BLM 11

CVATA BALANTILARI
Fl
AE

ekmeye zorlanan ubuk iin =

Cvata bir yay gibi dnlrse;

AE
ve burada alan hesaplanrken nominal

l
ap kullanlr.
k=

Cvata:
P
c = c
kc

Plakalar:
Pp
p =
kp

c = p olacandan

Pc Pp
= eitlii yazlabilir.
kc k p

P = Pc + Pp
Pp

Pc P Pc
=
kc
kp

kp
Pp

Pc Pc
P
+
=
kc k p k p

kp

1 1 P
Pc + =
k k k
p
p
c
kP
Pc = c
kc + k p

=
+

P Pp
kc
Pp
kc

P
kc

1 1 P
Pp + =
k k k
p
c
c
kpP
Pp =
kc + k p

Fi n yklemesi:
Fc =

kc P
+ Fi
kc + k p

Fp =

C=
Fc = CP + Fi

kpP
kc + k p

Fi

kc
olsun
kc + k p

Fp = (1 C ) P Fi

Bu notlar T.C Zonguldak Karaelmas niversitesi Makina Mhendislii Blmnde verilen MAK 365 Makina Elemanlar Dersi iin
eitli kaynaklardan derlenerek hazrlanmtr. Bu kaynaklar Referanslar blmnde listelenmitir. Herhangi bir ekilde orijinallik
iddias ve yayn nitelii yoktur. Sadece eitim amal ders notlar niteliindedir. Atflar okunabilirlii arttrmak amac ile
belirtilmemitir. Blent Ekmekci, Ekim 2005.

P0 plakalarn ayrlmaya balad an uygulanan kuvvet olsun, bu durumda tm yk cvata

tarafndan tanacaktr ( Fc = P ) .
Fi
Fi = (1 C ) P0
1 C
Sonu olarak bir balant iin Fi > (1 C ) P olmaldr.
n plakalarn ayrmasna kar emniyet faktr olsun,

P0 = CP0 + Fi P0 =

Fi = n(1 C ) P
Sonu olarak cvata zerindeki toplam kuvvet,
Fc = nCP + Fi
Fi nyklemesi cvata malzemesinin tayabilecei en fazla yk olmaldr.
Fi = 0.75FP sklp taklan balantlar iin
Fi = 0.8FP srekli balantlar iin
FP = At S P
S P = 0.85S y
Fi = 0.64 At S y sklp taklan balantlar iin
Fi = 0.68 At S y srekli balantlar iin

At =

(d 0.649519 P) 2

4
tablodan alnabilir.

olarak hesaplanabilir yada aadaki

Bu notlar T.C Zonguldak Karaelmas niversitesi Makina Mhendislii Blmnde verilen MAK 365 Makina Elemanlar Dersi iin
eitli kaynaklardan derlenerek hazrlanmtr. Bu kaynaklar Referanslar blmnde listelenmitir. Herhangi bir ekilde orijinallik
iddias ve yayn nitelii yoktur. Sadece eitim amal ders notlar niteliindedir. Atflar okunabilirlii arttrmak amac ile
belirtilmemitir. Blent Ekmekci, Ekim 2005.

Bu notlar T.C Zonguldak Karaelmas niversitesi Makina Mhendislii Blmnde verilen MAK 365 Makina Elemanlar Dersi iin
eitli kaynaklardan derlenerek hazrlanmtr. Bu kaynaklar Referanslar blmnde listelenmitir. Herhangi bir ekilde orijinallik
iddias ve yayn nitelii yoktur. Sadece eitim amal ders notlar niteliindedir. Atflar okunabilirlii arttrmak amac ile
belirtilmemitir. Blent Ekmekci, Ekim 2005.

Plakalarda Bask Gerilmeleri

1
1 1 1
1
= + + ....................... +
k p k1 k2 k3
ki
Eer plakalar arasnda conta kullanlrsa, plakalarn edeer direngenlik
sabiti olarak sadece contann direngenlik sabiti kullanlabilir.

2
2

Pdx
D d

D + d
D d
2
2
d =
, A = ( r0 ri ) = x + = x +
x +

AE
2 2
2
2

P
dx
d =

D + d
Dd
.E 0
x+
x +

2
2

P
(2t + D d )( D + d )
=
ln
bulunur.
Ed (2t + D + d )( D d )
ayet kalnl eit, ayn malzemeden yaplm iki plaka, cvata ile balanrsa;
D = 1.5d alnabilir.

