JU MS GRAANICA

FARMAKOLOGIJA

SKIRPTA ZA III RAZRED MEDICINSKE KOLE

(VANREDNI KADIDATI )

mr.ph.Grbi Ajna
 FARMAKOLOGIJA, FARMAKODINAMIKA,

Farmakologija je nauka o lijekovima, porijeklo, fizike i hemijske osobine, nain spravljanja, djelovanje, promjene
u organizmu i upotrebu u terapiji. Grana farmakologije koja prouava djelovanje hemijskih supstanci na ivi
organizam naziva se farmakodinamika. Sa ovom granom je tijesno povezana nauka o primjeni lijekova u terapiji, i
ona se naziva farmakoterapija. Farmakodinamika se esto opisuje kao izuavanje onoga ta lijek radi tijelu, dok
farmakokinetika izuava djelovanje tijela na lijek.

FARMAKOKINETIKA
Da bi ispoljio svoje dejstvo, lijek mora prodrijeti u unutranjost organizma i dospijeti do organa, elija i tkiva na
koje djeluje. Kretanju lijeka doprinose mnogi biokinetiki procesi, kao to su resorpcija lijeka, raspodjela u tkivima
i izluivanje iz organizma. Sve ove procese u funkciji vremena prouava dio farmakologije koji se zove
farmakokinetika. Farmakokinetiki procesi podrazumjevaju prolazak lijeka kroz sve tjelesne membrane.
Prirodna mjesta resorpcije su digestivni trakt, plua i koa. Nakon resorpcije lijekovi se raspodjeljuju u krvi a
zatim se raznose po cijelom organizmu u tkiva i organe na koje djeluju. Lijekovi se izluuju iz organizma preko
bubrega, jetre, plua, pljuvake, znoja itd.

PLACEBO EFEKAT

Placebo efekat je jedan od faktora koji oteava kliniko ispitivanje lijekova odnosno, njegov uticaj na psihu
bolesnika. Uzimanje lijeka samo po sebi ima jako sugestivno dejstvo na bolesnika i to se naziva placebo efekt.
Placebo efekat se postie kada se, prilikom ispitivanja nekog novog farmakolokog preparata u eksperimentalnoj
grupi, istovremeno drugoj, kontrolnoj grupi, daje neki medikament sa potpuno neutralnim dejstvom. Efekat
poboljanja zdravstvenog stanja kod kontrolne grupe (placebo efekat), koji je esto bolji od efekta primjene
pravog medikamenta, rezultat je autosugestije i umnogome zavisi od linosti uesnika u proceduri.
Placebo efekat utie na percepciju i oekivanje pacijenta; ukoliko se smatra da e supstanca pomoi, ona e
lijeiti, ali ako se smatra da e tetiti, ona moe prouzrokovati negativne efekte, to je poznato kao nocebo
efekat. Da bi se izbjegao uticaj psihikih faktora na tok lijeenja, uporeivanje se vri tako to se izvodi dvostruko
slijepi test, tj. ni ljekar ni bolesnik ne znaju do kraja lijeenja da li je u pitanju pravi lijek ili placebo.

NACINI PRIMJENE LIJEKOVA

Nain primjene zavisi od toga da li lijek treba da djeluje na mjestu primjene (lokalna primjena) ili je potrebno da
sa mjesta aplikacije pree u krvotok i putem krvi dospije do organa na koji djeluje (sistemska primjena). Ako je
rije o sistemskoj primjeni, onda se primjenjuje jedan od slijedeih naina:
-oralno tj. kroz usta, to je najprirodniji i najei nain sistemske primjene lijekova
-parenteralno i to u vidu injekcija, inhalacija i sublingvalno. Injekcije mogu biti supkutane (potkone),
intramuskularne (u mii), intravenske (u venu), intravenska infuzija (kada je koliina tenosti koja se ubrizgava u
venu vea od pola litra, pa ona ide kap po kap). Inhalacije su gasovite i lako isparljive supstance i aerosoli koji se
unose u organizam udisanjem. Sublingvalno se unose lijekove od kojih se oekuje brzo dejstvo, preko oralnih
sluznica u obliku lingvaleta.
-rektalno, preko sluznice rektuma, u obliku epia.

ALERGIJE NA LIJEKOVE

Alergijske reakcije su izraz steene preosjetljivosti organizma prema odreenom lijeku. One su nezavisne od
primjenjene doze i nemaju nita zajedniko sa karakteristinim farmakolokim i toksinim dejstvima lijeka.
Alergijske reakcije se ispoljavaju kod malog broja osoba kod kojih je prethodna primjena lijeka izazvala specifine
imunoloke promjene u organizmu, tj. stvaranje antitijela. Ispoljene alergijske reakcije nastaju tek kada
senzibilisana osoba, sa visokim titrom antitijela doe ponovo u kontakt sa lijekom. Najee je to u vidu promjena
na koi i sluznicama, groznicom, bolovima u zglobovima, bronhijalnom astmom ili kao serumska bolest. Ponekad
se javlja teki i esto smrtonosni anafilaktiki ok.
DOZIRANJE LIJEKOVA

Poznavanje terapijskih doza i osnovnih principa doziranja je od velikog znaaja za terapiju. Doze lijekova se
izraavaju u gramima ili dijelovima grama, miligram, mikrogram. Srednja terapijska doza na osnovu klinikog
iskustva i mnogih prethodnih ispitivanja, za veinu lijekova je utvrena doza koja je optimalna za prosjenog
pacijenta. Terapijska irina lijeka opasnost od toksinih efekata je utoliko vea ukoliko je manji razmak izmeu
srednje terapijske i srednje toksine doze. Ovaj razmak naziva se terapijskom irinom lijeka. Maksimalna
terapijska doza da bi se sprijeilo predoziranje, za lijekove jakog dejstva se u farmakologiji navode maksimalne
doze i one se ne smiju prekoraiti. Faktori koji utiu na doziranje lijeka su: individualna osjetljivost, tjelesna masa,
pol, uzrast, trudnoa, uticaj bolesti, farmakoloki inioci.

