Professional Documents
Culture Documents
www.emekarastirma.org
DSK/Genel-
Makale
SGB'nin Eylem Planlar:
Sal Gvenliinde Verilen
"Sz"ler ve "Eylem"sizlik
Grhan FEK
Anlat ve ktidar ya da Kamu
Personel Reformunu Anlamak
Ali Murat ZDEMR
Devletin Dnm,
KAMUDA DNM:
Kamusal Alan ve i Snf
Hakan TOPATE
Eletirinin Eletirisi: Yeni Kamu
Hizmeti Yaklamnn Yurtta STHDAM VE HZMETLERN
Bakna Dair Bir nceleme
Meryem akr KANTARCIOLU
DEEN YAPISI
Deini
14. Ulusal Sosyal Bilimler
Kongresi zerine
ada GEMC
ar KADEROLU BULUT
Kitap Eletirisi
retken Emek, retken Olmayan
Emek ve i Snf: Poulantzas
Kitab zerine Dnceler
Gksu UURLU
Genel- Emek Aratrma Dergisi (GEAD)
DSK/Genel- Sendikas tarafndan alt ayda bir yaynlanmaktadr
Haziran 2016/1
Ulusal Hakemli Dergi
Yayn Tr: Yerel Sreli Yayn ISSN: 1305-6182
Yayn ekli: 6 aylk - Trke
Editr
Gamze Ycesan zdemir, Prof. Dr.
Yayn Kurulu*
Ahmet Alpay Dikmen, Prof. Dr., Ankara niversitesi
Aziz elik, Do. Dr., Kocaeli niversitesi
Elif Hacsaliholu, Yrd. Do. Dr., Edirne niversitesi
Gamze Ycesan zdemir, Prof. Dr., Ankara niversitesi
Metin zuurlu, Prof. Dr., Ankara niversitesi
zgn Millioullar Kaya, Dr., DSK/Genel- Sendikas Aratrma Daire Mdr
Serhat Saliholu, DSK/Genel- Sendikas Genel Koordinatr
Editr Yardmclar*
ar Kaderolu Bulut
Mine Dilan Kran
zgn Millioullar Kaya
KAMUDA DNM:
STHDAM ve HZMETLERN
DEEN YAPISI
Makale
Deini
14. Ulusal Sosyal Bilimler Kongresi zerine
ada GEMC
ar KADEROLU BULUT 57
Kitap Eletirisi
i
Haziran ve Aralk aylarnda ylda iki kez yaymlanr.
letiim: ankr Caddesi No: 28 Kat: 4-9 Ulus/Ankara, Tel: 0312 3091547, Faks:
0312 3091046
E-posta: emekarastirma@genel-is.org.tr, www.emekarastirma.org.tr
Genel- Emek Aratrma Dergisi (GEAD) sosyal bilimlerin her alanndan emek
ve snf tartmasn merkeze alan bilimsel makalelere yer verir.
Trke makaleler yaymlayan Genel- Emek Aratrma Dergisi (GEAD) hem
iki hakemin, hem de yazarn deerlendirme sreci boyunca gizli kald hakemli
bir dergidir.
ii
Volume 7, No 9, July 2016/1
Notes
Notes on the 14th National Social Sciences Congress
ada GEMC
ar KADEROLU BULUT 57
Book Reviews
Productive Labour, Nonproductive Labour and Working Class:
Critical Evaluations on Poulantzas Book
Gksu UURLU 67
iii
iv
SUNU
vii
Fiek, alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl (SGB) tarafndan yaynlanan Eylem
Planlar ana hatlar ile incelemekte ve verilen szlerin ne lde eyleme geiril-
dii irdelemektedir.
kinci makalede Ali Murat zdemir, Kamu grevlisi ne retir? Kamu hizme-
ti nedir? Ka farkl yolla verilebilir? Kamu yarar nedir? gibi sorulara yantlar
aryor. Ve bu yantlarn farkl sylem ve anlatlar tarafndan nasl belirlendiini
irdeliyor.
Dergide yer alan nc makalede Hakan Topate, kamuda dnm devlet
ve birey arasndaki ilikide yaanan dnm zerinden incelemektedir. Topa-
te, devlet ve bireyin arasna serbest piyasa ekonomisinin kurallarnn yerletii-
ni vurgulamakta ve sosyal haklarn giderek minimalletirilmesi, sendikaszlama,
emein deersizlemesi, mlkszleme, tam istihdam politikalarnn yerine yar
zamanl ve taeron altrmann yaygnlamas gibi gelimeleri bu dnmn
gstergeleri olarak ele almaktadr. Drdnc makalede, Meryem akr Kantar-
colu, yeni kamu hizmeti yaklamn mercek altna alyor. Bu yaklamn temel
kavramlarndan biri olan demokratik yurttalk zerine bir tartma yrtyor.
Derginin Deini blmnde Trkiyede sosyal bilimler alannda 2015 ylnda
gerekleen iki nemli kongre deerlendiriliyor. lki, Trk Sosyal Bilimler Der-
nei tarafndan dzenlenen ve on drdncs geen yl Aralk aynda Ankarada
ODTde yaplan Ulusal Sosyal Bilimler Kongresi. ada Gemici ve ar Ka-
derolu-Bulut, kongredeki temel eilimler ve sosyal bilimler alanndaki temel
tartma gndemleri ekseninde bir deerlendirme gerekletirdi. Dieri ise, se-
kizincisi 2015 ylnn Aralk aynda Denizlide Pamukkale niversitesinin ev sa-
hipliinde dzenlenen Sosyal nsan Haklar Uluslararas Sempozyumu. Sosyal
haklar akademik gndemde tutmay amalayan zverili bir almann rn
olan bu sempozyumu Denizcan Kutlu deerlendirdi. Kutlu, sempozyumlarn yl-
lar iinde hangi konularda younlat, sempozyumlardaki yaklam ve tart-
malarda yaanan uzlamalar ve krlmalar zerinden bir tartma yrtt.
Emek Aratrma Dergisinin Kitap Eletirisi blmnde, kamuda dnm te-
mamza uygun bir kitabn tantlmas yer alyor. Bu blmde, kamu alanlarnn
snfsal aidiyeti zerine tartmalarda kritik bir katk sunmu olan Poulantzasn
almalarnn topland Poulantzas Kitab tantld. Gksu Uurlu, yazsnda,
Poulantzas Kitabn dnrn temel argmanlarn gzler nne sermesi a-
sndan ve yukarda vurgulanan tartmaya katlmak isteyenler iin iyi bir balan-
g noktas olarak deerlendirmektedir.
indeki makaleler, deiniler ve kitap eletirisi ile dergimizin Haziran saysnn
sosyal bilimlerde emee ve snfa dne bir ar olarak grleceine inanyo-
ruz.
Gelecek sayda buluabilmek dileiyle,
viii
SGBnin Eylem Planlar: Sal Gvenliinde Verilen Szler ve Eylemsizlik 1
z
Bu almada alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl (SGB) tarafndan yaynlanan
Eylem Planlar ana hatlar ile incelenmekte ve verilen szlerin ne lde eyleme
geirildii irdelenmektedir. Bu alma, SGBnin verdii szleri, eyleme geireme-
diini ortaya koymaktadr. Bu ise, alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlnda kkl
bir politika deiikliini zorunlu klmaktadr.
Anahtar kelimeler: SGB, i sal, eylem plan
The Action Plans of SGB: The Promises and Non-Actions in the Prosesses
of Work Safety
Abstract
This study examines the main headlines of the action plans published by Ministry
of Labour and Social Security (SGB) and an analyses in which ways the promises
realize in actions. This study argues that SGB does not put the promises in ac-
tions. This underlines the fact that SGB should adopt a radical political change.
Keywords: SGB, work safety, action plan
Giri
sal gvenlii (ok bilimli) ve (ok kesimli) bir konudur. Bunun iin de, ge-
ni bir ibirlii ortam ierisinde almalar yaplrsa baar kazanlr. Yine baarl
almalar yapabilmenin n koullarndan biri, plan ve program yapmaktr. Bu
ikisini bititirme ansna sahip olan szlerden biri, alma ve Sosyal Gvenlik
Bakanlnn (SGB) hazrlad eylem planlardr. lk plan 2005 ylnda yaplm
ve yine ayn kurulan Ulusal Sal ve Gvenlii Konseyine sunulmutur.
1 http://www.fisek.org.tr/kurum-kimligi/birliktelikler/ulusal-is-sagligi-guvenligi-konseyi/ulusal-ey-
lem-plani/#2006
SGBnin Eylem Planlar: Sal Gvenliinde Verilen Szler ve Eylemsizlik 3
Konseyin ilk ynetmeliine baktmz zaman, yukarda nde gelen ilke olarak
ortaya koyduumuz ibirlii ortamn bozan baz maddeler bulunduu ortaya
kar. Bu maddeleri yle sralayabiliriz:2
1. sal ve gvenlii ile ilgili olarak ihtiya, ncelik, politika ve stratejiler
iin neriler gelitirmek, tavsiyelerde bulunmak (Konseyi oluturan kesimler-
den, yalnzca neri ve tavsiye beklenmektedir. Bunlar nemsemek ya da uygula-
mak Bakanlk yetkisindedir.)
2. Konsey tarafndan Bakanlka nerilen ve Bakanlk kanalyla yasalamas
salanan her trl dzenlemenin, konsey yelerinin temsil ettikleri kurum ve
kurulularda hayata geirilerek uygulanmasnn takipisi olmak ve Bakanlk bi-
rimleriyle SG izleme ve inceleme almalarnda egdm iinde olmak (Burada
bir adm daha teye geilerek, hkmet d kurululara grev verilmekte ve onlar-
dan Bakanlka kabul edilen dzenlemelerin izleyicisi olma grevi verilmektedir.)
3. Konsey Bakannn davetiyle olaan, Bakann talebi ile veya Konsey tem-
silcilerinin te birinin Konsey Sekretaryasna verecei yazl istemleri zerine
olaanst toplant yaplabilir (Bugne kadar geen 12 yl iinde, Konseyin ola-
anst toplant yapmam olmas, toplant arlar konusundaki kstlamalar
aklamaya yeter.)
4. Bir gndem maddesi zerinde gr birliine varlamamas durumunda
ilgili gndem maddesinin aciliyetine gre Bakan oylamaya gidilmesine ve oy
okluu esasna gre kabul ya da reddine karar verebilir, oylarn eit olmas du-
rumunda bakann bulunduu tarafn oylar belirleyicidir (Bu kuraln ne denli
anti-demokratik olduu Konsey uygulamasnda ve 2007 ylnda ortaya kmtr.
8 kamu kuruluu temsilcisinin oyuna karlk 8 hkmet d kurulu temsilcisi-
nin oyunu bakan hie saymtr. sal gvenlii yasas hazrlklar srasnda
ortaya kan bu kritik oylama, uygulamann tarafl yzn ortaya koymutur. Bu
toplant sonras, Konseyin almalarnda uyum ve hogr grlmemitir.)
5. SG alannda faaliyet gsteren kurumlar arasndan birisi dnml olmak
zere, Genel Mdrlk tarafndan konseye nerilir (lk uygulamada Bakanlk ka-
rar ile Fiek Enstits, sresiz olarak Konsey yeliine seilmiti. Ancak SGB ile
ayn dorultuda grler savunulmad grld iin, sre kstll getirilerek,
Fiek Enstitsnn yelii 2008 ylnda drlmtr. Konseyin yeni ynetme-
liinde, ihtiya halinde hkm getirilerek, kstlama arttrlmtr. )
2 http://www.fisek.org.tr/kurum-kimligi/birliktelikler/ulusal-is-sagligi-guvenligi-konseyi/
4 Emek Aratrma Dergisi (GEAD) , Cilt 7, Say 9, Haziran 2016, s.1-10.
SZ EYLEM
SG Kanununun yrrle Yasann 2012 ylnda TBMMden
girmesi ve ilgili mevzuat karlabildii dnlrse, bunu
almalarnn tamamlanmas, izleyen zaman diliminde AB direktifleri,
Ynetmelik olarak Trkeye
kazandrlmtr.
