ADAM YAYINLARI

O
A nadolu Y aynclk A..

B irinci B asm : 1676

kinci B asm : 1679

A dam Y ay n lan n d a Birinci Basm: Kasm 1685

K apak Dzeni: S ungu apan

182.00.010.233.275

V k W A ADRES: ADAMYWWLAN CYKDERE CADDES CTOL MEVK NO:37 MASLAK-STAMKJL

TEL- fife 23 3CK8har) TELG: AUAMTAY TELEKS: 26534 da ir
 Azra Erhat

Mektuplaryla
Halikarnas Balks
 Balknn Mektuplar

1957 ylnn ilk aylaryd. A. Kadirle baladmz tlyada

-evirisini yarlamtk ki, Haan li Ycel haberini alm,
o sralarda ynettii Bankas Kltr Yaynlarnda baslmak
zere istemiti evirimizi. stemekle de kalmam, uzun ve
ayrntl bir nsz hazrlamam da buyurmutu bana. Ho
cam, hele bir bitsin, sonra yazarm nsz dedimse de din-
letememitim; o her zamanki hamleci tutumuyla oturtmutu
beni masa bana, habire alyordum Homeros ve tlyaday
Trk okuruna anlataym diye. Bir akam nszn yardan
fazlas bitmiti bile Maya Galerisindeki bir sergiden k
tk; Freya, Sabahattin Eyubolu, Fikret Adil, ben ve Hali-
karnas Balks, birlikte Tepebandaki bir lokantada ye
mek yemeye gittikti. Halikarnas Balksn tanyordum el
bet, daha nce de grmtm; ama ne yalan syleyeyim,
epey yabanc gelmiti bana o koca adam. Karsnda tuhaf
bir ekingenlik duyuyor, onunla konuabilmek yle dursun,
ona varlm bile duyuram^yacamdan emin olarak bzl
m oturuyor, hi lafa karmyordum. Birden Sabahattin,
Benim Ilyaday evirdiimi att ortaya. Demeye kalmad,
Balk bana yle bir bakt ve Homeros ve lyada stne bir
nutuk ekmeye koyuldu. nce dinledim, ama aldka al

7
d, hibir yerde duymadm, okumadm ylesine aykr
eyler syledi ki, burnuma biber srlm gibi oldum. Neler
de neler uydurup sayyordu: Yok lyada Atinada sansr
edilmi, yok Homeros onyal iken ve Anadolunun kahraman
lm yceltirken, Yunanistan kskanm bunu, alm metni
sansr etmi, kimi yerleri budam, kimini deitirmi; ur-
da burda paralar eklemi, Atina zorbas Peisistratos bir ko
misyon toplam, ona yaptrm bu ii, bylee altst olmu
lyada; yani elimizdeki lyada metnini evirmeye demez de
meye getiriyordu ii. Akademik kaynaklardan edindiim krk
yllk bilimsel kanlarm topa tutmu, bir sra saray gibi
ykmaya alyordu hepsini. Hem nerden geliyordu bu b-
giler, bu olmayacak savlar, niye bu iddet, ne oluyorduk?
Kcm ekmi, tm bilim evrelerine savuruyordu kfrleri,
ben de onlardandm, almyordum, sonra da hibir yere yer-
letiremiyordum sylediklerini, hibir iler tutar tarafn gre-
miyordum bu yakksz saldrlarn. Eh dayanlr m, fkeyle
kar koymaya uratm; ama ne mmkn, Balk fitili al
m gidiyordu, beceriksizce ileri srdm fikirlere kulak
bile vermiyordu. Samaladndan emindim, hele tutumuna
yle ierliyordum ki, aka hakaret edecektim nerdeyse. Ken
dimden gemitim, ok ar szler de syledim herhalde ki,
tartmaya karmayan br arkadalar rahatsz oldular ve
Sabahattin ya da Fikret Adil konuyu deitirdi. Ama ben so
nuna dek tir tir titredim sinirimden. Kalkm ayryorduk,
derken Balk glerek elimi skt, ben bunlar yazar gnderi
rim dedi. Ne yazp ne gndereceini dnmedim be, bu
denli bilim d bir tutuma kar ne yapmal diye kpr
yordum iimden. Halikarnas Balksn ypratrm diye bir
sr dedikodu yaptm da anmsarm, o geceki konuma
zerine. Derken zaman geti, unuttum; ho, geen zaman da
olsa olsa on, on be gnd ilk yaznn tarihine baklrsa. Bir
akamst eve geldim, apartman kapsndan ieri girdim ki,
yerde, kapc penceresinin nnde bir ey grdm; nasl bir
ey, kundaktaki bir bebek gibi geldi bana. Eildim baktm,
bir paket, paketin stnde kocaman harflerle adm yazl,
evresi de pullarla donatlm. Ekspres, zel Ulak yaz

8
la n krmz mrekkeple izilmi. Hi byle bir ey grme
mitim mrmde, evde paltomu karmadan kotum makasla
kestim paketin iplerini, atm baktm ki bir tomar yaz, renk
renk kalemle yazlm bir sr sayfa. A deli olacaktm, ka
sayfa, 80 sayfa! iki tomar, 9 ubat 1957 tarihinden sonra,
Merhaba Merhaba! diye yazyor, sonra da hemen Apollon
Smintheus bahsine giriiyor. Kendi syledikleri siyah, kur
un kalemle yazlm, alntlarnn ngizce olanlar krmz
kalemle, Franszca olanlar yeil kalemle. Yani bu lyada
konusunda yalnz kendi grlerini deil, birok Batl bilim
adamnn da savlarn iletiyordu bana. akna dnmtm.
O yazy o gn ya da ondan sonraki gnlerde nasl Okudum,
okudum mu, okuyabildim mi, bilmiyorum. eriinden ok
z etkemiti beni: Demek yanlmm, savsata ve palavra
sandm, Balknn meyhanedeki o szleri derin bir bilgi
rn imi, yle bir bgi ve aratrm a sonucu ki, clz deil,
hi kalyordu yannda benim nsz yazmak iin bunca u
ralarm, abalarm. Utandm, ok utandm, ama utancm
olumludur benim her nedense, hemen kararm verdim: Al-
danmtm, aldandm bildirmek ve hatamn karln de
mek boynumun borcuydu. Nasl? Bana verilene e deerde
bir veri ile. altm yerden izin aldm, bitirdim nszn
yazlmasn ve Balknn adresine bir tel ekerek zmire
geleceimi bildirdim. Bu kez Balk am olacak! Yanm
da, yazdm nsz gtryordum, varr varmaz da ona
sundum. Ald ama pek stnde durmad. Mektuplarndan da
anlalyor ki, nsz ok sonra okumaya giriti. Eletirileri
ni bildirdii vakit nsz oktan baskya verilmiti. Konu o
deildi artk. Halikarnas Balks zmirde kaldm iki gn
sresince beni gezmeye gtrd, nereye, yalnz Pamukkale
yi anmsyorum imdi. Bir otomob tutmutu; ofr, Mus
tafa adl tombul bir genti. Balknm dur dedii yerde du
ruyorduk, geziyorduk, konuuyor, anlatyordu o ilk kez gr
dm canm antlar, Egeyi dmde bile gremediim bir
sr birbirinden ilgin, canl, byleyici yerleri. Balk,
andrd topraklarn stne sapasalam basyor, heykel
gibi dikiliyor, ba, salar, kollar, sesi doann devinimine

9
kararak dalga dalga ykseliyor, yaratyordu gemile ge
lecei bir renk cmb iinde. Ben ise aklkla mavilik iin
de kendimden gemi yzyor gibiydim, Pamukkalenin am
panya kupalar iinde, plak ayak oynayordum lk sularla.
Yeniden yaama uyanmtm. Boyutlarn sezinleyemediim
bir merak saryordu iimi, gerek bilimin eiine yeni yeni
ayak basyordum besbelli.
Halikarnas Balks M art 1957den balayp lmnden
bir yl ncesine dein mektup yazd bana. lk yazs kadar
uzun ve ayrntlyd bu mektuplarn ou, her biri yle yeni,
yle baka, yle gin ki mektup bile denemezdi bunlara.
Hi deimeyen ynleri tertemiz okunakl bir yaz e yazl
m olmalar, ou siyah ya da renkli kurun kalemle harf
harf izilmitir, okunakl olmayan (bir tek szce rastlan
maz. Byk boy beyaz sayfalarn yalnz bir yan yazl, br
yan beyazdr. Zamanla Balk kurun kalemi brakm, m
rekkeple yazmaya balamtr. Cebinde ou on santimetre
yi gemeyen birok ufak kalemlere rastlamsam da, bir kez
olsun elinde bir dolma kalem grmemiimdir. Bu ufack kur
un kalemlerini avucunun iine yerletirir, ucu parmak ara
sm gemeden yazard. Kulland ktlar hep byk boy
daktilo makinesi yapraklaryd. Nerden alr, bulurdu bunla
r, kim bir? Yatm olarak yazdm birka kez syledii
halde satrlardaki dzgnlk akllara durgunluk verecek ni
teliktedir. Sayfann bir bandan balar br bana kadar
hem boyda, hem ende beyaz alann tmn doldurur. Her
yaz sayfas yetkinlie, gzellie bir rnektir. Gnde yazd
sayfalar onlar, krklar, ellilerle lmemiz gerektiine gre,
bunca yazy byle bir kusursuzlukla nasl ortaya kard
na amamak elden gelmez. On iki, on yl iinde bana yaz
d mektuplar ka tanedir ve ka sayfa tutar? Bunu ben de
merak ettim ve bu derlemeye balamadan nce de, bitir
dikten sonra da okuyucuya bildirmek zere sayaym dedim.
Baktm hepsi saylabilecek gibi deil, hi deilse bir yln
mektuplarn ve sayfalarn hesaplayaym dedim. Onu da
beceremedim: Daldka dalyor, saylar aryordum. Yz
lerce mektup var, binlerce sayfa... Kimi ksa diyorsunuz, ba

10
 kyorsunuz gene de alt sayfa nk sayfa numaras ol
mayan bir tek mektup yok aralarnda normal mektup yir
mi ile otuz sayfa aras, ama kimeri var ki okul defterinden
iki ya da drt adede yazlm, kimi de resim defteri boyun
da iki defteri doldurmu nerdeyse. Ama defterler az; tek tek
sayfalardan holanrd Balk, sigara paketini tm ap si
garalarm zgr brakmay yeledii gibi, ktlarn da bir
birine baml olmak skntsna sokmak istemezdi herhalde.
Ksacas saymaya gelmiyor Balknn bu koca yapt. Ama
niceliinden ok nitelii stnde durmaya deer mektuplar
nn. Bu uzun sre iinde Ekspres zel Ulak iletilmemi
bir tek mektubu yoktur. Gnde bir deil, iki mektup geldii
olurdu, leyin bir postac gelir, gece saat on bir sularnda
kap bir daha alard. Kitaplar, gazete kuprlerini, resimle
rini de zel Ulak gnderirdi Balk. Neden bu kadar pa
ra harcyorsun postaya dendi mi, kzar, sen normal posta
ile gnder, bana karma derdi. yle ya, Balknn hzna
posta denk gelemezdi ki! Kendisi bunca sayfay rekor bir
sre iinde kda dktkten sonra, bunlarn yerine ulamas
iin Uak ve zel Ulak da ta tar aas gibi yaya kalrd
besbelli. Birka ay iinde tomarlar ykselmeye balayan mek
tuplara Kapalardan bir sandk almtm, ama sandk neye
yarar, bir yl gemedi ki sandk doluverdi. Ogn bu mektup
larn deerini tam anlamadm gibi, bugn de bir bir gz
den geirip kopya ettikten sonra yeni yeni anlamaya bal
yorum. Halikarnas Balks bu mektuplaryla yeni bir tr
yaratmtr. Dnyann hibir yerinde, dnyann hibir ya
zan byle bir tr meydana getirmemitir sararm, tr deyin
ce de Balknn kiiliine uygun birok trlerin, bin bir yn
l ura ve dncelerin bir araya gelmesinden doan ken
dine zg bir trdr bu, sanat da, edebiyat da, gnlk soh
beti, ak iirini ve bilimlerin birok daln da kapsar, ierir,
sindirir ve en canl, ayn gamanda en zenli bir biimle d
arya verir.
Bu mektuplar bir gn yaymlayacam Balk biliyor
du; daha dorusu byle bir dnceyi o alamt bana. Bu
nunla kalmam, bu ii bana bir grev olarak yklemiti, va

li
siyet etmiti nerdeyse. 25 Mays 1957 tarihli mektubunda y
le diyor: Bu mektubunda: yalnz unu anla ki, senin kafan
dan ve benim kafamdan mterek bir ey domasn arzu
ediyorum diyorsun. Ben senden fazla arzu ediyorum Azra.
Ama bu bir kitap m olur... ne olursa olsun diyorsun. Kitap
da olur, mektuplar da. Mutlaka yalnz birisi mi olur? Mek
tuplar ben ldkten sonra olur... Balk bir ara Anadolu
Tanrilarn birlikte yazmamz zlyordu, beni ie komak
iin elinden geleni de yapt, ama ben o sralarda daha eli
kalem tutan bir yazar deildim, bunca yllk akademik bas
klardan zgrlm elde edebilmi deildim ki onun hz
na uydurabileyim kendimi, onun soluunun dzeyine ulaa
bileyim. Buna ne ok zld, nasl alt beni yola getir
meye! 11 Haziran 1957 tarihli mektubunda yle yazyor:
Sana daktilo yazdrmam. Sen sekreterim misin yahu? Hi
olur mu, ben inci dktryormuum gibi ciddi suratla oturup
eekars gibi homurdanarak sana dikte edeyim! Onu, yani
Anadolu T anrlanm. ben bildiim gibi yazarm. Senin ister
tylerin diken diken olsun, ister uvaldz, ve kama gibi olsun.
Sen kartr sokar, ne halt edeceksen edersin. O zaman yaz
hem senin, hem benim olur, basarz imzalar. Yahu ben bu
nu byle zlyorum, imzan benden ne esirgiyorsun bin dere
den rationel katakulliler ederek? Mterek eser baka nasl
olur yahu? Beni Dral Dedenin dd gibi ortada brakmak
doru mu, sana yakr m? Ben ldkten sonra en gzel ya
zy senin yazacam duyuyorum da lesim geliyor yahu...
Galiba bir gn bir biyografi yazacaksn der daha sonraki
bir mektubunda ve bu biyografiyi yazabilmem iin gereken
btn bilgileri o dillere destan cmertlii ile sunar bana. Ne
ler de neleri anlatr, ne dile gelmez, aklanmas g, kimi
yerde olanaksz olay ve gerekleri kimsenin baaramayaca
bir aklk ve nesnellikle, kendi kendine bir eletirmen g
zyle bakarak yazya dker. Bunlar yazmann ne g oldu
unu duyar ve duyurur: Yazdm gibi yazmak iin o anlar
yaamak gerek gerek deil, yaadm. Yazdm vurulmu
a dndm. Seni iki dakika sonra deil, bir dakika nce gr
meliydim. Bilmezsin iimde bir frtna, bir siklon uyand. Al-

12
nmda krmz lekeler hasl oldu... Sana yazacak da neler ve
nelerim var. Sana bu eyleri yazacam, bir buuk sene evvel
sylemitim sana. Sen bunlar yazacaksn. Belki byk bir
eserin olur. Olur muhakkak, baz artlara riayet edersen.
Yllar geer, 1965 baharnda Balkmn stanbula geldii bir
gn beni Ecce Homo adl kitabm hazrlar bulur; bu kitaptan
sonra bir Ecce Homo 11 yazacam ve onun kiisi, insan ken
disi olacan sylemitim Balkya; 23 Haziran tarihli yant
udur: Bak Azra, Ecce Homo l l ye gelince, imdi bende kim
bilir nice ycelikler bulacaksn. Ben utanrm yahu bu kadar
byk olmaya. u nallarm dikmemi beklesen de sonra yaz
san olmaz m? Ne acele ediyorsun? Mektuplarm daktilo ede
ceksin. Onlarn iinde silme bir sayfa canm canm canmlar
var. Ben onlar sonsuz olarak sralarken bir sevin duyuyorum
da ondan... imdi hele sen ncekileri yaz bitir. Daha vakit
var... Sana hayr diyemem, hayr dememek evet olur. Olur
ama hele Azra biraz sabr et de alalm byk olmaya. Hani
bu iin fena acemisiyim. Yazacan eyden kendinden o kadar
emin grnyorsun ki, sana engel olmaya cz eder insan vic
dan. Hem u var, sen ben diye kendini meydana kartm
olacaksm. Ben de senin sen olduuna kalbm basarm. Bir
ok biyograflar vardr, unun bunun biyografilerini yazm
lar. Yazdklar adam unutulmu, ama biyografin eseri parlak
bir aheser diye kalm.
Alakgnll, insan yaratcs koca Balk! Yazacam
biyografiye btn malzemeyi en ufak ayrntlarna dek sundu
u gibi, yaz yazmasn da retmiti bana. urda, burda, ga
zetelerde kan yazlarm didik didik inceler, acmasz bir
dille eletirirdi. Beni uzun bir raklk dneminden geirerek
yetitirmekteydi yazar olarak. O sevmedii Platon'u ben sevi
yordum, ama neden sevdiimi aklamama da izin vermezdi.
nk, derdim, bu adam filozof milozof amma ustasn bu dn
yada kimsenin sevmedii gibi sevmi. Ustasn sevmek... ho
doa sevgisini de, insan sevgisini de Halikarnas Balks
ndan renmitim ben.
Neyse. Mektuplar oktu ve onlar bir gn deerlendir
mem gerektiini biliyordum ama hayat Balknn o hor gor-

13
 d rutinle akp gidiyordu. Bir yandan da insan akna
eviren, stne bast taban bir hal gibi ekmekle kalma
yp kafasna ta ta yaplar ykan bir ortamn iinde, aman
dmeyelim, dengemizi yitirmeyelim diye bocalarken, Ecce
Homo II mi dnlr? Mektuplar yllara gre sralanm
kocaman bir bavul iinde duruyordu. ok uzaktlar bana,
Halikarnas Balksnn lmnden sonra bile bavulu ap
bir mektubunu ele almak gemedi aklmdan. Unutmutum
varlklarn, hele bir gn onlar yaymlamaya sz verdiimi
bsbtn unutmutum. ki ay nce eker Bayramnda Bod
ruma yaptm bir yolculuk dn ve Balknn mezarn
bir ziyaret sonucu nasl oldu da sarldm mektuplara? Bil
mem. Evime yerlememle, bavulu indirmem, mektuplar d
arya almam ve daktilo makinemin bana oturmam bir ol
du. Okuduka yazdm, yazdka okudum, diyebilirim. Bir hz
ki ba dndrc, yemedim imedim, baka bir ey dn
medim, o mektuplar yaadm. Duygularm sorarsanz, an
latmaya deer: lk kez okuyormuum gibi oldum. Meer oku
mamm ben bu mektuplar, okumaya vakit bulamamm,
oysa her birini hem okumu hem de cevaplamtm gn
gnne. Balknn mektuplarnda benimkilerden yapt
alntlar kant bunun. O halde anlamam mydm ben bu
mektuplar? Onu da diyemem, baka bir eydi. Bir yazarn,
bir sanatnn, yaamnda dile gelmi bir insanm lmnden
sonra asl var olmas idi bu. Tel quen luimme enfin lter
nit le change demi ya Fransz airi, sonsuzluk, yani lm
tm insana tmln salar, lmszlk deriz buna. Hali
karnas Balks byle dikiliyordu gzmn nne. Yazarken
de alkantlar iinde bouuyordum, bu yazlr, bu yazlmaz,
nasl alrm, nasl almam unu bunu diye kvranp duruyor
dum. Gn oluyordu ki, yazlmaz diye attm mektuplardan
bir kitap dolduramayacam sanyor, sonu gelmeyecek bir
ie giritiime inanyor, zm zm zlyordum. Ak mek
tuplaryd bunlar, kiminde yirmi otuz sayfa dolusu yalnz
benden sz ediyordu Balk, hem de nasl bir dille, kimseye
aklanamayacak, kimseyi ilgilendirmeyecek bir itenlikle,
l, itidal diye ne srdm bir p gibi krp atmt

14
nme. nadna ok, inadna sk, inadna Ekspres, zel
Ulak diye bombardman etmiti beni mektuplaryla. Derle
nir, seilir eyler miydi bunlar? Ben yapamazdm bu ii. He
le ben leyim de bakas yapsmd. Ama kim yapacakt, ve
rilmi bir sz de yok muydu, stlenmemi miydim bu grevi?
Grevin de adn iyice koymutu Balk: Daktilo makinesi
ile yazlm mektuplar olmayacakt, bir biyografi olacak, onu
ben yazacaktm, ve imzam da 'koyacaktm. ki imza birden
kacakt, bunca yl yerine getiremediim dileini artk ger
ekletirmem gerekiyordu. Engelleri, kukular yendim, y
le yendim: Ak mektubu muymu bunlar, bana m yazlm
m! Balknm ak sz konusu olunca, kim oluyordum ben?
Onun hz doann bir karncasna da yle, akard, hele bir
yaprana bir tohumuna, bir dalgasna yle grl grl, yle
yel dolusu uard. Ben diye bir ey yoktu ortada, Balk var
d. Rahatladm bunu anlaynca. Sonra semeyi, derlemeyi ya
pan da ben deildim. Mektuplard kendilerini bana yazdran,
Balkyd bu kez de elimden tutan.
Bir de dndm ki bu mektuplar Halikamas Bal'ksm
btn yazlarndan daha iyi canlandryordu, nk yalnz bir
konu, bir yaant ya da bir bilgi, bir dnce stne yazma
mt Balk bu mektuplar, bu ynlerin tmn bir araya
getirerek yaaya yaaya konumutu. Sesi vard, sz vard,
devinimi vard bunlarda. Btn romanlar, ykleri, btn
szleri, yazlaryla ve asl gnlk yaamyla tm Halikamas
Balks vard; doann krk bin ylda bir yetitirdii ulus
lararas, evrensel deerde bir insan... Hele Trkiyemiz iin
gelecee aydnlk saacak, dncesi bir ok gibi frlayp kim-
bilir kanc yzylda hedefine vuracak bir ulu... Sonra da bir
inam ki iyilii, gzellii ve sevecenlii Merhabas gibi yrek
leri nlatp insanlar sevgi cmbne aran bir ses... Elim
den geldii kadar duyurmaya altm mektuplarnda yankla
nan bu sesi. Ama tmn verebdim mi, ne gezer! Daha iki
kitap dolduracak kadar ok yaz var elimde. Halikamas
Balksnn bilimsel konular stne yazdklarndan yalnz bi
razn aldm buraya. Bu derleme herkesin kolay kolay, rahat
rahat okuyabilecei ve yalnz zevk iin okuyabilecei bir

15
seme olsun istedim. Bu arada da ad geen ya da gemeyen
herkesin ondan tatl bir Merhaba duymasn amaladm.
mrm yeterse daha baka Merhabalarn duyurmak ister
dim Balknn.
Yazarken ok zen gsterdiim bir nokta var: Onun ya
zma ve onun yazma uymak istedim elimden geldiince.
Halikarnas Balksnm yaz deme babayiidin baara
mayaca younlukta ve dolgunlukta bir yazt. Deinme
dii konu, bilmedii bilim, kullanmad dil yoktu. Dncesi
evrensel ve politikti, kiiliinin yn tm oulcu kapsam
ile belirli ve olumlu insanln ve insancln mutlu gelecei
yolundayd. Byk bir dram yaamt Balk, bir dram de-
, birok dram, birok facia, yle ki dramn ta kendisiydi;
dram her an gzlerinde yansrd, dayanlmas g bir insan
tragedyas yatard o kahkahalarla darya vurduu gr se
sinin akac perendeleri altmda. Bu dram, yanl anlalma
sn, yazmad bir yaz iin srgne gndermesi ya da bir
kaza sonucu babasm vurmas facias deildi sadece, ok da
ha derin ve insanla, insanlk haliyle sk skya rlm bir
dmler kumkumasyd. Halikarnas Balks tm kiilii
ve yaamyla evresini ve an aan bir adamd. Byklk
ters oran tl rnler retir ou kez. Bykln ccelikle
atmasnda sonu kimi zaman yalnz cceliin stn k
mas deil, byn de cce imi gibi grnmesidir. Ya da
anlalamayp deerinin ortaya kamamas, ite bu gerek
ok nemli. lk tartmamzda ben Balky anlayamadm
gibi, bana yazd yzlerce mektuptan da tam bir anlay
salayamadm mektuplar ilk aldm ve okuduum gnler,
bugn de daha anlam saymam kendimi. Saymak deil, bu
gne bugn pek bir ey anlamadmdan eminim. Sonucu
ne olmutu o zaman: Balknn bunca zledii o aramzdaki
ibirlii olmad, olamad. Anadolu Tanrlar ikili imza ile
kamad. Kybele ve hexametron konusu ilenemedi, hi. Ba-
lknn benden beklediini hi veremedim ona ben. Onun
at karlatrmak mitoloji alannda biraz olsun yryebil
dim ama am patikalardan, allm yollardan. Daha to
parlayp anlayamadm bile nereye varmak istediini kafasn

16
da izdii enginlik ufuklarnda. Bunun nedenine geleceim:
Asl nedeni ok ynl ilinti kurmaktaki hz, snr ve engel tan
madan hoplay. Beni 'bulduunda kendisi gibi yksek hop-
layc olabileceimi sanmt, sevinmi, comutu, olamad
m anlaynca, souk bir du aldn sezdirmedi bile, yle
sine iyi bir insand. Btn bunlar bir zeletiri olsun diye
yazmyorum. Ama Balknn yazma ye yazma neden
uyamadm aydnlatmakt. Balknm hibir kitab onun
tasarlad biimde yaymlanmad. Evet, tertemiz yaz ile
yazar, en ayrmtb izgisine dein izmedii bir kelime ya
da bir harf brakmazd. Gene de yazlarnn yalnz karikat
r grlr kitaplarnda; nk hepsi yanllarla doludur; o
yanblar da kendi yaratmtr, dizgi ya da bask dzeyine in-
diremedii iin kendini, dncesinde ya da iirinde olaan l
ler snrn her zaman akt iin. Balk her kitab ktn
da ve zellikle son kitab Hey Koca Yurt yaymlandn
da derin bir hayal krklna urad. Kitaplarmm sayfala
rn bir bir sker, byk ktlara yaptrr, yanllar d
zeltmeye koyulur, dzeltilmi provalar daha yanl olarak
baslrd bu kez. Sonsuz bir urayd bu, sonusuz bir aba.
nk Balk bir yazdn bir daha yazmaz, karmakark
ederdi her eyi. PANTA RE diye Herakleitos iin bard
m kendisine uygulamay unuturdu. Hep akan bir yaraty
d kendisininki, iinde yzd grl grl rman burga
larna dayanamazd hibir yzc. Yazlarnn karmakl
da bundan.
Benim bu kitab hazrlarken yapabileceim tek bir i var
dr dedim kendi kendime: Balknm yazma da, yazna
da tam bir uyum salamaya almak. Kelimeleri nasl yaz-
dysa, hangi harfleri nerede kullandysa, nerede bir trnak
ap kapattysa, nerede bir nokta, bir virgl, bir soru ya da
nida iareti koyduysa, nerede u deyimi kullamp, ayn de
yimi sonradan deitirdiyse, nerede Franszca, ngilizce, tal
yanca ya da baka bir yabanc dille yazdysa, her eyi oldu
u gibi, hi, ama elden geldiince hi deitirmeden kopya
etmeye altm. Eski Yunanca ya da Latince adlan, szck
leri, tmceleri o srada nasl yazdysa yle aldm. Bana mek

17
tuplara balamazdan nce Balknn eski yazy kulland
n biliyordum, benim eski yazy bilmediimi gz nnde tu
tarak yeni harflerle yazmaya koyuldu mektuplarn, hem yal
nz bana olanlar deil, Sabahattine de yazdklarn. lk
mektuplarnda eski yazn izleri grlr, sonradan gnn
diline ve yazma uyar giderek. Ama kendine zg dili, deyi
leri ve slubu koruyarak elbette. Balky kendi tutarll
iinde vermenin tek yolu kendisini olduu gibi, ortaya koy
duu gibi aktarmaktr kansna vardm. Karmda eski a
lardan kalm bir el yazmas varm gibi davrandm, metni
titizlikle inceleyerek ona zenimden baka bir ey katmama
ya dikkat ettim ve yle daktilo ettim. Bu arada notlar aldm,
yazlar, deyiler, z adlar kullanlar zerine dizin, szlk
gibi bir eyler toparladm. Onu da vermek faydal olurdu bel
ki, ama vazgetim vermekten. Bu abamda baarl olup ol
madm, Halikarnas Balksnn bu mektuplarnn uyand
raca tepkiyle llecektir.

Azra Erhat
Aralk 1975

18
 31 Mart 1957

Merhaba Efendim Merhaba!

Telgraf ve mektubu aldm. Memnun oldum merhaba!

Cevap vermekte geciktim, sebebi spanyol nezlesi, stan
bullu misafirler, Amerikallara konferanslar. Bergama seya-
hatlar, Efes ziyaretleri. Fakat btn bunlar devam eder
ken mektup aklmdayd, ve una u cevap verilmeli, bu s
ze u cevap diye dnyordum. Yani zihnen boyuna cevap
verdim. Yalnz bir gn verdiim cevab ertesi gn unutdu-
um iin, cevaplarn hepsi grltye gitdi. imdi mektubu
nu nme koydum. Yazdklarna birer birer cevap verece
im. Mektupta sana byk bir hediye etdiimi yazyorsun.
Yahu hediye filan deil. Sen vardn neticeyi o gece bana
syledin. Hakl olduun kk bir nokta vard. Ben gazeta-
da Homer llyadada Palamedden bahsediyor demidim. l-
yadada Homer bahsetmiyor, dedin. Sylediin u itibarla
doruydu ki elimizdeki llyadada Palamadin ldrlm ol
duundan bahsedilmiyordu. Bu itibarla mnakaa edilecek
bir nokta vard. Satran bilenin biri, hi bilmeyenle oynar-

19
sa, can sklr. Fakat birbirine hemen denk oyuncularn oyu
nu iki tarafn da houna gider; dello ediyorlarsa iki taraf
da kllarn, birbirinin kllarnda bilerler. Benim iin bir
sknt deil hoa giden bir eydir bu. Binaenaleyh bana bir
zahmet filan verdiin yok bilakis. imdi u nmdeki mek
tubundan unu anlyorum ki touche olduun zaman bile
bir touch vaki olduunu inkrda inat ediyorsun. Eh! insaf
bre Azra! baz inanlarnda hakszsn. Kimi iddialarnd
haksz olduunu pekl biliyorsun da. Senin bakn, haksz
olduunu anlayacak kadar keskin! mkn var m ki grme
yesin? Ne var ki gururun haksz olduunu kabule mani. O
hal biraz bende de var, u yazdm ilk sahifeye bakdm.
Hakl olduun kk bir nokta var! demiim. Demek ki te
peden trnaa hak vermek benim gururuma g geliyor, tak
sitle hak demek daha kolayma gidiyor. Oradaki kk
kelimesi bu noktay ispat eder gibi. Fakat ben, Homer lya-
dada. bunu dedi dediim zaman, bizim okuyuculara, hem
de gndelik gazeta okuyucularna hitab ediyorum. Byle de
mekle onlarm cehaletinden de istifadeye kalkmyorum, fa
kat birok dnce neticesinden vardm bir neticeyi on
lara ksaca bildiriyorum. Sen hakk, ne toptan, ne de pera
kende teslim niyetinde desin. Bana yazarken daktiloda
yazp zahmet ekmene lzum yok. Yazn mkemmel oku
nakl, kolayna geldii gibi yaz. Mektubunda Profesr
Bittelden bahsediyorsun. Sana kar eeke davranm, ya
ni sana, Kitap okuyun kitap, hakikaten bir fen adamndan
beklenir bir ey de. Sylediin yanlsa tashih edilir, do
ruysa kabul edilir. Hane bir Trke sz vardr: Bin biliyor
san yine de bir bileni dinle. Onun bildii bir, belki senin b-
diin binin arasnda yokdur. Ben, tandm arkeologla
rn arasnda Prof. Robert mstesna mee odunu kafal
kazk kafal olmayanna rast gelmedim. Tabii mee odunluk
lar derece derece. Tevekkeli deil liman ile Newton a r
keolog deillerdi. Gnmzn arkeolog kafal olanlar, li-
mann gnnde liman keiflerini yapmazdan nce li-
man deli sayarlard. imdi bir de Ceram kd. Herif arkeo
log deil, fakat yle stnkr bir adam ki sorma gitsin.

20
Kitaplar her dilde lks editionlara baslyor. Arkeolojinin
yapd hizmetleri inkr edecek deilim. Mesela toprak eva-
ni paralarndan muayyen devirleri muayyen yerleri bul
mak artk bir fen oldu. Darwinin kk bir fosil kaburga
kemiinden hayvann ekil itibariyle her tarafn ve bt
n bulmas kadar bir fen. F akat arkeolog bulduklarn bu
lacak o kadar, onun bulduklarnn tarihle alakasn kefetmek
tarihiye aid. Bu ii grmeye kalknca arkeolog kendi sa
hasndan kp wishful thinkinge dalyor. Hem Avropalla-
rn btn gayreti Helenleri imalden Yunanistana getir-
mekdir. Bundan maksatlar Yunan medeniyetini kendileri
nin icad etdiini isbatdr. Halbuki onuncu ara kadar ya
ni sadan sonra Avropada Droit du seigneur vard.
Yani derebeyi seigneur her evlenen kzm bikrini izale
ederdi. Yatak odas hazrlanr. Seigneur gelir, iini grr,
sonra meru koca odaya girerdi. O zamandan kalma vesika
lardan gelinin bu ie isyan etdiine aid ancak drt vesi
ka var. Bir tanesini hatrlayorum: Gelin seigneurn
droitsm kabul etmemi. Herif ii zora dknce, kadn da
mcadeleye girimi. Al takke ver klah boaz boaza! O
srada herifin mukaddes kanndan biraz dklm. Gen
gveyi gelinin hayatn tehlikede sanarak mdahale etmi.
Herifi tutunca dn davetlilerinin ortasna frlatm. Seig
neur byle bir muameleye hayret iinde kalarak, gelini de
gveyi de lnceye kadar zindana mahkm etmi. On ikin
ci ara bile Avropada freeman dediklerinin hali en fena
muamele gren klelerden, hatta sr spadan beter idi. De-
rebeyinin izni olmadan onun hkmetdii yerden kamazlar.
Kendi unlarn temezler Seigneurn deirmeninde an
cak bu i grlr, ve ekmekleri de ancak Seigneurn fr
nnda piirilirdi bittabi derebeyinin tayin etdii para mu
kabilinde. Arazilerini derebeye byk bir hssa vermeden sata
maz alamazlard. Derebeyinin budayn mudaym cabadan
yetitirirlerdi. Seigneur ava kd zaman tarlalarn iner
di. Vergi, vergi, yine vergi. Kzlar yetiince de hemen 1e
droit du seigneur olurdu. Vaftizde srlen kizma ya kal
sn diye hi ykanlmazd. Sonra zindanlar ve ikenceler, ta

21
Bastillere kadar. te bu insanlar idi ki sadan nce 6.
asrda Miletde, Prienede, Efesde ve 4.de Perikles Atina
snda klasik kltr yaratmlar. Bir u freeman dn.
Bir de badem sakall zarif dandi Alkiviadis iki tazsyla Atina
sokaklarndan geerken yapt bir edepsizlie kzan, M ara
ton da Aera Aera! diye bararak harp etmi bir Atinah
kylnn, o ka gz boyal zppeye can gnlden ak!
deye patlatd tokad dn. Ham herkesin nnde, yani ar
nn tam ortasnda. Gelelim o Bittele, belki de herif
Troyallar da Trkdr bunu mu isbat etmek istiyorsunuz?
demesinde belki hakldr. nki kim bili bizden ka mee
odunu kafah Trk gidip gidip herife, nerede bir medeniyet
varsa Trklerden gelme olduunu sylemilerdir. Sen bitta
bi yle sama sapan bir inanda deilsin gelgeldim sznn
balangcndan belki o kanaatda olduunu sanmdr. Zaten
Almanlarn hemen hemen hepsinde o racist arrogance var
dr, aksi halde Hitler o kadar muvaffak olmazd. Yani onla
rn bu hali sikkenin yazs, bizdeki Trklk de turas; gel-
gelelim sikke ayn sikke; ister yazsndan ister turasndan
bak. Seninle herif alay etmi. Alayacaktm az daha! di
yorsun. Neye alayasm? Tahmin ediyorum. renmek arzu
su kadar insann bakma masumiyet veren bir ey daha
yokdur, deyesim geliyor. Eh! Onunla alay edilmez! nsana
aplak aketmek isteini veren o dz enseli kelein yani
manen yle gzleri krd galiba. Einstein lmeden nce
tahsilin hedefi muvazeneli insandr diyordu. Bittabi ka
fas muvazeneli yemi herif edindii ihtisas, gvdesine ya
banc bir cisim imi, tepesinde bir apka imi gibi durma
yacak. Zaten adam experlerden nefret ederdi. (Kendisi
matematik bir exper olmasna ramen, amma onun te ta
raflar matematik expertisei kadar gelimidi.) Yani her
cihhetdeki bgin mvazeneli olacak. Yreinin arp, ci
erlerinin soluyuuna denk olacak. Senin Bittelde muvaze
ne yok deil. Eski saray tablakrlarn da mvazeneleri var
d. Onlar, ilerinde bir iki trl az bulunan sahanlar, topar
lak bir tablaya koyarak, tablay balarnda mvazeneli ola
rak tarlard. Herife hafif dokunuldu muydu, tabla der,

22
minin <ln irfan salalarn yere dktm diye kzard. Eksper
im n ngilizce tarifi yledir, a specialist is a man who
known more and more about less and less, until he knows
nvi'i'ylililityi about nothing. (Uzman, gitgide daha az ey hak
kmla gitgide daha ok ey bilen, sonunda da hi hakknda
ln*r eyi bilen adamdr.) Malum ya zamann eksperleri ua
leal etmee uraan Wright kardelerle alay etmilerdi. Bu
lmlarn yani arkeoloji eksperlerin ta bidayetde bir parti
|a lii*leri, nyarglar oluyor. Sonra bir eyi istedikleri gibi
bulamadklar iin kzyorlar. Bir kaptana Giride git de
miler. Denizlerde aram taram, Giridi bulamaynca Gi
ril yok demi. Bu, her taraf Giritten ibaret demenin tpk
n. I a s extrmits se touchent ular birbirine deer. Gen
ken Fransada trende seyahat ediyordum. Bir gzel kadn
vard, bir de katolik papaz vard. Herif kpkrmz kesdi,
elindeki tespihi ekiyor, dudaklar bir dua mrldanyordu,
kadn grmemek iin ona ardn dnmd; tentationa
karyd bu vaziyeti. Gzlerini fal talar gibi ap kadna
dikmesinin tpksyd bu ard dnmesi. stediklerini bulama
ynca arkeologlar peygamberler gibi ii kaskat bir dogma
tizme dkyorlar. Bu budur deyip kesiyorlar. skeletin ke
mikleri katlanca byme de durur. nsan dnyaya bir ker-
re gelir, yunus bal gibi yokluk engininden frlayarak, yine
yoklua dalar. Bu gelide de grp grecei, tesadf eseri,
kendi adalardr. Onlarn arasnda hepsi de Praxitelin
elinden kma Apollo heykeli olmaz a kusurlar vardr.
Bunun kolu sakat, istemem! denemez a. Sakat makat topye-
kn kabullenilir. F akat bu contemporainler arasnda insa
na en ziyade eref verenler, renmek iin gelenlerdir. Eh
insan byle bir mracaata, hoyrata, Efendi kitap oku, ki
tap! demez a. Sen bir insani arzuyla herife gidiyorsun. He
rif kurak mevsimde toprakdaki soann bama dikilmi de
Grp grecein su bundan ibaretdir, diyerek soann ze
rine iemi, ona da Grp grecein insani duygu bundan
ibaretdir, demeli. Biraz fazla Rabelaisienlie kaar amma
herif istedi. Sonra bu Kitap! kitap! deyiinde kupkuru bir
kazldk var. Kendisi galiba kitaba tabi olarak, tomar kulu

23
klesi olmu. Kitabn kymeti ona hkim olmakdadr, mah
km olma'kda deil. Her zaman sylerim; enginarn byk
kelle evirmesi iin, kaca yerin zerine arca bir ta
korlar. Ya kelle kuvvet toplar ve ta bir yana devirir
kar, yahut tan altnda ezilekalarak rr. Kitap yokardaki
bir daldr, insan onu tutarak kendini yokar eker, sonra ona
basarak daha yksee bakar. Kitab yazan, trmanmakda
insana yardm olsun diye bir kol salm gibidir. Tut elimden
seni banm zerine karaym! dermi gibi. Yoksa btn
arlmla stne abanaym da ezeyim deyen bir marifet
deil. Kitap byle olmaynca hikmeti vcudu kalmaz. Hep
bunlar alelade gerekler, fakat insanlar bunlar unutuyor
bazen. Neyse brakalm u Bitteli aa kurdu gibi kendi ka
ranlnda tnelini kazp dursun, ondan da bir hizmet bekle
nir. Bittabi Truvallar Trk deildiler. F akat Truva gibi Teu-
ker gibi adlardaki tler Anadoluda ok rastlanan sesler
dir. Bugn ifreleri zenler okdur. Onlar dillerde konson
seslerinin her dildeki nisbetlerini tayin etmilerdir. Anadolu
da t,k,rye her zaman ok rastgelinmidir. Bu biroklarnn
dikkatini ekmi bir haldr. imdi elimin altmda Jam es Fra-
zer var. Adam arkeologlarla omuz pen bir mitologdur
muhakkak.

Bundan sonra ad geen bilginin kitabndan uzun

bir alnt var, ngilizce olarak. lgin bir para:
Frazer Kilikiada hkm sren krallarn birer
tanr Zeus rahibi olduklarna, bunlarn Teukros
ya da Ajax adlar ile anldklarna dikkati ek
mektedir. Ne ki Teuk kknn Kilikial bir kk
oluu, Tark, Trok, Tarku ya da Troko biiminde
belirmesi ve btn bu kklerin Yunann Akde
niz kylarna yerlemesinden nceki alara atf
oluu vurgulanyor. Frazerin yazdklar ger
ekten de Anadolu mythoslar konusunda ilgin
tir. Burada Balk, Teukros,Troya, Triya, Trak

24
 ya, Tirhen, Etrsk szcklerindeki ses benzerlii
stnde duruyor ve yle bitiriyor:

Bunca ttt... rrr... kkk altnda incelemee deer bir ey var,

ceffelkalem bir kenara atlverecek bir mesele deil. Bu tak
dirde Prof. Bittelin bizim Trklerden fark kalmaz, onlar
da ceffelkalem bu yokardakilerin topunu Trk deyip k
yorlar a, fazla incelemeden. Belki bir gn bu incelemelerden
hayret verici neticeler kacak. nsanlar oktan beri hakikat
diye bilip aldklar eylerden kolay kolay kurtulamyorlar.
Dnyaya domak byk bir aventure, bir sergzedir,
hem de pek tehlikeli bir sergzet. Bittel gibi adamlar insan
hayatnda adventure of idease mani olan adamlardr. Me
sela Avrupann durumu imdi kklemi bir system de
fakat betonarme gibi donmu bir anaridir. Dantenin Cehen-
neminde insanlara azap ekdiren zebaniler vard, imdiki
cemiyetdeki gibi 'her insan komusunun zebanisi deildi ya.
te bu adamlarn rigid diyeceim kafalar adamakll
formalize oluyor. Bak anlataym. Schliemanndan nce do
mu olsayd, bu Bittel, Schliemann hakknda, Hah! hah!
gleyim size, demek ki bir airin iirinde bahsetdii Truva
Savam hakikat sayyorsunuz ha? derdi. Bugn Bittelin
Truva hakkndaki malumat muhakkak ki Schliemannnkin-
den stndr. Fakat Bittel, Schliemannn yapdm yapmak-
dan d kopard. Bunlar kendi dar mntakalarndan (yani
kendilerinden nce bir fikir sergzetisi tarafndan kefe
dilmi bir lkenin bir keciinden) dar kmaa korkar
lar. Aratrmalar o dar mntkaya inhisar eder. Schliemann
bir peygamberse Bittel bir papazdr. Birisi hayatla sren
dal, tekisi budayc baevan. Biyorsun bunlar Truva yok
derken Schliemann dokuz tanesini meydana karverince,
Homerik Truvann hangisi olduunu bulmak iin bu Bittel
gibileri birbiriyle Truva Savan glgede brakacak suret-
de boaz boaza geldilerdi. Hane ya Truva yokdu? Homerik
Truva da kadn elbiseleri modasna benzedi! Geen seneye
kadar altnc Truva Homerik idi. Geen seneden beri yedin
ci Truva oldu; belki bu yedinci Truva BitteTin marifetidir,
25
yahut o Profesr cenabnn bu ide ilmi hssas vardr. Bun
dan yirmi otuz yl nce bir hikye okumudum. Hatrmda
kalanlar unlar. Klasik etdlerin bir profesr, malumatl
ve sal sakall bir adam talebesinden bir sempatik ocu
u beraberine alp otobse biniyor. Otobs malum yolu ze
rinde giderken birdenbire havalanarak mehul bir diyara
geliyor. Hep tand yerlerde gitmee alkn olan profesr
korku iinde. Geldikleri yerde koca bir alayann gk g
rltsn andran ak duyuluyor. Hem karanlk bir zemin
zerine boyuna alemsemalar sanan bir musiki. Ta aadan
devasa bir kahraman kalkyor. Karanlklardan yava yava
irkilen Aildir. Ail ocua ve profesre tanrlar tarafn
dan yaplm koca kalkan uzatr. Profesr korkuyla titre-
mekde ve san ban yolmakda, ocua Aman kalkana
binme! diye barrken kendi hesabna da Aman beni yeri
me getirin, kitaplarma, etdlerime, odama dneyim, diye
yalvarr. Schliemann ile Bittel bahsine dneyim. Burada
bu isimler yani Schliemann ve Bittel sembolikdir. Bunu sana
sylemee lzum bile yok a, syledik ite. Bana kalrsa biri
si Dionisyak, teki akademik ve Apollinyendir. Birisi Kristof
Kolomb, teki alelade bir ticaret gemisinin kaptan. Bi
risi yolu aan, teki alm yoldan giden. Bana kalrsa me
sel Schliemann gibi sergzeti kafal olanlar mehullere
korkusuz dalarlar. Karanlk bir ormanda yol aarlar. teki
ler alm osede yrrler. Hane Nzm Hikmetin bir iiri
var: Bo bir konserve kutusu denizlerde inip kar. Bir eyi
isbat etmek iin yazlmam, yle bir manzara gstermek
iin. Ona, o bo konserve kutusuna biraz insan uuru koy,
kutu, Okyanosu ben armonik gibi indirip ykseltiyordum
derdi. Bu Bittel gibilerinin de ekilmez gururlar yledir. He
rif Truva ve Homeri icad ettii fikrindedir. Vallaha! bazen
ben aklklardan korkmayan mesela Kristof Kolomb gibi da
hileri dnrm de, bunlarn klar gemi tasavvur et
sem, guardiya prova feneri gibi bada deil fakat k
larnda diyeceim geliyor. Yani bunlar daha ziyade ateb-
ceklerine benzeyorlar. Karanlkda seyahat ediyorlar, amma
ardlarndaki kla yol gsteriyorlar. Yaradln ne mthi

26
icaddr o atebcei tenasl aletine imek akdrsn, ard
na deniz feneri takp, imdi yanp imdi snerek, karanlk
varlk engininde yol arayan hemcinslerine: te bekanzn
yolu buradadr! desin. Neyse Bittel ve Mitteli brakalm,
zaten maksadm hi de ahsi deildi. Daha ziyade attitude
d. Bu durumlarnn bir noksan da daha engin ve daha esas
l bir notiondur. Hakikatten gzellii ayr, cascavlak kalan
hakikat ne iyidir ne ktdr yahu. ki kerre iki drt eder!
Etmezse hatrm kalr, kim syledi ona etmesin deye! Fakat
Euklidin bir msellesin zaviyei kaimesinin karsndaki dal
n ete isbatmda bir temizlik, bir gzellik vardr. Fakat pro
fesr efendinin cart deye dogmatique finalitsi ekilir mi
yahu? Zaten Suriye ve o taraflar brani, Hristiyan, ve Ms
lman dogmatizmleriyle dnyay hl tabire boaz boaza
getiriyor. Klasik dnya, hayat estetik bakmdan grmekle
yerden ge kadar haklyd. Sonra bunlarda humor yok.
Herifler en evvela kendileriyle alay etmesini renmeli. u
Wagnerin Matres Chanteurs de Nurenberg diye operas var
ya... O sralarda yaayan bir kompozitrle o piyesde alay
eder Wagner, ihtiyar kompozitr taklid ederek. Zavall ih
tiyar her gece gider ve kendisinin karikatrize edilmesine
herkesden ziyade glermi. Ne sempatik adam! Yani bizim
hkmet gibi ahsiyeti maneviyesine tecavz etdi diye kz
mak yok. Gl ok ehemmiyetlidir. Dogmatizmde hkme
tin haysiyeti maneviyesi vardr, yani bir ciddilik, bir ask
suratllk vardr. Bu ciddilik ve ask suratllk tabii olmad
iin ekilmez, insana af aanlar gelir yahu! yle ngiz ta
bancas gibi otur! ekilir mi? Biraz uzad myd da, gayri
tabii olduu iin sahteleir, ite o zaman bsbtn ekilmez.
te o zaman hakikat haza hakikat olur, salt hakikat! saf
hakikat! Biliyorsun ya klasikler trajedilerinden sonra, mut
laka bir satyr piyesi oynarlard; ve bu piyes trajedideki tip
lerle deilse, piyesin asl konusuyla alay ederdi. Hakikata
hrmet ne kadar lazmsa hrmetsizlik de o kadar lazmdr
bence. Boyuna hrmet edilir durulur mu yahu? nsan delir
tecek suretde sahte olur! nsann alimallah tepesi atar. Hi
bir hakikatin gl tard etmek suretiyle hayatn topu

27
nun stne abanmaa hakk yokdur. Onun iin sen de Bit
te re gl, hakkndr. Gzellikden bahsettim. Ben bu tabiri
majuscule harflerle kullanmyorum. stanbul'da dikkat edi
yorum, bu eyi bazlar ylesine intellektualize ediyorlar ki
deme gitsin. Gzellii insan tabii olarak karlamak. Yani
duygular, yle yaradln bir yamacndaki bir demet ot gibi
dorudan doruya toprakdan gelmiyor, kitapdan geliyor. O
kitab kaldryorsun, altnda bir kitap da'ha.

12 Nisan

Bu mektuba ne zaman baladm, bugn ancak kalemi eli

me alabildim. Birbiri ardmca Efese, Bergamaya gitdim.
Amerika Sefiri gelecek dediler. Kzmn Amerikadan bura
ya gelmesine yardm eder deye adamla konumaya hazr
landm: gele gele kars geldi. Neyse gezdirdik. Sonra boa
zm ard. Hastanede dilimi tutup tutup ekdiler, boazma
bakmak iin. Boaz kanserinden pheleniyorlar. Bana sy
lemediler, fakat unu yap, bunu yapma diye tenbih ve tav
siyelerinden anlayorum. u iki cordes vocales var ya. Bir
tanesi az ihtizaz ediyormu. Yahu onlarn atlamadna
kr etmeli. Birka gn, her gn, yz ksr kiiye ba
ra bara anlatmak zorunda kaldm. Trkiyeye kalsayd,
beni okdan alkdan ldrmlerdi. Muharrirlik etmek iin,
yabanclardan para alp vaktimizi satn alyoruz. Bence bo
azmdaki rahatszlk kanser deil, alelade yorgunluk ve
souk algnl. Birka gn sonra muayene edecekler yine,
o zaman grrler. Diyeceksin ki dorudan doruya yaz ya
zarak alkdan lmemek mmkn deil mi? Mmkn! Fakat
Babli yokuunu bilirsin. Zaten orann yabancsydm, ve
yabancs kaldm. Tamamen yazdan geim salamak iin,
orada mutlaka birisinin houna gitmek lazm. Houna git-
mekden, dalkavukluk kasdediyorum. Bu ise imknsz. Kimi
si para kazanmak iin yazar, devleti veya birisini pehpeh
ler, kimisi de yaz yazabilmek iin para kazanr. Aralarnda
derece deil, kategori fark vardr. Tavanla yenge yara
kmlar yar bitmemi; nki aralarnda istikamet fark
28
var. Evvelce yazm olduum 'birka son sahifeyi okudum.
Bitteii yle kesip atmamal; dnyada anlalmam mesele
ler ok; mesela Basqueslarn Bat Avropada bulunmas
gibi. Kim ta'hmin ederdi ki Pictler ve baz Celtler Ana
doludan geerek ngiltere ve rlandaya g ettiler. W.K.C.
Guthrienin The Greeks and their Godsnda adamn u fik
rini doru buluyorum. Daha dorusu benim fikrim bu, adam
da sonradan ayn fikre rastladm...

Balk burada gene Guthrieden uzun bir alnt

verir. Trklerin Anadoluda yerli olup olmadikla-
r, yani eski Anadolu boylarnn Trk rkndan
olup olmadklar tartlmaktadr. BalikTnn
nemle stnde durduu bir konuya Guthrie de
parmak basmakta: Dionysos tann kltrnden
Anadoluda kalm olan izler, mzik ve raks ile
vect haline gelmek, byle tanr ile birlik kurmak
Anadoluda Dionysos ve Kybele tapmlarndan bu
yana sik sk belirmi bir olgudur. Bu belirtilerin
Konya gibi yerlerde grldn sylemektedir
Guthrie. Balk ise yazsn yle srdrmekte:

Guthrie Mevlevileri misal gsteriyor. Adamn Bektai-

lerden, zeybekler ve efelerden haberi yok. Mevlevi kud-
dumu Kybelenin sol elinde tuttuu byk tefdir. '(Tef s
z Smmer tap tapdan gelir, Arabcada p yoktur. Tap =
tef oldu. Laklakdan lakrd ve laf olmas gibi, loquace,
locution, loquence ayn kktendir, yani laklak ve lakla-
kiyattan.) Ney, eski Anadolu musiki aletidir. Byk Mende
resin akmaa balad yere Avlocrene denirdi, Marsiyas
ve Apollonun musiki msabakasnda Marsiyas aulos alyor
du. Mesnevinin Benev ez ney n hikyet mi kned, ez
cdyh ikyet mi kned demesi sense of union with the
divine gsterir. Bu da Ateest in bangi neyi nist bad
Her kim n te nidared st bad, ayn eyi isbat eder. Yani
ney Dionysiac bit alet idi. Kuddum da yle, yani tumpanon,
Galli ve Korybantlar Kybele ibadetinde tumpanon alarlard.

29
Birok Kybele heykelleri Ana Tanray elinde kuddum tuta
rak gsterir. Avlos ve tumpanon iki esas Dionysiac musiki
aletidir...

Balk, Guthrieden yapt alntlar kendi fikir

leriyle tartarak yedi sayfa doldurmaktadr bun
dan sonra. Montanizmin, Hristiyanln bir he
resy, yani sapk bir yorumu saylan Montanizmin
zellikle Phrygiada grlmesi zerinde duruyor
ve u szleri sktryor araya:

imdi Bektailerde kadn eyhler okdur. Ayini cemi idare

ederler. Erkek dii dans ederler. Bundan Guthrienin haberi
yok. Sonra Bergamada orann ihtiyar Mze Mdr Osman
Bayatl, alkan bir adam ve mkemmel bir arkeologdur.
Adamn son zamanlarda bir capricei oldu, bir Etnografya
Mzesi kurdu. Trk kyl kadnlarnn yerlerine gre kya
fetlerini tasnif etdi. Orada grdm Konya dolaylarmdaki
tahtac kadnlar balarna yedi renk, yedi kuak bir rt r
tyorlar. Ortada bir yedi gelinler laf var. Syleyenler ne
dediklerini bildikleri yok. nceleyip duruyorum. Fakat yedi
rakkamn duyunca btn dikkat ve tecesssm eek kula
gibi prdikkat dikiliyor. Acaba Montanizmdeki seven
white clad maidens carrying torches Ue bu yedi gelin a ra
snda bir mnasebet var m? imdi Konya pek Phrygia de-
amma bu Phrygianm da, Lykia gibi, eski zamanda ne
rede balayp nerede bittii pek belli deil. Sonra Konya
v'Iconium) kelimesi ok mhimdir. nki Perseus, Medusay
Konyada ldrd. Bam kesdikden sonra bir sra orada
asm. Ve bu ba bir kon saylm. ehir Iconium diye
bu sebepden anlm. Medusa, Kybeleden baka bir ey de
ildir. Marsyas. Kybelenin ahilerini fltle alan birisi sa
ylr. Apollo ile musiki msabakas Tmolos (Bozda) danda
vaki olur. (Tmolosun kuzey eteinde Midasn bakenti Sar
dis vardr.) daha nce de Kuddumun Kybele tarafndan
tanan ve Korybantlar tarafndan Kybelienne bir musiki
aleti olduunu syledik. Medusann Steino (kuvvet) ve Eur-

30
yale (uzak gezici) diye iki kz kardei vardr. Medusa da (ze
ki ve kurnaz) demekdir. Bu sz, Kybele ve yahut Ay Tan-
rasnn nvandr. Gya Medusa gzel bir Tanra, fa
kat Poseidonla Atena tapnanda iftletii iin, Atena k
zp ona patlak gzler, kartal peneleri, ylan salar vermi.
Bu suratlar Phrygiada baz Kybelenin kadm papazlarnn
initi olmayanlara kar kullandklar prophylactic maske
lerdi. Mesele P atriaklarla M atriaklann mcadelesinden
ibaretdir. (Bu maskelerin Dionysiac trajedi ve komedi mas
keleriyle mnasebeti vardr.)

Burada solda bir Artemis Ephesia resmi bulun

mak zere banda kle ve ay simgeleyen ha
lesi ile metin yle srdrlmektedir:

Hatta y an istihale etmi bir Kybele olan Ephese Artemisi

ardnda havvari halesi deil aydr. Artemis Ay Tanras ya.
O da lekdir, yani Selene, Hekate, Artemis. Ylan salarn
ylanl Kybeledendir. Asl Kybelenin sevidii Ophion
ylandr. Ayn zamanda da Giridin Minoen ylan tanras
Rheanm ylan, ve bir de her dini kitapda, hayat aacna
sarlp, Havvay ayartan ylandr. Atena, Medusamn derisi
ni yzer ve o deriyle Aegis kalkann yapar. Atena, Medu-
sann kanndan Asklepiosa verir. Bu kandan Asklepiosun
iyi edici ylanlar hasl olur. Medusa, Poseidonla iftlein
ce gebe kalr. Posidon denizlerden nce, Atlarla Ormanlarn
Tanrsyd. Grekler Anadoluya gelip ilk defa denizi grdk-
den sonra onu Deniz Tanrs yapdlar. Deniz dalgalan at ve
orman aalar da gemi oldu. te bu sebebden Medusa Pe-
gasus atma gebeydi. Perseus tarafndan ba kesilince, Me-
dusann iinden, yani kanndan ortaya hemen Pegasus fr
lad. Pegasusun da seferi zaten Anadoludadr: srtnda Bel-
lerophonu tayarak Ghimaeray ldrr. Bellerophonun
Chimaeray ldrd yer Antalya Krfezinin bat ucun
dadr. Musa Dann (yani Lykia Olymposunun) kuzeyinde-
dir. imdi alev pskren bu yere Yanarta diyorlar. Avc
lar vurduklar keklik, geyik ete. avlar bu atete piirirler.

31
Kaya aralndan kan alev Chimaeramn alev dili sayl
yordu (Homer, lyada VI 155).

Bu kez Robert Gravesden bir alnt ile Balk,

Khimairanm Karkemite bulunan bir yapda bir
Hitit imgesi olarak grldne ve bunun mev
simleri simgelediine parmak basyor: Bilindii
zere Khimairann gvdesinin bir blm aslan,
teki kei, ard da ylandr. Graves bu bl
m mevsim olarak anlar: Aslan = bahar; ke-
i=yaz; ylan=k. Bu ejderin Etrkslerde g
rldn vurgulayan Balk bu sayfada nefis
bir Khimaira resmi izmitir.
Balk daha birok kantlarla Kybele ile Khi
maira ilikisini inceledikten sonra, benim hazr
ladm lyada nsznn konularn uzun uzun
tartyor. Bu sorunlar stne ayrntl bir bib-
liografya verip yle balyor:

Sabredersen ben Anadolu Tannlarm bitirince mehaz ola

rak kullandm btn kitaplar gndereyim. Mezara taya
cak deilim a! Senin iine y arar belki. 150 cilt olacak. Mer
haba sana yazmakda geciktim. Sen istediini sor, bana skn
t vermez. Bilakis bir istirahat oluyor yazmak. Merhaba!

Cevat akir

Yahu herkese Merhaba. Bir sene mi ne Sabahaddine Apol

lonian vz Dionysiac diye elli altm sahife yazmdm eski
yazyla, bitiremedim, duruyordu. Kehatlar aradm bulama
dm. Amma kehatlarm arasnda olacak. Merhaba bulunca
tamamlar gnderirim.

32
 11 Mays 1957

Merhaba Azra!

Bunu mektup sayma. Son gnlerde bir dakika rahat b

rakmadlar, saa sola koup durdum. imdi 11 Mays Cu
martesi gecesi, sana uzun boylu bir mektup yazaym dedim.
Kapuda bir otomobil durdu. Gm diye kapusunun kapand
n duydum, sonra tak tak bizim kapu. eriye bir kadm
geldi, ad Glren. Yarn Amerikan filosu geliyormu. Onun
iin buraya tayyareyle umu. Benim klavuzluumla filo
nun bilmem ka gn gezdirilmesi lazmm. Pekey dedik.
Birka gnden beri byle... imdi sabahn ikisi sana ara
buk yazyorum. ki mektubunu aldm, artk yazya hi ehem
miyet vermiyorsun. Doktor reetesi gibi yazyorsun. Bir ker-
re okuyorum. Deifre edemediim kelimeleri iaret ediyo
rum. Sonra Champolionun Msr hieroglyphelerini deifre
edercesine uraarak esrarengiz iaretlerin manalarn ke
fediyorum. Mamafih yaz da yine byle yaz. nki tam oku
nakl yazarsan mektubu hemen arabuk okuyacam, tad
da arabuk sona erecek. Halbuki 'byle, sanki uzun yazm
n gibi oluyor. Mana da armut pi azma d gibi olmu
yor. Varsn olmasn, anlay yani bir kelimenin anlay,
bir s a ym mkfat oluyor. Bakyorsun bir kelime! Kelime
midir yoksa kehadm zerinde ezilmi ince ve uzun bacakl
bir rmcek midir? diye derin derin dnerek ie koyulu
yorsun. Ta neden sonra bir de bakyorsun ki muayyen mana
da bir kelime imi yahu! Yaa be Azra!... Mektuplarla konu
alm diyorsun. Elbetde, fakat unu unutma ki perdeler in
sanlar arasnda olunca bir tarafa atlr. Ne varki, kalem ko
nuan insann dudaklar deil, kehat da dinleyen insann ku
la deil. Bu ide kehad, ne de olsa ayrc bir membra-
nedir, hararet ancak endosmose yoluyla bir tarafdan teki
tarafa geer. Hem ben senelerce yazy insanlara konuan,
aklayan bir vasta saymm. yle bir an olmu olabilir ki,
onu skt kalesinin iinde saklarm. Birinci mektubunda, u

33
dnyada hayat bir an meselesi biliyoruz iyi ho amma, insan
baz anlarn srmesini istiyor, brakmyor onlar elden, di
yorsun. Evelt fakat yle bir an olmu olabilir ki, o an btn
tazelii ve rayihasyla insann uuruna geer, insann eons-
titution mentalei olur. hsann constitution mentalei ne ka
dar devam ederse, o an da o kadar devam edeceini sen bit
tabi bilirsin. nsann insana rastgelii tesadfidir. Yoksa iki
insann biri tekinden iki yzyl nce ve yahud sonra yaa
m olabilir. On sene nce Divina Commediay tercme ede-
cekdim. Bir sabah o kitap elimdeydi. Beyolunda bir pasta-
hane mi ne vard, imdi yand. Hah adm hatrladm, d a
Nioise. O kitab adm, orada bir telefon numaras vard
kurun kalemle yazlm 80894. O numaray unutduum bir
sebep dolaysyla La personne diyeceim insan bana sy-
lemi'di. O numeroya telefon etdim mi etmedim mi bilmiyo
rum. Fakat d a personnea ilk orada rastgeldim... Mektubun
da, lyada nszn hi okumadm. Senin yazn, bir trenden
kp iki dakika sonra atlanlacak baka bir tren arasndaki
o iki dakika iinde alelacele yutulan bir sandwich gibi okun
maz a senin nszn! Affedersin ama o kadar ucuz deil.
Kehatlar uzanp yazdm minderde, bam koyduum nok
tada scak scak duruyor. Annemden Bodrumda aldm
mektuplar bile, okumak zevkini arabuk harcamamak iin
birka gn cebimde kapal olarak tardm. Yazlarn, bir
oturuta rahat rahat okunacaklar geni zaman ister. O za
man gecikecek olursa, onu geciktiren iler batan savrulur.
ler balarnn aresine baksnlar ben la personneu oku
yacam derim o zaman... Sen kritiklere fazla ehemmiyet
veriyorsun, insan iki kulan da kritiklere verirse hap yu
tar. Bir kulan kritiklere, birini de kendi gnlne evirirse,
yrr amma topal aksak yrr... ki kulan da kendi gnl
ne verirse, yrr deil, uar! Nasl gnlne ve telakkine ho
geliyorsa gnln yle alsn. Baz kular vardr. Uyurken
kanatlarn balarnn altna alrlar ve uyurlar. Sen de yle
yap, ban kanadnn altna al da, kendi yreini dinle. O ne
diyorsa, onu yap. Amma beenmeyeceklermi, varsn been
mesinler. Senin hayata kar vazifen (bu sz hi sevmem)

34
kendin olmakdr. Yoksa hi kimse senin ayann serepar-
mamn kk trnam bile yaradamaz. Kendine itimad iin
ortada bu kadar sebep varken, bu itimadszln anlalr ey
deil yahu. Kendi yazlarm iin sana yazacam. Zaten bu
mektup deil, yazarm gene! Merhaba, gzlerinden ok ok
perim, merhaba Azra!

Cevat akir

Yahu Lessing, Ste Beuve gibi kritiklerin dahi dedikleri ma-

hi, mahi dedikleri dahi kt, unutma.

14 Mays 1957
Gece, 11.30

Merhaba Can! Merhaba Azra!

Bugn Efesten gelirken canm skld, nki yanma

isabet eden adam habire konuuyor ve sualler soruyordu.
Halbuki ben seni dnmek istiyordum. Bsbtn mani ola
myordu. Fakat ngilizlerin trenlerde, vapurlarda birbiriyle
konumamalarn inhumain buluyordum genliimde. Onu
imdi ok humain buldum. Neyse dnceme mani olu-
yorduysa bile, bamn arkasndaki musikiye mani olam
yordu. Sen kk parman takp, sanki bir harp telini bir
ektin: ding! g...g! diye vibrationa koyuldu gnlmn kula
hep ondayd. Bilmem sana olur mu? Bu sylediim au
figur deildir dosdoru bir olaydr. Sama gibi gelebilir,
fakat hakikatdr. Adama smmettedarik cevaplar veriyor
dum. Eve geldim, btn mahalleyi altst buldum, nki ayn
27sinde evlerimizi istimlk ddecek heyet gelecekmi. Epey
ce g olacak bu i. nki kitaplarm tanzim edinceye ka
dar sknt iinde kalacam. Neyse imdi herkes gitdi uyu
du... Senin nc mektubunu aldm... Fikretin evinden

35
telerin ocuunu aldn sylyorsun. Yahu onun kitapla
rn kartrana o dehetli kzar. Allah vere de hmna u-
ramasan. Adamdan epey kitap karmlar; bilhassa Tanp-
nar. Ben onun evinde bulunduum zaman, o da yatak oda
snda bulunuyor ve geyiniyorsa, yerimden (yani salonda) k
prdamam. Belki yrdm iidirse, kitaplarn kartr
yorum sanarak zlr deye. Herhalde cann yakm olacak
lar ki yle duyuyor. O Aliyede grp beendiin suratmn
resmini yapp gnderirim. Azra sanki u dnyay tanmyor-
mu gibi konuuyrsun bazen. nsan gndelik hayatn pene
sinden kolay kolay kurtulabiliyor mu? Bu turistler olmasa
beni alkdan ldreceklerdi. Polisde dosya, Ansiklopediya
Britanikaya ta karyor. Nereye bavursam kapy yz
me kapyorlard. Srtm duvara dayadlar. ektim klc
davrandm! Ticari micari deil. Efes mefes derken bak, ta
nerelere vardm. Hakikatla flrt edemem. Anadolu Tanrlar
na daldm. imdi hrriyetimi kazanm gibiyim. Azra Nart-
hexden bahs ediyorsun. Sabahaddin yazdyd bana. Bir de
Goethenin ok houma giden bir szn bildirmidi. O szde
Nietzschenin bir iddiasn gerekleyen bir mahiyet vard.
Yani erken klasik sanatda bir itici kuvvet gryor. Daha
dorusu iki unsur. Birisi rya grmek fenomenleriyle ilgili,
onu Apollinien sayyor; teki hzn sarholukdan alyor, onu
Dionysiac sayyor. Trk, musiki, ve dithyrambos yoluyla
bu ikisi lyrizme ulayor. Ben iki cereyan ben asl Dion
ysiac hamlenin tarafmdaym iki edebi yazyla ifade ede
yim dedim. Birisi Apollonun Dafneyi kovalamas. Onu
Apollinien tarzda yazacakdm. teki carusun uuu, onu da
Dionysiac bir tarzda yazmak istiyordum. Bu iki yazya bir
nsz olmakdan ziyade dosta bir mektup olacakd. Sabahad-
dinin sana okuduu, o szm ona nszdr. O yazy ki
yars kayboldu asl teki iki yaz takib edecekdi. Elim va
rp onu yazamadmsa da, o zaman bu zaman aklmda vm-
gldayp duruyor. Bugnlerde o iki miti, iki tarzda yazaca
m. Sana gnderirim, sen Sabahaddine verirsin. Mektubun
da, Ben sistematik bir insanm. Artk sistematik mi dersin,
ne karn ars dersen de... diyorsun. Neye byle yapyor

36
sun yahu? Pekl, tertemiz ve mkemmel suretde sistemli,
derli toplu bir kadnsn. u kendini zem etmei brak! Fenni
pressiziyon aleti gibi bir zekn var. ftihar et yahu! Herkese
vergi deil ki bu haslet. Beni meth etdikleri zaman sklrm.
Hep sylerim a! Beni meth etdikleri zaman, bir elimde karan
fil, teki elimde yelpaze krtp durmam lazm. Rahat bir va
ziyet deil. Mahviyetim dolaysyla sklmam ha. Bilakis ken
dimi meth etmee baylrm. endeki prcision bende olsa
davul zurnayla ilan ederdim. Anadolu Tanrilarnm birin
ci cildi basld okdan, teki iki cildin parasn da Hsamed-
dinden aldm. Burada konuurken o eser hakknda, ben s a l
yordum ki yazlar alp, daha sistemli, concrte, brief and
to the point koyacaksn Hsameddine gndermeden. im
di Narthexi hazrlayalm diyorsun. Ben Narthexi bir kitap
deil, bir dergi sanyordum. Senin yazdna gre bir kitap
oluyor... Dn gece kehatlarn zerinde uyuya kalmm. im
di 15 Mays sabah bu mektubu bitiremedim. Bu sahifeleri
hemen sana yollayaym. Yahu oturup zlediim gibi tadyla
tuzuyla bir mektup yazmak nasip olmuyor. Narthex ve Ana
dolu Tanrlar meselesini sana bildireceim. Buradayken ben
en ziyade seni gldrmee, neelendirmee urayordum.
Bittabi sen gldke ben de neeleniyordum. Yani u konuyu
bu konuyu ciddi suretde ele alarak buradaki tatilini bozmak
istemedim... Mektubunda nsz iin serzenide bulunuyor
sun. nszn hemen baslacam bana sylemedin. Ben de
daha ok vakit var sanyordum. imdi baskya verildi diyor
sun. Yani bu ite seni paylamam lazm gelir. Bileydim Efesi
tefesi brakr onu okur fikrimi yazardm. Fakat yine de yle
yapacam. Merhaba Azraki!

Cevat

37
 15 Mayts 1957

Merhaba Azra Merhaba!

Mektubunda nsz baskya verdiini yazyorsun. Sana

sabah anlattm. Ben hemen baskya verileceini bilmiyordum,
yoksa oktan okurdum. Bugn beinci sahifeye kadar okudum.
Bilhassa Homeros blm hi houma gitmedi. Eer bas
kya vermedinse, veya baslmaya balamamsa, durdur. Al!
u yazdn bir daha oku. Mesela o blm yirmi bir satr.
Orada anlatmak istediini pekl yedi satrda anlatrdn. L
zumsuz sualler soruyorsun. Mesela, nsanlar yirmi be yz
yldr evirirler evirirler bu soruyu. Bunca aratrmalardan
bir sonu alabildiler mi? Nerede... diye yazyorsun. Tam on
drt kelime. Halbuki demek istediin yirmi be yzyldr
aratrld halde Homerosun kim olduu anlalamad de
mek istiyorsun. Eh yahu ne duruyorsun? Demek istediini
desene! Yazda dz yoldan manaya varacana lzumsuz vi
rajlar yapp yolu uzatyorsun. G ve rahatsz eden bir tarz
oluyor bu... Bir yaz acrobatiesi yapmaya almsn. u
moda olan fiilleri cmlenin n tarafna almak sevdasna d
msn. Sabahaddinin bir yazs var, bir de bakalarnn.
Sabahaddin de bu ii gryor, fakat onda yle yaz normal
oluyor, yani mutlaka yle yazacam diye kendini zorlamyor,
ve yahut zorlaa da belli etmiyor. Halbuki Ufuklardaki
teki yazlarda zorlama o kadar belli ki yaz gln oluyor.
Senin yaptm gibi virajl yaz, yani bir hyperbole, mo
tion yaratmak iin lazm olabilir bazen. Fakat senin yaz
motion yaratmak iin yazlmyor. Byle zaid takntlar
sil spr at. Senin kullandn anlat tarzn tenkid ediyo
rum, yoksa anlatmak istediin mkemmel. Canm skld ya
hu! A eek herif. Sen hemen oku da fikrini bildir diye bu
yazy kendi elimizle sana getirdik! desen, vallahi haklsn.
Benim sana yazdm gibi galiba nc mektupda e
nindir diye, yazm bol ve geni bir zamanda okumak isti
yordum. Onu yapaym derken bak hele ne halt ilemiim.
Yine tekrar ediyorum: Hl baskya vermedinse, ve yahut

38
baskya verdin de daha dizmee balamamlarsa, bu ii dur
dur. Durdurursan bana bir telgraf ek. Ayn zamanda hi
benim fikrimi beklemeden, yaznn ne kadar dolambal yer
leri, dmleri varsa, hepsini z. Ne demek istiyorsan, dos
doru ve dpedz syle. Eer bask bir oldu bitti ise, bu
takdirde u hakikat ile avunurum: anlatmak istediin ok
salam, yani iskelet kuvvetli. Artk okuyucu zahmetle de ol
sa onu bulur... Ben bu Narthex hakknda yazm olduumu
bulunca, Sabahaddinin bu fikrini ihya etmei dndm.
yle: Narthexiler olacak*. Bunlar esas itibariyle Gk-
ova Krfezine gitmi olanlardan teekkl edecek. Bir de
klasik ilerle uraanlar, yani seni. Ad Narthex olan bir
sandk bulunacak. Narthexilerin akima estike yaz yazp
sanda atacaklar. Herhangi bir Narthexinin yazdn san
dktan alp okumak, onu tenkid etmek, hatta onunla alay et
mek her Narthexinin hakk olacak, yazy bittabi iade et
mek artyla. Bu yazlar, yani tenkid, alay malay, hepsi san
da girecek. Narthexi birisi iin bu Narthexidir der
se, o yeni aza ye Narthexi saylacak. Sanda atla
cak da yazlar ne olacak? Hi! Bir gn baslacak. Amma
ne zaman? On sene, elli sene, yz sene sonra. Bu yazlar de
nizde boulanlarn, son olarak yazp, bir iiye kapayp deni
ze attklar mektuplar gibi olacak. Bir gn belki rzgrlar ve
dalgalar ieyi bir insan kysna gtrr. Sen budayla a
mam yaradl alanna at. Buday srer, eh saman? O da
ie yarar, budaya gbre olur. Hakikat gverir yeerir. Biri
nam nian kazanr, teki unutulur. Ne kar namdan da unu-
tulmakdan da! Sandk nerede bulunacak? Notere brakama
yz, resmi muamele mi bu yahu? Sand Mehmet Aliye b
rakrz. Ne var ki onlarn eyas arasna bir de sand ba
belas deye apartmanlarma musallat etmek doru deil.
Onun iin sandk Mehmet Alinin apartmanna yakr bir
mobilya gibi olacak. Eyi bir tahtadan. Mesela zerine yastk
konulup oturulacak kapakl bir ey. Senin mektubun gel

* B urada Balkn n sz ettii Northex dergisi iin yazd

yaz iin bkz. H alik am as Balks, D n Y azlan, Bilgi
Yaynevi, A nk ara 1981, ss. 13-29.

