Chaucer Geoffrey - Opowieści Kanterberyjskie

GEOFFREY CHAUCER
Opowieci kanterberyjskie
(Canterbury Tales)
Wstp z jzyka angielskiego przeoy, wyboru pieni dokona,
rozdzia X Wstpu napisa i przekad Opowieci kanterberyjskich przejrza
WITOLD CHWALEWIK
Redakcja Biblioteki Narodowej:
JAN HULEWICZ I SAMUEL SANDLER
Bibl. Nar. S. II, Nr 138

Poprawiane bez egzemplarza oryginalnego.
Podzia prologw i opowieci na podstawie angielskiego wydania
The Canterbury Tales by Georgie Chaucer (edited by Sinan Kkbugur)
Special thx: Typcio wstp i pomoc w poprawkach.
WSTP
Geffrey Chaucer
I. KRAJ I RODOWISKO
Przyczyny natury historycznej, nieraz roztrzsane i wywietlane, sprawiy, e Anglicy w
redniowieczu wyjtkowo pomylnie osigali coraz wyszy stopie narodowego scalenia.
Utrzymyway si wprawdzie odrbnoci dzielnicowe uwarunkowane ustrojem feudalnym, ale
rwnoczenie pod naporem potnych si saby przegrody wewntrzne, pierwotnie dzielce
kraj na liczne, prawie cakowicie autonomiczne poacie. Rozwj handlu wewntrznego i
bardzo znaczna ekspansja handlu morskiego w pniejszym redniowieczu wzbogaciy
miasta, zwaszcza portowe, i najblisze kontynentu Europy. I jak zwykle w takich warunkach,
oywienie handlowe oddziaywao pobudzajco rwnie i na ycie intelektualne w oglnoci,
sprzyjajc te budzeniu si wiadomoci oglnonarodowej. Zaznaczaa si, owszem,
rywalizacja midzy poszczeglnymi miastami. Kade prbowao uzyska i zazdronie sobie
zawarowa wyczne przywileje w dziedzinie podatkw, reglamentacji cen i jurysdykcji nad
obcymi przybyszami. Londyn, Hull i Norwich na wybrzeu wschodnim, Chester i Bristol na
zachodnim, oraz rdldowe miasta takie, jak Canterbury, Lincoln i inne, tworzyy jednostki
do pewnego stopnia samoistne, zwizane cile z najbliszym zapleczem rolniczym,
rozpocierajcym si tu za rogatkami, przy czym kade z tych miast usiowao zabezpieczy
si przed konkurencj innych. Skutkiem tego umysowo mieszczan, ywiou plebejskiego,
nadal
gboko
znaczona
bya
pitnem
tradycyj
feudalno-prowincjonalnych,
separatystycznych. Ale targi zachcay do nieliczenia si z granicami, ulice miast wypenione

byy pstr cib i wci pomimo zakazw napywali z dalekich stron przybysze, przynoszcy
z sob nowe idee, wynalazki, mody i powiastki dla tych, co na wiat szerszy nie wyjrzeli.
Rozwj handlu wewntrznego i zewntrznego dla swej pomylnoci wymaga przy tym
utwierdzenia si wadzy centralnej. Pomoc jej niezbdna bya bowiem dla zapewnienia
swobody i bezpieczestwa obrotu na szlakach ldowych i morskich. Oczywicie te spory i
zbrojne konflikty baronw na obszarze ich rozlegych posiadoci utrudniay kupcom przewz
surowcw i ywnoci z jednej czci kraju do drugiej albo skup w stanie surowym weny i
metalw dla ich zamorskiej wymiany na wina, sukno i tkaniny hiszpaskie, francuskie albo
flandryjskie. Kupcy uprawiajcy handel w tej skali mieli oczywisty interes w ustaleniu si
silnego rzdu narodowego ograniczajcego lokalnie sprawowan wadz baronw. We
wadzy krlewskiej, majcej swoj gwn siedzib w Londynie, miecie portowym, widzieli
3
Geffrey Chaucer
si zdoln zapewni ad i skutecznie sprawowa zarzd, jakiego sobie yczyli. Aczkolwiek

krlowie, rzecz prosta, byli do szpiku koci feudaami, uznawali jednak warto przymierza z
klas kupieck. Ju w stuleciu XIV stuleciu Chaucera korzyci pynce z tego przymierza
jasne byy dla obu stron. Krlowie mieli bowiem take udzia w zyskach z monopolu handlu
wen posiadanego przez niektrych wielkich kupcw. I tak np. Edward III, monarcha
feudalny powodujcy si archaicznym kodeksem rycerskim oraz wzgldami rywalizacji
dynastycznej, umia zarazem sprytnie regulowa eksport w celu osobistego wzbogacenia.
W Londynie wieku XIV zerodkowao si wic gospodarcze, spoeczne i polityczne ycie
Anglii, gdy tam by rzd i dwr i tam te w znacznej masie siedziao bogate kupiectwo. Do
stolicy cigny zreszt z caego kraju jednostki utalentowane. Jzyk, jakim mwiono w
Londynie, cieszy si prestiem stolicy, prestiem gwnego kulturalnego centrum. On sam
za, u podstawy majc gwar poudniowo-wschodniej czci hrabstw centralnych (Midlands),
z kolei dozna zmian za spraw napywu mnstwa przybyszw, gwnie z prosperujcej
Anglii Wschodniej (East Anglia), ale czciowo rwnie z hrabstw poudniowych. Dworacy i
dyplomaci wieku XIV tradycyjnie jeszcze posugiwali si dobrze sobie znan francuszczyzn
normandzk, ktra bya przekazem ery Podboju i symbolem cznoci feudalnej z Francj.
Ale ju w XIV stuleciu angielszczyzna uchodzia za jzyk naturalny kultury angielskiej na
wszystkich jej poziomach i wywalczaa sobie prawo obywatelstwa w szkole, w sdownictwie
i w parlamencie. Gwary innych okolic Anglii ulegay po trosze rwnie wpywowi mowy
stoecznej. Cho twrczo literacka nie przestaa rozwija si w rnych orodkach i
gdzieniegdzie nawet rozkwita znakomicie (tak np. w zachodniej czci Midlands oraz na
pnocy) mimo to stawao si rzecz jasn, e tworzywem literackim przyszoci bdzie
jzyk ulic i obrotu handlowego w Londynie, jzyk rwnie zebra literackich u magnatw i
na dworze krlewskim, gdzie dla rozrywki goci recytowano utwory poetyckie po angielsku.
Tak wic ju na dugi czas przed wystpieniem Chaucera angielszczyzna zdobya sobie
reputacj mowy uytecznej i szlachetnej. Od szeregu stuleci bowiem staa si na caym
obszarze Anglii narzdziem artystycznego wyrazu. Eksperymentowano z ni w poezji w
dziedzinach liryki, romansu, epiki i fikcyjnego dialogu, wyprbowano j i w rozmaitych
rodzajach prozy, zarwno swojskiej, niewyszukanej, jak i wykwintnej, rytmicznej, czy to w
kazaniach, czy to w rozprawach i rozmylaniach mistycznych. Stare tradycje epickie
przetrway jeszcze od czasw anglosaskich, jako maniera wiersza aliteracyjnego z silnie
uwydatnionymi akcentami, dynamicznoci swoj dobrze wprowadzajcego w wiat przygd
i zapasw rycerskich, szczku mieczw i dzid na pancerzach. Maniera taka zdobya sobie
trwa popularno mniej wicej od roku 1200. Innowacja pniejsza polegaa na zdobieniu
4
Geffrey Chaucer
zakocze wiersza rymem: byo to naladowanie redniowiecznych aciskich hymnw i

wierszy miosnych i zaznaczyo si wczenie zarwno w poezji francuskiej, jak angielskiej. Z
wierszy krtkich albo dugich tworzono pary lub budowano strofy w ramach wikszych
ukadw metrycznych. Tak wic poprzednicy Chaucera i jego starsi rwienicy wypracowali
ju dorobek literacki imponujcy, ktrego on sta si dziedzicem i z ktrego czerpa
natchnienie. Urozmaica to dziedzictwo wkad rnych szk literackich i rnych gwar, ale
uwaane byo ono mimo to za jedno bogate dziedzictwo i stawao si dostpne coraz
szerszemu ogowi pomimo dzielnicowych odrbnoci. O poszerzaniu si kulturalnej
podstawy ycia narodowego wiadczy fakt, e Chaucer, syn rodziny plebejskiej z miasta,
zbogaconej na handlu, najwidoczniej czerpa zachannie z dawniejszej literatury angielskiej,
wytworzonej w rnych czciach kraju.
Pojawienie si pod koniec XIV stulecia najwikszego z dotychczasowych poetw
angielskich Chaucera nie byo wic faktem zaskakujcym. Gitko jzyka wypracowali ju
na swoim warsztacie dobrzy artyci rangi niszej. Istniay te i materialne podstawy wielkiego
dalszego rozwoju oraz ujednolicenia si kultury. Na widowni wysuwaa si nowa klasa,
kupiecko-mieszczaska, ktra miaa przyswoi sobie, odnowi i w rezultacie przeksztaci
rodzaje literackie wytworzone w dobie rozkwitu feudalizmu. Anglia przechodzia powane
wewntrzne przeksztacenia i wicej ni kiedykolwiek bogacia si kulturalnie na tek czstych
kontaktw z Europ. Chaucer w tym ruchu przemian uczestniczy. Dyplomata, poeta
nadworny, wysoki urzdnik, sdzia pokoju, pose do parlamentu obcowa oczywicie jak
najbliej z politycznym i gospodarczym yciem kraju. Refleksy tej aktualnoci migocz w
jego utworach.
Nie odzwierciedla jednak Chaucer i nie dokumentowa swojego czasu w sposb bierny.
Bya to osobowo ludzka w swoim rodzaju jedyna, o wielkim bogactwie wewntrznym.
czy w sobie krotochwilno i powag, wielki dar wspczucia i tolerancyjno ze
zdolnoci do susznego, witego oburzenia; skonno do gbokiej zadumy nad
tragicznymi zawleniami ludzkiego losu z askotliw wraliwoci na mieszno ludzkich
zawici i uroszcze. Osign wielko, rzecz mona, dziki spenieniu si dwu koniecznych i
dopeniajcych si wzajemnie warunkw: obiektywne okolicznoci stworzyy dla jego sztuki
przyjazne rodowisko spoeczne, on za ze swej strony posiada kwalifikacje osobiste, o wiele
trudniejsze do analizy i wytumaczenia wraliw, widzc psyche i zdolno ekspresji w
stopniu nadzwyczaj wysokim. Wyjtkowo szczliwym zrzdzeniem losu zbiegy si w ten
sposb czynniki sprzyjajce realizacjom twrczym.
Przyjrzyjmy si przez chwil uwaniej tej Anglii, w ktrej Chaucer wyrs; przede
5
Geffrey Chaucer
wszystkim za ekonomicznej podstawie wczesnego spoeczestwa. Ziemia, rdo wszelkich

wytworw sucych potrzebom ludzkim, podzielona bya i zawaszczona mniej wicej tak
samo, jak we wczesnym okresie feudalnym. A zatem: poddani na obszarze wielkich
majtkw (wcznie z posiadociami klasztorw oraz innych instytucji religijnych)
wykonywali prac okoo siewu, sprztu, hodowli byda, strzyenia owiec i przewozu
produktw rolnych. Pracowali przymusowo i mieli ograniczon wielce zdolno poruszania
si w terenie, ale mieli te tytu prawny do swoich domostw, niewielkich dziaek ziemi koo
domu, domowych zwierzt i drobiu, oraz narzdzi i sprztu gospodarczego. Pod koniec wieku
XIV jednake obok poddanych pracowa zaczli na roli coraz liczniej wolni najmici,
poniewa rne czynniki ekonomiczne sprawiy, e wykorzystanie niezalenej pracy
najemnej stao si dla wacicieli lepiej opacalne ni utrzymywanie w majtku pracownikw
ze stanu poddaczego. Po wsiach samodzielni gospodarczo rzemielnicy coraz powszechniej
zamiast poddanych wykonywali funkcje kowali, koodziejw, mynarzy, szewcw, itd. W
miastach
oczywicie
wszelkiego
rodzaju
prac
wykonywali
wolni
rzemielnicy
zorganizowani w cechach. W orodkach handlowych najbogatszych mistrzowie cechw ujli

w swe rce zarzd miejski i ster polityki, zazdronie przy tym usiujc zamkn uboszych
czeladnikw w obrbie ich wasnych cechowych organizacji oraz ograniczy albo zatumi
dziaalno innych cechw. Kady cech bowiem mia waciw sobie sfer interesw. I tak
np. cechy handlujce artykuami spoywczymi czsto popaday w kolizj z cechami
handlujcymi
innym
towarem
(np. wyrobami
wkienniczymi, drewnianymi
albo
metalowymi). Te konflikty interesw doprowadzay nawet do utarczek ulicznych.

Wiksze miasta byy wolne i posiaday przywileje bdce podstaw ich niezalenoci,
wsie, za stanowiy cz posiadoci wacicieli ziemskich, wieckich i duchownych.
Znaczna cz przychodu z ziemi przechodzia oczywicie do rk wacicieli tytuem
czynszu, czy to w postaci produktw surowych, czy te (coraz czciej) pienidza. Od
czasw, kiedy panowie duchowni i wieccy wadali ziemi prawie jak zwierzchnicy, datowa
si rozronity system ciarw lokalnych: opat, zakazw i ogranicze dotyczcych
korzystania przez og ludu z lasw, drg wodnych, mostw i drg ldowych. Tene wczesny
okres przekaza czasom pniejszym lokalny system organizacji suby wojskowej. Zbrojni, a
wic rycerze z zastpami, mobilizowani byli gwnie przez wielkich panw feudalnych, nie
za bezporednio przez krla jako onierze armii prawdziwie narodowej. Rzecz typowa, e
wojn wyobraano sobie i planowano jako spraw rodw arystokratycznych.
Za czasw Chaucera jednak cay ten stan rzeczy ulega zmianom. Armie tworzone przez
Edwarda III (13271377), aczkolwiek nadal zrnicowane wedle podziaw feudalnych,
6
Geffrey Chaucer
zaczy coraz wyraniej nosi charakter wojska narodowego, ktrego trzonem byy oddziay
krlewskie. Monopolowe zwizki wielkich producentw weny wyamyway si spod
ogranicze lokalnych. Aktywno wielkich miast, sigajca daleko poza miejskie mury,
zdezaktualizowaa ju od dawna krpujce zakazy podry i wymiany towarowej. W czasach
pokoju hamowanie gospodarki narodowej przez przeytki wczesnofeudalne rzucao si w
oczy, ale w czasach wojny stawao si wrcz grob dla bezpieczestwa publicznego i
moliwym powodem klski.
Wojny toczone za panowania Edwarda III byy w zasadzie wojnami zaczepnymi wedle
koncepcji feudalnej. Pretekstu dostarczay zwykle wzgldy dynastyczne, dotyczce stosunku
pomniejszych wadcw, jako wasali, do suwerena. Przyczyny gbsze byy jednak
ekonomiczne. Edward mia na oku dwa cele polityczne pchajce go na drog wojny, ktra
wypenia panowanie jego i wnuka jego i nastpcy, Ryszarda II (137799). Wojna z
przerwami trwaa przez cae prawie nastpne stulecie. Faza pierwotna przypada na okres
ycia Chaucera.
Pierwszym politycznym celem by podbj Szkocji i uczynienie z niej kraju podlegego
koronie angielskiej, jak to si przedtem stao z Wali. Drugim by podbj Francji w celu
rozcignicia nad ni zwierzchnoci feudalnej, urzeczywistnionej ongi w znacznej mierze
przez Henryka II (113589). Ze wzgldw gospodarczych Flandria wcignita bya w orbit
konfliktu na rwni prawie z Francj. Jako importer weny angielskiej, wytwarzajcy z niej
barwione sukno na eksport, Flandria pozostawaa w zalenoci gospodarczej od Anglii. Zy
zbir weny albo zakaz jej przywozu mg spowodowa bezrobocie i ndz wrd znacznej
czci ludnoci Flandrii. Std klasa rednia, mieszczaska, w znacznej wikszoci opowiadaa
si po stronie Anglii, gdy tymczasem mniejszo wraz ze szlacht zachowywaa rezerw albo
interes swj widziaa w aliansie z krlem Francji lub ksitami Burgundii (ktrzy
koniunkturalnie lawirowali pomidzy obu stronami). Jednym z celw polityki francuskiej
byo utrudnianie lub cakowite hamowanie intratnej wymiany handlowej pomidzy Angli i
Flandri. Niemniej przeto terytorium samej Francji byo gwnym celem zaborczej polityki
Edwarda.
Wojna stuletnia z Francj wybucha, gdy Chaucer by modziecem, i w pierwszej fazie
przyniosa znakomite zwycistwa najedcom angielskim (bitwy pod Crecy i Poitiers, 1346,
1356). Traktat w Bretigny (1360) uczyni Edwarda legalnym panem jednej trzeciej czci
Francji. Nastpnie, zwaszcza w latach 137080, Anglicy doznali niepowodze. Poraki
nastpoway jedna za drug i spowodoway utrat wielu pozycyj. Sytuacja pogorszya si tak
dalece, e angielskie miasta nadbrzene stay si celem atakw francuskich si morskich, w r.
7
Geffrey Chaucer
1380 za obawiano si silnej inwazji z kontynentu. W niemaej przy tym mierze na

niepomyln sytuacj militarn oddziaywaa wewntrzna sytuacja w kraju. Klasy wysze, z
dworem krlewskim u szczytu hierarchii, zapamitale goniy za coraz wikszym wykwintem
potraw i ubioru. Wyzysk pracy chopskiej stawa si coraz bezwzgldniejszy, w miar jak
wystawno ycia rosa. Wyciskano z mas pracujcych pienidz rzekomo na potrzeby
wojenne, a nawet obron kraju przed inwazj, ale wiadomo byo, e w rzeczywistoci grosze
te wdruj do szkatuek kreatur politycznych i dworskich pasoytw. Zreszt i wojna sama
traktowana bya przez wielu arystokratw jako kulturalna rozrywka na terenie pobojowisk,
bez okrelonych celw natury wojskowej, lecz z gwnym celem pojmania utytuowanych
jecw wojennych dla okupu.
Gdy masy dostrzegy, w jaki nierzetelny sposb traktuje si ich moz i ciko
wypracowane grosze, rozgoryczenie odpowiednio wzroso. Wspczesna literatura satyryczna
jest wymownym dokumentem demoralizacji rozlubowanych w zbytku warstw grnych i
reakcji powszechnego oburzenia.
Ale nie tylko z powodu wojen z Francj pogarszao si pooenie mas. Dziaay i
przyczyny gbsze. Czynniki ekonomiczne, niezbyt atwe do zanalizowania sprawiay, e
warto pienidza w cigu wieku XIV malaa. Jednoczenie za surowe przepisy prawne,
czsto wznawiane, zabraniay podwyki pac dla rzemielnikw i robotnikw rolnych,, W tej
sytuacji problem egzystencji stawa si dla ludzi pracy coraz trudniejszy. I gdy z jednej strony
klasa wacicieli ziemskich zapamitale usiowaa utrzyma pace w dawnej wysokoci w
nowych warunkach, to ta reglamentacja niejednokrotnie okazywaa si nieyciowa i wrcz
niemoliwa podczas okresowego braku poday rk roboczych. Zwaszcza w latach nasilenia
wielkiego moru (szczeglnie w 1348 i 1369) ubytek ludnoci spowodowa powszechny popyt
na prac. Ziemie leay odogiem, plony pozostaway na polu nie sprztnite, bydo nie miao
opieki, podczas gdy wioski wyludniay si niemal doszcztnie. W takich okresach
uwydatniao si istotne spoeczne znaczenie pracy w sposb dramatyczny i bysk jaskrawego
wiata pada na stosunki produkcyjne. Przejciowo niemoliwe okazao si stosowanie tzw.
ustaw o robotnikach rolnych, narzucajcych stare stawki plac wbrew rzeczywistej sytuacji.
Nie udawao si nawet zapobiec czstej emigracji poddanych z miejsc ustalonej pracy do
dalszych okolic, gdzie mogli zacz nowe ycie jako wolni pracownicy najemni. Powolny tok
procesw historycznych zmierzajcych do likwidacji poddastwa ulega w takich okresach
przypieszeniu, chocia radykalnie si nie zmienia.
Te skutki wielkiego moru byy przemijajce. Gdy si skoczy, przedstawiciele klasy
rzdzcej przywrcili o ile monoci dawn reglamentacj pracy, z tym oczywicie, e pewna
8
Geffrey Chaucer
ilo osb wyrwaa si z poddastwa. Mimo wszystko jednak niedawne kryzysy okazay
dowodnie rnic midzy wytwrcami i pasoytami. Do pewnego stopnia pouczyy one masy
pracujce o wanoci ich roli w gospodarce narodowej i niewtpliwie zaostrzyy poczucie
krzywdy wyrzdzanej nieodpowiedzialnym sprawowaniem wadzy przez feudaln rzdzc
klas.
Gdy w r. 1381 parlament uchwali now ustaw podatkow, niesprawiedliwie
rozkadajc
ciary,
niezadowolenie
osigno
punkt
krytyczny.
Suma
krzywd
byskawicznie przesza w sytuacj jakociowo odmienn. Bierne protesty zmieniy si w

rewolucyjne dziaanie. Wiele odamw spoeczestwa miao powody do powstania. Nie tylko
wieniacy i poddani, lecz take czeladnicy i czonkowie cechw po miastach, drobni
handlarze i nieraz take wiksi kupcy potpiali samolubn i krtkowzroczn polityk interesu
klasowego, silc si utrzyma stary system pac i cen w nowych warunkach. Drobna szlachta
powiatowe rycerstwo zym okiem patrzya na monopolizujce praktyki wielkich
wacicieli ziemskich, zmierzajce przez opanowanie rynku do zrujnowania mniejszych
wacicieli, zmuszajc ich do odstpowania weny za bezcen. Patrioci rnej kondycji
spoecznej, poruszeni oywiajc si wiadomoci solidarnoci oglnonarodowej, paali
oburzeniem z powodu niebezpieczestwa grocego ojczynie wskutek bezrzdu i
nieodpowiedzialnoci na szczycie. Pogwne uchwalone w 1381 r. wywoao ogromny ruch
powstaczy, ktry wcign w swj nurt mczyzn i kobiety rnej kondycji spoecznej poza
feudaln oligarchi.
Ruch rewolucyjny narodzi si jako protest przeciw jednemu postanowieniu prawa, lecz
rycho zwrci si przeciw podstawowym zasadom caego porzdku feudalnego, uosobionym
zwaszcza w monowadcach decydujcych w Londynie o biegu spraw publicznych. W
kocowej fazie rewolucja wysuna danie zniesienia wszystkich tytuw i szczebli
hierarchii spoecznej z wyjtkiem tronu krlewskiego; daa rozdziau ziemi pomidzy
chopw pod warunkiem pacenia okrelonego prawem czynszu maksymalnego oraz naprawy
wielu poszczeglnych krzywd, wic np. zniesienia ogranicze we wsplnym korzystaniu z
rzek, lasw i pl. Wszystkie dochowane opisy przebiegu zdarze skrelone s pirem
historykw nieyczliwych, gwnie kronikarzy zakonnych, zajmujcych stanowiska
bezpieczne i wpywowe i cakiem obcych sprawie rebelii. I oni jednak stwierdzaj, e ruch
w okolicznociach trudnych gdy si ju rozwin w skali duej, mia nad podziw dobre
dowdztwo i sformuowania programowe. Czy susznie przy tym domylaj si niektrzy
historycy nowoczeni istnienia centralnej planujcej komrki nie wiadomo. To pewne
natomiast, e kiedy przez kilka dni w czerwcu roku 1381 rebelia panowaa nad Londynem i
9
Geffrey Chaucer
oblegaa krla i jego doradcw w zamku Tower, klasa rzdzca musiaa liczy si z tym, e
jej znaczenie w pastwie skoczy si raz na zawsze i e wejdzie w ycie ustrj politycznej i
spoecznej rwnoci: rzd frontu ludowego, mwic jzykiem nowoczesnym. Dopiero
podwjna zdrada: zamordowanie przywdcy ludowego i pogwacenie uroczystego
traktatowego zarczenia sprawia, e armia ludowa ulega rozproszeniu i dawniejszy
porzdek rzeczy wrci.
Tak wic powstanie r. 1381 skoczyo si klsk. Dalekosiny program likwidacji
feudalizmu pozosta niespeniony. W dalszym cigu za panowania Ryszarda II ponawiay si
kryzysy. Byy przejawem dziaania potnych klasowych si, przerabiajcych spoeczestwo
mimo zwycistwa reakcji. Tak jak i gdzie indziej si zdarzao, zamona rednia klasa silniej
przeciwstawia si arystokracji dziedzicznej, wywalczajc dla siebie dalsze korzyci w
klimacie
akcji
bojowej
wszcztej
przez
wyzyskiwanych
chopw,
pracownikw
paszczynianych i rzemielnikw. Rzecz rwnie charakterystyczna, e przywdcy teje

klasy redniej z lkiem i nienawici odnosili si do rewolucyjnego ruchu, ktry okaza si dla
nich dobrodziejstwem. Uczucia takie wyraa niedwuznacznie poemat aciski Chaucerowego
przyjaciela, Johna Gowera, zatytuowany Vox Clamantis. Opisuje w formie alegorycznej
powstanie, jako bunt zwierzt i ptakw przeciw porzdkowi ustanowionemu przez Natur.
Poeta rewolt polityczn odczu jako grob dla porzdku wiata w ogle.
Pomimo zaamania si ruchu wstrzsn on posadami ustroju feudalnego i energia jego
dawaa zna o sobie w cigu nastpnego stulecia, wybuchajc niekiedy pomieniem rewolty
zbrojnej. Powstanie przypado na okres peni si mskich Chaucera. Niezawodnie
uwiadomio poecie, e yje w dobie kapitalnych przemian spoecznych. Cho w dzieach
jego pogosy rewolty znajdziemy tylko w postaci dalekich aluzji, odczucie jej doniosoci
wyrazio si by moe, w poszerzeniu widnokrgw spoecznych, jakie obserwujemy w
utworach z lat ostatnich. Wedle wszelkiego prawdopodobiestwa, Chaucer potpia powstanie
z politycznego punktu widzenia, lecz jednoczenie uwiadomi) sobie kopoty i ycie ludzi
prostych we wspczesnej Anglii, ktrzy tak drastycznej dokonali inwazji w strzeon sfer
bytowania londyskich osobistoci dworskich. Cokolwiek bd sdzi o ich politycznym
zamachu, ludzie z gminu stawali mu si z biegiem lat nie coraz dalsi, lecz coraz blisi.
10
Geffrey Chaucer
II. WIAT WEDLE POJ CHAUCERA I JEGO

WSPCZESNYCH
Takie zatem byy siy spoeczne, ktrych dziaania dowiadcza w swoim yciu
codziennym Anglik, przedstawiciel klasy redniej w drugiej poowie w. XIV. Z kolei
rozejrzyjmy si w umysowych widnokrgach takiego Anglika. Nakrelmy najpierw obraz
ziemi i otaczajcego j wiata, zgodny z pojciami wyksztaconych laikw, do ktrych i
Chaucer nalea.
Wedle opinii przewaajcej wrd ludzi nauki ziemia miaa ksztat kulisty, zgodnie z
tradycyjnymi klasycznymi koncepcjami. Nie posiadano jednak dowodu tego twierdzenia, i
uwaano j za znacznie mniejsz, ni jest w istocie. Znan cz jej powierzchni wystawiano
sobie jako koo z wpisan poziomo liter T:
W wycinku pnocno-zachodnim miecia si Europa, terytorium
najlepiej znane. W poudniowo-zachodnim lokowano Afryk, ktrej
tylko wybrzee pnocne znano. Ca za wschodni cz ich
wyobrae zajmowa miay wielkie przestrzenie Azji. Poa jej,
zwana Azj Mniejsz, zwaszcza za Palestyna, znane byy od czasu
krucjat do dobrze, lecz dalej dla ludzi redniowiecza rozpocieray
si krainy niemal zupenie fantastyczne.
Tam lea kraj Amazonek, wojowniczych kobiet, nieprzyjaciek mczyzny, o ktrych
autorzy aciscy przekazali dziwne podania. Tam lea i kraj zwany Arabia Felix, gdzie
(zdaniem niektrych powag) feniks, jedyny egzemplarz ptaka tego gatunku na wiecie, spala
si i wraca do ycia co piset lat na stosie wonnoci. Jeszcze dalej ku wschodowi, w
Indiach, znajdowao si pastwo Prester Johna, gdzie byo rdo modoci, rzeki toczyy
zoty piasek, byszczay olniewajco paace, gdzie znano magiczne trucizny i uniwersalne
leki. Cejlon, zwany take Taprobane, uchodzi za wysp soca, miejsce, z ktrego ono co
dzie wschodzi.
Cz globu przeciwlega Europie po drugiej stronie kuli ziemskiej uchodzia po prostu za
dziedzin nieznan, cho pod koniec wiekw rednich przenika zaczy na Zachd
wiadomoci o Chinach. Jedni pisarze wyobraali sobie obszar wodny, inni ldowy, sigajcy
od wschodu do zachodu a poza granice Azji. Wntrze Afryki rwnie byo polem dla
11
Geffrey Chaucer
fantazji, ojczyzn dziwnych pczowieczych istot. Tak np. rda geograficzne informoway
o istnieniu dziwnej rasy monopodw ludzi o jednej nodze, skaczcych po afrykaskich
piaskach z zadziwiajc szybkoci. Zmczeni, kadli si na ziemi i osaniali si przed
socem szerok swoj stop jak parasolem.
W Afryce te jakoby yli monoculi lud jednooki oraz inny jeszcze lud, bezgowy ci
mieli nosy, oczy i usta umieszczone z przodu tuowia. Relacje o obcych ludach i dalekich
krajach, majce obieg za ycia Chaucera, zawieray zmieszane pierwiastki znieksztaconych
opowiada podrnikw, czystej fantazji i szcztkowych elementw geografii klasycznej
przekazanej redniowieczu przez dziea takie jak Polyhistor Solinusa albo encyklopedia
Etymologiae Izydora z Sewilli. Zdumiewa w nich nowoczesnego czytelnika ton rzetelnego
przewiadczenia w przekazaniach faktw udekorowanych fikcj. Ile tego materiau informacji
zalenie od aktualnego pooenia innych planet. Kada wada jednym z dni tygodnia, ktry od
niej bierze nazw w jzykach pochodnych od aciny. Skomplikowane obliczenia wskazyway,
e i w cigu dnia kada z planet ma swoje godziny przewagi. Wojna i pokj, podre,
maestwa, zakadanie miast, stan czci ciaa ludzkiego i rne inne czynnoci i sprawy
wedle mniemania wczesnego zale bezporednio od wpywu wznoszcych albo zniajcych
si planet, albo ich ukadw, z efektem pomylnym albo zym. Swoisty wpyw wywiera poza
tym dwanacie znakw zodiaku wrd gwiazd staych na niebie zewntrznym, po ktrym
jak si oczom wydaje siedmioro planet odbywa co roku swoj dostojn pielgrzymk.
Zwizanie w ten sposb spraw ludzkich z niezmiennymi ruchami cia niebieskich
skaniao silnie umysy ku determinizmowi. Wzmacniay jeszcze t skonno teorie o
strukturze materialnej wiata. Wedug nauki redniowiecznej wszystkie ciaa fizyczne
utworzone s z czterech ywiow: ognia, wody, ziemi i powietrza. Waciwoci cia wic
take rolin, zwierzt i samych planet zale od stosunku, w jakim ywioy zostay w nich
poczone, Przewaga jednego daje w wyniku efekt suchoci albo wilgotnoci, ciepoty albo
chodu. W ludzkim ciele rezultat mieszaniny ywiow zwano kompleksj. Typy kompleksji
znamionuj si take przewag w ciele pewnych pynw, zwanych humorami. Kompleksj
osobnikw o ciele gorcym, wilgotnym, okrelano jako sangwiniczn, z przewag humoraln
krwi. Kompleksj gorc i such zwano choleryczn (przewaga humoru ci, czyli cholery),
wilgotna i zimna kwalifikowaa si jako flegmatyczna (przewaga humoru flegmy), zimna i
sucha kompleksj bya melancholiczna (z przewag humoru melancholii albo czarnej ci).
Majc ciao utworzone z okrelonej mieszaniny ywiow, znajdujc si w toku kadej
czynnoci pod nieustajcym wpywem gwiazd i planet, czowiek mia powody do mniemania,
e w niemaej mierze jego ycie i charakter zostay mu przeznaczone, i e sam niewiele
12
Geffrey Chaucer
wasnymi siami wskra moe. Jednake doktryna religijna, uwydatniajca znaczenie wolnej
woli, pouczaa o czym odwrotnym. Obarczaa czowieka ogromnym brzemieniem wolnego
wyboru i odpowiedzialnoci. Sprzeczno ta pobudzaa wiele gbszych umysw do refleksji.
Niepokoia take Chaucera, niejednokrotnie skaniaa go do skupionej medytacji nad
problemem jak sfer wolnego wyboru maj zostawion sobie ludzie poddani dziaaniu tylu
potnych determinujcych czynnikw we wszechwiecie fizycznym? W jakim stosunku
zostaje odpowiedzialno osobista do wpywu planet na los ludzki?
Nie tylko fizyka, lecz i inne gazie redniowiecznej nauki i pseudonauki miay w
zaoeniu doktryn przemieszania ywiow i wpywu cia niebieskich na ciao ludzkie. W tej
sytuacji byy take fizjologia i medycyna. Zadanie lekarza polegao na tym, eby dostrzec
dominant humoraln pacjenta, domyli si jego konstytucji fizycznej z rnych objaww
zewntrznych, i na tej zasadzie uoy wskazania lecznicze majce o ile monoci przywraca
wywichnit rwnowag ywiow. Leczenie musiao poza tym liczy si z aktualnym
wpywem planet znajdujcych si pod tym czy innym znakiem zodiaku. Stosowanie lekw
rwnie musiao wic nastpowa w godzinach ze wzgldw astrologicznych pomylnych dla
kuracji, pod groz fiaska. Std medycyna interesowaa si te sporzdzaniem specjalnych
pieczci albo poskw z wyrytymi odpowiednimi znakami dla celw leczniczych. Pieczcie
te nastpnie grzebano, przy odmawianiu formu czciowo religijnych, czciowo z tradycji
folkloru, w godzinach pomylnego wpywu planet, w celu magicznego przeciwdziaania
chorobie. Medycyna opieraa si zreszt o do skromne relikty doktryny autorw
staroytnych np. Galena czerpaa te zarwno z prostackich popularnych zabobonw, jak i
z cennego nabytego dowiadczeniem zapasu wiedzy o dziaaniu leczniczym zi i innych
specyfikw.
Liczne wzmianki wtrcane w tok opowieci dowodz, e Chaucer dobrze zna
redniowieczn nauk o przyrodzie i pisa si na wszystkie niemal jej podstawowe zaoenia.
Stawia jednak znaki zapytania i pozwala sobie na artobliwe uwagi, co dowodzi, e cho nie
razia go na og baniowa metodologia bada rzekomo naukowych, to jednak w niektrych
punktach dostrzega jej absurdalno. Zwaszcza za pochopnie wymiewa apczywo albo
bezczelno osobnikw usiujcych naduy wiadomoci naukowych dla wasnego interesu.
W nastpujcy sposb np. charakteryzuje interesowno jednego z cigncych do Canterbury
pielgrzymw, doktora fizyki (tj. medycyny), ktry nieodmiennie zapisuje pacjentom aurum
potabile (czyli zoto pynne jako skadnik leku) jednak najwidoczniej, nie dla dobra
pacjentw, ale dla wasnej korzyci:
13
Geffrey Chaucer
Bo w medycynie zoto jest kordiaem,

Przeto dla niego najmilszym specjaem.
Chaucer zreszt nie wypowiada si zasadniczo w kwestii, czy zoto moe w ogle by
zalecane jako specyfik przeciwchorobowy. Podobnie te, wykazujc bieg znajomo
wspczesnych pogldw na rol planet i humorw, zdaje si ywi czasem wtpliwoci co
do tego, czy pogldy te uwaa mona za bezwarunkowo suszne w caej rozcigoci.
W kadym razie wzgldem jednej dziedziny redniowiecznej nauki (czy pseudonauki) o
przyrodzie, i to w przeciwiestwie do wielu bardziej atwowiernych wspczesnych, Chaucer
zajmowa stanowisko bezwzgldnej negacji. Mianowicie wzgldem alchemii, usiujcej drog
nieudolnego eksperymentowania wytworzy z podlejszych pierwiastkw zoto. Przywiecaa
temu idea zysku, tote praktykom oddawali si gwnie szarlatani. Bez adnych skrupuw
baamucili i oszukiwali klientw. Byli co prawda wrd alchemikw take badacze ciekawi
tajnikw budowy materii, pragncy posi o nich wiedz naukow. Z naiwnych
redniowiecznych eksperymentw w dziedzinie alchemii o tym te pamitajmy
wyksztacia si chemia nowoczesna, lecz to nastpio nieco pniej, jeszcze nie w w. XIV.
Jedynym za, jak si zdaje, rodzajem alchemii znanym Chaucerowi byy cyniczne praktyki
zawodowych okpiszw. e otrzaskany by dobrze z ich sztuczkami i naduyciami, wiadczy
dowodnie ostra satyryczna Opowie Sugi kanonika. Niektrzy krytycy wysnuli na tej
zasadzie wniosek, e sam Chaucer pad w swoim czasie ofiar nacigacza takiego, jak
alchemik-wydrwigrosz z Opowieci. Tak czy owak, poeta zapalczywie odmawia wartoci tej
szarlataskiej nauce, nie domylajc si oczywicie, e stanowi ona prg do nauki rzetelnej.
Interesowa si alchemi ze stanowiska (jak bymy dzi powiedzieli) socjologicznego, nie
powodujc si ciekawoci abstrakcyjno-naukow.
14
Geffrey Chaucer
III. HORYZONT INTELEKTUALNY

Jak ziemia uchodzi za centraln planet we wszechwiecie, tak te czowiek w oczach
wspczesnych Chaucerowi ludzi zajmuje w hierarchii stworze we wszechwiecie pozycj
centraln. My ludzie nowoczeni, ywimy podobne o wanoci czowieka przewiadczenie,
lecz inaczej wyobraamy sobie jego pochodzenie i dawniejsz histori dziki Pracom
biologw, antropologw, archeologw i innych badaczy-specjalistw z zakresu nauk
spoecznych.
Myliciele Europy redniowiecznej zamykali histori w obrbie krtkiego bardzo czasu.
Sdzili, e glob ziemski zacz istnie cztery tysice lat przed nasz er teraniejsz,
powoany z nicoci do bytu specjalnym aktem twrczym. Innymi sowy, przyjmowali
dosownie ksig Genesis jako opis pocztku dziejw. Nie sdzili wic, eby istnia
wszechwiat stworzony przed pojawieniem si ziemi. Stary Testament z Biblii by dla
historykw jedynym rdem dziejowym do relacji o czasach poprzedzajcych powstanie
pastwa rzymskiego. Materia do dziejw pniejszych czerpali z historykw rzymskich,
czsto poprzez kompendia. Korzystali te z dorobku historykw germaskich, z pochodzenia
Gotw, Frankw, Lombardw lub Anglosasw, ktrzy jednak rwnie pisali po acinie.
Wczesnoredniowieczni kronikarze zwile notowali zdarzenia w postaci zapiskw rocznych,
coraz bardziej szczegowych w miar zbliania si do stuleci nowszych. Cae znane dzieje
oczywicie obejmoway okres krtki w porwnaniu z dzisiejszymi naszymi domniemaniami o
wieku ludzkoci.
Historia, tak jak j pojmowano w wiekach rednich, krelia w sposb dramatyczny
perypetie osb, koncentrujc uwag zwaszcza na dokonaniach krlw i innych wadcw.
Powszechne dzi zainteresowanie ruchami masowymi, walk klas i losem przecitnego
czowieka jest zjawiskiem bardzo wieej daty. Rzadko kiedy wystpowao ono przed er
Marksa i wspczesnej mu generacji. Tak wic dla redniowiecznego czytelnika panorama
dziejw cywilizacji staroytnych przedstawiaa si jako seria wysoce pouczajcych
opowiastek moralnych o wybitnie cnotliwych mach i niewiastach nagradzanych przez los
bd utrapionych oraz o zych tyranach, ktrzy zazwyczaj ginli marnie. Klski
znakomitych mw (Casus Virorum Illustrium pod tym tytuem opracowa rzecz woski
poprzednik Chaucera, Boccaccio) ten temat powraca pod pirem historiografw jako
15
Geffrey Chaucer
naczelny motyw przewodni i przyciga w sposb naturalny take uwag twrcw literackich.
Sposb przedstawienia by zwykle kontrastowy: cnotliwi przewanie niewinne ofiary losu
w ostrym przeciwstawieniu do figur nikczemnych. Take i Chaucer zamieci seri
dramatycznych historyjek moralnych w tym stylu w ramach Opowieci Mnicha: s to wanie
dzieje tragicznych yciowych klsk, opracowane literacko, na podstawie materiaw
historycznych. Naley doda jednake, e za czasw Chaucera zainteresowania historyczne
poszerzay si i bogaciy, chocia skupiay si nadal okoo poszczeglnych osb. Historycy
pnoredniowieczni dysponowali ju znacznie wikszym materiaem rdowym ni
kronikarze z okresu przejciowego (od pitego do jedenastego wieku). Nagromadzone w
cigu nowszych stuleci dokumenty urzdowe, a poza tym relacje naocznych wiadkw,
pozwalay szczegowiej i wnikliwiej rysowa sylwetki osobistoci kierowniczych
uchodzcych za waciwych twrcw historii. Jean Froissart, francuski poeta i historyk
przebywajcy na dworze angielskim, gdzie Chaucer peni suby, da znakomity przykad
historiografii nowszego typu w swoich obszernych, penych ruchu i ycia, dziejach Wojny
Stuletniej a po koniec XIV wieku. Jest to panorama niezwykle barwna, z galeri pamitnych
portretw. Jak obrazowa redniowieczna tkanina, nie posiada wymiaru gbi, lecz wzorem
najlepszych dzie tego rodzaju celuje kompozycyjnym adem i misternoci szczegw.
Nieocenione to rdo pozwala nam uzmysowi sobie niemal naocznie to ludzi i zdarze, w
ktrym Chaucer y, porusza si i dziaa.
Interpretacja historii, jak w ogle wszelka prawie dziaalno umysowa w redniowieczu,
ulegaa powanemu wpywowi ideologii religijnej.
Z wyjtkiem spoecznoci ydowskich rozrzuconych po kontynencie i Arabw w
Hiszpanii (oraz Prusw i Litwinw nad Batykiem) caa Europa z pocztkiem wieku XIV bya
chrzecijaska. Co wicej, Europa zachodnia w caoci (aczkolwiek wystpoway czasem
sekty i denia heretyckie) wyznawaa chrzecijastwo rzymskokatolickie. Fakt to tak
oczywisty i dobrze znany, e pozornie przypomina o nim nie warto w ramach zarysu tak
krtkiego. Trzeba jednak uwydatni rzeczy dobrze znane obok mniej znanych, aby da peny
obraz warunkw ksztatowania si umysowoci Chaucera.
Dla mylicieli chrzecijaskich w redniowieczu (tak samo jak i dzisiaj) historia
powszechna dzieli si na dwie wyranie rozgraniczone epoki. Granic podziau tworzy data
przyjcia na wiat, za panowania cesarza Augusta, kogo, kto nazwa si zbawc ludzkoci i
Synem Boym, i zarazem oczekiwanym przez ydw Mesjaszem, wyzwolicielem narodu.
Nie ma potrzeby uprzytomnia tu raz jeszcze znanej powszechnie nauki etycznej,
oznajmionej przeze i zawartej w czterech ewangeliach napisanych przez Jego najbliszych
16
Geffrey Chaucer
uczniw, rozwinitej za przez apostoa Pawa. By to system, ktry, pokonywajc rnice

plemienne, miejscowe i stanowo-spoeczne, zdoby dla siebie serca wyzyskiwanych mas
ludowych od kraca do kraca imperium. Nie ma take potrzeby wyuszczania tu
metafizycznej doktryny wynikajcej z ewangelicznych przekazw, dotyczcych odkupienia i
zbawienia przez Bosk ofiar, pozwalajc ludzkoci ratowa si i zosta uratowan od
skutkw grzechu pierworodnego (o ktrym mwi Genesis).
Zwrci natomiast naley uwag na dwa dalsze dziejowe nastpstwa. Jednym byo
opracowanie na zasadzie opowiada i nauk z ewangelij szczegowego teologicznego
systemu przy znacznym przy tym wpywie filozofii klasycznej. Drugim byo powstanie
instytucji Kocioa, ktry oficjalnie podj zadanie reglamentacji i ujednolicenia kultu,
praktyk religijnych i wiary na caym obszarze chrzecijastwa.
W pierwszych stuleciach najsilniejszy wpyw na chrzecijastwo wywiera platonizm,
posikowany przez neoplatonizm. Ta idealistyczna doktryna przyznawaa wiadomoci
pierwszestwo przed materi, nie tylko w sensie wyszej rangi (wiadomo bowiem jest
najwyszym spord fenomenw), lecz take i w skali czasu (wiadomo bowiem poprzedza
wszystkie inne fenomeny). Wykad apostoa w. Jana w pierwszym rozdziale jego Ewangelii,
dotyczcy logosu i Bstwa, mia ju pokrj wybitnie platoski i stwarza podstaw systemu
religijno-intelektualnego (teologicznego). Zosta on opracowany i szczegowo rozwinity
przez cae pokolenia subtelnych komentatorw, greckich i aciskich Ojcw Kocioa. W
wieku XII w Europie zachodniej platonizm znowu nasili si dziki dziaalnoci pisarzyfilozofw, piszcych po acinie i grupujcych si w szkole Chartres. Najsawniejszym z nich
by dobrze znany Chaucerowi Alanus de Insulis albo Alain de lIsle (Lille?). W poemacie
alegorycznym o duej sile wyrazu pt. Anticlaudianus Alain opisuje stworzenie wiata
jzykiem platoskim. Przedstawia Boga chrzecijaskiego jako rdo i pocztek wszystkich
idei rzeczy tych idei albo pierwotnych form, jakie (wedug nauki platoskiej) istniay
przez ca wieczno w onie bstwa, zanim istnie zaczy w czasie i przestrzeni. Alain
opisa take stosunek stworzonej Natury do Boga terminami, ktre Platon atwo by zrozumia,
nastpnie za bezporednio z tych generaliw wywid opowie o dziejach ludzkiego
upadku, utraty aski, odkupienia i zbawienia, zgodnie z Bibli. Chaucer wiadom by
obecnoci tej abstrakcyjnej tradycji filozoficznej we wspczesnym teologicznym systemie.
Zna z lektury Anticlaudiana oraz inne jeszcze dzieo Alanusa: ale Natury (De Planctu
Naturae). Nic dziwnego, e przy okazji poeta angielski kieruje do Boga apostrof
wysawiajc si wyranie jzykiem platonizmu poetw szkoy Chartres:
17
Geffrey Chaucer
Thow yevere of the formes, that hast wrought

This fayre world, and bar it in thy thought
Eternally, er thow thy work began
Legend of Good Women, Philomela
O dawco form, o Ty, ktrye stworzy
Ten pikny wiat, piastujc go w swej myli
Przez wieczno, nim pocze swoje dzieo
Historie zacnych niewiast,
Opowie o Filomeli (Wstp)
Wyrane to zupenie stwierdzenie pierwszestwa idei przed materi, zarwno w czasie,
jak pod wzgldem rangi hierarchicznej.
Podstawowe
znaczenie
wiata
abstrakcyjnych,
niematerialnych,
niezmiennych,
wiekuistych idei w systemie teologii przeniknitej platonizmem, kierowao myl uczonych nie
ku naukowemu poznaniu przyrody, lecz ku interpretowaniu jej sposobem moralizujcym.
Kade zjawisko konkretne, kade poszczeglne zdarzenie uchodzio za ilustracj albo ukryty
obraz prawdy istniejcej w innej jakiej zupenie dziedzinie. Rozlege komentarze do historii
biblijnej za cel swj miay wykrycie warstw ukrytego znaczenia poza narracyjnohistorycznym. (Bo i relacj historyczn przyjmowano jako wiadomo o faktach, niezalenie
od interpretacji alegorycznej.) Tak wic np. poncy krzak ujrzany przez Mojesza w Egipcie
mg by rozumiany nie tylko jako krzak lecz i jako symbol, i przypomnienie ognia
duchowego, oczyszczajcego dusz ludzk od grzechu, albo jako symbol wcielenie Bogaczowieka, itd. Pod mnstwem znacze alegorycznych pierwotny krzak, cho nie zanika, do
pewnego stopnia si zaciera. Metoda wyrafinowanego komentarza znaczeniowego czciowo
przejta zostaa przez hebraistw biblioznawcw, lecz sposb jej zastosowania i tendencja
filozoficzna byy w przewanej mierze platoskie. Zreszt take i przedmioty wieckiej nauki
o przyrodzie osnuwano alegoriami: sdzono, e kwiaty, ptaki, ryby wane s nie tyle z
powodu swoich przyrodzonych waciwoci: wic piknego ksztatu i barwy ile z tego
powodu, e mog suy za wyobraenie jakiej moralno-religijnej prawdy, symbolizowa
zwizek pomidzy abstrakcyjnymi ideami. Namitno do wykadni alegorycznej bya
niezwykle znamiennym rysem umysowoci zachodnioeuropejskiej w redniowieczu.
Po wtre, silny wpyw na filozofi chrzecijask wywar Arystoteles. Dziedzictwo
wielkiego myliciela dotaro do Europy Zachodniej w pocztkach wieku XIII poprzez wersje
18
Geffrey Chaucer
arabskie z komentarzami. Niecakowicie przeciwstawna platonizmowi, myl Arystotelesa

znacznie mniej skonna bya upatrywa podstaw wiedzy w antymaterialistycznym
mistycyzmie albo w wyobrani alegoryzujcej. W o wiele szerszym zakresie posugiwaa si
rozumowaniem jako narzdziem poznania prawdy. Filozofowie scholastycy (jak np. Albert
Wielki albo Tomasz z Akwinu) uyli metod logiki formalnej, porednio przejtej od
Arystotelesa, w celu wyjanienia stosunku gwnych artykuw wiary chrzecijaskiej do
innych dziedzin wiedzy ludzkiej. Platoczycy i arystotelicy ten sam mieli cel na oku:
afirmacj religii. Jedni i drudzy chtnie uprawiali ten sam rodzaj literacko-dydaktycznej
procedury: metod definicji hipotezy, kontr-hipotezy, i rozwizania sprzecznoci przy
pomocy apriorycznych zaoe. Innymi sowy, jedni i drudzy, zarwno dalecy byli od myli,
e prawdziwo twierdze sprawdza naley metod celowej eksperymentacji, jak w
nowoczesnych naukach przyrodniczych, niezalenie od metody teoretycznego sprawdzenia,
czy twierdzenie jest zgodne z przyjtym uprzednio systemem. Roger Bacon (w. XIII), ktry
dostrzeg potrzeb sprawdzania eksperymentalnego, wyprzedzi genialnie nowoczesne
przyrodoznawstwo, lecz nie wywar wpywu na dociekania scholastyczne. Niemniej przeto
myliciele scholastyczni zbliali si ju do nauki nowoczesnej, poniewa zaleao im na
ujciu i klasyfikacji zjawisk w system moliwie peny i uporzdkowany na podstawie
rozporzdzalnych danych oraz poniewa metoda ich za podstaw przyjmowaa rozum, nie za
mistyczne poznanie.
Owiecony literat piszcy tak jak Chaucer w jzyku krajowym, nie za po acinie, mniej
mia szans bezporedniego obcowania umysowego ze scholastykami ni ze szko platosk,
ktra szerzej oddziaaa na literatur. Chaucer w ogle nieczsto wymienia z nazwiska
wybitnych teologw czy tej, czy innej szkoy. Raz jeden w Opowieci Ksidza z orszaku
przeoryszy artobliwie wspomina obszerny i trudny traktat biskupa Bradwardine (zm. 1349),
zatytuowany De causa Dei, lecz przypuszczalnie zna go tylko ze syszenia, nie z lektury
wasnej. Brak take u Chaucera ladw bezporedniego oczytania w pismach dwch
wybitnych mylicieli angielskich: Rogera Bacona i Williama Ockhama, ktrzy obaj wyszli ze
szkoy scholastycznej, ale z rnych powodw wysunli wzgldem niej zastrzeenia i
skutkiem tego dowiadczyli represji ze strony wadz kocielnych. Tylko gdzieniegdzie w
refleksjach bardziej oglnych zna u naszego poety wpyw scholastycznego mylenia,
znamionujcego si upodobaniem do opisowej klasyfikacji.
Gwnym rdem podniet do filozoficznych rozmyla by dla Chaucera dialog O
pociesze filozoficznej napisany przez aciskiego autora Boethiusa (pocztek VI wieku),
bdcego raczej jeszcze przedstawicielem pnej klasycznoci staroytnej, ni waciwego
19
Geffrey Chaucer
redniowiecza. Podobnie jak wielu pisarzy redniowiecznych, midzy innymi anglosaski krl
Alfred, Chaucer gboko przej si poetyzujcymi dociekaniami Boethiusa dotyczcymi
natury szczcia, przyczyn powodzenia i niepowodzenia i zwaszcza stosunku losu do wolnej
woli, Opatrznoci do przeznaczenia. Tematy te czsto powracaj pod pirem Chaucera w jego
poetyckich utworach; zreszt przetumaczy on cae dzieko O pociesze filozoficznej
(posikujc si wersj francusk) na proz angielsk. Cay zakrj myli w tym dzieku jest
platoski, cho bezporednio nie traktuje on nigdzie o ideach abstrakcyjnych w sensie
platoskim i nie mwi o ich istnieniu poza czasem i przestrzeni. Z pewnoci wic przekaz
literackiego platonizmu udzielony zosta Chaucerowi najszczodrzej przez ten fikcyjny dialog
pomidzy Boethiusem i alegoryczn rozmwczyni, filozofi. Przy tym na kadym kroku
Chaucer styka si z przykadami alegoryzujcej interpretacji przyrody i historii, co, jak
widzielimy, wynikao porednio z platoskiej koncepcji wszechwiata. Ide takiej
interpretacji przyswaja sobie z kaza kocielnych, z rzeb i witray, z moralizujcej literatury
religijnej i nawet, jak zauwaymy pniej, ze wiatowej poezji francuskiej, ktr czytywa lub
w ktr si wsuchiwa dla swojej przyjemnoci.
Tyle zatem o bardziej abstrakcyjnych, intelektualnych aspektach wiata, jakim go Chaucer
widzia, i o jego genezie zarwno filozoficznej, jak i intelektualnej. W toku ycia dziennego
poeta ten obraz wiata znajdowa sformuowany, propagowany oraz ucieleniony
instytucjonalnie w obrbie organizacji Kocioa rzymskokatolickiego. Chaucer niewiele
miaby okazji, eby zapozna si z rwnie staroytn i cig histori drugiego Kocioa
chrzecijaskiego
rozpocierajcego
swj
wpyw
nad
Europ
wschodni,
greckoprawosawnego. Powstanie papiestwa na Zachodzie byo spraw ju niezmiernie

odleg w czasie; polityczne walki papiestwa z tzw. witym cesarstwem rzymskim, nigdy
bliej Anglii nie obchodzce, przeszy ju w stadium polityki rwnowagi si rzadko kiedy
doprowadzajcej do konfliktw zbrojnych. Od wiekw ju biskup rzymski uznany by za
rzeczywist gow zachodnioeuropejskiego chrzecijastwa, zorganizowanego w jednym
kociele. Chaucer uznawa ten prymat twierdzi moemy to na podstawie jego pism, cho
zapewne wstrzsem dla niego, jak i dla wielu wspczesnych, by widok dwch papiey
pretendujcych za jego ycia do autorytetu najwyszego i nieomylnoci, przy czym jeden z
nich, podczas wojny stuletniej filofrancuski, rezydowa w Avignonie, drugi za, proangielski
w Rzymie.
20
Geffrey Chaucer
IV. ORGANIZACJA KOCIOA A AD SPOECZNY

Organizacja Kocioa jako instytucji oparta bya jak i teraz na hierarchii wielu szczebli z
rnymi kompetencjami. Poniewa terminologia si nie zmienia, wic funkcje przywizane
do poszczeglnych szczebli nie wymagaj objanie. Jednake sposb wykonywania funkcji
by w w. XIV nieco odrbny z powodu okrelonych warunkw historycznych, ktre od tego
czasu znacznie si zmieniy.
Przyczyny tej rnicy tkwi przede wszystkim w odmiennej sytuacji gospodarczej
instytucji kocielnych w porwnaniu z nasz epok. Po pierwsze pamita naley, e nawet
najskromniejsi przedstawiciele wieckiego duchowiestwa, ksia po parafiach, byli take
zarazem gospodarzami na roli, poniewa uytkowali ziemi, zatrudniali siy robocze i
zdobywali rodki na utrzymanie, choby najskromniejsze, tym samym w zasadzie sposobem
jak waciciel folwarku. Duchowny z koniecznoci wic uczestniczy w gospodarce rolnej
spoecznoci. System redniowieczny nie rozwin si na zasadzie wynagrodzenia
pieninego za prac. Ponadto ksia cigali dziesiciny na utrzymanie Kocioa i innych
instytucji, w postaci podatkw paconych na rzecz Kocioa. Czonkowie wyszej hierarchii
posiadali wielkopaskie dobra, z ktrych czerpali dochd. Co najwaniejsze, fundacje
zakonne wyposaone byy w ziemi, ktra obejmowaa cz najyniejszych terenw w
Anglii, zarwno ziemi ornej, jak pastwisk. Poddani i pracownicy najemni, ktrzy t ziemi
uprawiali, byli w sytuacji gospodarczej dokadnie takiej samej jak poddani w dobrach
arystokracji feudalnej, nie w lepszej i nie w gorszej. W obu wypadkach stosowano ten sam
system pracy nieodpatnej, czynszw i sztywnych pac. Klasztory w wielu wypadkach byy w
stanie gospodarowa lepiej i ulepsza metody gospodarki rolnej, poniewa ich dobra, nie
podlegajce podziaowi i alienacjom, na skutek dziedziczenia pozostaway stale w posiadaniu
tej samej fundacji. Coraz wiksza liczba wolnych gospodarzy wychodzca ze stanu
poddastwa w w. XIV nie moga ywi nadziei, e na ziemiach klasztornych znajdzie dla
siebie i swoich rodzin mono egzystencji w charakterze wolnych pracownikw
posiadajcych na wasno ziemi, ktr uprawiaj. Takie ziemie klasztorne niedostpne byy
dla zagospodarowania przez niezalenych rolnikw. A take i niewolni pracownicy nie
znajdowali si w tych dobrach w lepszym ni gdzie indziej pooeniu, gdy doszo do oglnej
walki o wyzwolenie od poddastwa.
21
Geffrey Chaucer
Klasztory zorganizowane zostay przez bractwa zakonne, ktrych czonkowie wyznawali

zasady
celibatu
dobrowolnego
ubstwa,
powicajc
si
dziaaniu
spoecznie
dobroczynnemu, krzewieniu pobonoci i studiom naukowym. Zasugi, jakie dla kultury

pooyli we wczeniejszym redniowieczu, powiadczone s niezbicie przez histori.
Jednake w okresie pniejszym zasig dziaalnoci spoecznej wielu zakonw skurczy si,
wzroso umiowanie dobrobytu, nawet rozkosznictwo; nowe zakony powstaway kolejno jako
reakcja protestu przeciw zwyrodnieniu starszych i prba nawrotu do ycia surowego i
nabonego, lecz niebawem i one wzorem tamtych zaczy grzzn w komforcie i dekadencji.
Za czasw Chaucera byo ju powszechnie znan rzecz, e wielu spord wstpujcych do
klasztoru szukao tam zabezpieczonej gospodarczo egzystencji, bez rzeczywistego powoania
do pdzenia ycia w ubstwie, czystoci i posuszestwie i nawet bez chci powicenia si
studiom, co warunki klasztornego ycia umoliwiay. Kobiety, zwaszcza z warstw wyszych,
czsto zostaway zakonnicami dlatego, e rodzice mogli za nie uici wpisowe i w ten sposb
zapewni spokojn przysta yciow dla crek niezamnych. W praktyce bowiem trudniej
byo o taki schron dla osb z rodzin niezamonych.
Poniewa studia wysze, jak w ogle cae prawie nauczanie, byy za czasw Chaucera i
nadal pozostaway domen duchowiestwa, kady przeto, kto pragn powici si nauce, z
koniecznoci musia obra dla siebie klasztor jako rodzaj akademickiej pracowni. Tam na
miejscu mg korzysta z zasobnej biblioteki, przepisujc i komentujc znajdujce si w niej
postaci manuskryptw (albo wypoyczone specjalnie w tym celu) dziea. Zreszt za natura
jego uzdolnie i usposobienie oglne mogy go poza tym nie kwalifikowa naleycie do ycia
zakonnego w klasztorze, z regu ubstwa, zobowizujc do znacznych wyrzecze i celibatu.
Tak wic i spord mnichw, ktrzy najwicej przysporzyli swojemu zakonowi chluby dziki
osignitym zdobyczom naukowym, niektrzy mogli by mimo to wykolejecami, tak samo
jak na inny sposb byli nimi ci spord bractwa zakonnego, co kochali si w prniactwie i
wygodach. Konsekwencj w obu wypadkach bywao niezrwnowaenie, szukanie zadowole
zastpczych, nawet postpowanie skandaliczne. Mnich, jakiego Chaucer przedstawia w
gronie pielgrzymw osobisto pena si ywotnych, z duym talentem organizacyjnym
m wadczy, zdolny by opatem kompensacyjne zadowolenie znajdowa w owiectwie,
zasadniczo przez regu zakonn nie dozwolonym. Niezgodno usposobienia i reguy
zakonnej tumaczy nam niedoskonao i sabostki czowieka, odmalowane z intencj
krytyczn.
Jedn z faz w dziejach podejmowanego nieraz wysiku zmierzajcego do naprawy
obyczajw wewntrz Kocioa byo tworzenie zakonw nauczajcych, poczynajc od
22
Geffrey Chaucer
pocztku XIII wieku. Zakonnicy tacy, podobnie jak mnisi, lubowali ubstwo, czysto i
posuszestwo, przede wszystkim za ubstwo, dla przeciwdziaania klasztornemu
rozmiowaniu w dobrobycie. Gwna rnica polegaa na tym, e dziaalno zakonnikw nie
ograniczaa si do obrbu murw klasztornych w izolacji od wiata, gdy ich regua
nakazywaa wychodzi midzy ludzi, naucza i utrzymywa si z jamuny. Teoretycznie y
mieli wycznie z niej i nie gromadzi bogactw nawet na potrzeby zbiorowoci, acz z czasem
pobudowali dla swoich zakonw wspaniae siedziby, cakiem tak samo jak mnisi. Na masy
oddziaywali gwnie kaznodziejstwem, w ktrym si znakomicie wywiczyli. Wypracowali
sposoby zdobywania sympatii i pobudzania ofiarnoci suchaczy, zwaszcza przy pomocy
powiastek, obrazowego wysowienia i porywajcych nawoywa. Aby udoskonali technik
ywego sowa, opracowali j podrcznikowo i gromadzili materiay, ktre mogy by
wykorzystane w kazaniach. Kiedy ebrzcy kwestarz, nieraz czcy magnetyzm osobisty ze
sztuk oratorsk, nawiedza wiosk i wygasza tam pod goym niebem kazanie, mogo to by
zdarzenie dla miejscowej ludnoci wstrzsajce. Zwaszcza niewiasty wraliwe byy na
elokwencj malowniczych mwcw, umiejcych dla swoich celw zgrabnie posuy si
jzykiem popularnym i znacznie lepiej od mnichw wnika w nastroje opozycyjne mas
ludowych.
Zarazem jednak miejscowe duchowiestwo, do ktrego naleaa staa opieka religijna nad
parafianami, nie cieszyo si bynajmniej z faktu, e bracia ebrzcy zagarniaj fundusze, ktre
w przeciwnym razie poszyby na potrzeby kocioa w danej parafii. Wszdobylskich
kwestarzy oskarano o bezwstydne wyudzanie datkw o kadej porze roku i nawet o
naduywanie popularnoci wrd niewiast w celu ich uwodzenia. Satyrycy z klasztorw
najczciej godzili w zakonnikw wdrownych zarzutem hipokryzji (przy czym zawi
zawodowa moga nieraz take odgrywa rol); i ten sam zarzut podejmowali najczciej
satyrycy wieccy piszcy w jzyku krajowym. Chaucer dokumentuje sposobem literackim
aktualno niektrych takich zarzutw zarwno w portrecie kwestarza-pielgrzyma, jak i w
opowieci wymierzonej przeciw braciom ebrzcym, a opowiedzianej przez Wonego, take
uczestnika pielgrzymki.
Literatura satyryczna w wieku XIV pena zaiste jest wycieczek krytycznych przeciwko
duchowiestwu. Najczciej pada oskarenie o zdzierstwo i nieuczciwo pienin.
Sprzedawcw odpustw pomawiano o frymarczenie odpustami i faszywymi relikwiami
witych z myl o ordynarnym zysku; funkcjonariusze sdw kocielnych, zwani wonymi,
przedstawiani byli jako apownicy i zawodowi donosiciele; apczywo braciszkw na
pienidze staa si przysowiowa. Wszystkie te naduycia znane w tym czasie znalazy swe
23
Geffrey Chaucer
odbicie w utworach literackich Chaucera, mianowicie w niektrych osobach stanu

duchownego wrd zastpu stworzonych przeze postaci. Jednoczenie kreli on portrety
duchownego oddanego powanym studiom naukowym i oywionego duchem powicenia
proboszcza parafii, ktry sam wrd biednych yje jako jeden z nich, dzielc ich strapienia,
bezpretensjonalnie pouczajc i usiujc nie im pomoc przez penienie posug duchownych.
Wrd licznego zastpu duchownych, niegodnych swej misji, Chaucer dostrzeg jednostki
szlachetniejsze i zoy im sposobem porednim naleny hod artystycznym odtworzeniem
postaci typowych.
Koci jako instytucja reprezentowa ideologi, ktra przez nauczanie i rytua przenikaa
na wskro ycie Anglikw wieku XIV od urodzenia do mierci. Najdrobniejsze sprawy ycia
codziennego i najpowaniejsze kwestie polityki midzynarodowej miay religijne
odpowiedniki obrzdowe i przepisowe. Ponadto za zarwno doktryna, jak rytua
ujednostajnione zostay na caym obszarze Europy Zachodniej. Podstawwce artykuy wiary,
interpretacje teologiczne oraz podbudowa filozoficzna byy w zasadzie jednakowe tak dla
Islandczyka zamieszkaego w Reykjaviku, jak dla Wocha zamieszkaego w Rzymie, stolicy
zachodniego chrzecijastwa.
Nie znaczy to, e jednolity oficjalny system myli i praktyk nie by w ogle
kwestionowany, e nie zdarzay si odstpstwa ani merytoryczne rnice pogldw.
Wystpienia sekt heretyckich podwaay od czasu do czasu jedno Kocioa, niekiedy za
(jak np. w Poudniowej Francji, w w. XII) staway; si tak grone i masowe, e wynika
potrzeba umierzenia ich przy pomocy rozlewu krwi i gwatu. I od wewntrz zreszt
nurtoway tendencje krytyczne. Za czasw Chaucera silny sprzeciw budzio bardzo czynne
zaangaowanie si Kocioa w sprawy polityki zagranicznej i krajowej. Narastao take
niezadowolenie z powodu nagromadzenia olbrzymich zasobw materialnych w onie
instytucji przez Koci utworzonych. Pod przewodem Johna Wycliffa szermierze hase
krytycznych posunli si a do zaprzeczenia prymatu papiea, zadali wyzucia Kocioa z
wasnoci ziemskiej i podjli walk agitacyjn o powrt do prostych form i obyczajw
wczesnego chrzecijastwa. Wielu takich, co nie pisali si wprawdzie na cay program
Wycliffa, przecie na rwni z nim dao oglnej reformy moralnej. Sam Wycliff, aczkolwiek
w tym punkcie nie pocigajc za sob ogu zwolennikw, przesun si ostatecznie na
stanowisko zdecydowanie heretyckie; odrzuci mianowicie dogmat transsubstancjacji, dla
teologii katolickiej podstawowy. W okresie czynnej agitacji znalaz dla siebie w Anglii
monych protektorw, ktrzy go chronili, poniewa krytyka politycznej dziaalnoci
biskupw dogodna bya dla ich rywali wieckich w konkurencyjnej walce o wpyw i
24
Geffrey Chaucer
znaczenie w pastwie.
Motywy tego rodzaju, czysto polityczne, sprawiy mianowicie, e potny John of Gaunt,
baron i wuj krla Ryszarda II, Chaucerowi osobicie znany dobrze, ze swej strony osania i
protegowa Wycliffa. Z pewnoci wic Chaucer mia sposobno zetknicia si z tym
wybitnym propagandyst reformy, cho z nazwiska nie wymienia go nigdzie. Wyranie
natomiast mwi o lollardach, sekciarzach, ktrzy przejli wiele hase od Wycliffa i tak jak on
w niejednym wzgldzie stali si zwiastunami ideologii purytaskiej. Spord grona
pielgrzymw kanterberyjskich Chaucerowski Proboszcz, czowiek surowych zasad,
Gospodarzowi wydaje si lollardem, nie pochwala bowiem jzyka penego kltw i spronej
artobliwoci
opowieciach.
Cho
najwidoczniej
prawomylny
pod
wzgldem
dogmatycznym, reprezentuje ideowe stanowisko tych, co pragnli urzeczywistni napraw

Kocioa od wewntrz.
Uczestniczc z obowizku w aktach kultu religijnego, ponoszc ciar wiadcze
pieninych na rzecz Kocioa z jednej, a na rzecz feudalnej klasy panw z drugiej strony,
prosty czowiek, ktremu y wypado w redniowieczu, dziedzin swobody mia normalnie
wielce ograniczon. Dowiadywa si, e jego yciowa kondycja nieodwoalnie wyznaczona
mu zostaa przez fakt urodzenia si w okrelonej klasie spoecznej; e usiowanie wyniesienia
si ponad ten poziom byoby i politycznie, i moralnie czym nagannym. Wbijali mu to do
gowy zarwno kaznodzieje w kocioach, jak i satyrycy wieccy. Poniewa stao i
niewzruszono uchodziy za atrybuty doskonaoci (wedle dawnej koncepcji platoskiej),
przeto oglna atmosfera umysowa nie sprzyjaa nowatorstwu mieszczcemu si w ramach
ustalonego porzdku rzeczy, c dopiero akcji rewolucyjnej. Nawet podane reformy
wyobraano sobie jako powrt do jakiego bardziej bliskiego doskonaoci stanu, ktry
jakoby niegdy istnia. Fakt szerokiego poparcia przez spoeczestwo ruchu powstaczego w
r. 1381 byby zatem wyrazem wyjtkowo silnego zaiste odczucia krzywd.
Pomimo znacznego postpu w szeregu umiejtnoci technicznych takich jak nawigacja,
tkactwo, inynieria budowlana i niektre dziedziny rolnictwa, znajomo praw przyrody bya
zreszt, z naszego dzisiejszego punktu widzenia, w XIV wieku zaledwie elementarna. Klski
rozmaitego rodzaju epidemie, przegrane bitwy, niepogod, nieurodzaje uwaano
powszechnie za specjalne zrzdzenia tajemniczej Opatrznoci, akty kary sprowadzonej
grzechem ludzkim, ktr odwrci mona tylko skruch jednostkow, i to nie zawsze
skutecznie. Zarazy szalejce w w. XIV uwydatniy cay ogrom ignorancji ludzi wczesnych
wobec zjawisk, ktre im najbardziej doskwieray. Przecitna ycia ludzkiego bya krtka, siy
natury wykorzystywano w miernym stopniu, bardzo nikym wiatem rozwietlano zimowe
25
Geffrey Chaucer
ciemnoci, mieszkao si przewanie w brudzie i niewygodach, jakie ludziom nowoczesnym

trudno nawet sobie wyobrazi. Nie jest przypadkiem, e niezwykle ponure dzieko papiea
Innocentego III De contemptu mundi (ca 1200) byo jeszcze ulubion lektur ludzi z
pokolenia Chaucera, w 250 lat od czasu napisania. Obiektywne warunki ycia a nadto silnie
potwierdzay suszno pospnego pogldu papiea na ludzko i wiat cay.
A mimo to ogromnego dorobku kulturalnego wiekw rednich bynajmniej pomniejsza
nie wolno. Okres ten wydal bardzo wielkich mylicieli, wielkich pisarzy, nade wszystko za
wzniesione wwczas wielkie katedry wiadcz majestatycznie o natchnieniu twrcw,
biegoci technicznej i ofiarnej pracy wykonawcw, rzemielnikw i robotnikw. W miar
rozluniania si struktury klasowej wszechwiat take wydawa si mniej sztywny i
niedostpny i ludzi sta byo na coraz wiksz miao wnikania w jego budow. Od Woch
docieray do Anglii wczesne podniety kultury renesansu, rozszerzajc horyzonty umysowe
jednostek wyksztaconych, uczc sztuki czerpania wikszej radoci i ciekawszych impulsw
intelektualnych ze wiata zmysowego (bez odrzucania dawniejszych interpretacji moralnych)
nade wszystko za przynoszc now wiedz o staroytnoci klasycznej, jej umiejtnociach
i sztukach. Na wpywy te Chaucer nie pozosta obojtny, wasna jego sytuacja yciowa
stworzya zreszt w tym wypadku warunki wyjtkowo pomylnej recepcji.
26
Geffrey Chaucer
V. ZARYS BIOGRAFII CHAUCERA

Ukad stosunkw rodzinnych Geoffreya Chaucera (13401400) do pewnego stopnia
wyjania, jak si to stao, e poeta mia mono wchon i przyswoi sobie nie tylko
najlepsze wartoci kultury redniowiecznej, lecz take wczesne pody woskiego renesansu.
Chaucerowie byli jedn z tych wieo zbogaconych rodzin kupieckich, ktre zaczy ju
yciu publicznemu Anglii dostarcza wybitnych jednostek. Ojciec poety prowadzi hurtowy
handel winem i z tej racji mia wyrobione stosunki u dworu. Tote potrafi synowi zapewni
stanowisko pazia u Elbiety hrabiny Ulster, ony ksicia Lionela Clarence, jednego z synw
krla Edwarda III. Nieco pniej, w latach 135960, Chaucer wzi udzia w kampanii
wojennej z Francj, lecz rycho dosta si do niewoli i wypuszczony zosta na wolno za
okupem. Moliwe, e peni potem na dworze krlewskim jakie funkcje sekretarskie. Tam
te, jak si zdaje, pozna szlachcianeczk Filipp Rost, z ktr oeni si nieco przed rokiem
1369. Jej siostra, Katarzyna, naleaa do osb obracajcych si stale wrd sfer towarzyskich
najwyszych. Przez dugi szereg lat bya uznan przez wielki wiat kochank Johna of Gaunt,
ksicia Lancasteru, od czasu objcia dbr ony drog spadkobrania czoowego
przedstawiciela kliki arystokratycznej. Z kolei wreszcie Chaucerowa szwagierka zostaa on
ksicia. Do orszaku dam ksicego dworu naleaa Filippa Chaucer, Chaucer za, zwizany
funkcjami swoimi z dworem krlewskim, otrzymywa jednak od ksicia podarki,
przypuszczalnie za zasugi literackie. Wrd k wietnego, zreszt bardzo rnorodnego,
towarzystwa na dworze ksicym i krlewskim nie brako okazji do ywszego poruszenia
myli otrzaskania si z arystokratycznym polorem. Normalne tu byy kontrasty cynizmu i
ogady, wyuzdania obyczajowego przy uszanowaniu zewntrznych form pobonoci,
najbardziej za jaskrawo wystpowao zajade, nawet nieubagane wspzawodnictwo klik
dworskich w walce o wadz.
Chaucer wczenie ujawni musia pewien talent dyplomatyczny, potrafi te zrcznie
unikn niebezpiecznego uwikania si w intrygi dworskie. Poczynajc od r. 1370 wysyany
bywa za granic w wanych misjach, niekiedy poufnych albo tajnych. W roku 1372
wydelegowany zosta jako przedstawiciel Anglii dla przeprowadzenia rokowa do Wenecji
i wadz miejsk Genui w sprawach handlu wosko-angielskiego. W sprawozdaniu z
czynnoci za ten rok wspomina take o podry do Florencji, prawdopodobnie w celu
27
Geffrey Chaucer
wyjednania kredytw dla Korony angielskiej. Bardzo wic prawdopodobne, e przy tej
sposobnoci odwiedzi take znakomitego poet woskiego, Petrark, zamieszkaego w
pobliskiej Padwie. To pewne, e Chaucer zapozna si z dzieami Petrarki i niektre z nich
zabra ze sob w odpisach do Anglii. W latach 1376 i 1377 Chaucer kilkakrotnie posuje do
Flandrii i Francji dla przeprowadzenia tajnych rokowa: in uibusdam secretis negotiis Regis,
jak opiewa formua w paszporcie. W roku 1378 odwiedza znw pnocne Wochy,
mianowicie dwr Viscontich, potnych tyranw Mediolanu. (Tyranami nazywano we
Woszech nowobogackich, ktrzy w walce ze star arystokracj rodow obalili jej rzdy i
czasem utrzymywali si przy wadzy w miastach jako despoci w oparciu o elementy klasowe
wiesze.) W Mediolanie Chaucer zabiega dla Korony angielskiej o pomoc kredytow
potrzebn do sfinansowania kampanii wojennej przeciw Francji.
wczesne Wochy pnocne imponoway bogactwem, splendorem zewntrznym i
wietnoci artystycznych osigni. Uczeni humanici zarzucali czciowo tradycje
alegorycznej wykadni tekstw teologicznych i powicali duo czasu pracy edytorskiej nad
nowo odnalezionymi utworami autorw staroytnych. Rozkwit kultury okrelany mianem
renesansu ju objawia si zdecydowanie, wystpujc na podou bezprzykadnego
materialnego dobrobytu. Wielcy kupcy bankierzy woskich miast-pastw nagromadzili
rezerwy materialne pozwalajce im gra rol wierzycieli koronowanych gw Europy
Zachodniej, a wic porednio wpywa na losy pastw. Oczywicie wielka zamono
oligarchii kupieckich i najlepiej prosperujcych Wytwrcw cechowych zasadzaa si na
twardym wyzysku warstw niszych, a wic mnstwa pomniejszych cechw oraz wszelkich
czeladnikw, robotnikw i chopw. Zdarzay si z tej strony protesty, czasem wystpienia
czynne. Elementy rewolucyjne, powstajc przeciw rzdom oligarchii pieninej we Florencji,
potrafiy uchwyci w miecie wadz i utrzyma j przez kilka dni, na krtko przed
przyjazdem Chaucera do Woch, cho ruch ten krwawo umierzony zosta przez zalknion
oligarchi. Pogosy tego wystpienia dow dotary przypuszczalnie do uszu Chaucera.
Niemniej przeto skala zbytku i wykwintu oraz obcowanie na kadym kroku z dzieami sztuki
plastycznej niechybnie musiay olni gocia angielskiego, ktry waciwie nie mia okazji
poznania i uzmysowienia sobie znacznej chybotliwoci fundamentw spoecznych pod
wielce efektown zewntrzn budow. Wraenia poprzednio wyniesione z Woch
niewtpliwie jeszcze si umocniy podczas pobytu w Mediolanie. Szczeglnie zainteresowa
musiaa Chaucera wspaniaa biblioteka Viscontich. Z podry tej przywiz on do kraju
rozliczne teksty literackie, odpisy dzie Dantego, Boccaccia i innych ktre nastpnie
dostarczy miay mocnych impulsw dla jego wasnej twrczoci w cigu nabliszej dekady.
28
Geffrey Chaucer
Na razie, po powrocie do kraju, Chaucer mianowany zosta w r. 1374 poborc ce

pobieranych od weny, skr bydlcych i baranich, eksportowanych z Londynu. Z tego rda
czerpa dochd znaczny, dopeniony honorariami za inne oficjalne czynnoci i wykonanie
zlece. Wcigno go te na jaki czas w swoj orbit ycie polityczne, poniewa
reprezentowa w parlamencie hrabstwo Kent, jako pose z powiatu (w 1376 r.), przedtem za
w tyme hrabstwie by sdzi pokoju. Sprawiy to by moe intrygi dworskie, e potem przez
jaki czas Chaucer zaznawa niepomylnego losu razem z ca klik zwolennikw Johna of
Gaunt, z ktr by do pewnego stopnia zwizany, lecz w kadym razie nie byy to klski serio.
Tak czy inaczej Chaucer ustpi ze stanowiska poborcy celnego rwnoczenie z utrat
wpywu politycznego przez Johna of Gaunt (pod koniec 1376 r.), lecz nastpnie los
zrewanowa mu si inn posad, stanowiskiem rwnie odpowiedzialnym i wanym, a take
intratnym; zamianowany zosta krlewskim inspektorem robt za panowania Ryszarda II. Do
zada urzdu nalea, mwic jzykiem nowoczesnym, nadzr robt budowlanych i
remontw we wszystkich rezydencjach krlewskich, sporzdzanie inwentarzy materiaw i
dostaw, konsultacja z architektami, zapata dla wolnych robotnikw najemnych, nadzr nad
budow konstrukcji tymczasowych, takich jak pawilony stawiane na turnieje dworskie itd.
Wykonywanie tej nieatwej i pochaniajcej duo czasu pracy zbiega si z okresem
wyjtkowo podnej dziaalnoci literackiej. Poeta w tym okresie musia mie niezmoon
energi, lecz musia take odczuwa wysiek pracy w rnych dziedzinach. Zrzek si
wreszcie inspektoratu robt, z ulg prawdopodobnie, po to, aby y ze skromnej pensji
krlewskiej oraz przychodu z synekury: zawiadywania gospodarstwem rolnym i lasami
hrabiego March. Faktycznie bowiem nadzorem i ciganiem czynszw zajmowali si inni.
Wiemy, e wwczas wanie po roku 1376 Chaucer dosign zenitu sawy poetyckiej, e
znany by i podziwiany przez wspczesnych poetw francuskich. Z pewnoci dzieami
literackimi zdobywa nieraz dla siebie korzyci pienine, o ktrych dzi ju nic nie wiemy.
Moliwe, e w ostatnich latach ycia, przypadajcych na czasy detronizacji, uwizienia i
zgadzenia Ryszarda II, poeta znalaz si w trudniejszych warunkach finansowych, lecz w
ubstwo nie popad. Nie zazna przeladowa, dowiadczy nawet aski ze strony krla
Henryka IV, nastpcy Ryszarda, tak i mg zabezpieczy sobie spokojn egzystencj w
wygodnym domu, ktry wynaj sobie w obrbie historycznego opactwa westminsterskiego
(r. 1399). Umar tam w nastpnym roku i zosta pochowany w zaktku kocioa, gdzie potem
wielu innych wybitnych poetw znalazo wieczny odpoczynek. Syn Chaucera Tomasz oraz
crka Alicja zaznali w yciu umiarkowanych, lecz zasuonych powodze na pocztku XV
wieku.
29
Geffrey Chaucer
Tak w przebiegu oglnym wyglday koleje ycia poety. Ich skala i rnorodno
pozwoliy mu znakomicie pozna obyczaje wspczesne na rnych poziomach spoecznych.
Niewtpliwie obraca si swobodnie wrd wielkich tego wiata. Praca, jak wykonywa,
sytuowaa go w pobliu gwnego orodka dyspozycyjnego polityki angielskiej, skutkiem
czego styka si bezporednio z niektrymi najbardziej ambitnymi, bezwzgldnymi,
najbardziej wyzutymi ze skrupuw, a jednak niewtpliwie te ujmujcymi, utalentowanymi
przedstawicielami byskotliwego, moralnie zbankrutowanego towarzystwa. Przebywa w
koach, gdzie kochanki krlewskie i ksice doceniano jako osoby mogce zaway w
rozgrywce intryg dworskich. Schlebianie tym uprzywilejowanym kobietom mogo zapewni
korzyci, tote panowie duchowni i wieccy metod tak nie gardzili. Nie cofano si take
przed spiskami, zasadzkami i mordem. Dzieje tego czasu obfituj w anegdoty, ukazujce w
nieadnym wietle osoby, z ktrymi Chaucer musia si styka nieomal co dzie. W modoci
zapewne olniewali go oni, puszcza mimo uszu skandale, ujty wytwornym wdzikiem
rodowiska i pewnie osobistym urokiem niektrych jednostek pniej zayo i otrzaskanie
z tym rodowiskiem mogy wytworzy tolerancj. yczliwe przeoczanie wystpnoci
monych patronw nie byoby wcale dziwne u modego poety, ktry do tego krgu wszed z
zewntrz i chcia sobie wypracowa karier literackim i dyplomatycznym talentem. Co
naprawd zadziwia, to fakt, e Chaucer poszerzy swj widnokrg i sympati z biegiem czasu,
tak i nie tylko obj potrafi ca galeri osb skromniejszej kondycji zasigiem swej
twrczoci artystycznej, lecz rzeczywicie solidaryzowa si z ich punktem widzenia.
Przejrza wreszcie na wylot i odrzuci duo faszywych konwencji dworskich i postaw
romantycznych, ktrymi arystokraci redniowieczni przykrywali swoje niesnaski i miostki.
Od pocztku dostrzega czciowo mieszno romantycznych uroje society dworskiej i
dobrodusznie je wymiewa.
Take i umysowo Chaucer ogarn niezwyke szerokie jak na reprezentanta swojej
klasy i swojego czasu horyzonty. Jego zdobyta przez lektury znajomo historii, filozofii i
nauk przyrodniczych, chocia niezawodowa, wiadczy o skali jego zainteresowa oraz
wyjtkowej niezalenoci mylenia. Chaucer kwestionuje i powtpiewa tam, gdzie wielu
innych przyjmuje rzecz na wiar bez badania. Odegra rol pioniersk kontaktujc Angli z
wpywami woskiego renesansu i nie byo to skutkiem jego niedostwa, i okolicznoci
historyczne nie dopuciy, eby ten pierwszy impuls udzielony przez Chaucera wyda
znakomite owoce kulturalne ju zaraz w wieku nastpnym.
30
Geffrey Chaucer
VI. TWRCZO WCZESNA

W utworach najwczeniejszych, rzecz jasna, Chaucer daleki jeszcze bardzo jest od swej
oryginalnoci i niezalenoci pniejszej. Napisa je pod bezporednim wpywem literatury
rozrywkowej lepszego gatunku, jaka modna bya we Francji i Anglii od lat dwustu. Cho
woskie wpywy gdzieniegdzie daj zna o sobie, niemniej przeto forma i tematy s
francuskie. Nade wszystko za w owej epoce dwa gwne tematy dominoway we francuskiej
epice c poetyckiej: pojedynki rycerskie i mio do kobiet. Zwaszcza ten drugi temat.
Poczynajc od wieku XII propagowano w wyszych koach towarzyskich przyjemn fikcj,
entuzjastycznie przez damy popieran, e wanie one s jedyn podniet i natchnieniem
wszystkich dzielnych i szlachetnych czynw, jakich dokonali mczyni z ich sfery.
Wyrazem tego przedziwnie potnego natchnienia miaa by mio romantyczna, to znaczy
mio oparta na pocigu pciowym, lecz wysublimowana tak dalece, e czynia mczyzn
zdolnym do bezgranicznej czci, wiernoci i powice, nawet jeli dama caymi latami
pozostawaa niedostpn. Nie byo walki tak niebezpiecznej, prby tak cikiej, ktrej by nie
chcia podj ochoczo zakochany rycerz dla przyjemnoci swej wybranki. Bardzo czsto we
francuskich romansach, rzadziej w angielskich, wybranka jest kobiet zamn, on krla
albo dostojnika. Mimo to wabi, podsyca nadziej w sercu rycerskiego kochanka i jak
przewodnik kieruje jego krokami. Innymi sowy, mio niekoniecznie musiaa mie na celu
maestwo. W spoeczestwie feudalnym, gdzie ma dla crki wybierali rodzice z pobudek
wcale nie sentymentalnych (wasno i widoki na spadek), sprawy uczucia nie byy brane pod
uwag przy obmylaniu aktu prawnego przez zainteresowane rodziny.
Wyrobiy si w jzyku krajowym trzy rodzaje literackie, suce za narzdzie wyrazu dla
zapaw mioci romantycznej: liryka, wierszowana powie przygd oraz wizja senna. Take
i Chaucer w rnym czasie uprawia wszystkie te rodzaje. W najwczeniejszym okresie
zdobywania sprawnoci poetyckiej upodoba sobie gwnie rodzaj trzeci. Sposb
rozpoczynania poematu majcego za temat wizj senn by ju przez tradycj szczegowo
wypracowany. Konwencja wymagaa, eby poeta w pierwszej osobie opowiada o tym, jak
zasn i jak ni mu si soneczny, wiosenny krajobraz wprost nadziemsko pikny, umajony
kwiatami, tchncy ich woni. Wdrujc z zachwytem po tej zaczarowanej krainie, poeta
spotyka szereg postaci, wycznie albo przewanie alegorycznych. Zazwyczaj ucieleniaj
31
Geffrey Chaucer
one pewne przymioty: a wic modo, mio, rozsdek, rozum, wierno, itd., dyskusje za
poety z nimi i ewentualnie te z ludmi prawdziwymi, jeli takich spotka, maj zaoenie
dydaktyczne. A mianowicie i rozmowy, i przygody, jakich poeta zazna pord tych
uosobionych abstrakcji, przebiegaj; tak, eby go wtajemniczy w sztuk miowania: uczyy
praktykowania cierpliwoci, odwagi, wielkodusznoci, a nade wszystko dyskrecji w subie
damy serca, aby wreszcie t sub pokorn, wzorow moga by zdobyta, a nikt si celu
uwielbie nie domyli. Dyskusje za dotycz gwnie spraw miosnej etykiety w
romantycznej krainie wizji sennej. Mona byo do tego doczy nauki moralne, tote nieraz
ni std, ni zowd wprawiano w ruch t steran machin dla wprowadzenia elementw
filozoficznych albo nawet religijnych. Niektre z tych poematw alegorycznych s bardzo
wdziczne i nawet dzi jeszcze mona je czyta z przyjemnoci. W dobie pniejszej
dawano im czasem zakrj satyryczny, ale z wyjtkiem ambitnie pomylanego francuskiego
Romansu o ry, z dominant romantyczn, i angielskiego Piotra Oracza, z satyryczn
prawie wszystkie odwzorowuj starannie jeden i ten sam szablon.
Pitna szablonowoci nie nosz jednak oparte na schemacie wizji trzy poematy Chaucera:
Ksiga Ksinej, Gmach sawy i Parlament ptasi. Chocia utwory to wczesne i naladowcze,
zna ju, e wielki poeta szuka w nich wyrazu wasnego. Jeszcze jest nowicjuszem, ale
rozsadza ju sztywne ramy konwencji, w ktrej chce si zmieci. Pierwszy z tych utworw,
rzecz zrozumiaa, najmniej jest oryginalny. Usiany mnstwem swobodnych transpozycji ze
wspczesnych autorw francuskich, stanowi pochwa Blanche, ksinej Lancaster, ony
Johna of Gaunt (zmarej w r. 1369 w czasie moru). Zostaje sportretowana jako idealna, do
bezbarwna heroina typowego romansu z towarzystwa. Oryginalno zaznaczya si
wyjtkowo szczliw ewokacj atmosfery snu, zrcznym zwizaniem logiki sennych
nielogicznoci ze wiatem jawy i rzewnoci zaprawion delikatnym humorem. Chaucer jest
w swojej roli, ofiarowujc stosownie do okazji pene uszanowania wspczucie.
Swoboda bardziej godna mistrza znamionuje dwa pniejsze poematy wizyjne. Oba
zawieraj reminiscencje Boskiej Komedii Dantego. Std twierdzi moemy, e powstay po
roku 1372, kiedy Chaucer odwiedzi Wochy. S to najwczeniejsze znane dokumenty
wpywu literatury woskiej na angielsk.
Gmach sawy opowiada o tym, jak poeta we nie porwany zosta przez zotopirego ora,
umiejcego mwi, zaniesiony przeze do przybytku bogini sawy. Gmach stoi wrd
czarodziejskiego pejzau na ktrym z cia niebieskich. Poeta jaki czas przysuchuje si
wyrokom ferowanym przez kapryn bogini, ktra przydziela saw, hab i niepami u
potomnych, zupenie lekcewac yczenia petentw. Poeta wdruje dalej, spotyka
32
Geffrey Chaucer
majestatyczn osobisto, ktra oznajmia mu, e nicemu sen przynosi nowin o mioci
ale jak, czytelnik si nie dowiaduje, gdy na tym poemat si urywa. W ocalaym jego
fragmencie dzieem prawdziwie wielkiego mistrza jest opis lotu, ktry poeta odbywa w
przestrzeni, niesiony w szponach ora. Jest to jeden z najmilszych uczowieczonych ptakw,
jakie stworzya literatura, od Ezopa zaczynajc. Tylko Chaucerowski kogut Chanticler z
Opowieci ksidza przeoryszy moe i w paragon z tym orem. Drapieca jest uprzejmy
rozmowny, chtnie wystpuje w roli profesora wobec swej pprzytomnej ofiary,
rozprawiajc o przedmiotach takich, jak astronomia, fizyczne waciwoci dwiku, muzyka,
konstelacje niebieskie i tym podobne dziedziny wiedzy. Jako entuzjastyczny popularyzator
nauki, Orze chciaby podj wykad szczegowy o gwiazdach, ale Geoffrey (poufale tak
zwany przez ora) czuje si zbyt otumaniony i wylky, eby sucha, wic lakonicznie prosi,
eby mu wicej nie wykada. Orze godzi si z alem. Przypomina nam sympatycznego, ale
rozgadanego i naiwnie zarozumiaego wykadowc, ktry nie umie ukry zadowolenia, jakie
sprawia mu popisywanie si uczonoci przed laikami.
Parlament ptasi to jeszcze jedna wizja senna uksztatowana konwencjonalnie. Ukazuje
najpierw Natur prezydujc wrd normalnego pejzau wiosennego i decydujc o
przydziale maonkw ptakom zostajcym pod jej opiekucz wadz. Jest mniej wicej t
sam alegoryzowan Natur, jak tworzya wyobrania Alaina de lIsle i innych
platoczykw wieku XII: lojaln, szczodrobliw, i nade wszystko w postpowaniu
systematyczn. Niezwocznie jednak wymierza kar przestpcom, ktrzy narusz jej prawa.
W danej chwili rozwaa kwesti wyboru ma spord trzech kandydatw dla uroczej orlicy
krlewskiego rodu, ktr trzyma usadowion na kici. Dyskusja nad t spraw nie
doprowadza do rozstrzygnicia. Co najwicej interesuje i bawi, to debata o mioci, jaka
wywizuje si midzy rnymi przedstawicielami ptasiego rodu, wyobraajcymi widocznie
rne warstwy spoeczestwa. Ptaki drapiene, trafnie symbolizujce szlacht, gwatownie
broni kodeksu mioci dworskiej, dajcego od kochanka bezgranicznej odwagi,
powicenia i wiernoci, niezalenie od powodzenia stara. Musi umie latami ze czci
suy damie, choby na prno. Nisze sfery reprezentuj o wiele praktyczniejszy i mniej
romantyczny pogld. Rzecznik rodu gsiego doradza poniechanie beznadziejnej suby i
wyszukanie innej damy. Kaczka zapytuje rozsdnie: Po c wiecznie miowa bez
nagrody? Gosy takie, typowe dla silnego plebejskiego ywiou w Londynie, spotykaj si
oczywicie z pogardliw nagan ze strony ptasich nobilw. Jasne jednak, e Chaucer w
duym stopniu sympatyzuje z mieszczaskim stanowiskiem i widzi mieszno modnych
amorw, cho sam te umia pisywa konwencjonalne liryki dworskie. W Parlamencie
33
Geffrey Chaucer
ptasim szydzi z mody lekko i do dwuznacznie. Moe nawet chcia, aby arystokratyczne
koa mylay, e on razem z orami staje przeciwko kaczkom i gsiom. Czytelnik nowoczesny
jednak wtpi nie moe o jego intencjach.
W sposb niekonwencjonalny podj jednak Chaucer temat mioci dwornej w
najduszym wykoczonym dziele, jakie napisa, w poemacie Troilus i Kressyda. W romansie
tym przestrzega konwencji rodzaju, jednoczenie za opracowuje rzecz w sposb wysoce
oryginalny. Jest to jedna z tych niewielu angielskich powieci poetyckich, ktrych artyzm
dosiga wyyn. Przyjmujc tradycyjne ograniczenia Chaucer jednak przezwyciy je.
Fabua, cho osadzona w dawnej Troi z czasw wojny o Helen, zrealizowana jest mimo to
na wskro nowoczenie. Intryg przej Chaucer nie od Homera (ktry jej nie zna), lecz
poprzez redniowieczne aciskie kompendia, poprzez opracowanie francuskie, ktre po raz
pierwszy temat rozwino romantycznie, i poprzez romans wierszowany Boccaccia wycznie
temu epizodowi powicony. Akcja w poemacie Boccaccia Il Filostrato, z ktrego Chaucer
bezporednio czerpa, ma przebieg prosty. Troilo, ktremu Chaucer da imi Troilus, mody
ksi trojaski, gorco i szlachetnie kocha wdziczn i towarzysko wyrobion wdow
Kressyd, jest ekstatycznie szczliwy, kiedy zdobywa jej wzgldy, boleje, kiedy ona
opuszcza go i wraca do ojca do obozu Grekw, szaleje z rozpaczy, kiedy si dowiaduje, e
zamaa mu wiar i oddaa serce nowemu kochankowi, Grekowi imieniem Diomedes. W
poemacie Boccaccia akcja toczy si wartko, jest pena napicia i zachwytw zmysowych
lirycznie wyraonych. Stosunki wzajemne bohaterw przedstawione s jednak w sposb do
uproszczony.
Z materiau nieskomplikowanego Chaucer uprzd niezwykle cienkie pasemka
psychologicznych wtkw. Wzajemne stosunki osb ukazane s po to, bymy mogli wejrze
w gbi ich czowieczestwa. Z jednej strony wic jeszcze bardziej wysubtelnia romantyczn
dworno, jego bohater bardziej skonny jest wtpi o sobie, bardziej cierpliwy i bardziej
cierpi ni jego woski imiennik. Troilus powoli tylko zdobywa aski heroiny, ktra te
odpowiednio wicej waha si i wzdraga. Z drugiej strony Chaucer intensyfikuje take realizm
psychologiczny do tego stopnia, e stwarza dla nas cay klimat towarzyski cywilizowanego
rodowiska. Jego ceremonialno, z lekka ironiczne rozmowy, plotkarstwo cay ten
formalizm kulturalny maskujcy ukrywane namitnoci i ponury fakt wojny trojaskiej.
Chaucerowska Kressyda obraca si w koach dworskich, wydaje przyjcia dla znajomych,
czytuje najnowsze ksiki, ceni swoj bezpieczn pozycj towarzysk i przez czas duszy nie
ma ochoty narazi jej gwoli pofolgowaniu popdom serca. Kiedy ulega wreszcie mioci, co
nieprdko dojrzaa, szczerze pragnie pozosta wiern Troilusowi, wzorowemu, wewntrznie
34
Geffrey Chaucer
opanowanemu kochankowi. Chaucer najpierw kae nam wierzy w jej szczero, a potem w
toku dalszych zdarze okazuje, e wierno Kressydy nie bya, niestety, niezomna.
Przeciwnie, warunkiem jej bya blisko kochanka. Podczas jego nieobecnoci nie umiaa
uczucia zachowa. Troilus za to sztuk t posiada. Z tej rnicy usposobie wynika tragedia
tragiczny dla niego jednego tylko przeom.
Konwencja romansw dozwalaa, aby nawet najdyskretniejszy kochanek mia jednego
powiernika, oddanego przyjaciela ze swego towarzyskiego krgu, ktry zna ca intryg i
pomaga bohaterowi cel osign. W poemacie Boccaccia tak rol gra kuzyn Kressydy,
modzieniec niezachwianie oddany zakochanej parze i umiejtnie wiadczcy usugi z
motyww
czystej
przyjani,
osobisto
zreszt
ani
oryginalnie
nakrelona,
ani
skomplikowana. Mglist t posta Chaucer przetworzy w jedn z najdoskonalszych swoich

kreacji. Jego Pandarus jest nie kuzynkiem, lecz wujem bohaterki. Starszy troch od
kochankw i bardziej dowiadczony w sprawach yciowych, jest dowcipny, uprzejmy,
zaradny, lecz deklaracje i luby miosne kochankw traktuje nieco sceptycznie, widocznie
sytuacje podobne nieraz ju obserwowa. Znakomicie umie gra na uczuciach siostrzenicy,
eby uczyni j powolniejsz pragnieniom Troilusa. Od pocztku mniema, e pomimo swego
chodu Kressyda jest kobiet zdoln do ziemskich namitnoci. Niebiasko do niej nie
pasuje tak rzuca uwag. Kiedy pniej wierno jej staje si wtpliwa, zrywa wtedy (na
wzr praktycznej gsi z Parlamentu ptasiego) z kodeksem dworskim i radzi Troilusowi
znale inn kochank. Styl jego odezwa, czy to powanych, czy kpicych, ma cech
potocznoci i yciowoci, obfituje w przysowia, dowcipne uwagi i aluzje, ktre nie mniej
rzucaj wiata na jego wasny charakter nieli na osoby, ktrych dotycz. Nigdzie kunszt
wersyfikacyjny Chaucera nie uwydatnia si wietniej ni w rozmowach, w ktrych Pandarus
bierze gwny udzia, tak wietnie ich naturalno przesania sztuk konstrukcji. atwy,
potoczysty styl dialogw z codziennego ycia tak szczliwie odtworzony zostaje w ramach
siedmiowierszowej strofy (tak zwany rime royal), e niemal przestaje si zwraca uwag na
jej struktur. Zaiste mamy tu przykad sztuki maskujcej sztuk.
Chaucer mio romantyczn modych przedstawia z sympati, pomimo powtpiewajcej
postawy realistycznie patrzcego na spraw Pandarusa. Przejmuje nas rozpacz Troilusa.
Jednake dwukrotnie sam Chaucer spoglda inaczej na te dzieje wiernoci mskiej i
niestaoci niewieciej. Za spraw, o ile mona sdzi, dam dworu, ktre histori niewiernoci
Kressydy wziy do serca jakby osobist obraz, Chaucer wnet podj si da im literack
satysfakcj. Uczyni to (ok. roku 1385) komponujc seri wierszowanych powiastek o
kobietach, co wierne pozostay mczyznom, ktrzy je porzucili. Nazwa ten zbir Legend o
35
Geffrey Chaucer
dobrych kobietach: tytu przywodzi na myl raczej ywoty v witych ni pogaskie historie
miosne. Dostrzega si tu przebysk intencji humorystycznej, ktra staje si jeszcze
wyraniejsza, kiedy Chaucer niby powanie mwi o tych nieszczsnych paniach jako o
mczennicach Kupidyna. Wtki wszystkich legend, z wyjtkiem jednej, Chaucer
zapoyczy ze redniowiecznej zmoralizowanej wersji Metamorfoz Owidiusza. Parafraza,
cho dokonana biegle, nie reprezentuje najwyszego poziomu sztuki Chaucera. O wiele
cenniejszy jest prolog do Legendy skonstruowany raz jeszcze wedle konwencjonalnego
schematu o wynionym krajobrazie wiosennym zaludnionym przez postacie alegoryczne. To
jest niezwykle czarujce, introdukcja za zawiera ciekawe szczegy biograficzne. Chaucer
opisuje, jak spdzi dzie, zanim wyni swoj wizj. Tematem gwnym jest spotkanie poety
z bokiem mioci, ktry karci go za nagan niewiernoci niewieciej w Troilusie.
Towarzyszca bokowi Alcestis proponuje, eby Chaucer naprawi win i za pokut napisa
Legend o dobrych kobietach. Chaucer atoli pokuty nie wypeni w caoci. Urwa nie
doprowadziwszy do koca historii Hypermnestry. Zapewne utwr przesta by interesujcy
dla niego samego czy dla jego protektorw, czy te dla obu stron zarwno.
Drug
rewaluacj
wiata
Troilusa
Kressydy
zawiera
sam
fina
poematu.
Opowiedziawszy, jak Troilus mier ponis w bitwie, Chaucer ledzi nastpnie lot duszy
bohatera przez koncentryczne sfery nadziemskie i owiadcza, e Troilus patrzc na ten
drobny kawaek ziemi dokoa oblany morzem wybuchn nagle miechem na widok miejsca,
gdzie rodacy go opakuj i gdzie on sam tyle wycierpia. Potem we wasnym imieniu Chaucer
zwraca si do modych czytelnikw, modziecw i dziewczt, ktrzy poemat przeczytaj
lub usysz recytowany, i uroczycie przestrzega przed zwodniczymi powabami mioci
ziemskiej tak czsto zawodnej i bl sprawiajcej nawoujc, aby szukali pociechy prawdziwej
w niezmiennej mioci ku Bogu. Tu zatem Chaucer nagle potpia i odrzuca postulaty
uczuciowe i spoeczne, dziki ktrym potrafi zdoby i utrzyma sympatyczne
zainteresowanie czytelnika dla opowiadanej historii. Przypomina modym, e jednak
postulaty te sprzeczne byy z ideaami chrzecijaskimi etycznymi, spoecznymi i
metafizycznymi. Bohaterowie romansu bowiem byli poganami, ktrzy tych dbr zna nie
mogli; lecz feudalni entuzjaci modnego cudzostwa usprawiedliwienia takiego dla siebie nie
maj. Tak wic potpienie przez Chaucera kodeksu mioci dworskiej wyraone zostao w
kategoriach religijnych. Pniej w Opowieciach kanterberyjskich Chaucer wyrazi je w
kategoriach spoecznych.
Poemat o Troilusie i Kressydzie na wskro przeniknity jest zadum nad sensem
przeznaczenia. W pewnych partiach poemat redukuje si do dyskusji nad problemem: jaki
36
Geffrey Chaucer
wpyw na losy ludzkie maj te dwa czynniki z jednej strony przeznaczenie, z drugiej wolny
wybr majcy ostoj w wiedzy i charakterze ludzkim. Czy ycie silniej ksztatuj gwiazdy,
czy wasne nasze decyzje? Pytania takie zadawali sobie wszyscy ludzie usposobienia
sceptycznego, ktrzy choby z lekka tylko interesowali si dziedzin astrologii. Chaucer tym
ywiej interesowa si t spraw, e wanie podwczas opracowywa lub moe ju ukoczy
przekad dziea Boecjusza o Pociesze filozoficznej. Wspbrzmiao ono z jego wasnymi
refleksjami. Tote Chaucer gboko przej si rozwaaniami Boecjusza o naturze ludzkiego
szczcia i sferze dziaania wolnej woli. Perypetie historii miosnej sprzyjay uwydatnieniu
tych zagadnie i w zwizku z tym wasnym powanym wypowiedziom Chaucera.
Troilus i Kressyda sta si przeto zwierciadem problemw i zainteresowa nurtujcych
umys Chaucera pod koniec lat 1380-tych. Osign ju wtedy peni sprawnoci pisarskiej;
dojrza staa si sympatia poety do czowieka i technika wyrazu tej sympatii. Wiele
zaczerpn wiedzy i natchnienia z kultury angielskiej, ktrej by dziedzicem, jak rwnie z
kultury Woch i Francji. Wpywom Francji i Woch uleg najpierw, teraz z kolei mia si
zwrci ku Anglii sobie wspczesnej. Sta go ju byo na to, eby skal sympatycznej
obserwacji obj ludzi nalecych do najrozmaitszych grup spoecznych, zgoa poza
zasigiem koa dworakw, pord ktrych si obraca. Wydoskonaliwszy sztuk obserwacji w
szkole polityki i dowiadczenia, zdolny sta si do ukazania ywej aktualnoci swojego czasu
w opowieciach niezniszczalnie realistycznych, czarujcych muzycznoci jzyka wielkiego
poety.
37
Geffrey Chaucer
VII. OPOWIECI KANTERBERYJSKIE:

PLAN I STRUKTURA CAOCI
Opowieci kanterberyjskie, w tej postaci, do jakiej Chaucer je doprowadzi, s
fragmentem. Nie dlatego, e przedsiwzicia poniecha z braku zainteresowania (jak
przypuszczalnie rzecz si miaa z Legend o dobrych kobietach) ale dlatego, e
najwidoczniej mier wytrcia mu piro z rki w toku pracy nad dzieem. Pracowa nad nim
a do koca i nawet zasadnicz koncepcj strukturaln poddawa rewizji. Przesuwa
poszczeglne czci w ramach napisanej caoci, sporo za kwestii dotyczcych ukadu
pozostawi w zawieszeniu. Nie ukoczy te niektrych powieci, zacztych niegdy i
nastpnie odoonych. Nie zasiad bowiem do pisania, z myl o systematycznym wykonaniu
jakiego gotowego i szczegowo obmylonego z gry planu literackiego. W kilku
wypadkach wykorzysta rzeczy gotowe napisane dawniej, prawdopodobnie z myl o innym
celu literackim; kiedy za je wcieli do cyklu Opowieci kanterberyjskich, nie przeprowadzi
adaptacji
do konsekwentnie. Gdyby poy
duej,
pousuwaby zapewne
lady
wewntrznych sprzecznoci, dokadniej materia dostosowa i jeszcze inaczej go rozoy.