Yeni mevzuatn uygulanmasn Ulusal Sal ve Gvenlii
salamak amacyla ilgili Konseyinin taraflarn katlm
taraflarn ve kamuoyunun asndan ok nemli bir mekanizma
bilgilendirilmesi ve tantm olduu gz nnde tutulursa, gerekli
faaliyetlerinin Konsey yesi demokratik ileyi ve katlm ne
kurum ve kurulular tarafndan yazk ki salanamam ve bu hedefe
yrtlmesi, ulalamamtr.
Yz bin iide i kazas orannn 2009dan 2013e
%20 azaltlmas, a) kazas says % 75 artm;
b) Srekli igremezlie yol aan i
kazas says %16 azalm;
c) lmle sonulanan i kazas says
% 39 artmtr.
Bu rakamlar ne yazk ki hedeflere
ulalamadn ortaya koymaktadr.
Beklenen ancak tespit 2009dan 2013e tans konulan meslek
edilememi meslek hastal hastal says 429dan 371e dmtr
vaka says tespitinin %500 (%14 azalmtr).
artrlmas,
Sunulan SG laboratuvar Teknik destek hizmetlerinin,
hizmetlerinin ulat alan zellikle meslek hastalklarnn
saysnn %20 artrlmas, tansnda ve nlenmesinde, nemli
olduu anmsanrsa, meslek
hastal verilerinin nda hedefe
ulalamad anlalr
3 http://www.fisek.org.tr/kurum-kimligi/birliktelikler/ulusal-is-sagligi-guvenligi-konseyi/ulusal-ey-
lem-plani/#2009
SGBnin Eylem Planlar: Sal Gvenliinde Verilen Szler ve Eylemsizlik 5
4 http://www.isguvenligi.net/wp-content/uploads/mevzuat/konsey_yonetmeligi.pdf
6 Emek Aratrma Dergisi (GEAD) , Cilt 7, Say 9, Haziran 2016, s.1-10.
(b) Farkllklar :
Bakann gc arttrlarak yapabileceklerinin alt izilmitir. yle ki:
Bakan,
a) Konseyin toplanma tarihi ve yerine karar verir.
b) yeler tarafndan gnderilen gndem nerilerini dikkate alarak Konsey gn-
demini onaylar.
c) Konseyin grleri dorultusunda, alma gruplarnda yer alacak yeleri ve
bakanlarn belirler.
Konsey yelerinin, toplantya katlp katlmayacaklarn bir hafta nce yazl
olarak bildirmeleri zorunluluu getirilmitir.
Konseyde oylama yaplmas durumunda ekimser oy kullanlamayaca
hkm getirilmitir. Bu kural, yeler zerinde bask oluturmay amalamakta
ve yeleri taraf tutmaya itmektedir. Bu hkmn, Recep Tayyip Erdoann Bi-
taraf olan bertaraf olur aklamasndan sonra getirilmi olmas da ayrca dikkat
ekicidir.
SGBnin verdii eski szleri, eyleme geiremedii gibi, yeni szler iin de
hedeflere ulama olasl zayf grnmektedir. Bunun zerini rtmek amacy-
la, 2014-2018 yllarna ilikin verilen szlerde nemli deiiklikler grlmektedir.
Her eyden nce, i kazalar saylarnn drlmesi ve meslek hastalklar
saylarnn arttrlmas konusunda hedef konulmaktan vazgeilmitir.
Bakanlk, hedeflerin tutturulamamas konusunda, dorudan sorumluluk
altna girmek yerine, kendi dndaki kurululara sorumluluk atma tela-
na girmitir.
5 http://www.fisek.org.tr/wp-content/uploads/2012/04/ulusal_isgpolitikabelgesi.pdf
8 Emek Aratrma Dergisi (GEAD) , Cilt 7, Say 9, Haziran 2016, s.1-10.
KUTU NO 1
DSK, KESK, TMMOB ve TTBnin Eylem Planna Temel Olacak lkeler Bildirisi:6
6 http://www.ttb.org.tr/index.php./Haberler/uisgk-5032.html
SGBnin Eylem Planlar: Sal Gvenliinde Verilen Szler ve Eylemsizlik 9
Kaynaka
http://www.fisek.org.tr/kurum-kimligi/birliktelikler/ulusal-is-sagligi-guvenligi-konseyi/
http://www.isguvenligi.net/wp-content/uploads/mevzuat/konsey_yonetmeligi.pdf
http://www.fisek.org.tr/kurum-kimligi/birliktelikler/ulusal-is-sagligi-guvenligi-konseyi/ulusal-eylem-plani/#2006
http://www.fisek.org.tr/kurum-kimligi/birliktelikler/ulusal-is-sagligi-guvenligi-konseyi/ulusal-eylem-plani/#2009
http://www.fisek.org.tr/wp-content/uploads/2012/04/ulusal_isgpolitikabelgesi.pdf
http://www.ttb.org.tr/index.php/Haberler/uisgk-5032.html
alma Ortam (2007) Ulusal Sal Gvenlii Konseyi Sal Gvenlii Yasas alma Grubu in neri, al-
ma Ortam Dergisi, Temmuz-Austos, 20-21.
Fiek A.G. (2008) Sivil (!) taatkarlar ya da AKPnin Sosyal Politikasnn kmazlar, Alpaslan Iklya Armaan.
Fiek A.G. (2016) Takke Dt ... (Eriim : http://mulkiyehaber.net/?p=14026)
Fiek A.G. (2013) Yeni Dnemde (6331 s.k. Sonras) Deerlendirmeler, alma Ortam Dergisi, Eyll-Ekim, 8-12.
Anlat ve ktidar ya da Kamu Personel Reformunu Anlamak 11
z
Bu makale, kamu personel reformu srecinde yrtlen gncel tartmalar deer-
lendirmek iin normatif analizin yeterli olmadn, kurallarn ierisinde anlam
bulduu sylemlerin de irdelenmesi gerektiini vurgulamaktadr. Bu balamda, bu
makale gnlk hayatta tartmadan kabul ettiimiz pek ok kavram (kamu hizmeti
ve kamu menfaati gibi nosyonlar) ve bu kavramlarla ina edilen sylemleri ele alyor.
Anahtar Kelimeler: sylem, kamu hizmeti, apaklk, meruiyet,kamu yarar
The Relation Between Discourse and Law: The Case of Public Personnel
Reform
Abstract
This study aims to evaluate the current debates on the public personnel reform on
the axis of discourses that are considered to be influential over the content and the
form of the legal texts regulating the industrial relations at public sector. Against this
background, the study aims to assess the role of the notions of legitimacy, evident-
ness, representation, public service and common good in the formation of discourses
and of our political and legal discoveries. This endeavour includes an attempt to
view law in its location as a component to a general and persistent process of social
regulation.
Keywords: discourse, public service, evidentness, legitimacy, common good
Giri
Kamu ynetimi, reform teebbslerinin srekli gndemde olduu alanlar ara-
snda en bata gelenidir.1 Alandaki reform teebbsleri, devletin biimi ve toprak
zerinde rgtlenmesiyle ilgili olduu kadar belki de daha fazla- kamuda al-
ma ilikilerini de kapsamaktadr. alma ilikilerini dzenleyen normlardaki re-
form abalar younlatka Kamu grevlisi ne retir? Kamu hizmeti nedir? Ka
farkl yolla verilebilir? Kamu yarar nedir? gibi sorularn younlaarak gndemi
belirlediini saptamak mmkndr. Anlan sorulara verilecek cevap muhtelif-
2 Bu sylemin temsili iin u almalar incelenebilir: Kelly, 1998; Heeks, 2006; Diamond, 2005.
Anlat ve ktidar ya da Kamu Personel Reformunu Anlamak 13
etkisine kar etkiler reterek bu btnl her gn, her an yeniden retir.
Memur ilgili toplumun btnne kar sadakatle hizmet retmek durumun-
dadr. Oysaki firmalarn sadakati tketicilere yani alm gc olan insanlarn bir
ksmnadr. Firma retim yapmaktan vazgeebilir. Kamu bundan vazgeemez.
Kamu grevlisinin btnsel bir hizmeti kamu hizmetini - yerine getirip, t-
keticiye ya da organizma eklinde tahayyl edilen devlete deil de topluma kar
sadakat ykmll altnda oluu, bu hizmeti grrken igvencesiyle donan-
masn gerektirir (Gler, 2005). Hizmetin -kaliteli olarak deil ama- nitelikli ola-
rak grlmesi zorunluluu, kamu idaresinden siyaseten sorumlu olan kimselerin
ykmll olup, memura braklamaz. Bu konuda esnekletirici ve gvensiz-
letirici tedbirler deil, biimlendirici ve dzenleyici tedbirler amil klnmaldr.
Ayn ekilde kamu hizmetleri rekabet halindeki bireyler tarafndan bireysel hak
sahiplerine deil de bir kolektiviteye kar yapld iin, dzenlemelerin reka-
beti politikalara ve performans demeleri gibi bireysel zmlere deil, grup
motivasyonuna, dolaysyla ibirliinin artrlmas hedefine odaklandrlmas ge-
rekmektedir.
Tekrar edelim: kinci sylem ierisinden bakldnda, kamusal hizmet re-
timini ve bu retimi gerekletiren kimseleri piyasann ileyiini taklit etmeye
zorlamann kanlmaz maliyeti/neticesi toplumsal btnln yeniden reti-
minin aksamas olacaktr.
Nihayetinde, kamu hizmetinin dayand siyasal iktidar, bir takm kadn ve er-
kein bireysel menfaatini gelitirmek iin deil, toplumsalln korunmas iin
meru olarak kullanlabilir (Robertson, 2000). Bizi temsil ettiine inanmadmz
bir yapnn rettii insan yapm kurallara uyma gereklilii olsa olsa korkuya da-
yanacaktr. Kamu hizmeti rzann, meruiyetin, cumhuriyetin ve toplumsalln
her gn yeniden retimi iin gerekletirilen bir hizmettir, ne piyasaya dayanr
ne de piyasa rasyonalitesine.
Sonu yerine
Kamu hizmeti etkin ve verimli mi olmal kamu yarar iin mi olmal? Kamu
grevlisi meta m yoksa toplumsallk m retir? Bu sorularn yant kiisine gre
deiir diyebilir miyiz? Gelinen noktada unu syleyebiliriz (ve sylenmitir de):
Anlamlar, kavramlar, anlatlar ve dolaysyla yantlar -kendi eylem ve potansi-
yelleri erevesinde- yazar ya da okuyucu, konumac veya muhatab, gs-
tergeyi salan ya da allmayan vs. belirlemezler. Bu sorulara verilebilecek cevab
ierisinden konutuunuz sylem belirler. Ancak anlamn retildii nihai merci
sylem deildir. Sylemin dnda bulunan ama sylemleri batanbaa donatarak
var eden, pozisyonlar ve kapsadklar mcadeleleri reten maddi pratikler alan,
anlamn ina srecinde amil mercidir. Bir baka deyile, kelimenin/gstergenin
sylem ierisindeki pozisyonu zerinden genelliine kavuup etkilerini reten
anlam, okuyucunun, yazarn ve sylemin tesinde antagonistik ve nesnel olan
Anlat ve ktidar ya da Kamu Personel Reformunu Anlamak 19
dzenlenmesi gerekmektedir.
vi. Kamu hizmetinin her aamasnda ibirliinin koullarn salamak, bu mak-
satla kamu emekileri arasnda oluturulabilecek yeni rgtlenme formlarn te-
vik etmek yerinde olacaktr.
vii. Toplumsal btnl yeniden retme ilevi zerinden biimlenen farkl-
lklarna ramen, stlendii toplumsal sorumluluu yerine getirirken ihtiya duy-
duu maddi imkanlar edinmeyi hedefleyen kamu emekilerinin, alma iliki-
sinin doasndan kaynaklanan toplu szleme ve grev haklarna sahip olduklar
her daim aklda tutulmal, toplu szlemelerin kapsam btn alanlara sirayet
edecek ekilde geniletilmelidir.
