Professional Documents
Culture Documents
Barcelona - 1 977
ISBN: 84-7162-695-0
Depsito legal:
B. 29.603 - 1977
Prlnted In Spaln
Impreso en Espaia
Imprenta Claras, S. A
Villarroel. 15-17
ANN IMO
PAMPHILVS
DE A M O R E
PNFILO
o
EL ARTE DE AMAR
Texto, Introduccin, Traduccin,
Aparato crtico y Notas de
L. RuBIO
y
T. GoNZLEZ RoLN
+-
A.
BARCELONA
'
BARCELONA
) /
'---"
.
\...
N D I CE
Pgs.
CRONOLOGA .
11
INTRODUCCIN
15
Manuscrito y siglas
P.'fFILO .
18
21
25
28
33
39
42
44
46
48
51
53
57
62
69
77
81
87
CRONOLOGA
1141
14
INTRODUCCiN
2.
17
floracin de compo
.
slclo
nes poetlcas en latn, de cara
ctersticas muy singu
l res, a las que se ha llama
do, alternativamente, come
dlas o elegas o comedias
elegacas. Tales poemas
no encajan ni en el gnero
dramtico ni en el elegaco
tal como nosotros los entendemo
s en la actualidad. Su
argumento y su estilo son cm
icos, pero su forma
habitual es el dstico elegaco. La
consideracin de uno
u otro aspect , o el de ambos
aspectos a la vez, expli
as,
el Amphttryon o Geta o Com
oedia de Geta et Btrrta,
de
V1"dal de Blms
(VI.tah. s Ble
ssensis ); y una Aulula
ria (o
Querolus?) del mismo auto
r.
Guillermo de Blois escribe
la Comoedia Aldae, y
Mateo
de V end'
ome a Comoedia Lydae
y la Comoedia de M1_
lone Constantznopolitan
o' Ricardo de Venosa
es el autor
de Libellus de Paulino
et Polla.
Pero la mayora de las
composiciones en cue
stin son
18
PROBLEMAS HISTRICOS
3 O.
20
c., p.
263.
philus
era
un
poeta italiano.6
XII i
'
P- 170, Les Belles Lettres>>, 1931.
5 o. c., p. 260.
Cf. razzini, Le lettere edite e inedite di Messer Gio
vannz Boccaccto, Florencia, 1877, . 194.
p
22
7
8
Liber
23
Neckham
DIFUSION Y PRESTIGIO
DEL PAMPHILVS DE AMORE
En Francia aparece la primera cita tomada del Pam
philus en 1124, segn la opinin ms comn, o, como
quiere Morawski, en 1212.1Q Se halla en el Graecismus
de Ebrardus Bethuniensis, que nos transcribe el v. 619 de
nuestro poema:
9 Es la titulada De duobus
socs, uno mendace et
alo
uerace y que corresponde al
.
nm. 27 en la ediClon
, de Herv1e
. ux,
Les Fabulstes latins, IV, p.
201_202_
24
25
XIV
11
12
26
27
28
29
es
14 O.
c., p.
264-266.
31
32
33
3.
P'D11lo o
el arte 4e ame.r
= 511
= 516
si la vieja la llama.
=83-S4
[=85
=86
34
estn
16
17
J. Corominas, o. c., p.
M. Pelayo, l. c.
326.
35
18
o. c., p. 17.
37
tados.
38
ESTILO
Uno de los aspectos ms significativos del floreci
miento de los estudios clsicos operado en el siglo XII
fue sin duda la retrica.
Se puede afirmar que los autores de las comedias se
servan de manuales de composicin y estilo, en los que
se describan los colores de la retrica.
Uno de estos manuales, d Ars uersificatoria, junta
mente con la comedia elegaca Milo pertenecen a un
mismo autor, Mateo de V endome, lo que no deja de ser
altamente significativo.
El autor del Pamphilus manifiesta una evidente in
clinacin a la descripcin retrica, por medio de la cual
pretende resaltar los caracteres de cada personaje.
Entre los procedimientos de estilo utilizados destacan
los diversos tipos de la repeticin de palabras.
As, encontramos la anfora, es decir, repeticin de
una palabra inicial ya entre verso y verso (vv. 391-392;
455-456; 549-550, etc.), ya entre dos dsticos elegacos
(vv. 451 ss.; 573 ss., etc.); la epifora, o repeticin in
termitente del final de un miembro o de un inciso (vv.
272-273; 315-317; 379-380, etc.); la paronomasia, o uso
de expresiones que contienen dos o ms vocablos de la
misma raz (v. 62: Unde, precor, precibus mitis desto
39
certis pre
cordta telts, / Tela nec inde queo ui remouere
mea; 9495; 207-208); la epanadiplosis, o repet
icin al final de
verso de la palabra inicial (v. 299:
Alter amat quoJ
amas, et quo petis hoc petit alter; 337).
Por lo que se
refiere a las figuras de los sonidos,
el autor del Pam
p ilus us e incluso abusa de las alite
raciones (vv. 187:
Szc multz multas multo temptamine
fallunt 278 345
437, etc.), Y sobre todo del homeote
leuton
la 'fo
de rima leonina, que es una de las
caractersticas de
comedia elegaca.
.
De las figuras gramaticales poc;lem.
gs citar el Min
ton, u omisin de conjUJlcioaes o pat
tru)as de>unin
entre varios miembros de fraSe (vv.
707-.,.70fY:3..,tes
caro
uultusherilis, / Verbt,tla ctm
s,
basta gata, WCIIS ); el polisndeton,
o coordinacin de
una sene de elementos en la frase
o de frases mediante
la
de partcU}as unitivas (vv. 367: Et
gemn
et probttas et forma decens u ritiSque,
44, 157, 359);
y
el zeugma, es dear, cuando un
mismo tr
mmo, frecuentemente un verbo
, lleva dos acepciones di
ferentes (v. 156: Nec mea mens mec
um, nec mea uerba
manent).
ocul_i,
cida,
n
te
La
tltetfora es empleada
en la obra diram
os
plag
40
fu
pr
1uev. ;
4l
4J
LENGUA
Podemos decir que la lengua es en conjunto correcta.
No hay, pues, faltas propiamente dichas y, a lo sumo,
se puede hablar de desviaciones semnticas y sintcticas.
As el vocabulario es muy parecido al de la poca
clsica pero con algunas palabras en laS que se ha pro
ducido un cambio de significacin.
De este modo nos encontramos con bonitas (vv. 285,
403 ) en el sentido de bondad, auscultare (vv. 195 ,
220 , 287 ) en el de escuchar, census (v. 78) con el
valor de mercanca, manere (v. 134) con el de ser
o estar, causare (v. 242) creir, seducere (v. 605)
corromper, copia (vv. 50, 324) riqueza.
Entre las palabras de formacin tarda se encuentran
nouiter (v. 1.52), pertransire (v. 181 ), multociens (v.
441 ), inconfessus (v. 569).
Tambin el uso de homo (v. 176) con valor cercano
al impersonal se y el de inJe (vv. 42 , 43, 177, etc.)
como caso de un pronombre es propio de la poca tardfa.
Por lo que se refiere a la sintaxis hay una serie de
particularidades que le separan de la sintaxis clsica y le
acercan a la tarda.
As, la conjuncin quod (v. 553) se utiliza en vez de
una oracin de infinitivo con acusativo, y tambin en
vez delut (v. 249) completivo.
44
NATURALEZA LITERARIA DE LA
OBRA
Es el Pamphilus una comedia que
se haya podido re
presentar? sta es la pregunta que
han formulado y tra
tado de contestar los distintos investigadores que se han
ocupado de la obra.
os, como Morawski y Evesque, niegan al Pam
phzlus la naturaleza de comedia
porque en el verso 71
hay una ruptura de la accin,
no lleva nunca el ttulo
de comedia y, en fin, por su form
a misma.
ara ambos estudiosos el Pamphil
us, a pesar de su
caracter drama'ti co, no es Cier
tamente una comedia sino
un a didctico vivificado
por medio del monlogo
o del dilogo.
Para otros, como Cohen,
ninguna de las objeciones
ropuestas lo suficientem
ente fuerte como para inva
li el caracter de com
que tiene el Pamphilus. Es
; Cohen cree vislumedia
brar la posibilidad de una ......
___. _
taaon pu'bli por uno
0 muchos personajes
o de una
reptaa.on r estudian
tes delante de un blico de
companeros Y baJo la direc
ci n del maestro p
Esta opinin conc uerda perf
- ectamente con la enorme
difus.6n de la ?bra tanto
oral como escrita. Pero
adems
se aus ta, tem
ancamente -hablando
al to que en
co
el Medievo se tiene
de la palabra'
o;wa, pues co
46
:.
47
TRADUCCIONES, ADAPT
ACIONES
Y PARAFRASIS, MEDIEVALES
Y RENACENTISTAS
siglo XIII aparece ya en Ital a una
.
i
Pnmera traduccin del Pam
philus en dialecto veneciano.
A mediados del
ler en
Archivto glottologico italian
o de Ascoli (9-10, 188586, pp. 177-255) bajo
el ttulo ll Panfilo in 1111tco ve
Esta traduc
ci n, en la que abundan
las int>t'hfetac
o
i nes errneas es, segn
r
,
su editor, un ensayo
. .
de prin':Ptante en estudi latinos, realizad
o por algn joven
oto de noble familia
. , ensayo
copiado por una mano
.
hahbil ser mostrado a
los padres y amigos, sin que
ya stdo retocado po
r e1 maestro.
Al sio xm remonta i8uahnen
te una traduccin no
ega (ltlCOmpleta: corresponde a los
vv. 1-490). Tam
btn sta ha encontrad
o su editor (E K
oIbmg, BruchsC
uck ezne
. r altnorischen
-
:.an Galathea,
48
en
Hi
sealemos:
ano
dad
li
Frente a esta produccin de insignificante
teraria y que actualmente slo conocen los eruditos. se
49
ente inters
general y como ver
daderas joyas de cual .
qwer literatura,
las adaptaao
nes espano
_ las del Arcipr
este de Hita y d
bachiller Fernando
de Rojas.
PAMPHILVS
es'
li
EDICIONES
Hemos contado unas 40 ediciones del Pamphilus an
teriores a la nuestra. Algo ms de la mitad de ellas son
incunables.20 Esta proliferacin de incunables es una
nueva e inequvoca prueba de la enorme popularidad
del Pamphilus hasta finales del siglo XV.
La historia de las ediciones del Pamphilus presenta
todava bastantes puntos oscuros. Los problemas plan
teados arrancan de circunstancias varias: a) La mayora
de las veces escasean los ejemplares y stos son por lo
tanto de difcil localizacin. (En este sentido es suma
trabajo de Becker, por indicamos las bi
mente
bliotecas y signaturas de los ejemplares que l conoce. )
b) Alguna s impresiones tan slo son conocidas por
referencias bibliogrficas.
e) Por ltimo son bastantes las ediciones localizadas
que carecen total o parcialmente de datos tipogrficos
para su identificacin.
