UNIVERZITET DEMAL BIJEDI U MOSTARU

GRAEVINSKI FAKULTET
TEORIJA KONSTRUKCIJA 1

UNIVERZITET DEMAL BIJEDI U MOSTARU

GRAEVINSKI FAKULTET
Predmet:
Predmetni nastavnik:
Predmetni asistent:

Teorija konstrukcija 1
emer. prof. dr. Ognjen Jokanovi, dipl.in.gra.
vii asistent mr. Raid Hadovi, dipl.in.gra.

Nastavni plan i program:

Statika konstrukcija. Proraunske eme.
Optereenja konstrukcija. Oslonci ravanskih konstrukcija.
Unutranje i vanjske sile. Povezanost izmeu optereenja, transverzalnih sila i momenata
savijanja.
Statika odreenost sistema. Kinematika stabilnost nosaa.
Statiki odreeni sistemi.
Puni nosai.Prosta greda. Konzola. Grede sa prepustom.
Uticajne linije za sve pune nosae. Statiki i kinematiki naini rjeavanja uticajnih linija.
Gerberove grede. Uticajne linije kod Gerberovih greda.
Luk sa tri zgloba. Uticajne linije lukova sa tri zgloba.
Reetkasti nosai. Uticajne linije reetkastih nosaa.
Virtuelna pomjeranja. Virtuelni rad.
Energetske teoreme.
Literatura: Statika konstrukcija I (1. i 2. dio), Ing. ore Solovjev,
Uslov izlaska na ispit: Tano uraeni i predati programski zadaci. Potpis predmetnog
nastavnika.
Pored programskih zadataka, svaki student je u obavezi da uradi 4 zadatka iz izuavanih oblasti,
koje e zadati asistent i koje e prezentirati ostalim kolegama u sklopu vjebi. Zadaci e biti
ocjenjivani i ocjena e imati uticaj na ocjenu iz pismenog dijela ispita, tako da student moe na
osnovu tih zadataka da dobije od -5 (minus 5 = ako ne bude uradio nijedan od datih zadataka ili
ih loe prezentirao) do +5 bodova(plus 5=ako svi zadaci budu uraeni i prezentirani valjano).
Tokom godine studenti su obavezni da aktivno uestvuju u nastavi, da postavljaju pitanja, kao i
da odgovaraju na postavljena pitanja. Zalaganje u nastavi e takoer biti ocjenjeno i imae uticaj
na ocjenu iz pismenog dijela ispita do 5 bodova. Svi odgovori pozitivni i negativni e biti
evidentirani, te e se na osnovu istih dati zaslueni broj bodova.
Tokom godine e biti voena evidencija o prisustvu studenata, tako da svaki student koji bude
odsutan preko 30 % iz nastave nee imati pravo na potpis predmetnog nastavnika.
Nain polaganja ispita: Pismeni i usmeni dio ispita.
Pismeni dio ispita se polae integralno iz svih oblasti koje su izuavane tokom godine. Ispit se
smatra poloenim ako je student dobio 55 bodova i vie.
Usmeni dio ispita se polae nakon poloenog pismenog dijela. Vrijeme polaganja usmenog dijela
ispita se se dogovara sa nastavnim profesorom.
Ostalo: U sklopu vjebi studenti e ii sa predmetnim nastavnikom u obilazak graevinskih
objekata u izgradnji i diskutovati o istim, razmatrati statike eme i optereenja na konstrukcije,
razgovarati o problemima graenja konstrukcija i rjeenjima istih.

Skraena predavanja

UNIVERZITET DEMAL BIJEDI U MOSTARU

GRAEVINSKI FAKULTET
TEORIJA KONSTRUKCIJA 1

UVOD
Skup taaka meusobno povezanih u jednu cjelinu zovemo nosa. Zadatak nosaa je da
obezbijedi nepomjerljivost izvjesnih taaka meusobno i u odnosu na stalne take u prostoru. To
se najee postie pravilnim komponovanjem vie linijskih nosaa koji svaki za sebe ima
ogranienu ulogu da samo obezbijedi stabilnost u svojoj ravni, a svi zajedno obezbjeuju
prostornu stabilnost. Nosai koji obezbjeuju samo nepomjerljivost u svojoj ravni zovemo
ravnim linijskim nosaima, dok nosai koji onemoguvaju nepomjerljivost u prostoru zovemo
prostornim linijskim nosaima.
Elementi nosaa su:
1) tapovi
2) Kruti uglovi
3) Oslonci
tapovi su prave ili krive linije koje se nalaze u geometrijskim mjestima teita poprenih
presjeka nekog nosaa. Ukoliko su dimenzije poprenih presjeka male u odnosu na duinu
tapova, tako da tap moe da primi samo aksijalno optereenje, zovemo ga prostim tapom.
Ako popreni presjek ima dimenziju da moe da primi i druga optereenja pored aksijalnih
zovemo ga greda.
tapovi mogu biti spojeni zglobno ili kruto.