OVISNOST O LIJEKOVIMA

Zavisnost od lijeka najee se razvija prema psihoaktivnim supstancama, od kojih se samo neke upotrebljavaju
kao lijekovi, dok se druge zloupotrebljavaju kao opojne droge. Glavna obiljeja zavisnosti od lijeka su psihika, a
katkad i fizika i manje ili vie izraena tolerancija. Psihika zavsinost se ispoljava neodoljivom eljom za
uzimanjem droge radi obnavljanja njenih euforikih efekata. Tolerancija je gotovo redovna pojava koja prati
zavisnost: da bi postigao eljeni efekat, uivalac droge mora stalno da poveava dozu, iji euforini efekat
postepeno slabi. Meutim, primjena velikih doza esto ugroava ivot. U najteem obliku zavisnost ispoljava
odlike hronine recidivirajue bolesti koja, nezavisno od vrste droge, vodi ka moralnoj i duevnoj degradaciji
linosti.

INKOMPATIBILNOST LIJEKOVA

Inkompatibilnost lekova je jedna od moguih potekoa farmakoterapije a predstavlja neeljenu reakciju koja se
javlja izmeu lijeka i rastvora, pakovanja ili drugog lijeka. Ona nastaje ako prilikom mjeanja ljekovitih preparata
njihovi sastojci stupaju u meusobne fizike i/ili hemijske interakcije. Pojava inkompatibilnosti nije tako esta.
Neposredne pojavne posljedice inkompatibilnosti su najee, ali ne i uvijek, vidljive. Inkompatibilnost moe da
uzrokuje: a) gubitak ili smanjenje bioloke aktivnosti lijeka, b) poveanje njegove toksinosti, c) neki drugi
neeljeni efekat. Neeljenim dejstvom lijeka smatraju se sve tetne promjene koje se javljaju u toku lijeenja.
Mogu biti neeljeni efekti uslijed predoziranja lijekom-toksini efekt, neeljeni efekt koji je rezultat neuobiajenog
reagovanja pacijenta na lijek-idiosinkrazija, alergijske reakcije i sl.

BILJNI LIJEKOVI

Pod pojmom biljnih lijekova podrazumijevamo lijekove koji kao djelatne komponente sadre tvari biljnog
podrijetla, odnosno dijelove biljaka ili tvari dobivene preradom biljaka.Danas se kao biljni lijekovi koriste
uglavnom oni ija je primjena dobro poznata, a koliine djelatnih supstancija su u dozama koje su uinkovite i
relativno sigurne. Najpoznatiji biljni lijekovi koji se danas primjenjuju su biljni sirupi za lijeenje kalja koji se
dobivaju od nekoliko razliitih biljaka: slijeza, trputca, jaglaca, islandskog liaja, majine duice, zatim gingko za
poboljanje cirkulacije, glog za srce...
Biljni lijekovi se moraju proizvoditi prema vrlo strogim standardima, kako bi bila osigurana tana biljna vrsta koja
se koristi za dobivanje djelatne komponente, te kako bi sirovina bila odreene kvalitete. ajne mjeavine takoer
predstavljaju biljne lijekove, i mogu sadravati biljke koje znatno djeluju na na organizam. Stoga treba biti
oprezan i prilikom nabavljanja ajnih mjeavina kako bismo uvijek bili sigurni da uzimamo kontrolirani pripravak
obzirom na sadraj biljaka, njihovu istou i djelovanje.
ANTIBIOTICI

Antibioticima nazivamo produkte mikroorganizama koji u malim koncentracijama sprijeavaju rast drugih
mikroorganizama ili ih i ubijaju. Penicilini su najznaajniji antibiotici danas. Meu njima je najvaniji kristalni
benzil-penicilin. Penicilin djeluje samo na izazivae bolesti, a ne utie na prirodne odbrambene snage organizma.
Prema penicilinu je osjetljiv najvei broj gram pozitivnih bakterija pa ima vrlo iroku upotrebu za razliite vrste
infekcija .Najea neeljena dejstva su alergijske reakcije. Pored kristalnog benzil penicilina, znaajni su i
prokain-penicilin i fenoksimetil penicilin.
Najznaajniji polusintetski penicilini su meticilin, kloksacilin i ampicilin. Oni su efiksani i prilikom oralnog unoenja.
Cefalosporini su po hemijskom sastavu i farmakologiji slini penicilinima, to su: cefaleksin, cefadroksin za oralnu
upotrebu i za parenteralnu primjenu: cefalotin, cefaloridin, cefazolin i cefapirin. Imaju vrlo irok spektar dejstva.
Aminoglikozidi su: streptomicin, neomicin, kanamicin, genatmicin, tobramicin i amikacin.
Najpoznatiji antibiotici sa irokim antibakterijskim spektrom djelovanja su tetraciklini i hloramfenikol.
Hloramfenikol je najpouzdanije sredstvo za lijeenje trbunog tifusa. A najpoznatiji tetraciklini su tetraciklin,
hlortetraciklin, oksitetraciklin, metaciklin i doksiciklin.
Eritromicin, linkomicin i klindamicin su antibiotici koji su po dejstvu vrlo slini benzil penicilinu. Znaajni su jer
predstavljaju zamjenu za penicilin kod osoba koje su alergine na penicilin.

