Professional Documents
Culture Documents
DRT ARKETIP
isvireli psikiyatr Cari Gustav Jung (Kesswil 1875Kssnacht 1961) analitik psikoloji okulunun kurucusudur.
1902'de Zrih niversitesi'ni bilirerek doktor oldu.
1900'de Eugen Bleuler'in ynettii Burghlzli Akl
Hastanesi'nde almaya balayarak psikiyatri alannda
uluslararas bir n kazand. 1907-12 arasnda Freud'un yakn
alma arkada olan Jung, Freud'un mirass olarak
grlmeye baland. 191 O'da Viyana Uluslararas Psikanaliz
Dernei'nin bakan oldu. Gr ayrlklar, zellikle de
Freud'un cinsellie verdii belirleyici role Jung'un katlmamas
bu ibirliini sona erdirdi. 1912'de yaymlad Wandlungen
und Symbo/e der Libido (Libidonun Dnm ve Simgeleri)
Freud'un ou dncesinin kart savlar ieriyordu.
1914'te dernein bakanlndan istifa etti.
1921'de yaymlanan Psychologische Typen'de (Psikolojik
Tipler) ie dnklk-da dnklk kavramlarn gelitirdi.
Freud'un kiisel bilind grne kolektif bilind
grn ekledi, arketip kavramn gelitirdi. Zrih Federal
Politeknik Okulu'nda psikoloji (1933-41) ve Basel
niversitesi'nde klinik psikoloji (1943) dersleri veren Jung,
1948'de Zrih'te C. G. Jung Enstits'n kurdu.
Balca Eserleri: Die Beziehungen zwischen dem /ch und
dem Unbewussten (1928, Ben Kavram ile Bilind
Arasndaki ilikiler), Wirklichkeit der See/e (1934, Ruhun
Gereklii), Psychologie und Religon (1940, Psikoloji ve Din,
1963), Psychologie und Alchemie (1944, Psikoloji ve Simya),
Die Symbo/ik des Geistes (1948, Ruhun Simgeleri).
Trkede Jung: Analitik Psikolojinin Temel ilkeleri
(Konferanslar, Can, 1996); Analitik Psikoloji (Payel, 1997);
Am/ar, Dler, Dnceler(Can, 2002); Din ve Psikoloji
(insan, 1997; Psikoloji ve Din, Okyanus, 1998); insan Ruhuna
Ynelik Bilinalt ve ilevsel Yaps (Say, 2001);
Kefedilmemi Benlik (ilhan, 1999).
METIS YAYlNLARI
tekini Dinlemek 14
DRT ARKETIP
Dizi
Yayn Ynetmeni
Iindekiler
Sunu:
Cari Gustav Jung:
Nesnel Ruh'un aman
Bilgin Saydam
DRT ARKETIP
1 ANNE ARKETIPININ- PSIKOLOJIK YNLERI 1 7
1 Arketip Kavram zerine
2 Anne Arketipi
17
21
3 Anne Kompleksi 24
4 zet 37
ll Y ENIDEN DOCU ZERINE 46
1 Yeniden Dogu Biimleri 47
2 Yeniden Dogu Psikolojisi 49
3 Dnm Srecini Canlandran Bir Simge Dizisi rnegi 66
Kaynaka 139
1 21
Sunu
Bilgin Saydam
D RT ARKETIP 1 8
Jung, ikinci bir yaratc olarak kendini, yani insan, anlam yarat
maya memur ve sorumlu/zorunlu ilan ederken, insann ve Tanr'nn
i ie getii, --elbette Hristiyan mitolojisinden ve sa-Mesih imge
sinden beslenen- bir dnya grnn izlerini sezdirmektedir.
D RT ARKETIP 1 1 0
*
modern-istik din
mutlak tektir.
D RT ARKETIP 1 1 2
lik pas, szden ok daha derinlere, gerilere gider. Bu da zaten eya
ve durumlar zerinde hakimiyet amal olan sz'n, her eyin sze
dklebilecei sapiant ve zorlantsndan farkl bir kabul-edii ierir.
Denetim amal
s-letirici'nin
oluturmak
kendini-insan-insanl saa/tm
iinde payia
"had-bilmez"
ular kavuturan
D RT ARKETI P 1 1 4
'
KAYNAKLAR
I.
A R K E T P KAV RA MI ZER NE
D RT ARKETIP 1 1 8
A N N E ARKET I P I N I N P S I K O L O J I K Y N L E R I 1 1 9
D RT A R K ET I P 1 2 0
2. A N N E A R KET P
Her arketip gibi anne arketipinin de saysz tezahr vardr. Ben bu
rada daha tipik baz biimleri annakla yetineceim: kiisel anne ve
bykanne; vey anne ve kaynvalide, iliki iinde olunan herhangi
bir kadn, rnein stanne ya da dad, ata ve bilge kadn, daha st an
lamda tanra, zellikle de Tanr'nn anas, Bakire Meryem (genle
mi anne olarak rnein Demeter ve Kore), Sophia (anne-sevgili ola-
D RT A R K E T I P 1 22
4. gunas'n etimolojik anlam budur. Bkz. Weekeriing (der.), Das Glck des
Lebens. Medizinisches Drama von Anandarayamakhf (Yaamn Mutluluu. Anan
darayamakhi'nin Tbbi Dramas), s. 2 1 vd., ayrca, Garbe, Die Samkhya-Philosop
hie (Samkhya Felsefesi), s. 272 vd.
DRT ARKETIP 1 24
3.
A N N E K O M PL E K S i
A N N E ARKET I PI N I N P S I K O L OJ I K Y N L E R I 1 25
6.
D RT A R K E T I P 1 2 6
A N N E ARKETI P I N I N P S I K O L OJ I K YN LERI 1 27
deildir. "Tipler", karlalan her vakann iine tktrlmas gereken uyduruk birer
ema da deildir. "Tipler", mnfert vakalarla asla zdeletirilemeyecek olan ideal
yaplar, deneyimin ortalama imgeleridir. Fakat deneyimlerini yalnzca kitaplardan
ya da psikoloji laboratuvarlarndan edinenler, hekimin edindii psikolojik deneyim
hakknda bir fikir sahibi olamazlar.
9. Bu cmle, sevgi eksik olduu .iin bo kalan yere iktidarn reklenmesi gibi
sk yaanan bir deneyime dayanr.
1 O. ngilizce seminerierirnde bunun iin natural mind kavramn kullandm.
D RT ARKETIP 1 28
ensest ilikisine yol aar. l ' An gelimi Eros, dier insanlarn kii
liinin anormal derecede nerusenmesine neden olur. Annenin kska
nlmas ve ondan stn olma istei, genellikle felaketle sonulanan
sonraki giriimlerin leitmotifidir. Bu tr kadnlar, romantik ve sansas
yonel ilikilere, salt yle olduklar iin baylrlar, evli erkeklere ilgi
duyarlar ve bu ilginin nedeni, bir evlilii ykma frsatn yakalam
olmalardr, ki asl ama da budur zaten. Amalarna ulanca, anne
lik igdsnn eksikliinden dolay ilgilerini yitirirler ve kancay
bir bakasna takarlar. Bu tipin en belirgin zellii, dikkat ekecek
lde bilinsiz olmasdr. Bu tr kadnlar yaptklar 13 eyler kar
snda adeta krdrler, ki bu durumun hem etrafndakiler hem de ken
dileri iin hibir olumlu yan yoktur. Bu tipin, pasif bir Eros'u olan er
keklere, anima yanstmalar iin mkemmel bir zemin sunduunu
vurgulamamn gerekli olduunu sanmyorum.
c. Anneyle zdeleme
Kadndaki anne kompleksi Eros'un an geliimine yol amazsa, kz
anneyle zdeleir ve diilik zellikleri felce urar. Kz kendi igd
ler dnyasnn, annelik igdsnn ve Eros'un bilincinde olmad
iin kendi kiiliini anneye yanstr. Bu kadnlara annelii, sorumlu
luu, kiisel ball ve erotik arzular anmsatan her ey onlarda
aalk kompleksine neden olur ve onlar bunlardan kamaya zorlar;
kap sndklar yer, kza tmyle ulalmaz gelen her eyi mkem
mel bir biimde, denebilir ki bir stkiilik olarak yaayan anneden
bakas deildir elbette. Kzn istemeye istemeye hayran olduu an
ne, onun yaayaca her eyi nceden yaayp tketir. Kz ise kendi
ni feda ederek anneye yapmakla yetinir, bir yandan da bilinsizce,
denebilir ki kendine ramen, annenin tiran konumuna ykselir, fakat
bunu tam bir sadakat ve boyun eme maskesi altnda yapar. Annesi
tarafndan gzle grlr bir biimde kan emilen ve srekli bir kan
transfzyonuyla annesinin hayatn uzatan kz bir glge gibi yaar.
l l . Bu durumda inisiyatifi ele alan kzdr. Baka durumlarda, kzla ensest ba
kurulmas babann psikolojisinden (anima yanstmasi) kaynaklanr.
1 2. Bu kompleksin "baba"ya annelik edilip stne titrendii dii baba komplek
sinden fark budur.
1 3 . Bu, olaylarn bilincinde olmadklan anlamna gelmez. Bilincinde olmadk
lar ey bunlarn anlamlandr.
A N N E ARKETI P I N I N PS I K OLOJ I K Y N L E R I 1 2 9
D RT A R K E T I P 1 30
a. Anne
Birinci tip kompleksin, yani annelik igdsnn ar gelimesinin
olumlu yn, btn alarda vgler dzlm olan anne imgesidir.
Yetikinlerin en dokunakl, en unutulmaz anlaridan biri, her tr olu-
AN N E ARKET I P I N I N P S I K O L O J I K Y N L E R I 1 3 1
D RT ARKETIP 1 32
A N N E ARKET I P I N I N PS I KO L O J I K Y N L E R I 1 33
b. Ar gelimi Eros
imdi, kadndaki anne kompleksinin ikinci tipini, yani Eros'un ar
geliimini ele alacaz. Bu tipin, psikopatoloji alannda son derece
olumsuz bir tablosunu izmitim. Fakat pek cazip olmayan bu tipin
bile toplumun eksikliini duymak isterneyecei olumlu ynleri var
dr. rnein, en kt taraf olan yuva ykma vicdanszlnn ardnda,
doann anlaml ve yararl bir dzenlemesini grrz. Daha nce de
belirttiimiz gibi, bu tip, salt doal ve igdsel olan, bu nedenle de
her eyi yutan bir anneye tepki olarak geliir. Bu anne tipi bir anakro
nizmdir, erkein yalnzca dlleyici ve tarlann klesi olarak ruhsuz
bir varolu srdrd karanlk bir anaerkillie geri dntr. Kzda
Eros'un tepkisel geliimi, annelik ve diiliin ar arl altnda ezi
len bir erkein kurtarlmasn hedefler. Byle bir kadn, kocasnn bi
linsizlii tarafndan tahrik edildii her yerde igdsel olarak mda
hale eder. Bu kadn, erkein kiilii iin onca tehlikeli olan, ama er
kein sadakat olduunu dnmekten holand konformizmi boza
caktr. Bu rahatna dknlk, erkein kiiliinin bilincinde olmama
sna ve erkein "baba", kadnn da "anne"den baka bir ey olmad,
stelik iftierin birbirlerine bu ekilde hitap ettii szmona ideal ev
liliklere yol aar. Evlilii partnede bilind bir zdelemeye kolay
ca indirgeyiveren kaygan bir zemindir bu.
