AWI WULUNG

GUNUNGLARANG
KUMPULAN CARITA PONDOK

ANO KARSANA
 16. KOLCR

MATUH angin ngahiuk ti wtan-kidul mun isuk-isuk mah. Sakapeung

ukur hiliwirna. Nangka, minanangka tangkal nu pangluhurna di pakarangan, sok
pangheulana oyag. Hg nma kana tangkal balingbing, jeung daun roay nu
ngabakutet tangkal buah jeung jambu batu. Pabeubeurang angin th eureun,
masing dihotan ditangtang ku barudak nu ngapungkeun langlayangan tara ieuh
datang. Tatangkalan, dangdaunan, dapuran awi taya nu robah. Carkna jegjreg th
jegjreg ba. Tabuh dua belas atawa setengan satu kakara, kawasna, pangparatan
awang-awang th disingkabkeun. Angin ngahiuk deui, ngan datangna ti belah
kuon ayeuna mah. Di sawah tukangeun imah aya nini dodongkoan keur nyabutan
jukut. Keur domba, jigana. Ngala jukut teu mak arit. Cukup dicabutan wa. Teu
ngagunakeun arit da euweuh ariteunana. Jukutna keri. Malah, geus loba nu garing.
Atuh da, halodo lila. Ongko, ongko jambret. Ongko, ongko jambret. Terus,
dikiplik-kiplik taneuh nu narapel na akarna. Sok-sok diteundeun kana carangka.
Ngaprak ka tengah sawah. Sawah kark dirambt mindo, terengteng ka halodoan.
Bareulah. Sawah tadah hujan, ngandelkeun saaya-aya ti langit ba. Mun ngijih,
ngmbr-ngmbr.
Alak-ilik, dodongkoan mapay-mapay pager turut-turut sisi kebon.
Nangna awi. Asana, kungsi neundeun cocongoan jeung puhu awi ssa nyieun
balandongan. Nangan awi dua buku nu saruan panjangna. Manggih. Kabeneran
lantas, hg bukuanana panjang. Cukup jigana. Gk diuk nyanghareupan
popongkol paranti talenan kudak-kadk. Awi th diraradan buku-bukuna. Dicekel
lebah puhuna, sanggeus merenah nyinekelna trok ditarok buku nu luhur. Hg
dibalikkeun. Trok ditarok deui. Beubeulahana dicekel, dibbkeun. Jadi, dua
beulahan. Nu sabeulah disirih deui saparapatna. Geus kitu mah kakara hinisna
disirihan dipiceun. Sina rada ipis. Nu rk diala bagian hatna wungkul ngaraut th
mimiti ti lebah buku nu tengah maju ka tungtung. Beuki nungtung beuki ipis
kandelan.
Nini-nini anteng knh nyabutan jukut jang domba. Sanggeus dodongkoan
lila, hg ngarandeg terus cengkat ngalempengkeu cangkng. Cangkeul kawasna,
lila teuing dodongkoan. Sirahna ditiung ku samping kebat diparkoskeun
nyocontong.
Ceg kana tatah leutik. Nyieun liang pasagi lebah buku nu tengah ta. Ati-
ati pisan. Sieu beulah. Geus kacontoan nyieun liang di lebah dinya th sok
mindeng gagal. Mun tatah atawa pso raut tigicel, sok nyoldat ka gigir. Hartina
pagawan th gagal.
Duh, bageur, sans seja nyamikeun salira sareng kolcr anu nuju
dipidamel ta. Da, kumaha ari katineung mah teu welh nganteng. Ku kituna, mun
ujug-ujug mut ka salira apan teu terang dimana-manana sareng gaw naon anu
nuju dilaksanakeun. Carkkna mut, ah mut w kasalira, atanapi ngakukeun sim
kuring anu salira; danget ieu th nuju diuk pipir saung hareupeun hawu paragi
dudurukan. Ngaraut kolcr. Tiasa janten, kagungan mutan sans kana kalakuan
sim kuring, muhun anu sok ngaengkangkeun ka salira ta; kanggo naon nyieun
kolcr. Ar, ari saleresna mah dina sabudereun konsntrasi, museurkeun
implengan ka salira og. Mun ta mah gunem catur batin sareng salira bari jeung
teu aya kagiatan. Kuriak wa dianggap jalmi baluweng mutan. Geura ari bari
disanding ku rarautan apan teu katinggal, yn nuju mut ka salira. Tadi og tos
disanggemkeun teu pisan-pisan seja nyamikeu sareng kolcr. Ieu mah, hiji
kagiatan anu aya patalina sareng antengan tatali asih. Tuh apanan brasna mah nya
ka salira deui, ka salira deui. Ku nyandingkeun hiji kagiatan bari mut ka salira, ih
seueur pisan mangpaatna, nily atawa harga tambahna lipet-lipet. Geura ieuh
diantawisna ba, padamelan nggal rngs; hasilna jadi langkung sa. Ari margina
apan dibarung ku kaasih salira. Pangdunga batin salira, rupina. Nu sansna,
midamel dua kagiatan dina waktos anu sami, bari jeung teu katingali ku batur.
Asa geus cangkeul, lila asana teu cengkat-cengkat. Hg nangtung. Balieur
ka knca, kerekek cangkng nu knca, balieur ka katuhu, kerekek cangkng nu
katuhu. Leungun gantian ditonjokkeun ka luhur.
Nini-nini nu ngarit geus jauh mapay-mapay galengan ka tebh kalr.
Gawna dodongkoan jumbrat-jambret, terus cengkat bari nunda jukut kana
carangka nu eusina geus ngunung-ngunung. Nini-nini di lembur, teu jiga nini-nini
dikota; sok kapanggih marak baju olahraga subuh-subuh. Gerak jalan gerak
badan. Kitu deui nu rada ngora, lolobana nu awakna bukekeng ngahajakeun
senam langsing hayang ceking. Heuheuy, deuh. Ari dilembur dipadsaan, mun
kabeneran aya waktu sautak-saeitik tina rnghapna gaw maneuh sapopo, nya
sok dieusian ku gaw deui. Saincak-saincak th stuning taya pisan waktu
kapiceun. Upamana, mun rk niat nang cai ka sawah bari sakalian nanggung
gemuk. Atuh, balikna carangka th dieusian ku suluh saaya-aya ditalun kalapa
atawa sarah ti sarakan. Kitu deui awwna.
Gap kana ruasan awi saged curuk hileudeun. Hg, diukur panjangna dua
buku curuk. Terus diukur sarua panjangna. Ditengah diraut pasagi opat.
Ukuranana sarua jeung gedna liang nu geus aya dina beubeulahan jangeun
kolcrna. Ieu barungbung th biasa dijieun tina ruasan anu lantas tur garing.
Supaya kuat, jeung engkna alus nyekit ngageritna mun pagsrk jeung kai
panyolokna. Barungbung th bus diabuskeun kana liang nu aya dina beubeulahan
kolcrna. Rada sereg. Terus, diraut deui saeutik. Mun ngarautna kandel, engkna
bisa logor teuing na liangna.
Ku sim kuring, muhun nu sok ngabasakeun ngaengkangkeun ka salira; tos
kajudi tos karasa sikep ati-atina salira. Ku nginten-nginten dina serat, dina basa nu
dianggo ku salira. Upamina ba, ta w soal alamat bimi, apan dugi ka ayuna da
teu masihan wa. Nu dipasihkeun th mung alamat tempat didamel. Kawasna, ck
pangira-ngira, mun sim kuring nu sok maksa ngaengkangkeun ka salira, aya
maksad leres-leres tinangtu kana bakal dipilarian disusulna. ta mah, mun
wangwangan sim kuring. Duka leres henteuna mah. Apan, nu terang maksad
saleresna, mung aya di salira kuanjeun. Kitu deui, sikep nahan diri aya ngancik na
diri salira. Mun na serat, mun sim kuring, nu sok ngaengkangkeun ka salira ta;
siga maksa hoyong terang waleran anu tandes kana panalk sim kuring, ih
ongkoh-ongkoh w. Malih, jongjon-jongjon ba. Sakapeung mah, ta waleran
serat ti salira tara aya nyabit-nyabit kana nu ditaroskeun ku sim kuring. Janten,
stuning tara aya patalina pisan. Mungguh matak panasaran, sakapeung gumulung
ngajantenkeun kakeuheul. Dina lebah dieu, hapunten. Maklum atuh. Tiasa janten
mosi salira mah adem ayem, henteu dmonstratif atanapi meledak-ledak ck basa
barudak mah. Salira, sans aliran musik rock, upami dipapandkeun kana
tongkrongan penyanyi mah. Muhun, geuning ari penampilan penyanyi rock mah
sakitu mijahna ujrat-ajret bari ngajgang, istri og. Bari, teu welh angked-
angkedan. Ih, tetebiheun salira mah kana kitu. Salira mah tingtrim, tenang. Talaga
wening, canmbrang hrang, anu sisina iuh ku kakayon kanyaah. Dina musik,
dina karawitan; kawasna salira mah Cianjuran atanapi degung anu ditabeuhna
antar nakeran. Soantena, ngajantenkeun tanaga batin nu tiasa ngagerakkeun
manglipet-lipet ukuran tanaga kuda, ka nu ngupingkeunana.
Nini-nini nu ngarit geus euweuh, tayohna geus loba beubeunangan
ngaritna.
Langit beurang nu disurung-surung tiung samping kebat nini-nini caang
mentrang-mentrang. Hawana, ngahab. Langit beurang langit ka tiga, nguwak-
ngawik mga carang ipis-ipis. Katoong, bh dituna langit biru ngelewong-
ngelewung. Mga carang, haseup bodas uwak-awik kabaya brukat nu cenah
seragam nayaga degung nu biasa dianggo ku salira. Beu, ari sihorng sok
ngadegung sok ngwih ngahaleuang. Wilujeng.
Raut-raut rgang jambu batu th dirautan, na puhuna dijuru tilukeun,
jangeun paniir atawa cocolok nu rk diasupkeun kana barungbung ta. Ari
maksudna diraut dijuru tilukeun sangkan dina pagsrkna ngalantarankeun aya
sora ngagerit, engkna. ta cocolok tk hg diasupkeun kana awi ruasan sasiku.
Ditungtung tukangna mak kikiping tina sng ipis. Biasana mah sok dijieun tina
salumpit atawa tina anyaman awi atawa urut nyiru butut. Tina sng soth amh
awt w kapakna. Kikiping th minangka kamudina anu ngagulak-gilekkeun
kolcr nurutkeun paniup angin. Ku ayana kikiping, kolcr teu welh muter,
nutur-nutur datangna ngin. Dina tungtung awi ruasan jangeun ngasupkeun
tetengger ta diluhurna mak awi saged jeujeur leleus anu tungtungna mak
beungbeurat jeung kukucir tina lamak. Melengtung ka tukang, luhureun bubuntut
atawa kikiping ta. Ieu awi nu melungkung kawas jeujeur th disebutna bubat.
Mun engk kolcr geus ditagenkeun, katebak angin ged katukang ngadayagdag.
Angin kendor ngagentak, kolcr ka geblagkeun ka hareup. Bubat ngabertrik ka
hareup dibarung ku sora ngajegur.
ta mapandkeun salira mani tos kana sagala rupi w nya. Sawios atuh.
Apan, tadi tos disanggemkeun salira mah mosina salawasna kauger ku tetekon
ayem, kawas panembang Cianjuran atanapi lagu degung, jiga talaga nu
canmbrang hrang. Kumaha atuh, da mapandkeun og sans bad niat awon.
Ieu mah minangka pangiat atanapi aksn kana kasumpingan lelembut salira dina
antengan sanubari kaasih. ta cenah mani disamarutkeun sareng padamelan
ngarautan kolcr, ah henteu da denteu ieuh pacampur. Ngaraut midamel kolcr
mah apanan pagawan raga badag, pagawan anu sipatna pisik. Moal pacorok
sareng implengan asih anu sipatna lemes ngadalingding ngahiliwir. Sing
percanten. Sareng deuih, da nu poko aktip atanapi usik mah apan batin.
Paguneman batin sareng salira. Tangtos moal katingalina, da usukna atuh batin
batin anu nyamuni buni. Nemb katangn saupami anu sami usik lelembutanana.
Nemb karaos ku jalmi anu lemes sanubarina anu lah hatna kawas salira. Tuh,
bet kasalira deui ba, muhun, antawis urang th nuju ngantengkeun tlpati
lelembutan, apan. Usik-amlikna asih urang tiasa katangnkeun ku masing-masing
diri. Naja kaayaan nuju patebih sapertos ayeuna. Sim kuring, anu sok maksa
ngabasakeun ngaengkangkeun ka salira; apan pisikna mah jentulna mah nuju diuk
najojodog hareupeun hawu diasaung eurih nuju ngadamel kolcr. Salira, nya kitu
deui, danget ieu, nemb mulih ti padamelan. Nuju istirahat ngimpleng lalangit
asih. Tuh apan, katingali ku salira, dilalangit anu nuju diteuteup bari
lalangkarakan ta aya cakcak dua silih udag. Moal boa ta dua cakcak dicipta-
cipta urang nuju ulin silih udag di palataran kebonraya handapkeun kakayon
linduk. Moal boa, ta cakcak og keur silih teuleuman hat ceuk ciptaan salira.
Nya, sami ciptaan sim kuring og. Muhun, sim kuring nu sering ngaengkangkeun
ka salira ta. Cakcak th sisirigan lumpat ka juru lalangit nyaketan rang-rang.
Didinya, aya lancah leutik keur ngait-ngaitkeun ramatna, ngantengkeun rasana,
ngantengkeun asihna, dina lalangit asih salira lalangit asih sim kuring.
Langit beurang mentrang-mentrang. Haseup bodas ayang-ayang diuwak-
awik angin katiga. Ngahiuk angin, nghiuk. K, angin sakeudeung deui ieu kolcr
rk ditagenkeun.
Kolcrna sup diasupkeun kana cocolok nu dijieun tina rgang jambu
batu. Tungtungna, ditanceban paku lebut, malar teu lsot ka tebak mun engk
angin malik. Kolcr th telus dipalincang ati-ati bisi tarik teuing marieuskeunana.
Tarik teuing mah beulah ngabarabat. Nu beulah biasana tetengahna. Mun kitu, nya
dicacag ka keuheul bari terus dipangpngkeun.
Kolcr dipalincang ati-ati, rintih perbawa watek salira. Duh, aya ku....
Kolcrkeun th disangkareupkeun kana datangna angin. Ugag igeug,
muter antar. Beuki lila, beuki tarik. Moal boa, paniup batin salira, nya?
Tetenggerna awi saleunjeur, saged pigeulang kolot. Rada leuleus unyad-
nyod. Dihaja kitu. Supaya alus katempona, tetengger th diraradan heula buku-
bukuna sakalian miceunan mrang awina. Bilih napel kana panangan sinareng
rma salira. Ditungtung bagian congona diragaji malar rata. Teu didngdng ku
bedog, sieun beulaj jeung sok cacag nangkaeun. Mun rata mah, gulak-giluk katiup
anginna th teu pered.
Naon cing? Anu pang diarep-arepna ku sim kuring, anu sok
ngaengkangkeun ka salira ta tina waleran serat salira? Mung sakecap tina
papanjang serat waleran th, mung sakecap. Nya ta, kecap muhun. Muhun,
salira, muhun. Tah, ta kecap nu diarep-arep th. Muhun ku sim kuring anu sok
ngaengkangkeun ka salira ta; muhun th hiji kapastian anu ngalantarankeun, anu
ngajantenkeun manjangna lalakon urang, tug dumugi ka danget ieu. Ari hartos
kecap muhun, apan ngaenyakeun atanapi ngbenerkeun kana panalk anu
didugikeun ka salira. Duh, tah ngarep-ngarep kecap muhun diunggal-unggal
kecap waleran mani asa geus kesel. Da, salira teu masihan wa waleran muhun.
Ku kituna mah kahartos. Mun nilik kana sipat salira ta, kana sikep rintih ati-ati.
Teu ieuh gurung gusuh ngaragragkeun ucap muhun, sateuacan nu ngedalkeun ta
panlk th leres-leres atanapi ukur bbnjo wungkul. Tuh geuning, ari saterasna
mah da tos katingal dariana nya teu burung aya waleran. Muhun. Malah,
sakapeung mah sim kuring sok jiga maksa-maksa supados salira ngawaler kecap
muhun. Ih, hapunten atuh. Da, geuning salira mah ongkoh-ongkoh ba, jongjon-
jongjon ba teu gedag kapangaruhan. Rupina, harita salira, basa ku simkuring siga
nu dipaksa-paksa malar ngawaler kecap muhun ta, nuju ngayakeun hiji ujian ka
sim kuring. Rupina, upami kiat, sareng keukeuhatanapi leres-leres tinangtu moal
pundung atawa ngejat alatan asa diulinkeun. Ari sim kuring kumaha cing?
Keukeuh w deuih, ngukuntit sakumaha kahoyong salira ta. Sugan ari hantem
diakalan ditarkahan maha hat sanubari salira janten lah manahna. Ngawaler
panalk lelembutan sim kuring, kageterkeun karsonasi kawat batinna, kagero
lelembutanana. Muhun, salira, muhun.
Angin, ngahiuk ti belah kulon. Gen, kolcr ditagenkeun tetenggerna di
pipir saung. Muter, nguwak-nguwik. Sakapeung dibarung ku sora ngagerung.
Ngagerung, digeblagkeun dirempodkeun angin leuleuy dibarung ku mecutna
bubat ka hareup. Kitu jeung kitu w.
Ih, tada teuing bingahna atuh. Kantenan upami dikupingkeun sareng
disrangkeun ku duaan sareng salira. Apan, salira g ngiring mantuan ku mareng
asihna lelembutan, waktos sok ngadamel kolcrna. Resep geura. Sok sanaos,
resepna, upamina, mung kapaksa eungkul. Lebah dieu, lebah resep kapaksa, sim
kuring og maphum. Kitu deui sim kuring, ayeuna mah ngiring mikaresep kana
kalangenan salira. Sok sanaos, alesanana mah supados saati supados runtut raut.
Ayeuna, kateupanujuan sakudak-sakedik mah atuh jamak, panginten. Sagala rupa
th urang tinggal sana ba, urang tinggal berkahna ba. Duh, ieuh!
Panas beurang beuki mentrang-mentrang. Angin ngahiuk muterkeun
kolcr. Kuak kuik diselang ku gegerungan. Angin nguwak-ngawik awang-awang
katiga. Angin ngoyagkeun tatangkalan. Angin niup pongporang mumbul-mumbul
ka langit paul.

Mangle No. 1169

 17. PLT

Teu pira ari mimitina mah pdah kungsi leumpang bareng, diuk
ngarndng, ngobrol paduduaan, terus ngnteur solat asar ka musola. Ditambah
ngobrol bari ngahariring dina beus dihitaran ku kenk-kenk beus, bari
ngadagoaan nu sjn arulin di basisisr. Entong boro kuring atuh anu geus lila apal
kana paripolah sapopo di kampus mun kabeneran bareng kuliah, dalh kenk beus
g, kawasna, kacida kasengsrem kataji ku manhna th ta w mani embungeun
arulin ka basisir atawa ngdon ngalobrol jeung papada kenk, papada supir di
warung. Ari ieu anggur maturan Rinni nembang ngahariring. Bisa tah si kenk th
ngahitarna mah. Malah sakapeung mak jeung dibarung ku tembang sagala. Ari
Rinni, apan teu pilih-pilih teu ngabda-bda ka saha ba th angger somah ba.
Teu jiga nu sjn, mak dak ngahariring dihitaran ku kenk.
Angin basisir kasornakeun asa teu matak seger kana awak. Sakapeung
mah asa anggur matak teu ngareunah. Ieu mah ngangin sotnan pdah ba.
Maksud th pdah ba, ngan waktu ieu wungkul indit piknik ngabubuhan jeung
batur sajurusan ka basisir Tirtamaya, biheung iraha bisa ngumpul deui kawas kitu.
Pdah ba, nu hiji deui, nya ta pdah bareng jeung marengan hiji wanoja anu
kacida ku kuring dipikaresepna. Ulah salah tapsir kana nyurahan kecap resep th.
Tangtu bda nyurahanana mun kecap resep dilarapkeun kana kalimah, sarupa
kieu, upamana: Kuring resep nempo kandahan alam. Atawa, kuring resep nyieun
sajak atawa ngarang carpon. Kecap resep anu dilarapkeun kana kalimah: Kuring
resep ka Rinni, mah tinangtu leuwih tina harti nu tadi ta. Leuwih jero ngalibetna
dina diri. Kacida nembresna kana hat. Mana pantes, sok sanajan ukur sajam
atawa dua jam babarengan di basisir Tirtamaya, tapi ngajadikeun leuwih
manjangkeun carita. Ari cirina ta kajadian nembres manjang dina ati nya ta
sagala pikiran kuring, perasaan kuring teu welh ngamuara deui ka manhna, ka
Rinni. Rinni geus ngahudangkeun deui karep, jadi inspirasi tulisan-tulisan rkaan
kuring, sajak, carpon, atawa novel pndk. Sanggeus ngahariring di basisir
Tirtamaya jeung Rinni ta, murudul tulisan-tulisan kuring nu kungsi mendet th
lir kacolok deui kuluwung rasana. Lebah dieu kuring kacida nganuhunkeunana ka
Rinni. Kuring teu kungsi maluruh, naha carita kuring dina carpon atawa dina sajak
anu ngamuara sabudeureun Rinni bakal aya mangpaatna jangeun nu maca. Enya,
pdah carita tresna jeung nu ngalalakonna apan ngan ukur salira, manhna, anu
maksudna mah nya Rinni deui-Rinni deui. Geura pk ba baca ieu sajak kuring:
Basisir Tirtamaya
11 Dsmber 1988
Keur: Rinni Rahmatin

Ombak laut
nolan tungtung basisir
teuing ku lah
hat:
salira?
Ombak laut
sisirigan manjang
lalakon:
 urang?
Ah!
Laut Tirtamaya
Idih, kiruhna
teu kasawang
teu kagero
jerona
hat salira
Kiceup Rinni Tirtamaya
cangra jeung ceudeumna
po ieu:
nya salira
ayana

Palataran kampus kaciri ram mun pergantian mata kuliah. Mahasiswa

tingalabring nangan ruangan, pindah ruangan kuliah bda deui mata kuliah.
Komo mun po Rebo atawa Saptu mah apan kuliah umum.
Po rebo mah kuliah umum th ngan dua nya ta Bahasa Indonsia jeung
Agama. Rngs kuliah tara buru-buru balik, tapi sok ngadon diuk heula w
nyals. Mun rngs kuliah nu ngaliwatan tegalan, pakebonan sayur, sok eureun
th di warung nu di kebon ta. Di dinya sagala aya. Jajanan rk lotk, kupat tahu,
baso, atawa sabangsaning nu digorng. Tapi, mun kulian di ruangan-ruangan
heubeul mah nya nangkring th sok na tangga tras hareupeun ruangan 16.
Kaitung stratgis diuk lebah dinya mah. Sok loba mahasiswi nu boga penampilan
atraktif. Rupa-rupa surahanana atraktif th. Pokonna mah matak narik kana hat
nu ningalina.
Sp, tempo euy, tah atraktif naker, nya? ceuk di nuduhkeun ku
panonna dibarung ku ngungkleukkeun sirahna.
Enya ari atraktif ta mah. Dangdanan bolh, kawas peragawati. Ngan ta
euy, lebah pameunteu, mik-ap, asa lamdong teuing. Aing mah sieun kagaris w.
Mani kawas kuh ulang taun atuh! ceuk Asp, bari paneuteupna nuturkeun bujur
saabringan mahasiswi nu katonggohkeun.
Mun teu lamdong kitu mah mmang atraktif, Ayat mairan.
Tah, tah euy aya deui. Tuh Si Calana komparang! di manggihan barang
anyar.
Rk ka sawah jigana. Ku mapantes manh atuh ari nyai!
Deuleu ituh, kawas televisi warna!
Na kumaha kitu?
Wajahnya, mik-apna, meriah deui wa!
Atraktif!
Tapi teu komunikatif. Idih, kucemnya, sombongnya . . . . !
Pameunteu, marahmay, tapi ih . . . . kitu, nya?
Tah nu ieu . . . . kawasna komunikatif!
Lungguh, euy! Antieum!
Agrsif atuh, saeutik mah, nng!
Dfrsif naker. Borangan. Geuning tuh lempangna, anggur meded ka gigir.
Kawas di jalan satapak wa atuh!
 Hy!
Hy deui!
Baku ari geus nangkring didinya th!
Yu, ah!
Yu, rk kamana?
Kapanorama!
Urang ka Rinni geura! Yanti, Sri, Yanti Mahry ngsbrul sasobatna. Fitri,
pangleutikna niliktik ditungtun ku dwi anu besekel. Si Centil, Ani, pakalng-
kalng jeung Ijos. Tapi, ktang ari ngaranna mah Iyos, ngan sok disebut Ijos ba.
Ised saeutik tina pangawakan Fitri nya ta ti, Si Glnycawhwr. Atin siga
lungguh, tapi mun aya music dangdut rancingeus naker bareng jeung ti ting
garitek. Si Hpi, Lungguh ta mah. Saurang deui Si Ogo Si Agrsif nng Hni
Suhhe.
Keun engk nyusul!
Ani jeung kleup liwetna ngabring bari capk rahm. Cenah, rk baralik ka
Panorama. Kawasna mah rk ngaliwet di imah Yanti Leuwihrang.
Po beuki beurang. Di masjid kampus geus aya nu ngaji. Tandaning moal
lila deui adan duhur. Biasana, mun geus aya sora nu ngaji, karyawan th geus
mimiti ngalabrul ka masjid rk solat duhur.
Cp damang? Si Emang, Mang Rasiman, nu kapapancnan jadi juru
kunci jeung bbrs di ruangan 16-19 nyampeurkeun bari nyolongkrong ngajak
sasalaman.
Sa, Mang! cekng th, Sawalerna!
Gk Mang Rasiman diuk gigireun. Asp, di, jeung Ayat arindit rk
motokopi heula.
Alhamdulillah, Cp!
Mang Rasiman, apal pisan ka mahasiswa hiji-hijina nu mindeng diuk lebah
dinya. Darah ta apanan darah kakawasaan Mang Rasiman. Sakeudeung deui,
cenah rk pangsiun.
Cp kumaha sareng Nng Rinni th? Mang Rusiman bari gnusiwelkeun
ngaluarkeun dompt wadah bakona. Srwk nyohkeun pahpir, hg dipaud-paud
nku indung leungeunna. Ambh rada cekrung kawasna. Terus nyiwit bako sok
kana pahpir nu meunang nyengkrungkeun ta. Bakona diatur manjang beuki
tungtung beuki leutik. Hg digrlngkeun ku dua dampal leungeunna. Lebah
tungtung hiji deui , nu bakona rada kandel, hg dipncoskeun dicepit-cepit ku
tungtung tungtung curuk jeung tungtung jempolna.
Teuing nyaho ti mana ta Mang Rasiman nepi ka apaleun kuring resep ka
Rinni, nng Rinni Tritamaya ta. Meureun, mindeng nempo kuring sok nutur-
nuturkeun Rinni.
Mang Rasiman ngulak-ngilik lintingan rokona. Pel kan biwirna nu kandel,
tungtung rokona nu leutik th. Jeks kork api, sut kana tungtung rokona, kenyot
selebung haseupna tina liang irung nu kawas knelpot leutik. Katmbong rada
narolol , tungtung bulu irungna, rada prang. Kawasna ba bakat ku mindeng
kahaseupan roko.
Seungit bakona, Mang! ceuk kuring.
Bageur Nng Rinni mah! keukeuh Mang Rasiman nyaritakeun Rinni
Tirtamaya.
Euh . . . . !
 Supados langkung geugeut, langkung sonoeu. Hoyong pendak wa sareng
Encp, nng Rinni-na, Emang gaduh taeun.
Gaduh naon, Mang?
Mang Rasiman ngenyot rokona rada jero, kaciri jemblong lebah tungtung
nu dikenyotna.
Asihan!
Paragi naon nu kitu th, jeung kumaha makna, Mang? ceuk kuring rada
panasara. Hayang nyaho. Mmang kungsi diajar, dibr bacaan, cenah plt, ti
guru penca di lembur baheula. Tapi teu kungsi disirepkeun harita th. Ah, teu
perlu nu kitu w harita mah. Geus poho-poho acan babacaanana og.
Gampil, Cp!
Wah! Cik, cik, kumaha?
Emang nyuhunkeun menyan saageung indung suku mah!
Dimana msrna, Mang?
Artosna w. Jenengan isstrina nu lengkep. Sok serat!
Kuring dak w deuih. Keun, hayang nyaho matih henteuna tah ajian
kinasihan Mang Rasiman th.Brwk kuring nyohkeun kertas sasirih. Trs nulis
ngaran Rinni Tirtamaya. Sok dibikeun ka Si Emang.
Hat th aya percaya aya henteu. Mmang cenah sok aya aww atawa
lalaki anu kabungbulengan alatan diplt ta. Tapi biasana mah anu marak nu
kitu th dipasisian di pilemburan jauh. Lain di kota. Tapi, teu nyaho ketang, di
kota g aya w meureun nu mak.
Isukna papanggih deui jeung Mang Rasiman. Manhna mikeun bungkusan
leutik. Kuring panasaran. Terus muka ta bungkusan. Eusina menyan bubuk
beunang ngarieus, lembut kacida. Ari bungkusna, nya ta keretas nu eusina ngaran
ta. Kawasna mah dirames-rames ngeusikeun ajianana.
Kumaha ieu th makna, Mang?
Gampil. Purulukkrun ba na jalan nu sok kaliwatan ku jinisna ta, ku
wanoja nu dipika hayangna ta!
Si Emang sorana tatag pinuh ku kayakinan.
sapalihna deui beuleum dikamar bari nyebat-nyebat jenengan wanoja
ta!"
Wah, tada teuing batur ibur meureun, Mang. Apan, kamar th ngan
sacangkwok!
Nya, purukukkeun w atuh na liliwatan ta!
Enya lah urang coba w! ceuk kuring th deui.
Isukna indit th rada tangian da boga niat rk ngawurkeun ajian ta. Di
ruangan kuliah can aya batur da kakara satengah tujuh. Atuh, laluasa ngawurkeun
bubuk menyan th. Na lebah panto, lebah tras nu sok dipak ngariung ku
manhna sabatur-batur. Jeung liliwatan sjnna.
Mang Rasiman kasampak keung nyikat jamban jeung kakus.
Kumaha cp? Mang Rasiman, kawasna nanyakeun enggeus encanna
ajian kinasihan pamrna dipetakeun ka kuring. Tayohna hayang apaleun, hayang
geura ngabuktikeun ka kuring yn pamltna th enya matih.
Tos dipuruleukkeun, bieu! ceuk kuring, ngan kad w kasapukeun ku
emang!
 Moal, da sasapuna og tos brs! cenah, bari sewur-sewur nyblokan
thel beunang nyikat, kari ngantosan w Cp! Geura engk, piraku teu montl,
tah!
Mudah-mudahan w atuh, Mang!
Leos w kuring mang ninggalkeun si Emang, muru babaturan anu geus
mimiti jul-jol daratang. Beuki lila beuki loba. Aww mah dimana og sarua teu
welh ngageulis. Nu indit kana motor atawa dianteurkeun diboncng, pasti w
kudu masang eunteungsatampah na juru jandla. Gesruk nyisiran, luway-liwey,
memener biwir. Kuring kuliah teu saprogram jeung Rinni Tirtamaya, ngan sarua
tingkatna wungkul. Ngan biasana mun po senn mah Rinni kuliahna waktuna
bareng tabuh tujuh diruangan gigireun ruangan nu dipak kuliah ku kuring. Dua
jam pelajaran Rinni mah saratus lima puluh menit, ari kuring salapan puluh menit,
jadi, po ta teu katangn naha rini aya atawa henteu milu kuliah.
Milu kuliah po tamah asa kurang saregep. ta, gara-gara ajian plt ti
Mang Risman ta. Mani hayang geura panggih jeung Rinni w. Ceuk sangkaan
kuring waktu ta th waktu bubaran kuliah Rinni. Kuring, buru-buru permisi,
mnta idin, alesan mah hayang ka jamban. Geus kaluar luak-lieuk nempoan kelas
Rinni. Meureun geus buburan. Tapi, euweuh dilaluar. Panasaran, terus noong tina
lebah liang konci tiiseun, horng geus pindah ruangan. Geus ganti nu makna.
Tingkat tilu. Kuring asup deui. Hat teu jejem. Pinuh ku kapanasara. Inget ba ka
Rinni. Kana tawur ajian asihan ta. Tapi, tangtu ta tawur menyan th saeutikna
geus kalngkahan ku Rinni dua kali. Basa asuk karuang kuliah jeung basa bubaran
ka luar. Jeung, kaciri knh barodas na thel, can kasapukeun ku Mang Rasiman.
Moal, moal wanieun nyapukeun. Tangtu Mang Rasiman apaleun. Yn, nu barodas
kawas bubuk kapur th nya ta bubuk menyan nu geus dijamp ku manhna ta.
Piraku ngagagalkeun acara mah. Mun gagal hartina mang Rasiman sorangan nu
bakal wirang. Sabab, ajian nu pajarkeun matih th gening laas, lh, teu teurak.
Tangtu bakal raeun, sabab bakal panggih mh unggal po jeung kuring.
Ku gogoda th deui, bet teu panggih ba jeung Rinni th. Kuring hayang
nempo raksi Rinni sanggus ngalngkahan tawur ajian ta. Mun enya mah teurak
ceuk nu mr asihanana og, cenah bakal montl, bakal malik asih, hayang
panggih ba.
Basa rk kaperpustakaan pusat panggih jeung Rinni pada baturna di
warung kebon.
Kamana wa? ceuk kuring, bari hayang ngolongan enya henteuna, atawa
mika sono hayang panggih jeung kuring.
nemb wangsul ti Wanayasa. Kengging tilu dinten di lembur! ceu Rinni
taya tapak-tapak keuna ku ajian pamr ti Mang Rasiman ta. Enya rk teurak
kumaha, apanan dina poan kuring ngawurkeun ajian asih ta Rinnina og apanan
teu kuliah.
Rinni ngaliud jeung pada baturna di warung kebon. Kuring indit rk ka
perpustakaan pusan.
Kuring leumpang anca muru perpustakaan. Ingen ka Rinni, inget ka mang
Rasiman.