CITOSTATICI

Citostatici su lijekovi koji koe rast malignih elija. Iako su hirurki zahvat i jonizujue zraenje primarni u terapiji,
citostatici su korisni naroito kada hirurki zahvat nije mogu. Glavni nedostatak im je to su vrlo toksini i
nedovoljno selektivni. Idealan antikancerski lijek bi djelovao samo na malignu eliju, pritom ostavljajui intaktne
elije normalnih tkiva. Ali takav lijek naalost jo uvijek ne postoji. U grupu citostatika spadaju: alkilirajui agensi,
antimetaboliti, glikokortikoidni i sexualni hormoni, radioaktivni izotopi, antibiotici, prirodni alkaloidi itd.
Mogu biti oni koji djeluju na elije koje se intenzivno dijele (maligna oboljenja krvi i kod tumora koji imaju brzu
proliferaciju) i na one koji djeluju nespecifino i oni se primjenjuju u terapiji tvrdih tumora sa sporim rastom.
Alkilirajui agensi su: hlormetin, hlorambucil, melfalan, ciklofosfamid, karmustin, cis platinum.
Antimetaboliti su: metotreksat, merkaptopurin, tiogvanin, citarabin, fluorouracil.
Radioaktivni izotopi su: radioaktivni fosfor, radioaktivni jod.
Antibiotici su najee doksorubicin i daunorubicin.
Prirodni alkaloidi i glikozidi su vinblastin i vinkristin.

SULFONAMIDI

Uvoenje penicilina i drugih antibiotika je donekle ograniilo njihovu upotrebu, meutim, oni su jo uvijek
dragocjeni lijekovi, naroito u terapiji dizenterije, meningokoknog meningitisa i infekcija mokranih puteva.
Sulfonamidi se ubrajaju u sintetske antimikrobiotike. Dejstvo sulfonamida je da inhibira rast bakterija-
bakteriostatsko dejstvo a ne da ih ubija-bakterocidno dejstvo.Dejstvo sulfonamida ponitava prisustvo gnoja i
raspadanje tkiva. Najvaniji su: sulfadiazin, sulfadimidin, sulfamerazin, sulfizoksazol. U posljednje vrijeme su
otkriveni sulfonamidi sa dugotrajnim dejstvom kao to su sulfafenazol, sulfadimetoksin itd.

ANTACIDI

Antacidi neutraliu eludanu kiselinu i tako poveavaju gastrinu pH vrednost. To ima za posljedicu inhibiciju
peptike aktivnosti, koja praktino prestaje na pH 5. Primjenjeni u adekvatnim dozama i dovoljno dugo, antacidi
mogu dovesti do zacjeljenja ulkusa duodenuma, kod eludanih ulkusa nisu tako djelotvorni. Najee
primjenjivani antacidi su soli magnezijuma i aluminijuma. Soli magnezijuma uzrokuju proliv, a soli aluminijuma
opstipaciju, pa se njihova kombinacija moe koristiti radi ouvanja normalne funkcije crijeva.
Antacidi su supstance koje su u stanju da neutraliu suvinu hloridnu kiselinu u elucu. Najvanija antacidna
sredstva su magnezij oksid, aluminij-hidroksid, magnezij karbonat, magnezij trisilikat, natrij hidrokarbonat, bizmut
subkarbonat. Magnezij oksid ima najjae dejstvo. Natrij hidrokarbonat ima prednost jer djeluje brzo. Aluminij
hidroksid i magnezij trisilikat imaju dugotrajno dejstvo.
ANESTETICI

Veliki broj lijekova koji ispoljava svoje dejstvo u CNS-u se manifestuje kao depresija ili kao stimulacija CNS-a. U
lijekove koji deprimiraju funkcije CNS-a spadaju: opti anestetici, hipnotici, sedativi, antiepileptici, etanol i
analgetici. A u lijekove koji stimuliu CNS spadaju centralni analeptici, antidepresivi, psihostimulansi.
Pod optom anestezijom se podrazumjeva prolazna paraliza CNS-a koja se manifestuje gubitkom svijesti i
iskljuenjem svih osjeaja. Supstance koje prouzrokuju prolaznu paralizu CNS-a su opti anestetici, to su izvjesne
lako isparljive tenosti npr. halotan, eter, hloroform i sl. ili gasovi npr. dinitrogen-oksid. Meutim, ako se opta
anestezija provodi nestruno, tj. ako se anestetiko sredstvo unese u dozama veim od dozvoljenih, dolazi do
zastoja disanja i rada srca.

Opta anestezija se izvodi na 2 naina: inhalaciona anestezija koja se postie udisanjem anestetikih para i
gasova npr. halotana ili dinitrogen-oksida i intravenska anestezija koja se izvodi intravenskim ubrizgavanjem
lijekova npr. tiobarbiturata. Cilj opte anestezije je da se postigne analgezija, arefleksija i relaksacija skeletnih
miia. Sve ovo treba postii a da pritom budu ouvane funkcije disanja i krvotoka. Opta anestezija ima 4
stadijuma: stadijum analgezije (osjeaj bola je otupljen), stadijum razdraenja (motorni nemir), stadijum hirurke
anestezije (nesvjesno stanje), ako se anestetiko sredstvo predozira nastaje asfiksija ili kolaps. Bolesnik pri
buenju iz anestezije prolazi kroz iste stadijume samo obrnutim redoslijedom.
Isparljivi anestetici: eter, halotan, hloroform, etil-hlorid, trihloretilen, metoksifluran. Anestetiki gasovi su
dinitrogen-oksid i ciklopropan.Intravenska anestezija: tiopenton-natrij, ketamin, propanidid. Ona se primjenjuje
kao uvodna opta anestezija koja se zatim produbljuje ili kao kratkotrajna opta anestezija.