Bu tipin kadn, Eros'unun yakc nn annelikle ilgili unsurlarn
glgesinde kalan bir erkee yneiterek ahlaki bir atmaya yol aar.
Fakat bu atma olmadan kiiliin bilincine varlamaz. Bu durumda
akla u soru gelecektir: " yi de, insan a tart et a travers (durup durur
ken) neden daha yce bir bilince ulamak zorunda ki?" Meselenin
tam zne isabet eden bu soruyu yantlamak kolay deildir. Gerek
bir yant vermek yerine, bir tr itirafta bulunabilirim yalnzca: Bana
yle geliyor ki, aradan geen binlerce ve milyonlarca yldan sonra,
dalar, denizleri, gneleri ve aylar, saman yolu, galaksileri, bitki
ve hayvanlaryla bu barikulade dnyann varolduunu birinin nihayet
kavram olmas gerekirdi. Dou Afrika'daki Athi ovasnda kk bir
tepede durduumda ve binlerce hayvanlk vahi srleri, tasavvur
edilemeyecek zamanlardan beri nasl otladlarsa, o sessiz sszlkta
yine yle otlarlarken seyrettiimde, btn her eyin bu olduunu bi
len ilk canl, ilk insan olduum duygusuna kapldm. Etrafmdaki
dnya henz balangtaki sessizlii iindeydi ve var olduunu bil-
D RT ARKETIP 1 34
A N N E ARKETI P I N I N P S I K O L OJ I K Y N L ERI 1 3 5
c.
Salt Kz-ocuk
boluk.
Erkee en ban
D RT A R K E T I P 1 3 6
A N N E ARKETI P I N I N P S I K O LOJ I K Y N L E R I 1 3 7
4.
ZET
DRT A R K E T I P 1 38
A N N E ARKETI P I N I N P S I K O LOJ I K Y N L E RI 1 3 9
D RT ARKETIP 1 40
uygun ya da uygunsuz her frsatta "Aman Tanrm ! " diye haykrtan bir
arketipin br yarsdr. nsan bir arketiple mmknse asla zdele
memelidir, nk bunun sonular, psikopatolojiden ve dnemin ba
z olaylarndan da anlalaca zere, dehet vericidir.
Bat ruhen o kadar byk bir knt iindedir ki , zaten yuttuu
ktden sonra iyiyi de ele geirmek iin, insann buyruuna girmeyen
ve de giremeyecek olan ruhsal gc, yani Tanr'y yadsmak zorunda
dr. Nietzsche'nin Zerdt'nn bir de psikolojik adan dikkatle
okunmasn neririm. Nietzsche, tanrs len ve tanrsal paradoksu
lml insann dar klfna hapsettii iin yklan "st- nsan"n psiko
lojisini eine az rastlanr bir tutarllkla ve gerekten dindar bir insann
tutkusuyla tasvir etmitir. Bilge Goethe, " stn insann nasl bir deh
ete kapldn"22 elbette fark etmi, fakat bunun karl, eitimli
cahillerin kibirli tebessm olmutur. Onun, Gn Tanras'nn yan
sra Maria Aegyptiaca'y da kapsayacak kadar zengin olan anne met
hiyesi, muazzam bir bilgeliin rndr ve bunun zerine dnebi
len her batl iin nemli bir ipucudur. Fakat Hristiyanln en yetkili
temsilcilerinin bile din bilgisinin temellerini kavrayamadklarn
aka itiraf ettikleri bir dnemden ne beklenebilir ki? Aadaki satr
lar bir teoloji (Protestan) makalesinden aldm: "Biz kendimizi -ister
natralist olalm isterse de ideal ist- yabanc glerin isel yaamm
iinde, s. 1 1 7.
AN N E ARKETI P I N I N P S I K O LOJ I K Y N L E R I 1 4 1
sabit bir fikri vard- nedeniyle bana bavuran bir filozofu hala ok iyi
anmsarm. Benden nce ka uzmana bavurduunu, ka rntgen ek
tirdiini bilmiyorum. Ona her defasnda, kanser olmad sylenmi
ti. Bana demiti ki: "Kanser olmadm biliyorum ama pekala kanser
olabilirim." Bu kurunturlan kim sorumlu? Hasta bu kuruntuyu kendisi
yaratmyor, yabanc bir g bunu ona dayatyor. Ben bu durumla Yeni
Ahir'teki ecinnilerin durumu arasnda bir fark grmyorum. Bir hava
demonuna m yoksa bilind mda bana eytani bir oyun oynayan bir
faktre mi inandrnn hibir nemi yok. nsann sahip olduunu san
d btnselliinin yabanc gler tarafndan tehdit edildii gerei
ni deitirmez bu. Teoloji, yz yl geriden takip ettii Aydnlanmac
grler dorultusunda "demitolojize" etmeye alt bu psikolojik
gerekleri artk dikkate alsa daha iyi ederdi.
Yukarda, anne imgesinin baskn olmasndan kaynaklanan psiik
olgularn genel bir tablosunu izmeye altm. Benim okurum, B
yk Ana figrnn mitolojik zelliklerini, kiiliki psikoloji kisvesi
ne brnmlerse bile, bunlar tek tek belirtmeye gerek kalmadan al
glamtr. Anne imgesinin etkisi altndaki hastalarmzdan, "anne"
denince akllarna gelen -olumlu ya da olumsuz- her eyi szle ya da
resimle ifade etmelerini istediimizde, mitolojideki anne imgesiyle
bire bir rten simgesel figrlerle karlayoruz. Bu analojilerle,
ancak youn almalar sonucunda aydnla kavuabilecek bir alana
adm atyoruz. Ben en azndan kendi adma unu belirtmek isterim ki,
bu konuda net bir ey sylemem mmkn deil. Yine de birtakm
szler etme cretinde bulunuyorsam, bunlara kesinlememi ifadeler
gzyle baklnasn isterim.
zellikle dikkat ekmek istediim husus, kadn ile erkein anne
imgelerinin birbirinden ok farkl olduudur. Kadn iin anne, cinsi
yetinin belirledii bilinli yaamn misalidir. Oysa erkek iin anne,
rtk bilindnn imgeleriyle dolu, henz tanmad bir yabancdr.
Salt bu nedenle bile, erkein anne kompleksi kadnnkinden tmyle
farkldr. Erkek iin anne en bandan beri son derece simgesel bir ka
raktere sahiptir, erkein anneyi idealize etme eilimi de bundan kay
naklanyor olsa gerek. Birini idealize etmek, ktlkten korunma is
teidir aslnda. nsan korktuu eyi savuturmak istediinde idealize
eder. Korkulan ey bilind ve onun byl etkisidir.25
25. Anne, kz tarafndan da idealize edilebilir elbette, ama bunun iin zel ko-
D RT A R K E T I P 1 42
A N N E ARKETI P I N I N P S I K O L OJ I K Y N L E R I 1 4 3
D RT A R K E T I P 1 44
A N N E ARKET I P I N I N P S I K O L O J I K Y N L E R I 1 45
ll
NS Z
Bu metin, nceden hazrlanmadan yaptm iki konumann en
nemli ksmlarn iermektedir. Konferans esnasnda stenografik
notlar tutulduu iin konuma metnini kada dkerken bunlardan
yararlanabildim. Baz ksmlar karnam gerekti, nk basl bir
metnin gerekleri serbest bir konumannkinden farkldr. Yine de,
" Yeniden dou" zerine yaptm konumalardaki dncelerimi
zetierne niyetimi olabildiince gerekletirdim; ayn ekilde, yeni
den dou gizinin bir rnei olarak, Kur'an'n 1 8. Sresi zerinde
yaptm analizin en nemli ynlerini aktarmaya altm. Metne,
okurun ilgileneceini dndm bir dizi kaynak da ekledim. ze
tim, bir konferans erevesinde ancak yzeysel olarak ele alnabile
cek bir bilgi alanna genel bir bak olmaktan baka bir iddia tama
maktadr.
Y E N I D E N D O G U Z E R I N E 1 47
1.
D RT A R K E T I P 1 4 8
'
Y E N I D E N DO<:i U Z E R I N E 1 49
2 . YEN D EN D O U P S i KOLOJ i S i
DRT ARKETIP 1 50
Y E N I D E N D O G U Z E R I N E 1 51
B . ZNEL D N M
D RT A R K E T I P 1 52
Y E N I D E N DOG U Z E R I N E 1 53
D RT A R K ET I P 1 54
n'nn geldiini asla kavramaz. Fakat isel olarak byk olan bilir ki,
ne zamandr bekledii ruh dostu, lmsz dostu, imdi gerekten de
"srgnln srgn etmek*",s yani imdiye kadar onu iinde ta
m ve hapsetmi olan ele geirip yaamn kendisininkine aktmak
iin gelmitir - lmcl bir tehlike an! Nietzsche'nin kahinvari p
Cambaz vizyonu,9 Paulus'un bulabildii en yce ad verdii bir olay
karsnda "ip cambaz" tavrn taknnann tehlikesini aa vurur.
lml insann iinde gizli lmsz insann en yce simgesi sa'
dr. o Genellikle bu sorun, biri lml, dieri lmsz olan Diosku
roslar gibi bir ikili motifle tasvir edilir. Bunun Hindistan'daki karl
iki dosttur:
Gzel kanatl, birbirine bal iki dost
Bir ve ayn aac kucaklar;
Bunlardan biri tatl meyveyi yerken,
Dieri yemez, sadece bakar.
Bylesi bir aaca melmi kalm ruh,
Gszlyle aldatlm, kederlenir;
Fakat grnce tekinin kudretini,
Ve hametini, znts uar gider.
nemli bir rnek de, Musa ile Hzr'n t 2 bulumasn anlatan s
lam efsanesidir ama buna daha sonra dneceim. Kiiliin oalma
anlamnda dnmnn yalnzca bu tr nemli deneyimlerle oldu
u sanlmamaldr elbette. Nevrotik hastalarn klinik hikayesinden ve
iyileme srecinden kolayca derlenebilecek olan sradan rnekler de
* Metindeki Eski ve Yeni Ahit evirilerinde bire bir yararlandm eser: Kitab
Mukaddes, Kitab Mukaddes irketi, stanbul, 1 997. (.n.)
