Univerzitet u Sarajevu

Filozofski fakultet u Sarajevu

Odsjek za historiju

Kriza oko Tripolija

(esej)

Student: Taib Demidi Mentor: prof. dr. Zijad ehi

Sarajevo, decembar 2013.

SADRAJ
UVOD ..................................................................................................................................... 3

POZADINA SUKOBA ........................................................................................................... 4

MOBILIZACIJA TRUPA ....................................................................................................... 5

STANJE U TRIPOLIJU PRED NAPAD ................................................................................ 6

OBJAVA RATA I REAKCIJE EVROPSKIH SILA .............................................................. 7

BOMBARDOVANJE TRIPOLIJA ......................................................................................... 9

OKUPACIJA TRIPOLIJA ...................................................................................................... 10

USPOSTAVLJANJE VRE UPRAVE U TRIPOLIJU I OKOLINI ................................ 11

ZAKLJUAK ......................................................................................................................... 15

LITERATURA ........................................................................................................................ 16

UVOD

2
Kriza oko Tripolija predstavlja samo jednu fazu u okviru italijansko-turskog rata (1911.-
1912.). Meutim u uvodnim razmatranjima emo o ovoj krizi govoriti kroz kontekst
cjelokupnog rata, njegovog povoda i njegovih posljedica, dok emo u samom radu akcenat
staviti na grad Tripoli i njegovu okolinu. Povod ratu je naen u tekoama koje su italijanski
graani imali sa turskim vlastima u libijskim obalnim gradovima. Realni razlozi bi se mogli
traiti u imperijalistikim apetitima Italije, koje su imale sve vodee evropske sile toga
vremena: Velika Britanija, panija, Francuska... Upravo na osnovu tajnog ugovora s
Francuskom, sklopljenog 1902. godine, Italija je dobila odobrenje da prisajedini Libiju,
ukoliko prui pomo Francuskoj prilikom okupacije Maroka. Italija, ujedinjena tek 1860.
godine, u jedinstven politiki prostor, je dosta kasnila za tadanjim evropskim silama u
dobijanju svog dijela kolonijalnog kolaa.

U elji da kompenzuje francusko i britansko prisajedinjenje Tunisa i Egipta, ali i da im se

postavi kao protutea u sjevernoj Africi, bacila je oko na Libiju, odnosno njene tadanje
pokrajine Tripolitaniju, Kirenaiku i Fezan. Libija je predstavljana kao obeana zemlja
tadanjoj italijanskoj javnosti. Budui imperijalni poduhvati su opravdavani nekim
historijskim pravima na tu zemlju, tu mislei na drevno rimsko prisustvo u tim krajevima
sjeverne Afrike.

Vladalo je takoer miljenje da libijske pokrajine obiluju prirodnim resursima i bogatstvom.

Sve to je uticalo da se probudi mata u drutvu jedne nacije, koja je proivljavala
nacionalistiku i imperijalistiku groznicu. Takoer Libija, odnosno Tripolitanija, je
predstavljala idealnu kompenzaciju za demografski problem june Italije, usljed velike
emigracije na ameriko tlo. Italija je u periodu od 1902. 1911. godine uloila veliki kapital u
Libiju i tako na taj nain pripremala teren za docnije politiko osvajanje. Mladoturci, koji su
nakon 1908. godine imali veliki politiki uticaj, su bili toga svjesni pa su pokuali eliminisati
italijanski monopol u Libiji, pokuavajui ga zamijeniti amerikim. Meutim vojna mo, kao i
eventualna odbrana, provincije je bila na nezavidnom nivou, to su Italijani vrlo dobro znali i
na ta su najvie raunali prilikom vojne invazije.

Iako je rat, na prvi pogled, bio beznaajan, pokazalo se da je on bio jedan sukoba koji su
prethodili prvom svjetskom ratu i definitivno bio jedan od okidaa istog. Balkanske drave, su
slijedei primjer Italije, po istom principu odmah nakon zavretka ovog rata, pokuale
prisvojiti neto turske teritorije i za sebe otpoinjui tako Prvi balkanski rat.

