Univerzitet u Tuzli

Mainski Fakultet

Odsjek: Energetsko mainstvo

PROGRAMSKI ZADATAK
Predmet: TERMOENERGETSKA POSTROJENJA

Student: Profesor/ica:

ari Mehmed I-453/12 Dr.sc. Indrira Buljubai, van. prof.

 1. UOPTENO O TERMOENERGETSKIM POSTROJENJIMA

Termoenergetska postrojenja se prema namjeni i vrsti mogu svrstati u:

1. termoelektrane,
2. komunalne toplane,
3. industrijske energane.

1.1.1. Termoelektrane

Termoelektranama se nazivaju postrojenja u kojima se toplina pretvara u mehaniku energiju, a ova u

elektrinu, bez obzira na to da li se koristi toplina dobivena sagorijevanjem fosilnih i drugih goriva,
toplina geotermalnih izvora ili toplina dobivena nuklearnom fisijom.
Druga definicija ta termoelektrane je da su to energetska postrojenja koje energiju dobivaju
sagorijevanjem goriva, a glavna primjena i svrha termoenergetskih postrojenja je proizvodnja pare koja
e pokretati turbinu, a potom i generator elektrine energije.

Osnovna namjena im je proizvodnja i transformacija primarnih oblika energije u koristan rad, koji se
kasnije u obliku mehanike energije dalje iskoritava za proizvodnju elektrine energije. Mehanika
energija je proizvedena uz pomo toplinskog stroja koji transformira toplinsku energiju. Imamo
pretvaranje hemijske energije u toplinsku koja se pak razliitim procesima predaje nekom radnom
mediju. Radni medij pak slui kao prijenosnik te energije, esto izgaranjem goriva, u energiju vrtnje.

Termoelektrane mogu se podijeliti:

- prema vrsti pogonskih strojeva,

- prema nainu koritenja pare,
- prema upotrijebljenom gorivu i
- prema nainu hlaenja kondenzatora.

Prema vrsti upotrijebljenih pogonskih strojeva, razlikujemo:

a) Parne termoelektrane u kojima je pogonski stroj parna turbina. Pri tome razlikujemo nain
predaje topline mediju (pari):
- Gorivo izgara u parnim kotlovima - (klasine) parne TE (slika 1.1.);
- Nuklearni reaktor (s izmjenjivaem topline ili bez njega preuzima ulogu parnog kotla) -
nuklearne TE (slika 1.2.);
- Koristi se para iz zemlje neposredno ili posredno (preko izmjenjivaa topline) - geotermalne TE
(slika 1.3.).
b) Termoelektrane s plinskim turbinama u kojima gorivo sagorijeva u komori za sagorijevanje, a
pogonski stroj je plinska turbina (slika 1.4.).
c) Termoelektrane s plinskim motorom (sa unutranjim sagorijevanjem) kao pogonskim strojem
(slika 1.5.).

2
d) Dizelske termoelektrane s dizelskim motorom (sa unutranjim sagorijevanjem) kao pogonskim
strojem.

1. Rashladni toranj 10. Regulator turbine 19. Pregrija pare

2. Pumpe rashladne vode 11. VT turbina 20. Tlani ventilator zraka
3. Rasklopni sistem 12. Otplinjiva 21. Meupregrija pare
4. Transformator 13.Reg. zagrija napojne vode 22. Usis zraka
5. Generator 14. Dovod ugljena 23. Zagrija vode (ekonomajzer)
6. NT turbina 15. Bunker goriva 24. Zagrija zraka
7. Kondenz pumpa 16. Mlin za ugljen 25. Odvaja estica
8. Kondenzator 17. Bubanje generatora pare 26. Isisni ventilator dimnih plin.
9. ST turbina 18. Odljakiva 27. Dimnjak

Slika 1.1. Klasina termoelektrana

Slika 1.2. Nuklearna termoelektrana Slika 1.3. Geotermalna termoelektrana

3
 Slika 1.4. Plinska termoelektrana

Slika 1.5. Plinski motor

Prema nainu koritenja pare, termoelektrane u kojima se kao pogonski stroj upotrebljavaju parne
turbine, moemo podijeliti na:

1. Kondenzacijske termoelektrane za proizvodnju samo elektrine energije,

2. Kogeneracijske termoelektrane (toplane i industrijske termoelektrane) za kombinovanu
proizvodnju elektrine energije i pare koja se upotrbljava za tehnoloke procese i grijanje.

to se vrste goriva tie:

- u parnim TE mogu se koristiti vrsta (ugljen, biomasa, drvo, otpad), tekua (nafta, biogoriva) i
plinovita (prirodni plin, bioplin) goriva,
- u TE s plinskim turbinama tekua i plinovita,
- u dizelskim TE samo tekua goriva (dizel i biodizel).

S obzirom na hlaenje (u kondenzatoru parne turbine, u hladionicima postrojenja s plinskim turbinama

i dizelskim motorima) razlikuju se:

- TE s protonim hlaenjem i
- TE s povratnim hlaenjem.

4
1.1.2 Komunalne toplane i industrijske energane

Komunalne toplane su termoenergetska postrojenja, prvenstveno namijenjena opskrbi s toplotnom

energijom odreenog komunalnog podruja. One mogu biti:

- toplane, koje proizvode samo toplotnu energiju,

- toplane - elektrane, koje u kogeneraciji (suproizvodnji), pored toplotne energije, proizvode i
elektrinu energiju, ime se poveava ukupna energetska iskoristivost postrojenja.

Industrijske energane su termoenergetska postrojenja manjega kapaciteta, najee temeljena na

kogeneraciji, koja su namijenjena opskrbi energijom (toplinskom i elektrinom) odreenoga
industrijskog kompleksa sukladno s potrebama pripadnoga tehnolokog procesa.

1.1. Lokacija termoenergetskoga postrojenja

Izbor lokacije termoelektrane prvenstveno zavisi o:

- dopemi i raspoloivim koliinama goriva,

- dopremi i raspoloivim koliinama vode.

Izbor lokacije toplane ili energane odreen je prvenstveno potroaima koje treba obezbijediti
toplotnom energijom.
Kod izbora lokacije termoenergetskoga objekta treba analizirati geoloke (nosivost) i hidroloke
(podzemne vode) karakteristike koje mogu bitno uticati na investicijske trokove gradnje, kao i mogue
uticaje na okoli.

1.2. Kapacitet (veliina) termoenergetskoga postrojenja

Odreivanje kapaciteta termoenergetskoga postrojenja u fazi projektovanja temelji se na:

- planiranoj potronji elektrine i/ili toplotne energije,

- raspoloivim koliinama / zalihama goriva,
- raspoloivoj koliini vode za hlaenje.

1.3. Orijentacione vrijednosti potronje goriva i vode

- Specifina potronja goriva na pragu parne kondenzacijske elektrane (ovisno o izvedbi i

pogonskim parametrima):
do 10.000kJ/kWh

5
 - Trend razvoja modernih parnih kondenzacijskih termoelektrana s visokim pogonskim
parametrima:
8.000 do 9.000 kJ/kWh

- Specifina potronja loiva ulja:

0,24 do 0,26 kg/kWh

- Navedene veliine znae da za jednu termoelektranu snage 300 MW treba osigurati cca.
114 t/h ugljena (Hd ~ 25.000 kJ/kg) ,odnosno: 75 t/h loiva ulja (Hd ~ 38.000 kJ/kg)

- Potronja vode u sistemu protonoga hlaenja kondenzacijske elektrane po 1 MW instalisane

snage iznosi priblino:
~ 200 m3/MWh, odnosno ~55 l/s, to za elektranu snage 300 MW iznosi:
~ 60.000/MWh, odnosno ~ 16.700 l/s.

- U sustavu cirkulacijskoga hlaenja s rashladnim tornjem, potronja dodatne vode za nadopunu

rashladnoga sustava po 1 MW instalirane snage iznosi priblino:
~ 5 m3/MWh odnosno ~ 1,38 l/s, to za elektranu snage 300 MW iznosi:
~ 1500m3/MWh, ~ 1500 m3/h, odnosno ~ 420 l/s.

Raspoloive koliine vode su vrlo vaan faktor pri odabiru lokacije za izgradnju termoenergetskog
postrojenja, pri emu treba raunati s odreenim rezervama te minimalnim koliinama u
najnepovoljnijim klimatskim (sunim) razdobljima, kao i o uvjetima u kojima povrat vode u prirodu
nee izazvat i bitne ekoloke uticaje.

Prema vrsti pokretaa, termoenergetska postrojenja dijelimo na:

1. Plinsko - turbinsko postrojenje (kruna postrojenja),

2. Parna turbinska postrojenja.

6
2. PLINSKO TURBINSKO I KOMBINOVANO POSTROJENJE

2.1. Plinsko turbinsko postrojenje

Plinsko - turbinsko postrojenje koristi dinamiki pritisak od protoka plinova za direktno upravljanje
turbinom. Sam proces koji se dogaa u plinskoj turbini nije toliko razliit od parne turbine. Naravno
razliit je medij koji ekspandira, postupak dobivanja radnog medija je takoer drugaiji, no sam proces
koji se dogaa u turbini je vrlo slian. Razlika je ta to je pad entalpije u plinskoj turbini mnogo manji
te porast volumena vei.