LIJEKOVI ZA KARDIO-VASKULARNI SISTEM

Kardiotoniki glikozidi su lijekovi koji poveavaju snagu kontrakcije sranog miia. Najvaniji su digitoksin,
gitoksin, gitalin, digoksin. Kardiotonici utiu na sva 4 bitna svojstva sranog miia: kontraktilnost, sprovodljivost,
refraktarnost i automatizam. Ovi lijekovi pojaavaju snagu i efikasnost kontrakcije miokarda, usporavaju
provoenje nadraaja sa pretkomora na komore, produuju refraktarni period, poveavaju automatizam srca,
popravljaju cirkulaciju, smanjuju venski pritisak i tahikardiju. Primjenjuju se oralno i parenteralno.
Jedan od novih pristupa lijeenju insuficijencije srca je rastereenje miokarda pomou vazodilatatornih lijekova
kao to su: natrij-nitroprusid, hidralazin, organski nitrati i antagonisti kalcija. Vazodilatatori se dijele na slijedee
grupe: lijekovi protiv angine pektoris-koronarni dilatatori, lijekovi koji se koriste u perifernim vaskularnim
oboljenjima i lijekovi koji se koriste u poremeajima cerebralnog krvotoka.
Deava se da nastupi disproporcija izmeu poveane potrebe miokarda za kiseonikom i smanjene mogunosti
koronarnog krvotoka. Uslijed toga, nastaje ishemija miokarda i bol, tj. angina pektoris koja se lijei: nitroglicerol i
ostali organski nitrati, adrenergiki beta blokatori i kalcijski antagonisti. Svi ovi lijekovi otklanjaju bol a za
kompleksno lijeenje angine pektoris, potrebni su i drugi lijekovi.

Antiaritmijski lijekovi omoguavaju normalizovanje rada srca, utiu na automatizam, brzinu sprovoenja
nadraaja i refraktarni period. Dijele se na 4 grupe:
-stabilizatori elijske membrane: hinidin, prokain-amid, fenitoin i ajmalin. Oni smanjuju razdraljivost sranog
miia.
-adrenergiki beta blokatori: propranolol (inderal), iskljuuju aritmogeno djelovanje kateholamina
-lijekovi koji proiruju akcioni potencijal: amjodaron, bretilijum, produuju trajanje refraktarnog perioda
-antagonisti kalcija: verapamil, smanjuju razdraljivost sranog miia.
Antihipertenzivni lijekovi sniavaju povieni arterijski pritisak i terapija hipertenzije se mora provoditi trajno.
Sniavaju pritisak koenjem:
- adrenergike aktivnosti, tako djeluju: rezerpin, alfa metil DOPA, klonidin, beta blokatori, gvanetidin, alfa
blokatori, ganglijski blokatori.
- pojaanjem izluivanja natrija i smanjivanjem zapremine tenosti u cirkulaciji: diuretici npr. hidrohlortiazid
- direktnom vazodilatacijom: hidralazin, natrij-nitroprusid
-blokadom sistema renin-angiotenzin: kaptopril. Antihipertenzivni lijekovi se esto kombinuju.
Od bolesti kardiovaskularnog sustava se esto umire, pa su lijekovi za lijeenje bolesti kardiovaskularnog sustava
jedni od najpropisivanijih i najtroenijih lijekova u svijetu. Tako se za lijeenje hipertenzije koriste diuretici,
antihipertenzivi, ACE i AT II inhibitori, blokatori kalcijevih kanala i beta blokatori. Za lijeenje aritmija koriste se
antiaritmici, beta blokatori i blokatori kalcijevih kanala. U lijeenju i prevenciji ishemijskih bolesti koriste se beta
blokatori, vazodilatatori, blokatori kalcijevih kanala i hipolipemici. Kod kardiogenog oka koriste se srani
stimulatori. U lijeenju kongestivnog zatajenja srca koriste se srani glikozidi, diuretici, vazodilatatori i ACE
inhibitori. Za lijeenje povienih masnoa u krvi i prevenciju ateroskleroze koriste se hipolipemici. Za lijeenje
bolesti vena koriste se vazoprotektivi, a periferni vazodilatatori se koriste kod smetnji periferne cirkulacije u
udovima.

UROANTISEPTICI

Urinarni antiseptici su lijekovi koji djeluju na bakterije u mokrai i koriste se iskljuivo u terapiji infekcija urinarnog
trakta. Najpoznatiji su nitrofurantoin, nalidiksinska kiselina i metenamin mandelat.
Uroantiseptici su hemoterapeutici koji su po jaini su izmeu urolokog aja i fluorohinolona. Razlog zato se
koriste samo kod uroinfekcija je injenica da je njihova eliminacija iz krvi u urin toliko brza da doslovno projure
kroz organizam bez efekata u ostalim tkivima i u potpunosti se koncentriu samo u urinarnom traktu. Jedan od
prvih uroantiseptika bio je metenaminijum mandelat. U nekim dravama je i dan danas u upotrebi. Takoe se
koriste jedinjenja kao to su nitrofurantoin, nitrofurantoinol, nalidiksina kiselina.

NITROGLICERINSKI PREPARATI

Najznaajniji predstavnici ove grupe lijekova su: nitroglicerol, pentaeritrol-tetranitrat i izosorbit dinitrat. Ovi
lijekovi prekidaju napad angine pektoris time to prouzrokuju vensku dilataciju i omoguavaju zadravanje krvi na
periferiji. Time se smanjuje priliv krvi ka srcu i postie rastereenje srca. Nitroglicerol se primjenjuje u obliku
lingvaleta i brzo djeluje. Povoljna je okolnost to se poslije uzimanja nitroglicerola ne mijenja frekvencija sranog
rada. Zamjene za nitroglicerol su: dipiridamol, to je sintetski lijek koji pojaava cirkulaciju krvi kroz koronarne
arterije, a pritom ne utie znatnije na arterijski pritisak i srce, karbokromen, prenilamin, heksobendin su po
dejstvu slini dipiridamolu. Meutim, svi ovi lijekovi imaju slabije dejstvo od nitroglicerola i ne mogu ga u
potpunosti zamjeniti.