Zglobna veza

Kruta veza

vor je taka u kome se spajaju 2 ili vie tapova ili je to slobodan ilil oslonjen kraj
tapa. Sa brojem vorova raste i broj tapova i krutih uglova i zbog toga proraun i brojanje
elemenata se oteava, a nama je cilj da to brojanje smanjimo i na taj nain da smanjimo sebi
proraun. Strukturno linijske nosae dijelimo na reetkaste i pune nosae.
Reetkasti linjski nosa sastoji se samo od prostih tapova i oslonaca.
Puni nosa je nosa sastavljen od tapova greda i prostih tapova i oslonaca sa ili bez krutih
uglova.

KINEMATIKA STABILNOST NOSAA

Da bi sistem tapova inio nosa potrebno je da se vorovi ne pomjeraju bez deformacija tapova
pomjeranja oslonaca i okretanja ukljetenja. Za takav sistem tapova kaemo da je kinematiki
stabilan. U suprotnom sistem je kinematiki labilan.

Skraena predavanja

UNIVERZITET DEMAL BIJEDI U MOSTARU

GRAEVINSKI FAKULTET
TEORIJA KONSTRUKCIJA 1

Labilan

Stabilan

POTREBNI USLOVI ZA KINEMATIKU STABILNOST

Svaka taka m u ravni sa koordinatama x,y ima 2 stepena slobode (u,v) pomjeranja.
Prema tome k taaka ima 2k stepeni slobode pomjeranja.

Svaki element nosaa ukida jednu slobodu pomjeranja. Npr. Za take i i k koja svaka
posebno ima po 2 stepena slobode pomjeranja, a obje povezane jednim istim tapom imaju samo
3 stepena slobode pomjeranja. Znai tap ik je smanjio jedan stepen slobode pomjeranja. Znai
da Zs tapova ukida Zs stepeni slobode pomjeranja.
22=4
1 tap
4 1 = 3 stepena slobode pomjeranja
Ako imamo 2 tapa i 3 take u ravni onda je:

32=6
2 tapa
6 2 = 4 stepena slobode pomjeranja

Skraena predavanja

UNIVERZITET DEMAL BIJEDI U MOSTARU

GRAEVINSKI FAKULTET
TEORIJA KONSTRUKCIJA 1

Ako izmeu dva tapa postavimo kruti ugao u

voru l dobivamo krutu plou od tapova il i
lk i dobivamo 3 stepena slobode pomjeranja.
Znai da Zk krutih uglova ukida Zk stepeni
slobode pomjeranja.

Ako sada oslonimo neki tap ik na pokretni

oslonac (tj. pravac oslanjanja je paralelan sa yosom, pa je prema tome yi = const., dok xi , xk
, yk nisu meusobno nezavisne ve moraju da
zadovolje uslov nepomjerljivosti duine lik
udaljenost taaka i i k), stoga take i i k pri
ovakvoj vezi i oslanjanju imaju 2 stepena
slobode pomjeranja. Znai da je oslonac
ukinuo jedan stepen slobode pomjeranja.
Prema tome Zo oslonaca ukida Zo stepeni
slobode pomjeranja vorova.
Time je pokazano da svaki element
nosaa ukida po jedan stepen slobode
pomjeranja. Svi elementi nosaa ukidaju
ukupno
Zs + Zk + Zo stepeni slobode pomjeranja
Zs + Zk + Zo = 2k ; ako nosa zadovoljava ovu jednainu kaemo da je prosto kinematiki
stabilan.
Za nosae kod kojih je:
Zs + Zk + Zo > 2k kaemo da su viestruko kinematiki stabilni,
A kod kojih je:
n = Zs + Zk + Zo - 2k > 0 kaemo da su labilni.
Ovdje je n broj suvinih elemenata za prostu kinematsku stabilnost.
Pri definisanju nosaa moramo paziti i na pravilan raspored elemenata.
Primjer 1:
7

10

11

12

6
2

4
Skraena predavanja

UNIVERZITET DEMAL BIJEDI U MOSTARU

GRAEVINSKI FAKULTET
TEORIJA KONSTRUKCIJA 1

k = 12
Zs = 21
Zk = 0
Zo = 3
Z = 24 = 2k
Nepravilan raspored elemenata nosaa dovodi do toga da je ovaj sistem labilan.
1-3-7-9 dio prestavlja krutu plou koja je vezana tapovima 3-4- i 9-10 za drugu krutu plou 4-610-12. Iz kinematike je poznato da je etverougao zglobno vezanih tapova predstavlja labilnu
figuru, a to je sluaj na vorovima 3-4-9-10.
Primjer 2:
k=3
Zs = 2
Zk = 0
Zo = 4
Z = 6 = 2k

Sistem je u kritinoj konfiguraciji zbog toga to i najmanje optereenje izaziva znatne

deformacije koje nisu zanemarljive u odnosu na deformaciju tapa.

UNUTRANJA KINEMATIKA STABILNOST

Za tapove i krute uglove kaemo da su unutranji elementi nosaa, jer spreavaju relativno
pomjeranje vorova.
Za takve nosae kod kojih unutranji elementi spreavaju relativno pomjeranje vorova kaemo
da su unutranje stabilni i da ine jednu krutu plou.
Kako jedna kruta ploa ima 3 stepena slobode pomjeranja u ravni broj unutranjih elemenata
nosaa za prostu kinematiku stabilnost treba da je:
Zs + Zk 2k 3
PRAVILAN RASPORED ELEMENATA
NOSAA
k=5
Zs = 4
Zk = 3
Zs + Zk = 7= 2 k - 3
Zs + Zk = 7= 2 5- 3
7=7
Nosa je kinematiki prosto stabilan.
k=7
Zs = 6
Zk = 4
Zs + Zk = 10= 2 k - 3
Zs + Zk = 10= 2 7- 3
10 < 11
Sistem je unutranje kinematiki labilan.

