Kurallara Kar kmann

Ve Gizli Dehanz
Kefetmenin Basit Yollar

EINSTEIN GiBi
DNMEK

SCOTT THORPE

Trkesi
Tuncer Bykonat

BE iAZ YAYINLARI
 Beyaz Yaynlan: 130

Einstein Gibi Dnmek

Scott Thorpe

Kitabn zgn Ad:

How to Think Like Einstein
2000 Scott Thorpe
Sourcehooks, ine.

Bu kitabn stanbul Telif Haklan Ajans araclyla alnm

tm Trke yayn }:aklar Beyaz Yaynlar'na aittir.
Yaynevimizden yazl i:-in alnmadan ksmen veya tamamen
alnt yaplamaz, hibir ekilde kopya edilemez,
oaltlamaz ve yaynlanamaz.

Yaync: Hidayet & Canan Pnarba

Yayn Ynetmeni: Sinan Kseolu
Kapak Tasarm: Fatma Mamal
Metin Tasarm: Fatma Mamal

Kapak Basks: Volkan Matbaas

Kapak Renk Ayrm: Diacan Grafik
Montaj: Erdiz
Selafon: Ayna Selafon
Bask: Eren Ofset.
Cilt: Gven Mcellithanesi

Birinci Basm: Haziran 2001 / stanbul

ISBN: 975-599-040-2

Yayn ve Datm:
BEYAZ YAYINLARI
Nuruosmaniye Cad. Kadeler Han, No:3, Kat:2
Caalolu/ISTANBUL
Tel: (0212) 522 38 68 - 69 Faks: (0212) 522 38 70
Web: www.beyazyayinlari.com.
e-posta: sinan@beyazyayinlari.com
Balamam salayan Dr. Alder'e ve
_Bitirme:pi salayan Vicki'ye.

Hillel Black'e baarl editrl ve

deerli nerileri iin teekkrler.
llNDEKILER

Blm ,
1 Einstein'n Srn ................... . .................. . ....... 1
Blm 2 Einstein Gibi Dnmek . . .... . ....................... 15
Blm 3 Doru Problem . . .......... . ......... . .... . ......... ......... 29
Blm 4 Fikrin Kts Olmaz ......... . .
. .
.......... ............. 55
Blm 5 Kalplar Krmak .
........... .................... . ......... 67
Blm 6 Tohumlar Ekmek . . ....... ... ... . .... . . .
. . ............... 87
Blm 7 Kurallara Kar kmak ........................ .... 135
Blm 8 Bir zm retmek ........................ ............ 165
Blm 9 Byk Aclardan Kanmak ... . .......... ........ 195
Blm 10 Organizasyonlarda Einstein Tarz
Dnme : . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 1
. .........

Blm 1 1 Gnlk Yaamda Einstein

Gibi Dnmek . . . .. ........ .... . . . . .... ................... 233
Ek A Einstein Tarz Dnme Formlar ............ 253
Ek B Einstein'n Denklemleri ...... . .......... . . .......... . 271

Yazar Hakknda ............................................................ 279

 BLM BiR

E i n ste i n ' n
S rr
 "Saduyu on sekiz
yana kadar edinilen
nyarglarn toplamdr"./
-ALBERT EINSTEIN

u kitap size, iinden klmas imkansz grnen prob

Blemlere zm retmeyi retecek. Tarihin en byk
problem zcs Albert Einstein'n zmlerinde sakl
teknikleri reneceksiniz. Einstein dnyann en artc
problemlerinden bazlarni zmt. Baarhyd, nk
ok farkl bir dnce sistemine sahipti. Onun teknikleri
ni kullanarak onun gibi dnmeyi renebilirsiniz.
Bunlar ve burada gsterilen dier teknikler, sadece ev
renin srlarn zmek iin deildir. Yeni problem zme
yntemlerini renerek iinizin karhln artrabilir, o
cuklarnzn eitim olanaklarn gelitirebilir, sanatsal ve
yaratc atlmlar yapabilir ve yaam kalitenizi ykselte
bilirsiniz. Zor problemleri bir dahi gibi dnmeyi rene-
rek zebilirsiniz, ama bunu yapabilmeniz iin evrensel
bir prensibi benimsemeli ve kurallara kar. kmalsnz.
Einstein dnyann kurallarn gayet sakin bir ekilde- /
.
ineyen insanlardan biriydi. James Dean'in sinemada':
yapt eyin aynsn bilimde yapmt. Sadece fizik ya-::",
salarna meydan okumakla kalmad; gelenekleri ykt, : :

hkmetleri ileden kard. Kurallar inemek ban)

- 3 -
 Einstein Gibi Dnmek

. ./devaml olarak derde soktu, fakat Einstein'n kurallara

: , kar kma yreklilii dehasnn zyd. Einstein b
yk bir problem zcyd, nk kurallar hi oral ol
madan ineyiveriyordu. Bu, dahilerin ortak bir nitelii
ve becerisidir; renilip gelitirilebilir. Hepimizin Eins
tein gibi dnebilmesi iin sadece kurallar inemeyi
renmesi yeterlidir.

KuRALLARIN zi
"Sosyal evrenin nyarglarna aykr fikirleri ok
az kimse lml bir ekilde ifade edebilir.
ou insan bu tr fikirlert' retmekten bile acizdir. "
-ALBERT EINSTEIN

Eer bir problemi zemediyseniz, byk bir ihtimalle

bir kuraln tekerlek izine taklmsnzdr. Hepimiz belli
kurallara uyarz. Kurall., gerei bulmamz engelle
yen kemiklemi dnce-kalplardr. Kurallarmz do
al olarak ekillenir. Fikirler tekrarlanarak kural haline
gelir. Bir kural izi olutuunda, bununla atan btn
fikirler grmezden gelinir.
Kurallar her zaman kt deildir. Bunlar tren raylar
gibidir. Eer rayn gtrme istedii yere gitmek istiyor
sanz mkemmeldirler. Ariia :aylar sizin gideceiniz yere
gitmiyorsa, kurallara uyarak baz zmlere ulamazs
nz. Oraya ulaabilmenin biricik yoTu, raydan kmak olur.
Kurallar ok doru grndkleri iin yeniliki dn
cenin gelimesini nlerler. Bizim uyduUiuz kurallarn
dnda kalan ok sayda nemli zm gizlerler. Bu
byk zmler sadece kurallar ineyerek bulunabilir.
Hi kimse kurallarn izlerine kar bak deildir.
Einstein bile yllar boyu kendi nyarglarndan biri y-

-4-
 Einstein 'n Srr

znden yerinde saymtr. Fakat o zamanlar, karsn

daki kural inenemez grmekteydi.
Evreni yneten yasalar kefetmeye ilgi duymayabilir
siniz, ama gene de zmeniz gereken g sorunlannz var
dr. Problemleriniz Einstein'nkilerden daha g olabilir.
Kendilerini devaml olarak yenileyen akll insanlarla re
kabet ediyor olabilirsiniz. Onlarla baa kmanz imkan
sz gzkebilir. Ama eer kurallara kar kmay rene
bilirseniz bir yant bulunur. Herhangi bir problemi, zl
mesi imkansz bir sorun gibi grmemize neden olan ey,
iimizde bir engelin varolmasdr. Bu engel bizim dene
yimlerimiz, hatal varsaymlarmz, hatal genellemeleri
miz, ve bizi parlak zmlerden uzaklatran alkanlk
larmzdr. Yeni byk fikirler, hayati zmler mevcut
tur. Onlar geerli dncenin hemen dndadr. Aksi tak
tirde baka birisi onlar zaten bulacaktr. zmsz prob
lemleri zebilmek iin kurallara kar kmalsnz.

KURALLARA l<ARI IKMAK VE

PROBLEMLERi ZMEK
"Bazen kendi kendime nasl olup da grelilik kuramn
gelitirebildiimi sorarm. Sanrm, nedeni, normal bir
yetikinin uzay ve zaman hakkndaki p roblemleri
dnmekten hi bkmamasdr. Bunlar ocukken
dnd eylerdir. Ama benim entelektel gelimem,
uzay ve zaman ancak b ydkten sonra merak
etmeye balamamdan tr gecikmiti. "
-ALBERT EINSTEIN
-
Kurallara k;-ri kmann Einstein'n dehasnn srr ol
duunu sylemek byk bir hakszlk olur. O doal ola-

-5-
 Einstein Gibi Dnmek

rak parlak ve tuttuunu koparan bir insand. Kurallara

kar kmann sadece dahilerin yardmna koan bir.tu
haflk olmadn nereden biliyoruz? Einstein'n, byk
fikirlerini nasl rettiini renebilmek iin basit bir zi
hinsel aratrma yapalm. Einstein zihinsel aratrmala
r severdi, bu yzden bu konu zerinde durmamz yerin
de bir hareket olur. Einstein'n zekasn, bilgisini, ve ku
rallara nasl kar ktn inceleyeceiz, ve bunlarn
onun yaratc bulularn nasl etkilediini greceiz.
stelik, bunu karmak fizik ve matematik problemle
rinden bahsetmeden yapacaz.
Einstein'n zekas hayat boyunca devaml olarak yk
sek seviyedeydi. Bunu dnme deneylerimizde yatay
bir izgi olarak gstereceiz (ekil 1 . 1) . Einstein'n engin
atematik ve fen bilgisi hayat boyunca devaml olarak
artmt. Bilgisini yukar doru ykselen bir izgiyle gs
tereceiz. Bu zaten bir dahiden beklediimiz bir eydir.
Fakat, Einstein'n problem zme verimine bakt
mzda, yanl bir eyler olduunu grrz. Einstein,
1905 ylnda niversiteyi bitirdikten hemen sonra bala
yan uzun bir devrimci dnce dnemi geirmitir. He
men hemen yirmi yl boyunca bilimde nemli yenilikler
yapmtr. En byk atlmlar kariyerinin bandaki
olaanst yllardan birinde gereklemitir. Fakat,
sonraki yllarda Einstein'n problem zmleri azalm
tr. Bunu aa eimli bir izgiyle gsterebiliriz. Einstein
nemli fizik problemleri zerinde sk bir ekilde al
maya devam etmiti. Hala ok parlakt. Fizik ve mate
matik hakkndaki bilgileri gitgide artyordu. almala
rn ve dnyann en byk beyinleriyle ibirliini kesin
tisiz srdryordu. Ama artk daha baka nemli bilim
sel problemler zmemekteydi.

-6 -
 Einstein 'n Srr

Einstein'n problem Akl

zme becerisinin, zeka-
s ve bilgisiyle doru 8.
orantl olduguwnu zanne-
deriz. Oysa, bilgisi art-
tka problem zme ye- :
tenei azalmtr. Bilgisi
asgari dzeydeyken ye Daha

nilikilii azami dzey

ekil 1.1: Bir Zihin Aratrmas
deydi. Bu iliki hataly Zeka-Problem zm-Bilgi
m gibi grnr. Eer
bu kalp birok parlak insann hayatnda tekrarlanma
m olsayd, dnce deneyimizin sonularn gz ard
edebilirdik. Baz insanlar zm imkansz grlen so
runlar zmek iin kurallar ineme eilimindedirler.
Onlar genellikle nceki yllarn ykn tamayan, bu
alana yeni km insanlardr.
Uzayn ve zamann srlann zen Einstein, yal bil
ge profesr Einstein deildir. Henz niversiteye bile
gitmeyen bir gentir. svire patent brosunda alyor
ve amar makinesi skclar zerindeki yenilikleri gz
den geiriyordu. Bunun yan sra fizikle urayordu. Ve
kurallar iniyordu.
Einstein'n zd ve bize E=mc2 sonucunu veren as
lnda eski bir problemdi. Btn bir kuak boyunca bilim
adamlar, n neden gzlemciye gre hep sabit bir hz
la gidiy<>I" gibi grndn bulmaya alyordu. Bir
k nna yaklamanza veya uzaklamanza bal ol
makszn, n hz daima ayndr. Bu bilimin en nem
li ve artci);oblemlerinden biriydi. Birok parlak kii
zme yaklam, fakat bir kuraln varl yznden
baarya ulaamamt.

- 7 -
 Einstein Gibi Dnmek

Yzlerce yl nce, Isaac Newton zamann mutlak ol

duuna karar vermiti. Daha hzl veya yava deildi.
Bu evrenin sabitiydi. Newton'un gerekesi akla yaknd,
ve fikir ondan sonra gelen her bilim adamnn zihnine
kesin ve derin olarak kaznmt. Bu btn bilimsel bil
gilerin temelinde yer almaktayd. Bilim adamlarnn
"zaman mutlaktr" kuralna kar kmalar dnle
mezdi bile, ve bu yzden de problemi zememilerdi.
Einstein Newton'un "zaman mutlaktr" kuralm i
nemekte bir saknca grmedi. Sadece zamann bir nesne
iin baka bir nsneden daha hzl olabileceini dn
d. Bu problemi tamamen deitirdi. Birka satrlk ma
tematik (Ek B'de ,grebilirsiniz) Einstein' dnyamzda
devrim yratan )ir yola soktu. Einstein bilimin en zor
problemini bir kuiala kar karak zd.
Eer kurallara kar kmak Einstein'n dehasnn
srr ise, kuritllar inemedii zaman problemleri ze
bilme yeteneinin azald sylenebilir ki, olan da tam
anlamyla budur. Fizikiler Einstein'n almalarn in
celerken yeni bir teori yarattlar. Bunun znde belirsiz
lik kavram, yani baz sonularn nceden kestirilemeye
cei dncesi vard. Einstein belirsizlii sorunlu bulu
yordu. Gerekesi ona evrenin nceden kestirilebilir ol
mas gerektiini sylyordu. Belirsizlikten nefret edi
yordu. Tanrnn evrenle zar attna inanamyordu. Bu
lular durdu. Artk kendi saduyusu yznden kafas
karan baka bir akll adamd.

ZLMESI MKANSIZ PROBLEMLER:

UTA OYUNUNDA KAzANMAK
ou imkansz problemler ta oyununda kazanmak
gibidir. Kazanmak imkansz grnr. Deiik stratejiler
- 8 -
 Einstein 'n Srr

uygulayarak hibir baarya ulaamadan defalarca

oynarsnz. Fakat eer kurallara kar karsanz, ta
oyununda kazanabilir ve dier mitsiz problemleri ze
bilirsiniz.

Bir Tur Daha

Eer bir tur daha oynayabilirseniz <!tta kazanmak
kolaydr. "Ne?" diyorsunuz imdi MMdi kendinize muh
temelen, "Bunu yapamazsn ki!" Tamam, bu bir hiledir,
fakat ie yarar. Problemi zer. Tercih kuralara kar
kmak veya yenilmek arsnda dr.
ta oyununda hile yapmak istemeyebilirsiniz, ama
zmeniz gereken nemli bir proJlem, byk bir problem
varsa ne olacak? Bir zm bulmak iin kurallara kar
kabilir misiniz? Ahlak kurallarndan bahsetmiyorum
tabii; sadece bir problemi zmek iin aklnzn bavur
duu kurallardan sz ediyO!"m

x x

ekil 1.2: Ek turlar ekil 1.3: Rakibin

talarn kullann

Gerek yaBlJlda pek az kii bir tur fazladan oynama

y (yani li e yap ay) dnr, fakat aslnda bu zaman
kzandrc bir zmdr. rnein, Amerikan Sava-

-9-
 Einstein Gibi Dnmek

nda Robert E. Lee, subaylarna General Grant'in

Spotsylvania'ya gideceine kesin gzyle baktm sy
lemiti, nk en iyi seenei buydu. Lee bu mevkiye
kestirmeden gidecek bir yol buldu ve birliklerine oraya
ilerlemelerini emretti. Lee'nin birlikleri fazladan bir tur
oynadlar ve Spotsylvania'ya Grant'in ordusundan nce
vardlar.
Fazladan bir tur oynama davran i hayatnda da
yaygndr. Tylenol'un imalatlar, benzer bir ar kesici
olan Datril'in fiyatlarda nemli bir indirim yapabilecei
ni renince, fazladan bir tur oynadlar. Datril fiyat
avantajn ilan etmeden nce Datril'in fiyatna indiler.
Datril'in tantm suya dt ve Tylenol pazar payn ko
rudu.

Rakibin Aralarn Kullan n

tata kazanmann veya imkansz bir problemi zme
nin birok yolu vardr. Eer kendi iki tanz ile birlikte
rakibin talarndan birini kullanrsanz, n bir hiza
ya getirmek zor deildir. Neden kendinizi kendi fikirle
rinizle snrlandrasnz ki?

x
ekil 1.4 ekil 1.5

-10-
 Einstein 'n Srr

ABD Deniz Kuvvetlerinden Amiral Harry Yarnell J a

ponlarn Pearl Harbor baskn plann ilk olarak hazrla
yan kiidir. En iyi rotalar saptam, en iyi stratejiyi iz
mitir. Hatta 1932'de iki uak gemisiyle bunun nasl ya
plabileceini de gstermitir. Japon mparatorluk Do
nanmas fikrin deerini fark ederek bir Amerikan ami
ralinin plann Amerikan Donanmasna kar yapacak
lar saldrya baaryla uyarlamtr. Amerikan sava
planlarn kullanmak kendilerini hi rahatsz etmemi
tir. Eer ie yarayacaksa, kaynana bakmadan uygula
yn. Kedi probleminizi zmek iin kimin fikrini kulla
nabilirsiniz?

Esnek Bir Zafer Tanm Yapn

Eer esnek bir zafer tanm yaparsanz, ta oyununda
kazanabilir vey;. dier g problemlerinizi zebilirsiniz.
Sra size gelince garip bir fikre ans tanyn ve her za
man kazann. Koullar bazen zafer kazanlamayacak
kadar etin olabilir. Winston Churchill otuz be yanda
iileri bakan olduu zaman, baz arkadalar hayatta
bu mevkilere gen yalarda gelmeyi neden umamadkla
rn tartyorlard. Churchill hemen fkelendi ve yle
dedi: "Napoleon benim yamda Austerlitz zaferini ka
zand." Churchill'in girdii yar kazanmak iin hrs ye
terli olmazd, nk onun zafer tanm ok yceydi. Ba
arnn tanmn deitirmek, sorunu zmeyi mmkn
klabilir.

birl ii Yapn
ki oyuncudan birinin kaybetmesini gerektiren kural,
ayn zamanda yine iki oyuncudan birinin kazanmasn
nleyen en byk engel olabilir. Rakibinizle ibirlii ya-
- 11 -
 Einstein Gibi Dnmek

pn bylece ikiniz birden kazann. Bir keresinde bir bina

nn tamamen yandna ahit olmutum. Sahibi bundan
ok memnundu. tfaiye de yle. Sahibi binasn yktr
mak istiyordu, itfaiye de yangn sndrme eitimi yapa
bilecei bir yere ihtiya duyuyordu. Mkemmel bir si
nerji ile her iki ihtiya da giderilmi oldu.
Tpk Einstein'n fizik kurallarna kar kmas gibi,
btn bu zmler ta oyununun kurallarna kar
dr. Daha fazla alarak ta kazanamazsnz veya
imkansz problemleri zemezsiniz. Kurallar ineme
niz gerekir.

ENSTEIN TARZI D NME:

KU RALLARA KAR I I KMAK
''nsanolu dnyann basit ve akllca tasarlanm
bir resmini kendi aklndakine en iyi uyacak ekilde
izmeye, sonra da kendi yaratt bu kozmosu
deneyim ler dnyasnn yerine koymaya alr
ve sonunda bunun stesinden gelir. "
-ALBERT EINSTEIN

Einstein gibi dnmek ie yarar, nk en g prob

lemleri zmemizi nleyen en byk engeller kafamzn
iindedir. Kurallara kar kmak zordur. te bu neden
den dolay etrafta bir sr akll insan, fakat ok az
Einstein vardr. En g probleminizi zebilmek iin en
deer verdiiniz kurallardan birine kar kmak zorun
da kalabilirsiniz. Henry Ford, Ford T'lerin seri retimiy
le bir servet kazanmt. Ama bu modelin retimini bir
kural haline getirmesi yznden ayn serveti kaybetme
nin eiine gelmiti. Rakipleri giderek zenginleen orta

- 12 -
 Einstein 'n Srr

snfa hitap eden ssleme ve seeneklerle donatlm

arabalar retiyordu artk. Henry kendi kurallarna kar
kamad iin siyah Ford T'leri retmekte direterek
pazar payn kaybetti.
Kar kmanz gereken kural saduyunuzun snrla
rn aabilir. Siz ve ortaklarnz aptalca bir hata yapt
nzdan emin olabilirsiniz. Fakat saduyuyu ihlal etmek
problemin tek zm olabilir. Kendi ifadesiyle, Einste
in'n en byk hatas evrenin ileyiini kendi saduyu
suna uyarlamak iin baz eitlikleri deitirmek olmu
tur. Hesaplamalar ona evrenin ya genilemesi, ya da
daralmas gerektiini, baka bir seenek olmadn sy
lemiti. Ama o evrenin duraan olmas gerektiini hisse
diyordu, gece gkyzne yle bir bakmak bu gerei
dorulamaya yeterdi. Ancak, astronomlar evrenin geni
lediini gzlemledikten sonra, teorisini dzeltti.
Siz de kendi g problemlerinizi Einstein gibi zebi
lirsiniz. Bunu yapmak kolay olmayacaktr, ama yapt
nzda da ok keyif verecektir. Kurallara kar kmak
zindeletiricidir. Eer sizi engelleyen kurallara kar
kmay renebilirseniz, evren sizindir.
 BLM Ki

Einstein Gibi
................. ......
 "Bir eyi tekrar tekrar
deneyip farkl sonular almay
ummak kadar belirgin
bir delilik iareti yoktur."
.ALBERT EINSTEIN

EINSTEIN GiBi DONEBLRSINiZ

iz de Einstein kadar yaratc ve geleneklere aykr bir
S ekilde dnebilirsiniz. Kurallar inemek dou
tan gelen hakknzdr. nsanlar yeniliki bir rktr. Or
man kanunlarnn geerli olduu bir dnyada, dier can
llara gre zayf bnyeli ve yava olduklar iin hayatta
kalabilmeleri olanaksz grnen yaratklardr. Fakat
stratejilerimizi deitirmemiz birka kuak deil, sadece
saniyeler ald iin kurallara kar kabiliyor ve keskin
penelere stnlk salyoruz.
ocuklar son derece yenilikidir. Herhangi bir engel
tarafndan caydrlmadan son derece fantastik zmler
olutururlar. Bydmz zaman bile, yrekli dn
celeri taktir ederiz. Devrim k bir olaydr. Moda belirle
yenler putlatrlr. Allmi, oturakl ve geleneksel ola
rak adlandrlmak kltc bir eydir. Kurallara kar
kma frsat aramak ve bulmaktan holanrz.
Peki eer deiiklik, yenilik, ve yaratclk bylesine
- 17 -
 Einstein Gibi Dnmek

gl insani niteliklerse, neden hala tekerlek izlerine ta

klp kalrz? Kurallara kma konusundaki harikulade
doal yeteneimize ne olur?

Kurallara Uymak iin Eitilmek

"renmeme engel olan tek ey eitimimdir. "
-ALBERT EINSTEIN

' Kurallara uymak zere eitildiimiz iin kurallara kar

kma yeteneimiz zamanla krelir. Eitim, sosyalle
me, ve standartlama bir araya gelip tekerlek izlerinin
iinde kalmamz alkanlk haline getirirler.
Einstein hibir zaman bir konformist olmad. Biz ses
siz bir profesr hatrlarz, fakat bize grelilik kuramn
kazandran Einstein'n bir davran sorunu vard. Nadi
ren derse girer, zamann laboratuarda geirmeyi yeler
di. Zor bir eitimdi ve Einstein zgrce hareket edebil
mek uruna ok sknt ekiyordu. Profesrleri ona ni
vers itede bir grev vermekte ekimser davrnyorlard.
Fakat Einstein o gnn bilgilerini hocalarnn kr k
rne esiri olmadan edindi. Bu ona byk bir stnlk
sa l ad.
Okulu bitirince, gerekenleri yap_may, ounlua uy
may ve otoriteye sayg duymay renmeye devam ede
riz . Yenilenmeye ihtiyac olan kurulular bile yeni d
ncelerin cesaretini krarlar. Eer bir toplantda birisi
kp "lgnca" bir neride bulunursa, kimse, "Aman,
byle orijinal bir fikir bizi yeni bir zme gtrebilir,"
demez. Bunun yerine gzlerini evirip tartmaya geri
dnerler. Bize kurallar renmek, kullanmak, ve sayg
gstermek retilmitir.

- 18 -
 Einstein Gibi Dnmek

Einstein en iyi dncelerini bilimsel toplumdan ta

mamen yaltk olduu dnemlerde ortaya koymutur.
Patent brosunda alrken, hi kimse onun fizik ara
trmalarna mdahale etmedi. Kendisini yldracak hi
bir ayrcalkl komisyon yoktu. Hibir departman onun
yabanl fikirlerine hkmetmeye kalkmyordu. Bakala
rnn neler dndn renmek iin kongrelere ka
tlmad. Einstein byk zmler retmekte zgrd.
Ve byle de yapt.
Eski rnekler, dnmemiz zerinde gl bir etki
yapar. rnein, en son teknoloji rn trenler hala
standart ray akl zerinde gider. Amerikan demiryol
larnda ray aral standart hale gelmitir, nk onlar,
kendi lkelerinde de kullanan ngiliz mhendisler ina
etmitir. ngiliz demiryollar balangta bu standartlar
benimsemitir, nk o zamann vagon ina teknolojisi o
uzunlukta dingil retecek ekilde gelitirilmitir. Btn
vagonlarda ngiltere'deki yollarn geniliine uyan l
lerde dingiller kullanld. ngiltere'deki yollar ise Roma
dneminden kalma yollara bakarak gelitirilmiti. Ba
langta bu yollar aan, Roma sava arabalarnn teker
lek izlerinden bakas deildi. Roma sava arabalarnn
dingil uzunluunu belirleyen ey, arabann yai yana du
ran iki at tarafndan ekilmesiydi.
Tpk dncelerinizin hala kuaklar ncesinden kal
a eski fikirler tarafndan biimlendirilmesi gibi, mo
dern bir ulam sistemi de Romallarn atlar iin uygun
olan lnn dna kamamaktadr. Kuraln konmas
n gerektiren neden ortadan kalkmasna ramen, binler
ce yllk izleri takip etmeye devam ediyoruz. Daha da k
ts bunda uzman oluyoruz.

- 19 -
 Einstein Gibi Dnmek

Uzman Oluyoruz
"Kader, otoriteye kar kmam
cezalandrmak iin, beni bir otorite yapt. "
-ALBERT EINSTEIN

Kurallara kar kan byk Einstein'n ayn zamanda

ie yeni balayan biri olmasnda bir gariplik yoktur. e
yeni balayanlar Nobel dl kazanan atlmlar yapm
lardr. dl ve hreti ancak nl uzmanlar olduklar
zaman kazanmlardr, ama onlara dl ve hret geti
ren fikirler ie yeni baladklarnda ortaya kmtr.
e yeni balayanlar kurallar gayet rahat inerler.
Bir kimsenin yeni rendii bir kural inemesi daha
kolaydr. e yeni balayanlar kavramlar bilirler, ama
gene de ihmal edebilirler. Bu baka bir lkenin gelenek
lerini renmek gibidir. Bir yabanc yeni bir adeti re
nip uygulayabilir, fakat yine hibir endie duymadan
onu ihlal edebilir, nk kural onda yer etmemitir. Di
er taraftan, bir yerli o adeti ihlal etmeyi aklna bile ge
tirmez nk ona gre kuraln izleri ok derindir.
Hepimiz herhangi bir alanda uzmanlk kazanrz. Bu
nu yaparken, raklmzn kurallara kar kma yete
nei kaybolur. Fikirler ihlal edilemeyecek kurallar hali
. ne gelir. Yer ekimine kar koyamadmz gibi kuralla
ra da artk kar kamayz.

HERKES EtNSTEIN GiBI DONEBLR

''Bilimin tamam gnlk dncelerin
inceltilmesinden baka bir ey deildir. "
.ALBERT EINSTEIN

Einstein gibi dnmek yaa ve eitime bal olmakszn

herkesin yapabilecei bir eydir. Uzmanlar arasndan bile

- 20 -
 Einstein Gibi Dnmek

sekin yenilikiler kabilir. Alexander Graham Bell'in sa

rlara retmenlik yapma kariyeri, telefon zerinde al
maya balad zaman kendisine konumayla ilgili nemli
bir esin vermitir. Bir avantaj vard: elektrikli aletler hak
knda ok az ey biliyordu. Herkes telgraf gelitirmeye a
lrken, Bell ses tellerini taklit etmekle urayordu. Tele
fon kendisini zengin ettikten sonra, kurallara tekrar kar
kabilecei yeni alanlara yneldi. Bir adam tayabilecek
byklkte uurtmalar imal etti, hidrofoyl (hzlandnda
kayaklan sayesinde su zerinden ykselerek giden) tekne
ler ina etti, ve fonograf gelitirdi. Uzmanln ve yan
kendisini yeniliklerden alkoymasna asla izin vermedi.
Olgunluk, tahsil, veya deneyim de bir sorun tekil et
mez. Daha az deneyime sahip olanlar, kendilerinden da
ha bilgili adalarnn baarsz olduu yerlerde daha
ok baarya ulamlardr. yle de olmas gerekir, n
k byk bir stnlkleri vardr: zihinlerindeki izler o
kadar derin deildir.
Einstein tarz dnme ok karmak bir sre deil
dir. Fakat kolay da deildir. Ters elinizle yazmaya ben
zer. Eer sa elinizi kullanyorsanz adnz sol elinizle
yazyormuasna garip gelir. Bir an nce her zamanki
ynteme, kolay olana dnmek istersiniz. Einstein tarz
dnme de byledir. Saduyunuzun sama bularak fer
yat edecei fikirleri dikkate almalsnz. Deer verilen
kurallara kar kacak, kutsal gelenekleri ihlal edecek,
doktrinlere aykr eyler dneceksiniz. ans eseri iyi .
bir ruh halindeyseniz, bu ok elenceli olabilir. Einste
in'n "ok ynl" dnmesi dnyay deitirmitir. Daha
fazla Einstein gibi dnmek hayatnz deitirebilir.
Einstein tarz dnme, Einstein'n problem zm
ne yaklamn taklit eden tekniklerin bir koleksiyonu
dur. Bu gerek problemleri hedef almay, kalplara kar
- 21 -
 Einstein Gibi Dnmek
kmay, kurallar inemeyi, ocuka fikirler retmeyi,
ve Einstein iin doal olan dier alkanlklar glen
dirmeyi gerektirir.

EINSTEIN TARZI 00NME

''Bazen birinin bedavaya sahip olduu bir eye,
baka biri ok b yk b ir bedel der. "
.Ar.BERT EINSTEIN

Einstein'n ifadelerinden, problemleri zerken nelere

nem verdiini biliyoruz. Einstein'n igdsel olarak
kulland kurallara kar kma tekniklerini herkes
taklit edebilir. . Onun yaptn yaparak, pek zeki olma
dklarn iddia edenlerimiz bile Einstein gibi dnebi
lir. Bu sre drt temel adm ierir.

Doru Problemi Bulmak

Yanl bir problemle karlatnda Einstein bile bir
. zm bulamamtr. Balangtaki beklentilerinizden
farkl bir zme imkan veren bir probleminiz olmas ge
rekir. El inizi kolunuzu balayan problemler sadece ya
plmas imkansz ilemlerle zlebilirler. Byle bir
probleme rnek verelim: "Kollarm kanat gibi rparak
umak istiyorum." zlebilir bir problemin ayaklarn
z yerden kaldrmadan bulunabilecek bir zm vardr.
yi bir problem, seenekleri oaltr. Doru problemi bul
mak, zellikle zm ok bariz grndnde, daha faz
la dnmeyi gerektirir.

Kalb Krmak
Einstein bir konuyu, zellikle gln fikirleri ele almak
ta ok baarlyd. Kalplar krmanz genellikle bec.rik-
- 22 -
 Einstein Gibi Dnmek

li bir ekilde ele aldnz yeni fikirleri. retirken sizi

derin tekerlek izlerinin dna karr.

Kurallar. inemek
Kurallar inemek zm bulmann odak noktasdr.
Tm kabul edilebilir alternatifler arasndan bir zm
bulamyorsanz, o zaman baz kurallar inemeli, ola
naksz alternatifleri incelemelisiniz.

zm retin
Grelilii ie yarar bir teori haline getirmek Einstein'n
yllarn almtr. Byk zmler ilk tasarlandklarn
da nadiren byk grnrler. Mevcut fikirlerle kyas
landklarnda, bazen en byk atlmlar bile nemsiz g
rnr. Bir fikri byk bir zme dntrmek iin.
mant geici olarak askya almanz, yardm istemeniz,
ve hatalar yapmanz gerekir.
Einstein dnyamz deitirmek iin bu teknikleri do
al olarak kullanmtr. Vahi fikirlerle oynamtr. Bel
li bir kural inemitir. Ve sonra kurallarn inenme
sinden ortaya kan fikri byk bir zm haline gelin-.
ceye kadar ilemitir. Siz de problemlerinizi ayn ekilde-'
ele alabilirsiniz.

EINSTEIN TARZI OONME FORMLLER

"Dnyada anlalmas en g ey gelir vergisidir. "
A.LBERT EINSTEIN

Einstein'n, Einstein gibi dnmek iin yardma ihtiya

c yoktu. Bu onun iin doal bir davran ekliydi. Fakat
Einstein gibi dnmek bizim iin doal deildir. Yard-

- 23 -
 Einstein Gibi Dnmek

ma ihtiya duyarz. Einstein'n dnme tarzn taklit

etmek iin formller ve yntemler kullaacaz. Bu e
likili grlebilir. Formller kurallardr. Kurallar i
nemeye alrken neden dncelerinizi formllerle k
stlayasnz ki?
Einstein tarz dnme, formlleri dncelerinizin
akn deitirmek iin kullanr. Eer bir nehrin yata
n deitirmek isterseniz, bunu doann yapmasn
bekleyemezsiniz. Bunu bir eyin kanalize etmesi gere- -
kir. Dncenizi yeniden ynlendirmek, yeni bir yap
lanmay da gerektirir. Kendi kurallarnzn tekerlek iz
lerinden kurtuluncaya kadar formlleri kullanmanz
,gerekir. Einstein bile yaratcln engelleyen ''belirsiz
lik" izinden kurtulabilmesini salamak iin forml kul
lanabilirdi.
Bu yaratc dnme formlleri bir dizi form haline
getirilmitir. Bunlar doldurmak, altrmalar yoluyla si
zi tekerlek izleri iinde dnmekten kurtaracaktr.
, Formlarn bo kopyalar Ek A'dadr, ama bunlar kendi
defterinize de kolayca izebilirsiniz.
Formlar normal zamanda hi dikkate almayacanz
zmler yaratmak iin kullann. ekil 2.l'deki rnekte
belirtilen formlar, sizi bulunduunuz mekanda yemek
yemeyi yasaklayan, yediiniz her kurabiye iin i arka
dalarnza yirmi dolar verme vaadi ieren veya bulun-
duunuz yerde kurabiye bulunduunu ve binadaki her
kesin gelip .ikier tane alabileceini belirten, resmi gr
"nl bir afi asmaya yneltebilir.
Eer bir kural izine taklp kaldysanz, kendinizi
kurtarmak iin formlar kullann. Kendinizi dzenli ola
rak kurallara kar gelmeye koullarsanz, formlara da
' ha az bal kalabilirsiniz. Bunlar ihtiyaca gre fikirleri

- 24 -
 Einstein Gibi Dnmek

veya nemli atlmlar izlemek zere kullann. Ama ele

niyorsanz ve aklnza eitli fikirler geliyorsa, bo bir
sayfa kat veya bir teyp iinizden gelenleri kaydetmek
iin idealdir.

Problem Tan m
lyerinde kurabiye yememek
Fikrin ie yarama Fikrin ie yaramama
Fikir sebepleri sebepleri
Kedeki pastaneyi Eer kurabiyeler binann t:rer or yerden
havaya uur. iinde olmazsa dayana- getirir.
bilirim. Kurabiyeler korkutucu
Kurabiyelerin etrafna Eer k>rkarsam deildir.
mayn de. kurabiye yiyemem. insanlarn kurabiye
ie kurabiye getirenleri Eer kimse kurabiye getir- getirmesini
dvmekle tehdit et. mezse, ben de yiyemem. engelleyemem.

Kural Kuraldan Kar zel

Kurallar uzak dur
ine kural Durum
. Kurabyeer bnann
x
d nda tutamyorum .
. Kuraoyeerden
x
korkmuyorum.
insanlarn kurabiye getir-
x
mesini engelleyemiyorum .

ekil 2.: Kurabiye problemi

Einstein tarz dnmenin admlarn srasyla gs

tereceiz. Ancak, problemlerinizi bu yolla zmemeniz
gerekir. Bir problemi tanmlamak sizi dorudan doru
ya bir zm retebileceiniz bir fikre gtrebilir, veya
kar klmas gereken bir kural kefetmek sizi kalp
lar daha yaratc bir ekilde krmaya ynlendirebilir.
Einstein gibi dnmeyi yeni kurallar yaratma yolu

- 25 -
 Einstein Gibi Dnmek

olarak deil, mevcut kurallarnz ykma yolu olarak

dnn.

EINSTEIN TARZI DONME N

EN Y PROBLEMLER
"zm basitse, yant Tanr verir. "
ALBERT EINSTEIN

Sonraki blmlerde, g problemleri zmek iin Eins

tein gibi dnmeye balayacaz. Kurallara kar k
mak tek atmlk bir fikir retme tekniPolabilir, ama n
ce belirli zmleri yaratmay inceleyeceiz. G bir
problem sein. Einstein tarz dnme en ok mevcut
zmler ie yara:vadnda yararl olur. Baka are kal
mad iin kurallan ihlal etmeniz gerekir. Byle prob
lemler insana byk bir motivasyon da kazandrr.
,dlleri daha byk ve sonulan daha arpcdr. Eins
:: tein fizikteki en zor iki problemi kurallara kar karak
bir ylda zmtr. Kurallara kar kmak en zor prob
leminize bakn ne yapabilir.
Daha byk zmler Einstein tarznda daha derin
lemesine dnmeyi gerektirir. Sreci birka kere tek
rarlamak zorunda kalabilirsiniz. kmaza girebilir, hat
ta problemi yeniden tanmlamak durumunda kalabilir
siniz. Hatalar nemlidir; hata yapmadan yeni alanlara
. giremezsiniz.
Bir problem zerken kurallara neden kar kmak
gerektiini iyice anladktan sonra, bu ilemi daha kk
problemler iin kullanacaz. Einstein tarz dnme

btn problemleri zmek iin gerekli deildir, ama on-

. dan her problemin zmnde yararlanabilirsiniz. Gn-

- 26 -
 Einstein Gibi Dnmek

lk gereksinimleri karlamak iin kurallara kar k

mak bir sorun yaratmaz. Bir problemi zmenin her za- -
man iin daha iyi bir yolu vardr, fakat mevcut zmler./
ie yaryorsa daha iyi zm yollar pek aranmaz. Ve ku
rallara kar kmak zihninizi formda tutar. Sradan:.
problemleri zmek iin bu yeni dnme tarznn kulla- )
nlmasnn en byk nedeni budur.
Bu tekniklerin eitlemeleri olabilir. Einstein bile
bunlarla geliebilirdi. Kendiniz iin de birka tane geli
tirin. Daha iyi bir zm aramay alkanlk haline ge
tirin, nk dnyann daha iyi zmlere gereksinimi.
var.
 BLM

D oru
Problem
 "Karlatmz nemli
problemler, onlar yaratrken
bulunduumuz dnce
dzeyinde zlemez."
.ALBERT EINSTEIN

instein grelilik problemi zerinde almaya bala

E yp, E=mc2 zmne ulatnda byk bir avanta
j vard: elinde iyi bir problem vard. Einstein'n birok
ada ayn fenomen zerinde almakta, fakat ok
farkl bir problemi zmeyi denemekteydi. Onlarn prob
lemi yle bir eydi:
"yle olamayacan biliyoruz geri, ama yine de do
a nasl bu ekilde davranyor gibi grnebilir? "
Baarl olamadlar. Daha fazla aratrma, daha fazla
para, daha fazla gayret yarar salamad. Baarsz oldu
lar, nk olmayan bir cevab aratrmaktaydlar. Eins
tein baard, nk o bir zm salayabilecek bir prob
lem zerinde almaktayd. Kendine unu sordu:
''Eer bizim onu gzlemlediimiz gibi davransayd,
doa neye benzerdi? "
Bu problemin bir zm vard. Einstein bunu buldu,
ve bu dnyamz deitirdi. Fakat yanl problemin
peinden gitseydi, byk Einstein bile baarsz olurdu.

- 31 -
 Einstein Gibi Dnmek

Einstein gibi dnmenin ilk adm, bir zm arayp

bulmanz salayacak bir problem oluturmaktr.

CEVAPLAR SORU G EREKTiRR

"Gzlem yaparken, ans sadece
\, hazrlkl beyinlere yardmc olur. "
-PASTEUR

Soru olmazsa yant da olmaz. Yantlara ve zmlere

ulamamzn nedeni iyi sorular sormamzdr. ekil 3.1
zerinde dnn.
Birinci listede yer alan maddelerin pek ortak yanlar
yok gibi grnyor. Ama aslnda onlarn hepsi de, birbir
leriyle ilgili srularn cevaplardr; siz sadece sorular
bilmiyorsunuz.
Btn cevaplar madenciliin politik boyutlaryla ilgi
lidir. Fakat sorular bilmeksizin bunu fark edebilmek
zordur. Doru sorular olmadan cevaplar belirleyemezsi
niz. Ve iyi bir soru yoksa, belirgin bir zm tespit et
mek bile zordur.
Bir problemin zm deerli bir antika aramaya
benzer. Ne aradnz bilmediiniz srece, bulduunuz
nesneler sizin gznzde hurdadan baka bir ey deil
dir. Byk yeni fikirler mevcut dncelerimizden ok
farkldr, ve rastlant eseri anlalan zmszlklere
ok benzerler. Fakat ne aradmz bilirsek, byk bir
zm bulma olaslmz ortaya kar.
Antik an dahilerinden biri olan Arimet de ou
normal insan gibi hayat boyunca hep banyo yapt, ve
banyo teknesine her giriinde teknenin iindeki su dze
yi ykseldi. Fakat ancak kraln tacnn hacmini lme
nin bir yolunu ararken, su dzeyinin ykselmesinin par-

- 32 -
 Doru Problem

lak bir hacim lme zm olabileceini fark etti. yle

heyecanland ki, banyodan dar rlplak frlad. He- .
yecan verici bir atlm yapabilmek iin, aradnz z
m berrak bir ekilde grmeniz gerekir. Ancak ona ula
tnz zaman cevabnz fark-edebilirsiniz.

PROBLEM BiR YERE YAZI N

''Yirmi birinci yzyln cahilleri okuma yazma
bilmeyenler deil, renemeyen, aksini renemeyen,
yeniden renemeyenler olacaktr. "
-ALVIN TOFFLER

Byk problemlerin birok belirgin nitelii vardr, ama

en nemlisi udur: Bir problemin bir problem olarak ka
bul edilebilmesi iin bir yere kayt edilmesi gerekir.
Problemi yazmalsnz. Dnceleri yazarak, onlara ha
yat verirsiniz. Eer herhangi bir nedenle pek yaknda

Bir Liste
Herbert Hoover
Gney Kutbu Daimi
istasyonu
Belika Kongo'su
Yirminci Yzylda Madencilik ve Politi ka
Herbert Hoover ABD'de hangi tannm madenci bakanlk
ya pm t r.
G ney Kutbu Daimi Hangi bilimsel proje Antarktika'da madene sahip
istasyonu olma iddialarna snrlama geti rmitir.
Belika Kongo'su Nazi'lerin hangi lkedeki uranyum stoklarn kont-
rol altna almasndan end ie d uyul mas, Albert
Einstein' Franklin Roosevelt'e atom silahlarnn
yap lmasn neren bir mektup yazmaya itmitir?

ekil 3.1: Cevaplar Soru Gerektirir

- 33 -
 Einstein Gibi Dnmek

leceinizden kukulanmyorsanz, zor bir problemi z

mek iin nce onu iyice ifade edecek ekilde yazn.
Bir problemi ifade etmer._ iz, zihninizi belli bir yere
odaklamanz salar. Tpk odaklanm bir lazer nnn
metali delip gemesi gibi, eer odaklanrsa zihniniz de
en g problemleri delip geebilir. Odaklanarak proble
mi ifade etmi olursunuz.
Bu uygulamay yapmamay aklnzdan geirebilirsi
niz. "Bu problemi biliyorum, yazmama gerek yok," diye
dnyor olabilirsiniz. Bu ekilde devam edebileceini
zi sanabilirsiniz. Byle dnmekten bir an nce vazge
in. e yaramaz. Parlak zmler bulabilmek iin prob-
lemleri yazmalsnz.
Ksa bir problem ifadesiyle balayn. Bu ifadeyi, prob
lemi anlatabilmek iin gerekli olan birka isim ve fiil
kullanacak ekilde younlatrn. Yazacanz birka
tmce, toplam yirmi be szc gemesin. En zor prob
Jemler bile yirmi be szckle ifade edilebilir. Birka
nemli noktann ksaca aklanmas, problemin zm
n engelleyebilecek kurallardan bazlarnn ortadan kal
drlmasn salayabilir. Problemi tanmladktan sonra,
.ksaca neden zmlenmesi gerektiini belirtin. Zorunlu
gereksinimlerden doan problemler mutlaka zlr.
Eer onu mutlaka zmeniz gerekmiyorsa, bu gerek bir
problem deildir.
Son olarak, her problem iin bir sonraki adm kayde
din. Baz problemler zmszlkten ziyade gayret ek
sikliinden dolay sknt yaratr. zmeye altmz
problemleri zeriz. Yanl ynlendirilmi gayretler bile
boa gitmez. Hatalar, yanllklar, ve yanl dnler
zm bulmada ok nemlidir. Eer bir problemle urar
ken, bir sonraki adm dnerek hareket etmiyorsanz,

- 34 -
 Doru Problem

Problem Neden zlmeli? Sonraki Adm

Urn dnn rn fazlasn yok etmek Dnlerin nemli
azaltmak iin nedenini belirle
Daha fazla para ocuklarn okul Maa art talep et
kazanmak masrafnn denmesi iin
Avrupa satlarn Sat miktar kar Mnih sat gcn artr
kat artrmak brakmad iin
Al ortadan kaldrmak nk yeterli gda olduu Einstein tarz dnme
at akyor halde alk var; bu, utan analizi
verici bir durum
Tavan ve haly aty aktarmak
mahvediyor

ekil 3.2: Problemi Bir Yere Yazn

yaratc bir zmden ziyade motivasyona ihtiyacnz

var demektir.
zmlemek istediiniz birden ok probleminiz var
sa,. hepsi zerinde yeterli almay yapamayacak olsa
nz bile yazn. Sadece bir problem listesini dzenli ola
rak gzden geirmek bile ilgin fikirlere esin kayna
olabilir. ou problem, dikkat yetersizliinden tr -C
;
zmsz kalr. Dikkatimizi zor problemler zerinde yete- :
ri kadar toplamazsak bir zm kvlcm akmaz. Fakat..

ne i yapyor olursak olalm, beynimiz gn boyunca

problemlerle uraabilir. Zihnin sadece sizin bir zm
isteyip istemediinizi bilmesi yeterlidir. Bir problemi
dzerili olarak dndnzde, bu yaptnz onu ksa
ca gzden geirmek bile olsa, beyninize bir zme ge
reksinim duyduunuzu hatrlatm olursunuz. Nronla
rnz birbirleriyle konumaya balar, ve en sonunda baz
yantlar bulununcaya kadar bu iletiimi srdrrler.
Parlak matematik dahisi Maria Agnesi, sk sk uykusun-

dan bir probleme zm bularak uyanrd. zm ay-.

rntlaryla yazdktan sonra tekrar uyurdu. ounlukla
sabahlar kalktnda yatanda bir zme ulaan i-

- 35 -
 Einstein Gibi Dnmek

lemlerle dolu sayfalar bularak hayrete derdi. Madam

, C. J. Walker da ayn ekilde Amerikann ilk kadn mil
yoneri olmutu. Servetini yaratmak iin ihtiyac olan sa
karma formln ryasnda grmt.
Eer hala byle yapmadysanz, Ek A'ya, "Einstein
Tarz Dnme Formlar" na bakn. zmek istediiniz
problemlerden birka tanesini, zme nedeniniz ve bir
sonraki admla birlikte tanmlayn. Listenizi tamamla
dktan sonra, ilerinden birini Einstein gibi dnerek
zmek zere sein. Zor problemler en iyisidir. zmle
ri muhtemelen aptalca bir kural tarafndan engelleni
yordur. Dikkatinizin aktif olarak odaklanaca bir prob
lem sein. Bu problemi adm-adm zmlenebilir bir
problem ifadesi haline getireceiz. Ben, rnek olarak a
ln giderilmesini kullanacam.

Adm 1: Problemin ilk tanmlamas Aln giderilmesi

(Yirmi be veya daha a kelimeyle)

zLEBLR BiR PROBLEM YARATMAK

"yle grnyor ki, amzn zellii aralarn
mkemmellii ve amalarn karkldr. "
-ALBERT EINSTEIN

Baz grevleri yerine getirmek imkansz olabilse de, hi

bir problemi zmek imkansz deildir. Bir gecede bir
retim hatt veya bir haftada bir fabrika kurmak gibi
imkansz bir i yapmanz gerektiini varsayn. Eer du-
'rum boyleyse, yanl problemle kar karyasnz de
. mektir. Kt problemler zmlenemez grnr. yi
problemler byk zmleri mmkn klar. yi bir -

- 36 -
 Doru Problem

zm elde etmek iin bir sonraki admnz zlebilir bir

problem oluturmaktr.
Probleminizi cevap bulabileceiniz, mmkn oldu.: .

unca ok ve deiik cevaplar bulabileceiniz ekilde ku

run. yi problemler gerek gereksinimleri karlamannJ
yolunu arar. Kt problemler belirgin zmleri gste
rir. Eer belirgin bir zm ayn zamanda uygulanabilir
olan bir zm deilse, taklp kalrsnz. yi problemler
esnek, kt problemler katdr.
zm nerede bulabileceinizi, veya sorunu nasl
aacanz asla bilemezsiniz. zlebilir bir problem
zellikle ie yaramayacan sandnz zmleri birok_
ynde izleyebilme imkan verir.
Size zmeniz iin aadaki gibi bir problem verildi
ini varsayalm:
Bob elmalarn pazara gtrmek iin daha fazla kutu
ya ihtiya duymaktadr. Elinde lx2 metre boyutlarnda
dikdrtgen m ukavva levhalar bulunmaktadr. Bob 'un el
malarn pazara gnderebilmesi iin mevcut mukavva
levhalardan yapabilecei en byk kutunun lleri ne
olabilir?
Bu iyi bir problem deildir. Bu problemi zmenin tek
yolu en byk mukavva kutunun nasl yaplabileceini
hesaplamaktr. Cevap zaten sorunun iinde verilmitir.
Sorunun iine konmu cevap ie yarad takdirde, buna
diyecek bir ey yoktur. Ama sizin zmeye altnz
zor problemler iin klie cevaplar genellikle ie yaramaz.
Einstein problemin temeline inmek gibi allmam
bir zellie sahipti. Kilit noktalar sfrdan balayp orta
ya koyarak, bilinen gereklerin birounu elinin tersiyle
iterdi. Bylece, i arkadalarnn kafasn kartran bir
ok kt varsaymdan kanm oluyordu. Siz de proble-

- 37 -
 Einstein Gibi Dnmek

minizi zlebilir bir problem haline getirmek iin ayn

teknii kullanabilirsiniz.