La bibliografa francesa (Baudouin, Rolland, Evesque)
cita como edicin princeps una publicada avant 1470,.
til el
52
soms
de Jean
aux frais d Antome Bar
reau. Es una edici6n un
'
tanto' f tasma, por no
conocerse actualmente nin
guno
de sus eJemplares Be
cke: no la mcluye en su
:; :
::=
a) Pamphilus de amore
cum commento famtan
.
. nout-.
ter tmpressus ( Pars
1499), obra del
maestro ptette 1e
Dru por encargo del
librero Clau.o Jau
mar. Adems
de la particularidad
del comentarto, ha
de sealarse'
como pvecedente segu.
.
tdo otras veces la divtst
"6n en actos
Y escenas.
'
b) Pamphilus de am
ore cum commento fam
iliari recenter ac uigilanter
imp
en , 150 )
(
e) Pamphile ou l'art
, .
.
azme, comedte latzne du
X" siecle par A B
a doum ( P s, 187 .
ar
4)
. .
d) Esta' lttm
a ha stdo a su vez rep
roducida en Espaa
por Menndez y r,
nayo co
mo pe'ndice a su edici6
La Celestina (final
n de
.
del tomo I Vtgo
, Eugenio Krapf,
1899-1900 )
.
';s;
.
21 Entre ellas
ha de citarse una
!lota de D. Fernando Co
su &gistrum Libroru
ln
com'
PII11Iphi/i ( Bol
etn de la
tln en
su estudio Una
p . 402).
54
.......:rma
de la Historia., 70,
1917,
en
Espaa dur1171te el
55
ltimo siglo es la de
volver al pamphilus
, no
por una
renovada admiracio
n ante unos mritos
intrnseco
'
.
s post"blentente med
sm po reconocer
el inters bistrico del
. ?
ttv
este sentido el pro
ceder del Y
o
oc;s
== ;:
=
,
el
.Jar:
.
Mardn
'::
23 a. &letfn
pp. 395-46
7.
56
de 1a a. "-.l.-
-
de la
LA EDICION DE E. EVESQUE
La comdie latine en France au XIIe siecle, tomo 11,
la tradicin manu
scn ta. Entonces no
nos resulta nada
fcil d .dirn s por
una u otra de tales
variantes
.
2
testtmoruos en que
se apoya Evesque no
son
suficientes y estn
m l .os de agotar
Y representar el
conjunto de la tradi
cron. eremos que en
su propia edicin hay numerosas
.
lecturas que no se
hall
an en runguno de 1os mss. en
han
que pretende fundar
se. '-.zDe dnde
salido entonces?
3. El Parisinus 8430
no
erece tanto crdito como
le concede Evesque.
. . n o
Admttte
que su stemma codicum
sea fundado - Eves
que no dice ni
una palabra de su
fundamento
ms
hab
. ra que aceptar que el Parisin
us pesa
, r que cual
qwera otro ms. aisla
do
. no
tanto
mas . - que el conj
unto de la tradicron
: ,Y restante. E 1gual
.
mente su Leydenszs
no representa
1-..t
timamente a todas
las sucesivas rama
s de su esquema
4. Pero nuestra d
esconfianza con
relacin a la edicin
de Evesque sube
de punto cuando
pasamos a compro
bar la ro1acto,n de s
u manuscrito-base
Veamos. Son innume
rables 1os casos en que
el texto
de Evesque no coro
ade con P (su
.
Parzsz
nus ), ru se nos
dice de dnde ha
salido. (Evt.dentemente
de las ediciones
precrticas anterior
es . )
Como muestras d
taquemos alguno
s ejemplos partcularmente e
que en ellos
texto de Evesque esu Y
emos que el
,
r lta demas
de gratuito, amtrico
:
r:
'
1 ) Lecciones (corr
ectas)
de P (y de la m
ayora
de los c6dices).
29 precibusque
58
1 3 5 utrisque
Lecciones amtricas
de Evesque (y no
comentadas por l).
precibus
utriusque
202
213
214
513
576
quid
prohibebo
quisquis
palletque rubetque
hisque (uel hiisque)
quidquid
non prohibebo
quisque
pallet rubetque
hiis
et honor est).
En 2 17 Evesque escnbe con P ut tu (en lugar de
nuestro uel tu). Hay que adoptar uel tu (bien atesti
guado en los mss.), para alargar por posicin la segunda
slaba del satis precedente. Aqu Evesque sigue pues
fielmente a P, pero precisamente en un caso en que P no
puede tener razn (d. nuestro aparato crtico).
4 ) Hemos destacado esos diez ejemplos cuya ametra
Texto de Evesque:
8 certus
29 precibus
33
50
51
59
annuo
rogat
grandis
has
arsit
illa
reus
promere
60
81
90
111
130 tuum
135 utriusque
146 regnat
148 mea
sed
mea
inde
et .. . dolores
temptant
151
154
155
187
Texto de P:
tutus
precibusque
annue
rogant
uilis
nam
auxit
ipsa
suas
pondere
suum
utrisque
sedet
modo
et
nam
ire
sed . . . timores
fallunt
Y as sucesivaem nte.
Hay
todavfa. No pocas veces Eve
'
sque atrib.uye.
.
a P lecaones ..
trn.. m n.._,......
n..:
eluso las
. .as e m
acepta como texto
legitimo.
citado antes un buen ejemplo
(versO 215).
docena qw ahora en menos
de cien versos otra media
das
de lecturas falSamente atribuida
igualmente como texto clegfrimo s a p Y
del Pamphilus:
Nuestro texto:
556
591
604
616
643
653
Texto de Eves
que apoyado, se
gn dice, por P:
absque labore
hoc et
michi
et
consilii
curas
ille
61
LA
EDICiN
DE BECKER
tuvimos co
nocuruento de la edicin de Franz G. Becker
: Pamphi
manuscnta.
Itamente nos reguntamos si nuestr
a propia
.
_ on,
. .p
edicr
con un dispoSittvo crtico tan modes
to &ente
al de Becker, mereca publicarse o
si era aconsejable
aprovechar sencile
lam nte el texto de nuestro inmediato
ecesor Y aadirle tan slo nuest
P
ra traducn
es
ci
panola.
Examinamos pues el trabajo de
Becker para decidir
nos. oY he aqu nuestras apreciac
o
i nes.
. l . El texto del Pamphilus queda inmen
samente me
Jorado en
reciente edicin. Han desaparecido todas
aellas evtdentes corpcio
ru
nes que sealamos en la edi
cron de Evesque; han desapare
d
ci o igualmente numero-
:Sta
62
stemma.
pio Becker).
..
en
la
ptctica, destruye
6S
e)
edicin fue concebida, desde un principio,
C?mo selva entre los abundantsimos posibles mate
nales a utilizar pata su elaboracin : selecti
va en cuanto
a mss . : slo trabajamos con 15 cdices
;
y
select
iva tam
.
btn
en cuanto a variantes: en nuestro apara
to no figu
ran absoltamente todas las lecturas recogidas en ues
n
colactones; al confecnar
cio
el aparato hemos des
deado una pequea parte del material disponible ojal
:
hayamos despreciado tan slo lo verdad
eramente inttans
ceodente! La obra de Becker parece confirma
r el acierto
de nuestra seleccin entre los posibl
es manuscritos , ya
que entre nuestros 15 cdices hay
representantes prc-
Nuesu.:a
66
para
61
norma general de
los editores (nosotros
mismos la hemos seguid
o) cuando
la lectura adoptada est
bien y ampliamente atestiguada
;
pero cuando tal l
ectura aparece en
una ima minora
de testimonios, quin
acierta a deducirlos ent
re la ma
sa de testigos en jueg
o?
Por esta razn quedan como en
el aire y sin aparente
apoyo documental bastantes
lecturas de Becker. He aqu
unas cuantas mues
tras:
7 possu , _8 certus,
249 hec, 263 curis tan
m_
tis, 305 af
/ert, 444 ttbi, 448
istud, 478 carpet,
2
5
lab
1
ora, 574
nunc, 590 poscit,
606 potes.
El lector hallar en nu
estro aparato el apoy
o docu
men de estas lecturas
, tanto cuando las acep
tamos
tambtn nosotros como
cuando las excluimos de nue
stro
texto.
Condusi6n: Este examen
de
IIc:vado a que nuestro la obra de Becker nos ha
trabajo merece todava
pu..
blicarse ; sm ser ya la
primera edici6n
sado
Y tan l1Dportante
en el
ratura castellana.
desarrollo
en
el pa
de nuestra lite
an
Catonis equipollentia. )
El ms . de Toledo es un c6dice de buena factura exter
na. El escriba parece un amanuense profesional (algunas
partes son hov de difcil lectura por deterioro ulterior).
Pero hemos de reconocer que la calidad de
texto o,
s probablemente, del texto que tenia a mano para co
piar, -responde a lo que cabra esperar de su apariencia
su
y anttguedad.
ay bastantes pasajes sin sentido; muy notable, por el
em a .e plantea, es la palabra nitoni (644) en lugar
!f
70
Son incontables
variantes inadmisibles, ya
posicin de palabras, ya por
so 734 queda en nus
por ambas cosas a la vez. El ver
a prosa, por tranSp051Cln
manuscrito convertido en pur
philus ante fores fuit.
de palabras: Cum tuus iste Pam
escnbir: Cum tuus
tara
Para restablecer el pentmetro bas
Cum tuus ante fores
Pamphilus ante fores o
iste fuit
Pamphilus iste fuit.
defectuosos tomados
He aqu otras muestras de versos
al azar:
29
128
170
206
Etc .
stro aparato crtico muchas
(Hemos desdeado en nue
iramos ser exhaustivos,
lecturas del Toletanus si pretend
quier
stante ms espacio que
este ms requerira
ene.)
conti
textuales
s
ala
otro po ser el que ms anom
CJ e d
os
lem
sea
va,
cati
signifi
?
Como
-207; una pnmera
Toletanus trae dos veces los versos 206
siti?
86, Y. luego
vez, desplazados , tras el verso
stsen
vartan
cr nes
redaco
normal. Ahora bien, las dos
particuldarida
su
blemente :
t .
ci :
redac6n
ncia discitur usu;
Cunctarum rerum sapie
facit omnis bomo.
Vsus et ars docuit que
71
2! redaccin:
amr, cambia
72
de
altera doctrina mense.
la si
Discrepamos hondamente de Becker e.tl cuanto a
alemn
autor
tuacin y valor del Matritensis. Segn el
nuestro manuscrito es un ejemplar. contaminado que l
sita en determinada familia (cf. su stemmt). Para 1
sotros, M tiene muy poco que ver con los mss. que le
rodean en el stemma de Becker.
ao
Este autor cree que el Mmritensis remonta al
1491; pero es bastante ms antiguo, y, JI1I$ que conta
tante
minado de otros mss., lo creemos buen represen
( iunto con el Toletanus) del temprano estado lquido del
texto.
con
La cronologa tarda de nuestro ms. y su .
lee
se
que
creta en el ao 1491 se funda en una nota
cB
teaidos
COII
en el folio 1 v. Hay una lista de los trttados
"
tigio,
los mss. de mayor pres
dencias notables hasta con
.
