Studia Psychologiczne. t. 53 (2015), z. 3, s.

91104
PL ISSN 0081-685X
DOI: 10.2478/V1067-010-0127-7

Aleksandra Pilarska* Anna Suchaska

Instytut Psychologii Instytut Psychologii
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

PROCESY TOSAMOCI I POCZUCIE TOSAMOCI:

WZAJEMNE POWIZANIA ORAZ ZNACZENIE
DLA ZDOLNOCI DO BLISKOCI

Artyku porusza zagadnienie relacji midzy wymiarami tosamoci postulowanymi w Modelu Podwjnego Cyklu
Formowania si Tosamoci Luyckxa i wsppracownikw (2008) a podstawowymi kategoriami poczucia tosamo-
ci, ktre zgodnie z autorskim ujciem okrela dominujce sposoby przeywania i rozumienia wasnej osoby
(Pilarska, 2014; Pilarska i Suchaska, 2013). Tosamo w obu tych propozycjach teoretycznych jest ujmowana
z nieco odmiennej perspektywy, cho obie mieszcz si w obszarze tzw. wpyww Eriksonowskich. W artykule
zaprezentowane zostan przesanki teoretyczne oraz dane empiryczne dotyczce powiza midzy dwoma spo-
sobami ujmowania tosamoci, a tym samym odpowied na pytanieo to, jaki rodzaj dowiadczania wasnej osoby
towarzyszy nasileniu procesw eksploracji i zobowizania. Podajc za powszechnie wysuwan w literaturze tez,
i uksztatowana tosamo jest warunkiem zdolnoci do bliskich zwizkw, w artykule podjto take kwesti mo-
liwoci wyjaniania jej przez oba uwzgldnione ujcia tosamoci.

Sowa kluczowe: fenomenologiczne ujcie tosamoci, poczucia tosamociowe, eksploracja, zobowizanie, status
tosamoci, styl przywizania

WSTP bowiem zjednej strony subiektywne dowiadcze-

Celem artykuu jest odpowied na pyta-
nie o rodzaj poczucia tosamoci towarzyszcy
nasileniu procesw eksploracji i zobowizania,
atake oznaczenie tych aspektw tosamoci dla
zdolnoci do bliskoci w relacjach. Jest to tym
samym empiryczna prba integracji dwch spo-
sobw rozumienia tosamoci: fenomenologicz-
nego i rozwojowego, ustalenia ich wzajemnych
powiza oraz zwizkw z jednym z kluczowych
kryteriw ich adaptacyjnoci. Obydwa podejcia
maj swe rda w koncepcji Eriksona (2000,
2004). Definiujc tosamo autor akcentuje
nie (poczucie) cigoci i spjnoci wasnej osoby.
Z drugiej strony, wiele miejsca powica proce-
som i etapom jej rozwoju od rozproszonych,
niejasnych reprezentacji wasnej osoby (diffusion),
przez prby sztywnej identyfikacji zzewntrznymi
wzorcami (totality), do zintegrowanego, a zarazem
elastycznego samookrelenia (wholeness).
Od czasw Eriksona podejcie psychologw
do problematyki tosamoci ulego znacznej ewo-
lucji, przy czym oba podjte wtki stay si punk-
tem wyjcia dla powstania dwch znaczcych tra-
dycji badawczych: poznawczo-fenomenologicznej
i rozwojowej.