Kaynaka
Althusser, L. (2006) Makyavelin Yalnzl (ev. T. Ilgaz, A. enel, S. armk), Ankara: Epos.
Althusser, L. (2012) Felsefi ve Siyasi Yazlar, (ev. Y. C. Uslu), stanbul: thaki.
Diamond, L. (2005) Democracy, Development and Good Governance: The Inseparable Links, Annual De-
mocracy and Governance Lecture, Center for Democratic Development, http://www.stanford.edu/%7Eldia-
mond/papers/CDD_lecture_05.htm
Fine, B. (1986) Democracy and the Rule of Law: Liberal Ideas and Marxist Critiques, Londra: Pluto Press.
Gler, B. A. (2005) Kamu Personeli: Sistem ve Ynetim, Ankara: mge.
Hayek, F. (2004) Klelik Yolu (ev. T. Feyziolu ve Y. Aslan), stanbul: Liberte Yaynlar
Heeks, R. (2006) Implementing and Managing E-government, Londra: Sage
Hunt, A. (1980) Marxism and Democracy, Londra: Lawrence and Wishart.
Hunt, A. (1993) Explorations in Law and Society: Towards a Constitutive Theory of Law, Londra & New York:
Routledge.
Karahanoullar, O. (2002) Kamu Hizmeti, Ankara: Turhan Kitabevi.
Kelly, K. (1998) New Rules for the New Economy, Middlesex: Penguin.
Mamdani, M. (2002) When Victims Become Killers: Colonialism, Nativism, and the Genocide in Rwanda, Prince-
ton: Princeton University Press.
zdemir, A.M. (2008) Szn Mlkiyeti: Hukukun Ekonomi Politii, Ankara: Dipnot.
Pecheux, M. (1982) Language, Semantics and Ideology, Londra: Palgrave.
Robertson, L. (2000) A Class Act: Changing Teachers Work, the State and Globalization, New York: Falmer Press.
Taylor, G. (1998) State Regulation and Politics of Public Service, Londra: Mansell.
Voloinov, V.N. (2001) Marksizm ve Dil Felsefesi, (ev. M. Kk), stanbul: Ayrnt Yaynlar.
Ycesan-zdemir, G. ve zdemir, A. M. (2008) Sermayenin Adaleti, Ankara: Dipnot.
Devletin Dnm, Kamusal Alan ve i Snf 21
z
Bu almann amac devletin ve kamusal alann dnmnn ekonomi-politik
deerlendirmesini yapmaktr. Bu kapsamda almada devletin dnm, Fordist
retim biiminden Postfordist retim biimine gei ve merkez-evre ikiliine da-
yanan kresel kapitalist iblm temelinde incelenecektir. Fordist ekonomi mo-
delinin, dolaysyla sosyal refah devletinin, 1970li yllarda iine girdii kriz bir eko-
nomik yeniden retim ve yeniden yaplanma gerektirmitir. Yeni retim biiminin
ad olan Postfordizm kresel iblmne, meta zincirlerine dayal bir esnek retim
modunu anlatmaktadr. Bu yeni kapitalist retim modeli ayn zamanda bir siyasal
tasarmdr. Bu balamda kolektif snf aidiyetlerinin yerine postmodern mikro kim-
likler getirilmekte, tketim toplumu pratikleriyle birlikte serbest piyasa dizgesinin
ileyiinin srmesi garanti altna alnmaktadr.
Anahtar Szckler: devlet, kamusal alan, postfordizm, sosyal refah devleti, snf
Abstract
The aim of this research is to do a political economic evaluation of the transforma-
tion of the state and the public sphere. In this context the transformations of the
state are going to be examined based on the shift from the Fordist mode of produ-
ction to the Post-fordist mode of production and on the global capitalist division
of labour based on the core-periphery dualism. The crisis which the Fordist eco-
nomic model, i.e. the social welfare state went through in the 1970s has required
an economic reproduction and reconstruction. Postfordism being the name of the
new mode of production expresses a flexible mode of production based on com-
modity chains. This new capitalist mode of production is also a political design. In
this context postmodern micro identities are being provided and the duration of
the process of the free market system is being guaranteed.
Keywords: state, public sphere, postfordism, social welfare state, class
Giri
Bu almann temel amac gnmzde devlet olgusunun yapsal ve tarihsel
olarak deforme edilmesiyle birlikte sosyal haklar ve ii haklarnn giderek mini-
malletirilmesi srecinin ekonomi-politiini deerlendirmektir. Kamusal alan ve
zel alan arasndaki ilikiler znde ekonomik belirlenimlerin yer ald bir ta-
rihselliin sonucu olarak gelimitir. Bu srecin odak noktasnda yer alan yap/
kurum ise devlettir. Devlet olgusunun kkenine dair Hobbes, Locke ve Rousse-
aunun devletin bir toplum szlemesinin sonucu kurulduu, Aristotalesin insa-
nn bir siyasal hayvan (zoon-politikon) olmasyla balantl biimde devletin her
zaman insanla birlikte var olduu, Platon ve Herbert Sepencer gibi dnrlerin
devletin de tpk insanlarn bedenlerine benzer zellikler ieren organizmac bir
yapda bulunduu biiminde ok farkl kuramlar olmakla birlikte, devlet konu-
sunda zerinde uzlalm olan temel balam devletin en nemli grnmnn
kendisini var eden yurttalar toplamn anlatan topluma adalet/eitlik ve ko-
runma/gvenlik salamak olmasdr. rnein Oppenheimar (2005) devletin k-
keninde tarihsel ve evrensel bir gereklik olarak gebe topluluklarn yerleik
tarmc topluluklar yenerek oluturduklar yneten ve ynetilen arasndaki ilk
toplumsal snflamann yer aldna vurgu yaparken; Lipson (1997: 64-65) devle-
tin ilevlerinin evrensel korunma igds ve gvenlie duyulan arzu olduunu
belirtir.
Tarihsel olarak Antikiteden beri kamusal alanla zel alan arasndaki ilikisel-
likte devletin arlnn ne olaca tartlmtr. Antik Yunan ve Romada kamu-
sal alan zel alana eit grlrken; bu eitlik zamanla farkl tr kamusallklarn
her tarihsel dnemin kendi yapsal koullarnn/retim biiminin, ortaya kma-
syla deimitir.1 Bu deiimin son aamas zellikle gnmzde sklkla tart-
lan kamusal alan ve zel alan ilikisinde refah devletinin yok olmasyla birlikte
yeni kapitalizmin belirdii tarihsel zamanlar olmutur. Kapitalist ekonominin
kendisini yeniden retebilmesinin arac olarak kresel iblmnn ald yeni
biimler kamusal alann yeni grnmlerini de belirlemektedir. Bunun anlam
ve aratrmamz asndan nemi udur ki; tarihsel olarak 1830, 1848 atmala-
r, artist hareket, Ludizm ve Paris komn gibi deneyimler (praksis), kamusal
alann, modernizmle birlikte, Romaya dayal geleneksel bir baba ve devlet oto-
ritesi hiyerarisiyle ynetilemeyeceini, ciddi bir snf mcadelesi habitusunun
da kapitalist ekonominin gelimesiyle birlikte ortaya kmaya baladn gster-
miti. rnein 18. Yzylda kamusalln lt servet ve tahsil (Habermas,
2002: 174-175) iken Marx kamusall ii snfna doru geniletmitir (2002:
235). Oysa gnmzde refah devleti modelinin devlet, ii ve iveren arasnda
gerekletirmi olduu geici denge durumunun gereklii olan rgtl ii
snfnn toplumsallamas ve politiklemesi anlamna gelen sendika olgusuyla
ilikili toplu mzakere sreci, Foucaultcu anlamda kresel ynetselliin g ili-
kileri tarafndan, giderek zayflatlmaya allmaktadr. zellikle serbest piyasa
ilikilerinin ekonomi rasyonalitesinin baat klnd zel alann kamusal alan
tmyle ele geirmeye balad bu kresel ikame sreci, esasen tarihsel olarak
uzun savamlar sonucunda elde edilebilen sosyal haklarn azaltlmasna ve al-
1 Kamusal alanla zel alann birbirine eit olmas sadece yurttalar iin geerlidir. Kleler, kadnlar ve yurtta
olmayan metoikoslar yurttalk haklarndan yararlanamazlar. Bu erevede yurttalara zgrlklerini veren
kken klelerin, kadnlarn ve metoikoslarn zgrlklerinin olmamasdr (Aaoullar vd., 2015: 44).
Devletin Dnm, Kamusal Alan ve i Snf 23
2 Engels (1979: 23-24) de tarihte belirleyici olann zor olduunu belirtir. Bu zor kullanma ise, Dhringin
iddia ettii gibi politik deil, ekonomik bir zoru anlatmaktadr.
24 Emek Aratrma Dergisi (GEAD) , Cilt 7, Say 9, Haziran 2016, s.21-42
3 Antik dnemlerin kleci retim biimi olmasayd, modern sosyalizm de olmayacakt (Engels, 1979: 49).
Devletin Dnm, Kamusal Alan ve i Snf 25
4 Siyasal kamunun zellikleri; hukuk devleti gvenceleri, zgrle alk bir toplumda yer alan siyasal
kltr, kltrel gelenekler ve toplumsallama kalplar olmaktadr (Habermas, 2002: 51).
26 Emek Aratrma Dergisi (GEAD) , Cilt 7, Say 9, Haziran 2016, s.21-42
5 Marx ve Engelse (1976: 37) gre sosyal iblmnn sonucunda zel karla kolektif kar birbirinden
uzaklamakta, insann emei kendisini kleletiren yabanc bir gce dnmektedir. Veblen (2005) de zgr
alma ortadan kalktnda yabanclamann olutuunu belirtir.
Devletin Dnm, Kamusal Alan ve i Snf 27
Merkez-evre Dikotomisinde Kamusalln Ykm
1945-1973 yllar arasndaki dnemi Fordist retim modu ve tam istihdam po-
litikalaryla Keynesi ekonomi biimlendirilmitir. Bu ekonomik model ierisinde
gelimi sanayici devletler retimde verimliliklerini arttrdlar, yaam standart-
larnda greli ykselmeler elde ettiler. Refah devleti pratiinde sosyal snflar
arasnda oluturulmaya allan konsenssle birlikte temsili liberal demokrasi
kapitalist ekonomiyle egdmlendi. Fordizm, Taylorist retim ilkelerinin stan-
dartlatrlm montaj hattnda uygulanmasyla kitleselletirildi. Kitlesel retim
ve tketim, merkezi retim ve dikey hiyerari/iletiim, yukardan aaya mer-
kezi denetim6, ayrntl bir iblm iinde yer alan inisiyatifi olmayan iiler
bu retim modunun temel zelliklerini belirlemitir. Merkez lkelerde Fordist
retimin igc; beyaz, erkek ve belirgin oranlarda sendikalam bir grnm-
deydi. Fordist retim dneminde devlet ve toplum arasndaki denge, ii snf
ve iverenler arasndaki geici bir snf uzlasnn belirtisi olarak ii snfnn
kamusal alanda grnrl kitlesel grevler, sendikalarn toplumsal etkisi ve
sendikal ii saysnn nicel ynnn ykseklii gibi etmenler asndan daha
fazlayd.