0
f
nus) 843
como el F(lores) o e1 P,arzst
.
ris FZM; 629 et FZM.
alu da transpo
puesto que P, adema,s de
los vv . 691-692.
imil
" ares cuya
.
Y otros datos s
retar estos
. o M es
eCmo mterp
.
os.
d
e
d
Uno
rmmable?
.
enumeracin sera mte
ms.,
, 0 M es un
os los emas
un ms. contaminado de tod
_ e aternativa es im
p
totalmente ind<;'ente.
la nica posible.
.
pract
la
t
posible en
ca La:
dencia va ocasionaly precisamente por su m e
afinidad con
ros' sm
mente con unos o con ot
M es
creemos que
.
hemos adelantado,
,
nmguno. Segun
del
do
flui
muestra del estado
- como z - una buena
os siglos XIII y XIV
y en conJUllto
lorar sus 1ecturaS 4 prtori
290 (lectura aceptada
or del
algn caso, como el fall
legitima est casi
que la a
por todos los edd. ), en
ces ( slo
. tro
da por nues
.
) s cdi
exclustvamente atesttgua
. de U
otuo
acompaados por el tesun:
.
rdemos que el
ementana, reco
p,
1
com
.
ms . Como obsn
el de Toledo, un
es
lo
o
com
es,
de onms . de Madrid no
"tensis es espaol
el
rmosa
fe
portado a nuestro ;
3
15
:
texto son
sthles
non);
r
gen. Hispanismos vt
(po
no
390
en s us)
ss
)
296
a);
mos
,
for
(por
(castellano perra
d
r:-n: r:s
marcada
Ma:
( p:dr;
664 crecet (por cresczt ,
por lepus).
75
genuinas.
Viene luego, apuntando a la zona central, el P(arisinus)
8430; a continuacin OHKV, con lejana afinidad entre s:
los cuatro ofrecen dos notables coincidencias en los versos
129 (corpore) y 411 (quantum Veneris); y es muy fte..
cuente que vayan al unsono dos o tres de ellos.
Y, por ltimo, situamos los grupos SU, GN, DRI, con
un parentesco no excesivamente claro en su origen (fa..
milia L\ de Becker ), pero ramificados luego en subgrupos
perfectamente definidos entre s.
76
BffiLIOGRAFA
1972.
CO H EN, G., La comdie latine en France au xn siecle,
Pars, 193 1 .
FARAL, E., Recherches sur les sources latines des cantes
et romans courtois du moyen ge, Pars, 1913.
FARAL, E., Les Arts potiques du xn et du XIII sie
cle, Pars, 1923.
FRANCESC H INI, E., Teatro latino medievale, Milano,
1960 .
}ACOBSEN, ]. P., Essai sur les origines de la comdie en
France au moyen ge, Pars, 1910.
LEcov, F., Recherches sur le Libro de buen amor, Pa
rs, 1938.
LmA DE MALKIEL, M. R., La originalidad artstica de la
Celestina, Buenos Aires, 1962.
MANITIUS, M., Geschichte der lateinischen Literatur des
Mittelalters, Mnchen, 193 1 .
MENNDEZ PELAYO, M., Orgenes de la novela, Madrid, 1962.
MoRAWSKI, J. DE, Pamphile et Galate par ]ehan Bras
79
PALADINI-M.
MANUSCRITOS Y SIGLAS
(en nuestra
SIGLAS
RubioG. Roln
edici6n
y en la de Becker)
SIGLAS
Becker
80
cod.
SIGLAS
Bs
Bu
Er
Ga
H
Ka
K
Ko
Kr
82
RubioG. Roln
Becker
Br2
SIGLAS
SIGLAS
RubioG. Roln
SIGLAS
Becker
Lo
Ma
N
o
01
Ox
Ps
Pg
(siglo xv ).
.
Praga. Narodni Museum, cod. X.E
G. 85
SIGLAS
RubioG. Roln
SIGLAS
RubioG. Roln
SIGLAS
Becker
Pra
St
s2
z
Tb
To
Vt
v2
Va
v4
v
SIGLAS
Becker
Wa
W4
Wt
stria, cod.
Viena, Bibl. Nac. de Au
.
3 123 (siglo xv ).
stna, cod.
Viena, Bibl. Nac. de Au
3 1 14 (siglo xv).
ip. cod. A 4
Trebona , Bibl. Munic
e 10 3
eod
Zrich, Bibl. Central,
(siglo xv ).
( 1452-58).
85).
Vgt
Vg:,
Vgs
Wt
w2
85
PAMPHILVS
P.ANFILO
( PAMP H ILVS)
Vulneror et clausum porto sub pectore telum
Crescit et assidue plaga dolorque michi.
Et ferientis adhuc non audeo dicere nomen
Nec sinit aspectos plaga uidere suos; '
Vnde futura meis maiora pericula damnis
5
Spero; salutis opem nec medicina dabit.
Quam prius ipse uiam meliorem carpere possu
m?
Heu michi! Quid faciam? Non bene certus eo.
Conqueror estque mee iustissima causa querel
e
'
Cum sit consilii copia nulla michi.
10
Sed qua multa nocent, opus est michi querere multa :
Nam solet ars dominum sepe iuuare suum
.
.
St mea plaga suos denudet in ordine uultu
s
Que sit et unde uenit armaque quis pou
it'
Perdet et ipsa sue fortassis spem medicine.
15
Spes rdicit dominum fallit et ipsa suum
.
.
St tegat ex toto faciem motusque dolor
is
'
modum G.
88
eto
nuser
KGNR.
I.
certus
ZODM
.
tutus
PHKVSUGNRI
eo]
y llevo un
re
torm:nto. No me atrevo a decir todava el nomb
llaga
la
ni
golpe,
el
tado
ases
ha
me
que
de la mujer
c:Ho
permite observar el aspecto que presenta; (5) por.
cma
medi
la
s;
me figuro, para mi dao, mayores riesgo
es la
no dar con el remedio de salvacin. Qu va
Qu
mi!
de
Ay
?
marcha
la
mejor para poder iniciar
lamento,
he de hacer? Ando sin rumbo bien fijo. Me
no vis
y mis quejas estn altamente fundadas, ya que
lumbro ninguna salida a mi problema.
(10) Pero, si muchos son los inconvenientes, debo
buscar muchos remedios: pues el arte suele socorrer
Si mi he
muchas veces a quien lo tiene a su alcance.
, sus ca
.as
su
ente
detenidam
var
rida dejara obser
la
tdad
tdent
ractersticas y su origen asf como
a
atntina
duda
persona que dispar el arma, (15) sm
9
10
11
12
13
14
ars}
res
solita
F.
est
doloris U.
GN. armaque 1
fent
.,rt ,GN
ZM. quis 1
J
15 perdet] perdit Z tm=bet. GN lJtSll tpse rv
Y
.
16 faDit et l et faDit
arma
20
25
.30
.35
20
Z7
28
au1a R.
meisJ michi GN.
19
ire
cett.
90
alta]
V SDI
non
KR.
30
31
32
33
di:xi] die si G.
non tibi difficile est]
quod] que POSU.
OKD. .
rru-
91
di
40
45
50
55
modum dominam
41
4
2
wsque] usque P.
M di-
colarque p.
45 ]
ceteris
puc:utt
48
. su me KSUM.
9 4 me Sit]
50 rogat] rogant PGNDM.
51 !n 1114rg: K. nec] non ZO. decus ingens] -...
m-.......- decns N
mgens] 1ungens O.
92
con
56
58
59
hul
aam P.
O teDlOI' I IUllOl"
GM.
60
65
70
(VENVS)
Tune Venus hec inquit: Labor improbus omnia uincit,
Qualibet et poteris ipse labore frui.
Et monstrare tuos animos nulli uerearis'
Vix erit e mille que neget una tibi.
Quamque precando petes, prius aspera forte negabt, 75
Sed lene pondus habet llus asperitas.
Nam iurando prius quos uenditor pse negabat
60
68
69
94
curas
tanti P.
que] qui
UDRI.
quas O.
negabat
"
OHK.VSUGIM distruit N.
80
85
caza
90
96
aguas.
pable
95
93-138
94
9.5
pnmuml
pedes R.
OHMdabS!J PVR.
p,mw
mox
per
GN
tt] 1
st
..:1..:
,.....
R.
poteS D.
: 1
= ::;:o.w-J
potcnS R.
teris supeme
superlR. IDUI8S.
po.
97
qu.
99
101
102
103
104
105
106
107
108
98
105
1 10
1 15
.
legitur in V.. que p
h
erat fiet a.mica tibi. fiet]
fiat R nec I sit K. que
let
loca]
1 solet I. illa] z ipse OHV
S?
Slue potes] s1 non potes S ue potes N si que poteris G
que:; poteris V. iocis]
p
ludiera] lubrica D.
mouent] trahunt VSUG trah:ll!'t et s. u. mouent N.
necnon] nec nisi SUR! et
nec V. ei] om. O. letis]
letibus G. uultibus] menti
s offer ] offert M.
est] et H. pulchrior] pulchrius
nec] non DR.
despicit] despiciat M.
.
excttat] iDCltat. p nutrit] fouet R. facundia] CODCOJ.Ida
t
e s. u. facundia K.
.
.
mulcens] mulcet O multos R. lpsa]
Ipsa ipsa Z illa HSUD
ipse G. feros] ueros G.
98 Sic
100
100
J 0tts
modi :
= [l
a
en busca de excusas, y conquistars como tal amiga
la que empez siendo tu enemiga.
vida
Frecuenta los lugares donde ella suele hacer su
s,
sione
diver
alegres
en
parte
r
y, (100) si puedes toma
las
y
alegra
la
gusta
le
re
siemp
tud
;
hazlo a la juven
amor en
bromas divertidas . Todo esto promueve el
siempre
tate
las mentes juveniles. Mas todava: presn
hombre
al
hace
a
alegr
ante ella con cara sonriente: la
ni ha
o
callad
siado
dema
seas
ms atractivo. (105) No
a pro
canci
insignifi
una
encia
frecu
bles con exceso; con
. Una
galn
voca en una joven el desprecio hacia su
ta el
alimen
y
dulce elocuencia en cambio despierta
sal
zones
cora
los
a
amor: con su arrullo amansa hast
da
delica
con
rmiala
ap
n,
vajes. Si se presenta la ocasi
nte lo que
insta
al
dar
te
a
mism
violencia; (110) ella
le impide a
apenas te atrevas a esperar. El pudor
en re
empeo
veces abrir su corazn; pone el mayor
oso
honr
ms
sidera
husar lo que ms ansa tener. Con
haz
ma,
To
r:
deci
que
perder, forzada, su virginidad
de m lo que quieras.
de que
(115) Una importante precaucin en el caso
n y
posici
tu
tu atuendo sea pobre: que ella ignore
uersihus uel
G. illi] ibi I. uiribus] uerbis D
uiribus Z. insta] ista Z.