* Kontakt mailowy: alpila@amu.edu.pl

92 Aleksandra Pilarska, Anna Suchaska
Tosamo ujcie fenomenologiczne
irozwojowe
Z perspektywy poznawczo-fenomenologicz-
nej, wychodzc od definicyjnego pytania o tosa-
mo: Kim jestem?, wskazuje si z jednej strony
na kluczowe dla samookrelenia treci, z drugiej
na odnoszce si do wasnej osoby jako cao-
ci poczucia. Rozrnienie to wzorem Jamesa
(2002) koncepcji Ja przyjto uznawa za podstaw
podziau na przedmiotowy i podmiotowy aspekt
tosamoci (Mandrosz-Wrblewska, 1988; Ole,
2008). Konceptualizacja tosamoci w katego-
riach subsystemu samowiedzy stanowi przedmiot
refleksji i bada w ramach nurtu poznawczego
psychologii osobowoci (Jarymowicz, 1989; Man-
drosz-Wrblewska, 1988). Z fenomenologicznego
punktu widzenia tosamo traktowana jest jako
szczeglny rodzaj osobowego dowiadczania sie-
bie i opisywana za pomoc szeregu tzw. poczu
tosamociowych (Batory, 2012; Brygoa, 2013,
Pilarska, 2012b). Poczucie tosamoci jest jedn
zkluczowych kategorii teorii psychodynamicznych
(Kernberg, 1996) i psychologii Ja (Vignoles, Rega-
lia, Manzi, Golledge i Scabini, 2006). Szczeglne
miejsce i kliniczn ilustracj znajduje na gruncie
psychopatologii (Laing, 1999; Sokolik,1996).
Konceptualizowanie poczucia tosamoci jako
specyficznego dla osoby, caociowego, intuicyj-
no-refleksyjnego odniesienia si do samego sie-
bie stanowi jeden z realizowanych przez nas od
kilku lat nurtw bada. Ma ono charakter wielo-
wymiarowy i obejmuje sze podstawowych kate-
gorii: poczucie wewntrznej treci (tj. posiadania
i dostpu do wasnych myli, uczu, motyww,
postaw itd.), poczucie niepowtarzalnoci (tj. wa-
snej specyficznoci i odmiennoci), poczucie
odrbnoci i granic (tj. zdolnoci do odrniania
tego, co przynalene lub nieprzynalene do Ja),
poczucie spjnoci (tj. zgodnoci w obrbie wa-
nych, wewntrznych treci), poczucie cigoci
wczasie (tj. trwaoci wasnego Ja i bycia t sam
osob, mimo upywu czasu i zachodzcych woso-
bie zmian) oraz poczucie wasnej wartoci (tj.
akceptacji siebie i przekonania o moliwoci
realizacji osobistych zamierze). Szczegowy
opis i podstawy dla ich wyrnienia mona zna-
le w pracach Pilarskiej (2012a, 2012b, 2014).
Rezultaty bada (Pilarska i Suchaska, 2013,
2016; Suchaska i Worach, 2013) jednoznacznie
wskazuj na adaptacyjny charakter silnych poczu
tosamociowych oraz wspieraj zaoenie, e
dojrzae (zintegrowane) poczucie tosamoci
obejmuje rozwj i podtrzymywanie wszystkich
wskazanych poczu (por. Sokolik, 1996).
Druga z wspomnianych tradycji akcentuje
rozwojowe i procesualne wtki w spoeczno-kul-
turowym kontekcie formowania tosamoci.
Znaczenie zmieniajcych si w toku ycia rela-
cji czowieka z otaczajcym go wiatem skonio
badaczy do spojrzenia na dynamik i fazowo
procesu budowania tosamoci. Wiodca okaza-
a si dla nich idea stopniowego eksplorowania
iprzyjmowania niejako na prb rl przed doko-
naniem wyboru i uznania za wasne zobowiza
co do osobistych i spoecznych wyborw, zada
i wartoci. Przez lata popularnym sposobem
ujmowania tosamoci w tym nurcie byo Marcii
(1966) rozumienie tosamoci jako dynamicz-
nej organizacji popdw, zdolnoci, przekona
i wasnej historii oraz pierwsza operacjonaliza-
cja faz jej rozwoju, zrnicowanych pod wzgl-
dem poziomu dojrzaoci, zwanych statusami
tosamoci.
Wspczesne tempo i zakres zmian spoeczno-
-kulturowych prowadz do pniejszego podej-
mowania dorosych rl i zada oraz pocigaj za
sob wiksz, ni pocztkowo sdzono, dynamik
tosamoci. Odzwierciedlaj to dane empiryczne
wskazujce na przeduajce si poza okres ado-
lescencji moratorium tosamociowe (Arnett,
2000; Brzeziska, Kaczan, Piotrowski i Rkosie-
wicz, 2011). Obserwacje te skoniy grup bada-
czy belgijskich (Luyckx, Goossens, Soenens i Bey-
ers, 2006) do zaproponowania modyfikacji Marcii
koncepcji statusw tosamoci w postaci Modelu
Podwjnego Cyklu Formowania si Tosamoci.
W modelu tym oryginalnie pojmowana eksplora-
cja rozumiana jest jako szerokie poszukiwanie
alternatyw w wanych dla tosamoci obszarach.
Nosi ona nazw eksploracji wszerz, dla odrnie-
Studia Psychologiczne, t. 53 (2015), z. 3, s. 91104
 Typ tosamociowego zaangaowania i poczucie tosamoci
nia jej od eksploracji w gb, obejmujcej ocen
dopasowania ju podjtych zobowiza do osobi-
stych standardw. Przeduanie tego etapu,
powizane z obawami w odniesieniu do wasnej
przyszoci i trudnociami z podjciem tosamo-
ciowych zobowiza, opisuje wymiar eksploracji
ruminacyjnej (Luyckx, Schwartz, Berzonsky i in.,
2008). Inaczej ni w modelu Marcii, wedug Luyc-
kxa i wsppracownikw proces ksztatowania
tosamoci nie koczy si wraz z dokonaniem
wanych dla tosamoci decyzji i wyborw (podej-
mowanie zobowizania), cho moe sabn
zwiekiem oraz wskutek angaowania si w role
zawodowe i rodzinne (Brzeziska i Piotrowski,
2009; Luyckx, Schwartz, Berzonsky i in., 2008;
Luyckx, Schwartz, Goossens i Pollock, 2008).
Trwa nadal wraz z ewaluacj biecych zobowi-
za oraz identyfikacj z tymi, ktre osoba uwaa
za suszne i w ktre pozostaje emocjonalnie
i behawioralnie zaangaowana (identyfikacja
z zobowizaniem). Ostatecznie, o ile przebiega
prawidowo, prowadzi do osignicia dojrzaej
izarazem otwartej na zmiany tosamoci. Dwu-
fazowy model Marcii zastpiony zosta w ten spo-
sb modelem piciu wspzalenych etapw
oindywidualnie zrnicowanym przebiegu.
Tosamo a bliskie zwizki
Pogld, e uksztatowana tosamo warunku-
je gotowo do tworzenia bliskich zwizkw jest
powszechnie podzielany w psychologii osobowo-
ci, bez wzgldu na przyjty model tosamoci.
Dotyczy on uksztatowanej, dziki optymalnemu
rozwizaniu kryzysw rozwojowych, caociowej
tosamoci typu wholeness (Erikson, 2000, 2004),
dotyczy take dojrzaego poczucia osobistej to-
samoci, zbudowanego w procesie rnicowania
reprezentacji Ja/nie Ja i integracji afektywnej,
dowiadczanego jako poczucie wasnej odrb-
noci, spjnoci, cigoci w czasie czy wasnej
wartoci (Kernberg, 1996). Dziki jasnoci co do
wasnych wartoci, pogldw i tego kim si jest
jako osoba, moliwa staje si blisko wolna od
lku przed utrat wasnej indywidualnoci i gra-
nic, czca poczucie autonomii i wspzaleno-
Studia Psychologiczne, t. 53 (2015), z. 3, s. 91104
93
ci. Jednym z celw prezentowanego opracowania
jest zbadanie, czy i jak dalece istotne wwyjania-
niu zdolnoci do bliskoci s rnice w konceptu-
alizacji konstruktu tosamo.
Sama kwestia zdolnoci do bliskoci z innymi
jest w psychologii podejmowana z rnych per-
spektyw. Bywa opisywana z perspektywy beha-
wioralnej, ze wzgldu na bilans nagradzajcych
wymian midzy partnerami, afektywnej, w ktrej
gwnym kryterium jest uczuciowo oraz relacyj-
nej uwzgldniajcej wiele aspektw trwajcego
w czasie zwizku (Prager, 1995). W perspektywie
rozwojowej, zdolno do intymnoci traktowana
jest jako rezultat rozwizania kolejnych kryzysw
w budowaniu tosamoci (Erikson, 2000, 2004),
faz procesu separacji i indywiduacji, prowadz-
cych do budowania staoci self i obiektu (Kern-
berg, 1996) lub uksztatowanych w dziecistwie
wzorcw przywizania (Hazan i Shaver, 1987;
Main, Kaplan i Cassidy, 1985).
Ten ostatni model, z uwagi na jako opera-
cjonalizacji konstruktu zdolnoci do bliskoci,
wykorzystano w analizie jego zwizkw z tosa-
moci. Styl przywizania dorosej osoby wyzna-
cza w nim poziom lku przed odrzuceniem, bra-
kiem dostpnoci i uwanoci partnera oraz
poziom unikania zalenoci od innych, intymno-
ci i odsaniania si (Brennan, Clark i Shaver,
1998). Kombinacja dymensji lku i unikania
pozwala na wyrnienie czterech stylw przywi-
zania bezpiecznego, zaabsorbowanego, odrzu-
cajco-unikajcego i lkowo-unikajcego opisu-
jcych utrwalony sposb mylenia, odczuwania
izachowywania si w zwizkach z bliskimi ludmi
(Fraley i Shaver, 2000).
PROGRAM BADA WASNYCH