39
mezden nce Sabahaddine yirmi lira gndermek zereydim,
sandk contributionu olarak. Dur. imdi nszn drt-
de birini okudum. Gitgide alyorsun. Baslp baslmamas-
na izin vermek elimde olsa, verirdim. n taraf hakknda
yazdklarm doru ha! Deitirmenin, yani ap zmenin
imkn varsa yap. Bunu yazmakla orada ne yazdnsa kabul
ediyorum sanma. 40.000 kitap. Yahu Avrupada modadr, her
bilgin olmaa alan, her sene, kendinden nce gelenlerin
yumurtladklar incilerden baka bir inci yumurtlamaa kal
kr. nci de de sd Cafer bez getir. Sen bu balkabak-
larm topunu da bir tarafa at. Bu tipde insanlarla, Moliere,
piyeslerinde gzel alay eder. Deil Homer iin, ngilterede
Shakespeare, talyada Dante iin ayn hal vakidir. Bu l
didikleyici pezevenklerin sonu gelmez. Senin bu yaznda de
diin dedik yerler var. Varsn olsun, onlar her ne kadar
ben fikir olarak onlara uymuyorsam da nszn kymeti
ne halel getirmez. Sana yazacam, yani mektubuma devam
edeceim. Merhaba!

25 Mays 1957

Merhaba Azra Merhaba!

Nihayet yle oturup sana bir mektup yazmak frsatm

buldum. Bana yle geliyor ki sana bir asr yazmamm. F a
kat yaz hzm sen kestin. imdi yine eskisi gibi aklma es-
dike yazacam. Yok Ekspres yazma, yok yle olmasn
fan, dinlemem. Yahu arasra gnlm bir fora ediyordum.
Bak sen Ekspres yazma, fakat benim yazmama da ma
ni olma. Ben oldum olas neysem yine yle olmakda devam
edeceim... Sana telgraf ekdiim gn saa sola koarken,
yazmaa koyuldum. Bir sahife yazdm, devam edecekdim,
Vali aryor dediler. Hayde mektubu cebime koydum. Ko
Valiye. Oraya gitmiken adama evden bahsetdim. Haneya
ykacaklar ya. Bana, Belediye azasndan Sabahaddin Beyi

40
grmemi syledi. Ko Belediyeye. Yolda adamn adm unut-
dum. Minoen medeniyetine ait iitdiim mhim bir noktay
unutmam da, Belediye azasndan olan bir adamm adn on
dakikada unutuyorum. Belediyeye varnca oradaki kapucu-
ya btn azalarm adlarn saydrtdm. stediim adam izinli
mi mizinli mi stanbula gitmi. Eh gider a! Oradan Deniz
cilik Bankasna ko. Suad Yurdkoru, Krupp karlamasn
tanzim edecekmi. Ben herifi karlamayacam; fakat
Efesi gezdirmemi Vali rica etdi. Vali de ev iinde yardma
alyor. Bu iler Gordium dm gibi birbirine bal (bak
sana Azra birisi Gordium Trke krdmden geldiini
yazm. Krdmden gelmemidir, fakat szlerin tn
deki tesadfi benzerlik tahaf deil mi?) Denizcilik Bankas
nda Suad Bey yok. Eh! mektuba devam ederiz eve gidip
de, diye dndm. Konak Meydamna varmca Suada rast-
geldim, kran Lokantasnda yemee gidiyormu. Beni ye
mee davet etdi. F akat lokantada adamm verecei yemek
parasna karlk bedava dalkavukluk edeceiz. Benim dal
kavukluk, yani insan elendirmek houma gider, amma dal
kavukluu Azraya yaparsam. Merhaba Azra! seni ylesine
zlyorum ki, sorma gitsin. Hayde lokantaya gitdik, saat
kada, nerede Kruppa mlaki olacaz belli oldu. kdm,
ahkamdan koa koa geldiler. Sizi iki bey istiyor, rica etdiler
diye. Lokantaya dndm. Mcap Oflu bir de Kyl Partisi
messisi Avokat Faiz. Faizin P artisi drt kiiden ibaret.
Bugn yarn bir bahane ile Partiyi lavedecekler. Neyse,
ikisi yakam brakmadlar. Ertesi gn cuma. Akama kadar
kaldk. Eve ge dndm. Paltodan sana yazmaa baladm
mektup dm. Yok! Ertesi sabah saat drtde kalkar yaza
rm dedim. Saat bede kalkdm. Yazmaa koyuldum. Be bu-
ukda otomobil geldi. kdk. San Giorgio ve yahut San
Marco gelmi. Onlarla Efese gitdim. Saat e kadar onlar
gezdirdim. Sonra Krupp Efendi geldi. talyan, Fransz ve
ngilizleri savdm. Kruppun yannda Ekrem Akurgal da var
d. O arkeolojik, ben de historik, anekdotik, torik ve tonik
tarafm anlatdm. Gece yakam kurtarr ve sana yazarm
sanmdm. Ne gezer! Resmi yemek. Bir de Froulein mi Frau

41
m Grau m yannda bir zenne var. Hepsi de von bir ey.
Kendilerini daha yksek bir kastdan sanyorlar. Biz demok
ratik insanz. Yreimizde sempati var. nsanla ancak hu
main mnasebetde bulunurum. ster ah, ister padiah ve
ya hammal olsun insani hasbhal merebimcedir. Gece ziya-
fetde iki tarafl nutuklar irad edildi. Hane bilirsin ya u
beylik nutuklar! Herif sylemeden nce ne syleyeceini bi
lirsin, onun sylediklerine cevaben de, neler deneceini, ne-
siyasi martavallar sergileneceini, sergilenmezden nce bi
lirsin. Dinlenir mi yahu? Gya hayvan natk Hay nutku
na da... da. Yahu insan arasnda konumann candanln
kar, nesi kalr konumann? Neyse! Eyi ki bo gmbrt
yksek perdeden cart curt ve kalabalk arasndan kendimi
tecrid edip, ssz yerde bir bama kalmm gibi kendime
uzaklama kabiliyetim var. Kalbm masann banda brak
tm; ekildim gitdim Denizli yolunda Lycus vadisine. te
karl Mont Cadmus, ne insani dadr o! Yamma bakdm,
ofr duruyor, eller volanda, gzler aaran yolda, otomobil
sarsldka bonfileye benzeyen tombol yanaklar titreyor. Ya
a bre Mustafa! Ebediyet ve ezeliyet sonsuzluunun ortasn
da tesadf bizi contemporain insan yapm, dengi dengine
konumas hay yaayasn byle olur ite. Olaanst
hadise bu! nki o olmayabilir, ben de olmayabilirdim. Ar
kama bakyorum. Buyur Monsieur Fellotyu. Sesi imdi davu
diye, imdi de boazm skmlar sanki, teze kyor. Tarta-
rin de Tarascon avlad aslanlar sayacak, o da F ransada
arkadalar Monsieur Pichon ve komusu Madame Marie
Crossmairee: Voil, madame ce roc fameux que j ai pho
tographi pendant mes prgrinations dans la haute Asie Mi
neure, (te, madam, Kk Asyadaki gezilerim srasnda
fotorafn ektiim u mehur kaya), diye resimleri gste
recek. Dnyada hibir ey yapmadmsa, btn bu kaya ve
talarn resimlerini aldm a! diye dnerek iinde insani bir
rahatlk duyacak. O da ho insan yahu. Arkama bakyorum,
kede, la personne oturuyor. Scakdan aln hafif nemlen
mi yznde az buuk bir yorgunluk eseri var, fakat deil.
ekli, her ne kadar bir zaiflik incelii tesirini veriyorsa da,

42
kudretli bir i yaps var. Kendisi yreinin trik paf yap
tm syler. Laf! Disiplinli uramayla kendi zledii gibi
sivriltmi, ve dnyaya yaradl itibariyle kendisinden
istemee takk olan her eyi vermi. Ba bann ve karn
karnnn bulunmas icab etdii yerde. Ba yerinde olunca,
nde giden lokomotif gibi gvdenin btn azalarn, bu arada
da yrei eker gtrr. La personneun orada varlndan
esiri ve ho bir rayiha kyor. Gzlerinde de insani bir sem
pati var. Ne yapalm? Paray veren dd alar. Bizim la
personnela yan yana gideceimize, biz nde le guide diye
gidiyoruz. Baz hoa giden mzikler vardr ben de kulak
larm beylik laflara tamamen sar i ve can kulayla la
personneun personneundan gelen anglar dinliyorum. Ha-
niya akam oluyordu, la personne arkada olsa da, muvazi
dnyorduk. Dnce izgisinin ta yanmdan akdn du
yuyorum. Barmaa hatta sz sylemee ne lzum var?
Birden bire yanmda oturan adam tuzluu kendisine verme
mi rica ediyor. Masa banda bombo brakdm kalba d
nyorum, iimde bir sinirlilik var. Yazdm mektuplarda
bir mevzu hakknda konuurken uzakdan uzaa ilgili bir ikin
ci konuya saparm, yaz bayrak direi gibi dz gideceine,
dall budakl aaca dner. te sen o zaman aryorsun. Ya
hu bu dal nereden geldi, neye burada ah sald bu gvde;
hem de ah dz gideceine ucu kvrld? Eh Azra, discur
sive yaz byle olur. Arkadalarmn houna gitsin diye bir
sevin perendesi atyorum. Yahu ciddi eser deil, sizlere ya
zyorum, bu kadar nee hokkabazln artk affediverin. Se
nin bana byk bir eyiliin oldu. Beni yeni bir emotif hayata
dourdun. Fakat beni douran sen biraz da P an douran
anneye benzedin. Haneya ana rahmmdan frlar frlamaz, Pan
hoplayp dans etmee koyulmu; annesi bunu yahu ben mi
dourdum? diye aakalm. Eh sana yazdm mektuplarn
sistematik yazlmasn istiyorsan buyur sana. pmek psiko-
analizinde mene itibariyle yeni doan ocuun anne meme
sinden st ve gda emmesi demekdir. Balangda uur alt
bir okama, gda alma davranyken, sonralar uura ge-
midir. Busenin fenni suretde yaplmas gerekir. Mektu

43
bun yle sana soluna serpitirilmesinde bir intizamszlk
vardr. pmek bir ventosedur. Dudaklar dudaklara tatbik
edilir; ba, otuz derece eilerek. Ondan sonra soluk ieriye
ekilir, dudaklar arasnda bir boluk hasl olur. Derler a,
yaradl boluu sevmez; onu eline ne geerse onunla dol
durmaa alr. Bo kafaysa samanla doldurur. Ventose
un traction kuvveti vardr. Sinema irketleri bu traction
kuvvetini bir beygir kuvveti hesap etmilerdir. Uzunluu da
iki metro film. Fakat estetik bakmndan bu pek kaba bir
eydir. Fen estetii de gz nnde tutmaldr. Koca bir mee
aacn btn kkleri ve topraklaryla tartp skecek bir
traction kudreti pme msabakalarnda ancak pme ampi
yonuna yakr bir vasfdr. Neyse brakalm. Anadolu Tan-
rlannm ilk cildi iki buuk sene nce kd. Hsameddin bi
rinci cildi takib edecek iki cildin parasn da okdan bana
verdi. Ben birinci cildi yazdm zaman konuya bugn kadar
derinlememidim. imdi o kitaba bakyorum da, kitap ok
zaif geliyor bana. Senin Azra, bana yapabilecein bir eyilik
varsa, onu al oku. nsz eyidir. Sonra klasik mitolojideki
on iki tanry ksaca teker te k e r anlatdm. O da fena
deil (yani ok daha iyi olabilirdi) sonra Minoenleri, Mise-
nien ve Hititlerden biraz bahsetdim. Ve Kybele ile ie bala
dm. Kybelede de, hem domuz eti yenmemesi, hem de sn
net srrn fasletdim. Kitabn nszyle bu iki bahs hakknda
yazdklarm gzeldir. nki gerei meydana koyuyorum.
imdi ok daha fazla yazabilirim a. Yalnz epik heksametrin
menei hakknda yazdklarm pek zaif. Ne yapaym? Bunu
tam yazmak iin dansn meneini, hatta pre-histoirn ted-
kik etmeli; elimde ne eser var, ne de vakit. Narthex iin ak
lma gelen konular unlar: Zeybekler, kisveleri ve danslar.
Efeler. Sylediim gibi, efe sz, efendinin bir ksaltlm
deildir. Yoksa Anadoluda efelerin efesi gibi tabirlerin
manas kalmaz. Efe kelimesinin yenieriler ve Bektailerle
mnasebeti vardr. Senin sylediin gibi, o mektuplardan
birka mevzu kar. Anadolu Tanrlanm Hsameddinde de
vam zorundaym. F akat herhangi bir tanr hakknda yazla
caklar bal gibi bir cilt tekil eder. Yani, Anadolu Tannlarim.

44
 Hsameddine vermek senin ona karmayacan demek de
il. Bu ide birbirimizi tamamlarz. Bende, ahtapot lamisesi
gibi hayalimi karanla gnderip yoklamak hassas vardr.
Hayalen bylece yoklanp bulunan ya gerek ve yahut ger
ek deildir. te burada araya fen, tecrbe ve laboratuar
girer. Bu bizim konuda pek laboratuar olmaz, concidence
noktalarna bakmal. Srf fen, hibir ey kefedemez. Sen,
ne kadar fenni aletin varsa hepsini mikroskop, teleskop,
barometre, termometre e te . hepsini nne diz; ve bekle ki
yaradl nne gelsin de, kendi srlarn bu aletlere asn.
Ben Bergsonun birok eylerini beenmem fakat Imagina
tion cratricede (her yerinde deilse bile) adam esas itiba
riyle hakldr. Intuitive mi diyeceksin, hayali mi diyeceksin
lamise, ilk nce karanla gidip ne var? diye yoklamal.
Sonra sra mikroskopa, teleskopa gelir. Her meziyetin bir
noksan vardr. Sen vrification iinde, gerek olma ihti
mali ok olan bir eyi reddetmee mtemaysindir. Ben ha
yal kuvvetiyle gerek olmayan bir eyi gerek saymaa m-
temayilimdir. Bende fougue, lan ve imptuosit vardr,
sende mthode, rgle ve prcision. Birimizin meziyeti teki
nin noksann annuler eder. kimizin meziyetleri birbirini ta
mamlar. Zaten bugn byle eyler bir kiinin ii deil, bir
ekip iidir. Amma sen olunca bakasnn karmasn pek
istemem. Bakas deyince Sabahaddini bakas saymaya
zlrm dorusu. Yani sen bir dompteuse benzeyeceksin,
ben bir Centaura. Centaur ifte atarsa, korkma bas mah
muzlar, gemi de sert ek. Malum a, bazen konuyu ben alp gi
derim, bazen konu beni alp gider. Ben konuyla, volanla pis
ton gibiyiz. Bazen piston volan, bazen de volan pistonu dn
drr frl frl. O Centaurlar var ya, hane yeleler havada
rzgr gibi grnmez bir hzla giderler. Zaten genlikde
Marsilya'dan gelirken, gece ay nda, Aripele girdik!
denince sarslrdm. Tanrlarn, herolarn, mitlerin, Nereid-
lerin, Amfitritlerin eski i i... ski i i i Aripel. Bakardm da
o yumuak Sporad ve Kiklad adalarnda, adadan adaya s
rayan, sonra Anadolu yamalarndan dalara dalan Centaur-
larn uzakdan bir c z z gibi iidilen arllarn sanki
duyardm. Sana anlatdm a, belki Faleronda ilk deniz dibi
45
grmn, yahut drt yanda Partenon talar arasnda
oynadmn tesiri. Neyse sen Anadolu Tanrlannm 94.
sahifesine bak. Bu hexametrede i var. Byledir demiyorum,
fakat gibi noktalar gz nnde tutulmaa deer hususlar
dr diye yazmm. Atinada bir arkada var. Bir kart gel
di. Leffen gnderiyorum, mesela bu Pentozali yani be
adm dansnn pek eski olmas, ve dactyblerle mnasebeti
bulunmas ihtimali var. Kart at, lazm deil, ben Vafiadise
hemen yazdm. Lyrakinin esas da Lyre olabilir, sonradan
tellere arch geirmilerdir. Zaten kemenenin Pontosda bu
lunmas da dikkate deer. imdi yine mektubuna bakacam.
Bak Azra, o Narthex hakkndaki mektubun her tarafn deil,
fakat post ve nebrid, efendi, efe, zeybek bahislerini kopya
et, bana gnder, ben onlar develope edeyim sana gndere
yim. istersen yazda bir sen, bir ben yazmayalm, yani siyah
ve beyaz yollu kumalar gibi olmasn da, siyah beyaz kar
trp gri ksn yaz. Yani mekanik bir mlange deil, imik
bir mlange olsun. Nasl istersen. Amma bak bana yardm
edeceksin diye kendini harcama. Hem sen beni ok mart
yorsun, o kadar da deilim yahu Azra! Bir adam Mrid i
Kmili aryormu, dere tepe gezmi, bir dada herhangi bi
risini bulmu. Hah ite benim aradm Mrid i Kmil en
sin! Hayde beni irad et demi. teki Yahu, ben Mrid-i
Km deilim, alelade bir adamm. Sen yanl kapuyu al
dn, demise de, dinlememi dervi. Bakas deil, Mr
id-i Km sensin, demi, ve baka dememi. Eh herif iyi
adamm, derviin yreini krmamak iin abalam ve Mr
id-i Km olmu. Sizler de beni yle yapacaksnz galiba.
Bama her ey gelmidi, fakat adam edilmee uralma-
mdm imdiye dek. Elim ermedi imdiye kadar, bundan
sonraki mektupta bu senin nszn szgeten geireceim.
Sen yapma etme diyorsun amma sonra fena vicdan azab
duyarm Azrack. Sen beni vicdansz m sandn yahu. Bahu
sus ki sana kar, i yalnz vicdanda kalmyor... imdi, 15
Mays mektubuna geliyorum. Btn bugn kana kana se
ninle geirdim. Benim Tanryla mnasebetim bir tuhaf. Aln-
yazs varsa... herkes bana bakar da Amma talihsiz adam.

46
der. Azra yle sebebsiz ve spontan sevinlerim oluyor ki
bazen deme gitsin. Fazla geliyorsa, yahu ok geldi, biraz sa
a sola dat, deye dua ediyorum... Sana otuz sene nce yaz
dm Knidos Afroditini gnderiyorum. Pfasa yahut Saffo
nun duas kadar gzel deil. Yazdm sralarda eni konu be-
enmidim; imdi beenmedim o kadar. nsan ne ok dei
iyor... nsan konuurken bile yazar. Yaz, masann bana
geip kehad nne aldn zaman balamaz. O berbat bir
eydir, kehad sana, sen kehada bakar durursun. Kehad so
uk ve beyaz Siberya Ovasna dner. u saatta yazacam,
u saatta duracam! olmaz. nsan uyank olduka bazen
uyurken rya grdke bile durmadan yazar. Yaz diye
bilinen ey, zaten zihinde yazlm eyin kehada dklmesi
dir. Mesela ben ka gndr hayalen buraya nakletdiimin
ii olmasa on mislini yazmmdr. Bu insann elinde olma
yan bir haldr. Sen bende yaradclk yok diyorsun. Sende
mkemmel yaradclk var. Fakat autosuggestionla onu bo
uyorsun. Krk yandaym diye tutturmuun Azrack. Yahu
yan ban ne, asl imdi olgunluk devrine giriyorsun. Sen
den kim bilir neler kacak daha. Asl imdi verime bala
yacaksn. Yap itibariyle de sen kolay kolay kmezsin Azra.
stesen de obse olamazsn. Squelette ve kaslar mkemmel.
Bana scandaleux eyler syletme. Bittabii ister kuvvetli ister
zaif, hznle sylyorum ki ben hayatnda ancak bir episode
olabilirim. Zaten yam yle. Sana syledim a, benim sevgim,
giderayak gzel beeriyete candan bir allahasmarladk de-
mekden ibaret. Yoksa ok sadk bir adamm. Bende itidal
ne gezer? Bu mektubunda Yalnz unu anla ki, senin kafan
dan ve benim kafamdan mterek bir ey domasn arzu
ediyorum diyorsun. Ben senden fazla arzu ediyorum Azra.
Ama bu. bir kitap m olur, yahut da sadece birbirimize yaz
dmz u mektuplar m olur... ne olursa olsun diyorsun.
Kitap da olur, mektuplar da. Mutlaka yalnz birisi mi olur?
Mektuplar ben ldkten sonra' olur. Ben seninkileri bir zarfa
koyarm. Aliyeden istersin... Benim mektuplarma gelince
onlardan da ancak paralar verilebilir. Mesela fenni buse
diye yazm olduum baslmaz a. Onu yazdktan sonra o ya-

47
zrn houma gitmedi. Ondan sonraki sayfalan yazarken
onu yazm olmak zntsyle muazzeb oldum. Grossier de-
, fakat bir tact eksiklii var. 'Hatta birka kerre yrt
may dndm. Bakdm, dndm, okudum gene. Yahu Ce-
vat bunda bir ey yok, mademki yazmsn, Azraya brak de
dim. Amma houma gitmiyor gene de... lahi Azra, yzm
grmedin mi? Herhalde hayat boyunca ekonomi, tedbir, ha
yat deitirmemek dolaysyla Waterloo meydanna benze
medi, deil mi ya? Kuranda Hazreti Allah sizleri ahzeni
takvim zerine yaratdm buyuruyor. Baksn da grsn ah-
seni takvim zerine yaratd surat neye dnyormu... Teb
rik ederim, gitgide mektuplarn literer seviyeye ykseliyor.
Demek ki kuvvetli bir duygunun penesinde olduun zaman,
ly mly brakyorsun, yallah artc bir hzla frl
yorsun, halbuki sen ayam koyacak yere baka baka adm
atarsn. Azra farknda deilsin, senin hi de akademik ve
Apollinyen olmayan bir tarafn var, fiek gibi gidiyorsun
alimallah. Bazen beni Tatar aas gibi yaya brakyorsun.
Halbuki kolay deil... Greyim seni Azra! Ben gideceim.
Bunu santimantalizm dolaysyla sylemiyorum. Hah! Hayat-
dan korkmadm ki lmden korkaym. Hayat kl gibi kul
landktan sonra, glas testereye dnm, ucu da kt ol
duktan sonra, at klc sprnt kfesine. Hem bilmez miyim
ki benden sonra yine insanlar var, yine deniz ve gk mavi
onu bilmek ebediyen duymak yani onlar duymak gibi
bir ey. Sonra yaradln elindeyim, ot olurum, rzgr olur
eserim, yamur olur yaarm... imdi 27 Mays sabah.
Dn stteki sayfalar yazdm. Mektupdan baka her eye
benziyor. Kehad ekonomize etmek iin satr ba da yapm
yorum. Hi hava pay yok, sucuk gibi yaz. Azra mektubun
bandan dalarsn, sonundaki imzam dilerinin arasnda ola
rak mektup bitiminde, oh bitdi deye derin derin bir soluk
alr, selamet sahiline karsn. Trkeyi de kua benzettik
galiba. Dn gece mektubun zerinde uyuyakalmm... Yahu
Azra imdi generale gideceim, bugn de tahmini kymet he
yeti gelecek. Ev aram aa kacaz. Verecekleri para yete
cek mi yetmeyecek mi bilmiyorum. Yetmezse banka arayaca

48
z, kredi, faiz, mhlet, ne bileyim neler de neler. Tanmak
da var. Ben faizden, krediden ok akarm maallah... Son
mektubunda beni Michel Angelonun Musa heykeline dnd
receini tefhim ediyorsun. Bilirim yapmazsm. Merhaba, im
di generale gideceim, giderken de mektubu atacam pos
taya. Bu da tomar oldu. Yine merhaba, sevimli yzn has
retle perim.

Halikarnas Balks

P.S. Dclicden bahsetdim. Belki Bodrumun Gkova Kr-

fezidir dclic. Belki de deildir. Gidersek gelmen iin s
rar edeceim. Amma ferahfeza eski jinler giy. Zaten ne ka
dar yer tutarsn maddeten? cab ederse seni bir torbaya ko
ruz, kayn dambuo duvarma asarz.

27 Mays 1957

Merhaba Azra Merhaba

ki saat nce mektup diye sana bir tomar gnderdim.

imdi canm skkn sana birka sz izikdiriyorum. Malum
a generale gitdik i oldu gibi yani Johnun buraya gelmesi,
yalnz bundan evvel birka kerre oldu bitti gibi gzkd,
yirmi drt saat sonra, durum alabora oldu. Onun iin mem
nun olamyorum. nallah yanlmm. imdi matbaadaym.
Ev iin gelder mi, gelmediler mi bilmiyorum. Matbaada bi
zim sar kart iin zrlt kardlar. Yksek tahsil istemiler.
Bundan krk u kadar jul nce ngiltereden almdk. Ondan
sonra kere evlendik, yok stiklal Mahkemesi fan, evler
tepeme ykld. Eya evrak kdld. Sonra hakk mktesep var
filan. Ils ont d autres raisons, ce qus disent sont des pr
textes, beni uradracaklar... Neyse! her ey ters gidiyor.
Sana yazdm, bu kara muhitden kmak iin, yani kendime

49
gelmek iin, seni zmek iin deil ha. Sonra teselli de etme,
yazma kda gnah; hem teselli zamann ilam akdan tarh
eder arur edersin. Velhasl bu dnyada gel de Anadolu
T anrlanm din kafayla dn. Ben karar verdim ya drdn
de ya beinde stanbula gelip, altsnda gideceim. Yalnz
bir eye canm sklyor. Sana bir hediye alamayacam.
Halbuki arzulardm. O da belli deil a, arkadan birini man
tara basdrabilirsem olur. M antara bastrmakdan fena mana
krma. Merhaba Azra. Gzlkleri evde unutmuum, ne yaz
dm grdm yok. Gzlerinden perim. Merhaba.

Cevat akir

3 Haziran 1957
Gece, 12

Merhaba Azra! Merhaba

28 Mays, yazdn (Aa) mektubuna yle sevindim ki

deme gitsin. Flte eolienne gibi tyordun. O mektubu oku
yunca, yazk bu kabiliyetini kullanmyor, hi kltrleri olma
yanlar kendilerini edip sayma garabetini gsterirken, biz
de ender bir kltre sahip ve heyecana gelince fiilen yazan
bu kz hi bu hasletini kulanmaz diye dndm... O kadar
sevindim ki o pamukular bile sebebini bilmedikleri halde,
adeta sevincimi duyuyorlard. Zaten tabiatyla herkesi nee
lendirmei severim, nki etrafa yaydm neenin angsy-
la sevinirim ben de. Bir de iimden sevin infilak etdi miydi
o zaman kyamet kopar. Bir spanyol, bir de Rus kz var
d, onlara da bir Fransz katld, ben konuduka hayret ve
neeyle gzlerime bakyorlar, yanmdan ayrlmyorlard.
Haneya, malre moi Don Juan oluyorduk... Ben stan
bulu hi sevmem. Gelirsem bir i iin ve sevdiim Saba-
haddine ve bir iki baka kara gn dostuna, iki gn Ho

50
geldim! merhaba! iki gn de Allahasmarladk gidiyo
rum. Merhaba!, demek iin giderim. stanbul Pi pa, vu
rurmu ranna Turanma, bir de ben vuraym stanbuluna
Nedim Efendinin. Onun iin yle bir vapur seyahatm d
ndm. Zaten Mersin stanbul Postas diye romann notla
rn yazdm. Oradaki karakterleri yani vapurda anlataca
m karakterlerin birinin suyu kp posas kalnca onu neye
ta stanbula tayaym. Vapora Mersinden binmise Antal
yada dar def ederim. F akat o romanda Mersinden stan
bula kadar btn kyy vermek de istiyorum. Ben kyy
yalnz Fethiyeye kadar bilirim. Mersine kadar gidersem o
kylar da grm olur ve yazarm...

Azradan Balkya

5 Haziran 1957, saat l de broda balanyor.

Merhaba, Balk,

3 Haziranda yazdn C mektubuna yle zldm ki, de

me gitsin. Btn m akaralar birden ttryordun. Sonucu
bende alamakl bir tme oldu. Hemen bir mektup den
dim. Allahtan ki gndermeden yrttm da, gece erken yattm
uyudum. Sabah bete uyanmm, mektubu bir daha okudum.
imdi iim rahat, eve gidince inallah bu akamn patrdsm-
dan evvel sana yazabilirim, yoksa yarm bekleyeceksin. Do
rusu biraz mektup beklemeyi de hak ettin. La personneu
bu kadar horlayacan hi sanmazdm, hem de tam doum
gnnde. nk onun asl doum gn dnd. Saat 4te
leden sonra mektubun geldi. Postalar maallah senin station
wagondan abuk iliyor. Hi gnahlarna girme. Mektup da
kaybolmu deil. Ama sen boyuna ilan ak ettiin la person-
neu anlamak, sevmek yle dursun, zmekten zevk alyor
sun. Ben de seni ok iyi insan bilirdim. Bir defa akadan hi

51
anlamyorsun. Eh, ben de etmem artk, ne yapalm. Ama
hep uslu akll mektup yaznca, yeknasaklktan canm sklr
sa, karmam, ikyet edemezsin artk. Buyur sistematik e
kilde C mektubuna cevap vereyim. Dn mektubunu okurken
dudamda bir tik peydah oldu: Sol st dudakta bir sinir eki-
veriyor boyuna, hem komik, hem hazin. imdi gene balad,
lallah!
Kabiliyetlerimi kullanmyormuum. Dclic bahsinde
fikrini tuhaf ekilde reddedip seni gln duruma sokmuum.
Peki Balk, ikide bir yinelediin bu konuda ne yapmam is
tiyorsun? Syle de yapaym. Gryorsun ki frsat dtke
kabiliyetlerimi kulanmaya alyorum. Ondan baka, ben
yle kltrl, kabiliyetli insanm diye ortaya kp bara-
mam ya. Dclic bahsinde seni katiyyen gln hale sok
mu deilim, olsa olsa kendimle biraz alay ettim. Eh, o ka
darm da hogr, ne diye kzyorsun? Ben sana krk defa sy
ledim, kendimi kk grmyorum ama hep de bu mesele
ile de uraamam ya. Byle bir konuda boyuna sana sata-
sam, Balk sen deerlerini yeter derecede meydana kar
myor, vnmyor diye, ne dersin? Syle. Ben bu konuda ni
in senden veya Sabahattinden baka olaym? Kald ki mek
tubunda elikiye dyorsun: Aa2 mektubunda la per
sonne^ ne aalk kii olduunu uzun uzadya anlatyor
sun. Hem de hi insafn yok. yleyse ne?
Sra ile gidelim: stanbula gelip gelmeme meselende de
maalesef bir anlamazlk oldu sanyorum. Bir gazetede fk
ra yazmak iin stanbula gelmen mi lazmd? Bu gerek mi?
Gelecektim, dnecektim, diye yazyorsun, bir de geldiini
bana gizlemekten sz ediyorsun. Eh pes dorusu! Ben sana
gelme diye yalvarnca, yle dnmtm: Balk tabii
gelmek ister, ama gelemezse kendisine ikence olacan
yazyor. Ya gelemezse de ikence duyarsa, ben onu zm
olacam, onun iin gelme diyeyim, gelmesini istiyormu gi
bi grnmeyeyim de zlmesin. Yoksa gelmeni, bir saat, bir
akam iin de olsa seni grmeyi her eyden ok arzulad
m Bb mektubumda yazmtm.
Vapur seyahati ok iyi fikir. Bu sabah telefonla sken-

52
 dcrun postalarn sordum. Bir ekspres var, bir de adi, yani
yava giden vapur. Tabii yava gideni tercih etmeli. Ben bu
sabah Broda izin meselesini de dzenledim. Temmuz ban
dan yirmisine kadar, hatta birka gn de fazla izin alabile
ceim. Ben de zaten bu yaz o taraflara gitmek istiyordum.
Ben stanbuldan, sen de zmirden binersin, dediin gibi ya
parz. Olur mu? Vapurda Anadolu Tanrilarna alrz. Ben
portatif daktilo makinemi alrm, hemen yazarz karaya k
madmz gnler. Ama mmkn m, deil mi, Balk ne
olur bana bunu kesin olarak bildir. Sabahattin, Bodruma ge
lip de kaykla sen gidemezsin deyince, her eyden vazge
mitim, ama Balk gene de bir are bulacak diyordum bu
yaz beraber olmamz, bir denize almamz iin. Ne gzel
buldun! Benim iin hibir engel yok. Gidelim dersen, hemen
gelirim. Olmazsa, zlmem. Rahat ol, Balk, bu ilerde Az-
ra nn erkek tarafn unutma. Yok daha evvel stanbula gele
bilirsen, gel tabii. Benim baka bir istediim yok ki seni gr
mekten, seninle beraber olmaktan gayr.
Aa2 mektubuma gelince, ben onu bir akam yazdm, ba
langta uykulu deildim, sonra brakamadm bir trl. Fe
na olmu, seni krm, zm. Buna ne kadar zldm
bemezsin. Ben senin hibir satrn angarya diye okumam,
sana angarya diye yazmam. Yanlm olabilirim, zr dile
rim, ama senin bana hargneuse bir ey demen, mzleri ka
rtan hrn bir cadya benzetmen gcme gitti dorusu.
Biz sana nasl bir formasyondan geldiimizi bildirdik, senin
le beraber bu konular dnerek, alarak, daha geni bir
gre varmay umduumu ve benim iin bunun ne byk
saadet olduunu yazdm. Ama sen ilk hamlede halt ettin,
ikrah getirdin tanrlardan ve btn bu mevzulardan der
sen, o zaman, Balk, tehlikeli bir i yapm olursun. Ben
krlr ve bir daha sana bu konuda yazamaz olurum. Sana
anlatmtm. Sabahattin bana: Bu nsz imdi bitiremez
sen, hibir zaman bitiremeyeceksin deyince bana neler ol
duunu! stemezdim, ama benim ok fleur de peau bir
duyarlm var. Bu ikrah szn aylarca unutamam, yle
iledi ki iime. Nasl, nasl yazarsn bunu, Balk? Ben o Aa2

53
mektubuma her mektubuma olduu gibi btn iyi niyetimi
koydum. yi olmam o mektup, sen de dost Azraya de ki,
boktan bir mektup yazmsn, onu yrttm, bir bakasn yaz.
Ama kendi mektubunu yrttktan sonra, ondan yreime i
leyen fena fena cmleler nakl etme. Byle mechant olur
san, neticesi ne olur biliyor musun? Bana tutukluk gelir, hi
bir ey yazamam artk. O, Bb mektubunun tonunu bulmak
isterdim imdi de, ama dnden beri urayorum, bir trl
olmuyor. Onun tonu yle tatl idi, nk senin mektubun o
tona davet ediyordu. Bu C mektubu ise beni altst etti. Yap
ma yle, Balk. Sonra nasl toplarm kendimi ben? Dn bir
ara dndm: Beni actt, ben de yazmayaym, birka gn
de onun ii acsn. Ama her byle dnmde mide nahi
yesinde, Homerosun phren dedii diafragmada olacak
bir kopma gibi bir ey duyuyordum. Senden alamam ben,
yalnz anlamam rica edebilirim. Ama anlamazsan, ok ok
zlrm Balk.
Sonra ne oluyor sana, o centurion olmak, iki yzyl er
ken domu olmak, ksn diye gln olmaklar da ne de
mek? Bunlar beni elendirmek, gldrmek iin mi yazyor
sun? Bir an benim o sama mektubumun etkisiyle bunlar
yazm olsan bile, neden Bbyi aldktan sonra gene mektubu
na geiriyorsun bu szleri? Bak sana syleyeyim, bizim sev
gimizin yalnz gzel, prl prl bir taraf var. Dnyada by
le gzel ey binde bir olur, o da senin ve benim gibi sekin
insanlarda ancak ok yaadktan, ok ektikten sonra ola
bilir. O krdmler, al kanlar ne? Balk, seninle benim
aram da ya ma diye bir mesele olur mu? Yahu, bunlar ok
tan am insanlar deil miyiz biz? yle olunca da, duygula
rmzn fkrmasn durdurur muyuz? pmek, ne geliyorsa
iimizden onu yapar, yazarz, dnyaya ilan ederiz ve bu g
zeldir, anlamayan aptaldr, aptallarla da vakit geiremeyiz
biz. Bana yazdn en gzel cmleleri inkr etmen, onlar iin
af dilemen, beni ylesine yaralad ki, sorma gitsin! Ben seni
dengim gibi seviyorum, sayyorum, bu hissimin shhatinden
de eminim. Derken sen bundan phe edemezsin kendin iin.
Benden sana, senden bana nasl bir duygu, nasl bir arzu f

54
kryorsa, o duygu, o arzu gzeldir ve sylenmeye, yazlma
ya deer. O kadar. Senin paazadeliin iin yazdm da
yanl anlamsn. Ben senin yollarda ypranmana, yorul
mana herhalde senden ok fazla zlyorum. Ama sana te-
rlli kabilinden bir ey de yazamam, nk ylesi kendi ken
dimi teselli etmek gibi bir zaaf olur. Sana acmam, nk sen
benim, benim iimde en gzel, en gr, en gl varlmsn.
O zaman ne yapar, kendi kendimle alay edercesine seninle
alay ederim. Bu, sana yaplan hakszla isyann bir eidi
dir. Ne var ki o isyan nasl etimde duyduumu belki sen bi
lemezsin. Geenlerde sana dair bir yaz yazarken gazete iin
on defa yeni batan baladm ki, isyanm fazla belli olma
sn da, ka yapaym derken, gz karmayalm. Ama sen Ba
lk hl beni kendinden ayr bir varlk sayyorsun, la per
sonne diyorsun mesela, troubadoumn olmaya, hayranm
olmaya kalkyorsun. u Azray kolun, ayan, kendi vcu
dunun bir paras saysana. Ne diye ayryorsun senden?
Ellerini perken ben bayram ocuu gibi bir det yeri
ne getirmiyorum, bir forml olarak yazmyorum bunu. Onu
da anlamamsn. O Lykos vadisinde otomobille giderken el
lerine bakyordum. Hem syledim sana ellerini ok been
diimi. Sensuellement pyorum onlar. Burada olsan da
onlar peceim. nadna peceim, ne yapaym pmek ca
nm istiyorsa! Ben senin gibi arzumu gln olmak korku
suyla gizleyen korkak insan deilim. Her arzumu da iftihar
ede ede aa vururum. Neyle de iftihar edeceimi bilirim,
lier ne kadar buna inanmyor gibi grnyorsan da sen. Na
sl kzyorum sana bunlar yazarken, Balk! Bu kadar ya
zaym, syleyeyim de tam 42 yam doldurduum gn bana o
C mektubu gibi bir mektup yaz da gnder ha? Gene duda
m tik yapmaya balad. Kfr edeceim imdi, ama asl
e zaman kfrederim biliyor musun: Bu yani imdi yazd
m mektuba zlr de bu, ele aldm noktalar stnde
bir daha tartm a aarsan. Bunlar burada kapansn, ny re
venons plus. Ve eskisi gibi birbirimize her duyduumuzu ii
mizden geldii gibi yazalm. yle olmazsa bak ok ciddi
sylyorum gerekten seninle benim aram da bir ya, bir

55
nesil ve bir gr fark olduuna inanacam. Ve ondan son
ra da ta atlasa sana ne yazabilirim, ne de sevebilirim se
ni. Krlr gider.
Gel imdi sana cumartesinden beri ne yaptm, neler
dndm anlataym. Bu baka mektup onun iin baka
sayfaya geiyorum.

(Yukardaki mektubu Balkya gndermemi ola

cam ki benim ktlarm arasnda kt; baka
sayfaya geip de yazdm blm ise bulama
dm.)

5 Haziran 1957
Sabah

Merhaba Azra Merhaba!

Bugn doduun gn, akama sana telefon etmee ura

acam. ok yllara yaamam temenni ederim. Sanki baka
gn byle bir temenni ve daha ok te temenniler iimde yok
mu gibi, imdi 5 Haziranda bunu ciddi bir tavr taknarak
sylemek sana da bana da, btn insan, hayvan, toprak, deniz,
yldz, kehkean, ve kinata hakaret etmek gibi oluyor. Msr
ovalarnda ku umaz kervan gemez bir yerde, koskocaman
bir heykel varm (bana kalrsa o heybetli kaya yldzlara
sualler sorarm, bence sorar ha, ve bence de onun ne sordu
unu yldzlarn ne cevap verdiini bilemeyiz, neyse bu baka
bahis) o heykel gne batarken hararet derecesinin deimesi
dolaysyla m yoksa baka sebebden mi inim inim inlermi.
Mzikal bir O! ooo! oo! Bana kalrsa kpkrmz inliyordur.
Ben de byle duygu ile vibrer ederken, karga croassement
gibi nk receptionlarda k kuyruklu kara frak geyile-
cek, ve yahud ona benzer bir ey u gn u saatda unu
sylemek, bence gnlden kopup harl harl boanan duyguyu
bir vazife, bir mecburiyet haline getirip, dnyann gznde
onun deerini ok drmekdir. Velhasl ben social adam de

56
ilim. Arkadalar iin stanbula geldiim zaman, byle yok
cocktaillere, ay maylara davet edilirim. Birok eyler gz
lerimde srtr, kendimi yabanc hissederim. Sana dorusunu
syleyeyim. Doduum gn, ay oktan unutdum. Ne be-
yim ssz deniz kylarn adalarn, da balarnn ocuuyum,
yoksa Bodrumda yirmi be sene kalamazdm. Hatta o ehir
bile cinime gidiyordu. Hi de misanthrope deim ha. Isszlk-
da duyduklarm koar gelir, pr sevin, benim gibi tek burun
lu, iki gzl, yrekli, beyinli, insanlar yahut mahluklar var
dr, onlara mjdelerim. Hele o mahluklar arasnda k olduk
larm vardr, adlaryla yzlerinin hususiyetleriyle, o canm
kusurlaryla, ve hrmet etdiim meziyetleriyle tandm a r
kadalar vardr, baylrm onlara ben. Hele bunlarn arasn
da Azraya; eh Allah iin dorusunu sylemeli, bsbtn ba
ylrm. Bugn onun dnyaya geliinin yldnm imi. Yaa
bre Azra! Amma nasl yaa yz sene, bin sene! Yaa! Yaa!
ta ebediyete kadar yaa! Dinle ben arzumu ve temennimi so
cial toplantlara has geometrik ekle sokamam. Belki bu ak
am toplantda tandm arkadalarm vardr, temennim onla
rn da saysz sene yaamalar ve sevmeleridir. Sevmekle
adam akll alay edildi, saa konuldu, sola konuldu, yokarya
aaya konuldu; fakat insanoluna en sempatik gelen, insan
olunu dnyada ne kadar sempati varsa topuyla birden sem
patikletiren ey yine ve yine bu gnl scakl, ve kan ss
dr. Astronomlar, milyonlarca k senesi uzaklardan, btn
gne sistemini iine alabilecek kadar byk dev yldzlardan
bahsederler, insanlara dehet vermeye alrlar. Halbuki ki
nat bir insan kadar kompleks deildir. O koca yldz ise basit
ve tek bir maddeden ibaretdir, insan gibi koca kimyevi bir
fabrika deil... Otomobille geldiler, Efese gidiyorum. Erken
dneceim telefon etmek iin...

57
 9 Haziran 1957
Saat, 3.P.M.

Merhaba Azra Merhaba! Can!

Mektubunu mektupdan k daha fazla bir ey o al

dm. Dn aldm onu. Akama doru eve geldim. Minderin
zerinde upuzun yatyordu Sabahdan beri Bir mektup
gelse diye zleyordum. Ayn 6. gn 5. gnden dolay yor
gun kalkar, belki yazar altsnda, yedisinde yazarsa, bugn
ben alrm diye dnyordum, mektubu elimle tartdm. Eh
yaa! hrmetli. aka deil, yaz var iinde. Ya paparaysa, ona
da yaa! Bektaivari Akolsun! yani aka mnkalip olsun,
deriz. Amaya hem korkdum, hem de gnl aspiratryle
onu okuma tadn mektup orada olduuna gre o tad du
yacam artk garantiliydi iime ekiyor, sevinip duruyor
dum. Birka saat byle geirdim. Mektup orada, yaz da Az-
ra nn ha! Hey hey! Al sana! lemde sevinli bir gn Cevat...
Bu hususda alelade manada Epikriyenimdir. Her sevince
iimde engin meydan veririm, ferah fahur uzansn sevin.
Akam olunca okuma hazrlklarn tamamladm. Cgara, kib
rit yerinde, lzumsuz kehatlar uzakladrlm. Beni actan
mektubun yok mu? te onu a tutup zarfn ii mektupsuz
olan yerini makasla kesmi, senden geldii iin kudsallam
kehadn kesik parasn da yine zarfn iine koymudum. O
mektup actmd biraz, ben o acy, zarf makasla kestiime
hamletdiim iin, bu seferki parmaklarmla dikkatlice adm
dar tarafndan. Eh Azra bu mantksz dnyada insan mantk
sz oluyor. Ne yapaym? Hi beklemediim kadar lyada
da kanatl szler halt etsin kanatl mektup, hem kanatlar
melek kanad gibi yelpazeliyor, gvercin kanad gibi akr-
dayor. Mcdeci gvercin! Yuvas ta gnlmde. Fanfare gibi
sevinli bir ouver tur e idi o! Satrlar yldrm hzyla iime
alrken amma, iimde bir znt vard, bu sefer mektubu
bitirmek znts deil [bu senin bitmeyen bir mektubun,
artk kim bilir ne zamana kadar nlay srer (durur
olur mu hi) srer], fakat ineli bir yerine rastlamak kor

58
kusu. Okuduka iimden sana etme! yapma! sakn ha! di
ye yalvaryordum. F akat bu korku okuduklarma daha da
zeste veriyordu. Sonuna doru iimi bir hzn ald. Mek
tuplarna cevaplarmda, senin sylediklerine yazl srasy
la cevap veririm. Fakat mektubun sonunda yazdklarna bu
rada mektubun banda cevap vereceim ki, duyduum ar
l hemen kaldrp serbest olarak devam edeyim. Dnd
m stanbul - Mersin seyahati. Oturduum evin deerini bi
mek iin heyet 27 Maysda gelecekdi. Geen Perembe gn
geldi. O gn Bergamaya be alt profesrle gitdim. Alt
bei kadn, biri erkek. Kadnlarn her 'biri kadna bedel.
Tepeden trnaa salt ve som rudition (bu Franszca sz
rudiction diyeyim bare, nki dictionlar da o, hem ift
gzlkl soyundan. Yz sene nce Orta Afrikaya yamyam
larn arama dselerdi, mutlaka kabile reisi, herifi damz
lk, profesrleri de yumuak etli insan kuzusu srs yeti-
dirmeleri iin dii olarak ala kapatrlar, iftlein baka
lm! kuzulayn! diye kkrtrlard). Neyse. leyin yemek-
de illallah ve resulihi diyerek, o gll baede, sana! yle
gnlmn btn genilii ve hzyla yallah yle bir ilan ak
fora etdim ki, kl ekmee benzedi. Ar eruditionlar pa
nie urayp kad. Ortada insanlar kald, houma gitdi in
sanlar! Eh dorusu ruditionla n gayretullaha dokunmudu.
Dinle Azra! o gn leyin kulaklarn mlamadysa, hibir iki
yok, bil ki tlpathie denilen nesne yalandr vesselam. Yine
dnp konuya konalm. Heyet iin ben eve bir mektup brak-
dm ben ruditelerle Bergamadaydm ya Bakn ben
ekmek param karmak iin Bergamaya gitmek zorunda
ym. Bundan tr sizleri karlamak erefinden mahrum
kalyorum. Yani ev gidip de bunun gibisini alacak kadar bir
deer biin. Beni rica ederim sokakda brakmayn, yollu
bir ey yazdm. Gelmiler, hibir ey sylemeden gitmiler.
Yazyla, almmzm yazsn bildireceklermi. imdi onu bekle-
yorum. Bu ii duyan ne kadar avokat varsa, beni sokak orta
snda durdurup, deer ksk biilirse gnll olarak mahke
mede beni savunacaklarn syleyorlar. Oras eyi. Zaten
epeycesine de k oldumu syledim. Yani inallah lzum

59
 olmasn a, olursa bir tabur avokatla mahkemeye kyorum.
imdi bu sebebden ta ne kadar zamana kadar bilmem
burada kalmam lazm. te bu sebebden Mersin seyahatini
geri brakmak zorundaym... imdi sana geen gnleri anla
taym. Damzlklarla beraber Bergamaya gitmezden bir gn
nce yani aramba 5 Haziran. Hep aklm sende ya, fakat
akamki toplantda. Telefon da edeceim. Telefon zaten gn
lerce aklmda. Telefon numarasn veren mektup da scak
scak cebimde. Seni o kadar grmek isterdim. Halbuki k
garip Aeoliann gnele yanan yollarnda. Develer geer
balarn sallaya sallaya. O zavalllar da ak yollarda ova
boyunc srlrler, bizim gibi. Buras Larissa, Aeolianlar,
Neontihostan gneye inmiler. te Mirine, Girinium, Mavi
Aripel. Amma nerede benim Doriyen Aripel, nerede bu?
te bir yoniyene k bir Minoen. yle ya lyaday terc
me edince oniyen olursun. u Homere toz kondurmuyorsun
alimallah. (Mektup burada 4 Amerikan subay tarafndan
kesildi. Ge, NATO otomobilinin biriyle Efese gitdik ge va
kit dndk ok yorgun dtm. Bugn, 10 Haziran^ gece mek
tuba braktm yerden devam ediyorum) Neyse 5 Haziran
gn saat akamn altsnda zmire dndk. Damzlklar
zmir P alasda braktm. Gece telefon ediyorsun. Eve dn
medim, evde telefon yok nk. Matbaaya gitdim. Adnan D-
venci orada. Ona da bir ilan ak etdim. Fakat hafif tertipden
oldu, nk beni akam yemeine davet etdi. Masada kendi
mi kapp koyvermei kurdum. Matbaada bouna cephane
sarf etmeyeyim. imi de bir kurt yeyor. Ya telefon ederken
ilk sefer gibi sesin eyi kmazsa, ne dediini anlamazsam, ya
benim sesim eyi gitmezse, yani sana varncaya kadar anla
lmaz hale gelirse. Zaten telefon sinirime gider. Neyse
Adnan ve baka iki gazetaeyla bir meyhaneye gitdik. Amma
ben art kodum, gideceimiz yerin mutlaka telefonu ola
cak. ki gazetacmn bulunmas da houma gitdi, nki nume-
royu onlara aratdracam. Sonra yani stanbuldan ses ge
lince ben alrm o kara pelesenk tahtasn ele. Modern olduk
sayende, telefonla da ilan ak ediyoruz. u Adnan Dveni
nin daveti iyi oldu. nki kendimi ok yalnz hissediyordum.

60
 Asl Sabahaddin olmalyd yanmda. Neyse telefonlu bir
meyhaneye gittik. imdi senin sabrszln buradan grr
gibi oluyorum. Eyi amma brak da unu allandrp balland
raym da hem sana anlatmak tadna, hem de o an tekrar
duymak hazzna adamakll varaym Gzm saatda 7.5 er
ken! misafirlerin gelmemidir, sen onlar karlamak telan-
dasndr. Telefon etmek? Olmaz! Sekizde masa bana otu
rulur. Oturur oturmaz seni masa bamdan m kaldrtaym?
Olmaz! Amma meyhanede herkes kendi keyfinde. Konuu
yorlar. nsanlar hodur. Umumi konuma oultusu var. Ar
kovan oultusu gibi tatl. te bu yer scak kanllma uy
gun bir hava yaratyor. Sana bir ilan ak daha! Telefona
bir prlude olsun. stmzde uzun telden sarkan bir am
pul vard. Meyhanedeki insanlarn sesleriyle titreyordu. F a
kat ben konuurken hafif hafif sallanmaa koyuldu. Bilirsin
ya heyecanlandm zaman oturamam, ayaa kalkarm, o
zaman da lamba hemen hemen bamn hizasna geliyordu.
Onun iin sallanmdr. Kim bilir beynimin o labirentvari
srkonvolsyonlarnda ne mucizevi bir alchimie oluyordur
da beyin tmee koyuluyor ve bir bir ardnca lemsemalar
kavislendiriyor. Yahu o ana ben ebediyetleri deimem. O
anda ta iliklerine kadar trubadur, ta canmn zne kadar!
Bak bunlar sana byle yazabiliyorum. Yzne kar syle
mee utanrm. Neye utanrm bilmem... Neyse bir an geldi,
saata bakdm. Vakit geldi, hem de geiyor bile. O zaman ga-
zetaclardan birine telefon numerosunu verdim. Hemen Ad
nan Dvenci gazetadan edeydin, dedi. Brak yahu! stan
bula konumak iin sraya girmi on be kii varm. Yahu
telgrafn yldrm olur da telefonun olmaz m? Yldrm ol
sun! imek olsun, olsun olu olsun! Bizim intensit nerveu
se son kertesine dayanm, byle laf m olur. Bu tablo ka
para eder? Byle sama sual m olur? Toileda bir gzellik
varsa, on para da etmez, on milyon da eder. Arada derece
deil, catgorie fark var. Sylediler. Hane telefon kzma.
Bekleyoruz. Derken istediler telefondan. Gitdim, sen kdn.
Sesin yle flt idi ki. Sylenen ve yazlan szlerin derininde
yahut tesinde. Mesela dalan grrsn, onun tesinde, te

61
nin tesinde deniz ufkunu grrsn orada Azrann gnl
var. Oradan ite kupkuru bir lafla flt diyorum ite o
tadl insani sempati gelir. Uzak dinleyici olduum iin gnl
kulayla yle iidirim ki. eker kelimesi kuru bir laf amma
elimizde baka bir sz yok. Tepeden trnaa kadar sanki e
ker kesildim sesini duyunca. Mzik kesildim yahu. Bunlar
delilik sanlr. Elimdeki kalem nmdeki kehat ne kadar
r e a l i t e y s e bunlar da, benim iin, ta o kadar realite. Bittabi
yle bir tadl sesle btn insanlarn eker kesilmesini iste
diim iin sana kuru kuru declicten fan bahsetdim. Affet
beni. Krmz elbiseni geydiine sevindim. nk senin y
zn, pleur yakan ender yzlerdendir. Ne var ki krmznn
bilhassa geceleri yapd refleler yetiir. Sonra siyah
sa, beyaz ten, krmz, gzel kontrastlar yapar. Malum a,
ksmen ressamz... Bak irrationel bir adam deilim, her ne
kadar nonrationel isem de. Sonra o yazma kim dayanr? Ney
se 11 Haziran sana boyuna yazmaa susuyorum. Fakat ben
yazp dururken senden bir mektup daha gelirse, yerin dibine
geerim, cinayet ilemi gibi olacam. Onun iin bu nata
mam mektubu hemen gnderip yazmakda devam edeceim...
Sana yazmama mani olan Efes mefes deil. Heyet yine gel
di, sonra bir sr polis geldi, tevkif ediliyorum diye yre
im hoplad. Meer neymi biliyor musun? Celal Bayar, eski
Trkeyle hem de el yazsyla olacakm yazlm, z
mir hakknda bir eser istemi. Bunu bilirse Cevat Bey bir
demiler. Hayde millisi, anls, kahraman, ne kadar ktp
hane varsa gidip aradm. Hem cemaat kubra e, yani polis
ler, memurlar. Bittabi yle eser bulamadk. Onlara da ilam
ak edemem. Neyse yazarm sonra sana, bak kendimi bu
mektuptan koparmak zorundaym. Fakat yine sana gelece
im. Merhaba.

Cevat

62
 11 Haziran 1957
Saat, 2.P.M.

Merhaba Azra Merhaba!'

imdi Kordonda bir kahvedeyim. Sabahleyin Konakda E

mektubumu postaya verdim. Postahanede sempatik yzl
bir kz vard. Ona mektubu verirken, Uak! Ulak! Ekspress!
Yldrm! Hzl ne varsa hepsi olacak. dedim. Herhalde eni
konu iddetle sylemi olacam. Mektubun adresine bakd.
Bir kadn ismi! Yzme bakd, yle bir sempati ile gld
ki sorma gitsin. akd kfir! Amma da anlaylym. Hzm
ona da m gedi ne? Kalemle zarfn zerini apraz krmz
izerken, bir kuvvetdir verdi kaleme; az kalsn zarf yrta-
cakd. Sonra bana bakd yine ve yine sempatiyle glmsedi,
gld. Yaa bre! insann amma da yardmclar oluyor
mu. Senin mektuplarna eve dnnce cevap yazacam. Se
nin mektubunu postaladkdan sonra. Benim yerime gazetaya
giden adamn okdan dnm olduunu dnerek. Onun
okdan dnm olacan biliyordum amma, bence daha m
him iler vard; ite o adama gitdim. Sana anlataym, stan
bulda Akam gazetas kyor. Onun burada bir adam
var. Ona zmir hakknda en eyi yazabilecek ben olduumu
sylemiler. Ben hemen gidecekdim amma zaten yazdm
sebepler dolaysyla gitmedim. Birka gn sonra o gitdi. Her
gn bir fkra yazacakdm, bana her ay peinen alt yz lira
vereceklerdi. Hikye, rportaj zmir hakknda istiyor
lard, onun paras ayr olacakd. Ne istersin? Yaz bana
25 lira dedim. Burada yle yazarm. Paras azsa biz de ok
yazarz. Fkra bana kolay gelir. Amma ne olmu biliyor mu
sun? Fkra yazcs araynca birok yazar mler gaze
taya ve zamkl kehada yapan sinekler gibi yapmlar.
Adamlar drt fkra yazcs alm. Gazeta yanmda daha oku
madm fkralar. Bu fkraclar arasnda birisini ekarte et-
dikleri zaman onun yerine ben geecekmiim. Ben istemem
yle. Kim bilir hangi zavall ocukdur. imdi benden istedik
leri, haftada zmir hakknda iki rportaj; bir de hikyeler is

63
tiyorlar. imdi houma giden ey u: Ben paralar pein ala
bilirim, fakat istemiyorum. Orada toplansn istiyorum, oraya
gelince verin deyeyim versinler. Ondan sonra gelsin seya
hatler... Sana daktilo yazdrmam. Sen sekreterim misin ya
hu? Hi olur mu, ben inci dkyormuum gibi ciddi suratla
oturup eek ars gibi homurdanarak sana dikte edeyim!
Onu, yani Anadolu Tanrlarm ben bildiim gibi yazarm.
Senin ister tylerin diken diken olsun, ister uvaldz, ve ka
ma gibi olsun. Sen kartr sokar, ne halt edeceksen eder
sin. O zaman yaz hem senin, hem benim olur, basarz im
zalar. Yahu ben bunu byle zlyorum. mzan benden ne
esirgiyorsun bin dereden rationel katakulliler ederek? M
terek eser baka nasl yazlr yahu? Beni Dirai Dedenin d
d gibi ortada brakmak doru mu, sana yakr m? Ben
ldkten sonra en gzel yazy sen yazacan duyuyorum
da lesim geliyor yahu... Ha buradaki adam, Hemen yarn
yazlar getirmeye balaynz dedi. Yok olmaz! dedim,
km, ilk nce mektup, sonra da o yazlar yazar getiri
rim. Rica ederim Azra bokdan bir honntet yaparak yaz
mama mani olma, byle alev gibi harlarken sana doru, ze
rime souk souk sular dkme. Sen yazma istersen, ben ya
zacam. u mrmn sonunda iki paralk keyfim var, seni
seviyorum, brak aklma geleni haliyle anlataym yahu. Bu
tansiyonu muhafaza edebilirsem, yani bu altitudede gide
bilirsem netice bir aheser kar. O senin olur amma imzan
olmaz. tekine koy bare. Sonra korkarm sen bu tansiyonu
muhafaza edemezsin diye. Ne de olsa fluctuationlar olacak.
Rahat et yavrum. Beni sevme o zaman, uzan uyu. Ben by
le kendimi salverirsem bu mektup bitmeyecek. Zaten ne za
man bitdi ki? Ta ezelin unutulmu nehirlerinden akp geldi,
ve ben gitdikten sonra da akacalk! akacak! akacak! Doku
nakl taraf burada. Alnndan akkadak perim Azra. Mer
haba.
Resmi suratl zarf yazdrdm.

Cevat

64
 11 Haziran 1957
Saat, gece 12

Merhaba canm Azracm Merhaba!

Naslsn? Seni candan gnlden perim. Bak bana mek

tuplara tarihten baka saati da kayd etmesini retdin. Ev
velden umurumda olmazd gn saati. Zamann bir anmda
der geerdim. Bir mektubunda Yasasn Denizi beenmedi
ini yazyorsun, al benden de o kadar. Ben onlara semeleri
iin krk hikye vermidim. En kuvvetlileri beenirler sa
nyordum. Yaasn Deniz diye zaif bir hikyemi baa koy
mular. Sebebi de u: Hikyenin adn kitabn ad yapmak
iin. Ben o hikyeyi bir Bodrumlu denizci arkada iin yaz
mtm. Ad, Kara Yusuf idi. Bodrumdayd, sonra Klle
kayklk etmek zere gitdi. Ben vapurla stanbuldan ge
lirken, vapur Klle uraynca vapurdan kardm. Kara
Yusufun kayn tutardm. Krfezin karsnda on sekiz
mil kadar mesafede kyda Torba denilen bir yer vardr.
Beraberce kay demirlerdik. Basardk yayan Bodruma,
jorba ile Bodrum byk yarmadann en dar yerindedirler.
Birisi kuzey, tekisi gney kysnda. kisinin arasnda top
rak paras yaya olarak yarm saat srer. Denizde, krfez
de ise boylu boyunca Sali Adalar uzanr. Bir gn Kara Yu
sufla Torbadan Bodruma yrrken, incirliklerin altnda
Kara Yusuf alamaya koyuldu. O noktada be yandaki o
lu lm. ncir aacnda yar kurumu incirler varm. o
cuk bir tanesini koparp yemi. Yutarken ocuun boazn
da kalm. ocuk orackta boulup lm. Kara Yusufun bir
de on yedi yanda denizci bir kz vard. Arasra babasna
kaykda yardm eder, krek eker, yelken aar, sndrr.
Bir gn bir ky kynde dn varm; Kara Yusuf kzma,
Kaya binip gidelim, demi. Kz havann frtnal ve teh
likeli olduunu sylemi. Babas dinlememi, kaya atlam,
kz babasm taklid etmi. Demir kaldrm, palamar zm
ler, almlar. Fakat gidi o gidi. Ne sandallarnn bir ky
m, ne de boulmularn cesedi bulundu. Tam dne gitti-

65
1er zavalllar. F akat o kitapda bir iki kuvvetli para vcrdr
ki namusumu kurtarr. Mesela, Mehul Askerin Dirilii gi
bi. Hatta onun ba tarafnn bir revizyona tabi olmas gere
kir. Al sana bir sahife ki undan bundan bahsederek boa
gider. Amma sana yazyorum a, sana ta ilk mektubumda yaz
dm gibi, sana bugnn havasnn gzel veya fena oldu
undan bahsetsem bile, ki birbiriyle karlaan insanlarn
laf ktlnda, demirba konuma konulardr, iinden, yani
alelade szlerin iinden scak bir sevgi seyyalesi mi deye
yim, courant m deyeyim, titreyerek geer vz,z,z...zzz di
ye. Onun kulamda mzii vardr yahu. Fenni anlatsam u
kadar kilovat, u kadar volt derdim. Hem de sama olmaz
nki yrek kendi yapd elektrikle arpyor. Sistol diastol
deye. imdi kim bilir ne kadar gne n sana sevgiye
kalbediyorum. nsan asl gne ndan yaradlmtr. Ya
radl dorudan doruya toprakdan bir ey yapamamdr.
Gda denince parayla satm alman eyler akla gelir mesela
fasulya patates gibi Trkede her eye, Ka para eder?
deriz. Ne irkin laf... Fakat hava, k para ile olmad iin
gda saylmaz. nsan havasz iki dakika yaayamaz. nsan
gne dr, nki nebatat yapraklaryla fotosentez yahud
fotoimi ile gne n toplar. Yapraklar gne na
alm avulardr. Onlar toplar toplar buday olur, u olur
bu olur, gda olur. Beyin o kla ne kadar parlarsa, insan
denilen ate paras, o kadar hayatdan aldn yaradlna
verir. Bu insann gnlden kopan devi olmak gerek. Onun
iin, mesela bir insan iin aydn (enlightened, clair) de-
mekde btn insanlar soy sop, rk, millet, dil duygu iti
bariyle ne kadar baka baka olsalar da derin bir intuitif
anlayla birleirler. Enerji k olur, seda olur, hareket olur.
Yani aydn olursa bir gzellik olur. Onun iin eski klasik
devirde gzellii her eyin stnde saymlar bence. Bu hu-
susda neyi okumusam hibiri bu gzellik anlaynn sebe
bini ne aryor binaenaleyh ne de aklyor. Koca bir Avropa
medeniyeti bununla megul olmam. Belki bununla megul
olmaynn sebebini Hristiyanlkda aramal. Peccdto ori-
ginaleyi kabul edince kafa ta doudan byle bir eyi anla

66
yacak durumdan saptrlr. Bak Azra dn gazeta geldi, ora
da pek gece kandili gibi yanyorsun. Malum, objektif olmaya
altn. Yalnz bir yerde parlayorsun. Oralar da gnlne
dokundu da onun iin. Biri Narthexde, biri de Pamukkale
nin ampanya kupalarnda. Tam objektif olarak Narthex
iin penn yapraklar bir graminedir, monocotyledon
dur filan deseydin daha objektif olurdun. Sen o yazda bana
yazdn mektuplar gibi akp duraydn ya kla! Atan
fkesinde daha kuvvetlisin. Yalnz Ata diri olsayd, fke
sinden ekecein vard. Kalp krard, diyorsun. Adam btn
kompleksitesiyle ele aldn myd, ne derse desin kalp krl
mamas lazmd. iddetle nerveux olan bir adam, oturduu
yerde rahat oturamaz, durduu yerde taklalar atar, bir kol
luktan tekine bazen kst, bazen bast srar du
rur. Sempatik taraf oydu. Kritiklerine gelince, kimi nasl
lenkid ettii bir tarafa, yaz paralar diye ele alacaksn.
Yani tenkidi doruydu ve yahut yanld meselesi deil, yaz
d yaz meselesi. O takdirde onu birisine az veya ok
benzetmek lazm gelse Ste. Beuvee benzetmeli, hi de Bo-
ileau gibi onda kabarm bir kurbaa gururu yokdu. Edebi
nizam codifier eden bir hakim tavr yokdu. Yani edebi
ifadede kaskat ve kupkuru bir formalizm peinde deildi.
Her eidin eyisini aryordu. Bu rastgeldiim baz yazlarn
da adamakll belirir. Binaenaleyh tenkid etdii adamlarn
alnmamalar lazmd. Esas itibariyle bir sevgi vard adam
da. Bir iki sene nce buraya gelmidi yaz scanda. Evi a ra
m, beni grmek iin. Tepeyi trmanm, saa yrm sola
sapm, kan ter iinde kalm. Bulamam evi. Bizim ev bir
bakma bulunur yerde deil, bir bakmda da zmirin her ye
rini grr, her yerinden de grnr. drt ay nce buraya
gelmidi. Bizi Necati Cumal akam sofrasna davet etmi-
di. Akamst Kemeralt Caddesinde yan yana yryorduk.
Iklar yanm mavi krmz. nsanlar yan yana konua konu
a gidiyorlar. Yldzlar tek tk, nmzde Konak Meydan,
sonra hayal meyal deniz. Bana Ata ben atheyim dedi. Ce
vap bekledi. Ben de theolojinin tanrsna inanmam dedim.
Mythologie compare ile onun iler tutar yeri kalmyor. Fakat

67
ite nmzdeki bir ralit var, biz de varz ya. nsan kimi
sefer kosmosu hep sayyor, o zaman Theos kalmyor, ba
zen de kosmosu boaltyor, Panthiste oluyor. Yani atheism
ile akosmism arasnda gidip geliyor, dedim. Birden heyeca
na geldi Ata, Ben pantheistim, dedi. Yani ha yle ve ya
hut ha byle, adam bir croyant idi. Adamn bu hususiyeti
yazlarna baka bir mahiyet verir... Son mektubumda kendi
mi aradmdan bahsetdim. Bunlar merveilleux iin yaz
myorum, ldkten sonra bir tahlil lazmsa bildirirsin. Her
yazda esasi tek bir davran vardr. Davran da deil fr
lay, boan, deyelim. Bunun hz ne kadar hzl ise o ya
zda ben o kadar benim. Bu hz bir eskiden yeniye gidi duy
gusunu verir bana. Bir eyden kurtulma. Mesela havagaz
bir boruda hapsedilmi havagazmn da uuru var tasav
vur et boruda bir delik bulursa mutlaka havagaz sevin
cinden ldrrcasna darya frlar. Fuite demeli ona,
kurtulu, libration. Bu uuun da kendine gre bir mzii
vardr. Malum a sanat insanolunun anarik tarafndan kay
nar. Artist ile ister brokrat, ister ihtiyar, ister eski, ister
talam kurular arasnda ezeli bir dmanlk, bir sava
vardr. Bu savada ou kere artist yenilir ldrlr. Fakat
sonunda hayatlarna getirdii sevin dolaysyla insanoulla-
rmn krann kazanr. nsann bu vahi taraf yani asl
artistik taraf belki de eyi niyetli, bir eskinin, ihtiyarln,
yahud baka trl bir statismin hkmne ve basksnn al
tna konulursa yeryznde yaama sevincinin, sevmenin k
kne kibrit suyu dklm olur. Yani nizam, disiplini ben
statizm, nevama arbiter dicta manasna alyorum. (Yahu
rgle, disiplin dedikleri betonlam asl anari.) Artistin
anarisi bu asl anarinin dmandr. Artist hi dnmese
bile onun varlm derisinde duyar beyahu. Onun iin artis
tin ona kar bir lani vardr, bir hz, bir karanlkdan nura
kmak susay. imdi gelsin analiz. Agantada: Topal es
kicinin dkkn karanlkdr. Orada cemiyetin bunaltd
adn unutdum ihtiyar baevan ve dforme ettii ambar
memuru vardr. Oraya bir ocuk, bir yeni geliyor. Bir gn
bir eskiden ayrl olacak: Her nerede olurlarsa olsunlar

68
baka yerde olmasn isterlerdi. Bu cmlemi Nzm, bir ii
rine olduu gibi ald. Plajiya saymam. Byle szler vardr,
Dante, Virjilden; Tasso, Danteden; Ariosto, Tassodan
alp durmu, olduu gibi yazmlardr. Zaten Nzm bana
dnyann yetitirdii en byk airlerden birisin diye iki
mektup yazmd. Sonra bunu azyla tekrarlad. Fakat son
tekrarlaynda Eski bir telakkiye gre diye ilave ediyordu.
Ne var ki o sralarda bir resim sergisine bakarken: Res
min aspirin kadar tesiri olmal hi olmazsa, demidi. te
o karanlk dkknda ocuk bir Orsa alla banda! manev
rasn anlatyor. Bir contre vent davran var. Btn es
kiciler takr tukur ederken bir mjde duymular gibi olur
lar, bir meydan okuyu. Eskiciler sevinle irkilirler. Karan
lk dkkn da bir gemi olur, kargafunda gklere szlr. Eh
deli gnl kabarnca insann ii iine smaz da, byle yaln
gnl halinde aklklara frlar. Ben roman yazarken ad
koymam, roman bittikden sonra korum. Aganta Burina Bu-
rinata da yle oldu. Duygu itibariyle o tarafn en karakteris
tik buldum. telerin ocuunda da ad sonradan geldi. Son
radan Karakza, telerin soyadn koydum. Eer o dou
mu karanlk odada baa koymasaydm patlardm. O oda
da, Agantanm eskici dkkn gibi karanlk. Orada gemi ha
vaya umuyor. Hamle yeni doan ocukda. telerin demek,
zamanmzn deil demek. telerin ocuu, doan ocuk. Ka-
rakz ldrldkten sonra o yayor, alyor. Dnya Sava
da balam. Dikkat edersen ayn hamle. Agantada, o topal
ehit brakyoruz ngrak alarak. tekinde Karakz da
ahrda ehit brakyorum. telerin ocuu ise bin bir res
samn yapd ahrda doan ocuk deil: Bunlarn ikisi
de conventionel romanlar deil. Yani u yle yazm, bu
bunun iin yazm, diye dnlerek yazlm deiller. Trk
e yazlm ilk serbest ve orijinal romanlardr. telerinin
sonunda daha yirmi sayfa vard ki onlar kasrga gibi id
detli gnl frtnalaryd, onlar koymadm. Voltajlar pek
yksekdi, elektrocuted (electrocut) olmakdan ekindim. Bir
caketimde duruyordu. Caketle beraber onlar da eskidi,
Adam sen de! dedim atdm. Bu hamleyi her gerek sanat

69
eserinde bulursun... Roman hakkndaki kritiklerde hususi
yetlerimi en ok anlayan Sabahaddin kd. Amma o beni se
ver, ne var ki objektivdi arkada. imdiye kadar beni iki ey
touch etdi. Hikyeler yeni karken bir niversitelinin
mektubu (yirmi seneden fazla oluyor): Seni okuyunca fe
rahlk duyup dans ediyorum. Bize kuru boynuz gibi eyler
yediriyorlar burada. Bir dirhem tad duymak iin okka
odun ineyoruz diyordu. Bir de Ermeni ihtiyar: Bir yaz
vard denizde bir gemi geiyor, kydan bir oban bakyor,
dedi. Derken de yznde baka bir lem grerek hayran kal
m bir adam hali var. phesiz benimdi okuduu...

12 Mays 1957 (Haziran olacak A. E.)

Saat, 8

Dinle Azra ben imdi postaya gideceim. Bir merakm

da pul koleksiyonudur. Amma bana mektup pek ender ge
lir. Onun iin yeni kan seriden sana mektup iinde biraz
pul gnderiyorum. Onlar zarflara yaptr. Amma tkrk-
leme, zamkdan almak iin kim bilir ne haltlar kardrm-
lardr ona. Hem dilinle slatrsan pul kudsi olur, o zaman
koleksiyona girmez. Terkozla slat, anasn satdm suyun
kudsilii yokdur...

21 Haziran 1957
Akam

Merhaba Azra!