Ukoliko elimo poveati stepen iskoritenja moramo poveati temperaturu medija koji ulazi u
turbinu.Tu se javlja problem hlaenja, pogotovo samih lopatica. Kako bismo ohladili lopatice koristimo
komprimirani zrak iz kondenzatora. Naravno dovoenje zraka za hlaenje e smanjiti i snagu
postrojenja. Dananji razvoj materijala nam je omoguio da i izborom materijal poveamo otpornost
na temperaturu. Za izradu lopatica se danas koriste visoko legirani materijali na bazi nikla koji uspjeno
podnose vie temperature. Naravno bez obzira na ova dostignua na podruju materijala moramo
osigurati hlaenje lopatica.

U plinskim elektranama se mehanika energija pretvara u elektrinu pomou plinskih motora, koji se
najee grade kao etverotaktni motori. Ove elektrane su obino u sistemu metalurgijskih postrojenja
radi iskoritenja plinova iz visokih pei ili u sistemu koksara i postrojenja za dobivanje plinova radi
iskoritenja plinova koji nastaju pri dobivanju koksa, zatim za iskoritavanje zemnog plina itd. Ukoliko
elimo poveati stepen iskoritenja moramo poveati temperaturu medija koji ulazi u turbinu. Svako
plinsko - turbinsko postrojenje sastoji se od kompresora, komore za sagorijevanje i plinske turbine.

Princip rada : kompresor slui za stlaivanje zraka kojeg usisava iz okolia te ga komprimira do nekog
odreenog pritiska, komprimirani zrak dovodi se do komore za sagorijevanje gdje se grije uslijed
sagorijevanja goriva. Smjesa koja nastaje (zagrijani zrak i plinovi sagorijevanja) ekspandiraju u plinskoj
turbini gdje stvaraju moment koji se iskoritava u proizvodnji elektrine energije i pri radu kompresora.

Najjednostavnija postrojenja s plinskim turbinama rade sa znatno niim stepenom iskoritenja (17 20
%), a specifine investicije iznose samo polovinu od specifinih investicija za postrojenja s visokim
stepenom iskoritenja.

2.1.1. Prednosti i nedostaci plinskih TE

Prednosti:

1. Priprema vode za napajanje kotlova u postrojenjima s parnim turbinama zahtijeva znatne

ureaje, koji potpuno otpadaju u postrojenjima s plinskim turbinama ili su zamijenjeni filterima
za zrak u podrujima u kojima u zraku ima znatnih koliina praine.
2. Za pogon postrojenja s viestrukom kompresijom potrebna je odreena koliina vode za
hlaenje zraka, ali potrebna koliina vode znatno je manja (u odnosu 5:1) od koliine vode
potrebne za hlaenje kondenzatora parne turbine iste snage
3. Postrojenje s plinskom turbinom smjeta se u jednoj prostoriji, to olakava nadzor nad
postrojenjem i ima za posljedicu da je povrina potrebna za izgradnju postrojenja s plinskom
turbinom manja od povrine potrebne za postrojenje s parnom turbinom iste snage

7
 4. Vrijeme potrebno za stavljanje u pogon iz hladnog stanja postrojenja s parnom turbinom iznosi
i nekoliko sati, a za postrojenje s plinskom turbinom otvorenog sistema nije due od 20 30
minuta

Glavni nedostatak plinskih turbina otvorenog procesa:

nemogunost upotrebe ugljena kao goriva, a ak je i upotreba tekih ulja kao goriva ograniena na
temperature koje nisu znatno vie od 600 C. U pepelu tekih ulja ima naime soli, koje ulaze u turbine
u tekuem stanju, tamo se taloe i izazivaju koroziju lopatica turbine.
Navedeni nedostaci plinskih turbina imaju svoje puno znaenje kad se radi o izgradnji elektrana koje
trebaju proizvoditi temeljnu energiju

Kad treba izgraditi rezervne ili vrne elektrane za manje podruje, dolaze vie do izraaja prednosti
plinskih turbina nego njihovi nedostaci.

2.2. Kombinovano postrojenje

Glavne sastavnice su plinska i parna turbina. Osnovna namjena ovakvih postrojenja je da se iskoristi
toplota nastala na izlazu iz plinske turbine. Budui da ispuni plinovi koji izlaze iz plinske turbine imaju
izuzetno visoke temperature, oko 600 C mogu se iskoristiti kao sredstvo koje e grijati vodu i
proizvoditi vodenu paru za parnu turbinu. Time poveavamo iskoristivost samog procesa, jer je toplina
koju bi inae izgubili iskoritena za daljnju proizvodnju pare. Iskoristivost takvog postrojenja dostie i
60%. U kombinovanom postrojenju kompresor komprimira zrak i alje ga u komoru za sagorijevanje
gdje se istovremeno dovodi gorivo za sagorijevanje. Plinovi sagorijevanja vrlo visoke temperature vode
se iz komore sagorijevanja u plinsku turbinu, gdje ekspandiraju dajui koristan rad na vratilu spojenom
na rotor plinske turbine. Vratilo pokree generator elektrine struje i proizvodi elektrinu energiju koja
se alje u mreu. Nakon ekspanzije, ispuni se plinovi iz plinske turbine vode u utilizator (generator
pare na otpadnu toplinu). Jedna od vrlo dobrih karakteristika plinske turbine je ta to je kod nje
prisutan vrlo visok odnos zrak/gorivo budui se dodaje nekoliko puta vie zraka zbog hlaenja lopatica
plinske turbine. Zbog toga na izlazu iz plinske turbine ostaje jo dosta neiskoritenog zraka te se taj
viak zraka koristi za sagorijevanje dodatnog goriva u utilizatoru. U utilizatoru se napojna voda zagrijava
do isparavanja i pregrijava na zadane parametre. Pregrijana para odlazi iz generatora pare u parnu
turbinu gdje ekspandira i predaje mehaniki rad generatoru elektrine struje. Nakon toga para, sada
ve niskih parametara, odlazi u kondenzator gdje kondenzira. Nakon kondenzacije, voda se napojnom
pumpom vraa u utilizator na ponovno zagrijavanje. Na slici 2.1. prikazano je kombinovano parno
plinsko postrojenje.

Slika 2.1. Kombinovano parno plinsko postrojenje

8
3. PARNO TURBINSKO POSTROJENJE

Princip rada parnog - turbinskog postrojenja: proizvedena para uz pomo topline, dobivena
sagorijevanjem goriva, odvodi se u turbinu gdje na razne naine ekspandira stvarajui moment koji
slui za proizvodnu elektrine energije u generatoru. Koristi dinamiki pritisak generatora troenjem
vodene pare za okretanje lopatica turbine. Najvei broj velikih termoelektrana je s parnim pogonom,
kod kojih se uglavnom koriste parne turbine (oko 80 % elektrine energije je proizvedeno koritenjem
parnih turbina) neposredno spojene sa generatorom (turbo-generator). U ovim elektranama toplina
dobivena sagorijevanjem goriva predaje se vodenoj pari koja u parnim turbinama proizvodi mehaniku
energiju, a koja se u generatoru pretvara u elektrinu energiju. Prema drugom zakonu termodinamike
sva toplinska energija ne moe biti pretvorena u mehaniku energiju, zato je toplina uvijek izgubljena
u okolini. Ako je ovaj gubitak primijenjen kao korisna toplina, za industrijske procese ili grijanje okoline,
parno postrojenje se odnosi na kogeneraciju parnog postrojenja. Klasino parno-turbinsko postrojenje
zasniva se na Rankineovom ciklusu

Svi glavni dijelovi parne termoelektrane smjeteni su u glavnoj pogonskoj zgradi:

1. Bunkeri ugljena ili spremita nafte,

2. Kotlovi, turboagregati,
3. Priprema vode (zagrijai, isparivai, otplinjai, rezervoari napojne vode) i pumpe za napajanje,
4. Rasklopno postrojenje vlastitog utroka i
5. Toplinska i elektrina komanda.

U neposrednoj blizini glavne pogonske zgrade smjeteni su:

1. Ureaji za transport goriva i pepela (za TE na ugljen),

2. Deponij pepela (za TE na ugljen)

Nain istovara i transporta, te izvedba ureaja ovisni su:

- o vrsti goriva,
- o nainu dopreme goriva i
- o svojstvima goriva.

U postrojenja termoelektrane spadaju i:

- postrojenja za dobavu vode (pumpne stanice), te

- dovod i odvod vode.

Ako je predvieno povratno hlaenje, uz glavnu pogonsku zgradu smjeteni su hladnjaci (tornjevi za
hlaenje).

3.1. Generator pare parni kotao

Generator pare ili parni kotao je kotao koji slui za proizvodnju vodene pare odreenog pritiska i
temperature, koja slui kao radni fluid za pogon parnih turbina (za proizvodnju elektrine energije u

9
termoelektranama, za pogon velikih brodova, za pogon parnih lokomotiva i drugo), te za prijenos
toplotne energije za razne pomone ureaje (za grijanje na primjer). Dananjim konstrukcijama
primjereniji je naziv generatori pare (posebno ako para ima vei pritisak od 22 bara) umjesto parni
kotlovi.