POZADINA SUKOBA

3
Spoljna politika italijanskog imperijalizma moe se okarakterisati kao politika velikih
osvajakih apetita s veoma malim sredstvima.1 Takoer italijanski imperijalizam nije krasila
samostalnost u vanjskopolitikom smislu. On je mnogo zavisio od saveza sa ostalim, jaim
dravama. Pred sami Prvi svjetski rat, imperijalazam Italije je imao velike apetite i krojio
velike planove. asopis Nacionalna misao, oko kojeg su se okupili ideolozi italijanskog
imperijalizma, pisao je 1910. godine da velika Italija treba da obuhvata Sredozemno,
Jadransko i Tirensko more, da se proiri u sjevernoj Africi, da se utvrdi u Maloj Aziji i da po
svojoj veliini podsjea na Rimsku Imperiju.2

Prema ve spomenutim sporazumima o potovanju kolonijalnih aspiracija, zakljuenim

izmeu Italije, Francuske i Velike Britanije 1902-1905, Libija je pala u interesnu sferu Italije.
Zbog krize u Jemenu, Turska je poprilian broj trupa dislocirala iz Tripolisa u Arabiju. Italija
je 25. septembra 1911. godine uputila Porti notu ultimativnog karaktera, u kojoj je, zbog
tobonjeg guenja itlaijanskih privrednih akcija u Tripolitaniji i Kirenajki, kao i zbog
ugroavanja italijanskog stanovnitva u Libiji od muslimanskih ekstremista, u roku od 24 sata
traila pristanak na vojnu okupaciju ovih oblasti.3

Visoka Porta je na ultimatum odgovorila, posredstvom Austro-Ugarske, predlaui pritom

kompromisno rjeenje. Njihov prijedlog se satojao u tome da Italija dobije eljenu kontrolu
nad Libijom, ali da prizna Turskoj formalni suverenitet. Ovaj prijedlog je odbijen od strane
italijanskog predsjednika Giovannia Giolittia i Italija je zvanino objavila rat Turskoj 29.
septembra 1911. godine.

Turska strana iako dosta vojno deficitarna u svojim libijskim pokrajinama Tripolitaniji i
Kirenajki, se poela organizovati, da bi njihov otpor bio to jai i djelotvorniji. Turcima je
prijetila opasnost, ukoliko se pokau nesposobnim da odbrane Libiju, da to ne pokrene
domino-efekat gdje bi Arapi iz bliskoistonih provincija izgubili povjerenje u zatitniku
ulogu Porte koja im je bila obeana. Tursko-italijanski rat je pokrenuo panislamska osjeanja
muslimanskoh svijeta. Probudila se solidarnost, a u Turskoj ak i elja za dihadom.4

1 F.A.Hejfec, Istorija novog veka, II, Prosveta Izdavako preduzee Srbije, Beograd, 1949, 365.

2 Isto.

3Vojna enciklopedija, III, Izdanje redakcije Vojne enciklopedije, Beograd, 1972, 718.

4 Rober Mantran, Istorija osmanskog carstva, Clio, Beograd, 2002, 724.

4
 MOBILIZACIJA TRUPA

Italijanski generaltab je u peripodu 1909. 1910. godine je izradio detaljan vojni plan za
operacije u Libiji. Kada je 28. septembra objavljena mobilizacija, do kraja iste ekspedicione
snage pod komandom generala Karla Kaneve su brojale 55.000 ljudi, 1.500 vozila, 84 poljska,
42 brdska i 28 opsadnih topova.5Od januara do oktobra 1912. Italija e mobilisati jos 11
bataljona pjeadije, od ega i jednu domorodaku koja je koristika kamila kao prevozno
sredstvo. U ovome ratu e svoju vrijednost pokazati diriabli i avioni, gdje e po prvi put biti
koriteni i pokazati svoju vrijednost.6 Ratno zrakoplovstvo je u rat ulo sa svega 9 aviona, da
bi rat zavrilo sa 28.

Potreba za osvjeavanjem fronta novim trupama je za Italiju bila neminovna. Pri tome je
eljeznica odradila veliku ulogu. Dovoljno je rei da prema izvjetaju ministra eljeznica u
periodu od septembra 1911. do juna 1912. za rat u Libiji je transportovano: 2.940 oficira,
184.290 ljudi i 585 vozila. Prijevoz municije i aeronautikog materijala je bilo iznimno
efektno i profesionalno. Italijani su se pogreno procijenili da e osvajanjem obalnih centara
Libije rijeiti sukob i da e im domorodako stanovnitvo biti naklonjeno. 7 Na samom
poetku rat je voen dosta limitirano i prvobitni planovi su bili da se zauzmu samo obalni
gradovi i da se na takav nain uspostavi kontriola nad Tripolitanijom i Kirenajkom. Kasnije e
se operacije prenijeti i na kopno na inicijativu generala Kaneve. Ekspedicione snage su
podijeljene na 5 grupacija: Tripolis, Bengazi, Homs, Darna i Tobruk.