Dn seni brakal beri geirdiklerimi anlatmak zorunda

ym. Seni otobsde braktm. Paketleri k kapusunun yan
na getirdim. Sana bir daha selam vermek zere yokarya
kdm. Meydan bodu, gitmidin. ndim! Bekledim. Bir hos-

70
tes geldi kapuya! Uaa doru yrd, biz de askerler gibi
arkasndan, kaz admyla yrdk. Girdik uaa. Oturdum
yerime. Beni ald bir dnce, hlya soyundan. Pencerenin
yanndaydm, yemek verder, itahm yokdu. stemem de
dim. zmire yakladk. Gece olduu iin ok yksekden uu
yorduk. Derken efendim, uak savada pike yaparm gibi
hzl hzl inmee koyuldu, kulaklarm sar oldu, bam da
atlar gibi armaa balad. Bir yolcu kadm, bam patla-
yor diye bir lk sald; ve indik. Yani uak yere dedi. Bu
i dn saat ona doru oldu. Hl bam aryor. Eve geldim
bir orba idim. Hava ate gibiydi, soyunup yatdm. Saat
sabahn ikisinde byk bir grlt ile uyandrldm. Polisler
(teldi. Alman Ziraat Nazr gelmimi, ertesi gn erken sa
haldan Efese gidecekmi. Vali ve bizim Ziraat Vekili rica
(diyormu ete. Sabah doudan (bilirsin ya, Eos pem
be parmaklaryla...) aarrken geyinip kdm. Hava serin
di. Vardk zmir Palasa. Geldiler bir kalabalk. Onlarla ilk
once Ziraat Enstitsne vardk. Laboratuarndan ambarna
kadar ziyaret etdik. Her dairede ayakda durmak artyla,
izahat, nutuklar, ve mukabil nutuklar dinledik. Hep ayakda.
Ilava adamakll snd, sonra da ate gibi yand. te o zaman
firma dnm otomobillere binip Efes yolunu tutduk. Bu ara
da Emniyet Mdrne kontratla bal olduum talyan acen-
tasna keyfiyeti bildirmesini tembih etdim. imdi bu anlatd-
m iler oluncaya kadar hep resmiydik, yani kravat ve el
bise. Ter boanyordu her tarafmdan. te o zaman gnl
den bir feryad eyledim: Ey Azra! Gel de gr senin trouba
dour nice erir mum gibi! diye. Derken efendim anlatmaya
baladm. Yar fke, yar seni arzulama, yar protesto ve
yar sevgiyle drtnala bir anlat oldu. F anfarrr gibi bala
dm. Terler bsbtn boannca caketi, yaradana snarak
ve kalbimde senin kudsi adm nlayarak fora etdim yani
caketi yahu! hemen Alman Ziraat Nazr beni taklid etdi.
Orada vekletlerin ikinci vekilleri, dairelerin mdrleri, yani
krk elli kiide genel soyunma vaki oldu. Eh orada kalacak
deildik a strip teaseciliim tutdu zdm Tanr akna
snarak kravat da herkes boyunbalarna atei ak ile mu
71
sallat oldu. Bir rpda elli kadar kravat zld. Herhalde
hzm temamen almamdm ki, cascavlak anadan doma
ortaya frladm. Neyse Azra! Azra! Azra! Sen Jan oldum,
Sen Pol oldum, skender oldum. Lizimak, Scipio Africanus,
Mark Antuan, Terence, cins deitirdim Kleopatra oldum.
Kendimden kdm, oldum olu oldum. En mkemmel Herak-
lit oldum. Fakat yreim dikkatimi ekti, nki hzlandka
ben, o da ald fitili. Ben ve yreim yara kdk, ben ka
zandm, yreim kemafssabk yaya kald. E, kolay deil bir
gn nce Aliyede uyuduum bir saat, bir gn sonra da
saat, iki gnde drt saat uyku. Neyse uzatmayalm yavrum.
Nazr yani Alman teekkrlerini bir trl bitiremedi. Ad
resimi ald, bana kitaplar gnderecekmi. Bana, You spoke
so much from the heart. I ll never forget you! dedi. Gittiler
uak ile Bizans lkesine, ben kaldm. Democratie yazs
var ya, gelip matbaaya onu yazmaa koyuldum, drt satr
yazmaya varmadan bam kehatlarm zerine dyordu.
Demokrasiyi Allahn izniyle yarma brakdm. ...Sabahaddin
in Troilus ile Cressidasnn tesinden berisinden birka sahi-
fe okudum. ok houma gitdi. Ben tercme etseydim, tpk
byle ederdim. Yaasn. Severim ben o adam, hem de pek
ok. Sonra Fikrete, ne bileyim, zldm. nki Adaletde
yle bir keye ekilmi, mahzun bir hali vard. Hemen ya
nma kodum. ehirden bkdm syledi. Fikret bakalad
yahu! Ertesi gn otomobde, yelkeni boyatmaa gitdiini
syledi. Kimse farknda deil fakat o dostum, okdan gn
lnce seyahata kd. Kay yelkeni hazrlarken o boyuna
edecei seyahatm tadn bervechi pein yayor ve tadyor.
Eh o halde olan bir adamla kayn uras yle, buras by
le diye alay edilir mi? Amma belki de arkada taklmasdr,
zarar yok. Hatta o yolda taklmalar sempatikdir bile. Farkn
da deiller, Fikret okdan gnlnce seyahate kd. Yrek-
den dilerim ki asl seyahat umduu gibi olsun da, adamm
uzak keyfine kimse kibrit suyu dkmesin. Ben o seyahatin
zledii gibi olmasma alacam. O yerler benim iin yeni
yerler deil, o kylarn her kesini, her tam kendi kendi
me senelerce tadm, onlar cmerte yaammdr. Sana

72
syledim zaten bir gitdiim yere ikinci kerre gitmesini iste
mezdim. Hep yeni yeni dnyalar ve lemler olacakd. Ne
var ki kendi kendime oralarda gezerken, keke hurlara la
yk insanlar gelseler de onlar da mrlerinde buralarda
eblouit olsalar diye dnrdm. Ben ancak dostlarm ora
larda bir ekstaz duyuncadr ki, oralar dostlarmn gnln
den yeni badan yayorum. te bu sebepledir ki senin de
gelmeni isterim. Orada sex yok var amma dostlar arasn
da konuudaki scaklk var insan var, birbirlerine kar
sevgi duyan masum insanlar...

25 Haziran 1957
Gece ge

Merhaba Azram Merhaba!

Sana bu mektupla drt resim gnderiyorum. Birisi Ali-

yede (yani kzmda) grp de istediin fotorafnn kopyas.
Gzel olmad. kincisi bir Alman ressamnn yapd bir
portrem. Ben yapdrmazdm ha, kendisi rica etdi: Senin
portreni yaparsam, reklam olur da belki zmir zenginleri
portrelerini yapdrrlar, dedi. Biz de para kazansn diye po-
ze etdik drt saat. te yapd resmin reproductionunu gn
dermi. Bugn geldi, sana gnderiyorum. Yzmn arkasn
da Bodrumun Sen Jan valyelerinin atosu var. Alman Bod
ruma, M armarise gitmi. Oralarnn resmini yapm. Res
mini yapd atoyu, tabloda bana zemin, fond olarak a r
kama koydu. Resimde Kristof Kolomba, Amerigo Vespucciye
Portekiz deniz kurtlarna sark olsayd Uzun Cevat
Reise benzeyorum korsanlardan. Neyse. Ben burada sert
beyaz bir kehat buldum. Onun zerine in mrekkebi gee
rek, kehad ine ile izdim. Aynaya bakarak kendi resmimi
izdim. Fakat in mrekkebi pek kat oluyor kuruyunca. Y
zmn kl yerlerini birka kerre st ste izeyim derken,
mrekkebin altndaki kehat iziliyordu (resimlerin numero-

73
la n arkalarndadr), yani yrtlyordu. Bu teknii mrmde
ilk defa kullandm iin, denemeler lazmd. 2 numrolu re
simde in mrekkebi deil, fakat daha yumuak olan siyah
guache kullandm. Kehat yrtlmad. Demek yumuak bir
medium kullanmak lazm geliyor. Numero l i bir ayna kulla
narak, 2yi iki ayna kullanarak ve yzme bakarak yapdm.
Siyah boyay ineyle izmek ok kolay ve abuk oluyor. Si
yah kehat zerine plumele beyaz boya koymakdan ok da
ha kolay. Hem izgiler istenilen incelikde oluyor. Bak! bun
lar asma! nki bunlar ksa mesafeden 30-40 santimetro
yapdm. Yani 2,3,4,5 metrodan ne tesir yapacaklarn muha
keme etmek zere o mesafelere ekip incelemedim. (Bun
lar sanda atarsn, bir gn obituaireimi yazman lazm ge
lirse iine yarar. Numero 2 resimdeki yz ifadesi, mesela s
tiklal Mahkemesine knca yzmn tabiatiyle alaca
expressiondur. Fakat numero 1 daha enteresandr. nki
karanhkda tetkikle megulm. Muhakkak ki cerebrab ol-
makdan ziyade lyriqueimdir. Fakat bir an geliyor ki lirik
deil, adamakll serebral oluyorum. Lirizm hep ben! der.
stersen serebral ve lirik deme de Apollinien ile Dionysiac
de. F ark vardr ama ok deil. Apollinien tavr daha ziyade
objektif ve contemplatifdir. Lirizmin ben! demesine muka
bil hep O! der...

26 Haziran Sabah Erken

stanbulda sana ikyet etmemidim; fakat midemde,
arasra gelen bir sanc vard. O sanc stanbula gelmezden
bir hafta nce vard ya! Pek aldrmayordum. Aclara pek
dayankhymdr, eski bir Spartiyat kadar. stanbulda son
gece fena skdrd iki defa; ertesi gn de. Eh dorusu
deme babayiit dayanamazd, stanbula gelmezden nceki
gnde ift Efeslere gidilere. Buraya gelince sanclar mese
la sana mektup yazarken beni be alt dakika durduracak
kadar sertleder. Cumartesi gn Cumhuriyet hakkndaki
yazy zar zor yazabildikden sonra doktora kotum. Rntgen
dedi. Herifin konuuundan mide kanseri veya lserinden

74
 jiI>holendiini anladm. Fakat ertesi gn pazar. Rntgen
lmuz. pazartesiye kald. P azar gn Akam gazetasna
(ki yaz yazdm. Biraz da Sabahaddine u Apollinien viz
Oionysiac yazy yazdm. Pazartesi sabah yemek, yani kah-
alL etmeden, su imeden hastaneye gitdirn ki midenin rnt
genini alsmlar. Beni adamakll muayene etdiler. Hemen sa
m kar durumum deidi. ki yolcu idiysek ona gre ya-
/.acakdk, sende entereyi hie indirmek zere. O da houma
gtmeyecekdi... imdi hastaneden yazyorum. Safra kesesin
de bir ey yokmu. Ta izi bile yokmu. Zaten eskiden beri
Ta tutmaz Cevat! diye tanrlard beni. Dnyada en byk
dmanm para! u say mabetdeki sarraflarn paralarm
saa sola savurduu iin severim. Dn bir kerre, sarraf
masalarnn zerinde paralar dizi dizi. Heriflerin elleri ve
parmaklar saraya tutulmu, kll, kara rmcek bacakla
r tbi titrer. Mteri yahut sinek geliyor! Biz. zzz! ederek.
Halbuki derken bir kam aklayor, bir ses: Vay gidi pe-
/cvenkler! keratalar! para canl habisler! deye bir naaray
erif salyor. Eh sa istedii kadar insaniyetden, komuya
yardmdan ene alp dursun. Deli herifin bu szleri herkese
v-gelir. Fakat paraya kam salar ha! te o zaman in
sann can damarna dokundu demekdir. Asm! akm kera
tay haa! Bunun iin bir behane bulmak da iden de
il. Neyse bu kadar laf safrada ta olmadn anlatmak
iin yazdk... Buras cehennem gibi yanyor. Valiye kdm.
PakistanlIlar ve Pamuk Beynelmilel Delegationunun Efes
cretlerini almak iin. Almadm ve alamayacam. Halbuki
u ta Ankaradan zmir ve Efese gelmek iin belki yapdk-
lar binlerce liralk masrafa deer verdiren yalnz benim.
Yani ben olmasam, bu gezi ve gezi urunda yaplan masraf
lx>. Neyse bunlar da sana boa yazyorum a! Bu kabil i
kyetlerden artk ban armdr... Mektuba son veriyo
rum.
Cevat

Kesimleri yapm bulunuyorum da gnderiyorum. teni be

rini resim ve kehatlarla dolduracak deilsin ya. Yrt at!

75
 Cuma, 28 Haziran
Saat, akam 5

Merhaba Azra Merhaba candan cana!

Mektubunu sabah aldm. Yani ikinci mektup... Ben fe-

minin Azray martyormuum, ne bileyim yz veriyormu-
um. Sen Azray krk yldan beri tanrmsn. Ben Balky
nerdeyse yetmi seneden beri tanm olacam. Ben Azray
hi martmam, ben neysem oyum be yahu, deil mi ya?
Senin Azradan ekdiin benim Halikarnas Bahksndan
ekdiime kyasla hidir. Herifiolu ensemden bir kavrad
myd beni tadan taa arpar. elik yumruuyla topraa,
denize saplad myd hey Allahm hey olur. En sert anakoret,
en rigid stoyik gibi yaatr onu, bir sene iki sene deil, fakat
Azranm krk sene sresini aan yllarca. Sert tadan yon-
tulmudur, Gkova Krfezinin Kran dalarnn tepesinde
durur. Ben ona gider sorarm: Nasl, evet mi? Hayr m?
deye. Bana, Brak gnln, artk hakkndr sevmek, dedi.
Hep sevdim. Avucumdaki tohumlar: Bak, biz tabut iindey
miiz gibi yatyoruz. Biraz su, biraz scaklk ve sevgi ver
bize. Hemen iek oluruz, yemi oluruz, deye yalvarrlard.
Azra sana syleyeyim mi? Nebatlar insan sempatisini duyu
yorlar. Elektrik mi ne? Belki de candr. Bykadada paa
babamzn dnmlerce bahesi ve iki baevan drt de bos
tan kuyusu vard. Dnmlerce fidanlkda domates, kabak,
biber eker fidan yetitirmee kalkarlard. Sekiz yamdaki
kk Cevadn bir kede, kendi kendine mrldana mrl-
dana ekdikleri fiekler gibi geliir. Onlarnki Ha bire su!
Ha bire gbre! dedikleri halde gelimez. Gider Cevadm fi
danlarn alarlard. Halikarnas Balks ok kerre havas
byle szler yazmdr: Eller kreklerde, kaykta dimdik
duruyoruz. nmzde gn douyor. Yzlerimize tertemiz
fecr rzgr esiyor. Gn! Tanyeri hzla aaryor. Yaa!
Bittabi insan sevdim ve fidan. Mesela Bodrumda milyo
ner tccarlara damat olmu adam lar vard. Eekler, rakip
olabilirim deye benden korkarlard. Dn be yahu Azra!

76
Mana bundan byk hakaret olabilir miydi? nsan bayla
/.engin olur, derler. Laf ola! ya. Bunlar balaryla m zen
gin oldular?... Mhim ilerimiz var aylp baylmakdan ba
ka, diyorsun. Mesela scenario Der Fischer von Halikar-
nas, und... tesini unutdum, sen varsn ya. Bittabi elimizden
geldii kadar gzel bir ey yapacaz. Hem katmerli zevk
li:! Yalnkat deil. Evvela kendi, scenario dolaysyla zevk,
sonra da beraber yapacamz iin. Benim kafamda birka
version beliriyor. Dnyorum. Zaten yapamazsak enle
beri, rezalet olur... Yahu Azra beni akll diye kim sana sy
ledi? Ben hl ciddi adam olamadm yahu. Tan gazetasnda
hem hikyeler yazar, resimler yapar, fotoraflar da retu
filan ederdim. Bir gn Zekeriya bana bir resim verdi. Heri-
Tin yani resmin yz askd. unu gldrver, dedi.
Myle eyler yapmak benim iin kolaydr. Alayan yz hi
bozmadan gldrr, glenin suratn sarktrm. Eh Azra icad
etdiim teknik arelerin hepsini tatbik etdim. Herifin surat
glmez de glmez. ldracaktm yahu. Sulu frayla gld
rc retular sildim. Badan yaptm, yine olmad da olmad.
Tepem atd. Zekeriyaya gidip resmi nne frlatdm, Bu
pezevenk ne yapsam glmyor vesselam! dedim. Senin res
minle yani u gnderdiin kk fotorafiden bahsediyo
rum ne yapdmsa, yani hayalen urasn koyuladr, bu
rasn a filan. Bana bir trl kzmyor resmin. Balkm!
diyor baka demiyor...

8 Temmuz 1957
Gece 10

Merhaba Azra Canm...

Seni zgn bildiim iin eni ok greceim geliyor. Sa

na yazyla deil sesimle zlme Azra demek isteyorum. Bu
gn postaya verdiim mektubu sen yarn Bykadada alr
sn. imdi ben yarna kadar zlr dururum, leye doru,

77
hah! Azra mektubu almdr deye rahat ederim, nki mek
tup mu yahu benim sana yazdm? Gnlmn paralan on
lar. Yaran varsa, o paralar zerine sar. Burada hava ce
hennem gibi scak. brs gn de yani aramba u
Amerikan sefiri ile Efesi mi, Bergamay m gezeceiz. f
be Azram scakda ikence olacak. Ama onlar benden daya
nksz. Gnein yaylm ateini yedikleri zaman, hemen ricat
ediyorlar. Bense, Ulan Gne efendi, gzn seveyim, bu
kadar da yakma! amma bir de dnyorum ki ezel ve ebed
arasnda seni ksa bir mddet iin greceiz, yak be anasm
sataym! diyorum. Kendimi altrdm dorudan doruya
gnee bakabiliyorum dakikalarca. Neyse defet sefiri. Ben
Azramla konumak istiyorum. Bak Azra, mektuplarnda sy
lediin gibi, kapris mapris yapmayacaksan, o evik mobilite
ni lk gibi stabiliteye evirirsen yuf derim sana. Ben Azra
m btn isterim, yle had hudud izmesini istemem katiy-
yen. Taksitle Azra m olur? Ben mrldandm, ikyet et-
diim zaman, bil ki kendimden ikyet ediyorum daha ziya
de. imdi gelelim scenarioya. Bu benim iin bir vazife
deil bir sevin be yahu. nki bu ide seninle karlkl bir
fertilisation var... Sana Anadolu Efsanelerini gnderiyorum.
Onu pek basit bulacan biliyorum, amma unu unutma cin
sinin Trke yazlm ilk kitabdr. Hem de byle eyi kabul
etmeyen yabanc bir muhite. Unutmamal ki bu eit yazla
ra muhiti aldran benim. Bu ide Sabahaddinin hizmeti
vardr fakat o resmi yolda idi. Manialara ramen bir daya
na vard. Biz ise cascavlak ve rplak yabanc pehlivan
gibi ortaya atldk. Yek mzrak ve yek atl valye! Sonra
bu iin yabancs olan bir publiquee iin elifbesini anlatmak
la baladk. Belki orada sana yardm edecek bir ey bulur
sun. En tout cas je ne suis pas fier de cet ouvrage. Sonra ha
ne, Anadolu Ak Efsanelerini yazmak isteyorsun ya! Orada
bazlarn bulursun.

Balk bundan sonra Bykadada geen

ocukluunun tek tk anlarn dile getiriyor.

78
 ..Evde annem piano alard. Hakkiye ve Ayge dahi. Fakat
hu daha ziyade mzik iin deil, paa kzlan piano filan bil
meli ondan. Bende ise mzik, adeta canm. Hatta dnyada
davranlarnm sebebi olarak bir ey gstermek lazm ge
lirse, bada mzii gstermek zorundaym. nki yledir.
Eh evde mzik yasak. Hakkiye ve Ayeyi per yalvarrdm
satn aldm notalar bir kerre alsnlar deye. Bin mahru
miyetle pek ucuz bir fonograf aldm. te o beyaz evde Hak
kiye varken o fonograf ta tepede sandk odasmda gider a
lardm. Klstr bir eydi, hane borusu honi gibi. Madeni z-
rldard amma bana cennet kapularm aard. O klstr e
yi imdi bulsam, adoration ve kranla perdim. Bana ok
kerre sevin gzyalar dktrdyd. Babam anam fonog
rafm! Belki bir kompozitr olacakdm. Olmad, paralann
ca ilk evvela bir param resme, bir param da yazya do
ru frlad. Bir ta topa hane bir bir eki vurursun ya! par
alar uar. Bir de hatrladm, keder. lk ngilizce ders de,
o da Bykadanm en st katnda, nnde, sokan kesin
deki evde. Reader vard, Mrs bir ey. Kitapda bir harb res
mi, insanlar birbirlerini ldryorlar. Neye ldryorlar
birbirlerini? deye bir canm biildi, bir hkra hkra ala
mak tutdurmudum. Bu ocuk nasl yaayacak? deyen deye
ne! Sanki onlar retecekdi bana yaamay! Mutfaa gider,
hizmetilerin odasna gider onlarla konuduum zaman ya
aylanr, ya dayak yerdim. Pianoda baz paralar vard,
onlar alnnca mutlaka hngr hngr alayasm gelirdi.
Nihayet o paralarn alnmasn yasak etmek zorunda kal
dlar. nsanolu, rya grc air, o bilir herkesden eyi nasl
yaamasn. Toprak zerinde, kanatlar zerinde uar, bazen
dalar toprak yemek zorunda kalr, fakat hi her gnki hayat
deye toprak altnda gml kalmaz. A yavrum, bakalarnn
rel saydklar bence irrel idi. Bakalarnn irrel saydk
lar ise bence dibine kadar rel idi. Fahrinisaya epeyce, Ali
ye ve Freyyaya ok tesirini oldu. Bana bunlar yazdrdn.
ocukken Faleronda deniz aynasyla denizin dibini grm-
dm a. Hane sana syledim. Ben hep orada mydm ne? Ney
se gidip yatacam. Gzel uykular sana Azra. Merhaba can.
Cevat
79
 27 Temmuz 1957
Sabah erken

Canm canm Azra!

Sana ocukluumun birka resmini daha gnderiyorum.

Biri 3.5 yanda Cevat. Annem, Hakkiye ve Aye. Resmi ke
serdim. Fakat yegnedir. Annem de var. Yanda yengem
var. Yani amcamn, Cevat P aann kars. Herhalde Nian
ta Karakolunun karsndaki konakta ekilmitir fotoraf.
Yengem beni ok severdi. tekiler kzlar severdi. Yengem
beni Landau arabasna alr, oyuncak dkknlarna gt
rr ve bana oyuncaklar alrd. Sabahlar beni yatana alr
d. Bir resim on bir yanda. nc bir resim gene Nianta
nda; onu iyi biliyorum. Yanmdaki iki kz Giritde babalar
ve analar isyan eden Grekler tarafndan kesilmi, ksz Gi
ritli ocuklard. Konakda yetmi kadar vard. Erkeklerden
byynce nazr olanlar var. (Ekseriya Giritlilerde Cevat
adllar bu kszlerden.) Hepsi mekteplere verildi. Kzlar da
tahsil grp evlendirildiler. Bir tane mahvolmu resim bul
dum o da 23 yanda Cevat. Affet onu, bir az snobdu, elbi
selerine dikkat ederdi pek... Yahu iki gnden beri u gibi
laflar iidiyorum. Otobs beklerken tandm bir adam: s
tadm, sen hi ihtiyarlamayacak msn? Baka yerde:
Demincek elde file gediini grdm, ancak yirmi yanda
ki adam byle yrr! Byle yedi sekiz hitablara rastgel-
dim. Baka resim elime geerse gnderirim. Sen istedin de
onun iin...

27 Temmuz 1957
Gece

...Bilirsin iyi bir konuucuyumdur. insanlarla konumay se

verim. Son sefer hapishaneye girdiim zaman yarg beni
u sula itham ediyordu. Efendim, bu adam tanmad in-

80
canlarla konuur, diyordu. Yahu insana takdim mi edilme
liydi konumazdan nce? nsand ya. te onun iin baz kim
seler bende bir attraction gryorlard. Onlar avanslarda
bulunurlard. Fakat sana syledim zaten. ok kuvvetli bir
radem vardr. Bu, ta erken genlikden beri yledir. Fakat
bir Hayde salver! salver! gnln! dedii zaman. te o
/.aman giderim ve duramam ve geri dnemem, ne olursa ol-
in. Eh Halikarnasdan beri bir baraj kurmudum. Sana en
len yazdm birka sz arasnda u vard, kaykda tan ye
rinde gn doarken, yatakda olmayp, krekde ve dimdik
ayakda karlamak sabah rzgrn, ne kadn ne yatak ar
af, ne yorgan, ne ne ne hi! Hr balk idim, engin deniz
de. Hatta Fuzulinin msralar vard, szlerin nasl sralan
d hatrmda deil. Kimse kapum amaz bad sabahdan
Hayr. Budalaya bak! Ne isteyor eek herif? Kapunun bad
sabah tarafndan almas iin kapunun tan yerine bakmas
lazm. Dn bir defa fecir rzgr serin serin bir sanak
halinde eser. Kapu rzgrm tesiriyle yava yava alr. (Bu
rada bence iire yaklaan nokta kapunun kitli olmamasdr.)
IVkey Azra, rzgr esince kapu menteeleri mutlaka bir cmk
edecek, bir ku t gibi. Kapu rzgrn serin esintisiyle
alrken de tan yerinin nuru odaya girecek. Herif baka ne
isteyor yahu? Ve byle kapu alndan hi ikyet edilir
mi? Sana yazdm, ve o da Balkssimo, Cevadissimo, ve g-
ulissimo bir ak ilanyd. nki o hali, rzgr, nuru, senin
geliinde duyduumu dedim. imdi gelelim tesine. O geli
baraj ykd, ondan sonra artk harl harl akarm! Deil mi
ya? Baraj duvar kalkdktan sonra suyun akmayp yerinde
dim dik durmas beklenemez a! Onun iin ben kendimi tama
men vermidim okdan! Ondan nce dndm, aynada y
zme bakdm, Sen deli misin? Bu ravage yz bu can na
sl sympathie ile grebilir bu surat? Eh dedim bir anda,
belki de yanaklarnda genliin fraicheur yok amma sen
de byk bir ruinein imposant hali var. Sonra belki gn
lnden akan sevginin ya yokdur. Belki de kendimin kendi
me kar avokatlm yapyorum deye dndm. Amma bu
eit avokatlk en istihfaf etdiim eydir. Ben bakasn m

81
dafaa ederim. Velhasl baraj ben mi, sen mi yoksa beraber
mi ykdk bilmiyorum...

2 Austos 1957
Cuma, sabah erken

benim deyince bir monopol yapyorum sanma. Ben ken

dimi monopolize ederim amma akm monopolizan deildir...
deriz amma deriz ite o kadar! Derim amma gnlden onun
diledii gibi umasn isteriz. steriz amma sevginin bir
hali vardr ki sevileni sarar ve o sevilenin, onu saran kol
lar ve sevgisinin dna kmasn istemez... ne var ki, iste
mez amma kollarnn ve sevgisinin bir hapishane olmasn
da istemez, velhasl ister olu ister, istemez olu istemez,
tuhaf ve tadl bir eydir bu sevgi. Sarp sarmalad zaman
sarar ha! Lamor che nella mente mi ragiona buyur
mu on nc asrn bir talyan airi. Lamour qui raisonne
dans mon esprit. Paradoxe deil mi? Bu amorenin bir
marifeti raisonner etmemesidir. Hatta balca marifetidir.
Gelgelelim talyan airi erifi bunun tam aksini buyururlar.
Bu son bir iki gn esnasmda talyan airi doru kd. D
ndm tandm Azra aramba akam o Allahn belas An
kara ehrine gider. Cuma gn Derseadete dner (stan
bulun ad bundan krk sene nce seadet kapusu idi). Demek
ki Ankarada bir gn yani Perembe gn kalr. Orada
iki ii vardr. 1. sar kart; 2. lyada dolaysyla banka. lk n
ce hangisinden balar? Lamor che nella mente mi ragiona
yani aklmda dnen sevgi, ilk nce sar kart dzeltmee
gider, dedi. Kada gider? Sekiz erkendir. Dokuz belki! On?
Muhakkak! On bir on ikiye kadar orada kalr. Orada yok
Melihmi, yok Tevfikmi onlar charmer etmek zere bo
yuna yanaklarnn iki gamzesini, eker ukuru halinde gs-
terdikden ve Balknn alnn mnasip suretde ukurlarn
yani tad ukurlarnn aksisi olarak actc kntlarla ss-
ledikden sonra, banka ve mankaya gider. mdi Azraya eni

82
 i'onu sevgi mektuplar yazdk. Artk bkmaya bile balam-
dr ayn eyleri okuya okuya. Aman canmn ii, canm ca
nma ayn eyleri okuta okuta canma okumu olmayalm?
dedim. Hem de Cevatlarn Cevad da seyahatnda beraber
bulunsun dedik. Onun iin dokuz buukda ekilmek zere
Sayn Basn Yaym Mdiri Bay Halim Alyot eliyle Bayan Az-
ra E rhata deye bir telgraf yldrm ekilmesini dn
dm. ine Scenaryonun ba taraf gelmedi, makbuzu gn
deriniz aratraym, Cevat diye yazdk. Bu telgraf ya alr,
ya almaz. Almazsa boa gider. Bsbtn de boa gitmez, n
k trouvre la damena kar alakasn gstermi olur; bu
kanaat da trouvree sevin verir. Alrsa eer... La dame ze
kidir. Belki bir saniye iin bizimki oynatd galiba, ne scena-
riosu, ne bataraf yahu? deye dnrken, Lamor che
nella mente mi ragiona imdadna yetiir. Zaten zekidir hn
zr. Hemen orada te grdnz m? Kartszlkdan zmire
kadar gidip scnario hakknda Balkyla gremedik. Pos
tayla gnderdim bir ksmn scenarionun. O da varmam,
deye protestolarda bulunur. Hem Cevat, Azraya yardm et
mi olur, hem de Cevat, Azraya Yayn Basm Umum Md
rnn eliyle bir billet doux gndermi olur. Ankarada cas
cavlak yalnz m kalsm Azra? Telgraf verip Bergamaya
gitdik. Aman bir scak, bir scak, yle ki deme gitsin ! Yanm
da seme iki madam, bir de kocalan var. Fransz topu da.
Birisi dput Fransz parlamentosunda. mdi otomobile bin
dik. Ah canm Fellot neredesin? Herifle haddimiz olmaya
rak bir de alay etdik. Fellotnun yerinde o parlamanter peze
venk oturur. Siyasi cart curt eder. Arada srada La France!
la France! deye babas tutan rfai dervii gibi yerinde kal
gdn nde, pencerenin yannda parlamanterin kars. Onun
yannda ortada ben, teki tarafmda ofr. Parlamanterin
kars en azndan 150 kilo var, som kar, yekpare kar, yann
da kalorifer halt etsin. Parlam anter yalnz La Francedan
bahsetse canm yanmaz. Fakat dnyann en modern harp
aletlerine kar kuru makinah tfeklerle savaan Cezairli-
lere atp tutuyor. Oradan Cezairlilere hemen gidilebilse, he
men gnll giderim alimallah, ak! ak! akardm anasn

83
satdm bu kolonizan pezevenklere. Gvdemde daha savaa
cak kudret var. Pire gibi siper alr akardm kara akma.
Neyse. Bu esnada Lamor che nella mente mi ragiona bo
yunca raisonner ede ede kol saatna bakyor. Onu ayarlam-
dm. nki saati ileri demokrasiye aid olduu iin, saatdan
yarm saat nce istikbale koar. Hakiki saat da ardndan ye
tiebilirse yetisin. Yetiemezse Nasreddin Hocann eei gibi
kna ap srsn. Ha ite discursive yazmca byle ne yaz
dm unutursun. yidir, iyidir, her eyin eyisi eyidir, ta di
bine kadar discursive olmak da iyidir. Saata bakyorum. Do
kuz. imdi uyand bizimki. Dokuz buuk, eh telgraf fanoz
gzl Onegger gndermidir. nki gndermezse bana ne
geleceini bilir. Alimallah bir elde topuz, bir elde yaln pala
bana Acemi olanlar kehyas ve yenieri sekban bas
dikilirim. Saat 9.45 eh gitdi telgraf. Sonra tesini hayal edip
dururum. Dur! diyor Lamor che nella mente mi ragiona
dn bir kerre ya bir aksilik karsa Akam saat 6.P.M.
imdi Efesden geldim. Mektubun burasna kadar (karsa
szcne doru bir ok km Balk. A.E.) sabah yazdm.
Postaya vermedim ki gece ortas uyandrmasnlar. Akam
dnde devam edecekdim. Dndm, Ankaradan gelen mek
tubunu bir zarfta iki tane buldum memnun oldum. F a
kat kart almadna canm skld. Aksilie bak Halim Alyot
orada Hah telgrafn geldi yldrm kart aldn. Bu i
bitdi. Yaa Azra. Merhaba canm. Bu mektubu hemen pos
taya veriyorum. Seni nasl perim bilsen. Merhaba canm
canm canm. Eh bu sevin zerine dostlarna selamlarm
bildir. Cevadn.

8 Austos 1957
Sabah

Canm canm! Merhaba Azra, sana bu ismi yani Canm

canm ismini verdike iim saadetle parlyor... Dnk mek
tubumun bir yerinde Kolejden bahsederken iporta mal

84
 insan, routine insandan bahsetmidim. Bu tabirler o in
sanlarn kendilerinden ziyade, hareket tarzlarna aid idi. Do
kuz, on, on bir yandaki insana Koleji cehenneme eviriyor
lard. Mesela ihtiyar, eyi suratl, zavall Karadal (Monte-
negrolu) bir kapc vard. Ad Barba Milo, ellisi altm ada
mn peine derler hep bir azdan Zigo zigo Barba Milo!
deye herifi kzdrrlar. Ben herife satamakda bir mana gr
myordum. Sonra adam rahatsz etmekde glnecek ne var
d yahu? Bende esprit comique hi de noksan deildir. (Me
sela dnya belli olmaz. Ben nallar dikiyorum, sen de pullu
ve damgal (canm canm) zevcem olarak yanmda duruyor
sun. Seni alatr mydm hi? Esprit comique ile yle yapar
dm ki, seni bu kadar tuhaf bir lm tasavvur edilemez!
deye kasklarna yumruklarn bastrarak gldrrdm).
Sonra mesela Kolej mdrnn insani suratl bittabi Ame
rikal kars vard. Nine yzl ho bir ey. Kadn bazen
talebelerin arasna gelirdi. Amman kdr, kendinizi souk-
dan yle koruyun, byle koruyun diye nasihatlar verirdi.
Bittabi ngilizce konuuyordu, tercme ediyorlard. Amma
nasl? Benim buraya yazamayacam irkin ve kaba szler
le. f! insan kusturur. ocuklar da gldr gldr glerler.
Eh benim bunlarn ortasnda ne iim vard yahu? Sonra te
tarafdan sahtelii gz batan bir puritanisme, bir pruderie,
ne bileyim bir religiosita. Sen o protestan bigoteriesinin
ne kadar miskin, mrai olduunu bilemezsin. Sabah kalkn
ca dua. Kahvaltda, le ve akam yemeklerinde dua, dua ve
sermon olu sermon... Yegane teselli Kolejin ktphanesi.
Orada hayat ve can dolu kitaplar var. Amma on drt yama
doru 700 talebe iinde yalnz bana ktphaneyi yasak etdi-
ler. O zaman elektrik cep feneri aldm. Kouun elektrik
ykdu lambalar sndrdkden sonra, ktphaneden ba
kalarna aldrtdm kitaplar battaniye ve yorgan dar
ya k szmaz yorgan yaparak sabaha kadar okurdum,
ite o zaman canm canm benimle beraber adrn altnda
olmalyd. imdi bu byle olunca, ayda bir, gn iin mek-
tepden kmak perembeden pazartesine kadar ne zevk
ne zevkdi! On, onbir, iki, yama kadar Bykadadan bir

85
nefer gnderirlerdi. Eh mektep mevsimi k mevsimi. Lodos
olur, Bykadadan o mahut yandan arkl vapurlar kalk
maz. Nefer de gelemez. Biz de kamayz. te onun iin k
mazdan gn evvel havay tedkik ederdim. Ve yle bir ac
dikkatle ki, adeta hava tahmininde expertise kazanmdm, o
dokuz yamda m, on yamda m unutdum. Eer aramba
gn Robert Kolejin n avlusuna bakaydn yamur altmda
bir tele glge grrdn. te o Cevatd, saatlarca havay ted
kik ediyordu. Sonra Kprden Boaziine gelen vapurlarn
hareket saatlerini bilirdim. Perembe gn sabahleyin, beni
avluda grrdn. Arnavutky burnundan Bebee gelmekde
olan vapura bakyor ocuk. Vapur aada koyda kaybolur.
Bebee yanamazdan nce. ocuk artk deniz kenarndaki
yola bakar. Orada neferin gelmekde olduunu grebmek
iin. Grrse ki mesafe uzak olmasna ramen, ocuk gz
leriyle deil, gnlyle bakar ne saadet. gn iin Cevat
o boucu havadan kurtuluyor. Fakat ka sefer Cevat da k
akamdan kararm caya kadar bakakalmdr. Hayatmda son
radan duyduum en byk kederler, belki o ocuun o za
man duyduu ikence iddetiyle omuz pemezdi. Rengim
herkesin farkna varaca tarzda solard, gzlerimin etraf
morarr, sanki gzlerim iime kerdi. (Ha burada unu an
lataym. Yaradlmn doudan esas kanunu. Hibir zaman
kendi kendim iin byk bir effort yapamazdm. Yani ener
jim benim dmda sevdiim bir insan, insanlar, veya de
nizler, iekler, aalar iin harekete geebilirdi; ve hare
kete geer. Bu katidir, byle! Yani yaradlmn bel kemii
dir, iliidir. Kendim iin olunca bizim force motrice k
mldamyor. Mutlaka motif ve mobil kendinin haricinde
olacak. O zaman da, bir bende, sanki bin kiinin enerjisi ha
rekete geiyor. Bakas iin baarabildiklerime ben bile aa
rm. O Cevadn ite baba ve annesine yle bir sevgisi var
d. Hatta sana anlatdm a. Son gece, mmkn mertebe ses
lerini duymak iin, yani uyuyakalmamak iin, gzlerime t
krk srerdim. Ona ramen uyuduumu anlaynca yataa
gizlice bir trnak makas gtrrdm. Sa elimle, sol elimin
derisini keserdim. Ac uykuyu karrd. Hl sol elimde o ya-

86
 ralann yerleri aarp durur. Bir ay sonra eve geldiim za
man annem bana elini kediye nasl trmalatdn derdi. Anne
min pianoda Normanm uvertrn almas ok houma gi
derdi. Mzikde neyi seviyorsam o olurdu. Mesela kayk ps
krmeleri savura savura ufaklara doru uuyor. Fidan top-
rakdan douyor, yaprak ve iek ayor. imdi ise mzik
canm canmn glmsemesi oluyor, bak oluyor bana. Ney
se maksadm pek balydm anneme ve babama. Bir sefer
(bak imdi radyo kastanyetli bir spanyol havas alyor.
Bana yle geliyor ki hoplayp nme geliyorsun. Castagnet
tes deil onlar fakat yzme parmaklarn aklatyor, ve iki
gamze gstererek mteessir olma! diyorsun) nefer karan
lk basdkdan sonra gelmidi. Bindik vapura geldik Kpr
ye. Adaya giden son vapur kalkm. Aksaraya halamn evi
ne gitmek lazm. Fakat on yandaki Cevat, Adaya gidecek
mutlaka. O mthi bir enerji paras olmudur. Kadkyne
gidilir, oradan trenle Maltepe ya K artala imdi unutdum
deniz kyamet. Kayk kiralanacak. Byk bir pazar kay
var, amma denizciler bu havada Adaya gidilemez derler.
Hayr gidilecek! Efendim, tehlike var! Olsun tehlike!
Denizciler sekiz altn isteyorlar, itiraz eden yok, kabul bit
tabi sevine sevine! Ha o zaman ilk dnya muharebesin
den nce, bir subay mlazm iki altn aylk alrd. (Fakat P a
a babamz zengin olduu kadar da cimriydi. Belki de hak
lyd. Hep bu ocuk paranm kymetini bilmeyor laf ederdi.
Bir elini para sayarm gibi, teki elini de avucunu da para
sayarm gibi anca ve para! para! para! deyince, candan,
iimden kinat yklyormu gibi bir ey duyardm.) Deniz
hakikaten kudurmu gibiydi, adamlar saat kadar krek
ekdiler drt kii Adaya hepimiz srlsklam kdk. Be
nim iimde cennet. Eve geldim. kinci katn byk salonunun
sol tarafnda babam odasnda. Ben salonun orta kapsndan
giriyorum. Gzlerimdeki sevinden nerdeyse tepemde ebem
kua gibi bir hle salacam. Her tarafta bir puskunluk
bir surat. Hele kayklara sekiz lira verilecei bahs mevzuu
olunca, ben sanki eytann kendisi imiim gibi muamele g
ryorum. Suratma tkrlyor. Bir de ana baba arasn

87
da bir kavga. Annem boanyor. Ben bunun iin imi gelmi -
dim. Hkrklarm iidilmesin deye abdesthaneye gidip al
yorum o gece. ki gn sonra annem babamla nikhlanyor.
Annemin nikhnda ben de bulunuyorum. Hakkiye ve Aye
ocuk amma bana kar hi yaknlklar yok. Eyi ama benim
sevgim yle ki mutlaka sevdiklerimi kendime stn grmem
gerek. Bu hususda iimdeki phe bana ac veriyor. Bu ac
gzlerime yalar getirirdi. Abdesthaneye gidip alamaya l
zum yok. Bahede bir cam sera vard (birka sene nce o
serin cam ve demirlerini satdlar; evin karsnda, evin bir
az solunda karki duvarnda idi) te onun iin bir sefer
sana, Hapishanede bazen ryada ocukluumu grrdm.
Uyannca rya imi deye hapishanede sevinirdim, dedim.
Burada kendime yontmamak iin daha ziyade faitleri ver
dim. Yani duygu narrationundan mmkn mertebe uzak kal
dm. Galiba bir gn bir biografi yazacaksn. Ha unu syle
yeyim, babam eyi bir adamd.

8 Austos gece. 1957

Canm canm canm Azram camm

Yahu sabah sana mektup yazdm. Sonra gazetaya yaz

yazdm, resim yapdm. Matbaaya gtrdm. Saat akamn
altsna doru mektubu postaya gtrdm, yirmi liralk bir
havale gnderdim sana. Yani sana be alt saat evvel bir
mektup gnderdiim halde, imdi sanki sana yzyldan be
ri mektup yazmamm gibi bir duygum var... Hava scak-
d, sana yazyordum. Havann scakl dolaysyla, zerim
de yaradln derisinden baka bir ey yokdu. Zaten bu saat-
da kim bulunur burada. Derken pencereden bir ksrk:
Hello Fisherman! sarho bir Amerikal. Az kald instincti
vement scenario yazyorum! deye baracakdm. Herifin
ayanda lastik pabu grltsz pencereye gelmi. Otomo
bili aada brakm. Hemen minder rtsn petemal it-
tihaz etdik. Herif ieriye koca bir Anadolu haritas ile geldi.
Kim sylemise adm, adresimi vermi. Ay da gndz
gibi. Anadoluda gezecekmi. Bir itinraire izmemi isteyor.
Onu da yazdk. Baka trl herifi savmann imkn yoktu,
bende hal kalmad... Ben yatacam can can canm. Date
Purgatoireda eski dostu mzisyen Casellaya rastlar. Yani
Casellann ruhuna, nki adamcaz okdan lm. Ne var
ki Dante arkadana sevgisinden, ve onu grnce duyduu
sevinten, Casellay derag eder ve koynuna basmak iin
onu kollaryla kerre sarar. Dante ellerim ve kollarm g
sme bo dndler der. Ben imdi canm canm sararm,
fakat ellerim bo dnmesinler deye onlar gsmden bir ka
r uzakta tutar, ve canm canma ancak onun duyabilecei
bir trk fsldarm. Zaten Dante de Casellaya, In la vita
serena (bu gnk talyancaya gre Nella vita serena olur,
ben In la vita serenay tercih ediyorum: Sylediin o tat
l trklerin birini sylesene) der. Casella sylemee balar.
Btn ruhlar hayran hayran dinlerken. Purgatoiren birin
ci katnn bekisi Caton u Romalarn Catosu gelir.
Vay gidi pezevenkler, gafil ruhlar, gidip gnahlarmz bir
an nce temizleyeceinize, burada trk dinlersiniz ha! deye
paylar. (Nasl ki gvercinler toplu olarak usato orgoglio
hane birbirlerine iln ak ederken gu, guguk deye g
s kabartrlar a mutad gururlaryla ite gvercin
ler de mutad gururlarm gstermeden yerdeki arpay yemek
le megul bir ey gelirse ki onlar korkutur ve akr akr
ederek kanatlarn akrdatarak kaarlar.) O Catonun za
partas zerine ruhlar da yle kaar. Vay anasm, ruhlarn
ka amma da uzun srd. Dnk mektupda Cevad pek
dramatik anlatdk, burackda da dramatique olmayan yerle
rini anlataym. Bir gn, galiba ya drt ya be yandayd Ce-
vat, Yldzdaki evlerindeydi. Biz seninle Niantann arka
snda bir inide taksi aramdk. Aada Ihlamur deresi.
Onun tesinde Yeni Mahalle srt. Ev o srtn zerindeydi.
imdi ykld. Yalnz iki byk esplanade taraa gibi
vard. Yani iki bahe. Taksi ararken uzakdan bakdm ve ta-
raalar sedim. Yani iki duvar zerinde bir plateforme. Ak-

89
gamd, gne Nianta ardnda batyordu. Ben yapayalnz
alt bahedeyim. Niantandan Ihlamura gelen yolun iki
tarafnda yolun lambalar vard. (Ihlamur vadisinde sultan
larn birine aid bir beyaz kasr vard. Neyse Kasr lazm de
il). Ben bahede yalnz otururken lambalar yakan adam
(uzakdan kara bir nokta, elinde uzun bir knder, knderin
ucunda yanmakda olan yal bir paavra) Niantandan
balayp kvranarak inen yolun iki tarafndaki lambalar ya
kyordu. Niantanda une norme explosion de lumire!
gne batyor yahu. Canm canm Azram, Lambalar da te
peden aaya inen bir yldz serisi. Ben yalnz! dedik a. Fev
kalade olaanst deyeceiz bir hal oldu. Kendime ben di
yordum, Bak Cevat, sen imdi kk bir ocuksun, amma
byyeceksin, bak ne gzel bir dnyaya geldin, kim bilir seni
ne saadetler, ne sevinler bekleyor. Byle bir dnce. F a
kat o kadar iddetli ki, biraz daha kuvvetli olsa, bir dnce
deil, bana baran bir ses sanacam. Asl tuhaf bak
Azra zerrece mbalaa yok ha sylediimde o anda gr
dm manzara, yanmdaki toprak kmelerinin ekli, rengi,
aalar dallar, Ihlamur, baheler, yol klar, Nianta, gu
rup eden gne, sanki bam renkli film alan bir fotoraf
makinas gibi hepsini ald. Bugn aacn daln, hepsinin res
mini yapabilirim. mrmde ok kerre kendime, Bak Cevat,
hane o dakika o grdklerin aklnda kaldyd ya, imdi de
nndeki manzaraya bak. Unutma bunu aklnda kalsn, de
dim. Drt be saat sonra unutmu gitmidim. Bu tecrbeyi
o gnden bugne kadar, bazen birka ay, bazen birka sene
faslayla tekrar etdim durdum, hi, hi hibir ey kalmad
aklmda. ok kerre hapishanede Saadetler, sevinler bunlar
myd? dedim. Je ntais pas un saint non plus. (Ben de bir
aziz deildim). ok kerre Eyi adam bu muydu? dedim...
*
**

Azradan Balkya
Sal 22 Ekim, 1957, saat 10, gece
(Aadaki mektup postalandndan iki gn son
ra almadan, st krmz kalemle izilmi b
90
 yke bir zarf iinde adresime geri geldi. Balk
bu mektubu niin amam ve geri gndermiti,
bunu kendisine sormama frsat vermedi. Belki
kendi yazd tomar tomar uzun mektuplara kar
lk benim byle ufack bir karlk vermemi ya-
drgamt. Anlayamadm gitti.)

Eh bir merhaba salaym sana akam akam. Bugn sen

den mektup gelmedi. Netice: Bir ksz Azra. Herkes de k
szl kendi mizacna gre duyar: Ben barut gibi oluyo
rum. Sinemadan geldim, annemle kavga ettim. Ama hakl,
ama haksz. Mektubun olsayd evde, melek gibi olurdum.
Yaz yazmaya oturmak iin de vakit ge. Zaten bugnlerde
yle bir siyas kesildim ki, btn stanbul gazetelerini oku
maktan yaz yazmaya vakit kalmyor. Yahu, Akiste bir ilan
vard, Yeditepe senin Anadolu Efsanelerim yeniden ilaveler
le basyormu diye. Bir ey sylemedin, yoksa sana da m
naber vermedi? Bizim namuslu yaymclarmzdan her ey
beklenir. stelik Yeditepenin 15 Ekim says bugn geldi.
Onda ilan yok. Anlamadm gitti. Madem fiyatn koyuyor,
basld bile demek. Sen grmedin, gereken yerlerini deitir-
medinse, yanarm dorusu. Bak bu gnlerde mektup yazar
san da kaybolursa, hi amam. Bu mitinglerde zmir al-
kalanmtr, posta m dinler ortalk? Nagazakide Tayfun
diye bir film grdm. yle pris sur le vif, canl canl ve
gerek ki, insan btn Japon hayatn gryor. Hotu, ama
bu mukavvadan evlerde oturan insancklar stne atom bom
bas atmak vahetine de akl sr ermiyor dorusu. Bir isyan
duygusu ile ktm sinemadan. Grip asn pazartesi leden
sonra postaladm. Al da abuk yaptr. imde gene korkular
var bu akam, ama yazmamana herhalde Amerikan filosu
sebeptir, miting srasnda rhtma kamamlar da filme al
mlar kalabal. Eh Adnan Dvenci ansl grnyor. Bizi
neden yemee davet etmedi o zaman, belli. II avait dautres
chats foutter, baka ileri oktu. Gene de iyi dileklerimi
syle. nallah olur. Zaten bu hususta sabrszlktan kabma
samyorum. u pazar bir gelse. Canm can, bu akamlk bu

91
kadar. Erkence yataym, sabahlar kalkamyorum, hep ge
gidiyorum broya, rezalet. ok ok perim.

Azran

aramba 23, leyin. Eh aramba uurlu gn deil, mek

tup yoktu. Bari sen ksz kalma diye bu mektubu postalyo
rum. perim canm can.
*
* *

Austostan Aralk 1957ye kadar Halikamas Bar

lks epey ok mektup yazd. Bu arada kendisi,
Sabahattin, Alev, Mehmet Eyubolu ve ben ilk
Mavi Yolculua ktkt. Aramzdaki yazma
bu konu ve bundan nceki mektuplarda geen konu
lar zerinedir. Tek yenilik Halikarnas Balksnm
1957 Aralk aynda rahatszlanmas ve alman rnt
genlere gre barsaklarnda bir diverticule bu
lunmasdr. Doktorlar arasnda bir telatr ba
lar: Ya epey ilerlemi olan bu koca adam ame
liyat etmeli mi, etmemeli mi? Divertikl bahsin
de Balknvn dillere destan mektuplar var. On
lardan biriyle dalalm gene mektuplarna:

28 Aralk 1957

(...) imdi bu divertikl bahsinde: Burada sekiz dokuz dok

torla konutum. Bir tanesi mstesna hepsi de bir mecburi
yet olmaynca, irrjikal bir mdahaleyi abes buluyorlar.
Konjenital bir divertikl nescinin kanser bir tmre deje
nere olamayacan syleyorlar. Ani bir mdahaleye lzum
olursa ki yle bir lzumun vaki olacana kani deiller
burada hemen mdahale edebileceklerini, nki burada da
Gureba gibi tam techizath bir Ege niversitesi teesss etdi-
ini syleyorlar... Sanclara gelince, yazn vard az ok
ay kadar devam etdi. Mukavemet edemeyeceim bir ey de

92
ildi. Yalnz bittabi yle sanc olmasa daha eyi olur... Zaten
ben stanbula geldiim zaman divertikl iin gelmedim. Ha
zr gelmiken gsterelim filmleri dedim... imdi gene stan
bula geleceim, ameliyat olmam lazm gelirse, zarar yok,
snnetteki gibi .Oldu da bitti maallah abuk iyi olur inal
lah! der geeriz. Benim shhatim ok iyi imdi, ben bal ars
gibiyim... Senin yazlar mm dokuz resmini yapacam. stan
bula gelirken her ey yaplm olarak gelmek istiyorum. Ni
yeti erifim sana dokuz adet chefs-doeuvre yapmakdr. Gel
gel gelelim chefs - doeuvre hususundaki arzum ekseriya peti-
tes oeuvres eklinde tahakkuk ediyor, ite bunun iin de canm
sklyor...

Azra'dan Balikya

Sah 30 Arailk 1957 Sabah broda

Yahu canm canm nerdesin, ne oldu? Geen cumaya ka

dar sakin sakin bekledim, bugn yarn gelecek diye, sonra si
nirlendim, iki gn deli oldum. Aklmdan geenleri bir bilsen.
Hastasm, yahut bir felaket oldu, neler, neler, seni ameliyat
olmu bile tasarladm. Ama bir haber, neden bir tek telgraf,
bir telefon yok? Gelemiyorsun herhalde, son mektubunda
Manialar kalknyor, diyorsun. Bu sylemediin, bildirme
diin manialar yle ki, bir satr bile yazmana engel oluyor
lar. Tanrlar bize kst m ne, Balkm? Anlamyorum. Ca
nm canm, madem gelmedin, ben sana gene mektup yaza
ym. Her gn seni bekleyeceim, gelirsen mutlu olurum, gel
mezsen zlrm, iimi yerim, ama gene de bir ey dei
mez, bende. Yani ben sana kaldrdm perdeyi indirmiyece-
im, sen bana gelmezsen, ben sana gideceim, sen yazmaz
san, ben yazacam. Bir iten sz sylerim, anlamazsn,
diyorsun. Hangi sz anlamadm bugne dein, a Balk?
Bir kadn, bir insan, seni benim kadar anlad m bugnedek
acaba? Hem sen benim dmda bir insan deilsin artk, ara
mzdaki konuma dtan kesilse bile, ben seninle her zaman,

93
her gn, her an konuacam. Bu byle, onun iin rupture
istemek gibi laflarn hi amma hi anlam yok. Ben seninle
bozumay istemedim, istemem, isteyemem. zlrm, sen
den ses kmaynca kahrolurum, ama hi yolumdan amam,
bmi ol Balkm, canm canm. Sen istediin kadar mutlu
adalara kap bir ses kalmaya al, ses deilsin benim iin,
iimdeki iyi eylerin mayas, canllsn. Bugnlerde ekti
im kadar az ektim hayatmda. Ama zarar yok, gerekmi
demek. Gene de Bahksm iinde tayan, yaatan Azra ola
cam, oldum bile. yi yaz yazp Halikarnas Balksnm
copaini, yolda, onu devam ettirecek insan. Senden al
mak istediimi de nerden kardn? Ben kimseden alma
dm, almam, seni bir gn mektupsuz brakmak bile benim
kammda bir sanc, bir burkuntu yapar. Sana bir ktlk et
timse, hep istemeyerek, daha dorusu iyilik yapmak isteye
rek yaplmtr. O mahut mektup da yle. Canm canm ne
skld, ne skld dedimse, o anda yazdklarmn seni ska
can dnp sana sevgimi dile getirdim. Ama anlamayan
biri varsa bu kadar aklamadan sonra, o da sen benim ca
nm canm deilsin. O, Azrasn sever, yreinde ona yer
vermitir. O Azray da karamazsn yreinden ta atlasa.
Onun iin rahatm, Balk. Canllm sonsuzdur, o canllk
gene gelir, senin damem gzel, neeli, k saan iyi bir
insan haline getirir.
Gkova yazlarnn be tanesini yazmtm geen hafta,
pis Naim Tirali almad, hepsi birden gelsin dedi. Cumartesin
den beri yazamadm, nk ok fenaydm, bugn gene bala
yacam, hepsi on iki yaz tutacak. Menderes ovas, Priene,
Met yazlan iyi oldu. Birer kopyasn yollarm sana. Geen
akam radyoda senin yeni km Anadolu Efsanelerinden
sz ettiler ve bir hayli vdler. lyadann ilk provalan gel
meye balad. Bir yandan da tercmeye devam ediyoruz,
ama ben artk yalnz yapyor, Kadire veriyorum. Birlikte
almaktan vazgetik. Belki byle daha iyi, daha abuk gi
diyor. Can Balkm, bundan sonra almalarm zerine sa
na uzun uzun yazarm. Gkova yazlar bir bitse, Anadolu
ak efsanelerine geeceim. Ama daha vakit var.

94
 Bugnlerde senin kadar Aliyeyi ve smeti merak ettim.
Az daha Ayeye mektup yazacaktm, ama belki istemezsin
diye ekindim. Bilmiyorum, canm Balkm, bak ne olsa ba
na yazmak daha iyi deil mi? Bir insan bir defa istemeye
rek anlayszlk gsterdi diye, o insana artk bir ey anlat
mamak olur mu? Neyse, sen bilirsin, benden sana yalnz
sylemek ki her eye ak, her eye hazrm. Gelemeyecek
sen, ben geleceim, dnyada mutlu ya da gayr mutlu seni
gelip de bulamayacam ada yoktur. Merhaba, ok ok pe
rim, hem de yle rujla mujla deil, Balkmla dolu olan c a
nmla.
Ha, Fellot bir seyahat program gndermi, seninle in
celeyip cevap vermemizi istiyor. Geleceksin diye yollamadm,
habire yazyor herif, ne yapaym?

14 Ocak 1958
Gece

Merhaba, Azram, tatl meleim! Merhaba.

Senin iki mektubunu bugn aldm. nki cuma gnn

den beri ehre inmedim. imdi ilk nce sana gnlerimin he
sabn vereyim. aramba stanbuldan ayrldm. Perembe
(9 Ocak) sabah zmire vardm. Vapurda birok mnasebet
siz adamlar beni rahatsz etdi. Bana gelip gelip ne kadar
esprit sahibi olduklarn gstermee alyorlard. Eh sy
ledikleri eyler bazen yavan, bazen de kaba oluyordu. Halbu
ki siz ayrldkdan sonra kendi iime ekilmek isteyordum
biraz. Kendi iime ekilmek demek size gelmek demek-
dir. Eh, etrafm saran yrekleri atr atr krarak, mee
odunu gibi irkilip kamarama ekilemezdim a! Ha sana
stanbulda, Je semble trs ravag demidim. zmirde mey
dana kd. 38 derece hararet. Amma stanbulda yokdu.
Neyse otomobille doru eve kdm. Elhak odamn te beri
sinden gn mavisi gzkyordu. Hemen Suat gidip kapla

95
ma tahtas ald. Ben de kitaplarn bir ksmn dzeltdim. Ya
asn Suat, odamn st eskisinden l oldu. Kiremit filan
tamam. Eve gelince ilk i senin mektuplarnn bulunduu
zarf aram ak oldu. Hemen buldum. ocuklar geldiler. Ertesi
gn Cuma. Alessabah cart! cart! cart bir otomobil eref sudur
etdi. Acenta pek rica etmi. Yallah Efes. Hava mavinin ma
visi. Nasl ki sen canmn cansn yle! Amma senden
fark; buz mu buz. Gezdik, anlatdk, dndk. Veni, vidi vici
makamndan. Sonra u Shirley Amerikan basn yahut
dram kritikleri ile megul oldum. Ertesi gn gelecekler a.
Yani Cumartesi. Buradaki Radyo mdryle uak meydan
na gidip karlayacakdk. Program Fethi Pirinciolu yap
m. Aman! stad yarn Bergamaya gtr dedi telefonda.
Yorgun argn zmir Palasa gidip bu Shirleyleri bekledim.
Nihayet geldiler, yanlarmda Ankaradan gelme iki Trk var,
biri erkek, biri kadn, Size lzum yok, biz arkeolouz, Efesi
de Bergamay da biliriz, deder. Beni Shirleylere takdim
ettiler. Shirleyler pek charm oldular, kitaplarm hemen
olduu gibi adreslerine gndermemi, bir romanm bir chap-
te rini tercme etmemi, ayn romann da bir synopsisini
yapmam adeta tekrar tekrar yalvardlar. ki de hikye ter
cmesi istediler. Bir tanesini Tnek Ahmedden tercme
edeceim... Belki de bu yokardan beri saydklarmn hibiri
ni yapmam... Avropada nam kazanacakmm. Varsn ka
zanmayaym. Deeri olan bir eyin, ne zaman _olsa deeri
tannr. Olmayan bir eyi tantmak iin abalamak arla
tanlk deil de nedir? Kuru cart curt... Neyse, nerdeydik?
Cuma gn eve dndm. smet, Aliye vard. Keyfim kek,
nk ertesi gn gitmek yok. smet termometro koymaa
srar etti. 38.7 kmasn m? Eh atm dorusu, nk bir
ey duymuyordum. Ondan sonra ocuklar beni darya
kartmadlar, adeta yeminlerle hapsetdiler. Ben de yan gelip,
termometroya gre hasta oldum. Hasta dedim dedimse de
dinletemedik gitdi. Canm skd. Yar uyur, yar uyank bir
gaflet uykusudur geirdim. Gazetaya birka smme tedarik
yaz yazp Suatla gnderdim. Seni dndm. Merak etmez
Azra, dedim... Dn akam 37.2 idi. Bugn merak etdim, da

96
yanamadm, dar frladm. ki mektubunu aldm... 18 Ocak
Cumartesi gelmek niyetindeyim. Amelikat m ne halt edecek
lerse, bir an nce etsinler vesselam...

27 Ocak 1958
leyin

(...) Buraya dneli siftah olarak zmire indim. stanbula

gitmeden nceki mektubunu buldum... Son gece stanbulda
38.5 ateim vard. Yatakta dner kebap gibi dndm. Amma
hodu. Sabah smet ve Cookie ile uaa bindik. Gkde sis
iinde dndk dolatk. Bir saat rtarla zmire arl arl
yaan bir yamurda indik. Eve gitdik. Gece bende 38.3. Se
dire uzanyorum. mrmde siftah olarak kafann nasl altst
olduunu duydum. 68 senedir herkesden Kafam yerinde de
il, Bam turu gibi yollu laflar dinlerim. Hep merak
ederdim insan kafas nasl altst olur, nasl bulank, nasl
turu gibi olur deye. Onu da bu yamda renmek nasib ol
du. imdi elhamdlillah ne 'bulank, ne de turu gibi. Bunca
senedir tadm ban ta kendisi imdi... Uzandm yerin
yannda Duhamelin gndermi olduu 'bir kitab buldum. Ho-
mer hakknda bir eyler yazm. Yanmdaydn, beraber oku
duk. Mnakaa etdik, sana, Bak Azra ne yazm? dedim.
Omuzumun zerinden eildin. Kendi mtalaan bana bildir
din. Seninle okuya okuya huzura erdim. Ate tamamen din
di. imdi doktor, ya Kina C tesir etdi, yahut hastalk dev
rini tamamlad deyecek. Hi de deil, bu nc Kina C
yahu! Senin stanbulda pek tesirin olmuyordu; nki kala
balk arasnda grltye gidiyordu Azrack. Hem seni grl
tden kurtarmak iin iddetle gitmeni, hem de iddetle orada
bulunman, yani gitmemeni isteyordum. Elbette hasret hep
o. Yani alaturka musikide hasretle yahut hasret ateiyle
cierim kebab oldu derler de, insan gnln Arnavut cie
ri dkkn yollu le gibi kokuturlar. Amma gerekten bir
yanma duygusu olur insanda. Polen tayan ieklerde ken

97
di csselerinden drt misli oksijen yakarlar. Eer bir labora
tuar denemesi yapaydm, hane bir litmus kehad vardr
(Franszcas papier tournesol galiba, buhar halinde asid
kartan, tbn azna tutarsn kehad, asid ise kpkrmz,
alkali ise masmavi kesilir kehad), uzanrken kehad dudak
larma tutup Canm! Canm! deseydim, tournesol kehadn
sana nar iei gibi kpkzl gnderirdim, alimallah Sana Du-
hamelin kitabn yolluyorum. Bir de Hermann Hessenin gn
derdii bir kitab buldum. Onu da sana gnderiyorum. Ada
mn yal bal arkeolog bir kars vard. Efesde Ortygia
maarasn arayordu. Kallimakhosda var ad maarann.
Ben meguldm, kadnla gidemedim, ama birka kerre al
takke ver klah, tozu dumana savura savura mnakaa et-
dik. Kadn gidip kocasma anlatm olacak, adam otografh
eserlerinin topunu da bana gnderdi. Yahu eeklik etdim
bugn yarm yazarm diye bir teekkr yazamadm. Sana
bir Franszca kitabn gnderiyorum (tekiler talyanca ter
cmeleri). Vaktin olursa oku, bana fikrini bildir. Fikrin be
nim adama teekkr etmeme sebeb olur. Gelelim mide bah
sine... i midede leke var m yok muya kald. inada bindi,
biri var, biri yok diyor, that is the question, to be or not to
be?... Son gn Sabah*. Beraber Parise gidelim! deye tut
turdu telefonda. Azra stanbulda iken ben P arisde ne geze
rim yahu? Sonra Sabah severim, sade Sabah olarak. Yani
kremli, salal Parisli Sabah sade Sabah olmaz ki! Hem ben
Bat kltrne aid bir adam deilim. Dante houma gitdii
iin 1300 talya'sna, Hayyam sevdiim iin ran irfanna
aid deilim a! Kltrm bana aid, ben kltrme aidim. Ba
t 19.5 asrnda sona erdi; orada kltrl insanlar var, mn-
ferid yldzlar gibi; fakat daha constellation halinde bir
kltr, yani tarihi devrim olacak, peyda olmam daha. 19.5
asrn sonunu ben telerin ocuunun son sayfasnda ilan
etdim. Yalnz ben mi yahu? Acaba arkadalar bu operatr
lerden mutmain olmadlar da onun iin mi Batda da bir do
lamam isteyorlar?...

S a b ah a ttin Eyubolu.
 1 ubat 1958
Cumartesi gece

Canm canm birka gn nce senin bir ksa mektubunu

aldm. Sonra inmedim zmire mektubun yokdur deye. Ev
de ne yapdm deyeceksin? Dlce fa r niente. Tenbelliin ta
dna vardm, gazeta iin isteksiz isteksiz birka yaz yazdm.
O kadar. Vaktin amma hepsini seninle konuarak geirdim...
Dn akam indim zmire, senden iki uzun mektup buldum.
Hemen i cebime yerletirdim scak scak, hi amadan eve
gitdim. Ben yukarda yatmyorum. Aada sedirimin zerin
de yatyor uyuyorum. Kardaki klar yatdm yerden
seyrediyorum. Gece olunca yasdmn altmdan mektup
lar kardm, adm okudum. Okuma ii drt be saat sr
d, halbuki ne kadar uzun olsa da, o iki mektup yarm saat-
da cayr cayr okunur... imdi gelelim Pleonasme bahsine,
Sen en evvela denmez, evvela yeter diyorsun. Eh, ken
di mi bir avokat gibi savunmam lazm. Azracm, ilk nce,
ilk evvela denir ve daha nadir olmakla beraber en evve
la da denir. Bu eyleri gramerle deil, kulak ve duyguyla
lmeli. Halk bunlar raic ake gibi her gn alabildiine kul
lanyor. lk nce ncenin adeta bir superlatifidir. Mesela
Bir tek rak idi gibi. Buradaki tek dubleden ayrd etmek
iin deildir. Babli kapusu veya ay maytab bu takm
szlerdir. nsanlar dounca grameri renmeden nce ana
dillerini renirler. Gramer, dil teekkl etdikten sonra ge
lir. Sen gram er bakmndan haklsn. Syledik a ben avokat-
a savunuyorum, nasl ki bir suluyu bir avokat mdafaa
ederse. imdi sen hakimsin, beni beraat edersin sanrm...
Bugn bir cami resmi gsteren bir pul grdm. Altnda ga
liba Sleymaniye Camii deye yazlyd, camii dorudur,
fakat yanl olarak camisi denilir. Yokar aaya gelin
ce. Presso a poco peu r t s demektir, binaenaleyh yo-
kans aasnn nasl geldiinin ehemmiyeti yok. Ben De
nizin ar deye bir hikye yazmtm. Kyamet kopdu fiil
byle kullanlmazm. Halbuki imdi herkes fiili yle kullan
yor, yaay, gidi deyip duruyorlar. Bilbaar ald bizim ba-

99
U, Denizin ars deye bir roman yazd, amma kim a
ryordu bilmiyorum, herhalde deniz deildi. Denizin ar
mas denince denizin sesi kslr. Neyse bu kadar yeter...
Mektubunda midendeki gazdan bahsediyorsun. Ne felaket!
Senin de benim de midemiz var. Yok divertikl, yok, lser,
bunlarla m uraacaz yahu!... stanbulda dnyay altst
etdiime, herkesi heyecana verdiime ok sklyordum. Her
kesi bu kadar rahatsz etmekdense lmek daha kolay olur
du. Yreimde byk bir kabahat ilemekde olduum duy
gusu vard... imdi byle kendimi korumak houma gitmi
yor. Ben kendime bakmaya alk deilim. Byle aman
me, yorulma veya kavanoz iinde kapanrm gibi durmak
bana pek yabanc bir durum oluyor. Artk fora edeceim.
Sen yazn Efese gidip gelirken, Cann kyor! diye dar
lyordun. A Azra, ne divertikl, ne de lser (eer varsa) bu
gidi gelilerin neticesi deil ki. Onlarn, yani gidi gelilerin
yegne fenal yaz yazamamakdr, o kadar. Ha sana eyi
bir haber vereyim! Bilirkiiler eve 14 bin ksur lira kymet
bimiler. Eh mahkemeyi kaybedip bir de m asraf vermekden
kat kat l. Bu suretde drt bin ksur fazla oluyor... Mektu
bunu imdi seninle beraber okuyorum. Homerosun tanrar
insanlardan ok daha az ciddiye ald halde, onlara inand
na ayorsun. Sen bu meselede pek kategorik davranyor
sun. nanc yle anlayorsun, ya tamamen inanr, ya tam a
men inanmaz. Tam bir inanla tam bir inanmay arasnda
derece farklar vardr. Bence Homeros tanrlara bsbtn
inanmyor. Acaba? diyor. Hayret etmenin bir sebebi de
bence undan. Sen Homer asrn Olimpiyen tanrlar inancnn
as gelidii asr sanyorsun. Hayr, Homer zamannda Ana
doluda Olimpiyenlerin en parlak zaman epeyceden beri ge-
midi. Homerin inancndaki asl savsaklama bundandr. Ho
mer o tanrlara tamamen inansayd, Aphrodite-Hephaistos
skandalim, Aresin yaralaranak danalar gibi anra anra
kamasm, daha neler de neler yazar myd? Bana kalrsa
Homer zamannda Olimpiyenlerin Anadoluda modas eni ko
nu gemidi. sadan nce 6. ve 5. asrlarda bu tanrlar Yu
nanistanda (Homer sayesinde) yine canlandlar. Aym asrlar

100
da Anadoluda Atenaya, Zeuse (gneydeki Anadolu Zeusu,
yani Labrisli Zeus Zeus Labrandeos mstesna) az mabed
yapld. Mabedlerin mhimleri Efeste, Meandros Manisa
snda ve Sardisde hep Artemisindir. Unutma ki Orfizm ve
Zagreus, Homerden ncedir... Evet, Homer tanrlar da Aka
lar gibi antipatik gsteriyor. Akalara antipatiyi pek sezen
olmam. Fakat hemen hemen btn dnya Troyallara sem
pati duymu. Virjil hakknda sylediin doru. Fakat mesela
ngilizlerin on dokuzuncu asra kadar kendilerini Troyahlann
evladlar saymalarnda bir politik sebeb yok a. Son bir film
vard ya Trova sava, o filmi evirmek iin bir profesr a
rmlar. Filmde Akalar antipatik gsteriliyor deye Atina
da kyamet kopdu. Hem son mitograflar, mesela Robert Gra
ves bu noktay bizim grdmz gibi izah etmilerdir.
Duhamel Odiseay daha gerek ve insani sayyorsa fena
halde yanlyor. Ne var orada, Nausikaa, bir de Odysseusuri
eski dads, kpei, o kadar. lyada ne kadar daha derin,
onda pek heybetli ve ac bir insani tragedya var. Orada her
ey insani, Duhamel nasl grmemi, alr. Senin bu husus
taki fikrin ok dorudur. lyadada Kiklops hikyesi gibi
umac hikyeleri Kalipso gibi cad masallar yok. Macera
roman deil lyada. Mesela al Kiklops epizodunu lyadaya
koy. Ne rezalet olur yahu ...Evet lyadamn havas tam bir
masumiyet havas, adeta Homer deil de, bir da iei sa
va anlatyor. Malum iek anlatamaz, fakat bu ne demek
istediimi anlatr. Dantede o yok, herifin yz izgileri elik-
den yontulmu sanrsn, bazen o da ender yle bir ho
esinti var, ite o kadar. Herif sert bir Roma prokonsl gibi,
azameti, heybeti var, adaletine diyecek yok amma merhamet
pek de yok... Irrprochable sfatna iyi bir karlk bula
madm. Dnrm. Aklma gelir. Zaten bu oturup dn
mekle bulunmaz. Gezer tozarken akl otomatik olarak iler,
birka ey bulur, iinden en uygununu seer. Yoksa al keha-
d nne, dn. Bombo kehad sana bakar, bombo alul da
kehada bakar. Mesela demon (daimon) onu dndm.
Yani onunla megul oldu iim. Demonun asl karl cin.
nki cinin fenas da eyisi de olur. Amma Hereye cin deye

101
mezsin bittabi, halkn kulland bir sfat kullanacaksn. Me
sela: Ters kan, aksi kar, sakar kar, fesat kan, uursuz ka
r, kudurgun avrat! om kar, yumsuz kan, nalet kan, habis
kar, ba belas! blis olmaz. frit de olmaz. Neyse bu yolda
bir ey olacak. Ben bu mektubu stop ediyorum. Merhaba!

11 ubat, Sabah 1958

Merhaba canm canm! Sana be alt gnden beri mektup

yazamadm iin canm sklyordu. Fakat malum a gvde
rahatndan ziyade kafa rahatna ehemmiyet veririm. Ev y-
klaldan beri kitaplar altstd. Bir kitap aram ak iin btn
evi dolamak, yerdeki ynlan sadan sola aktarmak var
d. Bir byk kitap etajeri yapmak lazm geldi. Tahtalar
aldk, iki gn de marangoz peinde koduk, iki gnde de
kitaplar dzene ve sraya kondu. imdi kafa rahat salan
d... Shhatim mkemmel, hepsi eyi... Matbaada gazeta iin
baslm bir resmimi buldum gnderiyorum. Hane ah mah...
Senin 4 ubat mektubun l bir cevab erif ve mercan la
tif ister... Bu mektup deil ha, Rebiide geer ayak m, gi
der ayak m ne yazyorum.

13 ubat 1958
Gece

(...) En nihayet sana yazmak iin kalemi elime almak sevin

ci zar zor nasibim oldu. Adnan Dvenci resimli yaz ister.
Eyi amma bende resim yapmak hevesi yok. Byle zoraki i
ler de hem sknt verir, hem de abala abala bir trl bit
mez. Asl yapmasna can atdm iler geri kalr. Yalnz Ad
nan Dvencinin resim istemesi olsa, yine de hayde neyse,
amma hi beklemediim yerden neler de neler kar. Red
edersen yrek krarsn, red etmezsen akla karay seersin.

102
Evvela yazlarn 12 tarihliye kadar okudum. Bundan son
ra Altm alt bke geliyor. Konular evire evire, tr p
tr bir anlatla dndryorsun. ok sempatik bir mahiyet
var yazlarda. Birka yaz daha olsa adeta bir kk kitap
olacak... stanbuldayken ve ondan nce zmirde iki kilomet
re yrynce oturup dinlenmek isteyordum. imden artk
yoruldum, ihtiyarlayorum galiba diyordum, halbuki gripin
atei durunca yine eski halime geldim. Arlk 79 ko, zaten
normal olarak o kadardm... imdi Azracm sana doktor
lardan bir az ikyet edeceim. Mesela ben yllardan beri
midem var m, barsam var m, farknda olmazdm. imdi
ise dikkatimi onlara ektiler. Eh biz de dinleyoruz yahu! Ba
na yaplan bir fenalkdr 'bu de mi ya? Sonra bir de ameli-
yatdan korkuyorum sanyorlar. yi amma hangi doktorun
hangi mantna inanaym, her biri baka bir telden tyor,
onlara faik bir doktor olmalym ki ilerinde hangisinin fikri
dorudur diye karar vereyim... u Sleyman sempatik adam,
hsnniyeti var. Pek l! imdi ona madem ki o kadar iste-
yorsun al efendim beni ameliyat et mi deyeyim? Neyse brak
bir kenara...

