Shaban Musliu

R-521-10
Gjilan

P O L I T I K A
E K O N O M I K E
( EKONOMIA E APLIKUESHME )
1. sht Ekonomia e Aplikueshme ( EA) ?
Ekonomia Aplikueshme sht shkenc ekonomike-shoqrore e cila studion rolin e shtetit
n zhvillimin ekonomik brenda do ekonomie kombtare duke i kushtuar kujdes t njjt
prodhimit , konsumit dhe shprndarjes . Poashtu studion masat dhe instrumentet q i
ndrmerr dhe aplikon shteti n realizimin e tij n fushn e ekonomis.
2. Si prkufizohet Ekonomia e Aplikueshme nga disa autor?
Disa autor ,,Ekonomin e Aplikueshme q e zbaton shteti, e definojn si:
,, aspekti ekonomik i politiks shtetror n kuptim t gjer kurse interaksioni i
gjithanshm i faktorve ekonomik , politik dhe shoqror n jetn publike sht shkak i
paraqitjes s prgjithshme t krkess pr udhheqje efikase dhe adekuat t EA.
3. Cilat jan problemet q m s shumti sot e mundojn shoqrin bashkohore ?
Problemet q m shumti e mundojn sot shoqrin bashkohore konsiderohen jan:
-Inflacioni , papunsia, shpenzimet pr armatim , deficiti buxhetor, varfria dhe
pabarazia, ndotja e ambientit , rregullativa shtetrore e biznesit etj.
4. Cilat shtje konsiderohen si objekt i studimit t EA ?
1. Problemet ekonomike , politike, juridike dhe sociale q i shtron shoqria
2. Mnyra si realizohen detyra nga ana e subjekteve shtetrore
3. Mjetet t cilat i prdor shteti n realizimin e detyrave t shtruara
4. Sjellja e vendimmarrsve , menaxherve, puntorve, konsumatorve dhe
posarisht e shtetit dhe organeve tjera shtetrore n caktimin dhe realizimit e
qllimeve t dshiruara.
5. Qllimet kryesore ekonomiko-sociale ?
Qllimet kryesore ekonomiko-sociale jan :

 shtimi , rritja ekonomike e prodhimit t t mirave materiale dhe shrbimeve n sasi

dhe cilsi , respektivisht nivel m t lart t jetess.
Riprodhimi i popullsis ( shtimi demografik) i prcjellur me nivel t lart t
punsimit, arsimimit, shndetsis dhe aftsive intensive.
Afarizm efikas ekonomik
Nivel stabil t mimeve
Liria ekonomike
Ndarje e drejte e t ardhurs etj
6. Thekso doktrinat m kryesore pas s cilave jan rreshtuar numr i madh i autorve dhe
shpjego rndsin e tyre ?
Ato jan :
Doktrina LIBERALE
Doktrina INTERVENCIONISTE
Themelues dhe prkrahs t doktrins liberale jan : ADAM SMITH dhe DAVID
RICARDO .Karakteristikat e ksaj doktrine jan:
mosndrhyrja e shtetit n ekonomi
shteti duart sa me larg nga ekonomia
veprimi i konkurrencs s lir n ekonomi respektivisht veprimi i ligjit t tregut
Smithi ishte ithtar i ekonomis liberale n ekonomin e lir vepron ,, Dora e
padukshme .
Smithi konstatonte se individin dhe kapitalistin pr tu marr me aktivitet ekonomik e
nxisin 6 motive e ato jan :
Egoizmi
afiniteti
dshira pr liri
ndjenja pr korrektsi
shprehja e puns dhe
afiniteti pr tregti
M von dalin grupe t reja q me t madhe prkrahin kt ide si:
- grupi i viteve 60-ta t cilt krkonin definimin e prons dhe kufizimin m t madh t
shtetit
- grupi i viteve 70-ta t njohur me emrin Neoklasikt, t cilt ishin kundr politiks
aktive shtetrore n ekonomi dhe
- grupi i viteve 80-ta t cilt ishin nn ndikimin e teoris neoklasike dhe t cilt
prfaqsoheshin nga ekonomist e prfaqsues me nam t Universiteteve m me renome
botrore.

Themelues i Doktrins Intervencioniste sht ekonomisti XHON KENJZI.

Pr dallim nga Smithi, Kenjzi ishte pr ndrhyrjen e shtetit n ekonomi dhe shptimin e
sistemit kapitalist e shihte me ndrhyrjen e shtetit. Me idet e tij ka bindur burrshtetas t
ndryshm si : ish kryetarin amerikan Ruzvelt n kohn n t ciln SHBA ishte rrezikuar
nga kriza e vitit 1929-1933 q t pranoj konceptin pr themelimin e sistemit monetar
ndrkombtar i cili m von u emruar si FONDI MONETAR NDRKOMBTAR
( FMN) .
Karakteristikat e Teoris Kenjziane jan :
Kenjzi ka vrtetuar se nuk duhet t mbshtetemi n ,,dorn e padukshme
respektivisht n mekanizmin e fshehur i cili supozohet se vetvetiu krijon nj
harmoni ekonomike dhe sjell prmirsimin e gjendjes ekonomike
Teoria e prgjithshme e Kenjzit ka vrtetuar se intervenimi shtetror sht e vetmja
forc e cila mund t ket sukses n luft kundr krizs dhe represionit, nxitjen e
zhvillimit ekonomik dhe shtimin e punsimit.
Shteti duhet vendosmrisht , sa m shpejt dhe me menuri t intervenoj para s
gjithash me forcn e tij ekonomike , politikn fiskale dhe tatimore
Kenjzi n vend t ,, dors s padukshme rekomandon ,, dorn publike
respektivisht ,, dorn e ngritur lart.
Edhe kjo teori prcillet nga nj numr i madh prkrahsish duke filluar nga ata t :
Viteve 60-ta t njohur si NeoKenjziant
Viteve 70-ta t cilve iu prinin prfaqsues universitetesh
Viteve 80-ta t cilt konsiderojn q ekonomin bashkkohore nuk duhet lshuar
forcave vetrregulluese, e aq m pak atyre forcave t verbta.
7. Si definohet Sistemi Ekonomiko- Social ?
Sistemi ekonomiko-social e shprehim n kuptim t serive t gjera q e karakterizojn:
Prona
Prpunimi dhe shfrytzimi i informatave
Procesi i marrjes s vendimeve dhe
Rregullat e sjelljes
8. Mendimet e autorve t ndryshm rreth sistemeve ekonomiko-sociale ?
Shumica e ekonomistve q merren me probleme ekonomike, e posarisht me problemin
e sistemeve ekonomiko-sociale theksojn se gjat aplikimit praktik t tyre n kushtet
bashkohore patjetr duhet pasur parasysh n mnyr permanente shum rrethana dhe
specifika si;
nivelin e zhvillimit ekonomik dhe teknologjik

 strukturn ekonomiko- sociale

vetit kulturore dhe historike
traditat , religjionin e disa shteteve dhe regjioneve etj.
9. Teorit me bashkohore q po zn n zhvillimin e sistemeve ekonomiko-sociale ?
N mesin e transformimeve t sistemeve ekonomiko-sociale vmendje t posame
meritojn :
Teoria e re e sistemit ekonomiko-social dhe aplikimi i saj
Teoria e kapitalizmit kolektiv
Teoria e konvergjimit t kapitalizmit bashkohor dhe socializmit
10. Nga ka sht e lidhur dhe ku mbshtetet teoria e re e sistemit ekonomiko-social?
Teoria e re sht e lidhur me paraqitjen dhe ndikimin e tri revolucioneve teknologjikshkencore:
Revolucionit automatiko-kibernetik
Revolucionit ushtarako-teknologjik
Revolucionit social
Kjo teori mbshtetet n pikpamjet e shoqris s zhvilluar industriale, ku automatika,
informatika dhe teknologjia ushtrojn nj revolucion t veant n proceset
bashkkohore t prodhimit duke liruar nga procesi i prodhimit domosdoshmrin e
prezencs s puntorve n prodhim, pra ku procesi i prodhimit shndrrohet n nj proces
vetrregullativ d.m.th nj menaxhim vetrregullativ i prodhimit.
11. ka paraqet teoria e kapitalizmit kolektiv ?
Kjo teori thekson se jan ndryshuar kushtet dhe rrethanat themelore t marrdhnieve
pronsore. Nuk ekziston kapitalizm i llojit q ka funksionuar m par , por po ngritt nj
sistem i ri ekonomiko-social i ashtuquajtur Sistemi i ekonomis korporative i cili dallon
nga sistemet e mparshme, tani kapitalizmi privat sht shndrruar n kapitalizm
kolektiv.
Teoria e kapitalizmit kolektiv dhe e revolucionit korporative sht e lidhur me emrin e
autorve MINZ dhe BERLES t cilt nisen nga kto konstatime:
Nga diferencimi i prons aksionare
Nga ndarja e prons nga kontrolla
Nga shprndarja e aksioneve n mes t numrit t madh t aksionarve.
12. ka paraqet teoria e konvergjimit t kapitalizmit bashkohor dhe socializmit ?
Teoria e konvergjimit t kapitalizmit bashkkohor dhe socializmit niset nga konstatimi se
kapitalizmi dhe socializmi pr shkak t ndikimit t progresit shkencor-teknologjik po i

humbin dallimet dhe kundrthniet n mes tyre , po vjen deri te formimi i t quajturs
Shoqris s prbashkt industriale respektivisht deri te sistemi ekonomiko-social
integral.
Vetit e saja jan :
Nnvizohen ngjashmrit e t dy sistemeve ,
Kapitalizmi po fiton gjithnj e m shum veti t socializmit
Socializmi po fiton gjithnj veti t kapitalizmit
Zhvillimet teknologjike q po krijojn shoqrin e re tipit t przier.
13. Cilat jan modelet m karakteristike t sistemeve ekonomiko-sociale ?
Modeli amerikan
------ gjerman
------ japonez
------ suedez , rus , kinez
Modelet e sistemit administrativo-komandues
Modeli i ish-shteteve socialiste
14. Karakteristikat e modelit amerikan ?
Modeli amerikan karakterizohet me :
Me aktivitet ndrmarrs t prmbajtur me t cilin merret pjesa m e madhe e
popullsis
Nuk e shtron shtjen e barazis sociale
Ky model sht i barazuar n produktivitet t lart dhe i orientuar n arritjen e
suksesit personal
15. Karakteristikat e modelit gjerman ?
Modeli gjerman karakterizohet me :
konsiderohet model i ekonomis sociale s tregut t lir
shteti aktivisht ndikon n mimet, doganat dhe normat teknike produktive
modeli funksionon me sintagmn ,, mirqenia pr t gjith , mirqenie nprmjet
gars konkurruese n treg
16. Karakteristikat e modelit japonez ?
Modeli japonez karakterizohet me :
Me temp m t ngadalshm t shtimit t standardit jetsor t popullsis (niveli i
pagave sht m i vogl se produktivitetit)

