeConservaodaNaturezaQuercus
http://www.abae.pt/AssociaoBandeiraAzuldaEuropa/Ecoescolas
http://www.apea.pt/AssociaoPortuguesadeEngenhariadoAmbienteGrupodeEducaoAmbiental
http://www.apena.rcts.pt/aproximar/ambiente/CentrodeRecursosVirtualdeEducaoAmbiental
http://www.aspea.org/AssociaoPortuguesadeEducaoAmbiental
http://www.biodiv.orgConvenosobreaDiversidadeBiolgica.
http://www.cidadevirtual.pt/p.e.monsanto/ParqueEcolgicodeMonsanto
http://www.cmstirso.pt/PlanoDirectorMunicipalDeSantoTirso:Plantasdeordenamentoedecondicionantes
regulamento.CmaraMunicipaldeSantoTirso.
http://www.deco.proteste.pt/default.aspx?show=101091&src=404911#topDECOComomelhoraromeudesempenho
Ambiental?
http://www.dgci.minfinancas.pt/ptDirecoGeraldosImpostos.
http://www.dgturismo.pt/ConhecimentodoSector/InvdeRecursosTuristicos/index.htmInventriodeRecursosTursticos.
http://www.dgturismo.pt/ConhecimentodoSector/OrganismosInternacionais/OMT/index.htm
http://www.dgturismo.pt/index.htmDirecoGeraldeTurismoInstitutodeTurismodePortugal
http://www.diramb.gov.pt/siddamb.htmSistemadeinformaodocumentalsobredireitodoambiente.
http://www.ecocasa.org/index2.phpAEcocasaACasaVirtualdeEnergia
http://www.envirolink.org/enviroedEnvironmentalEducationNetwork
http://www.epa.gov/AgnciaNorteAmericanadeProtecodoAmbiente
http://www.europa.eu.int/comm/environment/nature/home.htmUnioEuropeiaConservaodaNatureza.
http://www.geota.pt/GrupodeEstudosdeOrdenamentodoTerritrioeAmbienteGEOTA
http://www.globe.gov/globe_flash.htmlTheGlobeprogram
http://www.gppaa.minagricultura.pt/GabinetedePlaneamentoePolticaAgroAlimentar
http://www.greenpeace.org/international_en/Greenpeace
http://www.iambiente.pt/portal/page?
_pageid=33,32142&_dad=gov_portal_ia&_schema=GOV_PORTAL_IA&id_menu=5209&id_doc=0 - Instituto do Ambiente EducaoAmbiental
http://www.icn.pt
http://www.iie.minedu.pt/proj/ambiental/index.htm?topo.htm&0InstitutodeInovaoEducacionalEducaoAmbiental
http://www.inforfisco.pt/Privada/codig_p.htmlCdigosdoIVA,doIRSedoIRC
http://www.iucn.org/InternationalUnionforConservationofNatureandNaturalResources.
http://www.leader.pt
http://www.lpn.pt/eambiental.htmlLigaparaaProtecodaNaturezaEducaoeFormaoAmbiental
http://www.natuweb.com/NaturezaeturismoruralemEspanha
http://www.octopuseu.org/ProjectoEuropeu"Octopus"CentrodeRecursosEducativosonline
http://www.ramsar.org/ConvenodeRamsarsobrezonashmidas.
http://www.reseauidee.be/default.htmInformationenDiffusionenEducationlenvironn
http://www.unesco.org/mab/UNESCOOHomemeaBiosferasobrereservasdaBiosfera
ManualdeProcedimentosAdministrativos.(2003),Lisboa:DirecoGeraldoTurismoDGT.
www.aeiou.pt/registos/t/turismo_da_natureza_nas_areas_protegidas.html
www.agrobio.pt
www.agroportal.pt/
www.ambienteonline.pt
www.biobest.be
www.cvrvv.pt/www.ecosfera.publico.pt/
www.ecosfera.publico.pt/
www.emercatura.net/
www.gastronomias.com/ervas/
www.iambiente.pt/
www.icn.pt
www.idesporto.pt
www.idrha.minagricultura.pt/
www.ifdep.pt
www.ine.pt/prodserv/rga/rga99_2.asp
www.inftur.ptInstitutodeFormaoTurstica.
www.iturismo.ptInstitutodeTurismodePortugal.
www.ivdp.pt/
www.ivv.minagricultura.pt/
REFERENCIALDEFORMAO| Tcnico/adeTurismoAmbientaleRuralNvel4 | 28-04-2016
59 / 60
www.leader.pt
www.maotdr.gov.pt/maotdr/
www.minagricultura.pt

www.idesporto.pt
www.idrha.minagricultura.pt/
www.ifdep.pt
www.ine.pt/prodserv/rga/rga99_2.asp
www.inftur.ptInstitutodeFormaoTurstica.
www.iturismo.ptInstitutodeTurismodePortugal.
www.ivdp.pt/
www.ivv.minagricultura.pt/
www.leader.pt
www.maotdr.gov.pt/maotdr/
www.minagricultura.pt
www.naturlink.pt/Redenatura2000
www.oecd.org/OrganisationforEconomicCooperationandDevelopmentOECD
www.quercusambiente.org
www.rtam.pt
www.sier.org/
www.spi.pt.agrovalorizao

REFERENCIALDEFORMAO| Tcnico/adeTurismoAmbientaleRuralNvel4 | 28-04-2016

60 / 60

You might also like