8. Efesliler, 4,8, Luther evirisi.
9. Also sprach Zarathustra (Zerdt byle buyurdu), s. 2 1 vd.: "Ruhun bedenin
den de abuk lecek."
1 0. Daha fazla bilgi iin bkz. Jung, Versuch einer psychologischen Deutung des
Trinitiitsdogmas (Kutsal l dogmasnn psikolojik yorumu zerine bir deneme),
paragr. 226 vd.
l l . vetavatara Upanishad IV, 6, 7, 9, Deussen, Sechzig Upanishad's des Ve
da (Veda'dan Altm Upanishad) iinde, s. 301 .
12. Kur'iin, 1 8. Silre.
Y E N I D E N D O G U Z E R I N E 1 55
vardr. Son kertede, daha byk olann idrak edilip kalbin demirden
zincirlerinin paraland her durum bu kategoriye dahil edilebilir. I3
D RT A R K ET I P 1 56
Paralipomena I, Bl. II. "Von dem was einer ist" [Birinin ne olduu zerine] ve
"Blm IV: "Von dem was einer vorstellt" [Birinin ne tasavvur ettii zerine]).
1 6. Bu nemli sorun Psycholopische Typen (Psikolojik Tipler), V. Blm'de ay
rntl bir biimde ele alnmtr.
17. Bkz. Ulysses Aldrovandus'taki (Dendrologiae libri duo, s. 146) mkemmel
anima tasviri: "O ayn anda hem ok yumuak hem de ok sert grnyordu, ve ne
redeyse iki bin yldan beri -bir Proteus gibi- birbirinden deiik yz ifadelerine b
rnd iin, o zaman Balonyal bir yurtta olan Lucius Agatho Priscus'un, mutla
ka kaostan ya da "agatonik aknlk" halinden doan akn korku dolu endie ve
dertlere bouyordu." Benzer bir tasvir de Hypnerotomachia des Poliphilo'da gr
lr. (Bkz. Linda Fierz-David, Der Liebestraum des Poliphilo [Poliphilo'nun Ak
D], s. 205 vd.)
1 8. Bkz. Emma Jung, Ein Beitrag zum Problem Animus (Animus Sorununa Bir
Katk).
Y E N I D E N D O G U Z E R I N E 1 57
D RT ARKETIP 1 58
Y E N I D E N D O G U Z E R I N E 1 59
D RT A R K E T I P 1 60
Y E N I D E N D O G U ZERI N E 1 61
D RT ARKETIP 1 62
24. Berthelot, Calleetion des anciens alchimistes grecs (Antik Yunan simyac
lar koleksiyonu) Il, I, 3, s. 43 (45).
25. Eranos Jahrbuch 1 935. Geniletilmi ve gzden geirilmi versiyonu
Psychologie und Alchemie (Psikoloji ve S imya) iinde.
Y E N I D E N D O <:i U Z E R I N E 1 63
DRT ARKETI P 1 64
Y E N I D E N D O G U Z E R I N E 1 65
ilgili yle der32: "Gerei arayan kii, Ta ile Filozofun ayn anda
bir azdan konutuunu duyar." Filozof Hermes'tir, Ta ise Romal
larn Hermes'i olan Mercurius'la zdetir.33 En eski alardan beri
Mercurius simyaclarn mridi ve ruh taycsdr, onlar amalarna
ulatran dostu ve danmandr.34 O, tanquam praeceptor intermedi
us inter lapidem et discipulum35dur. Fakat dost, kimilerinin karsna
sa ya da Hzr, grnen ya da grnmeyen bir guru olarak da kabi
lir. Dost, herhangi bir toplumsal ya da kiisel liderin ahsnda da g
rnebilir. Bu durumda diyalog kesinlikle tek tarafldr. sel bir ikili
sohbet gereklemez, yant tekinin eylemi, yani dsal bir olaydr.
Simyaclar bunu kimyasal maddenin dnmnde gryorlard. Ya
ni onlar aradklar dnm darda, maddede buluyorlard ve mad
denin dnm onlara yle haykryordu: "Dnm benim" , fakat
bazlar unu bilecek kadar zekiydi: "Bu benim dnmro ama ki
isel bir dnm deil, iimdeki lrolnn lmsze dnt,
benim lml kabuurndan kutulup kendi yaamna doduu, gne
arabasna binip belki beni de yanna ald bir dnm. "36
tula Hermetis trismegisti, aurei bal altnda, ayrca Theatr. chem., 1 6 1 3 , IV iin
de, ve Manget, Bibliotheca chemica curiosa I, 400 vd. iindedir. Rosarium philo
sophorum, 1 550, fo!. E IV iinde bir baka okuma biimi yer alr: Largie mihi ius
me um ut te adiu vem (Sana yardm etmem iin hakkm olan bana ver). Bu, Rosari
um'un, yorumla ilgili olan, ama sim ya aklamalar iin nem tayan keyfiliklerin
den biridir.
32. Manget, 1 . c., s. 430 b.
33. Ayrntl bilgi Psychologie und Alchemie, paragr. 84 vd. ve Der Geist Mer
curius (Ruh Mercurius), paragr. 278 vd. ve 289 iinde.
34. Bkz. Astrampsykos'un gzel duas: 'EA.ttc J.LOt, KUptE ' EPJ.LT\, dua yle sona
erer: "Ben senim, sen de bensin". Rietzenstein, Poimandres, s. 2 1 .
35. Manget, 1 . c.: "Ta ile renci arasnda araclk eden retmendir."
36. Ta ve Ta'n dnm homo philosophicus'un, yani kinci Adem'in (Artis
auriferae I, s. 1 85 vd. iinde: Aurora consurgens, quae dicitur Aurea hora) insan
ruhu olarak (Berthelot, La Chimie au moyen age, III, 50 iinde: Krates'in Kitab),
insann altnda ve stnde bir varlk olarak (Hic /ap is est subus te, quantum ad obe
dientiam: supra te, quo ad dominium: ergo a te, quantum ad scientam: circa te, qu
antum ad aequales [Bu ta senin altnda, sanki itaat iin: senin zerinde, sanki hk
metmek iin: bu nedenle senden, sanki bilgi iin: senin etrafnda, sanki senin gibi
ler iin], Art. aurif. I iinde: Rosinus ad Sarratantam, s. 3 10), yaam olarak (sangu
is est anima, et anima est vita, et vita lapis noster est [kan ruhtur, ruh ise yaamdr
ve yaam bizim Tamzdr], Art. aurif. I iinde: Tractatus Aristotelis, s. 347, yine
Art. aurif. I iinde: Rachaidibifragmentum, s. 398 ve 401), Bakire Meryem olarak
(Art. aurif. I iinde: D e arte chimica, s. 587), insann kendisi olarak (tu es eius mi-
DRT ARKET I P 1 66
3.
D N M S R E C i N i C A N L A N D I R A N
B R S MGE D i Z S R N E
rnek olarak, slam mistisizminde nemli bir rol oynayan bir kiiyi,
"Yeillenen" Hzr' setim. Hzr, Kur'an'n, yeniden dou gizemini
anlatan, "Maara" adndaki 1 8 . Sfire'sinde* karmza kar. Maara
yeniden douun gerekletii yer, insann kulukaya yatp yenilen
mek zere kapatld gizli bir oyuktur. Kur'an'da buras yle anlat
lr: "Gnei gryorsun ya, doduu vakit maaralarndan saa mey
leder, batt vakit de onlar sol tarafa makaslar. Onlar (Yedi Uyurlar)
maarann geni bir yerindedir."37** Ortadaki "geni yer", mcevherin
bulunduu, kuluka ya da kurban riti ya da dnmn gerekletii
merkezdir. Bu simgeeiliin en gzel rnekleri, Mithra kltnn su
naklarnda38 ve dnm cevherini39 daima gne ve ay arasnda gsne ra .. et de te extrahitur ... et in te inseparabiliter manet [sen onun mineralisin ...
o senden ekilip alnr ... ve senin iinde blnemez bir biimde kalr], Art. aurif. I
iinde: Rosinus ad Sanatantam, s. 3 1 1) dirilii olarak tasvir edilir.
* Kehf (Maara) Suresi. (.n.)
** Jung, Kur'an alntlar iin L. Ullmann'n 1 857 tarihli evirisinden yararlan
m. Ben bu alntlar, ikinci dilden eviri olaca iin, Almancadan Trkeye evir
medim, Elmall Harndi Yazr'n Kur'an evirisini kullandm. (.n.)
37. s. 241 .
38. Cumont, Textes et monuments figures relatifs aux mysteres de Mithra II
(Mithra gizlemleriyle ilgili metin ve antlar).
39. Bunun iin zellikle bkz. Zosimos'un dndeki ta vizyonu: "Bir nesne !a
yordu, her taraf beyazd ve olgun bir gzellikle parlyordu ve zerinde [mesoura
nisrna heliou] 'Gn ortasnda gnein konumu' yazyordu." (Jung, Einige Berner
kungen zu den Visionen des Zosirnos (Zosimos'un Vizyonlar zerine Baz Notlar),
s. 23 (ve Die Visionen des Zosirnos [Zosimos'un Vizyonlan], paragr. 86).
.
Y E N I D E N D O G U Z E R I N E 1 67
'
D RT ARKETIP 1 6 8
44. "Tann ocuklar"nn, yani yeniden doanlarn zgrl ile yasaya itaat
meselesi Paulus'un mektuplarnda ayrntlaryla ele alnmtr. Burada, daha stn
ya da daha dk bir bilin geliimiyle birbirinden ayrlan nispeten farkl iki insan
snf kadar, tek bir bireydeki daha stn ve daha dk insan da sz konusudur.
"Sarkikos" (dnyevi insan) ebediyen yasaya tabi kalr, zgrle yeniden douu
yalnzca "pneumatikos" (ruhsal insan) baarabilir. Bu durum, kilisenin, mutlak ita
atkarlk talebi ve yasadan bamsz olma iddiasyla ilgili zmsz paradoks u yan
str. Nitekim, Kur'an'daki hikaye "pneumatikos"a hitaben anlatlr ve dinieyecek
kula olanlara yeniden douu mjdeler. Fakat "sarkikos" gibi gnl kula olma
yanlar, Allah'n iradesine kr krne boyun emekle yetinecek ve doru yola yn
lendirileceklerdir.
YE N I D E N D O G U Z E R I N E 1 69
ldrverdi. Musa: 'Bir can karl olmakszn masum bir cana m kydn?