 Si rezultat i karakteristiks s par mimet kushtuese t produkteve jan m t

ulta , kjo ndikon q m leht t prballohet konkurrenca n tregjet ndrkombtare
Prparsi i jepet interesit shtetror ndaj atij individual
17. Karakteristikat e modelit suedez ?
Modeli suedez karakterizohet me :
Me komponent t fuqishme sociale
I orientuar n zvoglimin e prmbajtur t dallimeve sociale me an t
rishprndarjes s t ardhurave kombtare n dobi t shtresave t varfra t
popullsis
Prodhimi bartet n nivel t ndrmarrjeve private t cilat punojn n baz t
konkurrencs n treg
dhe
Sigurimi i standardit t lart ( punsimi , arsimimi , sigurimi social) dhe shum
elemente tjera si t infrastrukturs ,komunikacionit , punt hulumtuese shkencore
etj.
18. Cila t jan komponentt e Ekonomis s Aplikueshme ?
Komponentt e Ekonomis s Aplikueshme jan :
BARTSIT
e EA
QLLIMET
e EA
INSTRUMENTET e EA
RRETHI
i EA
19. Si i klasifikojm BARTSIT e ekonomis s aplikueshme ?
Bartsit e EA i klasifikojm n tri grupe kryesore :
Organet shtetrore , trupat publiko-juridike, organizatat politike
Organizatat ndrkombtare
Trupat operative firmat , ndrmarrjet
20. Rndsia e bartsve t EA ?
Ekonomia e Aplikueshme paraqet prpjekjen e bartsve t saj q me mjete t caktuara t
arrij qllimet e caktuara n nj rreth t caktuar. Shteti q nga ekzistimi i tij e deri me sot
ka realizuar dhe realizon politikn e vet. N kuadr t politiks s prgjithshme t
brendshme dhe t jashtme t shtetit , vend t posam z edhe Ekonomia e Aplikueshme ,
kshtu shteti me dispozita t ndryshme ligjore siguron aplikimin e planeve dhe
programeve shtetrore ekonomike me qllim t realizimit t tyre e njkohsisht t
fuqizimit ekonomik t shtetit.

21. Kush bn pjes n organet publiko-juridike dhe rndsia e tyre ?

Organet publiko-juridike q kryejn funksionet publike n fushn ekonomike jan:
ODAT EKONOMIKE dhe
BURSAT
Odat ekonomike jan institucione t karakterit publiko-juridik t cilat harmonizojn
interesat e veanta t antarve t saj me interesat e shoqris.
Lajmrohen si bartse direkte t ekonomis s aplikueshme , ku shteti me dispozita t
veanta iu beson kryerjen e disa punve nga kompetenca e tij.
Dallojm dy tipe t odave e ekonomike :
Odat ekonomike evropiane- kontinentale
-------------------- anglo- saksone
Odat ekonomiko evropiane-kontinentale formohen me ligj dhe antarsimi i tyre sht
obligueshm , ndrkaq ato anglo-saksone jan t karakterit juridiko-privat dhe
antarsimi sht i vullnetshm.
BURSAT jan tregje t prhershme n t cilat veprojn rregulla dhe suaza t veanta.
Bursat ndahen n :
Bursat valuto- revizore ( shitblerja e parave t huaja)
Bursat efektive ( shitblerja e letrave me vler)
Bursat e mallrave dhe produkteve
Bursat e shrbimeve ( shitblerja e shrbimeve me vler)
N bursa punt mund ti lidhin vetm antart e saj , punt n bursa kryhen prmes
ndrmjetsuesve, shitblerja nuk sht e kushtzuar me pjesmarrjen e domosdoshme t
mallit por me an t mostrave. Punt n bursa lidhen :
PROMPTE ( t menjhershme )
Me termin
22. Roli partive politike dhe sindikatave si bartse t EA ?
Partit politike q jan n pushtet, nprmjet parlamentit dhe ministrive angazhohen n
realizimin e programeve t tyre ekonomike. N sistemet pluraliste rndsi t veant kan
edhe partit opozitare t cilat me programet dhe aksionet e tyre tubojn masn e votuesve
dhe imponohen q n zgjedhjet e ardhshme ta marrin pushtetin.
Sindikata sht forma m masovike e organizimit t puntorve . Karakteri dhe
veprimtaria e ksaj organizate n koh dhe hapsir sht ndryshua. Sa dhe si do ti
imponohet shtetit si bartse dhe subjekt n lmin e ekonomis varet nga disa faktor e n
rend t par nga numri dhe vetorganizimi i puntorve.
23. ka sht NDRMARRJA dhe cilat jan format e tyre ?
Ndrmarrja paraqet subjekt t pavarur ekonomik dhe person juridik , e cila prodhon t
mira materiale ose kryen shrbime t caktuar pr nevojat e tregut , duke i shfrytzuar

mjete dhe faktort e tjer t prodhimit dhe faktort ekonomik e shoqror duke bartur
rrezikun afarist t fitimit dhe t qllimeve t tjera ekonomike dhe shoqrore konform me
kushtet dhe mundsit q i ofron sistemi ekonomik i vendit prkats.
Ndrmarrja kryen veprimtari t caktuar ekonomike dhe paraqet trsi ekonomike, teknike
dhe shoqrore dhe ofron shrbime t ndryshme n suaza dhe n parime t sistemit
ekonomik dhe shoqror t vendit.
Ndrmarrja sht subjekt juridik i s drejts q ushtron veprimtari ekonomike me qllim
t realizimit t fitimeve.
Format e ndrmarrjeve
Format dhe llojet e ndrmarrjeve varen nga vet sistemi ekonomiko-shoqror. N vendet
me ekonomi t tregut kemi krejtsisht forma dhe lloje t tjera t ndrmarrjeve n
krahasim me vendet me ekonomi t dirigjuar e me plan.
N shtetet me sistem centralist prkatsisht me ekonomi t dirigjuar , dominojn
ndrmarrjet me pronsi shtetrore n t cilat ekonomit private kan pak vend dhe
fushveprim. Ndrkaq n vendet me ekonomi t tregut ekzistojn forma t shumta t
organizimit t ndrmarrjeve apo firmave.
Marr globalisht format m t rndsishme t ndrmarrjeve jan :
Ndrmarrjet me pronsi publike ( me t cilat menaxhon dhe udhheq shteti dhe t
cilat jan n pronsi shtetrore publike )
Ndrmarrjet private ( t cilat jan n pronsi private dhe q kryejn veprimtari
ekonomike dhe shrbime )
Ndrmarrjet e prziera ( t cilat n forma t ndryshme bashkohen me qllim t
ngritjes s efikasitetit n afarizm dhe fitimeve m t mdha)
Sot n rrethanat bashkohore po paraqiten edhe forma t reja t ndrmarrjeve :
Ndrmarrjet e pavarura individuale
Shoqria me prgjegjsi t kufizuar
Shoqria me prgjegjsi t pakufizuar
Shoqria aksionare
Shoqria komanditore ...
24. ka jan NDRMARRJET E PAVARURA INDIVIDUALE ?
Ndrmarrje apo firma t tilla formojn personat fizik, t cilt njherit jan edhe pronar t
firms. Kto ndrmarrje zakonisht jan t vogla dhe kryesisht themelohen n lmin
shrbyes ( tregti , hoteleri) e shum m pak n lmin prodhues.
Karakteristikat kryesore t tyre jan :
Pronari i firms njherit sht edhe menaxher i firms
T punsuarit zakonisht jan antart e familjes mirpo ka edhe nga jasht
Pronari drejtprdrejt merr vendime afariste dhe komunikon me puntort

 Pronari paraqet organin vendimmarrs ,

bn vetfinancimin e firms, pasi q bankat e afariste pak e prkrahin me kredi
afarizmin e ktyre ndrmarrjeve
pronari disponon me tr fitimin dhe prgjigjet me tr fitimit ndaj shtetit
Kohve t fundit sht shtuar numri i ktyre firmave private t cilat punsojn diku nga 2
deri n 10 puntor.
Sipas Unionit Evropian me ndrmarrje t vogla kuptojm ,
,Ato ndrmarrje t cilat kan t punsuar deri n 50 puntor t prhershm apo t
prkohshm , qarkullim vjetor i cili nuk kalon vlern 7 milion apo bilanci vjetor i
gjendjes s tyre nuk kalon vlern prej 5 milion .
Me ndrmarrje t mesme kuptojm:
,,ato ndrmarrje t cilat punsojn deri n 250 puntor , qarkullim vjetor jo m shum se
40 milion dhe q kan bilancin vjetor jo m shum se 27 milion .
Kto kritere mund t ndryshohen, e ndryshimet e tyre do t varen nga evoluimi i
proceseve ekonomike.
25. SHOQRIT ME PRGJEGJSI T PAKUFIZUAR ( SOLIDARE) ?
Kjo shoqri bhet me marrveshje n mes t antarve t saj dhe t gjith antart
prgjigjen me tr pronn q posedojn n mnyr solidare. T gjith antart jan t
barabart ndaj t drejtave dhe obligimeve.
26. ka jan SHOQRIT ME PRGJEGJSI T KUFIZUAR ?
Kjo shoqri themelohet n baz t marrveshjes n mes t antarve t shoqris, t cilt
bashkojn punn dhe mjetet me qllim t formimit t nj shoqrie t prbashkt pr t
kryer veprimtari ose shrbime t caktuara me prgjegjsi t kufizuar.
Me rastin e participimit me kapitalin themelues shumat e investitorve nuk sht e thn
t jen t barabarta, pra secili prej tyre merr pjes me shum t caktuar, sipas interesit q
e shpreh pr kt shoqri.
Prgjegjsit e antarve ndaj obligimeve jan t kufizuara varsisht nga vlera e investuar
e mjeteve financiare. N ndarjen e fitimit antart e shoqris marrin pjes n mnyr
proporcionale me kapitalin e avancuar.
27. ka jan SHOQRIT AKSIONARE ?
Shoqrit aksionare paraqesin formn organizative t ndrmarrjeve t mdha, q
formohen me bashkimin e shum kapitaleve individuale n nj kapital t prbashkt q
quhet Kapitali Aksionar.
Kapitali Aksionar krijohet me participimin e avancimeve financiare q i jep aksionari me
blerjen e numrit t caktuar t aksioneve. Me kt rast aksionarve u jepen letra me vler