Gerek Sorunlar Tanmlayn

"Bir insann yapt eylerin daima bir iyi nedeni,
bir de gerek nedeni vardr. "
---J . P. MORGAN

Btn problemler bir ihtiyalar hiyerarisi iinde ortaya

kar. Her problem st-dzey ihtiyalarn ortaya k
mas ve bu ihtiyalar karlamann bir yolunun aran
mas nedeniyle formle edilir. nsanlar problemleri zen-
gin olmak, hayatta kalmak, beslenmeyi srdrebilmek
vs iin zerler. Ama bu ihtiyalar genellikle problem
zm srasnda ihmal edilirler.
Karnzdaki problemin zmnn st-dzey ihti
yalarnz karlamanz salayacana inanyorsunuz,
onu bu yzden hedef problem olarak setiniz. Fakat ih
tiyalarnz karlamann daha iyi yollan da olabilir.
Belki st-dzey gereksiniminiz sizin asl sorununuzdur.
Problem ifadeniz sizin st-dzey ihtiyacnz tatmin ede
cek tek yol olan eski bir kuraldan etkilenebilir. st-d
zey gereksinimi hedef problem haline getirmek yeni ve
olas zmlere yol aabilir.
Bizim elma iftlii sorusu Bob'un elmalar tamak
iin elindeki mukavva levha
lardan yapabildii en byk
kutulan yapmasn gerektiri-
yor. Pazara daha fazla elma
gtrmek Bob'un problem hi
yerarisinin sadece nemsiz
ekil 3.3: Bob'un temel
ihtiyalar bir basama olarak kalabilir.

- 38 -
 Doru Problem

Gerek bir zJ;ll bulabilmek iin, Bob'la birlikte iin te

melinden balama.mz gerekir.
Eer Bob ile konuursak, onun aslnda hayattan tat
almak istediini anlayabiliriz. Bu artc bir ey deil
dir. Daha derinlemesine aratrdka, daha fazla para
kazanrsa, veya iftilikten daha fazla keyif alrsa
Bob'un hayattan daha fazla zevk alacana inandn
kefederiz.
Eer Bob kann gerekten azamiletirmek isteseydi,
probleminin ifadesi una benzer bir ey olurdu: Bob mev
cut kutularyla pazara gtrebileceinden daha fazla elma
retmitir. Ayrca elinde be yz adet lx2 metre ebadnda
mukavva levha vardr. Bob 'un karn azamiye karn.
Ayn problemin bu ekilde ifade edilmesi yeni olas
lklara kap aar. Bob mukavvalardan koni veya piramit
eklinde daha deiik ve ssl ambalajlar yapabilir. Da
ha az hacimli olmasna ramen yeni ambalajlarn gr
nm elmalarn deerini byk lde artrabilir. Pa
ketlemeyle ilgisi olmayan baka zmler de bulunabi
lir. Bob pazarda gereinden fazla elma olduu hakknda
nemli bir bilgi alm olabilir. An sunumun fiyatlarn
dmesine yol at
koullarda, zaman
n kutu yapmak iin
harcayacana, pa
zara daha fazla el
ma gtrp daha
fazla kazanabilir.
Ama dier bir te
mel sorun iftilik
ten nasl keyif al
naca idi. Bob el-
ekil 3.4: Bob'un yeni zmleri

- 39 -
 Einstein Gibi Dnmek

malarnn dnya
nn en iyi elmala
r olarak tann
m asn isteyebi
lir. Veya elma su
yu yapmaktan
daha fazla zevk a
labilir. Bob'un el
ma ambalajlama
problemi ok sa
yda yeni zm
lere gebe olabilir.
ekil 3.5: Bob'un yeni byk resmi Problemin temel-
lerine dnmek su
retiyle olas zmleri byk lde genilettik ve bir
zm bulmay daha ilgin bir hale getirdik.
Problem ifadeleri aralar deil, arzulanan sonular
listelemelidir. Sonucu dikte eden problem ifadeleri ku
rallarn ihlalini gletirir. Ve Einstein gibi dnmek
iin, kurallara kar kmanz gerekir.

Adm2:. Problem t:iyerarisi

. .. : .
. .
.

. osd()?er;iresif?}rL; s . 'XPLJ.i.u:'cJW }::-.:.,. . ..

Bu gefekp_robteiJri? . . Ai ortad.:aldrn:ta,k. .

Herhangi bir hedef problemi zmeye girimeden n

ce, zm gerektiren ihtiyalar aratrn. Bu ihtiya
lar tanmlayarak balayn. Bunlar kaydedin. Bir ihti
yacn problem hiyerarimi anlamama yardmc olan di
er ihtiyalar nasl ortaya kardn gsteren bir tablo
- 40 -
 Doru Problem

yapmay severim. Sayfann ortasna hedef problemimi

izerim. Bunu meydana getiren nedenler bunun stnde
yer alr. Alternatif problemleri ve zmleri tabloya uy
gun ekilde yerletiririm. izgiler problemleri, ayn za
manda kendileri de problem olan zmlere balar.
Birer alt-problem olabileceine inandnz eyleri de
yazmak isteyebilirsiniz. Fakat byk probleminizin k
knde, yant bulunmas g tek bir alt-dzey problem
bulunup bulunmadn saptamanz gerekmiyorsa, bun
lara odaklanmayn. Problem hiyerarisinin st dzeyle
rine odaklandnz srece yeni zmler yaratmak da
ha kolay olur.
Fiziki bir kayt olduu srece kendi hiyerarinizi iste
diiniz ekilde belirleyebilirsiniz. Hedef probleminizi
oluturan ihtiyalar ve problemleri tanmlayn. Sonra
da gz nne almanz gereken gerek problemin st-d
zey ihtiya olup olmadna dikkat edin.

Kstlamalar Dikkate Almay n

''Esininizi ve hayal gcnz bastrmayn;
modelinizin esiri olmayn. "
-VINCENT VAN GOGH

Einstein mevcut fikirlerin yeni zmleri inceleme z

grln kstlamasna nadiren imkan vermitir. Ken
di teorilerini bile gz ard etmitir. Eer iinden klma
s olanaksz grnen probeminizi zmek istiyorsanz,
kendi snrlamalarnz da gz ard etmeniz gerekir. Ye
terli para ve zaman olmadn unutun. Hi olmamtr
zaten. Egolar, alkanlklar, veya gelenekleri bir kena
ra brakn. Eer bunlarn yolunuza kmasn engelleye
mezseniz probleminizi zemezsiniz.

- 41 -
 Einstein Gibi Dnmek

zmlenebilir bir problem ifadesi yaratmann ikinci

adm kstlamalar tanmlamak ve onlar grmezden
gelmektir. Eer probleminiz para veya zamann bir k
stlama olduunu varsayyorsa, onlar kaldrn. Bir
zm ararken onlar dikkate almayn. Bunu yapmak ko
lay deildir, ama problemleri zmenin anahtardr.

Korku kst/ayc mi?

Bilgi ktlayc im?

Davrai/t13r kstlayci

Hedef probleminize zm bulmanz kstlayacana

inandnz her eyi yazn. Sonra onlar unutun. Bu k
stlamalar daha sonra kurallara kar kmay konu
alan blmde ele alacaz. Fakat imdilik, bunlar mev
cut deildir.

Eski Cevaplar Eleyin

"nemsiz adetler, otoriteyi besleyen tehlikeli bir kaynatr. "
-ANDREW JACKSON

Ortalama zmler ve ''bozuk deilse, onarmaya al

mama" davran sizi genellikle daha iyi zmler ze-
- 42 -
 Doru Problem

rinde dnmekten al koyar. Eer bu ekilde dnme

ye balarsanz, zihinsel olarak silkinin ve iyi fikirlerin
ok daha iyi fikirlerin ortaya kmasna engel oluturdu
unu unutmayn. Newton'un fizii evren hakkndaki
birok dncemizin, rnein Einstein'n grelilik kura
mnn damtlmasn etkili bir ekilde engellemiti, n
k ok iyi almaktaydt. Onu sorgulamaya gerek yoktu,
nk hemen her zaman ie yaramaktayd.
Yllar boyu etrafta grlen zmler probleminizin
tanmlanmasnda geici olarak gzden uzak bulundurul
maldr. Bu zm seeneklerini geniletme kavramyla
elikili grlebilir. Fakat, bu zmler yeni deildir, ve
siz onlar sadece yeni bir cevap serisini nyargsz olarak
inceleyinceye kadar darda brakmaktasnz. Sizi yan
l yne gtrmemesi iin eski cevaplar imdilik gz ar
d etmelisiniz. Eer onlar probleme gerek bir zm te
kil etmi olsayd, o takdirde probleminiz zaten zm
lenmi olacakt.

Adm 4: Eski cevaplm gz ard ' edin

Mevcut en nde gelen 1 . Gida yardrni '
zmiJna' listeleyin, , , .

. ve onra bunlar gz ard edin'

3. G

Kendinizi daha iyi seenekler zerinde dnmek

zere zgr brakmak iin, en nde gelen mevcut
zmnz tanmlayn. Artk bunlar snrlarn dnda
dr. Ayn zamanda hem kurallara kar kp, hem de ku
ralnzn tekerlek izleri iinde kalamazsnz.

- 43 -
 Einstein Gibi Dnmek

Basitletirin
"Her ey olabildiince basitletirilmelidir,
ama daha fazla deil. "
-ALBERT EINSTEIN

Basit, ksa problemlerin zm kolaydr. Einstein prob

lemlerini basitletirmitir. lk nce zel Grelilik Kura
mn gelitirmitir. zellii basit bir dizi duruma ilikin
olmasndand. Daha uygun bir isim Basit Grelilik Ku
ram olabilirdi. Daha basit bir problem zerinde al
mak Einstein'n daha genel bir teoriyi mmkn klan fi-
kirleri ve aralar gelitirmesine yardm etti. .
Birok insan problemlerini basitletirmek istemez,
nk bu onlara hile yapmak gibi gelir. yledir de. Prob
leminizin zmn imkansz klan kurallara kar k
maya alyorsunuz, ve problemi basitletirmek nemli
bir admdr.

Adm 5: Basltlfi!tirin.

Pro biemin daha basit' bir ,

.
eitemesini taru mlay i Refah :ng e ll eyen etmenleri eleyin

Problem ifadesinden balayarak yapabildiiniz her

eyi elimine edin. nkoullar, yar-zmleri, ve fazla
kelimeleri ortadan kaldrn. Bir zm gletiren b
tn fazla yklerden kurtarn. Einstein bir zamanlar bir
derste fizik kanunlarnn basit olmas gerektiini ifade
etmiti. Eer byle olmazlarsa ne yapaca sorulduun
da, yle cevaplamt: "O zaman onlarla ilgilenmem."
Dikkatinizi basit bir probleme younlatrn.

- 44 -
 Doru Problem

MOTVASYON
"Gerekten deerli olan hibir ey hrstan veya
sadece bir grev duygusundan ortaya kmaz. "
-ALBERT EINSTEIN

Byk fikirler byktr, nk onlara ihtiya vardr.

Rahatsz edici yeni fikirleri dikkate almamz iin, baz
nedenlerin bizi buna zorlamas gerekir. Bir zm bul
ma gereksinimi, zihinsel ve fiziki atllmz yenmemizi
salayacak denli iddetli olmaldr. Bundan dolaydr ki,
zorunluluk buluun anasdr diye bir deyi vardr. Eer
bir ihtiya varsa, bir zm bulunabilir.
"Sessiz Gece" adl Noel ilahisi bir kilise orgunun bo
zulmas nedeniyle yazlmtr. Noel ayini iin sadece bir
gitar mevcuttu. Sonuta, gitar eliinde sylenebilecek
gzel bir ilahi bestelendi.
Dier bir dahi, Stephen Hawking, fizik kariyerine g
zel bir kzla tanmas ve onunla evlenmek istemesi ze
rine baladn belirtmitir. yi bir ie ihtiyac vard.
Hawking bir yuva kurabilmek iin evrenin srlarn zd.
James Spangler sonradan Hoover elektrik sprgele
ri olarak ortaya kan icad yapt, nk kapclk iini
devam ettirmek istiyordu. Ar hal ykama makinesini
kaldramayacak kadar yalyd, ayrca kalkan tozlar
kendisini ok rahatsz ediyordu. Spangler hallar temiz
lemek iin baka bir yol bulamad taktirde iinden ay
rlmak zorunda kalacakt ki, bu da onun gze alamad
bir eydi. Ve buldu.
J. C. Hallmark Amerikan tebrik kartlar iini icat etti,
nk bunu yapmas gerekiyordu. Dier kart datmcla
r gibi, o da Sevgililer Gn ve Noel iin Avrupa'dan gs
terili kabartma kartlar ithal ediyordu. Fakat Hall-

- 45 -
 Einstein Gibi Dnmek

mark'n tm kart stoku Sevgililer Gnnden birka hafta

nce kan bir yangnda yok oldu. Avrupa'dan yeni kart
lar getirmek iin ok geti. Mali bir ykmla karlaan
Hallmark kk bir matbaa satn ald ve basit desenler
retmeye balad. Ve artk kendi matbaasna sahip olduu
iin, matbaay alr halde tutmak zere baka konular
la ilgili daha az resmi kartlar basmaya balad. Hallmark
baka aresi olmad iin faaliyet alann deitirdi.
Eer ihtiyacnz bykse daha yaratc olursunuz. Bir
dolab temizlemek gibi basit bir problem dnn. Te
mizlenmesi imkansz olsun. Dolab temizlemediiniz
taktirde iki hafta sonra idam edilecek veya dolab temiz
lediiniz iin 1 00. 000 $ dl alacak olsanz, ii yapard
nz. Doru gdlenme veya zendirmeyle ok daha zor
problemleri zebilirsiniz.
Hernan Cortez bir motivasyon ustasyd. Geri ekilme
yollarn kesme, kendi gemilerini yakma, ve ordusunu
dman arazisinde mahsur brakma hilesini uygulard.
Fakat kk ordusunu batan karmak iin havular
icat etmekte de ayn derece becerikliydi. Cortez orduyu
Meksika'ya yneltmek iin hazineler vaat etti. Onu iz
leyen adamlar zengin olmay o kadar ok istiyorlard ki,
yllarca abalayp didindiler, her trl yoksunlua kat
landlar, ve yabanc bir toprakta lme riskini gze ald
lar. Cortez'in ikna yetenei ylesine yksekti ki, Kba
adasna yerleen spanyollarn ou onun dzenledii
sefere katlmak iin yerlerini yurtlarn braktlar.
Cortez soyut olmayan motivasyonlar salad. Onu ta
kip edenlerin zihninde baarnn neler salayacana ili
kin berrak bir resim olutu. Kendilerini ahane giysiler
iinde, dalkavuk misafirlerini arlayan geni topraklarn
efendileri olarak grdler. Gzel kadnlar ve azlara la
yk ziyafetlerin beklentisi iine girdiler. Elde edecekleri
- 46 -
 Doru Problem

servetin ruhlarm huzura kavuturaca duygusu kendi

lerine byk teselli oldu. Portrelerinin byk salonlarda
asl olduunu, nesiller boyunca asil torunlan tarafndan
saygyla amlacaklanm hayal ettiler. Zihinlerindeki re
simler, gerek hayatlarnda yaadklar ikence, ac, ve
lme gs germek iin yeterli gc veriyordu onlara.
Cortez'in deneinin ucundaki havula motive olan or
dusu, fetih yapmann bir yolunu buldu. Bunu ne sadece si
lah gcyle ne de tek balarna yaptlar. Cortez birok sa
va herhangi bir fiziki arpmaya girmeden kazanmak
iin, karmak dilsel ve diplomatik sorunlan zerek yolu
na devam etti. Orta Amerika'daki dier gl devletleri,
eer kendisini izleyecek olurlarsa Aztek basksndan kur
tulabileceklerine ikna etti. Cortez ve adanlan hi de kolay
ve ho olmamakla beraber baz zmler buldular. Kaza
nabilecekleri ve kaybedebilecekleri birok ey vard. Cor
tez'in Orta Amerika' da fetihler yapmak yerine kanser a
s zerinde aratrmalar yapmam olmas ok yazktr.
zm bulmanz iin gerekli motivasyonu salayacak
dl ve sonular yaratmalsnz. zmek istediiniz
problemi tanmladktan sonra, baardnz taktirde ne
elde edeceinizi belirleyin. Bu sizi heyecanlandrmal,
tahrik etmelidir. Bir zm stnde ne zaman isterseniz
alabilmelisiniz. Sizi havucu almaya iten problemler
mutlaka zlr.
Motivasyonunuz sadece kada yazl soyut szckler
deildir. Kendinizi blmnz ynetirken, prestijli bir
dl alrken, baarnzn meyvelerini toplarken resmedin.
Probleminiz zmsz grndnde, vizyonunuz sizi et
kileyecek kadar akla yakn olmaldr. zmn sizin g
znzde tad anlam tamamen iermelidir. Szckler
sizi imkansz baarmak iin motive edemez. Bunu ancak
duygu ykl bir vizyon yapabilir. Bu vizyonu tanmlayn.
- 47 -
 Einstein Gibi Dnmek

.
Adm &: Havuar:.

zmn ne yarai .iacak?

Bflf'. '
sululuk hissi verriey: rfah '.
. .
.
.

Baarszln sonular da ayn derecede zorlayc ol

maldr. Eer yenilirseniz ne hissedeceksiniz? Nasl ac
ekeceksiniz? zntleri, hayal krklklarn, ve belki
de gerek fiziki acy dnn. Grnty gerek ve kor
kutucu hale getirin. Ve tabii, grntlerinizi kaydedin
ki, abucak hatrlanabilsinler.

Adm 7: Sopalar

Sava,

zm bulunmazsa n t qlur?.
. Sa lg n h(istal klar
. . . . . evreselJelaketler
.
. Sull
. '.. ; '.i h.ik .
<

Havularnz ve sopalarnz yeterince zorlayc olun

caya kadar, probleminizi zemezsiniz. Motivasyon
zmden nce gelir.

Problemi Yeniden Boyutlandrn

"Bir insan iki hafta iinde aslacan bilirse,
pek gzel younlar. "
-SAMUEL JOHNSON

Eer probleminizi zmeye yetecek kadar motivasyon

salayamadysanz, problem ok byk veya ok kk
olabilir. Kk problemler genellikle yllar iinde ilti
haplanr, nk onlar ksa vadede zmenin maliyeti,

- 48 -
 Doru Problem

ksa vadede zmsz brakmann getirecei acdan da

ha oktur. Byk problemlerden de vazgeeriz, nk
ok zordurlar. Probleminizi zebilmek iin onu yeniden
boyutlandrmanz gerekir.
Kk bir problemi bytn ki, gerekli ilgiyi ekebil
sin. Hayatnzdaki birok sknty yapay olarak by
trseniz zm bulmakta daha yaratc ve srarc .olursu
nuz. Kk probleminizi biraz daha byk bir problem
haline getirin. Baarszlk halinde karlaabileceiniz
muhtemel en kt sonular belirleyin. nce problemini
zi zemediiniz taktirde ekebileceiniz acy gznz
de canlandrn. Sonra da zmeye balayn.
Byk problemleri zmek zordur. Balamadan vaz
geeriz. Korkun sonular kanlmaz grnr. En b
yk dller bile ulalmaz gibidir. zlmesi imkansz
bir problemi zmeye alrken kendinizi Byk Kan
yonda kardan karya atlyormu gibi hissedersiniz.
Byk probleminizi zebileceiniz ekilde kltn.
Bakalar bu stratejiyi bizim zerimizde her zaman kul
lanrlar. "Zor olmayacak," veya "Sadece birka saat,"
derler. Doru! Problemi gerekletirilebilir bir lye
indirmek istemektedirler. Doru fikre sahiptirler. Yap
manz istedikleri eyin ulalabilir olduuna inanmanz
gerekir, yoksa denemezsiniz.
Zor bir problemi pratik bir ilk adma indirgemek iin,
bir ara zm bulmanz gerekir. Bu adm attktan son
ra, ikinci bir ara zm bulun, ve bylece bir adm daha
atm olun. Bu ara zmler iin motivasyon salayn.
Yzde 20'lik bir zm ilgin hale getirin.
Eski in generallerinin harika bir motivasyon taktii
vard. Askerleri geri ekilmenin kesinlikle imkansz ol
duu bir dzende yerletirirlerdi. Askerlerin sadece iki
seenei olurdu: savap dman yenmek, veya lmek.
- 49 --
 Einstein Gibi Dnmek

Adamlar ej derhalar gibi dvrd. Kendinizi zor bir

durumda brakarak motivasyonunuzu artrabilirsiniz.
Derhal eyleme geeceinize dair bahse girin. Baanszl
, szgelimi idama mahkum olmakla bir tutun. Ara
zme odaklanma yeteneinizin llemeyecek kadar
arttn fark edeceksiniz.

Motivasyonunuzu Deerlendiri n
"stein b yk olduu yerde, glkler byk olamaz. "
-NICCOLO MACHIAVELLI

Kendinize aadaki sorular sorarak, problem ifadeniz

ve motivasyonunuz iin son kontrolleri yapabilirsiniz:

Bu problemin zlebileceine inanyor muyum?

Onu zebilir miyim?
Onu zmekten zevk alr mym?
Eer bu sorulardan herhangi birinin cevab hayr ise,
bir eyler deimelidir. Aksi taktirde, probleme yeteri
kadar inanmamanz veya honutsuzluunuz abalarn
z sabote edebilir.

- 50 -
 Doru Problem

Biz insanlarn imkansz olduuna inandmz eylerde

baarl olma konusunda kt bir karnemiz vardr. Ama
bilmeden imkansz baarma notlar da olduka iyidir. E
lenceli olduunu dndmz problemler de byledir;
kolayca zlebilirler. Problemin zlebileceine ve bun
dan holanacamza inandnzda ie sk sk sarlrsnz.
Bir zm bulmak iin gerekli enerjiyi ve zaman har
camaya hazr olduunuzu hissedinceye kadar motivas
yonunuzu artrma/y a devam edin. Eer gerekli motivas
yonu salayamyorsanz, yeniden problem ifadenizden
balayn. Eer zorlayc deilse probleminizi zmeye
kalkmayn bile. Benim temel kuralm udur, eer bir
problemi kahvaltdan nce dnyorsanz zorlaycdr.
Ve, saat aldnda onu hatrlayabiliyorsanz, gerekten
motive olmusunuz demektir.
Eer yeterli motivasyonu salayamyorsanz, iki sei
miniz vardr: Problemi zmeyi bir kenara brakmak ve
ya yeni bir tutum yaratmak.

Yeni Tutum
''Ne olmaya altnza dikkat edin; nk siz,
olmaya altnz kiisiniz. "
-KURT VONNEGUT

Eer hala doru problemle uratmzdan ve bu proble

min zlemeyeceinden eminseniz, deitirilecek tek
bir ey vardr, o da tutumunuzdur.
Arkasna gizlenecek doru maskeyi, doru farkl ben
lii bulmanz gerekebilir. Farkl kimlikler genellikle da
ha baarldrlar, nk yolumuza kan kstlamalar
dan etkilenmezler. O biz olmad iin, bizim zayf nok
talarmza da sahip deildir. Don Kiot veya Dr. Jeykl
gibi hayali karakterler bir eyleri baka trl yapama-
- 51 -
 Einstein Gibi Dnmek

yacaklar iin olduundan baka grnrler ve farkl

kimlikler kullanrlar. Olaanst sonular almak ve bu
arada da elenmek iin, kendi farkl kimliinizi yaratn.
Bo bir kat aln. Yukarya, farkl kimliiniz iin bir
isim uydurun. Bu isim, farkl kimliinizin misyonuna
uygun olarak gl, esrarengiz, veya garip olabilir. Bir
veya daha fazla uygun baar veya soyluluk unvan ilave
edebilirsiniz.
Daha sonra, bu kiiyi tanmlayn. Otoriter mi, gl
m, zeki mi? Probleminizi neden zmek istediini belir
tin. Hayran olduunuz tiplerin baz zelliklerini semek
te zgr davrann. Farkl kimliiniz, onun tutkular ve
gl yanlar eer sizin iin gerek olacaksa ayrntlar
nemlidir. Kulland araba, okuduu kitaplar, ve hafta
sonu planlar uyumlu olmaldr. Tam bir resim yaratn.
Yarattnz bu kiinin aniden sizin bedeninizde ha
yat bulduunu hayal etmeye aln. u anda ne yap
makta olurdu? Problemi nasl zerdi. Btn bunlar ya
zn. Farkl kimliiniz btn bunlar yapmak iin sizin
iinde bulunduunuz koullar kullanyorsa, siz de yapa
bilirsiniz. yleyse neden yapmayasnz?
Bu uygulama sizi sizden uzaklatrarak kendi snrla
malarnzdan kurtarr. Ruh halinizi bozmamaya dikkat
ederek kendinizi probleminizin zlebileceine inandrn.

DAKLANIN VE PROBLEM Hi AKLINIZDAN IKARMAYIN

"zenli olmaya almaktan vazgetim.
Tm kaygm hakl olmak konusundayd. "
-STEPHEN HAWKING

Motive edici, zmlenebilir bir problemi tanmladktan

sonra, tatmin oluncaya kadar probleminizi tanmlama

- 52 -
 Doru Problem

admlarn birka kere tekrarlama ihtiyacn duyabilirsi

niz. Bu, son derece nemli ve deerli bir harekettir. lk
dndnze oranla problemin baka birok yan da
ha olduunu kefedersiniz. Her yeni bak as uygula
nabilir zmlerinizi geniletir.

' ygunu\:ifelleierinl ortadan . . .

. . kaclrin >' " .
' '' "'

G problemlerin zlmesi, uzun sre odaklanarak

gayret etmeyi gerektirir. Bir problem ifadesi, zm bul
ma gayretinin ynelecei bir odak noktas salar. Yaz
lan ve gzden geirilen problemlerin zlme olasl on
katna kar. Dncelerinizi gn boyunca bir problem
zerinde toplarsanz, o problemin zlme olasl yz
katna kar.
Charles Goodyear'n buluu, odaklandnz zaman
neler olacana ilikin klasik bir rnektir. Goodyear kau
uun ticarilemesinde kilit bir rol oynamtr. Ama bu
nu yapabileceini umacak son kiiydi. Kauuu kullan
labilir bir rn yapma- mcadeleine baladnda, Go
odyear kimya ve kimyasal imalat hakknda hibir ey
bilmiyordu. Paras ve i deneyimi yoktu. Fakat alt edil
mez bir stnl vard: dnd ey, aklndan hi
kmazd. Kauuu ticariletirmeye kararlyd. Goodye
ar ve ailesi metruk bir kauuk fabrikasnda yaarken
kauuk tabaklarda yemek yiyip, muhtemelen kauuun
yenilebilir bir ey olmasn arzu ederken bile tutkusu de
vam ediyordu. Asla vazgemedi. Defalarca baarsz ol
du, ama kauuu kullanlr hale getirmenin bir yolunu
bulmak iin dikkatini hep bu konu zerinde tuttu. So-

- 53 -
 Einstein Gibi Dnmek

nunda baard, ebonitletirme* ilemi srasnda tkezle

mesi problemi zd, ve hem kendisini hem de uzun s
redir sefalet eken ailesini zengin etti.
stediiniz zmn tam bir tanmlamasn yaptktan
sonra, zihniniz inanlmaz problem zme gcn bu
zm zerinde odaklayabilecektir. Problem tanmnza
sk sk bakmanz nem tar. Birok eyin size onu hatr
latmasn salayn. Not defterinize veya planlaycnza
bir kopyasn koyun. Problemin ksa bir zetini veya onu
temsil eden bir ifre szc gz nnde bir yere, rne
in arabanzn kontrol paneline yaptrn. Problem ne
zaman aklnza gelse havular ve sopalar dnn.
Motivasyon daha iyi dnmeye sevk eder. Bir problemi
ak bir ekilde ifade etmek ve .onu sk sk akla getirmek
mevcut dnce kalbnz iinde iyi fikirleri ortaya kar
maya yeterlidir.
Yeni fikirler rettike, problem tanmn deitirmek
isteyebilirsiniz. Zihinsel tekerlek izlerinin dna kmak
probleminize yeni bir perspektiften bakmanz salaya
caktr. Zihninizi odaklayacak bir problem ifadesi olduu
srece problemi deitirmek iyidir. zmlenebilir bir
problem ifadesi zm bulmanzn anahtardr.

* Sanayide, sertletirmek iin kauuu yksek sda kkrtten geirme

ilemi.
- 54 -
 BLM DRT

F i kri n Kt s
O l m az
 " E e r n e yapt m z
b i l seyd i k , buna a rat rma
d e n mezd i , d e i l m i ?"
-ALBERT EINSTEIN

i nsanlar sersemce fikirler retmekten endie ederler,

bu nedenle eski tarz dncelerle ie yaramayan, fa

kat akla yakn grnen kavramlar gelitirirler. Bu alay
konusu olmaktan kurtulmak iin iyi, fakat problemleri
zmek iin kt bir yoldur. Parlak bir zm retmek
iin, yeni fikirlere ihtiyacnz vardr. Ve bunlarn ou
da aptalca grnr.
Einstein gibi dnmek, iyi fikirlerin yan sra birok
hata, garip fikir, ve kmaz yol retir. Kt fikirler nere
deyse iyi fikirler kadar yararldr. Kt fikirleri, insan
lk tarihinde inanlmaz derecede nemli sonular dou
ran en lgnca fikirlerin onuruna "Kristof Kolombvari
Fikirler" olarak adlandrrm.

KRSTOF KOLOMBVAR F KRLER

"Tarih, zerinde herkesin anlat bir yalandr. "
-NAPOLEON BONAPARTE

Kristof Kolomb hakknda rendiiniz hikayeler pek doru

deildir. Kolomb aslnda byk bir yanlgya dmtr.
Yaad ada herkesin onunla alay etmesinin salam bir
- 57 -
 Einstein Gibi Dnmek

nedeni vardr. Kristof Kolomb batya doru seyrederek As

ya'ya gitmek istemiti. Bu inanlmaz derecede aptalca bir
fikirdi. nde gelen denizciler ve bilim adamlar dnyann
yuvarlak olduunu biliyorlard. Fakat Asya'nn batya sey
rederek varlamayacak kadar uzak olduunu da biliyor
lard. On beinci yzyln gemileri bu yolculuu yapabile
cek nitelikte deildi. Eer karlarna Amerika ktas k
masayd, Kolomb ve mrettebat Hawai'nin gneydou
sunda bir yerlerde ak denizde alktan lm olacaklard.
Kolomb'un btn bilgileri yanlt, ama yanl olmas
na ramen onu yzlerce yllk tekerlek izlerinin dna
kard. Sonunda kendisine dncelerini test edebilece
i kaynaklar ayrldnda, ok parlak bir keifte bulun
du. Bu onun yapmak istedii, veya yaptn sand ke
if deildi, ama gene de nemliydi.
Sonraki yllarda insanlar onun yksn gerekler
den ylesine arndrdlar ki, Kristof Kolomb bu nemli
kefi gerekletiren bilgilere ve ak bir vizyona sahip bir
insan gibi tantld. Fakat aslnda Kolomb dnyay dei
tirecek bilgiye deil, cesarete sahip olan bir adamd.
Btn kt fikirler, Kolombvari fikirlerdir. Arad
nz zm salayamayabilirler, ama gene de sizi hi
kimsenin ummad bir zme tayabilirler. Kolomb
vari fikirler deerlidir. Byle fikirlerden olabildiince
ok yaratn; sersemce grnecekler diye ekinmeyin.

MORLEY-MICHELSON BAARISIZLIGI
''Mantk, dnme ve yanl anlamann kat
snrlar iinde akl yrtme sanatdr. "
-AMBROSE BIERCE

Baz fikirler byk bir atlm gsteren byk iaret lev

halar halindeyken bile baarsz bulunabilir. "Baarsz"
- 58 -
 Fikrin Kts Olmaz

bir fikir Einstein'n grelilii kefinde kilit bir rol oyna

mtr. Einstein grelilii kefettiinde, tamamen ''baar
sz" bir deneyime bal kalmtr. 1887'de, A. A. Michelson
ve E. W. Morley n hzndaki deiimleri lmeye al
tlar. Bu deiim imdiki fizik teorilerinin habercisiydi. I
n dnyann hareketine ters ynde, dnya ile ayn ynde
hareket ettii zamankine oranla daha yava hareket etti
ini gstermek iin parlak bir deney yaptlar. Bu ok b
yk ve becerikli bir aygt gerektiriyordu. Aylar sren dik
katli bir almadan sonra, artk hazrdlar. nl olmay,
btn davetlere arlmay, ve fizik rencilerinin kendi
dehalarn renmek iin abalayacan umuyorlard.
Ama bir ey yanl gitti. Aratrmalar n hznda
herhangi bir deime saptayamad. Bu bir baarszlk
olarak grnd. Michelson ve Morley artk bunun pein
de komaktan vazgetiler. Aslnda, byk bir gerei or
taya karmlard: Ik her zaman ayn hzda gitmek
teydi. Bu, yllar sonra Einstein'n grelilik ilkelerini ke
fetmesine yol at. Michelson ve Morley eer hatalarnn
ne kadar byk bir atlm olduunun farkna varsalard,
Einstein kadar mehur olabilirlerdi.

SoN DERECE BAARu OLAN Kr FiKiRLER

"Hi hata yapmayan insan, hibir ey
yapmayan insandr. "
-THEODORE ROOSEVELT

Kt fikirler, ya da benim deyiimle Kolombvari Fikir

ler, iyi zmler gelitirmek iin ok nemlidir. Yenilik
nadiren doruca problemden zme giden bir izgidit.
Byk zmlere giden yol virajldr. Yol stnde nihai
zme ulalmas iin gerekli olan birok baarszlk

- 59 -
 Einstein Gibi Dnmek
bulunur. Problemle zm arasnda bulunan btn Ko
lombvari fikirlerden saknmak ok iyi olur ama, bir in
san nadiren b u kadar ansl olabilir.
Kolombvari fikirler dnyann en byk keiflerine
anahtar olmutur. Alexander Fleming gzyalarnn
bakterilerin remesini engellediini grnce ok heye
canlanmt. Gzyalarnn tbbi kullanmn gelitirme
yi denemi ve baarsz olmutu. Fakat bu fikir kendisi
ni ok daha nemli bir fikre yneltmiti. Hastaya zarar
vermeden bakterileri ldrebilecek baz maddeler vard.
Fleming bakteri remesini nleyen baz kalplar bul
duunda, bunun nemini hemen fark etti. Bu keif mil
yonlarn hayatn kurtaran penisilini ortaya kard. Bu,
tarihteki en nemli tbbi gelimeydi, ama kaif kt bir
fikirle yola kmt.
zgrlk Antn Msra dikmeye ne dersiniz? Plan
balangta byleydi. Onun Svey Kanaln aydnlata
cak bir deniz feneri olmas ngrlmt. Auguste Bart
holdi proje stnde yllarca alt. Tasarm tamamland,
fakat kaynak yetersizlii nedeniyle asla ina edilemedi.
Doru frsat ortaya kncaya kadar, tm sanat ve m
hendislik abalar boa harcanm gibi grlyordu. Ve
derke fikir birdenbire son derece baarl ve nl oldu.
Teksas'n Galveston kentinin tm sakinlerini ''hasta
lklar dondurmak" iin soutulmu bir binaya doldurma
fikri, komularnn Gail Borden ile alay etmesine neden ol
mutu. Galveston civarnda yaayan herkes bunun sama
bir fikir olmadn bilir, ama uygulamaya konmas iin
yllar gerekti. Borden, besinlerin bozulmasn engelleyerek
hastalklar nleme fikri zerinde durmaktan vazgemedi.
Yllar sonra Borden Atlantik zerinde yapt bir gemi yol
culuu srasnda, birka ocuun bozuk stten zehirlene
rek lmesine tank oldu. Borden, bozuk st rnlerinin ne-
- 60 -
 Fikrin Kts Olmaz

den olduu hastalklar nlemeye karar verdi ve st yo

unlatrp ieleyerek st endstrisinde devrim yaratt.
Kt fikirler hala filizlenmektedir. Teletekst fikri ve
uygulamas birka yl ncesine kadar, ou kimse daha
bunun farkna bile varmadan nce lmek zereydi. Eer
teletekstin ne olduunu hatrlamyorsanz, bunun size
televizyonunuz araclyla haber, hava durumu, alve
ri olanaklar hakknda bilgi vs ulatran bir hizmet ol
duunu belirteyim. Bu da baka bir Kolombvari fikir
miydi? Bu hizmeti nternete uyarlayarak milyarder olan
eski teletekst nclerine bir sorun isterseniz.

YEN FK RLER RETMEKTEN VAZGEMEYN

''Dnyann en anlalmaz yan anlalabilir olmasdr. "
-ALBERT EINSTEIN

Ortaya elinizdeki zmlerden belirgin bir biimde kt

olan fikirler ksa bile, yeni fikirler retmeyi srdrn.
Bir gn gelir, gelimeler bu kt zmler dorultusun-
da olur.
'

Keifler ann balarnda, inliler dnyann en n

de gelen denizcileriydi. in'in byk bir donanmas var
d. Grkemli gemileri teknolojik adan Avrupallarnki
lerden asrlarca ileriydi. inli tccarlar btn Gney
Pasifik'te ve Hint Okyanusunda ticaret yollar amlar
d. inli amiral Cheng Ho birok aratrma seferini y
netmi, Afrika'nn dou kylarna dek gitmi ve burada
ki limanlar ziyaret edip haritalarn karmt. in
dnyann en sekin uluslarndan- biri olma yolundayd.
inli liderler, Cheng Ho'nun seferlerinden ne yazk ki
yanl eyler rendiler. Yabanclarn teknolojileri,
rnleri, ve toplum dzenleri kendilerininkinden gzle

- 61 -
 Einstein Gibi Dnmek

grlr lde geri olduu iin d dnyadan renecek

leri bir ey olmad sonucuna vardlar. in lke dna
seyahatleri yasaklad ve donanmas ile ticaret filosunu
limanda rmeye terk etti. Portekiz, spanya, ve ngil
tere gibi ok daha kk ve az gelimi lkeler ve hatta
minik Hollanc;la bile deniz ticaretini ve seferleri etkin bir
ekilde srdrd. in'in bulunduu noktaya varmalar
yzyllar ald, ama baardlar. Ve in topraklarnn bir
ksm dahil, dnyaya hakim oldular.
Kt bir fikir, kollodyon denen kimyasal malzemeye
ben:;,er. Kollodyon on dokuzuncu yzylda yaygn olarak
kullanlan bir ilk yardm malzemesiydi. Tbbi bir yarar
olmad gibi, zehirliydi de. Fakat herkes onun kesiklere
iyi geldiini dnmekteydi. Atlyelerde meydana gelen
i kazalarnda kullanlyordu. Tamamen ans eseri ola
rak, kollodyon krlmaz camlarn, selloidin, yapay ipe
in, ve atapatn icadnda rol oynad. Oracktayd, bir ey
lere kart, ve bir zm olarak ortaya kt. Kolombvari
fikirler de tpk kollodyon gibi olabilir. Belli bir zm iin
yararl olmayabilirler, ama belli bir sre dolamda kalr
larsa, gerek bir atlmn katalizr olabilirler.
Beynin kapasitesinin bir snn yoktur. Aynca beyin, hi
glk ekmeden ok sayda paralel seenek zerinde d
nebilir. ou insann, bir sorunu zmeye alrken
yzlerce fikir retip, ilerinden birini seme ansna sahip
olmak gibi bir lks yoktur. Bugn. rettiiniz, ama kar
nzdaki sorununuzu zmeyen Kolombvari bir fikir, yarn
belki de daha byk ve nemli bir sorununuzu zebilir.
Boksit, en sonunda zaman gelen kt bir fikrin klasik
bir rneidir. Alminyum boksit cevherinden artlr. Bu
cevhere doada bolca rastlanr. Gnmzden yaklak
yz yl ncesine dein madenciler doadaki aratrmalar
s:::asnda birok boksit yatana rastlyor, ama hi stn-
- 62 -
 Fikrin Kts Olmaz

de durmuyorlard. Sadece bir ahmak boksit rezervine pa

ra yatrrd. Raf.ne edilmemi boksitin hibir deeri yoktu,
ve az miktarda alminyum elde edebilmek bile ok pahal
ya mal olmaktayd. Alminyum madenlerin en deerlisiy
di, imparatorlarn talarn sslyor, Washington antm
kaplyordu, ve boksit de cevherlerin en deersiziydi. Sonra
elektrik akm kullanlarak alminyumun boksitten nasl
arndrlaca kefedildi. lem ucuzdu, ve daha da ucuz
lad. Boksit aniden ok nemli bir maden cevheri haline
geldi ve alminyum frlatp atacamz kadar sradan bir
nitelik ald. Zengin boksit rezervleri artk dikkatle aran
makta ve ilenmektedir. Boksit artk nemli bir zmdr.

FK RLERNZ KAYDETMEK
"Hayat ciddiye alnmayacak kadar nemlidir. "
-SCAR WILDE

Btn fikirlerinizi kaydetmeniz son derece nemlidir.

Aksi taktirde, rettiiniz btn Kolombvari fikirler so
lup gidecektir. Kt fikirleri kaydederseniz onlar yaat
m olur ve yeri gelince kullanabilirsiniz . Ve fikirlerinizi
kaydetmeniz parlak dnceleriniz iin de ok nemli
dir. Tarihin kendini tekrarlamas ayn iyi fikirlerin bir
ok yerde birbirinden bamsz olarak ortaya kabilece
ini gstermektedir. Bu fikri muhtemelen bir zme d
ntrecek ve bu nedenle saygnlk kazanacak olan mu
cit, fikirlerini kaydeden kii olacaktr.
Her bir fikri bu kitabn arkasndaki Fikir Sentez For
muna veya ona benzer bir eye kaydedin. Zaman iinde
bunu yaratclklarnz takip edebilmek iin bir not def
terine dntrebilirsiniz.
Fikirlerinizi, onlar retir retmez deerlendirmeyin,
sadece listeleyin. "Fikrin ie yarama nedenleri" ve "Fik-
- 63 -
 Einstein "Gibi Dnmek

rin ie yaramama nedenleri" stunlarn daha sonra dol

durun. Fikirlerinizi aklnza gelir gelmez yazmak ve an
lan daha sonra gzden geirmek daha fazla fikrin ortaya
kmasn tetikler. Btn dier fikir ve dncelerle
olan balantlar da kaydedin. Einstein tarz dnme;
fikirleri, ilikileri, benzetmeleri ve fikir hammaddelerini
bir depoda toplar.

Fikir Fikrin ie Yarama Fikrin ie Yaramama

Nedenleri Nedenleri
Dnyay vejetaryen Mevcut yiyecekleri Alkanl klar
hale getir. artrr. deitirmek zordur.
:sunu Kar ayaoeceK Zengin lkeler
Lks maddelere al k ou kiiye ek yk
vergisi koy. getirir. dest(lklemez.
ehirde kolay yetie- Fakir kentlerde yiyecek Kentsel evre ok
bilecek rnler gelitir. ihtiyac vard r. serttir.
G da retiminde Daha fazla gda Fakir lkeler btn
vergileri kald r. retimini tevik eder. ekonomik faaliyetleri
vergilendirir.

ekil 4.1: rnek Fikir Sentez Formu

Yeni dnceler yoktan varolmaz. Yeni bir kavray

ele almak, bir zm salamasa bile, gelecekte kullan
labilecek fikirler yaratr. Fikir listenizi bir problem z
me arac olarak kullann. Bu Kolombvari fikirler derme
sini baka fikir ve zmler esinlemek zere kullann.

FAZLA FiKiR Gz KARMAZ

''Baarsz olmadm. e yaramayan on bin
yntem b uldum. "
-BENJAM:N FRANKLIN

Problem zerken, mmkn olduu kadar fazla fikir re

tin. rettiiniz fikirlerin says arttka, aralanndan kan

- 64 -
 Fikrin Kts Olmaz

iyi fikirlerin says da artacaktr. Biyologlar polipidlerden

-ok sayda gene sahip organizmalar- yararl mutasyon
lar yapmay daha kolay bulurlar. zerinde allabilecek
daha fazla materyal vardr. Yeni zmler retirken gl
bir ans unsuru daima mevcuttur. e yarayabilecek ok
miktarda fikirle alrken yararl bir esin gelme olasl
daima daha fazladr. Problemini zle ilgili mmkn olduu
kadar fazla yeni kavram yaratn. Her fikir bir ekilde kul
lanlabilir. Hayatnz boyunca ie yaramaz olarak kalan fi
kirlerinizden bile faydalanabilirsiniz, nk Kolombvari
fikirlerin bir nemli kullanm alan daha vardr.
Fikirleriniz probleminizin zmnqe kurallarn ni
teliine ilikin paha biilmez ipular salar. Problemi
nizi zmek iin kurallara kar kmak Einstein tarz
dnmenin anahtardr. Eer kurallara kar kacak
sanz nce onlar tanmanz gerekir. Kolombvari fikirler
kurallarnz tanmanz iin olduka elverilidir. lerle
yen sayfalarda, ineyecek kural bulmak iin yeni fikir
lerinizi nasl kullanabileceinizi daha ok tartacaz.
Onun iin her eyi, zellikle de kt fikirlerinizi yazn.

FKR RETMEK YDR

''Mantk kl gibidir; ona bavuranlar
onun tarafndan yok edilirler. "
-SAMUEL BUTLER

Kt fikirler yeniden kullanlmasalar da, retilmeye de

erler. Btn bu kullanlmayan fikirleri arasnda, yap
lan btn hatalara deecek bir zm iereni mutlaka
vardr. yi zmler binlerce Kolombvari fikrin maliyeti
ni fazlasyla karlar. Ve iyi zmler genellikle bir sr
Kolombvari fikrin ileri srlmesinden sonra ortaya kar.

- 65 -
 Einstein Gibi Dnmek

zmlerin olaanst deeri vardr. Sadece elektrik

ndan veya hazr gdadan birikme yoluyla elde edilen
yarar mthitir. Bu yeniliklerin getirilerinden biraz ya
ratcsna geri dnmtr. Geri kalan bizler tarafndan
paylalmtr. Bir problem zc, geni bir uygulama
alanna kavuan zmn getirisinin ounu nadiren el
de eder. Fakat tarih boyunca bireyler getirdikleri yeni
liklerden byk servetler edinmilerdir. Fakat karl
zmler sadece icatlarla snrl deildir. Yeni liderlik tr
leri, yeni iler, yeni maliyet drme yollar yaratclar
na ve toplumun byk kesimlerine inanlmaz kazanlar
salamtr.
oundan yararlanamayacaksnz diye fikir retimi
nize snrlama getirmeyin. Bir ara zm iin, bir katali
zr olarak, ve hatta kurallara kar kmak iin Kolomb
vari fikirler kullanmasanz bile, mmkn olduunca faz
la fikir retin. Onlardan biri ok parlak olacak ve hep
sine deecektir.
Kalplar krma konusunu ileyen bir sonraki blm
okurken, ve Einstein gibi dnrken, kt fikir diye bir
ey olmadn daima hatrnzda tutun. lgnca, aptal
ca, ve muhtemelen ie yaramayacak fikirlerin hepsi sizi
probleminizin zmne yaklatracaktr. lgisiz gr
nen Kolombvari bir fikrin solup gitmesine izin vermeyin.
Onu yazn. Ondan ders aln. stne bir ey kurun. De
itfrin. Btn fikirleriniz yaklaan zmnzn ham
maddesidir.

- 66 -
 BLM BE

Ka l p l a r
K rm a k
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
 " H aya l g c
bilgiden daha
ne m l i d i r. "
-ALBERT EINSTEIN

instein da bizim gibi boyutlu bir dnyada by

E d. Ama neyse ki kendini sadece bildii dnya ile s
nrlamamt. Hayal gcn, deneyimlerini ok boyutlu
bir evrenin iine ekmek iin kulland. Hayal etmesi bi
raz g olmasna ramen, fizikiler Einstein'n yakla
mnn evrenin gerek yapsn daha iyi ifade ettiini sap
tadlar. Einstein'n dncesi ancak tandk olan eyin
tesine gemeye alarak anlalabilir.

KURALLARIN ZNDEN KURTULMAK

Einstein tarz dnmede bir sonraki adm dnmemi
zi kstlayan kurallarn tesine gemektir. "Bildikleri
miz" bilmediklerimizden daha byk bir engel tekil e
der. Fakat zihnimizi nyarglardan temizlemek bir oda
daki btn havay boaltmaktan daha zordur. Zihinler
de, doa gibi, vakumdan holanmazlar. Eski kurallarn
yerini baka bir eyin doldurmas gerekir.
Bilgisayar derleyicilerinin mucidi olan Tuamiral
Grace Murray, brosunda geriye doru alan bir saat
bulundururdu. Bu ona ve konuklarna, yerlemi uygu-

- 69 -
 Einstein Gibi Dnmek

lamalarn statkonun devam etmesi iin bir neden olu

turmadm hatrlatyordu. Saat mkemmel bir fikirdi.
nyarglarmz, kurallar bilinli olarak inemeye
kalkmamza engel olur ve bizi eski dnme tarznn e
kim alannda tutar. Kurallarn at izlerin dna k
mak ve orada kalabilmek iin yardma ihtiya duyarz.

Tohum Fikirler
"Kendimi ve dnce yntemlerimi irdelediimde,
pozitif bilgiyi alglamada becerilerimden
ziyade fantezi yeteneimin daha
etkili olduu sonucuna vardm. "
.ALBERT EINSTEIN

Sizi ekecek bir ey olmadan derin bir ukurdan nasl

kendi banza kamazsanz, bir kural izinden kendinizi
kurtarabilmeniz iin de ayn o ekilde dardan gelecek
bir fikrin sizi ekmesi gerekir. Tohum fikirleri bizi ku
rallarmzn tesine ekmeleri iin kullanacaz. Bir to
hum fikir, probleminizin zlebilmesi iin dikkatinizi
mevcut kurallarn etkisinden uzak bir noktada toplama
nz salar. Karnza kan glk zerinde tohum fik
rinizle balantl olarak dnmeniz, size olas zmler
hakknda yepyeni bir bak as verir.
yi bir tohum fikrin zmek istediiniz problemle ok
az ilikisi vardr. Eer dnyada al sona erdirmek is
tiyorsanz, bir ivi iyi bir tohum fikirdir. Aslnda bunun
alkla ilgisi yoktur. Eer tohum fikirle problem arasn
daki iliki glyse, tohum fikir kuraln brakt izin
iinde kalm demektir; sizi izin dna karamaz. Fakat
mevcut kurallarnzn dnda kalan bir fikir, unlara
benzer bir dizi yeni bak asn tetikleyebilir: "ivi re- .