KISIK KAO LIJEK

Preien kiseonik za medicinsku upotrebu uva se u elinim bocama. Udisanje kiseonika do koncentracije od 60
posto u mjeavini sa vazduhom ne predstavlja opasnost za ovjeka. Anoksemika anoksija je stanje u kome
arterijska krv nije zasiena kiseonikom, bilo uslijed smanjenja pritiska kiseonika u udahnutom vazduhu, bilo
uslijed prepreka u disajnim organima. Primjena kiseonika kod ovakvog tipa anoksije je vrlo korisna. Zatim u
trovanju karbon monoksidom, kiseonik se upotrebljava u smjesi sa kabon dioksidom. U sluaju meteorizma, tj.
nakupljanja gasova u crijevima, u opasnostima od nagle dekompresije kao to je kesonska bolest, znatno se
smanjuje ako radnici po izlasku iz kesona borave izvjesno vrijeme u atmosferi istog kiseonika. Primjena kiseonika
se vri kroz masku za udisanje, kroz kateter koji se uvlai u nos i pomou atora koji se postavljaju iznad
bolesnikove glave.

VRSTE INJEKCIJA

Primjena lijeka putem injekcija omoguuje tano doziranje lijeka i brzo i pouzdano postizanje terapijskog efekta.
Razlikujemo sljedee vrste injekcija:
Supkutana injekcija ubrizgavanje u rastresito potkono tkivo podlaktice i butine najlake je u pogledu izvoenja
Intramuskularna injekcija u miinu masu ubrizgavaju se rastvori i suspenzije lijekova u vodi ili ulju
Intravenska injekcija u venu se ubrizgavaju samo vodeni rastvori lijekova.
ANTITUSICI

Antitusici su lekovi koji ublaavaju i/ili blokiraju refleks kalja. Lijekovi koji suprimiraju suvi bolni kaalj su
antitusici (ili supresori kalja). Mora se dobro zapamtiti da ovi lijekovi smiruju kaalj kao simptom, ali ne i uslove
koji su do njega doveli. To su simptomatski lekovi. Kod kalja koji prati hronini bronhitis i astmu, antitusici mogu
prouzrokovati tetno zgunjavanje sputuma i njegovu retenciju. Najefikasniji lijekovi u grupi antitusika su opioidni
antitusici morfin, kodein, folkodin, metadon, dekstrometorfan ili noskapin,etilmorfin, dihidrokodein, hidrokodon,,
folkodin) To su tzv. centralni antitusici sa opioidnim delovanjem. Sa druge strane, postoje sintetski centralni
antitusici-neopioidni antitusici (butamirat, fedrilat, glaucin, pipazetat, klofedanol. Postoje i periferni antitusici, kao
to su: pentoksiverin, prenoksidiazin, benzonatat i sluzave droge (korijen i list bijelog slijeza, cvijet crnog slijeza,
gomolj kauna).

KARDIOTONICI

Kardiotoniki glikozidi su lijekovi koji poveavaju snagu kontrakcije sranog miia. Najvaniji su digitoksin,
gitoksin, gitalin, digoksin. Kardiotonici utiu na sva 4 bitna svojstva sranog miia: kontraktilnost, sprovodljivost,
refraktarnost i automatizam. Ovi lijekovi pojaavaju snagu i efikasnost kontrakcije miokarda, usporavaju
provoenje nadraaja sa pretkomora na komore, produuju refraktarni period, poveavaju automatizam srca,
popravljaju cirkulaciju, smanjuju venski pritisak i tahikardiju. Primjenjuju se oralno i parenteralno.

ANTIPARAZITALNI LIJEKOVI

U antiparazitna sredstva spadaju insekticidna sredstva, lijekovi protiv uge, fungicidni lijekovi, lijekovi protiv
crijevnih parazita, protiv pantljiare, protiv djeijih glista, protiv oksiurisa.
Najvanija insekticidna sredstva su: hlorfenotan ili DDT-vrlo jak otrov za vai, stjenice, komarce, muve i sl. Za
depedikulaciju se upotrebljava praak od 5 posto ili emulzija ali nema efekta na jaja vai. Slino djeluje i Lindan.
Piretrini i Malation su neotrovna insekticidna sredstva.
Lijekovi protiv uge su: sumpor koji je najstarije sredstvo za lijeenje uge, benzil-benzoat kao rastvor od 25
posto, nije toksian a vrlo je pouzdan; gama-benzenheksahlorid koji se upotrebljava i za ugu i za vai, ampon
se koristi za vai a emulzija za ugu. Krotamiton se koristi za ugu.
Lindan je snaan pedikulocid i skabicid. U koncentracijama od 0,3% lindana, u obliku gela i emulzije prua
siguran terapijski efekat sa mnogo manje neeljenih dejstava, tako da se moe koristiti i kod male djece i
odojadi. U obliku 1% ampona se pokazao poslije jednokratne, kratkotrajne primjene kao efikasan pedikulocid.
Indikacije: uga (scabies) gel i emulzija, valjivost glave, tijela i stidnih predjela ampon, gel i emulzija. Ovi
oblici su namjenjeni samo za spoljnu upotrebu.
Piretrin pripada grupi antiparazitarnih lijekova odnosno pedikulocida.. Piretrin je toksian za veliki broj insekata
ali ne ispoljava toksina dejstva na toplokrvne ivotinje i ljude. Piretrin djejuje samo na ive oblike vai, i ispoljava
brzo i snano pedikulocidno dejstvo. Pri lokalnoj aplikaciji ne prodire u sistemsku cirkulaciju. Indikacije: valjivost
glave i pubine regije.

