Professional Documents
Culture Documents
25
26
Nguyn, dn lng ny nh ni ting v tay ngh nu nng nh vy, cho nn, khng
c l tuyn lnh, dn s ti ch ph lm cc cng vic Ty L Thin.(5)
Tr s ca cc ty L Thin ngy xa nm gn ngoi ca Chng c bn tri
Hong Thnh. Trc nm 1975, c mt con ng tri thng gc vi ng L
Hun thuc pha ty i Ni, mang tn l kit L Thin, ngy nay l ng ng Trn
Cn. Gc ng Trn Cn/ L Hun chnh l v tr ca b phn L Thin do vua Minh
Mng ch nh vo nm 1840. Khong nm 1930 th b phn ny thu nh v khng
cn v tr na.(6)
4. Vin Thng Tr
Vin Thng Tr chuyn trch vic dng ung ln cho vua v Hong Thi
hu dng hng ngy; cung ng nc tr cho cc nh thn ung trong cc bui triu
hi (i triu, Thng triu); cung cp nc tr v ru vo nhng l k gi v t t
ti cc n miu quan trng; mang nhng ung theo khi vua Ng gi i tun du
cc a phng...
Khi chnh nh vua ch thn i lm ch t cc n miu, th bui chiu ngy
hm trc, n lnh ru v khay, chn kho Thng phng, knh cn xem xt,
nim ghi, dng n ni t, giao cho ngi chuyn trch ni y coi gi chun b lm
th ru m phc,(7) tc l ru cng ri, thn ban mt chn cho vua ung hng
phc. Trong nhng ngy bnh thng, Vin phi mt nhm thuc vin vo trc nh
T Tr trong cung T Th (Din Th) v mt nhm khc n trc Duyt Th ng
phng c sai khin vic g.
S binh lnh phc v Vin Thng Tr ty theo i vua m bin ch nhiu hay
t. Thi Gia Long lp ra 9 i vi qun s hn 450 ngi. Qua i Minh Mng, gim
xung cn 2 i vi s s 100. ng u l mt Vin s (hm Chnh T phm V
giai) v mt Ph Vin s (hm Tng Ng phm V giai). n thi Thiu Tr, l nh
s binh sung b vo vin y l 80 ngi.(8)
5. Ng H (hay Ng Ngh i)
Nh ngha trong ci tn ca n, Ng H hay Ng Ngh i l n v
chuyn trch vic nh bt thy sn p ng cho nhu cu hng ngy, thng k v
bt thng k ca cc nh bp hong gia (Thng Thin, Phng Thin...) v nh bp
triu nh (L Thin).
Di triu Nguyn, o qun nh bt thy sn ny c gi bng cc danh
xng khc nhau. Vo thi Gia Long (1802-1820), triu nh lp ra 2 i Ni Cn v
Tin Ng. ng u mi n v l mt Cai i mang hm Chnh Ng phm. Nhng,
qua thi Minh Mng (1820-1840), tn hai i y c gi chung l Ng H, ng
u l mt Sut h, hm Chnh Lc phm. Di l 2 ngi H trng, mang hm
Tng Cu phm. Vo nm 1836, s lnh trong Ng H l 50 ngi. T nm 1841 tr
i, triu nh quy nh dng ng dn lm ngh nh c thay th dn cho qun lnh
trong bin ch ca B Binh.(9) Vo nm 1884 di thi Kin Phc, danh xng Ng
H c i thnh Ng Ngh i. Nhiu nm sau , cc trng quan ca i
27
28
7. Quang Lc T
Quang Lc T l c quan chuyn lo iu hnh cng vic sm sa c bn
v ch dn, gim st vic bi tr n thc ung trong cc dp i l ca triu nh, nh
t t, k gi, yn tic, v t chc nu ru cng t v tht i... Nhim v chnh
ca c quan ny l c sot cc mn ho son ti ni cng t hoc ch tic tng, xem
c tinh sch v y hay khng.
Quang Lc T c thit lp vo nm 1830 thi Minh Mng. ng u l vin
chc Quang Lc T khanh (hm Tng Tam phm Vn giai) do mt ng quan trong
Lc B kim nhim. T , L Thin c t trc thuc vo c quan ny. n nm
1853 thi T c, Quang Lc T mi t di s qun l trc tip ca B L. Di
T khanh l Thiu khanh (hm Tng T phm Vn giai). Thuc vin l 1 Vin ngoi
lang, 1 Ch s, 1 T v, 3 Bt cu phm th li, 12 V nhp lu th li. Cc thuc
vin c chia lm 2 ban.(15)
Cc tc gi ca b i Nam hi in s l dnh ra n 2 quyn (237 v 238)
vit mt cch chi tit v cng tc ca Quang Lc T trong vic iu phi thc hin
v bi tr c bn. Trong c nhng on vit:
Phm gp cc l hng t v ngy k, cc th tht, xi, c bn, nu chn do
T [tc l Quang Lc T] bo cho ngi coi vic tun lm, ng quan ca T phi
thn n kim sot trc, sao cho c tinh khit y .