Pytania i hipotezy badawcze
Przyjte sposoby konceptualizowania to-
samoci i przywizania zakadaj ich wielowy-
miarowy charakter. Std wane jest okrelenie
powiza zarwno midzy poszczeglnymi ele-
mentami (wymiarami, poczuciami, dymensja-
94 Aleksandra Pilarska, Anna Suchaska
mi) w caej grupie, jak i midzy specyficznymi
konfiguracjami owych elementw, charaktery-
zujcymi badane osoby. Pierwsze ujcie mieci
si w obszarze podejcia skoncentrowanego na
zmiennych, natomiast drugie podejcia skon-
centrowanego na osobach. Szczegowe pytania
badawcze, na ktre poszukiwano odpowiedzi byy
nastpujce:
1. Jakie zwizki istniej midzy poczuciami to-
samociowymi a wymiarami rozwoju tosamo-
ci oraz czy osoby o odmiennych statusach
tosamoci rni si sposobem dowiadcza-
nia wasnej osoby pod wzgldem poczucia
wewntrznej treci, niepowtarzalnoci, odrb-
noci, spjnoci, czasowej cigoci i wasnej
wartoci?
2. Jakie zwizki istniej midzy poczuciami to-
samociowymi i wymiarami rozwoju tosamo-
ci a dymensjami przywizania oraz czy osoby
o bezpiecznym i pozabezpiecznym stylu przy-
wizania rni si pod wzgldem natenia
i konfiguracji wymiarw rozwoju tosamoci
oraz poczu tosamociowych?
Rozwaania przedstawione we wprowadzeniu
oraz dostpna literatura przedmiotu (m.in. Brze-
ziska i Piotrowski, 2009; Brzeziska i Piotrow-
ski, 2010b; Luyckx, Schwartz, Berzonsky i in.,
2008) pozwalaj na postawienie czterech hipotez:
1a. Nasilenie poczu tosamociowych jest istot-
nie dodatnio powizane z podejmowaniem
i identyfikacj z zobowizaniami, a ujemnie
zeksploracj ruminacyjn.
1b. Osoby o statusach tosamoci zakadaj-
cychpodjcie zobowiza (tj. przejcie i osi-
gnicie) cechuj silniejsze poczucia tosamo-
ciowe i bardziej zintegrowana ich struktura,
za osoby o statusach charakteryzowanych
przez problemy z podejmowaniem zobowi-
za (tj. rozproszone rozproszenie i rumina-
cyjne moratorium) cechuje osabienie poczu
tosamociowych i mniej zintegrowana ich
struktura.
1 W artykule wykorzystano badania Marty Szarszewskiej i Karoliny Niemier, realizowane pod naszym kierunkiem w ramach
seminarium magisterskiego.
2a. Poziom lku i unikania jest istotnie ujemnie
powizany z nasileniem poczu tosamocio-
wych oraz podejmowaniem i identyfikacj
z zobowizaniami, a dodatnio z eksploracj
ruminacyjn.
2b. Osoby o przywizaniu bezpiecznym cechuj
silniejsze poczucia tosamociowe i bardziej
zintegrowana ich struktura oraz wiksze zaan-
gaowanie w podejmowanie i identyfikacj
z zobowizaniami, ni osoby o przywizaniu
pozabezpiecznym.
W celu weryfikacji hipotez 1a i 2a wykorzysta-
no analiz korelacji (r-Persona), za dla spraw-
dzenia hipotez 1b i 2b zastosowano jednoczynni-
kow analiz wariancji oraz test niezalenoci
chi-kwadrat. W celu wyodrbnienia grup rni-
cych si statusem tosamoci i struktur poczucia
tosamoci przeprowadzono analiz skupie
metod dwustopniowego grupowania.
Grupa badana i procedura badania
Badaniami1 objto 228 osb (54,4% kobiet)
we wczesnej dorosoci (1835 lat, rednia wieku
M = 24,16 lat; SD = 3,62), o rnym poziomie
wyksztacenia i pochodzcych z rnych rodo-
wisk. Badania przeprowadzono w trybie indywi-
dualnym i zespoowym, z zapewnieniem anoni-
mowoci i poufnoci danych. Wszystkie osoby
badane wypeniay metody pomiaru tosamoci,
ponadto cz osb (38% grupy) wypeniaa
narzdzie pomiaru przywizania w dorosoci.
Osoby badane zostay poinformowane o celu
badania, a warunkiem przeprowadzenia badania
byo uzyskanie ich zgody.
Narzdzia badawcze
W badaniach zastosowano trzy narzdzia
jedno autorskie i dwa w polskiej adaptacji.
Poczucie tosamoci. Pomiaru poczucia to-
samoci dokonano za pomoc Wielowymiarowe-
go Kwestionariusza Tosamoci (WKT; Pilarska,
2012a), ktry w wersji rozszerzonej obejmuje 43
Studia Psychologiczne, t. 53 (2015), z. 3, s. 91104
 Typ tosamociowego zaangaowania i poczucie tosamoci
pozycje dotyczce szeciu poczu tosamociowych:
wewntrznej treci, niepowtarzalnoci, odrbnoci
i granic, spjnoci, cigoci w czasie oraz wasnej
wartoci. Wszystkie pozycje oceniane s na cztero-
stopniowej skali, od zdecydowanie tak/zawsze
do zdecydowanie nie/nigdy, awynikiem pod-
skali jest rednia liczba punktw. Wspczynniki
rzetelnoci alfa Cronbacha osigaj dla poszczegl-
nych podskal wartoci zprzedziau od 0,62 do 0,86,
ze redni =0,74 (np.Pilarska, 2014; Suchaska
i Worach, 2013). W prezentowanych badaniach
wartoci alfa mieciy si w przedziale od 0,66 do
0,88, ze redni = 0,75.
Wymiary tosamoci. Pooenie jednostki na
wymiarach rozwoju tosamoci, postulowanych
przez Luyckxa i wsppracownikw (2008) tj.
eksploracji wszerz, eksploracji w gb, eksplo-
racji ruminacyjnej, podejmowania zobowizania
oraz identyfikacji z zobowizaniem, szacowa-
no przy uyciu Skali Wymiarw Rozwoju Tosa-
moci (DIDS; Brzeziska i Piotrowski, 2010a).
Narzdzie obejmuje 25 pozycji, do ktrych osoba
ustosunkowuje si na szeciostopniowej skali,
od zdecydowanie nie do zdecydowanie tak.
Wynikiem podskali jest rednia liczba punktw.
Wspczynniki rzetelnoci alfa Cronbacha osi-
gaj dla poszczeglnych podskal wartoci zprze-
dziau od 0,66 do 0,89, ze redni = 0,79 (Brze-
ziska i Piotrowski, 2009). W prezentowanych
badaniach wartoci alfa wynosiy od 0,77 do 0,91,
ze redni = 0,84.
Przywizanie. Do pomiaru dymensji przywi-
zania (tj. lku i unikania) wykorzystano Zrewi-
dowany Kwestionariusz Dowiadcze w Bliskich
Relacjach (ECR-R) autorstwa Fraleya i wsp-
pracownikw (2000; Wajs, 2012). Dwie podska-
le obejmuj cznie 36 pozycji, ocenianych na
7 stopniowej skali, od cakowicie si nie zga-
dzam do cakowicie zgadzam si. rednia licz-
ba punktw uzyskanych przez osob w kadej
z podskal wskazuje na obecne u niej nasilenie
lku i unikania oraz pozwala okreli charaktery-
styczny dla niej styl przywizania. Wspczynniki
rzetelnoci dla obu podskal przekraczaj warto
= 0,80 (por. Fraley, 2014).
Studia Psychologiczne, t. 53 (2015), z. 3, s. 91104
95
ANALIZA WYNIKW
Poczucia tosamociowe a wymiary rozwoju
tosamoci (hipoteza 1a)
Aby ustali, jakie s powizania midzy
wymiarami rozwoju tosamoci i poczuciami to-
samociowymi przeprowadzono analiz korelacji.
Uzyskana macierz (por. Tab. 1) ujawnia wzorzec
dodatnich korelacji poczu tosamociowych
z podejmowaniem zobowiza i identyfikacj
z nimi oraz wzorzec ujemnych korelacji poczu
tosamociowych z trzema wymiarami eksplora-
cji, w szczeglnoci z eksploracj ruminacyjn.
Dane te s zgodne z hipotez 1a. Warto zauwa-
y, e z wymiarami zobowizania najsilniej wie
si poczucie wasnej wartoci, za z wymiarami
eksploracji poczucie spjnoci. Najsabsze, na
tle innych, zwizki z wymiarami rozwoju tosa-
moci wykazuje poczucie niepowtarzalnoci.
Poczucia tosamociowe a statusy
tosamoci (hipoteza 1b)
Wpierw sprawdzono, czy odmiennym konfi-
guracjom wymiarw rozwoju tosamoci tj. sta-
tusom tosamoci towarzysz rne nasilenia
poczu tosamociowych. W wyniku analizy sku-
pie otrzymano sze statusw tosamoci (por.
Ryc. 1), odpowiadajcych typologii opisanej przez
Brzezisk i Piotrowskiego (2009) oraz autorw
oryginalnej wersji metody (Luyckx, Schwartz,
Berzonsky i in., 2008).
Rnice midzy statusami w zakresie wszyst-
kich wymiarw rozwoju tosamoci byy istotne:
F(5, 222) = 92,03; p < 0,001; 2 = 0,67 dla eks-
ploracji wszerz, F(5, 222) = 81,81; p < 0,001;
2 = 0,65 dla eksploracji w gb, F(5, 222)
= 128,44; p < 0,001; 2 = 0,74 dla eksplora-
cji ruminacyjnej, F(5, 222) = 100,16; p < 0,001;
2= 0,69 dla podejmowania zobowizania oraz
F(5,222) =97,63; p < 0,001; 2 = 0,69 dla iden-
tyfikacji zzobowizaniem.
Pomidzy statusami tosamoci zaobserwowa-
no istotne rnice w nasileniu wszystkich poczu
tosamociowych: wewntrznej treci [F(5,222) =
13,04; p < 0,001; 2 = 0,23], niepowtarzalnoci
96 Aleksandra Pilarska, Anna Suchaska