Salam asih ka: Rini Tirtamaya

Mangle 1180
 18. SKRIPSI

Caina ngagolontor rada kiruh ngocor ti juru balong. Tarat kembang

kasumba marangkak, daunna rarbak mayakpak naleukeun na luhur cai. Aya
rerenteng tina cocongoan awi dipasang lebah kokocoran jeung na tempat-tempat
anu sakirana pangliuhan lauk. Kawasna, ngahaja malar nu rk ngarungkup ngecrik
maling ti peuting sungkaneun ari aya rerenteng kitu mah. Balong th ditmbok
tambak-tambakna, turut-turut sisina. Jadi, najan cai ged ngagulidag og tara ieuh
kajadian galengan rempag ngabalukarkeun balong bedah. Katmbong laukna
baradag. Katangen tingberekbek nyungkuran jukut buruk sisi tambakan.
Sakapeung ngagulipek jujungkiran pikabitaeun tukang nguseup. Bet ngalenyap,
bet ngagebeg nyeueung lauk emas kitu kalakuanana th. Geuwat nyokot batu
leutik nu nogl dina galengan, hg ditnggorkeun lalaunan ka lebah jungkirna
lauk. Kucibek. Reuwaseun, terus minggat ka tengahkeun.
K, k,... aya panguseupan di lembur th? ceuk dosn kuring dina hiji
waktu, basa aya perlu ka kantor jurusan.
Aya, Pa! Kantenan! jawab kuring th.
Ieu bapa dosn th, cenah ceuk lanceuk-lanceuk kelas karakterna, moal
deuk nyebut kalakuan bisi dianggap kasar, rada bda ti nu sjn. Enya siga
seriusna mah, ngan nya kitu lah, teu wasa ta nyabutkeunana. Kitu-kitu g apan
guru kuring sorangan knh.
Gaduh, mung alit. Disebatna og kokobak. Isin kaanjanganana! ceuk
kuring, leuheung mun seueur laukna deuih!
Ih bet mani sieun w kaanjangan th! saurna bari ngalagedaykeun
salirana, mencrong rada sinis. Kuring murengked. Sok sieun ngajaheutkeun
manahna. Weu, atuh mun jaheut manahna, hartina naraka leutik keur kuring.
Kacipta, mata kuliah ti anjeunna moal lulus-lulus. Mangka, aya kana dua
semsterna. Mangkaning opat skas samata kuliah th.
Sans kitu, Pa! ceuk kuring ngawani-wani ngajawab, Mung
rorompokna tebih di kampung!
Nya keun ba, apan tepi ku tutumpakan! saurna.
Insya Alloh, Pa! kuring sorangan g teu ngarti naha kuring ngawalon
kitu.
Tah kitu ari nu apal mulang tarima mah!
Tas kitu th atuh berengbeng kuring nyelang balik ka lembur, malar urang
lembur mmrs kokobak ta. Nu di lembur rampang-reumpeung disebutkeun rk
aya nu ngadon mancing ka lembur th. Kaharti na kituna mah, apan di lembur
mah sagala hs teu kawas di kota. Komo bari jeung teu nyampak pakeunna.
Kolot th gegelendeng, cenah waawanianan, rk ngawiwirang kolot, tayohna mah.
Meunang sapo di lembur th. Kalayan kolot maphumeun pisan kana maksud
kuring.
Anu dipikasieun th bet kasorang pisan ku sorangan. Kudu paaduhareupan
jeung dosn nu gorng adat ta. Ceuk hat, mun teu kaayunkeun yh bakal gorng
pibalukareunana. Sok sanajan, kawasna, di tempat sjn og aya anu leuwih ti
kitu. Tapi, angger ba nu kitu th paripolah nu kacida gorngna. Ngaruksak korp,
ngaruksak sesebutan, ngaruksak karisma dosn. Enya, manglebarkeun ku nu geus
ngahaja, nu ti heula, nanjeurkeun komara jurusan komara nu ngajarna. Ari ayeuna
ngadon diruksak ku polah kitu. Lain kawasna, lain jigana, apan kuring apal kana
talajak anjeunna g ti lanceuk kelas anu geus ngalaman leuwih ti heula.
Ngabjaan, ngawawadian, yn kudu ati mun engk nyanghareupan dosn nu ta
mah. Kuring sabatur-batur taya nu wani nyarita atawa lapor ka pupuhu jurusan.
Sieun. Sieun, engkna malindes deui ka kuring sarra. Kuring sadar kana
kaayaan kuring. Kacipta, moal lulus-lulus tntamn. Komo deui, ujian sidang.
Tah, ku rupa-rupa alesan kitu, ta kabiasaan gorng th lumangsung terus ti
mangsa ka mangsa. Taya nu wani ngagunasika, taya nu wani ngalaporkeun, ka
dosn sepuh atawa dosn senior. Duka deuih, naha dosn nu sjn teu
aruningaeun atawa teu wasaeun nyaram atawa nglingan. Kuring, Ddi, Asp,
Ayat, Rinni, di kamar kontrakkan sok mindeng ngadiskusikeun, nyawalakeun
kaayaan ieu th. Sarra boga kacindekan, mun diantep, bakal ngabalukarkeun
ancurna jurusan sorangan ta. Lebar puguh. Dalah kumaha, da apan kaayaan
kuring sarra ayeuna aya di pihak anu babari disalahkeun. Jigana mah, kuduna
meureun, beungkeutan alumni jurusan nu kudu mr ppling. Apan, maranhna
og aya nu kungsi ngalaman dihskeun. Piraku sugan ari geus parokeun
panempo jeung pangdng onaman.
Euy, teu kudu getol milu kuliah ti bapa ta mah. Pokona mah asal ged
duitna, bisa lulus kalawan nyugemakeun! ceuk Jajuli dina hiji waktu.
Ari manh, Juli, nyarita th! tmbal Hudori.
Enya, na kumaha kitu? ceuk Jajuli deui, Getol g kateuteuari, kacap-
cap. Engk g tangtu dipanggilan hiji-hiji geura. Hg dibawa ngobrol urula-
arileu. Urang, nya kudu surti w geus kitu mah.
Apan ku embung surti ta, geus kajadian, Asp nepi ka ayeuna mata
kuliah pikasebeleun ta hiji-hijina nu ngababayut th. Lantaran, manhna mah teu
mr duit pamulang tarima ta. Sok sanajan apan, ngajar mah kawajiban
anjeunna. Teu kudu diimplik-implikan ku nu taya patalina jeung palmuan.
Geus, gandng, Juli!
Di palataran taman nu aya balong ta, mahasiswa dariuk aya nu maca aya
nu ngobrol. Nu papasangan nu ngabubuhan sabaturna sakelompokna.
Asa geus kesel diuk th, aya kana sajamna mah. Ngadagoan Rinni, ark
bareng ka jurusan. Rk konsultasi jeung pembimbing skripsi. Puguh kuring th
gorng nasib. Enya, apan nu jadi pembimbing th nya dosn anu jadi catur ta.
Sarra pada embung dibimbing ku anjeunna mah. Lamun bisa mah hayang
nawar. Atawa, lamun ta mah mata kuliahna beunang dipilih, mata kuliah ti dosn
ta mah moal dk dicokot. Da, bongan matak seunggah sagala-galana.
Dina riungan diskusi leutik, dina sawala sabatur-batur g malah sok
ngadurnyomkeun, sual loba anu teu lulus mata kuliah ti dosn ta. Da saeutik-
eutikeun mah geus apal kana situasi diajar ngajar th, apan kuring saparakanca
lulusan ti spg deuih. Enya, mun ta mah kajadian tina sakelas loba pisan anu
teu lulusna. Apan, aya sababaraha kamungkinan. Kahiji, meureun sual nu
dibikeun th hs teuing. Kadua, muridna nu barutek. Katiluna, guruna anu teu
mampuh nepikeun pelajaranana. Nya, munasabah mun ta nu teu lulusna th ngan
ukur opatan atawa limaaan. Geura ieu mah tina opat puluh urang th leuwih
satengah kudu dihr. Jeung, tangtu can puguh anu hr hartina g mulus rahayu.
Rereged kitu kaalaman pisan ku Si Irenne Marfuah!
Abdi, Pa. Inne! Muhun Irenne Marfuah! ceuk si Inne basa meunang
panyaur ti bapa dosn nu ngageremet ta. Ari kudu mangadep th wanci duhur,
mun suasana kantor geus tiiseun. Duka da waktuna biasana mah sok wayah kitu
ba nyauran nyambat mahasiswa th. Meureun, rinhna bawayah kitu.
Hidep, geus lulus nya ayeuna mah? saurna.
Parantos, Pa! ceuk Si Inne bari sidakepna rkp nakeran. Saregep bari
nganti-nganti rk ka mana ta obrolan th mngkol ngalokna. Pok deui
nyambung kalimahna, Abdi lulus, rupina ieu mah teu tebih ti kaweningan manah
Bapa! ceuk Si Inne ngalem meureun maksudna mah. Supaya dosn anu
disanghareupan th raoseun manahna.
Mun geus lulus th, kumaha? anjeunna naros.
Tinangtos nganuhunkeun, rupina, ka nu parantos nulungan! ceuk Si
Inne, geus kajudi ayeuna mah rk ka mana ngalokna ta omongan th. Kedah
mulang tarima !
Sarra geus apal, mun geus nepi kana kecap mulang tarima, kudu aya nu
dihaturkeun. Si Inne g apal, da sammhna geus dibjaan ku Hudori
saparakanca.
Hatur lumayan w, Pa! bari song amplop th digolosorkeun luhur mja.
Amplop dibuka. Si Inne kacida reuwasna. Awakna ngadargdg.
Ngan sakieu geuning. Moal mahi atuh. Ieu mah keur ka petugas komputer
wungkul atuh! saurna, pinuh wibawa.
Insya Alloh, Pa! Bad nambih deui. Jalaran teu acan wangsul! Si Inne
sakalurna ti kantor th langsung lumpat terus ceurik sanggeus nepi ka Jujuli jeung
Rinni nu satia ngadagoan. Cenah, apanan duit sakitu g beunang nginjeun ti
Hudori. Geus teu boga duit da can balik ka lembur ta. Teuing bener henteuna
mah, yn mikeun ngasupkeun pengumuman ka petugas komputer th mak biaya
atawa henteuna. Teu hayang ieuh papanjangan. Ah, mending percaya ba,
kawasna. Moal enya pantar anjeunna mak resep ngagedebul ngabohong onaman.
Ku geus kesel diuk. Rongkong kana jukut garing, keleweng kana lauk nu
ngadeukeutan. Kucibek, soloyong ngajauhan. Rongkong deui kana batu leutik nu
nogl dina galengan, belewer kana kembang tarat mangkak kasumba. Baturna
nyangsang. Caina angger ngagulidag tina kokocoran awi bitung bh tonggohna,
kiruh knh. Tatangkalan sabudeureunana ngariyom daroyong ka balong. Pucuk
areuyna nolan tungtung cai. Kawas buuk Rinni nolan taktakna.
Hoyyah! Ngalamun nya! Ti tatadi! ceuk Rinni ngabetahkeun nepak
taktak kuring.
Henteu! jawab th pondok, keuheul tuda. Lila naker ngadagoan. Mani
geus kesel. Da lamun ta mah Rinni teu lila kawas kitu moal nepi ka ngalamun
jiga tadi. Pikiran moal ngacacang kana hariwang.
Aya w saparapat jam mah ngajengjen pengeureun. Jongjon ba! ceuk
Rinni Tirtamaya, bari gk diuk gigireun. Kusiwel ngodok kantong nyokot sisir.
Gesut-gesut nyisiran kawas sahayuna pisan. Tapi, brs.
Ngmutan saha?
Kuring jongjon mencrong ka tengah balong.
Teu! tmbal th pondok. Rada keuheul knh.
Punten, atuh! pondok ayeuna mah nyaritana, da meureun omongan
kuring g parondok, Aya peryogi heula!
Peryogi?
Muhun!
Ari di dieu sans peryogi kitu?
 Peryogi!
Geuning ?
Zuki? Zuqqi maksud mah nyebut lalaki nu mikahayang Rinni. Ngahaja
nyebut th ditasjidkeun nepi ka nyekleukna. Cemburu, timburu, meureu mahsudna
mah. Da enya apa Zuki mah imahna deukeut pisan jeung imah kontarkan Rinni.
Teuing saha ngaran benerna mah, ta mah lalandian kuring w. Keuheul atuh da.
Tos pok deui, nya? Rinni baeud.
Nya!
Nya, tos ba! beuki manyun.
Kuring hariwang mun geus manyun kitu mah sok sieun katutuluyan. Hg
ba enyaan pundungna bari enya enya jeung Si Zuki ta. Hat ngajak genjatan
senjata, damy. Kuring ayeuna mah nyanghareup ka Rinni. Ari nyampak manhna
malik ka gigir. Ck hat, beu tiwas kaya kieu mah yeuh. Sok rada tanggel. Ah,
sugan moal katutulyan ayena mah. Pel lalaunan leungeun katuhu ditumpangkeun
kana taktak nu katuhu. Dikpskeun.
Rin, hapunten! cekng th.
Engga!
Huh, bet tambah-tambah deui atuh pasualan th. Apan, ieu th balukar tina
mikiran dosn kuring ta. Rk konsultasi ka pembimbing skripsi. Bet amuratel
atuh kapusing th ka Rinni anu teu tuah teu dosa. Gues kieu apan nambah-nambah
pikiraneun. Apan, ngajentul sisi balong th seja ngadagoan Rinni. Ari geus jol
anggur dimusuhan. Saha nu sudi atuh. Apan ark bareng ka dosn ta. Jeung
apan-apan nu lianna w.
Rin? cekng th leuleuy, sugan w ari geus lila mah manyunna rada
leyur, Puguh tadi th keur aya kapusing. Anggur pk atuh nrtlan ka Rinni anu
teu kua teu kieu. Upami ta mah Rinni rido manah ngahapunten, kahoyong mah
nya hapunten w kana kalepatan. Upami kaabotan, nya dalah dikumaha ?
Yu! Rinni nangtung. Kuring nuturkeun terus leumpang parrndng.
Ck hat, alhamdulillah cageur, geuning. Manyunna geus leyur, geus lh.
Paromanna geus ngadeukeutan nu aslina, marahmay. Ngan, can full senyum cara
sasari. ra knh kawasna. Moal enya kudu ngagentak mah barobahna, tina full-
manyun kana full-senyum. Apan, aya w nu kasebut masa peralihanana. Kuring
moal deuk pangangguran ngaheureuyan deui kawas tadi, sieun hs
nyageurkeunana.
Geus pirang-pirang untung teu kapapanjangan og. Kumaha mun tadi
anggeus-angggeusan. Beu naraka atuh. Kacipta mun Rinni lsot tinacangkingan,
tanwand skipsi g kana kabolr enya-enya. Kawasna, biheung anggeus g.
Piraku ari kudu bobolh mah ngabatalkeun nulis skripsi pindah kana program
tuntas. Gara-gara Si Ratu Si Ogo Si Marahmay Si full-manyun, h si full-senyum
ktang, mangkaburkeun. Duh, ku paralun teuing, atuh Rin. Muga-muga w
manjangkeun lalakon. Apan Rinni th panambah sumanget, panambah spirit.
Di kantor nyampak knh smah. Kuring jeung Rinni ngadagoan handapan
tangkal kembang kertas kayas. Rinni nyelang ka kantor tata usaha. Rk nempo
pengumuman cenah.
Ari manh bet teu apal kana adat. Dori, di lembur aya manuk? Irenne
Marfuah nanya mh bareng jeung Jajuri. Ti harita berengbeng Hudori balik ka
lembur rk nangan manuk. Duka manuk naon, rk manuk borokokong, atawa
manuk bajogrog, pokona mah jang diplomasi w ambh urusan lancar. Da jeung
enyana atuh, sanggeus dihaturanan manuk mah hasil tntamn nu mulan-maln
teu diparios alatan sibuk th, cenah kaluar kalawan lungsur-langsar. Lambat-
lambut, meureun, pibasaeunana mun nu ngajuru mah. Teu pira ari bener
diplomasina mah. Cck bock nu kararitu, atawa anu meres mahasiswa
ngaduitkeun lulus tntamn, mmang hs disusud bukti-bukti nu nyata
bungkeuleukanana. Alatan, taya rngkolna, taya bukti kutansina, apanan.
Rinni kahman kuring, geus full-senyum ayeuna mah. Tntamn mata
kuliah dasar umum, lulus meunang peunteun ba, cenah. Paingan atuh paromanna
mrahmay. Gk diuk gigireun.
Di jero rohangan kantor geus taya tamu. Kuring jeung Rinni asup sabada
ngucapkeun assalamualaikum, jeung meunang pangjawab ti jero.
Sanggeus dihiapkeun kuring ngadep, gk diuk pasinghareup-singhareup.
Bapa dosn nyampaikeun dua pananganana kana knca-katuhu panyarandan
korsina. Calikna rada nangreu, dangah. Kuring campenot, palaur.
Ari maksad mah bad konsultasi perkawis skripsi. Sakumaha anu
parantos ditangtoskeun ku bapa ta!
Cik, mana?
Golosor disanggakeun. Hg dibukaan saaya-aya, sahayuna wa jiga teu
dines naker.
Salah! Sistematikana, yeuh! bari kewok-kewok nyortan nu dianggapna
salah.
Kuring, ah saregep w ngabandungan pagawan anu kacida diapik-apik
nyieunna th, ayeuna mah teu manggapulia di payuneun nu mariksa mah. Ck
rarasaan mah asa gagabah tah mariksa th. Apan, kudu rinh, kudu asak
tinimbangan. Mun salah caritakeun salahna, jeung kumaha alusna.
Geus boga bukuna? Buku nu medar cara-cara nyieun karya tulis, atawa
cara ngitung dina panalungtikan sarupa kieu? socana mencrong seukeut.
Teu acan!
Paingan atuh!
Ck kabiasaan, anu maranti, ceuk bja anu turun-tumurun ti lanceuk-
lanceuk kelas, mun geus ragrag kecap paingan atuh, urang, atawa kuring meureun
na waktu ieu mah nu keur nyanghareupanana, kudu ngajawab ku kecap manawi
aya knh di Bapa. Abdi bad msr.
Manawi sayogi knh di bapa. Diktat knging bapa ta!
Aya asana mah. Keun isukan! sorana leuleuy.
Sok sanajan, dina buku sjn g aya. Jeung, hargana g leuwih murah mun
meuli di toko. Atawa, mun urang sorangan motokopi. Tangtu bisa leuwih ngitrit
kana biaya. Keun, apan ieu mah diplomasi ta, malar urusan lulus banglus mulus
rahayu.
K, k . . . . ari lembur th ti mana?
Abdi. Ti Kawung Luwuk, Pa!
Asana . . . . loba leuweung knh, nya?
Muhun! ku kuring geus katangkep sinyal tangarana rk ka mana
pimaksudeunana ta caritaan.
Mun teu salah mah ti leuweung lebah dinya mah loba knh manuk had.
Sabangsaning Tod, Bultok, Bincarung, Ciung!
Insya Alloh bad meryogikeun wangsul, Pa!
 h, kad ulah pajar dipnta ku Bapa! saurna bari ngagakgak gumujeng,
ulah ngarasa pajar dititah nangan manuk!
Ih, ari Bapa brt awon sangki. Henteu, Pa!
Iraha ka lembur th?
Minggu, manawi!
Enya, enya . . . . ! isuk pagto tang w na koropak ieu yeuh. Sugan
anggeus mariksana. Kudu aya tambah tanaga, tambah nrgi, kawasna mariksana
g . . . . !
Sanggeus amitan kuring undur terus kaluar ti rohangan. Rinni nuturkeun.
Taya maksud nanaon Rinni mah da tadi g niatna ukur rk nganteur kuring.
Rin, ari harti nrgi naon? ceuk kuring sanggeus anggan ti kantor.
Rinni msem surti.
Kuring ngarandeg sakedapan. Rt, neuteup pameunteuna. Hayang sidik
ngelemengna kanyaahna, kahmanna, ka diri kuring. Rinni imut, full-senyum,
full-marahmay, ciri aslina.
Rin, nuhun!
Kuring leumpang parrndng muru jalan nu ka handap. Muru jalan
panjang sorangeun duaaneun. ***

Mangl No. 1192

 19. BULAN KASUMBA

Tos nya. Engk sans waktos deui!

Sakedap deui. Saeutik deui, nya!
Iy cunihin!
Sok hayang seuri, anh deui mun ras inget kana kajadian haritath.
Manhna diuk lebah mja, nakorsi nu ngan hiji-hijina ta.
Gesut-gesut mja th dielapan. Luhur mja bisa keur tempat buku, bisa
keur tempat dahareun, atawa tempat paragi ngistrika. Ah, pokona mah mja
serbaguna w. Suku mja th opatanana disapatuan ku kalng nu dieusian cai.
Atuh da bongan sireum sok ngasrek kana dahareun. Diakalan kitu mah teu
bisaeun. Dikolong mja aya blk. Eusina kayaning: opak, ranginang, jeung kr
lauk bawa ti lembur. Blk th mibanda pungsi jiga kulkas. Enya kulkas kampung.
Blk th luarna geus hideung jeung parnyon balas tidadalagor dina mobil.
Dientong-entongge, dibahana blk ku kolot th, hih maksa w kudu dibawa.
Amhteu sagala meuli, basana th. Cenah dikota mah sagala mahal sagala kudu
meuli. Atuh peupeuriheun anu teu bisa nyieun atawa euweuh diurangna.
Embungna mah nataku mawa nukararitu ti lembur th. Asa raridukudu mamawa
blk hideung pe.... cau ngora, kalapa. Da barina og langka pusuk-pasak. Asa
leuwih praktis meuli ti warung. Da, deukeut panganjrekan th loba warung
dahareun.
Na enya, na kituna mah balik ti lembur th sok resep pada moro ku
babaturan. Moro olh-olh bawa ti lembur. Aya nu nanyakeun pais lauk, uln.
Geus puguh ari opak ranginang mah kudu aya ba. Minangka batur keueung.
Enya, apan mun digayem th sok ram sorana tingturukruk.
Boboko, rantang, gelas, sok-sok dikakolong mjakeun. Da mjana rk
dipak ngetik. Ayeuna keur loba tugas, mun henteu disebut usumna og. Geura
mata kuliah umum, geur puguh mata kuliah jurusan mah. ta nu sok riweuh th.
Mun kabeneran kudu mareng waktuna, waktu mikeunna. Leuheung mun dosnna
bageur, narajang mun nu galak mah, sasatna kudu po ta th teu beunang diisuk
pagtokeun. Mungpang, atuh hartina bakal jauh kana meunang peuteun had. Nya
ripuh-ripuh og maksakeun ngetik kawas peuting ieu. Sanaja, geus cangkeul ramo
balas ditotog-totogkeun kana hurup mesin tik. Rada teuas mesin tik th, geus lila
henteu diservis.
Nyieun tugas, karya tulis, nu ieu mah niat th rk enya-enya pisan. Had
ngetikna, beresih, tur had eusina. Mun bisa mah. Lain hartina tugas-tugas nu
sjn dimomorkeun. Ngan husus nu ieu mah ulah ngrakeun. Ngrakeun diri
kuring sorangan, nu nyieun, nu mikeun pancnna ka dosn.jeung, ulah
ngalantarankeun ngawiwirang nu nitah jeung nu mr peunteunna engk. Maksud
th, ieu mah ngan ck sangkaan hat kuring, apan dosn nu ieu mah, dosn
kuring, sobat kuring. Mun ta mah aya kakurangan sautak-saeutik bisa
ngahampura. Geura, kumaha mun ta mah eukeur eusina gorng katurug-turug
ketikanana loba salah jeung ramtk, weu, apan ngrakeun sarra kitu mah.
Komo mun loba salah ngetik, hg ditimpah ku tip-x, apan kaciri lodrona th.
Keu jongjon-jongjon ngetik aya nu gegeroan di luar. Ari dibuka hor Si
Mayang, batur sajurusan nu nywana kahalangan saimah ti panywaan kuring.
Ngetik naon, Ipit? nyebutna th Si Ipit, pdah panon kuring rada sipit.
Pancn nu kudu dikumpulkeun isukan ta!
 Si Mayang ngulutrak mukakeun blk, kulkas ta, di kolong mja. Rauk-
rauk ngagares ranginang. Si ta mah mun diuk th sok sangeunahna, rada
andolkak, komo mun pada aww, najan aya babaturan lalaki og tara ieu upat-
ipet. Lalangkarakan, sukuna ditojrkeun kana tmbok. Erokna nyorosor kana puhu
sukuna. Keplok-keplok nyabokan pingping sorangan. Dicoco reingit.
Na aya reungit ngarti nya, apal ka nu ngeunah diggl? bari ulak-ilik
kana puhu pingpingna anu ngaliglag.
Nya, enya atuh. Matak g kudu paringpen! cekng th.
Pit, ka dieu th rk nginjeum pita mesin tik. Puguh itu geus pang naker.
Euweuh. Da ngan ieu-ieuna, apana! ck kuring na ngetik naon?
Piper Ilmu Sosial Dasar, nu po rebo dikumpulkeunana.
Ari ta pancn keur Pa ta ta,nya? Si Mayang indir bari seuri Ke, ke,
hg ngarongkong deui ka kolong mja mukakeun kulkas blk, Dak w nya! Da,
bageur, pan!
Ih! Ari manh Mayang! Da ituna mah boa apaleun, boa henteu!
Si Mayang nglos bari ngambng ranginang. Trktk deui w kuring mah
nganggeuskeun hanca. Nyieun pancn. Tapi, asa jadi teu jongjon ngetik th jeung
jadi loba salah deuih. Bet jadi inget terus omongan Si Mayang th.
Pit, dak w, nya.
Ah, duka atuh. Teuing, ah! Bet jadi teu pararuguh.
Goldad w kana kasur pot, pot balas dikedengan, didiukan ku nu
ngaranjang. Mencrong neuteup lalangit bodas kolot. Mencrong lalangit teu puguh
TIK-na, taya tujuan hususna. Mencrong th, stuning mencrong w tamba henteu
teung mencrong. Da bongan tadina og teu niat sar sor-sor. Apan keur ngetik
ngarngskeun pancn nu kudu dibikeun dina poan kuliah jurusan. Jadi teu
pararuguh ngetik, teu pararuguh cabak th, ta omongan Si mayang tadi, sok
ngajangjaruhkeun ka dosn ta. Malah, lain mayang wungkul nu osok
ngajangjaruhkeun th batur-barur sakelompokna og kitu. Antukna, kuring jadi
gr. Tapi, ktang sabisa-bisa mah teu nmbongkeun semu. Bisi babaturan beuki
curigaeun. Da mang henteu.
Tos ieu kuliah naon? manhna enya Si Manhna ta nu sok
dijangjaruhkeun ka kuring, nanya.
h, naon, nya? bet jadi geumpeur Mayang, tos ieu kuliah naon?
nanyakeun ka Si Mayang.
Naha mani teu terang jadwal? omongna deui.
Dikitukeun th kalah kateu puguh peta.
Babaturan kuring raribut, cenah dosn nu didagoan ta teu bisa mr
kuliah jalaran aya diskusi ilmiah. Enya lah, mandingge mindeng diskusi, seminar,
jeung sajabana, ambh rada rinh saeutik mah teu diudag-udag teu nyieun tugas.
Nyieun Pancn th mani neregteg ti mimiti ujian tengah semster mah. Babaturan
ting alabring sasobatna sakelompokna swang-swangan. Aya nu balik rk medar
soal pancn, aya og anu rk ngcng mahasiswa ti sjn fakultas. Euweuh nu
asup nominasi ti batur sajurusan mah. Ah, geus apal teuing w, asa teu resep.
Kuring, Mayang, Meumeut, Hegar, jeung Asih muru mudun ka kidulkeun,
ti ruang kuliah PSB mipir-mipir gedong perkantoranbjog nka nkebon. Kebon
blumkol, cab kalan, sisi-sisina jerekjek tangkal sampeu.sisi blumkol diselang-
selang ku bawang daun. Mani marontok teu kawas awak Si Meumeut. Besekel.
 Dosn kuring ta ngilu ngabring paselang jeung babaturanana. Pindah
ruang kuliah sjn deui mahasiswana. Ayeuna mah sok sanajan nu siteuteup
angger lalangit, tapi pipikiran jeung wangwangan th jalan. Nyipta-nyipta malikan
deui laku lampah kumaha mimitina dalit jeung dosn kuring ta. Mimitna mah
dosn kuring th sok ngajak ka kantin ngadon jajan. Di kantin nu aya dikampus,
atawa ka kampus nu aya diluareun kampus, di Ledeng. Basana,
mangmaturankeun. Anhna kuring th dak w deuih.
Tos henteu ayeuna mah. Kamari th, nggal knh, kutu jawaban kuring
basa dosn kuring sobat kuring nanya soal kabogoh kuring ta, Bapa, Bapa, Ipit
th ayeuna mah nuju rarandaan. Randa bngsrat! inget ba tah Si Mayang nu
mimiti ngabjakeun kuring anggeusan jeung Kang Emud th.
Naha atuh mani trh-trh teuing?
Ah, rupina mah parantos teu aya duriat w! jawaban th nurutan
paguneman dina sandiwara, atawa lagu nu dihaleuangkeun ku sindn.
Kuting sok boga rarasaan, ngaku sorangan, dosn nu ta mah asa bda
mun nitah atawa cara nempona th. Nu kieu mah ngan kuring wungkul nu
mikanyahona. Batur mah teu ieuh dibjaan, engk sieun digeuhgeuykeun najan ku
sobat sorangan kawas Si Mayang, Meumeut, Asih, jeung Si Hegar. Enya da
kawasna mah teu sing teuing ngabda-bda. Duh, ieu rasa bet ambon sorangan.
Muga-muga w sangkaan th bener, yn dosn kuring , ka kuring mah pelongna
pelong husus, kiceupna kiceup spsial jangeun kuring soranganeun.
Basa hiji waktu, artere Bumi Siliwangu aya Cerdas Cermat Basa Sunda
pikeun murid SMP, manhna, enya dosn kuring ta, wios atuh nyebat manhna
og da ieu mah sarua jeung anjeuna apan, kungsi nyebat cenah resep ka kuring.
Teu pira cenah resepna th nempo centik bujurna kawas gorng teri. Terus, sorana
waktu nyarita rada ogo. Terus, kana kiceup kuring anu rada kerep. Tapi ktang
kerep kiceup kuring mah da lain keureuceum budak cacingeun. Keureuceum
kiceup panyari, he, he,he.
Ipit mah kabogoh Bapa, nya . . . . manhna ngaheureuyan kuring, ti
samet ayeuna Ipit mah balad Bapa . . . . Sok cantk heula, cenah bari nyantlkeun
cingirna kana cingir kuring. Kuringna, dak w deuih, anh. Nyebut ka kuring
nurutan sobat-sobat kuring, Ipit.
Bapa mah rakana Ipit, ck kuring th, Ipit raina, nya Pa?
Ah, Alim! jawabna pondok.
Nya entos ba alim mah! ck kuring th deui.
Hiji waktu sjnna, kungsi suring jeung mayang, sarta Meumeut diajak ka
Maribaya. Cenah aya warung sangu, rstoran, murah tur olahanana ngeunah.
Harita th Meumeut mah teu tulus milu da deuk balik ka lembur rk nyokot bas-
siswa. Balik ti Maribaya rada sor. Trt kuring nulis na buku harian, kieu unina:
tabuh sapuluh nak mobil ti ldeng nuju ka Maribaya. Indit tiluan kuring, Mayang
jeung manhna. Kuring kakara nyaba ka Lmbang ka Maribaya salila kuring
kuliah di Bandung. Mmang rung batok. Resep. Kaayaan teu pati ram da lain po
per. Tanggal asih bulan geugeut- taun kagandrung.
Tempat kuliah mimindengna mah di ruangan 16 jeung 17. Di PSB(Pusat
sumber Belajar) mah ngan po salasa wungkul. Kuliah di PSB mah asa resep,
ceuk Si Mayang ta mah penyegaran. ta dumh ku mindeng-mindengna kuliah
di ruang 16-17 ba jadi asa heureut tetempoan. Geura di PSB mah mun ngalangeu
sammh datang dosn di tras luhur sok resep loba tetempoan. Nempo, atawa
silih pelong jeung batur peuntaseun ruangan kuliah kuring. Babaturan geus
nyanggun. Enya, beubeunangan silih pelong unggal po salasa ta. Barudak
program S1 hahadan jeung barudak proram D2. Ngan, antara babatur sakelas tur
saprogram mah asa can aya. ta meureun, pdah geus pada apal teuing. Pada-pada
nyaho kana adat sapopo. Jeung kamampuhna ku sabab pagiling gisik unggal
kuliah. Duka tah. Nya ari sakuduna mah da geus pada wanoh ta, kudu w aya nu
bogoh. Tapi, welh euweuh.
Bapa mah da raka Ipit, pan?
Ah, alim!
Nya, atos baalim mah!
Ah, alim janten rakana!
Alim nganggap rai?
Teu!
Po ta trt kuring nulis dina buku harian, unina kieu: Ieu hat sok sanajan
enya resep ka manhna ta, tapi da moal deuk gurung gusuh. Teu, teu dangaku
saratus persen, yn kuring resep. Tapi, anh mun teu panggih sok asa leungiteun.
Sapodua poteu jonghok, sok sono hayang nempo atawa ngobrol. Sok komo deui,
mun nangnankeun manhna ngobrol jeung nu sjn asa sok teu resep nempona.
Sebel th. Malah sebelna og ditasjid. Duka, nya, hatth bet kieu jadina.
Kuring mak inget keur mangsa di SMA baheula, dipikaresep dipikabogoh
ku guru kuring. ta ku anhna th, enya kawas nu karandapan ayeuna. Dak w
hat th. Resep malah. Sadrk jigana nanya. Naha kuring teu kagok, mun dikelas
atawa mun di sakola. Ah, henteu singning. Biasa-biasa wrarasaan th. Malah,
asana, mun di kelas mah sok rada galak tah. Di SMA sakola siang. Lamun seug
kabeneran kuring kabeurangan asup, hg jam kahiji th manhna ngajar, biasana
mah sok langsung nitah nyatet dina bor. Ck hat, ih apan cap knh, ti poporos
apanan datang g, ieu hayoh dititah nyatet. Nyatet ta matak pikasebeleun. Sakitu
geus ngeplk th leungeun bakat ku cangkeul, ih tara ieuh nitah eureun atawa
diganti ku batur nu sjn. Ongkoh-onkoh w manhna mah. Ksang geus karasa
na palipisan terus turun mayap pipi. Nya, diantep w rk disusut disusut kumaha
apan leungeun th pinuh ku kapur. Tada teuing atuh engk lamdongna. Ck hat,
teu kawas sri keur ulin mak sok dipangnyusutankeun, atawa mun kabeneran
beungeut kasawran hujan mani titn naker nyusutan th. Kuring, ah nimat w
disusutan kitu th mani terus rasa kana hat. Mmh kuring jadi kabogoh
manhna, manhna mun mariksa PR sok nanda tangan na hasil pagawan barudak
na buku tugas. Dina PR kuring sok ditambahan daun cng leutik gigireun tanda
tanganna ta. Basana, ta gambar leutik th minggu hareupna rk ditang deui,
mun dipupus musuh cenah. Lucu, nya? Tapi, da kuring g resep, ah.
Di kamar babaturan nu prnahna di knca katuhueun kamar kuring geus
jarempling. Ukur wawuh-wawuh biasa ba da teu ieuh sajurusan safakultas. Salah
saurang pangeusi kamar nu gigireun ta, sok kaciri ngasupkeun lalaki, kabogohna
kawasna. Babaturan-babaturan sjn g geus pada tarerangeun kitu kalakuanana.
Malah, ku nu boga imah geus dipplingan geus dilingan, tapi kawasna manhna
mah boga sipat noyod. Keun sina karasaeun balukarna geura. Bet teu ngeunteung
kana kajadian-kajadian balukar tina talajak kitu. Apan sok loba anu brhan,
balukarna beuteunna ngarebhan. Geus kitu, pan sadrog bisa neguh.
Dipanywaan teu pika lucueun og loba. Dina hiji sor keur ngariung
jeung Mayang, Hgar, katut Asih. Na ari deregdeg th Si Mayang lumpat
nuturkeun tukang baso nu anyar pisan ngaliwat ka pipir. Teu lila balik deui bari
siga aya nu dikeupeul buni naker.
Ngeupeu naon, Mayang? ceuk Asih, Mani disumputkeun kitu, nya?
Nyengcl we dina luhur kcap! tmbalna.
Enya, naon? Si Hegar panasaraneun pisan.
Ieu! Mayang bari mukakeun keupeulanana.
Barakatak th sarra seuri nimat nakeran. Nepi ka reumbay ci panon.
Malum jajalaneun th sslk ka pipir nu pinuh ku sasampayan. Mana pantes
popoan karampid ku tanggungan baso g. Siga tadi, untung kaciri ku nu boga
barangna. Narajang mun taya nu nangenankeun, meureun terus w ngider milu
dagang ngurilingan kampus.
ta ku wanian. Sok sanajan sapopo sapeupeuting ngotok ngowo di nu
suni, enas-enasna mah ber sakitu wanianana mak ancleung-ancleungan rk
ngurilingan kampus sagala! ceuk kuring th.
Enya, Si Kasebelan th! tmbal Si Mayang.
Peuting beuki simp asa jauh pitunduheun, tapi ari heuay mah, wuah deui
wuah deui. Ari dipeureumkeun teu reup ba. Ras, kan pancn ketikeun nu can
anggeus. Rk dipaju deui asa sungkan. Padahal kudu dibikeun isukan. Hg apan
nu keur diketik th anu diniatan dijieunna dihad-had ta. Boh eusina, boh
warugana. Kudu, anggeus kalawan had. Bisi nguciwakeun. Nguciwakeun kuring
sorangan, jeung nguciwakeun nu narimana. Nya bisi kagokkeun meunteunna ari
gorng mah. Apanan, nu narimana, enya nu mr pancnna th anu ku kuring rk
dianggap lanceuk ta. Ngan, teu narima cenah ari kuring diaanggap adina mah.
Enya, tuh kuring tanggur ingt ba ka manhna. Bet anh deui hat th, ongkoh rk
dianggap lanceuk, tapi mun manhna uplek ngobrol jeung nu sjn sok teu resep
nempona. Timburu meureun, nya? Malah, mun karrt ngaheureuyan Si Mayang
g asa ulahuen hat th. Asa teu mikeun hat th. Manhna mah, kiceupna kiceup
keur kuring. Seurina imutna iruteun kuring. Teung atuh ah bet jadi kararieu.
Peuting geus rh nakeran. Simp. Ngagojod nyimbutan hat. ***