Tursku vojsku stacioniranu u Tripolitaniji i Kirenajki je inila 42. divizija. 8 Generalno se

moe utvrditi da Turska nije imala nikakvog ratnog plana. Oslanjali su se na prijateljsku
intervenciju drugih sila, a i sam pristup odbrani je bio dosta pasivan. Sva inicijativa je pala na
plea pojedinih komandanata, kao to je bio pukovnik Neat Bej. Istreniranih, profesionalnih

5 Renato Tittoni, The Italo-Turkish War (1911-12.), Franklin Hudson Publishing Company, Kansas
City, 1914, 15.

6 Isto, 16.

7Vojna Enciklopedija, III, 718.

8 Commodore Beehler, The History of the Italian-Turkish War, September 29, 1911 to October 18,
1912., United States Naval Institute, Annapolis, 1913, 12.

5
vojnika je bilo oko 5.000, i to pjeadinaca, 400 pripadnika konjice, dok je rezerva brojala oko
12.000. Domoroci su se masovno odazvali na sveti rati popunili odreene trupe. Turska ratna
mornarica je bila znatno slabija od italijanske, i brojala je 3 stara ratna bojna broda, 4
krstarice, 5 razaraa, 16 torpiljarki, 9 topovnjaa i oko 20 transportnih brodova.9

STANJE U TRIPOLIJU PRED NAPAD

Italijani su kao jedan od glavnih ciljeva s poetka napada na libijske obalne gradove, odredili
utvrivanje na obali i dizanje tabora, odakle bi mogli dalje djelovati u unutranjost. 10Odbrana
Tripolija u fortifikacionom smislu se sastojala od 5 zastarjelih obalnih fortifikacija s
tvravama. Na zapadnoj strani tvrave Sultanje i tvrave Gargaresch nalazila se grupa od po
tri, za tadanje vojne uslove, moderna Krupp topa. Italijanski izvjetaji govore da su ovi
topovi imali haubice kalibra203 mm.11 Tvrava Sultanje je onemoguavala lagani desant koji
bi eventualno bio izvren sa Malte. Takoer na sjevernoj strani grada je bila jedna vei lanac
tvrava, koje su bile opskrbljene obalnim topovima i svjetionikom. Utvrde Hamidije i
Scharaschat su bile stacionirane nekih 5 km istono od samog grada Tripolija, na jednoj
strmini 15 m iznad nivoa mora, odakle se pruao dobra mogunost kontrole nad sidritem i
lukom. 4 moderna topa koja su prvobitno bila instalirana na ovim tvravama, dislocirana su u
Jemen 1905. godine i zamijenjena zastarjelim haubicama. Feldmaral von der Goltz izjavio je
da odbrana Tripolija 1911. godine nije imala imala nijednog topa kalibra veeg od 152 mm
dok su oni koje su imali bili dosta zastarjeli, napravljeni 1870. godine. Zid visok 7,2 m
sagraen i podignut u 16. stoljeu je titio i zagraivao centar grada.

Vojni uslovi, koje je karakterisao nedostatak teke artiljerije na priobalnim utvrdama, kao i
vojna nemo stacioniranih garnizona inili su svaki pokuaj odbrane od prekomorskog
italijanskog napada beznadenim, kako u Tripoliju tako i vie u ostalim obalnim gradovima i
lukama. Odbranu je dodatno oteavao nedostatak hrane.12 Turske trupe u Tripoliju su ve due
vrijeme bile snabdijevane iz vojnih magacina iz Istanbula. Nerodne godine i sua koje su
prethodile ratnim deavanjima su primorale vladu u Carigradu da snabdijeva libijski narod.

9Vojna Enciklopedija, III, 719.

10 George Frederick Abott, The Holy War in Tripoli, Edward Arnold, London, 1912, 10.

11C.Beehler, The History of the Italian-Turkish War, 12.

12Isto, 14.