ANALGETICI I ANTIPIRETICI

Analgetici su lijekovi koji otklanjaju bol i pri potpuno ouvanoj svijesti bolesnika. Dijele se u 2 velike grupe:
-opijati ili narkotiki analgetici (alkaloidi opijuma i njihovi polusinetski derivati) kao to su morfin, kodein,
dihidromorfinon,diacetilmorfin (heroin).
-sintetski analgetici-zamjene za prirodne alkaloide iz opijuma kao to su meperidin, metadon,pentazocin
Neke druge klase lijekova se obino ne smatraju analgeticima, ali se koriste za lijeenje neuropatskih sindroma
bola. Meu njima su tricikliki antidepresanti i antikonvulzanti.
Antipiretik je lijek koji smanjuje tjelesnu temperaturu u stanju groznice. Meutim, on ne utjee na normalnu
tjelesnu temperaturu ako nema groznice. Nakon toga, tijelo e funkcionisati na nioj temperaturi, a rezultat je
smanjenje groznice. Uobiajeni antipiretici koji se najee koriste su aspirin, paracetamol, aminofenazon
(aminopirin), fenilbutazon (butazolidin) i i drugi. Svi opijati, u manjoj ili veoj meri, prouzrokuju stvaranje
zavisnosti, dok antipiretici nemaju tu osobinu. Antipiretici se dijele u 4 grupe: salicilati (aspirin, acisal), pirazoloni
(minofenazon, metamizol), paracetamol i ostali antiinflamatorni lijekovi (nesteroidni antiinflamatorni lijekovi-
ibuprofen, diklofenak, indometacin, itd.).
ANTIKOAGULANTNI LIJEKOVI

Zajednika karakteristika antikoagulantnih lijekova je da sprijee koagulaciju krvi. Najvaniji iz ove grupe su:
-Inhibitori biosinteze protrombina (Etilbiskumacetat, Fenprokumon i Acenokumarol)
-Heparin i
-Natrij-citrat
U prvu grupu spada vei broj kumarinskih derivata. Svi djeluju na taj nain to kompetitivnim mehanizmom
antagonizuju djelovanje vitamina K u jetri i tako sprijeavaju biosintezu protombina.
Heparin neutralie dejstvo ve stvorenog trombina, sprijeava aglutinaciju trombocita, inhibie trombokinazu i
sprijeava pretvaranje protrombina u trombin. Koristi se za lijeenje tromboza.
Natrij-citrat spreava koagulaciju inaktiviui jone kalcija. Ovo sredstvo se upotrebljava za konzervisanje krvi u
tenom stanju koja se moe infundovati bolesnicima.

TUBERKULOSTATICI

Najvaniji lijekovi u terapiji tuberkuloze su streptomicin, izoniazid, etambutol i ritampicin. Ako se ovim lijekovima
ne postigne odgovarajui uspjeh ili ako zbog toksinosti ne mogu da se primjene, onda se jo koriste i
paraaminosalicilna kiselina, etionamid i pirazinamid. Pravilo je da se lijeenje TBC-a zapoinje istovremenom
primjenom 3 lijeka: najee je to streptomicin, iznoiazid i etambutol, im se dobije prvo poboljanje streptomicin
se izostavlja a ostatak terapije ostaje isti. Tuberkulostatici uglavnom deluju bakteriostatski ali neki deluju i
baktericidno (rifampicin, pirazinamid). Meutim, zbog brzog razvijanja rezistencije kod terapije pojedinim lekom
tuberkulostatici se kombinuju. Izoniazid je najvaniji tuberkulostatik.

LAKSANSI

Laksantni lijekovi ili laksansi, laksativi potpomau pranjenje crijeva i izazivaju refleks defekacije. Upotrebljavaju
se za lijeenje opstipacije, otklanjanje tetnog sadraja iz crijeva i razmekanje stolice.
Razlikujemo grupe u zavisnosti od mehanizmu djelovanja:
-Osmotska sredstva izvlae velike koliine vode u debelo crevo inei stolicu mekom i rahlom.
-Kontaktni laksativi vrlo snano, efikasno i direktno podstiu zid debelog creva uzrokujui njegovo stezanje i
pokretanje stolice.
-Sredstva koja bubre -ovi laksativi poveavaju zapreminu stolice ime se podstie prirodno rastezanje creva.
Takoe, takva sredstva izvlae vodu i omekavaju stolicu.
-Emolijentni laksativi olakavaju defekaciju tako to razvodnjavaju i omekavaju feces. Nazivaju se jo i skliskim
sredstvima.
Tu su jos: bisakodil, glicerol, senozidi A i B, antiapsorpcijski laksativi.
Laksantne soli su soli koje u crijevima osmotski vezuju znatnu koliinu vode, pa crijevna sadrina postaje tenijja.
To su: magnezij sulfat ili gorka so, natrij sulfat ili Glauberova so, kalij natrij tartarat, vjetaka karlovarska so,
magnezij citrat.
Takoer vrlo efikasno je i ricinusovo ulje, kao i antrahinonski derivati-emodin i brizofanska kiselina, frangula,
sena, aloa, fenolftalein, acetfenolizatin.