Znajomo danych dotyczcych kompozycji caego utworu potrzebna jest do rozumienia
cyklu w jego obecnym ksztacie. Stale trzeba mie na uwadze, e adne wydanie nowoczesne
nie moe odwzorowa porzdku, w jakim Chaucer chcia ostatecznie ustawi opowieci,
poniewa nie jest on znany i nie wiemy, czy sam Chaucer powzi w tej mierze wyran
decyzj. Po jego mierci, w wieku XV, rni wydawcy, to znaczy wytwrcy woluminw
rkopimiennych, starali si uporzdkowa materia w jaki logiczny sposb pomimo
zachodzcych
zewntrznych
sprzecznoci.
Rozwizania
przyjte
przez
pierwszych
wydawcw stanowi dzi wzr ukadu dla wyda nowoczesnych. Z dowodw wewntrznych
wynika, e aden ukad nie jest zadowalajcy i zreszt aden taki by nie moe ze wzgldu na
stan spucizny Chaucerowskiej. Autorytatywne rda rkopimienne przekazuj nam nie
jeden tylko ukad, ktry za jest najlepszy, na to wrd nowoczesnych wydawcw nie ma
zgody.
Plan oglny jednak nie budzi wtpliwoci, przy tym niektre poszczeglne partie tekstu
zostay uporzdkowane ostatecznie. Chaucer mia wprost genialny pomys, by uczyni
pielgrzymk schematem ramowym dla cyklu. Ju przedtem co prawda narratorzy
38
Geffrey Chaucer
redniowieczni nauczyli si, dziki wzorom wschodnim, sztuki komponowania cyklu

opowiastek w ramach oglniejszego schematu narracyjnego, lecz w takich wypadkach
powie ramowa zazwyczaj miaa charakter statyczny i konwencjonalny. Innymi sowy,
stwarzano tylko pozr jakiego ta, bez silenia si na oryginalno ani na realistyczne
przedstawienie narratorw. Chaucer wprowadzi innowacj podwjn. Po pierwsze, uczyni
narratorw figurami ywymi, osobistociami zoonymi, w odrnieniu, np. od sabo
zindywidualizowanych postaci z Dekamerona albo ze starszego zbioru noszcego w wersji
angielskiej tytu The Seven Sages of Rome (Siedmiu mdrcw Rzymu). Po wtre, Chaucer
kaza swoim narratorom porusza si w tle, ktre pozwalao im dziaa i reagowa na siebie
wzajemnie w dialogach i sytuacjach nacechowanych yciowym prawdopodobiestwem.
Pielgrzymka pod tym wzgldem doskonale speniaa zadanie. czya w jedn pstr
kompani grupki ludzi powodujcych si rnymi motywami. O ich celach i zachowaniu
satyrycy epoki opowiadaj nam sporo i konkretnie. Wesp z osobami prawdziwie przejtymi
pobonoci, pragncymi z pielgrzymki wynie poytek duchowny, cignli poszukiwacze
bardziej przyziemnych korzyci, mczyni i niewiasty akncy przyjemnoci, wrae albo
przygd, a take wyudzacze grosza, dla ktrych zbiorowisko ludzkie stanowi okazj do
wypatrzenia i oszwabienia ofiar pod tym czy innym pretekstem. Pod paszczykiem celu
religijnego szukano po drodze osony dla cakiem niereligijnych czynnoci. Jednoczenie za
bliskie obcowanie rnych jednostek podczas pielgrzymki uwydatniao w ostrym kontracie
niejednorodne charaktery i motywy osb. W trakcie wdrwki zjawiay si okazje do ktni i
do pojednania, do wzajemnych pochwa i przygany, do wyzna autobiograficznych, popisw
kaznodziejskich i karce wzajemnych. Powoanymi bdc w ten sposb do odegrania rl,
narratorzy ukazywani by mogli przez swego twrc w wietle coraz intymniejszym. Chaucer
wykorzystuje te sposobnoci dla odmalowania charakteru postaci z penym mistrzostwem
dojrzaego ju artyzmu.
Dyskusje wywizujce si wrd ptnikw graj rol tak zwanych cznikw pomidzy
opowieciami. Nie wszystkie jednak opowieci s w ten sposb wzajem powizane. Bywa
tak, e trzy albo cztery cile s ze sob powizane, lecz ostatniej brak zakoczenia albo po
niej brak cznika, albo te brakuje i zakoczenia, i cznika. Taki szereg powizanych
opowiada tworzy wewntrz caoci oddzieln przesuwaln grup, nie przytwierdzon do
poprzednich ani nastpnych. Uporzdkowanie grup w dawnych rdach rkopimiennych
jest niejednolite. Wszystkie rda jednak zaraz za Prologiem umieszczaj jedn i t sam
grup, i wszystkie drug grup zaczynaj od tej samej opowieci (Prawnika). Potem dopiero
wystpuj rozbienoci.
39
Geffrey Chaucer
W Prologu uczestnicy pielgrzymki sprezentowani zostaj w serii portretowych szkicw,

informujcych o wygldzie zewntrznym, profesji i stanowisku spoecznym kadej osoby, o
tym, co od razu w oko wpada albo czego atwo by si mona domyli. Sposb
przedstawienia jest do formalny, nie brak jednak elementw osobistych ostrego osdu,
humoru, sympatii albo niesmaku. Odbywa si to tak, jakby czytelnikowi podczas jakiego
przyjcia przedstawiano szereg osb, obecny za przy tym Chaucer dorzuca informacje niby
tonem poprawnej grzecznoci, ktra jednak ucha uwanego nie omyli. Oto (jakbymy
syszeli) Rycerz, wraca wida z duszej wdrwki. Najwyraniej gentleman starej szkoy,
bierze jeszcze sprawy rycerskie serio. Prosz patrzy, jaka godno wojskowego, jaka
starowiecka dworno manier. Budzi sympati i podziw, cho jego kodeks wydawa si ju
moe konwencjonalny i nieco przestarzay. A to syn, giermek wystrojony modnie, troszk
za ozdobnie, z czupryn ufryzowan elegancko. To take czciciel formy. Na pewno ma
wybrank serca, piewa do niej piosenki, pojedynkuje si o ni wedug najlepszych
konwencjonalnych wzorw. A teraz, dla kontrastu, prosz spojrze na t krzepk rumian
mieszczk, o t tam, w duym kapeluszu i z obfit dekoracj gowy. Tak, to ju z innego
rodowiska. Mieszka w pobliu Bath, jest bieg przdk. W tej chwili rezonuje troch nazbyt
gono, jak kto, kto sam dobrze nie syszy a ze sposobu zachowania wida, e przywyka
rej wodzi wrd swoich oraz e mczyni nie s jej obojtni. Zauway pan? Nosi czerwone
poczochy pod spdnic. To duo o osobie mwi! A tam dalej na boku stoi w postawie
godnej przeorysza niby taka jak kada inna, ale do spojrze, jaki habit! i jak go ona nosi!
Tak, to nie jest jedna z wielu, to urodzona arystokratka, w ktrej suknia zakonna nie
potrafia zniszczy damy. Zawj nosi wysoko, wida odsonite czoo. To nieprzepisowe, ale
zgodne z mod dworsk, ktra wanie wymaga przesunicia nakrycia gowy do tyu i zaleca
specjaln technik podniesienia brwi. Przeorysza nosi zapon z napisem Amor vincit omnia
Mio wszystko zwycia. Moe sentencja ta dotyczy mioci boej, nie za ludzkiej, cile
jednak biorc, mniszka nie powinna bya w ogle przyozdabia si klejnotem. I nie powinna
bya na drog zabiera ze sob tych dwch pieskw, ktrymi si tak czule opiekuje. Te jej
drobne sabostki, ktrych si nie wyrzeka pomimo zakazw biskupich, czyni z niej istot
indywidualn, przy caym zreszt zdyscyplinowaniu. Inni ptnicy ukazani s poprzez
waciwoci wyrazu twarzy albo szczegy fizjonomiczne, jak np.: latajce spojrzenie, gos
piskliwy, kabkowate nogi, roztargane wosy, ceglast cer. Chaucer, o ile mona sdzi,
obeznany by z pseudonaukow fizjonomik swojego czasu, i prbowa kojarzy szczegy
budowy fizycznej z okrelonymi rysami charakteru. W wietle wiadomoci z tej dziedziny
folkloru w wielu wypadkach szczegy wygldu zewntrznego zanotowane przez Chaucera
40
Geffrey Chaucer
dostarczaj rwnie od razu informacji o usposobieniu i ukrytych skonnociach danych osb.

Koczc przegld galerii, mamy w pamici cay ten niezapomniany zastp pielgrzymw,
odmalowanych z prawd kolorytu, gotowych wyj z portretowych ram, uwija si i gwarzy
obok nas. Jak nigdy przedtem w redniowiecznej literaturze angielskiej i jak rzadko kiedy w
wiatowej stworzony tu zosta zesp kreacyj charakterowych, o ktrych instynktownie chce
si powiedzie: ywi ludzie! e za to i owo do dziea Chaucer przej ze rde literackich,
to wyjtkowoci poetyckiego osignicia nie umniejsza.
Pochodz te osoby z rnych warstw angielskiego spoeczestwa. Waciwie nie
reprezentowany jest tylko poziom najwyszy i najniszy: nie ma krla ani baronw, nie ma
take bezdomnych ndzarzy, ktrzy nie zajmowali adnego w ogle miejsca na szczeblach
hierarchii stanowej. Do grupy gentils obejmujcej kulturalnych i zamonych, spoecznie
dobrze usytuowanych pielgrzymw, nale rycerz i giermek (ju wspomniani), prawnik,
piastujcy wysokie stanowisko w swoim zawodzie, lekarz dobrze zarabiajcy, bogaty kupiec i
ziemianin ze sfer szlachty. Wrd ptnikw stanu duchownego znajduje si przeorysza, osoba
arystokratycznych manier, krewki mnich, mionik koni i mylistwa, kwestarz lubiany przez
kobiety i dobrze je znajcy, i przekupie relikwii. S take i skromniejsi przedstawiciele
duchowiestwa oraz pewien modzieniec studiujcy w Oksfordzie i aspirujcy do wice.
Zawodow prac fizyczn reprezentuje kilku pielgrzymw. Barczysty, silny jak tur mynarz,
pracowity oracz oraz suga to przedstawiciele wsi zwizani prac ze spoecznoci wiejsk,
gdy tymczasem kucharz czuje si jak ryba w wodzie w miecie, gdzie sprzedaje (jak si
dowiadujemy) odgrzewane paszteciki od dawna ju niewiee. Jest piciu cechmistrzw,
ubranych dostatnio i najwidoczniej zamonych przedstawicieli ywiou miejskiego. Jest o
nich tylko krtka wzmianka, moe w dacie pniejszej miaa by dopeniona szkicami
portretowymi.
Niektre spord osb, ktre na pierwszy rzut oka wydaj si godnymi szacunku
piastunami urzdw albo pracownikami, okazuj si nastpnie ludmi nieczystych rk,
skdind za wiemy, e nieuczciwe praktyki nie naleay za czasw Chaucera do rzadkoci.
Charakterystyczne to dla sztuki Chaucera, e ich przewiny sugeruje z lekka, nie gromic
podoci sposobem satyry oskarycielskiej. Wodarz np. jest nadzorc w dobrach magnackich;
ze wzmianek ubocznych dowiadujemy si, jak naduywa swojej wadzy, aby zastraszy
podlege sobie chopstwo. Kwestarz to jeden z takich, ktrzy urok swj osobisty i wpraw
zawodowego kaznodziei wykorzystuj dla dokonywania podbojw miosnych. Wyranie
sugeruje autor, e kwestarz jak dobroczyca dopomaga dziewczynom wiejskim do zawarcia
maestw dla uniknicia konsekwencji wasnych bezecestw. Przekupie relikwii
41
Geffrey Chaucer
reprezentuje typ dobrze znany, eruje na zabobonnej atwowiernoci, ktr cynicznie

wykorzystuje pod pozorem suenia religii. Uprawia korzystny proceder, sprzedajc odpusty i
faszywe relikwie po wysokich cenach. Take i wony nieuczciwie naduywa okazji jako
funkcjonariusz instytucji kocielnej. Jako pracownik sdu duchownego dorcza wezwania
osobom oskaronym o przestpstwa podlegajce jurysdykcji tego sdu. Szantauje ludzi,
szpieguje ich i nawet (tu chyba szczyt zoliwoci) prowokuje do przestpstwa, aby mc o
tym donie i uzyska od sdu zapat za usugi pooone w walce z przestpczoci. Lekarz
wykorzystuje zaufanie pacjentw, aby pobiera wysokie honoraria, o ktre mu gwnie
chodzi. Marynarz, jak si okazuje, uprawia piractwo pod pozorem dziaa wojennych w
zwizku z aktualn wwczas wojn i bezlitonie strca jecw do morza.
Zastanawia to doprawdy, e a tak wielu pielgrzymw okazuje si szalbierzami i
krtaczami. S wrd nich take ludzie przyzwoici, dobrzy, oddani swojej pracy; wyrniaj
si wrd nich szczeglnymi cnotami osobistymi i spoecznymi proboszcz oraz jego brat,
oracz. S to wyidealizowane wizerunki dobrych pracownikw wieckiej i duchownej sfery.
Przyzna jednak trzeba, e otrzyki stanowi grup szczeglnie interesujc, poniewa
egzemplifikuj zupenie typowe mankamenty i naduycia ujawniajce krytyczny stan
spoeczestwa w wieku XIV. Chaucer kreli wizerunki takich osb i opisuje ich czyny, nie
wpadajc w oskarycielski ton satyryka gromicego spoeczestwo, lecz pomimo
niedomwie i umiarkowanego tonu nie pozostawia wtpliwoci co do zego lub dobrego
charakteru opisywanych czynw. W Prologu kreli wizerunki postaci w sposb szczegowy,
z humorem oraz ironi o zabarwieniu swoistym i czsto tak subtelnym, e przy pierwszym
szybkim czytaniu pozostaj nie dostrzeone. Nastpnie w cznikach midzy opowieciami
odmienia technik. Dodaje elementy dialogu stwarzajc przez to o wiele liczniejsze okazje do
wejrzenia w gb charakterw. Co we wszystkich portretach uderza, to wyrozumiao poety
dla ludzkich saboci ptnikw. Nie paczc etycznego osdu wiemy bowiem dobrze, czy
poeta pochwala, czy gani, chociaby przez niedomwienia zawsze jednak okazuje
zrozumienie dla skconych motyww i naciskw spoecznych doprowadzajcych do
nikczemnego postpowania niektrych pielgrzymw. Nie wyrzeka si wspczucia take
wtedy, kiedy zdaje si potpia. W efekcie sami patrzymy na sprytnych otrzykw, takich jak
przekupie i kwestarz, z duym zrozumieniem i nawet z doz mimowolnej admiracji.
Recytacja opowieci bywa czasem zakcona albo urozmaicona gosami niektrych
pielgrzymw wystpujcych z krytyk lub zarzutami. Najhaaliwszy i najbardziej
apodyktyczny jest Harry Bailly, gospodarz obery Pod Jak, gdzie najpierw caa kompania
si zebraa. Pjdzie on z pielgrzymami i bdzie dziaa jako mistrz ceremonii. Wesoy, peen
42
Geffrey Chaucer
tupetu, czelny, cho na og z naleytym szacunkiem zwracajcy si do obecnych

przedstawicieli szlachty i duchowiestwa, uosabia on potn krzep gminu miejskiego, ktry
podwczas odgrywa tak wan rol w przemianach ycia gospodarczego Anglii. Oberysta
ciekawszy jest dla nas, kiedy dyskredytuje niektre opowieci, ni kiedy z uznaniem chwali
inne, poniewa nagana w tym pierwszym wypadku uwidocznia nowe krytyczne tendencje
narastajce w caym yciu kulturalnym w zwizku z dojciem nowej klasy spoecznej do
duego znaczenia i wpywu. Jego jzyk, peen trywializmw i przeklestw, spronych aluzji i
grubych artw, oddaje potoczn werw jzyka londyskich ulic i targw.
Jakkolwiek w pogldach stanowczy, Gospodarz nie zawsze potrafi narzuci innym sw
wol. Tak wic np.: kiedy Rycerz zakoczy recytacj dugiej i uroczystej opowieci, Harry
Bailly chce z kolei odda gos Mnichowi jako czoowemu przedstawicielowi hierarchii
kocielnej wrd obecnych, ale Mynarz, ktrego trunek uczyni ktliwym, natarczywie chce
narzuci w tym punkcie swj wasny krotochwilny wkad. Opowie jego rozpoczyna seri
do gorszcych, ale olniewajco realistycznych gadek, z ktrych ostatni mianowicie
opowie Kucharza Chaucer zostawi nie ukoczon. Pniej po raz drugi Kucharz traci
szans wyrecytowania opowieci, bo od naduycia trunku jzyk mu wypowiada
posuszestwo. Tymczasem now seri, czyli drug grup opowiada, znowu nastrojonych
na ton godnoci, zagaja Gospodarz, z szacunkiem zwracajc si do prawnika o zabranie gosu.
O wiele bardziej obcesowo traktuje samego Chaucera, ktrego recytacj przerywa jako niby
zbyt nudn. Dziwne zreszt, e taki jak on czowiek ze zdrowym rozsdkiem i z
uprzedzeniami plebejskimi nie umie dostatecznie oceni parodii rycerskich romansw z
rnymi ich miesznostkami, a tak wanie parodi podj Chaucer ofiarowujc towarzystwu
urywek poemaciku o Topazie. Widocznie i to byby znw rys realistyczny parodia
Chaucerowska jest dla Gospodarza zbyt cienka, bo nie by do obeznany z powanymi
utworami w tym rodzaju, przeciw ktremu Chaucer zwrci swoje szyderstwo. Zdaje mu si,
e poeta jak najpowaniej rozwija bdzie dug i nudn histori fantastycznych przygd,
protestuje wic i przerywa. Nie pochwala te, i w tym punkcie godzi si z Rycerzem,
monotonnej serii powiastek z moraem, opowiadanych przez Mnicha, ilustrujcych
odmienno losu i upadek ulubiecw fortuny. Najgwatowniej oponuje, kiedy Przekupie
odpustw wykorzystuje efekt dobrze opowiedzianej opowieci, eby suchaczw nakoni do
kupna faszywych relikwii. Potulnie natomiast wysucha dugiej, dydaktycznej historii proz
(alegorycznego opowiadania o Melibeuszu, jakie z kolei Chaucer znw podaje) zapewne z
tego powodu, e szczeglnie podoba mu si charakter mdrej i cierpliwej Prudencji.
Alegoryczna bohaterka wydaje mu si idealnym kontrastem Godelif, jego wasnej ony, z
43
Geffrey Chaucer
usposobienia sekutnicy. Po prostu i naiwnie rozczula si te smutnymi dziejami Wirginii

opowiedzianymi przez lekarza i klnie serdecznie, powodowany sympati dla szlachetnej
Rzymianki i oburzeniem na jej przeladowcw. Lecz usiuje take rozproszy przygnbienie
wywoane opowieci Przeoryszy, kierujc artobliwe docinki pod adresem Chaucera.
Gospodarz w caym poemacie jest postaci wan, nie tylko przez swj animusz, lecz
rwnie dlatego, e jego pogldy i zachowanie wyranie znamionuj klas, do ktrej naley.
Jako indywidualno przekonywa, jako typ znaczy wiele.
Scysje spowodowane rnic pogldw wynikaj wrd pielgrzymw take i niezalenie
od interwencji Gospodarza. Kwestarz i Wony, obaj nacigacze, nie lubi si i wzajem
dokuczaj sobie powiastkami. Podobnie Mynarz i Wodarz. Materiau do najzawzitszych
scysji dostarcza jednak Dama z Bath, zdecydowany szermierz kobiecej przewagi (Dama
uywa francuskiego terminu maistrie) w maestwie. Wyznaje kult zmysowej uciechy,
gustw swoich nie tai i w Prologu do swej opowieci czstuje suchaczw nie pokrelon
przez cenzur histori swoich piciu maestw, z aluzjami do innych take dowiadcze
miosnych. W toku autobiograficznych wynurze wykada swoj sztuk doprowadzania do
maestwa i growania potem nad mem. Przekupie odpustw, niepeny mczyzna
(mwi o tym wzmianki w tekcie), reaguje na wyznania Damy ze zrozumiaym lkiem i
odraz. Biorc do serca expos damy niemal jako obraz osobist, przerywa tok jej wyzna,
aby gwatownie zaprotestowa przeciw tezie o dominowaniu kobiet w maestwie. Pniej
znw Szkolarz wyranie nawizuje do pogldw Damy w swoim opowiadaniu o nadziemsko
cierpliwej onie; prawdopodobnie te (cho udowodni tego nie mona) uwagi damy o
maestwie oddziaywaj pobudzajco na szereg dalszych opowiada dotyczcych problemu
wspycia maonkw.
Nowy temat i nowy materia do sporw przybywa wraz z pojawieniem si pod koniec
pielgrzymki nowego kandydata na ptnika, kanonika duchownego, ogromnie spoconego i
zziajanego od wysiku, z jakim gna za kompani. Towarzyszy mu kmie-sucy. Kanonik
jest alchemikiem, nie jednym z takich, co w dobrej wierze chodz po bezdroach, pragnc
wykry sekrety natury, ale po prostu nacigaczem, podobnie jak Przekupie relikwii
erujcym na ludzkiej atwowiernoci. Kmie-suga, tajc w sobie oburzenie, od duszego
ju czasu obserwowa, jak pan zwodzi swoje ofiary, teraz za, poparty przychylnoci
obecnych, podnosi przeciw niemu bunt. Zaczyna w tonie gorzkiej ironii, koczy jawnym
oskareniem. Zmieszany tym obrotem rzeczy, kanonik popiesznie uchodzi. Suga za
kontynuuje oskarenie w formie opowiadania z szeregiem epizodw, przy czym nadzwyczaj
ywo przedstawia warsztat szarlatana i uprawiane przeze metody. Alchemia wprowadzona
44
Geffrey Chaucer
zostaje jako nowy, ciekawy temat, wanie kiedy plan pierwotny snucia i urozmaicania
sekwencji opowiada zacz traci efekt wieoci i mg przerodzi si w schematyzm
kompozycji. Trudno wtpi, e Chaucer w dalszym cigu wprowadzaby elementy
urozmaicenia w toku pracy nad Opowieciami kanterberyjskimi, gdyby mier nie przerwaa
mu jej przedwczenie.
45
Geffrey Chaucer
VIII. OPOWIECI KANTERBERYJSKIE:

RODZAJE I TEMATY
Same opowieci tak s urozmaicone, jak rozmaici s ich narratorzy, i poprzydzielane im
zostay stosownie do ich usposobienia i zainteresowa. W paru tylko wypadkach
przydzielenie opowiadania danej osobie budzi moe suszne wtpliwoci, w paru za innych
dowody wewntrzne wskazuj, e Chaucer zmieni decyzj po dokonaniu pierwotnego
przydziau. Inaczej mwic, w tych wypadkach przydzieli narratorowi powiastk
przeznaczon pierwotnie dla kogo innego1. Ale i w tych wypadkach mona zwykle domyli
si powodw zmiany i zrozumie ostateczn decyzj.
Ugrupowanie opowieci wynika w sposb naturalny ze wzajemnych stosunkw midzy
pielgrzymami. Tak wic agresywne wtrcanie si
pijanych, niecierpliwych albo
niezadowolonych suchaczw doprowadza do wyparcia przez frywolne, rubaszne

opowiadania opowiada uroczystych, ktre zaczy nuy. Mynarz narzuca swoj do
ordynarn, ale bardzo zabawn gadk w bezporedniej kolejnoci po opowiadaniu Rycerza,
wbrew wyranemu yczeniu Gospodarza, ktry chce odda gos Mnichowi. Odwrotnie, gosy
protestu ze strony gentilw, ktrzy nie chc posysze nazbyt spronej opowieci z ust
Przekupnia, sprawiaj, e opowie on histori umoralniajc z repertuaru zawodowego
kaznodziei zamiast frywolnej gadki, o ktr Gospodarz go prosi. Proboszcz odrzuca
propozycje zabawienia suchaczw wiatow gawd aliteracyjn i zamiast niej wygasza
kazanie. W ten sposb poszczeglne powieci albo ich zespoy nie tylko zrcznie s wizane
dyskusjami, lecz rwnie bior od nich swj styl i form. Rodzaje literackie s przeto
okrelone poprzednio przez charaktery ptnikw i wynikajce z ich wzajemnego obcowania
sytuacje.
W obrbie tych rodzajw znalazy reprezentacj gwne postacie narracji literackiej znane
redniowieczu. Co si tyczy tematyki, to od razu trzeba wyjani, e autorzy redniowieczni
przewanie kontentowali si wtkami nieoryginalnymi. Byy one wasnoci powszechn,
wdrown skadnic materiaw, z ktrych korzysta mogli wszyscy. Przetworzenia, ukady
Brutalny pirat Marynarz mwi o sobie (w o powieci) tak, jakby by kobiet; Druga Mniszka nazywa
siebie niegodnym synem Ewy; Prawnik zapowiada, e bdzie mwi proz, a potem recytuje poemat o
budowie stroficznej.
46
Geffrey Chaucer
nowe widziano mile, ale nie uchodzio te za rzecz zdron podj wtek dobrze znany i i
za nim cakiem wiernie, przesuwajc tylko punkt cikoci wewntrz kompozycji i ubierajc
cao w now szat jzykow. Jeeli raz jak opowie dobrze opowiedziano, to tym
bardziej suszne byo, eby kto inny wzi j take na warsztat i opracowa na nowo. Prawo
wasnoci do wtku nie istniao. Dlatego te wikszo swoich opowieci Chaucer bd
wprost przej z okrelonego rda literackiego, bd te uksztatowa wcale podobnie do
innych zachowanych opowiada redniowiecznych stworzonych przez innych autorw.
Przetwarza i dopenia jednak w sposb tak oryginalny, e pod wzgldem artystycznym
osign poziom wyszy od poprzednikw. Z tego punktu widzenia wic przyjrzyjmy si
dokadniej Opowieciom kanterberyjskim.
Epik w skali duszego romansu rycerskiego reprezentuje Opowie Rycerza. Chaucer
przerobi ambitny woski poemat Boccaccia, skracajc go znacznie, cho i skrt ma proporcje
troch zbyt majestatyczne jak na gawd opowiedzian po drodze. Imiona bohaterw i to s
klasyczne, ale cao przeniknita jest duchem redniowiecznym, rycerskim, chtnie
idealizujcym samego siebie. Zakrj romansowy, wabicy atrakcjami przygd i magicznych
dziww, maj take dwa krtsze opowiadania: Damy z Bath i Ziemianina, osnute okoo
celtyckich legendarnych wtkw, lecz ukazujce problem wzajemnego stosunku kochajcych
si wzajem maonkw. Romans z nut pobon, niemal hagiograficzn, reprezentuje
powiastka opowiedziana przez Prawnika. We wszystkich tych odrealnionych i mniej lub
wicej fantastycznych utworach poprawno, czy te naganno postpowania okrela si
normami przyjtymi przez klasy wysze. W wiecie cudw i przygd powstaj sytuacje
symboliczne streszczajce
w sobie
interpretacj
wartoci
spoecznych.
Natomiast
opowiadanie reprezentujce rodzaj redniowiecznej epiki zwierzcej, ktra staa si

popularnym narzdziem satyry spoecznej w jzyku francuskim, dolnoniemieckim i
aciskim, przy pomocy innych rodkw wyrazu suy innemu celowi. Wybornie
opowiedziana przez Ksidza Przeoryszy bajka o kogucie, kurze i lisie jest przezabawn
mieszanin celnie utrafionych rysw psychologii ludzkiej i literackiej parodii. Punkt widzenia
przesuwa si od stanowiska arystokratycznego ku mieszczaskiemu, poniewa intencja
satyryczna zwraca si czciowo przeciw konwencjom mioci dworskiej. Romans rycerski
za jako rodzaj literacki sparodiowany zostaje w pysznym urywku-poemaciku o Topazie, z
ktrym wystpuje sam Chaucer. Recytacj przerywa mu trzewy, dosownie rzeczy biorcy
nieco tpy Gospodarz.
Exemplum, rodzaj noweli, cieszyo si ogromn popularnoci w redniowieczu. Z
przeznaczenia bya to powiastka krtka, czasem nawet tylko anegdota, wprowadzona do
47
Geffrey Chaucer
kontekstu odmiennego dla zilustrowania tezy moralnej albo wsparcia wywodu. Kaznodzieje
wprowadzali Exempla do kaza, aby pobudzi i utrzyma w napiciu zainteresowanie
psennej rzeszy. Powodzenie braci ebrzcych w niemaym stopniu tumaczy si
pomysowym wykorzystaniem Exemplw w kazaniach. Take jednostajne wywody religijne
urozmaicane byway tym sposobem. Moralici lubili np. rozwodzi si nad niestaoci
fortuny dla wykazania tego, co Samuel Johnson nazwa pniej daremnoci ludzkich
ambicji. W tym celu pracowicie gromadzili materia w postaci historycznych czy
pseudohistorycznych anegdot. Chaucerowski Mnich bardzo typowo roztacza przed
suchaczami jako jedn opowie seri ponurych przykadw ilustrujcych zdradliwo losu.
Historiografia redniowieczna, jak ju tu zauwaono, obfitowaa w takie przykady. Mnich
zaczerpn swoje z Biblii, historii staroytnej i zdarze sobie wspczesnych. Innym
spopularyzowanym przez kaznodziejw tematem bya przewrotno kobieca. Chaucerowski
Szafarz w krtkim opowiadaniu nawizuje do powiastek wschodnich i klasycznych
opracowujcych ten wanie motyw i dodaje ponadto przestrog, e strzec si naley
niepowcigliwoci w jzyku. Do najulubieszych tematw naleao ukazywanie za, do
jakiego ostatecznie prowadzi chciwo pienidzy. Przekupie odpustw (w prologu do
swojego opowiadania) przyznaje, e umylnie zawsze podejmuje ten jeden tylko temat, aby
skoni audytorium do wikszej ofiarnoci. Tak znakomity rozwija przy tym kunszt
narracyjny, e pomimo cynicznego ujawnienia wasnych motyww i trikw, oczarowawszy
suchaczy swoim exemplum, pod koniec przemwienia omal e nie pociga ich reklam
skompromitowanego poprzednio towaru. Sdzi by mona, e do tego stopnia porwaa go
wasna wymowa, i nie pamita, jak zdemaskowa przedtem wasne ndzne, szalbiercze
praktyki.
Hagiografia, czyli pisane ywoty witych, bya jeszcze jedn form literack skutecznie
rozpowszechnian przez czynniki kocielne. Ten rodzaj biografii o przeznaczeniu specjalnym
suy mia nauczaniu religii i umacnianiu wiary. Do strony faktycznej czsto przywizywano
mniej wagi ni do efektownej prezentacji cudw i w ogle do sensacyjnoci. Dla zbudowania
czytelnika wcielano przerne, nieraz nawet nie nalece do rzeczy materiay. ywoty
witych wzbogaciy si w ten sposb powieciowymi motywami romansw i folkloru i
mieway niekiedy za bohaterw osoby, ktrych niehistoryczno pniej udowodniono. Skal
tonu dosigay biegunw wzniosoci i miesznoci, trzewoci i fantastyki. Do rodzaju
hagiograficznego, w jego odmianie bardziej dostojnej i powanej, naley Chaucerowska
opowie o ywocie w. Cecylii, woona usta Drugiej Mniszki. Jakkolwiek zawiera elementy
cudownoci o zakroju konwencjonalnym, oglnie przyjte w hagiografii, maluje gwnie
48
Geffrey Chaucer
sytuacj pierwszych chrzecijan w dobie przeladowa i terroru, gloryfikuje ich niezomn

odwag, dyskretnie operujc ornamentyk nadprzyrodzonoci. Materia zaczerpn Chaucer
ze zbioru przekazw aciskich zwanego Zot legend (Legenda aurea), opracowanego w
wieku XIII przez Wocha Jakuba de Voragine, hagiografa o wyjtkowo rozwinitym
krytycyzmie, i niechtnego taniemu sensacjonalizmowi.
Innym rodzajem literatury budujcej, nader popularnym, by fikcyjny dialog czy dyskusja
na jaki temat oderwany z zakresu moralnoci, filozofii albo teologii. Rodzaj, stworzony jak
wiadomo przez Grekw, przekazali redniowieczu pisarze rzymscy schykowego okresu
(Minucius Felix, w. Augustyn, Boecjusz i in.). Czasem jako to dodawano zarys jakiej
anegdoty, fikcyjnej czy autobiograficznej; czasem znw tylko rozkadano na gosy jaki
suchy i schematyczny referat czy wywd logiczny, powierzajc jednemu mwcy cay wykad,
a drugiemu tylko zadawanie odpowiednich pyta. Chaucer dokaza o wiele wicej,
wypowiadajc si jeden jedyny raz w formie dialogu dyskusji. Gdy przerwano mu recytacj
parodystycznego Topaza, siga po ratunek do jednego z najlepszych redniowiecznych
przykadw dyskusji z tem narracyjnym, adaptacj swoj tego utworu prezentuje jako wasn
opowie. Nosi ona tytu Melibeusz, pochodzcy od imienia bohatera. Opowiada o modym
magnacie, na ktrego mienie i rodzin dokonano pod jego nieobecno brutalnego napadu.
Zbolay i wcieky, Melibeusz po powrocie zwouje swoich doradcw, eby obmyli jak
najsroszy odwet. Chce si pomci przez wojn prywatn. Zapalecy s po jego stronie, ale
starsi i roztropniejsi doradcy, nade wszystko za Melibeuszowa ona Prudencja, obszernie
uzasadniaj racj pokojowego zaatwienia sprawy wedle norm prawnych. Debata dotyczy
kwestyj nabrzmiaych i dzi aktualnoci: wic niszczycielstwa i bezsensownoci wojny,
potrzeby ustalonych norm prawnych zamiast prawa lynchu w zorganizowanym
spoeczestwie, etycznej wyszoci przebaczenia i owocnej wsppracy spoecznej nad
prawem zemsty. Prudencja jest alegorycznym uosobieniem postulatw bardziej dodatnich,
dyskusja brzmi abstrakcyjnie, lecz ma wyrazisto, zwyciaj za uczucia bezsprzecznie
szlachetne. Swoj wersj dialogu opar Chaucer na wzorze aciskim powstaym we
Woszech na pocztku XIV stulecia.
Ostatnie dochowane opowiadanie w cyklu kanterberyjskim, woone w usta Proboszcza,
nie jest waciwie opowiadaniem. Raczej rozprawa albo po prostu kazanie, w ktrym
rozwaania o siedmiu grzechach gwnych cz si z wezwaniem do pokuty. Rodzaj literacki
wedle naszych poj mao rozrywkowy, ale z celem wdrwki ptniczej zgodny; moe nawet
porywajcy dla suchaczw redniowiecznych. Materiay nieoryginalne, Chaucer jednak
zdobywa si na pewien polot, gwnie stylistyczny, parafrazujc tradycyjny wykad o
49
Geffrey Chaucer
grzechach. Przy tym sam temat z pewnoci nie kryje w sobie pierwiastka nudy.
Inny jeszcze napotykany wewntrz cyklu rodzaj, typ opoiowiastki zwanej fabliau, powsta
niegdy anonimowo poza krgiem arystokracji feudalnej i jej klienteli. Fabliaux byy w
rzeczywistoci wypowiedzi literack ywiou spoecznego przeciwstawiajcego si
arystokracji. Lubowa si w nich gwnie (cho nie wycznie) gmin miejski, plebs nie
majcy sympatii ani zrozumienia dla finezyj mioci dwornej. Tu sposb widzenia rzeczy by
praktyczny, pozbawiony idealizmu, cyniczny nawet, gdy codzienna walka o byt pouczya
dostatecznie o zupenej czczoci pretensyj arystokratycznych do wielkodusznoci i
bezinteresownoci, zwaszcza w sferze mioci i wojny. Dlatego dobierano i szlifowano
historyjki ukazujce stosunki ludzkie w wietle przykrym, niepochlebnym. Moe
niewiadomie buntowano si w ten sposb przeciw sztucznemu upikszaniu tych spraw w
dwornych romansidach. Rwnie i fabliaux z powodu nieprawdopodobiestwa sytuacyj
oddalaj si (cho w przeciwnym kierunku) od faktw rzeczywistoci yciowej, lecz za to to
akcji rysowane w nich jest z finezj prawdopodobiestwa yciowego nie znan grnolotnym
romansom. Dzieje si tak dlatego, e postaci ukazane s na tle warsztatu pracy albo w
codziennych warunkach egzystencji swojej w miecie czy na wsi. W historyjki tego typu
obfituje zwaszcza literatura francuska. Angielskich ocalao niewiele, najlepsze z nich za s
Chaucerowskie.
Okreli wic mona fabliau jako nowelk, najczciej wierszowan, ktrej celem jest
ubawienie suchaczw. Komizm jej bywa zjadliwy, nawet okrutny, bo do wymiania
potrzebne mu s ludzkie sabostki. Do ulubionego repertuaru tematw we francuskich
fabliaux naleay: sabo kobieca, gupota mska, tchrzostwo, chciwo pienidzy albo
wadzy. W przeciwiestwie do exempla jednak, fabliaux ze sabostek ludzkich kpiy, zamiast
moralizowa. Z reguy opowie koczy si moraln i fizyczn porak osb ze sabostkami:
w ten sposb mora uwydatnia si bez komentarzy. Aby doprowadzi do poraki,
konstruowano nieprawdopodobne sytuacje, tak jednak rozmieszajc, e suchacze atwo si z
nimi godzili. Postaci z fabliaux byy typami raczej ni indywiduami: a wic ona gderliwa,
ona niewierna, skpy albo niemdry m zalotnik samochwa, kochanek nacigacz i ajdak
(czsto w habicie duchownym), itd. Ta zazwyczaj nie opisywano, informowano o nim
ubocznymi wzmiankami. Choby w tak krtkich sowach, powiastki potrafiy ewokowa
wieniacze chaty, sklepy kupcw, uliczne ycie miejskie i przygody wdrownych akw, o
ktrych zreszt mwiy rzadko i na og bez sympatii. Przerabiajc i poszerzajc wtki
fabliaux tradycyjnego typu, Chaucer w peni wyzyska nastrczajce si okazje do
rozwinicia werwy satyryczno-realistycznej w kreleniu wizerunkw osb.
50
Geffrey Chaucer
Take i tematyka w granicach tych rodzajw literackich odznaczaa si rozmaitoci.

Niekiedy okrela j dostatecznie sam rodzaj. Romantyczna mio i przygody rycerskie graj,
rzecz prosta, niepoledni rol w Opowieci Rycerza, zbudowanej wedle ustalonego
konwencjonalnego schematu. W paru innych romantycznych powiastkach mowa za to o
sprawach, ktre normalnie mao obchodziy poetw produkujcych literatur arystokratycznej
rozrywki. Tak np. w nie dokoczonej Opowieci Giermka Chaucer opisuje latajcego konia
ze spiu i inne magiczne przyrzdy, przetwarzajc motywy zaczerpnite ze rde
wschodnich, w typie Opowiada z tysica i jednej nocy a przy tym wprowadza elementy
dyskusji naukowej i pseudonaukowej dla racjonalnego objanienia dziwnych zjawisk. W
Opowieci Prawnika, zabarwionej dydaktycznie, nieprawdopodobne przygody heroiny cz
si z wakimi dygresyjnymi uwagami o wpywach gwiazd i Opatrznoci boskiej,
wystawiajcej czowieka na prb cierpie. Akcja jest fantastyczna, ale poecie daje asumpt do
gbokiej zadumy nad problemami losu ludzkiego, jak przedtem w poemacie Troilus i
Kressyda. Podobnie i smtne exemplum o dziewicy Rzymiance Wirginii, suy za pretekst
do uwag o naleytym wiczeniu modziey w rygorze ycia cnotliwego oraz o stosunku
wzajemnym sztuki i natury. Sarno opowiadanie, chocia przejmujce, dzi mniej nas moe
interesuje ni idee, ktrych uwyranieniu suy.
W szeregu opowiada zostajcych ze sob w zwizku, cho nie nastpujcych po sobie
bezporednio, Chaucer podj aktualny i wwczas, i dzisiaj problem: wspycia ma i ony.
Sytuacja kobiet w wiekach rednich wiele pozostawiaa do yczenia, ale szczebel klasowy
zapewnia niektrym pozycj uprzywilejowan w arystokracji, praca za na roli i w rzemiole
pozwalaa innym zdoby dla siebie niejak niezaleno i pewien szacunek wrd gminu. W
warunkach pomylnych jakimi cieszya si np. Dama z Bath, zamona wdowa, z fachem
rzemielniczym w rku kobiety mogy zdobywa dla siebie uprawnienia i przywileje. Nic
dziwnego, e kwestionoway one czasem odziedziczone przez ich maonkw pojcia o
podrzdnej
roli
kobiety
poyciu
maeskim.
Satyrycy
redniowieczni,
jako:
przedstawiciele rodu mskiego, zym okiem na og patrzyli na kobiece aspiracje do

przewodzenia. Czsto przy tym stawiali spraw jako problem dominacji jednej lub drugiej
strony w maestwie. Mylnie oczywicie. Kwestia dominacji bya w zasadzie spraw
ustosunkowania klasowego, nie za rywalizacji pci, jak to sobie wyobraaa Dama z Bath
(oraz analogicznie rni feminici buruazyjni wieku XIX). Zagadnienie w rzeczywistoci
(gdyby zostao naleycie zrozumiane) redukowaoby si do wsplnej walki obojga partnerw
o wyzwolenie od eksploatacji klasowej. Pomimo to problem maistrie dominacji w
maestwie przycign uwag Chaucera i w szeregu opowiada awansowa do roli
51
Geffrey Chaucer
wydatnego literackiego motywu.

Wysunito twierdzenie, e Chaucer w myl z gry powzitego planu uczyni spraw t
motywem przewodnim osobnego cyklu opowiada. Z powodu porozrywanej cigoci,
pstrokacizny tematycznej, oraz niemonoci wysnucia odpowiedniej wskazwki na podstawie
ukadu rzeczy w manuskryptach, nie naley zapewne domniemywa istnienia jakiego
wyodrbnionego cyklu maeskiego w ramach caoci. Lecz tak czy owak temat
maestwa i wzajemnego ustosunkowania ma i ony pojawi si niejednokrotnie. Jeden
biegun dyskusyjny reprezentuje Opowie Damy z Bath, romans arturiaski, w ktrym
wieszczka, polubiona przez bohatera wbrew jego inklinacji (pod tym warunkiem ocalia mu
ycie), wykada mu jako dobra ona doktryn dominacji kobiety w maestwie. Biegun
przeciwny to Opowie Szkolarza, w ktrej ona, absolutnie korna, posuwa do najdalszych
granic ulego wobec wadzy mowskiej (co rwnie podstaw swoj ma w ukadzie
przedlubnym). Wreszcie Opowie Ziemianina, utwr nad wyraz wdziczny tu
maonkowie przezwyciaj kryzys we wzajemnych stosunkach jako rwni sobie i ufni
partnerzy: adna ze stron nie prbuje nad drug zapanowa i adna nic przed drug nie tai.
Prawda owiadcza m to drogowskaz najwyszy:
Trouthe is the hyeste thing that man may kepe.
Sowo trouthe oznacza tu prawd, a take wierno. Oboje wedle tego drogowskazu
orientuj si i postpuj. Wspyj (odczuwa to czytelnik) na stopie doskonaej rwnoci,
wobec czego kwestia maistrie przestaje by aktualna.
W powiastkach typu fabliaux sprawy poycia maeskiego rwnie urastaj czasem do
rangi tematu, zreszt traktowanego mniej serio; ubocznie przy tym pojawia si i problem
maistrie (np. w satyrycznej, zjadliwej Opowieci Kupca). Tu jednak spenia raczej funkcj
ilustracyjn: uzmysawia konkretnie kwesti praktyk oszukaczych w stosunkach
midzyludzkich w oglnoci, nie tylko w sferze maeskiej.
W spoeczestwie doby Chaucera stosunki produkcyjne i formy gospodarki nastrczay
wiele sposobnoci do naduy, nierwnoci spoeczne za w ustroju rygorystycznie klasowym
stwarzay wiele pokus do nieuczciwego dziaania. Mynarz np. me zboe jako prywatny
przedsibiorca, a chocia podlega najrniejszym ograniczeniom i nakazom w ramach
feudalnego porzdku, umia na lewo odsypywa dla siebie mk z przemiau ziarna klienta.
Piekarz mia mono urywa dla siebie ciasto z bochnw, ktre wypieka z materiau
cudzego. O defraudacjach popenionych przez wonych, przekupniw relikwii, kwestarzy,
alchemikw itd. bya ju mowa. Schemat literacki fabliaux pozwala Chaucerowi
konstruowa sytuacje dramatycznie ukazujce naduywanie ludzkiego zaufania przez
52
Geffrey Chaucer
rozmaitych oszustw na rnych spoecznych poziomach. Elementy sytuacyj poeta czerpa z

tradycyjnych komicznych wtkw, po to, aby wnikliwiej owietli stosunki midzy mem i
on, midzy nabywc i sprzedawc, dunikiem i wierzycielem, stron wieck i
duchowiestwem. Mynarz (z Opowieci Wodarza) wprawnie zmyli czujno klientw, lecz
dwaj studenci, oszukani przeze, z kolei zgotuj Mynarzowi upokorzenie za spraw jego
ony i crki. Wony sdowy zabawnie, ale sprawiedliwie popadnie w diabelskie sida z
powodu naduy przy penieniu czynnoci urzdowych. Podstarzay bogacz, ktry pienidzmi
zdoby dla siebie mod on, w odwecie zostaje wystrychnity na dudka przez ni i jej
modego przystojnego gacha. Inny m-bogacz, niestary i niegupi, ale tak samo bogaty i
prny, padnie ofiar zmowy modej fertycznej maonki i gocia-kwestarza, ktrego
odwiedziny mile schlebiay prnoci pana domu. Oto zarysy sytuacyj z opowieci Wodarza,
Kwestarza, Kupca i eglarza.
W opowiadaniach tego typu Chaucer wyzyska do maksimum moliwoci tkwice w
humorystycznych ordynarnych wtkach, ulubionych przez plebs i popularnych zapewne
rwnie i wrd arystokracji. Ze rde literackich przyjmowa niektre sugestie, dotyczce
charakterystyki osb i ta, sam za tworzy nastpnie bogaty obraz rodowiska, odbijajcy
aktualno i stanowicy scen dla satyrycznej akcji. On pierwszy z twrcw angielskich
potrafi) szczegliki zaobserwowane w yciu codziennym wcieli jako integraln cz do
kompozycji artystycznej, z osobami dziaajcymi i akcj. W kancelarii kupca, w sypialni
rycerza starego zazdronika, w przeludnionym domostwie mynarza, w gospodarnym domu
cieli przypatrzy si moemy urzdzeniu wntrz i charakterystycznym gestom osb,
dosysze skrawki rozmw majcych autentyczny podwik mowy potocznej. Zdarzenia
mog si nam wyda nieprawdopodobne. Lecz taka ju natura sytuacyj czysto farsowych.
Wszystko rozgrywa si za to w sposb tak naturalny, tak w najmniejszych drobiazgach
yciowy, i mamy wraenie, e uczestniczymy w akcji nie tylko jako bierni widzowie.
Zacicie satyryczne ksztatuje pointey i podnosi walor artystyczny opowiada, ktre
skdind mogyby nas razi trywialnoci i nieprawdopodobiestwem. Tu wanie najwiksze
triumfy wici Chaucerowski talent do krelenia wizerunkw postaci w sposb realistyczny.
W sferze tematw innych romantycznej, moralnej, religijnej, dydaktycznej nie rozwin
poeta wirtuozerii tak bardzo oryginalnej, byskotliwej i swoistej.
Rzecz przy tym ciekawa, e postaci z fabliaux i w ogle z opowiada serii
kanterberyjskiej, chocia plastycznie i ywo ukazane poprzez wygld, ruchy i mow, nie
zostan tak wnikliwie przedstawione, jak niektrzy pielgrzymi narratorzy, ani te na rwni z
tamtymi wielostronnie owietlone. adna z nich we wraeniu naszym nie osadzi si tak jak
53
Geffrey Chaucer
Dama z Bath, Przekupie albo Harry Bailly. Rzec mona, i Chaucer instynktownie rozwija
twrczo artystyczn na dwu poziomach. Jako figury ludzkie pielgrzymi bardziej przynale
do wiata skomplikowanej psychologii, ktry jest wiatem psychik rzeczywistych. Natomiast
osoby wystpujce w opowiadaniach pielgrzymw mniej s skomplikowane, std w
mniejszym te stopniu ukazuj psychik ludzi rzeczywistych. Ogldamy je jakby tylko od
zewntrz, nie od wewntrz. Niemniej przeto w aspekcie zewntrznym portretowane s te
figury z takim urozmaiceniem pozy, z takim szacunkiem dla prawdopodobiestwa, e
nietrudno nam odgadywa ich myli i pobudki postpowania. W obrazie ich jak w lustrze
odbio si z bardzo znacznym przyblieniem do prawdy ycie duego odamu
redniowiecznego spoeczestwa.
Okrelano Opowieci kanterberyjskie terminem zapoyczonym od Balzaca: comdie
humaine (komedia ludzka). Chaucerowski twr zasuy na t nazw. Jest jednym z dzie
otwierajcych panoramiczny widok na sprawy ludzkie, pozwalajcych poprzez artyzm
powieci zbliy si do rde gbokich uczu ludzkich, w aspektach dobra i za, afirmacji i
negacji, podoci i wielkodusznoci w organicznym przy tym zwizku ze spoeczestwem,
w ktrym si przejawiaj. Nie dokoczony cykl Opowieci kanterberyjskich, taki, jakim go
dzi znamy, jest jednym z klasycznych osigni sztuki literackiej, wielkim nie tylko dla
swojej epoki, lecz i po wszystkie czasy.
54
Geffrey Chaucer
IX. ROZGOS I WPYW CHAUCERA

W dziejach literatury angielskiej Chaucer stanowi wybitny i wcale nieczsty w ogle
przykad poety, ktry uhonorowany zosta znacznie ju za ycia i nie musia czeka na
uznanie dopiero u potomnych. O popularnoci jego mwi nam hody wspczesnych, ilo i
jako dochowanych rkopimiennych kopii jego dzie oraz nadania materialne, jakie
otrzymywa, w czci przynajmniej, z racji swojego stanowiska poety nadwornego. Ilustracja
barwna w jednym z rkopimiennych egzemplarzy Troilusa i Kressydy przedstawia poet
czytajcego swoje utwory przed wietnym gronem dworskim, wrd ktrego rozpoznano
postaci krla Ryszarda II, jego matki, Joanny z Kent, oraz innych czonkw rodziny
krlewskiej. Wyrnienie Chaucera przy tej okazji zajmuje on bowiem miejsce
pierwszoplanowe tumaczy si oczywicie rol jego jako artysty, nie za sukcesami w
karierze urzdniczej czy dyplomatycznej.
Wspczesny poeta John Gower podziwia i powaa Chaucera. Czcio go wprost
bawochwalczo grono poetw modszych, ktrzy dojrzao osignli ju po mierci mistrza.
Entuzjazm za tych nastpcw zapocztkowa tylko dalsz seri hodw nieprzerwan od r.
1400 po dzie dzisiejszy.
Poezja angielska XV wieku pobrzmiewa echami Chaucera i nawizuje do niego. Nie tylko
Lydgate i Hoccleve, najgoniejsi spord angielskich jego nastpcw, przejmuj od mistrza
technik narracji, tematy, styl i waciwoci wysowienia. Cay zastp poetw mniej znanych,
po czci anonimw, naladuje coraz bardziej schematycznie przedmioty opracowane przez
Chaucera po mistrzowsku i oryginalnie. Powtarzajce si warianty motyww kwietnia i
mioci wionianej, alegorycznych ustroni i wizyj sennych, romantycznych spotka i rozsta,
przywodz na myl niemiertelny Prolog i niektre intensywniej liryczne partie opisowe z
dzie Chaucera. Mniej czsto zdarzaj si angielskie naladownictwa jaskrawiej
realistycznych powiastek z cyklu kanterberyjskiego, zwaszcza typu fabliaux. Najbardziej
konwencjonalna cz dziedzictwa najsilniejszy rzucaa urok.
Prace epigonw zgoa nie dorwnay dzieom mistrza. Rnice zaznaczaj si ju w
operowaniu sownictwem poetyckim. Chaucer bardzo subtelnie rozrnia midzy sowami
swojskimi oraz pochodzenia obcego. Wiedzia dobrze, kiedy dugie, wielosylabowe sowa
rodowodu aciskiego przyczyni si do pogbienia nastrojw powanej zadumy, kiedy za
55
Geffrey Chaucer
narracja wymaga raczej jdrnych, energicznych zwrotw ze sownictwa rodzimego

angielskiego. Naladowcy jego zbyt czsto kultywowali manier uroczyst, bez wzgldu na
wymogi sytuacji i na moliwo wyzyskania zasobw jzyka ludowego. Chaucerianie wieku
XV obciyli nadmiernie jzyk poezji; sowami pochodnymi takimi, jak redolent, armipotent,
magnificence, sempiterne. Inkrustowany styl otrzyma miano aureate pozacanego. Zganili
go do susznie krytycy wieku XVI, by to bowiem produkt zgoa pracowniany, nieyciowy.
Nie wszyscy naladowcy Chaucera jednak uprawiali manier tak jaow. Thomas
Hoccleve nakreli w swoim autobiograficznym poemacie: La Male Regle de Hoccleve scenki
z ycia londyskiego, godne pochway mistrza. Usiujcy i z nim o lepsze pracowity i
podny John Lydgate zdobywa si na nieze ustpy narracyjne, cho artyzm wytworniejszy
by mu obcy. Pomniejsi poeci wieku XV zdoali czasem ubarwi swoje utwory przynajmniej
jakim odblaskiem Chaucerowskiego pikna. Najwiksz ywotno i oryginalno
przejawia szkoa Chaucerowska nie w Anglii jednak, lecz dalej ku pnocy w Szkocji. W
duchu dworskim utwr najwdziczniejszy stworzy krl Jakub I mianowicie miosny
poemacik autobiograficzny The Kingis Quair (Ksiga krla). Robert Henryson zaprawi
konwencjonalne romansowe wtki doz ostrego morau i realistycznej werwy. W swoich
bajkach zwierzcych zoy dowody bystrej obserwacji spraw ludzkich i citoci pira
kwapicego si do satyry spoecznej. William Dunbar potrafi przej od tradycyjnych
schematw dworskiej albo moralizatorskiej alegorii do rzekich parodyj, inwektyw i
realistycznych opisw. Nawet kiedy grzeszy nieumiarkowaniem, pozostaje zawsze zdrow
antytez przeytego repertuaru urokw szkoy romantycznej.
Wynalazek druku w dalszym cigu rozszerzy popularno i kult Chaucera, teksty bowiem
trafia mogy do rk szerszego krgu czytelnikw. Caxton, pionier drukarstwa angielskiego,
ogosi szereg utworw Chaucera osobno, okoo roku 1478 za wyda Opowieci
kanterberyjskie. Nastpne z kolei wydanie (1484) dokonane zostao na podstawie lepszego
manuskryptu. Dwaj inni wydawcy ogosili rwnie tekst Opowieci przed rokiem 1500:
Robert Pynson (ok. 1492) i Wynkyn de Worde (1495, 1498). W wieku XVI pojawiy si
dalsze cenne edycje w postaci tomw in folio, zawierajcych wszystkie znane utwory
Chaucera wraz z innymi pozycjami, mylnie mu przypisywanymi. Tego rodzaju publikacje in
folio podjli mianowicie: R. Pynson (1526), William Thynne (1532), John Stowe (1561) i
Thomas Speght (1598).
Wczesne te wydania s owocem szczerego literackiego pietyzmu, a jednoczenie
piknymi okazami sztuki typograficznej. Chaucer pozosta poet czczonym w dobie
angielskiego renesansu, chocia jego pisarstwo wanie wtedy zaczo si wydawa
56
Geffrey Chaucer
przestarzae, i wpyw wywaro raczej na pisarzy sytuujcych si z dala od gwnego nurtu

popularnej elbietaskiej literatury. Edmund Spenser wielu rzeczy w zakresie magii sownej
nauczy si od Chaucera i krasi jzyk swj archaizmami, ktre ka myle o
Chaucerowskim wzorze. Dramatopisarze niekiedy, z rzadka, sigali po motywy z Opowieci
kanterberyjskich. Wic np. Szekspir w oparciu o niektre elementy z Opowieci Rycerza
utworzy swoje redniowieczno-rycerskie Ateny ze Snu nocy letniej, i rwnie ta sama
Chaucerowska opowie dostarczya osnowy wtku dla sztuki The Two Noble Kinsmen [Dwaj
panwie-krewniacy), ktra jest prawdopodobnie dzieem wsplnym Szekspira i modszego
ode Johna Fletchera. Na og w tej epoce nie podziwiano walorw, ktrymi Chaucer
najbardziej i najwietniej si wyrnia: pamitano to raczej, e umia sowem ozdobnym
okrasza motywy romansowe.
Zmniejszyo si uznanie dla Chaucera w wiekach XVI i XVII, gwnie oczywicie z
powodu wielkiej przemiany spoecznej, jaka Angli wczesn oddzielia od redniowiecznej.
Wraz z zanikiem instytucji pnofeudalnych, tematy i postaci Chaucera przestay by
wymowne dla pniejszych pokole czytelniczych. Ucierpia i artystyczny efekt jego poezji
na skutek gbokich przeobrae fonetyki i angielskiej. Midzy rokiem 1400 i 1600
radykalnie zmieni si cay system samogoskowy. Krtkie samogoski kocowe, ktre dla
Chaucera tworzyy sylab i byy niezbdne dla prawidowej recytacji wiersza, w jzyku
mwionym zaniky. Wiersz Chaucera zacz skutkiem tego chroma i wydawa si
niedony. Oprcz tego i warto dwikowa wikszoci wymawianych samogosek
zmienia si tak dalece, e wiele rymw pierwotnie cisych brzmie zaczo z czasem
faszywie. Oto dlaczego poeci kalibru Drydena i Popea, ktrzy w kocu XVII i na pocztku
XVIII wieku na nowo zwersyfikowali niektre znakomitsze Opowieci kanterberyjskie,
sdzili, e Chaucerowi nie dostawao muzykalnoci ucha. Dostrzegli, e okaza si twrc
zdolnym do kreowania postaci charakterystycznych, ale nie umieli oceni jego intencji
satyrycznej w wietle kryteriw redniowiecznych ani nie przyznawali mu poczucia rytmu.
Wiek Owiecenia, pomimo znakomitych osigni, nie zdoby si jeszcze na historyczn
koncepcj kultury redniowiecza, potrzebn do trafniejszej oceny dzie Chaucera.
Rozkwit umiejtnoci historycznych i filologicznych w kocu XVIII stulecia stworzy
podstaw do suszniejszego sdu o Chaucerze-poecie. Naleao krytycznie opracowa
przekazy rkopimienne i wczesne wydania drukowane, aby przygotowa teksty wolne od
bdnych lekcy. Musiaa powsta gramatyka historyczna, aby moliwe si stao poprawne pod
wzgldem fonetycznym odczytanie wierszy i zrozumienie ich budowy skadniowej. I dopiero
badania historyczne umoliwiy odtworzenie spoecznego kontekstu utworw.
57
Geffrey Chaucer
Piciotomowe wydanie Opowieci kanterberyjskich w opracowaniu Tyrwhitta miao pod

tym wzgldem znaczenie przeomowe. W poowie wieku XIX rozwiny si ju w duej skali
badania naukowe, obejmujce ca dziedzin literatury rednioangielskiej, z wysuniciem
studiw Chaucerowskich na plan pierwszy. Uczeni badacze, tacy; jak Furnivall, Bradley,
Clouston, Skeat i inni, skupiajcy si w Early English Text Society (Koo bada tekstw
wczesnoangielskich) oraz Chaucer Society (Koo mionikw Chaucera) dokonali
imponujcego dziea, oczyszczajc teksty od nawarstwionych nieporozumie i przywracajc
poezji ycie. Skeata pomnikowe wydanie wszystkich utworw poety (1894) nadal stanowi
podstaw wszelkich powanych nad nim bada.
Z postpem wiedzy wzroso i mionictwo oraz zapa do dalszego poznania. Dokoa
postaci Chaucera pitrzy si zacza literatura przypisw i objanie. rda jego opowiada
i wersje analogiczne zostay zestawione, zanalizowane i wielokrotnie zbadane z punktu
widzenia przydatnoci ich dla Chaucera. Znajomo pierwowzorw rzucia z drugiej strony
wiato
na
oryginalne
Chaucerowskie
innowacje.
Rnorodne
dziedziny
kultury
redniowiecznej sztuka, filozofia, nauki przyrodnicze, teologia w miar jak si staway

lepiej rozumiane, otwieray te peniejszy dostp do umysowoci Chaucera. Zgromadzono
te materiay biograficzne i starannie je opracowano. Niezalenie od trwajcych wci prac
poznawczych, wyraajcych si rosnc stale liczb naukowych rozpraw i monografii,
podjto rwnie prby spopularyzowania poety wrd szerszych k czytelniczych. W roku
1940, w szesetletni rocznic urodzin Chaucera, powicono mu szereg studiw charakterze
oglniejszym. W Zwizku Radzieckim z okazji tej daty nie tylko zaplanowano rosyjskie
wydanie Opowieci, lecz take za porednictwem odczytw i artykuw obznajmiano z
cyklem tym szerokie masy.
Co si tyczy monografii o charakterze bardziej specjalnym, jakich mnstwo ogoszono na
Zachodzie w cigu ostatnich piciu dekad, to znaczna cz tego dorobku ma warto nik.
Powraca si wielokrotnie do bezpodnego roztrzsania problemw nierozwizalnych.
Opatruje si nieproporcjonalnie wielkim komentarzem niektre pomniejszego znaczenia
aluzje i trudne miejsca. Pracowicie wykrywa si humorystyczne odcienie i ukryte znaczenia,
o ktrych poeta prawdopodobnie sam nic nie wiedzia, Stawiano bardzo wymylne, lecz
prne hipotezy biograficzne, niedostatecznie poparte dowodami.
Zarazem jednak wszyscy mionicy Chaucera winni s yw wdziczno edytorom,
ktrzy opracowali poprawne wydania jego dzie, z cennym aparatem przypisw, oraz
badaczom, ktrzy, parajc si z problemami istotnymi, ukazali nam posta poety na tle jego
epoki.
Zamieszczony
poniej
wykaz
bibliograficzny
58
uwzgldnia
tylko
niektre
Geffrey Chaucer
najwybitniejsze pozycje. Te mianowicie, ktre u pocztku studiw najbardziej mog

dopomc do gbszego zrozumienia poety. Od lektury przekadu naleaoby o ile monoci
przej do tekstw oryginalnych, rednioangielskich: nie jest to zadanie nad siy, jeeli
posiada si znajomo angielszczyzny nowoczesnej. Nawet jednak podczas lektury przekadu
dozna si wraenia nader bliskiego obcowania z twrc, jakby si przyszo razem z kompani
przyjaci posucha Opowieci kanterberyjskich recytowanych przez autora osobicie. T
swoj waciwo dzieo okae i w przekadzie, ale zwaszcza tekst oryginalny
rednioangielski niemal dosyszalnie odezwie si do czytelnika, szemrzc wesoo albo
smutno, czasem gromic silnie, zawsze jednak czc do wtru nut wyrozumienia i
wspczucia.
59
Geffrey Chaucer
X. PROBLEMY PRZEKADU POLSKIEGO

wietne zjawisko poezji, ktremu na imi Chaucer, dostrzegli ju dwaj twrcy polscy,
dobrze obeznani z widnokrgiem literatury europejskiej, czoowi przedstawiciele doby
Owiecenia i romantyzmu: Krasicki i Mickiewicz. Pierwszy z nich w oglnym historycznobiograficznym przegldzie poetw i dzie powici dziewiciowierszow wzmiank take i
redniowiecznemu twrcy, ktrego rytmy zjednay mu tytu znamienity angielskiego
Homera. (O rymotwrstwie i rymotwrcach, Wilno, 1819, s. 5912). Mickiewicz za, w
przedmowie do pierwszego tomu Poezyj (1822), uznajc domniemywan take przez
Krasickiego staroytno rodzimej poezji angielskiej, usiowa bliej zwiza Chaucera z
tradycj pieniarstwa ludowego: W takim stanie i usposobieniu ludu Wielkiej Brytanii, poeci
wczeni stosujc si do opinii i potrzeby powszechnej, pienia narodowe powtarzali i
ksztacili. Na ten sposb utworzya si szkoa Czosera (Chaucer) . Po wprowadzeniu
niezbdnej korektywy ze stanowiska dzisiejszej wiedzy o wzorach i prototypach dzie
Chaucera, sd ten nadal zastanawia swoist trafnoci, jakkolwiek bowiem Chaucer
stosunkowo mao zawdzicza rodzimej tradycji czysto literackiej, z rodzimoci, take i
gminn, pozostaje w zwizku nader intymnym, jako twrca wyjtkowo penego obrazu
swojskich obyczajw i rodowisk.
Konkretnie w wiat poezji Chaucera wprowadzi czytelnikw polskich inny poeta-filolog,
i to dopiero w biecym stuleciu. Przekad wybranych urywkw z Prologu do Opowieci
kanterberyjskich, oraz du cz Opowiadania Zakonnika (The Friars Tale) ogosi
mianowicie najbardziej zasuony okoo popularyzacji klasycznego dorobku poezji
angielskiej w Polsce Jan Kasprowicz. Opublikowawana w roku 1907 antologia Poeci
angielscy wrd duego wyboru utworw z rnych wiekw przyniosa te (na miejscu
czoowym) wspomniane pozycje Chaucerowskie. Przekady poprzedzaa notatka wstpna
informujca, e Canterbury Tales nale do najwspanialszych zjawisk poezji
redniowiecznej. Spolszcze za dokona Kasprowicz w sposb wprawdzie nieco
sumaryczny, z niema jednak przy tym intuicj artystyczn i filologiczn kompetencj, na
podstawie znakomitego w swoim czasie, cho podwczas ju przestarzaego opracowania
tekstu i komentarza Tyrwhitta dodatkowo posikujc si przekadem niemieckim Hertzberga.
Nie dotar wic do istniejcego ju wwczas i po dzi dzie fundamentalnego wydania Skeata
60
Geffrey Chaucer
(1894), gdzie znalazby unowoczenione rozwizanie kwestyj, ktrych wyjanienia daremnie

jeszcze poszukiwa u komentatora starszego. Bd co bd wic Chaucer zaprezentowany
zosta polskim czytelnikom ze znacznym pietyzmem przez poet, ktry szczliwie na og
wnika w sens oryginau, tote te urywki przekadu, mimo swej nikoci (w sumie 20 stronic)
wcale dobrze przez p wieku speniay rol poredniczc, jako niepena, lecz i niefaszywa
informacja o poetyckim obliczu twrcy Tales.
Przedsiwzicie przekadowe w skali wikszej, mianowicie niniejszy wybr pozycji z
cyklu kanterberyjskiego, za cel stawia sobie ukaza dokadniej i peniej osignicie
artystyczne i zainteresowania intelektualne redniowiecznego mistrza angielskiego. Wymaga
to zwrcenia pilniejszej uwagi w ramach wstpu take na zagadnienia przekadu.
Przekad artystyczny Chaucera stawia tumacza polskiego przed problemami, ktrych
donioso dostrzegli w ostatnich latach take i literaci angielscy, usiujcy przyswoi poet
nowoczesnej angielszczynie. Na czoo wysuwa si tu sprawa naleytego wycieniowania
sensu. Na gruncie angielskim zarzucono dawniejsze chybione prby pseudomodernizacji
przez zmian niektrych wyrazw, poprawki gramatyczne itd., przy deniu do zachowania
tych samych zda i rymw. Okazao si, e w wyniku osiga si nie unowoczenienie, lecz
nieprzyjemn trawestacj myli i artyzmu redniowiecznego autora. Tak wiele wyrazw
bowiem zmienio swoje znaczenie, e o kompromisowym rozwizaniu myle dzi
niepodobna, a tylko radykalnie nowy przekad oryginalnych znacze Chaucera na jzyk nowy
moe podoa zadaniu. Na takim zaoeniu opar si przekad poetycki Canterbury Tales na
angielszczyzn nowoczesn, dokonany przez Nevillea Coghilla, oznaczajcy wielki postp w
stosunku do prb dawniejszych, wychodzcych z zaoe faszywych.
Dostrzeenie przez tumacza subtelnoci znacze u poety takiego jak Chaucer szczeglnie
wane jest jeszcze z jednego powodu. Dystynkcj poetw redniowiecznych (i
renesansowych, wic np. u nas Kochanowskiego) stanowi ywa gra myli, wiersz powabnie
mienicy si powizanymi odcieniami sensu. Zgodne to z podstawowymi zaoeniami etyki
wczesnej, odmiennymi od romantycznych i nowoczesnych. W czowieku upatruje si przede
wszystkim istot rozumn, w poezji take przejaw ludzkiej dziaalnoci rozumnej, uwaa si
j nawet za swoist ga nauki (do nauk zalicza poezj jeszcze Franciszek Bacon). W
parze z nie kwestionowanym uznawaniem godnoci rozumu idzie pojmowanie wyobrani
jako wadzy niszej, zwodniczej i mylcej, poytecznej tylko pod warunkiem zwierzchnictwa
rozumu. Pogld taki na wyobranie gosi e take i Szekspir (przez usta Tezeusza, w akcie V
Snu nocy letniej). Pod panowaniem takiej estetyki moliwa bya zreszt silna ekspansja
obrazu poetyckiego, pozostajcego jednak na usugach logiki kompozycyjnej, natomiast
61
Geffrey Chaucer
pokusy irracjonalizmu nie oddziayway skutecznie z powodu braku filozofii, omielajcej do

poczyna w tym kierunku. Wedle poj wczesnych poezja zamyka przeto w sobie pewn
racjonaln wizj wiata, podobnie jak i nauka. Pniejsze znacznie koncepcje wycznie
emocjonalno-impresjonistycznej funkcji poetyckiego sowa s cakowicie obce tej epoce.
Wynika std, e dobrego dostpu do dziedziny artyzmu Chaucera nie mog da tradycje
poetyki romantycznej, ani tym bardziej obyczaje stylistyczne poezji nowszej, wywodzcej si
z symbolizmu i nadrealizmu. Zwaszcza bowiem u adeptw nowoczesnoci rutyna widzenia
sowa w jego funkcji pozaracjonalnej doprowadza niekiedy do znieczulenia wraliwoci na
rol artystyczn sensu w poezji w ogle, i w konsekwencji m. in. do wykolawienia w
prbach przekadowych oblicza artystycznego take i utworw poezji nowoczesnej o zakroju
intelektualistycznym (przykadem modyfikacje poematu Waste Land T. S. Eliota, w
tumaczeniu Cz. Miosza). Rzecz oczywista, e wersji polskiej Chaucera zoy nie mona z
klisz poezji romantycznej albo dzisiejszej nowoczesnej, cho pokusa sigania do zasobw
tego magazynu z natury rzeczy moe tumacza napastowa. Waciwy ustrj artystyczny
przekadu wynikn tu musi przede wszystkim z czujnej troski tumacza o sens, o
ustosunkowanie jego odcieni zgodne z oryginaln intencj redniowiecznego poety.
Wycieniowanie sensu (np. dla efektu komicznego) moliwe w wierszu, dziki aparatowi
naciskw znaczeniowych (akcenty, rym) nie byoby w rwnej mierze osigalne w prozie. Z
innego take wzgldu aspekt wersyfikacyjny ma tu szczegln wag. Rymowany, sylabowy
wiersz
Chaucera
odcina
go
od
tradycji
aliteracyjnego
nierymowanego
wiersza
pnocnoangielskiego, wie natomiast cilej z tradycjami poezji kontynentalnej, woskiej i

francuskiej, czynic poet w jego ojczynie nowatorem, pionierem nowego stylu. Tak cenne
waciwoci pierwowzoru musiay znale wyraz take w przekadzie polskim: std wynika
konieczno zachowania formy wierszowanej, z budow metryczn podobn, i ukadem
rymw identycznym, jak w angielskim oryginale. Chaucer co prawda operuje tylko rymem
dokadnie cisym. W przekadzie polskim za cen rymu czsto mniej cisego starano si
przynajmniej o wiksze zblienie do oryginalnych znacze poety, z uwagi wic na ten cel
rozlunienie rygoru, stanowice niewtpliwie niepodane odstpstwo od stylu oryginau,
wydawao si usprawiedliwione.
Denie do wiernego oddania stylu i sensu wymagao poniechania prb archaizacji,
Chaucer bowiem pisze dla swoich wspczesnych jzykiem sobie wspczesnym.
Wzmiankowany angielski przekad N. Coghilla jeszcze konsekwentniej od niniejszego
polskiego modernizuje powiastki, posugujc si do tego celu jzykiem mwionym
dzisiejszym i jego charakterystycznymi idiomami. Wersja polska celowo nie aspiruje w tym
62
Geffrey Chaucer
wzgldzie
do
konsekwencji.
Unika
na
og
sownictwa
zbyt
charakterystycznie
nowoczesnego i niekiedy nawet przez dorywcz archaizacj usiuje wytworzy iluzj

historycznego dystansu. Zgodnie z zaoeniami artystycznymi pierwowzoru, norm przekadu
pozosta jzyk nowoczesny.
W dostpnoci jzyka i przejrzystoci struktur gramatycznych ma swoje rdo niezwykle
znamienna cecha wersyfikacji Chaucera: stylistyczna jasno, niezbdna do tego, eby
opowieci mogy by w peni zrozumiae take w czytaniu gonym, z pen dla suchaczw
satysfakcj. redniowieczna poezja narracyjna musiaa, jak wiadomo, odznacza si w
szczeglniejszym stopniu t zalet. Take i przekad, tej zalety pozbawiony, byby pod
wzgldem artystycznym nieudatny. Przy opracowaniu niniejszej wersji polskiej zrealizowano
w znacznej mierze (jak si o tym czytelnik atwo przekona) postulaty potoczystoci wiersza
i oglnej przejrzystoci sensu. W tej dziedzinie, jak mniema mona, najwyraniej zaznaczya
si literacka indywidualno tumaczki.
atwa zrozumiao jzyka nie powinna jednak zastrzeenie nader istotne
rwnoznaczna by z tendencj do uproszcze, do odrzucania rzekomego balastu elementw
erudycyjnych, do okolicznociowego pomijania niektrych realiw. Pod tym wzgldem
przekad stanowi transpozycj niemal idealnie kompletn. Pomimo trudnoci, jakie
nastrczaa forma wierszowana, zawiera on wszystkie przytaczane w tekcie oryginalnym
nazwiska, wszystkie (z bardzo nielicznymi wyjtkami) nazwy geograficzne, wszystkie
pozycje wyszczeglnione w dugich nieraz katalogach realiw, wszystkie terminy techniczne
(np. chemiczne, astrologiczne, psychologiczne) albo ich zrozumiae odpowiedniki, wszystkie
przytaczane przez autora cytaty, sentencje, przysowia tu oczywicie forma wierszowana
upowaniaa do wikszych kompromisw, przypisy jednak przynosz w wikszoci
wypadkw potrzebne elementy ucilenia. Dodawa nie potrzeba, e kompletno, o ktrej
mowa, dotyczy tylko wyboru opowieci, ogoszonych w niniejszym tomie.
Niedostatecznie, niestety, uatwia prac tumaczowi, aspirujcemu do wiernoci, ogromna
wsplnota kulturalna Europy w dobie powstania dziea. W ten Chaucerowski obraz czasw i
ludzi zagldamy ze szczegln ciekawoci, jak w zwierciado magiczne, mogce ukaza nam
z bliska i nasz wasn przeszo, nie odzwierciedlon szczegowo w adnym polskim
zabytku kulturalnym z tego okresu. aden utwr ojczysty nie ukaza nam z tak si
realistycznego odbicia ludzi wczesnych, w ywej prawdzie kostiumu, ruchu, gestu, mowy i
fizjologicznych oparw. Std te w wielu wypadkach tumaczowi brak jzyka, brak terminu,
na okrelenie rozmaitych realiw z epoki (np. kostiumowych), na odtworzenie
charakterystycznych dla okresu zwrotw jzykowych i sytuacyj yciowych. Tumacz musi
63
Geffrey Chaucer
wic, korzystajc mniej czy wicej zrcznie z zasobw jzykowych pniejszej doby,
stwarza tylko dorywcz iluzj historycznoci. W niektrych pomylnych wypadkach moe
cile odwzorowa Chaucerowski stary termin (np. vigils, archdeacon = wigilie, archidiakon),
kiedy indziej zmuszony jest ucieka si do form opisowych (np.: vavasour, pardoner, keper
of the celle = niszy wasal, przekupie odpustw (ew. relikwii), przeor filii gwnego
klasztoru). Czasem kontentowa si mu wypada (w braku polskiego terminu) cisym
nawet, lecz za to niewiele mwicym odpowiednikiem (np. franklin = ziemianin). Oczywicie
list przykadw mona by rozszerzy bardzo znacznie, co jednak tu niepotrzebne.
Ze zrozumiaych powodw ciso naukowa w tej sferze rwnoznaczna jest z dbaoci o
poziom artystyczny. Pojedyncze fasze wystarcz nieraz, eby duszym urywkom odebra
waciw wymow. Z drugiej strony niemao way i ten wzgld, eby Chaucera nie
przepolszczy (i nie zmodernizowa) zanadto, eby w przekadzie rwnie uwydatni
egzotyzm epoki i kraju. Starano si wic z potocznej mowy okresu przenie o ile monoci
bez zmian do polszczyzny utarte zwroty obrazowe, chocia nawet atwo byoby je zastpi
odpowiednikami polskimi. Dotyczy to np. lekcewacych porwna: nie warte muchy
motyla ostrygi gogu cebuli Zachowano oryginalno takich wyrae, mimo e
mona by te tumaczy: nie warte funta kakw, machnicia rk itd. Pieczoowicie te
potraktowano skabrycznoci i trywializmy, ze szczegln trosk o to, eby nie zastpi ich
dosadnociami albo nieprzyzwoitymi aluzjami waciwymi literackiej manierze innych
czasw. Sowom nieprzyzwoitym i rubasznym przeznaczono w przekadzie tak sam o ile
monoci rol artystyczn, jak graj one w oryginale, przeniesiono wic do tekstu polskiego
ich lakoniczn i bezporedni ekspresj, bez prby osabienia jej, i z pilnym rwnie
baczeniem, aby efektu skabrycznoci nie amplifikowa, co czciowo stao si tradycj w
polskich wersjach autorw redniowiecznych (np. w przekadach Villona). Utarte formuy
przeklestw i przysig, tak pospolite w dialogowanych partiach Opowieci kanterberyjskich,
jak zapewne i w potocznej mowie wczesnej, w razie przeniesienia ywcem do polszczyzny
raziyby niekiedy egzotyzmem a nadmiernym, wywoywayby wraenie dziwactwa
niezgodne z ich normaln funkcj w wczesnym jzyku mwionym. W niektrych
wypadkach przeto wypado utrze je na polsk mod. Kiedy indziej jednak mona byo
wykorzysta w tumaczeniu okoliczno, e polszczyzna odziedziczya w tym wzgldzie ze
redniowiecza wicej ni angielszczyzna (z powodu braku okresu purytaskiego w dziejach
naszej kultury), skutkiem czego w jzyku naszym przetrway takie np. eufemizmy potoczne,
jak rany koguta (cf. by cokkes bones), ktre z angielszczyzny dzisiejszej wywietrzay.
Charakter wiersza, i w ogle sztuki poetyckiej danego autora, uderzajco znamionuje si
64
Geffrey Chaucer
pewnym przecitnym stopniem zagszczenia w zdaniu, czyli ilociowego ustosunkowania

wzajemnego takich czci mowy, jak czasowniki, rzeczowniki i przymiotniki. Przekad
artystyczny stosunki te musi odtworzy, musi mniej wicej wiernie reprodukowa take i
gsto waciw poetyckiego zdania, inaczej narzuci wraenie odmiennego stylu
poetyckiego, i prawdopodobnie te innej epoki. Zwaszcza zbyt rozrzutne szafowanie
przymiotnikiem, oraz jego intensyfikacja, z natury rzeczy prowadzi do przekolorowania i
przesentymentalizowania Chaucera, zbliajc go do wzorw stylu romantycznego. Zwaszcza
partie pejzaowe (w Opowieciach zreszt rzadkie) nastrczaj sposobno do
impresjonistycznego wyjaskrawienia barw i wprowadzenia tonw romantycznego zachwytu
w niezgodzie z oryginaln hierarchi walorw. Chodzi o to, aby wymin niebezpieczestwo
antycypacji pniejszego stylu romantycznego w urywkach takich np. jak naczelna
introdukcja, oparta na motywach kwietnia, albo krtszy opis wschodu soca z Opowieci
Giermka (w. 399403):
Z wilgotnej ziemi mga si unosia,
I soce wielkie i rude czynia,
Mimo to widok ten mia tyle krasy,
e rozpromieni serduszko Karfasy
Dla romantyka albo impresjonisty widok soca za mg byby ju sam przez si pikny.
Dla Chaucera okoliczno ta, e soce przez wapory wieci wielkie i rude niezdolna jest
powanie zaszkodzi piknu pejzau wiosennego. Rzuca si w oczy kardynalne znaczenie
drobiazgu gramatycznego: spjnika mimo to. Zatarcie tego drobiadku zmienioby w
naszych oczach oglny obraz koncepcji pejzaowych Chaucera. Gdyby jego entuzjazm dla
pejzau by bez zastrzee, gdyby ze sformuowa poety nie wyzieraa idea tradycyjna, e
najpikniejsze jest zote soce na czystym niebie, wyobraenie nasze o poezji Chaucera i
nawet pogldach estetycznych epoki byoby czciowo odmienne. Chaucer jako wielbiciel
mglistej aury byby ju prekursorem romantyzmu, Mickiewicza i Turnera, stawaby na progu
pytania: Czy nie pikniejsze stokro wiatr i niepogoda? Lecz wanie ku rozstrzygniciom
takim si nie skania. Przez tak drobne odcienie sensu ukazuj si wic istotne rysy na obliczu
poetyckim autora. Przekad gramatycznym drobiazgiem oddaje sprawiedliwo sile
konwencjonalnych przewiadcze redniowiecznego poety.
Jeszcze innym przykadem zilustrujemy problem zachowania waciwej miary przy
odtworzeniu nastrojw i sentymentw w partiach opisowych. Oto obrazek zimy bretoskiej z
65
Geffrey Chaucer
Opowieci Ziemianina (s. 543553):

Febus staruszek mia barw tombaku,
A w swej modoci, gdy przebywa w Raku,
Zocicie pon, jaskrawo si iskrzy.
Teraz do Kozioroca si zniywszy,
Zaledwie jania miem powiedzie blady
Ostre przymrozki, szarugi i grady
Zniszczyy ziele na polach i boniach.
Janus dwubrody przysiad si do ognia
I z rogu wino cign, yk po yku.
Pachniaa piecze z szablastego dzika.
Kady czek rany Gwiazdk si weseli.
Brzmi w tym urywku (dla ucha nowoczesnego, rzecz prosta) pogosy Owidiusza i
Dickensa jednoczenie. W rzeczywistoci, ma si rozumie, nie jest to ani poezja klasyczna,
ani nuta rozrzewnie przy kominku, tak czstych w dziewitnastowiecznej powieci
angielskiej, lecz zestrj obrazkw i sentymentw prawdziwie charakterystyczny dla
redniowiecznego poety. Personel postaci mitologicznych tumaczy si tu zreszt nie tyle
konwencj
literack,
ile
umiejscowieniem
akcji
Galii
rzymskiej
czasach
przedchrzecijaskich. Tym niespodzianiej i skuteczniej oddziaywa poetycki anachronizm:

oglne rozradowanie ludzi Gwiazdk (And Nowel crieth every lusty man). W wersji
nowoczesnej (polskiej czy angielskiej) tumacz dooy musi czujnoci, eby adnej z tych
komponent nie przejaskrawi, aby wizji pobladego boka soca Feba nie posun dalej ku
sensacjonalizmowi, ni to czyni sam autor, wiadomy swej miaoci; i aby sentymentw
gwiazdkowych po dickensowsku nie amplifikowa. Nie najmniej chodzi o to, eby stosunek
rzeczownikw i przymiotnikw pozosta taki sam jak w oryginale i eby nie zmienia si
take liczba wierszy.
Chaucer nie operuje skal barw rozleg, gdy jednak tworzy ich zesp, piro tumacza nie
moe ulec pokusie grawitacji ku tonom wysubtelizowanym, sinociom, seledynom czy
karminom, odcieniom znanym z palety romantycznej. Przymiotniki wtrowa musz skpszej
gamie oryginau, z aluzjami za to, by moe, niekiedy heraldycznymi, jak np. w opisie koguta
z Opowieci Ksidza przeoryszy (s. 97102):
66
Geffrey Chaucer
Bardziej ni koral grzebie mia czerwony,

I jakby mury kasztelu strzpiony.
Bielszy od lilii kady jego pazur,
apy i tako ostrogi jak lazur.
Dzib czarny, lnicy niby gagat szklisty,
A kolor pirek prawdziwie zocisty.
W urywkach znowu, ktrych pierwotny efekt artystyczny oparty zosta na masowym
skupieniu rzeczownikw, zadaniem przekadu jest zagci je analogicznie, z trosk o
naleyt ciso i konkretno, i o moliwie pene wyczerpanie listy. Oto skadniki
dowiadcze alchemika (z Opowieci Sugi Kanonika):
Jak mi przychodz na myl, tak podaj:
Armeska ziemia i boraks z grynszpanem,
Dziwne naczynia ze szka i gliniane,
Jak urynay i destylatory,
Fiolki, tygielki i sublimatowy
I alembiki, kolby, baki, kule:
Za wszystko razem szkoda da cebul.
A moe wszystkie wylicza skadniki:
byka, wodne czerwone barwniki,
Sl amonow, siark i arszenik?
I zi daoby si sporo wymieni.
Wic agrimoni, tako walerian,
Oraz lunari, lecz na tym przestan.
Czy wspomnie lampy dzie i noc ponce,
Drog do celu nam owietlajce,
Do kalcynacji piece i topienia
Kruszcw, i rodek do wody bielenia,
Biako jajeczne, wapno niegaszone,
Kred i torby woskiem zalepione,
Najrozmaitsze proszki, gnj, uryn,
Popi, saletr, witriol oraz glin?
A rne ognie drzewne i wglowe
67
Geffrey Chaucer
Alkalia oraz sole potasowe,

Sl oczyszczon, ciaa wypalone,
Ciaa stone i gliny zmieszane
Z koskim i ludzkim wosem i potasu
Winian, sd, aun i rozczyn zakwasu,
Pota, realgar, ciaa wchaniajce,
Ciaa z innymi atwo si wice?
Opisa sposb srebra cytrynacji,
Cementowania, proces fermentacji?
Jeszcze probwki, formy odlewnicze?
Tak w rnych aspektach, chocia w wietle niewielu przykadw, powraca jeden i ten
sam naczelny, szkicowo tu poruszany, problem tumaczenia: myl o zbudowaniu artyzmu
przez sens gwnie, przez waciwy ustrj, waciwe ustosunkowanie elementw
znaczeniowych a sferze przekadu poezji. Wedle takiej najoglniejszej wytycznej, w
zamierzeniu przynajmniej, ksztatowaa si pierwsza prba stworzenia duej partii tekstu
polskiego Chaucera.
Wybr opowieci do wersji polskiej obj gwnie utwory najoryginalniejsze, a wic
zwaszcza powiastki typu fabliaux. Porzdek opowiada oparty zosta na edycji Robinsona
(wtrujcej ukadowi znanemu z rkopisu Ellesmere). Dla informacji przytaczamy pen list
opowieci cyklu (w tyme ukadzie), ujmujc w nawias pozycje w niniejszym wyborze
pominite. Po Prologu naczelnym wystpuj zatem opowieci: (Rycerza), Mynarza,
Wodarza, (Kucharza, fragment), (Prawnika), Damy z Bath, Kwestarza, Wonego,
(Szkolarza), (Kupca), Giermka, Ziemianina, (Lekarza), Przekupnia odpustw, (eglarza),
(Przeoryszy), (Chaucera o Topazie), (Chaucera o Melibeuszu, proza), (Mnicha), Ksidza
Przeoryszy, (Drugiej mniszki), Sugi Kanonika, Szafarza, (Proboszcza, kazanie proz). Z
oglnej liczby 24 pozycji wybr obj zatem 11 artystycznie zapewne najciekawszych.
Doda tu naley take sowo informacji o Przypisach. Kady nowoczesny komentarz do
tekstu Chaucera zawdzicza musi ogromnie duo pracom dawniejszym. Najwicej materiau
(gwnie przy lokalizacji cytatw) zaczerpnito tu ze wspomnianego podstawowego wydania
Robinsona. W gwnej swej czci jednak przypisy tu zamieszczone maj charakter
opracowania samodzielnego i w pewnym zakresie przeznaczone s take dla pracownikw
naukowych dokadniej obeznanych z dzisiejszym stanem bada nad Chaucerem.
68
Geffrey Chaucer
BIBLIOGRAFIA
1. Podstawowe edycje nowoczesne

Donaldson, E. T. Chaucers Poetry. An Anthology lor the Modern Reader. New York: Roland
Press, 1958 [Ortography modernized]
1894 Skeat, W. W., Complete Works, Oxford, 6 tomw
1895 Skeat, W. W., jw., jeden tom, bez komentarza
1928 Manly, J. M., The Canterbury Tales, New York (tekst niepeny)
1933 Robinson, F. N., Complete Works, Cambridge, USA
Robinson, F. N. The Works of Geoffrey Chaucer. Second edition. Boston: Houghton Mifflin,
1957 [The standard recent scholarly edition]
1940 Manly, J. M. i Rickert, E., The Text of the Canterbury Tales (podstawowe dla studiw
nad tekstem), Chicago
Tatlock, John S. P. and MacK a y e, Percy. The Modern Readers Chaucer. The Complete
Poetical Works of Geoffrey Chaucer Now First Put into Modern English. New York:
Macmillan, 1912; reprinted 1961
2. Bibliografia i wykazy informacyjne
Baugh, A. C, Fifty Years o! Chaucer Scholarship, Speculum, zeszyt 26: 1951, 65777
Griffith, D. D., A Bibliography of Chaucer, Seattle 1926
Hammond, E. P., Chaucer: A Bibliographical Manual, New York 1908
Martin, W. E., A Chaucer Bibliography, Durham, USA, 1935
Purdy, Rob Roy, Chaucer Scholarship in England and America, Anglia, vol. 70: 1952, 345
81
Tatlock, J. S. P., i Kennedy, H. G., A Concordance to the Complete Works of Geoffrey
Chaucer, Washington 1927
69
Geffrey Chaucer
Wells, J. E., A Manual of Writings in Middle English, New Haven 1916; supplements to 1951
(rejestr publikacji po rok 1945 wcznie)
3. Studia biograficzne
Chute, Marchette, Geoffrey Chaucer of England, London i New York 1946

Cowling, C. H. Chaucer, London 1927
Galway, M., Geoffrey Chaucer, J. P. and M. P., Modern Language Review, zeszyt 36: 1941,
136
Kirk, R. E. C. i inni., The Life Records o! Chaucer, published by the Chaucer Society, London
18751900
4. Monografie oglne i zarysy popularno-informacyjne
Baum, Paull F. Chaucer. A Critical Appreciation. Durham, N. C.: Duke University Press,
1958
Bronson, Bertrand H. In Search of Chaucer, University of Toronto Press, 1960 (The
Alexander Lectures, 195859)
Coghill, N., The Poet Chaucer, Oxford (Home University Library) 1949
Coulton, G. G., Chaucer and his England, wyd. 5te, 1930
F r e n c h, R. P., A Chaucer Handbook, New York 1947
Kittregde, G. L., Chaucer and his Poetry, Cambridge. USA 1915
Longhans, V., Untersuchungen zu Chaucer, Halle 1919
Lawrance, W. M., Chaucer and the Canterbury Tales, New York 1950
Looten, Canon, Chaucer, ses modeles, ses sources, sa religion, Lilie 1931
Lowes, J. I., Geoffrey Chaucer and the Development of his Genius, Boston 1934
Malone, Kempe, Chapters on Chaucer, Baltimore 1951
Patch, H. R., On Rereading Chaucer, Cambridge, USA 1939
Preston, R., Chaucer, London 1952
Root, R. K., The Poetry of Chaucer, Boston 1922
Shally, P. V. D., The living Chaucer, Philadelphia 1940
Speirs, John, Chaucer the Maker, London 1951
70
Geffrey Chaucer
5. Studia monograficzne szczegowe
Bennett, J. A. W. The Parlement of Foules. An Interpretation. Oxford: Clarendon Press, 1957

Bowden, Muriel, A Commentary on the General Prologue to the Canterbury Tales, New York
1948
Bronson, B. H., Chaucers Art in Relation to his Audience, University of California
Publications in English, 1940
Bryan, W. F., and Dempster, G. Sources and Analogues of Chaucers Canterbury Tales,
Chicago 1941
Curry, W. C, Chaucer and the Mediaeval Sciences, London and New York 1926
Dodd, W. G., Courtly Love in Chaucer and Gower, Boston 1913
Gerould, G. H., Chaucerian Essays, Princeton 1952
Lewis, C. S., The Allegory of Love, Oxford 1936
Lounsbury, T. R., Studies in Chaucer, New York
1892 Lumiansky, R. M. Ol Sondry Folk. The Dramatic Principle in the Canterbury Tales,
Austin: University of Texas Press, 1955
Manly, J. M., Some New Light on Chaucer, New York 1926
McCormick, Sir William, The Manuscripts ot Chaucers Canterbury Tales, Oxford 1933
Meech, Sanford B. Design in Chaucers Troilus, Syracuse University Press, 1959
Muscatine, Charles. Chaucer and the French Tradition, Berkeley and Los Angeles.
University of California Press, 1957
Rickert, E., Chaucers World, New York 1948
Schaar, C, Some Types of Narrative in Chaucers Poetry, Lund Studies in English, No. 25,
1954
Schoeck, Richard J., and Taylor, Jeremy, ed. Chaucer Criticism, 2 vols. University of Notre
Dame Press, 196061 [Przedruk wybranych studiw]
Slaughter, Eugene Edward. Virtue According to Love in Chaucer, New York: Bookman
Associates, 1957
Spurgeon, C, Five Hundred Years of Chaucer Criticism and Allusion, Cambridge 1925
Tatlock, J. S. P., The Development and Chronology of Chaucers Works, The Chaucer
Society, London 1907
Thomas, M. E., Mediaeval Skepticism and Chaucer, New York 1950
71
Geffrey Chaucer
Wegenknecht, Edward Chaucer. Modern Essays in Criticism. New York: Oxford University
Press, 1959 [Przedruk wybranych studiw]
Whiting, B. J., Chaucers Use of Proverbs, Cambridge, USA 1934
72
Geffrey Chaucer
PROLOG GWNY
73
Geffrey Chaucer
Gdy kwiecie deszczu rzsistym strumieniem

Marcow susz zmoczy do korzeni
I skpie y ziemi w takim pynie,2
Ktry kwitnienia moc daje rolinie;3
Gdy Zefir ciepym oddechem owionie
Wiotkie odygi na polach i boniach,
A mode soce, na tarczy Zodiaku,4
Zbiegnie p drogi spod Barana znaku5
I poczn piewa malekie ptaszta,6
10
Ktrych renica we nie nie zamknita,7

Bo w nich tsknot budzi przyrodzenie,8, 9
w. 3: y ziemi: every veyne chodzi o drogi sokw w rolinie czy w ziemi? Prawdopodobnie Chaucer,
zgodnie z logik obrazu, ma na myli y ziemi.
w. 34: tekst angielski mwi nie o rolinie, lecz o narodzinach. Dos.: Kwiecie skpie kad y w
takim pynie, ktrego moc zrodzony zostaje kwiat.
w. 7: mode soce na tarczy Zodiaku tzn. we wczesnej wiosennej fazie wdrwki rocznej. Zodiak (z
greckiego: zodiaks zwierzyniec) nazwa zbiorowa dwunastu konstelacji, znajdujcych si w pobliu
ekliptyki (Wodnik, Ryby, Baran, Byk, Blinita, Rak, Lew, Panna, Niedwiadek, Waga, Strzelec i
Kozioroec). W tych dwanacie bieg roczny soce odprawuje (Jan Kochanowski); tzn. z biegiem miesicy
staje w znaku coraz innej konstelacji.
w. 8: Zbiegnie p drogi spod Barana znaku pierwszym znakiem Zodiaku jest Baran. Okrelenie p
drogi (ku konstelacji Byka) wskazuje drug poow kwietnia jako dat.
w. 9: poczn piewa malekie ptaszta: And smale toweles maken melodye w oryginale wiersz sawny z
powodu piknoci brzmienia.
w. 10: Ktrych renica we nie nie zamknita aluzja do sowika, jedynej maej ptaszyny, ktra nocami
piewa,
w. 11: Bo w nich tsknot budzi przyrodzenie: So priketh hem Nature in hir corages budzi tsknot
miosn.
w. l11: te pierwsze wiersze Prologu jako motyw naczelny wprowadzaj obudzenie si wigoru naturalnego
w przyrodzie i zwaszcza zapau miosnego u ptakw w okresie wiosny. Jest to obraz tradycyjny, zoony z
elementw, ktre w takim samym ukadzie odnajdujemy take np. we wstpie do Romansu o ry, poematu
francuskiego z w. XIII, napisanego przez Guillaumea de Lorris i Jana de Meung, przeoonego na angielski
przez Chaucera. (P. w. 5979 ang. przekadu Chaucera, gdzie mowa o sodkich deszczach (swote dewes),
jasnym socu (sonne brighte), radoci ptakw (byrdes so glade) i miosnym ich zapale (in her hertis
rich lykyng), wreszcie o piewie sowika (nyghtyngale). Zgodnie z nastrojow dominant wstpu tematem
gwnym wielkiego encyklopedycznego Poematu o ry jest mio, z pocztku traktowana romantycznie, w
dalszym cigu apoteozowana bardziej racjonalistycznie jako uczucie wszczepione ludziom przez Natur w
celu kontynuacji biologicznej rodu ludzkiego. W XVIII ksidze Geniusz (towarzysz Natury, symbol
rozrodczoci) wyklina tych, co osobistym udziaem nie przyczyni si do rozmnoenia ludzkoci, w. 1213:
Wtedy i ludzi ogarnia pragnienie Zbonej pielgrzymki: Thanne longen lolk to goon on pilgrimages
niespodziewane i oryginalne wyniknicie motywu pielgrzymki z poprzedzajcego obrazu pobudzenia przez
wiosn si ywotnych przyrody i niecierpliwoci miosnej u ptakw. W Romansie o ry (Romaunt of the
Rose) ustp o wionie zakoczony w sposb bardziej naturalny: Wtedy roj si modym ludziom zabawy i
mio (Then yonge lolk entenden ay Forto ben gay and amorous).
74
Geffrey Chaucer
Wtedy i ludzi ogarnia pragnienie

Zbonej pielgrzymki; id w obce strony10
Do witych grobw cudami sawionych;
Zwaszcza z najdalszej nawet okolicy
Do Canterbury wdruj Anglicy,11
witemu zoy hod mczennikowi,
e im dopomg, z choroby uzdrowi.12, 13
Dnia kwietniowego, o soca zachodzie,
20
Kiedym spoczywa Pod Jak, w gospodzie14

W Southwark, gotowy, z naboestwem szczerym,15
Dalej w pielgrzymce i do Canterbury,16
Wesza pod wieczerz do teje gospody
Gromada ludzi i starych, i modych,
10
11
12
13
14
15
16
w. 13: id w obce strony najpopularniejszym celem dalszej, a wic zamorskiej, pielgrzymki dla Anglikw
w. XIV by grb w. Jakuba w Composteli (Hiszpania). Nieraz podejmowano nawet jeszcze uciliwsz o
wiele pielgrzymk do Jerozolimy. Dama z Bath (jak w dalszym cigu dowiadujemy si z prologu do jej
opowieci) odwiedzia Jerozolim trzykrotnie, oczywicie jako ptniczka.
w. 16: do Canterbury mianowicie do grobu w. Tomasza Becketa, arcybiskupa Canterbury,
zamordowanego z rozkazu krla Henryka II w r. 1170, kanonizowanego w trzy lata pniej. Miejsce zbrodni
byo celem pielgrzymek pobonych Anglikw przez szereg stuleci. Echem kultu sta si w w. XX gony
dramat T. S. Eliota Zbrodnia w katedrze (1935).
w. 1718: Domyla si trzeba intencji dzikczynnej ludzi, ktrzy doznali niegdy pomocy witego i ciesz
si odzyskanym dobrym zdrowiem. Dos.: nawiedzi witego bogosawionego mczennika, ktry
poratowa ich w chorobie. Tote i kompani pielgrzymw do Canterbury, o jakiej niebawem bdzie mowa,
wyobraa sobie musimy jako dobrany zesp ludzi zdrowych i wesoych.
w. l18: Te osiemnacie wierszy wstpu, pamitnych przez poetyck wieo, jak Chaucer potrafi na
nowo obdarzy ograne motywy, to nie luna tylko przygrywka, lecz wana pod wzgldem strukturalnym
cz caoci, zapowied programu poetyckiego, ktry zostanie speniony. Tonalno caoci okrelona od
razu zostaje przez proporcje kontrastujcych motyww we wstpie. Kocowy jest motyw pielgrzymki, lecz
na plan pierwszy i rozmiarem swoim, i nasileniem tonu wybija si pochwaa si wiosny, z wyranym
zaakcentowaniem tendencji rozrodczej. Akcent ten brzmi delikatnie w porwnaniu ze zgiekliw propagand
filozoficzn tej idei, wypeniajc cae (kocowe) ksigi Romansu o ry, niemniej przeto, zwaszcza dla
uszu odbiorcw wspczesnych z w. XIV, dobrze obznajomionych z tradycyjn tematyk kultu Natury w
popularnej dawniejszej poezji anglo-francuskiej, musia by niedwuznaczny. Tote nieprzypadkowo zagaja
Chaucer w ten sposb swj duy cykl poetycki. Zapowiada kompozycj o pewnej oglnej nastrojowej
dominancie: z przewag mianowicie tonw pogodnej wesooci, ktrej nieobca nieraz bdzie i nawet
naturalna w tym kontekcie nuta rubaszna. Z gry zarazem planuje fina przestrojony na nut inn od
rechotliwej wesooci, jaka przedtem dominowa bdzie w poemacie przez czas dugi. W podobnie
kontrastowy sposb zbudowany zosta na krtko przed podjciem pracy okoo Opowieci kanterberyjskich
inny duych rozmiarw poemat: Troilus i Kressyda, gdzie autor, nakreliwszy perypetie bohaterw ze
stanowiska kodeksu mioci dworskiej, dokonywa w zakoczeniu rewaluacji w duchu kryteriw
chrzecijaskich.
w. 20: Pod Jak godem gospody bya jaka, rodzaj kurtki. W tym wypadku kurtka bez rkaww,
ozdobiona wyhaftowanym herbem.
w. 21: W Southwark. Szczeg historyczny. Gospoda Pod Jak (The Tabard) istniaa rzeczywicie za
czasw Chaucera w Southwark (w obrbie dzisiejszego Londynu).
w. 2122: z naboestwem szczerym niegoosowne twierdzenie. Chaucer bowiem w trakcie pielgrzymki
jako swj gwny wkad do zabawy polegajcej na opowiadaniu powiastek ofiaruje Opowiadanie
Melibeusza, rzecz w prozie, opowiedzian sposobem serio i z moraem serio (przeciw wojnie).
75
Geffrey Chaucer
Wszelkiego stanu dwudziestu dziewiciu,17

Ktrzy pielgrzymki poczeni chci,
Do Canterbury szli w kompanii zgodnej.
W zajedzie izby i stajnie wygodne,18
Wic si dla wszystkich znalazo schronienie
30
I ledwie soca wygasy promienie,

Gwarzyem z nimi, byem ich kompanem19
I uradziem, kiedy ruszy ranem
I jak drog jecha nam wypadnie,
O czym zamylam opowiedzie skadnie.
Skorzystam z miejsca jednak w tym momencie
Przed opowieci dalszym rozwiniciem,
Aeby zgodnie z ukadem narracji
Zamieci opis tych wszystkich postaci.20
Kim one byy, jakie mi si zday
40
I jak wyglda ich rynsztunek cay,

Jakiego stanu i czym byy znaczne,
I przede wszystkim od Rycerza zaczn.
17
18
19
20
w. 25: Wszelkiego stanu dwudziestu dziewiciu ciekawe, e mimo to nierwnoci spoeczne w towarzyskim
obcowaniu pielgrzymw co najwyej minimalnie si zaznacz. Przejaww boczenia si, towarzyskiego
chodu, pyszakostwa czy (mwic jzykiem dzisiejszym) snobizmu, nie wicej zaobserwujemy w tym
gronie ptnikw rnej kondycji z w. XIV, ni dzi np. w stosunku wzajemnych przypadkowo dobranych
goci w pensjonacie albo turystw w schronisku grskim. Uderza, przeciwnie, familiarno i zupena
towarzyska swoboda, posunita czsto do bezceremonialnoci.
w. 28: mwi to wiele o przestronnoci gospody redniowiecznej, e z atwoci ulokowa si tam mogo
dwadziecia dziewi niespodzianie przybyych osb wraz z komi.
w. 31: Gwarzyem z nimi, byem ich kompanem w trakcie szczegowego dalszego opisu Chaucer nie
zawsze bdzie si liczy z yciowym prawdopodobiestwem. Zbyt duo bdzie wiedzia o spotkanych
przygodnie towarzyszach. Niejednokrotnie to, co powie o nich, nie mogoby by rezultatem bardzo krtkiej i
przypadkowej znajomoci. Bezwzgldny rygor prawdopodobiestwa jednak nie pozwoliby mu na
uzupenienie charakterystyki rysami, potrzebnymi do peniejszej i ciekawszej prezentacji osb, ktre pozna
mamy w Prologu. Z efektu prawdopodobiestwa zreszt nie rezygnuje Chaucer cakowicie i bdzie go
umylnie wygrywa, wspominajc celowo raz po raz o swojej niewiedzy.
w. 38: Zamieci opis tych wszystkich postaci portretowe przedstawienie szeregu postaci we wstpnej partii
poematu narracyjnego praktykowane byo przed Chaucerem w redniowieczu. Take i wspomniany Romans
o ry zaczyna si od prezentacji figur alegorycznych, Nienawici, Nikczemnoci, Zazdroci, Obudy,
Smutku, Staroci i Ubstwa, z opisem gestu, wyrazu twarzy i szczegw stroju. Technika opisu (descriptio)
szczegowo wypracowana bya przez teori literack, zarwno staroytn (Cicero), jak i blisz Chaucerowi
redniowieczn (Geoffrey de Vinsauf, Matthieu de Vendme). I tak np. G. de Vinsauf zaleca w opisie
kolejny przegld szczegw wygldu osoby, zaczynajc od gowy, koczc na stopach. M. de Vendme
radzi zaczyna od charakterystyki moralnej, nastpnie kreli opis postaci fizycznej. Chaucer zna dobrze z
tego zakresu teori starsz i nowsz i korzysta z regu, lecz adnego ich systemu nie trzyma si
konsekwentnie.
76
Geffrey Chaucer
Rycerz
By z nimi Rycerz, szlachetny i prawy.
Ktry od pierwszej w modoci wyprawy
Rycerskie cnoty umiowa kornie:
Wierno, cze, hojno, obyczaje dworne.21
Panu swojemu wielce by usuny,22
Na bj z nim jedc do krajw przernych,
Tak w chrzecijaskie, jak pogaskie strony,
50
Wszdy dla czynw chwalebnych sawiony.