Phm gp tic yn cc ngy khnh tit, c hng 1 hng 2, yn n vinh cho tin
s c hng trn, hng gia u do T xt nhng th bc, phn bin nhng phm vt,
bo cho ngi coi vic tun lm, cn thuc quc ngoi phin n triu cng c tic
yn khon i th c B t, a tun lm.
Phm l L hng nm phi dng ru nu bng go np, ru nu bng go
tm, phi ng k chiu lnh go cng v cc hng ca cng, do ph Tha Thin t
gi thu lm, giao cho T c sc ngi nu, khi thnh ru, a giao cho ph Ni
V thu tr dng trong vic t t yn tic, nhng vt liu tin go nu ru, do
T chiu lnh chi cp.(16)
Hng nm, triu nh t chc cc cuc yn tic vo nhng dp l khc nhau: yn
tic chiu i triu thn, yn tic ban cho cc tn khoa tin s, yn tic dnh cho cc
s b ngoi giao... Ring v ba tic vua ban cho cc triu thn trong dp Tt m lch,
Ni Cc ghi rng:
Phm hng nm tit nguyn n, ban yn cho hong thn cng v quan vn quan
v Chnh Tam phm tr ln u sp hng ngi nhng gian t hu in Cn Chnh,
mi gian dng c nu hng nht 2 mm, c nu hng nh 3 mm, vn Chnh Ng phm
v Chnh T phm u sp hng ngi nhng gian t hu vu, mi gian dng c nu
hng nh mt mm ri... C nu hng nht mi mm 30 a tr tin 10 quan; hng nh
mi mm 23 a, tr tin 8 quan; hng ba mi mm 20 a tr tin 6 quan.(17)
V yn tic chiu i cc phi on ngoi giao, triu nh cng quy nh mt
cch rch ri. By gi, cc phi b ngoi giao n kinh Hu c chia ra lm
29
nhng ng cp khc nhau ty theo tm quan trng trong mi bang giao v chnh tr.
Quan trng nht l s b nh Thanh (Trung Hoa), c xem nh thin triu i vi
nc i Nam. Trong khi , i Nam c xem nh nc n anh ca hn 10 tiu
quc v phin quc ln cn, chng hn nh Cao Min, Vn Tng, Lc Hon, Thy
X, Ha X... Do , cht lng c bn chiu i cc nc y cng khc nhau:
- S on nh Thanh: i mt mm c hn nht (50 a), 7 mm hng nh (mi
mm 40 a), 25 mm hng ba (mi mm 30 a).
- S on Cao Min: c yn 10 mm.
- S on Lc Hon (ngi Mng): 7 mm.
- S on Vn Tng (Lo): 6 mm.
- S on Thy X, Ha X: mi on 3 mm...(18)
ng quan tm nht l vo nm 1828, triu nh quy nh loi c bn hng
ln... gm 161 phm v tr gi tin 309 quan 5 tin 42 ng(19) (Mi phm v l mt
loi n thc ung). Quy nh y cng c ngha l khi dn ln c bn hng ln vi
161 mn m thc nh th, Quang Lc T c trng trch phi kim sot mt cch k
cng v thn trng v cht lng ca tt c cc phm v .
Nhn chung, vic cung ng m thc cho hong gia v triu nh nh Nguyn
c t chc mt cch quy m v c h thng vi s lin kt cht ch gia cc b,
vin, nha, s v nhiu c quan thuc cp khc nhau. Qua tm hiu cc n v nhn s
trn y, chng ta thy cng tc y c thc hin mt cch nghim cn.
B. Quy cch n ung hng ngy ca cc vua v phong thi d tic ca cc
quan trong nhng dp l ln
Theo b L Th Dinh (sinh nm 1921), mt chng
nhn lch s tng sng nhiu nm trong i Ni
( phc v cho b T Cung, tc oan Huy Hong
Thi hu (1890-1980); hin cn sng ti Hu th
trong chn cung nh triu Nguyn c 2 loi c: c
Ni v c Ngoi. C Ni do i Thng Thin v
i Phng Thin lm. Cn c Ngoi th do cc ty
L Thin thc hin.(20)
Di y, da vo mt s sch bo v chng nhn,
chng ti ch tm hiu v quy cch n ung ca cc
vua nh Nguyn (thuc loi c Ni) v phong thi
d tic ca cc quan trong nhng dp l ln ca
triu nh (thuc loi c Ngoi).
1. Quy cch n ung hng ngy ca cc vua
30
31
32
33
34
35
C Tiu S (1913-1989).
C Thng L v my ng Th v qu quen
nhn nhng ng tc nh th, v h cho rng
l chuyn thng tnh, nn cng chng quan tm
lm g.
36
Yn, da xim nh Tng, m vua mun chia st bt ban tng cho my i thn
hu cng, th vua sai lnh Th v t tng vt ln chu n c lng che, gnh n t dinh
ca mi v quan. i thn vo nu c c dim phc ny th phi mc l phc vo,
quay mt v hng bc vi 3 vi t n vua, ri mi nhn qu vua ban.
