You are on page 1of 13

Recepcja wspczesnej literatury polskiej w Serbii

W literaturze przekadowej w Serbii literatura polska


zajmuje wybitne miejsce, dzikujc przede wszystkim
pracowitym i powiconym tumaczom, takimi jak by
Petar Vujiic oraz dotychczas Biserka Raji. W czasie
byej Jugosawii dziea literatury polskiej duo atwiej
znajdoway swoje miejsce w dominujcym rodowisku
literatury anglosaskiej i frankofonskiej. Ale czasy si
zmieniy, wielkie wydawnictwa, takie jak kiedy by
Nolit, wydawnictwo w ktrym pracowaam, straciy swoj
pozycj,
Ministerstwo
kultury
nie
stosuje
ju
niegdysiejszej praktyk finasowania w tak szerokim
zakresie jak w kilkudziesicioletnim czasie przeszym.
Dzisiejsze wydawnictwo w Serbii traktowa mona,
generalnie rzecz biorc, jako swoist sztuke. W czasie
kiedy wikszo wydawcw ofert na rynku ksiek
sprowadza do bestselerw, kiedy panuje istotny zalew
ksiaek przecitnych i coraz bardziej przecitnych,
jakimi nas zasila nasze zuboale wydawnictwo, co
prawda, istniej take i nadzwyczajne tytuy. Takimi
wanie sowami zaczyna swoj recenzj Duica Poti,
krytyk literacki, piszc o Grze na wielu bbenkach Olgi
Tokarczuk.
Wyrana umysowo dyskursu, dyskrecja humoru,
symboliczne
odsunicie
znaczeniowe
motyww
i
tematw, duy zasig semantyczny, wszystko to
przyczynia si do scharakteryzowania pisarstwa Olgi
Tokarczuk
jako
niebywale
zoonego.
Zabieg
posugiwania
si
szyfrem
rozumie
przez
si
niedosowno wypowiedzi, alegori oraz ironi jako
podstawowe zasady opowiadawcze. Za porednictwem
narracji
alegoria
przykrywa
proces
przemylania
twrczoci, ironi mona za wytumaczy jako
pocztkow pozycj, z ktrej wywodzi si model wiata.
W cigu dalszym D. Potic zajmowanie Tokarczuk
zjawiskami i historyjkami przewyszajcymi modelw
uksztatowanych
na
og
przyjtych
matrycach,
modelw wskazujcych zarazem na granice realnoci

porwnuje
do
Aristotelowskich
dystynkcji
midzy
historiografi i literatur.
Krystalicznie jasna konsekwencja aluzji do dawnego
myliciela
za
rozumie
przez
si
skrajnie
niearystotelowskie wyjcie. To nie naladowanie wiata
jest zadaniem sztuki, nawet w jego moliwych
potencjach, sztuka powinna wytumaczy wiat w jego
ekstemistycznych
przejawach.
Przemyle
go,
problematyzowa, wstrzsn. Sowem zburzy. Czy
powinno usun tych pisarzy, ktrzy chcieliby zburzy
nasz wiat? Czyli ich buntownicza myl jest nam raczej
niezbdna jak chleb i woda? W midzyczasie, pki
rozstrzyga bdziecie t wtpliwo, polecam do
przeczytania ten wietny, nieprzewidywalny zbir
opowiada.
Takimi sowami koczy si recenzja odzwierciadajca
nie tylko ten tytu Tokarczuk u nas.
Wczeniej
opublikowane tumaczenia Domw i Podry ludzi
Ksigi spotkay si take z nader przychyln opini
krytyki literackiej.
Jeszcze raz nasz kultur nawiedzio tchnienie
polskiej twrczoci, o ile sowiaskiej, o tyle swoistej i
niezalenej. Chodzi o now ksik polskiej pisarki
modszego pokolenia, znanej ju naszemu czytelnictwu z
powieci Podr ludzi Ksigi i Dom dzienny, dom
nocny, w gazecie Danas pisze Sanja Domazet.
Tokarczuk jest pisark z si talentu, pisark, ktra
odwanie rozchyla warstwy jzykowe, nie bojc si tego
co zostanie odkryte, ani tego co j sam odsoni. Bez
wzgldu na to czy mwi o losach ludzkich, snach czy
obawach, jej bohaterowie zawsze utosamiaj czas
prustowski, teraz take przeistaczajcy si w jaki
dziwaczny midzyczas w ktrym znajduj swoje miejsce
jej opowiadania, ba, i nasza ycia, w ktrych
zamieszkuje jakie dziwaczne i mde niezdecydowanie,
brak woli i sensu. O tym wanie braku, spotgowanym
obecnoci i zgromadzeniem symbolw tam, gdzie
ycie zostaje bytem skazanym na ycie i mier zawsze
w ramach labiiryntu, nigdy poza nim. Przecie poza nim
jest
mier.
Skierowa
czytelnika
do
jakiego
konkretnego opowiadania, to rzecz daremna, poniewa

