Professional Documents
Culture Documents
1 -> 9
Yazdr
Ak konumak gerek rse bugn s zlerle paylaacamz yazy toparlamak b z m n ok zor oldu. nk hak katen
bugn bahsedece m z yanlg rnekler o kadar hayatmzn er s ne g rm k , kafamz kaldrp gerekler gremez
olmuuz; bu yzden b zler de zorlandk rnekler ortaya karp toparlarken. md balayalm
Hatrlarsanz geen yazmzda zaman kavramna de nm t k. ou Evr m kart daha zaman kavramn b le tam
olarak kavrayamamken, buna ramen en ddetl b l m kartlardr. Elbette k b r dncey en hararetl ve en gz
kapal savunanlar, o konuda h b r b lg s olmayanlardr.
Pek , b r nsan bu ek lde b l m dman hal ne get ren ve b r gerek olduu bu kadar ak olan b l msel b r olguya bu
kadar ddetl srt ev rmeler ne sebep olan ey ned r? Bunun banda elbette b l msel olmayan ahs nanlar
gelmekted r, ancak b z n o ksmndan ok nsanlarn bu nanlara nasl yaklat ve bu yaklamlarnn Dnya'ya
bak alarn nasl de t rd yle lg len yoruz. K bu da b z yanlgnn kkenler ne gtryor.
Bunun en temel sebeb ne de necek olursak; bu aka ahs nanlarn ou zaman nsanlarn neden-sonu
z nc r n algsna yapt saldrdan kaynaklanmaktadr. Bunlarn banda da her ey n nsanlar n var olduu
dnces gel r. B ld n z g b d nler n hemen hemen heps nde, evrendek her ey n nsanlar n yaratld, onlarn
emr ne sunulduu, nsann evrendek en gzel, en y tasarlanm, en "stn" canl olduu dd as vardr. Bu,
b l msel adan ve dolaysyla doal gerekler asndan apak b r samalk ve akl dlktr. Ancak k br ne her da m
yen k dmeye mey ll olan nsanlarn pohpohlanmak holarna g tmekted r. Ne yazk k , nsanlarn ahs deer
yarglar ve temel olarak "doru" ve "yanl"lar, "gerek"ler de t rmemekted r. te b l m, doru ve yanllar yer ne
gerekler le lg lenmekted r.
Eer bu soruna d kkatl bakacak olursanz, nsann nasl b r yanlgya t ld n greb l rs n z: Hayatn kend s , b r
yanlg hal ne dntrlm olmaktadr. dda ed l yor k , her ey nsanlk n yaratld, nsan en stn varlk, vs.
Ancak bu, hayata objekt f bakmay b razck becereb len b r n n greb lce g b kes nl kle doru de ld r. nsanlar ne
evren n, ne de Dnyann umrunda b le de l! Yer geld nce tekrarladmz g b : nsanlarn tamam b r anda yok
olsa, Dnyadak canllarn %99u bunun farkna b le varmaz. Ancak eer Dnyadak bakter ler n tamam b r anda
yok olsa, Dnyadak canllarn tamam b rka gn er s nde lmeye balar ve b r haftadan b raz uzun b r sre
er s nde Dnyada tek b r canl kalmaz. Hang canlnn daha kymetl olduuna s z karar ver n.
te yandan, Dnya ve hatta Gne S stem ve hatta Samanyolu Galaks s b r nedenle yok olsa, Evren bunun
"farkna varmaz" b le. Kend " ne bakmaya" devam eder, her ey olduu g b devam eder. Ancak ne yazk k
nsanlar, k b rler nden dolay kend ler n stn yaratlmlar olarak grmekted rler. Bu, genell kle dnmekten ve
gereklerden korkan nsanlarn sklkla bavurduu b r yalandr. Ancak gerek, gn kadar aktr, bu nsanlarn
12.7.2014 15:03
2 -> 9
tamam aldatlmaktadr ve bu yalanla seve seve aldanmaktadrlar. Bu, nsan zekasna ak b r hakarett r.