Fordist retim biiminin srmesi kamusal finansman salanarak firmalarn
retkenliklerinin kesintisiz artna dayanmaktayd. Fakat 1970li yllarda kapita-
lizmin dnemsel ekonomik bunalmnn kresel etkisiyle bu hem ekonomik hem
de ynetsel niteliklere sahip olan modelin sonuna gelinmitir. Bunalmn bir
boyutunu durgunluk yani retim dmesi oluturmu, zellikle sanayi retimi
1970li yllarn ikinci yarsnda her lkede nemli oranlarda dme gstermi-
tir. Bunalmn ikinci boyutunu ise fiyat artlar oluturmu; retim dmesine
karn bir fiyat patlamas yaanmtr (aylan, 1995: 120). Kapitalist ekonominin
kendisini yeniden retme zorunluluu, Fordizm sonras dnemin genel itibariyle
monetarist, ok vasfl iilere gereksinen, esneklik ve zelletirme uygulamala-
rna dayanmasna yol amtr (Munck, 2003: 191). Bu srete zellikle finans-ka-
pital, ileri kapitalist lkelerde sermayenin merkezilemesi ve younlamas-
nn etkisiyle, byk firmalarn kkleri kartel, trst, byk korporasyonlar ve
holdingler gibi deiik kombinasyonlarla kendi iine katt bir dnm olu-
turmutur. Bu gelimede finans-kapital retimi fonlayan yardmc bir ekonomik
enstrman olma rolnden karak dorudan doruya ekonominin baat bir be-
lirleyicisi durumuna gelmitir (Sweezy, 1994: 1-11).
Keynesyen ekonomi ynelimli Fordist rejimin giderek uluslararaslamaya,
devletsizlemeye balamasyla, refah devletinin igc piyasalarnda tam istih-
damla birleen sosyal haklar salamak ve srekli ekonomik byme taahhd-
6 Taylorizmde bir patron hiyerarisi oluturularak vasfl iilerin yerine retim astsubaylar getirilmiti:
Bunlar ynetim tarafndan eitilip seilmiti ve yine ynetim kendilerine bir disiplin ve polis yetkesi
vermiti. retim ii, artk yalnzca zerklii ve teknik gc olmayan atomlam bir ii kitlesi tarafndan
salanyordu (Gorz, 1986: 47).
28 Emek Aratrma Dergisi (GEAD) , Cilt 7, Say 9, Haziran 2016, s.21-42
7 Marx (2009: 187) i srecinin birincisi iinin kapitalistin denetimi altnda allmas, ikincisi de retilen
rnn iinin deil kapitalistin mal olmas biiminde iki temel nitelii bulunduunu sylyordu. Scase
(2000: 33) de denetim pratiini mlk sahiplerinin ynettiini belirterek emein bu denetim ilikilerinin alan
iinde retken emek ve retken olmayan emek olarak yer aldn belirtir.
Devletin Dnm, Kamusal Alan ve i Snf 29
gstermektedir. Her bir evre lkesine uygun olarak dizayn edilen yapsal uyum
politikalar dnya ekonomisi ve ticaretiyle birletiinde bir kresel uyum olu-
maktadr (1999: 93). Bylelikle evre lkelerde kamusal alanda sadece kresel
bir ekonomi-politiin despotik kurallar geerli olmakta, kamusal alanda sosyal
snflarn temsiline dair ilikiler iradi olarak ve sistematik bir biimde tahrip edil-
mektedir.
Fordist retimden Postfordist retime dnm belirgin bir toplumsal yok-
sullamay ortaya kartmtr. Yoksulluk artk almamay karlayan bir ta-
nm olarak deil, hem almamann karl olarak ortaya kabilecek snf-alt
gibi bir toplumsal kategori hem de allsa dahi yeterli oranda yaam kalitesi
retmeyen mesleklerin icrasyla biimlenen bir tr eksik istihdam ilikisini an-
latmaktadr. zellikle yapsal isizlik ve tketim toplumu pratikleriyle kamusal
alanda yoksulluun srekli yeniden retilebilir olmas her eyin deiim deeri-
ne bamllatrlmasyla ilikilidir.
8 oklua ve oullua atf veriyor gibi gzkmekle birlikte literatrdeki tekil bir toplum argman, bireyleri
monadlar haline getirmekte, epistemik bir kavram tasarm deil doksann yeniden kefi olmaktadr.
Devletin Dnm, Kamusal Alan ve i Snf 33
9 Bilindii gibi Marxa (2009: 493) gre emek gcnn deerini belirleyen zellik ortalama bir emekinin
kendisinin yaamasn salayacak olan tketim maddelerinin deeri olmaktadr. Marx (2009: 545) iinin
tketimini retici tketim ve bireysel tketim olarak ikiye ayrr. retici tketim iinin emeini retim
sreci iinde retim aralarnn kullanlmasyla rnlere dntrmektir. Bu tketim tipi kapitaliste aittir.
Bireysel tketim ise iinin retim alannn dnda kendi yaam iin tketmesini anlatr.
34 Emek Aratrma Dergisi (GEAD) , Cilt 7, Say 9, Haziran 2016, s.21-42
Bylelikle hem rn hem kltr reten yeni kapitalizm, homojen bir toplum
iinde standart bireylerin ekonomik metalar biiminde oluturulmasyla aslnda
otoriter bir kamusal alan kurmaktadr.
10 ok partili siyasal yaama geilmesi srecinde Leder (1976) Demokrat Partiyi destekleyenlerin 2.
Dnya Sava srasnda servetlerini arttran fakat Cumhuriyet Halk Partisi-devlet ilikisi nedeniyle siyaset
srelerinin dnda kalanlar olduunu sylemektedir.
Devletin Dnm, Kamusal Alan ve i Snf 35
11 Boratava (1997: 325) gre Trkiyede sermaye snf ve cretli alanlarn dnda kentsel alanlarda
marjinal ilerde alan bir tampon grup bulunmaktadr. Bu tampon grup kk burjuvazi ve lmpen
proletarya karmdr. Dzensiz ve dk cretli ilerde alr.
36 Emek Aratrma Dergisi (GEAD) , Cilt 7, Say 9, Haziran 2016, s.21-42
yar-evre lkesi olarak Trkiye, kresel ynetselliin tek bir merkezden klcal
damarlar halinde evreye yayd iktidar ilikileri iinde kapitalizmi bir dnya
ekonomisi haline getirme projesinin fiksiyonel bir paras olarak kendiliinden
deil, iradi ve sistematik biimde muhafazakarlatrlp, ekonomik olarak liberal-
letirilmektedir. rnein Roya (1995: 113-115) gre Mslman lkelerde ncelik-
le seimlerle yerel dzeyde belediyelerin elde edilmesi hedeflenmitir. Devle-
tin yetersiz olduu slami alanlar slami yardmlama alaryla kaplanmaktadr.
slamilemeyi kamusal alanda politik olarak reten bu srecin temel amacysa
otantik Mslman bir mikro-toplum yaratmaktr (1995: 114). Bu perspektifte
Trkiyenin siyasal tarihinde deneyimlendii tarihsel sreler dier lkelerde
yaananlardan farkllk arz etmemektedir: Balangta oluturulan/kurgulanan
mikro toplumdan aamal olarak makro toplumun oluturulmasnn ve toplumsal
srdrlebilirliinin salanmasna allmaktadr.
Muhafazakar dnceyle ekonomik liberalizmin ortak bir ideolojik alanda bir-
letirilmesinin sonularndan birisi gnmzde ii-iveren ve devlet arasndaki
konsenss anlamna gelen sosyal refah devletinin ortadan kalkm olmasdr.
Bununla birlikte kamusal alanda geici olarak kurulan snflar aras uzla re-
jimi, merkez-evre ilikisi iindeki dnya ekonomisinde evrenin hammaddeyle
merkezi besledii bir iktisadi manta dayanmaktayd. Oysa refah devleti arg-
man epistemolojik olarak welfare, warfare ve workfare arasnda skm bir
toplum modelidir. Refah devleti endstriyel retimin tesinde kendi iverenleri
ve beyaz yakallarna salad refah evre lkelerin alan snflarndan esir-
geyen bir toplum tipolojisidir. Marcuseun (1998: 15) sava devletiyle refah dev-
letinin ayn gerekliin yansmalar olduunu belirtmesi bu adan nemlidir:
Tarihsel gerilik yine ilerlemenin tekerleini baka bir yne evirmenin tarihsel
ans olabilir. Gnen toplumunun radar-donatml bombardman uaklar, kim-
yasallar ve zel kuvvetleri yeryznn en yoksullar zerine, onlarn kulbeleri,
hastaneleri ve pirin tarlalar zerine salverildiinde uygulaymsal ve bilimsel
ar-gelimilik rtlm olur.
38 Emek Aratrma Dergisi (GEAD) , Cilt 7, Say 9, Haziran 2016, s.21-42
Sonu
Kapitalizmin rasyonalitesi ekonomik determinizmdir (Amin, 1998: 32). Bu eko-
nomik belirlenimcilik ekonominin kendisini yeniden retmek zorunluluuyla
yeniden yaplanmasnn tarihsel ve yapsal koulu olmaktadr. Bu balamda re-
tim biiminin Fordizmden Postfordizme dnm sreci yoksullama ve mlk-
szlemeyi, zellikle evre lkelerdeki igcnn feminizasyonu, ocuk iilii,
kaytd ve dk cretlerle altrma gibi ii snfnn yapsndaki deiimleri
iermektedir. Yeni kapitalizmin ekonomik yn uluslararas i blmyle ba-
lantl meta retim zincirleri ve kresel fabrikayken, mali ve finansal ynn
mali liberalizasyonla speklatif sermayenin kresel hareket esneklii kazanmas
oluturmaktadr. Ekonomik yeniden yaplanma ve teknoloji kullanmnn retime
isellemesi balamnda firmalar aras fiyat-kalite rekabeti, verimlilik art zo-
runluluklar, igcnn tam zamanl alan ekirdek igc ve yar zamanl ya
da taeron altrlan evre igc olarak bir kast dizgesine benzer biimde ko-
numlandrld esnek retimin yaygnlamasna yol amtr. Her ne kadar Toff-
lern (2008) nc dalga, Bellin (1976) post-endstriyel toplum kavramlaryla
tanmlanmaya allsa da; iinde bulunulan tarihsel dnem olan kreselleme
sreci kapitalizmin iletiim ve ulam teknolojilerinin gelimesine kout olarak
ald yeni biimin addr. Merkez lkelerdeki emek-sermaye atmas ve emek
maliyetlerindeki ykseklik, iverenlerin irketlerini ok-uluslatrarak retim,
datm, pazarlama, ynetim gibi departmanlarn kresel corafyaya yaymaya
zorlamtr. Kapitalist ekonominin kendisi yeniden rettii bu gelime, mer-
kez-evre arasndaki eitsizliin temel gstergesi olan evre lkelerin srekli d
ak vermeleriyle de birlemektedir (Amin, 1991: 236). Bu anlamda kapitalist eko-
nomi dizgesi Marxa (2009: 422) gre ayrlmaz elikiler ve uzlamaz kartlklar
iermektedir. rnein makineler iverenle olan mlkiyet ve denetim ilikisinin
dna kartlp dnldnde almay hafifleten aralardr. Makineler in-
sanlarn doaya kar zaferini ilan ederken, fabrika dizgesinde bir retim arac
olarak insanlar kleletirmektedir.
Fordist retim dneminin refah devleti modelinin ortadan kalkmas sonra-
Devletin Dnm, Kamusal Alan ve i Snf 39
teliini tamaz, snrl nispi bir hak niteliindedir. Mlkiyet hakk bundan byle
sosyal bir fonksiyon karakterini tayacaktr. Yani hak sahibi hakkn diledii gibi
deil, fakat belirli bir biimde toplum yararna uygun olarak kullanmak zorun-
dadr (Gze, 2000: 385). Sosyal bir hukuk devleti Habermasa (2002: 368) gre
adaletin sosyal devlet mdahalesiyle gerekletirilmesinin pozitif ynergesini
salamak zorundadr.