Tabela 1. Macierz korelacji midzy poczuciami tosamociowymi i wymiarami rozwoju tosamoci

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
1. PWT
2. PN 0,18**
3. PO 0,33*** 0,19**
4. PS 0,76*** 0,14* 0,41***
5. PC 0,57*** 0,17** 0,25*** 0,60***
6. PWW 0,63*** 0,43*** 0,34*** 0,66*** 0,50***
7. EW -0,32*** -0,10 -0,24*** -0,37*** -0,26*** -0,27***
8. EG -0,21*** -0,09 -0,24*** -0,28*** -0,19** -0,21*** 0,74***
9. ER -0,56*** -0,16* -0,35*** -0,59*** -0,38*** -0,55*** 0,54*** 0,39***
10. PZ 0,48*** 0,13* 0,24*** 0,48*** 0,37*** 0,51*** -0,23*** -0,07 -0,79***
11. IZ 0,38*** 0,16* 0,16* 0,38*** 0,32*** 0,51*** -0,02 0,14* -0,60*** 0,79***
2,33 1,88 1,62 2,07 2,04 2,06 4,04 3,87 3,39 3,93 4,19
M (SD)
(0,50) (0,50) (0,47) (0,50) (0,46) (0,48) (0,85) (0,84) (1,00) (1,10) (0,88)
Oznaczenia: PWT poczucie wewntrznej treci, PN poczucie niepowtarzalnoci, PO poczucie odrbnoci, PS poczucie
spjnoci, PC poczucie cigoci w czasie, PWW poczucie wasnej wartoci, EW eksploracja wszerz, EG eksploracja w gb,
ER eksploracja ruminacyjna, PZ podejmowanie zobowizania, IZ identyfikacja z zobowizaniem.
***p 0,001; **p < 0,01; *p < 0,05.

[F(5,222) = 3,64; p = 0,004; 2 = 0,08], odrb-
noci [F(5,222) = 5,70; p < 0,001; 2 = 0,11],
spjnoci [F(5,222) = 17,08; p < 0,001;
2=0,28], cigoci czasowej [F(5,222) = 7,35;
p < 0,001; 2 = 0,14] oraz wasnej wartoci
[F(5,222) = 20,55; p < 0,001; 2 = 0,32]. Wyniki
testw post-hoc (Tukeya lub T3 Dunnetta) wska-
zuj, e kierunki obserwowanych rnic s spjne
z hipotez 1b (por. Tab. 2).
Nastpnie zbadano, czy odmiennym statusom
tosamoci odpowiada nie tylko rne nasilenie,
ale i odmienna struktura poczucia tosamoci.

1.50 Eksploracja
wszerz
1.00
Eksploracja
0.50 Zgb
0.00 Eksploracja
ruminacyjna
-0.50
Podejmowanie
-1.00 zobowizania
Identyfikacja
-1.50
]zobowizaniem
-2.00

Rysunek 1. Statusy tosamoci (dane standaryzowane)

Studia Psychologiczne, t. 53 (2015), z. 3, s. 91104

 Typ tosamociowego zaangaowania i poczucie tosamoci 97

Tabela 2. Porwnanie statusw tosamoci pod wzgldem poczu tosamociowych

RR (I) BR (II) RM (III) N (IV) P (V) O (VI)

n = 34 n = 10 n = 28 n = 58 n = 49 n = 49
M (SD) M (SD) M (SD) M (SD) M (SD) M (SD)
EW 4,26 (0,48)a 2,82 (0,51)b 5,01 (0,48)c 3,68 (0,36)d 3,22 (0,62)b 4,80 (0,50)c
EG 3,86 (0,42)a 2,28 (0,33)b 4,82 (0,50)c 3,53 (0,44)d 3,30 (0,60)d 4,65 (0,55)c
ER 4,44 (0,59)a 3,56 (0,72)b 4,75 (0,53)a 3,31 (0,44)b 2,12 (0,47)c 3,21 (0,53)b
PZ 2,69 (0,67)a 2,68 (0,56)a 2,83 (0,80)a 3,86 (0,51)b 5,10 (0,59)c 4,59 (0,60)d
IZ 3,12 (0,51)a 2,74 (0,38)a 3,74 (0,39)b 4,03 (0,45)b 4,99 (0,61)c 4,87 (0,50)c
PWT 1,98 (0,50)a 2,28 (0,42)abc 1,95 (0,51)a 2,38 (0,40)b 2,63 (0,42)c 2,43 (0,46)bc
PN 1,66 (0,47)a 2,05 (0,55)ab 1,87 (0,57)ab 1,87 (0,39)ab 2,09 (0,47)b 1,83 (0,53)ab
PO 1,52 (0,44)ab 1,57 (0,52)abc 1,35 (0,42)b 1,66 (0,42)ac 1,87 (0,43)c 1,56 (0,49)ab
PS 1,69 (0,51)a 2,05 (0,35)abc 1,68 (0,53)a 2,12 (0,36)b 2,43 (0,32)c 2,12 (0,48)b
PC 1,72 (0,41)a 2,19 (0,52)bc 1,87 (0,49)ab 2,05 (0,36)bc 2,24 (0,43)c 2,10 (0,46)bc
PWW 1,61 (0,48)a 1,91 (0,30)ab 1,83 (0,41)ab 2,09 (0,31)b 2,46 (0,38)c 2,12 (0,46)b
Oznaczenia: RR rozproszone rozproszenie, BR beztroskie rozproszenie, RM ruminacyjne moratorium, N niezrnicowanie,
P przejcie, O osignicie, PWT poczucie wewntrznej treci, PN poczucie niepowtarzalnoci, PO poczucie odrbnoci,
PS poczucie spjnoci, PC poczucie cigoci w czasie, PWW poczucie wasnej wartoci, EW eksploracja wszerz, EG
eksploracja w gb, ER eksploracja ruminacyjna, PZ podejmowanie zobowizania, IZ identyfikacja z zobowizaniem. Rne
litery w wierszach oznaczaj rnice statystycznie istotne (p < 0,05).