Skraena predavanja

UNIVERZITET DEMAL BIJEDI U MOSTARU

GRAEVINSKI FAKULTET
TEORIJA KONSTRUKCIJA 1

PRINUDNI MEHANIZAM ILI KINEMATIKI LANAC

Prinudni mehanizam ili kinematiki lanac je sistem meusobno vezanih ploa i tapova
koji imaju jedan stepen slobode pomjeranja. Kod njih su putanje kretanja svih taaka potpuno
odreene kada je zadan ili usvojen jedan parametar pomjeranja. Generalisano pomjeranje

3
(1)

12

= (1)
pomjeranje za stanje = 1.

12 =

k =

1
1
, jer je 12(1) =
h
h

hk

( k(1) =

hk
)
h

Dovoljno je poznavati pravce pomjeranja samo 2 take jedne ploe, pa da znamo poloaj
pola iste (u presjeku normalana vektore pomjeranja tih dviju taaka). Kod prinudnih
mehanizama poloaj polova i meupolova se predstavlja sa tzv. planom polova i meupolova
(pol centar rotacije).
Kod mehanizama sa 2 ili vie stepeni slobode nema plana polova, jer su putanje taaka
zavisne od 2 i vie nezavisnih parametara.
Primjer 3: Prinudni mehanizam 5 ploa.
O3

Zs + Zk + Zo < 2k ;
2k (Zs + Zk + Zo) = 1
O1
3

O23

O12

O32

k = 8 ; Zs = 8; Zk = 3; Zo = 4;
Zs + Zk + Zo = 15
Ovim su zadovoljeni uslovi potrebni za
prinudni mehanizam.

O2
1

IV
O4
O5
O45

V
8

Spoljne i unutranje veze definiu u potpunosti apsolutni pol O4 i O5 i meupoove O45 , O12 , O23
, O35 , a djelimino i apsolutne poove O1 i O3 koji moraju biti u pravcima oslanjanja oslonaca 1 i
7.
Kako dva apsolutna pola i njihov meupol moraju biti na istom pravcu to se apsolutni pol O3
nalazi i na pravcu O5 O35 , a time je definisan poloaj istog u presjeku O5 O35 i
pravcaoslanjanja ploe III u osloncu 7. Kako su i 2 pola O3 i O2 i njihov meupol O23 moraju
nalaziti na istom pravcu, a takoer i poovi O4 i O2 i njihov meupol O24 , to je poloaj pola O2
Skraena predavanja

UNIVERZITET DEMAL BIJEDI U MOSTARU

GRAEVINSKI FAKULTET
TEORIJA KONSTRUKCIJA 1

dobiven u presjeku pravaca O3 O23 i O4 O24. Analogno odreivanju pola O3 pol O1 dobiven je
presjekom pravaca O2 O12 i pravca oslanjanja ploe I u osloncu 1.
Dijagram pomjeranja
Primjer 4: Prinudni mehanizam 4 ploe.

O4

O2
O

O12

O34

23
III

IV

II
I
O
3

O'23
1

II

O'
2

III

3
O'
4

O'
12

O'4
+ +

IV

O'
34

ZGLOBOVI

a) MOMENTNI ZGLOB je zglobna veza dvaju krutih ploa.

Kod ovog zgloba ploa I relativno rotira u odnosu na nepokretnu
plou II oko meupola koji se nalazi u zglobu (i obratno). Ova
veza onemoguuje relativno pomjeranje krajeva ploe, ali
omoguuje njihovo rotiranje.

b)
POPRENI ZGLOB je veza dvaju krutih ploa I i II koja onemoguuje osovinsko
razmicanje i relativno rotaciju dodirnih presjeka, a omoguuje popreno (transverzalno)
pomjeranje. Meupol O12 se nalazi u beskonanosti, a zglob je zamiljen kao veza dva
beskonano mala paralelna tapa zglobno vezanaza dodirne presjeke, a takoe i generalisano
linijsko pomjeranje.

12
II

Skraena predavanja

UNIVERZITET DEMAL BIJEDI U MOSTARU

GRAEVINSKI FAKULTET
TEORIJA KONSTRUKCIJA 1

c)
PODUNI ZGLOB je veza izmeu ploa I i II koja onemoguuje relativnu rotaciju i
popreno razmicanje dodirnih presjeka, a omoguuje poduno relativno pomjeranje istih.
Meupol O12 nalazi se u beskonanosti na pravcu dodirnih presjeka. Zamiljen je kao veza dva
beskonano mala paralelna tapa u pravcu poprenih dodirnih presjeka.

OSLONCI
a) POKRETNI OSLONAC je spoljna veza koja spreava pomjeranje take oslanjanja, dok
joj doputa pomjeranje upravno na pravac oslanjanja, a i rotaciju oslonjenog presjeka. To
odreuje poloaj apsolutnog pola oslonjene ploe I koji se nalazi na pravcu oslanjanja.

b) NEPOKRETNI OSLONAC je oslonac koji spreava svako linearno pomjeranje oslonjene

take, a omoguuje rotaciju iste. To definie poloaj apsolutnog pola oslonjene ploe I koji mora
biti u oslonjenoj taki A.