Dorusu ok kt bir ey yaptn! ' dedi. 'Dorusu sen benimle asla sabrede
mezsin demedim mi sana?' dedi. Musa: 'Eer bundan sonra sana bir ey so
rarsam, artk benimle arkadalk etme! Dorusu tarafndan beyan edilecek
son zre erdin.' B unun zerine yine gittiler. Nihayet bir ky halkna varnca
onlardan yemek istediler. Ancak onlar, kendilerini misafir etmekten kand
lar. Derken orada yklmak zere olan bir duvar buldular, tutup onu dorult
tu. Musa: 'steseydin bunun karlnda mutlaka bir cret alrdn,' dedi. O:
'te bu seninle benim ayrlmamz olacak! imdi sana o sabredemediin ey
lerin i yzn haber vereyim. nce gemi, denizde alan birtakm zavall
larnd Ben onu kusurlu hale getirmek istedim; nk telerinde btn sa
lam gemileri gaspedip alan bir hkmdar vard. Olana gelince, anne babas
mrnin kimselerdi. Onun bunlar azgnlk ve kfr ile sarmasndan korktuk.
istedik ki, Rableri onun yerine kendilerine temizlike daha hayrl ve merha
met bakmndan daha yaknn versin. Gelelim duvara; o, ehirde iki yetim
olannd, altnda onlar iin saklanm bir define vard ve babalar iyi bir zat
idi. Onun iin Rabbin onlarn : ginlik ana ermelerini, definelerini kar
malarn diledi. Btn bunlar. Rabbinden bir rahmet olmak zeredir ve ben
hibirini kendi grrole yapmadm. te senin sabredemediin eylerin
aklamas!' dedi.''45*
D RT ARKETIP 1 70
Y E N I D E N D O G U Z E R I N E 1 71
D RT ARKET I P 1 72
55. Daha baka rnekler iin bkz. Wandlungen und Symbole der Libido (Libi
donun Dnm ve Simgeleri), kinci Blm. Simyada bulunan ok sayda kant
yerine, u eski msralar alntlyorum: Hic lapis exilis extat, precio quoque vi/is, 1
Spernitur a stultis amatur plus ab edoctis (Bu grnmez tan geri dktr fiyat;
budalalar onu kmser, ama iUimlerce bir o kadar sevilir), Art. aurif. II iinde: Ro
sarium philosophorum, s. 2 1 0. Lapis exilis ile lapsit exillis, Wolfram von Eschen
bach'n kasesi arasnda bir ba olabilir.
56. Bkz. Von den Wurzeln des Bewufltseins (Bilincin Kkenleri) iinde: "Die
Visionen Zosimos" (Zosimos'un Vizyonlar).
Y E N I D E N D O G U Z E R I N E 1 73
tnlk ve merkezdir.
Dnm esnasndaki lmszlk sezgisi bilindnn kendine
zg yapsyla ilgilidir. Zira bilindnn mekand ve zamand bir
yan vardr. Bunun ampirik kant, "telepatik" fenomenlerdir, bunlar,
ar kukucular tarafndan yadsnmaya devam edilse de, sanldn
dan ok daha yaygndrlar.57 Kanmca, lmszlk sezgisinin nedeni,
garip bir zamana ve rnektma yaylma duygusu. Gizlemlerdeki tanr
latrmalarn da ite bu ruhsal fenomenin bir yansmas olduu gr
ndeyim.
Kendilik'in kiilik nitelii zellikle de Hzr efsanesinde aka
grlr. Hele hele Kur'an kkenli olmayan Hzr efsanelerinde dikkat
ekecek ldedir. Vollers'in ska alntlanan almas da etkileyici
rnekler ierir. Kenya seyahatimde katldm safarinin rehberi, Sufi
inancna gre yetitiritmi bir Sornalili idi. Onun iin Hzr "canl" bir
kiiydi; Hzr'la her an karlaabileceim konusunda beni temin etti,
nk ona gre ben m'tu-ya-kitabu,ss "ehli kitap"tm (kitaptan kast
Kur'an'd). Sohbetlerimizden, Kur'an' ondan daha iyi bildiim sonu
cunu karmt (fakat bu ok bir ey ifade etmez). Bu nedenle benim
"islamu" olduumu dnyordu. Bana, Hzr'a sokakta bir adam sfi
retinde rastlayabileceimi ya da Hzr'n geceleri saf beyaz k olarak
ya da -bunu sylerken glmseyerek bir ot kopard- "Yeillenen"in
byle de grlebileceini syledi. Bir zamanlar Hzr ona da teselli
vemi, yardm etmiti: Savatan sonra uzun sre i bulamam, b
yk skntya dmt. Ama bir gece ryasnda, kapnn yannda
ten de, birka gn sonra Nairob'deki bir tehizat irketi, bir safariye
rehberlik etmesini teklif etmiti.
Bu olay, Hzr'n halk dininde, insann dostu, danman, teselli
ve mjde veren retmeni olarak gnmzde de yaamay srdrd
n gsteriyor. Benim Somalili, Hzr'n dini konumunu maleika
57. Bkz. Rhine, Neuland der See le (Ruhun Yeni lkesi). Burada, eski deneyie
rin bir zeti de yer almaktadr. imdiye dek bu sonulara ciddiye alnabilecek bir
itirazda bulunulmad iin gz ard edilme tehlikesiyle kar karyadrlar.
58. Bu dil, Dou Afrika'nn lingua franca's olan Kisuahili'dir. Bu dilde Arap
adan alnma ok sayda szck vardr. Arapa kitab da bunlardan biridir.
D RT ARKETIP 1 74
Y E N I D E N D O G U ZERI N E 1 75
DRT ARKETIP 1 76
Y E N I D E N D O G U Z E R I N E 1 77
lll
N S Z
Doabilimlerinin sarslmaz kurallanndan biri, bilim nesnesinin, an
cak hakkndaki ifadeler bilimsel olarak geerli olduu lde bilini
yor kabul edilmesidir. Fakat bu yaklama gre, ancak olgularla ka
ntlanabilen eyler geerlidir. Aratrmann nesnesi doadaki feno
menlerdir. Psikolojide en nemli fenomenlerden biri ifade, zellikle
de ifadenin biim ve ieriidir, ki psike'nin z bakmndan ierik da
ha nemlidir. Genellikle, nce olaylar tanmlanp dzene sokulduk
tan sonra canl davrannn yasalar incelenir. Doabilimlerinde,
gzlemlenen eyin tznn ne olduu sorusunu sorabilmek iin d
arda bir Arimed Noktas'nn olmas gerekir. Psike'nin darda byle
bir noktas yoktur, nk psike'yi yalnzca psike gzlemleyebilir. Do
laysyla, psiik tzn ne olduunu bilmemiz, en azndan bugnk
aralarla imkanszdr. Ama bu, gelecein atom fiziinin bize bir Ar
med Noktas salamayaca anlamna gelmez. Fakat imdilik ne ka
dar kafa yorarsak yoralm, "psike byle bir davran gsterir" cmle
sindeki tespitin tesine gememiz mmkn deil. Drst aratrmac,
tzn ne olduu sorusundan kibarca ya da saygyla uzak duracaktr.
Okurlarmn, modem psikolojinin her zaman anlalr olduu syle
nemeyecek fenomenolojik bak asn kavrayabilmeleri asndan,
psikolojinin kendini mecburen ve de gnll olarak kstladn bil
melerinin gereksiz olduunu sanmyorum. Bu bak as, hibir
inan ve kanaat dlamad gibi, bunlarn geerli olabileceini de
yadsmaz. Gerek bireysel yaam gerekse de ortak yaam iin ne ka
dar nemli olsalar da, psikoloji bunlarn bilimsel geerliliini kant* lk kez Eranos-Jahrbuch 1 945'te (Rhein-Verlag, Zrih, 1 946) "Zur Psycholo
gie des Geistes" adyla yaymlanmtr. Gzden geirilip geniletilmi versiyonu
yukardaki balkla ("Zur Phanomenologie des Geistes im Marchen") Symbolik des
Geistes (Psychologische Abhandlungen VI) iinde yaymlanmtr (Rascher, Zrih,
1948).
MASALLARDA R U H U N F E N O M E N O LO J I S I Z E R I N E 1 79
D RT ARKET I P 1 80
MASALLARDA R U H U N F ENOMENOLO J I SI Z E R I N E 1 81
D RT ARKETI P 1 82
reken tek ey, "Tek Tz"e baka bir isim vererek ona " madde" de
mekti. Bylece, balangtaki nefesimsi varlk tmyle insan fizyolo
jisindeki yerini ald ve Klages gibi biri tinin "ruhun hasm" olduu it
hamnda bulunabildi. Zira ruh maddenin bir zellii konumuna d
rlnce ilk bataki spantanln yitirmiti. Fakat Geist n deus ex
machina zelliinin bir yerlerde korunmas gerekiyordu - onda de
ilse bile, onun ilk bataki eanlam olan insan ruhunda (Seele)4 ren
garenk parlayan, kelebek benzeri o nefesimsi varlkta (anima, \lfUXl'J).
Ruhun materyalist erevede kavranmas her yerde kabul grme
se de, bu ruh kavram dinsel alann dnda, bilin fenomenlerinin
uzamnda kalmay srdrd. "znel ruh" endopsiik fenomenlere z
g bir kavram haline gelirken, "nesnel ruh" evrensel ruh ya da Tanr
anlamnda deil, insan kurumlar ve ktphanelerimizin ieriinin
tamamndan oluan entelektel kltr deerlerinin toplam anlamn
da kullanlmaya baland. Ruhun ilk bataki zn, zerklik ve span
tanln tmyle yitirmedii tek alan, ilkkarakterini hi olmazsa
prensipte koruduu dinsel alandr.
Bu zette,s varlklarnn fiziksel koullara bal olduuna naiflik
le inanlan dier psiizmlerin tersine, dorudan doruya psiik bir fe
nomen olarak karmza kan bir z tarif edilmitir. Ruhun fiziksel
koullarla ilikisi hemen grlemedii iin, ruhsal fenomenlere mad
dedlk atfedilir, stelik de daha dar anlamdaki psiik fenomenlerde
olduundan ok daha byk lde. Psiik fenomenin fiziksel yapya
bir lde baml olduu dnlmekle kalnmaz, ona belirli bir
maddesellik de atfedilir, ki subtle body fikri ve iniiierin gui-ruhu
kavram da bu yndedir. Henz psiik olan belirli srelerin benzer
fiziksel grnglerle i ie olmas nedeniyle, ruhsal olann tmyle
madded olduu elbette dnlemez. Buna karlk, cansensus om
nium (genel uzlama) ruhun madded olduu zerinde srar eder,
ama yine de onun kendine ait bir gereklii olduunu herkes kabul ve
teslim etmez. Fakat bugn daha otuz yl ncesine gre bile bambaka
bir grnm arzeden hipotetik "madde" gerek kabul edilirken, ru'
MASALLARDA R U H U N F E N O M E N O L O J I S I Z E R I N E 1 83
D RT ARKET I P 1 84
MASALLARDA R U H U N F E N O M ENOLOJ I SI Z ER I N E 1 85
DRT A R K E T I P 1 86
masna ramen "ak byc" denen ve rahibi andran ulvi bir kiinin
nnde duruyordu. Bu kii uzunca bir konuma yaptktan sonra sz
lerini yle balad : "Ve bunun iin kara bycnn yardmna ihti
yacmz var. " Bu szlerden sonra aniden bir kap ald ve ieriye bir
baka yal adam daha girdi, beyaz bir chbe giymi olan kara biiy
cyd bu. O da gzel ve soylu grnyordu. Kara byc ak byc
ye bir eyler sylemek ister gibiydi ama d gren kiinin yannda
konumakta tereddt ediyordu. Bunun zerine ak byc d gren
kiiyi iaret ederek kara bycye yle dedi: "Konu, o masum biri."