q quhen AKSIONE me t cilat prcaktohet vlera nominale e aksionit dhe e drejta n

pjesmarrjen t fitimit.
Vlera e kapitalit t prgjithshm aksionar prbhet nga shuma e aksioneve pjesmarrse
n shoqrin aksionare. Shoqria aksionare paraqet formn m t prshtatshme t
prqendrimit vullnetar t kapitalit , duke i mobilizuar mjetet e lira financiare t
kapitalistve individual dhe kursimtarve t vegjl , me qllim t formimit t vlerave t
mdha t kapitalit, q do t mundsojn afarizm m t madh dhe m t suksesshm t
ndrmarrjes.
Aksionet paraqesin letrat me vler q tregojn pronsin dhe vlern e deponuar n
shoqrin aksionare, n baz t s cils fiton t drejtn si aksionar n udhheqje ,
vendosje dhe pjesmarrje n ndarjen e fitimit .
Aksioni mund t ket :
vlern nominale
vlern e tregut
Aksionart pjesn e fitimit mund ta marrin n dy mnyra :
prmes DIVIDENTES
prmes RIINVESTIMIT t fitimeve t tyre
28. ka paraqesin SHOQRIT KOMANDITORE ?
Kto shoqri paraqesin formn e ndrmarrjeve t prziera dhe prbhen prej dy lloj
aksionarsh :
t brendshm dhe
t jashtm
Aksionart e brendshm udhheqin dhe prgjigjen pr detyrimet me tr pasurin e tyre ,
ndrsa pjesa e jashtme e aksionarve nuk merr pjes drejtprdrejt n udhheqje dhe
afarizm t ndrmarrjes ndonse mund t japin sugjerime dhe nuk prgjigjen pr
obligimet e ndrmarrjes por gzojn t drejtn e pjesmarrjes n fitimin e ndrmarrjes
proporcionalisht me kapitalin e avancuar dhe jan KOMANDITOR.
29. ka paraqesin KARTELET ?
KARTELI paraqet formn m t hershme dhe m t thjesht t bashkimit t ndrmarrjeve
kapitaliste n shoqrit aksionare. N kartele ndrmarrjet e bashkuara formalisht mbajn
statusin e pavarsis. Karteli si shoqri e bashkuar mban t gjitha t drejtat juridike dhe
ekonomike.
N kartele bashkohen dy apo m shum ndrmarrje me qllim t realizimit t qllimeve
t tyre afariste n fusha t caktuara dhe duke kryer aksione t prbashkta t arrijn n
rritje t profitit. Organizatat e ndryshme q hyjn n kartel bjn marrveshje t
ndryshme pr t ardhur deri te prfitimet me t mdha financiare , q m kryesore jan :
karteli pr kufizimin e mimeve

 ------------------------- e prodhimit
Karteli pr ndarjen e tregjeve dhe
Karteli pr shfrytzimin e patentave dhe licencave.
30. ka jan TRUSTET ?
Trustet paraqesin bashkimin e disa ndrmarrjeve t s njjts deg n nj ndrmarrje t
prbashkt me qllim t vnies s monopolit n treg.
Politika dhe rezultatet afariste, n dallim nga karteli , ktu shkrihen n trust d.m.th.
elasticiteti i politiks afariste ktu sht m i madh. Trusti udhheq politik t prbashkt
afariste dhe n interes t t gjitha ndrmarrjeve t bashkuara n trust.
Pr dallim nga karteli ku pjesmarrja e ndrmarrjeve n fitim bhej proporcionalisht nga
avancimi i kapitalit, ktu fitimi ose ekstraprofiti i ndrmarrjeve me rentabile derdhen n
fondin e akumulimit t tr trustit.
31. ka paraqesin KONCERNET ?
Koncernet paraqesin formn m t lart t bashkimit t ndrmarrjeve n ekonomin e
tregut, prkatsisht n kapitalizm. Me rastin e bashkimit n koncerne ndrmarrjet
plotsisht e humbin pavarsin e tyre juridike.
N koncerne bashkohen ndrmarrje t degve t ndryshme , gj q nuk ndodh te trustet.
Prparsit e koncernit n politikn afariste jan m t mdha sepse ktu bashkohen
ndrmarrje t degve t ndryshme gj q u jep mundsi t realizojn fitime m t mdha
n treg.
32. ka jan KORPORATAT ?
Forma e re e formimit t korporatave sht pas Lufts II Botrore e cila u zhvillua n
vendet kapitaliste. Statusin e korporatave e gzonin ato ndrmarrje t cilat n kuadr t
disa lmive ekonomike organizonin veprimtari ekonomike q kishin karakter t
ndrmarrjeve shtetrore si n : elektro-ekonomi , thngjill, transport etj.
Korporatat e kan statusin e personit juridik dhe formohen me qllim t kryerjes s disa
veprimtarive publike. N kohn e tashme korporatat paraqesin njrn ndr format e
organizimit t shtetit n ekonomi ose t kryerjes s punve publike.
Korporata aktualisht kuptohen ndrmarrje q kryejn veprimtari publike n fusha t
ndryshme, dhe jan n pronsi t shtetit. P.sh. KEK-u, KESH-i etj.
33. ka paraqet HOLDINGU ?
Holdingu paraqet shoqri e cila n aktivn e vet ka vetm aksione t shoqrive t tjera,
apo n aktivn e s cils pjesn m t madhe e prbjn aksionet e shoqrive tjera.
Holdingu kryen veprimtari financiare q jan n interes t shoqrive q i kontrollon dhe i
udhheq me to. Shoqria holding mund t udhheq dhe t kontrolloj aktivitetet n fushn

e prodhimit dhe n sektorin komercial t shoqrive aksionare t cilat jan n kuadrin e

saj. Shoqria holding mjete e saja i plason n nj numr m t madh t shoqrive
aksionare dhe n seciln prej tyre disponon me paket kontrolli t aksioneve N kt
mnyr mbulon pjesn m t madhe t ekonomis s vendit apo t rajonit dhe bn
kontrollimin e kapitalit t numrit t ndrmarrjeve dhe t depozitave t popullsis t
deponuar n blerjen e aksioneve.
34. ka paraqet sistemi financiar , ka jan bankat dje si ndahen ato ?
Sistemi financiar paraqet nj nnsistem shum t rndsishm t sistemit t prgjithshm
ekonomik , vemas t politiks s aplikuar ekonomike.
Ndrkaq sistemi bankar paraqet pjes t sistemit financiar , kurse bankat kan instrumenti
m i rndsishm i ktij sistemi.
Sistemi bankar kryen nj sr shrbimesh si t sektorit ekonomik ashtu edhe t atij
joekonomik, duke br :
sistemin e pagesave,
transferove,
qarkullimin e mallrave brenda dhe jasht vendit,
koncentrimin dhe alokimit e kursimeve etj
Bankat jan organizata ekonomike t cilat merren me :
Pranimin dhe ruajtjen e parave t gatshme
Huazimin e parave
Ndrmjetsimin n qarkullimin e pagesave
Marrjen dhe dhnien e kredive pr klientt e tyre
N do shtet ekziston nj sistem bankar q prgjithsisht ndahet n dy nivele :
Niveli i pare ku bn pjes vetm Banka Qendrore (banka e emisionit)
Niveli i dyt n t cilin prfshihen t gjitha llojet e bankave dhe institucionet e
tjera financiare.
35. Cili sht roli dhe funksioni i Banks Qendrore ?
N krye t sistemit bankar t do vendi qndron Banka Qendrore , dhe sht i vetmi
institucion financiar i cili z vendin kryesor n sistemin financiar t vendit prkats. N
do shtet ekziston vetm nj Bank Unike Qendrore apo Emetuese.
Kjo bank sht nn kontrollin e plot t shtetit, ku shteti ia jep t drejtat dhe autorizimet
e veanta pr rregullimin , hartimin dhe realizimin e marrdhnieve monetare dhe
kreditore brenda ekonomis s vendit prkats.
Banka Qendrore kryen kto funksione t rndsishme :
1. E drejta pr t shtypur para n trajta valuts zyrtare shtetrore n monedha dhe
kartmonedha , q shrbejn s mjet zyrtar i pagess.

2.
3.
4.
5.
6.

Siguron likuiditen e sistemi bankar , kombtar dhe ndrkombtar

Mbikqyr punn e bankave komerciale
Bn licencimin e bankave komerciale
Bn ruajtjen dhe depozitimin e metaleve fisnike ( ari , argjend..)
Paraqitet n rolin e arks shtetrore.

Bankn Qendrore e drejton GUVERNATORI i cili vendos pr shtjet e prgjithshme

lidhur me udhheqjen e banks. Banka mund t ket edhe organe tjera t cilat i
parashikon ligji.
36. Cili sht roli i bankave t nivelit t dyt ( bankave komerciale) ?
Kto jan banka t cilat parashihen me dispozita ligjore, dhe i nnshtrohen Banks
Qendrore, dhe ato mund t jen : private dhe shtetrore .
Kto banka nuk udhheqin politikn monetaro-kreditore. Formohen me lejen e BQ. Pr t
themeluar kto lloje t bankave , themeluesit duhet t sigurojn nj shum t kapitalit
themeltar , lartsin e s cils e cakton BQ. Bankat mund ti dallojm edhe nga aspekti i
territorit ku veprojn dhe sipas ktij kriteri dallojm :
Bankat Kombtare
Bankat ndrkombtare
Bankat kombtare veprimtarin e tyre e kryejn brenda territorit t tyre dhe iu shrbejn
nevojave kombtare t atij vendi , ndrsa ato ndrkombtare zhvillojn n shum shtete ,
ato formohen me bashkimin e kapitalit t disa shteteve. T tilla jan psh. Banka Botrore
pr Zhvillim dhe rindrtim , FMN etj.
37. Roli i Organizatave ndrkombtare si bartse t EA?
N bot ekziston nj numr i madh i organizatave ndrkombtare t karakterit ekonomik.
Me aktivitetin e tyre kto organizata ndikojn n zhvillimin ekonomik t bots n trsi
dhe pjesve t caktuara n veanti.
Kto organizata klasifikohen n kt mnyr :
1. Organizatat ndrkombtare n kuadr t OKB-s
2. -------------- -------------- jasht prbrjes s OKB-s dhe
3. -------------- -------------- t shteteve n zhvillim
38. Roli i KSHILLIT EKONOMIKO-SOCIAL ?
Ky kshill sht organ i OKB-s i cili angazhohet t ndihmoj n krijimin e kushteve pr
nj mirqenia dhe stabilitet m t madh. Kshilli studion dhe jep rekomandime pr
shtjet ndrkombtare nga lmi i kulturs , arsimit, shndetsis dhe shtjeve
ekonomiko-sociale. Pr shtjet ekonomiko-sociale ,kshilli prgatit rezoluta dhe