Trzy typy struktury poczucia tosamoci otrzyma-
no w wyniku analizy skupie (por. Ryc.2). Rni-
ce midzy nimi w zakresie wszystkich poczu to-
samociowych byy istotne: F(5, 225) = 163,86;
p < 0,001; 2 = 0,59 dla poczucia wewntrznej
treci, F(5, 225) = 25,02; p < 0,001; 2 = 0,18 dla
poczucia niepowtarzalnoci, F(5, 225) = 34,35;
p < 0,001; 2 = 0,23 dla poczucia odrbnoci,
F(5, 225) = 182,48; p < 0,001; 2 = 0,62 dla
poczucia spjnoci, F(5, 225) = 79,02; p<0,001;
2 = 0,41 dla poczucia cigoci w czasie oraz
F(5, 225) = 103,42; p < 0,001; 2 = 0,48 dla
poczucia wasnej wartoci. Testy post-hoc
(Tukeya lub T3 Dunnetta) wykazay, e niemal
wszystkie skupienia rni si od siebie nasile-
niem wszystkich poczu tosamociowych, jedy-

1.00
0.50
Skupienie 1
0.00
Skupienie 2
-0.50
Skupienie 3
-1.00
-1.50

Rysunek 2. Struktury poczu tosamoci (dane standaryzowane)

Studia Psychologiczne, t. 53 (2015), z. 3, s. 91104

98 Aleksandra Pilarska, Anna Suchaska
nie w zakresie poczucia odrbnoci nie stwier-
dza si istotnych rnic midzy skupieniem 2 i 3,
apoczucie wasnej wartoci nie rnicuje istotnie
skupienia 1 i 2.
Osoby w skupieniu 1 charakteryzuje najbar-
dziej dojrzaa i harmonijna struktura poczucia
tosamoci, cho uwag zwraca relatywnie sab-
sze poczucie niepowtarzalnoci. W skupieniu 2
znalazy si osoby o strukturze mniej zharmo-
nizowanej, ktre wyrnia silne poczucie niepo-
wtarzalnoci i wasnej wartoci (by moe ocha-
rakterze kompensacyjnym), na tle sabszych
pozostaych poczu tosamociowych. Osoby
wskupieniu 3 cechuj si najwyszym stopniem
dezorganizacji poczucia tosamoci, z wyrany-
mi deficytami w zakresie poczu wewntrznej
treci, spjnoci, czasowej cigoci oraz wasnej
wartoci.
Zwizek midzy statusem tosamoci istruk-
tur poczucia tosamoci okaza si istotny:
2(10) = 77,93; p < 0,001, V = 0,41. Osoby
o tosamoci przejtej i osignitej dominuj
w skupieniu o najwyszym poziomie dojrzao-
ci tosamoci, za rozproszonemu rozproszeniu
iruminacyjnemu moratorium odpowiada najwy-
szy stopie dezorganizacji poczucia tosamoci.
Struktura niezharmonizowana, oparta na silnym
poczuciu niepowtarzalnoci i wasnej wartoci,
cechuje osoby o statusie niezrnicowanym oraz
beztroskiego rozproszenia (por. Tab. 3). Wyniki
te odpowiadaj oczekiwaniom sformuowanym
w hipotezie 1b.
Tabela 3. Analiza wspzalenoci statusu tosamoci i struktury poczucia tosamoci
RR (I) BR (II)
n = 34 n = 10
Poczucie tosamoci n (%) n (%)
Skupienie 1 (n = 83) 7 (20,6) 2 (20,0)
Skupienie 2 (n = 74) 3 (8,8) 5(50,0)
Skupienie 3 (n = 71) 24 (70,6) 3 (30,0)
Oznaczenia: RR rozproszone rozproszenie, BR beztroskie rozproszenie, RM ruminacyjne moratorium, N niezrnicowanie,
P przejcie, O osignicie.
Dymensje przywizania a poczucia
tosamociowe i wymiary rozwoju
tosamoci (hipoteza 2a)
Analiza korelacji dymensji przywizania
zpoczuciami tosamociowymi i wymiarami rozwo-
ju tosamoci (por. Tab. 4) ujawnia, e wzrost lku
wspwystpuje z osabieniem poczucia spjnoci,
wewntrznej treci, odrbnoci i czasowej cigo-
ci, a wzrost unikania z osabieniem poczucia
czasowej cigoci, wewntrznej treci oraz spjno-
ci. W przypadku wymiarw rozwoju tosamoci,
istotne okazay si jedynie ujemne korelacje lku
z eksploracj w gb i eksploracj ruminacyjn.
Hipoteza 2a zostaa wic potwierdzona czciowo
i w wikszej mierze w stosunku do poczu tosamo-
ciowych ni wymiarw rozwoju tosamoci.
Styl przywizania a poczucia
tosamociowe i wymiary rozwoju
tosamoci (hipoteza 2b)
W kolejnym kroku sprawdzono, czy osoby
ornym stylu przywizania rni si pod wzgl-
dem poczu tosamociowych i wymiarw rozwo-
ju tosamoci. Grup o bezpiecznym stylu przy-
wizania tworzyy osoby, ktre uzyskay wyniki
nisze ni warto mediany zarwno w zakresie
lku (Me = 2,47), jak i unikania (Me = 2,15), za
grup o pozabezpiecznym stylu przywizania
osoby, ktre uzyskay wyniki rwne bd wiksze
ni warto mediany w odniesieniu do jednej lub
obu dymensji (por. Fraley, 2014). Analizy (por.
Tab. 5) wykazay, e osoby o odmiennym stylu
Status tosamoci
RM (III) N (IV) P (V) O (VI)
n = 28 n = 58 n = 49 n = 49
n (%) n (%) n (%) n (%)
3 (10,7) 18 (31,0) 33 (67,3) 20 (40,8)
7 (25,0) 31 (53,4) 12 (24,5) 16 (32,7)
18 (64,3) 9 (15,5) 4 (8,2) 13 (26,5)
Studia Psychologiczne, t. 53 (2015), z. 3, s. 91104
 Typ tosamociowego zaangaowania i poczucie tosamoci 99

Tabela 4. Korelacje dymensji przywizania i zmiennych przywizania nie rni si od siebie na wymia-
tosamociowych rach rozwoju tosamoci. Obserwuje si nato-
DL DU miast istotnie silniejsze poczucie wewntrznej
treci, spjnoci i czasowej cigoci u osb z bez-
PWT -0,36*** -0,29**
piecznym przywizaniem, ni u osb o przywiza-
PN 0,06 -0,06 niu pozabezpiecznym.
PO -0,33** 0,01 Grupy o odmiennym stylu przywizania
PS -0,37*** -0,26* porwnano rwnie pod wzgldem statusw to-
PC -0,32** -0,34*** samoci i struktury poczucia tosamoci. Anali-
zy wykazay istotny zwizek stylu przywizania
PWW -0,2 -0,14
ze struktur poczucia tosamoci: 2(2) = 6,12;
EW 0,15 0,01 p=0,047; V = 0,27. Ponad poowa (51,6%) osb
EG 0,26* -0,07 cechujcych si dojrzaym poczuciem tosamo-
ER 0,26* -0,05 ci to osoby przywizane bezpiecznie, podczas
PZ -0,19 0,01 gdy wrd osb o deficytowej i nieharmonijnej
strukturze poczucia tosamoci wyranie domi-
IZ -0,09 -0,02
nuj osoby o przywizaniu pozabezpiecznym
Oznaczenia: PWT poczucie wewntrznej treci, PN poczucie
niepowtarzalnoci, PO poczucie odrbnoci, PS poczucie
(odpowiednio, 76,5% i 71,4%). Zwizek stylu
spjnoci, PC poczucie cigoci w czasie, PWW poczucie przywizania ze statusem tosamoci okaza si
wasnej wartoci, EW eksploracja wszerz, EG eksploracja nieistotny (p > 0,05). Hipoteza 2b zostaa wic
w gb, ER eksploracja ruminacyjna, PZ podejmowanie
zobowizania, IZ identyfikacja z zobowizaniem, DL
potwierdzona czciowo i tylko w zakresie zwiz-
dymensja lku, DU dymensja unikania. kw stylu przywizania z nasileniem i konfigura-
***p 0,001; **p < 0,01; *p < 0,05. cj poczu tosamociowych.