By w Aleksandrii, gdy j zdobywano;23
Na pierwszym miejscu zwykle go sadzano24
Pord rycerzy wszystkich nacyj w Prusiech,
Bo rzadko walczy na Litwie i Rusi25
Rwny mu stanem rycerz chrzecijaski.
W Grenadzie bi si z wrogiem mauretaskim,26
By w Algeciras, jedzi do Belmarii27
I Lies zdobywa i mury Satalii,28
I Wielkie Morze wielekro przemierzy29
60
W licznej kompanii szlachetnych rycerzy.

W pitnastu bitwach toczy bj zawzity,
21
22
23
24
25
26
27
28
29
w. 46: Wierno, cze, hojno, obyczaje dworne: Trouthe and honour, Fredom and curteisie sawny
zwizy katalog cnt rycerskich. Fredom: wolno, znaczy te moe: hojno, wspaniaomylno, co tu
prawdopodobniejsze. Nadajc postaci rycerza zakrj wyidealizowany, Chaucer czyni to bez odczuwalnej
ironii.
w. 47: Panu swojemu wielce by usuny tj. panu lennemu. Stosunek lenny nakada na lennika obowizek
ornego wspierania pana lennego podczas wypraw wojennych. Panem, ktremu rycerz suy musia przede
wszystkim, by oczywicie krl, lecz w pewnych okolicznociach rycerz suy mg panom pomniejszym, O
takich gwnie kampaniach mwi Chaucer.
w. 51: By w Aleksandrii, gdy j zdobywano zdoby j na Maurach krl Cypru Piotr de Lusignan w r. 1365.
w. 52: Instytucja stou honorowego znana bya tylko u Krzyakw.
w. 5354: Chrzest Litwy, jak wiadomo, nastpi w r. 1386. Rycerz (informuje o tym dalej Chaucer) bierze
udzia w pielgrzymce bezporednio po powrocie z wyprawy wojennej. W zgodzie z danymi Prologu
mniema mona, e wieo wanie wrci z Litwy.
w. 56: Grenada pastewko mauretaskie w poudniowej Hiszpanii. (Zdobycie Grenady-miasta zakoczyo
w r. 1492 akcj wypierania najedcw arabskich z Hiszpanii.)
w. 57: Algeciras w Grenadzie, zdobyty w r. 1344. Belmaria (Benmaria) w Maroku bya teatrem dziaa
wojennych okoo teje daty.
w. 58: Lies (Ayas) w Armenii, czciowo odbity Turkom przez Piotra de Lusignan w r. 1367. Satalia
(Attalia) na poudniowym wybrzeu Azji Mniejszej, zdobyta przez tego wodza ok. r. 1352.
w. 59: Wielkie Morze Morze rdziemne.
77
Geffrey Chaucer
A w Tramazynie, bronic wiary witej,30

Trzykrotnie w szrankach tak sprawi si dzielnie,
I wrogw zawdy porazi miertelnie.
Mny w Rycerz wojowa ponadto
W Turcji, u boku ksicia Baatu,31
Przeciwko innym pogaskim plemionom.
I zawdy jego najwyej ceniono.
Czek to roztropny, cho mny i krewki,
70
A w agodnoci podobny do dziewki.

Dla wszystkich ludzi jednako yczliwy,
Nie tkn nikogo sowem obelywym.
Icie rycerskiej grzecznoci by wzorem.32
Rynsztunek jego nie jania splendorem;
Ko pod nim dobry, lecz jaka zrobiona
Z grubej baweny i rdz poplamiona
Od starej zbroi, albowiem po trudach
Rycerskich na pac od razu si uda.33
Giermek
By z nim syn jego, Giermek, mody panek,
80
miay kawaler i czuy kochanek.

Wosy mia w pukle tak pozakrcane,
Jakby egadem wieo zapiekane.34
Dwadziecia, myl, mg on liczy rokw,
30
31
32
33
34
w. 62: Tramazyn (Tremessen) w Algierii pnocnej. Aluzja do rozgrywek wojennych ok. r. 1344 albo
pniejszych (po r. 1360 albo 1380).
w. 66: Baat (? w oryg. Palatye) na miejscu staroytnego Miletu w Azji Mniejszej. Aluzja niejasna.
w. 73: Icie rycerskiej grzecznoci by wzorem: w oryg. Trudny do przetumaczenia wiersz: He was a verray,
parfit gentil knyght, co znaczy mniej wicej: naprawd doskonale reprezentowa to, czym powinien by
przedstawiciel stanu rycerskiego.
w. 78: por. uwag do w. 534. Rycerz, ktry wojowa co najmniej lat przeszo czterdzieci, musi mie w
dacie pielgrzymki co najmniej lat szedziesit kilka.
w. 82: Nakrycie gowy jest nader wanym szczegem stroju w redniowieczu (i nadal w renesansie). Tote
Chaucer przy charakterystyce osb powica zazwyczaj tej sprawie naleyt uwag. Brak kapelusza czy
innego nakrycia gowy wiadczy o pacholctwie czy o niszoci kondycji spoecznej (p. Suga). Kapelusz
nosi si normalnie i pod dachem. Rwnie sposb utrefienia czy innego uoenia wosw naley do
najciekawszych (z punktu widzenia zainteresowa redniowiecznych) punktw opisu i Chaucer pod tym
wzgldem oczekiwa swojego audytorium nie zawodzi.
egado szczypce elazne do krcenia wosw, dzisiejsze karbwki.
78
Geffrey Chaucer
Posta mia ksztatn i w miar wysok;

Chybki by w ciele i mocy potnej.
W Artois, Pikardii sprawowa si mnie,
Tako we Flandrii, chcc w onej podry
Rycho na aski pani swej zasuy.
Nosi misternie haftowane szaty,
90
Jak ka w biae i czerwone kwiaty.

Grywa na flecie cay dzionek boy,35, 36
Jak wiosna w maju, tak jasny i hoy.
W krtkim, z dugimi rkawy, kaftanie
Ksztatownie siedzia na piknym buanie.
W turniejach stawa i zgrabnie tacowa,
Ukada piosnki, pisa i rysowa.
A w miowaniu taki by gorcy,
I ledwie tyle co sowik spa w nocy.
Grzeczny by, korny, usuny kademu,
100
przy stole miso kraja ojcu swemu.

Suga
Jednego Sug Rycerz wzi z czeladzi,
Wiksza mu wita, wida, w drodze wadzi.
Suga, w zielonym z kapturem kaftanie,
Strzay z pawimi piry mia w koczanie,
Ostre i lnice, w ogromnym starunku.
Po gospodarska umia strzec rynsztunku;
Pira sterczay w becie jak naley,
A w silnej doni potny uk dziery.
Wosy strzyg krtko nad brzowym licem,37
110
35
36
37
Rk po rami zbroi w rkawic,

w. 91: Grywa na flecie cay dzionek boy, albo piewa (Syngynge he was, or floytynge, al the day). I nie
koniec na tym: taczy zgrabnie, ukada piosnki, pisa i rysowa Osobisto jak z bajki, przyj jednak
trzeba, e Chaucer charakteryzuje rzeczywist yciow ogad i kultur humanistyczn typow dla
modzieca na tym szczeblu spoecznym.
w. 91 i n. Szkicujc za taki portret, daje od razu Chaucer pierwsz konkretn zapowied nastrojw
niefrasobliwej wesooci, jakie przewaa maj podczas pielgrzymki.
w. 109: domyla si zatem naley, e suga kapelusza nie nosi.
79
Geffrey Chaucer
Przy jednym boku z paw miecz dugi,38

A kordzik ostry, jak wcznia, przy drugim.39
Rg mia na pasie zielonym przypity.
Na piersi wisia srebrny Krzysztof wity.
W rzemiole lenym wida si wywiczy,
Przeto miarkuj, ie by leniczym.
Przeorysza
I bya z nimi mniszka, Przeorysza;
Z ust jej przysigi nikt wikszej nie sysza,
Jak na witego jeno Eligiusza;40
120
Umiech jej szczery niemiaoci wzrusza,

I bya pani Eglantyn zwana.
Gdy w naboestwie piew jej wielbi Pana,
Piknie nosow dwicza intonacj.41
I po francusku rozmawiaa z gracj,
Szko stratfordzk uczonymi sowy,
Paryskiej bowiem nie znaa wymowy.42
Nie mniej uczenie spoywaa jado,
Dbajc, aeby z ust jej nie wypado,
Gboko w sosie palcw nie maczaa,
130
Lecz umiejtnie kady ksek braa,

Nie uroniwszy na ono kropelki.
38
39
40
41
42
w. 111: pawa tarcza.

w. 108112: uk pawa miecz kordzik rynsztunek jak na pielgrzymk zbyt kompletny.
Przypuszczalnie Suga razem z Rycerzem dopiero co powrci z kampanii prusko-litewskiej.
w. 118119: Z ust jej przysigi nikt wikszej nie sysza, Jak na witego jeno Eligiusza. - Zwyczaj
niepotrzebnego, zdronego wzywania imienia witych oraz imienia Boskiego w redniowieczu natrtnie
dawa o sobie zna przy kadej sposobnoci w rozmowie. Dla zagodzenia zdronoci pospolicie
zastpowano imi Boskie eufemizmami, ktrych mnstwo znajdziemy i w tekcie opowieci Chaucera.
Mwiono np. zamiast by God (na Boga) by cock (cock kogut), dla uniknicia grzechu. (Por. analogiczne
polskie rany koguta.) I Przeorysza nie umiaa si oprze powszechnie w mowie przyjtemu zwyczajowi,
ale powoywaa si tylko na w. Eligiusza, moe dlatego, e ten wity, z zawodu cyzelator-zotnik, rwnie
w obejciu osobistym odznacza si ujmujc wytwornoci manier.
w. 122123: piew jej piknie nosow dwicza intonacj to znaczy,- prawidowo, w sposb tradycyjny
wykonywaa pienia pobone podczas naboestw w klasztorze (nie podczas pielgrzymki). Skd za Chaucer
mg od razu wywiedzie si o tym, oczywicie prno byoby pyta. Por. uwag do wiersza 31.
w. 124126: wymowa paryska ju wtedy uchodzia za wzorow i najwytworniejsz. Wobec
rozpowszechnienia francuszczyzny w wyszych koach towarzyskich wczesnej Anglii niekoniecznie naley
przypuszcza, e szkoa stratfordzka wymowy bardzo niekorzystnie rnia si od paryskiej. W takim razie
naleaoby nie domyla si ironii w sowach Chaucera i przyj, e Przeorysza po francusku mwia
rzeczywicie z gracj i nie w sposb prowincjonalny.
80
Geffrey Chaucer
Rozmiowana we dwornoci wielkiej,

Tak czysto zawdy otara swe usta,
e nie powstaa ni zmazeczka tusta
Na lnicym kubku, kiedy z niego pia.
Gadkoci nawet przy jadle nie zbya.
A bya pani wielce krotochwiln,
W obejciu swoim uprzejm, przymiln,
Baczn, by zwyczaj dworu naladowa
140
I dostojestwo w manierach zachowa,

I godnie nosi tytu wielebnoci.
Lecz jako nie rzec i o jej czuoci?
Wszak miosiern bya i tak tkliw,
e obaczywszy nawet mysz nieyw,
Zapan w potrzask, wybuchaa paczem;
Pieski swe mae karmia koaczem,
Mlekiem sodziutkim, pieczonym misiwem,
Paczc, gdy ktre z nich pado nieywe
Lub je czek jaki kijem trci gniewnie.
150
Nad wszystkim serce jej pakao rzewnie.

Czepiec zakonny spinaa nadobnie,
Do szka szarego oczy jej podobne,43
Usta malekie, pulchne i czerwone,
Nos ksztatny, czoo piknie przesklepione,
Na do szerokie, jelim dobrze zoczy;
Wszak i wzrost miary omal nie przekroczy.
Paszcz miaa, pomn, kunsztownie ozdobny,
Z rki raniec z koralikw drobnych
Zwisa, w paciorki zielone strojony,
160
Zotym pontaem u dou sczepiony,44

Na nim ,,A, zgoska koron zwieczona,
Przechodzi w napis Amor vincit omnia.
Niewielki orszak pani towarzyszy,
43
44
w. 152: szkem szarym (grey) nazywano szko niebieskie.

w. 160: ponta klejnot noszony najczciej u sukni albo u rkawa.
81
Geffrey Chaucer
Jedn mniszeczk i trzech ksiy liczy.
Mnich
By Mnich, od innych wietniejszy splendorem,45
Czciej ni w celi y poza klasztorem,
Lubi owiectwo i nie gardzi wiatem;
M wadczy, godnym mgby by opatem.46
Przeliczne konie w stajni swej hodowa,
170
Ludzie syszeli, gdy na nich cwaowa,

W wiszczcym wietrze brzk uzdy tak gony,47
Jak dzwon z klasztornej kaplicy donony.
Mnich, jako przeor, zbytnio nie przestrzega
Reguy, jakiej w zakon podlega.
wity Benedykt czy wity Maurycy
Dla niego starej daty zakonnicy,
Nieco przesadni. On szed z czasu prdem48
I nie przejmowa si takim przesdem,
Jakoby witym nie mg by myliwy49
180
Albo jakoby kady mnich poczciwy

y winien w celi, niby w wodzie ryba,
Albowiem sdzi, e nie warte chyba
45
46
47
48
49
w. 165: zewiecczenie obyczajw duchowiestwa, take i zakonnego spotykao si, jak wiadomo, z krytyk.
Trudno jednak oceni, jak dalece Chaucer, wystpujcy w poemacie jako poeta animuszu, z ta krytyk si
solidaryzuje. Warto te zauway, e w dalszym cigu poematu Mnich wykazuje rzeczywist erudycj i
kultur duchow i zachowuje si bardzo godnie wobec rubasznych zaczepek Gospodarza.
w. 168: opat przeoony klasztoru (w Polsce klasztoru benedyktynw, cystersw albo kanonikw
regularnych). Mnich z Prologu jest przeoonym (przeorem) domu klasztornego (keper of the celle), ktry
podlega opatowi klasztoru gwnego, sam wic, aczkolwiek m wadczy, opatem nie by. Jako panowie
terytorialni na obszarze ogromnych czsto dbr klasztornych, opaci dochodzili nieraz do znacznej potgi i
politycznego wpywu. Wielkie bogactwa opactw i klasztorw stanowiy znowu dla przeoonych pokus do
rozsmakowania si w yciu pozaklasztornym na wzr wiecki. Take wic i w Polsce ju w roku 1248 synod
gani czste wyjazdy (opatw), nakazywa pobyt klasztorny, wsplny wikt w refektarzu, sypianie we
wsplnym dormitarzu (Al. Bruckner, Encyklopedia staropolska).
w. 171: brzk uzdy jakby przedrzeniajcej dwikiem dzwonkw kapliczk.
w. 177: On szed z czasu prdem atrakcyjno nowoczesnoci znana bya, jak wida, i ludziom
redniowiecza, nie obca nawet take yciu zakonnemu.
w. 178179: o etycznoci rozrywek myliwskich powtpiewano w redniowieczu. Sw. Hieronimowi
przypisywano zdanie: (w komentarzu do psalmu 90): Ezaw myliwcem by, bo by grzesznikiem: nie
znajdujemy zasi w Pimie w. myliwych witych; znajdujemy rybakw witych. Sw. Augustyn (O
pastwie boym, XVI, 4) o mylistwie mwi obiektywnie: Czyme jest myliwy, jeli nie owc,
przeladowc i morderc zwierzt? - Zdania takie zreszt, mimo powagi autorw, charakteru obowizujcej
doktryny nie miay.
82
Geffrey Chaucer
Jednej ostrygi takowe gadanie.50

I ja przyznaj, e mia suszne zdanie.
Po c studiowa mia i gow mczy,
Wci nad ksigami klasztornymi lczy51
Lub w znoju rce po okcie zanurzy,
Jak chce Augustyn? Wic jak wiat obsuy?52, 53
Moz niech sobie Augustyn zostawi,
190
A mnich owiectwem raczej si zabawi.

Charty mia rcze, jako lotne ptaki,
Chutnie wic tropi i goni szaraki,
Nie szczdzc kosztw na one zabawy.
Obramowane suto mia rkawy
Futrem z popielic najbardziej wspaniaem.
Kaptur pod brod spina, jak widziaem,
Zocist szpilk kunsztownej roboty,
Zdobn przy gwce w dziwne wstek sploty.
Gow mia ys, lnic jak szklennica,
200
Tako byszczce, jak od maci, lica.

Oczami ywo spoglda wokoo,
Jak wrzcy kocio parowao czoo,
Albowiem tusz cieszy si niema
I y w dostatkach, jako si widziao:
Ciemki mikkie, ko z rzdem bogatym
Zaprawd Mnich ten piknym by praatem54
I nie cherlawym, jak widmo bezkrwiste:
Z tustego lubi abdzia pieczyste.
50
51
52
53
54
w. 182183: nie warte ostrygi takowe gadanie nie warte ostrygi, nie warte motyla, cebuli itp. w
tumaczeniu niniejszym zachowano, o ile monoci, egzotyczn obrazowo podobnych wyrae, dla
zachowania oryginalnego kolorytu, cho nietrudno byoby o utarte odpowiedniki polskie.
w. 186: Mnich jednak, mimo namitnoci do polowania, bynajmniej wiedzy ksikowej nie zaniedba.
Opowie jego (czy raczej cykl krtkich opowiada o upadku wadcw i tyranw) okae si popisem
erudycji historycznej w szlachetnym stylu.
w. 187188: w. Augustyn zaleca mnichom zarwno uprawianie studiw, jak i prac fizyczn (De opere
monachorum).
w. 188: Wic jak wiat obsuy? chodzi o funkcje wieckie takie, jak polityka, czynnoci administracyjne i
kancelaryjne, ktrym oddawao si za czasw Chaucera wysze duchowiestwo, uwaajc czynnoci aparatu
polityczno-administracyjno-biurowego za najwaniejsz swoj sub dla wiata, z pogardzeniem pracy
fizycznej.
w. 206: praatem (prelaat) w znaczeniu: dostojnikiem kocielnym.
83
Geffrey Chaucer
Wierzchowiec jego gniady jak jagoda.
Kwestarz
210
By i Zakonnik, pustak, paliwoda,55, 56

Kwestarz miejscowy, wspaniaa persona.57
We wszystkich czterech ebraczych zakonach58
Nikt nie by w mowie tak trefny i gadki.59
Niejedn mdk w podwik matki60
Ustroi piknie kosztem swoim wasnym.61
Filar zakonu, faktor jego zacny;
W pobliskich stronach wielce by lubiany
Przez mone mieszczki i zacne ziemiany,62
Bo moc suchania spowiedzi posiada63
220
I znacznie wiksz, jak sam rozpowiada,

Nieli proboszcz, albowiem by bratem,
Nadto zakonu swego licencjatem.
Uprzejmie sucha rachunku sumienia,
Potem udziela sodko rozgrzeszenia
Przy absolucji nie czynic trudnoci,
Jeeli trzosu pozna moliwoci;
55
56
57
58
59
60
61
62
63
w. 210: Zakonnik (Friar) czyli tzw. brat zakonny. Mnisi reguy dawniejszej (benedyktyni, cystersi etc.) nie
mieli w zasadzie prawa wydalania si poza tereny klasztorne i tylko w ich obrbie mogli organizowa np.
suby takie jak szkoy i szpitale. Teren za dziaalnoci braciszkw (czyli zakonnikw z czterech zakonw
ebrzcych: franciszkanw, dominikanw, karmelitw i augustianw) nie by w ten sposb ograniczony:
chodzio bowiem o penienie misji religijnej nie w izolacji od ycia wieckiego, ale w bezporednim,
codziennym z nim kontakcie. Ci wdrowni zakonnicy za opat czynszu zwanego lerme mogli otrzyma
wyczne prawo kwestowania w pewnych okrgach.
w. 210: pustak, paliwoda: a wantowne and a merye rozumie to naley w sensie artobliwym. cile
biorc: wesoy kompan.
w. 211: kwestarz miejscowy: a lymytour - majcy wyczne prawo do kwestowania na rzecz zakonu w
pewnym ograniczonym okrgu (p. uwag do w. 210).
w. 212: czterech ebraczych zakonach p. uwag do w. 210.
w. 213: Nikt nie by w mowie tak trefny i gadki superlatywami podobnymi Chaucer szafuje swobodnie i nie
naley oczywicie bra takich komplementw dosownie. Trefny wesokowaty.
w. 214: podwika biay zawj, jaki nosiy kobiety zamne (std: biaogowa).
w. 214215: Niejedn mdk w podwik matki Ustroi piknie kosztem swoim wasnym albo
bezinteresownie albo te dla zabezpieczenia materialnego uwiedzionej.
w. 218: ziemiany: frankeleyns Franklinowie, waciciele ziemscy, nieraz bardzo zamoni, na og do
stanu rycerskiego (szlachty) nie naleeli. Mnich kwestarz by, jak wida, za pan-brat z bogatymi
mieszczkami, ziemianami-franklinami i handlarzami artykuw spoywczych, z ziemianami-rycerzami i
arystokracj wysz komitywy zayej nie mia.
w. 219: moc suchania spowiedzi posiada krcy zakonnicy-franciszkanie mieli przywilej suchania
spowiedzi bez zezwolenia waciwego ordynariusza (biskupa diecezji). Zakonnik by licencjatem, tzn. mia
od zakonu odpowiednie zezwolenie.
84
Geffrey Chaucer
Bo kto wspomoe biedny zakon hojnie,

Wida, e spowied odby bogobojnie,
Tako braciszek dozna tej pociechy,
230
e czek w szczerze auje za grzechy.

A tak s twarde serca pewnych ludzi,
e ich do paczu ao nie pobudzi,
Wic zamiast paka i mwi pacierze,
Lepiej braciszkom srebro da w ofierze.64
Suto wypchane mia sakwy podrne;
Srebrne w nich noe i szpilki przerne,
Ktre w prezencie zwyk dawa kobietom.
adn mia saw dziki swym zaletom,
Wszak piewa dobrze i na skrzypcach grywa,65
240
I susznej chway w balladach zaywa.66

Jak lilia biaa bya jego grdyka,67
A przy tym sia jak u zapanika.
Lepiej on w miecie zna kad gospod,
Ich gospodarzy i szynkarki mode
Nili ebraka lub trdowatego,
Bo dla czowieka, tak wielce godnego,
Byoby cakiem wbrew jego skonnoci
Z trdowatymi wchodzi w znajomoci.
Nie jest zaszczytem, nie jest nawet cnot
250
Z takow pod przestawa goot.

Lecz kiedy przed nim sta bogaty kupiec,68
Zwaszcza gdy przy tym piecze sw mg upiec,
Suy mu dwornie i tak unienie,
64
65
66
67
68
w. 234: Lepiej braciszkom srebro da w ofierze w zasadzie na potrzeby zakonu. Braciszek chtnie
przyjmowa dary i dla siebie (stale wypchane mia sakwy) i skrupulatem nie by, nie znaczy to jednak, eby
posuwa si take do defraudacji. Subtelno Chaucera czsto wyraa si w takich niedopowiedzeniach i
bdem ze strony tumacza czy komentatora byoby rozstrzyga, gdy sam autor rzeczy nie wyjani. Chaucer
nadaje Mnichowi raczej charakter oglny rybata-wesoka ni nacigacza i ajdaka.
w. 239: na skrzypcach: on a rote rodzaj lutni.
w. 240: I susznej chway w balladach zaywa tzn. jako niezrwnany piosenkarz.
w. 241: Jak lilia biaa bya jego grdyka wany szczeg elegancji zewntrznego wygldu. Ogorzao,
opalenizna w redniowieczu (i renesansie) uchodziy za przejawy ordynarnoci.
w. 251: bogaty kupiec w oryg. mowa o sprzedawcach artykuw ywnoci (selleres of vitaille).
85
Geffrey Chaucer
I trudno znale cnotliwsze stworzenie.

Nie masz lepszego ebraka w zakonie
Nili nasz Kwestarz; tak mia zastrzeone
Pewne okrgi, e aden z kwestarzy
Do ich granicy zbliy si nie way.
On In principio tak wyrecytowa,69
260
e grosz mu daa i uboga wdowa.

I sobie skubn z tego, co uzbiera.
Czasem jak szczeniak z ludmi si uera,
Lecz na ugodach by rozjemc sporw,
Bo nie wystpi jak biedak z klasztoru,
Mizerny scholar w kapie starej, zmitej,
Lecz jak mistrz jania, jak sam Ojciec wity
W kapie z przdziwa podwjnego tkanej,
Jak dzwon okrgej, wieo prasowanej.
Lekko szepleni gwoli swej prnoci,
270
Mowie angielskiej chcc przyda sodkoci,

A kiedy piewa, wtrzc harfy tonom,
Mruga oczami z gow uniesion,
Jak czyni gwiazdy podczas nocy mronej.
Hubertem zwal si w Kwestarz pobony.
Kupiec
By z nimi Kupiec z brod jak noyce.
Pstry na nim kaftan, barwne nogawice.70
Godnie na koniu siedzia okazaym,
Piknie cholewy do ng przystaway,
Na gowie kopak flandryjski bobrowy.
280
Uroczystymi zwyk przemawia sowy,

Do swoich zyskw budzc zaufanie.
69
70
w. 259: In principio pocztek Ewangelii w. Jana. Kwestarz, nawiedzajc parafian, pozdrawia ich sowami
In principio erat verbum. Bya to zwyczajowa formuka powitania.
w. 276: barwne nogawice w caej historii cywilizacji europejskiej barwno strojw dosza do
najwikszego natenia w wieku XIV i zwaszcza XV. W renesansie dopiero (wiek XVI) w mod wszed
(jako formalne znami elegancji mskiej) kolor czarny, utrzymujcy si w tej roli do dzisiaj.
86
Geffrey Chaucer
Zarabia krocie na szildw wymianie,71

Chcia, by szlak morski dobrze by strzeony72
Od Middleborga po orwelskie strony.73
Zacny ten Kupiec tak rozumem wada,
I nikt nie sdzi, e dugi posiada,74
Statecznie bowiem i z ogromn wpraw
Kierowa kad sw handlow spraw.
Cho to czek godny, wielce powaany,
290
Rzec bym nie umia, jako by przezwany.75
Szkolarz
Szkolarz z Oksfordu z nami pielgrzymowa,76
Ktry logik mnogo lat studiowa.
Na szkapie siedzia chudej jako szkielet,
Sam od niej tusz rnic si niewiele.
Wygld mia zacny, chocia wyndzniay,
W kusym kabacie, mocno wyszarzaym;
Wszak nie otrzyma dotychczas prebendy77
Nie zabiegajc o wiatowe wzgldy.
Wola on raczej od piknych psaterzy,
300
Wesoych gli, bogatej odziey,

Mie u wezgowia ksigi swe uczone,
W oprawie czarnej, albo te czerwonej,
Dwadziecia tomw Arystotelesa.
71
72
73
74
75
76
77
w. 282: Zarabia krocie na szildw wymianie czyli wymianie waluty francuskiej na angielsk. Szildy
(sheeldes) franc. ecus zote monety francuskie, ktre po jednej stronie miay wizerunek tarczy.
Postanowienia krlewskie zabraniay osobom prywatnym cignienia zysku z wymiany dewiz.
w. 283: Chcia, by szlak morski dobrze by strzeony przez flot krlewsk przed piratami dla bezpiecznej
eglugi i wymiany towarw pomidzy Flandri i Angli.
w. 284: Middelburgh port na wyspie Walcheren (Holandia). Orwell port angielski w pobliu dzisiejszego
Harwich.
w. 286: nikt nie sdzi, e dugi posiada a jednak Chaucer wie o tym i udziela tej informacji zdziwionemu
wszechwiedz autora czytelnikowi.
w. 290: Rzec bym nie umia, jako byt przezwany zaskoczeni znw jestemy tym, e tak dobrze
wtajemniczony w stan rzeczy autor nie zna mimo to nawet nazwiska kupca. Chaucer od stanowiska
wszechwiedzy przechodzi na pozycj niewiedzy autorskiej, dziki czemu kreli mniej osobniczy, bardziej
typowy portret kupca zarabiajcego na wymianie pieninej i ukrywajcego swoje dugi.
w. 291: Szkolarz: clerk scholastyk humanista, powicajcy si studiom.
w. 297: prebenda stanowisko kocielne, dajce dochd.
87
Geffrey Chaucer
Ale mu zotem nie brzczaa kiesa;78

Wszystko, co dosta od swoich przyjaci,
Wnet na nauki i ksigi potraci,
Gorliwe mody wznoszc za tych dusze,
Od ktrych czerpa na studia fundusze.
Nauce ycie powici z ochot,
310
Bo filozofem ca by istot.
Mwi nieduo, ale w sowach mieci
Zwile i skadnie wiele wzniosej treci,
A suc cnocie sw umiejtnoci,
Uczy tak siebie, jak innych z radoci.
Sdzia
I mdry Sdzia, wielki znawca prawa,79
Ktry u Pawa witego na sprawach80
Czstokro bywa, pielgrzymowa z nami.
Budzi szacunek, jania talentami,
Baczny, przebiegy, tak umia przemawia,
320
I mg si sam mdroci wydawa.

Wszak jako sdzia na sesjach zasiada;
Krl mu w mandat i przywilej nada
Dla jego wiedzy i ogromnej sawy.
Wiele mia sukien i liczne dzierawy,
A w nabywaniu onych majtnoci
Jako nikt inny wykaza zdolnoci,
Bra bowiem dobra w Wieczyst dzieraw,
A nikt rzec nie mg, i niezgodnie z prawem
Wielce by czynny, ale wielokrotnie
330
78
79
80
Zda si czynniejszym, nili by istotnie.

w. 304: Ale mu zotem nie brzczaa kiesa nic dziwnego, gdy nabycie dwudziestu tomw Arystotelesa
musiao by wydatkiem rujnujcym.
w. 315: Sdzia (sergeant of the law) sdzia i doradca krlewski w sprawach prawnych, jeden z grona
dwudziestu sprawujcych te funkcje za czasw Edwarda III.
w. 316: u Pawa witego (?) sens wtpliwy. By moe aluzja do konferencji z klientami, jakie prawnicy
czsto odbywali przed portalem kocioa w. Pawa w Londynie.
88
Geffrey Chaucer
Wszystkie wyroki zna w aktach spisane,81

Jeszcze za krla Wilhelma wydane,
Wszystkie ustawy cytowa z pamici,
Przeto czek aden, nawet mimo chci,
Nie mgby znale bdu nijakiego
W akcie sdowym spisanym przez niego.82
Jecha w codziennej swej sukni pstrokatej,
W poowie gadkiej, w poowie pasiatej,83
W talii jedwabnym przewizanej pasem,
340
Lecz powie o nim zakocz tymczasem.
Ziemianin
By z nim Ziemianin ju podeszy w leciech,84
Brod mia bia jak stokrotki kwiecie,
Z usposobienia by to czowiek krewki,
Ranek zaczyna od winnej polewki,
Od ycia da przyjemnej zabawy,
Jako potomek Epikura prawy,
Ktry naucza w peni przyjemnoci
Najdoskonalszej szuka szczliwoci.
Gospodarz hojny sprasza na biesiady,85
350
Jak wity Julian zawdy gociom rady.86

Jado i piwo wyborne u niego,
Zapasu wina nikt nie mia wikszego,
A na pieczystym z ryby i misiwa
W rnej odmianie w domu tym nie zbywa,
Bo opatrzony jest w takie frykasy,
81
82
83
84
85
86
w. 331: sdzia mia w pamici cae orzecznictwo, to znaczy gwnie reguy prawne zwyczajowe, ktrych
moc obowizujc zawiadczyy wyroki sdowe. Dotychczas dua cz prawa angielskiego (tzw. common
law prawo powszechne) jest prawem zwyczajowym, ktrego reguy ustala si dopiero przez zbadanie
wyrokw sdowych.
w. 336: mysl ta, e sdzia celowa dobrymi sformuowaniami na pimie.
w. 338: o niezwykej barwnoci strojw w tym okresie patrz uwag do wiersza 276.
w. 341: ziemianin: frankeleyn waciciel dbr ziemskich, najczciej nie-szlachcic. Patrz objanienie do w.
218.
w. 349: Gospodarz hojny sprasza na biesiady za punkt honoru franklinowie mieli popisywanie si
wystawnoci przyj.
w. 350: w. Julian patron gocinnoci.
89
Geffrey Chaucer
Na jakie jeno w myli jeste asy.

Wedug pr roku, jako przypaday,
Pan w na stole zmienia specyjay.
Mnstwo kuropatw tustych mia w kojczyku,
360
W basenie leszczy, szczupakw bez liku.

Zawdy dnie cae na godnego czeka
W izbie przestronnej st nakryty czeka.
Biada kucharzom, gdy przy jakim daniu
Sos nie do ostry lub brak w nim szafranu.
Posem z powiatu bywa, czasem w radach
Ten niszy wasal jako pan zasiada.87
Miecz krtki oraz trzos z jedwabiu cay
Nosi przy pasie jako mleko biaym.
Mia i szeryfa urzd, i rzecznika,88
370
Rzadko si czeka jako on spotyka.

I wdrowali inni: z Kotryniarzem89
Szmuklerz i Ciela, Sukiennik z Farbiarzem90
W podobne suknie odziani cechowe,
Wielkiego bractwa czcigodni kmotrowie.
Szaty ich nowe, dostatnio zdobione,
Pikn robot noe oprawione
I nie w brz tani, jeno w srebro drogie,
I takie pasy i sakwy chdogie.
Na do dostojnych mieszczan wygldali,
380
By na wzniesieniu w cechowej si sali.

Kady z nich bowiem dziki swej mdroci
Godzien dostpi cechmistrza godnoci,
Wszak ruchomoci mia i zysk niemay.
I te bogactwa onie dogadzay,
W przeciwnym razie miaby on za swoje,
87
88
89
90
w. 366: niszy wasal : vavasour lennik drugiego stopnia, lennik lennika.

w. 369: Mia i szeryfa urzd, i rzecznika. Szeryf urzd z kompetencj policyjno-administracyjn. Rzecznik
obroca w sdzie, niezawodowy prawnik.
w. 371: Kotryniarz tkacz dywanw, makat, zwanych kotrynami.
w. 372: Szmuklerz rzemielnik wyrabiajcy galanteri, ozdoby.
90
Geffrey Chaucer
Bo jejmo lubi splendory i stroje

I gdy jej mwi Wapani ssiedzi,
I gdy w kociele w przedniej awie siedzi,
Paszczem okryta, niby monarchini.
Kucharz
390
Dla ich wygody Kucharz jecha z nimi,91

Aby im w drodze gotowa kurczaki,
Z koci szpikow, wyborne przysmaki,
W kwaskowym sosie, z ostrym wonnym zielem.
Lubi pokrzepi si londyskim alem.92
Umia przyrzdza wspaniae pasztety,
Rosoy warzy i piec wietne wety.
Ale, tak sdz, wielce si frasowa,
e mu piekielny ogie gole psowa.93
Jak nikt kapona na sodko on pruy.94
eglarz
400
I tako eglarz by z nimi w podry.

Mieszka on w Dartmouth, jakem si przewiedzia.
Jecha na szkapie, zna, niewprawnie siedzia,
W zgrzebn gurmank do kolan odziany,95
Przy boku sztylet nosi uwizany
Tam, przez lewe rami przerzucon,
Gb mia niad, od soca spalon,96
Lecz mwic prawd, dobrym by otrzykiem;
Niejednokrotnie pokrzepia si ykiem
91
92
93
94
95
96
w. 390: Dla ich wygody Kucharz jecha z nimi przyzwyczajeni do dobrej kuchni przedstawiciele cechw
zabrali ze sob na pielgrzymk wasnego kucharza, przy okazji wsplnych wit (midzycechowych)
musiay si odbywa wystawniejsze obiady i tak wrd zatrudnionych przez cechy pracownikw mg si
znale i kucharz (P. Mroczkowski, Opowieci kanterberyjskie, Lublin 1956, s. 178).
w. 394: Lubi pokrzepi si londyskim alem whisky w owych czasach nie znano, najpopularniejszym
trunkiem i najczciej sprowadzajcym stan odurzenia u pijakw byo piwo ale (wym. ejl).
w. 398: piekielny ogie: mormal zgorzel, gangrena.
w. 399: Jak nikt kapona na slodko on pruy z mlekiem lub mietan, miodem, sol, gwodzikami,
pieprzem, szafranem i jajkami (Muriel Bowden).
w. 403: gurmanka suknia z grubego sukna.
w. 406: Gb mia niad, od soca spalon osobnik jak wida, ordynarny.
91
Geffrey Chaucer
Tgiego burdo, gdy kupca sen zmorzy,97

410
Przecie z sumieniem nie bardzo si sroy.

I niejednego czeka ycia zbawi,
Gdy go za burt do morza wyprawi.98
Lecz, chcc powiedzie o jego zrcznoci,
Trzeba by wszystkie zliczy przeciwnoci,
Ktre zwyciy, prawi o przystaniach,
Ksiycu, sterze i z fal zmaganiach.
Nie masz eglarza z Hull do Kartaginy
Jemu rwnego. Na morskie gbiny99
Puszcza si chtnie, mdry by i miay,
420
A liczne burze brod mu szarpay.

Od wyspy Gotland zna wszystkie przystanie100
Do Finisterre, stamtd po Brytani.101
W kadej zatoce na swym statku bywa,
I Magdalena statek si nazywa.
Medyk
By wrd nas Medyk, a w wiecie ceniony
Jak aden inny, tak wielce uczony;
W swej medycynie i w chirurgii sztuce,
Na astronomii opar si nauce.
Pacjenta w pewnych godzinach specjalnych
430
Poddawa wpywom magii naturalnej;102

Z gwiazdy pacjenta umia wywnioskowa,
Jaki talizman, jaki lek stosowa.
Wiedzia, skd pynie przyczyna saboci,
Czy z ciepa, z zimna, suszy, wilgotnoci.
97
98
99
100
101
102
w. 409: burdo wino Bordeaux.

w. 411412: eglarz pozwala sobie czasem na rozbj morski. Zwyczajem pirackim ujtych ywcem jecw
strcano do morza.
w. 417418: Nie masz eglarza jemu rwnego grzeczne superlatywy Chaucera, jak ju wspomnielimy,
bardzo czsto maj charakter nieobowizujcy.
w. 421: wyspa Gotland z portem Wisby, u wybrzey Szwecji.
w. 422: Finisterre przyldek u zachodnich wybrzey Hiszpanii, nad Atlantykiem.
w. 430: magia naturalna z praktykami zabobonnymi miaa niewiele wsplnego. Oznaczaa gwnie wiedz
o naturalnych waciwociach rzeczy.
92
Geffrey Chaucer
I gdzie spodzona, w jakiej cieczy ciaa,

A e praktyka wiedzy si rwnaa,
Wic znajc powd i korze cierpienia,
Mg si skutecznie zabra do leczenia,
Chorych mikstur darzy i proszkami;
440
Wszak w komitywie by z aptekarzami,

Z ktrymi przyja nie od dzisiaj trwaa
I dobrze zotem mieszki im wypchaa.
A oczytany by w Eskulapusie,
W Dioskoridesie, Gilbercie, Rufusie,
Serapionie i Hippokratesie,
Janie z Damaszku i Awerroesie
I w Konstantynie, Razesie, Galenie,
W Halim, Bernardzie, tako w Awicenie.
Obfite jado, sdzi, e zbyteczne,
450
Strawne, poywne jeno poyteczne,

Przeto sam umiar w jedzeniu stosowa.
W studiach na Biblii rzadko si wzorowa.
Chodzi w purpurze i jasnym bkicie,
Z cendalu majc lub z tafty podbicie.103
Troskliwie ciska zoto w swoim worze,
Ktre zarobi na okrutnym morze,
Bo w medycynie zoto jest kordiaem,
Przeto dla niego najmilszym specjaem.
Dama z Bath
Z Bath wdrowaa Niewiasta poczciwa,
460
e troch gucha troch nieszczliwa.

W rzemiole tkackim tak miaa wpraw,
Ze przecigna Ypres oraz Gandaw.104
Nigdy jej adna niewiasta z parafii
103
104
w. 454: cendal jedwabna cienka tkanina, jedna z taszych, uywana czsto na podszewki, na chorgwie,
proporce (Herbert Norris, Costume and Fashion, Londyn 1940, t. I).
w. 462: Ypres, Gandawa, miasta we Flandrii sawne kunsztem tkackim.
93
Geffrey Chaucer
Pierwsza w Ofercie ubiec nie potrafi,105

A gdy ubiegnie, tak Dam rozzoci,
I na ni fuknie bez adnej litoci.
I nie przesadzam: dziesiciofuntowe
Kadzie w niedziel stroiki na gow,106
Z tak drogocennej tkaniny zrobione,
470
I ze szkaratu poczochy czerwone,107

Bardzo obcise, cimy mikkie, nowe.
Twarz pewna siebie, a lica rowe.
Zacna niewiasta ywot wioda chlubny!
Piciu maonkw miaa w yciu lubnych,
Nie liczc innych kompanw modoci,
Lecz tych przemilcz dla przyzwoitoci.
W Jerozolimie a trzykrotnie bya
I mnogo obcych krain odwiedzia,
Zawdrowaa do Rzymu, Bolonii,
480
Bya w Santiago, tako i w Kolonii,108

Poznawszy w drodze dobry kawa wiata.
A prawd mwic, to bya szczerbata.
Jechaa stpa, rozparta wygodnie,
Gowa jej w chusty otulona godnie,
Na nich kapelusz jak tarcza ogromny,
Biodra okryte w pokrowiec przestronny
I para ostrg do ciem przypita.
Kmoszka wesoa i w jzyku cita,
Na mio wiele rnych znaa lekw,
490
105
106
107
108
W sztuce tej wiedz czerpic z dawnych wiekw.
w. 464: dotyczy kolejnego skadania ofiar przez wiernych przy otarzu.

w. 468: stroiki na gow por. uwag do wiersza 82.
w. 470: poczochy czerwone w redniowieczu nie noszono poczoch trykotowych (dzianych), lecz szyte z
tkaniny. Pierwsze dziane jedwabne poczochy nosi w Anglii Edward VI (XVI w.), pochodziy one z
manufaktury woskiej (Herbert Norris, Costume and Fashion).
477480: W Jerozolimie, itd. te, zdumiewajce odlegoci celu, pielgrzymki, odbywaa oczywicie Dama
z Bath wasnym sumptem. Byy to przy tym podre uciliwe, wiadczce wic rzeczywicie o intencji
niebahej. Tote nie naley w wierszach powyszych dopatrywa si ukrytego szyderstwa. Bolonia
Boulogne-sur-Mer we Francji. Santiago de Compostela miejsce grobu w. Jakuba w Hiszpanii.
94
Geffrey Chaucer
Proboszcz
By z nami Proboszcz z miasta, poczciwina,
Czek bogobojny, wielki biedaczyna,
Lecz mony duchem, prac uwicony,
Poza tym szkolarz, m wielce uczony,
Ktry parafian naucza y w wierze,
Goszc Chrystusa Ewangeli szczerze.109
By pracowity, wielkiej agodnoci,
Bardzo cierpliwy w kadej przeciwnoci,
Chocia mu ciko nieraz los doskwiera.
500
Niechtnie zwykle dziesicin zbiera,

Wolaby raczej rozda jak najprdzej
(eby parafian poratowa w ndzy)
Skromne dochody swe i datki wszelkie,
Bo sam potrzeby posiada niewielkie.
Parafia jego rozlega i dua,
Lecz on nie patrzy, czy jest deszcz, czy burza,
Bogacz, czy ndzarz, czy droga daleka,
Jeli na niego kto w chorobie czeka,
Biey do pieszo, wsparty na kosturze.
510
Zacnym przykadem swym owieczkom suy,

Czynami bowiem on nauk wspiera,
I w Ewangelii sowa j ubiera.
I takim jeszcze wspomaga obrazem:
Gdy rdza na zocie, c bdzie z elazem?
Komu zaufa, gdy kapan niecnota,
Jak wic czek zwyky nie ma le do bota?
Przeto wstyd straszny, haba oczywista,
Gdy pasterz brudny, a owieczka czysta,
Bo dobry kapan, sam idc na przedzie,
109
w. 496: obrazek tradycyjny dobrego pasterza dusz, czowieka o gobim sercu, w literaturze krajw
katolickich przetrwa co najmniej do wieku dziewitnastego w rnych wariantach, wic np. w Janie
Dborogu Syrokomli portret Definitora wydaje si jakby wzorowany na Proboszczu Chaucera, gdy w
rzeczywistoci oczywicie o adnym wpywie bezporednim czy porednim mowy nie ma.
95
Geffrey Chaucer
520
Po czystej drce swe owieczki wiedzie.

On wikaremu parafii nie zwierza
I nie zostawia trzdki bez pasterza,
Aby z druhami czas spdzi przy winie
Lub do witego Pawa biec w Londynie
Requiem odpiewa opacone szczodrze,
Lecz siedzi w domu, trzdki strzee dobrze,
Nie jak najemnik, lecz pasterz prawdziwy,
Aby owieczki nie porwa wilk chciwy.
I taka wito dusz mu przenika,
530
e nie odepchnie ze wzgard grzesznika

I go nie skarci wyniole i dumnie,
Ale napomni agodnie, rozumnie.
Ludziom do nieba wskaza drog praw
Dobrym przykadem to jego jest spraw;
Skoro kto jednak w grzechu trwa opornie,
Czy jest biedakiem, czy odziany dwornie,
Wszystkich z jednak surowoci zgani.
Zali gdziekolwiek lepsi s kapani?
Nie szuka adnych splendorw, godnoci
540
I nie jest oschy, lecz peen mioci,

A ludzi wiedzie Chrystusa ladami,
Sam drepczc kornie za apostoami.
Oracz
I by z nim Oracz, brat jego rodzony,110
Czek dobrotliwy, w pracy niestrudzony.
Wiele w swym yciu zaadowa gnoju.
110
w. 543: wizerunek Oracza-chopa interesujcy jest z paru wzgldw. Ciekawe przede wszystkim, e Oracz
jest bratem rodzonym Proboszcza, obaj wic wyszli zarwno z tej samej chopskiej rodziny, jak widzimy
gboko kulturalnej. Po drugie, ciekawe, e Oracz mia czas, eby w okresie prac wiosennych na roli wybra
si na pielgrzymk, i znalaz na to rodki. A wreszcie, e jego pozycja spoeczna nie przeszkodzia mu
swobodnie uplanowa i urzeczywistni tak nieatw wycieczk. Widocznie jest chopem wolnym, nie za
paszczynianym (serfe), cho tekst Chaucera nie rzuca na t spraw wyranego wiata. e Oracz posiada
swj grunt, jako waciciel, mogoby wynika z wiersza (555): zawdy ochotnie dziesicin paci. Taka
ochoczo do pacenia podatkw wyglda raczej na znami psychiki wolnej.
96
Geffrey Chaucer
y w miosierdziu Boym i pokoju,

Miujc Boga caym swoim sercem,
Tak w powodzeniu, jako w poniewierce,
Bliniego zasi, jak siebie samego.
550
Gdyby mg jeno, za czeka biednego

Na mier by poszed i los boleciwy
W imi Chrystusa, nagrody niechciwy.
A z ojcowizny i krwawej swej pracy
Zawdy ochotnie dziesicin paci.
W odzieniu kmiecym jecha na kobyle.
Zjecha Szafarz i Mynarz opilec,
Wodarz, Przekupie relikwii z kamratem,
Wonym sdowym, no i ja poza tym.
Mynarz
Mynarz, chop tgi, wielce zadzierzysty,
560
Szeroki w barach, krpy, przysadzisty,

Minie potne mia i koci grube.
Krzep sw chtnie wystawia na prb,
Zawdy zwycisko wychodzc z zapasw.
Najcisze odrzwia wyrywa z zawiasw
Albo z rozbiegu czaszk sw roztrzaska.
A broda jego jak opata paska
I taka rya, jak lis albo prosi.
Po prawej stronie narol mia na nosie,
Z ktrej, podobny do rudej szczeciny,
570
Stercza pk wosw, jak przy uszach wini.

Nozdrza jak czarne kominw otwory,
Usta szerokie jak pieca zawory.
W mowie rubaszny, gadki plt ucieszne,
A zawdy sprone, rozpustne i grzeszne.
Zboe krad sprytnie, opat bra chciw,
Wszelako saw cieszy si godziw.
Bkitny kaptur mia i kabat biay,
97
Geffrey Chaucer
Miecz i pawa u boku zwisay.

W kobz d mocno i z muzyk gon
580
Wyszlimy z miasta kompani radosn.111
Szafarz
By take Szafarz bractwa prawniczego.
Niechaj szafarze ucz si od niego,
Jak wiktuay kupowa roztropnie!
On nigdy bowiem nie dziaa pochopnie.
Czy paci zaraz, czy bra na rachunek,
Tak skalkulowa kady swj sprawunek,
I zawdy w kupnie na swoim postawi.
Czy Bg sw ask sam tego nie sprawi,
I taki prostak ciemnym swym rozumem
590
Moe growa nad uczonych tumem?

Przecie mia panw trzydziestu nad sob,
Z nich kady bieg w prawie by osob,
A moe tuzin spord tej gromady
Zdolny by obj zarzdcw posady
Nad kad w Anglii wielk posiadoci
I tak wodarzy paska majtnoci,
By pan y godnie, dugw nie posiada,
Chyba e pan w rozum by postrada
Albo by skner. Kady z tego bractwa
600
Mgby caego poprowadzi hrabstwa

Najcisze sprawy. Lecz prostak oszali112
Sprytnie potrafi najwikszych mdrali.
Wodarz
Wodarz, czek chudy, choleryk z natury,
Brod strzyg krtko, a do samej skry,
111
112
w. 580: Pielgrzymka zatem zainaugurowana zostaje przygrywk Mynarza na kobzie, jemu przyznaje
Chaucer rol pierwszego koncertmistrza w zespole uczestnikw dobrej zabawy. Nieprzypadkowo woy te
w jego usta pierwsz rozmieszajc powiastk.
w. 601: oszali zwie, oszuka.
98
Geffrey Chaucer
Wosy przy uszach podcite mia koem,

Jako w kapan z tonsur nad czoem.113
Nogi jak tyki, dugie, cienkie koci,
Przy ktrych nie zna ydki wypukoci.
W tak wielkiej pieczy mia skady i spichrze,
610
I go nie mogli oszuka rachmistrze.

Z deszczu i suszy przepowiada mdrze,
Czy ziarno skpo obrodzi, czy szczodrze.
I paskie owce, konie, krowy, woy,
Drb wszelki, winie, gumna i stodoy
Dobrze si miay, gdy nimi wodarzy.
Z modym swym panem nigdy si nie swarzy,
Z chwil, gdy doszed pan penoletnoci,
A Wodarz jemu zdawa nalenoci,
Pacc rachunek cile do grosika.
620
Chytro dworskiego przejrza urzdnika,

Przenikn podstp sugi i pastucha,
Wic si go bali tak jak zego ducha.
Pikn zagrod mia wrd wrzosowiska
I drzew zieleni ocienion z bliska.
Lepiej od pana umia gospodarzy,
Lepiej kupowa i lepiej wodarzy.
W sprzt gospodarski wielce by majtny,
W sueniu panu dniem i noc chtny,
Poycza jemu, co trzeba, lub dawa,
630
Za co w podzice opocze dostawa.

Niegdy zacnego uczy si zawodu,
W rzemiole zrcznym ciel by za modu.
Na jabkowitym wdrowa ogierze
I Szkotem wabi dzielne swoje zwierz.
113
w. 606: Jako w kapan z tonsur nad czoem istniay dwa rodzaje tonsury. Okrga na czubku gowy, tak
zwana w. Piotra, bya przyjta przez duchowiestwo angielskie. Tonsura w. Jakuba polegaa na
wystrzyeniu wosw nad czoem do poowy gowy, sposobem przyjtym przez duchowiestwo szkockie.
Tak ostrzyone wosy w redniowieczu nosili take czsto ludzie niskiego stanu (Herbert Norris, Costume
and Fashion, Londyn 1940, t. II).
99
Geffrey Chaucer
W bkitny dugi giermak otulony,114

Przy boku nosi miecz od rdzy zgryziony.
Pochodzi z Norfolk zacny ten ekonom,
Gdzie z okolicy miasta Badeswell pono.
Jak mnich podpasa si, by szat nie wala.115
640
Jecha na kocu, od kompanii z dala.

Wony
Wony sdowy, jak cherub zaiste,116
Od krost czerwonych lica mia ogniste.
I by jak wrbel chuci paajcy.
Na brodzie wos mia rzadki i sterczcy,
Oczy jak szparki, brwi czarne zropiae.
Mgby sw gb straszy dzieci mae.
Ni potas, boraks, z blejwasu mikstury,
Rt, ow, siarka nie wygadz skry,
Ani ma adna nigdy nie oczyci
650
Straszliwych guzw ni parszywych pryszczy

I nie wybieli gorejcej cery.
Lubi je czosnek, cebul, selery,
Pi mocne wino, jako krew czerwone,
Przy ktrym wznosi okrzyki szalone,
A gdy mu do ba uderzyo wino,
To wtedy w kko pytlowa acin.
Jako nauczy si kilku wersetw,
Ktre spamita przypadkiem z dekretw,
114
115
116
w. 635: giermak duga szata wierzchnia.

w. 639: Jak mnich podpasa si wdrujc konno mnisi podkasywali habit, eby uchroni go od
zabrudzenia, zwaszcza opryskania botem. O bocie na drogach syszymy duo i u Chaucera na dalszych
etapach pielgrzymki. Wodarz podpasa swoj dug szat (giermak) na .sposb podrujcego konno
Mnicha.
w. 641: Wony sdowy mianowicie sdu duchownego (archidiakona). Gwne jego zadanie polegao na
pozywaniu do stawiennictwa przed sdem; prcz tego peni swoiste funkcje wywiadowcze, szpiegujc
niemoralno i dostarczajc sdowi informacji o faktach, ktre mogy da powd do ukarania winnych
cenzurami kocielnymi. Ten drugi rodzaj funkcji z natury rzeczy nastrcza atw sposobno do naduy i
szantau.
cherub cherubiny i serafiny najwysze hierarchie anielskie. Cheruby wyobraano sobie jako
przebywajce w kosmicznej strefie ognia poniej najwyszego nieba, czyli empirejskiego.
100
Geffrey Chaucer
I nie dziw wcale, bo sysza je przecie

660
Od dnia do nocy i sjka, jak wiecie,

Nie gorzej Walter krzyknie od papiea 117
Wszak gdy kto wicej pyta go zamierza,
Wnet filozofia jego gdzie przepada,
Questio quid iuris? jeno odpowiada.118
otrzyk to zacny i serca mikkiego,
Trudno by znale gamrata lepszego;
Za kwart wina kmotrowi pozwoli
Z leuchn igra cay rok do woli.
I wszystkie grzeszki acno wyrozumie.
670
(Sam te sikork skrycie skubn umie.)

Gdziekolwiek zdybie hultaja-gagatka,
To go poucza, e w takich wypadkach
Archidiakona kltwa niestraszliwa,
(Chyba e dusza w sakiewce przebywa),119
Bo w kies jeno kara wymierzona:
Kiesa twa piekem jest archidiakona.
Ale e Wony, za to rczy mog,
Bo grzesznik winien przed kltw czu trwog,
Kltwa zabija, rozgrzeszenie zbawi,
680
Wic trzeba strzec si przed Significavit.120

Wony, diecezj majc pod nadzorem,
Md ca trzyma pod swoim terrorem,
Rad im udziela, zna ich tajemnice.
Wiecem na gowie w drodze stroi lice,121
117
118
119
120
121
w. 661: Nie gorzej Walter krzyknie od papiea wiersz ten w redniowieczu nie wymaga objanie. Sjki
bowiem pospolicie uczono wykrzykiwa sowo Walter (red. ang. Watte), podobnie jak do niedawna kad
prawie papug w Polsce uczono mwi sowo Lora.
w. 664: Questio quid iuris pytanie, jak rzecz wyglda z prawnego punktu widzenia?
w. 674: Chyba e dusza w sakiewce przebywa to znaczy cierpienia kiesy wystarcz jako okup za cierpienia
duchowe, jakie byyby spowodowane cenzurami kocielnymi.
w. 680: Significavit pismo wystawione przez wadze kocielne uwiadamiajce o ekskomunice tak zwane
od pierwszego sowa Significat (albo: de excommunicato capiendo). Pismo takie mogo by podstaw dla
wadz cywilnych do aresztowania czowieka oboonego kltwa.
w. 684: Wiecem na gowie w drodze stroi lice i koacz nosi przy boku miast tarczy nieznona, nawet
obrzydliwa figura, jak jest Wony, nieoczekiwanie okazuje si zdolna do wesoego bazestwa i pomysowo
dostraja si do oglnego pogodnego oywienia.
101
Geffrey Chaucer
Tak wielkim, e za godo szynku starczy,

I koacz nosi przy boku, miast tarczy.
Przekupie relikwii
By z nim Przekupie relikwii z Londynu,122
A ktry wonczas jecha prosto z Rzymu,
Kompan Wonego i kmotr zaufany,
690
Po drodze piewa: Przyjd, umiowany,

Na co wnet Wony rycza takim basem,
e trba z mniejszym grzmiaaby haasem.
Wosy mia te jak woskowe wieczki
I takie proste niby lnu sznureczki;
Spaday w rzadkich wizkach na ramiona,
Szpara od szpary wosem przedzielona.
Dla krotochwili bez kaptura jecha,123
Ktry tymczasem wpakowa do miecha.
Myla, e sobie przysporzy urody,
700
Noszc, jak gadysz, wedle pierwszej mody,

Jeno ptliczek i wos rozpuszczony.
Oczy mia lnice, jak zajc tropiony,
A ptlik z godem Weroniki chusty.
Z przodu, na onie, wiz w miechu odpusty,
Prociutko z Rzymu i jeszcze gorce.124
Gos mia tak cienki, jak kol beczce,
122
123
124
w. 687: Przekupie relikwii albo sprzedawca odpustw (the Pardoner). Funkcje, jakie spenia,
wywoyway uzasadnion krytyk ju w redniowieczu i spowodoway, e ta egzotyczna wielce dla oczu
dzisiejszych figura zanika i w yciu, i w pamici cywilizowanej Europy. Czynnoci Przekupnia otwieray
bowiem szerokie pole do naduy i daway mono duych zarobkw dla zdolnego oszusta typu
reklamiarsko-agitacyjnego. Zadanie takiego sprzedawcy polegao na zbieraniu funduszw na cele
humanitarno-religijne, jak np. zasilenie rodkami pieninymi szpitala zakonnego. Gwnym artykuem, jaki
sprzedawa, byy odpusty. Dodatkowo mg sprzedawa relikwie. Warunkiem za nabycia odpustu i
skorzystania z niego byo uprzednie odbycie spowiedzi przez nabywc u spowiednika ksidza. Odpust
mg by bowiem tylko zabiegiem dodatkowym, gadzi grzechy powszednie po otrzymaniu rozgrzeszenia.
Sprzedawca odpustw dla tych czynnoci handlowych nie potrzebowa wice i w istocie bywa nieraz
czowiekiem wieckim, mg jednak mie przy tym nisze wicenia duchowne, jak zapewne ma je
Chaucerowski Pardoner.
w. 697: Dla krotochwili bez kaptura jecha by to dobry art dla wspczesnych, tak dalece przywykli
ludzie nakrywa gow zarwno pod goym niebem, jak i w domu.
w. 705: Prociutko z Rzymu jzyk ironii (wiz odpusty jeszcze gorce) wskazuje, e i ten szczeg
naley do oszukaczej reklamy, jak operuje sprzedawca.
102
Geffrey Chaucer
Na gbie wcale nie nosi zarostu

I mie go nie mg, albowiem po prostu
By on waachem lub klacz, jak mniemam.125
710
Od Berwick do Ware, jednak nigdzie nie ma126

Lepszego w jego zawodzie fachowca,
Wszak w torbie wiezie kawaek pokrowca,
Ktrym, jak rbkiem, okrywaa gow
Najwitsza Panna, i ptno aglowe,
Jak mwi, z odzi, na ktrej Piotr wity
Jedzi po morzu, nim zosta przyjty,
Jako aposto Pana Jezusowy.
I kamieniami zdobny krzy brzowy,
I wiskie koci wiezie w szklanej czarze.
720
Wiec gdy takowe relikwie pokae

Gdzie poczciwemu na wsi proboszczowi,
Wtedy w dniu jednym wicej grosza zowi,
Ni w dwa miesice zbierze klecha biedny,
I tak omota szalbierstwem niejednym,
I przed nim pleban i jego owieczki
Jak tresowane mizdrz si mapeczki.127
Lecz trzeba przyzna, zalety mia liczne;
Sprawnie posugi peni kanoniczne,128
Albowiem lekcj czyta znakomicie
730
I ,,Offertorium piewa naleycie,

Wiedzc, gdzie zacz owej pieni zdanie.
125
126
127
128
w. 709: By on waachem lub klacz, jak mniemam Chaucer charakteryzuje tak Przekupnia, aby czytelnik
obeznany z teoriami fizjonomiki redniowiecznej spostrzeg od razu, e chodzi o egzemplarz czowieka w
pewnym wzgldzie uomnego od urodzenia, eunuchus ex nativitate (Curry, p. bibliografi). W takim razie
jednak tym bardziej z powodu uomnoci wrodzonej nie mgby by otrzyma wice kapaskich.
w. 710: Od Berwick do Ware dzi trudno ustali, jakie miejscowoci Chaucer ma na myli.
w. 725726: I przed nim pleban i jego owieczki Jak tresowane mizdrz si mapeczki ujmy to
atwowiernym mieszkacom prowincji nie przynosi, cho w aosny sposb maluje ich naiwno. Widocznie
oszuci pokroju Przekupnia nie docierali na gbok wie zbyt czsto i regu tamtejszych stosunkw
ludzkich bya rzetelno.
w. 728: posugi peni kanoniczne niektre czynnoci pomocnicze, nie wymagajce szafarstwa
sakramentw. Do posug takich naleao (jak informuje tekst) czytanie lekcji (wybranego ustpu z Pisma
w.), piewanie Offertorium (po Credo, podczas gdy celebrans odprawia msz) i wygaszanie kazania (po
ktrym normalnie nastpowaa kolekta, zbieranie datkw pieninych na koci). W drugiej poowie XIV w.
praktyki kaznodziejskie byy ju przekupniom zabronione.
103
Geffrey Chaucer
Gadkimi sowy wygasza kazanie,

Wiedzia, e srebrem napenia swe miechy,
Wic gono piewa z ogromnej uciechy.
Oto pokrtce wam opowiedziaem
O liczbie, sianie i rynsztunku caym
Miej kompanii; wyjaniem tako,129
Dlaczego w Southwark, w gospodzie Pod Jak
W pobliu ,,Dzwonu, wszyscy si zebrali.
740
A teraz czas ju opowiedzie dalej,

Jako nam pierwszy w wieczr przemin,
Gdymy w gospodzie bawili gocin,
By w dalszym cigu, mwic o podry,
Inne wspomnienia pielgrzymki powtrzy,
Lecz z gry prosz: darujcie askawie,
Gdy rubasznoci powie sw zaprawi;130
Nie zarzucajcie mi nieokrzesania
Przeto, i czsto w tak prostackich zdaniach
Spisywa bd, bez adnej ozdoby,
750
Trefne powiastki jakowej osoby.

Albowiem tego nie trzeba wam dowie,
e kto chce czyj odtworzy opowie,
Jak najdokadniej musi naladowa
Onego czeka poszczeglne sowa,
Cho grubijaskie i nieogadzone,
Bo gdy zastpi je sowem zmylonem,
Opowiadanie stanie si faszywe.
129
130
w. 736737: Chaucer tak dobra zesp narratorw, eby opowieci jurne, rubaszne i rozmieszajce suto
okrasiy cykl i wybiy si w caoci na plan pierwszy. Std ludzie wyszej kondycji spoecznej, stronicy od
rechotliwej wesooci i dosadnego wysowienia, nie mogli mie w tym zespole przewagi liczebnej.
Uczestnictwo kilku rycerzy np. uniemoliwioby zamys autorski zmuszajc do szerszego uwzgldnienia
konwencji romansw rycerskich, ktry Chaucer wyszydzi ubocznie (w Opowieci o rycerzu Topazie), jako
rodzaj przestarzay.
w. 745746: darujcie askawie, Gdy rubasznoci powie sw zaprawi o tym wanym celu literackim
swojego przedsiwzicia Chaucer informuje od razu. Usprawiedliwia si niepotrzebnie. Powiastki, w ktrych
uyje wyrazw z tzw. sownika niewybrednego, bd wanie jako kompozycje literackie popisami sztuki
najbardziej wybrednej, takiej, na jak gburzy nigdy by si sami nie zdobyli (Opowie Mynarza, Opowie
Wodarza). Z duym, nie znanym prawie dzisiaj taktem poetyckim autor tak bdzie manipulowa efektami
dosadnoci i rubasznoci, e pomimo cakowitej swobody w tym zakresie nie zatrci o sfer drastycznoci i
pornografii.
104
Geffrey Chaucer
Naley sowa przytacza prawdziwe,

Dworne czy gminne, nawet brata swego.
760
Sowa Chrystusa, w Ewangelii Jego

Pene prostoty i pene szczeroci,
Jednak w nich nie ma nijakiej gminnoci.
Plato za uczy: Niech sowo pisane
Rzeczywistoci za krewniaka stanie.131
I tako prosz, wybaczcie mi przecie,
em w mej powieci ludzi, tak jak w wiecie,
Nie pousadza wedle ich godnoci,
Lecz to jest wina mej nieudolnoci.
Kademu grzeczno czynic w rwnej mierze
770
Rycho Gospodarz wszystkim da wieczerz,

Na wiktuay smakowite baczy
I mocnym winem wszystkich ich uraczy.
Czek to uprzejmy, o takim polorze,
I mg marszakiem by w niejednym dworze;
Postawy susznej, z bystrymi oczyma,
Gadszego w Chepe nie masz mieszczanina!132
Przemawia mdrze, uczenie i miao,133
Jak na mczyzn prawego przystao,
A e mu nie brak byo wesooci,
780
Wic po wieczerzy zacz bawi goci,

O krotochwilach prawic nam przernych
I koczc zwrotem do wszystkich podrnych:
Z caego serca witam was, panowie,
Zaprawd bowiem, nie skami, gdy powiem,
e w tej gospodzie od roku nie bya
Kompania rwnie wesoa i mia,
Jaka w tej chwili goci pod t strzech.
Rad bym was chtnie obdarzy uciech,
131
132
133
w. 763764: Myl wzita z Platoskiego dialogu Timaeus (29B).

w. 776: Chepe wym. Czepe Cheapside, jedna z gwnych ulic Londynu,
w. 777: uczenie bez wtpienia komplement. Uczonoci bowiem Gospodarz si nie popisze.
105
Geffrey Chaucer
Wic umyliem tak krotochwil,

790
Co nie kosztuje, a zabawi mile.

Jedziecie z pacia, niech wam Bg przewodzi,
A ask wity mczennik nagrodzi!
Lecz wiem, i pewnie w podry si zdarzy,
e jeden z drugim i chtnie pogwarzy,
Bowiem zaprawd markotno, jak wiemy,
Jecha w milczeniu, niby koek niemy.
Pragn was przeto zacn krotochwil
W drodze rozerwa, jak rzekem przed chwil.
Jeli wy wszyscy zebrani tu spoem
800
Zgadzacie si z tym projektem wesoym134

I jako powiem, zrobicie w podry,
To dzie jutrzejszy nie bdzie si duy;
Kln si na ojca, ktry ley w grobie!
Rado zakipi, gow dam ci sobie.
Wic rce w gr, bez jednego sowa.
Odpowied nasza wnet bya gotowa
I nie stawiajc adnego pytania,
Wyrazilimy zgod bez wahania,
Proszc, by zechcia rad sw ogosi.
810
Panowie rzek nam lecz pierwej chc prosi,

Bycie, co powiem, nie wzili wzgardliwie.
Ot oznajmiam krtko i treciwie:
Kady z pielgrzymw niech, gwoli zabawie,
Dwie historyjki opowie ciekawie,
By skrci drog wam do Canterbury,
I dwie w powrotnej, czyli razem cztery,
134
w. 800: Zgadzacie si z tym projektem wesoym na szczegln uwag zasuguje osobliwa rola Gospodarza
w poetyckim planie caoci. Figura ta suy bdzie propagandzie idei rozwinitych we Wstpie,
zatrcajcych o tematyk jurn. Gospodarz wanie, na caej przestrzeni utworu, a do ostatniego swego
wystpienia, pozostanie nieznuonym ideologiem wiosny takiej, jak sawiy pierwsze wiersze Wstpu,
organizatorem wesooci oglnej w sensie, jaki daa pozna ta poetycka przygrywka. Dziki nieustannej
inspiracji Gospodarza seria opowiada, pomimo odchyle ku surowoci lub wzniosoci w poszczeglnych
partiach, jako cao wyranie zabarwi si tonem pogodnej artobliwoci, optymizmem, zrodzonym z ducha
zabawy. Takie za pomylne zharmonizowanie elementw niekiedy uroczystych, czciej rubasznych, uczyni
fragmentaryczn poniekd kompozycj nawet w obecnej postaci utworem mimo wszystko niedalekim od
artystycznej skoczonoci.
106
Geffrey Chaucer
Niech o przygodach, jakie sysza, prawi.

A kto najlepiej w drodze was zabawi,
To znaczy, czyje bd opowieci
820
Rwnie krzepice, jak sensowne w treci,135

Ten, kiedy znowu wrcimy w te strony,
W onej tu izbie bdzie ugoszczony
I sumptem innych spoyje wieczerz.
Lecz by zabawie przysuy si szczerze,
Jad na wasny koszt i z przyjemnoci136
Bd przewodzi w drodze moim gociom;
Kto si omieli przeciw mnie buntowa,
Ten musi wszystkim po drodze fundowa,
Wic bez dugiego deliberowania,
830
Bym mg poczyni wnet przygotowania,

Uyczcie na to swego przyzwolenia.
Od razu doszo do porozumienia
I przyrzeklimy z ogromn ochot
Sucha go w drodze, bardzo proszc o to,
Aby tak czyni, jako nam obwieci,
By przewodnikiem, sdzi opowieci,
Tako ustali koszt onej wieczerzy,
Albowiem wszyscy pragniemy zawierzy
I bahe rzeczy, i waniejsze sprawy
840
135
136
Jego sdowi podczas tej wyprawy.

w. 819820: opowieci Rwnie krzepice, jak sensowne w treci: Tales of best sentence and moost solaas
sowa te zawieraj wytyczn programu literackiego, ktry zostanie speniony. Kada z powieci ofiaruje
suchaczom porcj cennego sensu t j. mdroci ksikowej (sentence); wikszo za bdzie miaa poza
tym charakter krzepico rozrywkowy (solaas). Natomiast zamys powierzenia kademu z uczestnikw
pielgrzymki recytacji a czterech opowiada zostanie porzucony. Sdzc z dalszych wzmianek mniema
trzeba, e poeta pierwotnego planu poniecha. Dzieo, jakie wykona, ma bd co bd pocztek, zakoczenie
i okrelone proporcje wewntrzne, zapewniajce przewag pierwiastkowi solaas.
w. 825: Jad na wasny koszt z punktu widzenia praktyczno-yciowego Gospodarz wyda si musi
cokolwiek fantast. Chtnie bowiem porzuci na kilka dni interes i pozostawi bez wasnego dozoru po to,
aby z przygodnym gronem pielgrzymw zabawi si w zabaw literack na koszt wasny. Kolacja, jak
wsptowarzysze postawi zwycizcy, to kwestia rozrachunku midzy nimi, ale Gospodarz oczywicie nic na
tym zyska nie moe (waciwie nawet dooy: bo to funda na koszt nas wszystkich: oure aller cost).
Przy tym w drodze powrotnej i tak wszyscy ptnicy stanliby powtrnie w gospodzie Pod Jak, niezalenie
od projektu zabawy literackiej (w. 821 przekadu, 801 oryg.). Eskapada Gospodarza w tych warunkach moe
mu tylko przysporzy kosztw, a nawet i strat. Dziaa wic o dziwo bezinteresownie, tylko z niezwykej
ochoczoci, z czystego zapau dla imprezy: by zabawie przysuy si szczerze (w. 824)
107
Geffrey Chaucer
I znowu wino wszystkim nam podano,

A potem kady, aeby wsta rano,
Szybko na swoje uda si posanie.
A za o wicie, kur naszej kompanii,137
Gospodarz pierwszy zerwa si na nogi
I ca trzdk zgromadzi do drogi.
A gdymy przestrze przebyli niewielk,
Kdy witego Tomasza rdeko,
Gospodarz konie wstrzyma i tak prawi:
850
Panowie, bdcie posucha askawi.

Wszak pamitacie swoje przyrzeczenia,
Wic skoro ranne i wieczorne pienia
Nie w dysharmonii, ustali wypada
Przed dalsz drog, kto z was pierwszy gada.
Bodaj mi wina nie zabrako w dzbanie!
Rebeliant, ktry przeciw mnie powstanie,
Za wszystkich w drodze sypnie swoim trzosem.
Teraz losujmy; kto z najkrtszym losem,
Pierwszy zaczyna swe opowiadanie.
860
Moci Rycerzu, mj dostojny panie,

Cignijcie pierwszy i wy w kolejnoci,
Cna Przeoryszo, i wy niemiaoci
Pozbdcie swojej, mj panie Kleryku,
I tako kady, nie mieszajc szyku,
Niechaj wyciga rk po dba one.
Wnet losowanie byo ukoczone,
Lecz krtko mwic, czy to przez przypadek,
Czy moe jaki szczeglny wypadek,
Ale kompania caa wielce rada,
870
e Rycerzowi pierwszy los przypada

I pierwszy swoj opowie opowie,
137
w. 844: kur naszej kompanii Gospodarz sta si kogutem dla nas wszystkich : was oure aller cok
czyli e wszystkich rano pobudzi. W sensie metaforycznym dla wsptowarzyszw kogutem pozostanie a
do koca jako czujny animator, budziciel wesooci oglnej, na caej trasie pielgrzymki od Londynu do
Canterbury.
108
Geffrey Chaucer
Co uradzone zostao w umowie,

Jako ju wiecie, czym mao powiedzia?
A kiedy Rycerz o tym si dowiedzia,
Jako e mdry i nie zna swawoli,
I sw nie ama danych z dobrej woli,
Wyrzek: Skoro mam zacz krotochwil,
Wic, w Imi Boe, los swj witam mile!
A teraz jadc suchajcie, co powiem.
880
I ruszylimy przy ostatnim sowie,

A on rozpocz, ucieszony szczerze,
Swoj opowie w takowej manierze.
109
OPOWIE MYNARZA
Geffrey Chaucer
PROLOG DO OPOWIECI MYNARZA
Gdy Rycerz skoczy mwi swoj powie,

Wszyscy, tak starsi, jak i modziankowie,
Zgodnie orzekli: Pikna to historia,
Godna, by j zachowa in memoria.
A zwaszcza kady dworny czek j chwali.1
Gospodarz zamia si: Oby tak dalej!
Miech rozwizany, zobaczmy, co mieci!
Posucha chcemy nastpnej powieci.
Gra si zacza, bawimy si szczerze,
10
Wy, panie Mnichu, teraz si z Rycerzem

Zmierzcie powieci, gdy wam nie brak swady.
Mynarz, e sobie podchmieli, by blady.
Zaledwie trzyma si koskiego grzbietu,
Grzecznoci adnej nie mg wiadczy przeto;
Kaptura nawet nie uchyli z czoa,
Jeno Piata gosem zacz woa:2
w. 5: A zwaszcza kady dworny czek j chwali ludmi dwornymi, (the gentils) w sensie wyszego
szczebla hierarchii spoecznej, s wrd pielgrzymw przede wszystkim trzy osoby: Rycerz, Mnich i
Przeorysza; jako osob czwart do tej grupy doda naley Giermka, ale dwornymi w szerszym znaczeniu
sowa i na pewno w sprawach gustu literackiego stake tacy uczestnicy pielgrzymki, jak Szkolarz, Sdzia,
Ziemianin (franklin), ksidz z orszaku Przeoryszy, Proboszcz i sam Chaucer. Ci tworz grup, ktr poeta
ma na myli, gdy akcentuje (rzadko co prawda) odmienne stanowisko osb wytworniejszych w sprawach
smaku literackiego. Ze wzgldw kurtuazyjnych epitet gentil znajduje w rozmowie zastosowanie szerokie,
wic na przykad take do takich figur jak Przekupie relikwii, a gentil pardoner, albo Szafarz, a gentil
maunciple. Kurtuazja zreszt jest w rozmowie regu ogln, std takie czste zwroty, jak panie Kucharzu
(sire Cook), panie Przekupniu (sire Pardoner), panie Gospodarzu (sire Hoost) pojawiajce si take
nieraz w ustach Rycerza.
w. 16: Jeno Piata gosem zacz woa gardujc jak Piat w misteriach, sztukach o tematyce religijnej,
grywanych w redniowieczu przez artystw-amatorw, mianowicie rzemielnikw cechowych. Za czasw
Chaucera widowiska takie zwane w Anglii miracula, inscenizowane par razy do roku midzy innymi w
okresie wit wielkanocnych naleay do wielce popularnych atrakcji. Niewtpliwie wyraenie Piata
gosem dla rwienikw Chaucera komentarza nie wymagao.
111
Geffrey Chaucer
,,Na krew przysigam i rce, i koci!3

Fabuk zacn znam bez wtpliwoci
I ni skwituj opowie Rycerza.
20
Widzc, e piwo do ba mu uderza,

Gospodarz rzecze: Bracie mj, poczekaj,
Do gosu dopu godniejszego czeka.
Daj nam, Robinie, z poytkiem pracowa.
,,Dalibg, nie chc w zareplikowa.
Mnie zwlcie mwi, a jak nie to czmycham.
Gospodarz fukn: Gadaje, do licha!
Zmysy postrada do cna, ty wariacie
Ozwa si Mynarz: Ano, posuchajcie!
Lecz wpierw owiadczam przed ca kompani:
30
Pijany jestem, wida po gadaniu.

Wic jeli jzyk plcze mi si krztyn,
Na piwo z Southwark, prosz, zcie win.
Zaraz opowiem histori prawdziw,
Cieli i jego modej onki ywot
I jak to szkolarz durnia zrobi z niego.
achn si Wodarz: Stul gb, do tego!
Zostaw twe gadki, chamskie i pijackie,
To grzech, gupota, pomysy wariackie
Gubi czowieka i czci go pozbawia,
40
I tak plugawo niewiasty zniesawia.

Wiele jest innych rzeczy do gadania.
Pijany Mynarz odpar bez wahania:
Ale, Oswaldzie, mj braciszku drogi,
Tylko onatym wyrastaj rogi.
e ty rogaczem, z tego nie wynika.
w. 17: Na krew przysigam i rce, i koci: by armes and by blood and by bones tu moliwe byo
tumaczenie dosowne. Przypuszczalnie w XIV w. zwyczaj przysigania si bez potrzeby, racy ucho
czytelnika dzisiejszego odcieniem profanacji, rozpowszechniony by w Polsce nie mniej ni w Anglii,
poniewa jednak w naszym kraju nie dochoway si zabytki literackie z owego czasu, wic naleyte
odtworzenie w polszczynie podobnych zwrotw bez popadnicia w dziwactwo (ktrego nie odczuwali
ludzie wczeni) bywa trudne.
112
Geffrey Chaucer
Wszak jest cnotliwa niejedna podwika.

Na tysic zacnych jedna nieuczciwa.
Wiesz o tym dobrze, cho gniew ci porywa.
Czemu na powie moj rozsierdzony?
50
Obaj zaiste posiadamy ony,

Lecz wraz z wokami u puga ciaru
Zbytniego dwiga ja nie mam zamiaru,
Mylc o sobie, e jestem rogaczem;
e nim nie jestem, wierzy wol raczej.
le, gdy m zgbia Boe tajemnice4
I zbiera plotki o swojej podwice.
Gdy darw Boych znajdzie tam do syta,
Niechaj o reszt ju lepiej nie pyta.
C wam tumaczy? w Mynarz zadziora
60
Grubijaskiego nie wstrzyma jzora

I w swoim stylu powie sprezentowa.
Dosownie bd j tutaj cytowa.
Prosz wic wszystkie persony szlachetne,
Nie posdzajcie mnie o chci szpetne,
Jeno, i musz powtrzy powieci,
Wszystkie, te lepsze i te gorszej treci,
Lub je sfaszowa wedle swej fantazji.
Niechaj ten, kogo ta opowie razi,
Przerzuci kartk i poszuka drugiej.5
70
Do tu powieci i krtkich, i dugich:

O zacnych czynach, wprost z historii wzitych,
Fabu z moraem i ywotw witych.
Kto le wybierze, nie moja to wina.
Wszyscy wszak wiecie, e gburem by Mynarz,
Wodarz i nadto niejedna osoba.
w. 55: le, gdy m zgbia Boe tajemnice: (Godes privatee) Mynarz wtruje pogldom popularnym. W
filozofii scholastycznej ju w wieku XIII ta postawa przezwyciona zostaa przez pogld, e studium dziei
Boych upodobnia poniekd czowieka do Boga (Aguinas, Samma contra gentiles, 2, II).
w. 69: Przerzuci kartk interesujcy dowd, e Chaucer mia na myli przede wszystkim czytelnika
wertujcego ksik, nie za suchacza powieci recytowanych ustnie.
113
Geffrey Chaucer
I sprone gadki ple lubili obaj.6

Com rzek, rozwacie, z winy mnie rozgrzeszcie
I krotochwili powanie nie bierzcie.7
w. 76: sprone gadki w dzisiejszym rozumieniu powiastki gburw Chaucerowskich spronymi nie s,
poniewa celem artystycznym Chaucera nie jest drastyczno sw i sytuacji, jak w literaturze
pornograficznej nowoczesnej.
w. 78: I krotochwili powanie nie bierzcie tylko ten ostatni argument brzmi serio. W powiastkach typu
Opowie Mynarza motywy rzekomo prostackie i rzekomo bdce wyrazem gustw narratora-gbura,
skadaj si w rzeczywistoci na art literacki wykwintny i s niezbdnym elementem zamierze autorskich.
Oczywicie nie kto inny jak sam poeta ponosi pen odpowiedzialno i za dobr tematw, i za sposb ich
opracowania i zrzuci jej na swoje postaci nie moe. Powoywanie si na potrzeb autentycznej relacji o tym,
co mwiy osoby zmylone podczas wdrwki zmylonej, jest, rzecz prosta, argumentem artobliwie
wykrtnym, fikcyjnym. Konkretne rdo opowieci Mynarza nie jest znane, istnieje jednak wiele
czciowych prototypw woskich, francuskich, holenderskich i innych. Prawdopodobnie Chaucer czerpa z
jakiej powiastki francuskiej (labliaux), przetwarzajc j, udoskonalajc struktur i wkomponowujc rysy
rodowiska angielskiego swojej epoki. W rezultacie stworzy powiastk szczeglnie wymown realizmem
szczegw transponowanych ze wspczesnego poecie ycia angielskiego.
114
Geffrey Chaucer
OPOWIE MYNARZA
Niegdy w Oksfordzie mieszka kmotr bogaty8

80
I wynajmowa gociom swe komnaty;

Ciesielskim zasi trudni si zawodem.
U niego biedny scholar mia gospod.9
Przestudiowawszy trivium bez zapau10
Ku astrologii zwrci pasj ca.11
Pozna twierdzenia, dziki ktrym snadnie
Potrafi wiele rozwiza zagadnie.
Zapytywany o pewne godziny
Deszczu i suszy, ustala terminy
I przepowiada przerne zdarzenia.
90
A jakie? Trudno mi wszystkie wymienia.

Scholar, Nik wawy z przezwiska, by skory12
Do uciech, lubi sekretne amory.
Frant by przebiegy i skryty ogromnie,
Cho jak dzieweczka tak wyglda skromnie.
W domostwie cieli zajmowa komnat
Osobn, ktrej nie dzieli z kamratem.
Pokj swj, zielem pachncym przyjemnie,
licznie przystraja, sam te sodki, nie mniej
Od mdej lukrecji albo od cytwaru.13
9
10
11
12
13
w. 79: w Oksfordzie nie tylko szczegy kostiumu i obyczajw, lecz take i topograficzne interesuj
autentycznoci.
w. 82: scholar student.
w. 83: trivium artes liberales, sztuki wyzwolone: gramatyka, retoryka i logika student wic penego kursu
uniwersyteckiego jeszcze nie ukoczy.
w. 84: Ku astrologii astrologia obejmowaa astronomi w dzisiejszym znaczeniu oraz doktryn wpywu
cia niebieskich na ziemi i losy ludzkie.
w. 91: Nik Mikoaj.
w. 99: cytwar curcuma zedoaria rodzaj imbiru, wyrabiano z niego napj lekko podniecajcy.
115
Geffrey Chaucer
100
Almagist, ksigi rnego rozmiaru,14

I astrolabium, narzdzie niezbdne,15
Arabskie krki przybory te rzdem16
Trzyma na pkach nad oa wezgowiem.
Prask czerwony przykrywa pokrowiec.17
Wyej ucieszna leaa luteka,
Na ktrej strunach czsto noc brzka,
A si po izbie sodki dwik rozlewa.
Najpierw Angelus ad Virginem piewa,18
A za o krlu Williamie ballad.
110
Chwalili ludzie to gardzioko rade.

I tak y sobie ak do uciech chtny
Dobrem przyjaci grosza i swej renty.
Ciela, ponownie bdc modoecem,
Kocha maonk nad ycie gorcej.
Liczya sobie osiemnaste lato.
Zazdronik w klatce j trzyma, za krat;
Jako e stary, ona moda, dzika,
Ba si, e rogi przypnie mu podwika.
Prostak Katona nie czyta uprzednio,19
120
Przeto oeni si nieodpowiednio.

Ludzie kondycj winni si dobiera;
Modo si czsto ze staroci spiera.
Lecz skoro wpad ju w sida z wasnej woli,
Musia, jak inni, wytrwa w tej niedoli.
14
15
16
17
18
19
w. 100: Almagist arabski tytu podstawowego dziea uczonego matematyka greckiego Ptolemeusza o
astronomii zwanej wwczas pospolicie astrologi.
w. 101: astrolabium narzdzie astronomiczne,
w. 102: Arabskie krki: augrym stones uywane do rachunku astronomicznego.
w. 104: praska rodzaj komody, szafka na bielizn,
w. 108: Angelus ad Virginem hymn aciski o zwiastowaniu anielskim zaczynajcy si od sw Angelus ad
Virginem subistrans in conclaue, Virginis lormidinem demulcens inquit Aue. I rytm, i melodia na pewno
nie przypominay niczym dzisiejszych popularnych piosenek.
w. 119: Prostak Katona nie czyta uprzednio Popularnoci w redniowieczu cieszy si zbir aciskich
poucze moralnych, ktrych domniemanym autorem by Dionisius Cato. Zbir ten przetumaczony zosta na
angielski dopiero w wieku XV. Trudno wyobrazi sobie, e Mynarz czyta to dzieko aciskie (wraz z
dodatkiem zawierajcym dwuwiersz o potrzebie doboru maonkw w granicach odpowiedniego wieku).
Musimy przypuci, e Chaucer rozmija si raz jeszcze z prawdopodobiestwem yciowym albo (raczej) e
Mynarz recytuje powiastk wierszowan z pamici.
116
Geffrey Chaucer
Mdka przeliczna z postaci i lica,

Ciako tak smuke miaa jak asica.
Pas w prki tkany i z jedwabiu cay,
Ratuch, jak wiee, ranne mleko, biay,20
W kliny uszyty, na biodrach fadzisty
130
I giezo biae, zdobne w haft wzorzysty.

Wok konierza, z tyu oraz z przodu,
Jedwabny czarny z zewntrz i od spodu.
I przy rubanach biaego czepeczka21
Ta sama, co przy konierzu, bryeczka.22
Na czubku wstga jedwabna przypita.
Lubiene miaa zaprawd oczta.
Brwi wyskubane w dwie kreski wziutkie,23
Jak uk wygite, jak tarka czarniutkie.
Widok tej biaki radoniej porusza,
140
Ni nci oczy wczesna letnia grusza.

Od weny owczej miksza przy dotyku.
A u jej pasa wisia na rzemyku
Mieszek skrzany, frdzl ozdobiony
Jedwabn i mosidzem uperlony.
aden mdrala na tym ziemskim globie
Nie mgby nawet wyobrazi sobie
Weselszej tki i milszej dzierlatki.24
Przy jej pci jasnej zgasby nobel gadki,25
wieo wybity w basztowej mennicy.
150
piew jej donony i peen tsknicy.