VSUGNRL
110 quod] que GNI. mox] iam ZOK.V. psa] iUa
promete] pro111 sinit] sciuit O sunt I. illi] iUam GN om. R.
.
dere P depromere R.
lmbere K. ipsa] illa
copit
]
copit
habere
112 sed] et GNI.
negat uel uetat H.
ZHKUI. negat] uetat VGND
K.
te
de
114 de me] de se DRI
sil cum R. curta]
115 hoc ] hic K. caneas] fugimus U taceaS K.
lt
99
s habituque;
Maxuna sors paruo contigit inge
nio.
Plurima mundus habet sua que uici
nia nescit,
De quibus apta sibi plura referre potes
.
Crede quod interdum multis
mendacia prosunt,
Et quandoque nocet otnnia uera
loqui.
Et famulos famulasque domus
sibi sepe loquentes
Allice colloquiis muneribusqu
e tuis,
Vt semper referant de te bon
a uerba uicissim
Et pascant domiiam laudi
bus usque tuam.
Dum dubio dubias mentes in pectore
uersat
An faciat uel non, nescia uell
e tuum '
Tune multo t mptami
ne 'sepe fatiga, '
.
Vt octus possts uictor amo
re frui.
Pelli.tur huc animus honnum
uel pellitur illuc
Sepe labore breui, dum manet in
dubio .
120
125
130
122
l23
124
125
M.
NM
P = -}Ltes] po
tes. piusa referre sibi D. potes]
crede] credo PKGNDI
omnia] nimia S plurim. D
uera] uerba S (non P) uete z.
famulasque] tamUJas
scias H;_ loquentes ]
.!!. . domusque GN
G
GN
COWB] I
.
127 referant de te]
de te
.:_
et s. u. uiciuitn N. referant H uicisshn J t...
126
128
100
G --"
t!u::s K. lau
dibus] Cum laudibus M. .tuam] tuis
129
uerset I
. .c.cvvu. t-n'
'TIV"'<f...-..
uel KVSM an . . . aut 1 an . . .
<u-r. ...... ...
uel
sciant GN. necial nesclat 0HSDIM. tuumJ
suum P.
.
131 tune] tu N. temptamine) conamtne H .sepe1 sese O
132 possisl poteris HGN.
130
an
an
I. faciatJ
_..
] compelrlitu D
133 hominum] baminis Z e:ius O. uel pellitnr
compellit R. illucl iDkS:
.,;,.,..,.
134 labore) in hora R. dum) spes YUl'!
101
135
.J!
140
(PAMPH ILVS)
:.o;a:
;
135
136
137
138
139
140
141
142
143
102
et
e
a en todo momento entr
(135 ) Cuidos de que hay
e
llev
e
ent
tem
o que pruden
vosotros un intermediari
jez
Ve
la
s
pue
os,
vos anhel
de uno a otro los respecti
e
las relaciones entre jv
de
juez
en
e
erig
se
sa
envidio
hablarse.
, irritada, les prohibe
nes y, al propio tiempo
se dar
y
o
tiempo se ha dad
Lnzate: todo con el
temer
que
hay
y ( 140) nada
mejor que t lo esperas
ni
aadir
de
he
o
N
te asustan.
en esas situaciones que
en
y,
istars
empeas, la conqu
una palabra ms; si te
ibilidades.
pos
mil
rn
ece
ofr
se te
cuanto inicies la tarea,
ena sa
il al que goza de bu
PNFILO (A solas.) Le es fcro
s, no
rza
fue
o; pe ste, falto de
lud consolar al enferm
Los
)
(145
a.
ad de su dolenci
deja de sentir la realid
ue
sig
or
am
mi
y
vian mi dolor
consejos de Venus no ali
yo habia
aqu
sta
Ha
.
n affigido
reinando en un coraz
ora la espe
ranza de ayuda: ah
espe
a
tod
a
puesto en ell
mismo dolor.
o, pero subsiste el
ranza se ha desvanecid
rinero me
el
! No saldr a flote: ma puerto
Desgraciado de mi
un
sco
bu
)
las olas: (1.50
ha abandonado entre
hacer ahora?
Qu podria yo
l.
n
co
y no puedo dar
: deciditan slo a la muchacha
Mi esperanza mira ya
e ir a hablarle.
damente, me convien
144
145
146
147
148
149
150
151
se uel
se POHVSDRIM ades
nec] ne M. adesse WGN: abes
abesse K.
tur] alienatur D.magis K. pectore]
non] nam S. alleuia
meus et u. t uel sedet V.
GN
OH
s
magi
s]
meu
PSU uersa
.
sedet
at
regn
OHV
l
te
po
in illa] nulla G.
O.
i
consili
]
i
K.
auxili
modo et u.
modo] micbi HR
t GR. ) non zsu.
i
nqu
teli
J
quit
teli
GN.
non] quo sed R. quero] querens SU. nec
lam] in iDam O ad istam
et) banc I
] mens PVI. ad il
mea] nam P.u.spes
ad) i11am K.
R in (et s.
KN. irel inde R.
auper V nouetit
. illa] ipsa GN.
nouiter] leniter HM.
DI
nitidis
imdis]
152
153 formosa] fermosa
cor-
s.
s.
mea
103
155
w:r
esset
adit!gR
104
quod
sequi
O
turJ
sed ]
==
ti:
si P. loquar ZOKVSNM : loquor. PHGDRI
!:Jss:!cDGN
S et
cognoscit] cognouit H.
etJ
V
nec
A_lli erian
ZGNDI
OGN.
158 habitust
159 affectu.J afm
fectu
PD. paraui ] putaui
160 sed] SI N. excussit]VUexcl
usit H. que] quid U qua
R
que K.
161 COgJ10Scere1 llgiiOscere u
162 necJ . non HKVSU. nec
165
labra! . . .
trepidant
P.
0:
uoluete K. paren
GN.
.
uotzereJ retine
milla PG uilJa et s.
168 Post 169 GN, del ex GN
. ibi] ...t.. GN
GN
..
l
.
unuu
w.
milla
SU: tmiluque
U)
(GALATH EA)
GALATEA
( PAMP H ILVS)
Sed modo dicamus cordis secreta uicissim
Dictaque, preter nos, nesciat alter horno.
Demus et inde fidem fieri sic, postea dicam !
Primitus incepi: primitus inde loquar.
Nos modo concordes debemus uera fateri.
Gracior in mundo te michi nulla manet:
Vt te dilexi, iam ter pertransiit annus,
Nostra nec ausus eram uota referre tibi.
Tempore non longo loquitur sapiencia surdo:
Nosque diu frustra non decet inde loqui.
Te constanter amo, modo plus tibi dicere nolo,
Donec tu dicas quid placet inde tibi.
175
180
185
In
178
179
181
182
106
(GALAT HEA)
171
172
174
175
176
se
Bueno, confimonos mutuamente los
tros
no
que
ms
nadie
mtcra
La
yo.
r
habla
do,
segut
acto
y,
nos a que as sea
ha
tiva parti de m: tambin tomo la iniciativa para
de acuer
blar. Pero con una condicin : hemos de estar
PNFILO ( 175)
do en decir la verdad.
( 180) No hay para m en el mundo mujer ms en
que estoy
cantadora que t: hace ya ms de tres aos
declararte
a
ido
atrev
a
hab
me
no
y
ti
enamorado de
mi amor.
en hablar a un
El sabio no pierde mucho tiempo
diado en
e
derm
.
sordo: tampoco yo puedo exten
qwero deorte
no
nte;
vano. (185 ) Te amo profundame
.
e me digas tus
una palabra ms hasta que por tu part
sentimientos.
modo
U?lo o. .
.
dicas] di.ces VUI. ]
186
187 temptam.tlle}
conamme
. u
..... .
.-1J
liUIU<a e""'
H.
..::
...
modo SUGN
tib" o
noJoJ
l
.._..._
nt
.......- -
edd. ple
107
190
(PAMPH ILVS)
Sepius impediunt iustos pec
cata malorum.
Hic nocet alterius, non mea culp
a michi.
Sed tamen auscultet me gracia
uestra benigne,
Et liceat domine pauca refe
rre mee.
Inde Deum celi, testor quoque
numina terre:
Non loquor ista tibi fraude
uel ingenio.
Hoc m et in mundo te non
195
200
OHKVSD
1:
108
O.
O.
PNFILO
200
'
__
gratior ulla
109
205
210
(GALATH EA)
204
205
206
209
210
211
212
213
1 10
G.
215
q
s] quamuts sts O. ut] uti G. possis] possit O }lOSs1!WD
Gw
qws stm que] quid Sit
z sun
] sum N Evesque. quisue meus
sit amor] q"' meus est animus
o
necnon dare uetba
sun ] tthi nec CUiquam probibebo
S
WCI
U (d 213)
] t no O. uerha] uera N.
simui tan P8nter
GN. tanttun] tecum OK tamen Z d
recor] te. precor p Evesque.
]
non
co ll
oqwo] colloquiis K.
(}d] q
KVGNR. e tibi] inde loqui U micbi tibi O.
(
u
Ste_ legttr in 0: ire uenire tibi num
petenu (cf. u. 215). loqui tibi nec] tibi
prob09).
.
tenga
es buena o mala intencin, aunque la juventud
Pues
.
.
.
za<la
avan
edad
la
que
mayor agudeza de visin
r.
mejo
a
todav
ven
es
jven
los
bien,
si los viejos ven
co
a
r
(205) A pesar de tu juventud, trata de llega
amor. En
nocer quin soy, cul es mi posicin y mi
stro: a la
mae
al
hace
todas las actividades la prctica
. Tan
sabe
to
cuan
bre
hom
el
prctica y al arte debe
sin
arte
habl
r,
veni
ir,
ita
perm
me
slo te pido que se
er
10)
conc
y
(2
que falte reciprocidad en las palabras,
i
intim
las
er
emos conoc
tar citas. Sin dilogo no pod
tu
r
one
exp
ra
aho
t
dades del corazn . Ya puedes
opinin sobre la materia .
puedo prohibir ni
GALATEA Ir, venir, hablar. . . no te lo
te tiene en todas
transen
a ti ni a nadie. Cualquier
(215 ) Los buenos
partes derecho a utilizar la calle.
una joven que con
modales y la cortesa requieren de
ja una llamada de
teste a quien le pregunta y que diri
.
saludo a quien encuentre al paso
otra cosa: que venTodava concedo sin dificultad
214
215
216
dare
tihi
nec GN Ioqui
M. probihebo]
add. s.u. K)
u'bi Z tibi uel K (loqui sque.
non
?X"M Eve
N.
. . huc SUR
ZHKVGNM: quod tu ueluel.
huc O.
g-2 1u!itu
P uel tu
ut
.
.
.
uel
tu
ut
DI
ut tu uel... huc
GNDRM.
ZHSU
ueniat
llis
218 uenias POKVI :
] uerha reddere l. pue
.;;t
111
220
225
( PAMP H ILVS)
(GALAT HEA)
ista] ita R.
221 ludendo] ridendo H.
222
michi
PO tib"1 uel
112
PNFILO
atrev?