Azradan Balikya

Pazartesi, 17 ubat (1958 olacak)

Canm canm, makinede yazlm mektup diye telalan

ma. Sebebi u: Sen ya aram ba buraya gelmek iin yola
karsan, mektubum seni bulamazsa, kopyasm gelince sana
vereyim diye daktiloda yazmaya k arar verdim. Ama bana
yle geliyor ki,' gelecek haftaya kaldn. O da olur. Cumar
tesi gece senin mektubu aldm. ok ok dolu bir mektup o,
sana tam cevabn vermek isterdim. Pazar bir az nezleydim,
yazya oturamadm, imdi de sinemadan geliyorum. Canm
can, sen sinemaya gitmekten pek holanmazsn, ama bu gr
dm filmi senin de grmeni isterdim. Ad Si tous les gars
du monde, hani burada bahsettiler, Norve aklarnda

103
jambondan zehirlenip de imdat isteyen bir .geminin telsizini
Togoda kapte ediyorlar, sonra Avrupa'nn btn gehirleri
zincirleme ilgileniyor, sonunda uakla ilalar ulatryorlar
gemiye ve insanlar kurtuluyor. mrmde bu kadar gzel bir
film grmemitim. yle aladm ki sevinten! Hani insan
olmak sevinci var ya, onu ne kadar az duyar insan, ite bu
film lgnca bir coku iinde duyuruyor o sevinci. Bir indi
viduellement duymak var, bir de collectivement, kii ola
rak, toplum iinde. te film kolektif biimde duyuruyor, ki
o mthi bir ey! Merhaba, canm canm, bu kadar sevin
duya duya yaamak ne gzel! Ama derken senin mektubuna
dnden beri vermeyi dndm cevap belki de kaynayacak
imdiki heyecanmn iinde. Varsn kaynasn, a canm Balk
, o elma iin yazdklarn var ya, ne doru! imdi sana el
madan sz edecektim, yle rengi, kutru, kimyevi tahlili, for
ml ile, ama araya film girmi elmadan bahs etmeyeceim
belki, ne kar; gene de bu elmadr diyeceksin. Nasl anla
dm onu ben, ilk defa anladm bunu. Ben de aardm, yaz
larmda bir ey var, tam tad kmyor diye. Bundan sonra
tad kacak, hep kacak artk.
Eve geldiimde bir mektup buldum, bir okuyucudan,
Gkova yazlarn okumu, bizimle gelmek istiyor. Ne sevin
dim! Daha baka talipler de kacak, biliyorum. O insanla
r gezdireceiz. Aman Balk, insanlar ne gzel! Gel bu fil
me bir de seninle gidelim. Fellotnun filmlerini aldm, geen
gn bir de mektubu geldi, Rebiiden bir program istemi, ne
olur Rebii bey ona bir yazsa. Ayp deil mi adamcazn ii
ile uramamak? sterseniz siz orada bir plan yapm, bana
bildirim, ben yazarm Fellotya.
Cumartesi akam tatl bir ey daha oldu: Bir Alman k
z var, Orhan Veli 'hakknda bir doktora tezi yapm,, onu
Adnan Veli ile yemee gtrdk, pazar da yazd tezi
okudum, Gnial bir taraf yok kzcazn, byk bir bulu
yapmamt am a ne temiz, ne gzel dizmi fikirlerini, elle tu
tulur bir inceleme yapm. Bizde yok byle bir inceleme, yal
nz Orhan Veli iin yok deil, hibiriniz iin yaplmam
daha. Eh gel de sevme imdi bu Alman kzm! Babas Bres-

104
lau gemisinde ve bir de Yavuzda bahriyeli imi, harp dn
ocuklarna hep Trkiyeden sz edermi, kz da byle-
ce Trke renmi, Kln niversitesinde bir akll profesr
ona Orhan Velinin iirlerini vermi tez olarak. Eh olur ya,
Si tous les gars du monde gibi. Bergamadan bir oya kal
mt elimde, akam eve kahve iirmeye iildm kz, oyay
verdim. O srada senin mektubun gelmiti, senden bahs et
tim. Bir ona syledim senin aramba gecesi geleceini. Sen
mektupta kimseye syleme, diyordun, syler miyim hi? A
canm canm, sen kendini hep benim koruyucu kanadm al
tnda bil. Bak sen geen sefer burada iken o ie pek inan
madn, neden inanmadn da biliyorum, mistik adam deil
sin, ben ise o gnlerde tam mistik bir havada yayordum,
senin divertiklndeyim diyordum, ama. sen bunun bir ger
ek, objektif bir gerek olduunu anlamyordun. Anlamadn,
izleyemedin beni o ite, oysa dinle bak, bu elle tutulur bir
gerektir, aklmzla anlayamasak da bu byledir. Ben se
nin iinde oldum mu, benim gcm kuvvetim de sende olur,
salm da. Ama sen o defa yeter derecede ak deildin
bana. Brak kendini Balkm, ne olur, bir defa olsun kendi
mantn ve doktorlarn mant ile dnme, kendini brak,
bana brak. Ben her eyi en iyi yoldan idare edeceimi bil
mesem, bende bunu yapacak g duymasam, sana brak de
mem. Diyorum ite. Demek ki bir ey dedirtiyor bana bunu.
Hani bana Sainte Thrse dAvila gibi adlar takarsn, ben
de sinirlenirim. Eh madem yle gryorsun, brak bari ola
ym. Bu ameliyat olma olmama meselesinde sen dnme.
Brak beni sana klavuzluk edeyim. Korkma, korkmazsn,
ama bu ide kati bir mantkla yryorsun, hani benim bir
zamanki yazlarm andryorsun. Ne olur o mant imdi
silmeye al. imdi diyorsun ki o doktorlarn stne ka
bilmen iin onlardan stn bir manta sahip olman gerek.
Tab o lazm, o da benim. S^na ne lazmsa ben bulacam.
Sen karma, bir ey syleme diye annem bamn etini yi
yor. Ama dinlemem, ben karacam ite! Balk, sanrm
ki benim nereye vardm sen anlamadn daha. Anladn
ama tam ifade etmekten ekiniyorsun tevazu yznden. Ya

105
hu, ben erdim, bir eit ermi oldum, tanrlarla konuuyo
rum. O halde, ne oluyorsunuz sizler, doktorlar dostlar ve sen
de dahil! Siz kim oluyorsunuz, ben varken, ben konuaca
m! Ben syleyeceim u lazm, bu byle yaplacak diye.
imdiden ne olacak, ne syleyeceimi bilemem, ama sen
kendini bana brak, benim sesimi dinle, o bir ey syleyecek,
bir yol gsterecek ve bu yol doru olacak. Baka trl ola
maz. Gvenim var diye baryordum, ama sen cevap ver
miyordun. Hl bu kadar zldn, c alacaksn diye yaz
yorsun, yuh sana Balkm! Sen benimle aka etmiin, ede
mezsin, baya gvensizlik gsterdin orada. Yahu, unutuyor
sun benim Kybele olduumu, seni o F austun yanndaki Wag
ner mi ne idi, ona benzeteceim: Bylerinle uyandrmsn
cinleri, sonra da grmezlikten, duymazlktan geliyorsun. Se
nin iin imdi tek kurtulu kendini Kybeleye bsbtn teslim
etmektir. O ne yapacaksa yapacak seninle. Sabahattin duy
masn, yzme tkrr, ama Sabahattin bilmez benim ne ol
duumu, nasl gelitiimi, Sabahattin aka pek inanmaz,
dostluk der. Hayr, efendiler, siz kadm deilsiniz, siz baz
eyleri bilemezsiniz, duyamazsmz. O halde, siz imdilik su
sun bakalm. Haddinizi bilin ve yerinize oturun! Anadolu dil
leri, kltleri veya kelime etimolojisine sra gelince, gene sizi
dinleriz, kulak kesiliriz, erkeke kafamza hayran oluruz,
ama bu o deil, imdi de bizim szmz geer. Sedimantas
yon niin yaplmad bugne kadar? Grip fUan dedin, ilk defa
iin anladk, ama imdi artk yaplmah. Radyografi burada
yaplacak. imdi sen eer daha yola kmadnsa: nce sedi
mantasyonu yaptr, onu al, buraya gel. tesini bana brak.
Mkemmel drmdasn, anlyorum ve zaten demene lzum
yok, biliyorum. Ne ukala Azra, diyeceksin, ne dersen de, vz
gelir bana. Ben yanlmam, bendeki ak yanlmaz. te byle
canm canm. Sesim flte geldi mi, gelmedi mi bilmem,
stelik ilgilendirmez de beni, bende ne yaman kuvvet oldu
unu daha bilmiyorsun sen, bilemezsin de. Bu kuvvet yeni
dodu, hani telerin ocuunda Karakzn kuvvetini nasl
anlattn, ite yle bir kuvvet benimkisi, sen bilirsin onu, az
erkek bilir. Ben ana olmadlm bugne dek, ama o analk g

106
c her kadnn iinde yatar. imdi olacam, eh olunca da
bakalm ocuumu elimden alabilirler mi? Yalnz bir taraf
var bu analn, ite o hazin, sana bile sylemeye dilim var
myor, hele bu buz gibi makine harfleriyle, bir ana sahiptir
ocuuna, dnya lem nerden bilsin ki sen benim ocuum
sun. Sz sahibi etmezler beni. Bir edecek varsa o da sensin,
canm canm. Oysa sen de etmedin o stanbulda olduun
gnler, o mthi zntm de ordan oldu. Gene de etimezsen,
bak Balk, byk laf syleyeceim, o zaman alnm
olur, ama senden de benden. Ben yklrm. Bu kadar da
patetik sz yeter artk! f, ne olduk be! Bunlar sylenecek
sz m, yahu? Syletme bana. lszlk ettim, oysa nefret
ederim lszlkten...
imdi ald senin Madam Curie, bakalm ne dedi: O dia-
log eklindeki tartma benim lyadann ikinci cildine n
sz olacak. Dndm, ikinci cilt iin de bir nsz lazm. He
le bu cilde ok tatl ve ilgin bir ey koymal ki okunsun.
Yoksa bu cilt tadsz ne yazk ki. Sava sahneleri, arada bir
aydnlklar, Homerosun kendi sesi ok az, ikide bir duyulu
yor. Hele o Dolonie var ya, iren ekilde vahi. Vallahi sa
na hak veresim geldi, ben Homerosu idealize etmeye yz
tutmuum, ya bu blm ondan de, ya da ondansa, sansr
meselesi pek l olabilir; yani Troilos veya Hippodameia
gibi sahneler bulunabilirdi as lyada metninde. te bun
lar konuacaz seninle; bir de o din meselesini. Eflatun,
Homerosun dinsizliine kar tepki gsterir Devletin n
c kitabnda. O kitab ben evirmitim, imdi Sabahattinle
Mehmet Ali yeniden eviriyorlar. Sen gelince, benim ve on
larn evirisini okuruz, k noktamz o olur. imdi ben 11-
yadann 10ncu blmn bitiriyorum, 11 ve 12yi abuk bi
tirip Kadire vereceim, sonra btn gcmle bu nsze gi
rieceim. lk nszde bulduun kuruluk bunda olmayacak,
artk tam senin istediin ve, yeni yazlarm gibi bir nsz
olacak. Homerosun dini stne kitaplar kartracaz kar
lkl. Bu meseleyi bir 50-60 kadar sayfada ele alrz. Gre
ceksin, ok iyi olacak.
Senin romana gelince, iyice anlamadm. Yani benim il

107
ham ettiim ve objektif realite dediin yeri anladm da, bun
lar tek tk m kalacak romann btn iinde? tesi de gi
remiyor mu o objektif realite iine? Bana bunu akla. Za
ten bu roman ben anlamadm ki, anlatmadn. Ne demek is
tiyorsun bu romanda? nce romann amac stnde anlama
mz gerekmez mi? Mersin-stanbul, tipler, filan dedin. Ben
sorunca da eski tip roman kuruluu diye szm kestin. Ce
saret edemedim daha fazla sormaya. Eskisi yenisi var m
roman deyince? nce insan bir tezini kurar, sonra da plan
n ona gre yapar. O tezini sen bana ak ak syledin miy
di, plann da sylemi olursun. Diluted mi ne dedin, gev
ek mi, sulandrlm m ne demekse o olmaz. Neyse o ii
daha konuuruz. Yalnz unu bil ki; bundan byle bana ak
seik anlatmadn bir roman yazmaya koyulamazsn. Ca
nm canm, seni epey payladm bu akam. Bu mektupta sev
gi yok diye geri gnderirsen, halt edersin ite. Biliyor musun
ki sevgi bazen yrtc bir ey oluyor. Senin bilmen gerek,
Kybeleyi unutma. stelik de bilirsin ki, senin cann canm
bazen bir paketik bir bez olur ve senin cebine girer, btn
gvdesi bir yanak olur, yanama dayanr, el olup avucuna
girer. Neler neler olur, senin copainin, kzn, arkadan olur.
Her defasnda da ne olursa olsun, senin olmann sevinci iin
dedir.

13 Mart 1958

Canm canm canm. Senden iki mektup aldm. Onlara s

rasyla cevap vereceim daha aada. imdi sana bu gn
lerdeki meguliyetimi anlataym. Fransz kltr merkezinde
konferans verdim. Holarma gitdi, evvelsi gn bir daha ver
dirdiler. iin mnasebetsiz taraf hem Franszca, hem de
Trke vermemdi. Notlardan ayakda konudum. Bunlar iin
az buuk bir hazrlk bir ka saatlik lazm oldu. Efese
gitdim iki defa, bir de Bergamaya. Ondan baka boyuna

108
 ev arayoruz. O ok vakit alyor. Daha paray almadk; am
ma alr almaz evi almal, nk parann kymeti pek hzla
dyor. Ha ayn zamanda buradaki bir irket bir scenario
istedi. Onu da hazrlyorum. Scenario deil, scenarionun
nasl yaplaca hikyesi. Arada gazetaya on kadar yaz yaz
dm. Belki daha baka iler de yapdm ama unutmu olaca
m. Bu sralarda zmirde sokakda yrmek tuhaf oluyor. ki
yz metroyu yarm saatda alyorum. Acele yrrken, O s-
tad ! deye durduruyorlar. Naslsnz? filan. On adm aln
ca bir tane daha. A canm insanlar severim, amma iim
oluyor. Benim yine yreim akar! Candan merhaba! derim,
hzl hzl. Naslsnz? Eyi misiniz? Filan hi eyi olmayor.
Neyse. imdi gelelim mektuplara. Dur! Evler hikyesi. Yahu
iki odallar bile 24 bin. Halbuki bir oda bana lazm. Bir oda
da msafir odas. Msafir benim zddma gider. Canm dost
msafir de. te msafir odas yani gelirse oraya git
sinler, beni kendi odamda iime gcme braksnlar deye
lazm msafir odas. Bu takdirde benim odam ayn zamanda
yatak odas olacak. Bir ev var drt odal iki kat. Eyi amma
30 bin isteyor. Bankaya borluymu. Ne kadar borlu oldu
unu bilmiyorum. Bankann borcunu stme almak suretiyle
evi alabilirsem alacam. O zaman benim odam olur, yani
hi kimsenin karmayaca bir oda. Bu iki katl evin st ka
tndan deniz gzkyor. Hele bakalm!... Son sefer Efese
gitdiim zaman Selukda bir eek spalayordu. Seyretdik.
Sen Jana kdk indik. Eh spa doal henz bir saat olmu-
du. Bakdm bir iki adm atyor, sonra bir hoplad ve havaya
bir ifte atd. Ona srama ve ifte atma denemezdi. Ctait
une explosion de joie! ngilizce anlatsaydm He exploded
in a kick, derdim. Sevinci ifte halinde infilak eyledi, pat
lad! Olmad Trkesi. Biz de birer tabii hayvanz yahu. Mi
toloji bu cereyanlar Pan deye ilahladrm. Kendisine ay
nada baksn. Her eysi var! Her eysi de lemde ne kadar
sevin varsa, onlara sahip olduunun tapu senedidir. Salar,
gzleri, aim, burnu, dudaklar, yanaklar, enesi ete, ta ayak
larna kadar. Bunun ta tepesinde de beyni, dnen btn
malik olduu alet ve edevata sahip olduunu kendisine bil

109
diren ba. Zavall, bir saat yal spa sevin duyar, amma
bilemez... Sana yazmdm a. Yaplan, yazlan bir ey mah
volmaz. nki insan o raddeye vard demekdir. Yani mesela
Bergama yazs dnld yazld. Mesela bitdi. Amma yaz
y sprnt kfesine atmlar, suda bomular, veya atede
yakmlar, ne kar ondan. Hi! Yaplacak, yani yazlacak
yazld ya! Mesele yok artk! Yirmi yamda mydm ne? Av-
ropada bir film seyretdimdi. Bir ressam bir kadmla sevii
yor. Sonra kadm terk ediyor. Kadm ierliyor. Adamn ne
kadar tablosu varsa, hepsini sergi yapacam deye bir bina
ya toplayor bir ormanda. Davetler, pour le vernissage. Res
sam da davet ediyor. Hepsi geldi mi geldi! Zaten tutudur-
ma tertibat alnm. Birden bina da, tablolar da yemiyor.
Ressam san ban kn yrtyor. Kadn intikamn alm
oluyor. Ben bu filmi o kadar sama buldumdu ki, bugn bile
her teferruatyla hatrmda. Yahu tablolar yapm a! Eh ol
du demekdir. Amma yanm varsn yansn. Baka yapar a!...
Yahu bizi para iiyle uradrp durmamallar, bize o yaza
camz yaz iiyle urama serbestisini vermeliler. Seni bu
iler zer, benim de canm sklr zlp durursun deye. Sen
imdi hi zlmyorum deye kakorsun. Laf m, hi olmazsa
vakit kaybediyorsun. Bizim iinse vakit herhalde kyas
kabul edilmeyecek derecede nakid deildir. Vakit nasl na
kit olurmu? Vakit yaanacak hayatdr. imdi mektubunun
tesine geiyorum. Ha unu syleyeyim, dn yani 12 Mart
ev aradk. Vakit ev aramakd dn. Bu ev arama vaktiyle de
ne dnlmez, ne yaplmazd! Fakat modern ehir gste
rii; yani ehre bir ersatz modernlik maskesi taklacak de
ye biz dazra dazr sokak sokak taban tepiyoruz. Avropall-
n bu kadar tepeden trnaa orientalca taklidine hibir de
virde rastgelinmemidir. stanbulda o alan geni sokak
lardan gedike, beynimin burnuyla le gibi bir taklid koku
suyla iim bulanyordu. Neyse defet!...

Mektubun bundan sonraki blmnde Halikamas

Balkst, o sralarda stne durup tartmaya
baladmz hexametron vezni konusunu ele

110
 alr. Bu konu aramzda, kimi zaman atmaya
kadar sert tartmalara yol amtr. Balk
heametron, yani destanda kullanlan altl vezin
le tanra Kybele tapm ve onun tapmmda yer
alan Daktyl rahipleri arasnda bir iliki grmekte
ve bu ilikinin bilimsel yntemlerle ilenmesini,
byle bir iliki varsa, aka ortaya konmasn
dilemekteydi. Bu i iin de beni semi, bunu en
iyi benim yapabileceime inamt. Konu beni de
sarm, almaya balamtm.

10 Haziran 1958

(...) 6 ve 7 tarihli mektuplarn aldm. Yahu benim bamdan

geenlerden bizim doktorlarn ne mal olduunu anlamsndr.
Hasta olarak gelmezden nce, hepsi de Hakkiyeye giderek mi
de kanseri olduumu sylemiler. Hakkiye de gizli telgraf ek
mi Halua hemen stanbula gelmem iin. nk doktorlar sa
niye geirmeden ameliyat lazm demiler. tesini biliyorsun.
Sen kardeini Tark Temele gtr, ona rntgen aldrnz. 0
adama itimadm var. Bunu yapmakla aldnz tertibat boz
mak istemiyorum. Biliyorsun ya Adnan Dvencinin kardei
ne de burada muhakkak boaz kanseri dediler. Almanyaya
gitdi. Halbuki kanser deilmi. Sonra kist dedikleri eski bir
verem kalsifikasyonu olmasn. Baka bir ey ihtimali yok
demiler, cierin o en aadaki nahiyesinde. Belki hakldr
lar, fakat kategorik eyleri sevmem. Bu hkm kaskat dog
matik papazlarn dogmalarna benzeyor...

Burada Balk akcierinde bir kist grlen aa

beyim hakkndaki kukularm, dertlenmemi pay
lamaktadr. Bu mektubu ya da daha sonraki bir
mektubu ile birlikte bana akcier zerine bilgi
vermek iin birka resim de izmitir. Aabeyi

n i
 min son demlerinde Halikarnas Balks gereken
ilalar salamak iin neler, neler yapmamtr!
O byk adamn yalnz dostlarna deil, kim olur
sa olsun ac eken, derde dm insana destek
olmak iin gze almad hibir ey yoktu.

Benim bam kayacak vaktim yok, her eyi brakdk, ev

iiyle adeta greiyoruz. Sonra bir taraftan da ev aryoruz.
Anlalan elimize geen parayla ev bulunamayacak gibi. Bu
lunan evlere para sarf etmek lazm gelecek. Onun iin u
ngilizce Aegean World mu deyeceiz, ne deyeceksek onu
arabuk yazmaa karar verdim. Kehatlar aradm, bula
madm. Sende Ephesus Pergamum, bir de kitabn ngiliz
ce balangc, ne varsa hepsini gnder. Bittabi Ephesus
Pergamum daha da tafsilatl olacak; fakat o prospektsler
iin yazdm daha etrafl bir yazya esas tekil edebilir. Bi
naenaleyh sendekileri hemen gnder. Benim be on gn bir
ok tarafl, ve ok iddetli faaliyetde bulunmam icap edecek.
Artk sana seyrek yazarm, merak etme. Hane Nesiminin
gazelinde Bazen gke karm lemi seyrederim, bazen de
yere inerim lem seyreyler beni yollu bir sz var ya. imdi
ben yere inmi durumdaym, teye beriye seirtdiimi lem
seyreyleyor. Nihayet 21 bin liraya bir ev bulduk iki odal.
Fakat odann birinde hem yatmak, hem yazmak lazm. Evin
tepesine bir oda daha kmak gerek. Bu sefer de oras
gelecekde yeil saha olacak deye msaade vermiyorlar. Val
lahi pek bunaltc bir hal. Zaten resmi dairelerin inas iin
malzeme ktl olduundan, yaknda btn hususi inaat
durduracaklarm. Byle rezalet olur mu? Seni greceim
geldi. Amma gel de seni gr. Bu ev mev meselesini hl
paray almakla meguluz bitirince stanbula kadar uzan
may hak etmi olacam. O zamana kadar inallah u ngi
lizce kitab da bitirmi olurum da satarm bare. Yani stan
buldan Turizm Vekilliine telefon suretiyle para tediyesini
istical etdiririm. On sahifeye 750 verdiklerine gre, 100 sahi-
feye 7500 vermeleri gerek. 5000 de verseler l ya. Sana g
nlden mektup yazacama hesaptan yazmak bana ar ge

112
liyor. Neyse bu kadar metamatik kelamiyatdan sonra gayr
matematik fiiliyatla dolu bir tatil geiririm. Konsoloshane
deki yemekde Trk olarak yalnz ben vardm. Prof. Hafman
oradayd, bildiklerimizden gayr bir ey sylemedi. Adam bi
zim brokrasinin heterogeneliinden ve arlndan ik
yeti. Anlalan asl mkl kazlar deil, fakat kaz iin ya
placak resmi muameleler. imdi bil fasla be gn her
gn Efes ve Bergamaya gideceim. Buraya niversiteden
bizim profesrler gelecek. Bu cuma akam biri konferans
verecek, sonra yemek, beni davet etdiler. Grek filozoflar
hakknda cakcak ve laklak edecekmi. Geen gn bir tanesi
ni onlardan de, buradaki niversiteden grdm. Ba
zilika sznn Trke balkdan geldiini syledi. Artk
herifi dn! Ben u ngilizce yazy kala gz arasnda ya
zarm. Buraya stanbuldan Aliye geldi. imdi Agamemnon
lcasnda. Neeli grnyor. Sen kardein iin Tark Temeli
unutma. Gitmeden nce her ihtiyata gre, bir de ona aldr
sn. Azra merhabalar sana! Bunu sakn mektup sayaym de
me.

23 Haziran 1958

(...) Son mektubunu aldm. Senden mektup gelmeyor deye

merak edip duruyordum. Neyse geldi. Evin parasn galiba
yarn alacaz. Hep yarn deye deye bugne geldik. Yani bir
aksilik kmazsa yarn alacaz. Benim birka gndr ate
im vard 38 kadar, dn dd 37,2ye. lerime mani olmad,
yani Efese filan. Resmi muamele yok mu insan deli ediyor.
Ansiklopedia Britanika kadar tomar tomar kehad. Karanti
na,r Konak ve Bornova arasndat mekik dokuduk. Yedi kerre
Bornovaya gitmek lazm geldi. Yarn sekiz olacak, nki
Karayollar orada. Ev de aryoruz. Galiba 10 bin lira kadar
borca gideceiz. Kiralar pek yksek, parann da kymeti d
yor. Unutma eskiden kiralanm bir ev deil, yeni bir

113
apartman kiras 300 lira. Bir sene de pein isteyorlar. P a
rann da kymeti eriyor her gn. Neyse bunlar anlatmakla
vakit geirmeyeyim. Yanl yapmlar, evden 13.700 lira al
yoruz. ki mektubunda da ngilizce yaz hakknda scep
tique grnyorsun. Ben Ankaraya yazacam. nsz ile
bir ehiri nmune yaz deye gndereceim. Ne vereceklerini
soracam. Yazy yaznca Ankaraya bizzat gideceim. Sen
neden sceptiquesin? Aceba o sergi iin yazdklarm been-
meder mi? Sina'nn hastalna canm ok skld. Duru
munu da eyice bildirmediler. Gsde kavem, boazda leke.
Ehemmiyetli olmayabir. Zaten gste olunca mutlaka grt-
lakda bir tesir yaparm. Birok doktora sordum. Sen resim
ler iin diyorsun. Ben eve yazdm. Apartmandan ayda elli
lira gelir. Alt yedi ayln peinen Sinaya versinler dedim.
Hele sabr et, durumu anlayaym, icap ederse senden dn
olmak artiyle alrm. Ben hi meyus deilim. abalayp du
ruyorum. Elimde kl eksik. Mcadelenin grlts arasnda
enerjimi buluyorum. Koup, yetiip, grleyip duruyorum. Al
klah, ver takke, tozu dumana kardryoruz. Ev olunca ro
man yazacam. Beni merak etme. Sina ac oldu bittabi, hem
pek aksi zamanda, fakat durumu bilmiyorum. Bu, canm ca
nm mektup deil, bir havasn bulsam yle bir yazacam
ki deme gitsin. Sen beni merak etme, eyiyim. Sendelediim
yok. Hele telm hi yok. Tesellim senden mektup bir, bir
de musiki. Benim yurdum oras, oraya ekildim, yurdumdan
bir havadis aldm myd, Olympienne bir quitude ve calme
iindeyim.

25 Haziran 1958

(...) imdi 23 tarihli mektubunu buldum. Demek ta Eylle

kadar beni bir kerre grmek kfi. Bu serzeni zerine sana
Merhaba! Yazlan aldm. Bayramleyin gazeta kmayor,
ama Bayram Gazetas var, ona vereceim. Sinaya yazdm,

114
cevap alamadm. Ona canm sklyor. Benden mektup ala
madiini syleyorsun, ben drt be gn nce, seni mektup-
suz brakmamak iin krmz kalemle mektup yazmdm,
almadn m? Ha ateim hi kalmad, dipdiriyim. O mektupta
resmi muamele biteceini yazmdm bitmedi. Gya 27
Haziranda bitecek. Biliyorsun ya mklat, sade mklat
beni kederlendirmez, olsa olsa kzarm. Fakat Sina meselesi
beni yreimden vuruyor. Benim de Ail topuum ta yre-
imdedir. Bakaca eyiyim... Yahu mektuplarn bsbtn
seyrekledirdin. Yoksa yazacak bir duygun yok mu? Ha o n
gilizce yaz hakknda niyetlerimi yazdm. Onun hakknda
fikrini bildir...

4 Temmuz 1958

Merhaba canm canm canm. arabuk rpdryorum.

Adnan Dvenciye, Roman ver, sataym, u skntdan kur
tulaym, sana baka bir tane yazarm, dedim. Ha mee odu
nuna konumusun ha ona. Avokat bir resmi ltimatom ya-
zacakd. nki sene basmaymca editr haklarn kaybe
diyor. Adam kvrandm gryor, sylediim de pek ma
kul, fakat oral deil. Yine atmak iin dn matbaada oda
sna gitdim, kimse yok. Dolapda da bizim roman. Roman
aldm, kdm. imdi stanbula geleceim birka gn sonra.
Romam satacam. Amma halim fena, skntdan btn gv
dem rtiker gibi bir ey oldu. Kanmakdan uyuyamyorum.
stanbula be alt gn sonra geleceim. Sen gazetalara gz
kulak ol. Roman, yani Yol Ver Deniz Ulu Ali Geliyor cinsi
nin en iyilerindendir. On il yirmi bin arasnda alabilirim.
Akama bak, 200 tefrikalkdr, alt ay srer. Halim rtiker.
Ha Azra Guide Bleuy benim iin satn al. Gelince para
sn veririm. Seni ok perim.

115
kinci mektup.

Canm canm. Demincek ksa bir mektup yazdm. Pazar g

n uakla geleceim. Roman getireceim. Freyyaya yaz
dm, Fikret Adille konusun, o da hemen gazetalarla tema
sa gesin. Hangi uakla geleceimi bilmiyorum. Buradan
10.45de kalkanda yer bulursam eyi. Sen meydana gelme!
Doru apartmana gideceim ki, ne yapldn bileyim. Urti-
ker devam ediyor. Geer inallah...

14 Temmuz 1958
Canm Canm Canm Merhaba,

Senin mektubunu sevinle aldm. Sen farknda olmaz

sn amma yazdnn ve aramba akamki o halinin hi
kimse benim gibi tadna varamamdr. Evet, o akam her
zamanki rutin toplantnn iinden canl bir aknt gedi. He
men herkes birden ne ilse o oldu, kendi karakterini yaad.
Sabahaddin cennetde ilahi okuyan, Mehmed Ali ise elinde k
l bir archangea benziyordu Hani klc alnlarn kara ya
zs zerine ekermi de arcfaange, hemen kara yaz silinir
mi. Sen ise, hem grn, hem de ses ve duygu itibariyle
tam flte hatta flutissima idin. Yani bamda yle bir mevki
alp dikildin ki iftihar etdim. Hem de nasl dik! taze bir
iek gibi. Yalnz krmz elbise grltye gitdi. O da gitme
di ya. Buraya gelince nfuz tezkeresini yapdm. Sonra ya
ni leden sonra bir grupu zmirde gezdirdim... Evet stan
bulda dostlar fazla tela etdiler; nki benim zmirdeki du
rumumu bilemezler. Burada herkesin bana kar bir sempa
tisi vardr. Hatta gazetann baz ahslarna rastgeldim, on
lar da Dvenciyi irkin hareket etdi sayyorlar. Yani mah
kemelik olursak, adam fena halde gzden decek. Belli
olmaz a! Adnan Dvenciye dalkavukluk ederler. Dvenci

118
 kalarn att myd, onlar da ka atarlar. Bana zerrece
tesir etmez. k kerre bir felaket karsnda yapayalnz
kalmmdr. imdi u. Doan ya verir ya vermez ben ver
mesini istemiyorum. nki Doan civanmerd ocukdur. Za
ten imdi basmayacak. Belki de uzun gelir (210 tefrika) ba
samaz. Roman onda kalr, ben bir baka roman yazar Mer-
in-stanbul Postas onu veririm, Ulu Aliyi alrm. Adnan
Dvenciye kar da bir kinim yok. Yani mahkemeye bavu
rup, tazminat istemeye eniyorum. Sonra belki de yapdma
piman olmudur, yani drt bucaa telgraf yazdrdna. n
sanlar eyidir yahu! Ben birisiyle ona anlatrm. imdi bir ta-
rafdan arsay satyorum. Evin tamamen tahliyesi iin ya
ni kendi izole odama geebilmek iin iki bin lira eksik.
Fakat onu da acentalar veriyor. Bu bir iki gn zarfnda bu
i bitecek. Azra ben da banda bir kulbeye deil im
di dodum doal razym, hatta sevinirim bile, amma onu
yapmak bulunduum artlar iinde bir cinayet olur. Bana o
aramba akam yanmda oturuyordun ya, ite ne oldu bili
yor musun? Artk bana, ben dodum doal yanmda idin ka
naati geldi. Sende latent bir artist taraf var. Artist bir az
ihtilalci olur, eer gerekten artist ise. Sen de yle olmasay
dn, senin dnya grn imdiki dnya grn olmazd.
Bak ars yahut art mutlaka arete kelimesinden geliyor
dur. Lugata bakmadm yle seziyorum. Duygu yoluyla anl
yorum. Arete kelimesinde cesaret, frlay ve harmonie ma
nalar var. Eudanonia esti energia tes psikhes kata are-
ten...* bir sz eksik. Sen mesela kolay kolay kitaba uy
mazsn, arkana, geirmi olduun hayata bak, grrsn.
Ben bir insann mahiyetini anlarm. Hane bir iekde bir ra
yiha olur, insann iini aar, yleydin. Ben haklym ka
nuna kar deilse de, btn yaradla kar ta en uzak
grnmeyen yldzlara kar. Sende o anlayn tadll var
d esasda. Tadllk ve eyilik ayn eydir. Moral bir zevk, bir
estetik, bir gzellik iidir bu. Eyi olan tadildir, bazen de

* Bu Yunanca tmcenin anlam udur: Mutluluk, ruhun iyi

ye ve gzele uygun olarak hareket etme gcdr.

117
 tuzludur. Bu iin tad tuzu yok gibi bir tabirdeki tuz gibi.
nsan 'hareket halindeyken artist olmasn renir. Bizdeki
yazarlar realite filan deye ukala dmbeleklii ederken tadsz
ve monoton oluyorlar, aikr olan eyleri aikr suretde an
latyorlar, fakat aikr olmayan bir eyi ya belirtmee u
ramyorlar, ve yahud onun farkna varmyorlar hi. Realite
deye bir klieye giriyorlar. Belki kltr noksan bu neticeyi
veriyor. yle oluyor ki hepsi de koyun srs gibi, cahilane,
dnmeden, dirilmeden habire bir yne gidiyorlar. Sz, ko
numa yani, ister yazyla, ister sesle insan nasl eyi duyuyor
sa, o ekle sokulmal. Her eidin, eidini eyi yapan eyi yap-
mdr. Yoksa eser mutlaka yle olacak deye klieler uydur-
mamal. Ben gramere bile nem veririm. Gramer deti for
mle edendir, detin kanunu deildir. hsan onu en mnasip
suretde nasl kracam dnmeli yahut duymal, ona nasl
alt olacan deil. Bu g, entelektel, bir idir; kaslar en
yksek tansiyonla kaslmal, Ikarosun kanatlar gibi. Doru
olunacakdr ister d dnyada, ister kendi iinin dnya
snda alsn. Doruluk ve gerek de, adamn temperamam
iinde grnecei iin, adam yle bir expression kombinezo
nu yapmakdadr ki, o nceleyin dnyada hi grnmemidi.
Ben logic bir sequence takip ediyorum, fakat bu sequence
o kadar uzun ki, varacam yere varmak iin ekirge gibi
havada hoplayp, ara yerdeki ksmlar geiyorum. Yani a r
tist ister istemez verbasnda olduu kadar actasnda da
artistdir. nsann hayat ve hareketleri baka trl ve eser
leri baka trl olmaz a! nsan ne ise gerekden ta di
bine kadar o olmaldr. Sanat, banda tad apka gibi
olmamal. Mektubunda o akam bir gn yazacan syle-
yorsun. te bu senin artist olduun iin byledir. Belki de
birok kimse ehemmiyetsizdir am m a iin moral azame
tinin farkna varm olmalarna ramen. Bak Azra, Mehmed
Aliye hayran kaldm. Onun subterfugelere tenezzl etmeyii
bir ayna gibi beni aksetdiriyordu. Yalnz yanld ufak bir
yer var. O da roman aldkdan sonra bu hareketimin doru
luuna emin olmak iin, kp herkese roman aldm anlat
m olmam. Hayr, hareketimin doru olmadna zerrece

118
phem olsayd, roman almazdm. Ben seviniyordum, ve in
sanlara sevincimi anlatmak isteyordum. Netekim ki an-
latmmdr sana bir kadnm aftosu gece Teksim meyda
nnda kadnn ensesine bir ak sald. Ben tutdum. Polis d
d. Hayde karakola. Kadm yalvarc gzlerle herif aley
hinde konumamam anlatyor. Hem yle candan ki! Eh gece,
her yer kapal. Ben de vakay baka insanlara anlatmak iste-
yorum. Ik grdm bir apartmann kapusunu aldm. Ra
k lemi varm. Hepsi yabancm, fakat hepsi insan. yle
bir iddetle sca scana anlatdm ki sorma gitsin. Yani
bu seferki anlatm da yle. Amma gramer uymam. Var
sn uymasn. Benim tadl kadnm yanmdayd ya...
PS. Kant kalmad gibi. Ykanacam. Ha unutdum! Hane
Tevfik bey birisiyle konuacakd da Turistik banika bana ik
razda bulunacakd. Olursa houma gider, nki mikdar ne
olursa olsun bir deme ihtimali var. Yani bouna alm ol
mam, mesela bir jbiledeki gibi. Bana verecekleri parann
deerini fazlasyla derim, yazyla, resimle ete.

23 Temmuz 1958

(...) Sana ka gndr mektup yazamadm. Geen cuma Efese

gidemedim, nki ateim vard. Cuma gitmek zere Kordona
indim. Otobse yani Efese gidecek otobse bindim. Ve
anladm ki ne kadar gayret etsem de kendimi dinleyicilere
veremeyeceim. Yoksa kendimi ensemden kavrar, ve hara
benin her tarafna bir paavra gibi srklerdim. Gideme
yeceim, dedim bana ar gelir byle bir ey sylemek,
fakat orada kendimi kendi gzmde rezil etmekdense... Eh
kumarda kaybeden kaybn sknet ve izzeti nefisle kabul et
mek gerek deil mi ya? Eve dndm, Ha! dnmezden nce
Millet Hastanesine uradm. (Mehmed Alinin doru fikirle
ri var, bana kanty bsbtn durdurma diyordu, nki ba
ka tarafta tahribat yapar.) Doktorlar deil, ben anladm, bir

119
congestion pulmonaire vard. Neyse eve gitdim, mindere
uzandm, ve Mersin-stanbul Postasna lumineux bir chapit
re yazdm. Bu yaz beni eni konu canlandrd. Cumartesi ha
ne turistler var ya (biraz skc oluyorlar, nki kltrleri
eksik, baz tepkileri beni yelpazeli, karanfilli duruma zorlu
yor) onlar Bergamaya gtrdm. Ateim vard amma ken
dimi idare edebiliyordum. Yalnz gidi-geli ikenceli oldu,
nk iki kiilik yerlerin birisinin pencere tarafna oturdum.
Yanma bir kii gelecekdi ya, hayr biri erkek, teki dii bir
ift geldi. Otobsde baka yer yokdu. O ift pek baya tarz
da birbirine sulanmaa koyuldular. Sulansnlar yahu, amma
nerdeyse gelip gelip dizimin stne oturacaklard. Herif de
fil gibi, kadn hipopotam. Ben onlar rahatsz etmemek iin
karoseriye nerdeyse tereya gibi yamyass svanacakdm.
Neyse zmire vardk. Ben yine yazya koyuldum. nki m a
lum a, Mersin-stanbulu bitirmek isteyorum. Sonra bir de
baka romana baladm. Ege Dalglar. Houma gidiyor,
Azra. Birisinden usannca tekine gidiyorum. Bylece her bi
risinde zoraki yaz olmuyor, ikisi de yazarken holandm
eyler oluyor. Hane sana syleyordum ya, Mersin-stanbul
iin yazy savunacak bir inan etrafnda toplamak. Ta eski
den beri uzakdan uzaa iimde bir duygu vard. nsan gnde
lik hayatn eskiden ruzumerre denirdi angaryasndan
kurtulunca (nki imdiki gndelik hayat, yani zorlandkla
r hayat normal deildir) kendilerine geliyorlar. te kitapda
bu var. Amma duygu belli belirsiz uzakdan duyulan bir m
zik gibi idi. Yani bir insan portresi dn ki, zeri bir bu
uyla, bir donukla rtl. te tuhaf bir hal oldu, o buular,
ve pencere camna yaan yamur gibi donukluk mucize ka
bilinden silindi. Portre btn izgileriyle kesin olarak mey
dana kd. Adeta byk bir libration sevinci duydum. Ya
ni Bergama dn 38.5 derece vard, amma istekle yazdm.
Yatdm. Gece bir ikence oldu. Pazar gn 39.2 bakdm habi-
re kyor. Burada bir Yahudi hastanesi var. Suad oraya
gnderdim. Onun nbeti doktoru, mtevaz bir adam iki se
ne nce gelmidi. Geldi. 1 milyon 6 yz bin nite penisilin iki
defada her gn. Pazartesi 37.5e dt. Ama ksrnce kan

120
geldi. Emoftizinin ne olduunu bilirim. Yaz yazdm. imdi
hibir eyim yok. Bugn zmire indim, sonra iyice bir mua
yeneden gedim...

24 Temmuz 1958

(...) Mektubunda, yle ya, ben burada gnde sekiz saat

oturmak iin yaratlmamm ki o hayat shhatimi bozu
yor, diyorsun. te romanda anormal gndelik hayat dedi
im bu skc rutin ve angaryadr. Bazen insan can sknt
sndan kendini kaldrp taa arpyormu gibi, bu rutin ide
alr ki, bu abalamayla yaamamakda olduunu grme
sin, unutsun. Hane birok insanlar vardr bu sylediim
gibi insanlara alkan derler, methetmek iin. Senin me
sela kendini, farkna varmadn bir igd ile, iddetle bu
rutin ie verdiin, ve faaliyetinden rahat eder gibi olduun
devrelerin yok mudur? Vardr! Msterih olursun, nki by
le hareket ederek hayatn grltye gtryorsun. pso fac-
to yani per se alkanlk bir meziyet deildir ki. Yaratclk
bir meziyetdir. Yani bence normal insanlkdr. Sylerim a,
hayata hayatdan istihlak etdiimizden fazla katan insan eyi
insandr, yani insandr. Yaradclkda ekip ii, dayanma, i
blm vardr, evet. Fakat bu hayata ilave etdiini bilir uur
lu bir organizasyon iidir. Ve organizasyona ait her insan
rutininde yaratmakda olduunu bilir. Brak ki artk
imdi rutini insanlara deil, makinalara yapdryorlar ve
robotlara. nsanlar robot haline getirmiyorlar, nki o za
man kafaya yazk. Ben Bodrumda bahede kuyudan havu
za su eken dolap beygirini sevrederdim. Gzleri kapal iki
saat dnyordu. ki saat yfdkden sonra, hayvan mutlaka
Bodrumdan Edirneye vardn sanrd. Gzleri alnca
ayn yerde olduunu grrd. Hayvanda uur olsayd nalla
rn dikerdi. ok alkan hayvan! dnm dnm ve yirmi
mil yrdkten sonra drt adm bile ilerlememi. Ne yap

121
m? Bakasnn havuzunu doldurmu, ticarethanede patro
nunun kasasn dolduran memur gibi. Neyse romanda bu
eylerden kurtulanlarn muvakkat da olsa hi pratik
olmayan insanlk duygularm belirtmee gidiyorum. O ir
kin pratik adamlar, para ve materyel eylerden anlayan ve
bu ilerde ta iliklerine kadar hasis ve tamahkr olan insan
lar houma gitmez. imdi unutdum fakat zannedersem Wat-
teaunun lEmbarquement pour Cythre deye bir tablosu
vardr. Denizde hilale benzeyen ince bir kayk, ipek yelken
ler, kular. Cythree gidiyorlar. Kaykda plak gzel kadn
lar. Erkek yok, kadnlar ok sevinli, gzlerinde bir kurtu
lu parlts var. Yani sex ikinci nc dereceye itilmi. Bi
zim Mersin-stanbul Postas da yle. Vapurda insanln g
zellii ve eyilii beliriyor, her gnk hayatdan uzaklanca.
Gzellik vardr. Bu hususda kltr sahibi insanlar arasnda
fikir farklar olamaz. Mesela yle byle kltr sahibi bir
tek insan dnebilir misin ki Knidos Afroditini, yahut Prak-
sitelesin Hermesini irkin bulsun? Amma ben duygunun ta
derininde gzellii, eyilii birbirinden ayramyorum. te
vapurda dnyadaki snflar var, 1., 2., 3. mevki, gverte yol
cular, ba altnda tayfalar, gemi subaylar ve kaptanlar.
Bu blmler eyiliin, insanln yk ve davran ile va
purda yklmak zere. Trajik taraf, bunlar yklmazdan nce
vapur stanbula varyor, birbirini seven insanlar ayr sokak
larda ayr yer ve ilerinde ayrlyorlar. Maksadm Ne ya
zk! dedirtmek... Bittabi btn kyy vereceim. Yalnz Mer
sinden Alanyaya kadarn grmediim iin, vapur gece gi
diyor. Vapur Denizcilik Bankasnn ve yahud ondan nceki
Seyri Sefainin deil. Yirmi sene nce Kalkavan ete diye hu
susi irketler vard. Cova krfezine de girer, Gereme Gko-
vaya da urar, oradan iki balya teye drt uval verir yol
alrd... gn nce yine bir ev bulduk. Adamla fiat zerine
mutabk kaldk. Dn kati cevap verecekdi vermedi. imdi yi
ne aramaktayz. Ev sahipleri evlerinin satlmasn mmkn
mertebe geciktirmek isteyorlar. te Adnan Menderes oyu
nuna uradk, eh maallah memlekette baraj garaj, blok
apartman doldu. Eksik olan bir ey varsa o da tmarhane

122
lerdir. Asl onlar lazm. stanbulda koca Belediye Saray
na ne lzum var? Belediye yok ki! Hazr yaplm bir bina,
tmarhane yapsnlar. Canm canm lojik olmayp da baka ne
olursun, olaylara kar ancak lojik olur. Bama bir ta d
m. Dmedi mi demeli? Bir ey ki geliyor, ondan kan
may dnrsn, kanlmaz olduu iki kerre ikinin drt
etdii gibi anlalnca katlanrsn. stersen katlanma yahu!

29 Temmuz 1958

(...) Narn iek am. stanbula gelirsem bir saks daha

getireceim. imdiye kadar narn yemi vermeye belki ba-
lamdr, fndk kadar narlar yapar. Onu brak stnde, ben
on santimetro karelik bir kasa yapar onun tohumlarn dike
rim. Yirmi otuz nar olur, istediin insanlara verirsin. Bil
mem neden, Mersin-stanbul Postas tayfalarnn ba altnda
anlatdklarndan ksa bir epizodu buraya nakletmek arzusu
nu duyuyorum, belki eserin havasn veririm deye. Beraber
olsaydk, durur durur sana anlatrdm ve anlatrken sen
ne kadar gizlemee alsan da yznn ifadesinden anlat-
dm eyin neresini daha belirli ve iddetli anlatmam ve ne
resini ksmam lazm geldiini anlardm. Ben zaten bir in
san btn insanlarn mmessili ittihaz etmee her zaman
mtemayilim. Fakat bu meylim cevabn hemen hemen bula-
mamdr. Sen varsn imdi, bu sefer de ayrlk var. Amma
ondan da ikyet etmeyeyim. Neyse...

19 Eyll 1958

(...) Bir saat nce senin ikinci mektubunu aldm. imdi ce

vabm postaya vereceim. Eyiyim. Ate yok azami 37.1 ile

123
36.8 arasnda dalgalanyor. Dr. Hacir plevrit diyor. Sa ta
rafta, yani Berthetyi teyid ediyor. Gelelim Ev, Kadn-Aile
dergisindeki kritie. Cevap vereyim mi, vermeyeyim mi di
yorsun. nsan hakl veya haksz bir tenkide cevap verir. Am
ma bir kritie cevap verir. Yoksa sellemetsselam cart cur-
ta deil. Kritik dediin (modernini anlatmak uzun olur, am
ma ister modern ister modern olmayanlarn mterek vasf
lar vardr) evvela senin yazdn gibi eserin bir descripti-
onunu yapar. Tercmenin. Yani evirinin neresi metine uy
gun, neresi uygun deil deye gsterir. Ben evirinin tenkidi
ni yapmdm ya bir mektubumda. Eh bazan tenkidi drst
davranr, bazan davranmaz. Mesela uygun olan bir pasaj
uygun deil deye bir hkm vermi olur. Ona cevap verilir,
ne itibarla haksz olduu gsterilir. Hakl ise bu noktada
haklsn denilir. Sen byle bir tenkid karsnda bulunmuyor
sun. Herif zaten okumadan nce ykc ona gre ykc
bir tenkid yapacan sylemi. Eh tut kuyruundan vur du
vara. Gelelim yazdklarna. lk nce nsze atm. Yllarca
aldnz sylemisiniz. Halbuki yl almsnz, a ra
da da baka iler grmsnz. Sizin bu iddianz gln
imi. Sonra eser milletin kranna layk olacak stnlkde
deilmi. Bu iddiann neden gln olduunu, eserin neden s
tn olmadn anlatmak yok. Dnyann hibir tenkidinde
byle zp kd ve edepsiz bir iddiaya rastgelmedim. Her gn
Timesda, New York Herald Tribunede, bin bir dergide,
her gn harl harl baslan eserlerin tenkidi okunur. Byle
tmarhaneye layk bir megalomanyaklkla, yksek cart curt-
lu bir hkm erif ve erzan latife yam da 68 ha rast
gelmedim vesselam! Zaten bu pein hkml balang, on
dan sonra bin sayfa da yazlsa, o yazlar okuma deerinden
drr. nsan hayde koy ki byle iriyar bir iddiay ortaya
yestehledi. Hi olmazsa u sebebden bu sebebden stn de
ildir deye byle bir hkme vardn iba te kalkr. Yllar
ca allmam sene allm. Belki sen llyaday ilk
okuduun zaman ki ok yl ncedir iine, u eser Tiirk-
eye evrilse deye bir arzu duymuundur. evirme ii o a r
zuyla balam demekdir. Hem ortaln zindan karanlnda

124
bir eser yazlm. Byle mi karlanr a canm? Gelelim ten
kidin tesine. nszde Trk epiiyle bir mukayese yapmak
gerekmi. lyadamn dil dil evrilmi metinleri var. Ne ngi-
lizler lyaday King Artur epikleriyle, ne de Franszlar La
Chansor de Roland destanyla, ne de talyanlar kendi epikle
riyle byle kyaslar yapmamlardr. Almanlar lyadayla
Niebelungenleri mi kyas etdiler. Dede Korkut! Vay gibi
yurdsever vay! Kkleri ta Hititlerde, Lykiallarda, Ionyal-
larda bir Anadolu var, onu aratrsalar ya! Evet kyaslar ya
panlar var, fakat o ayn mesele, ayr konu. Sizin kulland
nz dil hi de Osmanl dili deil. Hele bilim dili sanat alan
nn dizginsiz Trkesi ile badaamazm. Eer siz bir s
zm ona kuru kurusuna bir bilgin dili kullanm olsaydnz,
Byle tad tuzu, olmayan kupkuru dili bize ne sunuyor?
Trkemizin, all, ball, akc ve uucu hz? filan gibi bir
eyler yumurtlard. nki bu adamn amac, bir sr ukala
dmbeleklii etmekle, ve yazsnn tesine berisine aedler,
rapsodlar deye frenke lugatlar paralamakla bir iddetli
stnlk gsterisi yapmak. Kendince ve kendisi gibi olanlar-
ca pek kyak bir marifet yapmdr. Yazsnda ayrca Ahmet
Cevat Emreye kompliman ediyor. Artk anlayver. Eskiden
Serveti Fnun edebiyatnn stadlar da birbirlerini byle
pelhpehlerlerdi. ylece biri bakas tarafndan tenkid edil
menin nne geerdi. Ben bu hale edebi trampa adn ver
dim. Tabir hoyrat, fakat syledik a E discortesia esser cor-
tese yani nezaketsizliktir nazik olmak byle bir adama
kar. imdi bir klik teekkl etdi. Bunlar da ebedi trampaya
baladlar... Baksana Adalete, bir kitap tercme etdi. Eh
bir byk idir yoklukda karnca kaderincesi bile. Hemen
tenkid, stelik bir de savc. Sen Bodrumda ekdiim dikdi-
im fidanlarn kesildiinden bahsediyorsun. Yahu ben ora
dayken de dikerdim paralarlard, ayn yere be kere dikdi-
im oldu. Senin yaradln icab yazacaksn, uraacaksn, ne
derlerse desinler efendim. Gzlm evde unutdum. Kim
bir nasl yazmmdr...

125
 8 Ekim 1958

(...) Bu kadar gn mektup yazmadm iin kim bilir aklna

neler gelmidir. Senin mektubunu aldm. kinci mektubun
lyadaya kritiklerin saldr hakkmdayd. Sana uzun bir
mektup yazmak isteyordum srf benim ve senin, yani kendi
miz hakknda, fakat o mektubu alnca durdum. Kritiklere
kar bir ey yazmaa koyuldum. Fakat yazacam srf
umumi mahiyebde olacakd, nki bende ancak evvelce gn
derdiin bir tenkidin yazs vard. Halbuki bana en belli ba
llarn gndermen lazmd ki neye cevap vereceimi bileyim.
Neyse ie koyuldum. Sonra ziyaretiler rahat vermediler.
Evvela Ziraat Vekleti kahvecileri geldi, gya arivlere Bod
rumda kahve yetitirmee uradm, ikramiyeyi yapla
cak resmi muameleden saknarak istemekden vazgediim
yani kahve yetitirenlere verilecek ikramiye yazlm.
Herifler bir gn hazrladklar kanun layihasndan bahsetdi-
ler. Bodruma gidiyorlar, benden bakalarnn ald kahve
fidanlarm tedkik iin. Heriflere cassia diyorum, sokaklar
daki beyaz iekli acassia pseudo-robiniay anlyorlar. Cas
sia (acassia deil) kahve succedanesi olur, yani yerine ge
er diyorum, cassianm ne olduunu bilmiyorlar. Neyse iki
gn vakit kaybetdirdiler, imdi de iki sahife doldurtmasn
lar. Sonra Viyanada biri, bir Trk yazarlar antolojisi yap
yormu, benim hakkmda belli bals m, en kuvvetlisi mi bir
eyler yazm, bunun zerine bizim buradaki kalem erbab
nn ziyaretlerine uradm. ou kasvetli. Kan kurrasym,
anlamaz olur muyum? Yani epeyce gnler byle gedi... Se
ni yle greceim geldi ki, iimden sana Gel! gel! gel!
deye armak arzusunu g bela iime dikip barmadm.
Sonra yahu sen beni metodsuz adam sanrsn, halbuki seni
hayalen yanma getirmeyi ylesine metoda koydum ki deme
gitsin... Ben bu kadar sevgiyle yazdm hi hatrlamyorum.
Belki yazm fakat unutmuumdur tamamen, yazm olsam
bile bu imdiki ben gemideki delim muhakkak. imdi ba
ka ben ise eski baka benden tamamen bambaka yazar.
imdi alabildiine sana yazmak isteyorum. Yalnz kritiklere

126
cevap yazsn abuk olsun deye eski harflerle yazdm, imdi
yeni harflere evirip sana gndereceim. ki saatim var canm
canm, sana ak ilan edeyim derken o yazy geri brakmak
olmaz, allah belasn versin heriflerin, yahut vermesin... Ha
kritikler hususunda senin de az ok kabahatin var. A benim
canm meslekdam, nszn bir yerinde ecnebilerin kendi des
tanlarnn dilini tamamen bunu sylemiyorsun amma ona
yakn bir ey lyada tercmelerine getiriyorlar demisin.
Okudum. imdi arayp bulacak vaktim yok. Herif kritik ya
parken ne nszn, ne de tercmeyi tamamen okumad
belli, yani herif atmak arzusuyla tesini berisini kartrm.
En tesadf eserin o szlerine rastgelince, sana, Sen de Dede
Korkut diliyle, yaz, diyor. Evvela, Allah iin syle, sen ya
banclarn kendi epik dillerini lyada tercmesinde kullandk
larn nerede grdn? yle bir ey katiyyen yok ! ! ! Kyaslama
lar var, amma kyaslamalarn ou, kendi epikalarm lyada
ya kyaslayarak onlarn kymetini yani kendi epikalarnn
kymetini tayin. ovenler ise ki enderdir onlarnki ve l-
yadamn omuz pdklerini isbata kalkr. Ah benim meslek-
dam, bu ttes carreslere sen ipucu veriyorsun. Halbuki
verdiin ipucu yanl. imdi cevabnda aksini isbata alma.
imdi yazy kopya edeceim. Sen ve Kadir istediiniz yeri
hafifletebilir, tashih edebilirsiniz. Eski Trkeler, yani szleri
yenisine evirin yazda. Bak canm canm eyiyim. Plevradaki
ac uzakdan uzaa, derin soluk aldm zaman buradaym di
yor. 73.5 idim imdi 75.5im. Eyi. Dikkat ediyorum.

12 Ekim 1958

Canm Canm Canm!

Yaznn ard tarafn leffen gnderiyorum. Vali geldi, Se

fir geldi, rica etdiler, Efese gitmek zorunda kaldm. Amma
bir tebdili hava gibi oldu. Hava serin ve tadl. Son mektubuna

127
istediin gibi telgrafla cevap verdim, sonra telgrafla cevap
verdiime piman oldum. Acaba sizleri gece ortas uyandrr
lar m deye. Son mektubumun ak geldiine canm skld,
istediim gibi yazamayacam. Mektup sandn da kilitsiz ve
ak. Valideni Pandorann temptationu gibi bir temptation
karsnda bulundurmuyor musun? Ksaca skdardaki der
vilik halimi, stiklal Mahkemesini, mahkemeye sebeb olan
yazy olduu gibi vereceim. M. Zekeriya bugn mimlenmi
bulunuyor, o zaman deildi. Gazeta patronu derim isim ver
meden. Sonra Ankara Bodrum seyahati, oraya var, oradaki
hayat ksaca. Oradaki hayat anlatrken kendimi metheder gi
bi olacamdan, ben Cevat, orada bir arkada bulmu da onu
anlatyormu gibi yazacam. Ka tefrika olacam kestire
miyorum. Bu hususta hemen fikrini bildir, yani yokarda anlat-
dklarma ait fikrini. Sonra ngilizce Western Anatoliay ya
zarm. Bak, Azra, bu hususda senin bir bedbinliin var. Ta bi-
dayetden beri bu iden bir midin yokdu. Bir duygun mu var?
Mesela Brksel Sergisi iin yazdm beenmediler de, ca
nm sklmasn deye benden mi gizleyorsun? Evvelce sormu-
dum, amma cevap vermemidin. imdi cevabn isterim. Onu
yazacam, bence paray Ankaraya giderek koparrm. O da
bdr eser olacak yahu.

1 Kasm 1958

1 ...)
Sana abuk abuk yazyorum. imdi telgrafn geldi, gi
dip cevaplayacam. Bu Bir Srgnn Hatralarm yazmaa
hazrm. Bu yaz sanmam ki 50 tefrikaya kabilsin. Bilemem,
amma 30 derim, belki fazla olur. ok tuhafsn be, Azra. Sen
beni benim kendimi bildiim kadar birsin. Onun iin bana
hi sormadan benim hakkmda karar verebilirsin. Verdiin
kararlar da bana bildirirsin, bylece hi vakit kaybolmaz.
Bittabi bu gazetann bana verdii zamandan daha fazla zaman
lazm eseri yazmak iin, fakat imdi paraya ihtiyacm var, ka

128
bul zorundaym. Bu nokta mnakaa gtrmez, amma gazeta-
dan sonra kitap olarak da baslmas istenecekdir. O zaman
baslm olanlar msvedde sayarz. Benim baz mklm
var. Mesela M. Zekeriyadan bahsetmek lazm. Adam da M
li. Benim zamanmda yani srgnlk devrinde yle de
ildi. Neyse, adam arkadam. Yani ylece yazarm. Ve
hem ne tuhaf ! Bir insan insan olarak sevmek de mi yasak?
Ben not aldm. nki baz teferruat aklmdan km, onlar
habire tesbit etdim. Deniz hayatm hakknda da yazdm. Hatta
bir tanesini gazetaya verdim, sana gnderiyorum. Bittabi bu
rada tekerrrler var, yani daha personel ve daha concentr
olacak Srgn. mzam da kullanacam Halikarnas Balk
s deye. Yalnz mahkemede Zekeriyann, o kahraman fk
rasnn kendisi tarafndan yazlp benim yazma ilave edilmi
olduunu mahkemede sylemediinden bahsetmeyeceim. Ze-
keriya iyi adamdr. Adam burada yok, arkasndan vurmu
gibi olur. Bu Akdeniz-Ege hakknda ne dndn bana
bildir. Her halde byle eyleri yazmak boyuna kendimden bah-
setmekden daha ho. Ha bu ayn on beine kadar yazacam
kadarm yazar gnderirim. tesini de ay bama kadar bitir
mee alrm. Onlardan ziyade bitirmek bana lazm. Yani
para iin yazyorum deye iirmeyeceim bittabi. Hem bu
alacam para geim paras. Yazy ba yere mi, k yere mi
koymalar bana vz gelir. Ehemmiyetli olan yaznn kendisinin
eyi olmas, yoksa ilan sayfasna koymazlarsa hatrm kalr.
Bak kendimi methedemiyorum diye mahviyet tasladm san
ma. Hane bende mahviyetin zerresi yokdur. Kendimi methet
meye baylrm. Sana kendimi boyuna nasl methedip durdu
umu bilmez deilsin a! Amma Allah iin syle, ne sense of
humourum var, glerim alimallah... Ben latin harflaryla
yazmak isteyorum ki sen okuyasn. Amma hz meselesi orta
ya girdi. Mmkn mertebe sana gre yazacam. Herhalde
hi olmasa ilk tefrikalar. Ha? Tefrikaya ka sz hesaplyor
lar? Bak canm canm, yaz kendi hz, samimiyeti ile 50-60
tefrikaya frlarsa, yaznn nn kesecek herhalde ben de
ilim...

129
 17 Kasm 1958

(...) abuk yazyorum, bir an nce varsn deye uaa yeti

tirmek isteyorum. Telgrafn aldm. Canm skld, nki sa
na skmt oldu. Sana durumu bildireyim : Ben Srgnn
hemen hemen hepsini yazdm. Ama birok detaylar sonra
dan hatrladka ilave etmek zere, sar bir deftere yazdm.
imdi hzla kopya etmee baladm. Korkma 40-50 tefrika ola
cak. imdi gnde drt tefrikalk kopya edebilirim. Gn
derdiim 57 sayfay latin harfleriyle yazdm, sen okuyabile-
sin deye. Sana gnderdiim blmn chapitre balklar un
lar: Vals Dnyas gal Sopas Pirimiz Esseydi Ahmed
Muhiddini Rafa m? Drt m? Be mi? Karanlkda
lemsema Mehul Diyarla Tlsml Ada Byk Ha
yr. Daha stiklal Mahkemesine gelmediim halde, gn
derdiklerim 9 - 10 tefrika tutar. Bundan sonrasn abuk ol
sun deye Arap harfleriyle yazacam. Ak hikyeleri kat
mak fena, onu da grdm anekdotlar halinde serperim,
kitap baslrken karrm. Ha! yazar ok uzun derler
se. Bu bir otobiografidir. Halet ruhiyemi ete, hepsini anlat
malym, deil mi ya? Asl acele etdiim seni grmekdir...

19 Aralk 1958
(...) Merhaba! Mektubunu aldm. ok mteessir oldum. Yani
resmi teessr deil, szn tam manasyla teessr. Mamafih
omoplatin zerinde sarkom pek ender bir olaydr. Ertesi g
n rntgen ve konsltasyon olacan yazyorsun. Konsltas
yon neticesini beklerim. ki szle bildirebilirdin. Neyse b-
dirirsin. stanbula gelmememi yazyorsun. Zaten son sra
larda pek gelmemi istemiyor, ve geldiime memnun olmak
iin kendini zorluyordun. Bu durumda sana mektupla yapa
bileceim yardm, sana hem ar, hem de ac gelen byle
eforlar yapmakdan saknman tavsiyesidir. Byk derdinin
iinde bir de bu yolda gayret sarfetmek ezici olur sana. M
ayyen bir acya kar kullanacan enerjinin bir ksmm ba

130
ka yerde kullanmak, mukavemet kuvvetlerini blerek se
ni zayflatr. Halbuki imdi kuvvetlerinin btnne sahip ol
man gerek. Evvela ku ty misali bir annen var. Pf! de
yince kadn sner ha! Onun karsnda btn enerjine sahip
olmalsn, hem senin, hem de onun iin... Sen beni hi d
nme imdi. Hey! Ka yldr, ben mitsizliin ve saadetsiz-
liin alabildiine sevinli sultanym. Sana yle sultanl
tavsiye etmem. nki yolu uzak, yolculuu zor, yolcularn
da yrei ate olmak gerekdir. Ama o yolculara sorsan, ba
ka yolculuu istemezler... Hastann ne halde olduunu bana
yaz. Uzun yazmana lzum yok. Hayde canm canm, bu mek
tup inallah gnlne scaklk ve rahat salar. Sana koca bir
Merhaba!

1959un ilk aylan... Ne korkun aylardr onlar!

Aabeyim btn vcudunu saran kanser sanc
lan iinde kvranmakta, gz gre gre erimek
tedir. Balkya elimden geldii kadar yazarm,
ama Balk durumu her aynnts ile bilmek is
ter. Hastalk stne bana sayfalar dolusu bilgi
verir, benim de annemin de moralini ykseltmek
iin yazdka yazar. Umutsuzlua dtke bunun
yersizliini kantlamak iin krk dereden su geti
rir, kurtulu ya da iyileme rneklerini st ste
sralar, sorulanna yeterince cevap vermediim
de beni paylar, ksacas hastala ve bizim ruh
haletimize kar yaman bir savaa girer. abas
yalnz mektupla da kalmaz, hastaya Trkiyede
bulunmayan baz ilalan salamakla, sevecei
baz yemekleri bulup gndermekle kimsenin ya
pamayaca bir yardma giriir. stanbula gelir
gider. Benden baka anneme de destek olmay
kendisine grev edinmitir. Ne var ki bu aylar
onun iin de sinirlerinin son raddeye kadar ger
gin olduu aylardr: zmirdeki gazeteden geri
alp bir stanbul gazetesine verdii Ulu Ali ro

131
 man frtna koparmtr. Mahkemelik olmular
dr. Btn bu dertler mektuplarnda yansr. Ha
yatnn en ac dnemleri de, ortalktaki gergin
havann etkisiyle olacak, aramzda sz konusu
edilir. Halilcarnas Balks bu srada bana ge
miini de aklar ve aklad baz srlarn bir
gn kaleme almam dileiyle hatta emriyle
yazya dker. Bu dnem mektuplarn derlemek
benim iin bugn de ok zordur. Ne kadarm ala
ym buraya, ne kadarn almayaym konusunda
ikircikliyim, ama bana ykledii grevden de ka
mamam. Onun iin okuyucularmn ho grs
ne snarak elimden geldiinin en iyisini yapma
y deneyeceim. Mektuplardan artk tarih srasy
la deil, alt alta blmler ya da cmleler vere
rek kopya edeceim yazdklarm. Okuyucu bu kar
mak metnin iinden nasl kacak? Ondan bir
daha zr dilerim, ama ne yapaym ki baka a
rem yok.

Yahu senden Semrann adresini istemitim. nk dave

tiyedeki iki adres, ev adresinden ziyade bir bro adresine
benziyor. Ben eskiden senin verdiin ve benim de ona mek
tup yazdm adresleri mektuplarda aradm, fakat bulama
dm. Kza ve gence ateli bir telgraf ekmee niyetleniyor
dum. Olamad. Halbuki bir kehadm stne yazverir, atve-
rirdin. Sonra Adnan Dvenciyle konuduum zaman sana
demidi ki roman bassn, hakkmz yok deye. Dedi mi, de-
ye sordum. Ona da cevap yok! Halbuki bu eyler uzun boy
lu cevap istemezdi. Ben mahkemede kan alyorum. Grsen
iki gazeta kedi gibi, ben de aralarnda cier paras. Bu
artlar altnda yaz m yazlr bu memlekette? Mahkemede
ben candan konuuyorum btn beeriyete hitap ediyormu-
um gibi. Hane yle aksilikler ve belalar iindeyim ki artk
her felaketi mmkn gryorum.
Bak canm canm okuyacak halin varsa, Cumhuriyetin

132
12 Ocak, 11. tefrikasn bul. Orada bir yazarn farkna var
madan nasl otobiografisini romann havasna kartrdn
grrsn. Senin de hayatmda neler vardr. Onlar kullan ya
zlarnda. Objektif filan dediklerine aldrma. nsan mutlaka
bir eysini katar. Neyse avokat, Kanun baka, insann
doudan haklar baka. Onlar size hi acmyorlar. Siz hak
hak dediniz mi, okkann altma gidersiniz, biz de beraber
dedi. Bana bir istida yazdrd, ben imzaladm. Gya ben yaz-
mdm. Ne okuyacam yahu? Eer iinde, Ben eekolu
eek, dnyann en alak adamym, deye yazlysa, al imza
m gitsin. Mahkeme kalemine gitdik, verdik dekeyi. Mah
keme iki gn sonra sabahn l l inde. O gn, ertesi gn, bir de
mahkeme gn hep vzr vzr otomobille gidiyorum. zmir
Palasa, teye beriye. Mahkeme 5inde, Semrann dn
7sinde, 5inde senden herhalde Semrann adresi gelir. Ge
ce hepimiz telgraf ekeriz... Eh Doana anlatyor duruyo
rum, nki muhakkak iimde bir duygu var ki ben baslma
sna bir mani yok deye syledim. Eh yle bir zan arma
gidiyor, Azra. Ben dalavereci miyim? Zar zor getirdik ayn
beini. O sabah yle krgn, mteessirdim ki sorma. afa
seyretdim, yamurlu bir gn. Erkenden zmir Palasa gide
ceim, oradan avokatla mahkemeye. Gitdim! Avokat hep
bedbin. Diyor ki, Mahkeme Cumhuriyete durdurun roman
deye emir verdiine gre, Dvencinin mracaatn hakl bul
mu. Bir hakim haklym deye verdii karardan kolay kolay
dnmez. Ha unutdum, dilekeyi verirken hakimi grdm,
ellilik ufak tefek bir kadn. Bana ok sempatik geldi. Sala
r siyah ama ksa kesilmi deil, seninki gibi. Yznn ekli
seninkisinin deformesi, yani uzun olmasna ramen yumuk
yumuk bir hali var. endeki ukurlar yok. Amma tip itiba
riyle senin tipin. te o ackl gnlerde yegne sevinli nok
ta. Belki de mahkemeyi kazanmamda nki avokat sy
ledi, siz olmasaydnz zaten kaybolmu bir partiydi deye
bu noktann byk tesiri oldu. Mahkeme koridorunda bek-
leyoruz saat l l i. Derken gazetann muhasibi skn etdi, a r
kasndan gazetann kapucusu. Kapucuda Dvencideki yirmi
kadar defter. Bir de roman iin yapdm bir sr resim.