Jak pisk jaskki na szczycie stodoy.
Umiaa biega, igra jak kozioek,
Lub jak skaczce za macierz ciele.
20
21
22
23
24
25
w. 128: Ratuch zapaska, noszona jako fartuch lub jako chustka na plecach, tutaj fartuch.
w. 133: rubany wstki.
w. 134: bryeczka bryza, obszycie.
w. 137: Brwi wyskubane w dwie kreski wziutkie zabieg kosmetyczny nalecy do elegancji kobiecej w
pnym redniowieczu. W renesansie nieraz nawet brwi golono.
w. 147: tka lalka.
w. 148: nobel zota moneta, najpierw wybijana za czasw Edwarda III, wartoci 6 szylingw, 8 pensw.
117
Geffrey Chaucer
Usta jej sodkie jak mid lub mid z alem,26

Albo we wrzosach jabka przechowane.
rebi z niej ywe i nieokiezane.
Szczupa jej kibi ku grze bujaa
Jak maszt i prosto jak u kuszy strzaa.
A jej zapona przy wskim konierzu27
160
Wydatna bya jak guz na puklerzu.

Nogi w wysokich sznurowanych botkach.
Pierwiosnek liczny z niej albo stokrotka,
Godna, by w ou spocz obok pana
Lub z kmieciem zacnym by lubem zwizana.
A si zaczo, panowie, od tego,
e w Nik wawy j razu pewnego
Z mod niewiast w zapale miosnym
Igra swawolnie, gdy m jej by w Oseney,28
Bo szelmy acy zrczni do forteli.
170
Za pichn chwyci j bez ceregieli

I rzek: Doprawdy, jeli nie nasyc
Mego pragnienia, wiedz, e strac ycie.
W krzepkim ucisku obapi jej biodra:
Kochaj mnie, sodka, i zaraz bd szczodra,
Inaczej umr, litoci, o nieba!
Skoczya na to, jak w lisicy rebak.29
I odrzuciwszy daleko w ty gow:
Nie pocauj ciebie, rcz sowem!
Precz std! krzykna wyno si std, Niku,
180
Lub na ratunek zwoam domownikw.

Rce przy sobie! Zachowuj si dwornie!
O zmiowanie Nik baga pokornie.
Piknie przemawia, nalega gorco,
A mu przyrzeka mio wiadczy w kocu
26
27
28
29
w. 154: mid z alem wymawiaj ejlem.

w. 159: zapona broszka, klamra.
w. 168: Oseney miejscowo pod Oksfordem, siedziba opactwa kanonikw regularnych (Wym. Osnej).
w. 176: lisica belka, przy ktrej podkuwano konie.
118
Geffrey Chaucer
I na Tomasza Becketa przysiga,30

e bdzie jego rozkazom ulega,
Lecz musi czeka dobrej sposobnoci:
Bo mj maonek a kipi z zazdroci.
Jeli nie bdziesz postpowa skrycie,
190
Ja bez wtpienia przypac to yciem.

Wic musisz baczy, eby si nie zdradzi.
Ty si nie frasuj, ak sobie poradzi
Odrzek Mikoaj niewielka to sztuka,
Z atwoci ciel kady klerk oszuka.31
Przysigszy sobie, na to si zgodzili,
e czeka bd odpowiedniej chwili.
Mikoaj wes, e idzie jak z patka,
Klepie sw gaszk po krgych poladkach,
Cauje w gb, a za bierze lutnie.
200
Wygrywa na niej, podpiewujc chutnie.32

A wkrtce potem w parafii w kociele,
Gdy zacna biaka posza tam w niedziel,33
eby w ofierze uczestniczy Chrysta,
Jak ranek jasny lnia jej twarz czysta,
Schludnie umyta po pracy w domostwie.
A pewien kleryk by tam na probostwie.34
Zwa si Absalom. Wosy kdzierzawe
I tak byszczce mia jak zoto prawe,
Niby proporzec szeroki rozwiane,
30
31
32
33
34
w. 185: I na Tomasza Becketa przysigla w. Tomasza Becketa mczennika pochowanego w katedrze w

Canterbury. Zepsucie epoki maluje si wyrazicie w nalecym niemal do powszedniego obyczaju czeniu
aktualnoci grzechu z praktykami nabonymi, co szczeglnie czsto wystpuje w opowieci Mynarza.
w. 194: Z atwoci ciel kady klerk oszuka: (bigyle) w zakoczeniu wystpi motyw oszukanego oszusta
znamienny dla literatury redniowiecznej i renesansowej. Mikoaj, gwny oszust, oszuka ciel i uwiedzie
mu on, ale za to padnie ofiar podstpu Absaloma.
w. 200: chutnie ochoczo.
w. 202: biaka biaogowa.
w. 206: A pewien kleryk by tam na probostwie kleryk, po staropolsku zwany kleryka albo w skrceniu
klech, by to w dobie redniowiecza suga kocielny. Dba o porzdki kocielne, peni obowizki
dzwonnika oraz nie istniejcego podwczas organisty, musia wic by wyszkolonym muzykiem i
piewakiem. Jak tekst Chaucera wskazuje, bywa czowiekiem wieckim. Jako nalecy do stanu
duchownego bywa bezenny, gdy si oeni, klech (sug kocielnym) pozostawa, lecz traci wszelkie
widoki na karier duchown; pleban wola onatych, bo ci nie mogli w kadej chwili rzuci probostwa.
Czsto klecha peni pisarstwo w gminie. (Brckner, Encyklopedia staropolska.)
119
Geffrey Chaucer
210
W figlarny przedzia rwno rozczesane,

Pe mia rumian, gsie szare oczy.
Pysznie w czerwonych nogawicach kroczy,
W cimach wycitych wedle wzoru tego,35
Co archiwolty u Pawa witego.
Strj mia chdogi: tunika z bawatu,
Wstg jzyczkami upstrzona bogato.
Na niej za koma radonie janiaa,
Jak na gazce kwiecie, taka biaa.
Wesoy chopak, wielkie mia talenty!
220
Puszcza krew, goli, strzyg i dokumenty

Prawne sporzdza, tudzie plsa, hasa,36
Tak jak w Oksfordzie taczono w tych czasach;
Najmniej dwudziestu chyba sposobami37
We wszystkie strony migajc nogami.
A i na skrzypkach przygrywa radonie,
I podpiewywa dyszkantem dononie,
I na gitarze gra te umiejtnie.
We wszystkich karczmach i gospodach chtnie,
Goci dla uciech i miej pogwarki,
230
Jeeli krewkie spotka tam szynkarki,

Lecz przeczulony by na punkcie jednym:38
Jeli kto pierdn; a w sowach wybredny.
Absalom, strojny i ochoczy modzik,
W wito z kadzidem po kociele chodzi;
Niewiasty dymem okadza rzsistym
I wiele spojrze miosnych, ognistych
35
36
37
38
w. 213214: W cimach wycitych wedle wzoru tego, Co archiwolty u Pawa witego. Archiwolta
ornament eberkowy w grnej czci okna gotyckiego. Cimy wycinane w taki dese zwano calcei
lenestrati. Gdyby dzi y, pewnie przygadzaby sobie wosy brylantyn i nosi krawat z portretem donny w
kostiumie kpielowym. e za y w wieku XIV, kontentowa si musia cimami wycitymi w dese okien
u w. Pawa. (D. S. Brewer, Chaucer, 1953, s. 143/4.)
w. 220221: i dokumenty Prawne sporzdza wic wanie jako pisarz gminy.
w. 222223: Tak jak w Oksfordzie taczono w tych czasach, Najmniej dwudziestu chyba sposobami Nie
mamy wraenia odlegoci epok czytajc takie wiersze.
w. 231: Lecz przeczulony by na punkcie jednym informacja ta nie wiadczy o prymitywnoci humoru
Chaucera, lecz jest szczegem kompozycyjnie wanym, uwydatni bowiem ca dotkliwo pniejszej
konfuzji Absaloma.
120
Geffrey Chaucer
Sa ku nim, zwaszcza ku cieli podwice.

Widok jej bowiem dla niego delicje.
Tak sodk bya pontn gadyszk.
240
Gdyby on kotem by, ona za myszk,

Myl, i wnet by schwyci j potrafi.
Hoy Absalom, w kleryk z parafii,39
Serce ku jednej tak wycznie zwrci,
e innych niewiast oferty odrzuci,
Nie chcc im suy jedynie z dwornoci.40
Noc, gdy ksiyc rozwietli ciemnoci,
Sign Absalom po swoj gitar.
Tsknot gnany, popdzi z zamiarem
Adorowania tej, ktr miowa,
250
I tak do cieli domu przywdrowa.

Ucicho wanie pierwszych kurw pianie;
Zalotnik stan przy frontowej cianie
Przed zamykanym na rygle okienkiem
I miym gosem swym zapiewa z wdzikiem:
Najdrosza pani, jeli twoja wola,
Bagam, niech skoczy si moja niedola.
I na gitarze do wtru przygrywa.
Ciela obudzi si i nadsuchiwa,
I do maonki tak rzecze po chwili:
260
Alicjo, syszysz? Wszak mnie such nie myli.

Absalom piewa za cian alkowy.
Na to odpowie ona tymi sowy:
Ale tak, Jasiu, sysz doskonale.
I rwnie dobrze wiodo mu si dalej.
Od tego czasu w kochanek hoy
Tak si zaleca, i schnie coraz gorzej.
Nie pi, czuwajc w ranki i wieczory.
39
40
w. 242: kleryk z parafii w sensie nie dzisiejszym wiecki suga kocielny. P. uw. do w. 206.
w. 245: Nie chcc im suy jedynie z dwornoci Absalom, zreszt zamiowany aktor-amator, naladuje
dworne zachowanie zakochanego rycerza, wiernego jedynej bogdance.
121
Geffrey Chaucer
Stroi si, czesze bujne swe kdziory

I molestuje j sam i przez druby,
270
Ofiarowujc swe pokorne suby

I niby sowik piewa drce trele,
le wina, miody i korzenne ale,
I wiee wafle gorce, i jeszcze
Dary pienine le jej jako mieszczce.41
Bo si zdobywa ludzi zamonoci
Lub grubijastwem, lub te szlachetnoci.
Pewnego razu na scenie wysokiej42
Gra on Heroda, pragnc olni wzrok jej
Gibkoci ruchw. C mu przyszo z tego?
280
Mdka kochaa tak Nika wawego,

I mg Absalom choby nawet piska43
Na kozim rogu, a wzgard by zyska.
Wszak go Alicja jak map traktuje,
Z powanych jego zalotw baznuje.
Nie kamstwo bowiem, lecz prawda si kryli
W znanym przysowiu: ,,Co z oczu, to z myli.
Moe Absalom wcieka si i szale,
Jednak, e nie ma go na oku stale,
Przeto i serca ku niemu nie skania;
290
Nik, tak jej bliski, cakiem go przesania.

Gracko si uwi, wawy Mikoaju!
Absalomowi teraz pozostaj
Jeno lamenty i pienia aosne.
W sobot ciela uda si do Oseney.
Nik wraz z Alicj z tego skorzystali
I zgodnie ca gr ukartowali,
41
42
43
w. 274: Dary pienine le jej jako mieszczce nie dlatego, e bya niskiego stanu, lecz e mieszkaa w
miecie, gdzie pienidze mogy si bardziej przyda ni na wsi. Sam z tytuu posug kocielnych mia stay
dochd, poza tym dorabia. Klecha utrzymywany by przez parafian, ktrzy pacili mu tak zwan
klerykatur (Brckner).
w. 277: na scenie wysokiej na platformie wozu, sucej jako scena ludowego teatru misteriw p. obj. do
w. 16 prologu do Opowieci Mynarza.
w. 281: piska muzykowa, grywa.
122
Geffrey Chaucer
Jak przy pomocy chytrego wybiegu

Nik zwiedzie ma, gupca zazdrosnego.
A gdy si fortel uda, wtedy ona
300
Przeley ca noc w jego ramionach.

Oboje za tym okrutnie tsknili,
Przeto Mikoaj nie chcia traci chwili;
Cicho na palcach do swego pokoju
Zaraz poznosi jada i napoju
Na dzionek cay lub dwa, do syta.
A na wypadek, gdyby m j spyta
O Nika, kaza, eby powiedziaa,
I go przez dzie dzisiejszy nie widziaa,
Pojcia nie ma, gdzie jest do tej pory,
310
Lecz ona sdzi, e najpewniej chory,

Bo na woanie jej dziewki suebnej
Nawet si sowem nie odezwa jednym.
I tak si stao. Mikoaj cichutko
Przelea w izbie sobot calutk.
Co chcia, to czyni, to zjad, to si zdrzemn.
Przysza niedziela, zrobio si ciemno.
I gupi ciela zacz si cudowa,
Co te tak Nika mogo ufrasowa.
wity Tomaszu! Juci, mnie si zdaje,
320
I co niedobrze z naszym Mikoajem.

eby nie umar nagle, bro go, Boe!
Przypadek rzdzi wiatem coraz gorzej.
Dzi patrz: ludzie trumn nios z ciaem,
A w poniedziaek czek ora, widziaem.
Wezwawszy sug da mu polecenie:
,,Do drzwi zawoaj albo wal kamieniem.
Cokolwiek ujrzysz, powtrz mi bez strachu.
Poszed na gr pewny siebie pacho.
Dugo pod drzwiami na odpowied czeka,
330
Koata, wrzeszcza, po prostu si wcieka.

123
Geffrey Chaucer
Hej, panie Niku, co si stao z wami,

Jak wy moecie spa caymi dniami?
Zali co wskra? Gdzie tam, na nic wszystko.
Wtem dostrzeg dziur, tu nad progiem nisko,44
Przez ktr kot si zazwyczaj przedziera.
Dugo przez otwr w gb izby spoziera,
A ujrza Nika, e z otwart gb
Siedzi bez ruchu i gapi si w niebo,
Jakby ksiyca nw wzrokiem przenika.
340
Suga zbieg na d i o zdrowiu Nika,

Jak rzecz zrozumia, opowiedzia cieli.
Prostak znak krzya j nad sob kreli.
,,Wstaw si za nami rzecze wiata Frydo,
Czek nie wie, jakie nieszczcia na przyjd.
Z astromii cae to jego strapienie;45
Biedak w szalestwo popad czy w omdlenie.
Wiedza na dobre ludziom nie wychodzi:46
Boych tajemnic zgbia si nie godzi.
Bogosawieni zawdy ludzie proci,
350
Ktrzy prcz wiary nie znaj mdroci.

Na tej astromii le wyszed i drugi;
Pewien klerk polem wdrowa czas dugi,
Chcc z gwiazd wyczyta, co si rycho zdarzy,
A w d si zwali, bo nie zauway
Jamy po marglu. Jednak na witego
Tomasza, al mi jest Nika wawego!
Za te rojenia sfukam go zaiste,
Jeli potrafi, krlu niebios Chryste!
Suchaj no, ja drzwi podwa kosturem,
360
A ty, Robinie, wydwigniesz je w gr.

Ju mu wybij z gowy medytacje!
44
45
46
w. 334: Wtem dostrzeg dziur wyrzynano j czsto w drzwiach specjalnie dla kota.
w. 345: Z astromii (astromye) cila przekrci sowo,
w. 347: Wiedza na dobre ludziom nie wychodzi patrz uw. do w. 55 Prologu do Opowieci Mynarza.
124
Geffrey Chaucer
To mwic, ruszy w gr ku komnacie.

Pacho, chop tgi, niewiele mu czasu
Potrzeba, by drzwi wyway z zawiasw,
Wic na podog runy od razu.
Mikoaj siedzia podobny do gazu
I cigiem w gr w przestworza spoziera.
Ciela pomyla: Wida, e desperat.
Za bary chwyci go w dyby, jak w kleszcze,
370
I potrzsnwszy, gniewnie zacz wrzeszcze:

Hola! Co? Co ci? Spjrz w d, oprzytomnij!
Zbud si, na mk Chrystusow pomnij!
Krzyem ze duchy od ciebie odpdz.
I nocne gusa j czyni czym prdzej
Wok domostwa w czterech jego rogach
Oraz przed drzwiami wymwi u progu:
Bro, Jezu Chryste z Benedyktem witym,
Dom ten od kadej istoty przekltej
Diaski odpdzi biay paternoster.47
380
Kdy podziaa si, Piotrowa siostro?48

Wreszcie westchnwszy z gbokiej aoci
Ozwa si wawy Nik: Biada ludzkoci!
Wic rycho wszyscy wygin na wiecie?
A wtedy ciela: Zmiuj si, co pleciesz?
Zwr myl do Boga, jak to czyni tacy
Zwyczajni sobie, jak my, ludzie pracy.
Daj pi Nik rzecze potem skrycie z tob
Pogadam o czym, co tyczy nas obu.
Tobie jednemu tylko wyznam o tem.
390
Ciela zbieg na d i wrci z powrotem,

Przynoszc peny dzban mocnego alu,
A gdy wypili, kwart na p dzielc,
47
48
w. 379: biay paternoster znany by pod t nazw, jako popularna forma modlitwy, dochowanej w wersji
francuskiej, a majcej broni przed zymi duchami.
w. 380: Kdy podziaa si, Piotrowa siostro?: Where wentestow, seinte Petres soster? nie objanione
dotd.
125
Geffrey Chaucer
Nik drzwi zamknwszy, by kto nie podsucha,

Usiad przy cieli, szepczc mu do ucha:
Mj gospodarzu, miy, drogi Janie,
Na twoj wierno przysignij, kochanie,
e nie wypaplesz nikomu na wiecie
Tego, co tobie powierzam w sekrecie.
Wyjawi zamiar Chrysta. Zamiesz wiar,
400
Zgub zgotujesz sobie, bo za kar,

Ie mnie zdradzi, popadniesz w szalestwo.
O bro mnie, Boe, na Chrysta mczestwo!
Zapewni durny prostak. W yciu caem
Nie byem papl ani samochwaem.
O tym nie dowie si dziecko ni ona.
Kln si na Tego, co pieko pokona.
A za Mikoaj: Wierzaj, Jasiu drogi,
T rzecz odkryem dziki astrologii.
Patrzc w ksiyca jasno wyczytaem,
410
e o dziewitej w nocy w poniedziaek

Spadnie ulewa z niebieskiego stropu
I gwatowniejsza dwakro od potopu.
Zaledwie minie godzina dowodzi
A wiat zatonie w straszliwej powodzi.
W ten sposb ludzko bdzie wytracona.
Ciela mamrota: ,,Co, i moja ona?
Miaaby zgin? Kto? Alicja mia?
Ta wie okrutna do cna go zgnbia.
Czy nas ocali spyta nic nie zdoa?
420
Ale tak odpar mu wawy Mikoaj.

Jeli rad dobrych usucha gotowy,
A nie postpisz wedle wasnej gowy.
Salomonowe zdanie zacytuj:
Czynic co, rad si, a nie poaujesz.
Jeli posuszny by zechcesz czas nagli
Ja si postaram bez masztu i agli
126
Geffrey Chaucer
Ocali ciebie, j i siebie spoem.

Pamitasz chyba, jak to byo z Noem?
Z gry go ostrzeg Bg, e wody spuci
430
I wiat calutki wytraci. A juci

Przytakn ciela to byo przed laty.
A czy pamitasz, jakie tarapaty
Z niewiast swoj i jakie pogwarki
Mia Noe, zanim j wepchn do arki?49
Sdz, e chtniej czarne swe owieczki
Wolaby straci, a mie dla oneczki
Drugi osobny sporzdzony korab.
A wiesz, co robi? Ju ostatnia pora.
Gdy rzecz wymaga rychego dziaania,
440
Nie czas marudzi ni gosi kazania.

Id i przygotuj dla kadego szybko
Kad odpowiedni, nieck, dzie pytk,
Przestronn jeno, by w czasie powodzi
Mona w niej pywa wygodnie jak w odzi,
I wstaw do rodka ywnoci na dob.
O wicej zasi gowy nie susz sobie.
Wody opadn i deszcze ustan
Okoo primy, drugiego dnia rano.50
Ale niech czasem czego nie wyniucha
450
Twj pacho Robin lub Magda dziewucha.

Nie pytaj, czemu, bo cho mnie zapytasz,
Boych tajemnic nie zdradz i kwita.
Niech ci wystarczy, jeeli czek mdry,
e dozna aski, jak w Noe szczodrej.
on ocal nie kopocz si o to
Id w swoj stron, zajmij si robot.
Skoro mie bdziesz trzy kadzie gotowe,
Dla mnie, dla siebie i dla biaogowy,
49
50
w. 433434: jakie pogwarki, Mia Noe, zanim j wepchn do arki? znana scena komiczna misteriw.
w. 448: Okoo primy okoo 9-tej rano.
127
Geffrey Chaucer
Zawie je wszystkie pod dachem u szczytu,

460
eby okrtw naszych nie wykryto.

A gdy wykonasz cile me zlecenie
I do ich wntrza woysz poywienie
Oraz siekier, eby przeci sznury
W chwili, gdy woda wzniesie si do gry.
Nadto wyrba w szczycie otwr spory,
W stron ogrodu, powyej obory,
eby swobodnie wyruszy przed siebie,
Gdy nawanica przeminie na niebie.
Wtedy wesoo popyniesz tym torem,
470
Jak kaczka biaa pynie za kaczorem,

A ja zawoam: Alicjo i Janie!
Cieszcie si, potop niebawem ustanie!
Ty za odpowiesz: Panie Niku, witaj!
Widz ci dobrze, bo ju dzionek wita.
Odtd na reszt ycia ju bdziemy,
Jak Noe z on, panami na ziemi.
Lecz pragn ciebie przestrzec na pocztku,
e musisz wiele okaza rozsdku,
Bo gdy wejdziemy do swoich okrtw,
460
Nie wolno czyni adnego zamtu,

Woa ni krzycze, jeno si w pokorze
Modli, bo takie przykazanie Boe.
Z on nie moesz w jednym lee cznie,
Lecz z dala od niej, by nie grzeszy wsplnie,
Nie tylko czynem, lecz nawet spojrzeniem.
Teraz id z Bogiem. Spenij polecenie.
A jutro w nocy, gdy wiat si pokadzie
Do snu, natenczas my wpezniemy w kadzie
Boskiego oczekujc zmiowania.
490
A wic ju odejd! Na dugie kazania

Nie ma wszak czasu; pamitaj! Przysowie
Brzmi: Mdrej gowie do po jednym sowie.
128
Geffrey Chaucer
Po co ci uczy? Nie jeste pgwek,

Id nas ratowa wedle mych wskazwek.
I gupi ciela przed siebie podrepta
,,Ojej, co bdzie? O, biada nam szepta
I wszystko zaraz wypapla w sekrecie
Maonce. Ona dziwn wrb przecie
W lot zrozumiaa i bardziej dokadnie.
500
Udaje jednak, e wnet trupem padnie,

I krzyczy w trwodze: ,,O ide, nie zwlekaj!
Myl o ratunku, bo nas zguba czeka.
Jam twoj on, wiern, lubn, praw.
Maonku drogi, ratuj nas, a wawo!
Widzicie, jaka jest sia wraenia.
Czek nawet umrze moe z urojenia,
Gdy wyobrani zgubna myl omota.
I gupi ciela a cay dygota.
Po prostu rzeczywicie ju dostrzega
510
Morze wd wielkie, jak potop Noego,

Ktry pochania sodziutk Alicj,
Wic lamentuje, pacze, chmurzy lice
I wzdycha cigle, e a lito bierze.
Lecz wyszed, kupi piekarnian dzie
I potem nieck, i kad. Po kryjomu
Te wszystkie sprzty poznosi do domu
I pozawiesza je pod samym szczytem,
Przy nich za drabki wasnorcznie zbite.
eby si mona idc za drg zapa
520
I tak po szczeblach do kadzi si wdrapa.

I wstawi w obie dziee i beczuk,51
Dzban z dobrym piwem, chleb, sera gomk
Jak na dzie jeden do obfite dania.
Lecz nim poczyni te przygotowania,
Najpierw sw czelad, pachoka z dziewczyn
51
w. 521: beczuka kad.

129
Geffrey Chaucer
Wyprawi z poleceniem do Londynu.

A w poniedziaek wieczr pozamyka
Odrzwia po ciemku, bez wiecy pomyka.
I pourzdza wszystko jak naley.
530
W trjk wdrapali si do swoich dziey.

Leeli chwil, nie mwic nic zgoa.
,,Teraz Ojczenasz i pst rzek Mikoaj.
Pst, pst do wtru dodao maestwo.
Ciela wywoa w sobie naboestwo.
Bagalnie modli si w zupenej ciszy,
Czekajc, zali deszczu nie posyszy,
A w sen gboki zapad z utrudzenia,
Mniej wicej w porze, kiedy do gaszenia
wiate dzwon wezwa; sdz, e nie wczeniej.
540
Z udrki ducha smutno wzdycha we nie,

A z niewygody czsto gono chrapn.
Nik po drabinie cichcem z gry drapn.
Alicja za nim ostronie pobiega
I bez sweczka owa parka lega
W ou, co cieli zazwyczaj suyo.
A tam igraszka, swawola a mio!
Tak przeleeli Mikoaj z Alicj
Dzielc si wsplnie ucieszn delicj,
A zadzwoniono na Laudes w kaplicy,52
550
I rozpoczli piewy zakonnicy.

Kleryk z parafii, Absalom kochliwy,
Ktry w mioci by tak nieszczliwy,
W w poniedziaek wybra si do Oseney,
Szuka w kompanii cho chwilki radosnej.
I tamtejszego spyta zakonnika
O ciel Jana; ten zasi kleryka
Z kocioa na dwr wycignwszy, odpar:
52
w. 549: Laudes bardzo wczesne mody poranne, odmawiane bezporednio po nokturnach (Officium
nocturnale). Nokturny koczono okoo drugiej lub trzeciej nad ranem.
130
Geffrey Chaucer
Nie wiem, lecz mg go po budulec opat

Wysa tak sdz bo ju od soboty
560
Nie widz, eby przyszed do roboty.

Wiem, e niekiedy jedzi on po drewno,
I wtedy w spichrzu dzie lub dwa na pewno
Pobdzie albo moe w domu siedzi.
Nie mog da ci pewnej odpowiedzi.
Absalom wielce tym si uradowa,
Pomyla: Ca noc bd czatowa.
Ciela dzi rankiem wcale si nie krci
Przy swoim domu. Dzi mi si poszczci.
Trzeba sprbowa. Z pierwszym kura pianiem
570
Zapukam cicho do okienka w cianie

Jego alkowy. Nisko si znajduje.
Alicji wyznam, jak do niej czuj
Miosn dz, i ju nie przegapi
Sposobnej chwili i causa zapi.
Jaka nagroda bdzie mi przyznana.
Gba mnie swdzi od samego rana.
Najmniej causa dzi otrzymam wreszcie.
I niem, em si uraczy na fecie.
Przeto godzink przeznacz na spanie,
580
Noc za na czaty oraz na igranie.

Wraz z pierwszym kurem kochanek ochoczy,
Kleryk Absalom, z onicy wyskoczy.
Pstro si odziewa, cudnie galantuje,
Lecz wpierw kardamon i lukrecj uje,53
Aeby sodkie roztacza odory,
Zanim swe bujne rozczesze kdziory.
I wonne ziele trzyma pod jzykiem,
Chcc si wdziczniejszym wyda zalotnikiem,
I tak do cieli domu si udaje.
53
w. 584: kardamon rolina rosnca w Indiach Wschodnich. Aromatyczne owoce i nasiona su jako
przyprawa do potraw.
131
Geffrey Chaucer
590
Tam przed okienkiem zamknitym przystaje.

(A okno tak si nisko znajdowao,
e mu do piersi ledwie dosigao.)
Pgosem mwi, chrzknwszy leciutko:
Pieszczotko, syszysz? Alicjo sodziutka,
Ptaszyno liczna, sodki cynamonie,
Kochanko moja, zbud si, przemw do mnie!
Ty nie wiesz, jakie ja cierpi katusze;
Z mioci sabn, gdziekolwiek si rusz.
Nie dziw, e poc si i saniam z pragnie;
600
Tskni za tob, jak za cyckiem jagni.

Kochanko, wierzaj, w miosnej tsknicy
Podobny jestem do synogarlicy.54
Jada znam tyle, co dzieweczka ino.
Precz, gupi Maku, czym prdzej si wyno!
Na prno nucisz: Daj buzi, kochanie
Kocham innego a jeli , zga mnie,
Wicej go kocham na Chrysta! szalenie
A ide sobie, bo rzuc kamieniem.
Do wszystkich diabw, daj mi spa do licha!
610
Niestety! egnaj mi Absalom wzdycha.

Za wiern mio trudno wiadczy gorzej.
Pocauj chocia, gdy wicej nie moesz,
Na mio Chrysta i przez mio dla mnie.
Spytaa: ,,A za czy pjdziesz przynajmniej?
Kochanie moje ozwa si przyrzekam.
Wic si przygotuj rzecze mdka. Czekam.
Do Mikoaja szepna: Uwaaj,
Za chwil bdziesz ze miechu si tarza.
Absalom klka i rozradowany
620
Gada do siebie: Pan jestem nad pany!

Tusz, i potem co wicej nastpi.
Kochanko, zmiuj si, ask nie chciej skpi.
54
w. 602: Podobny jestem do synogarlicy gob, symbol wiernoci.

132
Geffrey Chaucer
Alicja szybko otwiera okienko.

Jeste tu? pyta. Cauj, byle prdko,
Nim jaki ssiad ujrzy lub podsucha.
Absalom usta ociera do sucha.
(Noc bya czarna jak smoa lub sadza)
Niewiasta kuper przez okno wysadza.
Absalom zasi, ni mniej, ani wicej,
630
Ale (zanim si spostrzeg, co si wici)

Dup jej go chutnie pocaowa.
Nagle odskoczy, bo si pomiarkowa.
Liczko niewiecie wszak nie jest brodate,
A to co byo szorstkie i kosmate.
O rety! sarkn. Com zrobi? Co pocz?
Alicja okno zamkna, chichoczc.
Absalom odszed wic skonfundowany.
W brod, ha, w brod mia si Nik. O rany!
Ale si nabra, piknie si udao.
640
Posysza dure t przymwk ca.

Wcieky gryz wargi i zbami zgrzyta.
Oddam ci, bdzie midzy nami kwita.
I kt tak teraz trze i zmywa usta55
Wirami, som, piachem, ziemi, chust?
One Absalom, co mruczy: Do kata!
Niech dusz moj bierze sobie szatan!
Bierz licho Oksford, byle by pomszczonym
Za taki despekt ali si wzburzony.
Gupi! Jak mogem przed tym si nie wzdrygn!
650
Ju ar miosny zdoa w nim wystygn.

Odkd kochank pocaowa w dup,
Ceni j ledwie tyle, co rzeuch.56
Z choroby bowiem wreszcie si wylecz
55
56
w. 643: zmywa usta tekst konsekwentnie ukazuje wraliwe Absaloma na tym punkcie.
w. 652: rzeuch jak w oryginale (kers, dzisiejsze cress).
133
Geffrey Chaucer
J na miostki raz po raz zorzeczy.

Jak zbity dzieciak zami zrasza lice,
Powolnym krokiem zda przez ulic
Wprost do kowala, zwanego Gerwazym
Co robi pugi i wanie tym razem
Wyostrza w kuni rada i lemiesze.
660
Otwrz, Gerwazy, szybko, bo si spiesz

Rzecze Absalom do jego drzwi walc.
A kto tam puka? Kto? To ja, Absalom
Na Chrysta sodki krzy! Czy to by moe
Benedicite O tak wczesnej porze!57
Co ci tak pilno? Pewnie jaka trzpiotka
Ciebie do swego wprzga koowrotka.
Wiesz, o czym myl, na Nota witego!58
Absalom sobie nic nie robi z tego;
Na trefne arty nie odci si sowem
670
Czym innym bowiem zajt mia gow.

Lecz czym, nie wiedzia kowal. Mj kochany,
Poycz mi, druhu, lemiesz ten rozgrzany,
Ktry u ciebie ley na kominie.
Jest mi potrzebny, zwrc po godzinie.
Gerwazy odpar: Tobie nawet zoto,
Trzos peen nobli poycz z ochot,
Nie przeliczywszy, jakem kowal prawy.
Lecz jakiej mylisz ima si zabawy?
Uyj tego, jak naley wanie.
680
Rankiem ci wszystko dokadnie objani.

I za rkoje zimn lemiesz capn
I jak najszybciej na ulic drapn.
Do cieli domu doszed; najpierw chrzkn,
A potem lekko zakoata w okno,
57
58
w. 664: Benedicite niech ci Bg bogosawi. Zwrot czsto uywany,

w. 667: na Nota witego w. Neot y w wieku IX.
134
Geffrey Chaucer
Tak jak to zrobi za pierwsz wizyt.

A kt tam znowu? Alicja zapyta.
Kto puka? Zali nie zodziej przypadkiem?
Najsodsza rzecze ale nie, Bg wiadkiem;
Ja, twj Absalom, mia, otwrz, prosz.
690
Oto ci zoty piercionek przynosz,

Przez matk, moj mnie ofiarowany,
Pikny jest bardzo i licznie rzezany.
Daj mi causa, dam ci upominek.
Mikoaj wstawa, by odda uryn,
Myla, e arcyprzednio zaartuje,
Jeli go tamten w dup pocauje.
Wic szybko okno otwiera i chykiem
Na zewntrz goym wypina si tykiem:
Cae poladki do biodrowej koci.
700
A w teje chwili: ,,O moja mioci

Absalom westchnie. Przemw swko jedno.
Ptaszynko, gdzie ty? Wtem Mikoaj pierdn.
Jak grzmot hukno. Ciosem tym raony,
Kleryk w ciemnoci zosta olepiony.
Trzyma jednake gorce elazo
I w rodek dupy przytkn je od razu,
A skra zlaza na doni szeroko,
Tak lemiesz dup przypiek mu gboko.
Zdawao mu si, i z blu umiera,
710
I jak szalony tak gardo rozdziera:

Ratunku! Wody! Wody! Chryste Panie!
Ockn si ciela, a syszc woanie:
Wody! Ratunku! trwog szalonego,
Pomyla: Nieba, to potop Noego.
Zerwa si, czasu nie tracc ni krztyny,
Cap za siekier, poprzecina liny
I spad, i nie mg zatrzyma si w drodze
Wraz z piwem, chlebem, a si na pododze
135
Geffrey Chaucer
Podstrysza znalaz, gdzie omdlay legn.

720
Alicja razem z Nikiem wawym biegn.

Rety i Gwatu wrzeszcz po ulicy.
Pdz ssiedzi, wszyscy bez rnicy,
Wielcy i mali i wlepiaj gay
W czeka, co ley blady i omdlay,
I przy upadku zama sobie rk.
Lecz mao now musia znie udrk.
Gdy si odezwa, wnet go pognbili
Alicja z Nikiem i w ludzi wmwili,
e on zwariowa, bo sobie uroi
730
Potop Noego w prostackim bie swoim.

Do tego stopnia czczy lk go ogupi,
I piekarniane trzy dziee zakupi,
Ktre pod dachem zawiesi na linach.
Nadto ich baga, na Boga zaklina,
e w ich kompanii bdzie jemu raniej.
miej si ludzie z bujnej wyobrani.59
Gapi si w gr, pod szczyt zagldaj
I w krotochwil krzywd obracaj.
Co powie ciela, to nie ma znaczenia.
740
Gupie si zdaj jego dowodzenia.

Tak si okrutnie boyli, e wreszcie
Wariatem zosta okrzyczany w miecie.
Bo zawdy trzyma uczony z uczonym;
Starczy, gdy szepnie Bracie, to szalony.
Ale z tej zwady dla ludzi uciecha!
Tak si na onie cieli gach przejecha,
Cho strzeg zazdronik, by jej kto nie dotkn.
Absalom w oczko nawet jej nie cmokn,
A Nika piecze zad, siedzie nie moe.
59
w. 736: miej si ludzie z bujnej wyobrani. Wyobrania nie tylko w stuleciu Chaucera, ale jeszcze i w
renesansie uchodzia za wadz podejrzan, mylc i wymagajc troskliwej kontroli rozumu. Ostrzega
przed ni Szekspir sowami Tezeusza w nie nocy letniej (akt V). Koncepcja romantyczna wyobrani
spopularyzowana przez poetw, takich jak Coleridge w Anglii i Sowacki w Polsce, bya zupenie nie znana.
136
Geffrey Chaucer
750
60
Powie skoczona. Zachowaj nas, Boe!60
w. 750: Powie skoczona podsumowana w trzech poprzednich wierszach. Gwny mora zawiera si w
ostatnim z nich. Nik, najsprytniejszy oszust, najgorzej ucierpia. Oksfordzka powiastka Mynarza
rekomenduje praktyczny yciowy walor uczonoci, podobnie jak i nastpne opowiadanie cieli o akach z
Cambridge.
137
OPOWIE WODARZA
Geffrey Chaucer
PROLOG DO OPOWIECI WODARZA
Ludziska, miejc si uciesznej gadki

O Absalomie oraz Niczku gadkim,
Przernie o tej powieci sdzili,
Lecz e umiali si i ubawili,
Nikt za rubaszno nie zgani Mynarza1
Z wyjtkiem jeno Oswalda Wodarza.
Ten uraony by z tego powodu,
e sam ciesiok trudni si za modu,
Wic na Mynarza nieco si obruszy:
10
,,Umiabym natrze pyszakowi uszu

I na Mynarzu wzi odwet nie lada,
Gdybym ochot mia spronoci gada.
Lecz mnie starego nie nc zabawy:
Siano przeuwam, bo min czas trawy.2
em ju niemody, wiadczy gowa biaa,
Przeto i jurno jak wosy zetlaa,
Chyba e miabym niesplika wasnoci;3
Wszak w onym frukcie przybywa cierpkoci,
Pki nie zgnije na somie lub mieciach.
20
Podobnie z czekiem jest w podeszych leciach;

w. 5: Nikt za rubaszno nie zgani Mynarza. Wic nawet Rycerz, Przeorysza i Mnich nie czuli si uraeni.
Nie uwaali za nieprzystojn powiastki prawdziwie miesznej i ze zdrowym kocowym moraem (best
sentence and moost solaas). Rzekome opowieci gburw oceni mogo w rzeczywistoci tylko audytorium
literackie o wyrobionym smaku: dla takich wanie odbiorcw przeznaczy je Chaucer, tote aprobata
Rycerza i innych gentils jest szczegem realistycznym. Rycerz zreszt klerkiem nie jest (jak jest nim
Mnich); jego kryteria literackie (jak dalszy cig okazuje) s niemal identyczne z kryteriami Gospodarza.
w. 14: min czas trawy tradycja tego porwnania siga wersetu Ksigi Hioba. Trawa staa si symbolem
przemijania ycia ludzkiego. Alegori t kontynuuje i malarstwo redniowieczne, p. np. obraz Hieronima
Boscha: Wz naadowany sianem.
w. 17: niesplik owoc, dojrzewajcy w strefie Morza rdziemnego, nadaje si do spoycia w stanie na wp
zgniym.
139
Geffrey Chaucer
Pki wiat piska, wci plsa czeczyna,4

Wci jego dz wiek bodzie dotkliwy:
Pragnie jak czosnek mie przy gowie siwej
Zielony kieek. Cho si krzepa stlia,5
Swawola nadal czowiekowi mia;
Sowem szermuje, gdy czynem nie zdoa.
Wci zgarnia ognie, ktre tl w popioach.
Zwaszcza gorej w czeku ary cztery:
Zo, kamstwo, prno i namitno sknery;
30
Iskrz si one jeszcze w starym piecu.

Na staro czonki wiotczej ju nieco,
Lecz dz stumi nieatwo doprawdy.
Co do mnie, zby mam, jak rebak zawdy,
Cho lat niemao odtd przemino,
Odkd me ycie pyn rozpoczo.
Lecz kiedy matka na wiat mnie wydaa,
Ju kad ywota mier odszpuntowaa
I ywot cieknie nieprzerwan strug.
Beczka si do dna oprni niedugo.
40
Jeszcze z krawdzi ciekaj kropelki.

Nieszczsny jzyk winien gosem wielkim
piewa podzwonne minionym marnociom.
C w starym wieku poza zgrzybiaoci?
Kiedy zakoczy to kazanie Wodarz,
Jak krl dostojnie przemwi Gospodarz:6
,,C te mdroci maj tu oznacza?
Po c o Pismo wite wci zahacza?
Czart w kaznodziej przemienia wodarza,
Szewca w medyka, albo i eglarza.
4
5
w. 21: piska przygrywa.

w. 2324: Pragnie jak czosnek mie przy glowie siwej Zielony kieek porwnanie to znajduje si w
Dekameronie czosnek ma bia gow, ale ogon zielony (Prolog do dnia czwartego). Z tego rda
zapewne czerpa i Kochanowski, por. fraszk Do dziewki (Fraszki, Ksigi trzecie).
w. 45: Niespodziewany obrt rzeczy. Mogo si wydawa, e pene rzeczywistej godnoci przemwienie
Wodarza pooy kres krotochwili, tymczasem dostojnie w obronie miechu wystpi Gospodarz, ktry w
cigu caej pielgrzymki nawraca bdzie myli ptnikw ku wesooci, oczywicie jako rzecznik planu
poetyckiego Chaucera.
140
Geffrey Chaucer
50
Nie marud duej i powie zaczynaj!

Patrz, Deptford! Sidma mina godzina!
I Greenwich! (Zgraja sekutnic w tym miecie!)7
Opowie swoj zaczynaj nareszcie!
A Wodarz Oswald: Dobrze wic, suchajcie,
Ale si na mnie, prosz, nie gniewajcie,
e go wymiej cokolwiek w odwecie.
Dug trzeba odda w tej samej monecie.
Wszak syszelicie, jak Mynarz pijany
Gada, e ciela zosta oszukany.
60
Jam ciela; moe mnie chcia przypi at.

Pozwlcie, niechaj otrzyma zapat
W swoim jzyku wasnym: grubijaskim.
Oby kark skrci, prosz witych Paskich.
On ze dziebeka w moim oku szydzi,
Ale we wasnym belki nie dowidzi.
w. 5152: Deptford, Greenwich w obrbie dzisiejszego Londynu. W Greenwich prawdopodobnie mieszka

Chaucer std aluzja do stosunkw miejscowych.
Zauwaono analogi tej powiastki z niektrymi francuskimi labliaux. Uderzajce pokrewiestwo fabuy
czy j z nowel Boccaccia Nocne pomyki (Dekameron, ks. IX, opowie VI). Chaucer odwzorowa
sytuacj kocow w pewnych szczegach dokadnie, w sumie jednak wzbogaci ogromnie kompozycj
nowymi elementami, tworzc ciekaw logik caoci, wypracowujc lokalny koloryt angielski oraz
uwydatniajc kocowy mora.
141
Geffrey Chaucer
OPOWIE WODARZA
We wsi opodal Cambridge pooonej,

Trumpington zwanej, przez strumyk rzucony
Widnieje mostek, tam wanie myn stoi,
O ktrym mowa w opowieci mojej.
70
Mynarz lat wiele w nim gospodarowa,

Jak paw si stroi i pysze folgowa,
Na flecie piska, umia toczy dziee,8
Na ryby sprawnie zarzuca wicierze,
W strzelaniu biegy, krzepki by w zapasach.
N dugi zawdy zwisa mu u pasa
I miecz o klindze dobrze wyostrzonej,
A w miechu kozik nosi ulubiony;
Wic przed mynarzem blady wszystkie lica
(Jeszcze mia tasak z Sheffield w nogawicach).9
80
Nos rozpaszczony, gba krga bya,

Czaszka jak mapy ysin wiecia.
Wielce na kadym jarmarku si puszy,
Lecz nikt go palcem ze strachu nie ruszy,
Bo srogi odwet mynarz zapowiada.
Niemao ziarna klientom podkrada;
Chytrze to robi zaiste i wprawnie,
Zwano go Szymkiem, despekt wiadczc jawnie.10
Maonk poj z rodu szlacheckiego.
10
w. 72: Na flecie piska z licznych napomknie Chaucera wynikaoby, e ludziom redniowiecznym flet i
lutnia byy co najmniej tak potrzebne, jak dzisiejszym goniki radiowe.
w. 79: Jeszcze mia tasak z Shellield w nogawicach. Tasak : krtki szeroki miecz. Chaucer uzupenia
jeszcze jednym szczegem opis krelony systematycznie wedle wskazwek teoretykw literackich
redniowiecza. W tym wypadku przegldu dokonywa od dou do gry, zaczyna nie od kapelusza czy kaptura,
ale od pasa i nogawic.
w. 87: Zwano go Szymkiem poufale (Symkyn, zdrobniae od Symond).
142
Geffrey Chaucer
Ojciec jej, proboszcz z miasta pobliskiego,11

90
Crce na wiano rondle da miedziane,

Gdy w koligacj mynarz wszed z plebanem.
Panna w klasztorze bya wychowan.
Dziewic Szymek chcia edukowan
Poj za on, bo jak si wyraa,
Taka uwietni stan kmiecia-mynarza.
I dumna bya, i ywa jak sroka.
Widzie tych dwoje przyjemno dla oka.
W niedziel zawdy na przedzie m kroczy
W kapturze z chwostem, a z tyu si toczy
100
ona w letniku z materii takowej,

Jak nogawice szkaratne Szymkowe.
Nikt jej rzec nie mia inaczej ni Pani,
Nigdy jej aden miaek nie przygani,
Ani rozzoci jakowym arcikiem,
Bo Szymek noem, tasakiem, kozikiem
Wnet by go rozpru. Ot zwyczajnie: zonik;
Takim jest kady maonek zazdronik
I kady pragnie, by podwika lnia.
A mynarzowa, i bkartem bya,
110
Tym wicej jeszcze przejawiaa dumy;

Gardzia gminem i stroia fumy.
Mniemaa bowiem, e dama jak ona,
Szlachcianka z rodu, w klasztorze uczona,
Powinna wielce nos zadziera w gr.
Jedyn mieli mynarzowie cr.
Dwadziecia rokw skoczya dziewczyna.
Oprcz niej jeno procznego syna;
To chopi jeszcze leao w pieluchach.
Rosa i tga bya za dziewucha.
11
w. 89: Ojciec jej proboszcz bya crk nielubn proboszcza. Celibat ksiy wprowadzony dopiero w
wieku XI przez Grzegorza VII, w wieku XIV w praktyce nie by jeszcze przestrzegany tak rygorystycznie jak
dzisiaj.
143
Geffrey Chaucer
120
Oczy jej szare jak szkieka, nos krtki,

Tuste poladki, biust jdrny, krglutki.
Tako i wosy, nie , cudne miaa.
Wic, e urod dziewka okazaa,
Wybra j proboszcz na spadkobierczyni,
Dom zapisujc i dobra dziewczynie,
Zamierza ma jej godnego zowi.
Wysoko wnuczk pragn usadowi;
ni mu si szereg antenatw dugi.12
Zali potomstwu kocielnego sugi
130
Nie winna przypa cz kocielnych woci?

Wic i on krwi swej chcia doda wietnoci,
Choby to z krzywd kocioa si stao.
Mynarz dostawa z ssiedztwa niemao
Ofert na przemia sodu i pszenicy.
Grunta kolegium miao w okolicy,
Ktre Krlewskim Domem w Cambridge zwano13
I skd do myna zboe dostarczano.
Oto zdarzyo si, i dnia pewnego
Zaniemg wodarz Domu Krlewskiego.
140
Choremu ludzie mier rych wryli.

Stokro krad wicej mynarz od tej chwili.
Wpierw odsypywa z umiarem, subtelnie,
Teraz po prostu, jak zodziej, bezczelnie,
Ziarna i mki ile mg podbiera.
Rektor si zyma, o ziarno si spiera,14
Lecz mynarz wcale si tym nie przejmowa,
ga w ywe oczy i butnie pyskowa.
Dwaj zamieszkali w kolegium szkolarze,
Chudopachoki, franty i figlarze,
12
13
14
w. 128: ni mu si szereg antenatw dugi o takim mu dla crki marzy.

w. 136: Krlewski Dom Kings Hall, kolegium w Cambridge ufundowane przez Edwarda III w 1337 r.
dzi Trinity College. Jedna z fundacji naukowych, skadajcych si na uniwersytet, posiadajca wasne
nieruchomoci i gospodark roln.
w. 145: Rektor (wardeyn) jednego kolegium, nie za caego uniwersytetu, sprawujcy take nadzr nad
dyscyplin studenck. Studenci (jak i dzisiaj) mieszkali w obrbie murw kolegium wraz z profesorami.
144
Geffrey Chaucer
150
Z chci swawoli i dla krotochwili,

Gby nie szczdzc, rektora prosili,
By mogli ziarno odstawi do myna;
Kady z nich gow dawa i zaklina,
e mynarz sprytem ni si nie zdoa
Uszczkn p garnca. Tak prawic dokoa
W kocu wymogli na starocie zgod.
Obaj z pnocnych gdzie stron byli rodem,
Z dziury, co pono Strother nosi miano,
Jednego Olek, drugiego Ja zwano.
160
Olek ochoczo ziarno przygotowa

I szybko worek na konia wadowa.
Sami piechot, chwili nie mitrc,
Ruszyli; kady z mieczem i pawe.15
Jasiowi nie trza byo przewodnika:
Dopiero w mynie rozjuczy konika.
Jak si masz? Olek pozdrowi Szymona.
Jak si nadobna crka ma i ona?
Ach, Olek! Witaj! rzek Szymek zdziwiony.
I Ja tu? Co was przywiodo w te strony?
170
A Ja do Szymka: Zaradno w potrzebie;

Kto nie ma sugi, obsuy sam siebie
Albo jest durniem, takie klerkw sowa.16
Nasz wodarz ledwo zipie, bo mu gowa
Pka od blu zba trzonowego.
Ziarno przywiozem z Olkiem, mym koleg.
Mk z powrotem zaraz odwozimy.
Zmiel, jeno szybko, wielce ci prosimy.
,,Zrobi si odrzek jak prosicie o to.
A kiedy bd zajty robot,
15
16
w. 163: z mieczem i pawe pawa tarcza. W obrbie uniwersytetu noszenie broni nie byo akom
dozwolone.
w. 172: takie klerkw sowa to jest uczonych (humanistw). W konkursie przebiegoci spryciarze
wyksztaceni maj wzi gr nad oszustem wytrawnym, ale nieuczonym, ktremu do wzbogacenia si
edukacja nie bya potrzebna i ktry uczono ma w pogardzie.
145
Geffrey Chaucer
180
Co wy poczniecie? Dalibg, ja stan

Przy koszu myskim odpowiedzia Janek.
,,Nigdym nie widzia, jak ziarno wlatuje,
Gdy tam i nazad koszyk podryguje.
Jako yw, Janku krzykn na to Olek.
Ja w takim razie popatrz na dole,
Jak potem mka wpada do koryta.
Och, krotochwila bdzie znakomita!
Jestemy w jednym podobni do siebie:
Ze mnie tak kiepski mynarz, jak i z ciebie.
190
A Szymek w duchu kpi z ich naiwnoci,

Mwic do siebie: Daremne chytroci!
Sdz, e czek ich aden nie oszuka,
Dla mnie zamydli im oczy nie sztuka,
Cho obaj tacy w filozofii kuci,
e mnie kunsztownie chc obaamuci;
Tym wicej mki dla siebie zagarn,
Zamiast niej gupcom dam otrby marne.
Czek najuczeszy nie najmdrszy przecie,
Jak wilk raz klaczy powiedzia w sekrecie.
200
Uczono to chwast, niczym w zbou wyka.

I upatrzywszy chwil drzwi odmyka,
Na dwr wychodzi nie zauwaony
I tam rozglda si na wszystkie strony,
By znale konia, a ten uwizany
By do gazi zielonej altany.
Mynarz do podszed i uzd od pyska
Spiesznie odwiza, a ko na bagniska,17
Na ktrych stado klaczy harcowao,
Z kopyta pogna, rc, ile si stao.
210
Powrci mynarz, nie rzek ani sowa,

Lecz zacz swoje i z gomi artowa.
17
w. 207: bagniska Cambridge pooone jest na obszarze dawnych trzsawisk (lenland), dzi osuszonych i
zmeliorowanych.
146
Geffrey Chaucer
Niebawem piknie zme cae ich zboe,

Wysypa mk i zawiza w worze.
Jasio wychodzi, konia ani ladu,
Wic si rozkrzycza: Na ratunek! Biada!
O rany, Olek! Ko przepad! Hej, ruszaj!
Wyae z myna! Czowieku, pd! Kusa!
Kasztan rektora zgin! Utrapienie!
I tak od razu poszy w zapomnienie
220
Mka i zboe, wszystkie ostronoci.

Ko? Dokd zemkn? Olek si rozzoci.
Co tchu przybiega w podskokach maonka,
Woajc: Ko wasz na bagnach si bka,
Do dzikich klaczy jak szalony zmyka,
Trza byo lepiej uwiza konika.
Niezdarne apy kramu narobiy!
Prawda Ja przyzna Olek, jak Bg miy!
Odpasz miecz chyo! Juem mj odpasa,
Teraz jak ania lekko bd hasa.
230
Przebg! Tak acno nie prynie nam obu!

Gamoniu, banie! A do diaska z tob!
Czemue konia nie zamkn w stodole?
Durni szkolarze dwaj, Jasiek i Olek,
Co si pognali na bagniste ki.
Mynarz odsypa p garnca z ich mki
I zaraz placek kaza upiec onie.
Strach ich ogupi do cna rzecze do niej.
,,Ot, mynarz-prostak szkolarzy oszuka,
Na nic si nie zda caa ich nauka.
240
Patrz, jak igraj! Niech si bawi dziatwa!

Pochwyci konia sztuka to nieatwa.
Uczeni durnie pdzili zziajani,
Krzyczc: Stj, ap, stj, hej tu, dalej, za nim!
Ty sta i gwizdaj, a ja go pochwyc!
Sowem: mrok cakiem zaleg okolic,
147
Geffrey Chaucer
A oni jeszcze nie schwytali konia,

Bo szybciej od nich umyka po boniach,
A da si uj do rowu wpdzony.
Rzsistym deszczem zlany, wymczony
250
Szed gupi Janek, za nim wlk si Olek:

Obym nie rodzi si na tak dol!
Ju nas okradli. Teraz pomiewisko
Czeka nas jeno i durniw przezwisko.
Rektor, koledzy, bd z nas pokpiwa.
Mynarz ten gr! Dolo aoliwa!
Tak brzmiay smutno zawodzenia Janka,
Gdy szed do myna prowadzc kasztanka.
Mynarz si butnie rozpar przy ognisku;
Ciemno ju byo, do domu nieblisko,
260
Przeto, Boskiego wzywajc imienia,

Prosi go Olek, aeby schronienia
Udzieli obu druhom za opat.
Mynarz odrzecze: Podziel si chat.
Uczonym gowom ciasnota nie wadzi;
Dysput przestrze umiecie rozsadzi
I stp dwadziecia rozwin na mil.
No c? Czy miejsca nie starczy wam tyle?
Wy tak w gadaniu dobrze wyszkoleni
Sprobjcie sobie nadrobi przestrzeni.
270
Szymonie drogi! Janek mu odrzecze.

Widzi to wity Kutbert ja nie przecz,18
e czek dowcipny i zgrabna twa mowa.
Ludziska prawi: Trza si kontentowa
Tym, co ci dadz, gdy pustka w zanadrzu.
Lecz nade wszystko, drogi gospodarzu,
Co do zjedzenia i picia prosimy.
18
w. 271: Widzi to wity Kutbert biskup z Lindisfarne, zmar w roku 686 A wity Kutbertus czowiek by
wymowny, tak e wszyscy jawnie mu swoje grzechy i zoci powiadali, mniemajc, aby wszystkie myli ich
widzia (Skarga, ywoty witych).
148
Geffrey Chaucer
Za wszystko ywym groszem zapacimy.

Sok do pustej nie przyleci doni;19
Patrz, jest czym paci! Srebro w kiesce dzwoni.
280
Po chleb i piwo mynarz dla szkolarzy

Wyprawi crk, a sam g usmay.
Konia uwiza z wielk starannoci,
W izbie onic przygotowa gociom,
(Od jego wasnej dziesi stp j dzieli)
I zasa piknie, nie szczdzc pocieli.
W izbie tej byo i crki posanie
Tu cakiem blisko przy goci tapczanie.
Lepszych si wygd zapewni nie dao,
Istotnie bowiem miejsca byo mao.
290
Niebawem wszyscy zasiedli do stou,

Jedli, gwarzyli, krzepic si pospou.
I popijali ale o wielkiej mocy,
Wstali od stou zasi o pnocy.
Mynarz tak dobrze pa sobie zala,
I z zamroczenia gba mu zbielaa,
Czkawk mia, dreszcze, chryp, nosem smarka,
Wlaz wic do ka, a za nim mynarka.
Jak pocha sjka tak si weselia,
Bo szczodrze piwem gardzioko skropia,
300
A dosuna do ka koysk,20
By nad dzieciciem w nocy czuwa z bliska.
Gdy w dzbanie piwa nie zostaa krztyna,
Na swoje oe spa posza dziewczyna.
W innym leg Olek i Ja obok niego.
Nie trzeba byo ziela nasennego.
Mynarz, e dobrze naopa si piwska,
Przez sen nie gorzej parska od koniska,
Nie mylc baczy w kierunku ogona.
19
20
w. 278: Sok do pustej nie przyleci doni zwrot przysowiowy.

w. 300: A dosuna do ka koysk szczeg z Dekamerona, dla akcji wzowy.
149
Geffrey Chaucer
Do wtru basem przygrywaa ona;

310
Na dwie j staje sysze mona byo.

I dziewka tako chrapaa, a mio.
A Olek syszc muzyk w komnacie
Potrci Janka i rzek: Spisz, kamracie?
Gdzie takie pienia zgodne sysze mona?
Zali nie cudna ta ich pie nabona?
Bodaj w nich trzasn grom z nieba jasnego!
Czy sysza kiedy kto co podobnego?
Nie bd mieli z onej mki chleba!
Nocy nie przepi. Martwi si nie trzeba;
320
Fortuna sprzyja i traf si nadarza.

Dalibg, dziewk obapi mynarza.
Rekompensat prawo przewiduje,21
Jasiu, to prawo tobie zacytuj:
Jeli kto dozna krzywd, to w zamian za nie
Suszne naley si odszkodowanie.
Mki nam skradli. Czy nie mamy straty?
I same dzisiaj jeno tarapaty?
Czemu gdy tego nie mog naprawi,
Miabym si innej korzyci pozbawi?
330
To ju nie moe, przebg, by inaczej.

A Ja Olkowi: Zastanw si raczej.
Mynarz czek grony, zapalczywa gowa;
Jeli si ocknie, gotw pomiarkowa
I nam uczyni co grubijaskiego.
,,A ja za much mam osika tego!
Odpali Olek i zerwa si krewko,
I w mgnieniu oka lea razem z dziewk.
A ta pic twardo na wznak spoczywaa.
Kiedy spostrzega, jako si rzecz miaa,
21
w. 322: Rekompensat prawo przewiduje prawdopodobnie aluzja do maksymy, zanotowanej marginalnie

na jednym z manuskryptw: Qui in uno gravatur, in alio debet relevari (kto na jednym poniesie szkod, na
czym innym ma by odszkodowany).
150
Geffrey Chaucer
340
Za pno byo krzycze przeraliwie,

W takiej ju cisej byli komitywie.
Poigraj, Olku! Ja si Jankiem zajm.
Janek bez ruchu z pi minut przynajmniej
Lea zgryziony, okrutnie aosny,
I jeno szepta: Jaki figiel sprony!
A ja c jestem? Ot, osie skoczony!
Druh mj za krzywd zacnie nagrodzony,
Sprytnie potrzebie swojej pofolgowa,
Obapia dziewk, bo zaryzykowa.
350
A ja tu le jak wr z otrbami
Gdy rzecz rozejdzie si midzy druhami,
Za durnia wezm mnie i lich dusz.
Dalibg, wstan i odwanie rusz!
Ludziska mwi: Smiakom si powodzi!
Zrywa si Janek, przez izb przechodzi,
Ostronie siga, gdzie koyska stoi,
I cicho stawia j przy ku swoim.
Wkrtce chrapanie mynarki ucicho,
Wysza, by odda uryn, lecz rycho22
360
Wraca z powrotem, idzie na swe oe,

Szuka koyski i znale nie moe.
Biada mi rzecze a tom si zgapia,
Pewniem do oa szkolarzy trafia.
Benedicite! Okropna pomyka!
Wic znw na olep bdzi krokw kilka,
A rk w mroku kolebki dotyka;
Macajc dalej krawd napotyka,
Ufna, e wreszcie spocznie w ku swoim,
Kolebka bowiem w nogach jego stoi;
370
22
e nic rozrni nie moe w ciemnicy,
w. 359: Wysza, by odda uryn u Boccaccia za dlatego, e kot co przewrci w sieni. Takie uzasadnienia
fizjologiczne s rysem swoistym realizmu Chaucerowskiego, nie s jednak czczym ornamentem, lecz w
ramach kompozycji maj znaczenie strukturalne, por. Opowie Mynarza wiersz 694.
151
Geffrey Chaucer
Rano si wsuwa do aka onicy

I aby zasn, bez ruchu spoczywa.
Po krtkiej chwili Janek si podrywa
I kobiecin okrutnie przyciska.
Dawno takiego nie miaa igrzyska!
Pcha, jak szalony, gboko i z si.
Obaj szkolarze czas spdzili mio,
Dopki trzeci kur pia nie rozpocz.23
Olek zmczony wielce, bo ochoczo
380
Przez nock ca trudzi si robot,

Szepn nad ranem: Marysiu, pieszczoto,
Dnieje ju. egnaj, lecz przysigam tobie,
ie na zawsze w kadej ycia dobie
Jam jest twj Olek, scholar najwierniejszy.
A ona: Bd zdrw, gaszku najmilejszy!
Lecz zanim pjdziesz, chc ci co powiedzie:
Gdy bdziesz wraca drog, ktra wiedzie
Tu obok myna, wejd, tam zostawiony
Znajdziesz za drzwiami placek upieczony
390
Z twej wasnej mki; ja p garnca z wora

Pomogam ojcu ukra wanie wczora.
O miy gaszku, niech ci Bg zachowa!
I zapakaa koczc one sowa.
Zerwa si Olek i rzek sobie w duchu:
Nim si rozjani, musz lec przy druhu.
Idc za, zmaca kolebk po chwili.
Dalibg rzecze a tom si pomyli.
Otumanio mnie mocne hutanie
I nawet nie wiem, gdzie moje posianie.
400
Oto kolebka jasno wic wynika,

e tu pi mynarz i jego podwika.
Licho go dalej pchno i poczapa
23
w. 378: Dopki trzeci kur pia nie rozpocz wedle rda z epoki (Tusser, Husbandrye) koguty piej o
pnocy, o trzeciej rano i na godzin przed witem. Por. Robinson, kom. do Op. Mynarza, w. 3655.
152
Geffrey Chaucer
Prosto do ka, w ktrym mynarz chrapa.

Z myl o swoim kompanie szklarzu
Wlizn si w oe i leg przy mynarzu.
Za kark go obj i szepn do ucha:
Zbud si, ty wiski ryju! Janek, suchaj:
Wesoe w nocy miaem uywanie.
Widzi to wity Jakub, e nie kami;24
410
W tym krtkim czasie tak si uwinem,

e mynarzwn trzy razy dziobnem,
Gdy ty warowa tu, jak tchrz, ze strachu.
,,Co? warkn mynarz. Ty zdradziecki gachu!
Szkolarzu pody! Zdrajco! A trzy razy?
Kt by dopuci si takiej obrazy?
Zhabi mia dziewk z rodu tak wietnego?
Zatuk otra, na Boga miego!
Wciekoci dyszc, Olka za krta szarpn,
I znw pochwyci, by w nie odsapn,
420
I w nos mu pici wymierzy cios wcieky,

A na pier z nosa strugi krwi pocieky.
Gby i nosy majc przetrcone
Tak si tarzali, jakoby skbione
Dwa wieprze w worku, to si podrywajc,
To na podog znw razem padajc.
Mynarz potknwszy si nagle o kamie
Run i on przygnit niespodzianie.25
Pocha niewiasta, e igraa z Jankiem
Prawie noc ca, twardo spaa rankiem.
430
O gupiej zwadzie pojcia nie miaa

I nie ockna si, a w eb dostaa.
24
25
w. 409: wity Jakub y okoo roku 480. Chaucer subtelnie dobiera personel witych w zwizku z
perypetiami fabuy. w. Jakub by pustelnikiem, ktry nie opar si pokusie grzechu zmysowego. Jako
wielka ywota jego przeszego witobliwo, tak te szkaradniejszy nastpi upadek Bdc sam na sam z
ona pann, pobudk cielesn od czarta zapalony, na myli nieczyste przyzwoli i ze chuci swe wypeni,
on, ktry si od spronoci cielesnej bronic rk w ogniu straci wola. (Skarga, ywoty witych).
w, 418427: kocowa bjka jest samodzielnym pomysem Chaucera, komplikacj potrzebn do tego, eby
wyraziciej wystpi mora ostateczny.
153
Geffrey Chaucer
,,O krzyu z Bromeholm dopom w potrzebie!26

In manus tuas, Boe, wzywam Ciebie!
Ocknij si, Szymku! Bies przygnit mnie! Konam!
Na gowie usiad i przywar do ona!
Och, ledwie yj! Ty ratuj, Szymonie,
Bo ci si tuk szkolarze nicponie!
Na to si Janek duej nie ociga,
Skoczy, na olep zacz szuka drga.
440
Mynarka tako z ka si porwaa,

A e od Jasia lepiej izb znaa,
Zmacaa kostur przy cianie stojcy.
Przez szpar w cianie wpad promyczek drcy
Blasku ksiyca, a w onej powiacie
Zamajaczyy walczce postacie,
Ale kto walczy, z kim, nie rozpoznaa.
W oczach utkwio co jak plama biaa,
A gdy wzrok w plam wytya mocno,
Zgada, e szkolarz nosi myck nocn.
450
Drg dzierc w rku zacza si skrada,

Aby Olkowi potny cios zada,
I wymierzya w mynarza ysin.
Jak koda run krzyczc: Rety, gin!
Na kwane jabko szkolarze go zbili
I jak si zwali, tak go zostawili.
Rycho do drogi si przygotowali.
Ruszyli; konia i mk zabrali
I wzili placek w mynie zostawiony,
Z mki p garnca smacznie upieczony.
460
26
Tyle oberwa w mynarz pyszaek:

w. 432: O krzyu z Bromeholm! uznany za relikwi szcztek krzya przywieziony zosta ze wschodu do
Norfolk w roku 1223. Okrzyk pobony z lokalizacj geograficzn naley do oglnej chrzecijaskokatolickiej tradycji. Zupenie w duchu Chaucerowskim brzmi na przykad dwuwiersz Syrokomli (Urodzony
Jan Dborg):
Dziki Ci, Matko wita z Poczajowa!
Dziki, cudowny boromelski Chryste!
154
Geffrey Chaucer
Za darmo zboe zme scholarom cae,

Jasiek i Olek za sut wieczerz
Monet cigw odpacili szczerze
Tudzie obapk i crki, i ony.
Tak oszust mynarz zosta nagrodzony.
I sens wszystkiego, jak w przysowiu znanym:
Oszust sam w kocu bdzie oszukanym.27
Zo bowiem zbierze czowiek zo siejcy.
Niech w majestacie Bg zasiadajcy
470
Czuwa nad kadym z was, wielkim czy maym.

Ja mynarzowi zasi dug oddaem.
27
w. 467: Oszust sam w kocu bdzie oszukanym: A gylour shal hymself bigyled be Wyranie
sformuowany fundamentalny mora opowieci i zarazem jeden z najwybitniejszych w ogle motyww
struktury redniowieczno-renesansowej komedii epickiej i dramatycznej. Por. na przykad francusk Fars o
mistrzu Patelinie i arcydzieo komediowe Ben Jonsona Yolpone, a take komedie Szekspira: Miarka za
miark i Wszystko dobre, co si dobrze koczy.
155
OPOWIE DAMY Z BATH
Geffrey Chaucer
PROLOG DO OPOWIECI DAMY Z BATH 1
Choby mdroci nie byo ksikowej,2

Ju dowiadczenie samo biaogowy
Mnie daje prawo o maeskiej doli
Mwi, bo dziki Najwyszego woli,
Od kiedym wiosen dwanacie skoczya,
U wrt kocielnych picium zalubia.3
Wszak tylu chciao, bym ich bya on,
Kady z nich nadto znaczn by person.4
Ale niedawno kto mi tak dowodzi,
10
I skoro Chrystus na gody nie chodzi,

Z wyjtkiem jednym w Galilejskiej Kanie,
Onym przykadem da mi przykazanie,
I jeno winnam jednemu lubowa.
Zwacie, suchajc, jakie ostre sowa
Dokadniejsze okrelenie pozycji spoecznej Damy z Bath natrafia na trudnoci. Do trudno wyobrazi
sobie, w jaki sposb mieszczka zdoby moga tak znaczny zasb wiedzy klerkowskiej i takie horyzonty
umysowe, poszerzone nadto wielce kosztownymi podrami, nie okolicznociowymi bynajmniej, lecz
podejmowanymi z amatorstwa. Nie jest te jasne, jak dalece obszerne jej przemwienie ma by wyrazem
intencji satyrycznej Chaucera, natomiast oglna rola Damy w poemacie nie budzi wtpliwoci.
Autobiograficzny prolog uwyrania do maksimum ten kult si ywotnych, ktrych obudzony ferwor sawia
introdukcja wiosenna otwierajca poemat. Tworzc prolog Chaucer wykorzysta wiele rde, lecz cao
uksztatowa oryginalnie. Genezy pomysu szuka naley przypuszczalnie w przemwieniu Geniusza (z
Romansu o ry) o potrzebie rozmnaania si rodu ludzkiego. Mnstwa motyww i oglnego wzoru
dostarczyy poza tym autobiograficzne wyznania Starej z tego poematu. Oprcz zapoycze szczegowych
z Romansu niejedno wzi Chaucer take z poematu Miroir de Mariage francuskiego poety Eustachego
Deschamps, a wicej jeszcze przej z Listu przeciw Jovinianowi w. Hieronima, co bynajmniej listy rde
nie wyczerpuje.
w. 1. Choby mdroci nie byo ksikowej szacunek dla mdroci ksikowej wsplny jest Chaucerowi,
Damie z Bath i caej epoce. aciskie dzieko Ryszarda de Bury (12811345) Filobiblon, Czyli o mioci do
ksig przeoy na jzyk polski Jan Kasprowicz.
w. 6: U wrt kocielnych zapewne aluzja do tumu wiadkw, w ktry czasem nad gowami wychodzcych
z kocioa nowoecw rzucano drobne monety.
w. 8: Kady z nich nadto znaczn by person informacja oglnikowa. Z dalszej autobiografii wynika, e
mowie Damy byli to przewanie zamoni mieszczanie, posiadajcy domy i ziemi na wasno.
157
Geffrey Chaucer
Tako Pan Jezus, Bg i Syn Czowieczy,5

Samarytance rzek w podobnej rzeczy
(Co u witego Jana zapisane):
Bo piciu mw miaa da przygan.
A ten, ktrego teraz masz, nie mem
20
Jest twoim. Czyli rozumem dosiem,

Co te dokadnie znaczy Jego zdanie?6
Ja bowiem nie wiem i stawiam pytanie:
Czemu w pity, ten sam wymieniony,
Nie by maonkiem biaogowy onej?
Do ilu mw przeto prawo miaa,
Bom jeszcze dotd nigdy nie syszaa
Co do tej liczby definicji cisej,
Jeno dysputy i rne domysy.7
Lecz za to dobrze potrafi wyoy,
30
I Bg przykaza ludziom si rozmnoy.8

Ten zacny nakaz dobrze ja pojmuj.
Wiem, i mowi tako nakazuje
Bg rzuci ojca i matk kochan
I pj za swoj maonk wybran,
Lecz co do liczby nie rzek On ni sowa.
Ni o bigamii nie bya tam mowa,
Ni oktogamii. Wic czemu u ludzi9
Ilo maonkw oburzenie budzi?
Wiecie, jak byo z krlem Salomonem?
w. 1215: Skoro bowiem Chrystus raz poszed na gody, okaza, e raz naley zawiera zwizek
maeski (w. Hieronim, Adv. Jovin. Listy XLIX).
w. 21: Co te dokadnie znaczy jego zdanie. Dama, jak wyszkolony filolog, rozumie trudnoci wykadni
znaczeniowej niektrych tekstw. Obok swady intelektualnej cechuje j ostrono wywodu, w tej czci
naukowej przemwienia.
w. 2628: Czytelnikowi dzisiejszemu Dama wydaje si osob o znacznym wyrobieniu intelektualnym. To
byo take wraenie naczelne, jakie odnieli suchacze ptnicy: nie prostactwo, ale uczono. Patrz Prolog do
opowieci Kwestarza.
w. 2930: Lecz za to dobrze potrafi wyoy, I Bg przykaza ludziom si rozmnoy w tym wykadzie
Dama podejmuje ide propagowan przez Geniusza z Romansu o ry, nie pjdzie jednak tropem jego myli,
lecz rzecz rozwinie inaczej.
w. 3637: bigamia u kanonistw redniowiecznych termin na okrelenie drugiego maestwa po
rozwizaniu pierwszego przez mier lub uniewanienie. Analogicznie oktogamia. Dama przeya
wszystkich swoich piciu mw. Idea rozwodu w klimacie kulturalnym owych czasw nie istnieje.
158
Geffrey Chaucer
40
Wszak krl w mdry niejedn mia on.

Gdyby Bg zwoli mnie chocia w poowie
Tak jako jemu pokrzepi swe zdrowie!
Tyle maonek Boski dar prawdziwy!
Ktry m teraz taki jest szczliwy!
Ile to razy, Bogu to wiadomo,
W nocy polubnej z kad swoj on
w krl szlachetny mia chwil radoci;
Myl, e nie brak byo mu jurnoci.
Dzikuj Bogu, em cho piciu miaa
50
I co najlepsze z kadegom wybraa,

Krzep z ywota i z trzosu monety.
Wszak kada szkoa inne ma zalety,
W rnych trza szkoach nabywa mdroci,
U rnych mistrzw uczy si biegoci,
Chcc doskonale posi kad sztuk.
U piciu mw zdobyam nauk
I na szstego bierze mnie ochota,
W czystoci bowiem nie chc wie ywota.
Kiedy ju m mj poszed z tego wiata,
60
Niech jaki chrzejan za mnie si wyswata;

Wszak rzek aposto, em wolna i moe
Kto chce za on wzi mnie w Imi Boe.
Maestwo, mwi, nie jest grzechem wcale,
Lepsze maestwo ni gorze w upale.
Nie dbam, i ludzie ostrz swe jzyki
Na zym Lamechu, i mia dwie podwiki.10
Wiem, e Abraham, cho czek witobliwy,
I tako Jakub, cho wielce cnotliwy,
I m niejeden za cnot sawiony
70
Mia czsto wicej ni jeno dwie ony.

Czy kiedy w dawnych albo nowszych wiekach
Pan Bg przymusza jakiego czowieka,
10
w. 66: Lamech Mobjca, poj dwie ony. Genesis IV. 19.

159
Geffrey Chaucer
By nie mia ony? Odpowiedzcie na to!

Czy Bg dziewictwo nakazywa wiatu?
I wiem ja dobrze, i wycie czytali,
e gdy dziewictwo wity Pawe chwali,
Mwi, i to nie Paskie przykazanie,
Lecz radzi ludziom y w dziewiczym stanie.11
Rada nierwna jednak nakazowi.
80
Bg to zostawia naszemu sdowi,

Bo gdyby Pan Bg nakaza paniestwo,
Musiaby kade potpi maestwo,
A wtedy pytam, jako bez nasienia
Moe dziedzictwo wyrosn z plemienia?12
A Pawe nigdy przeciw rozkazowi
Swojego Pana nic nie postanowi.
Czysto, jak oszczep, zatknity u celu,
Chwyci go jeden, chocia biegnie wielu.13
Nie kady t nauk poj moe,
90
Pojm ci, ktrym dano z aski Boej.14

Wiem, e aposto dziewic pozosta,
Chcc, by mu kady w onej cnocie sprosta,
Lecz mimo tego, kiedy je wysawia,
Nie rozkazuje, a jeno namawia.
Tako zezwoli wedle mej ochoty
Polubi ma, wic nie ma sromoty
W maestwie ze mn, skoro m mj w grobie
I dwch maonkw nie trzymam przy sobie.
Gdy rzek, i dotkn le jest biaogowy,
100
O wasnym ou myla tymi sowy,

Pakuy bowiem do ognia przyoy
11
12
13
14
w. 78: W tej czci wywodu Dama na og wtruje argumentacji w. Hieronima: Nie nakada nam Aposto
kajdan ani nie zmusza by tym, czym nie chcemy, ale doradza, co szlachetne i przystojne. (Listy XLIX).
w. 8184: Por. Jeli pan nakaza dziewictwo, wygldaoby na to, i potpia maestwo i znosi posiew
ludzi, z ktrego i dziewictwo si rodzi (w. Hieronim. Listy XLIX).
w. 8788: Trawestacja wersetu Czy nie wiecie, i ci, co na stadionie biegaj, cho wszyscy biegn, jeden
tylko otrzymuje nagrod? (w. Pawe I Kor. IX. 24).
w. 8990: Por. w. Mateusz XIX. 11.
160
Geffrey Chaucer
Jest niebezpiecznie. Wiecie, jak wyoy

Myl apostoa: ot on paniestwo
Za doskonalsze mia nili maestwo,
W ktrym z natury wicej uomnoci,
Chyba e yj m z on w czystoci.
Lecz musz przyzna, ta cnota nie dla mnie,
Cho wstrzemiliwo przewysza bigami;
Komu to mie, niech zachowa czyste
110
Dusz i ciao. Nie chwal zaiste

Swojej kondycji, lecz u gospodarza
Nie samo zote naczynie si zdarza;15
S inne z drewna, bardzo dobre suki,
Do Boga wiod rozmaite drki.
Kademu czeku odmienne talenta,16
Takie-owakie moc przyznaa wita.
Dziewictwo stopniem jest doskonaoci
I wstrzemiliwo rwna pobonoci,
Lecz Chryst, najwiksza doskonao, przecie
120
Nie nakazuje kademu na wiecie,

By cae mienie odda biedaczynie
I naladowa Boga w kadym czynie.
On mwi do tych, co chc y w witoci,
Lecz jam daleka od doskonaoci,
Dla mnie najsodsze z ywota delicji,
Miody i frukta maeskiej onicy.
Powiedzcie, po c by Boa moc wita
Nadaa ludziom rodne instrumenta?
Po c ulepi Bg ludzk istot?
130
Czy bezcelow wykona robot?

Mwcie, czy jeno dla takiej przyczyny,
15
16
w. 111112: lecz u gospodarza, Nie samo zote naczynie si zdarza. Wiemy, i w domu wielkim s nie
tylko naczynia zote i srebrne, ale te drewniane i gliniane (w. Hieronim. Listy XLIX. 1 oraz w. Pawe II
Do Tym., 2. 20).
w. 115116: Kademu czeku odmienne talenta ale kady ma wasny dar od Boga, jeden tak, a drugi tak
(w. Pawe. I Kor. VII. 7).
161
Geffrey Chaucer
By czowiek mg si oczyci z uryny,

Bg te czoneczki da, czy dla rnicy,
eby rozpozna samca od samicy?
Czy jeno takie dacie wyjanienie?
Lecz co innego mwi dowiadczenie.
aden uczony bowiem nie zaprzeczy,
I dla dwch przyczyn Bg da one rzeczy.
I dla uytku, i dla rozmnoenia,
140
wic nie ma grzechu w czynnoci podzenia.

I czemu w ksigach one sowa stoj,
I onie winien m powinno swoj?
A czym spacana byaby maonka
Jak nie z pomoc poczciwego czonka?
Wic twr w dany jest dla oczyszczenia
Czeka z uryny, jak i dla podzenia.
Lecz ja nie twierdz, i kada persona,
Ktra w w czonek jest wyposaona,
Ma go uywa jeno do podzenia,
150
A na dziewictwo nie dawa baczenia,

Chrystus dziewic by, cho z ksztatu mem,
I wielu witych, jak myl dosiem,
yo od wiata pocztku w czystoci.
Przeto do dziewic nie mam adnej zoci,
Niech one bd jako koacz pszenny,
A my niewiasty jako chleb jczmienny.
Jczmiennym chlebem, jak Marek zaznaczy,
Pan Jezus ludzi tysice uraczy.17
Czym Bg mnie stworzy, chc pozosta zawdy.
160
Cennym klejnotem nie jestem doprawdy

I w instrument niewiastom wrodzony
Chc wykorzysta swoim prawem ony
17
w. 155158: Porwnanie pochodzce od w. Hieronima (Listy XLIX. 14). A dodaem nazywajc

dziewictwo pszenic, maestwo jczmieniem, a rozpust gnojem bydlcym Cytat ewangeliczny bez
elementu porwnania (i nie ze w. Marka, lecz ze w. Jana VI. 9).
162
Geffrey Chaucer
Tak, jak Bg szczodrze zesa mi go w darze.

Jeelim skpa, niech Bg mnie ukarze.
Jam maonkowi zawdy suy skora,
Gdy dug chce spaci z rana czy z wieczora,
Ale przyznaj: nie jeno dunika
Pragn mie w mu, lecz i niewolnika.
I jako ona tak go w utrapieniach
170
Cielesnych trzyma, by nie mia wytchnienia.

Zawdy utrzymam t wadz przyjemn
Nad swoim mem, a nie on nade mn!
Takie mi prawo aposto przekaza.18
Jeszcze do tego mom naszym kaza
Miowa ony swoje jak najwicej.
A ja stosowa lubi t sentencj.
Wtem powie Damy zostaa przerwana.
Pani, na Boga i witego Jana,
Pikne kazanie pani nam tu gada,19
180
Miaem si eni, o biada mi, biada!

Krzykn Przekupie odpustw strapiony.
Chyba w tym roku zaniecham ju ony.
Po c tak srogo za one rozkosze
Trapi swe ciao? Czekaj wapan, prosz
Rzeka mu powie dopiero si zacznie,
Z innej beczuki cmokniesz potem smacznie
Trunku od alu nieco ostrzejszego;20
Wic, gdy o plagach stanu maeskiego
Za chwil bd ci opowiadaa,
190
Bom w swoim yciu dobrze go poznaa,

Lecz w roli bicza, nie cichej owieczki,
18
19
20
w. 173: Takie mi prawo aposto przekaza poowa prawdy. ona nie ma w mocy ciaa swojego, ale m.
Tak samo i m nie ma w mocy ciaa swego, ale ona (w. Pawe I Kor. VII. 4). Dama powouje si tylko na
to drugie zdanie, niewtpliwie troch figlarnie, poniewa wikszo obecnych zapewne miaa w pamici i
zdanie poprzednie.
w. 179: Pikne kazanie pani nam tu gada Przekupie, suga kocielny, fachowo i nieironicznie to oceni.
Na obecnych zrobia przede wszystkim wraenie solidna uczono wywodu, dobrze popartego autorytetami.
Odwrotnie za ni Dama, Przekupie czuje si przeraony myl o rozmiarze obowizkw maeskich.
w. 186187: Dama poruszy nowy temat: tyranii maeskiej.
163
Geffrey Chaucer
Zwa, czy chcesz trunek sczy z onej beczki,

Ktr otworz. Ostrzec nie zawadzi.
Z dziesi przykadw utocz z tej kadzi.
Ten, kto odrzuca innych dowiadczenie,
Posuy innym jako ostrzeenie.
Tak Ptolemeusz pisze w Almagicie,
Skd one sowa wziam oczywicie.21
Pani, chc prosi, skorocie zaczli
200
Rzek jej Przekupie abycie zechcieli

Swym dowiadczeniem pouczy modego,
W opowiadaniu nie szczdzc niczego.
A ona na to: Chtnie was zabawi,
Jeli w ten sposb wam przyjemno sprawi,
Lecz przedtem prosz, by kompania caa
Ju teraz do mnie urazy nie miaa,
O krotochwili bowiem jeno myl,
Kiedy z fantazji ona powie kryl.
A wic, panowie, powie si zaczyna.22
210
Obym nie pia ni piwa, ni wina,

Jeeli skami chocia w jednym sowie!
Trzej byli dobrzy, a dwaj li mowie.
Trzej dobrzy, starzy i znacznego mienia,
Z trudem dotrzyma mogli przyrzeczenia,23
Ktre zawiera maeska umowa.
Wszak rozumiecie, dalibg, me sowa!
A Bg mi wiadkiem, i miej si gono,
Ilekro wspomn harwk aosn,
Jak niekiedy w nocy im sprawiaam,
220
I nic, na honor, z niej nie korzystaam.

Ale mi za to dawali z ochot
21
22
23
w. 197198: Almagist dzieo matematyczno-astronomiczne Ptolemeusza. Sentencja ta znajduje si nie w

Almagicie, ale w zbiorze aforyzmw dodanych pniej do wyda tego dziea. Por. Robinson, nota do
Prologu Damy, w. 180.
w. 209: powie si zaczyna na razie tylko szkic autobiograficzny.
w. 211214: Od wywodu odpowiedzialnego, zbudowanego na autorytetach, Dama przejdzie do wynurze
swobodnych, osobistych i zabarwionych intencj krotochwiln (lor to pleye).
164
Geffrey Chaucer
Swoje bogactwa, klejnoty i zoto.

Nie dokadaam adnego starunku,
By zyska mio lub nieco szacunku
Okaza starcom, Bg mi bowiem wiadkiem,
e ich mioci miaam pod dostatkiem,
Przeto jej sobie nie ceniam wcale.
Mdre niewiasty zabiegaj stale
O mio mw, gdy oni jej broni,
230
Lecz ja trzymaam starcw wprawn doni.

I skoro oni na moje skinienie
Mnie darowali ca swoj ziemi,24
Jakiej korzyci albo przyjemnoci
Mogabym dozna, czynic im grzecznoci?
Tak im kazaam ora z caej mocy,
I jeno ,,ojej wzdychali po nocy.
aden nie zosta z nich obdarowany
Boczkiem wdzonym z wieprzy hodowanych25
W Essex i Dunmowe, gdy jako wadczyni
240
Wedle praw wasnych jam rzdzia nimi.

Kady z nich rad by z piknego podarku,
Jaki dla ony mg przywie z jarmarku,
By w sidmym niebie, kiedym bya mia,
Bo bezlitonie kadegom karcia.
Zwacie, jakimi przemawiaam sowy;
Wy mnie pojmiecie, mdre biaogowy.
Czycie tak, wszystkie, a m racj przyzna
Bo dwakro sprytniej, ni kady mczyzna,
Kada niewiasta przysiga i kamie.
250
Ucz te, ktre maj inne zdanie,

Bo wie, w czym korzy, mdra biaogowa.
I wmwi w ma, i koz jest krowa.
24
25
w. 232: Mnie darowali ca swoj ziemie zapewne w pobliu miasta lub w miecie.
w. 237238: Boczki wdzone byy zwyczajowym darem, jaki w Dunmow (w hrabstwie Essex) skadano w
darze dla pary maonkw, ktrzy w cigu roku najzgodniej ze sob yli.
165
Geffrey Chaucer
Dziewk suebn pozwawszy na wiadka.

Suchajcie, jak ja gadam w tych wypadkach.
Panie staruchu, taki wystrojony?
Skd ta wesoo u ssiada ony?
Na kadym kroku czynisz jej honory.
Ja siedz w domu, uboga w ubiory.
Dlaczego cigle u ssiada bywasz?
260
Czy zakochany? Ona urodziwa?

Co, znowu szepczesz do suebnej dziewki,
Benedicite! rozpustniku krewki?
A kiedy ja mam kum albo kmotra,
Jak piekielnego traktujesz mnie otra,
Gdy dla pogwarki wejd w czyje ciany,
A ty powracasz jako mysz pijany,26
Prawic kazania. A ide do czarta!
Mwisz: Nieszczcie, gdy dziewka niewarta
Wikszych wydatkw, ni wniosa dochodu,
270
A gdy bogata i zacnego rodu,

Mwisz, i znosi jej dum szalestwem,
Jej melankolia, kaprysy mczestwem,27
A gdy jest pikna, przyganiasz dziewicy,
I j posid wszyscy rozpustnicy,
Bo nawet w cnocie nie znajdzie obrony,
Gdy j oblega bd z kadej strony.
Mwisz e jedni ceni w nas majtno,
A inni piewu, plsw umiejtno,
Inni zalotno, inni rodowody,
280
A s i tacy, co pragn urody,

Lub maa rczka jest ich podaniem.
Do diaba z twoim przewrotnym gadaniem!
26
27
w. 266: Jako mysz pijany: as dronken as a mous tu jak i gdzie indziej zachowano w przekadzie
egzotyczno zwrotw przysowiowych.
w. 272: melankolia jeden z najpospolitszych terminw psychologu i psychopatologii w redniowieczu i
renesansie. Czasem termin melancholia oznacza wszystko to, co dzi nazwalibymy psychopatologi (jak w
traktacie R. Burtona Anatomy of Melancholy, 1623), czasem miewa znaczenie bardziej specjalne. Tu po
prostu humory, fochy.
166
Geffrey Chaucer
Najwarowniejsze, mwisz, run ciany,

Gdy stale zewszd zamek oblegany.
Mwisz o dziewce, skoro obrzydliwa,
I na kadego mczyzn jest chciwa,
Jak spaniel skaczc, asi si do wielu,
Dopki wreszcie nie osignie celu,
Bo i g szara na wodach jeziora
290
Gdy kocu przywabi jakiego gsiora.

I mwisz jeszcze, i to los okrutny
Trzyma niewiast, ktrej nikt nie chutny.
Mwisz, ajdaku, ony nie potrzeba
Mdrym mczyznom, ktrzy pragn nieba;
Tak prawisz, otrze, idc do onicy.
Oby ci piorun, ogie byskawicy
Ukrci kark twj stary, pomarszczony!
I mwisz: Poar i sprchniae domy,
Tako ze baby wci skore do sprzeczki,
300
Zmuszaj mw swoich do ucieczki.

Benedicite! Jakowe przykroci
Przywodz starca do takiej wciekoci?
Mwisz: Niewiasty ukrywaj skrztnie
Wady do lubu, a potem je chtnie
Wnet ukazuj, wiedmy przysowiowe!
Mwisz, i konia, osa, psa i krow
Mona wybada, gdy si je kupuje,
Tako i dzbany, misy si prbuje,
yki i zydle, i kady sprawunek,
310
Garnki, ubiory, domowy rynsztunek.28

Jedna niewiasta nie podlega prbie
Przed swoim lubem, a jeno po lubie.
Wtedy dopiero, twierdzisz, otrze stary,
Mowi wszystkie ukae przywary.
28
w. 306310: Interesujca lista towarw, ktre w miecie atwo byo kupi.
167
Geffrey Chaucer
I mwisz jeszcze, i ja fochy stroj,

Skoro nie wielbisz wci urody mojej
I w me oblicze nie jeste wpatrzony,
I pikn pani nie zowiesz swej ony,
I nie wydajesz biesiady bogatej
320
W dzie mych urodzin i nowej mi szaty

Piknej nie sprawisz i grzecznymi sowy
Nie uszanujesz mojej pokojowej
I mej piastunki, ojcw i krewniakw.29
Tak esz, garstw beczko, zgrzybiay ajdaku!
A twj czeladnik w niepokj ci wtrca,
Przeto, i loki jego w blaskach soca
Tak lni jak zoto i e na spacerze
Jak prawy giermek tak suy mi szczerze.
Wic podejrzenie obudzi on w tobie,
330
Faszywe, wierz mi, bo chociaby w grobie

Spocz i jutro, nie bd mu rada.
Czemu tak skrztnie, jeno prawd gadaj,
Ukrywasz klucze od szkatuy swojej,
W ktrej jest zoto? Co twoje, to moje!
Z ony wariatk zrobi masz ochot,
Wada mym ciaem, tak jako i zotem!
Lecz na Jakuba przysigam witego,
e nie dopuszcz, przenigdy, do tego!
Zali swym oczom nie dowierzasz wcale,
340
I za mn szpiegw tak posyasz stale?

Zamkn w swej skrzyni miaby mnie ochot,
Zamiast powiedzie: Wierz w twoja cnot,
Pani Alicjo! Jak chcesz, baw si, ono!
Nie sucham plotek, ktre przyniesiono.
Mioci bowiem mw nie darzymy,
29
w. 322323: Cho Dama z Bath bya moe i on franklina w cigu swej kariery maeskiej, na og
wzmianki o sprawach natury spoeczno-gospodarczej stawiaj nam przed oczy stosunki charakterystyczne
dla zamonych domw mieszczaskich.
168
Geffrey Chaucer
Ktrzy nas wi; swobod lubimy.30

Najbardziej z ludzi niechaj bdzie czczony
Mistrz Ptolemeusz, astrolog uczony,
Ktry w swym Almagicie tak powiada:
350
Najwiksz mdro ten z ludzi posiada,

Kto nie zazdroci swojemu bliniemu,
Nawet wiat cay w rku dziercemu.
Chyba pojmujesz mora tej sentencji?
Skoro masz dosy, po c da wicej,
Chocia si innym stokro lepiej wiedzie?
Stary guptasie, chciej prawd powiedzie,
Czy nie masz uciech po nocy do woli?
Wielka to sknera, ktry nie dozwoli
Zapali wieczki od swego uczywa.
360
Czy przez to wiata cho troch ubywa?

A majc dosy, dlaczego si skarysz?
Mwisz, i kada jedynie z nas marzy,
By wdzia chdogie szaty, kosztownoci,
Na pewn zgub swojej niewinnoci,
I moc przydajc swemu dowodzeniu,
Tak w apostoa przemawiasz imieniu:
W przystojny ubir rzecze List Pawowy31
Skromnie, ze wstydem niech si biaogowy
Zdobi, nie zotem albo trefionymi
370
Wosy, perami, szatami drogimi.

Mwisz, i jestem jak kliwa mucha,
Na zacny tekst w i przestrogi gucha.
I mwisz jeszcze, em jak kotka moda,
Ktra, gdy spotka j smutna przygoda,
Bo jej gospodarz futerko przypiecze,
To siedzi w izbie, z domu nie uciecze,
30
31
w. 345346: Mioci bowiem mw nie darzymy, Ktrzy nas wi; swobod lubimy mora akcentowany
serio. Por. Opowie Ziemianina w. 56.
w. 367. List Pawowy, I Tym. II, 9.
169
Geffrey Chaucer
A gdy jej skrka gadka, poyskliwa,

Nawet p doby w izbie nie przebywa,
Lecz pikne futro wszystkim pokazuje,
380
Biega i miauczy, i chutnie aszkuje.

Podobnie i ja, kiedy si wystroj,
Biegn, by szmatki wnet pokaza swoje.
Zali ledzenie, durniu, co pomoe?
Chocia twj z bajki uproszony ksi
Stuoki Argus najczujniej struje,
To ani troch mnie nie upilnuje,
Bo tak, jak ciebie, wywiod go w pole.
Mwisz: Trzy rzeczy na onym padole32
Plag ludzkoci, ale czwartej rzeczy
390
Nie jest ju w stanie znosi rd czowieczy.

Oby ci, otrze, Chrystus skrci ycie!
Jak z kazalnicy dowodzisz niezbicie,
I wstrtn on wlicza si do tego.
Czy porwnania nie znajdziesz lepszego?
Odpowiedniejszej jakiej rzeczy innej,
A nie poczciwej niewiasty niewinnej?
Ty porwnujesz mio biaogowy
Do pieka, ziemi pustynnej, jaowej,
Do gwatownego rwnasz j pomienia,
400
Ktry gorejc urasta w pragnienia

I niszczy wszystko, co si nie opiera.
Mwisz: Jak robak, drzewo toczc, zera,
Tak ona ma wiedzie do zatraty,
O czym wie kady mczyzna onaty.
Panowie, wszystko, co opowiedziaam,
Ja w swych maonkw tak dugo wmawiaam,
32
w. 388: Trzy rzeczy na onym padole pod trzema rzeczami dry ziemia, a czwartej znie nie moe: pod
sug, kiedy krluje, pod gupim, kiedy si naje chleba, pod nienawistn niewiast, kiedy za m posza, i
pod suebnic, kiedy si stanie dziedziczk pani swojej. (Ksiga Przypowieci 30. 21. 3). Wstrtna ona
jest zatem w tej serii pozycj trzeci. M argumentuje niezbicie, gdy przytacza aforyzm biblijny.
170
Geffrey Chaucer
A uwierzyli, mwic, i pijastwo

Ich zamroczyo. Cho wszystko to kamstwo,33
Lecz zawiadczyli: czeladnik wezwany
410
I siostrzenica. Na Chrystusa rany!

Panowie! Dobr szko mom daam,
Jak ogier bowiem tak gryzam i raam,
Skarc si na nich, cho nie zawinili;
W przeciwnym razie by mnie pognbili.
Kto pierwszy odda do myna swe zboe,
Ten pierwszy mk zmielon mie moe.
Szlochajc pierwsza, zdobywaam fory.
M oniemiay wnet stawa si skory,
Aby przeprosi za nie popenione
420
Przez siebie winy pokrzywdzon on.

A gdy by chory, tak i ledwie chodzi,
Wmawiaam w niego, i dziewki uwodzi,
A jemu serce tajao z radoci,
Bo sdzi, dure, i grze z zazdroci.
Przysigam nawet, i w nocy wychodz
Jeno, by dziewki szpiegowa po drodze.
O, jak si miaam z mojej przebiegoci!
Tej od kolebki nie brak nam zdolnoci;
Paka, prz, zwodzi nauczy askawie
430
Bg biaogowe od powicia prawie.

A w onych rzeczach, pochwal si rada,
Niemay talent i biego posiadam.
Maonkw zmogam si lub zrzdzeniem,
Czasem fortelem, dugim zawodzeniem,
Zwaszcza w onicy ciki ywot mieli,
Nie dogadzaam im tak, jako chcieli,
Lecz umykaam z oa z oburzeniem,
Jeli m przedtem obj mnie ramieniem,
33
407408: pijastwo Ich zamroczyo - czyli e pletli po pijanemu.
171
Geffrey Chaucer
Nim zoy okup; bez tej nalenoci

440
Nie przystawaam na jego czuoci.

Kademu gosz swoje dowiadczenia,
By z nich korzysta, wszak s do kupienia.
Nikt pust doni sokoa nie znci;
Przeto ja rwnie jeno z zysku chci
Znosiam starca lubien chutliwo,
Udajc jeno przed nim podliwo.
Lecz w tustych kskach nie zasmakowaam,34
Dlatego zawdy mych starcw ajaam.
I choby przy nich papie zasiad nawet,
450
Te by dostali, jak zawdy, wet za wet;

Zaiste bowiem nie dunam im sowa.
Boe Wszechmocny! Jam zaraz gotowa
Spisa testament, w nim kady przeczyta,
I wedle prawa midzy nami kwita.
Tak swoim sprytem starca omotaam,
e musia taczy, jak jemu zagraam.
I cho si miota jak lew rozjuszony,
W kocu skwitowa na rzecz swojej ony,
Bo miaby ycie podobne do pieka.
460
Kochanie moje takem jemu rzeka

Spjrz na baranka naszego, Wojtusia,
Jaki potulny! Zbli si, chc musia
Mego w policzek ucaowa tkliwie.
I ty winiene znie wszystko cierpliwie,
W sumieniu swoim mie skrupuw wicej,
Gdy o Hioba pouczasz pacjencji.
Cierp tak, jak mwisz w swym piknym kazaniu,
Wtedy utwierdzisz ludzi w przekonaniu,
I lepiej z on poswarki nie wszczyna,
470
34
Bo kto z nas dwojga musi si nagina,

w. 447: w tustych kskach pieszczotach starcw.
172
Geffrey Chaucer
A gdy od ony m jest rozsdniejszy,

Take w cierpieniu winien by mocniejszy.
Dlaczego zrzdzisz, czemu one jki?
Dlatego, i ty masz jeno me wdziki.
Jeli tak, suchaj, niech kady je bierze!
Piotrze! Klniesz na nie, lecz kochasz je szczerze!
A, gdybym moj belle chose sprzeda chciaa,
Tobym jak ra kras roztaczaa,35
Lecz na twj zbek chowam specyjay;
480
Przygany susznie ci si naleay.

I tak trzymaam starcw na postronku.
A teraz powiem o czwartym maonku.
Czwarty maonek mj lubi hulank,
Przez co powiedzie chc, i mia kochank.
Ja byam moda, jurna, zapalczywa,
Uparta i jak sroka wiergotliwa.
Chtnie przy harfy tacowaam graniu
I biega byam jak sowik w piewaniu,
Lecz, gdy yk dobry wychyliam wina,
490
To mj Metelius, czek pody i winia,

Kijem sw on chcia pozbawi ycia
Za to, e piam, a przecie do picia
Mnie, sw maonk, nie winien zniechci,
Bo wielce Amor po winie mnie nci.
Podobnie jak grad z chodu si wywodzi,
Za chutn gb chutny chwocik chodzi,36
Albowiem kada niewiasta pijca
Sodkich amorw nigdy nie odtrca,
O czym rozpustny czek wie z dowiadczenia.
500
O Chryste Panie! Na one wspomnienia

Modoci mojej i gadkiego lica
35
36
w. 477478: piew, muzyka, taniec zesp tych umiejtnoci by koniecznym skadnikiem edukacji
kobiecej w redniowieczu i pniej, a do epoki radia.
w. 496: Za chutn gb chutny chwocik chodzi przysowiowe, chwocik (tu) dalszy cig, koniec.
173
Geffrey Chaucer
Serce a sodko askocze tsknica.