Skraena predavanja

UNIVERZITET DEMAL BIJEDI U MOSTARU

GRAEVINSKI FAKULTET
TEORIJA KONSTRUKCIJA 1

c)

UKLJETENJE kao oslonac onemoguuje svako pomjeranje oslonjene take, kao i

rotaciju odgovarajueg poprenog presjeka.

VANJSKE I UNUTRANJE SILE

h/2

h/2

Vanjske sile mogu biti:

a) Aktivne, koje su izazvane vanjskim faktorima, bilo dodirom bilo djelovanjem na odstojanju
(npr. gravitaciona sila).
b) Reaktivne, koje su izazvane aktivnim silama i predstavljaju otpore od oslonaca i ukljetenja.
Optereenja na konstrukciju mogu biti:
- koncentrisana (dimenzije t, kg, kN, tj. dimenzije
sila)
P
- raspodjeljena du osovine tapa (dimenzije t/m,
kg/m, kN/m, tj. dimenzije sila/duina)
U prirodi ne postoje linijska optereenja ve samo
povrinska (dimenzije sila/povrina) i zapreminska
1
2
(dimenzije sila/zapremina).
Postoje jo i:
- koncentrisani spregovi momenti (dimenzije
P
tm, kgm, kNm, tj. dimenzija sila duina)
a)
- raspodjeljeni spregovi momenti (dimenzija
sila duina/duina)
1
2
Ako koncentrisana sila djeluje u presjeku 1 pod nekim
P
uglom , ona ustvari ne djeluje u presjeku 1 osovine
M
b)
nosaa nego u presjeku 2 na udaljenosti h/2ctg.
Idealizujui nosa njegovom osovinom prinueni smo
da ili to imamo u vidu ili da djeluje u presjeku 1, ali da
1
2
dodamo i spreg M.
Skraena predavanja

UNIVERZITET DEMAL BIJEDI U MOSTARU

GRAEVINSKI FAKULTET
TEORIJA KONSTRUKCIJA 1

M =

Ph
Ph
sin ctg =
cos
2
2
Slino tome i raspodjeljeno optereenje pod nagibom
daje pri redukciji na osovinu nosaa dopunske
raspodjeljene spregove intenziteta

g [kN/m']

g [kN/m']

M
1

m= g e cos
Po duini djelovanja optereenja mogu biti:
- stalna: sopstvena teina nosaa i elementi
konstrukcije koji funkcionalno moraju stalno
biti prisutni, te snijeg u podrujima gdje se
pojavljuje,
- povremena (korisno optereenje): vjetar, ljudi,
vozila, teret u skladitima, zemljotres itd.
Prema nainu djelovanja dijelimo ih na:
- nepokretna i
- pokretna
takoer i na:
- direktna i
- indirektna.

Raunska optereenja odreuju se na bazi stvarnih podataka o nosau, stalnom optereenju i

funkciji nosaa, kao i na osnovu vaeih propisa za odreene vrste konstrukcija. Taj dio
statikog prorauna koji prethodi samom iznalaenju sile u poprenim presjecima nosaa
zovemo ANALIZOM OPTEREENJA.
Prema propisima optereenja se mogu dijeliti i prema vrstama objekata:
- optereenje zgrada,
- optereenje drumskih mostova,
- optereenje eljeznikih mostova itd.
Ili prema znaaju i uestalosti na:
- glavna,
- dopunska,
- naroita,
a prema uticaju na stvarno stanje napona uslijed eventualnih vibracija dijelimo ih na:
- statika i
- dinamika.

UNUTRANJE SILE
Dejstvo vanjskih sila na nosa izaziva deformaciju istog i pojavu unutranjih sila u presjecima
kao rezultante napona.
U otpornosti materijala se govori o naponima, ali moramo naglasiti da se ne moe govoriti o
naponima, ako nije tano definisana ravan (zamiljen presjek nosaa) i taka u toj ravni.
Najee se govori o naponima u takama presjeka upravnog na osovinu nosaa na odreenom
mjestu osovine, ali ne mora uvijek biti tretiranje napona u presjecima upravnim na osovinu ve i
presjecima pod odreenim uglom razliitim od 90. U statici linijskih nosaa smatramo da su
optereenja i osa nosaa u istoj ravni. Ako tretiramo unutranje sile u nekom presjeku nosaa,
izraziemo ih preko napona u presjeku upravnom na osovinu, pa e i naponi biti u ravni nosaa.
Skraena predavanja

UNIVERZITET DEMAL BIJEDI U MOSTARU

GRAEVINSKI FAKULTET
TEORIJA KONSTRUKCIJA 1
y

R =

M
x

(1)

p r dF

(2)

dF
z

p dF

r
p

pdF

Presjena sila R i moment poslije redukcije sile R na teite presjeka izraeni su preko napona
formulama (1) i (2).
Sile u presjeku preko komponenata su:

dF

xz

dF

xz

dF

Smatramo da nema torzionog momenta Mx i momenta oko ose z, Mz.