kade z tych opowiada kademu z nas z kolei odsoni


wiedz tward, chocia niewidzialn, w zalenoci od
pory naszego dojrzewania. Na razie wystarczy uchyli
jeszcze
wewntrzne
drzwi,
czyli
przeczyta
te
opowiadania.
Jeszcze w roku 2002, po ukazaniu sie pierwszego
tumaczenia Tokarczuk, ku mojemu zdziwieniu (bo
chodzio o now, nieznan autork u nas) now polsk
proz
spotkaa
nadzwyczajnie
przychylna
opinia
krytykw. Podr omawiali w radio, w telewizji,
obecno nowej ksiki bya uderzajca. Rok pniej, po
ukazaniu si Gry na wielu bbenkach promocje
odwiedzaj nie tylko dziennikarze, jak to zwykle, ale
take czytelnicy. Na Midzynarodowych Targach ksiki
w Belgradzie, tej jesieni do stoiska Nolitu przybyo coraz
wicej
zainteresowanych
twrczoci
Tokarczuk,
zarwno czytelnikw i dziennikarzy zainteresowanych
przyjazdem autorki do Serbii.
W dodatku kulturowym na amach Polityki w maju
2003. znalaz si artyku pod tytuem To tamte ycie
autorstwa Duicy Poti, przytaczam:
Polska
pisarka
Olga
Tokarczuk,
naley
do
szturmujcego
batalionu
pisarek
puszki
Pandory,
opierajcych si logocentryzmowi, unikajcych jego
powszechnoci, zajmujcych si tym, co inne, co tamte,
batalionu, ktry coraz bardziej grozi, e powstanie
faktem literackim nie do obejscia. Poznalimy j
czytajc Podr ludzi Ksigi, w ktorej suwrennie
demonstruje znajomo rnych rodzajw wyrazw i
umiejtno ich ukadania w kompozycj, zdolno
kreowania intrygujcej fabuy i ciekawych bohaterw
oraz
osigni
mylowych.
Wywodzcy
si
z
postmodernistycznej
podstawy
poetyckiej,
nie
reflektujcej rzeczywistoci, ale bawicej si wiatem
literackim, ta powie stanowi waciwe wprowadzenie
do jej czwartej powieci Dom dzienny, dom nocny.
Nowe osignicie polskiej autorki jest wzorowym
przykadem rozamania logocentrycznoci. Ignorujc
wymogi
zwartoci
i
konsystencji
narracyjnomotywacyjnego caoksztatu wystpuje z szeregiem
samodzielnych fragmentw aczcych obwdkowo przez

kilka staych postaci i cieniutkie narracyjne spoiwo.


