Azra Erhat

MTOLOJ SZL

Altnc Basm: Austos 1996

Remzi Kitabevi A..

Selvili Mescit S. 3 34440 Caalolu-lstanbul

Tlf: 522 7248 - 522 0583, Fax: 522 9055

NDEKLER
NSZ
MYTHOS VE MYTHOLOGIA
MYTHOS YARATICILARI
AKDENZ MTOLOJS
A
B
C
D
E
F
G
H

K
L
M
N
O
P
R
S
T
U-V
Y
Z
SONSOZ
1. SZLK
2. DZN
SOY TABLOLARI

NSZ
 MYTHOS VE MYTHOLOGIA
lkin Sz vard, der Kitap. Bunu Platon duysa, sz m, hangi sz, diye sorar. nk
eski Yunan dilinde sz kavramn vermek iin bir deil, szck vardr: Biri " mythos",
br "epos", ncs "logos". Mythos sylenen veya duyulan szdr, masal, yk,
efsane anlamna gelir. Ama mythos'a pek gven olmaz, nk insanlar grdklerini,
duyduklarn anlatrken birok yalanlarla sslerler. Bu yzdendir ki Herodot gibi bir
tarihi mythos'a tarih deeri olmayan gvenilmez sylenti der, Platon gibi bir filozof da
mythos'u gereklerle ilikisiz, uydurma, bo ve gln bir masal diye tanmlar. Epos
daha deiik bir anlam tar: Belli bir dzen ve lye gre sylenen, okunan szdr,
epos insana tanr armaandr, gzelim ssl szleri bir araya getirerek byler
dinleyicilerini bir ozan. Ozann szn tanmlayan epos bylece iir, destan, ezgi
anlamna gelmi ve o gn bugn epik ve epope diye Batl dillerin hepsinde yerini
almtr. Mythos'la epos arasnda ilkinden bir yaknlk vardr, mythos sylenen szn,
anlatlan yknn ierii ise, epos da onun doal olarak ald ll, ssl ve dengeli
biimidir. Epos ne kadar gzelse, mythos o kadar etkili olur, epos'la mythos'un bu
baarl evlenmesidir ki, ilkadan kalma efsanelerin rn vere vere gnmze dek
yaamasn ve mythos kavramnn alar ve uluslararas bir nitelik kazanarak lmezlie
kavumasn salamtr.
Ama bir de logos vard. Onun szcn bata Herakleitos olmak zere onya
dnrleri eski deyimiyle "physiologoi", yani doa bilginleri yapmtr. Onlara gre
logos gerein insan szyle dile gelmesidir. Logos bir yasal dzeni yanstr, insann
bedeninde ve ruhunda bir logos bulunduu gibi, evrenin ve doann da logos'u vardr.
Logos insanda dnce, doada kanundur, her yerde ve her eyde vardr, ortaklaa ve
tanrsaldr. Logos'u bulmak, srlarn gz nne sermek, insan szyle dile getirmek
dnrn asl devidir. Logos kavramyla alan bu r dosdoru bilime varm, yle
ki logos-logia bugn herhangi bir aratrma dalnda bilgini ve bilimi dile getirmek iin
kullanlan birer ek olmutur.
Mythos'la epos uyumlu bir btn iinde birletikleri halde, onlarla logos arasnda
ilkinden ve gn getike kesinleen bir kartlk ba gstermitir. Birbirine zt iki akm
alm yrmtr. Ege kylarnda filiz veren destanlar, vgler, ezgilerin yannda, gene
Ionya'da doup gelien bilim kollar: Fizik Tiatematik, yer ve gk bilimi, tarih ve
corafya. Bilginler mythos'un uydurduu epos'un dile getirdii tanr masallarn hor
grr, yerdike yerer, evreni ve insan anlatmakta bu trn yalanc ve zararl yollara
saptn ileri srer dururlar. Ne var ki evren tanmn dile getirmek iin bu bilginlerin
ou da epos biimine, yani destana zg heksametron lsne bavurmaktan
alamazlar kendilerini. Yalnz Herakleitos dzyazyla dile getirir dncesini.
Platon'un tutumu daha da ibret vericidir. Homeros'u tanrlar stne yalanlar
uydurdu, topluma zararl efsaneler dzd-diye sulamakla bamz iiren bu filozof
"Devlet", ya da "Gorgias" gibi en nemli dialoglarnn sonunda gerein gereini,
tanrlar katndaki hakikati gzmzn nne sermek, fizikst kantlarla tanmlamak
istedi mi, bir mythos uydurur. Ne yapsn ki mythos'tan ayr dnemez, dncesi
mythos kalbna kendiliinden girer. Mythos Yunan dncesiyle zdetir denebilir hem
yalnz Yunan m, insan dncesi ve onun rettii dille zde olsa gerek ki, Homeros'tan
bugne dnya sanatlar mythos'u kendilerine tkenmez bir esin kayna olarak
almlardr.
Ama "mythologia" szcnde mythos'la logos'un, kart bu iki kavramn birletiini
grmyor muyuz? Mythologia efsaneler bilimi anlamna gelmez mi? Hem gelir, hem de
gelmez. Erken ilkada "mythologein" diye bir fiil vardr, masal anlatmak demektir,
szl gelenekle dilden dile aktarlan efsanelerin ozanlarca srdrlmesini de belirtir.
Mythologia kavram da ayn anlama gelir. Hem masal ve efsanelerin topland kitap
iin, hem de ilkan sonlarnda "mythos-graphos", yani mythos yazar denilen
derleyicilerin yapt i iin kullanlr. Ama mythologia bugn tad geni ve kapsayc
anlama gelmemitir ilkan hibir dneminde. Mythos, ok tanrl bir dinin tanrlar
stne anlatlan efsane, mythologia da bu efsanelerin bir araya geldii kitap olduuna
gre, mythologia ilkan din kitab olmal gerek, oysa deildir ve hibir zaman
olmamtr. nk bu efsaneler nan -tek tanrl dinlerde sz konusu edilen inan-
dzeyine ykselmemitir. Szl ya da yazl yazn ve sanat kollarnn hepsinde
durmadan konu edinilip ilenen ve ilendike deien mythos'lar ne kadar ozan, yazar,
sanat varsa, o kadar biim alm, bu nedenle hibir zaman belli bir dinin tek kitab
halinde toplanamamtr. Byle bir eitlilik, bylesine reti ve yntem yok-luu, bu
tr baboluk, zgrlk ve zerklik baka hibir din ve efsanelerinde grlmemitir.
lka mythos'u layiktir, din adamnn deil, sanatnn uradr, onun anlam, yn ve
biimi din alannda verilmez, sanat alannda verilir. Asl yaratcs da szdr ve sz
ustasdr. Mythos, epos, giderek logos bile birlemilerdir onun doup gelimesine.
Gerekle ilikisi olup olmadna gelince, mythos'un gereini szn dnda aramak
bounadr. Asl gerek insan sznn iinde, znde, iirindedir. Bunu anlad iindir ki,
ilka insan szle birbirinden renkli, byleyici ve inandrc yaptlar yaratabilmi ve
szn bir kitap iinde donmasn nleyerek, adan aa, insan kan gibi scak scak
akmasn, bylece canlln sonsuzlua dek aktarmasn salamtr.

MYTHOS YARATICILARI
Herodot der ki, tanr soylarn sayp dken, tanrlara adlarn veren, niteliklerini
tanmlayan ve efsanelerini anlatan, Homeros'la Hesiodos'tur. Yani ok tanrl ilka
dininin yaratclar, peygamberleridir onlar demeye getirir. Ne var ki bu yaratcln
neye yarayacan bilmez, bilemez Herodot. Yunan mythos'unun yazna vurulmas, evet,
Homeros ve Hesiodos'la balar, ama orada kalmaz, Homeros'la Hesiodos'un yarattklar
tanr soylarna ve efsanelerine -ki bu konuda ilk iki yaratcnn bile syledikleri birbirini
tutmaz- ekler, katklar yaplr, yazn trleri oaldka mythoslar da yeni anlatmlar ve
yorumlarla zenginleir. Destan an onya'da da, Yunanistan'da da "melos" denilen lirik
iir trleri izler, alg eliiyle bir kiinin, ya da bir koronun syledii bu ezgilerde de
mythos nemli bir yer tutar, "hymnos" denilen vglerde balca konudur. Hele traged-
ya ile mythos yeniden doar, tragedya yazarlarnn elinde bir daha yitiremeyecei bir
z ve anlamla yklenir: nsanlk dramnn aynas, simgesi oluverir. Konusunu gerek
olaylardan alan bir iki tragedya dnda -ki bunlar da byk tepkiyle karlanm ve
tutunamamtr- tragedyann tek kayna mythos'tur. Destandan tragedyaya tr ve gr
ayrlnn gerektirdii byk bir farkllk vardr. Destanda barol oynayan tanrlar arka
plana itilir, yeni tanrlar, yeni kahramanlar n plana alnp tragedya yazarnn
seyircilerine yaatmak istedii dramn gereklerine gre aydnlanr. Dram insan dramdr
ama ipleri gene de tanrlarn elindedir, onlar destanda olduu gibi bir dan tepesinden
sava ynetir ya da bir insann lm kalmn tartya vurur grmeyiz, ama ve
eylemleri sakl kalr, anlalmad oranda da korkutur; tragedya tanrlar, bilerek ya
da bilmeyerek iledii bir su iin insan ykma gtren amansz yazgy, lanete uram
btn bir soyun zincirleme su ve cezasn simgeler.
Tragedyann bu adan aydnlatt mythos bylece alabildiine zenginleir, ama i
bununla da bitmez: Bin bir kent devletine ayrlm olan Yunanistan'n her blgesi yerli
mythos'unu yaratmak ve yaatmak hevesindedir. Koruyucu olarak setii bir tanr
stne kendi blgesiyle lgili efsaneler uydurmakta ya da olan efsaneleri kendi din ve
devlet politikasna gre yorumlayp deitirmektedir. Efsane emberleri bylece
geniledike geniler: Troya sava emberine Atina, Thebai, Korinthos emberleri
katlr, Odysseus'un servenleri destanna Argonaut'lar destan eklenir, Dor rkl boylar
on mythos'unun kiileriyle boy lecek bir destan kahraman yaratp btn
efsanelerini Herakles diye bir yar tanrnn evresinde toplarlar. Mythos bylece iinden
klmaz girift ve karmak bir toplam oluverir. Bu okluu aydnla kavuturmak iin
gerekten bir mythos bilimine gerek vardr: O srada, yani Yunan'n klasik denilen parlak
a sona erip de yaratcl azald, sanat gcnn tkenmeye yz tuttuu Hellenistik
denilen dnemde efsaneleri toplama ve derleme iine giriilir. skenderiye ve Bergama
kitaplklarnn kurulup almaya ald elyazmalarnn alabildiine oaltlp
eletirildii dnemdir. Bu dnemde treyen mythos yazarlar bir yandan bata Homeros
olmak zere byk yazn yaptlarn erhler, notlar ve aklamalarla kopya etmeye, bir
yandan da efsaneler toplayp kitaplar yazmaya koyulurlar. Bunlarn efsane derlemeleri
bizim iin nemli bir kaynaktr. Roma imparatorluu dneminde de efsane dzme sreci
canldr. Roma, Yunan mythos'undan esinlenerek kendi din ve mitolojisini kurmak
hevesine kaplr. Yunan tanrlarn kendi yerli tanrlaryla bir tutarak adlarn deitirir,
efsanelerin kimini benimser, kimini atar, kimini yerli efsaneleriyle kartrr. Ta ilkan
sonuna kadar bu byle gider. Yunan-Roma mitolojisi dediimiz btn bu kaynaklardan
ve daha sayamadmz bakalarndan alnm, toplanm, zetlenmi efsane, masal ve
yklerin toplamdr.

AKDENZ MTOLOJS
imdi sorarm size: Mitoloji diye bir kitap yazmaya giriince bu bin bir kaynak
arasndan hangisini seip de anlatsn ada bir yazar? Kald ki mitoloji deyince bata
Yunan-Roma mitolojisi diye bir kavram akla gelir. Bu anlay da hataldr. Aslnda bir
Akdeniz evresi efsaneler topluluu vardr, onu Yunanistan ve Roma'ya mal etmemiz,
bu efsanelerin Yunanistan ve Roma uyruklu yazarlarn ka-lemiyle Yunanca ve Latince
olarak yazlm olmasndan ileri gelir. Oysa bu efsanelerin k yeri ne Yunanistandr,
ne de talya, Anadolu'dur, Girit'tir, Mezopotamya'dr, Fenike, Msr'dr, ya da btn bu
yerlerdeki szl geleneklerin karmndan ortaya km bir btndr. Yunanl ya da
Romal kaynak yazarlar anlattklar efsanenin asl kaynan aratrmazlar, onu bilseler
bile kimi zaman si-yasal amalar gderek saklarlar, bile bile deitirirler. Hem ozanlar
ve yazarlar zgr mdrler? Kimin iin yazdklar, kime hizmet ettikleri belli olur. En
byk iki destan yazar buna rnektir: Homeros onya'ldr, gnl Troya'dan yanadr,
ama efendileri Troya savan kazanm, Anadolu'nun kilit noktas olan Dardanos kalesini
ykm Akhalardr, onlar kahraman gstermek zorundadr, oysa asl insan-kahraman
Hektor'dur lyada'da. Vergilius ise Augustus ann kltr politikasna hizmet etmekle
grevlidir, Roma'ya bir kahramanlk gemii yaratmak amacyla yazar Aeneis destann
ve Homeros'un tam tersine asl gc kuvveti Troyallarda gstermeye alr. Bu a ve
erek farklar mythos anlatmnda da farkllklara yol aar.
kinci bir glk mythos anlaynda gn getike artan deiik grlerdir. Son
yllara dek "Yunan mucizesi" diye bir balon uup dururdu. Bat dnyas insan
deerlerinin dile geldii ve byk sanat yaptlaryla lmszlk kazand tek kaynan
Yunan-Roma uygarl ve kltr olduuna inanrd. Bu dar grl adan baklnca
Yunan mucizesini yaratan asl kaynak ve etkenlerin ne olduu aratrlmaz,
grmezlikten gelinir, bu inanc sarsacak bir bulut ortaya kt m, bile bile ve
bilimsellie aykr bir tek ynllkle tartmaya, giderek kavgaya giriilirdi. Troya'nn
anakkale yresinde olmadn, Schliemann-Drpfeld-Blegen lsnn gn na
kardklar koca uygarlk merkezinin Homeros'un lyada'syla bir ilikisi bulunmadn
ileri srmekte direnen szm ona bilginler bugn bile ortalkta dolar ve kr grlerini
kitaplara aktarmak yolunu bulurlar. Arkeolojinin son bulular tarihle ilgili bilim
kollarn gz kamatrc bir kla aydnlatmaktadr ama Anadolu arkeolojisi daha
yenidir, Hititlere ancak son on, on be yl iinde yazlm kitaplarda yer verilir,
yzylmzn balangcnda yaymlanm bir mitoljide bakarsnz ki Ana Tanra Kybele'ye
ancak yarm stunluk bir yer ayrlmtr. Apollon ya da Artemis'i Trkiye'nin Ege
blgesinde toprak-tan karlan antlarn nda yorumlamak, deerlendirmek daha
hibir derli toplu mitoloji kitabna erek ve grev olmamtr. Ksacas ilkan yazl
kaynaklaryla gnmzn bulularn bir araya getirerek ok ynl bir grle
toplamaya daha pek az bilgin girimektedir. Bu yolda Halikarnas Balks r ac, yol
gstericidir, yani Yunan', Trk' olmayan, uluslararas tek bilimsel gerei aramaya
koyulan gerek bir bilgindir. Onun at yoldan gitmekle birlikte eski ya-zn
kaynaklarna da hakkn vermek "Mitoloji Szl" adyla okuyucuya sunduumuz bu
kitabn tek amacdr. Hemen syleyelim ki bu kitap bir denemedir, eksiklerini,
yetersizliklerini bile bile yaymlamaya giritiimiz bir deneme.
Yukarda szn ettiimiz sorunlar bir dereceye kadar zmleyebilmek iin bu
"Mitoloji Szlg"n hem bir szlk, hem de bir antoloji olarak dzenlemek yolunu
setik. Efsanelik kiilerden kim sz ediyorsa Homeros mu, Hesiodos mu, tragedya
yazarlar m, onlarn anlatmn elden geldii kadar kendi metinlerinden vermeyi
denedik. Burada Trkiye'de Trke olarak bulunan kaynaklarn okluu bizi sevindirdi
Tercme Brosunun at r ve Milli Egitim Bakanl nn yaymlad lk klasikleri
evirilerinden bu yana ok allm ve; Yunan-Latin yaznnn ana yaptlar bugn
okunur bir dille kazandrlm bulunmaktadr. Daha teye gidilmi, mitolojik ykler ve
kiiler Bat yaznna olduu gibi bizim de iirimize konu olmutur. Bizden nce Trke
mitolojiler de yaymlanmtr. Elimize geenleri almamza ortak ettik. Bu apta bir
mitoloji szl bir tek kiinin yapaca i deildi. Bat kaynakl bir tek mitoloji kitabn
evirmektense, kendi olanaklarmzla, kendi yazl kaynaklarmzdan faydalanarak
zgn bir deneme yapmay ye grdk. Hangi kaynaklardan nasl faydalandmz, bu
kitab nasl hazrlayp hangi yntemlere gre dizdiimizi kitabn sonuna eklediimiz
Sonsz'de belirtmekteyiz. Okuyucu bu blmde, szl nasl kullanacan da
bulabilecektir.
Szn ksas ben burada tek bama deil, yaptlar ve almalar elime geen birok
yazarlarla birlikte ortaya kmak istedim. Bu kaynaklar bulmada ve deerlendirmede
ister istemez kiisel eilimlerime gre bir seme yaptm. Okuyucu bunu bana balasn
ve eletirilerini, yergilerini, nerilerini benden esirgemesin. abamn tek dl bu
olabilir.
Borcum byktr: En bata hocam Prof. Dr. Georg Rohde'yi anmak isterim. Mythos ve
mythologiann ne olduunu, byle bir almann bilimsel yollardan nasl
srdrleceini de gstermitir. Bu kitaptaki "Kybele" maddesini onun 1937'deki Trk
Tarih Kongresinde verdii teblie borluyum. Ama asl esin kaynam sevgili ustam ve
dostum Halikarnas Balks'dr. Yurdumuzun esiz deerlerine saygy ve sevgiyi o
alad bana. ok borlu olduum bir kii de, birlikte evirdiimiz lyada ve Odysseia'y
gzelim iir diliyle Trkeye kazandran arkadam A. Kadir'dir. Bu kitap Homeros'la
doludur, nasl olmasn ki Bat uygarlnn ilk ve en byk ozan yurttamz Homeros
burcu burcu Anadolu kokar.
Azra Erhat
stanbul, 1972
 A
Abas.
(1) lyada'da ad geen Abant'lar boyuna adn veren kahraman. Poseidon ile su perisi
Arethusa'nun olu.
(2) Aigyptos oullar amcalar Danaos'un kzlaryla zorla evlenince, gerdee girdikleri
gece kanlar tarafndan ldrlrler. Yalnz Hypermestra kocas Lynkeus'u esirger,
ikisinin birlemesinden Abas adl bir erkek ocuk doar (Tab. 10). Abas Argos'ta kral
olur, evlenerek Akrisios'la Proitos'u meydana getirir. Akrisios'tan Danae, Danae'den
Perseus doar.

Acca Larentia.
(1) Roma'nn kurulu efsanesi'nde sz geen oban Faustulus'un kars. Kocasnn
dada bulduu Romulus ve Remus bebeklerini benimser ve kendi on iki ocuuyla
birlikte bytr (Romulus).
(2) Roma'nn kurulu dnemlerinde gzelliiyle n salm bir kz. Bir bayram gn
Hercules tapnanda tanr ile tapnak bekisi bahse giriirler, zar oyununda kim
kazanacaksa "tekine bir ziyafet ekecek ve bu gzel kzla yatmasn salayacaktr.
Oyunu Hercules kazanr ve Acca ile seviir. Kz sonralar zengin bir Etrsk'le evlenir ve
yal kocas lnce btn varln Roma halkna balar.

Admete.
Bir Samos (Sisam) efsanesine gre, Perseus soyundan olan Admete Argos'ta tanra
Hera tapnann rahibesiymi. Elli sekiz yl bu tapnaa hizmet ettikten sonra, babas
Eurystheus lnce Argos'tan kamak zorunda kalm. Tanrann heykelini yanna alarak
Sisam adasna snm. Bir sre sonra Argos'lularn parayla tuttuklar korsanlar Hera
heykelini karmaya kalkmlar, ama gemiye bindirilen heykel yelkenlerin almasna
engel olmu, tanra bylelikle Samos'ta kalmak istediini belli etmi. Samos Hera's
diye anlan nl bir heykel lka arkaik sanatnn en nemli yaptlanndan saylr.
Sisamllar Hera ve Admete adna ylda bir bayram yaparlard.
 Admetos.
Pherai (bugn Elestino) ehrinin kral. Delikanl olarak Kalydon avna ve Argonaut'lar
seferine katlm. Kyklop'lar ldrd diye bir yl Olympos'tan srlen Apollon'u srtma
olarak kullanm (Apollon, Kykloplar). Pelias'n kz Alkestis'e gnl veren Admetos onu
elde etmek iin arabasna bir aslan; bir de yaban domuzu komak zorunda kalnca
Apollon tanr ona yardm etmi ve Admetos Alkestis'i alm, ne var ki dn gn
Artemis'e kurban kesmeyi unuttuu iin, tanra gerdeini ylanlarla doldurmu. Apollon
Admetos'u bu beladan kurtarm, bununla da kalmayp Admetos'un kaderini de
deitirmeyi baarm: Kader Admetos'un lm iin saptad gn Pherai kral yerine
lecek baka birini bulursa ertelemeye raz olmu. Ama o gn gelince Admetos yerini
alacak kimseyi bulamam: Ne anas, ne babas, ne ua, kimse lmek istememi,
yalnz gen kars Alkestis kendisini feda etmi. Alkestis Hades'e indikten sonra Herakles
tarafndan kurtarlr (Herakles). Deli Dumrul efsanesine de konu olan bu motifi Euripides
"Alkestis" adl tragedyasnda ilemitir (Alkestis).

Adonis.
Kken ve kaynaklar gney Akdeniz evresine uzanan tipik bir Anadolu efsanesi.
Kybele-Attis mythos'unun bir baka anlatmn veren Adonis efsanesi bir toprak-bereket
yksdr. Birok iir ve masal yazarlarnn zene bezene iledikleri bu yk yle
zetlenebilir:
Suriye kral Theias, ya da Kbrs kral Kinyras'n Myrrha ya da Smyrna adnda bir kz
varm, tanra Aphrodite'in lanetine urayan bu kz babasna tutulmu, onunla
sevimek istemi. Dadsnn kurduu bir dzenle babasnn yatana girmi ve on iki gece
onunla sevimi, son gecesi de gebe kalm. O gece babas, yannda yatan kadnn kendi
kz olduunu anlam ve bu korkun gnah temizlemek iin, klcyla kznn stne
yryp onu ldrmek istemi. Ama tanrlar Myrrha'ya acmlar ve onu babasnn
elinden kurtarmak iin bir mersin aacna evirmiler. On ay kadar sonra aacn kabuu
atlam, gvdesinden dnya gzeli bir bebek km. ocuun gzelliine vurulan
Aphrodite onu bytsn diye yeralt tanras Persephone'ye vermi. Ama Persephone de
ocua tutulmu, onu Aphrodite'ye bir daha geri vermeye yaramam. Tanralar
arasnda kopan kavgaya yarglk eden Zeus, Adonis'in yln drt ayn Persephone'nin,
drt ayn da Aphrodite'nin yannda geireceine, geri kalan zamanda da istedii yerde
yaayabileceine karar vermi. Adonis sekiz ay Aphrodi-te'nin yannda kalmay seince,
tanrann gzel delikanlya olan akn kskanan br tanrlar (Ares ya da Artemis)
Adonis'in stne bir yaban domuzu salmlar, kasndan yaralanan Adonis'de kanaya
kanaya can vermi. Topra sulayan kanndan Manisa lalesi denilen bahar iekleri
bitmi, te yandan sevgilisinin yardmna koan Aphrodite'nin ayana diken batm,
syrndan akan bir damla kan tanrann iei olan beyaz gl krmzya boyam.
 Kn yeraltnda saklanan, baharla birlikte yeryzne dnen ve ak cmb iinde
fkrp gelien bitkisel varl simgeleyen Adonis'e Suriye'de zellikle kadnlar
tapnrlard: Ylda bir bahar bayramlar yaparlar, sakslara, sepetlere tohum dikerler,
onlar scak sularla sularlard, bylece hzla byyen bu bitkiler ksa zamanda solup
lrlerdi. Adonis baheleri denilen bu ieklerin karsnda kadnlar yas tutar ve "O ton
Odonin" (Vah Adonis!) lklaryle dvnrlerdi.
Adonis efsanesi Smer ve Hitit kaynaklarndan gelmedir. Adonis brance "efendi"
anlamna gelen Tammuz (Trke Temmuz) adnn yunancalatrlm karldr.
Tammuz-Adonis efsanesiyle Hitit bereket tanrs Telepinu efsanesi arasnda iliki ve
benzerlik gze arpmaktadr (Kinyas).

Adrastos.
Talos'un olu, Argos kral (Tab. 23). Efsanesi Thebai'ye kar Yediler seferiyle ilgilidir.
Bir aile kavgas yznden yurdunu brakp, dedesi Sikyon kral Polybos'un yanna
snmak zorunda kalr. Bir sre sonra da onun vrisi olarak tahta kar, ama babasn
ldren Amphiaros'la grnte banarak, kz kardei Eriphyle'yi ona verir ve Argos
krallna dner (Amphiaros, Eriphyle).
Bu arada Oidipus oullarndan Eteokles, kardei Polyneikes'i Thebai'den srnce, bir
yandan Polyneikes, te yandan da adam ldrd iin Kalydon'dan srlen Tydeus,
Argos'a snrlar. Adrastos kzlarndan birini Polyneikes'e, br Deipyle'yi de Tydeus'a
verir ve Polyneikes'le birlikte Thebai'ye kar Yediler seferine nayak olur. Falc ve bilici
olan Amphiaraos bu savata btn nderlerin leceini, bir Adrastos'un sa kalacan
ngrmt. Gerekten de yle olur, byk yenilgiden sonra, Adrastos lmsz atna
binerek Argos'a kaar. Sonra, len nderlerin oullaryla Thebai'ye kar Epikon'lar
seferine katlr ve bu kez zaferi kazanr, ama savata yitirdii oulunun yasna
dayanamayp lr.

Aedon. (Yun. Blbl).

(1) lka yazarlarn ok etkileyen bu efsaneye ilkin Homeros'ta rastlanr.
Odysseia'da (XIX, 518) anlatldna gre, Aedon Pandareos'un kz ve Thebaili Zethos'un
kardr. Zethos'un kardei Amphion Niobe ile evlenip ok ocuu olduu halde,
Aedon'la Zethos'un yalnz bir ocuklar olur: tylos. Aedon eltisini kskanr ve bir gece en
byk olunu uykusunda ldrmeye kalkr, ne var ki yanlr, karanlkta Niobe'nin
olunu deil de kendi ocuunu ldrr. Tanrlar Aedon'a acyp onu bir blble
dntrrler.
(2) Miletos efsanesi yledir: Aedon Milet'li Pandareos'un kz ve Polytekhnos adl
sanatnn karsdr. Kocasyla birlikte Kolophon' da mutlu gnler yaarlar, tys adnda
bir oullar olur. Ama mutluluklar balarna vurur, gurura kaplrlar. Zeus ile Hera'dan
daha mutlu bir ift olmakla vndkleri iin, Hera ceza olarak kavga tanras Eris'i
sokar aralarna. Kar koca birbirleriyle yarmaya giriirler, Polytekhnos araba
yapmakta, Aedon kuma dokumakta. Kim daha abuk bitirecekse, brne bir hizmeti
bulup getirecektir. Yarmay Aedon kazanr, kocas da gider Efes'ten onun kz kardei
Khelidon'u (Yun. Krlang) alr, yolda onu kirletir, salarn kesip kle klna sokar ve
kz kardeine kim olduunu bildirirse, onu ldreceini syleyerek Aedon'a verir. Aedon
kz kardeinin bir gn eme banda dert yandn duyunca, onu tanr. ki kz karde
almaya karar verirler, tys'i ldrp piirirler ve babasna yedirirler. Polytekhnos iin
farkna varnca lgna dner, iki kz kardei ldrmek ister. Zeus araya girer ve birini
blbl, brn krlang haline sokar.
(3) Atina efsanesi: Tragedya yazarlarnn ve zellikle Sophokles'in yitik "Tereus"
tragedyasnda anlatld gibi, Prokne ile Philomela Atina kral Pandion'un kzlardr.
Prokne Trakya kral Tereus'la evlenir ve tys adl bir oullar olur. Ama Tereus
Philomela ile de seviir ve olup biteni kz kardeine anlatmasn diye dilini koparr. ki
kz karde tys'i kesip babasna yedirmekle alrlar. Tanrlar Prokne'yi blbl,
Philomela'y krlang (baka bir anlatma gre ad gzel sesli anlamna gelen Philomela
blbl olur), Tereus'u da htht kuuna dntrrler. Aristophanes "Kular"
komedyasnda bu dram Htht'n azndan yle anlatr:

Uyan garip blblm, uyan,

z tanrsal dilini,
Dk yreindeki aclan,
Anlat o kutsal atlarnla
Olumuz tys'in bana gelenleri.
Kzl boynundan su gibi aksn
Olumuzun adn inleyen sesin,
Sk fundalklardan gklere ykselsin,
Apollon, altn sal tanr
Duyup bu ac yanklar,
Alsn fildii algsn,
Karlk versin sana,
Tanr korolar kursun yukarda,
Ve lmsz dudaklarndan kan ezgiler
Karsn sesine mutlu yceliklerde.
 Aello.
Harpya'lardan biri. Ad Kasrga anlamna gelir (Harpyalar).

Aerope.
Girit kral Katreus'un kz (Tab. 15). Girit'ten srlp Argos'a gelir ve ilkin Pleisthenes
ile evlenir, sonra Atreus'un kars olur. Aerope, Agamemnon ve Menelaos'un analar
olarak gsterilir. Atreus'la Thyestes arasndaki karde kavgasnda lr (Atreus).

Agamedes.
Agamedes vey olu Trophonios'la birlikte Yunanistan'n en nl mimarlarndanm.
Delphoi ve Thebai ehirlerinde yaptklar antlar parmakla gsterilirmi: Delphoi'de
Apollon, Arkadya'da Poseidon tapnaklar ve Thebai'de Alkmene'nin yatak odas
ellerinden km. Boiotia kral da onlara hazinesini saklamak iin salam bir yap
smarlam. Para hrsna kaplan iki mimar da hazine odasn, bir tan yerinden oynatp
kolayca karabilecekleri biimde yapmlar Geceleri buraya girer, hazineden bir eyler
araklarlarm. Varlnn gn getike eksildiini gren kral Girit'ten nl mimar
Daidalos'u arm. Bir tuzak kurmular ve iki hrsz tam yakalayacakken, Trophonios
Agamedes'in kafasn keserek kam.
Baka bir anlatma gre, Agamedes ile Trophonios Delphoi tapnan bitirince,
tanrdan cretlerini istemiler, Apollon da alt gn yiyip iip elenmelerini, yedinci
gn emeklerinin karln alacaklarn bildirmi. yle olmu, yedinci gece uykuya
dalnca iki mimar bir daha uyanmamlar. Tanr onlara en byk dl diye tatl bir lm
balam.

Agamemnon.
Agamemnon Yunan mythos'unda tektir, esiz bir tiptir, yalnz lyada'da deil,
efsaneler boyunca onun simgeledii kavram onun kadar etkin ve belirgin niteliklerle
canlandran baka bir kii yoktur. Agamemnon kraldr, krallar kraldr, her biri bir
blgenin ynetimini elinde tutan birok derebeylerinin banda, onlar ordularyla
birlikte yneten bakomutandr. Buyruuna tek snr, blgesel krallarn toplantsnda
izilir, bu kurultayda da balca kural danmadr. Yunan mythos'u tanrlar tanrs
Zeus'un stnde, ondan stn bir g bulunduunu gsterdii gibi, krallar kral
Agamemnon'un kiiliinde de kralln hem erdemlerim, hem de eksik ve zayf ynlerini
nmze serer. Bu bakmdan destana olduu kadar, tragedyaya da esin konusu olmutur
Agamemnon.
lyada'nn nc blmnde Helene surlarn stne dizilmi, sava alanna bakan
Troyal ihtiyarlara en bata eski enitesi Agamemnon'u "hem iyi bir kral, hem gl bir
sava" olarak tantr. Agamemnon'un krallk yetkisi Zeus'tan gelmitir. Homeros onun
asasnn, kral deneinin tarihesini izerken (l. II, 100 vd.), soyunu Pelops'a kadar
gtrr, baka bir efsane koluna gre Agamemnon'un ilk atas Tantalos'tu. (Tab. 14 ve
15). lyada'da Pelops oullarnn kan davasndan sz edilmez, krallk normal yoldan
Pelops'tan Atreus'a, Atreus'tan Thyestes'e ve ondan Agamemnon'a aktarlr; Atreus ile
Thyestes arasndaki karde dmanl ve onun sonucunda lenen korkun sular daha
ok tragedyaya konu olmutur (Atreus). Ama destan Agamemnon'u bir krala zg btn
nitelikleriyle canlandrr. Bu kral portresi stnde durmaya deer.
lyada'nn konusu, Agamemnon ile Akhilleus arasndaki kavga Agamemnon yznden
kopar. Ve bu kavgada krallar kralnn tutumu, karakteri ve kiilii btn aklyla
ortaya serilir. Agamemnon kraldr ve her kral gibi kendi karn, istek ve buyruklarn
emrindeki insanlarnkinden stn grmekte ve bu inana gre davranmaktadr. Tutsa
Khrysels'i geri vermek istememesi, vermek zorunda kalnca Akhilleus'unkini almakta
hibir saknca grmemesi kavgann asl nedenidir. Bu olayda karsna kan kim olursa
olsun paylar, tersler, hie sayar (l. I, 102 vd.).

... Kalkt hrsla

gc yaygn Agamemnon, yiit Atreus olu,
kapkara bir fkeyle doluydu yrei,
yanyordu iki gz yalm yalm...

Apollon'un Akha'lara gnderdii salgnn nedenini bilen Kalkhas bu fke karsnda

ekinir gerei sylemeye (l. I, 78 vd.).

Kzdracam biliyorum Akha'larn sayd

adam,
o adamn btn Argos'lulara her yerde sz
geer.
Kral azgn olur kznca ayak takmndan
birine,
bir zaman fkesini yenerse de, unutamaz
kinini,
dar vurana dek tar yreinde onu.

Ama Agamemnon ne Kalkhas' dinler, ne de onun szlerine uyulmasn salk veren

Akhilleus'u, bildiini yapar. Bu davran tepki uyandrr. Tepkinin, yalnz kavgaya
tututuu Akhilleus'tan gelmemesi, ordunun alt tabakasn simgeleyen bir askerin de
kral en ar szlerle knamas dikkati eker. Halkn yneticisini eletirmesi dnya
yaznnda ilk kez grlmektedir burada. Bu eletiri Akhilleus'un azndan yle dile
gelir.
"Ey doymak bilmek adam... Seni gidi edepsiz, karma dkn yrek... Seni arap
fs, seni it gzl, seni geyik yrekli... Halkn kemiren bir kralsn sen". (l. I, 122, vd.).
Ama yiidin szlerinden daha da artcdr Thersites'in, halktan bir adamn kral
knamas (Thersitesj. Bu eletiri yalnz kral degil, feodal Akha dzeninin tmn
kapsamaktadr (l. II, 225 vd.).

Gene mi bir istein var, Atreus olu?

Barakalarn tunla, kadnla dolu.
Bir ehri alr almaz biz Akha 'lar
onlar sana verdiydik ilk pein.
Bir de altn m istiyor cann imdi?
Tutup getirelim Troya'llardan birini,
gelsin babas kurtulmalk versin sana,
altnla versin sana, yle mi?
Taze bir kadn m istiyorsun yoksa, dp
kalkmaya,
btn gzlerden uzakta, kapatmaya
kendine?
Babusun, yakk almaz Akha oullarn
ykma srklemen.
Size diyorum Akha oullar, hey,
Akha oullar denmez size artk,
Akha kadnlar demeli,
sizi aalk herifler sizi,
Hadi yurda dnelim gemilerimizle,
tek bana brakalm Troya'da onu,
otursun onur paynn stne.
Yardm etmeyelim de grsn sonunu,
 Saygszlk etti Akhllleus'a, en stn
yiidimize,
ald onur payn, yoksun brakt onu.
Akhilleus'un iinde byk bir kin yok
gene de;
hem gevek davranmasayd sana, Atreus
olu,
bu senin son kfrn olurdu ona.

Bu sorunu Akha ordusunun nasl zmledii de ilgintir. Athena'nn verdii esinle

Odysseus sralar dolap yle yattrr herkesi (l. II, 193 vd.):

...bilemezsin Atreus olunun niyeti ne?

Akha oullarn yokluyor imdi o,
ama ezecek yaknda balarn...
fkelenip de Akha'lara ykm getirmesin
sakn,
Zeus'un besledii krallarn amanszdr
fkesi...
daha gldr onlar senden.
Sense savatan anlamaz korkan birisin.
Ne kurultayda geer szn, ne savata
geer.
Hem biz burada hepimiz kral deiliz ki.
Her taraftan bir ses karsa iyi olmaz,
bir tek ba olmal, bir tek kral.
Kurnaz Kronos olu u denekle btn
yetkileri
size krallk etsin diye verdi Agamemnon'a!

Agamemnon gene de bir zorba olarak gsterilmez lyada'da, aslnda talihsiz bir
adamdr: Akhilleus'u krdna bin piman olur, barmak iin dn vermeye razdr.
Yiidin olumsuz tepkisiyle karlatktan sonra, bir daha ayn uysall gsterir ve zr
dileyerek barr (l. XIX, 85 vd.). Her davrannda sanki bir sakarlk vardr
Agamemnon'un: Aulis'te avlanrken Artemis'i kzdrmas, bu yzden kz phigeneia'y
kurban etmek zorunda kal bu kraln hatalarn ne kadar pahalya dediini gsterir
(phigeneia). Karsnn ve onun olan kendi amcaolunun elinden ldrlmesi bile
ayn yar komik, yar trajik kaderin belirtisidir (Klytaimestra, Aigisthos).
lyada onun kahramanlklar ve ldrd Troyal yiitlerin adyla doludur, ama
Agamemnon burada da tam baarl deildir, ne savata bir Akhilleus ya da bir Aias
olabilir, ne de kurultayda bir Nestor ya da Odysseus gibi stn bir akl gsterebilir. Onun
kiiliinde Homeros ve yolunu izleyen btn ozanlar krallk kurumunun kusur ve
eksikliklerini ortaya sermek istemilerdir sanki.

Agaue.
Kadmos ile Harmonia'nn kz, no ile Semele'nin kardei, Pentheus'un anas (Tab. 18).
Zeus'la Semele'nin ak stne dedikodu yapt iin, Semele'nin olu tanr Dionysos
anasnn cn alm. Bakhalar srsne katlan Agaue, olu Pentheus'u bir vahi
hayvan sanarak kendi eliyle paralam. Bu konu Euripides'in "Bakkha'lar" tragedyasnda
ilenmitir (Pentheus, Bakkha'lar).

Agdistis.
Pausanias'n anlatt Agdistis efsanesi ana tanra Kybele'nin Pessinus'taki kltne
ilikin bir efsanedir. Zeus bir gece d grerek tohumunu yeryzne dker. Bundan
hnsa bir varlk doar: Agdistis. Hem kadn, hem erkek olan bu yarat tanrlar ele
geirir ve erkeklik uzvunu kesip atarlar, uzuvdan bir badem aac meydana gelir, rmak
tanr Sangarios'un (Sakarya) kz bu aatan bir badem koparp gsne saklar, bundan
gebe kalarak Attes (baka kaynaklara gre Attis) adl bir olan dourur. Onu daa
brakr. Attes byynce yle yakkl, yle esiz gzellikte bir delikanl olur ki o zaman
salt kadn olan Agdistis ona k olur. Ne var ki Attes Agdistis'ten kamak in Pessinus'a
gider ve orada kraln kzyla evlenmeye kalkr. Tam dn gecesi dn ezgileri
sylenmektedir ki Agdistis birdenbire kagelir. Attes onu grnce ldrr ve erkekliini
keser, Pessinus kral da ayn eyi yapar. Attes lr, Agdistis de sevgilisinin bedeninin
bozulmamasn salar.
Bu efsanenin baka bir anlatm da yledir: Phyrgia ilinin snrlarnda Agdos adl ssz
bir kaya varm, orada Kybele tanraya bir ta biiminde taplrm. Zeus tanraya
tutulmu, onunla birlemeyi baaramaynca tohumunu bir kayann stne brakm. Bu
tohumdan Agdistis domu, hnsa imi, Agdistis'i Dionysos sarho ederek erkekliinden
etmi; uzvundan bir badem aac km, bunun meyvesini Sangarios rmann kz
Nana gsne alm, gebe kalp Attes'i dourmu. Sangarios Nana'ya ocuu daa
brakmasn buyurmu. Bebek gelen geenin ilgisini ekmi, onu bir tekenin style
beslemiler, tekenin st olamayaca halde, adnn Phrygia dilinde teke anlamna
gelen "attagus" teke ile ilikisini gstermektedir. Ne var ki bu attagus szc "gzel"
anlamna da gelebilir. Her neyse Agdistis ile Kybele ikisi birden gnl vermiler bu gzel
delikanlya, ama Phrygia kral Midas onu kendi kzna almak istiyormu. Derken Agdistis
Attes'i ldrtm, delikanl bir am aacnn dibinde erkekliini keserek can vermi.
Kybele tanra onu gmm, topraa akan kanndan biten menekeler dibinde ld
am epeevre sarmlar. Midas'n kz da umutsuzlua derek canna kym, Kybele
onu da gmm ve onun mezar stnde de menekeler bitmi. Ayrca mezar stnde
bir badem aac bym. Agdistis Zeus'a yalvarm Attis'in bedeni hi bozulmadan
kalsn, rmesin diye, Zeus da bu dileini yerine getirmi. Attis'in salar bymeye,
kk parma da oynamaya devam edecekmi. Bu sz aldktan sonra Agdistis
sevgilisinin lsn Pessinus'a gtrm, orada gmm ve ansna bir bayram ile bir
rahip heyeti kurmu.
Bu efsanelerde Agdistis ile ana tanra Kybele birbirine karmaktadr. Motifleri
toprak bereketini ve bitkinin ldkten sonra yeniden dirilmesini simgeleyen bu
efsaneler daha ok alegorik birer anlam tar. Bunlardan ama, Pessinus'taki Kybele
kltnde rahiplerin belli zamanlarda ve trenlerde erkeklik uzuvlarn kesmelerinin
nedenini ve kaynan anlatmaktadr. Kybele tanrann ise Anadolu'da ve evrede tarih
ncesi alardan Roma devrine dein eitli adlarla tapm grd herkese
bilinmektedir (Kybele).

Agenor.
Epaphos'un olu, o'nun torunu olan Agenor tanr Zeus'un soyundandr (Tab. 10). o
inek klnda dnyay dolatktan sonra Msr'a gelir, orada Zeus'tan olan olu Epaphos'u
dourur, Epaphos da Nil tanrs Neilos'un kz Memphis'le evlenir ve Libya adnda bir
kzlar olur. Afrika'nn bir blgesine adn veren bu kz tanr Poseidon'la birleerek ikiz
dourur: Agenor ile Belos. Belos Msr'a, Agenor ise Fenike'ye yerleir. Tyr ile Sidon
kentlerinin kral olur. Kz Europe tanr Zeus tarafndan karlnca Agenor oullar
Kadmos, Phoiniks ve Kiliks'i kz kardelerini aramaya gnderir, bulup getirmedike
dnmemelerini buyurur. Hi biri de geri gelmez, Akdeniz evresinde kentler kurup
yerleirler (o, Epaphos, Belos, Europe).

Aglaie.
Ad parlak anlamna gelen Aglaie Zeus ile Eurynome'den domu Kharit tanrann
biridir (Kharitler). Hesiodos'a gre Aglaie Kharit'lerin en gencidir ve tanr Hephaistos'la
evlenmitir.

Aglauros (yahut Agraulos).

Atina kral Kekrops'un kzndan biri. Tanra Athena, iinde Erikthonoios'u
saklad sepeti ona verip sakn amamasn syler. Ama kardeleri Herse ve
Pandrosos'la birlikte Aglauros merakn yenemez ve sepeti aarlar, iinde ylanlarla
sarl bir bebek grnce korkudan ldrarak Atina Akropolnden aaya atarlar
kendilerini (Erikhthonios).

Agron.
Kos (stanky) adasnda Byssa ve Meropis adl iki kz kardeiyle yaayan ve yalnz
toprak ileriyle uraan bir delikanl. Bu karde toprak tanrasndan baka hibir
tanrya sayg gstermedikleri iin ceza olarak ku biimine sokuldular: Meropis bayku
oldu, Byssa mart oldu, Agron da yamurkuu haline dntrld.

Aia.
Yun. "aia" veya "gaia" toprak demektir. Aia, Kolkhis lkesinin eski addr
(Argonaut'lar).

Aiaie.
Odysseia'da byc tanra Kirke'nin adasna verilen ad (Kirke).

Aiakos.
Yunanllarn en drst, en dindar diye anlan Aiakos, Zeus'la su perisi Aigina'nn
oludur (Tab. 21). Anasnn adn alan Aigina adasnda kral iken uyruklarnn hepsi
vebadan lm, Aiakos da babas Zeus'a yalvarm ki adada bol sayda bulunan
karncalar insana dntrsn. Batanr olunun bu dileini yerine getirmi.
Karncalardan doma bu adamlara Myrmidon'lar (Yunanca "myrmeks" karnca demektir)
denmi. Aiakos'un torunu Akhilleus sonralar Myrmidon'lar kendi ordusu olarak Troya
seferine gtrmtr.
Tanrlarn ok sevdii Aiakos'tan Yunanllar bir dilekte bulunmular: lkelerini kasp
kavuran kurakla son vermesi iin Zeus'a yakarmasn istemiler ve Zeus bu dilei de
yerine getirmi.
Aiakos'un Aigina'dan Telamon ile Peleus, bir denizkz olan Psamathe'den (Yun. Kum)
Phokos (Yun. Fok bal) adl bir olu olmu. Phokos'un atletik yarmalarda baarlarn
kskanan aabeyleri Telamon ile Peleus kafasna bir disk atarak ldrmler onu. Aiakos
da hak yerine gelsin diye srm oullarn Aigina'dan.
Bu hakseverlii ona ldkten sonra Hades lkesinde yarg olmay salam. Geri
Homeros destanlarnda Aiakos'un byle bir sfat yoktur, ama Platon onu ller yargc
olarak gsterir ve Asya'l Minos ile Rhadamanthys'in yanbanda Avrupa'dan gelen
ruhlar yargladn ileri srer (Gorgias, 524a).
 Aiakosolu.
lyada'da Akhilleus'a verilen soyad (Tab. 21).

Aias.
lyada'da iki Aias'n ad geer, biri, "kk Aias" Oileus'un oludur ve Lokris'lilerin
nderi olarak gelmitir Troya savana, teki, "byk Aias" Telamon'un olu, Akhilleus'un
amca ocuu ve Salamis adasnn kraldr (Tab. 14 ve 21). Bu iki Aias birbirinden ok
ayr kiilerdir, ama hep omuz omza savarlar. Bu dayanmay yle tanmlar Homeros
(l. XIII, 702 vd.).

Oileusun evik olu Aias hi, ama hi

ayrlamaz Telamonun olu Aias'tan,
yeni srlen tarlada arap rengi ki kz
nasl
gnlde olur da ekerlerse saban;
boynuzlarnn kk bol bol ter dker,
gittikleri zaman yark boyunca uca doru
yalnz cilal boyunduruk ayrr onlar
birbirinden,
ite Aias 'lar da tpk yle,
omuz omza destek oluyordu birbirine.

Bu iki yiit Akha ordusunun can cieridir, katlmadklar hibir sava,

baaramayacaklar hibir yiitlik yoktur.
Aias'lar arasndaki bu birlik, beraberliin asl nedenini, bu iki yiidin nitelikleri ve
kaderleriyle birbirinden ok deiik olmalarnda aramal. Bunu daha iyi anlamak iin
her birini ayr ayr incelemeliyiz.
(1) AAS, OLEUS OLU
Aias lyada'da yle kar karmza (l. II, 526 vd.).

Lokris'lilere Oileus olu evik Aias komuta

eder,
Telamonun olu Aias'nki kadar deil boyu
 bosu
ondan ufak, hem ok ufak,
'kendirden' bir zrh giymi kmencik bir
adamdr ama,
btn Hellen'leri, Akha'lar karg atmakta
geer.

Aias krk tane kara gemiyle gelmitir Troya'ya, ama onun komuta ettii blkler hi
benzemez br savalara: Okular Lokris'liler, hafif silahlar kullanmakta ustadrlar,
teye de hi gidemezler (l. XIII, 712 vd.).
Aias Hektor'a kar teke tek savaa da hazrdr, gemilerin yanndaki etin boumaya
katlr. Patroklos'un lsn Troyallarn elinden kurtarmaya da yardm eder. Ama sert,
kavgac ve kimi zaman kabadr; Patroklos'un ls iin yaplan araba yarmasnda Aias
domeneus'la kavgaya tutuur, Girit'lilerin nderi de yle tanmlar onu (l. XXIII, 483
vd.).

Aias, kavgac ba, aklsz adam,

Akha'lardan geri kalrsn her te,
senin aklnda hi eviklik yok.

Aralarn sonunda Akhilleus bulur, yattrr Aias' bu kt huyu Aias'n bana bela
olacaktr. lyada'daki olaylardan sonrasn anlatan destanlarda Aiasn iledii byk bir
su sz konusudur: Troya ehrinin dt, Akha'larn eline getii srada Priamos'un kz
Kassandra Athena tapnana snm, tanrann heykeline smsk sarlmtr. Aias kz
snandan ayrmak, dar ekmek ister ve dinsel treleri hie sayarak bu ii baarr.
Akha'lar bu gnah kendisine detmek iin Aias' talamaya koyulurlar. Ne var ki bu kez
kendi de Athena sunana snp yalvarr. Tanra yiidi bylece lmden korumu olur,
ama cezasz brakmaz: Dn yolculuunda Akha'lar korkun bir frtnaya tutulurlar,
Aias'n gemisi batar, Poseidon yiidi kurtarr, ama bu kez Aias Athena'nn fkesine karn
kurtulduuna bbrlendii iin tanra Zeus'un yldrmn alarak kendi ldrr aklsz
yiidi.
Aias'n iledii gnahlarn cezasn yurdu da eker: Yiit ldkten sonra bile uzun bir
sre Lokris topra verimsiz kalr, ikide bir salgnlar ba gsterir. Delphoi'ye are
sorulduunda, tanr szcs u cevab verir: Kassandra'nn karlp rzna geilmesinin
kefareti olarak her yl Lokris'ten Troya'ya iki gen kz gnderilmeli ve Athena tapnana
kurban edilmelidir. Bu tre de bin yl srdrlmelidir. Lokris'liler bunu yapmlar, ikinci
ylndan sonra kzlar kurban edilmeyip Athena rahibesi olarak Troya'da alkonulmular.
(2) AAS, TELAMON OLU
Telamon'un olu Salamis'li Aias Troya savana yalnz on iki gemi getirdii halde,
Akha'larn, Akhilleus'tan sonra en yiit savasdr. Grn, boyu bosuyla kk
Aias'n tam kartdr. Akha'larn kalesi diye anlan Aias', Priamos surlarn stnden
grnce, yanndaki Helene'ye sorar (l. III, 226 vd.).

Kim o, brAkha'l, soylu, iriyar yiit,

Argos'lular bayla, geni omuzlaryla
aan?

Helene de bu yiidin "ei grlmedik Aias" olduunu syler.

Savaa hazrlanrken yle tanmlanr Aias (l. VII, 206 vd.).

Aias giydi ldayan tun zrhn,

silahlarla sarp sarmalad bedenini, frlad,
tpk dev yapl Ares gibi yrd,
Kronos olunun, yrek kemiren sava
gcyle
birbirleri stne saldrtt erler arasnda
savaa giden Ares gibi tpk.
te byle atld ne o,
dev yapl Aias, Akha'larn kalesi.
Korkun yznde bir glmseme.
Geni admlar atyordu altnda ayaklar,
uzun glgeli kargs sallanyordu.

Aias kalkanyla dikkati eker Akha'lar arasnda. Korkun diye nitelenen bu kalkan
yedi kat deri, bir kat da tuntan yaplmtr. Hektor'la savata Troya'l yiidin kargs
alt kat deriyi geer, son katna saplanr kalr, derken Hektor, "ovada duran, kara,
prtkl, iri" bir kaya paras alr ve Aias'n kalkann tam gbeinden vurur. Ama Aias
daha byk bir kayayla onu saf d eder (l. VII, 268 vd.).
Aias Hektor'u alt etmekle kalmaz, Troya'nn saysz yiidini tepeler, ldrr; saldrda
da, savunmada da hep bata gelir, nde yrr, Akha'larn gevediini grd m, hemen
koar, kkrtr onlar, glerine g katar. Aias kendi karn hi dnmeyen lkc
bir kahramandr, savan en etin anlarnda aslan gibi dvr, sorumluluk duygusu
Agamemnon'unkinden daha stndr, Akhilleus'un bir kz uruna savatan ekilmesini,
sava arkadalarn hie saymasn sert szlerle knar. yle ki tanrlar bile derin bir
sayg beslerler Aias'a, Akha'lara sz geirmek iin ona ba vururlar.
lyada'da en erdemli yiit olarak karmza kan Telamon olu Aias'n adna birok
efsaneler daha kurulmutur. Bunlarn arasnda air Sophokles'in "Aias" adl
tragedyasnda ele ald yrekler acs dram stnde duralm:
Akhilleus ldkten, Troya sava da bittikten sonra, Thetis'in tanr Hephaistos'a
yaptrp oluna getirdii silahlar kime kalacak diye kavga kopar Akha komutanlar
arasnda. Thetis ister ki Akhilleus'tan sonra en yaman sava kimse o alsn silahlar. O
adam da Telamon olu Aias'tr, ama Agamemnon ile Menelaos ne yapp yapp silahlan
Odysseus'a verirler. Aias ileden km, kk drlm, n, deeri hie saylp ar
bir hakarete uramtr. O srada bir bunalm geirir, bizim bugnk deyimlerimizle bir
izofreni ya da paronaya krizi, bir gece pusu kurar, elinde klcyla Akha ordusunu yok
edeceim diye bir sr srsne saldrr, hayvanlarn hepsini bir bir ldrr, soykalar
adrna tar, aldm diye enlik yapar. Bu ite tanr parma vardr, Aias' tanra
Athena bu korkun yanlgya drr. Aias kendine gelip ne yaptn, kimleri
ldrdn grnce dmanlarnn karsnda rezil olmaya dayanamaz. ektii ac
korkuntur. Bunca byk bir kahramann byle gln bir duruma dmesi Aias'n
katlanaca bir knt deildir: Klcnn stne atar kendini ve canna kyar.
Sophokles'in bu tragedyasnda nn mrnn sonuna kadar koruyamayan byk adamn
dram dile getirilmitir.

Aidoneus.
Yeralt tanrs Hades'in baka bir ad (Hades).

Aietes.
Gne tanr Helios ile Okeanos kz Perseis'in olu (Tab. 8). nce Korinthos tahtna
kar, sonra Karadeniz'in gney-dou kylarnda, Kafkas dann eteklerinde bulunan
Kolkhis (bugnk Grcistan) lkesine kral olur. Byc Kirke'nin ve Minos'un kars
Pasiphae'nin kardei ve Medeia ile Apsyrtos'un babasdr.
Kz kardei Helle ile Asya'ya kaan Phriksos Kolkhis'e snm ve stnde utuu
kanatl kou Zeus'a kurban ettikten sonra, altn postunu Aietes'e armaan etmi. Kral da
onu tanr Ares'e adanm ormandaki bir mee aacna asm ve beki olarak nne
korkun bir ejder dikmi, Iason Argonaut'larla birlikte altn postu almaya gelince, Aietes
ona birok snamalar baarrsa postu vereceini sylemi. Medeia'nn yardmyla altn
postu alp kaan Argonaut'larn peine taklmsa da olu Apsyrtos'un, Medeia'nn kesip
denize serptii paralarn toplamakla vakit geirmi ve umutsuzlua kaplarak Kolkhis'e
dnm. Orada da tahtndan olmu, yllar sonra yurduna dnen kz Medeia'nn
yardmyla tacn yeni batan elde edebilmi (Argonaut'lar).

Aigeus.
Atina kral Pandion'un olu, Theseus'un babas (Tab. 24). Pandion bir devrim sonucu
Atina'dan srlnce, Aigreus onu kardeleriyle birlikte yeniden tahta karmay baarr.
Aigeus iki kez evlendii halde ocuu olmaz. Bunun nedenini Delphoi tapnanda
tanr szcsne sormaya gider. Ald cevab pek anlamaz ama, dn yolunda
Troizen'de kalr ve ora kralnn kz Aithra ile birleir. Aithra'ya, bir olu olursa,
babasnn adn bildirmeden bytmesini syler. Aithra bir ocuk dourur. Bu ocuk
kahraman Theseus'tur. Delikanllk ana gelince, Theseus Atina'ya dner ve amcas
Pallas'n tahta gz dikmi elli olunu alt edip babasna kendini tantr (Aithra).
Ama Aigeus mutsuz bir kraldr. Bunca dertten sonra, Panathenaia bayramnda
yaran Girit atleti Androgeos'u ldrtt iin kral Minos'un korkun isteklerine uymak
zorunda kalr: Her yl Atina genliinden yedi erkek ve yedi kz Minotauros'a yedirilmek
zere Girit'e gnderilmektedir. Theseus bu duruma bir son vermek zere canavar
ldrmeye gider. Yola kmadan nce babasna sz verir ki zaferle dnerse, gemisine
bir beyaz yelken ekecektir. Dnte bu szn unutur ve gemisi kara yelkenleriyle
girer limana. Theseus'un yolunu gzleyen Aigeus kara yelkenleri grnce olunu ld
sanarak kendini denize atar. inde boulduu denize ad verilerek Aigaios Pontos (Ege
denizi) denmitir.

Aigina.
Irmak tanr Asopos'un kz (Tab. 21). Aigina'ya tutulan Zeus onu Oinone adasna
karr. Aigina bu adada Aiakos'u dourur. Sonradan Aktor'la evlenip, Patroklos'un babas
olacak Menoitios'u dnyaya getirir. Aiakos bir sre sonra adaya bir Pelasg soyu
yerletirip Oinone'ye anasnn adn vererek Aigina der (Aiakos).

Aigis.
Homeros destanlarnda tanr Zeus ve Athena'nn kalp sfatlarndan biri de "aigis
tayan"dr. Aigis, Zeus'un Girit maarasnda kendisini emziren kei Amaltheia'nn
derisiyle yapt bir kalkandr. Ylanlarla evrili, ortasnda bir Gorgo kafas bulunan aigis
kalkan korku salarak ordular bozguna uratrm. Zeus'un Titanlara kar savanda
kulland ve kendisinden baka yalnz Athena'ya verdii bu kalkan kudretin bir simgesi
olmutur.
 Aigisthos.
Thyestes'ln olu (Tab. 14 ve 15). Atreus ile Thyestes arasndaki karde kavgasn
srdrr. Atreus Thyestes'in oullarn ldrp kendisini Mykenai'den kovunca, Thyestes
kardeinden almak arelerini arar. Bir tanr szcs ona ancak z kzndan bir olu
olursa, Atreus'u ldrebileceini bildirir. Thyestes de bir gece gizlice kz Pelopeia'nn
koynuna girer ve onu gebe braktktan sonra kaar. Pelopeia Aigisthos'u dourur.
Kimden olduunu bilmedii bu ocuu krlara brakr, bir sre sonra da kendisini
tanmayan amcas Atreus'la evlenir. obanlarn kei style besleyip byttkleri
Aigisthos (ad Yun. kei anlamndaki "aix"ten tremedir) Mykenai sarayna gelir. Atreus
onu iyi karlar, kendi oluymu gibi benimseyerek yetitirir. Sonra da Thyestes'i
ldrmekle grevlendirir. Ama Aigisthos Thyestes'in kendi z babas olduunu anlar ve
onun yerine Atreus'u ldrr. Bir sre baba-ogul Mykenai'de hkm srerler, sonra
Atreus'un olu Agamemnon tarafndan kovulurlar. Agamemnon Troya seferine knca
Aigisthos Mykenai'ye dner, kraln kars Klytaimestra'y batan karr. Agamemnon
Troya'dan dnnce ikisi birden kahpece vururlar onu. Aigisthos, yedi yl hkm
srdkten sonra Agamemnon'un olu Orestes tarafndan ldrlr.
Kuaktan kuaa sregiden bu kan davas tragedya airlerine tkenmez bir esin
kayna olmutur. Aiskhylos'un "Agamemnon" ile balayan "Oresteia" ls, Sophokles'in
"Elektra", Euripides'in "Elektra" ve "Orestes" adl tragedyalar bu aile dramn eitli
ayrntlaryla ve baka baka alardan ele alarak canlandrrlar. Aigisthos adnn
"Odysseia" da da sk sk gemesi, Atreus oullar efsanesinin Homeros destanlar kadar
eski olduunu gsterir. (Od. I, 32-43; III, 256-275; IV, 518-537).

Aigyptos.
Belos'la Ankhinoe'nin olu (Tab. 10). Aigyptos ile ikiz kardei Danaos'un dedeleri tanr
Poseidon, atalar da Zeus'la o' dan doma Epaphos'tur. Afrika ktasna egemen olan
Belos olu Danaos'a Libya'y, Aigyptos'a da Arabistan' verir, ama Aigyptos gider,
"Melampodes" (kara ayaklar) lkesini, yani Msr' fetheder ve oraya adn verir.
Aigyptos'un elli olu, Danaos'un da elli kz olmu. Aigyptos bu kzlar oullarna
almak istemi. Bu konuda iki kardein aras alm ve Danaos elli kzyla birlikte
Afrika'dan kap, soylarnn kayna olan Argos'a snm. Danaos kzlar, kendilerini
kovalayan Aigyptos oullaryla evlenmek zorunda kalmlar, ama dn gecesi
kocalarn ldrmler. Tek bana desteksiz kalan Aigyptos da zntden lm
(Danaos, Danaos Kzlar).

Aineias (Lat. Aeneas).

Tanra Aphrodite ile Troya'l prens Ankhises'in olu Aineias Homeros'un lyada
destannda nemli bir rol oynamakla kalmam, klasik Latin airlerinin en by olan
Vergilius'a da bir destan esinlemitir. "Aeneis", yani Aeneas destan Troya'l yiidin
Troya yangnndan sonra Anadolu'dan gmesi ve talya'ya yerleerek Roma ehrine
temel olacak yeni bir yurt kurmasn anlatr. Aineias'n bu iki destanda da beliren ok
ynl kiiliini incelemek gerekir:
Soy aalarndan da belli olduu gibi (Tab. 17) Troya kral soyunun ilk atas Zeus ile
Elektra'nn olu Dardanos'tur, Troya'nn kurucusu Tros ile kral soyu iki dala ayrlr: los
ile Assarakos, los'un torunu olan Priamos Troya kral, Assarakos'tan reme Ankhises ise
Dardanie ehrinin yneticisidir. Ankhises ile Priamos ve Hektor ile Aineias ayn kuaktan
amcaoullardr. Ama Aineias'n Priamos oullarndan stnl bir tanrann olu
olmasndan gelir (l. II, 819 vd.).

Dardanie'lilerin banda Aineias var,

Ankhises 'in olu,
tanrsal Aphrodite dourdu onu
Ankhisesten;
bakmad tanralna, birleti da
eteklerinde bir lmlyle.

Babas nasl da dann eteklerinde yaamsa (Ankhises), Aineias'n ocukluu,

delikanll da oralarda geer, Akhilleusla ilk atmas da orada olur (l. XX, 90 vd.).
Troya savanda Aineias Priamos oullarndan hi geri kalmaz, Hektor'la denk gider,
kimi zaman Hektor'u bile ap ona t vermek durumuna gelir (l. XVII, 335 vd.).
Hektor kadar yiite savar Akha'larn en gl kahramanlarna kar, ama her
kezinde de bir tanr korur, kurtarr onu. Sava meydannda grelim onu (l. V, 296 vd.).

Kocaman kargs, kalkanyla Aineias yere

atlad,
Akhalar alp gtrmesinler diye ly
gcne gvenen aslan gibi dolat
evresinde,
nnde kargsn, yuvarlak kalkann
tutuyordu,
ldrmek iin yanyordu karsna kan,
korkun lklar atyordu.
 Derken Diomedes kocaman bir ta atar stne, Aineias' kalasndan vurur, yiit
der, o srada anas Aphrodite'nin telan grmeli (I.V, 311 vd.).
Aphrodite bu yzden yaralanr. Aineias' Apollon Troya kalesindeki tapnaa kararak
kurtarr. br tanrlar da katlrlar bu abaya. Aineias'n Troya nnde lmeyecei,
Dardanos soyunu srdrmekle grevli olduu tanr Poseidon'un azndan sylenir
lyada'da (l. XX, 292 vd.).

... Kaderi kurtulmaktr Aineias'n

tohum ekmeden, iz brakmadan lmemeli,
yok olmamal Dardanos soyu,
lml kadnlarn verdii ocuklar arasnda
Kronos olu Dardanos'u severdi en ok.
reniyordu artk Priamos'un soyundan,
gl Aineias kral olacak Troyallara,
kral olacak ocuklarnn ocuklar.