6
Egipatska eljenica se proirila samo 322 km zapadno od Aleksandrije, zakljuno sa
terminalom Mersah Metruh, to je od Tripolija udaljeno 1287 km. Tako da se Turcima nije
isplatilo traiti od Britanaca da prevezu svoje trupe do Tripolija preko ove eljeznice.
Odlueno je da je bolje da se prui organizovani otpor s onim jedinicama koje su ve
stacionirane u Tripoliju i njegovoj neposrednoj okolini. I sam feldmaral von der Goltz je
izjavio da je prava odbrana Tripolija dolazila iznutra. Moe se konstatovati da je cjelokupna
odbrana spala na domorodako stanovnitvo i podrku eika Sidi-es-Senoussia, koji je bio
vladar Djarabula, iako je on na samom poetku dosta oklijevao pri odbrani.

OBJAVA RATA I REAKCIJE EVROPSKIH SILA

U 14:30 h, 28. septembra 1911. godine italijanski ambasador u Istanbulu je postavio

ultimatum turskoj vladi. Trailo se da u roku od 24 sata Turska pristane na italijansku
okupaciju libijskih pokrajina Tripolitanije i Kirenajke. Turska vlada je odbila ispunite uslove
postavljene ulimatumom i zvanino ga je odbila dan poslije, u 15 h. Italije neposredno nakon
toga objavila rat Turskoj. Iz meunarodnih obzira rijeila je je Italija da ne prenosi rat na
balkanske i azijske posjede Turske, ma koliko joj bili na dohvatu, bar oni na Jadranskom
moru.13

Neutralne zemlje su bile obavijetene da su obale Tripolitanije i Kirenajke blokirane. Kroz

nekoliko dana su Francuska, Rusija, Belgija, panija, Portugal, Srbija, Bugarska, Engleska i
Japan su objavile proklamaciju o nezavisnosti.14 Francuska deklaracija o neutralnosti je
potvrdila da e Francuzi preuzeti protektorat nad Kretom. Na to su Britanska i Ruska vlada
reagovale sa odobravanjem, to je sve na koncu ilo na ruku Italijanima. Rusija je konkretno
motrila posljedice koje bi italijansko-turski rat mogao imati na Balkanu i pripremala se da se
time okoristi.15 Velika Britanija je takoer proglasila neutralnost otoka Kipra i izdala nareene
svim britanskim subjektima da ne sudjeluju u dejstvima zaraenih strana.

Italijanski pomorski zadatak je bio da osigura pomorske puteve kako bi ekspedicione trupe
mogle bez problema da se prebace na africku obalu i da odre neometanom komunikaciju sa
Italijom. Budui da je objavila blokadu libijskih obala, svako krenje iste Italija je kanjavala

13Petar Tomac, Ratovi i armije XIX veka, Vojnoizdavaki zavod, Beograd, 1968, 670.

14C.Beehler, The History of the Italian-Turkish War, 16.

15Pierre Renouvin, Evropska kriza i Prvi svjetski rat, Naprijed, Zagreb, 1965, 141.

7
pozivajui se na meunarodno pravo kao i na ugovore sa ostalim evropskim silama. Blokada
obale u duini od 700 nautikih milja bila je izvedena dosta efektno pomou 7 vojnih brodova
i sa dosta pomonih vojnih plovila. Italija u pomorskoj bazi Augusta uskladitila 14.000 toni
uglja. Italijanski pomorski remontni brod Vulkan je bio usidren u bazi Augusta. Odmah po
objavi rata Turci su odluil ida evakuiu grad Tripoli sa izuzetkom od 150 obalnih artiljeraca
stacioniranih u obalnim tvravama. Trupe su poele evakuaciju 27. septembra i pritom se
stihijski utaborivali u brdima juno od Tripolija, na duini od 2 dana hoda. Italijani su bili
obacijeteni o ovim akcijama preko gradonaelnika, princa Hassuna Karamanlija, koji se
deklarisao kao njihov saveznik.16 Dok se turska flota 28. septembra sklanjala uz Bejruta u
Moreuze, italijanski ratni brodovi su blokirali Libiju, presjekli kabel Tripolis-Malta i
bombardovali radio-stanicu u Derni.17 30. septembra 1911. godine je bilo nareeno da se grad
Tripoli preda u ruke Italijanima, odgovor na ovaj zahtjev su ekali do 2. oktobra. Dan poslije,
3. oktobra , viceadmiral Faravelli po komandi italijanske ratne mornarice, otpoeo
bombardovanje Tripolija u 15:30 h.

16C.Beehler, The History of the Italian-Turkish War, 19.

17P.Tomac, Ratovi i armije XIX veka, 671.