1. Napojna pumpa 5. Donji sabirnici radne vode 9. Gorionici

2. Zagrija vode 6. Podizne (ekranske) cijevi 10. Zagrija zraka za loite
3. Kotlovski bubanj 7. Pregrija i meupregrija pare 11. Elektrofilter
4. Spusne (hladne) cijevi 8. Loini prostor 12. Ventilator

Slika 3.1. Generator pare parni kotao

Glavni sastavni dijelovi generatora pare su loite, ogrjevne povrine, tlani dijelovi, prikljuci za cijevi
i ventili, sistem za kontrolu i automatsku regulaciju, nosiva elina konstrukcija, ozid i toplotna izolacija,
te pomoni ureaji.

3.1.1. Osnovne karakteristike parnog kotla

Parni kotao karakteriu tri veliine i to:

- toplotno optereenje grejne povrine (koliina vodene pare koja se dobije sa 1 kvadratnog
metra grejne povrine)
- optereenje reetke gorivom (koliina vrstog goriva u kg koja na 1 metar povrine reetke
sagori potpuno za 1 sat)
- toplotno optereenje loinog prostora (broj kilogram kalorija koji se dobija po 1 metru
kubnom loinog prostora u vremenu od 1 sata prilikom sagorijevanja nekog goriva).

10
Toplotna mo goriva

Toplotna mo goriva je ona koliina toplote koja se oslobaa pri potpunom sagorijevanju 1kg za vrsta
ili tena goriva ili jedinca zapremine Nm kubni za gasovita goriva pri emu se nastali produkti
sagorijevanja moraju ohladiti na poetnu temperaturu prije sagorijevanja, odnosno da se voda u
produktima sagorijevanja nalazi u parnom stanju.

Gornja toplotna mo - Hg je ona koliina toplote koja se oslobaa pri potpunom sagorijevanju 1 kg
goriva, pri emu se produkti sagorijevanja moraju ohladiti na sobnu temperaturu.

Donja toplotna mo - Hd je ona koliina toplote koja se oslobaa pri potpunom sagorijevanju 1 kg
goriva pod uslovom da se voda u produktima sagorijevanja nalazi u parnom stanju. Donja toplotna mo
je manja od gornje za koliinu toplote potrebnu da se vlaga i voda nastale pri sagorijevanju pretvore u
parno stanje.

3.1.2. Ureaji za pripremu goriva

Priprema uglja se vri izvan kotla u posebnim postrojenjima. itav sklop procesa i ureaja za pripremu
uglja naziva se sistemom za pripremu ugljenog praha.

U postrojenjima za pripremu ugljenog praha odvijaju se sljedei procesi:

- mljevenje uglja;
- suenje uglja.

Mljevenje uglja se vri u mlinovima. Ugljeni prah predstavlja fini polidisperzni materijal sa najsitnijim
dimenzijama estica.

Kvalitet ugljenog praha je zasnovan na sljedeim veliinama:

- Finoa mljevenja ili granulometrijska struktura

- Povrina
- Vlanost
- Opasnost od eksplozije
- Transportna svojstva
- Gustoa

Postrojenja za pripremu ugljenog praha

Sistemi za pripremu ugljenog praha dijele se na centralne i individualne.

Kod centralnih sistema se priprema ugljenog praha vri izvan kotlovskog postrojenja, u posebnom
pogonu, u kome se vri mljevenje i suenje uglja, pa se ugljeni prah transportuje u kotao.

Kod individualnog sistema, priprema ugljenog praha se vri u okviru kotlovskog postrojenja u posebnim
ureajima (mlinovima).

11
Ukoliko se usitnjeni prah uduvava neposredno u loite, onda se radi o individualnom sistemu sa
direktnim uduvavanjem, a ako se ugljeni prah deponuje u posebnom bunkeru iz kog se dovodi u loite,
onda se radi o individualnom meubunkerskom sistemu.

1. Bunker za ugalj 6. Ciklon 11. Rukavski filter

2. Suara 7. Puni transporter 12. Kalorifer
3. Mlin 8. Bunker za ugljeni prah 13. Pumpa
4. Separator 9. Ventilator
5. Mlinski ventilator 10. Preista

Slika 3.2. ema postrojenja za suenje ugljenog praha

Brzohodni mlinovi. Za brzohodne mlinove je karakteristino da se proces mljevenja odvija uglavnom

sudarom. Predstavnici ovih mlinova su mlinovi ekiari i ventilatorki mlinovi.

Mlinovi ekiari

Zahvaljujui svojoj jednostavnosti konstrukcije, sigurnosti i ekonominosti zauzimaju vodee mjesto

meu mlinovima za mljevenje mrkih ugljeva. Na slici 3.3. prikazan je izgled mlinova ekiara.

12
 Slika 3.3. Mlinovi ekiari

Ventilatorski mlinovi

Oni su pogodni za mljevenje vlanih ugljeva kao to su lignit, pa se zbog toga iskljuivo oni koriste u
domaim postrojenjima. Slini su radijalnim ventilatorima, s tim to su im elementi koji uestvuju u
procesu mljevenja ojaani. Konstrukcija ovih mlinova je prikazana na sljedeoj slici (slika 3.4.).

Slika 3.4. Ventilatorski mlinovi

3.1.3. Loite generatora pare

Loite je prostor u kojemu se zbiva sagorijevanje (gorenje) ili pretvorba hemijske energije goriva u
toplotnu energiju dimnih plinova. Veliina i oblik loita zavise od uinka (kapaciteta) generatora pare,
vrsti goriva i o nainu sagorijevanja. Loite je obloeno snopom isparivakih cijevi na koje se prijelaz
topline vri uglavnom zraenjem.

13
3.1.4. Gorionici za ugljeni prah

Gorionici u konstruktivnom smislu predstavljaju jednostavne elemente mlinskog postrojenja, ali je

njihov znaaj presudan za ostvarivanje stabilnog i to potpunijeg sagorijevanja. Gorionik treba da
omogui brzo paljenje ugljenog praha u to irem podruju, da obezbijedi stabilnost plamena, da
ostvari dovod toplote u korijen plamena i da izvri intenzivno mijeanje aerosmjee sa sekundarnim
vazduhom.

Za sagorijevanje ugljenog praha koriste se dva tipa gorionika: vrtloni (industrijski kotlovi) i mlazni
(energetski kotlovi) gorionici.

3.1.5. Pregrija pare

Kako bismo poveali stepen iskoritenja itavog procesa koristimo pregrija pare (slika 3.5.). To ima
uticaj i na samu tehnologiju izrade s obzirom da para nema kapljica vode u sebi pa je manje korozivna
i erozivna. Kod dananjih termoelektrana pregrijana para je imperativ zbog strogo odreenih zahtjeva
za parametre pare na ulazu u turbinu. Prijelaz topline moe biti konventivan ili putem zraenja. U praksi
se uvijek koristi mjeavina ova dva navedena.

Slika 3.5. Pregrija pare

3.1.6. Meupregrija

Kod ugradnje meupregrijaa (slika 3.6.) moramo imati na raspolaganju i turbinu podijeljenu na
visokotlani i niskotlani dio. Para ekspandira u visokotlanom dijelu turbine do pritiska
meupregrijanja te se nakon toga vraa u generator pare. U generatoru pare se jo jednom zagrijava,
najee ponovno na temperaturu svjee pare, te se odvodi u niskotlani dio turbine. Tu para ponovno
ekspandira stvarajui koristan rad. Kao i kod pregrijaa, kod ugradnje meupregrijaa poveava se
ukupan stepen iskoritenja postrojenja. Smanjujemo vlanost pare to je izuzetno bitno za
dugovjenost turbine. Smanjujemo veliinu kondenzatora, gorionika i samog generatora pare.
Negativna strana je poveanje cijene turbine, ali i poveanje ukupnih investicijskih trokova.

14
 Slika 3.6. Meupregrija

3.1.7. Ekonomajzerske povrine

Ekonomajzerske povrine smjetaju se u stranji dio generatora pare (slika 3.7. a)) tako da se
iskoritava dio toplote koja bi se inae ispustila u okolinu. Time ujedno i smanjujemo temperaturu
dimnih plinova. Na ekonomajzerskim povrinama (slika 3.7. b)) zagrijavamo napojnu vodu i zrak. U
zagrijaima napojne vode se voda u pravilu zagrijava ispod temperature zasienja jer u suprotnom
nastaje vodena para to moe izazvati oteenja u obliku kavitacije. Za svoj rad zagrijai vode troe
relativno malo energije te zauzimaju malo prostora. Ukoliko imamo zagrijae vode bre emo pustiti
generator pare u pogon te emo smanjiti optereenje ogrjevnih povrina.

a) b)

Slika 3.7. Ekonomajzer

a) poloaj ekonomajzera, b) izgled ekonomajzera

15
3.1.8. Zagrijai zraka

Posljednji u generatoru pare su zagrijai zraka (slika 3.8.) koji su ujedno smjeteni iza zagrijaa napojne
vode. Poto rade na manjim pritiscima, za razliku od zagrijaa vode, manji su svojom konstrukcijom.
Zrak zagrijavamo zbog podizanja stepena iskoritenja, suenja goriva i poboljanja sagorijevanja. Preko
70% svih zagrijaa zraka su rotacioni zagrijai sastavljani od limenih saa koje se griju dimnim plinovima
a hlade zrakom.
Prema nainu izmjene topline, zagrijai zraka mogu se podijeliti na:

- rekuperatorske, kod kojih ogrevna povrina dijeli prijemnik i predajnik toplote i igra ulogu
posrednika, kao kod cijevnih i ploastih zagrijaa zraka i
- regeneratorske, kod kojih se ogrevna povrina naizmjenino opstrujava produktima
sagorijevanja kada se grije i zrakom kada se hladi, kao kod rotacionih zagrijaa zraka.