Bu szler, bizi dosdoru Vergilius'un Aeneis'ine gtrr. Aineias lyada'da pek rol
oynamaz artk, Troya'nn ykmndan sonraki olaylardaki rol btn ayrntlaryla
Aeneis'te anlatlr.
lyada sonras efsanelerinin ou bu destanda anlatlmtr: Tahta atn ehre alnmas
ve Laokoon faciasndan sonra (Laokoon), Aineias babas Ankhises'i omuzlarna alarak ve
olu Askanios'u da elinden tutarak da dana kaar. Troya'nn kutsal heykellerinden
Palladion'u da yklenerek yola koyulur, kars Kreusa arkalarndan gelirken birden ana
tanra Kaybele tarafndan karlr (Kreusa). Ei de, dnde grd Hektor'un tayf da
Aeneas'a batda Hesperia lkesine gidip Troya'y orada yaatmasn buyururlar.
Odysseia'nn servenleri rnek alnarak anlatlan bu yolculuk Trakya, Girit ve kuzeybat
Yunanistan kylarndan Sicilya'ya geile balar, Ankhises orada lr, sonra korkun bir
frtna Aeneas' Libya kylarna atar. Kartaca kraliesi Dido epizodu Odysseus'un
Alkinoos'un saraynda yapt gibi, Aeneas'n o gne kadar olan servenlerini
anlatmasna frsat verir. Aeneas'a gnln kaptran Dido onu Afrika'da alkoymak
istedii halde, tanrlar Aeneas'n bir an nce yeni Troya'y kurmak grevine dnmesini
buyururlar. Yiit arkadalaryla yola koyulur, Dido canna kyar (Dido). Gney talya'da
Cumae ehrine varrlar, Romallarn inanlarna gre burada yeralt lkesine alan
Avernus gl vardr. Cumae'nin tanr szcs Sibylla Aeneas' ller lkesine gtrr.
Burada Aeneas, babas Ankhises'le grr ve kendisini bekleyen parlak kaderi onun
azndan renir. Homeros'la Dante'nin yeralt dnyas anlatm arasnda yer alan bu
para ilka yaznnn en belirgin, en nl sayfalarndandr. Btn bu bilgileri
edindikten sonra Aeneas yeryzne dner, talya kylarn kuzeybatya doru izleyip
Tiber rmann arzna varr. Orann yerlileri, Rutul'larla savaa giriir ve arkadalarn
rmak aznda brakp ieriye doru Pallantea ehrinin bulunduu yere varr. Buras
Palantinus tepesiyle Roma ehrinin ilerde kurulaca yerdir. Yunanistan'dan gme olan
kral Evandrus Aeneas' iyi karlar, banda olu Pallas'n bulunduu bir blk askerle
arkadalarnn yanna gnderir. Bu arada Rutul'larn kral Turnus Troya'llara saldr-
mtr. Aeneas Turnus'u teke tek savata ldrr. Destan Aeneas'n bu zaferiyle kapanr.
On iki blmlk Aeneis destan bitmi deildir. Vergilius onu sona erdiremeden
lm, eserini bitiremedii iin onun yaklmasn da buyurmutu. Romann kuruluuna
kadar olan olaylarla efsaneler tarihilere konu olmu ve uzun uzadya anlatlmtr.
Vergilius'un Aeneis destanyla en byk baars kendi ann ulusal kltrne bir
kaynak bulmu olmas, Roma'nn gemiini ta Anadolu'nun byk uygarlk merkezi
Troya'ya kadar gtrmekle ona uluslararas bir derinlik vermi bulunmasdr. Byk
Latin airinin amac Augustus'un damgasn bast ann dnya ve nsan grntsne
bir ufuk amasyd.
nce ulius Caesar, sonra Augustus'un da soyu olan ulii'lerin Troyal Aeneas ve
Ankhises'le tanra Aphrodite'de kaynak bulduklarn, Roma'nn Akdeniz'in en soylu
hanedannca kurulduktan sonra dman olarak bilinen bat ile douyu byk bir birlik
iinde bartrm olmasn gstermek, kendisinin de Homeros gibi ozanlarn ozanna
dayanp onun yolunda, ondan esinlenerek destan yazdn dile getirmekle Aeneis
destan gerekten r am, ilkala ortaa arasnda kpr kurmutur. Aeneas' da
yeni bir tip insan olarak canlandrm olmas stnde durmaya deer. "Pius Aenas"
(dindar Aenas) diye anlan kahramann tutum ve davran Homeros destanlarndaki
yiitlerinkinden farkldr. "Pietas" diye tanmlanan kavram dine saygy da aan bir
erdemdir, Augustus'un ve Augustus a insannn lk bildii gemie, gemiin
deerlerine ballk, ulusal tarih ve kltre sonsuz sayg ile onu soylulatrmak iin
baka, yabanc da olsa benimsenen kay-naklara balama abas, kltre hizmet iin en
byk rnekleri gz nnde tutarak yaratmakta onlara ulama amac ve bu uurda
sonsuz bir sorumluluk duygusu, btn bunlar "pietas" denilen kavramn ierdii ve
Aeneis destannda canlandrlan Aeneas tipinin tam bir baaryla simgeledii
erdemlerdir.

Aiolos.
(1) Yunan ulusunun efsanelik atas saylan Hellen ile Orseis adl Nympha'nn olu,
Tufan kahramanlar Deukalion ile Pyrrha'nn torunu, Doros ile Ksuthos'un kardei ve
Sisyphos, Arthamas, Kretheus ile Salmoneus'un babas (Tab. 20).
 Aiolos, anakkale yarmadasndan Menderes rmana kadar uzanp, Midilli adasn da
iine alan Aiolis ky blgesine ve orada oturan soyla, onun konutuu Aiol diline adn
vermitir.
(2) Deniz tanr Poseidon'un olu, yellerin yneticisi, Aiolos Notos, Boreas, Euros ile
Zephyros adl drt byk yeli bir tulum iinde kapal tutar ve ancak Zeus'tan ald
buyruklarla ortaya salar.
Odysseia destannda Odysseus'un Aiolos'un adasna var anlatlr, bu ada yle
nitelenir:

Yklmaz tuntan bir duvarla evriliydi bu

yzden ada,
ehir oturtulmutu ge ykselen bir
kayann zerine.

Aiolos konanda bir dzine ocuu ile yiyip imekte, len yapp gnl
elendirmektedir. Yeller tanrs, Odysseus'u iyi karlar, tam bir ay konukladktan sonra
iine azgn yelleri smsk balad sr derisinden bir tulum verir ona ve arkasndan
tatl bir Zephyros yeli salarak uurlar gemisini. Bylece dokuz gn dokuz gece giderler,
thaka topraklarna yaklarlar ki, Odysseus uykuya dalar, onu kskanan yoldalar da
teknenin dibindeki tulumu alp zerler. Yeller hep birden darya frlar, korkun bir
frtna kopar. Frtna Odysseus'un gemisini gerisin geri Aiolia adasna atar, ama bu kez
tanr onu sert szlerle kovar, tanrlarn lanetine uram bir adam tutmaktan ekinir.
Odysseia'nn X. blmnde (1-79) anlatlan bu serven destann en renkli yklerinden
biridir.

Aison.
Kretheus'la Tyro'nun olu, ason'un babas (Tab. 22). Kretheus'un Tesalya'da kurduu
olkos ehri kendisine miras kalr, ama vey kardei Pelias onu tahtndan atp tutuklar,
stelik de olu ason'u Kolkhis'e altn postu almaya gnderir, bu tehlikeli seferden sa
dnmeyeceine inanarak (Argonaut'lar). Gerekten de bir sre sonra ason'un ld
haberi gelir. Pelias artk kardeini korkusuzca ldrmeyi gze alr. Ancak, Aison'un boa
kan ierek kendi kendini zehirlemesine izin verir. Latin airi Ovidius'a gre, ason
Medeia ile birlikte Yunanistan'a dnnce, byc kadn Aison'u diriltmekle kalmam,
onu bir iksirle genletirmi de.

Aither.
Esir, yani dnyay saran hava tabakasnn stndeki ar ve kl gk. Hesiodos'a gre
Aither, Erebos ile Nyks, yani yeralt karanlyla, yeryz karanlndan domadr.

Aithiopes.
(Yun. yz yanklar demek). Homeros destanlarnda sk sk ad geen bu efsanelik
ulus Okeanos kylarnda, gnein doup batt usuz bucaksz bir lkede oturur.
Gnee byle yakn olduklar iin yzleri yanm ve esmerlemitir. Sonsuz bir mutluluk
iinde yaarlar, tanrlara kurbanlar kesip gn boyu len yaparlar. Bu yzden de Zeus,
Poseidon ve ris gibi Olympos tanrlar lkelerine sk sk urar, lenlerine katlrlar.
Troya savann lyada'dan sonraki blmlerini anlatan "Aithiopis" destan (kayptr)
adn bu ulustan ald gibi, ba kahraman da Eos'la Tithonos'tan doma Aithiopia kral
Memnon'dur (Memnon).

Aithra.
Troizen kral Pittheus'un kz. Aigeus ksrl konusunda khine danmaya gittii
Delphoi'den dnerken Troizen'de bir gece kalm ve tanrnn cevabn doru yorumlayan
Pittheus onun kzyla yatmasn salam, bu birlemeden de Theseus domutu. Ne var
ki o gn Aithra tanrlara sunu sunarken Poseidion'a rastlam ve deniz tanrs ile seviip
kzln yitirmiti. Bu yzden Theseus'un tanr olu mu, insan olu mu olduu belli
deildir.
Aithra'y Aigeus'la birlikte yaad Attika'dan Dioskur'lar karmlar ve kardeleri
gzel Helena'nn yanna hizmeti olarak vermiler. Bir sylentiye gre Helena'y Paris'le
kamaya iten bu kadnm. Troya dtkten sonra torunlar Aithra'y kurtarmlar, ama
Theseus'un lm haberini alnca Aithra canna kym (Aigeus, Theseus).

Aius Locutius.
Lat. "aio" ve "loquor" sz sylemek, "aius locutus" ise sylenmi sz anlamna gelir.
Galya ordular Brennus komutanlnda Roma'ya doru ilerlerken (.. 390) gkten
gelen bir ses, ehrin yaban ellerin saldrsna urayacan bildirmi. Kimse bu sese kulak
vermemi, ama sesin dedii doru km: Galyallar Roma'ya saldrm, ehri yakp
ykmlar, yama etmiler. Romallar dman kovduktan sonra, diktatr Camillus tanr
sesinin duyulduu yerde bir tapnak yaplmasn buyurmu ve Palatinus tepesinin kuzey
eteinde 'Aius Locutius' denilen tanrsal varla tapnak dikilmiti.

Akademos.
Attika'l kahraman. Akademos, Theseus gzel Helena'y karp Afrika'da alkoyunca,
kz kardelerini aramaya gelen Dioskur'lara kzn sakland yeri bildirmi.
Akademos'un mezar Atina'nn dolaylarnda, Kerameikos denilen blgenin
tesindeydi. Kutsal bir ormanla evrili bu blge de Platon "Akademeia" adyla anlan
nl okulunu kurmutu. "Akademi" oradan gelir.

Akakallis.
Kral Minos'un kzlarndan biri. Tanr Apollon ile sevimi ve Miletos'u dourmu
(Miletos).

Akamas.
(1) Antenor'la Theano'nun olu, lyada'da ad geen Troya'l yiit. Akha'larn kampna
saldrda nemli bir rol oynar. Meriones tarafndan ldrlr.
(2) Gene lyada'da ad geen ve Troya'llar safnda dven Trakya'l nder. Telamon
olu Aias tarafndan vurulur.
(3) Theseus'la Phaidrann olu, Troya savanda rol oynayan, ama lyada'da ad
gemeyen Akha yiidi. Paris Helena'y karnca, Akamas gzel kadn geri istemek iin
Troya'ya eli olarak gnderilir. Sonu vermeyen grmeler srasnda Priamos'un kz
Laodikeia ile tanr ve seviir, bir oullar bile olur. Troya'nn dmesine yol aan tahta
atla giren sekiz Akha yiidinden biridir.

Akarnan.
Alkmaion ile su perisi Kallirhoe'nin olu, nl khin Amphiaraos'un torunu (Tab. 23).
Kendisi daha ocukken, babas, Arkadya kral Phegeus tarafndan ldrlnce, anas
tanr Zeus'tan olunun abuk bymesini dilemi, Akarnan birka ay iinde erginlik
ana ermi ve Phegeus'la ocuklarn ldrerek alm. Sonra da bat Yunanistan'da
adn tayan Akarnania lkesini kurmu.

Akastos.
olkos kral Pelias'n olu (Tab. 22). Argonaut'lar seferine ve Kalydon avna katlr.
Pelias'n kzlar Medeia'nn tlerine uyarak babalarn kesip kazanda kaynatnca,
Akastos kral olur ve ason'la Medeia'y olkos'tan srer (Pelias).
Kalydon av srasnda Akastos'un ba derde girer: Arkada Peleus kaza ile kaynatas
Eurytion'u ldrr ve bu sutan kendini arndrmak iin Akastos'un sarayna snr.
Akastos'un kars Peleus'a tutulur, onu batan karmaya urar, baaramaynca, yiidi
namusuna gz dikmi olmakla sular. Akastos konukluk yasalarn inememek in
Peleus'u kendi eliyle ldrmek stemez. Bir gece av yorgunluguyla uykuya dalm olan
konuunu da banda silahsz olarak vahi hayvanlara yem olsun diye brakr. Ama at
adam Kheiron Peleus'u kurtarr. Peleus da fkesine kaplp gider, Akastos'la karsn
ldrr.
 Akhalar.
Homeros destanlarnda ve zellikle lyada'da Yunanistan yarmadasndan gelip Troya
seferine katlan savalarn hepsine birden "Akhaioi", "Danaoi" ya da "Argeioi"
denmektedir. lk iki isim bir lke adna dayanmayp, yalnz bir rk ya da ulus ad olarak
kullanldndan, lyada evirisinde "Akhalar" ve "Danaolar" diye karlanm, Argos diye
bir kent bulunduundan, Argos ad da genellikle btn Peloponez'e verildiinden,
"Argeioi" deyimi "Argoslular" diye verilmitir. Bu konu iin lyada evirisinin nsznde
daha ayrntl bilgi bulunabilir (s. 25).

Akhates.
Aineias'n kara gn dostu. Troya yangnndan kaan Aineias'n yanndan ayrlmam,
onunla birlikte talya'ya kadar gitmi ve btn servenlerini paylam. Latince "Fidus
Achtes" diye anlan ad, sadk, vefal dost anlamna gelen bir deyim olmutur.

Akheloos.
Bat Yunanistan'n Akarnania ile Aitolia blgeleri arasnda akan en uzun rma.
Hesiodos'ta (Theog. 340) ve Homeros'ta (l. XII, 84) ad geen Akheloos, Okeanos'la
Tethys'ten doma bin rman en by ve rmak tanrlarnn kral imi.
Akheloos'un birok ykleri vardr: Herakles destanyla ilgili bir efsaneye gre,
Akheloos Kalydon kralnn kz Deianeira'ya akm, ama rmak tanrnn biimden
biime girme, kimi zaman boa, kimi zaman ejder olma yetisinden rken kz Herakles'Ie
evlenmeyi ye grm. Bu yzden gl yiitle rmak tanr arasnda yaman bir gre
balam. lk karlamada yenilen Akheloos koca bir ylan klna girmi, Herakles onu
tam boacakken de azgn bir boa oluvermi. Bu kez yiit boann bir boynuzunu
kopararak alt etmi Akheloos'u. Irmak tanr Deianeira'dan vazgemi, ama boynuzu geri
almak iin Herakles'e, Zeus'un keisi Amaltheia'nn iek ve yemi saan bolluk
boynuzunu vermi; baka bir ykye gre, nl bereket boynuzu rmak tanrnn kendi
boynuzuymus, nk yaygn topraklar sulayan rmaklar bereketin simgesidir (Deianeira,
Herakles).

Akheron.
Yeralt dnyasn, ller lkesini bize ilk anlatan Homeros'tur. Onun ardndan
Vergilius gelir ilkada, sonra da ortaan en byk iiriyle Dante. Ama Homeros'un
tasla, adlar kavramlaryla o gn bugn hep yeni filiz veren bir aa gibi yaar.
Yeraltnda akan rmaklar yle tanmlar Homeros (Od. X, 508):

Ama getiin zaman Okeanos'u geminle,

Orada alak kp var ve Persephone 'nin
 koruluu,
uzun uzun kavaklar greceksin, ksr
stler,
derin anaforlu Okeanos 'un kysnda ek
karaya gemini,
sonra k yola, Hades bataklna doru,
orada Akheron 'a Pyriphlegeton ve Kokytos
akar,
Styks 'ten gelen sular da dklr oraya.

Aeneas destannda da (Aen. VI, 295) anlatlan Akheron amurlu sularn kaynayp
burgaland dipsiz bir bataktr. Kharon'un kayyla bu amur rman getikten
sonradr ki varlr asl Hades'e (Hades).
Akheron Yunanistan'n Epir blgesinde akan bir rman da addr. Belki ssz bir
blgede derin bir yarn iine dalp kapkara bir batak olarak denize dkld iindir ki,
ilka bu rman yeralt dnyasna aktna inanmt. Yanl bir etimoloji adn " Aclar
Irma" (akhos, Yun. ac demek) diye tanmlard.
Efsaneye gre Akheron Helios'la Gaia'nn (gnele topran) oludur. Olympos
tanrlaryla Titan'lar arasndaki savata susuzluktan yanan devlere su iirdii iin
Zeus'un lanetine uram ve yeralt lkesine kapatlmtr.

Akhilleus.
Akhilleus Yunan mythos'una en ok konu olmu kiidir. Homeros'un byk lyada
destan aslnda lyon, yani Troya ehrinin destan deil, Akhilleus'un destandr, bu
kahramann bir eylemiyle balar, bir eylemiyle biter. Ne var ki lyada'da anlatlan
olaylar Akhilleus efsanesinin ancak ok ksa bir blmdr. Bu kahraman stne ilkan
bandan sonuna dek uydurulan efsane ve masallar o kadar oktur ki, onlar kapsayarak
zetlemek iin, blm blm ayrmak gerekir.
(1) SOYU VE DOUU.
Soy aalarndan (Tab. 21) belli olduu gibi Akhilleus, Peleus'la Thetis'in oludur.
Thetis, bir Nereus kz, yani bir deniz tanrasdr (Tab. 6), ama Akhilleus ana tarafndan
olduu kadar baba tarafndan da tanrlara ve en byk tanrlara baldr: Dedesi Aiakos,
Zeus'la Aigina'nn oludur, Aigina ise rmak tanr Asopos'un kz ve Okeanos ile Tethys'in
torunudur.
Akhilleus'un. douu stne anlatlan efsane udur: Nereus kz Thetis'e tanrlar
tanrs Zeus da, deniz tanr Poseidon da ktrlar, o kadar ki Zeus onunla evlenmeyi
bile dnr, ama bir khin (bir anlatma gre tanra Themis, bir bakasna gre
Prometheus) Zeus'a haber verirler ki, Thetis'ten doacak olan ocuk kaderin buyruuna
gre babasndan daha gl olacaktr; bunun zerine tanrlar Thetis'i bir lml ile
evlendirmekten baka are bulamazlar ve kendisine koca olarak Phthia kral Peleus'u
seerler. Thetis bu evlenmeyi olu Akhilleus iin silah istemeye gittii Hephaistos'a yana
yakla yle anlatr (l. XVIII, 429 vd.):

Syle, Hephaistos, Olympos taki tanralar

arasnda, yrei benim gibi acl biri var m?
Zeus bunlar arasnda bir bana verdi aclar,
bunca deniz tanralarndan bir beni verdi
lml kocaya, Aiakos olu Peleus'a,
katlandm bir adamn yatana girmeye,
istemeye istemeye, tiksine tiksine.

Thetis ile Peleus'un dn Tesalya'da Pelion dann tepesinde kutlanr, tanrlarn

hepsi de hazr bulunurlar. Kavga tanras Eris'in dne arlmad diye kzp masann
stne bir altn elma atmas tanra arasndaki gzellik yarmasna yol aar (Paris).
Uursuz balayan bu evlilik uursuz gider. Geri Thetis'in birok ocuklar olur, ama bir
lml ile evlendiine zlen ve ocuklarn kendisi gibi lmsz klmak isteyen Thetis
geceleri kalkar, onlar atein stne tutarm, bundan ama gvdelerindeki lmllk
tohumlarn yok etmekmi. Birok ocuu bylece yanarak ldkten sonra, bir gece
Peleus uyanm, bakm ki kars olacak deniz kz kk Akhilleus'u topuundan tutmu,
aleve vermi. Tepesi atm, ocuu kapt gibi, Thetis'i evinden kovmu, bir lmlyle
dp kalkmaktan holanmayan tanra da denizin dibine dalm, bir daha varmam
kocasnn yanna. Peleus yedinci ocuu olan Akhilleus'u bylece kurtarm, ama
ocuun dudaklar ve sa ayann ak kemii yanm, Peleus hekimlikte usta olan at
adam Kheiron'a vermi Akhilleus'u, o da yanan kemii, komakta stne olmayan bir
devin iskeletinden ald bir kemikle deitirmi (Kheiron), Akhilleus da bu yzden byle
hzl bir koucu olmu. Baka bir efsaneye gre Thetis olunu ate stne tutmam da,
Styks rmana batrm, bylece gvdesini silah ilemez hale getirmi, ama topuundan
tuttuu iin bir orasndan yara alabilirmi. Nitekim Akhilleus sonradan bu yerinden
vurulup ldrlm.
(2) OCUKLUU.
At adamn yannda Akhilleus bytlr ve eitilir. Kheiron'un anas da, kars da
ocua bakmlar, biraz yetiince at adam ona retmediini brakmam: At
yetitirmesini, saz alp ezgi sylemesini, gzel konumasn ve her eyden nce de
karg atmakta, savamakta, dvmekte, araba srmekte ve komakta kimseden geri
kalmamasn, an yiitlerinin hepsinden stn olmasn. Erdemlerin her eidine de
altrm: Acya dayanmay, yalan sylememeyi, ll ve dayankl olmay hep
Kheiron'dan renmi. Akhilleus Kheiron'dan rendii hekimlii ve edindii ilalan
Troya savanda yarallar stnde kullanr. Kheiron'un yannda Pelion danda ne kadar
kald belli deildir, lyada'da Kheiron'dan eitim grd geri sylenir, ama Troya'ya
kendisiyle gelen lalas Phoiniks onu nasl byttn yle anlatmaktadr (l. XI, 485
vd.):

Tanrya benzer Akhilleus, seni ben getirdim

bu hale,
canm gibi sevdim, yetitirdim seni
bensiz ne lene gitmek isterdi cann,
ne de evde yemek yemek isterdi,
oturturdum seni dizlerimin stne,
etini keser, azna verir, dudaklarna
uzatrdm arab,
gsmde gmleimi slatrdn boyuna,
arszlk eder, arab pskrtrdn
azndan, senin yznden neler ektim ben, neler.

(3) ALIN YAZISI.

Akhalarn en byk kahraman Akhilleus'un, Troya savann baar ve baarszlk
anslarn elinde tutan o yenilnez savann trajik bir yazgs vardr, bunu kendisi de,
anas Thetis de yle dile getirirler (l I, 352 ve 414):

"Anam! Ksack bir mr srmek iin

dourdunsa beni..."
"Uzun deil, ksack bir mr verdi kader
sana."

Akhilleus geri kaderini kendi seebilir, Thetis iki kk yle dile getirmiti oluna
(Il.. IX, 411 vd.):

ki ayr kader gtrecek beni lme:

Burada kalr, savarsam Troya evresinde,
tkenmez bir n var, dn yok.
Dnersem yurduma, sevgili baba toprana,
nm olmasa da ok yaayacam,
lm yle abucak gelip atmayacak.

Akhilleus az yaasa da nl yaamay semi ve bunun iin Troya savana katlmaya

karar vermiti, ama anas (ya da babas) onun lmesini nlemek iin baz dzenler
kurmulard. Bu konuda anlatlan ve lyada'da izine rastlanmayan efsane yledir: Akha
nderleri Troya seferine gitmek zere hazrla balaynca, o zaman gen bir delikanl
olan Akhilleus sefere katlmamak in Yunanistan'n karsndaki Skyros adasna
gnderilir ve orada kral Lykomedes'in saraynda konuklanr. Ne var ki Akhilleus kz
klna girmi ve kraln kzlar arasna karmtr. Haremde yaayan Akhilleus'a Pyrrha
(kzl sal) ad verilmi, bir sylentiye gre de Lykomedes'in kzlarnn biriyle sevimi
ve ileride ad geecek olu Neoptolemos (Pyrrhus) da ondan domutu. te yandan
Akhalarn khini Kalkhas'n Akhilleus sefere katlmazsa Troya'nn alnamayacan
bildirmesi zerine, Odysseus yiidi aramaya kar, Skyros'a varnca kurnazca bir dzen
tasarlar, gezgin satc klna girip Lykomedes'in haremine sokulur ve kzlarn,
kadnlarn nnde bohasn ap bir sr kuma dokuma ve ileme serer nlerine, ama
bohann dibinde birka kymetli silah da vardr, Pyrrha klndakl Akhilleus bunlar
grnce dayanamaz, onlar almaya, kullanmaya can atar, bylece kimliini aa vurur.
Odysseus da onu peine taklp, Akha ordusunun topland Aulis'e getirir.
(4) TROYA SEFER.
lk karmann Troya'nn ok gneyinde Mysia blgesine olduu anlatlr. Akhalar
Troas'a vardklarn sanarak hemen yamaya koyulurlar. Mysia'ya yerlemi olan
Herakles'in olu Telephos onlar karlar, aralarnda sava balar. Akhilleus kargsyla
Telephos'u yaralar. Sonra da saldrganlar yanl blgeye ktklarn anlayarak denize
alrlar, ama bir frtna onlar gerisingeri Yunanistan kylarna atar. Bu kez Aulis'ten
deil, Argos'tan yola kmaya hazrlanrken, Telephos kagelir, Akhilleus'tan ald yara
iyilemi deildir, tanr szc bu yaray ancak Akhilleus'un iyi edebileceini
bildirmitir (Telephos).
Akha donanmas Argos'tan Aulis'e varr. Burada rzgrlarn esmesini salamak iin
phigeneia'nn kurban edilmesine karar verilir. Akhillus bilmeden bu ie alet olur,
Agamemnon kzn gya Akhilleus'a nianlamak iin getirtir Aulis'e. Akhilleus durumu
anlaynca, nlemeye alr, ama baaramaz (Iphigeneia).
Akhilleus'un iyiletirdii Telephos'un klavuzluunda gene Anadolu kylarna doru
yola klr ve Tenedos adasnda durak yaphr. Bir efsaneye gre, Akhillus orada
Agamemnon'la ilk kez kavgaya tutuur ve Apollon'un olu Tenes'i ldrr ( Tenes). Anas
Thetis'in bildirdii bir tanr buyruuna gre, Akhillus Apollon olunu ldrrse Troya
nnde silahla ldrlmekten kurtulamayacaktr.
Troya nnde dokuz yl kalnr. Bu srada Akhilleus'un komu blgelere yapt
apulculuk seferleri lyada'da ayrntlaryle anlatlr: Mysia'nn Thebe ehrinde
Andromakhe'nin babas Eetion'u ldrp, ehri yama eder, Lyrnessos'tan Briseis'i,
Khryse'den Khryseis'i tutsak olarak alr, getirir, bu arada Patroklos ile birlikte Ida
dandaki Troyal srlere saldrr, obanlar Aineis'le kavgaya tutuur. Bu dokuz yl
byle getikten sonra, savan onuncu ylnda lyada destanna konu olacak olaylar ba
gsterir. lyada'nn konusu, bilindii gibi, Akhilleus'un fkesi, ksp savatan ekilmesi
ve Patrokolos'un lmnden sonra gene savaa dnp Hektor'u ldrmesidir. Bu
olaylarn birbirini nasl izledii lyada maddesinde anlatlmtr. Biz burada Akhilleus'un
kiilii ve karakteri stnde duralm.
(5) AKHLLEUS'UN DRAMI.
Akhilleus, Homeros destannn ba kahraman, kollarndan, bacaklarndan g ve
canllk fkran, tanra olu ve tanrlara denk Akhilleus yalnz kaba kuvveti mi
simgeler? Kimsenin kar gelemedii, dmanlarn titreten, insafszca kesip bien,
saldrya geti mi "ovada bir yldz gibi parlayan" Akhillus yalnz stn bir sava ve
stnln bildii iin de gururlu, onurlu, inat ve alngan, etin, hrsl, zalim ve
duygusuz bir adam gibi mi gsterilir lyada'da? Homeros yiitlerin yiidini geri bu
vasflarla donatm, bize hem olumlu, hem olumsuz grnen bu nitelikleri en parlak ve
arpc renklerle belirtmitir, nk sanat ondan yanadr, ama yrei ondan yana deil,
yrei yurdunu savunan durgun, ll, erdemli kahraman insan Hektor'dan yanadr
Homeros'un. Gene de, tpk bir romanc gibi Akhilleus'u bir insan olarak canlandrmay
ama edinir ve akla karay gereince kartrarak, eine az rastlanr bir ustalk ve
dnyann baka hibir destannda grlmeyen eletirici bir anlayla onu hem iyi, hem
kt bir adam olarak karr karmza. Akhillus bylece iinde kart eilimlerin
arpt gerek bir insan oluverir, yaants da gerek bir dram olarak canlanr
gzmzde.
Akhilleus'un Agamemnon'a kar fkesinin asl nedeni smrye kar ayaklanmadr:
Kendisi hibir kar gtmeden savar, didinir, pay bakomutan alr (l. I, 165 vd.):

Kyasya savata benim kollarm grr en

 byk ii,
ama blmede payn en okkals sana
gider,

Hem onur paymdan olaym, hem burada
kalaym, ha,
mal, mlk sahibi edeyim diye seni?

Agamemnon zr dileyip elinden ald Briseis'i geri vermeye raz olunca, Akhillus
dnmek istemez, erkektir, yaplan hakszl unutamaz. Bu krgnln da u basit,
insanca szlerle dile getirir (l. IX, 340 vd.):

Bir Atreus oullar m sever karlarn?

Sever, korur karsn duygulu, akll her
adam.
Ben de yrekten seviyorum benimkini,
kazanmm onu ben kendi kargmla.
Agarnemnon oyun oynad bana, ald onur
paym,
beni bir daha kandrmaya kalkmasn sakn!

Ac ar basnca bir ocuk gibi alar dvnr Akhilleus, anasna yalvarr gelsin
kurtarsn, are bulsun, avutsun diye. Briseis gtrlnce arr onu, Patroklos lnce
arr onu. Yrtnr canndan ok sevdii dostunu koruyamad diye.
Bin piman olur insann akln bandan alan fkeye, insanlar birbirine dren
kavgaya. Ama bu kez Patroklos'un cn alacam diye kudurur, rmak banda
dorad yzlerce dmann kanndan kara toprak kzl rmaa dner, tanrlar bile
dayanamaz bu manzarann dehetine (l. XXI).
Ayn acmak bilmez azgnlkla cann almaktadr yere serdii Hektor'un,
yalvarmalarna yle karlk verir (l. XXII, 345 vd.):

Dizlerime sarlma, kpek, yalvarma bana

anan, baban adna!
 Gnlm, yreim kkrtyor beni,
diyor, unun etini parala, i i ye,
senin bana bu yaptklarndan sonra,
kimse uzaklatrmaz bandan kpekleri,
getirseler bana kurtulmaln on katn,
yirmi katn,
tartsalar urada, daha ok veririz deseler,
Dardanos olu altn koysa teraziye senin
arlnca,
deine yatrp alamayacak sana seni
douran,
kpekler, kular yiyecek btn bedenini,

Ama tutmaz szn, bir tanrnn barakasna getirdii ihtiyar Priamos'u grnce
arr, yrei dayanamaz bahtsz kraln alamalarna, kendi babasn hatrlar,
Patroklos'a alar, iki dman hkra hkra dvnrler kar karya, sonra (l. XXIV, 514
vd.):

Akhilleus oturduu yerden birdenbire kalkt,

tuttu elinden kaldrd ihtiyar,
acmt ak sakalna, aarm bana.
Kanatl szlerle seslendi ona dedi ki:
"Talihsiz adam, ne aclar ekmi yrein!
Nasl gze aldn gemilere gelmeyi tek bana,
nasl gze aldn benim gzme grnmeyi?
Ben ki ldrdm nice soylu oullarn senin.
Demirden bir yrek varm gsnde,
Hadi gel, otur stne u iskemlenin,
ko uyusun barnda aclar.
Ne yapalm yasmz ok bykse,
ne kar yrek donduran iniltilerden!
Talihsiz lmllere tanrlar u kaderi dokudu:
 Yaayacak insanlar ac iinde".

Priamos'u avutmak, konuklamakla kalmaz, gider, Hektor'un lsn kendi ykar,

hazrlar ve babasna verir. Gen, yiit ve ihtiyar baba bakarlar birbirlerine doya doya,
sevgiyle diyeceim, nk ihtiyar, gen adamda kendi olunu, gen adam da ihtiyarda
kendi babasn grr gibi olur. Sava, dmanlk, kin ve fke yok olup gitmitir, iki
insandr kar karya.
(6) AKHLLEUSUN LM.
bk. Memnon, Pentbesileia.

Akontios.
Keos adasnda yaayan ok yakkl bir delikanlym. Gnn birinde Artemis
enliklerine Delos'a gitmi ve yolda Atina'nn en soylu ailelerinden birinin kz olan
Kydippe'ye rastlam. Grr grmez de tutulmu ona. Ama soylu olmad iin kz
kendisine vermeyeceklerini bilen Akontios bir dzene ba vurmu, bir ayva alp stne
u szleri kazm: "Artemis tapna zerine ant iiyorum ki ben Akontios'a varacam!"
ve ayvay kzn nne atm. Ayvay eline alan Kydippe stndeki yazlar yksek sesle
okumu, meyveyi sonra da frlatm atm, ama yemini yemin saylm. Atina'ya
dndkten sonra babas kzn kez nianlam, ama tanra Artemis hep bir hastalk
kararak kzn evlenmesine engel olmu. Delphoi tanr szcs Akontios'un dzenini
aa vurunca Kydippe'yi Akontios'a vermekten baka are kalmam.

Akrisios.
Abas'n Proitos ile Akrisios adnda ikiz oullar olmutu (Tab. 10). Atalar Aigyptos ile
Danaos'un dmanln zlerinde tayan bu ikizler daha ana karnndayken dvmeye
balamlar. Babalar lnce Argos'ta kimin kral olaca konusunda birbirlerine
girmiler. Uzun bir savatan sonra stn gelen Akrisios, Proitos'u Lykia'ya srerek tahta
oturmu. Proitos da Anadolu kylarnda kral obates'in kz Anteia ile evlenmi,
karsndan ald bir ordu ile Yunanistan'a dnm ve Kyklop'larn koca talardan bir
surla evirdikleri Tiryns'e kral olmu. kiz kardeler de bir anlamaya varmlar. Argos
ilini ikiye blerek hkm srmler.
Akrisios'un Danae adl bir kz vard, bir olu da olsun diye Delphoi tapnana
bavurduunda, tanr szcs Danae'nin bir erkek ocuk douracan, ama torununun
kendisini ldreceini bildirmi Akrisios'a. Telaa den kral, kznn herhangi bir
erkekle iliki kurmasn nlemek iin epeevre tunla rtl bir odaya kapatm onu.
Ama Zeus gnl vermimi Danae'ye, arasini bulmu, altn yamuru halinde akm at
aralndan Danae'nin iine kadar. Danae Perseus'u dourmu. Olup bitene akl
erdiremeyen Akrisios kzyla torununu bir sanda kapatarak denize atm. Ana-oul
Seriphos adasnda karaya kmlar. Perseus binbir kahramanlk yaptktan sonra Argos'a
dnmek istemi. Haberi alan kral Tesalya'da Larissa ehrine kam. Kader gene de
yakasn brakmam: Bir rastlantyla Larissa'da dzenlenen yarmalara katlan Perseus
disk atarken, yel alm att diski Akrisios'un kafasna indirmi, Argos kral da bylece
lm (Danae, Perseus).

Aktaion.
oban Aristaios'la Autonoe'nin olu, Thebai'li bir avc (Tab. 18). At adam Kheiron'un
Kithairon dalarnda yetitirdii Aktaion yle yaman bir avc olmu ki, onun stne
yokmu btn blgede. Gurura kaplm Aktaion, tanra Artemis'ten de usta avc
olmakla vnm, bununla da kalmayp gnn birinde tanray derede ykanrken
plak grm. Bu kstahla ierleyen tanra Aktaion'u bir geyik haline dntrm ve
elli kpeini de stne salm. Paraladklar geyiin kendi efendileri olduunu
anlamayan kpekler uluyarak Aktaion'u aramaya koyulmular, bylece Kheiron'un
maarasna kadar gelmiler. At adam da hayvanlar avutmak iin Aktaion'a benzer bir
heykel yapp nlerine dikmi (Kheiron).

Aleksandros.
Priamos'un olu Paris'in baka bir ad (Paris).

Alekto.
tanralar Erinys'lerin biri. Ad "fkesi dinmez, barmak bilmez" anlamna gelir
(Erinys).

Alkaios.
Perseus ile Andromeda'nn olu, Amphitryon'un babas (Tab. 13). Amphitryon yiit
Herakles'in lml babas olduundan, Herakles'e ilkin Alkaios olu anlamna gelen
Alkides ad verilmi, sonra deitirilmiti (Herakles). Yiit birok iirlerde bu isimle
anlr.

Alkathoos.
Pelops ile Hippodameia'nn olu. Atreus ile Thyestes'in kardei (Tab. 14).
Oullarndan biri bir aslan tarafndan paralanan kral Megareus kzn canavarn
hakkndan gelecek adama vereceini bildirince. Alkathoos bu ie talip olmu ve aslan
ldrm. Bylece kzla birlikte krall da elde etmi. Kaynatas Megareus'un kurduu
Megaira ehri Girit'lilerin saldrsna uraynca, yklan surlar yeniden yapmakta tanr
Apollon Alkathoos'a yardm etmi. Tanr bu ii yaparken lyra'sn bir taa dayam, o ta
tarihsel alarda da, stne vurulduu zaman ses karrm.
 Alkestis.
Pelias'n kz, Admetos'un kars (Tab. 22). Kadnlar arasnda yiitlik ve fedakrlk
rnei olarak gsterilen Alkestis Euripides'e en gzel tragedyalarndan birini
esinlemitir.
Gen ve gzel Alkestis kocas Admetos uruna lmeye raz olur (Admetos). Zehri
imi, can vermi ve cenazesi mezara indirilmitir ki, atlarla, iniltilerle nlayan
saraya Admetos'un dostu Herakles kagelir. Alkestis'in ldn duyunca, lm tanrs
Thanatos'un peine der, onunla bouur ve Alkestis'i kollar arasndan koparp
Admetos'a geri getirir. Bir baka anlatma gre, ller lkesinin acma nedir bilmeyen
tanras Persephone Alkestis'i grnce yumuam ve onu daha gen ve daha gzel
olarak yeryzne, diriler arasna geri gndermi.

Alkides.
Herakles'e verilen bir addr (Alkaios, Herakles).

Alkidike.
Salmoneus'un kars, Aison ile ason'un atalar (Tab. 22).

Alkimede.
Aison'un kars, ason'un anas (Tab. 22).

Alkinoos.
Agamemnon lyada'nn sevimsiz kralysa, Alkinoos Odysseia'nn sevimli, konuksever,
uygar ve halksever kraldr. Bugn Korfu adas olduu genellikle benimsenen Skherie'ye
yerlemi, denizci bir ulus olan Phaiak'larn badr. Alkinoos, lkesinin nderleri,
danmanlar ile birlikte ynetir ulusunu, on iki kraln on ncs sayar kendini. Ama
biz Alkinoos'u Homeros'un azndan dinleyelim, Odysseia'da bundan daha gzel, daha
cana yakn, tadna doyulmaz bir para yoktur. Phaiak'lar yle anlatr.

(Od. VI, 4 vd.):

Eskiden Phaiak 'lar engin Hypereia 'da
otururdu,
gte stn, zorba Tepegzlere yakn,
Tepegzler onlarn topraklarn boyuna
yama ederlerdi.
Tanr yzl Nausithoos onlar kaldrd,
 gtrd, yerletirdi Skherie'ye,
aln teriyle yaayan insanlardan uzaa.
Drt yandan surla evirmiti kenti,
evler kurmu, tapnaklar yapmt tanrlara,
tekmil topraklar datmt.
Ama o oktan boylamt Hades lkesini,
dnceleri tanrlardan gelen Alkinoos
krald imdi.

(Od. VII, 11):

Tekmil Phaiak'lar ynetirdi Alkinoos
halk sayard onu bir tanr gibi.

Ama bu saygnn asl nedeni Arete ile evlenmi olmasdr. Arete erdem demek, bakn
Alkinoos eini nasl ba tac eder (Od. VII, 67 vd.):

Alkinoos kendine kar ald onu.

Arete 'yi yle sayd, yle sayd ki,
hibir kadn byle saylmad yeryznde,
erkeinin buyruunda, evinde yaayan
hibir kadn,
hem kocas, hem ocuklar sayd onu
yrekten,
halk da bir tanra gibi bakt ona,
tatl szlerle selam verirlerdi ehre inince o,
ok akllyd, iyi yrekliydi de ondan,
yattrrd btn kavgalarn erkeklerin!

yle bir cennettir ki Alkinoos'un lkesi, Bat yaznnda ilk "topya" diye
tanmlayabiliriz onu. ve d dzeni Odysseus'a bile parmak srtacak gibidir. Homeros
bir mimarlk ba eseri olan bu saray anlatmakla bitiremez (Od. VI, 263 vd.).
Alkinoos saraynn i dzeni daha az parlak deildir: iir, oyun, yarma Phaiak'larn
yaamnda byk yer tutan uralard. Ozan Demodokos'un Troya savandan sz amas
zerinedir ki, Odysseus kimliini aa vurmak zorunda kalr ve servenlerini anlatmaya
giriir (Demodokos). Ama Alkinoos'un dnya gr ve insanlk anlay sanata sayg le
de bitmez. zgrle olan eilimi ilk ve orta alar ok aan modern denebilecek bir
nitelik tar. Konukluk kurallarna uyarak Odysseus'u hemen, kim olduunu, nereden
geldiini sormadan benimser, istedii an gemileriyle onu yurduna gndermeye hazr
olduunu bildirir ve bu szn hi gecikmeden yerine getirir. Odysseus'u yle
beenmitir ki, kendisine damat edinmeyi zler, ama en ufak bir baskda bulunmaz,
giderek, konuuna klavuzluk etmedi diye kz Nausikaa'y knar.

(Od. VII, 299 vd.):

Benim kzm devini tam yapmam,
konuum,
madem hizmetileri vard yannda,
ve madem sen yalvardydn ona ilkin,
ne diye evimize getirmedi alp seni?

Kars Arete'ye saygs da Homeros destanlarnda grlen kadna deer vermenin

daha yksek bir aamasn yanstr. Kadn, ad stnde Erdem'in kendisidir ve erkein
baaramad baz edimleri daha bir incelikle, duyarlkla, insanseverlikle yerine
getirebilir diye saymakta, sevmektedir onu. Phaiak'larn saraynda asl onun sz
gemektedir. Nausikaada bunu bildii iindir ki, Odysseus'un saraya varnca dosdoru
Arete'nin dizlerine kapanmasn salk verir ona. (Od. VI, 310 vd.).
Konukseverlikte de, cmertlikte de ilk imar veren Arete'dir, yalnz Alkinoos deil,
btn Phaiak nderleri de danmanlar da uyarlar szne. Yata o yapar, sand o
hazrlar, rahatn o salar konuun. Anasnn kz olan Nausikaa da kurtarmam myd
Odysseus'u lmden? (Nausikaa). Erkei kadnsz olarak dnmek olanakszdr Homeros
destanlarnda. Kadn erkein mutluluudur. Odysseia'ya stn uygarlk havasn veren
kiiler Arete, Nausikaa, Penelope gibi insanln daha ince, daha duyarl ve becerikli
ynn simgeleyen kadnlardr.

Alkmaion.
Argos'lu khin. Amphiaraos ile Eriphyle'nin olu (Tab. 23). Amphiaraos, leceini
bildii Thebai seferine katlmadan nce, oullarna analarn cezalandrmak grevini
yklemiti. Epigon'lar diye anlan Yediler'in oullar ikinci Thebai seferine nder olarak
Alkmaion'u semilerdi, bir tanr sz Alkmaion balarna geerse zafer kazanacaklarn
bildirmiti nk. Gene de ikircikliydi. Alkmaion, babasnn can verdii kente gitmekten
ekiniyordu. Bu kez de Eriphyle ie kart: Harmonia'nn gerdanlndan sonra, tanr
armaan nl "peplos"unu da rvet alarak olunun sefere kmasn salad. Savata
Epigon'lar stn geldiler. Alkmaion Eteokles'in olu Thebai kral Laodamas' kendi eliyle
ldrd ve Polyneikes'in olu Thersandros'u tahta oturttu (Epigon' lar).
Dnte Alkmaion Delphoi'ye urad, anasn ldrmek grevini yerine getirmenin
gerekli olup olmadn sordu, tanrdan olumlu cevap alnca Argos'a dnd ve Eriphyle'yi
ldrd. Ama perisi Erinys'ler hemen takldlar peine, lkeden lkeye kovaladlar
onu. nce Arkadya'da Oikles'in yanna snr, orada da rahat bulamaynca, Psophis kral
Phegeus'un sarayna varr. Phegeus onu suundan arndrr ve kz Arsinoe'yle evlendirir.
Ne var ki Psophis topraklarnda korkun bir kuraklk ba gsterir, gene Delphoi
tapnana ba vurulur ve tanr szcs Alkmaion'un ikinci bir kez arndrlmas
gerektiini bildirir. Gene yollara den ana katili rmak tanr Akheloos'un yanna varr.
Orada, rmak aznda anasnn lmnden sonra meydana gelmi bir toprak stnde
rmak tanr Alkmaion'u bir daha arndrr. Akheloos da ona kz Kallirhoe'yi verir, ama
kz ona varmak iin Harmonia'nn gerdanl ile peplos'unu art koar. Alkmaion gene
Psophis'e dnp Phegeus'tan ister bunlar, Apollon'un tapnana adayacan syler.
Yalan meydana knca Phegeus konukluk kurallarn bozmamak iin Alkmaion'u kendi
eliyle deil, oullarnn eliyle ldrr. Kallirhoe'nin yakarmas zerine abuk yetien
olu Akarnan kan davasn srdrerek Phegeus'un oullarn ldrr, Harmonia'nn
uursuz sslerini de Apollon'a adak olarak Delphoi Tapnana verirler.

Alkmene.
Mykene kral Elektryon'un kz (Tab. 13). Kaza ile babasn ldren amca olu
Amphitryon'la evlenmeye raz olur, ama nce, kardelerini ldren Taphos'lular
cezalandrmasn ister ondan. Amphitryon bu ii yapmaya gitmiken, Zeus Amphitryon
klnda Alkmene'nin yatana girer, birleir onunla. Sylentiye gre, bu sevime
tam gn srm, Zeus gnee bu sre dolmadan grnmemesini buyurmumu nk.
Tanr bu sre iinde Herakles'i ana rahmine yerletirmi. Ayn gece sabaha kar
seferden dnen Amphitryon da gzel karsna kavuur. Ne var ki kocasnn biraz nce
bo brakt yataa gene dndn grnce Alkmene de, karsndan fazla bir iltifat
grmeyince Amphitryon da amlar. Daha sonra aldatldn renen Amphitryon
Alkemene'yi diri diri yakmak istemi, ama Zeus odun ynn, stne yamur yadrarak
sndrm. Amphitryon da tanr buyruuna boyun eerek, karsnn bir gece aralkla
dourduu Herakles'le phikles'i barna basm. Kocas lnce, Alkmene oullarnn
izinden gitmi. Herakles tanrlara karnca, Eurystheus'un hmndan kurtulmak iin
Atina'ya snm, sonra da oluna bunca eziyet yapan o kral da can verince, gzlerini
oymu. mrnn son gnlerini gene Thebai'de geirmi, ok yal olarak len sevgilisini
Zeus Mutlular Adasna gtrp, yeralt yargc Rhadamanthys'le evlendirmi. Onun
stne hibir lml kadnla da iliki kurmam Zeus (Amphitryon, Herakies).
 Alkyone.
Rzgrlar kral Aiolos'un kz Alkyone Sabah Yldznn olu Keyks'le evlenmi. Kar-
koca yle mutluymular ki Zeus ile Hera'ya benzetirlermi kendilerini. Tanrlar
kskanm bu mutlu yuvay, Alkyone ile Keyks'i birer deniz kuu haline getirmiler.
Alkyon denilen bu masal kuu, yuvasn dalgalar stnde kuran bir eit mart imi.
Ovidius bu yky biraz deiik biimde anlatr: Gnn birinde Keyks denizar bir
tapnaa gidecek olmu. Alkyone yalvarm gitmesin diye, ama dinletememi. Yolda
Keyks korkun bir frtnaya tutulmu, gemisi batm, kendisi de boulmu. Dalgalar
lsn kyya, dnn gzleyen Alkyone'nin nne atm. Alkyone de kendini
dalgalara braknca tanrlar acm bu kar-kocaya, ikisini de deniz kuu yapmlar.
Diisinin de denizde kulukaya yatabilmesi iin Zeus Aiolos'a k dnmnden yedi gn
nce ve sonra yelleri dindirmesini buyurmu.

Alkyoneus.
(1) Gk ile Toprak tanrlarn meydana getirdikleri devler arasnda en gllerinden
biri. Hesiodos'un Theogonia'snda ad gemez, Makedonya'daki devler savana katlm,
ama onu yere sermek olanakszm, nk anas Topran stne dtke dorulur,
kalkarm. Herakles bu yzden onu srtlanp baka bir lkeye gtrm ve bir okla
ldrm (Herakles).
(2) Delphoi'li gzel bir delikanl. lkeyi kana boyayan Lamia canavarna yem olmak
zere seilmi. Yolda rastlad bir baka delikanl onun yerine kurban olmay kabul
etmi, canavarn maarasna girmi, onu kafasndan yakalayarak yere alm ve ezmi
(Lamia).

Aloeusoullar.
Aloeus'un kars phimedeia tanr Poseidon'a akm, her gn deniz kysna gider,
eliyle su alp gsne dkermi. Sonunda tanr birlemi onunla, iki oullar olmu: Otos
ile Ephialtes. lml babalar Aloeus olduu iin Aloeusoullar deniyor bunlara. Devmi
her ikiside: Her yl bir kar enine, bir kula da boyuna giderlermi, yle ki dokuz yana
vardklar zaman tanrlara sava amaya karar vermiler. Bunun iin de Ossa dan
Olympos'un stne bindirip tepesine de Pelion dan oturtarak ge trmanacaklarn,
denizleri topraklarla rtp kurutacaklarn, denizle karann yerini deitireceklerini
bildirmiler. stelik de k olduklar Hera ile Artemis'i karmay tasarlamlar.
Tanrlarn bana atklar dertlerden birini Homeros yle anlatr lyada'da (V, 385):

Ares de bu yzden ok aclar ekti,

Otos'la gl Ephialtes, Aloeus'un iki olu,
vurdular onu kaln zincirlere,
 tun bir kpte kapal kald tam on ay!

Hermes kurtarr Ares'i, ama sava tanr bitkin durumdadr. Tanrlarn canna tak der
sonunda, cezalarn verirler bu azmanlarn. Bu anlatma gre Zeus yldrmla arpar,
baka bir anlatma gre Apollon oklaryla ldrd onlar. Cezalar Hades'te de
srdrlr! Ylanlarla bir stuna bal olduklar halde bir baykuun durmadan ulayarak
tmesini dinlemek zorundadrlar.

Alpheios.
Peloponez'de, Elis ile Arkadya blgeleri arasnda akan bir rmak. Btn rmaklar gibi
Okeanos ile Tethys'in olu saylr. Artemis ve nympha'lara saldrlar masal konusu
olmutur: Gnn birinde Artemis nympha'larla rmak aznda enlik yaparken, Alpheios
onlara yaklamak istemi, periler de yzlerine amur srerek kendilerini tannmaz hale
getirmiler. Alpheios su perisi Arethusa'ya da tutkunmu, onu Sicilya'ya dek kovalam
(Arethusa).

Alphesiboia.
Dionysos'un tutkun olduu Asya'l nympha. Tanr onu elde etmek iin binbir are
dnm, sonunda bir kaplan olup kz kovalamaya balam. Koa koa bir rman
kysna gelmiler, kz rma geebilmek iin tanrnn kollar arasna girmeye raz
olmu. Dionysos'tan gebe kalp Medos'u dourmu. Medos, Med'ler boyuna adn verdii
gibi, geilen rmaa da Tigris (Dicle) yani Kaplan rma denmi.

Alpos.
Sicilya'da yaayan korkun bir dev. Yolcular pusuya drr, kayalar altnda ezer,
sonra yermi. Bu devi tanr Dionysos ldrm: Thyrsos deneini boynuna atnca, dev
arplp denize, altnda Typhon devinin bulunduu adann yanna dm.

Althaia.
Kalydon kral Oineus'un kars, Meleagros ve Deianeira'nn anas. Olu Meleagros yedi
gnlk iken Kader tanralar Althaia'ya gelmiler ve ocaktaki bir odunu gstererek, bu
odun yanp kl olunca Meleagros da lecek demiler. Bunu duyunca Althaia oca hemen
sndrm ve odunu alarak bir sanda saklam. Ne var ki Meleagros Kalydon av
srasnda Althaia'nn kardeleri olan daylarn ldrm. Anas da fkeye kaplarak
saklad yar yanm odunu alp atein iine atm. Odun abucak tutuup kl olmu,
Meleagros da o saat lm. Althaia yaptna bin piman olup canna kym (Meleagros).

Altis.
 Olympia ehrinin yresinde Zeus'a adanm kutsal orman. nl yontucu Pheidias'n
atelyesi bu korulukta imi.

Amaltheia.
Birok efsanelere gre, Amaltheia Rheia'nn, ocuklarn doar domaz yutan
Kronos'tan kurtulup Girit'e kard Zeus'a dadlk eden nymphann addr. Amaltheia
ocuu da dandaki bir maaraya gtrm ve orada bir keinin style beslemi. Bu
kei Helios'tan doma korkun bir yaratkm, Titanlar ondan ylesine korkarlarm ki
Gaia onu Girit maaralarnda saklamak zorunda kalm. Zeus sonradan bu keinin postu
ile Aigis kalkann yapm. Baka bir gelenee gre Amaltheia asl bu keinin addr.
Tanr ocuk o kadar glym ki stninesinin bir boynuzunu krm ve bunu
kendisine bakan nympha'lara verip iini diledikleri gibi doldurabileceklerini sylemi.
Bylece her trl yemile dolan boynuz "Bolluk Boynuzu" oluvermi.

Amata.
Latium kral Latinus'un ei. Kz Lavinia'y Rutul'lar kral Turnus'a vermek istiyordu.
Ne var ki Aeneas talya'ya ayak basnca kral Latinus kzn onunla evlendirmeye karar
verdi. Troya'llara dman olan Amata Turnus'u Aeneas'a sava amaya itti. Sava
Rutul'lar iin korkun bir yenilgi ile sonulanp Turnus da lnce, Amata kendi canna
kyd.
Roma'da Vesta rahibeleri, barahip Pontifex Maximus tarafndan grev bana
getirildikleri gn Amata adyla anlrlard.

Amazon.
Anadolu'nun mythos'a katklar salt efsane, uydurulmu masal deildir. Anadolu
kaynakl efsanelerin hemen hepsi olmu olaylar yanstr, yaam kiileri konu alr. Bu
yzdendir ki bir gerek pay ve tarihsel bir nitelik tarlar. zlerine destanlarda olduu
kadar, tarihilerin ve corafyaclarn eserlerinde rastlamamz bunu kantlar. Amazon'lar
bu gerein en belirgin rneidir, nk efsaneleri yalnz bir olay deil, btn bir
dzeni dile getirir. Anadolu bin yllarca anaerkil bir toplum dzeni iinde yaam ve bu
dzenin simgesi olan Ana Tanra'ya deiik adlarla tapnmtr. Amazon'lar ite bu
dzenin kalntlardr, babaerkil zellikte ve nitelikte olan Yunan mythos'unu bu kadar
etkilemi olmalar da ondandr.
Amazon'lardan dem vuran en eski kaynak Homeros'tur: "Erkek gibi Amazon'lar" der ve
Bellerophontes'in onlar yendiini belirtir (Bellerophontes). Troya'nn nndeki bir
tepede mezar bulunan Myrrhine ise tanrlam bir kahramana benzer, nk halk
arasnda ad baka, tanrlarca bakadr (Myrina).
Efsaneye gre Amazon'lar sava tanr Ares ile Harmonia'nn (ya da Aphrodite'nin)
kzlar saylr. Sava karakterleri bylece kaynaklarndan da belli olan bu kadnlar ok
ve yaydan baka bir de "labrys" denilen iki azl baltay silah olarak kullanrlar. Bu
baltaya hem Girit'te, hem Hitit kabartmalarnda rastlanr. Amazon'larn at stnde
savamalar, at yalnz arabaya komak iin kullanan ilk Yunanllar zellikle etkilemi
olsa gerek. Homeros'ta Myrina'ya "ok zplayan, yksek atlayan" denmesi acaba atl bir
tanra olmasndan mdr? Amazon'larn yayld blgelerle Hitit'lerin bulunduu
blgelerin birbirini tutmas da dikkati ekmekte. Amazon'larn Anadolu topraklarnda
bir Hitit kalnts, ya da Hitit'lerle ilgili bir an olabilecei varsaymn baz bilginlerde,
zellikle Halikarnas Balks'nda uyandrmtr.
Amazon adnn kkeni de yazarlarca yle aklanr: A-mazon, yani memesiz
demekmi, adn nedeni de bu sava kadnlarn yay gslerine rahata dayayabilmek
iin bir memelerini kesip karmalar imi. Amazon'larn erkek gibi oluu, sava bir
kadn topluluu olmalarndan ileri gelir. Balarnda hibir erkek bulunmadan kendi
kendilerini yneten Amazon'lar nder olarak bir kralie tanrlar, nitekim birok
kralielerinin ad geer efsanede. Erkekleri yanlarnda kle ya da uak olarak
bulundururlar, onlarla cinsel alveri kurup ocuk doururlar, ama erkek ocuklarn
sakat eder ya da ldrrler, yalnz kz ocuklarn yetitirip aralarna alrlar. Bu tutum
Anadolu'ya gelen Yunanllar ok artt iindir ki, Amazon'lar anlatmakla
bitiremezler.
Yurtlar stne kaynaklar birbirlerini pek tutmaz. ou efsanelerde Amazon'lar
Karadeniz'de Thermodon (Terme) aynn kysnda Themiskyra ehrini kurmular ve
orada oturmaktadrlar. Bu ehir bugnk Fatsa ya da Ordu yaknnda olsa gerek
Argonaut'lar Kolkhis'e varmadan onlarla karlarlar. Baka kaynaklar onlar Kafkas
eteklerine, Trakya'ya ya da gney skitya'da Tuna azna yerletirirler. Anadolu'da
hemen her yerde adlarna rastlanmas bu kaynaklar yalanc karmaktadr.
Amazon'larn tarih ncesi alarda Bat Anadolu'ya yayldktan sonra Yunanistan'a dek
sokulduklar ve Atina nnde savatklan anlalmaktadr. Ege kylarnda Amazon
kralieleri tarafndan kurulduklar sylenen ehirler unlardr: Pitane, Myrina, Kyme,
Gryneion, Smyrna. Ephesos ve Ptiene'nin ilk yerleme yeri. Bir tanra saylan Myrina'nn
Lesbos (Midilli) adasna gp orann bakenti Mytilene'yi de kurduu sylenir.
Birok Amazon'un byk efsane yiitleriyle ilikisi olmutur: Hippolyte'nin Herakles,
Antiope'nin Theseus, Penthesileia'nn Akhilleus efsanesinde ad geer (bkz. bu adlar).
Ephesos ve Smyrna ehirlerinin birer Amazon tarafndan kurulduu anlatlr. Bu
sava kadnlar kimi ozanlarn ezgilerinde Efes Artemis'i ile ilikili olarak gsterilir:
skenderiye airi Kallimakhos Artemis tanraya vgsnde cenki Amazon'larn Ephesos
kysnda tanraya bir heykel diktiklerini ve evresinde sava raks yaptklarn,
birbirine vuran kalkanlarnn ta Sardes'e dek yanklandn yazar. Amazon'lar
Ephesos'taki nl Artemis tapna ile de ilikilidirler. Dnyann yedi harikasndan biri
olan bu tapna Amazon'larn yapt ya da orada rahibelik ettikleri anlatlr.
Anadolu'nun ana tanras Kybele ile sk skya ilikili olduklar apak belli olan
Amazon'larn efsaneleri de, tarihsel kimlik ve kiilikleri de ana tanra stne olan
bilgilerimiz deerlendirildike aklk ve kesinlik kazanacaktr (Artemis, Kybele).

Ambrosia.
Homeros destanlarnda Olympos tanrlar "ambrosia" ve "nektar" ile beslenirler.
lmsz anlamna gelen ambrosia birok iek zlerinin katld bir eit balm.
Ambrosia ile beslenen tanrlar yaralanmaz olurlar, bu byl bal insanlara da iirildi
mi, onlara genlik, mutluluk ve lmszlk salarm,

Amores.
Latince ak anlamna gelen Amor (yahut Cupido) Roma imparatorluu dneminde,
elinde yayla okluk bulunan tombul, kanatl bir ocuk olarak canlandrlmtr. Sanatta
oaltlan bu figr Vens'n evresinde uuur gsterilir. Pompei fresklerinin mitolojik
sahnelerinde ok geen Amores figrleri Bat sanatna Rnesans'la girmi ve Rokoko
slubunun bir zellii olarak XIX. yzyla kadar tutunmutur.

Ampelos.
Ad zm kt anlamna gelen Ampelos bir satyr'le bir nympha'dan doma imi.
Tanr Dionysos bu gzel delikanlya gnl vermi ve bir karaaa dalndan salkm salkm
sarkan asmay ona armaan etmi. Ampelos aaca trmanp bir salkm zm
koparacakken dm ve lm. Dionysos sevgilisini gkte bir yldz haline dntrm.

Amphiaraos.
yks Thebai efsaneler zincirine bal Melampus soyundan nl bir khin. Oikles ile
Hypermestra'nn olu, Alkmaion ile Amphilokhos'un babas (Tab. 23).
Gelecei bilen, her edimin douraca sonucu nceden gren tanr szclerinin
hayat yrekler acsdr okluk. Amphiaraos'un da yle, anlaysz kimselerin karlarna
kurban gitmitir.
Argos ili, kral Proitos zamannda e blnmt: Bir blmn kendisi alr, brn
ayn soydan olan Bias ile Melampus arasnda bler. Bu soylarn vrisleri arasnda kavga
kar gnn birinde: Melampus soyundan Amphiaraos, Bias soyundan Adrastos'un babas
Talaos'u ldrr. Adrastos Sikyon'a, ana tarafndan dedesi Polybos'un yanna snr
(Adrastos) ve o lnce kral olur. Bir sre sonra Amphiaraos ile Adrastos barrlar,
Amphiaraos bu bar candan ister, Adrastos ise art dncelerle karlar. Amphiaraos'un
kendisine kar olarak verdii Eriphyle'yi bir artla alr: Kaynatasyla arasnda bir
anlamazlk kacak olursa, yargln Eriphyle yapacaktr. Amphiaraos bu art da
kabul eder.
Amphiaraos , Kalydon avna ve Argonaut'lar seferine katldktan sonra, Adrastos onun
Thebai'ye sava aan Yediler'den olmasn ster. O srada Thebai'den kardei Eteokles'in
srd Polyneikes Adrastos'un konuudur ve kardeinden almak iin yardm
istemektedir. Amphiaraos bu seferin ykmla sonulanacan, kendisinin de sa
dnmeyeceini bilir, hem katlmak istemez, hem de Adrastos'u vazgeirmeye alr.
Ama Polyneikes Eriphyle'yi batan karr: Kadmos'la evlenirken Harmonia'ya tanrlarn
dn hediyesi olarak verdikleri gerdanl armaan eder ona. Kadn bsbtn
Polyneikes'le Adrastos'tan yana dner, kocasn zorlar sefere katlmaya. Amphiaraos
verdii sz tutmak zorundadr, sefere kar. Ama gitmeden nce oullarna yemin
ettirir: Analarndan alacaklardr.
Yolda balarna gelen baz olaylardan ( Hypsipyle, Opheltes) sonra, Yedilerin
dzenledikleri Nemea yarmalarnda Amphiaraos atlama ve disk atmada birinci gelir.
Thebai'ye varnca nderlerin her biri ehrin bir kapsna dayanr. Aiskhylos'un lmez
eseri "Thebai'ye Kar Yediler" tragedyasnda Amphiaraos hem akll, hem yiit bir adam
olarak tanmlanr (576 vd.):

Sonra kardeine, gl Polyneikes 'e

evirir baklarn;
iki kez arr onu adn heceleyerek
ve u szler dklr azndan:
"Gzel i dorusu bu yaptn,
tanrlarn sevecei, torunlarnn
vnecekleri
anl erefli bir i:
Bir yabanc orduyu stlerine salp
atalarnn yurdunu, soyunun tanrlarn
perian etmek!
Hangi dava insana ana stn kurutma
hakkn verir?
Klla fethedecein yurt topra m
destek olacak senin davana?
Bana gelince, ben dman lkesinde sakl
khin,
 ben bu topra besleyeceim l bedenimle.
arpalm: erefsiz olmayacak beni
bekleyen lm!"
Byle syledi khin, kaln tun kalkann
kaldrp gsne.
Hibir arma yoktu kalkannda;
nk o kahraman grnmek deil,
kahraman olmak istiyordu.
Derin kazyor yreinin
derin dnceler yetitiren topran.
Bylesi bir insana hem akll, hem yiit
hasmlar gndermelisin derim ben:
Tanrlara saygl olandan korkulur.