8
 BOMBARDOVANJE TRIPOLIJA

Prilikom bombardovanja, brodovi Sicilija, Sardinija i Re Umberto su imali zadatak da zauzmu

tvravu Sultanje na zapadu. Benedetto Brin, Carlo Alberto i Emanuele Filberto su se bazirali
na utvrde u sjevernom dijelu grada. Dok su se brodovi Garibaldi i Ferrucio okrenuli ka
tvravi Hamidje na istoku.

Vatra je otvorena s udaljenosto od 6,4 km sa admiralskog broda. Odbrana sa morskih utvrda je

uzvratila istog momenta, meutim njihov domet je bio kratak, tako da nisu nanijeli nikakvu
tetu italijanskim trupama. Italijani su prvenstveno koristili topove kalibra 152 i 203 mm, koji
su se ubrzo pokazali dosta efektnim. Teka artiljerija se nije koristila zbog utede municije. 18
Artiljerijska vatra je bila dosta spora i preciznost na jako niskom nivou.

Mnoge granate nisu ni eksplodirale, te su neke ak kasnije naene nekoliko kilometara iza
19
grada, u predgraima. Gradske utvrde su prestale sa uzvraanjem vatre u 17:00 h, dok su
dvije vanjske utvrde jo jedan sat nastavile sa dejstvovanjem. Iako su mnogi objekti u gradu
bili neoteeni, valijina palaa i novi svjetionik su bili u potpunosti uniteni.

Nakon to je nastupila no, opsadne trupe su se djelimino povukle i krstarile po puini sa

priguenim svijetlima.

18R. Tittoni, The Italo-Turkish War (1911-12.), 25.

19C.Beehler, The History of the Italian-Turkish War, 19.

9
Sljedeeg dana u 6:00 h, bombardovanje je nastavljeno sa jo veom estinom te su sve
utvrde unitene u narednim satima. Tvrava Sultanje je pruala najdui i najilaviji otpor.

OKUPACIJA TRIPOLIJA

Turski garnizoni su se povukli iz grada, nosei sa sobom lako naoruanje na uzvisine juno,
prema predgrau. Odatle su kratko dejstvovali, ali su ubrzo umireni protudesjtvovanjem sa
vojnih brodova. Brodovi su prestali sa bombardovanjem u 11:00 h 4. oktobra, te je bojni brod
Garibaldi bio prvi koji je iskrcala odred sa dva oficira u tvravu Hamidje. U isto vrijeme,
torpedni brod je pretraivao luku za eventualnim podvodnim minama, ali nije nita naao.

Prema turskim izvjetajima njihovi garnizoni su pretrpjeli gubitak od 12 poginulih i 23

ranjena. Bilo je nekoliko povrijeenih u gradu, ali nijedan Evropljanin. Italijanski brodovi
nisu pretrpjeli nikakvu tetu od neprijateljske vatre. U podne 4. oktobra, vei brodovi su se
usidrili na puini i omoguili manjim da uu u luku grada Tripolija. Budui da su utvrenja
bila potpuna unitena, odred od 1700 ljudi se bio iskrcao te zauzeo grad i forove. 20

5. Oktobra su odredi sa broda Sicilija okupirali tvrave Sultanje, Hamidje kao i utvrdu sa
svjetionikom. Sva ostala bitna mjesta su zauzeta bez otpora. Italijanska zastava se zavijorila
na kuli utvrde Sultanje u podne, gdje su salutirali italijanski vojnici. Ubrzo nakon toga
magacin sa orujem u tvravi Hamidje je uniten i dignut u zrak, meutim nije poznato ko je
o za ovo odgovora, Italijani ili Turci.21 Okupacione sile su odmah poele utvrivati svoje

20 Vojna Enciklopedija, III, 719.

21C.Beehler, The History of the Italian-Turkish War, 20.

10
pozicije radi odbrane od napada iz unutranjosti ali i uspostavljanja svoje uprave u Tripoliju.
Kontra-admiral Borea-Ricci je postavljen za privremenog guvernera, dok je bivi
gradonaelnik Hassuna Karamanli postavljen za vice-guvernera.

Policija od domaeg stanovnitva je bila uspostavljena. Nudei platu domorocima nagnali su

ih da predaju oruje kojim su ga turci snabdjeli. Kroz nekoliko sati 1.500 komada puaka
Mauser je skupljeno.

U narednom periodu je raeno na obnavljanju, u bombardovanju, unitenog svjetionika.