133
Muhasip hana, Ne yapaym, emretdi, benim kabahatim yok,
yollu iaretler yapyor. Gelip syleyemiyor, nki gazetann
avokat yanmda. Kapucu da yle iaretler yapyor. Neyse
ardlar iki gazetann da mmessillerini. Dava iki gazeta
arasnda olduu iin ben girmedim. Herkes ieri girdikden
sonra, hakim kadn mahkeme mbairine Cevat Bey darda
oturuyor, syleyin gelsin, demi. Mbair ard. Girdim.
Avokatlar samda, solumda, ben ortalarnda, hakim de yk-
sekde tam karmda. Fransz ressam Daumergue var a.
Avokatlar onun resimlerindeki gibi konudular, epeyce ka
nun manun, madde ve logatlar paraladlar. Derken hakim
Siz ne dersiniz? dedi. Kalkdm, grenler syleyor rengim
l gibi sapsar, gzlerim ukurlamm. Elimi hakime uza
tarak ona yalnz hakim olmadn, btn insanoullar ol
duunu, btn dnya, btn kinat, hatta mahkemede byle
ey denmediini fakat derdimi dinleyen bir insan olduunu
pek fena barmm. Kadn oturduu yerde sarslm. Sar
slm mecaz deil, yani oturduu yerde irkilivermi. Zaten
iim zehir gibi ac! Elimden gelse, parmaklarm kaburga
kemiklerimin bitiik yerine sokacam, dolap kapaklar gibi
gsm aacam, Al bak ite cierlerim, ite yreim, ya
kyorlar be yahu! deyeceim. ok tuhaf, canm canm, bir
eyrek saat bara bara konudum. Ortada avokat mavo-
kat mahkemesi kalmad. Da bandaydm. nmde yalnz
kadnn iki kara gz var. imdi bana Cevadm orada ne
syledin? deye sorarsan, doru cevap Azra, vallaha bil
miyorum! Sonradan darda des bribes sylediler. Bir oda
var adliyede, orada hakimler toplanrm. te bizim hakim
kadn teki hakimlere, Cevat Bey ellerini ad, sal sollu
iki avokat gsterdi. Bakn unlara! dedi, defterleri gster
di, Yazan benim, dedi, demi. Bir yn yaz, bu ne 3500e,
ne 5000e yazlr, demi. nsafl insanm. Neyse mahkeme
bitti. Kadn gn sonra yazl karar vereceini syledi.
gn sonra karar her bakmdan lehime kd. Dvencinin yap-
d hane istisnasz deyeceim pek irkin sayld, biz de pek
sempatik sayldk cmle lem tarafndan, amma ka para
eder, Azram sempatik saymaynca. Sen mahkemeyi bildir

134
dedin de yazdm bildiim kadar. Mahkemeyi kazanmak bo
du, fakat ondan da hou sana anlatmak.
Yahu imdi Srgnn son tarafm yazacam. Belki de
en gzel yeri olacak. Srgn bendeki drt sahifeyle (stan
bula getirdim, ama sana gstermek frsat hasl olmad) ta
mamdr. Ben onun iin yalan sylemedim. Yalnz yalan uak
yerinde satc kza bozukluum yok dediim zaman syledim.
Ama zmirde bozukluk yokluu dolaysyla bana o kadar l
zumsuz eya ve eyler aldrdlar ki, her frsatda para boz
durmak iin bozukluk yok demek zorunda kaldm. Gelelim
romana. Bodrumdaki hayatm hlasa olarak anlatmak
la bu gazetaya bir eref bahediyorum yahu! Hem de u var.
stanbulda bilmiyorum, fakat burada Srgn. okumak iin
Yeni stanbulu alanlar var. Srgn bitdi miydi, onlar da
gazetay artk almazlar. Yahu benim kendimin okuyucular
vardr. Binaenaleyh daha yazmakla gazetaya bir kazan sa
lyorum.
Son gece deil, ondan bir gece nce sana kardelerimden
bahsediyordum da, sen Ama haksz mydlar? deye sor
dun. Ben de sana, Evet, hakszdlar dedim kesin olarak.
Oda karanlkd. Sen i ekermi gibi sesler kardn. Sonra
elektrii yakdm, yznde hibir teessr yokdu. Aladn my
d, gldn myd, farkna varmadm. Birok eyler var ki,
onlar sana sylemee can atarm. Bunlar hep dilimin ucun
dadr. Bir kerre temas etmidim. Korkarm sylemee, nki
ya kendimi haksz olarak berbat etmee yahut kendimi ta
mamen hakl karmakdan ekinirim de ondan... Sana ver
diim cevap srf onlarn bakmndan dorudur. Gelgelelim
hakikata, yani bana. ocuklukdan kmaa balar balamaz,
bende bir isyan belirdi. lk nce mteessir olurdum, sonra
rebellion. Bu isyanlar muhtelif konular zerinde olurdu. Bir
imajla anlataym. Al bir demir ubuk, Ben kuvvetliyim!
denirdi bana, ve iki eliyle tutynca demir ubuu bkerlerdi.
Ben de, Ben de kuvvetliyim! derdim nki dayanamaz
dm demir ubuu tutunca aar ve gene dmdz ederdim.
Yalnz bu meselede demir ubuk ben idim. Gelelim fatal ge
ceye. Srgnde bir cmle vardr Zekeriya hakknda. nsan
135
hayatnda yollarn ayrld bir noktaya gelir. Bir yolda gi
derse Lucifer olur, eytan olur insan, teki yoldan giderse
melek, evliya ve m artyre olur. Amma yolun samda veya
solunda gitmei semek tamamen iradenizde olmayabilir. Bir
p, terazinin bir kefesine ar basabilir. Bu cmlem, b
yk bir tecrbenin neticesidir. Eh camm canm mnakaa
pek kark konular zerindeydi ve pek iddetliydi. Babam
iftlikde, her zaman bir suikastdan korkduu iin, yanmda
mteaddit tabancalar ve silahlar bulundururdu. Evvela zen
gin bir adam, sonra asker. Mnakaa yle bir raddeye vard
ki benim zerime ate etdi. Ben rastgele oradaki bir taban
cay alarak amma onun eli tabancaya giderken yznden
okudum ona doru, nian almadan, ate etdim .Il y a eu
deux cooups. lkin onunki sonra hemen sonra benim
ki. Ayn zamanda gibi bir ey. Bu mnakaa gtrmez, yok
sa len ben olurdum. Hayr o ld! Ben de lmden beter
mahvoldum. O kurtuldu. Korkun bir ac duydum hane
buna olmaz da neye olur? Amma vicdan azab duymadm.
Ondan daha korkun bir ey oldu. Kendi kendime olan g
venimi kaybetdim. Yani kendimi o gn bugn yalan san
yorum. Beni methetdikleri zaman kzarm. Mamafih olanlar
zerine yrrsek yle : Hapishanede gece ryamda ocuk
luumu grrdm. Uyannca rya imi deye sevinirdim, ha
pishanede olduum halde. Yani ondan kurtulduuma sevinir
dim. Mnakaalara gelince seni grrsem anlatrm...
Halikarnas Balks bir daha bu konuya, yani ba
bas ile arasnda o gece geen tartma konularna
dnmedi. Hayatnn bu en byk dramna daha
sonraki mektuplarnda deindii yerleri de sras
geldike vereceim.
Srgnn n taraf bu kadar snk ve skc olmazd. O
devir bir hapishane devam gibiydi. Amma yazamazdm. Bir
oklarn ktlemek lazmd. Vazge. Ne olacak!
imdi arda birisi eski kitaplar satyordu, iinde Alman
ca yazlm Elence alntlarla bir kitap buldum. Yirmi
be kurua alp hemen sana gnderdim. Belki Daktyller hak
136
knda bir malumat vardr. Telciin sz birok yerlerde
geiyor. O sz bir yerin ismi mi, yoksa kimi Daktyllerin ad
m anlamadm. Neyse ben fihristde krmz iaret verdim.
Yani mutlaka imdi bakmana lzum yok. Kitap belki tam a
men kymetsizdir. Ne var ki iinde aradmz bir eye bir
cmlesinde bile olsa bir az k tutan bir ey varsa her
halde yirmi bee deer. Sana yazyorum ki kitap damdan
der gibi olmasn.
Senin mektubunu burada buldum. Eh gelince amadm.
Yanma aldm. Gece herkes yatp uyudukdan ve bir bama
kaldkdan sonra ap okudum. Onun scaklnda yatama
girdim. Kvrldm iime. Baz kular vardr, uyuduklar za
man balarn dndrp kanatlarnn altna alrlar. Ben de
yle, yreimi ve gnlm dinledim. Ertesi gn, sana bun
dan nceki mektubu yazdm. Bilmem mektupdan bahsetdim
mi?
Ben Srgnn son tarafn yazyorum. Baz eyler var ki
yazaym m, yazmayaym m deye savsakladm, amma onla
r kehat zerine dendim. O yerlerin nereleri olduunu def
teri gnderdiim zaman sana yazarm. Sen istersen kartr,
istersen kartmazsm
Sana yazdklarm pek tabii olarak ve kolay yazdm sa
nyorsun. yle deil canm Azram. Biliyorsun annenin bana
syledikleri ve Bykadada o l eve gidiimin ve sana kar
duyduum dev sevginin tesiriyle yazdm onlar. Ve sen
den ayrldm dakikada kendi canmdan ayrlm gibi ol
dum. Bu kadar byk bir yrtl duyacam bilseydim Ame
rikan vapuru mapuru dinlemezdim. stanbulda kalrdm.
te yokardan beri anlatdklarm o ifaata sebep oldu. Ama
ar bir eyi hzla darya atarken insan sendeler. Hem yaz
dm gibi yazmak iin o anlar yaamak gerek gerek de
il yaadm. Yazdm vurulmua dndm. Seni iki dakika son
ra deil, bir dakika nce grmeliydim. Bilmezsin iimde bir
frtma, bir siklon uyand. Alnmda krmz lekeler hasl oldu.
Bu ancak pek ac ekdiim mstesna zamanlarda olur. Ya
ben sana gelmeliyim, ya sen bana. Ama sen gelemezsin. kin-

137
ci rntgenin ne dediini bilmiyorum. Metastaz deilse bile
ar bir hastan var... Sana yazacak daha neler ve nelerim
var. Sana bu eyleri yazacam bir buuk sene evvel soy-
lemidim sana. Sen bunlar yazacaksn. Belki byk bir ese
rin olur. Olur muhakkak, baz artlara riayet edersen. Bu i
te byk bir hakszlk var canm canm. Hakszlk dediim
zaman dokuz sene hapishaneden ikyet etmiyorum. Hatta
assalar kesseler de ikyetim yok. Amma beni bu duruma
sokan artlarn hakszl var. Denizde boulmakta olana
bir cankurtaran simidi atarlar. Sen bu dakikada osun ve
hemen, hemen lazmsn. nki pek mteessirim. Yani yre
im duruverir. Ben dayanrm a canm, amma belki beynim,
yreim dayanmaz... Simdi u Srgn bitireyim. Bakma!
her gnki bir eyi anlatyorum gibi oluyor. Amma yle de
il. Mantm var. Hem ondan yazarm, sonra sere parm a
m bir pire srdndan bahsederim. Amma iim yanmak
tadr. Korkma, Srgn sanki ac iinde kvranr gibi deil,
en tabii bir ekilde yazyorum. Yani bozukluk yok. Kendimi
sana byle akladma eyi mi etdim, bilmem. zlme, ne
de olsa ben seni greceim, o zaman bir eyim kalmaz. im
di boyuna son iki mektubunu okuyorum, fazla heyecanlan
dka. Ehatn ben emin olduuma g re tehisi yanl,
eh tedavi de yanl olur. Bakalm Niessen dokmanlar g
rnce ne tehis koyacak... Suat radyoyu ak brakt, La
Normann uvertrn alyor. ocukluumda ilk iitdiim
musiki idi. Annem piyano da alard. Ben ellerini grmek iin
ayak ucuma kalkardm. Annem beni bir sandalyeye oturtur
du, hem grr, hem dinlerdim, annemin yzne de bakar
dm. Beynimde mziin dalgalanmas kald, imdi sen de do
lanyorsun o musikide, bana bakan gzlerini grr gibi oluyo
rum. Vakit kaybetmeyim, Srgne gidiyorum.
imdi gelelim senin remarquable crbralitsi olduu
nu sylediim o aire. Brak adm. Ben onu Sabahaddinde,
yahut baka bir yerde grdm m? yle buyurmu : Hali-
karnas Balks bana babasn neden ldrdn syleme
dike, ben onun yazlarn okumam. Evvela bu byk hadi
seyi aydnlatmal. Dnn efendim, bu ne mhim exprien

138
ce. nsan olarak saygs varsa okuyucusuna, nce bunu an
latmal ona, sonra iekden, balklardan bahsetsin! Emret-
di beyfendi! Burada doru sz olarak mhim bir expri
ence var. Doru. Amma, Babasn neden ldrdn sy
lemedike ben onun yazlarn okumam, szleri kadar gurur
lu, kendini beenmi, irkin, kskan bir laf daha olamaz.
Senin lyada tenkidini yazan, yllar boyunca alm de
menle alay ederek sze balayan adam gibi. Ama bu bin kat
daha fena. nsanlara saygm babamla balar. Bir exprien
ce m gereini anlatrken, isyanlara sebep olan irkin sz
ler vardr. O adam ortada yok. Hem de feci taraf, ben iste
meyerek, onun ortadan yok olmasna sebep olmuum. Orta
da yok ki kendisini bana kar mdafaa etsin be yahu! Ben
istemeyerek onun ortada yokluuna sebep olduktan baka,
imdi de onun daha fena bir yoklua uramasna m sebep
olaym? Hem benim yazlarm okumazm dttrleyl bey
fendi. Yahu zerrece crbralitsi olsa, merak eder acaba
o yazlarda aklanan bir ey var m? Yani balk ve iek
yazlarnda. Bu adam acaba bunlar neye yazyor? der, okur
bakar. Bir de madem ki bu adam bir ey demeyor herhal
de bir sebebi vardr deye dnr, hi olmazsa bir phesi
olur. Hayr sanki beni ve insanlar o yaratmm gibi hi
insaf ve insaniyeti olmayan bir durum alyor. Ben insan de
ye onun gibi akadan yaratlm deilim. Dn u herifi!
Vay gidi beberuhi, cce, ne cesaretle hayatn bir veteran-
nn nne kp cart curt ederek ne yapmasn tayine kalk
yor? Bir saatlik bir hayat yaamadan kendisi. Mesela Wa,-
terlooda Vieille Garde son mdafaasn yaparken, ve top
ateiyle saf saf yere yuvarlanrken, bu cce elinde sikdirici
bir kestane fieiyle kp savan nasl olacan, fndk ka
dar beyni, ve hi yaanmam hayatyla sava normu tayi
nine kalkyor. stanbula gelince, bu zppeye herhalde rast-
gelir, onun boyunun lsn adamakll veririm. O syle
dii laflar bana sylesin be yahu zerrece drstl varsa.
Brak bunlar, gene canm fena skld. Neyse mektuplarn
var, onlar okurum geer. Canm canm Azram, sensin be
nim tesellim. Sen benden yirmi u kadar yl daha gensin.

139
Ben ldkten sonra yazarsn. O da drst deil ama bunun
drst tarzn bulursun. Bu mektuba iki almam yasemin
koyuyorum. imdi oturup Srgnn son tarafn yazacam.
Bak canm canm. Ehat ktrm de kalsa memnunum ben.
Varsn yaasn da ktrm kalsn isterse. Sa taraf yaa
maz. Dur bakalm belki elini kullanabilir...
Unutma, Amma haksz mydlar? deye sormadan nce
o gece ayam nerde krdm sordun. Onu hep kaza
ra ddm deye anlatrdm. Sen ama bu kazara dn
ve krln altnda bir dram olduunu sezmidin galiba. Sa
na hapishanede ddm syledim. ntihard o. Ama sonra
tekrarlamadm.
Bak canm canm sana akladm eyler yalnz senin
iindir, baka hi kimse iin deil. Bakalarna sylersen
mteessir olurum. Sylediklerim btn aclaryla sana hava
le, yalnz sana havale edilmekle gzlerimde bir kymeti var.
imdilik aramzda yalnz senin ve benim byle bir sr
rn bulunmas bir ba tekil etdikden baka, aramzda per
de de, byk bir duvarn yklmas oluyor. Ben senin .ge
mi hayatm hakknda hibir ey sormadm. Merak da etme
dim deil, ama seni zaten olduun gibi gnlme aldm. Sen
de btn insaniyeti seviyorum. Sen dnyann bana verdii
mkfatsn.

19 Mart 1959

(...) Bu mektubu bitirince Western Asia Minor yahut Wes

tern Anatoliaya balayacam. Eseri sana bir mektup ya
zarak amak isteyorum. Bugn iki resmi bitirdim. Yani ho
uma gitmedi dersem naz iin syleyorum. Ama Psychenin
ge gtrlmesi resmini yaparken gzel bir vakit geir
dim. Neyse postalamak zere zmire indim. Orada birok
seyahat acentasnn hcumuna uradm. Paskalya iin yedi
sekiz grup geliyor, drt tanesi beni isteyor. Fiat tayin et-
dim, partisine gre 200-150 arasnda. oundan da paray pe

140
 in aldm. Bylece evin bol bol masraf kacak. Sen bana
para arttr dedin, ite yapyorum. Ha, bu iler Western And-
toliaya mdahale etmez. nki onun Milet, Prien ve Efesi,
bir de nsznn yars zaten yazl. Gzden geireceim
yalnz. Maksadm, imkn varsa, onu sen gelmezden nce
bitirmek. Yzde elli muvaffak olacam sanyorum. Sana
oir havadis vereyim. Hane hasta oldumdu. O zamandan be
ri sa cierimin alt tarafnda o kriz zamanndaki arnn ha
tras kalmd. Yani orasnn vaktiyle acm olduunu bil
mesem, o acnn farkna varmayacakdm. Yalnz bu sefer bir
aralk biraz iddetlendi, pek hafif olarak kan geldi. imdiye
kadar tamamen durdu. Bu duruu sana hamlediyorum. la
oldun bana. nallah Ehata da olursun... stanbuldan ayr
lyorum deye gbek atacak deildim ya, amma rahatdm.
Gene de yle, yalnz bir durgunluum vard. Galiba insan
lar seven insanlar seviyorlar. Yahut benim yzm expres
sif oluyor. nki beni tanmayanlardan bile bir ho muame
le gryorum. Herhalde yzm ileri eyi gitmeyen bir tc
carn tela ve atkln ifade etmiyordu. Uak meydannda
standlarn adlarna adm : lki Kibele, ondan sonraki
Merhaba, istersen git bak. Kim bilir? Belki insann tahmin
etmedii tesirleri oluyor. Neyse bindik. zmire yanarken
gk masmavi oldu. Hl yle. imdi sana bu mektubu ya
zarken, pencereden Vens gryorum, o kadar berrak ki!
Hem il il glyor. Krlanglar bugn gkteydi. Bademler
am deil, dklyor bile. Bugn senin mektubunu posta
ya gtrmezden nce, evin karsndaki sakscdan krk sak
s satm aldm. nki geen sene tohumunu dikdiim yzler
ce nar fidan var. 40 saks yetimeyecek. Amma yava ya
va alr, doldururum. Elim uurludur, dikdim mi tutar, n
ki fidann dilinden anlarm. Gzmle dinlerim. imdi on be
tane de ufak bir kasaya dikeceim. Her birini sizin broda
ki birine vereceim. Yalnz ben on be saks tayamam. Ka
sayla gnderirim. Tenbihleyeceim suretde fundal saksla
ra dikerler. Narlar elli sene ve daha fazla dayanr. Yalnz
bir tane var ki o iki kar yksekliinde. O senin. Bu sene de
tohum ekeceim. Canm canm canm Bodrumda deilim ki

141
enine boyuna dataym, gnlmce mesafeler kaplaym. Eh
canm canm canmn her gn gitdii brodaki insanlar be
nim gibi insandr ve kardei erim dir. Hem de herkesin se
nin gibi bir Cevat yok ki. Bare bir Cevattan bir iek alsn
lar... Mektubunda, Aklma sana bir sr sylenecek ey gel
di, sorulacak, mnakaa edilecek konular, baz konutukla
rmza ilaveler, tashihler... diyorsun, amma hibir ey sor
muyorsun. Ya sonra, yahut beni grdn zaman sormaya
karar verdin. stediin gibi yap. Burada yalnz unu syle
yeyim ki sana nasl teekkr edeceimi bilmiyorum. Teek
kr etmesini bilmem zaten. Sana yazmdm vaktiyle, teek
kr etmesini beceremem, yalnz kran duyarm. Bu nokta
y annene de bildirmeyi unutma. Balk byle syleyor de
ve tarafmdan ellerini p. Kim bilir artk onu esirgemeliydi.
Ehata gelince, ate olmamas alelumum iyi. Yalnz u var,
ate gvdenin bir kuvvetidir. Gvde mcadele ediyor de-
mekdir. Ha, sana yarn Androcles and the Lion gndere
ceim. Arkasnda Pygmalion da var. Kitab sakla, nki
prefaceda Hristiyanla aid ok aydn bir yaz yazm. Ame
rikallar Bernard Shawu hi sevmezler, nki herif kom-
nistdi. Androclesde houna gidecek eyler bulacaksn. Man
and Superman bu Trkiyede birok insann hayat gr
lerini deitirdi. Ne yazk ki tercme bokdan. Ben hayat g
r deieceine inanarak tercme etmidim. Sen pas-
sionat diyorsun, yle oldu, nki sana beklenmedik bir ufuk
ad. Baka bir leme gtrd seni. Zaten bulunduun lem
den entelektel bir seyahata ka, bir hrriyete ulamaya
ihtiyacn vard. Gelelim u G. B. Shawa, bu eser bir Avropa
d eserdir. Avropa dediin Hal Seferlerle balar. O za
mana kadar bir Avropa yokdu, birbirine yabanc toplu
luklar vard. Papa Urbain Hallar arasnda Alnann, tal
yann, Franszm birletirdi. Mukaddes Kitap da her dile
evrilmee baland. Bu medeniyet nce derebeylii, sonra
da ticareti ve emperializmi kurdu. Grd en byk i
Fransz htilali. O medeniyet Darwin, Newton, Dante, Sha
kespeare, Goethe ile devam etdi. Gaddard, ldrcyd.
G. B. Shaw Avropa haricidir. Avropa zvanasndan dan fr-

142
lamdr. Avropa medeniyeti mesela En Attendant Godot gi
bi eksantrik, hibir ey vermeyen, hibir ey retmeyen
piyeslerle srdrr kendini. Bunlar P arisdeki Grand Guig-
nola layk eylerdir, heyecan verir, coku vermez. Onun iin
Avropa medeniyeti bitti. Amma gbre oldu. Onun stnde
baka iek oluyor. At yaradla samanla tohumu, sama
n gelitirir, saman da yabana gtrmez, tohuma gbre ya
par. Bu demek deildir ki tohum samanm temadisidir. l
gi uyandran bir kitap insan hayatnda bal bana bir ha
disedir. Hi olmazsa hayat boyunca bir gn duyulmu bir
sevgi kadar insan deitirir. Zaten sanat eseri insan dei
tiren, baka bir gr, daha geni bir hayat veren eserdir.
Byle eser insanlar arasnda anlay yaradr. Anlay bir
hrriyet deil midir? Bir liberation demek isteyorum... Eh
imdi yazya geeceim. Annenin ellerinden perim. Allah
gelinlerin ve damadlarn... eh belasn vermesin deyelim.
Merhaba!

23 Nisan 1959

[Uzundur, hepsini birden okuma!]

(...) Sana dn, hatta evvelsi gn yazacakdm, amma grip ol

dum, bam haza kazan. Dn yazamadm, nki profesr Gi-
raud mu, Ciro mu, o geldi beni arad. Eh derviin fikri
neyse, zikrinde de o olurmu, ksmen senden bahsetdim, yani
laf onyadan mionyadan alnca lyada tercmesiyle senden
bahs kapusu ald. Gece ateim vard. Benim merak edile
cek bir eyim yok, u harc .lem gripi erif ve mercan la
tif. Eh ikencesi var. Dayanrz gle gle. Hastaln da g
ln taraf oluyor, insan uraya gideceim, buraya gidece
im diyor. Derken efendim fekd fi ap!!! yani yata
a k st oturuyor. apa oturmak. Ben arasra aynaya

143
 bakyor, Suata, Bak gzlerimde sarlk var m? diyorum.
Olur ki par sympathie ben de sapsar kesilirim, gmleim
gibi. Ayinei devran sarlk gsterdi demek. Byle bir eyin
olaca besbelliydi. Sinirlerin dayanmad. Amma istirahat et
geer. Mamafih sen de annen de ilk frsatda kn o hava
dan, sonra apartmann her mblesini deitirin. Annenin oda
sna neeli renkte eyler koy. Amman bu sralarda iek
koklamayn, hemen ilk bahar nezlesi olursunuz, berbat bir ey
dir. imdi sana Bodrum seyahatini anlatacam. Giden adam
Msy Tortrat, yani Fellotnun da Fellotissimosu, amma
daha mhim adam, ex bahriye amirali, Kemer Baraj ve
daha baka barajlarn Fransz umumi mfettii. Ben sana
yer ayrtmdm, gelemeyeceini biliyordum, ama fantezime
meydan verdim. Otomobil otomobilissimo! Adam : O est
-madame votre nice? dedi. Hasta olduunu, gelemeyece
ini syledim. Adamm kars da vard, annene o kadar ben-
zeyordu ki kadna gnlm akdi. Yolda yemek yemek iin bir
kahveye inecekdik. ni sarp. Eh konvansyonlar defetdim,
kadn kaldrnca aaya tadm. Kadnn nnde sert ne
fes almaya gelmezdi. Pf! deyince uacak. Otomobilissi
mo ile yola kdk. Asfalt zerinde saatda 200 kilometre ya
pyoruz. zmirden 25 dakikada Seluka vardk. ofr Cengiz
sizin brodakinden daha deli. Efesi yle, bir gezdikten son
ra yallah Aydn. Oradan Milas. Gkbelde seni hatrladm.
Hane korkmudun. Geleydin gene korkacakdn, bana ata-
cakdn. ok eyi olurdu. Hele Cengiz Efendinin o otomobili
srmesiyle senin dn pek mnasip suretde kopar ve bu ve-
sei hasene ile gemile duygu rabtan da akkadak kesilir
di. Milasda Halikarnas Mozelesinin pek ufack bir kopyas
var, onu grdk, sonra yallah tozu topra yedi kat ge sa
vurarak, ve yolda tavuk rdek ne varsa hepsini eze eze Bod
rum yolunu tuttuk. Ben bir gn nce Bodrum belediyesine
telefon etmidim. Belediyedeki misafir odasm adamla kar
ma ayrsnlar deye. Belediye reisi, Hay hay! Emrinizde,
demidi. Gelgelelim Bodrumda belediyeyi kitli bulduk. Be
lediye reisini burada koa koa orada jiple duman savura
savura aradm. Gbeim zmgldad araya araya. Eh gne

144
batarken buldum adam. tizar etdi. Tayin etdii adam def
olup gitmi. Onlar belediye misafir odasna brakdm. Ben
u Salih Efendi otelinin nndeki meydana geldim. O ana ka
dar artk sa kolum her Bodrumlu tarafndan sarsla sarsla
acmaa balamd. Mesela hammal, paavralar geyinmi,
elimi skmak isteyor. Franszlar merakla bakyor. Eh adam
insan yahu, bak senfoni gibi, tatllk akyor. Hey! Hey!
Hi tereddt eder miyim? Canm canma ak ilan ediyor-
muum gibi, deil elimi elimle mmkn olsa yreimi
de dahederim dorusu. Franszlar istedikleri kadar hay
retle baksnlar. Derken ben Salih Efendinin oteline gitmek
isteyordum. Halbuki Salih Efendi bir kadna k olmu, ka
dn skenderuna gitmi, Salih Efendi de tas tara toplayp
peinde skenderuna yollanm. Bo yere yok. Etrafmda bir
kalabalk. Derken bir kadm atld, Domino Emine. Hane u
bei birlii mddeiumumiden almd. Aman Cevat Bey ben
seni eve misafir alacam, deye davrand. Sen buradan
gitdikden sonra burann tad kalmad, yolda geerken bir
Merhaba derdin aydrdk enlik olurdu, dedi. Ben can ve
yrekden ona gitmek istedim, nki bu davet bambaka bir
eydi. Ama etrafdaki kalabalk : Cevat Bey, sana Belediye
Reisi Emel Otelinde oda ayrtd, deye az kalsn beni kar
ga tulumba otele taddar. Emineye, Gryorsun ya!
dedim. Gne batt, k vard. Franszlan Gktepeye gtr
dm, eski tiyatroyu grdler. Sonra yemek yedik. Istakoz ve
karides grla, tavuk, arap, viski, domates, hyar, daha bir
sr eyler. Bir de buz dolab var otomobilissimoda. Ah, Az-
ra, neredesin be yahu! deye bir nara atasm geldi. imdi
bunlar okurken itahn gelirse, hemen otur ye canm canm.
Hele zeytinler, tam merhum Galipin Bodrumda hediye etdii
zeytinlerden, hatta daha eyisi. Brek vard, amma ortasn
da peynir yerine balk ve stakoz. Baraj mfettiine baraj
tekilat bol keseden sarf ediyor dorusu. Onlar ekildiler,
yatmaa ekildiler, ben bir kahvehaneye gitdim. Koca bir
k a la b alk sard etrafm. Herkes ay ikram ediyor. Kimsenin
yrei krlmasn deye kmdan grtlama kadar ay dol
dum. 'Belimi salladka ayran tulumu gibi iim lakr lukur

145
eder. Paluko duyunca beni aram taram. Eh buldu. z
m ire gelmek isteyor, kzlar damatlar zmirde. Benim evin
arkasndaki evi kiralamak isteyor. Gzel olur, bizimki bana
atacana onun karma atar. Derken Emine geldi, hem
girerken, Hey hey Halikarnas Balks! deye bard. O
da oturdu mu? Oradaki muhavere bir senaryo konusu olur
du. Arada Emine hepsine: Topunuz toplansanz Cevat Be
yin trna olamazsnz. Kimse ne haldesin be kadm demez
ken, baheme geldi, iek dikdi, dedi. yle bir eyi hatrla
dm. iek olsun da nerede olursa olsun. (Ha, Hadi Beye nar
tohumlar vaadetmidim, gndereceim.) Eh eni konu yel
pazeyle karanfili elime alacakdm. Bir ara bei birlikler ko
nu oldu. Emine, Bak otuz alt yandaym, bunlar beni ihti-
yarlatd. dedi. Sonra imdi 2.5 lira ald sylendi. Ben az
buldum. Emine etrafndakilere gstererek, Bunlarn ou
ekmek paralarn g kazanrlar, eh gnlleri beni istemi,
ekmek paralarn m soyaym? dedi. Veresiye veren kal
tak, deye anldn hatrladm. Onu Domino Fatm a deye bir
hikyede yazmdm. Neyse ben ekildim otele, bada kur
dum yataa, darda ay na ve belediyedeki aalara ba
ka baka canm canm acaba Bursada m deye dndm. Ci-
gara idim bir, iki, ... Otel yeni, ocak bcei yok. El ayak
kesildi sokaklardan, geyindim, aalarn altma gitdim, rz
grda fsldyorlard. Dinledim, dinledim, dinledim; iimde
btn olarak Halikarnas Balks dodu. Ertesi sabah Fran-
szlar Stanky gezmek istediler. Motor bulduk. Benim pa
saportum yok. 9 mil tede. Gitdiler gece dnmek zere. Ben
deniz kenarnda geziyordum. ocuk olarak, yllar ncesi kuv
vetlensin deye kaya aldm iki tayfam kakoydu. Birisin
de bir kfe dolusu bomba, tekinin koltuk altnda deniz ay
nas. Hayde K araadaya. Karaada Bykada kadar yoksa,
hi olmazsa Heybeli kadar vardr. Ben bombalarla bir gnde
fr dolay btn kysn dolardm. Oras sarp kaya, atlak
lara ayakkabn taklr. Kerpedenle pabucu atlakdan skme-
li. Beride uurum. Balk yksekden grlr. Grdn my
d, Gvvv! deye bomba! Ha ben onu bir gnde tamamen
dolardm. Halbuki o gn lca hamamlarndan ancak alt bu

146
runa, yani adann drtde biri kysna koabildim. Eh amma
da ehirlemi, apartmanlam, kokteyllemiim yahu! Ya
zk! Ne var ki orada bir ay kalsam eski halimi bulurum.
Neyse bazan uurumun zerinde, ardmda srt bomba k
feli Kerimolu Recep, koltuk altnda ayna Bici Ali, dahetdik.
Kyya inince aynayla bakyorum. Bir yerde iki koluk bir
orfos vurdum. Recep, Eh biraz eski gnlere benzedi! dedi.
Burunda ate yakdk, piirdik, yedik. araj mfettiinin s
takozlar bok yesin. Akam hafif keilemeyle, karga funda,
prima rzgrla Halikamasa dndk. Ertesi sabah Franszla-
ra Kaleyi gezdirdim. Sonra dn yolunu tutduk. Dnerken
Stratonikeiaya uradk. Orasn sen bilirsin, hane byk
narlar altnda nescafe imidik. narlar amma daha yap
rak amam, tuhaf! Oradan Aydma. Aydma Franszlar
Demirkprye gitdiler, ben zmir yolunu tutdum... Bu mek
tubun hepsini hemen okumak zorunda deilsin. Ceste ceste
oku, efendim. Sen uzun okumakla daha fazla sarlamazsn,
bilakis aarrsn. Okumak diyorsun, imdi Ulu Aliyi oku.
Kimi yeri sana yle af akanlar bastracak ki llallah! de
din mi, deil sarlkla yatakda, fakat kolerayla mezarda ol
san, topraklar arasndan dipdiri direk gibi dinelirsin. Ama
houna gidecek yerler de bulursun... Artk bu mektubu bu
rada bitiriyorum. Bu mektup hem annenedir. Kendini anne
ne ne kadar empoze edersen onu o kadar kurtarm olursun.
Onun oturup kuruntu yapmasna frsat verme. Merhaba! Sa
rlk bir ey deil, safra birikmidi, g bir tecrbeydi. Seni
per de gene perim.

7 Haziran 1959

(...) Sana bir posta daha nsan Kral gnderiyorum. Sayfa

says tamamdr. Onlar mektuplardan kar. Hep beraber
bir zarfa koy. Ben Franszcaya dikkat etmiyorum, grameri
sentaks ineye ineye paldr kldr gidiyorum. Sen var
sn a! Ama acelesi yok, onlar P arise giderken vapurda
bo vaktinde dzeltirsin. Ben imdi gnderiyorsam hemen

147
 yap deye deil. Zaten bandaki yazlarla vaktin bile olmaz.
Bu sefer gnderdiim blm bundan nceki kadar kuvvetli
deil. Amma bundan sonraki kuvvetli olur. nki Mehul
Askerin yeniden dirilmesi geliyor. Ve Mehul Askerin, alt
na kalbedilerek banka kasasnda muhafazas. Bylece as
ker vatamna yalnz lmekle deil, fakat mill serveti oalt
makla da hizmet ediyor. Eh neye mezara koysunlar? Me-
zarlkdan daha kuds olan banka deposuna koyuyorlar. Altn
olarak herkes deerine sayg besliyor. Hangi insan, hangi e
yi altmdan fazla sever? Sen beni lirizmimle seversin. Bu
sankazm, yani bu ac hiciv, o lirizmin versosudur. nsanlar
severim. Ama bugnki cemiyeti deil. O bana lirizm de
il, sarkazm ilham eder. Mehul Askerin paraya kalb edil
mesi gereklere tpa tp uygundur. nki harp para iin ya
plyor, apaikre olarak. u bu hkmetin menfaatinedir,
deye ilan ediyorlar ya. Sen Franszcasm dzeltirsin, partici
pe passleri, genrelar, verbeleri. Sen gzel Franszcann
kara sevdalssm. Ama bu kabiliyetin l ve gml kala
cak. Mdiocrit dediin hem senin, hem de benim iindir.
Ama benim baz orijinal ifadelerim var, onlarn orijinalite
sine dokunmadan dzeltebilirsin. Eser hem senin, hem benim
olacak. Zaten kimi sefer sen ben misin, ben sen miyim, yok
sa ikimiz de Sen, ikimiz de Ben miyiz, yoksa ikimiz de hem
Sen hem de Ben miyiz, pek belli deil. Bu, sur le niveau in
tellectuel... Ha, imdi sana bir ey mjdeleyeceim. Esqu-
iren adam bana bir yaz smarlad. Yaznn ad The laug-
hing tombstones. Verdikleri 1000 ile 1500 arasnda, 800 keli
me kadar. Yani bu i salam. Sonra bir tane oldu mu, artk
arkas gelir. Efes mefes tarihe karr. ki ayda bir yaz
gndersem yetiir. Ayda be alt bin lirayla, sana gelir ge
lir, Artk yeter! gelme! dedirtinceye kadar seni zer du
rurum. Benim byle acya fora etmemin senin de fora et
mene nasl yardm edeceini dnyorum. imdilik nsan
Ktralt var. Dur bakalm, bir de hexametre hakknda bir de
neme yazarsn. Bak, Azra, Efesde mermer tavla oyunlar
var. yle :

149
 (Balk burada bir tavla, bir de Efesli Artemis
resmi iziktirmitir.)

Yani tavlada karlkl alt section var. Her section mutlaka

6 ksm. Bilirsin ya oyunlar kehanet aletleridir. iir lleri
mutlaka dini danslarn admlardr. Bu ispat edilmi bir ey
dir. Din deyince de kehanetle ilgilidir. Palamedes eski hik
met demek. Bu mitolojik ahs kehanette kullanlan zarlar
kef etmekle mehurdur. Giritli ve Minoendir. Zarlar alt
tarafldr. Hitit gnei kehanet tavlasdr. Efes Artemisinin
nnde 5 tane er figrl ve bir tane iki fgrl section var.
Bei heceli daktil, altncs da iki heceli sponde olabilir;
belden aa kesim vardr (section), sada, nde, solda.
Tanrann bann arkasndaki ayda, yani ay biimindeki
diskte sal sollu beer figr vardr. Tanrann memeleri
nin adedi deiir, tanrann elbiselerine bakan rahibeler k
yafetini ikide bir deitirirler. Memelerin deien says zar
daki rakkamlara gredir. Homer mutlaka Egeli hatta Mi-
noen bir kltre tabi idi. Dayanamadm, yazdm bunlar. Se
nin bana bu hususda yazdn mektuplar sana geri gnder-
midim. Onlar inallah kaybetmedin. imdi senin beliren
lirik taraf m var. Onun gmlp kaybolmasn istemem do
rusu. Gene Bir varm, bir yokmu, eski zaman iinde Mi-
let denilen lkede... deye bala ve brakma ardn; atln
soumasn. Neyse. Kyda Pan kaval alyordu, nallarnn
stnde hoplaya hoplaya, ana yaklad bak, gzel, yal
nz nallar daha icad edilmemidi, sonra Panm aya ikiye
blnm kei aya. Amma bunlarn zarar yok.

11 Haziran 1959

(...) Sana gene nsan Kral'ndan gnderiyorum. Bununla

34. sahifeye geldim. Bu Mehul Asker epizodunu bitirdim.
Amma bir aksilik oldu. Evin yannda dinamit atyorlar a.

149
Krk elli kiloluk bir ta evin damn deldi, altdaki tavan k
rp ieri dt, hatta taban tahtalarm da krd. Damda at
biraz kd, keremitler paraland. Baka hasarlar da grla.
Eh ii gc brak, hayde valiye, validen Karayollar idaresi
ne, ki o da Bornovada. Hasar nasl olsa tazmin ettiririm
ama ii gc brak, hayde uraya ko, buraya istida ver, is
tidann ardm kovala. Benim yaayacak yllarm sayl, otu
rup eser vereceime, resmi muameleyle megul olmak zorun
da kalyorum. te bu sebepden sana nsat Kralndan yirmi
otuz sayfa gndereceime ancak on sayfa gnderebildim.
Baka yazlar da yazdm. Hele u Soldat Inoonnu epizodunu
bitiremediime zlyorum. Sen gelmezden nce bir posta
yaz daha gnderebileceim. Belki 17 Temmuza kadar nsan
Kraltnu topunu sana gndermi olurum baka ileri ih
mal etmeden. Canm skkn sanma, gelmene alt gn kald.
Sevin iindeyim. Yaratdm sevincin boyunu bosunu le-
bilsen! Ben kck Azra bu kadar byk sevinci nasl ya
ratabildim, deye aarsn. Ha bana o DU dergisini gnder
diler. Ama para gelmedi, belki gelir. Bana parasn gnder
seler daha iyi ederlerdi. Seninle har vurup harman savurur-
dum. nki hayatn artk bana kar o kadarck bir vazifesi
var deil mi ya. Ama gndermeseler de vz gelir, gene har
vurup harman savururum. Bilirsin ya, ismimin kmas had
di zatmda beni o kadar ilgilendirmez. Ben kendimin ne ol
duumu bilirim, subjectivement. Yani objectif peh peh he
men hemen beni insensible brakr. te ne var hayat birok
gnlerden ibaretdir. Mesela bir ay otuz gndr. Bu gnle
rin ounu yok ta evi deldi, yok bugn fasulya m, kabak
m alaym deye heba edersem canm skar. nsanlar birbi
rine mrnz uzun olsun deye dua ederler. Asl mrnn her
gnn yaayasn deye dua etmeli. Otuz gnlk bir ay iin
de, be alt gn yaayabilenlere ne mutlu! Yaamak demek
yazmak, dnmek, yaratmak demek. Neyse sevinliyim.
Bodrumda fidan yarattm. Kimse bilmedi ne yapdm. Kes
tiler fidanlarn ounu. Ama onlar bana bir sevin verdi.
imdi yazyorum, onun sevinci var. Bu sevinler benim! Kim
se alamaz benden bu sevinleri... Sevinliyim yahu geli

150
yorsun deye. imdi mektup aldka, amadan yreim tirtir
edip duracak acaba mani olan bir aksilik kd m deye. Eve
dnerken ev acaba yerinde duruyor mu deye son keyi d
nyorum. Fakat bir aksilik korkusu daha fena. Neyse k
maz. DUda en gzel ey o atlar, u 17. sayfadaki atlar.
Ne tatl, ne huzurlu, insanca eyler onlar! Ahengi de m
kemmel, sanmam ki onlar Siyah Kalem yapm olsun. n-
ki o adam pek sert, ne ifade ettii eylerde, ne formlarnda,
ne de renklerinde tatllk ve huzur diye bir ey var. O apo
kaliptik resimlerde bir hamlk var, amma o da artistik bir
hamlk deil. Biliyorsun ben minyatrlerle de megul oldum.
Bana kalrsa Trk minyatr bir epizod idi Mool, Hind ve
ran minyatrlerinde. Ama bana kalrsa bal bana nem
li bir epizod. Siyah Kalemin ayaklarndaki ki gzeldir
exagration ve dformationlarda ben byk bir ey grm
yorum. nki stilize edilmi. Adam primitif ran tesiri altn
da. Neyse bunlar Sabahaddine syleme, belki can sklr.
Bunlarn Fatih Albmnde bulunmasnn u ehemmiyeti var.
O sralarda insan sureti yasakd. Demek Fatih eriat meriat
tanmyordu. Ama bu gnlerde ortaya bir laf kd, gya
Fatih devlet dinini Hristiyanla evirmee kalkm da,
kyamet kopmu. Hatta onun iin bir mddet Edirneye e
kilmek zorunda kalm. Bu iddia Trklerin tamamen ter
sidir. Eh bu rivayetleri karanlarn gayretlerine teekkr
etmeli. Ama hi Ahi tekilatm laveden Fatih devletin di
nini deitirmee kalkr m? mknsz.

29 Temmuz 1959*

(...) Bak, Azra, eskiden beri bir fikir vard bende, amma im
di daha da csse kazand : Hane Anadolu Tanrlar yazacaz
ya. te onu bir mythologie compare haline sokacam.
eitli dinler vard, hepsi de birbirine dman, ok kan dk
* Bu mektup, benim o sra d a bulunduum A ntibese gnde
rilm itir.

151
tler. Onlar hl devam ediyor ve yeni dnyann gelmesine
ket veriyor. Gzel bir dnyay da ancak insanlar yapabilir
ler. F akat telerin bir dnyasnn gelimesi iin, gemi le
min hurafe ve samalklarnn silinmeleri lazm. Onlar sili
nince yeni dnyaya bir tabula rasa hazrlanm olur. Bu si
linii de mukayeseli mitoloji yapabilir. Mesela haftay S
mer mitolojisi hafta yapd. Haftann gnlerinin ad da zaten
tanr adlandr. Hazreti Allah da dnya ve kinat Smer
takvimine gre yedi gnde yaratr. Hepa, Egede Hebe olu
yor, Suriyede Havva oluyor ve Urselim, yani Kudusun ku
rucu kahraman Adamosla evlendiriliyor. Adamos, Pulasa-
tilerin Suriyeye getirdikleri Heraklesin bir vasfnn addr;
adamos = srt yere gelmez demekdir. Bylece btn teolo
jinin hurafelerden ibaret bir efsane ve masal btn olduu
ispat edilebilir. Ne var ki ispat baka, ikna bakadr. spat
etmekle insanlan ikna etmi olmayz. nsanlarn ocukluk-
da rendikleri eyler gnlden pek kolay silinemez. Onlar
salam kklemi bir idiosyncrasy halindedir. Duygudur.
Duyguyu da mantk ispatlaryla kolay kolay silemezsin. Am
ma ne var, lojik birka kuak insanda tesirini yapar. Ve i
te o zaman lojik idiosyncrasy olur, yani duygu olur. Bu mu
kayeseli mitoloji okdan yaplmas lazm olan bir eydir. P a
pazlar fenadr, udur budur demekle gnllerde kklemi
duygular silinemez. Bu silmeyi ancak /mukayeseli mitoloji
yoluyla yaplan bir kritik becerir. Bu iin imdiye kadar d
nlmemi olmas tuhafdr. okdan yaplmalyd. Ha, di a
rs nasl oldu? Eer gelirse, ekdir vesselam. Gzinle bir
dirhem keyfinizin canna okumasn. Sonra artk u hexamet-
ri sen tuttur. Onun sras gelmek zere. Bu mesele bende bir
seziin frlamasyd. Bunun hakknda bana yazdn mek
tuplar sana gnderdim. Orada kark bulular var. Onlar
ayr bir yerde sakladn syleyordun. Bu i, biraz da co
kuyla olur. Sende bir an o cokunluk vard, amma sonra
snd. unu bunu bilmek de onlar hakkndaki kitaplar ted-
kikle olur, diyordun. ok doru, ama kitap noksan senin
cesaretini krmasn. Cokuyla kitap da bulunur. Enthousias
me, hane bazen feu sacr derler, o arttr. Onu bir kerre

152
duydun ya, hatta bir buluun dolaysyla bana telgraf ek
mitin; o enthousiasme gene duyarsn. Madem ki bir kerre
duydun, sende onu duyma kabiliyeti var demek. Kabiliyetin
olmasayd duymazdn yahu. Eer bu sevgi bir ey yaratm a
yacaksa, tut kuyruundan vur duvara. Evet sen midyasm,
ben de senin kabuun. Midya kabuunda rahat etmek ister.
Amma seninle benim baka ilerimiz de var. Sahte mahvi
yeti bir tarafa brakarak unu syleyebilirim ki bende im
ek gibi gr ve bulular vardr. ki cmlede bakasnn elli
sayfada anlatamadn anlatrm. Ama bu ite, yani hexa
mtre de imek kfi deil. spat etmeli. spat imknszsa,
en byk ihtimale doru gitmeli. Sen ngilizlerin classical
scholar dedikleri insansn. Benim entuitif yoklamalarm sen
gereklersin. Kitap listesinin gnderdiim ilk iki ki
tabna bakarsan, insanlarn bizim yokladmz hakikatlara
yakladn grrsn. O iki kitabn tarihleri 1955 ve 1959dur.
Bir mil koularda, yar sonuna doru, koanlar grup halinde
sona varrlar. Yanda birinci gelen ikinci gelenden bir iki
santimetro veya kar batadr Kazanamayanlar hibir za
man yarm m ardda deildir. te atomik enerji kefinde
de yle oldu ya. lk kefedenden sonra kefedenler yalnz
bir iki yl arkadaydlar. Demek ki insann kafas artk o kefi
yapacak gelime seviyesine gelmi. Sen gecikirsen bakas
bulacak. Senin sylemee ekindiin hakikati sen bakas
nn azndan ve kaleminden duyacaksn Sanki hakikat, Sen
beni sylemee tenezzl etmedin, ite ben nne bakasnn
azmdan karm. Sen de bana boyun emek zorunda ka
lrsn, der. Sen yanlmakdan korkuyorsun. Yanl efendim!
O da byk hizmettir. Muayyen bir ynden, muayyen ha-
kikata varlamayacan ispat etmi olursun. Bu da gere
in bulunmasna yardm eder, deil' mi ya? sterim ki ca
nm canm insanlarn nne bir gerein kefedicisi olarak
ksn. Tenbellik etme. imdiye kadar eh felaket oldu, seni
gecikdirdi. Amma bak senin'bu tatile gitmeni btn o ac
eyleri arkanda brakman iin istedim. Ben hexametr hak-
kndaki seziimden eminim. tesi sana aid. Ben seni bu ha
kikate gebe brakdm, artk dokuz ay urap onu dour

153
mak sana aid. Noksan aletlerle i grmek yani kitaplar
la meharetli ustalarn krdr. Yani ban megul olsun
a ra sra. Meseleyi zihnen evir evir. Bu taraftan bak ona,
sana soluna bak, altn stn incele, zaman zaman akln
da. Kndan tututuun zaman tam yolla koarsn. Ben im
di Western Asia Minoru ele alp bitereceim, sonra Srgn.
Ha! nsan Kral ne oldu? Onda bir ey grlmyorsa, kaba
hat bende deil. Hane biri bir adama, Homer de Hephais-
tosun yedii tekmeyi ve Lemnos adasna dmesini anlatm.
teki, Bunda bir fevkaladelik yok! demi. teki de, Sen
bir fevkaladelik grmyorsan, kabahat Homerde deil. de
mi. Ben kimi ynlerden senden ok daha gencim. Senin gibi
yal bal analar, bazan benim gibi ocuklarnn szn din
lemeli. Sen de gensin ha! Divina Commediada bir Ave Ma
ria var, yle balar : Vergine chiara figlia del tuo figlio
(Olunun kz aydm bkire). Bunu sana da syleyebili
rim. Sen dnnce artk kabuuna ekilmenin sras deil. An-
layorsun ya! Sen Antibesden bahsediyorsun, parlak deilse
bile arkadalarn var orada. Konuursun. Zaten insanlar iin
holamann en eski ekli konumakdr. Yaz, yazlm ko
numadan baka nedir? Edebiyat kehadda ses modlasyon-
larnn verilemediinden domutur bence. Kimisi modlas-
yon vereyim deye osuruk gibi yazar a. Derler a hayvanlar
koklaa koklaa, insanlar konua konua anlarlar. Anla
mak da bilmekdir. Sabahaddin dialogu Platon icad etti di
yordu. Ne gezer! nsan maara ve ta devrinde birbiriyle
konuuyordu. Maara modern niversitenin balangcdr.
Gkovada kayk ambarnda sen ben konuuyorduk a! Ama
enthousiasm lazm. Hane devir eden testereler vardr, scie
circulaire mi ne derler, onu dnen volan evirir. Volan hz
l olursa, sezile bulduu ideeyi, ktn budaklarn yara
yara yani glkleri yene yene ilerler. Eh dnyaya
domak bir maceradr, hem de pek tehlikeli bir maceradr.
Bittabi rutin insan iin aventure deildir. Dolap beygiri gi
bi conventionnel daireler zerinde dnerler. Cereyana tbi
tramvay gibi Fatihden Pangaltya ve vice versa git gel dur,
yenecek iki buuk patlcan iin. Bakkal da yle! Btn m-

154
 rii be paralk kakaval peynirini alt paraya satmakla ge
er. Amma da venture! Ha Antibesden bahsediyordum, bit
tabi, senin yazdm gibi Aripel gibi olamaz. Hatrlayo-
rum, yirmi yandaydm. Marsilyadan stanbula geliyordum
vapurla. Geceydi. Aada yemek odasndaydk. Gemi zabi
tinin biri geldi, Nous sommes entrs dans lArchipel, dedi.
Birden titredim, galiba Minoen kanm var. Hemen gver
teye frladmd. Hey Aripel! Ay denizi bir nur deryasna
evirmiti. Adalar denizi! Adalarn denizi, denizlerin adala
r. ki Kiklades, iki de Sporades. Onlardan baka ne Kikla-
dna, ne Sporadna aid olmayan yek at yek mzrak hr ada
lar. Uzakda denizin stnden, ve ay nn iinden gelen
bir lk, bir ar duydum. Adann sesi olsayd, tpk by
le arrd. Kar beyaz bulutlar ay nda parldaya parl-
daya, yldz aras uuyorlar. Eh, sanki aka gelen ak ak ken-
taurlar kar beyaz yelelerini yelpirdete yelpirdete adadan
adaya hoplayorlar. Contre lumire adalar kla ldran de
nizlerde esrarengiz karaltlar. teki tarafta kararan deniz
de aaran adalar. Hew! Hew! acaba kentaurlar m ar
yor, adalar m? Archipelapos. Eski Deniz! Andromedlerin,
Sirenlerin, k arlarn, Europalarm, Daedallarn, Pasiphae
lerin, Helenlerin, Nereidlerin, Okeanidlerin, Andromakla-
rn, Hippodamialarn, Niobelerin, Miletli Aspasialarn, Les-
boslu Sappholarn yurdu adalar. nsanlar burada neler ha
yal etmemi, ne ryalar grmemi... meso en oniopi ponto...
Hane birisi krmz arab aux feux sombres deye tercme
etmi. Asl karanlk Akdenize yakr bu deyim. Ne var ki
mikroskopik hayvanlar aka gelince, derindeki koyu ate vol
kan gibi patlar, Akdeniz gecelin apak gndz olur. Artk
can uurumudur. Neyse varrsn oraya bir gn. Ben mek
tubuma burada son veriyorum. Elim tamamen eyileti, ke-
hadn zerinde sana uuyor. Tabii Gzine ve Abidine tara
fmdan merhaba de! hem salamlarndan. Malum a mektup
lar perek bitiririz. Amma kuru forml deil canm canm
canm...
(Balk bu szc 11 kere yazm her defasnda daha
kk olarak, sonunda da bir izgi dalgas olarak bitirmi).

155
 6 Austos 1959

(...) Sana yldrm gibi yazp uuyorum. Baka zamanda u-

mayp da ne bok yeyoruz! Bugn mektubunu aldm. Eh za
ten gzmde ttyordu mektubun, hep byle olur. Bu saat
alrm, bir saat sonra teki mektubun gzmde tter. Eh
zrva bu! diyeceksin. Baksana zrva mrva, beni yaradlm
byle yaratm vesselam. Ben byle olunca baka trl ola
mam. u sana giden hzm mekanik enerjiye dndrlebse,
ne KLM, ne PANAM ve yahut gemi adl uak Caravelle mi
ne karn ars ise, hepsi de solda sfr kalr, leb demeden
senin yannda olurdum. Kinata btn heybetli sevincinde
ak ilan ederdim. Dinleyenler de bir mucize grmm gibi
gzlerini tam falta aarlard. Galiba beynimin hcrelerinin
elektronlarm anam yaradl yle semi. Sevgimden buu
lanasm geliyor. Geliyor deil de yle bir ey oluyor. Sen
double decimetroyu al da l istersen. Bouna urama. Her
ey modr olmaz a. tidalla yalan syle, itidalla doru sy
le, itidalla sev! Ne mmkn? Tam sevmeli. tidali mitidah
yok. Mektubunun banda elimi merak ediyorsun. Sana yok
bir ey dedim canm canm. Bilirsin ya otomobile yalnz bi
nince ofrn yanma otururum. Yalnz binmeyince bile o
frn yannda yer alrm. Gene ofrn yanndaydm, sa
elim pencerede. Yan sokakdan bir otomobil kd, gm deye
arpd. Elimin iki parman ezdi. Ama sathi bir kk bere
vard. Biraz kan akdi. Ben ua karmamaa urayor
dum. ofre sempatik mi geldim ne, yallah eczahaneye g
trd, sardlar sarmaladlar, her ne kadar istemem filan de
dimse de. Neyse yetitik. Hava alan otobsne girdim. Uak
meydannda sana yazdm. zmirde bir ey yokdu. Yzm
de bir ey yok yahu. Hatta elimde de bir ey kalmad. Ser
e parmamda biraz kzarma. Ama geiyor. Geldiimin er
tesi gn Radyoevinin Torgut Reis deye piyesini yazmaa
koyuldum. Sarg marg kardm. yle boksr eldiveni gey-
mi elle yazlr m? Ya yaradan mikrop kapd. Yahud dok
torlar da bu fikirde nesi ierden zedelenmi. Hayde da
vul gibi iti bizim el, hatta bir az da kol, 39 kadar bir ate

156
 yapt. Dah ettik penisilini bir giin sonra inmeye balad.
Amma parmaklarm bkemiyordum. Sana sol elimle yaz
maya kalkdm. (...) Onassisin u Monte Carloyu satn
alan adam yatyla Churchill geldi. Van der Zee (American
Expressin ajan, hem Norve konsolosu, gbekli enseli bir
tatl su frengi) Churchill belki Efese gider deye beni yata
gtrd. Yata bindik, herif yani Van der Zeenin adam
ben konuurken, szm kesiyor. Ben o sylesin diye stop
ediyorum. Eh yle bir ey syler ki, dinleyenler nezaketen
ok ho deye dardan glerler, ama yzlerinden herife ne
balkaba dedikleri belli. Ben masumane yedii halt d
zeltmeye alrm. Neyse herif laf arasnda, benim iin, is
tihfaf tamamen belli, Cevat bey est notre pote et notre phi
losophe demez mi! yle ya, yatm gvertesinde bir fukara
ben varm. Aalarn elencesi olacaz. Ben de kolay kolay
tkenmeyen bir ey vardr, o da sabrmdr. Eh birdenbire
tkenivermesin mi? Sabr erif tkendi. Testi tabannda bir
damlas kalmad. Eh anlatdk, Van der Zeenin zengin oldu
u, benim de fukara olduum iin bu mkellef yatta, her ne
derse, aman ne inci yumurtlad deye hayranlk perendeleri
atmam gerektiini, ama bu anda nedense hi agility of spi-
ritim kalmadn, sklmadan baka bir ey duymadm,
ve bir deniz kenarnda bir bama olsam, bu kadar zor eti
ket mecburiyetleri ortasnda bulunmayarak, kendi kendime
masal anlatacam syledim. Sonra Churchille dndm,
kendisine bir hrmetim olduunu not for your fame fa
kat bana benzer bir taraf olduu iin. You have a deep
understanding of the human soul at leats I am so convin-
ced therefore I dont hink you11 consider any resemblance
to me as offensive, dedim. Adam ard. Hasta olduu, Efes
e gidemedii iin zr diledi, bir daha zmire gelirse benim
le Efese gitmekden memnun olacan syledi. Von der Zee
o kadar mee odunu ki ne dediin), anlamad. Churchill de
onun anlamadn anlad... Austosun 17sinde Antibesden
ayrlacana gre bu mektup oraya son mektubum olacak ga
liba. imdi Atlantik kysna gidiyorsun? P arisde imdi bir
ey yoktur Yaz. Oraya bou bouna gidiyorsun galiba. Ha

157
ne Villefranchetan gnderdiin kart var ya, kesindekine
narthex diyorsun. Narthex deil. Onlar agavelarn cande-
labrelar. Orada ksa boylu oluyor, belki 3-4 metro. Bodrum
da 10-14 metro olur, ardaa direk yaparlar sapndan. Ora
da aloes diyorlarm. Aloes agavea benzer de ondan Aloes-
ler kk olur ama. Yapraklar hyar gibi krlr bknce.
Halbuki agavelarn yapraklarnda fibreler vardr, yaprak
bklnce krlmaz, gn gibidir. Eh sana sevgimden bahset
mek istiyorum, ama etmem, nki sras deil. Senin orada
elencelerin vardr, onlar sana hi ok grmem, ama be
nim eski divertiklmden baka bir eyim yok...

9.11.1959

Merhaba Canm Canm

Dn Bodrumdan Franszlar geldi. Bodruma onlar iin

mektup gnderilmi benim namma; mektubu postahane be
nim zmirdeki adresime gndermi. Mektup geldi mi deye
sordular. Gelmemidi, dn de pazar. Bu sabah gene geldi
ler. stanbula gideceklermi. Onlar gitti, bir saat sonra mek
tup kakoydu. Onlara posta leden sonra saat ikide dal
dn sylemidim, beklemediler. Peter Throckmorton ba
na uzun boylu yazm. Benim dne kadar biraz ateim var
d; bugn durdu. Mektubuna cevap veriyorum. Myndos eh
ri ok ehemmiyetli, Ege medeniyetinin son barnd yer.
Son bir tarih kitab unlar yazyor. Title of chapter The
Leleges confined to the Myndian promontory: The Carians
had spread trough this region (yani Karia) down to the bor
der of Lycia and had pressed the older inhabitants into the
promontory which faces the island of Calymnos. Here the
Leleges participated in the latest stage of the Aegean civi
lization as we know by the pottery and other things disco
vered in the ehamber-tombs. These tombs not hewn out of
the earth like the vaulted sepulchres of Mycenae but built
above ground, are found in many parts of the peninsula (ya-

158
ni Bodrum yarm adas) and remain as the most strinking
memorial of the Leleges. Myndos Gmlkdr. Gittin a.
Mskebi, Akaalan, Karaba kylerini de grdn. Temiz ta
evler bembeyaz badanal, nlerinde asma arda. Hemen
hepsinde narenciye baheleri. Mektubunda Tomyrisden bah
sediyorsun. Yanlmm. Herodotu yllar ncesi okumudum,
Pedasos dalarnda Perslerle savalar anlatr. Aklmda
Perslerin savalar arasnda Messagetelerin savan her ne
dense t Kafkasta Aral glnden Pedasos dalarna getir
miim. Oradaki dalarn ad Pedasosdur. ehir dalardan,
veya dalar ehirden adn almtr. zmir vayeti (region)
denir; amma zmir diye de bir ehir vardr, onun gibi. Kati
dir: o dalar Pedasos dalar. Ailin lmsz atnn ad
lar: 1. Balieus, 2. Xanthos, 3. Pedasos. Ama bir mnase
betin olduunu sanmam. Myndos gm karyordu. Hali-
karnasm balca byk kaplarndan birisi Myndos kapusu.
tekisi Mylasa kapusu. Halikarnas iin byk Larousse ve
yahut Britannica ansiklopedisine bak. Ho taraflarn yaz.
Mesela Herodotdan gen kadn amiral Artemisia, Salamis,
Xerxes. skender, Milasdan Bodruma geldi. Bodrumun d
duvarlarn zaptetti. Amma iki i kaleyi biri Zephyria de
nilen adada (yani bugn valyelerin kalesinin olduu yer
de). Marsyas ine aydr. Sen benim Anadolu Efsanelerin
de Marsyas faslnda okudun gibime geliyordu. Perilerin gz
yalarndan olmu. ineye gelirken grdmz u Mars-
yasd. Haan liye yaz. Vaka merhum mer Rizann inti-
pften bir ngilizce tercmesinden evirdii Herodot var ki
Herodot deil. Ona yaz. Herodot Anadolu demekdir. Byle bir
ie gnl balam olduunu yaz. Msaade etsinler de, onlar
iin ilk nce Herodotu Trkeye mal et, ondan sonra Odiseyi
yaparsn. Seni zeki sanrdm!.. nsan neye en ok gnl ve
rirse en eyi onu yapar. Sana Herodotu tercme ettirmekle
Trkeye en eyi hizmeti yapm oburlar. stersen benim byle
sylediimi yaz. Madem ki o llyada tercmesi hakknda yaz
dn beenmi. Bu yolla, yava yava Odiseye de gnl
verirsin de, o zaman bir vazife gibi bir i grm olmazsn...
Ha, yolda Mumcular ky hane orada akr Ayeyi gr

159
dk; 6 saat kertmeye yryecekdi srtnda ykle eski
Karyandadr. skender oradan geti Bodruma. Herodotda
ehirler gediin yledir :
Alabanda (ine): 7.195
Euromos: 8.133, 135
Mylasa: 1.171; 5.37, 121
Myndos: 5.33
Pedasum: 1.175, 176 ; 5.121; 6.20; 8.104.
ou kerre oral bir adamdan bahsederken ehrin adn
kaydeder. Ama Herodot zamannda bu ehirler eski yerler
mi. Hali'kamastan bahsederken Herodotda Artemisianm
filo kumandanlndan bahset. ok tuhafdr ama iki mhim
olayda Halikam as hep bir kadn temsil etmitir. skender
Halikarnasa saldrrken Myndosa da hcum ediyor ama
alamyor. Sana yazacak vaktim yok. skendere kar Hali-
kam as, Halikamasl prenses Ada temsil ediyor. Ada d-
rieusun kardei ve kars idi. Fiilen kral ismen satrap olan
Pixodarosun kardeiydi drieus. Pixodaros, skender prens
ken ona kzm vermek istedi. Olmad, bakasyla evlendi.
Pixodaros lnce yerine damad gedi. Ada, skender Hali
karnasa gelince, ona bavurdu. Hakkyd. Ada, Halikarnas
kraliesi oldu. ok gzel bir kadnm. Senin sylediin Ana
dolu tarihi ta ta devrinden balam al: Kane (Kayseride
.. 3000) kltr, Sargonun hcumu. imdi Seaton Lloydun
.. 5000 olarak bulduu medeniyet var, sonra Pulasatilar
(Sicilia), Sardisten Saridanular (Sardenya adas), Mittani,
Arizava, daha neler de neler! Pre-Hititler, Hititler, skitler,
Amazonlar, Phrygiallar, Galatlar (Gaulois). Kimmerier
(Teuton), Lydiallar, Akhaeler, Minoenler, Mykeneliler, Et-
rskler. Bunlar hep biziz. Heredotda en aa 50 eit insan
ad geer Anadoluda. Yazlmas lazm yurdun tarihi ki bi
zim tarihimizdir. Neyse seni brakyorum. Yazarsan yazlar
n, ama tutkuyla, ak ile, sende ne arpnt, ne uykusuzluk
kalr. nsann btn organlar kafa iin yaar. Kafa organ
lar iin yaamaa balaynca gvdede falsolar olur. Kafa
hzyla yrd myd, organlar lokomotifin vagonlar gibi

160
eker gtrr, onlarn topunu kor. Mektubu kesiyorum. ok
perim.

2 Ocak 1961

Canm Canm Merhaba! Mektubunu dn dnnce aldm. Ge

lemedim, nki dorusunu syleyim bir yerden ta ge-
lecekdi, herif vermedi. Yani alt yz liralk bir kazk yedik.
with some other minor losses ite bu sebepden yerimde
akldm. Yoksa gelmek isteyordum. Neyse, gene dzeltir ge
lirim. Bir baka sebep daha var. I am working on the Wes
tern Asia Minor. ok gzel bir ey olacak, fakat guide-book
karakterinden epeyce uzaklat. Amerikadaki bir kitap
30 sahife kadar bir specimen yaz istedi. Orada alrlarsa daha
cyi olur. nki Basn Yayn Turizmde birisi var. O adam
ngilizce bokdan Efes, Pergamum ete deye fasiklleri pey
nir gibi onar kadan satyor. Benim kitap menfaatna do
kunaca iin, kabul edilmemesi iin uraacakdr. Onlar da
bir hrszlar kliki. Hepsi birbirine bal. Ama mesela Remzi
Kitabevi basarsa yirmier liradan, ylda yirmi be bin sa
tabilir. Bittabi bu i er drder bin baslan Trk eserleri
ne benzemez. stanbula geleceim, hem Sabahaddini, hem
seni greceim geldi. New Yorkda Literary Review deye
baslan haftalk m, iki haftalk m dergi bir Trk antolo
ji deye bir ey basm. Benim ngilizce yazm bata geliyor
mu. Yazy Memet Fuat benden istemiti, ben de bir tane
gndermitim. Ama nshas elime gemedi. stanbula gele
ceim. Sabahaddini, seni ok greceim geldi. Bu niversite
meselesi iin epeyce yazdm v basld. Ama zmir basnn
stanbulda kim okur? Yeni stanbul ksa bir roman iste-
yorsa, 50 tefrikalk Ege Denizcileri yazabilirim. Saba-
haddin smete buraya geleceini sylemi, olmad. Mavi Ana
dolu gelmedi. Teekkr ederim. u Va'gonli Cookun Rebsi

161
var a, gazetada ilanm okumu. 'Bana dedi : Bize krk kadar
gndersin. Sattka paray toplar gndeririz. Bir de Suat
Yurdkoru var. Ona pein parayla pek bilemiyorum 100 ila
200 tane aldrabilirim. Gidip yarn greceim. Dostlar
dan herkesten vazgetiini yazyorsun. Halt ediyorsun, ben
pek fena adam deilimdir. Benden vazgeme! Eyidir. A
Azra, imdiye kadar nasihati kim dinledi ki dostlarn dinle
sin. Sen hi nasihat dinledin mi hanmefendi? Nasihatin ka
deri dinlenmemekdir. ngilizce byle alrsan kvrrsn. Sa
kn thleri d yahut z okuma; hafifi vardr, bir de kaimi.
Rumcadaki gibi then thelo: istemiyorum. Birincisi ince,
teki kaim. Then he threwdaki gibi. Etrskede vard. Me
sela sevgi Flukukuth. te sana kar bende epeyce Flukukuth
var. Bu Mavi Anadoluyu kitaplardan ziyade seyahat acen
teleri satar. Kitaplara azar buuk serpitirmeli. Artk elim
den geleni yapacam sana temin etmee lzum yok san
rm. Bu dakikada Aliye hastahanede ocuk dourmakla me
gul. Biraz nce oradaydm. Bu akam Suatn nian mera
simini yapacakdk, ama Aliyenin ocuk dourmas, ii ge
ri brakd. Eh! ha imdi yeni sene. Benim iin senenin yeni
si de eskisi de yok. Sana conventionel good wishesden vaz
geiyorum. en ol! thats a wish. Annene tarafmdan eyi se
nelerde bulun. Yani det neyse onu dersin. Fark u ki ben
de it is really good wishes. ngilizce playlerde hemen he
men yalnz Bernard Shawdan holanyorum. brleri beni
hi de ilgilendirmiyor. Bana az istisna ile rt veriyor.
Nedir o Tennessee Williamsin Streetcar Named Desire? n
san okuduuna da, okuyacana da piman ediyor. Son
hafta yazdklarm leffen gnderiyorum. Mrettip hatas ba
kmndan aheserlerdir. Herkes atr atr samalar sana
cak. Gnderiyorum ki gresin de, sen de bu yolda kalemini
dahedesin! Fikri hazrla. Onu l yaparsn, sonra alaka
lem, am devire devire frlarsn. u niversite 147 hadisesi
hakknda epeyce yazdm. Sabah gzmn nndeydi. Merha
ba canm canm! Sevimli yznden perim.

Cevat malum.

162
(Mektuba bir gazete kupr ekli: 23 Kasm 1960 tarihli. Ga
zete belli deil. yle :

Genleen ihtiyar Halikamas Balks

Halikamas Balks Cevat akir Kabaaal, gn
getike ihtiyarlayacana daha da genleiyor.
stad, mein ceketinin zerinde asorti duran be
resiyle Kemeraltnda bir cevelan etse, 70 yama
ramen hayli can yakacak gibi...
Gazetemize, yazlarn brakmak zere her geli
inde, bir Merhaba! deyii, iten gelen kahka
ha sal ve arkadamz M. Ressamolu ile tal
yanca bir akalamas var ki, grmelisiniz. nsan
ona baktka genlik asn Ruslardan veya Ame
rikallardan nce icad edip evvela kendisine tat
bik ettiini sanr.

18 Ocak 1961

Canm canm yahu sana ka gn nce olduunu unuttum

mektup yazmtm. Cevap bekledim, yok! kitap geldi,
sonra 40 tane. Yirmisini bir kitapya verdim. Herif mit-
var. Baka lazm olursa var m? dedi. stediiniz kadar,
dedik. kitab alnca okudum. tekilerini smetle Aliyeye
verdim, teekkr ediyorlar. Aliye o akam bir kz ocuu
dourmutu. Kitab doumevine gtrdm. ok memnun ol
dular. imdi fikrimi syleyeceim. Kitap ksmdr. Bi
rincisi Troya, Bittel, ete. Bu birinci ksm yer yer kurak.
Yaradclm hr mavi rzgr esmemi orada. Kuru, ku
rak szn yle anlayacaksn. Kehat zerine yazlm yaz
okuyorsun. Yaznn aksay, mnasebetsizlii hi yok, ter
temiz yaz, kehat zerine yazlm. Arasra kehat yrtlyor,
yahut effaf oluyor. Olmad nk effaflk perdeyi ifade

163
eder. Arasra kehat perdesi kayboluyor. Perde deil, nki
darln, aklklarn esen rzgrlarn yasak eder. te ke
hat delindii zaman serin serin mavi esiyor, soluyorsun, ge
ni! ferah! kolay! Gnlne aklklar doluyor. Ama arasra
dememeli. Ender delikler. Kehadm salam dorusu. Salam
yerleri delmek iin boa boynuzu gerek. Yrtlnca ho olu
yor ferahl. Gelelim ikinci ksma. Orada esmi dorusu.
O yolda yazlarn en gzeli. Mavisi, tuzu biberi, yaznn hu
mour kvraklyla klkdan kla girerek perendeler atma
s yer yer bu gzel deye plajya isteiyle azm sulandr
d. nc ksm iin. Bu eletirme deil ama eletirmenin
ls ayn zamanda ha ne diyordum, nc ksm hak-
kndaki fikirlerimi zaten biliyorsun. Tekrara lzum yok. ikin
ci ksmda esmi urada burada, alaycklarn atlaklarndan
aklklar grnp grnp geiyor. Alaycklarda sevimli,
iden, evik ve masum. Hi ar deil, bir ocuun tenhada
kendi kendine oynamas, arasra bir trk mrlamas gibi.
Bu Western Asia Minor btn varlm toplayp bir nok
taya iletiyor. Artemisin en houma giden nvan yarad
ln byk anas. Panioniosa ne dersin? Despoina da
tuhaf: Our lady. Lade adas, Leda, etc. Kuranda Lat ve
menat tanrlar. Notre Dame! Kyme Sibyli ok nemli.
Kymede, Erythraide ve Klarosda Sibyller Orakla n hep
hexametre ile veriyorlar. Bu khinler Delphoidakilerden es
ki... Sabahaddin hakknda malumat istedim senden. Yok! im
di bunu yazarken dan tesindeki gurupu seyrediyorum. u
gurup bir noktada teye kapu aar. nsan o akla ait ol
duunu duyar da bir an dnya solar. Sabahaddin bana o tesiri
yapt iin greceim geldi. Ta o kadar hayret verir bana
onun przsz akl. Epeyce yaadm, onun gibisine rast-
gelmedim. Eh merhaba sevimli yzn perim Azracm,
Merhaba Sabahaddin'e, tarafmdan bir merhabala.

164
 23 Mart 1961

Merhaba. Hi yazmadn yahu! Dnki kltr hakkmdaki ya

zm okudum. Yaa! dedim. Dinle! ngilizler ok nemli ey
ler bulmular Haclar kynde. Sana leffen gnderiyorum.
Oku da sonra Sabaha ver. Ben birka nsha aldm. Sana
stanbula getiririm. Aman Illustrated London News deye
ngiliz haftal var ya. Onun u son iki aylk nshalarna
baknz. nki o haftaln detidir. Arkeolojik eyleri etra
fyla yazar, hele ngiliz bulular olursa. Ben bu Haclar bak
landa bir yaz yazyorum, Tanine gndereceim. Yani Sa
baha gndereceim versin. Birka yaz imdiye kadar
elim ermedi. imdi Western Asia Minor bitiyor. Ha! merak
etme, nar aac getireceim. Yalnz u Melleart ak kemik
leri hakknda yanlm. Onun hakkmda Western Asia Minor
da yazdklarm gnderiyorum. Sabahn Tanindeki roman
ok houma gidiyor. tekiler ok testereli yazyor. Yani in
sann akl yaz stnden geerken, testere dilerine taklr
gibi oluyor. Ne bileyim, sz yazya eyice yediremiyorlar.
Yaz dediin bir ucundan tuttun muydu, fu rt deye uarak
kuyruuna varmal. Eh! burada tutuldun, orada kaza at
tn, insan akimn yrtlmadk st ba kalmyor. Oysa ki Sa
bah hi farkettirmiyor. Maallah kaymak gibi kayyor, in
san rahat rahat tadma varyor yaznn. A canm yazsnlar
yle, ama tact gerek, kulak, duygu gerek. nadna olursa
yanks ho olmaz. Neyse! Ben Sabah rnek alacam. u
yeni dile Trkiyeyi altracak biri varsa, Sabah o. Sz a
lmna getiriyor. Ha! buraya Edith Hamilton hakkmda yaz
lan bir yazy yaptryorum. (Yapk olan yaz 93 yan
daki E. Hamiltonun Platon zerine yazd bir kitabn ele
tirisini veriyor) Sizlere hep sylerim a. Avrupa Anadolu
nun zar arma" Platonla Sokrat habire gklere karyorsa,
bunun cascavlak nedeni Hristiyan dinsel havasna biilmi
kaftan olduklanndandr. Hane bir blouissement grec (Yuna
na gz kamamas) var ya, bu kadmda explosion olmu. Ka
dn daha da ileri gidiyor, sa Ue Sen Paulu Platonun
rencileri yapp atyor. Akolsun vallaha! Yapnca byle tam

165
yapmal! Hele Sokratm syledii sze ne denir!!! Efendim?
O sylemeden nce, anasn sattm kimsenin aklna gelme
mi byle bir inci yumurtlamak Gnothi seauton gibi. Ya
hu insann tanyamayaca biri varsa o da kendisidir. Na
gnorisis ton aftonsu! gel de gnoris et edebilirsen. te onun
iin dnyann en yalan yazlar otobiografilerdir. Adamlar
yalanc da ondan kelli mi? Hayr! Adam doruyu sylemee
abalyor, ama abaladka yalan kyor. En beceriksiz ro
manc baka birisini anlatrken, kendisini anlatmaa al
an en dorucudan bin kat daha doruluyor. Acnacak ey!
Yahu Yunanllar severim. Ama inadna Anadoluyu bir Yu
nanistan yanks saymak olur mu? Oysaki Yunanistan bir
Anadolu yanksdr. Anadolunun Mileti, Efesi, zmiri, Midil
lisi Yunanistan emperyalizminden az m ekdi? Zavalllar
hangi kapuya kul olacaklarn ardlar. Bir gn Atinaya,
ertesi gn Spartaya, daha ertesi gn ranllara boyun e
mek zorunda kaldlar. Atina esir pazarnda en deerli tut
saklar, onyallar. Miletin kolonilerinden sz edilir. Bizim
bugnki anlamda smrge deildi onlar. SettlemenUler, ya
ni yerleme yerleriydi. Evet Anadolu da tutsak kullanyor
du. Ama Atina'nn ekonomik dzeni klelik zerineydi. Hele
Sparta helotlaryla. Anadolunun gelimesi Atina, Sparta,
ve ran emperyalizmlerinin atmas dolaysyla duraklad.
O Peloponez sava ne? Az kalsn btn Midilli halk oluk
ocuuyla kldan geirilecekti. Lade deniz savandan n
ce Miletlilerin ne ektiklerini Herodot yazyor. Adamlar bu
nu ekmekdense ranllara tutsak olmak bin kat daha eyi,
deye barmlar. Peloponez savan da Tlukydides eyi an
latr. Emperyalistlere ders olmal. Ayn bugn! Yalnz g
nmzn Peloponez savama Dnya Sava diyoruz. Bak ne
yap Azra, sokrat al, evir bir stun Aeopagitikostan. O s
tunun yanma gene sokrat evir. Yalnz adlarn yerine bu
gnn adlarm koy. O kadar! Bal gibi tamam olur. Nedir
Anadoluya kar hi de nsan olmayan hn! Apollon gelir
Marsyasn derisini yzer, Midasa eek kula uzatr... Gene
Apollon gelir bu sefer P ann ddklerini kma saplar. Ya
ni mitolojide bile. u gnderdiim Amerikan gazetasmdaki

166
tanralara bak, bu kadar et ynnda bu kadar zarafet ve
rebilmek mesele. Yahu Rubes yapamamtr bunu. Renoir
da iri kym budalas ten renginde Rubense denk. Ama onda
da bu tanralardaki mouvement yok. teki krk tanesini
merak ediyorum. Trkiyede kyor, ama bilmiyoruz. Neyse
bu mektubu burada kesiyorum. Sevimli yznden perim.
Merhaba !