te bu, b r nc Neden-Sonu l k s Yanlgs'dr. Bunu yle fade edeb l r z: Her ey nsanlar n var ed lm
de ld r. Her ey bu ek lde var olduu n nsanlar var olab lm t r. Bunu anlamak ok neml d r. Evr msel srete
baz de kenler n farkl etk mes sonucu nsan tr h b r zaman evr mlemeyeb l rd r. Eer o gkta, Dnya'ya 65
m lyon yl nce arpmasayd, bugn ne b z bu yazy yazyor olacaktk, ne de s z okuyab lecek olacaktnz. Pek b z
olmasaydk ne de rd ? Em n z Dnya daha tem z ve yaanab l r b r yer olurdu; ancak bunun dnda, doa
asndan h b r ey de mezd . Doa olduu g b lerlemeye devam eder, yen yen canllar trle r ve dev n m bu
ek lde lerlerd . B z, Evr m' n sradan b r rnyz ve bu gere grmem z, yanlglarmzdan kurtulmaktak lk adm
olacaktr. B z, Evr msel srete sahneye, tpk d er canllar g b doal sreler sonucunda ktk ve daha sonra,
evr mleen organmzn bey n olmasndan ve bu organn algsal g le lg l olmasndan tr, pek ok yan etk s yle
beraber zekamz evr mlet . Bunun sonucunda, ortamda zaten var olan ancak h b r b ze "h zmet etmek" amacyla
orada bulunmayan varlklar man ple etmeye baladk. Ve o gn bugndr, yaklak son 6 m lyon yldr; ancak daha
akt f olarak son 200.000 yldr, en st dzeyde se son 50.000 yldr doay ele ge rmeye almaktayz. Bu sre
zarfnda ortaya kan her b r nsan tr, alg dzey bell b r noktann zer nde olarak doduu n, etrafna bakm
ve atalar tarafndan adm adm nsan h zmet ne sokulan varlklar grerek, her ey n kend s n var olduunu
sanmtr. Ne var k , olan tek ey kmlat f b r ek lde lerleyen b r "ehl let rme" lem d r. B zzat nsan tr
tarafndan yaplm ve gelecek nes llere sunulmutur. Gelecek nes llerse, bu adm adm ehl let rme n , b raz
ler ne geld kler n, b raz da b r ncek yazda bahsett m z zaman kavramn anlayamadklar ve buna hak m
olmadklar n grmezden gelm ler ve onun yer ne sank tm bu "ehl " varlklarn (sadece hayvanlar de l, doann
kend s de) kend ler n var olduu yanlgsna saplanmlardr. Son b rka b n yldr bu ek lde gel erek gelen
b lg ler, sonunda b r d er yazmzda ele aldmz korkular ve sonular le b rleerek ahs nan s stemler n n
domasna sebep olmutur. Ksaca, gnmzdek d n/b l m ve ahs dorular/gerekler dngs, bu ek lde adm
adm yaratlm ve nsanlar bu dg er s nde ksa srede kaybolmulardr.
Baka b r rnee bakalm: nsanlar doaya bakmakta ve her ey n ne kadar byley c ve mkemmel ayarlanm
olmasndan etk lenmekte, doaya hayran kalmaktadr. Ve bunu derhal stn b r yaratcnn sanatna balamakta,
her ey n b r anda o ek lde yaratldna nanmaktadr. Sadece canllarda bulab lece m z m lyonlarca hata, onlarn
m lyarlarca ylda gel t rd donanmlarn glges nde kalmakta ve evr m kartlarnn ne geld ek lde, gz ard
ed lmekted r. Ancak bu hatalar var, u anda vcdumuzda onlarca kusur bulunuyor ve hayat mkemmel de l! lk
yazmz da gz nne alarak, unu dnmem z gerek yor: B z, 4 m lyar yllk b r de m n sonucuyuz. Bu
nanlmaz okluktak zaman d l m nde, o kadar ok doada hayatta kalmaya uygun zell k b r kerek canllarda
artmtr k , balangtan ta 4 m lyar yl sonra ortaya kan b zler doaya baktmzda, bu zell kler n ne kadar
muazzam b r ek lde yaratld yanlgsna dyoruz. Halbuk onlar, m lyarlarca yllk b r b r k m n sonucu ve
doada her zaman doaya en uygun olan hayatta kalp reyeb lece n tab k de vcutlarmzda ve yapmzda
ok "gzel" mekan zmalar bulunacak. "Gzel" kavram b le, doal sreler sonucu evr mleen beyn m zde var olan
b r algdr; dolaysyla tab k b ze bu mekan zmalar "gzel" gelecekt r. B r dnn, neden b r tr sadece kend
trndek kart c ns yet ek c bulur? nk b nlerce yldr bu ek lde, b rl kte evr mlemekted rler ve hormonlar,
feromonlar, alglar buna gre de mekted r. te "bu" sebepten tr b r nsan, sadece b r baka nsana ek m
duyar. nsanlarn, b r d er ne ek m duyab lecek ek lde var olmasn dnmek de b r d er Neden-Sonu l k s
Yanlgs olarak grleb l r.