ematski prikazano:
M

T
M

M
T

POGLED

GL
PO

N
T

POGLED

ED

N
M
T

N normalna sila komponenta rezultante unutranje sile R u pravcu x ose (na osovini
nosaa). Pozitivna je kada zatee svoj dio tapa.
T transverzalna sila komponenta rezultante unutranje sile R u pravcu z ose (normalna na
osovinu nosaa). Pozitivna je kada ima tendenciju da obre dio tapa oko drugog kraja u smjeru
kazaljke na satu.
M momenat savijanja oko ose y, My. Pozitivan je kada izaziva zatezanje donje strane nosaa.
Skraena predavanja

UNIVERZITET DEMAL BIJEDI U MOSTARU

GRAEVINSKI FAKULTET
TEORIJA KONSTRUKCIJA 1

POVEZANOST IZMEU OPTEREENJA, TRANSVERZALNIH SILA I

MOMENATA SAVIJANJA
Ako iz nekog tapa uzmemo dio i na poprenim presjecimasa strane odredimo pozitivan pravac
za unutranje sile.
Na lijevom dijelu presjeka djeluju M, N i T sile,
dM
dN
dT
Gore
sa ve
a sa desne M +
,N +
,T +
ds
ds
ds
p
zadanim pravcima i smjerovima. Sada moramo
M+ dM ds
T
da napravimo jednainu ravnotee prema
ds
M
n
ds
dN
tangenti u sredini kose ose, s tim da se veliine
ds
N+
ds
drugog stepena zanemaruju.
N

T+
Dolje

dT
ds
ds

poluprenik kose ose

O centar poluprenika ; ako je sa donje

strane onda je pozitivan, u suprotnom je
negativan,

p=q kontinuirano opteenje koje djeluje

okomito na na kosu osu elementa; ako djeluje
odozgo nadolje, onda je pozitivan, u suprotnom
je negativan,

n kontinuirano optereenje koje djeluje u

pravcu kose ose elementa, ako djeluje s lijeva na desno, onda je pozitivno, u suprotnom je
negativno,
d - ugao koji zaklapaju stranice isjeenog elementa.
d
dN
d
d
dT
d
+ n ds = 0
ds cos
T sin
T +
+N +
ds sin
2
2
2
2
ds
ds
d
d d
ds = d

cos
1,
sin
2
2
2
dN
ds
ds 2T
+ n ds = 0,
ds
2
dN T
+n=0
ds

N cos

Ako na isti nain postavimo jednainu ravnotee prema normali na kosu osu elementa onda
dobivamo sljedeu jednainu:
p+

dT N
+ =0
ds

te moment iz jednaine ravnotee:

dM
T = 0
ds
Skraena predavanja

UNIVERZITET DEMAL BIJEDI U MOSTARU

GRAEVINSKI FAKULTET
TEORIJA KONSTRUKCIJA 1

Ako je beskonano dug i ako u gornje jednaine umjesto ds stavimo dx onda emo dobiti
sljedee jednaine:
dN
dT
dM
d 2M
= n ,
= p,
= T , te je
= p
dx
dx
dx
dx 2
T

dx
dM

Skraena predavanja

UNIVERZITET DEMAL BIJEDI U MOSTARU

GRAEVINSKI FAKULTET
TEORIJA KONSTRUKCIJA 1

UTICAJNE LINIJE
Openito o uticajnim linijama

Pri statikom ispitivanju jedne konstrukcije odreuju se izvjesni uticaji, koje vanjsko optereenje
ili izvjesna sredina vri na konstrukciju.
Pod tim uticajima podrazumijevamo: reakcije oslonaca, horizontalni potisak luka ili lananog
nosaa, napadne momente, transverzalne i normalne sile u jednom presjeku, ugibanje pojedinih
taaka konstrukcije i dr. Sve ove veliine koje mi ispitujemo, zovemo uticaji i obiljeavamo ih
sa Z.
U sluaju nepokretnih optereenja uticaje u nosau tj. u nekom odreenom presjeku, moemo
odrediti pomou ve poznatih metoda statikog prorauna. Na osnovu dobiveih vrijednosti
unutranjih sila moemo nai ekstremne veliine momenata i transverzalnih sila. Ali ako na
nosa djeluje pokretno optereenje, onda se u nosau ekstremne vrijednosti unutranjih sila
pojavljaju u razliitim presjecima nosaa u zavisnosti od kretanja sile.
Da bi lake odredili vrijednosti uticaja od pokretnog optereenja koristimo se koncentrisanom
jedininom silom od 1kN koja se kree po nosau s lijeva na desno ili obrnuto. Udaljenost te
jedinine sile od jednog oslonca (npr. od oslonca A) se oznaava sa x, dok je ukupna duina
nosaa L. Kretanje sile po nosau izaziva uticaje u svim presjecima nosaa, pa prema tome i za
neki odreeni presjek moemo da bez ikakvih problema odredimo vrijednosti unutranjih sila,
odnosno da nacrtamo uticajnu liniju odreenog presjeka na nosau.
Znai, uticajna linija je linija ije ordinate, izmjerene ispod optereenja, daju veliinu traenog
uticaja od jedinine sile od 1 kN u presjeku, za koji je ta linija konstruisana. Povrian koju
zaklapa uticajna linija sa horizontalom zove se uticajna povrina.
Osobine uticajnih linija