Hdr lyas 6 Mayts 1961

Adonisir yeniden dirilii

Merhaba canm canm canm. Son mektubunu aldm. Gele

ceim yahu. Ama Artemis kitabn bir paras olacakd. Ol
du mu sana yz sayfa! Uzun deyen oldu ksalttk! Eh Wes
tern Asia Minor yazarz da Maiandrosdan bahsetmemek olur
mu? Aulokreneden baladk, yallah toprakdan kt, sa
daki soldaki dalara Yahu deniz nerede? deye grledi. Da
tepesinden kopan bir bulutla deniz ynn bildirdi. Bulut ge
lin gibi ince yamurunu ova boyunca Maiandrosun burada
ldrd, kprd. Kataraktes de ellale oldu, beride cam
gibi sindi, saman altmdan su yrtt. Sadaki, soldaki ta r
lalarda alan kz kzan hac mercanlara bir Merhaba sal
lad... derken iki yz sayfada ancak. Ha! rksu var ya
neresi rk bilmem o dadan inerken Maiandros ne
rede? deye sordu. Gsterdiler. Sen misin gsteren, bir takla!
bir tepe takla kendini ovada buldu. Bakt Maiandros sularn
ardnda uzata uzata gider denize. O da sularn Maiandrosa
sa rgs dolad! hey! hey! Hayrl yolculuklar. Ne dediler
biliyor musun? Ar lirik mirik. Hayde lemsemasn sn
drdk. Sesini kssn deye Maiandrosa gvercin boku yut
turduk kuru kuru. Eh geciktik yahu Azra! Dinle imdi bun
dan nceki mektubuna cevap. Ama konuya ancak krlang
uuu dokunacam. meceler geliyor. Yahu, izin verirsen
yazlan meceye aktarrz diyorsun. zin mizin ne demek,

167
yazlan sizin iin yazacam. imdiye kadar Maiandros aya
ma doland. Aa dikimi serisi. Hemen yazaym. Troya
deyince : Dardanos, Teuker, yedi Pleiadlar. Bir tanesi lr
m, sner mi. Gzeldir. Adlar da olacak. Kzdr onlar. Tro
ya duvarlarnn yapm Herakles hergelesi, Apollon. Hane
duvar yaparlar ngar kar. u sende bir nshas olan 45 li
ralk hmanizm kitabn gnder. Bir bakaym kendimi kar
latrma yoluyla bulaym. nki bizimkisi bir frlay, in
sanla ayrlk grememek, duymamak, suya neden yoku aa
ya akar deye sor! Tad tuzu yerinde yazlmal bu. nsan
okurken hapishaneden kurtulu ferahln duymal, bir ak
lklar yavrusu insan olmal! Trk sylerken, sesin kuyru
u birden kesilmez a! Dudakdan tellenir ses, hrriyet bu
lur, gider gider. Sz varsa! nsan sesinin nurudur o. Gene
saptm. Sen u kitab gnder. Bilirsin kitap i etmek detim
deildir. Winged words ben singing words derdim.
Harptr insan yrei, teline vurur insann da tel titremeye
koyulur, heuv h h deye ter o da. Sanat olur. Yoksa
sanat olsun deye olur mu hi? Olas varsa anasm satd-
mn gider olur kendiliinden. rnein, Sabahta oluyor. Han
kndn kadar zorla m bu bok olur. Hane nedir sanat
deye boyuna tartm alar oluyor ya! Sinirleniyorum. Sanat
insan gvdesi sansak, biri yanaklarn solduruyor, teki bur
nunu ekiyor, beriki ardna parmak salyor, daha beriki im-
dikleyor. Braksnlar zavally! Yazk be yahu, rahat. Buyur
etsinler ona, diledii gibi gelsin. Hele ona exercise yaptran
lara ne deyelim? Adama benzetmek iin gya. Yahu Eflatun
tam doulu (demeyeceim sze gnah olur) tam arkl. Tam
bin yl insanolunun bocalamasna sebep oldu. Ona adamakl
l cevap veren. M artineal Diotima bir, Diojen iki. Sana
gnderdim a kupr. Baksana Hellen bilgini 90lk kadn ne
diyor: sa ondan almtr szlerini! Ak olsun. Herif ideale
gideyim derken, Neoplatonizmi, bizde de fena tasavvufu ya
ratt. Mutu kable en temutu. lmeden nce l, ne duruyor
sun, pure ideal! Thales, Heraklit filan balamlar, ama
Orfizm ve Eleusis mysterleri ile az kald gme gidiyordu
kafa yolu. Neyse Anadolu kurtard, ama bsbtn kurtara

168
mad. ideal yoluna sapt. Zaten Anadolu olmasayd, hibir
ey olmazd. Gya Dorlar geliyor o da belli deil a
AMalar Yunanistandan kayor Anadolu'ya. Orada Efes,
Milet, Kolophon, Kyme ete. uygarlk kentleri oluyor. Bunla
rn Yunanistanda parladklar yoktu ki. Anadoluda bulduk
lar bir kltrle uyandlar. Yani bir Anadolu hybridismidir*
iin kk. Yunanistandaki durumlarn bir dn, bir de
Anadoluya geldikten sonra, Anadoludaki parlay. Anadolu
olmasayd ne olacakt? Benim kafam bkir. Direkt dn
yorum, nceki bir yarg ile deil. Anadolulu olduum iin de
il, ama Anadolu byle olduu iin. Duygudan ok, aklyim
bu ide. Yani u Platonun slup gzelliini filan falann in
kr etmem. Gzeldir. Arimed bile onun etkisiyle kendi bu
lularndan utanyordu. Efendim, diyordu, byle ufak tefek
eylerle uramam affediniz. Bu asl dnceyle filozof spe
klasyonlarndan biraz rahat etmek iin, dinlenmek iin yap-
dm ocuk oyuncaklardr. Elence!!! Belki Einstein o za
man geliirdi Platon olmasayd. Winged words, Platonun-
kiler bearded words. Nah sakal, yenilir yutulur ey deil.
Hane zavall Lumumbann salarn yolmular da yedirmi
ler a! Bunlar da bin sene insan oluna, l gtne pamuk
tkarcasna, bana sakal tkdlar, uval uval sakal yedir
diler. Mesela Mevln gzel deil mi? Elbette gzel! Ama
serbest kafayla dn. Binev ez ney unuttum tesini
hikyet mi kunet/Ez cudayha ikyet mi kunet sanrm. Ya
arken Tanrdan cda imi hazret. Brak Tanr var m yok mu
meselesini, sorunu varsa asl hayatta var. lnce mi kavu
ur? te le gibi hikmetle Platon kokuyor. Bak Thales eklipsi
hesap etmiti. Bu hesaplar A sndan balayarak Z sine kadar
bir insan yapamaz. Thalesin eklips hesaplay ardnda yz
yllarca hesaplar var. Msra gitti de rendi diyorlar. Al
sana be paralk akl! Msr astronomisi; srtlarndan aa
larna dek yapk doan Radica<ile Dodica eleri gibi Hint
li hane ya din ile yapkt. Msrda eklipsleri neye bul-

H ybridizm : Biyoloji ve b otanikte ku llanlan b ir terim . ki

birbirin e yabanc t r n karm anlam na gelir.

169
madlar yahu? Mikene yahut Angostayken bu adamlar Ana
doludayken gibi deillerdi. Senin bu yazn ok doru, yaa
bre! Diyorsun orada, beii buradayken neye yabanc sayarz
bu pozitiflii? Neyse vazge. Ama Einstein olurdu lafn
bsbtn yabana atma. Dmeyi icat edemedikleri iin bat
taniye gibi kitonlar fibula yani kopalarla kopa da de
il, param ana dedikleri taknt geydiler. imdi Sciaparel-
linin Paris modasmda icat ettii unique pice geyimini
icat etmilerdi denecek. Bakla kesemiyorlard kuma, yek
pare ryorlard. Zavall Girit, farbalalar unutulmutu. Eh
dme yok, makas yok, hava cvadan ideal var, realite yok.
Heykellerde kiton ve bklmlerinde ak, szl var deye
ceksin, onlar artistin stizasyonlar. Sen tpksn bugn bi
risine geydir de gr szl mzl kalr m. Hele kn
boalara benzemilerdir. Onun iin hibir heykelde k el
bisesi gremezsin. Sanki dnyada deil de, hamamda hal
vette gezerler. Beni oturtup dmenin tarihini yazdracak
snz. Zavall kyl Bodrumda dme szn bilmedii iin,
dkkndan pantolon tohumu istemiti. Mevlndan cart curt
etmitim yokarda, ama adamm derin insaf taraf vard. Sa-
bahm Merhabasm aldm, erevelettim. Astm duvara. Mer
haba! Denizden diyor. O Bodrumda. Ben ilerimi bitirir
bitirmez geliyorum. Yahu greceim gelmez olur mu hi?
Bir yazy brakp tekini ildiim zaman gnler sryor.
nki bir yaznn kafamdaki vmglts kolay kolay dinmiyor.
teki vngltya gemek vakit alyor. Gurupun renkleri ya
rm saat srer. Gnee kolay geliyor. Gnlerce sryor ben
de. Yava yava susuyor, sonra teki douyor. G alyor,
hz alyor. Konu Denizli horozu gibi uzayp giderken, kes
kesebilirsen ki teki szlmeye balasn. Merhaba Azra. Ba
na hep neredesiniz, nereye gidiyorsunuz bildir ki, ben siz yok
ken stanbula gelmeyeyim. Bana yazk olur. Yokarda t
ten konumam Tanin yazlarnn gecikmesini anlatmak iin
dir. Bittabi Sabah da grmek, konumak zlediim bir trk.
Epeyce yazdm galiba. Hane dedik a, sz sesin nurudur. Duy
gunun da yle...

170
 7 Ocak 1963

Merhaba, Merhaba!

Gnlerce har harl Denizli, Antalya, Konya deye dola

tktan sonra yorgun argn eve varnca mektubunla kar
latm. Sevindim. Ama mektubun Fazla ait ksm yle bu
ulu ki. Bir kaza olmu, bundan bir otomobil kazas anlyo
rum. 15 gn koma halindeymi, ama koma halinden kurtul
mu. Durumu ama arm. Haber alamyoruz diyorsun, ama
Yvetteten mektup geldi diyorsun. Sen bana bir duman gn
deriyorsun. Duman zerine hibir ey ina edemez ki.
Eer bu mektup sana varncaya kadar hibir bilgi verme
misen, mektubu alr almaz bilgi ver. Sen annene destek ol.
Ama dorusu kimin kime destek olacana da pek akl er
diremiyorum. Bana gelince ben ok eyiyim. Ta neden beri
stanbula gelmek isteyorum, ama gelemiyorum, nki kitap
bitmedi. smet gelmezden on be gn nce kitaba baladm.
Konu snger avclar. Ama kitaba gre bir ad bulamadm
daha. Akdeniz Gurbetileri mi, Enginin Gurbet Kular
m, Engin Oullar m, Mavi Derinliklerin Oullar m,
Deniz Garipleri mi, Enginin abalayclar m diyeyim
bmiyorum. Banda dert olmazsa, git Sabahla babaa ver
de bunlarn birini sein ya da bunlar: birletirerek bir ey
kann deyeceim geliyor. Ama sen onu brak da asl u
Fazl ii iin bana abuk abuk abuk mektup yolla emi?
Bir de Deniz! Deniz! Zehirli Deniz var. Oppian biliyor
sun Milattan sonra ikinci asrda yaad. Bak ne diyor : Hi
bir e, snger avclarnkinden daha korkun, hibir aba
onlarnkinden daha ar deildir. Adam Halieutikainde sa-
hifelerce sngercer iin ah vah eder durur. Bugn de ta
binlerce yl ncesi gibi snger avclar ayn durumda. Homer
de lyadada, Odisede bu denizcilerden sz eder. Eskhylos
diyor ki Nerede Anthias bal varsa, orada sngerciler
iin tehlike yoktur. Demek ki demek kisi yok iki bin
be yz yl nceki dalglar bu Anthiasa, kudsal balk de
miler. Fensel ad Anthias sacer! Biliyor musun hangi ba

171
lk? Orfos! yahu. te buna btn dertlerimin arasnda
ok sevindim. Tevekkeli deil, bu Orfosa hayrandm ezel
den beri. Yahu Aristoteles, Oppianus, Ovid, ve Plinius bu
orfosdan bahsediyorlar. Oppian yle der : Ne mutlu Anthi-
as gren sngerciye, demek ki ortada bir tehlike yok, deniz
canavarlarnn hibiri oralarda dolamyor, rahat ve emin
yzebir. Yani bizim 'Bodrumla Marmaris denizcilerin
den sz ederken, ecdatlar ta binlerce yl ncesine varan
insanlardan ve alabildiine abalayc ve sava enginci-
lerden sz ediyorum. Bu biraz da eski Anadolunun ve gn
mzdeki Anadolunun nasl birbirine bal, ve birbirinin va
risi olduklarm gsterir. Sonra bir ey daha buldum. Po-
seidonun asl saray Bodrumla Knidos aras Aripel ve Ege
aklar. Yani insan hayali orasn Poseidona layk grm.
Orada, pembe mercanlar siyah, lacivert de olur onlar. Dal
dal! Perdeler ak mavi ve gmi yosunlar. Poseidon orada
lmszlere byk lenler verir. O derinlerden lanca a ra
basna biner. Altn yeleli atlar eker arabasn. Bir elde
dili yabas. Zifiri derinlerin skkan kalabalk olarak kar
lar tanrnn alaynda, yunus balklar, santor, dragon, Ne-
reidler plak memelerle, dah ederler yze. Tritonlar ttrr
bukinalar. Ama bu koca alay karahlarca grlmez, nki
alayn drt yanm uan balklar sarar, onlarn kanat fslts
tatl tatl ten eytan kulelerinin mavi tn rter, lml
lerin kulaklarndan. Ama Nereidler deniz kulelerinin iinde
uyuduklar iin deniz perisi uyanrm da, dipteki sukti ha
yatm fsldarm. Neyse bu kitapta yok, nki mitolojiden
sz etmiyoruz, edersek bile pek geer ayak, ama havasn ve
riyorum. rnein: Teleskop Mehmet, Selime bakt, elini ge
kaldrd, Bilirsin a! Ta Cinibizlerden beri, belki de ondan da
daha eski denizcilere yldzlar enginde yol gsterdi. Sen yl
dzlara dikkatlice bak. Derken bir tanesi tekerden ok ar
par, ite o seni seven kadnn yrek arp ve bakdr. Ona
dan. Hemen yreine bildirir o. Sana unu yapma, unu
yap, byle git canm! der, yol gsterir o yldz, dedi. Selim
bakt. Kocaman yldzlar sanki atrdyordu akp kpratka.
Ama kitabn ou dalglar, denizin altm vermek iin, lkin

172
 denizin st de var. Balklar, vapurda ateilerle, baka
baalt oturucularyla. Deniz aalar da var toprak aalan
gibi. Deniz kahkahalarla glcdr, ayn zamanda da hn
gr hngr alayc, iini eke eke. Berrakdr, effaftr, kap
kara zindandr. Kalabalkdr dibi, ama ssz kimsesiz bir bo
luktur. Dmdzdr, yz derindir ama. te buradadr, hapa
hazr! Ama yasaktr. Yasa deler dalg. Sirenleri eyi d
nmler, cana yakn yolda arkada, ama gaddar, ta y
rekli. Sadk ve hain. ekici glmsemeleri ardnda mezarm
kazar; hane yz ldar kprar. O glmsemesi zindan ka
ranln rter, ksz diplerde. Yani kitapta byle yazmyo
rum sana harl har yazdm gibi. Kitaba ayak ucuyla basa
basa yanayorum, yazarken kitab rahatsz etmemek, bere
lememek, rktmemek iin. Yreimle yazyorum, elimden
ziyade; soluumu tutuyorum, flemiyorum umasm deye. s
met gelmezden nce baladm. imdiye kadar iki yz birka
sayfa oldu. Ama nasl? smetin sevimli olduu kadar, zehir
gibi eytan ocuu var. Hepimiz tkldk odal eve. K
yamet kopuyor. Derken Cevat sarlk oldu. Amerikan hasta
nesinde yalnz yatmyordu. smet hastaneyle ev arasnda me
kik dokuya dokuya asab kd. John geldi. Onun burada
kalmas iin Amerikan generaline gidip geldim. Bu arada
Suat Diyarbakra gndermilerdi askerlii iin. Onun da
Natoya tayini gerek. Neyse Ankaralara gittik, o ii becer
dik. John iini de becermek zereyim. Ama bu sefer parsel
leme kt. Senin anlayacan evi ortasndan blyorlar. Eh
Efese mefese de gitmek lazm. Ben ancak gece ortasndan
sonra yar minderimin zerinde yazyor ve yatyorum. Ama
ilk nce ocuklarn kartrd kehat kalem ete onlar her iki
saatta bir dzene koymak gerek. Sonra ardan yeygi al
nacak, evin parselleme meselesi iin belediyeye gidip gel
meler. Grlt patrd. Hokkabaz gibi yazdm. Yani bir elim
le ardan fileyi tar, teki elimle de belediyeye dileke
iletirken, sa ayamla kok kmr sobasn yakyorum, sol
ayamla da Akdeniz Kurbetilerini. Yani iki yz ksur say
fa drt ayda byle yazld. Ama mesela sm etin arpnts
tuttuu zaman, o zaman bir elimdeki fileyi brakp, elimle

173
doktoru ararm. aka deil, Amerikan hastanesinde kz l
yor sanmlar da, ad Noonan olduu iin Katolik sanmlar,
dernire absolution mu, ne boksa, onu vermek iin adam
hala mala, kapkara, kzm baucuna dikilmi. Kz ben Ms-
lmamm deyince, adamcaz arm. Yani iin akas yok,
sonra onu dzelttim deyince, bir bar, Cevat sapan tayla
Cookienin ta gzne nian almtr. Aman pansuman yapa
ym derken Aliye skn eder. Murat'n atei krk gemi.
Haluk da yok! Aman yahu! Sen eyi ki patlamyorsun deye
ceksin. Bak Azra! Patlarsam bamdan, burnumdan, parmak
ularmdan, salarmn her telinin ucundan kpre kpre
Akdeniz Kurbetileri fkracak, konu ta ylesine iimi dol
durdu. Hane ok derine dalm denizciye benzeyorum. Deni
zin tonlarca basksna dayanmak iin, bir iki drt atmos-
ferlik hava tkarlar skafandara. Ben de bu dardan baskya,
konunun havasyla denge buluyorum. Bu ho skntlar hi,
asl o konu. Yoksa kitap oktan bitecek, ben de stanbula
gelecektim. Kendi kendime kalnca gnde en az on sayfa
yazyorum (bu mektup sayfalarndan daha sk yazyla). Ki
tap byle be yz sayfa olacak, tahmin ediyorum. Yani bir
aylk i var daha bilemedin bir buuk ay. imdi nm
alyor gibi, vzr vzr gider. Gnde on on iki sayfa yazar
ken iki e dtm. Sonra bir sayfa, ve arada hi sayfa. Ama
hi sayfa olduu zaman bile hep konunun iindeyim. Zaten bu
bitince birbiri arkasma birka eser vereceim. Bu yazlar
balklara dein olunca Moby Dicke benzeyor, ama daha
eitli, ve daha renkli. Bu konuda birka kitap yazld, P a
nait strati filan. Ama onlar nerde, bu nerde! Bu konu ze
rinde en duygulu, en engin yaz olacak. Sonra Akdenizin alt
bylesine verilmedi daha. Bu inancm olmasa bylesine ya-
pmazdm. Ben denizi tutmadm, o beni adamakll tuttu,
imdi hasretten olacak, bu bok yerde. Ben severim akr Ay
eyi, ama sen daha ok seversin onu, onun iin kitapta onu
bir epope haline soktum, esasnda da yledir a. Yalnz kert-
mede deil, onu Data, hatta Bozburuna transplant ettim.
Konuya yle yakyor, nki gney Data kysnn n ak,
kertmenin deil. Eh yaylm gerek gze de, gnle de. Def

174
ter nmde, ama kanc sayfada ona baladm bilmiyorum.
Aramak uzun, aklmda hayal meyal u var. Annesiyle bir
kavga. Daha pek gen akr Aye, Mezgit kynde. Salar
gne gibi sar sar parlad, gzleri de Aripel gibi mavi
mavi ldad iin akr Aye denmiti ona. Anasna Kerim-
oluna varacam dedi. Anas daha ocuksun deyince, Ay
enin gzleri akt, evik elle mintannn gsn rtadak
yrtarak, avularyla dipdiri memelerini amarlad. Bak ben
ocuk deil, kadnm! deye bard. Avlya kounca babas
nn kratna hoplad, topuklarn atm iki brne vurup sap
laynca at drt nala frlad. Krat ovaya tam yolla boand,
alabildiine ak burun deliklerinden, ova rzgryla uzak
lklara uuyordu, yanp yakan susayla harl harl. Uan
kanatlard Ayenin alev alev salar atm kuyrukla yelesi.
Kayk Aramn tahta kprs gk gibi grledi. Sarp, korkun
Emeci dann dalla yaprak kalabal, kratn rzgryla sal
lanp savruldu, uzun uzun fsldad. Ky kumsalna duman
attrnca iftlik kynn ta gbeine daldlar. Cyak cyak
kaan tavukla kaz kargaal, kpek havlayyla, tabana
kuvvet insan kalabal ortasndan imek gibi te ap gitti.
Krat dilerinden ak ak kpkler uurarak, nallarndan kvl
cmlar savurarak, baka yerleri de ta arkada brakr. Ama
yerler hayali deildir. Hza baylr insanolu, nki ayrc
uza hi ederek ayrlar kavuturup bir eden odur. Ama ne
kadar nalna abuk olsa da krat, akr Ayenin tezcanll-
ma yavad, bacaklarm sktryor ha greyim seni krat
diyordu. Evrenin saman yolu, saman yolunun da topalar gibi
frl frl dnen milyar kerre milyar gezegeni vardr. Topun
dan gelen dayanlmaz bir akmdan hzn almakdadr. akr
Aye, yapyaln gnl olarak gider sevdiine. Mutlaka da y
le olmutur. Son tepe alr, gecedir artk. Avlonya koyunun
tek tk lambalar denizde k kuyruklarn sallamakta. Cen
nete domutur sanki kz. Kerimolunun nnde uurum gi
bi heybetli diiliiyle dikilir. Sesinde arslan, kartal, kumru,
yamur, imek, gelin kua, ay , gnele ate vardr.
Neyse Azra, bir sevgi kasrgas gibi gelir akr Aye. Ay
nda elik gibi memeleri sanki gne ulardr. Birden

175
bire belinden inen alvarnn bklmleri, dadan daa ang-
lanan gk grlts gibi sarsar adam. Bylece sans comp
liments soktum akr Ayeyi kitaba. Sen a n bulursun
bylesini. Ama de. Hane Delfosda gnofchi seauton yollu,
her eyi itidalle yollu laflar vardr. tidal, orta yol -ok fe
nadr bence. Hane hkmetin ne ar sol, ne an sa gibi.
Hidir bu takdirde. Gelecee giden her yol banda her bir
ilericiye kar, gemii bekleyen binlerce beki vardr. Aman,
gemiin szm ona beki kulelerinin savunucusuz kalaca
ndan korkmayalm. Her insann yapaca, o l yke ka
tlmamaktadr. Zaten yaradl kfi mikdarda l yk srk
lyor. Eyinin itidalda olduunu sanmayalm, o Sokrat ve
makulesi kokmu filozoflar gibi. ounluk alak bir seviye
de dnmeseler, itidal belki doru olabirdi. Bu byle ol
maynca, bakalarnn an saylabecek bir katta dn
meleri gerek. Bugnn itidali yarnn en az nsan dncesi
olacak. Ulu Ali iin spanya tarihini kartrmak gerekti.
arlkenin olu veliahd Prens Filip, G ranataya girerken
Engizisyon yolda iki yz insan yakmt heretik deye. O za
mann itidalclar bu kadar ok insan yaklmamas kansn
da olurlard. rnein yalnz yz ya da elli yaklsn derlerdi.
Hane altn itidal bunu emrederdi. An fikirde olanlarsa hi
kimsenin yaklmamas kansmda olurdu. Ben denizden sz
ediyorum, ebediyet yolunda olan, ve insan mukadderatn
tayan u dnya gemisini dnelim. Denizlerdeki gemiler
gibi safras vardr, yelkeni de. Aman yolda alabura olur deye,
dengesini salamak, ve safrasnn etkisini ziyadeletirmek
iin yelkeni skp ambarn karanlna m tepmeli? Apak
yelken akl ve kumla akl safras zerinde rmek iin
dokunmad. Her kyda kumla akl safras grladrr. Ama
yelken nadir ve deerli bir eydir. Onun yeri ambarn ka
ranl deil, ama direin tepesindedir, ki enginin rzgrn
ta yrekten tutsun. Gelelim akr Ayeye. Sevgilisini ar
abuk ldrdm. Ayenin artk sevgilisi mevgilisi yoktu. Ona
denizciler fena kadn deyorlard, ama ok seviyor sayyor,
ve gelip gelip elini pyorlard. Sabahaddin ve Fikret Adille
kertmeye gittiimiz zaman Aye hasta bir kadn moto

176
rumuza alp Bodruma gtrmemizi yalvarmt. Almtk za
vall hastay. Yani hep eyilik etmekteydi Aye. Yalnz siz
Bodruma gittiiniz zaman Helen, akr Ayeye gzlk ver
miti ya. Aye a knca gzlerinin yandndan, bann
da ardndan yaknrm, sngerciler ona bir gne gz
l getiriyorlar, rahat ediyor. Ne var ki birka ay sonra
gzleri tm grmez oluyor. Palamut Bknde bir de ok ih
tiyarlam Balk var ki Ayenin arkada. Yani aralarnda
cinsi bir mnasebet yok, srf arkadalk, ihtiyar balknn
kulbesi var deniz kysnda, denize kar. Aye kr olduu
iin ihtiyar balk ki sardr onu elinden tutup, k
yda kumsaln zerinde oturtuyor. Ayenin eli ihtiyar ba
lknn elinin iinde kalyor. Orada otururken yan yana hi
bir sz sylemezler birbirine. akr Aye denizi dinlemekte,
ihtiyar sar balk da denize bakmaktadr. Issz kyda biri
sar, teki kr iki ihtiyar dnyorum. Ama doksanlk ba
lk hasta oluyor. Drt duvar kulbesinin penceresi yok, ka-
pusu var, eiinde oturup denize bakyor. Data'nn balca
toprak aas Hac Latif kulbeye gz dikiyor. Kimsesiz ba
lky Mula hastanesine gndertiyor, kulbeye konmak
iin. Jandarm alar geliyor hastaneye gtrmek iin. htiyar
sar olduu iin anlamyor. Anlayor iaretle. htiyarn g
tnde dnya zindan kesiliyor. Drt kuru duvardan ibaret fu
kara kulbesinin kapusundan grd mavi denize baka ba
ka lmek istiyor. Kendini bildi bileli o gzel ve hain denizin
tarsnda oturmu a. Ekmeini her gn o denizle savaa-
-ak karm a. Yalvarm, Beni kapudan giren gneten,
kapudan grnen denizden ayrmayn, deye, ocuk gibi a
lyor. Emir emirdir srkleyip gtryorlar... Fukara evi
nin ak kapusuyla denizin fiu u usu kalm yalnz Pala
mut Buknde. Bu balkya nem verdim, nki romann
mihveri olan Gizli s o bildiriyor bir dalg ekipine. Oras
da Poseidonun deniz alt saray sanlan yer. Ama sngerci
lerle Trk Bodrumlu, Marmarisli, Smbekili ve Kalimnoslu
Rum dalglar uzaklara giderler, Madruhaya (Reisel Mat-
ruh), Msr, Garptrablus aklarna. eitli denizciler var ki
tapta. Yeni dalanlar ete. ilk daltan karken, baarlan

177
dolaysyla btn Aripel dalgalarnca gler. Sngerlerden
melat, kaba snger, fil kula ve saireden sevgiyle bahsettim.
Kimi kahverengi, koyu lacivert, mor, hareli, gzlerin moru,
yumuak, karanlkta kk kk kvlcmlar yanar sner
zerlerinde tr ptr. Katimlar tr, ama hepsi de epizo-
dik, baka baka, 1. Cennet, 2. akr Aye, 3. Havva. Bu
dalgtr hane Altmalt Bkte kar koca, ya da baba kz s
rayla dalanlar. Bir Hrsz Selim uydurdum dalg uydur
dum ama d aprs nature. Onun iin evlenmez, eer evlenir
se deniz kzyla evlenir derler ya ylesine denizci. Bir dal
ta bir ey deniz memeleri arasnda akar. Dalg akan bir
sinagrit bal sanr. Oysaki dalg kadnn kalasdr. yle
sanyorum ki suda doan bir sevginin, yeryznde ei bu
lunmayan mavi akc bir n ve lemin duygusunu vere
bildim. ki dnya arasmda gidip geliyorlar, biri denizin y
z teki z. Ama onlara artk oral ya da bural denilemez.
Otuz kulada o kara koyu maviliklerin yalnzlnda beraber
dirler. Byk balklarda grlen durucu ve ryams bir hal
var onlarda. Deniz dibinin ve sessizlii kat kat sinmi
tir ilerine. Atlnca denize, deniz iinin tavan k harlama
s ve alkanmasyla krlr, gelirler birbirine dibe uarken.
Salverilmi kara salarn suda yava yava ylankavile-
meleri olur. nlerinde yzen bir skaros bal alaya klavuz
luk eder sanki. Gvdelerinin artk arh yok. Bu da Havva.
Ama bir rakip ekip var, deniz tccar ve paraclar. Kyamet
Gizli Sn stnde kopar. Kendimi kapp koyuversem b
tn kitab sana anlatmaa kalkrm. O da olmaz. Gzel bir
ey olacak galiba. ki tane Mavi Yolculuku aldm... Bu
raya birka lyada da gnder satlmak zere. Birka yz
klavuz namzedi var. Onlara ders verecek zamanm yok de
dim. Yalnz umumi olarak iki saat sren bir konferans ver
dim. Homere ok nem verilmesini syledim. zmirli olma
s ihtimalinden filan. zmirin stndeki bir dan ad da
Olympostur, Sipylosun yannda. Ege Olymposu... imdi bu
adn daha takmadm dalg kitabnn yazlm ksmnda
iki gnlk iim var. nki Bodrumu ok sevdiim iin de
nizcilerin Bodrumdan ayrllaryla baladm, btn kyleri,

178
koylar, tepeleri vererek. Ama bu ayrl kitabn gbeinden
alnma. Ondan nceki ksmlar sonraya dt iin hep
mila gitti, oysa d olacakt. imdi ilk blm bir uver
tr olarak genileteceim. Ondan sonra yz altm sayfalk,
gelmitbleri, geldiye dndreceim. Kolay nki kurun
kalemle yazlmt, mrekkeble yazacam... Cousteaunun
Sessiz Dnya filmi bir Bodrumlu dalgc gstermekle ba
lar. Dalgc tanyorum. Delikanl Bodruma geldikten be yl
sonra dalg oldu, kendisi Krttr, yani hi deniz grmemi
insan. Demek ki Halikarnas kara adam olan bir Krd be
ylda dalg yapyor. Sabaladdinin Cumhuriyette kan Ho-
mer ve Kaz dana ait yazsna bayldm, kesip sakladm.
Yalnz Anadolunun hakkn (yaznn sonuna doru) o da tam
olarak vermiyor, ama hakkn en ok verenlerden biri, sen
de veriyorsun ya. Hane bu mektubun yokansnda safradan,
yelkenden bahsetmitim. O ok safra atm, yani Sabah, ama
ara sra yelkenini camadana vuruyor ve ksyor, yle laka
skuta bir dahetmiyor. u Sokratla Platonu defetsin yahu!
Onlar yoluyla bat Anadolunun hakkn yeyor. Platonun Apo-
logiasnda ve Devlette siftah olarak dnyada lmsz ruh
fikri kyor (Anadoluda ld dendi miydi bitti demekdi).
Hem bugnn lmsz ruh fikri o gn icad edilen m arta
valn ayndr. Bugne kadar dayanan bu martaval baka
baka dinler, o dinlerin iindeki baka baka sektler r
nein Protestan, Katolik ete bir sr kan dklmesinden
baka sonu vermedi. Neyse defet. ...Dialoglarda eri sr
len inanlar Sokrattan ziyade Platonundur, ama madem ki
Eflatun aleyhisselamn sisteminin kkdr, hi muhtemel de
ildir ki akirt hocas yle bir martaval uydurmamsa, onu
hocasna mal etsin. mdi yeryznde ilk sefer lmsz ruhu
icad etti. O ruh ki lmden te de uurunu muhafaza eder,
ve bilgiyle hatann oturadr ve insanolunun davranlar ve
dnlerinden sorumludur ete. Bu inan Msrda, Babi-
londa yoktu, ne de Anadoluda. Hele Homerde hi yoktu.
lyada dnyann ilk laik sanat eseridir, ondan nceki Hin
din Veda medalar, Suriyenin ncilleri papaz uydurmas dini
yaptlardr. Yani sanat eseri deyince ilki Homerinkidir.

179
Neyse defet! Gelelim sadede. Ne der Hazreti Eflatun aley-
hisselam: Tanrya kr ederim ki barbar domadm. Grek
dodum, kle domadm hr dodum, kadn domadm erkek
dodum, hele hele baka devirde deil de Sokratn devrin
de dodum. Yani Platonun kk Sokrat. Sokrat fukara
bir heykeltrat, kars Xantippeden ikyeti. Xantippeyi
kovdu. Ne iin? Zenin bir aileye girmek iin, girince de Ati
na oligarisinin bir yesi oldu. Atina filosu Aigospotamoide
(anakkalede kei-rma) daya yedikten sonra, muhafa
zakrlardan kk bir grup Otuzlarn ardnda iktidara ge
tiler, ve anayasay ineyerek getiler. Sparta ordusu yar
dm etti bu geie sekiz ay sreyle. Sonra oligarlarla de
mokratlar arasnda kyamet koptu, ihanet, yalan dolan gr-
layd, herkes de ikilleniyordu, kim kime inanacam bilmi
yordu. Otuzlar da iktidarda kalabilmek iin bin be yz ki
iyi idam ettiler. [Anadoluda byle ey olmazd. Zaten bu
Sparta ile Atina emperyalizminin savanda Anadolunun
Eolien (Ayvalk Eolinann fena telaffuzudur) Ionyen ve
Karyenlerinin imanlar gevredi.] Dedik a, Sokrat oligar ol
mu zavall Xantippenin sonu belli deil artk kibirli
ve patrisyen Sokrat aristokratlarn tutsa ve avokat olmu
tu. Demokratlar iktidara gelince ona bir hain deye baktlar
ve mahkemeye ektiler, nki felsefi bir ba belas iken ki
onun pek zarar yoktu siyasi bir tehlike oldu bu Sokrat.
Mahkeme onu ldrmek istemiyordu, yalnz Atinadan kma
sn isteyordu. Ama sa'nn Pontius Pilatusa habire, Ben
tanrnn oljyum, diyerek kendisini zorla haa aktrd
gibi. A ttarla Hallac Mansuru bu kafileye katabiliriz. Hele
A ttarnki bsbtn gln ya! Ha ne diyordum, mahkeme
demokrasiye bir tehilke olan bu Sokrat ehirden uzaklatr
mak istiyordu. Ama inad tuttu herifin kendisini savunmad,
isteye isteye, mr sresince beleten Prytaneionda ki
oras ancak yksek makamllarn yeri beslenip sultan gibi
kurulmak istedi. Eh mahkeme de Vay gidi pezevenk hele
u istediine bak, deye kplere bindi, bast lm hkmn.
Ey Kriton! Asklepiosa bir horoz borluyum, borcumu de
meyi unutma. Eh insan insandr, insann gzlerine ya ge

180
 tirir bu! Ama kafann merhametten ayr dncesine ket
veremez. Herhalde Platon yazda artist. Ama bir kk H
ristiyanlk olan Bat, hi ebedi ruhtan bahseden, sa gibi
len bu adam, Anadolunun hakkm yeyerek, Sokrat ve bok-
rat yapmaz m. Ama baty yapan; yani experimental bilimi
ortaya koyan Anadoludur. Thales, Anaximenes, Xenophanes,
Anaxagoras ve hele hele Panta Rei ile Herakleitos. Her ey
deiir realite burada ve imdidir. Ne der Hazreti Eflatun
aleyhisselam: Bu dnyann deiici manzarasndan gzlerini
zi ayrn ve ebedi geree dikin. Oysa Anadolu deiici man
zaray gerek sayyordu. tekinin ideas ancak hayaldi. Pla
ton patrisyendi, zengin bir ailedendi. Zaten Atinann 400.000
nfusunun 250.000i kleydi. Byle bir toplumda demokra
siden sz etmek gln. Nerde bu, nerde Anadolunun phy-
siologialar ve atomistleri. Zaten idea laf grmekten gelir.
Yani Platon bile idea szn objektif realiteden almak ya da
uydurmak zorunda kald. Bugn aya gitmek sz konusu olu
yorsa Anadolu dolaysyladr. Oysaki Platon Neoplatonizm
yoluyla, sanki mealeyi kendi eliyle skenderiye kitaplna
gtrp kitaplar yakmdr. nki imparator Theodosius
skenderiye patriki Theophilosa emrediyor ve ktphane ya
klyor. Ne bileyim, insan kafasn kullannca bu sonuca va
ryor. Yoksa papaan gibi retilenleri tekrarlayacak de
iliz a. Gemi deimez denilir. Ama da deimez! Asl
perembenin gelii arambadan belli olur, yani gelecei
yokan aa tahmin ederiz. Ama gemiin ne olaca hi
belli deildir, nki burada verilen tefsir var. Mesela D-
man- dinin kann ieriz su gibi laf heybetli, deyen de kah
raman saylrd. imdi yle mi ya. Deiti gemi. Gemi
baka oldu, imdi de buradadr: Panta rei... Enternasyonal
turizm mdr bilmem ne Bienalei iin yazn beni, mas
raf onlardan Brksele davet ediyor. iirin ta kendisini tem
sil ediyormuum filan falan deye insafszca uuruyor. Sk
lyorum yahu. Brksele gitmek zorunda kalacam. Benim
iin bir angarya olacak. Bir de La jeunesse de la posie
deye bir konferans vermemi isteyorlar. Aklmda la jeunes
se de la bilmem ne iin bir fikir yok. Trende ya da uakta

a
giderken bir fikir paydahlar cart curt ederiz. Merhaba, se
nin yazdn mektuba kar bu mektup olmaz. Cynique olu
yor senin halinde olana bunlar yazmak. Ama bilirsin sana
bir bardak su ver desem bile sana demek istediim bir bar
dak su ver demek deildir. Sana seslenmektir, duygu titrer
o boktan laflarn altmda. Yoruldum Azra, yorulmaktan zi
yade parmaklarm aryor yaza yaza. Stop ediyorum. Mer
haba sa ol.

21 Ekim 1963

Merhaba Canm Canm! Dinle, zevcelik byle mi olacakd?

Erkekler kadnlar boar, galiba sen talak selaseyle beni
boadn. Haksz yahu! imdi sana bir i karyorum. Bu
mektupla beraber, krmz mrekkeple yazlm iki mektup
kopyas gnderiyorum. Birisi Tunus Turizm babuundan.
Beni Burgiba davet ediyor. Nasl gideyim yahu? kincisi
Haulotdan. Bu adam buraya geldi, beni o Biennalee davet
etti. Ne yapacam, nasl edeceim diye dnp durdum.
Sonra o aylk dergide kopya ettiim paray bast. Eh Gide
mem demek ayp. Zaten ben hibir zaman Hayr! deme
sini sevmem. Eyi ki erkek yaradlmm, yoksa kadn yara-
dlsaydm, bana her sulanana Evet! Evet! Eveet deye de-
ye, iimi dma kartncaya dek msaadei erif ve mer
can latifi basardm. Neyse i kendiliinden hal oldu. Hk
met eyi etmi, benim yerime bir airi mahir, pamuku tahi-
ri gndermi. imdi bunlara Franszca cevap yazmak gerek.
Ben yazarsam participes passesleri accord edemem, son
ra femininleri masculinleri topyekn tardederim. Ne reza
lettir! Neye masa dii olsun da, tabanla tavan erkek olsun?
Yaasn Trke! diiyle erkek arasnda bir ayrm yapmam.
Ha ite onun iin cevaplar sen yaz. Ama ben Franszcay
tam bilseydim bile gene sana yazdrrdm, ilk nce cevapta
geciktim. Bu gecikmeye bir sebep uydur, bir ay iin r

182
nein dnya ve mafihadan ayrlmak zere Halikarnasa
katm syleyebilirsin. Tunusa, Gelemem! demeli. P a
ram yok yahu! Sonra pasaport verip vermeyecekleri belli de
il. P ara isteyemem a! Onun iin bir kulp tak Allah akna
ve benim akma. Haulotya gelince, ona, Teekkr ederim,
gelirim sevinden taklak ata ata! deye bir cevap yaz. n-
ki iki yla kadar te dnyaya taklak atarak Belikaya gide
memem mmkn. stemem teki dnyay. Eh bu dnyada
kalrsam ve zar zor gidersem, skntnn acsn, orada hani
harl konuarak karrm. Bu konferans deil a, ya da bs
btn konferans deil yani can gnlden vur patlasn al
oynasn grleyip gidir. Sonra da alsnlar Franszcay hasta
neye gtrsnler hi almad byle exerciceden sonra
kemiklerini yerli yerine koymak iin. O kadar da deil a.
te ey can, u iki mektubun cevabn tape et. Bana mmkn
mertebe bir can mektupla gnder. Ben imzam atar,
yollarm ol zat eriflere. Bak sana ufak bir hadise anla
taym. Castaldi adl bir talyan geldi, byk bir talyan fir
masnn mmessili. Adam kafah, Sabahn deyimiyle adam
da i var. Burada ii iki anlamda anlayacaksm, yani tu
rizmde karmza i grecek, elbette kendi karma da. Eh
Kuadas Tusan Otelinde adam bekledik. Geceydi. Bir ba
kanlk memuruyla geldi. Adam dinledim. irketin yapmak
istedii mkemmeldi. Anadolu gney deniz kyarnda is
ter plaj, ister kayalk .kamplar kuracaklar. Bu kamplarn
servisinde saatta iki yz m yapan deniz helikopterleri ola
cak. Gelecek insanlar, yle modern otel motelden, kalabalk
tan bkkn kier. Balk avlayacak, kurbaa adaml, deniz
ve kara sporlar yapacaklar. Ama kyda nokta nokta gzel
yerler gerek. te bu Castaldi kylar grecek. yle genel
olarak yerleri tespit edecek. Sonra bir mhendis heyeti ge
lecek, oralarda zorunlu tesisat kuracaklar. Anlayacan ma
vi yolculuun tpks ama daha* konforlusu. Eh adam kyy
grmek iin motor istedi, parasn verecek. Tam o gece de
Turizm ve Tantma Bakan, mstear ne beyim, ba efendi,
k efendi, ve bir de veklete eklenmi bir Belikal Unesco
ve zenginleri kuzu dolmasna davet etmiler. Hepsinin tu

183
rizme yardm iin satlacak arsalar var. Eh baktm adam
da i var, btn gney kys Nice Montecarloya dnebilir
(a canm ky bol bizler mavi yolculara gre rzna geilme-
mi kecikler kalr). Tusan Oteliyle Kuadas arasnda
epeyce yol var, otomobil yok. Vaktiyle yetimek iin taban
lara kuvvet Dah! dedik. Kanter iinde vardk masa bana.
Anlattk harl harl derdimizi. Yalvardk bakana Bodruma
bir tel eksin. Orada bal al maan salla bam drt
be yrk gmrk motoru var herif m asraflar neyse ve
recek. Tam o srada hane u Unesconun Belikal eki var a
bakanla, o frlad, Bu Halikarnas Balksn bana Haulot
anlatt. Bu adamda ok i var. Kendisi Biennalee davet edil
di. Bu zat giderse Trkiyenin prestiji yle ykselecek by
le ykselecek deye yle bir laf etti ki, deme gitsin. Adeta
utandm bu kadar nemli bir kii olduuma. O syledi, ali
mallah, ben bzldm. Ama bakan makam ve tettmmat ka
bardlar. Hi Trkiyenin bakam makam dururken u ne id-
belirsiz, siktirici Cevad- erif Trkiyenin hemen hemen
ba prestij kabartcs olur mu? Adam eyi niyetle bok etti
bir uval inciri. Hele pamuk aalaryla bir kuzu dolmas zi
yafetinde. Sd Cafer bez getir... Neyse Bodruma gittik.
Orada bir motor kiralayp ky ky skenderuna gidecektik.
Ne var ki bu Castaldinin ancak be gn var. Kiraladm
motor ancak drt mil yapyordu. Eh gece de gitmek gerek
ki vakit yetisin, gece gidince de grlecek yerlerin birou
nu gremiyoruz, rnein Knidosa gece geldik, afaktan n
ce gittik. Bodromdan drt ilte buldum. Kendim iin ilte
dilenciliine kmaa utandm. Deli brahimden bir batta
niye aldm. Serdim gverteye altma, koydum ayaklarm
kpeteye, gel keyfim gel. Kavo Alopu (orospu burnu) ile
M armarisin aras rplaktr. Adam bayld kimi yerleri
ne. Kran dalarn, ehir adasn, Dermen bkn grdk,
adam bayld. Gnmz M armariste yetti. Onlar otomobil
kiraladlar, skenderunda bekleyen otomobiline varmak iin.
Bakanlk memuru da boyun a_ fatura topluyor. Halbuki adam
parasn veriyor. Memursa ben verdim deye yannda bin
lerce lira vard bakanlktan alacak. Zengin olmutur. Ben

184
drt be yevmiyemi aldm. Kendime, Hey Cevat gene bir
banasn! deye iki yanmdaki gzel dnyay harl h an i ii
me alarak, kendim de dalar talar ve ufuklarca serbest ya
ylarak, fukara evime vardm... Gelelim Trk bayrana ha
karet meselesine. Gya bayrakla kadn tenasl aleti arasn
da balant kurmutum. nceleri at kuyruuymu demiim.
Evet yle, tu, yani at kuyruuydu. Osmanl mparatorluu
nun bir Trk bayra, yani devletin bir bayra yoktu, on do
kuzuncu yzylda bu ay yldz Araplardan Mslman ia
reti olduu iin alnd... Ama aratrmadm ki iddia ede
yim. Burada savc ne beyim dosta davrand. Mahkeme ol
masn isterim ama stanbulda olacak, paraca ykm olur
bana? Sonra gerekten yldza hakaret ettiim iin mi iste-
yorlar, yoksa bahane mi? Ay bikri ifade eder, onda hakaret
tik bir ey yok ki. teki de tenasl aleti: Analk. Analkta ne
hakaret var! Ben kutsal sayarm anal. Savcya dedim,
yazdr, hexametronlar balanty gstermek iin yazdk bu
nu. Yani bayraa hakaret olsun deye mi oturup yazdk bun
lar? Bibliyografya istedi gtrdm kitaplar. Asl birisi,
Dussaudnun La Lydie et ses voisns, teki Sir Jam es Fra-
zerin The Golden Bouh. Orada ay yldzn ta emperyal a
da Romanm nasl tanray temsli ettii bir bir yazl.
Senin mitoloji kitabnda da F razerin anlatt ay yldzl
paralarn bir...

(hu mektubun son sayfasn, ya da bundan son

rak sayfalarm bulamadm. Acaba Balknn is
tedii gibi bir aratrma amacyla birine mi ve
rildi de geri gelmedi? Bilmiyorum. Yazk, gdk
kalan tek mektubu).

5 Mari 1964 tarihinde balanan mektup drt def

ter zerine yazlm 80 sayfadr. yle de ilgin
ve canldr ki, insan bir tek szcn atmaya

185
 kyamaz. Okuyucunun sabrma snarak, tek
rarlar ve salt bilgisel blmleri atlyor ve giri
iyorum.

5 Mart 1964

Merhaba Canm Canm Canm! sana oktan yazmadm.

Kim bilir ne dnmsndr. Birbiri arkasna gelip atan
olaylar yle oturup ferah ferah yazma havasn solutma
d bir trl. Ne var ki dnce katnda gene de yazyordum
sana. Birka kez bir bana iken yani turistleri gezdirir ve
bir yerde yalnzken Bak u halime! bak hl da hl ne
ler ektiriyorlar bana bre Azra! dediim deil, yksek ses
le bardm oldu. Yazmak isteyordum. Yazamadm iin
sklyor, utanyordum. Durup dururken hi istemediim hal
de u ya da bu komiteye seilirim. u saatte zmire gitmek
lazm. Hayda tl pantolon gey, tra ol! filan. yelerin bir
ncir ekirdei doldurmayacak laflarn dinle... Derken u
Byk Efes Otelinin sslerini yapmak iin krk sanat davet
ettiler. Orada seramik iin Freyya da var. Freyya bura
nn yabancs, onu ben gtrp getirdim. Toplantlarn so
nunda sanatlar Cevat Beye de bir i veriniz dediler, ayak
dirediler. Etmeyin mollalar, yapmayn softalar dedikse de
dinletemedik. Bir sr klasik dekorasyonlar iin mulajlar
yapacaktk. Ben mulaj bilmem yahu. Neyse smail eytan
mulaj artizan birisi var. Adam artist deil ama iliine kadar
artizan. Bana sanatlar Gzn a, kazkdr, dediler.
Adamda hi yle kazklk grmedim. Herhalde sanatlar
atmaya almlardr. O da attrmaynca kazk saylm
tr. Neyse Ionien, Eolien yz para yaplacak. Nmune-
leri yaptk. aka deil yz kiloya yakn. Kasalara koyduk,
Ankaray boyladk. Kapal zarf teklifi mektubu yazmak ge
rek. Nasl yazlacan ben ne bileyim. Burada heykeltra
adi una u kadar iste, bu kadar iste! deye not aldrd. Bir
hesap ettim yirmi bin lira kr kalyor. Eh insaf be, bu kadar
para istenir mi? 300 paraya 15.000 lira iste, dediler. Otur

186
dum ayn yirmisinde, yani ubatn, yarm saat sonra teklif
verilecek. Eh 15.000 lira deye yazdm elimle, utandm yrt
tm. 14.000 yazdm olmad. Sklyorum yahu. Teklif deil,
ulu orta kfrn kk kardei. 12.000 dedim. Ama byle up
uzun rakkam olur mu. Vallahi iimden Neredesin bre Azra!
deye bardm. Yrttm neyse, 11.000 dedik. Otel odas yrtk
kehadlarla doldu. Eyi ki bir gn nce kehad bol bol alm
tm. Saata baktm sekize be var! len sekizden sonra alm-
yorlarm. Eh ok kr daha aaya inmee vakit kalma
d. Bergamada boktan bir Nike var, sinirime gidiyor. Ne
irkin ey. Teklifte Efendim onu kendisi iin yapmam
lar, kaidesi zerinde ornemantal bir grnt olsun deye yap
mlar, deye yazdm. Ben yapmasm istemiyorum, zorlarsa
nz 7.000 liraya yaparm dedim. Amacm red edilmek. Sonra
Artemisi isteyorlar. Otel Byk Efes ya. Ama hangisini?
u gdk bir tane var ya, donatlm hizmeti kzma benze-
yor. Eh teklifde verdim veridirdim. Asl byk Artemis var
ya, u tepesinde tal, birbirinin stnde. Onu bir hey
keltraa alt metro boyunca yaptrn dedim. Holdaki sekiz
metroluk haritann dou tarafna dikin boylu boyunca.
Kapudan giren onu grnce A! a! a! deye tokat yemie d
ner. Ben yapamam ama herhangi bir para kaygusuyla bu fr
sat karmayn. Bu Artemisin hem tanra bak var, ufuk
larn tesinde, ebediyete bakyor sanki. Sonra u var, Efes
belediye dairesinde, dairenin en kutsal yeri, yani ehrin kut
sal ateinin durduu yerde dururdu besbelli bu Artemis (ba
ka yerlerde ocak tanras Hestia, Latincesi Vesta durduu
gibi) dururdu. O daire sonra kiliseye dnd. O zaman ate
in yand mihrab yktlar, heykelin durduu nii de duvar
la rdler. Ama imdi o nie bakmca tal Artemisin ora
da durduu muhakkak, nki o nie ancak o boyda Artemis
uyar. Zaten o Artemis de o ate yanan dairede bulundu ya,
teki intipften Artemis yapnn baka bir dairesinde bulun
mutu. Neyse teklifi braktm. Btn bunlar Ankarada olu
yor. Turizm Vekletinde turizm mdr m nedir, bir hsan
Bey var. Eyi bir adam. Avropaya, teye beriye memurlar
gnderiyorlar a. Bana bu hsan Bey alt ay nce bir mektup

187
yazd. Bu gnderdiimiz memurlar gidecekleri yerde Tr
kiyeyi tantmak iin ne gibi kitaplar okusunlar? deye sor
du. Eh kitaplar sayaym. Hi olmazsa 3000 kitap. Bu adam
lar gidecekleri yerlerde Trkiyeyi mi tantacaklar yoksa ki
tap m okuyacaklar? Olmaz yahu. Byle dne dne alt
ay geti... Neyse Ankaradayken Turizm Vekletine ve o h
san Beye gittim. Tantma iin bir sr kitap okuyacaklarna
benim kitab okusunlar. Orada ne lazmsa bulurlar, dedim.
Ama bu kitabn Western Asia Minorun zlediim gibi
btnlenmesi iin, buna daha emek dkmeli. Emek dk
de zaman ister. Bu zaman sresince a kalamayacama g
re, bana paraca yardm ge'ek. Hay hay bir kitaba uydururuz
dediler, ve yle bir tertip dndler. Drt il alt ay sre
since bana ayda iki il bin lira verecekler. Bu para ve
riine, u ya da bu kentin prospektsleri iin toka ediyoruz
bu paray deyeceklermi. Yani senin anlayacan byle res
mi bir yalan sylemeyince para kn uyduramazlarm.
Bu biim para k etin Altann saldrd tepeden tr
naa hakl olarak mteahhitlerin para szdrmasna ben
zeyecek. Ama tam tersine. Ben razym 2 bin de olsa 4 ayda
8 bin eder. Eh eyi yahu. Kitab zlediim gibi yaparm. M-
kememl bir ey olur. Bat Anadolu, nsz u blmlere ay
rlr ( sayfa Anadolu uygarl, logos kavram ve pozi
tif bilim zerine yazar) ...Burada ksa keseyim bare. n-
ki mektup yerine kitap yazmaa koyulurum. Kendimi tutmak
gerek. Biliyorsun mahalle imamnn birinin on bir ocuu
varm. Mahalleli hocaya, Hocam bunlar nasl besleyecek
sin, artk stop et, demiler. Nasl stop edeyim? demi
hoca. Tam karnn stnde bilmem nen gelecei zaman,
karndan ayrl, ek, demiler. mam erif ve mercam la
tif yle cevap eylemi: A dostlar, tam o zaman btn ma
halleli benim cbbeme arkamdan yapp ekseler, ske-
mezler! Ben de bu konuya daldm zaman btn dnya
kuyruuma yapsa, beni konudan koparamazlar. nki or
gazm entelektel vaki oluyor. Ama unu ave edeyim. u
Sami dini, yani 1. eski Testaman, 2. Hristiyanlk, 3. slam
nce ufak tefek faydalarna karn byk bir musibet oldu.

188
Anadolunun o rzgrl, hr, neeli uygarln zehirledi.
nk Tevrat dnyada ilk kez faizm, rasizm ve ovenizmi
kurdu... Babil, Msr ete, hepsinde ovenizm vardr. Ama bu
nun moral bir deer olarak formle edildii yer Tevrattr...
Emperyalizm Hal Seferlerle dodu, bugn bile en modern
Avropa emperyalizmin iinde. Smrge ne demek: Alt edile
cek, soyulacak insanlar demek. Ama rnein Buda dininde
ve in dncesinde, bir de Bat Anadolu sitelerinde racism
ve ovenizm yoktu, Atinada vard... Neyse, ne diyordum.
Turizm Vekletinde an cemaatn yardm etter. Onlar dilek
eyi yazdlar, okudular. Onlarn yazd dilekede kendimi
ylesine methetmitim ki utandm. Yahu yle olmaz artk o
kadar! dedimse de, onlar, Sen bilmezsin, byle yazlmas
gerek, dediler. Ben de, Nasl gerekse yle olsun, deyerek
zmire dn trenine dara dar kapa attm. Yahu bunlar
yazarak seni skmayorm a. Hane oktandr yazmadm, eh
imdi nm ak. Ha bu arada baka eyler oldu. Bizim zev
ce fena halde diabet oldu. Yani az kald komaya girecekmi.
Neyse kurtardk. Ses karmasaydm gitti giderdi. Ben her
kesin gznde masum olacaktm, ama kendi gzmde sura
tma tkrlecek bir paavra olacaktm. Onun iin vazifemi
yaptm. Yani kurtardm kadncaz. Ama vazife yapmam!
O szden nefret ederim. Vazifeten hibir ey yapamam, can
dan yaparm? Diyet yaptrmakta o kadar zorluk ektim ki,
Eli lmek istersen l, diyesim geliyordu. Ama yle diyesim
gelince, bsbtn candan davranarak kurtardm refikac...
Ha! ubat ayndaki yazma bayldm, Makal Franszca ya
ymland. Bu ayn eyleri bakas yazsayd, yaz kamyon
gibi ilerlerdi. Sen tam uarlmdasn, kamyon gibi deil,
krlang gibi uuyorsun. Szlerin koltuk altlarn m gdkla
d ne? Hepsi de hafif hafif hoplayp oynuyorlar, glyorlar
cvltyla. Ayn nshada bakalarnn yazlar da gzel, ama
kanatlan yok szlerin. Hem de...

189
 17 Nisan 1964

Gene bir bela kt. imdi bugn ele alabildiim bu mektu

bu. ki aydan akm zaman gemi. Hem de demi brak
mm. Hatrladm hem denin neye ait olduunu, am a ge...
Bugnlerde genlerden tuhaf kritiklere atyorum. Neden
kyllerin zavall halinden bahsetmiyormuum? Makaln,
Yaar Kemalin, arasnda yaadklar kyler baka, benim
yaadm kylarn insanlar baka. Ben grdm yaza
bilirim. Bodrumda kyller evlerini toprak iinde maara
gibi yapmyorlar. Yapyorlar deye mi yazaym? Ky halk
daha ak gzl oluyor. Bir hakszlk varsa yazyorum. Bod
rum yerine en irkin kye de gitsem, haysiyetime dokunur
du, iimden gne gibi can patlard; pasif kalmazdm, kup
kuru sefil l bir sevgi cennetine evirmee kalkrdm,
herkesi de arkamdan srkler, hayr srklemez, iterdim
kendimi vererek. Viranln zerindeki bayku gibi, Bu ka
dar harap, bu kadar sefil! deye tp durmazdm. nsan ken
di boktan benliini unutmak ister, en kolay ikiyle unutmak
tr am a o zaman ne anlatrsn? Bir de vara var katarak,
kendini toptan vererek unutursun kendini. O zaman ortaya
gelen gzelliin trksn sylersin sevinle. Objektif realite
deye boyuna mersiye mi okuyaym? Ben sevinci eyi terim,
insanlara tmn dayanaca bir enlik ve esenlik yoksa,
kendimi empose ederek, deil fakat herkese kararak,
herkesi kendim, kendimi de herkes ederek meydana gelen
esenliin sevincini terim. Yoksa alaturka musikisi gibi bo
yuna ah vah eleman demeli. (Ha Trkede bir eit trkye
mni derler a... rnein Mehmet bir mani syle! Bu mni
dedikleri, stanbul Rumcasyla amaniden geliyor. Yani bir
Aman! eleman! yandm aman! ek anlamna gelir, zaten
baka iimiz yok.) Ben zlgd yedike amani ekmek hay
siyetime dokanr. Can ve gnlden glerim yahu. Vallaha
Azra kzdrmayn beni. u mektubu pisletmekten ekin
mesem buraya, olduu gibi bizim evin laam hikyesini bu
raya 50 sayfayla yle bir derim ki, gn gece elaman
ekersiniz. Dergi sahipleri geliyor uzun bir soru listesiyle.

190
Mutlaka ilk soru neden Halikarnas Balks takma adm
setiniz. Bu soruda hem ka atmas, hem bykalt glm
semesi var. Ka atmas Halikarnas Greke diye biliyor
lar. Anlarsn ya mee odunu bir sesle, Vatanda Trke ko
nu! Byk altndan glmseme de alay taraf. Anlata anla
ta bktm. Sonra ortaya toplum laf m kartrarak yazlarmn
konusunu nasl sediim? Cevap. Konuyu ben semem.
Ya kim seer? Konu beni seer? Eyvallah. Sonra ya
z toplumun faydasna m, ne bileyim birok dolambal sz
ler. Aklm ayn dolambalardan geirsem, ylan gibi, akl
mn beli krlacak. Sonra yle sorular ki. Ben topluma m
hitab edermiim? Cevap Fesubhan Allah! Topluma de
il de duvara m konuacaz. Ne iin yazarmm?
te bunu hi dnmemitim! Anlatmak istediimi anlatmak
iin yazarm. Son soru d dnyaya en etkin yazarmz kim?
Nzm Hikmet! Dorusu da bu. sterlerse mahkemeye gtr
snler. En etkin o idiyse, benim kabahatim ne yahu! Anla
yacan Karagzle Hacivat meselesi. Btn kabahatim halk
ocuu olmaym, rnein bir rgatn olu. Ama eer kara
da lrsem, beni topraa gmerlerse, topram sesi olsa, O
maallah! imdiye kadar nerdeydin, eskiden bize ok karr
dn, iimize gmlr, bizi kazar krekler, gmeler, neler de
neler yapmazdn. Gene de ho geldin, safa buldun! deye ba
rr. Karanfili skysa bir rgat ksn karma. Toprak ha
kem olsun. Ha sana, Sabaha, Paluko ok selam syledi. Za
vall iki bklm, bastonla yryor. Beni grnce siz de geli
yorsunuz deye eve koup zpknlarn hazrlam. Yolcu gali
ba! Selam gnderirken adeta gzleri dolmutu. Belli olmaz,
belki ben daha nce giderim. Ha Ankaraya gtrdm
onyen mulajlardan hibir i kmad. nki iki niversi
te pfofesr km. Bunlar Rum eyleri, olmaz, demiler.
Ktahya ileri tavsiye etmiler. Yani koca Efes otelini yeni
yaplan camilere benzetecekler. Birka da niversite profe
sr, Kendim bunlarn muljlarn deil. Krk para dolu
harabeler. Kopyalarn yaptracanza, asllarn kullann
demiler. sttekiler gerici, alttakiler de ilerici. Daha Anka
ra dan da cevap gelmedi kitap iin. Yahu leceim, kimse

191
yazamayacak bulularm. Ben bulunduum yerle imanma
dek megul olurum. Bodrum bitki yeriydi. ylesine bir zi
raat oldum ki deme gitsin. Grapefruit, Washington, Navel,
hane Antalyadayken sana bir sepet verdikleri Valencia por
takal, daha neler de neler. iek, yemi, palmiye. Eh bura
da yapamazdm. Ama Efese, Bergamaya gitmek zorunday
dm. i guidelkta brakamazdm ya, hayda mitolojiye.
Konunun tesine berisine daldm. imdi on be yl oluyor ki
klavuzluk ediyorum. Emin ol ki klavuzluk ettiim her yz
kiinin iinden hi olmazsa otuzu, bu yerlerin dolaysyla
Trkiyenin bedava bir propagandacs, bir tantma memuru
olmutur. Elimden belki yz bin kiiden fazla gemitir. n-
ki kimi sefer 300 kiilik gruplar gtryordum. Alelade in
sanlardan tut da, ministrelere kadar, entellektellere kadar,
ounu buralarn ettim. Talih nereye attysa, ben oras
oldum, dalarn denizlerin harabelerin uura ermi mmes
sili. Yahu u kitab aln, sizin propagandanz yapsn de
rim, giderler bir ngiliz cadalozuna 150 bin lira verirler. Be
nim alacam topu topu sekiz bin, bilemedin on bin lira. Ya
lan syleyecek deilim a! Parasmdan ziyade iimde toplanan
gereklerin anlatlmasn isteyorum. O gerekleri hem biz,
hem dnyann bilmesi gerek. Biliyorum, anlattklarm con-
ventionel bilgileri toslar, insanlarn idiosyncrasie kabilinden
renekoymu olduklar kanlara ne kan maallah a
tar. Anlattklarma kar duvar gibi bir itiraz ykselecek.
Ama ben faitleri, historical factslan sralyorum. Eninde
sonunda itirazlar susturur. Bunu ben deil niversite yap
malyd. Bu kitap bizim umumi efkr iin lazm olduu kadar,
hari iin elzemdir, yani turizm iin. Hatta turizm iin her
eyden, otellerden, tat aralar ve yollardan, turizm iin
yaplan her eyden daha elzemdir. Baksana u Kbrs mese
lesine. Orada grdmz muamelede gereklere yz evire-
gelmi olduumuzun pay yok mudur? Btn dnyaya yle
sine yabanc kalmz ki, nerdeyse bizi insandan saymaya
caklar. Ben bu ii grrken bana teekkr edeceklerine, bi
lakis beni stanbuldaki sk ynetime gndermek isteyorlar.
Ha! haber vereyim, stanbul mahkemesinden takipsizlik ka

192
 ra n geldi. Ama yazda bayraa hakaret olmad kabul edi
lerek deil. Dosyay rfi idareye gndermiler. rfi idare
kendilerinin selahiyeti dahilinde deil gibi bir ey demi, ya
ni balarndan defetmiler. Kim ikyetiyse, o u kadar
gnde ikyet etmesi gerekirmi. u kadar gnde ikyet et
medii, ya da ayak diremedii iin sakt ve makt olmu, de-
ye bana resmen bildirdiler. Ne olup ne bittiini anlamadm
gitti. Ama sizler de tuhafsnz be Azra, ikyet eden kimler,
filan deye sordum, ne sen, ne Sabah cevap vermediniz. Bay
ran hexametronla ilgisini gsteriyorum da bayraa haka
ret diyorlar. Ben de hizmet ettim sanyordum, meer hizmet
deil, hakaret etmiim... Sana bama gelen ufak tefek eyle
rin bir ksmn anlattm. Zan etmem ki beni ldrmee al
snlar. Ama hayat imkn vermiyorlar. ylesine vermiyor
lar ki insan ister istemez bir kastm mevcut olduunu san
yor. Brakn beni u yazacam kitaplar yazaym, be adam
lar. Yahu eyilikten baka bir ey yapmadm, bir mkfat da
beklemedim. Bu inadna hnzrlk ne oluyor? Bak Azra tal
yan televizyonuna ktm, Fransz televizyonuna da ktm.
En nemlisi Amerika ve hemen hemen btn batda spec
tacular dedikleri uzun televizyonda da grnp konutum.
Onda nn, Ecevit ve biroklan konutu. Ama en uzun ben
konutum. Yirmi dakika kadar srd konumam. Hem so
nunda konutum, ve Trkiye hakknda benden ncekilerin
sylediklerine ne anlam verilmesini ve Trkiyenin durumu
nu anlattm. Sefarethaneler var, hi sylemezler. Byle tele
vizyonlarn ok nemi varm. Ne bileyim grmedim. Birok
tebrik aldm yalnz. Burada ilide Amerikan roketlerini
skp gtren yksek teknisyenler vard. Onlar Kanadaya
gidip gelmiler. Gelince bana koup tebrik ettiler. Efes, Ber
gama, Sard, Mileti anlatmm. Bu televizyon deil teyplen
alnm. Halikarnas Balksnn sesiyle dinleyorsunuz de
miler. Yahu Azra hi hatrlamyorum. Yalnz birka kere
birka insan gtrmtm. Portatif teypleri vard. Ben an
lattka alyorlard sesimi. Demek ki onlar Kanada radyosu
na vermiler. Halbuki tantma memuru deye yksek maala
dnyann her tarafna adamlar gnderiyorlar. Onlar hi ses

193
karmyorlar. Onlarn maalarm istemiyorum ama beni l
drmee kalkmasnlar, yani yaz yazmama set ekip durma
snlar... imdi senin son mektubunu nme alp okuyor ve
cevap veriyorum. Senden bahsetmek kendimden bahsetmek-
den daha ho gelir bana. [Balamazdan nce mniden sz
etmitim. Onu bir az derinleyeyim ki, ok eskiden beri chan
ter to sng verbinin Trkede fiil olarak bulunmamas
n byk bir noksan sayyordum. Trk sylemek, ark sy
lemek deniliyordu ek fiil takarak. Sabah Karadenizde n-
lamak deye bir fiil var diyordu. Bu sz chanter, chant sz
lerinden uzak bir anlam veriyor bana. Sz mzikal ama, ku
lama uymuyor nedense. Yanlm olabilirim. Atan r-
mekten rs pek irkin it rr, kervan yrr! derler
olmaz. imdi mniye geliyorum. Rumca sire (ek) ena (bir)
amani (am an!!!) denir. Ama ena amani deyince, enanm
sonundaki a, amaninin bamdaki a ya bitiiyor. O zaman
yle oluyor: sire ena mani ek bir mni. Bylece m-
ninin nasl teekkl ettii anlalyor. Trke Szlk, n
c baskda Mni iin unlar yazl: is ou birinci,
ikinci ve drdnc m sralar kafiyeli olan halk kouu. Bu
doruysa, yle bir eydir:
Gzel gitti dersin Aman!!!
Gzel geldi dersin Aman!!!
Aman ey hac patlcan
Hep dersin sen Aman Aman!!
Aman demek haysiyetime dokunur, ama mni sznn t
gzel, onu fiil halinde iletebiliriz. rnein: Canto P ri
mo Chant premier Birinci Mni Chanter: mnilemek.J
Gelelim mektubuna, tarihi 23 Ekim 1963. Arkeoloji Ens-
titsne gittim, Robert ve kars ile grtm. Herif bir az
constip. Ama ne yaparsn bunlar byle. Karia kitab gzel
hani. Ama herif ne Halikamas, ne Knidos, ne u, ne bu, hi
birinden bahsetmiyor. Sadece bilmem ne parasn ayor. Hi
bilinmeyen yerler bunlar. Bu ilim adamlar ne zavall! diyor
sun mektubunda. Constip olmalar u sebepten: Bunlarn bul
duklar ya da ileri srdkleri bir ey sonradan doru kmaz-

194
sa, mahvoldular demektir. Yzde doksan dokuz doru grdk
leri bir eyi sylemezler, nki yzde bir yanlmaktan korkar
lar. Buna ben entelektel egoizm derim. Yani asl kaygular
gerei aram ak deil (ararlar bittabi) ama n sanlarn muha
faza etmektir, yani byk bilgin, erudit hretlerinden olmak
tr. Bunca gayretlerine ramen gene de apa otururlar. rne
in Drpfeld. Geen yla kadar altnc Troya Homerosun Tro-
yas saylyordu, iki yl nceden beri yedinci Troyadr. Ya
ni bu eruditlerin tuhaf yanlar Molirein piyeslerindeki dok
torlar gibi birbirini ekemez olmulardr. Heriflerin bu hali
glntr. Bak ne yazyorsun : imdi senden ricam, bana
birka yazar ad ver, hele son zamanlarda Anadolu zerine
yazm. Onlara kar position olmal. Ama kitab Franszca
yazmak ancak dialectique bir ekilde olur. Sen position olarak
ne tutum alalm dersin? Ho bunu zaten reten sensin bana,
positionunu da biliyorum, yazmay baarrsam, sen yazm
olacaksn. Ama otur bir kere daha bana dncelerini ak
ak bildir. ok yardm etmi ve bir kere daha lan vermi
olursun. Maallah, yahu kadn erkek her nme gelene, laf
anlayana da anlamayana da anlattm durdum, onlardan ald
m tepki eer bir mee odununa anlatsaydm, tpk mee odu
nunun tepkisi gibiydi. Mesela Yazmay baarrsam, sen yaz
m olursun. Etme bre Azra, sende olmasa, tepkin olmaz. Hep
beni methedersin. Bu sefer bir elime karanfil, teki elime de
yelpaze almayacam. Bak can gnlden ne yazyorum. Seni
perim. Kz imdi bakalm. Biliyorsun ya bir gn kzmtn.
Hikmetine kurban olduum tanr seni mkemmel bacaklarla
takdis etmi, dedim de kprdn fkeden. Hatta bunun zerine
Madame la Directrice nvanm verdim... Azra, sen llyada ve
Odiseyi eviriyorsun. A canm canm senin u klasik dilleri
bginle ne yazmazsn ! Bak bir tek insan sava cephesinin ta
sa kanadndan sol kanadna kadar etkili durumda olamaz.
Bunun historik yan var, felsefi sectionu var, sanat yan var,
baka yanlan da var bir sr. Sen u Anadoluda icad ve ya-
radlm elejiak, epik, lirik vezinleri ele alsana. Sana ara sra
bir uyuukluk arz oluyor. Rutine dalar orada kendini kay
betmek istersin. Hakkn da yok deil var. Ama bir silkin

195
 rutin devam etmekle beraber rutin dairesinin bir yerin
den bir knt yap, bir frlay. rnein o Yeni Ufuklar
daki bal gibi bir yaz. Oysaki bir efsane deil ciddi bir konu
almtn orada. O konular eskiden sen kuru kuru anlatrdn,
buradaki gibi deil. Ben biliyorum, eni konu anlayl bir
adammdr. Sen gepegen ve viergesindir, entelektel ex
tase ve yarata hazrsudr. nki yaradl seni mkemmel
bir kafayla da takdis etti. Benim zlemime kalsa, seni felse
fe cephesinde grmek isterdim. Ama o cephe ya da senin
dediin gibi position bugnk abalarndan ayrdr. Bu-
gnki aban lyada ve Odiseyi evirmek ya. Bu senin cephe
ne onyen dialekt de girer. rnein Karyal olduu halde He-
rodot da onyen dialektte yazyor a. Sonra Homer Akalar
dan ziyade Troyallara daha sempati gsteriyor... Geen on
dokuzuncu yzyln ortalarna kadar, Londrann Troynovant
yeni Troya olduuna dair birok kitap yazld. Sonra
lyaday Shakespeare mutlaka okudu. Bu okuyutan ne duy
duunu Troilus and Cressidada duyabilirsin. ehircilik ve
sanatlk cephesi de ayr bir lem. ehirciliin iki byk
ekol de burada kuruldu, birisi Miletli Hippodamosun fonc-
tionel urbanizmi ki Prienede tatbik edildi. Be bin nfuslu
bir ehir, iki byk jimnaz var. Agoraya mabedler konma
m, laik bir agora. Limana giden kara yolu modern kentler
deki gibi ehir dndan geiyor. Priene agora ve kentine k
yas Atina ehri bir kaostu. Prienede laam tertibat var, b
tn Anadolu ehirlerinde vard ya. Atinada yoktu, fosse
sceptique de yoktu, sokakta bir keye slyor ve ieniyor
du. Onun iin ara sra veba oluyordu. Vebay da durdurmak
iin ta tarihi zamanlarda insan kurban ediliyordu. Sonra
sanatlk. Yokarda anlattmz rbanizmin sanatlkla ilgisi
ni takdir edersin. Homerin Troyallara sempatisi, Herodot
un onyay anlatrken baya kendinden geen bir lirizmle
orasn methetmesi, bu Greke konuan insanlarn kendileri
ni Grekten ziyade Anadolulu saydklarn gsterir. Bu ite
Anadolu potasnda baka ulus ve rklarla kartklarn belir
tir. Oralar uzak doudan gelen byk yolun denize kavutuu
yerlerdi. Efsaneyi tarihi gereklerden ayrdedebilmeli.