Bu notlar T.C Zonguldak Karaelmas niversitesi Makina Mhendislii Blmnde verilen MAK 365 Makina Elemanlar Dersi iin
eitli kaynaklardan derlenerek hazrlanmtr. Bu kaynaklar Referanslar blmnde listelenmitir. Herhangi bir ekilde orijinallik
iddias ve yayn nitelii yoktur. Sadece eitim amal ders notlar niteliindedir. Atflar okunabilirlii arttrmak amac ile
belirtilmemitir. Blent Ekmekci, Ekim 2005.

t=

l
iin, k p =
2

Ed
l + 0.5d
2 ln 5

l + 2.5d

bulunur.

Burulma Momenti;
T=

Fi d 2 l + d 2 sec Fi c d c

+
2 d 2 l sec
2

tan ( ) =

h
( : helis as)
d2

T=

Fi d 2 l + d 2 sec d 2 Fi c dc
+

2 d 2 l sec d 2
2

T=

Fi d 2 tan + sec Fi c d c
+
2 1 tan sec
2

dc =

d + 1.5d
d c = 1.25d
2

d tan + sec

T = 2
+ 0.625c Fi d olarak hesaplanr.
2d 1 tan sec

T = KFi d olduunu dnelim, genel olarak cvatalar iin K, yaklak olarak 0.2 dir.
T = 0.2 Fi d

RNEK 11.1:

Bir basn kab, BS180 dkme demir malzemesi (E=78 GPa)

kullanlarak yaplmtr. Cvatalar 65 mm uzunluunda,
M16x2 standardnda ve snf 8.8 (E=207 GPa) dir. Basn
kabnda 160 kNluk ayrma kuvveti olumakta ve bu kuvvete N
adet cvata ile kar konulmaktadr.
a) Direngenlik katsaylarn (kc,kp) ve C sabitini bulunuz.
b) Kullanlmas gereken cvata saysn, emniyet faktr
n=2 iin bulunuz.(Sklp taklr balant)
c) Cvatalar iin Fi n ykleme deerini bulunuz.
Bu notlar T.C Zonguldak Karaelmas niversitesi Makina Mhendislii Blmnde verilen MAK 365 Makina Elemanlar Dersi iin
eitli kaynaklardan derlenerek hazrlanmtr. Bu kaynaklar Referanslar blmnde listelenmitir. Herhangi bir ekilde orijinallik
iddias ve yayn nitelii yoktur. Sadece eitim amal ders notlar niteliindedir. Atflar okunabilirlii arttrmak amac ile
belirtilmemitir. Blent Ekmekci, Ekim 2005.

ZM:
a) kc =

AE d 2 E 162 207
=
=
= 1.04 109 N / m
l
4l
4 40

kp =

Ed

78 16

l + 0.5d
40 + 0.5 16
2 ln 5
2 ln 5

l + 2.5d
40 + 2.5 16
kc
1.04 109
C=
=
= 0.365
kc + k p 1.04 109 + 1.807 109

= 1.807 109 N / m

b) At = 157 mm 2
S y = 8 8 10 = 640 MPa
S p = 0.85S y = 0.85 640 = 544 MPa
Fi yk;
Fi = 0.75 Fp = 0.75 At S p = 0.75 157 544 = 64 kN
0.365 2 160
116.8
nCP
+ Fi =
+ 64 =
+ 64
N
N
N
116.8
116.8
S y At =
+ 64 640 157 =
+ 64 N = 3.2
N
N

Fc =

Dolaysyla N=4 cvata olarak alnacaktr. Her zaman iin N yukar doru yuvarlanr.
c) Fi =

nP (1 C ) 2 160 (1 0.365)
=
= 50.8 kN
N
4

Civatalarda Yorulma

Plakalar birbirinden ayrmaya alan P kuvveti 0 ile P arasnda deisin.

Fmax = Fc ve Fmin = Fi olacaktr.
Bu durumda uygulanan kuvvetin genlii
Fa =

Fmax Fmin
2

Ortamla kuvvet ise,

Fm =

Fmax + Fmin
= Fmin + Fa = Fi + Fa olacaktr.
2

Bu notlar T.C Zonguldak Karaelmas niversitesi Makina Mhendislii Blmnde verilen MAK 365 Makina Elemanlar Dersi iin
eitli kaynaklardan derlenerek hazrlanmtr. Bu kaynaklar Referanslar blmnde listelenmitir. Herhangi bir ekilde orijinallik
iddias ve yayn nitelii yoktur. Sadece eitim amal ders notlar niteliindedir. Atflar okunabilirlii arttrmak amac ile
belirtilmemitir. Blent Ekmekci, Ekim 2005.