konventa t cilat ia paraqet Kuvendit t prgjithshm t OKB-s , duke tentuar q n

mnyr direkte apo indirekte t ndihmoj n zgjidhjen e problemeve konkrete botrore.
39. Cili sht roli i Banks Ndrkombtare pr Zhvillim dhe Rindrtim ?
sht formuar n vitin 1944 me seli n Uashington . Prkrah projekte pr zhvillim dhe
rindrtim ekonomik. Banka sht formuar pr dy qllime :
Pr rindrtimin e vendeve t shkatrruar nga lufta
Jep investime pr zhvillimin m t shpejt ekonomik t shteteve t pazhvilluara n
bot .
Kredit iu jepen shteteve ose ndrmarrjeve me garancionet shtetrore. Mjetet e banks
formohen nga deponimet e shteteve antare. Deponimi sht i caktuar n form t kuots.
Banka punon n principin e shoqris aksionare , ka statutin e vet , kurse organet e ksaj
banke jan :
Kshilli i guvernatorve si organ m i lart ku do shtet drgon nga dy antar
zakonisht jan guvernatort e bankave qendrore dhe zvendsit e tyre
Kshilli ekzekutiv - i cili ka m s paku 12 antar nga t cilt 5 i emrojn shtete
antar q kan deponimin m t madh.
40. Cili sht roli i Fondit Monetar Ndrkombtar ( FMN) ?
FMN sht institucion i specializuar i OKB-s , i cili sht formuar n vitin 1944 me seli
n Uashington. FMN punon n baz t statutit, mjetet sigurohen me kontributin e
vendeve antar. Organi m i lart sht Kshilli I Guvernatorve.
Detyrat e FMN-s jan :
1. Stabilizimi i valuts nacionale
2. Heqja e kufizimeve revizore n pagesat ndrkombtare dhe
3. Krijimi marrdhnieve n mes valutave t disa shteteve.
Shtetet antare nuk kan t drejt q pa plqimin e FMN-s t aplikojn kufizime t reja
devizore dhe ta ndrrojn paritetin e valuts m tepr se 10 prqind nga pariteti i caktuar.
41. Roli i Organizats Ndrkombtare t Puns ( ONP) ?
Kjo organizat sht formuar pas Lufts s Par Botrore n kuadr t Ligs s popujve
dhe selin e ka n Gjenev. Qllimi i organizats sht q me marrveshje ndrkombtare
t siguroj kushte m t mira t puns dhe pozit m t mir t puntorve. Ajo studion
disa masa dhe jep rekomandime , ndrkaq shtete antare nse i pranojn kto
rekomandime , zbatimi i tyre mbetet nn kujdesin e ONP s.
Antar t ONP-s jan shtetet t cilat e pranojn statutin e saj . Organi m i lart sht
Konferenca e Prgjithshme n t ciln do shtet i drgon nga 4 delegat.
Konferenca bien rekomandime zakonisht mbi :
bashkimin e lir n sindikata,

 kohzgjatjen e puns dhe caktimin e mditjeve minimale,

mbrojtjen e grave n pun dhe pengimin e puns s fmijve t mitur ,
t drejtn n pushim dhe mbrojtje shndetsore
Prgjithsisht roli i ONP-s sht i jashtzakonshm sidomos sa i prket puns dhe t
gjitha shtjeve q kan t bjn me punn.
42. Roli i Organizats Kombeve t Bashkuara pr Bujqsi dhe Ushqim ?
Kjo organizat selin e ka n Rom. Detyrat e saj jan :
T ndikoj n rritjen e shpejt t prodhimtaris bujqsore n shtetet e pazhvilluara
T prmirsoj ushqimin e popullsis n kto shtete etj
Kjo organizat gjithashtu kryen edhe kto aktivitete :
Financon projekte n rregullimin e toks
Bn tharjen e knetave
Mbron tokn nga vrshimet etj.
43. Roli i Marrveshjes s prgjithshme mbi Dogann dhe Tregtin ?
Paraqet marrveshjen mbi principet e politiks tregtare ndrkombtare dhe tregtis
multilaterale. sht formuar n vitin 1947 n nnshkrimin e 24 vendeve antare kurse
marrveshjen e kan pranuar 125 shtete. Ky numr po rrite vazhdimisht dhe tani
prfshin e tregtis botrore. Bazohet n 4 parime :
1. Pranimin e vullnetshm t rregullave n prparimin e tregtis ndrk.
2. Shtetet antare pranojn klauzoln e favorizimit t lart
3. Zvoglimi i barrierave n tregtin e jashtme bhet me biseda n mes shteteve
antare
4. shtetet antare respektojn tregtin e drejt e cila nnkupton moslejimin e rritjes s
tarifave dhe t barrierave me t cilat jan pajtuar gjat takimeve.
44. Roli i Organizats pr Zhvillim Ekonomik dhe Bashkpunim ?
Kjo organizat prfshin 24 shtetet m t zhvilluara perndimore dhe paraqet nj lloj t
prpjekjes pr integrime ekonomike.
N kt organizat hyjn : Franca , Gjermania , Britania e Madhe, Italia , Beneluksi (3),
Pirinejt (2) , Austria, Zvicra, Irlanda , Islanda, Greqia, Turqia, SHBA, Kanada, Japonia,
Australia , Zelanda e Re dhe Skandinavia ( 3 ).
Forcat triumfuese BRSS, SHBA, Britania dhe Franca jan takuar n Mosk pr t
diskutuar pr rindrtimin e Evrops s shkatrruar, mirpo marrveshja nuk u arrit.
Ather SHBA-t dalin me nj program pr rindrtimin e Evrops ( Europian Recovery
Program ) i njohur edhe me emrin Plani i Marshallit ( ish ministr i jashtm i SHBA). N
VITIN 1947 Franca dhe Britania i thrrasin t gjitha shtete evropiane n nj konferenc
n t ciln do t shqyrtohen programi i SHBA-ve. N konferenc morn pjes vetm 16

shtete perndimore dhe kshtu u formua Komiteti pr Bashkpunim Ekonomik

Evropian dhe ai i veant pr ushqim , transport etj. SHBA-t aprovojn Ligjin pr
bashkpunim ekonomik me t cilin sht parapar ndihma prej 12 milionsh dollar me
afat kthimi prej 3 vjetsh. Ndihma kishte pr qllim :
- Pengimin e ndikimit politik t BRSS-s
- Forcimin n kt drejtim t aleatve t saj dhe
- Krijimin e partnerve ekonomik gjegjs.
45. Roli i Bashksis Ekonomike Evropiane ?
Bashksia Ekonomike Evropiane apo Unioni Evropian formohet me marrveshjen e
Roms n vitin 1957 dhe at si ,, Unioni i prbashkt ekonomik, paqsor dhe politik
i gjasht shteteve t zhvilluara kapitaliste t Evrops Perndimore : RF Gjermanis ,
Francs , Italis , Belgjiks , Holands dhe Luksemburgut. Kto shtete me formimin e
BE-s gjejn metoda t reja t lidhjes , koncentrimit dhe centralizimit t t gjitha
resurseve disponabile n mnyr q t sigurojn zhvillim m t shpejt ekonomiko-social
dhe t fitojn pozit m t volitshme n konkurrencn e ashpr n tregun botror, dhe t
prvetsojn profit m t madh n tregun botror.
Qllimet mbi themelimin e UE-s jan t prmbajtura n kontratn mbi themelimin e saj,
n t ciln theksohet se nnshkruesit e saj kan vendosur q t realizojn bazat e
bashkimit t popujve t Evrops.
BE-ja konsiderohet forca e dyt ekonomike botrore pas SHBA-ve.
46. Cila ishin masat dhe kriteret e Unionit Ekonomik Monetar sipas Marrveshjes s
Mastrihtit ?
Procesi i formimit t Unionit Ekonomik Monetar ka filluar me 1979. Me krijimin e
Sistemit Monetar Evropian sht parapar q deri n fund t shekullit t filloj aplikim i
valuts s prbashkt e cila n fillim sht menduar t quhet EKU por tani funksionon me
emrin EURO ( ). Euro n vitin 1979 bhet monedh e prbashkt pr transaksione
financiare n UE, pastaj n vitin 2002 euro hyn n prdorim dhe bhet e vetmja valut
legale zyrtare n UE e gjithashtu edhe n Kosov nis prdorimi i -s.
47. Roli i Organizats Aziatiko-Pacifiste pr bashkpunim Ekonomik ( APEC) ?
sht grupacion regjional me obligime jo t fuqishme. sht formuar me iniciativn e
kryeministrit Bob Llok. APEC-u prfshin 18 vende n katr kontinente , n kt
organizat marrin pjes tri forcat m t mdha botrore : SHBA-ja , Japonia dhe Kina.
Sipas shkalls s zhvillimit ekonomik n APEC jan pes shtete t industrializuara :
SHBA, Japonia , Kanada, Zelanda e Re dhe Kina ).
N kto 18 shtete bn pjes 50 prqind e bruto produktit botror dhe 40 prqind e
tregtis botrore dhe gat po aq e popullsis botrore.

Shtetet antare jan : SHBA , Australia , Brunej ,Kanada, Kili, Kina ,Hong-Kongu,
Indonezia, Japonia, Koreja Jugore , Malajzia, Meksika, Zelanda ,Papua ,Guineja e re,
Filipinet, Singapori , Tajvani dhe Tajlanda.
49. Cili sht nocioni i QLLIMEVE dhe thekso rndsin e tyre ?
Me qllimet n Ekonomin e Aplikueshme nnkuptojm ,, nj gjendje t ardhshme e
cila dshirohet t arrihet , e cila ndryshon nga e tanishmja, dhe e cila nuk realizohet
vetvetiu nga proceset e ndryshme q ngjajn por arrihet me aksion t dobishm dhe
t prbashkt t t gjitha subjekteve vendimmarrse .
Qllimet jan kompetenca e dyt me radh e EA. N shoqrin me ekonomi t zhvilluar,
qllimet n mnyr permanente shumzohen dhe prsosen. Meqense shoqria dhe
nevojat bashkohore kan nevoja dhe aspirata t shumta n zhvillimin ekonomiko-social,
ather edhe lind nevoja e zhvillimit dhe prsosjes s vazhdueshme t qllimeve. Vend t
posam n mesin e shum qllimeve , kan qllimet ekonomiko-sociale si komponent e
fuqishme e ekonomis s prgjithsi.
Qllimet lidhin shum dimensione, sidomos :
Dimension normativ- vleror
------------ prognozues njohs
------------ politiko- aksionar.
Sa i prket kundrthnieve t qllimeve, ato jan t pranishme sidomos n mes t
interesave dhe grupeve individuale , midis regjioneve gjeografike , ne mes degve etj.
Uniteti i qllimeve arrihet me krijimin e nj rendi t caktuar , ku qllimet e ulta u
nnshtrohen qllimeve t larta .
50. Si ndahen qllimet dhe karakteristikat e tyre ?
Qllimet ndahen :
a) Qllimet materialo prodhuese - Grupohen n tri nngrupe :
Qllimet q i prkasin procesit t prodhimit
Fazs s veant t prodhimit
Qllimet e rezultatit t puns.
Karakteristikat e tyre jan :
- Jepen pr t teritorrin e caktuar , por mund t jepen edhe pr regjione t caktuara
- I prkasin forcave prodhuese t shoqris dhe
- Jan t kuantifikueshme
b) Qllimet ekonomiko sociale
Karakteristika t e tyre jan :
- Vshtir identifikohen
- I prkasin marrdhnieve n prodhim
- Vshtir maten