Kabel Tripoli-Malta je ponovo uspostavljen i poele su pripreme za obezbjeivanje kasarni u
kojima e biti smjetene ekspedicione trupe oekivane da stignue 11. oktobra. Turci su 8.
oktobra izvrili napad na Behare, a 19-og drugi napad na Bu Meliana Wells, lociran otprilike
2,4 km jugozapadno od Tripolija. Budui da je tvrava Sultanje bila previe izloena,
italijanske trupe su je zabranile i nedugo zatim i raznijele. 22 Tokom ovih aktivnosti, italijanska
ratna mornarica je pruala podrku trupama na kopnu, bombardujui turske pozicije izvan
predgraa. Meutim politka i vojna situacija se nije ba odigrala onako kako je bilo isprva
planirano. Domae stanovnitvo, iako jednim dijelom involvirano u novostvorene policijske
snage, je postalo izrazito neprijateljski nastrojeno prema novim vladarima. 23 Uticaj turske
propagande meu stanovnitvom je samo dodatno hranio nadu u ponovno uspostavljanje
muslimanske uprave. Turci su vjeto koristili vjerski fanatizam i prgavi mentalitet lokalnog
stanovnitva za svoje ciljeve, navodei ih da se bune protiv nove uprave.

Turske trupe su se okupile kod Ghariana u brdima, dva dana hoda od Tripolija. General
Munir-paa je dobio, sredinom oktobra, odrijeene ruke u komandovanju vojskom od strane
Neat-beja, koji se posvetio okupljanju svog vojno sposobnog stanovnitva u provinciji. Imao
je oko 10.000 pripadnika regularne vojske te dodatnih 10.000 paravojnih formacija.

22Isto, 21.

23 R. Tittoni, The Italo-Turkish War (1911-12.), 26.

11
 USPOSTAVLJANJE VRE UPRAVE U TRIPOLIJU I OKOLINI

Bilo je dosta teko uspostaviti kontrolu nad ovom pustom i divljom pokrajinom. Pozicije na
desnom boku odbrane su bile proirene Gagarescha do Bu Meliane, koje su drali pripadnici
63 puka. 80 i 82 puk italijanske vojske drao je centralne pozicije od Bu Meliane do sela
Henni, te su okupirale konjunice i tvravu Mesri. Nadgledanje i kontrola zemlje je bio dosta
naporan zadatak, te su Italijani koristili ratne avione, tri u Bengaziju i tri u Tripoliju. Prvi
borbeni let u historiji avijacije je izvren je 23. oktobra 1911. godine od strane potporunika
Carla Piazze, radi izvianja druma Tripoli Azizija.24 Iako je izvreno nekoliko manjih
napada na koncentraciju turskih trupa, 1. novembra 1911. godine izvreno je i prvo vazduno
bombardovanje u historiji avijacije kod Ajn Zare. Potporunik Giulio Gavotti je letom sa
svojim avionom Etrich Taube postao pionir ratne avijacije.25

Italijani su u svome vazdunom dejstvovanju koristili specijalne rune granate izumljene od

strane porunika Cipellia, koji je i pogonuo prilikom rukovanja s jednom od ovih granata.
24 Vojna Enciklopedija, III, 719.

25Alan Johnston, Libya 1911: How an Italian pilot began the air war era,
http://www.bbc.co.uk/news/world-europe-13294524

12
Granate su bile veliine narande i punjene pikratnom kiselinom. Koritenje ratnih aviona oko
Tripolija je najvie bilo oteano radi snanih vjetrova i pjeanih oluja.

Italijani su najvie patili rati nedostatka vode, lokalni bunari nisu bili dovolji da zadovolje
potrebe vojske. Brodovi za transport vode su stoga bili konstantno tokom ovih aktivnosti u
funkciji, dostavljajui vodu sa Sicilije do Tripolija. Javila se i epidemija kolere, koja je
desetkovala italijanske snage ali i vie lokalno stanovnitvo. U prvim danima okupacije
italijani su dnevno gubili 25-30 ljudi zbog kolere.