Traeni uticaj od optereenja na nosau dobije se pomou superpozicije. Uticajne linije crtaju se
samo za jedan odreeni pravac optereenja, a mi prouavamo uticajne linije od vertikalnog
optereenja.
Moramo razlikovati dijagrame unutranjih sila nosaa od uticajnih linija, jer se dijagrami
unutranjih sila crtaju za neko odreeno optereenje, dok se uticajne linije crtaju za neki
odreeni presjek.
Oblici uticajnih linija

Oblik uticajne linije zavisi od konstrukcije nosaa i od naina optereenja, pa prema tome taj
oblik moe biti pravolinijski, poligonalni ili krivolinijski. Kod svih statiki odreenih nosaa
uticajne linije su prave, dok su kod statiki neodreenih nosaa to krive linije drugog ili vieg
stepena. Za sluaj direktnog optereenja uticajne linije su prave, a za sluaj indirektnog
optereenja uticajne linije su poligonalne oblika. Ako se sila nalazi u voru onda se uticajna
linija od indirektnog oslanjanja ne razlikuje od uticajne linije direktnog oslanjanja.
Konstruisanje uticajnih linija

Za konstrukciju uticajnih linija postoje dva naina:

- statiki
- kinematiki.

Skraena predavanja

UNIVERZITET DEMAL BIJEDI U MOSTARU

GRAEVINSKI FAKULTET
TEORIJA KONSTRUKCIJA 1

Statiki nain
Sila od 1 kN se postavi na nosa u nekom proizvoljnom poloaju na odstojanju x od neke
stacionarne take nosaa (oslonac). Smatrajui optereenje nepokretnim, odreujemo traene
statike veliine koje se izraavaju u vidu neke jednaine koja sadrava x koji je promjenljiva
veliina. Ponekad je potrebno postavljati silu od 1kN na nekoliko razliitih taaka nosaa i za
svaki poloaj pisati odgovarajuu jednainu, jer uticajna linija moe imati nekoliko dijelova, koji
imaju razliite jednaine. Pa prema tome, uticajna linija se ne moe odrediti odjednom za cijeli
nosa, ve se mora ispitivati dio po dio nosaa.
Kinematiki nain
Ovaj nain se zasniva na principu virtualnih pomjeranja (princip Lagrange-a). Prema ovom
principu ako se neki materijalni sistem nalazi u ravnotei pod uticajem sila koje na njega djeluju,
onda zbir radova pri svakom virtualnom pomjeranju mora biti jednak nuli.
Za primjenu ovog principa dati se sistm odbacivanjem izvjesnih veza pretvara u kinematiki
lanac (mehanizam) te se pomou principa virtualnih pomjeranja dobije jednaina za traeni
uticaj, a neposredno se dobije oblik uticajne linije.
Integracija uticajnih linija

Koncentrisane sile: Z = P
P zadata koncentrisana sila na nosau
ordinata ispod koncentrisane sile P na uticajnoj liniji
Ravnomjerno kontinuirano optereenje: Z = q F
q vrijednost optereenja
F uticajna povrina ispod optereenja
Nejednako podjeljeno optereenje (trouglasto ili trapezasto): Z = qt F
qt vrijednost optereenja u teitu uticajne povrine ispod optereenja
F uticajna povrina ispod optereenja
Optereenje spregom: Z = M tg
M vrijednost sprega (momenta)
ugao uticajne linije na mjestu na kome napada spreg.
Poto je uticajna linija za reakciju proste grede prava linija, to znai da veliina reakcije od
sprega ostaje konstantna ma gdje se nalazio spreg.
Uticaj je pozitivan, ako i spreg i nacrtana uticajna linija (bilo koja uticajna linija) okreu u istom
smjeru, a negativan ako su im smjerovi okretanja razliiti.
Granine vrijednosti uticaja

U zavisnosti od sistema uticajne linije mogu biti istog i razliitog predznaka. Ako su uticajne
povrine razliitog predznaka, mjesto na uticajnoj liniji gdje se mijenja predznak zove se nulta
taka. U zavisnosti od poloaja optereenja na nosau, integracija uticajne linije se vri tako da
se optereenje mnoi sa predznakom koji ima uticajna povrina.

Skraena predavanja

UNIVERZITET DEMAL BIJEDI U MOSTARU

GRAEVINSKI FAKULTET
TEORIJA KONSTRUKCIJA 1

GERBEROVE GREDE
Greda koja ima n oslonaca od kojih je jedan nepokretan, a ostali pokretni i koji su
poredani u jednom pravcu meusobno povezani tapovima zove se kontinuirana greda. Svaka
kontinuirana greda je n-3 puta statiki neodreena, zbog toga to ima vika reakcija u odnosu na
tri uslova ravnotee. Umetanjem n-3 broja zglobova kod kojih je M=0, na kontinuirane grede,
dobivaju se statiki odreeni nosai koji se zovu Gerberove grede, po njemakom inenjeru
Heinrich-u Gerber-u (1832.-1912.).