Dman kardeler Eteokles ile Polyneikes birbirlerini ldrnce, ehir kurtulur, ama
korkun bir bozgun balamtr. Amphiaraos smenos rmann kylarna doru kaar ve
tam dman Periklymenos ona yetiecekken, Zeus'un sald bir imekle toprak yarlr
ve nl khini atlar, arabasyla yutar.
Amphiaraos'un topraa gmld yer Pausanias zamannda da gsterilirmi. Zeus bu
tanr szcsne lmszlk balam: Attika'da Oropos denilen bir yerde khinliini
srdrrm.

Amphiktyon.
Deukalion ile Pyrrha'nn olu, Hellen'in kardei (Tab. 20). Kzyla evlendii Atina'l
kral Kranaos'u tahtndan atarak yerine gemi, on yl krallk ettikten sonra kendisi de
Erikhthonios tarafndan srlm. Efsaneye gre Attika bakentini tanra Athena'ya
adayp ona Atina adn veren ve Dionysos'u Attika'da ilk konuklayan bu kraldr.
Yunan kentleri arasnda dinsel birlikler halinde kurulup, belli zamanlarda btn
kentlerin elilerini bir araya getiren "amphiktyonia"lara adn veren de oymu.

Amphilokhos.
nl khin Amphiaraos ile Eriphyle'nin olu, Aikmaion'un kk kardei (Tab. 23).
Epigon'lar seferine katld, ama anas Eriphyle'nin ldrlmesinde bir rol oynamad
sanlr, nk Alkmaion gibi Erinys'lerin saldrsna uramaz ( Alkmaion). Ad lyada'da
gemedii halde, Troya seferine katld ve zellikle dn efsanelerinde rol oynad
grlr: Troya dtkten sonra, babas gibi tanr szcs ve falc olan Amphilokhos
Anadolu'da kalr, Kalkhas'la birlikte birok kehanet merkezleri kurarlar (Kalkhas).
Efsaneye gre Amphilokhos Kilikya'da (Seyhan blgesinde) Malos ehrini kurar, ama
orann kralln kendisi gibi khin olan Mopsos ile paylaamadndan, onunla kavgaya
tutuur. Bu arpmada her ikisi de can verir (Mopsos).

Amphinomos.
Penelopeia'nn talipleri arasnda en akl banda olandr. Durgun ve ll bir
adamdr, Telemakhos'un ldrlmesine kar kar (Od. XVI, 394 vd.)
br talipler gibi dilenci klndaki Odysseus'a kt davranmaz, dvlmesine kar
gelir, talipleri yattrmaya alr (XVIII, 121 vd.). Gene de taliplerin kaderini
paylamaktan kurtulamaz ve Telemakhos'un kargsyla vurulur (Od. XXII, 90 vd.).

Amphion.
Zeus ile Antiope'nin olu, Zethos'un ikiz kardei (Tab. 9).
Antiope ikiz ocuklarn dourunca, amcas Lykos onlar Kithairon dana brakp,
Antiope'yi de kars Dirke'ye kle olarak verir. kizler dada obanlar arasnda byr,
Amphion'un mzie yeteneini fark eden tanr Apollon (ya da Hermes) ona bir lyra
armaan etmiti. Gnn birinde Dirke'nin yanndan kaan Antiope gelir, dada oullarn
bulur ve cn almaya iter onlar. Ikizler Thebai'ye dnerler, Lykos'u ldrp, Dirke'yi
azgn bir boann boynuzlarna salaryla balayarak salverirler hayvan. Dirke kayalar
stnde paralanp can verir. ls bir rmaa atlr, o rmaa Dirke ad verilmitir
sonradan. Zeus'un buyruuyla Thebai ehrinin ynetimi bundan sonra Amphion'la
Zethos'a geer. Ikizler kentin surlarn kurmaya koyulurlar. Ikizler birbirlerine hi
benzemiyorlar, sert yaratl Zethos avc ve sava idi, Amphion ise tam tersine
yumuak, sevimli bir sanatyd. Surlar yaparken Zethos srtnda kocaman kaya
paralar tayor, Amphion ise lyra alyor, algnn gzel ve byleyici seslerine
kendilerini kaptran talar yerlerinden kmldyor, istenilen sraya girip yan yana
diziliyorlard.
Amphion Tantalos'un kz Niobe ile evlenmi, Apollon'la Artemis Niobe'nin ocuklarn
oklaryla vururken Amphios'u da kstah bir soy yaratt diye ldrmler (Niobe).

Amphissos.
Bkz. Dryope.

Amphitrite.
Okeanos kz Doris'in deniz tanr Nereus'la birlemesinden Nereides diye anlan elli kz
doar. Ahenkli isimlerini dize dize saymakla bitiremez Hesiodos (Theog. 240 vd.).
Amphitrite de bunlardan biridir, yks, maceras yoktur her nedense. Gnn birinde
Poseidon onu bir kumsalda kz kardeleriyle oynarken grm ve gzelliine vurulmu.
Ama kz ok utangam tanrdan kam ve Atlas'n dnyay omuzlarnda tad uzak
lkelere varm. Poseidon da bir yunus bal gndermi peinden, yunus Amphitrite'yi
srtlad gibi, getirmi deniz kralna vermi. Evlenmiler ve o gn bugn mutlu bir ift
olarak yaamlar. Denizden olma bir sr yaratn banda, kpkler arasnda kayan
bir arabada oturur gsterilen denizler kraliesi, Poseidon'a vefal bir e olmu, kimi
efsaneciye gre ocuu olmam, ama Hesiodos onun Triton'u dourduunu yle anlatr
(Theog. 230 vd.):

Topra sarsp gmbrdeten Poseidon,

Amphitrite tanrayla evlendi
ve onlarn sevimelerinden
byk Triton dodu, gc kuvveti sonsuz,
o Triton ki dalgalarn dibinde,
anasnn ve soylu babasnn yannda
altndan bir sarayda oturur
korkular saarak evreye.

Amphitryon.
Tirnys kral Alkaios'un olu (Tab. 13). Kaza ile amcas Elektryon'u ldrr. Yurdundan
srlp Thebai'ye snr, ora kral Kreon onu bu suundan arndrr. Amphitryon
kendisiyle birlikte Thebai'ye gelen amcakz gzel Alkmene'ye talip olur, ama Alkmene
bu evlenme iin bir art koar: Amphitryon, bir zamanlar kral Pterelaos'un oullarnca
ldrlen kardelerinin cn almaldr. Kreon da bu ie yardm etmeye sz verir, yeter
ki Dionysos'un Thebai lkesine sald Teumessos tilkisinden kurtarsn blgeyi.
Amphitryon bu ii baarr, sonra da Alkmene'nin isteini yerine getirmek iin yola kar.
Alkmene'nin kardelerini Taphos adasndan gelme bir ordu ldrmt, bu adann
kentini almak ise kral Pterelaos'u ldrmeye balyd, o da olanaksz, nk kraln
sanda onu lmsz klan bir altn tel varm. Amphitryon'a tutulan kral kz Komaitho
babasnn bandan altn teli koparm. Pterelaos lnce, Amphitryon da Taphos'u ele
geirmi ve kralln sefere katlan arkada Atina'l Kephalos'a vermi. Ama
Komaitho'ya kran beslemek yle dursun, onu ldrm ve Taphos'u yama ettikten
sonra Thebaiye dnm. (Alkmene).
 Ne var ki o srada Zeus Amphitryon klnda Alkmene'nin koynuna girer, onu yiit
Herakles'e gebe brakr. O gece sabaha kar Amphitryon da savatan dner ve karsna
kavuup Iphikles'i retir. Amphitryon Alkmene'nin macerasn renince, ona ceza
vermeyi dnr nce, ama Zeus buna engel olur. Alkmene bir gn arayla Herakles'i,
sonra da Iphikles'i dourur. Amphitryon hangisinin kendi olu olduunu bilmek iin
ocuklarn odasna iki koca ylan koyar, phikles rker, sekiz aylk Herakles ise
oynayarak boar canavarlar. Amphitryon bylece lmsz ocuun hangisi, lmlnn
hangisi olduunu anlar. Baka bir anlatma gre, bu ii Amphitryon deil de Zeus'u
kskanan Hera yapm. Amphitryon iki ocuu birlikte yetitirmi ve Herakles'in
yanbanda Minyen'lere kar bir savata can vermi.
Amphitryon Bat yaznnda ilk aldatlan koca olarak yaar. Ne var ki ad Homeros
destanlarnda getike, ok saygdeer, giderek mutlu bir kii olarak tanmlanr, nk
byk tanr Zeus tarafndan aldatlmak zl deil, eref saylr Homerik alarda.
Sonralar grler deimi: Yunan ilkanda Euripides'in "Alkmene" (kayp) adl bir
tragedyas olduuna gre, konu komik saylmamt daha, yeni komedya denilen
Hellenistik a tiyatrosu Amphitryon-Alkmene servenini ilemeye balar, Latin
komedya yazan Plautus "Amphitruo" adl oyununda aldatlm koca motifini btn
plaklyla ele alr, Amphitryon'un benzeri Sosias tipini de yaratarak Moliere'in tadna
doyulmaz "Amphitryon" komedyasna rnek olur.

Amykos.
Poseidon'un oullarndan bir dev. Bursa'dan Karadeniz'e uzanan Bithynia blgesinde
Bebrykes adl bir boyun kralym. Yumruk dvnde pek usta olan bu dev hem plak
yumrukla, hem de kestos denilen kurunlu bir eldivenle yarrm, lkesine her geleni
kendisiyle boy lmeye zorlar, ou zaman yener ve ldrrm. Argonaut'lar
Bebryk'lerin ilinde Khalkedon'a (Kadky) vardklar zaman, Zeus olu Polydeukes onunla
gremeyi gze alm ve korkun devi yenerek yolculara kar bu insafszca
davranmasna son vermi (Argonaut'lar).

Amymone.
Danaos'un elli kzndan biri. Amymone babasyla birlikte Argos iline gelir. Orada
korkun bir kuraklkla karlarlar, nedeni de Poseidon'un fkesidir: Gz koyduu
Argos'un Hera'ya verilmesine kzmtr. Danaos, kzlarn su aramaya gnderir. Amymone
btn bir gn krlarda dolatktan sonra yorgun dp uykuya dalar. O srada bir satyr'in
saldrsna urar, kz uyanr, avaz kt kadar barr ve Poseidon'a yakarr. Tanr
kagelir, satyr'i kovar, yabasn kayaya vurup bir kaynak fkrtr. Bu kaynak sonradan
Amymone adn alr. Gzel kza gnl veren Poseidon onunla birleir ve Nauplios adl bir
oullar olur. Nauplios Argos ilinin gneyinde Nauplia ehrinin kurucusudur.
"Amymone" Aiskhylos'un "Yalvarc Kadnlar" ile balayan ve Danaos kzlar ile
Aigyptos-oullarnn dramn anlatan trilogia'ya eklenmi bir satyr oyununun (kayp) ad
olsa gerek.

Anadyomene.
Tanra Aphrodite'ye verilen bir sfat. "Su yzne kan, dalgalardan doan" anlamna
gelir. Tanrann, Uranos'un denize savrulan atmyla meydana gelmi kpkl
dalgalardan doduunu belirtir (Uranos, Aphrodite).

Anaksarete.
Kbrs'l bir kz: Gzel, ama duygusuz ve kalpsizmi. phis adl bir delikanl ona delice
k olmu, karlk grmeyince, kzn kapsna asm kendini. Anaksarete buna da
aldrmam, delikanlnn cenazesi evinin nnden geerken pencereye kp kaygszca
seyretmi. Tanra Aphrodite de bu kadar kat yreklilie kzarak Anaksarete'yi bir
heykele dntrm.

Androgeos.
Minos ile Pasiphae'nin olu, nl bir atlet. Atina'da Panathenaia bayramlarnda
dzenlenen btn yarmalar kazand iin kral Aigeus onu kskanm ve Marathon
ovasnda korku salan bir boay ldrmeye gndermi. Androgeos bu ii baaramayp
lm. Minos da almas iin tanr Zeus'a yalvarm. Tanr Attika'ya ktlk salm,
ktl nlemek iin Aigeus her yl Girit'e Atina'dan yedi delikanl ile yedi gen kz
gndermek zorunda kalm. Minotauros'a yem olan bu genleri kurtarmak iini Theseus
baarm (Aigeus, Theseus).

Androklos.
Atina kral Kodros'un olu. Efsaneye gre Efes blgesine yerlemi Leleg'lerle
Karia'llar kovan on gmenlerinin nderi olan Androklos Ephesos ehrinin
kurucusudur. Samos (Sisam) adasn da o ele geirmi. on gmenlerine bir tanr
szcs kuracaklar ehrin yerini kendilerine bir yaban domuzunun gstereceini
bildirmi. Bir gece on'lar ormanda balk kzartrken, balk sram, bir ate kvlcm da
korulua dm, aalarn arasndan bir yaban domuzu km. Androklos hayvan
orackta ldrm ve tanr buyruunun gerekletiini anlayarak Ephesos ehrini o
korulukta kurmu.

Andromakhe.
Andromakhe, Mysia blgesinde Thebai ehrinin kral olan Eetion'un kzdr. Eetion
kral Priamos'a dostluk balaryla baldr. Saraynda yedi olu ile bytt tek kz
sevimli, uslu, akll Adromakhe'yi Priamos'un en deerli olu Hektor'a verir. Dn
dernek nasl olmu? Andromakhe, Priamos'un oullar ve gelinleri iin yaplm n
revakl evlerin birine nasl gelin girmi? Bunu airler bize anlatmaz. Mutlu gnlerini
bilmeyiz bu gzel kar-kocann. Hektor'la Andromakhe ancak ykm gelip att zaman,
lyada'da anlatlan savan dokuzuncu ylnda Troya sahnesine karlar. Arada, bir
ocuklar olmutur: Astyanaks. Troya'llar Hektor'un oluna "ehrin efendisi anlamna
gelen bu ad, ocuk byr de bir gn Troya'ya kral olur umuduyla takmlardr. Ama
Hektor'un lmnden birka gn nce Astyanaks dadsnn kollarnda dolatrlan bir
bebektir.
Andromakhe'nin anadan, babadan, kardeten yz glmemiti. Uursuz sava
Anadolu kylarna gelip atnca, Troya yresinde rahat kalmamt. Akha ordusu dokuz
yldr Troya kaplar nnde pinekliyor, dremiyorlard bir trl Anadolu'nun kutsal
kalesini. Hele ii iine smayan gen ve atlgan Akhilleus ok sabrszlanyordu.
ehirden kp, dada, bayrda davarlarn otlamaya giden, atlarn emeye sren tek
tk Troya'llar her frsatta kovalayp ldrmekle bile doyuramyordu kana susamln.
Blgede apulculuk seferlerine km Akhilleus, Mysia'ya varmt. Kral Eetion'un
saraynda yapmadn brakmam, yal bal kral ldrm, yedi Olunun insafszca
canlarna kymt. Andromakhe'nin anasn da esirgememiti. "Ormanlk Plakos dann
eteinde kralieydi anam" diyor Andromakhe yana yakla; kralieyi de Akhilleus esir
srsne katm, Troya'ya getirmi, sonra byk bir kurtulmalk karlnda serbest
brakmt, ama zavall kadn, Homeros'un dedii gibi,"hr gnn" grr grmez
lmt.
Andromakhe Troya saraynda kadnlar dairesinde, hizmetileri arasnda nak
ilemekle, mekik dokumakla vakit geirir. Her geen gn bir ikencedir, nk korku
kaplamtr yreini, ne kadar yiit de olsa Hektor'un bir gn dman kargs altnda can
vereceinden korkar. Troya ovasnda yiitler bouurken, rahat durmaz, drt duvar
arasnda. kide bir sava gzlemek iin ocuunu dadya verip bat kapsnn stndeki
kuleye kar. Bir gn Hektor savatan ara bulup ehre gelir, karsn evde arar, yok,
yiit, bat kaplarna koar, uzaktan Andromakhe'yi ve yavrusunu grnce, glmser.
Andromakhe gzyalar dkerek ellerine sarlr (l. 407 vd.).

Ah kocacm, bu hrs yiyecek seni,

yavruna, talihsiz karna acma yok sende,
dul kalmama, biliyorum, az gn var,
Akha'lar stne saldrp ldrecekler seni.
Sensiz kalmaktansa toprak yutsun beni daha iyi
Benim senden baka dayanam yok,
alp gtrd zaman lm seni
 yalnz aclar kalacak bana,
Ne babam var benim, ne ulu anam...
Sen bana bir babasn, Hektor,
Ulu anamsn benim, kardeimsin,
arkadasn scak deimin.
Burada, kalede kal, ac bana,
yetim koma yavrumuzu, karn dul koma.

Hektor acr karsna, ne yapsn, bir korkak gibi ekilecek deil ya savatan Troya
ordusunun destei, dayanadr.
Gnler geer, Hektor ile Akhilleus arasnda teke tek sava balar. lm-kalm sava,
lyada destannn en dramatik sahnesi. Hektor'un lmne karar vermitir tanrlar.
Yiite dverek can verir. Troya surlarndan bir lktr kopar, Andromakhe odasnda
mekik dokurken duyar bu vaveylay, deli gibi frlar darya; Akhillus'un arabasna
balayp toz toprak iinde srkledii Hektor'un lsn grnce, der, baylr.
Bu ikence dokuz gn srecektir: Her sabah Akhilleus ly arabasna balayp
srkler. Onuncu gn akam kral Priamos Akhilleus'un barakasna gider, yumuatr
yreini ve ly alr, getirir. Hektor'un cenaze treninde grrz imdi de
Andromakhe'yi. Ozanlar arasnda ada balar, yle der (l. XXIV, 725 vd.):

Erkeim benim, gp gittin gen yanda,

gittin, evimizde dul braktn beni,
ocuumuz da ufack, krpecik,
bizden olan, kara talihli ikimizden,
bilmem, genlik ana erer mi ki,
bu ehir yerle bir olacak batan aa,
sen ldn, onun koruyucusu bekisi,
sen, soylu analarn, ocuklar ayakta tutan.
Dile gelmez aclar braktn, Hektor, anana, babana,
ama bana kald gene en byk ac.
lm deinde uzatmadn ellerini bana,
yle gzel bir sz sylemedin ki,
gzya dke dke gece gndz anaym onu.
 Gerekten de ilesi bitmez Andromakhe'nin. Euripides'in "Andromakhe" adl
tragedyasnda, Akhilleus'un olu Neoptolemos'un saraynda grrz onu, Neoptolemos
kz Hermione ile evlenmitir, ama ocuu olmamtr, oysa tutsak olarak konana
getirdii Andromakhe ona oulla bir kz vermitir. Hermione bu Troya'l kadn fena
kskanr, Neoptolemos'un Delphoi'ye gidiinden faydalanarak, Andromakhe ile olunu
ldrmek ister, Themis tapnana sndklar halde, onlara kyacaklardr ki, son
dakikada kurtulurlar.
Euripides'ten ok daha gzel, ok daha insanca bir Andromakhe tipi yaratan air XVII.
yzyl Fransz airi Racine'dir. Hektor'u bir trl unutamayan, Neoptolemos'un (Fransz
tragedyasnda ad Pyrrhus'tur) akna karlk vermeyen ve Hermione'nin kskanln
boa karan, yiit ve bilinli bir kadn, efkatli bir ana tipidir.
Jean Anouilh'in "La Guerre de Troie n'aura pas lieu" (Troya sava olmayacaktr)
piyesinde de Andromakhe ilgin, ekici bir tip olarak canlanr gzmzn nnde.

Andromeda.
Aithiopia kral Kepheus'la Kassiepeia'nn kz. Anas, Nereus kzlarnn hepsinden daha
gzel olmakla vnm. Nereus kzlar da Poseidon'a dert yanmlar, almasn
istemiler. Tanr korkun bir ejder salm Kepheus'un lkesine, kasp kavuruyormu
ortal. Zeus-Ammon tapnann khinine bavuran kral kzn canavara kurban ederse
lkesinin ejderden kurtulaca cevabn alm. Halk da Kepheus'u kzn feda etmeye
zorlam. Sonunda Andromeda'y bir kayaya balamlar. Canavar da onu paralamak
zere yaklarken, birden yiit Perseus gkten inmi at Pergasos stnde, Gorgo'yu
ldrm, kafasn eline alm, dnyormu ki, kayaya bal gzel kz grm. Tutulmu
da hemen ona, babasna gitmi, demi ki, kzn bana verirsen, canavardan kurtarr,
canavar da ldrrm. yle olmu, Perseus ejderi ldrp kz alm. Sonra da
evlenmiler, ne var ki Andromeda amcasna Phineus'a szlym, Phineus adamlarn
toplam, dn gecesi saldrm Perseus'a. Ama yiit Gorgo kafasn tutmu karlarna,
hepsi birden tatan adam olmular (Perseus).

Ankhises.
Troya kral soyundan olan Asrakos'un olu Ankhises tanra Aphrodite ile sevimi ve
Aineias'n babas olmutur (Tab. 17). Homerik denilen vglerden Aphrodite'ye ayrlm
olan, bu sevimeyi en ufak ayrntlarna dek anlatr: Tanra Ankhises'i da
yamalarnda srlarn otlatrken grr, delikanlnn gzelliine vurulur ve daa iner.
vgde "canavarlarn anas, binbir pnarl" diye tanmlanan da dana Aphrodite'nin
inii, peinde vahi hayvanlar srkleyen ana tanrann geliine benzetilmi, tanrann
bysne kaplan hayvanlarn ormanlarda, fundalklarda sevimesi gsterilmitir.
Tanra Phrygial bir gen kz klna girer de yle grnr Ankhises'e. Troyal prens
arzu ile yanp tutuarak tanraya yaklar. Sevimelerinin sonunda glmser tanra,
sevgilisine yle seslenir:

Senin bir olun doacak, Troyallara kral

olacaktr o.
Ve ocuklarna ocuklar doacaktr
sonsuzlua dek!

Tanra douraca olan bytmek iin nympha'lara vereceini, onu be yanda

babasna tantacan ve ocuun kimin olduu sorulursa sakn Aphrodite'nin olu
olduunu bildirmemesini, yoksa Zeus'un yldrmna arplacan syler ve Ankhises'i
brakp gider.
Bir efsaneye gre Ankhises tanrann szn tutmaz, fazlaca itii bir gn Aphrodite
ile sevimi olmakla vnr ve arplr. Bunun sonucunda topal - ya da kr - kald,
Troya'dan kaarken Aineias'n onu srtna almasnn nedeni bu olduu anlatlr.
Troya'dan ayrlrken seksen yanda olduu da sylenir. Vergilius'un Aeneis'inde
Ankhises'in Sicilya'da Drepanon burnunda ld ve Aeneas'n babas erefine oyunlar
tertiplendii sylenir. Roma'da tarihsel alara dek oynanan Troya oyunlar Aenas'n
kurduu bu yarmalara dayanrm (Aineias),

Ankhuros.
Phrygia kral Midas'n olu. Bakentinin yanbanda byk bir toprak kaymas olmu,
derin bir yark alm, yle ki ehir de iine yuvarlanp yklacaa benzediinden
Ankhuros bir tanr szcsne ne yapacan sormu. Uuruma en deerli nen varsa, onu
atacaksn, demi szc. Kral da tutmu, altn, elmas, en kymetli eyalarn atm, ama
yark bir trl kapanmam. Ankhuros sonunda kendini atm uuruma, atar atmaz da
yark kapanm.

Anna Perenna.
Roma'nn biraz kuzeyinde Via Flaminia'ya alan kutsal bir koruluk vard. Bu koruluk
ok eski bir tanraya adanmt. htiyar bir kadn olarak canlandrlan Anna Perenna
stne eitli efsaneler anlatlrd. Biri u: Roma'da kan bir i sava sonunda snflar
arasnda bir blnme olmu ve Plebs, yani halk Mons Sacer denilen kutsal tepeye
ekilmiti. Halkn orada a kalmamas iin Anna adl bir kadn her gn kendi eliyle
yapt rekleri getirir, ucuz ucuz satarm halka. Anlamazlk sona erip halk ehre
dndkten sonra Roma halk kurtarcs sayd bu kadn tanrlatrm.
 Antaios.
Poseidon le Gaia'dan doma bir dev, Efsanesi Alkyoneus efsanesinin tpksdr.
(Alkyoneus).

Anteia.
Homeros'un Anteia (l. VI, 164), tragedya yazarlarnn Stheneboia diye adlandrdklar
bu kadn Lykia kral obates'in kzdr. Kardei Akrisios tarafndan Korinthos'tan srlp
Lykia'ya snan Proitos'la evlidir. Anteia Tiryns'e gelen Bellerophontes'e tutulur ve
ondan yz grmeyince ykmn kurar (Bellerophontes).

Antenor.
Troya'l ihtiyar, Priamos'un arkada ve danman, Bat kapsnda ihtiyarlar
derneinde bulunur ve Troya savandan nce karlan Helene'yi geri almak iin eli
gnderilen Odysseus'la Menelaos'u evinde nasl konukladn anlatr. Antenor sava
srasnda da ii tatlya balamaktan, Helena'y mallaryla Akha'lara geri vermekten
yanadr. Menelos'la Paris arasndaki teke tek arpmada yarglk eder. Troya
dtkten sonra Antenor ve oullar Akha'larca korunur. Sylentiye gre Antenor'un
evinin kapsna bir pars postu konmu, bylece bir zamanlar Akha'lara konukluk eden bu
soy esirgenmitir.
Troya efsanelerinden sonra meydan gelen efsanelerde Antenor vatann satan bir
hain olarak grnr: Tahta atn ehre alnmasna, Palladion'un alnmasna yardm
ettii sylenir. Sonra da Antenor Trakya yoluyla ve oullaryla birlikte kuzey talya'ya
gm ve Po vadisine yerlemi. Venet'ler boyunun atas saylrd.

Anteros.
Eros tanrya karlk olarak gsterilen tanrsal varlk. Daha ok erkekler arasndaki
sevgide ad geer ve "seveni bahtl eden, sevgiye karlk veren" anlamna gelir. Bir
baka yoruma gre Anteros Eros'un kartdr, kat yrekli ve duygusuzdur, ama doa d
sevgileri nleyerek bir dzen esi olarak rol oynar.

Antheus.
Antheus, Halikarnassos'un (Bodrum) kral soyundan bir genmi, Miletos zorbas
Phobios'un saraynda yayormu ki, Phobios'un kars, ona gnl vermi, ama delikanly
kandramam bir trl. Yakalanacaklarndan korktuunu, ya da konukluk kurallarna
kar gelmekten ekindiini leri srerek kralieyi oyalyor, bulumalarn erteliyormu.
Gnn birinde kralienin sabr tkenmi almaya karar vermi. Bir altn tas derin bir
kuyunun iine atarak, Antheus'a inip tas karmasn buyurmu, delikanl kuyunun
dibine varnca stne kocaman bir ta atp onu ezmi. Sonra da ne byk bir su
ilediini anlam ve pimanlk duyarak kendini asm.

Antigone.
Oidipus'un kendi anas okaste'den doma kz (Tab. 19). Antigone tragedya
kahramanlarnn en cana yakn, hayat hikyesi bize en ok dokunandr. Davran,
eylemiyle bugn bile zmlenememi bir toplum sorununu dile getirdii iindir ki,
ada insan derin derin etkileyen, sonsuzca dndren bir kiilik tar. Sophokles'le
ilenmeye balayan Antigone dram canlln bugne dek yitirmemi ve Anouilh gibi
Batnn en sekin tiyatro yazarlarna konu olmu ve olmaktadr.
Khin Teiresias'n aklamalarndan ne korkun bir su ilediini anlaynca, Oidipus
gzlerini kr ettikten sonra, Thebai'den ayrlr, yollara der. Yurdu da, oullar da
lanet okumulardr ona. Yalnz kz Antigone bahtsz kahraman elinden tutup, ona hem
destek, hem de klavuz olur. Kentten kente srnp dilenen babasyla birlikte Attika
ilesi Kolonos'a varr, orada halk acndrmay ve kral Theseus karsnda babasn
savunmay baarr. Bylece Oidipus'a bir snak bulup, onun perileri Erinys'lerden
kurtularak rahat bir lme kavumasn salar. Sophokles'in "Oidipus Kolonos'ta" adl bu
tragedyasnda Antigone'nin gl kiilii belirmekte, ilerde ne korkusuz bir yrekle ne
yaman bir eyleme giriecei sezilmektedir.
Oidipus'un lmnden sonra Antigone Thebai'ye dner. Thebai'de krall
paylaamayan kardeleri Eteokles ile Polyneikes birbirlerine kar amansz bir sava
amlardr. Aiskhylos'un "Thebai'ye Kar Yediler" tragedyasna konu olan bu savata iki
dman karde birbirleriyle dvrken can verirler. Bu kez tahta kan Kreon
Eteokles'in yurdunu savunurken ld iin kahraman saylp trenle gmlmesini,
yurduna yabanclarn yardmyla saldran Polyneikes'in de mezarsz kalarak, lsnn
stne toprak serpmeyi bile yasaklandrarak byle bir ie giriecek olan lmle
cezalandracan bildirir.
Sophokles'in lmsz "Antigone"sinin konusu ite budur. Antigone Kreon'un bu emrine
kar gelir, kardeini gmer ve eyleminin su deil, tersine bor olduunu ileri srerek,
ynetmene ba kaldrr, bununla da kalmaz, su ve devlet ynetimi konularnda
ynetmenin kendisiyle tartmaya kalkr. Sophokles'in eriilmez bir baaryla dile
getirdii bu tartmadan baz paralar aaya alyoruz (M.E.B. Yaynlar, S. Ali
evirisi):
Antigone Ben yaptm itiraf ediyorum, hibir eyi inkr etmiyorum.
Kreon Bu ii yasak eden emrimi bilmiyor muydun?
Antigone Biliyordum. Nasl bilmem? Herkese ilan edildi.
Kreon Demek buna ramen benim emrime kar gelmeye cret ettin?
Antigone Fakat bana bu emri veren Zeus deildi, Hades'te hkm sren Dike de biz
fanilere byle bir nizam yklememiti. Ve senin emirlerinde, insan szlerini tanrlarn
yazlmam, deimez kanunlarndan daha stn yapacak bir kudret bulunduunu
zannetmiyorum. nk bu kanunlar yalnz dn ve bugn yaamyorlar, bunlar ebediyen
meridirler ve ne zamandan beri mevcut olduklarn bilen yoktur.

Kreon Thebai'liler arasnda bunu byle gren yalnz sensin.
Antigone Hepsi byle gryorlar, fakat korkudan dillerini tutuyorlar.
Kreon Bunlardan ayr dndn iin utanmyor musun?
Antigone z kardeime sayg gstermekte utanacak ne var?
Krneon Onunla dvp len de bir kardein deil miydi?
Antigone Ayn anann ve ayn babann oluydu.
Kreon tekine kar alka gstermekle buna kar gnaha girmiyor musun
Antigone Mezarnda yatan l byle hkm vermeyecektir.
Kreon Fakat sen bir gnahkra kar ayn hrmeti gsteriyorsun.
Antigone Onunla beraber len bir kardeti, bir kle deil.
Kreon Birinin koruduu bu memleketi br harap ediyordu.
Antigone Olsun, Hades ikisi iin de ayn mezar hakkn tanr.
Kreon Ama orada da yi odam, kt adamla msavi muamele grmeyi istemez.
Antigone lm diyarnda da byle bir kaide olduunu bana kim syleyebilir?
Kreon Dmanmz, bizim in hibir zaman, hatta lmnden sonra bile, dost
deildir.
Antigone Ben dnyaya kin deil, sevgi paylamaya geldim.

Devletin basksna kar kii zgrln savunan Antigone sonunda tam bir zafer
kazanr. Geri Kreon ceza olarak onu kayalklara diri diri kapatr, ama Kreon'un olu ve
Antigone'nin nianls Haimon babasn sert szlerle knadktan sonra, nianlsn
kurtarmaya koar, Antigone'nin kendini asm olduunu grnce, kederinden Haimon da
canna kyar. Anas Eurydike buna dayanamaz, kendini ldrr. Devlet yasanda ve
cezasnda kaytsz, artsz, sertlii simgeleyen Kreon artk yklm, km bir adamdr
(Kreon, Haimon).

Antikleia.
thaka kral Laertes'in kars, Odysseus'un anas. nsanlarn en kurnaz Autolykos'un
kzdr. Autolykos Sisyphos'un srlerini alm, Sisyphos da bu yzden gelmi,
Autolykos'un sarayna yerlemiti. Bir sylentiye gre, Antikleia bu srada onunla iliki
kurmu, sonra evlenmi Laertes'le. Odysseus'u Sisyphos'un olu sayan efsaneler vardr.
Antikleia olu Odysseus Troya seferine kp dnmeyince, hasretine dayanamayp canna
kym. Odysseia'da anlatlan (XI, 85 vd.) ana olun bulumas destann en gzel
paralarndan biridir. Baz blmlerini buraya alyoruz:

Birde baktm gemi, gm anamn ruhu

kageldi,
ulu yrekli Autolykos'un kz Antikleia'nn
ruhu,
oysa kutsal lyon'a giderken sa
brakmtm onu,
grnce bir acdm, bir aladm...

Odysseus l ruhlar diriltip konuturacak kandan nce Teiresias'a iirir.

Sonra Odysseus olan biteni ve Hades'e neden indiini bildirir, Antikleia da Ithake
sarayndaki durumu anlatr. Aralarnda ili bir konuma olur. Sonunda Odysseus anasna
sarlmak ister.(Od XI, 203 vd)

O byle konutu, benim gnlmse bir tek

ey istiyordu
Kucaklamak gemi, gm anamn
ruhunu,
sefer atldm stne, ah dedim anama
bir sarlsam,
seferinde de utu, gitti kollarmn
arasndan,
seferinde de bir glge oldu, d gibi,
yreimdeki keskin ac her seferinde
byd.

Antilokhos.
 Nestor'un oullarndan biri. Troya savana katlr ve eviklii, yiitliiyle dikkati
eker. Akhilleus ile Patroklos'un en yakn arkadadr. Patroklos lnce ok zlr ve ac
haberi Akhilleus'a verme grevini stne alr. Antilokhos'un lyada'da sonuna kadar
savat grlr, ama Odysseia'da afak tanra Eos'un olu Memnon'un eliyle
ldrldn reniriz.

Antinoos.
Eupeithes'in olu Antinoos mark, tembel, gz doymaz, Odysseus'un maln,
mlkn vur patlasn, al oynasn tketmeye kararl taliplerin bata geleni, en kstah,
en terbiyesiz ve en ahlaksz olandr. Saldrgandr, yksekten atarak konuur, ona, buna
atar, asl ekemedii kimse de amalarnn gereklemesini nleyen Telemakhos'tur.
Ona kar kurulan kumpaslarn, pusularn fikir babas hep Antinoos'tur: Pylos'tan
dnnde Telemakhos'u ldrmek iin pusuya yatmaya nayak olur (Od. VI, 669 vd.),
bu plan gereklemeyince, ok ierler ve daha kt eyler kurmaya balar (XVI, 362
vd.). Penelopeia tiksinir ondan, yle der (XVII, 499):

renirim bunlardan, dad,

hep ktlk kurarlar,
ama Antinoos hepsinden beter,
bu adam kara lm cadsna benzer.

Kavgac, sert, kaba ve zalim bir adamdr: Odysseus'un bana ilk tokma atan,
dilenciyi galiz kfrlerle kovan odur. ros'la Odysseus'u gretirmek ve iki dilencinin
ilesinden elenmek fikri de ondan gelmedir. Antinoos'un tutum ve davran talipler
arasnda bile tepki ile karlanr. Yay germe oyununu nce kabul eder, yarmann
yaplmas iin nayak olur, sonra kimsenin baaramadn grnce, bugn bayram,
kutsal gnde yarma olmaz diye vazgeirmeye alr, Odysseus denemek isteyince,
sert szlerle kt ona, ama Penelopeia ile Telemakhos araya girince, nleyemez yay
almasn (Od. XXI). lm okunu Odysseus ilkin Antinoos'a kar yneltir ve btn talipleri
sra ile ldrr. Her ey olup bittikten sonra thake'lileri ayaklandran, almaya
kkrtan Antinoos'un babas Eupeithes'tir. Ne var ki karlarna tanra Athena knca,
thake'liler korku ile karlar (XXIV, 421-547).

Antiope.
Irmak tanr Asopos ya da Thebai kral Nykteus'un kz. Antiope ok gzel olduu iin
Zeus ona k olup bir satyr biiminde yanar (Tab. 9). Amphion ile Zethos'a gebe kalan
Antiope babasnn fkesinden korkup evden kaar ve Sikyon kral Epopeus'un yanna
snr, sonra da onunla evlenir. Babas Nykteus zntsnden canna kym, ama
lmeden kardei Lykos'a Antiope'yi bulup cezalandrmasn buyurmu. Lykos Sikyon'a
saldrr, Epopeus'u ldrr ve Antiope'yi tutuklu olarak Thebai'ye geri getirir. Antiope
Amphion'la Zethos'u yolda dourur. Amcalarnn buyruu zerine daa braklan ikizler
obanlarca yetitirilirler (Amphion). Thebai'de Lykos'la kars Dirke'nin zincire vurup
eziyet ettikleri Antiope tanrlarn yardmyla zincirlerini zer ve kap ikizlerinin
yanna snr. Ne var ki Amphion'la Zethos nceleri analarn tanmazlar, onu Dirke'ye
gerir verirler, sonra obanlardan kim olduunu renince analarn kurtarrlar ve Dirke
ile Lykos'tan da alrlar. Sonralar Antiope Dionysos'n fkesine urayarak ldrr,
Yunanistanda bir yerden bir yere atar kendini, ama gnn birinde akl bana gelir ve
Phokos'a kar olur (Phokos).

Aphrodite.
(1) DOUU.
Ak ve gzellik tanras Aphrodite'nin douu zerine iki ayr kaynamz vardr: Biri
Hesiodos, br Homeros. Hesiodos Thegonia'da bu tanrann denizin kpkl
dalgalarndan doduunu anlatr (Yun. Aphros kpk demek): Uranos, Gaia'dan doan
ocuklarn, doar domaz topran barna soktuu iin Toprak Ana imekte ve
korkun sanclarla kvranmaktadr, bu yzden son olu Kronos'a bir trpan verir, Kronos
da o trpanla babasnn hayalarn keser ve denize atar (Theog. 160 -206):

Dalgal denize atar atmaz onlar.

Gittiler engine doru uzun zaman,
Ak kpkler kyordu tanrsal uzuvdan.
Bir kz treyiverdi, bu ak kpkten,
nce kutsal Kythera'ya urad bu kz.
Oradan da denizle evrili Kbrs'a gitti,
Orada karaya kt gzeller gzeli tanra,
Yrdke yeil imenler fkryordu
Narin ayaklarnn bast yerden.
Aphrodte dediler ona tanrlar ve nsanlar,
Bir kpkten domu olduu iin.

Homeros'a gre, Aphrodite Zeus ile Okeanos kz Dione'den domadr. lyada'da yiit
Diomedes'le arpp yaralanan Aphrodite'yi anas Dione kollarna alr, sever, okar ve
bileinden akan z silerek yarasn iyiletirir, aclarn dindirir (l. V.370 vd.). Dert
yanan kzn da yle avutur Zeus:

"Byle dedi o, glmsedi insanlarn,

tanrlarn babas,
ard yanna altn Aphrodite'yi, dedi ki:
"Cenk ileri sana vergi deil, yavrum,
sen evliliin gnl aan ilerine ver kendini
evik Ares'le Athena uraacak savala."

(2) KL.
Altn Aphrodite der Homeros bu tanraya, altn bir deer ls olmak zere. Daha
baka sfatlarla niteler onu airler: Bu gzeller gzeli tanra hep "glmser"dir, iveli,
cilveli ve gnl alcdr. Bunun srrn Homeros, tanrann ak kpklerden olma
bedeninde tad bir byl memelikte grr. Zeus'un akln elmeyi aklna koyan Hera
bu memelii ister gnn birinde Aphrodite'den, yle seslenir ona (lyada, XIV. Blm,
198201, 213218):

"........
Sende u sevgi, u alm var ya,
yani u lmszleri, lmlleri alt ettiin,
ite onlar bana ver bugnlk."

Aphrodite de verir memelii:

" zd gsnden nakl memeliini,

alacal bulacal bir kurdeleydi bu,
alml ne varsa hepsi onun iindeydi,
sevgi onun iindeydi, istek onun iinde,
cilveleme, akalama onun iinde,
en akll insan ayartan ak onun iinde."

Sevgiyi, sevimeyi simgeleyen bu tanra bu byy kendi kendine deil, evresini

saran baka tanrsal varlklarn araclyla gerekletirir. Eros baz efsanelere gre
onun oludur, ama Theogonia'da Eros, Aphrodite'den ok nce domu evrensel bir
gtr, sonradan katlr Aphrodite'nin alayna (Theogonia, 201 v. d.):

"Doup da yrynce tanrlara doru

Eros'la Himeros (arzu) takldlar hemen
peine.
lk gnden bu oldu onun tanrlk pay
insanlar arasnda da, lmszler
arasnda da;
ona dt kz cilveleri, glmeleri,
oynamalar,
sevmenin, sevimenin tad bys."

Gzellii, zarafeti ve bereketi simgeleyen Kharitler, Horalar ve dn alaylarnn

banda giden Hymenaios da Aphrodite'nin evresindeki tanrlardr. Ne var ki ak
tanrasnn kiilii elikili ve belirsiz olarak canlandrlmaktadr efsanede. Sava tanr
Ares'le birlemesinden (ki bu birleme de anlamldr) Phobos (bozgun) ve Deimos
(korku), bir de Harmonia doar. Ahenk, uyum anlamna gelen Harmonia'nn yan banda
korku ve bozgun Aphrodite'nin kiiliindeki olumlu ve olumsuz yanlar ve elikileri
simgeler. Bu ikilii en kesin bir tanmlama ile Platon " len" adl diyalogunda dile
getirir. Sokrates'in de bulunduu bu lene katlanlardan Pausanias yle der (Platon,
len, 180 d-e):
"Herkes bilir ki, sevgi (Eros) Aphrodite'den ayrlamaz. Aphrodite tek olsayd, sevgi de
tek olurdu, ama mademki iki Aphrodite var, sevginin de iki olmas gerek. Hem bu
tanrnn ikilii nasl inkr edilebilir? Biri, yani en eskisi gksel dediimiz Aphrodite ana
karnndan domu deil, gn kzdr. Daha sonra gelen bir bakas var ki, Zeus'la
Dione'nin kzdr, ona orta mal Aphrodite diyoruz. Bu tanrlarla ilgili iki tr sevgi de
olacak ister istemez, birine orta mal, brne gksel diyeceiz."
(3) EFSANELER.
Kiilii ile tanrlar arasnda bunca nemli bir yer tutan Aphrodite'nin efsaneleri azdr,
daha dorusu kendine zg ykler az da, bakalarnn ba kahraman olduklar
yklerde kendisine ikinci derecede bir rol dmektedir.
Aphrodite topal tanr Hephaistos'la evlendirilir, nasl ve nedeni belli deil, ama
airler onun irkin kocasn aldatmasn ballandra ballandra anlatrlar. Bu yklerin
banda Homeros'un Odysseia'sndaki serven gelir Bu serveni kr ozan Demodokos
anlatr Alkineos'un saraynda toplanm konuklara Ares'le Aphrodite'nin sevitiklerini
gne tanr grr ve Hephaistos'a haber verir, nl demirci tanr da krlmaz, zlmez
zincirlerden byl bir a rer, yerletirir onu yatann altna, sonra da yalancktan
Lemnos adasna gider. ki tanr seviirlerken demir an iinde tutklu kalrlar, onlar
sust yakalayan Hephaistos da ac ac barr, sahneye seyirci olan tanrlar arasnda
da dinmez bir kahkaha kopar (Od. VIII, 295 vd.).
Aphrodite'nin baka sevgilileri de olur, bunlardan biri Adonis ( Adonis), br Troya
kral soyundan Aineias'n babas Ankhises'tir (Ankhises, Aineias). Tanr Hermes ile sevien
Aphrodite'nin Hermaphroditos diye bir olu olur, efsane yazarlarnn kimine gre iki
tanr da, yani Kazdann tepesinde sevimisler, orada doup ikisinin de adn alan
ocuu da nympha'lar bytm, baka bir anlatma gre Halikarnassos kentinin
batsndaki bir yarda biri Hermes'in teki Aphrodite'nin birer tapna varm, tanrlar
orada seviip birlemi ve orada doup byyen ocuklar Hermaphroditos'un bana
Salmakis adl su perisi ile olan serveni gelmi (Hermaphroditos, Salmakis).
Aphrodite'nin fkeleri, almalar korkuntur: afak tanra Eos'a, Phaidra ve
Pasiphae'ya belal aklar esinler, kendilerine yeterince tapnmayan Lemnos kadnlarna
ceza olarak kocalarnn bile dayanamadg bir koku verir, Kinyras'n kzlarn kendilerini
yabanclara satmaya zorlar. Gzeller yarmasnda oynad rol ve Paris'le Helena'nn
bana getirdii bela, dillere destan olmutur. lyada destannda olu Aineias'n
koruyucusu olarak oynad rol bu kii ile ilgili blmde anlatlr. Roma'da Vens
Genetrix olarak Aeneas destanyla ilgili rol Vens blmnde aklanr. Eros ile Psykhe
masalnda da ad geer. Kiilii Hellenistik adan sonra Rnesans sanatna da
tkenmez bir konu olmu, resim ve heykelde ilendike ilenmitir.
Kulardan gvercin ve sere, ieklerden gl ve mersin tanraya adanm saylr.
Onun kadar airleri esinleyen bir tanra daha yoktur, ama hibir air de Aphrodite'yi
Midillili kadn air Sappho kadar gzel dile getirmemitir.

Apollon.
lkada Yunan denilen varlkla Akdeniz evresindeki uygarlk topluluuna bir yenilik
gelmi olduu su gtrmez bir gerektir. Bu olaya geen yzylda bir ad da takld,
Yunan mucizesi dendi. Mucize gibi gerekst bir terim kullanlmas, bu olayn
nedenlerinin de, kkenlerinin de o zamanlar pek aydnlanamam olmasndan, ksacas
bilgi yoksulluundan gelmekteydi. Yunandan kalma yaptlarn, zellikle yaz tantlarnn
okluu, bunlarn Bat uygarlnn bir balangc diye karmza kmas ve gerek doa,
gerekse insan stne dncesinin o gnden bugne kesintisiz olarak sregelmesi bu
olayn bir balang saylmasna yol am, bilimi bir eit yetinmeye gtrm, bir eit
coku ile asl yolu olan inceleme, daha ncesini arama ve anlama abasndan
saptrmtr. Ne var ki o gn bugn ok ileri gidilmi ve elde edilen bulgularla olayn hi
de mucize olmad, aklla alglanabilecek tutarl tarihsel bir sre olduu anlalmaya
balanmtr. Bilimin de bugn asl cokusunu yaratan neden, mucizeyi aydnlatmak
yolunda saysz ipularnn hemen hepsinin Anadolu topraklarnda bulunmas, aydnln
bir kez daha "Anadolu" denilen gnein doduu lkeden gelmi olduunu gsterir.
pularn izlemek, bulgular oaltmak ve deerlendirmek durumundayz bugn.
Bundan trdr ki yeni bilimsel gereklerin nda yeni yorumlar yaparak
denemelerimizi nermekten daha ileri gidemeyiz. Ama bu da az ekici bir i deildir.
Byle bir denemeyi bu szlkte Apollon tanrnn kkenleri ve kiilii stne yapmak
istiyoruz. Bu tr denemelere bizden nce girienlerden esinlenerek ve elimizdeki bilgi
ve grglerden faydalanarak Apollon'un bir Anadolu tanrs olduunu tantlamaya
alacaz.
Friedrich Nietzsche'nin "Tragedyann Douu" adl eserinde yapt Yunan varl
stne yorum bugn de geerlidir sanyoruz. Yalnz tragedyada deil, ilkan Yunan
denilen yaratclnda birbirinden ayr iki eyi ayrmak doru olsa gerek: Bu yaratclk
iki tanrnn simgeledii iki kart varln birlemesinden domutur. Bu iki tanr da
Apollon'la Dionysos'tur. Apollon aydn, durgun, ll gc simgeler, ktr, doay
grme, varl aklla alglama ve akl yetisine dayanan yntemlerle biimlendirme gc
ve yeteneidir, Apollon plastik sanattr, ama ayn zamanda da ngrmedir, anlama ve
kavramadr, n doay bir projektr gibi aydnlatp karanlk kalan srlarn
zmlemesidir. Ama bu g, insan bir seyirci ve bir takliti olmaktan da ileri
gtremez, yaratclk insann doaya bir baka trl cokuyla karmasn art koar,
karanlk glerin gizemine ermesini. te bu gc de Dionysos, arap tanr simgeler.
Dionysos doann kendisi deil, bir ana tanra deil de, insana doayla birlemeyi
salayan bir aratr sanki. nsan iin dnlm, yaratlm bir tanrdr. Nitekim insan
diisinden domadr, insana karr ve insan ilesini eker, ta ki takn gcnn ne denli
bir nimet olduunu anlatabilsin insana. Dionysos'un doudan geldiini, Anadolu'dan kp
Yunanistan'a g bela girebildiini efsane bara bara dile getirir. Nietzsche'nin Yunan
varlna zg en artc yapt sayd tragedyay balayana kadar akla karay
semitir bu tanr. Ama Apollon, durgun akl gc, btn dallan ve bunlar esinleyen
perileriyle Apollon z Hellen varl saylrd, Nietzsche'nin de bundan phesi yoktur
herhalde. Delphoi tanrs Apollon bunca bilicilik merkezleri, tapnaklar ve efsaneleriyle
zbez Yunan, yani Yunanistan kkenliydi. Bu yanll bilim Homeros'tan balamak
zere metinleri iyice okumam olduu iin ilemitir. Arkeolojinin katklar da
eklenirse, gerein gn na yaknda kaca umulur. Bizimkisi yalnz bir deneme.
(1) ADI VE EK ADLARI.
Apollon adnn Yunanca olmad artk herkese bilinir. Ama asl kayna bugne
kadar aklanamamtr. Acaba bu ad, kimi Hitit yaztlarnda rasgelinen Apulunas
tanrnn adyla bir olmasn? lkadan beri bu adn kken ve anlamn aklamak iin
bouna abalar gsterilmi: "Apollon" yani cezalandrmak, ya da "apello" defetmek,
ktl nleyip korumak anlamna gelen fiillerden, ya da baka kkenlerden tremi
olduu ileri srlmtr, Ne var ki Yunanllar bile bu ad anlamam olacaklar ki,
tanrnn zn belirtmek iin bir ek ad takmlar ona: Phoibos demiler. Phoibos'un
anlam belli, parlak demektir ve tanrnn k saan aydnlk varln dile getirir. Kald
ki bu adn Apollon tanrnn byk annesi olarak gsterilen dii Titan Phoibe (Tab. 4) ile
de bir ilikisi vardr. Yalnz una da dikkat edilsin ki hibir kaynak ya da efsanede
Phoibos Apollon asl gnei simgeleyen Helios tanr ve onun soyundan gelen tanrsal
varlklarla ilikide gsterilmemektedir. Bunun nedeni de Apollon'un gne olmad,
gnei simgelemediidir. Apollon gne tanr deildir, ne ad, ne de nitelikleri Yunan
mythos'unda Gne tanr ile bir tutulduunu belli etmez. Apollon kaynanda ve znde
bambaka bir varlktr. Bu varl bize ilk niteleyen metin de Homeros'un lyada'sdr.
lyada'da tanrnn ad Apollon ya da Phoibos Apollon diye geer, bu ada eklenen sfat
okluk oku, hedefi vuran ya da gm yayldr, bir iki yerde de kendisine "Lykegenes"
denmektedir. Bizim "Lykil" diye evirdimiz bu sfat baka metinlerde geen "Lykios" ve
"Lykeios" sfatlar da gz nnde tutulursa, tanrnn Lykia blgesiyle ilikisini dile
getirmektedir. Lykia'l olduklar bilinen Sarpedon, Glaukos ve Pandaros'la ilgili
metinlerde yle bir deyim geer tanr iin (l. IV,101,119): " n salm oku Lykia'l
Apollon" (Pandaros). Tanrnn Lykia ile yakn ilikisi bilindii halde bu sfatn k ya da
kurt anlamna gelen -lyk kknden treme olup olmayaca tartma konusu
edilmitir. Byle bir tartmann yersizlii uradan belli ki Lykia blgesinin ad da -lyk
kknden gelme, bu kk ise Latince "lux"ta grlen k anlaml kken olarak alnrsa bu
anlam tanrnn sfatnda da, Lykia ilinin adnda da vardr. Kald ki "Lyke-genes"
sfatndaki -gen- eki soyu yanstr, Lykia soylu, Lykia'da domu anlamna gelir ster
istemez. Ama bu da Hitit ivi yaztlarnd geen "Lukka" blgesiyle bir tutulabilir mi ve
tutulursa Lykia'nn adndaki Luk- kkeni Yunancada olduu gibi k anlamn erir mi, o
baka bir sorundur. Lykia'nn ad nereden geline olursa olsun, Apollon Homeros
destanlarnda Lykla'ya sk skya bal, bu yzden de merkezi Anadolu'da, zellikli
Troya'da olan bir tanr olarak kar karmza.
(2) ANADOLULU TANRI.
lyada'da Lykia sz geince, iki yer dile getirilir: Biri "anaforlu Ksanthos'un
kylarnda, uzak ve semiz Lykia topraklar", teki Troas blgesine, zellikle Pandaros'un
yurdu olan Zeleie'ye yerlemi Lykia'llarn ili. Sarpedon'la Glaukos, Ksonthos
Lykia'sndan, Pandaros ise Aisepos Lykia'sndan gelmilerdir. Tanrnn Troya evresindeki
ehirlerde de nemi byktr, nitekim rahibi Khryses lyada'nn banda yle seslenir
tanrsna (l. I- 37 vd.):

"........
 Ey Khryse'yi, kutsal Killa'y koruyan
gm yayl,
Tenedos'un gl kral, Smintheus,
dinle beni,
........"

Yerleri bugn kesinlikle belli deilse de, Zeleie, Killa, Khryse da dann eteindiki
kentlerdir, Tenedos ise Bozcaada. Smintheus ad bu blgede tanrnn bambaka bir
isimle de anldn gsterir. Bunun dnda Apollon Troya ehrinin iine yerlemi
gibidir.Troya kalesi Pergamos tepesinden seslenir ovada dvenlere (l. IV, 507 vd.):

"........
"fkelendi Apollon, Pergamos tepesinden
bard Troyallara, dedi ki:
Atlar iyi sren Troyallar, atln ileri,
haydi, kalmayn Argos'lulardan aa,
onlarn derileri ne ta, ne demir,
dayanamazlar et delen tun karglara.
Gzel sal Thetisin olu bile, ite bakn,
Akhilleus bile uzak duruyor savatan,
Gemilerin yannda sindiriyor yrekler acs fkesini."
........"

Diomedes, tanra Aphrodite'yi yaraladktan sonra, Apollon'un koruduu Aineias'a da

aldrmaktan alamaz kendini (lyada, V. Blm, 432 v. d.):

"........
gr naral Diomedes sezdi birdenbire,
Aineias zerine Apollonun el uzattn.
O anda saldrd Aineiasa,
byk tanrya bile saygs yoktu,
ldrmek iin Aineias,
 nl silahlarndan soymak iin,
saldryordu birbiri pei sra.
........"

Apollon da, anas Leto da ve kardei Artemis de Troya kalesinin i tapnanda oturur
gibidirler. Zeleie'den Pandaros'u savaa gtrmek, Sarpedon'un lsn yurdu Lykia'ya
tamak hep Apollon'a der. Troya ile ilikisi ok eskidir Apollon tanrnn, Laomedon'a,
Poseidon'la birlikte cret almayarak ekildikleri nl lyon surunu yaptklar gnden
balar. Ne var ki Poseidon kin tuttuu halde, Apollon btn yreiyle Troyallardan
yanadr. Bunu ak ak syler, tartmaya da girer. Athena, Olympos'tan lion'a frlayp
gelir (lyada, VII. Blm, 20 v. d.):

"Apollon birden onu karlad.

Grmt tanray Pergamos kalesinden,
istiyordu zafer Troyallarn olsun.
Karlatlar mee aac altnda.
nce Zeus'un olu kral Apollon dedi ki:
"Ne diye geldin Olympos'tan, ulu Zeus'un kz,
syle hadi, niyetin ne,
nereye gtrr seni ulu yrein?
Oynak zaferi mi vermek istersin Danaolara?
Krlan Troyallara acmazsn, bilirim.
Gel dinle beni, en hayrls bu:
Gel bugnlk savaa ara verelim,
sonra gene onlar dvsn dursunlar,
vurusunlar lyonun sonu gelene dek,
Aklnza esmi, lmsz tanralar, belli,
Gnlnz bu ehri yok etmek ister."
........"

Apollon Hektor'a gnlden klavuz ve koruyucu olur, Athena'nn Troya'l yiidi

aldatarak ldrmek iin kurduu pis dzen karsnda Apollon'un tutumu yle insancadr
ki, baya dokunur insana. Hektor'Ia yz yze gelir, baka kla girmek, kendini
saklamak gereksinmesini duymaz. Hektor gvenle sorar ona (l. V, 247 vd.):

"Kimsin sen, sevgili tanr, kimsin sen, bana byle soran?"

Apollon da yle karlk verir:

"da'dan bir sava orta gnderdi sana

Kronos olu,
yannda durup seni koruyacak, kendine
gel hadi.
Altn kll Phoibos Apollon'u gnderdi,
na buradaym, gr bak ite,
teden beri korurum seni de, yksek
kentini de."

Hektor'Ia Akhilleus arasndaki son ve korkun arpma balaynca drt dner

Hektor'un evresinde, onu kurtarmak iin (l. XX,443vd.):

Akhileus korkun lklarla atld ne,

Hektor'u ldrmek iin yanp tutuuyordu.
Ama Phoibos Apollon kard Hektor'u,
saklad koyu bir bulutun arkasna,
bir tanr iin iten bile deildi bu.

Zeus Akhilleus'la Hektor'un ecelini tartya koyup Hektor'un lm ar basnca,

Apollonda Hektor'u kaderine brakmak zorunda kalr ve tanrlara kar bir tanr
azndan hi duyulmam bu esiz eletiriyi dile getirir (l XXIV, 33 vd.):

"........
Phoibos Apollon lmszlere yle dedi:
"Amansz tanrlar, iiniz gcnz ktlkte.
Beneksiz keilerin, srlarn butlarn,
Hektor hi mi yakmad size?
lyken bile yreiniz varmyor onu
kurtarmaya,
onu grmesin mi kars, anas, ocuu,
grmesin mi babas Priamos, Troya halk,
alp sayg gstermesinler mi lsne,
yakmasnlar, ate payn vermesinler mi?
Siz u uursuz Akhilleus'u
tutuyorsunuz demek,
Oysa bilmez o tresince dnmesini,
yumuar bir yrek tamaz gsnde,
azgn bir arslan gibidir tpk,
yaban gcne, amansz yreine uyar da hani,
bir gzel doyurmak iin karnn,
gelir saldrr insan kuzusuna.
Akhilleus da syrld tpk onun gibi
her trl acma duygusundan,
insanlara saygdan ekti kendini...
hem zarar var, hem yarar bu saygnn.
Bir gn sevdiini yitirebilir insan,
yitirebilir kardandan, olundan yakn birini,
alar szlar, sonra ta basar barna.
Acya dayanan bir yrek verdi
Moiralar insanlara.
Ama bu adam Hektorun cann almakla
kalmad ki,
balad arabasna, dostunun mezar evresinde
srkledi.
yi bir ey mi bu, gzel bir ey mi?
Bo topraa svmeye vardrd ii bu adam.
fkemize dokunup kaldrmasn bizi ayaa,
 asn gzn.
........"

Bu gzelim uygarca szlere Hera gene bir sr safsata ile karlk verir: "Oymak
tanr, ktlerin dostu" der. Tanrlar arasnda bu eine rastlanmaz iyilik, ktlk
tartmas da k tanrnn yenilgisiyle biter. Apollon ne yapsn, Aphrodite le birlikte
Hektor'un lsn korumaktan baka are bulamaz (II. XXII, 185 vd.):

Aphrodite kovuyordu kpekleri yanndan,

Zeus 'un kz, gece, gndz,
gl kokulu tanrsal bir ya srmt
lnn bedenine,
Akhilleus onu srklerken yzlmesin
diye derisi.
Phoibos Apollon, gkten ovaya
onun iin kara bir bulut indirmiti,
gzden karmt lnn kaplad yeri,
gnein gc, gvdesini saran deriyi
vakitsiz kurutsun stemiyordu.

Apollon'un lyada'da oynad bu rol onu OIympos tanrlarndan bsbtn ayrmakta,

bambaka bir ahlak gr olan bir dnyann, yani Anadolu'nun tanrs olarak karmza
karmaktadr.
Lykia'da srdrlen arkeolojik aratrmalar bu tezi gn getike pekitirmektedir.
Ksanthos, Patara ve birok antlar gn na yeni karlp, Apollon'la Artemis'in anas
Leto'nun blgede byk bir yer tuttuunu aa vuran Letoon kutsal merkezi bu
tanrnn Anadolu topraklarna ne denli kk saldn kantlar. Lykia yazsnn zm de
bir gn baarlrsa, varsaymlarmzn hepsinin somut birer gerek olaca umulabilir.
Ama bir baka ynden de baklnca k tanr Apollon'la Lykia arasnda sk skya
balant kurulabilir.
Apollon Musa'larn yneticisi, alg ve ezgiyi, iir ve dans, ksacas her trden sanat
esinleyen byk yaratc tanrdr. lkadan bugne lirik iirlerin hepsinde belli bir hava
iinde canlandrlr. te bu hava Lykia'da sezilir, kla dokunmu, mzikle yorulmu
gibi bir iir havasdr bu. Gndz gm yayl tanrya bir altn taht kuran, gece atr
atr yldzlarla birlikte kz kardei Aya doru ykselen yaln doruklar bu hava sarar,
ak ller gibi mavi engine kadar yaylan dalga dalga kumlarn arasndan szlerek, renk
renk akllar stnde alayan dereler de satyr'lere, nympha'lara yemyeil birer yunak
olmaktadr. Kylarnda dolatnz m, Debussy'nin mziini duyar, aznda kavalyla bir
Pan ya da Marsyas'n korularda hoplaya hoplaya oynadn grr gibi olursunuz. Hele
Fethiye'nin grkemli kral mezarlarndan balayp, Kekova, Ka, Demre, Olympos ve
hepsi Anadolu'ya zg adar tayan daha nice kentler boyunca, her biri birer tapnak
gibi karmza kan, kayalara oyulu ya da denizde yzen o esiz mezarlar, lahitleri
grdk m, buras Apollon'un lkesidir demekten alamayz kendimizi. Buralarda akla
kara, kla karanlk arasnda yaman bir sava verilmekte ve bin yllardan beri sregelen
bu sava insan akl ve sanat kazanmaktadr. Anadolu bu zaferi Apollon tanr ile
simgelemi. Apollon Lykia denilen o k lkesinde de yaar, ta uzak douda Nemrut
dann tepesindeki sivri klhl dev tanr heykelleri arasnda da ba yeri tutar.
Homeros'tan Roma andan sonraki Kommagene krallarnn zamanna dek hep ayn
Anadolu'lu tanrdr Apollon.
(3) DOUU.
lyada'nn ilk dizelerinde yle tantlr Apollon (l. 1,9 ve 36): "Lete ile Zeus'un olu",
"gzel sal Leto'nun dourduu". Titan kz Leto ile batanr Zeus'un birlemesinden
domutur Apollon ve onun kz kardei Artemis (Tab. 5), ama bu doum yle olaan bir
doum deildir, anlatmakla bitiremez onu airler. Homerik denilen hymnos, yani
vgler arasnda Apollon'a ayrlm iki vg vardr, biri Delos'lu Apollon'a, teki Delphoi
tanrsna. Bilim bu iki vg arasnda bir zaman ayrm saptam, besbelli ki Delos vgs
daha eski, Delphoi'ninki ok daha yenidir ve sonradan eklenmitir birincisine. Ayrntya
girmeden unu syleyelim ki aratrmalarn verdii sonu u; Apollon tanrnn asl dou
yeri Anadolu kylar, yani Lykia ve zellikle Lykia'da tanrnn doduu kent saylan
Patara'dr, ama sonradan nce adalarda, sonra Yunanistan'da klt yaylnca birok
yerler (tpk Homeros iin olduu gibi) tanrya beik olma erefini elde etmek iin
efsaneler dzdrmlerdir, bunlarn arasnda bata gelen ve en ok da tutunan Delos
efsanesi. Zeus'tan gebe kalan Leto tanrann ocuunu dourmak iin yer aramas,
Hera'nn hmna urad iin hibir yerde snak bulamamas bu vgnn konusudur ve
Leto maddesinde ayrntl olarak incelenecektir (Leto). Burada u noktaya dikkat edelim
ki Apollo'nun doumu bir "kral tanr"nn doumu saylmakta, Homeros destanlarnda da
"anaks" efendi, kral diye nitelenir Apollon, vgdeyse yle deniyor;

"...Titrer tanrlar tepeden trnaa

Zeus'un saraynda o bir yrd m,
yaklap parlak yayn bir gerdi mi o,
btn tanrlar frlar ayaa."
 Delos Adac da korkar byle gl bir tanrya snak olduktan sonra, Apollon onu
hor grp denizin iine gmer diye. Doum yle anlatlr:

"........
(Leto) iki koluyla Fenike aacna sarlarak
dayad imenlere dizlerini,
ve ocuk gn na kverdi.
Sevin lklar kopard tanralar hep bir
azdan.
te o zaman, ey Phoibos, ykad seni
tanralar
kutsal elleriyle ar duru bir suda,
yepyeni bir kundaa sardlar,
incecik, kar gibi ak bir kundaa,
sonra bana altn eritler doladlar,
anas emzirmedi altn kll Apollon'u,
Themis tanra nektar sundu ona
ve bal gibi ambrosia sundu lmsz
elleriyle.
Dile gelmez bir sevin kaplad yreini
Leto'nun.
Bu sevin btn doay sarar:
....iekler iindeydi imdi, iekler iinde
Delos,
tpk ormanlarla kapl bir da doruu gibi.
Ey uza vuran Apollon, ey gm yayl,
kimi vakit karsn kayal Kynthos'un
doruuna,
adalarda dolarsn, insanlar arasnda kimi
vakit,
sensin efendisi Lykia'nn, sevimli
 Maionia'nn efendisi,
Miletos da senindir, kydaki o byl ehir
senin maln,
nice tapnaklarn oldu senin, nice kutsal
korularn oldu;
yce da balar senin oldu, ovalara bakan
da balar,
senin oldu denize dklen nice rmaklar;
ama gnln sevindiren yer, ey tanr,
Delos'tu asl."