Modernlik ilerlemeyi salam fakat zgrlemeyi salayamamtr. Bunun ne-
deni kapitalist ekonominin Aydnlanma dncesinin snrlarn kendisinin belir-
leyerek, toplumu sadece ekonomik aygtn srmesinin garantisi olarak alan
bireylerin yeniden retimlerinden oluan nicel bir toplam olarak kodlamasdr.
Oysa emek bireyin kendisini gerekletirme aamasna ulamasnn zn ifade
eder. rnein Arendt (2011: 136) vita activa kavramyla i, emek ve eylemi anlatr.
Gnmz ekonomi-politiinde devletin ekonomik liberalizmin gereksinimlerine
uygun olarak kltlmesi ve toplumu oluturan bireylerin ancak bir homo-e-
conomicus olarak kamusal alanda yer alabilmeleri sonucunda emek sadece bir
retim faktr olarak grlr. Bu erevede kamusal alanda snfsalln ve a-
lan bireylerin grnrlnn sistemli bir biimde azaltlmas sz konusudur.
Medyada sendikal etkinliklere ayrlan orann dkl ya da hi olmamas, ii
snfnn temsil ve rgtlenme olanaklarnn deforme edilmesi, cret ve sosyal
haklarn bastrlarak Foucaultcu anlamda normalletirici bir disipline tabi tu-
tularak muhafazakar ve itaatkar bir toplum prototipinin oluturulma abas ka-
musal alanda yurttalk olgusunun beeri gerekliini tahrip etmekte, bireylerin
de meta ilikileri iine girmesine neden olmaktadr. znenin13 ortadan kaybol-
masyla bir tr tarih d insanlk modeli oluurken, tmyle hiyerarik biimde
bireylerin sembiyotik metalara dntkleri modernize edilmi bir kast dizgesi
sz konusudur.
Kaynaka
Adorno, T. (2009) Kltr Endstrisi, stanbul: letiim Yaynlar.
Aglietta, M. (2000) A Theory of Capitalist Regulation: The US Experience, Londra: Verso.
Aaoullar, M. A., Yalnkaya, A., Zabc, F., (2015) Sokratesten Jakobenlere Batda Siyasal Dnceler, stanbul:
letiim Yaynlar.
Ahmad, F. (2007) Modern Trkiyenin Oluumu, stanbul: Kaynak Yaynlar.
Akay, A. (1999) Tekil Dnce, stanbul: Afa Yaynclk.
Amin, S. (1991) Eitsiz Gelime: evre Kapitalizminin Toplumsal Biimleri zerine Deneme, stanbul: Arba Yaynlar.
Amin, S. (1999) Kapitalizmin Hayaleti: Gnmz Entelektel Modalarnn Bir Eletirisi, stanbul: Sarmal Yaynevi.
Arendt, H. (2011) nsanlk Durumu, stanbul: letiim Yaynlar.
Aristotales (2013) Devlet, stanbul: Ark Kitaplar.
Balibar, E. (2000) Snf Mcadelesinden Snfsz Mcadeleye mi?, Irk Ulus Snf, stanbul: Metis Yaynlar, 193-
233.
13 Oysa Hegel (1986: 328) yle diyordu: Hepiniz kendiniz iin kendi kendinizde olduunuz gibi olun,-
ussal.
Devletin Dnm, Kamusal Alan ve i Snf 41
Baran, P. ve Sweezy P, (1966) Monopoly Capital: An Essay on the American Economic and Social Order, New York:
Monthly Review Press.
Baudrillard, J. (2004) Tketim Toplumu, stanbul: Ayrnt Yaynlar.
Baudrillard, J. (2008) Simlakrlar ve Simlasyon, Ankara: Dou-Bat Yaynlar.
Bauman, Z. (1999) alma, Tketicilik, Yeni Yoksulluk, stanbul: Sarmal Yaynevi.
Belek, . (1997) Postkapitalist Paradigmalar, stanbul: Sorun Yaynlar.
Bell, D. (1976) The Coming of Post ndustrial Society, Harmondsworth: Penguin.
Boratav, K. (1997) ktisat Tarihi (1908-1980), Trkiye Tarihi-4, ada Trkiye, stanbul: Cem Yaynevi.
Boratav, K. (1997) ktisat Tarihi (1981-1994), Trkiye Tarihi-5, Bugnk Trkiye, stanbul: Cem Yaynevi.
Boratav, K. (1991) 1980li Yllarda Trkiyede Sosyal Snflar ve Blm, stanbul: Gerek Yaynevi.
Braverman, H. (2008) Emek ve Tekelci Sermaye: Yirminci Yzylda almann Deersizlemesi, stanbul: Kalkedon
Yaynlar.
Castells, M. (1997) Kent Snf ktidar, Ankara: Bilim ve Sanat Yaynlar.
Chossudovsky, M. (1999) Yoksulluun Kresellemesi, stanbul: iviyazlar Yaynevi.
Debord, G. (1996) Gsteri Toplumu ve Yorumlar, stanbul: Ayrnt Yaynlar.
Engels, F. (1979) Tarihte Zorun Rol, stanbul: Sol Yaynlar.
Eroul, C. (2000) Anatzeye Giri, Ankara: maj Yaynlar.
Felstead, A. ve Jewson N. (1999) Flexible Labour and Non-Standart Employment: An Agenda of Issues, Alan
Felstead, Nick Jewson (der.), Global Trends in Flexible Labour, London: Mc. Millan Business, 1-17.
Frank, A. G. (1982) Dependent Accumulation and Under Development, London: Mc Millan.
Fromm, E. (1987) taatsizlik zerine Denemeler, stanbul: Yaprak Yaynclk.
Gorz, A. (1986) Elveda Proletarya, stanbul: Alfa Yaynlar.
Gze, A. (2000) Siyasal Dnceler ve Ynetimler, stanbul: Beta Yaynevi.
Greider, W. (2003) Tek Dnya: Kresel Kapitalizmin Manik Mant, Ankara: mge Kitabevi.
Habermas, J. (2002) Kamusalln Yapsal Dnm, stanbul: letiim Yaynlar.
Hayek, F. (1999) Klelik Yolu, Ankara: Liberte Yaynlar.
Hegel, F. (1986) Tinin Grngbilimi, stanbul: dea Yaynlar.
Horkheimar, M. (1998) Akl Tutulmas, stanbul: Metis Yaynlar.
Ikl, A. (1975) cret, Ankara: Doan Yaynlar.
Jameson, F. (2005) Kltrel Dneme, Ankara: Dost Kitapevi.
Keyder, . (1989) Trkiyede Devlet ve Snflar, stanbul: letiim Yaynlar.
Kral, . (1996) Esnek retim/Esnek Otomasyon Sistem ve Teknolojileri, Ankara: Tbitak.
Kumar, K. (1995) Sanayi Sonras Toplumdan Postmodern Topluma: ada Dnyann Yeni Kuramlar, Ankara:
Dost Yaynlar.
Lajugie, J. (1971) Ekonomik Doktrinler, stanbul: Varlk Yaynlar.
Leder, A. (1976) Catalysts of Change: Marxist Versus Muslim in A Turkish Community, Texas: University of Texas
Press.
Lipietz, A. (1993) Uluslararas blmnde Yeni Eilimler: Birikim Rejimleri ve Dzenleme Tarzlar, Toplum ve
Bilim, S. 56-61, 58-82.
Lipson, L. (1997) Siyasetin Temel Sorunlar, Trkiye Bankas Kltr Yaynlar, stanbul.
Makal, A. (1999) Trkiyede Tek Partili Dnemde alma likileri: 1920-1946, Ankara: mge Kitapevi.
Mandel, E. (1991) Marksist Ekonomi Kuramna Giri, stanbul: nl Yaynclk.
Marcuse, H. (1998) Eros ve Uygarlk: Freud zerine Felsefi Bir nceleme, stanbul: dea Yaynevi.
42 Emek Aratrma Dergisi (GEAD) , Cilt 7, Say 9, Haziran 2016, s.21-42
Marcuse, H. (1997) Tek Boyutlu nsan: leri leyim Toplumunun deolojisi zerine ncelemeler, stanbul: dea Ya-
ynevi.
Marx, K. (2009) Kapital: Kapitalist retimin Eletirel bir Tahlili, 1. Cilt, Ankara: Sol Yaynlar.
Marx, K ve Engels, F. (1976) Alman deolojisi, Ankara: Sol Yaynlar.
Marx, K ve Engels, F. (2008) Komnist Manifesto, Ankara: Alter Yaynlar.
Munck, R. (2003) Emein Yeni Dnyas: Kresel Mcadele Kresel Dayanma, stanbul: Kitap Yaynevi.
Nichols, T. ve Suur, N. (2005) Global iletme Yerel Emek: Trkiyede iler ve Modern Fabrika, stanbul: letiim
Yaynlar.
Oppenheimar, F. (2005) Devlet, Ankara: Phoenix Yaynlar.
n, S. S. (1998) Kamusal Hayatn Kltrel Kkleri zerine: Sennett, Habermas ve Abdlaziz Efendi, Dou
Bat Dergisi, 49-57.
ngen, T. (1995) leri Teknoloji ve alma likilerinin Deien Paradigmas, SBF Dergisi, 279-295.
Packer, J. (2003) Disciplining Mobility: Governing and Safety, Foucault, Jack Bratich, Jeremy Packer, Cameron
Mc Carty (der.), Cultural Studies and Govermentality, Albany: State University of New York Press,135-158.
Petras, J. ve Veltmeyer, H. (2006) Maskesi Drlen Kreselleme, stanbul: Mephisto Yaynlar.
Petras, J., Veltmeyer, H. ve Vieux S. (1997) Neo-Liberalism and Class Conflict in Latin America, Londra: Mac Millan.
Polanyi, K. (2000) Byk Dnm: amzn Siyasal ve Ekonomik Kkenleri, stanbul: letiim Yaynlar.
Ritzel, G. (2000) Bys Bozulmu Dnyay Bylemek, stanbul: Ayrnt Yaynlar.
Robins, K. (1996) maj: Grmenin Kltr ve Politikas, stanbul: Ayrnt Yaynlar.
Roy, O. (1995) Siyasal slamn flas, stanbul: Metis Yaynlar.
Russ, J. (2011) Avrupa Dncesinin Serveni: Antik alardan Gnmze Bat Dncesi, Ankara: Dou-Bat
Yaynlar.
Sarbay, A. Y. (1985) Trkiyede Modernleme, Din ve Parti Politikas, stanbul: Alan Yaynclk.
Scase, R. (2000) Snf: Yneticiler, Mavi ve Beyaz Yakallar, Ankara: Rastlant Yaynlar.
Sennett, R. (2002) Kamusal nsann k, stanbul: Ayrnt Yaynlar.
Sennett, R. (2008) Karakter Anmas: Yeni Kapitalizmde in Kiilik zerindeki Etkileri, stanbul: Ayrnt Yaynlar.
Siyaset Bilimi Ansiklopedisi, (2003) Ankara: mit Yaynclk.
Sweezy, P. (1994). The Triumph of Finance Capital, Monthly Review, 46, 2, 1-11.
Swingewood, A. (1998) Sosyolojik Dncenin Ksa Tarihi, stanbul: Bilim ve Sanat Yaynlar.
aylan, G. (1995) Deiim, Kreselleme ve Devletin Yeni levi, Ankara: mge Kitabevi.
aylan G. (2002) Postmodernizm, Ankara: mge Kitapevi.
Talas, C. (1976) Sosyal Ekonomi, Ankara: Sevin Matbaas.
Therborn, G. (2008) ktidarn deolojisi deolojinin ktidar, Ankara: Dipnot Yaynlar.
Toffler, A. (2008) 3. Dalga: Bir Fitrist Ekonomi Analizi Klasii, stanbul: Koridor Yaynlar.