V. paciarl
nu
rltfl I r
228
229
230
231
233
235
236
237
Su.
. .
michi.J
alloquium ] coBoquium""'"SM.
nempe1 namque
nequeo]
todavta o
tmtum] soJum . R.
tibil tibi nequeo GN.
modo R
G uenitque
..J
.. _,1 displic:eam.
_
....
ne] nec OM non .lA')Un. ...a:
.
0
nos] nam K non O.
cum] dum PK. ffucritJ apto& ettt
.
V.
K.
113
(PAMP H ILVS)
tm
el amor prohi
GALATEA Aunque los abrazos alimentan
er
a a la muj
bido y los besos engaan con frecuenci
a eso, pero
te
men
nica
y
que los acepta, accedo a ello
hombre,
ningn
a
pues
)
(%40
,
no aadas ya nada ms
excepto a ti, permitirla yo otro tanto.
mi padre y mi
A punto estn de volver del templo
me rian. No
no
madre: debo irme a casa para que
rlar juntos,
cha
para
das
faltarn otras ocasiones pereci
.
otro
s
en
uno
ambo
y, entre tanto, pensemos
en el mundo en
PNFILO (Z45 ) No hay ni hubo nunca
ha fondeado
tero persona ms feliz que yo! Mi ancla la Fortuna
Di011 y
en sus ansiadas playas! De pronto
vo a casa rico,
vuel
pues
,
d
felicida
de
do
me han colma
:t,'!S e;
r .
114
D
boc ZHM qui S hac
lla
KDIR. hic POVI :
R. sim] om.. GN. il
ut
]
quod
,.L
om
bec U et GNR
IM: nee
ipsa OGN.
t Z. DOD ZOHD
de mente mea} mea . de men : Cll:Utiet ZOKVUGNR.
PHSDIM
PKVSUGNll. excutact quod OGNR.1 nee r.
non] nec HGNDRI. ut]. ipsel ante GN. sui] fui ZPGNDI.
uelutl memor oHKSUR
249 illius]
250
251
252
254
253
ipsius
255
255
256
U"':fuaJtem] frequentans I.
Ordo m S:
259 ab FODR.I:
262
263
et
270
in PH
:her
cura
na,
265
257
258
259-262
261
260
resolver:
va quedan otras muchas que no s c6mo
en pa
ella
con
o
exced
y
me
(255) si me entusiasmo
nos
aduras
habl
bles
nteni
inco
labras o bromas las
no
uo
asid
trato
un
si
das;
enta
frecu
Z curis
miDe
HN.
Fo
265
266
267
268
269
suum
muttis
suo]
.ZI.
tJ
-]
. multis Dll
nocmt
. J multcls.. P noeuitl
.
.
:
oVs\JDlUM
..:L..t.
. - t.br S.
o. m. ZPHKGN l
.
271 et"J 0111. o. labor om.
O.
nia] omnibus
..
M.
.. . .
272 nullus] ullus P. .
. . :.wsa
Pl . .. L'i
. . .
)".II*
273 ....
.
. . . . . J
.
...._. . .,. ..,
274
. . .
..
.
om.
111
278
279
280
282
281
283
285
286
118
275
280
285
290
furor ZPKSD.
nacencia } noxia U. uitat) uincit H.
nos} non S.
degit ) deget HK.
apta]
est
apta H
.
c
t
cunctis
M.munstra l magutra
V.
u is]
D
bonitatis] probitatis UGNI bonitatis ue1
prob"ta
1 tis V
causa] causaque SGNDI. consilii consili
]
is N.
en
me
287
289
290
291
292
293
.pu
ZOHS. et
nosas
Ll-
1
D
KYS IJWIA
fal1et GN .fallat quta
I. mil]le
GN. nam]
non] nam O. uellem} . fallesn
multa GN. uito] uite. OV. nnYu
nocet ZKVSUGNRI manet u.
tO GN.
sed] si Z et O. cito &mal fama
tu
gra
119
295
(ANVS)
Alter amat quod amas, et quod petis hoc petit alter,
300
Sed tamen assensum non habet inde meum.
Est nimis ille probus et honesta coniuge dignus,
Sed michi displicuit quod dare disposuit:
Promisit ueteres cum pellicio michi pelles.
Sic sibi uile meam munus ademit opem.
Si datur ad tempus, dat et affert commoda munus'
305
Ius legesque suo destruit ingenio.
Quam petis, ut credo, nisi per me nullus habebit'
illa meo subiacet imperio;
Insuper tpsa sw sum dux et conscia facti
'
N nimi
295
296
paruaJ
UDR.
tu nostra
internlll DOI
197 tu] en HGNM. tua uox eat nter utrumque] lcia en (etItri V.
H
D) nostra pericula nosti OHSD. eat nter] cognost
GN.
298 cnmen eundo] eundo crimen U.
299 petit] cupit S.
300 indeJ ille OHUGD
120
me V.
nacen
por todos los males del mundo. Las habladuras
e
aunqu
san;
descan
no
ya
y
ncia,
aparie
a
de una mnim
Cir
sean mentira, crecen no obstante al andar. (295)
los des
cunstancias insignificantes echan a perder a
.
s
;
pasos
sus
Situa
graciados, mil infortunios siguen
stn con
cin y su esfuerzo se estancan en esperanzas
palabra
tu
que
turas:
desven
mis
sistencia. Ya ves
bre
encu
viaje entre nosotros dos y - te lo suplico
.
achaca
con tu ir y venir el crimen que se nos
eyes
neficios; rinde la ju5ticia y. las l
,
eonqws
l
en
deS
La mujer que pret
yo - sin mi intervencl, pues
1
a mi imperio; por amididuta, Y0 soy
a ':,oluntad.
- cr:o
e
esttLd sutD1Sa
6:5i.
dicatut.
o
'
PGN
.
uesteS
tnkbi OM.
pelles J
sibil
ditectoht
eua.
meaml
tllelnD GN.
cett. COilJlfJJOda
omma DRI
] Jm!:t
nisf!Jer me U.
-'--"-
t-L:.J uuu.
...,.
. :
lllSl per me DWl""'
nullus) uDus D:
...:U--. . ... ]imperio subiacet
--:o
.
.
..
308 nam] nulla o. .ma
.
.
illa meo KDRI. la] fl'i:
. .u:':
. l .
.,. .-.-. . . :a ..
a
307
.309
apsa
11*. r,
..,.......,
,_
..
lit
310
( PAMP H ILVS)
Hoc
315
320
(ANVS)
(320)
.
Plura uolunt et plura petunt, qw.bus mstat egestas:
digeo tanta referre pudet .
Quantis m
n . .
llllctas multas habui dum lloruit etas,.
. discessit, 1
Copta
p uribus indigeo
325
Me mea debilitas runus exspoliauit et etas .
Commoda nulla facit arsque laborque' meus.
.
.
Si modo nostra tib1 ptodesse tuuamina
sents
Deprecor ut pateat hinc nuchi uestra domus
'
.
carptaS
'isec
122
muchas
da
dos de miseria: me
gentes los que viven agobia
os.
men
de
lo que yo echo
vergenza enumerar todo
la abun
r de mi juventud;
flo
la
Conoc la opulencia en
s cosas .
cha
mu
os
men
echo de
dancia se alej de m y
os me
a
los
,
adems
salud y,
(325 ) Mi quebrantada
i ; ninguna como
indigenca
han reducido a la mayor
trabajo.
e de mi arte ni mi
didad est ya al alcanc
dixeris] mid
ZUGDR..
320 quodcumque ] quecumque
dixertS H.
tibt
GN
cbi
mi
is
petunt ]
nisi dixeris S dixer lunf] multa KU. uolunt
321 plura1] multa SDR. p
.
petunt . . uolunt HU
P.
323 multas babui] babui multas
.
l ---1:-.;t....- ....,.
unuRI et]
324-325 Om. Z()KV.
. eupolmit ...,.
325 nimis] nimium GNDRI
]
] ars GN. .Jabo-que lafacitl dabit DRI . arsque
326
{):;_ .
bor
GN.
328 ut pateat) p1aceat {ut OIJ!r.)
(PAMPH ILVS)
Hinc tibi nostra domus et cetera nostra patebunt,
Sitque sub imperio copia nostra tuo!
Multum grata michi modo nos concordia iunxit
'
Pactaque sollicitet nter utrumque fides.
Hinc preco ut uigilet sollercia uestra !ahorque,
Et raaone sua rem bene prouideat.
Principium finemque simul prudencia spectat;
Rerum finis habet crimen et omne decus.
Verbi principium, finem quoque conspice uerbi
'
Vt melius possis premeditata loqui.
330
335
(ANVS)
Hac manet in uilla nimium formosa iuuentus
Crescit et in cunctis moribus ipsa bonis!
Non fuit in nostro melior nec dulcior euo.
Sscipit ipse meam tam bene pauperiem!
Precellit cunctos omni bonitate coeuos
Pamphilus et socios laudibus exsuperat.
'
340
329 nostra]
331
332
335 ptmCiptum
336
337
124
GNI
V.
finemque] princlpiwnque
finem D princ:ipiun1.
:epemfF!e S. prudencia} proudencia
D. sptctat]
p
]
decus scelus .
finem
uerbi] i . . finem P
. .. uerbum
finem 'F!oque
uerbi} finemque respic:e
COilSptCe
finan
a de
Si t llegas a reconocer la bienhechora eficaci
re
siemp
tenga
nte,
adela
en
mi ayuda, te pido que,
abierta vuestra casa.
spec
tui D.
Z.
..
loquii
K suis .U.
.. . DIL Jplt
342 suaclpit} .-inet
343
l <iN.
...,..
....,.....n.
r.:JUt'IU.UU
. .
P.
bolsJ
suis boJs
nrD """ De U
m- <?
'"""
VT
&1"\
...-
345
350
355
360
126
como un
(345) Sabe ser tonto con los tontos y dulce
un justo
fija
sabio
el
s:
cordero con las personas dulce
a
lmite a su propia locura. Ya no quedan en nuestr
l
que
cios
benefi
Los
ud.
rectit
tal
es
de
ciudad jven
dechado
consigue no los devora el despilfarro. Es un
rbol
un
de
(350)
de honradez por ser de buena cuna:
nta
adela
raleza
natu
La
.
bueno slo cae buena fruta
s
rstica
caracte
las
,
indicios
ante
ordinariamente, medi
pa
un
nte
generalme
tener
suele
hijo
de la raza ; un
recido con su padre . . .
Veo a Galatea de
(Aparentando sorpresa.) Anda!
odo lo que he
vez
tal
br
pie junto a la puerta! Ha
dicho?
habia nadie aqui;
( 355) Yo creia, Galatea, que no
pura verdad.
no obstante yo no he dicho sino la
entre los j
l
igua
e
Pnfilo, indudablemente, no tien
tlosamen e su
maravil
a
venes de esta ciudad; gobiern
m
reno
Y
ideracin
cons
a,
vida . La aureola de su estim
er
univ
n goza de
bre crece sin cesar, (3&t) y con raz
ta
resul
lo
el
r
po
sal simpata. Es muy rico, pero no
a
Par
le
obab
.
repr
engredo, y su fortuna nada tiene de
355-356 Om. G.