Neat-bej, komandant povuene turske posade, je 23. oktobra 1911. izvrio napad na krajnje
lijevo krilo italijanskih poloaja kod Tripolija, dok su Arapi dejstvovali iz pozadine kroz oazu.
Malo je falilo da Italijani u ovim napadima pretrpe poraz. Ove oaze stacionirane 15-ak km
istono od Tripolija omoguavali su skriveno skupljanje tursko-arapskih snaga i poprilino
ugraavale ovaj dio fronta. Stoga su Italijani, po stizanju pojaanja, pripremali napad na Ajn
Zaru, juno od Tripolija. Italijanski odred od oko 15.000 ljudi je 4. decembra zauzeo Ajn
Zaru, a Turci su se povukli u Aziziju.26

Italijanska okupacije se 20. januara 1912. produila u pravcu zapada do Ker Kareha, to je bio
znak Turcima da se moraju povui u unutranjost i vie nego to trenutno jesu. Nakon
neuspjelog pokuaja preotimanja Ajn Zare 28. januara 1912., Turci nisu vie vrili znaajnije
napade na italijanske poloaje, te su se utaborili zapadno od Ker Kareha, naroito pred oazom
Zanzur.27

Italijansko bombardovanje u aprilu 1912. nagnalo je Tursku da zatvori moreuze, to je

uznemirilo Rusiju. Meutim, pokuaji Rudije da od Turske dobije garancije da e moreuzi biti
otvoreni za ruske trgovake brodove nisu urodili plodom, te je tako Italija nehotice izazvala
novu krizu na Balkanu.28

Polovinom 1912. godine dejstvovanja u i u blizini Tripolija su poela da jenjavaju. 8. juna

1912. godine kod Sidi-Abdul Gelila odnosno kod oaze Zanzur se desila jedna od posljednjih
bitki ovog rata. Turci su bili ukopani u rovovima nekih 10-13 km od italijanske predstae kod

26 Vojna Enciklopedija, III, 719.

27 Vojna Enciklopedija, III, 719.

28Don M. Roberts, Evropa 1880 1945, Clio, Beograd, 2002, 299.

13
Gargarescha. Italijani su ovdje takoer eljeli odobrovoljiti pleme Ursceffana pleme, koje je
poelo pokazivati neke znakove nezadovoljstva.29 Nakon manje od 4 sata borbe, otpor
beduinsko-turskih snaga je bio savladan. Turci su za sobom ostavili 1000 mrtvih.

Posljednja bitka koja je odredila italijanske poloaje u okolini Tripolija se desila kod Sidi
Bilala 20. septembra 1912. godine. Nakon bitke kod Zanzura je bilo od strateke vanosti da
se osigura posjed oaze. U ovoj bici turske trupe su izgubile oko 2.000 ljudi na bojnom polju i
njihov otpor u okolini Tripolija je bio definitivno slomljen. Italijanski gubici su bili sljedei:
10 mrtvih i 22 ranjena oficira te 105 ranjenih i 411 ranjenih vojnika. 30 Vremenski uslovi za
borbu su bili ekstremno teki, temperatura je u odreenim momentima, u hladu, dostizala
33C.

Usljed nepovoljne ratne situacije, ali i politike, posebno opasnost od rata sa Balkanskim
savezom, Turska je bila primorana da stavi taku na ovaj rat koji je vodila sa Italijom ve
godinu dana. Od jula je Porta vodila pregovore o miru, da bi isti bio potpisan u dvorcu Ouchy
kod Lozane 18. oktobra 1912. godine. Ovaj sporazum je jo poznat kao Prvi sporazum iz
Lozane. Time je praktino prestala etiristoljetna osmanska vlast u sjevernoj Africi, jer je i
Egipat jo samo formalno pripadao Osmanskom Carstvu.31

Po glavnim takama ovog sporazuma Porta je bila duna da povue svoje vojne snage iz
vilajeta Trablus i Bengazi, dok bi zauzvrat Italija vratila njoj Rodos i sve otoke Dedokaneza.
Takoer je Turska dala autonomiju libiskom narodu zadravi suverenitet kalife, dakle, ne
priznavi italijanski suverenitet.32 Takoer su vilajeti Trablus i Bengazi trebali dobiti kadiju i
naiba, prije ijih naimenovanja treba biti konsultovana italijanska vlada. Italija se takoer
obavezala na plaanje dijela turskih javnih dugova, zagarantovanih prihodima iz Tripolitanje i
Kirenajke.

29 R. Tittoni, The Italo-Turkish War (1911-12.), 77.

30Isto, 81.

31Jozef Matuz, Osmansko Carstvo, kolska knjiga, Zagreb, 1992, 156.

32P.Tomac, Ratovi i armije XIX veka, 672.