Bu vgde Yunanistan'la tanr arasnda balant kuracak bir tek sz yok. Olympos
doruunda tanrlar toplantsna varp da ar bir saygyla karland zaman bile
Apollon sanki baka bir diyardan gelmektedir Olympos'lu tanrlar arasna. Bu gl
tanrnn Leto'nun olu olduu, Leto'nun da Lykia'da Leda yahut Lat adyla anlan
Anadolu'nun Ana Tanrasndan bakas olmad gz nne alnrsa, Yunan tanr
dnyasna sonradan katlan ve ad bile Yunanca olmayan Apollon'un Kybele'nin olu
Attis'le bir tutulmas gerekmez mi? Bu konuda Halikarnas Balksnn klavuzluuna
dayandm ve Z. Talklolu'nun "Tanr Apollon ve Anadolu ile Mnasebeti" (stanbul
1954) adl aratrmasndan faydalandm belirtmek isterim.
(4) BLCLK MERKEZLER.
Apollon'un esinledii ngrme yetisiyle insanlar, kadn ya da erkek " mantis" yani
bilici, falc, khin olur. Biliciliin ilkada nasl gelitiini ve ne byk bir rol oynadn
tarihiler anlatmakla bitiremez. Bu sanat, bilicilik merkezlerine tkenmez bir gelir
kayna olmu. Delos vgsnde Leto kurak ve kayalk adaca parlak bir gelecek
mjdeler:

"Senin olursa oku tanr Apollon'un

tapna,
grrsn, insanlar yzlk kurbanlarla nasl
buraya gelir,
nasl toplanr insanlar burada, ve dumanlar
tter
yanan yal etlerden, hi durmadan;
 madem senin topranda hi bereket yok,
sen de, beslenir semirirsin baka elden."

Bir tanrann azndan dile gelen bu modern turizm anlay Yunanistan'da pek
tutunmu ve Delphoi bu politikay benimseyerek gz kamatrc bir zenginlik toplam,
br bilicilik merkezlerini zamanla glgede brakmtr. Ne var ki bu sonradan olmu,
ilk ve en eski bilicilik merkezleriyse Anadolu'dadr.
Boazlardan balayarak btn Ege ve Akdeniz kylar Apollon'un bilicilik
merkezlerinden bir elenkle evrilmi gibidir. Bunlarn kiminin izi silinmi, Didyma
tapna gibi, kimisi de akllara durgunluk veren koca bir ant gibi dikilir karmzda.
Ama bunlar saymakla bitiremeyiz; Troya'nn yanbanda Thymbra'l Apollon tapna
vardr ki, tanr orada Helenos'la Kassandra'ya esinlemi biliciligi, Laokoon o tapnan
rahibidir (Helenos, Kassandra, Laokoon). Biraz tede Khryse, Killa, Zeleia var, yerleri
pek bilinmeyen bu merkezlerin de nemli olduu anlalr lyada'dan. Sonra srayla
bugn de bilinen merkezler: Gryneion, Erythrai, Klaros, Didyma ve tanrnn asl doum
yeri ve yurdu saylan Patara, bunlarn arasnda daha bir sr kutsaklar ve Ksanthos
(Kocaay) vadisiyle Pamphylia'ya kadar uzanan btn Lykia kylar vardr. Biliciliin de
bu merkezlerden kp Yunanistan'a yayld hem efsane, hem de arkeolojik bulgularla
kantlanr. Helenos'la Kassandra bir yana, Milletos'un kurduu byk Didyma tapna ve
onu ileten Brankhos oullar (Brankhos) da bir yana, Erythrai (Ildr) bilicisi Sibylla
adyla dnyaya n salmt. Bu bilicilerin en nls Herophile, tpk lyada'nn ilk
dizelerinde ad geen Khryses gibi Smintheus Apollon'un tapcs bir kadndr. Smintheus
ek ad, fare ve san kovan anlamna gelir ve Apollon tanrnn "aleksikakos", yani
ktlkleri defetme gcn dile getirir. Erythrai bilicisiyse, Anadolu'dan Gney talya'ya
gp orada kent kuran Kyme'lilerin Sibylla'syla birlikte ilka dnyasnn en nl drt
kadn bilicilerinden biri saylrd. O kadar ki Raphael Vatikan'daki Sixtina kilisesinin
tavanna yapt freskin bir kesine Erythrai, bir kesine de Cumae Sibylla'sn
oturtmutur. Herophile adl Sibylla, Pausanias'a gre, da'l bir nympha'nn kzym.
Btn bunlardan anlalan u ki, Apollon tanryla ilgili bilicilik Anadolu'dan km ve
yaylmtr. Kalkhas ve Mopsos gibi efsanelik kiilerin serveni de ayn gerei kantlar
(Kalkhas, Mopsos).
Yunanistan'da Delphoi merkezinin kuruluuna degin efsaneden de ayn sonu
karlabilir. Delos'lu Apollon vgsnden epey sonra ve onun rnei zerine kaleme
alnm Delphoi'li Apollon vgsnde u efsane anlatlr: Apollon doar domaz, bann
stnde kuu kular uumaya balam, tanr Zeus da oluna kuularn ektii bir
araba, bana bir altn klah ve eline de bir rebap vermi, gidip Yunanistan'da bir
tapnak kurmasn buyurmu. Ama kuular onu Hyperbore'liler lkesine uurmular
(Hyperboreoi). Orada bayram ve enlikler iinde yaam, sonra Yunanistan'a gelmi.
nce Boiotia'da Telphusa pnarnn yanbanda kurmak istemi tapnan, periden izin
alamaynca (Telphusa), Korintos krfezinin kuzeyinde, Parnassos dann eteinde yer
yer ormanlarla rtl yemyeil bir ovaya inmi, burada tanra Themis'e adanm bir
sunak varm, tanra kehanet verirmi o sunakta. Ne var ki blgeyi bir ejder kasp
kavurmakta, Python denilen bir canavar ekinlerin hepsini yok etmekteymi. Efsaneye
gre bu ejderi Hera salmm Leto ile ocuklarnn bana. Apollon Python'u ldrr ve
byk bilicilik merkezini de ejderi ldrd yerde kurar. Pytho diye anlan bu merkez
sonradan Delphoi adn almtr. Tanr canavar da olsa bir cana kyd iin arnmak
zorunda kalm, bir sre Tesalya'da Admetos'a srtmalk etmi (Admetos); baka bir
anlatma gre Admetos'un yanndaki uakl Kyklops'u ldrdnden dolaydr
(Kyklop'lar); dnnde de Pytho yarmalarn kurmu. Delphoi tapnanda dnyann
gbei (Yun. Omphalos) saylan bir ukurun stne bir ayak yerletirilmi, tanrnn
bilici kadn Pythia bu ayak stne oturarak ve ukurdan ykselen gazlarla kendinden
geerek fal verirmi. Bu falclk, bilicilik sanatyla Delphoi tapnann ne hazineler
toplad dillere destan olmutu.
Pythia tpk Sibylla gibi tanr szlerini ya da buyruklarn insanlara Homerik
destanlarn vezni olan hexametron ile aktarr. Bu vezin ise Daktyl'ler ve Kybele kltyle
iliki grnmektedir (Daktyl'ler). Bu nokta bir de Delphoi'nin dnyann gbei saylmas
ve omphalos kavramyla Kybele kltne zg bir motifi benimsemesi (Kybele), Andolu'lu
Apollon'la Anadolu'lu Ana Tanra ile bir ba kurmay esinler. Kald ki anas Leto ve kz
kardei Artemis de dorudan doruya Kybele ile balantldrlar (Artemis, Leto).
(5) NTEL VE EFSANELER.
Apollon lyada'nn ilk dizelerinde oku tanr olarak kar karmza. Oku ve yaman
oku oluu onun dou ile ilikisini daha da pekitirir; Olympos'a ilk ayak bast gn br
tanrlarn korkuyla yerlerinden frlamalar da bundan, kargc Yunanllarn dleri
kopard nk Doulu okulardan. lyada'nn konusu Agamemnon'la Akhilleus arasndaki
kavga ise, bu kavgann nedeni de Apollon'un fkesidir. Tanrnn asl niteliini aa
vuran bu dizeleri aaya alalm (l. 1, 45 vd.):

"........
indi Olympos'un doruklarndan,
kprm, fkeli.
Omuzlarnda yay, iki ucu kapal okluu.
Kmldand m, oklar omzunda
angrdyordu,
kzgn tanr yryordu gece gibi.
 Yerleti gemilerin ardna, sald okunu,
bir vnlama kt gm yaydan,
korkun, ac.
nce katrlarn, kpeklerin dt peine,
sonra sald bir sivri ok insanlarn stne.
Kavruluyordu birbiri pei sra bir yn l.
Ordu iine tanrnn oklar yad tam dokuz
gn.
........"

Kz kardei Artemis'le paylat bu yetenek tanrya byk bir stnlk salar.

Apollon ya da Artemis'in okuyla lmek anszn tatl bir lme kavumak anlamna gelir.
Leto'dan doma iki oku tanr bu yetilerinden birok efsanelerde faydalanrlar (Niobe).
Apollon'un sanat ve mzik yetenei zerine de birok efsaneler anlatlr. Musa'larn
yneticisi olarak n Yunan-Latin iirinden balamak zere Bat iirinde bugne dek
gklere amtr (Musa'lar). Mzik alannda baka tanrlar ve lmllerle giritii
yarmalar da birok efsanelere konu olmutur (Hermes, Pan, Marsyas).
Ikl tanrnn aklar da nemli bir rol oynar efsanelerinde. Gzel delikanllara
olduu kadar, doay simgeleyen perilere de ynelmi bu aklarn ou sonu vermeyen
bahtsz sevgiler diye nitelenir (Daphne, Kassandra, Marpessa, Hyakinthos).
Apollon birok ozanlarn babas saylr (Linos, Orpheus, Aristaios).
Hekim tanr olarak ad genellikle olu Asklepios'unkiyle birlikte anlr (Asklepios,
Paian). Adnn getii saysz efsaneler iin yukarda gsterilen adlarla ilgili maddelere
baknz.

Apsyrtos.
Bkz. Argonautlar.

Ara.
Lanet, beddua, ilenme anlamna gelen yunanca kelime. Tragedyalarda bu kavramlar
simgeleyen tanra. Kimi zaman oul olarak gsterilip perileri Erinys'lerle bir
tutulur (Erinys).

Arakhne.
El sanatlarnda Anadolu'nun Yunanistan zerine stnln dile getiren bir efsanedir
Arakhne efsanesi.
Arakhne Lydia'l bir kzm, babas dmon Kolophon kentinde kuma boyacl
yaparm, kz da i ilemede, nak yapmada, kilim dokumada ylesine usta, yle
becerikliymi ki, yokmu onun stne btn blgede. Dadan, ormandan periler bile
gelir, aakalrlarm yapt ilere. Lydia kzlar, kadnlar bilinli, giderek gururlu
olurmu. Arakhne de lmllere elilerinin hepsini retmi olmakla geinen Atina'nn
ba tanras Athena ile gergefte boy lebileceini ileri srer dururmu. Tanra buna
kzm, bir kocakar klna girip km Arakhne'nin karsna. tler vermi, daha
alakgnll olmasn, tanrlarla boy lmekten saknmasn salk vermi. Ama
Arakhne hi oral olmam, Athena isterse gelsin nakta yaralm demi. Tanra da o
zaman kim olduunu aklayarak balamlar gergef banda yarmaya. Athena
Olympos'un on iki byk tanrsn ilemi naksna, Arakhne ise tanrlarn pek anl
olmayan servenlerini canlandrm:
Zeus'un Europe'yi karmasn, Danae'ye yaklamasn filan. lerini bitirince Athena
bakm ki kzn naks kusursuz, kendininkinden aa kalmyor, geiyor bile. Derken
byk bir fkeye kaplp krm Arakhne'nin gergefini, yrtm nakn. Lydia'l kz
zntsnden kendini asm. Ama tanra hamarat sanaty bir rmcek klna
sokmu ki, sonsuzlua dek tozlu duvar kelerinde ag rsn de hibir faydasn
grmesin.

Ares.
Sava tanr Ares'in Roma'da karl Mars'tr. Roma devleti bu tanrya ne kadar deer
vermi, sayg gstermise, Yunan dnyas onu o kadar hor grm, sevimsiz, giderek
gln bir kii olarak canlandrmtr. Hele Homeros destanlarnda kaba kuvveti
simgeleyen Ares'e eklenmedik aalayc sfat kalmamtr. Azgn, lgn deli, uursuz
olarak nitelendirilen Ares insanlarn ba belas, elleri kanl, kaleler ykan olumsuz bir
varlktr. Douunu dizede yle anlatan Hesiodos (Theog. 921) bir daha pek sz
etmez bu tanrdan (Tab.5):

Hera grkemli son ei oldu Zeus 'un

Seviti tanrlarn ve insanlarn kralyla
Hebe'yi, Ares 'i ve Eileithya 'y dourdu
Hera

Ares'in anas Hera ile herhangi bir ilikisine pek rastlanmaz destanlarda, hele babas
Zeus'un ondan holanmad besbellidir. Troya savanda yiit Diomedes Athena'nn
yardmyla karnndan yaralar Ares'i, o da Zeus'un yanna snp alar. Tanrlar
babasnn bu szlanmalara verdii karlk udur (l. V, 889 vd.):

Byle alap durma dizimin dibinde, dnek,

Olympos'ta oturan tanrlar arasnda
benim en irendiim tanrsn sen,
hep hrgr, kavga, sava iin gcn,
ele avuca smaz huysuzluun, biliyorum,
anadan gelme sana, Hera'dan,
ben de ona zorla dinletirim szm,

Apollon'la Athena Ares'i yle knarlar (l. V, 30; 830):

Ares, insanlarn ba belas Ares,

ey kaleler ykan, ellerin kanl.
..
Yakla ona, saldrgan Ares 'ten ekinme,
delinin biridir, ktnn ktsdr o,
bir o yana dner, bir bu yana.

Asl ekimesi de Athena iledir, nk Athena akln ynettii sava, Ares ise
aklszca, kr krne arpmay simgeler. Bu atmada elbette ki akl stn gelecek.
Zeus'un kafasndan kma, Zeus'un kalkanyla dven Athena zaferi kazanacaktr.
lyada'nn beinci blmnde tanrlar da Akha'larla Troya'llar arasndaki kyasya savaa
katlnca, Apollon nce Ares'in ie karmamas iin onu Skamandros rmann kysna
oturtur, ama iler atallap Aphroditede yaralannca, Ares kagelir; sava yle
anlatlr (l. V, 855 vd.):

"........
Gr naral Diomedes atld tun
kargsyla,
Pallas Athene tuttu yneltti kargy
tam Ares'in gbei altna,
karnln baland yere tam;
 vurdu onu, yaralad karnndan,
Sonra derisini yrtp kargy ekti kard.
Ares kavgasna tutumu dokuz on bin kii,
savata nasl barr arrsa,
tun Ares de yle bard.
Akhalarla Troyallar yakalad bir titreme.
Savaa doymaz Ares ylesine barmt.
........"

Bu dev tanr Homeros destanlarnda yrekli ve yiit olarak bile gsterilmiyor.

Dneklii zaferi kimi zaman ona, kimi zaman buna vermesinden ileri gelmiyorsa da, ba
konusu sava olan bir destanda sava tanrnn bu kadar hor grlmesi alacak bir
eydir.
Ares'in Aphrodite ile birlemesinden Phobos (Bozgun), Deimos (Korku) ve bir de
Harmonia doar. Phobos'la Deimos ayrlmazlar babalarnn yanndan, Enyo adndaki kz
da tanr neredeyse oradadr. Ona kimi zaman Eris (Kavga) de katlr.
Odysseia'da anlatlan ak macerasnda (Aphrodite) Ares Hephaistos'un ana dp
yakalandktan sonra hi ses karmaz, sklm pklm Trakya'ya doru yol alr (Od. VIII,
359 vd.). Ares'in yabani Trakya boylarnn yannda oturmaktan holand ve bir
gelenee gre kzlar olan Amazonlarn da oradan kaynak bulduu sylenir. Thebai'de de
Kadmos'un atas olarak tapm grdn, bir ejderin bekledii bir suyun kendisine
adanm olduunu anlatr (Kadmos).
Herakles destannda Ares, olu Kyknos'u yiitle olan savanda korumak ister, Athena
araya girip Kaderin Kyknos'un yenilmesine karar verdiini, buna kar gelmenin akl kr
olmayacan syler, ama Ares akl ve mantk dinlemez, gene atlr kr krne savaa
ve Herakles'ten yara alarak gene utana utana dner Olympos'a.
Atina'da adam ldrmelerin ve dinsel sularn yargland Areopagos (Aerios Pagos),
yani Ares tepesi diye bir yer vardr. Efsaneye gre, bu tepenin eteinde bir kaynak
fkrr, bu kaynan dibinde de gnn birinde Ares, Aglaurostan olma kz Alkippe'ye
Poseidon'un olu Halirrhotios'un saldrdn grm ve fkeye kaplarak ldrm
saldran. Derken Poseidon Olympos tanrlarn tepede toplam ve Ares'in bu suunu
yarglamalarn istemi. Tanrlar mahkemede Ares'in beraatna karar vermi.

Arete.
Bkz. Alkinoos.
 Arethusa.
Artemis'in evresindeki avc kzlardan Arethusa gnn birinde av yorgunluunu
gidermek iin rmaa girmi, ykanyormu. rlplak yzerken birdenbire rmaktan
ykselen bir erkek sesi duymu. Kza tutulan rmak tanr Alpheios'un sesiymi bu. Kz
sudan darya frlayp olduu gibi komaya balam. O komu, rmak kovalam,
sonunda gc tkenen Arethusa Artemis'e yakarm onu kurtarsn diye. Tanra da nce
kz bir buluta sarm, sonra bir kaynaa dntrm, ama Alpheios gelip sularn
sularna kartrmasn diye, Arethusa yeraltna dalm ve ancak Sicilya'da Ortyga
adasnda gene yeryzne km (Alpheios).
Bu efsane, biri Elis'te, br Sicilya'da Arethusa adl iki kaynan varln aklamak
iin uydurulmu olsa gerek.

Arges.
Uranos (Gk) ile Gaia'nn (Toprak) birlemesinden doan tek gzl devlerden biri. Ad
"k saan" anlamna gelen Arges Zeus'a yldrm armaan eden Kyklops'tur. (Kyklopes).
 Argonaut'lar (Argo Gemicileri).
lkan byk destansal yklerinden biri olan Argonaut'lar servenini bize bir tm
olarak Rodoslu Apollonios anlatmtr. .. III. yzylda yaayan Apollonios nl bir
mythos yazardr. Bu konuyu kendisinden sonra Apollodoros ve nce de byk Dor airi
Pindaros ilemitir. Medeia ile ason efsaneleri ise tragedya yazarlarna ve zellikle
Euripides'le Seneca'ya konu olmutur.
Bu uzun yky, eitli blmlerini balklarla gstererek zetlemeye alalm.
ARGO GEMS.
Ad "hzl" anlamna gelen Argo gemisi Karadeniz'in Kolkhis lkesinde Altn Postu
aramaya giden kahramanlar iin yaplm elli be krekli bir gemiymi. Onu yapan
ustann ad da Argos imi.
ARGONAUTLAR KMLERDR?
Sefere katlanlar Troya efsanesi kahramanlarndan nceki kuaktan kiilerdir. Mythos
yazarlarnn bunlar stne verdikleri listeler birbirini tutmaz, ama genellikle en nl
kahramanlar unlardr: ason, gemi ustas Argos, dmenci Tiphys, ozan Orpheus, dmon,
Amphiaraos ve Mopsos adl biliciler, Boreas'n oullar Kalais'le Zetes, Kastor'la
Polydeukes, Peleus'la Telamon, Meleagros, Herakles ve daha bakalar.
ALTIN POST.
Altn Post, bir zamanlar Athamas'n ocuklar Phriksos'la Helle'yi srtna alp
Yunanistan'dan Karadeniz'deki Kolkhis lkesine karan kanatl koun pstekisidir. Kz
kardei Helle Boazlar geerken denize dtkten sonra, Phriksos tek bana Kolkhis'e
varr ve kendisini iyi karlayan Aletes'e Zeus'a kurban ettii koun altndan olan
postunu verir. Aietes de bu esiz postu tanr Ares'e adanm bir korulukta saklar
(Athamas, Phriksos, Helle, Aietes).
SEFERN NEDEN.
olkos kral Aison tahtn vey kardei Pelias'a kaptrmt. Aison'un olu ason
delikanllk ana gelince Pelias'n karsna kp tahtn geri ister. Pelias da ondan
kurtulmak iin nce Kolkhis'e gidip Phriksos'un orada brakt altn postu getirmesini
buyurur. ason bu sefere kmak zorunda kalr, Yunanistan'da ne kadar gz pek, atlgan
yiit varsa hepsini toplar ve Phriksos'un olu nl usta Argos'a bir gemi yaptrdktan, bu
ite tanra Athena'dan da yardm grdkten sonra yola kar (Aison, Pelias, ason).
YOLCULUK.
Argo gemisi Tesalya'daki bir limandan denize indirildi. Tanr Apollon'a yaplan
kurbanlar bilici dmon tarafndan iyiye yorumland: dmon'un kendisinden baka
yolcularn hepsi geri dnecekti.
 LEMNOS ADASI.
Birinci durak Lemnos adasyd. Adann kadnlar kocalarn ldrmlerdi. Adada
erkek olmadndan Lemnos kadnlar Argonaut'lar iyi karladlar ve onlarla sevierek
gebe kaldlar (Thoas, Hypsipyle).
SEMENDREK, KYZIKOS.
anakkale Boaz'na girmeden Samothrake (Semendirek) adasna vardlar ve ozan
Orpheus'un dne uyarak adadaki gizemlere erdirildiler. Oradan da Marmara denizine
girdiler ve Kapda yarmadasna vardlar. Delion'Iar kral Kyzikos'u yanllkla
ldrdler (Kyzikos).
MYSA'DA HYLAS'IN KAYBOLMASI.
Mysia kylarna vardklarnda (Mudanya limanna km olacaklar) Herakles ormana
dalp krd kreinin yerine yenisini kesmeye gitti, yannda Hylas adl ok sevdii bir
gen vard. Delikanly tatl su aramaya gndermilerdi. Geri gelmeyince Herakles onu
aramaya koyuldu ve afak skerken hl dnmediklerinden gemi Herakles'i Mysia'da
brakarak yoluna devam etti (Hylas, Herakles).
AMYKOS, PHNEUS.
Kadky'e yerlemi dev Amykos'u Polydeukes'in yenmesi zerine yelken aan Argo
gemisini frtna Boazdan uzaklara Trakya kylarna atar. Orada Poseidon'un olu kr
kral Phineus'a rastlarlar. Bu kral Harpya'lar belasna uramtr. Kanatl, kadn yzl
canavarlar olan Harpya'lar rzgr tanr Boreas'n oullar Kalais ile Zetes yener ve
kovarlar. Bu iyilie karlk Phineus Argonaut'lara ilerde karlarna kacak tehlikeleri
nasl atlatabileceklerini bildirir (Amykos, Harpya'lar, Kalais ile Zetes).
ARPIAN KAYALAR.
Karadeniz'e kmadan, Symplegad'lar yani arpan kayalardan gemeleri gerektiini
Phineus syler Argonaut'lara. Mavi Kayalar diye de tanmlanan bu iki kaya aralarndan
bir gemi geti mi, yerlerinden oynar ve birleerek kapanr, aralarnda ne varsa
parampara olurmu. Phineus Argonaut'lara yle bir denemede bulunmalarn salk
verir: Bir gvercin uursunlar kayalarn arasndan, gvercin geebilirse, kendileri de
arkasndan gemeye kalksnlar, yoksa vazgeip gerisin geri Yunanistan'a dnsnler.
ason kuyruundan birka tyn yitirerek kar yne geer, arkasndan Argo gemisi
Symplegad'larn arasna girer ve ku gibi ancak pupas biraz zedelenerek geer. Bundan
sonra da arpan Kayalarn arpmaktan vazgetikleri ve yerlerine mhlandklar
anlatlr. stanbul Boaznda aknt yznden oynak kayalar m vard, yoksa Boazn
olaanst anafor ve akntlar efsaneye byle bir imgeyle mi yanstld? Her neyse bu
engeli de atktan sonra Argonaut'lar Yunanllarn Pontos Eukseinos yani konuksever
deniz dedikleri Karadeniz'e karlar.
 AMAZONLAR VE KOLKHS'E VARI.
lk durak Maryandyn'lerin lkesidir. Kral Lykos onlar iyi karlar, ama bir yaban
domuzu avnda bilici dmon ve dmenci Tiphys lrler. Argonaut'lar daha teye gidip
Amazon'lar lkesine karlar. Amazon'larn lkesi Thermodon (Terme ay) ve
Themiskyra (Terme) ehriyle merkezlenir efsanede. Durak yapmadan Kafkas dalarnn
grnd kylara doru ilerler ve Phasis rmana (Pasinus) yani Kolkhis (Grcistan)
lkesine varrlar (Amazon'lar).
MEDEA, ALTIN POST'UN ALINMASI.
Argonaut'lar Altn Post'u geri istemek iin kral Aietes'in karsna ktklarnda, kraln
kz Medeia ason'u grr ve byk bir akla ona tutulur. Gl bir byc olan Medeia
bundan byle Argonaut'larn ve ason'un btn ilerini eline alr ve dileince ynetir.
Kral Aietes grnte Altn Post'u vermeye razdr, ama bir ejderi ldrmesini, ate
pskren, tun ayakl iki boay boyundurua koup ldrlen ejderin dilerini ekmesini
art koar, ason ister istemez bu koullara evet der. Medeia araya girer, ason'a
kendisini e olarak almaya sz verirse yardm edeceini bildirir. Sonra da yiide byl
bir merhem hazrlar. Bedene srld m bu merhem deriyi silah gemez hale sokar, bir
gn boyunca ne yaralanr, ne de lr. Ejderhann dilerini topraa ektikten sonra silahl
adamlar biteceini, aralarna bir ta atarsa, bunlarn kavgaya tutuup birbirlerini
ldreceklerini de syler. Medeia'nn dedii gibi olur, ason boalar boyunduruk altna
sokmay ejderin dilerini tarlaya ekip stnde fkran silahl adamlar birbirlerine
ldrtmeyi barr. Ne var ki Aietes gene de Altn Post'u vermeye raz olmaz. Argo
gemisini yakmaya ve Argonaut'lar ldrmeye kalkar, ama Medeia daha hzl davranm,
ason'la el ele vererek Altn Post'u bekleyen ejderi uyutmu ve koun pstekisini alp
Argo gemisine karmlardr. Ertesi sabah Argo gemisi afak skmeden yola kar.
Medeia babasnn kendilerine yetiememesi iin korkun bir areye bavurmutu:
Yanna ald kk kardei Apsyrtos'u kesip dorad ve paralarn yol boyunca serperek
uzaklatlar, arkalarndan gelen Aietes'le adamlar Apsyrtos'un paralarn toplamakla
vakit kaybettiler, bu yzden Argonaut'lara yetiemediler.
DN YOLCULUU.
Destann bu blm de karktr. Bir anlatma gre Argo Karadeniz'de stros (Tuna)
rmann azna varr ve rmak yoluyla Adriyatik denizine kar (o zamanki corafya
grlerine gre Tuna Karadeniz'i Adriyatik denizine balayan bir su yoluydu), ama
Zeus'un fkesine urayp frtnaya tutulurlar, Medeia'nn halas olan byc Kirke'yi
bulmaya giderler, Kirke Medeia'y kardeini ldrm olma suundan arndrr ama,
ason'u konuklamak istemez; Argonaut'lar Seiren'ler adasnn nnden geerken ozan
Orpheus canavarlar byler, syledii ezgi o kadar gzeldir ki gemiciler Seiren'lerin
sesine kulak vermezler. Hera'nn koruyuculuu altnda Kharybdis'le Skylla uurumlarn
da geerler. Bu kez frtna onlar Libya kylarna atar, oradan Girit'e geerler. Girit'te
eski tun soyundan kalma Talos adnda bir dev yaar, Talos tepeden trnaa tuntandr,
yalnz ayak bileklerinden biri etten olup iinde bir kan damar bulunmaktayd.
Hephaistos'un yapt bu robot adama Girit kral Minos aday koruma grevini vermiti.
Argonaut'lar Girit'e yaklanca Talos koca bir kaya alp Argo gemisinin stne frlatacak
oldu, ama Medeia onu byledi, dev birden ayan burkarak bileini syrd ve
damarndan akmaya balayan kan bir daha durmad, Talos bylece can verdi (Talos).
YUNANSTANA VARI.
ason Altn Post'u amcas Pelias'a vermek zere olkos'a dner. Babas Aison'un ld
haberini alr. Pelias'n da taht geri vermeye hi de yanamadn grr. Burada
Medeia'nn tyler rpertici bir oyunu yer almaktadr: Pelias'n kzlaryla arkadalk
kurar, ihtiyarlamakta olan babalarn genletirmenin aresini kendilerine reteceini
syler ve rnek vermek zere yal bir ko alarak keser, byl otlarla kaynayan bir
kazana atar, birden krpe bir kuzu ktn gsterir. Pelias'n kzlar bu dzene kanarak
babalann ldrp kazana atarlar. Dirilmedigini grnce lgna dnerler ve
yurtlarndan srlrler (Pelias).
MEDEANIN SONU.
ason'la Medeia bu suu iledikten sonra Pelias'n olu tarafndan olkos'tan
kovulurlar. Korinthos kral Kreon onlar iyi karlar, ama bir sre saraynda alkoyduktan
sonra, Medeia'y uzaklatrmak arelerini arar. ason da korkun karsndan bkma
benzer, Kreon'un kz Kreusa ile evlenmek zere Medeia'y boamaya ve Kolkhis'e geri
gndermeye kalkar. O srada byc kadn mrnn en korkun suunu iler: Kreusa'ya
gya dn hediyesi olarak bir elbise gnderir, kz onu giyer giymez yanmaya balar, bu
iler olup biterken ason'dan olan iki olunu boar ve babalarna llerini gsterir.
Bundan sonra atas Helios'un kendisine gnderdii bir uan arabayla Atina'ya uar.
Orada Aigeus'a kendisiyle evlenirse ocuk douracan syler, Theseus'u ldrmeye
alr, Atina'dan da srlr. Kolkhis'e dnd ve daha birok su ve servenlerden
sonra babas Aietes'le bart baz efsanelerde anlatlr (Medeia).

Argos.
(1) Zeus ile Niobe'nin olu. Niobe Zeus'un sevdii ilk lml kadndr. Argos'a Zeus
Peloponez kralln vermi, bu yzden de Argos denmi btn yarmadaya. Sonralar
Argos ad yalnz batsndaki Argos kentine ve Argolis denilen blgeye ayrlm. Argos
lyada destannda Yunanistan'dan gelip Troya'ya saldranlarn tmnn yurdu olarak
gsterilir, Argos'lu ise Akha'larn hepsine verilen genel bir sfattr.
(2) Argonaut'larn gemisi Argo'yu (argos, hzl demek) yapan ve ona adn veren usta.
(3) Homeros destanlarnda tanr Hermes "Argosu ldren" "Argeiphontes" ek adyla
anlr. Tartmal yorumlara yol aan bu sfatn anlamnda bilginler karar klm gibidir.
nk byle bir efsane vardr: Hermes'in ldrd Argos yz gzl bir devdir. Baka bir
anlatma gre, Argos'un yz deil de, ikisi kafasnn nnde, ikisi arkasnda yalnz drt
gz varm. stn bir gc olan bu dev Arkadya blgesini yabani bir boadan
kurtarm, Tartaros'la Gaia'dan doma Ekhidna canavarn ldrm, sonra da Zeus'un
inek biimine soktuu sevgilisi o'nun bana Hera tarafndan beki olarak dikilmi. Argos
inei bir aaca balayarak gece, gndz gzlyormu, uyuduu zaman bile gzlerinin
hepsi kapanmaz, ne kadar kapanrsa, o kadar ak kalp bakarm. Ama Zeus Hermes'e
o'yu kurtarmay buyurmu ve Hermes de Argos'u ldrmeyi baarm. Bunu nasl yapt
konusunda sylentiler eitlidir: Kimine gre uzaktan att bir tala yere sermi
Argos'u, kimine gre Pan'n kavaln alarak devi bylemi ve btn gzlerinin birden
kapanmasn salam, ya da byl bir denekle Argos'u bir daha uyanmayaca bir
uykuya daldrm. Nasl olmusa olmu ama Argos lm, Hera da gzlerini kendisine
zg ve ok sevdii tavus kuunun tylerine yerletirmi.

Ariadne.
Minos'la Pasiphae'nin kz (Tab. 11). Theseus Girit'e Minotauros'la arpmaya
geldiinde Ariadne yiidi grm ve grr grmez de ona tutulmutu. Minotauros'un
bulunduu bin bir dehlizli Labyrinthos maarasnda kaybolmamas iin eline bir yumak
iplik vermiti. Theseus da kark ve karanlk dehlizlerden ilerledike yuma ap iplii
yere brakyormu. Canavar ldrdkten sonra k yolunu ona bu iplik gstermi.
Sonra da Ariadne'yi karp Naksos adasna varmlar. Ama Theseus kz o adada brakp
gitmi, bir gece kz uyurken gizlice kam. Ariadne uyanp bakm ki adada yapayalnz,
ama zlmeye vakit kalmadan tanr Dionysos gelmi, kzn gzelliine vurulmu ve onu
alp Olympos'a gtrm. Dn hediyesi olarak Ariadne'ye Hephaistos'un yapt altn
bir ta vermi, sonra da ta gkte bir yldz olmu (Theseus, Dionysos).

Arima.
Gneydou Anadolu'nun Kilikya blgesinde bulunan dalk blgenin ad. Efsaneye
gre bu dalarn altnda iki ejder yatmaktadr: Homeros'a gre Typhoeus'un ini
buradadr (l. II, 782), Hesiodos da Ekhidna canavarnn orada kapal olduunu anlatr
(Typhon, Ekhidna).

Arion.
Herodotos'un anlatt masallar arasnda Arion'un masal kadar sevimlisi yoktur. Hem
tarihi onu bir masal diye deil, gerekten olmu alacak bir olay diye anlatr: airler
anas Lesbos'ta Arion adl bir ozan yaarm. Dili yle tatl, algs yle dokunakl ki, n
Midilli'den ok telere yaylm. Gnn birinde adas dar gelmi Arion'a dnyay greyim
deyip Korinthos'a gm. Ora halkn da bylemi, stelik Korinthos'un yneticisi
Periandros'u da dost edinmi kendine. "Gitar almakta ei yoktu, diyor Herodot
hemerimiz, duyduuma gre de, Dithyrambosu ilk syleyen odur". Dithyrambos, tanr
Dionysos'a bir vgdr, bu tr, tragedyann kayna saylr. Arion onu yarattysa,
tragedyann babas odur demek (Dionysos).
Her neyse, Arion sanatyla yalnz n deil, ok para da kazanm, talya'y, Sicilya'y
gezmek hevesine kaplm. Orada da bir sre kalp, servetler topladktan sonra, dost
Periandros'un yanna dnecek olmu. Taranto'dan gemiye binmi, yolculuk iin
Korinthos'lu bir geminin tayfasyla pazarla girimi, nk en ok bu ehir adamlarna
gvenirmi. Ne var ki denize alnca, gemiciler onu suya atp paralarnn stne
oturmay kurmular. Arion fiskoslarn duymu ve varm youmu aln, bana hayatm
balayn diye yalvarm. Bir gece nce dnde Apollon'u grmm Arion. Gvenmi
tanrya ve bakm ki baka kurtulu yok, en gzel rubalarn giyip son bir kez gvertede
denize kar saz almay dilemi. Sonra da denize atacakm kendini. yle gzel alm,
yle dokunakl sylemi ki, Apollon'un kutsal hayvanlar yunus balklar belirmi
evrede: Toplanm, dinliyorlarm ozan. Arion ezgisini bitirince denize atlam, hemen
yunus balnn biri onu srtna alm ve Yunanistan'a kadar gtrm. Hain gemiciler
Korinthos'a varnca, Periandros airin ne olduunu sormu, denize dp boulduunu
sylemiler. O sra Arion birdenbire kagelmez mi! Periandros gemicileri armha
gerdirmi, tanr Apollon da Arion'un sazyla stnde yolculuk ettii yunus baln gkte
birer burca dntrm.

Aristaios.
Tesalya'l rmak tanr Peneus'un torunu olan Kyrene adl nympha'y tanr Apollon
grm ve sevmi, alp onu Libya'ya karm ve orada Aristaios adl bir ocuklar olmu.
ocuu krlarda at adam Kheiron ve nympha'lar bytm. Aristaios tarm ve
hayvanclkla ilgili bilgilerin hepsini renmi, zeytincilik, hayvanclk ve zellikle
arclkta ondan stn yokmu.
Aristaios sonradan Kadmos'un kz Autonoe ile evlenir ve Aktaoin adl bir olu olur.
Babas gibi dada, bayrda yetien Aktaoin usta bir avcdr.
Aristaios'a Vergilius "Georgica" adl tarmsal konular ele alan eserinde uzun bir para
ayrmtr. Servenini yle anlatr: Da ve su perilerini kovalamaktan holanan
Aristaios gnn birinde ozan Orpheus'un kars Eurydike'nin peine taklr, kaarken
Eurydike'nin ayan ylan sokar, gzel kadn dp lr. Tanrlar da Aristaios'u
cezalandrmak iin salgn drrler ar kovanlarna, arlarnn hepsi lr. Bu ykm
karsnda Aristaios anas Kyrene'ye dert yanar, Kyrene oluna deniz ihtiyar diye anlan
khin Proteus'a ba vurmasn salk verir. Aristaios da Odysseia'da Meneloas'un yapt
gibi (Od. IV, 365 vd.) gidip Msr'da fok balklar arasnda yaayan Proteus'u bulur ve onu
smsk balayarak kehanetini azndan alr: Drt boa ile drt dve kurban edecek,
sonra derdine are bulacaktr. Aristaios khinin dediini yapar, kestii kurbanlar dokuz
gn sonra yoklaynca, lelerinden binlerce ar ktn grr. Balandn anlar.
Yunanistan'n baz blgelerinde, zellikle Tesalya, Boiotia ve Arkadya'da Aristaios bir
kr tanrs olarak sayg grrd (Eurydike, Orpheus).

Arkas.
Zeus'la Artemis'in avc kzlarndan Kallisto'nun olu, Arkadya blgesinin efsanelik
atas.
Zeus'un gebe brakt Kallisto dourup da ldkten yahut ay klna sokulduktan
sonra, Zeus Arkas' bytmek zere Hermes'in anas Maia'ya vermi. Arkas ana
tarafndan Lykaon'un torunuydu. Bu kral Zeus'u snamak istemi, torununu dorayp
paralarn tanrnn sofrasna karm. Ama Zeus aldanmam, sofray devirdii gibi,
Lykaon'un konana yldrm yadrm, kraln kendisini de bir kurt haline sokmu.
Arkas'n paralarn bir araya getirip ocuu yeni batan diriltmi.
Arkas delikanllk ama gelmi, avlanyormu ki, ay olan anasna rastlam,
balam onu kovalamaya ve hayvann snd Zeus tapnana onun arkasndan girmi.
lkenin yasalarna gre, tapnaa giren lm cezasna arptrlm. Ama Zeus acm
ana oula ve ikisini de ge alarak birer yldz yapm. Kallisto Bykay, ya da yunanca
bir deyimle "Araba" olmu, Arkas da Arkturos yani arabann srcs.
Arkas Lykaon'un olundan kendisine miras kalan kralla adn vermi, Arkadya
denmi bu blgeye. ok yararl bir kral olmu: Uyruklarna buday ekmesini, ekmek
yourmasn ve yn eirmesini retmi. lnce Arkadya olu arasnda paylalm.

Artemis.
Artemis, Akdeniz evresinde bin yllarca tutunmu bir tanraya belli bir sre iinde
ve belli bir blgede verilen addr. Kayna Orta Anadolu'da bulunduu en son arkeoloji
kazlarndan kesinlikle anlalan ve genel olarak Ana Tanra diye tanmlanabilen bu
tanrsal varlk Yunan din ve efsanelerinde Artemis adyla anlr. Bu tanrann klt
Anadolu'dan Mezopotamya'ya, Suriye, Lbnan ve Filistin yoluyla Msr'a ve Ege
adalaryla Girit'e kadar btn Akdeniz kylarn kaplad gibi, Yunanistan ve talya'ya
da yaylm, ayrca kuzeyde skandinav lkelerine dek sokularak iz brakmtr. Toprak
ve bereketi simgeleyen bu tanraya, her a ve her blgede baka baka adlarla ve
ayr ayr biimlerde tapnld, btn bu deiik ad ve biimlerin ardnda hep ayn
gr ve inan zne rastland artk yadsnmaz bir gerek olmutur. Ne var ki isim ve
biim bolluu tanrann geirdii evreyi izlemeyi gletirmekte, bu karmak varl
bir btn olarak grp incelemeyi bilimin daha iyice zmleyemedii bir sorun haline
getirmektedir. atalhyk ve Haclar kazlarnda elde edilen bulgular ise Ana
Tanrann gelimesinde balang noktasn sa'dan nce 6100 yllarna kadar indirmekle
bu evreye k tutmakta ve daha sonraki aamalarn belli bir adan incelenmesini
kolaylatrmaktadr. Efes'te bulunan Artemis heykelleri de Anadolu'nun, Yunanla ilgili
alarnda bu tanrann ald biimi ortaya sermekle erken ta anda balayp Roma
imparatorluunun putperestlikten Hristiyanla geiine kadar olan srede tutarl bir
gelimeyi izlemek olanan vermektedir. Ad ne olursa olsun toprak ve bereket
tanras ancak uzun ve yaygn bir gelime sreci iindeki aamalarn saym ve
dkmn Ana Tanrann Anadolu'daki balca simgesi olan Kybele'ye ayrdmz
blme brakarak, burada yalnz Artemis'i tantma abasna girielim. Yunan
kaynaklarnda adna rastlanan Artemis de zaman ve mekn iinde bir gelimenin
rndr. Homeros metinlerinde sz geen Artemis'ten Latin yaznndaki Diana'ya
varmak iin nice nice deiimlere uramtr bu tanrsal figr. Bunlar zetlemek iin
yazl kaynaklardan, Efes'li Artemis'i tanmlamak iin de Seluk mzesinde gzmzle
grmek mutluluuna eritiimiz esiz heykellerden faydalanacaz. Ana Tanrann
gerek Kybele, gerekse Artemis adyla tam anlamna varmak bugne bugn pek az
bilginin baarabildii bir itir. Bu ite nclk, bizim tarih ve din tarihi bilginimiz
Halikarnas Balks'ndadr. Aadaki inceleme, onun bulgularnn, tanmlarnn ve
artc bir kavrama ve balant kurma gcyle aydnlatp canlandrd gereklerin bir
derlemesi saylabilir.
(1) ADI VE EK ADLARI.
Artemis'in ad tpk Apollon'unki gibi Yunanca deildir. Dokunulmam, bozulmam
anlamna yakn gelen "artemes" sfatndan reme olduunu kantlamak gtr.
Artemis'in Apollon'un olduu gibi parlaklk gsteren bir ek ad da yoktur. Adna taklan
yzlerce yersel sfat ise onun tapnld eitli lke ve blgeleri aa vurmaktan baka
bir ie yaramaz. Tek stnde durulmas gereken ve kiiliinin zn yanstan sfatlar
ilkin Homeros destanlarnda, sonra ilka yazn boyunca rastlanan okulukla ilgili
sfatlardr. lyada'da bu tanraya okluk " ok tayan, ok saan, oku tanra" denir,
kardei Apollon gm yayl olduu halde, Artemis iin Altn sfatnn kullanlmas
dikkati eker. lyada'da Artemis iin " altn yayl, altn tahtl ve dizginleri altn kakmal"
deyimlerine rastlanr, oysa ayla ilikili bir tanraya gm, gnele ilgili bir tanraya
altn daha ok yaktrabiliriz. Baka bir sfat ise onun Apollon'la balantsn daha
aka belirtmektedir. Deloslu Apollon'un bir tpks olan Artemis'e vgde yle
deniyor:

"Artemis'i velim, Musa, oku tanrnn kz

kardeini,
Apollon'la birlikte bymtr ok atan o
kz olan kz,
atlarna youn sazl Meles rmandan su
 iirir
ve Smyrna'dan hzla geerek
srer altn arabasn balk Klaros'a doru,
ki orada taht kurmutur gm yayl tanr,
orada bekler hedefi vuran tanr
kardei oku tanrann gelmesini."

Homerik denilen bu vgnn balangcndaki bu dizeler iki bakmdan ilgi ekicidir:

Biri Artemis'in zmir, Klaros ve Homeros'un atas saylan zmir'deki Meles suyuyla
ilikisini aa vurur, burada her iki tanrnn da Ege blgesinden olduklar, oradan
kaynak alp oraya yerletikleri anlalr; ikincisi Apollon iin kullanlan "Hekatos" ve
"Hekatebolos" ek adlardr ki bunlar "oku, okuyla hedefi vuran" diye evirdiimiz halde
tam anlam ve kaynaklarn bilmemekteyiz. lerde grlecei gibi Artemis'le Helios
soyundan bir ay ve by tanras olan Hekate arasnda yaknlk, benzerlik vardr, o
kadar ki bu iki tanra kimi yerde birbirine karr. Hekate'nin ad da Hekatos gibi
zmlenmemi bir kkendendir. Bu aydnlanmam kken Apollon, Artemis, Hekate
lsnn Anadolu ile daha bir ilikisini mi dile getirir acaba?
lyada'nn XXI. blmnde Akhilleus eliyle can veren Hektor'un savunulup
savunulmamas, tanrlar arasnda tartmaya neden olur. Apollon bezmitir, insanlar
kendi yazglarna brakmak dncesindedir. Artemis ise, kardeine serte kr (yada,
XXI. Blm, 470 v. d.):

"Ama kz kardei, yabani hayvanlar

tanras, kt ona,
konutu avc Artemis, kk drd onu:
Kayorsun demek, oku tanr,
Poseidon'a brakyorsun zaferi bsbtn,
hak etmedii bir n veriyorsun ona.
Ne diye bir yayn var senin, aptal,
yaramadktan sonra o yay iine?
Bir daha duymayaym babamzn saraynda
vndn,
Eskiden beri lmsz tanrlar arasnda yaptn gibi,
Poseidona ba kaldrp kar karya savarm diye.
 ........"

Yabani hayvanlar tanras " potnia theron", ana tanra Kybele'ye zg bir sfattr.
lyada'da, Artemis'in de bu nitelikle adlandrlmas dikkati eker. stelik Artemis'in
Anadoluyla ilikisini daha bir aklar, hatta Ephesoslu Artemis'le iliki kurar. Hele
bundan sonra Hera'nn tartmaya karp Troya'dan yana olan Artemis'e kar
fkelenmesi bsbtn anlamldr (lyada, XXI. Blm, 381 v. d.):

"Bana kar komak m imdi niyetin,

utanmaz kpek?
stersen yay taycs ol sen,
kadnlara kar aslan yapmsa da seni
Zeus
stediini ldrmek gcn vermise de
sana
zor lersin gcn benim gcmle.
Git dalara, yaban keilerini ldr,
kendinden glyle savamaktansa bu
daha iyi.
Anlamak istersen sava, k karma,
gr senden ne kadar stn olduumu,
gcn benim gcmle lmek neymi, anla."

Aada tanrann niteliklerini ele alrken incelediimiz bu paralar Artemis'in ad,

sanyla bir Anadolu'lu tanra olarak karmza ktn belirler.
(2) DOUU.
Deloslu Apollon'a vgde yle denir:

"........
Selam sana, ey ulu Leto,
Bu parlak ocuklarn anas, mutlu ana,
sensin kral Apollon'u, oku Artemis'i
 douran,
kayal Delos'ta dourduydun olunu,
vermitin srtn koca daa, Kynthos'un
sarp eteklerine,
kzn Ortygie'de dourduydun,
nopos akntlarnn orada,
bir Fenike aac dibinde.
........"

Bu metinden aka anlalan u ki Leto nce Apollon'u Delos'ta, sonra da Artemis'i

Ortygie, ya da Ortygia denilen yerde dourdu. "Ortyks" Yunanca bldrcn demek
olduuna gre, bu bldrcn yeri, ya da adas neredeydi? Bu da tartma konusu. lkada
birok yerler Ortygia adyla anlmakta, hepsi de Artemis'e yurt olmak hevesini
gtmekteydi. Bir aklamaya gre Ortygia, Delos adasnn eski adym, stnde
doduktan sonra Apollon adn Delos, yani Parlak Ada olarak deitirmi. Ne var ki bu
aklama vgde sylenene uymuyor, vgde Delos'la Ortygia ayr yerler olarak
gsteriliyor, u farkla ki nopos deresi, szlklerde Delos adasnn bir suyudur deniyor.
Ortygia adl Sicilya'da bir ada var, ama o sz konusu olamayacana gre, kalyor Efes
yresindeki Ortygia. Bu konuda Halikarnas Balks'nn tanklna bavurmalyz (Hey
Koca Yurt, s. 219):
... mparator Tiberius zamannda Anadolu' da, her iki admda bir, kutsal yerler ve
tapnaklar varm. Katili olsun, hrsz olsun, bu yerlerin dokunulmazlna kolayca
snabildiklerinden, lkede gvenlik kalmamt. Onun iin, Anadolu'daki kutsal yerlerin
temsilcileri Roma'ya senatoya arlmlar ki, bu yerlerin gereiyle yalancs
ayrlabilsin...
Herkesten nce Efesliler huzura ktlar ve unlar sylediler: Apollon'la Artemis
genellikle sanld gibi Delos 'ta domu deillerdir. Kendi lkelerinde Kenkreios adl bir
su varm ve bir de Ortygia denilen bir koruluk, Leto doum sanclaryla kvrannca
oraya gelmi ve bugne bugn orada duran bir zeytin aacna dayanarak dourmu bu
iki tanry. Bunun zerine o koru tanr buyruuyla kutsallanm, yle ki Apollon bile
Kyklop'lar ldrdkten sonra Zeus'un fkesinden orada korunmu, yine orada Liber baba
(tanr Bacchus) savata baar kazannca tapnak evresine snan Amazon'lar
balam. Tapnan kutsall Hercules'in Lydia 'ya egemen olduu zamanda bu yiidin
izniyle daha da artm ve bu hak Perslerin zamannda bile kaldrlmam.(Tacitus
Annales, 3, 58, 61. D.N)
Bu Kenkreios denilen su, suyun yanbandaki Krknca (kyn bugn ad irince'dir)
denilen kyn suyudur. Krknca'llar sularn oradan alrlar (s.221):
Ortygia denilen yer, Solmissos (Blbl) dann kuzeyinde, Arvaliya vadisindedir. O
yer imdi Meryemanann evi olmutur. Kenkreios suyu da Meryemana'nn kutsal suyu
oldu. Anadolu kurak olduundan, su balar eskiden beri kutsal saylrd. Prof. J.
Garstang "Hitit mparatorluu" adl yaptnda, Hitit kabartmalarnn su balarnda
olduklarn yazar. Nitekim Sipylos (Manisa) dann kuzey eteklerindeki Hitit tanras
Hepa, yani Havvann nnde de su akar. Bizans anda, su kaynaklarnn, ayazma
olarak kutsal saylmas srdrlmtr. (Hey Koca Yurt)
Bu tez her bakmdan tutarldr: Artemis vgsnde tanrann zmir ve Klaros'la
ilikisi, Efes'li Artemis'e yurt olarak Efes'e ok yakn bir yerin seilmesi, Meryem Ana
efsanesinin de bu yerle ilgili bulunmas Ortygia denilen yerin bu olduu grn
pekitirir. Yunanistan'da birok yerler kendilerine zg bir Artemis klt edindikleri ve
tanraya blgesel adlar verdikleri halde, hi biri doum yerini deitirmek yoluna
gitmemi, veya gitmise de baaramamtr. Artemis'lerin okluu tanrann asl
kaynan unutursa bile, Efes'li Artemis'in bu adl btn tanrsal imgelere kaynak ve
rnek olduu apaktr.
(3) NTELKLER VE EFSANELER.
Homeros destanlarnda Artemis'in rol Apollon'unki kadar byk deildir. Anas Leto,
kardei Apollon, Ares, Aphrodite ve rmak tanr Ksanthos'la birlikte Troya'llar tutar,
onlar savunmada geveyen Apollon'u azarlar. lyada'da Artemis'e verilen sfatlar
tanrann deimez nitelikleri olarak kalr. Artemis ok, yay, at ve arabayla yakndan
ilgilidir, ama bu ara ve silahlar sonraki yaznda olduu gibi av ve avlanma amacyla
deil, ok daha nemli bir i iin kullanr: Apollon gibi Artemis de insanlar oklaryla
vurup ldrr. Anszn lm erkekler iin Apollon'un, kadnlar iin Artemis'in oklaryla
olur, bu eit lm ise tatl bir lm saylr. Andromakhe'nin anas, Niobe'nin kzlar,
daha baka kadnlar hep bu oklarla can verir, kimi zaman Artemis ldrc okunu ya
da ceza amacyla atar (Niobe), ne var ki destanlarda kardeiyle paylat bu stn g
baka hi bir tanrya vergi deildir. ocuk doururken len kadnlarn lm de
Artemis'ten gelmedir. Bu yzdendir ki doumla dorudan doruya ilgili bir tanra olarak
Hera Artemis'e "Sen kadnlar iin bir aslansn" der (l. XXI 483) ve Zeus babann kzna bu
yetkiyi verdiine yaknr.
lyada'da sz edilen baka efsanelerde de Artemis doa glerini ve zellikle
hayvanlar elinde tutan "potnia theron" olarak gsterilir, Meleagros'un babas Oineus'a
kzd iin lkesine korkun bir yaban domuzu salar (Meleagros), Agamemnon
avlanrken kutsal bir geyiini ldrp bbrlendii iin phigeneia kurbann art koar,
bylece Troya savann da, Akha'larn bakomutan Agamemnon'un da kaderini
dileince saptar (Agamemnon, phigeneia).
Artemis'in avc kz ve kesinlikle kz olan kz olarak nitelikleri Homeros destanlarnda
pek belirtilmi deildir. Yalnz Odysseia'da denizden kurtulan Odysseus Phaiak'lar
kralnn kz Nausikaa'y hizmetilerinin arasnda grrken yle seslenir (Od. VI, 149
vd.):

"Yalvarrm, kraliem sana,

ister tanr ol, ister insan.
Yaygn gklerdeki tanrlardansan,
ulu Zeus'un kz Artemis olmalsn,
grnn, boyun bosun, dipdiri
bedeninle tpk osun.
........"

Burada Odysseus'un demek istedii u: Tanralarn da, kadnlarn da en gzelisin.

Nitekim birok yerlerde Artemis "Kalliste" (en gzeli) adyla anlr. Doada egemen,
canllarn lm, kalmn elinde tutan gl tanra kavramndan doann iinde
hayvanlarla birlikte yaayan, ormanlarda derelerde aa ve su perileriyle dolap
elenen avc kz ve zellikle kz olan kz tanra kavramna gei, yani Efes'li
Artemis'ten Hellenistik ve Latin iirindeki Diana'ya gei kolayca anlalr doal ve
olaan bir geitir. Srekli bir evre iinde grdmz Artemis figr bylece avclk ve
bakirelikle ilgili efsane ve masallarda rol alm (r.Aktaion) ve ay tanras Selene,
gecenin karanlk glerine egemen Hekate ile bir tutulmutur. Biz yalnz unu belirtmek
isteriz ki, mythos'un kayna saylan Homeros destanlarnda karmza kan Artemis
sonraki yaznn avc tanrasndan ok kiiliinde dii yaratn aamasn, yani kzlk,
kadnlk ve analk aamalarn da birletiren byk Efes'li tanraya benzemektedir.
Burdan kan sonu da u ki, Yunan din ve efsanesindeki Artemis kaynan Anadolulu
tanradan almaktadr, birok mythos yazarlarnn bugne dek ileri srdkleri tezin
tersine Yunan asll olan Artemis sonradan Asia'l Ana Tanra ile birletirilmi deildir.
Bu tanrann baka nemli bir kayna da Girit'tir. Britomartis ve Diktynna diye anlan
Girit'li Artemis'ten bu adlar altnda sz edilecek, Efes'li Artemis ise ayr bir blme konu
olacaktr.
(4) EFESL ARTEMS.
Ephesos kazlar srasnda bulunan biri byk, ikisi kk Arte mis heykeli
arkeolojide olduu kadar, dnya din tarihinde de r amtr, nk ok memeli
Artemis figrlerinden daha nce ortaya kp Avrupa mzelerinde korunan tek tk
rnekler var idiyse de, bu tanra tipinin Efes'e zg olduu ve Efes'te yapld
kesinlikle bilinmiyor, yahut bilinse bile Ege tarih ve sanatna k tutmak amacyla
deerlendirilmiyordu. Bugn bu Artemis heykellerini canl canl karmzda grmekle,
yalnz bu tanray deil, onunla ilgili btn bir tanr dnyasn, arkasnda da koca bir
tarih an aydnlatabiliyor, gizli ya da karanlk kalm birok bilimsel sorunun
zmne gidebiliyoruz. Dahas var, deeri paha biilmez, gzellii dillere destan
Artemis Ege'nin ann dnyaya yayarak Trkiye turizmine ok nemli bir ileri adm
artrmtr. Halikarnas Balks Cevat akir'in ngilizce olarak yazd ve zmir
Tercman Rehber Derneince 1971'de yaymlanan "Asia Minr" adl bror Efes'li Artemis
stne btn bilgileri toplamakta ve tanrann bugne dek yaplmam bir tanmn
yapmaktadr. Aadaki yazda bu brorden faydalanlmtr:
a ) Kayna. Efes'li Artemis'in kayna hi phe yok ki Anadolulu Ana Tanradr.
Smer'lerden nce var olduu atalhyk kazlarndan anlalan ve Smer'lerce M ya
da Marienna, Hitti'lerce Kupapa, Kubaba ya da Hepa, Suriye'den Arabistan'a kadar olan
blgede Lat, Girit'te Rhea, Phrygia'da Kybele, Lykia'da Leto olarak adlandrlan bu byk
bereket tanrasnn Efes'e ne zaman geldii, orada Artemis adyla kltnn ne zaman
balad kesinlikle saptanamazsa da, bu tanrann Phrygia, Lydia ve Minoen Girit
kltlerinin etkisi altnda eitli evreler geirerek yukarda adlar saylan tanralardan
ayrld ve bugn Efes'li Artemis bimine girdii apaktr. Bu evreyi a ana
izleyemezsek de, arkeolojik bulgularla yazl metinlerin karlatrlmasndan Efes'li
Artemis'in sa'dan nce II. bin ylda Efes yresine yerlemi olduu kansna varlabilir.
b ) mgesi. Ana Tanra'nn btn Akdeniz evresinde ve zellikle Orta Anadolu'da
bulunmu eitli imgeleri, idol, figrin ve kk heykelleri arasnda Efes'li Artemis
apayr bir yer tutar. Efes'teki Artemision adl tapnanda ok memeli, ba tal,
gvdesi birok figrlerle rtl, ayakta duran, byk boy heykeli herhalde ok eski,
ilkel bir imgenin gelitirilmi biimidir. Bu ilkel imge ise bir " ksoanon", yani hemen de
hi yontulmam bir tahta heykel, ya da Pessinus'taki Kybele iin olduu gibi bir
"diopetes" yani gkten dm saylan bir tat. Zamanla tanrann imgesi zengileerek,
Artemis'in btn niteliklerini dile getiren ykl ve ssl bir heykel olmutur.
Bu haliyle Artemis heykeli tanrann doaya egemenliini de, uygarln her
trlsnde yneticiliini de simgeler: Bann stnde kat kule biiminde tapnak
tar, bununla krlar olduu kadar ehirleri de koruduu gsterilir; derin ve ciddi
baklar sonsuzlua dikilidir, tanrann ulu gcn yanstr, ensesi dolunay biiminde
bir diskle evrilidir, alnnda hill tar, bylece ay tanras olduu belirlenir, diskin her
iki yannda beer griffon, yani kartal bal aslan vardr ve boynunda zodiak
iaretlerinden rlm kaln bir gerdanlk sarkar. Onun altnda da drt kat meme
grlr. " Polymastos" yani ok memeli diye tanmlanan heykelin meme says 17 ile 40
arasnda deiir. Ama bu memelerin ucu olmadndan kimi bilginler bunlar hurma ya
da erkek ar gvdeleri diye yorumlamak yoluna gitmilerdir. Tanrann Ar Kraliesi
unvanyla ilgili grlen bu sarkntlar ne olursa olsun, Artemis'in bolluk ve bereket
simgeleridir. Etei alt kat drtgen biiminde plaklara blnmtr, her drtgenin
iinde kabartma aslanlar, keiler, boalar, griffon'lar, sfenks'ler ve arlar grlr,
bunlarn ortada olanlar er er dizilmitir. Gvdesini saran btn bu simgesel ssler
tanrann kutsal tahta yonutuna zaman zaman giydirilen birer giysi niteliinde olsa
gerek. Nitekim Efes'te tanrann giysilerini korumakla grevli soylu gen kzlar
bulunduu, bunlarn kz olan kz olduklar srece hizmet grdkleri, evlenince ayrlp
yerlerini baka kzlara braktklar bilinir. Tanra heykelinin deimez kutsal
simgelerinden biri de saysdr. Bu say ile Artemis'in l karakteri dile gelmekte,
hem kz, hem evli kadn, hem de ana olarak yaam srecinin btnne egemenlii
simgelenmektedir. Tanra evrenseldir: Srekli deiim halinde olan ay etkisi altnda
tutar, doum yeri ok dourgan diye bilinen bldrcnla ilgilidir, arlarn kraliesi,
uygarln koruyucusudur, gkte ve yeryzndeki gerek ve gerekst btn yaratklar
onun buyruundadr. nsanlarn da, hayvanlarn da ecesi, btn doann yneticisidir.
Efes'li Artemis'in Ana Tanra ile paylat bu nitelikleri onya'ya zg bir biimde ve
Prygia'da tapnlan Kybele'ninkilerden ayr motif ve simgelerle dile getirmesi, stnde
durulmas gereken bir zelliktir, onya, dnrleri ve sanatlaryla uygarlk dnyasna
nasl nclk etmise, Ana Tanra imgesini yaratmakta da baka hibir lke ve yrede
eriilemeyen bir yetkinlie ulam, gz kamatrc bir baar ortaya karmtr. Bu
esiz sanat antyla r ac esiz bir dncenin taycs olan Efes'li Herakleitos
arasnda iliki kurmamak iin kr olmal. Kald ki doada ak grp evreyi ilk dile
getiren byk filozofun dncesini Artemis tapnanda tanrann imgesine baka baka
gelitirdiini de biliyoruz.
c ) Tapna. Artemis'in Efes'teki tapna Artemision dnyann yedi harikalarndan
biriydi. lka yazarlar onu anlatmakla bitiremezler. 190 metre boyunda, 55 metre
enindeki yap onya slubunda 127 stun stne kurulmutu. 15 metre ykseklikteki bu
stunlarn 36's kabartmalarla sslyd, bunlarn biri nl heykeltra Skopas'n elinden
kmt. Suna Praksiteles'in eseriydi, iinde bulunan Amazon'lar antnn heykellerinin
yaplmasnda Polykleitos, Pheidias, Kresilas, Kydon gibi Yunan ilkann en byk
sanatlar alm, resimleri Efes yurtta olan Apelles'in elinden kmt. En parlak
anda Artemision Atina'daki Parthenon'dan drt kat byk olup akllara durgunluk
veren bir yapyd.
Artemis'e adanm kutsal bir alanda I.. 652 ylnda bitirilen ilk ta tapnak
Kimmer'lerin Anadolu'ya saldrsnda yklm ve .. 564-546 yllarnda, bir dnya
harikas saylan asl Artemision kurulmutu. Byk skender zamanna kadar tapnak
olduu gibi kalm ve Ege yresini ele geiren yabanc idarelerce de sayg grmt.
skender'in doduu .. 356 ylnda Tapnak Herostratus denilen ve bir deli olduu ileri
srlen bir Efes'linin eliyle yaklm. Bu kadar koca bir yapnn bir adam tarafndan nasl
yok edilebilecei bir sr olarak kald gibi, bu ite tapnan paha biilmez hazinelerini
ele geirmeyi dnen rahiplerin parma olduu sanlr. 30 yl sonra tapnan yeniden
yaplmasna balanm ve Lydia krallar gibi skender de yapmna byk balarla
katlmtr. Yunan ve Roma ilka boyunca uygar dnyann hayranln stne eken
Artemision barndrd saysz rahip ve grevli heyetleriyle bal bana bir idare haline
gelmi, para basm, kredi ve bankaclk ilemlerine nayak olmu ve bu yolda
uluslararas bir alveri kurumu meydana getirmitir.
Bu dnya harikasnn yerinde yeller esmesi, ngiliz ukuru denilen bir bataklk haline
dnmesi Hristiyanlkla balayan korkun bir apulculuk hareketinin sonucudur. Aziz
Paulus'un Efes'e geliinde yeni dine kar direnen Efes'liler Bizans imparatorluunun
yamaclna kar koyamamlar, zamanla dnya harikasnn talar bir bir sklerek
Ayasofya'nn yapmna yaramtr. Esiz mermer ve talarn geri kalan da Efes'teki Sen
Jan kilisesinde kullanlmtr. ki yzyl nce British Museum'un Efes'e yollad bir
arkeolog grubu da ne bulduysa ngiltere'ye aktarm, bylece Artemis'in dillere destan
tapna boyuna tap ehri sular altnda brakan Kaystros'un (Kk Menderes) da
yardmyla kurbaalarn tp oynat bir batak haline gelmitir.
Artemision'da grevli bulunan eitli rahip heyetleri ve tapnan Ege'nin
yaamndaki engin rol stne burada daha ok ayrntya gidemeyeceimizden
Halikarnas Balks'nn yukarda sz geen "Asia Minr" adl kitabna bavurulmasn
salk veririz. Bu heyetlerden Kybele blmnde de sz edilecektir.
d ) Etkisi. Ana Tanrann bir simgesi olan Efes'li Artemis'in Phrygia'l tanra Kybele
kadar etkisi olduu ve ad ortadan silindikten sonra da baka tanrsal varlklarn
arkasnda gizli bir yaam srdrd bir gerektir. Artemis'i srdren en belirli tanr
kiilii hi phesiz ki Meryem Ana'dr. Aziz Paulus'u Efes tiyatrosunda dinledikten sonra
ilkin direle karlayan ve isa ya da Meryem'den bize ne, bizim tanramz byk
Artemis'tir diyen Efes'liler zamanla gevemiler, denemez. Onlar, kltr srelerinde ei
az grlen bir transposition rnei vermiler, yani inandklar, tapndklar byk
tanra kendilerine yasak edilince, inanlar yznden akla, hayale smaz kence ve
saldrlara uraynca Meryem diye karlarna karlan ve zorla kabul ettirilen tanrsal
varla Artemis'in btn niteliklerini aktarmlar, bylece inanlarnn z korunduu
gibi Meryem Ana'y yceltmiler, onu da byk bir ana, byk bir tanra nitelikleriyle
dnyada tutulabilen bir varlk olarak yaratmlardr. Onun iindir ki Meryem Ana' nn
Efes'e getirilmesi, Efes'te Blbl dandaki tap yerinde yaayp lmesi olay bir gerek
olsun ya da olmasn, Meryem Ana imgesi Efes'le yakndan ilgilidir, Meryem Ana
Anadolu'nun ve zellikle Efes'in bir yarats, bir baarsdr denebilir. Tarihte bir kltr
srecinin kesintisizce korunmasn baarmak, insanla kk salm birka inancn alar
boyunca ve gelip geen saysz uluslar, ynetimler, deimelere karn srdrlmesini
sala-mak uygarlk denilen byk kavramn bir belirtisidir. Bu yzdendir ki Efesli
Artemis bugn karmzda olanca canllyla yaamaktadr.