355 hic] sic O. esse]
Z.
HSND
]
Gala
qnam
thea quzcq
Gala
0.
quem
] .
postquam O quamquam KM.
.
PVUN
putaui
putabaml
H.
.
356 tamen] om. D. nimis] modo
n] cunctos
cunctts po=
357 hac] ac ZSD nam U hic .GN. pre
.
orbe K.
]
urbe
D.
lit
pre<:el
cunetas
preceltli SRI
.
OVD i1la I. suaml sib GN
i1k
]
ipse
.
GN
358 egregie ] egregiam
N:
mfll'g.
359-360 Om. G, in
et' J om. M
essem
361
362
nimium]
Om. G.
multma H.
sed}
..
semper
ott.
DRI
. .
KGN. acmJ
nec
K.
365
37 0
375
380
rcm
bene
rem
si
bene GN si
bene
tu
tu bene
rem bene st
V.
365 ille] ipse K.
366 iudicat] indcat D.
367 decens] dicens M decus R.
368 mecwn] hec mecum DR secum U. ooucedunt] cedunt R.
369
duos]
modol
si]
deos S duo D.
tamen VU meis O non
deduximus N.
GN. uacuis]
fatuis DRI.
128
llanos.
in
ton
hanc
etiam P.st uel
DRI
si tu mente y tu :raz?n se
o mas bien te disgusta
por el asunto' si te gusta
En cUanto a lo que
clnelo.
hablar de ello' por favor,
qisi mante
me digas, yo no soltar prenda; si
rlo . . . , Y0
comunica
si
pero
nerlo en secreto;
r
un
lado
de
(375 ) Pero
(GALAT H E.A)
364
371
373
374
375
376
377
378
379
380
381
,, f
%:;) ",
.. '
(ANVs)
382
383
384
.385
.386
.387
389
390
130
quo] quod O quid VR. quo uenit] unde sit D. uenit] uelit
iste]
K. tuus] tibi S.
huc] nunc P hic modo O. casus transmsit] transmsti casus
KDR. an] aut S.
querit] querat POHSU.
scel.us impedit] impedit scelus GN. bonorum] roborum U.
p
sepe] senper M.
pauper ) ego pauper sim M sim pauper ego VS
paulispet
ego . Sic] om. VSM. michi PHSU: tua OGNDRIM
sibi
tibi
Z om. V. premia] munera KGNDI.
IStud ZPHKVSU: illud OGNDRIM.
altera] alter ZH. tu nosti] dum nosti Z non nouit
HGNM
URI.
ille
.
tonto que me
No soy villana m haY pudor
tu
qu
. viene este
retenga; tan s6lo me pregunto a
traido
ha
te
Sl
saber
discurso . Cunto me gustarla
o . . .1 O.. . 00
uf la casualidad o el famoso Pnfil
caza de recompensas?
acaso tu discurso a la
GALATEA
:!da
.
(385) El
taculiza siempre la actuaan
LA ALCAH UETA
con
---= .Jo
-mc:n:uu '
menos 1o ha
frecuencia sufre casttgo
a la caza de recomello
aunque pobre, no por
te
mi pobreza. Como
pensas; s conformarme
fan.
mi
de
o
frut
sido un
con
dije antes, todo esto
existe con
qut
haba en saberlo no
la segunda
bi ' convertirse en
fidente alguno), pero pued
loe
..,., en
y. los dos podis
--
realidad' Sl ambos a una
noble Y t
ef amente es
tasia ( 310) (eres
(). n:s
vuestra
sici6n y la igualdad de
PHKV ambo
o
inu.
. 1
"':
39.3 nec] Olfl;, .e& est . _.
D
394
396
397
csse
R.
.Jcm
. . ....,.,...
.;.... psa
...:_..:::
psa]
....
G(?)N. ;;;"K e& ipS8
.
midJi]
satis
..
.
Br'. . ON.
__
....;.w.;..;....
....]... m.
.
. 1,
spec:l4S
.
uel .IKlciabu
-- -.::- ...:"" Z.
.s
.
spc::Qesl
. . . .
.
1
iuueatusl iuuenGJf;..,... * Pd
'7h
..
..
. ..... .
V
.
.. '
m..
.
'
!"'.......
Of!l J.U
U1
(GALATH EA)
(ANVs)
Conuenit ut tua sit consensu teda no......twn
'
r-
.
Sed tuus mterea militet ignis ei!
Exercet _corda iuuenum Venus ingeniosa;
Quisque hoc studium colligit ingenium.
.
Incitat hec antmos, dat largis odit auaros
Leticiam sequitur tristique fugit.'
Narraret nullus Veneris quantwn ua1et
usus
'
405
410
(GALAT H EA)
415
ZPHDIU:
UD]
SU mewn uel IIUUDl V
405 tua sit] fiat D fiant 1.
]
concessa S c:onaessu z.
406 Jni!itetl militat GN.
408
D capiat GN.
409
SUGND
.........
) C<tl.
411
eneru q1laDtuJn ZPSI.lGN
Dlti.M: QtJafttulil Vdtil
B2
r.;i71 (ta___!VJ
t u matrimonio cuen
padres, pero entre
los
de
te con el consentimiento
armas con
tanto . . . que la llama de tu amor mida sus
corazones
I?S
el galn ! La ingeniosa Venus adiestra
talento.
adqwere
juveniles ; cualquiera en su escuela
detesta
,
s
generoso
los
a
Ella inflama los cprazones, da
.huye
Y
alegra
la
.
de
busca
a los avaros, . (41t) va en
r
valo
to
cun
contar
sabra
de la tristeza. Nadie
a sus ensenan
las prcticas de V; si atiendes
zas, sers dt por vtda \U)a villana .
meum
:de
..
--
. . .
'
420
(ANVs)
erd_a
425
FZPOysu: nec
HKGND .
0
GNI. farne RIM
nisi ZPHDRI: nisi
fame
420 in tali] om V l
en] lumen crimine S. habet]
e
habent OHVsGNcnmm um
421 nimiS] om. U. J uere SU
uera GNI
422 prestat] superar DRI
423
bene prestar
rumores edtl
1 34
GN.
UD.
SU
causamque
leuabo]
rurr:.orPr;:m
erum] uerum prestat
J ett urumor
S
pl
leuando H.
me
n est
LA ALCA H UETA En esta materia la murmuraci
(GALATH EA)
418
419
d sale
v
siempre por encima de la realidad, pero la
solos.
s1
por
anecen
desv
se
ores
triunfante y los rum
.
bu
los
Yo apartar de tu camino las murmuraCiones, deva
rOS
vuest
Y
los las cuitas timoratas; vosotrOS
mi astucia.
ns quedaris encubiertos al amparo de
de Venus
as
prctic
las
(425) Pues conozco a fondo
a ase-qued
to,
talen
mi
a
as
graci
y sus artimaas ; asf,
gurada la empresa.
e: qu he e
GALATEA Cuando vea al galn, aconsjam
hablar con mas
decirle? Si t me vas dictando, yo
.
.
seguridad.
Y ID1 secreto,
deseos
m1s
e
confiart
debo
si
s
No
de por doquier sus redes;
(438) pues el engao tien
ua Y buena
con todo, quiero poner a prueba tu leng sutileza.
tu
fe, y saber a dnde pretende llevarme
424 Sic leg#tu in
42.5
426
427
428
tu H.
calfiditate ioc:os.
predkesl predicas
0predic!s G :
N. ;ps&J_ !;.._,SGNDR
bescido z DeSCIO
tihiJ
ftt. G.
VD,n. Y
meuml
435
440
(ANVs)
LA ALCA H UETA
445
ille
433 ipse]
IM. meum
ti sibi] meum petiturus z sibi
meum petiit U meum sibipeti
petiit GN.
434 uera] nostra U.
435 nimis] SU. sol
sibi ZKVsUDRI: sibi sol
sibi O sibi solo HGN
PM sola
. poseo] queso I.
436437 Om. G.
4.36 LPtior N prius
H. incipies POSUDRI:
...u. vnoo. om.
K.
. incipias
437 temptamine] mol
elimin ZHSU.
quid l. ipse } i1Ie OHV
ipse et i1Ie Z.
etl ut VGNR 0111. Z.
440 dicet] t
GN
J. ::f:j f!esSU.
441
442
136
non
res]
GN.
res non
nam res
N.
homi.ni cett
. .
Ja..
pu
el
443
444
446
445
447
448
449
450
( PAMP H ILVS)
455
460
465
uerbts O.
4.54 qnopque ] quodcumque M queque
dengant z.
Z quoque V. denegat]
138
(ANVS)
C:
procurarn ningn
4.58 nec]
4.59 quo]
460
461
462
463
465
467
non
met
SM.
N
IID
(]OlOI
..
_,.:_._ ]
qua uel
CJUf' V
....
..-.
'i-
.. .sahrtiS . SUGN
mee , ..
..
ll1dm1
llllus
lu P
salutis R.
R talutis od.dOloris V.:,__.
. .....
..:.:;..1c, H salutisJ. ...met
etl JJJ1UB
. ... lJt ] tuDt ...-
poc:tar] ,OHSJ:
..S.: T
--
inde
\1dt
mors
H
inde mori
. ::::
......_.
PO'iGDM
1)9
470
(PAMP H ILVS)
Quis labor heu tantum posset superare periclum?
Spes mea tota perit, inminet hora thori.
Nec uiuente suo michi nuberet illa marito:
Crimen legtimos est uiolare thoros.
prorsus meus est labor iste redactus!
nichilum
d
A
Et mea cura sue perdidit artis opem!
Nulla dies mitem dabit et nox ulla quietem,
Semper me miserum carpit inanis amor.
475
(ANVS)
480
dolor se di
ALCA H UETA Mucbls vet& un h)menso
amaina tras
al
v
venda
ll
gDl
un
sipa al instante <>
alegre
eS
o
despejad
da
un
unos leves
de una
salk
largo .temporal de lluvias;. 1 al
LA
tras
:li:c:i!Jr
140
nec] nam K
om K[)l --u
Tm...
UJA:Dl
u.._ 0111. V.
cbi U. illa]
mid]
;
lpla
m..
.L.....!
wun
... wa J lp5a
N --:.
nu
47'
4n
476
478
480
479
482
un
cha;
485
( PAMP H ILVS)
Vt pa promissis matrum
solercia uanis
Plorantes pueros admon
et ut taceant'
Sic me fortassis falso solam
ine pascis,
Vt dolor a tristi pectore
tristis eat . . .
(ANVs)
490
483
495
490
U fietus
et
48
lJQbis
J>lt>nlissum K. mattum]
matris RI.
8 adrnonetJ
nent KN admouet P
489 solamine] adow
temPtamine GN.