Tabela 5. Styl przywizania a wymiary tosamoci i poczucia tosamociowe

Bezpieczny Pozabezpieczny
Rnice
(n = 30) (n = 56)
Zmienna M (SD) M (SD) U Z r
EW 3,95 (0,93) 3,91 (0,85) 809,50 -0,28 0,03
EG 3,80 (0,87) 3,77 (0,89) 823,00 -0,15 0,02
ER 3,19 (0,85) 3,40 (1,04) 754,00 -0,78 0,08
PZ 4,11 (0,98) 3,79 (1,00) 689,00 -1,37 0,15
IZ 4,25 (0,95) 4,00 (0,79) 696,50 -1,30 0,14
PWT 2,53 (0,26) 2,30 (0,44) 585,50* -2,35 0,25
PN 1,79 (0,57) 1,88 (0,49) 764,00 -0,69 0,07
PO 1,67 (0,41) 1,61 (0,43) 802,00 -0,35 0,04
PS 2,28 (0,32) 2,08 (0,40) 594,00* -2,24 0,24
PC 2,32 (0,36) 2,00 (0,36) 461,50*** -3,45 0,37
PWW 2,07 (0,41) 2,04 (0,45) 817,00 -0,21 0,02
Oznaczenia: EW eksploracja wszerz, EG eksploracja w gb, ER eksploracja ruminacyjna, PZ podejmowanie zobowizania,
IZ identyfikacja z zobowizaniem, PWT poczucie wewntrznej treci, PN poczucie niepowtarzalnoci, PO poczucie
odrbnoci, PS poczucie spjnoci, PC poczucie cigoci w czasie, PWW poczucie wasnej wartoci.
***p 0,001; *p < 0,05.