Kara byc, cennetin kayp anahtarlarlll bulduuna ama bunlar
nasl kullanacam bilmediine dair garip bir hikaye anlatmaya ba
lad. Dediine gre, ak bycye gelmesinin nedeni, ondan anahta
rm srryla ilgili bilgi almakt . Ak bycye, yaad lkedeki kraln
kendisi iin uygun bir mezar aradm anlatt. Tesadf eseri, kraln
tebas , iinde bir bakirenin fani kalntlarnm olduu eski bir lahit
bulmutu. Kral lahti am, iindeki kemikleri atm ve ilerde kulla
nabilmek iin bo lahti yeniden gmdrmt. Fakat kemikler gn
na kar kmaz, bir zamanlar ait olduklar varlk -yani bakire
kara bir ata dnm ve le kamt. Kara byc lde at izle
mi ve bana gelen bir sr olaydan ve ektii zorluklardan sonra
cennetin kayp anahtarn bulmutu. Hikayesi burada bitiyordu ve
maalesef d de sona eriyordu. 3
knda sohbet ettiim kltrl bir Hintliye gurusunun kim olduunu sorduumda
yle yant vermiti: "Sankaracharya idi" (8./9. yzyl). Ben aknlk iinde, "Ama
nl yorumcu deil mi bu?" diye sorduumda, "Evet, yleydi, ama elbette onun ru
huydu," diye yant vermiti ve benim Batl huzursuzluumdan hi rahatsz olma
ma benziyordu.
13. Bkz. Analytische Psychologie und Erziehung (Analitik Psikoloji ve Ei-
DRT ARKETIP 1 88
yolunun olmad umutsuz bir duruma der. Bitkin bir halde derin
bir uykuya dalar. Uyandnda, "sanki aznda bir sv varm gibi
geldi ona ve karsnda, elindeki tkac yeniden st fsna takmak
zere olan uzun ak sakall ufak tefek bir yal adam grd. 'Biraz da
ha ieyim!' diye yalvard ocuk. 'Bugnlk yeterince itin,' dedi ya
l adam, 'eer tesadfen buradan gemeseydim, bu son uykun olacak
t, nk seni bulduumda yar lydn.' Sonra yal adam ocua
kim olduunu, nereye gittiini sordu. ocuk ona, geen akam yedi
i dayak da dahil, anmsayabildii kadaryla bandan geenleri an
latt. Bunun zerine yal adam yle dedi: 'Sevgili yavrum! Yaadk_
larn, sevgili vasileri ve teselli kaynaklar topran altnda yatan bir
ok kiinin yaadklarndan ne daha iyi ne de daha kt. Artk geri
dnemezsin. Bir kez evden katn iin, dnyada ansn aramaya
kmak zorundasn. Ne itim ne ubuum, ne karm ne de ocuum
olduu iin, sana daha fazla bakamam ama bedavadan iyi bir t
vermek isterim."'
Yal adamn o ana dek syledii eyleri, masaln kahraman, ya
ni ocuk da akl edebilirdi. Duygularna kaplp yle aniden evden
kaverirken, yiyecee ihtiyac olacan dnebiiirdi en azndan.
Bylece, durumunu yeniden gzden geirmek zorunda kalrd. O za
man da, bu tr durumlarda hep olduu gibi, tm yaam gzlerinin
nnden geerdi. Gemiin anmsanmas, tm ruhsal ve fiziksel g
lere ihtiya duyulan kritik bir anda kiilik vasflarnn bir araya top
lanmasna ve bu g birliiyle gelecein kapsnn aralanmasna ya
rar. Gelecei konusunda kimse ona yardm edemez, kendi bann a
resine bakmak zorundadr. Artk geri dnemez. Bunu bilmek, gere
ken kararhl gstermesini salayacaktr. Yal adam ocua bu ger
ei gstererek, onu dnme zahmetinden kurtarmtr. Evet, yal
adam, bilinli bir dnce henz ya da artk mmkn olmadnda,
bilind psiik alanda kendiliinden gerekleen maksatl dnce
lerin ve ahlaki ve fiziksel glerin younlamasnn ta kendisidir. Psi
ik glerin younlamas ve gerilimi, byy andran bir zellie
sahiptir: radenin bilinli abasndan kat kat stn olan, hi beklen
medik bir tahamml gc gelitirirler. Bu, zellikle de yapay youn
lama hali olan hipnozda deneysel olarak gzlemlenebilir: tatbiki
derslerimde, bedenen gsz olan isterik bir kadn, bir sandalyeye
bann arkasn, dierine de topuklarn dayad bir pozisyonda yak
lak bir dakika boyunca derin bir hipnotik uykuya daldryordum.
MASALLARDA R U H U N F E N OM ENOLOJ I S I Z ER I N E 1 89
r"dr. Bu masalda saksaan bilgi verir. Ayrca bkz. Meyrink'in Der weisse Domini
kaner (Ak Dominiken) adl novellasndaki gizemli "Gvercinlik Efendisi".
23. ran Masallar (Bfidgerd'in Srr), s. 1 52.
24. spanyol Masal No. 34 (Beyaz Papaan), s. 1 58.
25. 1. c. (No. 4 1 : Kralie Gl ve Kk Thomas), s. 199.
MASALLARDA R U H U N F E NO M E N O L O J I S I Z E R I N E 1 91
rlen sevgilisini arayan prensese bir ate yakp atein zerine ii kat
ran dolu bir kazan koymasn syler. Sonra prensesin ok sevdii be
yaz zamba kaynayan katrann iine atmasn ve kurtadam geldiin
de kazan kurtadamn bana geirmesini syler ve bylece prensesin
sevgilisinin zerindeki bynn bozulmasn salar.26 Bazen de yal
adamn, kral olabilmek iin babasna kusursuz bir kilise ina etmek
isteyen gen prensi anlatan Kafkas masalnda olduu gibi, eletirel
yarglarda bulunduu grlr. Gen prens kiliseyi ina eder ve hi
kimse bir kusur bulamaz ama yal bir adam gelir ve, "Ah, ne de g
zel bir kilise yapmsnz! Ne yazk ki temel duvar biraz eri ! " der.
Prens kiliseyi yktrr ve yeni bir kilise daha ina eder. Ama yal
adam yine bir kusur bulur, bu durum kez tekrarlanr.27
Demek ki yal adam bir yandan bilgi, idrak, dnce, bilgelik,
aklllk ve sezgi, dier yandan da iyi niyet ve yardmseverlik gibi ah
laki zellikleri temsil eder, ki bunlar onun "ruhsal" karakterini yete
rince ortaya koyar. Arketip bilindnn zerk bir ierii olduu iin,
yal adam, genellikle arketipleri somutlatran masallardaki dler
de, tpk gnmz dlerindeki gibi grnr. B ir Balkan masalnda
yal adam sknt iindeki kahramann ryasna girer ve yerine getir
mesi olanaksz grnen grevlerin stesinden gelebilmesi iin tavsi
yelerde bulunur.28 Bilindyla ilikisi "Ommn Kral" olarak adlan
dmld bir Rus masalnda aka ortaya konur.29 ifti yorgun argn
bir aa ktnn zerine oturduunda, kk, yal bir adam kt
n iinden srnerek dar kar, "yz buru burutu ve dizlerine
dek inen yeil bir sakal vard." "'Kimsin sen?' diye sordu ifti. 'Ben
Orman Kral Och'um,' dedi minik adam ." ifti haylaz olunu onun
hizmetine verir. "Ve Orman Kral onu yanna alarak yerin altndaki o
bambaka dnyadaki yeil bir kulbeye gtrd . . . Kulbede her ey
yeildi: duvarlar yeildi, sralar yeildi, Och'un kars yeil, ocuklar
yeildi, ksacas her ey ama her ey yeildi. Ona hizmetilik eden su
kadncklar da sedefotu kadar yeildi." Yemekler bile yeildir. Or
man Kral bu masalda, ormaniara hill<i m olan bitki ve aa tanrsdr,
DRT ARKETIP 1 92
MASALLARDA R U H U N F E N OM ENOLOJ I S I Z E R I N E 1 93
/i' sini (kk insan), Heinzelmiinnchen', skolarn brownie'lerini vs.
de anmak gerekir. Bu tr tasavvurlarn ne kadar "gerek" olduunu,
dada ar bir kaza geiren iki felaketzedenin gpegndz yaad
ortak bir Kapuzenmiinnchen vizyonunu renince anladm; felaket
zedeler kukuletal ccenin buzlar arasndaki geit vermez uurumlar
arasndan kp buzuldan getiini grmler ve mthi bir panie
kaplmlard. B ilindnn, son derece kk boyutlarn dnyas ol
duu izlenimine kapldm motiflerle sk sk karlammdr. Ras
yonel olarak bakldnda, bu izlenimin, bylesi vizyonlarn endopsi
ik eylerle ilgili olduuna dair karanlk bir duygudan kaynakland,
byle bir eyin kafaya sabitmesi iin ok kk olmas gerektii
sonucu karlabilir. Bu tr "mantkl" varsaymara rabet etmesem
de, tmyle yanl olduklarn iddia edemem. Fakat kltme eili
minin bir yandan ar bytmeyle (devler!), bir yandan da, bilind
ndaki zaman ve mekan kavramnn garip belirsizliiyle ilgili olma
olasl daha yksek bence.33 nsann oran duygusu, yani byk ve
kkle ilgili rasyonel kavrammz kesinlikle insanbiimcidir ve yal
nzca fiziksel grngler aleminde deil, insana zg alanlarn ok
tesindeki ortak bilind alanlarda da geerliliini yitirir. Atman
"kkten daha kk, bykten daha byktr", baparmak byk
lnde olmasna ramen, "dnyann her yerini iki kar kaplar".34
Goethe de Kebirler'den yle sz eder: "Kendileri kkt, ama g
leri bykt" .35 Yal bilge arketipi de miniminnack, neredeyse gz
le grlemeyecek kadar kk olmakla birlikte, konunun zne inii
diinde grlebilecei gibi, yazgya yn verecek gtedir. Arketiple
rin bu zellikleri, gnmz aratrmalarnda mikrofizik aleme giril
dike, muazzam enerj i younluunun da o kadar arttn gsteren
atomlarn dnyasyla ortaktr. En kk eylerin en byk etkilere sa
hip olduu, yalnzca fizikte deil, psikoloji aratrmalarnda da aa
kmtr. Yaamn kritik anlarnda, btn her ey szmona ufack
gibi grnen bir eye bal deil midir!