***
Qua s tm hiu bng nhng nt chm ph v Quy cch m thc cung nh triu
Nguyn trn y, chng ti tm a ra mt s nhn nh nh sau:
- m thc cung nh triu Nguyn c t chc v thc hin mt cch quy
c v c h thng.
- m thc cung nh triu Nguyn li mt di sn vn ha tinh thn (phi
vt th) rt ln lao.
- m thc cung nh triu Nguyn nh hng rt mnh m v r rt n m
thc dn gian x Hu t xa n nay.
- S phong ph ca cc phm v cung nh triu Nguyn gp phn l gii ti
sao x Hu ngy xa li c n 1.300 mn n (trong s 1.700 mn ca Vit Nam) v
hin nay vn cn lu truyn c 700 mn nh c ngi tng kim k.(35)
- Tuy chnh s triu Nguyn khng ghi chp g v cch ch bin hng trm mn
n cung nh (y l iu ng tic), nhng qua cc tc phm Thc ph bch thin
ca b Trng ng Th Bch v Nhng mn n nu theo li Hu ca c gio Hong
Th Kim Cc (dy trng ng Khnh c), chng ta cng bit c phn no v
phng php lm ra nhng sn phm c gi tr vn ha y.
- Vn quan trng hin nay l chng ta pht huy gi tr m thc cung nh Hu
nh th no cho c hiu qu. V nn chng thit lp mt b h s trnh ln cp Nh
nc, ri UNESCO c cng nhn l mt di sn vn ha phi vt th quc gia v
quc t.
PTA
CH THCH
(1) Ni Cc triu Nguyn, Khm nh i Nam hi in s l (di y vit tt l Hi in), bn
dch ca Vin S hc, Nxb Thun Ha, Hu, 1993, tp 9, tr. 61.
(2) Hi in, Sch dn, tr. 189-191.
(3) Hi in, Sch dn, tr. 61,191.
(4) Quc S Qun triu Nguyn, Khm nh i Nam hi in s l tc bin (di y vit tt
l Hi in tc bin), bn dch ca Vin S hc Vit Nam v Trung tm Bo tn Di tch C
Hu, tp 7, Nxb Khoa hc X hi, H Ni, 2009, tr. 27.
(5) Hi in, tp dn, tr. 67-68, 215-218.
(6) V Hng An, T in nh Nguyn, Nxb Nam Vit, California, USA, 2012, tr. 358.
(7) Hi in, tp dn, tr. 183.
(8) Hi in, tp dn, tr. 60-61, 182-184.
37
38
(34) Trn Quc Vng, Vn ha m thc trn nn cnh mi trng sinh thi nhn vn Vit Nam
ba min Nam Trung Bc, K yu Hi ngh khoa hc Bn sc Vit Nam trong n ung, Thnh
ph H Ch Minh, 1997, tr. 20.
(35) Dn theo Hong Ph Ngc Tng, My c trng ca vn ha n vng Hu, K yu Hi
ngh khoa hc Bn sc Vit Nam..., dn, tr. 59.
TM TT
Bi vit kho cu v m thc cung nh triu Nguyn qua hai phn chnh: 1) Cc t chc
v nhn s phc v n thc ung trong cung nh; v 2) Quy cch n ung hang ngy ca nh
vua v phong thi d tic ca cc quan trong nhng dp l ln. T , tc gi kt lun:
- m thc cung nh triu Nguyn c t chc v thc hin mt cch quy c v c
h thng.
- m thc cung nh triu Nguyn li mt di sn vn ha ln lao, th hin qua hng
trm mn n thc ung cn truyn li n ngy nay, trong m thc Vit Nam ni chung v m
thc Hu ni ring.
- Tuy chnh s triu Nguyn khng ghi chp g v cch thc ch bin cc mn n cung
nh nhng qua mt vi tc phm nghin cu kh tn hin c, chng ta cng bit c phn no
v phng php lm ra nhng sn phm c gi tr vn ha y. Vn quan trng l lm th no
pht huy gi tr m thc cung nh Hu cho tht hiu qu. V nn chng thit lp mt b h
s trnh ln cp Nh nc, ri UNESCO c cng nhn l mt di sn vn ha phi vt th
ca quc gia v quc t.
ABSTRACT
SOME FEATURES ABOUT THE ROYAL CUISINE UNDER THE NGUYN DYNASTY
The article studies on the royal cuisine under the Nguyn Dynasty in two main parts: 1) The
organizations and their staff serving food and drink in the palace; and 2) Daily table manners of
the Emperors and the banquet etiquette of the officials. Then, the author presents his conclusion:
- The royal cuisine under the Nguyn Dynasty was organized and carried out methodically
and systematically.
- The royal cuisine under the Nguyn Dynasty is really a great cultural heritage, reflected in
hundreds of dishes which are passed downfrom generation to generation in Vietnamese cuisine
in general and in Hu cuisine in particular.
- Although history written by the Imperial Court of the Nguyn Dynasty does not record
any recipe for Hu royal dishes, we partly know about the method of cooking them. The most
important thing is how to promote the values of Hu royal court cuisine efficiently. Is it advisable
to submit documents to the government and then to UNESCO for recognition as a national and
international intangible cultural heritage.