- Zbatohen n situata t ndryshme edhe at : pas prmbysjeve t mdha politiko-sociale

dhe gjat krijimit t sistemit t ri.
c) Qllimet politiko- sociale Klasifikohen n :
Qllimet e kushteve t jetess dhe puns
Qllimet e zhvillimit t disa veprimtarive joekonomike
Qllimet e prgjithshme
51. Kuptimi i INSTRUMENTEVE , DETYRAVE dhe MASAVE ?
INSTRUMENTET i kuptojm si madhsi ekonomike, ato jan elemente t sistemit
institucional, por para s gjithash ato jan mjete me t cilat kryhet nj apo m shum
detyra t caktuar ekonomike.
DETYRAT jan gjendje e dshiruar gjegjsisht kahje apo rrug drejt s cils duhet ecur.
Autor t ndryshm kan identifikuar 12 detyra si shum t rndsishme si :
1. Punsimi
2. Stabilizimi i mimeve
3. Prmirsimi i bilancit t pagesave
4. Zgjerimi i prodhimit
5. Ndryshimi n faktort e prodhimit
6. Prmirsimet n shprndarjen e t ardhurs
7. Prmirsimi i konsumit final
8. siguria n furnizim , zvoglimi i orarit t puns etj ,,
MASAT me masa nnkuptojm prdorimin e instrumenteve n momente t caktuara me
qllim t kryerjes s nj apo m shum detyrave.
Si masa mund t konsiderohen :
a. Zvoglimi i tatimit n t ardhura
b. Aprovimi i buxhetit etj.
52. Ndarjet dhe nnndarjet e INSTRUMENTEVE ?
Instrumentet klasifikohen n :
Instrumentet n analizat ekonomike
--------------- n teorin ekonomike
Instrumentet n analizn ekonomike ndahen n :
Instrumentet nga grupi i financave publike
Instrumentet kredito monetare
Kursi devizor
Instrumentet e kontrollit direkt dhe
Reforma e sistemit

Instrumentet nga grupi i financave - Kto instrumente kan t bjn me t hyrat dhe t
dalat publike t shtetit dhe saldon e tyre. Shumica e instrumenteve n kt sfer t
politiks aktive veprojn automatikisht e disa sipas nevojs.
Karakteristik e tyre sht se efektet e tyre jan t lidhura me kohn , sepse n qoft se
p,sh tatimi nuk paguhet me koh nuk mund t grumbullohet mjete buxhetore, pa t cilat
shteti nuk mund t kryej funksionet e tij.
Instrumentet kredito- monetare Me politikn monetaro-kreditore intervenohet n
nxitimin e zhvillimit ekonomik duke prcjellur masn e paras n qarkullim dhe duke u
dhn kredi subjekteve ekonomike dhe firmave me kushte t volitshme. Kto instrumente
karakterizohen me :
shprndarje t madhe institucionale
shteti i ndrmerr kto instrumente n mnyr t befasishme
jan t fshehura
Kurset devizore - Jan instrumente t veanta dhe nuk ndahen n grupe t posame, ato
jan instrumente t forta dhe bjn ndryshime t fuqishme n ekonomi. Kurset devizore
mund t jen :
fikse dhe individuale
T llojllojshme dhe fikse
Unike dhe rrshqitse
Qllimi i ndryshimit t paritetit t paras dhe devalvimi apo revalvimi , pr t stabilizuar
mimet dhe pr t stimuluar pjesmarrjen e ekonomis kombtare n ndarjen
ndrkombtare t puns.
Instrumentet e kontrollit direkt- Sipas natyrs kto instrumente jan t fuqishme dhe
shkaktojn efekte t shpejta, ato shfrytzohen n periudha t krizave n mnyr q n
afate t shkurta t zgjedhin problemet e grumbulluara dhe jan dyfish t dobishme ,jan
selektive dhe shkaktojn efekt t madh.
Klasifikohen zakonisht n :
instrumente e kontrollit t marrdhnieve me jasht
Kontrollit t mimeve dhe shrbimeve
Lloje t tjera t kontrolleve
Reforma e sistemit Kto instrumente jan prezente n katr grupet e mparshme dhe
ekzistojn brenda sistemit ekzistues ekonomik.T gjitha ndryshimet q ngjajn brenda
ktyre instrumenteve mund t maten . Me ndihmn e tyre reformohet sistemi edhe at me
an t instrumenteve ligjore.
Efikasiteti i reformave t sistemit varet nga interpretimi i ligjit , andaj interpretimi i ligjit
konsiderohet instrument i fort apo i dobt n zbatimin e reformave t sistemit.

Instrumentet n teorin ekonomike ndahen n :

Instrumentet e njohjes
-------------- intervenuese
--------------- intranacionale
--------------- strukturale
--------------- e politiks ekonomike vijuese.
Instrumentet e njohjes - Kto lloje instrumente shfrytzohen n prgatitjen e vendimeve
, sidomos n momente t vshtira ekonomike dhe sociale p.sh. pas luftrave . Qeverit e
shteteve me ndihmn e ktyre instrumenteve dshirojn t bjn shprndarjen racionale t
burimeve ekonomike t rralla , prgjithsisht kto instrumente kan t bjn me sistemin
e mimeve , t t ardhurave , punsimin , politikn fiskale , tatimin etj .
Instrumentet intervenuese - Kto instrumente pr kah natyra jan komplekse dhe globale
p.sh kufizimi i kredive n nivelin nacional apo sektorial, kur me aksione t caktuara shteti
dshiron t ndihmoj ndonj deg t ekonomis ose kur dshiron t ruaj standardin e
popullsis.
Pr kah karakteri jan : Buxhetore dhe Tatimore .
Instrumentet intranacionale - Kto instrumente i rregullojn marrdhniet ekonomiko n
tr territorin e shtetit , por mund t rregullojn edhe brenda regjionit t tij , sektorit ,
degs , me qllim q t lehtsohet qarkullimi i mallrave, kapitalit , njerzve , ideve etj.
Instrumentet strukturale - N afate t gjata kto instrumente ndryshojn bazn e
funksionimit t ekonomis kombtare dhe strukturs s saj.
Instrumentet e politiks ekonomike vijuese - Ky lloj i instrumenteve shrben pr
vendosjen n afat t shkurtr t gjendjes e cila ka devijuar nga parimet e caktuara
ekonomike. Instrumente t tilla m s shpeshti prdoren n bujqsi , industri etj.
53. Zgjedhja , seleksionimi dhe prdorimi i instrumenteve ?
Zgjedhjen e instrumenteve e bjn subjektet e politiks. Subjektet me an t
instrumenteve intervenojn me qllim q t arrihen ndryshime t caktuara n jetn
sociale.
Te seleksionimi i instrumenteve ekonomike mund t aplikohen disa parime sepse
seleksionimi nuk duhet t konsiderohet ndonj zgjedhje e thjesht teknike.
Prdorimi i instrumenteve duhet t bhet me kujdes t posam nga ata q i prdorin ,
prdorimi i tyre duhet t bhet duke e ditur se far sht intensiteti i instrumenteve, kur
duhet t prdoren etj.
54. RRETHI I Ekonomis s Aplikueshme ?

Rrethi i EA sht komponentja e katrt me radhe e EA . Ekonomia e Aplikueshme

suksesin apo dshtimin e saj e tregon n rrethin apo ambientin e caktuar t territorit t
caktuar. Pa ekzistimin e apo supozimin e rrethit nuk sht e mundur t aplikohen masat e
shtetit , nga edhe rrjedh se rrethi bhet komponentja kryesore e EA.
Duhet dalluar rrethin fizik nga rrethin shoqror.
Rrethi fizik prcaktohet n mes pikave ,drejtimeve ,hapsirs dhe vllimit. Elementet e
strukturs s nj ekonomie kombtare jan t vendosura n hapsira t caktuara fizike
dhe si t tilla shkaktojn pasoja ekonomike kshtu p.sh. hapsirn gjeografike t vendit
ton mund ta ndajm n : rrafsh-nalta , rrafsh- ulta, male , fusha etj. Shteti n mnyr t
posame duhet ti kushtoj vmendje t gjitha pjesve t hapsirs.
Rrethi shoqror - paraqitet si pasoj e veprimtarive ekonomike njerzore. Mund t
definohet si trsi e marrdhnieve prodhuese n procesin e prodhimit, n t cilat
ndikojn aksionet konkrete ekonomiko-politike. Kt rreth mund ta quajm edhe
struktur ekonomike. Kjo struktur mund t ndryshohet edhe me mnyr tjetr prve
aksioneve ekonomiko-politike.
55. Kuptimi dhe struktura e EKONOMISE KOMBTARE ?
N literaturn profesionale ekonomike kuptimi i Ekonomis Kombtare prkufizohet n
mnyra t ndryshme. Kjo rrjedh nga fakti ekonomin kombtare e prbjn shum
subjekte ekonomike dhe institucione tjera. Kur flitet pr Ekonomin Kombtare , ather
mendohet n ekonomin brenda kufijve t nj vendi.
Pra ,,Ekonomin kombtare e prbjn t gjitha t mirat materiale ,si dhe personat
fizik dhe juridik q kryejn veprimtari ekonomike dhe shrbime t ndryshme brenda
kufijve t shtetit t caktuar, t cilt gjenden nn juridiksionin e tij.
Struktura e ekonomis kombtare - pr analiza m t prafrta sht e nevojshme q
ekonomia kombtare t ndahet n njsi m t vogla, q kan elemente t prbashkta dhe
q prafrsisht njsoj reagojn n disa masa t politiks makroekonomike.
Ndarja e Ekonomis s Aplikueshme bhet n baz t parimit :
Parimit teknologjik
Parimit institucional
Funksional
Parimi teknologjik N baz t ktij parimi ekonomia kombtare ndahet n lmi t
ndryshme ekonomike. Kjo ndarje prfshin limit kryesore ekonomike si :
1.
Industria - Industria paraqet lmin kryesor prodhues ekonomik, e cila
merret me prodhimin e mineraleve dhe t energjis , dhe me prpunimin e lndve t
para me ndihmn e fuqis mekanike .
2.
Xehetaria - merret me eksploatimin e xeheve dhe t mineraleve t tjera
nga toka dhe i prgatit pr prpunimin e mtejshm .

3.