Mangl No. 1198

 20. BANDA TATALANG NU ILANG DI PAJARATAN

Regeyeng cai sambr ti sumur kompa th dijingjing ka hareup lebah

lawang ka jalan. Sok ditunda gigireunana. Cai sabun jeung lamak elap mah geus ti
tadi ngajugrug. Stangna malik ka jero buruan, buntutna ka jalan, ka nu mudun.
Engk mun geus dibanjuran malar caina nyurulung. Henteu meuting dina sela-sela
kalngna. Rk ngumbah motor vspa th asa rada klkd naker, rada haroram.
Ceg kana sisiuk. Gewur-gewur disblokkeun. Sanggus rata baseuhna hg
disabunan rata dikobtan dicoklan leutak garing nu narapel disakujurna.
Ayeuna mah sagala rupa kagiatan, perhatian th tujukeun kana poanana.
Boga duit sautak-saeutik teundeun tabungkeun, ceuk lanceukna dina hiji po.
Apanan urang th kudu barang bawa. Kudu babawaan.
Enya po nu dianti-anti puluhan taun ku kuring t bet nyrlk ba. Malah
asa gancang pisan waktu th, mani siga nu tuturubun muru kuring. Tuturubun th
ani asa rk notog rg notog ba kana dada. Enya bubuhan po nu didadago
puluhan taun th didagoan ku euweuh persiapan ta. Sabenerna mah lain teu apal
mun rk kawin th kudun nyiapkeun sapuratina. Rarasaan bet asa teu ari wa rk
barang teundeun atawa rk nabung di bank th. Ah kitu w meureun perbawana.
Cacak mun sapo neundeun sarbu g euleuh meureun tada teuing eusi
cngclngan th. Mun teu sapo sarbu og, atug sabulan sarbu g tangtu mun
dikalikeun sakitu puluh taun, weu muncekil tah simpenan th. Ari ayeuna pan stu
ulutud, atawa mucicid mun kahujanan mah meureun. Tapi, keun w ah nu
enggeus mah da apan geus kalakonanna ge enggeus moal ka sorang deui. Ayeuna
kudu sasadiaan satkah polah ba waktuna kudu cumpon wh.
Kumaha sanggup, No? Hat nanya ka diri.
Nya atuh sanggem, waruga.
Enya, etamah kuma dinya mun sanggup hartina tulus. Mun teu sanggup
meureun bolay.
Sangem. Sanggem pisan!
Gesut-gesut lamak elap beunang nyabunan th dokosok-kosokkeun kana
tukeung sadel. Geus koropok naker geuning. Ditoktrok-toktrok ku tungtung ramo
g katangn ngepros. Ttla jorok. Enya atuh iraha mak ngumbah motor apik
nepi ka ngodokan ka jerona. Unggal ngmandian th cukup luarna wungkul. Mun
budak gering mah ngan diseka ku ci haneut. Tara digewur dimandian. Teu
kanyahoan boga motor th. Mimiti ngiridit tilu tauneun, lunas bari motorna gagah
knh. Atuh saterusna ti satutas lunas kiriditan th leceng nepi ka umur salapan
taun jalan teu ganti-ganti kendaraan anyar. Tah ayeuna dina umur nu ka salapan,
minangka puncakna babakti ka dunungan mun rncang mah. Babakti
panungtungan. Disebut panungtungan soth mun ditingal tina jugrugan wangunna.
Bakal euweuh tina paninggal kuring. Moal ngajugjrug ditunda dipipir imah. Ari
leungiteun ta mah pasti, apan ngajugjrugn adi pipir th geus salapan taun. Unggal
peuting g kaciri tina jandla kaca, ti ruangan tengah. Geus otomatis w
kalebahdinya th hayang ngalieuk nempo motor. Kacipta, tada teuing panon
leungiteunana kana barang nu geus dipikawanohna. Tadi g disebutkeun
leungiteun soth mun ninggal jugrug warugana, da lamun ninggal natratna,
napakna dina lelembutan mah tangtu mun engk salinjinis jadi duit tur ta duit th
apan rk dipak kaperluan anu pangpoko-pokona, puncakna kaperluan, kuringna
kacida pisan narimakeunana. Narimakeun kan pangabaktina anu hs pisan
mulang tarimana. Teu kawas mun aya knh jirim ragana, ngamandianana, jeung
ngoman bagian onderdil anu geus raruksakna.
Ceg kana sisiuk, gewur, gewur caina caina dibarung diusap nyaah ku
dampal leungeun. Dina umur nu kasalapan karasa motor th geus rada ririwit.
Loba pisan gogogdana unggal po th aya w gogodana. Ari bitu ban mah pantes
meureun da sok susuruduk ka sisi mun kabeneran jalan mact. Ieu mah nu
patalina jeung mesin atawa onerdil lianna. Sher mah ta sher diganti mah
diganti, nya kitu ari geus ti bngkl th sok asa katipu wa. Ku ngltrk ta, ku
gocrak ta. Atuh geus puguheun ari pegat kabel rm mah atawa kabel kupling
mah mani asa teu eureun-eureun. Apan sautak-saeutik th teu welh duit wa.
Geus dua minggu ieu mah indit ka pagawan th teu kana motor, nya itung-itung
sina rada istirahat rada lila dumh rk pileuleuyan ta. Mun ninggal nyorang
salapan taun ka tukang basa mimiti boga motor ieu th inget kana nyokotna ti toko
jeung sobat kuring, Pa Maman. Diajak soth apanan kuring mah can bisa
numpakanana. Ari singhorng th Pa Maman og can pati timu ari kana vspa
mah, da bogana th motor honda. Di jalan terus ngadadak eureun. Terus dioprak-
oprk ku nu teu timu ta, samar cabak. Piraku onaman ari geus mogok deui mah.
Apan kark g ti toko, ngahayoh diputar-puter tutup buka selang kuplingna. Apan
enya teu timu ta. Ngahayoh diselah bari bngsinna ditutup. Katangn soth geus
taunna aya di kuring mun diputer ka lebah dinya th hartina liang bngsinna
nutup. Atuh, gantian nungtun jeung Pa Maman ka bngkl pangdeukeutna.
Boga sabaraha deui tabungan th? pok deui lanceuk kuring nanya.
Tara nabung, da!
Urang th kudu boga keur mas kawin, biaya mantuan hajat, pakan
bawaeun. Atuh, kitu deui pakeuan urang. Piraku indit ngaligincing. Basa mawa
awak uulutudan.
Ku mindeng aya nu nanya sarupa kitu lain beuki teger hat th, anggur
rrnjagan. Da puguh pangjawabna kosong ta. Antukna, kawas nu bengong
kabina-bina. Molohok ba. Rajeung ngajawab, ngan ukur unggut-unggut kawas
dederuk. Unggut kuring nu teu wibawaan.
Regeyeng ngajingjing deui cai sambr lbr. Sok ditunda. Cag kana
sisiuk. Gewur-gewur cai th disblok-sblokkeunkana sakujurna ti tungtung
katungtung. Kitu deui di kolong-kolongna imeut disblokan taya nu kaliwat.
Nyblokan th stu nyals naker dibarung ku gunem catur batin. Gunem catur
jeung onderdil-onderdik nu guyon cicing di tempat ajanganana. Geus ngabatin na
diri kuring, geus sumerep na lelembutan. Geus ngalemah jeung ngawaruga ali
kuring th apan salapan taun jalan lilana. Gunem catur anya nu wangunna
pananya, upamana kunaon atuh sher th bet mani ririwit naker. Kunaon ban th
asa ku mindeng bitu. Lampu mah ta lampu asa pegat jeung pegat mani remen.
Karburatos, busi mun teu titn th nya skok kitu mawa berewit diperjalanan.
Sagala rupa kakeuheu, sagala rupa karenced ayeuna mah kari waasna ba. Ayeuna
mah kara nyaahna. Malah, bakat ku jero nineungna mak jadi mandeg mayeng rk
ngaluarkeun rk ngajual si dukun th. Asa lebar ku berewitna, asa lebar ku
karwlanana.
Motor pulas boda geus bell, dipoyankeun. Caina ting kareclak. Gog
nagog, bari disrangkeun ti kaanggangan. Nu kapoyanan beuki tuhur luhurna.
Handapna nu kaiuhan baseuh knh. Cai nu ngareclakan beuki leuwik jiga nu
sedih geus bakkeun cipanon.
 Geus cunduk, ayeuna waktuna geus cunduk. Apan kajadian ieu thnu
didagoan, nu diperjuangkeun mangtaun-taun lilana. Lain anggur bengon. Geura
tanghi, sina tanginas rasa, sina tanginas hat, sina teger.
Daun cerem mirikpik ragragan nyarangsang kana luhureun motor nu keur
dipoyankeun. Siga pajaratan nu ditawur kekembangan.
Kuring neuteup waruga jeung lelembutan motor. Waruga kuring,
lelembutan kuring. Biheung isuk biheung engk geus ganti dunungan. Ngan
mugia w sing sanajan engk geus dipibanda ku nu lian sing titn mulasarana.
Malah, kudu had ngariksana tibatan kuring.
Po beuki beurang, tambah morrt. Motor geus tuhur. Malah geus panas
sakujurna th. Daun cerem nu nawur dikeprukan ku elap nu geus garing.
Po beuki nyrlk ba ka beurang. Hartina nyrlk waktu nu
dijangjikeun th beuki deukeut ba. Rasa beuki nyeunyeuitan lebar pisah jeung
banda nu geus lawas misobat. Ari ditahan moal enya. Apan ngan ti dinya-dinyana
banda nu kaitung badag th. Malah karasana bakal leuwih natrat leuwih manjang
dina hirup kuring, dina sajarah lalampahan kuring. Jaga th meureun kuring
nyawang panineungan hirup kuring, rumah tangga kuring kungsi kungsi
dideudeul, kungsi meunang pangrojong ku banda kuring. Nya ta nu ayeuna
ngajrag hareupeun kuring ta. Jadi, bakal ngageretihan lalampahan hirup kuring.
Tauh apan, birak-birakanana aya di kuring dina raga badagna. Kumaha mun
meunang cilaka, tabrakan upamana, apan geus moal kapuluk dina wangun nu
waringkas. Ku kituna, sok geura dangdanan, geura buru-buru cumponan nu
dijangjieun kamari ta. Sasatna nya apan manhna anu bakal nulungan ka kuring,
salah saurangna. Kumaha engk ari kuring geus niat, geus nyantek waktu, taya nu
nawar-nawar acan. Mwureun kacipta kokolopokanana. Kasawang
pibalukareunana. Beuki deukeut kana waktu panggih jeung nu niat meuli, asa
beuki teu ngeunah hat teu ngunah cicing. Tapi, kuring kudu buru-buru nedunan
kahayang nu rk niat meuli ta.
Panonpo manceran na embun-embunan. Daun cerem garing ngabayak di
buruan urut ngamandian jeung moyankeun motor. Kaciri rada baraseuh knh.
Rap jakt rap hlem rap kacamata nu geus logor nyantlna kana ceuli th dipak.
Geus merenah sakumaha kuduna. Kepruk-kepruk dampal leungeun th
diteunggeul-teunggeulkeun kana sadelna. Minangka pangjurung, malar meunang
harga nu luyu jeung kahayang jeung paniatan. Atuh, lancar deui urusanana. Sing
ngajurung w kana pamaksudan kuring ta. atung, dimana engk dicobaan boh
diselah dihirupanana, boh diajaran ditumpakanana sing ck gur sing tumaninah.
Biur ba indit ka jalan pajajaran, ka bngkl langgan. Nyampak sals.
Manhna nitah ngadagoan di bngklna, sabari ngabiur tumpak motor kuring rk
ngajonghokeun jeung nu rk meulina ta. Teu lila geus jol deui. Cenah, ngan wani
ngaduitan genep ratus rbu rupia. Nu rk meuli th bubuhan jalma nu apal kana
motor kana mesin jeung kana raga warugana. Cenah, kana saaratus lima puluh
rbu mah keudu jangeun ngelasan nu korok jeung ngaganti bagian anu raruksak.
Mun ark dikaluarkeun ku harga sakitu mah sok. Upama leuwih ti sakitu kajeung
bedo, cenah. Kuring teu bisa majar kumaha. Mun bedo ti pajaratan, kuring teu
timu deui kudu kamana jeung kudu kasaha nawarkeunana. Jeung deui, kacida
perluna ta. Nya kuring nyaluyuan da puguh rusuh ta. Tadina mah ku taksiran
kuring jeung babaturan kudu ari payu dalapan ratus rebu mah. Ari ayeuna batur
ngan wanieun sakitu. Kuring teu bisa majar kumaha.
 Sanggeus diteuteup anteb, biur deui banda kuring th ngabelesat ka
kulonkeun. Kuring teu kungsi nyabak heula. Nyabakl ngusak rk
mileuleuyankeun kana geus babakti salapan taun lilana. Panutup nuturkeun nepi
ka lesna ilang dina pngkolan di Pajajaran. Pileuleuyan, teu karasa biwir
ngunyem. Mak jeung sedih sagala, asa ditinggalkeun ku jalma nu kacida
dipikaasihna.
Aya kana dua jamna ngadagoan th. Nu dititah ngajual ta leumpang
ngagidig. Datang-datang hg cingogo. Kuring nyampeurkeun milu cingogo.
Manhna teu buru-buru nyarita. Teg ba hat nyangka gorng. Boa-boa geus
kajadian gorng. Boa-boa duit th aya nu ngarampog, duit kuring ladang ngajual
motor kuring. Boa manhna akon-akon aya nu ngarampog. Padahal mah duit ku
manhna disumputkeun. Enya deuih bet kurang jeujeuhan. Enya og langganan
ngabngkl apan da teu apal saha ngaranna jeung dimana imahna. Duh, boa-boa.
Motor lapur. Duit teu kapuluk. Apan ngahaja ngajual motor th boga niat nambah-
nambah balanja. Kuring can nanyakeun aya kajadian naon nu geus karandapan ku
manhna basa ngajual motor kuring ta.
Kusiwel manhna muka bungkusan kantong krsk. Hg dibuka deui aya
bungkusan koran. Dibuka deui. Duitna ngntp rupa-rupa lambaranana. Aya lima
ratusan, rbuan lima rbuan. Lambaran puluh rbuanana mah ngan saeutik.
Katmbong lolobana mah lembaran lima ratusan. Malah lambar ratusan og aya.
Ngahunyud. Hg diitung sabeungkeut-sabeungkeut. Tangtu lilana mah da rupa-
rupa ta. Tapi itunganana mah panceg genepratus lima puluh rbu rupia. Nu
mangngajualkeun dibr sapuluh rbu th embungeun. Hayangna th dua puluh
lima rbu rupia. Ku kuring digolran lima welas rbu. Ck hat, ta mah dak teu
dak.
Geus aya kana samingguna euweuhna motor th. Konci busi diteundeun
dina lomari. Teu milu dijual. Keur panineungan tapi, ari panempo mah kawas nu
teu apal-apaleun yn motor th geus euweuh dina tempatna dipipir. Ku hayang
ba ngalieuk ka lebah dinya th. Kacipta ngjugrugna kacipta diharuduman jas
hujan. Kacipta aya bard dina sepakbor hareup urut labuh. Hlem srep guwang-
gawing ngait tukangeun panto kaluar. Ngahaja teu dijual. Diiwalkeun.
Po patkadan, dina bulan kayakinan pacngreud asih beuki gancang
ngadeukeutan. Tipoporos hayang buru-buru nganjogkeun jonghokna kuring
jeung nu kacida dopikaasihna. ***

Mangle No. 1271

 22. NU NATAHARAN NGADEGNA BAL SMAH DI SUKU GUNUNG
GAJAH

Panon po nyorotna geus rada linduk. Cahayana nyorot kana paratag sisi
panyawran beulah kulon. Cahayana rada kahalangan tangkal bungur. Tangkal
mah diiwalkeun basa ngabukbak tangkalan nu geus umuran malah geus karahot.
Cenah, ngahaja henteu dituar alatan aya nu nyicingan. Rahayat henteu wani nuar,
pajar th sieun katulah. Nya nepi ka ayeuna ta tangkal bungur masih ngajega
dikarimunan daunna anu gomplok. Mun pucuk-pucukna geus karembangan mani
reunceum kawas kond disarungsum kembang wung. Hartina ta th deuih
pertanda, yn rk usum hujan.
Sakurilingun tangkal bungur geus rempeg padumukan ayeuna mah. Nu
ngeusian ta lembur th lolobana, malah kawasna sakabhna jalma anyar
wungkul. Ngababakan.
Ssa ngalelemah ngaharunyud knh na tempat nu ngawates ka tanah
milik urang kampung dinya nu teu ka kurung ku babakan anyar ta. Kayaning
taneuh, barangkal, batu, jeung ra-ra deui.
Cahaya panonpo sor masih knh nyorot kana paratag na panyawran
belah kulon. Bubuhan negrak jrung paratag rada jangkung, ti panonpo mencrong
nepi ka reupna pisan th teu welh nyorot ka lebah dinya. Paratag th paratag awi
pancar dibeulahan, sabeulah-sabeulah. Ngahaja dijieun lebah dinya paragi
popoan maju ka sor. Mukaha panas kacida.
Imah th nyanghareup ngtan, nandan sinar srangng. Hareupeunana
jalan. Mun isuk-isuk th sok ngeunaheun moyan. Mun kasornakeun keur nedeng-
nedengna panas, anggur linduh iuh di imah th. Katurug-turug loba tatangkan di
pakarangan th deuih.
Boga imah geus ti bh ditu, sammmh kawin. Maksud th sasadiaan mun
jaga aya jodo teu sararak-sururuk di batur, atawa mondok lila di mitoha. Nya ta
rencana th atuh kaparengkeun.
Ana pruk kawin th teu lila di imah mitoha. Teu betah nataku. Teu
betaheun, lain pdah galak atawa teu bageur ka minantu, ih lain. Mun ta mah teu
bageur meureun anakna moal dibikeun dikawin. Ieu mah asa karagok rk guwa-
gaw atawa cicing th. Arguwa-gaw di pakarangan sok diulahkeun, atawa
mimindengna mah geuwat dipiheulaan. Ari ngotok ngowo ba di pangkng, komo
deuih. Apan, ari ngotok ngowo di pangkng keur anu nyar kawin mah pagawan
pangbetahna. Lah, kawas teu ngarasa ba, ilaing mah. ta og tara barng geureuh
atawa sindir sampir, da meureun nganyahokeun, da meureun mmang keur
wancina kudu mindeng aya nu di nu nyingkur.
Mokaha rada rempeg nu ngalanteu pindah th. Salian ti dulur, tatangga g
loba nu milu deuih.
Kuring nyapukan ba, malah mah ngajurung pisan. Pamajikan ngndong
di imah anyarna saminggu. Terus nang atawa balik ka imah kolot. Maksudna
imah anyar th, imah nu kadua sanggeus imah kolotna, imah mitoha kuring.
Ungkrah-angkring kitu th kaitung rada lila, bubuhan pamajikan kakara pisan
misah ti kolot. Eukeur mah bungsu apan.ah, encan ngalemah ba meureun.
Maksud had basa keur bubujangan, kukumpul sasadiaan, sakapeung mah
sok gsh tina implengan. Ari geus pruk rumah tangga mah ta niat nu had th.
Enya sual imah ta. Pamajikan atoh teu atoh geus disadiakeun imah th, da asa
tumarumpang ba cenah. Alesanana mah teu milu mikir, teu kungsi ngarasakeun
nyieun, teu milu hsna, jeung sapapadana. Da kitu kanyataanana, sangkana kitu
meureun. Sumawona didongng-dongng ari paguntreng duaan. Padahal ari
kuring mah da taya ingetan bakal pikitueun. Ari niat nyadiakeun imah th ambh
teu hs ta, sedeng pruk kawin, nya imah jeung sapapadana g pruk ba deuih
sarua milik manhna, teu aya pikiran anu lain-lain.
Ih kacida bagjana atuh. Nu hunna og mangpirang-pirang. Moal kaubaran
ku harga imah lembut kitu, lahna hat manhna. Lah, dak kawin jeung kuring,
mun ta mah dibandingkeun, sanajan manhna sok ambek mun kuring nyarita kitu
th, datara ngabanding-banding cenah, kuring ajueng alalaki sjn nu papada
mikahayang manhna. Nu jaregud pakayana, sumawona pangkatna, jeung karesep
meureun. Tangtu, mun nempo nu kararituna mah, lh kuring th. Tapi, aya
onjoyna kuring mah, tina harega nu diiming-imingna, tina pangkatna, jeung tina
rupana, mana manhna milih kuring g. Manu mun pareng heureuy jeung
manhna ayeuna, atawa aya nu nyebutkeun yn pamajikan kuring geulis, bageur
th geuwat kuring nmpas bari nyebut saha heula atuh salakina. Cekng th
rada sombong.
Tah, dina raraga ngaheueuhan pamajikan, anu cenah asa tumarumpang di
imah ta. Kuring jeung manhna th niat nambahan wangunan imah. Rk nyieun
kamar, rohangan tamu. Alesanana ngaheulakeun rohangan tamu, nya ta sangkan
kuring sakulawarga , dulur-dulur nu ngaranjang ambh lalauasa di patengahan
imah. Teu kagiridig ku smah. Ayeuna mah mindeng kajadian, pamajikan kitu
deui indung kuring sok nongton Teve th bari gogolrana dianggel, ana datang
datang tamu atuh ting biritik indit saanggelna sasimbutna. Anu pangpentingna,
malah niat nu poko, nyieun rohangan tamu th, nya ta rk nyieun hiji tanda
minangka tetengger hirup hurip kuring kulawargana jeung manhna. Manhna
milu aub ngawangun rumah tangga. Ngadegkeun katawekalan diniatan ku duaan,
dirasakeun ku duan, dipikiran ku duaan. Rk miceun nyieuhkeun
katumarumpangan rarasaan pamajikan.
Tah, ku kituna ti mimiti ngawangwang nyipta pirupaeunana jeung lebah
mana rk diadegkeunana disrnkeun ka pamajikan ba. Atuh nu kapapancnan ,
si arsitk, unggal po ngusey ngagambar. Gambar hasil ropana digantungkeun
dina panto ka enggon, sangkan unggal waktu kaciri yn boga niat. Jeung muga-
muga gancang ngajirim. Sakapeung ta gambar th dipindahkeun ngagantungna
lebah tunjangeun na tenggon, ambh atra ku duaan kaimpleng samsar. Sirikna,
ngimpi g ulah nu lain, kudu ngimpi nyieun rohangan tamu ba.
Aya kalana gambar nu geus anggeus th dioman deui sababaraha kali,
sanajan ahirna mah kitu knh kitu knh. Sakapeung mah pamajikan th geus
demam teuing rohangan tamu tepi ka unggal usik th ngan meusmeus rohangan
tamu meusmeus rohangan tamu. Karing salakina, nya ari ku mindeng-mindeng
teuing nga ngadng kecap rohangan tamu mah jadi polusi ddngan. Pamajikan
kitu peta th stu sumanget naker hayang geura-geura ngajirimkeun ciptaanana.
Ayeuna mah aya mbohna deuih kagiatan si arsitk th, nya ta ngumpulkeun
majalah , geus puguh nu aya diimah, nu aya di imah mitoha g dikumpulkeun hg
disohan nu aya rohangan arsitkturna. Gambar rupa-rupa wanguna imah katut
tata rohanganana, kitu deui modal patamananana dibeundeul diklipingkeun. Boga
rasa can nyukupan ta gambar th, unggal ulin ka dulur atawa kababaturanana
mun kabeneran manggih gambar nu aya patalina jeung wangunan imah katut
patamanan imah sok langsung dipnta ba.
Si arsitk th kacida rongkahna ngumpulkeun bahan penujang
ciptaanana. Sok sanajan ari rohangan nu rk dijieun th, kitu deui nurutkeun
gambarna ta, ukuran opat mter ka tilu mter leuwih sababaraha snti ba. Teu
bisa leuwih ged ti dinya, da lahan ngan sakitu-kituna. Heureut kacida.
Kagiatan mmh sar, ayeuna mah salian neuteup gambar rarancang nu
ngagantung na tth nya ta bari mukaan beundeul kliping gambar arsitktur. Mana
nu pangcocogna, mana nu pangantikna nu luyu jeung rohangan tamu ciptaan
pamajikan.
Jandla kaca dapur mun dibuka th blak kana paratag pamoan.
Lebakeunana sawah guludug. Nya dina paratag ta kuring jeung pamajikan
mindeng cinutrung, nyongclo meurun pibasaeunana th, nyals. Nyals ngadon
nyawang sawah, nyawang kebon, nyawang tangkal bungur, nyawang gunung,
nyawang pilemburan, jrung tangtu ba bari ngobrolkeun bari ngimpleng rohangan
tamu anu rk dijieun ta. Hareupna nurutan gambarna nu itu , pantona ti nu ieu,
jandlana ti nu ieu, korsina ti nu ieu, gardng nu ieu, pulas kusn warna nu ieu.
Ah, pokona mah pihadeun wh mun enggus mangrupa mah. Sugan mah kamar
tamu bunga rampai w ieu mah.
Keur ngawujudkeun rohangan tamu ta, geus aya sababaraha bahan
matrial nu kumpul. Diantarana, kusn ciptaan pamajikan mak rakock palucat-
palicet, batu jangeun pondasi beunang nugaran Mang Andi ti sisi dapuran cau. ta
batu th kungsi dipiceun ka lebah dinya, nu ayeuna dipulungan deui. Kitu deui
keusik jeung semn geus sayagi.
Dina prungna merenahkeun bahan th teu lila, sapo kaduana g geus
brs. Tohaga da mak selup rangka beton sagala. Ngan, narajang ta nu nyieun
batu split bahan carpur keur rangka betonna ta ngageduk, ngabubukeun batu
saged-ged hulu nepi ka saged kalci beulah. Ripuheun dulur nu mantuan th,
dampal leungeunna barucat. Batu split th teu asup kana anggaran balanja. Da
atuh meuli th kagok, teu meunang meuli saeutik. Kudu satengah colt paling
saeutik th. Apan ari keur pondasi mah ra teuing sakitu mah, pira rohangan
saged kitu.
Kuring ngajangjian ka nu nmbok th k ckng th tujuh minggu deui
urang paju deui. Maksud mah heureuy ba, bari ngadagoan tanaga waragadna
cumpon. Atuh kuring jeung pamajikan bari ngumpul-ngumpul deui keur bahan
matrialna. Sok reuwas ngageblug duitna ari disakalikeun balanja mah. Jeungna
deui ktang, teu cumpon w ari disakalikeun mah. Regeyeng ngajingjing taraj.
Golosor disorosodkeun kana paratag. Nangreu nt kana sawah garing. Laluasa
turun dina paratag th. Narajang pamajikan maha araringgiseun, sieun tikoswad.
Niat mah ark jalan-jalan. Mapay sawah nindak ka pakebonan. Bras wa ka
babakan anyar ta. Leumpang lembur. Bari nyawang wangunan imah, pamajikan
ngaluarkeun kantong krsk tilu lambar. Bari cingogo, leungeun mah ngoppang
milihan batu nu manjing jeung ukuran batu split. Teu lila tilu kantong krsk th
geus pinuh ku batu koral, bahan pispliteun jang campuran beton. Mun aya nu
ngaliwat buru-buru nangtung bari tanjak-tunjuk ka imah di jauhna. Mun geus rada
jauh leumpangna nu ngaliwat, kuring duaan th cingogo deui.
 Ayeuna geus liwat ti tujuh minggu, malah ampir genep bulan ta tmbok
pondasi th can diadegan. Batu split beunang mulung, kantong krskna
ngalklk saroh. Batuna maruragan sisi pondasi.
Gambar bagan rohangan tamu guwang-gawing dina tmbok enggon
tunjangeun. Diteuteup ku duaan.
Islih teuteup. Reup.

Mangl No. 1287

 23. PIPISAHAN RAGA

Beuki peuting nyrlk simp. Geus sababaraha ratus kiplik panon

ngiceup, geus sababaraha puluh kali heuay nyora huah teu dibarengan tunduh.
Peuting mingkin simp. Katoong kaca jandla ibunan. Ibun janari.
Sajorlat imutna sapucuk kahman bari ngucap wilujeng kulem jungjunan.
Nya salahna mah salah kuring sorangan. Bongan saha atuh balik ti
pagawan lain hg indit ka Jembar. Ari ieu ngadon balik ka Cihapit di suku
Gunung Gajahlangeu. Cenah nyaah, cenah hman, cenah honcwang hariwang
mun pamajikan indit sorangan. nya teu dibaturan ku kuring. Mana komo ayeuna
apan loba kajadian panumpang nu dirangsadan perhiasanana. Tong boro peuting
dalah waktu beurang mentrang-mentring di nu ram ya ba kajadian. Mangka
pamajikan th apan awakna teu weweg teu seseg. Mun ngpskeun pangjewang
rampog moal deuk katanagaan da leungeunna teu paregel. Peupeuteuyanana g
rata w. Lempay leungeunna th. Deukeut-deukeut kana rangony. Enya atuh da
tukang ngigel. Boga karesep kana tari. Awakna jangkung, lempay. Mun awakna
seseg manan moal deuk hariwang. Bangsat limpeu mah kawasna moal wanieun
ngayonan ka pamajikan.
Geuning bohong. Cenah nyaah. Cenah kadeudeuh ati. Cenah ratu. Mana
buktina, geuning ngantep ka pamajikan. Kumaha mun kapiuhan dina beus kota.
Meureun digndng, ditangkeup ku lalaki sjn. Atawa ku aki-aki. Duh, asa teu
mikeun hat th najan enya rk narulungan g. Jaba nu ngajambrt geulangna.
Geulang nu ngan sajerelet th lapur meureun. Enya atuh deuih, ngageulangan th
mani ngan sajerelet teuing. Leutik kawas bola cap jarum. Keun engk mun boga
milik meunang duit loba rk meuli geulang saged indung suku mah geura.
Alesan teu milu nganteurkeun pamajikan ka kolot di Jembar th da bongan
kahalangan gaw, kahalangan dines. Pamajikan mah kana beus kota ka
Cicaheumkeun. Ari kuring nak angkot nu ka Statsion. Balik ti pagawan henteu
nuturkeun ka Jembar. Tah ieu nu salah th. Nu ngalantarankeun kuring teu genah
cicing teu tingtrim pikir.
Naha geus nepi ka kolot ayeuna atawa encan. Teu bisa mastikeun. Nu
puguh kuring jadi teu tingtrim loba kasieun kahoncwang. Beuki mindeng
nganaha-naha kana diri, mingkin honcwang. Rarasaan th tambah ngacacang ka
nu lain-lain.
Jam geus tabuh salapan leuwih saparapat, peuting. Tapi, teu puguh gaw.
Apan alesan teu nuturkeun og nya ta rk ngarngskeun nulis naskah pibukueun
anu kudu rngs bulan ieu. Genep naskah buku anu rata-rata 50 lambar tik th
kudu rngs dina waktu sabulan. Manhna, ngidinan. Da apaleun apan naskah th
mun geus rngs dibayar kontan. Ngan nya kitu, anggur mawa mamala. Kuring
teu bisa mikir. Ngetik g salah wa.
Tukangeun imah, bangkong raeng di sawah. Atoheun kaparipisan hujan.
Ngahuleng deui. Maksud mah museurkeun pikiran jeung rasa. Teu bisa.
Anggur ngalamun. Anggur nyipta-nyipta pamajikan. Keur gaw naon na wanci
kieu. Boa mitoha ngagelendeng kuring, pedah kuring ngantep pamajikan indit
sorangan. Najan kuring nu diomongkeunana, apan pamajikan nu
ngabandunganana. h, karunya. Boseneun boa.
Nyanghareupan mja, nukangan lawang ka enggon. Na mja ngabarak
mesin tik, kertas, buku sumber, gelas nu geus kosong.
 Biasana mun kuring keur nyanghareupan mja ta th pamajikan tara jauh
ti dinya. Basana th ngabaturan. Gogolran na korsi panjang dianggelan na
tangan-tanganna nepi ka guherna pisan.
Mun kuring keur ngetik atawa nulis na mja ta, aya w ngagoda th.
Kudu ngusap beuteungna nu meujeuhna menyendol. Pajar meni geus hilap ngusap
g, komo ngadoakeun si jabang cenah. Atwa mnta dipangnineskeun nu ateul dina
tonggong.
Kuring neruskeun deui ngetik,. Teu lila pok deui nyarita, cenah aya bntol
ateul pisan dina bitis tapak reungit. Bari pk nuduhkeun lebahna. Atuh kuring th
kudu nempo kana tempat anu dituduhkeunana. Mun teu ngagugu, pajar th geus
teu nyaah. Pajar th geus embung merhatikeun. Enya, aya ku guranyih naker boga
bntol saged beunyeur leutik og, mani ditmbong-tmbong. Atuh garo w
langsung, da kuring og moal deuk nyark.
Sakapeung mun mindeng-mindeng teuing kudu nempo panuduhanana th
sok rada keuheul, da gaw teu kaur pk. Meusmeus bntol apuan, bntol tines.
Atawa pangmenctkeun palipisan sakedap. Rada rieut.
Enya sakapeung sok keuheul. Ari ayeuna apan euweuh. Manhna teu
maturan kuring ngetik. Asa leungiteun kacida. Kacipta. Ari dilieuk na korsi bet
suwunf. Biasana bari peureum nangkeup anggel. Aya w polahna th, sukuna mah
ditunjengkeun kana lahunan kuring nu keur ngetik.
Bangkong di sawah tukangeun imah disarada k. Peuting beuki simp.
Duka tabuh sabaraha. Da teu ngalieuk jam. Ah, da taya gunana rarasaan th. Sar
g teu dak peureum. Heuay g suwung. Keukeuh asa aya nu leungit tina diri, asa
aya nu leungit tina rasa, tina suasan, tina galcokna batin. Leungiteun.
Rasa diri teu beunang diomongan. Apan baheula g mangtaun-taun hirup
sorangan. Apan baheula g sok digaw sorangan dina mja nu ta, dina mesin tik
nu ta. Naha ayeuna jadi pugag sagala rupa. Jadi paheun sagala rupa. Jadi
paheun polah, paheun pikir, paheun kawani.
Naha mak ogoan rk sar mah goldag reup ba. Tara ieuh disimbut tue
burung tibra baheula og. Kamar masih knh nu baheula., lalangitna jemblong
kaompolan bacar baheula g da kitu. Di kamar, salian ti ranjang, aya lomari
pakan jeung eunteung nu napel na tmbok beheula g da kitu. Naha mak jadi
pikir. Naha.
Tah, diri th tetp tegen teu kalis ku dinaha-naha. Ttla aya nu leungit tina
waruga diri th. Jadi hngkr batin th teu dibaturan ku manhna mah. Taya
tanagaan. Mun dipapandkeun kana kendaraan, mesin mah hirup tapi teu kuat
gerak. Paling-paling maju ukur ngeyeted nakeran.
Kuring lila nyorangan. Sagala ku sorangan. Pruk kawin jeung manhna.
Batin kuring, rasa kuring geus galo liket jeung batin manhna. Ana warugana
anggang, najan anggang sakedapan, ngalantarankeun waruga kuring geus teu daya
teu upaya. Ttla teu beunang dibbbjokeun. Teu kalis ku dibangbalrkeun.
Ttla, manhna, pamajikan kuring ta th geus jadi nyawa kuring. Jadi hawa
seger nu ngahuripkeun tutuwuhan sanubari. Jadi tanaga nu ngajajagkeun raga alit.
Jadi nu teu welh ngageterkeun urat getih. Ah, meureun, biheung ayeuna mah
kuring mun seug teu dibaturan hirup ku manhna. Biheung ludeung nikreuh
nyorangan nyorang waryga dunya nu sakieu ublug-ablag, sakieu harnghngna
biheung labas nepi ka tungtung.
 Kasur nu ngan saukur sauted th asa lega teuing digolran ku sorangan
mah. Asa harapa kacida.
Rt kana poto manhna, dua dipiguraan. Had pigurana og. Cirina kuring
moal deuk ngalalaworakeun. Najad wujudna mah potrt. Apan potrt kadeudeuh.
Manhna mah nyaram, kuring majangkeun pott ukuran sakebt-sakebt
th. Pajarkeun th isin. Tapi, kuring mah reueus. Dua poto badag digantungkeun
di kamar tengah, dua deui di enggon. Hiji, nu jadi jilid majalah diruang makan.
Maksud kuring mah, manhna th hayang tue welh hadir diunggar sikluk imah.
ta g lain harti manhna alpa ti rohangan imah. Pokona unggal kuring
ngojngkang, manhna, lelembutan manhna teu petot-petot nmbongan.
Neuteup poto bari suda raga ti manhna kalahka nambahan kakeueung.
Asa sedih nyeuit-nyeuit. Teu puguh mak asa diteungteuinganankeun.
Ttla nambah geulis nambah asri hat jeung ragana th. Beuki anggang
tina waruga beuki atra kahmanna, beuki atra nempo lndo hatna, mingkin
karasa kanyaahna.
Duh bet karunya teuing anu niat mikahman miara diri anggur kungsi sina
sedih alatan kasentak u kuring. Enya, bet teu rumasa, matur mah seja mikanyaah
diri, waruga alit batin kuring anggur dibr katugenah hat.
Hayang mnta hampura ayeuna pisan. Rk nyuuh kana kana kanyaah
ragana. Apan suwung. Hat sedih deui. Kasebelan th bet sagala narmbongan.
Ark kedal, kedal ka saha. Rk nyarita apan euweuh sasaha. Indit ba kitu,
nepungan pamajikan. Ih, geuning ampir tabuh satu. Biheung aya tutumpakan
peuting kitu ti Cihapit mah.
Bet kadng ba deuih, ddngeun ku hotna. Manhna mun ngajak
dahar, ngajak indit, mnta bantuan digaw, mnta dibatuan popolah, ngageroan
th sok mak kodku ngahotan.
Peuting beuki nyrlk simp. Geus sababaraha ratus kiplik panon
ngiceup, geus sababaraha puluh kali heuay nyoara huah teu dibarengan tunduh.
Peuting mingkin simp. Katoong kaca jandla ibunan. Ibun janari.
Sajorlat imut na pucuk ibun kahman bari ngucapkeun bari ngucap wilujeng
kulem atuh jungjungan. Teu kedah melang honcngan da apan panonpo puguh
surupna di mendi. Apan kayakinan geus wedal mancuh mu inggeng na bali ati.
Kayakinan urang na ati urang. ***

Mangle No. 1289

 24. MAHEUTKEUN GETIH HURIP

Jut turun tina mobil kira-kira tabuh salapan. Mmang geus diajam ti
anggalna lebah dinya th kira-kira tabuh sakitu. Angkanan ambh teu panas
teuing, jeung teu isuk teuing. Jadi, mun ta mah kudu nyorang jalan satapak, jukut
nu nolan jalan geus tuus. Supaya teu panas teuing, apan ka tempat tujuan,
jugjugan th lain tempat deukeut-deukeut. Jeungna deuih indit henteu nyorangan,
teu bisa leumpang lingas. Mawa nu hngkr leumpang. Sugan ari mopo mah
moal. Leumpang jauh bari po panas tong boro keur nu teu biasa leuleumpangan,
dalah keur nu geus tutur g aya mopona. Komo deui ieu nu rk marengan nyorang
jalan satapak th nu tara mantra-mantra saba lembur kukurubutan. Ban ba dak
soth, da nu ngajakna jalma nu geus dipercaya ku dirina. Kawasna geus teu
hamham deui.
Ari niat ngajugjug tempat nu ayeuna ta, nya niat duaan. Ari babakuna
mah ktang nyaluyuan pangajak kuring. Dak indit, manhna nyapukan dumh
niat pihadeun. Patkadan duaan. Rasana mah waktu nu rk disorang, indit nu
dituju ayeuna, bakal jadi salah sahiji tarkah kuring duaan geusan mulus
banglusna paniatan nu geus diajam ti anggalna mula.
Sajutna turun henteu heula ngumbar lalampahan. Tapi, ngadon reureuh di
warung na tungturunan. Warung th minangka tempat pangeureunan boh nu rk
miang ti pilemburan boh nu kakara datang ti kota.
Warung leutik hateup eurih. Bangku pangdiukanan tina awi haur
saguluntung-saguluntung. Bakating teu suda-suda nu ngadiukan mani geus hrang
kacida kulit hinisna th. Hrang alahbatan meunang mrnis atawa nyirlak.
Daganganana, lolobana mah kadaharan pasisian, kayaning: comro, opak, wajit,
kurupuk, cau, kulub jagong. Gula beureum w bonjoran dibungkusan ku
barangbang, daun kalapa garing. Ari inuman botolna mah ta g aya, salian ti
limun-limun nu hargana murah, nya bangsaning coca cola g. Piajangeun jalma-
jalma nu geus biasa nyanyabaan.
Nya di warung ta kuring g panggih jeung jalma-jalma sapaniatan
sapangjugjugan. Atuh indit th jadi ragem aya kana genepanana.
Sanggeu reureuh tuhur ksang tambah tanaga, kuring indit deui. Mimiti
mah nyorang kebon nu napel ka lembur. Kebon sampeu, kebon jagong. Malah
pahumaan g mindeng kasorang.
Rt ka nu nangkl gigireun, kulit pipi nu bodas th kapanasan semu-semu
beureum. Teu loba carita angintil ba. Buukna nu semet taktak th dibeungkeut ku
salempay hideung siga-siga ngallk. Sawarh teu kabeungkeut ruab-riab kana
pipi kana tarang paselang jeung ksang. Teu dipalir. Lila-lila mah ukur disusut
saliwatan ku tonggong ramo. Duh, ku nyaah teuing. Sakapeung leumpangna
dijurungkeun ti heula mun meneran jalan sorangeun th ukur bisa disorang semet
soranganeun.
Katmbong, kahman tungtung jukut mak milu ngusap-ngusap ngenclang
ibun kana bitisna. Boa-boa kakotan jukut riut jeung jukut mosa. Siga-siga
tingsuridang tapak beureum tinggarudat.
Jalan nu disorang iuh panas selang-selang kaiuhan kakayon. Panas th teu
pati karasa najan keur meujeuhna manceran.
Geus ti bh ditu ari amprok mah, ngan pada-pada ba. Pada-pada ngigelan
lalakon. Ngalakonan lalakon kuring, kitu deui manhna ngalakonan lalakon
dirina. Teu ieuh silih ganggu. Bak teu nyangka atuda, kudu jadi jeung manhna.
Malah kuring mah geus satengah ngalapurkeun. Asa moal pikadugaeun
ngaheueuhana, tadina mah. Tapi bet teu kitu geuning. Nya anging Nu Kawasa, nu
nedunan paniatan kuring. Nu mindeng direkskeun th geulis atina, nu geulis
rupina, nu percka pikiranana, Alhamdulillah diparengkeun.
Ari kana sorot lampu nu caang da geuning teu suda digembrong rametuk
atawa siraru. Tah dina raraga nyieuhkeun rametuk jeung siraru kuring ayeuna
indit kadua manhna th. Lain, lain teu percaya kana pangaping Pangran. Da
apan ieu g nu ngalantarankeun salamet th anging Anjeunna. Nu ngaping
ngajaring iwal Anjeunna. Ieu mah dumh geus asa ka kolot sorangan ba. Dumh
atoh nataku, pdah angen-angen diri dikabulkeun ku Nu Kawasa. Nya rk
ngawanohkeun hatna, rk nmbongkeun budi parangina pibatureun hirup kuring
ta ka nu teu kendat-kendat milu ngadungakeun sangkan walagri katut meunang
batur hirup nu sapuk jeung lelembutan.
Nya sakalian deui rk mnta didungakeun sangkan pibatureun hirup th
teu galideur, teu ngolsd tina pilihan hatna. Kitu deui ulah aya nu rk
ngaganggu. Taya rametuk, taya keuyeup, taya cakar hat heulang nu rk
ngaranggeum patkadanana nu geus manjing. Da kitu geuning mungguhing
gogoda mah, dalah di nu geus ngarangkep g aya kalana barengkah hat. Tah ta
nu dipahing th. Ulah nyorang ngalaman sarupa kitu. Sugan ari geus pada-pada
asak silih teuleuman hat, pada-pada nitnan hat sorangan, pada-pada boga niat
rk silih tulungan hirup, silih baturan nyorang waruga dunya, pada-pada silih
lingan dina ngajalankeun ibadah, tur dipancuh ku patkadan nu mo galideur deui
mah rumah tangga th muga-muga reugreug pageuh. Atuh shat sagala rupana.
Shat rizkina, pergaulanana, ibadahna, jeung sapuratina ba.
stu pada-pada ngaheneng b sajeroning leumpang th, teu dibarung ku
gunem catur. Jigana manhna g batinna mah keur guntreng jeung dirina
ngawangkongkeun jalma nu keur ditangklanana.
Manuk mah halon-halon kadng knh sorana. Kawasna, disarada bari
ngiuhan.
Beuki dieu nu montl gigireun th beuki karasa raga badagna, raga
lembutna geus rapih sauyunan jeung raga waruga alit kuring.
Lirn? cekg th, da karrt siga nu geus cap pisan manhna th.
Jawabna ukur teuteup. Kiceup panonna kawas nu tunduh. Jigana bakat ku
cap, nepi ka kiceup g rada leuir. Mungguh asri. Ksang ngalmbrh mapay
palipisan. Kitu deui baseuh na pupundayanana.
Ih, tebih, nya?
Caket ari dijugjug ku hat mah. Cekng th ngupahan.
Eureun-eureun deui th di warung leutik. Warung pangreureuhan.
Warung leutik diriung ku nu aleureun. Hareupeunana aya bangku awi
saguluntung-saguluntung. Malah catang g aya. Digolrkeun kitu ba. Dina
catang sagd cangkg g aya nu diuk. Kuring njeung manhna g diuk di dinya,
bari nyekel gelas. Gelas manhna mah ditunda gigireunana dina catang. Caina
ngebul knh. Kawasna mah teu kuateun ngaregot atawa nyuruput.
Warung th pernahna di sisi kebon. Kebon pahumaan. Humana keur ged
par. Turut sisina dipelakan kunyit jeung tangkal gandrung. Selang-selang jeung
tangkal sampeu. Di tengah paselang jeung par. Jagongna jarangkung.
Ngarmploh hjo.
 Nu areureun di warung th campur-campur jalma b. Nu tas nyaraba, nu
tas ngala suluh, nu ngaradon ulin ba, jeung nu boga niat kawas kuring duaan.
Di pongpok warung, cngk rancung mani meuhpeuy keur buahan. Hiji
dua geus aya nu asak.
Geus pps ksang, jeung manhna kaciri aya tanagaan deui kakara
neruskeun lampah.
Jalan nu kasorang modlna mh sarua, jalan satapak jeung pakebonan.
Mindeng leumpang jalan norobos ka pakebonan. Katmbong waluh ged ngareuy
ngayang-ngayang ngarimunan hunyur. Kumis areuyna maruntang kana dapuran
par. Buah waluhna tinggulitik saged-ged bal poli, aya og anu panjang. Bontg
catang dipelakna na urut durukan. Ngahunyur.
Srog nepi ka lembur leutik, kawasna sa-RT-eun di pasisian. Aya kana 20
suhunan mah. Nu dijugjug th imah panggung, hareupeunana aya kokobak. Tina
bagbagan mak batu titincakan ka golodog mano geus lalemes. Tayohna geus
remen katincakan suku baseuh.
Sanggeus ngucap salam, diuk w di tepas na bangku palupuh. Batur geus
nyampak. Kawasna ti isuk mula. Malah geus nungtut marulang. Kuring solat
duhur heula di tajug luhureun kokobak ta.
Bapa apal yn Asp duaan rk daratang. Sukur w ari geus hasil mah, Pa
Haji sasauran.
Nya geus kitu mah pok wa nyarita maksud kuring datang ta. Sok
sanajan, kawasna, niat kuring atawa kereteg hat kuring duaan geus kabaca
sammhna.
Najan beurang da di pagunungan hawana teu welh seger.
Daun tangkal siga buuk nu gimbal ngmploh hjo dibakutet ku areuy.
Tungtung areuyna rantuy guwang-gawing mun katebak angin siga-siga tungtung
buuk nu nolan awang-awang beurang.
***
Mangl No. 1297
 25. DAHRI KINGKIN