- 70 -
 Kalplar Krmak

timi ve datm nasl yz misli artt? ivinin ne gibi al

ternatifleri vardr? nsanlar ivileri yiyebilir mi?" Eer
ivileri ve al bir arada dnyorsanz, bcekleri ye
meyi veya metabolizmay genetik olarak yavalatmay
dikkate almak daha kolay olur. Fakat zihninizi ak tu
tacak tohum fikir olmakszn, dnceleriniz tekrar eski
alkanlklarna geri dner.
Bir tohum fikir kullanma nerisi ciddiye alnmayabi
lir, mantkl olmaya almamalsnz. Eer mantkl ol
maya alrsanz, dnceniz eski kurallarn etkisinden
kurtulamayacaktr. Einstein grelilik konusundaki atl
mna, bir k nnn stne bimenin nasl olacan
imgelemeye almak gibi olduka hayalci bir fikir saye
sinde ulamtr. Sizin de ayn lde hayalperest olma
nz gerek.
Yetikinler sama fikirleri ciddiye almakta glk e
ker. Al ortadan kaldrmaya alrken ivileri dn
mek, onlara aptalca gelir. Onun iin muhtemelen yarar
l bir tohum fikir seerken yardma ihtiyacnz olacaktr.
Aksi taktirde, konuya ilikin ve dolaysyla yararsz bir
tohum fikir seersiniz. Tohum fikirleri rasgele semeniz
gerekir. Sizi zorlayan aptalca bir fikirle almak daha
kolaydr, bu nedenle bir sonraki blmde ilerinden za r
atarak seim yapabileceiniz baz tohum fikirleri arat
racaz. Rahat edebileceiniz birini buluncaya kadar on
lar incelemeyin. Rahatsz olacaksnz. Rahatsz olmanz
gerek. Kalplarn dna kmak sezgilerinize aykr d
menizi gerektirir. Samalk iyidir. Eer bir tohum fikir
size akla yakn geliyorsa, eski dnme tarznza yakn
demektir.
 Einstein Gibi Dnmek

FiKR SENTEZ : SAMALI KLA OYNAMAK

"nemli olan, bilmeye ynelik ocuksu arzunun
gelimesini salamak ve ocuu toplumun
nemli alanlarna ynlendirmektir. "
A.LBERT EINSTEIN

Bir tohum fikir tek bana size bir zm salamaz. O

sadece yararl fikirleri yaratmak iin bir balang nok
tasdr. Daha iyi bir dnce deil, farkl bir dncedir.
Fikri aratrrken, onunla oynayp ilgin veya dnd
rc yanlarn bulun. Tohum fikir bir zm yaratmanz
iin doal zekanz zgr brakr. Bu fikir sentezidir.
Fikir sentezi, Einstein'n bir k nna binmek hak
knda sorduu soruya benzer bir eydir. Bir k n
zerinde giderken eer aynaya bakabilseydi grnts
kaybolur muydu? Bu sama bir fikir hakknda sorulan
aptalca bir sorudur, ama Einstein' parlak bir zme
ulatrmtr.
Fikir sentezi bir dnceyi, zm olabilecek fikirlere
gtrr. nk tohum fikir tekerlek izlerinizin dnda
dr, ve ondan szeceiniz kavramlar da muhtemelen iz
lerinizin dnda olacaktr. Fikir sentezi fikirleri yeni
zmlere ipucu verecek ekilde bker, geniletir, ve de
itirir. Bu sre iin iyi ilenmi bir problem tanm ha
yati derecede nemlidir, nk bu sizi uygun bir yanta
ynlendirir. Bir defa tekerlek izinizin dna ktnz m,
problem ifadeniz zm araynza yn verir.
Bir tohum fikirden iyi bir fikir sentezi yapmak iin al
t teknik kullanrm . Yeni bir kavram zerinde alma
nn tek yolu bu deildir. Fakat bir zar atarak bir tane se
ebilirsiniz. Eer ie yarayan baka bir tekniiniz varsa,
onu kullann.

- 72 -
 Kalplar Krmak

Fikir sentezi teknikleri iyi alkanlklar yaratr. Al

kanlklar kural izleridir, fakat kurallarn kolay kullan
lr hale gelme avantaj vardr. Bir fikir sentezi alkanl
n, fikirlerinizde yeni olaslklar grmenize yardmc
olmak zere, yeni bir fikri geniletmek iin kullanabilir
siniz. Aadakiler benim fikir sentezi tekniklerimdir.

Mizah
''Bilim evrelerinde sylenmi, yeni bir kefi haber
veren tmceler arasnda en heyecanl olan
'Evreka ' deil, 'Bu ok komik!'tir. "
-ISAAC AslMOV

Eer g bir problemi ciddi olarak ele almak istiyorsanz,

mizah kullann. Bir problemi yeni yollardan radikal ola
rak dnme giriimi iyi bir mizah anlay gerektirir.
Beynin bir baklk mekanizmas vardr; kendisine .
yabanc olan fikirleri reddeder. Mizah zihinsel baklk
sisteminizi bastrr. Eer yeni bir fikri mizahi ekilde ele
alrsanz, onu hemen reddedemeyeceiniz iin daha de
rinlemesine aratrabilirsiniz. Ve zihniniz dier sama fi-
kirlerle tohum fikriniz arasnda balant kurma zgrl
ne sahip olduu iin daha fazla zm fikri retecektir..-
Kalplar krmak iin, derin derin dnmenize gerek
yoktur. Farkl fikirler iinizi grr. Beyindeki baklk
sisteminin yeni fikirleri daha aratrmadan reddetme
sinden korumak iin, onlarla alay edin. Yeni bir fikri cid
di olarak ele alabilmek iin nce hafife aln. Bu bir eli
ki gibi grnebilir, fakat elikiler orijinal dnmenill1
anahtardr.
Bir tohum fikir zerinde alabilmek iin uygun bir
zihin yapsna gemek zere onunla biraz akalan.
Probleminizle ve tohumla uyumlu olabilecek en sama

- 73 -
 Einstein Gibi Dnmek

zihinsel resmi oluturmaya aln. Eer bu ikisiyle en

az iki kere alay edebilirseniz, artk muhtemelen tekerlek
izlerinden km ve aratrmaya hazr hale gelmisiniz
demektir. Tohum fikrinizi gelitirmek iin fikir sentezi
ni kullanrken fikirlerinizi kaydedin.

Fikrin ie Yaramama
Nclener .

Market!na et . Marketler insanlar Bir market olsa bile
. besemeK !#n g_re'.kli insanlarn alveri
,r%f;Th?fwr:: . "
ya'paci parasryok.
. . , ' , , :>

Gznzde Canlandmn
"Telsiz telgraf anlamak zor deildir. Sradan bir
telgraf uzun bir kediye benzer. Kuyruunu
New York 'ta ekersiniz, Los Angeles 'da miyavlar.
Telsiz de ayndr, sadece ortada kedi yoktur. "
-ALBERT EINSTEN

Her zaman devlet ve hkmet bakanlarnn felaket bl

gelerinde inceleme yapt haberleriyle karlarz. As
lnda iiyle megul insanlarn dikkatini datmaktan
baka bir ey yapmazlar. Ama, bu gene de kt bir fikir
saylmaz, ve sadece halkla ilikiler deeri yoktur. Zihin
tam olarak grd bir eyi ok daha iyi kavrar.

- 74 -
 Kalplar Krmak

Einstein'n dnce tarznda zihinsel resimler hayati

bir rol oynamtr. Problemleri kendi kiiliine zg iz
gisel bir anlatmla gznde canlandrmtr. Resimler, fi-
kirlerin gerek boyutlarnda grlemeyecek denli byk
ya da kk etkilerini aratrmasna olanak vermitir.
zmek istediiniz problemin bir resmini, veya daha
da iyisi resmini yapn. Problemler deiik alardan
ok daha iyi grnr. Bu resimler. kafanzda, kat s
tnde, veya bloklar halinde ina edilmi olabilir. Ama
bunlar canl grntler olmaldr.
lk olarak, problemi kendi perspektifinden grntle
yin. Neye benzediini hayal edin. Size ne hissettiriyor,
tad neye benziyor? Neye benzeyecek? Eer probleminiz
yeni teknolojinin sorumluluunu alacak baka bir b
lmle atyorsa, o zaman atmay teknoloji asndan
hayal edin. Bir zm gelitirmeniz isteniyor. En iyisini
kim yapabilir? Kaybedeni nasl tazmin edersiniz?
Sonra, problemi kendi tohum fikriniz asndan d
nn. Tohum bir kaya veya bir fiil olsa dahi, bak asn
hayal edin. Bu size gerekten zgn bir perspektif vere
cektir. Tohum fikrinizde, Jan Dark'n yeni teknolojiyi
hangi blmn gelitireceini tarttn hayal edin. O ,
grevin yaplmas geektiini bilecekti. Onu gerekleti
recekti. Gelenekler bunun onun sorumluluu olmadn
dikte ettirse bile, kendi takmnn zafere ulaacandan
emin olacakt. Siz de ayn eyi yapabilirsiniz.
Son olarak, probleminizi ve tohum fikrinizi bir ocu-
un bak asyla ele aln. ocuklar parlak bir beyne sa
hiptir, fakat deneyimli yetikinler gibi nyargl deildir:
Probleminizle tohum fikriniz arasnda bir ocuun fark
edebilecei ilikileri dnn. Bir ocuk bunlar nasl ta
nmlard? Bir ocuk bunlar nasl izerdi? Bir ocua sor
makta yarar olabilir.
'-.r i

- 75 -
 Einstein Gibi Dnmek

Bir teknolojiyi kimin gelitirdiine karar verme prob

lemimizde bir ocuk paylamann daima iyi olduunu
iaret edebilir. Jan D ark bile paylard. Belki yeni bir
blmler aras ekip teknolojinin iin btn ynlerine ya
rar salamasn temin edebilir.

Cmert ve snrsz toprak.

Problemi gr
G s (jz insa.n ar.

iviler binalar , marketleri ve

fab rikalar ina eder.

Bir ociuri baki aisi)i "Neden yiyeck bir. ey

almyorlar?"

Her resmi ortaya kardktan sonra, yeni zmler

arayn. Bunlar aslnda sizin zihinsel resminizin bir par
as olabilir. Problemi zmek iin resminize neleri ekle
yebilirsiniz? Bu zm neye benzer? Bu nereden gelir?

Fikir Fikrin le Yarama Fikrin ie Yaramama

Nedenleri . Nedenleri
,S n rlar yok Eger tio'iu k:: inirl;:r Zengin veJ:kir lkeler .

a.ars . .. h k sona e rer . ba i mszl i klarna

. a;.a

. . dkndr.

Yiyec k i:>ir Wlii"

" e ,! A in s a nfar kendilerini 'ileri yok, paralar da

. kaynaklarla yok.
. be s l e ye b il irle r.

Karakteristikler
"Neyin gzlemleneceine karar veren teoridir. "
-ALBERT EINSTEIN

Her tohum fikrin sizi bir sr fikre gtrecek karakter

istikleri vardr. Eer tohum fikriniz bir iviyse, o zaman

- 76 -
 Kalplar Krmak

probleminizi zmek iin bir ivinin karakteristiklerini

kullann.
Tohum fikrinizi bileenlerine ayrn. Bir ivinin par
alar. nelerdir? Her birinin nitelikleri nedir? Paralar
birbirine nasl balanr? Farkl paralarn ilevleri z
gn veya benzer midir?

ina ed e r toplucaJretmr; :asittir,

' ' .
Ber.zer/iklerin ve frkllklarnEJ

, .

;
gre ayrn >' h e r 'yehe:$tand afir,

Byk paraya nasl uyar? iviler l>y(jk bir birikme ekisiyle <
t?a m.s:toaral< ll.v: grr; Kk\
. .

. .
. , . ; . . ' '
.

iviler b{j}ik eyl'i;bir'.ii"?)fa' tlitar:.

Tohum fikrin nasl ayrlabileceini ele aln. Bir ivi

nin dierinden fark nedir? Hedef probleminize k
tutan tohum fikrinizin karakteristiklerine odaklann.

Fikir '- '

Yiyecekleri ve. daltrnf

b:s itl eti ri n

:. ,_ , _ , . , , , : ' '

Gda datm zengin lkelerin ihtiyalarn karla

yacak ekilde tasarlanmtr. Gelimemi blgelerdeki
insanlar sadece hayatta kalmak deil, refaha kavumak
da isterler.
Candido Jacuzzi olunun su ile tedavisinde kullan
lan pompalarn, kendi irketinin rettii sanayi tipi k
k pompalara benzediini fark etti. Kk birka dei
iklikle, Jacuzzi bir evin rahat ortam iinde su ile teda
vide kullanlabilecek bir pompa retti. Az sonra rahatla-

- 77 -
 Einstein Gibi Dnmek

tc su fskiyelerinin tedaviden de fazlasn ytpabilecei

ni fark etti, ve kaplca endstrisi dodu.

Uygulamalar
"nsanlar daima grmeye hazr
olduklar eyleri grrler. "
-RALPH WJLDO EMERSON

Tohum fikri zm olarak kullanmay deneyil. Problem

le tohumun ne kadar farkl ve ilgisiz olduua aldrma
yn. Tohumu cevabn bir paras olmaya zorl.yn.
Seenekler snrl olduu zaman genellikle bu dn
me tarzna bavurulur. Amerika'nm dzl1lerinde s
rekli oradan oraya yer deitiren gebe kalilelerin her
trl sorununu bufalolar zyordu. Nasl ru tayaca
z? Bufalo ikembesinden torba yapacaz. Ne yiyece
iz? Bufalo eti yiyeceiz. Ne giyeceiz? Bufalc derisinden
giysi yapacaz. Yakacak olarak ne kullanacfz? Bufalo
gbresi yakacaz. Baka are olmad iin bufalolar
binlerce dahiyane zme kaynaklk etmiti.

!; .
llfillfiJriJ/.tq
.::(tirin' : <;:::;.

Seeneklerinizi snrlayarak kendinizi notmal teker

lek izlerinizin dnda kp yaratc olmaya zorlarsnz.
Tohum fikrinizin gerek bir zm olmadn bilirsiniz.
Bu yzden probleminize yeni, zgn yollara bavurarak

- 78 -
 Kalplar Krmak

zm aratrma imkanna sahip olabilirsiniz. Bu, sizi

bir zme ulatrabilecek yeni fikirler ve bak alar
verir. Hatta tohumun gerekten ie yarar bir zm ol
duunu bile kefedebilirsiniz.
William Coleman tohum zmn, hukuk eitimini
tamamlayabilmek iin bir tara kasabasnda para ka
zanmak zere satclk yaparken rastlant eseri buldu.
Tohum, pazarda satlan benzerlerinden daha parlak ve
daha iyi yanan bir lambayd. Coleman lambay kendi j
probleminin zm haline getirdi. Lambay satma iine
giriti ve retim haklarn alacak kadar para kazand.
Ksa zamanda karl bir ie sahip oldu. Krsal kesimin
elektrie kavumas lamba pazarn ldrdnde, Co
leman lamba teknoloj isini bir stc yapmak iin kulla"
narak iini bytmeye devam etti. II. Dnya Sava s
rasnda askerler iin yapt cep sobas byk vg aldv
O zamanlar nde gelen bir Amerikan yazar olan Ernie
Pyle, bu aygtn kullanllk bakmndan cipten sonra
ikinci sray almay hak ettiini belirtti. Savatan sonra
refah dzeyinin ykselmesi ve merkezi stma istemle
rinin kullanlmaya balamas Coleman'n iinin yine
tehdit altnda kalmasna neden oldu. Fakat varisleri bu
parlak buluun peini brakmadlar ve kamp malzemele
rine ynelerek ii daha da byttler.
Tohum fikrin bir zm olarak nasl kullanlabilece
ine ilikin dnceleri tetiklemek iin kendinize u so
rular sorun:
Tohum fikir hangi koullar altnda benim problemimi
zebilir?
Tohumun zm olabilmesi iin problem ne ekilde
deimelidir?
Etkili bir zm olabilmesi iin tohum fikir zerinde
ne gibi deiiklikler yaplabilir?

- 79 -
 Einstein Gibi Dnmek

Fikir ie Yarama :
Fikrin Fikrin ie Yaranilm;t

Nedenleri Nedenleri
iftlikler v e fabrikalar iftlik ve fabrikalardan iftliklerin ve
ina et oluan bir altya p yla, fabrikalarii inas
a insanlar kendilerini

,i in ayrlabilece k
. doyu ra b ilir. sermaye yok.

Metaforlar
./ "Hayallerle oynamadan hibir yaratc i ortaya
,,
' kamaz. Hayal gc oyununa borcumuz llemez.
-CARL JUNG

Metaforlar ve benzetmeleri farkl eyler ve fikirler ara

snda iliki kurmak iin kullanrz. Bunlar, anlamaya a
ltmz bir ey hakkndaki dncelerimizi zaten anla
dmz bir eye balayarak bizi baka bir kavray bii
mine yneltirler. Fikirleri birbirine baladklar iin, me
taforlar tohum fikirden yola karak baka fikirler ret
mekte yararldr. Metaforlar birbirine benzemeyen kav
ramlar arasnda balant kurarlar. Bu balantlar bir
fikri dieriyle ilintilendirmek .ve yeni bir kavray biimi
ortaya kncaya kadar srekli yeni dnce kalplar ya
ratmak iin kullanrz. rnein, portatif kaset alarlar,
iine yaya gidenler iin araba radyolar gibidir, deriz.
Tohum fikrinizi bir metafor gibi kullanmak iin, prob
leminizle ilintilendirin. Tohum fikrinizi probleminize ne
balayabilir? Birtakm ara balantlar gerekebilir, ama
probleminizi her eye balayabilirsiniz. Eer problemi
niz kendinize gn boyu beste yapmakla rahata uraa
bileceiniz bir i bulabilmek ve tohum fikriniz Jan Dark
ise, ne gibi metaforlar yaratabilirsiniz? Belki Jan Dark
gibi kendinize allmadk ve olaan d koullar yarat
maya ihtiyacnz olabilir. Veya Jan Dark gibi tek ban-

- 80 -
 Kalplar Krmak

za karar vermeye ihtiya duyabilirsiniz. Hatta lkedeki

en yksek mzik otoritesine gidip kendinizi zm ola
rak sunabilirsiniz.

Durumu tohum fikiM ili(ltife n dirii: , : ivt gibLkk eylerin b(iYk l:)i(
birikme etkisi vard i r.

ivjler farkl eyleri birbirine .

alar.Al ortadcn kald rmak
l<aynaklar'la a ihsarlar
ilintilendirrileyi' 'gerektiril'.

Bir tohum fikri nc bir fikirle ilintilendirerek da

ha baka fikirler retin. Tohum fikir ne gibi bir eye
benziyor? Bir kat atann bir tr "madeni" tuzlu u
buk kraker olduunu dnebilirsiniz; tuzlu ubuk kra
ker bira dknleri iin ne kadar vazgeilmez bir erez
ise, bir kat ata da brokrasi iin o kadar vazgeilmez
bir aratr. Metaforlar, tohum fikrinizi baka bir eyle
ilintilendirerek ele aldnz fikirleri oaltmak iin kul-
lann. Sonunda, bir fikir sizi baka bir fikre, o da bir ba
kasna gtrr.

Fikir ' fik,rin ie Yrama Fikrin i V:ar:a rriaa

Nedenleri '. . , -:,.;e'dEioeCi,
. . ' (,

Kombi nasyonlar
"Hayal edebildiiniz her ey gerektir. "
-PABLO PICASSO

Kazdan kayaya kadar dnyamzda varolan saysz dei

ik madde, farkl ekillerde bir araya gelmi grece az

- 81 -
 Einstein Gibi Dnmek

sayda atomlardan meydana gelmitir. Atomlarn ara

sndaki farklar belirleyen etmen, ierdikleri atomalt
paracklarn saysdr. Evrenimizdeki eitliliin nede-
. ni elektron, proton, ve ntronlarn farkl oranlarda kar
arak bir araya gelmelerinden baka bir ey deildir.
Fikir dnyasnda kavramlar, devaml olarak byk fi
kirler yaratmak zere bir araya gelirler. lk uak, motor
lu bir planrd. Yelkenli gemiler yelkeni olan srf tahta
lardr. Zrafalar uzun boyunlu ineklerdir. Kate Gleason,
Henry Ford'un otomobil fabrikasna malzeme retirken
rendii kitlesel retim tekniklerini inaat iine uygula
d. Bir eyleri yeni kombinasyonlarla bir araya getjrerek
sonsuz sayda deiik ey meydana getirilebilir .

Eski zmlerle birletir . Dolayl yardmve iviler; irketlerin .

fakir blgeler(le yatrm yapi;rias

..
iin para yardn salar.
Anti-zmlerle birletir G tersine evir; zengin . . .
insanlar fakir lkeJere gnd,er'. .
Baka . bfr tohumla birletir . , >i iviler ,ve,za:rbaklar; bQt : ,
; , : : := ;- :; ' : : - yardni (ivJ))aar. lry_ere!:h ..
. '
projelere (il:i bak) bala> ; _ \ o ..

Tohum fikrinizi dier kavramlarla birletirmeyi de

neyin. Probleminize en iyi geleneksel zmleri bularak
balayn. Tohu fikriniz bu zmlere nasl eklenebilir?
Veya tohum fikri bir anti-zmle, probleminizi daha k
t J;ale getirecek gibi grnen bir kavramla birletirme
yi deneyin. Oksij en ve hidrojen birbirlerinden ayr iken
patlayc nitelikte davranrlar. Bir araya geldiklerinde
iyi huylu bir bileik olan su ortaya kar. Kavramlar bir
letiinde niteliklerin nasl deiebileceini asla nce
den bilemezsiniz.

- 82 -
 Kalplar Krmak

Tohum fikrinizi fikir listenizden seeceiniz Kolomb

vari bir fikirle birletirin. Daha fazla fikir retmek iin
fikir kutunuzu kullann. Veya bir tohum fikri rasgele se
ilmi dier bir tohum fikirle birletirin. Sonucun sizin
tekerlek izinizin dnda olaca kesindir. rnein, Jan
Dark fikrini, eskiden ortaya atlm hem denizde hem
karada giden araba fikriyle birletirerek ne gibi yeni fi
kirler retebilirsiniz? Eer probleminiz ilerliyorsa, her
ikisini birletirebilir ve Jan Dark ile hem denizde hem
karada giden arabalarn zel ve allmadk durumlarda
baarl olduklarn fark edersiniz. Hangi allmadk
durumlar durumunuzun iyiye gitmesini ve ayn zaman
da gelime kaydetmenizi salayabilir? Veya eer eini
zin size sosyal faaliyetlerde elik etmesini salamaya a
lyorsanz, einizin Jan Dark olduunu, hem denizde
hem karada giden bir arabayla bir partiye gittiinizi ha
yal edin. Sonra, gznzde canlandrdnz resmin iin
den Jan Dark' ve hem denizde hem karada giden araba
fikrini karn.

fikir ; ''
 Einstein Gibi Dnmek

FiKRN KTS OLMAZ

"Dahi bir adam hata yapmaz. Hatalar kendi
iradesiyledir ve keifierin giri kapsdr. "
---JAM ES JOYCE

Kalplar krma altrmalar, eer kendi dnce al

kanlklarnz krabiliyorsanz baarldr. Tabii, yine de
hala baz zmler bulmanz gerekir. Bu fikirlerin hepsi
yararldr. Kt fikir yoktur, sadece Kolombvari fikirler
_; vardr. rettiiniz en ilgisiz fikir bile g bir problemin
zmnde faydal olabilir. Bunlar bir sonraki blmde
kullanacaz.
Eer umut veren bir fikir bulursanz, onu bir zm
tohumu olarak kaydedin. Bunlar uygulanabilir zmler
retebileceinizi hissettiiniz fikirlerdir. zm tohum
1arnn mutlaka uygulanabilir zmler olmas gerek
mez, ama hounuza giden eylerdir ve bir potansiyel ta
rlar. Onlar sizin en iyi ve en allmadk fikirlerinizdir.

zm Tohumlar

Kar!kl avantaj salamak iin zengin lkelerden insanlarn fakir

lkelere gitmesini salayn. Fakir blgelerdeki insanlarn koullarn
iyiletirerek a ranzdaki engellj . kaldirn . .
. . . . .. ; / ; . . . . , .
 Kalplar Krmak

Fikir Fikrin e Yarama Fikrin ie Yaramama

Neden leri Nedenleri
Marketler i na et Marketler insanlar Bir market olsa bile
beslemek iin gerekli insanlarn alveri
altya p n n bir yapacak paras yok.
parasdr.
S n rlar yok Eer bolluk s n rlar Zengi n ve fakir l keler
aarsa , al k sona ba mszl klarna
erer. dkndr.
"Yiyecek bir ey al" A insanlar kendilerini leri yok, paralar da
kaynaklarla yok.
besleyebilirler.
Yiyecekleri ve G da da tm zengin Gelimemi blgelerdeki
da tm basitletir lkelerin i htiyalar n insanlar sadece hayatta
karlayacak ekilde kalmak deil , refaha
tasarlanm tr. kavumak da isterler.
iftlikler ve fabrikalar iftlik ve fabrikalardan iftl iklerin ve
i na et oluan bir altyapyla, fabrikalarn inas
a insanlar kendilerini iin ayr labilecek
doyurabilir. sermaye yoktur.
Byk etkileri olan Kk deiiklikler Byk deiiklikler
kk deiiklikler nemli sonular gerekir!
yap n dourur.
G tersine evir Giriimciler ve serma- Giriimciler ve
yedarlar fakir lkelerde sermayedarlar byk
byk deiiklikler karlar grmed ike
yapabil irler. fakir lkelere gitmezler.

e k il 5.1: Fikir Tablosu

 BLM ALTI

To h u m l a r
E km e k
 "Bu problem
hakknda daha yeni
ve yabanl' fikirler
duymamz gerek."
-ROBERT PPENHEIMER

u blm bir dizi tohum fikir iermektedir. ekil

B 6. l'de greceiniz gibi, ayn tr tohum fikri sk sk
kullanmaktan kanabilmeniz iin bunlar alt grup ha
linde dzenledim. Bir zar atarak tohum fikir grubunuzu
belirleyin. Bu gruptan sizi rahatsz eden bir tohum fikir
sein, sonra fikir sentezi blmne dnn. Fikirlerinizi
esnetin.
Btn tohum fikirleri imdiden okumayn. Birok
probleme yetecek kadar var. Ama her seferinde farkl bir
tane kullann. Ve kendi tekniklerinizi gelitirin.

YEN BLGE
"Anlamszlklar ok gereklidir.
Dnya anlamszlklar stnde durur. "
-F'YODOR DOSTOYEVSKI

Eski dncenizden farkl olan herhangi bir fikir yeni

zm alanlar aabilir. te sizi yeni blgenize gtre
cek baz tohum fikirler.

- 89 -
 Einstein Gibi Dnmek
Kalplar Kran Fikirler

1 . Yeni Blge 3. Yeni Aralar 5. Yeni Stratejiler

Rasgele isimler Mendil zmleri Poker
Cehalet rencileri Rasgele aralar Bcekler
Rasgele Fiiller Sihirli Ty Yedi Cceler
zm Srf Yeni Kelimeler Pazartesi ocuu
Farkl Kelimeler
Yeni Semboller

2. Yeni zmler 4. Yeni artlar 6. Yeni Perspektifler

Daha byk veya Parametreler' Dier Beyin(ler)
Daha Kk Deiken G J rekler Hastane Yata
Cevaplar Alay Edin Kuak Fark
Er veya Ge Yer Deitirme
Felaketler Kar Gr

ekil 6.1: Kalplar Kran Fikirler

Rasgele lsirrler
Telefonunuzun ilk rakamn kullanarak veya zar ata
rak tohum fikriniz olarak kullanmak z.ere aadaki
isimlerden birini sein.
rnein, eer al ortadan kaldrmak istiyorsanz
ve San Fransisco'da oturuyorsanz, tohum fikriniz kar
ton kapakl kitaplar olabilir. Karton kapakl bir kitapla
al ortadan kaldrmak iin ne yapabilirdiniz? Ackl
bir alk yks varlkl lkelerde destek kampanyas
salayabilir. Etkileyici bir yk fakir blgelerde kendine
yeterlilii retebilir. Bu f i kirler sadece bir balangtr.
Probleme bak anz, dnce kalbnz kracak ekil
de geniletilebilirler.
Eer asi bir genle sorununuz varsa ve Minneapolis ya
knlannda yayorsanz, tohum fikriniz taraklar olabilir.
Taraklann bir zellii kanklklan dzeltmesidir. Gen
le, okulla, veya akrabalanyla ilgili ne gibi karklklan
dzeltebilirsiniz? Bu hangi fikirleri harekete geirir?
- 90 -
 Tohumlar Ekmek

Tohum fikrinizi sein. Setiiniz herhangi ilgisiz bir

eyi birtakm yeni fikirlere doru geniletin. Karakteris
tikler ve mecazi fikir sentezi aralar isimler sz konusu
olduunda iyi i grr.

Telefonun ilk
Atlan Zar Konu
N umaralar
2 201 -2 1 0 Kurbaalar v e amfibi
hayvanlar
3 2 1 1 -300 DNA
4 301 -404 Birinci s n f posta
5 405-4 1 9 Karton kapakl romanlar
6 420-51 9 Kurun kalem
7 520-6 1 6 Kral Henry Vl l l
8 61 7-708 Taraklar
9 709-7 1 7 Yeil muzlar
10 7 1 8-799 Madeni elbise asklar
11 800-8 1 6 E n sevdiiniz vergi
beyannamesi
12 8 1 7-999 Mikroskoplar

ekil 6.2: Rasgele simler

Cehalet Denetileri
Herkesin zihninde kr noktalar vardr. Kr noktalar ve- .
ya baka deyile cehalet noktalar, bir tr ters tekerlek
izidir; bunlar anlamadmz iin dikkate almadmz
eylerdir. Cehalet noktalarmz gemite fazla dikkat et
mediimiz yerlerdir. Problem ifadenizin etkinliini, fi
kirlerin cehalet blgenizin dnda olup olmadn kont
rol ederek artrabilirsiniz.
Ne yazk ki, kendi cehalet blgelerinizi belirlemekte
zorlanacaksnz. Dnya grnz yetenekleriniz be
lirler. Aslnda sadece ksmen cahil olduunuz alanlar

- 91 -
 Einstein Gibi Dnmek

fark edebilirsiniz. Orada byk delikler olduunu ruhu

nuz bile duymaz. Cehalet blgelerinizi bulmak iin, bir
cehalet denetisinin yardmna ihtiya duyacaksnz.
Dnya gr sizden mmkn olduunca farkl olan bi
rini bulun. Farkl yatan, meslekten, cinsten, ve/veya
kltrden zeki birini arayn. Problem ifadenizi "deneti
nize" anlatn. Sonra, eer sizin yerinizde olsayd proble
mi nasl zerdi, onu sorun. Dikkatle dinleyin ve gr
lerini kaydedin. Muhtemelen bunlarn ouna katlma
yacaksnz; ama yine de zm ararken bu grleri ak
lnzda bulundurmanz gerek.
Eer ailenizi veya einizi baka bir ehre tanmaya
ikna etmeye alyorsanz, yeni tanm olan bir gence
cehalet denetisi olarak danabilirsiniz. Tanmann -

Gelenekler

Nfus art

Blgese
Politik Gda Nakliye
doum
durum retimi sorunlar
oranlar

Gelir
da l m
Scak
Beslenme
seviyeleri
So u k
ekil 6.3: Cehalet Blgeleri

- 92 -
 Tohumlar Ekmek

kard sorunlar ve yararlar aratrn. Denetinize

problemi nasl dile getireceini sorun.
Denetinin fikirlerini ekil 6.3'tekin,e benzer bir e
kilde "scak" veya "souk" blmlerine kaydedin. Eer fi
kir size scak geliyorsa orta dairede yer alan "scak" b
lmne yazn. Eer fikir size soUk geliyorsa, aptalcay
sa, veya anlalmas zorsa, bunu d iairede yer alan "so
uk" blmne kaydedin. D diedeki fikirler sizin
dikkate almadnz btn fikir alanlarn temsil edebi
lir. Cehalet alanlar yeni zmler iin nde gelen aday
lardr. Onlara gemite hi dikkat etmemisinizdir, bu
nedenle tekerlek izlerinizin iinde yer almazlar. Bu bl
geyi daha iyi tanyn ve zmnz ierip iermediine
karar verin.

Atlan Zar Kimliinizin Son iki zm Fiil

Rakam
2 00-08 Ko
3 09-1 9 S e
4 20-25 ner
1 5 26-39 Mhrle
6 40-46 Atomlarna ay r
7 47-57 Terk et
8 58-64 Satn al
9 65-72 ekil
10 73-79 Yar
11 80-85 Kald r
12 86-99 Dondur

Dondur ekil 6.4: Rasgele fiiller

 Einstein Gibi Dnmek

Rasgele Fiiller
Bir fiili bir tohum fikir olarak kullann. Zar atarak veya
kimliinizin son iki rakamn kullanarak ekil 6.4'teki
tablodan bir fiil sein. Sonra bundan daha baka fikirler
retmek zere bir fikir sentezi teknii kullann.
Eer egzersiz yapmak iin daha fazla zaman yarat
mak istiyorsanz ve zarla dokuz attysanz, fiiliniz ekil
olacaktr. Fiillerle kullanlrsa fikir sentezi uygulamas
zellikle yararldr. Nasl ekilebilir ve egzersize daha
fazla zaman bulabilirsiniz? Belki die etkinlik alanla
rndan ekilerek. Hangi etkinlikleri seerdiniz? Veya,
eer maa art iin lobi yapyorsanz ve yedi attysanz,
nasl ya da neyi terk eder ve ayn zamanda maa art
salarsnz? Belki itiraza neden olan bir noktay kabul
lenmeniz ve baz alkanlklarnz terk edeceinizi be
lirtmeniz, grmeleri yeniden balatabilir. Bir fiil se
in. Bunu probleminizi zmek iin khllann.

zm Srf
Televizyon rasgele fikirler iin idealdir. Bir dmeye ba
sal'.ak, bir bilin akndan dierine geersiniz. Bu, ken
dinizi, iine saplanp kaldnz tekerlek izlerinin dna
zaplamak iin mkemmeldir. Ama televizyonunuz doru
olarak kullanlmaldr. Bir not defterine, kaleme ve sesi
kapatlm bir telvizyona ihtiyacnz vardf.
Not defterinize kii, yer, ey, ve olay szcklerini ya
zn. Sonra gzlerinizi kapatn ve uzaktan kumandanzla
kanallar arasnda gezinin. Kanal deitirmeyi durdu
run, ve gzlerinizi an, ekranda grdnz ilk ahs
tanmlayn. Kiinin adn veya tipini yazn. Ayn ilemi
bir yer, bir ey, ve bir olay iin tekrarlayn . Rasgele bir

- 94 -
 Tohumlar Ekmek

girdi dizisi elde edeceksiniz. Bunlar veya drt yeni

zm oluturmak iin kullann.
Eer srf yaparken bir basketbol oyuncusu, bir Mc
Donald's, bir spor araba, ve bir tartma yakaladysanz,
bunlar dallan sizin bahenize sarkan bir aa yznden
komunuzla yaadnz srtmeyi nasl zmleyebi
lirler? Komunuzu spor arabaya bindi'ir, bir basketbol ,
mana gtrr, ve anlamazl bir Mc Donald's resto
rannda giderirsiniz. Aacn dallarnn bahenizde spor
yapan biri bunlara toslamadan nce kesilmesini isteye
bilirsiniz. Hatta eer aacn dallar kesilmezse, buray
bir Mc Donald's restoranna evirmek isteyen bir basket-,
bol yldzna satacanz belirtebilirsiniz.
Hayal gcnz snnca, yazdnz maddeleri uygula-
yabileceiniz ekilde nasl davranabileceiniz dnn._.
Tekerlek izinizin dna kn!

YEN ZMLER
''nsann karlat her problemin temiz,
akla uygun, ve hatal bir zm vardr. "
. -H. L. MENCKEN

Bir problem hakkndaki zmn tanmn kkten dei

tirerek kalplar krabilirsiniz. Daha nce tarttmz
gibi, gerek problemin iyi tanmlanmas son derece
nemlidir. Fakat ya probleminize ilikin bir yanl anla
ma dnme tarznz bozuyorsa? Belki de probleminizi
tanmlarken kurallarnz ok katyd, ve kendinize bir
zm gelitirecek manevra alan salama imkannz .
.)
yoktu. zmeye altnz problemi byk oranda de-
itirerek kurallarn kstlamasndan kurtulun.

- 95 -
 Einstein Gibi Dnmek

Daha Byk veya Daha Kk Cevaplar

Yolunuza kan gln boyutlarn alglama biimi
niz, probleminizin bir paras olabilir. Probleminiz asln
da bir pire iken siz bunu bir deve haline getirmi olabi
lirsiniz. Probleminizin boyutlarn kkten deitirerek
alglarnz test edin.
Peki ya bulmanz gereken zm tahmin ettiinizden
daha bykse ne olacak? Kendiniz iin bir zm bul
mak yerine, tm dnyann iini grecek bir zm yara
tn. Problemi tm zamanlar iin zn. Problemi byt
mek onu ayn zamanda zorlatrr ama bu, daha fazla
gayret gstermek iin de hakl bir gereke olur. Onun
iin, eer probleminiz dereyi gemekse, kpr ina etme
yi dnn.
Egghead Software en byk problem stratejisini re
kabet gcnde devrim yapmak iin kulland. Birok pe
rakende sat maazasnda maliyetleri drme soru
nundan bunalp bunun yerine daha byk, daha byk
bir gz peklikle tanmladklar bir baka problem zeri
ne younlatlar: Dorudan mteriye sat yapan bu pe
rakende sat maazalar nasl aradan karlabilirdi?
Ve bu daha byk problem kendilerine daha doyurucu
bir zm salad. Maazalar kapatma fikri ie yarad.
Veya, eer probleminiz gerekten ok daha kkse ne
olacak? Bunu sadece bir kii iin veya sadece bir saatlii
ne zmek ihtiyacnda olduunuzu farz edin. Kk prob
lemlerin zm de kolaydr. Byk lekte dnleme
yecek olan zmler, kk lekte ie yarayabilirler. Ra
hibe Teresa'nn dedii gibi, "Byk bir sevgiyle byk ey-
_ler yapamayz, sadece k eyleri baarabiliriz." Sade
ce tek bir kiiye ulamas gereken bir reklam kampanya
s hayal edin. Bir kiilik muhatabnz nasl etkilerdiniz?
.
.

- 96 -
 Tohumlar Ekmek

Yeni problem tanmnzla, zihinsel engelleri ykmaya

aln. imdi ok daha klen (veya daha byyen)
glkler iin zm arayn.

Er veya Ge
Zaman snrlamalar problemleri derinden etkiler. Gele- .
cek aya ait sorun bir yl sonraya ertelenirse nemsizlee
bilir. ay sonra teslim edeceiniz projeyi yarna yeti-,,
tirmenizi gerektiren bir durum ortaya karsa, yakla
mnz deiecektir.
zm iin belirlediiniz zaman snrn akla uygun
en erken tarihe aln. Sonra nasl hareket edeceinizi d
nn. Panik ie yaramaz. Bu durum, problemi zle
meyecek kadar gletiriyor ya da vazgemek de bir - !:
zmdr diye dnp sakn vazgemeyin. Ne yapmanz-
gerektiini iyice dnn. Bir veya daha fazla hareket
tarz belirledikten sonra, bunlar nnzdeki zaman s
nrna gre uygulayn. Hangisi ie yaryor, hangisi ie
yaramyor?
Bu sreci zaman snrn iyice ileri bir tarihe iterek
tekrarlayn. Eer yirmi yl iinde bir zm bulmak ge
rekli deilse deien ne olur? Dnceleriniz ne ekilde_
deiir? u an iin yanl olan harika bir zm bulabi- ! ;
lirsiniz. Zaman snrn deitirmeyi dnn. Zaman s--'
nr problemin zmn imkansz hale getiren kural
olabilir.
Eer Digital ve Compaq gibi iki firmay birletir
mekte glk ekiyorsanz, birlemeyi hazrlamak iin
be ylnz olmas halinde problemin ne kadar deiebi
leceini hayal edin. Zaman iinde her bir irketin hangi
blmleri ve rnleri birbiriyle iz brakmadan kayna
abili.

- 97 -
 Einstein Gibi Dnmek

Felaketler
Orman yangnlar ve seller geride nemli tahribat bra
kan korkun doal afetlerdir. Bunlar durdurmak ok
zordur. Doada birok canl bu felaketleri kendi yararla-
. r dorultusunda kullanmay renmitir. Yok olmak ye
rine bundan yararlanrlar. am aalar orman yangn
larnn at alanlardan yararlanr. Bir ormanda, ya
am alan ok nemlidir. Yeni girenler kendilerine uy
gun bir yer bulmakta glk ekerler. Yangnlar bir am
kozalann abucak dolduraca yeni alanlar aar.
Bu rnekten ders aln. Belki, nlemeye altnz y
km veya kten nasl yararlanacanza bal olarak
daha iyi bir zm bulabilirsiniz. Btn ileri yoluna
koyduktan sonra, ortaya kan bo alanda ne yapabilece
inizi dnn. Genilemeniz iin yeterli yer var m? Ye
niden balamanz gerektiine gre, neden balangtaki
tasarm gelitirmeyesiniz? Meydana gelen hasar ge
mite kalan bir olay, balangtaki planlarnz gelitir
menizi salayacak bir frsat gibi grn.
Gen Kristof Kolomb'un bindii bir gemi Portekiz
aklarnda korsanlarla savarken batm, boulup git
mesine ramak kalmt. ans yaver gitti ve kyya ula
t. Kendini be parasz yabanc bir lkede buldu. Bu, ha
yat boyunca eline geen en iyi frsatlardan biriydi. Liz
. bon'a gitmekten baka seenei yoktu. Bir sre sonra
, gl bir ailenin kzyla. evlenip nemli bir denizci oldu.
Lizbon'dayken ilk kez batya seyrederek Asya'ya ulama
fikrini duydu. Tpk bugn olduu gibi o zaman da, en iyi
< fikirleri insan kendisi retecek diye kural yoktu.
Seller araziyi suya boar belki, ama ayn zamanda ha
yati besin maddelerini de tar. Etrafa yaylan amur bit
kiler iin bir frsattr. Byyp gelimek iin bu doal

- 98 -
 Tohumlar Ekmek

gbreden yararlanrlar. in, Mezopotamya, ve Msr'da

seller ilk insan uygarlklarn beslemitir. Olaan felaket
ler tarmn ilerlemesini desteklemek iin ok uygundu.
Sizi de sel ya da sknt bastnda, bu felaketi kendini
zi gelitirmek iin nasl kullanacanz dnn. Zaman
kullanma biiminizi, stratejinizi gelitirebilir misiniz? De-
neyimlerde:ri neler renebiliriz? Sel basknn dtnz
durumdan kurtulmak iin bir frsat olarak grn. Urad
nz felakete bak anz deitirmeniz dthz s
knty azaltmayabilir, ama onu bir frsata dntrebilir.

YEN ARALAR
"Sahip olduunuz tek alet bir ekise,
her problem bir ivi gibi grnmeye balar. "
-ABRAHAM MAsLOW

Bir problemi zmek iin kullandnz aralar deitir

mek, onun hakkndaki dncenizi de deitirecektir.
Aralar, stratejileri ekillendirmekte nemli rol oynar.
Probleminizi zmek iin muhtemelen belirli teknikler
kullanmsnzdr. Bu aralara bamllnz baz dier
ilgin zmleri gizliyordur. Kendinizi . farkl bir ara
kullanmaya zorlamanz ok sayda yeni zmn nn
aabilir.
Tm Arabistan'a yaylan slam mparatorluu dikkaJ .
te deer yeni bir ara kullanyordu: vergi. Vergilerin
azaltlacan bildikleri iin ehirler istilaclara kaplar
m ayorlard. Vergiler yeni vatandalar dine bala-)
makta da ayn derecede etkiliydi. Halife vatandalarn
Mslman olup olmadm nemsemiyordu, ama Msl
manlar daha az vergi dyordu. Milyonlarca insan ger
ek mmin haline geldi.

- 99 -
 Einstein Gibi Dnmek

Bu blm, tohum fikirler olarak kullanabileceiniz

bir miktar "ara" iermektedir. Hemen her ey bir ara
olabilir. rnein, eer elinizdeki tek ara bir menl olsa
ne olurdu?

Be Mendil zm
Mendiller, eer yaratc biimde kullanlrlarsa, hijyenik
problemlerden ok daha fazlasn zebilecek mkemmel
aralar olabilir. te basit bir mendili daha zor problem
lerin zme ulamasna yardm edecek ekilde kullan
mann be yolu.

Maske
Mendilinizi apraz olarak ikiye katlayn ve yznze
bir maske gibi balayn. Kimliinizi gvenli bir ekilde
gizledikten sonra, kimin yapt bilinmeden yaplmas
gereken bir eyi yapn. nemli grevleri bazen kimse
stlenmez, nk kimse sorumluluu almak veya su
lanmak istemez. Problemi farkl ekilde ifade etmenin
bir yolunu bulmak ilerin yrmesini salar. Tannm
bir danmanlk irketinin stratejik planlarnn hatala
rn bulmak durumundaysanz, bunu kendinizi belli et
meden yapabilirsiniz. Mendil kullanmanz gerekmeyebi
lir, ama tannmamak engelleri ortadan kaldrma rahat
ln verir.

Az Tkac
Fikirlerinizi ldren insann azn tkayn. Sonra
zmnze devam edin. Artk size durmanz syleye
mez. Aslnda tka kullanamazsnz, ama gene de phe
cilere bo verip iinize balayabilirsiniz. Eer ocuu
nuz, yolculua ktnz zaman arkadalarndan uzak

- 1 00 -

1
 Tohumlar Ekmek

kalacandan yaknyorsa, aznn tkal olup tek kelime

edemediini hayal edin. Sonra seyahati planlayn. Haya
li tkalar bile ie yarar.

rt
Mendilinizi kk bir nesnenin stne rtn. zellik
le zeki bir arkadanza gidip probleminize istenen z
m bulduunuzu ve bunun mendilin altnda olduunu
syleyin. Bu stratejiyi, rnein bir havayolu irketinde
uu srasnda verilen hizmetleri gelitirmekten sorum
lu olarak alyorsanz kullanabilirsiniz. Arkadanz
dan bunun ne olduunu tahmin etmesini isteyin. BunQ
''bir diz st bilgisayar g balants" veya "sert bir i
ki" yantn verebilir. Yantn not edin ve bir zm ola
rak kullanmay deneyin.

Teslim Bayra
Mendili bir sopann ucuna balayn ve banzn s
tnde sallayarak, daha nce ilikinizi dondurduunuz
kiiyle grmeye gidin. lerin yrmesi ve taraflar s
kntdan kurtarmak iin pozisyonunuzu terk etmeyi tek
lif edin. Anlamazln sona ermesi iin erefli bir zm
isteyin. Teslim bayran, resim yapma havasna girmek
istediiniz, ama yine de bir sonu alamadnz zaman
kullanabilirsiniz. Teslim bayran sallayn ve tuvale
yansttnz duyguyu kabullenin.

Gzba
Gzlerinizi mendille rtn. Gzleriniz balyken bir
neriyi dinleyin. neriyi kimin yaptn dikkate alma
yn ve sadece sylenene odaklann. Gzban, gerekten
yznzde olup olmasna aldrmadan, fikrin kaynana
nyargl yaklamamanz hatrlatmak iin kullann. Bir

- 101 -
 Einstein Gibi Dnmek

gzba zellikle dman olduunuz bir retmenle ko

nuurken kullanabileceiniz en mkemmel ara olabilir.
Bu insandan nefret ettiinizi unutun ve sadece dediini
dinleyin.

Rasgele Aralar
Tpk bir mendilin ciddi problemleri zmekte kulla
nlmas gibi, dier yeni aralar da kurallarnzn izinden
kmanza yardmc olabilir. ekil 6. 5'deki aralardan bi
rini olabildiince yaratc bir ekilde kullanmay dene
yin. Telefonunuzun son rakamna karlk gelen arac
sein.

Sart Sayfalar
Elinizde sadece bir telefon ve bir telefon rehberi oldu
unu dnn. Tek aracnz bunlar. Bu durumda z
m herhalde telefon rehberinde aramanz gerekiyor.
Probleminizi nasl zerdiniz? Eer problem einizle
aranzda geen kavga olsayd, bir danman m, bir avu
kat m, yoksa bir ieki dkkann m arardnz?

Son Rakam Veni Ara

o Telefon rehberi
1 ak
2 Bas n bildirisi
3 Eldekiyle idare etmek
4 Tutum deiiklii
5 Grnmezlik
6 Reklam panosu
7 Akll kpek
8 ark
9 nl akraba

- 1 02 -
 Tohumlar Ekmek

ak
aklar son derece kullanldr. Saylamayacak ka
dar ok problemi zmekte kullanlmlardr. Problemi
nize zm bulabilmek iin bir aky nasl kullanrd
nz? Eer bir yol bulamyorsanz hayal gcnzn sesi
ni dinlemiyorsunuz demektir.
Bir ak size yeni kurulmu bir organizasyonda blm
bakanlarn semenize yardm edebilir. Adaylarn re
simlerini bir levhaya asn: Ba levhaya atn. Bak ki
me yakn saplanrsa onu sein. Sonra kendinize bu
kiinin ie neden uygun olduunu veya olmadn ak
layn. ak karar vermenize yardm edecektir.

Basm Bildirisi
Kalemin kltan keskin olduu sylenir. Problemini
zi zmek iin tek arenizin iki sayfalk bir basn bildiri
si yaynlamak olduunu hayal edin. Byle bir frsat bir
zme nasl dntrebilirsiniz? Ne derdiniz? Nereye
gnderirdiniz? Okuyanlarn neler yapmasn isterdiniz? -
Sinemaya gidebilmek iin bir ocuk bakcsna ihtiy
acnz olduunu dnn. Kendinize hevesli, becerikli
bir ocuk bakcs bulmak iin basn bildirinizde neler
olurdu? imdi ocuk bakcs bulmak iin bildirinizden
rendiklerinizi kullann.

Eldekiyle dare Etmek

Eldeki olanaklarla idare etmek kltrel bir alkanlk
haline gelmitir. yleyse elinizdekinden baka bir eye
sahip deilseniz, hedef probleminizi nasl zeceksiniz?
Eer probleminiz hastaneye bir tomografi aygt al
mak iin kaynak yaratmaksa, lobiye bu aygtn resmini
asabilirsiniz. Oradan geenlere, yapacaklar bala ka-,

- 1 03 -
 Einstein Gibi Dnmek

mu hizmetinde kullanlacak bir aygt satn alabilecei

nizi hatrlatabilirsiniz.

Tutum Deiiklii
Eer tek bir kiinin tutumunu deitirmesini sala
mak iin ne tr bir zm bulurdunuz? Kimi seerdiniz?
Onun fikrini nasl elerdiniz? imdi gidip o kiiyi ikna
edin!
Bir tutum deiimi btn problemlerde ie yarar.
Grip iin yeni bir a gelitiriyor olsanz bile, iinizi hz
landracak biri bulunur. .Belki bu zel bir yetenei olan
veya yararl bir tesisi idare eden biridir. Bu kiiyi belir
leyin. htiyacnz olan yardm elde edebilmek iin tutu
munun deimesini nasl salarsnz?

Grnmezlik
Bildiim kadaryla, fiziksel olarak grnmez olabil
menin bir yolu yoktur. Fakat eer kendi isteinizle g
rnmez olabilseydiniz, grnmezlii probleminizin z
mnde nasl kullanrdnz?
Diyelim ki, duygusal bir ak arks yazmak istiyorsu
nuz. arknzn malzemesini elde edebilmek iin grn
meden nerelere szabilmek isterdiniz? Neler hissederdi
niz? Neler bulabileceinizi hayal edin, sonra bunu ar
knzda kullann.