Slika 3.8. Ljungstromov zagrija zraka

3.1.9. Ogrjevne povrine generatora pare

Ogrjevne povrine generatora pare su :

Ispariva, odnosno snop isparivakih cijevi su ogrjevne povrine u kojima se vri isparavanje
vode. Prijelaz topline se vri zraenjem i konvekcijom;
Pregrija pare i meupregrija pare su povrine u kojima se vri pregrijavanje vodene pare na
potrebnu radnu temperaturu i pritisak. To su toplotno najoptereeniji dijelovi generatora pare.
Prijelaz topline se vri konvekcijom i zraenjem dimnih plinova.
Podgrija pare se ugrauje samo u sluaju ako parna turbina ima visokotlani i niskotlani dio,
te se vodena para nakon izlaza iz visokotlanog dijela parne turbine vraa nazad u generator
pare na podgrijavanje, pa se ponovno vraa u niskotlani dio parne turbine sa svrhom da se
povea stepen iskoritenja cjelokupnog sistema ;
Zagrija vode ili ekonomajzer je ogrjevna povrina u kojem se vri zagrijavanje napojne vode
prije ulaza u parni bubanj (ili u vodeni bubanj kod dvodomnih vodocijevnih kotlova), odnosno
u isparivaki dio generatora pare. Izlazna temperatura napojne vode iz zagrijaa napojne vode
je najee 20 do 60 C ispod temperature isparavanja. Prijelaz topline je uglavnom
konvekcijom, a malim dijelom zraenjem dimnih plinova.
Predgrija zraka ili zagrija zraka je ogrjevna povrina u kojem se vri zagrijavanje okolnog
zraka, putem dimnih plinova, prije ulaska u loite. Najee su to zadnje ogrjevne povrine,
odnosno na izlaznom dijelu dimnih plinova iz generatora pare. Zagrija zraka mogu biti
rekuperativni (ploasti, glatkocijevni, rebrasti) ili regenerativni (rotacijski).

16
3.1.10. Tlani dijelovi generatora pare

Tlani dijelovi generatora pare su dijelovi u kojima se nalazi radni fluid (napojna voda ili vodena para)
pod pritiskom koji je vei od atmosferskog pritiska (prema ASME standardu pritiskom veim od 3,5
bara), a to su parni bubanj, vodni bubanj, komore, dijelovi isparivakih cijevi, pregrija pare,
meupregrija pare, podgrija pare, zagrija vode, sabirnici vode ili pare.

Sistem za kontrolu i automatsku regulaciju generatora pare

Namjena postrojenja za proizvodnju pare je da u skladu s trenutnim potrebama potroaa proizvodi

vodenu paru odreenog pritiska i temperature. Kod dananjih postrojenja velikog iskoritenja, s naglim
promjenama pogonskih uslova, takvim se zahtjevima ne moe udovoljiti runim podeavanjem, ve
samo automatizacijom pogona generatora pare. Zato je automatska regulacija bitan faktor u radu
generatora pare.

Automatika parnih energetskih postrojenja vrlo je sloeno podruje, ali se u osnovi sastoji od 3 glavna
i meusobno povezana sustava: regulacija optereenja, regulacija napajanja i regulacija temperature
pregrijanja.

3.1.11. Ozid i toplotna izolacija

Ozid i toplotna izolacija generatora pare sprijeavaju prodor vanjskog zraka u loite i snop isparivakih
cijevi, te doputaju minimalne toplotne gubitke. Vatrostalni i izolacijski materijal odabire se na osnovu
toplotnih i mehanikih naprezanja koja se javljaju zbog temperaturnih stanja u pojedinim podrujima
generatora pare. Postoje dvije izvedbe generatora pare (kad je u pitanju toplotna izolacija ili ozid):
normalna i laka izvedba.

Normalna izvedba je ozid koji se sastoji od vatrostalnih (amotnih) opeka normalnih i posebnih oblika
i vatrostalnih (amotnih) svodova. Izmeu sloja vatrostalne opeke i vanjskog ozida (strojna graevinska
opeka) esto se nalazi toplotni izolacijski meusloj.

Izvedba toplinske izolacije primjenjuje se u savremenim kotlovima veeg uina gdje su stijene loita
potpuno pokrivene ogrjevnim povrinama izvedenih od cijevi zavarenih u jednom bloku. Iza takvih
cijevnih stijena u bloku (snop isparivakih cijevi) smjeten je sloj izolacijskog materijala (staklena ili
mineralna vuna), dok je s vanjske strane generator pare kao cjelina pokriven limenom oplatom.

3.1.12. Elektrofilter

Elektrofilteri su ureaji za odvajanje estica i gasova iz dimnih plinova, koji rade na principu
elektrostatike. Na slici 3.9. prikazan je izgled elektrofiltera. Njihova glavna namjena je ienje dimnih
plinova, na prijer kod termoelektrana na ugalj ili kod cementara. Tu se ostvaruje ienje plinova i do
99,9%, to kod termoelektrana predstavlja smanjenje emisije praine i do 10 t dnevno. Elektrofilter
kod termoelektrana je pod odreenim uslovima i nekliko desetina metara visok, razmak izmeu
filterskih traka za odvajanje je nekoliko desetina centimetara, i mogue je postaviti i na nekoliko stotina
filterskih traka paralelno.

17
Odvajanje u elektrofilteru moe se podijeliti u pet razliitih faza:

- Oslobaanje elektrinog naboja, najee elektrona

- Naelektrisanje estica praine u elektrinom polju ili ionizatoru
- Transport naelektrisanih estica praine na elektrode za sakupljanje (NE)
- Skupljanje estica praine na elektrodi
- Uklanjanje sloja praha elektrode za sakupljanje.

Slika 3.9. Elektrofilter

Elektrini filteri se razlikuju po:

- obliku i veliini filterske trake (cijevi, ploe),

- obliku pranjenja elektroda (helix ica, elektrode u obliku trna, itd.),
- radnon naponu (DC napon, AC napona) i
- vrsti ienja (lupanje, ispiranje, promjene filterske trake).

Postoje izvedbe elektrofiltera sa i bez ventilatora.

Za upravljanje elektrinim filterom, posebno su bitne sljedee veliine:

1. Primarna struja do transformatora visokog napona,

2. Sekundarna struja na elektrini filter,
3. Sekundarni napon (visoki napon).

estice praine posjeduju sopstveno naelektrisanje, ali ono nije ni priblino dovoljno da snabdije
esticu s dovoljno snage da je ubrza do suprotno naelektrisane estice. Zbog toga se one dodatno
naelektriu u jakom elektrinom polju. Polje je formirano izmeu emitirajue negativne elektrode za
pranjenje s visokim naponom od 20 kV i 80 kV i uzemljenjom elektrodom za prikupljanje. Na taj nain
se vri prikupljanje estica iz dimnih plinova i njihovo odstranjivanje.

18
 3.1.13. Pomoni ureaji generator pare

Pomoni ureaji mogu biti sistem za dovod i pripremu napojne vode, sistem za dovod i pripremu
goriva, sistem za dovod zraka i odvod dimnih plinova, te drugi.

3.1.14. Podjela parnih koltova

Postoji vie vrsta parnih kotlova,razliitih po izgledu, namjeni, pritisku, temperaturi,...

Prva podjela kotlova je prema radnom tlaku na:

1. niskotlane (do 7 bara),

2. srednjetlane (do 22 bara),
3. visokotlane (preko 22 bara).

Po vrsti pare koju proizvode na kotlove:

1. mokru paru,
2. zasienu paru,
3. suhu paru.

Po koliini proizvedene pare na kotlove:

1. malog kapaciteta,
2. srednjeg kapaciteta,
3. velikog kapaciteta.

Po svojim konstrukcijskim osobinama imamo podjelu na dvije osnovne skupine:

1. Vatrocijevni kotlovi,
2. Vodocijevni kotlovi.

Po gorivu koje upotrebljavaju, tj. vrsti loita:

1. kotlovi na ugljen,
2. kotlovi na tekua goriva (nafta, lo ulje,...).

Prema smjeru strujanja pare kroz turbinu:

1. aksijalni,
2. radijalni.

Prema djelovanju pare na rotorske lopatice:

1. akcione,
2. reakcione.

19
Prema namjeni:

1. protutlane,
2. kondenzacijske,
3. s oduzimanjem.

Prema nainu dovoenja toplinske energije generatori pare mogu biti:

1. generatori pare s loitem,

2. generatori pare na ispune dimne plinove iz motora ili utilizatori,
3. nuklearni generatori pare.

Prema konstrukcijskom obliku tlanih dijelova generatori pare mogu biti:

1. cilindrini generatori pare,

2. sekcijski generatori pare,
3. kosocijevni generatori pare,
4. strmocijevni generatori pare,
5. kutnocijevni generatori pare,
6. generatori pare s jednim parnim bubnjem (jednodomni generatori pare)
7. generatori pare s vie parnih bubnjeva (viedomni generatori pare) i drugi.