Lube dni serce pozdrawia z tkliwoci,
Dni, w ktrych zdawa si wiat m wasnoci.
Staro, niestety, ta wszystko zatruje!
Zabraa pikno oraz moc, jak czuj.
egnaj, modoci! Id, kaniaj si czartom!
Wybornej mki wspomina nie warto;
Teraz mi jeno sprzedawa otrby,37
510
Lecz umiech z mojej nie uchodzi gby.38

Wic posuchajcie, jaki by m czwarty.
Oto w mym sercu gniew gorza zaarty,
e uciech inna darzy jego.
Na Boga i na Jzefa witego!
Dosta wet za wet, rzecz to bowiem pewna,
I krzy otrzyma z podobnego drewna,
Lecz nie w plugawy sposb z mego ciaa,39
Jeno, zaprawd, tak si zabawiaam
Wesoo z ludmi, i w sadle zazdroci
520
Wasnej si smay, a kipic z wciekoci.

Na ziemi czycem byam mu zaiste,
Za co duch jego w chwale wiekuistej.
Dalibg, czsto usiadszy na awie,
Gdy go but ciska, piewa przez zy prawie.40
Ale nikt nie wie prcz Boga i niego,
Jak w rny sposb zadrczaam jego.
Umar on wtedy, kiedym powrcia
Z Jerozolimy, a jego mogia
Skromna w kociele pod tczow belk,41
530
37
38
39
40
41
Wic nie janieje wspaniaoci wielk,

w. 509: otrby resztki modoci.
w. 510: Dama przede wszystkim wystpuje w roli ideologa jurnej ywotnoci, std jej szczeglnie wana
rola w planie poematu.
w. 517: Nie w plugawy sposb z mego ciaa stwarzaa tylko pozory niewiernoci.
w. 524: Gdy go but ciska metafora. Uciskajcym butem jest dokuczliwa ona. Obraz zapoyczony od w.
Hieronima, Adversus Jovinianum, I, 48.
w. 529: tczowa belka pomidzy naw i prezbiterium, suy do umocowania krucyfiksu.
174
Geffrey Chaucer
Jak w grobowiec pikny Dariuszowy,

Ktrego zdobi kunszt Apellesowy.42
Kosztownie grzeba wydatek zbyteczny;
Jeno poegna, a spoczynek wieczny
Bg mu da raczy; tu wystarczy tyle,
I ley w truchle i wasnej mogile.
Teraz o pitym opowiedzie musz.
Niech Bg od pieka chroni jego dusz,
Najgorszym bowiem z wszystkich by ajdakw.
540
Jeszcze na plecach peno mam siniakw,

Z ktrymi przyjdzie w grobie si pooy,
Ale w onicy krzepki by i hoy.
I tak si umia przymilnie zachowa,
Kiedy chcia moj belle chose zakosztowa.
e cho mi czsto pogruchota koci,
Nigdy nie mogam wzbroni mu mioci,
I miowaam go z wszystkich najbardziej,
Przeto, i mio sw dawa najbardziej;
Bo my niewiasty w miosnej materii
550
Jestemy dziwne, pene fanaberii.

Wska nam co dla nas nieosigalnego,
Bdziemy paka i rwa si do tego.
Rzecz zabroniona najbardziej kuszca,
Rzecz narzucon jeno si odtrca,
Towar kosztowny drogo si kupuje,
Tanio tandeta na rynku kosztuje,
O czym wie kada mdra biaogowa.
Pitego ma, niech go Bg zachowa
Od mk wieczystych, nie dla majtnoci
560
Wziam, a jeno z prawdziwej mioci.

Dugie on lata w Oksfordzie studiowa,
42
w. 531532: Oczytana Dama mimochodem wspomina o tym, e artysta grecki Apelles ozdobi grb
perskiego krla Dariusza. Miejsce wiecznego spoczynku pod belk tczow w kociele wcale nie byo
zreszt najgorsze, take i grb Chaucera w opactwie westminsterskim w Londynie nie jest okazalszy.
175
Geffrey Chaucer
Nim, opuciwszy szko, przywdrowa

Do domu kumy mej, ktra mieszkaa
W naszym miasteczku, Alicj si zwaa.
Bd jej miociw, Panie Jezu Chryste!
Znaa sekrety moje osobiste
Lepiej ni proboszcz, bo onej podwice
Zwierzaam serca mego tajemnice.
Kiedy m cian obszcza albo skrycie
570
Zrobi rzecz tak, co kosztuje ycie,

To jej i zacnym innym biaogowom
Zdradziam zaraz tajemnic ow.
I siostrzenicy, ktr miowaam,
Dalibg szczeg kady wypaplaam.
Lecz, i te rzeczy czsto si zdarzay,
M mj si pieni i psowia cay
Z wielkiego wstydu, mocno rozsierdzony,
I swe sekrety wygada do ony.
A w Wielkim Pocie taka rzecz si staa:
580
(Bom wtedy kum czsto odwiedzaa

Do krotochwili zawdy bdc skora;
Wic gdy nastaa ju marcowa pora,
Kwiecie, maj pniej, chodziam po domach
Na rne plotki i gadki akoma)
Raz z mym szkolarzem Jasiem i Alin
Na spacer poln poszlimy droyn.
M by w Londynie przez Wielki Post cay,
A mnie te wczasy wielce dogadzay;
Mogam si bawi, by widzian, widzie
590
Wesoych ludzi. Czy mogam przewidzie,

Skd na mnie spynie laska Opatrznoci?
Gdzie? W jakim miejscu, czy okolicznoci?
Wic na wigiliach, kazaniach bywaam43
43
w. 593: wigilie modlitwy nocne w kocioach pniej zwane nokturnami; albo liturgiczne ceremonie przed
uroczystymi witami.
176
Geffrey Chaucer
I na procesjach i pielgrzymowaam
Do witych grobw i na widowiska
Zbone misteriw, i na weseliska
Chodziam strojna w szkaratn spdnic,
Ktr robaki, mole, gsienice
Nie chciay pogry. Na moje zbawienie!
600
A wiecie, czemu? Bo one odzienie

Cigle nosiam. Ale czas by byo
Rzec wam, co mi si w polu wydarzyo.
Ja i mj Jasio w takiej komitywie
Bylimy wkrtce, e zapobiegliwie
Rzekam do niego, i bd gotow
Polubi jego, gdy zostan wdow.
Mylicie moe, i si sama chwal?
Zapobiegliwo wszak posiadam stale,
Tako w maestwie, jak w yciu w ogle.
610
A ywot myszy ceni jak cebul,44

Jeli mysz w jednej norce ma siedlisko,
Bo gdy j traci, wtedy traci wszystko.
Ty mnie uroczy jam jemu mwia.
Takich podstpw matka mnie uczya.
Tako do jego przemwiam serca,
I mi si w nocy ni jako morderca
Mj, a w onicy krwi pyna rzeka,
Wic tusz, szczcie mnie od niego czeka,
Bo krew oznacza we nie zoto czyste.
620
A wszystko kamstwo byo oczywiste,

Bom o nim we nie nie marzya wcale,
Jeno rad matki trzymaam si stale.
C rzec wam jeszcze? Niech si zastanowi.
Dalibg wiem ju. Suchajcie, panowie;
Kiedy m czwarty na marach spoczywa,
44
w. 610: ceni jak cebul jak gg, jak motyla itp. porwnania uwaczajce.
177
Geffrey Chaucer
Mina ma bya wielce aoliwa;

Lamentowaam w manierze takowej,
Jako w zwyczaju kadej biaogowy,
Kryjc twarz w kwefie, lecz zy udawaam,
630
Bo nastpnego ju w zapasie miaam.

Rano przywieli do kocioa ciao
Nasi ssiedzi, z paczem, jak przystao,
I szkolarz Jasio by w orszaku z nami.
O wity Boe! Gdy szed za marami,
Ujrzaam jego W niepokj gwatowny
Wnet mnie wtrcia para ng ksztatownych,
Tak i me serce zabio dla niego.
Liczy dwadziecia lat czasu onego,
A ja czterdzieci, by nie ukry prawdy,
640
Ale jak rebak zby miaam zawdy

I przy tym rzadkie, co mym wdzikiem byo
I o znamieniu Wenery wiadczyo.45
Bg wiadkiem przecie, i byam chutliwa,
Strojna, bogata, nadto urodziwa.
Maonek kady oznajmi mi wreszcie,
e mam najgadsze pudendum niewiecie,
Zaiste jak u Wenery bogate
Moje uczucie, ale marsowate
Jest moje serce. Mnie Wenus chu ona,
650
A Mars odwag da nieposkromion.

Byk moim znakiem, a w nim Mars przebywa.46
Niestety, grzechem mio czsto bywa;
Jam folgowaa swojej inklinacji
45
46
w. 642: znami Wenery doszukiwano si w redniowieczu zwizku przyrodniczego midzy wpywem cia
niebieskich a budow fizyczn i stanem fizjologicznym czowieka. Dzi w erze powszechnego
zainteresowania promieniowaniem kosmicznym i waciwociami przestrzeni, na nowo podejmuje si takie
badania lecz operuje si cilejsz znacznie wiedz o przyrodzie. Znami Wenery (tu rzadko rozstawione
zby) oznacza okrelon predyspozycj psychiczn. Analogicznie naley rozumie dalsze wiersze o wpywie
planet.
w. 651: Byk moim znakiem o znakach zodiaku patrz uwag do wiersza 7 Prologu (oglnego).
178
Geffrey Chaucer
Jeno przez si mojej konstelacji,47

Wic do przybytku Wenery mojego
Trudno nie wpuci czeka poczciwego.
A na mym licu marsowe mam znami
I w innym miejscu sekretnym nie kami.
Kln si na Boga i moje zbawienie,
660
W mioci jeno syciam pragnienie,

A nie liczyam na jakowe zyski.
Brunet czy blondyn, wysoki czy niski,
Jelim mu mia, wzajem on mi drogi,
Cho jest niskiego stanu i ubogi.
C wam rzec dalej? Po miesicu krtkim
Jasio mj szkolarz, dworny, wesolutki,
Huczne odprawi ze mn weselisko,
A co mi niegdy inni dali wszystko,
Ziemi, pienidze, ja jemu oddaam,
670
Lecz potem tego wielce aowaam,

Albowiem brak mu byo ulegoci,
A gdy mu kart raz z ksiki ze zoci
Wyrwaam, trzepn mnie tak mocno w ucho,
I od tej pory nieco jestem guch.
Jak lwica zawdy uparta, zawzita
I gadatliwa, i w jzyku cita,
Z domu do domu lubiam spacery,
Co mego Jasia w gniew wprawiao szczery,
Wic kazaniami czsto mi dokucza
680
I starych Rzymian histori poucza.

Prawi, jak Gallus Simplicius porzuci
on i do niej nigdy nie powrci
Za to, i ujrza w drzwiach sw bioogow
47
w. 653654: Jam folgowaa mojej inklinacji, Jeno przez si mojej konstelacji Gwiazdy nie mog zmusi
czowieka do dziaania le, mog jednak, wedle poj wczesnych, oddziaywa na pyny (humory) w
czowieku, wywoywa zaburzenia fizjologiczne i stwarza pokusy, ktrym trudno si oprze. W dramatach
Szekspirowskich zoczycy (jak Edmund w Krlu Learze) najlepiej wanie wiedz, e wpyw gwiazd o ich
postpkach nie decyduje.
179
Geffrey Chaucer
Wychylajc obnaon gow.

Inny Rzymianin, znany mu z imienia,
Rzuci sw on, bo bez pozwolenia
Sama na letnie zabawy pobiega.
Jeszcze mi czyta, bym si wicej strzega,
Salomonowe z Biblii przypowieci,
690
W ktrych dla mw w nakaz si mieci,

I onom winni broni wasania,
Co jasno mwi przytoczone zdania:
Kto dom z wierzbiny budowa jest skory,
lepego konia pdzi na ugory,
onie pozwala samej by w podry,48
Na szubienic jedynie zasuy.
Lecz wszystko na nic, o mdre sentencje
Jam tyle dbaa, co o gg, nie wicej,
I ani troch si nie poprawiam,
700
Ale kadego wnet znienawidziam,

Kto jeno wspomnia mi moje przywary,
Bo taki niewiast jest obyczaj stary.
Tym go do takiej przywiodam wciekoci,
e go nie mogam trzyma w ulegoci.
A na Tomasza przysigam witego,
I powiem prawd, jako z ksiki jego
Wyrwaam kartk, za co on mnie w ucho
Trzepn tak mocno, iem dotd guch.
Mia Jasio ksig, ktr bez ustanku
710
I w dzie, i w nocy, czsto do poranku

Czytywa lubi z zapartym oddechem,
A przy tym gonym wci wybucha miechem.
Bya Teoirast i Valerius zwana.
Z ni razem inn, w ktrej Joviniana
wiaty kardyna zwalcza niegdy w Rzymie.
wity Hieronim byo jego imi.
48
w. 695: onie pozwala samej by w podry tj. uczestniczy w pielgrzymce.

180
Geffrey Chaucer
I Tertuliana ksika ta obja

Oraz Chryzypa i Trotuli dziea.
Bya w tej ksice rwnie Heloiza,
720
Ksieni opactwa z okolic Parya.

I Owidiusza Sztuk tom w mieci,
I Salomona mdre Przypowieci.
Wszystko oprawne w jednym wielkim tomie.49
Wic w dzie i w nocy Jasio mj akomie,
W kadej od zaj swoich wolnej chwili,
Mia zwyczaj z ksiki tej, dla krotochwili,
Czyta fabuki o zych biaoglowach.
Przeto w pamici swej wicej zachowa
Niecnych ywotw, legend nieprzystojnych,
730
Ni byo w Biblii niewiast bogobojnych.

Wszak o niewiastach nigdy si nie zdarza,
Aby uczony dobrze si wyraa,
Chyba i mwi o niewiastach witych,
Ale na inne zawdy jest zawzity.
Kt lwa przystroi pierwszy? Wiecie moe?50
Gdyby niewiasty pisay, o Boe,51
Ksigi jak klerki i w takiej iloci,
wiat by naliczy mskich nieprawoci
Wicej ni synw Adamowych w wiecie.
740
Wszak Merkurego i Wenery dzieci52

Sprzeczne skonnoci dziedziczy z natury,
49
50
51
52
w. 709723: Mia Jasio ksig Obyczajem introligatorskim redniowiecza, w jednym tomie (kodeksie)
zeszywano kilka dzie rnych. Kodeks szkolarza Jasia obejmowa teksty wycznie aciskie, przede
wszystkim Epistoa Valerii ad Rufinum de non Ducenda Uxore, De Nuptiis Teofrasta, Epistoa Adversus
Jovinianum w. Hieronima, traktujce o kwestiach maestwa. Wikszo przykadw historycznych w
dalszym cigu przytoczona bdzie gwnie z tego polemicznego dzieka w. Hieronima. Tertulian teolog z
wieku III; Trotula lekarka woska (?), autorka traktatu o chorobach kobiecych. Heloiza autorka sawnych
listw do Abelarda (wiek XII), tu wymieniona zapewne z racji wzmianki na kartach Romansu o ry.
Salomona mdre przypowieci Ksiga Przypowieci.
w. 735: Kt lwa przystroi pierwszy? aluzja do bajki Ezopa o lwie i czowieku.
w. 736: Gdyby niewiasty pisay, o Boe, Ksigi jak klerki i w takiej iloci W redniowieczu rozwijay take
dziaalno literack, jak wida choby z przykadw Trotuli i Heloizy, ale dopiero w wieku XX osigny
skal produkcji na miar przepowiedni Damy z Bath.
w. 740: Wszak Merkurego i Wenery dzieci itd. Silniejszy wpyw na czowieka wywiera planeta w danym
ukadzie grujca.
181
Geffrey Chaucer
Bo wiedz lubi i mdro Merkury,

A Wenus ycie pene rozwizoci;
Wic gdy si kc one przeciwnoci,
W kadej z nich wielka powstaje przesada.
Wiecie, e zawdy Merkury upada,
Gdy w Rybach Wenus wznosi si do gry,
A Wenus ginie, gdy w grze Merkury.
Przeto uczony niewiastom nie kadzi.
750
Klerk, gdy zgrzybiay i ju nie poradzi

W subie Wenery, bo tyle jest warty,
Ile pantofel stary i podarty,
Siada i pisze brednie zdziecinniae,
e s niewiasty w wiernoci niestae.
Wic posuchajcie, z przyczyny jakowej
M mj za ksik uderzy mnie w gow.
Kiedy wieczorem Ja, pan mj kochany,
Siedzia przy ogniu w ksidze zaczytany.
Czyta o Ewie, ktrej grzechu sia,
760
Na ludzko ca ndz sprowadzia,

A Chrystus poszed na mier i cierpienie,
Dajc krew wit za nasze zbawienie.
Stay w tej ksice te okrutne sowa,
I jest ludzkoci zgub biaogowa.
I czyta, jaki los Samsona spotka,
Gdy wosy cia mu kochanka sodka
I przez t zdrad straci oczu dwoje.
Potem mi czyta z onej ksigi swojej.
Jak Dejanira, nie kami zaiste,
770
Herkulesowi gzo daa ogniste.

I nie zapomnia czyta o mczestwach,
Jakie Sokrates znis w swych dwch maestwach.
Ksantypa szczyny laa mu na gow;
On siedzia milczc, jakby straci mow,
Lecz gdy je otar, mia zwyczaj powiada:
182
Geffrey Chaucer
Nim grzmoty cichn, deszcz zaczyna pada.

O Pazyfae, krlowej kreteskiej,53
Wszeteczna powie to na jzyk mski
Ksek wyborny. Fe! Obrzydliwoci!
780
Nie mwmy lepiej o jej lubienoci.

A Klitemnestry, ktra zdrad skrycie
Mowi swemu odebraa ycie,
Rozpustny ywot czyta on gorliwie.
1 opowiada mi tako skwapliwie,
Jak Amfiaraus w Tebach by zgadzony.
M mj posiada ywot jego ony
Eryfilei, tej, ktra za zot
Zapon Grekom wydaa z ochot
Miejsce ukrycia maonka swojego,
790
Przez co on dozna losu aosnego.54

Czyta o Liwii i o ucji milej,
Ktre obydwie mw swych zabiy.
Jedna z mioci, a druga z zawici.
Liwia mowi z wielkiej nienawici
Raz pn noc trucizn podaa.
ucja chutliwa tak ma kochaa,
I aby pozby si myli zazdrosnych,
Taki mu napj podaa miosny,
e ju o wicie leg w ou nieywy.
800
Tak obu rwno los by aoliwy.

Tako przytoczy sowa Latumiusa,55
W ktrych uskara si on do Arriusa,
Swojego druha, i ma w swym ogrodzie
Drzewo, co strasznej ulego przygodzie,
Bo na nim ony trzy si powiesiy
Z tych nieprawoci, ktre je trapiy.
53
54
55
w. 777: Pazylae Pasiphae Mio Pasiphae i byka opisa Owidiusz w cyklu poetyckim Ars amatoria.
w. 771790: Przykady nieprawoci niewieciej zaczerpnito z kart wspomnianego Listu przeciw
Jovinianowi w. Hieronima.
w. 801: Latumius rdo i osoba niepewne.
183
Geffrey Chaucer
Daj, bracie drogi Arrius rzek do niego

Zaszczepk z drzewa bogosawionego,
A j posadz zaraz na swej ziemi.
810
Tako mi czyta, jak czasy nowszymi

ony w onicy mw zabijay
I w niej rozpustnie z kochankiem leay,
Trupa z onicy na ziemi zrzuciwszy.
A inne, gwodzie w mzg mom nabiwszy,
picych maonkw pozbawiay ycia
Lub im daway trucizn do picia.
Prawi on wicej strasznych opowieci,
Ni mona poj, a zna przypowieci
Wicej, ni zielska jest w wiecie i trawy.
820
Lepiej jest rzek mi mj maonek prawy

Z okrutnym smokiem i drapien lwic
Zamieszka razem nili z sekutnic.
Lepiej na strychu mieszka w kcie maym
Ni ze z on w domu okazaym.
Przekorna bowiem jest swarliwa ona
I co m lubi, nienawidzi ona.
I rzek: Odrzuca wstyd swj biaogowa,
Gdy zrzuca szat. I dalej w te sowa:
Pikna niewiasta, gdy niestrojna w cnot,
830
Jest jak to kolce w ryju wini zote.56

Moecie poj, co si ze mn dziao,
Jak moje serce bolenie cierpiao.
Wic gdy ujrzaam, i do wschodu soca
Przeklt ksik czyta wci bez koca,
Prosto sprzed nosa nagle mu wyrwaam
Trzy kartki z ksiki i jeszcze mu daam
Pici w policzek; cios by takiej wprawy,
e na kominek Ja si zwali z awy,
56
w.830: kolce w ryju wini kolce zote w ryju wini: niewiasta pikna, a gupia. Ksigi Przypowieci XI.
22.
184
Geffrey Chaucer
Lecz wnet si zerwa jak lew rozjuszony

840
I pici w gow wyrn mnie szalony

Tak, i na ziemi padam jak nieywa.
A kiedy ujrza, e si nie odzywam,
Chcia uciec z domu, blady z przeraenia.
Wtedy ocknam si naraz z omdlenia
I rzekam: Zbju, chcesz mnie zamordowa,
Aby mnie z ziemi mojej obrabowa,
Lecz niech ci jeszcze ucauj, zanim
Umr. A Jasio klkn jak dworzanin
I rzek: Alicjo, siostro moja droga,
850
Ju nie uderz ci nigdy, na Boga!

Zbiem ci jeno za twe przewinienie,
A teraz bagam ci o przebaczenie.
Wtedy w policzek znw go uderzyam,
Mwic mu: Zbju, teraz si zemciam
I mog umrze. Mwi nie mam siy.
Lecz on by taki troskliwy i miy,
em si z nim wkrtce cakiem pojednaa.
Odda mnie cugle w rce, bym wadaa
Domem i mieniem, naszymi ziemiami
860
I jego mow, tako uczynkami.

A ja kazaam mu ksik przeklt
Natychmiast spali. A kiedy objta
Przeze mnie wadza zostaa ju caa,
Bym sw zwierzchnoci nad nim panowaa,
Rzek mi tak: Wierna maonko, jedyna
Przez cae ycie, jako chcesz, poczynaj,
W twym rku cze ma i dobytek cay.
I nasze swary z t chwil ustay.
Staam si on dla niego tak mi,
870
Jakiej od Danii do Indii nie byo,

I wierni wzajem bylimy dla siebie.
Prosz Ci, Boe, co krlujesz w niebie,
185
Geffrey Chaucer
Zbaw jego dusz Wielk ask Swoj;

Teraz, gdy chcecie, zaczn powie moj.
Posuchajcie rozmowy Wonego z Zakonnikiem

Zamia si Kwestarz, syszc zakoczenie
I rzek jej: Pani, na moje zbawienie!
Okrutnie duga bya to przedmowa.
A Wony, syszc Zakonnika sowa,
Widzicie krzykn niech Bg wiadkiem bdzie,
880
Jako Zakonnik nos swj wsadzi wszdzie.

Zwacie, Zakonnik, tak jak mucha snadnie,
Do kadej misy i gdzie indziej wpadnie.
C o przedmowie gada takie licho?
Czapaj lub kusuj, lub sied, byle cicho,
Bo nam uciech psuje twe gadanie!
A Kwestarz odrzek: Chcesz, mj Wony Panie?
Na honor, powiem ci dla krotochwili
Dwie lub trzy gadki o Wonym w tej chwili,
A wnet kompania caa miechem wrzanie.
890
H? Mj braciszku, niech ci piorun trzanie

Odrzek mu Wony tako mnie przy tobie,
Jeli nie zd w tym samym sposobie
Dwch lub trzech gadek rzec o zakonnikach,
Zanim zatrzymam w Sittingborne konika,
A sykniesz z blu, jak szpil wpakuj,
I wnet si wciekniesz, tak ci krwi napsuj.
Na to Gospodarz: Hej, spokj, panowie!
Krzykn: Niewiasta niech powie sw powie.
Czycie wy, ludzie, ju alem pijani?
900
Najlepiej bdzie, pierwsza mwcie, pani.

Panie odrzeka speni twe zlecenie,
Jeli Brat zacny da mi przyzwolenie.
186
Geffrey Chaucer
Prosz Zakonnik powiedzia do Damy.

Mwcie sw powie, a my posuchamy.
187
Geffrey Chaucer
OPOWIE DAMY Z BATH 57
Kiedy krl Artur, ktry by w estymie58

Wielkiej u Brytw, rzdzi w tej krainie,
Lud czarodziejski mieszka tutaj wkoo.
Krlowa elfw z kompani weso59
W plsach na ce zielonej igraa,
910
Jakem to w starych ksigach wyczytaa.

O bardzo dawnych czasach mwi przecie,
Bo teraz elfa nikt nie ujrzy w wiecie.60
Teraz pobonych kwestarzy bez liku
I witobliwych rnych zakonnikw,
Ktrzy jak pyki w socu tak si roj
I kady gaik, strumyk niepokoj,
I bogosawi kuchnie i komnaty,
Niewiast alkowy, kasztele i chaty,
57
58
59
60
Dokadniejsze okrelenie pozycji spoecznej Damy z Bath natrafia na trudnoci. Do trudno wyobrazi
sobie, w jaki sposb mieszczka zdoby moga tak znaczny zasb wiedzy klerkowskiej i takie horyzonty
umysowe, poszerzone nadto wielce kosztownymi podrami, nie okolicznociowymi bynajmniej, lecz
podejmowanymi z amatorstwa. Nie jest te jasne, jak dalece obszerne jej przemwienie ma by wyrazem
intencji satyrycznej Chaucera, natomiast oglna rola Damy w poemacie nie budzi wtpliwoci.
Autobiograficzny prolog uwyrania do maksimum ten kult si ywotnych, ktrych obudzony ferwor sawia
introdukcja wiosenna otwierajca poemat.
Tworzc prolog Chaucer wykorzysta wiele rde, lecz cao uksztatowa oryginalnie. Genezy pomysu
szuka naley przypuszczalnie w przemwieniu Geniusza (z Romansu o ry) o potrzebie rozmnaania si
rodu ludzkiego. Mnstwa motyww i oglnego wzoru dostarczyy poza tym autobiograficzne wyznania
Starej z tego poematu. Oprcz zapoycze szczegowych z Romansu niejedno wzi Chaucer take z
poematu Miroir de Mariage francuskiego poety Eustachego Deschamps, a wicej jeszcze przej z Listu
przeciw Jovinianowi w. Hieronima, co bynajmniej listy rde nie wyczerpuje.
w. 905: krl Artur legendarny bohater celtyckiej Anglii z czasw przed najazdem anglosaskim (Brytanii),
moe z V wieku naszej ery.
w. 908: Krlowa elfw krg taneczny elfw (lairy-ring) oraz ich krlowa to elementy bani celtyckiej do
dzisiaj zachowane w tradycji ludowej irlandzkiej.
w. 912: Bo teraz elfa nikt nie ujrzy w wiecie Dla ludzi redniowiecza, a nawet renesansu, nie bya to strata
dotkliwa, wedug pokutujcych w tradycji wyobrae bowiem ten ludek czarodziejski przedstawia si o
wiele mniej sympatycznie, ni potem oczom wyobrani malarzy i poetw wieku XIX i pocztku naszego
stulecia. Jeszcze u Szekspira w nie nocy letniej elfy ukazane s jako istoty maostkowe, do zoliwe i
gupiutkie.
188
Geffrey Chaucer
Grody warowne i wysokie wiee,

920
Stajnie, obory, stodoy, spichlerze,

Kady wsi skrawek i zauek miejski,
Przeto wygin ludek czarodziejski61
A kdy niegdy moge elfa zoczy,
Tam, spacerujc, kwestarz jeno kroczy
Rano, w poudnie, wieczorem i noc,
A usta jego pacierze mamroc,
Kiedy swj okrg obchodzi po kwecie.
Wic nic w tych czasach nie grozi niewiecie;
Pod kadym krzakiem i drzewkiem prcz niego
930
Nie spotka przecie inkuba innego,62

Najwyej cze niewieci straci moe.63
W tych dawnych czasach przebywa na dworze
Krla Artura kawaler wesoy,
Ktry zwyk jedzi na owy z sokoem.
A dnia pewnego wracajc na koniu
Ujrza samotn dzieweczk na boniu
I chocia ona i pacze, i krzyczy,
Przemoc zrywa jej wianek dziewiczy.
Okrutny lament powsta nad zgwacon
940
I wkrtce skarg do krla wniesiono.

Skaza rycerza krl na mierci kar,
Albowiem takie prawo byo stare.
I wnet by spada kawalera gowa,
Gdyby nie panie wszystkie i krlowa,
Ktre tak krla usilnie prosiy,
e im odmwi zabrako mu siy,
Wic prawem aski ycie mu darowa,
61
62
63
w. 922: Przeto wygina ludek czarodziejski Wyposzone zostay z kraju ubogosawionego, poniewa nie
naleay mimo wszystko do kategorii duszkw dobrych.
w. 930: inkuba inkub (incubus), rodzaj zego ducha. Wedug wyobrae redniowiecznych obcowa mia z
kobietami we nie i powodowa zapodnienie, ktrego owocem byo potomstwo potworne.
w. 931: Najwyej cze niewieci straci moe uniknie natomiast gorszych skutkw, jakimi grozioby
zblienie z inkubem.
189
Geffrey Chaucer
By z nim, co zechce, zrobia krlowa:

Niechaj go straci albo uratuje.
950
Wdzicznie krlowa krlowi dzikuje,

A do rycerza w te sowa zagada:
,,Jeste, biedaku, w opaach nie lada,
Na wosku bowiem wisi twoja gowa,
Lecz jam ci ycie darowa gotowa,
Jeli odpowiesz mi mdrymi sowy:
Czego najbardziej pragn biaogowy?
Rozwa wic dobrze i strze si topora!
A jeli nie wiesz w tej chwili, jam skora
Udzieli tobie na rok zawieszenia
960
Kary, aeby nabra dowiadczenia,

Ktre zagadk rozwiza pomoe,
A e si stawisz w oznaczonej porze,
Musisz porczy swym rycerskim sowem.
Zmarkotnia rycerz, syszc tak mow.
I westchn smutno, ale c mia robi,
Trzeba si byo do drogi sposobi,
Aby po roku, skoro Bg pozwoli,
Znale odpowied, ktra go wyzwoli.
Wic si poegna i ruszy przed siebie.
970
Cay oddany tej jednej potrzebie,

Przeszuka wszystkie osiedla i knieje,
W ktrych jakow mia jeno nadziej
Znale odpowied na trudne pytanie,
Jakie najwiksze niewiast podanie.
Ale dotychczas, tak mu si zdarzyo,
Dwch odpowiedzi jednakich nie byo.
Jedni mwili, i stroje, klejnoty,
Drudzy bogactwa, inni, e pieszczoty,
A jeszcze inni sawa lub uroda,
980
Albo wdowiestwo i nowa przygoda.

Lecz ci, co twierdz, jako komplementa
190
Geffrey Chaucer
Dla serc niewiecich najwiksza przynta,

Bliscy s prawdy; wszak kady to przyzna,
I nas pochlebstwem zdobdzie mczyzna,
Atencja bowiem i nadskakiwanie
Jednakie sida na chopki i panie.
I mwi take, i naszym pragnieniem
Nieskrpowanym rzdzi si zachceniem,
Tak, by nas nigdy w yciu nie ganiono,
990
Jeno za mdro zawdy nas sawiono.

I mwi prawd; kada z nas zajada,
Gdy nam za skr kto naleje sada,
Choby mia suszno; niech jeno sprbuje,
Wnet nasze zbki na sobie poczuje.
Czymy bez grzechu? Wszak o to nie chodzi,
Lecz za wzr cnoty kada chce uchodzi.
Mwi, i dla nas wielk przyjemnoci
Zachowa wierno z niezomn staoci
I wytrwa w jednym zamiarze przykadnie,
1000
I nie wygada tajemnicy adnej.

Bajki wierutne! Ktra midzy nami
Potrafi jzyk trzyma za zbami?
Niech wiadczy Midas. Opowiem, gdy chcecie.
Ot Owidiusz przekaza, jak wiecie,
Moc opowieci; w jednej z nich poruszy,64
e Midasowi ole rosy uszy,
Ktre w swych wosach, dugich, kdzierzawych
Skrywa przebiegle przed wzrokiem ciekawych,
I on przestrzeg, by go nie zdradzia65
1010
(A tak jej ufa, jak mu bya mia),

I baga, aby przed wszystkimi w wiecie
w przykry defekt trzymaa w sekrecie.
Ona przysiga na wszystkie witoci,
64
65
w. 1005: w jednej z nich poruszy Metamorlozy, XI.

w. 1009: I on przestrzeg, by go nie zdradzia w oryginale Owidiusza mowa o cyruliku, nie o onie.
191
Geffrey Chaucer
I nie popeni takowej podoci

I brzydkiej sawy nie cignie na niego,
Nawet nie pinie ze wstydu wasnego,
Lecz przysigajc, pomylaa skrycie:
Dugo nie wstrzymam, chyba strac ycie,
Bo tajemnica tak w sercu nabrzmiewa,
1020
e ju przez gardo sama si przelewa,

A skoro czowiek nie mie o tym wiedzie,
Mona to komu innemu powiedzie.
Wic biegnie na d, gdzie ley bagnisko,
Serce jej w ogniu, dotykajc nisko
Ustami wody, jak bk botny skrzeczy:66
,,Ja tobie jednej straszne powiem rzeczy,
Nie zdrad mnie, wodo, nie zdrad pluskiem swoim,
M mj posiada olich uszu dwoje.
Teraz mi lekko, gdym si wygadaa,
1030
Duej ju skrywa siy bym nie miaa.

Czy to nie dowd, i adna podwika
Przez jedn chwil nie wstrzyma jzyka?
A kogo bardzo ta opowie wzrusza,
Niechaj przeczyta reszt z Owidiusza.67
Rycerz, o ktrym mwi, moi mili,
Nie mg do onej dowiedzie si chwili,
W czym si niewiasty najbardziej lubuj.
Smutne po gowie myli mu si snuj,
Gdy musi wraca, nie zbywszy kopotu,
1040
Albowiem bliski dzie jego powrotu.

A kiedy jedzie, srodze zatroskany,
Ujrzy przed sob, na skraju polany,
Tu koo lasu, orszak plsajcy,
66
67
w. 1025: bk botny ptak spokrewniony z czapl.

w. 1034: Niechaj przeczyta reszt z Owidiusza Dzi raziaby sztuczno takiej propozycji, zwrconej do
grona przygodnych towarzyszw pielgrzymki. Damie jednak wymyka si ta uwaga mimochodem, jak co
zupenie naturalnego. Owidiusz (w wersji adaptowanej) nalea do najpopularniejszych w redniowieczu
autorw.
192
Geffrey Chaucer
Dwadziecia cztery niewiasty liczcy,

I wnet mu w sercu nadzieja zagoci,
I od nich onej dowie si mdroci.
Popdza konia, lecz gdy jest ju blisko,
Znika mu z oczu taczce zjawisko;
A wok pustka, ni ywego ducha,
1050
Jeno samotna na ce starucha

(A strach popatrze, jaka obrzydliwa),
Idzie naprzeciw i tak si odzywa:
Panie rycerzu, bezdroem jedziecie,
Powiedzcie, czego szukacie po wiecie?
A moe pomoc jaka si nadarzy,
Wszak o niejednym wiedz ludzie starzy.
,,O matko droga rycerz do niej powie
Topr mi grozi, jeli nie odpowiem,
Jakowe niewiast najwiksze pragnienie.
1060
Pom, a sute dam wynagrodzenie.

,,Ucinij rzecze do m w swej prawicy
Na znak, i spenisz wedle obietnicy,
Czego zadam, jeli to w twej mocy,
A dam odpowied przed nastaniem nocy.
Rycerz jej na to: Rcz swoim sowem.
Wic rzecze baba wkrtce ci odpowiem.
ycie twe pewne. Niech spadnie ma gowa,
Jeli inaczej rzekaby krlowa.
Wnet sam to sprawdzisz, e kada z ich grona
1070
Najbardziej dumna, pysznie ustrojona

W czepiec czy kornet, nigdy nie zaprzeczy
Mojej nauce. A teraz do rzeczy
Szepna jemu maksym do ucha,
Proszc go nadto, by nie traci ducha.
A kiedy rycerz zjawi si na dworze,
Tak jako przyrzek, w oznaczonej porze
I odpowiedzi udzieli gotowy,
193
Geffrey Chaucer
Zwoano wszystkie zacne biaogowy.

Przybyy liczne dziewice, matrony
1080
I wdw gromada mdrych, dowiadczonych

W onej materii, i z nimi krlowa
Siada sd wyda o rycerza sowach.
A kiedy cae zebrao si grono,
Wnet i rycerza przed sd poproszono
I nakazano wszystkim wielk cisz,
Aby odpowied kady mg usysze,
Jakowe niewiast najwiksze pragnienie.
A rycerz nie sta jak nieme stworzenie,68
Lecz jak m prawy odpowiedzia ranie,
1090
Tak, i go sysza dwr cay wyranie.

Krlowo moja, wiem, i nie przesadz
Mwic: niewiasty pragn posi wadz
Nad maonkami i nad kochankami,
By wedle woli rzdzi mczyznami.
O tym wy, damy szlachetne, marzycie,
Lecz, jeli chcecie, bierzcie moje ycie.
Nikt nie zaprzeczy i zacna gromada
Niewiast, wdw, dziewic przyzna bya rada,
e rycerz dobrze na ycie zasuy.
1100
I wtedy z tumu stara si wynurzy,

Ktrej w rycerz na ce da sowo,
I rzecze: ,,aski, o pani, krlowo,
Przyznaj mi prawo, pki dwr tu siedzi,
Rycerza bowiem onej odpowiedzi
Jam nauczya, a on przyrzek za to,
Jak zadam, nagrodzi zapat,
68
w. 1088: A rycerz nie sta jak nieme stworzenie Umiejtno dwornego odezwania si ceniona bya w
redniowieczu bardzo wysoko. Naleao to do dobrego tonu i byo znamieniem kultury, antytez prostactwa.
Umiejtnego posugiwania si gosem i gestem (actio) uczono we wszystkich szkoach, naleao to bowiem
do programu kursu retoryki. Zdolno wyrazu przez gest i sowo, podobnie jak pionowa godna postawa,
odrnia czowieka od zwierzt i czyni podobnym do aniow, ktre rwnie celuj piknoci gosu i gestu.
Jeszcze Szekspir ustami Hamleta skada czowiekowi sawny komplement: ekspresj swoj jake podobny
do anioa! (In action how like an angel).
194
Geffrey Chaucer
Jeli to bdzie w jego moliwoci.

Panie rycerzu, ja tu w obecnoci
Dworu ci prosz, pojmij mnie za on,
1110
Bo masz przeze mnie ycie ocalone,

Na cze rycersk, nie zaprzeczysz temu.
A rycerz odrzek: ,,Biada nieszczsnemu,
Wszystko przyznaj i nie chc zaprzeczy,
Ale, na Boga, daj innej rzeczy.
We me bogactwa, lecz ciau pofolguj.
Nie mog rzeka biada nam obojgu,
Bom chocia stara, biedna, obrzydliwa,
Nie chc ni zota, ktre ziemia skrywa,
Ni drogich kruszcw, jeno m zachciank
1120
Jest by tw on, najmilsz kochanka.

Kochank krzykn raczej potpieniem.
Czy jaki rycerz z moim urodzeniem,
Jako ja jestem rodu szlacheckiego,
Dozna despektu a tak plugawego?
Lecz wszystko na nic, w kocu zniewolony
Nie mg od starej wykrci si ony,
Wic j polubi i poszed z ni w oe.
Teraz niektrzy zarzuc mi moe,
em przez niedbalstwo nie opowiedziaa,
1130
Jak si odbya uroczysto caa,

Jak si bawili, ilu byo goci.69
Wic powiem krtko nie byo radoci,
Jeno w strapieniu cikim i wzdychaniu
Wzi z ni lub cichy, prawie o witaniu,
A dzionek cay jak puchacz si skrywa,
Smutny, i ona taka obrzydliwa.
69
w. 11281131: Czytelnikw redniowiecznych wypadao przeprosi za opuszczenie opisu wesela. Opisy

bowiem festynw i uroczystoci, konwencjonalne zreszt najczciej, naleay do normalnych atrakcji,
jakimi romansopisarz urozmaica tok narracji. Tak samo do normalnego porzdku rzeczy naleay opisy
strojw przy prezentacji osb.
195
Geffrey Chaucer
Wielce rozpacza, gdy odprowadzono

Do maeskiego oa jego z on.
Tam z boku na bok przewraca si w koo
1140
A stara rzeka, miejc si wesoo:

Benedicite, maonku mj miy,
Czy kady rycerz dla ony niemiy?
Takie na dworze Artura zwyczaje?70
Czy kady rycerz jak ty dba staje?
Jam twe kochanie, jam maonka mia,
Ktra ci ycie twoje ocalia,
O zo do ciebie nie moesz mnie wini.
Czemu mi przykro chcesz tej nocy czyni?
Czemu si miotasz jak czowiek szalony?
1150
Powiedz, na Boga, czemu uraony?

A ja naprawi, co w mej moliwoci.
Naprawisz? O nie wyjcza w aoci
Tego si nie naprawi, prne sowa,
Jeste tak brzydka i taka wiekowa,
I rd twj gminny, nie dziw si, i w mce
Tak si tu wij, i na ou krc.
O Boe, niechaj pknie serce moje!
,,Czy to przyczyn jest udrki twojej?
Tak odpar rycerz dziwisz si przyczynie?
1160
A wic, mj panie, zanim trzy dni minie;

Wszystko naprawi rzeka mu starucha
Jeeli pan mj jeno mnie posucha.
Lecz jeli tego nazywasz szlachcicem,
Ktry starego majtku dziedzicem,
Mwisz zuchwale i takie gadanie
Jest tyle warte, co kwoki gdakanie.
Spjrz na czowieka o cnotach rozlicznych,
Tak osobistych, jako i publicznych,
70
w. 1143: Takie na dworze Artura zwyczaje? Grzeczno rycerzy dworu krla Artura bya ju za czasw
Chaucera przysowiowa.
196
Geffrey Chaucer
W ktrego czynach szlachetno zachwyca,

1170
I tego nazwij imieniem szlachcica.71

Bo Chrystus da, bymy szlachetnoci
Szukali jeno w Jego askawoci,
A nie w bogactwie, ojcach i pradziadach,
Bo chocia na nich dziedzictwo ich spada
I z niego rd nasz pochodzi wspaniay,
To jednak nigdy, nawet czstki maej
Z cnt, w ktrych yli i dla ktrych sami
Mogli by niegdy zwani szlachcicami,
Nam w testamencie przekaza nie mog,
1180
Bymy w swym yciu szli ich wznios drog.

Pikn myl mdry poeta z Florencji,
w wielki Dante zawar w tej sentencji,72
Ktra, jak pomn, brzmi tak w sowach jego:
Rzadko z gami drzewa rodowego
Wzrastaj cnoty, bo onych wartoci
Bg nam udziela w Swojej askawoci.
A w mocy ojcw jest doczesne rzeczy
Nam ofiarowa, ktre czek zniweczy.
Podobnie jak ja, wszyscy wiedz o tera,
1190
I gdyby jak zaszczepion cnot

Posiada pewien rd przez przyrodzenie,
Wtedy nastpne kade pokolenie,
Coraz by wikszej nabyo zacnoci
I nie czynio nijakiej podoci.
W gry Kaukazu nie pomie najmniejszy
I tam go ustaw w domu najciemniejszym,
A chocia wszystkie zatrzaniesz wierzeje,
71
72
w 1170: I tego nazwij imieniem szlachcica teza, e prawdziwe szlachectwo nie jest spraw urodzenia,
rozwijana bya w literaturze redniowiecznej wielokrotnie, take i w Anglii. Szczegowsze przedstawienie
tego przedmiotu: P. Mroczkowski, Opowieci kanterberyjskie, s. 222226.
w. 1182: w wielki Dante Okazuje si, e Dama z Bath czytaa take i Dantego. Wprawdzie w Rzymie
moga si z nim obznajomi, lecz oczywicie da od Chaucera takiej konsekwencji realistycznej byoby
przesad. W kadym razie jest to pierwsza wzmianka o Dantem w literaturze angielskiej, dotyczy za
szczeglnie urywka z traktatu napisanego po wosku proz pod tytuem Biesiada (Convivio, IV. 15, 1938).
197
Geffrey Chaucer
Ogie tak jasnym blaskiem rozgorzeje,

I go dwadziecia tysicy z daleka
1200
Zobaczy ludzi, bo od wiekw wieka

On swe zadanie spenia przyrodzone.73
Rozumiesz teraz, i nie s zczone
Czowiecze cnoty z mienia posiadaniem,
Bo jak w ogie rzadko swe zadanie
Speniaj ludzie zgodnie z swym rodzajem.
Przeto, Bg widzi, i czsto si staje
Syn pana czekiem podym i wszetecznym
I cho si szczyci szlachectwem prawiecznym,
I na wiat przyszed na zamku pradziada,
1210
I zacnych przodkw w rodzie swym posiada,

Ale szlachetnie sam nie postpuje
I zacnych przodkw swych nie naladuje.
Nie jest szlachetnym, cho jest ksiciem panem,
Czyn bowiem pody uczyni go chamem.
Twoje szlachectwo gosi jeno saw
Zacnych twych przodkw, sawi czyny prawe,
Z ktrymi ty sam nie masz nic wsplnego.
Szlachetno darem jest Boga samego,
Nie z testamentu szlachetno prawdziwa
1220
Ni z urodzenia, jeno z aski spywa.

Pomyl, czytajc pisma Valeriusa,74
O zacnym yciu Tulli. Hostiliusa,
Ktry, cho biedny, godnoci doczeka.
Tako Boecjusz uczy i Seneka,75
Podaj w pismach swych bez wtpliwoci,
I czyny zacne godem s zacnoci.
Przeto, maonku, zwa na to, co powiem:
73
74
75
w. 11951201: Urywek obrazowo propaguje ide demokratyczn. Duch (ogie) bynie na cay wiat z
najskromniejszej lepianki i nie wymaga rodowodu,
w. 1221: pisma Valeriusa p. uwag do Prologu opowieci Damy z Bath, w. 709723.
w. 1224: Boecjusz por. Traktat o pociesze filozoficznej, II. pr. 6, 1113. Seneka (Lucius Annaeus) filozof i
moralista rzymski z I wieku n. e. (365).
198
Geffrey Chaucer
Moe i z gminu s moi przodkowie,

Lecz miosiernej ufam asce Boej,
1230
I mi szlachetnie Ona y pomoe,

A gdy, nie grzeszc, y bd cnotliwie
Wtedy si stan szlachetn prawdziwie.
Zarzucasz tako, i jestem uboga,
Wszak Najwyszego wyznajemy Boga,
Ktry ubstwo wybra z woli wasnej.
Przeto dla wszystkich powinno by jasne,
I wol Chrysta, Krla Niebieskiego,
Nie byo wybra ycia nikczemnego.
Zacn jest rzecz radosne ubstwo,
1240
Jak rzek Seneka i uczonych mnstwo.76

Tego, co z chci ubstwo przyjmuje,
Cho gieza nie ma, monym go szacuj,
Ndzarzem tego, ktry chce w chciwoci
Posi, co nie jest w jego moliwoci.
Kto mieniem gardzi, wielmoa wspaniay,
Cho za pachoka miaby go wiat cay.
Szczere ubstwo pieni si zabawia,
A Juvenalis tak o nim rozprawia:77
,,Biedak piewajc radonie si mieje,
1250
Gdy obok niego przechodz zodzieje.

Bieda dostatkw jest nieprzyjacielem,
Wielkiego trudu pierwszym budzicielem,
Udoskonala ludzi i w mdroci,
Bieda zaprawia czeka w cierpliwoci.
I cho nieszczcia posiada pozory,
Nikt jej nie zmieni na ziemskie splendory.
Bieda upadym wito ona daje,
W ktrej czek Boga i siebie poznaje.
Od okularw lepsza przenikliwych,
76
77
w. 1240: Jak rzek Seneka Listy, 44.

w. 1248: Juvenalis gony rzymski poeta satyryk. Por. Sat. X, 2.
199
Geffrey Chaucer
1260
Dziki niej ujrzysz przyjaci prawdziwych.

Wic skrom ciebie nie skrzywdzia, panie,
O mym ubstwie zakoczmy gadanie.
Przyganiasz jeszcze, em wiekiem zgarbiona,
Wic gdyby nawet ksiga ci uczona
Nie rzeka o tym, cze twoja szlachecka
Winna ci bya poucza od dziecka,
I starych ludzi naley szanowa,
Starca zwa ojcem. Mogabym cytowa
Wielu autorw tekst w onym przedmiocie.78
1270
A skoro rwnie przyganiasz brzydocie,

Powiem ci: ciesz si i podzikuj Bogu,
e ci przynajmniej nie przyprawi rogw,
Bo chobym chciaa, w ohydnej staroci
Znajdziesz straniczk mojej niewinnoci,
Lecz mimo tego, gdy upodobania
Twe poznam w kocu, doo starania,
By twj apetyt nasyci czowieczy.
A wic wybieraj rzeka z tych dwch rzeczy:
Czy chcesz, bym star bya, obrzydliw,
1280
Lecz on wiern, posuszn i tkliw,

Ktra ci nigdy nie sprawi przykroci,
Czy chcesz, by mdka o wielkiej piknoci
Zwodzia ciebie na rwni z innymi,
Domostwo twoje oblegajcymi,
Tak samo tobie, jako innym rada.
Wybieraj tedy, co ci odpowiada.
A rycerz westchn w gbokiej boleci,
Dajc jej w kocu odpowied tej treci:
,,O pani moja i moja mioci,
78
w. 12681269: Zdania takie, mimochodem wtrcone, dla czytelnikw nowoczesnych brzmi cokolwiek
zabawnie, ale w rzeczywistoci wiadcz tylko o gbokim kulcie pisarstwa i ksiki w redniowieczu.
Naley pamita, e ksiki nie spospolitowala jeszcze masowa produkcja i e bya ona dla ogu czym o
wiele rzadszym, wic i szanowniejszym, ni dzisiaj na przykad telewizor.
200
Geffrey Chaucer
1290
Maonko droga, mdrej twej zwierzchnoci79

Chtnie si moja poddaje osoba,
Sama wic wybierz, co ci si podoba
I co obojgu czci przysporzy moe.
Nie pragn gosu mie w onym wyborze,
Jeno twa wola bdzie u mnie w wadze.
Czy mnie nad sob przekazujesz wadz,
Skoro si zgadzasz, bym, jak chc, czynia?
Spytaa ona. Tak, maonko mia,
Bo to najlepsze odpar ze wszystkiego.
1300
Przeto pocauj mnie rzeka do niego.

I skoczmy wszystkie urazy do siebie.
Jedn i drug pragn by dla ciebie,
To znaczy: chc by pikn i poczciw.
Niech Bg mnie mierci pokae straszliw,
Jeli nie bd najwierniejsz on,
Jaka od chwili, kiedy wiat stworzono,
ya. Przed witem ujrzysz, em nadobna,
Do takiej pani, krlowej podobna,
Jakiej nie znajdzie nikt, cho wiat przemierzy
1310
od wschodnich a do zachodnich rubiey.

A teraz czas ju wyj z swego ukrycia,
Bd panem mierci mej i mego ycia
Odrzu zason i rozewrzyj oczy.
A gdy naprawd rycerz nagle zoczy,
I taka pikna i modziutka ona,
Z radoci porwa j w swoje ramiona
I w szczliwoci serce si skpao,
I pocaunkw wci mu byo mao.
A ona, pena sodkiej ulegoci,
1320
79
Nie opieraa si jego mioci.
w 12891290: Rycerz, ktry dopuci si czynu nikczemnie ajdackiego na pocztku opowieci, u koca
zosta prawdziwie umoralniony dugim wywodem brzydkiej, lecz mdrej ony na temat prawdziwego
szlachectwa. Std wywd moralny sta si integraln czci kompozycji, waciwym punktem jej cikoci.
201
Geffrey Chaucer
Do mierci yli w doskonaym szczciu.

Niechaj maonkw Chrystus nam w zamciu
agodnych, zdrowych, krzepkich w ou zsya
I zwoli onie, aby ich przeya.
Lecz prosz Boga, by wyzion ducha
Rycho m, ktry maonki nie sucha.
A za na stare i ze skpirada
Oby zaraza z woli Boskiej spada.80
80
w. 13221328: W zakoczeniu podejmuje Dama z powrotem gwny motyw drugiej czci Prologu do swej
opowieci. Rozumiane serio, wiersze te a nazbyt ra wulgarnoci, a nawet tonem witokradczym, lecz
tak jak caa druga cz Prologu maj zaoenie groteskowe. Dama z gry prosia przecie suchaczw, eby
darowali artobliwy ton dalszej autobiograficznej czci, zamierza bowiem odtd mwi zabawnie (myn
entente is nat but for to pleye). Odnosi si to wic i do zakoczenia opowieci, w ktrym nutka osobista z
aluzj autobiograficzn powraca. Przy czytaniu tekstu Chaucera wan w ogle jest rzecz odrni partie
serio od partii o zaoeniu artobliwym. Dotyczy to zwaszcza urywkw, ktre, rozumiane bez zastrzee
dosownie, byyby wrcz nieznonie brutalne lub gorszce, jak na przykad yczenie pod adresem ma:
Oby ci piorun, ogie byskawicy ukrci kark twj stary pomarszczony (w. 296297). eby ustrzec nas od
pomyki, autor zazwyczaj z gry daje nam odpowiedni wskazwk w tekcie. Wano odrnienia intencji
serio od nieserio rozumia dobrze diabe w nastpnej opowieci, dyskredytujc przeklestwo (patrz niej, w.
290304).
202
OPOWIE KWESTARZA
Geffrey Chaucer
PROLOG DO OPOWIECI KWESTARZA
Zacny braciszek, w Kwestarz czcigodny,

Wonego zawsze mierzy wzrokiem chodnym,
Lecz jak przystao na czeka grzecznego,
Jeszcze mu sowa nie rzuci podego,
Jeno tak w kocu do niewiasty prawi:
,,A niech ci Pan Bg w yciu bogosawi!
Dotkna pani Kwestarz rzecze do niej
Materii trudnej i wielce uczonej,
I rzeczy susznych powiedziaa duo,
10
Lecz e gawd czymy z podr,

Pogwarzmy teraz jeno dla zabawy.1
Na mio Bosk! Uczone rozprawy
Do szk nadaj si i na kazania.
Wic gdy mi tego kompania nie wzbrania,
O wonym powiem krotochwil zacn;
Z osawy jego domyli si acno,
I o nim trudno dobrze si wyraa.
Dlatego prosz do mnie si nie zraa.
Wszak kady wony jest obieywiatem.
20
I gonic z karnym za nierzd mandatem,

W niejednym miecie ju oberwa lanie.
Na to Gospodarz: Dwornym bdcie, panie,
Jak to przystoi waszej wielebnoci,
By nie dopuci do swarw i zoci.
w. 11: Pogwarzmy teraz jeno dla zabawy groteskowo drugiej czci wywodw Damy nie zrobia snad
wikszego wraenia na obecnych, tak i w sumie niedostatecznie si ubawili. Przede wszystkim bowiem
dostrzegli powane sedno moralne jej opowieci. Uderzyy ich trafne myli i mdro ksikowa, zgodnie
zreszt z logik kompozycji. Uznajc tak cenne zalety opowiadania, Kwestarz gosi jednak potrzeb nawrotu
do krotochwili.
204
Geffrey Chaucer
Lecz, prosz, mwcie o wonym, gdy chcecie.

Dobrze rzek Wony niechaj o mnie plecie,
Co jeno zechce. Gdy los na mnie padnie,
Grosik po groszu odpac mu snadnie,
I powiem, jakim zaszczytem prawdziwym
30
Jest by kwestarzem, pochlebc kamliwym,

I o czynnociach jego dodam potem.
Gospodarz krzykn: Cisza, do ju o tem,
Za do Braciszka zwrci si: Mj panie,
Prosz, zacznijcie ju opowiadanie.
205
Geffrey Chaucer
OPOWIE KWESTARZA 2
y archidiakon niegdy w moich stronach,3

Czek znamienity, dostojna persona.
miao przestpstwa ciga oraz kary
Srogie nakada za nierzd i czary,
Za cudzostwo oraz strczycielstwo,
40
Na komendarzy zych i za oszczerstwo,

Za faszowanie umw, testamentw
I poniechanie witych sakramentw,
Tako za inne rne przewinienia,
Ktre w tej chwili zbytecznie wymienia,
I za symoni oraz lichw jeszcze,
Lecz rozpustnikw najmocniej bra w kleszcze.
Cienko piewali, kiedy mia ich w garci.
Za najdrobniejsze przewinienia karci.
I cho narzeka kto na te ciary,
50
Nie zwolni nigdy go z pieninej kary.

Gdy ludzie skpe ofiary dawali,
Sprawia, e potem aonie piewali,
Albowiem zanim biskup ich zahaczy,
Wpierw archidiakon w ksigach ich oznaczy,
Ktry na mocy jurysdykcji zaraz
Mg wtedy grzywn winowajcw kara.
Chaucer podj i przetworzy samodzielnie istniejcy wtek narracyjny. Przej z niego niektre
charakterystyczne sytuacje, skupiajce si okoo osiowego motywu spki nieuczciwego funkcjonariusza
publicznego z diabem. Po raz pierwszy jednak bohaterem powiastki uczyni wonego sdowego, podczas
gdy w innych bywa nim wojski, sdzia, adwokat itp. Konkretnego wzoru Chaucer nie naladowa, o ile
wiadomo, adnego.
w. 35: archidiakon nie istniejcy dzi wysoki urzd kocielny z kompetencj sdowniczo-administracyjn,
dzi w znacznej mierze przestarza. Reszt wadzy archidiakona przej w dalszym rozwoju historycznym
ordynariusz diecezji (biskup).
206
Geffrey Chaucer
A mia na swoje usugi Wonego.

Nie byo w Anglii chopa sprytniejszego.
Ten si szpiegami chytrze posugiwa;
60
Co wytropili, to Wony zdobywa.

Tak uwolniwszy jednego od kary
Mg si dowiedzie o dwudziestu paru.
e by w Wony szalony jak zajc,
O drastwach jego powiem, nic nie tajc.
Nie moe przecie dotkn nas grzywnami,
Bo jurysdykcji nie ma on nad nami
I mie nie bdzie nigdy w yciu swoim.
,,Tak samo nie s pod nadzorem moim
Odpali Wony w burdelu podwiki.
70
,,Daj pokj kpinom, nie czas na przytyki

Krzykn Gospodarz niech brat mwi dalej!
Ty za, mj panie, nie oszczdzaj wcale
Wonego tutaj, cho go wcieko piecze.
w otr faszywy, w Wony brat rzecze
Jako przynt mia usune gaszki
(Tak w Anglii wabi jastrzbie na ptaszki);
Te mu o wszystkich sekretach paplay,
Od dawna bowiem ju si z Wonym znay
I na rzecz jego szpiegoway skrycie;
80
On zasi przy tym zarabia obficie.

Pan dobrze nie zna dochodw Wonego.4
w bez nakazu dar z czeka prostego
Grzywn, Chrystusa gniewem zagraajc.
Kady wic chtnie trzos mu napeniajc,
Na piwo w karczmie jeszcze go zaprasza.
Mieszek mia chudy jak miech u Judasza
I jak w Judasz zbjem by takowym.
Pan z kwot pobranych nie mia i poowy.
w. 81: Pan archidiakon.
207
Geffrey Chaucer
Ale by otrem! Lecz dodam poza tem,

90
By cze mu odda, Wonym i gamratem.5

Wszystkie leuchny mia na swe rozkazy,6
Wic czy o panu Robercie, Damazym,
Bartku czy Kubie, jeli spa z dziewuch,
Ona Wonemu szepna na ucho,
Bo w zmowie bya ze swoim kamratem.
On za przybywa z faszywym mandatem,
Do kapituy oboje wzywajc,
Dziewk oddala, gacha obdzierajc:
,,Druhu mj rzecze przyja ci oka
100
I z czarnej listy dziewczyn wyma,

Jeli nie zrobisz tego po raz drugi,
Wic z przyjacielskiej skorzystaj przysugi.
Jakich si oszustw ima, by okrada,
Mona by o tym i rok opowiada.
Tak nie wywszy pies do polowania,
Zali jest ranna, czyli zdrowa ania,
Jak Wony wprawnie pozna rozpustnika,
Skrytego gacha i cudzoonika.
A e to jemu dobry zysk dawao,
110
W rzemioso swoje wkada dusz ca.

Pewnego razu Wony, jak zazwyczaj
Wci uganiajc za now zdobycz,
Jecha do pewnej wdowy, starowiny,
By j ograbi, zmyliwszy przyczyny.
A wtem przed sob ujrza jadcego
Po stronie lasu kmiecia wesoego.
uk mia i strzay lnice wyostrzone,
Kaftan krciutki z tkaniny zielonej,
Kapelusz z czarnym sznurem dookoa.
5
6
w. 90: gamrat (starop.) strczyciel albo gach.

w. 91: leuchny sowo pospolite w polskiej komedii rybatowskiej oznacza kobiety lekkiego prowadzenia.
208
Geffrey Chaucer
120
Hej! Witaj, panie! Wony na zawoa.

Ktokolwiek jeste, bd mi pozdrowiony!
Gdzie tak wdrujesz przez gaik zielony?
Kmie go zapyta. Czy jedziesz daleko?
Wony mu na to: Ech nie! Niedaleko!
W tej okolicy piln mam robot.
Jad, aeby pobra pewn kwot,
Ktra naley si panu mojemu.
Komornik jeste? Tak odrzecze jemu,
Bo nazwa Wonym wstydzi si z obawy,
130
I w poczciwej nie posiada sawy.

Depardieux! Bracie! A to traf nie lada!7
Jam te komornik kmie mu odpowiada.
Lecz mnie te strony nie znane, a zatem
Pom mi, prosz, bde moim bratem
I towarzyszem, skoro masz ochot.
Mieszek wypchany srebrem mam i zotem.
Gdy w moim hrabstwie ty znajdziesz si kiedy,
Tobie nawzajem ja usu wtedy.8
A Wony jemu: ,,O dziki serdeczne.
140
I obaj klnc si na braterstwo wieczne,

Nawzajem donie sobie ucisnli
I w dalsz drog gawdzc pomknli.
W Wonym skonnoci do gadulstwa tyle,
Co w dzierzbie jadu, wic w drodze co chwil9
Do kmiecia z nowym zwraca si pytaniem.
Braciszku rzecze gdzie twoje mieszkanie?
Powiedz, jak ciebie odszuka w przyszoci?
w. 131: Depardieux do tradycji literackiej naley charakteryzowanie diabelskoci francuszczyzn.

Technik t posuguje si jeszcze Mickiewicz w III czci Dziadw. Jest to rys wiatowego polerunku,
bynajmniej z kondycj kmiec nie licujcy, raczej zgodny z inn tradycj ludow, t, e diabe jest
gentlemanem. (The prince of darkness is a gentleman, Szekspir, Krl Lear. III, 4.)
w. 137138: Gdy w moim hrabstwie ty znajdziesz si kiedy, Tobie nawzajem ja usu wtedy w odezwaniu
diaba tu i nastpnie przebija gra drugich znacze.
w. 144: Co w dzierzbie jadu dzierzba, ptak piewajcy, o obyczajach drapienika, ywi si myszami,
mniejszymi ptakami i owadami, nakuwa w razie potrzeby zdobycz na kolce. Jad tu w znaczeniu
przenonym: zo, drapieno.
209
Geffrey Chaucer
A kmie mu tonem penym uprzejmoci:

Braciszku rzecze hen! w pnocnej stronie.10
150
Myl, i kiedy zawitasz tam do mnie,

Bo ci dam rady takie przed rozstaniem,
e snadnie moje odnajdziesz mieszkanie.
Bracie rzek Wony zechciej mi wskazwki
Pewnej udzieli podczas tej wdrwki;
Owe sposoby zdrad mi w zaufaniu
(Wszak jedn z fachu jestemy kompani),
Jak w mym zawodzie powikszy swe mienie?
A na grzech nie bacz ani na sumienie,
Jak bratu wyznaj, jak ty radzisz sobie?
160
Wic, bracie drogi, daj sowo tobie

Kmie mu odrzecze ot prawda caa:
Zapata moja mizerna i maa.
Pan mj jest skpy i wymagajcy,11
A urzd zasi okrutnie trudzcy.
yj wic z tego, co z klientw zdzieram,
Co jeno daj, to wszystko zabieram,
Oszustwem, gwatem ot, rnie to bywa,
Rok w rok na swoje potrzeby zdobywam.
Uczciwszej chyba nie mona rzec prawdy.
170
Wony: ,,Susznie, ja tak czyni zawdy.

Bior, Bg wiadkiem, co jeno si zdarzy,
Chyba zbyt cikie lub za mocno parzy,
e na wyrzuty sumienia nie bacz,
To si nie wzdragam bra w ap cichaczem.
A z czeg ybym? Wyudza wic musz.
Nie mam sumienia, nie myl o skrusze.
Nie chc spowiada si z moich figlikw.
Przeklinam wszystkich klechw spowiednikw.
10
11
w. 149: w pnocnej stronie wedug tradycji biblijnej i mitologii germaskiej obrazem pieka s strony
pnocne. Por. przedstawienie klski Lucyfera u Izajasza, XIV, 13.
w. 163: Pan mj Lucyfer.
210
Geffrey Chaucer
Na Boga i na witego Jakuba,

180
Jak dobrze, emy spotkali si oba!

Czas, bracie, by mi swe imi wyjawi.
Na twarzy kmiecia umiech si pojawi.
,,Chcesz wiedzie, bracie? Dobrze, ju si rzeko:
Czart jestem, moim domostwem jest pieko.
W podry cigam naleno od ludzi,
Wszc, od kogo mona co wyudzi.
W ten sposb czerpi wszystkie me dochody.
Patrz! Ciebie gnaj te same powody.
A pragnc zyskw w rodkach nie przebierasz,
190
Tak i ja robi, i bd jak teraz

Do koca wiata goni za profitem.
,,Co mwisz? Wony wykrzykn Bencite!12
A ja mylaem, e ty kmie prawdziwy.
Ksztaty masz ludzkie, jak ja, czowiek ywy.
Czy ustalon jak posta macie,
Gdy w piekle, w domu swoim przebywacie?
Nie odpar diabe tam adnej nie mamy,
Lecz jak chcemy, tak przybieramy.
W rnej postaci ludziom si objawiam,
200
Raz jako czowiek, to znw jako pawian.13

Albo w postaci wdruj anioa.14
C w tym dziwnego? Zali ci nie zdoa
Oszuka kuglarz najgorzej zawszony?
Jam za w tej sztuce bardziej wywiczony.
Czemu ta posta Wony go zapyta
Nie zawdy jedna jest, lecz rozmaita?
,,Bierzemy odrzek zawdy ksztat takowy,
W ktrym najlepiej udadz si owy.
12
13
14
w. 192: Bencite uywana potocznie forma skrtowa aciskiego benedicite, co mona by po polsku
wyrazi: daj ci Boe zdrowie.
w. 200: pawian w oryginale mapa (ape).
w. 201: Albo w postaci wdruj anioa wynikaa std niekiedy dla ludzi potrzeba zrozumiaej ostronoci
dla uniknicia diabelskiego podstpu. Na podobnym motywie obawy zasadzki diabelskiej zbudowana jest na
przykad akcja pierwszej czci dramatu Szekspira Hamlet.
211
Geffrey Chaucer
Po c ta praca? Powiedz, w jakim celu?

210
Mj panie Wony. Z przyczyn bardzo wielu

Odpar mu diabe wszystko ci wyjani,
Lecz w swoim czasie. Prima przesza wanie,15
A nie zowiem ni jednej ofiary,
A takie przecie s moje zamiary,
Nie za wykada tobie mdro ca,
Rozumu bowiem, bracie, masz za mao,
Aby to poj, lecz skoro chcesz wiedzie,
Czemu pracuj, mog ci powiedzie.
Mymy Boskimi czsto narzdziami,
220
W rnej postaci, rnymi sztukami,

Na rozkaz Pana, Jego zamierzenia16
Wykonywamy na Boych stworzeniach,
Lecz nic bez Niego nasza moc nie znaczy,
Kiedy Bg znowu przy nich stan raczy.
Czasem od Niego mamy przyzwolenie
Jeno na ciaa, nie duszy drczenie,
Czego przykadem Hioba mczarnia,
Innym za razem moc nasza ogarnia
Jedno i drugie, ciao cznie z dusz,
230
A czasem diaby niepokoi musz

Dusz czowieka, a ciau nie szkodzi,
By go w ten sposb ku dobru przywodzi;
Jeli odeprze on pokusy czarta,
Droga do niebios jest przed nim otwarta.
Ale ta praca nas nie zadowala,
Bo zamiast gubi, to ludzi ocala.
Niekiedy mamy czowieka za pana,
Arcybiskupa na przykad Dunstana,17
Sam niegdy byem sug apostoa.
15
16
17
w. 212: prima dziewita rano.

w. 221: Na rozkaz Pana (tu) Boga.
w. 238: Arcybiskupa na przykad Dunstana dotychczas rdowo niewyjanione.
212
Geffrey Chaucer
240
,,A teraz powiedz mi Wony zawoa

Jak nowe ciaa sobie wyrabiacie?
Czyby z ywiow? A diabe: ,,Nie, bracie,18
Czart albo w rny sposb jeno udzi,
Albo powstaje w ciaach zmarych ludzi,
I tak si mdrze i jasno wysawia,
Jak do niewiasty Samuel przemawia,19
Cho, e to on by, nie kady w to wierzy.
Na teologii twej mnie nie zaley,
Lecz e koniecznie pragniesz pozna czarty,
250
Owiadczam tobie, a to nie s arty:

Mj bracie drogi, dotrzesz tam w przyszoci,
Gdzie ci nie trzeba moich wiadomoci,
Bo w tej materii sam ju z dowiadczenia
Bdziesz mg dawa innym pouczenia,
Lepsze ni Dante w swoim yciu caem20
Albo Wergili. Hej, a teraz cwaem!21
Musz kompanii dotrzyma ci w drodze,
Bo mnie opuci zapragniesz, tak sdz.
,,Nie odrzek Wony porzu te obawy!
260
Znaj mnie wszyscy, i chop jestem prawy,

Wic ci nie zdradz nawet w tym wypadku,
Gdyby najwikszym by Szatanem, bratku.
Wiernoci bratu dotrzymam swojemu,
Bomy przysigli tak jeden drugiemu.
Przecie prawdziwe czy nas braterstwo:
Obaj z zawodu uprawiamy zdzierstwo.
Ty bierz, co swoje, ja za wezm swoje,
Co ludzie dadz, i yjmy we dwoje;
18
19
20
21
w. 241242: Wedug fizyki redniowiecznej wszystkie ciaa materialne zoone byy z czterech
podstawowych ywiow: ognia, wody, ziemi i powietrza. Diabe zdolnoci tworzenia autentycznych cia z
ywiow nie ma, operuje tylko sztuczkami, do ktrych naley pojawianie si w ciaach zmarych ludzi.
w. 246: Jak do niewiasty Samuel przemawia por. Vulgata, I Ksiga krlewska 28.
w. 255: Lepszy jak Dante Dante: najlepszy informator poetycki o regionach pieka.
w. 256: Wergili - tu przypomniany jako przewodnik Dantego po krainie piekielnej w poemacie Boska
komedia.
213
Geffrey Chaucer
Gdy jeden wicej od drugiego zbierze,

270
Niech si podzieli z bratem w rwnej mierze.

Zgoda. rzek diabe Sowem rczy mog.
I popdzili obaj w dalsz drog.
Ot na kracach miasta, do ktrego
Wiody zdobywcze zamiary Wonego,
Ujrzeli sianem wz naadowany,22
Przy nim za drepta wonica zziajany.
Wz sta; gboko zapady si koa.
Wonica, wcieky, bijc konie woa:
Wio, Borsuk! Wio, Szkot! wawo przez kamienie!
280
A niech was czarty, przeklte nasienie,

Zabior caych razem z kopytami.
Wy stare osy, utrapienie z wami!
Niech diabli bior szkapy z fur ca!
Wony pomyla: ,,A to si udao!
I przysunwszy si bardzo bliziutko,
Diabu do ucha podszepn cichutko:
,,Syszae, bracie? Chyba syszysz przecie?
Posuchaj dobrze, co wonica plecie.
Skoro ci daje, capnij szybko w apy.
290
Fur wraz z sianem i wszystkie trzy szkapy.

Nie rzek mu diabe nic nie wezm z tego,
Bo cho tak gada, myli co innego.23
Jeli nie wierzysz, zapytaj sam czeka
Albo najlepiej chwileczk poczekaj.
Chop ci po zadach konie z caej siy,
A, by zwiesiwszy, wz z miejsca ruszyy.
,,Niechaj zawoa Pan Jezus ma w pieczy
Was oraz wszystkie, ktre stworzy rzeczy.
22
23
w. 275: sianem wz naadowany obraz ycia ludzkiego wedug alegorii malarskich pnego redniowiecza.
Por. Prolog do opowieci Wodarza, uw. do w. 14.
w. 292: Bo cho tak gada, myli co innego Interesujcy przykad ostrzeenia przed ryzykiem bezkrytycznie
dosownej wykadni, bez uwzgldnienia kontekstu.
214
Geffrey Chaucer
Szczcie, e z bota mj wz wycignity.

300
Niech was Bg zbawi i Eligiusz wity!24

Sprawnie wam poszo, moje dziatki mie.
A co, braciszku? rzek czart Nie mwiem?
Mj bracie drogi, jasno widzisz z tego:
Czek mwic jedno, myla co innego.25
A teraz w dalsz udajmy si drog,
Bo na tej furze nic zyska nie mog.
Gdy si od miasta nieco oddalili,
Wony znw szepta rozpocz po chwili.
Bracie, tu mieszka stare skpirado,
310
Baba, co raczej oddaaby gardo

Nieli grosik, lecz sprawi, by daa
Dwanacie pensw, choby si wciec miaa,26
Lub do urzdu zawezw babin,
Cho jej, dalibg, trudno dowie win.
Ty za, jak widz, starasz si daremnie
O zysk w tych stronach, wic przykad bierz ze mnie.
Wony do furty wdowy zakoata.
Wyae, jdzo! Zakonnego brata
Lub klech krzycza goci twa alkowa.
320
O nieba! Kto tam? zapytaa wdowa.

Wejd w Imi Boe! Czego dasz, panie?
Mam odpar Wony dla ciebie wezwanie.
Pod groba kltwy, przed archidiakonem
Jutro si stawisz i na postawione
Przez sd zarzuty odpowiesz zeznaniem.
Ona za na to: Jezu, Chryste Panie!
O krlu krlw, bd mi ku pomocy!
24
25
26
w. 300: Eligiusz wity zotnik, w redniowieczu uwaany za patrona lusarzy i przewonikw.

w. 304: Czek mwic jedno, myla co innego dopenienie i potwierdzenie wanej myli wyraonej w
wierszu 292. Por. komentarz do Opowieci Damy z Bath w. 13221328. Motyw zreszt tradycyjny, obecny i
we wczeniejszych, mniej czy wicej analogicznych, wersjach noweli.
w. 312: Dwanacie pensw suma spora. W 1394 roku mona byo kupi cztery pary butw za szesnacie
pensw (Chaucers World, s. 113).
215
Geffrey Chaucer
Wszak chora jestem wiele dni i nocy.

Pieszo ni koniem tam nie zawdruj,
330
Bo ledwo zipi, tak mnie w boku kuje.

Prosz, na pimie dorcz oskarenie,
A przez zastpc zo wyjanienie27
Na to, co ludzie przeciwko mnie maj.
A Wony na to: Zapa nie zwlekajc
Dwanacie pensw, a ci si przysu.
Ja przy tem zyski jeno mam niedue.
Pan mj zarabia, ja si nie bogac.
Prdko si namyl, niech czasu nie trac.
Dwanacie pensw odlicz ciep rk.
340
Dwanacie pensw? Najwitsza Panienko!

Ratuj od grzechu, wybaw od strapienia!
Skd mnie chudzinie do takiego mienia?
Ja nie mam w skrzyni a tyle pienidzy.
Wy dobrze wiecie, em stara i w ndzy.
Okacie lito nad biedaczk chor.
Jeli daruj, niech mnie diabli porw!
Wol ci raczej przywie do ruiny.
Bg wiadkiem rzeka i jestem bez winy.
Pa! krzykn Wony lub na wit Ann
350
Kln si, i wezm tw now brytfann

Za stare dugi, co mnie winna bya,
Gdy maonkowi rogi przyprawia,
A jam t grzywn zapaci za ciebie.
esz rzeka baba. Jako Bg na niebie,
Nie byam w yciu ni wdow, ni on,
Ani przed sdem nigdy postawion.
Ciao me czyste i mj ywot prawy.
Diabe niech czarny, kosmaty, chropawy,
Ciebie z patelni wraz porwie do pieka.
27
w. 332: przez zastpc prawnego.
216
Geffrey Chaucer
360
A diabe syszc sowa, ktre rzeka,

Gdy przeklinajc pada na kolana,
Matko rzek do niej Marianno kochana,
Czy ty zaiste pragniesz tego szczerze?
Niech czart go ywcem wraz z patelni bierze,
Chyba za grzechy swoje poauje.
Stara jawko, ja skruchy nie czuj
Odrzecze Wony. Bez adnej litoci
Wyzubym ciebie z wszelakiej wasnoci
cznie z twym giezem i ostatni szatk.
370
A diabe na to: Nie gniewaj si, bratku,

Ciebie z patelni bior w posiadanie.
Dzi bdziesz w piekle, nim wieczr nastanie,
Gdzie ujrzysz wszystkie te rzeczy najskrytsze,
Ktrych nie znaj teologii mistrze.
I czart go porwa, mwic one sowa,
Z dusz i z ciaem Wony powdrowa
Tam, gdzie nalene dziedzictwo go czeka.28
Bg, ktry na swj obraz stworzy czeka
I wskaza drog zbawienia kademu,
380
Da mono sta si dobrym i Wonemu.29

Panowie doda Zakonnik gdy mowa
O Wonym, mgbym Chrystusa tu sowa
Przytoczy, Pawa i Jana witego,
Lub teologa jakiego innego,
Z grob kar takich, e gdy o nich sysz,
Serce truchleje. Kt wszystkie opisze
Kary w przekltym piekle istniejce,
Chociaby gada o nich lat tysice?
28
29
w. 377: nalene dziedzictwo nagroda albo kara wieczna. Przenonia, ktra do jzyka potocznego przesza z
psalmodii. Por. np. Psalm XV, 5, 6. Pan czstk dziedzictwa mego i kielicha mego; Ty jest, ktry mi
przywrcisz dziedzictwo moje. Sznury mi pady na miejscach wspaniaych, albowiem dziedzictwo moje jest
znamienite (sznury przy wytyczaniu dziaki ziemi), por. Prolog do opowieci Wonego uw. do w. 4142.
w. 380: Da mono sta si dobrym i Wonemu wonym w oglnoci (thise somonours). Wony z noweli
wola by stracon dusz. Kontekst nie pozwala domyla si ukrytej ironii w optymistycznej refleksji
Kwestarza.
217
Geffrey Chaucer
Wic by tam wasza nie zbdzia dusza,

390
Czuwajcie, proszc o ask Jezusa,

By was od pokus szatana zachowa.
Niechaj przestrog bd wam te sowa:
Lew na was czyha z zaktka kadego,
Gotw w tej chwili zagry niewinnego.30
Czart pragnie zrobi z was sualcw swoich,
Przeto niech kady serce swe uzbroi,
A nie ulegnie moc wasza pokusie,31
Gdy mie bdziecie rycerza w Chrystusie.
Procie, by wonych On przywid do skruchy,
400
30
31
Zanim do pieka porw ich ze duchy.
w. 393394: tai si w skrytym miejscu jako lew w jamie swojej; zastawia sida, aby pochwyci ubogiego,
aby zapa ubogiego, przycigajc go. Psalm X, 9.
w. 397: Por. I Kor. 10, 3. Bg, ktry nie pozwoli kusi was nad to, co moecie, ale razem z pokus i wyjcie
z niej zrzdzi, abycie wytrzyma mogli. Wony oczywicie nie by wystawiony na pokus ponad siy.
218
OPOWIE WONEGO
Geffrey Chaucer
PROLOG DO OPOWIECI WONEGO
Podnis si Wony wysoko w strzemionach,

Zo w nim do Brata zawrzaa szalona,
Dra z oburzenia jak osiki listek.
Panowie, pragn jednego zaiste;
Prosz was o to, jako ludzi dwornych,
Po wysuchaniu Brata garstw potwornych,
Pozwlcie, ebym ja jemu odpali.
On znajomoci pieka si pochwali.
Co tu si dziwi? wiadkiem Bg na niebie,
10
Czart i zakonnik lgn cile do siebie.

Wszak syszelicie o takim zdarzeniu,
Jak by Braciszek w duchowym widzeniu
Wzity do pieka. A kiedy go anio
W gr i na d nosi nad otchani,
eby mu kary pokaza grzesznikw,
Brat nie zobaczy nigdzie zakonnikw,
Cho potpiecw tumy dookoa,
Przeto zdziwiony zapyta anioa:
Zali nad brami taka wielka aska,
20
I nie wdruj do krainy diaska?

Przeciwnie, s tu miliony powiedzia
I znis go na d, tam gdzie Szatan siedzia. 1
Chaucer nie naladowa tu prawdopodobnie adnego okrelonego wzoru literackiego, lecz za kanw dla
wasnego pomysu wzi ide popularn, e nieczysto cielesna ma by pokarana w piekle nieczystoci. Z
poprzednich wzmianek w tekcie wiadomo, e nieumiarkowanie cielesne to grzech, do ktrego kwestarz jest
najpochopniejszy. Std sprawiedliwo symetryczna. Ju Dante na gowy rozpustnikw naoy wiekuiste
okady z ekskrementw.
220
Geffrey Chaucer
Patrz, ogromowi szataskiego chwosta2

Wielkoci agiel okrtu nie sprosta!
Szatanie rzecze podnie chwost do gry
I poka dup, niech Brat ujrzy, w ktrym3
Miejscu si gnied tutaj braciszkowie.
Zanimby zdy przej stai poow,
Jako rj pszczelny, kiedy ul opuszcza,
30
Z szataskiej dupy wyskoczya tuszcza;

Braci dwadziecia tysicy pognao,
A w piekle caym, jak w ulu zawrzao,
I co si spieszc, znw ca gromad
Wpezali wszyscy do czarciego zadu.
Chwost opuciwszy, leg spokojnie Szatan.
A gdy napasy si do oczy Brata
Widokiem cierpie w tym domu aoci,
Bg dusz jego w swojej askawoci
Powrci ciau. Zakonnik si ockn,
40
Ale dygota, zatrwoony mocno,

Na myl, e czarcia dupa jest latalnym
Dziedzictwem jego cakiem naturalnym.4
Niechaj nad wami i przekltym Bratem
Bg si zmiuje. Prolog skocz na tem.
w. 23: ogromowi szataskiego chwosta Wyobraenie o gigantycznych rozmiarach Szatana (Lucyfera)

Chaucer powzi zapewne z Boskiej komedii, cho obraz zarysowuje (migawkowo zreszt) odmienny. Szatan
Dantego to brya nie o wiele mniejsza od Giewontu. Dugo ramienia niektrzy komentatorzy (Antonelli)
oceniaj na 410 metrw, wysoko postaci na 1230 m. Przy takiej koncepcji wewntrz kaduba istotnie mog
si zmieci dziesitki tysicy potpiecw.
w. 2526: Nie tylko poezja (Dante, Chaucer), lecz i malarstwo silio si przedstawi konkretnie podobny
rodzaj kary. Por. np. Hieronim Bosch (w. XVXVI) r. Ogrd rozkoszy, mianowicie cz tryptyku
przedstawiajc pieko oraz figur Szatana poerajcego grzesznikw i wydalajcego ich przez odbytnic do
kloaki.
w. 4142: jest latalnym, Dziedzictwem jego cakiem naturalnym latalnym przeznaczonym przez los,
nieuniknionym. Dziedzictwem utarty zwrot metaforyczny, zapoyczony z psalmw. Tu metafora okrela
losy ciaa, ktre po mierci (std dziedzictwo) dozna utrapienia w piekle. Wony odpaca piknym za
nadobne Kwestarzowi, ktry przedtem wyrazi si, e z diabem ruszy Wony po swoje dziedzictwo. Por. w
Hamlecie (III, 1) sawn przenoni dotyczc utrapie fizycznych, ktrych dziedzicem jest ciao (the
thousand natural shocks That ilesh is heir to ). Konkretny prototyp opowieci nie jest znany. Znane s
opracowania podobnego wtku w paru powiastkach francuskich.
221
Geffrey Chaucer
OPOWIE WONEGO
Jest w hrabstwie Yorku znana wam, panowie,

Wie pord bagien, Holderness si zowie.
Kwestarz tam kry i gosi kazania,
I przy tym ebra, wiecie bez gadania.
Ot gdy kiedy Braciszek w kociele
50
Kaza, jak zwykle, zgodnie ze swym celem,

Msze gregorianki zaleca suchaczom,5
Skuteczno takich ofert im tumaczc,
Ale przestrzega, by skada ofiary
Na chwa Bo tym, co za te dary
witynie wznios i w niej Pana uczcz,6
Nie za podarki zer i przepuszcz.
Nie trzeba wspiera beneficjariuszy,7
Bo ci w dostatkach pawi si po uszy.
,,A gregorianki uwolni od kary
60
Waszych przyjaci i modych, i starych.

Lecz trzeba pieszy si z ich odpiewaniem.
Nie mog sta si one utrzymaniem
Dla wesoego strojnego kapana,
Ktry odprawia jedn msz co rana.
Wy si zmiujcie rzek im nad duszami!
Okrutna mka by kutym widami,
5
6
w. 51: Msze gregorianki (trentals) trzydzieci mszy aobnych.

w. 5455: W Europie zachodniej i w Polsce w istocie wiele kociow wzniesionych zostao z datkw
zebranych przez kwestarzy zakonw ebrzcych np. franciszkanw, dominikanw, karmelitw.
w. 57: beneficjariusz duchowny osadzony na stanowisku kocielnym zapewniajcym stay dochd
(beneflicium). Wic np. proboszcz w przeciwiestwie do zakonnika ebrzcego.
222
Geffrey Chaucer
Na haku wisie albo w ogniu gorze.8

Skrcie im mk dla mioci Boej!
Gdy tymi sowy cel osign zdoa,
70
Rzek: qui cum Patre i wyszed z kocioa,9

Skoro mu ludzie w kociele ju dali,
Po c czas traci? Powdrowa dalej.
Z workiem i kijem, w podkasanych szatach,
Wszy po domach i szpera w komnatach;
O zboe, mk, ser ebra po prostu.
Kompan mia rogiem wykoczony kostur,10
I dwie tabliczki ze soniowej koci,
I cienki rylec przelicznej gadkoci.
Gdziekolwiek jeno Brat si zatrzymywa,
80
Ofiarodawcw imiona spisywa,

Jakby si za nich chcia modli do nieba.
Nie skpcie Boych darw, kromki chleba,
Garnca pszenicy, yta, ksa sera
Lub moe sodu, nie chcemy wybiera.
A jeli macie, dajcie z dzika szodr.11
Wy, pani mia, ofiarujcie kodr.
Wpisz twe imi syszysz, siostro droga.
Grosz chocia na msz dajcie w Imi Boga!
Wieprza lub wou, czym chata bogata.12
90
Cham sta barczysty ze plecami Brata,

Karczmarza pacho, ktry zgarnia dary,13
A worek sobie zarzuca na bary.
Kiedy za drzwiami znalaz si Braciszek,
10
11
12
13
w. 6567: Dogmat zmartwychwstania ciaa szczeglnie fascynowa wyobrani malarzy w pnym

redniowieczu i renesansie. Plastyczn wizj pieka i Sdu Ostatecznego stworzyli midzy innymi mistrze
pdzla tacy jak Giotto, H. Bosch, Memling, Micha Anio, Breughel Starszy. Poezja od Dantego do Szekspira
i pniej kusia si rwnie w tej mierze o ewokacje moliwie konkretne.
w. 70: qui cum Patre pena formua brzmi Qui cum Patre et Spiritu Sancto vivit et regnat per omnia
saecula saeculorum.
w. 76: Kompan pomocnik Kwestarza, zapewne duchowny z niszymi wiceniami.
w. 85: szodra szynka.
w. 89: Wieprza lub wolu w sensie porcji misa.
w. 91: Karczmarza pacho Kwestarz stan na noc w pobliskiej gospodzie.
223
Geffrey Chaucer
Ofiarodawcw imiona z tabliczek

ciera czym prdzej; miast suy modami,
Gupimi suy im anegdotkami.
,,esz! krzykn Kwestarz, a Gospodarz na to:
Cicho! Na Bogurodzic! rzek Bratu.
Ty za mw dalej, nie szczd zakonnika!14
100
A Wony: Powiem, nie wstrzymam jzyka.

Brat dom po domu obchodzi po kwecie,
A do takiego miejsca przyszed wreszcie,
W ktrym posila si stokro obficiej
Nieli w innych. Poczciwy waciciel
Gocinnej chaty by obonie chory.
Deus hic! Drogi Tomaszu dzie dobry.
Brat grzecznie wita i jeszcze gosowi
Sodyczy przyda: Niech ci Bg uzdrowi!
Czsto spdzaem chwile na tej awie,
110
Wesoo gwarzc przy smacznej potrawie.

I z awy zepchn kota, kadc na niej15
Kij i kapelusz, i jak najstaranniej
Obok nich tako swj mieszek pooy.
Kompan za jego do miasta pody,
Tam do gospody uda si z pachoem,
Bo gdzie musieli przenocowa spoem.
O drogi panie! odezwa si chory
Ce od marca robi do tej pory,
I dni czternacie ciebie nie widziaem?
120
,,Bg wiadkiem odpar ciko pracowaem.

A przede wszystkim za twoje zbawienie
I za najbliszych twoich najsumienniej
Pacierzy cennych odmwiem wiele.
Dzi rano w waszym kazaem kociele
14
15
w. 99: nie szczd zakonnika! podobnie zwraca si przedtem Gospodarz do Kwestarza. Podjudza ich do
wzajemnego zjadania si w interesie oglnej zabawy.
w. 111: I z awy zepchn kota wielokrotnie cytowany przykad realistycznej wyobrani Chaucera.
224
Geffrey Chaucer
Wedug wasnego rozumu prostego,

Nie powtarzajc sw Pisma witego,16
Bo dla was ono za trudne, wic raczej
W moich naukach ja Pismo tumacz.
Glossa oywia, litera zabija!17
130
Mwi uczeni: tej sentencji sprzyjam.

Ja dzisiaj wanie o rozporzdzaniu
Mdrze dobytkiem mwiem w kazaniu.
Bya i twoja maonka. Gdzie ona?
,,Pewnie w ogrodzie siedzi moja ona,
Niedugo przyjdzie odpar zagadnity.
Ach, to wy, panie! O mj Boe wity!
Jake si macie? biaogowa pyta.
A Brat powstawszy dwornie j powita;
W ucisku mocno obj ramionami
140
I pocaowa, i wir, wir wargami

Niby wrbelek: Bogu skadam dziki
Za to, e dusz da tobie i wdziki,
Takim szczliwy w roli twego sugi.
Ja nie widziaem dzi w kociele drugiej
O rwnej tobie, dalibg, gadkoci.
Oby mnie Pan Bg ustrzeg od szpetnoci!
Szczerze was witam odrzeka podwika.
Dziki ci pani, tutaj mnie spotyka
Zawsze yczliwo. e twa dobro znana,
150
Prosz o ask; nie bd zagniewana,

Jeli z Tomaszem kilka sw zamieni.
Ci duszpasterze wnikaj w sumienie18
Podczas spowiedzi nazbyt opieszale,
16
17
18
w. 126: Nie powtarzajc sw Pisma witego to odstpstwo zniweczyo jednak moraln warto kazania.
Ironia Chaucera przebija z dalszych uwag o roli glosy (komentarza).
w. 129: Sw. Pawe II Kor. III, 6: bo litera zabija, a Duch oywia. Interpretacja Kwestarza wypaczaa sens
cytatu.
w. 152: Ci duszpasterze znowu odzywa si tu niech Kwestarza do duchowiestwa parafialnego
cieszcego si dochodem staym z beneficjw kocielnych.
225
Geffrey Chaucer
Ja za pouczam pilnie i wytrwale,

Baczc na Piotra sowa i Pawowe.
Jak rybak dusze dla Chrystusa owi,
eby uici nalen Mu rent.
Jam z tych, co gosz Jego Sowo wite.
Prosz ci rzeka mj panie kochany,
160
Na wit Trjc! Nie szczd mu nagany.

On lubi ksa jak mrwka zoliwa,
Cho jemu w domu na niczym nie zbywa,
Chocia go w nocy rozgrzewam, jak mog,
Tulc ramieniem, dosuwajc nog,
On, jak knur w naszym chlewie lec, stka.
Oto przyjemno i dla mnie podzika!
By mu dogodzi, ja nie mam sposobu.
Oj Tomku, Tomku, je vous dis: le z tob,
Sprawka diabelska. Trzeba, by grzech zmaza,
170
Pod grob kary Bg gniewu zakaza.19

Chc z tob o tym zamieni dwa sowa.
Powiedz, nim wyjd rzecze biaogowa
Co chcesz na obiad, a ja przygotuj.
,,Je vous dis sans doute kwestarz replikuje. 20
Zjadbym kapona jeno wtrbeczke
Oraz chlebusia pulchnego kromeczk,
A potem ebek pieczony prosicia.
Wycznie dla mnie nie morduj zwierzcia,
Bo mnie wystarcz najskromniejsze dania,
180
Jam czek o bardzo maych wymaganiach;

Biblia to pokarm dla ducha jedyny.
Ciao umartwiam i z onej przyczyny
odek mam ju zepsuty, niestety.
19
20
w. 170: Bg gniewu zakaza suszna przestroga przed gniewem bdzie gwnym motywem obszernej
wskazwki moralnej, jakiej Kwestarz udzieli choremu. Na tym motywie bd te zbudowane dalsze sytuacje.
Kwestarz najpierw obud doprowadzi chorego do wciekoci, a potem, doznawszy zawodu, sam we
wcieko wpadnie.
w. 174: Je vous dis sans doute (franc.) powiadam bez wtpliwoci.
226
Geffrey Chaucer
Prosz ci, wybacz, e moje sekrety

Tak poufale odkrywam przed tob.
Lecz do nudzenia ci moj osob.
Panie, posuchaj jeszcze rzeka jemu
Me dzieci zmaro dwa tygodnie temu,
Wkrtce po twojej bytnoci w tej stronie.
190
Wiem, z objawienia rzek o jego zgonie.

Gdym w dormitorium by w naszym klasztorze,
Widziaem w jakie p godziny moe
Po mierci dziecka dusz do wieczystej
Chway wzniesion. Bg wiadkiem zaiste!
Brat furtian i brat szpitalny wiadkami,
Co lat pidziesit s zakonnikami
I jubileusz wic dziki Bogu,
I ju kwestowa pojedynczo mog.
Ja si zerwaem, za mn klasztor cay.
200
Po mojej twarzy zy ciurkiem si lay.

Cicho, bez zgieku i bez bicia w dzwony,
Pieni Te Deum zosta Pan uczczony.
Ja Chrystusowi zaraz dzikczynienie
Zoyem w modach za to objawienie.
Chciejcie mi wapan i wapani wierzy,
Wiksza skuteczno jest naszych pacierzy
I wicej Boych my tajemnic znamy
Od ludzi wieckich, choby krlw samych.
Nam bieda pani, wstrzemiliwo cnot,
210
A ludzie wieccy obfituj w zoto,

W dostatek jada i wszelakich uciech.
My wzgard mamy dla doczesnych chuci.
azarz i bogacz rnili si yciem,
Wic nagrodzeni byli rozmaicie.
Kto chce si modli, musi y w czystoci
I karmic dusz kosztem ciaa poci.
227
Geffrey Chaucer
My tak yjemy, jak nakaza Pawe,21

Byle si odzia i mie jak straw.
Dla zasug postu i lubw dziewictwa
220
Mia jest Bogu braciszkw modlitwa.

Mojesz wszak poci przez czterdzieci nocy
I dni czterdzieci, zanim z Wszechmogcym
Na grze Synaj gada Stworzycielem;
Brzuch wic mia pusty by czczy przez dni wiele
Zanim przykaza dosta dziesicioro,
Spisanych rk Bo. Eliasz prorok
Zanim na grze Horeb mia rozmawia
Z Bogiem, co ywot czowieczy uzdrawia,
Trwa w kontemplacji, dugie posty czynic.
230
Aaron, ktry zarzdza wityni,

I tako kady z tamtejszych kapanw,
Kiedy w wityni mieli suy Panu
Albo za lud swj modli si do niego,
Natenczas wina i trunku adnego,
Ktry upoi moe, nie pijali,
Lecz si modlili i poszczc czuwali,
eby nie pomrze zwacie na me sowa! 22
I eby trzewo przy modach zachowa.
Ale ju o tym dosy powiedziaem.
240
Chrystus Pan, Jezus, yciem swoim caem

Przykad nam postu i modw da raczy,
Przeto my wanie w zakonie ebraczym,
My, zacni bracia, bied, wstrzemiliwo
Zalubilimy oraz sprawiedliwo
Przeladowan, pokor i lito,
zy, miosierdzie, abstynencj, czysto.
Dlatego naszych modlitw Wszechmogcy
21
22
w. 217: Por. w. Pawe I Tym. VI, 8.

w. 237: eby nie pomrze Ks. Kapaska X. 9 (Vulgata) Wina i wszelkiego, co upoi moe, pi nie
bdziecie ty i synowie twoi, gdy wchodzicie do przybytku wiadectwa, abycie nie pomarli.
228
Geffrey Chaucer
Nas mam na myli, nas, braci ebrzcych

Prdzej wysucha ni waszych, z przyczyny,
250
e u was jeno biesiady, festyny.

Wszak pierwszy czowiek a nie jest to garstwo
Zosta wygnany z Raju za obarstwo.
A przecie w Raju bez grzechu by Adam.
Suchaj, Tomaszu, co do ciebie gadam.
Tekstu w tej mierze brak mi, wic z tej racji23
Zaczn od razu od interpretacji,
A dopasowa chc j mianowicie
Do zdania, ktre sodki nasz Zbawiciel
Z myl o braciach rzek: Bogosawieni
260
Ubodzy duchem. Czy wicej wymieni

Sw Ewangelii? Wszak wida od razu,
e my yjemy wedle jej nakazu,
Nie te pawice si w dostatku mnichy.24
Hab obarstwo! Ohyd przepychy!
A ich ciemnota jeno wzgard budzi.
Dla mnie podobny jest kady z tych ludzi
Do Jowiniana; tusty jak wieloryb,25
Stpa jak abd obnoszc splendory,
Z brzuchem jak gsior trunkiem napeniony.
270
Czy nie nabonie kady rozmodlony?

piew intonujc, jak psalmista Dawid,
Czka hep cor meum mwi eructavit26
Kto postpuje wierniej w lady Chrysta
Nili gromadka pokorna i czysta,
Nas biednych Braci w zakonie ebraczym,
23
24
25
26
w. 255: Wskazwka dla czytelnika, e w tym punkcie wywd bdzie nacigany.

w. 263: Nie te pawice si w dostatku mnichy mnisi yjcy w klasztorach.
w. 267: Z Jowinianem polemizowa, jak wiadomo, w. Hieronim w dzieku wielokrotnie ju wymienianym
(Epistoa adversus Jovinianum). Tame Jowinian przedstawiony jest jako opasy duchowny. (Mylnie wic w
swoim przekadzie przypisuje N. Coghill autorstwo porwnania Jowinianowi. Patrz The Canterbury Tales,
Penguin Books.)
w. 272: cor meum eructavit dosownie: czkawk wydao serce moje. Dosadna fizjologiczna metafora
przejta z psalmu 44 (tekst Vulgaty). Zagodzona przez Wujka (Wydao serce moje sowo dobre) i
Kochanowskiego (Serce mi kae piewa Panu swemu).
229
Geffrey Chaucer
Nas czynicieli sowa, nie suchaczy?

Przeto jak wzbija si lotem strzelistym
Sok w przestworza, tak modlitwa czystych
I miosiernych Braci prosto wpada
280
Do Boskich uszu dwojga. Prawd gadam.27

Przysigam tobie na tego patrona,
Co nosi imi witego Iwona:28
Nie mgby kwitn i sta si bogatym,
Gdyby, mj Tomku, nie by naszym bratem,29
Bo w kapitule Bracia dniem i noc
Modl si, eby Chrystus swoj moc
Siy ci wrci i uzdrowi ciao.
Nie czuj odpar by to pomagao.
O Panie Jezu, zawiadcz, em na Braci
290
Rnej reguy przez lat kilka straci

Niemao funtw, i c za poytek?30
Zaprawd rozszed si cay dobytek.
Fiut i po zocie! Teraz pustki w skrzyni.
A Brat: Tomaszu, jak moge tak czyni?
Po c ci szuka Braci rozmaitych?
Gdy ciebie leczy medyk znakomity,
Po c lekarzy innych szuka w miecie?
Twoja niestao jest twoim nieszczciem.
Sdzisz, e moje modlitwy gorce
300
I moich Braci niewystarczajce?

A ty co robi? Zali to nie kpiny?
Nam z twej choroby spady okruszyny.
P wierci owsa zakonowi temu,
Dwadziecia cztery grosze za innemu
27
28
29
30
w. 280: Do Boskich uszu dwojga (Goddes eres two) Chaucer kontynuuje w stylu konkretnej metaforyki
psalmw.
w. 282: Co nosi imi witego Iwona w. Iwo, patron Bretanii. Moe zachodzi tu reminiscencja jakiego
francuskiego prototypu.
w. 284: Braci i siostry wieckie przyjmowano na specjalnych prawach do zakonu.
w. 291: Niemao funtw funtw sterlingw, monet zotych.
230
Geffrey Chaucer
I pensa Bratu. Komu? Wszystko jedno.