14
Italijani su i nadalje imali velikih problema prilikom potinjavanja prostora u unutranjosti.
Nakon potpisivanja mira u Lozani, otpoeto je nadiranje u unutranjost iz dva pravca. Prodor
je iao vrlo sporo a otpor barbara pod Sulejmanom el Barunijem i Muhamedom ben
Abdalahom bivao sve jai. Do februara 1914. prodrli su Italijani u Feza do Murzuka, ali su
komunikacije sa obalom bile stalno ugroene.33 Izbijanjem Prvog svjetskog rata, Italijani
povukli dobar dio svojih snaga na evropske frontove, tako je su oni imali stvarnu kontrolu
samo nad obalnim gradovima, ukljuujui tu i Tripoli. Krajem 20-ih godina otpoete su
nasilne akcije pacifikacije zemlje, da bi u potpunosti kontrola nad Libijom bila uspostavljena
nakon ubistva voe otpora Omara Mukhtara 15. septembra 1931. godine.

ZAKLJUAK

Italijansko-turski rat (1911 1912) treba posmatrati u svijetlu meunarodnih odnosa pred Prvi
svjetski rat. To je bio klasini imperijalistiki, kolonijalni rat. U njemu je podreenu ulogu
imala drava koja je bila samo sjenka nekadanje sile koja se prostirala na 3 kontinenta.
Tursko carstvo se zaista tada borilo da ouva to je vie mogue od svojih posjeda, kako na
Balkanskom polutoku, tako i na prostou Bliskog istoka te sjeverne afrike. Dok je druga,
italijanska strana zaista predstavljala dravu koja je kasnila za ostalim evropskim silama u
uzimanju dijela kolonijalnog kolaa. Libija, i njene dvije provincije Tripolitanija i Kirenajka
su bile jedini preostali turski teriotorij u Africi, nedovoljno branjen od svoga sizerena i kao
takav je postao plod elje i apetita Italije.

33Isto.

15
Italija je na ovaj prostor, usljed svoje politike propagande, polagala historijsko pravo,
obrazlaui to stalnim prisustvom rimskog carstva za vrijeme svoga postojanja. Odreeni
progandni listovi su ak stvarali sliku velike Italije koja bi bila apsolutni suveren obala
Sredozemnog mora. Sve je to raeno u cilju predstavljanja Libije kao el Dorada, gdje e
Italijani samo naii na prosperitet i blagostanje.

Zadatak ovog rada je bio da se stavi akcenat iskljuivo na grad Tripoli na deavanja koja su se
deavala u njegovoj neposrednoj okolini. Njegova vanost kao velikog trgovakog,
ekonomskog, kulturnog, vjerskog i administrativnog centra, je bila dobro poznata i
Italijanima. Iako je velika panja posveivana i ostalim priobalnim gradovima, pitanju
Tripolija je posveivana najvea panja.

Genaralno, na kraju se moe zakljuiti da je ovaj sukob bio samo jedan od okidaa Prvog
svjetskog rata. Balkanski narodi, vidjevi kako Italija lagano napreduje i vojno pobjeuje
Turke u Libiji, e i sami otpoeti slian sukob s ciljem teritorijalnog proirenja na raun
Turske. Sve u svemu rat je kotao Italiju puno vie i trajao puno due nego je to isprva bilo
planirano, na emu je italijanskoj vladi opozicija najvie zamjerala.

LITERATURA

Knjige:

1) Abott, George Frederick: The Holy War in Tripoli, Edward Arnold, London, 1912.
2) Beehler, Commodore: The History of the Italian-Turkish War, September 29, 1911 to
October 18, 1912., United States Naval Institute, Annapolis, 1913.
3) Hejfec, F.A.: Istorija novog veka, II, Prosveta Izdavako preduzee Srbije, Beograd,
1949.
4) Mantran, Rober: Istorija osmanskog carstva, Clio, Beograd, 2002.
5) Matuz, Jozef: Osmansko Carstvo, kolska knjiga, Zagreb, 1992.
6) Renouvin, Pierre: Evropska kriza i Prvi svjetski rat, Naprijed, Zagreb, 1965.
7) Roberts, Don M.: Evropa 1880 1945, Clio, Beograd, 2002.
8) Tittoni, Renato: The Italo-Turkish War (1911-12.), Franklin Hudson Publishing
Company, Kansas City, 1914.

16
 9) Tomac, Petar: Ratovi i Armije XIX veka, Vojnoizdavaki zavod, Beograd, 1968.

Enciklopedije:

1) Vojna enciklopedija, III, Izdanje redakcije Vojne enciklopedije, Beograd, 1972.

Internet:

1) Alan Johnston, Libya 1911: How an Italian pilot began the air war era,
http://www.bbc.co.uk/news/world-europe-13294524

17