Podstawowym nastawieniem jest umiowany przez
postmodernizm obszar snu, wartociowo zawsze
poprzedzajcy obszar realnoci, a do zaprzeczenia
materii, oscylujcy pomidzy obszarem chtonicznym a
stref chaosu, midzy stwarzaniem i nicoci.
W cigu dalszym, porwnujc j z czoowymi
przedstawicielami wspczesnej prozy serbskiej (Milorad
Pavi, Nemanja Mitrovi, Goran Petrovi), Poti w Oldze
Tokarczuk widzi zwolenniczk postmodernistycznego
oniryzmu poetyckiego, ktry poprzez wizj stosunkw
stwarzania i nicoci do wzoru wprowadza inowacje.
Rozmaite postacie irrealnego wymiaru bytowania
cz si ze wiatem materialnym za porednictwem
humoru lub ekscentrycznej banalizacji. Humor, ktry jest
take rodzajem ustpienia, wskazuje na pknicia
obojga
biegunw,
a
spotkanie
z
obnaon
rzeczywistoci sugeruje nastpujce: jakkolwiek sen
bywa
naszym
ontologicznym
i
egzystencjalnym
kontekstem, konkretnej rzeczywistoci nie powinno
zawiesza. Wasn moliwo przetrwania bieguny
dostaj dopiero w rwnowadze na ksztat stosunku
Chtonos - Chaos, lecz jakkolwiek rwnowaga ta jest
krucha, zarazem dopiero bieguny czyni ten wiat
moliwym i nadaj mu caoksztat.
Wizja
refleksyjna
tej
powieci
przemawia
o
nieistnieniu
wiata,
podobnie
jak
dawno
temu
przekazywa nam Calderon. Z zaoenia, e wiat nie
istnieje poza snem, wychodzi take to, e wiat skada
si z ludzi nieyjcych i majcych sny o ich nowych
yciach. Ten wiat skada si z ycia w ktry popad
serbski poeta Dis, nie zrzekszy si nigdy swojego
astralnego pochodzenia. Tsknota ludzka za dalekimi
wiatami,
do
ludzi
stamtd
przybyych,
za
niemiertelnoci tsknota przebrana w gr literack i
wytumaczona jako napr powiedzenia prawdy zatem
nie brzmi jako ju widziane. Wychodzc z siebie do
jakich swych innych cia i innych dusz, pisarka za
pomoc takiego paradoksalnego realizmu precyzyjnie
uzmysawia to, co widziaa. Zreszt yzno paradoksu,
skadajcego si na blask gry postmodernistycznej,

zawsze jest chtny do wskazania drogi do jakiego


innego wiata.
Mowa o recepcji literatury polskiej w Serbii, ze
szczeglnym uwzgldnieniem odbioru i interpretacji
twrczoci Olgi Tokarczuk, w dalszym pozostaniu na
poziomie opinii krytykw literackich, prowadziaby do
kolejnych przykadw znakomitego odbioru. Nie powinno
si, natomiast, zapomnie o odbiorze czytelnictwa. Czy
chodzi nam tylko o ilo wydanych polskich autorw, czy
take o ywy odzew czytelnictwa? Na zeszorocznym
Sidmym
Midzynarodowym
Festiwalu
Twrczoci
Prozatorskiej
w
Nowym
Sadzie,
Olga
Tokarczuk
uczstniczya wraz z Nedim Gursel, pisarzem tureckim,
oraz Zoe Valdes, kubask pisark. Celem tego
festywalu jest aktywne uczestnictwo publicznoci,
bezporednie spotkanie z eminentnymi pisarzami,
pobudzenie autentycznego kontaktu oraz komunikacji
autorw
z czytelnikami.
Po odbytych odczytach
fragmentw ksiek w wykonaniu samych autorw, oraz
po rozmowach z publicznoci, ktra skadaa si
przewanie z uczniw klas gimnazjalnych i licealnych,
bez przesady mona powiedzie, i wystp Olgi
Tokarczuk
uzyska
najwiksze
zainteresowanie
publicznoci.
Ksika
Bieguni
wywara
takie
zainteresowania, e staa si nawet tematem pracy pod
tytuem Literackie skrzyowanie dwch kultur Olga
Tokarczuk i Vladan Desnica. Artyku ten stanowi analiz
porwnawcz powieci Olgi Tokarczuk i Vladana Desnicy,
ktry uchodzi za najwikszego, obok Danila Kia, stylist
literatury serbskiej. Autork pracy jest
Katica
Darmanovi, wykadowczyni literatury serbskiej w liceum
Isidora Sekuli w Nowym Sadzie. W tym miejscu warto
przytoczy kilka najciekawszych fragmentw, ktre
wiadcz o inspirujcym odbiorze Tokarczuk u nas,
szczeglnie widocznym na przykadzie odnalezionych
analogii. Niniejsza praca zostaa wygoszona na Czwartej
Midzynarodowej Konferencji Nauczycieli Gimnazjw i
Licew
oglnoksztaccych
Kultura-KomunikacjaKomputeryzacja w Nowym Sadzie 2013. Przytaczam:
Niespokojne wiosny i Bieguni pod wieloma wzgldami
s sobie poetycko bliskie to prawdziwe, wielkie i