Nie! Nie, Tomaszu! Nie w tym sprawy sedno!
Gdy na dwadziecia czci dzielisz pyek,31
To c otrzymasz? Jedno tworzy si.
C wart jest drobny uamek caoci?
310
Nie myl prawi tobie uprzejmoci:

Chcesz naszej pracy, za ni paci trzeba,
Sam Bg powiedzia, Pan ziemi i nieba:
Godzien robotnik jest zapaty swojej.32
Tomku, dla siebie majtnoci twojej
Nie pragn, jeno na zakon kwestuj,
Ktry za tob pilnie orduje,
I na budow dla Chrysta wityni.
Chcesz si nauczy, jak naley czyni?
Wzr masz w Tomaszu, jednym z apostow,
320
Co yjc w Indiach wiele wznis kociow.

Ty leysz tutaj, miotajc si w gniewie.
Czart w twoim sercu roznieci zarzewie,
I karcisz one niewinno poczciw,
Maonk twoj agodn, cierpliw.
Chcesz-li, Tomaszu? Zaufaj mej radzie.
Dla twego dobra, nie bd z on w zwadzie.
Niech twoja pami gboko zachowa
Na temat zoci takie mdrca sowa:
Nie bd w swym domu jako lew ryczcy,
330
Tyranem nie bd dla swoich sucych

I nie odstraszaj znajomych od siebie.33
Tomku, zawczasu upominam ciebie:
Strze si picego w twoim onie gada,34
Och, strze si wa, ktry si zakrada,
31
32
33
34
w. 307: Argument podziau pyku na dwadziecia czci, majcy miesznoci swoj pognbi chorego
gospodarza, wanie w zmienionej wersji przyczyni si do ostatecznej kontuzji zakonnika.
w. 313: Por. w. ukasz X, 7.
w. 329331: Por. Vulgata, Ks. Eklezjastyka, IV. 35. Nie bd jako lew w domu swoim, wywracajc
domownikw i uciskajc poddanych swoich.
w. 333: gada gniewu.
231
Geffrey Chaucer
Pezajc w trawie i ksa podstpnie,

Synu, ostrzee moich suchaj chtnie.
W boju z niewiast dwadziecia tysicy
Polego mw, a moe i wicej.
Skoro maonka dobra, bogobojna,
340
Dlaczego, Tomku, midzy wami wojna?

I mija nie jest tak wciek i srog,
Chocia jej czowiek nadepnie na ogon,
Jak biaogowa, kiedy zo w niej wzbiera;
Chu zemsty wtedy serce jej poera.
Gniew grzechem jednym z tych siedmiu straszliwych,
Szczeglnie Panu Bogu obrzydliwych.
w grzech dla czeka w skutki jest brzemienny.
Kady wikary nieuk, proboszcz ciemny35
Powie, e z gniewu morderstwo si rodzi,
350
Gniew wykonywa, pycha mu przewodzi.

Ile std nieszcz! O wielu jam czyta!,
I gada o nich mgbym a do witu.
Dlatego prosz Boga w dzie i w nocy,
By gniewliwemu nie uyczy mocy.
Wiele na ludzi klsk i cierpie spada,
Jeeli zonik wysoko zasiada.
Pewien potentat Seneka wspomina 36
Na swym urzdzie tak sobie poczyna.
Raz dwch rycerzy wyruszyo spoem,
360
Ale fortuna, co toczy si koem,

Do domu tylko przywioda jednego.
Wic go stawiono zaraz przed sdziego,
Ktry powiedzia: Zabie kompana,
A taka zbrodnia mierci jest karana,
I do rycerza zwrci si surowo:
35
36
w. 348: Kady wikary nieuk, proboszcz ciemny Kwestarz stale przypina atki duchowiestwu parafialnemu.
w. 357: Seneka Trzy przytoczone w dalszym cigu anegdoty zaczerpnite bd z rozprawy Seneki O
gniewie (De ira).
232
Geffrey Chaucer
Na mier go prowad, odpowiadasz gow.

A kiedy ci dwaj drog podali,
Pierwszego oto rycerza spotkali,
Co pono lea ju od dawna w grobie.
370
Bdzie najlepiej, pomyleli sobie,

Stan przed sdzi z dowodem niezbitym.
Przyszli i rzekli: Rycerz nie zabity,
Panie, przed Tob stoi zdrw i ywy.
Zginiecie wszyscy, jak chc by szczliwy!
Zginiecie: pierwszy i drugi, i trzeci.
I taki wyrok pierwszemu obwieci:
,.Skazaem ciebie, zatem musisz zgin.
Ty drugi zasi, e sta si przyczyn
mierci pierwszego, ty rwnie dasz gow.
380
A do trzeciego znowu mia przemow:

Umrzesz, bo nie chcia wykona rozkazu.
Po czym ci kaza wszystkich trzech od razu.
Kambizes furiat w nastrojach pijackich
Chtnie folgowa pomysom wariackim.
Pan oto znalaz si midzy dworzany,
Ktry, e w cnocie by rozmiowany,
Pewnego razu rzek mu w cztery oczy:
Wystpny wadca zgubn drog kroczy.
Pijastwo zasi o kadym le wiadczy,
390
Zwaszcza o krlu. Wiele oczu patrzy

I wiele uszu sucha wypowiedzi,
Gdy on sam nawet nie wie, kto go ledzi.
Na mio Bosk! Pij umiarkowanie,
Albowiem wino nadwtla dziaanie
Umysu oraz organu kadego.
Krl na to: Ujrzysz co wrcz przeciwnego.
Wnet dostateczne bdziesz mia dowody,
e wino takiej nie wyrzdza szkody.
Wypiwszy wiele nie trac sprawnoci
233
Geffrey Chaucer
400
W rkach ni w nogach, ni w oku bystroci.

I wina bezmiar wypi znw z przekory,
Setn cz tego pija do tej pory.
Rycho w zonik, przeklta gadzina,
Zleci sprowadzi rycerskiego syna.
I kaza dzieci przed sob postawi.
Chwyci uk dugo nie myla si bawi
Naci ciciw, docign do ucha,
Wypuci strza. Chopiec pad bez ducha.
Mam pewn rk, czy jej nie mam, gadaj.
410
Wadz umysu mwe czym postrada?

A moe wzrok mj pijacki zawodzi?
C odpowiedzie mia w rycerz rodzic?
Syn jego nie y. O czym tu rozprawia?
Z panami bacznie radz si zabawia.
piewaj Placebo i schlebiaj, jak moesz,37
Skoro si dosta pomidzy wielmoe,
Biednego tylko moesz gani czeka,
Nie pana, cho wiesz, e go pieko czeka.
Szalony Cyrus ile zrobi szkody?
420
w Pers osuszy w rzece Gysen wody,38

Dlatego, e w niej ko jego zaton,
Gdy krl na podbj jecha Babilonu.
Tak pytkim zrobi rzeki owej oe,
Ze biaogowa po nim brodzi moe.
Ten, co najmdrszym by nauczycielem,39
Rzek: Gniewliwemu nie bd przyjacielem
I nie chod z mem zapalczywym bowiem
Bdziesz aowa. Wicej ci nie powiem.
Tomku, gniew porzu, bracie, rozja lica,
37
38
39
w. 415: piewaj Placebo. Placebo Domino in regione vivorum (Bd si podoba Panu w krainie
yjcych),Ps.XIV,9.Pocztek naboestwa aobnego.Placebo tu jako przysowiowe wyraenie
oznaczajce pochlebstwo.
w. 420: w rzece Gysen u Seneki i Herodota Gyndes. Nie wiadomo, o jakiej rzece mowa.
w. 425: Salomon. Por. Ks. Przypowieci XII. 24.
234
Geffrey Chaucer
430
Ujrzysz, em prawy, jako wgielnica.40

Wyrwij diabelski n z twojego serca
Dotkliwie rani ci gniew, twj morderca
Dlatego uczy tu przede mn spowied.
Nie zrobi tego zabrzmiaa odpowied
Szymonie wity, zawiadcz, em dzi z rana
Dokadn spowied odby u plebana,
C o tym jeszcze rozprawia? rzek chory.
Chyba e wicej pragnbym pokory
A Brat: ,,Na klasztor daj cho troch grosza.
440
Ludzie ucztuj, myl o rozkoszach,

A my na diecie z ostryg i muszelek41
Klasztor wznosimy a cho trudu wiele,
Dotychczas prawie same fundamenty.
Dach bez pokrycia o mj Boe wity!
I bez podogi nasze jest mieszkanie.
Czterdzieci funtw winnimy za kamie!
Pom nam, w imi Tego, ktry raczy
Zstpi do piekie, albowiem inaczej
Sprzedamy ksigi, a bez naszych kaza
450
Klska, gdy zere wiat grzechu zaraza.

Ten, kto by pragn nas odebra wiatu,
Tomku, jak pragn aski, wierzaj bratu
To jakby ziemi chcia pozbawi soca!
Kto, goszc Sowo, bro diabu wytrca?
A nie dziaamy tak od lat niewielu:
Odkd y Eliasz na grze Karmelu,
Pracuj Bracia (z kronik wyczytaem)
W mioci Boej i Panu na chwa.42
40
41
42
w. 430: wgielnica przyrzd murarski i ciesielski do wyznaczania kta prostego.

w. 441: A my na diecie z ostryg i muszelek to znaczy nic nie kosztujcej, bo mona staraniem wasnym
miczaki te zbiera z play, zwaszcza po odpywie morza. Jado popularne w Anglii, a jeszcze bardziej we
Francji.
w. 456458: Zakon karmelitw powsta w wieku XII; wywodzili si naiwnie od proroka Eliasza, jako twrcy
zakonu. Pomyk historyczn wykazali karmelitom dopiero jezuici. W redniowieczu rzecz nie przedstawiaa
si jednak do jasno, a wywd od Eliasza, pochlebny dla zakonu, zwiksza jego atrakcyjno.
(verte)
235
Geffrey Chaucer
Oka nam serce, ofiaruj co dla nas.

460
To powiedziawszy run na kolana.

Chorego furia ogarna dzika,43
Chtnie by w ogie cisn Zakonnika,
Tak dokuczya mu obuda jego.
Posiadam rzecze wanie co takiego
W sam raz dla ciebie. Potwierdzasz mi zatem,
em jest w istocie prawym waszym bratem.
,,O tak i dobrze to poj, Tomaszu,
Wydam twej onie list z pieczci nasz.
A chory: ,,Chc da, pkim jeszcze ywy,
470
Co na wasz zakon wielce witobliwy,

Nie bd zwleka z moim podarunkiem,
Dam ci do rki, ale pod warunkiem,
eby z podziau, kwestarzu kochany,
Kady brat rwno by obdarowany.
I to przysignij na zakonne luby,
Bez oszukastwa, bez krtactwa prby.
Przysigam tobie wykrzykn zakonnik
I do chorego ucisn w swej doni.
W profesji mojej masz tedy pork.44
480
Skoro tak mwisz rzek chory w rk

Pod plecy nisko i macaj pod zadkiem,
A znajdziesz pewn rzecz, ktr ukradkiem,
A w tak intymnym miejscu przechowuj.
Kwestarz pomyla: To mnie obdaruje!
I wsun rk a w sam szczelin,
Aby odebra stamtd upominek.
Gdy chory poczu, i rka Braciszka
Maca w tym miejscu, gdzie ma wylot kiszka,
43
44
Karmelici uwaali si za mnichw reguy franciszkaskiej, zapewne wic i Kwestarz z Opowieci Wonego
ma by franciszkaninem.
w. 461: Chorego furia ogarna dzika obud zniweczy Kwestarz efekt susznej tyrady o szkodliwoci
gniewu.
w. 479: W profesji w lubach zakonnych.
236
Geffrey Chaucer
W gar jemu pierdn, z hukiem takim grzmicym,

490
e nie syszano, aby ko idcy

W cikim zaprzgu a tak gono pierdzi.
Zakonnik jak lew wcieky si rozsierdzi.
Chamie faszywy! Na Chrystusa koci!
W ten sposb dajesz upust zoliwoci!
Za to pierdnicie zemszcz si okrutnie!45
Czelad nadbiega, usyszawszy ktni,
I w jednej chwili precz wygnaa Brata.
Pienic si z gniewu, odszuka kamrata
W gospodzie, razem z jego zapasami,
500
By tak wcieky, e zgrzyta zbami.

Sroy si przeto jak odyniec w boru.
Natychmiast rano poszed wprost do dworu,
Gdzie mieszka czowiek wielce powaany,
Ktry by wanie owej wioski panem,
Brat za by staym jego spowiednikiem.
Wprost do komnaty wtargn w gniewie dzikim,
Kiedy przy stole w pan obiadowa.
Na razie wizy jemu w gardle sowa,
W kocu wykrztusi: ,,W imi Boe, witaj!
510
Pan spojrza, rzekszy Bencite, zapyta:

C to za dworny, bracie Janie, zwyczaj?
Co si nie wiedzie, jak wida z oblicza.
Wygldasz teraz cakiem jak szaleniec,
Siadaj i powiedz, jakie masz strapienie;
W miar monoci ul twojej trosce.
,,Despektu dzisiaj doznaem w twej wiosce
Brat odpowiedzia. Niech ci Bg nagrodzi!
Najgorszy pacho, co po ziemi chodzi,
Obdarowany takowym prezentem,
45
w. 492495: Rozczarowany upominkiem Kwestarz stanowi jeszcze jeden wariant motywu oszukanego
oszusta. Symetrii dopenia fakt, e sam moralista w czambu potpiajcy gniew da si porwa atakowi
wciekoci, co szczeglnie mocno uwydatnia tekst w zakoczeniu.
237
Geffrey Chaucer
520
Jak ja w twych wociach, splunby ze wstrtem,

Lecz co najwikszym mnie blem przenika,
To, e w staruch o biaych kosmykach
Znieway zakon wity w mej osobie!
Mistrzu pan rzecze wytumacz, co tobie46
Nie mistrz Brat na to ale suga, Panie,
Cho si w uczelni ciesz powaaniem,
Bg nie chce, aby na rynku i w Sali
Imieniem Rabbi ludzie nas witali.
Pan zasi znowu: Mw, jak ci skrzywdzono?
530
Panie w odpar dzisiaj wyrzdzono

Okrutn krzywd mnie i zakonowi
I per consequens kademu szczeblowi47
Caej hierarchii kocioa witego.
Mwcie, wielebny bracie, co takiego?
Ty mj spowiednik, opanuj si wreszcie.
Wy zakonnicy Sl ziemi jestecie.48
Na mio Bosk kontenans zachowaj!
Mw, co ci boli. Objani w dwch sowach,
Jaka zniewaga dzisiaj go spotkaa.
540
Pani przy stole suchajc, milczaa,

Lecz gdy Brat skoczy, krzykna zdumiona:
O Matko Boa! O Panno wsawiona!
Czy nic ponad to? Prawd mwcie, Bracie!
Madame w rzecze co na myli macie?
Co o tym sdz? W imi Ojca, Syna!
Cham jest, wic sobie po chamsku poczyna.
C o tym gada? Skar go, Boe wity!
Chory eb jego prnoci nadty.
Taki czyn nosi wprost szalestwa znami.
46
47
48
w. 524: Mistrzu tak si zwracano do doktora teologii, w. 528: Por. w. Mateusz XXIII, 7, w. Marek XII,
38.
w. 532: per consequens co za tym idzie.
w. 536: Por. w. Mateusz. V. 13. Wy jestecie sl ziemi, a jeli sl zwietrzeje, to czym solona bdzie?
238
Geffrey Chaucer
550
Pani Brat znowu dalibg nie kami,

Lecz w jaki sposb ja si na nim zemszcz.
Zniewayciela tego ja zbezczeszcz,
Ktry postawi danie bezczelne,
Podzieli to, co zgoa niepodzielne,
W dodatku rwno dla kadej persony.
Pan zasi milcza, w mylach pogrony.
Od kadej strony biorc rzecz, rozwaa.
Co te w prostak sobie wyobraa,
Gdy to zadanie postawi przed bratem.
560
Wszak nie syszano o tym jak wiat wiatem.

Sam diabe chyba myl podsun jemu.
W arytmetyce takiego problemu
Wiadomo wszystkim dotychczas nie byo.
Kt by potrafi tak rzecz zawi,
eby kademu w jednakowych czciach
Odmierzy woni i dwiku pierdnicia?
Gupi prostaku, rozpara ci pycha!
,,Panowie rzecze suchajcie, do licha!
Zali kto sysza o zadaniu takim?
570
Kademu rwno? Ale w sposb jaki?

To niemoliwe! Nie, to by nie moe!
Eh, gupi prostak, pokaraj go, Boe!
Dwik kady, wic i pierdnicia ton grzmicy,
Jeno powietrza ruchem jest drgajcym,49
Ktry po trochu wci traci na sile,
Wic nikt nie sdzi, chociaby przez chwil,
By je podzieli rwno kto by w stanie.
Widzicie, z jakim zoliwym daniem
Zaskoczy! czek w mego spowiednika.
580
Zaiste wariat, jak z tego wynika.

A pal go licho! Bierzmy si do jada!
49
w. 574: powietrza ruchem jest drgajcym obszerniejsz dyskusj w przedmiocie teorii dwiku znajdujemy
u Chaucera w poemacie Gmach Sawy (House of Fame, w. 765 i n.)
239
Geffrey Chaucer
Niech si obwiesi za podszeptem diaba!
Sowa paskiego giermka o podziale pierdnicia na dwanacie czci:50

Za stoem giermek sta; kraja misiwo
I nadsuchiwa toczcej si ywo
Rozmowy, ktr z opowieci znacie.
Mj panie rzecze wy si nie gniewajcie,
e gos zabieram; obdarzcie mnie szat,
To wytumacz wielebnemu bratu,
Jak by pierdniciem, w moim przypuszczeniu,
590
Mona obdzieli wszystkich w Zgromadzeniu.

,,Mw, a na Boga i witego Jana,
Bdziesz mia szat usysza od pana.
Mj panie rzecze w dzie pikny, bezwietrzny
Kiedy zaburze nie bdzie powietrznych,
Do sali wozu koo wnie kaecie,
Lecz szprychy musz by wszystkie w komplecie.
W kole dwanacie szprych jest pospolicie,
Tuzin wic braci tako wprowadzicie.
Wiecie, dlaczego? W zgromadzeniu calem
600
Jest ich trzynastu, jak si dowiedziaem,

Jego Wielebno t liczba zamyka.
Uklkn wszyscy oprcz spowiednika,
Kady na kocu szprychy, w taki sposb,
By do niej przywar nos kadej z tych osb.
Zacny spowiednik, niechaj go Bg zbawi,
Nos swj pod piast wprost w gr wystawi.
A potem niechaj wejdzie w chop hardy,
Z brzuchem jak bben wydtym i twardym.
A gdy na kole usidzie na piacie,
50
rdo literackie nie jest znane, jednake niektre drobne szczegy w tekcie nasuwayby wniosek, e
istniao.
240
Geffrey Chaucer
610
W samym jej rodku, pierdn jemu kacie.

A rycho wszystkich naocznie przekonam,
Podczas tej prby, ktr tu wykonam,
e dwik i fetor dotrze rcz gow
Na koniec szprychy kadej jednakowo.
Jeno spowiednik, ktry u nas goci,
Jako m zacny i wielkiej godnoci,
Pierwszym owocem si udelektuje.
Zwyczaj szlachetny u braci panuje
Wprzd najzacniejszej usuy osobie.
620
Na to zaprawd on zasuy sobie.

Ja wysuchaem dzi jego kazania;
Tak nas poucza, do hojnoci skania,
I ze swej strony pozwol mu z chci:
Niech z trzykrotnego wo zbierze pierdnicia.
Cay w tym zakon poprze mnie gorliwie,
Tak si Brat nosi godnie, witobliwie!
Pan, pani, kady prcz Brata przyznawa,
e jak Euklides Jasio tak rozprawia
Lub Ptolemeusz mdrze w tym przedmiocie.
630
Co do prostaka za, to on w istocie

Wykaza bystro niema umysu,
Nie gupiec i nie pozbawiony zmysw.
Ja nowy kaftan otrzyma i basta.
Powie skoczona; wjedamy do miasta.
241
OPOWIE GIERMKA
Geffrey Chaucer
PROLOG DO OPOWIECI GIERMKA
,,Prosimy, Giermku, bliej tu podjedcie

I o mioci co nam opowiedzcie!
Lepiej od innych wszak znacie si na niej.
,,Z caego serca opowiem, mj panie,
Tak jak potrafi w zareplikowa.
Nie bd woli waszej oponowa,
Lecz gdy si powie nie uda, wybaczcie,
Chci mam dobre, wic posucha raczcie.
243
Geffrey Chaucer
OPOWIE GIERMKA (cz pierwsza)
Nad Tatarami w Saraju panowa

10
Krl, ktry z Rusi zwycisko wojowa.1

Poleg w tych bojach niejeden m dziarski.
Kambiskan zwa si zacny krl tatarski.
U swych wspczesnych chwa by okryty;
Peen cnt wszelkich, pan tak znakomity,
e nigdzie jemu rwnego nie byo,
Co godne krla, wszystko go zdobio.
Jako zaprzysig strzec swych ojcw wiary,
Tak i zachowa jej obrzdek stary.
Mony, roztropny, dzielny, sprawiedliwy
20
I miosierny oraz wstrzemiliwy.

askawy wielce i w mowie agodny,
W usposobieniu stay; pan czcigodny.
Krzepki i hoy, w boju zapaleniec,
Jak aden z jego druyny modzieniec.
Posta to pikna i fortuny dzieci.
Nie byo czeka drugiego na wiecie,
Tak dziercego krlewskie godnoci.
w Tatar wadca peen szlachetnoci,
Z ony Elfety dwch synw posiada;
w. 910: Saraj pniejszy Carew, miasto zaoone nad Wog przez Batuchana w XIII w. Chaucer
korzysta zapewne z niejednego rda historyczno-geograficznego dla lokalizacji opowieci w pastwie
Mongow (jeeli wszystkich potrzebnych szczegw nie znalaz od razu w nie znanym nam dzi rdle
literackim). W wieku XIV kryo po Europie zachodniej wiele opisw tego pastwa, z ktrych
najsawniejszy ma za autora podrnika weneckiego Marco Polo. Jednake historyczno opowieci
Chaucera jest nader wiotka i trudno uchwytna, tak na przykad nie wiadomo nawet, z jak postaci
historyczn czy imi Kambiskana. Podobiestwo dwikowe nasuwa analogi z Dingischanem, jednake
jak to zauwayli wydawcy Chaucera, inne dane tekstu wskazywayby, e Chaucer raczej ma na myli Kublaichana,
na ktrego dworze bawi czas duszy Marco Polo. Panegiryczny ton relacji weneckiego podrnika tumaczy
moe niezmiernie pochlebn charakterystyk Kambiskana nakrelon przez Chaucera.
244
Geffrey Chaucer
30
Starszemu imi Algarsyfa nada,

Kambao nazwa za modszego syna.
I bya jeszcze najmodsza dziewczyna.
Mny krl bowiem cr mia Kanas.
Lecz jak opisa wam tej panny kras?2
Ja z m wymow i kunsztem niezdolny,
Tako angielski mj zbyt nieudolny,
Aby si way na takie wspi szczyty.
Na to potrzebny retor znakomity,
Znajcy stylu figury ozdobne,
40
Zdolne odtworzy wdziki tak nadobne.

Ja musz na tym, co umiem, poprzesta.
Ot, gdy zima mina dwudziesta,
Odkd naoy Kambiskan swj diadem,
Krl dla rodakw rozkaza biesiad
W Saraju w swojej ogosi stolicy3
(Sdz, e czyni tak kadej rocznicy)
W Idy Marcowe wanie przechodzce.4
Radonie blaski sao Rebus-soce,
W pierwsz dekad wszedszy na zodiaku,
50
W dom Marsa, ktry w Barana jest znaku,

Ten za gorcy jest i choleryczny.
Powietrze byo agodne, czas liczny.
Ptactwo, szczliwe ze soca promieni,
Wiosennej pory i modej zieleni,
Dzikczynne trele wierkao dononie,
Jakby obron zawdziczao wionie
Przed mieczem zimy, ostrym mrozem tncym.
w krl, w powieci mej wystpujcy,
w. 2934: Kambaluk (Pekin) by stolic dzieraw Kublaichana sigajcych od Wogi do Morza tego.
Kambao imi to brzmi jak przetworzenie nazwy miasta. Elfeta, Algarsyl, Kanasa imiona rwnie
niehistoryczne, moe przejte z jakiego literackiego prototypu.
w. 4445: Szczegowe opisy festynw i biesiad, odprawianych corocznie z okazji urodzin Wielkiego Chana
patrz Marco Polo, Opisanie wiata, Ksiga II, rozdz. 8795.
w. 47: Idy Marcowe wanie przechodzce 15 marca.
245
Geffrey Chaucer
Kambiskan, w szatach krlewskich, w koronie

60
Siedzia w paacu na wysokim tronie

Podczas biesiady, takiej uroczystej,
Jakiej na wiecie nie byo zaiste.
Lecz nie opowiem o caym splendorze,
Bo to dzie letni zajoby moe.
Po c wylicza dania od pocztku,
Jakie tam byy i w jakim porzdku?
Nie bd mwi o frykasach onych,
Potrawach z czapli, abdziach pieczonych.
Starzy rycerze twierdz, i w tym kraju,
70
Jak przysmak wielki, misiwa jadaj,

Ktre si u nas niezbyt wiele ceni.
Kt by potrafi wszystkie je wymieni?
I po c mczy tych szczegw mas?
Korzy z nich adna, jeno strata czasu.
Wic do tematu, bo prima, czas leci.5
Ot gdy byo ju po daniu trzecim,
A krl przy stole biesiadnym siedzcy
W gronie nobilw sucha sodkobrzmicych
Pieni minstreli, ktrzy przed nim grali,
80
Naraz podwoje otwary si sali;

Zjawi si rycerz na spiowym koniu.
Wielkie zwierciado ze szka trzyma w doni,
Na duym palcu mia za piercie zoty,
U boku nagi miecz, cudnej roboty,
I wprost do stou wysokiego zmierza.
W sali z podziwu dla tego rycerza
Nastaa cisza; wszyscy, co tam byli,
Starzy i modzi, w niego wzrok utkwili.
W bogatej zbroi, lecz z gow odkryt,
90
w rycerz obcy kolejno powita,

w. 75: prima od godz. 6 do 9 rano.
246
Geffrey Chaucer
Jak w dostojestwie swoim zasiadali:

Krla, krlow i panw na sali,
A to uczyni z takim powaaniem,
Takimi sowy oraz zachowaniem,
e gdyby Gawan, czek dawnej dwornoci,6
Wyszedszy z bani, znalaz si wrd goci,
Nie mgby skarci go za uchybienie.
Rycerz przed krlem od pana zlecenie
Oznajmi swoje gosem mskim, czystym,
100
Foremnie prawic w jzyku ojczystym.

Bezbdnie kada dwiczaa litera,
A sowo gestem odpowiednim wspiera,7
Aeby doda oracji splendoru,
Jak uczy sztuka wymowy retorw.
Nie mnie wysawia si wysokim stylem;8
Wspi na szczyt taki nawet si nie sil;
Przeto jzykiem prostym musz skryli,
Co w mowie swojej pose mia na myli,
Tak jak zostao to w mojej pamici.
110
Zacny krl Indii tak prawi mniej wicej

Wadca Arabii, pan mj miociwy,
Pozdrawia ciebie, wielce ci yczliwy,
I dla uczczenia tej uroczystoci
Przeze mnie, sug waszej wysokoci,
Przesya tobie konia spiowego,
Ktry w przecigu dnia naturalnego,9
Czyli w dwadziecia i cztery godziny,
Zawiezie ciebie do kadej krainy,
w. 95: Gawan siostrzeniec legendarnego krla Artura, bohater najznakomitszego romansu poetyckiego
redniowiecznej Anglii Sir Gawan i Zielony Rycerz.
W. 99102: Takiego sposobu przemawiania publicznie oczekiwano od kulturalnego mwcy i dwornego
kawalera w redniowieczu. Actio bowiem, sztuka uywania gosu i gestu, naleaa do szkolnego programu
retoryki.
w. 105: wysokim stylem to znaczy odpowiednim do traktowania o przedmiotach godnych albo waciwym
przy okazjach uroczystych, tzw. po wosku stile alto.
w. 116: w redniowieczu odrniano dzie naturalny (day natureel) pena doba, 24 godz. od dnia
sztucznego (day ortiliciel) trwajcego od wschodu do zachodu soca (12 godz.).
247
Geffrey Chaucer
Do ktrej jecha bdziesz mia ochot,

120
I to bez wzgldu na susz czy sot,

Zdrowo i cao, przez gry i morze.
A gdy zapragniesz w powietrzu jak orze
Wznie si wysoko, w rumak ze spiu
Bez adnej krzywdy zawiezie ci chyo.
I moesz nawet, gdy ci droga znuy,
Na jego grzbiecie przespa si w podry.
I znw powrcisz, koek przekrciwszy.
Mistrz, co go zrobi, zna najosobliwszych
Sztuczek niemao i por gwiazd bada,10
130
Zanim wykona tak rzecz nie lada.

Zaklcia rne byy jemu znane.
Ono zwierciado, w mej doni trzymane,
Posiada znowu inne waciwoci.
Mona w nim ujrze losu przeciwnoci,
Co gro tobie lub twoim poddanym:
Kto wrogiem twoim, kto druhem oddanym.
Lecz przede wszystkim kada pikna pani
Przejrzy mczyzn, ktry od niej w dani
Serce otrzyma, czy wierny w mioci;
140
Pozna rywalk i wszystkie chytroci.

Zwierciado bowiem nic ukry nie moe.
Przeto w radosnej tej wiosennej porze
Zwierciado ono i w piercie zoty
Pan mj przesya pani, penej cnoty,
Obecnej tutaj crze twej, Kanasie.
Sekret piercienia odmienny jest zasi.
Chcecie, opowiem, do czego on suy.
Noszc go w sakwie lub na palcu duym,
Krlewna zaraz kade wiergolenie
10
w. 129: i por gwiazd bada to znaczy tak rozkada robot, aby wykorzysta fazy sprzyjajcego wpywu
gwiazd.
248
Geffrey Chaucer
150
Wszelkiego ptactwa, ktre pod sklepieniem

Niebieskim lata, pojmie tak dokadnie,
e im potrafi odpowiedzie snadnie
Wasn ich mow ora/ pozna zioa
Rosnce w polu, ktrych moc zdoa
Uleczy ran najbardziej gbok.
Ten za miecz nagi, co przy moim boku,
Niezwykle grony w zjadliwoci swojej,
Ksa i kraje ciao poprzez zbroj,
Chociaby grubsz od dbowej kody,
160
A skoro dozna kto od niego szkody,

Do koca ycia z ran si nie wyleczy,
Chyba i z aski ten, co go skaleczy,
Uzdrowi zechce, bowiem przez dotknicie
Szczebrzuchem miecza w ono dawne cicie
Zronie si rana. Mylicie to banie?
Po prostu prawda, bez adnych objanie:
Wia nie zawiedzie was miecza dziaanie.
Rycerz poselskie speniwszy zadanie
Opuci sal. W podwrcu zamkowym
170
Pozosta lnicy jego ko spiowy,

Jak gaz w bezruchu. Do komnaty swojej
Uda si rycerz. Rozdziany ze zbroi,
Wnet do biesiady zasiad uroczystej.
Z ceremoniaem krlewskim zaiste
Przyjto dary. Wnieli je dworzanie,
Ktrym uprzednio dano rozkazanie;
Miecz i zwierciado na wiey zoono,
A za przy stole biesiadnym wrczono
Piercie Kanasie wielce uroczycie.
180
To nie ba adna, jeno rzeczywicie,

Jakby wrs w ziemi, sta rumak spiowy;
eby go ruszy, nie mogo by mowy.
Ci, co tam byli, stanli bezradni
249
Geffrey Chaucer
Wobec machiny: dwigni i przekadni.

A wiecie, czemu? Nikt nie zna tej sztuki.
Wic na dziedzicu sta rumak, dopki
Rycerz w przyszoci sposobu nie zdradzi,
Jak si takiego bachmata prowadzi.
Od ciby ludzkiej a si zaroio.
190
Co jeno ywe, w konia wzrok utkwio.

Olbrzymie byy trzy jego wymiary,
Ale ksztatowne wszystkie, wedle miary.
Zna silny, rczy i podrzutny w skoku,
Jak ko lombardzki, a tak bystry w oku,
Jak apuliski zacny ko wierzchowy.
Zaprawd bowiem: od zadu do gowy
Wiedza nie mogaby ani przyroda
(Orzekli ludzie) nic odj, nic doda.
Lecz co najwikszym przejo podziwem,
200
e cho ze spiu, chodzenie mia ywe.

To ko magiczny jedni ocenili.
Lecz inni znowu odmiennie sdzili.
Co gowa bowiem, to rozum oddzielny.
Gwarno tam byo niby w ulu pszczelnym.
Ludzie dowcipy swoje wysilali
I poematy stare przytaczali,
Porwnywajc dziwnego bachmata
Do skrzydlatego Pegaza, co lata,
Albo do konia Sinona, co swoim11
210
Chytrym podstpem przynis zgub Troi,

O czym w powieciach ludzie czyta mog.12
Rumak kto rzecze napenia mnie trwog.
Moe tam zbrojni we wntrzu si kryj,
11
12
w. 209: Sinona we wntrzu sztucznie skonstruowanego konia ukry si Grek Sinon z oddziaem zbrojnych
w celu podstpnego wypadu przeciw obrocom Troi.
w. 211: Opisy dziwnych przyrzdw oraz reakcji zainteresowanej wynalazkami publicznoci stwarzaj
atmosfer, ktra pozwala porwna niektre urywki tego redniowiecznego romansu z typowym klimatem
powieci fantastycznych Juliusza Vernea.
250
Geffrey Chaucer
Wypadn nagle i miasto podbij.

Powinna zosta zbadana rzecz taka.
Na to kto szepn do kmotra prostaka:
Co on tam baje? Ko w przywidzenie.
Kuglarze daj tutaj przedstawienie,
Jak to zwyczajem na uroczystociach.
220
Tak kady papla o swych wtpliwociach,

Jak si cuduje zwykle lud prostaczy,
Kiedy mistern jak rzecz zobaczy,
Ktrej umysem tpym nie pojmuje,
I si w prostackich mniemaniach lubuje.
Zwierciado, ktre na wiey zoono,
Inne tymczasem podziwiao grono:
Jak te w nim mona ujrze takie rzeczy?
Kto odpar, i to naturze nie przeczy;
Przez ukad ktw mona mianowicie
230
Otrzyma takie dowcipne odbicie.

Pono ju w Rzymie takie posiadano.
I Alhazena, Witela wspomniano.13
Sztuczne zwierciada omawia w swym dziele
O perspektywie mistrz Arystoteles,
Wie o tym dobrze ten, co go studiowa.
Uwag innych znowu miecz zajmowa,
I tak rzecz kad na wskro przebi moe;
Wic krl Telefus w pamici ich oy
1 Achillesa wcznia osobliwa,
240
Tak dobroczynna i taka zjadliwa,

Co zadawala i leczya rany
Cakiem podobnie jak miecz opisany.
Jeszcze o rnych lekach rozprawiali
I o sposobie hartowania stali,
13
w. 232: Alhazen (9651039) optyk i astronom arabski.

Witelo (Cioek) uczony optyk polski z wieku XIII, tumacz Alhazena.
251
Geffrey Chaucer
I jak i kiedy ma by hartowana,14

Lecz to dziedzina cakiem mi nie znana.
Piercie te budzi niemao zdziwienia.
Ludzie orzekli: Taka moc piercienia
Rzecz niesychana. Jeno w czasach dawnych
250
Dwch z takiej sztuki byo mistrzw sawnych:

Mojesz wraz z mdrym krlem Salomonem.
To rzekszy, poszli, kady w swoj stron.
A jeszcze o tym gwarzyli pospou,
Jak si szko robi z paproci popiou:
e to s rzeczy wprost niewiarogodne,
Bo do popiou szko jest niepodobne.
Lecz i to bya rzecz znana, nie nowa,
Wkrtce skoczyli nad tym si dziwowa.
Tak pewnym ludziom przysparza kopotu
260
I pty dziwi ich przyczyna grzmotu,

Przypyw i odpyw, mga i babie lato,
Pki nie rzuci kto im wiata na to.15
Podobnie tutaj radzili pospou,
Poty si gowic, a krl wsta od stou.
Febus kt nieba poudniowy mija,
Wioza go wanie krlewska bestyja,
Lew, na spotkanie w Hydrze z Aldiranem,16
Kiedy krl Tatar, zwany Kambiskanem,
Przy stole siedzc w majestacie caym,
270
Powsta. Dononie fanfary zabrzmiay,

Prowadzc krla w podwoje komnaty,
Strojnej w kobierce drogie i makaty,
Gdzie instrumenty o przernych gosach
14
15
16
w. 243245: Zadziwia w opisie Chaucera powszechne zainteresowanie ludzi redniowiecznych technologi i

niech do poprzestawania na wytumaczeniach magicznych.
w. 258262: I dzi na kadym roku obserwujemy u szerszego ogu ten sam psychologiczny przebieg
oswajania si z nowinami naukowymi, jaki przedstawi w tych piciu wierszach Chaucer.
w. 267: Charakterystyczny dla Chaucera sposb okrelania pory dnia wedle konstelacji niebieskich. Aldiran
znaczenie tej nazwy wtpliwe.
252
Geffrey Chaucer
Tak sodko gray, jakoby w niebiosach,

A dziatki Wenus wesoo plsay.17
Pani ich, w Rybach siedzc w peni chway,18
Przyjaznym na nich spogldaa okiem.
Gdy siad Kambiskan na tronie wysokim,
Stan znw przed nim w rycerz nieznany
280
I wnet Kanas poprowadzi w tany.

Jaka to uczta dla oczu wesoa!
Tego poprawnie wysowi nie zdoa
Nieokrzesany czek, tylko wiczony
W dwornej mioci, w sztuce tej uczony,
Jak maj wioniany oraz czek obyty,
Opisze widok, w liczno tak obfity.
Kt odmaluje formy tacw wdziczne?19
Takie niezwyke, w ukadzie tak zrczne?
One subtelne spojrzenia zwodzce,
290
Niby strwoone, zazdro udajce?

Jeno Lancelot miaby te zdolnoci,20
Ale nie yje. Wic o ich radoci
Mwi przestan; przy miej zabawie,
A do wieczerzy kompani zostawi.
Gdy zabawiano si jeszcze plsaniem,
Podstoli nagli z delicji podaniem.
Wybiego giermkw i pachokw grono.
Szybko bakalie i wino wniesiono.
A skoro tylko zjedli i wypili,
300
17
18
19
20
21
W wityni bstwo, jak trzeba, uczcili.21

w. 275: dziatki Wenus poddani bogini mioci, biesiadujca modzie.
w. 276: pani ich w Rybach siedzc Wenus w znaku gwiazdozbioru Ryb.
w. 287: Kt odmaluje formy tacw wdziczne? Tace dworskie wczesne zupenie niepodobne byy do
dzisiejszych form tanecznych, odrniay si przede wszystkim rytmem powolnym, a ozdabiaa je gwnie
gracja i dostojestwo porusze. Std te i ukad grup, spojrzenia tancerzy gray rol wiksz ni dzisiaj.
w. 291: Lancelot jeden z dwunastu rycerzy Okrgego Stou na dworze krla Artura, kochanek krlowej
Ginewry.
w. 300: Aluzja do pogaskiego kultu Mongow w wieku XIII. Chaucer upodobni na og obyczaje na
dworze Wielkiego Chana do norm kultury zachodnioeuropejskiej, wtrcajc gdzieniegdzie szczegy
egzotyczne zaczerpnite pewnie z relacji podrniczych o krajach dalekiego wschodu.
253
Geffrey Chaucer
Po modach zasi wieczerzali za dnia.

Po c wylicza miabym liczne dania?
Wszystkim wiadomo: na ucztach krlewskich
Brak chyba jeno migdaw niebieskich.
Nazwa nie umiem wielu tych przysmakw.
A po wieczerzy zacny krl w orszaku
Pa oraz panw z otoczenia swego
Poszed obejrze konia spiowego.
aden ko w wiecie takiego zachwytu,
310
Od czasu kiedy grd Troi zdobyto,

Nie wzbudzi jeszcze, jak w w onej chwili.
I temu w Troi tak si nie dziwili.
A krl nareszcie rycerza zapyta,
Jaka w rumaku sprawno jest ukryta,
Jak go prowadzi i jak nim kierowa.
A rumak stpa zacz i tacowa,
Zaledwie rycerz uzdy tkn leciutko,
Mwic do krla: Panie, powiem krtko:
Jeli chcesz jecha w jak okolic
320
(Tobie jedynie zwierzam tajemnic),

Keczek w jego uchu umieszczony
Przekr, podajc jemu nazw strony
Lub miejscowoci przez ciebie danej;
A gdy zajedziesz na miejsce wskazane,
Chcc wyldowa, przekr koek drugi;22
Rumak gotowy na twoje usugi
(Takie machiny bowiem jest dziaanie),
Gdzie mu sta kaesz, tam i pozostanie;
Choby si sprzysig wiat przeciwko niemu,
330
By go poruszy, nie poradzi jemu.

Chcc go oddali, przekr koek trzeci,
A w oka mgnieniu ko z miejsca odleci
22
w. 321325: Wiersze te brzmi jak niefachowy opis jakiego zupenie nowoczesnego automatu.
254
Geffrey Chaucer
I zniknie cakiem sprzed ludzkiego wzroku,

I znw powrci z rana czy o zmroku,
Jeli w ten sposb wezwiesz go do siebie,
Jak ja niebawem tu poucz ciebie.
A teraz gdzie chcesz, lotnym popd cwaem.
Oto jest wszystko, co powiedzie miaem.
Krl wysuchawszy rycerza objanie,
340
Utrwali w myli, tak jak trzeba wanie,

Machiny onej wszystkie waciwoci.
I krl szlachetny wrci znw do goci,
Rad z upominku, z min rozjanion.
Uzd na wiey tymczasem zoono
Pord klejnotw najmilszych krlowi.
Rumak za znikn sprzed oczu tumowi.
Lecz w jaki sposb? Rzecz ta mi nie znana.
Wicej nie powiem. Teraz Kambiskana
I jego panw przy hucznej zabawie
350
Chc pozostawi a do witu prawie.

(Koniec czci pierwszej)
255
Geffrey Chaucer
OPOWIE GIERMKA (cz druga)
Sen, przy trawieniu najlepsza piastunka,

Po trudach uczty i po wielu trunkach
Zmruy im oczy, naglc na posanie,
Caujc gby rozwarte ziewaniem,
Czas ju tak szepta uda si na lee,
Bo w tych godzinach krew przewag bierze;23
Przyjazn yciu krew trzeba szanowa.
Kady wic snowi pragnc podzikowa,
Gsto poziewa i w tym przekonaniu,
360
I sen ma racj, wlk si ku posianiu.

Zali opisa ich senne marzenia?
Nie maj przecie adnego znaczenia
Sny, ktre lgn si w oparach wina.
Spali, dopki nie mina prima.24
Ale Kanasa, jak to biaogowa,
e wikszy umiar potrafi zachowa,
O zezwolenie ojca poprosia
I po zachodzie wnet si pooya,
Z obawy, eby kiedy wstanie rano,
370
Nie by zbyt blad ani wyczerpan.

A po nie pierwszym do miaa spoczynku.
Tak si cieszya wielce z upominkw,
Z piercienia oraz dziwnego zwierciada,
e rumienia si, to znowu blada.
23
24
w. 356: krew przewag bierze wedug pogldu przypisywanego Galenowi godziny od 9 do 3 w nocy s
okresem, w ktrym funkcja fizjologiczna krwi ma szczegln donioso. Grujca za rola innych humorw
(pynw) przypada na inne godziny.
w. 364: Spali, dopki nie mina prima do 9 godz. rano.
256
Geffrey Chaucer
Zasnwszy potem, jeszcze ze wspomnieniem

Tego zwierciada, miaa w nie widzenie.
Ledwie wic soce zabyso na niebie,
Ju ochmistrzyni wezwaa do siebie
I e wsta pragnie, darnie oznajmia.
380
Jej ochmistrzyni, rozsdna i mia,

Starsza niewiasta, zaraz mdk pyta:
,,Pani, gdzie si tak pieszysz? Ledwie wita
I we nie jeszcze cay dom spoczywa.
,,Ju si wyspaam dziewcz si odzywa
Wsta i na spacer pj bardzo bym chciaa.
Wic ochmistrzyni niewiasty zwoaa;
Dwanacie bodaj zerwao si z oa,
A z nimi wstaa i Kanasa hoa,
Taka promienna i taka rumiana,
390
Jak mode soce, gdy w znaku Barana

Na czwarty stopie zaledwie si wspina.25
Nie wyej stao bowiem, gdy dziewczyna
Ochoczo stawia pierwszy krok na dworze,
W strj przyodziana, stosowny w tej porze
Radoci penej, ciepej i pogodnej,
W strj do spaceru i zabaw dogodny.
I oto zaraz z szecioma druhnami
Ogrodowymi pobiega ciekami.
Z wilgotnej ziemi mga si unosia
400
I soce wielkie i rude czynia.

Mimo to widok ten mia tyle krasy,
e rozpromieni serduszko Kanasy,
Jako e pora cieszya j wiosny
I o poranku ptactwa piew radosny,
Bo rozumiaa wiergoty ptaszce
I wyraone w ich pieni intencje.
25
w. 391: Na Czwarty Stopie nad horyzontem, czyli bya godz. 6.15 rano.
257
Geffrey Chaucer
Lecz jeli powie zbyt dugo rozwleka,

Tak i znuony suchacz musi czeka
Na gwn spraw, stygnie w ciekawoci.26
410
Przy tym, gdy, rozwlec do obrzydliwoci,

Zniknie do reszty przyjemno suchania,
Dlatego wracam do opowiadania
O gwnej sprawie i z teje przyczyny
Czym prdzej spacer zakocz dziewczyny.
Na drzewie biaym, jak kreda, zeschnitym,
Kanasa w grze, w konarach pogitych,
Ujrzaa podczas spaceru sokoa.
A takim smutnym gosem ptak zawoa,
e a las cay rozebrzmia jkami.
420
I wci trzepota tak mocno skrzydami,

A ja spywa struga krwi czerwonej
Po biaym drzewie, a nieukojony
Ptak w swej aoci kwili nie ustawa
I dziobem rany wci sobie zadawa,
e tygrys tak okrutny nie istnieje,
Ani najdzikszy zwierz zaszyty w knieje.
I ten by przecie, gdyby mg, zapaka
Nad ptakiem, co tak rozpaczliwie kraka.
Nikt o pikniejszym nie sysza sokole
430
(Jeeli dobrze go opisa zdol).

I nie podziwia takich pir przelicznych,
Ksztatw szlachetnych i przymiotw licznych
Zwykle w ocenie sokolej piknoci
Branych w rachub. Ten ptak z miejscowoci,
Wida, dalekiej przyby w one strony;
Od krwi upywu teraz osabiony
26
w. 409: gwn spraw : knotte aciskie nodus, (Por. Horacy, De arte poetica, 191). Jeeli gwn spraw
w opowieci Giermka ma by mio, to w pierwszej czci Chaucer oddali si od tej sprawy, cae bowiem
zainteresowanie swoje i czytelnika skupi okoo opisu dziwnych wynalazkw. Podejmuje wreszcie wtek
miosny, lecz z duym opnieniem i na razie w postaci epizodu wtrconego ubocznie, poniewa z personelu
osb zaprezentowanych na wstpie nikt jeszcze oprcz Kanasy udziau w akcji nie wemie.
258
Geffrey Chaucer
Omdlewa cigle, zsuwajc si z drzewa.

Krlewska cra, owa pikna dziewa,
Ktra na palcu piercionek nosia
440
O dziwnej mocy, przez co potrafia

Zrozumie kade ptaszce wierkanie
I w ptasiej gwarze odpowiedzie na nie,
Poja skarg biednej samki teraz,
I z blu serce w niej prawie zamiera,
I patrzc na ni litociwym wzrokiem,
Pod biae drzewo szybkim biey krokiem,
I rozpociera szeroko spdnic,
eby pochwyci rann sokolic,
Bo wie, i ona stoczy si bezwadnie,
450
Gdy znw w omdlenie z braku krwi zapadnie.

Przez dug chwil Kanasa czekaa,
A w kocu do niej tak si odezwaa:
Jeeli rzecz ta jest do wyjawienia,
Zdrad tajemnic twojego cierpienia:
Zali piekielnej, szalonej aoci
mier jest przyczyn, czy zawd w mioci?
One dwie rzeczy, w moim przekonaniu,
Serce szlachetne najboleniej rani;
Inne przykroci liczy si nie mog.
460
A e si sama nad sob mcisz srogo,

wiadczy, i twoje zapalczywe czyny
Maj w mioci lub w trwodze przyczyny.
Bo nikt si przecie nie znca nad tob.
Na mio Bosk! Zlituj si nad sob,
Bo nie widziaam jeszcze, jak wiat dugi
Jest i szeroki, by jaki ptak drugi
Tak postpowa z sob rozpaczliwie.
Ja tobie, wierz mi, wspczuj prawdziwie.
Ty mnie zabijasz swoj wielk trosk.
470
Zejd z drzewa, prosz ci, na mio Bosk.

259
Geffrey Chaucer
Ja jestem crk krla tej krainy,

Gdy poznam twego cierpienia przyczyny,
Uzdrowi ciebie przed nadejciem nocy,
Jeli to jeno w mojej bdzie mocy.
Tak mi dopom, Ty Boe natury!27
I zi poszukam zaraz na mikstury,
eby twe rany zgoi jak najwczeniej.
A sokolica, krzyknwszy boleniej
Ni kiedykolwiek, upada na ziemi.
480
Zemdlona, martwym zdaa si kamieniem.

Kanasa w szaty podoek j wzia,
A gdy po chwili sabo jej mina
I ju z omdlenia cakiem si zbudzia,
W sokolej gwarze w kocu przemwia:
,,Litone zawdy jest serce dostojne,
Nie mniej dla innych ni dla siebie hojne.
A dzie to kady potwierdza na nowo
Przez czyny ludzkie i uczonych sowo.
Wiem: szlachetnoci jeno promieniuje
490
Szlachetne serce tak i ty wspczujesz,

Pikna Kanaso, mojemu nieszczciu.
agodno bowiem prawdziwie niewieci
Ugruntowaa ju natura w tobie,
Wic w przekonaniu, i najlepiej zrobi
I respektujc twoje dostojestwo,
Pragn okaza tobie posuszestwo,
Wasnym przykadem da ci ostrzeenie
(To i lwa czasem psie poucza szczeni).
Majc sposobno oraz troch czasu,
500
Przed mierci wyznam ci wszystko, Kanaso.

Gdy ze swych cierpie jedna si zwierzaa,
27
w. 475: Ty Boe natury! Apostrofa zakrojona pogasko dla zgodnoci z klimatem wierze w pastwie
Chana. Pniej niekonsekwentnie Chaucer wprowadza bdzie motywy chrzecijaskie.
260
Geffrey Chaucer
Druga si wtedy we zach rozpywaa.

A j ptaszysko ukoio w paczu
I przemwio, westchnwszy z rozpacz.
wiat ten ujrzaam dzie to by fatalny
Na marmurowym szarym zrbie skalnym,
Gdzie w takiej byam chowana czuoci,
I nie zaznaam najmniejszej przykroci
Do czasu, kiedy pod niebo wysoko
510
Mogam ju lata. Blisko mnie y sok,

Co rycerskoci zdajc si wcieleniem,
Faszu i zdrady by uosobieniem;
A tak osania to mask pokory,
Takie wiernoci przybiera pozory,
Taki by miy, tak si dla mnie trudzi,
e mi nie przyszo na myl, i mnie udzi.
W szat obudy grub by spowity,
Jak w w, ktry, w pku kwiatw skryty,
Czeka na chwil, gdy uksi moe.
520
w hipokryta, w mioci boek,28

Suc mi, dworne czyni ceremonie
I ze czci tak zaleca si do mnie,
Jak to rycerskiej przystoi mioci.
Grb z zewntrz cudny, cho w nim trupie koci.
Do hipokryty kadego podobny.
Takim i mj by, gorcy i chodny,
I w taki sposb czyni mi atencje,
e czart wie chyba, jakie mia intencje,29
Tak lamentowa, zalewa si zami
530
I lat mnie tyle udzi zalotami,

I moje serce dobre, litociwe,
Zbyt czyste, by zna podstpy zoliwe,
28
29
w. 520: w mioci boek dworny sok, kawaler.

w. 527528: Obraz dziejw dwornej mioci, cho konwencjonalny, nie pozbawiony jest tu i wdzie rysw
prawdy psychologicznej nadajcych mu pewn yciowo.
261
Geffrey Chaucer
W trwodze, i moe umrze on z cierpienia,

Wierzc w przysigi oraz zapewnienia,
Ulego jemu, ale na tych prawach,
eby niewiecia moja cze i sawa
Jawnie lub skrycie nic nie ucierpiaa:
To znaczy, em mu w nagrod oddaa
Cae me serce, pragnienia i chci
540
(Bg za jest wiadkiem i on, e nic wicej),

A jego serce wziam w posiadanie.
Lecz kto powiedzia niegdy suszne zdanie:
Rni si w mylach otr i czowiek prawy.
Wic kiedy zaszy tak daleko sprawy,
em go mioci ca obdarzya
(Lecz w taki sposb, jak o tym mwiam),
Serce mu wierne tak szczerze oddajc,
Jak on mi swoje odda, przysigajc,
Wtedy w tygrys, obudy wcielenie,
550
Klka przede mn wielce unienie

I hod gboki mnie, swej pani, skada,
Jak kochankowi dwornemu wypada,
I w taki zachwyt bogi stroi lica,
e si tak Jazon, Parys nie zachwyca.30
Jazon? Co mwi? aden m na wiecie,
Od kiedy Lamech (o ktrym z ksig wiecie)31
Pierwszy rozpocz miowa dwie ony.
Nigdy, od kiedy pierwszy czek zrodzony,
Nikt nie zna czci dwudziestotysicznej
560
Onych forteli sztuki blagi zrcznej.

aden w obudzie majster niezawodny
Ciemki jemu odpi nie by godny,
30
31
w. 554: Jazon, Parys zdrajcy swoich bogdanek. Jazon porzuci Mede, a Parys Oenone. Razem ze
wzmiank o tych legendarnych bohaterach greckich powracamy do krgu kultury dworskiej europejskiego
redniowiecza i Chaucer rezygnuje odtd z pozorw kolorytu wschodniego.
w. 556: Lamech Genezis IV, 19.
262
Geffrey Chaucer
Bo kt tak umia, jak on mnie, dzikowa.

Najprzebieglejsza nawet biaogowa
Moga si udzi, i widzi anioa,
Do tego stopnia upikszy si zdoa,
Cukrujc sowa swe i zachowanie.
Ja zasi wierzc w jego przywizanie,
Za wierno serca tak go miowaam,
570
e gdyby jaka krzywda mu si staa,

Myl, i z alu chybabym umara,
W chwili, gdy wie ta do mnie by dotara.
Wic krtko mwic, doszo ju do tego,
em ulegaa cakiem woli jego,32
To znaczy: kade speniaam pragnienie,
Na ktre rozum da mi przyzwolenie,
Stale trzymajc si granic godnoci,
A Bg mi wiadkiem, e nigdy w przyszoci
Droszym od niego nikt nie bdzie dla mnie.
580
Tak par rokw trwao to przynajmniej,

A jam niczego w nim nie dostrzegaa
Oprcz dobroci, a chwila nastaa,
Kiedy fortuna jego przymusia
Do opuszczenia miejsca, gdziem ja ya.
By to cios dla mnie wprost nie do zniesienia;
Niezdolnam mego opisa cierpienia.
O jednej rzeczy wszake powiem miao:
Czym bl miertelny, serce me poznao,
Tak strasznie bowiem odczuam rozstanie.
590
I nastpio wkrtce poegnanie.

A e by smutny, wic ja byam pewn,
Syszc gos jego, widzc min rzewn
e on, jak i ja, al czuje niezmierny;
Przeto sdziam o nim, e jest wierny,
32
w. 574: Romans ptasi o tyle nietypowy jest dla konwencji kodeksu mioci dworskiej, e kochanka nie jest
matk.
263
Geffrey Chaucer
e do mnie rycho, mylaam, powrci

I t rozk jak najbardziej skrci.
e odej musia, rozum przekonywa:
Sprawa honoru, jak to czsto bywa,
Ja rozumiaam si koniecznoci
600
I nie robiam adnych mu trudnoci.

Nie chcc si przed nim zdradzi ze sw mk,
Do mu podajc, rzekam za pork
witego Jana: ,,Do ciebie nale,
Bd i ty take oddany mi szczerze.
Co odpowiedzia? Nie warto wspomina.
W sowach by pikny, ale brzydki w czynach:
Powiedzia swoje zrobi, co zamierza.
eby je z diabem z jednego talerza,
Powinna yk mie na dugim trzonie.33
610
Ostatnie jego sowa byy do mnie.

I odleciawszy, a tam zawdrowa,
Gdzie ju uprzednio myli swe skierowa.
Sdz, maksym tak mia w pamici:
To nade wszystko pociga i nci,
Co ley w naszej wrodzonej skonnoci.34
Czowiek z natury kocha si w nowoci,
Jak ptak karmiony w klatce przez czowieka,
Bo cho otacza go czua opieka
W klatce jedwabiem mikkim wyoonej,
620
Cho miodem, cukrem i mlekiem karmiony,

Ze wzgard nk trci smaczn czark,
Gdy jeno we drzwiach ma ujrzy szpark,
Lecc do lasu, aby glisty yka,
Rozmiowany w nowych smakoykach;
Do tego skania samo przyrodzenie
33
34
w. 608609: Przysowie angielskie. Tu rwna si cynicznemu odkryciu kart przez niesumiennego gracza:
powinna bya ostroniejsza by w komitywie ze mn.
w. 614615: Myl z Boecjusza, O pociesze filozoficznej, ks. III, metrum 2.
264
Geffrey Chaucer
I nie pomoe zacne urodzenie.

Tak zrobi sok w onym dniu aosnym,
Cho krwi szlachetnej, hoy i radosny,
Peen jak mi si zdawao dobroci.
630
Zacny i skromny, kiedy kani w locie

Ujrzawszy, zaraz pokocha t kani,35
Jam za stracia jego miowanie.
Tak przyrzeczonej wiary nie dochowa;
Mio, nalen mnie, kani darowa,
A jam zgubiona jest po wszystkie czasy!
I lamentujc na onie Kanasy,
Znw sokolica zapada w omdlenie.
Krzywda samiczki ogromnym wzruszeniem
Przeja ca niewieci druyn,
640
Lecz trudno byo pocieszy ptaszyn,

Przeto Kanasa j w podoku szaty
Do paacowej zaniosa komnaty
I opatrzya plastrami jej ciao,
Pokute dziobem. Jeszcze naleao,
Zi nazbierawszy, lek uzdrawiajcy
Zrobi z zi cennych i licznie kwitncych.
O chor miaa dzie i noc staranie
Przy ou kojec ustawiwszy dla niej,
Wewntrz tkanin kryty aksamitn,
650
Na znak wiernoci niewieciej bkitn.36

Kojec na zewntrz za by malowany;
Na tle zielonym widnia tum zebrany
Zdradzieckich ptakw: sikor, sw, sokow.
Namalowano je wszystkie pospou
Na znak pogardy, sroki za oddzielnie,
Jako namiewcw, drwicych z nich bezczelnie.
35
36
w. 631: pokocha t kani kania uchodzia za drapienika tchrzliwego, nieszlachetnego.

w. 650: Na znak wiernoci niewieciej bkitn. Symbolika barw graa w sztuce redniowiecza du rol.
Kolor ty symbolizowa zazdro, czerwony gniew, niebieski wierno, zielony niewierno, biay
cnot.
265
Geffrey Chaucer
Kanas teraz przy jej zatrudnieniu

Zostawi. O niej i o jej piercieniu
Nie powiem poty, a jak powie gosi
660
Skruszony sok samiczk przeprosi,

Wrciwszy do niej z pomoc Kambaa.
W sprawie tej bowiem krla syn wspdziaa
(Wspomniaem o nim zaraz na pocztku),
Lecz teraz pragn w opowieci wtku
Rzec wam o bitwach, czynach tak wspaniaych,
O jakich ludzkie uszy nie syszay.
O Kambiskanie najpierw bdzie mowa,
Ktry niejedno miasto zawojowa,
O Algarsyfie rwnie powiem w por:
670
Jak za maonk zdoby Teodor,

Jak walczc o ni zmg niebezpieczestwa
Bez spiowego konia si mstwa.
Wylicz czyny Kambaa modzika,
Innego, ktry z brami si potyka
Dwoma, by siostr ich zdoby Kanas.
Lecz, gdzie przerwaem, cofn si tymczasem.37
37
w. 676: Dwie pierwsze czci kompozycji tworz ju fragment rozmiaru przecitnej opowieci w cyklu
Opowieci kanterberyjskich. W ramach tego duego fragmentu bynajmniej nie doszo do uwydatnienia
artystycznego sprawy gwnej, cho Chaucer widzia jasno kompozycyjn potrzeb takiego uksztatowania
narracji. Cao w postaci obecnej ma charakter zlepka.
266
Geffrey Chaucer
OPOWIE GIERMKA (cz trzecia)
Wysoko wznioso si Apollo-soce,

W dom Merkurego, co bystrym jest gocem
(Nie dokoczone)
Tu nastpuj sowa Ziemianina do Giermka

oraz sowa Gospodarza do Ziemianina.
Zaiste, Giermku, dobrze si spisae,
680
Trza dowcipowi twemu odda chwa.

Rzecze Ziemianin przyznaj z respektem,
Cho taki modzik, potrafisz z afektem
Czuym przemawia. Jam sdzi gotowy,38
e tobie tutaj pod wzgldem wymowy
Nikt nie dorwna. Niech ci Bg obdarza
Szczciem i cnoty w tobie niech pomnaa.
Bo mi do smaku przypada twa mowa.
A ja mam syna. Niech mnie Bg zachowa!
Chtniej bym zrzek si gdybym dosta gruntw,
690
Wartoci nawet i dwudziestu funtw,

W zamian za syna o takiej mdroci,
Jak wasza, panie. Furda posiadoci!39
Jeli cnt adnych czowiek nie posiada.
38
39
w. 682683: potrafisz z afektem Czuym przemawia. Ziemianin gratuluje Giermkowi, jakby opowie
swoj skoczy i jakby rzeczywicie miaa sedno miosne. Sowa jego jednak poczyta trzeba za czczy
komplement.
w. 692: Furda posiadoci! Cze wicej warta ni pienidze, mora zilustruje ponadto Ziemianin swoj
opowieci.
267
Geffrey Chaucer
Syna mam c, e strofuj i biadam,

Kiedy nic jego do cnoty nie skoni,
Gra jeno w koci, a wszystko przetrwoni,
Co ma przy sobie to jego zwyczajem.
I chtniej z lada pachokiem przestaje
Nili z person o wikszej godnoci,
700
Od ktrej uczyby si szlachetnoci.

Moraem waszmo tu si nie wykrci
Przerwa Gospodarz. Wszak macie w pamici,
e powie kady wygosi powinien,
Co z przyrzeczeniem, panie Ziemianinie?
Wiem o tym dobrze odpar mu Ziemianin.
Niechaj mnie jednak za to nikt nie gani,
e zamieniem z tym czekiem sw kilka.
Wic do powieci, droga kada chwilka!
Na co Ziemianin: Panie Gospodarzu,
710
yczenie wasze wielce sobie wa,

Nie pragn czyni waci adnych wstrtw,
Ale w miar si moich i talentu
Zrobi, co mog. Oby Pan Bg sprawi,
ebym powieci wszytkich was zabawi.
268
OPOWIE ZIEMIANINA
Geffrey Chaucer
PROLOG DO OPOWIECI ZIEMIANINA 1
Szlachetni dawnych dni Bretoczykowie,

Rymujc w starej swej bretoskiej mowie,
Pieni skadali o rnych zdarzeniach.
Czsto je potem dla uprzyjemnienia
Czasu czytali lub na instrumentach
Grajc nucili. Jedn z nich pamitam
I jak potrafi, opowiem najchtniej.
Ale em prostak, poprosz na wstpie,
Chciejcie wybaczy chropawo jzyka.
10
Obca zaprawd jest mi retoryka.

Sw nieozdobnych uywam, z tej racji
Opowie moja pozbawiona gracji.
Na szczyt Parnasu nigdym nie wyrusza,
Nie studiowaem dzie Marka Tuliusza.2
Na krasomwstwie nie znam si zaiste.
Jeno kolory znam ki kwiecistej,3
I rne farby: bawaty, purpury
A retoryczne, kunsztowne figury
Nazbyt subtelne dla mojego ducha.
20
2
3
Zaczynam powie, jeli chcecie sucha.
Geneza literacka tej opowieci jest prawdopodobnie do zoona. Cakiem moliwe, e Chaucer istotnie
poszed ladem jakiej poetyckiej powieci celtyckiej o podobnym wtku. Nie doszukano si jednak
konkretnego prototypu, aczkolwiek dotrzymanie pochopnie danego przyrzeczenia jest motywem czstym w
powieciach celtyckich i romanasach arturiaskich. Z drugiej strony dostrzeono jednak zupenie uchwytne
analogie z utworami Boccaccia, zwaszcza wtkiem noweli Cudowny ogrd, Dekanieion X. 5. W kadym
razie z rnolitych by moe wtkw Powsta pod pirem Chaucera twr jednolity i pod wzgldem
artystycznym spoisty.
w. 14: Marka Tuliusza Cicerona.
w. 16: Jeno kolory znam ki kwiecistej dwuznacznik, termin kolory oznacza take figury stylistyczne.
270
Geffrey Chaucer
OPOWIE ZIEMIANINA
W Bretanii, take Armorik zwanej,

y ongi rycerz. Damie ukochanej
Suy, jak umia, wytrwale i wiernie,
Ale natrudzi si przedtem niezmiernie,
Zanim j zdoby staraniem gorcym.4
Najurodziwsz wszak bya pod socem
I, doda trzeba, pochodzia z rodu
Tak wysokiego, e z tego powodu
Zaledwie wyzna mia, co si z nim dzieje:
30
Jak si zadrcza, cierpi i boleje.

W kocu wzruszyy dam jego cnoty,
A zwaszcza tkliwe, pokorne zaloty,
I obudzio si i w niej uczucie.
Nie chcc go duej trzyma na pokucie,
Wzia rycerza za ma i pana;
Pana o tyle, o ile poddana
Bywa mowi niewiasta w zamciu.
Aby y mogli w jeszcze wikszym szczciu,
On ze swej strony jak rycerz lubowa,
40
Ze wbrew jej woli nie bdzie panowa

I nie okae jej nigdy zazdroci,
Lecz zawsze bdzie peen ulegoci,
Tak jak kochanek dworny by powinien
Dla swojej damy, a sobie jedynie
W maestwie zwierzchno z imienia zostawi,
w. 2225: Poruszajc najpospolitszy motyw mioci dwornej wiersze te wychodz od razu poza granice
dwornego banau, co okazuje porwnanie z konwencjonalnymi dziejami miosnymi sokoa i sokolicy.
271
Geffrey Chaucer
By swej godnoci na wstyd nie wystawi.

A wtedy ona z gbok pokor
Podzikowaa: ,,O panie mj, skoro
Ty mnie krlestwem obdarzasz tak hojnie,
50
Nie daj Bg, bymy zostawali w wojnie

Albo z mej winy kcili si z sob.
Pokorn on, wiern a do grobu
Bd dla ciebie. Rcz wiar moj.
yli wic sobie w zgodzie i pokoju.
Panowie, jeszcze raz powtrz miele:
Sucha si wzajem musz przyjaciele,
Jeeli przetrwa ma ufna zayo.
Wizw tyranii wszak nie znosi mio.
Boek mioci, kiedy przemoc czuje,
60
Trzepoce skrzydem i precz odlatuje

Mio jest bowiem jak duszek swobodna.
Natura niewiast wolnoci jest godna,
Nie trzeba przeto ony trzyma w jarzmie.
Czy tak mczyni nie czyni przewanie?
Widzicie, e kto cierpliwiej miuje,
Ten nad innymi zwykle tryumfuje.
Cierpliwo wielk cnot, jej potga
Zdobywa rzeczy o tym gosz w ksigach 5
Nieosigalne nigdy przez surowo.
70
Nie fukaj, nie skar si na kade sowo.

Naucz si przykro znosi, bo tej cnoty
wiat ci nauczy bez twojej ochoty.
Nikogo bowiem nie ma midzy nami,
Co by nie broi, nie psioczy czasami.
Gniew czy choroba, wpyw gwiazd albo wino,
Zgryzoty, zmiany w kompleksji przyczyn,
e czowiek czasem postpuje bdnie.
Czy ma odcierpie, e plt nieogldnie?
w. 6768: Por. Dionjsius Cato, Disticha 1. 38.

272
Geffrey Chaucer
Wac przewiny lekce takich osb,

80
Jeeli wadasz sob, umiar stosuj.

Dlatego mdry i szlachetny rycerz
Wyrozumiao przyrzek swej podwice,
Na co i ona przyrzeka rozsdnie,
e nie zawini sprawujc si godnie.
Oto roztropna i grzeczna umowa.
Sug i pana wzia biaogowa.6
Sug w mioci i w maestwie pana
A i w nim zwierzchno z poddastwem zmieszana.
Wic by poddanym? O tak! Nikt nie przeczy,
90
Lecz wicej panem, gdy posiad dwie rzeczy:

Pani i mio, pani oraz on,
Co te mioci prawem dopuszczone.
Gdy si pomylnie wszystko uoyo,
W rodzinne strony zabra on mi.
W pobliu Penmark byy jego woci.7
Tam w niezmconej za yli bogoci.
Czy ten, co ony nie poj, opowie,
Jakim si szczciem ciesz maonkowie?
Jak rozkosz darz si nawzajem?
100
Rok przeszo ywot ich by takim rajem,

Do czasu kiedy rycerz powaany,
Arweragusem z Kayrrud przezywany,8
Na kilkuletni uda si wypraw
Do Anglii, czyli Brytanii, gdzie saw
Swoj rycersk chcia pomnoy w boju,
Bo wielce kocha si w rycerskim znoju.
Walczy dwa lata, jak ksiga podaje.9
7
8
9
w. 8687: Problem maistrye (dominowanie w maestwie) znikn wobec przejcia si obu stron ideaem
wiernoci maeskiej.
w. 95: Penmark nazwa geograficzna autentyczna (Penmarch w Bretanii).
w. 102: Kayrrud szereg miejscowoci w Bretanii podobn ma nazw.
w. 107: Jak ksiga podaje powie poetycka bretoska. Wzmianki takie w ramach fikcji poetyckiej
Chaucera oczywicie mog mie charakter nie serio, tote nie rozstrzygaj ostatecznie, czy rdo takie
istniao.
273
Geffrey Chaucer
Na razie mwi o mu przestaj,

O Dorigenie, onie, posyszycie,
110
Co Arweraga miuje nad ycie.

Wzdycha i zami oblewa rozstanie,
Jak to szlachetne lubi czyni panie;
ali si, nie pi, lamentuje, poci.
Tsknota za nim do takiej aoci
J doprowadza, e wiat dla niej niczem.
Zafrasowane jej widzc oblicze,
Druhowie czyni, co jeno w ich mocy.
Upominaj, tumacz w dzie, w nocy,
e si zadrcza sama bez potrzeby;
120
Nie szczdz adnych wysikw, byleby

Obmyli dla niej jakie pocieszenie,
Ktre uczyni lejszym jej strapienie.
Rzecz to wiadoma, e czas swoje robi.
Czowiek w kamieniu gdy uparcie obi,
To w kocu na nim wyryje rysunek.
Perswazj rozpraszali jej frasunek,
A wraz z nadziej ockn si gos racji
I zaczerpna wreszcie konsolacji.
Tumi pocza swoj bole srog,
130
W szale rozpaczy wiecznie trwa nie mogc.

I nadto jeszcze w trakcie jej aoci
Sa Arweragus dobre wiadomoci.
Gdyby nie pisa o rychym powrocie,
Zmaraby chyba, dugo schnc w tsknocie.
Druhowie widzc, e jej ao cika
Zaczyna pierzcha, prosili na klczkach,
By z nimi posza na spacer, a prdzej
Z czarnych majakw wypacze si przdzy.
Pani ich rada rozsdn si zdaa
140
Wic ostatecznie na proby przystaa.

e tu nad morzem sta zamek tej pani,
274
Geffrey Chaucer
Lubia odtd w przyjaci kompanii

Brzegiem wysokim na spacery chodzi,
Lecz widok tylu okrtw i odzi,
Co egloway w obranym kierunku,
Trwoy j nieco, skania do frasunku
I tak do siebie wzdychaa: Niestety!
Pyn gdzie sobie barki i okrty!
Zali na adnym mj pan nie przybywa
150
Bl mj ukoi, co serce przeszywa?

Raz nad urwiskiem usiadszy gbokiem,
Na sam krawdzi d rzucia okiem,
Ale gdy wzrok jej pad na grone skay,10
Lk j ogarn, dreszcze ni wstrzsay
Tak, i na nogach nie moga si prawie
Utrzyma, przeto usiada na trawie
I stamtd w morzu topia spojrzenie,
I wyszeptaa z gbokim westchnieniem:
,,O wieczny Boe! Ty kierujc wiatem,
160
Niechybn rk dzierysz ster, a zatem

Stworzy nie moge adnej rzeczy marnej.
A jednak, Panie, straszne skay czarne
Zdaj si raczej pomyk wszeteczn,
A nie robot pikn i stateczn
Twej doskonaej wszechmdroci Boej.
Po co je zrobi? Czek poj nie moe.
Bo czy to pnoc, wschd, zachd, poudnie,
Wszdzie, gdzie spojrze, skay s bezludne.
Ziarna ni bestiom, ni ptakom nie rodz,
170
Wic, na mj rozum, nie su, a szkodz.

Nie widzisz, Panie, ich siy niszczcej?
Rafy od ludzi ju ofiar tysice
10
w. 153: grone skay strome i wysokie skay upkowe s pospolitym motywem pejzau nadmorskiego
Bretanii i Walii.
275
Geffrey Chaucer
Wydary, chocia w swej niewiadomoci.

A przecie w caej dzie Twoich mnogoci
Czowiek jest najpikniejszym z wszystkich tworw,
Uksztatowany wedle Twego wzoru.
Wszak Ty spojrzenie, wiadomo, yczliwe
Masz dla ludzkoci, wic jak to moliwe,
e przygotowa narzdzia zniszczenia,
180
Nie dla poytku ludzi, lecz krzywdzenia?11

Wiem, e klerkowie mog dowie mdrze
Argumentami, e tak wanie dobrze.
Dla mnie te sprawy jednak tajemnic.
Lecz Ty, co rozkazujesz nawanicom,
Boe! Strze mego pana; tyle powiem.
Dysput zasi niech wiod klerkowie.
Bodaj Bg strci do pieka te skay,
Aby mg pan mj wrci zdrw i cay!
Przed groz ska tych miertelny lk czuj.
190
Mwi do siebie tak i popakuje.

Druhowie widzc, e spacer nad morzem
Nie uspokaja, ale drani gorzej,
Gdzie indziej dla niej rozrywki szukaj.
Nad ki wiod albo nad ruczaje
I w rozmaite wcigaj zabawy.
Tacz, grywaj w szachy i warcaby.
A dnia pewnego, wnet po soca wschodzie,
W pobliskim zgromadzili si ogrodzie,
Gdzie przygotowa kazali zawczasu
200
ywnoci oraz przernych zapasw.

Tam zabawiali si cay dzie boy,
A by dzie szsty maja, miesic hoy.
Deszcz ciepy, ziemi zrosiwszy rzsicie,
11
w. 179180: Pytanie takie postawi midzy innymi w formie poetyckiej Boecjusz (O pociesze filozoficznej,
Ks. I. m. 5.) On take jest owym klerkiem, ktry na drczce pytanie da odpowied pocieszajc,
optymistyczn.
276
Geffrey Chaucer
wieo ubarwi kwiaty oraz licie.

A ludzkie rce z kunsztem niebywaym
Zaiste ogrd ten uformoway,
Przeto mg chyba pod wzgldem urody
Z prawdziwym rajem jeno pj w zawody.
Wrd kwiatw wonnych, bujnej rolinnoci,
210
Czy kade serce nie dozna radoci?

Chyba e cika je choroba gnbi
Albo jest smutkiem przearte do gbi,
Bo pikny widok sercu rozkosz sprawi.
Wic po obiedzie kompania si bawi,
Taczy i piewa, a jeno z ubocza
Cna Dorigena wci ze zami w oczach
Patrzy na barwny tanecznikw wianek,
W ktrym nie plsa jej m i kochanek.
Mimo to jednak spoglda i sucha,
220
A w miejsce troski wstpuje otucha.

W tym korowodzie, ktry przed ni biey,
Hasa i giermek wrd innych tancerzy.
Hoy, odziany tak strojnie, e wanie
Przyszo mi na myl: i Maj przy nim zganie.
W tacu i piewie podobnego chwata
Nie znano bodaj od stworzenia wiata.
Poza tym pikny by z niego mczyzna,
Jeden z najgadszych w wiecie, trzeba przyzna.12
Mody i krzepki, mny i majtny,
230
Ceniony wielce, dworny, ludziom chtny;

Lecz krtko mwic, jeli mam by szczery,
Bez pani wiedzy w suga Wenery,
Wesoy giermek, Aurelim przezwany,
Tak w Dorigenie by rozmiowany,
12
w. 228: Jeden z najgadszych na wiecie Przy okazji sprezentowania kadej niemal nowej osoby Chaucer
wtrca czcze superlatywy. Moe to odbicie utartego w yciu dworskim zwyczaju prawienia zgoa
nieobowizujcych komplementw.
277
Geffrey Chaucer
Jak w adnej innej na ziemi osobie.

Dwa roki sekret utrzyma przy sobie;13
Skrycie wychyla swj goryczy kielich
I odkry cierpie swych si nie omieli.
Nadziei nie mia, wic zaciska wargi
240
I tylko w pieniach zdradza nut skargi,

Zwyke w poezji wynurzajc ale,
e on miuje nie kochany wcale.
Na taki temat wiele rymw skada,
Tumaczy w piosnkach, rondach i balladach,14
e nie mie damie wyjawi cierpienia
I, zdjty szaem, w piekielnych pomieniach
Umrze jak Echo, ktre nie wyznao
Mioci Narcyzowi i skonao.
W inny za sposb, moecie mi wierzy,
250
Nie mia odwagi z uczuciem si zwierzy,

Chyba e w tacu, gdy si zbliy do niej,15
Z tacem si cz rne ceremonie
Tak si w jej lica bagalnie wpatrywa,
Jak gdyby aski krztyn oczekiwa,
Lecz nie odgada nigdy jego myli.
Jednake zanim do ogrodu przyszli,
On towarzyszy w drodze Dorigenie,
A e by z niego czcigodny modzieniec
I dobrze znany jej, wic si rozmowa
260
Wnet nawizaa; od sowa do sowa

Zblia si do swych zamiarw i wreszcie
W stosownej chwili powiedzia niewiecie:
13
14
15
w. 236: Dwa roki sekret utrzyma przy sobie Sytuacja typowa, wybranka serca jest maonk cudz.
Dworno nakazywaa w kadym razie par lat milczcej adoracji.
w. 244: Tumaczy w piosnkach, rondach i balladach Przepisowy kult damy wymaga od kochanka do
wyrafinowanej kultury literackiej.
w. 251: Chyba e w tacu, gdy si zbliy do niej zblienia tego nie naley sobie wyobraa wedle wzoru
tacw nowoczesnych. Nie tylko w redniowieczu, ale i przez szereg stuleci pniej pary w tacu poddaway
si wsplnie rytmowi muzycznemu, lecz nie obejmoway si i nie ciskay. Tym wiksze znaczenie miao
porozumienie oczu.
278
Geffrey Chaucer
Pani! na Boga, gdybym weseli

Serce mg twoje, to wnet ja, Aureli,
W dniu, w ktrym wrci z podry dalekiej
Twj Arweragus, odszedbym na wieki
Tam, skd ju czowiek nigdy nie powraca.
Rycerska suba, widz, nie popaca,
Caa nagroda to serce zamane.
270
O pani, ulecz dokuczliw ran.

Twe sowo ycia lub mierci wyrokiem.
Chciabym u ng twych grobem by gbokim,
Gdy si rozmowy chwila nadarzya.
Ulituj si albo umr, o mia!
Spojrzaa wtedy w Aureliusza lica
I rzeka: Taka twoja tajemnica?
Dotychczas o twej chuci nie wiedziaam,
Lecz teraz skoro twe myli poznaam,
Na Boga, dawc duszy i ywota!
280
Wiedz, mnie do zdrady nie przyjdzie ochota;

Myl ni czynem si nie sprzeniewierz
Temu, do kogo lubami nale.
To me ostatnie w tym przedmiocie sowo.
Po chwili artem podja na nowo:
Aureli rzeka pewnego poranku
Jeszcze zostan moe tw kochank,
Bo alisz si tak, e mnie lito bierze.
Dnia tego, w ktrym Bretanii wybrzee
Oczycisz z wszystkich raf, co do kamienia,
290
Bezpieczn drog czynic do krenia

Licznym okrtom Mwi, gdy na brzegu
Siadu ska oczy moje nie dostrzeg,
Ciebie jednego wrd mieszkacw ziemi
Przyrzekam kocha sztukami wszelkiemi.
Tak mao aski dla mnie, Dorigeno?
Jak mi Bg miy rzecze tyle jeno,
279
Geffrey Chaucer
Bo wiem, e nigdy nie dojdzie do tego.

Musisz sza prny wygna z serca swego.
Jaka przyjemno? Czym jest nagrodzony
300
Ten, kto zaleca si do cudzej ony?

Wszak m jej ciaem cieszy si do woli.
Aureli wzdycha bezradny w niedoli.
Zmartwi go wielce wyrok ostateczny,
I tymi sowy wyla bl serdeczny:
Pani, ty dasz rzeczy niemoliwej;
Pragniesz mej mierci nagej i straszliwej.
Zawrci, odszed nie tracc ni chwili.
Druhowie inni wanie si zbliyli.
Spacerowali po ciekach parkowych,
310
Nie usyszeli przeto tej rozmowy.

I znw zaczli piewa oraz plsa.
Gdy za horyzont spada tarcza soca
I ziemi jasnych promieni nie siaa,
Czyli po prostu, kiedy noc nastaa,
Do domu poszli uciech weseli.
Jeno ich szczcia nie dzieli Aureli.
Powrci z sercem cikim od frasunku,
Wiedzia, e nie ma przed mierci ratunku,
Zdawao mu si, e ju zibnie serce,
320
W gr do niebios bagalnie wznis rce

I na kolana goe si powali,16
I w obkaniu modlitw si ali.
Zaprawd bowiem mylami nie wada,
Bredzi, nie wiedzc nawet sam, co gada.
Z serca wyrwaa si proba skarca,
Do bstw si zwrci, a najpierw do soca.
16
w, 321: kolana goe por. not do w. 845 niej w redniowieczu angielskim strj mski nie dopuszcza
kolan goych. Moe tekst zawiera aluzj do strojw z epoki rzymskiej, co wydaje si jednak wtpliwe.
Chaucer mg zapozna si we Woszech z rzeb antyczn, bd co bd dokumentujc nieraz take
szczegy kostiumu.
280
Geffrey Chaucer
Bstwo niebieskie, wadco Apollinie!17

Kademu drzewu, kwiatu i rolinie,
Dajesz czas inny i por kwitnienia
330
Wedle swojego na niebie wzniesienia,

Zalenie, czy jest nisko, czy wysoko.
Febie askawy, zwr litone oko
Na Aureliusza, bom jest opuszczony,
Bez winy adnej na mier zasdzony
Przez pani swoj, lecz ty w askawoci
Nad konajcym miej troch litoci,
Bo prcz mej pani ty, jeli chcesz, Febie,
Masz moc najwiksz wesprze mnie w potrzebie
Tylko pozwoli racz, a ja wyo,
340
Jak mgby pomc mi, soneczny boe.

Twoja siostrzyca Luna jest bogini18
Morza wietlan, jego monarchini
(Bo cho dziedzina to boka Neptuna,19
Lecz nad nim wyej cesarzowa Luna).
Wiesz, panie, e jej najwikszym pragnieniem
Jest y twym ogniem, janie twym pomieniem,
Przeto skwapliwie za tob poda,
A za pragnieniem przyrodzonym morza
Jest i posusznie za Luny rozkazem,
350
Bstwem mrz oraz wszystkich rzek zarazem.

Przeto do ciebie zwracam si w rozterce:
Spraw ten cud albo roztrzaskaj mi serce.
Kiedy si teraz znajdziesz w opozycji20
W znaku Lwa wiecc, porucz twej siostrzycy,
Niechaj wywoa wielki przypyw pitrzc
Ponad pi sni wody, by najwiksz
17
18
19
20
w. 327: Apollinie Chaucer akcj opowieci lokuje niby w czasach pogasko-rzymskich.

w. 341: Luna ksiyc.
w. 343: Neptuna boka morza wedle mitologii grecko-rzymskiej.
w. 353: w opozycji w okrelonej pozycji na niebie wzgldem ksiyca,
281
Geffrey Chaucer
Zalay ska u brzegw Bretanii.

Przypyw dwa roki niech trwa, ebym pani
Mojej najmilszej mg rzec tymi sowy:
360
Skay znikny, dotrzymaj umowy.

O uczy dla mnie ten cud, boski Febie!
Nako tw siostr, aeby od ciebie
Szybciej nie biega, lecz miernymi kroki
Rwno bieaa przez cae dwa roki;
Wtedy utrzyma peni, ktrej moc
Trwa bdzie przypyw morza dniem i noc.21
A jeli Luna w ten sposb nie raczy
Zjedna mej pani, niech zrobi inaczej.
Popro j, eby si skay w gbin
370
Ziemi zapady, w jej mroczn krain,

W ktrej ponury Pluton gospodarzy,
Bo mnie ju moja pani nie obdarzy
Nigdy mioci. Boso tw wityni
W Delfach nawiedz. Widzisz, Apollinie,
zy w moich oczach? Miej troch litoci!
To powiedziawszy, pad bez przytomnoci.
W omdleniu dobr przelea godzin,
A brat znajcy szalestwa przyczyn
Podnis go z ziemi, zoy na posaniu.
380
Tam nieszcznika tego w obkaniu

Zostawi teraz wasnemu losowi.
y chce, czy umrze? Niech sam postanowi.
Tymczasem Arweragus syty sawy,
Kwitncy zdrowiem, powraca z wyprawy.
Szlachetnych mw sia z nim przybywa.
O Dorigeno! Czy teraz szczliwa?
Tulisz w ramionach maonka jurnego,
Hoego chwata, rycerza zacnego.
21
w. 365366: podczas opozycji (albo konjunkcji) zdarzaj si najwiksze przypywy morza.
282
Geffrey Chaucer
On, ktry ciebie nad ycie miuje,

390
Przez chwil sobie nie imaginuje,

Ze gdy go nie ma, kto w miosnej chuci
W tym czasie on jego baamuci.
Ani mu w gowie taka zalecanka.
Taczy, raduje si i staje w szrankach.
Niechaj weseli si tam ca dusz,
Ja za o chorym powiem Aureliuszu.
W szaleczej furii wi si na pocieli
Dwa roki przeszo nieszczsny Aureli.
I ani razu nie tkn ziemi nog.
400
Kt go pocieszy? Przy ou nikogo,

Z wyjtkiem brata. Ten zasi by klerkiem.
On jeden wiedzia o kochaniu cierpkiem
Swojego brata, ktry o tym przecie
Nie miaby pisn nikomu na wiecie.
Bo rbka tajemnicy nie uchyla,
W onie bl gbiej kryjc od Pamfila.22
Na piersi ladu dranicia, lecz skryte
W jej wntrzu serce wskro strza przebite,
A taka z wierzchu zasklepiona rana
410
Do wyleczenia za trudn uznana.

Najpierw wymaca trzeba, gdzie tkwi strzaa,
A potem zgrabnie usun j z ciaa.
Brat cicho popakiwa w desperacji,
A sobie wspomnia, e gdy by we Francji
Na orleaskim uniwersytecie,
Jak zapalony student w modych leciech,23
Co to ciekaw dla wiedz poera,
Po zakamarkach oraz skrytkach szpera,
Chcc dyscypliny pozna osobliwe
22
23
w. 406: Pamfil bohater redniowiecznego poematu aciskiego Pamphilus de Amore.

w. 414415: Niekonsekwentny anachronizm,
283
Geffrey Chaucer
420
Pamita, jaki by ongi szczliwy

Gdy ujrza dzieo w librarium lece
O naturalnej magii traktujce,24
Ktre kolega i bakaarz prawa,
Cho dyscyplinie innej si oddawa,
Zostawi na pulpicie przypadkowo.
Ksiga ta omawiaa szczegowo
Dwadziecia osiem ksiycowych stacji
W stosunku do magicznych operacji.
I bzdury inne byy w niej zawarte,25
430
A w naszych czasach i muchy nie warte,26

Bo nas, wyznawcw witego Kocioa,
Zwodnicza wiedza utrapi nie zdoa.
Wic gdy brat sobie przypomnia to dzieo,
Serce z radoci tacowa poczo,
W duchu do siebie szepn tymi sowy:
Mj brat na pewno rycho bdzie zdrowy.
Na pewno w ksice s wskazwki liczne,
Jak wywoywa obrazy magiczne.27
Sprytni kuglarze takie widowiska
440
Daj na ucztach; wszak mwi ludziska,

e owi mistrze ukazuj odzie
W sali zamkowej pynce po wodzie,
Wiosujc wewntrz przestronnej komnaty.
Czasem lew grony zjawia si lub kwiaty
Z podogi wschodz, jak na ce wiosn.
Niekiedy znowu winne grona rosn
Lub staje zamek z wapna i kamienia.
A na ich rozkaz znikaj zudzenia,
Lecz oczy wszystkich umie zwie ich sztuka.
24
25
26
27
w. 422: O naturalnej magii znaczyo to mniej wicej tyle, co nauki przyrodnicze.

w. 429: I bzdury inne byy w niej zawarte prawdopodobnie aluzja do zabobonnej astrologii.
w. 430: A w naszych czasach wbrew popenianym anachronizmom, Chaucer wiadomie przerzuca na og
akcj w czasy przedchrzecijaskie.
w. 438: obrazy magiczne w staroytnoci i redniowieczu znano rodzaj latarni czarnoksiskiej.
284
Geffrey Chaucer
450
Std wniosek: gdybym koleg odszuka,

Co w Orleanie wraz ze mn studiowa,
W pamici domy ksiyca zachowa28
I naturalnej magii zna arkana,
Sprawa dla brata byaby wygrana.
Bo klerk widziadem moe otumani
Wzrok ludzki tak, e z czarnych ska w Bretanii
lad nie zostanie, a po czystej wodzie
Bd pyway okrty i odzie.
Dzie albo dwa dni potrwa ten stan rzeczy.
460
Tymczasem brat si z frasunku wyleczy,

Pani za speni swoj obietnic
Albo brat wstydem zrumieni jej lice.
Po c zbyt dug nudzi opowieci?
Brat wnet do brata pobieg z dobr wieci.
Chory za syszc, e do Orleanu
Podr ma odby, z uciechy a stan
Na rwne nogi i od razu ruszy,
Nadziej szczcia ywic w gbi duszy.
Kiedy do murw miejskich si zbliali,
470
Na odlegoci paru staj spotkali

Modego klerka. Samotny wdrowiec
Zachcajco ich w aciskiej mowie
Pierwszy powita. Ogarn ich podziw,
Gdy usyszeli: Wiem, co was przywodzi.
Ledwie zdyli uj z nim krokw par,
Oznajmi cile, co jest ich zamiarem.
Na to bretoski klerk spyta tamtego
O paru dawnych i dobrych kolegw.
Syszc, e nie ma ich midzy ywymi,
480
28
Opaka strat zami rzsistymi.
w. 452: domy ksiyca zwane take stacjami albo gospodami. Tu wymienione w zwizku ze
skomplikowanymi astrologicznymi wiadomociami, wymagajcymi wiedzy specjalnej.
285
Geffrey Chaucer
Aureli wkrtce zeskoczy z konika

I weszli razem do domu magika,
Gdzie ku wielkiemu ich zadowoleniu
Nie brako potraw miych podniebieniu.
Dom tak chdogi i w sprzty zasobny,
e trudno znale drugi mu podobny.
Magik pokaza gociom przed wieczerz
Lasy i parki pene dzikich zwierzt.
Setki jeleni, by tak rosochate,
490
e nie widziano takich, jak wiat wiatem.

Umyka stado przed ogarw zgraj,
Rani ich strzay, krwi broczc padaj.
A gdy ten obraz wielkich oww znik ju,
Ujrzeli polujcych sokolnikw
W chwili, gdy czapl krogulec pochwyci.
Potem ich turniej rycerski zachwyci,
A najrozkoszniej mistrz giermka uraczy,
Kiedy ten pani sw w tacu obaczy.
I siebie doda w wyobrani ywej.
500
A wreszcie magik, co uczyni dziwy,

Uzna, e czas ju skoczy; klasn w donie
I po zabawie! Ani ladu po niej!
Przez ten czas z domu nie ruszyli krokiem
I napawajc si cudnym widokiem
W mistrza pracowni, gdzie ksigi mia swoje,
Siedzieli cicho i tylko we troje.
A magik sug wezwa i w te sowa:
Zali wieczerza jeszcze nie gotowa?
Chyba mina ju godzina prawie,
510
Odkd zakrztn miae si przy strawie,

Gdy do pracowni, w ktrej trzymam ksigi,
Weszlimy z gomi. Dosy tej mitrgi!
,,Panie rzek suga jeli wola przecie,
Ju teraz zasi do stou moecie.
286
Geffrey Chaucer
,,Bierzmy si zatem rycho do jedzenia

I miujcym trzeba odpocznienia.
Spiera si jli zaraz po wieczerzy,
Ile mistrzowi zapaci naley
Za usunicie wszystkich raf z Bretanii
520
I od yrondy do ujcia Sekwany.

Droy si magik, e sztuka trudzca
I mniej nie wemie od funtw tysica,
I za t sum niechtnie wyruszy.
Aureli w szczciu skpa si po uszy:
,,Furda! Co tysic funtw? To nie sono!
Ja ten wiat wielki, co jest krgy pono,
Dabym ci cay, gdyby on by moim.
Targ nasz dobity i umowa stoi.
Pac uczciwie. Sowo dane ceni.
530
Lecz i ty do stara i si nie le!

Wczesnym ju rankiem wyruszymy w drog.
,,A wic ruszymy, za to rczy mog.
Aureli poszed spa, gdy sen go zmorzy.
Wypocz dobrze pic do rannej zorzy.
Dotychczas wci by przybity na duchu,
Teraz nareszcie krzepi si otuch.
O wicie bracia w magika kompanii
Gnali ju prost drog ku Bretanii;
A prdzej z konia podrni nie zsiedli,
540
A w onym miejsca, gdzie pozosta chcieli.

A bya wtedy w ksidze o tym mowa
Pora na wiecie mrona, bo grudniowa.
Febus staruszek mia barw tombaku,29
A w swej modoci, gdy przebywa w Raku,
Zocicie pon, jaskrawo si iskrzy.
29
w. 543: Febus staruszek mia barw tombaku soce grudniowe lnio miernie, jak sztuczne zoto.
287
Geffrey Chaucer
Teraz do Kozioroca si zniywszy,30

Zaledwie jania miem powiedzie blady.31
Ostre przymrozki, szarugi i grady
Zniszczyy ziele na polach i boniach.
550
Janus dwubrody przysiad si do ognia32

I z rogu wino cign, yk po yku.
Pachniaa piecze z szablastego dzika.
Kady czek rany gwiazdk si weseli.33
Mistrza, jak umia, tak bawi Aureli,
Gorliwie wiadczy wszystkie uprzejmoci,
Pragnc, by moc swej umiejtnoci
Ulg nareszcie przynis mu w rozterce,
Inaczej mieczem przebije swe serce.
Subtelny magik tak si politowa,
560
e dniem i noc pilnie rozumowa,

Jakiej doczeka waciwej godziny
(Astrologiczne sabo znam terminy),
W ktrej wywoa z powodzeniem zud,
Tak po prostu kuglarsk uud,
By si wydao wszystkim, zwaszcza pani,
e ska ju nie ma u brzegw Bretanii,
e si zapady pod ziemi. I w kocu
Magik t por odkry sprzyjajc
Skutecznej sile zwodniczych mamide,
570
Przekltych figli, zabobonu side.

Z kolei toledaskie wzi tablice34
30
31
32
33
34
w. 546: do Kozioroca si zniywszy soce weszo w znak Zodiaku zwany (od konstelacji) Koziorocem.
w. 547: Zaledwie jania miem powiedzie blady W epoce Chaucera takie skwalifikowanie soca
wymagao rzeczywistej odwagi poetyckiej. Poczynajc od romantyzmu i zwaszcza w w. XX, odkd
katachreza (niewaciwe zastosowanie sw) staa si najpospolitsz figur stylistyczn, soca czarne itp.
w poezji spowszedniay i tworzenie obrazw dziwnych w tym rodzaju przestao by dowodem miaoci
wyobrani.
w. 550: Janus dwubrody przysiad si do ognia Stycze (Januarius) by ju blisko.
w. 553: Kady czek rany gwiazdk si weseli obrazek jakby przeniknity sentymentem Dickensa
(18131870), autora znanej serii Opowieci wigilijnych.
w. 571: toledaskie wzi tablice tablice astronomiczne sporzdzone w XIII w. dla miasta Toledo w
Hiszpanii.
288
Geffrey Chaucer
I uwzgldniwszy cile okolic,35

Okreli w drodze waciwej korekty:
Anni expansi i anni collecti.36
Zgromadzi dane i rne przybory,
A wic wskaniki gwiezdne, ktw wzory,
Potrzebne wspczynniki uamkowe,
Aby pozycje stwierdzi zodiakowe.
Przenoszc w sm sfer obliczenie,
580
Ustali gwiazdy Alnath pooenie,

W Barana znaku jej odlego zmierzy,
Od tego punktu, ktry przynaley
Ju do dziewitej sfery. A nastpnie
Wykalkulowa wszystko umiejtnie.
Gdy dom ksiyca pozna pierwszy, dalej
Ze wspczynnikw kolejne ustali.
Wschody ksiyca przewidzia, jak trzeba,
Gdzie, w jakim znaku i wycinku nieba.
Stwierdzi dokadnie pooenie stacji,37
590
Ktra sprzyjaa jego operacji.

Pozna i ceremonia uyteczny
Przy wywoaniu uudy wszetecznej,
Ongi poganom znany w tamtych wiekach,38
Wic wykonania sztuki nie odwleka,
W czasie tygodnia czy dwch magii si
Sprawi, i adnych ska wida nie byo.
Niepewne serce kochanka lk ciska,
35
36
37
38
w. 572: I uwzgldniwszy cile okolic uwzgldniwszy rnice pooenia geograficznego Bretanii i Toledo.
w. 574: Anni expansi i anni collecti Zmiany zachodzce w pooeniu planety bd w okresie krtkim od
jednego roku do lat dwudziestu (anni expansi), bd w okresie dugim od dwudziestu do trzystu lat (anni
collecti).
w. 589: stacji patrz uwag do w. 452.
w. 591593: Obok niezbdnych oblicze matematycznych potrzebne byy dla przygotowania efektu take i
zaklcia magiczne. Oglnie biorc, gwn podstaw magii byo przekonanie o istnieniu sympatii
uniwersalnej, wszechzalenoci wszystkich rzeczy. Tak zwana magia naturalna bya raczej tylko
dziedzin przyrodoznawstwa. Obok tego istniay dziedziny magii fantastyczne i zabobonne, ktrych
staroytno nigdy nie pokusia si uj w systemat quasi-naukowy. Pozostay one szcztkami folkloru, (P.
Franz Curnont, Les religions orientales dans le paganisme Tomain, rozdzia o astrologii i magii).
289
Geffrey Chaucer
Czy straci dam, czy mio pozyska.

Na ten dziw czeka dniami i nocami,
600
Wic gdy zrozumia, e wraz ze skaami

Zniky i wszystkie przeszkody w mioci,
Pad do ng mistrza w przystpie radoci:
,,Ja, Aureliusz, ja, marne stworzenie,
Za pomoc korne skadam dzikczynienie,
Tobie, mj mistrzu, i Wenus bogini.
I nie zwlekajc pobieg do wityni
Pewny, e dam swoj tam zastanie.
A gdy j ujrza, wnet na powitanie
Przed suwerenn pani wasal korny
610
W gbokim hodzie zoy pokon dworny:

,,O sodka pani, z wielk niemiaoci
Najczcigodniejsz darz ci mioci,
Lecz cho dla ciebie gardz wiatem caym,
Cho tak z powodu pani zachorzaem,
e chyba u twych ng padn nieywy,
Nie chciabym mwi, jakim nieszczliwy.
Lecz musz umrze lub wyzna swj smutek.
mierteln ty mnie zadaa pokut.
Ale cho tobie mier ma obojtna,
620
Swej obietnicy, pani, bd pamitna.

Na mio Boga, co krluje w niebie,
Nie gub mnie za to, e miuj ciebie.
Danego sowa nie moga zapomnie,
Nie miem o prawa adne si upomnie,
A jeno aski twej ebrz to wszystko.
Wszak w tym ogrodzie ot std bardzo blisko,
Zoya przyrzeczenie uroczyste,
e mnie pokochasz, o pani zaiste,
Bg wiadkiem, e tak powiedziaa wtedy,
630
Mimo em jest niegodny. Teraz kiedy

To mwi, myl o sownoci twojej,
290
Geffrey Chaucer
O wasne szczcie i ycie nie stoj.