Bu durumda genlik gerilmesi,

a =

Fc Fi
kc
P
CP
=
=
2 At
kc k p 2 At 2 At

Ortalama Gerilme ise;

m = a + min = a +

Snf
3.6-5.8
6.6-10.9

Fi CP Fi
=
+
At 2 At At

Dvlm
2.2
3

entik Faktr
Kesilmi
2.8
3.8

Yuvarlatlm kesitler
2.1
2.3

RNEK 11.2:
ekilde gsterilen pirin tp (E=103.5 GPa ,
Sy=280 MPa) pullar yardmyla 30 mm apnda
cvata ile sktrlyor.Tpn kesit alan 1200
mm2 dir.Somunla boluk alndktan sonra
evrim yaplarak sktrlyor. Cvatann
(E=207 GPa , Sut=725 MPa) di adm 3.5 mm
dir.

a) Cvata ve tpteki normal gerilmeyi hesaplaynz.(Pullar ve cvata balarn rijit kabul

ediniz.)
b) 22 kNluk eksenel bir yk civatalara uyguland takdirde cvata ve tpte meydana gelen
gerilmeyi hesaplaynz.
c) Tpte gerilme meydana getirmeyen cvata ykn hesaplaynz.
d) ayet uygulanan yk 0 ile 22 kN arasnda deiiyorsa emniyet katsaysn bulunuz.(Kf =3
olarak alnacaktr.)

Bu notlar T.C Zonguldak Karaelmas niversitesi Makina Mhendislii Blmnde verilen MAK 365 Makina Elemanlar Dersi iin
eitli kaynaklardan derlenerek hazrlanmtr. Bu kaynaklar Referanslar blmnde listelenmitir. Herhangi bir ekilde orijinallik
iddias ve yayn nitelii yoktur. Sadece eitim amal ders notlar niteliindedir. Atflar okunabilirlii arttrmak amac ile
belirtilmemitir. Blent Ekmekci, Ekim 2005.

ZM:
1
a) Toplam uzama = evrim p = 3.5 = 0.875 mm
4
Fi
Fi
= c + tp , c = , tp =
kc
ktp

kc + ktp
kc ktp
Fi =

kk

k + k
c
tp

c tp
2
30
207
Ac Ec
4
kc =
=
= 195132 N / mm
L
750

= Fi

Atp Etp

kt =

1200 103.5
= 165600 N / mm
750

195132 165600
Fi = 0.875
= 78381 N
195132 + 165600

c =

Fi 78381
x(d 0.649519)2
=
= 139.7 MPa ( At =
(Tablo deerini kullanabilirsiniz)
At
4
561

Fi
78381
=
= 65.31 MPa
Atp 1200
kc
195132
C=
=
= 0.54
kc + ktp 195132 + 165600

tp =
b)

Fc = Fi + CP = 78381 + 0.54 22000 = 90282 N (Cvatann tad kuvvet)

Ftp = Fi (1 C ) P = 78381 (1 0.54 ) 22000 = 68282 N (Tpn tad kuvvet)

c =

Fc 90282
=
= 161 MPa
At
561

tp =

Ftp
Atp

68282
= 56.9 MPa
1200

c)

Ftp = Fi (1 CP ) = 0 olmas gerektiinden;

P=

Fi
78381
=
= 170394 N
1 C 1 0.54

Bu notlar T.C Zonguldak Karaelmas niversitesi Makina Mhendislii Blmnde verilen MAK 365 Makina Elemanlar Dersi iin
eitli kaynaklardan derlenerek hazrlanmtr. Bu kaynaklar Referanslar blmnde listelenmitir. Herhangi bir ekilde orijinallik
iddias ve yayn nitelii yoktur. Sadece eitim amal ders notlar niteliindedir. Atflar okunabilirlii arttrmak amac ile
belirtilmemitir. Blent Ekmekci, Ekim 2005.

d)

Fa =

CP 0.54 22000
=
= 5950 N
2
2

Fmax = Fc ve Fmin = Fi olduu iin;

Fm = Fi + Fa = 78381 + 5950 = 84331 N

a =

Fa 5950
=
= 10.6 MPa
561
At

m =

Fm 84331
=
= 150.3 MPa
At
561

Yorulma Mukavemeti;
Se = 0.566 9.68 10 5 Sut Sut = 0.566 9.68 10 5 725 725 = 358.42 MPa
Parantez iindeki ifade eksenel ynde yklemeye maruz cvata balantsnda kullanlabilir.
1
Se = ka kb kc kd ke k f Se' = 11 0.85 1 1 358.42 = 101.5 MPa
3
Goodman Kriterine Gre;

a
Se

m
Sut

10.6 150.3 1
1
+
=
n=3.2

101.5 725 n
n

Contal Balantlar
Malzeme
Mantar
Kauuk
Teflon
Organik Fiber
Bakr Asbest

E(MPa)
86
69
240
120
93000

*** Bakr asbest haricinde dier elemanlarn direngenlik katsaylarn ihmal edebiliriz.
Fi Aconta p0 ; po : Minimum conta szdrmazlk basncdr.
kconta P
Fi = P (1 C ) Fi
kconta + kc
Fp Aconta mp
m : Conta Faktr (Genellikle 2 ile 4 arasndadr.)
p : Plaka ayrlma basncdr.
Fp =

Bu notlar T.C Zonguldak Karaelmas niversitesi Makina Mhendislii Blmnde verilen MAK 365 Makina Elemanlar Dersi iin
eitli kaynaklardan derlenerek hazrlanmtr. Bu kaynaklar Referanslar blmnde listelenmitir. Herhangi bir ekilde orijinallik
iddias ve yayn nitelii yoktur. Sadece eitim amal ders notlar niteliindedir. Atflar okunabilirlii arttrmak amac ile
belirtilmemitir. Blent Ekmekci, Ekim 2005.