Bujqsia - merret me prodhimin produkteve bimore e blegtorale dhe me

prpunimin e tyre. N kuptimin e gjer n bujqsi prfshihet edhe peshkataria ,
pastaj bujqsia ndahet n : lavrtari , blegtori , pemtari , bletari etj .
4.
Pylltaria merret me kultivimin dhe eksploatimin e pyjeve ,q n kuadr t
vet prfshin e gjuetin.
5.
Ekonomia e ujrave merret me prcjelljen e shfrytzimit t ujrave t
ndrmarrjeve ekonomike , me procesin e mbrojtjes s siprfaqeve toksore dhe t
objekteve nga vrshimet e ujrave.
6.
Ndrtimtaria merret me ndrtimin dhe montimin e objekteve ndrtimore.
Kjo lmi ndahet n : ndrtimtari t lart , t ult , n instalime dhe pun
prfundimtare ndrtimore.
7.
Komunikacioni dhe lidhjet - merret me transportimin njerzve dhe t
mirave materiale dhe transferimin e lajmeve prej nj vendi n nj vend tjetr.
Komunikacioni ndahet n : Toksor , ujor dhe ajror ,
Ndrkaq shrbimet e lajmeve ndahen n : Postare , telegrafike dhe telefonike. 8.
Tregtia - merret me qarkullimin e mallrave dhe shrbimeve n tregun e
brendshm dhe t jashtm . Sipas afarizmit territorial tregtia ndahet n :
Tregti e brendshme
Tregti e jashtme
Ndrsa pr kah mnyra e qarkullimit ndahet n :
Tregti me shumic dhe
Tregti me pakic
9. Hoteleria dhe turizmi , zejtaria etj etj .
Parimi institucional - Sipas ktij parimit ekonomia kombtare ndahet n :
1. Ndrmarrjet - Ktu bjn pjes t gjitha subjektet ekonomike, personat juridik
dhe fizik, q merren me ekonomizim, pra me prodhime t t mirave materiale dhe
t shrbimeve si dhe qarkullimin e mallrave dhe t paras. Ksisoj ndrmarrjet
paraqesin qelizn thelbsore t sistemit ekonomik t do vendi.
2. Ekonomit shtpiake si bashksi familjare ekonomike paraqesin institucionin
dominant n sfern e konsumit final, sepse konsumatort paraqesin sektorin m t
madh t ekonomis kombtare.
3. Institucionet e administrats s prgjithshme - N kt sektor bjn pjes t
gjitha organet shtetrore si dhe institucionet t cilat kryejn funksionin e pushtetit
publik. Kto institucione jan barts t konsumit publik, pra t shpenzimeve
buxhetore t shtetit.
4. Ekonomia fshatare -Ky sektor prfshin ekonomit e vogla fshatare , si
institucione q paraqiten n funksion t prodhuesit dhe t konsumuesit.
Karakteristik e ktij sektori sht se prodhimtaria e tij ka karakter natyror, dmth

autokonsumues sepse prodhimet e veta kryesisht konsumohen pr nevojat e

antarve t familjes dhe pjesrisht merr pjes n treg.
Parimi funksional Sipas ktij parimi ekonomia kombtare ndahet n disa sektor,
t cilt kan funksione t ndryshme n riprodhimin e zgjeruar.
1. Sektori i prodhimtaris Ky sektor prfshin bilancin e gjithmbarshm t t
gjitha mjeteve disponabile dhe mnyrn e prodhimit t tyre. Sektori i
prodhimtaris paraqet bilancin kryesor t rrjedhave ekonomike n ekonomin
kombtare. Prmes ktij bilanci pasqyrohet INPUTI dhe OUTPUTI i lmive
prodhuese t ekonomis kombtare
2. T hyrat dhe t dalat e popullsis Ky sektor pasqyron pjesmarrjen e popullsis
n shfrytzimin e mjeteve disponabile dhe mnyrn e shprndarjes dhe
rishprndarjes n ekonomin kombtare. Me fjal t tjera ky sektor tregon nivelin
e standardit jetsor t popullsis , prkatsin fuqin blerse t popullsis.
3. T hyrat dhe t dalat e lmive joprodhuese - Ky sektor paraqet bilancin e burimit
t t hyrave dhe mnyrn e shfrytzimit t mjeteve disponabile nga organet
shtetrore dhe shrbimet shoqrore nga i cili pasqyrohen rrjedhat e shprndarjes
dhe rishprndarjes s ktyre mjeteve , me nj fjal ky sektor paraqet t hyrat dhe t
dalat publike t shtetit.
4. Konsumi personal dhe i prbashkt - tregon mnyrn e shfrytzimit t mjeteve
disponabl pr konsumin final, si nga popullsia ashtu edhe nga subjektet
ekonomike. Prmes konsumit final shprehet niveli i standardit t popullsis ,
ndrsa prmes konsumit t prbashkt shprehet standardi i prgjithshm shoqror.
5. Sektori i investimeve Ky sektor pasqyron bilancin e transaksioneve ekonomike
t vendit n ekonomi t vendeve t tjera t bots. Prmes ktij sektori
pasqyrohen importi i mallrave dhe i shrbimeve nga vendet e tjera t bots , si
dhe eksporti i mallrave dhe i shrbimeve t vendit n vendet e tjera t bots.
56. Nocioni i BEGATIS S PRODHUAR dhe si ndahet ajo ?
Me begati t prodhuar kuptojm t gjitha t mirat materiale q jan rezultat i puns s
njeriut. Kshtu begatia e prodhuar ndryshe nga pasurit natyrore sht rezultat i puns s
njeriut dhe paraqet t mirat e gjithmbarshme t prodhuara materiale t cilat nj vend i ka
n momentin e dhn.
Marr globalisht begatia e prodhuar ndahet n :
Fondet kryesore
Fondet xhiruese
Fondet kryesore Funksionin barts t zhvillimit ekonomik n do vend e kan fondet
kryesore , e n kuadr t tyre fondet prodhuese.

Fondet kryesore ndahen n :

Fondet kryesore n lmit ekonomike
T mirat publike
Lmit joekonomike
Ekzistojn disa forma pr t sh[prehur vlern e fondeve prodhuese si :
Vlerat furnizuese t cilat paraqesin vlern furnizuese t mjetit, duke i
inkorporuar aty edhe shpenzimet e transportit dhe instalimit
Vlern e tanishme - e cila fitohet kur nga vlera furnizuese heqin vlern e harxhuar
t amortizimit, pra vlera e tanishme paraqet nj gjendje reale
Vlera e re - e cila paraqet vlern q duhet paguar sikur t blihet mjeti i ri i cili
tanim gjendet n prdorim dhe
Vlera e tregut - paraqet vlern e cila do t arrihej me rastin e shitjes s mjeteve
prkatse n treg.
Fondet xhiruese N literaturn si fonde xhiruese zakonisht nnkuptohen STOET dhe
REZERVAT.
57. ka kuptojm me MODELIN E EKONOMIS S TREGUT ?
Ekonomia e tregut sipas karakterit, sht liberale, e n pikpamje teorike mbshtetet n
teorin e ekuilibrit t prgjithshm. N modelin e Ekonomis s tregut ligjet ekonomike
( oferta dhe krkesa) veprojn n mnyr t lir . N kto kushte rregullator kryesor i
tregut paraqitet oferta agregate dhe krkesa agregate. Veprimi i ndrsjellt i ktyre
prcakton mimin e tregut. Lartsia e mimeve varet nga oferta dhe krkesa. N qoftse
oferta sht m e madhe se krkesa bie mimi, dhe anasjelltas , nse krkesa sht m e
madhe se oferta ngritt mimi.
58. ka kuptojm me PERIUDHN E TRANZICIONIT ?
Procesin e tranzicionit mund ta prkufizojm si periudh kalimtare nga nj shoqri
etatiste burokratike me nj regjim autarkik dhe njpartiak , n nj shoqri demokratike
me pluralizm politik, si dhe kalimin nga ekonomia e dirigjuar dhe me plan , n ekonomi
t tregut dhe pluralizm t prons.
59. PROCESI I PRIVATIZIMIT ?
N kuadr t procesit t tranzicionit , procesi i privatizimit paraqet hallkn kryesore pa t
ciln nuk mund t ken sukses reformat ekonomike dhe shoqrore q jan rezultat i
ktyre proceseve. Problem n kt drejtim paraqet zgjedhja e modelit t privatizimit. N
jetn praktike t vendeve t cilat kan kaluar apo gjenden n periudhn e tranzicionit jan
zbatuar modele t ndryshme t privatizimit.
Ekzistojn dy modele kryesore t privatizimit :

 Modeli i privatizimit t shpejt prmes konceptit ,, Shok terapis i njohur me

emrin ,,Big Gang
Modeli i privatizimit gradual i njohur me emrin ,, Step by step apo ,, hap pas
hapi.
Modeli i par i privatizimit sht aplikuar n shumicn e vendeve n tranzicion t ciln e
prkrah edhe FMN-ja dhe rezultatet jan m t shpejta. Ky model sht aplikuar n
Poloni , n Rusi etj.
Modeli i dyt ai gradual sht zbatuar n nj numr t vogl vendesh . Edhe prkundr t
metave q ka ky model , duke u mbshtetur n prvojn e deritanishme, mund t themi se
ai sht treguar m i suksesshm n krahasim me modelin e par dhe si i till po gzon
prkrahje m t madhe.
Ky koncept ka kto prparsi :
1. N rend t par v efikasitetin ekonomik dhe aftsimin e ekonomis kombtare
me qllim t inkuadrimin e saj n tregun botror.
2. Niset nga fakti se ndrrimet e institucioneve t tregut dhe futja e sistemit t ri t
vlerave nuk mund t futet brenda nats, por jan procese graduale
3. Nuk e mohon ekzistimin e prons publike apo shtetrore t ndrmarrjeve t
mdha , dhe ato me cilsi vitale.
Procesi i privatizimit pr t pasur sukses, n vete duhet t ngrthej elemente t shumta si :
1. Rregullativn juridike e cila paraqet varg ligjesh q duhet prgatitur para se t
filloj procesi i privatizimit . Pa baz juridike nuk mund t ket efikasitet procesi i
privatizimit sepse sht proces i cili tangon shum fusha ekonomike , shoqrore,
socialo- politike ,,.
2. Qasjen ekonomike - Ky aspekt i procesit t privatizimit paraqet nj reform t
prgjithshme ekonomike. Efikasiteti i privatizimit nuk mbshtetet vetm n
ndryshimin e pronsis , por n ndryshimin strukturor dhe konkurencial t
ekonomis . Eksitojn shum faktor q shprehen n efikasitetin ekonomik t
privatizimit ka do t thot se ai nuk mund t bhet AD HOC dhe pa nj analiz
komplekse paraprake.
3. Prcaktimi i periudhs kohore - Q t jet efikas procesi i privatizimit duhet t
prcaktohet periudha kohore, pra fillimi dhe mbarimi i tij. Ky proces nuk mund t
jet kohsisht i padefinuar sepse me koh humb aktualiteti, funksionaliteti dhe
efikasiteti i tij n proceset ekonomike
4. shtja e prons dhe pronsis - Poashtu paraqet problem n vete pasi n kt
drejtim Kosova ka specifikat e veta . Andaj n Kosov duhet prfshir t gjitha
koht e shkuara sepse n forma t ndryshme shqiptart u privuan nga e drejta e
prons s regjimin jugosllav. Pas Lufts n baz t rez. 1244 , shtylla e IV e
angazhon AKM n q t marr mbi vete organizimin e procesit t privatizimit.
AKM-ja pr realizimin e procesit t privatizimit ofroi vetm dy forma:

1. Modelin SPIN OF
2. Likuidimin
Modeli Spin Of paraqet modelin m t pasuksesshm deri m tani q sht zbatuar.
Praktika e vendeve t cilat e kan zbatuar kt model tregon se Spin Of-i ka dshtuar dhe
e njjta gj ndodhi edhe n Kosov. Sipas ktij modeli n procesin e privatizimit do t
prfshihen t gjitha subjektet ekonomike n pronsi shoqrore q kan afarizm t
suksesshm , kurse ndrmarrjet e tona do ti nnshtrohen likuidimit. Sipas modelit Spin Of
, ndrmarrsi apo investitori i ri nuk mban kurfar prgjegjsie pr puntort q kan
punuar m par apo q punojn tani n ndrmarrjet shoqrore.
Procesi i privatizimit ka pasur mjaft probleme , e ndr m kryesoret :
Paprgjegjsia e investitorve t rinj t firmave t ndryshme
Mosdhnia e 20 % t puntorve
Mungesa e prodhimit etj ,,,
60. Kuptimi i Sistemit devizor ?
Sistemi devizor paraqet nj nnsistem t sistemit ekonomik dhe varet nga vet natyra e
sistemit t prgjithshm ekonomiko-shoqror t vendit. Sistemi devizor paraqet nj varg
dispozitash ligjore me t cilat rregullohet , kufizohet ose ndalohet
qarkullimi i mallrave dhe i shrbimeve me botn ,
t fituarit dhe t disponuarit me deviza , si dhe
t gjitha pagesat me botn
Pr nga forma sistemi devizor ndahet n:
Sistemi devizor i ashpr
Sistemi devizor i lir
Sistem i ashpr devizor- sht ather kur me dispozita ligjore rregullohen do
qarkullim i mallrave dhe i shrbimeve me botn , do penges dhe arktim nga bota si
dhe fitimi dhe disponimi me deviza. Ky sistem devizor u prgjigjet vendeve q kan
sistem centralist t udhheqjes n ekonomi.
Sistemi i lir devizor sht ather kur me dispozita ligjore sht e rregulluar vetm
nj pjes e qarkullimit t mallrave dhe shrbimeve , vetm disa pagesa dhe arktime me
botn, apo vetm disa forma t fitimit dhe t disponimit me deviza.
Andaj n sistemin liberal devizor shum transaksione ekonomike me botn e nj vendi i
kryejn subjektet dhe institucionet tjera pa ndrhyrjen e shtetit.
- Sido q t jet n kuadr t sistemit devizor , dispozitat ligjore kto shtje :
Pagesat n afarizm me botn
Blerja dhe shitja e devizave
Fitimi dhe disponimi i devizave
Mnyra e funksionimit t tregut devizor

 Kontrolli devizor etj

DEVIZAT - paraqesin para t huaja me t cilat disponon shteti , subjekti juridik apo
personi fizik n botn e jashtme. N fillim devizat ishin kambiale, t cilat shpreheshin n
valut t huaj dhe ishin mjet pagesa n botn pr t cilat n vend duhej deponuar
kundrvlern prkatse n monedhn kombtare. Aktualisht devizat jan t gjitha
krkesat e arktuara n bot n mjete t jashtme t pagess. Tani vetm kjo form sht e
pranueshme n afarizmin devizor ne mes bankave q bjn pagesn me botn.
VALUTA - pr kah kuptimi i vendit , valuta shpreh paran e huaj me t cilat disponon
nj vend , pa marr parasysh prejardhjen e tyre.
KURSI DEVIZOR paraqet vlern e valuts s huaj t shprehur n njsin monetare t
vendit dhe anasjelltas , mimin e monedhs s vendit t shprehur n valutn e huaj. Kursi
devizor mund t jet
direkt dhe
indirekt
Kursi devizor direkt shpreh raportin e valuts nacionale ndaj valutave t huaja ,
prkatsisht sa njsi monetare t vendit duhet dhn pr nj (1) ose njqind (100) njsi t
valuts s huaj . p.sh. 1 = 120 lek.
Ndrkaq mnyra indirekte e shprehjes s kursit devizor paraqet formn inverse t
Kursit t drejtprdrejt , pra shpreh vlern e nj njsie t valuts nacionale ndaj valuts s
huaj p.sh 120 lek = 1 .
TREGTIA DEVIZORE - prfshin blerjen dhe shitjen e devizave t valutave t ndryshme
pr valut t vendit, n mes bankave dhe personave t tjer n kuadr t nj vendi , apo
n mes t vendeve t ndryshme.
VEPRIMTARIA DEVIZORE - paraqet tregtin me mjete t huaja t pagess edhe at t
devizave si form e pagess dhe e kambialeve , e eqeve dhe e valutave n form t
njsis monetare.
61. Faktort nga t cilt varet struktura e tregut ?
Ekzistojn faktor t shumt nga t cilt varet struktura e tregut , por nr po prmendim nj
pjes t tyre :
Vllimi dhe struktura e prodhimit t ekonomis kombtare - paraqet nj faktor
t nj rndsie t madhe ngase vet struktura e prodhimit t ekonomis vendore
paraqet faktorin kryesor q e prmbush tregun kombtar. Nse vllimi i prodhimit
sht i madh , tregu do t jet m i furnizuar, pra oferta do t jet m e madhe dhe
anasjelltas.
Lartsia e t ardhurave kombtare dhe shprndarja e tyre - Niveli i t
ardhurave kombtare varet nga niveli i zhvillimit t forcave prodhuese t vendit
prkats , ndrkaq nga lartsia dhe mnyra e shprndarjes funksionale e t ardhurave

kombtare varet fuqia blerse e konsumatorve prkatsisht krkesa agregate n

treg.
Pajisja teknike e tregut - Ska dyshim se pajisja teknike e tregut ka ndikim t
posam n vllimin dhe strukturn e tregut. Niveli teknik , prkatsisht furnizimi i
tregut me stabilimente t ndryshme teknike ndikon n ruajtjen e vlers s prdorimit
t mallrave nga aspekti kohor prej momentit t prodhimit e deri te konsumi i tyre.
Faktori subjektiv - Numri dhe struktura e popullsis ( gjinore , moshore,
ekonomike, fetare etj) paraqesin faktor t rndsishm n formimin e tregut
kombtar t do vendi.
Numri i popullsis - Shtimi i popullsis dhe struktura e saj krkojn edhe rritjen e
nevojave pr t mira materiale si pr nga sasia ashtu edhe nga struktura, dhe me t
paraqet nevojn e zgjerimit t tregut.
Struktura socio-ekonomike e popullsis - Ndryshimi i strukturs ekonomike t
popullsis n vete kushtzon edhe ndryshimin e oferts dhe t krkess n treg.
Nevojat e popullsis bujqsore ( fshatare ) dhe jobujqsore ( urbane) jan t
ndryshme , gj q paraqesin element t rndsishm dhe duhet pasur parasysh gjat
furnizimit t tregut.
Struktura moshore , gjinore dhe fetare e popullsis- Pr vllimin dhe strukturn
e tregut sht me rndsi t posame t vzhgohet edhe struktura e popullsis sipas
moshs , gjinis dhe prkatsis fetare. Nevojat e meshkujve dhe t femrave jan t
ndryshme, t pleqve dhe t fmijve, si dhe nga prkatsia fetare ndryshojn
nevojat .
Komunikacioni - paraqet faktor t rndsishm , jo vetm n formimin e tregut
kombtar por edhe at botror. Si dihet komunikacioni mundson bartjen e mallit
prej prodhuesit deri te konsumatori , pra lidh prodhuesin me konsumuesin Prmes
komunikacionit gjithashtu bhet edhe shprndarja territoriale e t mirave materiale
q mundson furnizimin me mallra t ndryshme pjest e caktuara t vendit , apo
vendet e caktuara t bots dhe n kt mnyr mban balancimin e tregut kombtar.

62. Masat pr stabilizimin e tregut ?

N ekonomin e tregut , prkatsisht n kushtet e formimit t raporteve t lira n mes
oferts dhe krkess , sht e mundshme edhe paraqitja e rregullimeve apo destabilitetit
n tregun kombtar.
Harmonizimin e tregut , prkatsisht t oferts dhe krkess , n mas t madhe e
mundsojn masat pr stabilizimin e tregut e t cilat jan :
1. Masat administrative - Masat administrative i ndrmerr shteti me qllim t
stabilizimit t tregut kombtar. Ato paraqesin masat me t cilat shteti n mnyr t
drejtprdrejt intervenon n sfern ekonomike prkatsisht n rregullimin e
raporteve n mes krkess dhe oferts. P.sh. Nse importi i mallrave rregullon

rrjedhat ekonomike n vend, athet shteti me instrumentet e politiks s tregtis s

jashtme ( kontingjenteve, ndalesave,,,) zvoglon apo rrit importin e tyre dhe n
kt mnyr stabilizon tregun vendor n mnyr administrative.
2. Masat ekonomike - Stabilizimi i tregut me masa ekonomike nuk i cenon t
drejtat subjekteve ekonomike q ato n mnyr t pavarur ti rregullojn raportet
ekonomike ne mes vete. Marrja konkrete e ktyre masave varet prej situats q
ekziston n tregun kombtar p.sh. shtja e punsimit do t zgjidhet n baz t
oferts dhe t krkess s fuqis puntore n tregun e puns.
3. Masat me karakter afatshkurtr - jan ato masa me t cilat shteti intervenon n
treg ma masa administrative apo ekonomike prej t cilave menjher mund t
priten efektet e stabilizimit t raporteve reciproke n mes t oferts dhe krkess n
tregun kombtar. P.sh. n kto masa mund t bjer zvoglimi i kredive pr disa
qllime apo pr shfrytzues t caktuar, q ka pr qllim ndalimin e inflacionit dhe
stabilizimin e mimeve.
4. Masat me karakter afatgjat - Kto masa ndikojn n evitimin e shkaqeve t
mosstabilitetit t tregut kombtar. Efektet e tyre nuk jan t menjhershme por n
nj periudh t gjat kohore ato ndikojn n stabilizimin e tregut n mas t
caktuar
Duhet prmendur edhe disa masa t tjera qp ndikojn n harmonizimin e oferts dhe
krkess a ato jan :
Rritja e vllimit t prodhimit ,
Importi intervenues
Shfrytzimi i rezervave
Zvoglimi i mass monetare etj
63. Kuptimi i nivelit jetsor ?
Niveli jetsor i popullsis s nj vendi varet nga shkalla e zhvillimit t forcave
prodhuese t vendit prkats n nj an dhe n ann tjetr shpreh shkalln sasiore dhe
cilsore t prmbushjes s nevojave materiale dhe jomateriale t njeriut.
Pr caktimin e nivelit jetsor merren kryesisht kta tregues t drejtimit :
1. Treguesit e prgjithshm - shprehin standardin jetsor, jan t shumllojshm
dhe sipas tyre matet shkalla e plotsimit t nevojave ekzistenciale t popullsis. N
kt grup bjn pjes : veshmbathja , banimi, shrbimet komunale, shndetsia ,
arsimi , kultura etj
2. Treguesit diferencial - Me kta tregues bhet prcaktimi i dallimeve t nivelit
jetsor n mes t disa grupeve socio-ekonomike t popullsis s nj vendi , madje
dallimet territoriale t standardit jetsor , qoft n vend apo n prmasa
ndrkombtare , dallimet mes fshatrave e qyteteve, n mes profesioneve t
ndryshme etj.