196
Efese Androkles gelmi de, khine, ehri nereye kura
lm? demi. Khin de, Balk tavadan srad, ve yaban
domuzunun kat yere, deye cevaplam. Bir yerde de ba
lk tavadan, domuz da al ardndan sram. Hah kent ku
rulacak yer burasdr, denmi. Laf! Parmam gzne kr
krne uydurma. Sonra onyen biim Efesde icad ediliyor.
nki Artemis tapma onyen slubun prototipi. Dorikten
sonra bulundu onyendeki piedestaller (kaideler) Anadolu
da icad edildi (Balk buraya iki stun tipi izmi, biri Do-
rik, kaidesiz, yere kadar dmdz, teki alt ssl kaidesi ile
tonyen stun). Kaideler Hitit stunlarnn arslan kaidelerin
den alnmadr. imdi senden bekleneben u: onyen lehe,
asl tamamen Anadolulu, Anadolu deil de Yunanistann on-
yasndan gelmeyse, Anadoluda urad deiiklikleri gs
termek. Bunu yaparsan o gzelim bann tacna layk oldu
unu ispat etmi olursun bana. O how shocking! Ama lazm
sana byle oklar, Madame la Directice... Bu yazlar yazar
san eer, Anadolumuz laf olmayacak. Sapsade Anadolu ola
cak. Yani sen Anadolulu olmasaydn, Anadolu hakkndaki ger
ekler baka trl m olacakt? Ha ba bo konulu, gnl
yazlarnda istersen Anadolumuzmuzmuz deye yaz, yeridir,
ama burada Anadolumuz dedin miydi, yazn didaktik olmaz,
parti prisli avokathk olur. Yukarda parmak bastm at
mosfer var ya. rnein hexametron Kybele danslarndan ol
duu da girer. Hatta matriarkal meneli olduu iin, Anadolu
sosyetesinin yksek kltre ulam kadnlarn hep Anadolu
lu olduklar da girer. Salamiste kendi filosuna kumanda
eden gen Halikarnas kraliesi de girer. Herodotu oku, Ati
nalIlar karlarnda bir kadn olduu iin, kadn erkeklikle
rine bir hakaret saymlar da onu tutsak edecek kahramana
bilmem ne kadar drahmi mkfat vaadetmiler. Yahu Atina
da yzne baklacak kadar gen kadnlar sokaa kamazd.
Nerde bir Atina filosuna kumanda etsin. Sonra Miletli Aspa-
sia. Perikles gibi bir adam Atina meclisi nnde ocuk gibi
alad, Aspasia ile evlenmesine izin versinler deye. Sappho
Anadoluda olmaz da nerede olurdu? Hem serbestlie bir
bak. Kadma sayg vard. Bu serbestlik sanatta da beliriyor

197
du. Efes Artemisionu onyen stilin prorotipi. Serbestlik ol
masa, o zamana kadar mevcut olan conventionel bir stilde
yaparlard. Yani yeni bir stil Picassovari bir meydan oku
madr. Sonra Halikarnas Mozolesi. Evet Pithios, Sparaksis
daha bakalar Yunanistandan gelmilerdi, ama orada Mo
zole gibi bir yapt yapamazlard. nki orada o hava yoktu.
Dn bir kez! Btn conventionlara bir tekme vurarak yep
yeni bir ey yapmak. lk nce koca yksek bir piedestal. ze
rine bir onyen tapmak, onun zerine de bir piramid. nsan
deli eder yahu! Bu meydan okuyuu dndke, iimde bir
trampet ve tambur grlyor. Hey! hey! ne gzn budaktan
saklamaz davran! Yaasn insanolu! nsann koltuklan
kabaryor, sanki Mozoleyi ben yapmm gibi. Dn bir ker-
re sen birbiriyle elien, birbirine tekme ve ifte atan s
lbu, git Alsana! deye birbirinin stne 'bindir. Diyeceksin
ki bu sanatlar parasm Yunanistanda veren olsayd, onu
Akropole de yaparlard (Parthenon doriktir, Artemisiondan
drt kez daha kktr). Hayr, hayr. Sanatlar Mozolenin
yansm a gelince Halikarnasm paras bitti. Utana, ezile bz-
le, Paramz kalmad, dediler. Sanatlar, biz insanolunun
ann aklamak iin, bu ant ykselttik. Paranz yoksa, za
ra r yok, biz para getirici ilerle urar, para toplar, ve bi
tiririz dediler. Allah! Allah! koca alameti evrene insanolu
nun dncesi deye tamamladlar. Onun iin para ii deil
di bu... Dur Azra yoruldum. yi geceler.

18 Nisan 1964

(...) Sabahtan beri gene bir sr vakti bou bouna ldren

boktan ilerle uratm. imdi bu mektubu nme alaym
da biraz istirahat edeyim. Ha u dramdan, tragedyadan bah
setmee balamtm. Oradaki karlkl konuturmanm, k ar
t kam ve grlerin karlkl bildirilmesinin bir de kt

198
etkisi oldu. rnein Platon her zaman dramatik klkta yaz
d. Dnce alannda Anadolulular hi byle bir kusura sap
madlar (dialog atma deildir de nedir!) nki Platonun
alannda dnc kesin olmal, gerei ortaya koymal. Yok
sa iki taraf laf deirmeni klna sokup, hibir sonuca, hibir
amaca vardramamak iin habire konuturmamal. Buna bo
laf derler! Okursun, okursun, ne gzel syleyor deye hayret
ve hayranlk iinde parman azmda kalr, gzelliin by
syle hipnotize olursun, bir de uyanr gzn aarsn ki do
lap beygiri gibi gzlerin kapal, hibir neticeye varmamak
iin habire laf deirmeninde dnmn. Gelsin fk ra: Bu
rada Fuar zamannda, ge vakit gece, ihtiyar Fuar bek
isi, cigaralarn iip, yle byle yarenlik ettikten sonra,
hayde biz de bir atl karncaya binelim demiler. Birisi
-bekilerin atl karncay iletmesini biliyormu. kisi bin
mi, ncs iletmi. Yava yava dnerken, ncs de
atlam tekilerin ardndaki ata. Atlar hzlanp frl frl dn
mee balam. Birisi tekine, Artk yeter, Mehmed Aa,
durdur unu! demi. Oysaki ba dndrc hzla dnyor
lar. Fuarda da aracak, mereti durduracak kimse yok.
Saatlerce dnmler de dnmler. afak skerken gelen
adamlar durdurmular atl karncay. Atlarn boyunlarna
sanla kalm olan moruu g bela indirmiler. Zavalllar
yere ylakalm. Platonik prozun al sana etkisini. Tevek
keli de Hekataios kitabna u cmleyle balar: Ben bana
hakikat nasl grnyorsa yle yazyorum. Yoksa Yunanlla
rn rivayetleri ok eitli ve samadr. Bir onyahnn gr
bu. Onda bir onya benlii vard. Platon belki insanolu
nun en gzel nesrini yazd, ama bir fozoftan slup deil,
doktrin ve argman beklenir, gerekleyi de ne kadar sade
olursa o kadar eyi. Platon her zaman dramatik klkta yaz
d, ne var ki hibir zaman elien taraflarn birini muzaffer
karmad. Devlette sanatkrlar ehirden sryor, kendisi
tepeden trnaa sanat olmasyd, bunu yapabilir miydi
hi? Ama sanat baka felsefe baka. Platonunki dini bir
peygamberin azdr. Kknde Pythagorizm var. Onun iin
Neoplatonizme dnd, nki eilimi ve akm o yneydi ve

199
eninde sonunda oraya gidecekti. Sonra Hristiyanla ve Ta
savvuf dcyo slama geti...

Burada Balk maddeci akil yolunun Anadolu'da

balayp gelitii konusu zerinde bir daha durur
ve Anadolu fiziki dnrleri olmasayd, insanl
n bugnk gelimesine set ekilmi olacan
vurgular.

Ben sylyorum. Zaten bugn deilse yarn sylenecek mut

laka. Ama o zaman yeni bulunmu bir bilgi olmayacak a r
tk. Ben buraya kadar birka yne parmak koydum, bun
lar ama asl kkden salman kollar, dallardr. Senin asl kke
gitmeni isterdim. Senin iin bu kolaydr, nki mkemmel
bir hazrln var, bu klasik dilleri kendi dilin gibi biliyorsun.
Ben birka sz anlamak iin hieroglif zermi gibi glk
ekiyorum. Yalnz kkte ve dallarn birinde feu sacr ile tu
tuursan, dinamit gibi infilak etme, enerjini sarf edersin,
almanda sre salayamazsn. Sabrl ol, dengeli bir elekt
rik akmyla kafan muntazam ilet. Bunu rutinin iinde de
becerebilirsin. Konunu kendine ikinci varlk et...

25 Nisan 1965

Sorma bama gelenleri. Otel yani emekiler sand teklif

yapmam istedi, am a bu arada da Western Asia Minor'u Tu
rizm Vekleti yazdrmaa karar verdi deye bir laf kt. Ote
lin mulajlarn reddettim. imdi de Turizmin yazdrp yaz
drmayaca belli deil. Bu arada da Bodrumdan yazlar:
Sokaa adm vermiler, merasim yapacaklarm. Kim iste-
yor soka hele hele merasimi! Sokaa adm verecekmi
siniz, bu duygu ve istee teekkr ederim, am a merasim ya
parsanz, yle krk yl nce oraya jandarma mahfazasnda
ilk geliimin hasretini ekerim. Gelirken gzelliini grdm

200
yerin. Cebimde de valinin ehirde serbest kalacama dair
emri vard. imde kimi kaygular yok deildi. Ama merasim
yaplacak deye fena halde skntda deildim be yahu. Oraya
pabusuz kalncaya kadar dayandm. Pabuumun alt boylu
boyunca yoktu, hane getre gibiydi. Geyiyordum onu, yaln
ayak yryor yollu gsteri olmasm deye... Felsefe Yuna-
nistana geince thique ile megul oldu yzyllarca. Bu ethik
felsefenin deeri esthetikindeydi. .. 4. yzyldan beri et-
hike hemen hemen hi yeni bir ey ilave edilmemitir. n-
ki ethik dinlere gemitir. Physiologia belki drt yzyl yaad
onyada, Yunanistanda onun yerini Theologialar aldlar.
Sonra 'Badad ve spanya Araplarnda iki yz yl fen ilerle
mi, sonra gene durmu. 18. ve 19. yzyllarda Avropa gene
ilerlemi. Demek ki onya 4, Badad ve Araplar 2, Avrupa
2 yzyl, topu topu 8 yz yl uralm fen iin. Bu da 26 yz
yl iinde. 18 yzyl sresince ise Theologia baka baka
dinler eklinde insanlar birbirine krdrm. Bu krdrma
da milyonlarca insan ldrlm. Belki de fen ile uralan
yzyllarda, fen ile uraanlar topu topu 50.000 kiiydi. Yani
24 yzylda 50.000 kiidir ki gnmzn maddeci uygarlna
bizi ulatrd byle bir hesab imdiye dein yapan olmad.
Gelelim Platonun ethikine. Doruluk nedir? sorusuna ce
vap: Doruluk bir Themis sistemi, ve tabulardr. Yani ya
plmas izinli eylerle, yaplmas yasak olan eyler. Btn ta
bulara riayet ettin miydi, Themise aykr bir ey yapmam
oluyorsun. Bu takdirde tecavz etmemi, dolaysyla cezalan
maya mstahak olmayorsun. Themise her tecavzn cere
mesi ekilecek. Dike mtecavize arpyor ve dengeyi iade
ediyor. Ama Themisi inceledin miydi Karaman koyunu
sonra kar oyunu onun airet rf ve detleri olduu yze
kyor. Her zaman yaplabilecek eyler, yani bilirlerce ya
plabilecekler. Demek ki Themis orakllarm zel konusudur.
O koullardaki hi kimse yaplmas gerekeni bilmez, atalar
kahramann Tanrs olduu iin, ne yaplmas gerekeni bildi
rir mezarndan, yani Themisi bildirir. Platon bu iptida The
mis idesini tannmayacak kadar gelitiriyor. Devlette do
ruluun tartmasn yaparken, kentin makrokozmosunda ve

201
zel ruhun mikrokozmosunda da doruluk bir i blm olu
yor. Buna ilk nce alr, ama dikkat edilince, bunun eski ve
ilksel airet organizasionunun yeni bir ekli olduu grlr.
lksel airette her snf payna den Moriaya ve Ergona
(fonctionuna) malikdir. Herkes kendi Moirasn ve Er-
gonunu alp, bakasnn Moira ve Ergonuna tecavz et
mezse iler tkrnda ve dzeninde gider. Gnmzn dilinde
her iinin yapaca sosyal hizmet ve ona gre de haklan var
dr. Yahu bu eski Themistir, ama insan hayal gcyle g
lendirilmi daha oturakl bir Themis... Ama Platonun kurdu
u cemiyet gzel mi sanki? Bu yazlar laik deil ethik
tir, ve Eski Testamanm ateli bir peygamberinin azyla
sylenmitir. Hem ne onyallar, ne de Yunanllar Freudun
psychoanalizini bilmiyorlard. Ethiki de salt raisonla d
nyorlard, bir matematik sorununu zyorlarmi gibi. Hem
de fenas, ethikte adamakll dogmatiktiler. Ama onyalla-
n n fensel akm erge psychoanalize giderdi. Yani o yol ze-
rindeydiler, oysaki Grekler mistisizm yolu zerindeydiler...

Balk bir daha onya dnrlerini gzden gei

rip Orfizm ve Eleusis inanlaryla karlatrr,
Bakkhos tanrnn Anadoludaki tapmma deinir
ve yle bitirir mektubunu :

Ben mektubuma burada son veriyorum. Bin bir dert arasn

da mektubum berbat oldu biliyorum. Ama arpk urpuk an
latm arasnda belki okunmaya deer bir eyler bulabilir
sin. Onun iin gnderiyorum. Sabahn, skenderin* gzle
rinden perim. Annenin ellerinden perim. Seni can ve gnl
den perim, iki sevimli yanandan. Merhaba.

.* B ahk'nn skender dedii dost. S ab ah attin B atu rdur. D a

h a nce akland gibi S abah d a S ab ah attin Eyuboludur.

202
Azradan Balkya

stanbul, 18 Haziran 1965

Canm canm canm, Gzel Balkm! Sen bize oyunlar

oyna ha? Hani bilmem hangi aym 28inde gelecektin stan
bula? Seni yle bekliyordum, yle zldm ki, c almak iin
sana buraya gelince syleyeceklerimi yazmadm. (Yalan ta
bu, o kadar ok iim oldu ki yazamadm). lkin byk haber:
evden tamyoruz. Krolas ev sahibi 1000 lira istiyor, 750
dedik raz olmad. Mahkemeye verecekmi, takdir komisyo
nu diye. Yani bilirkii, senin anlayacam bilmez kii.
Ben de beni istemeyen yerde oturmam, hemen ev bulduk, bu
ay sonunda tamyoruz. Yeni ev ho yerde, aklkta aml
ca srtlarna kadar gryor, arada senin rengini sevmediin
Boazii yok, onu Brodan yeterince gryorum. Tek kor
kum annem fazla yorulmasn, her eyi kendi yapmak isti
yor, dinlemiyor. ok tereddt ettim, ok dndm Balkm,
bini vermeyi bile gze alyordum, o buradan karsa yapa
maz korkusuyla. Ama benim anam arslandr, ilkin o istedi
kmak. Eh kollar svadk, sonucu iyi getireceim sanyo
rum. Sen de kendine gre dua et, yani hakik dua. Dinle ca
nm canm, Haziran 27den 10 Temmuza kadar tatilim, evi
yerletirirsem, her ey biter, annem de iyi olursa, atlar ge
lirim zmire: oradan Bodrum ya da M armarise, bir hava
alaym. u senin Knocke meselesi Eyllde zaten.
imdi dinle, Sabaha hemen gittim ve sana gnderecek
lerimizi setik:
1) Sabahm Franszca Dersleri kitab, onun Trke iir
den ne kadar evirisi varsa bu kitapta kt. Artk been be
en al. Harika baz eyler var, tekerlemeye varncaya ka
dar.
t
2) Melihin Odysseus iirini Sabah bu k evirdi ve
ben daktilo ettim. F ransaya gnderder baslyor. Sabahta
bir kopya kald, yarn onu ben bir daha daktilo eder, yolla
rm pakette.

203
 3)' Nzm iin orada bir kitap kt, adn Sabah bana
bildirecek. Oradan alrsn diyor. Hem Nzm onlar iyi tanr
lar, asl tekileri idman et gitmeden, madem idman edecek
sin. Simdi compliment falan yapacak deilim, bu ii mthi
baaracan biliyoruz. Hibir air senin gibi yapamaz. Bel
ika boktan bir memleket, ama senin Azran orada byd,
onu dn. Orada dostlarm var, sana yollayacam Knocke
Le Zouteta da nice yazlarm geirdim, o buz gibi deniz k
ysnda. Yani bir az daha gidiyorsun, ona gre nazlanma ca
nm canm. Bakalm anlar msn senin damen o yamurlu
lkede nasl byd de, u Kybele dediin hatun oldu. D
nte raporunu isterim bu konuda.
4) Haulotya mektubu kvracam, ama bu gece ilkin
sana yazaym istedim. Franszcasnda yanl manl yap
mam, benden istediine bak! Benden yanll ey kar m
a canm canm?
5) Illustrated Newsu bulduk Sabahta, yolluyorum.
imdi gelelim sana ve bana: Bu yaz iini beendim, pa
ras fena deil, biraz az belki ama ne yapalm, bununla ida
re edeceksin. in nemli taraf: Hemen yazya koyulman ve
bu ii en iyi Halikarnas Balks ii olarak karman. Seni
azarlayacam: Krk yldr yaz yazmamn. Ne demek bu?
erliyorum baya. Durum ne olursa olsun benim Balkm
tkenmez, yazmaz olamaz. imdi oldu ya bu i, k mk dinle
mem, abuk yazacak, alt aydan nce karacaksn bu ii.
kincisi ve ok nemli: Kim temize ekecek bu yazlar? Ge
ne geen defaki gibi olmasn, yani yek kopya yaplp kaybol
masn manuscriptler. Bak onlar benimdir. Kimseye hakkn
vermem, ya John ya da bir bakas kopya etse de (benim
vaktim pek yok, ama iyi yapan bulunmazsa; gene ben kopya
ederim) asil manuscript bana gelecek. Hemen sz ver bunu
yle yapacana. Neden bu srar dersen, imdi sana buraya
geldiin zaman syleyeceimi syleyeyim: bak nemli, ha
yat bir karar. Benim imdi Yeni Ufuklarda kan yazla
rm, sana ilk blmnn bir parasn gnderdiim kitab
mn ikinci blmdr. Kitabn ad ECCE HOMO, birinci b

204
 lmn felsefe yani Egeli physiologoi ksmn okumadn, belki
gelirsen ve vaktin olursa stanbulda okurum, onlar hep sa
na yazlm. O birinci blmn ad MENOS olacak. imdi
Dostla ba baa adn verdiim ve yazmakta olduum b
lm DIALOGOStur. Anladn ya sana mektup, daha baka
bir dosta mektup, btn sevdiklerimle bir dialogdur. ECCE
HOMO I bylece yazlyor. O kitap benim canm cierim. ok
sevdim, ok seviyorum o kitap uruna.
O bitince: sra ECCE HOMO IVye gelecek, o da SEN ola
caksn. Elimi p Balkm, canm canm ve bana rzan bil
dir. yle dndm seni, yani ikinci NSANIMI, belki asl
insanm, nk birincide aryorum, kincide bulmu olaca
m. Malzemem, senin bana mektuplarm. lk iim onlarn
hepsini iyice makinede yazmak, temize ekmek olacak. Sonra
semeyi dizmeyi yapacam, daha bilmiyorum nasl, kronolo
jik sraya gre mi, konu srasna gre mi. Bakalm. Hepsi
uzun i zaten, birka ylm alr yalnz metnin tespit edilmesi.
ECCE HOMO II iki ct olacak gibime gelir, biri senin yaz
larn, kincisi benim senin hakkmda bir etdm. nsan ve sa
nat olarak ele alacam seni. Ancak iki kitaba sarsn. ki
si de kaln olur. Benim mrmn eseri olur. He he he hey!
Grsn Trk edebiyat bir NSANI anlamak, sevmek, YAA
MAK ve SYLEMEK ne imi! Mahviyet mi, o bende de yok.
Byk i yapacam, imdiden byk i yapyorum. Balk,
ben senin kznm, karndan ok kzn, beni sen yetitirdin.
Arada daha baka insanlar sevdim, sevmesini de sen ret
tin bana, ok sevmesini bilirdim, ama hazzn da aladn.
ok ektim son yllar, kahr oldum sevmekten, bir bilsen, ama
imdi de syleyeceim artk btn sevgimi. 50 yanda oldum
4 Haziran gn, unuttun sen. Sana telefon edecektim ama
kalabalkt buras, sonra ne olacak konumaktan? Sen var
sn biliyorum, canm canm canmsn. imdi soruyorum sana,
istiyor musun bu ii yapmam? Yani gveniyor musun bana?
Ho, bu soruyu senden nce kendime sordum ve epey dn
dm. EVET dedim. Bu ii yapacam ve yapabileceim. Hak
larm bana ok nceden verdin sen ve istedin. Ben ldkten
sonra demitin, ben senin lmeni beklemeyeceim. Zaten l

205
mek de ne demek, lmezsin ben yaadka, ama mesele ben
yaadka bu ii karmam. imdilik daha dipdiriyim ve yle
bir gcm var ki, hayatmn sonuna kadar yapacam ii
tasarlyorum. Byk bir i ve byk bir sevin iindeyim.
Ma fiert clate. Ben Halikarnas Balksn syleyeceim.
Dedim ya yazmda: Platon kim olurdu Sokrates olmasayd!
Sokrates de mhim de, Platonun Sokratese sevgisi m
him. Sevgiden douyor her ey. MERHABA! bunu sen ret
tin bana. Canm, gzel ellerini perim. te canm canm bu
nu syleyecektim sana. Belikana git gel, ben de u birinci
ECCE HOMO'yu biraz daha ilerleteyim, sonra oturalm se
ninle, konualm u kitabm, byn. Daha dipdiri ya
yorsun ya, yardm et bana, sapasalam bir temel dnelim
bu kitaba. Senin benden beklediin eser olacak o. Byk bir
kurgusu olmal. Yaparz birlikte. te bu kadar! Son mektu
bunda Vercors iin yazdklarn kopya edeceim ve Yeni
Ufuklarn Austos saysma vereceim. Temmuz saysnda
benim yazm: Hektordan Hamlete adn tayor, ama de
vam var, daha iki say tutar. Arada Bartn (Aristop
hanes) ikinci basks iin batan aa yeni eviri yaptm,
imdi de Elektro,nn nc basks var, canm kyor. Ara
da Remziye Lysistrata ve Kular verdik, bir -de Sabahm
yalnz evirdii Eek Arilanm. Gryorsun yazmakla bitmi
yor. Sabahm evirdii Hamleti de ben daktilo ettim. Mah
keme Pazartesi 21, telgraf eker ya da telefon ederim. Bu
pis i bir ksa aradan. Ama sen hi merak etme, bir ey
olmaz. Sabah geen hafta seni zmirde aram, yeni evinde
bulamam. Telefonun mu deiti? O kadar zlm ki! D
n, Balksz zmir! Dinle: Temmuz 8ine doru ileri yo
luna koyarsam bir geleyim mi: yoksa Austos banda bir
hafta daha m izin alaym? Ne dersin? Ama sen hi yerinden
oynamazsn, iin var, ben geer M armarise uzanrm, bir
Aripel havas alr dnerim. Bakalm, duruma gre yaparm.
ok ok ok perim seni canm canm canm.

Azran.

206
 Bir ara Balk stanbula geldi, ona yazdklarm
gsterdimdi. Bak canm canm, dedim, bu
Ecce Homo I, bundan sonra bir Ecce Homo daha
yazacam, Ecce Homo, te nsan II, ve bu nsan
sen olacaksn. Seni anlatacam kitap Ecce Homo
II olacak. Onun mahcup bir gl, belli belirsiz
bir, Yok olmaz deyii vard, yle bir ses kar
d, bir ey demedi, 23 Haziran 1965 tarihini ta
yan yedi sayfaltk mektubunun ortalarnda yle
yazar:
23 Haziran 1965
(...) Bak Azra, Ecce Homo IIye gelince, imdi bende kim
bilir nice ycelikler bulacaksn. A canm canm canm ben
utanrm yahu bu kadar byk olmaya. Buna da Ecce Ho
mo II malgr soi demeli. u nallarm dikmemi beklesen de
sonra yazsan olmaz m? Aramzda bal gibi 23 yl var. Sen
daha 50 yanda bir ocuksun. Ne acele ediyorsun? Mektub-
larm daktilo edeceksin. Onlarn iinde silme bir sayfa ca
nm canm canmlar var. Ben onlar sonsuz olarak sralarken
bir sevin duyuyordum da ondan hl da duyarm ama
modration deye ylesine paylandm ki, sz boazmda t-
kla kald. Merhaba canm canm canm canm canm canm
canm canm ister kz, vz geliz bana! ! ! imdi hele sen nce
kileri yaz bitir. Daha vakit var. Hem konuuruz bunu yz
yze, yrek yree. Dalma binersen dayanamayacam bil
diim iin syleyorum. Sana hayr deyemem, hayr dememek
evet olur. Olur ama hele Azra bir az sabr et de ahaym
bare byk olmaya. Hane bu iin fena acemisiyim. Yazaca
m eyde kendinden o kadar emin grnyorsun ki, sana
engel olmaya cz eder insan vicdan. Hem u var, sen ben
deye kendini meydana kartm olacaksn. Ben de senin sen
olduuna kalbm basarm. Birok biograflar vardr, unun
bunun biografilerini yazmlai. Yazdklar adamlar unutul
mu, ama biografm eseri parlak bir aheser deye kalm.
Onu da dnyorum, onun iin sana hayde yolun ak olsun
canm canm Azram diyorum. Seni bir at zerinde gryo
rum, drt nala gidiyorsun, aa, yol, kpr, hep grleyerek
207
arkaya uuyor, gidiyorsun gidiyorsun, gzden kayboluyorsun
hzndan, bir yere varyorsun. Ben geldim! diyorsun, Mer
haba! diyorum, kendine geldin sevgilim! Eh, Hayr gel
me! deyebilir miyim? Doluyum! daha te syleyemeyece
im.

Okuyucu alar m burada? Ben alyorum. Oysa

herkese de bana da yalnz sevin verdi bu byk
nsan. Cenazesi gibi btn yaam da bir mavi
uutu. Ama Dalgac Mahmut Orhan Veli gibi
g her sabah maviye boyamak ne de zor ol
mutu son yllar! te gelin onlar anlataym. Bun
dan sonra, 1965ten 1968e kadar yazd mektup
lardan semeler veriyorum.

Sabahattin Eyubolu ve Sabahattin Baturla evine gittikti

bir sabah, onu alp mavi yolculua gtrmekti niyetimiz.
Gittik ama baktk ki kinci Karantina, Hatay olmu, Balk-
nn yumru yumru kulbesinin durduu tal tepecik cad
deler, sokaklarla yarlm. Balk bir beton apartmann
nc katnda m ne, dik dik merdivenler, sonra da bir dai
re ki, drt duvar, gri mi gri, hani bir arka balkon bir bahe,
bir saks, bir aa. Yok, yok, hibir ey yok. Bir kar apart
mana bakan drt ke bir odada Bahknn minderi, kitap
lar ve Balknn kendisi. Donduk desem yeridir, souk bir
hava esti mzn de arasndan, ama gz gze bile gelme
dik. Haydi Balk, seni gtryoruz, dedik. Tatl tatl zr
diledi, ileri vard, Efese bilmem hangi heyeti gtrecekti
yarm, br gn Bergamaya bir bakasn, sonra efendim
yazs vard, hane Western Asia Minor, hane u, hane bu...
yokar aa bitirmiti ama bilmem nereden alamamt u
paray, oysaki lazmd ev iin, bor iin, yemek iin... Ama
byle konular zerinde durur mu, yle bir frlay frlad ki
bin bir konuya, byledi bizi, unuttuk neden geldiimizi, ne
reye gideceimizi, mavi yolcularn aada beklediklerini.

208
Kahkahalarla ktk dar, unutmutuk Balknm evinden
bir para mavi gk bile grlmediini ve oda, salon, banyo,
mutfak, hibir yerde en ufak bir yeil yaprak bile bulunma
dm. Gle oynaya gittik mavi yolculua, o yolculukta da
bir an olsun Balky aramadk, nk bundan doal ne var,
aramzdayd.
Balk nasl anlatr u apartm an hayatn bakn:
imdi apartmandayz, modern yap, ok hotur, aklk
larda cmert uzaklklar arayan gzlerim yirmi metro tede
ki amar dizilerine atyor. Her k atta var, hem enlice bir
yandan teki yana. Mebuslar gibi kafasz sallanyorlar, an
lalmaz surette iaretleiyorlar. Acaba ne anlatyor derken
hop, bir yel fryle takla atyorlar partiden kavano eden
partililer gibi. Eh! yok baka grecek! amar bare oynar
da gz tutar. ac bir insan yz gelirse, bakamazsn he
rif dnyor da demezler ki, dikiz ediyor derler. Hi far
knda ve akimda olmadan rahatsz edersin insan. Biz de ela-
lemi rahatsz etmek iin gelmedik a bu dnyaya.
Bama gelenleri, en byk ykm da olsa, gle oynaya
karlar Balk. rnek mi istersiniz, ondan bol ne var:
Bir sr nedenlerden dolay canm skkn. Daha do
rusu doal durumum olan neeliliim basn altnda. te
basn skmnda olan neem kimi yol, durup dururken, yal
lah! deye dinamit hzyla patlayveriyor. Ben patlamyorum,
neem patlyor. Patlamas da pek zarpl oliyor: Zeus Efen
dinin Eveti gibi. Olympos tabanndan taaa tepesine dek sar
slp, zangr zangr titrekoyuyor canm. O anda Hah! hah!
hah! deye akl erifimi de oynatp drt yana samasam ve
soluu zrdeli deye tmarhanede almasam eyi. Ama aklma
ayorum, amma da salam ve oturakl imi maallah!
Bunca sarsntya, hi bana m demiyor! Otomatik elik dizel
motoru gibi ileyor meret! Bu ksa mektubunda, Boyu
na kazk atyorlar deye yakmyorsun. Anneni merak etme, o
elik gibi kadndr. Yorulmaktan ktlk gelmez, asl yan ge
lip hamlamak sakncaldr. Aenauer, Hayatta olduumu
her gn trmandm yetmi basamakl merdivene borlu
yum der. Nous sommes sans dfense contre un monde de

209
cretins et de salauds. Et au fond nous sommes ridicules avec
ntre joie et ntre foi. Eh gzel be yahu. Kazk atanlar
bizi aldattklarn sanarak sevinip glyorlar. Biz de aldattk
larn sandklar iin glyoruz, bylece ho bir genel cm
b oluyor.
Balk Eh neem var yahu! szn ikide bir yinelerdi.
Ho bunu deyimlemesine de gerek yoktu, nk ayaa kal
karak havaya savurduu eli koluyla ne denli neeli olduu
top gibi patlard gzmzn nnde. Grleyen sesine ayak
bacaklar da dans admlaryla elik ederdi. Tevekkeli de
hexametron gibi vezinlerin danstan geldiklerini kantlamak
iin bunca uralar!
Ne var ki zmirde yaad bu son yllar Balknn ok,
ok sknt ektii yllardr. Bunca ura, aba ve didinme
sonucu irkin bir apartmann ats altna snm olmas
geim zorluklarn ortadan kaldrm deildi. Dostlarnn bir
ou Balky para sknts iinde kvranr grmekten ra
hatsz olurlard. Ne diye geldi zmire diyenlerimiz, ya da d
nenlerimiz oktu. Balknn mr boyunca, hele mrnn
son gnlerinde kendi doal evresi olan Bodrumda yaa
mas Halikamas Balks kavramna, daha ok yazn ala
nnda doup gelimi simgesine daha uygun derdi elbet.
Ne var ki yalnz Halikarnas Balks deildi Cevat akir.
Onun bir pater familias, bir aile babas yn vard ki, biz
dostlarna o yann saklamaa urard, anlayamayacam
z bildii iin herhalde. ocuklarna, zellikle kzlarna d
knl bir eit yumuaklk, zayflk oranma varrd. Kz
ve 'kadnda Kybeleyi, Ana Tanray gren Balk hibir
kocay karsna layk grmezdi, hele hele damatlarn ne
yalan syleyeyim ok sevdii halde sinirlenirdi ou kez.
Nerdeyse boanmalarn bile dlerdi kimi zaman. Bdk
bir taksiye binildi mi, bir lokantada yemek yendi mi, hesab
n kendisi demek isterdi, daha dorusu kendisinden baka
birinin para demesini akimdan bile geirmez, byle bir ey
oldu mu, fena sinirlenir, yerin dibine geer, hakaret gr
m gibi olurdu. Czdan her zaman yzlerce lira ile ikin
di, onu bir prens tabiiliiyle cebinden karr, bir sr ken
210
dine zg akac szlerle bir yzlk ya da ellilik uzatrd o
fre ya da garsona. Genel glme iinde parann para oldu
u unutulur, BalfcTmn bir esprisi ya da bir Merhabas, bir
sevgi harlayyla dalgalanld ortalk. Bylece kimse Balk-
nn bir para sknts ekebeceini akimn kesinden bile
geirmezdi. Ne yapacak paray? diye soranlar olmutur,
en yalcn dostlarmz arasnda, Balknm czdannda temiz
temiz, dzgn dzgn duran o deste banknotlarn nerde ne
glklerle kazanldklarn hi dnmeyerek. Elbette ki Ha-
likarnas Balksnm ok paral olmas doald, meteliksiz
oluu nasl doal ise. Ama parann var ya da yok oluu, daha
dorusu para skntsn aa vurmas Balkmn dnsel
grntsne leke vurmaktayd kiminin gznde. Bu konu ki
mi dostun niin sylemeyeyim Sabahattin Eyubolunun
cinine gidiyordu. Nasl gitmesin? O doann btn varlm,
yurdun bunca zenginliini iinde tayan ve gr sesiyle orta
la altnlar saan koca adamn para kazanaym diye didinip
durmasna gnl raz olur muydu, hele Eyubolunun Balk-
y herkesten ok seven dost gnl? Ama bir olgu, bir ger
ekti bu, ve gn getike daha skc bir hal almaa yz tut
mutu bu para sorunu.
Balk Bodrumdan zmire gnce ilkin tam bilmi
yorum ya, ama yle sanyorum yazlaryla geimini sala
d, gazetelerde yaz yazyor, resim yapyordu, sonra roman
lar, hikyeleri, kitaplar baslyordu. Sonra rehberlik balad:
Efes, Bergama, turlar. Herkes bilir: Halikarnas Balks
yalnz Bodrumu, Ege turizmini yaratmam, bir de yeni mes
lek yaratmtr. Trkiyede, rehberlik mesleini. zmirde
Bahkya gittiimiz ve onunla mavi yolculua ktmz es
ki yllarda Trk rehberi diye bir ey yoktu. Dardan vapur
lar geldi mi, zmire yanap turist kard m, ya kendi reh
berleri ile gider arkeolojik kalntlar gezerlerdi, ya da z
mirdeki tatl su frenklerinin Franszca, talyanca, ngiliz
ce, Almanca bilenlerine bavururlard. Cevat akir bu dille
rin n, bir de spanyolca ve Rumcay bilmekle kalmaz,
yle bir konuurdu o dilleri, o dillerde yle bir anlatr, can
landrrd ki her gezilen yeri, dnyann deme rehberleri boy

211
lemezdi onunla. Trk rehberliini yaratt demek abes,
uluslararas bir tr rehberlik yaratt demek gerekir, nk,
dnyann hibir yerinde byle bir rehber gelmemitir daha,
yzde yz eminim buna. Yaknr dururuz, rnein yabanc
gemiler geldii zaman bizim rehberlerimize neden bavur
mazlar diye. Eh, neden bavursunlar efendim, rehber dedi
in rehber deilse? Netekim Halikarnas Balks bu meslei
Trkiyeye soktuktan ve i gelitikten sonra, bugn epey
epey deil, deerinden ok para kazanan kii olmutur
Trk rehberi. Hell olsun, ama bilsin ki bu an kazancn
Halikarnas Balksna borludur, ve onun izdii yoldan
gitmeye baksm, ne kadar gidebilirse. Neyse, uzun etmeye
yim, Balkmn ilk atlmm att bu meslekte genleri ye
titirmek ii de kendisinden istenmi. Bakn nasl anlatr bu
nu: Daha sonra yeni rehberlere ders. Hayr deyemiyorum,
nki parasz olduu iin hayr dediimi sanacaklar. Oysaki
bu adamlarn bir kltr temeli yok. Yok olann zerine ben
ne yap kurabilirim ki? Boluk zerine yap kurulur mu? Her
kes rehberlik ederse milyoner olacana inanarak kursa se
irtiyor. Ben dille uramam. Yreim yufkadr. Adam bil-
meyor deye red edemiyorum. Eh benden geen bir grupun
ngilizce, Franszca ete. konumasn dinlesen, glmekten
katlrsn. rnein: Devant oeil, ite templation Diana!
Que dites-vous, monsieur? Diana! Diiiyaaanaaa!
Ah, la desse Diane? No no no dieu, no deus; dieu
dame, dieu mademoiselle, no dieu monsieur!... Bugn daha
iyidir bir nebze, ama o kadar ite.
Balk sever turist gezdirilmesini. Neden sever, Herkes
bilir ya nedenini, ama gene kendinden dinleyelim: Eh Efese
gidiyoruz. yle tepe durup scakda alnmn terini sile sile,
irkilip bir Heraklitten yani o makamdan salverdim se
simi. Eh dialektik materyalizmin babas herif! Suratlarda
bir hayrettir balad. Ask, uzun suratlar bir O kyafe
tinde topraklat. Sonra hem dinleyor, hem nme geip ge
ip fotorafm alyorlard. Yzlerini ve evreni bir nee sard.
Heyecanla buram buram dktm, alnmdan ayaklarma
kadar dktm terlerin bir tuzlu damlasnn tadna vardm.

212
 Hane iddetle severim a, sen bilirsin. Scak cehennem gibiy
di, ama ben cennetteydim sanki. imdi kendini methediyor
sun diyeceksin. Ama kendimi sana methetmek hep houma
giderdi. Bunda biraz da bir ocuun annesine marifetlerini
anlatmas hali var. Seviyorum o zaman, Trke sevinmek s
z sevmekten gelir.
Evet seviyor ve seviniyordu Balk, ama ok da yorulu
yor, nki gezdirdii grup kim olursa olsun kendini veriyor,
ylesine veriyordu ki deme gitsin. ocuklar, biz dostlar,
Gitme, Balk! diye yalvaryorduk. Yeter artk, gitme u
Efese mefese. Oysa bize yant: Eyi ki yabanclar Efese
mefese gtryorum, yoksa alktan lecektim. Ama imdi
ok yoruluyorum gezdirirken. Bu gezdirme olmasayd iki de
il, drt eser yazardm on drt ayda. Vallahi canm, ikyet
etmek houna gitmez. Ama bu ikyet deil. Vallahi tallahi
bal gibi fke! Bu fkenin bir de ho taraf var. fkelendike
kendime glesim geliyor. Buras souk mu souk! Ortada
gaz yok. Gittiler herkese gaz sobas aldrttlar. Bu kez gaz
ortadan kaldrdlar. 1969da yazd bir mektupta! Evvel
den rehberlik ediyordum. imdi g geliyor, arka arkaya gi
demiyorum. Ama gayret ediyorum, srne srne. Bir
gn byk bir Fransuz vapurunu stanbulda karlamak
zere kagelir. Renaissance m neydi o vapurun ad, iin
de de ok nl kiiler varm, onlar nce Efeste gezdirmi,
orada gezdirirken dp baylmt. Bize nasl cavla ek
tiini sandn, sonra gzlerini ap da mavi g grnce
bir kahkaha saldn anlatmt. Vapur stanbuldan gene
zmire gidecekti, Balk da burdan binip bir konferans ve
recekti yolculara. Gitme diye yalvarp yakarmamza aldr
mad. Onu rhtma gtrdm, daha yanamamtk ki birka
Fransz kz ve kadm sardlar Balknn evresini, nasl
olduunu sordular, geldiine bin teekkr ettiler. Belliydi ba
klarndan, seviyorlard koca Balky, benim sevdiim gi
bi. Baktm ki iim yok artk, el salladm Fransz kadnlarnn
merdivenden yukar kardklar Bahkya, uzaklatm git
tim. Bu olay ok sonra yazlm bir mektubunda yle anla
tr: Cumhuriyette yazn knca u Atam seni niin se

213
 viyorum yazs canma yle bir can gnlden dene
yim deye kendime, sana bir fora!! i ac ziyafetini ek
mek mutluluunu vaadediyordum. O yaz gzel yahu! O yaz
deme babayiidin kr dedir. Bunca ciddi bir yazda, on-
ca hafif, ne beyim onca kadn kadnck bir flt t kar
mak byleyici bir virtzlk ister. Biliyor musun bana neyi
hatrlatt o yaz? Efesde, yrek kriziyle boylu boyunca g
zelim dnya toprana uzanr, ve geip gitmekde olduumu
anlarken, stmde enine boyuna alan gn gnl kula
mda, yok! hayr! dnya kulanda mavi mavi tyle mut
lu bir rahatla kavutuumu hatrlatt. Sava bitmiti. Son
gn gzeldi! Nerden nereye diyeceksin? Sanat geici bir
ann ebediyetin iinde durdurulmasdr. Ve sanatkr ister
tablo, ister yontu, ister yazda, bunun yapabildii kadar sa
natkrdr, yapt da sanattr. Gzelim dnyay gren pen
cere varken, neden dnyann bir parasnn resmini amal
duvara tablo deye. Ama doanm bir an ki ebediyette dur
durulmutur, o sanattr. Zaten bunu ancak sanat becerebilir,
yoksa PANTA RE/Listant arrt dans lternite. Sanatkr
bunu yapt derecede etkiler. Bittabi sevgi lazm, konusuna
ve konutuu insana, ya da insanlara. Der dururum a, lan
akdr bu da. Yaznda bu var, duymaz olur muyum? Cevat
olarakdan ok tede, insan olarak, bir yandan da critique
dart olarak. Ben orada yatarken dndm, evde ocuklar
bekler, onlara Cevat ld deyecekler. Ama insanlar vard et
rafmda. Gzel insanlar! Ta nerelerden zahmet ederek bu
Efese dek gelmiler. Eh ben de onlar gibi insan olmak ere
fiyle erefleniyordum a. Geziyi tam bitirmek zere iken,
cavla ekmenin zaman myd? Yklm, beni balama
larn rica ediyordum. Onlar o an anladlar. Baklarndan
belliydi: Netekim arkamda bir kadm, onu gremiyordum,
Comme il est beau, dedi. Evde ocuklar duyacaklard! Eh
insanlar vard drt yanmda, onlarm evdekilerden ne fark
vard? Mutlu olduumu bileceklerdi. Gk mavi mavi yayor
du. Topran, yeryznn kucandaydm. Sen de o yaznda
gzelsin, yer yer soyunuyorsun Aphrodite gibi, flt de yer
yer uzaklayor, yaknlayor iinin esiine gre. Yaz m ya

214
 zyorsun da banda yapayalnz, dnya yamacnda iek mi
toplayorsun, kendi kendine imdi yava, imdi yalan te te
te? Biraz sonra yle yazar Turlara gelince, zaten ajans
lar beni istemezler. Alay m yahu? ok sayglar var bana,
geleceim dersem beni almak zorunda kalrlar. Ama byle
turda mavi g seyretmem onlara bir kazan salamaz.
Rezalet yahu patadak dmek byle!
Bu srada dnya televizyonlar konu edinirler Halikarnas
Bahksm. Sesle grnty birletiren bir yaym arac iin
Balkdan daha elverili bir konu dnlebilir mi? Hazi
ran 1965 tarihli bir mektubunda kendisini ekmee gelen Al
man, ngiliz ve AvusturyalI televizyonculardan dem vurur,
bir ay sonra da Fransz televizyoncularn gnlk bir
Bodrum gezisine karacan yazar. Baka bir yerde, Efes'
te gezdirdii bir turistin kendisini Kanada TVsinde grd
n anlatr. O yllarda bir de Belikanm Knocke-Le Zoute luy
kentinde bir iir toplantsma arlr. yle der: Biliyorsun
ya u Haulot var, adam galiba dnya turizminin commis
saire gnrali mi ne! Benim air olduumu akima saplam.
Kendisiyle kez grtm. air olmadm gene ve gene
syledim. Adam illa da airsin ! der, herifi yalanc karma
mak iin nerdeyse air olmaa alacam. Ama olamyo
rum vesselam! Yani imdilik poie malgr soi gibi bir hal
tz. Haulotnun mektubunu bana gnderir, yant benim yaz
mam ister. Hi niyeti yoktur Belikaya melikaya gitmeye,
gidebileceine de inanmaz, nk yol parasn Trkiye tu
rizmi deyecektir. Hah! dedim, hkmet bu paray vermez,
ben de Haulotya hkmetin para vermeyeceine aid mektu
bu, ona yazacam bir mektuba lefederek, Gryorsunuz
ya, hkmet para vermiyor, yoksa Belikaya gitmek bir se
vin mevin olurdu, derim, iin iinden karm, Belikaya
gideceime Bodruma gider, eski, balk arkadalar, Gvur
Aliyle, Zurzur Hasanla cigara tellendirerek kahve ierim.
Ama hi Balknn sand gibi olmaz. zmir turizm md
r Belikaya gitmek iin harcrahnn salandn mjde
ler Balkya: Hoppala! Ulan asl olacak ite beni yirmi
ay oynatrsnz, olmayacak ite de kadya turfanda hyar

215
yetitirircesine beni ppn ii bir oldu bitti karsnda bra
krsnz. Bizimkiler geen Biennalelara, her seferinde bir
adam gndermiler. imdi de gnderselerdi ya! Bana neye
tebelle oluyorlar? Ama i kesinlik kazanr, Balk yalnz
Le Zoutea deil, bir de P arise gidip konferans verecektir.
yle anlatr: 31inde (Temmuz 1965) Brksele gidiyorum.
8 ya da dokuzunda P arise gideceim, orada bir konferans
verecekmiim. Gazetelerde ilan edeceklermi. ntelligenzia
gelecekmi. Houma gidiyor bu. Alklayacaklar da olacak,
belki mnasebetsiz bir grekofil ya da birka kalkp pro
testo ederler. Benim houma gider, nki dayanam olacak
gerekler salamdr. Ver takke al klah tartabilirim. Ayra
nm fena kabarr. Bir de televizyonda konumam isteyor-
lar P ariste. Bu iin ucunda para yok ha. Aylkla gidiyoruz.
Belikada Belika hkmetinin davetlisiyim. Ama cigaram
bitince, Belika hkmetine cigaram bitti deyemem a! Onun
iin - yanma aylkdan para alacam. Allah vere de dviz
mviz zrlts karmasnlar. Ben dvizden filan ne anlarm
yahu? Yanma 500 Trk liras alacam yetiir sanrm. Ye
timezse izmarit deviririz. nki houma giden bir kitap
olursa dayanamam dorusu. kat elbise gtryorum. Bil
diin tarihsel elbiseler. cabmda bir tanesini Mont de Pit
ye kartr anasn sattm Merhamet Da elbiseyi mer
hamet ve uluhiyet katma kartr, bir iki kitap alrz. Ne P a
rise, ne de Belikaya gittiime hi sevinmiyorum. Benim
iin bunlar angarya. Ne var ki grevini grmeye^-byk bir
zenle hazrlanr Balk. Telal mektuplar yazar: Orada
Trk iirini temsil edecekmiim. Kendimden ziyade arkada
larm aksak drmeyeyim. Yani halt etmesinler, kendi he
sabma deil, onlarn hesabna yreim tir tir titreyor. So
rumluluum byk. Sabahaddin, Andaya sylesin. Kendi bir
ka seme paralarn hem Trke asllar, hem de Franszca
evirileriyle gndersin. nki ben okumada kendi kendime
idman yapacam. Belikaya giderken tabii stanbula ge
leceim. Kendilerine de okuturum, bakarm, yani onlar kom
pozitr, ben virtz oluyorum, mzikteki gibi. Sahte mahvi
yet, gerek mahviyet bir yana, gl virtozlar olacak. n

216
ce Trke asllar okuyacam, sonra Franszcalar. Yan
srtm onlara dayyorum, onun iin bu ie gerekten nem
den ziyade gnl versinler. Binlerceye varan audience iin
de bir insann bak uyansn, hemen fitili alr, kendimden
geer, hepsinin gnln uyandrrm. Bittabi Nzm Hikmet
ten paralar isterim. Onlarn Franszca tercmeleri de var
dr. Bunlar hep Sabahtan isterim. Benim iin Belikaya
gitmek can skc bir angaryadr. Ancak bizimkileri tanta
bilirsem, ya da tantmak amac gnlm uyandrabilir. Yok
sa yle boktan yerlere gidilir mi? Yunus Em reden Sabah
tercmeler yapmt, gzel eylerdir onlar. Divan edebiyatn
dan Ey kemendi semen fanu tamburu dmbale oldu gibile
ri deil, ama tesadfen candan bir iki msra varsa, onu da
verin Franszcayla. Sonra ben skenderi, yani Baturu seve
rim, ondan da msralar gelsin. Artk Sabaha brakyorum
semeyi. Yoksa hasta oldum der, ne Belikasna ne de Mel-
ikasma gider, atarm kapa Bodruma. Son are bu... Ksa
paralar semeli tercihen. rnein millumino d immenso
yollu Ungharettinin iirleri gibi.*
O yllarda Halikarnas Balks yaz bakmndan tam bir
verim iindedir. Gazetelerde baslmak, ya da sadece dost
larnca okunmak zere birok yaz dizileri gnderir. Onlar
ok eitli ve ilgintir. Hepsinin el yazmas durur bende.
Onlar bu kitaba alamadmdan, ikinci bir kitabn konusu
olmay bekleyeceklerdir. Zeybekler zerine bir yaz dizisini
yanlmyorsam daktilo edip Cumhuriyete verdimde. Papaz
lk ve Layiklik diye uzun bir yazy okumak ve tartmak
zere Sabahattine gnderir. Bu arada bir Amerikan dergi
sinde iki hikyesi yaymlanr, biri mektuplarnda uzun
boylu konu ettii The Resurrection of the Unknown Soldier.
Dardabaslan bu yklerinden ikide birde 100 dolarlk ek
ler gelir. Sevinir Babk Derken efendim ksa hikye
yazdm. kisini bir dergiye, birini de teki dergiye dahettik.
Hemen iki mektup geldi. kisini alan dergi 200 dolarl ek,

* Bu konuya y u k ard a yaym lanan 18.6.1965 tarihli m ek tu

bum da y an t verdim .

217
tekini alan 150 dolarl ek. Breh! breh! breh! breh! ben m
rmde bunca toplu parann gm deye gelekoyduunu gr
medim. Hem de ikisi de srarla baka yazlar isteyorlar. Ya
zlarn adlar yle: 1. The autobiography of a donkey, 2. The
bakers daughter, 3. The political laboratory. Bu yazlarn
basld sevincinin yannda, bu haberi sana yazma sevinci
var ki, alimallah, basllar sevincinden stn. Mavi Sr
gnn bir zetini yollar, krk elli sayfalk bir rnek eviriy
le ama adamlar bir karar vermek iin tmn isterler. Ba-
lkmn vakti mi vardr byle uzun bir ie girimeye? Gene
de gze alr, ama gerekletirememitir o ii. Sorunlar beli
rir, kara bulutlar kaplayacaktr Balknn yaamn. Ama on
lar sonra ele alalm. Bu sevin mektubu u szlerle biter:
Btn bu sevincime karn, sevincimin zerinde upuzun uza
nan bir glge: Sabah. Hakkiye buradayd, 26smda mahke
mesi olacakm. Ben 27-28de stanbula gelmee niyetleni
yorum. O zaman mahkemenin nasl gitiini renirim. Glge
ye ramen, bu iten bir fenalk kmayaca kans var ben
de. Nasl olur yahu? Olsa olsa bir gzda vermeye kalk
tlar... Sabah hakkndaki kanmda yanlyorsam, hepimiz s
raya giriyoruz, demektir, hayde hayrlsyla...
Sz konusu Babeuf dvasdr, anladnz, ona deinece
im daha. Asl sorunlar iki diye zetlenebilir: Biri Balk
mn kitaplar, yaynclarla srp giden anlamazlklar, te
ki salnn gn getike bozulmas. Halikarnas Balks
mrnn bu son yllarnda ok, ama ok yaz yazar. Bu kez
yazlarn temize ekilmesi bir sorun karr ortaya. Tuhaftr,
bana yazd mektuplarn daktilo etmekten daha kolay bir
ey dnemem. Onlar ar, youn, kimi yerde dnce ak
bakmndan girift ve kark olabilir, ama yazs prl prl-
dr, bir harf atlamaz, bir virgl amaz. Ne var ki, yayma
verdii yazlar yle olmasa gerek, nk dizgi yanllar ile
dolu kar kitaplarnn ou, provalar alr, kntlar yapar,
ktlar yaptrr, dzeltir, evet dzeltir, ama her dzelt
mede birka satr daha katar, kimi zaman birka satr deil
de, birka sayfa. Sonuta bir etrefil, iinden klmaz me
tindir ortaya kan. E Balknm el yazmalarn basma ver

218
meden tertemiz daktilo etmelidir. Bunu kim yapacak? As
lnda benim yapmam gerekirdi, ama benim zamanm ve iim
elverili deildir buna, sonra istemez de benim yorulmam,
srf kendisi iin almam. stelik kim yetiebilir Balknm
temposuna? Bir gnde yazd 40-50 sayfalk mektuplar oku
mak bile bir gnden fazla zaman alr, nerde kald daktilo
etmek! ngilizce yazlarn damad John Noonan temize e
ker. Ama tekileri? Onlardan haberim bile olmaz ou kez.
Balknn kimi kitaplarla anlamalar vardr. Karktr
ileri, basks tkenmemi bir kitabn ikinci basksna avans
para almtr. Ald para ne ki? Hi, ama bu para verilmi,
alnmtr, kitap hakkn korur. Balk teslim etmee sz
verdii dzeltmeli metni zamannda vermez, onu unutur, ba
ka bir kitab hazrlamaya koyulur. Bu srada Turizm Bakan-
lnn smarlad kitap sorunu byk bir yer tutar yaa
mnda. The Civilisation of Western Asia Minordur bu kita
bn ad. Birka ay iinde yazlacak ve yazld sre iinde
Balk hem ayda belli bir para yanlmyorsam 2500 lira
alacak, hem de resmi turistleri parasz gezdirecektir. Ama
sabrszdr Balk, ya da resmi iler gibi bu da uzun srer
bir sonuca balananadek: Hl kitabn parasn Turizm Ba
kanl gnderecek. Her seferinde, 15 gn sonra tamamdr,
diyorlar, umut veriyorlar. On be gn etkisi sren bir uyutu
cu enjeksiyon. Yahu dalkavukluk zorunda deilim, yazdr-
mayacaksanz bildirin, siz sa ben selamet, dedim. Hayr!
hayr! eli kulandadr! diyorlar. Deniz Kurbetilerini (Son
radan Deniz Gurbetileri adyda kan bu kitap iin Balk
Gurbeti deil de Bodrumun deyimiyle Kurbeti olma
snda srar ederdi, sonunda bizim grmze geldi ve Gur
beti dedi A.E.) oktan bitirmi olurdum. Hane birisi beni
apa oturtmaa kast etse, bunlarn yaptndan lsn ya
pamazd. nki kesin olarak hemen diyorlar, ben de gidip
bor alyorum. imdi artk zmirde haritayla geziyorum
borlar dolaysyla. Sonunda i olur, Bakanlk paray der,
ama o para denmeden nce oktan eriyip gitmemi midir?
Bilmem. Kitap da Bakanla teslim edilmi midir? Edilmi
olduunu biliyorum, peki niin baslmamtr. Bundan birka

219
ay nce Ara Glerle konuuyorduk. Balknn bu kitabn
resimlediini, kitap ve resimlerin baslmas iin Resmi Ga-
zetede yaz bile ktn sylyordu. Oysa kimse grmedi
o kitab, yani baslp kmad gn na. zmir Tercman-
Rehber Derneinin yaymlad Asia Minr bror bu
nun bir paras mdr, deil midir, bilmem, ama ne olursa
olsun, 70 sayfalk bu ngilizce kitapk da kusursuz bir bi
imde baslm deildir. Bask yanhlar ile doludur, Trkiye
de yabanc dilde baslan hemen her kitap gibi, yabanclarn
alp da deerlendirebilecekleri bir kitap deildir. Yazk ol
mutur. Halikarnas Balksnm onca emeine ve kitaba
dkt onca deerli, zgn ve ufuk ac bilgiye.
The Civilization of Western Asia Minr kitabnda han
gi konularn ele alnacan Balk bir mektubunda sayar:
Edebiyat, zellikle Homeros, onya dili ve sluplar; sanat,
yani mimari ve ehircilik (Hippodamos, Priene, Mausoleion
vb), bu sanata egemen olan aklclk ve faydaclk; nesir,
corafyac Hekataios, dn yazarl, ve elbette bata He-
rakleitos ve br maddeci, doac dnrler, Balknn
bir eit slk alarak fziologoi dedii filozoflar; elbette
onlar sunarken Platon-Sokrates okulunun idealist, bir yerde
mistisizme gtren, kendi deyimiyle Hristiyanl hazrlayan
felsefesi ve bu iki akmn birbirleriyle karlatrlmas. Ana
dolu dncesinin her zaman ne denli doadan yana kald
(Diogenes ve onun Atina toplum dzenini hor gr); uygar
lk ve kadm (Artemisia, Aspasia vb); daha birok mek
tuplarnda da yazlarnda da hep deindii, savunduu z
gn grler. Bu konularda Balknn ortaya att byk
sav bugne dek Avrupal bilimci yadsman Anadolulu nitelii
ve zelliinin stnl, adal ve ilericiidir. Bu d
nceyi bir yandan gelitirirken, bir yandan da yeni bir de
yim karr ortaya: Altnc kta buluu. Be kta iinde Ak
deniz uygarl kendine zg bir geliim salam, yle ki
Akdeniz evresinde yerlemi insanlk ta en eski alardan
bu yana ayr, doaya yakm, insan mutluluuna ve zgrl
ne daha yatkn, uyumlu bir sre iinde evre evre ve evrim
evrim gelimitir. Bu iki grn birincisi daha blge

220
sel bir yn zerinde tutmakta, yani yzylarca glgede bra
klm bir gerein aydnlatlmasn ama edinmektedir, by-
lece kyaslama ve karlatrmay n plana alarak ayrc
bir yoldan gitmekte, kincisi ise bir bileimci grle ister
Anadolu, ister Girit, Yunanistan, Finike ya da daha eski uy
garlklar, yani Smer, Babil ve Hititi, Anadolunun btn
yerli kltrleri (Lydia, Phrygia, Karia, Lykia vb) ile byk
bir btn iinde inceleyip gstermeyi erek edinmektedir. Ha-
likamas Balksnn dncesini nitelemek ve de eletirmek
bu kitabn erevesini aan bir ura olur. Bu konuda tar
tmay amak son sz sylemek, giderek sz sylemek ba
na dmez, yakn ya da uzak bir gelecein iidir. Yalnz u
nu vurgulayaym ki bu iki gr Halikarnas Balksnn hem
ayrmc, hem bileimci, analize de, senteze de hakkn veren
bir tutum iinde olup, tam bir filozof gibi davrandm be
lirler. Bir gn zmirde liselilerden oluan bir grupla gezi
yorduk. adan Gkoval bu gruba zmiri gezdiriyor ve on
lar rehber olarak yetitiriyordu. Ben de katlmtm bu ge
ziye ve bir gencin yannda oturuyordum otobste, konuu
yorduk. Adn imdi unuttuum bu gen bana Tek filozofu
muz Halikarnas Balksdr dedi. Ben nasl diyeyim bir
den aakaldm. Beklemiyordum bu sz, kendim de dn
memitim, neden derseniz, Halikarnas Balks ile yllardr
yle har neir olmu, dncesiyle ylesine yourulmutum
ki ona bir isim takmak, yaayan bu dnce alveriinin bir
felsefe dzeyine karlabeceini saptamak aklmdan ge
memiti. ocuun yzne baktm, herhalde hayretle ve Evet,
haklsn demekten teye gidemedim. Genlerin dn ger
eklerini grmede bizden ne denli daha ileride yer aldklar
n, gerei dile getirmede de bizden ok daha yrekli ve atl
gan olduklarm bir kez daha kavram oldum. Anadolu konu
sunda Halikarnas Balksnn cokun, duygusal, kimi yerde
hakszca fkeli, hrn ve krc davrandm vurgulamaya ge
rek yok. Bu alanda bir romantizmi olduu gibi, bir donkiotlu-
u da vard. Platona, Sokratese bugn yaayan ba dman
la n imi gibi davranr, klcn ekip hodri meydan savaa a
rrd onlar. Anadolunun valyesi kesilmiti. Bunca hn,

221
kin ve fkenin nedenlerini anlamak zordu bizim iin. Saba
hattin Eyubolu ok daha durgun ve birletirici bir insan
clk gryle Platonun haklarn yememesi iin insafa a
rrd Balky. onya dnrleri iyi ho ama, Platon insa
n ve insann evresiyle alveriini vurgulad, toplum d
ncesini ortaya atp gelitirdi, senin Heraklitlerin evet do
ayla alveri kurmak istediler ama bu yalnz dnce pla
nnda kald, insanlara kar yksekten cart curt ettiler, on
lar insann bir tek derdi, sorunu, gereksinmesi stne eil
mediler ki, yollu grleri savunurdu Eyubolu. Ne var ki
Balk itiraz kabul etmez, Platonun adm duydu mu kple
re biner, kzar, barr, bir yandan da yle zlr, ac ile
kvramrd ki, hemen susmay yelerdik hepimiz. Hele son
yllar artk Platonu savunmay bir yana brakp, Balknn
tek bana nutuk ekmesini dinlemekten baka aremiz kal
mamt. Abartyordu besbelli, ama bir gerei bulmu insan
abartmaz da ne yapar? Bu konuda Eyubolunun sk sk an
latt bir olay buraya almak isterim: nn bir gn niver
site profesrlerini arm ankayaya, bilmem hangi bi
limsel kongre sonucunda, tek parti dneminde, ho Eyub
olunun nn ile grmesi de bu toplantdan sonra yine
lenmemi neyse nn o gn profesrlerin birinden
Freudu kendisine anlatmasm istemi, profesr de anlatm,
anlatm ve sonunda demi ki, bu dnce abartlm bir d
ncedir. nn de yle yant vermi: Ben de bir gerek
bulaym da, varsn abartlm bir gerek olsun! ya da buna
benzer bir sz. Balknn buluu hi kukusuz bir gerek
bulutu, abartlm ynlerini yontmak, sivrilerini trplemek
gelecek kuaklarn ii olmaldr. Nedir ki, bizde bir dnr
kt m, ortaya bir fikir att m, o fikir alayla karlanr,
nki her yeni gibi ardr, almamtr, kitap softalarna
aykr der. Onu kvamna getirmek, gerei tam yanst
mas iin gereken aratrm alar, ek almalar yapmak kim
senin stelendii bir grev olmaz, fikir de bylece kiisel
olarak kalr, bir zaman sonra da snp gider. nk hi, ama
hi yapc ve srdrc yanmz yoktur, uygarl ve kltr
yapan bu erdemden tm yoksunuz diyebilirim. Biri gelir Ky

222
Enstitlerini kurar, brleri gelir, biri onlar olgu olarak
ykar, yani kaldrr onlar ortadan, teki kurulularndaki
dn temelini ykar. Sen sa ben selmet, ortada bir ey
kalmaz. Kafaszlar! ister sol, ister sa olsun, yknt stne
bir ey kurabileceklerini mi sanrlar. Eh bunca ykma sonun
da nereye vardmz da belli, le dnyor topraklarmz
gibi dn yaammz da nerdeyse.
Halikarnas Balksnn grleri bulular elbette ki
l snrlarn aard. Buraya kadar okuduunuz mektuplar
dan da anlamnzdr l, itidal, oturmuluk ve durgunluk
kavramlarndan ne denli tiksindiini. telerin ocuu olmay
gzetirdi o, bu gnn deil. Netekim bu ad tayan romann
ikinci baskya hazrlamak zere ele aldnda ocuu sz
cn oullatrmak istemi, telerin ocuklar diye ba
slmasn dilemiti. Dnyamzn geirdii sava gibi sarsn
tlarn sonucunda baka lkelerde de, Trkiyede de tenin,
yani ilerinin ocuu, ocuklar doacana inanrd Balk.
Bu douu da yoksul bir kyl kznn alda yapt do
umla simgeletirerek, onun gerinin glerince nasl insaf
szca ezildiini anlatmt ya romanmn son perdesinde. Sa
nrm ki Balk bu roman, sonundaki mesaj daha bir vur
gulayarak, yeni batan tasarlamak dileindeydi. Yanlm
yorsam, o son blm gelitirerek bir daha ele almt. Ama
tam yazabilmi miydi, yani amacm yeterince gerekletire
bilmi miydi, yoksa bir dilek olarak m kalmt bu dnce
si? Bunun aratrlmasn eletirmenlere brakyorum. Benim
stnde duracam olgu, Balknm bu son yllarda ne denli
sknt iinde kitaplarn ikinci ya da nc basmlara ha
zrlad, verdii, veremedii konusudur.
Bu dert, yukarda okuduunuz mektuplarda da sz ge
en bir romanm yllardr saklayp basmayan bir zmir ga
zetesinden almas ve bir stanbul gazetesine vermesi ile ba
lar. Mahkeme Bahky ok zen bu davada aklamt. Ama
sorun bununla bitmez. Gene bir stanbul yaymevi btn
eserlerini yaymlamaa giriir, sanrm bir mukavele imzala
nr, Balk bir pein para alr, ne var ki o yaynevine kita-

223
brn vermeden onu bir gazetede yaymlamak ister. Yaynevi
buna raz olmaz, nce kitab geri vermez, ya da verirse
avans verdii parann iadesini ister. Bir kyamettir kopar.
irkin szler dolar etrafta, Balk ileden kar, dostlar
arac olurlar. Hakszlklar, aann bayas davranlara
tank olur Balk. Bunlar anmsamak bile istemiyorum. Or
tadaki gerek u: Yaynevleri hangisi olursa olsun Ba-
lknm geici para skntlarndan yararlanarak onun kale
me ald koca eserler iin gln denecek kadar az para
vermektedirler. O gnlerde piyasa oydu, yazar abasnn de
erini alamyordu okluk, Balk da buna almt, ama ar
tan pahallk ve geim glkleri de srtna bindike biniyor
du. Ama anlama, ama szleme varm, ona bakar m Ba
lk! Bir kitabm bir yerden alp baka bir yere veriyordu.
Geerli kuralara gre hakszd Balk. Ama sorarm size
bu kaskat kazk kurallar geerli olabilir miydi Balk iin?
Geerli oldu ve canna okundu. O yaknma nedir bilmeyen,
yaamn bunca ykmna yalnz kahkahalarla ve sevgi yayan
merhabalarla yant veren koca adam seksenine merdiven
dayad yllarda ve mrnn son demlerinde Babli dedi
kodular ile kirletilmek istendi. Byk insan kirletilemez ama
iin daha kt yan, bu drdrlar Halikarnas Balksnn ne
esini kard gibi verimini de sarsntya uratt. Yazyor,
habire yazyordu, ne var ki yayn ve bask glkleri onun
tam olgunlatrp en yetkin bir biimde kamuya sunabilecei
yaptlarnda bir dzey dklne yol ayordu. Balk
bask altnda, ok abuk yazyor ve yazdn yukarda
da deindiim gibi doru drst daktilo ettirip yeterince
gzden geirmek frsatn bulamyordu. Bylece kitaplar
yanllarla dolu bir dizgi dzeni iinde kyordu piyasaya.
Kendisinin ve onunla birlikte hepimizin zntsn sorma
gitsin derim okuruma. Burada, yineliyorum szm, hepi
mizin su pay vardr, en bata benim. O yllarda kp da
elime geen kitaplar bana sevin deil de, kara bir znt
veriyordu. Dnn artk kendisine verdikleri acy!
Bir yaync Bahkya Joseph Conradm Tayfun roma
nnn Trkesini smarlar. Balk eviri yapacak adam m?

224
Hepimiz yanlrz bu konuda, Balk da kitabn asl ile Andr
Gidein Franszca evirisini alarak zmire gider, koyulur
almaya. Bu Tayfun hikyesini kendi anlatyla okuma
a deer

7 Ocak 1968
Ey can- Cevad Bodrum!! Buraya geldim, Dil Kurumuna
epeyce nceden bir yaz vaad etmitim. Onu el yazsyle, si
lintileriyle yazp, takm taklavatyla yolladm. Sonra be alt
konuma yazp konutum. Marsyas aynn nasl perilerin
gz yalaryla akltld, Krkaa kavunlarnn ekirdekle
rinin anas kavun ve babas hyar olduu, ve mrekkep balk
larnn klarndan nasl cart curt mrekkep sdklar hak
knda. Asl marifetli mrekkep kullanc yazarlar, mrekkep
balklardr. Sonra eviriye oturdum bi mennihil kerim!
ve seyid il mrselin! eviri ben ve Andr Gide arasnda bir
heyecanl yarma oluyor. Elimde Franszca gibi mkemmel
bir dil yok, ama Trkenin yaradana snarak almna ge
tirici zelliklerinden faydalanarak, kimi yol akademik Gide
Efendiyi tataraas gibi yaya braktma eminim. Hem e
virimin metne sadakati bakmndan, hem de denizci olan Jo
seph Conradn gnlda olduumdan. Bu Tayfun yazs 6
blmdr. lk blm dramatis persanaeyi takdim kabi-
lindendir tipleri tantan bir nsz. Ama Conrad Ingiliz ol
mad iin, ngilizcenin en g anlatm, ngilizcedeki ma
rifetinin bir gsterisi olarak semi. lk blm kaskat bir
ceviz, kr krabilirsen! Gide kimi yol sadakati madakat bir
yana atm, salonda, ocak nnde, bacaklar ak colosse
de Rhode gibi farkl dikilerek, mkemmel bir parleur gibi
Fransz Akademisi cart curtuna koyulmu. Dorusu kolay
akyor adam, am a havuzun su dzeyindeki yryp
seirten bcekler olur, dnya kadar yol alrlar, ama ayakla
rnn bir milyonda milimetro yani biri kadar derine git
mez mbarekler. Bu arada, ve urada burada Joseph Con
rad davulcu yellemesi gibi mkemmel bir Franszcann g
rltsne gidiyor. Bu i iin daha ziyade gt yamal, cebi
delikli denizci Cevad erif ve mercan latif gerek. Bu nsz
225
m, birinci blm m skntldr biraz. Asl Tayfun ikinci
blmde balar, bakas iin en g olan benim iin en kolay
olan hane uan eviri olan yer orasdr, ta sonuna dek. Bu
Tayfunu okuyal yllar oldu. Gzel dler olur, ama dn
ne olduu unutulur, duyulan tad unutulmaz, Tayfundan ha
trmda kalan oydu. Bu kez eviri niyetiyle bir ka kere oku
dum, her seferinde sofistike olmu bir okuyucu olduum
halde, frtnaya yaklanm bir kuru yaprak gibi uuruldum.
imdi ilk blmden bir buuk yaprak kald, ondan tesi ade
ta bir kafa ziyafeti. Hem de hzma uygun bir yapt olacak.
Merhaba Azra...