powane powieci, ktre urzekaj wirtuozersk gr


sensem, sacrum, niedopowiedze. Ze wzgldu na wybr
tematu, sposb budowania narracji, poszanowanie
postulatu Borgesa by w nowy sposb traktowa stary
temat, Olga Tokarczuk i Vladan Desnica nale do grupy
pisarzy, ktrych dziea maj ponadczasowy charakter.
(...) Za porednictwem chronotopu 1 odkrywamy, e w
strukturze powieci Olgi Tokarczuk i Vladana Desnicy
istniej semantyczne punkty oparcia. (...) Bohaterowie
obydwu powieci intensywnie dowiadczaj przestrzeni,
w ktrej si znajduj i ustanawiaj moment cakowitej
niewoli w pewnym nowo-odkrytym czasie, ktry do tej
pory jakby nie istnia. Ivan Galeb odczuwa upyw czasu,
rozmyla o yciu, ktre jest utkane ze skrawkw
wiata i ciemnoci 2 . (...) W domu, w ktrym dorasta
gwny bohater Niespokojnych wiosen i ktry przez ca
powie nazywa wycznie domem dziadka, Ivan
najintensywniej dowiadczy podziau przestrzeni. Lewa,
mroczna i pogrona w cieniu strona domu oraz prawa,
jasna s jak dwa carstwa, pomidzy ktrymi bg dobra
wedug nauki Zaratusztry, Ahura Mazda i bg za
Aryman, tocz bj. W ten sposb, w dziecistwie, za
porednictwem binarnej opozycji wiato ciemno,
formowaa si yciowa filozofia Galeba i wszystko to, co
pniej wydarzy si w jego yciu, bdzie wynikao z
rozwinicia moliwoci tej opozycji. Twierdz nawet, e
nigdy nie rodzi si myl, ktra nie byaby albo skpana
w socu albo okryta cieniem 3 .Na pocztku Biegunw,
natomiast, autorka jako jedna z bohaterek powieci,
dowiadcza cakowicie nowego wymiaru czasu: Ten
wieczr jest kracem wiata, wymacaam go przez
przypadek w czasie zabawy, niechccy 4 . Samotno,
nieobecno innych, bliskich ludzi, potrzebne s
wspomnianym bohaterom do uzmysowienia sobie
wasnego miejsca i stosunku wzgldem tego wiata. W
powieciach Niespokojne wiosny i Bieguni opowiadania
otwieraj i zamykaj si w cakowicie nieoczekiwanych
momentach, krzyuj i dopeniaj, tworz acuch.
1 M. Bahtin, O romanu, prze. A.Badnjarevi, Belgrad 1989, s. 245
2 V. Desnica, Niespokojne wiosny, prze. Z. Stoberski, Warszawa 1960, s. 9
3 V. Desnica, op.cit., s. 9
4 O. Tokarczuk, Bieguni, Krakw 2007, s. 6