Reklam Panosu
stediiniz bir mesaj yayabilmek iin elinizdeki tek
ara bir reklam panosu olsayd ne olurdu? Ne derdiniz?
Onu nereye yerletirirdiniz?
Yeni bir giriim iin ekirdek sermaye oluturuyorsa
nz, i plannzn en can alc zelliini, telefon numa
ranzla birlikte reklam panosuna koyabilirsiniz. Reklam

- 1 04 -
 Tohumlar Ekmek

panosunu kullanmasanz bile, vereceiniz zl mesaj

kullanabilirsiniz.

Akll Kpek
Eer elinizdeki tek ara bir kpekse probleminize o
nunla bir zm bulabilir misiniz? Tabii bunun Lassie
gibi akll bir kpek olmas gerekir ki, bir kpekten iste
yebileceiniz eylerin tmn rahatlkla yerine getire
bilsin. Fakat tek areniz kpein yapabilecei bir eydir.
Ona ne yaptrmaya alrdnz? Aptal bir kpekle prob
leminizi nasl zmlerdiniz?
Bulunduunuz binadaki biriyle bulumak istediinizi
dnn. Gerekli iletiimi kurmak iin kpek ona ne g
trebilir? Ayn eyi bir kpek olmakszn nasl yapardnz?

ark
Ya zumnz bir ark ise? Sadece tek bir nemli
ark yazabileceinizi dnn. Herkes bunu dinleyip
sevecektir. Hedef probleminizin zmne yardmc ol
mak zere bu arknn szlerinde nasl bir mesaj verirdi
niz?

nl Akraba
Eer elinizdeki tek ara nl bir akrabanz olsayd,
probleminizi nasl zerdiniz? Onu herkes tanmakta ve
sevmektedir. O da sizden ok holanmaktadr, ama
martaca iin size para vermemektedir.
nl akrabanz sayesinde probleminizi nasl zerdi
niz? evresi geni akrabanzdan yararlanmann bir yo
lu, onun sizi dorudan yardm alabileceiniz biriyle ta
ntrmasn salamaktr. Bu kii kim olabilir? imdi
nl akrabanzn yardm olmadan bu kiiyle nasl bir
araya gelebileceinizi dnn.
- 1 05 -
 . Einstein Gibi Dnmek

Sihirli Tyler
Sihirli tyfor ilgin aralardr. Bir durumun gerek hali
ni ok az deitirebilmelerine ramen, etkileri ok
byk olabilir. Kocaman kulakl minik fil Dumbo, onun
ayaklarn yerden kesmek isteyen yardmsever kar
galarn verdii "sihirli" bir ty sayesinde uabiliyordu.
Tyn Dumbo'nun uma yeteneine herhangi bir katks
olmamasna ramen, onun kendine gven duygusunu
nemli lde artrd. Uabileceine inand iin utu.
Zor problemleri zmek iin sihirli tyler gerekir. Ya
pabileceinize inanmadnz srece bir ey yapabilme
niz ok gtr. Baarl olacanza inanncaya kadar ye
terince aba gstermezsiniz.
Sihirli ty zgveninizi artran herhangi bir ey olabi
lir. Bir diploma veya platin kart olabilir. Yeteneklerinizin
toplumc& bilinmesi veya gemiteki bir baary hatr
lamak ie yarayabilir. mkansz baarmak iin gerekli
olan kendine gven duygusunu artracak ey ne olabilir?
Bir arkadam kendine iyi giysiler ald, dayal deli bir
bro tuttu, pahal kartvizitler bastrd ve ardndan ileri
ald. Bir oyuncu gibi oynad ve sonunda baard.
Hayatnzn akn deitirecek sihirli ty ilevini
neyin greceini bulabilmek iin, sizin de varmak istedi
iniz hedefe ulam birini dnn. Bu kii size rnek
tekil edecektir. Bu kiinin adn bo bir sayfa kadn en
st satrna yazn. Sonra elinizden geldiince, onun so
mut ve soyut btn olumlu niteliklerini listeleyin. Bu
kimse bir hastanz veya krmz spor araba kullanan bir
hanm da olabilir.
Listeyi gzden geirin, size kendinizi rnek aldnz
kimse gibi hissettirecek bir nitelii sein. Bu ayn za
manda baarmak veya elde etmek istediiniz bir ey ol-

- 1 06 -
 Tohuml<ir Ekmek

maldr. Bunu aln, gelitirin, veya uydurun; ne gerekir

se yapn. Sadece sihirli tynz edinmek bile kendini
ze olan gveninizi ve etkinliinizi artrmanza yardm
edecektir.

Yeni Szckler
zmnz tanmlayan szckler henz varolmayabi
lir. Eer byleyse, baka bir durumu tanmlayan szck
daarcyla yanl yne gidebilirsiniz. Yaratacanz ye
ni fikri yeni szcklerle ifade edin.
Karnza kan yeni frsat ya da problemi tanmla
makta kullandnz genel terimlei kendi yarattnz
szcklerle deitirin, ve bylece yeni fikrinizi anlatan
bir szck daarc gelitirin. Arzuladnz sonucu
temsil eden bir szc bu daarca ekleyin. Bu szck
ler, yeni fikrin aklnzda kendine bir yer edinmesini sa
layacaktr.
Fizikiler problemleri zmek iin dzenli olarak ku
ark vb gibi paracklar icat ederler. Varolduklarna ili
kin herhangi bir belirtiye henz rastlanmam olsa bile,
kuarklar bir gereksinimi karlamaktadr. zm belir
lendikten sonra, kuarklar da bulunmutur.
Mcadeleniz hakknda konuurken veya dnrken
yeni szckler kullann. zmnz tanmlamak iin
yeni szckler kullandka, onlarn anlamn kefede
ceksiniz. Yeni szckler kendilerini sizin zmnze
uydurabilmek iin zgrce ekil deitirebilir. Dikkati
nizi datacak baka tanmlar yoktur.
rnein, rakip pizza restorannn yeni kard rn
ile rekabet edecek bir mn gelitirmeniz gerekiyorsa,
buna Zalt adn verebilirsiniz. Bunun yerine Sper Taco
projesi derseniz zihniniz yzde 99 ekillenmi olur. Bir

- 1 07 -
 Einstein Gibi Dnmek

arkadanza Zalt'n ne olduunu, kaa mal olduunu,

tadnn neye benzediini, ve nasl hazrlandn akla
yn. Probleminizin zm iin ne gerektiini kefedin.
Eer isterseniz, yeni szck daarcnzn temelini
atmak zere aadaki szcklerden herhangi birini kul
lann.
ure Kado Mata Sugu
Bilup Desi Hara Gramal
Feng Jer Traks Zalt

Farkl Szckler
Tayfun, kampanya, bela gibi szckler, gelitirmeye he
nz baladnz fikirlere gl grnm ve duygular
katabilir. Bunlar probleminize uygulamay deneyin.
Probleminizle dorudan balantl olmayan herhangi bir
szck kullanabilirsiniz.
Probleminizi tartrken devaml olarak kullandnz
pazar pay kayb gibi bir terimi ele alalm. Bunu proble
minizle ilgisi olmayan, kargaa veya yok olma gibi, daha
gl fiil veya isimlerle deitirin. Bu terimin yerine r
nein "erime" szcn koymann sizin gznzde prob
lemin bykln nasl deitirdiini gzlemleyin.

Yeni Simgeler
Einstein, problemlerini zmek iin matematiin gl
simge dilini kullanmtr. Ayn strateji zellikle, mate
matiksel olarak dnmediimiz problemlerde iimize
yarayabilir. Bir problem iin simgeler icat etmek bize
kullanl ve yeni bir bak as salar. Sizi kurallarn
dna karacak ey, bu olabilir.
Eer ocuunuzun kt arkadalar edinmesinden

- 1 08 -
 Tohumlar Ekmek

kayglanyorsanz, evrenizdeki btn ocuklara sem

boller verin. Sonra kimin kiminle geinip geinemedii
ni gsteren eitlikler yazn. Eitlikleri kullanarak bir
zm arayn. Belki daha nce hi s + e b gibi bir ilemi
-

aklnza getirmemisinizdir.
Probleminizin elerini temsil eden semboller yara
tn. Konuyla ilgili kiileri, fiziksel durumlar, veya duy
gular betimleyin. Sembollerin birbirini etkileyebilecei
yeni ve zgn ilemler yaratn. Art ve eksinin tesine
gein. Probleminizi tanmlayan sembolleri kullanarak
bir zm arayn. Kendinizi ok skmayn, nasl olsa ma
tematikte yeni bir dal yaratmaya almyorsunuz. Sem
bolleri probleme bak anz irdelemek iin kullann.
Hesaplamalarnz yeni grler ilham ediyor mu?
Probleminizi sembolik olarak nasl zerdiniz? lerleye
bilmesi iin hangi deikenlere ihtiya var? yi bir z
mn nasl bir ey olacan ifade edin. Kendinizi proble
me yeni bir adan bakmaya zorlayn.

YEN KOULLAR
''Zorunluluk, icadn anasdr. "
-PLATON

Bir problemi evreleyen koullar problemin esas k'smn

tekil eder. Bu koullar kilit parametreleri, rolleri, ve ,
davranlar ierir. Bunlar deitirmek, problemi ve
zm alglaynz deitirir ve kurallar inemenize
yardmc olabilir. spanya on altnc yzyln nde gelen
deniz gcyd. Byk gemilerden oluan filolar onu ye
nilmez klyordu. Ama koullar deiiyordu. Kk, ve
daha hzl giden yeni yelkenliler ve daha uzun menzilli
toplar spanyol donanmasn an dna itiyordu. Bir-

- 1 09 -
 Einstein Gibi Dnmek

ka ngiliz kaptan bunu fark etti ve bu yeni parametre

leri dikkate alarak deniz gc dengesini ngiltere'nin le
hine evirdi. ngiliz donanmasnn stnl yzyl
boyunca srd.

Parametreler
Problemlerin parametreleri vardr. Bunlar, kilit varsa
ymlarn gerisindeki gereklerdir. Parametreleri dei
mez kabul etmeyi severiz, ama ou zaman dramatik bi
imde deiirler. Onlar deitiinde, olas zm dizileri
de onlarla beraber deiir. 1 803'te havadan ar cisimle
rin umas imkansz kabul edilirdi. Fakat 1903'e kadar
parametreler deiti. Yeterli gce sahip hafif motorlar or
taya kt. Yaktlarn verimi artrld. Daha iyi malzeme
ve aletl8r bulundu. Uu uygulanabilir bir zmd ar
tk. Tarih, iinde bulunduumuz zamana doru ilerledik
e parametreler daha byk bir hzla deimeye balad.
Eer kilit parametrelerden biri arpc bir ekilde de
iirse bunun probleminizi nasl deitireceini d
nn. Probleminizin bir parametresini sein ve bunu e
kil 6.6'da listelenen yollardan birinden giderek rasgele
deitirin. Deiikliinizi semek iin ie gidip geldiiniz
yolun ynn kullann veya bir zar atn. Eer bir atar
sanz veya kuzeye giderseniz, probleminizin kilit para
metresinin deerini ikiye katlayn.
Probleminizi parametrelerin deitii bir dnyada
gznzn nne getirin .. Hala bir problem olarak mev
cut olacak myd? Hala bir zm bulmaya alacak
mydnz? Bir zm deiikliine yaklamnz nasl
olacakt? Ne gibi yeni zmler elde edilebilecekti? Ge
mite uygulanamaz olarak grnen yeni fikirleri aratr
mak iin bu eien gerei kullann.

- 1 10 -
 Tohumlar Ekmek

Atlan Zar ie Gidi Yn Parametre Deiiklii

1 Kuzey Deeri ikiye katla
2 Gney Bedava yap
3 Yukar On misli dllendir
4 Dou Taraf deitir
5 Bat Cezay kald r
6 Aa Engellerden birini
kald r

ekil 6.6: Parametreler

Deeri ikiye Katla

Deerler ou problemin nemli bir parasdr. Proble
miniz iin kilit bir deerin ikiye katlandn dnn. Bu
sk sk olur. Vergilerinizi ikiye katlayn, gelirinizi ikiye
katlayn, ii cretlerini ikiye katlayn. Sonra da bu yeni
durumlara uyan yeni bir zm dnmeye aln. rne
in, petrol fiyatlannn her artnda, yeni petrol kuyulan
lmllanma almtr. Fiyatlar ykseldii iin petrol plat
formlan araclyla kuzey kutbu ve deniz diplerindeki
yataklardan petrol kanlmas karl zmler olmutur.

Bedava Yap
Deeri ikiye katlamak yerine, parametreniz "bedava"
kavram olsun. nemsiz bir deere byle yaklamanz
ie yarar. Maliyetlerin artc bir miktar nemsiz hale
gelmitir. Bilgisayar maliyetleri ve iletiim cretleri yir
mi yl ncesine gre bedava saylacak seviyelere inmi
tir. Eer parametreniz "bedava" kavram olsa ne olurdu?
Bunu nasl salayabilirsiniz?

On Misli d/lendir
dl her durumda nemli bir koullaycdr. Problem
tanmnizn bir paras olarak, problemi zmenizi sa-

- 111 -
 Einstein Gibi Dnmek

!ayacam dndnz havular belirlediniz. dl

nzn on misli arttn hayal edin. Eer blgenizde sa
tlar yzde 2 5 artrmanz gerekiyorsa, dlnz yl so
nunda lks iinde emekli olmak olsayd baarl olur
muydunuz? nceden gz ard ettiiniz seenekler birden
mmkn hale gelir. yleyse zm iin dl artrn, ve
bunun ne gibi zmler rettiini grn.

Taraf Deitir
Durumuzla ilgili hibir deiiklik olmadn, sadece
artk dier tarafta olduunuzu dnn. Rakibinizin
gl ve zayf yanlarna sahipsiniz. Kendinizi yenmeye
alyorsunuz. Durumunuzu bu yeni koullar altnda
ele aln. Ne yapardnz?
Eer probleminiz rakip bir telefon irketinin pazar
nza girmesini nlemekse, kendi mahallenize nasl szar
dnz? Ne gibi bir strateji uygulardnz? Atacanz ilk
admlar ne olurdu? imdi gidip bu stratejilere kar n
lem aln.

Cezay Kaldr
Cezalar ve baarszlk korkusu her durumda kilit
koullardr. Bunlar, genellikle hakl olarak, bir takm
hareketleri engellerler. Ancak btn bu cezalar dn
menize engel tekil etmemelidir. Onun iin hi ceza ol
madn hayal edin; her yol mubah. Probleminizi nasl
zerdiniz?
Eer probleminiz yeni bir sanat slubu gelitirmek
olsayd, aratrmac giriimleriniz hibir ekilde eleti
rilmezdi. Arkadalarnz glmezdi. Galerileriniz size art
niyetle bakmazd. Olumsuz yank olmazd. Byle olsay
d, baka neler denemek isterdiniz?

- 1 12 -
 Toh umlar Ekmek

Engellerden Birini kald1r

Skc brokratik ilerle uramak ya da uzlamaya
varmak gibi, bir problemle yalnzca dolayl bir ekilde
ilikili olan baz eyler zme giden yolu ou zaman t
kayabilirler. Fakat eer bu engel kaldrlrsa, nasl bir
zm yaratrdnz?
Eer kanser iin bir tedavi aryorsanz, hibir idari
veya mali kstlama olmadn hayal edin. En iyi oldu
unu dndnz herhangi bir yolu izleyebileceksi
niz. Ne yapardnz? Bu yapmakta olduunuz eyden ne
den farkldr? Bu stratejiyi mevcut engellemelere nasl
uygulayabilirdiniz?

Alternatif Gerekler
zmeye altnz problemin temel ayrntlarn
deitirmek yerine, dnyann geri kalan ksmn deiti
rin. Probleminizi tamamen deiik bir ortamda zmeyi
dnn. Probleminizi baka bir yzyla tarsanz, ya
ratclnz uyaracak yepyeni bir durumla kar kar
ya kalrsnz. Ya da iinde bulunduunuz durumu ve
probleminizi bir film veya izgi roman senaryosu olarak
dzenleyin. Koullar ve seenekler tmyle deiecek,
fakat temel konular ayn kalacaktr. Bu deien gerek
ler karsnda bir zm bulmak daha kolay olabilir.
Probleminizin gereini deitirmek iin, bir durum
sein. Zar atarak veya geen Cumartesi uyandnz saa
ti kullanarak ekil 6. 7'deki listeden bir seim yapabilir
siniz. rnein eer alt attysanz veya saat 07:30 da
uyandysanz, probleminizi Kleopatra dnemindeki M
sr'a tayn. Siz Kleopatra'snz. Eer gerek yaantnz
daki probleminiz Avrupa'da bir tatil yapmak iin zaman
ve para ayarlamaksa, bu problemin yerine kurgusal ya-

- 113 -
 Einstein Gibi Dnmek

antnzda dou Akdeniz'i egemenliiniz altna alma

problemini koyabilirsiniz. Patronunuz Sezar roln oy
nayabilir, eini_z ise Marcus Antonius olabilir.. Kleopatra
bu problemi nasl zerdi? Kleopatra'nn bulduu z
m kendi durumunuza nasl uygulayabilirsiniz?
Eer Cuma akam bir duruma savunmas hazrla
mak iin uyumadysanz veya zarla iki attysanz, sizin
ve rakiplerinizin bir yiyecek sava yaptn hayal edin.
Nasl kazanrdnz? atmay trmandrr mydnz, yok
sa geri adm m atardnz? Kremal pasta. m yoksa ek
mek somunlar mi kullanrdnz? Durumada yararlan
mak iin yemek sava stratejisinden ne renebilirdiniz?
Bir senaryo sein ve bir alternatifin probleminizin
zlmesine yardmc olup olmayacan grn.

Atlan Zar Cumartesi Uyuma Saati Alternatif Gerek

2 Uyumad m B i r yemek sava
3 04:00'ten nce Romeo ve Jlyet
4 04:00-06:00 aras MS 1 . yzyl Roma's
5 06:00-07:00 aras Yldz savalar
6 07:00-08:00 aras Kleopatra
7 08:00-09:00 aras Jan Dark
8 09:00-1 0:00 aras 1 8. yzyl Fransa's
9 1 0:00-1 2:00 aras Pamuk Prenses
10 le veya daha sonra Kendi ehrinizde 1 968 yl
11 Bilmiyorum 1 7. yzyl Japonya's
12 Hi hat rlamyorum Bir ocuk yuvas
ekil 6. 7: Alternatif Gerekler

Durumu Elenceli Hale Getirin

Yneticilik yaptnz irkette herkesin iten kaytard
n, ve bu yzden grevlerin tamamlanma olaslnn son
derece dk olduu varsayn. Belki de probleminize bir

- 1 14 -
 Tohumlar Ekmek

zm bulunabilmesi iin baz tutum ve davranlarn

deimesi gerekmektedir. Elenceli eyler yaplabilir.
te bir zm elenceli hale sokmann baz yollar.

i/Parti
/parti veya "ambar partisi" stratejisi ii elenceli
hale getirmek iin zaman iinde kabul grm bir yol
dur. Eer yeni bir ortak fon yaratmak istiyorsanz, bir
parti dzenleyin ve baz arkadalarnz davet edin. Her
kese bir rnek tirtler databilir veya yzlerinizi boya
yabilirsiniz, ama merubat ve mzik genellikle yeterli
olur. Partinin ortak bir fon yaratmak amacyla herkesin
yaratc fikirlerini zgrce aklamas iin dzenlendii
ni aklayn. Fikirleri kada yazp odann duvarlarna
asl panolara ilitirin. Partideki elence havas kvama
geldikten sonra, bir "fikir yarmas" dzenleyin ve en
orijinal fikri semek iin oylama yapn.
Parti bitmeden yarmay sonulandrn. Yarmann
baka bir partiye sarkmas halinde orijinal fikirler bul
mak daha zor olacaktr. Sizin fikir retmenizi nleyebi
lecek engeller zerinde durun. Parti sresince, ortak fon
oluturma fikrinizle ilgili baz belirgin konulara deinin.
Herkesin neelendii ve ekingenliini att bir ortam
da itirazlarla uramak daha kolay olacaktr.

Somut dl
Hep sahip olmak istediiniz bir eyi satn aln, hediye
paketi yaptrn, ve onu bir arkadanza verip greviniz
bitinceye kadar saklamasn syleyin. Eer probleminiz
esasl bir neriye salam bir gereke bulmak ise, ve siz
de bir tenis tutkunu iseniz, kendini.ze ryalarnza giren
bir raket satn aln. Bunu bir arkadanza, tercihen te
nis oynayan birine verin. Hatta sizi daha da ok zendi-

- 115 -
 Einstein Gibi Dnmek

recek bir ey yapn; eer probleminizi belirttiiniz tarihe

kadar zemeyecek olursanz, arkadanza raketin ken
disinde kalabileceini syleyin. Probleminizi zn ve
raketinizi aln.

Yar1ma
Rekabet her eyi daha ilgin hale getirir. nsanlar re
kabet ortamnda lgnca eyler yaparlar. Aylarca ac e
kerler, hayatlarn tehlikeye atarlar, ve kazanabilmek
iin nemli paralar harcarlar. Onun iin bu yarmaclk
motivasyonunu kuann. Probleminizle ilgili olarak bir
arkadanzla iddiaya girin. Kimin daha abuk, daha iyi,
veya daha gzel sonu alacam grn.
Eer probleminiz piyasaya yeni bir rn karmaksa,
kendinize ayn problemle bouan bir arkada bulun.
rnnz piyasaya onun rnnden daha nce sre
ceinize dair bahse girin. arkadalarnz ve aile fert
lerinizi de rekabete sokabilirsiniz. almasnn ne ka
dar ilerlediini grmek iin arkadanzla dzenli olarak
buluun ve kendinizi daha sk almak iin motive
edin. Motivasyon, yaratc zmlerin anahtardr. Ken
dinizi olabildiince motive edin.
Veya, bir oyun yaratarak kendinizle yann. Kendini
zi ilerleme noktalarna gre dllendirin; mesela kendi
nize vergi formunda doldurduunuz her boluk iin pu
an verebilirsiniz. Hatalar iin puan krarak baarszla
da yer verin. Ve sonra kazanmak iin oynayn!

Zaferi Kaydedin
Zaferinizi kaydetmek iin bir fotoraf makinesi veya
video kamera kullann. Mcadelenizi gelecek kuaklara
aktarmak zere kaydediyorsunuz; bu yzden iyi bir ov
yapn. Eer hedef probleminiz ocuunuzun ev devini

- 116 -
 Tohumlar Ekmek

tamamlamasysa, baard her grev n elinde bir

ampiyonluk kupas ile onun bir resmini ekin. Resimle
ri asn. Onlar bykanne ve bykbabasna gnderin.
Bir baarnn kaydedilmesi onu daha keyifli hale getirir
ve baarnn ocuunuzun hafzasnda daha uzun kal
masn salar.

Kupay Satm Alm

Baarnzn hatrlanmasn salamak iin kendinize
byk bir kupa veya plaket satn aln. rnein, eer hep
yapmaya gpta ettiiniz bir ii almaya alyorsanz,
kaydettiiniz ilerlemeyi vurgulamas iin bir kupa edi
nin. i almadan nce kupay edinin. Bu size gl bir
drt verir. Eer baaramazsanz kendinizi aptal gibi
hissedersiniz. i ve kupay almak iin elinizden geleni
yapacaksnz.

Bir Taraftar Kitlesi Bulun

Sizi kazandnz zafer iin alklayacak kk bir ta
raftar kitlesi bulun. Kendi sahasnda oynayan takmn
taraftar stnlnden yararlann. Eer satn aldnz
evin kredi borlarn demeye alyorsanz, ailenizi ve
ya arkadalarnz size moral destek vermeleri iin sefer
ber edin. lerlemenizi kontrol etmelerini salayn. lerle
me kaydettiinizde, sizi vsnler. demeleri bitirdiiniz
gn evin etrafnda bir eref turu atn. Greceksiniz; ta
raftarlarnzn nnde bu ii geciktirmeyi gze alamaya
caksnz. Bunun yam sra size yardmc dahi olabilirler.

Mekan, Mekan, Mekan

Probleminizi zmek iin iyi bir mekan sein. Skc
toplantlarn organizatrleri bu motivasyonu iyi anlar
lar. Hawaii'de bu kadar ok toplant olmasnn nedeni
- 117 -
 Einstein Gibi Dnmek

budur. Siz (ve yardmclarnz) ii yapmann elenceli ol

duu bir yere gidebilirseniz heyecan duyarsnz. Eer
probleminiz baz i arkadalarnzla birlikte nemli bir
sunu hazrlamak ise, ehir merkezinde bir otele gidin.
Sunu biter bitmez akam ehir merkezinde bunu kut
lamak zere bir program yapn. Daha byk bir problem
iin, bir tatil yerinde hafta sonunu deneyin. Mekannz
motivasyonunuzun bir paras haline getirin.

i Cazip Hale Getirin

Tom Sawyer tahta perdenin boyanmasn cazip hale
getirerek, bunu arkadalarnn yapmasn salam,
hem de stne para kazanmt. Probleminizi, bir baka
snn sizin zm bulmanza yardm etmek istemesini
salayacak kadar ilgin bir hale nasl getirebilirsiniz?
Bunu yapmann en iyi yollarndan biri problem zc
nze bir zm yaratma zgrl tanmaktr. Eer
probleminiz yeni bir paketleme yntemi bulmaksa, ii
herhangi bir snrlama getirmeksizin endstri rnleri
tasarm rencilerine havale edin. Onlar kurallara
kar kma konusunda tevik edin. Yaratma zgrl
gl bir motivasyondur. htiyacnz olan yardm almak
'
iin bunu kullann.

YEN STRATEJ LER

'1nsan artlara uyacak planlar yapmaya alr. "
-GEORGE PATTON

Problemi zmek iin gelitirilen bir strateji bazen prob

lemle ylesine ili dl olur ki, bunlar birbirinden ayr
mak imkansz grnr. Stratejinin kendisi bir problem
haline gelebilir. Rasgele seilmi ok yeni bir strateji d-

- 118 -
 Tohumlar Ekmek

nn. Bunun probleminizin zmnde ie yarayp ya

ramayacana bakn. te stratejileri deitirmek iin e
itli egzersizler.

Poker
yi poker stratejilerinin kat oyununun tesinde de uy
gulamalar vardr. Desteden bir kat ekin, veya gz
nzde canlandrn. Kad ektikten sonra gurubuna gre
-kupa, maa, sinek, veya karo- yeni bir strateji sein.

Kupa
Blf yapmanzn zamandr. Gl bir duruma geme
niz iin ne gerektiine karar verin. Bir liste yapn. Sonra
sanki listedeki her eye sahipmisiniz gibi davrann.
Gl olduunuzu varsayn ve bakalaryla ona gre
iliki kurun.
Eer problem ocuklarnzn daha salkl bir beslen
me rejimi izlemesiyle, size neyin tartlmayacak bir s
tnlk vereceini belirleyin.
Belki evde abur cubur cinsi yiyecekler olmasa ve o
cuklarnz parasz kalsalar, salkl yiyecekler yemek zo
runda kalrlar. Seenekler zerinde durarak problemi
ocuklarnzla tartn. Blf yaparken, listenizdeki mad
deleri kullanmaya dikkat edin. Abur cubur yiyecekler
den kurtulun, nk srgit blf yapamazsnz.

Maa
Bir zm bulmak iin, ortaya koyduunuz dl b
ytn. Kendinizi baarya daha ok adayn. Sonutan
sadece kk bir yarar salayacaksanz, fazla aba gs
termezsiniz. Bir zm daha hayati hale getiren baz
yeni zendirici eyler yaratn. vnmek veya bahse gir-

- 119 -
 Einstein Gibi Dnmek

mek gl bir motivasyon kayna olabilir. Eer proble

miniz iki bro arasnda kablosuz olarak elektronik ba
lant kurmaksa, tamamlama tarihinizi ilan edin. Patro
nunuzla ii zamannda bitireceinize bahse girin. Daha
da iyisi, birlikte altnz insanlarn beklentilerini ar
trn. Takma, ii hedeflenen zamanda bitirmeleri halin
de verilecek bir prim ayarlayn. Kazanmay kendiniz ve
takmnz iin zorunlu hale getirin.

Karo
Kollarnz balayp beklemelisiniz. Yeterli enerji ve
masraf gze aldnz taktirde muhtemelen kazanacak
olsanz bile, elde edeceiniz zaferin buna demeyeceini
kendinize itiraf edin. Duyacanz tatminin byk ks
mn etkinliklerinizin kk bir ksmndan elde edecei
nizi unutmayn. Kt bir el gelince pas deyin, zamann
z ve enerjinizi kazanacak ele saklayn.
Eer probleminiz bir donmu besin rnnn sat
nn yzde 50 orannda artrlmasysa, kollarnz bala
yp beklemek doru zm olabilir. retimi durdurun; e
nerjinizi ve paranz baka yere harcayn. zme deer
olmayan bir sr problem vardr. Sizinkinin de onlardan
biri olup olmadna bakn.

Sinek
Elinize yeni kat istemenin zamandr. Mevcut bece
ri, strateji, veya planlarn hangilerinden vazgeilmesi ve
deitirilmesi gerektiine karar verin. Eer durumunuz
ktyse, en az yarsndan vazgein. Bilinmeyen veya ka
ntlanmam eyler uruna bilinenlerden vazgemek
kolay olmayabilir, fakat olaylar bir deiiklik olmas ge
rektiini iaret etmektedir. Yaplmas gerekeni yapn.

- 1 20 -
 Tohumlar Ekmek

Yaptnz di tedavilerinin salad geliri artrmaya

alyorsanz, yeni kat ekmeyi deneyin. ok az gelir
salayan tedavi planlarndan vazgein. Bunlar kazanan
bir ele eviremezsiniz. Enerjinizi, tedavileri makul bir
getiri salayan hastalar edinmeye odaklayn.

Bcekler
Bceklerin problem zmnde birok zel nitelikleri
vardr. zledikleri ou stratejinin insanlarnkinden
farkl olmas bir yana, trler arasnda da dramatik fark
llklar vardr. Birini ele aln. Grdnz bir bcein
stratejisini taklit edin.

YabanaT1s1
Son grdnz yabanansn hatrlyor musunuz?
Vahice vzldayp geliigzel yollar izleyerek dolar. l
gin bir ey buluncaya kadar hzla hareket ederek her
yeri dolanr. Sonra tekrar tekrar saldrr. Eer elinizle
uzaklatrmak isterseniz, bir daire izip tekrar geri d-
ner ve sizi sokabilir. . .

Bir yabanars gibi dnn ve daV,rann. Yeni frsat

lar geliigzel bir ekilde arayn. Daha geni bir alanda
vzldayn. lgin olabilecek hrhangi bir eyi aratrr-
ken hzla hareket edin. Engellrin evresinden dolann,
deiik alardan saldrn. Kolayca vazgemeyin. ara
trmalarnz her zamanki blgenizin dna kaydrn.
Olabilecek en kt ey bulunduunuz yeri daha fazla
taktir etmeniz olacaktr.
E er son grdnz bcek bir yabanars ise ve prob
leminiz bir irket devralmaksa, yabaharsnn izledii
stratejilerden hangisini kendi durumunuza uyarlayabi
lirsiniz? Belki anlamalar saldrganca de.erlendirebi-

- 121 -
 Einstein Gibi Dnmek

lirsiniz. Eer eldeki anlama ie yaramazsa ne yapaca

nza karar verin. lknce incelediiniz adaya geri dnse
niz bile, aratrmalarnz size satn alma bedeli ve stra
tejiniz hakknda deerli fikirler kazandracaktr.

rmcek.
rmceklerin ou dier bceklerden ok farkldr.
Avlarn tuzaa drmek iin a rerler. rmcekler
alarnn yerini dikkatle seer ve onlar dikkatle inB;
ederler. Hazrlklarn tamamladktan sonra beklemeye
balarlar.
Bir rmcek gibi dnmeye aln. nnze kacak
frsatlar nceden tahmin edip ona gre davrann. Kendi
nizi yle hazrlayn ki, byk frsat karnza ktnda,
elde edebilesiniz, salama alabilesiniz, ve yararlanabile
siniz. Nerede olmanz gerektiini dnn. Anz rn.
lgilendiiniz eyleri doru kimselere anlatn. Arkadala
rnzn sizinle ilgili frsatlar aratrmasn salayn. Ka
rarl olarak hareket etmeye hazrlkl olun. Hazrlk, fr
satlar yaratr. Son duruma uygun bir zgemiiniz olma
s, elinizde yeteri kadar para veya doru aralar bulun
mas karnza kan frsatlarn kamasn engeller.
Eer probleminiz yine, iinden klmas g bir ir
ket satn alma ii ise, ve son grdnz bcek bir rm
cekse, bir dahaki sefere bir edinim iin nasl hazrlkl
olabileceinizi iyice dnn. Mali kaynaklarnz art
rn. Hazrlkl bir takm ekip iin kilit oyuncular atayn.
Adaylar ve stratejiler iin organizasyonunuz iinde uz
lama salayn. Artk daha iyi hazrlandnza gre, sa
dece frsatn kmasn bekleyeceksiniz. Greceksiniz, bu
sefer hedeflediiniz av anza dreceksiniz.

- 1 22 -
 Tohumlar Ekmek

Karnca
Tek bir karnca kendi bana ok byk iler baara
maz. Ama karncalar tek balarna yaamaz ve al
mazlar. Byk ve gl gruplar halinde yaarlar. Karn
calar varlklarn sadece saylaryla hissettirirler. Hatta
yamur ormanlarnda aalar yok ederek baz alanlar
temizlerler.
Bir karnca olduunuzu dnn. Her eyi kendi ba
nza yapamazsnz. Size bir karnca ordusunun yardm
etmesi gerekir. Hedefinize ulamanzn dierlerine nasl
yarar salayacan dnn. arkadalannz, meslek
talarnz, komularnz veya yaknlannzn ounun
hedefleri sizinkilerle ayndr. Bu yzden birlikte al
malsnz.
Sizin kendi hedeflerinize ulamanzdan yarar sala
yacak insanlarn veya gruplarn bir listesini yapn. On
lar size yardm etmeleri iin nasl motive edeceinize
karar verin.
i iinden klmas g irket satn alma iini hala
sonulandramadnz, ama sn grdnz bcein
bir karnca olduunu dnn. irket satn alma proble
mine bir karnca gibi baktnz zaman aklnza ilk gelen
ey, evrenizde gezinen yardmclar ordusuna bir iaret
vermektir. Satn almay hedeflediiniz irketin size ge
rekli olmayan ksmlarna kimler talip. kabilir? irke
tin iinde kim sizin yannzda olabilir? Bunun gerekle
ebilmesi iin bu alveriten yarar salayabilecek olan
lar sralayn.

Yedi Cceler
Pamuk Prensesin etrafnda kouan o yedi cceden her
birinin farkl kiisel yaam stratejileri vardr. te her

- 1 23 - '
 Einstein Gibi Dnmek

biri bir cceye ait olan yedi problem zme stratejisi. En

sevdiiniz veya patronunuza en ok benzeyen cceye
uyan stratejiyi kullann. Stratejileri okumadan nce bir
ccede karar kln, aksi taktirde kurallarnz ykmaya
cak bir cce seersiniz.
Her bir ccenin nasl baarl bir strateji salayabile
ceini gznzde canlandrmak iin, sinir bozucu, kor
kun bir ie gidi geli probleminiz olduunu dnn.
Bu tempo en verimli zamanlarnz ve enerjinizi tket
mektedir. En byk nceliiniz bunu halletmektir.

Hapmk
Her eyi iinize atarsanz bir problemi zmek g
olur. Skntlarnz da vurun. Onu iinizden karp
masann stne koyun. Bir teyp kaydedici kullann veya
sizi dinleyebilecek birini bulun. Problemi batan sona
anlatn. Duygusal veya heyecanl olmann zarar yoktur.
Aslnda, eer gerekten her eyi dar vuracaksanz he
yecanl olmanz gerekir. Sylediklerinizi sonra dinleye
rek notlar alabilirsiniz. Gerekleri, tahminlerinizi, ve
duygularnz baka bir katta gruplandrn. Listenize
uyan bir hareket tarz belirleyin.
Eer ie gidi geli probleminizi zmek iin "Hap
rk" stratejisini kullanyorsanz, skntlarnz patronu
nuz veya einiz gibi baz konuyla ilikili kilit ahslara
aarak balamalsnz. Onlar balangta problemin bo
yutunu tam olarak anlamayabilirler. Ama sorunlarnz
szl olarak ifade ettike, ie gidi gelilerde sizi en ok
rahatsz eden eyler ve bunlara getirilebilecek zm ya
va yava belirginleir. ster trafiin youn saatlerinden
kamak iin farkl saatlerde almak, ister yeni bir i
bulmak, veya ister evde almak olsun, ihtiyalarnz

- 1 24 -
 Tohumlar Ekmek

karlayacak bir zm vardr. Problem meydana ktk

tan sonra, zm gerekletirebilirsiniz.

Neeli
Yapabileceine gerekten inanmayan ok az kimse
baarya ulaabilir. Fakat yapabileceine inanan hemen
herkes baarabilir. yimser olun. Kendinizi yapabilecei
nize ikna edin.
e gidi geli probleminin zmnde "Neeli" bir
strateji izlemek arabada veya trende geen srenizi
mmkn olduu kadar elenceli hale getirebilmektir. Za
man en sevdiiniz kitaplarn kasetlerini veya yabanc dil
kasetlerini dinleyerek deerJendirin. Her gn yola kar
ken bunlar yannzda hazr bulundurun. Belki sabahlar
yola biraz daha erken kp arabay daha sakin srerse
niz kasetlerden daha iyi bir sonu alr ve bylece zaman
nz daha verimli bir ekilde kullanm olursunuz.

Uykucu
Banza dert olan problem biraz dinlendikten sonra
zlmesi daha kolay grnecektir. Problemin stne ya
tn. Biraz elenin. Bilinaltnza kendine gelmesi iin bi-

raz zaman tanyn. Enerjinizi toplayn. Dinleniyor olma

nz, zihninizin sk almyor olmas anlamna gelmez.
e gidi geli probleminiz stnde "uykucu" strateji
siyle almak birka gn izin almak ve gidi geli prob
leminden uzak kalmaktr. Bu her gnk berbat gidi ge
lie katlanmakla neler kaybettiinizi kendinize gsterin.
Tam olarak dinlenip kendinize geldiinizde, kendinize
bu gidi gelilere deip demediini sorun. E er demi
yorsa deitirin. Deiyorsa, setiiniz duruma en uygun
olann yapn.

- 1 25 -
 Einstein Gibi Dnmek

Uyuuk
Problemi grmezden gelmek her zaman yle kt bir
ey deildir. Eer br eyin imkansz olduunu bilmiyor
sanz, onu yapmay baarabilirsiniz. Uyuuk imkansz
baarmak iin elinden geleni yapard. mkansz olann
baarlabilir olduunu farz edin. Probleminizin zlme
sini nleyen nemli engeller yokmu gibi aln.
e gidi geli probleminde ''Uyuuk" stratejisini kulla
. narak, harcamak zorunda olduunuz saatleri neeyle yok
sayabilirsiniz. e sadece trafiin youn olmad saatlerde
gidin. Trafikte geen saatlerinizi azaltn. Buna izin verilme
diini syleyerek kar kmayn. imdiden bilemezsiniz.

Bilgi
Kimse her eyi bilemez. Baz tavsiyeler aln. Bir uz
mana sorun. Durumunuzu baka birine aklamak prob
leminizi daha iyi anlamanza yardmc olur. Onlarn size
zg olan problemi anlamasna gerek yoktur, sadece bi
raz bir eyler bilirler.
e gidi geli problemine uygun cevab verebilecek
bir uzman, bu gidi gelilerden kurtulmak iin kendi ha
yatn yeniden dzenlemi biri olabilir. Bunu nasl yapa
bildiini ve bun3: deip demeyeceini renin.

Huysuz
Ktmser zmler ok salamdr. Ktmserler ters
gidebilecek her eyi dnrler. Dnmeden kolayca
verilen gvenceler onlar iin yeterli deildir. Huysuz gi
bi dnn. Mevcut senaryonuzda nelerin ters gidebile
ceini dnn. Sonradan belirebilecek glklerle nasl
baa kabilirsiniz? Felaket olasln nasl en alt dze
ye indirebilirsiniz?

- 1 26 -
 Tohumlar Ekmek

e gidi geli derdi olan huysuz bir problem zc i

ten kanlacana kesin gzle bakar, onun iin imdiden
istifa edip evine yakn bir i arayabilir. Veya evine yakn
bir i bulmay gze alamayp iine yakn bir eve tanr.
Her iki ekilde de, bu kanlmaz gecikmelerden ve trafik
skklndan kaynaklanan strab azaltm olur.

Utanga
Utanga bir zm iin sadece sizin varlnz yeterli
dir. Bakalarnn bir karar vermesini veya harekete ge
mesini beklemeyin. Sizin zmnz onlann tercihlerin
den biri olmayabilir. Problemi kendi banza ve kendi
inisiyatifinizle nasl zebileceinizi belirleyin
.

Evinizde alma fikrini n plana kararak, ie gidi

geli probleminizi utanga bir ekilde zebilirsiniz.
Ailenizin tanmasna gerek kalmaz. Kimse alma sa
atlerinizden tr yaknamaz. Byle yapn ve ie gidi
geli kabusuna on ve.rin.
\

Pazartesi ocuu
Pazartesi ocuunun yz gzeldir,
Sal ocuu merhametli ve zariftir,
aramba ocuu elem doludur,
Perembe ocuunun gidecek ok yolu vardr,
Cuma ocuu sevecen ve cmerttir,
Fakat Pazar gn(i, doan ocuk, gzel ve grbz,
iyi ve neelidir.
Herkes haftann yedi gnnden birinde doduuna
gre, sizin doduunuz gn de iyi bir rasgele zm stra
tejisi salar. Eer haftann hangi gnnde doduunuzu
hatrlayamyorsanz, bu ylki doum gnnzn rastla
d gn kullann.

- 1 27 -
 Einstein Gibi Dnmek

Pazartesi
.
Kendi rolnz iyi oynamaya dikkat edin. Kpnum
nz ve ses tonunuz rolnze uygun mu? Uygun ekilde
giyiniyor musunuz? Nasi davranyorsunuz? Problemi
zecek kii gibi giyinin, konuun, ve davrann.

Sal
D aha zarif ve akllca bir zm arayn. Daha az a
bayla ayn etkiyi salamann arelerine bakn. Basit,
kapsaml areler dnn.

aramba
Btn dikkatinizi ve enerjinizi size znt veren bu
probleme yneltin. Yeterince sknt ektiniz. Bir zm
buluncaya kadar dier proj eleri rafa kaldrn.

Perembe
Probleminize uzun vadeli bir zm bulmaya odakla
nn. Ksa vadeli iyilemeler sizi yolunuzdan alkoyma
sn. Zamannz ve becerilrinizi uzun vadeli baarya
konsantre edin.

Cuma
Sevdiklerinize daha fazla ilgi ve size yardm edenlere
daha fazla taktir gsterin. Eer birini seviyorsanz, bunu
ona bugn de, yarn da syleyin. Eer birisine mteekkir
kalacak olursanz, kendisine teekkr edin. Neden mte
ekkir kaldnz belirtin. Bu problemlerinizi zmeyebi
lir, ama olduundan daha kk grnmelerini salar.

Cumartesi
Probleminizi liberal bir lyle ok alarak zn.
Kollarnz svayn ve baarncaya kadar sebat edin.

- 1 28 -
 Tohumlar Ekmek

Pazar
Hayatnzn olumlu ynleri stnde durun. inde bu
lunduunuz durumdan olabildiince keyif almaya ba
J qn, Ksa sre sonra probleminize bir are bulacaksnz,
ama bugn "glleri nasl koklayacanz" dnn.

YEM PERSPEKTFLER
''Fiziksel kavramlar insan beyninin zgr
yaratlardr, ve nasl grnrlerse grnsnler,
d dnya tarafndan belirlenmemilerdir. "
ALBET EINSTEIN

Herkesin gerekler hakknda farkl grleri vardr. Her

bak as farkl bir takm fikirleri belirgin hale getirir
veya gzden saklar. Perspektifinizi deitirmeniz karan
lktaki zmlerin ortaya kmasna neden olabilir. B
tn yapmanz gereken bak anz deitirmektir.

Dier Beyine Sorun

Aradnz fikirler kafanzn dier yansnda olabilir mi?
Aslnda beyniniz iinde iki farkl beyin sakldr. Bunlar
dan bfrini daha fazla kullanrsnz; dier beyninizin a
lma ilkesi daha farkl olsa da en az teki kadar akll
dr. O da probleminiz hakknda gayretle bilgi toplamak
tadr, ve sizin iin bir zm bulabilir. Ancak daha ok
kullandnz beyniniz yznden, dier beyin fikirlerini
aklamakta glk ekmektedir. Dier beyninize de fi
kirlerini aklama frsat verin.
Bunu nasl yapabilirsiniz?
Dier beyninizi kullanarak bir zm retmek iin,
ellerinizi ve tekniklerinizi deitirebilirsiniz. Eer sa

- 1 29 -
 Einstein Gibi Dnmek

elinizi kullanyorsanz sol elinizi, solaksanz sa elinizi

kullanabilirsiniz. Eer problemler zerinde szcklerin
yardmyla dnyorsanz, szckler yerine resimlerle
dnmeye alabilirsiniz. Eer grsel olarak dn
yorsanz, szckler kullanabilirsiniz. Bir resim izer ya
da yaz yazarken deiiklik yapp sabit kalem eitleri
yerine mum boya kalemleri veya farkl boya trleri ve
fra ikilisini kullanabilirsiniz.
Probleminizi artk dier elinizle ve yeni aralarnzla
tanmlayn. nemli ayrntlar, evresel etmenleri, hatta
rasgele ve sama sapan balantlar iin iine sokun.
Problemi tanmlarken olas zmler ortaya kmaya
balayacaktr. Bunlar probleminizi tanmlamak iin
kullandnz sistemle kaydedin. ster resim olsun ister
yaz, allagelmi tarznza dnmemeye gayret edin. Ha
kim beyniniz muhtemelen yeni bir fikir karsnda heye
canlanacak ve devreye girmeye alacaktr. zin verme
yin! Daha sonra buna imkan bulacaktr. Bitirdiinize
karar verdiinizde, probleminizin zgn bir ekilde ta
nmlandn ve iinizdeki bilgili insann baz iyi zm
ler bulduunu greceksiniz.
Zihninizin perspektifini deitirmek iin sa veya sol
beyninize gemek tek seeneiniz deildir. Beyninizin
baz ksmlar daha nesnelken, dier ksmlar daha duy
gusaldr.
Probleminizi nesnel bir tavr taknarak zmeye al
mak yerine duygusal olduunuz taktirde ok daha farkl
bir perspektife sahip olursunuz. Sinirlenin veya heyecan
lann. Beyninizin duygusal merkezlerini kullann.
Eer probleminizi dnmek sizi ar derecede duy
gusal yapyorsa, sakinlein. zmleri farkl bir bak
asndan ele aln. Bunu baka birisinin problemi olarak
dnn; sonutan etkilenmeyecek ve sadece soukkan-
- 1 30 -
 Tohumlar Ekmek

l bir neride bulunacaksnz. Glkler zerinde bra

kn beyninizin daha aklc blmleri alsn.

Hastane Yata
Kstlamalar sizi zmler hakknda daha yaratc olma
ya zorlar. Hastaneye yattnz hayal edin. Durumunuz
ciddidir ve faaliyetleriniz kesin olarak snrlanmtr.
Bir gn iinde sadece bir ziyareti kabul etmenize ve iki
telefon konumas yapmanza izin verilmitir.
Probleminizin Tokyo, Londra, ve New York'taki bro
larnz ynetmek olduunu dnn. Bu dier sorumlu
luklarnza da harcamanz gereken btn enerjinizi t
ketmektedir. Eer bir hastane yatana bal kaldysa
nz, problemi zme stratejiniz deimelidir. Nasl baa
rrdnz? Belki baz nemli sorumluluklarnz her bro
daki ynetici elemanlara devreder ve faaliyetlerini eg
dmlemeleri iin zorunlu grmeler dzenlerdiniz. Veya
her broyu zerk hale getirerek faaliyetlerinizi yeniden
yaplandrr ve egdm en alt dzeye indirirdiniz. Her
iki ekilde de, her eyi hastane odasndan idare edebilir,
veya dier sorumluluklarnza zaman ayrabilirdiniz.

Kuak Farkllklar
Farkl kuaklarn farkl bak alar vardr. On iki ya
ndaki birinin dnce sreci doksan iki yandaki bir
kimseninkinden farkldr. Eer bu sabah yatan solun
dan kalktysanz, on iki yandaymsnz gibi bir zm
bulmaya aln. On iki yandaki bir ocuun, odasn
nasl derli toplu tutaca dnda, hemen her soruya ve
recek yant vardr. Birden bire ortaya kan sorulara "
zm bulmakta ustadr. Elinde yeterli miktarda yapt
rc bant ve ip olmas halinde hemen her eyi onarabilir.
- 13 1 -
 Einstein Gibi Dnmek

Her eyi yapabilir. Snrsz enerjiye sahiptir. On iki ya

ndaki bir ocuun bulabilecei trden bir zm bulun.
gc sunumu zaten yetersiz olan bir sektrde iini
zi bytmeye alrken istihdam edecek daha fazla ele
man bulmak gibi bir probleminiz varsa, belki bronuzu
ehrin en elenceli iyeri haline getirmeyi dnebilirsi
niz. Video oyunlar ve oyuncaklar getirin, pizza partileri
verin, kzak yarlar dzenleyin. Ofisiniz almak iin
fevkalade bir yer olacak ve bu sayede enerjik alanlar
bulacaksnz.
Eer yatan sa tarafndan kalktysanz, kendinize
doksan iki yandaymsnz gibi bir zm bulmay ha
yal edin. Hem bulunduunuz ann, hem de gemiinizin
deerini kesin olarak bilirsiniz. zmnzn bundan
elli yl sonras iin de ne kadar nemli olaca hakknda
net bir fikriniz vardr. Doksan iki yandakilere uygun
bir zm bulun.
Eleman bulmak iin uygun bir doksan iki ya zm,
gvenilir ve saygl alanlar bulmanz salayabilir. a
lanlarnza ilerinde sorumluluk ve yetki verirsiniz.
Hata yaptklarnda arkalarnda olduunuzu bilmelerini
salarsnz. alanlar sizinle birlikte kalr, dengeli ve
tatmin edici bir ortama arkadalarn da getirirler.

Yer Deitirin
Alldk ortamlar allagelen dnceleri glendirir.
Eer ayn kiilerle ve ayn yerlerde bulunursanz, ayn
dnceleri akla getirmeniz olasdr. Ama evre deitir
diinizde, yeni fikirleri hayal etmek daha kolaylar. Isa
ac Newton en byk fikirlerinden bazlarn veba salgm
onu Lincolnshire'dan Cambridge'e kamaya zorladktan
sonra retmitir. Yer deitirmek onu zgrletirmitir.

- 1 32 -
 Tohumlar Ekmek

Uzaklamann bir ok yolu vardr. ehri terk etmek

bunlardan biridir. Probleminizi bir kafede, ktphane
de, veya bir parkta da ele alabilirsiniz. Veya fikirlerinizi
bir arkadanzla arabayla otoyolda giderken, veya bir
arka sokakta yrrken konuabilirsiniz. Her evre biraz
daha farkl fikirler uyandracaktu:, .
evrenizi farkl bir kalabaliga : dalarak deitirebilir
siniz. Yatrm bankaclar ve sanatlar veya retmen
ler birbirlerine yeni deerli bak alar sunabilirler.
Eer probleminiz asi bir gence dar kma yasa uy
gulamaksa, leden sonra bir parka gidin. Evdeki geri
limden uzaklan. Mekannz : deitirin, ocuklarn oy
namasn seyredin, ve manzara -tieiikliinin hangi fi
kirleri ortaya kardn grn.