Tolan, B. (1996) Toplum Bilimlerine Giri, Ankara: Murat Adm Yaynlar.
Topate, H. (2006) Siyasal Yabanclama ve Trkiye, Yaymlanmam yksek lisans tezi, Ankara: Ankara niver-
sitesi Siyasal Bilgiler Fakltesi.
Veblen, T. (2005) Aylak Snfn Teorisi, Ankara: Babil Yaynclk.
Wallerstein, I. (1998) Liberalizmden Sonra, stanbul: Metis Yaynlar.
Wood, E. M. (1992) Snftan Ka: Yeni Hakiki Sosyalizm, stanbul: Ak Yaynclk.
Eletirinin Eletirisi: Yeni Kamu Hizmeti
Yaklamnn Yurtta Bakna Dair Bir nceleme 43
z
Bu yazda Yeni Kamu Hizmeti yaklamnn kkenlerinden biri olarak ele alnan ve
yaklamn temel kavramlarndan birini oluturan demokratik yurttalk zerine bir
inceleme yaplacaktr. ncelemede Denhardtlarn yaklamlarn zerine kurdukla-
r yurttalk kavramnn siyasal alan ve ekonomik alan ayrm asndan var olan
liberal varsaym yeniden rettikleri ve eletirel olarak sunulann kapitalist retim
biimi ve ona denk den toplumsal formasyon1 asndan, kamu hizmeti kavramnn
ynetsel olan iinde toplumsal gerekliin taycs2 konumunun niteliine eilme-
dii gsterilmeye allacaktr.
Anahtar kelimeler: yeni kamu hizmeti, yurttalk, toplumsal formasyon
Abstract
In this paper, the New Public Service approach will be examined on the basis of de-
mocratic citizenship as one of the root concept of it. The paper is a critic about Den-
hardts consideration on citizenship which is reproducing the presupposed liberal
assumption of seperation between political and economical realms without ponde-
ring the public service as a carrier of social reality in administrative being in terms
of capitalist mode of production and its corresponding social formation.
Keywords: new pulic service, citizenship, social formation
Giri
Eletirel okulun temsilcilerinden olan Janet V. Denhardt ve Robert B. Denhar-
dt, modern kamu ynetiminin eletirisini Frankfurt Okulunun temel argman-
larndan, zellikle de Habermastan etkilenerek bir zemine oturtmulardr. Den-
hardtlar eski ve yeni olarak ayrdklar kamu ynetimi olgusunun genel olarak
lenmesi gerekir. Bylece yurttalk dzenlenen, hukuksal bir konu olur (Denhardt
ve Denhardt, 2007: 46-47). Rousseau da Aristocu tanm takip ederek yurttaln
kamusal ilere katlan, kendi karlarn toplumun karndan stn tutmayan ve
topluluk iinde yaayan bir ierii olduunu syler. Mill de benzer ekilde demok-
ratik bir devletin yurtta katlmn gerektirdiini belirtir (Denhardt ve Denhardt,
2007: 47). Sonra gelen dnemde, Amerikan Anayasasna deinilmektedir. Bu Ana-
yasaya gre yurtta katlmna dair pheci bir yaklam ortaya kmtr. Denhar-
dtlara gre yurttalk tanm mlkiyet sahibi beyaz insana zglenmitir. James
Madison ve Hamilton tartmasnda, yurttala dair baz kartlklar kmtr.
Dnemlendirmenin sonunda Denhardtlar, Amerikan devletinin tamamen olmasa
da demokratik bir sistem olduu, yurtta katlmn da bunun iin nem arz ettii
yorumunu yapmlardr (Denhardt ve Denhardt, 2007: 47-48).
Denhardtlara (2007: 49) gre son dnemde politika denilince ilk akla gelen ey
siyasi liderleri, brokratlar ve kar gruplarn kapsayan bir iktidar politikasdr.
Burada yurtta yoktur. Buna kart olarak yurtta kavramnn zerine gidilme-
lidir. rnein yksek yurttalk ve dk yurttalk tartmasnda yksek yurt-
talk, Aristo, Rousseau ve Millin tanmlarna uygun olarak iktidar ve otoritenin
byk oranda blnml ve yurttalarn otorite paylamnda eite yer al-
masn ifade etmektedir. Dk yurttalk ise Thomas Hobbes ya da dier ada
elit teorisyenlerinin savunduu gibi otoritenin hiyerarik dalmnn ve en te-
pede bulunanlarn otoritenin byk blmn ellerinde tutmalarnn gereklilii
anlamna gelmektedir. Modern Amerikan dncesi dk yurttal destekler
niteliktedir (Denhardt ve Denhardt, 2007: 49).
Tanmlarn genel niteliklerine baklrsa Yeni Kamu Hizmeti yaklamnn da-
yand yurttaln aktif bir katlm, genel kar, kamu yararn, kamusal ilere
katlm, kiinin kendi karlarn bir kenara brakp toplumun ortak karn g-
zetmesini, devlet ilerine ilgi duymay, demokrasiyi, bireysel haklar korumay,
yksek yurttal ifade ettii sylenebilir. Metnin bundan sonraki ksmnda,
Denhardtlarn Yeni Kamu Hizmeti yaklamna temel aldklar yurttalk ya da
demokratik yurttalk kavramlar zerine bir inceleme yaplmas hedeflenmek-
tedir. Gerekten de kamu ynetimi/idare/brokrasi olarak adlandrlan ynet-
sel olann formasyonlar, kendi ilerinde toplumsal gerekliin btn alarna
ynelik olarak eitlik nosyonuna dayal bir yapy gerekletirebilirler mi? Kamu
hizmeti kavramnn kendisi kapitalist retim biiminin tamamlaycs olarak dev-
letin bir etkinlii ise yurttalk balamnda ele alnan bir kamu hizmeti anlay
iktisadi olandan ayrtrlabilir mi?
Modern yurttaln tarihsel balamndan kopararak toplumsal ilikiler ve
toplumsal gerekliklerin btnnn dhil olduu toplumsal formasyondan ba-
k biimde yalnzca siyasal alann ierisine sktrlm bir ideal olarak ele
alnmas, kavramn ieriinin normatif olarak doldurulup evrensel bir ierie
brndrlmesine neden olmaktadr. Oysa yurttalk kavramnn modern d-
Eletirinin Eletirisi: Yeni Kamu Hizmeti
Yaklamnn Yurtta Bakna Dair Bir nceleme 47
Devletin zel karlar ile genel karlarn atmasn bastrmak zere biimle-
nii, genel kar ya da kolektif kar olarak sunulan siyasi sylemle btnlemek-
tedir. Denhardtlar ise zel karlarn ve kolektif karlarn tmnn yurttalarn
katlm yoluyla brokraside temsil edilebileceini dnmektedirler. Adeta bir
uyum iindeki karlar btn, iktisadi alandaki btn eitsizliklerin ve atan
snfsal karlarn yok sayldn gstermektedir.
Son nermede de yurttalarn demokratik katlmnn devlet meruiyetini artt-
raca sylenmektedir. Poulantzasa gre ise politik meruiyet (kapitalist devletin
meruiyeti) ya da kurumlarn meruiyeti asndan bakldnda bunlarn bir for-
masyondaki egemen ideoloji ile olan ilikilerini incelemek mmkndr, daha da
zel olarak sylenirse meruluk ya da meruiyet egemen ideolojinin zgl politik
etkisini gizler. Dahas politika bilimi ya da devlet olgusunun kendisi iin meruluk
veya meruiyet genel kural olarak politik yaplarn bir sistemin failleri tarafndan
kabul grme tarzn ifade etmektedir (Poulantzas, 2003: 256-257). Denhardtlarn
yurttalar aracl ile meruiyetinin pekitirilmesi gerektiini syledikleri devlet,
egemen ideolojinin pekitirilmesi ve politik alanda yaratt sonularn gizlenmesi
asndan n plana kmaktadr. Denhardtlarn bu sylemlerinde, devletin meru-
iyetini salamada yurttalarn grevli olduu ima edilmektedir. Devlet- toplum ya
da devlet-yurtta zdeletirmesi zmni olarak kabul edilmektedir. Oysa Holloway
(2011: 135) devlet ve yurttalk ile ilgili olarak yle demektedir:
Sonu
Denhardtlar Eski Kamu Ynetimi ve Yeni Kamu letmecilii yaklamlarnn
eletirisi zerine kurduklar Yeni Kamu Hizmeti yaklamlarn, yurttalk teme-
linde ina etmilerdir. Fakat eski ve yeni olana ynelik itirazlar kapitalist retim
biimi ve onun toplumsal formasyonu ile ynetsel gereklikleri asndan bir
farkllk dourmamaktadr. Kamu hizmeti kavramnn modern dnemde devlet
yaplanmas asndan denk dt tamamlayclk ilikisi, Denhardtlarn yak-
lamnda da gz ard edilmektedir. Normatif bir algyla retim biiminin ger-
eklii yok saylarak yurttalk vastasyla devlete ve topluma ilikin sorunlarn
zlebilecei fikri daha nceki yaklamlardan niteliksel olarak geni bir fark-
llk sunmamaktadr. Siyasal ve iktisadi olann biimsel ayrm zerinden siyasal
alanda atomize bireylere biimsel bir eitlik sunan yurttalk kavran, Denhar-
dtlarn iktisadi alandaki eitsizlikleri yok saymasna ve toplumun genel kar,
kamu yarar, genel yarar gibi ifadelerle bir uzla iinde sanmalarna ve snfsal
farkllamalar grmezden gelmelerine neden olmutur. Devlet faaliyetlerinin
somutlat bir alan olarak kamu hizmeti, kapitalizm d deildir. Zira devlet,
kapitalist toplumda devlet olma niteliinden ok kapitalist devlet olma niteli-
i tamaktadr (Akbulut, 2013: 168). Denhardtlarn yurttalk temelli Yeni Kamu
Hizmeti yaklam bu bakmdan kamusal olann bir ayrcal ya da ierisine ide-
alist anlamlar yklenmi ve ideolojik olarak ieriklendirilmi bir nitelie brn-
Eletirinin Eletirisi: Yeni Kamu Hizmeti
Yaklamnn Yurtta Bakna Dair Bir nceleme 55
Kaynaka
Akbulut, . (2007) Kreselleme Ulus-Devlet ve Kamu Ynetimi, Ankara: TODAE Yayn.
Akbulut, . (2010) Ynetsel Gereklik ve Ynetsel Olan, Prof. Dr. Kurthan Fiek in Ynetim zerine, Sayan, . .
(der.), Kayaum Yayn No:7, Ankara: Ankara niversitesi Basmevi, 53-60.
Akbulut, . (2013) Kresel Kapitalizm ve Devlet, Toplum ve Hekim, 28, 3, 165-171.
Barber, B. (1995) Gl Demokrasi (ev. M. Beiki), stanbul: Ayrnt Yaynlar.
Bauman, Z. (1999) alma, Tketicilik ve Yeni Yoksullar (ev. U. ktem), stanbul: Gndz Basm Yaym.
Denhardt, J. V. ve Denhardt, R. B. (2007) The New Public Service, New York: M. E. Sharpe.
Fiek, K. (2016) Brokrasi zerine, Das Ynetim, Aydn, R. ve akr M. (der. ), Ankara: Nota Bene Yaynlar, 21-48.
Fiek, K. (2016) ngiltere ve Amerika Birleik Devletlerinde Brokrasinin Douu, Das Ynetim, Aydn, R. ve
akr M. (der. ), Ankara: Nota Bene Yaynlar, 49-74.
Holloway, J. (2011) ktidar Olmadan Dnyay Deitirmek (ev. P. Siral), stanbul: letiim Yaynlar.
nsan ve Yurtta Haklar Bildirisi http://www.ankarabarosu.org.tr/Siteler/abihm.org/fransiz_insan.html
Marx, K. ve Engels, F. (1976) Alman deolojisi (ev. K. Somer), Seme Yaptlar, Birinci Cilt, Ankara: Sol Yaynlar.