1
Catet atuh ambh teu poho geura! Ck pamajikan ka salakina, Dahri, nu
keur uleng siga nu keur mikir. Enya, ngahuleng ba Dahri th sapirang-pirang lila.
Brs ngasupkeun kaos kaki, sukuna nu geus meunang ngaosan th teu ujug-ujug
diasupkeun kana sapatu. Sapatuna g nu sabeulah mah dipak ganjel panto. Sina
mlng saeutik.
Pamajikanana kuprak-kepruk sakadugana w. Ngeprukan kasur
pangsaranana. Dikeprukan sotnan ulah ngebul teuing. Diantep mah bisi matak
arateul ka budak. Kumaha mun ngabalukarkeun budug kh. Kasur th sakitu geus
dibbrs, angger karijut kenyod. Bubuhan kasur geus kahot.
Lain dk indit? Pamajikanana geus pok deui nglingan.
Dahri can nmbalan knh ba. Katempona mah siga keur maca koran.
Koran heubeul. Kawasna nyekel koran nyeta-nyeta nu keur maca th ambh teu
kaciri teuing keur ngahuleng, atawa keur ngalamun. Sugan ari kacirina keur maca
mah moal deuk digeunggeureuhkeun ku pamajikanana. Tapi, sok sanajan
nyekelna panceg, sorot panon nojo kana baris-baris bacaan, angger kaciri da
teuteupna teu maju-maju.
Koran nu keur dipolototan th sok ditunda deui di kolong mja dina urutna
tadi. Hg ngahuleng deui. Kusiwel catetan leutik na keretas sacewir ti
pamajikanana th dikaluarkeun deui. Hg dibaca imeut naker. cs jntr eusina
jeung naon pimaksudeunana. Terus ditilep-tilep pasagi leuitk, sup dipsakan deui.
Bapa indit, Ma! Bari sup sukuna diasupkeun kana sapatu nu geus jogo ti
tadi. Panto th nutup da sapatu nu jadi ganjelna ta dilaan.
Ongkosna? Pamajikanana ngingetan.
Sajalaneun. Saongkoseun w keur kana beus kota, bulak-balik.
Enya, mudah-mudahan w hasil. Tapi, mawa w ulah dipas teuing, bisi
aya nanaon di jalan. Bisi nu rk ditepungan keur suwung.
Piraku sugan, tmbalna bari jung nangtung, kaluar, hg nutupkeun
panto. Kacirieun pamajikanana nyrangkeun ti patengahan.
Dahri leumpang tungkul. Sajeroning kitu pikiranana mah teu cicing. Mikir,
rk ka saha heula nu dituju, nu mahi ku ongkos tilu ratuseun.
Di tempat pangeureunan beus kota jen w nangtung.
Pangeureunan th ditiungan ku sng kandel katempona mah, da
nerapkeunana g mak jeung dielasan sagala. Atuh kitu deui mak bangku
pangdiukan tina beton jangeun nu narungguan sabot beus kota can datang. Ngan
das bet teu dianggeuskeun. Kitu b pelesteranana g rubat-rabt jeung ragudig,
teu diaci-aci acan sumawonna mak jeung dipasangan thel keramik kawas nu di
alun-alun mah. Padahal ayana di jalan ged, di jalan ram. Mun teu salah mah
dipasangna basa rk nampa smah gegedn. Ngan nya kitu bet teu matak asri. Can
rngs geus ditaringgalkeun ku nu ngagawanana. Pajar th bongan diruksak na
ku nu jarail.
Beus kota geus sababaraha hiji ngaliwat. Sanajan areureun jeung
konkturna tingjorowok ngarajak nak nawarkeun tempat nu rk dituju. Dahri
mah nangtung w, bangun nu teu purun. Batur nu pada-pada megat, geus
narungtutan narak satujuanana-satujuanana.
 Basa aya beus eureun nu ka sakitu kalina trkl ba nak. Kabeneran beus
th teu pati pinuh ukur macak-macak w mun cai dina kotakan mah, pan korsi nu
dariuk th tumaninah.
Beus ngarandeg di unggal tempat pangeureunan. Aya nu nak aya nu
turun.
Dahri geus dalit naker ka Maman sobatna. Kitu deui ka kulawargana.
Malah keur jaman bubujangan, nya di Maman sok mindeng ngadon dahar. Jadi,
Maman ta nu rk dituju ku Dahri ayeuna. Pilihan sjn bisi Maman suwung nya
ta ka Usp atawa Rahmat. Ari Usp jeung Rahmat teu dipentingkeun th alatan
jauh tempatna jeung moal cukup piongkoseunana. Nya mun kapaksa-kapaksa
teuing mah rk dijugjug ba ta g. Tapi, ayeuna mah rencanana rk nepungan
Maman ba, saheulaanan mah.
Beus ngadius ka kulonkeun, ngaliwatan tempat-tempat nu ram. Boh ram
ku loba tokona, boh ram ku jalma nu tingalabringna. Nu ngajaringjing balanjaan,
nu dipayung tingpelentung. Nu aleut-aleutan mapay toko ba aya, ukur
tingraringeuh hareupeun pajangan barang.
Lebah pasar, beus th rada alon majuna da nu daragang rada lbr ka sisi
jalan. Ku Dahri karrt di toko emas mani ngagimbung jalma, rajeg nalaleukeum
kana kaca pajangan perhiasan. Malencrong kana perhiasan nu dipikahayang. Ras
ingetanana ka pamajikanana. Inget kana perhiasanana nu can katebus, dipak
tandon keur kaperluan hirupna sapopo.
Enya atuh deuih bet ngantep basa pamajikanana nyaria rk nginjeung duit
ka toko emas, bari nunda geulangna nu ngan sajrlt. ta g teu wasa Dahri th
basa pamajikanana boga niat kitu, tapi dalah dikumaha. Ceuk pamajikanana, keun
ba cenah da moal leungit ieuh. Mun can kaburu nebus mah bayar w bungana
unggal bulan.
Pamajikan Dahri th kaitung sabar. Manhna dak maturan hirup susah,
hirup nyorang prihatin. Katmbongna sakitu lahna hat pamajikanana Dahri
mindeng ceurik na batinna. Kahayangna mah geura-geura meunang rijki nu alus,
hayang geura nyugemakeun pamajikanana, hayang bisa buru-buru ngahormat ka
pamajikanana. Dahri ngarasakeun hirupna asa gejed. Manhna henteu ieuh
ngarasula, ah tumarima w, da boga kayakinan peuting g teu hieum saendeng-
endeng. Mongklg bakal puyar kasilih ku huripna fajar.
Beus sakapeung silih udag jeung nu pada-pada sajurusan. Rebutan
panumpang. Bwara jeung ajakan ka supir, sangkan ulah babalapan nu aksarana
tingjareblag dina kaca th ukur jadi papas nu sareukseuk. Da, teu ieuh diturut
atawa dipalir. Sopan santun lalu lintas, patalimarga th stu teu dipimilik ku
unggal supir th. Tong boro ku supir angkot nu bajuna lalodro, buukna cawigwig
kucel, dalah ku supir beus kota og pon nya kitu deui. Nya ari sakuduna, da beus
kota mah nu nagara, atuh meureun supirna meunang gajih anu matuh unggal
bulan bisa jadi conto keur supir-supir angkot. Nyontoan walagrina nyupiran, kitu
deui nyurahan rambu-rambu lalu lintas nu rajeg sapanjang jalan.
Dahri angger uleng, lelembutanana norobos ka mana boa. Barang-barang
nu aya luareun jandla tingbrbt kasabetan tingal.
cs deui wangunna, mun pareng beus jalanna kendor. Dahri ngarrtan
ka jero beus, geuning metet pasesedek panumpang th. Bet teu kanyahoan
pinuhna ari teu kapalir ku jongjon ngumbar wangwangan mah. Gigireunana aya
aww nangtung muntang tipepereket kana gantar pangeumbingan beusi.
Tayohna nahan panyedek, nahan lokna, riyegna panumpang. Rt Dahri ngarrt
ka ta aww. Seblak deui hatna inget ka pamajikanana. Moal boa umurna mah
papantaran pamajikanana ta aww th. Rt deui kana lebah beuteungna nu keur
bureuyeung kakandungan kudu adu srd. Gura-giru Dahri nol. Nu ditol
ngarrt. Sanggeus dimanggakeun dititah diuk, barina Dahri ngajungjung
ngolsd nangtung. Si aww th atoheun naker. Ramo-ramo leungeun knca
katuhuna dianyam kanyaah disinekelkeun dina puhu pinging nyangga beuteung.
Ksangna lalaunan ngucur mapay tarangjeung palipisanana.
Beuki beurang, beus beuki pinuh. Hawa di jero beuki nyongkab. Nu teu
boga cdo mah ta deuih nu udud. Sakitu sumpek th melenyun w ngeunah
sosoranganan. Dahri ngarnghap rada lila kawasna nahan haseup roko nu
nyerebung ngaliwat kana beungeutna.
Di luar, di peuntaeun jalan ngajalugrug beus antar kota. Hat Dahri
ngaheruk, bet aya-aya ba. Geuning geus nepi ka terminal. Ehm, abong keur
baluweng numpak beus th teu ngalihkeun heula ka mana tujuanana,Dahri
ngagerentes.
Jut ba turun. Dahri ngahuleng sajongjonan, mikir nya pilampaheun
saterusna. Jalan lilieatan ka kalrkeun nu kakara pisan kaliwatan bieu antep
diteuteup.
***

2
Puguh sok asa tanggel nyorang jalan malikan deui mah. Tong boro nu
jauh, dalah nu deukeut g sok asa seunggah karasana. Mana komo mun disorang
ku hat nu baluweng kawas kawas nu keur karandapan ku Dahri harita. Mun teu
salah kana beus mah meureun geus nepi ka nu dituju. Ongkos nu ngan kari
sajalaneun deui nak beus kota gues leuseuh balas dikucel.
Dahri nikreuh mapay terotoar. Sakapeung leumpangna mipir-mipir sisi
toko. Maksudna mah leumpang bari ngiuhan.
Angkot tingberebet. Cacak mun diburu nak angkot mah bakal leuwih
gancang nepi ka nu dijugjug. Lain teu niat Dahri og, apan ongkos th kari
sakalieun deui nak beus kota. Ongkos nu rk dipak, ongkos keur balik. Apan, da
bongan salah nak ta.
Dahri leumpang ngalnghoy. Bari leumpang, leungeunna hayoh mintel-
mintel keretas di jero psak calanana. Panasaran kertas th dikodok, dikaluarkeun.
Sedeng dibaca, manhna ngagebeg da geuning ta mah catetan pesenan
pamajikanana. Lain keretas karcis. Kabiasaan Dahri mun nampa karcis beus th
sok anggur dipintelkeun hg diselapkeun dina rant rloji. Mun teu kitu sok
disakuan. Nya ari maksudna mah bisi kondktur nagih karcis, kari nempokeun
ba.
Manhna ngarandeg heula sakeudeung bari nitnan catetan ta.
Anu tadina niat eureun sakeudeung th, ahirna mah jadi lila nangtung
hareupeun toko barang kaperluan rumah tangga. Manhna ngagereyem
ngakurkeun catetan. Itu pesenan th geuning, manhna ngagerendeng. Hg
disampeurkeun. Trmos keuitk nu jangkungna kira-kira tilu puluh sntian. Cenah
bisi budak ngising atawa ngompol ti peuting. Ngaberesihanana ku cihaneut ambh
teu tiriseun. Dahri ngadeukeutan, nempo bandrolna. Hg dicatet dina keretas
pesenan ta. Terus ka luar deui, neruskeun leumpangna.
 Dahri jongjon leumpang muru jalur beus kota nu ka kulonkeun.
Enya atuh lain teu hayang nangan usaha deui manhna th, da can
katoong ba. Salian ti gaw ayeuna manhna mah teu boga kaparigelan sjn. Jadi
mahi teu mahi anu dijeujeuhkeun th iwal tina beubeunangan gaw nu geus
maneuh ba.
Kungsi ta g aya jorojoy hayang nyieun kios roko hareupeun imahna.
Munggaran mah rk ku lomari w heula. Lomari kaca wadah pakanana. Keur
ngarempeganana rk ngajajarkeun kler eusi peremn jeung kuh jajanan barudak.
Geus asak pisan rencanana th. Malah lomari g geus dikosongkeun. Pakanana
jeung lalamakanana dipindah-pindahkeun kana tolombong.
Geuning geus dibudalkeun kitu? Pamajikanana nanyana th stu lentong
nu datar w. Maksudna g lain deuk nyark, nitah atawa nglingan.
Enya apan ark ta ta, tmbal Dahri bari ngaganjel lomari
ditampeukeun kana jandla.
Keur balanjaan, Pa? Nanyana th miboga maksud ngingetan.
Ah, enya, tmbal Dahri halon. Lomari nu geus nampeu th diiserkeun
deui kana urutna, siga nu kakara sadar.
Pamajikanana anu sakapeung mah sok cawadeun th harita mah siga-siga
nu sedih nyeueung Dahri kitu peta th. Los ba ka dapur.
Sagancangna g leumpang nu lungs hat atuh moal ngagidig jiga nu keur
panceg pikiran. Rarasaanana tempat nu rk dijugjug th asa jauh kacida. Padahal
manhna leumpang di jalan ta geus mindeng kali. Malah jauh leuwih ti kitu g
mindeng pisan. Harita mah karasana ku Dahri asa gejed kacida.
Dahri eureun, dongko ngangsrodkeun kaos kakina nu geus ngahunyud di
tungtung ramo. Kaos kaki rada ngadat ari dibawa leumpang th da geus ngoplok
kendor kartna. Jadi, mindeng nyorosod. Leuheung ari ukur nyorosod hg
ngahunyud di tungtung ramo. ta narajang natamu, kaos kaki th kudu rikat
dilaan. Geus bolong lebah keuneungna jeung lebah dampalna.
Mmh anjog ka parapatan tungtung jalan lalampahanana, Dahri eureun
kagoda ku pajangan barang toko pngkolan. Toko nu ieu mah ngahususkeun
dagang kapereluan budak jeung orok.
Dahri alak-ilik tenget naker kana simbut simbut orok warna kayas, jeung
kana kulambuna. Hargana dicatetkeun dina keretas sacewir pesenan pamajikanana
ta.
Aya geuning kulambu th. Dahri ngagerendeng, Enya penting pisan ieu
mah. Apan di imah th loba reungit. Duh karunya teuing kudu dicocoan reungit
mah. Mangkaning budak munggaran. Budak meunang hayang, sakuduna mah
dipupusti.
Dahri gumbira da kabh catetan pesenan ta barangna geus aya geus
nyampak. Atug haregana g dicatet tugangeun barangna. Jumlah-jamlh
pihargaeunana th kabhna leuwih ti Rp 50.000,00-eun.
Gidig Dahri neruskeun lampahna, ayeuna mah asa kasumangetan,
leumpangna tanagaan deui. Mun nyampak nu rk dipntaan tulung jeung aya
duitna, rk nginjeum w tujuh puluh lima nepi ka saratus mah. Tah engk balik
deui ka toko nu geus dicatet ngaranna ta. Dahri imut sorangan. Na kongkolak
panonna nmbongan rupa pamajikanana nu marahmay mapagkeun nu anyar
datang rbo ku babawaan.
 Dahri ngarasa bungah bisa nyumponan pesenan pamajikanana. Hayang
geura-geura ngahormat, hayang nyugemakeun nu tas ngajuru bakal trh
ngawujud. Golosorna duit ti sobatna geus asa metet minuhan psak calanana.
Sanajan rada kurang keur balanjana og nya sakalian seja ngclok ka sobatna ta.
Pamajikanana kudu buru-buru jagjag deui, getihan deui. Mun shat mah
meureun ka budakna og bakal milu shat. Nya itung-itung ngagantian tanaga,
ngagantian getih, naon-naon kahayangna hamo teu diturut. Peupeuriheun biaya
hirup unggal po kurang ba atuh ari tas ngajuru mah piraku onaman.
Sajeroning leumpang hat Dahri tetep can ngarasa reugreug. Pikiranana
ngarancabang cus-cos ka ditu ka dieu. Babakuna mah nu narmbongan th nu teu
paruguhna. Inggis karmpan pamajikanana enyaan ngabukti. Nu ditepungan
suwung. Duh, tada teuing kuciwana hat pamajikanana, boa tembres ka budak nu
nungguan pangbaga ti nu jadi bapa.
***

3
Beus kota nu ka kulonkeun sok areureun kapegat ku lampu beureum.
Dahri g megat beus th nya deukeut lampu setopan lebah toko pngkolan nu
ngajual kapereluan budak jeung orok ta.
Dahri ayeuna mah tiiseun pisan nempo plang nu nerap luhureun beus th
da sieun salah siga tadi. Mun euweuh beus nu liwat, Dahri anteng nempoan
barang nu aya dina pajangan. Panempona imeut eunteup tina barang nu hiji ka nu
lianna.
Pantes mun pamajikan mak erok nu itu. Ka luhurna nu itu, Dahri
ngagerendeng, bari nunjuk ku paneuteupna, Sieup kawasna mah, pulang ngajuru
dibaju alus jeung weuteuh.
Dahri niat mangmeulikeun baju sarupa kitu, engk balik ti babaturanana
nu ayeuna rk ditepungan ta.
Sanggeus jntr beus nu eureun th jurusan nu ka kulonkeun. Dahri kalacat
w nak. Tipepereket muntang kana pangeumbingan nu dipasang ngagantung,
diperenahkeun di luhureun lolongkrang tengah. Pinuh beus kota th. Dahri og
mani karuyag-riyeg kasedekkeun. Ah, da kitu ari beus kota mah. Anh puguh mun
beus kota kosong.
Harita langit luhureun kota lnglang. Mga bodasna carang ipis, siga-siga
kan brukat bodas nu kauwak-awik ku angin. Jero beus bayeungyang.
Beuki ka kulon beus kota th beuki carang panumpangna. Terminal kari
sababaraha hiji deui. Korsi panumpang geus parongpong. Saurang-saurang
narungtutan turun.
Sanggeus ngaliwatan sababaraha halteu, dina halteu tujuan Dahri turun.
Nepi ka dinya th aya kana lima welas kilo mter ti halteu mimiti nu ti wtan.
Gura-giru Dahri meuntas jalan. Bras ka buruan sakola, sakola dasar. Buruan
sakola teu pati lega da kasrd-srd bangunan anyar
Di buruan sakola th kaitung simp, taya barudak di luar. Di jero pon nya
kitu deui. Handapeun tangkal katapang di juru buruan aya barudak tujuh dalapan
urang mah keur man bal ku bal sakeupeul.
Barudak geus dibubarkeun, aya rapat guru, cenah ceuk penjaga sakola nu
keur nanggeuy baki eusi gelas.
 Sanggeus talatah Dahri ngadagoan di buruan kelas. Ingetanana mulang ka
baheula ka jaman sakola di SR di lemburna.
Dahri inget jaman harita mah manhna ka sakola th tara mekel duit
sumawonna jujun-jajan kawas budak ayeuna. Ka sakola th sok mekel w
manhna mah ti imah, aya jambu batu, buah ngora, jeung kadaharan lembut
lianna. Sok resep ari istirahat diselang ku ngadon mandi atawa teuleum di
walungan Cipalebuh babarengan jeung baturna. Nincak di SMP, sakola th di
lembur w. Nyorang sapatu th, Dahri, basa rk ujian ka kota kabupatn. Di
lembur harita kapereluan sakola th stu kacida waluratna. Langka bula-beuli
buku pelajaran da teu kaudag biayana ta. Ari nu dissebut ngapalkeun, lain diajar
di imah sorangan, tapi di imah babaturanana nu rada laluasa patempatanana. Indit
th sok silih sampeur aya kana limaanana, diteruskeun ngndong. Nu sok
dindongan th babaturanana nu di Cikonng jeung do Blok Lam jalan Satria.
Can aya listrik jiga ayeuna. Ngariung lampu tplok, sakapeung bari ngadapang.
Basa rk pendaptaran ujian ku guru th dibwarakeun bisi aya nu rk
ngaganti ngaran. Atuh ubyag ampir kabh budak lalaki mah nambahan ngaran
panjangna. Loba ngaran; ceuk pangrasa ayeuna, asa gagah teuing teu kaukur ku
tempat asal. Da asa teu wawuh kana ngaran sarupa kitu mah bari jol ti pilemburan.
Dahri g pipilueun deuih. Tapi, ta ngaran gaya th ku Dahri geus tara dipak, bet
asa ra.
Dahri anteng w ngumbar panineungan ka lembur ka baligeusanna. Mak
inget ka Nyi Icih budak tukang dlman, nu sok hayang dibantuan
dipangnyekelankeun diajar tumpak sapdah. Dahri ngicipit tukangeunana.
Sakapeung dilsotkeun. Kaciri cangkg Cicih gugulipekan nahan kasaimbangan.
Mun ngagalongna tarik geuwat ku Dahri dicekel. Biasana mah peuting diajar
sapdah th. Inget deuih ka Nyi Iar nu sok ngirim jagong. Ari mawana th
dihijikeun jeung wawadahan kumbaheun disimpangkeun ka pipir imah mmh ka
tampian lebakeun lembur.
Langit nu tadi lnglang th, lebah dinya mah rada angkeub. Abong lega
kota th mak sok hujan wawarhan, hujan jujumplukan satempat-satempat.
Miripisna beuki kerep breg w ged hujan th.
Dahri pindah ka sisi kantor. Lebah dinya mah trasna rada lega, henteu
crt. Nangtung w da taya bangku jangeun diuk. Tayohna teu disadiakeun
bangku, da lain tempat pangreureuhan. Bisi gandng ngagareuwahkeun nu keur
ngantor.
Pa! Bapa nu bad ka Pa Maman th? Ceuk bujang sakola.
Muhun. Di mana? Bad ka dieu? Dahri daria, Abdi rrncanganana!
Pokna deui.
Tadi mah muhun aya sumping. Mung teu lami. Wargina teu damang di
Sumedang saurna. Rapatna og mung ngiring sakedap. Ceuk bujang sakola
sopan naker.
Pa Maman? Euh, Pa Maman nu janten Bapa Wakil di dieu. Ceuk Dahri
ngayakinkeun bujang sakola. Maksudna mah bisi aya dua ngaran Maman.
Leres. Leres pisan, Pa Maman nu ti Situraja.
Sanggeus yakin kitu mah Dahri amitan. Terus ninggalkeun buruan sakola.
Hujan kerep knh. Dahri teu malir, basa dihulag ulah waka indit ku
bujang sakola anggur maksa ba.
Dahri leumpang mapay cileuncang mipir-mipir sisi jalan, jongjon.
 Dahri jongjon huhujanan, hujan jongjon kerep. Mobil tingsiripit jongjon
nyrpt nambahan kotor nu ngiuhan nu laleumpang. Cileuncang congjon ngocor
ngabeuleugeudeur ledok. Kitu deui jalma-jalma nu ngariuhan, nu laleumpang, nu
dina mobil, nu naroong di tepas imah, jongjon swang-swangan. ***

Mangl No. 1305

 26. KAMELANG

Ti bh ditu kuirng manggih bja ti babaturanana, cenah manhna th ark

gaw di salah sahiji perusahaan kosmtik, anu geus kawentar di bandung mah.
Boa di sakuliah indonsia g geus aya cabang-cabangna. Basa ngadng bja kitu
th ah kajeung ba da mmang taya patalina jeung kuring. Mana basa panggih th
ukur nanya bari heureuy ba, sahinasna. Cekng th geuning parantos didamel.tos
gajiahan atuh.
Sok sanajan sabenerna ,ah kuring g apal, ceuk babturanana ta, manhna
th geus ngalamar. Tapi, da yakin kana ditarimana. Ku pingpinan PT Sarimaya
geus diwawancara. Meureun rk ngajugjugan captang nyarita, pangabisana,
kaparigelanana, jeung nu penting mah rk nge-ck tagog dangong rupana. Da
bubuhan pausahaan kosmtik ta th ngawanohkeun bari ngajual produk kosmtik
ta. Tangtu ba nu diperlukeun th jalma nu somah jeung boga rupa keur ngirut
calon pembeli.
Pingpinan perusahaan th kawas geus cop milih manhna.
Ari manhna ta apan sakitu luwesna. Malah ceuk bja ti babaturanana og
manhna th geus sababaraha kali jadi pinunjul dina lomba kabaya, modl tata-
wajah majalah, jeung rupa-rupa lomba nu aya patalina jrung kecantikan. Ngan, ari
jadi pinunjul utama mah tacan, cenah. Jadi upama manhna digaw di pausahaan
kosmtik th aya alusna. Nya, pikeun nambahan kaparigelan knh.
Tapi kawasna mah manhna th kacida pisan hariwngna, can jejem
narima. Atawa, imbang antara narima jeung henteu th sarua beuratna. Ku kituna,
manhna nyarita ka babaturanana, mnta tinimbangan bongbolongan. Jadi kuring
mah nyaho th apan ti babaturanana ta.
Ti saprak amprok jeung manggih bja manhna dk gaw diperusahaan
kosmtik, aya kana opat bulanna teu manggih bja deui kumah tuluyna. Naha
tulus atawa henteu gawna th. Kuring amprok th jeung babaturanana. Cenah,
manhna th teu tulus digawna. Alesan bolayna gaw teu kapaluruh.
Kuring atuh jongjon, teu ieuh nginget-nginget manhna. Manhna g kitu
kawasna. Ngan anu matak hlok th ta mun aya kajadian nu aya patalina jeung
manhna sok aya ba nu nepikeun sigana th kudu kanyahoan ku kuring.
Blak koran th dibuka. Aya ku rupa-rupa warta kajadian kajahatan di
mana-mana. Geus puguh ari nu mergasa maksa mirusa mah, basog paling ku nu
geus matuh maranti mah, ta deuih sipat badog paling intelk g teu tinggaleun.
Sabangsaning sipat badog paling nu dilimpudan disalinggerkeun di satukangeun
kajabatan atawa kalungguhan nu dicangkingna. Geura ta potongan gajih guru SD
nu taya towongna. Nepi ka pantar gubernur sorangan geus sababaraha kali
nginstruksikeun malar pagawan th kudu geuwat dieureunan. ta instruksi th nu
panganyarna ditepikeun basa serah terima jabatan Kakanwil Depdikbud.
Puguh w ari matak ngenes ma. Gajih nu teu sabaraha th ngan hayoh
dirampog ku pingpinan instansina. Sigana mah prah di instansi kasebut mah. Teu
guru SD wungkul, malaj guru SMEA swasta nu kakara meunang rapl og kuring
apal da kabeneran babaturan pisan nu keunana th di kantor pembayaran
dibayarkeun, ari peuting kurunyung petugas ti bagn pembayaran th datang deui,
nyokot deui duit ti babaturan ta. Poho deui alesan nu disodorkeunana mah, ngan
cenah ra unak-anik nu kudu dibayar.
 Kitu deui nu karandapan ku adi kiuring, duru di salah sahiji SMA di
darah. Sababaraha taun kaliwat adi teu meunang rapl dalapan ratus rbu rupia.
ta mah ku kepala SMA-na dipotong tilu ratus rbu rupia. Narajang babaturanana
mah dipotongna th kana lima ratus rbu rupia. Bubuhan guru agama mak bisa
knh sabar bari mamatahan ka baturna. Keun w cenah rijki urang mah ngan
sakieu kuduna meureun, ayeuna mah urang sukuran ba.
Kolpat beungeut manhna nmbongan. Nmbongan tina poto-poto
mojang nu keur dikabaraya, dina lambaran koran.
Kumaha mun nu dipotong th gajih manhna pisan. Lantaran manhna th
apanan calon guru. Tangtu mun asup gaw th meunang rapl. Terus potongan
unggal gajihan nu aya ba unggal bulanna th geuning. Karunya teuing.
Sammhna mah pimanaeun teuing mak kacipta beungeutna, malah kana
ngaranna og tara ieuh inget-inget acan ari lian kabeneran jogrog panggih adu
hareupan. Yn anu rupana kitu th miboga ngaran kitu. Nya ta rupa manhna
jeung ngaran manhna. Ngaranna, mun ditilik wangun kecap dibaca karasa
ngagalindeng sorana. Wangun kecap, sara, katut rupa th stu sauyunan, luyu
pisan.
Ras inget deui cenah manhna teu tulus digaw di perusahaan kosmtik
ta.atuh kuring og deuih encan nanyakeun naon sababna manhna teu tulus
digaw.
Lamun ta mah manhna tulus digaw asa lebar temen. Inggis aya nu
ngaganggu, ngaheureuyan. Ari nu disebut promosi ta apan kudu darhdh,
somah, marahmay, captang, turta siga-siga gumeulis bari satengah maksa.
Lebar temen manhna mun kudu diheureuyan atawa diganggu, moal boa
diulinkeun ku bapa-bapa ku jalma-jalma anu rk mareuli prodak perusahaanana
ta. Moal boa ari bapa-bapa mah najan sabenerna teu barutuheun ieuh kana
barang-barang kosmtikna, da bongan resep nempokeun paripolah nu
mromosikeunanawungkul. Hayang lila hayang nemen dibaturan. Moal boa engk
barangna mah teu ditolih-tolih acan geus diduitan mah. Moal boa manhna
meunang duit kanyaah leuwih ged alabatan harga barang anu dibeulina.
Kacipta taktakna dngdk da balas nyorndang tas ged. Ah, manhna mah
kawasna moal kitu. Lain kelasna nukitu mah
Ih, ngalamun th bet asa papanjangan teuing. Kajeung teuing atuh da batur
ieuh. Boa manhna mah kacida resepeunana gaw kitu th.
Koran th ditilepkeun, sok ba ditunda luhureun map-map nu numpuk sisi
mja beulah knca.
Bada solat isa kuring diuk nyanghareupan mja. Mja kai hadiah ti
babaturan saasrama. Basa kuring lulus sakola. Harita th peraturanngudukeun
kuring sangkan ka luar ti asrama. Sabab, tempat kuring bakal aya nu ngaganti.
Hat ujug-ujug hanjelu jeung bingung. Ari pdahna lulus ku lulusna kudu kaluar ti
asrama. Apan kamar th geus pada ngadagoan ku nu rk ngeusian. Ari nywa
kamar apan sakitu mahalna.
Barang meunang kontrakan, babaturan th mr kenang-kenangan. Aya nu
mr korsi sagala salian aya nu mr mja ieu th. Nya mja nu disanghareupan
ayeuna ta pamr ti Sobandi. Dina mja nu ieu sagala kagiatan lumangsung.
Maca, nulis, ngawangkong og nyanghareupan mja ieu.
Nulis surat ka lembur ka pameungpeuk, Garut Kidul, nilis ngawalonan
bja halodo nu ngabebetrak. Geus loba nu dalahar oyk sagala cenah. Kitu deui
baraya-baraya di lemur sarua. Di kota mah apanan teu karasa towongna pangan
th sanajan halodo panjang. Kacipta ngoltrakna walungan Cipalebuh. Kari batu
taringgul. Urang lembur nyieun sumur di tengah walungan. Panyakit nyeri panon,
budug th nerekab.
Dilembur th kungsi halodo lila. Nepi ka kajadian jelema ngadalahar hat
tangkal gedang jeung bonggol cau. Loba jalma darugul lantaran ngadahar hat
tangkal kawung nu biasa diparabkeun ka meri. Kungsi milu mulung siki kartka
kontrak nagara, pernahna wtaneun lembur. Siki kart th diolah dijieun dag.
Hs nangan siki kart th da ngasruk di nu bala.ngan ukur meunang sababaraha
siki ba.
Hareupeun mja bawa baheula ti asrama ta, basa keur migaw hiji
pagawan, ngadng manhna nyarita. Manhna wakca. Kawasna mah ta niat,
ta kahayang th geus dikemu kawilang lilana. Mmh wani pok ngedalkeun eusi
hatna, kacipta manhna ragot madungdengkeun, nyawalakeun maksudna jeung
batinna. Tina ta hasil sawala, kacindekanana kakara ditepikeun ka kuring.
Kawasna hatna ragot jiga tatangga nu isuk-isuk ribut pdah apan kamper
samarinda nu diteundeun di panyawwan geus leungit aya nu maling. Naon
akibatna tina ta kajadian ka kulawarga kuring? Kuring kudu leuwih carincing.
Kuring gg kudu mindeng nyaring nempo buruan bisi aya jalma ngulampreng.
Atuh lampu luar nu ting pltt g kapaksa kapaksa diganti ku nu leuwih caang.
Kawas sakitu taun ka tukang kuring manggih bja manhna ark digaw
diperusahaan kosmtik. Harita sanggeus mindeng dipikiran, naon sababna loba
jalma nu nepikeun perkara atawa kajadian nu aya patalina jeung manhna bet
kudu nepi ka kuring. Nya, rasa th blak muka ka manhna. Manhna jadi mindeng
nganjang na lelembutan. Nganjang raga alitna ka buruan batin kuring. Sakitu ari
waruga badagna mah langka amprok. Ku mindeng-mindengna kaanjangan rasa,
antukna mah waruga th asa dalit jeung ragana. Raga manhna, boh raga
lembutna boh waruga badagna. Raga badagna kuring kapiheulaan wanoh ka
waruga alit batin kuring. Pantes na kituna ma, da bubuhan mindeng kaanjangan
ta. Mindeng kajadian nyebut ngaran batur aww, keur ngobrol pahareup-hareup,
bari nyebut ngaran manhna. Puguh wa sok karaan atuh.
Padahal mah, meureun, manhna mah keur dimana boa, kumah boa, keur
jeung saha boa.
Kahariwang harita basa ngadng bja ti babatuuran, mun dibandingkeun
jeung ayeuna, kahariwang th leuwih ged karatna. Kahariwang bh ditu mah stu
kahariwang ti hiji kawawuhan ka babaturanana ba. Kahariwang nu tumuwuh nu
diri kuring ayeuna mah, sasatna langsung ti bja nu ditepikeun ku diri manhna
pribadi ka kuring tanpa perantaraan nu lian.
Asa kesel di bumi ba. Hayang ngabantuan deuih, moal enya nu kuar-kier
nangan kipayah th bet nyalira ba. Ari abdi ngeunah-ngeunah nyals
dirorompok. Hawatos ninggalna. Ck manhna dina hii peuting. Kutu g
nyaritana bari teu nempokeun beungeut. Jongjong ba maca majalah.
Naon? Baruk hoyong ngabantuan? cekng th deuih api-api teu ngarti
kana maksud omonganana..
Muhun hoyong ngiring ngabantuan nyiar pibalanjaeun. Tangtos ari moal
ageung mah. Tapi manawi ari nu ngalana duaan mah moal pas pisan teuing, ck
manhna deui. Ayeuna mah bari neuteup ka kuring.
 Kuring nu diteuteupna jemp. Rt kana lampu. Rt kan poto manhna.
Diteuteup rada lila. Kawas neuteup poto manhna baheula. Uleng, teleb naker.
Geulis, manis, narik ati, manja jeung sajabana. Tapi kedal ka manhna
mah henteu harita mah. Bisi beuki ogo, ah. Ceuk raga badag w ka dulurna,
waruga alit-batin.
Rupana teu robah na poto baheula jeung rupa nu ayeuna.
Kumaha, knging? tayohna mah manhna uleng deui nyaksian polah
kuring. Atuh kuring ngarnjag asa katohyan keur ngahuleng.
Ari didamel th didamel naon, upamana
Ah, naon ba anu sa anu halal. Manhna daria pdah meunang jawaban
ti kuring.
Di PT Sarimaya, perusahaan kecantikan ta? ceuk kuring nguling
ngulangkeun deui ingetanana ka sakitu taun ka tukang.
Ih, bet mut knh, geuning.
Tadi g geus disebutkeun yn kamelang ayeuna mah karatna leuwih ged
na diri kuring th.
Mun ta mah jadi gaw dikantoran tiisuk nepi ka beurang tampolana nepi
ka sor, satempat jeung pagaw sjn. Rupa-rupa karakter. Sahenteuna ba ari
pagilinggisik unggal waktu mah jeung batur sakantor anu tadina luar biasa th
bakal biasa deui.
Loba kajadian anu menjalin cinta jeung batur sakantor, lain pdah teu
percaya kana sipat atawa karakter manhna. Da manhna mah taya sipat loyor
kulat-kelt ngirut batur. Manhna mah stu polos, kugu pisan sipatna th. Nya hal
ieu pisan nu ngalantarankeun kuring kacida pisan hariwangna.
Kacipta ta batur sakantor seubeuh neuteup ka manhna unggal po. Nu
mjana pahareup-hareup neuteup beungeutna. Neuteup bongoh maling-maling.
Nu tukangeun melong moho ti tukang. Buukna nu panjang, taktakna, tangtu
pundukna nu beresih jeung bulu lembutna th mindeng nmbongan. Tina sela-sela
buukna ta. Moal boa runtuyan kajadian kitu th bakal nimbulkeunrasa birahi.
Terus jadi skandal. Piraku onaman kuring kudu ngingintil manhna, apan kuring
og boga gaw.
Mindeng kajadian nu boga salaki main cinta jeung batur sapagawanana.
Tur lumangsungna th terus-terusan.
Hat keukeuh teu mran lamun manhna hayang gaw diperusahaan
atawa kantoran. Da lamun aya modal mah nya mending usaha nu dipigaw di
imah ba.
Iraha pendaptaran ka kanwil Depdikbud th? cekeng th. Bet enya deuih
kakara inget manhna th boga ijasah sakola guru. Rarasaan mah asa leuwih
cocok jadi guru batan kudu digaw ngantor atawa diperusahaan kosmtik mah.
Duka nya!
Tah isukan mah urang ka Departemn Tenaga Kerja urang nyuhunkeun
kartu kuning. Nterus ka kantor pulisi nyuhunkeun surat kelakuan baik, terus
ngalgalisir ijasah, terus nangan informasi ka kantor kabupatn. Cenah leuwih
loba nu lulus tsting di kabupatn tibatan di kota madya mah.
Enya geuning loba tahap jeung saratna nu kudu dipilampah th biheung
rngs tilu opat po.
 Lila-lila mah kapikir ku sorangan, enya enggeus manhna ngerewih ba
hayang gaw, yn najan masing-masing buruh tina gaw th saeutik ari nu
ngalana duaan mah meureun rada ged ari geus dihijikeun mah.
Ngan nya kitu nu can ngidinan th ta ku kamelang hat ta.
Balik gaw manhna ngadagoan angkot atawa beus kota, narajang mun
usum hujan mah kana hsna tutumpakan th. Gurutuk aya mobil ngadeukeutan.
Nu nytiranana wawuh, urut kabogohna nu mimiti, cinta pertama. Najan alim-
aliman nolak, nya tibatan anu ngajak teu wawuh mah, kawasna lah og kana
pangajakna najan tadina mah satengah maksa. Dianteurkeun nepi ka imah, kuring
keur suwung. Beu bahaya. Ari cinta pertama ta sok lila napakna. Apan deukeut
imah og kungsi kajadian. Aww geus boga anak parawan, kawin jeung lalaki nu
geus kurenan. Nyaritana mah geus pepegatan, lantaran teu reugeujeug rumah
tanggana. Nya pruk kawin, kawasna sono nakeran da baheula og pegatna teu
karana pasal gorng. Jadi, waktu pegat th ari duriat mah masih ngagedur di
masing-masing dirina. Aya bja urut kabogohna geus lngoh deui nya disusud
ditang ditatanyakeun. Kawinna teu kungsi lila ukur bubulanan ba. Kawasna
makkeun kapanasaran. Lalaki balik deui ka tempat tugasna, jeung tempat anak
pamajikanna nganjrek.
Ras deui ka manhna. Kungsi kuring nanya, naha ark jiga kitu mun
kapaksa kudu nyorangan. Moal cenah. Ark ngagedkeun budak w. Ark
nyorangan nepi ka tungtung.
Nya kitu ari guntreng th mmh sar. Kuring ngaheureuyan manhna,
manhna og malik naur embung lh. Peuting beuki simp. Potrt rupa-rupa
ukura, rupa-rupa polah ngagantung sakurilingeun. Potrt jaman bh ditu. Teu
welh karrt nu gigirireun na tunjangeun ngalumbuk simbut.
Peuting beuki simp.
Muhun. Ari kitu bad naon?
njing urang ta ta. Urang ngalereskeun surat-surat pendaptaran.
Nya muhun atuh, midamel nu kitu mah kedah njing.
Ayeuna?
Manhna imut.
Sulusup ka jero simbut. ***