Biorc pod uwag poczucie czasu i miejsca, pisarze Olga


Tokarczuk i Vladan Desnica s sobie bliscy. Udaje im si
przeprowadzi czytelnika przez mroczne, trudne tematy,
nie pozostawiajc go ze zgubn, pesymistyczn myl o
wszechobecnej beznadziei, na ktr skazany jest
czowiek. Mimo i powieci pene s wspaniaych
wzniesie i upadkw, pragnie, ktre wspomagaj
rozwj i tych, ktre maj burzycielsk moc, ich
zakoczenia stoj pod znakiem wiata, pogodzenia i
nadziei. Gra iluzj i rzeczywistoci, uwag czytelnika,
dowiadczeniem i moliwymi znaczeniami staje si
czci twrczego imperatywu, ktrym swobodnie
wadaj obydwaj pisarze. (przeoya ze serbskiego
Joanna Michta).
Na
zeszorocznych,
pidziesitych
smych
Midzynarodowych Targach Ksiki w Belgradzie Polska
bya gociem honorowym. Belgradzkie Targi s jednym z
najstarszych,
najwaniejszych
i
najczciej
odwiedzanych wydarze literackich w Serbii i regionie.
Imprez odwiedzio okoo 150.000 goci. Uroczyste
otwarcie, obok Ljubivoja Rumovia, znanego serbskiego
poety dla dzieci, przypado w udziale wanie Oldze
Tokarczuk. Wrd polskich pisarzy znaleli si take
Krzysztof Varga, majcy na swoim koncie w serbskim
tumaczeniu ju trzy ksiki, Piotr Paziski, ktrego
Pensjonat wanie ukaza si w serbskim przekadzie,
oraz Szczepan Twardoch, Janusz Drzewucki, Pawe
Potoroczyn, ukasz Gobiowski. Ksika Trociny
Krzysztofa Vargi w przekadzie serbskim waciwie jest
pierwszym tumaczeniem na jzyk obcy w ogle. Rok
temu opublikowany zosta jego Gulasz z turula, oraz
jeszcze wczeniej powie Tekila, ktr si przedstawi
na Pierwszym Midzynarodowym Festywalu Twrczoci
Prozatorskiej Prosefest w Nowym Sadzie, 2007 roku. O
pochlebnym odbiorze tych ksiek wiadcz recenzje
Teofila Pania, znakomitego krytyka literackiego,
pisarza i dziennikarza. Warto tu przytoczy kilka
fragmentw
z recenzji opublikowanej na amach
tygodnika "Vreme" 1143/29.XII 2012:
Troch to absurdalna i zarazem doskonale logiczna
sprawa najbardziej znakomit "wgiersk" pozycj

literack na tegorocznych Targach ksiki w Belgradzie,


ktrych gociem honorowym byy Wgry napisa Polak!
Ot, sprawa absurdalna z powodw oczywistych, ale
dlaczego zarazem logiczna? Albowiem ani ten pisarz to
nie byle jaki Polak, zabkany nowoczesny dziedzic
wdrujcych socjalistycznych Bolkw i Lolkw, ale wrcz
przeciwnie

p
Wgier,
p
Polak,
bardzo
spostrzegawczy i wtajemniczony w "wgiersko". (...)
Na pierwszy rzut oka, w wszechstronny zasig
wgierskoci wydawa si moe pretensjonalny, w
dodatku
wzbudzajcy
podejrzenia
jako
"esencjonalistyczny" (jakbymy mieli tu do czynienia z
jakim poszukiwaniem mistycznego ducha narodu)
natomiast jest dokadnie odwrotnie zamierzenia Vargi,
przede wszystkim jego styl i sposb narracji odlege s
od tego wszystkiego o lata wietlne. Ten Gula to przede
wszystkim i nade wszystko literatura pikna, ktra nie
kci si w aden sposb z charakterem tego tekstu jako
kojcego, zarazem insidersko-outsiderskiego wgldu w
"weltschmerz"
po
wgiersku.
(...)
Dryfujc
po
meandrach wgierskich dziejw i wspczesnoci, Varga
przenikliwie i pieczoowicie, a rwnoczenie niezmiernie
dowcipnie i z aspiracjami, ktre nigdy nie przestaj by
wyrazem, przede wszystkim, ambitnej literatury (a nie
"pouczajco
wszechtumaczcej")
rozpatruje
take
"mityczne" czasy osiedlenia i wczgi Wgrw na
przestrzeni wiekw pod sztandarem czarno-tej
monarchii. (...) Ksika zostaa wydana w "maym"
wydawnictwie, ale wierzcie mi na sowo: niezauwaalna
jest liczba nowych pozycji, ktre dorwnywayby tej
ksice, temu gstemu, poywnemu gulaszowi z
jednego mitycznego ptaszyska, jakim ju s te wszystkie
naburmuszone
spy
w
naszych
krajach
Europy
Centralno-wschodniej.
Dajce
si
zaobserwowa
kolejne
analogiczne
spojrzenie w postaci zetknicia rnorodnych spoecznokulturowych
kontekstw
zilustruje
tekst,
rwnie
napisany przez Teofila Pania, tym razem dotyczcy
powieci Trociny:
Czy wspczesny pisarz polski Krzysztof Varga mia
okazje czyta Miroslava Krle? Biorc pod uwag, e