Marx, K. (1997) Hegelin Hukuk Felsefesinin Eletirisi (ev. K. Somer), Ankara: Sol Yaynlar.
Marx, K.(1997) Yahudi Sorunu, (ev. N. Berkes), Ankara: Sol Yaynlar.
Marshall, T. H. ve Bottomore, T. (2000) (der.) Yurttalk ve Toplumsal Snflar (ev. A. Kaya), Ankara: Gndoan
Yaynlar.
Neocleous, M. (2015) Sivil Toplumu Ynetmek (ev. B. Ahska), Ankara: Nota Bene Yaynlar.
Poggi, G. (2011) Yurttalar ve Devlet: Gemie Bak ve Muhtemel Gelecek , Devletler ve Yurttalar, Skinner, Q.
ve Strath, B. (der.) stanbul: Trkiye Bankas Kltr Yaynlar, 39-52.
Poulantzas, N. (2003) Siyasal ktidar ve Toplumsal Snflar (ev. . nsald), Ankara: Epos Yaynlar.
Skinner, Q. (2011) Devletler ve Yurttalarn zgrl, Devletler ve Yurttalar, Skinner, Q. ve Strath, B. (der.)
stanbul: Trkiye Bankas Kltr Yaynlar, 3-24.
Wood, E. M. (2008) Kapitalizm Demokrasiye Kar, (ev. . Artan), stanbul: Yordam Kitap Yayn.
Zengin, O. (2008) Kamu Ynetimi Disiplininde Eletirel Kuram: Box ve Denhardt zerine Bir nceleme, Amme
daresi Dergisi, 41,3, 1-39.
56 Emek Aratrma Dergisi (GEAD) , Cilt 7, Say 9, Haziran 2016, s.43-56.
Deini: 14. Uluslararas Sosyal Bilimler Kongresi zerine 57
Deini
14. Ulusal Sosyal Bilimler Kongresi zerine
ada Gemici*
ar Kaderolu Bulut**
Trk Sosyal Bilimler Dernei (TSBD) tarafndan iki ylda bir dzenlenen Ulusal
Sosyal Bilimler Kongresinin on drdncs 23-24-25 Kasm 2015 tarihlerinde
Ankarada ODT Kltr ve Kongre Merkezinde gerekletirildi. 1980 ylndan
beri dzenlenen kongre, Trkiyede sosyal bilimin gelimesi ve genilemesi,
aratrmaclar ve disiplinleraras ilikilerin kurulmas bakmndan nemli bir yere
sahip olmutur. Bu ynyle yalnz sosyal bilimler alanna btncl bir yaklamn
deil, ayn zamanda kuaklararas bir deneyim ve bilgi paylam ortamnn sa-
lanmas dolaysyla da nemli bir mecra zellii tamaktadr.
14. Kongrenin tartma balklar iktisat, finansallama, borlanma, siyaset bi-
limi, uluslararas ilikiler, sosyoloji, tarih, sosyal politika, mekan, bellek, kent ve
evre, salk, sosyal psikoloji, felsefe, kltr, iletiim ve medya, toplumsal cinsi-
yet aratrmalar, tarm, sava ve bar, g, laiklik ve din, kimlikler ve aznlklar,
Ortadou tartmalar, Krt sorunu, ocuk haklar, rgtlenme, sendikaclk ve
toplumsal hareketler gibi geni bir eitlilik sunmaktadr. Kongrede sosyal bi-
limlerin hemen her alanndan oturumlar yer alrken, olduka ilgi ekici tebli
sunumlar ve tartmalar gerekletirilmitir. Tm bunlarn bu metinde tek tek
ele alnmas yaznn kapsamn olduka aaca iin kongredeki temel eilim ve
tespitleri aktarmak, sosyal bilimlerin Trkiyedeki gncel tartma gndemlerini
grebilmek asndan kanmzca daha isabetli olacaktr.
lk olarak, kongreye ilikin tarihsel materyalist perspektifin arl sklkla
vurgulanan bir zellik olsa da bu perspektifin dnda kalan pek ok tebli, otu-
rum ve tartma da kongrenin olumasnda nemli bir yer tutmaktadr. Bu haliyle
Kongrenin, farkl eletirel bilim retme pratiklerinin bir araya geldii, bu kar-
lamann yer yer gerilimli haller de alabildii bir tartma platformu olduunu
belirtmek doru olacaktr1. Tam da bu nedenle Kongrenin, demokratik ve ak
bir tartma ve bilimsel karlama alan olduunu sylemek mmkndr.
Ulusal sosyal bilimler camiasnn kongreye gittike artan ilgi ve katks da bu
tespiti dorular niteliktedir. Bu ilgi ve katklar, gerekletirilen oturum ve su-
nulan tebli saylarndan da anlalabilmektedir. 94 oturumun gerekletirildii
Deini
Sosyal nsan Haklar Sempozyumlar zerine
Ksa Bir Bak:
Sosyal Haklarn Gzyalar
Denizcan KUTLU*
* Dr., Namk Kemal niversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi, alma Ekonomisi ve Endstri likileri
Blm, denizcank@gmail.com.
1 Konuyla ilgili farkl sosyal politika gelenekleri zerine bir deerlendirme iin bkz. Makal, 2014. Sosyal politi-
ka disiplinindeki gncel eilimlere dnk bir gr iin bkz. Koray, 2013. alma Ekonomisi ve Endstri li-
kileri alannda yazlm lisansst tezlerin konu dalmlar bakmndan bir inceleme iin bkz. Yorgun, 2009.
2 ahsmz adna, 2009, 2012, 2015 Sempozyumlarnda bildiri sahibi, 2010 ve 2014 Sempozyumlarnda ise,
izleyici olarak katlmmz dolaysyla, zet gnderimi, hakem sreci, deerlendirme, tam metin hazrlama ve
bunlar izleyecek ekilde etkinliin dzenleni ve gerekleme zelliklerine dnk katlmc gzlemlerimiz
de yazda belirtilen grlerin oluturulmas ve yorumlarn yaplmasnda etkili olmutur.
62 Emek Aratrma Dergisi (GEAD) , Cilt 7, Say 9, Haziran 2016, s.61-66
3 Bu erevede Trkiyede phesiz ki, son yllarn en ok ses getiren eylemi, TEKEL iilerine aittir. Ksaca,
TEKEL Direnii olarak anlan eylemin, sosyal hak ve sosyal mcadeleler literatr asndan da etkilerinin
olduunu sylemek mmkndr. Bu almalarn tamamn anmamz, bu yaznn snrlar bakmndan
mmkn gzkmemektedir; ancak burada konumuz gerei, Glmezin (2010, 2012) iki almasna referans
verebiliriz.
4 Sosyal haklar, hukuksal ve anayasal temelleri bakmndan ele alan kimi almalar iin bkz. Tanr, 1978;
Kabolu, 2012; Glmez, 2013.
5 Buna insan haklar perspektifini de ierecek ekilde rnek oluturabilecek bir alma iin bkz. Akkoyunlu
Ertan, vd. (der), 2014.
Deini: Sosyal nsan Haklar Sempozyumlar zerine Ksa Bir Bak: 63
Sosyal Haklarn Gzyalar
Ve Sempozyum...
Bu noktada dikkat ekici bir gelime de bu yaznn inceleme konusunu olu-
turan ve ilk 5i Sosyal Haklar, 6ncsndan bu yana ise Sosyal nsan Haklar olarak
gerekletirilen Sempozyumlar temelinde yaanmaktadr.6 Her yl bir alma
Ekonomisi ve Endstri likileri blm tarafndan stlenilen Sempozyum ilk
kez 2009 ylnda dzenlenmitir. Sempozyumun ilk bakta dikkat eken zel-
liklerinden biri, son derece zverili ve titiz bir srecin nihayetinde yaplyor olu-
udur. Sempozyum bildiri kitaplar, bu yapnn birer belgesi niteliindedir. lk
yldan bu zamana, dzenlenmesinde nc bir rol stlenen ve ok byk emei
olan Prof. Dr. Mesut Glmezin, -bir tr sempozyum hikayesi nitelii de tayan-
nszlerine gz atmak bu saptamay dorulamak asndan yeterlidir. Ayrca,
hemen ilerleyen sayfalarda okuyucunun karsna kan Sempozyum Duyuru-
su, Sempozyumlarn Ama, lke ve levleri, Sempozyumlarn Hukuksal er-
evesi, Sempozyum Konu Balklar ve Sempozyum Ana Temas balklar da
fazlalk iermeyen bir detay ve sosyal bilimler alannda bugn iin rnei olma-
yan bir akademik titizliin ve kolektif bir abann yansmas niteliindedir. Sem-
pozyum, her yl davetli konumaclar ve bildiri sahipleri olmak zere, iki temelde
gerekleen szel sunumlara dayanmaktadr.
Sempozyum Temalar
Sempozyumun ana temalar gncelle de balantl olarak deimektedir. r-
nein, IIInc Sempozyumdan 25-26 Ekim 2016 tarihlerinde Kocaeli niver-
sitesi ev sahipliinde gerekleecek olan VIIIinci Sempozyuma kadar olan ana
temalar, srasyla Sosyal artta Ayrmclk Yasa ve Trkiye, Trkiyede Sosyal
Hak Mcadeleleri: Grevler, Eylemler ve Direniler, Sendikal Hak ve zgrlk-
ler, alma Hakk, Sosyal Koruma ve Sosyal Gvenlik ve nihayetinde Sosyal
nsan Haklar ve Toplumsal Cinsiyet balklarn tamaktadr.
Bu ana temalar dnda, Sempozyumun eitli ve ayrntl bir biimde ha-
zrlanm konu balklarndan olutuu da grlmektedir. Her biri kendi iin-
de derinleen konu balklar, Kuramlar, Ogretiler, Dusunsel Akmlar ve Sosyal
Haklar, Kuresellesme, Sosyal Haklar ve Sosyal Hak hlalleri, Sosyal Haklarda
Yeni Sorun Alanlar, Elverissiz Durumdaki Gruplar ve Turkiyede Sosyal Haklar,
Kadnlar ve Sosyal Haklar/hlaller, Sosyal Haklarn Dogrudan Uygulanabilir-
ligi ve Yarglanabilirligi Sorunu: Ogreti, Yarg Kararlar ve Uluslararas Denetim
Organlarnn Kararlar, Sosyal Haklarn Uluslararas Korunmas Yontemleri ve
6 Bu yndeki bir isim deiikliine dnk yneltilen kimi eletirilerin de varl, katldmz sempozyum-
lardaki kimi tanklklarmza dayanarak sylenebilir. Trkede sosyal insan haklar kavramnn kullan
neredeyse tamamen Sempozyumlar temelinde olsa da ngilizce, Almanca ve Franszca literatrde daha
yaygn bir kullanm olduu grlmektedir. Bu arada, Glmezin III: Sempozyum Bildiriler Kitabnn nsz ya-
zsnda, Bilim Kurulunun oluturulmasnda, sosyal haklarla ilgili konu ve sorunlar hukuk ve/ya da uygulama
boyutlaryla insan haklar perspektifinden inceleyen, aratrma ve yaynlar yapan meslektalara ncelik
tannmas vurgusu, Sempozyumun yaayaca ierik ve isim deiikliinin bir habercisi niteliindedir.
Ancak yine de Sempozyumun, akademik evrelerin gndelik yaamndaki adnn deitiini syleyemeyiz.
Sempozyum, halen daha, sosyal haklar ksa ad ile anlmakta ve Sosyal Haklara zet gnderecek misin?
cmlesi ve trevleri eklinde dilsel bir anlatma konu olmaktadr.