Mangle No. 1314

 27. ROSI

Cipalebuh th ari keur caah mah teuing mak bisa dipeuntasan. Apan
sakitu jerona jeung sakitu tarikna. Da ged pisan risikona. Ku kituna tara aya nu
wani nyoba-nyoba.
Mun walungan caah sapaparat sisi loba jalma nu nyekel gantar mak
kakaitan, ngaitan sarah, kai jeung awi anu paralid jang pisuluheun.
Di nu liuh turut-turut sisi dina bagian anu dt mah loba nu nyair hurang.
Isukna mun geus orot caina resep ngecrik muru ka tonggoh. Manhna og sok
milu mawa korang ngundangan bapana ngecrik. Ngarungkupan nu laliuh
tukangeun batu galed anu dasar caina keusik. Sakali nagrungkup mani pinuh
panon heurap th, rimbil. Hurang rupa-rupa ukuran. Tingkorocok ngajaleprt jero
korang. Ngecrik th nepi ka bendungan Karacak.
Walungan th urat getihna lembur. Huripna lembur stu kacida
gumantungna kana ta walungan. Boh keur kagiatan MCK, boh keur kagiatan
tatann. Naon sababna manhna jol-jol inget ka lemburna, inget ka walungan
paragi mandi papalidan dina gebog mangsa keur leutik jeung paragi ngecrik. Nya
ieu walungan nu mh unggal po kaliwatan indit jeung mulang gaw.
Tapi ari pangpangna inget, mulangkeun ingetan ka alam bh ditu th, nya
akibat timbul dina pananya pamajikanana.
Kang, boh bilih seueur rrncangan sakantor ka darieu kedah sadia w
leueuteun mah. Iraha nya bad ka darieuna?
Nu dimaksud ku pamajikanana kecap leueuteun th tangtu ba lain ngan
saukur inumeun, tapi opieun sarupaning kuah-kuh.
Manhma inget kumaha rasa saihwanna batur sagaw di lembur kompak
kacida ngadatangan kancana nu meunang musibat. Puguheun ari nu meunang
mamanis mah. stu teu bubuatan. stu ariklas kararep hatna sorangan. Najan
jauh g dijarugjug ba. Ngabring leumpang da puguh harita mah tacan aya
tutumpakan kawas ayeuna. Eukeur mah deuih ka darah pasisian atawa
pagunungan mah tarahal jalanna. Taya alesan seunggah. Ih resep w gogonjakan
sajajalan. Apan ka Linggamanik, ka Nenggeng, ka Bojong jeung ka tempat-
tempat sjnna th kaitung sakitu jauhna. Malah mindeng indit th sabondoroyot.
Teu sakali, unggal taun malah, kantor pagawan ngayakeun rkrasi kulawarga.
Kang, geuning can jol ba rrncangan ti kantor th, pamajikanana
nanyakeun deui.
Rariweuh ayeuna th, keur meujeuhna loba gaw, ngajawabna stuning
spontan ba. Da enya atuh. Babaturan gaw di kota mah henteu kawas jaman keur
di pilemburan.
Karasa pisan ku manhna. Baheula di gaw di pilemburan nu lega
patempatanana, di lingkungan anu mana boa pendidikan masarakatna kacida
handapna, di tempat gaw di kantor anu rata-rata golonganana og golongan dua,
bet leuwih karasa asa dironom ku kalah hat, stu teu pupulasan. Ku tkadna
jeung kahayang ningkatkeun diri, manhna dak diajar. Ttla aya hasilna ari
dikeureuyeuh mah. Pendidikan formalna beuki ningkat, sanajan henteu gancang
ngabelesat. Da bubuhan tadi og geus dicaritakeun, dikeureuyeuh nyelang-
nyelang tina gaw matuh, gaw poko, mak biaya meunang nyiwitan tina buruh
nu teu ged. Kitu deui meunang pangrojong, piwelas ti pingpinan kantorna.
 Najan ngeureuyeuh boh golongan boh gawna beuki ningkat. Kitu deui
tempat gawna beuki ngadeukeutan nu ram beuki ngangsrod ka kota. Mun
nempo nu kituna mah enya siga nu ningkat, tapi da manhna mah teu obah-obah.
Angger ba siga baheula-baheula, boh kabogana boh kasederhanaanana.
Ku dikeureuyeuh ta, ayeuna manhna geus aya di golongan gaw nu rada
luhur. Batur sakantorna g garinding boh tangtungan boh pakayana. Ka kantorna
marak mobil pribadi sanajan teu kabh kasebut weuteuh. Cukup w jangeun
suat-siet gaw tambahan di luar kantor matuhna. Anu kasebut saluhureun, anu
senior mah kabh g boga gaw sarupa kitu. Tempatna di darah luareun kota
propinsi. Katempona th leuwih saruhud, da bubuhan aya kalana buruhan lipet-
lipet gedna batan ti gaw pokona ta. Manhna mah can aya kasempetan sarupa
kitu th. stu ngadukduk di tempat gaw pokona ba.
Halodo th asa tarik pisan. Asana mah geus aya kana tilu bulanna taya
hujan. Mangkaning imahna th aya di patempatan anu pinuh ku kebul.
Dina tras hareup mani kandel cacak disapukeun teu sirikna unggal usik
g angger ba pinuh. Kitu deui dina daun pepelakan anu dipotan dijajarkeun di
panyawran g meni beyetuk. Mun kabeneran kagaris ku nu ngaliwat mani
rabeng. Sakapeung arateul kana awak.
Tangkal balingbing di juru imahna kembangna ngaguyun sacomot-
sacomot dibulen sireum hideung. Antay-antayan dina tmbok nganteng kawas
bola hideung. Manhna mah mindeng ngeletek ba di pakarangan, kurad-kord
nyabutan jukut jeung ngom pepelakan dina pot. Potna og kalng urut ct jeung
mbr plastikmnu mariis. Ngaremploh hjo daunna bubuhan had piara.
Angin halodo ngahiliwir ngendagkeun dangdaunan. Daun ngendagkeun
lambaranana ngahihidan nyieuhkeun bayengyang. Atuh nu keuna kana kulit
manusa mah tiisna ba. Ttla angin anu teu kungsi pancakaki jeung manhna og
hman knh manggeberankeun. Karasa nikmatna.
Manhna inget deui ka jalma-jalma anu sibuk. Nu katempona th tisusut
tidungdung nyiar duit. Hirup ngan saukur gaw jeung gaw. Ana bray th po
tingalajrug ngaronjangan beurang. Geus kurang malir kana galindengna sora
hat. Rasa sosialna geus ledu. Hat geus teu linduk jangeun ngiuhan jeung silih
iuhan. Pergaulan geus teu seger najan dibandingkeun jeung angin halodo nu
neumbag daun suplir dina pot mbr plastik, anu neumbag kana awak manhna
basa keur ngom pepelakan di buruan.
Jalma anu luhur tingkat pendidikanana jeung garinding pakayana encan
tangtu rasa hatna g kitu, ngemploh hjo matak nyegerkeun ttnjoan,
ngaasrikeun buruan hat.
Matak, basa pamajikanana nanyakeun, iraha batur sakantorna ngaranjang
nang pdah kulawarga manhna meunang kabungah boga buah kameumeut nu
lawas diarep-arep mbolna th, ahirna mah teu matak jadi kareuwas. Da, meureun
kitu galibna keur nu saribuk ngaronjangan dunya mah. Da, teu perlu silih
anjangan rasa. Kuriak ba nyongcay waktu. Ari waktu apan ukuranana th duit.
Manhna inget keur jaman ngurek di lembur. Antanan ngayang sapaparat
galengan, bet hman knh ngarumenungkeun sirung pucuk undeureun jelema.
Teu kalis ku katincakan.
Sagala geus diukur ku waktu. Gaw jeung kagiatan nu dipambrih th daya
guna tepat gunana, fktif katut produktifna ba. nya na nu kituna mah lir robot.
Gugon jongjon gaw jeung hasilna bisa mucekil. Teu perlu aya silih
wilujengkeun, silih anjangan rasa da apan ngaranna g robot ta. Duka mun pdah
keur aya dina ra industrialisasi mah.
Gigireun tangkal balingbing ta tangkal jambu ar nedeng kembang.
Bodas ngeprul bulu-bulu kembangna. Ngabarak dina kentng dina talang dina
buruan pangupukan barudak ulin. Kembang ngeprul katodl nyiruan jeung
katebak angin leutik, ngeprul ngaliarkeun pangabetah paningal. Nyukakeun rasa
singsaha ba nu seukeut rasa dirina. Hal ieu nu ngalantarankeun anjogna rasa
sukur iwal ka Nu Kawasa ba. Bet Anjeunna nu teu kendat mihman mah. Bet
Anjeunna nu teu welh nyodoran ku rupa-rupa kanikmatan mah. Iwal jalma nu
boga rasa sukur anu masih bisa ngarasakeun nikmatna hiliwir angin katiga, hjo
ngemplohna pupucukan, mga putih najan sacewir, ngalamukna gunung najan
kahuru, rabengna silalatu jeung kebul nu diriabkeun angin. Najan sakumaha
dorksana teu welh aya berkah nikmat, katut pangabetah anu ngancik jeroeun
rasa.
Nyadiakeun dahareun th anu pantes, jangeun tatamu. Enya, ambh teu
kaserempek ba, teu harars ari geus nyampak mah, mitohana keur gutreng
jeung pamajikanana.
Sanajan teu dititah og pamajikanana geus hideng, da apan geus apal kana
kailaharan. Piraku ari ka nu nganjang teu nyuguhan cai-cai acan mah. Komo deui
ieu meunang kabagjaan.
Pamajikanana ngahuleng, na pikirna aya rasa dosa ka kolotna, teu bisa
nyukakeun ku ngadatangkeun batur sapagawan salakina. Padahal ta th kacida
diarep-arepna. Lain pdah ngarep-ngarep kana babawaanana. Da teu barang bawa
g teu jadi sual keur manhna mah. Ieu maha bawaning ku hayang nmbongkeun
ka kolotna yn enya-enya di tempat salakina digaw mah kakulawargaan th
stuning diajnan naker. Nu dipiharepna th ucap jeung nyogrogna beungeut
tanda milu bagja, peun, henteu leuwih.
Tapi geus aya kana dua bulanna, nu dipiharep daratang th can mbol-
mbol, tong boroning daratang, apanan mr salam kabungah g henteu.
Tah ta pisan nu matak kacida hanjelu pamajikanana th. Kitu deui
manhna, teu bisa wakca nerangkeun ka kolotna pangna babaturanana teu
daratang ba th. Manhna teu bisa nerangkeun yn pajamanan ayeuna mah geus
robah. Teu sakabh jalma ngarti tur bisa ngajnan rasa, cara baheula.
Kler-kler kuwh sampakeuneun th kalah beuki orot. Lir walungan dt
nu ngoltrak saat kakatigaan usum. Ieu g teu bina keur manhna mah, sasat
bawaning surud ku pangbaga. Saat kalis ku dirwodan ku nu teu sabar
ngadagoan.
Langit langgong ngelewung biru. Langit mapayungan katingtriman
manhna. Langit bngras. Hat bngras. Kembang jambu ngeprul bodas kapas teu
kendat-kendat nebarkeun kahman. Kandah neba di pakarangan rasa manhna
sakulawarga.

Mangl No. 1320

 28. STRATGI

Suhunanana kentng barong. Warnana geus henteu beureum deui.

Lantaran ta wanguna th geus aya umuran. Teu katingal belang anyar heubeulan
deuih, da taya tapak ngayuman. Beleger w kentng th sasuhunan, bubuhan
kentng had. Taya nu miis, sumawonna bareulah. Ditincakan og kuat. Hateup
wangunan anu sabeulahna mah tina sirap. Sirap pangayumanana beureum knh,
nandakeun anyar dioman. Teu diganti sakabhna. Duka anggaran balanjana ngan
sakitueun, duka diaturna mmang kitu. Najan duitna ged, ari niatna ukur
ngayuman mah nya diayuman ba, najan dina laporan ahir disebutkeun diganti
sasuhunan. Sok mindeng kabjakeun nu milampah curang dina migaw pagawan
nu sipatna ged atawa proyk. Muga-muga ba ta suhunan mah teu ngarandapan
gaw kitu.
Wangunan th dua tahap. Nu handap dipak kantor bagan administrasi,
ari nu luhur dipak kantor pingpinan.
Kepala kantor katut tilu wakilna og nyicingan tempat anu sarua. Ngan
dipisahkeun ku dingding triplk nepi ka lalangit.
Unggal ruangan, kacana digardngan ipis warna gading sahab. Di opat
ruangan kasebut th disadiakeun korsi tamu. Jangeun kaperluan nu nymah. Di
ruangan Kepala Kantor mah leuwih asri tata ruangna th, boh lukisan nu
ngagantung, boh pepelakan nu dina pot. Di luhur tukangeun korsi mja Kepala
Kantor dipasang gambar prsidn jeung wakilna. Kitu deui Lambang nagara,
galudra. Bandra beureum bodas dipasang ngarndng jeung bandra lambang
kantor. Sagala kagiatan nu aya di dinya kasaksian ku barang-barang nu luhur
ajnna ta. Ku dipasangna hal ta supaya gaw th aya dina benerna, aya dina
leunjeuran kajujuran, rancag jeung sajabana. Nu nyicingan ta tempat
diharepkeun malar pageuh kana sumpah jabatanana. Henteu nyieun lampah anu
teu diwenangkeun ku sumpahna, dina hal ieu nagara. Komo deui ku agama anu
jadi agemanana.
Jadi, ayana di dinya th keur nglingan, keur panyengker. Yn, laku
lampah th aya nu nalingakeun. Ari nu nalingakeun, seuhseuhanana apan bisa ku
waruganing lelembutan, ku rasa imanna. Ari gambar mah apan da ukur barang
ngaranna g.
Jandla dibuka saukur engab, malar sirkulasi hawa th teu ged teuing.
Sanajan ruangan Kepala Kantor, tapi teu di-AC-an.
Gardng nu katiup hulab-helob nurutkeun ged leutikna angin. Ngahiliwir
kana gardng, ngahiliwir neumbag kana bandra, kana daun tangkal anu asri dina
pot, neumbag kerteas luhur mja nu disanghareupan ku Pa Kepala. Lila naker Pa
Kepala th uleng nyanghareupan keretas. Sakapeung tarangna kerung, nandakeun
yn nu disanghareupanana, nu dipikiranana th pasualan nu hs kacida. Mun
geus kerung kitu tulas-tulisna th teu aturan deui. Tungtung pulpnna mindeng
nyieun gurat, atawa nyieun buleudan. Ngaguratan jeung ngabuleudan tulisan
ngaran. Bisa jadi ta tulisan ngaran nu diguratan atawa nu dibuleudan th nu
sapuk jeung lelembutanana atawa anu kudu disieuhkeun. Sakapeung paromanna
marahmay bari jeung sura-seuri. Mun geus kitu, leungeun nu keur nyekel pulpn
th jadi robah gerakanana og, jadi anca. Alon malah. Ngawirahma. Tungtung
pulpnna unggut-unggutan kana lambaran keretas. Gerakan nyieun titik-titik. Kitu
deui, nyieun guratna og mani ngageleser tungtung kalam th.
 Lageday Pa Kepala th nyarandkeun awakna, panempona mah nanceb
kana laplap. Bros lalangit, bros suhunan. Bros norobos ka awang-awang.
Implengan, angen-angen, kahayang jeung sarupaning akal nu teu welh muter
jeung diputer-puter, kumaha carana sangkan tetep nyekel kalungguhan. Apan,
jabatan nu ayeuna th jabatan tahap pamungkas. Tahap anu kadua. Mun teu
kapilih deui, Pa Kepala tangtu kudu ngolsd, kudu turun tina korsi
kalungguhanana. Tah, aya hadna, engk nu ngaganti th batur saihwan.
Pa Kepala mah ngabdakeun harti kecap saihwan jeung sakawawuhan
atawa sasobat th. Saihwan, nya atuh kudu ti ihwan, ti grupna. Lain ti nu
dipisobat. Ari nu dipisobat, anu dipikawanoh, tangtu ba ged gunana. Ieu mah
keur pangrojong nangan sora. Malar meunang sora pamilihan anu ra. Gul jadi
calon unggulan. Calon kepala kantor. Turta ahirna kapilih. Ari geus kapilih, apan
nu jadi kawasa. Kumaha sorangan. Nu nangtukeun rk saha nu jadi wakil I, II, III.
Tangtu ba anu saihwan ta. ta cenah poho ka panginditan, teu jadi sual. ta seni
atawa kiat permainan. Leuwih kandel, leuwih condong ka ihwan manan katineung
ka batur sabali geusan. Kualitas diri? Ah, sadrk mah.
Tipe Pa Kepala, mun henteu nyekel jabatan atawa boga kalungguhan th
sok gering ngalanglayung. Mana boa tiktikbrek. Ku kituna, teu welh muter
akalna. Mun lsot ti nu ieu, kudu ka mana lumpat, kudu ka mana ngeumbing. Tah
di dieu gunana ngatur stratgi th. Tepat atawa kudu panceg nempatkeun ihwan
ta. Unggal ihwan kudu aya di unggal bagian. Saha nu kudu digsr diiserkeun.
Bari nu diiserkeun teu ngarasaeun. Barina og mun ngarasaeun, ah kajeun th
teuing. Ari sadrk! Apan ta senina kitu kiatna. Ah!
Angin angger knh gugon kana hancana. Tingsulusup kana lawang angin-
angin, erang-erang, kana handapeun panto, kana jandla anu engab. Tingarendag
kana barang-barang lembut nu katol ku tungtung hmanna. Ruangan th seger
hawana. Kan gardng reregan alon gerakanana sakapeung kaluar, sakapeung
anca ka jero. Atawa, ngagalekan kusn. Kawas aww ogo nu susumputan
beungeut dina peupeuteuyan bari muntang kana taktak lalaki kahman hatna.
Di luar panas. Panon po beuki ngangsrod kana embun-embunan langit.
Mga bodas uwak-awik kawas-kawas kan brukat bodas pikabayaeun nu uwak-
awik. Anu mumbul, anu tinggeuleuyeung sacewir-sacewir. Manuk-manuk leuwih
resepeun rct dina rgang anu ariuh batan kudu hihiberan di nu panas. Atawa
ngakut pisayangeun. Dipangangonan g kitu biasana mah, ingon-ingon angonan
th darepa ngaub handapeun tangkal, atawa ngadon ngeueum di pangguyangan.
Barudak angonna areundeuk-eundeukan dina dahan, tingpelendoy. Atawa, ruat-
raut kutrak-ketrk nyieun kandang manuk tina manjah. Aya og anu nang
dokdokan sayang manuk. Bisi kaburu kapoosan kapiheulaan ngahiberkeun po
Jumaah.
Assalamualaikum! ck nu mukakeun panto. Solongkrong munjungan ka
Pa Kepala nu keur ngeukeuweuk keretas kopan.
Waalaikumsalam! Nu keur diuk cengkat nampanan dampal. Bari
ngalsotkeun dampal leungeun smah, smah di sina diuk dina korsi tamu
hareupeun mja kerja. Kitu deui Pa Kepala diukna pindah nyanghareupan smah.
Pahareup-hareup. Teu lila cengkat deui gap kana keretas nu lila dicurat-cort
luhureun mja kerja. Gk diuk deui.
Tah kieu yeuh! ceuk Pa Kepala bari nmbongkeun konsp ta. Keretas
nu geus pinuh ku garis jeung buleudan.
 Semah nu diajak nyarita mencrong kana keretas nuturkeun tuduh curuk
suat-siet dina keretas nu mh kucel. Kituna th Pa Kepala bari nyarita kalayan
daria pisan. Haharwosan kalan-kalan mh teu kadng. Cacak di ruangan th
ngan duaan, Pa Kepala jeung smah ta. Teu kaciri sura-seuri. Hal ieu nandakeun
yn caritaan, babadamian th kacida rusiahna.
Smah unggut-unggutan. Tanda satuju.
Tah ku kituna di dinya entong maju ayeuna. Nu ayeuna jadi wakil th Si
Gulit. Ari sabab manhna, malar Si Basten teu asup. Di dinya og apal, apan
manhna th batur di dieu. Ari manhna teu diilukeun ta mah rasiah. Teu kudu
nyaho. Ku kitu th Si Basten moal curigaeun, moal asa diteungteuinganan.
Kaharti!
Yah, yah ceuk smah geus bakeun kecap.
Tah, ku kitu. Mun jaga di dieu eureun, Si Basten mah mun nyalonkeun
diri moal bisa asup. Apan, didinya nu nak. Tah, tah ieu, ieu! Ka dieu! curukna
suat siet, bulucat balicet nutur-nutur gurat, nurutan-nurutan buleudan dina kopan.
Curuk nu tutunjuk th ditutur-tutur ku panon opat siki. Dua nu Pa Kepala, dua
deui bogana smah. Sorotna sakapeung bngras, sakapeung beureum, sakapeung
leutik sipit, sakapeung bolotot nonghol. Luyu jeung situasi. Luyu jeung hat katut
mosi nu bogana.
Panon po ngolsd tina embun-embunan langit. Angin gugon kana
tugasna kana hancana. Nu di awang-awang nyunyurung haseup kaditu-kadieu.
Nui di handap ngendag-ngendag pucuk daun. Pucuk daun ngipas-ngipas iuh
tangkal. Nu ngiuhan, awakna seger. Sulusup kana jandla nu engab. Gardng ogo
ngagalekang kusn. Hiliwir ka jero ruangan, Pa Kepala jeung smah ngarasa
segereun awakna. Pa Kepala jeung smah seuri surti. Smah amitan dituturkeun
ku Pa Kepala.
BEP panto nutup. ***

Mangl No. 1330

 29. ASIH DINA DUA HAT

Jut turun tina angkot terus leumpang deui muru ka belah kalr. Mapay-
mapay gang nu knca katuhuna ggk ku imah darepek. Salain ti depek th
laleutik wangunanana deuih. Nya meureun ngimbang ba kana kaayaan nu
nyaricinganana th buruh leutik, boh nu dagang boh nu kuli. Jeung mun isuk-isuk
liwat ka lebah dinya th tingjalugrug tanggungan rupa-rupa jajanan. Tukang baso,
tukang rujak, tukang cndol, tukang s, tukang gula-gula jeung nu sjn-sjn
deui. Kawasna mah lahan nu diarimahanana th lain tanah milik. Pdah ta w,
dacenah, lahan ta th lahan solokan. Nu knca katuhueunana disalaeur. Atuh
luhureunana ngajalugrug wangunan. Sakapeun mindeng teu tmbong salokan th
da kasumputkeun ku wangunan ta. Nya, atrana mah mun usum hujan. Cai
babanjiran mudal ka jalan, ka tempat anu dicaricingan. Da kitu meureun di kota
ged mah. Bubuhan loba ngumpul rupa-rupa watek jeung kabiasaan jalma nu
daratang ka kota. Kaberesiha jeung kashata th geus mindeng teu kapalir. Rupa-
rupa alesanana mah.
Rada jauh leumpangna th nutur-nutur nu hareupeun, atawa, sakapeung
maturan nu gigireun, mun manggih jalan nu lega. Rada laluasa jangeun leumpang
parrndng. Ari leumpang parrndng tangtu ba leuwih laluasa batan kudu
leumpang heula pandeuri. Ngobrol, atawa guntreng th puguh nmbalanana atawa
cs sora mun nanya da kaciri kunyem bawir jeung rindat panonna.
Silih pikawanoh, antara manhna geus kaitung lila. Manhna, urang sebut
ba Si A, jeung nu dianteurna ta urang sebut Si B, supaya teu pahii nyaritakeun,
malah aya saurang deui jalma nu mindeng kalibet dina catur maranhna th, nya
Si C. Tapi, Si C mah moal rk dibabawa lumaku. Si C mah dilibetkeun dina
wangkongan wa. Ari Si C penting teu penting ayana th, Si B leuwih ti heula
wanoh jeung Si C. Atuh Si A wanohna mah ngan ka Si B ba. Ari Si C ka Si A
kawasna mah geus apaleun ti bh ditu knh. Meureun, mun Si B jeung Si C
ngalobrol sigana Si A sok kasebut-sebut. Ku ayana So C th, Si A ka Si B dina
tingkah paripolahna tadi leuwih tartib. Silih tanjeurkeun kahormatan diri.
Kungsi manhna amprok jeung Si C, sanggeus diwanohkeun ku Si B, nu
sok dianteurkeun ku manhna ta. Cenah, ta th tunanganana, papacanganana.
Geus diresmikeun sagala rupa. Ku apalna kana diri Si B jeung nyaho saha Si C,
manhna og apal pisan ka dirina. Jeung dilebah mana posisina. Boh posisi diri
manhna di Si B, boh lelembutan Si B dina waruga alit batinna. Ku kitu th jadi
silih ragangan hat, silih lingan, jeung silih jaga diri. Ari Si C bubuhan geus boga
gaw, pajauh ti tempat Si B kuliah. Atuh, teu bisa saincak-incak nganteurkeun,
mun ta mah sakalieun aya kaperluan anu rada anggang ti kampus, atawa ti
tempat nganjrek. Nu katempuhan atuh nya manhna, nu deukeut. Bisi nu maca
curuga mah urang sebut w Si A jeung Si B mah nyobat dalit.
Basa anjog ka nu dituju th gamelan keur meujeuhna ram mirig
sababaraha urang keur ngibing jaipongan dina lagu ibung Mojangsari.
Barang datang g nu dianteurna ta pada ngabaragakeun. Kitu deui ku
guruna, nu boga ta pakumpulan seni tari. Jiga-jigana th murid pangdipikaasihna.
Hal ieu kanyahoan ku manhna ta guruna mun muji calakanana jeung luwesna
nu dianterkeun ta, hareupeun murid-murid nu sjn, sok kacida bbakanana. Ari
nu dipujina, aridikitukeun teuing mah jiga raeun. Ukur kedal Ah , Apih mah,
bari mulu pakalangan, rngknk ba ngingel milu maur ka nu sjn.
 Mun geus rngknk ngulinkeun awak sarra nu aya th kasedot pannjo
ukur ka nu dianteurna ta. Malah tatangga-tatanggana og ronghok panon tina
jandla kaca. Matak resep matak moho anu nempo, mun geus makalangan th.
Galongna awak dina ngulinkeun gerak Cikalongan, kolangna gerakan mumbul,
mamandapanana, bantarubuhna, kitu deui rindat proman nu dibarengan kelt
panon nincak jeung lok awak mani matak deungdeuleueun.
Manhna og nu mindeng nganganteur jeung nyaksian latihan, komo mun
geus dema manggung bet teu bosen-bosen lalajo. Teu bosen-bosen ngaregepkeun.
Nya meureun ku mindeng-mindengna bareng jeung marengan nu sik
diaanteurna th ahirna nu nyarita th geus lain waruga badag manhna deui. Tapi,
gunem catur, paripolah, jeung sagala rupa aktivitas th raga leutikna,
lelembutanana. Enya nu kaciri barengna mah nya ta jungkiringna waruga badag.
Tapi, seuhseuhanana mah najan ngancikna teu kaciri ku pannjo, hat jeung hat
th galcok paguneman dina gumbira jeung dina nalangsa. Dua hat geus wanoh
enya, raket pisan malah. Malah, sok sanajan waruga badagna ta dua sobat th
pada-pada ngajaga anggang. Ngajaga, saha manhna,jeung saha nu sok
dianteurkeuna ta.
Boh hat manhna, boh hat nu mindeng dianteurna salawasna silih
talingakeun, silih tulungan, silih ldan, silih pikahman.
Nu keur ngibing th mani kacida ngalimedna mun dipapandkeun ka nu
keur dahar mah. Sanggeus ganti ngibingkeun Purabaya nu ngibing th geus lain
sobatna deui katempona th. Sobatna geus nyurup jadi tokoh. Purabaya. Kewes,
gandang, gagah, teuneung ludeung.
Nu nyaksian ibingan Purabaya, tong boro batur malah guruna sorangan
og kacida pisan kasengsremna.
Ari sababnam sobatna ta, hiji-hijina murid nu geus bisa nandingan guruna
dina ibing Purabaya mah.
Sobatna mindeng dipak conto ku guru tarina ka murid-murid sjn.
Komo ka nu anyar mah. Teu saeutik nu ngaguru th nu masih sarakola di akademi
seni tari.
Latihan tari th sapopona mah mak ririgan kast ba. Mun sasadiaan rk
manggung, minangka gladi resikna, kakara dipirig ku gamelan langsung jeung
panayagan kumplit. Ngibing mak pirigan langsung mah leuwih resep, leuwih
sumanget nu tari th, batan mak piringan kast. Pdah ta meureun karasana
leuwih hirup, jaba dibarung ku senggak panayagan deuih.
Sobatna, nu dianteur ta, atawa Si B ta, pangawakanana jangkung
lenjang. Deukeut-deukeut kana ragony teu ieuh siga tukang nari. Dina
sapopona, mun teu keur ngibing mah teu nmbongkeun pangawakan tukang tari
anu sksi. Siga kalolobaan tukang tari anu carumpagug bujurna. Ih, ieu mah biasa
w. Tapi, lamun seug geus makalangan, bentik leungeun, cumentik rma, jeung
centik bujur kawas gorng teri th mani nmbongan sauyunan jeung rindat tepak
kendang. Kulitna bodas, buuk panjang semu coklat.
Indung bapa Si B th geus percayaeun naker ka manhna. Malah
mihapkeun neda pangjagakeun sagala rupa. Ku dipercaya kitu atuh manhna
kacida enya-enyana nyekel ta tanggung jawab. Geus puguheun ari tina sual
pelajaran di sakola mah da sajurusan atuh. Buku boga manhna, sasatna mah nya
bogana Si B, sobatna og.
 Kitu nyobat-nyobatna, nu lain mah baroga anggapan yn maranhna th
hiji pasangan. Kabogoh jeung bbn. Dikitukeun tangtung wa ta waruga
manhna, ta raga sobat teu ngaraku. Da mmang enya boh manhna, boh sobatna
ta teu kungsi kedal anu faktual.
Waruga manhna teu deuk nyalahkeun lelembutanana, mun ta mah
mikaresep ka hat sobatna ta. Kitu deui, raga sobatna moal nganaha-naha kana
batinna pdah mikahman lelembutan manhna, Si A ta. ta mah stu karepna
dua hat ba. Nu geus wawuh, nu geus wanoh, nu mindeng silih talingakeun, nu
ahirna melentiskeun sirung silih pika hman. Moal boa, silih pikaasih. Nu silih
pikaasih da tempatna jauh, tempatna nyamuni, malah apanan waruga maing-
masing og teu ieuh ngacirikeun, atuh, ta dua hat th jarongjon w silih
pikahman, ongkoh-ongkoh silih cbor rasa asih. Ngarmploh hjo.
Di luar tempat latihan hujan miripis. Sora gamelan nu mirig geus jemp.
Aya sakali-sakalieun sora paktrok bibilahan saron, jeung knong keur diprnan.
Tungtung hujan barucat luhureun aspal titincakkeun. Nyaruredik leutik.
Beuki kerep. Ting peletak. Melentung katumbiri dina iuh-iuh payung. Nyurug,
sawrna reumis kana sosompang hat. Nyh imut. Ngagarendang kawening dina
damis. Dipirig gamelan ati.
Geus lima taun manhna nyicingan ta imah. Boga anak hiji jeung
pamajikan hiji. Iman tur bagja. Sanajan panghasilan teu medah-meduh. Sagala
rupa teu welh ditarima kurasa sukur.
Anteng sakulawarga keur nongton acara di televisi kalayang napak tepak
kendang, nu tari jaipong dina lagu jeung ibing snggot. Manhna, asa-asa
wawuh. Enya ba geuning nu keur ngibing th sobatna, anu sok dianteur ta.
Sanggeus kawin jeung Si C, harita can tamat kuliahna, terus pindah ka kota sjn
nuturkeun salakina. Jigana kaparigelan tarina teu dipareuman. Malahan beuki
maju, boga grup kasenian sagala rupa.
Manhna luak-lieuk.
Gamelan ngingkung dina papanggungan batinna.
ndah
Rt ka pamajikanana. Teup neteup leleb ka pupujaan atina. Asri.
Peuting simp dipakaranga.
Langit asih tungkeb sagala kahman di manhna, di pamajikanana,
dipujaan atina ***