Kart Gr
Probleminizle ilgili konularda, kart gr benimseye
rek yeni bir perspektife sahip olabilirsiniz. Gerekleri
yeniden dzene koyun. Dncenizi deitirin. Dier ta
rafa getiinizde, dncenizin nasl deitiine dikkat
..

edin. Kart bir zm rettiinizde, bunu tekrar tersine

evirin. Bunun size gerek b_ir zm iin ne gibi fikirler
verdiini grn.
Eer probleminiz kdemli alanlar krmadan ekibi
nizdeki parlak bir gn eleman terfi ettirmekse, olaya
bir de kart gr asndan bakn. Hem kdemli ele
manlardan birini terfi ettirip hem yeni gelen parlak gen
ci nasl elde tutardnz? Belki de ona nemli bir stratejik
plan hazrlama grevi verir veya bir sonraki toplantya
bakanlk ettirirdiniz. imdi bu zm kdemli ala
na uygulayn.

- 1 33 -
 BLM YED

Ku ra l l a ra
.
. . . . . . . -'-- ----
 "Matematik yasalar
gereklie ne kadar ok
bavururlarsa, kesinlikten
o kadar uzaklarlar.
Ve ne kadar kesin
olu rlarsa gereklie
o kadar az bavururlar."
-ALBERT EINSTEIN

instein kural inemekte olduka ustayd. Anlamsz ,

E kurallardan nefret ederek bymt. Houna git- '::
meyen btn kurallara aka veya sinsice kar kt.
Parlak bir renci olmasna ramen, okulda defalarca
ba derde girdi. Akademik protokollere direndii iin,
dnyann nde gelen bilim adamlanndan biri oluncaya
dein niversitede grev almad. Alman vatandaln{
terk etti ve vatansz oldu. Kurallara kar srekli sava
mas Einstein'a birok glk kard, ama bunun bilim
sel aratrmalarna olumlu katks oldu. adalarn
nemli fikirlere kar krletiren kurallara kar kmak
ta hibir saknca grmedi. Einstein'n, dier fizikileri
engelleyen temel kurala kar karak, bir k nna
binme hayali kurmas, grelilii tespit etmesini salad.
Einstein zamann mutlak olmamas gerektiini fark etti.
Bu kar klamaz kural ihlal ederek, bilimin en nem
li problemlerinden birini zd. Kitabn sonunda yer

- 1 37 -
 Einstein Gibi Dnmek

alan Ek B blm, bu . bir tek kurala kar kmasnn

Einstein' bir dizi artc zm dizisine nasl ulatrd -
n gstermektedir. Einstein gibi dnmeyi renmek
kurallara kar kmay renmektir.

KURALLARA KARI IKMAN IZ G EREK

Joshua kendi klasik dnme biimine ylesine
saplanp kalmt ki, yapt deneyi doru
yorumlayabilmesini salamak iin inanlmaz
derecede byk bir aba sarf ettim.
---JAMES WATSON

Her problemin bir zm vardr, ama baz grevlerin

yerine getirilmesi olas deildir. zm formlmz
iinde bu tr grevlere yer verirsek zm olanaksz
latrm oluruz. Brokrasiler en basit faaliyetleri dahi
gerekletirilemez hale getirmekte zellikle ok ustadr
lar. Eer bir problem btn zmlere meydan okuyor
grnyorsa, bir kurala tosladnz demektir. Ayn anda
hem geleneklere uyup hem de g bir problemi zmeniz
mmkn deildir. Kural inemeniz gerekir.
Efsaneler Byk skender'in zm imkansz bir
problemi, Gordiyon dmn zmesini anlatr. Bu, iki
halat birletiren son derece karmak bir dmd.
Gordiyon dmn zecek zeka ve beceriye sahip kii
btn Asya 'nn hakimi olacakt. skender klcyla d
. m ikiye bOld. Ve sonra da ayn kararl tutumla As
ya ya sahip oldu.
Bazlar skender'in gerek bir kural tanmaz olmad
n ileri srebilir. Dmn kesilmesini yasaklayan
"gerek" bir kural yoktu. Herkes dmn zlmesi ge
rektiini sanyordu. Ancak bu durum ou kural iin ge-

- 138 -
 Kurallara Kar kmak

- erlidir: Eer kurallarn inenemeyeceini dnrsek,

ineyemeyiz. Biz onlar inenmez varsaydmz iin
inenemezdirler.
Kurallar yararl bir amaca hizmet ederler. Kurallara
uymak ahlakl ve saduyulu olmak anlamna geldii za
man, hi ekinmeden gerekeni yaparz. Ama kurallarla
gerekler birbirinden farkldr. Kurallar bize gerei k
sa ve uygun bir biimde dikte ettirirler. Bazen, en aziz
tuttuumuz kurallara bile kar kmamz gerekir. An
cak, kurallara ylesine sayg duyarz ki, bunu yapama
yz. Kurallar dnyaya bakmz asndal'l. son derece
nemlidir. Bunun yerine, bizi zmlerden uzaklatran
son derece yanl yarglar destekleyen yollar ararz.
"Her eyin dnyann etrafnda dnmesi" eski astro
. nomlar iin bir kurald. Sadece gezegenler bu kurala tam
olarak uymuyordu belki, ama yine de ie yaryordu. Fa
kat astronomlar, bazen ie yaramayan bu kural terk et
mek yerine gezegenlerin hareketini aklayabilmek iip.
ek kurallar icat ettiler. Karmak kurallar gezegenlerin
hareketini artc bir hassasiyetle ngryordu. Bu par
lak bir gayretti, ama tamamen yanlt. Ve .bu kurallarn
ksmi baars astronominin gelimesini engelledi.
Mantkl ve iyi dnlm kurallar kimi sorunlarn
zlmesini ngeller. lkemizdeki kentlerden birinde
"yaya geitleri -eittir gvenlik" kuralna aka kar
klarak yaya geitleri kaldrld ve aralarla yayalarn
kart kazalarn azaltlabilecei saptand. Yayalarn
caddede kardan karya geerken dikkatli olmalarnn
salanmas yapay bir emniyet blgesi yaratlmasndan
daha etkili oldu. Ama bu, inenmesi zor bir kurald.
Baarl iletmeler kendilerine balangta baar
salayan kurallara kar kmakta glk ekerler. Ku-

- 1 39 -
 Einstein Gibi Dnmek

rallar ok ie yaramtr. letme bu kurallara gre r

gtlenmitir. Bu kendilerint devaml olarak eski kural
lara meydan okuma arzusunda olan rakipleri karsn
da, saldrya ak durumda brakr. Zaman iinde denen
mi bir kural nasl olur da bir zme engel tekil eder?
Kurallar bizi birok bakmdan yanl ynlendirir. te
birka tanesi.

Her ey Deiir
"Gerekler, gereklerin birer yanlsama olduunu
unutan bir kimsenin yanlsamalardr. "
-FRIEDRICH NIETZCHE

Elimizdeki zmlerin insan baarsnn zirvesi olduu

nu zannederiz; bu gne kadar hi kimse daha iyisini ya
pamamtr. Ama spordan zoolojiye kadar her ey gelie
cektir. Kkl bykl birok ilerleme olacaktr.
1 904't. Einstein'n dnyay deitiren nemli ma
kalesini yazmasndan nceki yl, dnyann bu kadar b
yk deiikliklere sahne olacan hayal etmek ok g
t. Halkn ounluu oy kullanamamasna ramen de
mokrasi vard. Sporcular insan performansnn snrlar
m zorluyordu. Buharl gemi, telefon, otomobil, hatta
uak icat edilmiti. Artk byk bir deiiklik olamaz gi
bi grnyordu.
ekil 7 . l 'de grld gibi kurallar 1 904'den beri de
imitir ve dramatik bir ekilde deimeye devam ede
cektir. Fakat imdiden bu deiikliklerin neler olabilece
ini kestirmek gtr.

- 1 40 -
 Kurallara Kar kmak

1 904 1 996 2086

Yksek atlama 1 ,8 m 2,45 m 3,29 m
New York 6 gn 2 , 5 saat 1 8 dakika
Paris aras
1 OOm srat yar 1 1 saniye 9,86 saniye 8 , 9 saniye
Srkla atlama 3,49 m 6,14 m 8,62 m
1 00 m serbest 62,8 saniye 48,42 saniye 38,37 saniye
yzme
Disk atma 4 1 ,48 m 74 , 1 1 m 94 , 55 m
Oy kullanma ya Beyaz erkekler 1 8 ya ve st Dorudan yasal
21 ya ve st halk oylamas

ekil 7 . 1 : Her ey Deiir

Yerel Kurallar
''Daha bilinenleri bile kefedememi olanlar,
bilinmeyenlerle uraacak donanma sahip
grnyorlar neredeyse. "
-ERIC HOFFER

ou kural yereldir. Gnein her gn domas yerel bir

olaydr. Kutuplarda gne her zaman doup batmaz. Y
rngedeki bir astronot bir "gn" iinde ok sayda gndo
umu grr. Eer bir kimse dnyann yrngesinden
uzaklarsa, gnein battn hi gremez.
Kurallarn yerel olma nitelii insanlarn ban de
vaml olarak derde sokar. 1 950'lerde ABD Bakan Yar
dmcs Nixon Latin Amerika'da bir iyi niyet gezisine
kmt. O zamanlar ABD o blgede pek sevilmiyordu,
bu yzden Nixon iyi bir izlenim yaratmak istedi. Uak
tan karken glmsedi, kollarn bann zerine kal
drd ve bir elinin iaret parman kvrp baparmay
la bir "O" yapacak ekilde birletirdi. Bu iaret ABD'de
"Tamam, her ey yolunda" anlamna geliyordu belki,

- 141 -
 Einstein Gibi Dnmek

. ama ne yazk ki Latin Amerika lkelerinde genellikle

'.'seni s :kerim" mesajn iletmeye yaryordu. Bu iareti
gren ahali doal olarak iddetli bir tepki gstermiti.
Unutmayn, bir yerde doru olan bir ey her yerde doru
olmak zorunda deldir.

Gerek Olarak Grnen Gelenekler

''Bu, imgelemin olgular tarafndan
yanltld durumlardan biridir. "
-WINSTON CHURCHILL

evremiz, uzun sredir yaayan gelenekler tarafndan

kuatlmtr. Onlar doru kabul ederiz. Fakat bu "do
rular" kltrden kltre byk lde deiir. Dnya
nn bir yerinde sama olan bir ey, baka bir yerinde te
mel gereklerden biri olarak kabul edilir. Size, kart
ama her biri ke:r'i'dine zg olan iki fikir sunuldu.inu d
nn. Sizce her ikisi de doru olabilir mi? Eer dnya
nn bir. yerinde yayorsanz, tabii ki hayr dersiniz.
Dnya zerinde yaayan kltrlerin . ou kendi gele
neklerinin doru fikirlere dayand kansndadr. Ama
aslnda kltrel eilimlerimizin mutlak doruyu temsil
ettiine inanmak iin bir neden yoktur.

Sr Dncesi
''nan, geree yalandan daha byk dmandr. "
...,....FRJEDRICH NIETZCHE

Gl fikirler, aksine kantlar olduu zamanlarda bile

ok inandrc olabilirler. Bir aratrmada, oyuncular ba
z konularda deneklerin fikirlerini deitirmeye alt
lar. Denekler oyuncularla konumaya balamadan nce

- 1 42 -
 Kurallara Kar kmak

baz gereklerden ok emindiler. Fakat oyuncular onlara

belli fikirleri ateli bir biimde telkin ettikten sonra, de
nekler bile bile ellerindeki sorularn yzde 37'sininin
yanl seeneini iaretlediler.
Eer herkes inanyorsa, yanl bir fikre inanmak ko
laydr. Tarih aksine iaret ediyor olsa bile, btn dnya
nn yanlm olabileceine inanmayz.

lek
"zel bir yeteneim yok. Sadece ok meraklym. "
-ALBERT EINSTEIN

Kurallar genellikle nesnelerin boyutuna gre deiir.

"Kendinizden daha byk cisimler, tayamayacanz
kadar ardr" gibi, belli bir dzeyde ie yarayan genel
lemeler, karncah.rn leine indirgendiinde hi de
doru deildir. Newton fizii ar ve yava hareket eden
nesneler sz konusu olduunda geerlidir. Ancak, nesne
nin byklk ve hz lei arpc biimde deitirildi
inde, Newton fizii yklr. Einstein'n fizik kurallar
daha geni bir erevede kullanldr, fakat onlar da u
durumlarda yklrlar. Yklacak kurallarmzn says
baya oktur.
nsan dinamiinde de boyutlara bal tuhaflklar var
dr. Kk bir grupta ie yarayan bir ey byk organi
zasyonlarda her zaman ie yaramayabilir. zmler ve
problemler l bakmndan uymayabilir. Ama bu bizi a
ratrma yapmaktan alkoymaz, ve byk organizasyon
lar kk gruplar iin ie yarayan eski zmleri sklk
la durum iinden klmaz hal'e gelene kadar uygulama
ya devam ederler.

- 1 43 -
 Einstein Gibi Dnmek

Kendi Kendine Deien Kurallar

"Hibir ey kendini kandrmak kadar
kolay deildir. Her insan arzu

ettii eyin doru o duuna inanr. "
-DEMOSTHENES

ou kurallar kendi kendine deiir. Baarl olmalar

deimelerine neden olur. Buna iyi bir rnek petrol fi
yatlardr. 1970'lerde analizciler .petrol fiyatlarnn art
maya devam edeceini tahmin etmekteydiler. Bu tah
min tartma gtrmez gereklere dayanyordu. Talep
artmaya devam edecekti; hep byle olagelmiti. Yeni
petrol yataklar bulunamamt, bu nedenle petrol yeter
sizlii fiyatlarn ykselmesine yol aacakt. Piyasa ko
ullar ve yerbilim incelemeleri . piyasaya kan petrol
miktarn astronomik bir biimde artframazsa, OPEC bu
astronomik art fiyatlarda gereletirecekti. Petrol fi
yatlarnn artmas kurald.
Bu gerek dnyay deitirdi. Tketiciler enerji har
camalarn azalttlar. Baka seenekleri olmadn an
lamlard. reticiler petrol rezervlerini byk lde
artrdlar. Hibir masraftan4kanlmad. Talebin d
mesi ve pazara rn akyla birlikte fiyatlar dt.
Mterilerinin petrole baml olmalar kadar OPEC
yeleri de petrol gelirlerine bamlydlar. retimi d
remezlerdi ve petrol fiyatlarn belirleyecek gleri yok
tu. Fiyatlar dt. Birok petrol kuyusu kapand. Sonra
fiyatlar _tekrar ykseldi. Bu satrlar okurken dngnn
neresinde olduunuzu sylemek g olacaktr.

- 1 44 -
 Kurallara Kar kmak

Kurallarn z Tanmlamak
"Gerek, ok uzun sren bir yanlsamadan
baka bir ey deildir. "
ALBERT EINSTEIN

En g problemleri zmek
zm nleyen dncele
ri, yani kurallar deitir
meyi gerektirir. yi kurallar
bile sizi bir problemi z
mekten alkoyabilir. ekil
7 . 2'yi bir kat zerine kale
minizi kattan kaldrma
dan izmeye aln. Yapa
bilir misiniz? Bu soruyla ilk
kez karlaanlarn ou
bunun mmkn olmadn
syleyecektir. Fakat proble ekil 7.2: Bir Glk
mi g hale getiren onlarn
kendi kurallardr. Biz genellikle kadn nce bir yz
n sonra tekini kullanrz. Fakat hu ekli kalemi kal
drmadan izmek iin, kadn iki yzn de ayn anda
kullanmak zorundasnz. nce sadece merkezdeki nok
tay izin ve kaleminizi kaldrmadan kadn bir kesi
ni, ucu noktaya deecek ekilde katlayn. Sonra, kalemi
katladnz kenin ucunun stne kararak dey bir
izgi izin ve sonra izginin ynn doksan derece dn
drn v.e dairenizi izmeye balayn. Daireyi izmeye
baladnz anda kaleminiz tekrar kadn n yzne
geecek ve katla kalem arasnda temas kesmeden ek
li tamamlam olacaksnz. Eer imdiye dek hi kalem
kat kullanmadysanz, bu problemi zmek sizin iin

- 1 45 -
 Einstein Gibi Dnmek

ok zor olmayacaktr. Bu problemi zorlatran, deneyim

lerinizin ta kendisidir.
Kurallara kar kmann ilk adm kurallarnz be
lirlemektir. Probleminizi tanmlarken fark etmi oldu
unuz kstlamalarla balayacaz. Fark edilen kstla
malar genellikle zmmz engelleyen balca kural
lardr. Kstlamalar listenizi gzden geirin. Eer paray
bir kstlama olarak koyduysanz, bu taktirde problemi
zmek iin belli bir miktarda para gerektiini belirleyen
bir kuralnz olmas gerekir. Listelediiniz kstlamalarn
her birinin hangi kurallara dayandn tespit edin. B
tn kurallar, zellikle de kar klamayacan dn
dnz kurallar listeleyin. "Kar klamayacak" ku
rallar, ou zmsz problemin zn tekil eder.
Probleminizle ilgili baka kurallarnz daha var. D
nme kalplarnz krarken, bir takm fikirler yaratt
nz. Bazlar iyi, bazlar berbatt. Bu fikirlere ilikin
yarglarnz kurallara baldr. Bu fikirleri kabul veya
. reddederken kurallar aklnzdan karn. Fikirleri fikir
sayfanzda inceleyin. En iyileriyle balayn. Bu kararn
zn ardndaki sebepler nelerdir? Bu sebeplerin ou ku
rallarnzdr. Bu kurallar kurallar sayfanza listeleyin.
e yaramayacana inandnz baz fikirleriniz de ola
bilir. e yaramamalarnn nedenlerini belirleyin. Bun
lar da kurallardr. Bunlar da yazn. rnein, bir fikri
ok riskli olduu iin reddetmi olabilirsiniz. Yksek
riskli projelere girmenizi yasaklayan bir kuralnz olabi
lir. Veya eer dndnz zmlerden biri geni bir
kadro istiyorsa, belki de kurallarnzdan biri bu proble
min bir kii iin ok byk olduunu ngryordur.
Prosedrler ve pratik i grme yntemleri kurallara
kar kmak iin mkemmel adaylardr. Bazen bir dei-

- 1 46 -
 Kurallara Kar kmak

iklii kabul ederken on bakan yardmcsnn onay

n almak iin iyi bir neden gerekir; fakat byle bir neden
bulamayabilirsiniz. Sizi engelleyen her prosedr liste
ye dahil edin.
Kurallarnz ak grnyorsa endie etmeyin. Bazla
r o kadar aktr ki listeye dahil etmeye bile gerek gr
mezsiniz. Ak kurallar kar klmas kolay kurallardr.
Ak zmler tekrar tekrar baarszla urarken, kim
se ciddi olarak bu kurallara kar kmay dnmez.
Uzun bir kurallar listesi yapn. Kar kmak zere
birini sein. Kar kld taktirde probleminizin z
mn salayacak olan bir kural var m? Bu kilit bir ku
raldr. Kar klp klmayacana aldrmayn. n
nzde engel tekil eden kural olabilir .
. yle bir kural olduunu dnebilirsiniz: "Cimri ve
bencil insanlar aln sona ermesine yardmc olmazlar."
Eer bu krala kar kabilirseniz al sona erdirebilir
siniz. Cimri, bencil insanlarn bunu yapabilecek yeteri
kadar kaynaklar vardr. Eer probleminizi zmek iin
kar klacak kural yoksa, daha temel kurallar belirle
yin. Dnmenizi geniletmek iin bir kalp krma egzer
sizi uygulayn. Bu kilit kural arayn. Eer zmlenebi
lecek bir probleminiz varsa o da oradadr. Kilit kuralnz

Para s n rlamas/Balar olmadan insanlar beslenemez

Brokrasi s n rlamalar/S n rlar deiime engel olur

Bencillik/Gnll zenginlik transferi olmaz

"Sahip olanlar'' siniktir

Kk deiiklikler a insanlar doyuramaz

ekil 7.3: Kurallar

- 1 47 -
 Einstein Gibi Dnmek

belirledikten sonra, Einstein gibi dnmenin en nemli

admna sra gelmitir: Bu kurala kar kn.

KURALLARA KARI KMA TEKNiKLERi

"nsanlar gereklere taklp yere der,
fakat ou ayaa kalkp hibir ey olmam
gibi telala yoluna devam eder. "
-WINSTON CHURCHILL

Kurallara kar kmak hibir zaman kolay deildir. Sizi

zmden uzak tutan kurallar ihlal etmek yaratclk ve
zeka ister. Ayn zamanda saduyuyu gz ard etmeli ve
biraz elenmelisiniz. Kar kmam gereken kurallara u
drt teknikten birini uygularm. Yer ekimi kanunu gibi
baz nemli kurallardan kurtulabilmeniz iin size bunla
rn nasl kullanlacan gstereceim. Size yksek bir bi
nadan atlamanz nermiyorum. Bunlar aka kaldrma
yan ciddi kurallardr. Fakat birok yetenekli insan bu
kurallara kar kmak iin ok uram ve baarmtr.

Kural hlal Edin

Kurallar hi ekinmeden ihlal etmek basit bir eydir,
ama yine de cesaret ister. Kural iner ve sonularna
katlanrsnz. Baka hibir ey ie yaramad zaman iz
lenen temel strateji budur. "Gereklerden bana ne, hibir
ey beni yolumdan dndremez," diye dnrsnz.
Julius Caesar, Roma'ya kimin hakim olacan belir
lemek zere rakibi Pompeii ile savaa girdii zaman yle
bir amaza dmt ki, yapacak tek bir ey kalyordu,
o da kurallar hi ekinmeden inemekti. Pompeii Ro
ma'dayd, iktidarn kuruyor ve destek topluyordu. Cae-

- 1 48 -
 Kurallara Kar kmak

sar ve ordular ie Galya'da iktidar kaldracndan ok

uzaktayd. zm akt; Pompeii'yi Roma'dan atmak
gerekiyordu. Fakat Caesar bunu ancak bir orduyla yapa
bilirdi. Ancak bakent Roma'ya bir orduyla girmek ayak
lanmalara yol aar ve Pompeii'nin Roma lkesinin b
tn gcn Caesar'a kar seferber etmesiyle sonula
nrd. Caesar, sava kurallarn ciddi bir ekilde ihlal
ederek, savunma durumundaki gl bir orduyla ba et
mek durumunda kalacakt.
Bu da baka bir zmsz problemdi. Fakat Caesar
yegane seeneinin Roma'y almak olduunu gzden ka
racak trden bir nder deildi. Daha gl bir savun
ma kuvvetine saldrmamak veya dmann daha da
glendirmemek gibi kurallar ihlal ederek, tek bir lej - '1

yonla Rubikon nehrini geip Italya'ya girdi. Ya lecek ya -

da talih yzne glecekti. Stratejisini izdi. Sratle ha:

reket edip direnii glenmeden krd ve erken gelen ba
arlar destek salamak iin kulland. Kazanma ans
olan tek stratejiyi uygulad ve ksa sre sonra Roma'y
kontrol altna ald. Eer kurallara kar kabilecek ce
sareti gstermemi olsayd bugn tarih sayfalarnda sa
dece bir dipnot olarak yer alacakt.
Yerekimi her zaman gz ard edilmitir. itlerin s
tnden atlarz, havuza dalarz. Bir risk olduunu biliriz,
ama ansmz deneriz. nsanlar uaktan veya yksek
binalardan dtkleri halde hayatta kalabilmilerdir.
Bu pek sk olmaz, ama kurallar hi ekinmeden ihlal et
menin u durumlarda bile ie yaradnn kantdr.
Her kural ihlal edilebilir. Bir bitkinin tohum veya fi
liz vermedii taktirde lp gidecei ok kesin bir kural
olarak grlebilir. Fakat bir portakal aac tr bu ku
rala kar kmada baarl olmutur. Yllar nce, bir

- 1 49 -
 Einstein Gibi Dnmek

,. portakal aacnn bir dalnn ekirdeksiz portakal retti

, i grld. Portakal yetitiricileri bu steril mutasyonu
oaltmay kendilerine i edindiler. Eer bu frsat de-
erlendirip byle bir portakal tr yetitirmeselerdi, e
kirdeksiz portakal bir baka aacn dalnda bir daha
gerekleme ans ok dn olan bir rastlant olarak
kalacakt; ama bugn portakal deyince aklmza ekir
dekler gelmiyor. Btn kurallara kar klabilir.
Kuralnza hi ekinmeden nasl kar kabilirsiniz?
Zeki veya kurnaz olmaya almayn. Sadece kurala kar
kn.

Kuralnza kar kmay bir zme nasl dntre

bilirsiniz? Fikri kaydedin. Bu tam bir zm olmayacak
tr. yi bir fikir gibi bile grnmeyebilir. Fakat bu bir
balangtr.

Kuraldan Syr l mak

kinci teknik, kuraldan syrlmaktr. Kuraldan syrla
rak kural salkl bir ekilde inemi olursunuz. Byle
ce aslnda hem kural kimsenin gzne grnmeden i-
_ner hem de cezalandrlmazsnz.
Adrenalin bamllar uaklardan srtlarnda para
tle atlar. Dier canl ve cansz varlklarn tersine zeki
olduklar iin, serbest dmenin keyfini kardktan son
ra yere -drt yz metre kala paratlerini aarak yer-
. ekimi kuralndan syrlrlar.
Bakan Franklin Roosevelt, hazrlad birok yeni

- 1 50 -
 Kurallara Kar kmak

yasa Yksek Mahkeme tarafndan geri evrildii zaman

kurallardan syrlmay denemiti. Mahkemeye doru
dan kar kamyordu. Yksek Mahkeme d etkilere
son derece kapal bir kurumdu. Bu yzden, Yksek
Mahkemeye kendine yanda yeni yarglar atayarak,
ye yarglarn ounluunun desteini almaya alt.
e yaramad, ama bu yine de zmsz bir problem iin
bulunabilecek en yaratc zmd.
Kuralmzdan syrlmann yolunu bulun. Akllca dav
rann. Engellerin evresinden dolan. Kurallara harfi
harfine uyun, ama nemsiz kaamaklar yapmaya bakn.
Pek drst bulmadnz bir arkadanza akl dann.
Fakat kural etkisiz hale getirmek iin yapmanz gere
keni yapn.

Tohum zm olarak kuraldan syrlma fikrinizi kay- : .

dedin. Unutmayn; kt fikir yoktur, ancak zm sala- .

mayan fikirler vardr.

Kart Bir Kural Tanyn

Kurallara nemli ve sezgilerden uzak ekilde kar k
mann bir yolu da kart bir kural yaratp onu izlemek
tir. Bu grnd kadar sama deildir. ''Vergini deme
lisin" kuralnn kart "Devlet sana deme yapmaldr"
eklindedir. Bu kural uygulayabilmek iin, devletin size
para vermesini salamann bir yolunu bulun. Birok
kimse vergi vermekten kurtulmak iin bu stratejiyi ba
aryla uygulamtr. Baz lkelerde bunlarn says po-
- 151 -
 Einstein Gibi Dnmek

tansiyel i gcnn te birine ular.

Bu strateii Bizans kurallan ve karmak brokrasiler
le snrl deldir. Fiziki Richard Feynman Nobel dl
. ,,_. n kendisine ve bakalarna u soruyu sorarak kazan
mt: "Eer tam tersi doru olsayd acaba ne olurdu?''
dnyas bir zamanlar ekonomik bykln reka
betteki baarnn kilidi olduuna yrekten iman etmiti.
Fabrikalar, uaklar, ve organizasyonlar etkinliklerini
, artrmak iin bydke byyorlard. Derken birisi bu
nun kart olan kuraln da ie yaradn fark etti. Daha
kk fabrikalar, uaklar, ve organizasyonlar kendile
rinden byk rakiplerin deerlendiremedii frsatlan
zekice kullandlar.
Kart kural uyarlamak yerekimi yasas sz konusu
olduunda bile ie yarar. Baloncular yerekimini kendi
)erini ge ykseltmek iin kullanrlar. Yerekimi hava
y aa ekerken younluu havadan daha az olan bir
gaz karm ile doldurulmu balonu yukar iter.
Doa "kart kural" stratejisini birok ekilde deer
lendirir. Sr kular* yavrularn bytrken bir kart
kural stratejisi kullanrlar. Kularn bymesinde nor
, mal kural anne ve babann yavrunun ihtiyalarn kar
lamasdr. Sr kular bu kural "yavruyu bymesi
iin kendi bana brak" eklinde deitirmilerdir. Sr
kular baka bir kuun yuvasna yumurtlarlar. Yavru
sr kuu vey kardelerini yuvadan aa iter, ve bu
nun farkna bile varmayan vey anne babas tarafndan
beslenerek bytlr.
ocuklarm yatmaya hazrlamak iin bir kart kural
kullandm. Onlar her gece yatmaya hazrlamak bir saa
timi alyordu. Kart kural uygulamaya karar verdim:

*Sr kular: Kara tavuk trnden gelen Kuzey Amerika kkenli kular.

- 1 52 -
 Kurallara Kar kmak

ocuklar yatmaya hazrlanmak iin istedikleri kadar za

man harcayabilirlerdi. Sonra, kart kuralm bir zm
haline getirmek iin, bir saat veya daha ncesinden yat
maya hazrlanabileceklerini syledim. Ancak yatmaya
hazr olduktan sonra oyun oynamaya balayabilirlerdi.
Yatmaya ne kadar abuk hazr olurlarsa, oynamaya o
kadar fazla zamanlan kalyordu. Artk her eyi tamam-
lamalar bir dakika bile srmyor.
Kar kmakta olduunuz kurala tam anlamyla kar
t bir kural formle edin. Sonra bu kurala uyun.

Ve tabii, fikrinizi gerek bir zmn tohumu olarak

kaydedin.

zel Durumlar
Kurallara kar kmann olduka sk izlenen bir yolu da
zel bir durum yaratmaktr. zel durumlar genellikle
vergiden kurtulmak iin kullanlr. Bir kimsenin kendi
ni vergiden muaf tutmak iin, yapt iten kar etmedii
ni veya yurtdnda i yaptn bildirmesi olduka ya
saldr.
zel durum stratejisinin kullanm alan yalnzca ya
sal problemlerle snrl deildir. Astronotlar yrngedey
ken yerekimi yasasndan muaf gibi grnrler. Oysa
yerekimi vardr ve onlar etkiler, ama uzay aralar y
le bir uu yolu izler ki, yerekimi etkisi ihmal edilebilir"
dzeye iner.
Einstein zel grelilik kuramn genel grelilik kura-
- 1 53 -
 Einstein Gibi Dnmek

mndan ok nce sonulandrmtr. Hesaplamalarnda

faydalanmak zere kendine basit koullar yaratm ve
bylece balang zmn bul:rtay baarmtr. Bu ye
ni verilerden yola karak daha genel nitelikteki proble
mi zmtr.
nnz kesen kurala kar kmanz salayacak
zel koullar yaratn. Probleminizin zmn zorlat-
, ran karmak detaylardan kurtulun. Eer probleminiz
byk bir yerleim yerinde trafik skkln sona er
dirmekse, zel arabalar gz ard ederek problemi basit
letirin. Toplu tama yolcularn etkileyen trafik tka
nkln giderin. Eer bu problemi etkin bir ekilde
zebilirseniz, daha byk problem kendi bann aresine

bakabilir.

zel durumlarnz gerek zmlerin tohumlar

olarak kaydedin.

KURAL iGNEME ALITIRMASI

"Kahretsin, burada kural falan yok;
biz bir eyler baarmaya alyoruz. "
-THOMAS EDISON

Kurallara kar kmada ustalancaya kadar, beynimi

zin derinliklerine kaznm dnce kalplarndan uzak
durmak zor olacak, rahatszlk verecek, aptalca grne
cek hatta sapknlk hissi uyandracaktr. Kurallara kar
ktmzda kendimizi hile yapyormuuz gibi hisse-

- 1 54 -
 Kurallara Kar kmak

deriz. Daha rahat problem zme tekniklerine odaklana

rak, kurallara kar kmaktan kanmak istersiniz. Bu
nu yapmayn! Eer setiiniz problem uzun zamandr
zlmemekte direniyorsa, muhtemelen bunun nedeni
zmn genel bir varsaym ihlal etmeyi gerektirmesi
dir. Kurallarnz inemelisiniz. Eer yapamyorsanz,
biraz pratie ihtiyacnz var demektir.

lsmma
ekil 7. 4'ten bir kural sein ve buna kar kmann yol
larn dnn. Kar klacak kural semek zere kap
numaranzn son rakamn kullann. Bunlarn ou sizi
kstlayan varsaymlarn arasnda yer alan ortak inan
lar veya doa kanunlardr. Onun iin kuralnz bulun
ve kar kn.

Kap Numaranzn Kural

Son Rakam
o Murphy Kanunu (eer bir eyin ters
gidecei varsa ters gider)
1 Aklly dllendir, apta l dv
2 Atalet (Dinlenen beden dinlenme
eilimindedir)
3 Kefenin cebi yoktur
4 Tasarruf edilen bir kuru kazanlan bir
kurutur
5 ilk defasnda doru yap .
6 Erken kalkan yol alr
7 Zaman ileriye doru akar
8 Ucuza al, pahalya sat
9 Yal bir kpee yeni oyun retemezsin

ekil 7.4: Kral ineme Altrmas

- 1 55 -
 Einstein Gibi Dnmek

Kap numaranzn dokuzla bittiini dnelim. Yal

bir kpee yeni bir oyunu nasl retirdiniz? IBM bunu
yapt. IBM'in rettii yksek maliyetli ana bilgisayarlar
(mainframe) ucuz servis salayclarla (server) rekabet
etmekte zorlanyordu. IBM'in ve ana bilgisayarlarn so
nu dinozorlarnkine benzeyecekti. Fakat IBM yeni bir
oyun renmeyi becerdi. Mterisi olan irketlere, servis
salayc tabanl bir bilgisayar hizmeti de vermeye ba
lad. imdi IBM'in gelirlerinden ou, ana bilgisayarlar
n deitiren servis salayc kullanclarnn ynetimi
dahil, bu hizmetlerden gelmektedir. IBM, bir dinozor
olup kmak yerine, tekrar dier bilgisayar irketleri
iin nemli bir rakip haline gelmitir.
Sizi kstlayan kurala kar kmakta baarl ms
nz? Bu aptalca kstlamay gz ard edip, istediinizi ya
parken keyif aldnz m? Eer bu konuda skntnz var
sa, kendinizi kural ineme havasna sokmanz gerekir.

Doru Tutumu Oluturmak: James Bond zm

Kurallar inemek iin doru tutum almanz gerek. Zih
ninizde, zlmesi imkansz problemleri zen, James
Bond gibi birini resmedin. Bu becerikli adamn paras ve
arkadalar olmakszn yabanc bir ehirde veya lkede
bulunduunu dnn. Ona probleminizi tanmlayn.
Eer koullar daha da arlatrmak istiyorsanz, patro
nunuzu veya ocuklarnz da problemin bir paras ha
line getirin. Baarabilir miydi? Tabii baarrd. Her za
man baarr ve stelik bunu yaparken elenirdi. Sizin
de onunkine benzer bir tutum benimsemeniz gerek.
Setiiniz adam probleminize nasl saldrrd? Kendi
nizi onun yerine koyun. Problemi zmek iin takip ede
cei hareket tarzlarn dnn. Nereye giderdi? Kim-

- 1 56 -
 Kurallara Kar kmak

lerle konuurdu? Ne gibi rastlantlar ortaya kard? Na

sl elenirdi?
Hayal gcnzn lgnca almasnn zarar yok. Sa
dece dncelerinizi birka notla kayt altna aln. Yete
nekli adamnz bir zme vardnncaya kadar egzersize
devam edin. Bu egzersiz sresince becerikli adamnz
muhtemelen sizi bir zmden uzak tutan birka kural
ihlal edecektir. Neden siz de ayn eyi yapmayasnz?

BAZI KURALLAR Yi IGNENIR

Eer kural inemeye uygun isyanc bir ruh hali iinde
olmanza ramen, inediiniz takdirde probleminizi ra
hata zmenizi salayacak bir kural hala bulamadysa
nz, aada belirtilen yollardan birini deneyin. Bu ku
rallar genellikle iyi zmlere engel tekil ederler. Bu
kurallar bir ekilde ihlal etmek iin u drt kural ihlal
tekniinden birini sein.

Bu M mkn Deil
"mkansz szc, sadece henz bir
zm bulamadnz anlatr. "
-ANONM

Kimse zlmesi imkansz problemleri zmeye kalk

maz; nk onlar zmek imkanszdr. Engeller, bir
zm dnmenizi nleyecek kadar byktr. "Bu im
kansz, onun iin hi deneme" kural rahatlkla inene
bilecek bir kuraldr. nk imkansz problemler bile ......-

zlmtr.
Polonya'nn Naziler tarafndan igali korkuntu. Po
lonyallarn yzde yirmisi zorunlu _aa nedeniyle, a-

- 1 57 - ,
 Einstein Gibi Dnmek

lk yznden veya sava srasnda ld. Kar koymak

imkanszd. En kk direni bile acmaszca bastrl
yordu.
Dr. Lazowski ve Dr. Matulewicz her eye ramen di
renmeye karar verdiler. Bulduklar zm ok parlakt.
Almanlarn bir tifs salgnndan ok korktuklarn bili
. yorlard. Bu nedenle baz hastalara l tifs bakterileri
rnga ettiler, ve sonra kan rneklerini Alman otoritele
rine gnderdiler. Test edilen kanlarda tifs pozitif kt.
Almanlar yeniden testler yapt, ve yine pozitif sonular
aldlar. gal yetkilileri blgeyi karantina altna ald.
Esirler almaya gnderilmedi ve Alman birlikleri on
Jardan uzak durdu. Dr. Lazowski ve Dr. Matulewicz -
. zlmesi imkansz grnen bir probleme zm bularak
birok Polonyalnn II Dnya Savann en iddetli dne
minde hayatta kalmasn salad. "Bu imkanszdr" di
yen kural, ineyeceiniz ilk kural olsun. Probleminizi
zlebilir hale getirmek iin bir kart kural yaratn.

Resmi Kurallar
"Olmayan ey yasa deildir. "
-WILLIAM LLOYD GARRISON

Resmi kurallar genellikle iyi niyetle konur; ama bu ku

rallar koyanlar ileride meydana gelebilecek btn olay
lar nceden gremezler, bu nedenle resmi kurallar baz
problemlerin zmne sk sk engel olurlar. Einstein
geit vermeyen baz resmi kurallarla kar karya kal
mt. Alman vatandalndan kmak istemiti, ama
vatanszlk gibi bir kavram yoktu. Buna izin verilmiyor
du. Ama o gene de vatansz oldu. Lise eitimini yarda
,brakm olmasna ramen, niversiteye devam etmek

- 1 58 -
 Kurallara Kar kmak

istedi. niversiteye kabul edilebilmek iin lise diploma-- .

nna sahip olmak artt. Bu yzden niversiteye girebil- -_

mesi olanaksz grnyordu. Am o yine de niversiteye - -

kabul edilmenin bir yolunu buldu. Resmi kurallar z
mnz ok gletirebilir, ama onlar da inenebilir.
Eer bir resmi kural zm yolunuzu tkyorsa, onu gr
mezden gelin.

Yeterli -----
Yok
''Para genellikle ok pahalya mal olur. "
-RALPH WALDO EMERSON

Birok problemin zm yeterli k&ynak bulunamad

iin imkansz grnr. Gereinden fazla para tahsis
edilmi baz projeler dnda, bir eyi doru drst yapa
bilmek iin hibir zaman yeterli para, eleman ve zaman
bulunmaz. Ama bu koullar altnda yine de nemli ey
ler baarlr. Kentler ina edilir, ilalar bulunur, ocuk
lar ok iyi eitim grr. Srf bir eyler eksik diye nemli
fikirlerin hayata geirilmemesi bir trajedidir.
Kaynak yetersizlii gerek bir problemdir. Ama kay-
nak yetersizliinin yaratt problemin boyutlar aslnda
pek o kadar byk deildir; zihnimiz problemin zm
konusunda dnmeyi durdurmak iin kaynak yetersiz
liini bir bahane olarak kullanr ve bylece problem b
yyerek gerek boyutlarna ular. Kaynan yeterli
miktarda olmadna inandnz anda zm bulmay
denemekten vazgeersiniz. Kaynak yetersizliinden t
r zmsz grnen bir problemi zebilmek iin, prob
lemi zmsz olarak alglamanza neden olan kural
inemelisiniz.
Kaynak eksiklii kuraln inemenin bir yolu snr-

- 1 59 -
 Einstein Gibi Dnmek

sz kaynaa sahip olduunuzu hayal etmek, ve bylece

, bir kart kural yaratmaktr. Eer engeli oluturan et
men para, personel veya bilgi eksiklii olmasayd proble
mi nasl zerdiniz, onu belirleyin. Kimlere haber vere
ceinizi, ne isteyeceinizi, ve ne yapacanz listeleyin.
Bir engel tespit ettiiniz zaman, bir ek yazn veya bu
engeli ortadan kaldracak yeni bir eleman grevlendirin.
Sonra da bir sonraki engele ilerleyin.
Diyelim ki, patronunuz size yeni bir reklam kampan
yas hazrlama grevi verdi. Ama size ayrd denekle
sadece tek bir reklam filmini finanse edebiliyorsunuz;
kampanyay yeni reklam filmleriyle gelitirme olana
yaratamyorsunuz. Eer para engel oluturmasayd, pro
jenin bana birisini getirecektiniz. Bunun zerine aya
n kapyla pervazn arasna sokmak isteyen baz baarya
a, yeni firmalar da dahil eitli reklam firmalaryla g
recektiniz. Ama bu durumda bunlar yapamayacaks
nz. Eer bedavaya alacak birini bulursanz, ne mutlu
size; byk bir balangca hazrsnz demektir. Yok, eer
byle bir olanak bulamazsanz, patronunuza en iyi neri
nizle gidin ve para isteyin. Veya baka irketlere gelitir
me iini cretsiz yapmalarn teklif edin. Ve reklam kam
panyas ortaya kncaya kadar sormaya devam edin. Ve
sonra elinizdeki tek reklamlk parayla o reklam yapn ve
baar saladktan sonra daha fazla para isteyin.
Sanki ama kaynak bulmak deilmiesine zmler
aramak, zihinsel gcnz artrr. Zihniniz problemleri
tanmlamaya ve hazrlamaya alr. Bir zm bulman
z nleyen i engelleriniz, siz ortaya ktklar anda onla
r tepelemeyi rendike yavavava buharlar.
Bir proj eye balamak genenike onu tamamlam,_ak
iin ihtiya duyulan ara zmleri yaratmaya yeterlidir.

- 1 60 -
 Kurallara Ka r kmak

Bir zamanlar Viyana'y yllk bir dnya turunun ikin

ci ylnda olan bir iftle birlikte dolamtm. Sadece Ye
ni Zelanda'dan San Francisco'ya uak bileti almalarna
yetecek bir parayla yola kmlard. Ama ilk adm yeter
liydi. Yola kmlard. Ara sra sokakta konser verip
performans gsterisi yaparak ya da dans ederek masraf
larn karyorlard. Daima bir yol bulmulard. Bir be
bekleri bile olmutu; aralarna yeni katlan bu yol arka
da '-Sokak konserlerinin haslatn artryordu. Birok
\varlkl kimsenin gze alamayaca harika bir yolculuk
yapyorlard.
Para-ama-deildir dncesi de uygulanabilir bir
zm retilmesine yardmc olabilir. Bir para-zm-de
ildir zm oluturduktan sonra, her bir eylemin kaa
mal olacan belirleyin. Sonra unlar sorun:
zm parasal olarak karlayabilir miyim?
zm parasal olarak kim karlayabilir?
Onlar faturalar demeye motive eden ne olabilir?
Buna deer mi?
zmn hangi ksmlarn parasal olarak karla
yabilirim?
Parasal olarak karlayabileceim ekilde deiti
rebileceim hangi eylemler var?
Probleminiz bir plan dahilinde daha kolay zlr.
Fikirlerin eylemden nce gelmesi gibi, planlar da kay
naklarn bulunmasndan nce hazrlanr. Bu noktaya
dikkat edin ve gereksinim duyduunuz kaynaklar elde
edebilmek iin nce plannz hazrlayn.

- 161 -
 Einstein Gibi Dnmek

En Ksa Mesafe e Yaramaz

''Eer bir aac kesmek iin sekiz saatim olsayd,
bunun alt saatini baltam bilemek iin harcardm. "
-ABRAHAM LINCOLN

Problemler genellikle, zme dorudan giden yol eer

engebeli ise zmsz grnr. nsanlar zme doru
dan giden yol kullanlamyorsa, dolay yolun da kullan
lamayacan, hatta daha da kt olacam dnr.
ki nokta arasndaki en ksa mesafe dz bir izgi mi-
\. dir? Eh, Federal Express'i (FedEx) ele aln. Kargonuz r
nein sadece 100 km tedeki bir noktaya gidecek olsa bi
le ilknce binlerce km tedeki toplanma merkezine gidi
yor, sonra gidecei yere ulatrlyor. Uzaklk artyor bel
ki, ama ok sayda kargo hi aksaklk ve karklk k
madan gitmesi gereken yere ulatrlyor. Uzaklk deil,
hz ve kusursuzluk kavramlar temel alnarak bulun
mu bir zmdr bu.
Sizi zme gtrecek btn dolayl yollarn bir liste
sini yapn. Probleme snmanza yardmc olmak zere,
izleyeceiniz ilk farkl yolun olabildiince dolambal ve
garip olmasn salayn.

Bu Daha nce Denenmiti

"Yeni olan hibir ey mkemmel deildir. "
-CICERO

ou iyi fikir, sonunda biri onlar ie yarayacak hale ge

tirmenin bir yolunu buluncaya kadar, birok kez denen
melidir. Hatalar ve yanl balanglar bir baarnn ne
redeyse nkouludur diyebiliriz. Ama bunu unuturuz.
Bunun yerine, bir kez baarszla urayan eyin bir da-

- 1 62 -
 Kurallara Kar kmak

ha ie yaramayaca kansna sarlrz .

Eer "o daha nce denenmiti" kuralna titizlikle uy
mu olsaydk, bugn uak, demokrasi, ve st ak ara
ba diye bir ey olmazd. Baarsz bir fikrin yeniden de-:
nenmesi, "Kural ihlal et" veya "Kuraldan syrl" eklin
deki kurala kar kma stratejilerine iyi bir rnektir.
kinci bir deneme, koullar deitii iin ya da nceki de
nemenin baarszla neden olan ksmn tekrarlamak
tan kandnz iin baarl olabilir.
George Kinney'in arkadalar, pek baarl olamayan
eski patronunun iini devralmak iin glkle bulabildi
i her dolar biriktirdiini rendiklerinde, muhtemelen
onun deli olduunu dnmlerdi. Eer Kinney'in eski
patronu bu ayakkablarla iflas ettiyse, phesiz Kinney
de iflas edecekti. Fakat Kinney patronunun hatalarn
dan ders almt ve Kinney ayakkablar adn verdii ii
byterek servet sahibi oldu.
Bir fikrin daha nce baarsz olmas, her zaman ba
arsz olaca anlamna gelmez. Ayn fikri baka birisi
uygular ve baarl olabilir ya da ayn kii ayn fikri eski
hatalardan ders alarak uygularsa baarl olma ansn
artrabilir.

KEND KURALLARINIZA KAR I IKMAK

"Sanat ya fikir hrszl ya da devrimdir. "
-PAUL GAUGIN

Zor problemleri zmek iin kur:allara kar kmanz ge

rekir. Yrekli olun. Yaratc olun. Allmam eyler ya
pn. Kurallara kar kabileceiniz zmler retin. Ku
rallara kar kmak tavr ve yaratclk gerektirir. Kst
layc bir kurala kar kmanz gerekiyorsa ve kar -

- 1 63 -
 Einstein Gibi Dnmek

kabilecek tutumdaysanz, o zaman yaratclnzn diz

ginlerini koyuverin. Kurallarnz ineyin, ve btn ola
s zm tohumlarn kaydedin. Einstein tarz dnme
de bir sonraki adm bu tohumlar gerek zmlere d
necek ekilde yetitirmektir.
 BLM SEKZ

B i r z m
retm e k
 "Fazla zeki filan deilim,
sadece problemler stnde
dnmeye daha fazla
zaman harcyorum."
ALBERT EINSTEIN

instein'n grelilik kuramnn, yanll kantlan

E m bir kuram olarak kabul edilmesine ramak kal
mt. Yllardr stnde allyor olmasna ramen
1 9 1 4'te grelilik tahminleri hala srarla yanl kyordu.
O yl Alman bilim adamlar Rusya' dan rahatlkla izlene
bilecek gne tutulmas srasnda n eilmesinj gz
lemleyerek kuram dorulamay planlamlard. Ama
gzlemleri Einstein'n hatal olduunu gsterecekti, n
k kuram n eilmesini hatal tahmin etmiti. Fikri
parlaklndan bir ey yitirmemiti, ama ayrntlarda so
run vard. Eer I. Dnya Sava planlanan denemenin
ertelenmesine neden olmasayd grelilik kuramna du
yulan gven sarslacakt. Einstein fikrini gerek bir
zme dntrmek iin drt yl daha alt. Bu sre
iinde fazlasyla gelien kuram 1 9 1 8 tutulmas srasn
da nihayet doruland.
Parlak fikirler bile zm. haline gelmek iin yaratc
alma gerektirir. Artk tekerlek izlerinin dna km,
kurallarnza meydan okumu, ue . baz zmlerin to
humlarn yaratm olarak, bu tohumlardan birini ger-

- 1 67 -
 Einstein Gibi Dnmek

ek bir zme dntrmeniz gerekir. Daha yaplacak

ok yenilik vardr, ve ilk adm b ir fikre odaklanmaktr.

BiR zM SEMEK
"Zamann tek nedeni her eyin ayn
anda meydana gelmemesidir. "
-ALBERT EINSTEIN

Birok ilgin seeneiniz varken tek bir fikre odaklan

mak istemeyebilirsiniz. Fakat bir zm oluturmak la
..zer nnnkine benzer bir younluk ister. Birden fazla
farkl fikre ayn anda "odaklanamazsnz" . lerinden bi
'.rini semeniz gerekir.
Bir fikir semek bir yarglama eklidir. Yarglarnz
kurallarnzdan etkilenir. yi bir yarglama btn yeni
fikirleri abucak eleyecektir. Bunun yerine, tekerlek iz
lerinize uyan zmleri eleyin. Probleminizi tanmlar
ken, elinizdeki en iyi seenei, yani yeterince-iyi-ol
mayan en iyi zm belirlediniz. Tpk benzer fikir
ler gibi bunlar da hala yasak blgede yer alr. Sert bir
manevra yapmadka eski kurallarn .dna kp bu ya
sak blgeye giremezsiniz.
Size en ok heyecan veren fikri gelitirmeyi tercih
edin. nemli olan seim kriterinizdir. Bir fikri ie yara
maz veya kt diye dnerek elemeyin. Sizi devrimci
bir dnceden uzaklatran gene nyarglarnz olabi
Jir. Skc fikirleri bir kenara brakn, nk onlann ba
anl olmas iin yeterince aba gstermezsiniz. Sizi he-
yecanlandran tohum fikir hedef zmnzdr. Onu
yazn.
Problem zme enerjinizi bu zm ie yarar hale
getirmeye odaklayn.