Zrobiem wedle twojego rozkazu,
Jeli chcesz, moesz sprawdzi to od razu.
Ty obietnic sw majc w pamici,
Zgub mnie lub ocal, wedle wasnej chci.
Tobie los mego ywota zawierzam,
Wiem jedno: skay znikny z wybrzea.
To rzekszy odszed. Zdumieniem przejta,
640
Staa jak wryta. Rzecz to niepojta

Wpa w takie sida! Krew ucieka z twarzy.
,,e to si mogo mnie nieszczsnej zdarzy!
Rzeka do siebie. Nie sdziam przecie,
By mg dziw taki zdarzy si na wiecie.
To wprost zaprzecza natury biegowi.
Znkana zawrcia ku domowi.
Ledwie i moga poraona lkiem.
Dni kilka mdlaa ze szlochem i jkiem.
Widok jej budzi uczucie litoci,
650
Ale taia przyczyn aoci,

Bo Arweragus gdzie z domu wyjecha.
Gada do siebie jedyna pociecha.
Z pobladym licem, zy ronic obficie,
Szeptaa skarg, jak usyszycie:
Ciebie oskaram, Fortuno nieczua!39
Ty nieostron tak acuchem skua,
e z niego jeno wyplta si mog
mierci lub hab. Z tych dwch jedn drog
Wybra mi trzeba. Ale mier przedwczesn
660
Ja chtniej przyjm ni zmaz cielesn;

Gorsza wiadomo zdrady i utrata
Poczciwej sawy mej w opinii wiata.
39
w. 655: Ciebie oskaram, Fortuno nieczua wedle antycznej koncepcji odzwierciedlonej w tych wierszach
los jest instancj ostateczn i jest na dol ludzk niewraliwy. Wedle koncepcji boecjaskiej, oglnie
przyjtej w redniowieczu, los (przypadek, przygoda) jest narzdziem w rku dobrotliwego bstwa.
291
Geffrey Chaucer
mier wybierajc wolna bd znowu.

To nieraz dawniej zacne biaogowy
Oraz dziewice dyy z ochot
Ku mierci, ciao chronic przed sromot.
Ile powieci o takich zdarzeniach!40
Trzydziestu wciekych tyranw w Atenach 41
W jakiej pawili si dzikiej rozpucie!
670
Zamordowali Fidona na uczcie,

Cry na hab przywlec polecili
Nagie i wzrok swj plugawy sycili,
Kac im taczy na gazach w ojcowskiej
Krwi ubroczonych. Warci kary boskiej!
Potem wylke dziewice w rozpaczy
Wolay w studni utopi si raczej
Ni si posusznie dozwoli zbezczeci
Krwawym tyranom. Tak gosz powieci.42
Wadcy Messyny kazali pidziesit
680
Lacedemoskich przyprowadzi dziewczt,

By zaspokoi dzy rozpasanie,
Lecz nie cofna si adna z tych panien
Przed samobjstwem, mniemajc szlachetnie,
I lepiej umrze ni postpi szpetnie
I na utrat pozwoli paniestwa.
Miaabym od nich mniej okaza mstwa?
Podobnie byo i z Aristoklidem,43
Tyranem, ktry kocha Stymfalid.
40
41
42
43
w. 667: Ile powieci o takich zdarzeniach! Z punktu widzenia poetyki redniowiecznej dugi szereg
przykadw szlachetnoci niewieciej, jaki przytoczy Dorigena nie bdzie wtrtem niepotrzebnym, lecz
mdrym jdrem opowieci. Jak widzimy z reakcji pielgrzymw, owe skondensowane porcje mdroci
suchaczom zdecydowanie smakuj i bdem byoby uwaa tak struktur opowiada za dowd
nieporadnoci kompozycyjnej autora. Raczej podziwia naley zrczno, z jak umia zharmonizowa
moray i exempla z przebiegiem akcji i psychologi bohaterw. Wszystkie przykady historyczne dowodzce
heroicznego umiowania cnoty czystoci przez niewiasty ery przedchrzecijaskiej zaczerpn Chaucer z
jednego rda, mianowicie z polemicznego dzieka w. Hieronima (wiek IV n. e.): List przeciwko
Jovinianowi.
w. 668: Trzydziestu tyranw w Atenach rzdzio w kocu w. V p. n. e.
w. 678: Tak gosz powieci relacje historyczne (bookes).
w. 687: Aristoklid Aristoclides, tyran Orchomenos w Arkadii (Grecja).
292
Geffrey Chaucer
Kiedy jej ojciec pad zamordowany,

690
Dziewcz schronio si w wityni Diany,

Gdzie posg dwiema objwszy rkami
I trwajc przy nim dniami i nocami
Nikomu doni oderwa nie daa,
A w onym miejscu zabit zostaa.
Skoro dziewice w takiej maj wzgardzie
Plugawe mskie chucie, wic tym bardziej
Maonki dobre winny, moim zdaniem,
mier nag wybra raczej ni skalanie.
Hazdrubalowa ona przeto synie,
700
e mier poniosa mn w Kartaginie.

Na widok Rzymian, kiedy si do miasta
Wdzierali, w ogie skoczya niewiasta44
Razem z dziatkami, bo wolaa zgorze
Ni dzieli z jakim Rzymianinem oe.
Czy mierci haby Lukrecja nie spaci?
Biada! Gdy w Rzymie Tarkwiniusz j zgwaci,
Miaa to sobie za straszn sromot,
Straciwszy imi, nie skoczy z ywotem.
Tako w Milecie siedem dziewic miych 45
710
Trwog przejte same si zabiy,

Gdy gwat gallijski czci grozi dziewiczej.
Jeszcze i tysic historii wylicz,
A wszystkie tego tyczce tematu.
Kiedy zabity zosta Abradates,46
Maonka jego pada i posok
Wasn zbroczywszy zadan gboko
Mowsk ran, z dum zawoaa:
Nie dam przynajmniej skala mego ciaa.
44
45
46
w. 702: w ogie skoczya niewiasta po zdobyciu Kartaginy w trzeciej wojnie punickiej, r. 146 p. n. e.
w. 709: Milet miasto w Azji Mniejszej ziupione przez Galw w 276 p. n. e.
w. 714: Abradates krl Suzy, stolicy Suziany w Persji.
293
Geffrey Chaucer
I po c niewiast tych przykady mnoy?47

720
Gdy a tak wiele nie chcc haby doy,

Wolao sobie cios miertelny zada.
Jasne to, e i dla mnie jedna rada:
Zabi si raczej ni w habie y dalej.
Ja swoj wierno maesk ocal.
I jaki rodzaj mierci wnet wybior.
Ty Demotiona cro, bd mi wzorem!48
Ty, ktra mnie bronia czystoci.
O Scedasusie! Trudno bez litoci
Czyta, jakie ty straszne znis tortury,
730
Gdy z tej przyczyny zginy twe cry.49

Tyle lub wicej uali si trzeba
Nad dziew, ktra zabia si w Tebach,
Kiedy zostaa Nikanora brank.50
Naladowaa j inna Tebanka,
Macedoczyka stawszy si zdobycz,
Przez mier wrcia sobie cze dziewicz.
C mam o onie myle Nicerata,51
Ktra podobnie zesza z tego wiata?
A mionica Alcybiadesowa?52
740
Za cen ycia wierna biaogowa

Kochanka szcztkom wyprawia pogrzeb.
Tako Alcesty wierno znana dobrze.
A Penelopa? Homer j opisa.
47
48
49
50
51
52
w. 719: I po c niewiast tych przykady mnoy? dosownie po c mnoy exempla? Koncepcja

exemplum, czyli historii przykadnej pouczajcej, wywara ogromny wpyw na literatur pikn pod koniec
redniowiecza w zakresie powieci poetyckiej i dramatu, oddziaaa jeszcze i na epok renesansu.
Synonimem exemplum jako literackiego terminu bywa mirror (zwierciado), rozumiane w znaczeniu wzoru
podawanego yciu przez literatur, bd jako ostrzeenia, bd jako budujcego przykadu. Chaucer operuje
obu terminami w Opowieci Ziemianina. Por. w. 719 i 754. W brzmieniu oryginalnym: What sholde I mo
ensamples heer of sayn? (w. 1419, wyd. Robinson) O Teuta to alle wyves may a mirour bee!.
w. 726: Crka Democjona zostaa wierna nie mowi nawet, lecz narzeczonemu, ktrego polubia w
duchu.
w. 730: Crki Scedasusa po zgwaceniu popeniy samobjstwo.
w. 733: Nikanor oficer wojsk Aleksandra Wielkiego bra udzia w zdobyciu Teb w 336 p. n. e.
w. 737: Nicerates zgadzony w Atenach w okresie rzdu trzydziestu tyranw.
w. 739: O powiceniu Timandry, kochanki Alcybiadesa, przekaza wiadomo Plutarch.
294
Geffrey Chaucer
Czysto poczciwej maonki Odysa

Sawna jest w Grecji. A o Laodamii
Co pisz? Kiedy pod Troi murami53
Pad Protesilas, y nie moga duej.
Porcja szlachetna tako za wzr suy,
y bez Brutusa biedna nie umiaa,
750
Bo cae serce mowi oddala.

Za Artemizja? Idealna ona?54
Jej pami barbarzyskie czcz plemiona.
A Teuta? Niechaj si w cnocie krlowej55
Jako w zwierciadle przejrz biaogowy.
To samo mog rzec w onej materii
O Bilii, Rodogonie i Walerii.56
Tak Dorigena skary si dni par
I z samobjczym nosi si zamiarem,
Lecz trzeciej nocy powraca z wyprawy
760
M Arweragus, rycerz dzielny, prawy,

I pyta on, czemu tak strapiona,
A ona w paczu swym nieutulona:
Obym si nigdy rzecze nie zrodzia!
Com zaprzysiga? Cem uczynia?
Opowiedziaa wszystko szczegowo;
Nie bd tego powtarza na nowo.
M za z umiechem przyjanie rzek do niej.
A co? Powtrz, sowa nie uroni.
Czy nic innego? To jedyna troska?
770
,,O tak odpara. Dziej si wola Boska!

Cho to nad siy. Maonko, spokoju.
Wilka powiedzia z lasu nie wywouj.
Pomylnie skoczy si moe dzi jeszcze,
53
54
55
56
w. 745746: A o Laodamii Co pisz? por. Owidiusz, Heroides, XIII.

w. 751. Artemizja ona krla Mausolosa (dla ktrego zbudowaa mauzoleum).
w. 753: Teuta krlowa Ilirii.
w. 756: Bilia ona dowdcy floty rzymskiej, III wiek p. n. e. Rodogona crka krla perskiego Dariusza.
Waleria ona Rzymianina Serviusa, nie chciaa wyj powtrnie za m.
295
Geffrey Chaucer
Bo, e dotrzymasz sowa, za to rcz.

Na Boga, co mnie ask wspiera swoj,
Wolabym z sercem przebitym pa w boju.
Dlatego, e ci miuj bezmiernie,
Byleby sowa dotrzymaa wiernie.
Rzecz najgodniejsza dotrzymanie sowa.57
780
I tu ju alu nie mg opanowa,

Wybuchn paczem: Lecz zabraniam tobie
Do koca ycia cho jednej osobie
Wspomnie cokolwiek o przykrym zdarzeniu.
Ja, jak potrafi, tak wytrwam w cierpieniu,
Ty za wypogod lice, by od ludzi
Krzywdy nie dozna, podejrze nie wzbudzi.
Zawoa giermka i pann suebn:
Pjdziecie rzek im razem z Dorigena.
Idcie z ni i znw przywiedcie na zamek.
790
Ruszyli, eby odprowadzi dam,

Nie wiedzc wcale, co czyni zamierza,
Bo rycerz im si z niczego nie zwierza.
Wielu z was moe to w zdumienie wprawi,
e na ryzyko tak on wystawi.
Przeto wemiecie jego za prostaka.
Radz przedwczenie nad pani nie paka,
Bo moe los si okae askawszy;
Wnet osdzicie, koca dosuchawszy.
Drugi za giermek, Aureli imieniem,
800
Ktry si kocha w piknej Dorigenie,

Wanie przypadkiem spotka si z niewiast,
W chwili gdy dama zdaa przez miasto,
57
w. 779: Rzecz najgodniejsza dotrzymanie sowa w tym punkcie zachodzi znamienna rnica midzy
opowieci Chaucera i nowel Boccaccia Cudowny ogrd, o podobnym gwnym wtku. U Boccaccia na
decyzj ma wpywa take wzgld bardziej poziomy: obawa przed czarnoksinikiem ani chybi mgby on
przy pomocy czarodziejskich praktyk krzywd i szkod nam wyrzdzi. (Dekameron, przek. Edwarda
Boye. poprawi Mieczysaw Brahmer, Warszawa 1948.) Chaucer kaza mowi dziaa jedynie z pobudki
szlachetnej.
296
Geffrey Chaucer
Zobowizana i ulic grodu

Najbardziej gwarn prosto do ogrodu.
e j Aureli ledzi po kryjomu,
Skoro gdziekolwiek wychodzia z domu,
Skierowa kroki swe ku ogrodowi.
Tak si spotkali dziki przypadkowi
Czy Opatrznoci. Giermek j powita58
810
I dokd idzie, wesoo zapyta.

Jak nieprzytomna rzecze biaogowa:
Ach! do ogrodu, by dotrzyma sowa.
Niestety! Rozkaz maonka mnie zmusza.
Ten obrt sprawy zdumia Aureliusza.
Syszc jej skarg, widzc ez obfito,
Rycho ogromn uczu dla niej lito.
I szlachetnego ma poaowa,
Co przyrzeczenie ony tak szanowa,
e i w tym kaza jej dochowa wiary.
820
Giermek wzruszony wielkoci ofiary

I sam ku dobrej myli si nakania
Wola si wyrzec celu podania
Nili dopuci si chamskiej podoci
Przeciwnej obyczajom i dwornoci,
I wypowiedzia to, co postanowi.
,,Pani, racz donie Arweragusowi,
e kiedy widz grzeczno i szacunek
Ma dla ciebie, oraz twj frasunek
On wybra hab (al mi tej ofiary),
830
Byleby moga ty dotrzyma wiary

Wol ja raczej ucierpie nieli
Was miujcych si dwoje rozdzieli.
Zobowizania nie ci ci wicej,
58
w. 808809: Tak si spotkali dziki przypadkowi Czy Opatrznoci. Tu z kolei narrator przyjmuje punkt
widzenia boecjaski.
297
Geffrey Chaucer
Oddaj wszystkie z powrotem w twe rce.

Odpuszczam tobie wszystkie przyrzeczenia,
Jakie mi daa ach! od urodzenia,
Nigdy nie bd trzyma ci za sowo.
I to ju wszystko. Odchodz, yj zdrowo!
Zaiste jeste on najwierniejsz
840
Ze wszystkich, jakie znam, najszlachetniejsz.

Maonki, nie szafujcie przyrzeczeniem,
Pomnijcie choby o tej Dorigenie.
Giermek, jak rycerz kt by o tym wtpi
Nie mniej od niego szlachetnie postpi.
Podzikowaa na goych kolanach59
I powrcia do ma i pana,
By opowiedzie, cocie usyszeli.
A m tym wszystkim tak si rozweseli,
e to wyrazi prno bym si trudzi.
850
Do o tej sprawie. Nie bd was nudzi.

Arweragowi z Dorigen mi
Odtd ju bardzo szczliwie si yo.
Nigdy si ostrym nie zranili sowem.
I on uwielbia j niczym krlow,
I wiern zawsze mu zostaa ona.
Wicej nie powiem o tych dwch personach.
Aureli, e si narazi na strat,
Przeklina swoje konszachty ze wiatem.
Biada mi mrucza c to za gupota!
860
Przyrzec szczerego tysic funtw zota

Filozofowi. Jaka teraz rada?60
Zgubiony jestem, nie ma o czym gada.
Musz dziedzictwo sprzeda i precz w drog,
59
60
w. 845: na goych kolanach podkasawszy szat do zoenia podzikowa na klczkach. Prawdopodobnie

zwrot by przysowiowy i podkrela intencj modlitwy albo dzikczynienia. Por. w polszczynie analogiczne
zakasawszy rkawy na oznaczenie intencji szczeglnie gorliwej pracy. P. take not do w. 321.
w. 861: Filozofowi znawcy nauk przyrodniczych. Philosophia naturalis bya nauk o przyrodzie.
298
Geffrey Chaucer
Jak dziad z torbami. Tu mieszka nie mog.

I rodowego pohabi nazwiska,
Chyba e lepsze warunki uzyskam.61
Poprosz jego, eby z tej przyczyny
Dug mi rozoy na roczne terminy.
I za uprzejmo jeszcze podzikuj.
870
garzem nie jestem. Sowa dotrzymuj.

Sign do skrzyni i nie bez przykroci
Filozofowi da zota wartoci
Piciuset funtw, proszc go poza tem
O grzeczno, eby czas jaki na spat
Pozostaoci askawie poczeka.
I rzek mu: Mistrzu, cokolwiek przyrzekam,
Zawsze dotrzymam. Pod tym wzgldem siebie
Musz pochwali, wic rwnie u ciebie
Dug zacignity oddam ci bezwzgldnie,
880
Chobym jak ebrak zosta w kurcie jednej,

Ale rad bybym, gdyby na trzy roki
Chcia za rkojmi udzieli mi zwoki,
W przeciwnym razie jeno mi wypada
Sprzeda dziedzictwo. Co tu wiele gada?
Filozof na to mu w sposb rzeczowy
Zada pytanie: ,,Zali si z umowy
Nie wywizaem? ,,O tak, niewtpliwie,
Dobrze to zrobi w rzek i uczciwie.
Czy jej nie posiad zgodnie z twym yczeniem?
890
O nie! zaprzeczy z bolesnym westchnieniem.

Czy moesz spyta wyjawi powody?
Wic opowiedzia kolejne przygody,
Przytoczy wszystko, co wiecie z fabuy.
Po c raz jeszcze powtarza szczegy?
I doda: Arweragus z poczciwoci
61
w. 866: lepsze warunki spaty od wierzyciela.
299
Geffrey Chaucer
Wolaby umrze od wielkiej aoci

Ni zlekceway ony przyrzeczenie.
Z kolei mwi i o Dorigenie,
Jak si wzdragaa przed zdrad maesk,
900
I e mier mniejsz jej si zdaa klsk,

A przez naiwno jedynie tak wpada,
Bo nie syszaa o sztucznych widziadach.
,,I to mnie wanie wzruszyo ogromnie.
Z tak hojnoci, z jak przysa do mnie
Rycerz maonk, ja mu j oddaem.
Ot i wszystko ci opowiedziaem.
Filozof: Bracie drogi rzek po chwili
Szlachetnie wycie obaj postpili.
Ty jeste giermkiem, on zasi rycerzem,
910
Boe, nie dopu, by nie umia szczerze,

Wedle ich wzoru, uczony postpi
I tak szlachetnie. Kt mie o tym wtpi?
Ju jeste wolny. Zdjte dugu brzemi.
Jakby dopiero wypezn na ziemi,
Jakby mnie po raz pierwszy widzia, panie,
Bo grosza nie chc wzi za wykonanie
Magicznej sztuki, za mj trud woony.
e mnie ugoci, jestem zapacony.
egnaj, a mnie czas w drog. Z nami kwita.
920
I dosiad konia, i pogna z kopyta.

Panowie, jeszcze zakocz pytaniem.
Kto najhojniejszy z nich by, waszym zdaniem?
Na miejscu zaraz dajcie mi odpowied.
Ja nie potrafi. Skoczyem opowie.
300
OPOWIE PRZEKUPNIA RELIKWII
Geffrey Chaucer
PROLOG DO OPOWIECI PRZEKUPNIA RELIKWII
Radix malorum est Cupiditas (Ad. Timotheum, VI, 10.)1

Panowie rzecze gdy ka w kocioach,2
Wyniole do rzesz zgromadzonych woam,
I jak dzwon gono wyrazy wydzwaniam,
Z pamici bowiem wygaszam kazania,
A w nich rozwijam gwnie jeden cytat:
Radix malorum est Cupiditas.
Powiadomiwszy najpierw, skd wdruj,
1
2
Radix malorum est Cupiditas korzeniem wszelkiego zego jest chciwo w Pawe I Tym. VI, 10.
w. 1: gdy ka w kocioach pierwszy wiersz Prologu przedstawia nam od razu Przekupnia jako
kaznodziej. Nie naley mniema jednak, e Przekupie mia wicenia kapaskie; gdyby tak byo, nie
mgby, jak to wiemy z Prologu do Opowieci Damy z Bath, myle o zawarciu zwizku maeskiego.
Wygasza kazania, czyta Lekcje i kwestowa mgby jednak (gdyby nie byo zakazu) kleryk, posiadajcy
tylko wicenia nisze, i takim prawdopodobnie (w paszczynie danych tekstu) jest Przekupie.
W sferze yciowej figura, jak Chaucer przedstawia, bya ju za jego czasw (o ile mona sdzi)
zjawiskiem niespotykanym, tak samo na poy legendarnym jak dla nas dzi np. bohaterowie tatrzaskiego
cyklu Tetmajera: Na skalnym Podhalu. Istnieli wprawdzie jeszcze i na pocztku XV wieku przekupnie
odpustw i notoryczne byy take popeniane przez nich naduycia, polegajce na przywaszczaniu
funduszw kocielnych i faszu legitymacji (bulli). O tyle wic tekst Chaucera nie rozmija si z aktualnoci
historyczn. Ale Przekupie z Opowieci jest przede wszystkim kaznodziej, tymczasem obowizujce
przepisy w ogle jak najsurowiej zabraniay wygaszania kaza w kocioach tego rodzaju funkcjonariuszom,
przy czym kara za nieposuszestwo dotykaa take i ksidza, ktry zezwoli na nielegaln praktyk. (P.
Rickert, Chaucers World, s. 37980, gdzie przytoczona dokumentacja, dotyczca zakazw rzymskich z r.
1348, 1368, 1374.) Kiedy wic u schyku stulecia powstaway opowieci cyklu kanterberyjskiego, w
rzeczywistoci nie kry ju zapewne po Anglii ani jeden kwestarz-przekupie, wystpujcy w roli
kaznodziei po kocioach. Wzmiank o kaznodziejstwie odrealnia wic Chaucer czciowo swojego
przekupnia, ale na poy legendarny zakrj postaci ucieleni w niej pozwoli niezwyk peni obudy i faszu,
o co wanie poecie chodzi.
Schemat kazania redniowiecznego normalnie obejmowa sze czci: pierwsz by cytat z tekstu Pisma
w., po jego rozwiniciu i objanieniu jako punkt czwarty nastpowao exemplum czyli anegdota
ilustrujca tez. Koczyo si kadmie wnioskiem praktycznym z anegdoty i formuk kocow. Wszystkie te
elementy odnajdujemy take w tekcie Chaucera, aczkolwiek rozwinicie oraz interpretacja myli cytatu
ulokowane zostay wewntrz exemplum. Prolog poprzedzony jest cytatem podstawowym, nastpuje pocztek
powieci przerwanej zaraz w celu dopenienia myli podstawowej o chciwoci dalszymi uwagami o
pijastwie, obarstwie i hazardzie, w oparciu o autorytety z kolei wraca kaznodzieja do opowieci, podaje
j w bloku i koczy paru zdaniami wedle schematu. W rezultacie i ta opowie ma typow Chaucerowsk
struktur: opowiadanie rozsadzone jest wywodem oglnym, zasilonym sowicie mdroci ksikow
(sentence), tu gwnie cytatami ze w. Hieronima (Przeciwko Jowinianowi) i papiea Innocentego III jako
autora De contemptu Mundi (O pogardzie wiata).
302
Geffrey Chaucer
Upowanienia moje pokazuj:3

Wic przede wszystkim to, e na patencie
10
Widniej ksicia biskupa pieczcie,

Ktre ochron s dla mej persony,
e nie mie aden ksidz ani uczony
Mnie w bogobojnej pracy by zawad.
Po czym powieci mwi dla przykadu,
A pokazuj licencji niemao:
Bulle papiea oraz kardynaw,
Listy biskupw mnie polecajce
Przy tym sw par po acinie wtrc,
eby okrasi swoje przemwienie,
20
W suchaczach zbone utrzyma skupienie.

Pniej szkatuki pokazuj szklane,
W ktrych szat skrawki i kostki zebrane,
A ludzie sdz, e to s witoci4
W mosinej skrzynce mam okruchy koci
Owieczki, ktr yd wity hodowa.5
Poczciwi ludzie woam moje sowa6
Zapamitajcie! Jeli ko w rdeku
Zanurzy, pomoc nie mona bydeku;
Owca, w, ciel, krowa, co ma wzdcia
30
Od ukszenia lub skutkiem poknicia

Zego robaka, znowu bd zdrowe,
Skoro ich jzyk w tej wodzie zdrojowej
Lekko opuka. To wszystko, mylicie?
Z ospy i wierzbu jeno przez wypicie
Kropli tej wody owca si wyleczy.
Suchajcie, inne jeszcze powiem rzeczy:
w. 8: Upowanienia moje pokazuj Przekupie w sposb podejrzany mwi o upowanieniach ryczatowo

moje przerne bulle (bulles alle and some). Oczywicie, nie mg by zaopatrzony, zwaszcza tak hojnie,
w autentyczne papieskie bulle.
w. 23: A ludzie sdz, e to s witoci Tu nagle odsania si zupenie oszust, wic i to, co mwi
poprzednio o upowanieniach, staje si jeszcze mniej wiarygodne.
w. 25: yd wity zapewne osobisto ze Starego Testamentu, moe Jakub, ktry dosta owce powe,
plamiste i pstre z trzd Labana. Gen. 30, 32 n.
w. 26: Poczciwi ludzie woam w kociele podczas kazania.
303
Geffrey Chaucer
Jeli mczyzna, w waciciel trzody,

Przed kura pianiem, na czczo yknie wody
Cho raz na tydzie, rozmno si stada
40
Oraz dobytek. Odwieczna to rada

Pewnego yda, co witym by czekiem.
Panowie, woda na zazdro jest lekiem.
M, cho najbardziej szalony i krewki,
Gdy na tej wodzie uwarzy polewki,
Ufa maonce odtd bdzie zawdy,
Nawet wiadomy o niej caej prawdy,
Cho si niewiasta zadaje z klechami.
Oto mitenk macie przed oczami.
Kto woy rk w ona rkawic,
50
Jeeli posia owies czy pszenic,

Czy inne zboe, plony wielkie zbierze,
Zoywszy grosik albo pens w ofierze,
Zacni mowie oraz biaogowy!
Ja was ostrzegam: jeeli takowy
Okrutny grzesznik w tym kociele siedzi,
Co grzechw nie mie wyzna na spowiedzi,
Lub mdka, albo niewiasta dojrzaa,
Ktra mowi rogi przyprawiaa;
Czek ten, i nie jest w stanie aski i tkwi
60
W grzechu, nie moe skorzysta z relikwii.

Lecz, kto win takich nie ma na sumieniu,
Niech zoy datek w Chrystusa imieniu,
A dam mu z reszty grzechw oczyszczenie,7
Bo mam papieskie na to zezwolenie.
Takim sposobem z mojego zawodu
Lekko sto marek rocznie mam dochodu.8
w. 63: A dam mu z reszty grzechw oczyszczenie procedura normalna, poniewa Przekupie nie mia prawa
suchania spowiedzi. Odpust (grzechw powszednich) nabywao si za cen zoenia ofiary pieninej.
Fundusze te Przekupie defraudowa.
w. 66: sto marek marka, moneta zota wartoci 13 szylingw 6 pensw. Sto marek byo zatem sum
znaczn, rwn mniej wicej 4000 dzisiejszych funtw szterlingw albo 10000 dolarw.
304
Geffrey Chaucer
Na kazalnicy, jak szkolarz uczony,9

Nad gmin siedzcy niej, wyniesiony,10
Gosz, jakecie syszeli, kazania
70
I setk sztuczek ludzi oszaamiam.

Wycigam szyj, a rzuciwszy sowo,
Skin na prawo lub na lewo gow,
Jak na stodole w gob siedzcy,
Gesty rk ywe przy sowach gorcych^
Wic rytm mej pracy widzie to uciecha.
O skpstwie jeno i podobnych grzechach
Prawi w kazaniu, eby w ludziach wzbudzi
Cnot szczodroci i grosik wyudzi.
O zysk zabiegam, a palcem nie rusz,
80
Aby ratowa od grzechu ich dusze.11

Gdy kto leg w grobie, ja si nie przejmuj
Tym, gdzie po mierci dusza powdruje, t
Wiele jest takich kaza, jako ywo,
Ktre ze zego pochodz motywu.
S wrd nich mie, ludziom schlebiajce,
I hipokryzj suchaczy zwodzce.
S samochwalstwa pene albo zoci.
Gdy mi do innej walki brak miaoci,
W kazaniu kuj jzykiem kliwym,
90
A nikt przed moim oszczerstwem kamliwym

Nie umknie, skoro wobec mnie zawini
Lub jak krzywd braciom mym uczyni.
Lecz nie wymieniam adnego nazwiska,
Z okolicznoci sami si ludziska
10
11
w. 67: jak szkolarz uczony lecz nie jest nim Przekupie, czasem tylko okrasi kazanie jakim aciskim
zwrotem.
w. 68: Nad gmin siedzcy zauwaono (Manly), e wiersz ten dowodziby, i wierni w kociele
redniowiecznym podczas naboestw siedzieli, co dotd pozostaje spraw niewyjanion.
w. 7980: O zysk zabiegam, a palcem nie rusz, Aby ratowa od grzechu ich dusze. Demaskujc si w ten
sposb, Przekupie traci chwilowo pozr czowieka i staje si uosobieniem czystej obudy, w duchu tradycji
poezji alegorycznej, reprezentowanej jeszcze przez Roman de la Rose. W rnych urywkach opowieci
Chaucer charakteryzuje Przekupnia sowami wyjtymi z ust mwicej Hipokryzji (w ang. wersji Fals
Semblant), z Romansu o Ry.
305
Geffrey Chaucer
Domyla snadnie, o kogo to chodzi.

Wet za wet pac temu, kto mnie szkodzi.
Tak pluj jadem, pod witobliwoci
Barw wydajc si penym godnoci,12
A krtko mwic: mych kaza tematem
100
Jest podliwo jedynie, a zatem

Gwn osnow by i jest ten cytat
Radix malomm est Cupiditas.
Wanie przywar, ktrej sam folguj,
(A jest ni skpstwo) w kazaniach strofuj;
e pod tym wzgldem sam czuj si winny,
Potrafi czsto wycign z niej innych
I do aoci wzruszy ich sumienie,
Lecz nie to gwnym moim zamierzeniem.
Tak oto chciwo mym tematem staym.
110
Sdz, e o tym do ju powiedziaem.

Rne exempla przytaczam nastpnie13
Z powieci starych; gmin sucha ich chtnie;
One w pamici zostaj u ludu,
Wszystkie potrafi powtrzy bez trudu.
Skoro tak dobrze ka, a z ochot
Daj mi za to srebro oraz zoto,
Wic c mylicie, e chciabym y w ndzy?
Z wasnej si woli nie zrzekn pienidzy,
Tak w rnych krajach grosze chc wyudzi
120
Kazaniem, a rk prac nie utrudzi.

Ni z wyplatania koszy y jedynie,14
Bo to daremnej rwne ebraninie,
C, miabym dzieli apostow dol?
Ser, koacz, wen i pienidze wol,
12
13
14
w. 98: Barw pozorem. Por. Skarga: Pod barw witoci ukrywae swoj nieczysto (yw. Sw.
Brykcjusza).
w. 111: Rne exempla przytaczam nastpnie Przekupie zawodowy kaznodzieja ma zapas anegdot dla
ilustracji jednego i tego samego cytatu.
w. 121: Ni z wyplatania koszy y jedynie jak Piotr Pustelnik.
306
Geffrey Chaucer
Choby je daa najubosza wdowa,

Ktrej dziateczkom grozi mier godowa,
Lub ndzny pacho; o to si nie troszcz.
Ja pragn winnym upaja si moszczem
I z dziewk w kadym weseli si miecie,15
130
Do sedna sprawy dochodz nareszcie;

yczycie sobie powieci, panowie,
Wic, em mocnego ykn piwa, powiem,
Jak mi si zdaje, dalibg, rzecz tak,
Ktra wam wszystkim przypadnie do smaku,
Bo cho sam jestem czek wystpny, obwie,
Umiem wygosi z moraem opowie,
Ktr w kazaniach dla zarobku gosz.
Zaczynam powie, wic o cisz prosz.
15
w. 129: I z dziewk w kadym weseli si miecie Przekupie coraz to rozdwaja si na posta realn i figur
alegoryczn. Przedtem w Prologu charakteryzowany by jako eunuch, teraz wystpuje w charakterze
uniwersalnego klienta domw publicznych we wszystkich miastach. Nie dbajc o konsekwencj, Chaucer
kreli portret Obudy w aspekcie midzynarodowym (w. 119) i uniwersalnym.
307
Geffrey Chaucer
OPOWIE PRZEKUPNIA RELIKWII 16
Niegdy we Flandrii trzech druhw, modzikw,

140
Hultajw, graczy i awanturnikw,

W zamtuzach, karczmach szalao bez miary.
Przy dwikach lutni, harfy i gitary
Dzie i noc taczc oraz grajc w koci,
arli i pili do nieprzytomnoci.
W taki to sposb w tej czarciej wityni
Kady z nich sug diabelskim si czyni
Przez wyuzdanie wielce obrzydliwe.
Gromkie przysigi tak byy straszliwe,
A zgroza sysze, jak otry przeklte
150
Szarpay Ciao Chrystusowe wite,

Jakby Mu ydzi nie do mk zadali.
Gdy zakl jeden z nich, wszyscy si miali.
Po czym wbiegay dziewki plsajce,
Gadkie i smuke, mdki sprzedajce
Frukta i cukry, harfiarki, gamratki,
Prawdziwa zgraja szataskiej czeladki,
Rozpalajca ogie lubienoci,
Ktra z obarstwem w cisej jest cznoci.
Niech mi wiadkiem bdzie Pismo wite,
160
16
17
I jest rozpusta pijastwa nastpstwem.17

Nie wskazano wyranego prototypu opowieci Chaucerowskiej. Prastary wtek jej wywodzi si z Indii i
odywa w rozmaitych wariantach. W najnowszych czasach odnowiony zosta przez Kiplinga (w noweli
Ankus krlewski, ze zbioru opowiada indyjskich Druga Ksiga Dungli), oraz przez nowelist rosyjskiego
Czechowa.
w. 160: Po zagajeniu opowiadania nastpuje dugi teoretyczny wywd o grzechach obarstwa, namitnoci
do gry i pochopnoci do witokradczych przysig. Zgubno tych przywar zostaje nastpnie jeszcze silniej
potwierdzona caym dalszym cigiem exemplum.
308
Geffrey Chaucer
Lot, chocia tego zabrania natura,

Leg spity winem przy wasnych dwch crach,
Nie wiedzia bowiem, co czyni pijany.
Herod (tak dobrze z opowieci znany),
Kiedy mu winem zamia si gowa,
Podczas biesiady kaza zamordowa
Jana Chrzciciela, niewinnego czeka.
Mdrze zaprawd powiedzia Seneka,18
e midzy czekiem winem zamroczonym
170
A czekiem zmysw cakiem pozbawionym

Nie widzi prawie rnicy, jedynie,
I szybciej ona nietrzewo przeminie
Nieli spade na otra szalestwo.
Obarstwo! Straszne w tobie jest przeklestwo.
Ty nieszcz naszych pierworodn win!
Ty potpienia najpierwsz przyczyn,
A nas musiaa krew Chrystusa wita
Odkupi! Patrzcie! Wszeteczno przeklta
Jak ogromn cen odkupiona!
180
Obarstwa grzechem ludzko znieprawiona.

Adam i Ewa, nasi rodziciele,
Na cik prac i utrapie wiele
Przez grzech w z Raju wypdzeni byli,
Bo pki Adam poci, moi mili,
Przebywa w Raju, lecz gdy dnia pewnego
Owoc w z drzewa zjad zakazanego,
Wygnany zosta, by odtd y w mce.
O, nad obarstwem zaamujmy rce!
Jeliby czowiek wszystkich by wiadomy
190
Klsk, jakich zazna kto zbytnio akomy,

Z umiarkowaniem spoywaby jado.
Gbo wybredna i apczywe gardo!
18
w. 168: powiedzia Seneka Por. List 83.
309
Geffrey Chaucer
Dla was czek trudu nie szczdzi i mocy;

Z poudnia, wschodu, zachodu, pnocy,
Z ziemi i z wody, i z powietrza nawet,
Najsmakowitszy trunek oraz straw
Zdobywa, chuci obarstwa przejty.
Wiecie, co mwi o tym Pawe wity:19
,,Jado brzuchowi, a brzuch jadu bratem,
200
Lecz Bg zgotowa obojgu zatrat.

Ohydn prawd w ten sposb wykada,
Lecz ohydniejsze, gdy czowiek och, biada!
Winem czerwonym i biaym si spoi,
Wychodek czynic z wasnej gby swojej,*
Skutkiem nadmiernej trunkw obfitoci.
Aposto paczc przemawia z litoci:
Wielu podobnych im po wiecie chodzi,
A wiedzcie o tym (Pawe tak wywodzi),
e Chrystusowym kady z nich jest wrogiem.
210
mier wieczna temu, komu brzuch jest Bogiem.

Brzuchu! Kadunie! O miechu cuchncy,
Gnojem wypchany, za ycia gnijcy!
Z obydwu kocw gos masz obrzydliwy!20
Jaki koszt wielki i trud uciliwy
Sprosta ci jadem. Jak wielu kucharzy
Tucze w modzierzu, doprawia i smay:
Substancj przeistacza w przypadoci,21
eby dostarczy gbie przyjemnoci.
Szpik sodki z twardych koci wybieraj;
220
Niczego oni wszak nie odrzucaj,

Co rozpieszczone gardzioko przeyka,
Z korzeni rnych, kory, lici, yka
19
20
21
w. 198: Por. I Kor. VI, 13.

w. 204*, 213: W utkanym z mnstwa cytatw tekcie s to wasne dosadnoci Chaucera.
w. 217: Substancj przeistacza w przypadoci substantiam convertit in accidens. Substancja i przypado
w znaczeniu filozoficznym: istota danej rzeczy i jej zewntrzne waciwoci.
310
Geffrey Chaucer
Sos robi ostry i tak smakowity,

e budzi w czeku nowe apetyty.
Lecz kto folguje takowym uciechom,
Umar, gdy mierci takie ycie w grzechu.22
Oblene wino, godo rozwizoci,
Ty sprawco ndzy, wszelkiej nieprawoci!
Pijaku! Kwany dech zionie ci z pyska,
230
Gba zmieniona, przykro ci uciska!

Przez nos bekoczesz wci tym samym tonem
Samson i Samson. Daj pokj z Samsonem,
Przecie, Bg wiadkiem, Samson nie pi wina.23
Tak si zataczasz jak pokuta winia.
Gdzie ludzka mowa? Poczucie godnoci?
Bo dla rozsdku czeka i zdolnoci
Rozumowania grobem jest pijastwo.
Czek, ktry trunkom odda si w poddastwo,
Nie zachowuje sekretu adnego.
240
Dlatego strzecie si wina wszelkiego.

Zwaszcza jest grone biae wino z Lepe,24
Ktre na Fysshstrete sprzedaj i w Chepe,25
Bo ten hiszpaski trunek tak si wspina
Chytrze do gowy, i nad wszystkie wina
Wyej si wznosi oraz tak paruje,
e gdy go czowiek trzy yki skosztuje,
To mu si marzy, siedzc w domu w Chepe,
I jest w Hiszpanii, wanie w miecie Lepe,
22
23
24
25
w. 226: Umar, gdy mierci takie ycie w grzechu nie naley przypuszcza, e otrzyk mwi to bez
przekonania. Wiara w nagrod i kar wieczn w redniowieczu bya powszechna, niemniej przeto drobni
otrzykowie i wielcy zbrodniarze istnieli take: optowali na rzecz radoci doczesnych, zadowole ambicji
lub odka. Take i Przekupie wyzwoli si od skrupuw, lecz nie od przekona, jakim orduje. Wybra
jednak uciech.
w. 233: Por. Ks. Sdziw XIII, 4.
w. 241: Lepe pod Kadyksem w Hiszpanii.
w. 242: Fysshstrete Chepe ulice w Londynie redniowiecznym. W pobliu pierwszej sta dom rodzinny
ojca Chaucera, winiarza. Chaucer ju jako dziecko mia zapewne nierzadko sposobno obserwowania
skutkw upojenia winem, o co skdind nie byo tak atwo. Najpopularniejszym bowiem napojem
odurzajcym byo mocne piwo angielskie ale.
311
Geffrey Chaucer
W Bordeaux i Rochelle myl nie przebywa

250
I mruczc Samson, wci Samsona wzywa.

Panowie, zwlcie, e jeszcze wam wspomn
Wszystkie Wiktorie, czyny wiekopomne,
Ktre Testament Stary nam przekaza.
Pan Bg ich swoj wszechmoc dokaza
Przez ludzi, ktrzy na modlitwie trwali
I w abstynencji, jak ecie czytali.
Patrzcie, Attyla, zwycizca sawiony,
W godzinie mierci zosta pohabiony,
Gdy od krwotoku we nie zmar pijany.
260
Wdz winien ywot wie umiarkowany.

Jaki to nakaz otrzyma Lemuel?26
Lemuel, mwi, nie zasi Samuel.
Nad treci sw tych pomylcie uwanie.
Czytajc Bibli ujrzycie wyranie,
e si skazacom jeno wino daje.
Wic o tym grzechu mwi zaprzestaj.
Gdy przyjrzelicie si obarstwa skutkom,
Powiem wam teraz o hazardzie krtko.
Hazard jest matk oszustwa, faszerstwa,
270
Krzywoprzysistwa, zabjstwa, blunierstwa

I marnotrawstwem czasu i wasnoci.
I wicej jeszcze: wszelakiej godnoci
Jest zaprzeczeniem, bo hab okryty
W opinii ludzkiej jest gracz pospolity,
A im moniejszy i stanu wyszego,
Tym bardziej stroni kady czek od niego.
Jeli grze w koci ksi si oddaje,
Lud cay gani jego obyczaje,
I w jego rzdach oraz wszystkich sprawach
26
w. 261: Nie dawaj krlom, o Lamuelu, nie dawaj krlom wina, bo tam nie masz adnej tajemnicy, gdzie
panuje opilstwo. Ks. Przyp. XXX, 4.
312
Geffrey Chaucer
280
ciga go jeno publiczna osawa.

Stilbon, co mdrym by ambasadorem,27
Zosta wysany z ogromnym splendorem,
Przez Lacedomw do Koryntw ziemi
Pakt zawrze midzy narodami temi.
Lecz gdy tam przyby, ujrza, i w tym kraju
Najdostojniejsi hazard uprawiaj,
Przeto czym prdzej wziwszy za pas nogi,
Wrci z powrotem w swe rodzinne progi.
Nie chc tam straci dobrego imienia.
290
Haba oznajmi wprost nie do zniesienia

Byaby dla mnie czy was z graczami,
Wic si innymi ambasadorami
Chciejcie wyrczy. mier wolabym raczej
Nili uczyni was druhami graczy.
Nigdy ja mw czcigodnych i prawych
Nie zwi paktem z ludmi podej sawy
Sam dobrowolnie i wasnym staraniem.
Oto mdrego filozofa zdanie.
Patrzcie, jak niegdy krl Partw darowa
300
Demetriuszowi (w ksigach o tym mowa)

Na znak pogardy par zotych koci,
Bo w oddawa si tej namitnoci,
Wic jego chwaa oraz jego imi
U krla Partw nie byy w estymie.
Panowie mog dla czasu spdzenia
Uczciwsze znale gry i zatrudnienia.
Jeszcze na temat przysigi sw par:
Powiem, co o tym pisz ksigi stare.
Obfite kltwy to wielkie przestpstwo,
310
27
Cho ciszym grzechem jest krzywoprzysistwo.
w. 281: Chaucer adaptuje anegdot, zaczerpnit z encyklopedycznego dziea Polycraticus Jana z Salisbury
(wiek XII).
313
Geffrey Chaucer
Bg naduywa przysigi zabroni,

Rzecze Mateusz, a wity Hieronim
W ten sposb o tym mwi w swoich ksigach:
Prawdzie, nie kamstwu ma suy przysiga
I wiadczc w sdzie zaklina si mona.
Wic nadaremna przysiga jest zdrona.
Pan Bg na pierwszej tablicy umieci
Pord przykaza drugie, takiej treci:
Nie bdziesz imienia Boga swojego
320
Bra nadaremno. Jasno wida z tego,

e najpierw Pan Bg przysigi zabrania
(O kolejnoci mwi w przykazaniach),
Potem zabjstwa oraz innych rzeczy.
Kto przykazania umie, nie zaprzeczy,
I tak brzmi drugie przykazanie Boe.
Lecz i to jeszcze tutaj wam wyo,
I pomsta takie domostwo dosiga,
Gdzie Pana Boga zniewaa przysiga.28
Na krew Chrystusa w Hayles przechowan,29
330
Na gow cierniem ukoronowan,

Trzy i pi twoje, a ja mam sidemk,
Jeli szachrujesz na Chrystusa mk
W serce ci sztylet wbij bez litoci!
Oto owoce zrodzone z dwch koci:
Kamstwo, morderstwo, gniew, krzywoprzysistwo.
Wy odkupieni przez Chrysta mczestwo,
Wielcy i mali, przysig zaniechajcie!
Teraz za mojej powieci suchajcie.
Trzej ci hultaje, co tak yli hucznie,
340
O wicie, zanim dzwoniono na jutrzni,

Kiedy siedzieli w karczmie przy szklenicy,
Dzwon usyszeli z bliskiej okolicy,
28
29
w. 328: Por. Ks. Eklezjastyka XXIII, 14.

w. 329: Hayles w Gloucestershire w Anglii.
314
Geffrey Chaucer
Do grobu zwoki odprowadzajcy.

,,Ruszaje krzykn jeden z ucztujcych
Na pacholika i spytaj si dobrze,
Czyj tu przechodzi niedaleko pogrzeb.
A eby umia powtrzy bacz ino!
Panie rzek chopiec. Nie trza. Przed godzin,
Nim ecie przyszli, wanie mi mwiono,
350
e to wasz jaki stary kamrat pono.

Tej nocy zosta on zamordowany,
Gdy si na awie rozwali pijany.
Zbj si do zakrad, lud go mierci zowie
(W naszych on stronach zgadzi ludzi mrowie),
W serce wprost mierzc, wczni celnie cisn
I poszed dalej, i sowa nie pisn.
Ten pomr mnstwo ludzi wybi skrycie.
Zanim na niego, panie, natraficie,
Trza, myl, dobrze mie si na bacznoci,
360
Bo to przeciwnik grony, bez litoci.

Lepiej gotowym by na to spotkanie.
Takie mej matki byo o tym zdanie.
wita Maryjo! Prawd gada dzieci
Oznajmi karczmarz tego roku przecie
Wicej jak tysic w miecie on porazi,
Mczyzn i niewiast, niemowlt, sug, pazi.
Sdz, e wanie tam jego siedziba.
Zanim on zdoa czowieka przydyba,
Chytrze byoby wiedzie o tym z gry.
370
A hultaj rzecze: Na krzya tortury!

Czy mam tak lka si tego spotkania?
W kadym zauku bd tropi drania,
Kln si na wite Chrystusowe rany!
My trzej m jeden; suchajcie, kompany!
Niech poda sobie do kamrat z kamratem,
A gdy jednemu drugi bdzie bratem,
315
Geffrey Chaucer
mier zabijemy. Na pohybel mierci!

Zamie kark zdrajca, co innym kark skrci.
Dzi jeszcze zginie. Na majestat Boy!
380
I oto kady przyrzeczenie zoy

y i umiera jeden za drugiego,
Jak bracia, dzieci rodzica jednego.
I wyruszyli. Od nadmiaru trunku
Wciekli szalecy pognali w kierunku
Miasta, o ktrym karczmarz im wspomina,
A w drodze kady gsto si zaklina
Na Ciao Chrysta konajce w mce:
mier umrze, jeli wpadnie w nasze rce|>
A gdy p mili przeszedszy stanli
390
I przez ywopot przeprawia si chcieli,

Zbliy si do nich staruszek chudzina,
I pozdrawiajc ich w starowina
Pokornie rzecze: Bg z wami, panowie.
A najpyszniejszy z hulakw odpowie:
Ndzo chodzca! Czemu w te achmany
Cay prcz gby jeno okutany?
Taki dziad stary! Po co yjesz jeszcze?>
Starzec za patrzc w twrz mokosa rzecze:
Bo w adnym miecie, w adnej wsi nie mog,
400
Chociabym odby a do Indii drog,

Znale czowieka, chtnego kamrata,
Co modo zmieni na me stare lata.
Musz wic starczej podda si niedoli,
Pki mnie od niej Pan Bg nie wyzwoli.
I mier, niestety! mier mnie nie dosiga.
Przeto tak chodz jak ndzny wczga
I tym kosturem uderzajc w ziemi,
Do dwierzy matki pukam niestrudzenie,
Dzie i noc proszc: Wpu mnie, matko mia,
410
Patrz, ciao wyscho, skra si zmarszczya.

316
Geffrey Chaucer
Kiedy me koci na spoczynek zo!

Oddam ci, matko, skrzyni, co w komorze
Mojej przestaa ju niejedn zim,
Za skrawek czecha, w ktry si owin.30
Lecz mi tej aski matka nie udziela,
Wic twarz si moja kurczy i spopiela.
Panowie, nie jest dwornie i po pasku
Do starca odnie si tak grubijasko.
Sowem i czynem w ten sposb grzeszycie.
420
Sami do Pisma witego zajrzyjcie;

Z szacunkiem powsta naley przed starcem31
O siwej gowie. Dlatego was karc
I radz: starym nie czycie przykroci,
Jakiej nie chcielibycie w swej staroci
Od innych ludzi dowiadczy wy sami.
Gdziekolwiek teraz jedziecie, Bg z wami!
Ja w swoj drog za musz si uda.
Na Boga, starcze, to ci si nie uda!
Drugi kostera przemwi do niego.
430
Nie umkniesz snadnie. Na Jana witego!

mier tu wspomniae, najgorszego z otrw,
Co nam wytraca wszystkich naszych kmotrw.
Ty jego szpiegiem, przejrzaem ci dobrze.
Gadaj, gdzie zbj ten, bo zapacisz szczodrze.
I kln si Bogiem, witym sakramentem,
Ty wysannikiem jego, ty agentem,
Zabi nas modych chciae, pody zbju.
Nie panie! rzek im. Jeli poszukuj
Panowie mierci, skrcie t droyn.
440
Pod drzewem jam mier przed chwil wymin.

W tym zagajniku siedzi sobie dalej;
miakw si takich nie przestraszy wcale.
30
31
w. 414: Za skrawek czecha, w ktry si owin czech, czecho koszula miertelna.

w. 421: Por. Ks. Kap. (Vulgata) XIX, 32.
317
Geffrey Chaucer
Ten db widzicie: Pod nim mier znajdziecie.

Niech Bg was zbawi, co niegdy na wiecie
Odkupi wasn sw krwi ludzkie dusze.32
A wy poprawcie si! rzek im staruszek.
Trzej ci hultaje pobiegli czym prdzej
Pod ono drzewo, gdzie mnstwo pienidzy,
Okrgych, zotych florenw leao.33
450
Tak z osiem korcy, jak im si zdawao.

Myl wic o mierci usza z ich pamici.
Wszystkich w widok radowa i nci,
Gdy piknym blaskiem lniy si floreny.
Obsiedli spoem skarb tak wielkiej ceny,
A drab najgorszy rzecze: Braciszkowie,
Suchajcie jeno, co wam teraz powiem.
Rozum mj bystry, chocia na zabawie
Czas jeno trwoni. Fortuna askawie
Podarowaa nam t gr zota,
460
Bymy wesoo uyli ywota:

Jak przyszo lekko, tak pjdzie beztrosko.
Kt by przypuci mg, na mio Bosk,
e dzi nam bd tak askawe nieba.
Lecz z tego miejsca skarb ten przenie trzeba
Do mego domu lub ktrego z waszych.
Dopiero jak skarb w rkach bdzie naszych,
Niezamconej doznamy uciechy;
Lecz niebezpiecznie za dnia rusza miechy.
Ludzie orzekn, emy rozbjnicy,
470
I zawiniemy wnet na szubienicy.

Skarb ten, co nasz bezsporn wasnoci,
Trza w nocy przewie z wielk przebiegoci.
Najlepiej bdzie oto moje zdanie
32
33
w. 423445: Nie gard czowiekiem w staroci jego, bo i z nas niektrzy si zestarzej. Eklezjastyk, VIII,
7.
w. 449: floren moneta wartoci 6 szylingw 8 pensw, co wwczas oznaczao rwnowarto okoo 20
dzisiejszych funtw sterlingw.
318
Geffrey Chaucer
Zrobi pomidzy nami losowanie.

Kto los wycignie, do miasta popdzi,
Do pozostaych wracajc czym prdzej;
Chleba i wina przyniesie im skrycie,
A dwaj tymczasem skarbu naleycie
Tu dopilnuj. Kiedy on z powrotem
480
Bdzie, to razem zajmiemy si zotem,

W miejsce obrane wsplnie skarb przenoszc.
Jeden wic w garci dba im przynis, proszc,
eby cignli, i na wynik czeka.
Los najmodszego wybra; ten nie zwleka.
W kierunku miasta natychmiast pody,
A ledwie trzeci oddali si zdy,
Jeden drugiemu rzecze: Ty mym bratem,
Ktremu wiar przysigem, a zatem
Wska ci drog wiodc do zysku.
490
Kompan daleko, a zoto jest blisko.

T wielk ilo, ktra tutaj ley,
Midzy nas troje rozdzieli naley,
A gdy poradz, jak zamiast na troje
Mona to zoto podzieli na dwoje,
Czy ci braterskiej nie oddam przysugi?
Jakim sposobem? zapyta zbir drugi.
On wie, e my dwaj zota pilnujemy.
Wic jak zrobimy? Co jemu powiemy?
Czy na to rady nie ma, przyjacielu
500
Pierwszy zbir rzecze: W sowach ci niewielu

Zaraz wyo, co zrobi zamierzam.
A na to drugi: ,,Ty mi, bracie, wierzaj,
Ja ci nie zdradz, oto sowo moje.
Rozumiesz podj pierwszy gdy nas dwoje,
Moc nasza wiksza, nieli jednego.
Gdy on usidzie, wsta, eby na niego
Rzuci si, niby tak dla krotochwili.
319
Geffrey Chaucer
Ja go przebij z tyu w takiej chwili,

Kiedy si bdziesz z nim artem mocowa,
510
Lecz i ty pomnij sztylet mu wpakowa,

A wtedy, druhu miy, zoto one
Zostanie midzy nas dwch podzielone.
W peni bdziemy uywa radoci
I, pki dusza zapragnie, gra w koci.
Oto wic w takiej uzgodnili zmowie
Zabi trzeciego ci dwaj otrzykowie.
w modzik zasi, do miasta pdzcy,
Wci o florenach, nowych i byszczcych,
Rozmyla, tak mu serce optay.
520
O Boe szepta gdybym skarb ten cay

Na swj uytek posiada w komorze,
Mgbym od wszystkich na tym wiecie stworze
Wikszej za ycia uy wesooci.
Dopty myla, a czart, wrg ludzkoci,
Podszepn jemu, by trucizny naby
I z jej pomoc obu kmotrw zabi.
Czart natrafiwszy na usposobienie
Przychylne, dusz powid na stracenie
otr si nie waha druhw zamordowa
530
I czynu swego nie myla aowa.

Spieszy do miasta i chwili nie zwleka,
Kierujc kroki, gdzie staa apteka,
Tam o sprzedanie prosi rodka, ktrym
Mona by zatru jak najszybciej szczury.
Wspomnia o tchrzu, domowym szkodniku,
Co mu kaponw wydusi bez liku,
I przeciw niemu te szuka pomocy,
Bo chce si bestii pozby jeszcze w nocy.
Aptekarz odrzek: Jak chc by szczliwy,
540
Otrzymasz, panie, rodek tak zjadliwy,

e umrze kade na wiecie stworzenie,
320
Geffrey Chaucer
Ktremu wmieszasz w napj lub w jedzenie

Onej trucizny chociaby dziebeko,
Nie wicej nili pszenicy ziarenko;
ycie ulotni si w tak krtkiej chwili,
e ty by nawet nie zdy przej mili;
rodek ten dziaa z gwatownoci wielk.
Zoczyca chwyci z trucizn pudeko
I na ulic popdzi ssiedni,
550
Chcc przygotowa wszystko odpowiednio.

Tam od pewnego poyczy mczyzny
Trzy flasze. We dwie wla roztwr trucizny,
Trzeci zostawi czyst do napoju,
Wiedzc, e dobrze spoci si od znoju,
Dwigajc w nocy one wory zota.
Wszystkie trzy flasze w hultaj niecnota
Napeni winem, a potem czym prdzej
Do czekajcych na druhw popdzi
Zali potrzeba dalszych tu objanie?
560
Jak zdrad z gry uknuto, tak wanie

Zosta zabity zaraz po powrocie.
A kiedy byo ju po tej robocie,
,,Na pocieszenie teraz popi trzeba
Rzek jeden trupa czas pniej zagrzeba.34
I wymawiajc ju ostatnie sowo,
Zatrut flasz chwyci przypadkowo
I pi, i poda drugiemu do picia,
I wkrtce padli obydwaj bez ycia.
Zaprawd i u Awicenny nie ma35
570
W adnym kanonie dziwniejszych tak mniemam

Zanotowanych zatrucia objaww,
Ni miay miejsce u obu tych drabw.
34
35
w. 563564: Realistycznie krelona psychologia otrw nie stracia do dzi swej aktualnoci.
w. 569: Awicenna filozof i lekarz arabski (wiek XI), gwne jego dzieo: Ksiga kanonw medycznych.
Kanon regua.
321
Geffrey Chaucer
Oto jest koniec: tak stracili ycie

Obaj zabjcy i pody truciciel.
Grzechu ohydny, ciki od przeklestwa!
Zdradziecki mordzie, peen wszeteczestwa!
Obarstwo, hazard, wstrtna rozwizoci!
I ty, co blunisz Bogu w swej podoci
Gromk przysig z nawyku i pychy!
580
Biada czekowi! O rodzaju lichy,

Jak moesz Stwrcy, co wiat ten postawi
I krwi wasnego serca ciebie zbawi,
Odpaca faszem i podymi czyny?
Lecz, dobrzy ludzie, Bg odpuszcza winy.
I tu przed grzechem skpstwa was przestrzega.
Po wity odpust niechaj kady siga.
Wic ofiarujcie noble albo grosze,
Lub yki srebrne, piercienie i brosze.
Przed wit bull skocie wasze gowy!
590
Z datkiem, co aska, chodcie, biaogowy!

Wasze imiona wpisz na t list:
Czeka was w niebie szczcie wiekuiste.
Penomocnictwem swoim odpowiednim
Mam prawo zmaza kady grzech powszedni.
Ofiarodawcy, jak nowo zrodzeni,
Janie bdziecie z grzechw oczyszczeni!36
Tak oto w moich kazaniach przemawiam.
Chrystus, co dusze skruszonych uzdrawia,
Odpustem grzechw niechaj was salwuje.
600
To lek najlepszy, ja nie oszukuj.

Panowie, jeszcze sowo: mam w podrnej
Sakwie odpusty i relikwie rne,37
36
37
w. 596: Tu koczy si kazanie, ktrego czci skadow bya historia przykadna o trzech otrach.
w. 601602: Panowie, jeszcze sowo: mam w podrnej Sakwie relikwie i odpusty rne. Ze strony
Przekupnia jest to ponowna prba zareklamowania skompromitowanego doszcztnie towaru, ze strony poety
zupene zlekcewaenie prawdopodobiestwa yciowego. Przekupie wstpuje tu znw w swoj rol
doskonaego hipokryty i oszusta.
322
Geffrey Chaucer
Jakich czek aden nie ma w Anglii caej.

Te rzeczy rce papiea mi day.
Wic z nabonoci, jeli kto ofiar
Chce zoy i mie odpuszczon kar,
Niechaj wystpi, na kolana padnie,
A ja odpustu udziel mu snadnie
Albo po drodze niech na nowo bierze,
610
Po kadej mili, odpusty wci wiee,38

Uczciwie, cigle skadajc po trosze
Nowe i nowe wci noble i grosze.
Zaszczyt to dla was i nie bez korzyci
Mie tu pod rk kogo, co doczyci
Dusze tak dobrze, bo w podry kadej
Za si przygoda moe zdarzy zawdy.
W drodze na przykad jeden z was lub wicej
Zwali si z konia i kark sobie skrci.
Jakie to dla was cenne zarczenie,
620
I ja z powszednich grzechw rozgrzeszenie

Mog da wszystkim wam, wielkim i maym,
Gdy dusza bdzie rozstawa si z ciaem.
Sdz, zaczniemy tu od Gospodarza,
Bo mu najbardziej grzech dusz zaraa.
Niech pan Gospodarz ofiary nie skpi
I ucaowa relikwie przystpi.
Nie auj grosza! Rozwi szybko mieszek.
Nie w odpali gdy to zrobi, zgrzesz,39
Nie mam do tego, zaprawd, ochoty.
630
38
39
40
Chcesz, bym caowa twe stare choboty40

w. 610: Po kadej mili odpusty wci wiee poniewa z kad mil pielgrzymi popada bd na nowo w
stan grzechu, choby tylko powszedniego, wic troska o zupene oczyszczenie duszy powinna ich cigle
skania do transakcji z Przekupniem.
w. 628: Replika Gospodarza sprowadza znw opowie na paszczyzn yciowego realizmu, aczkolwiek i
nadal tolerowanie jawnego oszusta w gronie pielgrzymw nie przestaje nas dziwi. W pniejszej Opowieci
Sugi Kanonika kanonik zagroony zdemaskowaniem umyka.
w. 630: choboty spodnie. Wwczas krojone byy inaczej ni dzisiaj, czsto skaday si z dwch osobnych
rnej barwy nogawek. Nogawice obejmoway cao nogi razem ze stop.
323
Geffrey Chaucer
I na nie przysig jak na szcztki wite,

Cho twym siedzeniem zbrukane i zmite?
Na krzy Heleny witej, godny chwalby!41
Madzie twe cisn w mej garci wolabym
Ni twe relikwie, a nawet pomog
Tobie je odci i przez ca drog
Z szacunkiem w wiskim ajnie je przechowam.
Na to Sprzedawca odpustw ju sowa
Wyrzec nie umia, tak go wcieko piecze.
640
Do mam zabawy nasz Gospodarz rzecze

Z tob lub z innym, jako ty zadziornym.
A wtedy Rycerz szlachetny i dworny
Spostrzegszy, e si kompania zamiewa,
,,Do tego rzecze przestacie si gniewa.
Panie Przekupniu z rozjanion twarz
Prosz tu bliej. Panie Gospodarzu,
Wielce mi drogi, prosz, porzu ktnie,
Ucaowawszy si szczerze z Przekupniem.42
I do zabawy wrmy. Do frasunku!
650
41
42
Ruszyli dalej po tym pocaunku.
w. 633: Na krzy Heleny witej Krzy znaleziony w Palestynie przez w. Helen, matk cesarza
Konstantyna Wielkiego, uwaany za autentyczny krzy Chrystusa.
w. 648: Ucaowawszy si szczerze z Przekupniem Najbardziej zdumiewajca scena w caym utworze.
Znakomicie przywraca jednak dominant pogodnego nastroju.
324
OPOWIE KSIDZA Z ORSZAKU PRZEORYSZY
Geffrey Chaucer
PROLOG DO OPOWIECI KSIDZA Z ORSZAKU

PRZEORYSZY
Dosy rzek Rycerz przesta, zacny panie,

Do byo dugie to opowiadanie,1
Albowiem sdz: starczy w zupenoci
I krztyna smutku dla ludzi wikszoci.
Mnie to, zaprawd, frasunek przygniata,
Kiedy persona mona i bogata
Z wyyn wietnoci tragicznie upada,2
Lecz si raduj, gdy kto opowiada,
Jak czek ubogi i stanu niskiego
10
Doznaje w kocu losu szczliwego

I w pomylnoci onej pozostaje.
Taka rzecz cieszy, tak mnie si wydaje,
O takiej przeto powinna by mowa.
,,Na dzwon witego Pawia! Suszne sowa!
Krzykn Gospodarz. Mnich ponuro piewa,
e chmura blaski fortuny przymiewa.
Na c nam tutaj przyda si tragedia,
Wszak nie poradz nijakie remedia,
Ni pacz, ni skarga na to, co si stao,
w. 2: Do byo dugie to opowiadanie cilej, seria powiastek przewanie historycznych, zaczerpnitych z

dziea Boccaciusza O upadku sawnych mw (De casibus Virorum Illustrium). Opowiedzia je Mnich z
racji swego udziau w oglnej zabawie. Monotonny schemat powiastek wyda si jednak suchaczom mao
zabawny.
w. 67: persona mona i bogata, Z wyyn wietnoci tragicznie upada. Zawiera si w tym redniowieczna
definicja tragedii, ktr rozumiano podwczas jako rodzaj epicki, opowiadanie o schemacie perypetii
wiodcych od powodzenia do klski. Odwrotny przebieg ich od nieszczcia do szczcia okrelano jako
komedi, chocia Chaucer terminu tego nie uyje. Taka koncepcja tragedii epickiej znalaza pniej w wieku
XV wyraz w ogromnym zbiorze rymowanych powiastek historycznych pt. Nauka dla wadcw (Minor for
Magistrates) i w znacznej mierze za porednictwem tego zbioru oddziaaa pniej silnie na uksztatowanie
si rodzaju tragedii w dramacie elbietaskim.
326
Geffrey Chaucer
20
A przy tym sprawia przykroci niemao

Sucha o smutkach, przejmowa si trosk.3
Wic przesta mwi. Do! Na mio Bosk!
Nudzi kompani twoja powie, panie.
Motyla warte takowe gadanie!
Wcale nie daje nam zadowolenia.
Przeto, mj Mnichu, cny Pitrze z imienia,
Serdecznie prosz, powiedz co innego.
Na Krla bowiem kln si Niebieskiego,
Ktry za ludzi mier ponis na krzyu,
30
Gdyby nie twoja brzczca w pobliu

Uzda ozdobna, zasnbym z ochot,
Chobym w najgbsze mia si zwali boto.
Przeto na prno gadaby, mj panie.
Zaprawd, susznym jest uczonych zdanie:
Gdy czowiekowi zabraknie suchaczy,
Wszystko, co powie, nic wtedy nie znaczy. 4
Oto, poniewa ja mam tutaj prawo
Sdzi powieci, kierowa zabaw,
O polowaniu, prosz, mw w tej chwili.
40
O nie! Mnich rzecze do mam krotochwili!

Niech inny gada, swoje powiedziaem.5
Wtedy Gospodarz gosem szorstkim, miaym,
Do zakonnego zwrci si kapana:
Prosimy do nas wielebnego Jana!
Co krzepicego chciej nam opowiedzie,
Krzesz rado z serca, cho na szkapie jedziesz
I cho mizerny wygld tej chudziny,
Skoro ci suy, nie tra dobrej miny.
w. 2021: Dyktuje te sowa koncepcja estetyczno-konsolatoryjna zada sztuki, ktra do dzi dnia ywotnoci
nie stracia.
w. 3536: Gdzie nie ma suchania, nie rozwlekaj mowy, i nie wyno si w mdroci twojej, gdy czas nie po
temu. Eklezjastyk, XXXII, 6.
w. 4041: Mnich jako czowiek wiatlejszy i bardziej wyrobiony literacko ceni rodzaj tragedii epickiej, jaki
zaprezentowa, rodzaj od niedawna uwietniony wielkim autorytetem literackim Boccaccia. Wbrew
Gospodarzowi uwaa zatem, e zadowalajco wywiza si z zadania.
327
Geffrey Chaucer
Z pogody ducha niech wesoo pynie!6

50
Na co ksidz odrzek: Tak, panie, uczyni.

Zgacie, gdy powie wyda si aosn!
I wymawiajc kade sowo gono,
Zacz opowie w czek dobrotliwy,
Nasz Jan wielebny, ksiulo poczciwy.
w. 49: Z pogody ducha niech wesoo pynie Gospodarz nie wypadajc ani na chwil ze swej roli dziaa
wci jako organizator rozrywki oglnej, impresario wesoej imprezy. Po myli jego zachty powie ksidza
Jana, nastpna z kolei, bdzie miaa zaoenie humorystyczne.
328
Geffrey Chaucer
OPOWIE KSIDZA Z ORSZAKU PRZEORYSZY
Tutaj zaczyna si opowie o kogucie

i kwoczce: Chanteclairze i Pertelocie.7
Niegdy uboga wdowa i niemoda
W maej mieszkaa chatce; jej zagroda
W dolinie blisko leaa gaiku.
60
Odkd sw gow okrya podwik,

Zacna niewiasta z mojej opowieci
Wioda cierpliwie, wszak los jej nie pieci,
Prosty swj ywot, albowiem i trzody
Miaa niewiele i skromne dochody.
A gospodarzc Boymi darami,
ywia siebie wraz z dwiema crami.
Trzy miaa krowy, trzy tuczone winie
I tako owc imieniem Maryni.
W sadzach komnata, sala pena czadu,8
70
Gdzie si raczya skromn sw biesiad.

Na sos korzenny jzyk jej nieasy,
Wszak podniebieniu nie zwyke frykasy.
Jado jej rwne prostocie odzienia,
Przeto nie chora nigdy z przejedzenia,
A zdrowiu su: pokarm nieobfity,
Pogodne serce, ywot pracowity.
Wdowie podagra w tacu nie przeszkodzi
Ni apopleksja nagle nie ugodzi;
w. 65-66: Jako prototyp literacki opowieci wymieniano bajk poetki francuskiej z wieku XII, Marie de
France. Nowsi badacze wskazuj analogi przede wszystkim z arcydzieem redniowiecznej francuskiej epiki
zwierzcej Roman de Renart (Powie o Lisie).
w. 69: o dwuizbowym wntrzu chaty mwi Chaucer artobliwie jako o paacu.
329
Geffrey Chaucer
Nie pia bowiem zacna kobiecina

80
Biaego ani czerwonego wina.

Biel jeno z czerni nakrywa st wdowy,
Dzban mleka na nim oraz chleb razowy,
Pieczony boczek, czasem par jajek.
Djk we dworze bya, jak si zdaje.
Zagrod miaa potem ogrodzon,
Gbokim rowem wkoo otoczon,
A w niej koguta Chanteclaira, ktry
Przecign w pianiu okoliczne kury.9
Organy do mszy grajce w kociele
90
Od jego gosu nie brzmiay weselej.10

Pianiem dokadniej godziny wymierzy
Nieli zegar na klasztornej wiey,
Bo jaki wiosce czas wedle wzniesienia
Soca przypada, wiedzia z przyrodzenia;
Kiedy pitnacie stopni przekroczyo,11
Zapia tak w por, i bdu nie byo.
Bardziej ni koral grzebie mia czerwony
I jakby mury kasztelu strzpiony.12
Bielszy od lilii kady jego pazur,
100
apy i tako ostrogi jak lazur.

Dzib czarny, lnicy niby gagat szklisty,13
A kolor pirek prawdziwie zocisty.
w kur szlachetny siedem mia kokoszy
W swoim wadaniu dla mskich rozkoszy.
One kochanki i siostry nadobne,
Kolorem pirek do niego podobne,
9
10
11
12
13
w. 88: kury koguty (l. poj.: kur).

w. 8990: Kogut tradycyjnie uchodzi za ptaka o najsilniejszym gosie. Ptak co grzmi najgoniej (bird of
loudest lay) takiej formuy uywa na oznaczenie koguta Szekspir w poemacie Feniks i Gob.
Organy byy, jak wida, dla uszu czowieka redniowiecznego instrumentem o brzmieniu szczeglnie
radosnym.
w. 95: pitnacie stopni przekroczyo nad horyzontem (w skali do 90).
w. 98: jakby mury kasztelu strzpiony wyzbiony od gry jak mur obronny zamku.
w. 101: gagat agat.
330
Geffrey Chaucer
Lecz najpikniejsz miaa szyjk zota

Kokoszka zwana pann Pertelot;
Rozsdna bya, dworna, towarzyska,
110
Pena dobroci i taka gadyszka,

e gdy zaledwie siedem dni skoczya,
Ju Chanteclaira serce uwizia
W kadym czoneczku swoim urodziwym,
A on j kocha i by z ni szczliwy.
Ach! Jake lubo, kiedy wschodzi soce,
Usysze ptaki chrem piewajce:
Gdzie jeste, moje najmilsze kochanie?
Bo w owych czasach, jak gosi podanie,
Zwierzta mwi i piewa umiay,14
120
I oto, kiedy ranne zorze wstay,

Chanteclair, gronem kwoczek otoczony,
Siedzc na grzdzie w izbie umieszczonej
I majc obok Pertelot pikn,
Z gbi gardzioka boleciwie jkn,
Jak czowiek we nie trapiony przez mki,
A Pertelota syszc one jki
W trwodze spytaa: O moja mioci,
Co ci przywiodo do takiej aoci?
O wstyd si, miy, pioch z ciebie prawdziwy!
130
Madame odpowie jej gos boleciwy

Bagam ci, pani, nie patrz na mnie krzywo,
Bg wiadkiem, tak przygod straszliw
Przeyem we nie, i serce struchlao.
Boe! zawoa wybaw moje ciao
Od mk piekielnych, snem dobro zwiastujc!15
14
15
w. 119: Zwierzta mwi i piewa umiay wedle starej tradycji bajek. Pozwoli ona Chaucerowi na bogat
w efekty humorystyczne niekonsekwencj: bohaterowie z kurnika bd niekiedy cakiem zwierztami,
niekiedy cakiem ludmi. Nagle za przeskoki od jednego do drugiego poziomu oddziaywa bd
rozmieszajco. Ptasi bohaterowie umiej przy tym nie tylko mwi, ale i czyta.
w. 134135: Uczowieczenie koguta i kury wyrazi si najbardziej zaskakujco wkadaniem w dzioby ptakw
jzyka penego aluzyj do sprawy tak wycznie ludzkiej, jak troska o zbawienie duszy.
331
Geffrey Chaucer
niem, e po ogrodzie spacerujc

Ujrzaem besti, podobn do psiska,
Ktra skoczya na mnie i w zbiska
Ostre chwyciwszy mier mi zada chciaa.
140
toczerwonej maci bya caa,

Jeno na uszach i kocu ogona
Czarniawo bestia bya ubarwiona,
Pysk miaa wski, w oczach grone byski,
Od ich migotu jeszczem mierci bliski.
Dlatego czuj lk i przygnbienie.
Precz! Czy ci nie wstyd, pierzchliwe stworzenie?
Rzeka maonka. Jako Bg na niebie,
Prawd ci mwi: nie chc kocha ciebie,
Albowiem tchrza nie mog miowa.
150
Zaiste przyzna kada biaogowa,

e my pragniemy mie maonkw mdrych,
A przy tym wiernych, odwanych i szczodrych,
Nie gupcw, skpcw, ni takich, bro Boe,
Ktrych zatrwoy lada gupstwo moe.
Od zawadiakw tako niech Bg strzee!16
Jak miesz mnie mwi, jeli kochasz szczerze,
O tym, e lk twj suszne mia powody?
Gdzie serce ma? Czy nie nosisz brody?
Biada! Jak moge trwoy si marzeniem,
160
Ktre jest pustym jeno urojeniem,17

Bo sny si rodz czsto z niestrawnoci,
Czsto z waporw i tych wilgotnoci,18
16
17
18
w. 151155: Lista zalet wymaganych od mw przez podrczniki mioci dwornej.

w. 160: Kwestia interpretacji snw i ich symboliki interesowaa ludzi redniowiecznych co najmniej w takim
samym stopniu, w jakim dzi pasjonuje ona w Anglii zastpy atwowiernych czsto zwolennikw teorii
Freuda oraz innych kierunkw szkoy psychoanalitycznej. Wtedy jednak gwnie zastanawiano si nad
kwesti proroczego charakteru snw. Dyskusja tych spraw zajmuje wiele miejsca w poematach
redniowiecznych o zakroju dyskusyjno-encyklopedycznym, midzy innym w Romansie o Ry. Take i
Chaucer pod tym wzgldem nie naley do wyjtkw.
w. 162: wilgotnoci cztery humory: krew, cholera (), flegma i melancholia. Wilgotnociami nazywa
je w XVI wieku w Polsce M. Rej. Koncepcja zalenoci zdrowia ludzkiego od waciwej rwnowagi
czterech pynw w ustroju ludzkim wywodzi si z medycyny greckiej.
332
Geffrey Chaucer
Ktrych obfito w czowieku przewaa.

Na pewno sen twj, jak czsto si zdarza,
Powsta z nadmiaru, cakiem oczywiste,
Czerwonej w tobie kolery sierdzistej,
Ktra w nie sprawia, i czek dry strwoony,
Strza si lkajc, pomieni czerwonych,
I bestie wielkie zbami go api,
170
Psiska ksaj i szczenita trapi.

A znw wilgotno melancholii budzi
Skonno do krzyku w nie u pewnych ludzi.
Strasz ich byki i niedwiedzie czarne,19
I rne inne urojenia marne,
Lub czarne diaby w nie ich porywaj.
A wilgotnoci inne te sprawiaj,
e w nie koszmary niepokoj ludzi.
Wiem o tym duo, lecz po co ci trudzi;
Nie warto teraz czasu traci na to.
180
Czy nie rzek sawny i mdry czek Kato,20

e sny s niczym, nie trza zwaa na nie.
Przeto, gdy z grzdy tej sfruniemy, panie,
Na mio Bosk, we na przeczyszczenie!
Przysigam tobie, na duszy zbawienie,21
e ci nie kami. Suchaj rady szczerej;
Z twej melancholii musisz i kolery
Oczyci siebie, przyjm wic szybko leki.
Ale e nie ma w tej wiosce apteki,
Ja ci poucz, z jakich zi i lici,
190
19
20
21
Dla twego zdrowia najwicej korzyci.

w. 173: niedwiedzie czarne. Niedwied straszak: typowy przykad nieodpowiedzialnych majacze.
Jeszcze w nie nocy letniej Szekspira dla wyobrani lkliwej krzak w nocy wydaje si niedwiedziem (How
easie is a bush supposd a Beare).
w. 180: Kato Dionisius Cato, domniemany autor wierszowanych aciskich aforyzmw, pt. Disticha de
Moribus ad Filium, pochodzcych moe z IV wieku n. e. i cieszcych si popularnoci w pniejszym
redniowieczu. P. uwag do w. 113 Opowieci Mynarza.
w. 184: na duszy zbawienie Jzyk i cae ycie codzienne epoki tak byy przeniknite aluzjami do sfery
religijnej, ze i ksidz-narrator nie waha si nimi posuy dla efektu komicznego. Zwroty, ktre w wieku
XVIII, epoce Owiecenia, miayby posmak szyderstwa, w wieku XIV ujmoway tonem pogodnej humoreski.
333
Geffrey Chaucer
W naszym ogrodzie znajd zioa takie,

Ktrych czyszczce dziaanie dwojakie;
Oprni ciebie przez d i przez gr.
Na mio Bosk! Bacz na sw natur,
Bo jest kompleksji nieumiarkowanej,
W ktrej kolery nadmiar przymieszany,
Wic pomnij, by ci nie zasta wschd soca,
Gdy ci zagrzewa wilgotno gorca.
Gdy nie usuchasz, o grosz si zao,
200
e ci trzydniowa niemoc zoy moe

Lub napad febry o mier ci przyprawi.
Dni kilka glisty jedz, by dobrze trawi,
Nim przyjmiesz jaki lek przeczyszczajcy;
Wawrzyn, tysicznik, szakak tu rosncy,
Lub ciemierzyc, dymnic, kapary
I bluszcz, co bujnie oplt ogrd stary.
Skubic je z krzewu, spoywaj surowe.
Przez pami ojca! Rzu myli grobowe
I snw si nie bj; oto rady moje.
210
,,Madame kur odrzek dziki ci za twoje

wiate nauki, ale mimo tego,
e mdre sowa Katona sawnego
Trwoy si snami czekowi wzbraniaj,
To w starych ksigach ludzie wyczytaj,
W ksigach pisanych przez autorytety
Wiksze, nieli Katon by, niestety,
Zdanie przeciwne nili Katonowe,
Przez dowiadczenie poparte yciowe,
I sny wskazwk bywaj dokadn,
220
Jakie radoci i cierpienia spadn

Na czeka w yciu. Wszelkie dowodzenia
S tu zbyteczne. Liczne dowiadczenia
Stwierdzaj suszno tez przez nich podanych.
334
Geffrey Chaucer
Jeden z autorw, najbardziej czytanych,22

Pisze w swej ksidze o przyjaci parze,
Pielgrzymujcej w nabonym zamiarze,
A gdy do miasta przybyli druhowie,
Zastali w onym wielkie ludzkie mrowie,
A e i gospod w miecie byo mao,
230
Dla obu razem schronienia nie stao

W tym samym domu, przeto si musieli
Na jedn nock ze sob rozdzieli
I kady w innej zamieszka gospodzie.
Jeden z nich miejsce otrzyma w zagrodzie
Razem z ornymi woami w oborze,
A drugi spocz w onicy w komorze,
Co byo trafem lub losu zrzdzeniem,
Ktry kieruje naszym przeznaczeniem.
A tak si stao, i nocy gbokiej
240
w czek lecy w onicy szerokiej

ni o swym druhu, ktry szed ku niemu
I tak przemwi: Biada mi biednemu!
Zostan nocy tej zamordowany
Tam, gdzie spoczywam. Bracie ukochany,
Spiesz na ratunek, lecz szybko, na Boga!
Wtedy go ze snu obudzia trwoga.
Lecz, kiedy wkrtce do trzewoci wrci,
Na bok si drugi spokojnie odwrci,
Biorc sen jeno za czcze urojenie,
250
Lecz po raz drugi przyszo ostrzeenie,

I po raz trzeci kompan przed nim stan
Woajc: Teraz mnie zamordowano!
Oto gbokie rany, krwi zbroczone.
Wsta wic o wicie i udaj si w stron
22
w. 224: Jeden z autorw najbardziej czytanych moe Cycero lub Valenus Maximus. U obu zarwno
znajdujemy przytoczon przez Chaucera anegdot.
335
Geffrey Chaucer
Zachodniej bramy, gdzie ujrzysz wz z gnojem

A w nim ukryte znajdziesz ciao moje.
Wic wz zatrzymaj miao i swobodnie.
Z powodu zota popeniono zbrodni.
A twarz mia blad, e a lito braa.
260
Wierzaj mi: mara prawd powiedziaa.

On czek, zaledwie wstay ranne zorze,
Szukajc druha, ruszy ku oborze
I tam doszedszy wzywa go woaniem,
Na co gospodarz szybko przybieg. Panie
Rzecze mu. Nie ma twojego kompana,
Opuci miasto ju wczesnego rana.
Wtedy w czowiek, pomnc na widzenie,
Ktre mia we nie, powzi podejrzenie
I, nie zwlekajc, do bramy zachodniej
270
Skierowa kroki; niedaleko od niej

Zobaczy gnojem wz naadowany,
Dokadnie taki, jak w opisany
Przez umarego, wic nabra miaoci,
Wzywajc pomsty i sprawiedliwoci
Na straszna zbrodni, krzycza z caej mocy:
Zamordowano druha mego w nocy
I na tym wozie z oczami w sup ley.
Gdzie s stranicy? Niechaj stra przybiey!
Dlaczego w miecie nie strzee spokoju?
280
Spieszcie! Morderstwo! Trup schowany w gnoju!

I c tu mwi jeszcze? W jednej chwili
Zbiegli si ludzie i wz przewrcili,
I w kupie gnoju znaleli zmarego,
Niedawno, wida, zamordowanego.
O Boe! Wadza twoja sprawiedliwa
Na jaw morderstwo kade wydobywa!
Mord si nie skryje, widzimy to co dnia.
Tak nienawistna Bogu kada zbrodnia,
336
Geffrey Chaucer
I On, Pan mdry, Sprawiedliwo Wieczna,

290
Nie zwoli, aby skrya si wszeteczna,

Ale po roku czy po dwch zostanie
Wykryta zbrodnia; oto moje zdanie.23
I w tym wypadku niebawem stranicy
Siarczyste cigi wrzepili wonicy,
Gospodarzowi te mki zadali,
Tak e si obaj do winy przyznali.
Nie uniknli za to obaj stryka.
Sny ostrzegaj, jak z tego wynika.
Tako czytaem w nastpnym rozdziale
300
Tej samej ksiki (e nie zmylam wcale,

Ty bd mi wiadkiem, sprawiedliwy Boe):24
Dwch ludzi chciao wybra si za morze,
W dalekim kraju bowiem mieli sprawy,
Ale e wiatr by stale nieaskawy,
Czekali w miecie, co si rozoyo
Wok przystani radonie i mio.
I dnia jednego o wieczornej porze,
Wedug ich ycze, wiatr zad na morze.
Wic ucieszeni z wiatru pomylnego
310
Obaj spa poszli, by dnia nastpnego

W dalek podr poeglowa wczenie.
Lecz przydarzya si dziwna rzecz we nie.
Jeden z podrnych, drzemic na posaniu,
Niezwyky wielce sen mia o witaniu:
Ujrza przy ou stojcego czeka,
Ktry mu kaza z podr zaczeka,
Tak mwic: Dzisiaj, jeeli odpyniesz,
Powiem ci krtko, utoniesz i zginiesz.
23
24
w. 291292: Myl, e zbrodnia nie ukryje si i na jaw wyjdzie, ujmowana bya nieraz w aforyzmy. Jako
sentencja powracaa pniej czsto w dramacie elbietaskim, gdzie mordercw, jak i dzisiaj w powieci
kryminalnej, dosigaa niezawodna kara.
w. 300301: U przytoczonych wyej autorw ukad rzeczy jest inny.
337
Geffrey Chaucer
Gdy si obudzi, powiadomi druha,

320
Jakiej przestrogi w nie swoim wysucha.

I prosi jego, by pozosta duej
I w dniu zowrogim zaniecha podry.
Lecz druh, posanie obok niego majc,
Zamia si jeno wzgardliwie woajc:
Sen nie napdzi mi takiej obawy,
Bym z tej przyczyny mia zaniecha sprawy;
dba nie s warte senne przewidzenia,
Bo sny to brednie jeno bez znaczenia.
Ludziom si w nocy ni mapy i sowy
330
I gupstw bez liku przychodzi do gowy,

Ktrych na wiecie nie ma i nie byo.
Tobie si, widz, zosta uroio
I wiatr chcesz straci, ktry dmie askawie.
al mi ci bardzo, lecz sam si wyprawi.
Tak go poegna i w drog pody,
Lecz i p kursu przepyn nie zdy,
Gdy naraz (nie wiem, z jakiego powodu)
Wyom si zrobi w okrcie od spodu
I okrt z ludmi pochono morze,
340
A inne statki o tej samej porze

Spokojnie obok fala unosia.
Takimi, pani Perteloto mia,
Starzy mistrzowie ucz przykadami,
Jak ludzie winni liczy si ze snami.
Zaiste, teraz pani mi uwierzy,
e snw si czsto obawia naley.25
Oto w ywocie Kenelma witego,26
Syna Kenulfa, krla szlachetnego
25
26
w. 346: snw si czsto obawia naley nie wiadomo byo dobrze, ktrych? e nie wszystkich, to byo
niesporne.
w. 347; Siedmioletni Kenelm, modociany krl anglosaskiego krlestwa Mercji, ni, e wdrapa si na
wysokie drzewo, ktre, podcite przez kogo z bliskich, runo, on jednak zamieni si w ptaszka i ulecia do
nieba. Wkrtce potem nieletni wadca zosta zamordowany (821 n. e.).
338
Geffrey Chaucer
Mercji, czytaem, jak w zbrodni ona,

350
Ktr niebawem na nim popeniono,

Ujrza wpierw we nie, patrzc na mier wasn.
Sen mu piastunka wyoya jasno
I poradzia, aby strzeg si zdrady,
Lecz by za may, by usucha rady;
Mia rokw siedem i o snach, zaiste,
Niewiele wiedzia, tak serce mia czyste.
Dalibg, giezo oddabym z ochot,
eby tak pozna moga, Perteloto,
Jego histori, jak ja j poznaem.
360
Innych dzie rwnie niemao czytaem.

Makrobius, piszc o wizjach mnego27
Afrykaczyka, Scypiona Starszego,
Potwierdza, e sny czsto ukazuj
Zawczasu rzeczy, ktre nastpuj.
A pomnij jeszcze na Testament Stary.
Czy moe Daniel snom nie dawa wiary?28
I o Jzefie przeczytaj, a wtedy
Przyznasz mi sama, jak to sny niekiedy
(Nie mwi: wszystkie) bywaj przestrog
370
Przed wypadkami, co si zdarzy mog.

A Faraona czy sen nie przeraa?
I podczaszego, i tako piekarza?29
Czy w snach nie bya przyszo im odkryta?
Ten, kto histori obcych krlestw czyta,
Wiele przykadw niezwykych przytoczy.
Krezus, krl Lidii, majc sen proroczy,
Siebie pod drzewem ujrza. To widzenie
Wryo jemu mier przez powieszenie.
27
28
29
w. 361: Macrobius okoo roku 400 n. e. opracowa komentarz do Snu Scypiona, utworu M. T. Cycerona.
(Por. Wybr pism naukowych, w wyd. Bibl. Narodowej). Objanione przez Macrobiusa dzieko naleao do
najpoczytniejszych ksiek redniowiecza.
w. 366: Por. Ks. Daniela XII, 1.
w. 367372: Por. Genezis XXXVII, XL, XLI.
339
Geffrey Chaucer
Czy Andromacha, Hektorowa ona,

380
Nie bya tako we nie ostrzeona

Na dzie przed mierci Hektora dokadnie?
Wszak nia w nocy, e on w polu padnie,
Jeeli ruszy w bj dnia nastpnego;
Wic go ostrzega, lecz on mimo tego
Poszed niebaczny na one przestrogi
I oto zabi go Achilles srogi;
Powie za duga, by przytoczy ca,
I czas dzie zacz, bo ju soce wstao.
Wic jeno powiem ci na zakoczenie,
390
e mi wywry senne przewidzenie

Jakie przykroci, i powiem ci dalej,
Przeczyszczajcych zi nie ceni wcale,
Bo ich dziaanie niedobre jest w skutkach.
Ja z nich kpi sobie! Ale do o smutkach!
Na me zbawienie! Perteloto droga,
T jedn wielk ask mam od Boga,
e kiedy patrz w twoje pikne lica
(Wkoo twych oczu szkarat mnie zachwyca!),
Wnet caa trwoga ucieka ode mnie.
400
Jest w In principio prawda, ktrej nie mniej

W zdaniu: Mulier est hominis coniusio.30
Trudno nie zgodzi si z ona konkluzj,
Ktra z aciny tak jest tumaczona:
Rozkosz ma i szczciem jest ona.
Bo kiedy w nocy czuj twe pulchnoci,
Chocia nie mog (ku mojej aoci)
Na wskiej grzdzie kusowa na tobie,
Sny i widziada lekcewa sobie.
30
w. 401: Mulier est hominis coniusio kobieta jest zgub mczyzny. Kogut artobliwie odwraca sens
aciskiego zdania. Musimy przypuszcza, e kokoszka na arcie si poznaa, skoro czytaa Katona w
oryginale. Z tekstu wynika, e oba ptaki czytaj i rozumiej po acinie. Za czasw Chaucera bowiem
przekad angielski Dystychw jeszcze nie istnia.
340
Geffrey Chaucer
Tak uciech jestem przepeniony.

410
I sfrun z grzdy, za nim wszystkie ony,

Bo si ju soce wznosio na niebie.
ony gdakaniem przyzywa do siebie,
Gdy znalaz ziarno, co w ziemi leao.
Jak krl spoglda od tej chwili miao.
Dwadziecia razy dam sw przynajmniej
Nakry pirami, sadowic si na niej,
Do czasu primy. Mina jego sroga
Jak u lwa bya. Kroczy na ostrogach,
Aby nie zbruka ap o ziemi czarn,
420
I gono woa, kiedy znalaz ziarno,

A ony biegy, kada w zotej szacie.
Jak ksicia pana w jego majestacie,
Tak Chanteclaira uczciwszy w ogrodzie,
O jego dalszej opowiem przygodzie.
Kiedy w miesic, w ktrym Bg z niczego
Stworzy wiat cay i czeka pierwszego
A ktry marcem zowi, dobieg koca
I od pocztku przebiego miesica
Trzydzieci dwa dni, on, Chanteclair, w caym
430
Splendorze swoim kroczc okazaym

I majc siedem kokoszek pod bokiem,
Na jasne soce bystrym rzuci okiem
(Dwadziecia jeden stopni w Byka znaku
Lub moe wicej przeszo na zodiaku).
I zaraz pozna wrodzon mdroci,
e bya prima, i zapia z radoci.
Soce oznajmi tak na niebie wzeszo,
e ju czterdzieci jeden stopni przeszo.
Radoci moja rzek do Perteloty
440
Pani, czy syszysz ptaszce wiergoty?

Patrz, kwiaty wiee wyrastaj wkoo!
Jakem szczliwy i jak mi wesoo!
341
Geffrey Chaucer
Wtem niespodzianie przyszo utrapienie,

Bo takie zawsze szczcia zakoczenie.
Dalibg, krtkie doczesne radoci!
Poeta piszc o dziejach ludzkoci
Moe potwierdzi to prawo niezmienne,
Od wiekw w dziejach wiata suwerenne.
Przeto, kto mdry niech sucha powieci,
450
Nie mniejsza prawda w niej bowiem si mieci

Ni w onej sawnej relacji ywota
Rycerza znad jeziora, Lancelota,31
Przez biaogowy wielce powaanej.
Wic do powieci powracam przerwanej.
Lis czarny, chytry, bestia niegodziwa,
Ktry od trzech lat w gaju przemieszkiwa,
Majc plan cay sprytnie obmylony,
Zakrad si w nocy do zagrody onej,
W ktrej Chanteclair mieszka krasnopiry,
460
A z nim pospou wszystkie onki-kury.

Lis od dziewitej wrd chwastw si czajc
Siedzia, na chwil sposobn czekajc,
Aby znienacka napa Chanteclaira,
Jak zbjca, kiedy z zasadzki wyziera,
Jak rzezimieszek ludzi mordujcy.
Zbju zdradziecki w chwastach czatujcy;
Nowy Judaszu, Nowy Ganelonie,32
O ty przechero, ty Greku Sinonie,
Twoim podstpem Ilion by wzity!
470
O Chanteclairze! Niech bdzie przeklty

Ranek, gdy z grzdy na swoje strapienie
Sfrune, majc przedtem ostrzeenie,
e zguba tobie w onym dniu zagraa.
31
32
w. 452: Lancelot rycerz dworu krla Artura (Lancelot de Lake).

w. 467: Ganelon (Genylon) posta zdrajcy z poematu starofrancuskiego Pie o Rolandzie.
342
Geffrey Chaucer
Bg wiedz z gry ju konieczno stwarza,

Wedug niektrych uczonych pogldw,
Lecz czy zaufa wiadectwu tych sdw?
Bo w tej materii uczonych tysice
Od wiekw toczy dysputy gorce,
Nie mogc zgodzi si w ostatecznoci.
480
Co do mnie, nie mam tej umiejtnoci,

Co wity doktor Kocioa, Augustyn,
Albo Boecjusz, lub biskup Bradwardyn,
Ktrzy z plew ziarno odsiewaj czyste:
Czy mnie Bg moc Wiedzy Wiekuistej
Z gry przymusza z ca bezwzgldnoci
(Co zwa by trzeba prost koniecznoci)?
Czy mnie wolnoci wyboru obdarza,
By czek mg czyni, jako sam uwaa,
Cho czyn ten Pan Bg z gry przewiduje?
490
Czyli e Wiedza Boska nie krpuje

I warunkow tylko jest konieczno;33
Znika wic wszelka w owym wzgldzie sprzeczno.
Ja nie zabieram gosu w tej dyspucie,
Bo moja powie jeno o kogucie,
Ktry, cho we nie zosta ostrzeony,
Na swe nieszczcie usucha rad ony
I po ogrodzie w w dzie si przechadza.
Wszak biaogowa czsto le doradza;
Ju Adam pierwszy, dziki radom ony,
500
Przez Boga z raju zosta wypdzony,

A wid tam ywot peen szczliwoci.
Lecz, aby komu nie zrobi przykroci,
Przestan radom przygania niewiecim,
O ktrych artem wspominam w powieci.
Kto o niewiastach co wiedzie ciekawy,
33
w. 491: konieczno prosta i warunkowa terminy Boecjusza. Por. Ks. IV i V dziea O pociesze filozoficznej.
343
Geffrey Chaucer
Niech w tej materii przeczyta rozprawy.

A ja przytaczam jeno kura sowa,34
Bo sam nie myl le o biaych gowach,
Z siostrami swymi Pertelota w blasku
510
Sonecznym lec i kpic si w piasku

Mio igraa, a Chanteclair piewa.
Cudniej ni syren gos jego rozbrzmiewa
(Ksiga Fizjolog wyranie nadmienia,35
Jakie wesoe i pikne ich pienia).
I oto, kiedy kogut zerkn bokiem,
By na motyla w chwasty rzuci okiem,
Zobaczy lisa w nich niespodziewanie.
O! cakiem z gowy wywietrzao pianie!
,,Ko-ko-kok jeno wykrzykn sposzony
520
I skoczy nagle jak czowiek strwoony.

Zwierz, gdy gronego widzi przeciwnika,
Natychmiast przed nim instynktownie zmyka,
Chocia go nigdy nie widzia na oczy.
Tak w Chanteclair, kiedy lisa zoczy,
Pragnie ucieka, ale lis powiada:
Szlachetny panie, czyli to wypada
Tak si przestraszy przyjaciela swego?
O, bybym gorszy od diaba samego,
Gdybym ci skrzywdzi. Nie przyszedem po to,
530
Aby ci podej, lecz aby z ochot

(Taki prawdziwy jest cel mej wizyty)
Posucha ciebie piewco znakomity;
Gos twj radoniej zaprawd rozbrzmiewa
34
35
w. 507: A ja przytaczam jeno kura sowa w sposb typowy przemawia tu dyplomacja poetycka Chaucera.
Poeta z upodobaniem przerzuca na swoich bohaterw odpowiedzialno za wyraone opinie.
w. 513: Ksiga Fizjolog rdo literackie greckie, moe z V wieku n. e. By to rodzaj podrcznika zoologii
zawierajcego obok niektrych informacji przyrodniczych take interpretacje symboliczne. W wieku XI
pojawia si wersja niemiecka, w wieku XII dwie wersje wierszowane francuskie. Przekady i adaptacje
(przewanie aciskie) coraz bardziej rozszerzajce orygina znano pod nazw bestiariw. Rozchodziy si
one w postaci iluminowanych rkopisw. Pod koniec redniowiecza aciskie bestiaria osigny w Anglii
popularno wiksz ni w jakimkolwiek innym kraju w Europie. Jako rdo obrazowania poetyckiego
wywary gboki wpyw na sztuki plastyczne, poezj i dramat.
344
Geffrey Chaucer
Ni gos anioa, ktry w niebie piewa.

Wicej tkliwoci w nim i pocieszenia
Ni w Boecjusza jasnych dowodzeniach.36
Twj rodzic (niechaj Bg mu bogosawi)
I twoja matka byli tak askawi,
e moje skromne progi zaszczycili,
540
O co i ciebie chc prosi w tej chwili.

Kiedy o piewie sysz ludzkie zdanie,
Niech oczy strac, jeli zel, panie,
Zawdy tak myl, e oprcz twojego
Nigdym nie sysza piewu podobnego,
Jakim twj ojciec wita ranne zorze.
piew taki z serca jeno pyn moe,
Ojciec twj pragnc, by gos brzmia dononiej,
Trudzi si wielce i pia jak najgoniej
I, na ostrogach stojc, oczy zmrua
550
I szyj smuk, jak mg, tak wydua,

A w caym kraju, w najdalszym zaktku,
Nie byo czeka o takim rozsdku,
Jaki mia ojciec, i gosie wspaniaym.
W bajce Pan Burnel osiolek czytaem37
O sprytnym kurze, ktremu w modoci
Syn klechy w nce poprzetrca koci,
Za co on chystka prebendy pozbawi.
Ale zaiste, chocia tak si sprawi,
Nie przeszed ojca twojego mdroci
560
Ani rozsdkiem, ani przebiegoci.

Na mio Bosk! Zapiewajcie, panie,
A si obaczy, czy syna piewanie
Mona przyrwna do piewu rodzica.
36
37
w. 536: Boecjusz napisa midzy innymi rozpraw De Musica.

w. 554: Pan Burnel osioek Burnellus seu Speculum Stultorum (O Burnellu osioiku idiotom dla nauki).
Autorem tego aciskiego poemaciku jest Nigellus Wireker, Anglik yjcy w wieku XII. Bohater utworu,
modzieniec, kamieniem przetrci kogutowi nk. Ptak skutkiem tego nie odezwa si rano, kleryk zaspa,
spni si na ceremoni kocieln i nie otrzyma wice wyszych ani prebendy.
345
Geffrey Chaucer
A Chanteclaira komplement zachwyca,

Nie przeczuwajc, jaki podstp kryje,
Ufa pochlebstwu i skrzydami bije.
Panowie! Zgraja pochlebcw faszywa
Na dworach naszych, niestety, przebywa
I sodsza wam si wydaje ich mowa
570
Nieli prawdy gorzkie dla was sowa.

Zawierzcie mdrym Salomona radom38
Ostrzegajcym przed pochlebcw zdrad.
Oto Chanteclair, na ostrogach wsparty,
Na smukej szyi eb trzyma zadarty
I pieje gono, przymruywszy oczy.
A w tym znienacka im Chytrek na skoczy,
Chwyta za gardo i beztrosko niesie
Na grzbiecie zdobycz do swej nory w lesie,
Bo go tymczasem aden czek nie goni.
580
O losie, kt si przed tob uchroni!