Mangle No. 1333

 30. KONTSTAN

1
Konts ratu kecantikan kawas nu sok diayakeun dina taun 70-an geus
euweuh ayena mah. Enya, apan dina taun ta mah mani mindeng pisan jeung loba
rupana pemilihan ratu-ratuan th. Kayaning ratu kabaya, ratu Kota Kembang, ratu
Jawa Barat, ratu Indonsia. Malah teu saeutik jaman harita pejabat anu karawin ka
ratu kecantikan th. Jigana meni asa dipangmilihkeun w, sanajan umur geus
purek ka kubur og. Kitu meureun da perbawa ku ceuyah harta.
Rupa-rupa pisan dipentsna og. Salian ti lmu pangaweruh th, jigana,
malah nu pangdipikaresepna nya ta dina lebah pinton anggon jeung pinton salira.
Kumah teu deuk dipikaresep atuh. Apan, dina seuseuhanana pinton baju renang
th nya pinton salira saborngkalna. Dak teu dak mun juri meunteun baju nu
napelna th, apan barang anu ditapelanana og kailikan kabaca sapuratina. Nu
matak pintonan nu kieu mah moal suda ku nu lalajo sanajan karcis atawa
ondanganana harega mahal. Da enya kitu.
Alesan diayakeunana mah, cenah keur promosi pariwisata, seni budaya
jeung sajabana bisa ditangan istilahna mah kumaha tujuanana ta. Ka
bhdieunakeun sanajan ngaranna geus lian ti nu ti heula, konts-kontsan teh
mindeng knh diayakeun. Upamana ba Mojang & Jajaka Parahiangan, Putri
Matahari, Putri Citra. Kitu deui pilihan wanita berkerudung, pakan Idul Fitri,
jrrd. Tujuanana aya nu promosi produk, promosi pausahaan atawa toko, kumaha
pantesna pakan Idul Fitri, kumaha pantes kewesna mun ditiung, jeung sajabana.
Ieu aya pasanggiri busana Idul Fitri, ceuk manhna bari ngahnn
marnd nyusuan budak. Koranna mani rikes da dicekel sagerewekna da puguh
kagok ta. Ceuk taksiran mah dibuka halamanana lebah dinya geus ti tadi mmh
ngaglh. Piraku ari blak pisan muka pas ka kaca nu ngamuat warta pasanggiri
ta. Jeung enyana deui asa teu kaciri mukaan maca koran sammhna mah basa
kuring can deukeut ka lebah dinya. Kawasna geus diajam ti mmhna, mun engk
kuring liwat ka lebah dinya rk langsung maca koran bari ngabjakeun warta ta.
Enya. Nya luyu w atuh apan ayeuna th bulan puasa. Piraku onaman ari
pasanggiri baju renang, ceuk kuring th.
Ih! ceuk manhna bari sok koran th ditunda siraheun budak. Budak
ngulisik.
Jawaban manhna th asa teu luyu jeung guneman kuring, asa teu
nyambung. Ck taksiran, kahayang manhna mah lain kitu unina jawaban kuring
th. Da, kabuktian geuning manhna oge bet nmbal kuring th jawaban saukur
ih. Kahayangna jawaban kuring kieu meureun, enya saha nu ngayakeunana,
iraha waktuna, di mana tempatna, naon pasaratanana. Ari kuring ngajawab kitu
tadi, da puguh enya teu kabaca atawa can kabaca maksud hatna ta. Kumaha
patalina antara pengumuman pasanggiri nu dibaca ku manhna jeung hatna, terus
ditmakeun ka kuring. Dina hal ieu meureun kuring kacida kurang raktifna.
Kuduna mah geus kacida rancingeusna, raktifna. Siga tukang sulat maca rigig,
rindat, galong awak lawan th geus nyampak kudu ka mana malicet, nongtak
nepak. Geus nyaho enya kudu nyodorkeun jurus nu mana. Inti-intina atawa
saripatina warta hatna th sabenerna mah bbja atawa ngabjaan yn aya
pasanggiri busana Idul Fitri. Rk miluan. Da, asih kakurung ku persaratan nu
diumumkeun. Sok sanajan geus laki rabi tur boga budak, umur mah karh knh.
Enya deui da apan teu disaratkeun, can kawin, can boga budak.
Naha rk ngiring kitu, ceuk kuring. Maksud mah nanya. Tapi intonasi
th datar wa.
Knging? manhna nanya giak tur daria.
Nya pk ba ari bakal pikaresepeun mah. Mun si leutik ridoeun deui. Si
Leutik th maksudna ka budak.
Apan ngaranna g pasanggiri busana Idul Fitri, tangtu ba diayakeunana
sababaraha po deui ka lebaran. Pikiran kuring mah napel w ka si leutik ta. Can
kacipta kumaha dina gerna kagiatan. Kumaha polah kuring ngasuh
ngabbnjokeun orok sataun anu montl knh nyusu. Mun di imah mah budak
th ogo pisan, apt kacida ka bapana. Apan ngaranna g di imah bisa
dibbnjokeun bari diaais. Ari ieu diayakeunana di komplk pertokoan anu kacida
ged tur agrngna keur ukuran Bandung mah. Asana, kuring jeung manhna can
kungsi ulin can kungsi nyaba ka lebah dinya. Ari babakuna, alesan mah ku jauh
ta. Asa blot ari dijugjug ti lembur jolok panganjrekan kuring mah. Tempat
pasanggiri ta, toko nu dijadikeun tempat prungna lomba, geus apal ari jugrugna
mah, ngan jero-jerona nu can apal th. Naha di tahap kadua, katilu, atawa
panghandapna, jeung kumaha situasi pertokoan th. Kawasna mah kudu survy
heula. Kudu ngahajakeun w datang ka tempatna. Sanggeus dibadamian, manhna
og kacida nyatujuanana. Tapi, ahirna mah teu kungsi kalaksanakeun da euweuh
waktu, bak nangan baju pakeun. Jeungna deui apan teunangan keur puasa ta.
Ngahaj kana beus kota ti imah th. Manhna mah turuin di tempat nu
deukeut ka alun-alun. Ari kuring kadua si leutik terus ka wtankeun rk turun di
Jembar. Budak th ngahnn w dina lahunan. Panonna keketeyepan mun nu
leumpang mah, ngadeukeutan pisareun. Hawa kacida panasna. Eukeur mah teu
hujan sababaraha po, atuh katurug-turg di jero beus pinuh pisan, katambah-
tambah ku nu tingpelenyun udud. Kumplit atuh. Ari manhna turun, niat ka
sekertariat rk mnta fomulir pendaptaran.
Karasaeun kawasna hawa panas ku si leutik, anu kakara reup sakerejep th
nyaring. Ceurik deuih rada tarik. Diupah-aph bari dikeplok-keplok bujurna, anu
biasana tara katutuluyan, harita mah taya tapakna. Beuki tarik malah ceurikna
thjemp kudu dibekem onaman aya bapa-bapa nu deukeut milu ngupahan
crucruk-crkcrk ngigelkeun dampal jeung ramona. Tapi si leutik teu suda-suda
ceurikna. Puguh w kuring mimiti panik. Diuk di lebah lawang tukang.
Panumpang nu di hareup panonna tamplok mencrong ka kuring anu keur
ngaguluang-galong budak. Loba nu nganaha-naha teu mawa dot jangeun
nginumna. Keuheul mah ta og mani nyedek. Enya piraku budak kadeudeuh
malar kudu dibekem onaman. Tungtungna kuring turun tilu setopan beus
sammh tujuan. Puguh w jauh mah. Da kumaha atuh. Ck taksiran, kacipta ta
panumpang sabeus kitu ting irihil nyengseurikeun. Paduli teuing ah, pokona mah
si leuti sugan w jemp ari dibawa turun mah. Budak th dipanggul naplok dina
taktak. Panas g geus deukeut ka manceran. Teu mawa payung. Budak th jemp.
Mak galcok nyoara orok. Resep meureun loba tempoeun. Mun panggih tangkal
nu rada linduk, atawa na mpr toko eureun. Reureuh. Bari nuduh-nuduh eusi
toko atawa nataan kendaraan nu liwat. Manhna kacipta keur tatanya ka panitia
tina sagala rupa kagiatan. Kacipta deui, gura-giru balik terus rasa budak rungsing.
Da enya deui ari sual leumpangna mah nyrpt manhna th. Tong boro
leumpang nyorangan, malah keur duaan og kahayang mah nyrpt wa. Dasar si
paser. Ari soal konts ta, saprak kawin nya harita manhna kakara rk milu deui.
Sammhna can kungsi lalajo manhna ksen dina panggung pinton busana. Apal
soth nya sanggeus kawin ta boga sababaraha piagem penghargaan jeung piala
kejuaraan. Geus kitu mah kuring yakin kana kamampuhna. Mana basa manhna
bbja atawa ngabjaan yn rk milu konts atawa pasanggiri pinton anggon Idul
Fitri th dienyakeun dihempkeun. Keun urang adukeun jeung anu masih knh
berstatus mojang.
Tikoro th karasan asa leuwih tuhur malah asa garing kacida, enya apan
eukeur mah puasa katurug-turug leumpang jauh, di nu panas, manggul budak,
jeung kudu ngocoblak nuduh-nuduh pangbbnjo. Lila cinutrung dina trotoar
hareupeun toko manuk. Resepeun dicageun th mani pageuh-pageuh w
muntang kana kurung.
Bada lohor tepi ka imah mitoha, nini jeung akina budak. Kawas nu
reuwaseun pdah datang teu bareng jeung manhna. Basa datang rada
ngagelendeng mitoha aww th ka manhna, naha mak milu kikituan deui apan
ayeuna mah da geus rimbitan. Teu katutuluyan, sanggeus kuring ngajntrkeun
yn miluna meunang pangrojong pisan ti kuring.
Budak anteng w teu siga-siga pulang ngabarubahkeun eusi beus kota.
Anteng ulin jeung bonka aanjingan meunang meuli tadi di trotoar basa
ngabbnjokeun ngamuklna ta. Komo deui apan ayeuna mah diririung ku
sarra.
Dina poan gerna pasanggiri kuring jeung manhna indit ngajugjug imah
adi di Cibeureum. Geus jangji sammhna. Rk milu nganteur. Rada isuk knh
indit th ambh rada laluasa. Rada anggang tempatna ti imah panganjrekan
kuring. Sakalian manhna kk ka salon ngadon digelung dianteur ku adina ta.
Dangdanna rk di imah ba, manhna g da tapis dangdan sorangan.
Sanggeus brs dangdan, budak th disusuan heula kahayang mah sina
seubeuhan pisan. Apan, can puguh wayah kumaha dimimitianana jeung nepi ka
wayah kumaha anggeusna. Mun ngadat nya moal saha nu katempuhan.
Mangkaning di toko nu agrng. Beu, piraku onaman ari kudu diaais kawas di
imah mah. Nyusuan budak th dituluykeun dina mobil. Salaki adi nu nyetiran.

2
Rencana acara dimimitian tabuh 11.00 th ngart kabina-bina, kakara ger
tabuh satu. Puguh rugi w keur kuring mah hartina, rugi dua jam. Enya si leutik
ta sieun kaburu nagih nyusu.
Manhna meunang nomer tampil dua welas. Nomer nu sarua jeung
sababarah taun ka tukang waktu milu pasanggiri kabaya ndah. Basa giliran
manhna tampil, kabeneran si leutik th dak dipapangku ku bibina, adi kuring.
Atuh kuring rada laluasa nyeledek jeung nu lalajo sjnna. Hayang sidik, da atuh
kuring sorangan og nu bogana, kakara pisan lalajo manhna gugulipekan dina
panggung pasanggiri mah. Sanggeus dipanggil manhma nangtung hg rengkuh
mr hormat. Imut sigana. Terus leumpang ka knca. Galong bari ngibirkeun
karmbong muru ka beulah katuhu. Terus imut deui. Tapi, duka teuing ktang boa
seuri leutik nu dipengkk ta, boa. Ayeuna mah lempeng muru ka hareup
leumpangna th. Angger w ngeteyep. Leumpangna rintih. Unggal ngajengkat
jeung nincakeun selopna kana dadasar panggung, unggal kepat bari ngeupeul
sisikarmbong, unggal ngalinggek mareng jeung galongna awak mngkol,
unggal ngiceup bari ngerenyu imut kusut ka juri jeung ka nu lalajo, unggal
ngarnghap bari umogo, sakabh rngkak paripolahna th aya dina panalingaan
raga-badag jeung waruga-leutik kuring. Kuring sasatna teu ngiceup-ngiceup bari
jeung teu ngambekan maca parancah tujuh bacaan. Enya, sangkan tenang, rintih,
ngirut mempesona jadi nu panggayana. Babakuna sieun ngagalong enyaan,
puguh keur puasa sanajan nyusuan. Atawa sieun sampingna morosot da
tungtungna kagarisan congo selop. Katincakan. Kumaha mun ngabaragadal.
Cilaka kawiwirang.
Nu lalajo th kawilang loba. Katempona mah nu kabeneran balanja jeung
nu keur ngabuburit. Ngagimbung ngariung panggung. Kumaha teu deuk moho
apan nu manggung th mojang-mojang harrang. Man bulan puasa deuih.
Tetempoan bari lapar mah mak sok asa sagala had sagala gaya.
Sanggeus manhna gugulipekan, kuring rada ngolsd ka tukang. Maksud
mah rk nempo si leutik. Bisi rungsing. Katempo keur dipapangku keur nepakan
mobil nu dipamrkeun. Anteng kacirina mah. Ngan kawasna, bibina teu welh
ngocoblak sangkan budak kabbnjokeun teu ingeteun ka indungna. Mun keur di
imah mah budak th kerep pisan nyusuna bubuhan keur rada mogok dahar.
Henteu segut.
Peserta pasanggiri th lobana opat puluh tilu urang. Tabuh opat, loba
knh nu can manggung, can tampil. Kacipta si leutik lapareunna, mangkanaing
apan daharna ukur ASI. Kabeneran aya waktu istirahat. Manhna nyampeurkeun.
Terus w diajakan heula kana mobil di tempat parkir di ruangan handap. Budak
nyusu mani moho ponyo naker embung lsot nepi ka reupna pisan dina lahunan
indungna. Salaki adi sina nepungan panitia. Tapi, teu lila geus kurunyung deui,
rk diumumkeun, cenah. Sakabh pamilon kudu aya. Adi jeung salakina indit
deui, sina nyaksian pengumuman. Mun kapanggil kudu ka panggung sina
nepungan panitia ta.
Babak penyisihan lolos. Hartina isukan manhna kudu tampil deui di final.
Hartina kuring kudu ngasuh deui si leutik di pertokoan bari lalajo indungna
ngagulipek dina panggung.
Bedug magrib keur di jalan tangeh knh ka imah.
Isukna, isuk knh th manhna gura-giru indit ka salon kecantikan.
Maksudna mah ark nata rambut. Cenah, mayarna leuwih murah batan deukeut
imah adi ta. Kuring di imah w ngasuh heula bari jalan-jalan ka komplk
perumahan anyar di kuloneun imah kuring. Budak th resepeun pisan ari dibawa
leuleumpangan ka pilemburan ka pakebonan ari po per th. Atuh kuring jeung
manhna cuh-cih nuduhkeun tatangkalan, kekembangan, mga, langit, manuk,
papatong, lancah, jeung sato-sato sjnna anu kapanggih sapanjang jalan. Enya,
siga w budak anu ngaregepkeun omongan bapa jeung indungna. Budak th geus
seubeuheun didongngan mah sar ngalklk dina taktak. Mungeus kitu asa
karasa cangkewengna. Basa manhna datang ti salon, budak geus brs
dimandian. Buuk manhna, nu tas ti salon ta, rapih asri. Sirahna, eh mastakana,
kudu lemes ayeuna mah apan rk jadi ratu busana Idul Fitri atuh, geus dines tah si
mastaka mah. Kahandapna encan asri da masih knh mak baju biasa. Maksud
th pakan kitu mah lain layan tata rambut anu kitu. Apan, tata rambut ta mah
layanna samping kabaya.
 Geus sagala brs sasadiaan jangeun manggung di final, kencling ba indit
muru imah adi anu rk nganteur ta. Jauh puguh ka Cibeureum th da jolok deuih.
Datang-datang manhna pakpikpek dangdan dibaturan ku adi. Teu lila da bubuhan
geus tutur dangdan rk manggung. Manggung tari didagoan ku gamelan anu geus
ngungkung.
Si leutik teu jiga dina po kahiji, dibabawa ka tempat ka pakalangan.
Ayena mah di imah w diasuh ku ninina. Sugan anteng. Lain seja niat
ngajauhkeun. Ieu mah karunya ari dibabawa th teu bisaeun pisan sar dina
lahunan atawa yongan. Kumaha bisa ngerejep atuh, apan sora kast th disetl
patarik-tarik ti unggal bagian. Enya, mun di jalan mah ti unggal jongko. Tur
laguna taya pisan anu halon anu lemes kana hat. Sigana dina hal ieu meureun
salah kuring jeung indungna tara mangnyetlkeun kast anu modlna kitu. Lagu
Barat, tarik, gandng. Di imah mimindengna, atawa meureun salalawasna ngan
cianjuran, degung, gamelan tari Sunda, atawa jaipongan. Di mana indungna
ngarngknk tari klasik atawa jaipongan, budak th milu gual-gol ngulinkeun
ramona. Ngibing cenah. Ari indit-inditan rada lila sok tara pati tingtrim batin th,
ta da budak tara pisan asup nanaon kajaba ASI.
Ngadagoan anu dangdan, kuring mah gglhan bari maca dina korsi
panjang. Adi selang-selang tina mantuan dangdan suksak-siksik, gurang-gorng
jangeun engk buka puasa. Cenah, supaya gampang ngahaneutkeun atawa masak.
Anak adi mah taya anu dibawa, diajak mah diajak ngan embungeun. Arulin w di
imah jeung babaturanana. Teu nangan jigana ulin bulan puasa mah. Indit th
satengah dua welas. Acara dimimitian tabuh satu rencanana mah. Duka tah ngan
kawasna mah elat kacida kawas kamari. Datang-datang th manhna mah
langsung ngajugjug ka tukangeun panggung ka tempat kumpulna pamilon
pasanggiri. Kuring jeung adi, salaki adi kuring , ngadon kukurilingan, mapay-
mapay talaseu toko ti lanty dasar kapapay nepi ka tingkat luhurna. Tunga-tengo
ukur hayang nyaho bari tamba kesel tamba kawaranan w kasebut nyaba ka kota
ged. ta hahargaan meni pupujieun ku marahalna. Enya w acara th kakara
dimimitian tabuh dua leuwih. Najan geus elat, ari pidato jeung sarupaning
sambutan mah teu wudu ngadirihdilna. Matak kesel anu nganteur matak kesel anu
lalajo. Komo kawasna ari anu ark makalangan manggung mah salian ti
lkskng th teu elat ngeunteung bisi tatrias jeung tata busana teu brs.
Manhna meunang giliran anu katilu. Angger w siga kamari boh
gugulipekanana boh pakanana, ngan meureun hatna atawa kayakinan robah
beuki ngandelan kawanina. Manhna, ti mmhna geus yakin meunang. Alesanna
mah cenah bda keretegna bda kaimpikeunana. Kuring jongjong lalajo pabaur
jeung nu sjn teu nmbongkeun keur boga aduan. Hat, pikir, puseur teuteupan
dipantengkeun dipuseurkeun ka manhna. Jeung, dunga. Tiupna w lalaunan.
Wuah! Meunang!
Basa diumumkeun, nu geus boga budak th bisa nglhkeun mojang-
mojang finalis. Hadiahna rupa-rupa, salian ti piala jeung piagem.
Balik megat taksi. Mokaha rada hs. Parinuh. Salian ti nu tas pasanggiri
th apan loba anu balik ngabuburit bari kaburitan kabedugan di perjalanan. Salaki
adi, samulangna ngajar teu datang deui ka toko, tapi terus balik rk nyadiakeun
jang buka puasa. Mangkaning tilu budak di imah th apan paruasa. Karunya mun
teu kasadiaan dahareun. Milu kasiksa pdah indungna milu nganteur nu
pasanggiri busana.
 Dina taksi th galcok. Galcok kemenangan atuh, najan buka ku gorng
tahu jeung roti meunang meili di pakarangan toko tempat pasanggiri ta. Teu rk
galcok kumaha, apan manhna mah milu pasanggiri th sasatna teu dimodalan.
Samping nginjeum ti lanceuk, tiung ti tatangga, kabaya jeung selop mah bogana
sorangan. Oh, dimodalan ktang. Ka salon tilu rbu lima ratuseun. Cenah, batur
mah mak pakan g bda jeung nu kamarina. Meuli ngadadak, indung bapana.
Hargana dua ratus lima puluh rbu nepi ka opat ratusan rbu. Beu!
Balik th teu tujul ka imah sorangan, tapi ka imah adi. Engk geus buka,
buka ku sangu jeung candil. Galcok kemenangan th dituluykeun di mja makan
sabada solat magrib.
Manhna, nu geus nyangking ratu gulipek, enya mun baheula mah apan
ratu-ratuan ngaranna. Kawasna poho ka budak anu geus sababaraha jam
ditinggalkeun di imah jeung ninina. Angkanan th da jeung ninina biasana mah
sok bageur, jeung anteng ulin. Budak th, diitung-itung geus aya dalapan jamna
ditinggalkeun. Enya indit ti imah th ti mimiti mmh lohor. Keur nyusuna mah
apan geus dilatih sababaraha po ka tukang sina ngadot cai enth amis. Tapi,
pikiran th ayeuna mah beuki sabil. Boa-boa budak th teu anteng. Hayangeun
nyusu. Kawasna ceurik teu rph-rph teu beunang diupah-aph. Duka wh, kana
bisa sasadiaan keur buka tah ninia g.
Geus rngs buka jeung bbrs mah kuring jeung manhna dianteurkeun
balik ku sarra. Bubuhan mobil leutik ari pangeusina loba teu wudu pattp.
Teu bisa usik th lain bohong.
Basa datang ka imah nyampak budak th keur diaais di buruan bari
dipapayung. Mani curinghak giak naker, ngagabrug siga nu sono kacida. Ceurik
kari inghakna w da geus cap. Barang datang ngocak deui. Mun kolot mah asa
kabedahkeun deui kasedih kanalangsa. Budak nangkeup manhna embung lsot.
Sieun ditinggalkeun deui meureun. Nyusu mani ngalekik ponyo naker dina
lahunan, ku adi-adina, anak adi kuring, diarusapan sukuna. Ramo sukuna
katmbong utek-utekan. Genaheun jigana. Wanci isa ninina kakara buka, da
kakara ngabatalan wungkul ku nginum, cenah. Teu kaburu pisan pusuk-pasak da
budak rungsing wa. Geus seubeuheun nyusu kakara budak th lsot. Sanggeus
dituduh-tuduh jeung dibibita ku hadiah bawawaan ta, budak th dak turun
ngarampaan bungkusan. Bungkusan hadiah dibukaan hiji-hiji, budak cuhcih
ngarebutan hadiah nu keur dibuka ku adi-adina. Indungna, enya manhna nu tas
milu pasanggiri busana kasedih hatna ku sabab asa dosa ninggalkeun budak, geus
puyar da kaubaran ku polah budak anu geus bungh deui. Sanajan, cangkang panon
kaciri knh kedeplikna. Carindul.
Budak ulin jeung dulur-dulurna.
Manhna cucul-cucul. Ninina malikan deui dongng lampah budak jeung
lampahna, ditanggap kari seurina kari gumbirana.
Sok-sok piala kajuaraan th jeung rupa-rupa tanda penghargaan ditunda
luhureun luhureun akuarium.

Mangle No. 1362

 31. SAPDAH BUDAK

Di Jalan Sukarno-Hatta, pngkolan Jalan Kopo, jangji tepung th. Alesan milih
ta tempat pdah kajugjug ku sarra. Yayat ti Sayati, Dingding ti Cicndo, atuh
kuring ti Leuwigajah. Jeung deuih, apan tujuan th ka Tasik. Sarra ragem rk
megat beus th nya di tempat ta ta. Waktu nu geus dibarempugkeun tabuh 11.00
ancer-ancer th. Leuwih sautak-saeutik mah nya munasabah w da usum mact
dimamana apan.
Ti Cimindi tumpak angkot nu ka Kebon Kalapa. Datang th pangheulana.
Nyalingker w di kios roko. Wayah kitu th keur nedeng-nedengna panas.
Ti tadi geus sababaraha beus nu ngadon eureun ngahantem ngajak ka Tasik.
Teu ieu dipalir. Da geus jangji ta ark indit babarengan.
Taya keur ngiuhan di sisi jalan th. Sakitu geus lilana ta jalan dijieunna,
euweuh linduk-linduk iuh. Keur ngabebetrak th kebul w paburisat mun pareng
kendaraan nyisi kana jalan taneuh.
Geus sababaraha jongjongan ngadngdng-dngdngkeun sirah malar kaiuhan
sosompang kios nu ukur satampah, angger w kasebrot panas.
Kurunyung Dingding nyorndangkeun kantong ged.
Yayat mah tadina disangka indit jeung indung budakna. ta pdah basa
meuntas katara kawas nungtun pamajikna di lebah lampu setopan. Ari sihorng
ta jalma th milu ludeung, milu meuntas jalan.
Basa aya beus anu kasakitu kalian ngetm lebah pngkolan ta kakara kuring
jeung babaturan ta th nak.
Kabeneran diuk th meunang bangku nu ngajajar.
Mobil nyemprung kawtankeun sagentakan. Tayohna tarik ukur muru tempat
anu biasana loba nu megat wungkul. Geus kitu mah huntad-hunted w. Kenk
jeung konktur gogorowokan nawarkeun tempat jugjugeun. Teu sirikna unggal
jalma nu liwat jeung nu eureun g ditawaran milu. Gaw kitu th puguh w matak
keuheul panumpang geus hanteu lamun haying muru waktu mah. Moal deuk
kacumponan panceg waktu. Tapi, kumaha atuh teu bisa ngajurung rusuh. Da,
alesananan can beubeunangan penumpang. Apan sok di jalan th sok kasebutkeun
loba pungli. Oknum petugas nu caralangap mnta bagian. Duka tah bener
henteuna mah. Mmang aya ari cegatan mah. Beus jeung tutumpakan sjn
ngantay hiji-hiji. Atuh kenk tingbelecer di kuta jalan. Katempona mah layeut
naker antara petugas nu megat jeung kenk nu lalumpatan muru. Ukur sung-song
ngasongkeun leungeun ngajak sasalaman. Teu lila ukur sakolpat. Kawasna ukur
ddtikan ba. Ceuk hat, teu ieuh nanaon nyongcay waktu sakitu mah. Da,
maksudna g silaturahmi. Silih bagakeun hat. Silih dungakeun kasalametan.
Tangtu sakabh panumpang og ngarojong ari kana lampah kitu mah. Matak
ngangres hat. Ku lucu mun antara dua budak mah silih pikahman, silih
bagakeun, salam baktos jeung pangdunga tujul ka kulawarga masing-masing.
Tujuan th ka Tasik. Ari indit-inditan kana mobil atawa kana beus th sok inget
ka sobat, Si Mang Ddi. Ari manhna muru patempatan leuwih ti 25 km mah
kudu w mekel Green Sand atawa Sprite, jeung sabangsana inuman anu
singsireumeun kana ltah. Nya, apan inuman anu kararitu ubar mabokna th.
Lamun mekel anu kitu waringkas w warugana t. Moal gagalongan mabok.
Ngan, duka basa manhna indit ka nagri Walanda naha dina kapal udara th
disayagikeun inuman parancah lieur. Asa can ditanyakeun.
 Ka Tasik meunang tugas ti kantor. Teu lila ukur dua po. Nya lumayan w
buruh tugas luar th keur pantaran kuring mah ged mangpaatna keur ngabayuan
kulawarga.
Puguh w mangpirang-pirang nuhun ka anu nugaskeun kuring. Nya apanan
anjeuna pisan nu ngalantarankeun kuring meunang rijki ta. Kuring mah teu
merhitungkeun ged leutikna. Ku kitu th kuring nyukuran rijki nu katarima ku
kuring. Insya Allah rijki anu ngiricikdina uratna t rijki halal. Lain beunag
macikeuh batur.
Gigireun, Yayat lelenggutan, Dingding mah nempo w ka luar jandla. Sagala
rupa nu kasodtan ku panempo. Kawasna matak waas. Patarma antara kawaas
jeung lalakon hirupna. Implengan, harepan, jeung rupa-rupa kajadian sjn.
Beus ayeuna mah teu rundag-randeg alatan ngajak tumpak. Rajeun eureun mun
aya nu mnta turun. Atawa nu megat ba.
Ngahaja muru sor w ka Tasik th. Ambh engk masih bisa jalan-jalan heula.
Ari tugas mah, isuk pagtona apan.
Geus kacipta pagtona ta, rngs tugas th kira-kira tabuh dua. Balik ka
panginepan th sok ngahaja leumpang ka pasar atawa took. Maksudna, rk meuli
olh-olh keur budak jeung indungna. Sakapeung sok dipesenan, sakapeung deui
sok hidng w. Kahayang sorangan.
Ari pesenan, ntng bangga dipigawna. Ari ntngna, pesenan barang th
gampang ditanganana. Ari sual harga mah, apan rlatif atawa ngimbang jeung
kaayaan waruga barang. Ari banggana ta barang th ceuk pangrasa lalaki mah da
teu sapira jeung apan deukeut tempat panganjrekan og nyampak.
Geura ta hiji waktu mah dipesenan kksd anu aya mrek Welcome ta.
Atuh ngahaja ti Tasik jeung Pa Irin ka Singaparna. Ngasruk unggal toko
natanyakeun ksd tapas kalapa anu aya mrek Welcome ta. Ksd th cenah
ceuk nu mesem kudu anu kedepik. Kurang leuwih leuwih opat ramo. Teu
beubeunangan. Nya meuli w nu ipis. Mrekna mah luyu jeung pesenan ta.
Dibungkus dihad-had nyolgrng mun disorn th kawas bedil lodong atawa
bedil martil. Ditalian ku rapia.
Basa balik karrt tina beus kota di Kosambi Si Welcome nu kandel th
ayana.
Ari pangalaman Pa Didi mah sjn deui. Manhna dipesenan dulang ku nu di
imahna th. ta geura. Da cenah tempat anu rk didatangan th tempat nu kitu.
Boboko, nyiru, dulang jeung sabangsana ba. Milih w cenah nu panghadna boh
dedeganana mun jalma mah boh luisna. Ceuk pangrasana tangtu nu mesen baris
kacida atoheunana. Barang datang th ta pesenan anu pangheulana disanggakeun
kalayan ged hate jeung reueus pdah geus bisa nedunan nu di imah ta.
Kerewek-kerewek bungkusna disohkeun. Barang sidik, anggur gegelendengan
pajarkeun th euweuh kanyaho didulang-dulang acan, cenah lain, lain dulang tina
tangkal kalapa. Tapi, hayang dulang kai.
ta dulang anu dipapangku diapik-apik th mawana, ngan gulutuk ba
dijengkangkeun. h, karunya teuing si dulang, nya dedeg waruga hade jeung luis
th ngagulutuk sisi pago.
Tepi ka Tasik th mh reup-reupan. Diperenahkeun di dua kamar hotel th.
Kuring jeung Yayat. Ari Dingding kamar nu gigireun. Sarua duaaneun jeung
babaturan nu baris datang isukna.
 Isukna ka tempat gaw aya nu nyampeur. Atuh pagona kitu knh. Undakna ti
nu kamari, nya ta meunang buruh dua poeun. Alhamdulillah ged ta duit th
keur ukuran kring mah. Nya bisa keur nutupan kabutuh hirup. Luyu jeung
rencana, mmh ka terminal th nympang heula ka toko, ka pasar meuli olh-olh
ta. Keur budak meuli bonka mon (Doramon), ciki, jeung baju. Kacipta
atoheunana. Budak th keur meujeuhna baco, kakara diajar nyarita. Keur
indungna sanajan tara ra kahayang jeung ra pamnta. Tapi, kuring geus apal
kana karesepna boh dahareun boh pakan. Dahareun naon, jeung pakan nu
kumaha, kuring geus apal.
Ku tarana ra kahayang nu ngalantarankeun kuring karunya th. Meureun
manhna apaleun mun disrnan duit gajih unggal awal bulan. Kacida jauh kurat-
kartna tong boro keur pak, keur nu sipatna poko g masih loba knh teu
kacumponana.
Kawasna karunyaeun ka kuringna deuih. Loba pamnta bari taya rijkina.
Maksud th, rijki nu aya warugana. Teu pisan-pisan ari rijki anu sipatna lemes
mah ngocor terus ti Yang Widi th. Geura, shat, salamet, bagja, jeung rupa-rua
rijki liana ba. Alhamdulillah.
Tah keur nu di imah ngahaja nangan rok gombrang potongan payung, anu aya
tali sok disolndangkeun kana taktak. Atuh kaos teu disamblhan warna hjo daun
hiji, jeung sandal batik paragi di imah sarampasan.
Aya nu tacan kalaksanakeun th, sapdah. Budak mun dibawa jalan-jaln ku
ninina sok nempoeun batur tarumpak sepdah ku nu ngasuhna. Ari balik th sok
ngah hayang sapdah. Kuring jeung indungna ukur semet ngupahan
ngabbnjokeun. ta g sakedapan mah pohoeun kawasna. Tapi sok mindeng
kagundamkeun.
Basa di kamar manggih bja ti Yayat jeung Dingding, cenah bakal aya deui
tugas nu rada jauh. Alah ka luar Jawa sagala. Nya, muga-muga ba atuh hususna
kuring kabawa kana ta kagiatan. Muga-muga pingpinan kuring di kantor
nugaskeun kuring. Mr gaw ka kuring.
Apan, tina gaw ta sok aya upahna. Ku kitu, ta rijki th bisa ngahuripkeun
kuring saanak pamajikan. Malah, kolot jeung dulur og sok milu ngasaan. Tah ku
kituna, salian ka Gusti Nu Maharijki th nganuhunkeun, ka nu ngalantarankeun
kuring meunang rijki ta. Atuh anak kuring kitu deui. Mun apaleun mah saha ari
pingpinan kantor tempat bapana gaw tangtuna kana nganuhunkeun.
Kacipta meureun budak resepeunana tumpak sapdah ta. Nepi ka rk sar og
mani kudu disandingkeun dina ranjang.
Dina waktuna, babaturan sakantor kabh meunang surat panggilan rapat. Rapat
pengarahan tugas ka sakuliah Indonesia. Puguh w kuring kebek ku teu ngarti.
Sial th sosoranganan kabina-bina. Ah, rk nyebutkeun sial w, da piraku
pingpinan julid atawa culika ka kuring. Naon atuh anu kudu dimusuhan, naon atuh
nu kudu disalahkeun. Da apan, kuring mah ukur bawahan. Nya, teu walakaya.
Iwal tumarima, pasrah. Sagala rupina nyanggakeun ka Nu Kawasa ba. Upama ta
mah kuring nu teu kabawa ta tangtuna lain jijieunan. Moal enya pingpinan nepi
ka kitu ka bawahan. Apan, moal samata-mata diamanahan ku nagara sina mingpin
kantor lamun anjeunna balilu, gorng hat, teu jembar panalar. Atawa, ark
ngatalangsarakeun hate bawahanana. Moal, moal kana kituna. Ah, meureun ieu
mah lain milik kuring, lain rijki pamajikan, lain rijki anak kuring.
 Muga-muga ba anu meunang kasempetan ngajadikeun ta rijki getih hurip
anak pamajikanana jeung kolotna.
Kaayaan sapopo di kantor simp-simp ba, da apan ditaringgalkeun dines
luar ta.
Ari kuring datang w ka kantor da kakurung ku kawajiban. Puguh ari tiiseun
mah atuh.
ta kajadian napak knh na lelembutan pamajikan. Mulan-maln geuring
rasana th. Kuring g kitu seuhseuhanana mah. Ngan budak nu teu ngarasaeun
th, jigana. Tapi sakapeung mah ngarasa meureun terus rasa ti indungna.
Pasosor tas mandi budak th bebeleceran nglg indungna. Tayohna mah
embung dibajuan. Anggur trkl kana korsi ho. Cl kana tangan-tanganna.
Pa, pdah, Pa! cenah, bari Ramona tipepereket muntang.