12.7.2014 15:03
3 -> 9
Dnyann konumunun b r muhteeml elbette k yoktur. ocukluumuzda kulaktan dolma b r m t duyarz: "Dnya
Gne'e b r m l metre b le yaklasa yanar yok olurduk". Bunun ne kadar sama b r b lg olduunu, l se f z nde
Kepler Yasalarn okuyan b r b le anlayacaktr. Zaten Dnya asla her an Gnee ayn uzakta de ld r ve uzakl
srekl olarak de r. Ayrca uzay boluundak ktleler n etk s yle Gneten uzaklap yaklaab lmekted r ve
astronom k uzaklklar dah l nde 1 m l metre g b , hatta metre g b ller gln derecede ufak kalmaktadr. Ancak
kend s n yceltmek amac gden, kend ev n en kymetl hale get rmek steyen nsanlar bu m tlere kaplarak
samalamakta ve Dnyann konumunu abartmaktadrlar. K m zaman nsanlar buna "Eh, te bu yaklap
uzaklamasndak dzen b le mkemmeld r." d yerek kar karlar. Bu da tab k aslsz b r dd adr: 11 Mart 2011'de
Japonya'da meydana gelen 9.0 ddet ndek deprem, Dnya'nn yrnges n 16.5 sant metre de t rm t r (ayrca
baka pek ok ey de de t rm t r). Ve hatta gnler n uzunluunu b le, b ze ok ksa gelecek olsa da 3 m krosan ye
ksaltmtr, nk Dnya'nn dn hzn arttrmtr. Ancak b z halen bu yazy yazab l yorsak ve s z de
okuyab l yorsanz, demek k Dnya'nn b r ncek yrnges tek "mkemmel" yrnge de lm .
Yan doru fade ekl udur: Dnya'nn yrnges b z m var olmamz n bu ek lde var de ld r. Dnya'nn
yrnges bu ek lde olduu n (ve baz d er etmenler dah l nde) Dnya zer nde canllk, b z m b ld m z bu
ekl yle balayab lm t r ve rne n Gne S stem 'ndek d er gezegenlerde, en azndan u anda yoktur. K ,
oralarda da esk zamanlarda canllk var olmu olab l r. Bell b r dzeye kadar gel m , sonradan yok olmu olab l r.
rne n Mars'ta, ok uzun b r sre boyunca Dnya'dak ne benzer b r atmosfer olduu, ancak b r Gne patlamas
sonucunda yaylan manyet k ok sebeb yle bu koruyucu katmann tamamen yok olduu dnlmekted r. Bu
zamana kadar se canlln Mars'ta da var olab lece dnlmekted r. K Evren'dek 10 zer 40 c var gezegen
(1' n yanna 40 tane sfr) dnlrse, yaamn balayab lece henz pek ok gezegen oralarda b r yerlerded r. Ve
son b r b lg , nsanolu u andak teknoloj s lse var olan Evren' n %1' n grp nceleyeb lmekted r. Tm bunlar, nasl
b r yanlg er s nde olunduunu gstermekted r.
B r d er rnek, Evrendek dzen n muhteeml nded r. Bu da apak b r ek lde gln b r yanlgdr. Tpk
Dnyadak zaman d l m n anlayamayanlar g b , Evrendek muhteem uzaklklar ve zaman anlayamayan nsanlar,
Evrende her ey n sank Dnyann ve b zler n var olmas n ayarland h ss ne ve sanrsna kaplrlar. Evren 13.5
m lyar yandadr ve yalanmaya devam etmekted r. Dnya, Evren n b l nen snrlarndan yaklak olarak 46 m lyar
k yl uzaktadr, bu da n 46 m lyar ylda ald zamana denkt r (Ik Yl b r uzunluk b r m d r, b r zaman b r m
de l!). Bunun ne muhteem b r byklk olduunu anlamak st yorsanz, n san yede 300.000 km hzla g tt n
gze almal ve 46 m lyar yldak san ye saysn bulup, bunu n hzyla arpmanz gerek r. Bu "elencel " s ze
brakyoruz (Cevap: ~440.000.000.000.000.000.000.000 k lometre). Evren' n snrlarn, Evren b r kre olmad n
uzunluk c ns nden vermek zordur. Ancak hac m olarak bakldnda, 410 non lyon kb k k yl hacm nde olduu
b l nmekted r. Bu da, saysal olarak u kadar etmekted r: 410.000.000.000.000.000.000.000.000.000.000 kb k k
yl!