Prema vrsti provjetravanja (ventilacija) generatori pare mogu biti:

1. generatori pare s prirodnim provjetravanjem,

2. generatori pare s prisilnim (tlanim ili isisnim) provjetravanjem,
3. generatori pare s kombiniranim provjetravanjem.

Prema vrsti kruenja (cirkulacije) napojne vode generatori pare mogu biti:

1. generatori pare s prirodnim kruenjem napojne vode,

2. generatori pare s prisilnim kruenjem napojne vode (optono ili protono kruenjem)

Vatrocijevni kotlovi

Vatrocijevni ili dimnocijevni kotlovi (slika 3.10.) su kotlovi u kojima u cijevi ili cijevima struje vrui plinovi
sagorijevanja. Vatrocijevni kotao je prvi proizveden, te je imao vrlo iroku primjenu u toku industrijske
revolucije. Ovaj tip kotla ugraivao se na sve parne lokomotive, a vrlo iroku primjenu je imao i na
brodovima. Danas, oni imaju primjenu uglavnom kao niskotlani kotlovi, u sistemima grijanja ili kao
pomoni kotlovi u veim postrojenjima. U upotrebi kod nas se uvrijeio naziv kotski kotao za sve
tipove vatrocijevnih kotlova, iako je kotski kotao samo jedna od izvedbi vatrocijevnog kotla. Na slici
3.10. prikazan je izgled vatrocijevnog kotla.

20
 Slika 3.10. Vatrocijevni kotao

Vodocijevni kotlovi

Vodocijevni kotao je vrsta kotla kod kojeg voda krui unutar cijevi, a oko cijevi struje dimni plinovi ili su
pak cijevi izloene vatri. Vodocijevni kotao je kotao koji se danas upotrebljava kod veine zahtijevnijih
parnih postrojenja, s veim pritiscima i sistemom pregrijane pare. Konstrukcija ovog tipa kotla je
sloenija od vatrocjevne, te se uglavnom ne upotrebljava za male veliine kotlova.

Vodocijevni kotlovi mogu biti sa jednim domom sa prinudnim (slika 3.11. a)) i prisilnim kruenjem vode
(slika 3.11. b)), te trodomni sa prirodnim kruenjem vode (slika 3.11. c)).

a) b)

c)

Slika 3.11. Vodocijevni kotao

a) Vodocijevno kotao s jednim domom i prirodnim kruenjem vode, b) vodocijevni kotao s prisilnim kruenjem
vode, c) trodomni vodocijevni kotao i prirodnim kruenjem vode

21
3.2. Turbina

Turbina je rotacijski motor koji izdvaja energiju radnog fluida ili protoka zraka i pretvara u koristan rad.
Najjednostavnije turbine imaju jedan pomini dio, rotor, a to je vratilo ili bubanj, sa lopaticama. Protok
fluida djeluje na lopatice tako da se okreu i daju energiju rotacije na rotor. Rani primjeri turbina su
vjetrenjae i vodeni mlinovi. Plinske, parne i vodne turbine obino imaju kuite oko lopatica koje sadri
i kontrolira radnu tvar.

Parna turbina (slika 3.12. i 3.13.) je ureaj koji pretvara toplotnu energiju iz pare pod pritiskom u
rotacijsko kretanje radnih dijelova, te se tako dobiva koristan mehaniki rad.

Slika 3.12. Parna turbina

Parna turbina se sastoji od nepokretnih lopatica koje su privrene na kuite (stator) i pokretnih
lopatica na radnom kolu, koje je spojeno sa vratilom (rotor). Para pod visokim pritiskom prvo dolazi na
nepokretne lopatice statora, ona skree struju pare i usmjerava je pod odreenim uglom. Pri tome se
kanali suavaju i na taj nain para ubrzava. Ubrzana para nakon toga struji preko pominih lopatica
koje se nalaze na radnom kolu. Ova promjena smjera strujanja pare dovodi do stvaranja sile koja gura
lopatice suprotno od pravca promjene brzine pare, a poto se one mogu slobodno okretati s vratilom,
to uzrokuje okretanje radnog kola.

Slika 3.13. Parna turbina (ugraena)

22
Elektrane koriste velike parne turbine koje pokreu elektrine generatore i na taj tain stvaraju
elektrinu energiju (ak 80% elektrine struje u svijetu se dobiva uz ovakvih elektrana). U veini su dvije
vrste elektrane koje koriste parne turbine, a to su nuklearne elektrane i termoelektrane, dok se u nekim
zemljama koristi i koncentrirajua solarna energija.

3.2.1. Tipovi turbina

1. Parne turbine

Parne turbine se koriste za generisanje elektrine energije u termoelektranama, kao to neke druge
elektrane koriste loivo ulje, ugljen ili nuklearne energije. Oni su se nekad koristili da bi direktno
pokretali mehanike ureaje poput brodskih propelera, ali veina takvih aplikacija sada koriste
reduktor ili srednji elektrini korak pri emu turbina slui kao generator struje koja zatim pokree
elektrini motor postavljen na mehaniko breme.

2. Plinske turbine

One se ponekad jo nazivaju i turbinskim motorima. Takvi se motori obino sastoje od ventilatora,
kompresora, komore za sagorijevanje, zatona i mlaznica.

3. Ultrazvune turbine

Protok plina u veini turbina ostaje podzvuni kroz cijeli proces ekspanzije. U ultrazvunoj turbini,
protok plina postaje nadzvuan onda kad izlazi iz lopatica vodikih mlaznica, iako nizvodne brzine
postaju podzvune. Transonine ili ultrazvune turbine rade na veem odnosu pritiska nego to je
normalno, ali su obino manje efikasne i nisu tako este. Ovakva turbina dobro doe i kod stvaranja
energije iz vode.

4. Suprotno - rotirajue turbine

Kod aksijalnih turbina poneto veu efikasnost moemo postii ako se nizvodna turbina rotira u
obrnutom smjeru od uzvodne. Ali komplikacije bi u tom sluaju mogle biti kontraproduktivne. Kontra
- rotirajuu parnu turbinu jo poznatu kao Ljungstrm turbinu, osmislio je vedski inenjer Fredrik
Ljungstrom (1875-1964), u Stockholmu, a patentirao ju je zajedno sa svojim bratom Birgerom
Ljungstrom 1894. godine. Po dizajnu je to zapravo viestepena radijalna turbina koja se koristi najee
u pomorstvu zbog svoje kompaktnosti i male teine. Uzei u obzir sve njene karakteristike, moe se
zakljuiti da je ukupna efikasnost ove turbine ipak manja od one Parsonove ili Lavalove turbine.

5. Turbine bez statora

Viestepene turbine imaju skup statinih (stacionarnih) ulaznih vodikih lopatica/krila koje usmjeravaju
protok plina na rotirajue rotorske otrice. U turbini bez statora, protok plina koji izlazi iz uzvodnog
rotora sudara se sa silaznim rotorom bez da naie na sredinji set rotorskih lopatica/krila (koje
preureuju energijske razine protoka).

23
 6. Keramike turbine

Konvencionalne visokotlano turbinske otrice ( i lopatice) se prave od legura na bazi nikla i esto se
koriste za sprjeavanje pregrijavanja metala. U posljednjih nekoliko godina stvorene su neke
eksperimentalne keramike otrice koje se i ispituju u plinskim turbinama, a stvorene su s ciljem da se
povea temperatura doenog zraka na rotor i/ili eventualno da se eliminira zrano hlaenje.
Keramike otrice su ipak puno krhkije od metalnih i stoga nose sa sobom i vei rizik. Zbog toga se
ograniava njihova upotreba u mlaznim motorima i plinskim turbinama.

7. Turbine s elinom icom

Mnoge turbinske rotorske otrice imaju namotanu elinu icu na vrhu koji ih povezuje sa susjednim
otricama iz drugih turbina ime se poveava priguenje i smanjuje vibriranje. U velikim kopnenim
parnim turbinama koje generiraju struju, a posebno u dugim otricama niskotlanih turbina ta
namotana elina ica se esto zamijenjuje pletenom (uvezanom) icom. To su vodovi koji prolaze kroz
rupe izbuene na otricama na odgovarajuim udaljenostima od korijena otrice i one su esto i
zakalemljene na mjestu gdje prolaze kroz njih. Te uvezane ice su dizajnirane tako da smanje vibriranje
otrice u njenom sredinjem dijelu. Uvoenje uvezanih ica je znatno smanjilo probleme sa otricama
i velikim ili niskotlanim turbinama.

8. Turbine bez eline ice

U modernoj praksi se u koliko je god mogue pokuava eliminisati postavljanje eline ice na rotor i
time se smanjuje optereenje koje dolazi od centrifugalne sile koja djeluje na otricu pa se time i
smanjuju zahtjevi za hlaenje sistema. Turbina bez otrica koristi efekt graninog sloja, a ne sudaranje
fluida na otricama kao u konvencionalnoj turbini.

9. Turbine na vodu

o Pelton turbina je vrsta impulsne vodene turbine

o Francis turbina je vrsta turbine na vodu koja se najee koristi
o Kaplan turbina je varijacija Francis turbine
o Voith je jo jedna inaina vodene turbine

10. Turbine na vjetar

Takve turbine normalno funkcioniraju kao jedna cijelina bez sapnica i unutranjih vodikih lopatica.
Izuzetak je olienne Bolle koja ima stator i rotor i time stvarno i jest prava turbina.