Czemu kur z grzdy sfrun tego dzionka,
Czemu przestrog wzgardzia maonka,
Spotka go w pitek przypadek aosny.
Wenus, szaf arko rozkoszy miosnej!
Zwa, twoim sug by Chanteclair miy;
Suy ci wiernie z caej swojej siy
I bardziej jeszcze z jurnego akomstwa
Ni pragnc wiatu przysporzy potomstwa.
Czemu w dniu wasnym pragniesz jego zguby?
590
Drogi Gofredzie! O mj mistrzu luby,39

Ktrego treny godnie opakay
Krla Ryszarda, gdy w pad od strzay,
Gdybym tw lutni i biego posiada,
Jak ty na temat pitku te bym biada
38
39
w. 571: Por. Ks. Przypowieci, XIX, 5.

w. 590: Drogi Gofredzie, o mj mistrzu luby Geoffrey de Vinsauf, poeta i teoretyk literatury (w. XII), autor
Nowej stylistyki (Poetria Nova).
346
Geffrey Chaucer
(W pitek na krlu popeniono zbrodni);

Opaka klsk Chanteclaira godnie
Umiabym wtedy w podniosej oracji.
Takiego paczu, takiej lamentacji
Nie podnosiy nigdy adne damy
600
(Nawet gdy pady Ilionu bramy,

A Pirrus Priama, jak Eneida prawi,
Wziwszy za brod, mieczem ycia zbawi),
Jakiego kwoczki narobiy wrzasku,
Gdy Chanteclaira ujrzay w potrzasku.
A Pertelota krzyczaa najgoniej,
Od Hazdrubala maonki aoniej,
Kiedy niebodze jej ma zabili
I Kartagin Rzymianie spalili.
Tak wielkie byo niebogi cierpienie,
610
I bez wahania skoczya w pomienie

I niestrwoona zakoczya ycie.
Nieszczsne kwoczki! Wy tak zawodzicie,
Jak wtedy owe senatorw ony,
Gdy przez Nerona Rzym zosta spalony,
A na maonkw, z rozkazu Cezara,
Za pacz niewieci spada mierci kara.
Lecz teraz powie czas mi cign dalej.
Syszc kokoszek krzyk i gone ale
Wdowa z crkami wnet drzwi otworzyy
620
I pdzcego lisa zobaczyy,

Ktry unosi koguta do lasu.
I narobiwszy wielkiego haasu
,,O jej! Lis! Prdzej! biegy za nim w tropy,
A w lad za nimi zbrojne w kije chopy.
Biegy psy: Burek, Bry, Kurta szczekajc,
Spieszya Magda, kdziel machajc,
Krowa i ciel wybiegy i z kwikiem
Prosita, chopw przestraszone krzykiem,
347
Geffrey Chaucer
Biaych gw piskiem i psw ujadaniem.

630
Wszyscy pdzili co tchu w piersiach stanie,

Wrzeszczc jak w piekle ryczce szatany,
Kaczki kwakay jakby zarzynane,
Gsi ze strachu wyej drzew fruway,
A z uli pszczoy rojem wyleciay.
Benedicite! Haas by okrutny!
Zaprawd Jack Straw i jego huf butny,40
Gdy na Flamandw w boju nacierali,
Tak sierdzistego krzyku nie wszczynali,
Jaki w pocigu za lisem by wszczty.
640
Niosc z mosidzu, z koci instrumenty,

Z bukszpanu, z rogu, bili w nie i dli,
A tak hukali gronie, tak wrzeszczeli,
I si zdawao, e niebiosa run.
Jake przewrotna jeste, o Fortuno;
Jak z ulubieca czynisz bazna swego,
Niweczc pych i nadziej jego;
Kogut u lisa na karku lecy
Tak si odezwa, z przeraenia drcy:
Gdybym .ja, panie, by na miejscu twoim,
650
Dalibg, rzekbym: Postawi na swoim.

Zmykajcie szybko, wy bezczelne chystki;
Niech czarna duma wytraci was wszystkich;
Jestem ju w lesie, gdzie mam ja mieszkanie,
Wic na zo wszystkim u mnie kur zostanie;
Zaprawd, zjem go, nim przejdzie minuta.
,,Zaiste, zjem ci lis rzek do koguta.
A przy tych sowach kogut si wysun
Niespodziewanie z pyska i pofrun
W gr na drzewo i usiad bezpiecznie.
660
40
A lis, spostrzegszy ucieczk, rzek grzecznie:

w. 636: Jack Straw jeden z przywdcw rewolty ludowej w 1381 r. Podczas rozruchw napastowano
zamieszkaych w Anglii Flamandw, jako intruzw konkurentw na rynku pracy.
348
Geffrey Chaucer
,,O Chanteclairze, bardzo mi jest smutno,

e ci zrobiem krzywd tak okrutn.
Biada mi, biada, i ci przeraziem,
Gdy ci z zagrody nagle pochwyciem,
Lecz wierz mi, panie, e nie w zym zamiarze.
Zejd, a najczystsz prawd ci uka.
Jak Bozi kocham, wszystko ci wyjani.
,,O nie kur odrzek. Niech ci piorun trzanie;
A mnie pierwszego, jeli ci si uda
670
Zwie mnie raz jeszcze. Wicej twa obuda

Mnie ju do piewu pochlebstwem nie znci
Ni do zamknicia oczu z wasnej chci.
Kto zamknie oczy, kiedy patrze trzeba,
Temu i Pan Bg nie pomaga z nieba.
,,Owszem lis odpar temu si nie wiedzie,
Kto gupio gada, zamiast cicho siedzie.
Oto widzicie, jak ponis kar
Ten, kto niebacznie pochlebstwu da wiar.
Nie mylcie, e tak skadam dla igraszki
680
O lisie, kurze i kokoszce fraszki,

Ale uwag zwrcie w mej powieci
Na sens moralny, ktry w niej si mieci.
Rzek wity Pawe: Kiedy czek co kryli,41
Sens przede wszystkim niechaj ma na myli.
Odrzucie plewy, a ziarno zostanie.42
Jeli Twa wola taka, Dobry Panie,
41
42
w. 683: Rzek wity Pawe Cokolwiek bowiem jest napisane, dla naszej nauki jest napisane. Rzym. XV,
4.
w. 685: Odrzucie plewy, a ziarno zostanie Skadow ziarna s w tej powieci przede wszystkim dusze
partie erudycyjne, w czci najobszerniejszej, powiconej dyskusji o snach, ju zdezaktualizowane i dla
czytelnika dzisiejszego mao ciekawe. Za to krtsza dyskusja o zagadnieniu koniecznoci, cile referujca
myl Boecjusza zapewne jak dawniej tak i dzi moe interesowa. Ponadto mora oglniejszy ksztatuje si
na dwch poziomach. Najpierw uderza oczywisty praktycyzm przestrogi przed niebezpieczestwem
zadurzenia mioci wasn i pochlebstwem. Na poziomie alegorycznym za wystpuj aluzje do upadku
czowieka w raju zaznaczane uamkami analogii midzy kogutem i Adamem oraz porwnaniem majowego
poranku w dniu katastrofy do sytuacji w Edenie. Alegoria ta zaledwie zarysowuje si gdzieniegdzie i z
umysu nie jest rozwijana konsekwentnie. O jednolitoci kompozycji rozstrzyga gwnie przekonywajco
utrzymany styl groteski, wiadczcy o zaoeniu nade wszystko humorystycznym. Elementy serio, wane
zreszt, podporzdkowane zostay temu celowi.
349
Geffrey Chaucer
Z pomoc Chrysta niech nam bdzie dane

Dosign dobra i y w niebie. Amen.
350
Geffrey Chaucer
EPILOG DO OPOWIECI KSIDZA Z ORSZAKU

PRZEORYSZY
Zacny kapanie tak Gospodarz rzecze.

690
Chwaa twym mdziom! Wesoa, nie przecz,43

Bya to powie. Gdyby nie te szatki,
Kogut, ksiuniu, byby z ciebie gadki.44
Gdyby ochota krzepie si rwnaa,
Ilo dla ciebie byaby za maa:
Kokoszek siedem razy siedemnacie.
Potne ksztaty ksiula zobaczcie!
Te mocne bary i t pier szerok!
Jak u jastrzbia bystre jego oko
I niepotrzebne na krane policzki
700
Ni z Portugalii, ni z Indii barwiczki.

Niech Bg nagrodzi ciebie pomylnoci.
Po czym Gospodarz, kipic wesooci,
Z innym kompanem rozpocz gawd,
O czym wam zaraz opowiada bd.
43
44
w. 690: mdzie jdra.

w. 692: Kogut, ksiuniu, byby z ciebie gadki Porwnywajc Ksidza-narratora do koguta, Gospodarz
nawizuje do bajkowych wtkw noweli, nade wszystko za pozostaje wierny swojej wasnej roli w
poemacie, okrelonej ju w Prologu sowami: on sta si kogutem dla nas wszystkich (was oure aller cok
w. 823 oryg.).
351
OPOWIE SUGI KANONIKA
Geffrey Chaucer
PROLOG DO OPOWIECI SUGI KANONIKA
Po opowieci o witej Cecylii1

Jeszczemy piciu mil uj nie zdyli,
Kiedy przed Boughton jaki czek nieznany2
Podjecha ku nam; czarno by odziany,
Lecz biaa koma janiaa spod kapy,3
A z jego siwej jabkowatej szkapy
Taki pot spywa, jak gdyby przynajmniej
Dobre trzy mile galopowa na niej.
Ko jego sugi, e gna tyle drogi,
10
Nie mniej spocony, ledwie wczy nogi.

Piana pokrya pier szkapy i boki,
A jedziec sta si podobnym do sroki.4
Biesagi szkapie do grzbietu przytroczy,5
Lecz niezbyt pene, jak mi wpado w oczy.
W lekkim wiosennym odzieniu wdrowa,
Wida, ten czowiek; aem si dziwowa;
Kt to by moe? Ale potem, zwaszcza
Kaptur ujrzawszy przyszyty do paszcza
I po przyjrzeniu si zacnej osobie,
20
,,Jaki kanonik pomylaem sobie.

Kapelusz jego zwis na sznurze z tyu,
2
3
4
5
w. 1: Po opowieci o witej Cecylii opowiedziaa j poprzednio druga mniszka z orszaku Przeoryszy,

ktry jak wiadomo w sumie liczy trzy mniszki i ksidza. Poza tym jednym cznikiem nie ma innego
zwizku midzy tamt opowieci i nastpnym z kolei opowiadaniem Sugi Kanonika.
w. 3: Boughton miasteczko w odlegoci zaledwie kilku mil od Canterbury.
w. 5: biaa koma janiaa spod kapy Zdarzao si, e kanonicy podczas podry, jadc konno, nosili
kom na sutannie. Domniemywa mona, e przybysz jest kanonikiem wieckim, tak zwani bowiem
kanonicy regularni podlegali regule zakonnej i w zasadzie nie mieli swobody ruchu poza obrbem klasztoru.
w. 12: jedziec kanonik, czarno-biay jak sroka z powodu kontrastu barw komy i sutanny.
w. 13: biesagi torby, sakwy.
353
Geffrey Chaucer
Bo trzeba przyzna, cwaowa, a mio!

Pogania szkap z jak furi wciek,
A chcc, by w gow sukno go nie pieko,
Pod kaptur wsadzi wielki li opianu.
A rado patrze na gb tak zgrzan,6
Jak destylator sperlon kroplami!
Mogaby por babk albo mchami.
Kiedy jadcych dopdzi, zawoa:
30
Bg z wami, zacna kompanio wesoa!

Dla was w bieg taki puciem si rczy,
Chcc jak najprdzej z wami si poczy,
eby wesoo pogwarzy w podry.
Dworny by tako kmie, co jemu suy.
Panowie rzecze ujrzaem was z rana
Wyruszajcych z gospody, wic pana7
I mistrza mego wnet powiadomiem.
Jemu wdrwka w towarzystwie miem
Bdzie rozrywk. On lubi pogwarzy.
40
Niech ci, mj druhu, Bg szczciem obdarzy

Za t myl dobr Gospodarz odpowie.
wiatowy, zda si, z pana twego czowiek
I krotochwilny; o to si zao.
Czy pan twj, sdzisz, opowiedzie moe
Co wesoego, by czas nam umili?
,,Co, panie? Mistrz mj? Ten do krotochwili
A nadto wiele dowcipu posiada.
Poza tym, panie i to nie przesada
Gdybycie mistrza poznali rzemioso,
50
Jak ja znam z bliska, zdumienie by wzroso,

e on tak zrcznie i zmylnie pracuje.
w. 26: A rado patrze na gb tak zgrzan Por.: rytm mej pracy widzie to uciecha (Prolog do
Opowieci Przekupnia Relikwii w. 75). Ze zda takich przemawia charakterystyczna sympatia poety i epoki
dla przejaww fizycznych zdrowego ycia.
w. 36: Wyruszajcych z gospody oczywicie nie z gospody Pod Jak, poniewa pielgrzymi znajduj si
Canterbury.
354
Geffrey Chaucer
Ogromnych zada wszak si podejmuje.

Nikt by tych rzeczy z najwikszym mozoem
Nie zdziaa, chyba majc jego szko,
Kto by o jego wiedzia specjalnoci,
Za adne skarby cennej znajomoci
Nie chciaby straci, widzc swoj korzy.
A e to prawda, mog si zaoy,
Stawiajc wszystko, co mam, bez namysu,
60
Czek wybitnego naprawd umysu.

I osobisto wielce znakomita.
,,Wic, prosz, powiedz Gospodarz zapyta
Zali uczony? Kim on jest waciwie?
Uczony? To za mao, niewtpliwie
Wyjani Suga. Oto jak najkrcej
W dwch sowach szepn ci o jego sztuce.
Mj pan sposoby posiad tajemnicze,
Nie znam ich wszystkich, przeto nie wylicz,
Cho mu co nie co w pracy pomagaem.
70
On by potrafi na tym trakcie caym,

Ktrym jedziecie, a do Canterbury,
Wywrci ziemi od spodu do gry8
I wybrukowa srebrom oraz zotem.
A kiedy Suga wspomnia jeno o tem,
Gospodarz znowu pytanie zadaje:
,,Bencite! Mnie si to dziwnym wydaje,
e kto roztropny, wedle twego zdania,
I z tej przyczyny godny powaania,
O zacny wygld tak mao si stara.
80
Paszcz jego nie wart nawet i komara;

Nieodpowiedni dla wielkiej persony,
w. 7072: Ironiczna ta wzmianka wiadczy bd co bd o tym, e adeptom alchemii bezkrytycznie

przypisywano czasem zdolno fizycznego zdziaania skutkw tak potnych, jakie dzi czymy np. z
wyobraeniem niszczycielskiego efektu bomb atomowych. Powstawaniu fantastycznych mniema sprzyjay
moe zdarzajce si czasem eksplozje, o jak. mowa dalej w relacji Sugi Kanonika. redniowieczny
wynalazek prochu strzelniczego snad take niepokoi umysy.
355
Geffrey Chaucer
Bo i podarty, nadto przybrudzony.

Dlaczego pan twj taki niechluj? Sdz
Na przyodziewek posiada pienidze,
Jeli potrafi tyle, co ty prawisz.
Odpowiedz, prosz, bo mnie to ciekawi.
A Suga: ,,Czemu pytasz o te sprawy?
Jak odrzec? Wspom mnie, Boe askawy!
Nie chciabym tego rozgasza po wiecie,
90
Przeto, co powiem, zachowaj w sekrecie.

On jest zbyt mdry, tak mnie si wydaje,
A za przesada korzyci nie daje,
Lecz jest przywar, wedle sw uczonych.
Dla mnie on prostak jest ograniczony;
Rozumu bowiem mdrek le uywa,
Wic i przechytrzy, jak to czsto bywa.
I pan mj taki, na moje nieszczcie.
Wspom mnie, Boe! Nie powiem nic wicej
Wic mniejsza o to! Lecz jeli ci znana
100
Rzecze Gospodarz sztuka twego pana,

Powiedz mi, jakim trudzi si zajciem
Mistrz o tak wielkiej wiedzy i talencie?
A gdzie mieszkacie, czy to tajemnica?
Hen, na przedmieciu. lepa tam ulica.
Skryty zauek kmie szeptem odpowie.
Rni rabusie oraz otrzykowie,
Przed okiem ludzkim skrywajc oblicze,
Tam swe siedziby maj tajemnicze,
Gdzie, prawd mwic, nasze jest mieszkanie.
110
Pozwl, bym jeszcze zada ci pytanie;

Dlaczego twoja twarz jak popi szara?
,,O wity Piotrze! Boska na mnie kara.
Dmucham wci w ogie; stale mnie on pray,
Wic moe barw tak wyar z mej twarzy.
Nie mnie w zwierciado patrze, gdy wytrwale
356
Geffrey Chaucer
Ucz si w znoju przemienia metale.

Wci si miotamy, lejc co w pomienie,
Ale nie spenia si nasze yczenie.
I wci daleka droga do wyniku.
120
A ludzi przy tym zwiedlimy bez liku,

Funt lub dwa funty zote poyczajc,
Lub znacznie wicej, i w ludzi wmawiajc,
e ju niedugo dojdziemy do tego,
e i dwa funty zrobimy z jednego.
Lecz to fasz tylko, ale e ufamy
W pomylny koniec, prby ponawiamy.
Nie zbliylimy si na krok do mety,
Cho przysiglimy to sobie niestety,
Umyka ona tak cigle przed nami,
130
e zostaniemy w kocu ebrakami.

Podczas gdy Suga tak si wypowiada,
Kanonik zbliy si i, co w gada,
Wszystko usysza, gdy by podejrzliwy
I na szeptane wiadomoci chciwy.
Kto winny Katon rzek ucha nadstawia,9
Sdzc, i o nim cay wiat rozprawia,
Wic i Kanonik by z tego powodu
Ciekawy kmiecia podsucha wywodu.
W kocu rozsierdzi si na czeladnika.
140
Stul gb! Jeli nie wstrzymasz jzyka,

Sono zapacisz. Ty oszkalowae
Mnie przed kompani i to wypaplae,
O czym trza milcze, by si nie wykryo.
Ech! rzeki Gospodarz. Gadaj, jak tam byo,
A z tych pogrek jeno zakpij sobie.
Zaprawd odpar Suga tak i zrobi.
Kanonik widzc, e nic nie poradzi
w. 135; Por. Dionysius Cato, Disticha de moribus I, 17.
357
Geffrey Chaucer
Na to, by Suga tajemnic nie zdradzi,

Czmychn czym prdzej, zgnbiony sromot.
150
Teraz odegram si na nim z ochot

Zawoa Suga. Skoro w kocu drapn,
Co wiem, wygarn. Niech go diabli capn!
Za adne skarby nie chc si z nim zderzy
Drugi raz w yciu. Moecie mi wierzy.
Nim zdechnie, niech si nayka osawy
Za to, e wcign mnie do tej zabawy;
Wielkiej to wagi rzecz dla mnie, nie fraszka,
Dobrze poznaem si na takich ptaszkach!
A jednak mimo strapie, mojej krzywdy,
160
Pracy i znoju, nie umiabym nigdy

Z jarzma wyzwoli si o wasnej sile.
Gdyby Bg rozum owieci na tyle,
Bym mg t sztuk opisa w caoci!
Nie to przynajmniej podam wiadomoci
Z dziedziny onej, ktra jest mi znana,
Bo skoro czmychn, nie oszczdz pana.
358
Geffrey Chaucer
OPOWIE SUGI KANONIKA (cz pierwsza) 10
Cho z Kanonikiem siedem rokw yem,

Na krok si do tej wiedzy nie zbliyem;
Straciwszy wszystko, com mia, klepi bied,
170
Ale, Bg wiadkiem, e to nie ja jeden.

Gdy tam przyszedem, miaem nowe szaty
Strojne i byem w odzienie bogaty.
Teraz eb nakryj chyba nogawic!
Rumiane niegdy, hoe moje lico
Pokrya barwa oowiana szara.
Ha! Niechaj cierpi ten, kto si tym para.
Blask moich oczu przygasia praca.
Widzicie, jak to alchemia popaca.
Ta liska wiedza mnie ju ze wszystkiego
180
Ogoocia. Nie nadrobi tego.

e wyudzaem zoto jej zasuga.
Doprawdy, w takich wielkich siedz dugach,
e w moim yciu spaci ich nie mog.
Bierzcie z przykadu mojego przestrog.
Ktokolwiek raz si w wir gry onej cinie,
Skoro rozpocz, nie skoczy pomylnie.
Na tym rzemiole nikt si nie zbogaci,
Lecz trzos oprni i rozsdek straci.
A kiedy czowiek przez sza i gupot
10
rda nie wskazano. Prawdopodobnie oba opowiadania Chaucer wysnu samodzielnie, czerpic gwnie z
materiau wasnych wspomnie i dowiadcze. Niezalenie od sprawy genezy podejmowano problem mniej
czy wicej lunej analogii z utworami o tematyce pokrewnej. Interesujco zwaszcza wypada porwnanie
obu powiastek poetyckich Chaucera z pniejszym o dwa wieki i rwnie demaskatorskim w intencji
dramatem Ben Jonsona, Alchemik (ca 1610).
359
Geffrey Chaucer
190
Zgra si w hazardzie do cna, jeszcze potem

Drugich podjudza, by strwonili oni
I swj dobytek, jak on swj, przetrwoni.
Zoliwa rado w tym i pocieszenie
Z kompani dzieli ndz i strapienie.
Z powanej ksigi czerpi to przysowie.
Lecz to niewane. O pracy swej powiem.11
W przedziwnej wiczc si umiejtnoci,
Moglimy zdawa si peni mdroci,
Formuy brzmiay niezwykle uczenie.
200
Z wysiku mdlaem, dmuchajc w pomienie.

Zali proporcje wiernie recytowa,
Jakie w zabiegach zwyklimy stosowa?
Na przykad srebra dwie uncje lub jedn,
Czasem za inn ilo odpowiedni?
I czy wymienia te wszystkie skadniki:
Wic aurypigment, elazne opiki,12
Palone koci na proszek zmielone?
Jak wszystko w garnek gliniany woone?
Wspomnie, i pieprzu utuczone ziarnka
210
I sl przed proszkiem wrzuca si do garnka,

Nastpnie pytk pokrywa si szklan
Ca zawarto jeszcze z czym zmieszan,
I szko co garnka przylepia si glin,
By nic w powietrze nie uszo szczelin?
Zali opisa, jak to na pomieniu
Sabym lub mocnym, w trosce i skupieniu,
Gotowalimy, chcc wysublimowa
I w amalgamat stopi, skalcynowa13
11
12
13
w. 196: O pracy swej powiem. Po tych sowach nastpi popularny, a jednak bogaty w rewelacyjne
szczegy wykad o alchemii. Dziki niezwykle konkretnemu opisowi metod pracy alchemika szczeglnie
dobitnie te wystpi wski praktycyzm przestrogi: wezwanie do zachowania sceptycznej ostronoci wobec
uroszcze tej pseudonauki.
w. 206: aurypigment siarczek arsenu (As2S3) uywany jako barwnik, posiada barw zocistot.
w. 218: amalgamat roztwr innych metali w rtci; skalcynowa zwiza rt z tlenem. Rt kalcynowana
tlenek rtci.
360
Geffrey Chaucer
Rt, ktra zwie si Merkurego kruszec.

220
Caa przemylno na nic, przyzna musz.

Nasz aurypigment, rt sublimowana
I na porfirze glejta oowiana14
Na proch utarta, brane w porcjach rnych,
Nic nie wskray, cay moz prny.
Ani te ciaa lotne parujce,
Ni ciaa stae na spodzie lece,
Naszemu dzieu nie byy pomocne.
Czarcie zabiegi wszystkie bezowocne.
W rozlicznych prbach, robionych tak mudnie,
230
Wszystkie pienidze wrzucone jak w studni.

Jeszcze istniaa rnych rzeczy sia,
Ktra naszemu rzemiosu suya,
Lecz e je trudno z braku uczonoci
Mnie prostakowi poda w kolejnoci,
Nie szeregujc przeto na rodzaje,
Jak mi przychodz na myl, tak podaj:
Armeska ziemia i boraks z grynszpanem,15
Dziwne naczynia ze szka i gliniane,
Jak urynay i destylatory,
240
Fiolki, tygielki i sublimatory,

I alembiki, kolby, baki, kule;
Za wszystko razem szkoda da cebul.
A moe wszystkie wylicza skadniki:
byka, wodne czerwone barwniki,
Sl amonow, siark i arszenik?
I zi daoby si sporo wymieni.
Wic agrimoni, tako walerian
Oraz lunari, lecz na tym przestan.
Czy wspomnie lampy dzie i noc ponce,
14
15
w. 222: glejta oowiana tlenek oowiu.

w. 237: Armeska ziemia czerwona ziemia. Substancje dzi znane jako tlenki metali podwczas nazywano
ziemiami.
361
Geffrey Chaucer
250
Drog do celu nam owietlajce?

Do kalcynacji piece i topienia
Kruszcw i rodek do wody bielenia?
Biako jajeczne, wapno niegaszone,
Kred i torby woskiem zalepione?
Najrozmaitsze proszki, gnj, uryn,
Popi, saletr, witriol oraz glin?
A rne ognie drzewne i wglowe,
Alkalia oraz sole potasowe,
Sl oczyszczon, ciaa wypalane,
260
Ciaa stone i gliny, zmieszane

Z koskim i ludzkim wosem, i potasu
Winian, sd, aun i rozczyn zakwasu,
Pota, realgar, ciaa wchaniajce,16
Ciaa z innymi atwo si wice?
Opisa sposb srebra cytrynacji,17
Cementowania, proces fermentacji?
Jeszcze probwki, formy odlewnicze?18
A teraz, jak mnie uczono, wylicz:
Cztery s ciaa lotne, staych siedem,
270
Pan mj wszak o tym mwi nie raz jeden.

Pierwsze z cia lotnych ywym srebrem zwie si,
Aurypigmentem drugie, a za trzecie
Zw amonow sol, siark czwarte.
Nazwy cia staych te poznania warte.19
Zoto jest socem, a srebro miesicem,
Marsem elazo, rt Merkurym-gocem,
16
17
18
19
w. 263: realgar siarczek arsenu (As2S2) o wspaniaym czerwonym kolorze.

w. 265: cytrynacja nadanie koloru tego.
w. 200267: Nadzwyczaj rzeczowy i cisy pod wzgldem terminologicznym opis pracowni wynalazcy
spokrewni znowu t parti opowieci z dziewitnastowieczn beletrystyk Juliusza Vernea i innych
entuzjastw postpu naukowo-technicznego. Aczkolwiek opis nie ma by wyrazem pogldw entuzjasty,
przeniknity jest jednak poetyckim amatorstwem dziww i niepospolitym jednoczenie zamiowaniem do
konkretu. Uderza nowoczesno wyrazu tej poezji, ktrej jakby dalekim echem wydaj si np. z podobnym
zamiowaniem krelone rne katalogi realiw w Kwiatach polskich Tuwima. Wtpliwe jednak, czy
ktokolwiek w literaturze nowoczesnej, w prozie czy poezji, pobi ten swoisty artystyczny rekord Chaucera.
w. 274: Alchemicy oznaczali kady z siedmiu metali symboliczn nazw jednego z cia ukadu sonecznego.
362
Geffrey Chaucer
Ow to Saturn, Jowiszem za cyna,

A mied, dalibg, Wenery dziedzina.
Czek w tym rzemiole wiczc si przekltym,
280
Choby najbardziej nawet by majtnym,

Straci dobytek mwi z przekonania.
Tak wielkie sumy ta sztuka pochania,
Lecz, kto szalestwa tego zakosztowa
Pragnie, niech idzie alchemi studiowa.
Jeli w szkatule ma jeszcze trzy grosze,
Niechaj zostanie filozofem, prosz!20
atwo, sdzicie, wiedz t posidzie?
O nie! Bg wiadkiem! Ktokolwiek to bdzie,
Klecha, kanonik, mnich, czy brat ebrzcy,
290
Choby nad ksig lczc w dzie i w nocy,

Zgbia arkana dziwnej, gupiej sztuki,
Daremne, nic mu nie przyjdzie z nauki,
A c prostaka w tej mdroci wiczy!
eby co poj, szkoda na to liczy!
Czy wyksztacony, czy kto niepimienny,
Czeka ich razem koniec nieodmienny.
Obaj jak pragn szczliwym by wiecznie
Zrobiwszy wszystko, dojd ostatecznie
W sztuce alchemii do tego samego,
300
Czyli po prostu mwic do niczego.

Jeszcze o rzeczach zapomniaem kilku:
O wodach rcych, o mnstwie opikw
Rnych metali, o cia glejowaniu
I hartowaniu, tako oczyszczaniu,
Olejach, kruszcach rnej topliwoci.
Zmieci to wszystko, takiej by gruboci21
20
21
w. 286: filozofem przyrodnikiem.

w. 306: Zmieci to wszystko rozszerzanie opisu przez rozmnoenie liczby pozycji jakiego
szczegowego poetyckiego inwentarza byo ulubion manier stylistyczn pnego redniowiecza;
hodowali jej midzy innymi Skelton, Villon i Rabelais. Szekspir stosuje j w archaizowanych partiach
dramatw, np. przy wyszczeglnianiu zawartoci kota czarownic w Makbecie (Akt IV).
363
Geffrey Chaucer
Powstaa ksiga, jakiej w wiecie nie ma.

Rejestr wic przerw nareszcie, gdy mniemam,
e co si rzeko, jest wystarczajce,
310
By czarcie licho obudzi drzemice.22

Do, e si onej uczepiwszy fikcji,
Filozoficzny kamie, w eliksir,23
Chcielimy znale. Tak rzecz zdobywszy
Kady z nas uczuby si najszczliwszy,
Zabezpieczony odtd pod dostatkiem.
Lecz Ty mi, Ojcze Niebieski, bd wiadkiem,
Mimo biegoci w tej sztuce, uporu,
Wysikw naszych, on jakby z przekor
Nam si wymyka, a pochania kosztw
320
Tyle, e braa nas wcieko po prostu.

Lecz cho nam czoo troska zaspia,
Jednak nadzieja w naszych sercach tlia,
I on t trosk zdejmie z nas po latach.
Taka nadzieja przykre figle pata.
Ostrzegam: wieczne to poszukiwanie,
Bo w czasie przyszym tkwi rozczarowanie.
Nieszcznik cay dorobek swj straci:
Na tej ufnoci nikt si nie wzbogaci,
Lecz sodko gorzkie karmi go zudzenia.
330
Wszak nie zostanie mu nawet z odzienia

Kapoty na dzie, a za w nocnej porze
I przecieradem okry si nie moe;
Sprzeda je, pienidz na prby postrada,
Po nie ustanie, pki co posiada.
A gdzie si ruszy, bdzie rozpoznany
22
23
w. 310: By czarcie licho obudzi drzemice rejestr narzdzi pracy alchemika brzmi niesamowicie, jak
formuka zaklcia magicznego.
w. 312: Filozoficzny kamie substancja, przy ktrej pomocy mona inne ciaa zamieni w zoto.
Mniemano, e jest cika, pachnie mile i kolor ma rowy, istnie za moe take w postaci proszku.
Przypuszczano te, e do wytworzeni kamienia filozoficznego trzeba, aby skadniki mieszaniny w pierwszym
stadium preparacji stay si te, co okrelano sowem cytrynacja (Coghill).
eliksir w jzyku alchemii sowo to oznaczao kamie filozoficzny.
364
Geffrey Chaucer
Po przenikliwym odorze siarczanym.

Mistrz taki kozim wiatrem zalatuje,
Wic, kto by nie by, gdy jeno poczuje
Ostry barani swd, wnet nos zatyka,
340
Z dala na mil wszc alchemika.

Po tym zapachu i obskurnej szacie
Snadnie od razu takiego poznacie.
Lecz jeli kto go zapyta sekretnie,
Czemu odziany tak brudno i szpetnie,
Odszepnie zaraz, e boi si ludzi,
Bo tak zawi jego wiedza budzi,
e gdy wytropi, mier go pewna czeka;
Tak oszukuje naiwnego czeka.
Ale do o tym. Wrmy do powieci!
350
Pan, zanim garnek na ogniu umieci,

Sam osobicie, taki mia ju zwyczaj,
Metale miesza, way i odlicza.
Teraz, gdy poszed, mog gada miao.
Mistrzem w tej sztuce by, tak si zdawao.
Lecz cho rozgosem cieszy si istotnie,
A jednak prb popsu wielokrotnie.
Jak? zapytacie. Czsto tak wypado,
e pk nam kocio i wszystko przepado.
Moc w tych metalach krya si, od ktrej
360
W chwili wybuchu a pkay mury,

Jak nie z kamienia! wapnem nie zwizane!
Cz tych metali przenikna cian,
Cz z nich wrya si w ziemi. Tak niemao
Funtw czstokro z dymem poleciao!
Cz drobnym pyem usiaa podog
Lub na dach prysa wtpi wic nie mog,
Cho si nie zjawi widomie, to skrycie
By przy nas, sdz, chytry czart, niszczyciel.
W piekle, gdzie on jest panem swoich woci,
365
Geffrey Chaucer
370
Do gwatowniejszej nie podjudza zoci.

Gdy pka kocio (jak byo podane),
Kady co sarka i spiera si z panem.
Jeden osdza: w rozpalaniu wina,
Drugi za mniema: w dmuchaniu przyczyna.
Mnie skra cierpa by to mj dzia pracy.
Brednie rzek trzeci gupcy wy, prostacy,
Wadliwe byo ciepa miarkowanie.
A czwarty: Cicho! Moim zasi zdaniem,
Bukowe drzewo trza bra na paliwo,
380
W tym sedno sprawy ley, jako ywo!

Co zawinio, nie umiem wyjani,
Lecz dochodzio do okrutnych wani.
,,Ha c pan mawia nie ma rady na to.
Za drugim razem, pouczony strat,
Bd ostrony. Pknity by garnek.
Nie dziw, e wszystko tak poszo na marne.
Teraz podog zamiemy prdziutko.
Gowa do gry, dajmy pokj smutkom!
Wszystkie odpadki na kup zmieciono,
390
A na pododze ptno rozoono.

Wrzuciwszy w sito, miecie przesiewano
I okruszyny cenne wybierano.
Dalibg rzek jeden z tych naszych metali
Jeszcze co nieco tutaj si ocali.
Cho nie udao nam si w tym wypadku,
Za drugim razem, sdz, pjdzie gadko.
Trzeba losowi zawierzy swe mienie.
Z niejednakowym zawsze powodzeniem
Kupiec handluje, raz lepiej, raz gorzej.
400
Czasem towary swe utopi w morzu,

Czasem do portu dowiezie bez szkody.
Wnet doprowadz przerwa pan wywody
Swoje rzemioso do takiego stanu
366
Geffrey Chaucer
Doskonaoci, e zawstydz panw.

Na czym polega bd, wiem dobrze teraz.
ar by nadmierny kto si z panem spiera.
Nie wiem, czy byo zimno, czy gorco,
Do, e si zawsze nie powiodo w kocu.
Nie chciay speni si nasze zamiary
410
A za szalestwo wzrastao bez miary.

Widzc nas razem, mona sdzi po nas,
e kady mdrszy jest od Salomona;
Ale nie wszystko zoto, co si wieci.
Przysowie ono znaj nawet dzieci.
Nie kade jabko, co wzbudza apetyt
Wygldem, smaku posiada zalety.
I z ludmi bywa podobnie, zaiste.
Kto si najmdrszym zdaje Jezu Chryste!
Kiedy go przejrze, okae gupot.
420
Zodziej si stroi w uczciwoci cnot.

Niech to wam zawsze w pamici zostanie
I na tym kocz ju opowiadanie.24
24
w. 422: I na tym kocz ju opowiadanie. Wynikaoby std, ze Suga swoje powiedzia i e opowie jego
nie wymaga dalszego cigu. Nadspodziewanie jednak Suga kontynuuje. Opowiadanie drugie w przekazach
rkopimiennych z wieku XV okrelone jako pars secunda (cz druga), stanowi cao samoistn o fabule
cakiem odrbnej. Wznowi te oskarenie oszukaczych praktyk quasi alchemicznych z takim naciskiem
jakby nie zostay one jeszcze zakwestionowane i jakby naleao podj radykalnie od pocztku.
367
Geffrey Chaucer
OPOWIE SUGI KANONIKA (cz druga)
Znam kanonika: cho suga kocioa,25

Znieprawi ludno miast takich by zdoa,
Jak Aleksandria, miast z wielkoci synnych,
Rzymu, Niniwy, Troi i trzech innych.
Podstpw jego i sztuczek zwodniczych
Nikt w wiecie, sdz, nie spisze, nie zliczy,
Chociaby nawet tysic rokw przey.
430
Kanonik wszystkich przecign faszerzy.

Zdania formuje przewrotne, wykrtnie
I w nich dobiera sowa tak podstpnie,
e z kim przestaje, durnia robi z niego,
Chyba e w kocu trafi na takiego,
Co jak on rwnie czartem jest wcielonym.
Niejeden zosta ju otumaniony,
A ilu zwiedzie, zanim mier go skosi?
A jednak oszust zacne imi nosi;
Ze stron dalekich wdruj do ludzie,
440
Zgoa nie wiedzc o jego obudzie.

Jeli mnie tylko posucha zechcecie,
O jego sprawkach zaraz si dowiecie.
25
w. 423: Znam kanonika dalszy cig tej czci informuje parokrotnie, e i tu narratorem jest znany nam z
poprzedniej powiastki laborant. Szereg innych danych tekstu wiadczy natomiast, e Chaucer zwraca si do
czytelnika we wasnym imieniu, jakby to miaa by trzecia z kolei przez niego przygotowana opowie
(przedtem mwi o Topazie i Melibeuszu). Z tego punktu widzenia urywki woone w usta pierwszego
narratora wygldaj jak wtrcone dopiski. Najwyraniej rzecz nie otrzymaa redakcji ostatecznej. Trudnoci
te, intrygujce badaczw, nie zostay rozwizane w sposb zadowalajcy Postawiono, m. in. hipotez
(Manly), i rzecz przeznaczona bya dla audytorium specjalnego i e Chaucer czyta t powiastk mianowicie
przed gronem kanonikw z Kings Chapel w Windsorze. Domys ten nie zosta oglnie przyjty. Kanonik z
czci drugiej i kanonik, niesawny bohater pierwszej s to, jak si okazuje, osoby cakiem rne.
368
Geffrey Chaucer
Nie mylcie, zacni kanonicy, o tem,26

e chc czcigodny dom wasz miesza z botem.
Dajc za przykad zego kanonika.
Bo w kadym zborze znajdziecie otrzyka.
Wic niech Bg broni, by gromada caa
Z powodu szalestw jednego cierpiaa.
Nie mam zamiaru ujmowa wam czci,
450
Lecz mi o mora chodzi w mej powieci.

Nie dla was jeno powie przeznaczona,
Lecz i dla innych. Rzecz, wszystkim wiadoma,27
e wrd dwunastu apostow Chrysta
Jedna znalaza si dusza nieczysta,
w zdrajca Judasz. Czy dlatego innych,
Tych jedenastu, oczerni niewinnych?
To samo mona rzec o waszym gronie.
Jeli Judasza macie w swoim onie,
Usucie otra zawczasu, bo potem
460
Wstyd wam przyniesie jeno i zgryzot.

Ot w Londynie mieszka przez czas dugi
Ksidz, kapelana penicy posugi.
Miy by; takie uprzejmoci czyni,
Jako domownik swojej gospodyni,
e ta by jemu nawet bez zapaty
Wikt daa oraz najstrojniejsze szaty.
A mia on dosy w kalecie pienidzy.
Lecz to niewane. Opowiem czym prdzej,
Jak kapelan w kocu ponis szkod
470
I jak Kanonik by tego powodem.

Oszust kanonik, wszedszy dnia pewnego
Do izby ksidza, zwrci si do niego
26
27
w. 443: Nie mylcie, zacni kanonicy, o tem w ramach powiastki jest to tylko zwrot retoryczny. Nie oznacza
wic, e mwicy zwraca si rzeczywicie do takiego audytorium.
w. 451452: Nie dla was jeno powie przeznaczona, Lecz i innych Twierdzi tak moe, rzecz jasna, tylko
autor-pisarz wiadomy posannictwa swego pira.
369
Geffrey Chaucer
O poyczenie panu zotych monet,

Ktre niebawem zostan zwrcone.
Poycz mi mark na trzy dni jedynie 28
Grzecznie poprosi. Oddam ci w terminie.
Jeli oszukam ci jak niecny obwie,
Dnia nastpnego od razu mnie powie.
I poegnawszy si wybieg ze zotem,
480
A dnia trzeciego zjawi si z powrotem

I odda ksidzu pienidz poyczony,
Czym w naprawd mile by zdziwiony.
,,Chtnie ci zawsze rzek mog poyczy
Dwa lub trzy noble, ile sobie yczysz,
Lub te cokolwiek, co moj wasnoci,
Skoro dug kady z tak rzetelnoci
Zwracasz w terminie bez dnia opnienia.
Tobie odmwi? Nie do pomylenia.
Co? Miabym kroczy nieuczciw drog?
490
Mnie takie grzeszki zdarzy si nie mog.

Dbam o uczciwo w kadym moim czynie.
Do ostatniego tchu ja wytrwam przy niej.
Och! Bro mnie, Boe, jej si sprzeniewierzy.
Jak w Trjc moesz w to, co mwi, wierzy.
Jak dotd jeszcze chwaa Najwyszemu!
Krzywdy jam adnej nie zrobi bliniemu,
Co mi poycza zota oraz srebra.
W myli nie knuem, by mu co podebra.
A e ty zacnie postpie ze mn,
500
Wyjawi tobie pewn rzecz tajemn.

Ty mnie okaza tyle szlachetnoci,
e chciabym jako spaci dug wdzicznoci.
Wic ci poka a jeeli sobie
yczysz, to ciebie nawet o sposobie
28
w. 475: marka dwa noble, czyli 14 szylingw.
370
Geffrey Chaucer
Postpowania w alchemii poucz.

Bacz jeno dobrze; nim dom twj opuszcz,
W oczach twych speni dzieo osobliwe.
,,Maryjo wita! Jake to moliwe?
Uczy to, panie. Prosz ci serdecznie!
510
Krzykn kapelan, a kanonik grzecznie:

,,Panie, rozkazem dla mnie twoje sowa.
Tak szalbierz umia suby ofiarowa.
Ale jak z dawna ludzie mdrzy twierdz,
Takie grzecznoci, zbyt natrtne mierdz.
Mog wam dowie szybko i bez trudu
Na kanoniku przeartym obud,
e w gbi serca tym wicej si cieszy
Diabelsk icie przewrotnoci grzeszy
Im wicej chrzecian zwid niepodejrzliwych.
520
Boe! zachowaj od druhw faszywych!

A ksidz nie wiedzia, z kim ma do czynienia,
I nie przeczuwa swego ukrzywdzenia.
Poczciwy ksie! wita naiwnoci!
Staniesz si upem wasnej apczywoci.
Chu ci zalepia, pozbawiwszy laski,
Wic nie domylasz si, jakie potrzaski
w lis zastawi, by ci chwyci snadnie.
Nie umkniesz z matni, skoro raz w ni wpadniesz!
Trzeba do koca wytumaczy zatem,
530
Jak to si stao, e ksidz ponis strat.

Nieszczsny chciwcze! W opowieci wtku
O twym szalestwie oraz nierozsdku
I o zdradzieckim poduchu opowiem,29
W miar si moich, jak najszczegowiej.
To nie o panu moim tutaj mowa.
Zaiste wiadkiem mi Niebios Krlowa.
29
w. 533: poduch poda dusza, otr.
371
Geffrey Chaucer
To by kto inny, panie Gospodarzu,

Ze stokro jeszcze obudniejsz twarz
Mnogo zwid ludzi. Lecz eby podstpy
540
Takie wyrazi, mj rym nazbyt tpy.30

Kiedy wszeteczno wspomn tego czeka,
Gba si moja czerwieni obleka,
Jak ogie ponie, cho dawno zaiste
Znikny z twarzy mej rumiece krwiste.
Dymy i pary wanie tych metali,
Ktrecie tutaj w powieci poznali,
Wyary czerwie. Suchajcie, panowie,
O kanonika otrostwach opowiem.
Panie na ksidza kanonik zawoa
550
Trzeba, by zaraz po rt pchn pachoa.

Niech ze trzy uncje zakupi, a ywo!
Kiedy powrci, zobaczysz co dziwo .
Jakiego nigdy w yciu nie widziae.
Dobrze ksidz odpar zrobi, jak kazae.
I sucemu poleci od razu
Rzecz ona przynie. w wedle rozkazu
Poszed natychmiast i wrci prdziutko.
Kanonikowi streszcz teraz krtko
One trzy uncje da ywego srebra.
560
Ten zasi, skoro w metal odebra,

Jeszcze po wgiel sucego posa,
By mc przystpi rycho do rzemiosa.
Kiedy niebawem wgiel si rozarza,
Kanonik wyj tygielek z zanadrza
I pokazujc w instrument ksidzu:
Przypatrz si rzecze temu ot narzdziu.
30
w 540: mj rym nazbyt tpy To znowu dotyczy moe tylko autora-poety. Nie mona bowiem przyj, e
Suga recytuje z pamici powiastk wierszowan (jak np. ew. Mynarz albo Wodarz, na pewno za
Przekupie Relikwii), przeczy temu czysto osobisty charakter niektrych ustpw. I w tej nowelce zatem
narrator si rozdwaja: mwi jak autor-poeta albo jak Suga Kanonika. Tu jednak raczej odnosimy wraenie
niepewnoci zamiaru, ni efektu dojrzaego, jak przedtem w Opowieci Przekupnia Relikwii.
372
Geffrey Chaucer
We je do rki i srebra ywego

Wrzu jedn uncj. W Imi Najwyszego
Zacznij swj termin w sztuce alchemicznej.
570
Ksie, naleysz do garstki nielicznej

Tych, ktrym pragn wyjawi a tyle
Tajemnej wiedzy. Wszak ujrzysz za chwil
Na swoje wasne oczy dowiadczenie,
Jak ywe srebro nie kami przemieni
Na brant tak prawy i prby tej samej,31
Jaki obydwaj w mieszkach posiadamy.
Zdatnym go zrobi do monety bicia
Albo nazywaj mnie do koca ycia
Ndznym partaczem lub oszustem, prosz.
580
Patrz, w tym puzderku mam kosztowny proszek,32

Skuteczny wielce, bo jego dziaanie
Sprawi to wszystko, co wnet ujrzysz, panie:
A teraz oddal swojego czowieka
I drzwi zamknijmy. Niech on z dala czeka,
Pki bdziemy oddani alchemii,
By nie podpatrzy nikt naszych tajemnic.
Jak mistrz rozkaza, zrobiono, a zatem
Suga natychmiast opuci komnat,
Pan za drzwi zamkn. Do pracy po chwili
590
Filozofowie obaj przystpili.

Ksidz kanonika penic polecenia,
Z caych si dmucha w ogie bez wytchnienia,
Wpierw postawiwszy na ogniu naczynie.
Kanonik zasi, by jeno ksiynie
Oczy zamydli, wrzuci proszku w tygiel.
Mnie trudno orzec, co to by za figiel;
Czy wsypa kredy, czy te szka okruchy,
31
32
w. 575: brant prawy szlachetny metal, zoto albo srebro.

w. 580: kosztowny proszek kamie filozoficzny.
373
Geffrey Chaucer
Czy co innego, co niewarte muchy.

I kaza ksidzu pozgarnia wgielki
600
Na wierzch kocioka. Trudz ci, lecz z wielkiej

Jeno mioci, by prby alchemii
Dokona przy mnie rkami wasnemi.
Dziki ci, panie ksidz mu odpowiada
I ucieszony wgielki ukada,
A gdy tak swoj prac by zajty
Chytry kanonik niech go czart przeklty
Wyj z zanadrza wgielek bukowy
Z otworem w rodku; uncj metalowych
Srebrnych opikw mia w nim zaklejon,
610
A dziur woskiem zacnie opatrzon,

eby opiki nie mogy wylecie.
Na poczekaniu sami rozumiecie
Nie zrobi tego, lecz si zabezpieczy
Z gry w ten sposb; mia te inne rzeczy
W zanadrzu pniej o nich usyszycie.
Przed pierwszym jeszcze do ksidza przybyciem
Oszustwo cae ju uoy z gry.
A gdy raz zacz obdziera ze skry,
Nie umia przesta. A brak mi jzyka,
620
Tak mnie zdumiewa podo kanonika.

Chciabym odpaci mu za te otrostwa,33
Ale jak? Nie wiem. On nie ma domostwa.
Wczykij nigdzie miejsca nie zagrzeje.
A teraz baczcie, co dalej si dzieje.
Mistrz w doni wgiel skry przed kapelanem,
A gdy ksiulo, jak byo podane,
Skwapliwie wgle zgarnia dookoa.
Mj przyjacielu kanonik zawoa
le robisz, cay trud pjdzie na marne.
33
w. 621: W jaki sposb oszust z noweli drugiej skrzywdzi sug pierwszego kanonika, nie wiadomo.
374
Geffrey Chaucer
630
Ja to naprawi i jak trzeba zgarn,

Pozwl wyrczy si. Na Eligiusza
witego, ksie, twj wygld mnie wzrusza.
Cay spocony. ar od ciebie bucha,
Masz tutaj rcznik, wytrzyj si do sucha.
Kiedy kapelan pot z twarzy ociera,
Kanonik wtedy zrcznie to przechera!
Przygotowany wgiel nad otworem
Tygla pooy i dmucha z uporem,
A wgiel jasnym wybuchn pomieniem.
640
,,Daj co do picia! Wkrtce z powodzeniem,

Ufam najmocniej, dotrzemy do celu.
Spokojnie teraz sidmy, przyjacielu.
Gdy si bukowy w wgielek cay
Rozarzy, z jego wntrza wypaday
Srebrne opiki wprost na dno tygielka.
e tak si stao, nie dziwota wielka.
Bryka leaa nad otworem tygla.
Niestety! Ksidz si nie domyli figla.
Sdzi, e kady wgiel jednakowy,
650
Bo chytry podstp nie wpad mu do gowy.

A gdy kanonik uzna, e czekanie
Jest niepotrzebne, rzek: Wsta, kapelanie,
Ruszaj po kred. Wiem, e odlewniczej
Foremki nie masz, wic na ni nie licz.
Jak dobrze pjdzie, rycho bd mia tu
Form takiego, jak potrzeba, ksztatu.
A jeszcze przynie pen wody czar
Albo konewk, a za minut par
Ujrzysz pomylny koniec dowiadczenia.
660
Lecz eby czasem nie mia podejrzenia

I myli ciebie ze nie nurtoway,
W twym towarzystwie spdz czas ten cay,
Pjd wic z tob i razem powrc.
375
Geffrey Chaucer
Drzwi otworzyli powiem jak najkrcej

Oraz zamknli, w drog si udali,
Klucz od komnaty ze sob zabrali,
Wrcili, spieszno im byo do dziea.
Streszcz si powie dzie by mi zaja)
Kanonik form z kredy uksztatowa,
670
A jak to zrobi, bdzie o tym mowa.

Ot wysupa z rkawa wasnego
Cieniutk blaszk srebrn a nieche go!
Blaszka ta uncji posiadaa wag.
Zwrcie na zmyln przebiego uwag!
Formie, jak blaszka duga i szeroka,
Taki ksztat nada, bez mrugnicia oka,
A sprytnie, e nic ksidz nie pomiarkowa.
I znowu blaszk do rkawa schowa.
Z pomienia zdjwszy mas roztopion
680
Do formy wla j twarz mia rozjanion

Form do wody wrzuci od niechcenia,
A kapelana nagli do sprawdzenia
Swojego dziea: Zanurz rk, panie,
Znajdziesz tam srebro, mam to przekonanie.
A c u czarta innego by miao?
Ze srebra srebro ula si musiao.
Zanurzy rk i liczne kapelan
Wycign srebro, wic a powesela,
e si doczeka takiego wyniku.
690
,,Boga samego, panie kanoniku,

I Matki Jego masz bogosawiestwo.
I wszystkich witych a na mnie przeklestwo!
Jeli ja za to, e ty mnie nauki
Udzieli, czynic mnie mistrzem tej sztuki,
Sercem si caym nie odwdzicz tobie.
Na to kanonik: ,,Prb drug zrobi.
Ty za uwaaj, wiczc si w biegoci,
376
Geffrey Chaucer
eby mg w razie mej nieobecnoci

Sam dnia pewnego znowu z powodzeniem
700
W tej dyscyplinie zrobi dowiadczenie.

Teraz za uncj we srebra ywego34
I do roboty, bez sowa jednego!
Czy z ni to samo, co wtedy, gdy zebra
Za pierwszym razem plon w postaci srebra.
Ksidz by w robocie ogromnie gorliwy,
Czynic to wszystko, co czek niegodziwy
Jemu zaleci. Mocno d w pomienie,
eby si jego zicio yczenie.
Kanonik zasi, majc pomys nowy,
710
Zwie ksidza po raz drugi by gotowy.

Kij trzyma w rku w rodku wydrony.
Nadstawcie ucha! otr w kosturze onym
Ukry opikw srebrnych uncj jedn,
Jak w owym wglu bukowym poprzednio,
I szczelnie woskiem zaklei znw dziur,
By nie wydosta si z niej aden wirek.
Kiedy dyscypu zajty by prac,
Mistrz z drgiem podszed i czasu nie tracc
Do garnka wsypa wspomniany tu proszek.35
720
(O! Niech czart w piekle Boga o to prosz!

Drze na nim skr za jego przewiny!
Niecne knu myli, pode spenia czyny.)
I nad tygielkiem oto drkiem onym,
Tak pomysowo udoskonalonym,
Pogmera w wglach, a wosk od upau
Zmik i wypyn; e tak by musiao,
Kt o tym nie wie? Chyba jeno dure.
I zaraz z drka przez otwart dziur
34
35
w. 701: srebra ywego rtci.

w. 719: wspomniany tu proszek rzekomy kamie filozoficzny, wsypany do tygla nie ukradkowo, lecz
jawnie, gwoli mistyfikacji.
377
Geffrey Chaucer
Caa wleciaa do garnka zawarto.

730
Zacni panowie! Czy tu gada warto?

Ksidz chocia sta si szalbierstwa ofiar,
Nie podejrzewa niczego i z wiar
Wszystko przyjwszy, tak si uradowa,
e tego moje nie wyra sowa.
Kanonikowi gotw by z wdzicznoci
Odda i siebie, i swe majtnoci.
Widzisz kanonik wtedy doda chytrze.
Cho jestem biedny, uznae mnie mistrzem.
Ale ty nie wiesz, co potrafi jeszcze.
740
Miedzi masz troch? Chyba tak odrzecze.

,,A nie? Kup prosz, zacny kapelanie,
Lecz szybko, czasu szkoda na czekanie.
Kapelan wyszed i z miedzi powrci.
Kanonik wzi j i na szal rzuci,
I jedn uncj odway dokadnie.
Prosty mj jzyk nie potrafi snadnie,
(Umysu mego suga nieudolny)
Wyrazi faszu, do jakiego zdolny
By czart wcielony. Tak si przyjacielskim
750
Wydawa ludziom, a by tak diabelskim

W mylach i czynach. Mczy mnie wspomnienie
O jego faszu, ale zamierzeniem
Moim jest tylko wyznaj wam szczerze
W ten sposb ostrzec was przed tym szalbierzem.36
w otr tygielek postawi na piecu,
Woywszy uncj miedzi oraz nieco
Wsypawszy proszku, a chcc, by si nisko
Ksidz schyli, kaza mu d w palenisko.
A to by podstp, bowiem z kapelana
760
36
37
Wedle swej woli robi koczkodana.37

w. 754: ostrzec was przed tym szalbierzem typowy praktycyzm postu redniowiecznego.
w. 759760: z kapelana robi koczkodana (ape) bazna, dudka.
378
Geffrey Chaucer
Wla wic do formy on mas rzadk

I wszystko w wod wrzuci na ostatku.
I rk woy, a w rkawie przecie
Ukrywa srebrn blaszk o czym wiecie.
Skrycie j wyj ndznik peen garstwa,
eby ksiulek nie dostrzeg kuglarstwa
I pozostawi j na dnie wanienki.
Pluskajc wod wci, capn do rki
Blaszk miedzian takim tajemniczym
770
Sposobem, e ksidz nie wiedzia o niczym.

Gdy blaszk schowa, naiwnego klech
Chwyci za rami i rzek do z umiechem:
Na mio Bosk! Przesta wreszcie dmucha!
Gdzie pomoc twoja? Nie chcesz mnie ju sucha?
W rk, zobacz, co si na dnie wieci.
Ksidz srebrn blaszk wyj po raz trzeci.
A za kanonik oznajmi po chwili:
Wemy trzy blaszki, ktremy zrobili,
I do zotnika zaraz chodmy z nimi,
780
eby oceni, czy s prawdziwymi.

Ja tego pragn najbardziej zaiste,
eby si srebrem okazay czystem.
Przeto niech szybko bd ocenione.
Wic do zotnika wziwszy blaszki one
Poszli i prbie ognia oraz mota
w brant poddali, lecz adna istota
O srebrze zego nie moga rzec sowa.
Ksidz, ogupiony, jake si radowa!
Ptak nie weseli si tak w jasny dzionek
790
Ni w maju sowik, ni w marcu skowronek,

Nie radoniejsza o szczciu piosenka,
Ni w korowodzie tanecznym panienka,
Ni wdzik niewieci, miosne zapay,
Ni rycerz zbrojny, ktry za czyn miay
379
Geffrey Chaucer
Od pani serca nagrod otrzyma,

Nie tak szczliwy, jak ksidz, kiedy mniema,
I naby w ndznym rzemiole biegoci,
Wic rzek do mistrza: ,,Na wszystkie witoci!
Poniewa wiedz m zawdziczam tobie,
800
Mwe, za przepis ile liczysz sobie?

Na Pann wit w mu replikuje.
Ja ci ostrzegam, to drogo kosztuje,
Bo prcz jednego w Anglii zakonnika
Nie ma takiego jak ja alchemika.
Panie, drobnostka! Na Boga! Mw prdzej!
Ksidz pyta. Ile mam paci pienidzy?
Kanonik zasi: Och, to koszt ogromny.
Lecz krtko mwic, skoro jeste skonny,
Czterdzieci funtw zapa, miy panie:
810
Jako druhowi licz duo taniej.

Czterdzieci funtw wedle kanonika
ycze ksidz przynis i co do grosika
Sum t w noblach wrczy za recept,
Co bya jeno szalbierza konceptem.
Nie chcc mistrz rzecze utraci rzemiosa,
Bacz, by o nim wie si nie rozniosa;
Wic, jako druh mj, zachowaj w skrytoci
To wszystko, co wiesz o mej uczonoci,
Bo jeli rzecz si rozejdzie wrd ludzi,
820
Moja alchemia tak zawi wzbudzi,

e mnie od mierci nic nie uratuje.
Bro Boe! krzykn ksidz. Co wygadujesz?
Wolabym straci wszystkie majtnoci,
Ktre mam oraz mie bd w przyszoci,
Ni w nieszczliw wtrci si przygod.
Za dobr wol zacn we nagrod.
Dziki za wszystko. egnaj. Do widzenia.
To rzekszy poszed i ksidz jego cienia
380
Geffrey Chaucer
Wicej nie ujrza, a gdy ochot

830
Mia prb znowu zrobi, jota w jot

Wedug przepisu, zawiodaby sztuka.
Syszycie? Tak go kanonik oszuka.
Wanie od tej poczynajc prby,
Ludzi niemao pchn na drog zguby.
Panowie, zwacie, jak o troch zota
Bij si ludzie: moni i goota,
e zoto prawie zdoali wytpi.
Alchemii da si niejeden olepi,
W dobrej j wierze uprawia nierzadko,
840
I to przyczyn tego niedostatku.

Uczonych sowa o tej sztuce mgliste.
Czek dzisiejszego umysu zaiste
Ich nie pojmuje, lecz w pamici swojej
Terminy sobie jak sjka przyswoi,
A w nich wyra bolesne pragnienia,
Ktre na prno czekaj ziszczenia.
Kto chce, nauczy si multiplikacji38
I przy tym snadnie dobytek utraci.
Ta gra, widzicie, tak podniecajca,
850
Radoci nci, a w nieszczcie wtrca.

Niejedn sakw oprni pkat:
A ludzie, ktrzy poyczali na to,
Bd dunika przeklestwami darzy.
Och, wstyd i haba! Skoro raz si sparzy,
Czemu nie umkniesz przed arem pomienia.
Jeeli kruszce dotychczas przemieniasz,
Zaprzesta! Lepiej pno nili wcale.
Trzeba zawraca z bdnej drogi stale.
Zota nie znajdziesz, cho zdaje si blisko.
860
38
Tak pewny siebie jak lepe konisko.

w. 847: multiplikacja (termin techniczny) przemiana alchemiczna metali w zoto.
381
Geffrey Chaucer
Niebezpieczestwa wszak ono nie zoczy,

Pdzi na olep, a z drogi nie zboczy,
I si o kamie lecy potyka.
Czy nie podobne jest do alchemika?
Skoro wic czujesz, e twe oczy gasn,
Umys zachowaj bystry i myl jasn.
Zrozum, e choby nie szczdzi zabiegw,
Ta praca nie da ci zysku adnego,
Co ciskasz w garci, tako nie ocalisz.
870
Uciekaj! Ogie niech si sam wypali.

Z t sztuk nie miej wicej do czynienia,
Nie zaznasz bowiem w yciu powodzenia,
A teraz jeszcze krtko wam opowiem,
Co mwi w rzeczy tej filozofowie.39
Suchajcie. Oto Arnold z Villa Nova40
W swoim Rosarium takie prawi sowa,
Ktre tu zgodnie z prawd wam wyo.
Nikt Merkurego przemieni nie moe,41
Nie znajc jego brata waciwoci,
880
Poda to pierwszy raz do wiadomoci

w Hermes, zwany ojcem alchemikw,42
Ktry w badaniach doszed do wyniku,
e smok nie umrze samotnie, a zatem
Trzeba go ubi razem z jego bratem.
Jasne, i smokiem nazwa Merkurego,
Siark uwaa za za brata jego.
Ci dwaj ze Soca i Luny powstali.
Przestrg suchajcie tak powiedzia dalej.
Niech ona wiedz nikt si nie zajmuje,
39
40
41
42
w. 874: filozofowie przyrodnicy.

w. 875: Arnold z Villa Nova y od r. 1235 do 1314. Autor traktatw alchemicznych: De Lapide
Philosophorum, Rosarium Philosophorum. Dalszy wykad nader specjalny trudno sobie znw wyobrazi w
ustach laboranta-prostaka.
w. 878: Merkury rt. Patrz w. 276.
w. 881: w Hermes zwany ojcem alchemikw Hermes Trismegistos domniemany autor ksig magicznych i
alchemicznych.
382
Geffrey Chaucer
890
Jeli dokadnie sensu nie pojmuje,

Jaki si kryje w filozofw sowie.
W przeciwnym razie ciemny z niego czowiek:
Ta umiejtno i wiedza oznajmi
Jest tajemnic nad tajemnicami.43
Ongi dyscypu Platona zapyta:
(On w dziele mistrza Senior, ktre czyta,44
Wynalaz rzeczy nie do zrozumienia)
Powiedz mi, jaka jest nazwa kamienia
Tajemniczego? Tytanem rzek Plato
900
w kamie zowi. Dyscypu za na to:

A czym jest Tytan, rzecz niewyjaniona?
Tym, czym Magnezja odpowied Platona
Krtko zabrzmiaa. Ale co to znaczy?
Ty per ignotius ignotum tumaczysz.45
O zacny panie, dokadnie mi podaj,
Czym jest Magnezja? A Plato rzek: Woda46
Taka, co z czterech ywiow si skada.
Wic ucze pyta: Lecz pierwsza zasada
Jaka tej wody, powiedz mi askawie.
910
Tego mistrz rzecze tobie nie wyjawi.

Obowizuje nas wszystkich przysiga.
Filozof tego nie opisze w ksigach
I tajemnicy nikomu nie zwierzy,
Bo Chrystusowi na niej tak zaley,
I jej kademu nie pragnie odsoni.
Przeto tej wiedzy przed jednymi broni,
A komu zechce, udziela natchnienia.
43
44
45
46
w. 894: Jest tajemnic nad tajemnicami. Traktat pt. Secreta secretorum, przypisywany Arystotelesowi,
cieszy si w redniowieczu znacznym autorytetem.
w. 895896: Aluzja do rozprawy znanej z pniejszego (w. XVI drukowanego wydania, noszcej tytu
Chimica Senioris Zadni Tabula).
w. 904: per ignotius ignotum rzecz nieznan (objani) przez bardziej nieznan.
w. 906: Woda w pismach alchemikw wyraz woda posiada kilka znacze, a wic by to: bd
hipotetyczny pierwiastek pynnoci, bd taki czy inny pyn (np. woda albo atwo topliwy metal), bd stan
cia pynnych, bd wreszcie proces przemiany w stan pynny. Alchemicy oznaczali t sam nazw kilka
pokrewnych poj, co przyczyniao si do zaciemnienia wywodu.
383
Geffrey Chaucer
I c tu wicej jest do powiedzenia.

Mj wniosek taki: Skoro z woli Boej
920
aden filozof wyjawi nie moe,

Jak trzeba szuka, by znale w kamie,
Daj temu pokj, oto moje zdanie.
Bo nic dobrego z tego nie wynika,
Jeeli w Bogu ma si przeciwnika.
Cho nad alchemi cae ycie stracisz,
Na przekr Bogu ty si nie zbogacisz.
I na tym kocz. Boe miociwy,
Wybaw od zego ludzi sprawiedliwych!
384
OPOWIE SZAFARZA
Geffrey Chaucer
PROLOG DO OPOWIECI SZAFARZA
Czy znacie moe na drodze wiodcej

Do Canterbury koo Blean lece
Miasteczko, ktre Harbledown si zowie?
Tam krotochwilnie: Uwaga, panowie!
Woa Gospodarz. Hej! Gniady w kauy!1
Moe kto z panw grzecznie nam usuy?
picego zbudzi kompana za nami!
Zbj by go okrad, zwiza powrozami.
O, rany Boskie! Jak chrapie, widzicie!
10
Zwali si z konia, nim si obejrzycie.

Czy to w Kucharz, londyczyk, ze wrzodem?
Niech si okupi! Rano jedzie przodem
I zacznie wreszcie ju opowiadanie,
Cho wizki siana nie warto da za nie.
Zbud si, Kucharzu! Bj si Boskiej mocy!
Czemu pisz rano? Ce robi w nocy?
Czy ci pchy gryzy? Czyli si upie?
Czy w ou z dziewk tak si natrudzie,
e nie potrafisz trzyma prosto gowy?
20
A blady Kucharz odrzek tymi sowy:

,.Niechaj si Pan Bg nade mn zlituje!
Tak okrutn ciko w sobie czuj,
I spa wolabym, sam nie wiem, dlaczego,
Ni anta wina, choby najlepszego.
Gniady w kauy:Duns in the mire Nazwa starej ludowej zabawy. Do izby przed kominek zostaje
wniesiona dua koda. Ma ona niby by koniem, ktry zapad w boto. Dwie osoby spord obecnych
prbuj kod wynie, jeeli nie potrafi ,inni kolejno spiesz z pomoc ,w skutek czego powstaje wesoe
zamieszanie (Coghill)
386
Geffrey Chaucer
Ano rzek Szafarz gdy tobie dogodzi,

Panie Kucharzu, a nic nie przeszkodzi
Zacnej kompanii, ktra z nami jedzie,
I nasz Gospodarz tako nie krzyw bdzie,
Mog za ciebie teraz opowiada.
30
Doprawdy, gba twoja wielce blada,

Tako i oczy, widz, masz byszczce
I z gby zion odory cuchnce.
Wszystko to wiadczy, e jest ciko chory.
Lecz nie myl, em ja do wspczucia skory.
Patrzcie, panowie, co opj wyprawia!
Jakby nas pokn chcia, tak pysk rozdziawia.
Stul gb, czeku! Zmiuj si nad nami!
To diabe wlaz w ni cay z kopytami.
Zarazisz wszystkich oddechem gorcym.
40
W bocie si nurzaj! Fe, wieprzu mierdzcy!

Baczno! Ranego strzecie si szermierza!
Pan Kucharz, wida, do kwintany zmierza,2
Krzepy ci nie brak, sdz, i chybkoci,
Bo jest ju w stanie mapiej nietrzewoci.3
yk jeden, drugi i czek zamroczony.
Miast odpowiedzi Kucharz rozwcieczony
W stron Szafarza gwatownie trzs gow,
Wizo mu bowiem w gardle kade sowo.
Wtem run z konia i lea do chwili,
50
A go z kauy kompani ruszyli.

Cudny by popis Kucharza na szkapie!
Szkoda, e si warzchwi nie zapie!
Ludzie dwignwszy go z wielkim kopotem
I popychajc wci tam i z powrotem
w. 42: kwintana manekin uzbrojony kijem. Na kuk nacierano z konia, przy niezrcznym trafieniu
manekin uderza jedca po plecach.
w. 44: w stanie mapiej nietrzewoci Rozrniano rozmaite stany nietrzewoci. Wedle tradycji sigajcej
daleko wstecz i notowanej take w rdach rabinicznych, pijak najpierw robi si podobny do owieczki,
potem do lwa, potem do mapy, potem do wini (Robinson).
387
Geffrey Chaucer
Sadowi wreszcie na siodle niezdar,

Chwiejn i blad, aoliw mar.
Gospodarz widzc, co si wydarzyo,
Rzek do Szafarza: Wino mu zamio
Rozum, tak znacznie, i sob nie wada.
60
Sdz, i brednie jeno byby gada.

Czy alem bowiem, czy te moszczem wina,
Do, e si upi, sapie biedaczyna,
Nosem pociga i po prostu charczy.
Takiemu jak on zupenie wystarczy
Uwaa, by si nie zwali do bota;
I znowu na nas spadaby robota
Podnosi ciki kadub pijanego.
Szafarzu, zacznij, nie zwaaj na niego,
Jeno ci mwi, e gupio uczyni,
70
Ie otwarcie go przy ludziach wini,

Bo kiedy indziej moe tak wypadnie,
e ty mu bdziesz za cel suy snadnie,
A choby wtedy wytkn ci bahostki,
Jakie niecise w rachunkach drobnostki,4
Jednak czci twojej zaszkodzi to moe.
O krzykn Szafarz bro mnie, Panie Boe!
Mgbym wpa w potrzask i znale si w biedzie!
Za t koby, na ktrej on jedzie,
Wol zapaci mu nili wojowa.
80
Ju go nie bd wicej molestowa.

A com nagada (jak chc pomylnoci),
Plotem dla artu, a nie w adnej zoci.
Widzicie flasz? Mam w niej wybornego
Wina miareczk, z grona dojrzaego.
Wnet wam poka zacn krotochwil,
Kucharz yk dobry pocignie za chwil.
w. 74: Jakie niecise w rachunkach drobnostki dopenia to charakterystyki Szafarza (podanej w Prologu)
rysem nadspodziewanie drastycznym.
388
Geffrey Chaucer
Niechaj tu skonam, jeli mi odmwi!

I rzeczywicie stao si, jak mwi.
Kucharz pocign z onej flaszy szczodrze.
90
Zali spragniony? Wszak w czubie mia dobrze.

A gdy wytrbi do cna wszystek trunek,
W rado si zmieni poprzedni frasunek,
Wic odda flasz do Szafarza rki
I, jako umia, nie szczdzi podziki.
Na to Gospodarz miejc si serdecznie,
Powiedzia: Widz, e trzeba koniecznie
Wozi ze sob smakowity trunek,
Ktry przetwarza zawi i frasunek
W zgod i mio, i krzywdy agodzi.5
100
Chwaa Bakchowi, ktry ycie sodzi,

Grone rozterki w krotochwil zmienia.
Bstwo, skadamy tobie dzikczynienia!
Ale czas skoczy to prne gadanie.
Szafarzu, zechciej ju opowiadanie
Swoje rozpocz. A Szafarz odpowie:
Dobrze wic, panie. Suchajcie, panowie!
w. 99: Mimo przelotnych swad i scysji, podczas caej pielgrzymki nie zamci si pogodny nastrj.
389
Geffrey Chaucer
OPOWIE SZAFARZA 6
Kiedy na ziemi mia Febus mieszkanie,7

Jak o tym stare gosi nam podanie,
By najchutliwszym na wiecie modzikiem
110
I spord ludzi najlepszym ucznikiem.

Zabi Pytona, wa olbrzymiego,8
Gdy w na socu grza si dnia pewnego,
I innych jeszcze dokona niemao
Walecznych czynw, celn godzc strza.
Wprawnie na rnych instrumentach grywa,
A piewa umia, e ludzi zadziwia,
Tak mile tony czyste rozbrzmieway.
Krl Teb Amfion, piewak tak wspaniay,
I jego pieni gazy si wzruszyy
120
I miasto murem same otoczyy,

Nie mg w tej sztuce z Febem i w zawody.
Ani nie byo rwnej mu urody
Ma na wiecie. Czy bowiem potrzeba
Foremne ksztaty opisywa Feba?
Wszak by pikniejszym od wszystkich miertelnych,
Peen dwornoci, najcnotliwszy z dzielnych.
On Febus, ktry wrd wybranej modzi
W szczodrobliwoci i mstwie przewodzi,
Ot tak dla artu, czy na znak Wiktorii
130
6
7
8
Nad zym Pytonem wiemy to z historii

Opowie jest przetworzeniem historii Apolla i Coronis z Metamorfoz Owidiusza (II, 531632).
w. 107: Febus Apollo.
w. 111: Zabi Pytona, wa olbrzymiego szczeg anegdotyczny z Metamorloz (I, 438 n.).
390
Geffrey Chaucer
Nigdy si wicej nie rozstawa z ukiem.

W domu za mieszka z oswojonym krukiem.
Od dawna w klatce ulubieca tuczy
I niby sjk tak gada nauczy.
A kruk, jak abd nieystej biaoci,
Do takiej doszed w swej mowie biegoci,
I gadk umia powtrzy zawi.
Na caym wiecie sowika nie byo,
Ktry by w czci chocia stutysicznej
140
Potrafi piewa jak biay kruk dwicznie.

I w domu swoim Febus on chowa,9
Ktr nad ycie bardziej umiowa.
I o to stara si z caej swej mocy,
By jej pragnienia spenia w dzie i w nocy.
Ale, tak pisz, i z wielkiej zazdroci
Strzeg bezustannie maonki wiernoci,
Bojc si zosta przez ni oszukany.
Wszak jest zazdrosnym kady zakochany.
Czy to potrzebne? Przecie oczywiste,
150
e dobrej ony, ktrej myli czyste

I czyny prawe, nie trzeba pilnowa,
A trud zbyteczny ladacznic chowa
I czuwa nad ni, by ustrzec jej cnot.
Przeto uwaam jeno za gupot
I strat czasu pilnowanie ony,
Jak przestrzeg stary niejeden uczony.10
Lecz teraz powiem, co si dalej stao.
Szlachetny Febus troska si niemao,
Chcc przypodoba si onie staraniem,
160
Cnotami ma, miym zachowaniem,

By innych mczyzn ask nie darzya.
9
10
w. 141: I w domu swoim Febus on chowa bya ni wedle Owidiusza Coronis z Larissy.
w. 156: Jak przestrzeg stary niejeden uczony znowu czerpie Chaucer z Listu przeciw Jowinianowi i
przytoczonych tame przez w. Hieronima cytatw z innych pisarzy.
391
Geffrey Chaucer
Ale nie zniszczy cakiem ludzka sia

Takiej skonnoci, w ktr przyrodzenie
Wyposayo jakowe stworzenie.
Na przykad sprbuj w klatce trzyma ptaka,
Speniaj zachcianki wszystkie nieboraka,
Karm smacznym jadem, dawaj napj sodki,
Najwymylniejsze przyno mu akotki,
Trzymaj go czysto tak, jak jeno mona.
170
A chocia klatka jego ochdona,

Kapica zotem, to ptak woli wicej,
Wicej, och! razy dwadziecia tysicy,
y w lesie, znosi chd i niepogod,
Spoywa glisty, pi rdlan wod.
Ptak kady bowiem, wierny swej skonnoci,
Chce umkn z klatki i y na wolnoci.
Karm w domu kota, daj mu miso, mleczko,
oe jedwabn zaciel poduszeczk
I mysz mu poka biegnc przy cianie,
180
A wnet zostawi najsmaczniejsze danie,

Mleko i miso, i wszystkie frykasy,
Aby mysz pore, taki na ni asy.
Widzicie, jak dza ma przewag,
Jak chu wrodzona przepdza rozwag.
W wilczycy tako dzikie przyrodzenie,
Bo gdy ni wadnie gwatowne pragnienie,
Najpodlejszego wilka upatruje;
O dobr saw mao si frasuje.11
Nie o niewiastach, lecz o mach myl
190
Niewiernych, kiedy te przykady kryl,

Bo i mczyni chutliwi bywaj,
I w niskich rzeczach rozkoszy szukaj,
Niebaczni on swych, cho s urodziwe,
11
w. 165188: Przetworzenie uwag o ptaku, kocie i wilczycy z tekstu Romansu o ry.
392
Geffrey Chaucer
Niewiaroomne i wdziczne, i tkliwe.

Ciao wci aknie wszetecznej nowoci,
Przeto nie zazna dugo przyjemnoci
W tym, co do cnoty skania i prowadzi.
Febus, cho ony i w mylach nie zdradzi
I tyle zalet mia, zosta zdradzony,
200
Czek inny bowiem zdoby aski ony.

Czek, ktry saw niewietn posiada,
Ktrego z Febem rwna nie wypada.
Krzywda tym wiksza, e z takiej najczciej
Rodzi si nowe i wiksze nieszczcie.
Kiedy maonka nie byo w jej domu,
ona wezwaa gacha po kryjomu.
Gacha? Doprawdy, gminn gadam mow,
Lecz mi przebaczcie to prostackie sowo.
Czytaem w dzieach mdrego Platona:
210
Mowa by winna z czynem zestrojona.

Prawdziwym przeto jest opowiadanie,
Gdy sowo trafnie odtwarza dziaanie.
Jam jest czek prosty, dla mnie oczywiste,
I si nie rni od siebie zaiste
Mona niewiasta, ciao swe habica,
I biedna dziewka, to samo czynica;
Jeno i zowi je innym imieniem,
Mon niewiast, zacn urodzeniem,
Zw pani serca jego lub kochank,
220
A tamt zowi cudz utrzymank

Lub naonic, lecz adna u ludzi,
Dalibg, bracie, szacunku nie wzbudzi.12
Podobnie midzy wadc-samozwacem
A podym zbjem albo wywoacem,
12
w. 214222: Urodzenie i stanowisko spoeczne nie wystarczaj do zapewnienia kobiecie niecnotliwej

szacunku u ludzi. Myl zgodna z oglnym pogldem wypowiedzianym w Opowieci Damy z Bath, e
prawdziwe szlachectwo nie jest spraw urodzenia.
393
Geffrey Chaucer
Sdz, i aden nie istnieje przedzia.

Do Aleksandra kto kiedy powiedzia:13
Poniewa tyran wiksz si wada,
Do mordowania liczny huf posiada,
Pali i grabi wszystko, co na drodze,
230
Przeto jest wielkim okrzyczany wodzem,

A zbja mniejsza druyna i wadza
I mniej nieszczcia na ludzi sprowadza,
I mniej przez niego kraj bywa nkany,
Przeto jest zbjem lub wyrzutkiem zwany.
Lecz e w autorach nie mam oczytania,
Nie zacytuj z ksig uczonych zdania,
Ale powracam do mojej powieci.
Zostawszy z gachem niewiasta bez czci
Rycho zacza swawolne igrzysko.
240
Przygldajce si biae ptaszysko

Nie odezwao si do nich ni sowem,
Lecz gdy pan wrci, wszczo z nim rozmow.
Ponuro ,,kra, kra biay kruk zakraka.
,,Co ci jest, kruku? Febus spyta ptaka.
Czemu wesoo mi nie wypiewujesz?
Czemu piosenk serca nie radujesz?
Co skrzek twj znaczy? Czemu smucisz Feba?
Zaprawd, panie, piewam tak, jak trzeba.
Kruk mu odpowie. Mimo twej zacnoci
250
Mimo urody, mimo szlachetnoci,

Mimo e piknie grasz i piewasz licznie,
I nad maonk czuwasz ustawicznie,
Niewiasta twoja zdradzia ci szpetnie.
Rywalem czowiek o sawie niewietnej.
Lichy to komar, takie moje zdanie,
Niegodny z tob rwna si, mj panie.
13
w. 226: Do Aleksandra kto kiedy powiedzia anegdota zanotowana przez szereg autorw staroytnych. P.
m. in. Cicero, De Republica, III, 12.
394
Geffrey Chaucer
Lecz twoj on obapia on w ou.

C chcecie wicej? Wnet kruk mu wyoy
W cisej powieci z wielk dokadnoci,
260
Z jak haniebn ona chutliwoci

Mowi despekt czynia ukradkiem,
A ptak wszystkiego naocznym by wiadkiem.
Zamay cakiem Feba one wieci,
Myla, e serce pknie mu z boleci.
Napi ciciw i naoy strza,
I on zabi ogarnity szaem.
Czy mg go porwa gniew bardziej zawzity?
A potem strzaska wszystkie instrumenty,
Harf, gitar, lutni i gliki,
270
Strzay poama i uk w szale dzikim

I znowu napad na biaego kruka:
Skorpionie, pana zdradziecko oszuka,
Ukuciem da pchne do ruiny.
Obym nie doy nigdy tej godziny.
Kwiecie rozkoszny! ono ukochana,
Stateczna bya, wiernie mi oddana
A teraz blado lica twe okrya!
O, mgbym przysic, e niewinn bya!
Nieszczcia sprawco, doni popdliwa!
280
Myli szalona! Zoci zapalczywa!

Ty w zalepieniu niewinn skaraa,
Ty maoduszme kamcy zaufaa.
Gdzie by rozsdek? Roztropnoci krztyna?
Zawsze rozwanie, czowieku, poczynaj!
Tylko dowodom cisym dawaj wiar,
Trzy razy pomyl, nim wymierzysz kar.
Dowody winy zbadaj wpierw dokadnie,
Nim jakikolwiek wyrok twj zapadnie.
Do zych podejrze nie bd zbyt skwapliwy.
290
Tysice ludzi poryw zapalczywy

395
Geffrey Chaucer
Zgubi i w przepa ich wtrci. O, biada!

Z udrki chyba sam mier sobie zadam!
I rzek do kruka: Ty zbjco kamliwy,
Ukarz ciebie za jzyk faszywy.
piewae pikniej od wszystkich sowikw!
Wicej ju piewa nie bdziesz, zbjniku.
Nie rzekniesz sowa ju przez ycie cae
I stracisz wszystkie swoje pira biae.
Tak ludzie karz zdrajcw wiaroomstwo.
300
Na wieki czarne bdzie twe potomstwo,

Gos ich nie zabrzmi sodko w ptasim chrze,
Lecz bd kraka na deszcz i na burz,
Rozpowiadajc, jako moja ona
Stracia ycie, przez ciebie zhabiona.
Wcieky przyskoczy do kruka biaego;
Wyrwawszy pira, zmieni go w czarnego,
A na ostatek mowy go pozbawi,
Zdolnoci piewu i za drzwi wyprawi
Do wszystkich diabw, co mu wielce chwal,
310
I odtd kruki czarne s ju stale.

Z przykadu tego bierzcie pouczenie,
e trzeba dawa na mow baczenie.
Jeli zdradzicie mowi ktremu,
I ona jego ulega innemu,
Do mierci bdzie mia was w nienawici.
Kto strzee ust swych, nie sieje zawici 14
Uczy Salomon i mwi klerkowie.
Jam nieuczony, to wiecie, panowie,
Lecz taka bya matki mej nauka:15
320
14
15
Synu, na Boga, miej w pamici kruka!

w. 316: Kto strzee ust swoich i jzyka swego, strzee od uciskw duszy swojej. Ks. Przypowieci; XXI.
23.
w. 319: taka bya matki mej nauka mdro dalszego wywodu zaczerpnita gwnie z przysowi, niekiedy z
tekstw biblijnych. Liczne analogie w Romansie o ry.
396
Geffrey Chaucer
Gdzie baczna mowa przyja niezachwiana.

Zoliwy jzyk gorszy od szatana.
Od diaba czek si ustrzee modami,
A Bg askawy czekowi wargami
Oraz zbami jzyk obwarowa,
By nad jzykiem atwiej zapanowa.
Wszak czsto ludzi zgubio paplanie
Niepowcigliwe, takie mdrcw zdanie,
A maomwno, jak ycie dowodzi,
330
Na og ludziom nigdy nie zaszkodzi.

Trzeba si bacznie sowem posugiwa,
Jeli, to godnie i w modach uywa.
Wszak znasz przysowie: Cnot nad cnotami
Jest trzyma jzyk mocno za zbami.
Tak zwykle starsi dzieci pouczaj.
Synu, przez durne gadulstwo powstaj
Wielkie nieszczcia, tak i mnie uczono.
Jzykiem mnstwo grzechw popeniono.
Wiesz, czym, mj synu, mowa zapalczywa:
340
Jako miecz ostry przecina, rozrywa

Rami na dwoje, tak ona wyranie
Rozcina wizy najtrwalszych przyjani.
Paplajcego Bg nie cierpi czeka;
Twierdz: Salomon mdry i Seneka,
To samo gosz Psalmy Dawidowe.
Wic zastanawiaj si nad kadym sowem.
O niebezpiecznych gdy kto bredzi sprawach,
Guchego cakiem, synu mj, udawaj.
Rzek pewien Flamand: Spokojem si ciesz,16
350
Ktrzy nadmiernym gadulstwem nie grzesz.

Jeli nie wyrzek nigdy sowa zego,
Nie bj si side czeka podstpnego.
16
w. 349: Rzek pewien Flamand rdo bliej nieokrelone.
397
Geffrey Chaucer
Gdy z ust wyleci mowa nieostrona,

Nigdy z powrotem cofn jej nie mona.
Co wyrzek, rzeke, poszo midzy ludzi,
Czy ze, czy dobre, prno skruch budzi,
Bo ju zaprzeda si i wolno straci,
I zem ci bdzie kady za zo paci.
Nie bd autorem kamliwych powieci,
360
Lecz nie rozgaszaj i prawdziwych wieci.

Gdziekolwiek bdziesz wrd gminu czy monych,
Pomnij na kruka. Synu, bd ostrony!17
17
w. 362: Synu, bd ostrony Caa ta najobszerniejsza porcja mdroci yciowej znalaza si ju, cile rzecz
biorc, na zewntrz opowieci. Schemat kompozycji niewtpliwie normalnie wymaga zwizania fabuy z
jakim erudycyjnym albo sentencjonalnym wywodem. Tu jednak wyjtkowo to sentencjonalne jdro
przesuno si na same peryferie utworu jako jego zakoczenie. Wywouje to wraenie budowy mniej ni
zwykle spoistej.
398
PROLOG DO OPOWIECI PROBOSZCZA 1
Z chwil gdy Szafarz opowie zakoczy,

Ju i z poudnia krg soca si stoczy.
Nisko zwiesiwszy si nad horyzontem,
Jania na stopniu dwudziestym dziewitym.
Godzina czwarta bya bez wtpienia,
Bo wynosia dugo mego cienia,
Stp dziewi, mierzc stop tej wielkoci,
Co szst czci jest mej wysokoci.
I gdy si ksiyc znalaz w egzaltacji,2
10
To znaczy, e przebywa w konstelacji

Wagi, gdzie zawsze wznosi si do gry,
Mymy wjedali wanie w miasta mury.
Na to Gospodarz, e przyzwyczajony
Do przewodnictwa, tak do rozbawionej
Kompanii rzecze: Nie wicej, panowie,
Jeno ostatnia czeka nas opowie.
Rzd si mj koczy, com rzek, wykonano.
Gada co kady wedle swego stanu.
Nakazy prawie spenione w caoci.
Znaczenie strukturalne tego prologu jest wyjtkowo due, z tekstu wynika bowiem niedwuznacznie intencja
kompozycyjna zamknicia dziea nastpujcym z kolei kazaniem Proboszcza, jako ostatnim ogniwem cyklu.
Nie dokoczywszy pracy nad czci rodkow, z gry dobudowa jednak Chaucer przemylane
kompozycyjnie zakoczenie.
W ten sposb, nawet przy pominiciu obszernego ostatniego czonu (kazania), z samego prologu zamys
kompozycyjny twrcy okazuje si dostatecznie jasno i dlatego przytoczeniem prologu zamykamy te wybr
niniejszy. Z urywku tego wynika rwnie, e Chaucer od pierwotnego planu odstpi i budow cyklu
uproci: wystarczy, eby kady uczestnik konkursu opowiedzia jedn opowie wedle swego stanu, gdy
tymczasem zgodnie z poprzednio przyjtym programem miaby opowiedzie cztery. Warunki zabawy
zostan bowiem spenione, jeli Proboszcz, ktry dotychczas nie zabiera gosu, opowie jedn tylko
opowie. Dziki takiemu rozstrzygniciu twrcy fragmentaryczny cykl kanterberyjski otrzyma konstrukcj
w oglnym ksztacie skoczon.
w. 9: w egzaltacji termin techniczny na okrelenie pooenia ksiyca.
Geffrey Chaucer
20
A kto ostatni dopeni radoci

Ucieszn gadk, szcz mu, Panie Boe!
Wielebny Ksie, czy proboszczem moe,
Czy te wikarym? Zreszt wszystko jedno.
Bd, czym chcesz. Nie psuj zabawy w tym sedno,
Nikt nam, prcz ciebie, nie duny powieci.
Otwrz twj mieszek i poka, co mieci.
Czy dworny romans? Wszak wygldasz na to,
e si wielkiego podejmiesz tematu.3
Rany koguta! Ano, gadaj ba t.
30
Proboszcz za z miejsca odrzecze: ,,A wanie

Bajki nie powiem. Tako si obrusza
I Pawe w Licie do Tymoteusza:4
Gani tych, co si od prawdy odwrc,
A marne bajdy jeno gb mc.
Po c wysiewa plewy po prnicy,
Jeeli wol zasia gar pszenicy?
Dla tych, co chtni wysucha mej mowy,
Rozwijam temat sensowny i zdrowy.
Wic, jeli chcecie da mi posuchanie,
40
Ja, przez cze Chrysta, z najlepszym staraniem,

Was z mi chci zabawi godziwie.
Lecz jam z Poudnia, ja was nie zadziwi
Zgosek ukadem w tram-ta-ra tyrad,5
Z rymem nie lepiej daj sobie rad,
Dlatego wanie bez ozdoby zgoa
Proz rzecz powiem a bdzie wesoa.
Finaem zwi ca krotochwil.
4
5
w. 28: e si wielkiego podejmiesz tematu: a greet mateere nastpne zaraz sowa wskazuj, e wielkim
tematem w rozumieniu Gospodarza ma by a fable, a wic romans rycerski z baniowym wtkiem (precyzuje
to dalsze sowo getest). U koca pielgrzymki Gospodarz pozostaje takim samym entuzjast rozrywki, jakim
by od pocztku. Temat wielki jednak w ustach Proboszcza rozwinie si jako tradycyjnego typu kazanie o
siedmiu grzechach gwnych.
w. 32: Por. w. Pawe I Tym. l, 4; 4, 7; II Tym. 4, 4.
w. 43: Zgosek ukadem w tram-ta-ra tyrad : I kan nat geeste rum, ram, rut," by lettre na pnocy Anglii
i w XIV wieku nie straci popularnoci wiersz aliteracyjny, nierymowany, oparty na kilkakrotnym
powtrzeniu pewnych spgosek wewntrz kadej linijki.
400
Geffrey Chaucer
Niechaj mi Jezus rozumu da tyle,

Bym w drodze waszej, w pielgrzymce do chway,
50
Umia wam wskaza w cel doskonay,

Co si niebiesk zwie Jerozolim.
Wic pozwolenie gdy od was otrzymam,
Zaczn opowie. Wyjawcie sw wol,
Prosz was o to. Lepiej rzec nie zdol.
A jednakowo moje rozmylanie
Uczeszych klerkw poddaj naganie.
Gbokim tekstw nie jestem badaczem,
Mdro, sens gwny wychwyc z nich raczej,
Przeto wyranie owiadczam w tej chwili.
60
e od nagany nie chc si uchyli".

Przystali wszyscy na to, co rzek Pleban;
Jasnym si zdao, e tak zrobi trzeba:
Zakoczy igry cnotliw sentencj6
I posuchania udzieli mu z chci.
Wic zwrcilimy si do Gospodarza:
Popro go, niechaj powie, jak uwaa.
Gospodarz w naszym wystpi imieniu:
Wielebny Ksie, sprostaj zamierzeniu
I rozmylanie swoje nam wykadaj.
70
Jeno nie marud, bo wieczr zapada.

Pracuj owocnie, wtku nie rozwlekaj.
A teraz Boska nad tob opieka!
Co chcesz, to gadaj. Suchamy ochoczo.
A wtedy Proboszcz tak mwi rozpocz.
(KONIEC POSIADANEGO MATERIAU)
w. 63: sentencj formu mdroci.
401
Geffrey Chaucer
SPIS TRECI
WSTP ................................................................................................................................................................... 2
I. KRAJ I RODOWISKO ................................................................................................................................. 3
II. WIAT WEDLE POJ CHAUCERA I JEGO WSPCZESNYCH........................................................11
III. HORYZONT INTELEKTUALNY ..............................................................................................................15
IV. ORGANIZACJA KOCIOA A AD SPOECZNY................................................................................21
V. ZARYS BIOGRAFII CHAUCERA ..............................................................................................................27
VI. TWRCZO WCZESNA .........................................................................................................................31
VII. OPOWIECI KANTERBERYJSKIE: PLAN I STRUKTURA CAOCI ...............................................38
VIII. OPOWIECI KANTERBERYJSKIE: RODZAJE I TEMATY ...............................................................46
IX. ROZGOS I WPYW CHAUCERA ..........................................................................................................55
X. PROBLEMY PRZEKADU POLSKIEGO .................................................................................................60
BIBLIOGRAFIA ...............................................................................................................................................69
PROLOG GWNY .............................................................................................................................................73
OPOWIE MYNARZA ..................................................................................................................................110
PROLOG DO OPOWIECI MYNARZA .....................................................................................................111
OPOWIE MYNARZA ..............................................................................................................................115
OPOWIE WODARZA .................................................................................................................................138
PROLOG DO OPOWIECI WODARZA .....................................................................................................139
OPOWIE WODARZA .............................................................................................................................142
OPOWIE DAMY Z BATH .............................................................................................................................156
PROLOG DO OPOWIECI DAMY Z BATH ...............................................................................................157
OPOWIE DAMY Z BATH ........................................................................................................................188
OPOWIE KWESTARZA ................................................................................................................................203
PROLOG DO OPOWIECI KWESTARZA ...................................................................................................204
OPOWIE KWESTARZA ...........................................................................................................................206
OPOWIE WONEGO ....................................................................................................................................219
PROLOG DO OPOWIECI WONEGO .......................................................................................................220
OPOWIE WONEGO ................................................................................................................................222
OPOWIE GIERMKA......................................................................................................................................242
PROLOG DO OPOWIECI GIERMKA .........................................................................................................243
OPOWIE GIERMKA (cz pierwsza) ......................................................................................................244
OPOWIE GIERMKA (cz druga) ...........................................................................................................256
OPOWIE GIERMKA (cz trzecia) ..........................................................................................................267
402
Geffrey Chaucer
OPOWIE ZIEMIANINA ................................................................................................................................269

PROLOG DO OPOWIECI ZIEMIANINA ..................................................................................................270
OPOWIE ZIEMIANINA ............................................................................................................................271
OPOWIE PRZEKUPNIA RELIKWII ............................................................................................................301
PROLOG DO OPOWIECI PRZEKUPNIA RELIKWII................................................................................302
OPOWIE PRZEKUPNIA RELIKWII .......................................................................................................308
OPOWIE KSIDZA Z ORSZAKU PRZEORYSZY .....................................................................................325
PROLOG DO OPOWIECI KSIDZA Z ORSZAKU PRZEORYSZY .........................................................326
OPOWIE KSIDZA Z ORSZAKU PRZEORYSZY .................................................................................329
EPILOG DO OPOWIECI KSIDZA Z ORSZAKU PRZEORYSZY ..........................................................351
OPOWIE SUGI KANONIKA ......................................................................................................................352
PROLOG DO OPOWIECI SUGI KANONIKA .........................................................................................353
OPOWIE SUGI KANONIKA (cz pierwsza) ......................................................................................359
OPOWIE SUGI KANONIKA (cz druga) ............................................................................................368
OPOWIE SZAFARZA ....................................................................................................................................385
PROLOG DO OPOWIECI SZAFARZA .......................................................................................................386
OPOWIE SZAFARZA ...............................................................................................................................390
PROLOG DO OPOWIECI PROBOSZCZA ....................................................................................................399
403

Chaucer Geoffrey - Opowieści Kanterberyjskie

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Chaucer Geoffrey - Opowieści Kanterberyjskie

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

GEOFFREY CHAUCER

Bibl. Nar. S. II, Nr 138

separatystycznych. Ale targi zachcay do nieliczenia si z granicami, ulice miast wypenione

si zdoln zapewni ad i skutecznie sprawowa zarzd, jakiego sobie yczyli. Aczkolwiek

zakocze wiersza rymem: byo to naladowanie redniowiecznych aciskich hymnw i

wszystkim za ekonomicznej podstawie wczesnego spoeczestwa. Ziemia, rdo wszelkich

zorganizowani w cechach. W orodkach handlowych najbogatszych mistrzowie cechw ujli

metalowymi). Te konflikty interesw doprowadzay nawet do utarczek ulicznych.

1380 za obawiano si silnej inwazji z kontynentu. W niemaej przy tym mierze na

byskawicznie przesza w sytuacj jakociowo odmienn. Bierne protesty zmieniy si w

paszczynianych i rzemielnikw. Rzecz rwnie charakterystyczna, e przywdcy teje

II. WIAT WEDLE POJ CHAUCERA I JEGO

Bo w medycynie zoto jest kordiaem,

III. HORYZONT INTELEKTUALNY

uczniw, rozwinitej za przez apostoa Pawa. By to system, ktry, pokonywajc rnice

Thow yevere of the formes, that hast wrought

arabskie z komentarzami. Niecakowicie przeciwstawna platonizmowi, myl Arystotelesa

greckoprawosawnego. Powstanie papiestwa na Zachodzie byo spraw ju niezmiernie

IV. ORGANIZACJA KOCIOA A AD SPOECZNY

Klasztory zorganizowane zostay przez bractwa zakonne, ktrych czonkowie wyznawali

dobroczynnemu, krzewieniu pobonoci i studiom naukowym. Zasugi, jakie dla kultury

odbicie w utworach literackich Chaucera, mianowicie w niektrych osobach stanu

dogmatycznym, reprezentuje ideowe stanowisko tych, co pragnli urzeczywistni napraw

ciemnoci, mieszkao si przewanie w brudzie i niewygodach, jakie ludziom nowoczesnym

V. ZARYS BIOGRAFII CHAUCERA

Na razie, po powrocie do kraju, Chaucer mianowany zosta w r. 1374 poborc ce

VI. TWRCZO WCZESNA

skomplikowana. Mglist t posta Chaucer przetworzy w jedn z najdoskonalszych swoich

VII. OPOWIECI KANTERBERYJSKIE:

do konsekwentnie. Gdyby poy

wewntrznych sprzecznoci, dokadniej materia dostosowa i jeszcze inaczej go rozoy.

redniowieczni nauczyli si, dziki wzorom wschodnim, sztuki komponowania cyklu

W Prologu uczestnicy pielgrzymki sprezentowani zostaj w serii portretowych szkicw,

dostarczaj rwnie od razu informacji o usposobieniu i ukrytych skonnociach danych osb.

reprezentuje typ dobrze znany, eruje na zabobonnej atwowiernoci, ktr cynicznie

tupetu, czelny, cho na og z naleytym szacunkiem zwracajcy si do obecnych

usposobienia sekutnicy. Po prostu i naiwnie rozczula si te smutnymi dziejami Wirginii

VIII. OPOWIECI KANTERBERYJSKIE:

pijanych, niecierpliwych albo

niezadowolonych suchaczw doprowadza do wyparcia przez frywolne, rubaszne

opowiadanie reprezentujce rodzaj redniowiecznej epiki zwierzcej, ktra staa si

sytuacj pierwszych chrzecijan w dobie przeladowa i terroru, gloryfikuje ich niezomn

Take i tematyka w granicach tych rodzajw literackich odznaczaa si rozmaitoci.

przedstawiciele rodu mskiego, zym okiem na og patrzyli na kobiece aspiracje do

wydatnego literackiego motywu.

rozmaitych oszustw na rnych spoecznych poziomach. Elementy sytuacyj poeta czerpa z

IX. ROZGOS I WPYW CHAUCERA

narracja wymaga raczej jdrnych, energicznych zwrotw ze sownictwa rodzimego

przestarzae, i wpyw wywaro raczej na pisarzy sytuujcych si z dala od gwnego nurtu

Piciotomowe wydanie Opowieci kanterberyjskich w opracowaniu Tyrwhitta miao pod

redniowiecznej sztuka, filozofia, nauki przyrodnicze, teologia w miar jak si staway

najwybitniejsze pozycje. Te mianowicie, ktre u pocztku studiw najbardziej mog

X. PROBLEMY PRZEKADU POLSKIEGO

(1894), gdzie znalazby unowoczenione rozwizanie kwestyj, ktrych wyjanienia daremnie

pokusy irracjonalizmu nie oddziayway skutecznie z powodu braku filozofii, omielajcej do

pnocnoangielskiego, wie natomiast cilej z tradycjami poezji kontynentalnej, woskiej i

nowoczesnego i niekiedy nawet przez dorywcz archaizacj usiuje wytworzy iluzj

pewnym przecitnym stopniem zagszczenia w zdaniu, czyli ilociowego ustosunkowania

Opowieci Ziemianina (s. 543553):

przedchrzecijaskich. Tym niespodzianiej i skuteczniej oddziaywa poetycki anachronizm:

Bardziej ni koral grzebie mia czerwony,

Alkalia oraz sole potasowe,

1. Podstawowe edycje nowoczesne

2. Bibliografia i wykazy informacyjne