Studia Psychologiczne, t. 53 (2015), z. 3, s. 91104

100 Aleksandra Pilarska, Anna Suchaska
DYSKUSJA
Przyjcie w przedstawionym badaniu za punkt
wyjcia wsplnego rodowodu rozwojowego
ifenomenologicznego ujcia tosamoci, opera-
cjonalizowanego jako jej aspekt procesualno-
-behawioralny (wymiary rozwoju tosamoci)
ipoczuciowy (poczucia tosamociowe), pozwo-
lio uzna za teoretycznie uprawnione zbadanie
ich wzajemnych zwizkw. Tym samym moliwy
sta si empiryczny opis subiektywnego dowiad-
czenia osb w rnym stopniu zaangaowanych
wprocesy eksploracji i zobowizania.
Analizy zwizkw wymiarw rozwoju tosamo-
ci i poczu tosamociowych wskazuj, zgodnie
zoczekiwaniami, e podjciu i identyfikacji zzobo-
wizaniem towarzyszy silne poczucie tosamoci
we wszystkich jego aspektach. Procesy eksploracji,
wyznaczajce etap poszukiwa i braku pewnoci
co do wasnej roli i wyborw, jak przewidywano,
cz si z osabieniem poczucia wewntrznej tre-
ci, odrbnoci, spjnoci iczasowej cigoci. Jak oczekiwan przewag osb o tosamoci przejtej
trudny moe by ten etap rozwoju tosamoci
pokazuje jego wspwystpowanie z obnieniem
poczucia wasnej wartoci. Tak wyrany zwizek tej
zmiennej z eksploracj wszerz i w gb, a szczegl-
nie z jej form ruminacyjn, moe ujawnia swo-
isty mechanizm bdnego koa, w ktrym niskie
poczucie wasnej wartoci sprzyjaoby tendencjom
eksploracyjnym, szczeglnie ruminacyjnym, bloku-
jc przejcie do kolejnych etapw formowania to-
samoci. Jest to zbiene z sugestiami Luyckxa
i wsppracownikw (2008), ktrzy moliwych
przyczyn fiksacji na procesie eksploracji upatruj
m.in. w zawyonych standardach i rygorystycznej
ocenie wasnego poziomu dziaania.
Przedstawiony poczuciowy opis statusw
tosamoci wspiera powysze obserwacje i zgod-
nie z przewidywaniami wskazuje na silniejsze
poczucia tosamociowe u osb zaangaowanych
w podejmowanie i identyfikacj z zobowizaniami
(tj. o tosamoci przejtej i osignitej), anieli
tych skoncentrowanych na eksploracji, w szcze-
glnoci jej lkowej formie. Wyranie pokazuj
to take analizy zwizku statusu tosamoci ze
struktur poczucia tosamoci osoby o tosamo-
ci przejtej i osignitej dominuj w skupieniu
o najbardziej dojrzaej i harmonijnej strukturze
poczucia tosamoci, za rozproszonemu rozpro-
szeniu i ruminacyjnemu moratorium odpowiada
najwyszy stopie dezorganizacji poczucia tosa-
moci. Wyznacznikiem siy poczucia tosamoci
okazuje si zatem, po raz kolejny, obecno sta-
ych zobowiza. Wyniki te s zbiene z innymi
doniesieniami empirycznymi, w ktrych statusy
tosamoci zasadzajce si na wysokim poziomie
zobowizania tosamo przejta i osignita
podobnie czyy si z charakterystykami zdro-
wia psychicznego (Brzeziska i Piotrowski, 2010b;
Luyckx, Schwartz, Berzonsky i in., 2008). Pod-
nosz jednoczenie, dyskutowan w literaturze
(np. Pilarska, 2012b; Waterman, 2007), kwesti
adaptacyjnoci i funkcjonalnoci wymiaru eksplo-
racji, ktry przy rnicowaniu tosamoci przej-
tej iosignitej ma znaczenie decydujce.
Warto w tym miejscu zwrci uwag na nie-
nad osobami o tosamoci osignitej w zakresie
poczucia odrbnoci, spjnoci i wasnej wartoci.
Czy niewielkie osabienie tych trzech poczu
w uznanej za najbardziej dojrza formie tosa-
moci mona interpretowa jako wzrost otwarto-
ci i elastycznoci poczucia tosamoci? Byoby to
zbiene z ide tosamoci caociowej Eriksona,
lecz jednoczenie sprzeczne z wynikami dotych-
czasowych bada nad adaptacyjnoci poczucia
tosamoci, sugerujcymi liniowy, dodatni zwi-
zek midzy si poczu tosamociowych a wska-
nikami dobrostanu (np. Pilarska, 2014; Pilarska
iSuchaska, 2015). Pierwsza interpretacja wyda-
je si zgodna z intencj autorw Modelu Podwj-
nego Cyklu (Luyckx, Schwartz, Berzonsky i in.,
2008). Model ten opiera si bowiem na zaoe-
niu, e eksploracja i zobowizanie to procesy
wzajemnie si przenikajce, a w myl przyjtych
kryteriw rozrniania statusw tosamoci
osoby o statusie tosamoci osignitej kontynu-
uj eksploracj, za u tych o statusie tosamoci
przejtej eksploracja wystpuje w niewielkim
zakresie. Zaoenia te znajduj swoje odzwiercie-
Studia Psychologiczne, t. 53 (2015), z. 3, s. 91104
 Typ tosamociowego zaangaowania i poczucie tosamoci
dlenie w konstrukcji metody. Ot pozycje Skali
Wymiarw Rozwoju Tosamoci, w tym te skada-
jce si na podskale eksploracji a wic odnosz-
ce si do rozmyla nad wasn przyszoci, roz-
waa wok podjtych zobowiza, a take
wtpliwoci i obaw zwizanych z ksztatem przy-
szego ycia (Brzeziska i Piotrowski, 2010a)
formuowane s w czasie teraniejszym. Jeli zgo-
dzimy si z tez, e tosamo przejta oznacza
brak lub (czasowe bd trwae) przerwanie eks-
ploracji, a dojrzaa, osignita tosamo dalsz
aktywno eksploracyjn2, zrozumiaym stanie si
fakt wzmocnienia poczucia odrbnoci, spjnoci
i wasnej wartoci towarzyszcy tej pierwszej,
anastpnie ich nieznaczne osabienie. Pod zna-
kiem zapytania stawiaoby to jednak dotychcza-
sowe kryterium dojrzaoci poczucia tosamoci.
Rozstrzygnicie tej kluczowej dla obu uj tosa-
moci kwestii wymaga osobnych bada.
Klarownie i zasadniczo spjnie z przewidywa-
niami przedstawiaj si zwizki dymensji i stylu
przywizania z poczuciami tosamociowymi.
Relacyjny lk i unikanie bliskoci wspwystpuj
z osabieniem poczu tosamociowych, co znajdu-
je swj wyraz w charakterystykach osb oodmien-
nym stylu przywizania. Osoby bezpiecznie przy-
wizane, wolne od lku i unikania, to osoby pewne
tego, kim s oraz zachowujce silne poczucie jed-
noci i cigoci wasnej osoby. Jak mona przy-
puszcza, bd one poszukiway ikorzystay z wza-
jemnej bliskoci bez poczucia zagroenia
pomieszaniem w obrbie tosamoci. Sabsze ni
oczekiwano, cho wane z teoretycznego punktu
widzenia, zwizki cz dymensje przywizania
iwymiary rozwoju tosamoci. Stwierdzone w ana-
lizach wspwystpowanie eksploracji w gb i eks-
ploracji ruminacyjnej z lkiem moe wyjania
zarwno niestabilno zwizkw zawieranych na
tym etapie rozwoju tosamoci, jak i przeduanie
si tego etapu. Przyjmujc, e obszarem intensyw-
nej eksploracji jest obok pracy i wiatopogldu
2 Warto w tym miejscu przywoa klasyfikacj statusw tosamoci proponowan przez zesp Meeusa (1999). Autorzy ci
dokonuj rozrnienia midzy osigniciem (achievement) oraz osiganiem tosamociowych zobowiza (achieving commitment).
Drugi z tych statusw, czcy silne zobowizania i siln aktywno eksploracyjn, odpowiada statusowi tosamoci osignitej
wmodelu podwjnego cyklu.
Studia Psychologiczne, t. 53 (2015), z. 3, s. 91104
101
sfera intymnych relacji (Arnett, 2000), a jej
zasadniczy cel to przygotowanie do podjcia zobo-
wizania wobec partnera miosnej relacji, mona
przewidywa, e przebieg tego procesu bdzie ule-
ga zakceniu w warunkach lku w relacjach
z innymi. Powysze obserwacje mog stanowi
pewne uzupenienie dla rezultatw bada Brzezi-
skiej i Piotrowskiego (2010b), w ktrych poziom
odmiennie operacjonalizowanej gotowoci do
tworzenia bliskich zwizkw czy si przede
wszystkim z wymiarem zobowizania. Znaczenie
wymiarw rozwoju tosamoci i statusw tosamo-
ci nie ujawnio si w analizach uwzgldniajcych
styl przywizania, co moe sugerowa, e w wyzna-
czaniu zdolnoci do bliskoci szczeglna rola przy-
pada subiektywnemu dowiadczaniu wasnej
osoby. Jest to spjne z psychodynamicznym uj-
ciem problemu (Kernberg, 1996).
Wielo modeli stawiajcych sobie za cel
uchwycenie zjawiska tosamoci wskazuje na
wag badanych zagadnie i niewtpliwie sprzy-
ja staemu pogbianiu i poszerzaniu wiedzy
z tego obszaru osobowoci. Jednoczenie moe
powodowa zagubienie w gszczu poj i narz-
dzi badawczych. Spotykane w literaturze okre-
lenie psychologiczna problematyka tosamo-
ci (Grzegorek, 2000, s. 53) oddaje trudnoci
wwypracowaniu spjnego podejcia do zjawiska
tosamoci. Tym waniejsze wydaje si docieka-
nie, czy, pomimo definicyjnych i operacyjnych roz-
bienoci, proponowane modele traktuj wistocie
wci o tym samym problemie dowiadczeniach
osoby podejmujcej wysiek samookrelenia.
Przeprowadzona w ramach niniejszego artyku-
u analiza jest wyrazem takich wanie docieka.
Uzyskane rezultaty wspieraj tez, e oba ujcia
tosamoci fenomenologiczne i rozwojowe
traktuj o odmiennych aspektach zjawiska to-
samoci, a nie o rnych realnociach psycholo-
gicznych. Daje to nadziej na integracj ustale
wypracowanych wramach obu nurtw.
102 Aleksandra Pilarska, Anna Suchaska
LITERATURA
Arnett, J. J. (2000). Emerging adulthood.
A theory of development from the late teens
through the twenties. American Psychologist,
55(5), 469480.
Batory, A. (2012). Wielowymiarowe i dyna-
miczne Ja podstaw tosamoci. Roczniki Psycho-
logiczne, 15(4), 137159.
Brennan, K. A., Clark, C. L. i Shaver, P. R.
(1998). Self-report measurement of adult roman-
tic attachment: An integrative overview. W:
J.A.Simpson i W. S. Rholes (red.), Attachment
theory and close relationships (s. 4676). New
York: Guilford Press.
Brygoa, E. (2013). Podmiotowa i przedmio-
towa perspektywa tosamoci osobistej we wsp-
czesnym wiecie. Polskie Forum Psychologiczne,
18(3), 284302.
Brzeziska A. I., Kaczan R., Piotrowski K.
i Rkosiewicz M. (2011). Odroczona doroso:
fakt czy artefakt?. Nauka, 4, 67107.
Brzeziska, A. I., Piotrowski, K. (2010a).
Polska adaptacja Skali Wymiarw Rozwoju To-
samoci (DIDS). Polskie Forum Psychologiczne,
15(1),6684.
Brzeziska, A. I. i Piotrowski, K. (2010b). For-
mowanie si tosamoci a poczucie dorosoci The Guilford Press.
igotowo do tworzenia bliskich zwizkw. Cza-
sopismo Psychologiczne, 16(2), 265274.
Brzeziska, A. I. i Piotrowski, K. (2009). Dia-
gnoza statusw tosamoci w okresie adolescencji,
wyaniajcej si dorosoci i wczesnej dorosoci exploration: Validation of an integrative model of
za pomoc Skali Wymiarw Rozwoju Tosamo-
ci (DIDS). Studia Psychologiczne, 47(3), 93109.
Erikson, E. H. (2000). Dziecistwo i spoecze-
stwo. Pozna: Dom Wydawniczy Rebis.
Erikson, E. H. (2004). Tosamo a cykl ycia.
Pozna: Wydawnictwo Zyska i S-ka.
Fraley, R. C. (2014). A brief overview of adult
attachment theory and research. Strona interento-
wa: http://internal.psychology.illinois.edu/~rcfra-
ley/attachment.htm.
Fraley, R. C. i Shaver, P. R. (2000). Adult
romantic attachment: Theoretical develop-
ments, emerging controversies, and unan-
swered questions. Review of General Psychology,
4(2), 132154.
Fraley, R. C., Waller, N. G. i Brennan, K. A.
(2000). An item-response theory analysis of self-
report measures of adult attachment. Journal of
Personality and Social Psychology, 78(2), 350365.
Grzegorek T. (2000), Tosamo a poczucie
tosamoci. Prba uporzdkowania problematy-
ki. W: A. Gadowa (red.), Tosamo czowieka
(s.5370). Krakw: Wydawnictwo UJ.
Hazan, C. i Shaver, P. (1987). Romantic love
conceptualized as an attachment process. Journal
of Personality and Social Psychology, 52(3), 511524.
James, W. (2002). Psychologia. Kurs skrcony.
Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Jarymowicz, M. (1989). Prba konceptualiza-
cji pojcia tosamo: spostrzegana odrbno
Ja-Inni jako atrybut wasnej tosamoci. Przegld
Psychologiczny, 32(3), 655671.
Karbowa, M. (2012). Trafno metod pomiaru
przywizania w dorosoci [Niepublikowana praca
doktorska]. Pozna: Instytut Psychologii UAM.
Kernberg, O. F. (1996). A psychoanalytic the-
ory of personality disorders W: J. F. Clarkin
i M. F. Lenzenweger (Eds.), Major theories of
personality disorder (s. 106141). New York, NY:
Laing, R. D. (1999). Podzielone ja. Pozna:
Dom Wydawniczy Rebis.
Luyckx, K., Goossens, L., Soenens, B. i Bey-
ers, W. (2006). Unpacking commitment and
adolescent identity formation. Journal of Adoles-
cence, 29, 361378.
Luyckx, K., Schwartz, S. J., Berzonsky, M. D.,
Soenens, B., Vansteenkiste, M., Smits, I. i Goos-
sens, L. (2008). Capturing ruminative explora-
tion: Extending the four-dimensional model of
identity formation in late adolescence. Journal
ofResearch in Personality, 42(1), 5882.
Luyckx, K., Schwartz, S. J., Goossens, L. i Pol-
lock, S. (2008). Employment, sense of coherence,
and identity formation: Contextual and psycho-
logical processes on the pathway to sense of
Studia Psychologiczne, t. 53 (2015), z. 3, s. 91104
 Typ tosamociowego zaangaowania i poczucie tosamoci
adulthood. Journal of Adolescent Research, 23(5),
566591.
Main, M., Kaplan, N., i Cassidy, J. (1985).
Security in infancy, childhood, and adulthood:
A move to the level of representation. Mono-
graphs of the Society for Research in Child Devel-
opment, 50(12), 66104.
Mandrosz-Wrblewska, J. (1988). Tosamo
iniespjno ja a poszukiwanie wasnej odrbnoci.
Wrocaw: Ossolineum.
Marcia, J. E. (1966). Development and valida-
tion of ego-identity status. Journal of Personality
and Social Psychology, 3(5), 551558.
Meeus, W., Iedema, J., Helsen, M. i Volle-
bergh, W. (1999). Patterns of adolescent identi-
ty development: Review of literature and longi-
tudinal analysis. Developmental Review, 19(4),
419461.
Ole, P. K. (2008). O rnych rodzajach tosa-
moci oraz ich staoci i zmianie. W: P. K. Ole
i A. Batory (red.), Tosamo i jej przemiany
akultura (s. 4184). Lublin: Wydawnictwo Kato-
lickiego Uniwersytetu Lubelskiego.
Pilarska, A. (2014). Self-construal as a media-
tor between identity structure and subjective
well-being. Current Psychology, 33(2), 130154.
Pilarska, A. (2012a). Wielowymiarowy Kwe-
stionariusz Tosamoci. W: W. J. Paluchowski,
A.Bujacz, P. Haadziski i L. Kaczmarek (red.),
Nowoczesne metody badawcze w psychologii
(s. 167188). Pozna: Wydawnictwo Naukowe
WNS UAM.
Studia Psychologiczne, t. 53 (2015), z. 3, s. 91104
103
Pilarska, A. (2012b). Ja i tosamo a dobro-
stan psychiczny. Pozna: Wydawnictwo Naukowe
WNS UAM.
Pilarska, A. i Suchaska, A. (2015). Poczucie
tosamoci a przejawy zaburze osobowoci:
wyniki bada populacji nieklinicznej. Psychiatria
Polska, 49(3), 599613.
Pilarska,A. i Suchaska, A.(2013). Struktu-
ralne waciwoci koncepcji siebie apoczucie to-
samoci. Fakty iartefakty wpomiarze spjnoci
izoonoci koncepcji siebie. Studia Psychologicz-
ne,51(2), 2942.
Prager, K. J. (1995). The psychology of inti-
macy. New York: Guilford Press.
Sokolik, M. (1996). Psychoanaliza i Ja. War-
szawa: J. Santorski & Co.
Suchaska, A. i Worach, A. (2013). Zoono
koncepcji siebie a poczucie tosamoci. Roczniki
Psychologiczne, 16(2), 199233.
Wajs, M. (2012). Styl przywizania a nasilenie
potrzeb i obron narcystycznych u osb w okresie
wczesnej dorosoci [Niepublikowana praca magi-
sterska]. Pozna: Instytut Psychologii UAM.
Waterman, A. S. (2007). Doing well: The rela-
tionship of identity status to three conceptions
of well-being. Identity: An International Journal
ofTheory And Research, 7(4), 289307.
Vignoles, V. L., Regalia, C., Manzi, C.,
Golledge, J. i Scabini, E. (2006). Beyond self-
esteem: Influence of multiple motives on identity
construction. Journal of Personality and Social
Psychology, 90(2), 308333.
104 Aleksandra Pilarska, Anna Suchaska