24
Sve turbine dijelimo na:

1. Akcijeske (impulsne) turbine (slika 3.14. a)),

2. Reakcijeske turbine (slika 3.14. b)).

a) b)

Slika 3.14. Shematski dijagram koji prikazuje razliku izmeu impulsne i reakcijske turbine

Akcijske (impulsne) turbine

Impulsne turbine imaju nepokretne sapnice koji orijentiu tok pare jako brzih mlazova. Mlazovi koji
imaju veliku brzinu posjeduju znaajnu kinetiku energiju koju lopatice na rotoru pretvaraju u
rotacijsko kretanje.

Kako para putuje kroz sapnicu njen pritisak pada od poetnog iznosa (unutar sapnice) do konanog (na
izlazu iz sapnice, koji je esto atmosferski ili ak djelomini vakuum). Zbog ekspanzije kroz sapnicu, para
sapnicu naputa velikom izlaznom brzinom. Para koja naputa lopatice rotora ima veliki udio od
maksimalne brzine koju je ona postigla na izlazu iz sapnice, te se ovaj gubitak energije naziva jo izlazni
gubitak.

Peltonov kota i de Laval-ova turbina iskljuivo koriste taj proces.

Reakcijske turbine

U reakcijskim turbinama, lopatice rotora su smjetene tako da tvore konvergentne sapnice. Kod ovog
tipa turbina koristi se reakcijska sila koja je nastala ubrzavanjem pare kroz sapnicu. Para se usmjerava
na rotor pomou neponih lopatica na statoru, te naputa stator kao mlaz koji popunjava cijeli obim
rotora. Para nakon toga mijenja smjer strujanja i poveava svoju brzinu relativno u odnosu na brzinu
lopatica. Do pada pritiska dolazi i u statorskom i u rotorskom dijelu, s parom koja ubrzava u statoru, a

25
usporava na rotoru. Takoer dolazi do pada pritiska i temperature. To sve rezultira mehanikim radom
koji nastaje okretanjem rotora.

Francisova turbina i veina parnih turbina koristi ovaj koncept.

3.3. Gnenerator

Generatori su elektrini ureaji koji mehaniku energiju pretvaraju u elektrinu energiju.

Najzastupljenija je izvedba generatora kao rotacijskog ureaja, koji se sastoji od nepokretnog vanjskog
dijela (statora) unutar kojeg se nalazi okretni dio (rotor) koji se okree vanjskim pogonskim ureajem.

Prema vrsti elektrine struje koju proizvode mogu biti istosmjerni (koji proizvode istosmjernu
elektrinu struju) i izmjenini (koji proizvode izmjeninu elektrinu struju).

Izmjenini generatori se dodatno dijele na asinhrone i sinhrone (slika 3.15.), te takoer na jednofazne
i viefazne izmjenine generatore.

Postoje i elektrostatski generatori (na primjer Van de Graaffov generator ili Wimshurstov dinamo
stroj).

Slika 3.15. Izmjenini sinhroni elektrini generator s etiri para polova na rotoru

Jednostavni generator se sastoji od izvora magnetnkog polja (magneta ili elektromagneta), te vodia
koji se kree kroz to magnetnko polje tako da sijee silnice magnetnkog polja. Pri tome se u vodiu
inducira elektromotorna sila (napon), koja je srazmjerna gustoi magnetnkog polja (tj. magnetnkoj
indukciji) i brzini vodia, a ovisna je i o uglu po kojim vodi sijee magnetnke silnice. Kako bi se postigli
vei inducirani naponi umjesto pojedinanog vodia se koristi zavojnica, dakle niz serijski spojenih
vodia koji se vrte i koji se kree kroz nejednoliko magnetnko polje. Na slici 3.16. prikazan je
turbogenerator sa uzbudnikom.

26
 Slika 3.16. Primjer ranog turbogeneratora, lijevo se vidi i uzbudnik

3.4. Kondenzator

Kondenzator pare ili parni kondenzator (slika 3.17.) je izraz kojim se naziva vodom ili zrakom hlaeni
izmjenjiva toplote ugraen na povratnoj cijevi pare iz ureaja koji je koriste. On slui da pari odvede
toplotu i da je kondenzira, tj. da je pretvori u tekue stanje. Moemo rei da je kondenzator pare ureaj
koji je namjenjen da gasovitim tvarima mjenja agregatno stanje, tj. iz gasovitog u teno stanje.
Ugrauje na izlazu parne turbine, parnog stapnog stroja ili na povratu s grijaa. Oni pretvaraju vodenu
paru iz parnog stanja u tekuinu, tj. vodu. Mogu raditi na atmosferskom tlaku, a uobiajeno rade na
malom podtlaku ili vakuumu. Uglavnom se hlade vodom, bilo slatkom ili morskom, a rijee se hlade
zrakom, zbog vee cijene ureaja i nemogunosti postizanja dovoljno niskih tlakova na izlazu parne
turbine.

Slika 3.17. Tipini parni kondenzator hlaen rashladnom vodom

27
Namjena kondenzatora pare

Parni kondenzatori su ustvari povrinski izmjenjivai toplote u kojima se izlazna para iz parnih turbina
kondenzira pod pritiskom manjim od atmosferskog. Pritisak u kondenzatoru kree se od 0,02 do 0,08
bar. Da bi stepen iskoritenja parnoga procesa bio to vei, kondenzacija se mora odvijati pri to niem
pritisku (temperaturi), a to prvenstveno zavisi od temperature rashladnoga fluida (vode), odnosno od
temperature okoline. Tamo gdje na raspolaganju nema dovoljne koliine rashladne vode, hlaenje
kondenzatora se moe vriti okolnim zrakom, a u tim je sluajevima, zbog loijeg hlaenja, pritisak
kondenzacije vei pa je manji stepen iskoritenja procesa.

Kondenzatori vodene pare se veinom upotrebljavaju kod parnih postrojenja da kondenziraju vodenu
paru na izlazu iz ureaja koji je koristi. To mogu biti kod termoelektrana parne turbine, kod raznih
postrojenja grijai ili ak i parni tapni ureaj. Kod njih se kondenzatori vodene pare upotrebljavaju da
ukaplje ostatke pare i da tu vodu (kondenzat) pripreme za ponovno zagrijavanje u generatoru pare ili
kotlu.

Osim ove namjene postoji i dodatna svrha kondenzatora, a to je da postizanjem vakuuma produuju
ekspanziju u parnim turbinama i time poveavaju stepen iskoritenja parno - turbinskog postrojenja.

3.5. Rahladnji tornjevi

Rashladni tornjevi su ureaji (izmjenjivai topline voda/zrak) pomou kojih se neiskoritena energija
(toplota) iz energetskih postrojenja, preko rashladne vode s kojom se hlade kondenzatori i ostali
hladnjaci u postrojenju, predaje okolini.

Slika 3.18. Rashladnji tornjevi u TE Tuzla

Rashladni sistemi s rashladnim tornjevima spadaju u tzv. cirkulacijske rashladne sisteme, a prema
nainu izmjene topline mogu biti:

- Otvoreni (tzv. vlani) s direktnim kontaktom izmeu zraka i vode,

- Zatvoreni (tzv. suhi).

28
Prednosti otvorenih (vlanih) rashladnih tornjeva:

- Vea efikasnost hlaenja u odnosu na zatvorene (suhe) rashladne tornjeve,

- Primjena na mjestima gdje nema dovoljno raspoloive koliine vode za protono hlaenje,
- Ekoloki prihvatljiviji u odnosu na protone rashladne sisteme.

Kod zatvorenih (suhih) rashladnih tornjeva izmjena toplote vri se konvekcijom i kondukcijom preko
izmjenjivakih povrina, dok se kod otvorenih (vlanih) rashladnih tornjeva, pored direktne konvekcije
izmeu povrine estica rasprene vode, prijenos toplote i mase zbiva takoer uslijed otparivanja dijela
vode koja se uslijed toga hladi.

Ovisno o nainu dovoenja zraka, rashladni tornjevi mogu biti:

- s prirodnim strujanjem zraka (toranjska hiperbolina izvedba) slika 3.19.

- s prisilnim strujanjem zraka (popreno slika 3.20. a), protustrujno slika 3.20. b))

Slika 3.19. Rashladni toranj s prirodnom cirkulacijom

a) popreno b) protustrujno

Slika 3.20. Rashladni tornjevi s prisilnim strujanjem zraka

29
 4. PROJEKTNI ZADATAK

Usvojiti tehnoloku emu i izvriti toplotni proraun eme kondenzacione termoelektrane iji su
parametri:
mp= 500 t/h produkcija pare iz kotla
p= 135 bar pritisak ispred turbine
pk=0,05 bar pritisak u kondenzatoru
t= 510 C temperatura ispred turbine
Q1 = 0,5 MWt potrebna koliina toplote za grijanje
Q2 = 0,5 MWt potrebna koliina toplote za industrijske potroae
Broj regulisanih oduzimanja je 3.
m1= 15 t/h oduzimanje na visokotlanoj turbini
m2= 15 t/h oduzimanje na niskotlanoj turbini
m3= 48,24 t/h oduzimanje na niskotlanoj turbini
Stepen iskoritenja =0,6.

Izvriti izbor i opis opreme za usvojenu tehnoloku emu.