RNEK 11.3:
ekilde grlen cvatalarn ve plakalarn
direngenlik katsaylarn bulunuz.

ZM:

Sadece alt plakalar vidal olduu iin efektif uzunluk:

l = 15 + 3 + 7.5 = 25.5 mm

kc =

d 2E

kconta =

4l

122 207
4 25.5

= 918 MN / m

Ed
(2t + D d )( D + d )
ln

(2t + D + d )( D d )

480 12
(2 3 + 27 12)(27 + 12)
ln

(2 3 + 27 + 12)(27 12)

= 93.6 MN / m

RNEK 11.4:

Belli sayda 6.8 snf M14 (kesilmi vida dilerine

sahip) cvatalar ile bir basn kab kapa balanmtr.
Basn kabnda 0 ila 50 MPa arasnda deien basn
llmtr. Emniyet faktr 2 istendiine gre,
a) Gerekli cvata saysn bulunuz.(10)
b) basnca kar emniyet faktrn bulunuz. (10)
c) Cvatalarn sklmas esnasnda emniyet faktrn
bulunuz. (5)
Not:
Ekauuk=1.6 GPa
Ecivata= Eelik=210 GPa

kkauuk=240 MN/m,

Bu notlar T.C Zonguldak Karaelmas niversitesi Makina Mhendislii Blmnde verilen MAK 365 Makina Elemanlar Dersi iin
eitli kaynaklardan derlenerek hazrlanmtr. Bu kaynaklar Referanslar blmnde listelenmitir. Herhangi bir ekilde orijinallik
iddias ve yayn nitelii yoktur. Sadece eitim amal ders notlar niteliindedir. Atflar okunabilirlii arttrmak amac ile
belirtilmemitir. Blent Ekmekci, Ekim 2005.

10

a) At = 115 mm 2
S y = 6 8 10 = 480 MPa
S p = 0.85 480 = 408 MPa
Fi = 0.75 Fp = 0.75 115 408 = 35.2 kN
2

3
9
AE (14 10 ) 210 10
kc =
=
= 1010 MN / m
l
4 (20 + 2 + 10) 103
kc
1010
C=
=
= 0.808
kc + k p 1010 + 240

P = 50

602

= 141.4 kN
4
S y At = 480 115 = 55.2 kN
nCP
2 0.808 141.4
+ Fi =
+ 35.2 = 55.2 N = 11.4 N = 12
N
N
nP (1 C ) 2 141.4 0.192
n ykleme en az Fi =
=
Fi = 4.5 kN olmaldr.
N
12
i
CP
0.808 141.4 103
=
= 41.4 MPa
b) a =
2 NAt
24 115
Fc =

m = a +

Fi
4.5 103
= 41.4 +
= 80.5 MPa
115
At

Se' = 0.5 Sut = 0.5 600 = 300 MPa

Se = ka kb kc kd ke k f Se' = 1 1 0.85 1 1

1
300 = 67.1 MPa
3.8

1 a m 41.4 80.5
=
+
=
+
n = 1.39
n Se Sut 67.1 600

c) T = 0.2 Fi d = 0.2 4.5 103 14 103 = 12.6 Nm

d2

115 =

d2

d = 12.1 mm
4
4
16T
32 12.6
= 3=
= 36.5 MPa
d
0.01213
F
4.5 103
= i =
= 39 MPa
At 115 106
At =

39
max = + 2 = + 36.52 = 41.4 MPa
2
2
S
0.577 480
= 6.7 gvenli
n = sy =
max
41.4
Bu notlar T.C Zonguldak Karaelmas niversitesi Makina Mhendislii Blmnde verilen MAK 365 Makina Elemanlar Dersi iin
eitli kaynaklardan derlenerek hazrlanmtr. Bu kaynaklar Referanslar blmnde listelenmitir. Herhangi bir ekilde orijinallik
iddias ve yayn nitelii yoktur. Sadece eitim amal ders notlar niteliindedir. Atflar okunabilirlii arttrmak amac ile
belirtilmemitir. Blent Ekmekci, Ekim 2005.

11