ANTIBIOGRAM TEST

Antibiogram je uobiajeni izraz za ispitivanje osjetljivosti bakterija prema antimikrobnim lijekovima, tj.
antibioticima. Na osnovi rezultata antibiograma doktor odabire najdjelotvorniji antibiotik. Postoji nekoliko metoda,
a najee se koriste: dilucijske metode, difuzijske metode i metoda E-testa.
Najee se izvodi kao disk-difuzija: papirnati disk, natopljen standardiziranom koliinom antibiotika, postavlja se
na povrinu vrste podloge na koju se prethodno inokulira ista kultura ispitivane bakterije, te se inkubira na
temperaturi od 35C do 37C kroz 18 do 24 sata.
Poto antibiotici djeluju samo na odreene sojeve bakterija neophodno je poznavanje soja bakterije koja je
izaziva bolesti. Testovi osjetljivosti bakterija prema antibioticima se izvode posebno kod gram negativnih
bakterija jer njihova osjetljivost je vrlo promjenjiva.
INSULIN

Inzulin je hormon koji lui lijezda guteraa (pankreas), a slui za regulaciju eera u krvi. On pokree elije koje
iz krvi uzimaju potrebni eer ili jetru da ga pohranjuje.Nesposobnost organizma da iskoriava glukozu
manifestuje se hiperglikemijom i nizom drugih poremeaja, meu kojima je dijabetika acidoza najopasnija.
Dakle, nedovoljno luenje insulina dovodi do dijabetisa. Za lijeenje dijabetesa koristi se vie preparata insulina
koji se meusobno razlikuju samo po brzini nastupanja i duini trajanja. Prosjena dnevna doza kristalnog insulina
odreuje se prema koliini glukoze koja se izluuje u mokrai u toku 24 sata. Na svakih 1,5 do dva grama glukoze
potrebna je jedna doza insulina.
-Za lijeenje dijabetisa se koristi vie preparata insulina: kristalni insulin se daje potkono ili intravenski i ima brzo
dejstvo. Srednje dugo dejstvo imaju amorfni insulin, isofan-insulin i amorfni u kombinaciji sa mikrokristalnim
insulinom. Sa dugim dejstvom su insulin zinco-protaminatum i insulin ultralente. Oralni antidijabetici su lijekovi
koji se unose oralno i u stanju su da smanje koncentraciju glukoze u krvi. Postoje 2 grupe jedinjenja koje imaju
ovaj efekt: derivati sulfonilureje i derivati bigvanida. Od derivata sulfonilureje kod nas su najpoznatiji
hlorpropamid, glibenklamid i tolbutamid.

DIURETICI

Diuretici su skupina lijekova koji uzrokuju poveano izluivanje urina. Diureticima se smatraju one tvari koji uz
izluivanje vode dovode do poveanja izluivanja i soli u prvom redu natrijeva klorida.
Diuretici se primjenjuju primarno kod slijedeih stanja: akutni edemi (zadravanje vode),kronini edemi, zatajenje
bubrega, zatajenje srca, hipertenzija.
Najznaajniji lijekovi u ovoj grupi su:
-tiazidi (hidrohlortiazid, hlorotiazid, politiazid), pojaavaju izluivanje natrija, hlora i vode, kao i kalija.
-diuretici sa snanim i brzim dejstvom (furosemid i etakrinska kiselina) pojaavaju izluivanje natrija, hlora i vode,
kao i kalija.
-diuretici koji tede kalij (spironolakton, triamteren)-pojaano luenje aldosterona (hormona kore nadbubrene
lijezde) se manifestuje zadravanjem natrija i pojavom edema. Ovi lijekovi blokiraju dejstvo aldosterona, pa se
pojaano izluuju natrij, hlorid i voda ali ne i kalij.
-osmotski diuretici (manitol koji se obino daje intravenski)
-inhibitori ugljine anhidraze (acetazolamid)
-ostali diuretici (preparati ive, amonij-hlorid, teofilin i sl.)
Po jaini djelovanja mogu biti jaki, umjereneni i slabi. Jaki i umjereni diuretici, osim natrija prouzrokuju i gubitak
kalija.

HORMONI KAO LIJEKOVI

Hormoni su bioloki aktivni agensi koji se sintetiu i oslobaaju iz jednog tkiva, a zatim se posredstvom krvi
prenose i djeluju na udaljene organe i tkiva. Kao lijekovi, hormoni se najee koriste u supstitucionoj terapiji.
-U tireoidnoj lijezdi se sintetiu dva hormona: tiroksin i trijodtironin. Koenje aktivnosti tireoidnih hormona se
postie primjenom lijekova koji smanjuju sintezu tireoidnih hormona: metimazol i propiltiouracil, primjenom
lijekova koji smanjuju vezivanje joda u tiroidi: tiocijanati i perhlorati, primjenom supstanci koje razaraju tiroidu:
radioaktivni jod, primjenom jodida.
-Insulin je hormon proteinskog porijekla iji nedostatak prouzrokuje dijabetis. Za lijeenje dijabetisa se koristi vie
preparata insulina: kristalni insulin se daje potkono ili intravenski i ima brzo dejstvo. Srednje dugo dejstvo imaju
amorfni insulin, isofan-insulin i amorfni u kombinaciji sa mikrokristalnim insulinom. Sa dugim dejstvom su insulin
zinco-protaminatum i insulin ultralente. Oralni antidijabetici su lijekovi koji se unose oralno i u stanju su da
smanje koncentraciju glukoze u krvi. Postoje 2 grupe jedinjenja koje imaju ovaj efekt: derivati sulfonilureje i
derivati bigvanida. Od derivata sulfonilureje kod nas su najpoznatiji hlorpropamid, glibenklamid i tolbutamid.
-Kora nadbubrene lijezde lui tri vrste hormona: kortizol, aldosteron i dehidro-epi-androsteron. Svi ovi hormoni
su steroidi. Postoje sintetski glikokortikoidi kao to su prednizon, prednizolon, metil-prednizolon, triamcinolon,
betametazon i deksametazon. Za iskljuivo lokalnu primjenu koriste se fluocinolon, flumetazon i fluokortolon.
-Estrogeni su supstance sa dejstvom enskih polnih hormona. Prirodni estrogeni su estradiol, estron i estriol a
sintetski estrogeni su mestrenol, dienestrol, dietilstilbestrol itd. Ovi hormoni se najee koriste u klimaksu, nakon
operativnih zahvata, hormonalnih poremeaja, za lijeenje pojedinih karcinoma itd.
-Gestageni su hormoni koji mogu biti prirodni, to je progesteron i sintetski: linesterol, etisteron i noretisteron.
Progesteron je neophodan za odravanje trudnoe, obino se daje kod menstrualnih poremeaja, abortusa,
hormonske kontracepcije i sl.
-Androgeni su supstance sa dejstvom mukih polnih hormona, to su: testosteron i metil-testosteron. Sintetski
androgeni su mesterolon i fluoksimesteron. Primjenjuju se u terapiji karcinoma, u klimaksu i sl.