12.7.2014 15:03
4 -> 9
Evren n snrlarnda hala yaratl srmekted r. Enerj , ktleye dnmekte, ktleler Evren gen led ke Evren
snrlar er s nde kalmakta ve zamanla yldzlar, kara del kler , gk c s mler n , gezegenler oluturmaktadr.
Bunlarn heps doal srelerd r ve h b r doa-st gce ht ya duymaz. Ancak eer k nsan, b r anlna bu snra
g tse, o akl almaz enerj -ktle dnm er s nde 1 m krosal se b le varln koruyamaz. nk oras, hala
oluumun srd b r noktadr. Dnyann Evren er s nde bulunduu konum se, m lyarlarca yl nce zaten
olumu ve bell b r lokal dengeye ulamtr. Bu sebeple u anda er s nde bulunduumuz yer, son derece sak n ve
zenle tasarlanm h ss yaratmaktadr. Bu kom k ve akas ocuka b r sanrdr.
Doru fade ed l udur: Evren b z m n bu ek lde dzenl de ld r. Evren' n grecel olarak, lokal b r blgedek
daha dzenl (Dengeye ulam) yerler nde canllk meydana geleb lmekted r. Belk baka d er yerler nde de, bu
ek lde dzenl yerlerde olamayan varlklar var olab l r. Bunlar ancak ve sadece b l m ortaya karab lecekt r.
B r d er rnek, Dnyadak denge hakkndadr. Ded m z g b b zler ve gnmzdek tm modern canllar 4 m lyar
yllk b r de m n sonucuyuz ve bu srete Dnya bel rl b r dengeye ulamtr. Ancak bundan 4.5 m lyar yl kadar
nce, Dnya h b r nsann varln koruyamayaca kadar kaot k b r yerd . O zamanda yaayab lseyd k, em n z k
k mse her ey n nsan n yaratld f kr ne kaplmayacak ve var olan her eye lanet edecekt , muhtemelen de yok
olacaktk. Bu rnekler bu ek lde sonsuz sayda arttrab l r z.
Bu k ler, gerek hayatta da bu neden-sonu yanlglarna dmekted rler. nsanlarn kader g b kavramlara
nanmas bunun en net rne d r. nsanlar, herhang b r ten ler ne geld kler b r sonu elde ett kler nde, Tanrnn
bunu saladn sanarak sev nmekte ve Tanrlarn vmekted rler. Ayn , stemed kler b r ek lde
sonulandndaysa, bunun ksmet olmadn dnmekte ve sonucu kadere yormaktadrlar. Yan nsan, olan
olaylarn kend s n var ed ld yanlgsna dmekted r. Halbuk , neden-sonu l k ler ncelen rse, tm olaylarn
var olu sebepler ortaya karlab l r. Yan Dnya'nn b r d er ucunda, rne n Amer ka'da sokakta yrrken,
Trk ye'den lkokul arkadanz grmen z s ze b r "tesadf" ya da "kader" olarak grleb l r. Halbuk karlaan
k ler n gem ler adm adm zlen rse, onlar oraya gtren tm sebepler ortaya karlab l r. Yan "kader", aslnda
nsann anlayamad kadar karmak olaylar z nc r ne ver len b r "Bay X"t r.