Krlea by w Polsce tumaczony, nie jest to technicznie


niemoliwe, a jeeli go nie czyta, to zjawisko wydaje si
jeszcze ciekawsze. Tym bardziej, e jego poprzednie
ksiki: wietna powie Tekila oraz eseistycznopodrniczy szkic o drugiej ojczynie KV, Gula od turul
ptice takiego przypuszczenia w ogle nie sugeruj.
Gsty i dosy obszerny tekst nowej powieci KV Trunje,
jest
napisany
z
charakterystyczn
dla
Krley
zapalczywoci, dugimi, eliptycznymi zdaniami, z
ktrych wyczyta mona ponure, desperackie pogldy o
czowieku i o wiecie, szczeglnie o czowieku
tutejszym, lokalnym u Krley to chorwackojugosowiasko-panoski wiat, u Vargi to wiat polski,
warszawski, wieniacki, wspczesny i wszechczasowy.
(...) Piotr
zatem to swojego rodzaju nowopolski
everyman, obserwator i rezoner, jczcy pod ciarem
polskich trzech K: komunizm, katolicyzm i kapitalizm.
Sam nie moe nawet zdecydowa, ktrego K najbardziej
si brzydzi. Caa ta rozbuchana historia o polskoci,
ktr Piotr odrzuca i z niej szydzi tak bezlitonie,
musiaa niele napsu krwi i przyprawi o zawa
przernych
polskich
Macierewiczw,
Nowakw,
Rydzykw.
Pomimo jednak, e zbulwersowanie tym
wiatem zostao znakomicie wyartykuowane, Piotr do
tego wiata jednak naley, odsania swj wasny rozkad,
cho nie ma tu adnego poszukiwania nowego porzdku,
i moe tylko jest on bardziej ni inni wiadomy wasnej
nicoci. W kocu jego gos oburzenia te jest daremny,
jak bunt Doktora u Krley, chocia take jako mniej
szlachetny,
bardziej
banalny,
i
jego
kocowe,
egoistyczne poczynanie, ktremu daremnie przypisywa
konotacje raskolnikowskie, i ktre by moe przejdzie
bezkarnie (taki to ekstremum obojtnoci!) waciwie
sprowadzaj
Piotra
na
poziom
przeuwacza,
bezkompromisowo nie liczcego si ze rodkami
wiodcymi do celu przetrwania. Nie jest to camusowski
czowiek zbuntowany, lecz raczej jego smutna
parodia. Varga odbiera nam wic nawet cie nadziei. Ale
robi to z poczuciem humoru, zmylnie, zrcznie,
barwnym, soczystym, jzykiem. Dlatego tak trudno
oprze si Piotrowi, waciwie zupenie si nie da, nawet

kiedy ostatecznie wszystko unicestwia. I jak tu po


lekturze Trocin, nie podj na nowo przedzierania si
przez chaszcze
wasnego ycia z melancholijnym
umiechem
na
twarzy,
za
Piotrem
wyznajc:
nienawidz agodnoci i wstydz si, gdy zostaj na
niej przyapany?
O wpywie, ktrym przedstawiciele wspczesnej
literatury polskiej naznaczyy czytelnicze wybory,
wiadczy take fakt, i Bieguni Olgi Tokarczuk uzyskay
nader
przychyln
opini
jednej
z
najbardziej
znakomitych krytyczek literackich i eseistek, Ljiljani op,
synnej ze swojej nieprzekupnej oraz bezstronnej opinii.
Przytaczam powiadomienie pod tytuem Rok 2010 z
perspektywy pisarzy agencji prasowej Tanjug z 3.
Stycznia
2011:
Agencja
prasowa
"Tanjug"
przeprowadzia ankiet wrd pisarzy, dotyczc
wyboru ksiki, ktra wywara na nich najwiksze
wraenie, ktra, ich zdaniem, w pewnym sensie
naznaczya rok ubiegy. Krytyk literacki i eseistka,
Ljiljana op, czonkini jury prestiowej Nagrody
Literackiej tygodnika "NIN", nie chcc mwi o jakim
konkretnym dziele serbskiego pisarza, (przeczyoby to
bowiem zasadom jury), majcego wanie wybra
najlepsz serbsk ksik 2010 roku, bez wahania
owiadczya, e jej zdaniem ksika roku to "Bieguni"
polskiej pisarki , Olgi Tokarczuk, wydana nakadem
"Paidei".Wedug jej opinii, "jest to powie, jak si
pisze raz na wiele lat, i jak si pamita, podczas gdy
mnstwo obecnie wydawanych ksiek popada w
zapomnienie. Powie, chocia napisana przez Polk, nie
posiada adnych ogranicze: narodowych, czasowych,
pokoleniowych,
tematycznych
i
gatunkowych.
Poleciabym j jako powan lektur nawet bardzo
dobrym wspczesnym pisarzom, ktrzy przewanie
czytaj ksiki wasne i swoich przyjaci.
Kolejny tekst Ljiljany op pod tytuem Ze wiatem w
gowie i z gow w wiecie zosta opublikowany w
czasopimie
Putopis,
traktujcym
o
literaturze
podrniczej.
Chocia
ten
felieton
zasuguje
na
przekazanie w caoci, naley jednak, ze wzgldu na