Arketipimizin aydntatc doas, baz ilkel masallarda yal ada
mm gnele zdeletirilmesiyle ifade edilir. Yal adam yannda ge-
33. B ir Sibirya masalmda (No. 13, s. 62, Taa Dntriilen Adam) yal adam
ge kadar uzanan beyaz bir figrdr.
34. Bkz. Die Archetypen . . . , s. 184 vd.
35. Faust, 2. Blm, Kebirler Sahnesi. Aynca bkz. Psychologie und Alchemie,
paragr. 203.
DRT ARKETIP 1 94
szl).
Hrszl).
MASALLARDA R U H U N F E N O ME NOLOJISI Z E R I N E 1 95
DRT A R K ETI P 1 96
MASAL LARDA R U H U N F E N O M E N OL O J I S I Z ER I N E 1 97
D RT ARKHI P 1 9 8
MASALLARDA RU H U N F E N OM E N OLOJ I S I Z E RI N E l 99
D RT A R K E T I P 1 1 00
D RT ARKETI P ! 1 02
ler ve orada evlenirler. Drt bacakl beyaz at, delikanldan her iki atn
da ban kestirmesini ister, yoksa ona uursuzluk getireceklerdir.
Delikanl bu istei yerine getirince, adar yakkl bir prense ve gzel
bir prensese dnrler ve bir sre sonra "kendi krallklarna" doru
yola karlar. Bir zamanlar avc onlar da ata dntrmtr.
Bu masalda ruhun hayvan biiminde simgelenmesi bir yana, bilgi
ve sezginin bir binek hayvanyla temsil edilmesi zellikle ilgintir.
Bununla, ruhun bir mlk de olabilecei ifade edilmektedir. Nitekim,
hacakl beyaz at demon-avcnn, drt hacakl beyaz at ise cadnn
maldr. Buradaki ruh, ksmen bir nesne gibi sahibi deiebilen bir i
levdir (at), ksmen de zerk bir znedir (atn sahibi olan byc). De
likanl drt bacakl beyaz at caddan alarak bir ruhu ya da zel bir
dnceyi bilindnn egemenliinden kurtarr. Baka yerde olduu
gibi burada da cad mater natura anlamna gelir, yani bilincin ilk ba
taki, denebilir ki "anaerkil" durumudur ve bilindnn karsnda
salt zayf ve baml bir bilincin bulunduu psiik bir duruma iaret
eder. Drt bacakl at bacakl attan stndr, nk ona hkmede
bilir. Drtlk bir btnlk simgesi olduu ve btnlk bilindnn
imgeler dnyasnda nemli bir rol oynad iin,48 drt hacaklln
hacakllk zerindeki zaferi beklenmedik bir ey deildir. Fakat
lk ile drtlk arasndaki kartln, yani ln btnlk kar
sndaki anlam nedir? Simyada bu soruna Meryem Aksiyomu denir ve
simya felsefesinde bin yldan fazla bir sre ilendikten sonra, Faust'ta
(Kebirler Sahnesi) yeniden ele alnr. Bu sorun edebiyatta ilk kez Ti
maios'un giri cmlelerinde ifade edilmi,49 daha sonra da Goethe ta
rafndan anmsatlmtr. Tanr'nn kutsal lnn alttaki, yeraltn
daki bir le (Dante'deki bal eytan benzeri) nasl tekabl etti
ini simyaclarda aka grebiliriz. Bu kutsal lk, simgeleri nede
niyle ktlkle olan akrabaln ele verir ama ktlkten baka bir
ey ifade etmedii de kesinlikle net deildir. Fakat her ey, ktl
n, yani onun bildik simgesinin, karanl, geceyi, aay, yeraltna
48. Drtlk konusunda eski almalarma, zellikle de Psychologie und Reli
gion ile Psychologie und Alch emie ye iaret etmek isterim.
49. Bildiim kadaryla, bu sorunun en eski tasviri zaman zaman nn hayvan
kafal, birinin ise insan kafal tasvir edildii drt Horus oludur. Kronolojik olarak
bir sonraki rnek, Eechie/'in, daha sonra ncil yazar drt havariyle ilgili simgeler
de karmza kan drt figrle ilgili vizyonudur. Bilindii gibi, bunlarn hay
van kafal, biri de insan kafaldr (melek).
'
D RT ARK ETI P 1 1 04
MASALLARDA R U H U N F E N O M E N O L OJ I S I Z ER I N E 1 1 05
54. Aelianus (De natura animalium, I, 47), su almaya gnderilen bir karga yol
da fazla oyaland iin, Apolion'un kargalar susuzlua mahkfim ettiini anlatr. Al
man halkbiliminde kargann Haziran'da ya da Austos'ta susuzluk ekmesi gerekti
i sylenir. Bunun nedeni, sa'nn lmne bir tek kargann zlmemesi ya da Nuh
tarafndan kefe yollandnda geri dnmemesidir. (Panzer, Zeitschrift fr deutsche
Mythologie II, s. 1 7 1 , ve Khler, Kleinere Schriften zur Miirchenforschung I, 3. K
tnn alegorisi olarak karga iin bkz. Rahner, Erdgeist und Himme/geis in der pat
ristischen Theologie (Patristik Teolojide Toprak Ruhu ve Gk Ruhu) iindeki ayrn
tl aratrma. te yandan, karga Apolion'un kutsal hayvan olarak onunla yakn ili
ki iindedir; ayrca karga ncil'de de olumlu bir anlam tar (Mezmurlar 147, 9):
"Hayvanlara, aran karga yavrularna, yiyeceklerini verir." Eyb 38, 4 1 : "Karga
ya avn kim hazrlyor, yavrulan Allah' imdada ardklar zaman .. ?" Luka 1 2,
24'te de benzer ifadeler vardr. /. Krallar 1 7 ,5'te, !ya'ya her gn yiyecek getiren
"yardmc ruhlar" olarak karmza karlar.
55. Bkz. Psychologie und Alchemie, Dizin, bkz. Maria Prophetissa.
D RT A R K E T I P 1 1 06
56. Bir Kuzey masalnda (Norve, No. 24: Beyaz lkedeki Prenses), boaz
Ianna kadar topraa gml olan ve kurtarlmay bekleyen prensesler olarak betim
lenmitir.
57. i lev kuram iin bkz. Psychologische Typen (Psikolojik Tipler).
MASALLARDA R U H U N F E N O M E N O L O J I S I ZE R I N E 1 1 07
D RT A R K E T I P 1 1 08
62.
kahramann kendi ruhuna zorla sahip olmak iin kalkt ama baa
rszla urad bir ilk denemedir adeta. Oysa ruhun ele geirilme
si, bir sabr, fedakarlk ve sehatkarlk meselesidir. Kahraman drt ba
cakl ata sahip olduunda, tmyle avcnn yerine geerek prensesi
de elde eder. Masalmzdaki asl byk g drtlktr, nk btn
olmas iin gereken unsuru kendine dahil eder.
Ruh arketipi bu -kesinlikle ilkel olmayan- masalda hayvan bii
mindeki simgelerle, bir birlie, kt ruha tabi ilevli bir sistem
-bilinmeyen bir otoritenin kargay iviyle armha germesi- ola
rak ifade edilmitir. ki st birlik, ilk durumda, ana iievin bilind
hasn olan dk ileve, yani avcya; ikinci durumda ise, ana ileve,
yani kahramana tekabl eder. Sonunda kahraman ve avc birbiriyle
rtr, yle ki avcnn ilevi kahramanda ortaya kar. Evet, en ba
ndan beri avcnn iinde olan kahraman, avcy elindeki ahlakd
tm imkfullar kullanp ruhu gasp etmeye iter, sonra da avcnn ruhu
istemeye istemeye kendisine brakmasn salar. Grnte ikisi ara- _
s nda vahi bir mcadele vardr, oysa her ikisi de dierinin iine gele
cek ekilde hareket eder. Bu dm, kahramann drtl ele geir
meyi baard anda, psikolojik dilde sylersek, dk ilevi l sis
teme dahil ettii anda zlr. O anda atma sona erer ve avc fig
r buharlap uar. Bu zaferden sonra kahraman prensesi hacakl
ata bindirir ve birlikte prensesin babasnn krallna giderler. Eski
den kt avcya hizmet eden ruh alemini artk prenses ynetmekte ve
kiiletirmektedir. Bilindnn, insann ulaabilecei bir btnle
asla dahil edilemeyecek olan unsurunun temsilcisi anima'dr ve hep
yle kalacaktr.
e. Not
Metnin tamamladktan sonra bir arkadam masalmzn Rus eit
Iernesine dikkatimi ekti. Rus masalnn ad: "Maria Morevna".65 Bu
masaln kahraman bir domuz oban deil, ivan arevi . Rus masa
lnda yardmc hayvann ilgin bir aklamas var: onlar, ivan'n
64. Simyaclar iin uzun sreli olduunu vurgular ve longissima via, diuturni
tas immensae meditationis (ok uzun bir yol - youn meditasyonun uzunluu) gibi
ifadeler kullanrlar. On iki says, sa'nn kurtarclk faaliyetinin sresinin dolduu
kilise ylyla ilgili olabilir. Kuzu kurbannn kkeni de bu olsa gerektir.
65. Denizin Kz (Rus Masallar, s. 553 vd.)
D RT A R K ETI P l 1 1 0
MASALLARDA R U H U N F E N O ME NOLOJ I S I ZE R I N E 1 1 1 1
DRT ARKETIP 1 1 1 2
MASALLARDA R U H U N F E N O M EN O LO J I S I ZER I N E 1 1 1 3
DRT ARKETIP 1 1 1 4
MASALLARDA R U H U N F E N O M E N OLOJ I S I Z E R I N E 1 1 1 5
DRT ARKETIP 1 1 1 6
75. Buradaki iftin erkek karde-kz karde olduu varsaym, aygrn ksraa
"kz kardeik" diye hitap etmesine dayanmaktadr. Bu bir deyim olabilir, ama me
cazi anlamda olsun ya da olmasn, "kz kardeik"ten kast yine de kz kardetir.
Dahas, ensest gerek mitolojide gerekse de simyada nemli bir rol oynar.
MASALLARDA R U H U N F E N O M E N O L OJ I S I ZER I N E 1 1 1 7
D RT A R K E T I P 1 1 1 8
g. Sonu
Ruhu, masalda ve dlerde karmza kt arketipik biimiyle ele
aldmzda, birok anlama blnm olan bilinli ruh fikrinden ga
rip bir biimde farkl olan bir tablo ortaya kar. Balangta ruh, in
sann karsna insan ya da hayvan biiminde kan bir ruh, bir da
imonion'dur. Ama bizim malzememizde, balangtaki bilind ala
n yava yava igal etmeye balayan ve daimonia'y ksmen istemli
ediniere dntren bir bilin genilemesinin izleri grlmeye bala78. Bkz. Aufsiitze zur Geschichte (Tarih zerine Makaleler) adl alnam
(zellikle de "Wotan" ve "Nach der Katastrophe" [Felaketten Sonra]).