Asia.
 Okeanos'la Tethys'in saysz kzlarndan biri. Bir kaynaa gre, Asia Titan apetos'la
evlenip Atlas, Prometheus, Epimetheus ve Menoitios'u dourmutur. Baka kaynaklar
bunun Asia deil, Klymene olduunu ileri srerler (Tab. 3).
Bu Okeanos kz adn Asya ktasna vermitir. Ne var ki Homeros destanlarnda Asia
btn ktann deil, yalnz Bat Anadolu'nun addr. zellikle, lyada'nn nl dizeleri (l.
II, 459 vd.) eski Maionia, yani Gediz ovas iin kullanlmaktadr.

Askalaphos.
(1) Ares'in olu. talya'da anlatldna gre, Aktor'un kz Astyokhe sava tanryla
gizlice seviir ve Askalaphos'la almenos'u dourur. Boiotia'da Orkhomenos ehrinde
hkm sren bu iki karde Troya savana otuz gemiyle katlrlar (l. 11, 512-516). Sava
bitince almenos Yunanistan'a dnmez, Karadeniz kylarnda bir ehir kurup oraya
yerleir. Askalaphos'la almenos Argonaut'lar seferine de katlrlar. almenos Helene'nin
talipleri arasnda yer alr.
(2) Yeralt rmaklarndan Akheron'un olu. Persephone ller lkesine indii zaman
Hades tanraya oru tutup hibir ey yemezse gene yeryzne dnebileceini
sylemiti. Ama Persephone dayanamayp bir nar srm, Askalaphos da bunu grm,
gitmi, Hades'e haber vermi, Persephone'nin anas Demeter de fkesinden onu gece
kuuna evirmi. Baka bir anlatma gre, Demeter Askalaphos'u kocaman bir kaya ile
ezmi de, Herakles Hades'e indii zaman bu kayay kaldrm. Askalaphos o zaman bir
gece kuu oluvermi.

Askanios.
Aineias'la Kreusa'nn olu (Tab. 17). Baka bir kaynaa gre, Askanios Troya'da
domam, babas talya'ya gtkten sonra Lavinia'dan olmutu. Oysa efsanelerin ou
Aineias'n Troya yangn srasnda babas Ankhises'i omuzlarna alarak ve Askanios'u
elinden tutarak katn anlatrlar.
Vergilius'un " Aeneis" destannda Askanios (Lat. Ascanius)'tan uzun boylu sz edilir.
Ascanius babasnn biricik umudu, bykannesi tanra Aphrodite'nin gzbebei, sevimli
bir delikanldr. Aeneas ldkten sonra Ascanius Latin'lere kral olur, Etrsk'lere kar
savaa giriir ve babas Lavinium ehrini kurduktan otuz yl sonra kendisi Alba Longa'y
kurar. Lavinia'nn kurduu bir dzen sonucunda Ascanius Latin'lerin hmna urar ve
Alba krall Lavinia'nin olu Silvius'a kalr.
Aeneis'te Ascanius'un baka bir ad ulus'tur. Roma'ya imparatorlar veren ulii soyu
(Julius Caesar da bu soydandr) Aeneas'n olundan ve dolaysyla tanra Venus'tan
gelmekle vnrd.

Asklepios.
 Yunan dnyasnda hekim tanr olarak byk bir n olan ve Roma'llarn da
Aesculapius adyla benimseyip tapndklar Asklepios, Apollon'un oludur (Tab. 5).
Homeros destanlarnda Apollon ordulara veba, kran salan olumsuz, korkun bir g
diye canlandrld gibi, iyiletirici, derde deva bulan tanr anlamndaki Paian ek adyla
da anlr. Destanlar boyunca ad geen hekimlerin hepsi (lyada'da Makhaon ve
Podaleiros) bu Paian tanrnn oullar ve rencileri sayldna gre, Asklepios'un da
kark bir serven sonucunda Apollon tanrdan domu olmas bir rastlant deildir.
(1) DOUU.
Thessalia kral Phlegyasn Koronis adl bir kz vardr. Apollon'la seviir ve ondan
gebe kalr, ne var ki tanrnn dln karnnda tarken Arkadya'dan gelme bir yabancy
da yatana alr Koronis. Bu olay tanrya kutsal kuu kuzgun haber verir, tanr da
fkesinden bembeyaz olan bu kuun tylerini karaya boyar. air Pindaros bu masal
benimsemez, k tanr Phoibos Apollon'un olay kendi gzyle grdn ile sreri
Koronis korkun bir cezaya arptrlr: Bir odun ynnn stnde diri diri yanacaktr.
Alevler Koronis'i yalamaya balar, kadn can vermek zeredir ki, Apollon kanndan olan
ocuun yok olmasna katlanamaz, lnn karnndan dln karr ve bymesi iin at
adam Kheiron'a teslim eder. Bu olay hekim tanrnn son anda kurtarc olarak
yetimesinin simgesidir. Asklepios'a hekimlik sanatn reten Kheiron doann iinde
yaayan, doann srlarna ermi bir varlktr. Saln kayna da doada olduuna gre
Kheiron'un ak havada, gnein altnda, ifal sulardan ve otlardan faydalanma
yollarn bilmesi alacak bir ey deildir.
(2) EFSANES VE SANATI.
Asklepios bylece usta bir hekim olarak yetiir, hekimliin ve cerrahln btn
bilgilerini edinir, ama bununla da kalmaz lleri diriltmek yoluna bile sapar. Bunun
srrn efsane yle aklar: Tanra Athena Gorgo canavar ld zaman bedeninden
akan kan toplam ve Asklepios'a vermi. Gorgo'nun sa tarafndaki damarlarda dolaan
kan zehirli, sol tarafndaki damarlardaki ise faydalym. Bu ifal kan Asklepios lleri
diriltmek iin kullanrm. Epey adam da diriltmi, bunlarn arasnda Kapaneus,
Lykurgos, Minos'un olu Glaukos ve Theseus'un olu Hippolytosda varm (Phaidra). Zeus
doal dzeni bozan hekim tanrnn bu ar gcnden kuku duymaya balam, bu
haddini bilmezlii cezasz brakmam, Asklepios'un stne bir yldrm salm, yakm,
yok etmi onu. Ama Apollon da olunun cn alm, Zeus'a yldrm balayan
Kyklop'lar ldrm, sonra da olu Asklepios'u gkte burlar arasna yerletirmi. Bir
sre de ayrlm Olympos'tan (Admetos).
Asklepios sanatn kz Hygieia (Yun. salk anlamna gelir) ve Asklepiades (yani
Asklepios-oullar) diye sk bir lonca dzeni iinde birleen hekimlerin aracyla ilka
sonuna dek srdrm bir tanrdr. yle ki, hepsi halefleri, rahipleri, oullar saylan
yaam hekimler bile onun efsanelik kiiliinden faydalanmlardr. rnein Kos
(Istanky) adasnda hekimlik yapan Hippokrates'in bile hayatnn ne kadar gerek, ne
kadar masal bilinmez bugn.
(3) TAPINAKLARI.
Asklepios tanrnn tapnaklarna " Asklepieion" denir. Bunlardan en nl birinin eski
Pergamon, bugnk Bergama'da bulunuu hekim tanrya adanm bu tapnak
hastanelerin ne biim yerler olduunu bize ak ak gstermektedir.
Yunanistan'da en nl Asklepios tapna Epidauros'tadr. Bugn bile kullanlmakta
olan tiyatrosu byk heykeltra Polykleitos'un planlarna gre yaplm. Hibir
Asklepieion Bergama'nnki kadar yaygn ve ok ynl deildir. Hellenistik ada
kurulmu olan bu kutsal alan Asklepios'tan baka tanra Hygieia'y ve herhalde
Asklepios kltnden nce Anadolu'da bulunan Telesphoros'u bir araya getirmekte,
ilkada ifal su, iyi hava, kaplca gibi fizik tedavilerin yanbanda telkin, elence ve
kltr yoluyla hekimliin ne kadar ileri gittiini gz nne sermektedir. Anadolu'ya zg
bir nitelik tayan bu Asklepieion'un baka hibir yerde benzeri olmad gibi, ne
hazineler saklad da bsbtn ortaya km deildir. Simgeledii tm tedavi
anlaynn ve ynteminin izlerine olsa olsa Seluk ve Osmanl alarndaki benzeri
yaptlarda rastlanr.
Anadolu Asklepios efsanesine de bir katkda bulunmutur: nsanlar iyi ede ede lme
meydan okuyan Asklepios'u Zeus yldrmyla yere serince, nl hekimin son deminde
yazd bir reete oradaki bir otun stne dvermi, yamur yam, yaznn z
bylece ota karm ve her derde deva sarmsak meydana gelmi.

Asopos.
Korinthos krfezine dklen Peleponez rma; btn rmaklar gibi Okeanos'la
Tethys'in olu saylr. Metope adl bir rmak kzyla evlenip iki oluyla yirmi kz olur.
Bunlardan Aiginia'y (Tab. 21) Zeus kartal biimine girerek karr. Korinthos kral
Sisyphos olay Asopos'a haber verir, o da fkesinden tap blgeyi altst eder. Zeus ceza
olarak Sisyphos'u Hades'e atar, rmak tanrnn stne de yldrm salp sularn geri
ekmeye zorlar (Sisyphos).

Asterie.
Titan ifti Koios'Ia Phoibe'nin kz, Perses'in ei ve Hekate'nin anas (Tab. 4). Zeus
Asterie'ye k olup onu kovalamaya balar. Kz da bldrcn biimine girip habire kaar,
sonunda kendini denize atp kayal bir ada haline gelir. Bldrcn anlamna gelen
Yunanca ortyks kelimesinden bu adaya Ortygia denmi. Sonralar Asterie'nin kz kardei
Leto Apollon'la Artemis'i bu adada dourmu Ortygia adasnn Delos'un eski ad olduu
ileri srlr (Artemis).
 Astraia.
Baz mythos yazarlarna gre Zeus'la Themis'in kz. Namuslu ve erdemli bir bakire
olan Astraia dnyann altn alar yaad dnemde insanlar arasnda kalrm. Ama
ahlakszlk yeryznde artnca, Astraia kz kardei Pudicitia (Utan) ile birlikte
gkyzne km ve Bakire burcu olmu. Daha ok Latin yazarlarnda ad geer.

Astyanaks.
Hektor'la Andromakhe'nin olu. Adn Homeros, nl iftin bat kaplarnda
bulutuklar srada yle aklar (l. VI, 399 vd.):

Andromakhe karlad Hektor'u

dad da arkasndan geliyordu,
memedeki yavrucaz tayordu kucanda,
Hektor'un gzbebeiydi o,
ldayan yldza benziyordu,
Hektor Skamandroslu derdi ona,
bakalar Astyanaks, ehrin kral, derdi,
lyon 'u tek bana koruyan Hektordu da
ondan.

Bebek babasnn sorgulu tun tolgasndan rkp alamaya balaynca, Hektor onu
kollarna alr ve bir gn babas kadar nl olmas in yakarr.
Hektor'un lmnden sonra, Andromakhe sevgili kocasna yakt atta Astyanaks'n
yetim olarak ekecei ileyi tasarlayp dile getirir. Oysa onunla bile kalmaz, Akha'lar
Troya'y yangna verdikleri gece yiitlerden biri (Odysseus ya da Akhilleus) Hektor'un
ocuunu surlardan aa atp ldrr (Andromakhe).

At-Adam.
Bkz. Kentauros.

Atalante.
Arkadya (ya da Boiotia) blgelerinde Artemis'i simgeleyen bir avc kz. Arkas'n
torunu, Lykurgos'un olu olan babas asos erkek ocuu olsun istermi, Atalante kz
olarak dounca, onu bir da bana brakm. Bebei bir dii ay emzirmi, sonra da
avclar alp bytmler, yaman bir avc olarak yetimi Atalante, kouda kimse
geemezmi onu. Ama kz olan kz kalmak istedii iindir ki, rzna gemeye yeltenen
iki at adam ldrdkten sonra, taliplerini kendisiyle kouda yarmaya zorlar, hepsini
geer ve sonra da kargsyla vurur ldrrm. Kalydon avna da katlp orada byk bir
baar kazanm olan Atalante'yi Melanion (ya da Hippomenes) yenmi, kouya
balamadan nce yanna altn elma alm (bunlar Aphrodite'nin Kbrs'taki
tapnandan, ya da Bat Kzlarnn bahesinden gelmeymi), Atalante'nin yaklatn
grnce elmalardan birini yere drr, kz da dayanamaz, eilip toplar, bylece geri
kalrm. Melanion yar kazandktan sonra, Atalante'yle evlenmi, ama bir gn av
dn kar-koca Zeus'un (ya da Kybele'nin) tapnana girmiler, orada sevimiler. Bu
saygszla ierleyen tanrlar ikisini de aslana evirmiler (Meleagros).

Ate.
Eski Yunan dnne zg soyut bir kavram ve onu simgeleyen dii cinsten tanrsal
bir varlk. Hesiodos'a gre Ate, kavga tanras Eris'ten domutur. Akl, insann gerei
olduu gibi grmesini, iyiyi ktden ayrt etmesini salayan yetidir. Akl bandan alnr,
gz karartlrsa, aldanr, basireti balanr ve gaflete dp hata iler, su iler, gnah
iler. Bunun sonucunda da cezaya arplr.
ada dillerde karl zor bulunan bu kavram Trkemizde en iyi "gaflet"
szcyle karlanabilir, ne var ki derin dinsel anlam ve insanlk dramnda bu
kavramn oynad byk rol gene de yanstlm olmaz. En iyisi Yunan kaynaklarnn
kavram nasl tanmladklarna bakmaktr. lkin Homeros'u alalm. lyada destannn asl
konusu Akhilleus'la Agamemnon arasndaki kavga sona erince, krallar kral hata ettiini
kabul eder ve yle der (l. XIX, 85):

Akhalar sk sk sylediler bana bunu,

bana ktlar, ama sulu deilim ben,
Zeus, Kader, karanlkta yryen Erinys
o toplantda eldiler aklm,
drdler kt bir lgnla (Ate)
aldm gn Akhilleus 'un onur payn,
benim elimden ne gelirdi ki?
Tanr getirir her eyin sonunu.
nsanlar artan lgnlk byk kzdr
Zeus 'un,
uursuzun inceciktir ayaklar, basmaz yere,
 konar insanlarn kafalarna, bela olur,
onu bunu alr ann iine.
Bir gn Zeus'u bile artt o,
insanlardan, tanrlardan stn Zeus'u.

Ate Zeus'u bile aldatmtr: Tanr Mykene kralln Perseus'un ilk doacak olan
torununa vereceini syledi ve bunun Herakles olacan sand, oysa Hera'nn bir
oyunuyla Herakles'ten nce Eurystheus dodu ve yiit bylece bu akrabasna kul, kle
olmak zorunda kald. Zeus Ate'nin bu dzenine kzarak onu salarndan tutup tiksintiyle
atar Olympos'tan aa, Ate de gelir yerleir insanlarn arasna.
Ate Kader'in elinde bir oyuncaktr ve insana kendi eliyle bilmeden, istemeden nice
nice sular iletir. Yunan tragedyasnn balca yrtcs bu amansz tanradr.
Oidipus babas Laios'u ldrp anasyla evlendiini bilmez, Kaderce bile bile aldatlm,
artlmtr. Aiskhylos'un "Persler" tragedyasnda Kserkses de Ate'nin kurban olur. Ate
kral btn ordusuyla Boazlar gemeye kandrr, Salamis'te ordu krlnca imparatorluk
ker, su ilenmitir, geri dn yoktur. Ate bylece gz kararp su ve gnah ilemi
bahtsz - ou kez tanrlarn lanetine uram - kiiyi tanralar Erinys'Ierin eline
brakr. Kii kurtulacana, daha beter batar. ldrr ya da canna kyar. Bir tanr onu
suundan arndrmak yolunu bulamazsa, yeraltnda da kurtulu yoktur onun iin. te
byle zalim olarak canlandrlmtr Kader ve onun yardmcs Ate Yunan efsanesinde
(Erinys'ler).
Bir efsaneye gre, tanr Zeus'un fkelenerek yeryzne att belal tanra
Anadolu'nun Phrygia blgesindeki bir tepeye dmtr. Ate tepesi (Gaflettepe) ad
verilen bu tepenin stne sonralar los lion kentini kurmutur. lion (Troya)'un bana
gelen btn belalar bundandr (los, Palladion).

Athamas.
Yeller tanrs Aiolos'un olu Boiotia kral Athamas bulut tanra Nephele ile evlenir,
Phriksos'la Helle adl biri olan, br kz iki ocuu olur. Athamas Nephele'yi boar,
Kadmos'un kz no Nephele'nin ocuklarn kskanr, lkede meydana gelen bir ktla
son vermek iin kocasn Phriksos'u kurban etmeye zorlar. Nephele bunu nler ve
ocuklarn altn postlu bir ko stnde Karadeniz'in Kolkhis lkesine karr. Ama yolda
Helle denize dtnden Boazlara Hellespontos (Helle denizi) denmitir (Phriksos,
Helle).
Bir anlatma gre, Athamas'a kar byk bir hn besleyen tanra Hera onu
delirtmi. Deliren Athamas kendi oullarndan birini ldrm ve kars no'yu da
ldrmek iin kovalamaya balam. no kaarak deniz kysna varm ve br
ocuuyla birlikte denize atlam. Sulara karan no sonradan btn gemicilerin
frtnaya tutulunca imdadna koan bir deniz tanras olmu. Odysseus'u kurtarmakta da
byk bir rol oynayan (Od. V, 333 vd.) no'ya Leukothea ( Ak tanra) da denir (no).
Athamas, no, Phriksos tragedyalara konu olmular ne var ki bu tragedyalar yitik
olduundan, hangi efsaneleri nasl iledikleri belli deildir (Argonaut'lar).

Athena.
(1) DOUU.
Zeus Olympos tanrlarnn egemenliini kurduktan sonra ilkin Okeanos kz Metis
tanrayla birleir (Tab. 9). Metis Yunanca akl, us, dnme gc demektir. Tanrlar
tanrsnn kendine ilk e olarak Metis'i semesi anlamldr, ama onu gebe braktktan
sonra dlyle birlikte kendi gvdesine almas daha da derin bir anlam tar: Akl gc ve
ancak onun aracyla elde edilebilen dnya egemenlii batanrdan ayrlamamakta,
rnleri de ancak onun kafasndan kabilmektedir. Bu kavram ve dnceyi yle dile
getirir Hesiodos (Theog. 886 vd.):

Tanrlarn kral Zeus ilk e olarak

Metis'i, bilge tanray seti kendine.
Metis en ok ey bilendir
btn tanrlar ve lmller arasnda.
Ama bu tanra tam douraca srada
akr gzl Athena'y.
Zeus Topran ve Gn tlerine uyarak
sevdal szlerle aldatp eini
yuttu, gvdesinin iine ald onu.

kinci sre olarak Athena'nn Zeus'un kafasndan kmas yle anlatlr (Theog. 924
vd.):

Ve Zeus kard bir gn kendi kafasndan

akr gzl yaman Athena 'y
o dnyay birbirine katan tanray,
o hi yorulmadan ordular yneten,
o cenk ve sava barmalarndan holanan
 yceler ycesi saylan tanray.

(2) AD VE EK ADLARI.
Zeus'un kz ve on iki, Olympos tanrsnn biri olan Athena (Tab. 5) ou zaman iki
adla, yani Pallas Athena diye anlr. Athena adnn kkeni bilinmedigi gibi, Pallas'n
kayna da tartma konusudur. Pallas adl bir Titan vardr, adnn Yunanca; " pallo",
karg sallamak, atmak anlamna gelen bir kkenden tremi olduu sanlr; ayrca bir
efsanede tanra Athena'nn Pallas adnda Attika'l bir devi ldrd de anlatlr
(Pallas); Athena'nn ek ad bu devlerle ve karg sallamakla ilgili midir? Bilindii gibi, bir
efsaneye gre, tanra Athena babas Zeus'un kafasndan silahl ve elinde kargs olarak
kmtr. Yoksa Pallas ek ad, kz olan kz anlamna gelen bir sfattan m tremedir ve
Pallas Athena m anlalmaktadr? Bunu bugn kesinlikle saptamak gtr. lyada'da
Zeus sevgili kzna "Tritogeneia" diye seslenir, Triton'dan doma anlamna gelebilen bu
ad da ak deildir, deniz tanrs Triton'la Athena'nn bir ilikisi yoktur grnrde,
Amphitrite ve Triton adlarnda geen bu " trit" kkeni denizin uultusunu yanstan bir
ses benzetmesi olabilir, ama Athena'nn denizle tek ilikisi, anas Metis'in bir Okeanos
kz oluundandr. Acaba Tritogeneia ad buna m armdr?
Sfatlar daha belirgin anlamldr: Aigis kalkann tayan "aigiokhos" (Aigis), gk
gzl, akr gzl "glaukopis" sfat tanrann en sevdii ku olan "glauks", baykula
ilgili grlmtr, olabilir; son olarak " obrimopatre" babas gl olan sfat dorudan
doruya batanr Zeus'un kz oluundandr.
(3) NTEL VE EFSANELER.
lyada'da Athena bir sava tanras olarak kar karmza, ama taraf tutar,
Akha'lardan yanadr, Akhilleus, Diomedes, Odysseus ve Menelaos'u her frsatta korur,
Troya'l yiitlere kar pis pis dzenler kurmaktan hi ekinmez. Aslnda irkin bir rol
oynar lyada'da, bu erdem tanras hi haktan yana grnmez, davranlar hep hrs ve
tutkularn etkisiyle olur: Athena'nn Hera ve Poseidon'la birlikte babas Zeus'u nasl
zincire vurmak istedii anlatlr (I, 400), sevmedii, kendisine rakip grd Aphrodite
ve Ares'e kar tutumu insafszdr, yenilip yaralanmalarna yardm eder, sonra da
yksekten bakar onlara, babas Zeus karsnda da atp tutar, onu eletirmekten
ekinmez: Akhilleus'Ia Hektor arasndaki savata lm kur'asn ekecek olan Zeus'u
yle etkiler (l. XXII, 127 vd.):

Ne diyorsun kara bulutlu babam, ak

yldrml!
Kaderi oktan belli, lml bir adamdr bu,
 karmak m istersin onu canlara kyan
lmden?
Yap yapacan ama, biz tanrlar
onaylamayz yaptn.

Kznn bu sert klarna yumuaka karlk verir tanrlarn babas, uyar isteklerine,
gler, okar onu. Ve burada Athena Deiphobos klna girerek aldatr Hektor'u lme
srkler(Hektor, Deiphobos).
Odysseia'da Athena'nn rol bir bakadr ve anlamldr: Zeus'un kendi azndan
duyuyoruz ki Odysseus "lmllerin en stndr akldan yana", bu akll adam akl ve
erdem tanras Athena tutar, tutmas da doal grnr, lyada'da Zeus'un oynad
ynetici rol, Odysseia'da Athena oynar: Odysseus'un da, btn ailesinin de kaderi onun
elindedir, ne kadar olay, eylem ve konuma varsa, hepsi Athena'nn buyruu,
klavuzluuyla olur, tanra Odysseus'a Telemakhos'a, Penelope'ye, Nausikaa'ya yapaca
ii, benimseyecei davran esinlemek iin bin bir kla girer, Mentes olur, Mentor
olur, bir gen kz, bir kk ocuk olur, ama her an varlyla oluu etkiler ynetir.
Odysseus'a kar davrannda da tutarl bir duygusu belirir tanrann: ok ile ekmi
yiide acr, bunca akl ve dirayetin boa gitmesini istemez, lyada'daki tutumunun tam
tersine hakkn stn gelmesini ister. Onun iindir ki destan boyunca Athena'nn klavuz
rolndeki eylem ve davranlarnn, konumalarnn anlatmna doyum olmaz, tanra
bu sevimli rolyle baka destanlara, iirlere girmi, denebilir ki Homeros Odysseia'da
Odysseus tipini yaratt gibi Athena tipini de yaratm ve lmszletirmitir.
Pallas Athena'nn efsaneleri o kadar ok deildir, kz olan kz oluu ve bu niteliini
yitirmekten ekinmesi, huylanmas tuhaf baz masallarn domasna yol amtr
(Erikhtonios, Aglauros). Odysseus'u tuttuu gibi Argonaut'lar da tutar ve Argo gemisinin
yaplmasna yardm eder (Argonaut'lar). El iiliini ve el sanatlarn koruyan tanra
olarak Arakhne efsanesinde rol oynar (Arakhne). Atina'nn kurucusu ve koruyucusu
olarak tanrann oynad rol de ilgintir; Attika ilinin ve Atina ehrinin tanras olma
hakkn yle kazanm diye anlatlr: Poseidon tanryla Pallas Athena bu yetkiyi
kazanmak iin yarmaya girmiler, Olympos tanrlarn da yarg olarak almlar:
Poseidon Atina akropolnn stnde tuzlu bir gl meydana getirmi, Athena ise bir
zeytin aac. Tanrlar, zeytin aacn tuz glnden daha yararl bularak yetkiyi
Athena'ya balamlar, bylece Athena blge ve kentin ynetimini elde etmi.
Baka ehirler de Athena'y koruyucu tanra olarak benimsemilerdir, bunlarn
banda Troya gelir. Troya'nn en byk, en eski ve kutsal tapna bugn de kalntlar
grlen Athena tapna olduu gibi, tanrann tahtadan yaplm ve Pallaidon diye
anlan heykeli ehir varlnn simgesi saylrd. Bundan trdr ki Palladion'un
karlmasyla ilgili birok efsaneler domutur (Palladion).
Pallas Athena'nn klt en ilgin biimiyle Atina'nn klasik anda kendini
gstermitir.
Tanrann onuruna dzenlenen Panathenai bayram Hellen dnyasnda hem din, hem
de kltr ve sanat bakmndan byk bir yer tutmu, Parthenon ve onun kabartmalar
gibi ilkan en deerli yaptlarnn bazlarn esinlenmitir.

Atlantis.
Yunan ilkanda mythos yaratma iine koyulmam hibir yazar yoktur. Filozoflar
bile bu abaya katlrlar, en bata da Platon. Baz diyologlarnm sonunda, gerekd ve
gerekst bir dzeni rnek olarak gstermek iin canlandrd br dnya efsaneleri
bir yana, Timaios ve Kritias diyaloglarnda, baka hibir kaynakta izine rastlanmayan
bir yitik lke masal uydurur. Bunu niin yapar? Timaios'ta Atina'l devlet adam ve air
Solon'un Msr'a gidii anlatlr, Nil deltasnda bulunan Sais kentinin rahipleriyle konuur
Solon, biri ona yle der (Tim. 22 b):
Ey Solon, Solon, siz Hellen'ler hep ocuk kalrsnz, yalanm bir tek Hellen yoktur.
Ne demek istiyorsun?
Ruhunuz gen hepinizin, nk eski bir gelenee dayanan ne bir grsnz var, ne
de zamanla kocalm bir bilginiz.
Bu szn doruluu en iyi mythos'ta grlr, zaman kavram bilmez mythos, tarih
d insan gereklerini yanstmak, canlandrmak ve Atina devletine dokuz bin yl
ncesine kadar uzanan bir tarih yaratmak hevesine kaplm olsa gerek. Her neyse,
gnmze dek romanlara, filmlere konu olan ve tarihilerle corafyaclarn stnde
kafa patlattklar Atlantis efsanesi, Timaios diyalogunda balayp, bitmemi Kritias
diyalogunda yanda kalyorsa da, yle zetlenebilir:
Atlantis, Batda Herakles stunlar (Cebelitark) yoluyla Akdeniz'den Okeanos'a
kld yerde karlalan byk bir ada ve evresindeki takmadalara verilen adm.
Korkun depremler sonucunda sularn altna gmlen bu ada bir zamanlar Libya ile
Asya'nn bir arada kapladklar alandan daha yaygnm. Dnyann kuruluunda tanrlar
yeryzn aralarnda paylarken, Atina, tanrlardan Athena ve Hephaistos'a, Atlantis
de Poseidon'a dm. Atlantis yerlilerinden Euenor'un bir kz varm. Poseidon, bu kz
sevmi, onu merkez adaya bir kaleye yerletirmi ve be kuak erkek ocuk yetitirmi
onunla birlikte. Tanr sonra aday on blgeye blm, en byk olu Atlas' hepsinin
kral olarak br oullar arasnda datt blgelerin bana getirmi. Atlantis bitkileri,
hayvanlar ve zellikle madenleriyle ok zengin bir lkeymi: altn, bakr, demir ve
"oreikhalkos" (yani da bakr) diye ate gibi parlak bir madeni varm; yneticiler
surlar, kprler, kanallar ve tnellerle bezenmi kentler, limanlar kurarak lkeyi son
derecede uygar bir hale sokmular. lkenin sosyal yaps, askerlik durumu stnde
durup, bakentte ylda bir yaplan bir trene ve bu tren srasnda kesilen boa
kurbanlarna deindikten sonra, Kritias diyalogu birdenbire kesilir. Ancak Timaios
diyalogunda Msrl rahibin azndan renilen Atina'nn dokuz, on bin yl nce bu
lkeyle savaa giritiidir. Atlantis fazla g kazanm ve Akdeniz'in byk uluslarn
kle durumuna sokacak bir saldrya gemi de, Atina hem kenefini, hem de btn
komularn tek bana kurtarm bu afetten. Ne var ki, bir gece deprem Atlantis'i
haritadan silince, Atina'nn oraya gnderdii ordu Atlant'larla birlikte yok olur. Atina'nn
bu eski tarihi stnde hibir bilgisi olmay, bu nl olay bir Msr'l rahibin azndan
renmesi btn yky Platon'un uydurduu kansn uyandrmakla beraber, insanda
tuhaf bir izlenim brakmaktadr. Hibir zaman zlememi bu gizdir ki, Timaios ile
Kritias diyaloglarnn topya, yani hayal beldeleri anlatan ykler arasnda zl bir yer
tutmasna yol aar.

Atlas.
(1) Titan apetos Okeanos kz Klymene (baka bir kaynaa gre Asia) ile evlenir ve
Atlas, Menoitios, Prometheus, Epimentheus diye drt olu olur (Tab.3). ki tanr kua
arasnda bulunup Olympos'lulara ba kaldran bu dev yapl yaratklara eserlerinde zel
bir yer ayran Hesiodos Theogonia'da (Theog. 507 vd.) onlar yle tanmlar:

apetos ald Klymene'yi,

gzel topuklu Okeanos kzn,
girdi onunla gerdee ve bir olu oldu:
Azgn yrekli Atlas tanr.
lgnl ve ar gc yznden
Atlas zorlu bir bask altnda kald:
Dnyann bittii bir yerlerde,
gzel sesli akam perilerinin karsnda
dimdik durup ayakta tutuyor g
ba ve yorulmaz kollar stnde.
Akll Zeus 'un ona ayrd kader bu.

Homeros'a gre, Atlas g deil de, "yeri, g birbirinden ayran direkleri" tar
omuzlarnda (Od. 1,54). Herodotos Atlas'n Kuzey Afrika'da bir da olduunu syler (IV,
184). Bu da yle meydana gelmi: Perseus Gorgo'yu ldrdkten sonra, Atlas'a
canavarn kafasn gstererek onu bir kayaya evirmi.
 Atlas'n ok ocuu olmu: Pleione'den Pleiade's ve Hyades kzlar, Hesperis'ten
Hesperid'ler, yani akam perileri. Dione ve Kalypso da onun kzlar olarak gsterilir.
Atlas Herakles efsanesinde de rol oynar (Herakles).
(2) Atlantis'in yneticisi. apetos olu Atlas ile hibir ilikisi olmasa gerek (Atlantis).

Atreus.
Pelops'la Hippodameia'nn olu, Thyestes'in kardei, Homeros destanlarnda Atreus-
oullar diye anlan Agamemnon'la Menelaos'un babas (Tab. 14 ve 15). Atreus ve Atreus-
oullarnn hayat hikyesi destanlara da, tragedyalara da sonsuz bir konu kayna
olmutur. nsanlk d eylem ve tyler rpertici facialar canlandran bu ykler Yunan
mythos'unun balca efsane emberlerinden biridir.
Atreus'a degin ilk kaynamz Homeros'tur. lyada'da (l.II,100 vd.) Agamemnon'un
kral denei yle tanmlanr:

Gl Agamemnon, elinde denei, kalkt.

Hephaistos yapmt didine didine o
denei,
vermiti onu Kronos olu kral Zeus'a,
Zeus da Argos'u ldren yol gsterici
Hermes'e vermiti,
atlar kamlayan kral Pelops 'a vermiti o
da,
Pelops da erlerin gdcs Atreus 'a
vermiti,
Atreus da bol srs olan Thyestes 'e
brakmt lrken,
Thyestes de onu, tasn diye,
Agamemnon 'a brakmt,
Bunca adalarda, Argos 'ta boydan boya
szn geirsin diye.

Belli ki Homeros Atreus-oullarnn bana kuaktan kuaa sregelen laneti bilmiyor,

daha dorusu tragedyann vazgeilmez konusu olan su ve lanet zincirlemesi destandan
sonra efsaneye katlm bir motiftir. Atreus-oullar efsanesi bu ilenme srecinin en
parlak rneklerinden biridir. lk lanetleme Pelops'la balar: Atreus'la Thyestes babalar
Pelops'un bir nympha'dan olan olu Khrysippos'u analar Hippodameia'nn yardmyla
ldrrler. Pelops iki oluna lanet okur, onlar srer. Atreus'la Thyestes Mykene'de kral
Sthenelos'un yanna snrlar. Sthenelos'un olu Eurystheus dl brakmadan lnce, bir
tanr sz Mykene'lilere Pelops-oullarndan birini kral olarak semeyi buyurur. te o
andadr ki, iki karde arasnda rekabetten doan korkun bir kin ve nefret balar. Her
biri tekini ortadan kaldrp yerine geebilmek iin iren dzenler kurar. Atreus'un
srsnde egemenlik simgesi altn postlu bir koyun vardr, bu hayvan Artemis'e kurban
etmeye ant itii halde, sznde durmaz ve pstekiyi kendine saklar. Ne var ki
Thyestes Atreus'un kars Aerope'yi ayartr, kadn da altn postu gizlice kocasndan arp
na verir. Mykene'liler kardelerden hangisini kral seeceklerini tartnca, Thyestes
hangisi altn postu karabilirse diye neride bulunur. Pstekinin alndn bilmeyen
Atreus art kabul eder. Thyestes altn postu ortaya koyup kral seilir. Ama Zeus
Atreus'a dnde Hermes'i gnderir; gerek kraln baka bir tanr imaryla seilmesi
konusunda Thyestes'le anlamasn buyurur; gne yolunu deitirirse Atreus'un kral
olacan, yoksa Thyestes'in tahtta kalacan bildirir Hermes. Bu kez de Thyestes art
kabul eder, ama o akam gne douda batacak olur. Tanrlarn Atreus'u tuttuklar,
krall ona verdikleri besbellidir. Atreus tahta kar kmaz, Thyestes'i kovar. Ama
daha sonra kars Aerope ile kardei arasndaki gnl macerasn renince bsbtn
ileden kar, kardeiyle barr gibi olur, onu Mykene'ye arr. Tyestes'in ocuunu
dorar, piirir ve babalarnn nne koyar. Tyestes farkna varmadan kendi ocuklarn
yer. Derken Atreus ocuklarn kesik kafalarn getirir, gsterir babalarna. Thyestes
korkun lanetler savurarak masay devirmi, sylentiye gre de gne o gn ylesine
rkm, ylesine tiksinmi ki gkteki yolunu tamamlamadan geri dnm. Dipsiz bir
karanla bozulmu ortalk. Thyestes bu kez Sikyon'a snr. Su ve gnahlarn iyice
izine dalar: Kendi kz Pelopeia ile kzn haberi olmadan birleir ve Aigisthos adl olunu
retir. Sonra Pelopeia'y oluyla birlikte Atreus'un sarayna yollar, kral kadnn kim
olduunu bilmeden onunla evlenir ve Aigisthos'u da benimser. Ona gidip Thyestes'i
ldrmek grevini verir, ama Aigisthos son dakikada bu dzenin farkna varr ve kendi
babasn deil, Atreus'u ldrr.
Atreus'un Aerope'den iki olu olmutu: Agamemnon'la Menelaos, Atreusoullar diye
anlan bu iki kahraman Homeros destannda ba rol oynarlar. Atreus-oullarnn laneti
sregider. Aigisthos, amcas Atreus'un babasna kar iledii suun cn
Agamemnon'dan alr (Agamemnon, Aigisthos).

Atropos.
Kaderi simgeleyen tanralar tr. ne birden verilen ad. Moira ya da Ker'dir.
Hesiodos Theogonia'nn bir yerinde bu tanralarn Gece'den (Theog. 218), baka bir
yerinde de Zeus'la Themis'ten domu olduklarn syler (Theog. 902 vd.). Ad "geri
dnlmez" anlamna gelen Atropos mr ipliini bken Moira'lar arasnda eceli, lm
simgeler (Moira).

Attis.
Bkz. Agdistis ve Kybele.

Auge.
Tegeia kral Aleos'un kz. Delphoi'deki tanr szcs Aleos'a kznn douraca bir
ocuun amcalarn ldreceini bildirince, Aleos Auge'yi tanra Athena'nn tapnana
adam. Ama yiit Herakles kz grp sevmi. Auge bir sre sonra Telephos'u dourmu.
Babas bunu renince Auge'yle Telephos'u bir sanda kapatp denize atm, ya da kle
olarak satm. Anadolu'nun Mysia kylarna kmlar. Auge kral Teuthras'la evlenmi.
Telephos gerekten bir sre sonra amcalarn kaza ile ldrm (Telephos).

Augias.
Helios'un olu, Aktor'un kardei, Elis kral (Tab. 8). Argonaut'lar seferine katlmtr.
Herakles efsanesinde nemli bir rol oynar. Augias'n byk, zengin srleri varm, ama
allarn temizlemeyi ihmal eltli iin, davarlar barnamaz olmu. Augias yiil
Herakles'i arp allarnn temizlenmesini istemi, Herakles de bu ii bir gnde
yapacan, ama karlnda srnn onda birini alacan bildirmi. Pazarlkta
uyumular. Yiit de Alpheios'la Peneus rmaklarn yataklarn deitirerek sularn
allardan geirmi ve bir gnde hepsini temizlemi. Ne var ki Augias verdii szde
durmam, Herakles'e iin karln demek istememi, ayrca da onu kendi olu,
Herakles'in arkada Phyleos'la birlikte mahkemeye vermi. Yarg her ikisini de sulu
bularak lkeden srm. Bir orduyla geri gelen Herakles Augias' ldrm, kentini ele
geirip Phyleos'u babasnn tahtna oturtmu (Herakles).

Aurora.
afak tanra Eos'un Latince ad (Eos).

Autolykos.
Antikleia'nn babas, Odysseus'un dedesi. Autolykos Hermes'in oludur ve
yakalanmadan hrszlk yapma yeteneini babasndan almtr. Odysseia'da yle tantlr
(Od. XIX, 395):

Anasnn soylu babasyd Autolykos,

hrszlkta ve yalan yere yeminde stne
 yoktu.
Hermeias tanrnn kendisi vermiti bu yetiyi
ona,
yakt kuzu ve olak butlarndan
holanmt ok,
hep yolda olurdu ona, bu yzden isterdi
iyliini.

Odyseus'un stninesi Eurykleia'nn anlattna gre, Odysseus'a adn koyan

dedesiymi. Odysseus byyp de Autolykos'un konana misafir gidince, dedesi ve
amcalaryla birlikte Parnesos danda bir yaban domuzu avna katlm, canavar
vurmu, ama bir yara almt. Yarasn iyiletiren de Autolykos olmu, sonralar bu yara
izi Odysseus'un stninesi tarafndan tannmasna yol aar (Od. 386-407).
Baka anlatmlara gre, Autolykos Amyntor'un kz derisinden yaplm salam
tolgasn arm ve Odysseus'a vermiti. (l. IX, 261 vd.), Eurytos'un srlerini alm,
Sisyphos'a da ayn eyi yapmak istemi, ama basaramam. Sisyphos davarlarn geri
almak iin konana gelince, Autolykos Laertes'e nianlad kz Antikleia'y nce
Sisyphos'la birletirmi, bundan da amac doacak torununun Sisyphos gibi kurnaz
olmasym. Bu anlatma gre, Odysseus Laertes'in deil de, Sisyphos'un oluymu.
Homeros bu gre katlmaz.
Baka kaynaklarda Autolykos'un Herakles'e gre rettii, Argonaut'lar seferine
katld ve ald hayvanlarn postunu boyayp onlar tannmaz hale getirmesini
baard anlatlr.

Automedon.
lyada'da Akhilleus'un arabasn sren yiit. Ege denizindeki adalarn birinden Troya
savana katlmaya gelmi, sonradan Akhilleus'n seyisi olmutur: lmsz atlar
Ksanthos'la Balios'a bakar.
Patroklos'un lsn elde etmek iin yiite savaan Automedon Akhilleus'un en
vefal arkadalarndan saylr (Balios).

B
Babys.
 Tanr Apollon'la flt yarmasna girien satyr Marsyas'n kardei. Babys de kaval
alarm, ama onun kaval tek borulu ilkel bir kaval olduundan Apollon Babys'e nem
vermemi, bylece Babys Marsyas'n urad cezaya uramam (Marsyas).

Bacchus.
Dionysos'un Latince ad. Bkz. Dionysos.

Bakkha'lar.
Tanr Dionysos-Bakkhos'un dinsel trenlerini kutlayan kadnlar alay. Tpk tanrnn
kendisi gibi plak bedenlerini nebris denilen benekli ceylan postlaryla rter, balarna
sarmak elenkleri sarar ve ellerinde thyrsos, ucunda bir am kozala bulunan
sarmak ve asma yapraklar sarl uzun denekleri ve Prometheus'un insanlara atei
tad nartheks kamyla tanrnn peinden koarlar, geceleri dada, bayrda,
ormanlarda kendilerinden geerek tanrya karrlar. O srada doa ile birlik olan
Bakkha'lar stn bir gle nlerine gelen vahi hayvanlar paralarlar. Dionysos dinini
benimsemi bu kadnlara olgun ermilik anlarnda Thyas (thyo, vecit halinde olmak),
lgnca kendilerinden getikleri zaman da Mainas (mainomai, ldrmak, takn bir
cokuya kaplmak) denir.
Her iki hallerini ve zlerindeki nitelii canlandrmak iin Euripides'in"Bakkha'lar"
tragedyasndan bir paray buraya almay en uygun bulduk. Euripides'in son eserlerinden
biri olan bu oyunda koro hem Bakkha'lardan meydana gelmekte, hem de bir Bakkha olan
Agaue'nin korkun dram canlandrlmaktadr. Bakkha'lar gren bir haberci onlar,
Dionysos dinini Thebai'den srmeye kararl kral Pentheus'a yle anlatr (M. E. B.
Yaynlar, S. Eyuboglu evirisi, s. 46):
Gne klaryla topra stmaya balarken, otlattm kz srsyle yksek
dalarn banda dz ve kayalk bir yere varmtm. alay kadn, koro grdm;
birinin banda Autonoe, birinin banda Agaue, senin anan, birinin banda da no vard.
Hepsi serilmi uyuyordu. Kimi srtn bir am ktne dayam, kimi ban topraa,
mee yapraklarnn stne koymu; uslu, edepli yatmlard, hi de, senin dediin gibi,
arapla ve kaval sesleriyle sarho olmu, ssz ormanlar da Kypris'in peine dm
deillerdi. Anan, boynuzlu kzlerin brdn duyar duymaz Bakkha'larn ortasndan
ayaa kalkt; vcutlarn saran uykuyu kovmak iin keskin bir lk kopard. Bakkha'lar
derin uykularn gzlerinden sildiler; gen, ihtiyar, bakire, hepsi birden, grlmedik bir
dzenle frlayp kalktlar. nce salarn omuzlarna dktler; zlm nebris'lerini
balayp sktrdlar; sonra yanaklarn yalayan ylanlar benekli postlarna kemer gibi
sardlar. Bazlar, kollarnda tadklar geyik, kurt yavrularna bembeyaz bir st
veriyordu; bunlar ocuklarn yeni dourup brakm, memeleri st dolu kadnlard.
Nihayet hepsi sarmak, mee ve iekli saparna dallarndan elenklerini balarna
geirdiler, ilerinden biri thyrsos'unu yakalayp bir kayaya vurdu: Kayadan sabahn iyi
kadar duru bir su fkrd. Baka biri nartheks'ini topraa dokundurdu: Tanr topraktan
bir arap gzesi kaynatt. Can isteyen de st iiyordu: Parmaklaryla topra kaznca,
topraktan oluk oluk st akyordu. Sarmakt thyrsos'lardan bal damlyordu. Ah, orada
olup da bu mucizeleri greydin, inanmadn bu tanrya krler ederdin. Biz, kz ve
koyun obanlar, hep bir araya gelip grdmz garip eyler zerinde konutuk.
imizden, ehre gidip gelen ve konumasn bilen biri dedi ki: "Ey, yce da balarnda
yaayanlar, gelin, Pentheus'un anas Agaue'nin ardna delim; onu Bakkha'lardan ayrp
kralmzn gnln ho edelim". Bu dnceyi doru bulduk; allklarn arasna saklanp
pusu kurduk. Bakkha'lar, vakit gelince, thyrsos'larn sallayarak ayinlerine baladlar;
hep bir azdan "akkhos, Zeus'un olu Bromios" diye bardlar. O zaman dalar, talar
Bakkha'larla bir olup cotu; vahi hayvanlar bile cmbe katld; yer yerinden oynad.
Anszn Agaue'nin srayarak yanmdan getiini grdm; saklandm allktan frlayp
onu yakalamak istedim. O zaman Agaue Bakkha'lara: "Hey, benim rzgr kanatl dii
tazlarm; erkekler bize pusu kurmu. Gelin, gelin ardmdan, thyrsos'larnz sallayp
koun!" diye bard. Kendimizi g kurtardk; kamasaydk Bakkha'lar bizi
paralayacaklard. Bizi tutamaynca, taze ayrlarda otlayan srlere saldrdlar;
ellerinde bak mak yoktu. Grmeliydin, Bakkha'lardan biri, nazik elleriyle, memeleri
st dolu bir azgn inei nasl zaptediyordu. Gen danalar para para ettiler. Kaburga
kemikleri, trnakl ayaklar havada uuuyor; bazen amlara taklp kalyor; dallardan
kan damlyordu. Bakkha'lara fkeyle saldran azgn boalar bir anda yere seriliyor;
binlerce gen kadn eli boalar boynuzlarndan tutup srklyordu. Kralmn kirpikleri
yle bir defa alp kapanmadan Bakkha'lar hayvanlarn derilerini yzp hepsini didik
didik ettiler; sonra, havalanp giden ku srleri gibi dalgalardan sarma dola indiler;
Asopos rmann kylarna, Thebai'lilere bereketli baaklar veren ovalara rzgr gibi
atldlar. Kithairon kayalklarnn eteklerindeki Hysia ve Erythra ehirlerine dman
ordular gibi girdiler; her eyin altn stne getirdiler. Evlerden ocuklar alp katlar.
Omuzlarna attklar hibir ey artk kara topraa dmyor; tun ve demir bile bellerini
bkmyordu. Alev alev yanan salar vcutlarn yakmyordu. Nihayet ehirlerin
erkekleri Bakkha'larn her eyi alp gtrdklerini grnce fkeyle silahlarna sarldlar
ve ite o zaman, kralm, hi grlmedik bir sahne grdk: Demir ulu oklar
Bakkha'lardan bir damla kan aktmad; mutlak bir tanrdan yardm gren bu kadnlar
thyros'laryla erkekleri yaraladlar ve nlerine katp kovaladlar. Sonra geldikleri yere
dndler; tanrnn onlar iin yerden kaynatt sulara kotular; orada kana bulanm
vcutlarn ykadlar. Ylanlar, yanaklarndan damlayan kanlar yalad; gne de
vcutlarn kurutup parlatt. Kralm, bu tanr kim olursa olsun, brak bu ehre girsin;
byk bir tanr bu. Dediklerine gre, lmllere keder datan arab veren oymu.
arap olmazsa insanlar iin ne ak kalr, ne de baka bir ey.

Bakkhos.
 Bkz. Dionysos.

Balios.
(1) Yel tanr Zephyros'la Harpya Podarge'den doma iki attan biri. Ksanthos'la Balios'u
Poseidon Peleus'a Thetis'le evlendii gn dn hediyesi olarak vermi. Akhilleus da bu
lmsz atlar Troya savana getirmiti. Homeros lyada'da onlar yle anlatr (l. XVI,
148 vd.):

Automedon kotu tez giden atlar

boyundurua,
Yel gibi uan atlar, Ksanthos'la Balios'u,
onlar Zephyros yeline kasrga Podarge
dourmutu,
otlarken bir ayrda, Okeanos rma
kysnda.

Patroklos lnce, Akhilleus'un atlar alar (l. XVII, 426 vd.): Zeus acr onlara ve yle
seslenir yreinde:

Zavallcklar, ne diye verdim sizi kral

Peleus'a,
ne diye bir lml insana verdim sizi.
Siz ki bilmezsiniz lm ne, yas ne,
baht kara insanlarla ac ekmeniz iin mi?
u dnyada soluk alan, yryen
yaratklar arasnda
insandan daha acnacak bir yaratk yok.

Zeus bylece yreklendirir atlar ve katlrlar Akhilleus'un Hektor'la olan savana

(Ksanthos).
(2) Akteon'un bir kpeinin ad.

Batieia.
 Bkz. Myrina.

Battos.
(1) Tanr Hermes Apollon'dan ard srlar srerken dada Battos adl bir ihtiyara
rastlam, kendisini ele verir korkusuyla ona demi ki, kimseye bir ey sylemezsen sana
bir dve armaan edeceim. Sonra da hayvanlar saklam ve klk deitirerek ihtiyarn
karsna km, yitirdii srleri arar gibi olmu. Battos da szn tutmayp
hayvanlarn sakland yeri gstermi. Tanr fkesinden kayaya evirmi onu (Hermes).
(2) Battos Libya'nn Kyrene kentinin kurucusu saylr. Asl ad, Aristoteles ya da
Aristaios imi de kekeme olduu iin Battos denmi ona. Ama tarihi Herodotos'a gre
Battos Libya dilinde "kral" demekmi. Pausanias Battos'un Kyrene'yi kurduktan sonra,
dzgn konumaya baladn anlatr.

Baukis.
Bkz. Philemon.

Bebryk'ler.
Anadolu'nun Bithynia blgesinde yaayan bir boy (Amykos).

Bellerophontes.
Bellerophontes efsanesi bugn de yaar bizim iin. Ate nasl yanar, alev nasl kzllk
saarsa yle yaar. Mavi yolculukta geceyi korsanlar yata Ceneviz krfezinde
geirdikten sonra, gemimiz masmavi bir denizin yarlarla kesilmi koyu yeil kylar
boyunca gide gide Olympos kentine varr. ral derler bugn oraya. Alacal talar
stnde gmbrdeyen bir ayn denize dkld bu lahitler kentinin n ak bir
kumsaldr, ard da girift allklarla ykselen koca bir da. te bu dada ate yanar,
toprak yer yer gazlar sap kendiliinden tutuur. Yanar Ta dedikleri bu yer Lykia'nn
en eski, en gzel efsanesini bugn de canlandrr. Bu efsaneyi Homeros'un azndan
duyalm: lyada'nn VI. blmnde Yunanistan'l Diomedes'le Anadolu'lu Glaukos
arprken savaa ara verip soylarn soracak olurlar birbirlerine, Glaukos'un anlatt
yk Lykia'nn en nemli efsanesini dile getirmekle kalmaz, iki dman savay konuk
ve dost olarak da birletirir (l. VI. 152-211):

At besleyen Argos'un bir bucanda Ephyre

li vardr,
Aiolos olu Sisyphos yaard orada,
insanlarn en kurnazyd o,
bir olu oldu, Glaukos'tu ad;
Bellerophontes dodu ondan sonra,
Glaukos'un kusursuz olu.
Erkeklik, gzellik balad tanrlar ona.
Ama Proitos geirdi gnlnden kt eyler,
kendisi ondan ok daha glyd,
srd onu Argos'lular arasndan;
Zeus almt Bellerophontes'i
Proitos'un eli altna.
Tanrsal Anteia, Proitos'un kars, yanp
tutuuyordu,
Belterophontes'le, diyordu, gizlice bir
sarma dola olsam,
ama birazck olsun kandramad onu,
o sra akl bandayd Bellerophontes'in.
Kadn bir yalan att kral Proitos'a, dedi ki:
"Bellerophontes'i ldrmezsen lanet sana,
o benim zorla koynuma girmek istedi".
Byle dedi o, kral birden fke kaplad.
Ama sayg besliyordu yreinde,
Bellerophontes'e kyamad.
Gnderdi onu Lykia'ya,
Eline uursuz iaretler verdi,
st ste katlanan bir levhaya
yazd bir sr lm yazlar.
Kaynatasna gstermesini buyurdu,
bylece yok olacakt o.
Bellerophontes tanrlarn eliyle vard oraya.
Gelince Lykia'ya, Ksanthos nehrine,
yaygn Lykia'nn kral onu sayd.
Arlad onu tam dokuz gn,
dokuz tane kz kurban etti.
Gl parmakl afak grnnce onuncu
gn.
Bellerophontes'e sordu,
damadmdan getirdiin iaret hani? dedi.
Alr almaz damadnn iaretini,
buyurdu nce azgn Khimaira'y
ldrmesini;
tanr soyundand o, insan deildi.
n aslan, arkas ylan, ortas keiydi,
yalml nefesiyle kt soluyordu.
Bellerophontes uydu tanrlarn isteine,
onu bir anda yere serdi.
arpt sonra nl Solymo'larla.
Girdii savalarn bu en etiniydi.
Erkek gibi Amazon'lar ldrd sonra.
Dnnde kral ona zorlu bir tuzak kurdu:
Yaygn Lykia 'dan en iyi yiitleri
seti gnderdi pusuya,
ama onlar bir daha dnmediler evlerine,
kusursuz Bellerophontes ldrmt
hepsini.
Kral da anlad onun tanr soyundan
olduunu,
alkoydu orada, verdi kzn,
btn krallk onurlarn blt
Lykia'llar da ayrdlar bahelik, budaylk
bir tarla,
ayrdlar en byk, en gzel bir topra.
 Kars ocuk dourdu bilgili
Bellerophontes'e:
Isandros, Hippolokhos, Laodameia.
Akll Zeus, koynuna girdi Laodameia'nn.
Laodameia, dourdu tanrya denk tun
silahl Sarpedon'u.
Ama bir gn tanrlar tiksindi
Bellerophontes'ten,
Aleion ovasnda kald o tek bana,
insan urandan uzakta yedi kendi
kendini.
Savaa doymayan Ares ldrd olu
sandros'u,
arprken nl Solymo'larla.
Kzd dizginleri altn kakmal Artemis,
ald Laodameia'nn cann.
Hippolokhos da baba oldu bana,
ben vnrm onun olu olduum iin.
Troya'ya gnderdi beni o,
sk sk salk verdi bana:
Hep yiite dveyim,
stn olaym bakalarndan,
utandrmayaym atalarmn soyunu,
onlar ki Ephyra'da, yaygn Lykia'da
en iyi, en nl kiilerdi.
vnrm ite, bu soydan, bu kandan
olmakla.

Bu paradan rendiimize gre, Bellerophontes Korinthos (Ephyra Korinthos'un eski

addr) kral ailesinden ve nl Sisyphos'un torunudur (Tab. 25). Ne var ki Glaukos
Bellerophontes'in "lml" babasdr, yiit aslnda Poseidon'un dlndendir. Tanrsal
nitelikleri de oradan gelme. Homeros'un bize aklamad Bellerophontes'in ad ve niin
Tiryns kral Proitos'un yanna snddr. Bellerophontes Belleros'u ldren demek.
Birok yiitler gibi Bellerophontes de kaza ile adam ldrm, ldrd bu Belleros'un
kim olduu da pek bilinmiyor, ne var ki bu yzden yurdundan ayrlp kendisini suundan
arndracak birinin yanna gitmesi gerekiyor. Bu adam da Proitos'tur. Anteia kocasna
Bellerophontes'i sulaynca, Proitos konuunu kendi eliyle cezalandrmaktan ekinir ve
onun iindir ki eline katlanm tabletler, yani bir mektup verip kaynatas lobates'e
gnderir. Lykia kral da konukluk kurallarna saygldr ve ancak zorunlu kald zaman
ar ilere koar Bellerophontes'i. Yiidin az ate saan Khimaira'y nasl ldrd
Homeros'ta anlatlmamtr. Hesiodos'a gre (Theog. 324):

Pegaros hakkndan geldi bu Khimaira'nn

koca yiit Bellerophontes 'le birlikte.

Bir anlatma gre, yiit kanatl at Korinthos'ta bir emede su ierken bulmu,
sarsna binip doru Khimaira'y ldrmeye gitmi onunla (Pegasos). Bellerophontes'in
tanrlarn fkesine uramasnn nedeni yle aklanr: Gurura kaplan yiit kanatl
atnn srtnda Olympos'a kadar ykselmek istemi, Zeus da kzarak atm onu gkten
aa yeryzne. Dt Aleion ovas da Kilikya'da bir blgedir. Bellerophontes'in kz
Laodameia, lyada'da Lykia'llarn banda savaan Zeus olu Sarpedon'un anasdr
(Proitos, Anteia, Khimaira, Sarpedon).

Bellona.
Romallarn sava tanras olarak simgelendirdikleri Bellona (Lat. Bellum sava
demek) zamanla Yunanllarn Enyo tanrasyla bir tutulmutur. Mars'n ei olarak da
gsterilir. Bir sava arabasnda, elinde bir kl, bir karg ya da yanan bir ra ile
canlandrlr, korku saan baklaryla Furia'lar andrr (Furia).

Belos.
Libya adl nympha'nn tanrl Poseidon'dan dourduu ikiz kardelerden biri (Tab. 10).
teki Agenor'dur. Agenor Suriye'ye yerleii halde, Belos Msr'da kalm ve Nil rmann
kz Ankhihoe ile evlenmi; Aigyptos'Ia Danaos adl ikiz ocuklar olmu (Aigyptos,
Danaos).

Bendis.
Trakya'llarn ay tanras. Klt, Perikles zamannda Atina'ya yaylmt.

Berekynthia.
 Ana tanra Kybele'nin ek adlarndan biri. Berekynthes Phrygia'da oturan bir boya
verilen isimdir (Kybele).

Bia.
G, kuvvet anlamna gelen Kratos'la zor, zorbalk, iddet anlamna gelen Bia (ya da
Bie) tanr ve kral yetkilerini simgeleyen birer kavramdr. Hesiodos bunlarn douunu
yle anlatr (Theog. 383 vd.):

Okeanos kz Styks Pallas 'la seviti,

Zetos 'la Nike'yi dourdu, gzel topuklu,
Sonra Kratos'la Bie'yi, o yaman ocuklar;
Zeus nerede oturursa, onlar oradadr,
Zeus nerede yrrse, ardndadr onlar,
ayrlmazlar gmbrtl Zeus'tan.

Kratos'la Bie, Aiskhylos'un "Zincire Vurulmu Prometheus" tragedyasnda nemli bir

rol oynarlar: Oyunun banda Prometheus'u kollarndan tutarak Kafkas dana
srklerler ve arkalarndan gelen Hephaistos, Zeus'a ba kaldran insansever tanry bir
kayaya mhlar. Bu sahnede Bie sessiz bir kii olarak bulunur. Hephaistos'la konumay
Kratos yapar (Kratos).

Bias.
Khin Melampus'un kardei, onun servenlerine katlr (Melampus).

Biton.
Kydippe'nin olu, Kleobis'in kardei (Kleobis).

Bona Dea.
"yi tanra" anlamna gelen eski bir Latium tanras. Klt kr tanrs Faunus'Ia
ilgilidir. Bu tanrnn kz ya da kars saylan Bona Dea'nn Roma'da Aventinus tepesinde
bir tapna vard, orada belli gnlerde gizli ayinler yaplr, bunlara yalnz kadnlar
katlrd (Faunus).

Bona Fides.
Verilen sz ve iilen and simgeleyen tanra, Roma tanrlar arasnda ok eskiden
beri yer alan bu kavramsal yalln Palatinus tepesinde bir tapna vard. Orada
bulunan resmi dnya kadar yal bir kocakar olarak gsterilir ve rahipleri de iilen and
simgelemek zere ellerine beyaz bezler sararlard. Bona Fides, Roma'llarn, adna
yemin ettikleri Dius Fidius'un dii karldr.

Boreas.
Ad Trkeye poyraz diye geen kuzey rzgr, esi ynne gre bugn bizim yldz
dediimiz yele karlktr. Hesiodos'a gre, afak tanrann olu olan Boreas, Notos ve
Zephyros'un kardeidir. airler Boreas' kara bulutlarla gkten saanak saanak kopan ve
engin dalgalarla denizi allak bullak eden azgn bir yel, buz gibi esen bir kasrga olarak
nitelerler. Odysseia'da nemli bir rol oynayan Boreas kimi zaman da arkadan pfr
pfr esince, gemicileri dosdoru eree ulatran gzelim bir yel saylr (Rzgrlar).
Efsaneye gre, Boreas Trakya'da oturan gr sakall, engin kanatl, gl kuvvetli bir
yaratkm. Titanlar soyundan olduu iin, onlar gibi sert, dizginsiz ve azgnm. Bir gn
Atina kral Erekhtheus'un kz Oreithya'y arkadalaryla rmak kysnda oynarken
grm, ona vurulmu ve tozu dumana katarak stne yrm, onu kzl kanatlaryla
sard gibi doru souk Trakya'ya karm ve Kalais ile Zetes'e gebe brakm. Boreas
bir at klna girerek Erikhthonis'in ksraklarna am ve on iki tay retmi, bu taylar
yle hafif, yle evikmi ki, buday tarlalar stnden geerken baaklar eilmez ve
denizin stnden en ufak bir krk yapmadan uarm.