objto, przyj postaw selektywn i przytoczy tylko


niektre fragmenty:
Ile jest takich ksiek, ktre wprawiaj nas w
bezbrzeny zachwyt, do ktrych czsto wracamy, ktre
pod ciarem bezliku nowych pozycji w skarbnicy
pamici wcale nie bledn? (...)Jaki czas temu pewna
ksika prawie kadym swoim zdaniem, kadym
fragmentem, a take caoci przylgna do mnie bez
reszty, do wszystkich moich wczesnych potrzeb,
refleksji,
przemyle
i
poszukiwa
odpowiedzi,
przywara
do
mojego
odbioru
wiata
z
jego
najrozmaitszymi nastrojami i zainteresowaniami. Stao
si to w okresie tzw. profesjonalnego poykania masy
ksiek przernej jakoci. I wtedy akurat dziki tej
ksice ogarno mnie doskonae poczucie peni, ktrej
granice mona w nieskoczono poszerza, moe
wanie dlatego e ksika umyka przed caoci i sama
sob zawiadcza, i adnej caoci nie ma, e wiat to
nieprzebrane mnstwo zdeformowanych, obtuczonych,
tymczasowych, przypadkowych szczegw, drobnych
skadnikw
marze,
snw,
podry,
wiedzy
przeraajcej, ale te poszerzajcej widoki, eby potem
wszystkie wycinki caej tej wiedzy znikny wraz ze
swoimi wacicielami. Mowa tutaj o prozie Olgi
Tokarczuk,
majcej
struktur
kalejdoskopow,
mozaikow, fragmentaryczn, gdzie prawie wszystkie
kawaki daj si przekomponowywa, tworzc inn
kolejno
zmieniajc
percepcj czytelnicz, gdy
tymczasem ostateczne zakoczenie pozostaje takie
samo. Mona powiedzie, e Tokarczuk doprowadzia do
koca Paviciovski sen o umiejtnoci dwustronnego
czytania, na wyrywki, bez porzdku. O ile jednak moim
zdaniem twrczo Milorada Pavia zyskaa uznanie
zbyt szybko, bdc tylko pretensjonalnym podstpem,
chwytem
marketingowym,
zamaskowan
kpin
z
klasycznego czytelnika, przywykego do linearnego
czytania dziea od pierwszej do ostatniej strony, o tyle w
przypadku Olgi Tokarczuk mamy do czynienia z
przeytym,
oswojonym
wiatopogldem,
bez
najmniejszej
potrzeby
narzucania
innym
swojej
koncepcji i lansowania tego wiatopogldu jako patentu,