MASALLA R DA R U H U N F E N O M E N O LO J I S I Z E R I N E 1 1 1 9
nr. nsan doaya hakim olmakla kalmad, ne yaptnn farknda bile
DRT ARKETIP 1 1 2 0
gelimeler yznden cinnet geirme tehlikesine giderek daha ok
maruz kalyorlar. Elbette, ruh arketipi hem iyilie hem de ktle
muktedirdir, ama iyiliin eytanilie dnp dnmcmesi insann
zgr, yani bilinli iradesine baldr. nsann en byk gnah bi
linsizliktir, ama insana yol gsterip rnek olmas gerekenler bile bi
linsizlie hrmet ve rabet ediyorlar. nsann barbarlnn aikar sa
ylmayaca, onun iindeki eytan karmann ve bilinsizliini sona
erdirmenin yolunun ve aralarnn tm ciddiyetre aratrlmasnn en
byk uygarlk grevi saylaca bir dnem ne zaman gelecek? Tm
dsal deiim ve gelimelerin insann isel doasna ulamad, son
kertede her eyin, bilim ve teknolojiyi elinde bulunduran insann so
rumluluunun bilincinde olup olmadna bal olduu ne zaman
kavranacak? Hristiyanlk bize yol gsterdi, ama olgularn da kantla
d gibi, yzeyin altna yeterince nfuz edemedi. Dnyadan sorum
lu liderlerin gznn, kendilerinin olsun doru yoldan sapmayaca
kadar alahilmesi iin daha ne kadar aresizlie dmek gerekiyor?
IV
DRT A R K E T I P 1 1 22
D RT ARKETIP 1 1 2 4
H I LE BAZ F I G R N N P S I KOLOJ I S I Z E R I N E 1 1 25
Orientis partibus,
Adventavit Asinus,
Pulcher et fortissimus,
Sarcinis aptissimus.
Dou diyarianndan
Eek geldi buraya,
En gzel, en gl,
En iyi yk taycs.
Du Cange der ki: bu rit ne kadar gln grnse de, "bir o kadar
byk bir cokuyla uygulanrd" (eo religiosiori cu/tu observata fu
erint). Baka yerlerde eein zerine altndan bir rt rtlr, rt
nn ular "praecipus Canonicis" (sekin din adamlar) tarafndan tu
tulurdu; "orada bulunan dier kiilerin de tpk Noel'de olduu gibi
trensel giysiler giymeleri gerekiyordu" . sa'yla eek arasnda simge9. Vetera yerine caetera [bakalar, dierleri]
acaba?
DRT ARKETI P 1 1 26
un
10. Apo/ogeticus adversus gentes, XIV. ["Alay ha " , Symbole der Wandlung'
iinde gsterilmitir: s. 355, Resim 83.]
l l . Also sprach Zarathustra (Zerdt byle buyurdu), s. 452 vd.
14. Eski bilin evreleri ardlannda belirgin izler brakyora benzerler. Nitekim
Tantrik sistemdeki chakra'lar eskiden bilincin bulunduu dnlen yerlere tekabl
ederler, rnein anahata gs blgesi, manipura karn blgesidir, vishudda
modem insann dil bilincine ve grtlaa tekabl eder. (Bkz. Avalon, The Serpe nt Po
wer [Ylan Gc].)
=
D RT A R K E T I P 1 1 28
H I L EBAZ F I G R N N P S I KOLOJ I S I Z E R I N E 1 1 2 9
benzer bir ruhsal karanlk iinde olduu ok eski bir bilin evresine
iaret eder. Kzlderili, bilinci ancak daha yksek bir dzeye ulat
nda, eski halini bir baka durum olarak kendinden ayr tutup nes
nelletirebilirdi, yani kelimelere dkebilirdi. Bilinci hilebaznki gibi
olduu srece, byle bir yzleme mmkn olamazd. Daha alt ve
dk seviyeye geri dnp bakmas, ancak daha yksek, yeni bir bi
lin dzeyine ulamasyla mmkn olmutu. Bu retrospektif baka
nemli bir miktar alay ve aalama karmas ve gemiin her hal
karda pek de parlak olmayan ansn daha da bulandrmas kanl
mazd. Bu fenomen zihinsel geliim tarihinde sk sk tekrarlanm ol
sa gerek. Yeni alarn nceki asrlarn zevk ve zekasma bakndaki
soukkanl aalama bunun klasik bir rneidir ve bu grngnn
ok ak bir imas Yeni Ahit te de vardr: Resullerin leri 1 7, 30'da,
Tanr'nn bilind aiara (xpovo 1:Y\ ayvoa) tepeden baktn
(unep8wv, despiciens) okuruz.
Bu tutum, "eski gzel gnler" diye vlmekle kalmayp Altn
a, cennet olarak gklere karlan gemiin, yalnzca cahil ya da
bat! inanl insanlar tarafndan deil, bir zamanlar Atlantis diye bir
yksek kltr olduuna hiHa inanan, -denebilir ki- teosofiyle zehir
lenmi milyonlarca kii tarafndan da sk sk idealize edilmesiyle ga
rip bir kartlk oluturur.
deal durumu gemite bir yerlerde arayan bir kltr evresine ait
bir kii, hilebaz figrnden garip bir biimde etkileniyor olsa gerek.
Hilebaz, kurtarcnn bir ncsdr ve tpk onun gibi, Tanr, insan ve
hayvandr. Hem insann altndadr hem de stnde, en belirgin ve
nemli zellii bilinsizliidir. Bu yzden (belli ki insan) yoldalar
tarafndan terk edilir, bununla, bylesi bir bilin dzeyinden vazgeil
mesi ima ediliyor olabilir. Kendi hakknda o kadar bilinsizdir ki, bir
btnle sahip deildir ve iki eli birbiriyle dalaabilir. Ansn de
kendinden ayrarak ona zel bir grev ykler. Fallik zelliklerine ra
men, cinsiyeti bile istee baldr: bir kadna dnebilir ve ocuk do
urabilir. Penisinden yararl bitkiler yapar. Bu durum onun ilk bataki
yaratc doasna iaret eder: Dnya Tanr'nn bedeninden olmutur.
te yandan, birok bakmdan hayvanlardan daha aptald r ve bir
gln beceriksizlikten dierine der. Aslnda ktcl olmamasna
ramen, bilinsizlii ve alakaszl yznden ok fena eyler yapar.
Hayvans bir bilinsizliin iine hapsolmu olmas, bir geyiin kafa
tasnn iinde tutsak edilmesiyle ve bu durumdan kurtulmak iin de
'
D RT A R K E T I P 1 1 30
D RT ARKETI P 1 1 32
DRT A R K E T I P 1 1 34
H I L E BAZ F I G R N N P S I K O L O J I S I Z E RI N E 1 1 35
D RT A R K E T I P 1 1 36
gen bir figr olan anima'nn iinde de son derece nfuzlu bir tipierne
olan "yal adam" (bilge, byc, kral, vb.) gizlidir. Bu sralamay
bylece srdrmek mmkn. Ama bunun bir anlam yok, nk in
san psikolojik olarak ancak bizzat yaadn anlar. Karmak psiko
lojimizin kavramlar aslnda entelektel tanmlar deil, her ne kadar
betimlenebilseler de, bunlar yaamayan iin l ve mulak olan be
lirli deneyim alanlarna ilikin ifadelerdir. Benim grdm kadary
la, insanlar "glge" yerine, kulaa "bilimsel" gelen Latince ya da Yu
nanca bir szck kullamlmasn tercih etseler de, bu kavramla neyin
kastedildiini genellikle ok zorlanmadan anlyorlar. Buna karn
anima kavramnn anlalmas konusunda daha byk zorluklar yaa
nyor. Geri edebiyatta ya da film yldz olarak karlalan anima
kolayca kabul edilir ama onun yaamdaki rolnn bilincine varlma
s gerektiinde hi mi hi anlalmaz, nk erkein asla stesinden
gelemedii her eyi temsil ettii iin asla kurcalanmamas gereken
srekli bir duygusallk durumunda kalakalmtr. Bu noktada grlen
bilinsizlik, en hafif ifadeyle artcdr. Bu nedenle de, kendi diili
inden korkan bir erkee "anima" kavramyla neyin kastedildiini
anlatmak neredeyse imkanszdr.
Aslnda bu durum ok da artc deildir, nk modern Avrupa
l glge ile ilgili en temel bak bile kavramakta zorlamr bazen. Fa
kat glge, bilince en yakn ve en az tehlikeli figr olduu iin, bilin
dnn zmlenmesinde ilk sz konusu olan kiilik unsurunu olu
turur. Bireylemeye giden yolun banda ksmen tehditkar ksmen de
gln bir figr olarak durur ve kuku uyandracak kadar basit olan
sfenks bilmecesini sorar ya da tekinsiz "quaestio crocodilina"ya ya
nt verilmesini ister.
Hilebaz mitosunun sonunda kurtarc kendini belli ederse, bu ra
hatlatc ngr ya da umut, bir felaketin gerekletii ya da bilinli
bir biimde anlald anlamna gelir. Kurtarcya zlem duymak
iin "ktlk" iinde kaybolmu olmak gerekir, yani glgenin kavlunmas anlalr bir eydir, nk glgenin btnlemesi bir kiilik deiimine yol
aar. Bu konuyla ilgili olarak bkz. Aion'daki [ 1 3. paragr. vd.] aklamalarm.
2 1 . Timsah bir anneden ocuunu almtr. Anne ocuu kendisine geri verme
si iin yalvanr, bunun zerine timsah, soraca soruya doru bir yant verirse bu is
teini yerine getireceini syler: "ocuu geri verecek miyim?" Eer anne "evet"
derse, yanl cevap vermitir ve ocuk geri verilmez; eer "hayr" derse, yine doru
deildir, yani anne ocuunu her halkiirda kaybetmitir.
H I L EBAZ F I G R N N P S I K OLOJ I S I Z E RI N E 1 1 37
hi).
Kaynaka
KAYNAKA 1 1 39
--
--
--
--
DRT ARKETIP 1 1 4 0
gen lll . Rascher, Zrih, 193 1 . Yeni basmlar: 1933, 1939, 1946, 1 950 ve
1969 [Cies. Werke Vl/I ( 1 967)].
"Der G..:ist Mercurius", Eranos-Jahrbuch 1942 iinde, Rhein-Verlag, Z
rih, 1943. Geniletilmi yeni basm Symbolik des Geistes iinde. Bkz.
a.g.e.