Brankhos-Brankhosoullar.
Brankhos'un kiilii ve efsanesi, Didyma'da kurulmu Apollon tapna ve bilicilik
merkezinin nn ve yaygnln salamak iin uydurulmutur.
Brankhos Miletos'lu bir delikanlym. Anas onu dourmadan nce bir d grm:
Gne nlar azndan, boazndan girip karnna varyor ve bedenini dolatktan sonra
gbeinden kyormu. Bu d hayra yoran biliciler doan ocua "Brankhos" yani
boaz adn vermiler. Brankhos ok gzel bir delikanl olarak yetimi, ovada srlerini
otlatrken bir gn tanr Apollon onu grm ve sevmi, bilicilik yetisini balam ona.
Miletos'un gneyinde kurduu tapnakta bu ustalndan faydaland gibi, soyu sopu da
Brankhidai, yani Brankhosoullar adyla falcl srdrmler. Didyma Yunanistan'da
Delfi'ye rakip bir bilicilik merkezi olmu. Tarihi Herodotos, Lydia kral Kroisos'un
Delfi'ye verdii kadar bol ve zengin armaanlar Didyma'ya da baladn syler.
Tapnak o kadar zenginmi ki, Milet, Pers savalarna giriecekken, Didyma'nn
hazinesiyle bir donanma kurmay dnm.
Karadeniz'den Msr'a kadar doksana yakn smrge kuran Miletos ilek bir liman,
bolluk iinde yaayan bir ehirdi. Milet'ten Didyma'nn liman Panormos'a gemiyle -
karayolu yokmu o zaman - oradan da kutsal yol boyunca Didyma'ya fal baktrmaya
gelen devlet adamlar, iadamlar bilicileri elbette ki memnun ediyorlard, ama her
mterinin nabzna gre erbet vermek, yani faln arzulad sonuca yneltmek de
biliciye den grevdi. Kolay i deildi bu. Nitekim Lade yenilgisiyle Milet, Pers'lerin
eline dnce, ehirde ne kadar erkek varsa hepsi ldrlp, kadnlar ve ocuklar
klelie srklenince, Didyma tapna da yamaya uram. Brankhosoullar bu
durumda Pers kralyla anlamay ye grm olacaklar ki, tapnak hazinesini ve daha
nemlisi, Apollon'un dev heykelini Serhas'a verip onunla birlikte ran'n Susa ehrine
gmler. Bir gn skender'in kageleceini bilememi Brankhosoullar. ssos
savandan sonra Byk skender'in ilk ii Miletos'a gelmek olmu. Emeli, Anadolu'da
Yunan uygarln kalkndrmakt. on ehirlerinin cn alacakt. Bu amala Milet'te
kalm ne kadar Brankhosolu varsa hepsini kesmi. in tuhaf, Milet'in bana gelecek
ykm Delfi bilicileri nceden haber vermiti, hem de Milet'lilerin kendilerine deil de,
Argos ehrinin geleceini renmeye gelen Argos'lulara. Tarihilerin bize saklad
aadaki dizelerden -kehanetler her zaman heksametron dizeleriyle dile getirilirdi-
fkran sevin Delfi'nin Anadolu'daki zengin rakibi Didyma'y ne kadar kskandn belli
etmiyor mu?

Ve o gn, Miletos, ite o gn, sen ey kt

dzenli kent,
bereketli bir av olacaksn dmanlara,
bir len sofras sr sr insanlara!
Sal, sakall savalarn
ayaklarn ykayacak kadnlarn.
Ve senin de, ey Didyma,
yabanclar el koyacak Tapnana.

Pers savalanndan sonra yeni batan kurulan Didyma tapna Roma imparatorluu
zamanna kadar nemini srdrm ve ortaada bir depremle ykldktan sonra dev
kalntlar bugne kadar korunabilmitir (Didyma, Didymeion).

Briareus.
Uranos'la Gaia'nn yzer kollu ve ellier bal dev oullarndan biri, Kottos'la Gyes'in
kardei (Tab. 2), (Yz, Kollular).

Briseis.
Akhilleus'un Ege blgesine yapt apulculuk seferlerinden getirdii en deerli tutsak
Briseis'tir. Asl ad Hippodameia olan Briseis Lyrnessos'a Apollon rahibi Brises'in kzdr.
Brises'le, Khryse'nin Apollon rahibi Khryses kardetirler. Briseis evli barkl bir kadnd,
Akhilleus kocasn ldrdkten sonra ele geirir onu. Briseis de acsna katlanr, nk
yklan yuvasna, yanan ehrine alarken, Akhilleus'un temiz yrekli arkada Patroklos
onu tatl szlerle avutmu, Akhilleus'a kar olacana sz vermiti. Akhilleus'un
barakasnda sessiz, sedasz yaamaktadr ki, gnn birinde Akhilleus'la Agamemnon
arasnda kopan kavga altst eder hayatn. Apollon tanrnn fkesini ve salgn nlemek
iin Khryseis'i babasna geri vermeye raz olunca Agamemnon yle konuur (l. I, 183
vd.):

Phoibos Apollon istiyorsa Khryseis'i ille de,

u gemimle, yoldalarmla gndereceim
onu.
Ama barakandan alacam, kendim gelip
senin onur payn, gzelyanakl Briseis'i.
Senden ne gl olduumu o zaman anla,
gr.
Korksun boy lmekten, ibret alsn,
kim benimle eit grmek isterse kendini.

Akhilleus bu szlere ok fkelenir, klcn knndan karmak, Agamemnon'un stne

yrmek zeredir ki, tanra Athena elini tutar. Akhilleus da krallar kralna svp
saydktan sonra, bir daha ne olursa olsun savaa katlmamaya ant iip adrna ekilir.
Bu arada Agamemnon, Khryses'i bir gemiye bindirip, babasna gnderir, tanr Apollon'un
fkesini yattrmak iin yz srlk kurbanlar kestirir. Ama bununla da kalmaz, iki
habercisini Akhilleus'un adrna yollar ve kadn aldrr.
Akhilleus'un dilei zerine anas Thetis gider, Zeus'tan yalvarr Akhilleus savaa
katlmadka Akha'lara zaferi vermesin diye. Zeus szn tutar, yle ki, Agamemnon
bile yaptna piman olur ve Akhilleus'la barmak iin eliler gnderir ona. Birok
armaanlarla birlikte Briseis'i geri vereceini, zaten o kadna hi dokunmadn
syletir. Akhilleus gene de yumuamaz (l. IX, 336 vd.).
Patroklos ld gn Briseis, Akhilleus'un yanna dner. ki sevgiliyi lnn stnde
alar grrz. Sonra lyada'da pek sz gemez Briseis'in. Yalnz son blmde Akhilleus
insanlk duygularna uyarak Hektor'un lsn babas Priamos'a verdikten sonra, gece
deine uzannca, uruna ok ac ektii kars Briseis de gelir, yanna yatar.
Homeros'tan sonraki yklerde Briseis uzun boylu, esmer, kaln kal, parlak bakl
bir kadn olarak tanmlanr. Akhilleus ldkten sonra, ona son grevleri Briseis yapm
(Khryseis, Akhilleus).

Brises.
Lyrnessos'ta Apollon tanrnn rahibi, Briseis'in babas. Akhilleus kentini yama edip
kzn gtrnce Brises canna kym (Briseis).

Britomartis.
Zeus'un kz olduu sylenen bir Girit tanras. Ad "atl bakire" anlamna gelen
Britomartis Girit'in Gortyn ehrinde Artemis alayna katlrm. Kral Minos ona vurulup
peine taklm ve dokuz ay sresince kovalam kz Girit'in dalarnda, ovalarnda.
Sonunda yakalanacan gren Britomartis kendini denize atm, ama bir balk ana
taklp kurtulmu. Bu yzden de ona Diktynna, yani adan kma kz ad verilmi.
Artemis gibi o da avc klnda, kpeklerle dada, bayrda yalnz bana dolar ve
erkeklerden kaar bir kz tanra olarak canlandrlr (Artemis).

Bromios.
Tanr Dionysos'a taklm bir ad. " Gmbrtl" anlamna gelen bu ek ad tanrya
yldrmlar arasnda doduu iin verilmi olacak (Dionysos).

Brontes.
Uranos (gk) ile Gaia'nn (toprak) birlemesinden doan tek gzl devlerden biri
(Tab. 2). Ad "grleyen" anlamna gelen Brontes, Zeus'a gk grltsn armaan eden
Kyklops olsa gerek (Kyklops).

Busiris.
Yunan efsanesine gre, Busiris ok zalim bir Msr kraldr. yle insafsz bir zorba imi
ki, Nil blgesine yerlemi deniz tanr Proteus bile ondan kamak zorunda kalm.
Busiris Bat kzlarn karmak iin bir haydut etesi kurmu, altn elmalar almaya
gittii zaman Herakles bu eteye rastlam ve haydutlarn hepsini ldrm. Gnn
birinde Msr'da ktlk olmu. Busiris Kbrs'tan gelme Phrasios adl bir biliciye ne yapmak
gerektiini sormu, bilici de demi ki, ylda bir Zeus'un fkesini yattrmak iin, ona bir
insan kurban kesmeli. Busiris de ie hemen Phrasios'u kurban etmekle balam.
Herakles Msr'a uraynca, Busiris onun bana iek elenkleri koymu, kutsal sarglarla
sarm kollarn ve sunaa gtrp kurban etmek istemi. Ama yiit sarglar zerek,
Busiris'i de, olunu da, orada kim var, kim yok herkesi ldrm.
Bir anlatma gre, Busiris Poseidon'un oluymu ve onu Msr tahtna dnya seferine
kan Osiris oturtmu. Belki Busiris Osiris adnn bozulmu bir biimidir.
 Byblis.
Miletos'un kzym Byblis, Miletos'un kz olmakla da Apollon'un torunu. Anasnn kim
olduu konusunda sylentiler eitli, en akla yakn u: Anas Maiandros, yani
Bykmenderes rmann kz Kyane'dir. Masmavi, koyu mavi anlamna gelen Kyane, bir
rmak kz iin gzel bir ad. Ama Byblis'in serveni ac: Bir ikiz kardei var Kaunos
adnda. Byblis ikizini yle sever, yle beenirmi ki, doyamazm okamaya, pmeye. Bu
sevginin karde sevgisinden te bir ey olduunun nasl farkna vardn uzun uzadya
anlatyor bize Ovidius (Met. 451 vd.). Byblis anlar sevgisinin doad olduunu, gene de
dayanamaz, bir mektupla bildirir akn Kaunos'a. O da fkeyle, tiksintiyle knar bu ak,
ikizini bir daha grmemek iin kaar yurdu Miletos'tan, gider, gider de Karia ile Lykia
snrnda Kaunos kentini kurar. Byblis ldrr, o da der yollara, deli gibi dolar
Anadolu'yu boydan boya, rahat bulamaz hibir yerde. Sonunda yksek bir kayadan
aaya atar kendini, ama nympha'lar acr ona, kz bir pnara evirirler, pnar Byblis'in
alayan gzyalar gibi akar durur. Bu Ovidius'un anlatm.
Baka bir anlatm ii tersine eviriyor: Doad aka kaplan Byblis deil,
Kaunosnu. Kaunos bu yzden srlm, Byblis de bu yzden ldrm ve asm
kendini. Adn iki kente vermiler: Biri Karia'da Byblis, teki Fenike'de Byblos.
Bu ykleri anlatanlar Kaunos ehrini grmemilerdi herhalde, yoksa yknn sonunu
bambaka biimde getirirlerdi: Eski Kaunos ehrinin (bugnk Kyceiz Dalyan'nn)
nnde gz alabildiine uzanan ve ancak oralar iyi bilen gemicilerin armadan
aabildikleri bir sazlk vardr. Bu bataklk nasl meydana geldi belli, Ege kylarndaki
btn limanlar gibi bir rman tad millerle dolmutur, ama air gryle bu yol yol
batakln Byblis'in tkenmez gzyalaryla meydana geldii dnlemez mi? (Kaunos).

Byzas.
Bizans'n kurucusu Byzas, tanr Poseidon'la Keroessa'nn oludur. Keroessa da Zeus'un
o'dan olan bir kz. o onu Bizans'a yakn bir yerde dnyaya getirmiti. Olu da ehri
orada kurmu ve Apollon ve Poseidon tanrlardan yardm grerek surlarla evirmiti.
Gnn birinde Trakya kral Haimos ehre saldrnca, Byzas onu teke tek savata yenmi
ve Trakya'nn iine kadar kovalam. Kral yokken de Bizans skitlerin saldrsna uram,
kuatlm boydan boya. Bu kez de Byzas'n kars Phidaleia kurtarm ehri: br
kadnlarla birlik olup sryle ylan atmlar dman kararghna, bylece ekilmelerini
salamlar.

C
Cacus.
 Vulcanus'un olu, az ate saan bal dev. Aventinus tepesinin bir maarasnda
oturup komu blgeleri yama ediyormu. Herakles Geyoneus'u ldrp srlarna el
koyduktan sonra talya'ya gelince, Tiber nehrinin kysnda uzanm, kestiriyormu. Yiit
uyurken, Cacus gelmi, birka hayvann arm, iz brakmamak iin de srlar
kuyruklarndan ekerek geri geri gtrm. Herakles uyannca iin farkna varm.
Maaradaki hayvanlarn brmesinden, ya da baka bir anlatma gre, kz kardeinin
Cacus'u ele vermesinden, Herakles maaraya girmi ve ate alev saan Cacus'u
boazlam.

Camilla.
Vergilius'un Aeneis destannda anlatlan Camilla efsanesi talya'nn halk
masallarndan esinlenmi olsa gerek. Camilla Volsk'lar kral Metabus'un kzym.
Dmanlarnca tahtndan kovulan Metabus bebek yata olan kzn alarak kayormu ki,
Latium'da kk bir rman kenarna gelmiler. Dman da arkalarnda ha yetiti ha
yetiecek. Metabus ocuu kaln kargsnn ucuna balayp kar kyya atmay dnd,
ama Diana'ya yakararak, bu ii baarrsa kzn ona adamaya sz verdi. Camilla'y
attktan sonra kendi de yzerek gemi rma. kisi de kurtulmular. Krlarda byyen
Camilla gl kuvvetli bir gen kz olup Yunan Amazon'lar gibi avc ve sava olarak
yetimi ve Aeneas'a kar kahramanca savatktan sonra ldrlm.

Carna.
Roma'nn kurulduu krsal blgede yaayan bir nympha. Roma'llar Augustus ana
kadar Carna'ya kutsal bir ormanda tapnrlard. Efsanesi yledir: Kz olan kz olan
Carna, gnn avlanmakla geirir, yanna erkek yaklatrmazm. Bir gnll kt m,
onu peinden ormana srkler, yolunu artrm. Bir gn iki yzl tanr anus taklm
peine ve sakland kayann arkasnda onu yakalayarak bozmu kzln. Karlk olarak
da tanrsal bir g vermi ona: Evlerden her trl uursuzluu defeder, zellikle yeni
domu bebekleri beikte kanlarn emen kulardan korurmu.

Ceres.
Yunan bereket tanras Demeter'in Latince karl. " Topraktan bitmek " anlamna
gelen bir kkten tremi olan Ceres ad Latin'lerin de bu eit bir tanrsal varla ok
eskiden beri tapndklarn gsteriyorsa da, Yunanistan'dan gelme tanra onun izlerini
silmitir. Efsaneye gre, Etrsk'ler yeni kurulmu olan Roma cumhuriyetine saldrnca,
ehirde ktlk ba gstermi, Roma'llar da Sibylla kitaplarna dannca, Demeter ve
Dionysos kltnn Roma'ya alnmas gerektiini renmiler. .. 496 ylnda bu i olmu
ve Ceres tapna Aventinus tepesine kurulmu (Demeter).

Cupido.
 Yunan ak tanrs Eros'un Latince karl. Ad, arzu anlamna gelir (Eros).

D
Daidalos.
Kekrops, yani Attika'nn kral soyundan gelme olduu syleyen Atina'l sanat. "Ustaca
ilenmi ya da ileyen" anlamna gelen ad, eli her sanata yatkn olduu iin kendisine
verilmi. Gerekten de Daidalos hem mimar, hem heykeltra, hem de her trl
mekanik aralar yapan ve Platon'un Menon adl diyalounda sz geen canl heykelleri
(Men. 97d) bile meydana getiren ok ynl bir yaratcdr. Atina'daki iliinde yeeni
Talos'la birlikte alrm. Ne var ki gnn birinde Talos l bir ylann dilerinden
esinlenerek testereyi icat etmi, bunu fena kskanan Daidalos ran Akropol'den aa
atarak ldrm. Davaya bakan Areopagos mahkemesi de Daidalos'u srgne mahkm
etmi. Usta sanat Girit'e gidip kral Minos'un emrine girmi ve onun in trl iler
grm: Bir boaya k olan Pasiphae'ye iine girebilecei tahtadan bir inek yapm
(Pasiphae), Minotauros'u barndracak Labyrinthos'u kurmu, Theseus'un buraya girip
kmas iin de Ariadne'ye bir yumak iplik kullamas fikrini vermi. Theseus'un
baarsnda Daidalos'un parma olduunu renince Minos ok kzm ve ustasn olu
karos'la birlikte Labyrinthos'a kapatm. Ama Daidalos oradan kmak aresini de
bulmu: karos'la kendisine birer ift kanat yapm, ikisi de bylece uup gitmiler.
Ikaros babasnn szn dinlemedii iin denize dt halde, (karos) babas sa salim
Sicilya'nn Cumae ehrine inmi ve kral Kokalos'un yannda saklanm. Daidalos'u
Sicilya'ya kadar kovalayan ve sonunda da bulan Minos gene usta sanatnn uydurduu
bir dzenle ldrldkten sonra, Daidalos Kokalos'a olan kran borcunu ona birbirinden
gzel yaplar yapmakla demi.

Daktyl'ler.
"Daktylos" Yunanca parmak dernektir. Mitolojide ise bu adla anlan ve says deiik
olan birtakm cinlerin sz geer. Daktyloi, yani parmak cinleri okluk da'l diye
vasflandrlp Girit'li Zeus, anas Rhea, ya da Phrygia'l tanra Kybele'yle ilikili olarak
gsterilirler. Efsaneye gre, Daktyl'ler betir ve doular yle olmutur. Tanra Rhea,
Girit'in Diktys maarasnda Zeus'u dourmak iin sanc ekerken, ellerini topraa
dayayarak knm ve topraktan doum sanclarn hafifletecek g alm. Sa elinin
toprak stnde brakt izden be cin douvermi, bunlar tepeden trnaa silahl olarak
kmlar ortaya ve kar kmaz da yeni doan Zeus tanrnn erefine hora tepmeye
balamlar. Daktyller sonralar tanra Kybele'nin hizmetine girerek, onun kltnde rol
oynamlar. Kaynaklarda bu cinler eitli alanlarda yararl olarak gsterilirler:
Kureta'lar ya da Korybant'lar gibi batanr ve anasnn tapm ve gizemlerinde grltl
rakslaryla yer alrlar, ayrca, adlarndan da belli olduu gibi elilerinde yaratc olurlar;
Daktyl'ler bir efsaneye gre madenlerin ve maden ilemeciliinin buluculardr, bunun
tesinde de, ok nemli bir r aarak "heksametron" denilen vezni kurmu olmakla n
salmlardr. Bilindii gibi, alt ll destan vezni Homeros'un lyada ve Odysseia'snda
kullanlmakla Yunan iirinin douuna yol amtr, bu vezinse daktylos denilen bir
uzun, ki ksa heceli ayak, yani llerden meydana gelir. Bu vezne parmak vezni
denmesi parmaklardaki bir uzun ve iki ksa boumdan ileri gelmektedir. Ne var ki
Ege'de meydana geldii apak anlalan ve Yunan dilinin yapsna pek de uygun
olmad gzle grlen bu vezin efsaneden de, arkeolojik buluntulardan da anlald
gibi Ana Tanra kltyle sk skya balyd. Elin en ilkel insanlarda da by arac
olarak ne byk bir deer tad teden beri bilinirdi, ama atalhyk'te meydana
karlan fresklerden bu simgenin ne kadar geriye gittii, eski ta an bulduu
grlmtr. Bu inan ve simgesi kesintisiz bir evrimle Phrygia'l Kybele ve Efes'li
Artemis kltne gelmi ve orada hem tapmn temeli olan raks ve mziin doup
gelimesine, hem de dnyada r aacak bir iir lsnn yaratmna yol am
olabilir. Halikarnas Balks'nn birok eserlerinde nerdii bu gr bugne bugn
bsbtn kantlanm deilse de, din tarihine de, yazn tarihine de k tutacak bir bulu
olarak deerlendirilebilir. Buluun doruluunu pekletiren kantlardan biri de bu
vezinde be daktylden sonra altnc lnn spondaios yani sunu diye adlandrlm,
yani be ayak, ya da adm oynadktan sonra arap sunusu yaplmas, bylece veznin
dorudan doruya bir kutsal dansla ilgili olduunu gstermesidir; te yandan ilkan
baz ge yazarlarnda Ephesia grammata diye Efeste Artemis tapnanda bulunan
by formllerinden sz edilmekte ve bunlardan birinin metni verildiinde, bunun
parmak vezinli altlk lyle yazld dikkati ekmektedir.
kan sonu u ki, Yunan iirinin ana vezni olan heksametron dorudan doruya
Anadolulu Ana Tanrann tapmndan km ve uygarlkta esiz bir ileri adm
atlmasna, yani iirin de, dansn da yaratlmasna nayak olmutur. Bu nerinin daha
yaplacak aratrma ve bulgularla bsbtn aydnlanaca umulabilir (Kybele).

Damokles.
Sicilya'da Syrakusa zorbas Dionysos mutluluunu ven Damokles'e mutluluundan
kendisine de pay vereceini bildirmi ve onu armaanlara bomu, ama bann stnde
keskin bir kl sallandrlmasn da buyurmu. Bir klla tavana bal olup her an bana
decek durumda bulunan bu kl damokles'e btn varlklarn zehir etmi.
Damokles'in klc deyimi hep tehdit ve tehlike altnda bulunan maddesel varl dile
getirir.

Danae.
Argos kral Akrisios'la Eurydike'nin kz (Tab. 10). Tun kaplamal bir odaya kapatld
halde Zeus'tan hamile kalr ve Perseus'u dourur (Tab. 13). Danae ocuuyla birlikte bir
sanda konarak denize atlr. Ama Zeus onlar korur ve Seriphos adasna kmalarn
salar. Danae orada kral Polydektes'in kardei Dyktis'in yanna snr, ne var ki
Polydektes gzel kadna gz koymutur, onu elde edebilmek iin olu Perseus'u oradan
uzaklatrmak ister ve bu amala onu Medusa'y ldrmeye gnderir. Bu arada kral
Danaeye kar da, kardei Dyktise kar da zor kullanr, ama Perseus dnp Medusa'nn
ban gstererek kral taa evirir. Sonra taht Diktyse brakr ve anasn Argos'a geri
gtrr (Akrisios, Perseus).

Danaos.
o soyundan gelme Argos kral. Danaos, Belosla Ankhinoenin olu, Aigyptosun ikiz
kardeidir (Tab. 10). Efsanesi o dllerinin Akdenizin gney kylarna, Suriye ve Msra
gtkten sonra ana vatanlar saylan Mora yarmadasna dnmelerini dile getirmek iin
uydurulmu olsa gerektir. Ne var ki Danaos adn btn soyuna vermekle de n
salmtr: Bilindii gibi Homeros destanlarnda Troya savana Yunanistandan gelme
saldrganlarn hepsine birden Akhalar, Argoslular ya da Danaolar (Danaoi) denir. Bu
adn kayna ise ak deildir, kkeninin kuraklkla bir ilikisi olduu, Danaosun da
Danaos kzlar efsanesinde rastlanan pnar arama motifiyle bir araya getirilerek
Msrdan gelmi bir su araycs, izcisi olabilecei ileri srlmtr. Dan kk
Halikarnas Balksnn da belirttii gibi en byk tanrlarn adnda grlen ve belkl
bizim tanr szcmzle bir tutulabilecek bir kktr. Zeus adnn nesnel halinde ve
hele Demeter (Dan-meterden gelme), Poseidaion (Poti-dan,yani koca tanr) ve baz
nlemlerde bu kkene rastlanr. Ad kadar Argosa yerleme efsanesi de anlamldr
Danaosun: Libya kral olduu halde, elli kzn kardei Msr kral Aigyptosun elli oluna
vermek istemez. Danaos bu yzden de Afrikadan kap Argosa snr. Athenann
dne uyarak elli krekli bie gemi yapp Akdenize alm. Bir sre Rodosta kalm
ve o srada kzlar Lindos Athena tapnan kurmular. Argosa vardklarnda tahtta
Gelanor, ya da Pelasgos adl bir kral varm. Bu iki ad da ayn derecede anlamldr:
Gelanor Lykia dilinde kral anlamna geldiinden, Pelasgosda Akdeniz evresine
yerlemi en eski boyun ad olduundan tr. Danaosla Pelasgos arasndaki taht
kavgasn efsane yle anlatr: Danaos Gelanora taht elinden almak niyetinde
olduunu bildirince tartmaya tutumular, tanrlar krall kime uygun grdklerini bir
imarla belli etmiler. Ormandan bir kurt kvermi ve oradaki bir srnn bandaki
bir boaya saldrp onu ldrm. Argoslular, kurdun Danaosu, boann da Gelanoru
nsimgelediine inanarak, Danaosu kendilerine kral semiler. O da kurt tanr diye
Apollon Lykiosa bir tapnak yaptrm. Bu efsane de, Danaos Kzlarnn serveni de,
dardan gelme bu gmenlerin ileri srld gibi Argosun yerlileri olmadklarn, tam
tersine zor kullanarak Peloponeze yerletiklerini aa vurur. Lykial Apollonla
ilikileri de bir okadar anlaml ve nemlidir (Aigyptos, Danaos Kzlar).
 Danaos Kzlar.
Amca oullaryla evlenmemek iin babalar Danaos yneticiliinde Argosa kap
snan Danaos kzlarnn serveni Aiskhylosun en eski tragedyas saylan Hiketides
(Yalvarc Kadnlar) oyununa konu olmutur. Danos kzlarndan meydana gelen ve
oyunda ok nemli bir rol oynayan koroda bu kzlarn Aigyptos oullarna varmaktan ve
zellilke erkeklerle birlemekten duyduklar rknt ve tiksinti dile gelmektedir.
Erkeklere kar Amazonlarn tutumunu andran bu davran hem doal (nk
Aigyptosoullar fazla yaknlardr), hem doad saylmaktadr (nk Danaos kzlar
doa kanunu olan evlilie de kar koyarlar). Babalarnn tledii suu, Danaos kzlar
ileyip kocalarn ldrdkleri halde, yalnz biri, Hypermestra kocasn esirger. Aishyklos
Prometheus oyununda sreci yle anlatr (Prom. 855 vd):

Arzudan gzleri kararm amca oullar,

Gvercinlere saldran aylaklar gibi,
Yasak gerdeklerin avclar gibi,
Koup gelecekler onlarn ardndan.
Ama tanr ho grmeyecek birlemelerini.
Pelagos topraklarnda kalacak lleri.
Karanlkta pusu kuran kadn yzl cinayet
Hakkndan gelecek hepsinin bir gece:
Her gelin ldrecek gveysini,
Kzl kanlara boyanacak hanerleri.
Bylesi gelin gveylik dman bana!
Bir tek gelin yalnz, ana olmak hevesiyle
Geveyip ldrmeyecek gveysini,
kisi de kt yollardan birisini seecek,
Katil olacama kahpe olurum, diyecek.
Ve ite ondan doacak Argosta bir kral
Soyu.

ller lkesinde Danaos kzlarnn cezalandrlmas, onlarn dibi delik bir fy

sonsuzlua dek doldurmak iin uramalr ikencesi efsaneye sonradan katlm bir motif
olsa gerek. Klasik Yunan yazarlarnda bu motif yoktur.
 Daphne.
Defne aacna dnen Thesallia rma Peneusun kz Daphne gzelin gzeli bir
nympha imi. Kendini Gaia tanraya adad iin erkekten kaarm. Tanr Apollon ona
gnl vermi, peine dm, kz kaar, tanr kovalarm. Tam yakalanaca anda
Daphne, babas rmaa yakarm onu kurtarsn diye. Birden bir defne aacna dnm.
Tanr da bakm ki kollar arasnda skt gvde bir aa kt. Defne aacn kendi
kutsal aac diye benimsemi tanr, sazn alar, Musalarn korosunu ynetirken
dallarndan yapt elenkleri eksik etmemi bandan.
lkada Daphne efsanesinden en ok esinlenen air Ovidiustur. Bizde Melih Cevdet
Anday ilemi bu konuyu. Onun iirini olduu gibi veriyoruz:

DEFNE LE TANRI
Eskiden ok eskiden yeryznde
Gzellii dillere destan
Bir su perisi vard ad Defne
Upuzun salar altn sarsyd
Dolard kuytu ormanlarda btn gn
Defne rmak tanrsnn kzyd
Babas Pene derdi ki, kzm
Sen bana bir damat borlusun
Sen bana bir torun borlusun
Defne dedi ki babacm
Beni zorlama ne olursun
Brak beni kz kalaym ne olursun

Sram sram boynu byk yavuklu

Bekleyedursun bir yanda
Defne babo gnl zgr
nat, hrn ve gururlu
Koup dururdu ormanda
Benim geyiim sen, kuzum sen
Benim biricik gvercinim sen
Kuzu kurttan korkar, geyik aslandan
Gvercin kartaldan kaar
Ben sana ac vermek istemem
Ayaklarn kanatmasn allar
Yavala biraz deceksin
Getiin kei yollar dar
Dur hele kama benden
Sevgimdir seni kovalayan

Daha szn bitirmeden avc

Korkak admlarla uzaklat Defne
Kaarken daha bir gzelleti de
Ardnda tir tir titreyen avc
Tavan kovalayan hrsl bir taz
Gibi dt Defnenin peine.
Ben de ylmadan kovalayacam
Bylediin kimmi ren
Ben ne bir dal ne bir obanm
Oklardan saknlmaz tanrym
Koca Zeustur babam
Gemii, bugn, gelecei
Benimle bildi herkes, benimle bilir
Saz tellerine ben verdim seslerini
lalar yaptm yabanl otlardan
Ama bana are deil imdi hibiri
Kimden kayorsun yle sen
Asl sensin benim avcm
Beni sen vurdun can evimden.
Tavan kouyor, durmadan kouyordu
Ardnda av kpei ter iinde
Boynunu uzatm, yetimek zere
 Birinde umut vard, birinde korku
Tavan ensesinde nefesler duyuyordu
nk k gibi saran tanry
Sevinin kanatlaryd.
Gc kalmamt artk Defnenin
Koamyordu kaamyordu
Sapsar, yalvard babasna
Penenin sular stnde gezdirip gzlerini
Cezasn ekiyorum gzelliimin
Irmaklarn gc de sen gibi tanrsalsa
Ne yap yap deitir beni
Baka bir biime koy baba.

Yalvarmas daha bitmemiti ki

Bir geveklik sard her yerini
rtld gs yaprakla
Kollar, salar dal oluverdi.
Avc kollarna ald zaman
Kalbi arpyordu Defnenin
Taze yapraklarn altndan.
Yazk dedi tanr ok yazk
Saramadan yitirdim seni
Bari benim aacm ol da
Yapraklarn elenk olsun kahramanlara
Ezgilerde, trklerde anlsn bundan sonra
Yan yana adlarmz
Yazk dedi tanr ok yazk.

Daphnis.
ldkten sonra tanrlatrlan Sicilyal srtma. oban iirinin kurucusu sayld
iin, Theokritos da, Vergilius da onun adna iirler yazdklar gibi, Daphnis adn bu
trn bir simgesi olarak da kullanrlar. yks udur: Daphnis tanr Hermes'le bir
nympha'nn oluymu. Doar domaz anas onu defne aalarndan bir korulua
brakm, periler de alp bytmler, oban olarak yetitirmiler. Daphnis yle gzel,
yle yakklym ki, nympha'lar da, kr tanrlar da tutkunmu ona. Pan Daphnis'e kaval
almasn retmi, Apollon da iir dzmesini.
Srlerini otlatrken Daphnis ya kaval alar, ya da kendi uydurduu trkleri
arrm. Ama gen yanda canna kym. Nedeni de u: Daphnis Nomia adl bir oban
kzyla seviirmi. Nomia'ya mr olduka sadk kalacana sz vermi, ama kral kz
gzel oban bir gece sarho edip batan karm, yatm onunla. fkeye kaplan Nomia
sevgilisinin iki gzn kr etmi. Daphnis de bir sr dokunakl yas trkleri arr,
gzel dnyay gremediine bir trl katlanamazm. yle ki, sonunda bir uuruma
atm kendini ve lm. Sylentiye gre, babas Hermes bir kayaya ya da bir pnara
dndrm onu. Her yl bu pnarn nnde sunular sunulurmu bu oban tanrya.
Vergilius'un Beinci Srtma trksnde iki oban Mopsus'la Menalcas yle anarlar
Daphnis'i (an yaynlar, . Z. Eyuboglu evirisi):

Yok olmu artk Daphnis, nymphalar

Onun yrekler acs lmne alamlar,
Bir tekgdc bile o ac gnlerde
Srmemi boalarn rmaklara,
Souk sulara, ey Daphnis.
Evet, o gnler rmaktan ne bir yudum su
ien,
Ne de bir tutam ot yiyen sr olmu
Otlaklardan.
Ey Daphnis, inlemi o gn senin lmne
Afrika 'nn aslanlar bile.

Dardanos.
Atlas'n kz Elektra ile Zeus'un olu (Tab. 16). Dardanos Samothrake (Semendirek)
adasnda kardei asion'la birlikte yaarm, ama asion lp aday da su basnca, bir sal
stnde karki kyya, yani Anadolu toprana gmek zorunda kalm. Orada kral olan
Teuker iyi karlam onu. Teuker blgenin en byk rma Skamandros'la en byk da
daia'nn oluymu. Dardanos'a Teuker, kz Batieia'y vermi ve ldkten sonra da
tahtn. Dardanos kendi adn tayan bir ehir kurmu - bugn anakkale'nin biraz
tesinde Troya yolunda Dardanos tepesi diye bu tepe gsterilir - ve lkeye kral olduktan
sonra btn blgeye Dardanos ad verilmi. Dardanos bylece Troya kral soyunun atas
olmutur. Ayrca Samothrake'den Kabir'ler ( Kabirler) myster'lerini, giderek Kybele
kltn Phrygia'ya getirmi olduu sylenir. Pallas heykeli olan Palladion'u Arkadya'dan
alarak Troya'ya yerletiren de oymu derler. Dardanos soyunun gelimesi lyada'da
Aineias'n azndan yle anlatlr (L XX, 215 vd.):

Bulut deviren Zeus ilkin baba oldu

Dardanos 'a,
Dardanos kurdu Dardanie 'yi,
O zamanlar kutsal lyon yoktu,
lml insanlarn byk ehri
yoktu ovada.
Dardanos'lular okpnarl dann
eteklerinde otururdu.
Dardanos 'tan Erikhtonios dodu,
kral oldu,
en varlkl adam oldu lml insanlarn.
On bin ksra otlard ayrlarda,
sevinirlerdi krpe taylarna bakp.
Boreas, otlarken grd onlar, vuruldu,
bir at oldu kara yeleli, bindi ksraklara,
ksraklar gebe kald on iki tay dourdular,
taylar bereketli tarlada hoplayp zpladlar,
kotular baaklarn tepesinde, baaklara
dokunmadlar,
drt dndler denizin engin srtnda,
alacal kpkler stnde drt dndler.
Erikhtonios'tan Tros dodu, Troya'llarn
kral.
Kusursuz olu oldu Tros'un da:
 los, Assarakos, tanrya denk Ganymedes.
En gzeliydi Ganymedes lml insanlarn,
tanrlar kard onu Olympos'a,
Zeus 'a arap sunan olsun diye,
dediler gzelliiyle yaasn tanrlar
arasnda,
los'un olu kusursuz Laomedon 'du.
Tithonos'la Priamos dodu Laomedon 'dan.
Lampos, Klytios, Ares 'in dl Hiketaon
dodu.
Assarakos'un olu Kapys, Kapys 'in olu
Ankhises'ti.
Ankhises'ten ben dodum, Priamos'tan
Hektor dodu.
vnrm bu soydan, bu kandan olmakla.

Deianeira.
Deianeira Kalydon kral Oineus'la Althaia'nn kz ve Meleagros'un kz kardeidir. Asl
babas Oineus deil de, bir ara Kalydon saraynda misafir kalan Dionysosnu. Deianeira
kardei Meleagros gibi yiit bir kzdr, sava arabasn ve silahlarn kullanmasn
bilirmi. Deianeira'nn ac yksn Sophokles "Trakhis Kadnlar" adl tragedyasna konu
etmitir.
Herakles Hades'e iniinde Meleagros'un glgesine rastlar, Kalydon avnda can veren
yiit ona kz kardei Deianeira ile evlenmesini salk verir. Herakles de yeryzne
dndnde gzel kza gnl verir, ama onu alabilmek iin nce Akheloos rmayla
dvmek zorunda kalr (Akheloos). Sonra Deianeira ile evlenir ve Hylos adl bir
ocuklar olur. Yiit bir sre sonra kars ve oluyla Kalydon'dan ayrlr. Yolda derin bir
rma gemeleri gerekir, at adam Nessos'a rastlarlar, Nessos rma geirmek iin
Daianeira'y srtna alr, o srada kadna yanamak ister. Karsnn lklarna koan
Herakles at adam Lerna canavarnn kanna batrd zehirli oklarndan biriyle vurur.
Nessos can ekimekteyken Deianeira'ya yarasndan akan kan alp by gibi
kullanmasn tler. Bu iksirle kocasnn sevgisini her zaman iin koruyabileceini
syler. Trakhis'e varrlar, Herakles Deianeira ile Hylos'u oraya braktktan sonra baka
ilere koar. Bir ara Oikhalia kral Eurytos'u yener, kz ole'yi tutsak olarak alr ve
Deianeira'nn yanna gnderir. Zaferini kutlamak iin de karsndan yeni bir gmlek
ister. Kocasnn tutsa olan gzel ole'ye k olduunu ve kendisini onunla aldattn
haber alnca Deianeira korkun bir fkeye kaplr, kskanlk iini kemirmeye balar, o
srada Nessos'un byl kan aklna gelir, yeni gmlei bu iksire batrarak Herakles'e
gnderir. Yiit onu srtna giyer giymez gmlek derisine yapr ve korkun aclarla
yakmaya balar. Gmlei karaym derken, derisi de yzlr. Bu dayanlmaz ikenceye
son vermek iin Herakles Oita danda bir odun yn hazrlatr, kendini alevlerin iine
atar. Deianeira da duyduu pimanla dayanamaz, canna kyar. Trakhis'te mezar
varm, gelen gidene gsterirlermi (Herakles).

Deimos.
Sava tanr Ares'in yanndan ayrlmayan Deimos'la Phobos deheti, panik, korku ve
onun sonucunda meydana gelen bozgunu simgelendirirler. Hesiodos bu iki tanry yle
tanmlar (Theog. 933 vd.) (Ares, Aphrodite):

Bu arada kalkan delen Ares 'le

Kbrsl Tanra Aphrodite'nin
Birlemesinden
iki ocuk douytodu, Phobosla Deimos,
Bozgun ve korku yaratan tanrlardr bunlar.
Belal, korkun savalarda bu tanrlar
iter kakarlard ordu birliklerini
Yakp ykc Ares 'in yardmyla.

Deioneus.
ksion'un kars olan Dia'nn babas. Deioneus kzn ksion'a verdikten sonra kendisine
sunulmas gereken armaanlar isteyince, ksion onu ate dolu bir kuyuya atp ldrm
(ksion).

Deiphobos.
Priamos'la Hekabe'nin olu (Tab. 16). Troya savunmasnda yiite arpan
savalardan biridir. Gz pek ve akll olduu iin Hektor kardeleri arasnda en ok
onu sever, ona gvenir ve bunun iindir ki tanrlar, zellikle Athena Hektor'un lmn
salamak iin onu ara olarak kullanrlar. Akhilleus'la Hektor lm-kalm savana
girimilerdir ki, tanrlar Hektor'un leceine karar verirler. Athena yeryzne iner ve
nce Akhilleus'a grnp kendisiyle birlikte arptn, Hektor'u gidip kandracan
syler, sonra Deiphobos'un klna girerek Hektor'a yaklar (l. XXII, 226 vd.).
Deiphobos klnda Athena birka parlak szle iyice kandrr Hektor'u o da, gvenle
saldrr dmana, atar kargsn (l. XXII, 289 vd.).
Bundan sonraki sahne lyada'nn en dokunakl, insanca deeri en yksek olan
sahnesidir. Deiphobos'un ad gemez artk lyada'da. Ama sonraki efsaneler Paris
ldkten sonra, onun Helene iin Helenos'la yarmaya girdiini, kadn kazanp aldn,
onunla evlendiini, sonra da Troya dnce Odysseus'la Menelaos'un onun evine birlikte
saldrdklarn, kendisini ldrp bedenini parampara ettiklerini anlatrlar. Homeros'un
en gzel, en temiz kiilerinden birini kirletip lekelerler bylece. Biz onlara kulak
vermeyelim, bizim iin Deiphobos lyada'nn Deiphobos'u kalsn, yani kaderin elinde
oyuncak olup en sevdii aabeyisine kyan trajik bir kii.

Deipyle.
Adrastos'un kz, Tydeus'un kars, Diomedes'in anas (Tab. 23), (Adrerstos, Tydeus).

Deipylos.
(1) lyada'da ad bir kere geen Akha'l bir sava. Sthenelos'un arkada.
(2) Troya'nn sava sonras efsanelerinde uydurulan bir kii. Deipylos, Trakya kral
Polymestor'un Priamos'un byk kz lione'den olan oluymu. Ama kral Priamos en
kk olu Polydoros'u ablasna emanet etmi ki, Troya'ya bir ey olursa onu korusun
diye. lione kendi olu Deipylos'la kardei Polydoros'u kartrm ki, miras Polydoros'a
deil de Deipylos'a kalsn. Ne var ki, Troya dnce, Agamemnon Polymestor'dan
Polydoros'u ldrmesini istemi, Trakya kral bunu yapm, ama Polydoros'u ldrdn
sanarak kendi olunu ldrm. Bir gn Deipylos, yani Polydoros, Delphoi kehanetine
bavurunca, khin ona yurdunun yanp yok olduunu, anasyla babasnn da ldn
bildirmi, lione'den gerei renen Polydoros ablasn kocas Polymestor'u kr edip
ldrmeye zorlam. Polydoros stne lyada'da bambaka bir yk anlatlmaktadr
(Polydoros, Polymestor, Hekabe).

Delos.
Efsaneye gre, Poseidon gnn birinde yabasyla denize vuracak olmu, vurduu
yerden bir para toprak, bir ada kvermi. Ama yaln kayalkm bu ada, stnde bir ot
bile bitmezmi, stelik de denizlerde yzer, dalgalarla oradan oraya srnrm.
Gel zaman, git zaman tanra Leto douracak bir yer aram (Leto, Apollon,
Artemis). Zeus'tan gebe kald iin, Hera'nn hmna uramm, bu yzden de hibir
yer onu barndrmak istememi. Trakya'da Athos, Anadolu'da da dalarna, mbros,
Lesbos, Samos adalarna, Miletos ve Knidos ehirlerine bavurmu, ama ne da, ne ada,
ne ehir, hibiri almam Leto'yu Hera korkusundan. Derken Leto gitmi, gitmi,
karsna bir yzen ada km, ona seslenmi, demi ki -Deloslu Apollon'a Homerik
hymnos'ta modern denebilecek turistik bir grle diyor ve ant iiyor ki- ada doumuna
izin verirse, oraya yle bir tapnak yaptracak ki, btn geimini dnyann drt
bucandan bu tapnaa gelecek olan gezginlerden, yakarlardan karabilecek. Ve
adada douyor Apollon'la Artemis. Ne var ki dokuz gn, dokuz gece sanc ekiyor Leto,
btn tanralar banda bulunduu halde douramyor bir trl, ta ki Hera'nn
Olympos'ta alkoyduu kz ebe tanra Eileithyia yardma gelsin.
O gelince, onuncu gn dnyaya geliyor ikiz tanrlar. Ondan sonra da Delos'a " parlak"
anlamna gelen ad verilir ve Zeus onu topran dibine mhlar, Kyklad takmadalarndan
biri oluverir. Ve hymnos drt ylda bir Delos'ta kutlanan Apollon trenlerini ye
anlatr:

Nice tapnaklarn oldu, nice kutsal

korularn oldu;
yce da balar senin oldu, ovalara bakan
da balar,
senin oldu denize dklen nice rmaklar;
ama gnln sevindiren ver, ey tanr
Delos'tu asl.
Orada toplanrlar uzun etekli yonyallarn
senin,
kadnlarn ve ocuklarn getirirler
yanlarnda.
Sonra balanr oyunlara,
sana bal olanlar gelirler ziyaretine,
yumruk, ezgi, dans yarmalar sunarlar.
Onlar oyunlarda gren sanr
lmszdrler.
Sanki onlar iin zaman denen ey yok, ya
yok.
Kim grse bu erkekleri, bu gzel kuakl
kadnlar,
 hzl gemilerini ve btn varlklarn kim
grse onlarn,
sevin ve cokuyla dolar yrei.

Demeter.
Homeros destanlarnda "gzel sal kralie", "gzel rgl Demeter" diye anlan
toprak ve bereket tanras Demeter (adn "Ge-meter" toprak ana olarak aklayanlar
vardr) Hesiodos'a gre Kronos'la Rheia'nn kz, ikinci tanr kuandandr (Tab. 5).
Rheia'nn ilk kz Hestia'dan hemen sonra domutur. yksn ksaca yle anlatr
Hesiodos (Theog. 911 vd.):

Demeter 'in de yatana girdi Zeus.

Canllar doyuran, tarlalar tanrasnn.
Ak kollu Persephone'yi dourdu Demeter,
yeralt tanrs Aidoneus
kard onu anasnn koynundan
ve bilge Zeus brakt kzn ona.

Demeter ekinleri ve zellikle buday simgeler, onun tek efsanesi mevsimleri

simgeleyen bir efsanedir. Bu efsane Yunan dnyasnn daha ok buday reten
blgelerinde gelimi, tutunmutur. En ok tapldg yerler Eleusis ve Sicilya ovalardr,
ama tapmna Girit'te, Trakya'da ve Peloponnesos'ta rastlanr.
Demeter tapmnda da, efsanesinde de kz Persephone'den ayrlmaz. Kimi zaman
"Kore" (gen kz) adyla anlan Persephone ile Demeter'e "iki tanra" denir.
Persephone'nin Aidoneus, yani yeralt tanrs Hades tarafndan karlmas Demeter
kltnn de merkezindedir, tanrann Eleusis'te kutlanan myster'lerinde de bu
efsanenin derin srlarna ermekle Demeter erenleri arasna karlrd.
Bu efsaneyi E. Peterich'in "Kk Yunan Mitologyas"nda (M. Eg. B. yaynlar, eviren
S. Baydur) anlatld gibi alalm:
"Persephone bir gn oyun arkadalaryla birlikte ayrda iek toplarken birdenbire
yer yarlm, tanr Hades arabasyla dar kagelmi, kz yakalad gibi kap gitmi.
mitsizlikten ne yapacan bilmeyen tanr ana, kzn araya araya btn dnyada
dolamadk yer brakmam. Sonunda her eyi gren ve bilen gne tanr Helios Kore'nin
bulunduu yeri sylemi. Bunun zerine Demeter Olympos'tan kam, yrei szlayarak
ssz bir yere ekilmi. Onun ksmesiyle topran bereketi kalmam, insanlar ktlk
tehlikesine uramlar. Zeus bouna onu bartrmaya alm, bouna Hades'ten kz
geri vermesini istemi: Tanr kadn yalvarmalara kulak vermiyor, kendisine Hades'in
sunduu nar meyvesini yemi olan Persephone bu sevgi bysyle yeralt hakimine
balanm bulunuyormu. Btn yalvarmalarnn boa gittiini gren Zeus,
Persephone'nin yln te ikisini yani iek ama ve meyve zamann, anas Demeter'in,
geri kalan te birini, yani k da kocas Hades'in yannda geirmesini kararlatrm.
Bylelikle topraa yeniden bereket gelmi.
Skntlarla dolu bu dolamalar srasnda Demeter bir kocakar klna girmi olarak
Eleusis kral Keleos'un evine uram. Kraln kars Metaneira karsndakinin tanr
olduunu anlayamam. Demeter'e olu Demophon'u bakmak, bytmek zere vermi.
Demeter bir tanr besliyormu gibi ocuu nektar ve ambrosia ile beslemi. Bir gn
Metaneira, stnineyi ocuu alevler iine tutarken yakalam. ok korkmu olan
kralieyeye, tanra olduunu sylemi, byk bir i bozduunu bildirmi: Demophon
alevler iinde btn dnya balarndan kurtulup temizlenerek tanr olacakm; imdiyse
bir lml olarak kalm.
Baka masallara gre, Demophon'un erkek kardei Triptolemos tanrnn evlatlym.
Triptolemos kanatlar bulunan sihirli bir arabayla btn dnyay dolayor, insanlara
tarla bakmn ve Demeter tapmn gretiyormu. Anlatldna gre, tanr kadnn
kendisi, Keleos'la oullarna Eleusis'teki Demeter tapnan kurmak dn vermi. Bu
tapnan mysteria denilen gizli tapm btn eskia boyunca byk bir sayg
gryordu" (Eleusis, Keleos, Metaneira, Triptolemos).
Demeter'in asion adl bir lmlyle maceras da anlatlr. Bu macera tanralarn
lml erkeklerle sevimelerine bir rnek olarak gsterilir (Od. V. 125) ve asion'dan
zenginlii, bolluu simgeleyen Plutos adl bir olu olur (asion, Plutos).
Atina'da her ekim aynda yalnz kadnlarn katldklar "Thesmophoria" bayram
kutlanr ve iki tanraya da "thesmophoriai" yani yasa getiren, insanlara doal yasalar
reten tanralar denirdi. Aristophanes "Thesmophoria Bayramn Kutlayan Kadnlar"
adyla bir komedya yazarak, kadnlarn nasl bu gizli trenler srasnda kadn dman
Euripides'i suladklarn sahneye koymutur.
Romallarn tapndklar Ceres, Demeter'den pek farkl deildir. Oysa Demeter'le
Anadolu'nun bereket tanras Kybele arasnda hemen de hibir iliki kurulamaz.
Demeter'e yazlm birok vgler vardr. Bunlarn en nemlilerinden biri Homerik
denilen bir hymnos'tur, biri de skenderiye'li air Kallimakhos'tandr.

Demodokos.
Bunca bin dizelik Homeros destanlarnda ylesine usta bir ya da birka ozann sesini,
szn dinler de, bir tekinin adn reniriz yalnzca, o da Demodokos'tur. Demodokos
Phaiak kral Alkinoos'un saraynda grevli ozandr. Adndan da belli olduu gibi demos;
halkla ilikilidir. Bu, ozan, halka syler, halktan sayg grr; deerlidir, halkn sayd
ve sevdii bir kiidir. Odysseus kendisi yle tanmlar ozan (Od. VIII, 478 vd.):

Ozanlar sayg grrler ve deerli bilinirler

bu yeryznde yaayan tekmil insanlar
arasnda,
nk Musa retmitir onlara ezgi
sylemeyi,
Musa ok sever ozanlar soyunu.

Kral Alkinoos da hibir leninden eksik etmez onu, lene oturulacak m, hemen
arr (Od. VIII, 44 vd.).
Gelince altn ivili bir koltua oturturlar ozan, yemek dolu bir masa ekerler nne,
sazn asarlar bann stnde bir engele ve lende, oyunda, bedenin de, ruhun da
devineklerini yneten bu ozandr (Od. VLIL 261 vd.).
Ozan Demodokos birka kez sahneye kp ezgi syler. Odysseia'da, Ares'le
Aphrodite'nin aklarn syler (Od. VIII, 267 vd.), ve Troya savan syler, destanlk
yiitleri anar, o sra Odysseus duygulanr, kimliini aa vuracak bir dilekte bulunur,
yle der ozan (Od. VIII, 487 vd.):

Daha ok sayarm, Demodokos, seni tekmil

lmllerden.
Sanat ya Musa retti sana, ya da Apollon.
Ne gzel syledin Akha'larn destann,
olduu gibi,
neler yaptklarn ne gzel syledin,
nelere katlandklarm, neler ektiklerini.
Haydi imdi ge baka bir konuya,
u tahta at olayn anlat imdi bize,
Athenann yardmyla Epelos yapmt onu
hani,
getirmi Akropolise dayamt tanrsal
Odysseus da kurnazca,
 lyon'u ykacak adamlarla doluydu ii.
Anlatabilirsen bunlar, getirip bir biimine,
bundan byle tekmil insanlara ben de
diyeceim ki:
Tanr sevdi onu, tanrsal bir iir balad
ona.
Odysseus'un da yiyordu ii iini,
yanaklarn slatyordu kirpiklerinden szan
yalar...

Yalnz Alkinoos farkna varr Odysseus'un aladnn, susturur ozan ve sorar

konuuna niin ac gzyalar dktn "dinlerken Argos'lularn ve lyon'un bana
gelenleri".
Odysseus da ite o zaman balar Odysseia' yi, yani geirdii btn servenleri
anlatmaya.
Demodokos Odysseia destannn en sevimli, en kl bir kiisidir. Homeros'un kendisi
midir? Kr ozan stne nice sz sylendi, nice mrekkep dkld. Homeros kr myd,
deil miydi diye tartld. Okuyucu kendi duygu ve izlenimine gre karar versin, ben
bugne dek okuduum bunca yaptlarn hibirinde air Homeros'un gz gibi gren gz
grmedim.

Demophon.
Bkz. Demeter.

Deukalion.
(1) Soylar mythos'unda Hesiodos tun soylu insanlarn kendi elleriyle yok olduklarn,
ad brakmadan br dnyaya gp Hades'in karanlklarna gmldklerini syler, ama
bunun nasl olduunu anlatmaz. Tufan sz ve kavramna rastlanmaz en eski Yunan
kaynaklarnda. Ne var ki Yunan mythos'unun Tufan kahramanlar Deukalion'la
Pyrrha'nn, insanln bana gelen ykmlarnn kaynanda bulunan Prometheus ve
Epimetheus soyundan olmalar (Tab. 3) Hesiodos'un Smer, Babil ve Sam
kaynaklarndan baz efsaneleri alp, bazlarn almadn gsterir. Yunanllarn Tufan
efsanesi daha sonraki bir ada, belki Tesalya'da uydurulmu ve kahramanlar
Deukalion'la Pyrrha, Prometheus-Pandora mythos'una balanm olabilir. Bu efsane
Hellen rknn atasn kurma iine de yaram, yle ki Tufan'dan kurtulan Deukalion'la
Pyrrha'nn bir olu olur, ad Hellen, onun da olu olur: Doros, Ksuthos ve Aiolos.
Doros'la Aiolos dorudan doruya Dor ve Aiol rklarnn atas, Ksuthos ise ocuklar
Akhaios'la on yoluyla Akha'larn ve on'larn atas olur (Tab. 20; Tufan, Hellen).
(2) lyada'da ad geen bir Deukalion daha vardr: Girit kral Minos'la Pasiphae'nin
olu ve Troya savana katlan Meriones'in dedesidir ( Meriones). Theseus'un dostu olan
bu Deukalion Kalydon avnda da bulunmu.

Devler ve Tanrlar Sava (Titanomakia).

Hesiodos Olympos tanrlarna kadar birbirini izleyen soylar, kuaklar, saydktan
sonra, yle der (Theog. 630 vd.).

Titan tanrlarla Kronos oullar

ki birileri, marur Titanlar, Othrys'de,
brleri, tm nimetleri verenler,
Olympos'un tepesinde oturanlar,
uzun zamandan beri savayorlard
gl saldrlarla birbirlerine girerek.
Yrekleri hnla dolup taarak
tam on yl cenkleti durdular,
bitip tkenmek bilmiyordu bu kavga,
belli deildi kimin kazanaca.

Demek ki Zeus Kronos'u yenmekle egemenlii hemen ele alamad, Olympos'lularn

saltanat ancak kendilerinden nceki kuakla on yl sren bir savatan sonra kurulabildi.
Bu baarnn da ancak Yz Kollu Devlerin yeraltndaki hapislerinden karlmalaryla
salanabildii belirtilir. Othrys'le Olympos ikisi de Thessalia'nn birer yksek doruudur.
Bu iki dan tepesinden srdrlen sava Theogonia'nn en renkli, en devinekli
sahnelerindendir (Theog. 666-735):

Ogn tanr ve tanra hepsi

azgn bir cenk havas estirdiler,
Hepsi, Titan tanrlar, Kronos oullar
ve Zeus 'un gn na kard
glerine dayanlmaz azgn devler,
Her birinin yz kolu vard onlarn
omuzlarnda heybetle savrulan,
her birinin elli de kafas vard
gl bedenlerinin omuz balarnda.
Dikildiler Titanlara kar korkun savata
koca ellerinde yaln kayalarla.
Titanlar da atlyordu evkle sra sra,
her iki taraf gsteriyordu var gcn.
evrede sonsuz deniz homurdanyordu,
Toprak kkredi birden gr sesiyle,
engin gkler yanklanp inildedi
lmszlerin saldrlar altnda,
koca Olympos sarslyordu temelinden,
ar bir deprem iniyordu Tartaros'a kadar
kararak gmbrtsne korkun
saldrlarn,
savrulan kayalarn, grzlerin.
Haykrlarla yklyd atlan her ey,
iki tarafn birbirine karan sesleri
ykseliyordu yldzl gklere kadar,
korkun bir kargaaya dnerken
boumalar.
Zeus da artk tutmaz oldu fkesini.
Yrei dolar dolmaz fkesiyle
btn gcn salveriyordu ortaya.
imekler sayordu gkten ve
Olympos'tan,
grbz elinden frlayp uuyordu yldrm
gk grltleri arasnda parl parl,
sallayp savuruyordu kutsal alevi
gittike sklaan imekleriyle.
Drt bir yanda, atr atr yanyordu
canllara can veren Ana Toprak,
bar bar baryordu ate alan ormanlar,
kaynyordu karalar ve ekinsiz denizler,
yakc bir soluk saryordu yer olu
Titan'lar
koskaca alevler karrken bulutlara;
ne kadar gl de olsa Titan tanrlar
kamayordu gzleri imek ve
yldrmlardan,
akl almaz bir azgnlk sarmt evren
boluunu,
gzlerin grd, kulaklarn iittii
gklerin yerle arpmasndan doabilecek
grntlere ve seslere benziyordu.
Daha byk olamazd gmbrt.
Biri kerken teki stne dse onun.
Bylesine bykt gmbrts
birbiriyle cenkleen tanrlarn.
Rzgrlar da karp bu kaynamaya
savuruyorlard sarslan topra
kartrp birbirine tozlar,
imekleri, yldrmlar, gmbrtleri,
byk Zeus'un bu sava silahlarn.
Bir yandan br yana tayorlard
savalarn bar arlarn.
Yamand gmbrts bu korkun savan
ve yamand gzlere smayan grntleri.
Derken, herkes hmla birbirine girmiken
sava duraklayverdi birdenbire.
 Ama n saftaki Kottos, Briareus, Gyes,
savaa doymayan bu yz kollu devler
azdrdlar yeni batan sava:
yz ta birden frlad
bu devlerin gl kollarndan.
Kapkara saldrlarla ezdiler Titanlar,
yol yol topran altna tktlar onlar,
vurdular zincire yendiklerini
ve gkler ne kadar uzaksa topraktan
topran o kadar altna gmdler onlar.
Bir rs gkten dse dokuz gn, dokuz gece
ancak onuncu gn varabilirdi yeryzne
ve tun bir rs dse yeryznden ancak
dokuz gn, dokuz gece sonra varabilir
Tartaros'a.
Tuntan bir duvar evirmitir oray,
kat karanlk sarar dar boazn,
stnde kkleri bitegelmitir topran,
ve ekinsiz, usuz bucaksz denizin.
te orada sakldr Titanlar karanlkta
bulutlar toplayan Zeus'un istemiyle.
Gleri yetmez kmaya oradan
Poseidon kapamtr tun kaplar,
drt bir yanda ykselir duvarlar.
Kalkan tutan Zeus'un buyruuyla
durur orada sadk birer beki gibi
Gyes, Kottos ve cokun yrekli Briareus.

Dia.
Deioneus'un kz, ksion'un kars (ksion).
 Diana.
Erken alardan beri Yunan Artemis'iyle bir tutulan talya'l bir tanra. Diana'nn
Roma'da anlatlan efsaneleri Yunan Artemis'inden esinlidir. Orestes talya'ya Tauris
Artemis'ini getirmi ve Nemi'ye yerletirmi. Gerekten de Latium'un bu ehri
evresinde bir gl, kutsal bir koru ve Diana'nn bir tapna vard. Tauris'te olduu gibi
burada da tanraya insan kurban edilirdi. Tapnaa barahip olabilmek iin kendinden
nceki barahibi tanraya kurban etmek gerekirmi bu tapnakta. Baka bir efsaneye
gre, tanr Asklepios'un dirilttii Hippolytos Artemis'e karlp talya'ya getirilmi ve
Virbius adyla tanrann kltne girmiti.
Roma'llarn gznde Diana avc tanra deil de, daha ok Apollon'un kardei bir k
tanras saylrd (Artemis).

Dido.
Kartaca kraliesi Dido'nun efsanesi Vergilius'un " Aeneis", destanna dokunakl bir
sevda roman olarak girmezden nce de vard ve yle anlatlrd: Fenike kenti Tyros'un
kral iki ocuk brakarak lm, biri kz Elissa, br olu Pygmalion. Babas ld
zaman Pygmalion ocukmu, ama halk onu kralla semi, amcas Sicharbas' da naip
olarak saptam ve Elissa'y onunla evlendirmi. Ne var ki Pygmalion amcasnn
definelerine gz dikerek Sicharbas' ldrtm. Bu korkun durum karsnda Elissa
Tyros'tan gmeye karar vermi ve yanna kentin ileri gelenlerinden bir grupla
Sicharbas'n definesini de alarak denize alm. Yolda giderken gemiden azna kadar
dolu torbalar atyorlarm denize. Dido bu torbalarn iinde Sicharbas'n altnlar olduu
kansyla kardeini aldatmaya girimi, oysa torbalar kumla doluymu. Gmenler, gide
gide Afrika'nn Libya kylarna varmlar ve orada karaya kmlar. nce Kbrs'a
urayp Aphrodite tapnandan seksen gen kz kararak kendilerine e edinmiler.
Libya yerlileri Elissa ile adamlarn iyi karlam, bir kzn pstekisine sacak kadar
topra seip oraya yerleebileceklerini sylemiler. Elissa da bir kz derisini yle ince
eritler halinde kesmi ki, epey bir topra elde edip oraya bir kent kurmaya koyulmu.
Bu kent sonradan Kartaca diye anlacak Roma'nn dman, byk Afrika kentidir. Elissa
orada kralie olur, ne var ki yre krallarndan biri ona talip kar, evlenmek ister. Elissa
bu istei tiksintiyle karlar, ama komu krala kar koyamayacan bildii iin, aylk
bir dnme sresi ister, o srada len kocasnn ruhunu yattracan syler. ay
sonra da bir odun ynnn stne karak kendini diri diri yakar.
Vergilius'un bu efsaneyi kullanarak yaratt yk yledir: Elissa'nn ad Dido'ya
evrilir, Sicharbas Sychaeus olur. Destan, Aeneas'n Kartaca topraklarna ayak
basmasyla balar, kentini kurmakta olan kralie Troya'l kahraman grr grmez
arplr, tanra Aphrodite'nin dzenlerine kurban gider. Ak ona her eyi unutturur,
Vergilius kralienin Aeneas'a Troya savan nasl anlattrdn uzun uzadya gzmzn
nne serdikten sonra, bir av srasnda frtna ve doludan kaan Troya'l kahramanla
Kartaca'l kralienin nasl bir maaraya snp orda Eros'un oklarna dayanamadklarn,
byk bir ak harlayyla birbirinin olduklarn anlatr. Hemen Fama diye bir tanra
kar ortaya, dedikoduyu simgeleyen, bu Fama gider dnyann drt bir yanna yayar
haberi, Dido'nun Aeneas'la sevitii haberini; Zaman geer, Dido akn kz kardei
Anna'ya aar, bu srada komu kral arbas, Dido'nun bir yabancyla sevimesini rezalet
sayarak Dido'y sktrr. Tanrlar da Odysseia misali araya girerler ve Aeneas'a haberci
gnderirler ki, kaderi Dido'nun yannda keyif srmek deil, talya'ya gidip yeni bir kent,
bir devlet kurmaktr. Aeneas boyun eer, gizlice kamaya hazrlanr, Dido farkna varr,
aralarnda sert bir tartma, byk bir kavga kopar, kralie sevgilisini
alkoyamayacan anlar ve canna kymay gze alr; bir odun yn hazrlatr,
Aeneas'la birlik, beraberliklerini yanstan ne varsa hepsini oraya yar, gece yars gene
tanrlarn drts zerine Troya'llar yelken atklarnda, Dido gidilerini gzler, sonra
klcnn stne atlarak kendini ldrr. Bylece hazrlanan odun yn lsnn
yakld odun yn olacaktr. Uzaklaan Aeneas ufukta sevgilisininin yanan mezarndan
ykselen dumanlar grr. Bu serven Latin airinin en gzel, en ili dizeleriyle dile
gelmitir. Anna diye anlan kz kardei belki de ilerde Anna Perenna adyla taplan Roma
tanrasyla bir tutulabilir (Aineias, Anna Perenna).

Didyma-Didymeion.
onya'nn en byk kenti Miletos'un Didyma denilen yerde kurduu Apollon tapnana
"Didymeion" denirdi. lka yazarlar bu adn kaynan vermiyorlar; ikiz tapnak, ya da
ikizler tapna anlamna gelen bu ad, iki doruklu bir dadan, ya da tanr Apollon'un
sevdii ikizlerden gelmedir diyenler var. Oysa - Didym- kk Yunanca deil, Anadolu'nun
yer adlannn ou gibi, Yunan ncesi bir zamandan kalma olsa gerek. Nitekim Apollon'a
-Apollon ad da Yunanca deil, onu Yunan diline balamak amacyla yaplan btn
aklamalar yetersizdir- Greklerin Anadolu'ya gelmesinden nce tapndrd herhalde
Didyma'da.
Pers savalarndan sonra onya'nn yeniden kalknmasyla Miletos Didyma tapnan
bir daha kurmak ve bilicilik merkezini canlandrmak yoluna gider. Bu i ok byk apta
tutulur: Mimar olarak, Efes'te yanan Artemision'u yeniden yapan Panionios'la, Milet'li
mimar Daphnis seilir. Bitince Didyma tapna dnyann sekizinci harikas olacaktr. Ne
var ki yeni Didymeion 150 yl boyunca Milet'in hazinesini ypratt halde, bir trl
tamamlanamam, tapnak hibir zaman doru drst bir atyla rtlememitir.
Hristiyan ortaanda Didyma' nn hl orada durduu ve belki de canlln srdrd
tapnan tabannda izili grlen halardan belli. Ik tanr Apollon'un gcn
Hristiyanlar da kolay kolay sndrememi olacaklar ki, hemen arkalarndan gelen puta
tapanlar halar birer daireyle evirmiler.
Didymeion'a gelen duaclar, Panormos limannda karaya iner ve drt Idlometrelik,
aslanlarla ssl yolu yryerek varrlard tapnaa. Delphoi'de olduu gibi Didyma'da da
falclar kadnm. Ellerinde kutsal bir denek, bir kuyunun stnde oturur, kara sularda
grdkleri ltlar yorumlarlar ve bilicilere fsldarlarm. Tanr sarholuuna kaplm
kadnn azndan geliigzel dklen szleri vezinli dizeler halinde dile getirmek de
bilici rahiplerin greviydi (Brankhos, Brankhosoullar).