142
uanis]
492
493
uenus
495
496
(ANVS)
Cursus
500
re
grandes
siempre en vela proporciona generalmente
re a merced
siemp
estn
tesn
el
y
s.
confianza
La
curso
go, tras un
de las vacilaciones de la suerte: sin embar
sola.
s
por
crece
principio feliz, la confianza
qerc; o no
PNFILO (505 ) No puedes saber si ella me
_
mtumda
las
ocultar
r
amo
al
me quiere? Le es difcil
des del coraz6n.
( PAMP H ILVS)
505
(ANVS)
, SU mente Y SU co
LA ALCA H UETA Mientras yo }e hablo
labios; disfruta de escu
raz6n estn pendienteS de mis
le; . sus brazos
char mis palabras . sin perder detal
lica que le cuen
sup
me
y
alrededor de mi cuello (5lt)
a lo largo de
uando
C
.
mandas
te los recados que t le
510
dili&i
.
...-.
.
-] .
11 te GN .
506
507
508
509
....:.
510
511
'
l.
quenter,
Fessaque si taceo me
monet ipsa loqui.
Hs aliisque modis cogn
osci.rnus eius amorem
515
Nec negat ipsa michi quin
sit amica tibi.
( PAMP H ILVS)
(5%8)
(ANVs)
retrase
.514
.515
.516
517
518
519
.520
146
525
.... D
N] Hfaba_
.Ma,na et seanicies
nostnt
CODJoda
gJona
lllll1Ilonita O attonitu
Z. fit] stat H. tui]
diu
uerb!s fruimu.rl
uer
bis
fruitur P uerbis uti
uerbts Evesljue.
mur K fruitur
. tubetq
palletque nrbet Pa.fletou.
K'. treQuenter] ue] paliet mbetque VR
uicissim OGN
monet] mouet ZOK iubet M
etus amotem] in
tima cordis GN
.
nec] non S hec Z. ipsa
nunc] tune VU dwD ) il1a ODR. tibi] tui K.
cessum SD. adesse O. spes] mens VR. successus ] suc
] haDere D.
Om: S.
Sic _legjtw in
DR:
tollit] tolet M.
obta.
nitu]
tu
tol.lit mas.
.
522
523
524
525
526
527
t4f
528
529
530
5.31
532
533
535
540
148
:ec;:
om:
535
536
537
538
539
540
541
534
'
C::
res D
frausJ mens P.
542
eti
a disponer enseguida de los dones que te he prom
do yo.
si le parece
Ahora debo ir a pedirle a la joven que,
_(545) Si
go.
bien, acuda aqu para hablar a solas conti
ra una
surgte
Y
mi habilidad consiguiera la entrevista
En el
.
hombra
tu
tra
mues
oportunidad. . . , por favor,
hay
siempre
a
enamorad
una
de
alma y en el coraz6n
lo
darte
tal vez
indecisiones: un breve instante puede
que anhelas.
oculfuego no puede ocui
( e va, hablando soz.) Un gran
S
deshora.Qu
. llre Pnfilo
(Dirigindose ya 11 Gtllatea. El po
J
.
a
toda
a': :i:
543
549
550
551
150
que;
0'!'.
552
553
554
555
556
557
558
559
560
565
570
560
575
semina
cia
animi
q
,.,...
... ,. langor.
_...,. _
567-568
568-567
152
dicamine S.
!peq
GN.
t]
G. caret] caua O. eius]
et eius GN.
_ VS. taces] taceas
tpsa ] tpsa ua:t
do
VS. quoque] mo
P. grauat] gt'aUet R
grauit z.
ti:
ademn de retirarse.)
V duros]
561 mandat] mandet PO.
562 Om. P. labor 8tllcior solet
] solet gratior esse labor D.
564 ewnJ cum R. acer]
omrus
565 non] nec J?l. medicina] meP. amor] arnoris 1 arnat R.
566
(GALAT H EA )
Me premi ieris V:enus
mproba sepius armis,
Et m.tchi uun facrens sem
per amare iubet
Me iubet e contra pudor et m
etus esse pudic;
569 plagaque
S
quoque
parat P patiter G. necemqueJ nocetquemU
V
SIC
quoque:] uos quoque HK uosque
tibi
.
R
res_
S
tectus] rectus PK tutus DRI tactus
571 inde] enim M .micbi O. 1 certa M. cm:wnsp1CeJ
.
conspice PH. nteotel men GN.. .
S.
572 sintl sit G. uerba:] uerbi .GD- twt loqui
570
nos
pmnn P.
Venus] Venus
573 premit
574-575 575-574 P.
1 uidetur O.
m. uam p uun
574 et] nunc ZHU baoc ....
575
: --(.dor
et pudot lJ.
,;.
iuhet]
151
Hiisque
(ANVs)
coacta meum
nescio consilium.
(GALATH EA)
585
590
mismo
fuego.
daret
..
.... ....
...;.;,._
mentis vv<>VU.voo
..,....05
mi ayuda, pueda umros.1
__
_
L.-:.:..:
1.54
hay aqW
me
RI.
No
z6n de temer, en estas circunstancias jams habri tra1ci6n. Ser tuyo, tal es el nico deseo de Pnfilo: (581)
a eso tienden todas sus aspiraciones Y esfuerzos . e
ha contado en todos los tonos sus punzantes congoJaS
y la pasi6n que lo abrasa cuando, llorand amargamen
te, se expresa como sigue: Galatea es nn l?to, Y
tambin el remedio a mi tormento; ella , umcam.ente
ella, es capaz de herirme Y de CtJtar?le!
llorar,
(585) Ante sus lgrimas, la oomS16n
.
de
. f..o.ndo
Y' no obstan.t' en el
. de IDl corazcSn, me
nns
muy content. . Vefa que t<ldo saJa. . al tenor
,
.
_.__
. L
deseos; adveftf qte a las dos a la os IWnlliiWII el
584
585
586
587
588
589
590
{Wt) y que l
ltor-
amor, con
.
595
(ANVS)
lngeniosus Amor portas et clau
stra relaxat
Vincit quicquid obest ingenios
us Amo'r.
Vanos pone metus, pueriles corri
ge curas
Mecum dulcis Amor te petit ut uerru:
s!
600
(GALAT H EA )
605
(ANVS)
OSGNDRI
l
Iocus es]set esset non
locus GN esset
adhuc ZPGD.
ne
esse
R IDl. O.
nostri
598
599
se
nec
ZO. ad hoc]
156
HVGNI
592
593
600
601 furtiue]
ts} culpe S.
futtiue V
fnrtiua K.
men
604
606
605
(:J)1
pueuJ pnellam oa
bine zok:VUR: hoc PSGNDIM
LA ALCA H UETA
de la Razcn!
, de
(115) Un hombre bueno, guapo , de alto linaje
nuestro
.
a
ormar
f
Amor
dulce
Y
!
gran fortuna
lese
lado como aliado ! Cllese la Fama vocinglera, cl
to,
prop6si
igualmente la inicua murmuraci6n ! Nuestro
sin deshonra, tiene va libre.
se deblte
GALATEA Oh Dios! jEn etmntas indecisiones
empuja
en
a
qui
(W)
o
,
el coraz6n de un enamorad
!
Amor
le
implacab
e
temor
el
de ac para all
da
dos fuerzas opuestas atormentan a uno
( GALAT H EA)
620
Estas
608
609
610
611
612
158
614
61.5
616
617
618
619
620
621
622
625
(ANVS)
Vt maiora suo surgunt incendia motu,
Lisque repugnando maior et ira furit,
Sic Venus ipsa suis ipsi sibi noxia bellis
Surgit et opposita uulnera lite fouet.
Non potes ergo tuas bellis extinguere B.ammas,
Sed cum pace tuus micior ignis erit.
lmperium Veneris fac, dum sua miles haberis;
Ne nbi sit dampno lisque !ahorque tuus.
Incipiens temere, male perdis gaudia uite,
Teque tuosque dies noxius error habet.
el te?Ior. El
comendo a
e
stempr
hacer;
qu
sabe
enamorado no
la herida
aviva
errar
su
con
y
e
errant
anda
,
la deriva
aunque luche
del amor. (625) A m me domina Amor;
con mayor
sin tregua contra l, l responde al combate
da de
agota
da,
tras
da
a
violencia. As, atormentad
que
antes
:
tristeza
con
decir
de
luchar en vano, he
y noche : lo que desea Amor, lo p
630
635
160
potp OtesTlitis
637
638
01.
inci
ZPHVStJDRIM. teanere
uenere S. ma1e perdis (
mala P perdis ma1e O. puda ]
. . .
!!?!G
PHGlf G)] perdis
dens .
"" ...._
.. ....;.
K.
GN
tua
...
... J Z
te qo
...
.
.-
K tu6 D.
.
t.ulJSClUe
tuOS-
161
640
Nocte dieque tuos nec minus ipse uidt.
Alter in alterius fert tantum lumina uultus.
Res dabit ambobus ista morando necem.
Sed, reor, hoc quod amas leuiter depellere credis?
Huius dscidii mors fera finis erit.
645
Paree iuuentuti, complectere gaudia uite;
Leta decet letis pascere corda iocis.
Et modo sola ueni paulisper ludere mecum:
. ec. tibi nostra. domus poma nucesque dabit;
Vtx ent tste meus sme
fructibus angulus unquam.
De quibus ecce frui quolibet ipsa potes.
650
Sed modo . . . nescio quis uir fortiter ostia mouit
Vir fuit aut uentus . . . sed reor esse uirum . .
Est hamo! er quoddam nos prospicit ecce foramen!
Pamphilus est, uultus si bene nosco suos!
655
Arte seram retro paulatim uique reducit. . .
'.
eca;1L
162
OHSUGNI
un
..
M.
651 modo nescio] aescio .modo D nesc:iofutris U. mouitl mouet
ui 1 sic GN ita O. 0111. R. futtiterl
UO conmouet
H polsat SGNDR.
M lllllqUie S tetqUC
.
..
V.
uique.l. l.t$qUe
.,
Z ec:ce
16l
660
( PAMP H ILVS)
a de mi vida !
PNFILO Oh Galatea, la razn suprem
aun cuando
Ni
dos!
onga
prol
muy
Dame mil besos
mi ardiente sed; al
os haya recibido, se apagar
665
670
659
661
662
663
664
destrms
164
s placens galanteos.
contrario : se aviva con esto
,
brazos mt mas completa
(685) Ya estrecho entre mis
Y sagrada a. grata
felicidad ! Sostengo la dulce
la que ha dirigido aqu
ad,
alid
mi corazn! Feliz casu
cobija lo que ms
mis pasos, ya que esta estancia
quiero!
tu camino.
ve por
(ANVS}
tirando d
habilidad, poco a poco y con fuerza est
espero ya
que
A
.
.
.
ras
cerrojo. . . Viene hacia nosot
para hablarle?
coo _loco?
Por qu, Pnfilo, fuerzas mi puerta
que lDlS dineros
Pues me ests rompiendo una puerta,
manda a ver
te
n
me cost. Qu pretendes ? o qui
to Y vudpron
dilo
,
decir
me? (660) Si tienes algo que
,. .. v;oy a hablarle Y
....,.m
v"._...
LA ALCA HUETA Me llama la
que
m
da, (1'1&) pues ucho me temo
vudvo en segui
,
se le ocurra llegarse hasta aqut.