3. Treguesit e puns - Me kta tregues prcaktohen kushtet e punsimit , t

papunsis , kushtet e vendit t puns , koha e puns , pushimi n pun , mosha n
raport me vendin e puns etj . Pra n kt tregues prfshihen t gjitha elementet q
kan t bjn me punsimin , papunsin e popullsis si element q shpre nivelin
e jetess.
4. Treguesit politiko-shoqror - Me kta tregues prcaktohet pozita shoqrore dhe
politike e njeriut si : ndikimi i njeriut n jetn politike , n udhheqje n marrjen e
vendimeve dhe n udhheqjen me ndrmarrje.
64. Konsumi final dhe komponentt themelore t tij ?
Kur flitet pr konsumin final , gjithnj mendohet pr konsumin final , i cili z vend t
veant n politikn aplikative makroekonomike.
Komponentt kryesore t tij jan :
Konsumi personal - i cili paraqet konsumin e prgjithshm t popullsis s nj
vendi pr nj periudh t caktuar kohore. Duke u mbshtetur n prmbajtjen e
konsumit individual , mund t themi se ai prbhet prej dy komponentve kryesore
1. Mjeteve monetare
2. konsumit natyror
Konsumi shtetror paraqet at form t plotsimit t nevojave t popullsis q
nuk mund t organizohen individualisht , e q jan n interes t prgjithshm t
popullats s atij vendi.
Investimet - investimet si faktor material z vend t konsiderueshm konsumin
final t ekonomis kombtare.
65. Kuptimi i tregtis s jashtme , importit dhe eksportit ?
Tregtia e jashtme paraqet nj veprimtari t rndsishme t lmit t tregtis dhe ekonomis
n prgjithsi , e cila merret me marrdhniet ekonomike t nj vendi me vendet e tjera t
bots n sfern shitjes dhe t blerjes s mallrave dhe kryerjen e shrbimeve. Andaj
tregtia e jashtme prfshin veprimet tregtare t eksportit dhe t importit t mallrave ,
prkatsisht t transaksioneve ekonomike t vendit me vendet tjera t bots. N kushtet e
zhvillimit bashkohor ekonomik ndrkombtar nuk mund t ket ekonomi autarkike , edhe
vendet m t zhvilluara t bots pa tregti t jashtme nuk mund ti plotsojn nevojat e veta
e as t zhvillohen ekonomikisht.
EKSPORTI - paraqet shitjen e mallrave dhe t shrbimeve t ndryshme t nj vendi me
vendet e tjera t bots. Me fjal t tjera eksporti paraqet form t tregtis s jashtme,
prmes veprimtaris t s cils nj vend luan rolin e furnizuesit me t mira materiale dhe
shrbime t ndryshme ndaj vendeve tjera.

M e an t eksportit nj vend kmben t mira materiale, t cilat jan mbi vllimin e

nevojave t popullsis s vendit dhe bn shrbime tjera, duke i siguruar n kt mnyr t
ardhura vendit ,t cilat i shrbejn pr ti paguar borxhet ndaj vendeve tjera. Struktura e
eksportit t mallrave varet nga niveli i zhvillimit t forcave prodhuese t vendit , kshtu
vendet e zhvilluara eksportojn zakonisht produkte finale, mimi i t cilave n tregun
botror sht i lart dhe n kt mnyr realizojn t ardhura kombtare m t mdha pr
vendin e tyre, ndrsa vendet jo mjaft t zhvilluara zakonisht eksportojn lnd t para ,
ose produkte bujqsore , mimet e t cilave n tregun botror jan t ulta , q reflektohen
n realizimin m t vogl t t ardhurave kombtare.
IMPORTI - Me import kuptojm blerjen e t mirave materiale dhe t shrbimeve t
ndryshme. Pra prmes ksaj forme t tregtis bhet importimi i t mirave materiale q
paraqesin nevojn pr tu siguruar riprodhimi i zgjedhur. E t cilat nuk prodhohen apo nuk
mund t prodhohen n vendin prkats , andaj importi mundson t bhet furnizimi me t
mir deri te t cilat n mnyr tjetr nuk mund t arrihet , pr nevojat e ekonomis
kombtare.
66. Cilat jan faktort q kushtzojn tregtin e jashtme ?
Faktort q kushtzojn tregtin e jashtme jan :
1. Shprndarja e pabarabart e pasurive natyrore - Lndt e para q jan baz
materiale e do prodhimi n shoqri jan t shprndara n mnyr t jo t barabart
n bot prandaj sot nuk ekziston asnj vend n bot, pa marr parasysh madhsin
e tij, i cili ka sasi t mjaftueshme t lndve t para dhe t mirat e tjera materiale
pr nevojat e zhvillimit ekonomik t tij, kshtu q t gjitha vendet jan t detyruara
t importojn lndt e para nga vendet tjera me qllim plotsimit t nevojave t
tyre pr procesin e prodhimit t t mirave materiale apo t shrbimeve.
2. Zhvillimi i pabarabart dhe kushtet e ndryshme t prodhimit - N baz t nivelit
t zhvillimit t forcave prodhuese ,sot ekzistojn shprpjestime t mdha n mes
vendeve t ndryshme t bots. Kshtu vendet industrialist shum t zhvilluara
prodhojn produkte finale , vendet ekonomikisht jo mjaft t zhvilluara prodhojn
prodhimet parsore , andaj n pr zhvillimin e ekonomive t veta kombtare , kto
dy grupe vendesh kan nevoj t kmbejn n mes vete qoft resurse natyrore apo
t mirat e prodhuara.
3. Niveli i shpenzimeve t prodhimit - Ndarja ndrkombtare e puns ka br t
mundshme q ekonomi e nj vendi t paraqitet me prparsit e saj prodhuese n
nivel t sektorit. N shum vende t bots ekzistojn firma dhe deg t ndryshme t
cilat pr shkak t madhsis s tyre prodhuese realizojn t ardhura t lart a apo
kan shpenzime t ulta pr shpenzimet e prodhimit. Kjo atyre u mundson t jen
konkurrente t forta n tregun botror , pra nivel sa m i ult i shpenzimeve t
prodhimit nnkupton rritje t t ardhurave pr do produkt t prodhuar.

4. Zhvillimi i komunikacionit - Si n kuadr t vendit, ashtu edhe n prmasa

ndrkombtare , zhvillimi i komunikacionit ndikon n ndarjen territoriale t puns.

Ai n fillim ka mundsuar lidhmrin e rajoneve dhe t vendeve t bots n nj
treg botror dhe njherit ka shpejtuar procesin e shkmbimit ndrkombtar t
mallrave. Pra komunikacioni bn t mundshm importimin e mallrave pr t cilat
ka nevoj njri vend dhe eksportimin e t mirave materiale t nj vendi n vendet
tjera.
67. Kuptimi i instrumenteve t tregtis s jashtme ?
Me qllim t zbatimit t politiks s tregtis s jashtme prcaktohen edhe instrumentet
kryesore t ksaj fushe ekonomike.
Nga format e prurjes dhe e zbatimit t gjitha instrumentet e politiks s tregtis s
jashtme i ndajm n:
1. Masat nacionale apo t shtetit - t cilat paraqesin formn kryesore t
organizimit t politiks s tregtis s jashtme n kuadr t ekonomis
kombtare
2. Masat ndrkombtare - t cilat mund t jen me karakter bilateral dhe
multilateral .
Si instrument kryesor i politiks s jashtme jan kontrata ndrkombtare ekonomike
me t cilat rregullohen marrdhniet e ndrsjella ekonomike mes dy e m shum
vendeve.
68. ka paraqesin doganat dhe cilat jan llojet e tyre ?
Doganat paraqesin nj lloj tatimi q i paguhet shtetit me t cilin ngarkohet malli me
prejardhje t vendit apo t jashtm, i cili kalon kufirin shtetror, pa marr parasysh se a
sht fjala pr mallin e importuar, t eksportuar apo transit.
Doganat si instrument i ekonomis s jashtme kryesisht kan karakter t mbrojtjes s
ekonomis kombtare, si dhe burim kryesor t mjeteve buxhetore t shtetit. Dallojm
kto lloje doganash :
1. Doganat fiskale - paraqesin burim financiar mjaft t rndsishm t t hyrave
publike t shtetit. Mjetet nga doganat i grumbullon vetm shteti prmes
organeve t veta prkatse shrbimit doganor.
2. Doganat ekonomike apo mbrojtse - kan pr qllim mbrojtjen dhe nxitimin
e zhvillimit t ekonomis kombtare. Me dogana ekonomike rritet aftsia
konkurruese e ekonomis s vendit me tregun e brendshm dhe at
ndrkombtar.
Ekzistojn edhe doganat : eksportuese , importuese, transite, vlersore , diferenciale,
preferenciale , luftarake , ndshkuese etj etj .
69. ka jan NDALESAT , SISTEMI I LEJEVE dhe KONTIGJENTET ?

Ndalesat paraqesin mas shtetrore dhe instrument t rndsishm t politiks s tregtis

s jashtme, me t ciln ndalohet importimi , eksportimi apo transiti i t gjitha apo disa
llojeve t mallrave , e q vlen pr t gjitha apo pr disa vende.
-Ndalesa e importit bhet me motive t ndryshme t siguris shndetsore apo
morale p.sh. ndalimi i importimit t armve, i drogs, revistave pornografike etj, ndrsa
ndalesa e eksportit zakonisht arsyetohet me motive t siguris s ekonomis
kombtare p.sh. sigurimi i ushqimit pr nevojat e popullit, i lndve t para pr nevojat e
industris s vendit etj.
Prpos ktyre llojeve t ndalesave kemi edhe ndalesa t motivuara politikisht ndryshe
quhen EMBARGO , t cilat bhen me qllim t presionit politik ndaj vendit t cilit i
bhet embargoja.
-Sistemi i lejeve - me t cilin shteti prcakton n mnyr t prpikt llojet dhe sasit e
mallrave q mund t importohen apo t eksportohen. Nse nj mall nuk sht prfshir n
listn e lejeve , ai nuk mund as t importohet e as t eksportohet.
-Kontigjentet paraqesin dispozitat me t cilat lejohet madhsia maksimale e importit
apo eksportit t prodhimit t caktuar n periudh t caktuar kohore.