"Der Geist der Psychologie", Eranos-Jahrbuch 1946 iinde, Rhein-Ver
lag, Zrih, 1947. Sonraki versiyonu: "Theoretische berlegungen zum
Wesen des Psychischen", bkz. a.g.e.
Gestaltungen des UnbewujJten (Psychologische Abhandlungen VII),
Rascher, Zrih, 1950 [Jung'un bu ciltteki makaleleri, ayrca Ges. Werke
xv; ( 1 97 1 )].
"Instinkt und UnbewuBtes", ber die Energetik der See/e iinde. Bkz.
a.g.e. [Ges. Werke Vl/I ( 1 967)].
Paracelsica. Zwei Vorlesungen ber den Arzt und Philosophen Theoph
rastus, Rascher, Zrih, 1942 ["Paracelsus als geistige Erscheinung", Ges.
Werke Xl/I; "Paracelsus als Arzt", Ges. Werke XV ( 1 97 1)].
Psychologie und Alchemie, (Psycholoische Abhandlungen V) Rascher,
Zrih, 1944. Gzden geirilmi yeni basm 1 952 [Ges. Werke XII ( 1 972)].
Psychologie und Religion. Die Terry-Lectures, gehalten an der Ya/e Uni
versity, Rascher, Zrih, 1 940. Yeni basmlar: 1 942, 1947 ve 1 962. StA Wat
ter, Olten 1 97 1 [Ges. Werke Xl ( 1 963 ve 1973)].
Die Psychologie der bertragung. Erliiutert an Hand einer alchemistisc
hen Bilderserie, fr A rzte und praktische Psychologen, Rascher, Zrih,
1 946. [Ges. Werke XVI ( 1958 ve 1 976)].
-- Psychologische Typen, Rascher, Zrih, 1 92 1 . Yeni basmlar: 1 925, 1 930,
1 937, 1 940, 1 942, 1947 ve 1 950 [Ges. Werke VI ( 1 960 ve 1 967)].
"Das Ratsel von Bologna", Festschrift Albert Oeri iinde. Bkz. a.g.e.
[Ges. Werke XIV!l ( 1 968)].
"Die Struktur der Seele", Europaisehe Revue IVIl iinde (Berlin, Nisan
1 928), s. 26-37 ve IV/2 (Mays 1928), s. 1 25-35. Geniletilmi versiyonu
Seelenprobleme der Gegenwart iinde. Bkz. yukarda Geist und Leben.
[Ges. Werke VIII] .
-- Symhole der Wandlung. Analyse des Vorspiels z u einer Schizophrenie,
Rascher, Zrih, 1 952. Wandlungen und Symbole der Libido ( 1 9 12) adl
eserin gzden geirilmi 4. basm [Ges. Werke V ( 1 973)].
-- Symbolik des Geistes. Studien ber psychische Phiinomenologie, Dr. phil.
Riwkah Schiirfin bir makalesiyle (Psycholog. Abhandlungen VI), Rascher,
Zrih, 1948, 1 953. [Jung'un bu cltteki makaleleri ayrca Ges. Werke Xl
( 1 963 ve 1 973) ve XIII iinde].
--
--
--
--
--
--
--
--
--
--
KAY NAKA 1 . 1 4 1
alnd. Bkz. a.g.e. [Ges. Werke Vlll ( 1 967)].
" ber das Selbst", Eranos-Jahrbuch 1 948, Rhein-Verlag, Zrih, 1949.
"Das Selbst" adyla Aion'un IV. Blm'nde. Bkz. a.g.e.
ber die Psychologie des Unbewufiten, Rascher, Zrih, 1 943. Yeni ba
smlar: 1 948, 1 960 ve 1 966 [Ges. Werke VII ( 1 964)].
-- "Versuch einer psychologischen Deutung des Trinitatsdogmas", Symbolik
des Geistes iinde. Bkz. a.g.e. [Ges. Werke Xl ( 1 963 ve 1973)].
"Die Visionen des Zosimos", bkz. "Einige Bemerkungen zu den Visionen
des Zosimos".
"Das Wandlungssymbol in der Messe", Eranos-Jahrbuch 1940!41 iinde,
Rhein-Verlag, Zrih, 1 942. Geniletilmi versiyonu: "Von den Wurzeln des
BewuBtseins", bkz. a.g.e. [Ges. Werke Xl ( 1 963 ve 1 973)].
"Von den Wurzeln des BewuBtseins. Studien ber den Archetypus"
(Psychologische Abhandlungen IX), Rascher, Zrih, 1 954 [ makale bu
cilt iinde, dierleri Ges. Werke Vlll ( 1 967 ve 1977), Xl ( 1 963 ve 1973) ve
Xlll ( 1 978) iinde] .
"Wotan", Aufsiitze zur Zeitgeschichte iinde. Bkz. a.g.e.
"Zur Psychologie stlicher Meditation", Mitteilungen der Schweizerischen Gesellschaft der Freunde Ostasiatischer Kultur V (Bem, 1 943) iinde,
s. 33-53. Sonra Symbolik des Geistes iinde. Bkz. a.g.e. Ayrca, Bewufites
und Unbewufites. Beitriige zur Psychologie iinde, (Bcher des Wissens
Tb) Fischer, Frankfurt a. M. ve Hamburg, 1 957 [Ges. Werke Xl ( 1 963 ve
1973)].
--
--
--
--
--
--
--
taptaki makaleleri].
ve Wolfgang Pauli, Naturerkliirung und Psyche (Studien aus dem C. G.
Jung-Enstitut lV), Rascher, Zrih, 1 952 [Jung'un makaleleri Ges. Werke VI
ll ( 1 967) iinde].
Jung, Emma, "Ein Beitrag zum Problem des Animus". Jung, C. G., Wirklichke
--
DRT A R K E T I P 1 1 42
Khler, Reinhold, Kleinere Schriften zur Marchenforschung, Weimar, 1 89_8.
Le Bon, Gustave, Psychologie der Massen, eviri (Philosophisch-soziologisc
he Bcherei ll), gzden geirilmi 2. basm, Leipzig, 1 902.
Levy-Bruhl, Lucien, La Mythologie primitive, Le Monde mythique des Austra
liens et des Papous (Travaux de l'annee sociologique), 2. basm, Paris,
1 935.
Matthews, Washington, "The Mountain Chant", Fifth Annual Report of the
U.S. Bureau of American Ethnology iinde (Washington, 1 887), s. 379467.
McGlashan, Alan, "Daily Paper Pantheon", The Lancet iinde, Cilt 264 (i)
(Londra, 1 953), s. 238/39.
Meyrink, Gustav, Der weisse Dominikaner, Viyana, 1 92 1 .
Mylius, Johann Daniel, Philosophia reformata continens libros binos, Frank
furt, 1622.
Mystiker, Deutsche, des 14. Jahrhunderts, yay. haz. Franz Pfeiffer, 2 cilt, Leip
zig, 1 845/57.
Neumann, Erich, Ursprungsgeschichte des Bewuj3tseins, C. G. Jung'un ns
zyle, Rascher, Zrih, 1949.
Nietzsche, Friedrich, Alsa sprach Zarathustra , Ein B uch fr Aile und Keinen,
cilt VI iinde.
Ninck, Martin, Wodan und germanischer Schicksalsglaube, Jena, 1 935.
Orandus, Eirenaeus, Nicholas Flammel, His Exposition of the Hieroglyphicall
Figures usw, Londra, 1624.
Paraeelsus (Theophrastus Bombastus von Hohenheim), Samliche Werke (Tm
Eserleri), yay. haz. Karl Sudhoff ve Wilhelm Matthiesen, 1 5 cilt, Mnih ve
Berlin, 1 922-1 935.
De vita longa, Ci!t III, s. 247 vd. [Mnferit basm: Yay. haz. Adam von
Bodenstein, Basel, 1 562 (?)].
Plato(n), Gastmall. Almanca evirisi: Rudolf Kassner, 2. basm, Jena 1 906.
Dialage Timaios und Kritias. eviri ve aklamalar: Otto Appelt (Philosophische Bibliothek 1 79), 2. basm, Leipzig, 1 922.
-- Timaios, Kritias, Gesetze X. Almanca evirisi: Otto Kiefer, Jena, 1 909.
Prudentius, bkz. Rahner, Hugo, "Die seelenheilende Blume".
Radin, Paul, Gott und Mensch in der primitiven Welt, eviri, Rhein-Verlag, Z
rih, 1 953.
Rahner, Hugo, "Antenna Crucis, II: Das Meer der Welt", Zeitschriftfr katlo
lische Theologie LXVI iinde (Wrzburg, 1942), s. 89- l 1 8.
-- "Erdgeist und Himmelsgeist in der patristischen Theologie", Eranos
Jahrbuch 1945 iinde, Rhein-Verlag, Zrih, 1 946.
"Die seelenheilende Blume. Moly und Mandragore in antiker und christ
licher Symbolik", Eranos-Jahrhuch 1944 iinde, Rhein-Verlag, Zrih,
1 945. C. G. Jung'un 70. doumgn vesilesiyle zel yayn.
Rhine, J. B., New Frontiers of the Mind, Londra, 1 937. Almancas: Neuland
det See/e, Zrih, 1 938.
Richard von St. Victor, "Benjamin minor", Migne, Patrologia Latina CXCVI
--
--
--
KAYNAKA 1 1 43
Iinde, 1 .-64. stunlar.
Rosencreutz, Christian, Chymische Hochzeit, Strazburg, 1 6 1 6.
Ruland(us), Martin(us), Lexicon alchemiae sive dictionarium alchemisticum,
Frankfurt, 1 6 1 2.
Ruska, Julius (yay. haz.), Tabula Smaragdina, Ein Beitrag zur Geschichte der
hermetiseken Literatur, Heidelberg, 1 926.
Londra, 1 904.
Stevenson, James, "Ceremonial of Hasjelti Dailjis and Mythical S and Painting
of the Navaho Indians", Eighth Annual Report of the U.S. Bureau of
American Ethnology 1886-87 iinde (Washington, 1 89 1 ), s. 229-85.
Tertullian(us), "Apologeticus adversus gentes", Migne, Patrologia Larina I
iinde, 257.-536. stunlar.
Usener, Hermann, Das Weihnachtsfest (Religiongeschichtliche Untersuchun
gen ), 2. basm, Bonn, 1 9 1 1 .
Vischer, Friedrich Theodor, Auch Einer, 2 cilt, Stuttgart ve Leipzig, 1 884.
Vollers, Karl, "Chidher", Arehivfr Religionswissenschaft XII iinde (Leipzig,
1 909), s. 234-84.
.
Wameck, Johannes, Die Religion der Batak. Ein Parad{gmafr die animislisc
. .
10
11
12
"
13
14
15
16
11
18
19
20
J . Chasseguet-Smirgel B en ldeali