64 Emek Aratrma Dergisi (GEAD) , Cilt 7, Say 9, Haziran 2016, s.61-66
Kaynaka
Akkoyunlu, E., Kartal, F., anl Atay, Y. (der.) (2014) Sosyal Adalet in nsan Haklar: Sosyal Haklar Bildiriler Kitab,
Ankara: TODAE.
Glmez, M. (2010) 4/C, II. Sosyal Haklar Ulusal Sempozyumu Bildiriler Kitab, stanbul: Petrol- Yaynlar, 61-92
Glmez, M. (2012) 4/C Anarisi Hukuksuz Dayanaklaryla 4/Cler ve 4/Cliler 1965-2012, stanbul: Legal.
Glmez, M. (2013) Sosyal Haklarsz Yeni Anayasa m? Eletirel Gzle Emek ve Sermayenin nerileri, Ankara: Hati-
bolu Yaynlar.
Kabolu, . (2012) Anayasal Sosyal Haklar (Avrupa Sosyal art, Karlatrmal Hukuk ve Trkiye), stanbul: Legal.
Koray, M. (2013) Akademik Alanda Sosyal Politika Nereye?, alma ve Toplum, 36, 15-39.
Makal, A. (2014) Trkiyede Akademide Sosyal Politika Geleneinin Douu ve Geliimi zerine Tarihsel Bir
Yeniden Deerlendirme, alma ve Toplum, 41, 17-30.
Tanr, B. (1978) Anayasa Hukukunda Sosyal Haklar, stanbul: May Yaynlar.
Yorgun, S. (2009) alma Ekonomisi ve Endstri likileri Blmlerinde Tez Konular ve Paradigma Deiiklik-
leri, alma ve Toplum, 20, 45-60.
66 Emek Aratrma Dergisi (GEAD) , Cilt 7, Say 9, Haziran 2016, s.61-66
Kitap Eletirisi: retken Emek, retken Olmayan Emek ve i Snf: Poulantzas
Kitab zerine Dnceler 67
Kitap Eletirisi
retken Emek, retken Olmayan Emek ve i
Snf:Poulantzas Kitab1 zerine Dnceler
Gksu Uurlu*
Sosyal bilimler alannda tarihsel materyalist anlamda snfn analitik bir ara
olarak bilimsel retimden dlanmas Bat akademisinde olduu gibi Trkiyede
de gzle grlebilen bir olgudur. Kapitalizmin toplumlar snfsz kabul ederek
bireylerin piyasa koullar ierisinde eylemelerini zgrlk olarak niteleyen
neo-liberal aamasnda byle bir tutum beklenmedik deildir. Bununla birlikte
snf kavramnn dlanmas son dnemde yerini bu kavramn farkl ierikler
ile yeniden akademik retime dahil edilerek iinin boaltlmasna brakm; s-
nfn Weberci ierimleri hakimiyet kazanm; prekarya gibi kavramlar eliinde
bu alandaki almalarda yeni grler ne kmtr. Marksizm ierisindeki baz
kanatlar da snfn hem bileenlerinde dnmler olduunu hem de ii snf-
nn kendi ierisinde keskin blnmeler yaandn ne srmeye balamlardr.
Bu blnmeler ile ilgili olarak retim aralarnn mlkiyetine sahip olmayan-
larn kendi ilerinde art-deer retimini stlenenler ile art-deerin gerek-
lemesi srecinde rol oynayarak retilen art-deerden pay alanlar arasndaki
farkllamann belirginletii iddias dikkat ekmektedir. Art-deerin retimi
zerine Karl Marxn gelitirdii biimiyle iktisadi alandan yaplm bilimsel bir
ayrm olarak grlebilecek retken emek ile retken olmayan emek ayrm-
nn zellikle kamu alanlarnn konumlarn deerlendirmek iin temel nem-
de olduunu dnmek mmkndr.
Balangta vurgulanan snf kavramndan ka olgusuna kar Marksist snf
kuramnn geerliliini koruduu iddiasn savunanlar arasnda orta snf, yeni
kk burjuvazi, elikili snfsal konumlar gibi kavramsallatrmalar etrafnda
dnen tartma, gnmzdeki snfsal blnmeleri ve ii snf olarak adland-
rlan toplumsal snfn neye gre belirlendiini anlamlandrmaya alan Mark-
sist yaklamlar kar karya getirmektedir. Bu balamda Nicos Poulantzasn
gelitirdii haliyle yapsal Marksist bir snf yaklam ve yeni kk burjuvazi
kavramnn ilgi ekici bir noktada bulunduu ileri srlebilir.
Poulantzasn genellikle Marksist devlet kuram balamndaki yazlarnn n
planda olduu dnlrse, kuramn snf boyutunu yeniden irdelemek iin
James Martin tarafndan hazrlanan ve Dipnot Yaynlar tarafndan 2013 ylnda
Trkeye kazandrlan Poulantzas Kitab iyi bir balang olarak grlebilir. Bu
edilemezler. Mhendis, avukat, doktor, vb. veya kamu alanlar gibi zellikle
Refah Devleti dneminde toplumsal olarak retilen art-deerden ald pay gi-
derek artan kesimin, bu nedenle belirli lde ii snfndan ayrld ynn-
deki yorumlar gz nnde bulundurulduunda Poulantzasn argman artc
gelmeyebilir. Ancak Poulantzas bu meseleyi daha temel bir noktadan ve kendi
dncesi ierisinde yer alan kavramlar araclyla farkl bir noktaya tamtr.
Poulantzas Kitabnn XIII numaral makalesinde dnr ilgili ayrmn ret-
ken olmayan emek kesiminin yalnzca ne olmadn bize gsterdiini ileri
srmektedir. Buradan da anlayabileceimiz gibi, Poulantzas retken ve retken
olmayan emek ayrmlarnn tek bana yeterli olmayacan, bu kesimin ne ol-
duunu bulmak iin siyasi ve ideolojik kertelerin de ileme konulmas gereini
vurgulamaktadr.
Ancak tam da bu nokta Poulantzasn kuramyla ilgili phelere neden olmak-
tadr. Bir kere, retken emek ile retken olmayan emek ayrmndan yola klarak
emein bir kesimini ii snfndan ayr grmek, Poulantzasn kendi yaklamyla
tutarszlk barndrmakta mdr? Eer bu ayrm verili konjonktr asndan -ki
Poulantzasn inceledii konjonktr 1960lar ve 1970ler Fransas ya da Avrupas
olarak belirtilebilir- deerlendirilirse, ayrmn mevcut yapnn btnsel bir e-
kilde ele alndnda oluan etkisinde anlaml bir noktaya parmak bastn iddia
etmek doru grnebilir. Zira konjonktre bakldnda siyasi ve ideolojik ker-
telerin etkilerinin ekonomik kertedeki anlan ayrmla ilikisi balamnda emein
retken olmayan kesiminin ya da bu kesimin bir ksmnn- ii snfndan kop-
masna yol at ve yeni kk burjuvazi kavramsallatrmasnn gerekliliine
iaret ettii ileri srlebilir.
Peki acaba Poulantzas bu ayrm yapsal belirlenim/snf konumlar asndan
m yapmtr? u an iinde bulunduumuz verili konjonktrde retken olmayan
emein (bamsz alanlar kadar ve hatta daha byk lde kamu alanla-
rnn oluturduu kesimin) toplumsal anlamda karln bulan art-deerden
ald payn hzla eridii dnlrse ve proleterleme sreleri gz nnde bu-
lundurulursa ideolojik ve siyasi kerteler de hesaba katldnda ii snf iinde
grlmesi gereinde srar etmek anlaml deil midir? Baka bir ifadeyle retken
olan ve olmayan emek ayrmnn ii snfnn ve yeni kk burjuvazinin snf
konumlar anlamnda ayrldn sylemek ne kadar doru olur?
Yukarda anlatlan nedenlerle bu sorular bugn, zellikle iinde bulunduu-
muz Haziran Direnii sonras Trkiye koullarnda tekrar gzden geirilmeli ve
bizce Poulantzas tekrar, bu noktalara odaklanlarak okunmaldr. Yalnzca am-
pirik olana dayal bir snf analizi yerine soyutlama dzeyleri zerinden yap-
lan bir analize sahip olmas nedeniyle kuramnn gereklii aklama kapasitesi
dnldnde eer byle bir tutarszlk var ise bunun ortaya karlmas ve
kuramn bu tutarszlktan arndrlmas nem kazanmaktadr. Yahut byle bir tu-
tarszlktan bahsedilemiyorsa, Poulantzasa ynelik eletirilerin odakland nok-
Kitap Eletirisi: retken Emek, retken Olmayan Emek ve i Snf: Poulantzas
Kitab zerine Dnceler 71
Yazarlara Duyuru
Emek Aratrmadergisinde yaymlanacak yazlar derginin amalarna uygun
bir biimde ve ak, anlalr bir dil ve slupla yazlm olmaldr.
Deerlendirme Sreci
Dergimize gnderilen yazlar ncelikle editr ve yayn kurulu tarafndan bir
n deerlendirmeye tabi tutulur. Dergi kapsamna girmeyen veya bilimsel bir
yaz formatna ierik ve ekil artlar asndan uymayan yazlar, hakemlik sreci
balatlmadan geri evrilir ya da baz deiiklikler istenebilir.Hakemlik sreci,
yazar isimlerinin sakl tutulduu ift kr hakemlik deerlendirmesi yoluyla ile-
tilir. Bu srete yazlar iki hakem tarafndan incelenir ve yazl raporlar halinde
deerlendirilir.
Hakemler kendilerine gnderilen yazlar; orijinallik, metodoloji, literat-
re katk, bulgularn sunumu ve sonularn desteklenmesi ile daha nce yaplan
almalardan yararlanma asndan deerlendirirler. Hakemler makaleyi kabul
edebilir, reddedebilir veya yazarlardan biime ve/veya ze ynelik dzeltme
yapmalarn isteyebilirler. Bir makalenin yayna kabul edilebilmesi iin en az iki
hakemin olumlu gr bildirmesi gerekmektedir. Hakem raporlarndan birinin
olumlu dierinin olumsuz olmas durumunda, yaz nc bir hakeme gnde-
rilir.
Hakem veya hakemlerin dzeltme istemeleri durumunda, yazarlar, hakemler
tarafndan yaplan eletiri ve nerileri gz nnde bulundurarak istenen dzlet-
meleri en ge 20 gn ierisinde tamamlayarak yayn kuruluna tekrar gnderirler.
Yayna kabul edilmeyen yazlar, yazarlarna iade edilmez.
Emek Aratrma dergisine almalarn gnderen yazarlar derginin sz ko-
nusu hakem deerlendirme koullarn ve srecini kabul etmi saylrlar. Yaznn
yaymlanmas konusunda son karar yayn kuruluna aittir.
Balklarn Dzenlenmesi
Ana balk:lk harfleri byk, 14 punto ve bold
Giri,z,Abstract,SonuveKaynaka:Ba harfleri byk, sola yasl, on iki
punto, bold
Balklar:Ba harfleri byk, sola yasl, 12 punto, bold
Alt balklar:Ba harfleri byk, italik, paragrafa hizal, 12 punto, bold
VI. Grme
Metin iindeki yollamada:
(O. Kololu ile kiisel iletiim, 13 Mart 2007).
Kaynakada:
Orhan Kololu ile 13 Mart 2007 tarihinde gerekletirilen grme.
XI. Belgeler
Metin iindeki yollamada:
(Ticaret Bakanl,Karar Says, 21.48.26).
Kaynakada:
Ticaret Bakanl, Muamelat Umum Mdrl Kararlar, Eriim: T.C. Baba-
kanlk Arivi.
78 Emek Aratrma Dergisi (GEAD) , Cilt 7, Say 9, Haziran 2016, s.73-78
DiSK/GENEL-i
Adres: ankr Caddesi No:28 Kat:4-9 Posta Kodu: 06030 Ulus/ALTINDA/ANKARA
e-posta: bilgi@genel-is.org.tr web: www.genel-is.or.tr