Ama olmad ite. Balk yazd sayfalan bana gnder

di, daktilo edecek bir arkada bulduk, verdik, iin iinden
pek kamad. Ben de karlatrma ve dzeltme iinin iin
den pek kamadm elimde hibir metin yoktu Balk
skld. 22 Ocakta yle yazar:
imdi de Orhan kt. O syledi, ben kabul ettim. stekle
harl harl evirmee koyuldum. Sevinle! Ama imdi param
kalmad. Bir de Mntekime 500 lira bor. Yahu eser yazyo
rum, bama bela oluyor. Aman aln deye yalvarmyorum.
Alahm diyorlar, sonra insan sinirden hasta edecek apan-
oullar karyorlar. imdi mecburum yz iki yz liralk i
leri kabul edip, onun parasyla eviri yapmaya. Az tadyla
yapacam bir eviri ikence oluyor yahu... u eviriyi az
tadyla yapyordum, sen git burnumdan kar fitil fitil. u
gnderdiim tercmelerin son sayfasn oku Allah akna,
orada artk frtnaya balyoruz. Trkeyi mutad snrlarn
dan dar frlatmak, yani atrmak zorundaym. Ama bu
veseyle Trke geniliyor. Dil, almad uzaklklara yay
lyor. Bunlar kolay anlatlr, kolay anlalr eyler de ki.
Oku da bare yazdklarm bir ie yarasn, yani bir zevk ver
sin!...
Oysa pek ie yaramad bu aba. Daktilo edilmi metin
yayncya verdi, Balk da parasn ald sanrm, ama ya
ynlanamad kitap, iin iinden klr gibi bir metin de-
di. Yayncya da yazk oldu. Balkya da

226
 Balknn bu mektuplarnda p ara konusu ar basmak
ta, kendisi de bu yzden zm zm zlmektedir:
zellikle sana byle para mektubu yazma zorunda bra
kan u dnyann yuf olsun ervahna ! Neyse kn bir ay ge
ti, imdi en zehir zembelek gbeindeyiz kn. Ne olacak,
o da 15 gn, ondan sonra bahara ynelmi olacaz. Ne gzel
dir u dnya! Hi farkna varmayan ciddi adamlarla dolu
cima bu dnya. Onlara kalsa dnyay mee odununa benze
tecekler. Kafam zonkluyor, diyorsun. Geici bir eydir, aldr
ma! Ben kulaklarm boyuna, byk bir ateim varm gibi
binlerce zil alyor. Neyse cration zorunda olunca zillere i
kulam sar gibi. Yatacam zaman iidiyorum. Galiba
kafa zillerim bozuk. Bir eyi yaratma, bir eye bir yeniyi
katma, btn dnyay saran Allahn belalarna ramen, in
am uuruyor. Doann mal olan insan doa aularma al
yor da sen zlme, sen benimsin, doa anann yavrususun,
seni zerler ama ben senin iindeyim, hayde gl oyna, diyor,
ellerimden tutup beni oynatyor. Sen de doann bir yavrusu
sun, hatt bir mucizesin, nki sen domayabilirdin. l bir
mucizedir.
Burada kesiyorum kitap ve yaz konusunu. O yllarda
baslan Deniz Gurbetileri, Anadolunun Sesi ve daha baka
kitaplardan sz etmeyi gene eletirmenlere brakyorum. Yal
nz Balky byk bir hayal krklna uratan Hey Koca
Yurt yaptndan sz edeceim, am a ok sonra, nk bana
gelen son mektubunda deinmektedir bu kitaba.
Genellikle iki tema ncelenmektedir bu kitaplarn hep
sinde: Biri yukarda szn ettiimiz Anadolunun kltr s
tnl, teki ok daha bileimci ve bar bir nitelik ta
yan Akdeniz uygarlnn btnl. O sralarda ben pek
haberini alamadm, ama gney Fransal bir yazar, ya da
dergi yaymcs zmire gelir, adn verir mi vermez mi Ba
lk, bulamyorum mektuplar arasnda yoksa Balknn
lmnden sonra Carrefour de Provence adl derginin Ba-
lkya ayrlm zel saysnda (1974) Le pcheur d Halicar-
nasse, crivain turc, chantre de la Mditerrane balkl bii

227
yaz yazan, ve bu yazdan Balky ok iyi tand anla
lan De Dianoux mu? O olsa gerek. Her ne ise, Balk Le
sixime continent diye bir yaz vermitir, o da Astarado der
gisinde baslmtr. Bir nshas Balkya gnderilir, onu
da Sabahattinin kendisine gnderdii bir Fransza verdiini
yazar. alacak eydir, Balk son mektubunda bu yazdan
akimda kaldm syledii paralan bana olduu gibi ya
zar. Bunlar gerekten akimda m kalmtr, yoksa elindeki
msveddesinden mi kopya eder, bilemem. Ne olursa olsun,
harika bir Franszca ile yazlm harika sayfalardr bunlar
ama Trke deil, ne kar!
Temmuz 1969 gnlerine geldik. ki tema ba gsteriyor
mektuplarnda: Hastalk ve lm dncesi. Bunlar derle
mek zor benim iin, ne var ki birden gzlerim alyor. Anm
sarsnz, bir mektubunda Balk yle bir ey yazmt: Cav
la ekeceksek bizim damem hi farkna varmamas iin,
alakasn sfra indirmek iin gerekeni yapacaz. Szn tut
tu, ilgim ve sevgim bir gn olsun azalmad sanyorum, ama
Balknn ok hasta olduunu anlamadm diyebilirim. hti
yarlyordu, ihtiyarlamas da beni hem zyor, hem bir eit
sinirlendiriyordu. Bir gn bizim Bostan Sokandaki evde an
nemle yemekteyken evimizde alan Hamid, Balkya Eb
ihtiyar ya! demiti. Balk kprmt sonradan mektupla
rnda, ben bu sze tepki gsterdim diye, benimle bozumutu
nerdeyse. Oysa Bahknm gen ya da ihtiyar olmas hibir
deer, bir gerek tamyordu benim gzmde. Anneme ihtiyar
dendi mi, bana hakaret gibi gelirdi, ama Balk ne genti,
ne ihtiyar bana gre, Balk Balkyd. Yalnz Balk ol
mad, yani canlln srdremedii zaman fena ierler
dim. Kendim gibi bilirdim onu, o derecede de insafsz, ac
maszdm ona kar. Sabahattin ldkten sonra onu ilk gr
mde, Sabahm hi szn amamt, sanki hi ilgisi yok,
ac duymam, acmz paylamamt. Ne irkin bir hn
duydumdu o gn! Mavi yolculua gitmek zere zmire u
ramtk, Balk yatyordu, ama bizimle yemee gitmek ze
re kalktyd, adan yardm etti, onu zorla otomobiline bindi
rip mavi yolcularn bekledii lokantaya gtrmt. Birden,
228
Sabahattin... diye sze baladm. O sra bir kara bulut indi
Balknn yzne, indi ve kald, ama bir ey sylemedi. Bir
daha geldim baharda, gene otomobillerle emeye gittik,
bir dost hanmn evinde piknik yaptk, smet, John, ocukla
r, adan, Necla ve ben. Balk evden darya ancak bir
kez kabildi, elinde bastonu plaj kysndaki bir duvara ka
dar srklendi fotoraf ekelim diye. Sonra evden ayracak
ve dnmek zere gene arabalara binecektik ki yaya kald
rmndan aaya inerken bir aacn dibinde bir nerkiz ie
i grd, yannda smetin kz Deniz vard, Dedesinin Do-
dosu dedii en kk torunu, sarn, gneli bir kzcaz.
Balk eildi, eildi, iei kopard ve Dodoya uzatt. Ora
da ite dondum kaldm, bir heykel oldum birdenbire, ala
maktan te bir ey duydum, mrmde duymadm derinlik
te, yaygnlkta bir aknlk. O kadar. Son grm gene bir
lokantadayd. Azra nal adamla, Vedat Gnyolla birlikte
Musa Barann bizi gtrecei Bademler kyne geliyor
duk. Sanrm 23 Nisand, ya da 19 mu 27 Mays m ne, bir
tatil gn. Gene adan ald Balky evinden ve getirdi. Ko
caman bir masaya oturduk. Balk bir ey yemiyordu, pre
filan, Yok yok, a deilim, diyordu. Bacaklar yrmyor,
tamyordu artk gvdesini. Ama konuuyordu, glyor, ka
tlyordu neemize. O zaman baktm, sol eli sarkyor, sa eli
masann stnde duruyor, dimdik duruyor ama zor kprd
yor. O gzelim, o soylu byk eli. Birden imek akt bey
nimde ve gzlerimi birer ok gibi sapladm o ele. Baktm, bak
tm baktm, baka bir ey grmedim, o yemek ne kadar sr
dyse o kadar baktm. Son grm olduunu biliyordum. O
el kalsn istedim gzmde. Yerleti de beynime silinmeme-
cesine. Aynen gryorum imdi de, o gn bugn, her zaman
da... Bylenmi gibiydim. Hrn, sinirli, anlamyordum ne
den brleri konuuyor da bakmyorlar bu ele. Bir fotoraf
gelsin diye emrettim serte, geldi bir fotoraf gen, ek
elinin fotorafm dedim, anlamad, gruplar ekti, Hayr
hayr bizi deil, elini ek, ek, ek, diye azarladm. Ne olu
yordum? Dostlar anlad m, anlamad m bilmem. ekildi bir
ka poz fotoraf. Sonra Bahky gtrdk, o ka kat bit

229
mez tkenmez merdivenleri kardk, bir yannda adan, bir
yanmda ben. Sonra da dndm otele, ama yatmadk, Yallah
gidelim gece yarsndan sonra Bademlere, dedik, ay n
da yola ktk, trk syledik. Balk yoktu artk, eli de yok
tu kafamda, gecede yalnz bara ara trk ve hop hop
uzayan gm yol vard. Ne gzeldi o gece ve ne gzeldi er
tesi gn Bademler ky, doa ve insanla bir cmbt tp
k Balknn istedii, sevecei gibi, baka insanlar vard,
stmze giyip de prl pr fotoraflar ektirdiimiz kyl
gelin elbiseleri, Musa e Senemin oyun oynamas, rak ve
gene trk, bu kez P ir Sultandan karlkl sylediimiz ne
fesler. te son Balk lenimiz buydu. Ama dnelim mek
tuplarna.
Sra e alyorum hastal konusunda yazdklarn:
2 Temmuz 1969 tarihli mektubunda:
21.6.1969 tarihli mektubunu aldm, hemen cevap vere
cektim. Ama bir halsizliim vard. Bu y burann havas bir
tuhaf oldu. Gndz glgede 37-40 santigrad. Gece, ya da sa
bah erken 12-14 santigrad. Bir souk, bir hamam halveti s
ca. Armoniin bir davudi, bir tez t temposuna gvde
tempo tutamad. Hafif ateli bir krklk ve neesizlik k
yordu insana. Sonra baka konu, sayfa sonunda u: imdi
ara sra rehberlik ediyorum ki, vergi taksitleri parasn de-
yim. Bu taksitlerin kbahara aid olanlarnn karl yok.
Zaten ilkbahara kadar yaayacam belli de ya. Aman!
kurtulurum. Her ilkbaharda krlanglar grmek, yani Afri
kadem dndklerini grmek bir sevin olurdu. Bu sene son
baharda gidecekler. Galiba artk onlar bir daha greme
yeceim. Sana sylemedim. Bir yldr, hatta biraz daha faz
la, bendeki ftk ald yrd. Hane o kadar kt ki, iki avu
cumu barsaklarla doldurabirim. Ameliyat lazmd, ama
bunlar parayla olan lks eyler. Kask ba takp durmaya
baladmd. Ama arkadan ne, bacak aralarndan gelen las
tikler pek fena enflamasyon yapt. Takarsam enflamasyon,
takmazsam barsaklarm akacak, ite iki bela arasnda sand
wich oldum. Brak bunlar! krlanglar, gzelim dnyann

230
o hzl uan krlanglar gzel eyler. Ayam imdi zrlt
karmyor. Bir tiksintim var, bilmiyorum ama artk u dn
yadan kalkp gitsem eyi olacak. Yalnz kitap houma gidiyor,
yani Bat Anadolu Uygarl. (...) Ayn mektupta: adan
telefon etti. Austosta gelecekmiin, memnun oldum. Gr
rz. nallah shhatim yerinde olur nki prostat rahatsz
ediyor beni. Doktora gitmekten korkuyorum. nki ameliyat
derse, Remziden gelecek parayla ameliyat olamam. Brak
rm prostat, ldrecekse, varsn ldrsn.
Sonra tarihsiz bir mektup, Balknn son mektubu ile
tarih tamayan tek mektubu. Bir aheser mektup, yedi bu
uk sayfa, byk blmlerini alyorum olduu gibi:
Ne zamandr sana mektup yazmak isteyorum, mmkn
olmad. Bir gn feci bir telefon: Baba ok fena haldeyim,
gel beni gr. Mthi bir sancm v ar. Ses Suatm. Olanda
lmek zere olan bir insann ar hali var. Sz uzatma
ym. Hemen X ray. Midesi delinmi, hemen ameliyat olmaz
sa lm tehlikesi var. Baba hemen Adnan Kipperi bul dedi.
Hastaneye frladk. Kipperin sras olmad iin nbeti dok
tor yapmalym ameliyat. ocuk da arabada ter iinde ago-
ni halinde yatyor. Kippere hastane nbeti kadn doktoru
telefon ediyor. Gelemeyeceim, demi. Telefonu ben aldm.
Artk halimi anla ocuk gidiyor yahu! Kippere svdm
m, yalvardm m, yoksa ikisini birden mi yaptm. Kipper eyi
adam. Geliyorum, dedi. ocuk operasyon masasna yatr
lanca midenin perforationundan 5 saattan fazla gemiti.
Operasyon eyrek saat srd. ocuk elhamdlillah diri
kt... ocuk bu hale gelmezden gnlerce nce. Beni arasra
kvranp iki bklm hale sokan sanclar oluyordu. nce mi
de rntgeni aldlar, hane beyaz baryum iirerek. Midede ne
lser, ne kanser buldular. Bu sefer, mideden tesini, yani
barsaklarn hepsini, barsaklarn bitecei yere kadar
X ray alacaklard. Hazr msn? dediler. Bir gn nce hind
ya imitim. nce bir lavntan yapalm, dediler. Ama ol
mad. Hane ya insann ard tarafnda kn skt yer var
ya ona Sfenks derlermi, bizde karanfil derler. Eh! benim
yamda karanfilim skmyor efendim. Zorlan m? Sonra

231
Barsamzn alt yann muayene edeceiz, yat arkaya,
dediler. Eh yattk! gzmle grmedim, kmda gzm yok a
bre Azra. Ama duyuyorum ne yapyorlarsa. Sulak yerde ye
timi bir babako kemer patlcan dn. O kemer patlca
nnn ucuna da bir elektrik ampulu taksnlar, topunu da a r
dma dah ettiler. Bana uzun bir teleskopu sokmular duygu
sunu verdiler. Ona ne ad takaym. K teleskopu diyorum,
gt teleskopu deye kabalk etmemek iin. Yanda da bir ka
dn hastabakc var pehlivan m peylivan. Ona Bas! diyor
lar, o da elindeki pompayla otomobil lastii iirircesine bas
yor, fu u u t, fut, f u u u t deye. idim. Bu gt teleskopu ile
kmda kutup yldzn, akrep burcunu, cevzay ve yedi l-
keri btn Zodiacla beraber aradlar. Yok da yok! Bir ey
bulamadlar. Sonra, imdi barsaklarnzn X ray ini alaca
z, dediler. Pekey! dedik. Yat dediler. Yanmda drt tes
ti dolusu baryum vard. Doktora, Efendim, bunlarm biri be
nim iin olacak dedim, gler yz ve nezaketle. Hayr efen
dim! drd de sizin, demesin mi. Aa! gzlerim birden a
oldu. Yahu aka deil, iki buuk kilo baryum. Gene yzst
yattk. Bu kez ardma marpuu soktular. Sfenks m deyeyim,
karanfil mi... 6 poz rntgen aldlar. Ama doktor ara sra kar
nma basyor. O bastka fkrasm geliyor. Derken X ray
ler kazasz belasz alnd. Ama dikilince btn baryumun
arl aaya basyor. Aman beni tuvalete gtrn, de
dim. Tuvalet de yarm kilometroluk uzun koridorun ta teki
ucunda. Gel de Sfenksini sk! Ne mmkn! Koridorun iki
yam da kadm erkek kalabalk dolu. Onlara, Kapaynz gz
lerinizi, dnnz arkanz, deye naralar saldlar. Eh bir elle
kmda marpuu, teki elimle de baryum vazosuyla km
dan nargile iiyormu gibi, yollar sulayan arozz m, ne me
rettir ona benzeyorum. Eh, kmdan kalabaln stne f-
kra fkra, dal taak bir maraton yarma ktm ki, sor
mayn gitsin. Ben bu derece utandm hatrlamyorum. Re
zil oldum bu skandalla. Doktorlar eyiliim iin yaptlar bu
nu. Bir ey bulamadlar, bulamaynca da lserde karar kl
dlar...!

232
 Byle bir konuyu byle anlatmak... benim syleyeceim
sz yok. Okuyucu hkm versin. Bir baka konu:
Sonra bir sr mnasebetsizlikler oldu. Aylarca radyo
da konuuyorum. Dinleyiciler de sesimin tiryakisi olmutu.
Haftada bir kez konuuyordum. Her konumaya 75 lira veri
yorlard. Ama son aylar sresince boyuna szlerimi sansr
ediyorlard. Bktm. Son kez: Sayn dinleyicilerim, bu son
Merhabamdr! dedim. ki kiiden bu sz dinleyince ala
dklarna dair mektup aldm. Galiba alt elde om kuvvetler
var. Benim solak olduumu biliyorlar ya, sansr ederek ko
numama engel olmak isteyorlar. Amalar beni alktan l
drmek galiba. Evet turistleri gtrerek az da olsa geine
cek kadar para kartyordum. Son sefer gittiimde Odeon
dan baladm, yokuu ine ine anlatyordum. Ama Skolastiki-
yann hamamnda sanc fena sktrmaya balad. Biliyor
sun ya stanbulun mahallebi ocuu deilim. Belli etmeden
dayanrm. Btn amacm dmeden nce turu bitirmek.
Sktm diimi, gle gle anlattm. Arkadyana Caddesinde tur
bitti, ama ben de bittim. Namusumuzla yere ykldk yani
iimizi tamamlayarak. Turistler gelince yine gayret ederim.
Ama korkarm ki o gezi son gezi olacak. Eh yirmi be yl ol
du... Azra, eskisi gibi deilim, shhatim eyi deil. Aradm da
zengin olmak deil. Artk u esere karlk havyar yeyelim
demiyorum, ama bir duvarcnn, bir emekinin ald paray
versinler. Yrrken sk sk yoruluyorum da iki bklm oluyo
rum. Galiba drt ayakl hayvan olduum zaman hatrlyorum
da yere doru eilerek n ayaklarm aryorum. Bir salam
yerim kald! O da bam. Dnce gcm.

19 ubat 1969

(...) Mektubunu aldm. imek gibi geldi. Byk bir parlt,

sonra bir karanlk. Karanlk ya da yas. Senden deil, benim
iimden gelme. Mektubunun geldii gn 39.6 ateim vard.

233
Ayam sana sylediim gibi nce, yarmglard. Ama yz
den. Kemikde yani ayak bileinde bir poche mu, kist
mi onu yarmglard. Pansuman yapyorum. Ate ya gripten,
ama daha ziyade septisemiden olmutur. nki hemen anti-
biotik verdiler. Ate iki gnde normale dnd. Pou a
madlar, nki bacaklarm varis dolu. Kan durduramayz,
dediler. Ben radyo terapiye karar verdim. 30 35 yl nce
byle olmutu, hatta bir hafta iin mi ne stanbula gitmi
tim. Tan gazetesinden bir arkada beni hastaneye gtrd,
doktor grd. Beni hastanenin rntgencisine gtrd. Rnt
genci bizim doktor Temeldi, ama genti. O da ben de. Ayak
bileimi krtaj yapacaklard. Yapn, hemen Bodruma gi
deceim bu gn Olmaz, dediler, ben de Bodruma gittim.
Yaz yazarken boylu boyunca yere, kuru tahtaya uzanyor
dum. Ayam da pencereden gelen Bodrum gneine brak
yordum. Gne radyasyonlaryla kist ayda kurudu. Ne
mutlu gnlerdi onlar! Ama gne burada nerede? (...) Eh o
mektuptan sonra burada kalmak karanlk oluyor. Hem de,
eer prostat tepmez ve operasyon gerekmezse. nki gvde
min her yanmdan ite le commencement de la fin duyar gi
bi oluyorum... Ben bir arza ve aksilik ve rahatszlk iinde
yim, bu arada bir de Bakanln Western Asia Minorunu bi
tirmekle urayorum. nki aka yazmadan lmekden
korkuyorum. Hane parasn aldk, kitab yazp vermezsem,
bir de arkamdan dolandrc yaftasm takmasnlar...

Balk bu yllarda dostlarnn bana gelen trl

dertlere de zm zm zlr. nce Babeuf da
vas, titremitir can canan manevisi Sabahma
bir ey olur deye. Ah o iki adamn dostluu ne
gzeldi! Ama kartrmayn, alayacam gene,
Babeuf davas aklanmayla sonulannca, bir ra
hat nefes alr. Arkadan politik olaylar yaamn
da ilk kez umutsuzlua drr Balkyt. Saba
hattine yazd bir mektup yle balar:

234
 25 ubat 1968

Aferin ey rzgrn ehsuvan safderi. Ara as imdengeru

t sureyya cevheri. Umudsuzluk iindeyim. Onun iin bu
nu kendime syleyorum. yle ya ol t sureyya cevher bir
ie yaramadktan sonra ha ara as, ha m ara as. Dn bir
kez, bunu syleyen de Aganta Burina Burinatay yazan
adam! Ama da tepe takla d. Son olaylar bende umut na
mna bir ey brakmad. Oysa mrm boyunca grdklerim
beni umutsuzlua drmemeliydi byle. Sultan Hamid bas
ks, o basknn sonucu Merutiyet ilan. Sonra gericilerin
Merutiyete tepkisi. Hane u Otuz Bir Mart hadisesi miydi
neydi. eriatar sokakda rastgeldiklerine, Mektepli misin,
Mayii msn? deye soruyorlard. Mektepliysen basyorlard
sngy gsne. Bunun sonucu hareket ordusunun stanbula
gelii Selanikten. Gerici isyannn stanbulda bastrlmas.
Tarabulus, Balkan, ve Birinci Dnya Sava. Sultan Vahid-
dedinin nderliinde gene gerici hareketi. Gerici hareketi
nin Trkiye iinde, Yunan ordusu ve btn Batllarca des
teklenmesi. Buna kar Hareketi Milliye ve Milli Sava. So
nu Trkiyenin gericilerden ve Batllardan kurtulmas. Bat-
llan smrclkten ayramazsn. Kompradorlar tam Bat
cdrlar, nki smrcdrler. Kltr sorunu bundan apay
rdr. Kltrn en ksa ve kesin anlam, kltr insan hay
vandan ayran niteliktir Bu da ok bir ey anlatamaz a
kltr insani bir haslettir. Bat kltr dou kltr yoktur.
Kltr vardr. Kltr olur, erer, rr, kokar. Her kltr bir
aamadr. Koktu muydu yerini baka bir kltre brakr, ya
ni baka bir uygarla. rmeye dcadence denilir. Ta
devrinin m aaralarda yaplan resimleriyle, Praksitelin
Knid Afroditinin yontusu, Michelangen Sen Piyer Kilise-
sindeki resimleri ayn kltr katmdandr, nki kltr insa
nidir. Kltr mahalli bir renk alabilir Asur, Minoen, Msr
kltrlerinde olduu gibi. Ama asl, kltr nda, aydn-
lndadr, yoksa o n gedii camn renginde deil. De
mincek kltr insanidir dedik. Amma da profesrce boktan
bir laf o. Maddedir demeli. iek inam deil ki! iek, onu

235
kelebek ve bcek beendii iin yle gzel oluyor denir, b
cekler yokken iekler de yokdur denir. Bylece bu i Dar-
winin fonksiyonalizmine vurulur. Ama kelebein gz var,
gznn ardnda da beyni var. Thales madde ebedidir, ama
empsichos canlandryor, bu konunun tartlmas da tan
rsalla gider dayanr. Buna da sama derler. Dur sapttm.
Ne diyordum? mrmde grdm olaylar beni umutsuzlu
a srklememeliydi diyordum. Ama son olaylar beni ok
zd yani etin Altana ve arkadalarna yaplanlar. e-
tine az kalsn bir telgraf ekecektim. G bela vazgetim
ekmekten. Ben de varm deyerek kendime bir eref payesi
ayrmak gibi olacak diye dndm. Neem, Sabahaddin, yok
deil var am a alkanlk galiba, yani neelilik alkanl. Sa
na Papazlk ve Layiklik deye bir yaz verdim. Yahu onun
hakknda fikrini bildirmedin. Herifler din min deil, para
peinde. P ara peinde olanlarn da paralarna dokunmaya
gelmez. sa sarraflarn paralarn kamyla dvd iin ha
a gerildi. VietnamlIlar da Amerikan dolarlar tehlikeye gir
mesin deye haa geriliyor. Ara sra umudum kalkmyor, biz
den tr deil, nc dnyadan tr. Batclardan hibir
ey bekleme. Bat stat quocudur, geridir, derdi gn s
mrclkle edindii zenginlii, refah srdrmektir. Onlar
gr bir merada kavram ve sar kabartan sr spa gibi el
deki refahta gevie devam etme kaygusundadrlar. Aman bu
otladmz otlaktan olmayalm! derler. Bu uurda tm dn
yay kle etmek isterler. te bunlar geri dnyadr. leri dn
ya da nc dnyadr. Vietnam'n rnein yz yeniye, ye
ni bir dnyaya, ileriye, gelecek bir dnyaya bakar, gemi
bir dnyaya deil. te umudum orada. Avropann yegne
umudu deli genlikdedir. Yani hippilerde ve bitniklerdedir.
Unutma ki, bunlar gendir, gelecek kuakdr. Bunlar baba
larnn geveledii yalanlara kulak asmyorlar. Bu gelenek
lerin yalan olduunu gryorlar. Ve vur patlasn al oyna
sn deye babalarnn dinini, imann, ahlkm, mukaddesatn,
namusunu krp geiyorlar. Bir kltr bir medeniyette bir
inanca ve inan realitesine dayanr. Bunlar Sartrelardan,
Russellardan ok daha etkilidirler...

236
 Tarihsiz

Mart 1970de Adalet Cimcoz lr. Baliknn bu

olay zerine mektubu:

ki mektup gnderdin, tam enine boyuna yazmaya hazrla

nrken rak !!! deye Adaleti kaybettik. Ancak imdi dengemi
bulabildim gibi. nsan yeryz tabannda hane terra fer
ma derler dncelerinin bacaklar zerinde ya dimdik
durur, ya da dimdik duramaz lm kalm kadar nemli
dir bu. Velhasl insan bir gerei kafasnda evirir evirir, bir
sorunu zmee urar, vard gerei anlatarak ya da ya
zarak bdirmee savar. Bildirmek frsatm bulmazsa, bir
geree varm a! Eh yeter! baka bir sorunu evirme evir
me sras gelir. Buna yaamak derler. Tam bu terra ferma
zerinde durup dururken, bu salam taban bir kilim gibi alt
nzdan ekiliverilince, insan bolukda tenger menger bir te
pe takla. Bir ufki rzgrda bir kuru yaprak gibi dner durur.
rnein bu allm salam dnyada Adalet gzleri parl pa
rl akarak konuurdu. Gl ne gzel nlard!.. nsan, mev-
cud olduka mevcudiyeti pek doal saylr, ama birdenbire
kayboluvermeleri byk bir boluk brakyor. Ne ho olurdu
lmden sonra ruh devam etseydi ve insan dncesiyle o ru
hu gezdirebilseydi... Mehmed Aliyi dnyorum. Hatralarla
dolu apartmanda nasl yaayacak. Senin son yazdn ksa
mektup yok mu? O bir bakmdan benim Adalete yazdm bir
mektuptur. Onu yazdna ok eyi ettin, teekkr ederim...

1971 temmuzunda m neydi unuttum yahu

Sabahattin, Vedat, Magdi, Thilda, ben tutuklan
rz, Maltepeye bir koua kapatlrz epey bir ac
servenden sonra. Mehmet Ali, Freya gelip gi
derlerdi Maltepeye. Bir ara Balk stanbulda,
bizi grmee gelecek diye bir sylenti dolat. B
tn kou bayram etti, nbeti subaylarmz, dost

237
 yzl askerler Halikarnas Baltkm gelecekmi
diye nlad ortalk, hazrlandk. Ziyaret gn gel
di att, klandk, bekledik, gelmedi Halikarnas
Balks, gelemedi. yi oldu dedim iimden, daya
nabilir miydi Sabahattini demir parmaklklar ar
kasnda grmee? Canm canm Balk, nice ha
pishaneler grmt o, bizimkinin bir enlik oldu
unu nasl kavrayabilirdi? Korkmu, rkmt
dostlarnn bana ykm gelecek diye. Hakl da
kt ya sonunda, neyse. Ama okuyorum da o g
zelim mektuplar, bunca ac olaylarn iinde ni
ce nice sevinler buluyorum. Gein yahu bu ko
nular, gelelim Baliknn son mektuplarnda do
a stne yazdklarna..
Balknn Maltepeye yazd bir mektubu
aada veriyorum.

11 Eyll 1971*

Candan Merhaba, ey can- cihan m anevi!

Tutuklu olduunuzu duyunca canevimden vuruldum. Ama

dnp tandka herhalde bir yanllk olacan, ve iin
sonunda yanllk mdr, suizan mdr bunun aklanacana
kanaat getirdim. Herhalde o gn yakndr. Bizim eski tekne
ok su yapyor. Hariciye Vekletinin kitabn bitirdim. imdi
hazk doktorlara gidip, tekneyi adamakll kalafatlayacam.
Bu iin sonunda bir mavi yolculuk gerek. Bir Gkova seyaha
ti! htiyar Balk eni konu moruklad. Ama yine de mavi yol
culua kmak iimi aklayacak. Knidos. Altm alt bkn
mavi rzgrlar ite toplanan isleri frp gtrr. Kitabn
Franszcaya tercmesini benden istediler. Ben yurdu yazar
ken kendimi ekonomize etmedim ki. Yerine gre btn bir
* Bu m ektup M altepe T utukevine geldi. N etekim sol aa
kesinde m ektubu okuyup denetleyen subayn im zas var.

238
lyrizm, ya da sk bir incelemeyle dahedip yazdm. ngilizce
den Bat dillerinin herhangi birine tercme kolaydr. Ben ya
zarken btn gnl sevgimi verdim, kendimi alkoymadm
yani. Artk talyancasn filan da yazmak orijinal deil, tek
rar olacak. Vekletten kimi tavsiye edersiniz diye sordular
Franszca iin. Ben de seni, bir de Sabahaddin Eyubolu'nu
tavsiye ettim. Yaknda sizleri serbest greceime emin olarak,
Merhaba yahu!i

Cevat akir
Halikamas Balks

P.S. Kitap benim sayfalarla 112 oldu, ama sayfalarmn ou

yarm metro uzunluunda olduu iin, normal sayfa yani
baslm sayfa 250-300 sayfa kadar bir ey olur. Ama b
tn gnlm verdim. Yani para karl Trkiye hakknda ya
znz diye, herhangi bir Frenge yazdrlan kitaplardan deil.
Yahu!

26 Temmuz 1966

Canm Canm Canm Merhaba!! Mektubunu okudum, okuya

okuya cevap vermezden nce, mektubundan ok memnun ol
duumu syleyeyim burada. Bodrumun sabahleyin safln
dan, daha ziyade masumluundan bahsediyorsun. Yani sabah
leyin uykudan uyanan ve mavi gzlerini aralayan bir ocuk
gibi, o hali Gkovada grdk, Longosda, Derman bknde,
Altm alt bkte. Knidosta birdenbire denizden ykselen bir
gzellik vardr. Ama nce saydm masum glmseme de
il. Kranlarda ykseklik lk* olmutur heuv hyu! deye bir
kalkm. Bunlar hep doann halleri. Sub specie momenti de
nebilir, ama bana gre sub supecie aeternitatisdir. Yani ak-
taliteyi ocuk ya da nekahette olanm, ya da k olanm gz
leriyle grdmzde doa olaanst oluyor, bir mucize olu

239
yor. Gren gzlerde yrek kanat oluyor, evrenin boylu boyun
ca. Gkova demek evreni bir ziyaret demek oluyor. Bence
yaan tnn en ekilmezi kendimizde yaamaktr; mutluluk,
esenlik evrenin bir paras olmaktr, yani kendi-olmayanla
birlemektir. Ne derin nefes alr insan o zaman. Ayrc ken
dilikten kendisizlie gei... te Bodrumda bir saflk grdn
ya, bir de vardr, m n bir k. Trkede <d ac
sz gzeldir, en ve esen bir k, gnl sonsuz alr. Sen
Artemis Otelinin arkasna yrmsn. Bana Bodrumun a r
ka taraflarna yrmek nasib olmad, yirmi yldr. Bodrum
dan ayrlmazdan bir iki ay nce ceplerimi palmiye tohumla
ryla doldurur, yrein ayrlk acsyla dolu, dere tepe gezer
dim, dalarn tepelerine kadar. Kaytlarn diblerini kazp avu
avu tohum ekiyordum, yreimi topraa ekiyormu gibi.
Hi dneceimi sanmyordum, kendime ya da kendisizliime
elveda diyordum, ekiyordum. Bir trl nasip olmad bam
alp dolamak, nerde palmiye hurma grrsem onlar tanr
dm. Ama belki hepsi de rmtr, imknsz, nki ceple
rim bykt, her dolduruta yirmi kilo kadar tohum alyordu...
Bello sombralarm biri duruyor. Ama biri dii, bir erkek iki
aa yan yanayd. Diisini yanmdaki erkek fertilize ediyordu.
imdi erkei dul kald, benim hayat yoldam gitti deye a-
layor. Yani tohum yok. Oysa ta skenderuna kadar dnyann
en gzel glge aac deye dikilebilir. Derdim oydu. Neme la
zm deyemedim! Ben ekdiim iin deil yahu. Zaten Trkiye
de olmayan 25 cins aa yok edildi. Kim ekecek gene? Neyse
gitti gider. Ama bellasombralarn tohumlarn almlarm...

11 ubat 1968 tarihli bir mektubunda bu yl

larda Balk mrekkep kalemiyle yazyor, oysa
60 yllarna kadar yazdklar hep kurun kalemle
yazlm ve her bir harfi ayr a yn resm edilmi
gibidir Balk yaknr: Yahu, der, benim el
yazs kle kle Magdinin sesine benzedi.
Neyse deffet. Onu pek severim ben. Bugn Sa

240
 baha da yazacam. Sonra bir sr dertli konu
dan aar. Birden, onlar brakp yle yazar:

Hani Thalesin bir sz vardr ya: Madde ebedidir, ama

canldr (Enpsychos). Gkovada ylan balklan var, Nor
vete de var. Bunlar yumurtlayacaklar zaman taa...a g
ney Atlas Okyanusunda Bahama adalarna giderler yumurt
larlar ve orada lrler. Bahamada yavrular yumurtadan
kar ve Gkova balklarnn yavrulan Gkovaya, Norve
lilerin yavrulan da Norvee giderler. Bu yumurtalar demek
atavizm yoluyla nereli olduklarn hatrlayorlar ve oraya gi
decek yolu da. Yani Atlas geecekler, Cebelltarktan Ak
denize girecekler, Sardenyanm gneyinden, Sicilya'nn al
tndan, Giridin stnden, Karpatos, Nisirosdan Tekirbumu
yoluyla Gkova krfezine girecekler. Oradan da Gkova ve
Yedi Adalara. Analar Bahamaya giderken, Okyanusun de
rininde, dibe yakm yzerler. Yavrular dnerken denizin he
men yznde yol alrlar. Analar ylda Bahamaya, yavru
lar da gidecekleri yere ylda varrlar. Bu kesindir, fenni
aratrm alar sonucu. Demek ki yumurtada hatra ve hafza
var. Madde ebedidir ve canldr, yaar...

Bundan sonra vereceim mektuptan birin

cisi Halikarnas Balksmn Sabahattin Eyubo-
lu'na yazd 16 Haziran 1972 tarihli mektuptur.
kincisi bana yazd son mektuptur. Bu mektup
tarih tamyor, ama yeni kan Hey Koca Yurt
kitabndan sz ettiine gre, 1972 tarihli olmal
dr. Mektup mrekkeple yazlmtr, harfler yle
ok ufak da deildir yer yer epey ufalmakla
birlikte yaz okunakldr. lmnden ancak bir
yl nce yazlm olan bu mektubu elleri tutmaz
ken ne byk bir abayla meydana getirdiini
dnr ister istemez insan. Balk bu mektubun
en azndan iki sayfasn Franszca olarak yazm

241
 tr, konu Altnc Kta olarak nitelendirdii Akde
nizdir. Bu Akdeniz yazs lmnden birka ay
sonra Gney Fransann bir yayn organ Carre-
four de Prvence dergisinde kt. En son olarak
da benim Balikya k fena olduunu rendi
im zaman, ona mavi kt stne yazdm ve
lmnden sonra evinde bulduum 13.7.1973 tarih
li bir mektubu veriyorum.

Balkdan Sabahattin Eyuboluna (son mektup)

16 Haziran 1962

Merhaba ey can dost, Merhaba gene ve gene.

Seni grmeyeli fena hastalandm. Az kalsn hayat yolcu

luu sona eriyordu. Ama ksmette yolculuun daha sresi
varm. Kaldk gene mavi gkl gzel dnyada. Ama hasta
lktan nceki Cevad erif ve mercan latifin latiflii pek kal
mad. Ek yerlerimin menteeleri romatizma ve domatizma-
dan pasl kald. Oynadka cazr cuzur tyor. Hele kaval
gemiklerim, dertli kavallar gibi, serveti fnun m a k a m n dan
ho ve hazin neyler flyorlar. Lkin hey can Sabah
kafam yok mu, eskisi gibi sapasalam kald. Zaten kafamn
dayankllm son karpuz mevsiminde denemitim. Bir gn
yksek bir kamyonun tepesine dikilen bir herif sokak kena
rndaki karpuz sergisi nne dikilen baka bir adama karpuz
atyordu. Yerde dinelen adam atlan karpuzlar iki avucuyla
kapp, sergiye yerletiriyordu. Ben dalgn dalgn aralarndan
geerken kamyondan atlan karpuz gm diye bama vurdu,
ve tuzla buz oldu. Ben ise, bana m demedim. Mendille ba
m sildim, yeryzndeki yolculuuma, ve havada, bamdaki
dnce yolculuuna devam ettim. imdi de, tpk hastalm
dan nceki gibi, dnce gurbetimdeyim gene. Zaten bu, do
al beri devam eder durur byle. Ama imdi bu dnce
gurbetine eskisi gibi rzgr gnde altm yetmi kilo-
metro yryerek tempo tutamyorum. Hem de ou kez

242
bir bama yrdm iin, yani doayla ba baa yrd
m iin, kimsenin beni grp deli sanmasndan korkmaz,
kendi kendime yani doayla yksek sesle konuur, yerine
gre gler, kahkaha salverir, trk sylerdim. Denizde de
bir bama iken doal olarak byleydim. imdi altm yetmi
kilometro, kaykta yalnz kalmak ne gezer. Bir kilometro y
rynce oturup dinlenmek gerekiyor Birka gn nce Bod
ruma gitmitim. Orada eski yarenlere rastgeldim. Nolacak
fukara candan insanlar, balk ou lm ya hammal,
baevan. Hepimiz birbirimizi grmekle iten sevindik. Bir
sr bastonlu moruktuk. Birbirimizin ne hale geldiimizi
grmek iin aynaya bakmak gerekmiyordu; kendimizin ne
ye dndmz grmek iin karmzdakinin suratna bak
mak yeterdi. Hepimiz, an cemaatin bir kahkaha salverdik.
Ama hastalk insann yreini yufkalatyor mu ne? Sokakta
ocuuyla bir kadn dimdik durdu. Otuzunu akn gzel bir
insand, ama yz ac ekmilikle oyuk oyuktu. Cevat bey,
ben Derviin kz Belksm, dedi, gzleri yalarla doldu.
Gzlerinde havay sert bir kam gibi bien ac bir lk
vard. Babas Dervi duvarcyd, onu yeni hapishane duvar
larm yapmak iin benim nmde saymanla armlard.
Adam, Ben imdiye kadar insanlara ev yaptm, hayvanlara
da ahr. Onlarn duvar arasnda hapis olacaklar duvar ya
pamam, dedi. Zavall Dervi bir iki ay nce merdivenden
inerken dp lm. Belks doduu zaman babas onu kun
dakta bana getirdi, Adn tak! dedi. Ben de, Belks, de
dim. Ondan sonra Dervi altnc m, yedinci mi ocuunu ge
tirdi. Oland, ona da, Yeter adn koymutum. Ben Bel-
ksm, deyiindeki ac bana dokundu. Kendimi tutmak gay
retiyle bam ne doru emeseydim, ve bir yana eilmesey-
dim, orackta patlayp hngr hngr alayacaktm. Kad
nn sesi bana Divina Comedia da:
t

Ricorditi di me che son la Pia

Sienna mi fe, disfecemi Maremma.
Hatrla beni, ben P iaym, Siennada dodum, Maremma
bataklnda ldm hatrlatt. Belksm ar bana pek

243
fena dokundu. O eski Bodrumu hatrladm. Sanki btn kent
bir aileydi, ok mutlu ve insancl bir yerdi. Beni sabahn iki
sinde, nde gelir uyandrrlard. Kk Mehmet, Cevat
Amca olmazsa ilacm imem diyor diye. Eh bir ana ta aya
ma kadar gelmi, insan krmak olmaz, homurdana homur-
dana kalkar giderdim.
Ama Bodruma seyrek ziyaretlerimde kimi yol bu
anlattmn tam zdd tuhaf karlamalar da oldu. Bir gn
orann bir kaymakam beni evine akam yemeine davet et
miti. Kars ve kzn takdim etti. Teerrf ettik. Resmi ye
mek oldu. Kaymakam boktan bir esprit yaptka, sanki pek
ho bir nkte yumurtlam, nezaketen glyordum. Ertesi g
n sabahleyin kzyla bir kadn sokakta bana glmseyerek
erliyorlard. Dndm, ana kz beni tandklarna gre, yir
mi be yl nce, ben Bodrumdan ayrlmazdan nce tanm
lard. Herhalde o zaman kadn ilkokulda alt yedi yanda
bir ocuk idi. Kadnla karlanca ona Maallah ama da
bymsnz, bakn hele, kznz da olmu ve bym! de
dim. Bu minval zere birka sz daha kattm. Kadn yzme
delirmiim sanki, bir tuhaf bakt! Yahu bir gece nce yemek
te teerrf etmi olduum kaymakamn kars ve kzym.
Sonradan kendimi topladm. Krdm potun farkna vardm,
ama yrm gemitim yolculuumda. imdi seksenlik Ce
vat Dede dnce dnyasnda, hl ocukluk leminde ya
yor!!! Bykadadaki evde ben be alt yandaydm. Mutfa
n yannda byk havuz vard. Mutfan da ocuk yanda
bir ra vard. Onunla beraber bir tahta parasn kayk
edinmitik, oynuyorduk. Ama d3ir beyzade ah rayla
hi oynar m! dediler. Oynamakta direnince de benle rak
gzel bir dayak yedik. rak bir beyzadeyi kendi dengi say
d iin, bir beyzade de pis ah ran kendi dengi say
makla alald iin. Ebeveyn saylan baba ana benden drt
be misli byk devlerdi. Biz iki ocuk gkkuaklarndan iba
ret bir cennette yayorduk. Bu devler dumanl olimposlann-
dan, imek salarak ve gk gibi grleyerek geilp kaymz
krarlar, gelin kuaklarndan yaplma lemimizi bamza
ykarlard. Bizlere yani iki ocua Yaramaz derler.

244
Yahu biz iki ocuk mu yaramazdk? 0 kaymzla okyanus
lara meydan okuyorduk. Gidip Amerikay kefediyorduk.
Yldzlara kyor, onlar pantolon ceplerimizdeki leblebiler
mi gibi buluyor, yiyorduk. Dnyada bundan daha yararl i
mi olur? Yaramaz ha! Yahu Si jeunesse savait, si vieileesse
pouvait, yani Genlik bilse, yallk yapabilse derler ya,
tersini sylemeli: Genlik yapabilse, yallk bilse. Yallk
yapma gcyle gzelim dnyay ilk dnya savandan beri
kendi suratna benzetti, yani cehenneme! Yok Cezayir sava
lar, Kore savalar, Vietnam savalar vb. Hitlerin sava
na ikinci dnya sava dediler. Ne gezer! Birinci dnya
sava balad ve bitmedi. Hastaln nbetli devirleri ve kro
nik devreleri gibi srp gidiyor. Be yamda ocukken, Ati
na'nn yanmda Faler var ya, orada deniz kysnda evimiz
vard babam Atina sefiriydi o yllarda. Orada deniz ky
snda yanama bir tokat yemiim gibi Akdenizin bysyle
arpldm. Sonra Adada, bir de Boaziinde Robert Kolej
deyken yaadm. Ama oralar Akdeniz deildi, aklklar
yoktu. Marmara'nn kp bana hep sabun kp etkisi
yapt. Herhalde Giritlilikten mi ne, bende galiba Bir Akde
nizlilik var, bir Bizans ve Bizantinizm nefretiyle. Kalebent
olarak Bodruma gidesiye dek, Bykadada mutfan yanm
da topuk altnda inenip knlan kaym yamyass ezik kal
d. Neyse siz Mavi Yolculua kyorsunuz. ki gzn birisi
hasta olunca teki gz de, par sympathie, hastalanrm, bu
nun tam aksi de oluyor galiba. Ben Mavi Yolculua gidemi
yorum, neyse siz Mavi Yolculuklara kyorsunuz bari. Mavi
Yolculukta grdnz doa paralarn siz de ieriyor ve siz
de o gzelliin gnlde bir paras oluyorsunuz. Bu i sizde
otomatik olarak oluyordur. Siz isteseniz de istemeseniz de
(burada istememek sz konusu olamaz), vous vous incor
porez avec le paysage matriel que vous voyez. Siz byle
bir eit fena fillaha urarken, siz; dnerek ben de yle ta
dna ve holuuna varyorum par sympathie. Ne derlerse de
sinler doa masumdur. Siz de onunla gnl birliinde olu
yorsunuz. yle koltukta m, kat tahta bankoda m, ya da
gverte tahtalarnda m otururken, belki gmleinizin birka

245
dmesini iliklemesini unutmusunuzdur. Mavi rzgr serin
serin eser, yakanz aar, ne tadna varlmaz mutluluktur o.
Cgaranzn duman mavi gkte mavileir, gne plak aya
nzn zerine yaylp scak scak okar. Grdnz sanki
ho bir ryadr. Hey Hayyam nerdesin? Zavall Hayyam de
nizden de, Mavi Yolculuktan da yoksundu. Kim bilir bir Mavi
Yolculuk iin ka rbai yazard. Fuzuli Kapm amaz bad
sabadan gayri demekle, bad sabann kapsn ataki pf
noktasn yitirmi. Zaman olur ki saatlar farkna varlmadan
yldrm gibi geer. nsan bir saatta yz yl yaar. Bu ite
tk tk ileyen svirenin Lonjin gibi, Omega gibi en doru
ileyen saatlar bile birden ldrrlar, bir i akl duya
rak ve ipin ucunu kararak, hzla yallah at ut deyerek,
saatlar harl harl dkekorlar ve puslann drt rzgrna
Al sana! Al sana! diye savurup atarlar. Saatlara Yaa
makla megulum, siz bana karmayn vesselam! dersiniz.
am glgesine palamar balayan kaynzda gecikebilirsi
niz. Artk saatlar kaldrp denize atabilirsiniz. Ik iinde ge
en gn saatla deil ackmakla, ve uyankl hlyaya da,
ryaya da dntrmekle lebilirsiniz. Koskoca yldzlar
muvacehesinde baka ne yaplrsa utanmazlk ve edepsizlik
tir. Bilin ki her eyle, herkesle, her yerde asl gerekte sizle
beraberim! Yaa! Bir Akdeniz lemidir bu. Oksford (Ox
ford: ox=kz demek, ford=geit) Michaelmasterin idi.
Btn niversiteler Oxford ikliminin gzellii dolaysyla o
niversiteden uzaklamak zorundayd bir iki ay iin, yam
on alt m, on yedi mi neydi*. stanbula gitmeye karar
verdim. Londranm da, P arisin de berbat havasndan kurtu
lacaktm. Vapurla Marsilyadan kalkacak, Adriyatikten ge
ecek, ordan da Pire, stanbul, Bykada. Bykada, Ro
bert Kolej kadar kasvetli deildi, ama boyuna Byk Tur,

* Bu tm ceyi pek kolay skemedim, iki renk m rekkepli k a

lemle yazlm, belki Balk tm ceye balam , sonradan
tam am lanm . M ichaelm aster dedii acaba nedir? bilem iyo
rum . Bu m ektubun lm nden b ir yldan b ir az fazla za
m an nce yazld ve kendisinin o sra la rd a ok h a sta ol
duu u nutulm am ak.

246
Kk Tur diye tur atarak insan dolap beygirine dnyordu.
Oxford, Londra, P aristen sonra Marsilyaya geldik. Deniz
kenarna varnca, Hey! Hey! Akdenizdi nmde gz alabil
diine dek l bir gne ak ve lnt (Franszca
scintillant, talyanca sintillante, Trke lnt gibi). Heye
candan onca sarsmtm ki, iki bavulumu karada unutarak
vapura atladm. Vapur hemen kalkt. Kadnl erkekli otuz
krk kadar yolcu vardk. Korsika, Sardenya bir yanda, te
ki yanda talya, Napoli, Vezv, Stromboli ateli bir nabz ata
rak yanp snyordu. Sonra Sicilya, Etna yanarda. Gecele
yin bir balk kalabal kayklar arasndan geiyorduk. Her
kayk k yakyordu. Gkte ydzlar pr prl, denizde de
yldzlar prl prl, kimi yol aka gelen bir kayktan bir trk
sivriliyordu. Oxford, o buz gibi karanlk cehennem ta arkada
kalmt. Orada bunca niversiteli renci arasnda bir m
zik dinleyene rastgelmedim. Kimi yol sabaha dek mzik din
lemem bir skandal oluyordu. Yalnz arap lemlerinde For
we are jolly good fellows, and so say all of us diye gya bir
ark tuttururlar, ou zil zurna sarho olarak sedye ile
apartmanlarna tanrlard. Herkesin yatak odasnda tavana
yakn bir pencere vard kk. Bir iki kez hizmet eden ada
mn o pencereden ieriye baktn grdm. Yatakta erkek
erkee, ift ift yatp yatmadklarna bakarm. O sralarda
yeni bir kelime tremiti Oxfordda, yar asil anlamna ge
len simili nobilis sznn ksaltlm ekli snob olmu ve
bu snob sz zppe anlamna dnyaya yaylmt. Yelein son
dmesini iliklememek moda olmutu. nk bir gn Kral
Edward iliklemesini unutmu. Al sana snobizmi!
Ben o zaman ya on alt, ya da on yedi yamn iindey
dim. Vapurda bir Rum kz vard, esmer. Ya benim yamda,
ya bir iki yl bym. Vapur Adriyatik denizinde, Korfuya
urayacakt. O kz gelir, benimle konuurdu, Rumcay ok
iyi bildiimi sylerdi. Ben arasra yalnz kaldka, Sevilla
Berberinden ya da Karmen'den bir arya mrldanrdm. G
zel bir bariton sesim vard. Vapurda byk salon alt kattay
d, yukarda gvertenin zerinde kk bir salon daha vard,
kaps gverteye alrd. Piyano oradayd, oraya kimse u

247
ramazd. Kz bir akam: Yukar gelin de ben sizin arkn
za elik edeyim dedi. Eh yukar ktk. Oturdu piyanoya,
bir seri nota tngrdatt, sonra: Buras ok scak, gvertede
hava alalm biraz, dedi. Kapy ap gverteye ktk. Bu
st salonun arkasnda sralar vard. Oraya oturduk, kimse
yoktu. st salon yaps da kumanda kprsnden grlme
mize mani oluyordu. Orada bir savleti imiri sinan vaki
oldu, bir pck frtnasna uradm. Ama yalnz deniz vard,
bir de dmen suyundan yiyecek kapan martlar. Eni konu
kaldk yukarda, gne batarken indik. Kz ertesi gn Kor-
fuya kacakt. Bir gecemiz vard. Kz, Bu gece senin ka
marana geleceim, dedi. Tharto sesena ti nihta. Gece
herkes kamarasna ekildikten sonra, kapm yavaa ald.
Geldi. Birbirimizi tepeden trnaa dek birbirimize ziyafet
ektik. Ertesi gn sabahleyin Korfuya vardk. Gzel ada.
Vapur bir saat Korfuda kalacakt. Karaya kmak iin kay
a bindik. Rum kz kayktayd; babas m, amcas m yal
bir adamla. Bana baktka, herkesin ne diyeceine aldrma
dan hkra hkra alyordu. Ben alamadm, ama o hali
gzmn nnde kald. Ne adm, ne adresini bildim. imdi
o da bir cadalos olmutur. Hayr! Hani Rembrandtn ihtiyar
kadnlan vardr, yzleri apraz krklklarla biilmi, bin
bir krn her biri sanki iten bir glmsemedir. Remb-
randtn o yal kadnlar gerek kadnlarn portresidir. On
larn yannda Botticellinin Afroditi hayalidir, bu gerek ka
dnlara kyas Afrodit yaya kalr. O vapurdaki kadn inallah
yayordur. lm olduunu dnmeyi hi istemem. Bir
Rumca trk vardr: Dostla kaykta, gece durgun sularda,
geceleyin, gezerken olla ya sena e milissame hep sen
den sz ettik uzun uzun. Bu da gemilerin ruhuna bir fatiha,
bir selam olsun.
Franszca bir Provenal dergi yazdm Le sixime con
tinent Altmc Kta yazsn basm. Onun zerine bir
baka Provenal aylk dergi, ayn espride La jeunesse ter
nelle de la Mditerrane Akdenizin lmsz genlii
diye bir yaz smarlamt. Hastalktan kalknca yazy yaza
cak be alt gnm kalmt. Gene de ie koyuldum. ngiliz -

248
ce yazp Franszcaya evirmeyi dnyordum. Neyse dergi
den bir mektup geldi; hasta olduumu biliyorlard. Dergi
Demain le Sud Yarn Gney diye bir dizi yaz basa
cakt. Akdenizin Genlii yazm da o dizinin bir tanesi ola
cakt, hem de en gls. Neyse dergiden gelen mektup im
dadma yetiti...

Burada Balk Franszca mektubu aynen alp

kopya etmi. Anlam u: Dergi bu zel sayy
bahara yetitiremeyecek, sonbahara basacak
m. Byle olunca, Baliknm rahat rahat yaz
mas, tam iyiletikten sonra yazy yaza ha
zrlayp yollamas isteniyor. ok nazik, tatl,
insanca bir dille yazlm bir mektup.

Nefes aldm yahu! imdi bol bol vaktim var turnay gzn
den vurmak iin. Dikkat etsene, bu mektubumda batan beri
lep Akdeniz havasndaym. Yazda bu yazdm olaylardan
sz etmeyeceim, ama bu sana yazdm anlar beni Akde
nizin lmez genlii havasna sokuyor, o havay soluyorum.
Yazacam yaznn szlerini mozayik dermi gibi teker te
ker seip sralamak artificiel, yapay olur. O Akdeniz hava
sndan tek bir gnl atlyla yazlan mutlaka daha etkili
olur. Dnyanm her yanndan, skandinavyadan, Kuzey Rus
yadan, inden vb. insanlar Akdenize gelirler. Gelince de
kendilerinin siftah yurtalarna dnmler gibi bir duygu du
yarlar. Sanki yurtlan Akdenizmi de, kaderin bir talihsizlii
yznden asl yurtlar olan Akdenizden geldikleri ana
dek yoksun kalmlar. O skandinavya vbde kendi gvde
lerinden bile yoksun kaldklarn dnrler. yle ya krk
lerle, ynlerle aylara benzerler. nsann kendi plak baca
nn teki bacana srtnmesi bile bir okaytr. Atina fel
sefesine gre varlkta en byk fenalk maddedir, ikinci fe
nalk da gvdedir. Sokrat ve Platon ile Aristoteles cenaplar,
Bir insan ne kadar gvdesinden ayrlrsa, o kadar filozof
olur, o kadar ruh olur, gerei de ancak ruh bulabilir, ona
ancak ruh varabilir, derler. Hoppala! Oysaki bu gr Ak

249
deniz sanatnn tam zdddr. Msrllar, Minoen Giritliler ve
Atinal, sonradan da Bergama yontucular bunun tam aksini
saptadlar. Yontuculuk ve teki plastik sanatlar Akdenizde
gelimeyip nerede geliirdi? Sana Ey Koca Yurt kitabn gn
dermemi olduum iin krlmsn, ey Sabah! Yahu Bak
ne marifet yaptm! diye o Ey Koca Yurt rezaletini hangi
yzle sunabilirdim? Kitabm baslarak ne hale geldiini grn
ce, mavi gkler kapkara zindan kesildi gzlerimde. Cennetin
melekleri can evlerinden sanki vurulmu keklikler, ask ka
natlarla gklerde karlar gibi lapa lapa yamaya koyuldular.
Ta gsmn ortasnda bir yumruk yemiim gibi nefesim ke-
sdi. Ancak son sralarda kendime gelebildim. Kendime gelme
min de nedeni bir ikinci bask yaplacakm. Bir ltimatom
verdim. Kitap benim tarafmdan tashih edilecek, kitab kay
nana zrltsna eviren resimler silinip sprlecek. Kitabn
banda Vens, Here, Atena gzellik yarmasna paralel
olarak gerek bir gzellik yarmas yapmtm Haclardaki
Ana Tanralar ve F ransadaki, Almanyadaki ana tanra
heykelciklerine kyasla. O kyaslama davulcu osuruu gibi
grltye gitmi. Kitabn asl anlamn veren bir ek de hi
konmam. Neyse, birok eyler daha dzeltilince kitap be
nim istediim gibi olacak. Kitabm ancak bir yan, bu yaptta
varmak istediim amac belirtiyor. O da Batnn romantizmi
dolaysyla: Hellenlerin doast yaratklar saylmasna kar
, insansal tepkisi. The glory that was Greece, Hellenis-
tann kltrdeki anl yeri. Bunun kknde Hristiyanlk var.
Hristiyanlk geveyince, The glory that was Greece kl
trel bir gelenek olmu Batca. Bu gr tek bana dursa
gene neyse, ama Bat emperyalizminin Grekler ve Hint-Av-
rupallardan baka kle edindikleri hemen hemen btn in
sanlar horlama sonucunu vermi. Bu byle olunca, huma-
nizma laf laf ola padiahm!!! Bylece nc dnya insan
lar hep bir Bat taklitileri, bir Bat ersatz sayld. Bu, Ba-
tllarn dnyay kle etme kibir ve gururundandr. Asl en
kts, Hint-AvrupalIlarn 'baka btn insanlar kabiliyet
siz saymalardr. Ve bu kany btn nc dnyann aydn
ounluundaki uslara bir aalk kompleksi olarak yerle

250
tirme abalardr. Oysa Bat uygarl tarihi grevini yap
m, rtk yozlama yolunu tutmutur. Hellenler st insan
lar deil, kusurlar ve meziyetleriyle alelade insanlard. Ki
mi yol objektif olarak bir Hellenistan tarihi yazasm geliyor.
Ama yazsam kim okuyacak? Avrupaerin bu kanlarna cep
heden saldrmak bounadr kansndaym. nk kuaklar
sresince, ocukluk andan beri yaplm telkinleri, ve o
u yalan olmakla beraber, tekrarlana tekrarlana kutsal bir
gerek dzeyine getirilmi olan kanlar ykmak kolay deil
dir. Onun iin Altnc Kta yollu ve La jeunesse ternelle
de la Mditerrane yollu evirme taktiinin (yani cephe
den taarruz deil) daha iyi sonular vereceine inanyorum.
liikte Lachenalin bir kartpostaln gnderiyorum. Berhama
sergisine* bir a yazs yazmam istediler. Hastaydm,
yazamadm. Kartpostaldan Serginin katalogunda Altmc
Ktadan paralar aldklarn ve katalogu gnderdiini yaz
yor. Katalog gelmedi. Oysaki seilen paralardan onlar asl
nelerin etkilediini anlardm. Sana mahut kitab, yani Hey
Koca Yurtu gnderiyorum. Sana gnderdiim kitab dzelt
medim. Az nce Azraya gnderdiimi dzeltmitim dzelte
bildiim kadar. Ama okumana lzum yok, ikinci bask kn
ca okursun. Azraya mektup yazdm, ama mektubu alp al
madn bildirmedi. Sana da bu mektubu gnderiyorum.
Senden de ses kmayacan biliyorum. Sanyorum. Ama
sabahtan beri bu mektubu yazmakla yoruldum vallahi. Az
r a ya da yazmtm, bir cmleler curcunas halinde. Dn
celer perende atarak tam hzla geldikleri iin, bir nceki
cmle dzenli bir dizilile ktta geit resmi yapmadan n
ce, onu izleyen cmle bir ncekinin zerine yallah! birdir bir
deyerek hopluyordu. kisi de kta yuvarlanyordu. Bir kar
gaalk oldu ki deme gitsin. Hele aceleyle arkadaki tmcek
ndekini [gm] diye bayla toslaynca, cmle tmcek de,
bmcek oluyordu. Azra bur karmakark eyin neresine
* Balk Berhama expositionuna diye yazm. Sz geen
kartp ostal bulam adm . Bu m ektup d a S ab ah attin Eyubo-
lun u n lm nden son ra elime geti. K artpostal yoktu. Ber
h am a dedii talya'daki Bergam a eh ri olsa gerek.

251
cevap versin yahu! Neyse beni sorarsanz iyiyim yahu. Eski
si gibi nm k deil, drt yanm apartman duvarlaryla
evrili. Ama ok kr apartmanlarn caml pencereleri var.
En tepedeki pencereler. En tepemdeki katn pencereleri gne
batarken renk frtnalarn gryor. Grdn nmdeki
aparl,mann camlarna anglyor. 0 da odamn duvarnn k
k bir parasna gnn elvedasm bir mzik finali gibi tat
tryor. Eh yeter! Kimi yol oturup dalyorum acaba dnya
nn kabaday bir fozofu mu, yoksa en muteber koca bir ee
i miyim diye. ster filozof, ister eek olaym, duvarda ang-
lanan kk bir pembelikle mutlu oluyorum ya. Bir az sonra
Mavi Yolculua gidecekmisiniz, eer o yolculua giderken
yolunz zmirden Bodruma decek olursa, beni zmirden
alm, sizinle Bodruma giderim, bir gn kalrm, sonra z
m ire dnerim. Eh merhaba iki yanaklarndan da perim.

Cevat

Balkdan Azraya (Son Mektup)

Tarihsiz

Canm Canm Azra, sana kitap gndermee geciktim. n

k onca umutla yazdm kitaptan, yedi kat yerin dibine ge
ercesine utandm. Zaten kitaplar piyasaya karldktan iki
ay sonra yazarn pay deye bana gnderdiler Ama pi
yasaya karlr karlmaz da, yazar paym gnderselerdi
be, yine geciktiim gibi gecikecektim. Piyasaya karlr
karlmaz, merakla bir tane satn aldm. Fena hastaydm
o zamanda, komaya girmitim. Doktorlar karacier enfeksi
yonu, sarlk marlk, daha bir sr tehisler koydular. Mt
hi sancyla ate on be dakika iinde 37.5 dan 39.7 ye frlad.
83 yanda 39.7 ate hi de ho olmuyor. Gzm atm za
man bamda doktor grdm. Neyse ate dt ama pek
halsiz brakt beni. Bir trl kendime gelemiyordum. Ben ki
elli atm yanda gnde seksen kilometroyu rzgr gibi ua
bilirdim, imdi bir kilometro yryemiyorum, oturup dinlen-

252
me zorunda kalyorum. Yalnz hastaln kafama hi ykc
etkisi olmad. Tansiyonsa hastalktan ncesi gibi hep dk,
12.5 larda. Fortifiyan ilalar verdiler ama ayaa kalkarken
btn ek yerleri menteelerim, deiik makamlardan gcr
dayp cazrdyorlar, sanki cazband yutmuum. te tam o
srada kitab piyasadan satn aldmd. Ateim normaldi, ama
kitaba gz gezdirince ate 38.7 ye kt. Bu birka gn devam
etdi. Kitap byk bir hayal krkl oldu. Kitab tashih ede
rek sana gnderiyorum. Ama onu istediim kadar tashih et
seydim, gene de kitap benim tam yazdm kitap de. Evel
emirde, kitabn akna (sk sk, ve olur olmaz yerlerde bir
sr satrbalar alarak, ve szn ortasna, kk intipf-
ten resimler kondurularak ve habire sz keserek) adam
akll ket verilmitir. Sonra her kitabn izledii bir dorultu
ve yrngesi vardr. nemsiz bir eli yani bir milimetro-
nun onda biri kadannca bir eli kitab yrngesinden
karr, ayarn bozar. Ben aceleyle el yazmla yazyordum
kitab. adan daktilo ediyordu...

Balk gene de ylmaz, bu yanl anlamalara

bir ok rnekler gstererek dzeltmelerini yapar.
Bir ara yle der:

Yahu ben bu dnyaya bir daha gelmeyeceim. Dalarn,

sularn nas akdn grsnler ki, gzlerim ak kalmasn.
Yani bu birinci baskda uradm hayal krkln dzelte
ceim.

Sonra uzun uzadya Meleartm atalhyk

kitabn inceler. ki boa boynuzu resmi izer 3.
sayfaya. Sonra sayfalarn numaralarn vererek
her sayfadaki yanl vurgular, dzeltir, bu par
alar mektupta izgilerle ayrlmtr. Ardndan
Franszca metinler gelir, arada Trkelerle. Yaz
maa koyulduu La jeunesse temelle de la M
diterrane yazsndan sz ederek yle der:

253
 Biz de olur dedik, imdi benim yaz sonbahar banda ba
slacak. Vaktim var bol bol! Arada bizim vieillesse szm
kesmez, bir de ternitye gmezsek. Ondan sonra aya gi-
Bu dnyamz kirletmekten, bozmakdan saknmalyz. Aya
gitmek fensel bir itir. Denemeye dayanan fen de onyada
balad. Ve Atina olu dorultusuna ket vermeseydi, yirmin
ci yzyla beklenmezdi... nce dnyay yamyass sandlar,
sonra toparlak olduunu anladlar. Sonra topa benzeyen bir
top, bir prlanta olduunu anladlar. Herhalde ei daha ol
mayan bir mcevherdir bu dnya. Bu dnya cosmosun a
lacak bir harikasdr. Bu toparlan her yan mavi havayla
sarldr, kapkara bir zemin zerinde. Belki de cosmosun
biricik harikas, nki koca evrende byle bir ikinci harika
nn bulunup bulunmadn bilmiyoruz. unu biliyoruz ki ev
rende bildiimiz parlak ya da snm yldzlar arasnda bu
nun gibisi yoktur. Onun mavi havasn solumak, sular ve de
nizlerinde ykanmak hotur. nsan bu dnyaya gelmezden
nce bu dnya onun iin yaradlmtr.
Doduumuz dnyanm hepimizin dnyas olduunu anla
malyz, onun uuruna varmalyz. Dnya daralmtr artk.
Bu dnyamz kirletmekden, bozmakdan saknmalyz. Aya
gidilmekle dnyamz objektif gzlerle grmek mmkn ol
mutur berbat yazyorum Azra, ama uranca gzel bir
eyin kacan sen anlarsn, gzel kmazsa yrtar atarm.
imdi havanm ve denizlerin kirlenmesine engel olunmak ze
re hazrlanan milletleraras rgtler dnlyor. Okyanu
sun dipleri de milletleraras bir komisyon tarafmdan btn
insanln mterek mal saylyor. Bugn aya gidilir dnya
mza aid problemler zldke, teki yldzlar kolonize et
mek mmkn olacak...

Burada aya gidiin asil onyada balad

belirtilir.

Sokrates bir rencisine astronomi iin ne dnrsn

deye sorar. ocuk mevsimlere faydasndan, denizcilie yara
rndan sz edince, Sokrates hemen grler, horlayc bir ba

254
kla: Sizin faydasz eylerden nasl korktuunuza aarm!
der. Sanki felsefi eylerin hep faydasz olmalar gerekmi!
Asl astronomi yldzlarda ve gk varlklarnda deil de, on
larn ok ykseklerinde ve telerinde ruhla grlecek ebedi
hakikatlerde imi. Bak yedii halta! Yani Platon kafas
dnyaya egemen olsayd, aya gidilmez, ideal Ay ile ura-
lrd. Ama deal Lunee gitmek iin insan lunatik olurdu.
Ben burada stop ediyorum, Azra. Senin ban epeyce art
tm. Ama senden baka yazacam bir kimse de yok. O da
bana kfi. Hastalk nbetleri arasnda, j avais la joie de re
vivre jusqu ses plus petits dtails les temps que nous
avons pass ensemble. Seni perim Azracm.

Cevatm

Yarn Bodruma gidiyorum. Bu mektuptaki kimi

samalklar bala!

Azradan Balkya (son mektup)

stanbul, 13 Temmuz 1973

Benim canm canm Balkm.

adanm dnne gelemedim, o srada seni de greme

dim. Ama imdi evdeymisin, telefonla da konumak olmaz,
sevmezsin, bari birka satr yazaym diyorum. Mavi kt
stne de olsun, ylesini daha ok seversin, sen canm canm
mavi ustam! Epey zahmetin var diye biliyorum, ama sen
zahmetin var m yok mu diye bilmezsin bile, kendi mavi d
ncelerin, insanca gzelim fikirlerinle, kafanda gr biten
ieklerinle ba baasn. Eh, iek ve bitki dediin de insann
kafasnda olmal. Senin kafandan fkran gibisini de ben
grmedim. Merhaba can, merhaba!
Biz bu ayn 25inde Mavi Yolculua kmak zere zmir
den geeceiz. Bir yirmi kii kadar grup topladm, hepsi gen

255
cecik, kimi eski Mavi Yolcu, kimi ilk defa geliyor. Eh, ba
larna geip bir eyler gstermeye alacam. Asl k
noktamz Marmaris, ama ben gemiye Bodrumdan binece
im. Birka gn nce gideyim de Mntekimi biraz greyim
diyorum. Sonra Antalyaya kadar Lykia kylarn gezece
iz. Bu defa nceden ok bizarlkl olalm dedim ve bir sr
gzel harita ve kitap buldum, her Mavi Yolcuya bir ehrin
sorumluluunu verdim ho her eyi ben nceden yazdm
ya ona gre her sorumlu klavuz grevini grebilecek. Epey
altm. imdi de o mehur Fellows var ya, Xanthosu so
yup soana eviren, onun ilk yolculuunun gncesini eviri
yorum. Ne yapmsa Xanthosa ikinci geliinde yapm, ya
ni antlar skp gtrm, onun kitabn bir trl elde ede
medim. Ad Discoveries in Lykia. Bakalm, Gngr Dilmen
in bir arkada Londradan gelecek yolculua, ondan istedim
kitab, belki bulur getirir. Dnte bir kitap olsun istiyorum,
oralar daha pek yazlmad Trke olarak, stelik de bakir
orman gibi bir ey. Ne tuhaf Trkiye kylarnda byle kim
senin bilmedii yerler kalmas bu ada! Ama sen olma
saydn, Gkova da yle kalmaz myd? Ho, kalmad da ne
oldu, turistlere atn Bodrumu merak ediyorum. Bir eit
Saint-Tropez olmu. Ama gene de bizim Bodrumdur ya, sa
bahn beinde denizin stlimanln bir sen bilirsin, bir de
ben. Tuhaftr, am a tekiler, Sabah bile ilgilenmezdi Bodrum
un ky sabahyla. H atrlar msn, beni ilk oraya gtrdn
gecenin ertesi sabah, o harup kokan handa uyanm bak
mtm ki sen yoksun, sonra pencereden aa uzanm, seni
elinde bir dizi balkla gelir grmtm, dimdik, evrende
MERHABA CEVAT BEYler akyordu. Naslsnz, Cevat
Bey? deyince de sen nasl olduunu sylemeyi beceremez
sin. Nasl olacam, iyiyim herhalde, dersin.
Bilgi benim Mavi Yolclukun ikinci basksn yapt, ki
tap elime yeni geti, sana bir tane postalayacam. Kapa
ho oldu, o da benim ektiim bir dia, iinde de bir Bedri
Rahminin sizin 1946 yolculuunuzda Palukodan yapt bir
desen, bir de benim o mehur akr Aye fotorafm var,
ama o kadar iyi deil, bir az silik. Greceksin.

256
 Eh. baka bir ey pek yok, i bol bol, oraya buraya ko
uma. stanbul bildiin gibi tadsz, daha yaz bile gelmedi
adamakll. Deniz ise sokaklar kadar pis. Girmek deil, ya
kndan bile baklmaz. adan M armaristen bir kart yazm.
Ne seviniyorum o ocuun mutluluuna! Sen ona kitabnda
bir eyler yazmsn, olduu gibi bana kopya edip gnderdi.
Talihimiz oldu bu genle, bylesi temiz ve hakikatli az bu
lunur.
Canm canm, Sina da ordaym, en bata oullarna ben
den sevgiler syle, onlar ok seversin ya, eh ya onlar da
seni! smet ve Aliyeyi ve btn ocuklar candan perim.
25inde uaktan inince doru Ismete gelirim, olur mu? a
dan orada olmayacak, ama baldz Necla herhalde beni alr,
size getirir. Merhaba, canm canm canm, yaknda gelir
perim seni.

Azra.n

Bana son mektubunda dedii gibi, daha dorusu onun

mavi na gitti Bodruma. Biz de onunla birlikte. 14 Ekim
1973 seimlerinden bir gn nce cumartesi leden sonra
bana Sabahattinin lmn bildirdikleri saate yakn bir
saatte telefon geldi Balk ld diye. Bekliyordum. ken
cesi sona erdi diye ferahladm. Ertesi gn leyin oyumuzu
kullandktan sonra gidecektik. zmire Freya ile. Ben kl
m hazrlamtm bile: Balk gibi lacivert tayyr, iine
sar gmlek ve bama mavi earp giyecektim. Sabah oyu
mu gittim ili Terakki Lisesinde Ecevite verdim. Freya
ile Yeilkye vardk. Bir de ne bakalm bir dost: Meri ora
da. Bindik geldik zmire. John ile Dodo bekliyorlard bizi.
Meri beni evine ald. Anac, yatalak ninesi beni ne gzel
kucakladlar, sevdiler. Yemek yedik, korkun bir lodos fr
tnas esiyordu. Balknn evine gittik, nce kendi katma,
Hatice Hanm ptm, odada Balknm yatt yatak bo
tu, hastaneye gtrmlerdi nan. Yatan yannda koca
man bir elenk duruyordu. Ecevit gndermi. Kara haberi
duyar duymaz telefon etmi, 'Yardm yapalm,' demi. Yar

257
dm da gerekliydi, nk zmir cenaze arabas Bodruma ka
dar gtremezmi Baliky, kamazm ehir snrlar d
na. kamad ya sonunda, bir minibse bindirdiler tabutu.
Sonra sm etin katna ktk. Sonra Merie dndk, televiz
yonun nne getik, sabah saat 3e kadar dayanabildim ben.
Orada bir ekip olmular, seim sonularn bildiriyorlard,
ama o kel kafal adam besbelli sevine sevine fena haber veri
yordu. Dayanamadm yorgun da deildim, baka bir eydi.
Yattm uyudum. Ertesi sabah dokuzda evin nne geldik.
Bir minibs geldi, Sina, Musa Baran bindiler tabutun yanna.
Balkonda Hatice Hanm ve komular bara bara alyor
lard. ktm yukar. Bacm, dedim, alama, Balk bu
nu sevmez. Cumhuriyet gazetesinin yazarlar beni otomo
billerine ardlar. Freya da bizimle geldi. Yol ne kadar
srd bilemem, arabada ok konuuyorlard, bam zonklu-
yordu. Biz ndeydik. Bodruma yakn tepede, ehir manzara
snn grld, Torba yolunun ayrld yere vardk ve indik.
Bir konvoy otomobil vard ve birok bekleyen insan. Gzel
gencecik insanlar, ou kadn. Glriz Sururi geldi pt beni.
Bir de polis, Mustafa Yeilova, yakkl bir adam. Hocam,
dedi bana. Meer aktr olacakm, ben ona bir dersler m i ne
vermiim. Kahvede bir ay itik. Nasl ilen bir hava sezili
yordu ta Bodrumun tesinde. Mustafa trafii idare ediyor
du. Bir de st ak bir cenaze arabas vard, masmavi bir
elenk. Bodrum iekleri, o mavi iein adn unuttum, ama
ne olacak, hepsi Balknn iekleriydi. Cenaze minibs
geldi, boca ettiler Balky. Sonra konvoy Bodruma indi.
Biz ok arkada kaldk. Daha ehrin kysndan ilkokul ocuk
lar toplanmt, ellerinde iekler. O dul kalan bellasombra-
nn nnden girdik ehre, sola saptk, ta Halikarnas Oteline
kadar yol dolu, dolu, ama nasl dolu, sorma gitsin. Biz iske
leye ta koyun dibinde bir iskelede bekliyordu Balky
ykleyecek motor vardmzda cenaze motora bindiril
miti bile. Mavi mavi, ak ak motorun tepesinde. Biz de bin
dik. Sonra aldk, bir de baktm sama soluma, stleri in
san dolu motorlar, be on on be, bir filo. Rzgr vard, f
f gidiyordu denizci Balk, Koca Reis, dalgalar cmb

258
yapyordu altnda. Vardk iskeleye. Meydan dopdolu, gene
okullar, ocuklar, genler, ufak ufak, taze taze, mavi... Biri
bir nutuk syledi kurulan katafalkn nnde. Sonra bir ezan
sesi duyuldu. te sonra cmb balad. Cenaze katafalktan
alnd, iki sra insan, baktm ihtiyar, yam n yumru Balk
lar, sngerciler arnn ta bandan ta ucuna, duruyorlar,
aldlar tabutu ellerinin stne, hayr parmaklarnn stne,
stnde tek o mavi Bodrum elengi bulunan tabut utu utu
parmaklar stnde utu, kouyordum arkasndan. Nasl utu
hl anlayamam. Vardk camiye. Orada Mntekime rastla
dm. Sard beni, kucaklad. Cenaze namaz okundu, ama
uzaktan, yle kalabalkt. Beni bir arabaya bindirdiler, gene
sardlar, sevdiler. Vardk tepenin dibine, indik, baktm dik
bir tepe. Nasl karlacak tabut oraya. Gene iki sra oldular.
Gene parmaklar zerinde utu tabut ta yukar. ocuklar elle
rinde birer sopa, ellerinde birer iek kadnlar kyorlard
yokuu. Vardk yukarya. ki yanma baktm: iyi semiti ye
rini Balk. Bir yanda deniz gzkyordu, girintili kntl
bir koy, karsnda koca koca dalar. Btn Bodrum zellii
el altnda. Baladlar mezar kazmaya. Btn halk yardm
etti. Ben uzakta durdum, bilmem bir iek attm m Balk
mn ukuruna, atm olacam. Sonra baladlar toprak y
maya, bulutlar kara kara birikiyordu, akam olacakt ner-
deyse. kindi namazna zor yetimitik. Toprak yld, her
kes ekildi, sonra Gvur Ali yaklat, balad topra elleriy
le yourmaya, yalnz elleri mi, gs ile abanyordu topra
n stne. Kara toprak, onu kucaklyor, dzlyordu. Bir
eyler sylyordu elbet Balkya, ileke dostuna. Balk
mn son kez grdm, kana kana baktm ellerini anmsa
dm. O sra birka damla yamur akt yzme, rahmet diye
bir mrlt dolat kalabal. Bir adam geldi, sard omuzlar
m kendi paltosu ile. Dua okundu. Hep birden, epeevre.
Sanki Balknn sesi de var bu duada. Bir melmi in
san yn. Byle anlam gzellii... Madde empskyhostur,
canldr,- derdi Balk, yle. Canl ve devinekliydi btn do
a insanlaryla birlikte. Sonra bitti. Yava yava aaya in
meye balad kalabalk. Balk orada kald.

259
Y aym layan ; A nadolu Yaynclk A..
Dizgi-Bask D izerkonca M atbaas
K apak Bask M as M atbaas
Y aym layan ; A nadolu Yaynclk A.,
D izgi-Bask : Dizerkonca M atbaas
K apak Bask : Mas M atbaas
Babas ve aabey si ile
3-4 yanda
Babas akir Paa, annesi ve kzkardeleriyle
(,Soldan Saa) Sedat Simavi, Cevat akir, A h m et H ikm et, Ercm ent
E krem Talu ve Sleym an N a zif
Kzlar ism et ve A liye ile
Fotoraf: A ra Gler (1954, zm ir)
Fotoraf: A ra Gler (1954, zm ir)
Fotoraf: A ra Gler (1954, zm ir)
adan G koval v e A zra Erhat ile (1967-68)
Fotoraf: A ra Gler (1968, zm ir)
Cevat akirin ressam Rasin tarafndan yaplm bir portresi
A zra Erhat, Cevat akirin mezarnda
 MMmm
c
B irok rom an ve yklerinin kahraman akr A ye

C evatakirin arkada G avur A li

 M.hi. |,h..
m i meklplryla yeni bir tr
v ........ i" I unymun Im l yerinde, dnyann hibir
v ; / . . , i y l n m i i m neydnn getirmem itir sanrm, tr

v 11ehk. kiiliine uygun birok trlerin, bin ... y u l ..11.1 ,

v e dncelerin bir araya gelm esinden
m kmde <>/g bir trdr bu, sanat da, edebiyat
i . .11111111h ..llei. ak iirini ve bilimlerin birok daln dn ki|i*,ii,
ierir, sindirir ve en canl, ayn zam anda en n/onl bir biimle darya
verir. (1975) Azra Erhat

adam 275 7 m