Slika 4.1. Usvojena tehnoloka ema

30
 4.1. Odreivanje parametara pare u turbinskom kolu

Iz Molierovog h - s dijagrama za pregrijanu paru (pregrijano podruje x>1 iznad gornje granine krive)
odreujemo vrijendosti entalpije za odreena stanja pare. U turbinskom dijelu toplotne eme usvojili
smo da pad entalpije u turbinskom idjelu VTT iznosi 140 [kJ/kg] za akciona radna kola a 50 [kJ/kg] za
reakciona radna kola. Idealni proces se odvija po entropiji s=6,45 [kJ/kgK]

Politropska promjena se dobija iz izraza = odakle slijedi =h-(h-hi)

Tabela 1: parametri VTT

Redni Pritisak na Temperatura Temperatura Entalpija na izlazu iz Entalpija na izlazu iz
broj izlazu iz na ulazu u na izlazu iz radnog kola (adijabatska radnog kola (politropska
kola radnog kola radno kolo radnog kola promjena stanja) promjena stanja)
- [bar] [C] [C] [KJ/kg] [KJ/kg]
- 135 510 432 3360 3572
I akc. 88 432 359 3220 3332
VTT

II akc. 58 359 280 3080 3192

III akc. 30 280 201 2940 3052

Nakon meupregrijavanja pare dobijaju se parametri.U turbinskom dijelu toplotne eme usvojili smo
da pad entalpije u turbinskom idjelu NtT iznosi 123,5 [kJ/kg] za akciona radna kola a 50 [kJ/kg] za
reakciona radna kola. Idealni proces se odvija po entropiji s=7,1 [kJ/kgK]

Tabela 2: parametri NTT

Redni broj Pritisak Temper Temperatura Entalpija na Entalpija na Procenat pare
kola na atura na na izlazu iz izlazu iz izlazu iz radnog X (%)
izlazu ulazu u radnog kola radnog kola kola (politropska
iz radno (adijabatska promjena
radnog kolo promjena stanja)
kola stanja)
- [bar] [C] [C] [KJ/kg] [KJ/kg]
- 30 510 455 3490 3567,7
I akc. 21 455 395 3366,5 3442,4
II akc. 14,5 395 332 3243 3317,1
III akc. 9,5 332 270 3119,5 3193,6
IVakc. 6 270 203 3996 3070,1
V akc. 3,4 203 140 2872,5 946,6
VI akc. 1,9 140 100 2749 28223,1
I reakc. 1 100 87 2625,5 2699,6 0,985
IIreakc. 0,65 87 75 2557,2 2598,12 0,95
III reakc. 0,4 75 67 2488,9 2529,88 0,938
IV reakc. 0,25 67 56 2420,6 2461,58 0,918
V reak. 0,15 56 45 2352,3 2393,28 0,896
NTT

VI reak. 0,09 45 35 2284 2324,98 0,878

VII reak. 0,05 35 2215,5 2256,6 0,857

31
Iz ovog prorauna toplotnih padova usvajamo sljedee:
- VT turbina ima tri akcionih radnih kola sa padovima od po 140 kJ/kg
- NT turbina ima est akcionih radnih kola sa padovima od po 123,5 kJ/kg, te sedam reakcionih
radnih kola sa padovima od po 68,3 kJ/kg
- odvajanje za industrijske potroae vri se sa III akcionog stepena visokolane turbine pri
pritisku od 30 bar, pri emu para odlazi iz izmjenjivaa topline u zagrija vode ZNV I
- odvajanje za toplotni potroa vri se sa III akcionog stepena niskotlane turbine pri pritisku
od 9,5 bar, pri emu para odlazi iz izmjenjivaa topline u zagrija vode ZNV II
- odvajanje za toplotni potroa vri se sa IV akcionog stepena niskotlane turbine pri pritisku
od 6 bar, pri emu para odlazi iz izmjenjivaa topline u zagrija vode ZNV III

4.2. Toplotni i maseni bilans izmjenjivaa topline toplotnog potroaa

Pomou koliine toplote koju je potrebno predati industrijskom potroau, potrebne koliine za
grijanje i oduzimanja za druge svrhe, konbinirajui to sa protokom oduzimanja i entalpijama prije nego
sto se preda toplota potroaima dobijamo entalpije koje ulaze u zagrijae ZVN.

Toplotni potrosac I
T=280 C
P= 30 bar
h1=3052 kJ/kg
0,5 109
1 = 1 = 3052
1 15
103
3600
1 = 2932 kJ/kg

Toplotni potrosac II
T=270 C
P= 9,5 bar
h2=3193,6 kJ/kg
0,5 109
2 = 2 = 3193,6
2 15 3
3600 10
2 = 3073,6 kJ/kg

Oduzimanje III
T=203 C
P= 6 bar
h3=3070,1 kJ/kg

32
 a) Toplotni potrosa I b) toplotni potosa II

Slika 4.2. Toplotni potroai

4.3. Toplotni i maseni bilans zagrijaa vode

Na odreenim pritiscima vri se odvajanje pare za zagrijae vode. Odvajanje se vri na VTT i na NTT. Na
osnovu poznatih vrijednosti entalpija i masenog protoka, odreujemo nepoznate vrijednosti entalpija
h10, h9 i h8. Postavljajui masene bilanse za pojedinane zagrijae dobite emo te vrijednosti.

Zagrija napojne vode I

h6 m +h1m1 = h10 m1+h7m

m=138,8 kg/s
m1=4,16 kg/s
h7=h10
h7= 640,1 kJ/kg
h 10 m1 + h7 m h1 m1
6 =

640,1(138,8 + 4,16) 2932 4,16

6 =
138,8
h6= 571,4 kJ/kg

33
 Slika 4.3. ZNV I

Zagrija napojne vode II

h5 m +h2m2+h10m1 = h9 (m1+m2)+h6m
m=138,8 kg/s
m1=4,16 kg/s
m2=4,16 kg/s
h9=h6
h 9 (m1 + m2 + m) + h7 m h1 m1
5 =

640,1(138,8 + 4,16) 640,1 4,16 3073,6 4,16

5 =
138,8
h5= 494,34 kJ/kg

Slika 4.4. ZNV II

34
Zagrija napojne vode III

h4 m +h3m3+ h9 (m1+m2) = h5m +h8(m1+m2+m3)

m=138,8 kg/s
m1=4,16 kg/s
m2=4,16 kg/s
m2=4,16 kg/s
h5=h8

h 8 (m1 + m2 + 3 + m) h9 (m1 + m2 ) h3 m3
4 =

494,34(138,8 + 4,16 2 + 13,4) 2110,1 4,16 2 3070,1 13,4

4 =
138,8
h4= 148,82 kJ/kg

Slika 4.5. ZNV III

4.4. Toplotni i maseni bilans kondenzatora

h4=137,87 kJ/kg entalpija na izlazu iz kondenzatora

h=2256,6 kJ/kg entalpija na izlazu iz turbine (ulaz u kondenzator)

Qodv=cpmkt

cw=4,187 kj/kgK

t=10 C

Qodv+ h4=h(m-m1-m2-m3)+h8(m1+m2+m3)

Qodv=h(m-m1-m2-m3)+h8(m1+m2+m3) - h4m

Qodv=2256,6(138,8-4,16*3)+563,06(3*4,16) 137,83*138,8

35
Qodv=272949,8 W

Qodv=272,94 MW

mk= Qodv/cwt

mk=6518,7 kg/s

Slika 4.6. Kondenzator

4.5. Toplota dovedena kotlu

h=683,3 kJ/kg

h1=3360 kJ/kg

Qkot=m(h1-h)=138,8(3360-683,3)= 371,52 MW

4.6. Koliina toplote meupregrijaa

h2=2940 kJ/kg

h3=3490 kJ/kg

mp=m-m1=138,8-4,16=134,4 kg/s

Qmp=mp(h3-h2)=134,4(3940-2940)=134,4 MW

36
 4.7. Stepen iskoristenja procesa
259,2
= = =
+ 134,4 + 371,52

=0,51

4.8. Napojna pumpa

Pumpu traimo prema narednim podacima:

- protok napojne pumpe: mp = 138,8 kg/s = 500 t/h=501 m3/h

- pritisak na ulazu u napojnu pumpu: p = 5 bar
- temperatura na ulazu u napojnu pumpu: t = 150 C
- pritisak na izlazu iz napojne pumpe: p = 140 bar

Iz kataloga usvajamo pumpu: Boiler Feed Pump PE 580-185-5 iduih karakteristika:

- kapacitet: mp = 580 m3/h

- napor h=2030 m
- maksimalna temperatura pumpanja: t = 165C
- snaga motora: N = 5000 KW
- broj obrtaja: n = 2985 min-1

4.9. Kondenzaciona pumpa

Pumpu traimo prema narednim podacima:

- protok napojne pumpe: mp = 138,8 kg/s = 500 t/h=501 m3/h

- pritisak na ulazu u pumpu: p = 0,05 bar
- pritisak na izlazu iz pumpe: p = 5 bar

Iz kataloga usvajamo pumpu: Condensate Pump KsV 1150-90 iduih karakteristika:

- kapacitet: mp = 1150 m3/h

- maksimalna temperatura pumpanja: t = 125C
- snaga motora: N = 500 KW
- broj obrtaja: n =1480 min-1

37
 4.10. Visokotlana turbina

Podaci:

- pritisak svjee pare na ulazu u VTT: p = 135 bar

- temperatura svjee pare na ulazu u VTT: t = 510 C
- pritisak na izlazu iz VTT: p = 30 bar
- temperatura na izlazu iz VTT: t = 201 C
- broj radnih kola: N=3
- tip radnih kola: akciona turbina
- toplotni pad po jednom stepenu: 140 kJ/kg
- stepen iskoritenja VTT: iVT = 0,6
- snaga VTT: N = 72,17 MW

=
=1 =72176 kW

4.11. Niskotlana turbina

Podaci:

- pritisak svjee pare na ulazu u NTT: p = 30 bar

- temperatura svjee pare na ulazu u NTT: t = 510 C
- pritisak na izlazu iz NTT: p = 0,05 bar
- temperatura na izlazu iz NTT: t = 35 C
- broj radnih kola: N = 14
- tip radnih kola: 7x akcioni
7x reakcioni
- toplotni pad po jednom stepenu: 123,5 kJ/kg akcioni
68,5 KJ/kg reakcioni
- stepen iskoritenja NTT: iNT = 0,6
- snaga NTT: N = 259,2 MW

=
=1 =( m-m1)h1+(m-m1-m2)h2++(m-m1-m2+m3)h3

N=(138,8-4,16)(3567,6-3193,6)+(138,8-2*4,16)(3193,6-3070,1)+(138,8-3*4,16)(3070,1-2256,6)

N=259,2 MW

38
5. LITERATURA

1. V. uri, Parni kotlovi Sveska 1 Teorijske osnove,

2. N. Stoi, Kotlovi
3. B. Vukovi, S. Mili, Kotlovi za mainiste, rukovaoce i loae
4. I. Smajevi, K. Hinjali, Toplotne turbomaine
5. H. Poar, Osnovi energetike drugi svezak
6. I. Buljubai, Predavanja na Mainskom fakultetu u Tuzli, ak. 2012/13
7. http://encyclopedia2.thefreedictionary.com/Condensation+Electric+Power+Plant
8. http://en.wikipedia.org/wiki/Cogeneration
9. http://en.wikipedia.org/wiki/Steam_turbine
10. http://www.siemens.cz/siemjetstorage/files/30202_SST$900.pdf
11. http://www.mpoweruk.com/steam_turbines.htm
12. http://site.ge-
energy.com/prod_serv/products/tech_docs/en/downloads/ger3705.pdf
13. http://www.etfos.unios.hr/upload/OBAVIJESTI/obavijesti_strucni/EiEES_2009_10_3_
poglavlje_08-03-2010.pdf
14. http://www.riteh.uniri.hr/zav_katd_sluz/zvd_teh_term_energ/katedra4/energetska
_postrojenja/10.pdf
15. http://hr.wikipedia.org/wiki/Termoelektrane
16. http://hr.wikipedia.org/wiki/Elektri%C4%8Dni_generator
17. http://hr.wikipedia.org/wiki/Generator_pare
18. http://hr.wikipedia.org/wiki/Kotao
19. http://hr.wikipedia.org/wiki/Parna_turbina
20. http://hr.wikipedia.org/wiki/Turbina
21. http://de.wikipedia.org/wiki/Elektrofilter
22. http://www.riteh.uniri.hr/zav_katd_sluz/zvd_teh_term_energ/katedra4/energetska
_postrojenja/6.pdf
23. http://hr.wikipedia.org/wiki/Parni_kondenzator
24. http://hr.wikipedia.org/wiki/Rashladni_toranj

39
POPIS SLIKA
Slika 1.1. Klasina termoelektrana .............................................................................................. 3
Slika 1.2. Nuklearna termoelektrana ........................................................................................... 3
Slika 1.4. Plinska termoelektrana ................................................................................................ 4
Slika 1.5. Plinski motor ................................................................................................................ 4
Slika 2.1. Kombinovano parno plinsko postrojenje .................................................................. 8
Slika 3.1. Generator pare parni kotao .................................................................................... 10
Slika 3.2. ema postrojenja za suenje ugljenog praha ............................................................. 12
Slika 3.3. Mlinovi ekiari .......................................................................................................... 13
Slika 3.4. Ventilatorski mlinovi .................................................................................................. 13
Slika 3.5. Pregrija pare ............................................................................................................. 14
Slika 3.6. Meupregrija ............................................................................................................ 15
Slika 3.7. Ekonomajzer............................................................................................................... 15
Slika 3.8. Ljungstromov zagrija zraka ....................................................................................... 16
Slika 3.9. Elektrofilter ................................................................................................................ 18
Slika 3.10. Vatrocijevni kotao .................................................................................................... 21
Slika 3.11. Vodocijevni kotao..................................................................................................... 21
Slika 3.12. Parna turbina............................................................................................................ 22
Slika 3.13. Parna turbina (ugraena) ......................................................................................... 22
Slika 3.14. Shematski dijagram koji prikazuje razliku izmeu impulsne i reakcijske turbine .... 25
Slika 3.15. Izmjenini sinhroni elektrini generator s etiri para polova na rotoru .................. 26
Slika 3.16. Primjer ranog turbogeneratora, lijevo se vidi i uzbudnik......................................... 27
Slika 3.17. Tipini parni kondenzator hlaen rashladnom vodom ............................................ 27
Slika 3.18. Rashladnji tornjevi u TE Tuzla .................................................................................. 28
Slika 3.19. Rashladni toranj s prirodnom cirkulacijom .............................................................. 29
Slika 3.20. Rashladni tornjevi s prisilnim strujanjem zraka ....................................................... 29
Slika 4.1. Usvojena tehnoloka ema ........................................................................................ 30
Slika 4.2. Toplotni potroai ...................................................................................................... 33
Slika 4.3. ZNV I ........................................................................................................................... 34
Slika 4.4. ZNV II .......................................................................................................................... 34
Slika 4.5. ZNV III ......................................................................................................................... 35
Slika 4.6. Kondenzator ............................................................................................................... 36

40
POPIS TABELA
Tabela 1: parametri VTT ............................................................................................................ 31
Tabela 2: parametri NTT ............................................................................................................ 31

41
SADRAJ

1. UOPTENO O TERMOENERGETSKIM POSTROJENJIMA ................................................................... 2

1.1.1. Termoelektrane ............................................................................................................... 2
1.1.2 Komunalne toplane i industrijske energane........................................................................... 5
1.1. Lokacija termoenergetskoga postrojenja ................................................................................ 5
1.2. Kapacitet (veliina) termoenergetskoga postrojenja .............................................................. 5
1.3. Orijentacione vrijednosti potronje goriva i vode .................................................................. 5
2. PLINSKO TURBINSKO I KOMBINOVANO POSTROJENJE ................................................................ 7
2.1. Plinsko turbinsko postrojenje ............................................................................................... 7
2.1.1. Prednosti i nedostaci plinskih TE ......................................................................................... 7
2.2. Kombinovano postrojenje ....................................................................................................... 8
3. PARNO TURBINSKO POSTROJENJE ............................................................................................... 9
3.1. Generator pare parni kotao.................................................................................................. 9
3.1.1. Osnovne karakteristike parnog kotla ............................................................................ 10
3.1.2. Ureaji za pripremu goriva ............................................................................................ 11
3.1.3. Loite generatora pare................................................................................................. 13
3.1.4. Gorionici za ugljeni prah ................................................................................................ 14
3.1.5. Pregrija pare................................................................................................................. 14
3.1.6. Meupregrija ............................................................................................................... 14
3.1.7. Ekonomajzerske povrine .............................................................................................. 15
3.1.8. Zagrijai zraka ................................................................................................................ 16
3.1.9. Ogrjevne povrine generatora pare .............................................................................. 16
3.1.10. Tlani dijelovi generatora pare ...................................................................................... 17
3.1.11. Ozid i toplotna izolacija ................................................................................................. 17
3.1.12. Elektrofilter .................................................................................................................... 17
3.1.13. Pomoni ureaji generator pare ................................................................................... 19
3.1.14. Podjela parnih koltova................................................................................................... 19
Vatrocijevni kotlovi ........................................................................................................................ 20
Vodocijevni kotlovi......................................................................................................................... 21
3.2. Turbina ....................................................................................................................................... 22
3.2.1. Tipovi turbina ................................................................................................................ 23
3.3. Gnenerator ............................................................................................................................ 26
3.4. Kondenzator ...................................................................................................................... 27

42
 3.5. Rahladnji tornjevi .................................................................................................................. 28
4. PROJEKTNI ZADATAK ..................................................................................................................... 30
4.1. Odreivanje parametara pare u turbinskom kolu ................................................................ 31
4.2. Toplotni i maseni bilans izmjenjivaa topline toplotnog potroaa ...................................... 32
4.3. Toplotni i maseni bilans zagrijaa vode ................................................................................. 33
4.4. Toplotni i maseni bilans kondenzatora ................................................................................. 35
4.5. Toplota dovedena kotlu ........................................................................................................ 36
4.6. Koliina toplote meupregrijaa ........................................................................................... 36
4.7. Stepen iskoristenja procesa................................................................................................... 37
4.8. Napojna pumpa ..................................................................................................................... 37
4.9. Kondenzaciona pumpa .......................................................................................................... 37
4.10. Visokotlana turbina.......................................................................................................... 38
4.11. Niskotlana turbina ........................................................................................................... 38
5. LITERATURA ................................................................................................................................... 39

43