- 1 68 -
 Bir zm retmek

zm Tohumlar

Zengin lkelerdeki insanlarn iin fakir lkelere yerlemesini salayn.

Fakir blgelerdeki insanlarn koullarn dzeltmelerini nleyen engel-
X leri kaldrn.
Kk deiiklikler yaparak refah artrn.
Yardm paras dnda bir para kayna bulun.
Cimri insanlarn alar doyurmasn salay .
:
.:-

Kilit blgelerde snrlar grnmez hale getirin.

Hedef zm
Refah iin engelleri kaldrmak

ekil 8. 1 : Bir zm Semek

BYOK FiKRLERN LGUNLA MASI G EREKR

''Deha, bir insann, fikirleri gerekleinceye
kadar vizyonunu koruma yeteneidir. "
-BENJAMIN FRANKLIN

Tebrikler! Artk elinizde potansiyel bir zm var. Ama

ne yazk ki, hala baz kk sorunlarla kar karyas
nz. zmnz ie yaramyor ve herkes aptalca bir -

zm bulduunuzu dnyor.
Endie etmeyin! Doru yoldasnz. Bib7k atlmlar
ilk seferinde nadiren baarl olur ve byk fikirlere he
men herkes itiraz eder. Wright Kardeler uak projele ..
riyle ilgilenecek birini ilk uularndan yllar sonra bul- :
mu, ve fikirleri dnyay yaadklar sre iinde dei- .
tirmitir.
Yeni dncenize bir veya iki nedenden dolay kar
klacaktr. Birincisi, tamamen hatal olabilirsiniz. Bu
sanld kadar kt bir ey deildir. Yararsz ya da
Kristof Kolombvari fikirler, yeni zmler iin verimli

- 1 69 -
 Einstein Gibi Dnmek

ortamlardr. En azndan zihninizde ilerde ie yarayabi

lecek baka bir eyde tekrar kullanlabilecek ilikiler,
balantlar, ve fikirler yarattnz. Baanszlk bir daha
ki sefere nerede aratrma yaplaca hakknda daha
berrak bir fikir verir ve ie yaramayan bir eyin tama
men anlalmasn salar. Baanszlk, eer sizi tekrar
denemekten alkoyarsa bir trajediye dnr.
kinci olaslk fikrinizin tamamen yanl grnmesi
dir. Atlm douracak bir fikir gibi grnmez, olgunla
mas ve inceltilmesi beklenir. Ama ne var ki, byk fi
kirler apansz tam olgunlam bir ekilde ortaya k
maz. Tersine, onlar bir bebek gibi dnmemiz gerekir.
mit dolu ama kendi ayaklannn stnde durabilmek
ten uzaktrlar.
Richard Feynman iyi fikirlerin neden aptalca grn
dne klasik bir rnek vermitir. Orta Amerikallar
ok iyi gkbilimciydiler. Gne sistemi hakknda ilkel fi
kirleri vard, fakat nesiller boyu yaptklan gzlemler g
ne ve ay tutulmalan ve dier gk olaylan hakknda
hassas tahminler yrtmelerini salyordu. Ba gkbi
limciye gittiinizi ve, "Harika bir fikrim var. Biz aslnda
gnein evresinde dnen bir ok gezegenden birinin s
tn b ulunuyoruz. Gkbilimi bu gzel kavram etrafn
d:. yeniden yaplanlralm," dediinizi dnn.
Bunun zerine ba gkbilimci, "Kuramn tutulmalar
tahmin edebilir mi?" diye sorar.
Siz de, "Eh, henz deil. Ama birka yl iinde geli
tirdikten sonra daha hassas tahminlerde bulunacan
dan eminim!" dersiniz. Nasl bir cevap alacanz tah
min edin.
Atlmc fikirlerinizin ya yanl olacandan, ya da sa
dece yanl grnt ven:ceinden emin olabilirsiniz. Ne

- 1 70 -
 Bir zm retmek

yazk ki, zerinde daha fazla almadan bunlardan

hangisinin olacan bilemezsiniz.
'
Fikrinizi iyi bir fikir
olup olmadn anlayacak denli glendirinceye kadar
gelitirmelisiniz.

SABIR: YARGIYI ASKIYA ALMAK

"Her kim bilgi ve gerek alannda kendini
yarg olarak grmeye kalkrsa,
Tanrlarn kahkahalar karsnda felakete urar. "
-ALBERT EINSTEIN

''Azmetmek dehadr. "

-THOMAS EDISON

Bir fikri olgunlatrmak sabr ister. Einstein'n grelilik

kuram son eklini almadan nce az daha yanl olarak
kabul ediliyordu, ama her byk fikir bu kadar ansl
deildir. Bazlar erken bir baarszlktan sonra zayf
der, baka biri onu ele alp biraz daha ileri gtrene
kadar, ylece kalr.
Eilmer adl bir keiin on birinci yzylda ilkel bir
planr imal edip onunla umay denedii tarih kaytlar- : ;
na gemitir. Yzlerce metre szld sylenmitir.
Eer doruysa, bu bir atlmd. adalar uuu tam bir
fiyasko olarak nitelediler, nk Eilmer'in planrn
kontrol etme sorunu vard. Dt ve ciddi ekilde yara
land. Dolaysyla, onun adalarna gre bu aptalca bir
fikirdi.
Gerekler ve uzmanlar yeni dnceleri ldrrler.
Btn byk fikirlerde bolca bulunabilecek kusurlar ve
zayf noktalar gereinden fazla vurgularlar. Her eyi "
gln g-sterebilirler. Kararnz geici olarak durdur-

- 171 -
 Einstein Gibi Dnmek

mal ve fikrinizi gl bir zm haline getirinceye ka

dar bakalarndan korumalsnz.
Parlak bir fikri gelitirmek ok sabrl bir alma ge
rektirir. En mit vaat eden fikirler bile gerek bir zm
haline gelene dek bir ok engele taklr. Mahon Loomis
1 868'de bir telsiz telgraf gsterisi yapmt. Guglielmo
Marconi'nin ilk telsiz yayn 1 895'den nce deildi. Fa
, kat Loomis icadn ie yarar bir aygt haline getirmesini
nleyen mali engellerin stesinden gelememiti. Sonun
- da vazgeti. Marconi'nin de banda ayn sorunlar vard.
Fakat o direndi, ve dnyay deitirdi.

Glk Yaratan Gerekleri Grmezden Geli n

"Eletirel olmak hakl olmaktan n e kadar da kolaydr. "
-BENJAMIN DISRAELI

nce eleyip sk dokuyacak olursanz, fikrinizin baarl

olamamas iin birok neden bulacaksnz. Atlmnzdan
vazgemek isteyeceksiniz. Gereklerin zm yolunuzu
kesmesine izin vermeyin. Engellere ramen fikrinizi ba
aryla hayata geirmeniz gerektii inancna sahip olun.
. Fikriniz dnda kalan her varsaym, kural, ve gelenek
. ' gz ard edilebilir. Eer fikrinizin karsnda bir engel
grrseniz bu engeli mutlaka ortadan kaldrmalsnz.
Fikrinizi t tn dier gereklerin stnde tutun.
Miranda Stuart bir doktor olmaya karar verdii za
man birtakm gereklerin yolunu tkamasna izin ver
medi. Miranda'nn bir kadn olmas tp okumasna engel
tekil ediyordu, Fakat doktorluk yapmay ok arzuluyor
du, ve gereklerin yolunu kapamasna izin vermemekte
kararlyd. Bunun zerine Edinburgh Tp Fakltesinden
bir erkek olarak mezun oldu. Daha sonra genel cerrah

- 1 72 -
 . Bir zm retmek

olarak orduya bile katld. Dr. Stuart nne kan btn

engelleri hi oral olmadan amt. Siz de tpk Dr. Stu
art gibi fikrinize tutkulu bir ekild yapp onun iyi bir
fikir olduunu kantlamalsnz. zmnz imkansz
klan bir "gerek" ile karlatnzda, onu bir yere kay
dedin. zmnzn her eye ramen baarl olmas
iin kurallar ineme tekniini kullann.

Kural
ihlal Kuraldan Kart zel
Glk Yaratan Gerekler Syrln Kural Durum
Edin
Sanayi standard tamamen farkl bir
yaklam kullanyor.
x

Mevcut federal yasalar bu birlemeyi

x
engelliyor.
ocuum dar kma yasana
x
uymayacak.
Benim seviyemdeki biri CEO ile yeni x
fikirler hakknda konusamaz.

ekil 8.2: Glk Yaratan Gerekler

Eer deneyler grelilik kuramn dorulamasayd ne

yapacann sorulmas zerine Einstein, "Ulu Tanndan
merhamet dilemek zorunda kalacaktm, nk kuram
doruydu," cevabn vermiti. Bu cevap bir fikri zme
dntrebilmek iin .taknmanz gereken tavra rnek
tekil eder. Fikrin.izde sebat etmediiniz srece byk
bir atlmla m yoksa Kofombvaj bir fikirle mi kar kar
ya olduunuzu asla bilemezsiniz.
 Einstein Gibi Dnmek

Uzmanlara Meydan Okumak

"En karmak problemleri rahata zebilenler dahil,
tandm ou insan, hayatlarnda iplik iplik
dokuyup bakalarna rettikleri sonularn yanl
olduunu itiraf etmek zorunda kalsalar, en basit
ve en arpc gerekleri bile nadiren kabul ederler. "
-LEO TOLSTOY

Uzmanlar yeni fikirlere kar ok katdr. Gerekleri ter

r cih ederler. Onlarn gereklerine meydan okuyan fikirler
tehlikelidir. Eer yeni fikir tutarsa, artk uzmanlklar
geerli olmaz. Uzmanlar birok yeni fikri ldrmtr.
Alfred Wegner akll bir adamd. Bir gkbilimci ve
meteorolog olarak eitim grm, ve bir kutup aratr
macs olarak baz deneyimler kazanmt. Ama jeofizik
diplomas yoktu. Bu bir talihsizlikti, nk j eofizie
nemli bir katk yapmt.
Alfred Wegner'in nemli bir fikri vard; gerek bir
devrim saylrd. Kuzey ve Gney Amerika ile Afrika ve
Avrupa ktalarnn bir bulmacann paralar gibi birbiri
ne uyduunu fark etmiti. Kylardaki jeolojik formas
yonlar bile birbirine uymaktayd. Wegner birbirlerinden
kopmadan nce ktalarn tek bir byk kta halinde ol
duundan emindi. Bu parlak bir dnceydi.
Fakat Wegner bebeklik andaki fikrini uzmanlara
anlatrken baz hatalar yapt. Uzman j eofizikiler he
men bu kk hatalarn stne atladlar. Kendi alanla
rndaki en nemli gelimeyi ktleyerek, henz tam ol
gunlamam bu fikri parampara ettiler. Sonuta Weg
ner'in devrimci dncesi kendisiyle birlikte ld.
Onlarca yl sonra jeofizik bilimi Wegner'in hareket
eden ktalar fikrinin bu kez jeofizikiler tarafndan tek-

- 1 74 -
 Bir zm retmek

rar ortaya atlmasna elverecek kadar geliti. Artk ka- .

ntlann arl tartlmazd. imdi Wegner'in tezi jeo- 1 :
fiziin temelini tekil etmektedir. Modern ders kitaplan;
kuram aklar, ama oklukla bu fikri ilk olarak bir me
teoroloun ortaya attn belirtmeyi ihmal eder.
En akll insanlar bile hata yapabilirler. Isaac NewJ.,
ton boylamlarn belirlenmesinde saatlerin kullanlmas- ;

na iddetle kar kmt. Denizde kullanlan saatlerin

kullansz olduunu dnyordu. Neyse ki, John Har
rison an en byk beynine kar kmaktan ekinme-

di. Aratrmalar yllarca srd, ama sonunda gemilerin

yalpalamasndan, scaklk deimelerinden, veya kurul-
maktan etkilenmeyen, mkemmel hale getirilmi k- : :
k, hassas bir saat ortaya karmay baard. Bu saat;"
uydu tabanl konum belirleme sistemleri onun yerini
alncaya kadar, boylamlarn hesaplanmasnda birka
yzyl boyunca kullanlan teknolojinin ta kendisiydi.
Uzmanlarn geleneksel bilgi birikimi ok fazladr,
ama yeni fikirleri kabul etmekte kt bir karneleri var
dr. te birka rnek:
"Louis Pasteur'n mikroplarla ilgili teorisi sama bir
hayaldir."
-Pierre Bachet, fizyoloji profesr, 1 872
"Bu 'telefonun' o kadar ok kusuru var ki, bir iletiim
arac olarak ciddiye alnmas olanaksz. Bu alet bizim
iin doutan deersizdir."
-Internal Western Union andc, 1 876
"Havadan ar, uan makineler yapmak imkansz
dr."
-Lord Kelvin, Royal Society bakan, 1895
"Aktrlerin konumasn duymak isteyen de kim?"
-Warner Brothers'dan H. M. Warner, 1927

- 1 75 -
 Einstein Gibi Dnmek

"Onlarn mziini sevmiyruz, ve gitar mzii mna

sebetsizliktir."
-Decca Plak irketinin Beatles hakknda gr,
1 962

Uzmanlar fikirlerinizle alay ettii zaman uirtsuzlu

> a kaplmayn. Bir i!rmanlar yz Nazi profesr Einste
, in'n kuramlarna hcum eden bir kitap yazmlard.
.. Einstein sadece omuzlarn silkip, "Eer hatal olsaydm,
bunu kantlamaya bir profesrn gc bile yeterdi," de
_ miti. Uzmanlarn fikrinizi kmsemek iin yeterli ne-
deni olacaktr. Kendilerini (ve sizi) sizin lgn olduunu
za ikna edeceklerdir. Eer fikrinizi bir zm haline ge
tirmek istiyorsanz kendinizi buna adamalsnz.
Uzmanlarn alayl szlerini fikrinizden uzak tutmak
, iin, onlara bundan bahsetmeyin. Eer fark edecek olur
larsa, bunun sadece bir altrma olduunu belirt!n. Ba
arl olmay ummadnz, ama baarszlktan ilgin
bir eyler renebileceinizi sandnz syleyin. Merak
duygular olmad iin onlar ayplayn. Spnra fikrinizi
hayata geirin ve doruluunu kantlayn. Uzmanlar
kendiliinden etrafnza toplanacaktr. Dr. Barbara Mc
Clintock otuz yldr ihmal edilen bir kromozomun stne
atlayarak genler zerindeki devrimci almasnn ar
dndan sonunda Nobel tp dln kazand. "Uzmanla'
rn" onun ne yaptn anlayabilmesi epey uzun srd.

SEKS
''Yaratcln srr kaynaklarnz nl
gizleyeceinizi bilmektir. "
-ALBERT EINSTEIN

Seks fikirler iin yararldr. Dnyada gelitirilmi fikir

lerin byk ounluu gerekten yaayan eylerin . . .
- 1 76 -
 Bir zm retmek

hcrelerin, gzlerin, kaslarn iindeki gen havuzunda

clr. Ve en iyi genler seksle geer. Tek hcreli basit can-
l lar bile mmkn olduu zaman birbirleriyle DNA dei
tokuu yaparlar.
Seks neden nemlidir? Yapmas kolay olduundan
deil. Seks yoluyla reyen canllar byk riskler altnda.
yaarlar; bir miktar genetik materyali birbirine kartr
mak iin nemli lde enerji, ya da insanlarn yapt
gibi para harcarlar. Bir canlnn DNA'smn varl sr
drme ihtiyac, seks gereksinimini tam olarak akla
maz. Aseksel reme daha basittir ve yeni canlya genle
rin yars yerine tamamn geirir. Bu kendi remesini
salayan DNA'nn doal stratejisi gibi grnebilir. Ama
aslnda bu bencil genler seksi tercih etmilerdir.
Muhteem DNA'nn bir milyar yllk geliimi seksin
skntya dediini gstermitir. Dllerindeki deerli
DNA'larn bir ele paylaarak seks yoluyla reyen orga
nizmalar, eeysiz reyen trlerden ok daha fazla geli
milerdir. Ve b akteriler ve hindiler gibi, eeysiz reyen
hayvanlar, mmkn olduu zaman eeyli remenin bir
eklini yelerler. Seks iki baarl genetik seti yeni bir
ey ortaya karmak iin birletirir. Bazen daha iyisi
olur. Bu farkllklar o kadar baarl olmutur ki, doa
tamamen sekse ynelmitir.
Seks fikirler dnyasnda da ie yarar. Seksin beyinsel
eitlemesi, veya beyinsel seks, baarl organizmalarn
baarl zmler retmesi iin en aza biyolojik seks ka
dar nemlidir. Beyinsel seks fikirlerin tek veya iki ynl
deiimidir. Bu ibirliini, bir fikri bor almay veya ba
kalarnn hatalarndan ders almay ierir. Bu bilinli ve
ya bilinsizce olabilir. Ve fikrinizi kendi banza geli
tirmekten daha etkilidir.

- 1 77 -
 Einstein Gibi Dnmek

Btn itibann bir kiide toplanmasna ramen, byk

fikirler nadiren tek bir kiinin rndr. Darwin'in b
ykbabas evrimin balang teorilerinden birini ner
mitir. Bell kendi kefettii telefona benzer ilkel bir tele
fon aygtn baka bir yerde grmtr. Wright kardeler
yllarca sren aerodinamik aratrmalardan yararlan
mtr. Yaratc zmlerin birok anne babas vardr.
Fikrinizi salam bir zme dntrmek iin baka
larnn fikirlerine de gereksiniminiz var. Taze fikirler
mit verici zmleri destekler; boluklar doldurur ve
zayf noktalan glendirir. Demokrasiden manav dk
kanlarna kadar her eye dzenli olarak onlan daha iyi
zmler haline getiren yeni fikirler alanr. Beyinsel
seks fikirleri bytr.
Einstein fikirlerin paylalmasndan yararlanmtr.
Byk fikirlerini birlikte alt birok insann fikirle
rinden destek alarak bytp gelitirmitir. Tek bana
alarak bu kadar fazla eyi asla yapamazd.
,
Dahilerin bir baka stnl de daha iyi beyinsel
. seks yapabilmeleridir. Birok baka parlak insanla ko-
numa frsatlar vardr. Sk sk fikir dei tokuu yaptk
lar iin dnme potansiyelleri daha ok geliir. Daha
iyi fikirleri daha abuk gelitirebilmek iin, siz de ayn
sn yapmal, beyinsel seksi daha ok uygulamalsnz.
Doa bize byk fikirler gelitirme konusunda nem
li bir ders daha verir: ensestten kanmak. Doa ensest
ten uzak duran davranlarn tarafn tutar, nk ayn
soy veya cinsten olanlarn birlemesi kt genler yara
,tr. zmlerinizi gelitirmek iin fikir deiimi yapar
, ken entelektel ensesti azaltmalsnz. Kendi alannz-
daki veya sizinle ayn eitim gemiine sahip biriyle i
birlii yapmak iyidir, ama olduka ensest eilimli bir

- 1 78 -
 Bir zm retmek

davrantr. Meslekleri, gemileri ve eilimleri farkl

farkl olan insanlardan neri almaya aln.
Fikrinizi bir zme dntrmeniz iin hareketli bir
beyinsel seks yaants srmeniz gerekecektir. En az on
kiiyle fikirlerinizi paylan ve ortaya kan fikirleri kay
dedin. Ve ensest dzeyini dk tutun. Yeteri kadar be
yinsel seks yapp yapmadnz anlayabilmek iin fikir
alverilerinizin kaydn tutabilirsiniz. rnein, eer
Avrupa'ya baz yeni hava yolu gzergahlar ama konu
su zerinde alyorsanz, ekil 8. 3'deki gibi bir tablo
hazrlayabilirsiniz.
Ne yazk ki, doa bize fikirleri paylamak iin seks
benzeri bir drt vermemitir. Bunun yerine fikirleri
stoklarz. Dncelerimizi tartmaktan kanrz, n-
k alnmalarndan veya alay konusu olmaktan korka
rz. Eer nemli bir zme gidiyorsanz fikirlerinizi
paylamaktan ekinmemelisiniz. Beyinsel seks de biyo

lojik seks kadar heyecan verici olmaldr.

Birlikte allan Ensest

Kimse Fikirler
Seviyesi
Bob Peters, Detroit Dk Orta Bat Stuttgart rotas
Adel Wood Yksek Kaplarn durumu
Hanspeter Schiess Dk Sezona bal olanaklar

ekil 8.3: Fikir Tablosu

Gvenli Beyinsel Seks .

''Bilimsel bir keif asla tek b ir kiinin eseri deildir. "
-LoUIS PASTEUR

Bebeklik andaki, henz olgunlamam fikirleri pay

lamak zordur, fakat bundan kurtulmann grece risksiz

- 1 79 -
 Einstein Gibi Dnmek

-baz yollan vardr. Fikrinizi baka insanlarn bak a

laryla glendirmek iin aadaki sakin, gvenli yol
lardan birini deneyin.

le Yemei
ou insan le yemei yer. Yemek srasnda konua
cak bir eye de ihtiya duyarlar. Rahat ve itendirler.
le yemei resmi bir toplant veya sunu deildir. Ko
numa elendirici olabilir. Eer fikirleriniz lgncaysa
kusurunuza baklmaz. Yeni biriyle, deiik gemie ve
'grlere sahip biriyle bir le yemei ayarlayn. Dn
dnz zm aklayn. ok ciddi olmayn. Yeni ala-
' n genilemesine aratrn. Yapacanz aklamalar d
ncelerinizi dzene koyacak, ve konuunuzun yemei
ni yemesine olanak tanyacaktr. Aklamanz bitirdik
ten sonra, yemek sras size gelir. Konumay misafrini
. ze brakn ve dikkatle dinleyin. Eer probleminiz sper
marketinize yeni blmler eklemek ve sanal market ii
ne girmekse le yemei yeni fikirlerinizi tartmak iin
"daha iyi bir yer olacaktr. le yemei lgnca fikirler
iin iyi bir ortamdr.

Eski Dostlar
Eski dostlar ok iyi fikir kaynaklardr. Onlar kiili
nizin bir baka yn olarak deerlendirin. Seenekler
ve deneyimler gr anz deitirmeden nce muhte
melen birok ortak noktanz olmutur. Eski bir arkada
nz arn ve zmnz tartn. Onun deneyimle-
rinin zmnze bakn nasl etkilediini not edin.
Onun baz fikirlerini zmnzle birletirin. Monta
na'da bir; iftlikte yaayan arkadanz, kendisi bu tr
yerlerde pek az zaman harcad iin, sanal market fik-

- 1 80 -
 Bir zm retmek

i nizi deerlendirmek bakmndan mkemmel bir kimse

olabilir.

Baka Alanlardaki Uzmanlar

Uzmanlar iyi problem zcdrler. Fakat sizin ala-
nnzdailer fikrinizi beenmeyebilir, nk bu onlarn
u zmanl ile eliir. Bunun yerine, zmnz baka
lir alanda uzman olan biriyle tartn. Bu uzmann prob- ,
! eminiz hakknda bir ey bilmesi gerekmez, ama kendi ,

alannda ok ey bilmelidir. Bir uzman olarak karmak'.

konular anlayacaktr. Yakalanmas zor zmler bul
makta deneyimli olacaktr. Ancak, sizin alannzdaki uz
manlarn nyarglarn tamayacaktr. Fikirlerinizin.
hir eyleri sarsmasna aldrmayacaktr. F)krinizi konu
ya yabanc bir uzmanla paylan. Eer sanal market fik
riniz iin bir geri besleme almak istiyorsanz, rnein;
usta bir piyanistle konuun.

Rasgele Beyinsel Seks

''Hayatta en b yk ders aptallarn bile bazen
hakl olabileceini bilmektir. "
-WINSTON CHURCHILL

Salkl fikirler retebilmeniz iin her zamanki evreni-

zin dna kmanz gerekir. Fakat fikir retmeye aba
larken entelektellik taslamann tesine gemek ve her-

kesle fikir alveriinde bulunmak zordur. Genellikle<

yanl insanlarla fikir alveriinde bulunursunuz, n
k onlar seersiniz. Geleneklerimiz ensesti yasaklar; fa-=
kat beyinsel ensesti, yani bizim gibi dnen insanlarla
fikir alverii yapmamz yasaklamaz. Byk zmler
ortaya koymak ne yazk ki daha fazla rasgelelik gerek,.....
tirir.
- 181 -
 Einstein Gibi Dnmek

Beyinsel seksin fazlas zararl deildir. Fikirlerinizi

ne kadar ok insanla paylarsanz, o kadar ok esin kay
na bulursunuz. Eer yeni bir scak iecek gelitirmek
istiyorsanz, rasgele beyinsel seks hi aklnza gelmemi
fikirler retmenizi salayabilir. te problemlerinizi bir
sr yabanc kimseyle paylamann baz yollar.

Geliigzel Beyinsel Seks

Bir dahaki sefere bir uakta, kuyrukta, veya bir bek
leme odasnda bir yabancyla konuurken bir fikrinizden
sz an ve ona eer sizin yerinizde olsayd, daha iyi bir
zm haline getirmek iin fikriniz zerinde nasl bir de
iiklik yapacan sorun. Yabanclarn entelektel kro
mozomlar genellikle sizinkilere pek benzemez. Dene
yimleri sizinkilerden farkldr. Probleminizi sizin daha
nce defalarca tuttuunuz ayn sknt verici yollardan
giderek zmeye kalkmayacaklardr. Bir yabancya so
run. Onlar sizin irketinizde yeni scak iecek fikrini gl
geleyen tm kstlamalarn, eilimlerin, ve baarszlk
larn farknda deildir. Fikir listenizi uzatmalarn sa
layabilirsiniz.

Parti zm
Aratrmalar bir kenara brakn. zmnz geli
ti.r mek iin bir parti dzenleyin. Partilerin elenceli ol
mas, bir parti dzenlemek iin yeterli bir nedendir. Par
tiler zm retmek iin baz avantajlar salar. Birinci
si, partiler sinerji dourur; insanlar beyin gcn odak
Jayarak konumak zere bir araya getirir. kincisi, par
. tiler toplantlarda pek rastlanmayacak ekilde, ekin
.genlikleri azaltr ve lgnca dnceleri tetikler.
Konuklarnz partiye davet ederken onlara problemi
. nizden veya fikrinizden sz edin ve partiye hazrlkl gel-

- 1 82 -
 Bir zm retmek

melerini isteyin. Bu onlara problem zerinde dnp .

tanma zaman verir. Eer bir partiyi scak iecekler
hakknda fikir 'toplamak zere tertiplediyseniz, herkese
en sevdii scak iecei getirmesini syleyin. En ilgin
iecee bir dl verin.
Konuklarnza en iyi yiyecek ve iecei kendilerinin
iyi bir zm getirmelerinden sonraya sakladnz a
klayn. Herkese bir arada alma frsat verin ve fikir- '
lerinizi ne karn. Partinin elenceli olmasna dikkat
edin. Mutlu, heyecanl insanlar daha yaratc dnr
ler. Farkl dnceleri tevik etmek iin, acmaszca fi
kirler ortaya ktnda onlara sayg gsterin. Ve iyi bir
fikir ktnda, o fikri ortaya atan kutlayn!

zm Rozeti
Karlatnz herkesten zm retmenize yardmc
olmasn isteyebilirsiniz. Sorununuzu byk bir adres
etiketine yazp, isim levhas eklinde tayn. Soruyu
basitletirin ve mmkn olduunca byk yazn ki uza
ktan okunabilsin. Epeyce kahkaha ve neri, ve birka:
nemli fikir alacaksnz. Hi utanmayn. Yolunuza kan

herkesin beyin gcnn ve balantlarnn size al.

masn salayn.
''Malzeme giderlerini yzde 15 nasl azaltabiliriz?" ya
zl bir rozet takn. Sizi gren herkes problemi hatrlaya
cak ve buna ynelik bir miktar beyin gc harcayacaktr.

Duyuru Panosu
Eer bunu yapmaya utanyorsanz, zm nerileri
iin duyuru panosunu kullann. Probleminizi isim ver
meden duyuru panosunda grnr bir yere asn. Bo
yerler ve kalemler brakn ki herkes cevap verebilecei
ni anlasin. Sreci balatmak iin ilk cevab siz yazn.

- 1 83 -
 Einstein Gibi Dnmek

Eer yeni rnnz iin bir hedef mteri kitlesi

aratnyorsanz, duyuru panosuna yle yazn: "Bu gne
kadar kimlere satmadk?" arkadalarnzn nerile
rinde her zamankinden daha az ekingen olduklarn
fark edeceksiniz.

Monogam Seks
''Kediler ne kadar kavga ederse etsin,
etrafta b ir sr kedi yavrusu grlr:. ''
-ABRAHAM LINCOLN

Bir partner bulmak, problem zmne uzun vadeli des

tek salamak iin yerinde hareket olabilir. Herkesin za
yf noktalar ve anlayamad konular vardr. Doru
.. partner bu eksiklikleri telafi edebilir. yi anlaan part
nerler daha mkemmel bir problem zc olurlar.
Einstein hayatnda, zellikle yazlarn temize eken
ve dzelten, denklemleri zen, kendisini doyurup giydi
ren eler, sekreterler, ve asistanlar gibi birok partnere
ihtiya duymutur. Einstein'n ideal partneri, matema
. tik problemlerini tamamlamak dahil, kendisini d et
kenlerden koruyacak ve zm araynda dikkatini top
. lamasn salayacak biri olmalyd. Einstein'n ilk kars
bu kriterlerin ouna uyuyordu. O en g problemleri
zerken btn gereksinmelerini yerine getiriyordu.
Problem zmnde en nl isimler ift isimlerdir,
Rolls Royce gibi. Rolls yrekli bir giriimciydi, yeni ile
re girmekten ekinmiyordu. Royce ise Rolls'un vizyonu
nu izleyerek uygulamaya dnk alan, detayc bir
adamd. Parlak bir ifttiler.
Bir partner kullanm olan birok dahi vardr. Ru
dolph Diesel bir mekanik dahisiydi. Neredeyse herkese

- 1 84 -
 Bir zm retmek

bilinen dizel motoru da dahil olmak zere tm icatlar ,

kendisine bir servet kazandrmt, fakat mali konular- i :

daki aptall hepsini kaybetmesine neden oldu. Diesel ) :

mali bakmdan becerikli bir partner kullanabilirdi.
Eer bir partnerin zmnze katkda bulunabilece
ini dnyorsanz, iyi bir ortak arayn. Sahip olduu
nuz becerileri ve kiisel vasflar analiz edip bunlar kay
dedin. Baarl olmak iin hangi beceri ve niteliklere sa
hip olmanz gerektiini belirleyin. Sonra da sizdeki ek
siklikleri tamamlayacak bir partner bulun. Partneriniz
sizin zayf olduunuz noktalarda kuvvetli olmaldr.
Partnerinizle birbirinize kar toleransl olmalsnz.
Bu akll bir partner bulmaktan daha nemlidir. Einstein
kendi dikkatsizliine kar daha toleransl olan biri iin
ilk karsn terk etmitir. Partnerlik asla kolay deildir. -
Hibir zaman iyi bir partner bulamayabilirsiniz de. Part
nerler uyum salarlarsa, son derece retken olurlar.

ZMLER N KiLOMETRE TA : HATALAR

"Hi hata yapmam biri hi yeni bir ey denememitir. "
ALBERT EINSTEIN

Fikirler hata yaplmadan olgunlamaz. Bile bile hata

yapmak istemezsiniz, fakat hata yapmay gze almadan
da atlmc bir zm bulamazsnz. Hatalar zmn-_
zn snrlarn} zorladnzn kantdr. Daha nce yapt
mz eyleri mkemmel yaparz. Yeni bir eyi denerken >
hatalar yaparz. Einstein tarz dnme baarmak iin
deney yapmay gerektirir, ve deneyler de, ad zerinde,
her zaman doru sonu vermez; hatalar olur. Eer dene
diiniz her ey baarl oluyorsa, dnme tarznz ar,
derecede tutucu demektir.

- 1 85 -
 Einstein Gibi Dnmek

Amerika'nn bir smrge olduu ada bu topraklar

da yaayan fakir bir Afro-Amerikal olan Paul Caffe bir
.- ticaret filosuna sahip olma gururuna eriene kadar bir
\. ok hata yapmtr. Caffe'nin ilk gemisini korsanlar ele
geirmi, ikinciyi, yk satamad iin kaybetmitir.
Fakat Caffe her hatasndan ders almtr. nc gemi
si saysz baanlarnn ilki olmutur. Paul Caffe ancak
birok gemi kaybettikten ve birok hata yaptktan sonra
kendi filosuna sahip olabilmitir.
zmnzn baarl olabilmesi iin mmkn ol
duu kadar fazla deney yapn. Bir sr Kolombvari fikir
'reteceksiniz. nnde sonunda bu baanszlklardan bi
'. ri, bir baarnn yolunu aacaktr. Baarmak iin yeterli
hata yaptnzdan emin olmak iin, yaptnz her dene
yi ve kardnz dersleri kaydedin.

Deney Tarih Alnan Ders

r n topluma tan tlmak 4/1 Tantm iyiydi, fakat kalabal k
iin bedava datld . ktyd. Promosyon
maazadan kar ve tketme!
Trafiin youn olduu belli 4/1 5 Promosyondan gerek sata
noktalarda kupon datld . geildiinde maazada kupon-
lan toplamak ok zaman ald.
Younluu dat.
iki hafta boyunca az 4/29 Trafik ve satlar artt!
sayda kupon datld

ekil 8.4: Deney Gnl

Deneyler bir fikrin kullansz ksmlarn elemek ve

deerli zm ortaya karmak iin iyi bir yoldur. Ma
rie ve Pierre Curie'nin radyumu kefetmeleri, orada bu
lunduundan emin olduklan bir nebze radyumu raf.ne
edebilmek iin tonlarca kayay elemelerini gerektirmi-

- 1 86 -
 Bir zm retmek

ti. Radyum elementi sadece Curie'lere Nobel dln

kazandrmakla kalmam, gvenilir bir radyum kayna
na ihtiya - duyan Einstein'nki de dahil olmak zere ,,
baka bir ok kefin de kilometre ta olmutu.
Entelektel adan baktmzda, hta yapmann ka" \ \
bul edilebilir bir ey olduunu biliriz. Hatalardan kan- ;

mak gelimelerden kanmaktr. Fakat hatalar ac ver<

dii, utandnc olduu, ve pahalya mal olduu iin gene ' :
de yapmamaya alrz. Bebeklik an yaayan fikrini- -
zi gl bir zme dntrmek iin, bir sr hata yap-_
malsnz. Yanllardan tiksinmekten vazgein. Bir hata
yaptnz zaman ektiiniz acy en alt dzeye indirme-
yi, veya znty gz ard etmeyi renirseniz daha faz-/
la hata yapmanz mmkn olur.

Dnce Deneyleri
''Deney herkesin hatalarna verdii isimdir. "
-SCAR WILDE

Einstein dnce deneylerini severdi. Bir okul sralann-

dayken yapt deneylerin mekanik snrlann zorla
maktan ciddi olarak rahatsz olurdu, bu nedenle sonraki
deneyleri zihninin sunduu gvenli bir oramda yapmay
tercih ediyordu. Einstein fikirleri aratrmak iin zihin- ! :
sel problemler yaratmtr. Bu deneyler ounlukla, bir:"
k nna binmek veya iki atom-alt parac elle ayr
mak gibi hayal rn eylerdi. Bu iki ilem de oanak- ..

szdr, fakat Einstein bunlar zerinde dnerek ok ey

renmitir.
Dnce deneyleri bir fikri para harcamadan ve u
tan verici bir duruma dmeden test etmenizi salar.

Kafanzn iindedir. Zarar grmezsiniz, ouklann okul ;

. - 1 87 -
 Einstein Gibi Dnmek

taksitlerini tehlikeye sokmazsnz, fakat bulmanz gere

ken zm hakknda ok ey renirsiniz.
( Dnce deneylerinde gz peke davranabilirsiniz.
: Ne kadar u noktalara giderseniz o kadar aydnlatc
olurlar. yi bir dnce deneyiyle, bulduunuz zm
ister btn dnyaya ister tek bir kiiye uygulayabilirsi
niz. Sonsuz kaynak bulunduunu veya hi kaynak olma
dn varsayabilirsiniz. Eer montaj giderlerini yzde
10 azaltmann bir yolunu aryorsanz, dnce deneyi
niz masraflar yzde 100 azaltmaya odaklanacaktr.
Montaj giderlerini yzde 100 nasl kaldrabilirsiniz?
Paralar monte edilmi olarak alabilirsiniz, birimin ta
mamn tek para olarak dkebilirsiniz, veya o paraya
olan gereksinimi ortadan kaldrabilirsiniz. zmleri
nizin tamamen gereki olmas gerekmez. Ama u nok
tadaki problemle uratka, daha fazla ey renirsiniz.
Fikrinizi snamak iin bir dnce deneyi yapn. Fik
rinizi ifade etmek iin kullandnz kavramlar kullana
rak u bir durum hayal edin. zmnzn baarl ol
mas iin zerinde durmanz gereken konular belirle
yin. Deneyinizi gerekletirirken olup bitenleri "gzlem
leyin." Ortaya kan problemleri herhangi bir ekilde
.zn. Hatalarnz bu acsz ortamda yapn, ve u durum
larda alarak kazandnz zgvene dayanarak fikri
,nizi gerek koullarda snayn.

Ego, Hatalar, ve Gelime

''Bilginin tek kayna deneyimdir. "
-ALBERT EINSTEIN

Tarihin en parlak beyinlerinden biri olan Dr. Albert

Einstein' bilgi bir ocuk olarak dnmek zordur. Ama

- 1 88 -
 Bir zm retmek

yleydi. Dersi bler, hocalaryla alay eder, ve okul kural- 1 .

larn inerdi. Saygszlklar ve garip davranlar ei- - :

tim ve alma hayatn yllarca aksatmt. Einstein'n
bu hatalar yapmasnn nedeni muhteem bir beyne sa
hip olmasyd. Herkesten daha akll olduunu biliyordu.
'
Kaybetmesi kesin olduu halde, retmenlerinden tutun ..

Nazilere kadar herkesi fkeden ldrtyor, otorite ile id- !

dialayordu. Einstein bunun skntsn ekti, ama hakl./
olduunu biliyordu.
stediiniz ie girmeniz iin tavsiyesi kesinlikle ge-.,
rekli olan bir profesre hakaret etmenizin (evet, Einste
in bunu yapmt) veya kendinizi lkenizden kovdurma
nn (Herr doktor bunu da yapmt) iyi bir fikir olduunu
iddia etmiyorum . Ama bu zihnin gerek erevesidir. i,

zmnz gelitirmek, ve doal bir yan rn olan hata- ;
lara dayanabilmek iin, daha byk bir egoya ihtiyac ....
nz vardr.
Hata yapmak ou zaman cannz skabilir. Sizi inci- ;
tebilir. Parasal bakmdan size pahalya patlayabilir. Yol
boyunca yapacanz hatalarn sizi rahatsz etmemesi
iin, gl olmal, akllca davranmal ve nnde sonun
da baaracanzdan emin olmalsnz. Bu biraz pratik
gerektirir. te sizi bu hayati hatalar yapmaya hazrla
yacak bir altrma.

Kahramanca zmler
"Baarnn sonuncusu olmad gibi,
baarszlk da lmcl deildir. "
-WINSTON CHURCHILL

Sper kahramanlar her eyi yapabilir. Onlar bekle

yen grev inanlmaz derecede g olabilir. Byk bir fe
laketin eiine gelen Dnyay kurtarmak iin mcadele

- 1 89 -
 Einstein Gibi Dnmek

ederken yaralanr, ama yine de baarrlar.

r Einstein'da bulunan trden bir zgven kazanmak
: ; iin, en sevdiiniz izgi romann kahraman olduunuzu
1 -dnn. Mthi bir gce sahipsiniz. Her eyi yapabilir
siniz. Tabii, aileniz ve arkadalarnz sizi iyi huylu, sra
dan bir insan olarak biliyor; ama aslnda size tapmalar
gerekir. Aldrmyorsunuz. Siz o tr bir adam veya kadn
snz, gezegendeki en gl, en parlak, ve en alakgnl
l insan.
Sevdiiniz izgi roman kahramannn sizin problemi
nizi nasl zeceini gznzde canlandnn. Ar g
kullanmann sakncas yok. . . u engelleri kuvvetlice f
leyerek bir kenara frlatn gitsin. Kestirme bir sonuca
varmak iin stn zekanz, gcnz, veya teknolojini
zi kullann. Melodramatik olun. Baarnzn zaferini
kutlayn. Birka hata yapmaktan ne kar? Sonunda ba-

arya kavuacaksnz.
Sizin gibi bir sper kahraman hata yapmaktan, bir
ka pencere krmaktan, bir iki kenti yerle bir etmekten
endie eder mi hi? Hayr! nemli olan, problemin
ZLMESDR. Yol boyunca birka hata yapmann zara
r yoktur. Bu, sper kahramann tutumudur. zm-

nz gelitirirken bu tutumu aln.

Gnlk Risk
''Bugn kat bir biimde uygulanan iyi bir plan yarn
,,
uygulanacak mkemmel bir plandan daha iyidir.
-'-GEORGE PATTON

Einstein ve arkadli\larnn tartt dnce deneyle

rinden biri, bir kutu:riun iine braklm bir kedi h akkn
dayd. Kutunun iine bir aygt yerletirilmiti. Aygt}.n
ierdii radyoaktif paracklar bozunduu zaman kedi
- 1 90 -
 Bir zm retmek

lecekti. Bozunma zaman ayarlanamyordu, onun iin

kedinin lp lmediini anlamann tek yolu kutuyu ap
bakmakt. BU deneyin altnda yatan fikir, birka fiziki
nin kedilerden nefret ettiini gstermenin yam sra, baz
sonularn nceden tespit edilemeyeceini anlatmakt.
Bu durum fikirler iin de geerlidir: ou fikrin ie ya-- -.
rayp yaramayacan denemeden anlamak gtr.
zmleri oluturmak iin yeni eyler denemelisiniz. Drt)
hafta boyunca, zmnzde her gjin yeni bir deiiklik"
deneyin. Her gn, zmnz uygulamalt iin yeni bir ; :
dnce deneyi veya gerek deney yapn. Bir sr hata "
yapacaksnz, ama byk ilerleme de salayacaksnz.

Pazar Kil ve bloklarla bir tan t m filmi ekildi

Pazartesi Alt byk restora n n otopark bekilerine, senaryomu ,
park ettikleri gsterili arabalara brakmalar iin para
verild i .
Sal Max'in bir sonraki dii randevusunun zamann renmek
iin diinin sekreteri rolne girildi". Beklenecek.-
armba Senaryo kad n filmi olarak yeniden yazld.
Perembe Stdyonun dndaki bfede yk anlatan sarn
kiraland .
Cuma Senaryonun sahne eitlemesi yazl k tiyatro grubuna
verildi.
Cumartesi Max'in ikinci s nf retmeni, eski futbol antrenr , ve
ocuklarndan Max'.e senaryomu okumas n
nermeleri iin sktrld .

ekil 8.5: Gnlk Risk Tablosu

Bir zm zerinde almyor olsanz bile, _ dnce

deneyleri yapm ak yeni eyleri deneme alkanl edin

meye yardmc olur. Baarszla urayabileceiniz bir
durumu gznzde canlandrn. Ama deneyebileceiniz
.

- 191 -
 Einstein Gibi Dnmek

birok yeni zm yolu olsun: alternatif bir ie gidi geli

yolu, farkl bir radyo istasyonu, veya len yemei yiye
cek yeni bir restoran bulmaya almakla pek byk
riskler alm olmazsnz. Eer yakn zamanda sanatsal
-
- yeteneklerinizi denemediyseniz, bir arkadanzn res
mini veya heykelini yapmay veya iyi bilinen bir arky
yksek sesle sylemeyi deneyin. kisinden birini toplum
iinde yapmak zellikle iyi bir risk alma altrmasdr.
Her gn yeni bir ey yaptnzda, bunu tabloya kayde
din. Ne kadar maceraperest olabildiinizi grelim.

FK RLERDEN ZMLER
''nanl b i r kii sadece ilgili olan
doksan dokuz kiiye eittir. "
---J O HN STUART MILL

Bir seferinde Einstein ve asistanna bir kat ata lazm

olmutu. Ama sadece kullanlm ve bu yzden eilip b
klm bir ata bulabilmilerdi. Einstein bunu dzelt-
,-meye yeltendi, ama bunun iinde bir alet lazmd. Bu kez
de broda uygun bir alet aradlar. Alet araken bir kutu
-ata buldular. Einstein kutudan bir ata ald ve onu eski
ata dzeltmek iin kullanabilecei ekle sokmaya a
.lt. Asistan ona artk ellerinde bir kutu ata varken
neden hala eski ata dzeltmeye altn sordu. Eins
tein yle cevap verdi: "nme bir kere bir hedef koy-
;.d um mu, beni dndrmek ok zorlar." te bu, byk
: 1 zmler retmek iin gerekli olan kararllktr. yi bir
fikri bir yanta dntrmek zaman ve aba gerekti:ir.
lk problemi zerken ortaya kan yeni problemleri z
mek iin muhtemelen kurallara tekrar tekrar kar k
manz gerekecek. Hatta sonunda, kmaza girdiinizi

- 1 92 -
 Bir zm retmek

kabul edip yeniden balayabilirsiniz.

Yeniden balamak ounlukla problem zmenin
nemli bir parasn tekil eder. Son zm bulma girii
minden alnan derslerin nda, bunun ne olduunu
tehis etmemiz ok nemlidir. Batan balarken bile bir
zm bulmaya doru nemli bir ilerleme kaydedersiniz.
Baarsz bir zm her zaman iin, ilk bata tanm--1
ladnz hedef probleminizden baka bir problemin gi
derilmesine baarl bir biimde uygulanabilecek Ko
lombvari bir fikir olabilir. John Wesley Hyatt tren va
gonlarnn tekerleklerinde mkemmel bir ekilde kulla
nlabileceini dnd bir bilyeli yatak icat etmiti,
Muhtemelen ok nemli bir bulutu bu, ama demiryolla
r ilgilenmedi. Yalanm ufak metal paralar Hyatt'n
icad kadar ie yaryor gibi grnyordu. Vagon tekerle
i reten fabrikalar bu rnle ilgilenmedii iin, Hyatt
bu sevdadan vazgeti ve iini Alfred Sloan adl gen bir
adama yok pahasna devretti. Sloan bilyal yataklar en
gebeli yollara dayanacak salam tekerlek yataklarna
ihtiya duyan, henz bebeklik andaki otomobil sana
yiine satt. Birka kurala daha kar kt ve Henry
Ford'a malzeme salayarak bir servet sahibi oldu, so
nunda da General Motors'un bakanlna ykselerek
otomobil sanayiine hkmetti.
 BLM DOKllJZ

B y k
Ac l a rd a n
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . -- - - ---
 " M u hteem beyi n l e r
d a i m a s ra d a n beyi n le ri n
i d d etl i m u h a l efetiyle
kar l a m l a rd r. "
-ALBERT EINSTEIN

BYOK ACILAR EKME KORKUSU

instein'n kural ineme yetenei her zaman takdir,
E edilmemitir. Einstein parlak bir uluslararas bilim .
yldz olmadan nce, akademik ve bilimsel otoritelerle : ,

srekli atmtr. Hatta sradan bilimsel beyinlerin-'

saldrlarndan kurtulduktan sonra bile, ileri grl po
litikalarndan dolay taciz edilmitir. Nazi Almanya'sn
dan ABD'ye srgn edildikten sonra da, dnce zgr
l ve nkleer sava konularnda politik kurumlarla
atmaya devam etmitir. Einstein Souk Sava'n ne
denli byk bir lgnlk olduunu ve bar olmadan hi
bir eyin zmlenemeyeceini aka grmtr. Sena- :
tr McCarthy'nin soruturmalarn lanetlemek iin, . di
er entelektelleri aratrma komisyonlarnn nne
kmay reddetmeye zorlayan birka yrekli insandan
biridir. Einstein'n yeniliki dncelerinden dolay faz-
la yara almadan kurtulmas bir anstr. ou bu kadar
talihli deildi. Byk aclar ekmek, byk dnrler
iin bir mesleki tehlikedir. Eer aklnza nemli bir fikir"

- 1 97 -
 Einstein Gibi Dnmek

. , geldiyse, bundan dolay skntya dmemek iin nce

. ' den tasarladnz bir stratejiyi izlemeniz gerekir.
Aklnza gelen bir fikirden tr ac ekmekten kork -
manz Einsteinvari bir ekilde dnmenizi engelleyebi
lecek gizli ama gerek bir tehlikedir. Sonulardan kork
,,.
tuunuz iin ana kurallar inemekten, bir zm ret
mekten, veya hatta problemi drst dlarak tanmlamak
'-tan kanabilirsiniz. Bu mantkszca bir korku deildir.
, Yeni bir ey dnmek tehlikeli olabilir. Kopernik
. dnyann gnein etrafnda dndn fark edecek ka-
(. dar parlak bir zekaya sahipti. Ayn zamanda bu byk
buluu iin cezalandrlmaktan kurtulacak kadar da akl
lyd. almasn isimsiz yaynlad. Avrupa'daki .bilgin-
. ler onun dncesinden yararlandlar, ve Kopernik'in ya
amasn saladlar. Ac ekme senaryosu tarih boyunca
insan hasta edecek derecede dzenli bir biimde tekrar
lanmtr. nemli bir fikir dini inanlara kar kma,
"
' ihanet, veya arlatanlk olarak damgalanmtr. Kaif e
itli adaletsizliklerle karlar: lm, hapis, azledilme,
veya yalnzla terk edilme gibi. Sonra fikir benimsenir.
Genellikle fikri ldrmeye alanlar saygnlk kazand
halde, yaratc lmnden sonra onurlandrlr.
Einsteinvari dnme biimi mevcut varsaymlar ih
lal ederek zme ulamaya alr. Bu dnme biimi
ni kullanrken, baka hibir glkle karlamasanz
bile en azndan zekanz sorgulanacaktr. Eer dikkatli
olmazsanz, kimin kurallarna kar ktnza bal o
larak, alay konusu olur, azledilir, aforoz edilir, baka bir
greve atanr, kovulur, hapse atlr, veya vurulursunuz.
Buluunuzdan dolay neden ac ekesiniz? Byk
zmler hem evrenize hem de size yararl olmaldr. B
yk dnmenin nemli ve ska ihmal edilen bir yn
ac ekmekten saknmaktr. Eer kendinizi olumsuz bir
- 1 98 -
 Byk Aclardan Kanmak

;ekilde etkileyecek sonular azaltabilirseniz fikriniz ba-

;arl olacaktr. Eer zarar vermeyeceini dnrseniz '1 :
daha yaratc olursunuz. Bu blm, Einstein gibi d- - '
nrken byk aclar ekmekten kanma tekniklerini a- '
klayacaktr.