Aslnda tm ahs nanlarn var olma sebeb de, y ne bu neden-sonu yanlgsdr. Bu konuya u yazmzda
de nm t k:
Halbuk karayollar da, otomot v sektr de yzlerce yllk b r tar he sah pt r. Her ey adm adm, b r kerek lerlem ,
12.7.2014 15:03
5 -> 9
nce yollar gel m t r. Daha sonra teknoloj , zaten var olan altyapya gre gel t r lm ve aralar o yzden otoyolda
g deb lecek ek lde tasarlanmtr. Eer tar h er s nde yol kavram tamamen farkl b r ek lde gel seyd , o zaman
otomob ller de tamamen farkl ek lde tasarlanmas gerekmekted r. K ler n dmemes gereken b r yanlg, te,
otomob ller n de b r tasarmcs var, o zaman b z m de olmal. demekt r. Bu konuya da urada de nm t k:
---
Bu yazmz, yer geld ke sayfa okurlarmzn stemeden dtkler neden-sonu l k s yanlglarn ekleyerek
gen letece z. B r rnek u ek lde gel m t r:
annen n bebe n emz rmes n doum sonras oluan st. vcut bunu b l nl m
yapyor? yan bu st, bebek n ok faydal. ve doumdan sonra ortaya kyor.
doumdan sonra ortaya varkl b r sv ya da tepk me olusayd, yzylalr nce nsanlar
bu svy y ne de bebekler ne verecekler m yd ? yan sank , bey n b l l b r ek lde "st"
ver yor. baska b r ey de l. yan olduka b l l g b . bu durumda agnost zm ya da te zm
dncelere kayyorum.
12.7.2014 15:03
6 -> 9
Burada b r karlkl evr m sz konusu. Baldw n Etk s 'n n de aklad zere, anneler
soylarn korumak n yavrularn beslemek zorunda. Her hayvan bunu farkl yollarla
yapyor, memel ler se st bezler nden salgladklar zel b r bes n olan st le. Ancak
bu, lk bata "yavrular salkl olsun d ye" salglanan b r bes n de l. Bu, balangta ter
bezler n n evr mlemes sonucu ortaya kan bez n b r salgs. Bu salgy yavrularn
beslemek n kullananlar, zor artlarda avantajl konuma gem olab l rler. Veya bu
salg er s ndek materyaller, o zamanlarda da bebeklere fayda salam olab l r.
Ancak "ama", kes nl kle yavruyu salkl klmak de ld .
12.7.2014 15:03
7 -> 9
12.7.2014 15:03
8 -> 9
Artk bu kadar bas t konseptler s zler de greb l r, bu kadar baya man plasyonlar
s zler de aa karab l rs n z: Spermler arasnda da pek ok varyasyon vardr,
m lyonlarca sperm yumurtay dllemeye alr, yz b nlerces yumurtaya ulaab l r ve
sadece 1 tanes dlleyeb l r. Pek , eer dd alarnn arkasnda yatan sebep, "yumurtay
dllemek amacyla 'zenle d zayn ed lm ' spermler" olsayd, akll b r tasarm, tek b r
sperm n tek b r yumurtay dllemes ne, bylece sraflarn nne ge lmes ne sebep
olmaz myd? Madem "akll b r tasarmc" bu s stem tasarlad, neden m lyonlarca
sperm kna ancak sadece 1 tane dllemeye mkan ver yor?
Daha sonra karalara kld ve dllenme evr mlet . dllenmede, olaslk uzay ok
azald n, yumurtalarn saysnda b r azalma oldu. Spermler azalmad, nk ou
trn erkekler b rden fazla d le ftlemey amalar ve ne kadar ok sperm ret m , o
kadar fayda demekt r. Ayrca dllenme d er s nde gereklet n, d ler n
yzlerce yumurta ht yac yoktur; yumurta ret m ne harcayacaklar enerj y , ocuk
bakmna ve gel m ne harcayab l rler.
te gnmzde de, spermler n evr m bu ek lde evr msel sre er s nde nceleneb l r.
Spermlerden her zaman b yok myasal yap asndan daha baarl olab lenler
(varyasyonlardan tr) avantajl olurlar ve meydana gelen yavrunun retece
spermler de (eer erkekse tab ), bu ek lde daha baarl olur. B nlerce nes l sonunda,
spermler hep "yumurtay bulmak konusunda daha baarl" hale gel r; eer evresel
koullar de mezse tab .
12.7.2014 15:03
9 -> 9
Sayglarmzla.
Umarz faydal olmutur. Ded m z g b yazmz yer geld ke rneklerle gen letece z.
En ten sayglarmzla.
MB (Evr m Aac)
Et ketler:
12.7.2014 15:03