.
O -1..,.... ) r OH.
GN om.
...-l.nrit HN
I"'L
OHN
"!. _....:..u V
667 huc] hic K. diresitl t
]
1d
quod
c
hc
G.
iml ibi
668 iste] ecce
quodSGN
Jnquor GN reuertar] reuertor S
669 me] me mea R.
e
GN. l
reu
HK nemque ni
rn'FI.'T1TU
0... . nam nins bec
670 nam nmus hoc L-_v.,u:u
nimium GNDR. uereor1 ue-
666
en]
cum
mis P
c.uwG
toquat:K]
..:..4... I .
mmus
nat!l t vs me ...
..
.
---A uema
J '1J
rear R. ne uenaJ2
hic PK ad . te R. om. GN. ostl$1
"""'
671 clamas} damans .
hostia cod4. plerlqtl-l!
16.S
( PAMP H ILVS)
;;
(GALAT H EA )
que
PH.
166
la impetuosa
Ahora sf que dulce
, Galatea, a
mVltan
nps
adecuado
lugar
el
y
juventud
.
que
sacrar nuestros corazones de felicidad! He aqu
es
p
os
bacra
s
Venus juguetona tira de nosotro
ca.
r
en
rlos
pone
a
invita
p
que le son propios y nos
pos
A e, espero? Suplicando su ayuda correre en
te con
indulgen
s
,
favor
por
T,
(180)
.
helos
an
e
mi conducta.
qutame. las manos de encima!.. . 1te
l
IUlllO,
GALATEA i P,._a
nada te sirve tu acoso.
ests cansando en vano1. JDe
.....; ....
. pL-.ct
.
.. ..
......
ll
no puede ser' 1 B.lo,
Lo que pretendes.
a
diendo
ofen
1a
manera
-'de
.t
esas manos ! . . . De mala
1
-Pn!
w<a
-,
VOJ.VQ.
1 A punto es
una ga.1
Qu es
m!
de
A
filo, rettta esas manos.1 . . . (G85)
. .
, _Y
facilidad
qu
,Con
casas fuerzas tiene una muJer.
PNFILO
r,
(&75)
1=
J.
. .
es
deprecot
te
]
este I POK. Post ,. 680
flll. in GN. 24 .,_ in V el (s.b
uotaJ.om. 2. POHR
4l txj
OHGNI>R
tul nuJliC U.
l
K.
681-682. Post 684 SU D.
frustta GN.
681 teJ me G. 1'1Jjrt$. nempel
GN.
i11e
.
682 istel
. D. .
.. ..1
tu ll$ O. uttiiS<lue]
684 :..-...
.
...._
..... uiads] u.inc:5 JIOSU1Ill .D UJCC$
686
sequtPIIW'
1 ,.. m ... ,
me operisJ 14 "'!
z.
urasque
t67
Nos modo
700
687
168
er;Ih.er;clZ}:n
W ....,reldem
ruJDPilfll! turpiter o.
=
anhelat] anhel8 =]
.
]
u
696
698
(tilectam GN. respectual] respec
699 quam quem
aufers PH.
of
S
tus VDRI despecUim ] fers]Jacrimas
M. tuis] tua D.
.
ZDGN
700 curque] cur
O.
701 reus] deus
.
702 ista PHKSGNM: ipsa ZOVUDRI.
el S
703 en] et OHM sum SU. quecumqu
704 sic] sed PD.
169
705
710
71 5
720
(ANVS)
Ante fores uacuis tenuit me femina nugis,
706 modo sim liber] sim lber adhuc H. sim] sum PKGND.
racione] modo morti GN.
707 uultus herilis] uultusque hilaris R.
708 complexus] amplexus R. iocus ZOVGN: locus (locusque R)
HSDRI iocls UM ioci P. edd. uenus K.
709 dedere] dederunt ZPOM.
710 hortator] hortatur GND orator ZSM hortatum R. micbi]
in U. amor] omen R.
711 intumuitl intimuit O intrauit GN incubuit DRI incumbit K.
712 hortanturque] hortaturque PVSUDI excitatque ille O. se
qui
michi POHKVGNI: micbi . . . sequi ZSUDRM.
713 meos] meus GND. subuertit] peruertit GNDR. error] ar
dor H.
714 quem] quod S. ncstra tibi gracia surdal sunJa michi gracia
nostra SU nostra gracia tibi sunJa I.
..
170
inflam
se
ante m Amor con su arenga: as
exhor
me
todo
as
;
pasin
y me abras la rabia de mi
ena
ta
funes
Esta
ras.
fecho
inables
:
ta a cometer abom
eso lDl
por
y
os,
sentid
mis
rbado
pertu
jenacin ha
..
buena voluntad no pudo or tu voz.
,
lDl
(715) De todas las acusaciones que recaen sobrepues
resndr,
eres t quien, en buena ley, debieras
lDl delito.
de
to
obje
el
y
t habas sido la causa
en tan en
enfad
se
s
orado
enam
dos
que
No est bien
sto, que
disgu
un
serio y si ocasionalmente, sobreviene
?ra
enam
Los
n
t o caso sea de corta duraci
ste
ces
desli
los
a
lgenct
indu
con
dos deben tolerar siempre
dula;s
cmn
od
de una cul-
el peso
mutuos ('128 ) soporta con paciencia
,
r la vieja, por favor
.,
..
A
..
....
a
va
""6'-pa comy- - . Mira,
so
a
spechar
no vaya
utate esa cara compungida : que
i ad entre nosotros.
tus lgrimas, alguna culpabild
:Or
:...mda
meritis H
715 acrcuso l accuses GN. merito]
717
720
721
713
essem
o..
uamuis
D iaJn
sed
ter]
- \. duoslOdiu
essesJ .esse
KM
0111.
S. amanteS] ami-
602.
a
Y
l:.
ferJ
SUGN.
fert
DR
cul..oel culpeque M
tllfWW
HM ista KD. Post 718 .reTR
123
en
=l
171
(GALAT H EA)
Conuenit ut nostros que
ras quasi nescia casus,
Cum res consiliis facta sit
ista tuis !
Fructibus ipsa suis que
sit cognoscitur arbor:
Tuque michi factis nosceri
s ipsa tuis .
Poma nucesque michi dar
e
non
bene disposuisti,
.
Cum tuus lste foret Pam
philus ante fores?
Vt 1ocus esset, ad hoc tua
te uicina uocauit
Quo spoliata forem uirgi
nitate mea! '
O quam magna foris te fecit
causa morari !
Quam hene uestra suas
ars tegi t insidias !
Impleuere suos scelus et
fallada cursus:
730
735
:d:
172
...
7.33 nucesque] nuces D. dare non bene] bene non dare SD dare
bene non U bene dare non R bene dare (non iJ!") N.
7.34 cwn tuus iste (ipse P) foret POGN: cwn tuus lSte (lpse S)
fuit HKSU cum tuas 1111te fores I c:um tuus 1111te fores Y
c:um fotet iste tuas M c:um stetit ante tuas R cwn stetit
llllte fores D c:um tuus iste Pamphilus Z. Pamphilus ante
735
736
737
733
7J9
ats
ut
P.
P scelus uel
ars
113
In laqueum fugiens
decidit ecce lepus!
(ANVs)
740
Increpor iniuste. Pr
ocul hoc michi crimen
abesse!
Qua racione uoles
me satis expediam .
Etati nostre male nome
n criminis huius
Conuenit, aJ:s tanti
nec studiosa mali.
Si qua modo concepta
ocis contencio uobs
745
Contigit, absenti qu
e michi culpa fuit?
Sit quecumque pote
st, ni1 ad me lis utriu
sque
Quam mouet insipiens,
non ego, uester amo
r.
Die tamen ignoti seri
em michi, Pamphile,
facti ;
Huius origo mali ne
sit operta michi.
yo
:r:O
750
(PAMPH ILVS)
Arguor e mnima si
scires ordine culpa,
Estque michi meritis
durior ira meis.
Sed decet aJ:chanum
celaJ:i semper aman
tum,
740
174
esse
ha cado, como
PJU
ILo
.r.
me
no
se me debe ocultar el
Se
acusa - si lo supieras todo! - por un
motivo insigni6c:ante, y JD1 desliz
.
no se merece tan
746
0111
1 1
751
opta -
__
ine1
u uste SGN
.
e=rcuJpam
uel culpam
GN
C!IimiO a ontinel m
- Dlt durior
] ,grmdior UM.
um;JU
ita] m; H ipla K. GN Wari
sempet} . Sempet' GN.
753 an:banuml atcbana
r.. OM amutem PH.
a:laril ce&re OGNUI. IIIJl!U1.U'UID amanar
752
michi
y. . .
. meiS] meiS
t7'
abest.
Tantum lenire rixas tibi conuen
it ire;
Quod superest inter nos decet
esse duos.
(GALAT H EA)
755
(ANVS)
I amicos duos G.
757 illi] ille G. nostros quas
i] quasi nostros PK.
758 res ne] ut 0.
ne ZPKGNR: ut OHUD
udud V. perapult] tgl
.
l ret V. ista] illa GN ipsaIM nec S
759 quod] que P quid KG.o
S
a te] ante M.
760 ut] ne DI. hoc] hac
G. non ] nil GN
761 dedisti] dedistis P para
sti
762 ars] res OS. patet] paret ZH.
Z. ipsa] ista OHKUGN
763 sic] t GN. curuum
] tectum S. percipit]
desPicit GN
CODCl.prt H.
765 et] sed P heu O.
est
sutilezas
peranza.
766
176
modo] mi O. captiua]
.
capttua
captiuam
per orbem ] tanto spo
liata decore ud captiua 1.
orben V. orbem] urbem
per
GN.
claudet ZOHSUM:
PKVGNDRI. Post u.
claudit
766
legi-
767
768
769
Dl1
..
.1\.
ud
V.
.
saptentes p
tn
770
775
780
re modera
un amor desmedido! Vuestro caso reqme
n que con
decisi
la
con
certar
a
cin y prudencia para
el co
ente
cruelm
roe
a
discordi
La
(715)
.
viene tomar
sus batallas, se
de
amparo
al
y,
orado
enam
del
razn
os arru
sea tu
Pnfilo
Que
!
mujer
tu
lle. Que Galatea sea
gra
anhel
vuestros
ya
dos
cumpli
s,
ambo
marido! Y
a lll1 ayu
ente
igualm
s
gracia
(78t)
y,
ayuda
mi
a
cias
da, felices, acordos de m!
hahe]
gat l.
772 quod]
771
non
cum
ZOHKU
nam
V. male]
mala K.
inmoderatus]
moderatus O.
773 uestros PHKGNRI : nosttos ZVUDM nostras S om. O. mo
dus] modos D modo S mens O. et} ut 1 om. S
774 quodque] quidque M quod Z. deceat] doceat. GR
de-
amantum
OKUGNDRI.
'
776
m
778
779
780
bene] meJius
amcdite
seua
bec Uta
OHGN .
esse
DI
I.
com
N.
179
{
'
182