bowiem mechanizmy mylenia autorki odbieramy w


sposb tak naturalny jak oddychanie i chodzenie.
Autorka nie ma adnego zamiaru ani ambicji udzielania
wskazwek w kwestii tego, jak y, pisa, czyta. Ona
yje podrami i refleksjami, i opisuje tylko wasny
eksperyment tej swojej zmysowej i intelektualnej
dziaanoci. (...)to waciwie taki niczym nieskrpowany
eksperyment
literacki,
bezgraniczny
w
swoich
moliwociach, to powie cakiem rozwichrzona,
skotowana, za nic ma konwencje, taka powie bez
powieci 5 . Owszem, taki eksperyment w dziejach
literatury wiatowej mona porwna do wywaania
otwartych drzwi, jednak zostajemy pod wraeniem, jakie
to jest wywaanie! widrujce i pewne siebie,
przeraajce i intrygujce. Wywaanie otwartych drzwi
przez jednostk ze wiatem w gowie i z gow w
wiecie, pielgrzyma, ktrego celem zawsze jest inny
pielgrzym.
Pod koniec warto jeszcze wspomnie, i niedugo po
ukoczonych padziernikowych Targach Ksiki w
Belgradzie, na pocztku tego roku pada propozycja,
eby ksik Olgi Tokarczuk zaliczy do lektury
obowizkowej w szkoach rednich i w ramach tego
odbya
si
w
Pitym
Belgradzkim
Liceum
Oglnoksztaccym lekcja otwarta, na ktr przybyo
prawie siedemdziesit osb, uczniowie i nauczyciele.
Na zakoczenie powiem, e jeszcze w latach
osiemdziesitych ubiegego wieku, kiedy wiat by
zupenie
inny,
jako
studentka
polonistyki
na
Uniwersytecie Belgradzkim miaam szczcie sucha
wykadw nieyjcego ju profesora literatury polskiej
Miroslava Topicia, autora moe najlepszego tumaczenia
w jzyku serbskim przekadu ksiki "Pikna choroba"
Mieczysawa Jastruna. Z tamych dawnych zaj nie
zachoway si adne notatki, ktre wwczas stanowiy
niezbdnik w nauce do egzaminw, a dzi mogyby
posuy za konspekt niezawodnego przewodnika po
romantymie
polskim,
pozostao
jednak
co,
co
5

Aluzja do satyrycznej historii napisanej przez Jovana Sterij Popovicia (1806-1856), zaoyciela
serbskiego dramatu, jednego z najlepszych serbskich komediopisarzy. (MM)

mogabym okreli jako swoist spucizn, istot rzeczy,


pozostao mianowicie inne spojrzenie na analogi.
Pojam, e najlepiej i najskuteczniej literatur bada si
przez odnajdywanie wanie analogii. Uczc nas, jak
poszukiwa i odnajdywa w dzieach Mickiewicza lady,
powiedzmy, literatury antycznej, i nie tylko, profesor
Topi powoli wprowadza nas w bezkresn przestrze
poszukiwania i odkrywania paralelizmw. Kierujc si
wanie t zasad, zrozumiaam, i kolejne przykady
wspczesnej literatury
polskiej w Serbii mona
porwnywa do przypowieci o siewcy i ziarnie, ktre
posiane na yzn ziemi wydaje obfity plon. Tak samo
jest ze sowem, ktre zostao usyszane i zrozumiane.
Ksiki tak dobrze przyjte zarwno przez krytyk, jak
czytelnikw nie liczonych wprawdzie w wielkich
liczbach, lecz za to wiernych, tworzcych elitarn i
trwa enklaw w obrbie serbskiej publicznoci
literackiej w najlepszy moe sposb wiadcz o tym,
jak polski pisarz znalaz w moim kraju swoich mog to
powiedzie bez przesady czytelnikw idealnych. A
skoro komunikacja jest sednem twrczoci, to c moe
by lepszym dowodem na skuteczno mojej skromnej
roli tumacza.
Jestem tumaczem, i najlepiej mwi ustami swoich
autorw. Na kocu przywoam sowa Magdaleny Tulli,
ktrej ksiki jeszcze nie tumaczyam, ale nieraz ju o
tym mylaam, bo w jej sowach odnalazam wasn
filozofi yciow: "Ja bardzo lubi pracowa. Kiedy
wydawao mi si, e wiat jest peen innych atrakcji,
duo lepszych od pracy, ale czas pokaza, e wszystkie
maj w sobie zaek rozczarowania, a jako nigdy nie
zawiodam si na pracy, i dlatego potrafi pracowa bez
nagrd. Ale wspaniae jest dosta nagrod." Nagrod za
dla mnie stanowi to, e jestem teraz w tym miejscu i
dziel si z Pastwem swoimi wraeniami o tej nie
wstydz si tu wynikajcego z subiektywnych odczu
uderzenia w wysokie tony najlepszej literaturze w
wiecie, oraz o tym, jakie to szczci, kiedy w tym, co
si robi, a jest to czyste, dobre i pikne, odnajduje si
samego siebie. Dzikuj.

You might also like