Mangl No. 1371

 32. AMANATNA PARANTOS KATAMPI

Pasosor geus nepi ka nu dituju. Najan jauh perjalanan th da muruna ku

rurusahan, kaasup rada gancang nepi. Indit duaan ba jeung tatangga. Ari tatangga
baturna nu rk ditang ta. Babaturan sa-kantor, mangtaun-taun. Kuring og
sarua. Sobat jeung manhna. Malah mah geus deukeut pisan jeung kulawargana
og. Kuring jeung adi-adina, jeung bibi-bibina, jeung emangna, alo-alona, leuwih
wawuh malah. Kalemburna dipager ageung , ngaranjang ka kolotna jeung batur-
batur sapagawan, kungsi ngahaja merlukeun.
Saasrama jeung manhna th, di asrama Wisma Bumi Siliwangi. Atuh,
nepi ka kuring mimiti diajar digaw og nya meunang pangajak manhna deuih.
Manhna leuwih ti heula digaw. Kabeneran tempat pagawanana aya lowongan
anu sapak jeung kabisa kuring. Wawuh jeung manhna geus kurang leuwih 29
taun. Tangtu wa lain waktu anu sakeudeung. Sok sanajan teu lila skitu fktifna
mah. Upamana, saprak kawin manhna mah pindah ka Bihbul. Apan kuring ka
Kihapit. Terus basa kuring eureun ti tempat bareng digaw, langka ulin indit jeung
manhna. Malah deuih deus jangka pajonghok paadu hareupan. Sanajan kitu ari
bja ngeunaan manhna mah natrat teu pegat. Bja unggal bulan mah geuning sok
aya ba nu nepi. Nya ta perantaraan tatangga ta, kayaning bja, bareng
nungkulan anu sukuran meunang kabungah bari ngusap ram-ram silih gonjak.
Cenah aya salam ti batur kuring ta. Hayang panggih.
ta salam kahayang manhna anu geus sono hayang panggih th bet can
kalaksana ba. Ari alesanana mah nyampak di kuringna ku gaw ta jeung
tempatna jauh ta. Atuh, bja cageur, bja gering, katut bungah ukur liwat kurir
ta. Dina hiji po basa kuring keur ngoman panto lawang pakarangan, tatangga
nepungan urang ngalongok manhna di rumah sakit, gering parna cenah. Harita
ngobrol manjang kana lalakon tatangga jeung manhna salila ieu. Asup gaw
bareng di tempat anu sarua. Saentragan meunang SK, nepi ka rk pangsiun.
Bdana waktu ukur bubulanan, manhna th beuki heureuy mindeng
nyukakeun babaturan. Atuh kuring g milu mairan carita-obrolan. Ingetan diulur
manjang ka tukang. Ka mimiti wawuh jeung manhna. Sarua pamanggih th
jeung tatangga ta, yn manhna jalma beuki heureuy resep nyukakeun batur.
Basa kuring meunang kasempetan cicing di asrama, manhna geus leuwih ti
heula. Ari ngaran hirup di asrama ta, kurang-kurangna bisa ngatur hirup, ngatur
waktu mah, sakola loba nu telat anggeus. Ngababayut. Nya ta ku loba
gumbirana. Kasuka henteu beurang henteu peuting. Mun nempo umur mah apan
geus sawawa. Ngaranna og mahasiswa. Jaman harita loba mahasiswa karolot.
Asana th kauger ku waktu harita mah. Geura ba aya kelas atawa angkatan
tingkat tilu baru jeung tilu heubeul. Kitu istilahna harita apan sanggeus tingkat tilu
th dipungkas ku ujian sarjana muda. Aya ujian tulis jeung sidang. Sanggeus
meunang gelar BA, neruskeun deui dua taun. Jaman harita mah asana euweuh
sesebutan DO. Loba anu geus ngalajar. Di asrama aya nu welasan taun.
Tungtungna, nu kajongjonan mah nya teu anggeus ta. Manhna, harita g kitu
lulusna elat. Geus lulus kuring kapaksa ka luar ti asrama. Jeung manhna, boh ka
pagawan boh ka pangulinan mindeng bareng.
Basa manggih bja yn manhna gering parna th asa teu percaya da apan
manhna mah jelema shat resep olah raga. Manhna mindeng man tnis jeung
tatangga.
 Pa, Pa Samsudin teu damang wales ayeuna aya di Rumah Sakit Cicadas!
Tatangga batur sakantorna ngabjaan. Puguh wa atuh reuwas kabina-bina, ari
kasebut geus teu mut mah.
Mangga, iraha atuh bad besuk. Bad ngiring!
Engk sonten!
Enya ba anak, bojo, katut dulur-dulurna geus karumpul. Atuh galcok
bari silaturahmi. Da geus kalilaan teung teu amprok. Ukur ngobrol sahinasna. Di
jero kamar panggih jeung pamajikanana. Jeung budakna nu aww. Ari nu lalaki
mah cukah-cikih urus-urus.
Nu gering nangkarak teu walakaya geus ngayakas bodas awakna. Ranteng
selang dipasangkeun keur rupa-rupa kaperluan. Rnghapna aya knh ngendag-
ngendag selang. Ngendagkeun kabel ngahirupkeun komputer. Dina layar
tingtirilik-tingbelecir garis datar, jeung nu ngajol ka luhur patarema teu eureun-
eureun. Mun kendor lumpatna rnghap jeung alon ketegna jajantung kagambar
dina layar garis th alon endatna jeung aya nu ukur ngutek. Atuh kana sora mesin
komputerna og milu saluyu nirititna henteu tarik. Sarra anu ngariung
sabudeureun ranjang nu gering piligenti pannjo th, rt ka nu namprak anu
awakna kari cucuk lauk dibakutet ku kulit awak anu geus ipis. Kitu meureun
dipapandkeunana mun nempo kaayaan warugana. Beungeut nu saguluntung,
leungeun regang geus rangu. Rt kana layar komputer. Awak anu ngalemprh.
Panon sarra eunteup napel dina beungeut layar komputer. Kawaswas,
kawaswas!
Hampura, Kang bet amprok teh dina kaayaan sarupa kieu. Pamugi ba
sagalana sing brs ros. Nyanggakeun sagala rupina ka Nu Kawasa. Sing mulus
rahayu, Akang ginanjar kawilujengan. Sadayana tos diatur ku Nu Ngatur.upami
bad didamangkeun sing mulus rahayu ta, Kang, Akang th jalmi bageur ieu
geuning salian ti euceuna, palaputra, malih sobat-sobat rrncangan pada nyaah ka
akang. Ayeuna sadaya ngiring ngadua payuneun Akang pisan. Pamugi Alloh
marengkeun, mugi ngahaneutkeun deui rupi-rupi saraf, rupi-rupi urat nu
pasuranteng dina suklak-sikluk salira anu geus comrk, geus bari.
Leungeun th dicekelkeun kana suku nu gering, tiis, tiis!
Sora adan magrib ngalanglaung ti lembur kalr. Neumbrag kana rupa-rupa
daun, wawangunan, kendaraan, ka toko-toko, nyangsang kana mga handapeun
sosompang langit Cicadas. Tingseleket kana kuluwung ceuli ngait kana ati, kana
pikir, kana rasa, kana batin.
Sobat-sobat Kang Samsudin ngaliud di tras luareun kamar. Kitu deui
wargi-wargina. Nu urus-urus administrasi gudag-gidig ka kantor rumah sakit.
Kaputusanna Kang Samsudin kudu dibawa pindah ka Rancabadak. Cenah nu
gering th rk dipariksa kalayan imeut sapuratina di Rancabadak, da di ta tempat
mah geus teu sanggupeun. Katurug-turug taya alat geusan papariksaan anu
kaitung lengkep jeung canggih.
Geus tarapti mah nu gering th dibawa pindah. Atuh nu ngalanteur og
arindit kana mobil. Kira-kira wanci isa.
Sapaparat jalan pikiran ngait nyantl ka mangsa kaliwat. Ka mangsa
reureujeungan ulin jeung si Akang.
Harita meunang ondangan ti sakola tempat manhna ngajar. Nya tempat
kuring og basa sakitu taun ka tukang. Ondangan silaturahmi bada lebaran.
Kuring datang jeung pamajikan. Nohonan pangondang th bakat sono ba hayang
panggih jeung guru-guru batur kuring baheula. Araya knh sawarh. Ana gok
panggih puguh sonona. Sababaraha barudak, alumni og aya. Geus darwasa.
Manhna sobat kuring og datang jeung pamajikanana.
Gegentnan ba diuk th sabangku. Ngobrol sagala rupa. Pamajikan
kuring kakara papanggih jeung pamajikan manhna. Katempo, sabangku diukna.
Ari kuring nyebut ka pamajikan manhna nyebut ngaran ba da murid sorangan.
Asa keur jaman sakola. Padahal budak-budakna geus karuliah.
Barang apanggih puguh olohok nempo pangawakan mannhna, Si Akang,
geus teu belekesentreng deui. Canah, mindeng gering. Nganjang ka imahna di
Cibiru ngan sakali-kalina. Bet asa teungteuingeun.
Ieuh, apal ka Ma? manhna ujug-ujug nyebut hiji ngaran murid aww,
kuring rada poho. Apaleun kuring bingung nginget-nginget rupa murid ta terus
ba nyebutkeun ngaran panjangna.
Mamunah. Nu sok diheureuyan geuning dipoyokan mo manh! ceuk
manhna bari seuri ngeunah naker.
Nu jangkung rada jideung. Buukna panjang? ceuk kuring nyanynyayan.
Enya ta! manhna katempo atoh pdah kuring geus inget kana rupa
murid anu kungsi kaajar sakitu welas taun ka tukang.
Sapanjang jalan ram ku mobil. Rada-rada mact. Sapanjang jalan caang
ku lampu. Di sisi-sisi, di trotroar nu dagang caang malem minggu. Mobil nu
ditumpakan mun manggih jalan nu lowong. Nya mimindengna ngangsrod ba
meureun mun dipapandkeun ka nu nak mah laju mobil th. Puguh wa kaayaan
kitu, teu mawa had ka nu geringanu sakuduna gancang-gancang nepi ka nu
dituju. Karunya ku itu ku ieu ku kaayaan jalan sarupa kitu th.
Budak manhna apan murid sayah di SMA. Malah, kungsi nganjang ka
imahna, manhna neruskeun deui caritaanana.
Horng? kuring ngarasa hran kumaha carana nepi ka bisa nyambung
silaturahmi. Indungna kaajar, atuh budakna og kaajar deuih. Kawasna ba antara
indung jrung anakna jangkungna papantaran. Da aww anakna th. Hal ta ku
keing teu ditanyakeun.
Nya ngahaja sayah dipapagkeun ti sakola, bareng balik jeung anakna
ta!" Suasana, asa inget ka baheula mun ngadon nang budak nu diwalikelasan.
Acara nu pidato mah teu pati kapalir dina silaturahmi th. Da kabngbat ku
ngaguar lalakon. Atuh, babakuna mah sono ba jeung manhna. Kitu deui
manhna karasa sukaeun pisan. Kawasna, manhna kakara deui manggih
wangkongan sarupa kitu. Wangkongan keur papada pupujangan. Ari boga murid
aww wungkul. Mani asa silih huapan silih lengkepan katerangan.
Jalan muru Rumah SakitRancabadak malipir ka jalan beulah kalr. Di
parapatanGandok maninyayeud jendaraan th. Nu ti wtan aya nu ngnca ka jalan
Dago handap, aya nu lempeng pasanggrok jeung anu ti jalan babakan Siliwangi,
atuh nu mngkol ka katuhu nu ka Dago luhur kapegat ku kendaraan nu lempeng ti
kulon. Lampu setopanhurung sakumaha mistina ngan nya kitu bakatku loba-
lobana kendaraan malem minggu, laju kendaraan ti bh ditu can bak lampu
mrah, jurusan sjn geus kaburu hjo. Nya kitu ahirna. Mact.
Tah ayeuna geus inget deui kabh. Lamun anu kabtahkeun mah sok
disebut kabur pangacian, ayeuna pangaciaan geus ngumpul deui caritana mah
geus ling ba! ceuk manhna bari ngehkey bari di pengkk. Geus kabad
kumaha sorana apan.
 Enya, apan! Ari kitu kumaha? ceuk kuring panasaran, kumaha patalina,
Mamunah, anakna jeung kuring.
Kieu atuh!
Di hareupeun kelas anu biasntara th Pa Pardi, Kepala Sakola. Kawasna,
spra anu keur biantara teu pati jntr ka tukang mah da aua sora sahng tapi
samar. Sora rupa-rupa budak. Silaturahmi kulawarga ngaranna og sabondoroyot,
saanak bojo. Atawa saanak salaki.
Manhna nuluykeun lalakon.
Tah, ari Mamunah th boga sobat moal disebutkeun ngaranna mah. Si
Sobat ta, basa ngajak ka ditu geus nyampak. cenah, ngahaja ditelepon. Jadi,
Sisobat tageus mindeng nganjang!
h, horng? Geuning?
Enya. ta budak ku angger geulisna. Angger knh pangawakanana og.
Angger knh karangna nyengcl na biwir luhur beulah knca. Nmbr ka
handap.

Mangle No. 1962

 33. JALAN TANJAKAN

Po cangra, caang langit ssa hujan. Panas tapi teu pati nongtorng.
Bubuhan sakali-kalieun sok aya kujan ka ka lembur th. Halodo rada panjang
sanajan jalan geus diaspal mun mun aya treuk ngaliwat mah teu wudu ngebul
kacida. Komo keur nu nampeu ka jalan mah kebul th nambleg wa na pipinding
jandla, na rakocek dina kusn. Cacakan rada anggang ka jalan kakirim kekebul
th. Cacakan getot kekebut ngelap angger ba kotor.
Beulah kulon Gunung Bohong puncakna kulawu. Nu katojo panonpo
hjo-hjo daun patingringgunuk. Aya ngelun durukan kawasna nu keur ngarag
ngumpul-ngumpilkeun jukut dina taneuh beunang ngemprk, hg diduruk. Jaga
mun geus ged jadi gemuk dina tai durukan th sok diasuekan waluh ged. Nu
mangsa ngord ngoyos par huma th areuy waluh geus maruntang kana suku
par. Tapi kawasna nu tarani di Gunung Bohong mah, enya urang Ciseupan atawa
haurngambang mah asa langka ngaharuma, ukur melak palawija. Hasil makayana
sok tepi ka Komplk Perumahan nu aya dilebakeunana. Kayaning jagong,
sampeu, suuk cau. Ari peuyeum sampeu mah jolna ti Cililin. Mun hayang iwung
dadakan kari mesen ka nu sok dagang awi leunjeuran nguriling lembur.
Kungsi sababaraha kali ngadon lempang po Minggu ka tonggoheun
komplk th. Kungsi mancal ka Gunung Bohpng og. Brasna ka ditu ka
Cangkorah terus ngalr mapay-mapay pilemburan nu paselang jeung kakayon
atawa ruyuk awi. Jog wa ka Cicekk. Malah ka Gunung Radar og sababaraha
kali. Atuh, kitu deui ngasruk gunungngaprak pasir kiduleun panganjrekan og
geus mindeng. Teu bosen-bosen. ngawanohan kahirupanrupa-rupa pakasaban.
Jangeun makayaan diri.
Leuleumapngan milemburan dina po per dina po keyeng.
Mimindengna jeung pamajikan. Mun barudak teu salseun mah.
Sapanjang jalan loba nu katimu. Boh rupa-rupaning tutuwuhan, boh
sasatoan. Kitu deui ari paripolah jalma mah. Sakebanasok diala mangpaatna.
Dilarapkeun kana diri. Diukurkeun kana kujur.
Dina sajero leumpang loba guntrng jeung pamajikan, nya ahirna mah
guntreng th loba jeung diri sorangan. Dina pasualan hirup sapopo. Ahirna anjog
kana kabutuh hirup, kabutuhan kulawarga; campur gaul jeung batur sakantor,
jeung tatangga, jeung rupa-rupa jalma.
Mun dijujut deui ka tukang, tina titik pamiangnan, tina titimangsa ngahiji.
Ari maksud th supaya puguh patokna, ti dinya mah. Ditatan unggal kajadian,
meunang rijki, menang bagja, meunang susah. Galcok hat th ngajawab
pananya jeung nalk. Dina waktu ngajawab atawa ngujukeun panalk sakapeung
sok kabedaskeun. Pamajikan sok ngajawab samarukna th nanya kamanhna nu
keur leumpang hareupeun. Jawabanana mindeng nyambung. Jigana, kitu og
jigana. Sangkaan kuring yn manhna og sarua keur galcok guntreng jeung
lelembutanana.
Satutas kuring ngawangkong dina kaayaan raga badag terus jarempling.
Dina kaayaan jempling kitu, lelembutan ngawarangkong. Bisa kajadian, kuring
paguneman jeung lelembutan kuring, manhna paguneman jeung lelembutan
manhna. Atawa lelembutan kuring patmbalan jeung lelembutan manhna.
Buktina geuningmun caritaan lelembutan kuring kagerendengkeun mak akur
dipangjawabkeun ku manhna. Anu moal boa ta jawaban manhna th sarua
lelembutanana anu kagerendengkeun.
Di puncak Gunung Bohongdurukan nu tadi ngelun haseupna bodas semu
hideung pungkal-pngkolna alon kumaha ceuk pamawa hiukna angin, geus
pareum. Meureun anu ngadurukanana og keur ngiuhan atawa geus balik muru
lembur.
Aya kapal udara mudun di awang-awang kawas-kawas muru kalabang
Andir. Ngageuleuyeung, nyoloyong ngahandapan.
Lis, sakapeung nyebut ngaran ka nu leumpang hareupeung th.
Kah! manhna eureun.
Pipina beureum kapo. Ari nempo pipi beureum th asa nempo pipi nempi
pipi urang Cikajang baheula, di stamplat beus lebah stasion karta api. Tabuh
10.00 beus nu ti kidul ti Pameungpeuk kark nepi. Wayah kitu urang Cikajang
mah masuh diharudum sarung da karasa tiris kacida. Komo meureun ari mojang
mah.
Lebah mana ieu th?
Tanjakan Cicekk.
Manhna ngalieuk.
h mani kawas naon ba, Genit!
Keun ba atuh da euweuh nu nangnankeun.
Kembang kopi mayakpak bodas diunggal tangkal di tanjakan Gunung
Radar. Seungitna hihiliwiran.
Sakedap deui nya, Pa saum th! ceuk manhna bari ngajak ngeureuyeuh
deui. Tanjakan ngembat hareupeun.
Asa ngarnjag ditanya kitu th. Ditanya mimiti puasa. Ari ras ka diri
sorangan, kawas nu teu nyaah ka anak bojo. Puasa nu itu lolobana atawa
mimindengna buka puasa jeung saur olah-olah tina waluh. Samalah sabulan
sammhna g geus kitu. Sok karunya ka budak. Meureun batur mah buka th
rempeg ku olahan nu ngareunah. Komo deui, apan budak th keur diajar puasa.
Mani tamat-tamat ba kalawan ihlas teu ngarasula dahar buka saayana. Waluh
siem th mun teu dikasrng disiksik panjang leutik, kitu geuning kawas gorng
kentang ti toko KFC. Mapandkeun kitu th, apan barudak sapantaran anak kuring
keur kacida resepna. Komo deui didaharna sanggeus buka. Kacipta ngadaharna
dieutik-eutik dicolkeun kana saos. Waluh mun teu dipasak jiga kitu dibeulahan
jadi dalapan pasi ambh babari meskan cangkangna dikulub. Dahar nu kitu th
bet jadi manjang nepi ka lebaran. Nu apal kana kanyataan kitu ukur sakulawarga
ba. Budak teu tetenya naha bet buka th mimindengna daha jeung nu kitu ba.
Ku sikep budak kitu, rasa teungteuingun asa beuki ngagugunung, asa nandasa
budak. Komo atuh nincak lebaran. Karumpul dininina jeung dulur-dulurna
sapantaran. Apbeubeurang manhna ganti baju nu mindeng dipak sar, sok
sanajan waruga budak th weweg knh, sok sanajan warna aslina katmbong
knh, pan ta mah lain baju pamapag lebaran. Ceuk hat naha sia bet ngakaya
budak kacida-kacida teuing. Batur mah budak kakara ngalakonan puasa campleng
sabulan th dibr hadiah. Hadiah tamat puasa.
Najan panonpo beuki lila ngagilisir ka luhureun sirah, hawa teu karasa
panas teuing da leumpang handapeun kakayon. Kai jangkung atawa dapuran awi.
Sanajan jalan satapak og da jadi liliwatan urang lembur. Katmbong lidig .
mindeng diliwatan ku urang lembur.Cicekk nu indit jeung mulang gaw ti
pabrik-pabrik nu aya di Cangkorah. Jalan satapak torobosna ka jalan ged. Di
jalan ged sakali-kalieun saok aya angkot nu muat jalma tas balanja ti Pasar
Batujajar. Jadi mun ta mah kaayaan po panas atawa geus leuseuh leumpang bisa
milu ngadeukeutan jalan nu brasna ka Cibeber.
Batur lempang diajakan eureun th embungeun. Kagok cenah basana th.
Manhna mnta cai nu dibekel ti imah dina botol akua. Diregot mh kari
setengahn. Puguh pikabetakeun. Jalan satapak th disapaparat jalan loba
kekembangan tutuwuhan leuweung. Kembang saliara rupa-rupa. Handapeun
dapuran awi sarupa kembang konng keur marangkak had rupana. Atuh
kaambung seungit kaayaan leuweung th. Boh seungit kekembangan, boh seungit
tutuwuhan.
Kumaha upami Bapa angkat ka nu tebih rada lami teu uih-uih? kungsi
nanya ka budakna. Pdah barudak th can kungsi kaleungitan bapa. Sanajan
peuting og. Teu welh aya.
Sawios, Pa. Apan uihna engk nyandak aros anu seueur, kanggo msr
acuk lebaran!
Enya apan saminggu deui th ark puasa..
ta og hayang digaw ka nu rada jauh milu jeung batur ti lembur. Balik-
baling deukeut ka lebaran bari rbo ku babawaan. Tah ieu acuk keur Ade, ieu
acuk keur Tth, ieu keur Mamah. Kacipta meureun galcokna. Galumbira. Bari
tatanya kaayaan di jauhna tempat bapana digaw ta.
Naon gaw nu rk dilakonan, sanggeus dipilh dikira-kira nu kadada
kaduga ku waruga. Pilihan th ragrag kana juru ladn. Apan, nu kitu mah teu
merlukeun pangaweruh jeung kaparigelan anu husus. Apan, kungsi sok pirajeunan
kucrak-kecruk milu ngaduk mun kerjabakti nyieun masjid. Asana ntng. Komo
deui ieu mah doronganana mikag sjn ti biasa. Keur kapentingan anak
pamajikan. Salian ti boga pangalaman praktk. Malah mindeng nengetan kumaha
gawna ladn nmbok. Mang aka jeung mang Aja nu digaw di Pa Haji Sugih
ngalad ka Mang Ajid. Mulan maln nyieun imah gedong. Rarasaan mah kauntup.
Ngan paralun ari digaw ditempat anu sa-RT bisi raeun barudak. Atwa, moal boa
nu boga omahna, Pa Haji Sugih, wasaeun tatanggana milu jadi kuli ladn.
Dimimitian ku ngayak keusik. Sewur-sewurkeusik disodokan ku singkup
diawurkeun kana pangayakan.keusik th nambru handapeunana geus lembut
lemes. Geus cukup, dikor-korkeun ku pacul kana pangadukan, kecruk-kecruk
dipancong. Gewur ditalian tina mbr plastik hideung. Kedewuh nyieuk semn
sakapeung disodok ku singkup. Bru kana keusik. Terus diaduk-aduk. Dipacul
jeung didedetkeun kana tonggong pacul. Geus liket kakara diwadahan kana mbr
plastik hideung.
Regeyeng dijingjing. Trkl mancat kana taraj teu ieuh nyekelan nu
geus maranti. Plak kana bak-papan pasagi paragi neundeun hareupeun tukang
tmbok. Mun teu kitu gaw th manggulan bata satumpuk-satumpuk ka luhur
dijajarkeun dina stegr. Dina salila dua puluh po, dina jero bulan puasa gaw
jadi kuli ladn munang duit th pat ratus tilu puluh tujuh rbu lima ratus, sanggeus
dipotong ku nu mawa gaw. Duh pirang-pirang nuhun sakitu og boga keur
nyukakeun kulawarga.
Ari heug dipikir deui naha gaw kuli th boa beurat teing ningali ninggang
waruga dina kaayaan umur anu geus sakitu. Atawa mending maksa wa kitu.
 Hiliwir angin seger. Sak daun awi. Runggunuk gunung, asa beuki
seunggah dilakonan sanajan tanjakan mindeng ngahalangan ku pngkolan
karimbunan rungkun. Bak panghalang nanjak deui, nanjak deui. Najan tanjakan
mindeng disumputkeun ku rungkun, teu welh neundeun harepan. Yakin, yn
harepan teu welh ngenyay na tungtung tanjakan. Palias nanjak ampleng-
aplengan.
Dina hiji waktu aya n u mr kartu nama, pamajikan babaturan sasama di
asrama. Ayeuna geus hirup nanjung di Jakarta. Cenah mindeng tugas ka luar
Jawa. Malahan loba babaturan nu diajak dibawa. ta og geus mopoyankeun ka
pamajikanana, nunda talatah hayang geura-geura diajak nyaba. Rk dibr gaw
naon, ceuk basa digaw kasar moal deuk mungpang. Asal meunang rijki nu halal
nu maslahat. Alhamdulillah rasa sukur kabina-bina diri th kakara rk niat
dibawa og. Geuning aya nu ingeteun knh. Najan geus ganjor kaayaan jeung
manhna. Tah ieu og diaanggap enyay cahaya harepan na tungtung tanjakan.
Kuring teu welh sabar, apan tanjakan th jauh tangeh ka tungtung. Tanjakan,
ayeuna sedeng disorang. Mugi dipasihan cageur, kuat ngalakonana, jeung iman
anu sayakti. Apan mindeng kasaksn loba kulawarga runtag alatan masalah
konomi. Loba pamajikan anu ngejat ti salaki, atawa anu suka milih ngajual diri.
Na kituna mah moal deuk ngabibisani, moal aya jelema anu betah dina hirup
walirat katalangsara. h, Ya Allah bet palias dugi ka kitu.
Pabeubeurang anjog ka jalan caang. Ngembat ka wtan keun. Langit biru,
gunung kulawu. Mga di jauhna passrd di juru langit luhureun lembur Cidahu.
Geuning tos siang!
Lis!
Seuri kom.
Najan po geus maju ka beureng og teu dak ieuh maju rurusuhan, da
apan teu kabebereg ku kudu. Atuh mun ta mah hayang reureuh nya kari eureun
da teu ieuh ngaganggu kana lalampahan. Kakayon luhureun jalan liliwatan masih
ngiuhan sing saha ba anu leumpang handapeunana. Angger linduk teu kagibreng
ku panas anu keur meujeuhna manceran.
Lalakon katu nama ta th kawas-kawas ngabuntut bangkong. Teu aya
bja boh ti nu mrna boh ti jalma anu boga ngaran dina ta kartu. Kawasna,
kuringna ba ged rasa teuing. Ged rasa, boga panyangka had yn ta batur th
rk nulung, rk ngajakan gaw. Padahal, meureun maksudna th rk nyarita, rk
ngabjaan jeung ngabjakeun yn kuring th ayeuna geus boga gaw kawas kieu
jeung widang gawna og nu kawas kieu. Kitu meureun sabenerna mah
pibasaeunana mun ta kartu nama ta disurahan dimanaan. Kungsi panggih jeung
nu mr kartu th, nya ta pamajikan babaturan ta, kuring teu natanyakeun deui
kumaha bja salakina ayeuna da kuring sieun bisi anjog kana maksud kuring
hayang milu gaw jeung salakina. Kadieunakeun mah t hal th dipopohokeun
ba.
Di luhur tangkal nu jangkung aya sora tikukur ngageureuleung sorana, ari
disidik-sidik enya w disada baringiuhan tayohna keur reureuh tas hiber jauh.
Baheula mah basa keur leutik waktu di lembur, lamun manggih manuk tikukur th
kacida atohna. Geuwat ba mantengkeun katpk mak batuna anu pangbuleudna.
Sanggeus keuna ku pangcng panon siet ba dipentang. Da bongan sok ngork
macokan tangkal suuk nu kakara dipuuhkeun. Ayeuna, manggih tikukur keur
nyoara didngkeun geuning ngondang kawaas nganteurkeun deui ka lalakon
jaman lawas, jaman keur usum ngahuma di pasir Punclutged.
Pa, ngaos th teu patos jntr. Hurupna aralit teuing, ceuk Si Ad.
Na kumaha kitu?
Sabenerna mah kuring teu maksudna malik nanya da geus nyaho kana
maksud caritaanana. Manhna geus lila mnta al Quran. Can katedunan. Kungsi
dibawa jalan-jalan ka Cimahi ka toko buku. Manhna julug-julug th kana
gemplekan erah agama. Kop ka nu dipika hayangna. Opat puluh rbu cenah
haregana. Kuring ngan bati ngahelas ba kana kahayang budak anu sakitu hadna.
Ayea deui kahayangna anu can katedunan th nya ta hayang bal baskt. Kuring
nyarita hayang geura-geura lebaran ambh seueur nu masihan artos. Kanggo
msr ta ta.
Batur leumpang kawasna th keur guntreng jeung lelembutanana manhna
og da geuning jongjong jeung lngkahna. Sapatuna ramiping ku taneuh liket
disarungsung mu dangdaunan garing. Tungtung calana panjangna og ramiping
ku taneuh beureum. Tapak kagarisan keuneung.
Ttla geuning, harepan th kudu direnungkeun ku karep. Da ngarep-
ngarep pamr batur mah ngarana og batur. Boa ngajak ukur catur. Biheung ari
geus ragrag ucap mah teuing og henteu.
Awi ngora tingsulusup pinuh ditangkodan kalokop mrang rangseb ku
bulu rajol tina sela-sela baturan. Jadina, pajangkung-jangkung pada-pada nangan
panonpo. Kuluwat kulawit nangan lolongkrang. Kawas anu hayang katara ku
caang kaciri ku langit. Tah, ta laku awi ngora nu keur pajangkung-jangkung
muru luhur ta apan tadina mah iwung. Iwung nu karuang ku hunyur dina jangkar
awi terus nyurungkuy nyrdkeun taneuh nu ngahempikanana nepi ka manhna
tmbong wujud dirina. ta kajadian alam kawasna kudu dimanaan larapkeuneun
kana diri larapkeuneun kana kahirupan sapopo. Hirup kudu jiga iwung
ngalakonan pross jadi awi ngora nangan panon po rk nguatkeun diri sorangan
sangkan jadi awi dwasa bisa hirup luwes jeung papada leunjeuran sjn.
Panonpo geus kapelendoykeun ku pucuk awi kauar-awir kabeulah kulon,
sora adan ngalnglaung di lembur lebakeun Gunung Radar kahelob-helob ku angin
ti pasir siga jauh kawas deukeut sakapeung les leungit. Nu leumpang hareupeun
kaosna cipruk, kacirina mingkin asri. Kaayaan baju kaosna lngkt nuturkeun
kontur awakna, matak nghudang pangrasa sanajan dina keur cap matak pogot
panon sono. Ku nu bogana tayohna karasaeun. Manhna ngajebian bari malik
nukangan. Pokna, Pikabetaheun. Teu dimana, teu dimana!
Langit kaciri keur ngumpul-ngumpul mga bodas, disrdkeun ka tebh
kalr keur peuyeumeun pihujaneun engk peuting. Karasa panasan jiga po
kasedek.
Dina lalangit pipikiran kahayang budak, pakasaban siareun jangeun
nambah-nambah pangabutuh, pibekeleun nyorang puasa, jeung dina mungkasna,
po lebaran, kasatiaan, kawedelan rumah tangga pasedek-sedek pagaliwota jiga nu
hayang buru-buru ditedunan. Sakedapan, sakedt ntra haleungheum kabina-bina.
Nu komat ngajak solat duhur, sorana nyurug kana curugan sanubari.
Hiliwir angin ilahi.
Pa, urang uih! Tos siang!
Yu, atuh!
 Panonpo geus menggok lebah punduk, karasa panas. Leumpang ngtan
paduduaan. Pikiran leubeut ku rupa-rupa pangalaman. Sanggeus leumpang bari
ngamanaan rupa-rupaning kaayaan alam nu kaliwatan, nu karrt nu kalampahan
titincakan. Sirorotkeuneun kana sanubari kahirupan. Mangka wedel dipageuhna,
mangka cageur diwaluyana. Ka nu nyanggeum alam gorombiangan pamugia
geura-geura ngaguguntur ku rahayu, ngalelemah ku karaharjaan anu lalainduk.
Jalan ka wtankeun. Ting kareclak ksang eulis anu ipis. Langit beurang
beuki geugeut nyalindungan ku mga, muga waluya. ***

Suaka Indah, Cimahi

22 Oktober 2003

Mangle No. 1964

 34. NU MULANG KA JATINING WENING

Mun baheula mah wayah kitu th disebut wanci pecat sawed. Wancina sawed
dipecat tina beuheung munding. Enya apan harita maha sagala rupa hal sok
dipatalikeun jeung ayana hiji kajadian. Nu ngawuluku rngsna th nya ta wayah
kitu. Mun dijamkeun mah ninggang kana tabuh sawelas deukeut-deukeut ka tabuh
dua welas.
Sawah aya sarorogan, ptakanana nungturu ka landeuh. Kotakan th teu lalega
teuing da pngsina og geus teu murni keur ngahasilkeun par. Ieu mah stuning
keur pangrojong kana kaayaan lingkungan. Minangka kasang kana lingkungan
padsaan di urang. Mun kotakan pareng dikemplang, katmbongna lir kaca
eunteung dipalipidan ku galengan. Caina hrang ngaborlak kawas cai timah
nyurulung tina taheuran mun disawang ti kajauhan. Kokocoran dihaja dijieun
lempeng, naratay ti kotakan nu tonggoh nepi ka tungtung hilir di lebak. Waas ku
nyurulungna anu teu pegat, ngorocok ngocor. Dina kokocoran nu sjn
dipasangan pancuran awi, ditandan ku pancurendang. Cai tina pancuran asup
ngocor kana liang pancurendang anu calangap mnta dikucuran cai. Mun geus
pinuh mah ruasanana geuwat ngungked mahkeun cai bari sujud kawas nu
nganuhunkeun ka pancuran. Waktu balik deui ka posisi awal, tungtung ruasan
keuna ngabeletrak ninggang batu anu dipasang handapeunana. Kitu jeung ktu ba
saterusna. Ancang kendorna sora gumantung kana panjang pondokna ruas nu
nampung cai. Sora pancuran jadi ratok, da puguh aya limana atuh. Katurug-turug
pancurendang t dingklokeun ku sora batuk ngisang nu kerep nolontrang,
mingkin ram ba. Moal boa nu teu biasa ngadngna jadi garasa kaganggu
katingtrimana. Jalma-jalma anu teu boga kasang-tukang budaya tani atawa budaya
sawah. Anu satadina niat jang ngebebtah raga ngawawaaas rasa, jadi mubajir.
Ngan hadna ba patempatan th jauh ti batur. Disebut jauh da deukeut ktang.
Apan, tatangga og biasa leumpang larsup ka buruan. Malahan, ngahaja dibebetah
dipangnyieunkeun titiron jalan satapak nu dipelur mipir bntng wates. Dicaangan
lampu no, supayaanu kabeneran laleumpang henteu ngatog titarajong.
Sabudeureun patempatan dikuribeng ku bntng tmbok. Lain maksudna
ngiwalkeun manh ti pakumbuhan balara. Komo hayang katmbong klusif
kawas perumaha ember kai th diasupkeun kana pagasan awi bitung aya kana
opata deupana. Ti jamban ka tajug ditatapakan ku batu dmprak ti walungan. Di
pipir saung kolcr anu panjangna lima meter th gegerungan mun muntir ged
angina. Katebak angin leutik og mlih ba. Eukeur mah dijieunna tina kai
hampang, kai tisuk, katurug-turug ditagenkeunana di penclut, make tetengger nu
jangkung.
Buhu jeung posong aya nu dikaitekun di saung, aya deuih anu dipo di
buruanana. Enya niron-niron w, kawas buhu atawa posong anu geus dipak sok
dipo di buruan digantungkeun dina leunjeuran gantar.
Tonggoheun sawah aya kebon. Ieu og ngahaja deuih dipager make talutug
kayu jaran terus dipalang dicempdan ku awi leunjeuran meunang meulahan.
Ditalian ku awi tali. Asupna, kana papangg pepelakanana rupa-rupa: aya sampeu,
jagong, malah waluh ged og aya. Ari kacang panjang mah dipelakna dina
galengan. Mangsana, kacangna ngarambay rantuy papanjang-panjang.
Waktu pecat sawed ta ngahaja dipilih waktu ta keur nyawang tineung th.
Kaayaan sabudeureun ditatan deui, asana mah imeut kacida. Ditungtun deui ku
panempo kana hiji-hijna barang atawa patempatan, tina nu ta nma ka nu ieu.
Dibarengan itataan ku pikiran. Mani tapis pisan panon th imeut taya nu aliwat.
Dina ppikiran deuih taya nu pohokana ngaran sarupaning barang. Kitu deui,
kajadianana wayah kumaha, jeung saha n ngalakonan ta carita. Salian tip anon
anu kaditu-kadieu jeung pikiran-rasa nu marengan waruga og teu cicing, waruga
nuturkeun lngkah ka mana nujuna. Enya, tadi og geus diniata nataan sapuratina
th seja malikan ngungkab deui kawaas. Kawaas, kasono, kageugeut nu layeut
manglawas-lawas jeung Kang Raharja.
Dina barang katutu tempat th apan napel rupa-rupaning usaha gaw jeung
pangropakuring sorangan. Tangtu, tangtu ari Kang Raharjana mah da geus aya di
dinya mangtaun-taun teu kudu dicaritakeun deui. Ieu mah lalakon kuring ba,
minangka jalma anyar dina hirup-hurip jeung kahirupan kulawargana. Kuring teu
boga rasa jeung boga niat rk nyebutkeun boga jasa. Henteu. Kuring, kawasna
kitu og, geus jadi ati pangreugreug ati Kang Raharja. Sakeprul og boa
henteumilu masieup kana diri jeung lelembutanana. Ngan karasa ku panempo
batin ayana diri kuring dina dirina th ngajadikeun diri Kang Raharja kalawan teu
ngarasula, meunag bagja keur diuji, meunang susah keur dipeuseuh. Tara sugan
nyundut-nyundut ka omongan nu maksudna ngaharib-harib kana ngala rejeki
meunang macikeuh atawa ngalicikan batur. Sering almarhum nyarios , cenah ieuh
mun budak diparaban ku rejeki nu halal mah insa Alloh budak t bakal salamet tur
palinter, mugia ba. Emh, mugia Kang Almarhum ditampi iman Islamna,
dihapunten dosanan, dicaangkeun di alam kuburna.
Tah, ayeuna ngalakona deui hirup dina lambaran anu anyar. Tegesna, hirup
marengan KangRaharja, dina babagian lenunjeuran anu tengha katomprnakeun,
geus rk ninggang kana pisodeu ahir. Sok sanajan kari kasirih atawa nan saukur
sacewir deui lalakon t. Seja niat sastuna dibarengan ku tkda boh keur diri
pribadi boh keur Kang Raharja, mugi sing aya manana. Niat th rk bener-bener
ngsto ka nu jadi salaki, atuh dina sastu-stuna brasna mah ngsto tujul ka Nu
Kawasa. Mugia dipirido ku Anjeunna. Malar mulus banglus ari ku dinawatuan
mah kitu mah malar kuringna bisa teleb leleb kana sajati-jaitining kahirupan Kang
Raharja sakulawarga. Enya apan, Kang Rahrja th kagungan kulawarga, para
putrana, karayawan senina, katut para tamu anu micinta pinton seni tradisi. Dina
hal ieu, wisatawan domestic jeung mancanagara.
Dina soal seni tradisi, kuring og asana mah teu talagtolog teuing jeung teu
ngawagu da apan di kulawarga th geus wanoh kana sagala rupana. Atuh kuring
og kungsi deuih jadiseniman. Lain sdeniman, ktang. Seniman mah sesebutan
bisi hbat etuing. Kuring mah, tukang milu man pagelaran kasenian ba. Ngan ai
kudu marengan Kang Raharja mah, sagala rupana kudu aya penataan ulang dina
diri t. Kudu aya siap deui waruga katut lelembutan. Sabangsa penyegaran lamun
ceuk istilah ayeuna mah. Nyegerkeun piker, rasa, carita, jeung paripolahna. Hal
ieu th perlu, malar kuring teu tibararanting, atawa boga rasa kagugusur ku Kang
Raharja anu geus tutur jeung maranti dina iama gawna sapopo.mun teu kitu,
bisa-bisa mawa ngjot kana lalampahan, mugagkeun laku.
Hartina, kuring gagal bisa marenganmantan usaha kalawan sahad-hadna.
Kuring kudu nurutan polahna atlt lari beranting atawa staft. Dina kahirupan
Kang Raharja, bisa ngabelecer, mh sarua tarikna palaputrana sasatna mah anu
ngaheuyeuk ta patempatan. Barudak sakabhnyebut ib th pupulasan. Apan kring
ngarangkep ka ramana og sasatna beunang usaha barudak ta. Atuh, dina airna
mah barudak t sok silih anjangan, boh nu ti Cianjur boh an ti dieu. Sauyunan
katingana th. Barudak anudi Cianjur dina kasempetan rinh, enya sammhna
ngahji jeung Kang Raharja, sok mindeng ngangsnan ka kuring malar boga deui nu
maturan. Cenahlain embung dituturkeun ku ibu. Da apan barudak th geus
karurenan. Anggang deuih caricingna th. Anu cikal lalaki, imah-imah di Bogor,
anu kadua lalaki deui di Cileugsi, anu bungsu aww matuhna di Cipanas. Tilu
bulan sakali mah elatna, sok aya n narang barudak og. Mentingkeun kacida. Ku
laku barudak kitu kuring sok ngasa karunya ku jauhna. Kumaha ba og tinangtu
waktuna bakal pabeulit jeung gaw katut nyocng kana waktu keur kaperluan
maranhna. Leuheung mun keur nyampak ongkosna. Basana sieun ibu aya teu
damang, cenah.
Basa dina hiji waktu kuring nepikeun gerentes hate ka maranhna, ark aya nu
datang ka imah, amaranhna geus urti kana naon jigna jeung ka mana maksud ta
omongan. Atuh, kacida aratoheunana. Ngan hoyong terang heula ka jinisna,
cenah. Bisi kuring kabelejog. Ari geus jonghok jeung jalmana mah nya teu sakara-
kara, malah kacida saratujueunana. Budak nu cikal mah geuning geus apaleun.
Parantos terang atuh ti sababaraha taun ka pengker og sareng Bapa ta mah,
omongna. Enya kuring og inget, apan si kaka th kungsi milu penataran seni
tradisi, minangka wawakil ti kota Cianjur. Adi-adina mah geus langsung
nyatujuan ti sammhna og sok sanajan can paamprok jonghok. Bakat ku atoh
taoyohnamah.
Wanci pecat sawed, kawas harita, sarua wancina jeung tujuh taun katukang,
basa anyaran datang ka ta tempat. Mani natrat jalan ingeta ka alam lawas th.
Harita teu sirikna ditutungtun ku Kang Raharja. Nataan sagala rupa nu aya, bari
nyebutan ngaran jeung istilah. Kitu deui ngawanohkeun ka sakabh pagaw.
Maranhna ukur eureun sabngbatan bari unggek minangka panghormat. Atuh,
Kang Raharja sakalian nyebutan ngaran nu keur digaraw. Sanajan, dina pkna
mah anggur ngabaretem dibarengan ku cungar-cengir. Antukna disbutan
kubabaturanana bari reumbeuy ku heureuy. Ihlas knh miindung ka nu lain salina
ti indung pituin. Padahal, ari nu jadi bapana mah merelukeun knh keur
pibatureun hirup. Lain ngan ukur ngawulaan dahar jeung pak hungkul. Tah, bda
aria nu kaalaman ku kuring, barang sup kana kaca-kaca pakarangan lingkungan
kahirupan Kang Raharja mah hawa somahan th mani asa ujug-ujug
ngalndhan. Nganjogeun kasegeran kana sakujur lelembutan. Teu salah pilih
geuning, barudak ieuh pamilih urang t, lelembutan make jeung ngaharwos
bbja sagala. Hal ieu nu nambah-nambah kateteg tkad geusan teu galideur hate
marengan Kang Raharja. Kuring seja ihlas lillahi taala, seja bumla. Palarutra
Kang Raharja teu kudu dicatur deui mihormat jeung miindungna ka kuring th.
Hiji waktu mah nyieun poto kulawarga anu anyar tabengkeuneun dina tmbok di
rohangan kulawarga.
Hal ieu g hasil barempug. Budak anu tilu ti Cianjur kudu marilu. Kitu usul ti
kulawarga si Akang. Budak nu tilu ti Cianjur di jngjrngkeun jeung baruda anu
lima ti Bandung, ngahapit indung jeung bapa knca katuhu. Ti harita taya basa
sesebutan deui anak ti Ibu jeung anak ti Bapa. Lamun ta mah sammhna kungsi
aya nu sarupa kitu. Atuh, kitu deui sababaraha incu anu geus nyampak, enya incu
sampakan, arogo ka nini.
geuegut th pamasieup hirup Akang. Geugeut th lir panonpo nu ngusikkeun
mangpirang pangeusi jagat di satukebing batin. Ku panyeungeut sorot panonpo
sagala arusik pada hayang nempo jonghok jeung sumberna. Hayang apal ta th
perbuat saha. Nya apa, geus atra kacida strana aya di salira Geugeut.
Dka naon alesanana Si Akang boga lalandian kitu. Ah, kuringna og teu ieuh
rk tatanya maksudna. Meureun ba keur sesebutan kanyaah kahman.
Kaadian-kajadian pikabetaheun, kahman anu katarima mh unggal usik,
kagumbira anu diajangkeun kana diri kuring sorangan, tangtu ba hanteu
ngalantarankeun kuring poho ka diri sorangan. Kuring og geus tatan-tatan hate
th. Sagala rupa aya papasanganana. Kaayaan nu keur disorang ayeuna tangtuna
og bakal aya ahirna, keuna ku katangtuan. Kudu ganti waktu ganti suasana
pitutur ti Nu Ngudukeun. Nu Ngudukeun teu welh nyaring dina batin, anu mh
teu kendat th boh nu ti mancanagara raresepeun ba disuguhan seni tradisi kitu
th.
Sor harita mah sora kacapi suling th asa ku bda kadngna. Bet asa
manglongkwangkeun kana rasa kana hate. Komo ta sora suling Mang Imang,
asa bararda sorana, mungguh nganteurkeun kana kalewang, asa kosong batining
batin t. Jiga jarum mesin kaput nu nojosan kapeurih. ta deuih, kacapi tabeuhan
Mang Sambas ngambay teu luyu kana tabeuhan kawas nu ngagojod-ngngklok
siga mindeng tikoswad mun anu keur diajar metik kawat senar mah. h, naha asa
bet teu pupuguh teuing ujug-ujug aya suasana nu teu mararatut kitu.
Astagfirullahaladzim, sababaraha jongjonan mah maca istig far bari ngusap
beunget. Naha totondn atawa tangara naon. Ah, mugia ba enya ukur salah
tarima pancadria dina narjamahkeun tanda-tanda atawa lambing sora. ta mah
sora waditra anu silung atawa rada heupeu. Tah kitu meureun tarjamahanana nu
benermah. Anu matak tasora th teu ngagalideurkeun rarasaan.
Dina kahirupan sapopo biasa ba dina kaayaan walagri taya gangguan nanaon.
Hirup taingtrim jeung kulawarga, jeung karyawan, sumawonna ari jeung Kang
Raharja mah cepel ku karomantisan jeung ku karancagan kawas waktu th an teu
kauger ku anggeusan, teu kauger ku lekasan, teu kasungkeret ku watesan.
Basa ngarangkep ka Kang Raharja, sababaraha wargina teu datang, bubuhan
anggang cenah. Duka tapi, mmang kitu meureun da teu asak deui tatanya. Ka
dieunakeunkungsi panggih, ngahaja nganjang. Sakalian bari tamada sasadu
baheula teu nohonan pangondang. Hampura ba cenah. Keun da geus pada
salamet. Kari tingtrimna. Da geus dipirido Gusti. Tangtu ba ta carita ti dulurna
nambah-nambah pangreugreug dina ngaheuyeuk jeung ngariksa rumah tangga
marengan Si Akang.
ibu, aya tamu! hiji karyawan norojol ngabjaan, aya tamu jigana mah ti nu
tebih, pokna th.
Di mana? Sok dihaturana ka dieu atuh!
Manhna balik deui bari leumpang rurusuhan.
Kuring leumpang nuju ka hareup ka ruang tamu. Terus ba ngajengjen
nyrangkeun ka tepat pitorojoleun smah ta. Katmbong smah th rurat-rrt.
Ari singhorng ta th anu disebut ku Si Akang adi ta. Tapi, lain adi Si Akang.
Adi euceuna ta mah. Ngan ari keur Kang Raharja mah nya kabh og disebut adi
ba, kawas ka adi teges. Ari salakina langsung nyimpang ka Kantor Pusat da jam
kantor tacan tutup. Dulur nu ieu mah bet asa bda jeung dulur nu ngfanjang ti
heula ta. Nu ti heula mah somah, jeung make nitipkeun Si Akang katut budak
sakab. Ku kitu th asa dipidulurna. Ari nu ieu, sipatna mani jauh kacida.
Asa bararntn suasana th, nya?
 Dina hiji kasempetan Si Ayi nyarita karasa asa neg th ta pananya neumbag
kana dada.
Meunang saminggu kasmahan th. ta, lain waktu anu sakeudeung-keudeung
ari dibarengan ku jalama sarupa kitu mah. Si Ayi ttla miboga sipat nu loba teu
saluyuna jeung pribadi kuring sorangan. Nya kitu atuh dina salila ngawulaan th
jiga anu munapk sanajan migawna mah kalawan ihlas. Rk teu ihlas
kumaha apan smah t adi salaki, katurug-turug kakara panggih. Smah kudu
meunang panghormat anu hade.
Salila aya smah kaayaan imah loba nu robah. Kuring ngantep dlur milu
mikabetah suasana. Sangkan teu bosen. Imah anu dicicingan ku kuring, nya imah
manhna knh. Apan smah th sasatnaadi sorangan. Kitu anggapan kuring.
Usaha adi milu bbrs di imah meureun ceuk pangrasana, malar imah jadi asri
tur hgar. Supaya nu nyicingan mingkin betah. Parindahna tempat-tempat barang
jeung patukeuran suasana kuring teu openan. Tapi basa poto kulawarga
dipindahkeun tempatna, hate th make jeung nyeri kabina-bina. Asa kahina. Tapi,
kuring teu niat nmbongkeun semu keuheul jeung napsu. Komo ari nepi ka
ngalawan mah. Da, kuring teu boga sipat kitu. Sipat ngagugulukeun kagorngan.
Ku saha poto dialihkeun? sigana kakara katingalieun ku Si Akang. Rada
teugeug saeutik lagamna t.
Ku Si Ayi! ceuk kuring pondok.
Si Akang gura-giru nukeurkeun deui poto kawas tempatna mimiti.
Sawios atuh, da teu nanaon, apan ibu mah ngan saukur. Kitu ngajawab th
leuleuy jeung laun. Dareuda jeung deuih pikasebelan th dipiceurikeun mani asa
teu beunang dibbnjokeun.
Barudak sakabh geus ditepikeun panjang-pondokna, ged leutikna alesan.
Mimitina mah barudak nyaram, mnta kuring sangkan tetep rnggnk sabiasa
marengan, sanajan geus teu aya bapana. Kuring boga pamadegan sangkan salamet
sarra, sangkan kahadan ngagenclang di sakabh hate. Ngagenclang di Si
Akang almarhum, katingtrim areunteup dina hate barudak, ngancik di kuring
deuih. Sarra taya anu leungiteun. Sumawonna harta banda anu cenah jadi
kacuriga. Kuring teu kabita ku nu karitu. Tadi oggeus diniatan, malar salamet
lahir batin dunya ahrat. Salamet sarra. Kuring seja mulang ka jatining wening.
Kuring rk tetep rnggnk di dinya. ngarekahkeun rupaning kawening ati. Raga
badag mah nya mulang ka lembur ta, lembur Cianjur. Geus mecatkeun sawed
dina waktu anu mustari.