Slika 1: eme umetanja zglobova

Prema nainu postavljanja zglobova Gerberove grede se koriste u mostogradnji (b), (c) ili kod
projektovanja ronjaa (d). Pod (e) je jo jedan mogui sluaj Gerberove grede.
Prilikom umetanja zglobova potrebno je poznavati sljedea pravila:
1) u jednom polju ne mogu se umetnuti vie od dva zgloba,
2) u krajnjem polju ne smije postojati vie od jednog zgloba i to ne raunajui oslonaki
zglob,
3) ako u jednom polju postoje dva zgloba, u susjednim poljima smije biti umetnut jedan ili
nijedan,
4) ako u krajnjem polju postoji jedan zglob, onda u sljedeem polju moe biti umetnut samo
jedan,
5) izmeu dva zgloba mogu biti najvie dva oslonca.
Potujui pravila umetanja zglobova dobija se niz prostih greda i greda sa propustima. Na slici 2
moe se vidjeti nain rastavljanja nosaa u zglobovima i na taj nain dobija se ema
rastavljanja nosaa. Dijelovi grede koji imaju dva stvarna oslonca, odnosno oni dijelovi koji se
mogu proraunati sami za sebe zovemo primarnim nosaima, a dijelovi nosaa koji imaju
jedan stvarni i jedan oslonac dobiven rastavljanjem nosaa u zglobu ili dva oslonca dobivena
rastavljanjem nosaa u dva susjedna zgloba zovemo sekundarnim nosaima. Primarni dijelovi
nosaa idu dolje, a sekundarni gore. Prilikom rastavljanja nosaa u zglobovima pojavljuju se
dvije reakcije, vertikalna i horizontalna. U sluaju da na cijelom nosau ne postoji horizontalno
vanjsko optreenje, onda e i horizontalne reakcije u zglobovima biti jednake nuli, u protivnom
horizontalna reakcija e se pojaviti na mjestima gdje postoji vanjsko horizontalno optereenje.

Skraena predavanja

UNIVERZITET DEMAL BIJEDI U MOSTARU

GRAEVINSKI FAKULTET
TEORIJA KONSTRUKCIJA 1

Slika 2: Nain rastavljanja Gerberovih greda u zglobovima

DEFINISANJE MJESTA ZGLOBOVA

Kod odreivanja mjesta zglobova pored ve spomenutih pravila umetanja, moramo paziti
i na tanu udaljenost zgloba od oslonca. Da bi definisali tu udaljenost u razmatranje e biti uzeta
jedna ronjaa nekog hangara kod koje su sve duine meu osloncima jednake, a maksimalni i
ql 2
minimalni momenti savijanja su isti i to
za sluaj stalnog optereenja-kontinuirano
16
optereenje (snijeg, vlastita teina). Da bi postavili zglob na gredi, onda treba paziti gdje je
momenat savijanja jednak nuli i jedino je tu mogue postaviti zglob, te je to mjesto
najekonominije mjesto za poloaj zgloba na nosau.

Slika 3: Uporeenje dijagrama momenata savijanja proste grede i Gerberove grede

Najekonominija mjesta na nosau su mjesta gdje se mijenja predznak momenta savijanja, a to

se moe vidjeti na slici 3. Prvo se nacrta dijagram momenata savijanja za svaki tap Gerberove
grede posebno, kao za prostu gredu za pozitivnu povrinu. Potom se ucrtaju svi negativni
Skraena predavanja

UNIVERZITET DEMAL BIJEDI U MOSTARU

GRAEVINSKI FAKULTET
TEORIJA KONSTRUKCIJA 1

momenti sa iste strane nosaa, gdje su ucrtani pozitivni momenti, te se na mjestima presjecanja
mogu postaviti zglobovi.
Momenat savijanja u gredi u nekom presjeku na x udaljenosti je:
M ( x) =

ql
qx 2 ql 2
x

2
2
16

Mjesto postavljanja zgloba je mjesto gdje je momenat savijanja jednak nuli:

x 1 x12 1
M ( x1 ) =
2 =0
8
l
l
Odakle dobivamo sljedee udaljenosti za sluaj postavljanja zgobova u srednjim poljima nosaa:
x1 = 0,1464 l
x 2 = 0,8536 l

Slika 4: Mjesta postavljanja zglobova za srednja polja nosaa

Ako imamo sluaj postavljanja zgloba u krajnja polja nosaa, onda imamo sljedee udaljenosti
koje se mogu vidjeti na slici 5:

Slika 5: Mjesta postavljanja zglobova za krajnja polja nosaa

Da bi proraunali maksimalni momenat savijanja radi dimenzionisanja poprenog presjeka

nosaa potrebno je prvo proraunati reakcije:
ql ql 2
9
FV = +
= ql
2 16 l 16
7
ql ql 2
HV =
= ql
2 16 l 16
Od desnog oslonca na udaljenosti x1 ' u jednom presjeku momenat savijanja dobija se izraz:
Skraena predavanja

UNIVERZITET DEMAL BIJEDI U MOSTARU

GRAEVINSKI FAKULTET
TEORIJA KONSTRUKCIJA 1

M ( x'1 ) =

q x'1
7
q l x'1
16
2

Poto je mjesto gdje se nalazi zglob i moment savijanja je jednak nuli, onda se dobiva:
x'1 =

M ( x'1 ) = 0

7
l = 0,875 l
8

Vrijednost maksimalnog momenta savijanja kao to se moe vidjeti na slici 5 je:

2

q l
2
E
16
= 1,532 q l 2
max .M = V =
2q
16
2q

Ako na ovaj nain odredimo mjesta zglobova dobie se najekonominiji sistem, jer e se u ovom
sluaju moi koristiti najmanji mogui presjeci dobiveni proraunom.