Aleksandra Pilarska Anna Suchaska

Institute of Psychology Institute of Psychology
Adam Mickiewicz University in Pozna Adam Mickiewicz University in Pozna

THE IDENTITY PROCESSES AND THE SENSE OF IDENTITY:

INTERRELATIONS AND SIGNIFICANCE TO THE CAPACITY FOR CLOSENESS

ABSTRACT

The article deals with the relations between the dimensions of identity postulated in the dual-cycle model of identity forma-
tion by Luyckx and colleagues (2008) and the basic categories of the sense of identity that according to our own approach
determines the dominant ways of experiencing and understanding oneself (Pilarska, 2014; Pilarska & Suchaska, 2013).
In each of these theoretical proposals identity is viewed from a somewhat different perspective, although both are within
the scope of so-called Eriksonian influences. In the article, we present theoretical premises and empirical data concern-
ing the relations between the two approaches to identity, and thereby we answer the question of what kind of experience
of the self accompanies the intensification of exploration and commitment processes. Following up the thesis, commonly
advanced in the literature, that identity is a precondition of the capacity for close relationships, we also address the pos-
sibility ofexplaining this capacity in the light of the two considered approaches to identity.

Keywords: phenomenological approach to identity, identity-related senses, exploration, commitment, identity status,
attachment style

Studia Psychologiczne, t. 53 (2015), z. 3, s. 91104