Dike.
Dike, Themis'le Zeus'un kz ve Eunomia ve Eirene'yle birlikte Hora'larn biridir. Ad
Yunan dilinde birok anlamlara gelir; simgeledii balca soyut kavram hak, doruluk ve
adalettir. Dike szc, adaletin uyguland mahkeme iin de kullanlr, mahkemede
verilen hkm iin de; "diken didonai" deyimiyse ceza grmek anlamna gelir.
Dike insanlar arasnda yaar, onun iindir ki, iirde de, dzyazda da ok ad geer.
Dike kavramndan Yunanllarn ne anladn iyice kavramak iin balca kaynaklarmz
Hesiodos ve tragedya yazarlar olsun. Bu kavram incelemeye deer.
Hesiodos'un ikinci byk eseri "ler ve Gnler"de Dike'ye 180 dizeye yakn uzun bir
blm ayrlmtr. Bu blm Hesiodos'un btn hayat felsefesini verir. Yalnz Hesiodos'u
tanmak bakmndan deil de, orta halli bir insann toplum iinde Dike tanrsal
kavramn nasl grp, nereye yerletirdii asndan incelemek istiyoruz bu paray.
Blm bir hayvan masalyla balar (l. 202 vd.); "krallara" yani kadlara, yarglara
seslenen air hayvanlar dnyasnda kaba kuvvetin hkm srdn, ama insanlar
dnyasnda yle olmadn syler. nsanlar arasnda Dike vardr. Dike tanr Zeus'tan
gelir, Dike yani doruluk topluluklarn varln ve mutluluunu salar. Hesiodos burada
tanra Dike'ye uzun bir vg yazar. Kardei Perses'ten hakszlk gren ve yarglarca
korunmayp hakkn alamayan Hesiodos'un Dike'ye bu vgs patetik olmakla kalmaz,
kendilerine yarg deyip de rvet alarak erilik yoluna sapan krallara da etkin bir
derstir.
Soylar mythos'u dnyay bir cehenneme evirmekle bitmiti. Yoksulluk, umutsuzluk
sarmt ortal, insan Pandora'nn iledii su (ki buna da su denmez ya, bir
tedbirsizlikti sadece) yznden ne kadar ktlk varsa, hepsini balarna bela
etmilerdi. Bundan kurtuluu adalete gvenle, Dike'yi insanlarn arasna almak, onu her
ite uygulamakla grmek ve salk vermek Hesiodos'un Yunan dncesine en byk
katksdr. Kratos'la Bia'y kendine balca yardmc eden Zeus burada bir zorba
olmaktan kyor, insanla yarar ve iyilik getiren tanr, gerek bir tanr oluveriyor.
Yeryz de yeni batan bir altn aa, bir cennete dnyor. Doruluk zerine kurulu bir
insan cenneti.
Hesiodos'un bu yce grn tragedya yazarlar da benimser, benimseyenlerin, dile
getirenlerin banda da Aiskhylos gelir. Ahlak her eyden stn tutan bu air, dorularn
ocaklarnda mutluluun rnleri bulunduunu syler (Aam. 750 vd.); Sophokles de
Elektra tragedyasnda, ilenen suun hemen peinden Dike'nin tanrlar Erinys'lerle
birlikte geldiini ileri srer (Elekt. 472 vd.).
iirde bir tanrsal varlk olarak canlandrlan Doruluk gitgide soyutlar Yunan
dzyazsnda ve sonunda Platon'un bunca diyalogunda, znn nitelikleri, toplum iinde
yeri ve etkisi aratrlan "to dikaion" diye dinsiz bir felsefe kavramna dner.

Diktynna.
Bkz. Britomartis.

Diktys.
Bkz. Danae.

Diomedes.
(1) Bir Trakya kral. lkesine gelen yabanclar atlarna yem olarak verirmi.
Herakles, Diomedes'i kendi atlarna yedirerek bu vahi treye son vermi (Herakles).
(2) Tydeus'la Deipyle'nin olu, Troya nnde savaan Argos'lu yiitlerin en yaman
(Tab. 23). Diomedes'e verilen sfatlar hep savata stnlk gsterir niteliktedir. Babas
gibi nl, gl bir at srcs olmaya zenir Diomedes. Diomedes'e btn bir blm
ayrlmtr lyada'da, orada tanra Athena ona destek olup, her trl yiitle, giderek
tanrlarla bile boy lmeye kkrtr onu. ki benzetmeyle Diomedes'in atlganl dile
getirilir.
(l. V, 142):
Tpk bir aslan gibi kudurmutu ite
dev yapl Diomedes, Troyahlara
saldrnca.

(l. V, 87 vd.):
Eriyen karlarla beslenip taan bir rmak gibi
kpryordu Diomedes ovada.
Zeus 'un yamuru yanca saanak saanak,
birdenbire kabarr, taar o rmak,
akar hzla, ykar snrlarn,
tutamaz onu st ste yl toprak,
bol iekli bahelerin duvarlar tutamaz
 onu,
gelir, yok eder insanlarn el emeini.
Troyallarn sralar Tydeus-olunun elinde
oluyordu iste byle darmadan,
ok kalabalktlar, ama dayanamyorlard.

Diomedes, Lykia'l yiit Pandaros tarafndan yaralannca bsbtn kudurur, art arda
alt Troya'l ldrr, iki esir aldktan sonra Pandaros'u da tepeler (V, 290 vd.), Aineias',
iki insann kaldramayaca kadar ar bir tala yaralar, o srada olunun yardmna
koan Aphrodite ile arpr.
Aphrodite ile yetinmez, Ares'i de yaralar Diomedes (V, 855 vd.). Destan boyunca
savata da, karada da n planda grrz Diomedes'i. Odysseus'la birlikte gece kefe
kar, Troya'l gzc Dolon'u ldrrler (X, 272-279), ldrmeden nce de birok srlar
alrlar azndan. Sonra Trakya'llarn kampndan geerken, korkun bir katliam
yaparlar, nderlerleri Rhesos'u ldrp, atlarn alp gtrrler.
Diomedes, takn canl da olsa, yasa, tre bilmez bir yiit deildir. Glaukos'la
arpmaktan vazgemekle konukluk kurallarna saygsn belirtir (L VI, 12 vd.)
(Glaukos, Bellerophontes). lyada'dan sonraki destanlarda Odysseus'la birlikte Lemnos'a
gidip Philoktetes'i aradklar anlatlr (Philoktetes). Troya sava bitip de Argos'a
dnnce kendisini aldatan kars Aigialeia'nn kurduu tuzaktan zor kurtulmu. Bu ceza
ona yaralad Aphrodite'den gelmeymi.
Diorfiedes "Thebai'ye Kar Yediler" destannda da rol oynar. Babas Tydeus,
Adrastos'un damad olmak bakmndan bu seferde n planda savam ve byk bir n
kazanmt. At adam Kheiron tarafndan yetitirilen Diomedes de dedesi Adrastos'tan
Argos tahtn miras aldktan sonra,babasnn cn almak zere Epigon'lar seferine
katlr. Diomedes gc kuvveti ve gzpekligiyle Yunan efsanesinde Herakles'ten hemen
sonra gelen stn bir yiit saylr.

Dione.
Hesiodos Dione'yi Okeanos'la Tethys'ten doma bin Okeanos kz arasnda sayar
(Theog. 253). Homeros destanlarnda bu tanra Zeus'Ia evlenerek Aphrodite'nin anas
olur. Gzellik tanras olu Alneias'i korumak iin savaa karp da Diomedes'in
kargsyla yaralannca, Dione onu tam bir ana efkatiyle sarar, tler verir, yarasn iyi
eder (l. V, 370 vd.):
Aphrodite, anas Dione nin kapand
dizlerine.
 Dione kollaryla sard kzn, okad diller
dkt:
"Hangi tanr kyd sana, yavrucuum,
gz gre gre bir ktlk m iledin ki?"
Karlk verdi cilveli Aphrodite, dedi ki:
"Tydeus olu, takn canl Diomedes vurdu
beni,
sevgili olumu, Alneias ' ekiyordum
savatan;
tekmil insanlar arasnda onu severim en
ok.
Kavga Troya'llarla Akha'lar arasnda deil
artk,
Danao'lar balad lmszlerle
arpmaya".
Karlk verdi yce tanra Dione, dedi ki:
"Aldrma kzm, sk diini, barna ta bas.
Biz Olympos 'ta saray kurmu tanrlar
ok ektik insanlardan,
epey de ektirdik birbirimize...
Diomedes'i de gk gzl Athena sald senin
stne.
Ama unu bilmiyor Tydeus'un o lgn olu:
lmszlerle savaan insan ok yaamaz".
Byle dedi, sildi iki eliyle
Aphrodite'nin bileindeki z,
yara iyi oldu, ar aclar dindi.

Dionysos.
Dionysos adndaki tanrnn ilka din, efsane, sanat ve yaznnda ne denli bir yer
tuttuunu Apollon'a ayrdmz blmn giriinde tanmlamaya altk. Sabahattin
Eyubolu'nun Fransz bilgini Mario Meunier'nin evirisinden dilimize aktard
"Bakkha'lar" kitabnn nsznde syledii gibi, "Euripides'in bu tragedyas eski
Yunanistan'da Dionysos dininin ncil'i yerinde " idi. Biz de, dinsel kiilii dal budak salm,
tapm eitli ve ayrntl inan ve grleri, insanln derine giden birok dncelerini
bir araya toplayp yanstan bu tanrnn incelenmesine "Bakkha'lar" oyunundan aldmz
bir parayla balamak istiyoruz. nanyoruz ki, bu parann gereince yorumlanmas
bize Dionysos tanry btnyle kavramak ve doru yolda anlamak olanan verecektir:
Tragedya'nn alnda Dionysos sahneye karak yle konuur:
Dionysos te ben, Zeus'un olu Dionysos, Kadmos'un kz Semele'nin yldrm dolu
imekler iinde dourduu tanr, Thebai toprana ayak basyorum. Tanrlmdan
soyunup insan suretine girdim... Ben Lydia'nn altn ovalarndan geliyorum. ran'n
gneten kavrulan krlarn, Baktria'nn uzun surlarn; Media'nn buzlarla rtl
topraklarn, saadet diyar Arabistan', tuzlu denizin kylarnda uzanan btn Asya
lkesini, Barbarlarla Hellen'lerin kark yaad, gzel hisarlarla ssl ehirleri
dolatm. Oralarda korolarm topladm; dinimi, ayinlerimi rettim; imdi kendimi
Hellen'lere tantmak istiyorum. Hellen topranda Bakkha'larn keskin lklaryla
nlattm, kadnlarnn plak vcutlarn ceylan postlaryla sarp ellerine thyrsos'u,
sarmakl asay verdiim ilk ehir Thebai oldu.
Tanr Thebai'de gerekletirmek istedii amac da anlattktan sonra, Bakkha'lar
korosu girer ve aadaki ezgiye balar:
Bakkhalar korosu:
Asya topraklarndan geldim,
yce Tmolos'u atm,
tanrmz Bromios urunda
durmadan, yorulmadan kouyorum.
Euhoi diye bararak
Bakkhos'un erefine.
Kim o, yolda gezen?
Kim o, kim o, yolda gezen?
ekilsin herkes damnn altna,
temizleyip kapansn btn azlar;
imdi ben, Euhoi sesleriyle
Dionysos'u kutluyorum.
Ne mutlu baht ak olana,
ne mutlu tanrlarn srlarna erene!
Hayatn temizleyip gnahlardan,
ruhunu Bakkhos'a verene!
Ykayp btn kirlerini dalarda,
Tanrnn delisi olana!
Ne mutlu, yoluyla kutlayana
Kybele anamzn cmblerini;
ne mutlu, tyrsos'u sallayarak
bana sarmakl elengi takarak
Dionysos'un ardndan gidene!
Haydi, Bakkha'lar, durmayn,
indirin Bromios'u Phrygia dalarndan;
getirin Dionysos'u, tanr babann tanr
olunu,
Hellen lkesinin mutlu ehirlerine.
O tanrlar ki bu, anas, eski bir zamanda,
doum sanclar iinde,
arpld Zeus'un yldrmlarna;
can verdi drp karnndakini.
O zaman Kronos'un olu Zeus
ald den ocuu,
grmesin diye kars Hera,
sokup kendi baldrna
altn kancalarla kancalad.
Sonra, Moira'lar vakti doldurunca
Zeus dourdu boa boynuzlu tanry;
bana bir elenk takt ylanlardan.
Onun iin Mainad'lar,
ylanlar toplar, salarna rerler.
Ey Thebai, Semele'yi besleyen toprak,
takn artk sarmak elenklerini.
Alsn iekleri, alsn
gzel meyveli yeil saparnann!
Brn yapraklarna meelerin, amlarn!
Giyin benek benek ceylan postunu,
sslen ak koyunlarn ynnden rglerle,
yansn elinde narteks'lerin snmez atei!
Yakndr yeryznn korolarla coup
tamas.

Bromios geliyor, olaylaryla, dadan daa,

Dionysos delisi kadnlarn
gergeflerini, mekiklerini brakp
katklar dalara.

Ey karanlk diyar Kureta'larn,

Girit'te Zeus'un doduu kutsal maaralar,
orada icat ettiler, benim iin,
sorgulu mifer giyen Korybant'lar
embere gerilen deriyi,
Orada kart cokun davul sesleri
Phrygia kavallarnn tatl nefeslerine.
Korybant'lar davulu Rhea anamza verdiler
Bakkha'larn lklar arasnda
gmbrdesin diye.
Onu cokun Satryr'ler Ana Tanradan
aldlar,
sesini korolara kartrdlar,
Dionysos'a ho gelen Trieterit
Bayramlarnda
Komak ne gzel, dalarda
Bakkhos alaylarnn ardndan!
Sarlp gezmek benekli ceylan postuna,
serilip yatmak topraa!
Yakalayp boazlamak yaban tekelerini.
Kanlarn imek, i i yemek etlerini!
Euhoi! diye barnca Bromios.
atlmak Lydia'nn, Phrygia'nn dalarna!
O zaman yeryznde derelerde st akar,
derelerde arap akar, bal akar;
ykselir sanki yerden,
Lbnan buhurunun dumanlar.
Bakkhos, elinde kzl alev saan narteks,
sihirli gr salar rzgrda,
koturur peinden dalara dm korolar.

Ve haykrr ruhlar coturan sesiyle:

"Hey Bakkha'lar, koun,
koun Bakkhalar!
Irmandan altn akan Tmolos'u
enlendiren kadnlar!
Kutlayn Dionysos'u
derin gmbrtl davullarnzla;
Euhoi sesleriyle arn Euhios tanry!
Phrygia 'dan kopup gelen gzel lklar
karsn, sizi dadan daa koturan
kavallarn tatl seslerine".
O zaman Bakkha, sevin iinde,
srar, ayra giden bir tay gibi
anasnn ardndan;
 atlr bir ok gibi ileri.

(1) ADLARI.
Bu metinde de grld gibi tanrya bir adla deil, birok adlarla seslenilmektedir:
Dionysos, Bakkhos, Bromios ve Euhios, biraz tede Dithyrambos ve baka metinlerde de
akkhos ve obakkhos. Hibir Olympos tanrs bu kadar ok adla anlmaz, ok adllk olsa
olsa Anadolu Ana Tanras Kybele ve onun benzeri Artemis'te grlr. Ayn kaynaktan
olduu yukarda okunan para boyunca da anlalan Dionysos'un adlar anlamldr.
Birincisi yani Dionysos ad bugne bugn bsbtn aklanm deildir. Dio-ve -nysos
diye iki kkenden katktr, Dio-Zeus'un zneden gayr hallerinde grlen ( Dios, Dia, Dii)
kkeni tamakta, ki bu kken Latince Deus'ta grld gibi tanr anlamna
gelmektedir, buna Nysa eklenince, Dionysos Nysa tanrs, giderek Nysa Zeus'udur demek.
Neymi bu Nysa? "Vahi hayvanlar yata Nysa da" deniyor Bakkha'larda, tpk da da
iin Homeros metinlerinde sylendii gibi. Ama Nysa, da ile bir tutulmuyor,
aklamalarda Nysa, efsanelik bir da diye gsteriliyor: Hermes, Zeus'un buyruuyla
Dionysos'u ocukken bu dan perilerine emanet etmi (tpk Zeus'un Girit maaralarnda
nympha'larca bytld gibi), bu da ise Homeros'un lyada'snda Trakya'da gsterilir
(l. VI, 133), ama Tesalya'da, Makedonya'da, giderek Hindistan ve Arabistan'da da Nysa
dalar vardr, Anadolu'da ayn ad tayan birka da ve Aydn yresinde Nysa
(Sultanhisar) adl bir kentin ykntlar da grlr. Dionysos'un batanrs olduu da
hangisidir? Herhalde zellikle hibiri, bu Nysa ad Olympos ve da gibi yksek dalara
verilen bir genel ad olsa gerek, tanr da bir doa tanrs olarak yksek bir dan
doruunda domu ve o dala simgelenmektedir.
Dionysos adnn etimolojisi bylece aklanmad gibi (kimi mitograflar bu adn iki
kez doan anlamna geldiini ileri srerler, ne var ki bu aklama Yunancada desteksiz
kalr) tanrya verilen br adlar da anlamszdr. Bakkhos ne demek? "Bakkheuo" diye bir
fiil, "bakkheion" diye bir isim geer szlklerde, bunlar Bakkhos cokusuna kaplmak,
Bakkhos gizemlerini kutlamak anlamn tar ve Bakkhos adnn kendisini aklamaz.
Bakkhos adnn Trakya kaynakl olduu ileri srlse de, obakkhos olarak da karmza
kmas dndrcdr ve Bromios, Euhios ve akkhos gibi, tanrnn br adlar gibi bir
ses benzetmesi, bir nlemden tredii kansn uyandrr. Gerekten de Euhios,
Bakkha'lar alaynn krda, bayrda kendinden gemi olarak tanr cokusu iinde kounca
bard "Euhoy" ya da "Euhay" seslerinden tremedir, akkhos ise lk anlamna gelen
"iakkhe" szcnn erkek adna evrilmesidir. Bromios'a gelince, aka bir ses
benzetmesidir ve grleyen, gmbrtl anlamndaki bu sfatn ve ondan treme su,
ate, frtna ve davul grltsn yanstt grlr. Dionysos doayla karan, doay
simgeleyen ve tanr olduuna gre, adlar da insann doa karsnda kard ses ve
nlemlerle dile getirilir. Bu adlarnn ardnda ya da kaynanda insan dncesi ve
mantyla kurulmu bir kavramsal szck arama bounadr. Dionysos cokusu, yani
arap ve sarholuk insanlar iinde yaadklar kalplarn basksndan da kurtard
iindir ki, bu tanrya Yunanca "Eleutheros", hr, zgr, zgrlk veren sfat taklm,
Roma dininde de Dionysos'un Latince ad, tam bu anlama gelen Liber olmutur.
(2) DOUU.
Dionysos dardan gelme bir tanrdr, hem yabanc, hem de Hellen pantheon'una
aykr den bir tanrdr. Bu tanry benimsemekte Yunanistan'n glk ektii, ona
kar direndii Dionysos stne anlatlan efsane ve masallarda dile gelir. Denebilir ki,
btn efsaneleri bir tek motif stne kuruludur: Tepki ve diren.
Dou efsanesi buna rnektir: Anas Kadmos kz Semele Zeus'la birleir, ama sevitii
tanrnn gcne tam inanmamtr ki, onu btn ara ve gereleriyle grmek ister,
bylece yldrmla arplp lr. Karnndaki yedi aylk ocuu da Zeus alp baldrna
koyar ve ikinci bir doumla meydana karr. Bu ikinci doum motifini Athena'da da
grmtk, u farkla ki Athena Zeus'un kafasndan, Dionysos ise baldrndan doar.
Efsanenin anlam ve simgesi de udur: Hellen'lerin batanrs Zeus'tur, dardan gelme bir
tanrsal varl ne yapp yapp onun buyruuna sokmak, ondan km olarak gstermek
gerekiyordu. Semele efsanesi ite bu amala uydurulmu, byle bir balant kurma
abasnn rndr. Bu efsanenin merkezi olarak gsterilen blge de nemli: Boiotia ve
bakenti Thebai Yunanistan'da en tutucu ve gerici bir yre saylrd, nitekim Semele'yle
doum efsanesinden sonra, Pentheus tipi de buradan kmtr (Semele, Pentheus).
Homeros destanlarnda ad bir tek kez geen Dionysos iin ayn tepkiyi dile getiren
bir baka efsane anlatlr: Lykurgos efsanesi. Lykurgos Trakya'ldr, ama o da Pentheus
gibi kovalamaya kalkar "Dionysos'un stannelerini", yani Bakkha'lar, bu yzden de ceza
grr, kr edilir ( Lykurgos). Ne var ki lyada'daki bu parada Dionysos insandan korkup
kaan ve denizin iindeki tanrlara snan bir dlek gibi gsterilir. Homeros
destanlarnn zamanndan Euripides'in "Bakkha'lar" yazd aa kadar ok ey deimi
ve Dionysos, dardan gelme bu gl tanr Yunanistan'da epey tutunmutur besbelli.
(3) KAYNAK VE NTELKLER.
Sonradan ve bir amala uydurulduu besbelli olan Semele ve Thebai hanedanndan
dou efsanesi, tanrnn kaynaklarn aa vuran anlatmlarda da tutarsz deiiklikler
yaplmasna yol amtr. Dionysos Thebai'de Semele'den domusa, ta Hindistan ve
Arabistan'dan gelii ne oluyor? eliki yle zmlenmi: Yunanistan'da doduu halde
tanrnn Uzakdouya bir yolculuk yapt - turistik bir gezi gibi bir ey - sonra da asma
kt, arap ve kendisine tapnanlarn alayyla birlikte yurda dnd ve dardan
getirdii bu armaanlar kendi yurttalarna (Pentheus Dionysos'un teyze ocuu olur)
bin bir zorla benimsettii anlatlyor. Oysa Euripides'in tragedyasndan da Dionysos'un
asl kayna aka ve btn ayrntlaryla belli olmaktadr. Dionysos bir Lydia-Phrygia
tanrsdr, Homeros destanlarnda dpedz Asia diye anlan yreden gelmedir.
Bakkha'lar korosunun lk sz "Asia topraklarndan geliyorum" ve "Tmolos'u atm"
deyimi, tanrnn kendini tantlamasna da tpatp uygundur: "Ben Lydia'nn altn
ovalarndan geliyorum". Daha sonra da Pentheus'la konuurken, "Vatanm Lydia'dr " der
Dionysos. Kl kyafeti; tavrlaryla bu blgenin zelliklerini tar da ondandr ki
kadnca grd bu tutumu yadrgar Pentheus. yle der: "Yabanc bir sihirbazdan da
bahsediyorlar; Lydia'dan gelmi; kokulu salar, sar peremleri, mor yanaklar varm;
siyah gzlerinde Aphrodite'nin sihri parlyormu". Davul, dmbelek, tef ve flt de Asya
denilen blgenin trelerindendir. Dionysos'un Manisa-Bozda-Sardes yresiyle ilikisi
dram boyunca sk sk belirtilir: Dionysos yle der Bakkha'lara: "... Aln Phrygia'dan
getirdiimiz davullar, anamz Rhea ile benim iin icat edilmi olan davullar...", bu
Rhea denilen tanra Manisa da eteklerinde kayaya oyulmu heykeli bulunan Ana
Tanradan bakas deildir. Dionysos cmbleriyle Kybele'ninkilerin bir olduunu
Bakkha'lar da syler (yukarda. "Ne mutlu yoluyla kutlayana/Kybele anamzn
cmblerini"). Kybele ve Dionysos dinlerinin znde bulunan orgiastik coku, kendinden
geme, vect karakteri her iki tapmda ayn simgelere, ayn davranlara, ara ve
gerelere bavurulmasyla da belirir, Bakkha'larn lgnl Kybele trelerinde
kendilerini hadm eden Pessinus rahiplerinin tutumunu andrr. Kald ki gene ayn
yukardaki parada geen Korybant ve Kureta gibi deyimler Dionysos kltn hem
Kybele, hem de Girit'li Zeus kltne balamaktadr. Her nn de Anadolu-Girit
kaynandan fkrdna hi phe kalmamtr (Kybele, Zeus).
Dionysos tanrnn niteliklerini ele alacak olursak, iki byk alan ve akm kavrad
gze arpar. lkin bir doa tanrsdr, topraktan fkran bitkileri ve bu bitkiler arasnda
insan en ok etkileyenleri, yaamna yn verenleri simgeler. Kybele ve br doa
tanrlar gibi, doay en belirgin biimlerle yanstan dalarda, ormanlarda, yabani
hayvanlar ve yaratklarla bir arada yaar ve coar gsterilir. Osiris, Adonis, Attis gibi
doann mevsim mevsim deimelerini de kiiliinde simgeler. Dionysos her bakmdan
doaya evriktir, ama onun simgeledii asl byk kuvvet doann kendisi deil, insanla
doa arasnda bir iliki, insan doann srlarna erdiren byl bir gtr. Yunan dili bu
gce eren insann durumunu iki szckle yanstmtr: "Mainomai" ve "enthousiasmos".
Doa srlarna ve gcne ermek, yani tanrlamak, insan iin ulam en ok zlenen bir
aamadr. Dionysos bu eree varmann yolunu herkes iin ve kolay kolay aar: Bu yol
arap ve sarholuktur. Asma ktnn yeryzne yaylmasyla uygarln budaydan
sonraki aamas gerekletirilmi, ama insanln evresinde de yalnz tarmla
alamayan bir r almtr, insan ancak arab elde ettikten sonradr ki, yaratcln
kkeninde bulunan deiim yapma gcne kavumutur. "Mainomai" de "enthousiasmos"
da ite bu tanrya erme, tanryla karma ve tanrlama yetisini dile getirir. Adlar
"mainomaiden tremi olan Mainad'lar bir eit lgnlk iinde doay dolarlar, ama
yaratcln bu tanrsal soluun darya vurmasyla elde edilebileceini anlamtr
insan. Dionysos ite bu gerei, hem doal, hem de doast bir olay dile getirip
simgeler.
Dionysos'un br doa tanrlarndan daha etkili, dininin br sanat kollarndan daha
stn, iirin en insancas saylacak bir yazn tr olan tragedyay esinlemi olmak bu
tanrnn bir tek tanrsal g olarak deil de, kolektif bir g olarak gereklemesinden
ileri gelir. Adndan ya da adlarndan da belli ki Dionysos bir deil, btn bir insanlk
halidir. Bu yzden durgun deil, srekli devinim, deiim halindedir, evrensel yaamn
zellikle insann beden ve ruhu aracyla yansyp olumasdr. Bakkha'lar tragedyasnda
bu halin parlak bir belirtisi dile getirilmitir: Dionysos hem tanrdr, hem insan.
Bakkha'lar yerine ve anna gre kadn kiiliinden vahi hayvana, yrtc azmana
dnr, bylece gerein gerekstne ulamas ve geree gerisin geri inmesiyle
doal bir kasrga olan hayatn dalgalar yanstlm olur. Bu dalgalanmann insanlk
dnyasnda at yaralar, yaratt korkun dramlar, facialar, afetler tragedya denilen
o artc, tyler rpertici hayat aynasnda grlr. Kiinin bilinst ve bilinaltna
dek eriebilmesi bu tanrnn etkisiyle olmutur. Dionysos tanrnn insana verdii bu gc
akl lsne vurup deerlendirmek Euripides'in "Bakkha'lar" oyununun belli bal bir
konusudur. Kaba akl simgeleyen Pentheus, Bakkha'larn lgnln bir ayp, trelere ve
ahlaka kar ilenmi bir su sayar. Oysa tam tersine bu coku insan doayla birletiren,
ona cenneti yeryznde yaratan bir mutluluktur. Asl akl yolu da bu mutlulua
erimenin arelerini arayp bulmaktr. Bu gerek "Bakkha'lar" tragedyasnda kimi kez
khin Teiresias'n, kimi kez de Bakkha'larn azndan yle dile getirilir:
Teiresias Yalnz, ikimiz, doru dnyoruz; tekilerin akllar balarnda deil...
En yksek zeklarn varaca hikmet bile onlar karsnda cizdir... Senin (Pentheus'un)
szlerinde saduyudan eser yok... Senin alaya aldn bu yeni tanrnn Yunan dnyasnda
ne byk bir yer tutacan anlatmaya benim gcm yetmez. Delikanl, insanlar iin en
bata gelen iki tanr vardr: Biri Demeter tanra yahut toprak; ona dilediin ad
verebilirsin; lmllerin kuru yiyeceklerini veren odur. teki de Semele'nin oludur ve
Demeter kadar kudretlidir: zm suyunu bulup insana veren odur. Bu iki dertlilerin
derdini avutur; onu ienleri tanr uykuya kavuturur, onlara gnlk zntlerini
unuttutur. nsanlarn dertlerine baka deva yoktur. Bu tanr, insanlarn tanrlar
memnun etmek iin itikleri arabn kendisidir; bundan tr saadetimizi ona
borluyuz... Bakkhos'un sarholuunda da, lgnlnda da gelecei grme kudreti
sakldr... Azgn kadnlar Aphrodite'ye iten Dionysos deildir. Bu itili onlarn tabiatnda
vardr; insann tabiatnda olan hereydeyse, bir hikmet sakldr".

Bakkha'lar korosu da yle nler:

Bromios, mutlu tanrlarn en mutlusu,
Gzel elenkli lenlerin ba tac!
Odur korolarn banda koan,
 kaval sesleriyle sevinip coan;
odur tanr sofralarnda,
kederleri datan,
aknca arap testilerinden
prl prl z salkmn,
dalnca insanlara uyku
sarmakla bezenmi lenlerde.

Zeus 'un olu Dionysos
dkndr sevincine lenlerin!
Sever Dionysos Bar',
insanlar rahata kavuturan,
ocuklar besleyip byten tanray.
Odur veren zengine de, fakire de
keder datan arabn ferahln.
Sevmez Dionysos,
cmert gnlerin, gecelerin
sevincine varamayan insan.
Uyakln dediklerine,
kaplma gurura ve derin dncelere;
inan en basit halkn inandna
onun yaad gibi yaa.

Bu szlerden Dionysos dininin Euripides'in bu son tragedyasn yazd . . V. yzyln

sonlarnda Yunanistan'da ne kadar yaygn ve tutunmu olduunu gsterir. Btn
insanlara seslenen Dionysos tapm bir halk dini olmutur. Kara kafallarn, Pentheus gibi
yarm akll yobazlarn kovmaya uratklar bu tanr, bin bir ikenceyle daha da
ycelttikleri bu ermi ilkada sa dinine rnek olmutur ve tpk Meryem Ana nasl
Artemis'in ve Kybele'nin zelliklerini benimseyip tutunabilmise, sa da ancak Dionysos
dinine srtn dayayarak yaylabilmitir geni halk kitleleri arasna.
(4) ETKS.
Dionysos dininden tragedyann nasl doduu, Dithyrambos denilen bu tanrya
vgnn nasl geliip de akllara durgunluk verecek bu iir trn ortaya kardn
anlatmak bu szln snrlarn amak olur. Biz Dionysos tanrnn mistik akmlar,
tarikatlar stndeki etkisi ve zellikle bunun Anadolu'da gelien biimi stnde durmak
istiyoruz. Bektailiin ve gnmze dek yaygnln yitirmeyen baka tarikatlarn
kaynanda ilkan Dionysos dini bulunduu artk herkese grlen, ama daha etraflca
incelenmedii iin bsbtn gn na kmam bir gerektir. Halikarnas Balks'nn
ortaya att bir gre gre zeybekler, ilkadan kalma "obakkhi" adl bir topluluktan
tremedir.

Dioskur'lar.
"Dioskuroi" Zeus'un delikanllar anlamna gelir. Bu isim, Leda'nn oullar Kastor'la
Polydeuskes'e (yahut Polluks) verilir. Tanr Zeus'un Leda'ya yaklat gece, Leda lml
kocas Tyndareos'la da yatm. Zeus'tan Helena ile Polydeukes'i, Tyndareos'tan da Kastor
ile Klytaimestra'y dourmu (Tab. 12). Birbirinden hi ayrlmayan Kastor'la Polydeukes
kardeliin ve dostluun simgesi olmulardr. Efsane, omuz omza vererek yaptklar
kahramanlklar anlatr: Theseus kz kardeleri Helena'y karnca, Atina'ya kar sefere
kmlar ve Theseus'un Hades lkesine indii bir srada onu geri almlar, ayrca da
Theseus'un anas Aithra'y karp Sparta'ya getirmiler (Aithra); Kalydon avna da,
Argonaut'lar seferine de katlmlar (Argonautlar, Amykos ) ve her iki seferde yararlk
gstermiler. Ne var ki Helena uruna alan Troya savanda bulunamamlard, nk
daha nce talihsiz bir macerada can vermilerdi: Dioskur'lar Leukippos'un iki kz Phoibe
ile Hilaira'y kendilerine e olmalar iin karmak istemiler, ama bu kzlarn hem amca
oullar, hem de nianllar olan Lynkeus'la das, Dioskur'larn peine taklmlar,
aralarnda kan kavgada Kastor can vermi, lmsz olan Polydeukes de yaralanmt.
Zeus bu iki kardei birbirinden ayrmamak iin, ikisini de ge alp yldzlar arasna
yerletirmi (kizler burcu).
Sparta'nn Taygetos danda dnyaya geldikleri sylenen Dioskur'lar Dor rknn
temsilcileridir, Dor uygarlnn merkezi Sparta'nn Atina'ya kar olan ezeli dmanln
simgelerler.

Dirke.
Thebai kral Lykos'un kars. Amphion ile Zetos'a eziyet eder ve cezasn bulur
(Amphion).

Dithyrambos.
Dithyrambos, tanr Dionysos'a verilen bir addr. "Bakkha'lar" tragedyasnn bir
korosunda batanr Zeus'un azndan u szler sylenir:
 Gel, Dithyrambos, baldrma gir,
bir erkein rahminde by.
stiyorum ki, ey Bakkhos, Thebai seni
iki kere domu tanr diye
ansn ve kutlasn.

Kaynann ne olduu bilinmeyen bu szcn, yukardaki Euripides dizelerine

dayanarak ve bandaki -di- ekine bakarak iki kez domu anlamna geldii sanlm ve
bilginlerce ileri srlmtr. Ama hibir aba szcn doru drst bir aklanmasn
salayamam, Dithyrambos Yunancada Anadolu kkenli saylan birok szck gibi
karanlk kalmtr. Ne var ki dithyrambos'un hem kullanlndan, hem " iambos" ve
"thriambos" gibi mzik terimleriyle ilikisinden, Dionysos dinine zg bir terim olduu
anlalmaktadr. ambos, Yunan iirinde ve zellikle tragedyada konuma blmleri iin
kullanlan bir ldr, Yunan iirine ilkin hiciv tryle girmi, sonra da en yaygn bir
vezin olmutur. Thriambos'a gelince, bu da Bakkhos alaylarnda tanr erefine sylenen
bir ezginin, bir vgnn addr. Dithyrambos gibi bu szcklerin de Dionysos diniyle
birlikte Anadolu'dan, zellikle Lydia-Phrygia'dan geldii phe gtrmez ( Dionysos).
Bakkhos tanrnn bir ses ve alg cmb iinde kendisini kutlamak iin kullanlan
nlem ve arlar kendi adlar olarak benimsedii grlr. Dithyrambos'un kkenindeki
anlam ne olursa olsun, tanr Dionysos'u vmeye, kutlamaya yarayan bir szck olduu
anlalr.
Terim u bakmdan nemli ki, dithyrambos bir yazn tr ve zellikle tragedyaya
dorudan doruya kaynak olmu bir tr olarak gsterilir. lk tiyatro denemeleri
dithyrambos airlerinden domutur denir. Elimizde dithyrambos trnden birka rnek
vardr, en ilginci Dor airi Pindaros'tan bilinen birka dizedir; bunlarn en dikkati eken
yn de u ki, tanr Dionysos iin Olympos'ta Zeus'un bir enlik hazrlad anlatlr,
byk Ana Tanrann yan banda davul ve dmbeleklerin alnd, bu arada vahi
hayvanlaryla birlikte tanra Artemis'in de gelip raksa katld, am aalarnn altnda
mealeler yanarak cmb yapld belirtilir. Bu dithyrambos'tan da Dionysos dininin
Anadolu'lu ana tanralarn ikisiyle de ilikide olduu ortaya kmaktadr. Dithyrambos
trne gelince, alg, oyun ve sz bir arada birletirdii, bu terimle nn de dile
geldii bellidir.

Dolios.
Odysseia'da, Laertes'in bana, bahesine bakan ihtiyar ve sadk bahvan. Odysseus
Troya savana gidince, balarna ekilen yal Laertes'e bekilik eden odur.
Odysseia'nn son blmnde Odysseus talipleri ldrp babas Laertes'i bulmaya gelince,
onu Dolios ve alt olu sevinle karlarlar ve arlarlar. ldrlen taliplerin cn
almaya gelen thaka'llar pskrtmeye yardm ederler (Od. XXIV).

Dolon.
Troyal haberci Eumedes'in olu Dolon irkin, ama tez ayakl bir adamdr. Hektor onu
Akha'llarn gemilerine gzc olarak gnderir, bu ii baarrsa ona Akhilleus'un atlaryla
arabasn vereceine ant ier. Ama Dolon, gece kefe kan Odysseus'la Diomedes'in
tuzana der ve yakalanr. ldrlmemek iin yalvarmalar yakarmalar, Troya'llar
ele vermeleri bounadr. Akha yiitleri onu amanszca ldrtkten sonra, lsn bir
lgn aacna asarlar (l. X, 314-464) (Diomedes).

Doris.
Okeanos'un kz Doris, Pontos'un olu Nereus'la evlenir ve Nereus kzlar diye anlan
elli kz olur (Tab. 6). Hesiodos Theogonia'da bu kzlarn bazlarnn adlarn sayar
(Theog. 233-264).
 Dryades.
"Drys" Yunanca aa ve zellikle mee aac anlamna gelir. Dryad da aa perilerine
verilen addr. Bunlarn kimi aala birlikte biter ve onunla lr, kimi de lmszdr.
Kardeleri Hamadryad'lar gibi Dryad'lar da bitkileri korur, aa salkl ve canl olduu
zaman sevinir, yapraklarn yitirip kurumaya yz tuttuu zaman derin bir yasa kaplr.
Orpheus'un ei Eurydike bir Dryad'dr (Hamadryades).

Dryope.
Dryope, kral Dryops'un biricik kzdr. Oita dann yamalarnda babasnn srlerini
otlatrken, aa perileri hamadryad'lar onu aralarna almlar, trk sylemesini, hora
tepmesini retmiler. Kz gren Apollon da ona tutulmu. Dryope'ye yaklamak iin bir
kaplumbaa biimine girmi. Kz kaplumbaa ile oynamaya balam, onu kucana
alm, derken tanr bir ylan olup kzla birlemi. Dryope korkmu, kam, olup biteni
kimseye bildirmemi. Bir sre sonra da Andraimon adl bir adamla evlenmi ve
Amphissos adl bir ocuu olmu. Amphissos Oita'nn eteinde ayn ad tayan bir ehir
kurmu. Bir gn Dryope olunun kurduu Apollon tapnann yannda eski oyun
arkadalar hamadryadlara sunu sunuyormu ki, perileri onu kapp aralarna almlar.
Karld yerde bir kavak aacyla bir kaynak ortaya km.

Dryops.
Ad aa, mee anlamna gelen kelimeyi andran Dryops, Yunanistan'da ilk yerlemi
Dryops boyunun atas saylr. Kendisi Apollon'un oluymu derler. nce Parnassos
dann eteklerine yerlemi olan soyu, Dorlarn saldrsna uraynca, drt bir yana
dalm, kimi Euboia'ya, kimi Thessalia'ya, kimi Peloponessos'a yerlemiler. Kbrs
adasna genler bile olmu.

E
Eetion.
Mysia'da Thebe ehrinin kral, Andromakhe'nin babas. Akhilleus onu ok sayd iin,
ldrd halde silahlarn almam, trenle gmmtr. Nympha'lar mezar stne bir
karaaa fidan dikmiler (Andromakhe).

Egeria.
Romal su perisi. Egeria dindar kral Numa Pompilius'un kars ya da dostu olarak
gsterilir. Geceleri onu ziyaret eder, din ve devlet ynetimi konusunda ona tler
verir, yol gsterirmi. Numa ld zaman Egeria o kadar gzya dkm ki bir pnar
oluvermi. Nemi'deki Diana kltyle ilgili olarak, Caelius tepesinin eteinde bir tapna
varm.

Eileithyia.
Zeus'la Hera'nn kz, Ares, Hephaistos ve Hebe'nin kz kardei. Eileithyia doumlara
bakan ebe tanradr. Hera'nn sznden ayrlmaz, onun buyruklarn harfi harfine
yerine getirirmi. Nitekim Hera'nn hmna uram Leto ile Alkmene'nin doumlarnda
bulunmamakla Zeus'un evlilik d ocuklarnn domasna engel olmaya alm (Leto,
Alkmene).

Ekhetos.
Epeiros blgesinin efsanelik kral Ekhetos ktl, zalimligiyle n salmt.
Bu kral, sevgilisiyle yatt diye kzn gzne tuntan ineleri sokarak kr etmi ve bir
kuleye kapatm, gene tuntan arpa taneleri vermi, bunlar tr ve un yaparsa,
gzlerinin alacan sylemi.

Ekhidna.
Ejderler soyunu sayarken Hesiodos Ekhidna'ya uzun bir para ayrmtr. Bu azman
yaratk, Pontos'la Gaia'nn dlnden Khrysaor'la Kallirhoe'den domadr (Tab. 6).
Ekhidna yle tanmlanr (Theog. 295 vd.):

Kallirhoe yenilmez bir ejderha da yaratt

ne lmllere, ne de lmszlere
benzeyen.
Bir maarada dodu bu azgn yrekli
Ekhidna.
Yar bedeni bir gen kzd onun,
gzel yanakl ve gzleri fldr fldr,
yar bedeniyse koskoca bir yland korkun,
her yan benek benek amansz bir ylan.

Typhon'la iftletii ve yeraltnda, yeryznde ne kadar korkun kpek ve canavar

varsa hepsini rettii anlatlr: Geryon'un kpei diye anlan Orthos, Hades bekisi
Kerberos, bataklklar canavar Hydra, az ate saan Khimaira ve sonra da kendi dl
Orthos'la birleerek Phiks'i ve Nemeia aslann da dourmu. Ekhidna'nn ini efsaneye
gre Arima dalar denen Kilikia'dadr. Kendi lmsz olduu iin yeraltnda hep yaar,
ama dlleri Herakles ve Bellerophontes gibi yiitlerin elinden can vermilerdir (Typhon,
Herakles, Bellerophontes).

Ekhion.
Kadmos'un Thebai ehrini kurarken topraa diktii ejder dilerinden doup da sa
kalan be adamdan biridir. Kadmos'un kz Agaue ile evlenir ve Pentheus'un babas olur
(Kadmos, Pentheus).

Ekho.
Yanky simgeleyen nympha (Narkissos).

Elektra.
"Parlak" anlamna gelen bu ad, birok efsanelik kiilerin ad olmutur.
(1) Okeanos'la Tethys'in kz Elektra, Pontos'la Gaia'nn olu Thaumas'a e olur (Tab.
6). Birlemelerinden u tanrsal varlklar meydana gelir: ris (Gkkua), Harpya'lar ve
Aello (Bora) ile Okypetes (Kasrga) diye kanatl iki yaratk (Hesiodos, Theog. 266).
(2) Atlas'la Pleione'nin "Pleiades" adl yedi kzlarndan biri (Pleiades). Efsaneye gre
Semendirek adasnda oturan Elektra, Zeus'la birleerek Dardanos'u asion'u ve
Harmonia'y dourmu (Tab. 7). Ad Palladion efsanesine de karmtr: Zeus Elektra'y
elde etmek isteyince, gen kz kutsal Palladion heykeline snarak tanrdan
korunabileceini sanm, oysa Zeus buna ok kzm ve heykeli tuttuu gibi gkten
aaya atm. Troya ovasna den Palladion Troya'daki tapnakta saklanm. Baka bir
anlatma gre, Palladion'u Elektra, Troya ehrini korusun diye kendi vermi Dardanos'a
(Palladion).
(3) Bu ad tayan en nl kii, Agamemnon'la KIytaimestra'nn kz Elektra'dr (Tab.
15).
Homeros destanlarnda ad gemeyen Elektra, tragedyann en nl, en ok sz
edilen bir kahramandr. Aiskhylos'un " Agamemnon" lsnde, Sophokles'in "Elektra",
Euripides'in de hem "Elektra" hem de "Orestes" tragedyalarnda rol alr. Antigone gibi
insanlarst baz yasalar korumay, baz ilkeler adna kendi kendine eyleme gemeyi
gze alan yiit bir kzdr. Ne var ki, eli kana buland, anasn ldrmek gibi korkun ve
doad bir sua kart iindir ki, Elektra -adnn tersine- karanlk ve karmak bir
kiilikle canlanr gzmzn nnde. Hamlet sorununu ilka tragedyasnda dile getiren
kiidir. Bu bakmdan tragedya yazarlarn ekmesi, bylemesi, karakterini eitli
alardan ele almay esinlemesi alacak bir ey deildir.
yks ksaca yledir. Agamemnon Troya savana kt zaman, Elis'te rzgrlarn
esmesini salamak zorunda kalmtr. Bunu kocasn affedemeyen kars Klytaimestra,
Atreus-oullarnn ba dman Aigisthos'la kocasn aldatr ve yllar geip Agamemnon
dnnce iki k onu alaka baklarlar. Gene yllar geer, bu kez Elektra delikanllk
ana gelen kardei Orestes'i babalarnn cn almak zere yetitirir. Kardeinin nce
Aigisthos'u, sonra da Klytaimestra'yi ldrmesine yardm eder. Ana katili olduktan
sonra, Orestes'in peine Erinys'ler taklr. Elektra'nn rolyse burada biter. Herhangi bir
pimanlk duyduu tragedyada sz konusu deildir. Elektra kan davasnn en belirgin
simgelerinden biridir (Orestes).

Elektryon.
Perseus'la Andromeda'nn olu, Alkmene'nin babas (Alkmene).

Elephenor.
lyada'da ad geen Abant nderi. Abant'lar Euboia yarmadasna yerlemi bir
kavimdir. Elephenor, Helena'nn eski taliplerinden olduu iin otuz gemiyle katlr Troya
savana. Homeros'a gre Agenor'la savarken ldrlr (l IV, 463-472). Baka bir
efsane onun Troya'dan dnd ve nce Sicilya aklarnda, sonra da Epir'de ehir
kurduunu anlatr.

Eleusis.
Eleusis ehrine adn veren efsanelik kii. Hermes'in olu ve Triptolemos'un babas
olduu sylenir. Demeter Triptolemos'u lmsz klmak iin atee daldrrken, Eleusis
olaya tank olup bir lk atacak olmu, Demeter de buna kzarak onu ldrm
(Triptolemos).

Elpenor.
Odysseus'un arkadalarndan biridir. Byc Kirke'nin konanda yiyip ier, keyfeder
ve Odysseus ller lkesine gitmek zere yola kaca gece fazla arap imi olan
Elpenor szd damdan aa der ve lr. Ruhu Hades'te Odysseus'a yalvarr kendisini
gmsn diye.

Empusa.
Tanra Hekate'nin evresinde bulunan korkun bir grnt. Hekate'nin insanlar
korkutmak iin yaratt bu canavar her eit kla girerek daha ok kadnlara ve
ocuklara grnrm. Bir aya tuntanm, insan etiyle beslenir ve kurbanlarn
avlamak iin ok gzel bir kadn klna girermi.

Endymion.
 Parlak ayn evresinde sapz yldz
rzgarszken duru gkyz
naslyanarsa l l.
Btn doruklar, sivri kayalar ve ayrlar
Nasl serilirse gz nne,
gkler yrtlp da alr,
tekmil yldzlar grnr,
ferahlar yrei obann...

Endymion efsanesi Homeros'un bu birka dizesinden domu gibidir. Ama bu

efsanenin asl kahraman eski adyla Latmos, bugn Beparmak diye anlan dadr.
Beparmak dann eteinde Menderes rma kendi ovasnca akarak bin bir dolanla
gmten aylar izer. Koca rmak Bafa glne ve batda Adalar denizine prl prl
boanr. Geceleri Bafa gl tepsi dolusu gmtr.
Beparmaklarn grkemi insan hayalini uzak gemilere, ktalar sarsp dalar
birbirinin zerine yan byk yersarsntlar ana gtrr. Be doruunu bir elin be
parma gibi ge uzatan bu daa bakarken o depremlerin grleyiini duyar gibi olur
insan. Ama ay bu dalarn sertliini eker gibi eritir ve atk kalarn zer. O
zaman insan bir dnya manzaras deil, yeryzne paldr kldr yklm bir cennet
grm gibi olur.
Endymion efsanesi ite bu dekor iinde dodu. Endymion, Beparmak danda
srlerini otlatan bir obanm. Kavalndan baka bir varl olmayan yoksul bir oban.
Gndz kayadan kayaya hoplayan boynuzlu, sakall kara keilerini gzler, yamacn mis
kokulu kekiklerini yiyen srnn titrek meleyilerine kulak kabartrd. Kaval
Endymion'un biricik dostu, srdayd. Dalarda yapayalnz yaamann verdii hrlk,
aklk duygusunu da, kalabalk ehirlerde oturan hemcinslerine zlemini de hep bu
kavala sylerdi. Endymion'un kaval yalnz obann sevincini, zlemini sylemekle
kalmaz, kara doruklarn, yeil imenlerin, bulut bulut yapraklaryla saa, sola serpilmi
aalarn, cvl cvl akan sularn da seslerini duyururdu.
Bu ssz dalarda Endymion'u ne gndz kavaln flerken, ne gece taze ayrn
stne uzanp sere serpe uyurken kimsecikler grmezdi. Yalnz, ay grrd onun
grbz bedenini, erkeke gzelliini. Ay tanras Selene, Endymion'a baka baka, gnl
vermi ona. Her gece zerine eilir, gm yla onu sarp ayrn stne yatnca
kollarn sevgilisine aard. Selene de gkte ne zaman doarsa, nerede doarsa, hemen
obanna koar, gvdesini nlaryla sarar, perdi.
 Ne var ki, Selene baz gece daha ok, baz gece daha az kalrd sevgilisinin yannda.
Ayn Endymion'la hi birlemedigi karanlk geceler de vard. Onlar Beparmaklarn
doruklar gibi kara, korkulu bir bekleyi iinde geerdi. Ama bu bekleyi uzun srmez,
ilk ay gkte gzkt m, Endymion'la Selene gene kavuurlar, denizden yeni km
balklar kadar serin, diri, parltl gvdelerini birbirlerine degdirirlerdi. Her bulumada
ilk defa buluuyormu gibi olurlar, hi tatmadklar bir tad dudaklarnda eme eme
duyamazlard. Her pte gvdeleri daha da aydnlanr, tepeden trnaa nur kesilirdi,
Endymion'la Selene iin sevgi, n ta kendisiydi.
lmsz tanrlar kimi zaman kskanr insanlarn mutluluunu. Sevgiyle insanlarn bir
eit lmszle ermelerini, tanrlara denk gelmelerini istemezler de ondan. Ama
tanrlarn tanrs Zeus, Selene ile Endymion'un bu hep yenilenen bitimsiz sevgilerinden
holanm, Beparmak dalarnn yoksul obanna bir armaan vermeyi kurmu. Dile
benden ne dilersen, demi ona. Endymion da ne dilesin, lmsz bir uykuyla uyumay
dilemi.
O gn bugn Beparmak doruklar ay nda karl gibi aarr. Ulu amlar uyuyan ve
kl dler gren insanlara benzer. Nereden geldii belirsiz bir esintiyle yapraklar
rperir, fsldar zaman zaman. Ay gklere parmak uzatan doruklardan aa u
rlts gibi arl arl akar. Yamalarda obanlarn yakt ateler mavi mavi tellenen
ince dumanlar salar. Endymion'un kaval yanklanr kayadan kayaya. Hep ayn sestir o,
dalarn sszln, insanlarn zlemini syler. Ayn evresinde yldzlar kprdar.
Gkler sanki yrtlm, almtr. Beparmak'larn oban Endymion'un kl, lmsz
mutluluunu gzmzle grebiliriz.

Entoria.
Roma'da Saturnus tapnann kurulu nedenini aklamak iin Erigone rnei zerine
uydurulmu bir efsane (Erigone). Tanr Saturnus, talya'da bulunduu Altn ada karios
adl bir kylnn kz Entoria ile birlemi, biri anus, drt olu olmu. karios'a da zm
ktgyle arab balam. Ama Roma kylleri bunun kymetini bilmedikleri iin,
tanr veba salm ortala, sonun da Roma'llar Capitolium tepesinin eteinde Saturnus'a
bir tapnak kurmakla yattrmlar tanry (Saturnus, anus).

Enyalios.
Sava tanrs Ares'in ek adlarndan biri.

Enyo.
Sava tanr Ares'in evresinde bulunan bir tanra. okluk, onun Ares'in kz olduu
sylenir, Hesiodos, Phorkys'le Keto'nun kzlar Graia (Kocakar)'lardan biri sayar onu
(Theog. 273). Homeros ise Ares' in yanndan ayrlmayan ve "iller ykan" bir tanra
olarak tanmlar ve yle der (l. V,592):

... Balarnda Ares vard, bir de ulu Enyo,

amansz kavgann dizginini elinde tutard o.

Eos.
Homeros'un "gl parmakl" diye tanmlayp destanlarnn hemen her blmnn
banda and afak tanra Eos'u, Hesiodos Titan soylu Theia ile Hyperion'un
birlemesinden domu ve Helios (Gne) ile Selene (Ay) tanrlarn kardei olarak
gsterir (Tab. 4). Eos'un evliliklerini yle anlatr Hesiodos (Theog. 378 vd.):

afak tanra Astraios'la birleip

coku yrekli rzgrlar dourdu,
gkleri artan Zephyros'u,
azgn esili Boreas' ve Notos'u.
Rzgrlardan sonra afak tanra
gnn mjdecisi afak yldzn dourdu
ve gklerin elenk elenk yldzlarn.

Sonra Tithonos'la birleip Habeistan kral Memnon'u, Kephalos'la birleip Phaeton'u

dourur. Efsaneye gre, Eos bir sabah Ares'le de sevimiti, onu kskanan Aphrodite gl
parmakl tanray durmadan k olmakla cezalandrm. Eos sevgililerini karrm:
Dev Orion'u Delos adasna karm, Kephalos'u Suriye'ye, los'un olu, yani Troya
soyundan olan Tithonos'u da Habeistan'a karm; Gne'in lkesi saylan Yz
Yanklara Eos'un olu Memnon kral olmu, Memnon Troya savandan bir sonu
alnmadn grnce, gelmi Akhilleus'a kar arpm ve onun elinden vurulmu
(Memnon). Tithonos'a gelince, Eos onun iin lmszlk istemi Zeus'tan, tanr da
balam ona bunu, ne var ki Eos srekli olarak gen kalmasn istemeyi unutmu, bu
yzden yllar geince Tithonos burutuka buruuyor, kldke klyormu, Eos onu
bir saraya kapatp kimselere gstermez olmu, ta ki sonunda onu bir ekirge haline
sokmu (Tithonos).

Epaphos.
Epaphos, o'nun tanr Zeus'tan olan ocuudur (Tab. 10). inek biiminde dnyay
dolatktan sonra o Msr'a varr ve olunu orada dourur. " Zincire Vurulmu
Prometheus"ta o'ya gelecei yle bildirir (Aisk. Prom. 846 vd.):

O lkede, karann bittii yerde,

Nil'in tam aznda, bir set stnde
Kanobos adnda bir ehir vardr.
Zeus orada akl saln geri verecek
bar elinin dokunuuyla.
Douracan ocuun ad kara Epaphos
olacak
Zeus'un bir dokunuuyla doaca iin.
te o toplayacak rnlerini
takn Nil'in sulad topraklarn.
Ondan sonraki beinci kuaktan elli kz
Argos 'a istemeye istemeye dnecekler
Yaknlaryla evlenmekten kurtulmak iin.

ki kral soyunun atas olacak Epaphos da anas o gibi tanra Hera'nn hncna urar
(o). ocuk doar domaz Hera'nn buyruuyla Kureta'lar onu alp karr. o bu kez
olunu aramaya kar. Ama Zeus Kureta'lar ldrr ve o'yu Suriye'ye Epaphos'un
bulunduu Byblos'a yneltir. o, Epaphos'u alp Msr'a dner. Epaphos manevi babas
Telegonos'tan sonra Msr tahtna konar ve Nil rmann kz Memphis'le evlenir. Kz
Libya, torunlar da Agenor'la Belos'tur (Agenor).
Hellen'ler Epaphos adnn "dokunma, stne el dedirme" anlamna geldiini ileri
srerlerdi. o Msr'a gelince Zeus elini srtna dedirmi ve bylece gene kadn olmasn
ve olunu dourmasn salam. Oluna da bu nedenle Epaphos ad konmu. Aslnda
Ephaphos baz ilka yazarlarnn da belirttii gibi Msr'n kz biiminde
simgelendirilen Apis tanrnn Yunancalatrlm biimidir.

Epeios.
Troya savana otuz gemilik bir filo ile gelen Akha nderi. Savata pek baarl
olmayan Epeios, baz alanlarda stn yararlk gstermitir: Patroklos iin dzenlenen
yarmalarda yumruk dv birinciliini alr.
Epeios'un baka bir yararl Troya'ya sokulacak olan tahta at yapm olmasdr.
Onun sz Odysseia'da geer (Od. VIII, 493 vd.).
 Troya dnnde nderi Nestor'dan ayr den Epeios Gney talya'ya varr ve orada
bir ehir kurar. Orada yaptrd bir Athena tapnana tahta at yapmak iin kulland
btn avadanlklar tanraya adam derler.

Ephialtes.
Bkz. Aloeusoullar.

Epigon'lar.
Thebai'ye kar Yediler'in seferi baarszlkla sonulanmt. Bu kez Epigon'lar, yani
birinci sefere katlan nderlerin oullar ikinci bir saldrya kalkmay dnrler.
Delphoi bilicilerinden aldklar bilgi udur: Balarnda Amphiaraos'un olu Alkmaion
bulunursa, zaferi kazanacaklardr. Ne var ki Alkmaion ikirciklidir. Anas Eriphyle, nasl
bir zamanlar kocas Amphiaraos'u kandrmsa, Polyneikes'in olu Thersandros'tan
armaanlar alarak Alkmaion'u da kandrr (Eriphyle). Sefere katlanlar unlardr:
Amphiaraos'un iki olu Alkmaion'la Amphilokhos, Adrastos'un olu Aigialeus, Tydeus'un
olu yiit Diomedes, Parthenopaios'un olu Promakhos, Kapaneus'un olu Sthenelos,
Polyneikes'in olu Thersandros ve Mekisteus'un olu Euryalos. Epigon'lar saldrya Thebai
evresindeki ky ve kasabalar yok etmekle balarlar. Thebai'liler, Eteokles'in olu
Laodamas'n nderliinde ehirden kp saldrya giriirler, ama Laodamas Alkmaion'un
kargs altnda can verir, Thebai'liler de pskrtlr. O gece, bilici Teiresias'n verdii
t zerine Thebai'liler ehri boaltrlar, ertesi sabah Epigon'lar girer ve Thebai'yi
yama ederler, aldklar doyumluun bir blmn Delphoi'deki Apollon tapnana
adarlar.

Epimetheus.
Titan apetos'la Klymene'nin olu, Atlas, Menoitios ve Prometheus'un kardei (Tab.
3). Epimetheus, apetos oullarnn en aklsz ve bu bakmdan Prometheus'un tam
kartdr. Zeus onu Prometheus'a kar kullanr: Prometheus'u ve onunla birlikte,
destekledii insan soyunu yok etmek iin yaratt kadn Epimetheus'a armaan olarak
yollar (Hes. i. 84 vd.), o da Prometheus'un Zeus'tan armaan alma dediini unutur ve
tanrlarn zene bezene yarattklar Pandora'y alr, onunla evlenir (Pandora).
Epimetheus Yunan mythos'unda Adem'in roln oynar, ne var ki ondan ok daha silik
bir tip olarak kar karmza. Prometheus'la Pandora'nn kiilikleri onu bsbtn siler.
Epimetheus'la Pandora'dan, Deukalion'un kars olacak Pyrrha doar.

Erato.
Zeus'la Mnemosyne'den doma dokuz Musa'lardan biri. Sanatlardan lirik iiri ve
zellikle ak iirini simgeler ve esinler (Musalar).
 Erebos.
Yeralt karanln simgeler. Erebos, yeryznde karanlk saan Nyks gibi Khaos'tan
domadr. Erebos'la Nyks birleirler ve kl varlklar meydana getirirler: Aither (Esr)
ve Hemera (Gn, Gndz).

Erekhteus.
Atina kral, Pandion'un olu, Erikhthonios'un torunu (Tab 24). Dedesinin efsanesinden
ayrlmayan efsanesi sonradan baka katklarla deitirilmitir. Erekhteus'un birok
ocuklar olmu, bunlardan yedi kz birbirini o kadar ok severlermi ki, biri lrse,
brleri de canlarna kyacaklarna ant imiler. Gnn birinde Atina Eleusis'le savaa
girmi ve Eleusis'e yardm eden Trakya kral Eumolpos'a kar koymak zorunda kalm.
Bu sava nasl iyi bir sonuca eritirebilecei sorusunu Delphoi bilicisine sormu. Ald
cevap u: Kral yedi kzndan birini kurban ederse zaferi kazanacaktr. Erekhteus bir
kzn kurban eder, br alts da intihar ederler. Savata, Poseidon'un bir olu olan
Eumolpos'u yenince deniz tanr fkelenir ve Zeus'tan Erekhteus'u ldrmesini ister. Zeus
bahtsz kraln stne yldrmn salar.

Erigone.
karios adl bir Atina'lnn kz. Tanr Dionysos Yunanistan'a ilk geldiinde karios'un
evinde konuk kalm, buna karlk ona asma ktyle arab armaan etmi. Kz
Erigone'yle sevimi ve Staphylos (zm) adl bir oullar olmu. Bir gn tanr karios'a
bir tulum dolusu arap vererek, komularn lene armasn ve onlara arab
tattrmasn sylemi. Ama sarho olan komular karios'un kendilerini zehirlediini
sanmlar, onu sopalaryla vurup ldrdkten sonra, lsn gtrp bir yere atmlar.
Kpei, Erigone'ye babasnn atld yeri gstermi, kz da zntsnden oradaki bir
aaca asm kendini. Tanr Atinallar yle cezalandrm: Bir delilik salgn ba
gstermi ehirde, gen kzlar ldrp asyorlarm kendilerini. Delphoi bilicisi bu olay
karios ve Erigone'nin lmleriyle ilgili gsterince, Atina'llar Erigone iin bir bayram
dzenlemiler. Bu bayramn bir benzeri de Roma'da vard (Entoria).

Erikhthonios.
Atina'nn ilk krallarndan biri (Tab. 24). Ad " yn" ve "toprak" anlamna gelen iki
kkten tremedir. Efsaneye gre, Erikhthonios tanr Hephaistos'tan domadr. Gnn
birinde tanra Athena Hephaistos'un iliine silah smarlamaya gelmi. Topal tanr
birdenbire tutulmu ona, dayanlmaz bir istek duymu ve balam kaan tanray
kovalamaya. Topal olduu halde, yetimi ona ve sarlrken, spermasn bacana
aktm. Kz olan kz tanra bir yn bezle spermay silip, tiksinerek yere atm. Toprak
ana dllenmi, bundan, bir erkek ocuk karm ortaya. Athena da ocuu Kekrops'un
kzlarna emanet etmi (Aglauros). Bebei sepette iki ylan arasnda gren Kekrops
kzlar ldrarak kendilerini Akropolis'ten aaya attktan sonra, Erikhthonios ki
topraktan doma btn yaratklar gibi ylan kuyrukluymu, Athena'nn tapnana kadar
srnm ve kalkannn altna girerek bym. Kutsal alanda yetien bu gence kral
Kekrops sonradan Atina kralln vermi. Bir Nympha ile evlenen Erikhthonios Pandion'u
yaratm, Pandion'dan da Erekhteus dolmu (Erekhteus).
Erikhthonios'un drt atl arabay kefettii ve Atina'ya para ve Panathenaia bayram
gibi yenilikler getirdii sylenir.

Erinys'ler.
Kimi zaman bir, kimi zaman birok, kimi zaman da olarak gsterilen alma
tanralar Erinys'lerin doumunu Hesiodos yle anlatr: Kronos anas Gaia'nn verdii
trpanla Uranos'un hayalarn keser (Theog.276vd.):

Koca Uranos geldi kara geceyle,

indi yere arzudan yanp tutuarak,
yaklap sard topra boydan boya.
Ama pusuda bekleyen olu
uzatt sol elini ve sa elindeki trpanla
koskoca, upuzun, sivri dili trpanla
biranda kesti babasnn hayalarn
ve kaldrp att arkasndan bir yere.
Ama bo deildi elinden savrulup giden:
Kanlar fkrp sald iinden
ve hepsi gmld kald topran barnda,
ve bunlardan gebe kalan toprak yllar sonra
dourdu yaman Erinys'leri, tanralarn.