TERAPIJA CIRA NA ZELUCU

U farmakoterapiji peptikog ulkusa koriste se 3 vrste lijekova: antacidi, antiholinergiki lijekovi i blokatori
histaminskih H2 receptora. Svrha ove terapije je da se postigne ublaavanje bolova, da se ubrza zarastanje
ulkusnog kratera i da se sprijei recidiv bolesti.
-Antacidi su supstance koje su u stanju da neutraliu suvinu hloridnu kiselinu u elucu. Najvanija antacidna
sredstva su magnezij oksid, aluminij-hidroksid, magnezij karbonat, magnezij trisilikat, natrij hidrokarbonat, bizmut
subkarbonat.
-Najvaniji antiholinergici koji se koriste u terapiji peptikog ulkusa su: atropin, skopolamin butilbromid,
oksifenciklimin i oksifenonijum. Ovi se lijekovi koriste u kombinaciji sa antacidima, blokiraju holinergike receptore
u digestivnom traktu, smanjuju tonus glatkih miia i sekreciju eludanog soka.
-H2 antihistaminici su: Cimetidin i ramitidin koji su blokatori histaminskih H2 receptora u sluznici eluca. Koriste se
jo ranitidin, famotidin, nizatidin, roksatidin i niperotidin.
eludani ulkus izazvan bakterijom Helicobacter pylori lijei se preparatima koji unitavaju uzronika, smanjuju
kiselost eluca i oblau eluanu sluzokou zatitnim slojem.Terapija je kombinovana antibioticima, blokatorima
luenja kiseline i lijekovima koji djeluju zatitno na sluzokou. Trenutno je najpouzdanija tzv. trostruka terapija s
dva antibiotika protiv H. pylori u kombinaciji s lijekom koji blokira luenje kiseline ili s protektivom. Provjera
dejstva lijekova na H. pylori vri se endoskopskim pregledom ili pregledom daha 4 nedelje nakon sprovedene
terapije. Ako ulkus nije uzrokovan bakterijom H. pylori nije potrebno uzimati antibiotike, ve je dovoljno uzimati
blokatore luenja kiseline.

VITAMINSKI PREPARATI

Vitamini su supstance koje su neophodne za normalno odvijanje metabolikih procesa. Organizam nije u stanju
da sintetie ove supstance i stoga zavisi od njihovog unoenja hranom. Nedostatak vitamina-avitaminoza i
hipovitaminoza se lijee davanjem vitamina u hemijski istom obliku.
Vitamin A je neophodan za stvaranje vidnog purpura u oku i za normalno funkcionisanje epitelnog tkiva. Nalazi se
samo u produktima ivotinjskog porijekla.
Vitamin D je vaan za metabolizam kalcija i fosfora.Nalazi se u ivotinjskim proizvodima i stvara se u koi pod
uticajem sunevih zraka. Nedostatak vitamina D prouzrokuje rahitis.
Vitamin E slui kao snaan antioksidans.
Vitamin K je vitamin koagulacije i neophodan je za stvaranje protrombina u jetri, njegov nedostatak prati sklonost
ka krvarenju.
Vitamin C -njegov nedostatak prouzrokuje skorbut. Vrlo je znaajan za imunitet i za zarastanje rana.
Vitamin B1-njegov nedostatak prouzrokuje bolest beri beri, nalazi se u kvascu i jetri.
Komplex vitamina B-ima vie vitamina: vitamin B2, B6, nikotinamid, folna kiselina, para-aminobenzoeva kiselina,
biotin, inozitol i pantotenska kiselina i vitamin B12 je faktor koji je neophodan za normalno sazrijevanje eritrocita.

LIJECENJE SUGE I VASLJIVOSTI

Lindan je snaan pedikulocid i skabicid. U koncentracijama od 0,3% lindana, u obliku gela i emulzije prua
siguran terapijski efekat sa mnogo manje neeljenih dejstava, tako da se moe koristiti i kod male djece i
odojadi. U obliku 1% ampona se pokazao poslije jednokratne, kratkotrajne primjene kao efikasan pedikulocid.
Indikacije: uga (scabies) gel i emulzija, valjivost glave, tijela i stidnih predjela ampon, gel i emulzija. Ovi
oblici su namjenjeni samo za spoljnu upotrebu.
Piretrin pripada grupi antiparazitarnih lijekova odnosno pedikulocida.. Piretrin je toksian za veliki broj insekata
ali ne ispoljava toksina dejstva na toplokrvne ivotinje i ljude. Piretrin djejuje samo na ive oblike vai, i ispoljava
brzo i snano pedikulocidno dejstvo. Pri lokalnoj aplikaciji ne prodire u sistemsku cirkulaciju. Indikacije: valjivost
glave i pubine regije.