Suaka Indah, Cimahi.

Awal Maret 2004
 35. AWI WULUNG GUNUNG LARANG

Gunung Larang ngajega jiga nu ngabaeukeun. Enya kuring datang. Enya

kuring data seja deuk nepikeun talatah anjeun baheula basa kuring miang. Seja
nepikeun panuhun. Panuhun ti nu geus lawas miang.
Jalan dsa nu baheula katincak basa rk lunta kaluar ti suku Gunung
Larang, can loba robahna masih jiga baheula. Paselang pasawahan jeung lembur
nu ancal-ancalan na handapeun rarambu daun, dapuran awi wulung jung kalapa.
Manhna ngarandeg neuteup runggunukna lembur sorangeun. Ti Cinagen
ka wtankeun. Pucuk kalapa ting garupay, jeung siga umpalan ruyuk awi katebak
angin. Manhna leumpang deui, mapay jalan dsa nu baheula. Jalan, taneuh
beureum nu baheula kungsi mikawanoh kana dampal sukuna, kana ramo-ramona
nu kungsi dicecebkeun mun kabeneran jalan leueur tas hujan. Mh unggal po,
dua kali indit jeung mulang. Nincak jalan anu ta. Mun mh tepi ka nu ram, nu
kasebut rada kota, dampak suku th sok dikocokkeun, dicurugkeun kana pancuran
awi sisi jalan sisimpangan Nagrak. Tapi, mun anjog ka lembur mah, mmh bus
ka pakarangan sok dokosod-kosod heula kana jukut. Terus ka tampian sisi imah.
Jalan anu baheula, taneuh beureum nu baheula, piraku geus poho. Apan
dampal suku ieu th nu baheula ta. Nu baheula sok ngajejekan anjeun. Ngan
meureun aya nu bda karasa ku anjeun, bisa og rada kasamaran pdah ayeuna
mah dibungkusan ku barang anu ngaran sapatu. Teu kitu dulur, ta mah ukur
pamungkus. Mun buligir jiga baheula, basa anjeun mikawanoh kuring unggal po,
meureun ditempat anyar, tempat kuring masamoan disebutna kurang tata kurang
titi. Hampura dina hal ieu apan ssa nyiripitkeun galeng mun pareng mopok mah
masih kaciri tapakna rada jbrag.
Beuki lila Gunung Larang beuki atra. Manhna ngarandeg deui. Nyusut
ksang na tarangna, ku saputangan. Baheula mah ukur diusap ku ramona.
Teuteupna panceg ka wtan. Lembur th itu runggunukna beulah katuhu.
Tatanjakan nu baheula, katuhueun jalan tajug nu diimaman ku ua, kncaeunana
tangkal kalapa satangkal. Raca tapak ngadkan mun barudak pareng arulin
handapeunana.
Baeu bagakeun ku ring datang, entong geura kasamaran kuringna masih
knh nu baheula. Hat jeung kahayangna anu baheula knh. Tkadna masih
tkad nu baheula. Tangtungan Gunung Larang. Apan, nya ku tkad jiga kitu
kuring miang lawas. Ayeuna ta tkad, ta kahayang nu baheula th geus
ngajangglk. Manhna mindahkeun koper kulit titiron kana leungeun belah
knca. Koper nu miang maturan. Ayeuna nu maturan manhna mulang. Basa
miang eusina tkad kahayang ayeuna hasilna kabawa mulang
Sawah beunang macul, kotakan dikemplang dipelakan lauk. Manhna
jongjon leumpang. Mngkol ka katuhu. Ditma mapay galengan. Aya barudak
ngarit mapay-mapay galengan. Rt manhna kana ramo-ramona nu raca tapak
kaarit. Manhna neuteup seukeutnu keur ngarit.
Kang, Kang Usp?
Enya. Cageur euy?
Alhamdulillah . . . . Kang! Calageur nu dilembur?
Berkah, Kang!
Kokocoran na kotakan ting krlk sora caina. Hrang katojo panonpo.
Lalaunan panonpo ngolsd tina luhureun sirah manhna. Bh ditueun Gunung
Larang ngelun durukan, haseupna bodas jiga pucuk areuy nangan pupuntangan.
Nngan turus. Tapi, mmh turus karawl bodasna kaburu peuray. Moal boa
manhna jiga kitu. Mun luntana saukur nganteur ka hayang. Saukur lunta. Lain
deuk ngaheueuhan tkad. Jiga haseup nu ngelun bh ditueun Gunung Larang ta.
Hanas geus lunta ninggalkeun durukan di bumi maneuh ari kahayang sirna
sammh karawl.
Alhamdulillah . . . . , manhna ngagerendeng ka dirina, Aing mah teu
deuk kitu! gidigna, masih gadag Gunung Larang, taya kamelang, da miangna di
bismilahan ku niat.
Gunung Larang geus atra kakayonna tarunduk, sora jeung renyohna
monyt jeung luting geus simp. Dikoromoh. Horng anjeun geuning nu bda
th. Manhna rt kana kalangkangna nu ngayambang na kotakan. Ngalangkangan
dirina. Rt kana leungeunna nu titadi gunta-ganti nahan koper. Horng uratna
geus ranteng barijil. Urat th geus umuran. Ttla barudak nu baheula arotot lho
th geus halughug. Awi wulung pelakna baheula geus ngaruyuk.
Awi wulung. Enya apan aing awi wulung th anu jaradi di ruyuk barala.
Biasana ngan saukur jadi pager, atawa cukang peupeuntasan, paling untung jadi
paratag waluh siem atawa keur popoan. Sanggeus dipents dipeuseuh ka nu
caang di nu anggang, bet jadi calung jadi angklung ngeureuleung manggung.
Boga harga miboga wanda nu mandiri. Geus ngalanglang buana, ngeureuleung
dina rma para mojang anu gareulis.
Apan aing awi wulung Gunung Larang th. Geus tandang makalangan.
Ayeuna Si Awi wulung nang lembur.
Ruyuk awi wulung sah umpalan katebak angin. Durukan di bumi maneuh
bh ditueun Gunung Larang geus ilang ngeulunna.
Panonpo mah teu bisa diengk-engk. Jongjon ngolsd.
Dina hiji peuting, basa ngabjakeun hayang neruskeun sakola ka Bandung
ka IKIP.
Geus tong ieuh neruskeun. Ck anggapan bapa mah asana taman sakola
guru g geus cukup. Bisa ngajar di lembur, bari pakaya katungguan. Nya ari
pepentingna mah apan Bapa katut Ema th geus kolot. Sedengkeun manh
panggedena, ari adi-adi apan laleutik knh pajukeuneun. Sarua apan adi manh
og kudu sakola!
Nya kitu kahayang Ema og. Engkin mun manh lunta anggang mah,
taya nu nyundang-nyundang kolot!
Nepi ka janari, teu dak reup. Da bongan hayang nerus sakola. Lampu
teplok nu buntung semprongna th kalah ngagedur. Ari di leutikan kalah rk
pareum. Kalangkangna buleud di lalangit mhong. Kacipta batur mah keur
sasadiaan th mariang. Sora budak ceuring nangan susu indungna. Incu Ki Turki,
anak Ceuk Minar.
Mmhna geus barempug jeung Lilis, Trsnawati, Rika, Any, Nani,
Misan, Tarhim, Awang, Ddi, Un, Olh, jeung Rahman. Rk indit bareng ka
Bandung. Seja daptar sakola. Bareng th ambh teu nolog, mun peuting ta mah.
Malum kakara lunta ka kota ged anu ram. Amh aya jangeun badami. Kaya
kieu mah moal katedunan.
Bulan ngaliwat kan tidak. Cahyana hrang, jiga pancuran beurang
nyurulungkeun cai ngajenyas ka pangedengan. Lampu mah angger ngagateng di
patengahan, luhureun mja. Cayana beureum maur jeung pokna peuting. Adi-
adina ngan kaciri hideung pasolngkrah di amparan samak pandan. Talibra. Sato
peuting geus ngurangan sorana. Jigana, bntang g geus mimiti caang.
Peunteun panghadna, Sep! ck guruna, hadna mah nyoba w
daftar.!
ta sora guruna, sora nu geus dipikawanoh jeung mikawanoh, masih
ngagalindeng. Malah, beuki lila mah jiga pangjurung nu teu bisa disisilahan teu
beunang dibbnjokeun atawa dipersabenan. Pangjurung, anu geus apal kana
kamampuh muridna. ta sora th teu ilang-ilang. Jiga peuting harita. Peuting anu
pangpeuting-peutingna, peutingna pok hat manhna. Manhna, lalaunan
mukakeun dingding jandla kamarna. Katmbong langit th langgong. Cirina
bntang anu tingborlak, na para janari.
Rt ka adi-adina nu talibra na amparan samak pandan dibulen pok.
Anggel teuas nu kawas popongkol th geus lalsot tina heumpikan sirahna. Rt
deui ka bumi alam janari. Ka langit tumaninah, rt ka lalangit mhong di
patempatan. Aing kudu miang ti lalangit mhong ka langit tumaninah, langitna
patkadan. Deuk ngambahan lalampahan malar menyat tina gaw di lembur.
Meuseuh diri nyoba kamampuh. Si awi wulung ti dapuran lamping Gunung
Larang sing jadi angklung di papanggungan, laguna ddngeun di pasamoan.
Jang, mulang?
Amang?
Muhun, Mang. Damang?
Cageur. Lawas, Jang.
Daramang nu di lembur?
Berkah, Jang
Manhna mngkol deui ngnca. Cepet ngtan mapay-mapay galengan
sawah. Koper kulit titiron geus busik, eusina salian ti surat tanda patkadan dirina,
og olh-olh keur kolotna katut adi jeung barayana.
Bau leutak tai pacul jeung singkal, bau nu geus dipikawanoh. Asa geus
sono hayang deui geura ceg kana doran pacul, hayang geura nyiripitkeun dampal
sukuna kana leutak mopok galeng. Ku sono dahar na galeng. Moal boa dampal th
rada peureuseun dipak nincakan tunggul jarami. Rk dilatih deui bisi rada
ngawagu mah. Sina tutur deui.
Barudak parawan di tampian sisi lembur sabuligir ting borngkal keur
marandi kapanonpoan.
Kang, Kang Usp!
Ani geuning!
Adina keur ngadagoan baturna. Cinutrung.
Walungan nu nyimpay lembur caina hrang, dicukangan leunjeuran awi
wulung pupuntanganana awi sacekel.
Dipakalangan gawna manhna wawuh kana kecap penelitian, kerja
lapangan, statistik, Sundanologi, seminar jeung sapapadana nu taya patalina jeung
kasono kana bauna leutak, keceprekna sola dampal suku kana leutak ngagonan
atawa ngalung-ngalungkeun timpah binih ka nu keur tandur. Kecap tadi th aya
patalina jeung gawna, sok sanajan gaw can ka SK-an. Manhna biasa mantuan
kolot di kantor gawna. Teu wudu hasilna, bisa ngirim ka nu mgnkuk di lembur.
Kungsi ngirim duit ssa mak ka lemburna pangaji satoneun par. Dapar
dilembur hargana dua welas rbu rupia sakintalna. Weu, puguh w ged jangeun
ukuran lembur sisi mah.
 Di pakalangan lumampahna, og wawuh jeung para inohong kasenian,
para pangarang. Kitu deui wanoh kana bangirna bujur galong tari jaipong Lilis
Trsna, haleuangna Th Ucu nembang, nirilik tirisna mun Nani jeung Ani tari
rampak, bareng jeung Rika. Para pangarang nu geus dipika wanoh caritana basa
keur baheula sakola di SPG, mun guruna medar pangarang dSunda jeung karyana.
Pimanaeun manhna tetep rnggnk di lamping Gunung Larang, wawuh ka
jalma-jalma nu kakoncara. Baturna sasakola dikota, baturna sagaw dikantor.
Moal percayaan yn manhna th Awi Wulung ti lamping gunung larang anu
ayeuna geus ngajadi angklung.
Moal boa batur ulinna baheula nu ayeuna bakal katang, Yaman, Kohi,
Juha, Kongkong masih angger gawna, pacabakanana. Ti subuh tug nepi ka burit
guyang leutak atawa ngagesruk ngikir bedog meunang meula atahanana ti panday
di prahan disarangkaan jualeun. Kuring teu poho euy ka ilaing, roko
bubungkusan.
Moal boa batur ulinna baheula, nu ayeuna jigana anakna geus dua atawa
tilu geus kumarengkog bari nyebut bapa ka kuring, pdah pajah kuring, ck
aranjeun geus jadi jelema. Teu euy. Teu kudu kikituan ka dwk. Dwk th
masih dwk nu baheula. Biasa jadi baheula, silaing sok nyerebut kaula lalandian
Si Rengkong, pdah awak kuring begang rengkung. Enya dwk ayeuna geus
bda pakalangnan tempat paleumpangan, tapi da teu unggah pileumpangan.
Moal boa Nyi Asri anak Mang Amir, bbnna keur mangsa diajar karta
mesin na handapeu bulan, nu kungsi babarengan lalajo bioskop di bal dsa
Nagrak mapay-mapay jalan sawah jeung pada baturna, og geus baranahan. Bet
asa teu kungsi ngedalkeun kecap paturay antara urang basa rk miang. Bet enya
kakara kapikir ayeuna. Geus wanoh kana adatna, geus apal kana jetna, aya
karang na pundukna. Jigana awakna leuwih kolot ti umurna kapeuseuh gaw
sapopo. Nyi Asri, henteu, henteu deuk ngaleuleungit pdah ayeuna Kang Usp
geus mangkuk di kota. ta mah mangrupa runruntyan hirup, lalakon urang nu
kungsi silih pikaasih. Lelembutan th bet nganjang deui ka baheula. Bet asa
nineung. Keun silih duakeun, da ayeuna mah geus pada-pada.
Lembur bali geusan ngajadi geus hareupeun. Leumpang mapay jalan nu
kungsi dalit jeung dirina ngembat ti alam ditu bruh-brh bet narmbongan. Lir
ngosokan kaca rumeuk kalimpudan kebul nahun. Beki lila beuki bngras. Kari
waas.
Leumpang disusurung panonpo sor.
Assalamualaikum . . . !
Waalaikumsalam . . .! Sara Usp? ck di jero. Solongkrong munjungan
ka indungna.
Bapa, Ma?
Tuh keur ngagolr, rada teu ngareunah awak!
Bapana, Bapana Usp datang!
Usp!
Muhun, Pa!
Sukur ari cageur mah. Taya bja th sok sieun gering! ck indungna.
Barudak, Ma?
Arulin!
Bakating ku hayang geura nepikeun ka indung-bapana, koper buru-buru
dibuka.
 Alhamdulillah, pidua ti sadayana, urang lembur lamping Gunung Larang
th cios janten dosn. Tah ieu SK-na!
Bari sok di ka bapanakeun . . . . .
Alhamdulillah . . . ! ck bapana bari merebey cipanon. Cipanon ka
bungah. Langka, malah kakara nenjo bapana ngabijilkeun cipanon. Lir cinyusu
kanyaah nu ngajuuhan lngkob ati. Nyuburkeun tutuwuhan, rarambu kanyaah.
Sukur ka nu kawasa, Awi Wulung th geus ngeureuleung seru!
Sakumaha kahoyong Ema miwah Bapa kapungkur.
Sukur, Jang. Tinekanan! ck indungna.
Panonpo nu nyaangan hat geus reup-reupan karanggeum peuting.
Dapuran awi wulung kiduleun lembur, ngarumpuyuk kaeunteupan hieum geretna
jandla magrib ditutupkeun, digembrugkeun ti luar. Kalreun lembur Gunung
Larang ngabedega, tas nampa bja kabungah pdah awi wulung ti lampingna geus
ngeureuleung ngajadi angklung manggung dipakalangan.

(Suaka Indah, 1 Mi 1986.

Salam Sono keur:
Drs. Usep Kuswari &
Drs. Ddi Koswara).
 36. KEMBANG HAT DI MUMUNGGANG OMBAK LAUT

Henteu, henteu kawas di alam Priangan suasana th. Jalan nu kaliwatan teu
disorang bari kukurubutan mun ta ta lalampahan dipapandkeun jeung
leumpang di gunung mapay patempatan nu remet rungkun tutuwuhan. Kitu
meureun pibasaeun jalan nu kasorang ku karta api. Lolobana nu kaliwatan asa
negrak ba. Teu cara mun urang ti Bandung muru Jakarta. Apan, sakaluarna ti
Padalarang th mipir-mipir cangkg pasir. Lewang ku jungkrang lungkawing.
Sapaparat paninggal hjo jeung hjo ba boh pakebonan boh tutuwuhan. Mindeng
kasampeur ku panempo jalma tingkulunu di handapeun iuh suhunan jeung
kakayon pakebnan. Rebun-rebun hawa ciibun tiris knh ku cireumis. Nu mariang
maranggul pacul ngarlk karep.
Anjog ka Surabaya kira-kira tabuh 09.00 isuk-isuk. Jalma kaluar ti unggal
panto kawas cai anu mancawura kaluar tina talang ngeuyeumbeu deukeut panto ka
luar pron statsion. Da, bongan ari ka luar tina panto th sarra og kudu
saurang-saurang bari nyodorkeun karcis ka patugas. Kitu ilaharna. Kitu kuring
og kawas nu liana. Tas leutik disorndang pageuh digenct purek na klk. Nu
hiji deui, nu rada ged eusianana papakan sapuratina keur kaperluan lima
poeun. Ku kitu th puguh ba mangaruhan kana lngkah jadi teu laju dab alas ku
magol ku kantong ta, kagenct ku nu hayang papada buru kaluar. Keur dina
kaayan ugal-ugil, nya berurat nya magol. Karasa aya nu ngagugunyeng kantong
nu ged ta. Sangkaan th gorg. Boa-boa aya nu niat ngorobt atawa nyilt rk
nyokot eusina. Kukuring beuki dipageuhan nyekelna bari seug ditanagaan. Kitu
deui anu ngabebedol make ditanagaan deuih, angger ngabebedol. Teu atra saha-
saha anu boga laku ta th. Lila-lila mah katohyan. Ari singhorng batur
sarombongan knh. Ti tatadi kawasna mah niatna hayang nulungan
mangmawakeun pakan ta. Ari geus sidik saha-sahana mah cekelan th
dilsotkeun dibikeun ka nu haat nulungan. Regeyeng ku manhna disorn.
Leumpang tukangeun. Puguh wa mani hampang mawa awak t da babawaan nu
beubeuratna mah geus pindah nu mawa. Rombongan saterusna ngaliud di
pakarangan stasion. Seja reureuh jeung mmrs awak, dangdanan, katut
babawaan. Ketua rombongan ngumumkeun, cenah moal lila deui karta nu ka
Banyuwangi nu rk mawa rombongan kuring rk miang.
Nu marilu dina rombongan wisata henteu wungkul diiluan ku batur saprofsi,
tapi kaselapan ku nu sjn, ku pangurus Komite sapuluh urang. Hayang marilu
bareng cenah. Minangka ngaraketkeun silaturahmi. Apan, ari pangurus intina mah
sok mindeng datang ka tempat gaw. Da aya ruangan paranti ngantor gawna.
Karta api nu ka Banyuwangikeun kelas konomi pisan. konomi banget, mun
nginjeum istilah slbriti mah. Ah, teu hade teu sing. Kitu ba kawas KRD
Pdalarang-Cicalngka, atawa Cianjur-Ciroyom.
Anu mangmawakeun tas ta tadi g diukna deukeut jeung kuring. Dina karta
t teu wungkul rombongan kuring. Pacaruk ba di gerbong th jeung panumpang
sjnna. Antara kuring jeung manhna taya ieuh istimwana. Apan papanggih g
kakara harita ba. Jajauheun kana wanoh, wawuh g encan. stuning jiga antara
anggota rombongan nu sjn. Ngobrol sabiasana, sawajarna. Kitu deui dina
dahareun silitawaran. Ari lalaki mah teu anh teu pati barangbawa bekel og.
Malah dina henteuna og disebut pantes jeung munsabah.
 Dampal suku karasa nyeri basa ditincakeun. Enya apan tadi th tijalikeuh basa
kaluar ti stasion. Tadi mah teu karasa da baal knh meureunan. Sapatu sndal ku
kuring dilan dilsotkeun. Bari teu sadar tonggong dampal diurutan lalaunan,
diualasan make kayuputih. Supaya karasa haneut. Kawasna laku kitu thaya nu
nyerangkeun.
ku naon? Siga rada bareuh? manhna nanya.
puguh muhun, tijalikeuh tadi!
Nganggo ieu geura! nyarita kitu th manhna bari sok mikeun obat gosok. Ku
kuring ditampanan. Tapi teu dibuka-buka tutupna. Angger dina keupeulan.
sok geura. Punten!
Kuring hiding nyodorkeun dampal suku. Kuring teu nyebut punten. Kitu ba
stuning spontan ba. Kuring neuteup dampal suku jeung tonggongna. Keur
diurutan ku hiji lalaki. Titn kacida. Lain, lain deuk ngabanding-banding jeung nu
sok menctan kring anu sasari sok maraieu mah stu deuk ngomntaran suku nu
keur diurut ku lalaki nu hareupeun kuring diuna. Terus dipirig ku implengan
kuring dina sajero manhna ngurut. Gaw manhna kacida imeutna. Dimimitian
tina cingir, handapna diteken-teken didedetkeun, diingkeun sakeudeung. Karasa
aya nu ngajeletit. Ku kuring rada dikejetkeun, barai rada ditarik. Ku manhna
anggur ditahan bari seuri. Kuring nglhan ngendorkeun deui suku anu ku
manhna ditagen dicekelan. Suku th kawas nu ridoeun naker disuapan kitu th.
Da meureunan hayangeun cageur. Mun kajadian sarupa kitu, enya dipencan tarik
teuing ku nu di imah, sok keuheul. Nu menctan t sok kalepasan kasentak.
Manhna sok cicing. Da meureun ngarasa teu timu kana lmu jeung cara ngurut
menctan. Nu di imah mah dikitukeun th tonggoy ba menctan sakatimuna. Teu
cara ayeuna, nu menctan t mani karasa lah hatna. Dipapay unggal ramo. Taya
nu kaliwat. Terus dibalikan deui. Ayeuna bagan tonggongna. Imeut pisan ramona
digulusurkeun antara tulang ramo diceceklokna. Aya nu nyeri aya nu henteu.
Ceuk manhna, nu nyeri mah ngandung kasakit. Kuring ngaheueuhkeun ba. Dina
nyerina g asa rido ba dipencetan t. Teu ieuh ngarasa nyeri. Kuat nahan. Suku
anu buying th ku manhna kabh digulisek taya lahan nu kaliwat.
Ras ka nu di imah dititah sarupa kitu kawas nu ngarasula ba, jeung teu keuna
kanu dipikahayang. Rumasa na kitunamah da arang lanka, mun teu disebut tara
og mangmenctankeun. Mun kaciri nu di imah kawas carangkeul awak. Tah, kitu
munasabahmun ta mah teu bisaeun menctan kuring genahna kawas nu
karandapan dina karta. Nu keur ngurut nu misalah kawas teu cape-capna.
Samalaj ngurut buah bitis og mana asa keuna kana urat pangleutikna.
Kapeunteun ku panon lelembutan warugana th hiji wangun nu sok diheueuhan
ku hate. Dina rupa dina dedeganana minangka tipe ideal. ta ceuk implengan.
Karta api gugon dina kuda. Kota-kota nu kudu diliwatan jeung kota nu
kudu dieureunan jeung nakeun jeung nurunkeun panumpang. Anu nundutan
tingarunggut diendag-endag wirahma dius karta.
Kuring og sababaraha jongjongan ngalenyap.
Di juru gerbong aya hiji bapa-bapa keur nundutan mawa dua budak. Nu
leutik tibra ba lahunan bapana. Nu rada ged kawasna mah lanceukna, culak-
cileuk teu sar. Sababaraha kali teuteupna paamprok jeung teuteup kuring.
Hrang. Kawas nu hayang wakca.
Abdi mios sarang pun bapa. Pun adi og ngiring. Wangsul ti Probolinggo.
h, ti pasuruan. h, ti Siduarjo. h, ti Surabaya.
 Wakcana ku basa Jawa. Nyambung kana lelembutan. Anjogna ku basa
surti dina ati kuring.
Na teu sareng mamah. Kamana aru mamah? Geuning angkat th sareng
bapa? Boa keur indit kawas ayeuna.
Enya deuih, wanci kieu barudak rk marandi. Kacipta bapana keur
ngabagicai dua mbreun. Marandina sok hayang ku cihaneut. Meureun
ngeurjakeun PR matmatika, kacipta hseun. Da biasana dibantuan ku kuring.
Kota Jember geus kaliwat. Tapak ramo, tapak nu ngurut dampal, tapak nu ngurut
bitis. Bet karasa knh lemesna. Tingsarindang dina ati.
Tepi ka Banyuwangi beurang knh. Istirahat th di pakarangan kiduleun
statsion. Ngaliud th jeung nu sabeus. Rombongan dibagi dua beuseun. Tukang
urut nu misalah duka di mana. Kawasna mah manhna kumpul jeung Komite
papada baturna. Hat kawas nu panasaran mak jeung nitah panon kudu nangan.
Atuh sirah anu katempuhan, luak-lieuk nutur-nutur panon ka mana gilerna ba.
Ti banyuwangi mah kana beus. Sina meuntas kana kapal pameuntasan
kapal Pri. Beus galed th dileglegan diteureuy hiji-hiji. Tingsulusup kana elak-
elakan kapal. Sulusup, sulusup.
Geus di jero, panumpangna mah kalaluar nangan tempat nu tumaminah
swang-swangan. Diuk th teu ngumpul deui cara dina beus. Mencar ba. Apan
kapal th kacida gedna. Jeung dilotngkeun sagala.
Angin laut di Selat Bali ngagelebug. Ombak asa karasa gedna. Kapal
diteumbrag ombak. Ombak di puncak kapal. Puguh ba asa inggeung jeung
abrug-abrugan, jalan darat nu disorang ti Bandung mula th sakitu panjangna.
Sapanjang Pulo Jawa. Ditma ku jalan laut. Tadi g geus sakitu capna. Ayena
ditambah ku jalan laut atuh kacida lieurna. Beuteung g karasa murel.
Angin laut ngagelebug. Ombak laut ngaguruh. Umpal-umpalan. Lampu nu
raang yi Banyuwangi tingcarlak ngaleutikan. Aya nu kakalicesan. Aya nu
nungtutan leungit. Beuti jauh aya nu kawas bntang di sorondoy langit.
Sirah karasa lieur. Asa rk ongkk saboroloeun.
Kerewek kana punduk aya nu nyekel. Tuluy punduk th diranct-ranct.
Duka ti mana ta jolna nu boga ramo th asa apal kana geleser ramona. Asa apal
kana cara ngusapna. Asa sarua jiga tadi jiga nu ngurut suku. Teu dilieuk g geus
apal ari geus gk diuk gigireun mah kuring teu ieuh lemk, jeung teu niat rk
ngejatkeun punduk tina gulusur jeung ranggeuman ramona. Saha nu teu nimat,
keur lieur aya nu menctan. Gep ramo th kana puhu punduk. Haneut. Mak obat
gosok nu geus wawuh ambeuna. Wawuh haneutna. Indung leungeunna tukangeun
ceuli nu knca, curuk ngarangkep jeung jajangkung tukangeun ceuli nu katuhu.
Digulusurkeun ka handap. Dipuyarkeun kana taktak knca-katuhu. Siligenti.
Sakapeung tingsariak. Ngabirigidig. Sakapeung dampal leungeun th eureun
cicing. Sakapeung uereun dina taktak beulah katuhu. Taktak th tingtrim ba,
henteu deuk ngejatkeun ramo tina puhu leungeun. Kuring g spontan ba, dampal
leungeun knca nyekel numpang kana tonggong dampal leungeunna. Otomatis,
sirah g naglhk ka beulah knca. Lup-lep lelenyapan. Belecet ingetan jeung
ciciptaan th ka puluhan taun ka tukang ka peupeuntasan Selat Sunda, kana Pri,
waktu meuntas ti Lampung, kasampeur deui jiga ayeuna. Sarua teu ngarasula.
ndah ba hat th. Tingkalacat mancal ombak. Kagumbira karembangan,
kandahan mangkak disusuhun ombak. Nu patingbelecet silih udag dina basisir
ati. Sarua deuih nu kateuteup th lampu palabuhan, jygjugan di srang nu
tingkaretip beuki atra caangna. Ari ayeuna lampu nu tingkaretip beuki leutik.
Tinggaleun di palabuhan Banyuwangi. Beuki leungit kasilep ku bntang langit.
Najan jauh tetep dina matuhna. Narapel ndah dina kawaya langit. Sakapeung jiga
jiga cahaya lampu nu malencar tina bilik carang. Bilik langit.
Kandahan hat nu carentik na pucuk-pucuk ombak di Selat Sunda
marangkak dina teuteupan disusurung ombak babalapan tepi kana kikisik.
Mancawura maseuhan biwir basisir. Reumisna tembres na ati. Na ati, na
pakarangan ati kuring duaan. Sabada kaselang ku anggang nu laas, nu jiga kitu th
bareng nguniang deui.marelentis deui, renung deui rgong-rgong ku
pikembangeun. Pucuk, jadi lain pisirungeun. Da lamun pisirungeun mah itnangtu
bakal jadi pirgangeun. Moal boa lila-lila ngagedan jadi dahan nu meuhpeuy
leubeut ku buah, ngmploh ku daun. Ku kaasih. Mun pisirungeun nu kitu geuwat
diraradan bisi kaburu ngarandakah. Kumaha? Palangsiang pipanyakiteun kana diri
kuring sorangan.
Ari pikembangeun ta, kakara renung melentis og geus katbong
ndahna. Barodas kawas rupa bas dina catang. Komo mun marangkak bareukah.
Komo mun sungutna ngadalingding kawas malati kebek kaangseu. Apan geus
beukah mah layu. Murag. Boa ka mana urutna. Moal boa loba hat nu kaolo ku
ogona asih. Kawas ku kembang nu seungit ngadalingding sabngbatan.
Kitu kandahan nu karandapan ku kuring. Najan sakolpat dina
galindengna laut, dina sahna ombak nu motah gugunturan. Halimpu. Alon
sorana. Lirih anginna. Seungit angseuna. Dina laut waruga lelembutanan keun
rarasaan sina kaanjangan bulan tumanggal. Sakolbatan.
Kandahan anu buleud disusundul, disusuhun sirah ombak gogolosoran,
mungguh teu dak cicing. Gepr peupeus mancawura neumbrag karang. Sirah
lah hat. Nyindekel kana taktak nu keur na tangga. Kitu deui taktak nu
disindekelan sirahna th kawas nu atoheun. Bubuhan deui nu nyindekelkeun th
apan sirah nu keur meumeujeuhna ogo. Sedng-sedengna umogo. Nu boga sirahna
mah kapulesan ditapuk ku rametuk nu tingburicak. Ku rupa warna.
Angin laut ngagelebug. Kapal ngadius. Ombak nu motah. Hat nu
tingtrim. Leungeun nu nyampai di pupundayan. Ka Gilimanuk cunduk. ***