UTICAJNE LINIJE KOD GERBEROVIH GREDA

Odreivanje uticajnih linija kod Gerberovih greda moe se uraditi analitikim
kinematikim i grafikim nainom. Da bi mogli odrediti uticajne linije, bilo kojim nainom,
moraju se potovati sljedea pravila:
1) definisati kretanje jedinine sile po nosau,
2) nacrtati emu rastavljanja nosaa,
3) odrediti uticajne linije za dijelove nosaa na kojima se nalazi presjek, bili oni primarni ili
sekundarni,
4) produiti uticajne linije kroz oslonce do zglobova gdje se lome i do kraja nosaa,
5) vrijednost uticajnih linija za momente, transverzalne i normalne sile je jednaka nuli u
osloncima, dok u zgloovima postoje vrijednosti, jer se u zglobovima uticajne linije
lome,
6) vrijednost uticajnih linija za traenu reakciju je jednaka 1,0, a u ostalim osloncima je
jednaka nuli, dok u zlobovima postoje vrijednosti,
7) uticajna linija se zavrava ukoliko je (slika 6):
a. kraj grede,
b. ako su dva oslonca u polju,
c. ako se presjek nalazi na sekundarnom nosau, koji je prosta greda, te zbog toga se
uticajna linija ne moe produiti do zgloba ili kroz susjedni oslonac,

Skraena predavanja

UNIVERZITET DEMAL BIJEDI U MOSTARU

GRAEVINSKI FAKULTET
TEORIJA KONSTRUKCIJA 1

Slika 6: Uticajne linije za razne presjeke kod Gerberovih greda

Skraena predavanja

UNIVERZITET DEMAL BIJEDI U MOSTARU

GRAEVINSKI FAKULTET
TEORIJA KONSTRUKCIJA 1

U sluaju da je indirektno optereenje od jedinine sile za potrebne presjeku potuju se gore

navedena pravila i dobijaju se uticajne linije koje se mogu vidjeti na slici 7.

Slika 7: Uticajne linije za presjeke 1 i 2 za indirektno optereenje jedinine sile

Skraena predavanja

UNIVERZITET DEMAL BIJEDI U MOSTARU

GRAEVINSKI FAKULTET
TEORIJA KONSTRUKCIJA 1

PRORAUN UNUTRANJIH SILA

Teorema 1

Dosadanji nain prorauna unutranjih sila je baziran na teoremi 1.

Teorema 2

Ova teorema je bazirana na proraunu unutranjih sila koje se nalaze izmeu dva ve
proraunata presjeka na krajevima optereenja.
Ako su nam poznati momenti savijanja Mn-1 i Mn u presjecima na nosau n-1 i n kao to je dato
na slici 1.

Slika 1
Vrijednost momenta savijanja na udaljenosti x od presjeka n-1 iznosi:
M x = M n 1 + Tn 1 x + m x
mx je ovdje vrijednost momenta savijanja izmeu presjeka n-1 i presjeka x.
Ako u gornju jednainu unesemo x=l onda je:
M n = M n 1 + Tn 1 l + mn
a ako gornju jednainu pomnoimo sa x/l dobivamo:
Mx = Mn

x
lx
x
mn + m x
+ M n 1
l
l
l

Na ovaj nain se moe proraunati vrijednost parabole izmeu dva krajnja presjeka kao to se
moe vidjeti na Slici 2.

Skraena predavanja

UNIVERZITET DEMAL BIJEDI U MOSTARU

GRAEVINSKI FAKULTET
TEORIJA KONSTRUKCIJA 1

Slika 2
Ako su predzanci momenata savijanja jednaki onda se sabiraju, dok se u suprotnom sluaju
oduzimaju, kao to se moe vidjeti na slici 3.

Slika 3

Da bi se odredio maksimalni
momenat savijanja, prvo se mora
odrediti mjesto, gdje je vrijednost
transverzalnih sila jednaka nuli,
kao to se moe vidjeti na slici 4.

Slika
4
Skraena predavanja

UNIVERZITET DEMAL BIJEDI U MOSTARU

GRAEVINSKI FAKULTET
TEORIJA KONSTRUKCIJA 1
x0

T (x ) = Tn 1 q ( x ) dx = 0
0

Ako je x=x0 , 0 x0 l , dobiva se

x0

max .M = M n 1 + Tn 1 x0 q ( x ) ( x0 x ) dx
0

U sluaju da je optereenje izmeu presjeka n-1 i n ravnomjerno kontinuirano (slika 5), onda je:

Slika 5
T (x ) = Tn 1 q x
Za Tx = 0 x0 =

Tn 1
,0 x l
q
2

max .M = M n 1 + Tn 1 x0 q

x0
2

Ako u gornju jednainu uvrstimo vrijednost x0 onda je vrijednost maksimalnog momenta

savijanja:
T 2 n 1
max .M = M n 1 +
2q

Skraena predavanja