DiRENC ANLAMAK
ki ey snrszdr: evren ve insann aptall; ama ben
evrenin snrsz olduundan pek o kadar emin deilim. -

-ALBERT EINSTEIN

nsanlar iyi fikirlere ilknce direnir. Aklc ve zeki insan

lar parlak, salam temellere dayanan doru dnceler
ile savar. Byk fikirlerin birdenbire ortaya kmad_,
na; dorua elimsiz, zayf, azgelimi fikirler olarak
trmanmaya baladklarna daha nce deinmitik. Fa
kat fikriniz somut bir kavrama dntkten sonra bile
muhalefetle karlaabilirsiniz, nk en kt durumlar
bile birilerine yarar salar. ktidar eski dncenin
efendilerinin elindedir. Her eyi olduu gibi korumak i
lerine gelir. ou parlak zeka genellikle iktidar elinde
tutabilmek iin bu koruma savana katlr. Radikal ye
ni dncenin kendi otoritelerine yarar salama olasl
bulunduunu dnmekle birlikte, onu yine de tehdit
edici bulabilirler. Eer yeni fikir yrrle girerse, top"'
lum tarafndan yeteri kadar bilgili ve gerekli olmayan
insanlar olarak grlebileceklerini dnrler.
Yeni fikirler kt de olabilir. Baz deiikliklere kar
klabilir. Fakat gelime yoku yukar yaplan bir sava
tr. Planl ekonomi fikrinin veya komnizmin yava ama
sreen k, kemiklemi iktidarn kendi uygulad
ndan daha iyi bir fikre drrenmesine iyi bir rnektir.

- 1 99 -
 Einstein Gibi Dnmek

Kahc Kt Fikirler
''Bir koyun srsnn kusursuz bir yesi olmak iin
her eyden nce koyun olmak gerekir. "
-ALBERT EINSTEIN

Komnizm, zellikle Almanya, Kore, ve in gibi lkele

rin karlatrlmasndan da anlalabilecei gibi dpe
dz ekonomik bir baarszlkt. yleyse planl ekonomi
lerin ayak diremesinin nedeni neydi? Bu soruya verilebi
lecek en basit yant, komnizmden yararlananlarn ayn
zamanda ellerinde silah da olmasyd. Kendi stnlerini
korumak iin, sisteme yararl olacak deiiklikleri nle
diler.
Deime konusunda skntya denler sadece kom
nistler deildir. Deiime direnmek evrensel bir tutum
dur. Komnizmin kne Batnn tepkisi, kiisel ka
rn gereklie stn gelmesinin klasik bir rneidir. Ko
mnist ekonomilerin git gide artan bir hzla kmekte
olduu yllardr belliydi. Tarihe ilikin en temel gerek
leri bilen gen bir zmlemecinin bile byk olaslkla
dramatik politik deiimlerin meydana geleceini gr
mesi gerekirdi. Muhtemelen birok kii de ne olacan
zaten ngrmt. Ama istihbarat kurulular bu olas
lklar gz ard ettiler. Veriler, insanlarn komnistleri
yine her zamanki kadar korkutucu yaratklar olarak
grmesini salayacak ekilde "dzeltildi". Kendi varlk
larna gereke salamak iin Kzl Tehdide gereksinim
duyuyorlard.
Kzl Tehdit aka ortadan kalkp Dou Avrupa'nn
durumu belirsiz hale geldii zaman bile, Bat hkmet
leri hala deiemediler. Btn gezegeni yok edebilecek
daha etkili bir sava gc elde edebilmek iin her biri bi-

- 200 -
 Byk Aclardan Kanmak

rer milyar dolar harcamaya devam etti. Ama dier yan

dan milyonlarca eskl. dmann dost olmasna yardm
edebilmek iin ok az miktarda kaynak bulunabildi. a-1
balayan demokrasilere yardm edecek pek kimse bulu
namamasna karlk, savunma ihalelerine katlan ok
sayda yklenici firma vard.

TAM LARAK OGRU

''Bir kimseyi iini son derece ciddi bir ekilde yapmaya .
i .

sevk eden eyin ne olduu gerekten bir muammadr. " _,

.ALBERT EINSTEIN

Daha iyi fikirler ileri srlebilecei gn gibi ortadayken,

neden Batl savunma makamlar, "Bu yaptmz ok
aptalca! Her eyi kkten deitirelim," demediler? Belki
demilerdir; ne kadar fikir ayrl olduunu asla bile
meyiz. Organizasyonlar iinde sessiz muhalifler barnr.
Popler olmayan fikirlerin sahipleri hapis, tayin, yal
tm, veya idam yoluyla ortadan kaldrlr. "Analizlerim,
aslnda bize ihtiya olmadn gsteriyor," diyen bir in
sana ne olabileceini haya etmeye aln. Hakl olmas,
onu brokrasinin intikamndan korumaz.
Billy Mitchell silahl kuvvetler iinde bir hava gc
kurulmasn ilk savunanlardan biriydi. 1. Dnya Sava-
.
ndan sonra, uaklarn denizleri kontrol altnda tutma
s ve ehirleri tahrip etmesi hakknda bir yn lgnca
fikir ileri sryordu. Hatta iddialarndan bazlarn hiz.:
met d braklm bir sava gemisini batrarak tantt.
Mitchell haklyd, ama hakl olmak kariyerine katkda
bulunmad. Bkmadan gelecei savunmas yznden di_...
van harbe karld. Mitchell'in kartlar hibir zaman
aptallki ar nedeniyle yarglanmad.

- 20 1 -
 Einstein Gibi Dnmek

SAPKINLARIN KADERNDEN UZAK DURMAK

"Eer hayatta baar A ise, o taktirde A=x+y+z'dir.
x alma , y hareket, z ise azn kapal tutmaktr. "
-ALBERT EINSTEI N

: ( zm retecek kadar zeki insanlar, tekneyi sallamann

. politik riskler dourduunu da bilirler. Kt haber geti

renlere ne olduunu bilirsiniz. Birok yeniliki kendine

sansr uygular. Kendilerini korumak iin fikirlerini giz
lerler. Bu yaplmamaldr. Bu zmler insanlara gerek
lidir. Fikrinizden dolay cezalandrlma korkunuz bunun
,.nemli bir zme dnmesine engel olabilir. te Eins
tein gibi dnmeniz yznden byk aclar ekme teh
Jikesinden kurtulmanz iin drt strateji.

Fikri ve Saygnl Bakasna Verin

1' Bu akllca ve zgeci stratejiyi Benj amin Franklin ner
: mitir. Hevesle kendi fikrinizi desteklemek yerine, o
r baka birisine aitmi gibi davrann. Sonra da cokuyla

: ' destekleyin. Eer fikir gl birine mal edilirse ona say

. gnlk kazandrmak zellikle etkili olur.
( Bu strateji iki nedenden dolay ie yarar. Birincisi,
; fikri kendinize ait olduu iin desteklediiniz konusun
daki kuku ve kskanlklar ortadan kaldrr. kincisi,
insanlar kendilerine ait fikirleri desteklerler. Eer kendi
'. fikrinizi onlarn fikri haline getirirseniz, onun uruna
\ mcadele ederler.
Saygnl bakalarna vermek btn egolar hizaya
getirir ve sizi desteklemelerini salar. Ego manta s
tn gelir. Baz insanlar baya bir duruma dmekten
kanmak iin neredeyse her yolu denerler. Egolar m-

- 202 -
 Byk Aclardan Kanmak

ayede fiyatlarn iirirler ve irket anlamalarnn de

erlerine milyarlar eklerler. Ve iin iine bir ulusal lide
rin egosu girdi mi, deer llemez olabilir. Byk ada.:
mn kt grnmemesi iin milyonlarca kii hayatndan
olmutur.
Yaptnz atlm baka birine aktarmak zor deildir;
Sadece patronunuzla bir konuma yapn. rn gen
mteri kesimi iin ekici hale getirme fikrinizi ileyin.;
Yeni bir genlik markas yaratma fikrinizi sanki bunu
pek ciddi olarak dnmyormusunuz gibi nerin. Fik:.
riniz hakknda yorum yaptnda, heyecanlandnz
iyice belli edin. Kendisine bulmacann eksik parasn
tamamladn syleyin. Sonra "onun" fikrini irket iin
de yayn. Hararetli bir taraftar olun.

Korkuyu Kullamn
yi bir fikrin sonucunu baka yne evirmek iin kulla
nabileceiniz baka bir strateji, getirdiiniz yeniliin iti
barn bir rakibinize bahetmektir. Eer probleminiz
bankanz farkl klacak yollar bulmaksa, o zaman
zmlerinizi rakipleriniz hakknda sada solda dolaan :
dedikodularm gibi gsterin. Rakip bankann yirmi drt
saat vezne hizmeti vermeyi dndn duyduunuzu : .
syleyin. Sonra bu fikrin sizi kukulandran ynlerinden

bahsedin; fikir zengin . ve zaman dar iadamlar arasn

da tutulur ve siz byle bir hizmet sunma konusunda ha
zrlksz yakalanrsanz sonucun ne kadar ykc olaca
na iaret edin. nsanlar bir frsat karmaktan ok reka
bette yenik dmekten korkarlar. arkadalarnz bir
rakibin deneyeceine inandklar her eyi dikkate ala- :

caklardr. Fikrinizin ele alnmasn tahrik etmek iin re-,

kabet tehlikesi yaratn.

- 2 03 -
 Einstein Gibi Dnmek

Gllere Yararnz Dokunsun

''Byk aclar eken b iri dzenbaz
olmadn kantlar, ama b u kesinlikle onun
aptal olmad anlamna gelmez. "
-CHARLES COLTON

: ( Eer bir takm gler- bundan yarar salayacaklarn

fark ederse fikriniz ok daha abuk kabul edilecektir.
'

: / Kendi zararlarna bile .olsa bir atlm fedakarca hayata

\ geirecek insanlar bul,unur. Fakat sizi sorgusuz sualsiz
yarglayanlar arasnda byle bir insan bulunabileceini
hi sanmayn.
Her byk ansn arkasnda byk bir tazminat pa
keti vardr. Dou Avrupa'da tutucu aparatikler* zengin
olmak iin sonunda komnizmi terk ettiler. Sistemi de
itirirken kendi ayrcalkl pozisyonlarn koruyarak,
devlete ait mlkleri kendilerine sattlar. Eer aparatik
ler yzlerini sokaktaki vatandaa dnselerdi komnizm
hibir zaman kmezdi.
,
Atlmnzn evredeki gl figrlere bir yararnn
dokunmas, ok nemli bir noktadr. Bugnn yetkilileri
daha iyi durumda olmaldrlar.

Haberi Bir Yabanc n n Vermesi n i Salayn

Challenger Uzay Mekiinin infilak zmlenemeyecek
bir sr gibi grnyordu. Neyin ve neden yanl gittiini
belirlemek iin en st dzeyde bir uzmanlar heyeti top-
,- land. Eer yaasayd muhtemelen Einstein da davet
: edilirdi, ama onun yerine baka bir dahi, Richard Feyn
. ' man vard. Feynman enkaz gzden geirdi ve filmleri en

* Dou Avrupa'daki eski sosyalist lkelerin muhalif yaznnda brokratlar

dan sz ederken kullanlan aalayc bir isim.

- 204 -
 Byk A clardan Kanmak

k k ayrntsna kadar inceledi. Bir yn rapor okudu

ve bir ordu tank dinledi. Fakat patlamann nedenini yi
ne de bulamad.
Aslnda, patlamann nedeni NASA tarafndan hemen
iirenilmi, ama dar szdrlmamt. E sas sorun Chal
l cnger'in nasl infilak ettiini bulmak deil, haberi top
l uma aklamakt. Hi kimse felaketin trajedisini kendi
kariyerini yok etme traj edisiyle birletirmek istemiyor
lu. Sonunda, neler olup bittiinden gizlice haberdar edi-c
l en Hava Kuvvetlerinden bir General, bir hafta sonu
F'eynman' evine davet etti. General ona ipucunu verdi:
O-halka contalarnn soumas. Ve Feynman'n retken
beyni ok gemeden esrar zd. Feynman buluunu
hemen aklad: Mekiin O -halka contalar beklenmedik
biimde soumu, krlm, kat roket ateleyicilerden s
cak gazlarn kamasna neden olmu ve patlamay tetik
lemi olmalyd. Esrar zlmt.
Kt haberleri bakalarna verdirmek danmanlk
sektrn en ok megul eden konulardandr. erdeki
lerden farkl olarak, danmanlar ciddi problemleri ia
ret etmede en iyi unsur olarak grlmektedir. Aratr-:
malar, anketler, ve odak gruplar da kt haberlerin du
yurulmasnn gvenilir yollardr. Halkn sesi Hakkn"
sesidir. Ve Tanryla tartmay kim gze alabilir?
Kt haberleri isim vermeden aklamak daha az e
kici bir yntemdir. Fikri duyurur, ama fikrin kendisine
yeterince aklk getiremez. Ve siz de sahipsiz bir fikri
kolayca destekleyemezsiniz. Fikrinizi isimsiz olarak or
taya atmak yerine birisine mal edin.
Ama ne yapn edin, getirdiiniz kavramsal yenilii
yayn. Bakalarna onu inceltme ve dzeltme frsat ve
rin. Fikriniz gelimesi iin beyinsel seks yapmak gere
kir. Kendinizi evrenizden yaltmayn.
- 205 -
 Einstein Gibi Dnm ek

Stratejiniz
: "Byk aclar ekmeye hazrm, ama yine de
"- b unun ertelenmesini tercih ederim. "
-WINSTON CHURCHILL

''Bir ihtilalcinin ilk grevi kuku uyandrmamaktr. "

-ABBIE HOFFMAN

Fikrinizi bir zm haline getirmek iin, olumsuz so

nulardan kurtulmann bir yolunu bulmanz gerekir.
Fikrinizi aktif olarak gelitirebilecek, destek salaya
' cak, ve soruturmalardan kurtaracak bir strateji yara
-tn. Stratejiye sahip olduktan sonra buna uyun. Sonu
zaferden daha nemlidir.

HAKKINIZI ARAMAK
''Ahlak iyi bir ey de, kar pay ne olacak ?"
-KAYSER WILHEM

Hem kural tanmaz fikirler ileri srp hem de byk ac

lar ekmekten kanmak gerektiini ileri sren yaklam
yeni deildir. Ancak, yeniliki fikrinizden tr cezalan
dnlmaktan kurtulmaya almanz, tatmin olmanz zor
latrabilir. zmlerinizden yararlanmak istersiniz. Za
feri tatmak ve az da olsa martlmak istersiniz. Baz in
sanlar saygnlk kazanmay ylesine arzular ki, bunu
kaybetmektense byk aclar ekmeyi yelerler. yleyse
bir insan nasl hem kural tanmaz fkirler ileri srer,
hem zaferi tadar, hem de "ipe gitmekten" kurtulur?

- 20 6 -
 Byk Aclardan Kanmak

Bencil olmanz gerekebilir. Eer bir fikri paylamak .

.hlikeliyse, onu neden kendi banza gelitirmeyesi- :
i z ? Bu strateji grnd kadar yararl deildir. Ac)
;ukmeniz fikirleri deitirmeyecektir. Fikrin zene beze
n e uygulanmas herkesin dikkatini ekecektir. Byk
irketlerin baanl personelleri Silikon Vadisi'ne g et
mektedir. Eski iverenleri milyarlarca dolar deerindeki
tlmc fikirlere ilgi gstermemitir.
Fikrinizi ie yarayacak hale getirmek Einstein'da bu- \.
l unan trden bir yreklilik, kararllk, ve dayankllk ; .
l{erektirir. Bu yaplabilir. Siz de yapabilirsiniz. Ve inan-. J
<lnz bir ey stnde almak size byk bir tatmin
duygusu verir. Kendi bebeinizin ha.ans iin hi olma
d kadar sk alrsnz. Dnyay ikna etmekten vaz
gein. Fikrinizi sadece kendi yarannz iin kullann.
Kendi yararnz n plana alabilmek iin, balangta
yaptnz problem tanmlamasn yeniden ekillendir
mek isteyebilirsiniz. Kurumsal bir problemi ele alyor ol
sanz bile, sizinle dorudan ilikili olan havu ve sopa
lan belirleyin.
Havular
zmden ne yarar salanacak? Bar
Refah
Bakalarna yardmc olabilecek
tatmin edici bir kariyer.

Sopalar

Eer zm bulunamazsa ne Sava

olur? Salgn hastalklar
evresel felaketler
Para yutan tatminsiz,
a masz bir kariyer.
ekil 9. 1 : Havular ve Sopalar

- 20 7 -
 Einstein Gibi Dnmek

Bundan sonra baarnz bir zm hedefi haline geti

recek ekilde problem ifadenizde deiiklik yapn. Ben

cilce olabilir, ama problemi zmenize yardm eder.

CMERT OLUN
"Bir insan haklar iin deil,
karlar iin daha byk bir sava verir. "
-NAPOLEON BONAPARTE

Bulduunuz muhteem zmden ne kadar ok insan

, yararlanrsa siz de o kadar ok baarl olursunuz. Onla
rn fikir ve grlerine ihtiyacnz vardr, bu nedenle on
lara da baarnzdan bir pay ayrmanz gerekir. 1982'de,
IBM kiisel bilgisayar kard. Bilerek deil ama rast
lant eseri, IBM dier irketlerin bu yenillkten rahata
yarar salamalarna izin verdi. Birka yl sonra, Apple
,rekabette IBM'i geerek ok daha iyi bir bilgisayar kar
d. Milyonlarca kii hevesle Apple Macintosh kullanma-
. ya balad. Ben dahil, herkes bir tane edinmek istedi.
Fakat Apple yeniliin nemli ksmndan kendi yararlan
mak istedi. Bakalarnn Macintosh' dan kar salamasn
yasaklad. Onu sadece Apple imal edebilecek ve geliti
rebilecekti. Sonuta, IBM PC pazarnn gelitirilmesi,
bymesi ve yaylmasna daha fazla gayret yneldi. Tril
yonlarca dolarlk servet kazanld. Macintosh da servet
kazand, ama Apple'n dndaki irketler daha ok ka
zand. Macintosh'u gelitirmek iin daha az giriimde
bulunuldu. Sonu olarak, onun muazzam teknik stn
l kaybolup gitti. Macintosh sahip olabilecei pazar

- 208 -
 Byk A clardan Kanmak

paynn sadece bir ksmna ulaabildi, ve Apple yapt

yatrmlarn sadece bir ksmn kazanabildi, nk pay
l amaktan holanmyordu.
Fikrinizin getirdii yarar paylamak, onu bytme
nize yarayacak en iyi beyin gcn ve en byk abay
temin etmenin en iyi yoludur. Paylalan fikirler uzun
vadede sizin iin en avantajl olanlardr. Onun iin c- _,
mert olun.

KENDNZE BYK ACI LAR

EKTRMEKTEN SAKiN i N
"Bir fikir iin lmek, tahminlere olduka
byk bir deer bimektir. "
-ANATOLE FRANCE

Dnyann zmlere ihtiyac vardr, kendini feda eden

beyinlere deil. zm yaratmak iin Einstein gibi d- /

nn, ama kendinize de dikkat edin.

 BLM N

O rg anizasyonl a rd a
Einstein Ta rz
D
nm e
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
 Zeki b i r s e rsem b i r eyleri
d a h a b y k, d a h a karma k , ve d a h a
zo r h a l e geti re b i l i r. B u n u n te rs i n i
ya p m a k i i n b i r d a h i n i n d o k u n u u
v e epeyce cesa ret g e re k i r. "
-ALBERT EINSTEIN

rganizasyonlarn yeniliki ve yaratc dncelerin

O yeermesi iin son derece elverili yerler olmas bek
len_ir. Bnyelerinde farkl deneyim ve eilimlere sahip
insanlar barndrrlar. Anlalmas g kavramlardan
yola karak olaan d zmlere ulaabilecek enerj ile
ri vardr. Organizasyonlar yaratcln yuvas olmaldr.
Ne yazk ki, gerek dnyada iler byle yrmez. o
u organizasyonun kendi brokratik ataleti yznden
eli kolu balanmtr. Basit deiiklikleri gerekletir
mek can yakacak kadar zordur; atlm yapma fikri bile
katlanlr ey deildir. Geen blmde tarttmz gibi,
yaratc problem zcler iyi fikirlerin tehlikeli olabile
ceini ve tehlikeye maruz kalmamak iin bu fikirlerin
perde arkasndan desteklenmesi gerektiini renmi
lerdir. Byle bir yol izlemek organizasyonlar veya fikri ,
tasarlayanlar iin iyi deildir. Organizasyonlar byk
dnmelidir. Problem zclerin organizasyonlarn
gcne gereksinimi vardr. Organizasyonel engellerin
ge_leneksel olmayan dncelerin nn aacak ekilde

- 213 -
 Einstein Gibi Dnmek

etkisizletirilmesi iin harcanan abalar semeresini

mutlaka verecektir.
Bu blm problemlere geleneksel olmayan trden
zmler tasarlayabilen kiiler zerinde iktidar olan in
sanlar iin yazlmtr. Yeniliki, Einstein tarz dn
me ok karmak ve g bir itir; ama eer onu tevik et
mezseniz, fikirler ve dller baka bir yere gider.

E INSTEIN TARZI DNMEY YNETMEK

"Ye n i b i r dzeni devam ettirmekten daha zor,
baarlp baarlamayaca daha belirsiz,
ve daha tehlikeli baka
bir ey olmad hatrlanmaldr. "
-NICCOLO MACHIAVELLI

Yneticiler organizasyonlarnn entelektel kaynakla

rndan azami yararlanmak iin iki deiiklik yapmal
dr. gcnn yan sra alanlarn fikirlerinin nemi
ni anlamal, ve nemli yeni zmlerin yaratlmas sra
snda ortaya ka.: k: lata ve zararlar anlayla karla
maldrlar.

Yaratcll. Ynetmek
"Etkili lider iini bitirdiinde,
herkes bunun doal olduunu syler. "
-LAO TSE

Sanayi Devrimi srasnda ynetimin ilevi i gcn

karl bir kt salayacak ekilde organize ederek ynet
mekti. Bu alkanlk hala birok organizasyonda sr
mektedir; yneticiler dnr ve astlar _ uygular. Pat-

- 2 14 -
 Organizasyonlarda Einstein Tarz Dnme

ron, fikir rettii olduu iin patrondur. Bir ok yneti

ci takmlarndaki bir kiinin iyi bir fikirle ortaya kma
sndan ekinir. Dnmesi gereken alan deil, pat
rondur. Ve yneticiler bir astlarnn kt bir fikirle or
taya kmasndan doacak israf yznden kendilerini
hakarete uram sayarlar. Fakat sanayi- sonras eko- .
nomimizde, bir alann yaratc fikirleri onun en haya- :
ti rnn tekil eder. Organizasyonlar elemanlarnn
beyin gcn ziyan etmeyi gze alamazlar. Rekabet
edebilmek ve hedeflerine ulamak iin herkesin gzne, ;
herkesin deneyimine, ve zellikle herkesin fikirlerine .;
ihtiyalar vardr.
Yaratc bir evreyi ynetmek kolay deildir. Yeniliki
bir evreyi ve problem zmn tevik etmek montaj
hattn iler halde tutmaktan ok daha gtr. Personeli- .
fikir retmeyen yneticiler onlarn potansiyelini ziyan \ '.

ederler. Fakat bugn bir ok ynetici kendi dnmedik- )

leri bir fikre sahip olan astlarn taktir etmek yerine on:
larn beyin gcn israf etmektedirler. Bu tamame:g
yanltr.
alanlarnn problem z'mn tevik eden ve des;-, .
'
tekleyen yneticiler taktir edilmelidir. Bir yneticini!\. ;
grevi alanlarnn entelektel ktlarn ynlendir- .
mek ve organize etmektir. Fikirler ortaya kp gelitik-.;
e, ynetici baarl saylr. Kendisi, daha yaratc bir as :
tyla yer deitirmemeli, terfi ettirilmelidir. Yneticiler:-.-'
den astlarnn yaratc katk yapmasn salamas isten- : . .
melidir. Astlarnn ne gibi fikirleri vardr? Ynetici prob:.
lem zmn nasl desteklemektedir? Eer yneticiler
ekiplerinin fikirleri hakknda deerlendirmeye tabi tu-
tulmazlarsa, onlar bu fikirleri kolayca israf ederler. -'

- 215 -
 Einstein Gibi Dnmek

Aklayn
''En iyi tasarm bulmak iin, m mkn olduu
kadar ok tasarm denemekten ve baarsz
olanlar ayklamaktan baka are yoktur. "
-FREEMAN DYSON

Kurallara kar kmak hataya ve israfa yol aar. Bun

dan kurtulmann yolu yoktur. Fikirleri baarl zmle
re dntrmek zamana ve paraya mal olur. Bunun ou
,da neyin ie yaramayacan renmek iin harcanr. Y
neticiler problem zmnn maliyetine ilikin dnce-
' lerini aklamaldrlar. Bu zaman iinde karl rahata
alnan bir yatrmdr. yi bir fikir bundan sonraki on yl
iinde organizasyonunuzun btn faturalarn deyebilir.
Baarnz iin gerekli hatalar daha bandan kabul etme
lisiniz. srafa ilikin dncelerinizi bir kenara brakn.
Hatalar hayati bir iletme masrafdr, tpk sizin gibi.
OrganizasyonJ ar yeni bir ey denerken, genellikle
nemli hatalar yaparlar. Sadece byk deiikliklerin
st-dzeyde kabul grd nemli brokratik ataletleri
. (vardr. Hatalar ar derecede pahalya mal olmamal
: '. dr. zm retimini artrmak iin kk deiiklikler
ve snrl denemeler yapn. Kk hatalar daha abuk
yapabilirsiniz. Ve baarszlklarn leini snrlandr
mak onlar daha zevkli hale getirir.

Einstein Tarz Dnmeyi Yaymak

''nsanlara bir eyi nasl yapacaklarn sylemeyin.
Onlara ne yapmalar gerehtiini syleyin,
sonularla sizi artsnlar. "
-EORGE PATTON

Astlarn da dnmeleri gerektiini anlayp bir miktar

israfa raz olduktan sonra, Einstein tarz dnme hii-

- 216 -
 Organizasyonlarda Einstein Tarz Dnme

mini tm organizasyona yaymak iin ynetimin ey

yapmas gerekir. Birincisi, statkoya uygun dnceye : .
kar kma kabul edilmelidir. kincisi, yeniliki dnce--' :
tevik edilmelidir. Ve ncs, yerleik dncelere_
kar kanlara sagryle davranlmaldr. Onlar, tpk
Einstein'n keiflerini ortaya koyarken yapt gibi, e
likilerle, samalklarla, ve karklklarla megul ola
cak bir organizasyon isterler. Fakat dller hesaplana
maz olmaldr.

Statkoyu Sorgulaym
"Sradan beyinler kendi anlaylarnn
tesine geen her eyi genellikle reddederler. "
-FRANOIS LA ROCHEFOUCAULD

Organizasyonlar statkoyu sorgulayan bir kltr besle

melidir. Genellikle Grup Dncesi denilen, mevcut pla
na aykr bilgilere aldrmayan, tehlikeli bir insan eilimi
vardr. nsanlar genellikle tam olarak duymak istedikle
ri eyleri duyma arzusundadrlar. Buna uymayan bilgi
ler reddedilir.
Grup Dncesi iki bakmdan tehlikelidir. Birincisi;
popler fikir en iyi fikir olmayabilir. Zihninizi dier bilgi- '.
lere kapal tutmak bu hatay dzeltmez; Daha iyi fikirler.
genellikle popler kurallar tarafndan gzden saklanr.
kincisi, en iyi fikirler bile mkemmel olmayabilir. En
azndan bir uurtmayla benzerlikleri vardr, her ikisi de
ykselmek iin dirence ihtiya duyarlr Muhalefet za:
yflklar belirginletirir ve onlarn ditzvltilmesi iin ha :
rekete zorlar. Albert Einstein diren yol.iyla yeni fikirle- ! ;
ri glendirmenin mkemmel bir rnetid.i. Einstein ku- :
antum mekaniine muhalefet ederken ona istemeyerek

_:_ 2 1 7 -
 Einstein Gibi Dnmek

byk katklarda bulunmutur. Belirsizlik fikrini geer

-siz klacan zannettii birok iddia ortaya koymutur.
Aksine, bilim adamlarnn iddialarna cevap bulmas
,zerine, btn teori glenmi ve gelimitir.
Salkl bir muhalefet grlerinizi daha drst kla
: caktr. Zorlu iddialara kar iyi fikirler ktka, dn
. - ceniz iddialara cevap bulacak ekilde geliecektir. te
geleneksel dnceye kar muhalefeti tevik etmek
iin baz teknikler.

Organizasyona Ait Kilit Problemleri

Tammlaym ve Duyurun
Bir zm bulmann ilk adm daima problemi ak
bir ekilde tanmlamaktr. Bu, kilit problemlerin ne ol
_duu konusunda fikir birlii salanamayan organizas
yonlarda zellikle nemlidir. Herkes doruyu kendisinin
bildiini zanneder ve herkesin varsaym farkldr. Ken
di problemleri iin arzu edilen zmleri ok az organi
zasyon belirleyip duyurur.
Einstein tarz dnmeyi glendirmek iin organi
zasyonunuzdaki kilit problemleri duyurun. Yaratc d
ncelere yeterince genilik salamak iin tanmlamala
r st dzeyde tutun. Problem tanmlamalarnz herke
sin anlayaca aklkta yapn. yi bir fikrin nereden ge
leceini asla bilemezsiniz. Eer probleminiz gelirleri yl
lk olarak yzde 1 5 artrmaksa, ''Yzde 15 gelir art"
her bronun duvarna aslmaldr. Organizasyonun kilit
probleminin ne olduu kime sorulsa ''Yzde 1 5 gelir ar
t" cevab alnabilmelidir. Blm ve departmanlara ait
hedefler -bu kilit hedefle irtibatlandrlmaldr. Bir m
teri hizmetleri grubu kendi hedefini, "Gelirleri yzde 1 5
artrmak iin servise ynelik grme zamann iki daki
ka azaltmak" eklinde belirleyebilir.
- 218 -
 Organizasyonlarda Einstein Tarz Dnme

Organizasyona ait problem tanm yaplrken, srf bu

problemin zm srasnda kullanlacak farkl havu
ve sopalarn ne olaca da belirlenir. Problem baaryla
zlrse kime ne tr dller, zlemezse kime ne tr
cezalar verilecei tespit edilir. dller ve riskler kiisel
olmad taktirde organizasyonun yeleri tarafndan
pek benimsenmezler.

Alternatif Bir Plan Yaratm

Organizasyonunuzda yeni dnceleri glendirmek
iin alternatifler planlar gelitirin. Alternatif plan hali
hazr dnce tarznzdaki varsaymlardan farkl bir ze
mine oturmaldr. Eer fiyatlarn deceine inanyorsa- '
nz, aksini varsayn. Eer dk bir rekabet tahmin etli-
yorsanz, alternatif plannz youn rekabete gre hazr
layn. Bu alternatif varsaymlara gre seenekler yara
tn. Eer seeneklerinizi zaten bire indirdiyseniz, alter
natifleri oaltmak iin bir beyin frtnas oturumu ter
tipleyin. Takip ettiiniz yolu izleyerek topladnz bil
giler dorultusunda daha geni bir ekilde dnn.
On dokuzuncu yzyln sonlarnda, elektrik herkesi 1
heyecanlandrmt. Elektrik ve motorlar toplumda , :
devrim yapma yolundayd; ama bir problem dnda . .-
Elektrii uzak mesafeye tamak zordu. Thomas Edison
gibi elektrik taraftarlar bu problemi zmek iin her ; :
mahalleye bir g istasyonu kurma gerei yznden , '

bundan vazgemilerdi. Eer George Westinghouse ol- '

masayd bugn bundan mahrum olacaktnz.
Westinghouse'un alternatif bir plan vard, veya daha
doru ifade etmek gerekirse, alternatif salayacak bir
plan vard. Geleneksel doru akm yerine alternatif (de
iken) akm kullanlmasn nerdi. Alternatif akm sa-

- 219 -
 Einstein Gibi Dnmek

, yesinde, elektrik uzak mesafelere tansa bile voltaj d

: . myor, stelik evd gvenle kullanlabilecek seviyeye de
\indirilebiliyordu:. Plan balangta pek rabet grmedi.
AC (alternatif akm) elektriinin nnde byk teknik
problemler vard. Yksek voltaj kullanld iin halk
AC'ye "elektrikli lm" adn vermiti. AC elektrik daha
batan l domu gibiydi.
Fakat zaman iinde, Westinghouse pek mit .verme
yen planna ilikin sorunlar zmeyi baard. DC (doru
akm) elektriine ilikin sorunlarsa o gn bugndr yerli
yerinde duruyordu. Dnyann elektrifikasyonunu sala
yan Westinghouse'un AC elektrii oldu. Bugn Westing
house'un alternatif planndan hepimiz yararlanyoruz.
Batan ok zor grnd iin bir alternatifi hemen
bir kenara itmeyin. Her bir itirazn stesinden nasl ge
linebileceini dikkatle dnn. zmle ilgili kilit
problemleri dile getirmeyi hi kimse henz denememi
olabilir.

Neelendirin
Organizasyonlar keyifsiz yerler olabilir. Mizah eski
tarz dnceyi krmak iin mkemmel bir kaynak olabi-
' lir. Bu bizim kalp krma konusunu ilerken rendii
miz nemli fikir sentezi tekniklerinden biridir. Bu bebek
haldeki fikirlerin kmsenmesini nlemek iin de ayn
derecede etkilidir.
Eer nemli kurallar ihlal eden bir fikriniz varsa, y
neticilerinizle konuurken bunu aka yollu dile getirin.
Sadece bir espri yaptnz syleyi. Eer bebek halin
deki fikriniz para para edilme tehlikesiyle kar kar
yaysa, fikirle eletirileri saptracak ekilde oynayn.
: ( Mizah en ho grlmeyecek fikirleri bile zerinde d
nlmesi elenceli bir hale getirebilir. 1 969'da, Eastern

- 220 -
 Orga nizasyonlarda Einstein Tarz Dnm e

Havayollarnn 7 sefer sayl ua Kba'ya karld, fa

kat yolcular pilot anons yaptnda pek aldryormu gi
bi grnmediler. Gizli Kamera programnn yapmcs ' :
Allen Funt yolcularn arasnda olduu iin bunun bir a-, '

ka olduunu zannettiler. Bunun bir aka olmadn bi

len Allen Funt dnda, Havana'ya kadar herkes yol bo
yunca gld.

Konuma zgrl
Konuma zgrl, kimsenin dncelerinden dola- .
y cezalandrlmayaca fikrinden hareketle, politik ye
niliin temel unsurdur. Bu tM.m dier politik yenilikleri
mmkn klar. Ve konuma zgrl ortadan kalkn
ca, politik ilerleme ve yenilikler de sona erer.
zgr konuma bir organizasyonda da ayn ekilde
yenilik ve ilerleme iin gereklidir. nsanlar kafalarndan
geeni sylemekten korkarlarsa, iyi fikirler solar ve kt !
davranlar kontrolden kaar. Organizasyonunuzda
Einstein gibi dnmeyi tevik etmek iin, kimsenin d-- 1 :
ndklerini ifade etmesi nedeniyle cezalandrlmad- ,
ndan emin olun.
Organizasyonlarn etkin bir iletiime de ihtiyac var
dr. Vakit nakittir. Hibir organizasyon eitli fikirlerin
iletilmesi iin snrsz frsat salayamaz. Serbeste ko-' ,
numay ve iletiimi salamak iin konumaya ayrlacak ! .
zaman snrlamak fakat ierii kstlamamak iyi bir - :
zmdr. Bir dakika veya yarm sayfa gibi snrlar ko--'
yun. Snrlar iinde kalan fikirler sansrsz olarak din-'
lenmeli, ve reddedilmemelidir. Konuma zgrln ;
organizasyon kltrnzn nemli bir esi haline ge->
tirin.
 Einstein Gibi Dnmek

Kolombvari Fikirlerin Deerini Hatrlayn

, ' Yeni dnceler sadece baarl olabilecekleri iin de
il, baarsz fikirlerin bile yararl olabilecei dnle
'rek tevik edilmelidirler. Kolombvari fikirler ie yaraya
. cak fikirlere ham madde tekil ederler. Pemberton'un
Pick-me-up' bir ila olarak baarszd. Fakat karbonatl
. suyla karnca Coca Cola oldu ve milyarlar etti. Yeni
dnceler hem iyi zmlere hem de onlarn ham mad
desi olan kt fikirlere devaml bir kaynak salar. Ko
lombvari fikirlerin deerini hibir zaman unutmayn .
. Toplant odanza Kristof Kolomb'un bir resmini koyun.
Kolomb'un hikayesini i arkadalarnza anlatn ve ken-
dilerine bazen yanl fikirlerin bile byk zmler sa
layabileceini hatrlatn.

eytann Avukat
Statkonun olaan tartmalarda bile sorgulanmas
n salamak iin, eytana srekli avukatlk edecek biri
ni bulun. eytann avukatnn ii mevcut dnceye kar
kmaktr. Bir grup problem zerken kurallara kar
kmakla grevlendirilmitir. eytann avukat yoluna
kan yntemlere ve dzenlemelere, bunlarn neden gz

(ard edilemeyeceini sorarak, meydan okur. Bir kararn

1
. arkasndaki varsaymlar sorgular. Problem zme sre-
cini gletiren kurallar arar ve kar kmaya alr.
Eer bir seimin uygun bir alternatifi varsa, eytann
Avukat insanlardan taraf deitirmelerini istemelidir.
Taraftar bulan bir zmn destekilerini buna itenlik
le kar kmakla grevlendirin. Bu onlarn grlerini
deitirmeyecek, ama geniletebilecektir. Dier alterna
tifi savunurken, belki de ilk kez, bunu gerekten dikkat
le dnmeye mecbur kalacaklardr.

- 222 -
 Organizasyonlarda Einstein Tarz Dnme

eytann Avukat grevlisini periyodik olarak deiti-.

rin. Bu elenceli bir grevdir ve herkes bundan bir eyler ,

renebilir. Kritik konularda eytann Avukat olarak)

kdemli birini tayin etmek yararl olabilir. Aksi taktirde,
kendi yetkisini eytann Avukatnn etkisini azaltmak
iin kullanabilir. Herkes zaman zaman eytann Avuka- '
t olabilmelidir. Sadece, eytann Avukatna henz ge
limemi taze fikirleri yok etmemelerini, yeni dnce
leri cesaretlendirmelerini tembih edin.

D Fikirler
Dardan bir fikir aln. Unutmayn yabanclar fikirle
rini aklamakta daha az yapmack davranrlar. Yabanc
fikrini sylemesinden dolay ilerde sulanmayaca ko
nusunda rahat ol maldr, zellikle de bu onun iiyse.
Jerdeki sonularn onaylanmasndan ziyade; baz yeni
fikirler aradnz ak olarak belirtin. D fikri mm-.
kn olduunca sizden uzak bir yerde arayn. Eer
1 900'de uan bir makine imal etmek isteseydiniz, muh
temelen bir deneyimli bir baloncu tutardnz. Baloncular
uma konusunda uzmandlar. Ama en iyi seim uu
derneklerinin dnda bir ift bisiklet tamircisi olul'du.
En samimi d fikirlere dikkat edin. Probleminiz hak
knda arkadalarnzn, tandklarnzn, ve ya rakipleri
nizin neler dediini dikkatle dinleyin. Dnyada herke s )
hatal olabilir, ama gene de dediklerine kulak verin. Si:
zin bildiklerinizi bilmezler, ama ayn zamanda sizin ei
limlerinizden de etkilenmezler ve sizin bilgi ve deneyi- .
miniz onlara engel oluturmaz. Kayna nedeniyle her
hangi bir girdiyi kmsemeyin.
Yabanclar ie dahil etmek yeniliki dncenin sis
tematiklemesine yardmc olabilir. Becerileri organ i -

223 -
 Einstein Gibi Dnmek

zasyonunuzdakilerin temel becerilerinden farkl olan in

sanlar ie aln. Bir teknologlar organizasyonu muhase
beye yatkn dnceyi kullanabilirken, tketici rnleri
fikirleri bir petrol 'irketine zarar vermeyecektir. Yaban
clar homojen organizasyonlar elmeleyen aptalca ku
rallara kar daha hassastrlar. Syledikleri anlamsz
gelse bile kendileri dinlenmeli, ve anlalmaya allma
ldr. Yabanclara bu sektr konusunda cahil olduklar
iin deer verilmelidir. Geni bilgi birikimine sahip ol
malar saysz sektr uzmannn yeni fikirler retmesini
ou zaman engellemektedir.

Yeni Dnceyi Destekleyin

"Grme ve aratrma zevkinin zorlama
ve grev duygusuyla artrlabileceini
dnmek byk bir hatadr. "
-ALBERT EINSTEIN

Darda zorlu bir dnya var. Bu dnyaya giren ou

fikir zayf, gelimemi, ve hemencecik terk edilmeye ha-
-
, zr durumdadr. Fikirler ocuk gibidir. Kullanlabilir ol
_madan nce bymelidirler. Organizasyonunuzda reti
len bebek fikirleri, deerlendirilebilecek olgunlua erie
ne dek desteklemelisiniz. Aksi taktirde, organizasyonu
nuzun en iyi dncesi ya l doar ya da onu baka bi
rileri bytr. te organizasyonunuzdaki fikrin doar
' domaz lmesini engelleyecek baz teknikler.

Dinleyin
Yenilikileri, dinleyerek de dllendirebilirsiniz.
Daima yeni bir fikre 'tir dakikanz ayrmaya hazr olun.
Hibir ey yeni dnce reten birisini dinlenip dikkate

- 224 -
 Organizasyonlarda Einstein Tarz Dnme

alndn bilmek kadar cesaretlendiremez. Eer lgn "' ;

fikirleri dinlemezseniz, insanlar size asla parlak bulu- j '.

larn getirmezler. Onun iin, dinleyin!

Fikrini aklamak iin yaratcnn sadece bir dakikas
olduunu batan bilmesini salayn, bylece daha zl ' :
konuabilirler. lk duyduunuzda fikri yarglamayn. J

Bir dakika iinde fikrini ancak iletebilir, savunamaz.

Fikrini yarglamamanzn en azndan bir gelime oldu
unu dnecektir. Yaratcya bunun stnde dnme-,,
sini ve sonra bir dakikalk bir zet daha vermesini syle
yin. Bu tr fikirlerin ounu eleyebilirsiniz, bu beklen
medik bir ey deildir. Ama organizasyonunuzu derin
den deitirmeye tek bir parlak fikir yeterli olacaktr.
Yeni fikirlere ilave olarak, alanlarnzn ve i arka
dalarnzn itenlikle ifade edilmesine gereksinim du
yacanz gzlemleri ve dnceleri de olabilir. Onlarla
konuun, ama birer birer. Programnz onlarn fikirleri
ni alacak ekilde dzenlediinizden emin olun. Konu
mann devamn salamak iin baz sorular hazrlayn,
ve konuunuzun iyi hazrlanabilmesi iin konuyu nce
den bilmesini salayn. Bir araya geldiinizde, sadece
dinleyin. Balangta sadece sorular soracanz belir
tin. Yorum yapmayn. Daha batan reddetmeyin. Ge
miteki davranlarnz savunmak, veya kendi fikirleri
nizde direnmek durumunda kalabilirsiniz. Yapmayn!
Dinleyin, bilmeniz gerekenleri duyacaksnz.
Dinlemek, organizasyonunuzun problemlerinin z
mnde kullanlabilecek yeni fikirlerin oaltlmas iin
yararl bir yoldur. Eer ok basit ve yararl ise, neden
bunu daha fazla yapmyorsunuz? in daha fazla nasl
gelitirilebileceini bir astnzdan ne zaman dinlemiti
niz?

- 22 5 -
 Einstein Gibi Dnmek

Fikir Ynetiminde Merkezilii Kaldrn

- Einstein en iyi fikirlerinden bazlarn patent bro
sunda alrken gelitirmitir. Her zamanki iini yapar
ken, hi kimse fizik hakkndaki fikirlerinin e kadar tu
haf veya devrimci olduuna aldrmamt. Yeni fikirler
-gelitirme etkinlii, yeni fikirler gelitirme iiyle grev
lendirilmi bir grubun tekelinde olmamaldr. Bu tr bir
mantkla iletilen organizasyonlar yeni fikirleri ldr
mekten baka bir i yapmaz. Yaratclk zerine yaplan
aratrmalar, yaratcln meydana gelmesinde politik
eksiklik ve dengesizliklerin en nemli d faktr olduu-
. u gstermitir. Kaotik toplumlar bir dzen oturtmu
,toplumlardan ok daha yaratcdr. Fikir retme ilevi
birilerinin tekelindeyken yeni fikirler yaayamaz. B
yk dnme, yeni fikir onun gndemine uymad iin
kimsenin ldremeyecei zamanlarda ortaya kar. ni
versiteler geleneksel olarak en byk zm kaynaklar
dr. niversitelerde problem zm merkezilikten ol
duka arndrlmtr. Meslektalar elikili zmler
zerinde alr ve hi kimse israftan yaknmaz.
Organizasyonunuzda iyi fikirleri oaltmak iin, yeni
fikirlere parasal destek salama yetkisini astlarnza
,
devrederek merkezilii kaldrn. nsanlarn ileriyle ilgi
si olmayan zmleri dnmelerini salayn. retimle
megul birinin bir pazarlama fikrini dnmesi iyidir.
Onun da bir pazarlamacnn retecei kadar devrimci
bir pazarlama fikri ortaya koymas olas, hatta ok daha
olasdr.
Merkezilikten uzaklama, iyi bir fikrin ayaklar s
tnde duruncaya kadar inanl bir sponsorla uygun bir
snak bulma ihtimalini artrr. Akll insanlar bile ;nu
. , nan devrimci fikirleri reddederler. Organizasyon iin-

- 226 -
 Organizasyonlarda Einstein Tarz Dnme

deki alanlar ve yneticileri sorumluluklar dndaki

yeni fikirleri benimsemesini salamak parlak konseptle
rin hayata geme ihtimalini artracaktr.
Fikirlerin gerekten merkezilemeden uzak olduu
bir organizasyonda, haftada birka dakikalna bile ol
sa, herkes ara sra iyi fikirlerin peine dmekte zgr
dr. Kendi grevlerinin kapsamnda olmayan fikirler
retebilirler. Tabii ki tekerlei yeniden icat etmek veya
kt fikirler retmek iin biraz zaman ziyan edecekler
"
dir. Ama kiisel geliimlerinin ve yarattklar byk -
zmlerin deerleri llemeyecek kadar byktr.

Yeni Fikir Savunucular1

Grubunuzdan birini yeni fikirlere destek olmakla g-

revlendirin. Fikir savunucusunu yeni fikirler meydana

ktka onlar savunmaktan sorumlu tutun. Bu savunu
cuyu yeni fikirler ortaya ktlra komik duruma dmek
ten ve itibar kaybetmekten korur. ou yeni fikri gene
reddedeceksiniz, ama onlarda adil bir ekilde kendilerini
duyurmu olacaklardr. Her yeni fikrin hayatta kalmas
gerekmez, fakat hepsine bir frsat verilmesi gerekir.. _,.,

deal olarak, savunucu, patron gibi, grubun daha etki-

li yelerinden bir olmaldr. Yeni fikirlerin gl savunu
culara ihtiyac vardr. Yenilik organizasyondaki en gl,.
kii tarafndan desteklenirse baarl olur. Amalarnn
dini olmaktan ziyade ekonomik olduuna bakmayn; eer
yerel prenslerin destei olmasayd Martin Luther'in dev
rimi hibir zaman meydana gelemezdi. Gl birisi yeni
likileri kafalarnn uurulmasndan korumaldr.
Ak bir zihin son derece nemli bir eydir. Fikir sa
vunucusu kendine daima tarihteki birok byk fikrin
pratik olmad, aptalca veya gln olduu iin redde- .
dildiini hatrlatmaldr. Fikir savunucularnn baarh -

- 22 7 -
 Einstein Gibi Dnmek

olabilmesi iin ya eytann avukatln yapmas ya da

iktidar elinde bulundurmas gerekir.

Koruyucu Engelleri Kaldrm

Yeni fikirleri organizasyonun geleneksel faaliyetle
,..r inden ayrarak glendirin. Einstein bilimsel bir sper
1 star oluncaya ve her istediini yapmasna msaade edi

linceye kadar niversitelere uyum salamakta glk

ekmitir. En byk yenililerini aratrmac arkadala
rndan ve onlarn eletirilerinden izole edildii zaman
ortaya karmtr. Sizde ayn ayrcal kendi yeniliki
lerinize tanyabilirsiniz.
Bebek fikirlerin yaratclarna zaman basks olma
dan ve geleneksel dnce bunlar ezmeden fikirlerini
gelitirebilme frsatn vermek iin ayr bir mahalli veya
tatil yerini kullandrn. Eer bir fikir umut veriyorsa,
onu baz ilave fiziki koruma altnda i yerin.e geri geti
rin. Katlmclara konsepti alr hale getirebilmeleri
iin zaman ve yer tahsis edin.
Bazen rakip firma ile yarmay bir kenara brakmak
bile organizasyonunuzda yeniliki dnceler retilme
sini salamaya yeterli olur. irketiniz, rakip firmann
rnne benzer rnler imal etmek yerine, bambaka
fikirler gelitirebilir. Eer bir yeniliki arada srada fik
rini gelitirmek iin birka dakikasn ayryorsa, bra
kn yapsn. Fakat yeni fikrin kendi ayaklar stnde du
runcaya kadar korunduundan emin olun.

atmalar zmlemek
Eer yeni fikirlerle kemiklemi fikirler arasnda s
rekli bir atma varsa ve bu atmadan hep yeni fikir
ler yenik kyorsa, Einstein Tarz Dnme hibir za-
man serpilip geliemez. En nemli yenilikler bile kkle-

- 228 -
 Organizasyonlarda Einstein Tarz Dnme

mi kurallara kar duramaz. nce kavramlar atr ve

sonra yenilik pe gider. Yeni fikirlere gelime frsat ve
rilmelidir. Yeni bir fikir eski bir dnce tarzyla att-,
nda, bebek fikre mcadele frsat verebilmek iin aa
daki tekniklerden birini uygulayn.
Ortak Zemin: Farkl deil, ortak bir zemin arayn.
Her iki taraf da tartmal noktalar bilir. Onlar ayn fi
kirde olduklar eylerin bir listesini birlikte hazrlamak
zere grevlendirin. Daha fazla atmadan kann. Lis
teye sadece her iki tarafn da kabul ettii bir eyi dahil
edin.
Oyuncular lave Edin: Yeni dnceler genellikle
mevcut organizasyonda yeterli desteki bulanmad
iin reddedilir. htiyalar ve karlar eski ve yeni "
zmlerin bir arada yaayabilmelerini salayacak yeni o
yuncular ilave etmeyi deneyin. ki tarafl anlamann
salanamad durumlarda tarafl bir katlm genel
likle ie yarar. Potansiyel yeni partnerleri tanmlamak
zere, taraflarn zerinde anlaamadklar iin masaya
getirdikleri her eyin bir listesini yapn. htiya duyulan
fakat temin edilmemi olan eyler iin ikinci bir liste ya
pn. Her iki liste ideal nc partnerinizin tanmdr.
alma Alannz Daraltn: Eer eski ve yeni fikir
ler arasndaki atma zmlenemeyecek kad.ar byk
se, bunun sadece bir ksmn halletmeye aln. Mesele-

ye konu olan her eyin listesini yapn, bamsz olarak

zmlenmek zere bunlardan bir ila tanesini sein.
atmann bir ksmn zmek, problemin giderilmesi
ne hz ve ivme kazandracaktr.
Batan Balayn: Bazen bir atma ok kompleks,
hisler daha duygusal, veya katlmclarn bir zm bu
labilmesinde taraflar daha kat hale gelir. Orijinal prob
lemin en basit haliyle ifade edilmi olduu balang
- 229 -
 Einstein Gibi Dnmek

noktasna dnmeyi deneyin. Hazrlanm olan btn y

k bir kenara brakmak kolay olmayacaktr, ama yeter
ki probleminizi tek bir kesin cmleye indirebilin.

Sapknlan Aklhca Ynetmek

"nsan yaamad eyi grmez. "
-FRIEDRICH NIETZCHE

-Herhangi bir organizasyonda yeniliki dnceler genel

.
likle kt fikirlerle ayn kefeye konur. Kt fikirlerin g
z kapal reddedilmesi iyi fikirlerin retilmesini de ks
\tekler. Eer kt bir fikir adil bir ekilde dikkate alnr
sa, insanlara yeni fikirler retme cesareti gelir. Ve eer
kt fikirler deerli gayretler olarak nitelendirilirse, or-
. ganizasyonunuz yeni fikirlerle dolup taar, hatta deeri
ne paha biilemeyecek birka kavram gelitirilebilir. Or
ganizasyonlar sapkn dnceyi srekli bir yeni fikir
ak salayacak ekilde ele almaldr.
Einstein muhtemelen kolay ynetilebilecek bir insan
deildi. bilime gelince can ne isterse onu yapar, veya
istediini yapncaya kadar beklerdi. Organizasyonlar
bunu birka kiiden fazlasnn yapmasn kaldramaz
lar. Bu nedenle organizasyonu tam bir kaosa sokmadan
sapkn dahiyi destekleyecek bir ortam yaratlmas nem
tar. Aada dzeni korurken yenilikileri de mutlu
edecek baz fikirler bulunmaktadr.

Kt Fikirlere Sz Hakk Verin ve dllendirin

e yaramayan veya size uymayan yeni fikirler gelitiren
,.kimselerin cesaretlerini takdir edin. Radikal, geleneksel
: olmayan fikirlerin hepsi iyi olmayabilir, ama iyi olanlar
. da ok yararl olur. yi bir fikrin ortaya atlabileceini d-

- 23 0 -
 Organizasyonlarda Einstein Tarz Dnme

nerek kt fikirleri bile tevik edin ve zayf tarafa s-

tnlk verin. Aykr bir kimseye sembolik bir "Kaza
balanp yaklma" dl verin. Yeni bir fikrin savunucu
luunu yapma frsatn kullanmasn taktir edin, ve bunu
o an iin kabullenmeseniz de, gelecekte daha gelitiril
mileriyle karlamay isteyebilirsiniz. Bu strateji yeni_..
liki dnrlere hasretini ektikleri itibar salar ve ku
rallara tekrar kar kabilecek cesareti verir.

Reddedilen Fikirleri Koruyun

zellikle kendiniz ham fikirler retmekte baarlysa
nz, btn seenekleri uygulayamazsnz. Fakat fikir uy-.
gulanmasa bile, onun mmkn olduu kadar fazla ks
mn koruyun. Kolombvari fikirlere paha biilemez. Bir
fikri uygulayamadnz zaman, fikrin savunucularn fi
kirlerini tekrar deneyebilecekleri frsatlar aramakla g
revlendirin. Eer bir fikri skartaya karmak ihtiyacnl"
duyarsanz, bunu kk bir karta yazn. Kart saklayn.
Yaratcsna dncesinin tamamen ziyan olmad hu-.
susunda teminat verin. Iskarta fikirlerin yazld kart
demetini ilerdeki fikirlere ham madde tekil etmek ze-
#

re toplant salonunda saklayabilirsiniz.

EINSTEIN TARZI DNMEYE

LERLK KAzANDIRMAK
"Zaman gelmi bir fikri hibir ey,
dnyann hibir ordusu durduramaz. "
-VcToR Huao

Kurallara kar kmanza veya sadece iyi fikirleri cesa

retlendirmek istemenize bal olmakszn, organizasyon-

- 23 1 -
 Einstein Gibi Dnmek

larda daima yeni dncelere kar bir eilim olduunu

-bilin. Fikirlerin domadan lmesini nlemeli ve fikirleri
tam olarak uygulanmasa bile yeniliki dnceleri tat-
' min etmelisiniz. Sizin zm bulmanz gerekiyor; ac
ekmeniz gerekmiyor. Bu yaratc beyinlerin srekli si
zin iin almasn salayn.
 BLM ON BiR

G n l k Ya a m d a
E i n ste i n G i b i
. . . . . . . . . . . . . . . . . . __ ---
 "nem l i o l a n
sorg u l a m a kta n
vazgem e m e kti r. "
-ALBERT EINSTEIN

EINSTEIN TARZI 00NME VE

KK PROBLEMLER
itabn ilk tmcelerinden bu satrlara dek hep daha
Kyoun dnme ve alma gerektiren g problem
leri zmek iin Einstein tarz dnmeyi nasl kullana
bileceimizi aklamakla uratk. Fakat Einstein gibi
dnmek kk, gnlk problemlerde de ie yarar.,.
-
Einstein tarz dnmeyi daha kk problemlerde kul- .
!anmann anahtar problemi sinir bozucu yapan kuralla-

r hemen bulmak ve inemektir. Aadaki drt kl(

problem tekniinden birini deneyin. Bunlar daha nce
grm olduumuz drt kural ineme tekniinden r
nek alnmtr.

Ne sterseniz Onu Yapn

Sknt veren bir probleminiz var. Onunla istediiniz gi
bi uraamyorsunuz, nk baz kurallarn ihlal edile-

- 23 5 -
 Einstein Gibi Dnmek

meyeceini anladnz. Bu kural ihlal edin ve cannz m

istiyorsa onu yapn!
Kopenhag sava srasnda, Amiral Horatio Nelson
komutanndan gelen bir emri gz ard etti. Geri ekilme
iareti verildiinde, Nelson drbnn kr olan gzne
-dayad. Emri grmedii iin yapmak istediini byk bir
baaryla yapt. Sonunda hakl kacaksanz, istediinizi
'- yapn!

H ibir ey Yapmaym
Eer sinir bozucu kk bir problemi zmeyi dn
yorsanz, kart kural hibir ey yapmamanz olacaktr.
"Bu problem zlmeyecektir" diye yeni bir kural yara
tn. te bu kadar.
Scientific American bir zamanlar Einstein'n grelilik
kuramn bin veya daha az szckle en iyi ekilde
aklayan almay dllendirmek zere bir yarma
: dzenlemiti. Einstein unu syledi: "Ben, arkada ev
rem iinde bu yarmaya katlmayacak tek kiiyim. Bu
nu becerip beceremeyeceimi bilmiyorum." Einstein iin,
yarma problemi derhal ortadan kalkmt.

Bakasna Havale Edi n

;-Kk bir problemi zmenin e n kolay yolu onu bir ba
kasna havale etmektir. Problem zlr, ve siz bunu
kendinize dert etmezsiniz. Kuraln etrafndan dolam
-olursunuz.
Size ondan daha fazla yardm edebilecek biri var m?
.-Problemi ona havale edin. Sizin ilgin bulmadnz bir
problemin sorumluluunu yklenip, mcadele etmeye
'- hevesli biri var m? Problemi ona havale edin. Veya prob
lemi zmeye istekli baka biri de olabilir. Eer problem-

- 236 -
 Gnlk Yaamda Einstein Gibi Dnmek

le ilgilenirse kendisine yardmda bulunmay teklif edin:

Bu her ikiniz iin de iyi bir anlama olacaktr.

____ Ne Yapard?
Kurallara kar kma blmnde, James Bond gibi ii
nin ehli birine bizim problemimizin verildii bir egzersiz
yapmtk. Egzersiz bir kurala kar kma tutumu geli
tirmek iindi, fakat kk problemlerin stesinden gel
mek iin de mkemmel bir yoldur. Kendinize rnek ola
rak problemleri ok iyi halleden birini sein. Skc k- .
k bir probleminiz olduunda, kendinize rnek ald
nz kiinin bu durumda ne yapacan sorun. Kendinize :.
tpk onun gibi davranmak iin zel bir izin verin. Bu tu
tumu gelitirdike, bunun kk problemleri zmek
iin mkemmel bir yol olduunu anlayacaksnz.

KURALLARA KARI IKANLAR DiKKAT

''Ne yaptnz nemli deil, yettr ki bir ey yapn. "
-MAHATMA GANDHI

Problemleri zmek iin Einstein tarz dnmeyi ve ku"

rallara kar kmay belli bir risk olmadan kullanamaz
snz. Einstein kiisel yaamnda bakalarnda zntye-'
neden olan kurallara rahata kar kmtr. Einstein
ne istiyrsa tam olarak yapmtr. Snrlamalara uy
makta glk ekmitir. Eer yapmak istedii zor olsa
bile, ne.olursa olsun yapmtr. Eer yapmak istedii ey
soylu fakat tehlikeliyse, ne olursa olsun yapmtr. Eer
yapmak stedii zalimceyse, yapmtr. Ksacas kuralla
rn yolunu kesmesine izin vermemitir. Fakat nezaket,
sayg, ve;.jvilik gibi kurallardan kolayca vazgeilmemeli
dir. Bunlt daha anlaml zmler olabilir.
- 23 7 -
 Einstein Gibi Dnmek

EINSTEIN TARZI 00NME PRATG

''Enerjik b ir beyne sahip olmak yetmez,
esas gerekli olan onu doru olarak kullanmaktr. "
-RENE DESCARrnH

- Einstein tarz dnme, Albert Einstein iin doald. T-

ra olurken ok dikkatli olmas gerektiini fark etniti,
nk tra olurken her seferinde aklna iyi fikirler geli-
.. >yor ve bu da heyecanlanp yzn kesmesine neden olu
yordu. Bizler de o kadar yaratc olabiliriz. Sadece bunun
stnde biraz daha fazla almamz gerek. Neyse ki,
Einstein gibi dnme alkanln edinmek iin baz
basit yollar vardr. Pratik, deime, ve aralar Einstein
gibi dnmenizi daha kolay ve etkin hale getirir.
Isaac Newton'a bir seferinde bu kadar fazla kefi nasl
yapabildiini sormulard. "Daima onlar dnerek," ce
vabn vermiti. Bu btn problem zcler iin iyi bir
tavsiyedir. Her eyde olduu gibi, kurallara kar kma
ve tekerlek izlerinden kurtulma yeteneiniz de pratik ya
parak geliir. Ne kadar fazla yaparsanz, o kadar kolay
hale gelirler. Aadaki basit egzersizlerden bir veya bir
ka tanesini gnlk yaamnza uyarlayn. Bunlar Eins
tein gibi dnme altrmas yapmak iin kullann.

zlm Problemler
/
;1 ''Kendi gzleriyle gren ve
1
kendi yrekleriyle hissedenler ok azdr. "
-ALBERT EINSTEIN

Zaten bir zm olan problemleri zmek mkemmel

, bir Einstein gibi dnme pratiidir. rnein arabanz
ykamak gibi bir i sein. Bu sradan problemi Einstein

- 23 8 -
 Gnlk Yaamda Einstein Gibi pnmek

hribi dnerek yeniden zmeyi deneyin. Sizi arabanz

ykamaya iten nedenin, onu ykamann sadece silmenize
oranla daha iyi bir sonu verecei dncesi olduu kan
sna varabilirsiniz. Daha geni dnerek, arabay yka
mann evde oturup televizyon seyretmekten baka bir i
yapmamaktan ikayet eden ocuklarnz iin iyi bir
zm olabilecei kararna varabilirsiniz. Hatta, hem ara
banz ykama ihtiyacn azaltacam ve hem de daha st
dzey bir ihtiyac gidereceini fark ederek iyerinizin bu
lunduu kent merkezine tanmay da dnebilirsiniz.
Bir zm yaratmak iin Einstein tarz dnmenin
btn admlarm kullann. Problemi tanmlayn, yeni fi-1
kirler retin, kurallara kar kn, ve bir zm geliti
rin. Bu egzersiz bir pratikten daha te olabilir. Bir ihti-'
ya belirdiinde problemler zlr. Bu problem zerin
de uzun sre kimse ciddi olarak dnmemi olabilir.
Probleme bir zm bulunmasna ihtiya olmamtr.
Ama muhtemelen ok daha iyi bir zm vardr. Bunu
bulabilirsiniz. Sadece kurallara kar kn.

Sama Sorular
''Bilgisayarlar yararszdr.
Size sadece cevaplar verirler. "
-PABLO PlCASSO

Kari klmas gereken kurallar bulmak iin sama so

rular sormak ok iyi bir yoldur. Konfys bir ok ren-

cisinin cehaletlerinin ortaya kmasndan korktuklar

iin soru sormaya ekindiini fark etti. Bunun zerine
talebelerine unu syledi, "Bilgi iin bilgi, cehalet iin ce .
halet, hepsi bilgidir." Bir insann bilgisizliini fark etme
si de bilgidir. Eer bilmiyorsanz sorun. Sadece yeterince -
bildiinize inanmak gerek cehalettir.
- 23 9 -
 Einstein Gibi Dnmek

Daha fazla cevap bulmak iin, daha fazla soru sorun.

Anlamadnz her seferinde aklama isteyin. Sama so
'rular sorun. Her eyi sorgulayn. Yzeysel aklamalann
-gerisindeki gerek nedenleri irdeleyin ve aratrn. Sa
ma sorular zellikle bilgece olabilir. Problemin nedeni
olabilecek sorgulanmam varsaymlar tam gbekten
vururlar.
Eer kol saatinizin alarm var.&1!1., her gn ayn za
, manda duracak ekilde ayarlayn. Alarmnz durmadan
nce en az bir sama, aratrmac soru so:l)J1. Gerek bir

- sama soru hi sorulmam sorudur.

Einstein' m Zarlar1
'Tanr evrenle kumar oynamaz. "
-ALBERT EINSTEIN

Tanr evrenle kumar oynasn veya oynamasn, rasgele

zar atmak Einstein gibi dnmenize daha fazla yar
dmc olur. Zarlar kk, ucuz, ve el altnda bulundur
mas kolay eylerdir. Zar demek rastlant demektir. Bir
problem zerinde dnrken, zar atn ve gelen sayya
ekil 1 1 . l'de karlk den Einstein tarz dnme tek
niini kullann.
Bir kuraldan kurtulmak iin zar kullanmann eitli
yollar vardr. Esas tercihinizi gerekletirmeye al
mak yerine, alt alternatif dnn ve zar atarak seimi
nizi yapn. Veya sadece attnz sayy zmnzde
kullann. Dncenize cesaret vermeyi hatrlatmas iin
zarlar masanzn stnde brakn. Fiziki olarak zar at
mak zihninizi kurallara kar kmaya hazrlayacaktr.
Ve kurallara kar kma izinin dnda kalmanza yar
dm edecektir.

- 2 40 -
 Gnlk Yaamda Einstein Gibi Dnmek

Atlan Zar Eylem

1 : Problem/zm tanmlamas n gelitirin

2 Deneme niteliinde bir zm, bir test veya
deney dnn
3 Motivasyonunuzu artrn .
"4 Bir kural tanmlayn
5 Bir kal b krn
6 Bir kural ineyin

ekil 1 1. 1: Einstein Zarlar

Araba Kullanma 1 .

"Merak, kendi varolu nedenini kendi yaratr. " )

-WINSTON CHURCHILL

e gidip gelirken Einstein tarz dnme altrmas ya-

pn. Yol boyunca zmek zere problem listenizden bir
problem sein. Yeniliki dnmeyi harekete geirmek /
iin, probleminizin zmnde nnzdeki arabann
plakasndaki numaralar veya harflerini kullann. Ara
ba plakalar harika fikir tohumlardr. Ayrca yolu izler
ken dnmek iin de zamannz olur. Eer bir ticaret
fuarna arpc bir tema aryorsanz ve nnzdeki ara
cn plakasnda L harfi varsa, L ile balayan zmler
retmeye balayn. Tantmnz iin Louvre mzesini ve
Mona Lisa tablosunun kopyasn ierebilir, veya kalaba
lklar cezbetmek iin lokum ikram etme fikrini kullana"
bilirsiniz. rnnzn bilimsel niteliini bir laboratuar
motifi vurgulayabilir, veya bir Louisiana Cajun festivali
daha fazla ilgi ekebilir. Bir ara plakasn tohum fikri
ni eski dnce kalplarnz krmak iin kullann.

- 24 1 -
 Einstein Gibi Dnmek

DEGiIN
''Bir fanatik, fikrini deitiremeyen
. \.., ve konuyu deitirmeyen kiidir. ,,
-WINSTN CHURCHILL

Zihninizi alternatiflere atnzda Einstein Tarz D

' nme doal hale gelir. Deiin, herhangi bir deiiklik
sizi alternatifler karsnda daha rahat klabilir. Eer
bir eyleri deitirmeyi sevmiyorsanz, problem zm
nz gelitirmek zere deiiklii kullanmak iin tam
bir adaysnz demektir.
Yeni dnce paternlerinizi gelitirmek iin alkan
lklarnz deitirin. Dzenli alkanlklarnzn her bir
eleman dnme paternlerinizi etkiler. Deiiklik sizi
tekerlek izlerinden kmaya zorlayarak, g bir proble
mi zmenizi kolaylatracak ekilde dnmenizde
farkllklar yaratr. e sabahlar normal olarak 07:00 da
/geliyorsanz, zmeniz gereken zor bir problem olduun
da saat 09:00'da gelin. Bu ek iki saati altrma yaparak,
okuyarak veya darda kahvalt ederek geirin. Her za
. man yaptklarnzdan uzak durun. Sonra ie gitmeden
nceki son yarm saati problemin zm iin fikir ret
mekle geirin.

Bir yler Okumak

"ok okuyan ama beynini ok az kullanan
bir kimse dnme tembeli olur. ,,
-Al.BERT EINSTEIN

. nsanlar kurallarnn izlerini derinletirecek okuma

malzemesi seme eilimindedirler. Normalde okumad
, nz baz dergi ve kitaplar geliigzel sein. Bir deniz-

- 2 42 -
 Gnlk Yaamda Einstein Gibi Dnmek

cilik dergisi aln. Bir moda dergisine gz atn. Biyoloji

veya Rnesans resmi hakknda bir kitap okuyun. Beyni
nizi deiik ve iyi dengelenmi bir diyetle besleyin. D- :
ncelerinize kar olan eyleri okuyun. Dnyaya yeni :. : .
bir adan bakma yollann dnn. Eer bir dergiye .

gz atarken deiik bir gre tahamml edemiyorsanz, .

ciddi bir probleme yeni bir zm dnrken zorlanr- :
snz. Okumay Einstein tarz dnme yeteneinizi o- .. .
luturmak iin kullann.

Bo Zaman Deiiklikleri
''Bilim, eer hayatnz bundan kazanmak
zorunda deilseniz, harikulade bir eydir. "
-.ALBERT EINSTEIN

Bo zaman etkinliklerinizde kolayca radikal deiiklik

ler yapabilirsiniz. Kariyerinizi, yaadnz yeri, veya ar
kadalarnz deitirmek o kadar kolay deildir. Fakat
bu hafta sonu elenceye ynelik faaliyetlerini deitire
bilirsiniz. yleyse neden bir eyleri kartrmayasnz?
ekil l l .2'deki listeden en sevdiiniz elenceyi bulun.
Bir dahaki sefer normal olarak bunu yapmak yerine, lis
tede bundan nce veya sonra gelen faaliyeti yapn. Yeni
bir ey deneyin. Beyninize zmek iin yeni bir problem
seti verin. Yeni insanlarla tann. Kendinizi yeni bir
evreye sokun. Gelimenin nne geemezsiniz.

''Eer fiziki olmasaydm, muhtemelen mzisyen olurdum. " _

-.ALBERT EINSTEIN

Sanat yaratc dnmenizi gelitirmeniz iin ok iyi bir

yoldur. Beyniniz iin, yaratc gc artrmada jimnastik

- 2 43 -
 Einstein Gibi Dnmek

Televizyon Darda Oda Mzii Squash

Sporlar Yemek Yemek Maaraclk Bisiklete
izlemek Yzme Bovling Binmek
Yabanc Filmler Fkra Anlatmak
Kestirmek Sinemaya
Kamplk Kayakla Atlama Dalglk Gitmek
Su Kaya Hatra Defteri Sanat
Buz Pateni
Al veri Tutmak Gsterileri
Seyredilmek
Dert Yanmak Kumar Telefonda
Yelkencilik Konumak
Bilinlenme Kuuluk Konsere Yld zlar
Kayalardan Heykeltral k Gitmek
Atlamak Seyretmek
Uurtma Motosiklet Ralli
Da Bisikleti Uurmak Yry Kalabalk
Yemek Yemek S rlar
Kano Yapmak Partiler
Dama Kayak Yapmak Baheyle
Oynamak Tarihi Yerleri
insanlar Uramak Gezmek
Komedi Seyretmek Resim Yapmak Zengin Olmak
Klpleri
Yemek Roman Kumdan Kale
Casusluk Piirmek Yazmak Yapmak
Ge Saate norkelle Dergi Okumak Origami
Kadar Dalmak
al mak Otomobil Yar imek
Roman
Hatra Yazmak Satran Ata Binmek
Okumak
Golf Samimi Partiler Rock
Bara Gitmek
Halter Balonculuk Konserleri
Pul
arap Tatmak Koleksiyonu Politika Mzik Aletleri

Komak Gne Organize Bitki

Banyosu Protestolar Koleksiyonu
Yama
Parat Bal k Tutmak Dart Oynamak
Deniz
Basketbol Yolculuu Bri Tenis

Okuma Srf Yapmak Raketbol Evi Toplamak

Operaya Beysbol Yal Boya imza

Gitmek Kanser Resim Yapmak Koleksiyonu

Dac lk Aratrmas Dans Etmek

ekil 1 1.2: Bo zamanlarn degklg

- . . . .

- 244 -
 Gnlk Yaamda Einstein Gibi Dnmek

saylr. Einstein hevesli bir kemancyd. Keman almak

farkl kurallar ve snrlamalar yznden g bir iti ,
ama onu zihinsel bakmdan rahatlatyordu. Yeteneiniz )
olmadn dnseniz bile, yaratclnz sanat yoluy
la kullanmamanz iin hi bir neden yoktur.
Beceri eksiklii ameliyat yapmaktan kanmak iin
iyi bir nedendir, ama sanatla uramamak iin deil. Sa-_
nat yaratclnzn zincirlerini zmenin iyi bir yolu
dur. Yeni bir ey yaratn. Bir resim yapn. Bir ark ya
zn. Yrekli olun. Yeniliki olun. Kimse lmez. Binalar
yklmaz. ler batmaz. Ama siz dncenizde yaratclk
cesaretini oluturursunuz.

Kariyer Deiiklii
"alma vcudun yapmaya mecbur
olduklarndan ibarettir. Oyun, vcudun
yapmaya mecbur olmadklarndan oluur. "
-MARK TWAIN

Bir kariyer deiiklii yapmak bo zamanlar deerlen

dirme deiiklii yapmaktan daha zordur. Ancak, birok
insan yeni bir alana geerek yaratcln zgr brak
mtr. Einstein kariyerini deitirerek fizikilikten dev
let adamlna ve bar nclne gemitir. Deiiklik
karsna yeni bir dizi iddia getirmi, ve o zoru baara
bileceini gstermitir.
Tarm, mhendislik, bilim, politika, din, ve sanatn
kartrlmas, Jefferson ve Leonardo da Vinci gibi tari
hin en byk beyinlerinden bazlarn ortaya karm
tr. Kurallara kar kma yeteneinizi kariyerinizin :
odan deitirerek artrabilirsiniz.
inde bulunduumuz bu uzmanlar anda, alan de
itirmenin kendine zg glkleri vardr. Bir insann
- 245 -
 Einstein Gibi Dnmek

bir alanda katkda bulunabilmesi iin yllar sren eitim

ve deneyime sahip olmas gerektiini varsayarz. Baka
bir ifadeyle, kii kurallarn izlerine gmlm olmaldr.
Kendi alannzn dndan katkda bulunmak zordur.
,Ama yaplabilir. Nobel dll fiziki Richard Feynman
, yazlarnn ounu, kesinlikle kendi uzmanlk alanna
girmeyen biyoloji aratrmalaryla geirmitir. Ancak,
perspektif deiiklii kendisini eski kurallarn izinden
uzaklatrarak, Feynman'a zihinsel zindelik salamtr.

Siz de kendinize baka alanlardaki problemler ze

rinde almak iin birka saat ayrarak benzer bir en
telektel tatil verebilirsiniz. Sizden ok daha farkl ey
lerle megul akll bir insan bulun. Kar karya olduu
esas problemi aklamasn salayn. Problemi detayl
olarak anlayn. Sonra zn. Bu kafanzdaki paternlerin
sarslmasna yardmc olacaktr. zmnz arkada
nzla da paylamak isteyebilirsiniz. yi bir fikre sahip ol
sanz bile, kendisi muhtemelen saflnza glecektir.
lerin yry byledir. inde bulunduu izlerin d
nmesini nasl kstladna dikkat edin.
Eer kendi uzmanlk alannzn iinde tamamen yok
olduysanz, bir deiiklik sizi bir yaratclk patlamasna
gtrebilir. Michelangelo'nun Sistine Chapel'deki gr
kemli freskleri buna iyi bir rnektir. Michelangelo kari
yerinin nemli ksmn bir heykeltra olarak geirmi
tir. Heykeltralk deneyimi, kendisine bir handikap te
kil etmek yerine, dnyann en byk fresklerinden baz
larn yaratmasnda yardmc olmutu.
Yeni bir alanda ustalama iddias problem zme ye
teneini meydana getirir. Deiik alanlardaki zm
tekniklerine aina olduunuz zaman alternatifleri fark
etmek daha kolaydr.

- 2 46 -
 Gnlk Yaamda Einstein Gibi Dnmek

OONME ARALAR!
''Bana bir dayanak noktas gsterin,
dnyay yerinden oynataym. "
-ARiMET

Arimet kendisine yeterli uzunlukta bir kaldra ve bir

dayanak noktas verildii taktirde, dnyay yerinden oy
natabileceini syleyerek vnmt. Bugn fiziksel
0
aralardan elde e debileceimiz ok deerli mthi ''kal
dralar" vardr. Gl aletler olmadan giriebileceimiz
pek az zor grev vardr. Fakat zorlu zihinsel problemlere
hala elimiz bo olarak tereddt etmeden saldrabiliyo
ruz. zm bulmak iin bir defter veya teyp cihaz gibi
aralar kullanmay deneyin.

Kayt Aralar
''Btn cevaplar bilmektense baz sorular
bilmek daha iyidir. "
-JAMES THURBER

Dnce aralar iki eittir. Birinci tr fikirleri yaratt

nzda kaydeder. Bir fikirden daha fazla fikirler reye- .

cektir. Bir ilham kaybettiinizde, sadece o fikri deil;

onun sizin iin ortaya karaca btn dier fikirleri de ;
kaybetmi olursunuz. Yarattnz btri kavramlar eli-
nizde tutun. Eer gnlk fikirlerinizden birka tanesini
kaydederseniz, bunlar sizi daha birok fikirlere yneltir.

Not Defteri
Birok byk dnr not defteri tutmutur: Defter
ler yeni, tamamlanmam fikirleri saklamak iin ideal
dir. Dncelerini gzden geirebilecekleri ve ilaveler

- 247 -
 Einstein Gibi Dnmek

yapabilecekleri bir kayt tutmulardr. Bu zellikle al

lmn dndaki fikirleri unutmamak iir nemlidir.
Gnlk dnce kalplarnza uymayan fikirler kolayca
, uup gidebilir nk onlan yerletirebileceiniz bir ba
. lam yoktur. Eer hatrlanmalar gerekiyorsa kaydedil-

- melidirler.
Eer kendinizi bir fikir bunalmnda bulursanz, def
terinize dnmeyi deneyin. Eski Kolombvari fikirler il
hm.. perisi olarak ie yarayabilir. nceki iyi ve kt fi.
kirleri hatrlamak beyninizde yaratc alanlara yollar
._ aacaktr.

Teyp Kaydedici
Fikirlerinizi deftere yazmak her zaman pratik olma
yabilir. Yazamadnz zamanlar fikirlerinizi kaydetmek
iin kk bir teyp kaydedici bulundurun. Teyp kaydedi
ciler, zellikle de mikrokasetli olanlar, araba kullanr
ken, yatakta, veya kuyrukta beklerken not almay ko
laylatrr. Zihninizin bo olduu zamanlar yaratc d
nce iin verimli frsatlardr. Bunlann fikrinizi kayde.-..
derek deerlendirin.
Fikirler Wordsworth'n tamamlanmam iiri "Xana
du" gibi olabilir. Wordsworth bir iir olarak kaydettii
bir ryadan uyanmt. Fakat_ bitiremeden nce, yarda
kalmt. Sonradan ryay veya iiri nasl bitirebilecei
ni hatrlayamad, ne yazk ki bu onun en iyi iirlerinden
\biriydi. Sizin de muhtemelen kaydetmediiniz iin unut
. tuunuz bir ok iyi fikriniz olmutur.
Eer sonradan teybi silseniz bile, fikri szelletirmek
iin zaman harcadnz iin dnme srecinizi glen
dirmi olursunuz. Teybinizi araba kullanrken daha ok
fikir gelitirmek iin kullann. Sadece dncelerinizin

- 248 -
 Gnlk Yaamda Einstein Gibi Dnmek

teybini batan dinleyin. Dinlerken kaydettiiniz kav

ramlar glenecek ve yeni, tamamlayc fikirlere sahip
olacaksnz.
Bir teyp kaydedici zihnimizi darmadan eden tm o
olaan dnceleri kaydetmek iin de yararldr. Eer
kendinize devaml olarak kuru temizleyicideki giysileri
nizi almay hatrlatyorsanz, bunun iin basit bir not ya
zn. Sonra da esas probleminize dnp odaklann.

Zihinsel Grntler
Elinizin altnda her an iin bir defter veya teyp bulun
duramazsnz, onun iin paha biilmez bir hafza hilesin
de ustalan. Kafanzda sama resimler oluturmay -

renin. Zihnimizin grntleri hatrlama hususunda ok

byk yetenei vardr. Kardeinizin telefon numarasni
hatrlayamasanz bile, bir bilgisayan ok edecek kadar :
grnty hafzanza alabilirsiniz. Aklnza kaydedeme,
yeceiniz bir fikir geldiinde, onu bir resim haline geti- :
rin. Bir rn dizaynndan iki viday karmay dn-...
yorsanz, kendinizi yukardan para yaarken bir ift de
viday kapdan dan tekmeyle atyor durumda resimle
yin. Bu resmi kilit unsurlan byk paralara ayrarak
veya hareketi komikletirerek hatrlanabilir hale getirin.
Bunu kaydedinceye kadar hatrlamanz kolaylaacaktr. ,.

Yaratma Aralar.
'Tek bir kr kalem iki keskin zekaya bedeldir. "
-ANONM

kinci eit dnme arac fikirleri yaratmanza yardm

eder. Bunlar zihnin doal problem zme yeteneklerini
konseptleri farkl bir ekilde tantarak artnr. Aralar

- 249 -
 Einstein Gibi Dnmek

Einstein gibi dnmek iin kullanlabilecek gl kal

dralardr.

Bo Kat
Byk, bo kat sayfalar fikirler iin mknatstr.
Gidecek bir yerleri olduunda, fikirler ortaya kverir
'ler. Bir bilgisayar kullanmak size daha dzgn bir kayt
imkan salayabilir, ama byk dnme her zaman
dzgn olmaz. Bo kat yaratc fikirlere ilham verir.
Etrafnzda bol miktarda bo kat bulundurun. Aksi
taktirde, kat yokluu fikir ktlarnz yavalatabilir.

Fosforlu Kalemler
Zor problemler sadece siyah beyaz deildir.' Onlar si
yah beyaz olarak dnemezsiniz. Parlak, gl renkler
parlak gl fikirler ortaya karr. Fosforlu kalemleri
elinizin altnda bulundurun ve dnrken onlar kul-
\ lann.

Mzik
Mzik beyninizin yaratc merkezlerini uyarr. Hedef
probleminiz hakknda dnrken her seferinde setii
_niz bir paray almay deneyin. Mzik, probleminiz s
tnde son altnzda aklnza gelen fikirlerle balan
t kurmanz salar. te benim yaratc dnce iin fa-
, vori paralarmdan bazlar:
Pachabef'in Canonu
Bach'n 2 numaral Brandenburg konertosu
Ravel'den "Daphnis ve Chloe"
Debussy'den "Clair de Lune

- 250 -
 Gnlk Yaamda Einstein Gibi Dnmek

Liste Yapmayn
ou kimse bir problem zerinde dnrken bir lis
te yapar. Yeni dnceler bulmak iin ilham gelsin isti- :
yorsanz, liste yapmamak ie yarar. Bunun yerine prob-
lemin bir resmini yapn. Eer sizin yerel bankanz byk
bir ulusal bankann youn rekabeti altndaysa, durumu
nuzu izin. Problemin elemanlar olarak karikatrler ve
ya metaforlar kullann. Belki ehrin sokaklarn ykp d- . :
kerek ilerleyen ve insanlan evlerinden atan byk bir ca-

navar izersiniz. Veya, rakip bankadan yrye gemi(

hortlaklar izersiniz. Karikatrler, zihinsel tekerlek izle
rinden kurtulmak iin zellikle gl aralardr.
Problemin bir haritasn da izebilirsiniz. Fikir hari
talan bir durumun elemanlarn listeler ve onlan iliki
lerini , gsterecek ekilde birbiriyle irtibatlandrr. Eer
yerel bankann byk ulusal banka ile rekabeti proble
mi ile ilgili bir fikir harikas hazrlyorsanz, ehrinize
para .akn izin. Maa bordrolannn ve mevduatn
kaynaklarn gsterin. Parann sizin bankanzdan ve ra
kip bakadn nereye gittiini belirtin. Probleminize l
ler, kaleler, dalar, ve bataklklar eklemek daha fazla
yaratclk salayacaktr. Haritalar iin bo katlar ve
fosforlu kalemler ok kullanldr.
Einstein tarz dnme daireleri izebilir, kal.plari
krma ve kurallar ineme konusunda nerede bulundu
unuzu iaretleyebilirsiniz. Admlan ve fikirleri bala.:.'
mak iin oklar kullann. Bu kilit kurallan belirlemeyi ve
kar kmay unutnayL
Problem Kutulan
Non-listlerin kat stnde olmasna gerek yoktur.
Bir problem kutusu yapabilirsiniz. Probleminizle ilgili
nesneleri bir kutuda biriktirin. Nesnelere dokunun..-
- 25 1 -
 Einstein Gibi Dnmek

Koklayn. Tkrtlarn dinleyin. Hatta tatlanna bakn.

Problem hakknda beyninizin farkl bir noktasn hare
kete geireceklerdir.

Kalplar
Karmak, grnr kalplara bakmak sa beyninizi
uyarr ve yaratcl tevik eder. Sadece karmak bir
paterne veya resme bakn. Beyniniz uzamsal ilikileri s
ralayacak, ve bunu yapmak iin yeni sinirsel yollar aa
caktr. Bu yeni yollar sonradan hedef probleminiz ze
rinde ie yarayacaktr.

Telefon Listeleri
"Bir zm retmek" balkl sekizinci blmde, ge
limi zmler ortaya koymak iin beyinsel seksin ne
mini tartmtk. Bir problemi veya zm baka biriy
le tartmak gerekten ie yarar. Sizinle fiir tartmas

yapabilecek arkadalannzn telefonlarnn bir listesini

yapn. Ne zaman yaratc bir ilhama ihtiyacnz olsa, bi
,rini arayn.

SONU
Zihnimiz bir harikadr. Yaratma ve alglama kapasitesi
neredeyse snrszdr. Hepimiz Einstein olamayabiliriz,
ama dndmz dahiye. sandmzdan daha yakn
olabiliriz. Hayal gcmz serbest brakma konusunda
ki isteksizliimiz dnmemizi engeller. Fakat bilinli
bir gayretle gerek potansiyelimizi fark etmeye biraz da
ha yaklanz. Eer sadece kurallara kar kmay hatr
larsak, hepimiz Einstein gibi dnebiliriz.

- 252 -
 EK A

E i n ste i n Ta rz
D nme
F o rm l a r
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
 "Sayla bilen her ey
ie yaramaz,
ie yarayan h er ey
sayla maz."
.ALBERT EINSTEIN

nesans srasnda, talyan ehir-devletlerinin tc

Rcarlar iletmelerini muazzam ticaret imparatorluk
larna dntrdler. nceden bilgi sahibi olarak i
hakknda karar vermek kolay deildi. letiim zayft.
Hes p ilemlerini kapatak aylar alyordu. Eilimlerin
ne ynde deiecei nceden bilinemedii iin bir tcca
rn tam zengin olacan sand anda iflas etmesi iten
bile deildi.

Leonardo Fibonacchi adnda bir adam bunlarn hepsi

ni deitirdi. Fibonnachi Kuzey Afrika' da bym, ora
da Araplardan ift girili muhasebeyi renmiti. Bu
yntemleri Rnesans talya'sna gtrd ve bunlar ora
da geni olarak uyguland. Kasa defteri, hesap defteri,
ve hesap zetlerini ieren sistemiyle, her hesap ilemi
anlalabilir halde yrmeye balad. ift girili muha
sebe Rnesans a iadamlarna uzun ve karmak tica
ri ilemleri derli toplu hale getirme imkann verdi. Kap
saml bir tarihi zetle, yetkin kararlar vermek ve servet
edinmek ok daha kolay hale geldi.
Fibonnachi'nin hikayesi bize en azndan iki ey re
tir. Birincisi, bakasndan alnan fikir ie yarar. Ve ikin-

- 25 5 -
 Einstein Gibi Dnmek

cisi, bu hesap tutmay kolaylatrr. Einstein tarz d

nme de uzun bir sretir. Sizi yolunuzun stnde tu
tacak baz basit hesaplamalar olmazsa, eski tarz dn
me alkanlna kaymak kolay olur.
Bu formlan, eski kural izlerinin dna karken ret
ken bir biimde dnmeye devam etmek iin kullann.
Bunlar sizin probleminizi tanmlamanza, eski dnce
kalplarn ykmanza, kurallar inemenize, ve . byk
zmler retmenize yardmc olacaktr.

00GRU PROBLEM
Problem Listesi
zlmesi gereken her problemi listeye aln. Bir proble
min tanmlanmas genellikle bir zm esinler. Sonraki
adm da tanyn ve eyleme gein. ou problem seenek
eksikliinden ok eylem yetersizlii nedeniyle zlmez.

Sonraki
Problem Neden zlmelidir
Admlar/zmler

- 25 6 -
 Einstein Tarz Dnme Formlar

PROBLEMLERi KOLAYLATIRMAK
yi problemler iyi zmlere yneltir. zmek iin Einste
in tarz dnmeyi kullanacanz problemi tanmlayn.

Problemin ilk Tanm

Yirmi be veya daha az kelimeyle

Problem Hiyerarisi
st dzey ihtiyalar
Bu gerek problem midir?
Alt problemler

Snrlamalara nem Vermeyin

Para snrlayc m?
Birisinin egosu snrlayc m?
Bilgi snrlayc m?
Korku snrlayc m ?
Brokrasi snrlayc m ?
Beceri snrlayc m?
Program snrlayc m ?
Eitim ve tahsil kstlayc m?
Mecburiyetler kstlayc m?
Tutum ve davranlar kstlayc
m?

E s ki Cevaplara nem Vermeyin 1.

Mevcut en nemli cevabnz 2.
listeleyin, sonra da yok sayn 3.

Basitletirilmi
Problemin daha basitletirilmi bir
tanmn yapn.

- 25 7 -
 Einstein Gibi Dnmek

yi bir zm bulmak iin yeterli motivasyona ihtiya

cnz olacaktr. Probieminizi zebilmek iin yeterli dr
ty yaratn.

Havular
zmden ne gibi yarar
salanacak?

Sopalar
Eer zm .bulunamazsa ne olur?
..

Boyut
Eyleme geme cesareti iin
problemi geniletin veya daraltn.

Problem zorlayc m?

Problem Tanm
zmeye alacanz problemi tanmlayn. ,

Problem Tanm

- 25 8 -
 Einstein Tarz Dnme Formlar

Fikir Listesi
Olabildiince fazla fikir yaratn. Ne kadar fazla fikir ya
ratrsanz, o kadar kaliteli fikir sahibi olursunuz.
zmler iin, kt bile olsa, fikirlerinizin hepsini kayde
din. Kt fikirler, veya Kolombvari fikirler de yararl
olabilir. Bunlar daha fazla fikirler iin katalizr olarak
grev yaparlar.

Fikrin ie Yarama Fikrin ie Yaramama

Fikir
Nedenleri Nedenleri

- 25 9 -
 Einstein Gibi Dnmek

KALIPLARI KIRMAK
Tohum Fikirler
Problemi kavramanz
'
geniletmek, ve olas zmler
bulmak iin eitli tohum fikirler kullann.

- 260 -
 Einstein Tarz Dnme Formlar

Fikir Sentezi
Fikir sentezi teknikleri ile ilgin kavramlar gelitirin.

Mizah
Bir fkrada kullann
Mizahi bir resim yaratn
Tohumu ktye kullann

Grselletirin
Problemi grn
Tohum fikrin bak as
Bir ocuun bak as

Karakteristikler
Benzerliklerine ve farklarna
gre tasnif edin
Byk kavrama nasl uyuyor?

Metaforlar
Durumu tohuma
irtibat/andrn.
Tohum neye benziyor?

Uygulamalar
Tohum ne zaman zm
haline gelebilir?
Problemi tohum fikre uyacak
ekilde deitirin.

Birletirin
Eski zmlerle birletirin.
Anti-zmlerle birletirin.
Baka bir tohumla birletirin.

- 26 1 -
 Einstein Gibi Dnmek

KENDi KURALLARINIZI BULMAK

Probleminizi tanmlarken belirlediiniz snrlamalar lis
tesine dnn. Probleminizi zmek iin baz kurallarn
z belirleyin. Bu kurallar aada listeleyin. Problemi
zmek iin zel kurallarnz belirlemek zere fikirleri
nizi kullann. Her fikri deerlendirin ve neden ie yara
yacan veya yaramayacan belirleyin. Bu nedenler
kurallardr. Onlar aaya kaydedin.

Kurala Kuraldan Kart zel

Kurallar Kar
kn . Kann Kural Duru m

..

- 262 -
 Einstein Tarz Dnme Formlar

Probleminizi zebilmek iin u alanlarda ne gibi ila

ve kurallar bulabileceinize bakn.

Mali Glkler
Para ihtiyac

Bilgi Eksiklii
Nasl olduunu bilmiyorsunuz

Fizik Kanunlar
Engel tekil edebilecek doa
kanunlar

Yasal Engeller
Sizi hapse sokabilecek kurallar

Gelenekler ve Tercihler
Fiziki ve yasal kanunlara nazaran
daha fazla nem verilen yazl
olmayan kurallar veya eilimler

- 263 -
 Einstein Gibi Dnmek

Kurallar listenizi gzden geirin. Probleminizi zme

yi en fazla zorlatran kurallara kar kn. Eer kural
larnza kar kmada glkle karlayorsanz, aa
daki .tekniklerden birini veya hepsini uygulayn. En ok
mit veren fikirleri, bir sonraki blmde yer alan zm
tohumlar listenize kaydedin.

Kural ihlal Et
Kurala bilinli olarak kar kn
ve sonularn stesinden gelin.

Kuraldan Kann
Kurala ilerlik kazandran
kilit koullar ortadan kaldrn.

Kart Kural
Orijinal kuralla taban tabana
zt yeni bir kural yaratn.

zel Durum
Skc kurallarn olmad rahat
koullar belirleyin.

- 264 -
 Einstein Tarz Dnme Formlar

ZOM TOHUMLAR!
En ok mit veren fikirlerinizin bazlar gerek bir z
mn tohumlan olabilir. Onlan aa kaydedin.

zm Tohumlar

- 2 65 -
 Einstein Gibi Dnmek

BiR ZM RETMEK
Gerek bir zme dntrmek zere bir fikir sein.
Hedef zm tanmlayn.

Hedef zm

inizi gletiren gerekleri grmezden gelin. Onla

rn etrafndan dolanmak iin kurallara kar kma tek
niklerini kullann.

Kurala Kuraldan Kart zel

Gletirici Gerekler Kar
kn Kann Kural Durum

- 2 66 -
 Einstein Tarz Dnme Formlar

Dncelerinizi glendirmek iin beyinsel seksi kul

lann. Fikrinizi birok kimseyle, bilhassa farkl gemie
ve kiilie sahip insanlarla tartn. Size verdikleri fikir
leri kaydedin.

Ensest
Birlikte allan Kimse Fikirler
Seviyesi

. Problem zen bir ortaktan yararlanabilirsiniz. Eksik

olup de tamamlamak istediiniz taraflannzn yan sra
kiiliinizi ve gl yanlarnz belirleyin. Sonra gl yan
lan sizin eksikliklerinizi tamamlayan bir partner bulun.

Beceriler Kiilik

-
::s
u
>
a
:!

()o
l'CI
>-
:;:
.:

- 2 67 -
 Einstein Gibi Dnmek

Olabildiince ok sayda zm yolu deneyin. Hatalar

yaparak bilginizin snrlann zorlayn. Her deneyi ve
rendiklerinizi kaydedin.

Deney Tarih renilen

- 268 -
 Einstein Tarz Dnme Formlar
Her gn yeni bir ey deneyerek kurallara kar kn
ve riske girerek yeteneinizi yaratn.

Pazar Pazartesi Sal aramba Perembe Cuma Cumartesi

BYK ACILAR EKMEKTEN KAINMAK

Devrimci fikirler daima diren grr. zmnz iin
cezalandrlmaktan kurtulmak iin stratejinizi kayde
din.

Byk Aclar ekmekten Kurtulmak iin Strateji

- 269 -
 Einstein Gibi Dnmek

Einstein tarz dnmenin btn amac sizi kuralla

rnzn izlerinden kurtarmaktr. Ancak bundan sonra si
zi parlak zmlerden uzak tutan kurallar belirleyebilir
ve kar kabilirsiniz. lerleme kaydettiinizi grmenize
yardmc olmak zere abalarnz aadaki diyagrama
ilemek isteyebilirsiniz.

Kal plar
Krmak

- 270 -
 EK B

E i n ste i n ' n
D e n k l e m l e ri
 "Tarafs z bir gzle lp biecek o l u rsak
gr rz ki , bir insan tutkuyla urasa bile
sadece do ru n u n llemeyecek
kadar k k b i r k sm n , o da ancak
zar zor b u l a b i l i r."
-ALBERT EINSTEIN

instein'n farkl hzlarda hareket eden nesneler iin

E geen greli zaman belirleyen denklemi beni her za
man etkilemitir. Bu olaanst bulua yol aan hesap
lamalar anlayp yapabileceimi fark etmem beni art
t. Ancak, hesaplamalar buraya koymadm. Bir kimse
nin Einstein gibi dnmesi iin basit matematik bilgi
sine bile ihtiyac yoktur. Fakat kitabn sonunda Einste
in'n bu dikkate deer fikri nasl bulduunu greceiz.

t' =
f - ;
1 887'de, Einstein henz sekiz yandayken, A. A. Mic
helson ve E. W. Morley devrim yaratacak bir deney yap
tlar. Dnyann hareketiyle ayn ynde yaylan ri h
zyla, dnyann hareketine dik olarak yaylan n hz
arasndaki fark lmeye koyuldular. Fikir eterin varl-

- 273 -
 Einstein Gibi Dnmek

n kantlamakt. Ancak, fizikiler arada hibir fark bu

lamadlar. Bu herkesi lgna evirdi. te nedeni.

ekil B.1

Bir kayna terk eden ve belli bir mesafe (1) kat eden
bir k n dnn. Ik nyla birlikte yol alan bir
gzlemci iin, n hz ve verilen mesafeye ulalmas
iin geecek zaman iki basit denklemle verilmitir. Bu
rada c k hzdr.

c=l
t
t=l
c

Fakat k kayna uzayda hareket ederken, bir prob

lem ortaya kyordu. Biri k kayna ile birlikte hare
ket ederken dieri "sabit" olan iki gzlemci, n kat et
tii uzakl farkl alglayacakt. Ik kayna d mesafe
sine giderse, dier gzlemci n h mesafesine gittiini
grecekti. h ve 1 uzaklklan ak bir ekilde birbirinden
farkl olduuna gre, k farkl hzlarda yol alyor olma
lyd. Lastik toplarn veya ses dalgalarnn alma dze-

ninde bu byledir.

- 274 -
 Einstein 'n Denklemleri

h = et '

d = vt '

l = et

Ancak, Morley-Michelson deneyi n hznn iki gz

lemci iin de ayn olduunu gstermiti. Einstein'n a
dalan iin, deney sinir bozucu bir baanszlkt. Sadu
yu byle olamayacan syledii halde n neden hep
ayn sratle yayld problemini zmek iin yllarn
harcadlar. Berbat bir ekilde baanszla uradlar.

ekil B.2

Einstein tamamen farkl bir problemden yola kt.

Morley-Michelson deneyinin evren iin ne gibi bir anlam
tadn bulmaya alt. Bu byk bir avantaj d, n
k bu problemin bir zm vard. adalar hibir za
man eteri bulamadlar veya n k kaynann hzn
dan etkilendiini gsteremediler. Onlar
. daima baansz
olacaklard.
Einstein zm aratrmasna kla oynayarak ba
lad. Bir k nna bindiini hayal etti. Aslnda, bir k
nna binmeyi dnmek samayd. Fakat bu onui zih-
- 275 -
 Einstein Gibi Dnmek
nm deneyimlerimizin gerekletii fiziksel dnyann
kurallanmn etkisinden kurtard. Evrende ldarken ne
grebileceini hayal etti. Dier k nlanm nasl gz
lemleyecekti? Bir k nnn zerindeyken aynaya ba
karsa ne olacakt/grnts kayp m olacakt? Bir
nn zerindeyken hala aynadaki grntsn grmek
ne anlama gelirdi?
Sonunda, Einstein bir kural inedi. Kendine, eer
n hz sabit, ama deien ey zaman olsa ne olurdu
diye sordu. Neyse ki evresinde bunun aptalca bir fikir
olduunu syleyecek hibir uzman yoktu. Basit bir ekil
de, n kat ettii mesafeyi, k hznn sabit olmasna
gre yeniden belirledi.

h = et '
d = vt'
l = et
v hareket eden kaynan hzdr. Bir sonra yaplmas
gerekeni Pisagor iki bin drt yz yl nce . zaten . belirle
miti. mesafe arasndaki iliki basit olarak yledir:

h'=d' + l'

h, d, ve l'nin deerlerini yerine koyarsanz u eitlii

elde edersiniz.

(et '' = (vt 'J + (et)'

Bundan sonras, cebir notlar iyi olan bir lise talebe
sinin iidir. Ona tYi. zdrn. Hepsini sizin yapmanza
gerek yok, ama yapabilirsiniz de.

- 276 -
 Einstein 'n Denklemleri

t' =
D
v-
Einstein'n parlak dncesini grelilik kuramna d
ntrmesi iin daha yllarca almas gerekecekti,
Ama kukucularn sylediklerine iem vermedi, birok
hatalar yapt, fikirleri paylat, ve sonunda zafere ulat.
YAZ.AR HAKKINDA
Scott Thorpe imdiye dek pazarlama, tasarm, uztv, ro
bot teknolojisi, yar iletkenler, ve tbbi aygt retiitfi gibi
alanlarda alt. Para kazanmak iin yeni yollar arama
d zamanlar kayak yapmay, dada bisiklete binmeyi,
ve rzgar srf yapmay seviyor.