Bu tanralarla birlikte Devlet ve Orman perileri domutur, der Hesiodos. Saylarn

ve isimlerini vermez. Sonralar Erinys'lerin kadn ve adlarnn da Alekto, Tisiphone,
Megaira olduu kabul edilmitir.
Erinys'ler suu ileyenin ve zellikle adam ldrenin peine taklan kpekler diye
dnlr; bu kpekler diidir, kan kokusunu hemen alp koarlar ve peine takldklar
suluyu sonsuzca kovalayarak ldrtrlar. Erinys'lerin en ok rol oynadklar iir eseri
Aiskhylos'un "Agamemnon", "Khoephoroi" ve "Eumenides" trilogia'sdr. Bu esiz tragedya
antnda son oyun Erinys'lerin adn tamaktadr, ne var ki Yunanllarn sk sk
bavurduu "euphemismos" denilen bir dil aresiyle Erinys'lere "Eumenides" yani "iyi
niyetliler" ad taklmtr. Bundan ama, amansz tanralar yattrmak, ktl
iyilie evirmelerini salamaktr. Ayn grle, sert ve tehlikeli olarak bilinen
Karadeniz'e "Pontos Eukseinos" yani konuksever deniz denirdi. Eumenides tragedyasnda
babas Agamemnon'u ldren anas Klytaimestra'dan alan Orestes'in peine taklan
Erinys'ler sonunda birer af tanrasna dnrler, Orestes de bylece suundan ve
ektii vicdan azabndan arnm, kurtulmu olur. Bu srecin nasl sahneye konduu
zerinde durmadan "su" kavramn incelememiz gerek.
nsan ne zaman su iler, yani adam ldrr? Yunan efsanesinde adam ldrme
okluk bir yanlg sonucunda olur: Ate tanra insan gaflete drr ve insan
istemeyerek, kimi zaman bilmeyerek ldrr, kan dker. Bir de kan davas gderek,
ksas kurallarn uygulayarak adam ldrr. Her iki halde de suundan arnmak iin
areler vardr, insan tanrlara yakarmak, kurbanlar kesmekle affn salayabilir. Zeus'un
kzlar saylan Litai (Yalvar) tanralar sulular adna arac olurlar, Zeus'tan
balamay elde ederler (Yalvarrlar). Sutan arnma yalnz tanrlar katnda deil,
insanlar arasnda da mmkn olmalyd; Homeros dnyasnda bu suun cezas bizim hak
ve hukuk anlaymza gre hafiftir: Yurdunda adam ldren yurdu iin bir pislik, bir
uursuzluk saylr, bu yzden de srlr, kendisi gidip snacak bir yer bulmal,
kendisini arndrmay gze alan bir temiz adam bulmal ve ona hizmet etmelidir.
Homeros destanlarnda ad geen birok nl yiitler su ilemi kiilerdir. Srgnde
yaarlar, ama konuklar seven ve koruyan Zeus tanrnn kolu kanad altnda
bulunduklarndan srgnleri tatl gelir onlara. Bunlardan biri Patroklos, br de
Akhilleus'un lalas Phoiniks'tir. Her ikisi de yurtlarndan kovulmu, Peleus'un yanna
snm kiilerdir (Patroklos, Phoiniks). Ne var ki iledikleri sular Erinys'lerin
kovalamasn gerektirmez. kpekleri herhangi bir adam ldrenlerin peine
taklmaz, onlar babasn ve zellikle anasn ldren suluyu kovalarlar. Yunan
mythos'unda nl bir baba, bir de ana katili vardr: Oidipus'la Orestes. Oidipus babas
Laios'u bilmeyerek ldrr, grd ceza korkuntur, oysa Orestes bile bile ldrr
anas Klytaimestra'y. Alkmaion gibi o da babasnn kanna giren anasn ldrr, ama
suu Alkmaion'unkinden daha da ardr, nk daha hesapl, daha bilinlidir
(Alkmaion).
Agamemnon tragedyasnda Mykene kralyla birlikte Troya'dan dnen bilici Kassandra,
Aigisthos'la Klytaimestra'nn cinayet hazrladklarn sezer ve bu sezgiyi u szlerle dile
getirir (Aam. 1186 vd.):

Bir koro var ki, hi ayrlmyor bu evden,

tek sesli sylyor ezgilerini,
 ama sesi kulaa ho gelmiyor,
vg deil nk syledikleri,
insan kan imi yreklenmek iin,
evet, insan kan imi
bu evde oyalanan koro.
Zor atarsn onu bu konaktan:
Ayn soyun Erinys'leri bunlar.

Piyesin sonunda sahnede Agamemnon'la Kassandra'nn yan yana yatrlm lleri

grlr. Mykene'de ynetimi ele alan ift kendi llerinin cn almak iin kral ve
Troyal tutsan ldrmlerdir. Bunlarn cn alacak kuak da yetimekte, yedi yl
sonrasn gsteren "Khoephoroi" (Sunu tayan kzlar) adl tragedyada Orestes alc
olarak anasnn karsna dikilmektedir. Klytaimestra olunun ne amala geldiini
anlaynca, urbasn yrtp memesini gsterir ve Orestes'in ayaklarna kapanarak yalvarr.
Ana oul arasnda yle bir konuma geer (Khoe. 922 vd.):
Klyt. Anan m ldreceksin, yavrum benim?
Or. Seni ben deil, kendin ldreceksin.
Klyt. Ama bak, anann kinli kpeklerinden sakn
Or. Ya babamnkilerden nasl kaarm senden saknrsam?
Klyt. Diriyken bouna m yakaryorum bir mezara kar?
Or. Babam ldrdn ya, senin de lmen gerek.
Klyt. Demek bir ylan dourmu, bytmm ben.
Orestes anasn ldrr, daha nce Algisthos'u da vurmutu, sahnedeki kap alp ge
ne ikisinin ls grlr. Orestes eylemini hakl gsterir: Evet, der, anam ldrdm,
ama o da babam ldrmt, tanrlarn tiksindii pis bir kadnd anam, oysa benim
elime g katan, Pytho tanrs Loksias'tr, yani Apollon'dur. Byle konuurken, birdenbire
yan banda kara urbal kadnlar belirir, bakar ki Gorgo yzl, salar ylanlarla rlm
Erinys'ler bunlar. Ellerinden taptaze kan damlamakta. Orestes barr, arr ve deli
gibi atar kendini darya. Koro yaknr. Atreus' tan bu yana nc lm kasrgasdr bu.
Sonu nereye varacak? Ate'nin fkesi dinecek mi?
nc "Eumenides" tragedyas Delphoi tapnann nndeki bir sahneye alr:
Apollon'a snm olan Orestes evrenin gbei saylan tan stne yklm,
yalvarmaktadr. Erinys'ler korkun hrltlarla drt dnmektedir evresinde. Apollon
gelir, onlar uyutur, derken Klytaimestra'nn tayf drter, uyandrr kpekleri, Apollon
oklaryla onlar kovduktan sonra sahne deiir ve Atina'daki Akropolis grlr. Orestes'in
davas Athena'nn tapna nnde grlecektir bu kez. Tam bir mahkeme sahnesidir bu.
ki hak ve hukuk anlaynn arpt bir mahkeme: Geleneksel ksas kurallarn
simgeleyen Erinys'ler, kendini ve eylemini savunan bir insanla kar karya gelip
tartmaktadrlar, sonu mahkemenin verecei oylara baldr. Orestes Athena
tanrann verdii bir oy fazlasyla beraat eder. Bylece tanr karar, kader arl
yerine insanlarn mahkemesi, yani Areopagos kurulmu olur. Tragedyann sonunda
yenilgiye urayan Erinys'ler korosu fkeyle ekilmek zeredir ki, Athena onlar Atina'nn
koruyucular olarak ehirde kalmaya arr, buna karlk Atina halkndan sonsuz sayg
greceklerdir. Erinys'ler deiir, iyi niyetliler diye karlar ortaya, bunun simgesi eski
hukukla yeni hukuk anlaynn birlemesi olsa gerek. Erinys'ler bundan byle Atina'ya
bet bereket saacak tanralar olarak intikam deil, adaleti gerekletireceklerdir.
Aiskhylos'un, Atina din ve devlet anlayn yceltmekte ve yeni yeni kavramlar kurup,
onlar canlandrmaktaki ustal bu lde en yksek zirvesine erimitir.
Zaman geince, Erinys'ler, insanlar yeraltnda cezalandran tanralar olarak
grlmeye balar. Eski metinlerde beliren bu inan Vergilius'un " Aeneis" destannda dile
gelmektedir: Erinys'leri Tartaros'un dibinde ruhlara ellerindeki kamlar ve ylanlarla
korku salp eziyet eder grrz. Cehennem kavramna yaklaan bu grler Roma
mythos ve iirinde Etrsk etkisiyle gelimi olabilir.

Eriphyle.
Argos kral Talaos'un kz ve Adrastos'un kzkardei. Thebai efsane emberiyle ilgili
yks Adrastos, Amphiaraos ve Alkmaion adlar altnda anlatlmtr.

Eris.
Ne kadar belal tanr ve tanra varsa, lm ve ykm getiren ne kadar varlk varsa
hepsi Nyks (Gece)'ten domadr. Kavga tanra Eris, hanet, Karasevda ve htiyarlk gibi
tanrlam kavramlardan hemen sonra gelir doum srasnda. Hesiodos ona "azgn
yrekli" der ve kendi dourduu varlklar sayar (Theog. 226 vd.).
Sonra da ikinci eseri "ler ve Gnler" de iki kavga ayrr, biri insana zararl, biri
faydal ve yle tanmlar ikisini de (i. 11 vd.):

ki trl kavga vardr bu dnyada,

biri vlmeye deer, teki ktlemeye.
zden apayrdr bu iki kavga,
insan kanl savaa gtrr birisi,
kts, hibir lml sevmez onu.
 Zorla girer bu kr dvne
lmszlerin zoruyla, buyruuyla.
teki kavgay daha nce dourdu yce
Karanlk.
Gklerdeki tahtnda oturan Kronos olu
topran zne katt onu.
nsanlara yararldr o kavga,
O kavga ki eli tutmaz insanlar bile ie
srkler.

Hesiodos'un bu kavgasna rekabet ya da ekmek kavgas demeli. Yaamn znde grr

onu Hesiodos ve kardeine kt deil de iyi kavgadan yana gitmesini tler.
Eri, Gzeller yarmasnda da bir rol oynar, Peleus'la Thetis'in dnne hr
karmasn diye arlmad iin altn elmay tanrlarn dn sofrasna atar da, stne
"en gzeline" yazd altn elmann kime verilecei karar Paris'in yargsna braklr
(Paris). Bu kavga Troya sava gibi yce bir atmann kaynadr.

Eros.
Eros, ilkan en eski metinlerinden beri evrende birleme ve retmeyi salayan
doal bir g olarak karmza kar. Hesiodos yaratl anlatrken Khaos'tan hemen
sonra Eros'u sayar, onun etkisini insan dnyasnda aka grd halde, ilk tanrlar
arasna nasl yerletireceini iyice bilemez, ama bu evrensel ilkeyi gene de saym
olmak iin yle der (Theog. 116 vd.):

Khaos 'tu hepsinden nce var olan,

sonra geni gsl Gaia, Ana Toprak...
Ve sonra Eros, en gzeli lmsz tanrlarn,
o Eros ki elini, ayan zer tanrlarn,
ve insanlarn da, tanrlarn da ellerinden
alr
yreklerini, akl ve istem glerini.

Ama daha sonra, Eros'un devler, Titanlar gibi azman yaratklarn birlemesinde ne
gibi bir rol oynadn tanmlamakta glk eker, giderek " parthenogenesis", yani kendi
kendiliinden dourma ilkesini baz tanrsal varlklar iin srdrr. lkan en ili ve
bilinli ak airi Sappho da Hesiodos'a benzer bir tanmlama verir:

Gene Eros, elimi, kolumu zen,

hem tatl hem ac Eros,
o kar gelinmez yaratk
sarsyor beni.

Hesiodos'tan baka theogonia ve kosmogonia'larda da Eros'a yer ayrlr. Orfizm

denilen ve air Orpheus'tan geldii ileri srlen mistik akmda da Eros'un dnyayla
birlikte kaos'tan ktna, yahut da Gece'den doma evren yumurtas ikiye blnp yar
kabuundan gk, yar kabuundan toprak ortaya knca, Eros'un da doduuna
inanlmaktadr.
Platon'un "len" adl diyalogunda herkes kendine gre sevginin tanmlamasn
yaptktan sonra, Sokrates bir kadn bilici, Mantineia'l Diotima'nn grlerini anlatr.
Diotima'ya gre Eros bir tanr bile deildir, lmlyle lmsz aras bir varlk,
Yunanllarn "daimon", bizim "cin" diyeceimiz bir yaratktr. Eros'un douunu anlatmak
iin yepyeni bir efsane uydurulur: Yoksulluk tanra (Penia) ile Bolluk tanr diye
evirdiimiz, aslnda her derde deva, hner anlamna gelen Poros'un oluymu.
Sevgi'nin karakterini anasyla babas arasndaki kartln sonucu olarak yle anlatr:
"Bollukla Yoksulluktan doan Sevgi'nin talihi de ona gre olmu. Sevgi her eyden nce
her zaman yoksuldur, oklarnn sand gibi hi de yle ince ve zarif deildir, tersine
kabadr, pistir, evsiz, barksz, yalnayaktr, akta, dada, bayrda, kap nlerinde, yol
kelerinde yatar, kalkar. Ne yapsn, anasna ekmi, yoksulluktan kurtulamaz.
Babasna eken tarafyla da hep gzelin, iyinin peindedir, yrekli, atlgan, dayankldr,
yaman avcdr, hep tuzaklar kurar, fikirlere, bululara dkndr, byclkte esizdir.
Aslnda ne lml, ne lmszdr. Bakarsn ayn gnde bolluk iinde geliir, yaar,
birdenbire de lr, sonra yine babasnn tabiat gerei bir aresini bulup dirilir. Bir eyin
eline gemesiyle elinden kamas bir olur. ylece Sevgi her zaman ne yokluk iindedir,
ne de varlk iinde" (l. 203c, d). Sevgi'nin hibir zaman kanmad, hep arayan,
arzulayan bir duygu olduu dile getirilmi oluyor bu parada.
Baka efsanelerde Eros'un Aphrodite ile Hermes'in olu, ya da Eileithyia veya ris'in
ocuu olduu sylenir. Uranos'lu Aphrodite'nin Hermes'le birlemesinden Eros domu,
Dione'nin kz Aphrodite'den de Anteros (karlk ak). Bu efsaneler Eros'un zndeki ok
ynll dile getirmek iin sonradan uydurulmutur. Ne var ki hibir tanr Eros gibi
zaman ve mekna gre deiik biimlerde yanstlmamtr, hibir tanr Eros kadar
airlere konu olmamtr. Bylece Eros tanr evrensel bir ilkeden, insanlar oklaryla
kovalayan ve yaralayan kanatl, alayc ve yaramaz, giderek tehlikeli bir ocuk biimine
girmi, bu biimle de gnmze kadar gelmitir. skenderiye sanatyla balayan bu Eros
simgesi Roma'da Amor-Amores diye epey tutunmu, iirde olduu kadar resimde de iz
brakm ve Rnesans'ta ikinci ve ok canl bir gelime grmtr.
Eros'u ele alan en gzel efsanelerden biri Apuleius'un "Eros ile Psykhr" masaldr.
Sembolik bir anlam tayan bu masal Psykhr bal altnda anlatlmtr.

Eryks.
stnde nl bir Aphrodite tapna bulunan Sicilya dana adn veren efsanelik kral.
Aphrodite ile Poseidon'un olu olduu da sylenir. Ad Herakles efsanesine karmtr:
Geryoneus'tan ard srleri gtrrken Herakles bu Eryks'e rastlam. Eryks yiide
meydan okumu, gremiler ve Herakles Eryks'i ldrm, ama krallna el koymayp
akrabalarndan birinin gnn birinde oraya yerleeceini sylemi ve yle olmu:
Tarihsel alarda Dor'lardan bir grup Eryks dana yerlemiler.

Erymanthos.
(1) Apollon tanrnn olu. Adonis'le sevitikten sonra Aphrodite'yi hamama girer
grm, bu yzden gzleri kr olmu. Olunun cn almak iin Apollon da bir yaban
domuzu olup Adonis'i vurup ldrm.
(2) Arkadya'da akan bir rmakla ayn blge deki bir dan ad. Yaban domuzlarnn ok
olduu bu blgede Artemis avlanmay severdi. (Od. VI, 103). Herakles de efsanelik
yaban domuzunu ldrm (Herakles).

Erysikhton.
(1) Thessalia kral Triopas'n olu, ya da kardei. Tanrlardan korkmaz, takn bir
adamm. Gnn birinde Demeter'e adanm bir koruluu kesmeye kalkm, tanrlar
imarlarla onu alkoymaya altklar halde, Erysikhton hi aldrmam, aalar bir bir
kesmi. Demeter de onu dinmeyen bir ala arpm. Erysikhton ne yese doymuyormu,
varn younu yiyip bitirdikten sonra, kendi kendini de yemi.
(2) Kekrops'la Aglauros'un olu, Atina'l kahraman. Delos'taki Apollon Tapnana
gitmi, Eileithyia' nn eski bir heykeliyle dnerken, yolda lm.

Erythion.
Geryon'un kzlerini bekleyen srtma. Herakles bu srleri almak iin Erythion'u
da, srlerin bekisi kpek Orthos'u da ldrr (Hes. Theog. 292).

Esr.
 Bkz. Aither.

Eteokles.
Oidipus'la okaste'nin olu, Polineikes'in kardei (Tab. 19). Kral Oidipus Thebai'den
kovulunca, Eteokles'le Polyneikes aralarnda bir anlama yaparlar: Her yl biri kral
olacaktr. lkin tahta oturan Eteokles'tir. Polyneikes de ehirden ayrlr. Bir yl sonra
hakkn aramaya gelince, Eteokles ynetimi ona vermeye raz olmaz. Bunun zerine
Polyneikes Argos kral Adrastos'a bavurur ( Adrastos). Thebai'ye kar sefere hazrlanan
Yediler ordusu saldrya balamadan aralarndan Tydeus'u eli olarak gnderirler, ama
Eteokles gene anlamaya yanamaz. Bunun zerine saldr balar. Eteokles Polyneikes'le
teke tek savata can verdikten sonra, Thebai'de trenle gmlr, oysa Polyneikes
mezardan yoksun braklr (Antigone). Epigon'larn Thebai'ye saldrs srasnda
Eteokles'in olu Laodamas kraldr.

Euadne.
phis'in kz Kapaneus'un kars, kocasnn odun ynna atlarak, onunla birlikte yanar
(Kapaneus).

Euenor.
Atlantis'in yerlisi (Atlantis).

Euenos.
Tanr Ares'in olu, Aitolia kral. Kz Marpessa'ya bir talip ktka babas onu ldrr
ve kafasn Poseidon tapnana asarm. Sonunda Marpessa'y das karr, Euenos da
peine taklr, ama das tanr Poseidon'dan kanatl bir araba ald iin onu
yakalayamaz. Euenos atlarn vurduktan sonra kendini orada akan bir rmaa atar.
Irmak Euneos adn alr (das, Marpessa).

Eumaios.
Eumaios, Odysseia'da nemli bir rol oynayan thake'li bir domuz obandr. Odysseus
uzun servenlerinden sonra yurduna ilk ayak bastnda Eumaios'un yapt ve ynettii
ahrlara gider ve babasnn sadk ua olan bu "tanrsal" obanba ile buluur. Eumaios
ihtiyar bir dilenci klnda olan Odysseus'u konuklamak, arlamakla kalmaz, konuunun
zlemini ektii efendisi olduunu anladktan sonra da talipleri ldrmekte, maln,
mlkn yeni batan ele geirmekte yardmc olur ona. Odysseus'un stninesi Eurykleia
kadar sevimli, cmert ve akll bir kiidir. Odysseus'la aralarndaki konumalar Odysseia
romannn gereki yann ve zamann yaama koullarn aa vurup yanstan deerli
belgelerdir.
 Odysseus domuz obannn kulbesine gelince, Eumaios onu saygyla karlar, ona bir
dek serer, yemek verir ve dilenci pozunda olan efendisinin uydurduu hayat
hikyesini dinledikten sonra, kendisinin de bir kral oluyken nasl karlp thake'ye
getirildiini anlatmaya koyulur. Eumaios'un anlatt bu yk ilgin bir roman ve o
zamanki Akdeniz evresinde ise youn bir gidi geli olduunu aa vurur (Od. XV, 389
vd.).

Eumolpos.
Poseidon'un olu, Trakya kral. Atina ile Eleusis arasnda kopan savaa karr, bu
savata Atina kral Erekhteus elinden ldrlr (Erekhteus). Eumolpos Eleusis
myster'lerinin kurucusu olarak tannr. Eleusis barahipleri "Eumolpides" adn
benimsemi ve atalarnn Eumolpos olduunu kabul ederlerdi.

Euneos.
Euneos, ason'un Argonaut'lar seferinde Lemnos adasna varnca Hypsipyle'den olan
oludur (Argonautlar, Hypsipple ). Troya savana kendi katlmad halde, Akha'lara
Lemnos arab gnderir (l. VII, 467 72). Akhilleus esir ald Priamos olu Lykaon'u
Euneos'a satar (Lykaon).

Eunomia.
Themis'le Zeus'un kz, Horalardan biri (Themis, Horalar).

Eunomos.
Kalydon kral Oineus'un saraynda arap sunan delikanl. Herakles'in ellerini ykarken
Eunomos yanllkla suyu yiidin ayaklarna dkm, Herakles de ocua bir tokat
atacak olmu. Ama tokad o kadar sert indirmi ki ocuk lm. Babas yiidi balad
halde, Herakles kendi kendine ceza vermi, kars Deianeira ve olu Hylos'la birlikte
Kalydon'dan gp Trakhis'e yerlemi.

Euphrates.
Frat nehrinin adn aklamak iin uydurulmu bir efsane: Euphrates adl bir adam
varm, gnn birinde olunu karsnn yannda uyur grm ve onu bir yabanc sanarak
ldrm, sonra da yanlln anlayarak kendini nehre atm. O zamana kadar Medos
adn tayan nehre, iinde boulan Euphrates'in ad verilmi.

Euphrosyne.
Ad sevin, nee anlamna gelen Euphrosyne Kharit'lerden biridir (Kharit'ler).
 Europa.
Poseidon'la Libya'nn olu, Fenike kral Agenor'un kz Europa tanrlar tanrs Zeus'un
sevgisini kazanmakla lmez bir n salm, btn bir ktaya adn vermitir (Tab.11).
o'nun servenine benzer bir serven yaayan Europa'nn yksn Edith Hamilton'un
lk Tamer'ce yaplm evirisinden okuyalm (Varlk yaynlar, s. 53).
(Bu yk, III. yzylda yaam skenderiye'li bir airin, Moskhos'un iirinde anlatlr).
Zeus'la sevimesi yznden ad corafyaya geen tek kadn o deildir; Europa'nn n
daha da yaygndr. o'nun yllarca ac ekmesine karlk Europa, bir boa srtnda
denizler avermenin yaratt birka saniyelik aknlk ve korku bir yana braklrsa,
hi zlmemitir denebilir. Europa'nn Zeus'la sevitii sralarda Hera nerelerdeydi,
bilinmiyor. Bilinen bir ey var: Tanrlar tanrs, gamsz, tasasz, gnl ne dilerse onu
yapyordu.
Zeus bir ilkbahar sabah gkteki saraynda oturmu, tembel tembel yeryzn
gzetliyordu. Gzleri, anszn, kendisi iin ok ilgi ekici bir yarata iliti. Gzel
Europa, uykudan uyanm, grd d yorumlamaya alyordu. ki kta, kadn
klnda, kendisini paylamak istemilerdi dnde. Europa'y dourduunu ileri sren
Asya, onu kendisi almak istemiti. teki kta ise, Zeus'un Europa'y kendisine verdiini
sylemiti.
Grd bu garip d yorumlayamad Europa; kendi yandaki kz arkadalarn
toplad; deniz kysndaki iek tarlasna gittiler. Orada oyunlar oynarlar, sepetlerini
ieklerle doldururlard. Hepsi de bilirdi ki, en gzel sepet Europa'nn sepetidir...
Hephaistos yapmt o sepeti. stnde o'nun yks, inek oluu, Argos'un ldrl,
sonra Zeus'un o'yu yeniden kadn klna sokusu iziliydi.
Yalnz sepetler mi, ilerini dolduran iekler de ne kadar gzeldir... Nergisler,
smbller, menekeler, krmz yaban glleri... Ak tanras, Kharit'lerin arasnda nasl
ldarsa, Europa da yatlar arasnda yle ldyordu.
Zeus onu grnce dayanamad. Zaten ak tanras Aphrodite, olu Eros'a sylemi, o
da oklarndan birini Zeus'un kalbine saplamt. Hera uzaklardayd o srada; ama Zeus
yine de ne olur, ne olmaz diye korktu. Bir boa klna girdi, Koyu kahverengi, kalar
yerinde gm yaylar izili, boynuzlar yeni ayn grnne benzeyen gzel, ekici bir
boa olup kt. iek toplayan kzlarn arasna indi. Yatlar gibi, Europa da boay
grnce dayanamayp yanna geldi. Onu sevdi, okad.
Hemen eildi boa. Sanki Europa'nn, srtna binmesini ister gibiydi:

Srtna bindirip gezdirecek bizi,

yle tatl, yle gzel bir boa ki bu,
 Hi boaya benzemiyor, iyi bir insan gibi
Yalnz konumuyor.

Europa, glmseyerek, boann srtna oturdu. tekilerin de binmesine frsat

vermedi Zeus frlatt yldrmlarn hzyla denize dald. O ilerledike dalgalar iki yana
alyordu. Yanlarnda, nlerinde, arkalarnda garip deniz tanrlar Nereid'ler, borulann
ttrerek Tritonlar ve Zeus'un kardei Poseidon gidiyordu.
Sulardan, grd yaratklardan korkan Europa, dmemek iin bir eliyle boann
kocaman boynuzunu tutarken, teki eliyle de, slanmasn diye mor eteini topluyordu.
"Bu boa olsa olsa bir tanrdr" diye dnyordu. Sonunda dayanamad; kendisini ssz
bir yerde tek bana brakmamas iin boaya yalvard. Boa, cevap vererek kendisinin
tanrlar tanrs Zeus olduunu, ona tutulduunu, Girit adasna gittiklerini syledi.
Bir sre sonra Girit'e ayak bastlar. Orada Mevsim'ler karlad kendilerini. Sevitiler;
ocuklar oldu. Europa'nn oullarndan ikisi, Minos ve Rhadamanthys, yeryznde yle
tarafsz davrandlar ki, lmlerinden sonra ller lkesine yarg yapldlar. Ama
Europa, mitologya'da oullarndan daha nemli bir yer tutar.

Euros.
afak tanra Eos'la Astraios, ya da Typhon'dan doduu sylenen drt ana rzgrdan
biri. Gneybatdan eser, bizim keileme dediimiz rzgrdr.

Eurybie.
Hesiodos'un Theogonia'snda Pontos'la Gaia'dan, yani denizle topraktan
domu,Eurybie, Nereus, Phorkys, Thaurnas ile Keto'nun kz kardeidir (Tab. 6).
Titan'lardan Krios'la birleip, Astraios, Pallas ve Perses'i dourur.

Eurydike.
Orpheus'un kars, aa perisi. Serveni iin bkz. Orpheus.

Eurykleia.
Odysseus'un stninesi. Odysseia'nn banda Telemakhos'u yatak odasna gtrrken
yle tantlr bize (Od. I, 425 vd.):

Telemakhos gidiyordu yatmaya, dne

dne.
Eurykleia, Peisenor olu Ops'un kz,
 evresinde onun drt dne dne,
eralar tuttu yoluna prl prl,
Onu Laertes parasyla satn almt ok
eskiden,
krpecik bir kzken almt yirmi sra
karlk,
sayard onu saraynda asl kars gibi,
ama yatana almamt bir kere olsun,
d kopuyordu karsnn fkesinden.
te bu Eurykleiayd era tutan,
Telemakhos'u en ok seven de oydu,
bebekken dadla balamt Telemakhosa
bakmt ta ocukluundan kocaman
oluncaya dek.

Eurykleia, Odysseia'da gnlk hayat yanstan en canl baz sahnelerin kahramandr:

Telemakhos'un yolculuunu o hazrlar, gittiini o bilir ve Penelopeia'dan saklar (Od. II,
347-380); dilenci klnda thake sarayna gelen Odysseus'un ayaklarn ykarken eski bir
yara izinden onu tanr (Od. XIX, 350-507); taliplerin ve zellikle hizmetilerin
cezalandrlmasnda nemli bir rol oynar (Od. XXII, 391-492). Evin khyas, bekisi,
bydr, Odysseus'un saraynda oynayan dramn en sevimli kiisidir.

Eurylokhos.
Odysseus'un yoldalarndan biri. Kirke'nin konana gidecek grubun bana seilir,
ama byc kadnn kurduu tuzaa dmez ve geri gelip Odysseus'a Kirke'nin
arkadalarn domuza evirdiini haber verir (Od. X, 205 vd.); ller lkesinin ald
ukur banda kurban keser (XI, 23 vd.); gemileri Seiren'lerin nnden geerken,
Odysseus'u diree iki kat balar (XII, 95 vd.), ama Gne'in ineklerini yemeyi o salk
verir arkadalarna ve bu yzden de tanrlarn lanetine urayarak Odysseus'un btn
tayfasyla birlikte can verir (XII, 339 vd.).

Eurymakhos.
Polybos'un olu Eurymakhos, Odysseus'un kars Penelopeia'nn talipleri arasnda
bata gelenlerdendir. yle tanmlanr (Od. XV, 519 vd.):
 Eurymakhos'tu ad, yiit Polybos'un parlak
olu,
lthake'liler imdiden bir tanr gzyle
bakarlar ona,
taliplerin en iyisidir gene de.

Antinoos'la birlikte Eurymakhos taliplerin en ciddiye alnmas gerekenidir (Od. XV,

17):

Penelopeiay babas ve kardeleri

kkrtrlar Eurymakhosa varsn diye,
arl en ok talipler arasnda o artrr
nk.

Antinoos'a kyasla biraz daha efendi, daha nazik ve terbiyeli bir adam gibi davranr:
Penelopeia'y yattrr, olunun canna kylmayacan syler (Od. XVI, 434 vd.), onu
pohpohlar, en gzel armaanlardan birini verir (XVIII, 295 vd.) ama btn bunlar yalan
ve yapmacktr, o da Odysseus'un varln smrmeye bakar, Telemakhos'u ilk frsatta
ldrmeye ve Penelopeia'nn hizmetisi Melantho ile sevitii halde, bir an nce
kralieyle evlenmeye. Dilenci klnda saraya gelen Odysseus'a o da kt davranr,
kafasna bir tokmak atar (XVIII, 396). Yay germe yarmasnda Antinoos'la ikisi en sona
kalrlar, ama baaramazlar (XXI, 186 vd.); Odysseus kendini belli edip meydan
okuyunca, Eurymakhos nce btn suu Antinoos'a ykleyip pazarla girimek ister (Od.
XXII, 60 vd.), Odysseus onu da bir okla yere serer ve ldrr.

Eurymedon.
lyada'da iki Eurymedon'un sz edilir, biri Agamemnon'un seyisi, br Nestor'un
seyisidir.

Eurynome.
(1) Okeanos'la Tethys'in says bini bulan kzlarndan biri. Hesiodos'un
"Theogonia"snda anlatldna gre (Theog. 906-910):

Okeanos kz Eurynome ile evlendi

Zeus
 gzellii, grenleri byleyen uyum
tanrayla;
kz oldu ondan, Kharitler, Gzeller:
Aglaie, Euphrosyne ve sevimli Thalia,
(Kharitler).

(2) Penelopeia'nn yannda bulunan khya kadn. thake kraliesi onu yanndan
ayrmaz, onunla konuur, ona dert dker, kendine bakmas iin tler verir.
Penelopeia'nn evresinde asl hizmet gren odur, dilenci klnda uykuya yatt zaman
Odysseus'un stn rter (Od. XX, 4), kendini tanttktan sonra yiidi ykayan, giydiren,
Penelopeia ile gerdee girmeye hazrlayan odur (Od. XXIII. 154 vd.).

Eurypylos.
(1) Troya'da Akha'lardan yana savaan Thessalia'l nder. Troya'llardan Hypsenor,
Melanthos ve Apisaon'u ldrr. Paris'in kargs altnda yaralanr, ama Patroklos
yardmna koar.
(2) Kos (Istanky) adasnn kral. Poseidon'un oluymu. Troya dnnde Herakles
adaya uraynca Eurypylos ona kar gelmi, bu yzden de ldrlm.
(3) Telephos'un olu. Telephos, yaras iyileince, ne kendinin, ne de olunun
Akha'lara kar savamayacana sz vermiti. Ama Priamos'un kz kardei olan kars,
olu Eurypylos'u Troya'ya gitmeye kandrmt. Bunu bir armaan karl yapt
sylenir. Eurypylos, Akhilleus'un olu Neoptolemos'a kar savar ve onun eliyle
ldrlr. Bu arpmann haberini, Odysseus ller lkesinde karlat Akhilleus'un
ruhuna iletir (Od. XI, 519 vd.).

Eurystheus.
Argos kral Sthenelos'un olu. Herakles efsanesinde byk bir rol oynayan kt kii.
Eurystheus, Amphitryon'un amca olu ve onun gibi Perseus'un torunudur. Zeus,
Alkmene'yi Herakles'ten gebe braknca, Perseus torunlarndan ilk doacak olann krallk
elde edeceini bildirir. Hera da doacan bildii Herakles'in kral olmasn nlemek
iin, Eurystheus'un yedi aylk domasn salar. Bylece Eurystheus Tiryns, Mykene ve
Argolis blgesine kral olur ve Herakles'i buyruu altna alarak, onu bir sr g iler
baarmaya zorlar. Herakles byk kahramanlklarn hep Eurystheus'un emriyle ve
Eurystheus'un karna yapar. Onu kskanan aman vermez kral yiide eziyet etmekten
holanmaktadr. Herakles ldkten sonra, Eurystheus soyunu Mykene'den kovar. Bir sre
sonra Herakles oullarnn sava orta olan Atina'ya kar sefere kar, ama oalos
tarafndan ldrlr. Zalim kraln kafas Alkmene'ye getirilince, gzlerini oymu
(Herakles, Alkmene).

Eurythion.
(1) Kentaur, yani at adamlardan biri. Lapith'lerden Peirithoos'un nianlsn
kardndan, Kentaur'larla Lapith'ler savana yol amt (Kentaur'lar).
(2) Kalydon savana katlan yiitlerden biri. Kardei Phokos'u ldrdkten sonra
Peleus Eurythion'un yanna snm, onun eliyle arnmt, ama Kalydon av srasnda
kaynatasn da kaza ile ldrnce, baka yere gmek zorunda kalr (Peleus, Aiakos).

Eurytos.
(1) Nerede olduu iyice bilinmeyen Oikhalia ehrinin kral, Herakles efsanesinde
nemli bir rol oynayan kii. Ok atmakta ok usta olan Eurytos'un drt olu, bir de ole
adl kz varm. Ok atmakta kendisini yenecek olana kzn vermeye ant imi. Herakles
onunla boy lp onu yenmi, ama Eurytos sznde durmam, yiidin, srlerini
aldn ileri srm. Yalnz olu phitos Herakles'ten yana km. Ne var ki birden
ldran Herakles phitos'u ldrm. Bunun cezas olarak da esir diye satlm ve
Omphale'nin sarayna dm. zgrlne kavuunca, Eurytos'un sarayna dnp onu
ldrm ve ole'yi ele geirmi (Herakles, phitos, ole).
(2) Bir devin ad (Gigantlar).

Euterpe.
Musa'lardan biri, ba elenkli, elinde bir fltle enliklere, bayramlara katlr, nee
getirirmi. Dionysos alaylarnda da yeri vardr. Dithyrambos'u onun esinledii sylenir
(Musa'lar).

Evandrus.
Vergilius'un "Aeneis" destannda ad geen kahraman. Romulus tepesinde Roma
ehrini kurmadan orada Evandrus'un kurduu Pallantea kasabas vard. Buray da
Yunanistan'n Arkadya blgesinden gelme Evandrus ( Yun. Euandros, iyi adam anlamna
gelir) kurmutu. Blgeye uygarlk getirmi, yerlilere okuma yazmay retmi, mzik ve
yararl baz sanatlar da yaymt. Ayrca Latium Yunanistan'dan baz tanr kltlerini de
getirmiti. Hercules buralara gelince, Evandrus onu Cacus'u ldrm olma suundan
arndrm, tanr olu olduunu anlayarak Roma'nn yedi tepesinden Aventinus'la
Palatinus arasnda byk bir sunak kurmu. Onun iin, bu sunak sonralar da Ara Maxima
olarak gsterilirdi (Cacus). Evandrus Aeneas', babas Ankhises'le konukluk balar
kurmu olduklarn hatrlayarak, iyi karlar ve olunu bir blk askerle birlikte emrine
verip Rutul'lere kar savata yardmc olmalarn salar (Aeneas).
 F
Fama.
Roma mitolojisinde n, halk sesini ve dedikoduyu simgeleyen tanra. Fama,
Vergilius'un "Aeneis" destannda yaratt bir simgesel varlktr. Dido'nun Aeneas'a olan
gizli akn aa vurur (Aen. IV, 173-188).

Fames.
Al simgeleyen Fames Hesiodos'un Eris'ten doma olarak gsterdii Limos'un
Latince karldr. Vergilius bu simgesel varl ller lkesi'nde Yoksullukla yan yana
gsterir. Ovidius'a gre, Alk skitya'da kurak bir toprak stnde oturmaktadr.
Erysikhton'a dinmez al veren odur (Erysikhthon).

Fatum.
Roma mitolojisinde Kader'i simgeleyen tanrsal varlk. Fatum, sz sylemek,
konumak anlamna gelen "fari"den treme olup, aslnda "tanr sz" demektir.
Sonralar Yunan dinsel grlerinin etkisiyle Fatum, Kader, tanralaryla bir tutulmu
ve Fatum szc dii cinse dnerek Fata olmutur. Roma'da Fata tanrasnn
heykeli grlrd ki bu heykeller Sibylla'lar simgelerdi (Parca, Sibylla).
Franszca peri anlamna gelen "fe" bu Fata'dan gelmitir. Halk arasnda dii cinsten
Fata olduu gibi, erkek Fatus'larn da varl tasarland ve herkesin kendi cinsine gre
kaderi, aln yazs bir genius, bir cin olarak simgelendi (Genius).

Fauna.
Roma tanrs Faunus'un hem kz kardei, hem de ei. Falc bir tanra olarak
gsterilir ve Bona Dea ile bir tutulur (Bona Dea). Latin Hercules efsanesinde rol oynar;
Fauna, kral Faunus'un ei, Hercules'le sevimi ve Latium'a adn verecek olan kral
Latinus'u dourmu. Faunus gibi Fauna'nn ad da "quae favet" (iyilik eden, ltuf
gsteren) anlamna gelir. Kadnlar ksrlktan korurmu.

Faunus.
Roma dininin en eski tanrlarndan biri. Ficus'un olu ve Saturnus'un torunu olarak
gsterilir. Ad " qui favet" (iyilik eden, ltuf gsteren) anlamna gelen bu tanr bir
yandan srlerin, tarlalarn koruyucusu olarak Yunan etkisi altnda Pan ile bir tutulmu,
te yandan ad Roma'nn kurulu efsanelerine karmtr.
Arkadya'daki Euandros'un talya'ya geliiyle ilgili efsanelerde rol oynad iin
(Evandrus), klt Roma ehrinin en eski tepelerinden biri saylan Palatinus'a yerlemi
ve Lupercalia bayram (15 ubat) ile n kazanmtr. Faunus'un rahipleri Luperci'lerin
kutladklar bu bahar ve bereket bayramnda delikanllar rlplak olarak dolar ve
nlerine gelen kadnlara kamlaryla vururlard. Ksrl defetmek, topran
verimliliini salamak ve halk kt glerin etkisinden kurtarmak amac gdlrd.
Klasik alarda Faunus bir tanr olmaktan km ve Yunan Satyr'leri gibi kei ayakl,
sakall, boynuzlu yaratklar olarak dada, ormanda, su kenarlarnda nympha'lar kovalar
gsterilmilerdir.
Roma kurulu efsanesinde bir tanr olarak deil de, Latium'un ilk krallarndan biri
olarak gsterilir.

Faustulus.
Alba kral Amulius'un oban Faustulus Romulus'la Remus efsanesinde nemli bir rol
oynar. Amulius kzlarnn dourduu ikiz ocuklar Tiber kenarna brakmay buyurunca,
Faustulus bir dii kurdun emzirdii ikizleri bulmu ve kars Acca Larentia'ya bytlmek
zere gtrp vermitir (Acca Larentia). Sonradan Faustulus ocuklara kim olduklarn
bildirmi, Romulusda tanr ve kral soyundan olduunu anlaynca, gidip Amulius'u
ldrm. kiz kardeler kavgaya tututuklar zaman, Faustulus araya girmi ve
ldrlm derler. Ad "faveo" fiilinden "uurlu, verimli" anlamna gelen Faustulus'un
Forum'da mezar, Palatinus tepesinde de kulbesi gsterilirdi. Roma tanrlar arasnda
sayg grrd (Romulus, Remus).

Feronia.
Etrsk asll bir tanra. Ormanlar ve kaynaklar koruyan bu tanrann klt orta
talya'ya ve Etruria'ya yaylmt. Terracina'da bulunan tapnanda kleler azat edildii
iin, Libertas, yani zgrl simgeleyen tanra ile bir tutulmutur.

Fides.
And, yemini simgeleyen tanra. upiter'den daha yal, ak sal bir kocakar olarak
simgelendirilmesi, verilen sze saygnn her trl toplum dzeninin temelinde olduu
anlamna gelir. Aeneas soyu ona Palatinus zerinde bir tapnak yaptrm. Fides'e
kurban keser, sunu sunarken rahipleri sag ellerine bir beyaz sarg sararlard.

Flora.
iek ve bahar tanras Flora, Roma'ya Sabin'lerden gelme bir tanradr. iek aan
her bitkinin ynetimi onun elindedir. air Ovidius Flora stne Yunan mythos'undan
esinli bir yk anlatr (Fast. V. 20 vd.): Flora aslnda Khloris adl bir Nympha imi,
rzgr tanr onu grp karm ve evlenmi onunla. Her trl bitki ve iek stnde
egemenlii balam Flora'ya. Ama Flora'nn gc bununla da kalmam, tanr Mars'n
domasna nemli bir etken olmu: upiter'in Minerva'y kendi kafasndan karmasna
ierleyen uno erkek araya girmeden bir ocuk dourmak istemi tek bana, bunun iin
Flora'ya bavurmu. Flora da bir kadna dokununca onu gebe brakan bir iek vermi
uno'ya, tanra da kendi kendine Mars tanry getirmi meydana. Roma'llar yln ilk
ayna Mars (mart) adn vererek onun Flora ve baharla ilikisini belli etmek
istemilerdir. Flora'nn onuruna Roma'da Floralia enlikleri dzenlenirdi. Nisan sonunda
balayp mays ayma kadar sren bu enlikler byk bir cokunlukla kutlanrd.

Fors.
Rastlant, talih anlamna gelen Fors, Fortuna tanrann erkeidir. Roma'llar ok
nem verdikleri bu tanrlar bir ift olarak grr ve Fors'la Fortuna'ya birlikte tapnrlar,
yaknrlard.

Fortuna.
Roma'llarn en ok korktuklar, en ok tapndklar tanralardan biri kr talihi
simgeleyen Fortuna'dr. Yunan Tykhe tanrasyla bir tutulan Fortuna elinde bir dmen
(insanlarn hayatn ynetir nk) ve bereket boynuzuyla, ou zaman da kr olarak
canlandrlr. Tapmn Roma'ya getiren kral Servius Tullius imi. Fortuna o kral o kadar
sever ki, geceleri evine girermi. Fortuna'nn tapnanda Servius Tullius'un bir heykeli
buIunurmu. Yunan etkisi altnda Fortuna zamanla baka tanralarla, zellikle sis'le bir
tutulmutur (Tykhe).

Furia'lar.
Roma'nn ilkel din grlerinde Furia'lar yeraltndan kp insanlarn peine taklan
kt cinlerdir. En erken alardan beri Furia'lar Yunan mythos'unun Erinys'leriyle bir
tutulmu ve efsaneleri birbirine karmtr (Erinys'ler).

G
Gaia.
Homeros'ta hi ad gemeyen Gaia, Hesiodos'un Theogonia'snda dnyay, yeri,
evrensel bir ge olarak topra simgeler. Bir tanrdan ok kozmik bir varlktr Gaia,
btn elerin kaynanda bulunan ana ilkedir. Hesiodos bu yolda doada ana ilkenin ne
olduunu tanmlamaya alan onya dnrleri gibi davranr. " Btn lmszlerin
srekli, salam taban" sayd Gaia, evreni bir dzen yntemine gre meydana getiren
ve dzensiz boluktan ktktan sonra dii-erkek birleme yoluyla evrenin kendisini ve
tanrlarn yaratr. Tab.1'de gsterildii gibi Gaia " parthenogenesis" (kendi kendine
dourma) prensibine gre Gk', Da'lar ve Deniz'i yaratr; bu sreci yle anlatr
Hesiodos (Theog. 126 vd.):

Toprak bir varlk yaratt kendine eit:

Drt bir yann saran Uranos, yldzl,
Gk',
mutlu tanrlarn srekli, salam yurdunu
yksek dalar yaratt sonra,
koyaklarnda tanrlar oturan dalar.
Sonra denizi yaratt, ekin vermez denizi:
Azgn dalgalaryla ien Pontos'u.
Kimseyle seviip birlemeden yapt bunu.

Sonra ilkin Uranos'la birleip erkek ve dii Titan'lar, Kyklop'lar ve Hekatonkheir'leri

dourur (Tab. 2). Bu dourma srecinden hemen sonra evrene egemenlik savann ilk
belirtisi Uranos tanrnn doan ocuklarn Gaia'nn karnna gerisin geri tkmasyla ba
gsterir (Theog. 154 vd.):

Bylesine korkuntu Toprakla Gkn

oullar.
Babalar ilk gnden irenmiti onlardan,
doar domaz gn nna karacak yerde
topran barna saklamt onlar,
ve Uranos srdrrken bu korkun oyunu
koca Toprak inim inim inliyordu zorundan.

Son Titan olu Kronos'a babasnn erkeklik uzvunu kestirdikten sonra Gaia bu kez
kendi dourduu Pontos'la birleir ve ondan Nereus, Thaumas, Phorkys, Keto ve
Eurybie'yi meydana gelini (Tab. 6). Hesiodos'tan gayr kaynaklarda ad geen Nereus'tan
deniz varlklarn meydana getirir. Ama Gaia'nn br ocuklar da aralarnda birleerek
yersel ve gksel birok varlklarn domasn salarlar; Bunlarn kimisi yldz, yel ve
gkkua gibi grlen varlklardr, kimisi de evrenin mitolojik yorumunun yaratt
simgesel tanrlar dr.
Gaia Uranos'un devrilmesini salad gibi, tahta kard olu Kronos'un da
devrilmesini salar. nk Kronos babas Uranos gibi zorbaca davranr ve ocuklarn
doar domaz yutar. Kars Rheia Zeus'a gebe kalnca Gaia ile Uranos'tan douraca
ocuu kurtarma arelerini sorar. Bu kez de Gaia kzna kaderi bildirmekle kalmaz -
kader Uranos'un oluna yenildii gibi, Kronos'un da Zeus eliyle devrilmesidir - Kronos'u
aldatmak arelerini de gsterir ve Zeus'un Girit'te bir maarada gizlice domasn
salar, Kronos'a da bir ta yutturulur ( Kronos, Zeus). Gaia birinci kuak devrimini
hazrladktan sonra, ikinci kuak devrimini de yrtr: Zeus'a ne yoldan egemenlii elde
edebileceini o retir; are Kronos kuandan Titan'lar yenmek iin Kyklop'lar ve
Hekatonkheir'leri kurtarp yardma armaktr.Zeus Gaia'nn dediini yaparak devlere
kar sava gerekletirir ve Titanlar devirerek dnya egemenliini ele geirir.
Gaia son olarak Tartaros'la birlikte Typhon'u dourur ( Typhon). Baka Theogonia'lara
gre Tartaros'tan Ekhidna adl bir kz olmu ve Poseidon'la da birleerek Antaios devini
dourmu (Antaios). Genellikle devler, azmanlar, canavarlar hep Gaia'dan doma
saylr.
Zamanla Gaia'nn mythos'ta yeri ve nemi deimi, kozmik nitelikteki Ana Toprak,
dinde daha belirli birer tanra olarak grlen, bir yandan Demeter, te yandan Kybele
gibi toprak ve bereket tanralarna yer vermitir. Gaia bylece daha kiisel ve insansal
tanralarla ya birlemi, ya da kozmik e olarak felsefe alanna girmitir. Gaia
Yunanistan'da birok kehanet merkezlerinin esinleyicisi saylr, rnein Delphoi'ye
Apollon'dan ok daha nce yerlemi bilinir (Apollon, Delphoi).

Galateia.
(1) Homeros ve Hesiodos'da ad geen Nereus kzlarndan biri. Ad stbeyaz
anlamna gelir. oban iirlerinin ustas Theokritos'un XI. iirinde sz geen bu Nereus
kzna Sicilya'l Kyklops Polyphemos vurgundur. Ama irkinliinden tr yanamaz
Galateiasna, Tepegzde iirde bu gzel kza olan akn ve aknn karlksz
kalmasndan duyduu acy dile getirir. Galateia'nn yks udur: Polyphemos'tan kaan
Nereus kz tanr Pan'n (ya da Faunus'un) olu Akis'i sever, onunla buluup konuurlar.
Bir gn Tepegz Galateia'y sevgilisinin kollarnda uyur bulur, deliye dner, Akis'e
kama frsatn vermeden koca bir kaya kaldrp kafasna indirir. Akis lr. Galateia da
sevgilisinin bir rmak haline gelmesini salar.
(2) Lampros adl bir adamla evli olan bir Giritli kadn. Lampros ok fakirmi, karsnn
gebe olduunu anlaynca, ona yalnz bir olu olursa besleyebileceini, yoksa daa
brakmak zorunda kalacan bildirmi. Kocas yokken bir kz ocuk douran Galateia
ocuunun cinsini kocasndan saklam ve kz erkek klna sokarak bytm. Adna da
Leukippos demiler. Ne var ki gen kz olunca Leukippos o kadar gzelmi ki kz
olduunu saklamak elden gelmezmi artk. Byk bir korkuya kaplan annesi onu Leto
tapnana brakm ve tanradan kzn erkek yapmasn yalvarm. Tanra dilei
yerine getirmi ve Leukippos'un cinsiyetini deitirmi (phis).

Ganymedes.
lmllerin en gzeli saylan Ganymedes Dardanos soyundan, Troya kral
ailesindendir (Tab. 17). Homeros onun servenini yle anlatr (l. 230 vd.):

Erikhthoniostan Tros dodu, Troyallarn

kral.
Kusursuz olu oldu Tros 'un da:
los, Assarakos, tanrlara denk Ganymedes.
En gzeliydi Ganymedes lml insanlarn,
tanrlar kard onu Olympos 'a
Zeusa arap sunan olsun diye,
dediler gzelliiyle yaasn tanrlar
arasnda.

Ganymedes'e vurulup onu asl karan, ya da kartan tanr Zeus'tur. Ganymedes'i da

dann yamalarnda srlerini otlatrken grm de kuu kartal gndermi delikanly
karp Olympos'a getirsin diye. Ya da kendi kartal biimine girmi ve olan
penelerinin arasna alp karm. Her neyse, karlk olarak Zeus ocuun babasna
lmez atlar armaan etmi, Ganymedes'i de tanrlar sofrasnda Hebe yerine arap
sunucusu olarak kullanmtr.

Gece.
Bkz. Nyks.

Genius.
Trke "cin" szcnn kaynanda bulunan Latince "genius" kavram kiinin iinde
doup gelien tinsel varlktr. Doum gn, Genius'un bayramdr. Ama yalnz insann
deil, bir yerin, bir topluluun da genius'u olabilir. rnein zifaf yatann da genius'u
vardr, grevi gerdee giren iftin retme gcn artrmaktr. nsandaki genius onu
canl, neeli ve iyimser tutan gtr. nsan kendi ya da bakasnn genius'u stne yemin
eder. mparatorluk anda, imparatorun genius'u korkulur, gl bir varlk saylr ve
imparator nasl br insanlar zerine egemense, bu genius'un da btn br genius'lara
hkmettiine inanlrd. Zamanla genius insanda lmeyen, lmden sonra var kalan
tinsel varlk sayld (Manes).
 Geryoneus.
Hesiodos Theogonia'nn iki yerinde (Theog. 285-90; 280-85) kafal bu devden sz
eder. Geryoneus, Poseidon'un olu Khrysaor'la Okeanos kz Kallirhoe'den domadr.
Herakles Eurystheus'un buyruu zerine gelip onu adasnda ldrr.
Erytheia adasnn nerede olduu tartma konusu olmutu. Kzl toprak anlamna
gelen bu ada Bat kzlarnn birinin adn tayan spanya kylarnda bir ada olsa gerek
(Herakles).

Gigant'lar.
Gigant'lan, yani Devleri, Uranos'la Gaia'nn birlemesinden doan Titan'lardan
ayrmal. Theogonia'da Hesiodos, Uranos'un kesilen hayalarndan akan kann topraa
damladn ve bir sre sonra Gaia' nn devleri "parlak zrhl ve uzun kargl" olarak
meydana kardn yazar, sonra da sz etmez artk onlardan. Ama baka mythos
yazarlar ve zellikle plastik sanatlar, grlmemi boyda ve gte olup, bedenleri birer
ylan kuyruguyla biten bu azmanlan konu edinmilerdir. Titan'lar yendikten sonra
Olympos tanrlar bu yaratklara kar koymak zorunda kalmlar. nk Gigant'lar
dalar st ste yarak Olympos'a saldrmlar. Bu kez de devleri yalnz bir lml
insann yenebileceini bildiren bir kehanet var olduundan, tanrlar Herakles'e
bavurmular. Herakles de bata Zeus ve Aigis kalkanyla Athena olmak zere, tanrlarn
yardmyla Gigant'lar ldrm. Alkyoneus'u Herakles kendi ldrm (Alkyoneus),
Ephialtes'i Apollon'un bir oku, Eurytos'u Dionysos'un thyrsos'u, Enkelados'a gelince, o
kaabilmi, ama Athena stne Sicilya adasn atm. Tanra da Pallas'n derisini yzp
savata zrh olarak kullanm. Gigantomakhia, yani devler sava bir sylentiye gre
Trakya'da, bir baka sylentiye gre Arkadya'da olmu.
Bu konu Bergama'nn Zeus Sunanda en parlak bir biimde ilenmiti. Bergama'dan
alnp Berlin Mzesine tanan ve orada yeni batan kurulan Zeus Sunann frizi dev
boyda 118 kabartmadan meydana gelir; bu kabartmalarn her birinde Olympos
tanrlaryla Gigant'lar arasndaki sava canlandrlr. Devler aslan ya da boa kafal ve
ylan kuyruklu azmanlardr. Olympos tanrlarnda Zeus, Athena, Leto, Apollon, Artemis,
Dione, Aphrodite ve Nyks ile Moira'Iar savaa katlr. Devlerden Otos, Alkyoneus,
Porphyrion ve daha adlar belirtilmeyen bakalar grlr. Kabartmalarda devlerin
tanrlarn gc altnda ezildikleri, gvdeleri parampara edilip korkun aclar iinde
kvrandklar an canlandrlmtr. Bergama'ya zg patetik slupta ilenmi olan bu
kabartmalar hellenistik denilen sanatn en grkemli rnei ve akllara durgunluk veren
bir anttr.

Glaukos.
(1) Glaukos II (Tab. 25). Bellerophontes'in torunu, Hippolokhos'un olu Glaukos,
lyada'da parlak bir rol oynar. Homeros, dnya gr stne en gzel szlerinden
birkan onun azna vermi, Bellerophontes efsanesiyle Lykia'llarn Troya savandaki
servenini onun kiiliinde anlamlandrmtr. Ik lkesinden gelen ve ad denizin
maviliini, parlakln yanstan bu yigit ne kadar da sevimli! Anadolu insan sanki o
gnden kendini bulmu, yanstmtr onun kiiliinde.
Anadolu'nun drt bir yanndan Troya'y savunmaya gelenlerin listesi yle biter (l. II,
876 vd.);

Lykia'llara Sarpedon'la kusursuz Glaukos

komuta eder.
Gelmiler uzak Lykia lkesinden,
anaforlu Ksanthos'tan gelmiler.

Altnc blme kadar Glaukos'un ad gemez ama birdenbire Akha yiidi Diomedes ile
kar karya grrz onu. Diomedes saldrr, ama birden durur, iine bir kuku girer bu
parlak yiit bir tanr olmasn diye, korkar tanrlarla boy lmekten.Kimsin diye sorar.
Glaukos'un verdii karlk u (l. VI, 145 Vd):

Ulu canl Tydeus olu, soyumu ne sorarsn ?

Yapraklar gibidir insan soyu.
Bir yandan bakarsn rzgar onlar dker
yere,
bir yandan bakasn bahar gelir, yenilerini yetitirir,
yeerir orman, bylece soylarn biri ger, biri doar.
yicene bilmek istersen soyumuzu,
-bilir onu birok kiiler.-

Ve balar Bellerophontes'in esiz servenini, Lykia'ya gn anlatmaya

(Bellerophontes). Diomedes'te afak atar, anlar dmannn eski bir dost olduunu (l.
VI, 214 vd.). Birbirleriyle dvmemeye karar verirler ve silahlarn deiirler (l. VI, 229
vd.):

Deielim gel silahlarmz,

bellesin Akha'larla Troya'llar,
 atalarmzn konuk kardei olmakla
vndmz.
Byle konuup atladlar arabalarndan,
el skp ant itiler.
Ama Kronos olu Zeus, tam o sra,
Glaukos'un akln bandan ald,
Tydeus olu Diomedes'le deiti silahlarn.
Altn tunla deiti,
yz kzlk silah dokuz kzlk silahla.

Cmertlik Anadolu'da kalr. Diomedes ekilir gider, Glaukos da Lykia'l nder

Sarpedon'la birlikte savaa dner. Kapkara frtna gibi saldrrlar ve zorlu savata
bela olurlar Akha'lara. Glaukos yaralanr. O srada Sarpedon Patroklos'un kargsyla
vurulup can vermek zereyken, Lykia'llarn kaderini Glaukos'un eline verir. (Sarpedon).
Ne yapsn Glaukos, yaraldr, eli, aya tutmaz, ite o zaman tanrs gelir aklna,
Lykia'llarn byk tanrs, k tanr Apollon, ona yakarr (l. XV, 515 vd.).
Apollon dinler onu, iyi eder yarasn. Glaukos da aslan gibi dvmeye koyulur yeni
batan. Hektor'u bile knar, sava ortaklarn korumuyor diye. Engin bir yas kaplar
Troya'llar, Hektor utanr uzak illerden gelen cmert dostunu kurtaramad diye, o gle
saldrr Patroklos'a ve ldrr onu, Glaukos'un da sz edilmez bir daha lyada'da
(Hektor).
(2) Glaukos I (Tab. 25). Sisyphos'un olu Glaukos, yukarda sz geen Glaukos'un
atasdr. Sisyphos'un kurduu Ephyra (sonradan Korinthos olur) kentinde kraldr.
lmyle n salmtr bu Glaukos: Pelias'n lm iin dzenlenen yarmalarda araba
yarna katlr ve yenilir, arabas devrilince de atlar paralar, yer onu. Nedeni de
Glaukos'un atlarna byl bir pnardan su iirmi, ya da Aphrodite'nin hmna uram
olmasdr. nk daha hzl olsunlar diye hayvanlarnn iftlemesine engel oluyormu
Glaukos. Bir baka anlatma gre Glaukos lmszlk veren bir pnardan su imi,
lmsz olduuna kimseyi inandramad iin de kendini denize atm ve bir deniz
tanrs olmu. Ama uursuz bir tanrym, onu gren denizcinin teknesi batar, kendisi
boulurmu.

Gordias.
Efsanelik Phrygia kral. Gordias Gordion ehrini kurmakla n salmt. ehrin kalesine
Gordias bir araba yerletirmi, o arabann oku yle aprak bir dmle balym ki,
kimse zememi bu dm. Oysa tanr szcs bu dm kim zerse, Asya kralln
onun elde edeceini sylemimi Gordias'a. Bunu bilen Byk skender Gordion'a
gelince, klcn knndan karm ve dm keivermi.
Bir efsaneye gre, Ana Tanra Kybele Gordias' sevmi, ondan gebe kalarak kral
Midas' dourmu (Midas).

Gorgo'lar.
Plastik sanatlarn alabildiine faydalandklar Gorgo'lar, Graia'lar gibi Phorkys'le
Keton'un kzlardr (Tab. 6). Aralarnda Medusa'nn en ok n sald bu canavar kzlar
Hesiodos yle tanmlar (Theog. 274 vd.):

Gorgo'lar da douran Keto'dur

n byk Okeanos'un tesinde,
geceyle gndzn snrlarnda otururlar
ince sesli Bat kzlarnn yurdunda;
Sthenno, Euryale ve bahtsz Medusa;
Medusa lmlyd, oysaki kz kardei
ne lm bileceklerdi, ne ihtiyarlk.
Buna karlk yalnz Medusa girdi
masmavi yeleli tanrnn koynuna
Bahar iekleriyle dolu taze imenlerde.

Aiskhylos da yle tanmlar onlar (Prom. 800):

Ejderha kanatl Gorgo'lar,

o, insanlar korkudan korkuya salan,
grenlerin soluunu kesen Gorgo'lar.

Salar ylanlarla rl, alnlarnda yaban domuzu dileri fkran, tun elleri ve
umak iin altn kanatlar bulunan bu yaratklarn balca nitelii korku salmakt. Adlar
bile korku veren bir ses benzetmesi olsa gerek. olduklar halde, efsaneye ad karan
yalnz Medusa'dr. Onun Perseus'la servenini bu yiidin ad altnda okuyalm (Perseus).
Sicilya'l Diodoros Gorgo'lar stne baka bir yorum verir: Gorgo'lar Amazon'lar gibi
sava bir soymu, Atlant'lara (Atlantis) yakn bir uzak lkede otururlarm. Amazon'lar,
kralieleri Myrina'nn (Myrina) ynetimi altnda Atlant'lar yendikten sonra, bunlar
Amazon'lar Gorgo'lara saldrmaya itmi. Gorgo'lar yenildikleri halde, ksa zamanda
davranabilmiler, ama sonra Perseus ve Herakles eliyle alt edilmiler (Herakles).

Graia'lar.
Pontos'la Gaia'nn olu Phorkys ve kzlar Keto birbirleriyle evlenirler ve olaanst
yaratklar meydana getirirler (Tab. 6): Graia'lar, yani Kocakar'lar ve Gorgo'lar.
Hesiodos Graia'lar yle tanmlar (Theog. 270 vd.):

Phorkysle birleen Keto Graia'lar

dourdu,
gzel yzl, doutan ak saldr onlar,
lmsz tanrlar da Kocakar der onlara,
yeryznde dolaan insanlar da.
Pemphredo'nun gzel, Enyo'nun sar
tlleri vard.

nc Graia'nn adn sylemez, baka mythos yazclarna gre Dino imi. Graia'lar
iki deil de diye kabul eden bu efsanelere gre, Kocakarlarn bir tek dii, bir tek de
gz varm ve aralarnda dei toku ederlermi bunlar. Graia'lar hi gne grmeyen
batda yaarlarm.
Graia'larn rol oynadklar tek efsane Perseus efsanesidir. Bu yiit Medusa'y
ldrmeye gidince, nce yol stnde bekilik eden Kocakar'lara rastlam. Gorgo'larn
olduklar yere varmasn nlemekmi grevleri. Ama bir tek gzleri olduu iin, kim
bekilik edecekse o gz takar ve yol azna dikilirmi. O srada brleri gider,
uyurmu. Perseus bu tek gz almak ve Graia'larn n de uyutmak yolunu bulmu.
Bylece Gorgo'lara yaklap Medusa'y ldrmeyi baarm. Gz de bir gle atm
(Perseus).

Granikos.
Phrygia'da Adramyttion (Edremit) ehrinin kurucusu. Herakles Phrygia'ya geldiinde
kz Thebe'yi yiide vermi, o da karsnn adna Mysia'da Thebe ehrini kurmu
(Herakles).

Griffonlar.
Aiskhylos'un Prometheus'unda (804) ve Herodot tarihinde (III, 116 ve IV, 13) sz
geen efsanelik kulara yun. "Gryps", bat dillerinde de "Griffon" ad verilir. Aiskhylos bu
yaratklar "havlamaz, uzun gagal, kanatl kpekler" olarak tanmlar. Baka bir
sylenceye gre, gvdeleri aslan gvdesidir. Bu yaratklar Hyperboreliler lkesinde,
skitlerin elinde bulunan kutsal altnlara bekilik etmektedirler. Oralarda bulunan tek
gzl Arimaspes adl boy bu altnlar almak iin Griffon'lara saldrrlar. Aiskhylos'a gre
Griffon'lar Zeus'un kutsal yaratklar, baka bir gelenee gre Apollon'un beki
kpekleridir. Baka bir efsaneye gre Griffon'lar Hindistan'n kuzeyinde bulunan llerde
altn arayclarna kar koymaktadrlar, nk yuvalarn altn madenlerinin bulunduu
dalarn eteklerine kurmuturlar.

Gne.
Bkz. Helios.

Gn I.
Bkz. Hemera.

Gyes.
Uranos'la Gaia'nn yzer kollu ve ellier bal dev oullarndan biri (Yz Kollular).

H
Hades.
(1) ADI.
Yeraltndaki ller lkesinin tanrs Hades, Aidoneus ve Plton (zengin) adlaryla da
anlr. "Grnmez" anlamna gelen Hades ad hem tanrnn kendisi, hem de egemen
olduu ller lkesi iin kullanlr. Hades tanrnn bir zellii kendisini grnmez klan
baldr. Kuzey mitolojilerinde geen ve Alman masallarnda " Tarnkappe" diye anlan
bu bal Hades'ten baka Athena, Hermes ve Perseus'la Herakles de takmtr.
(2) DOUU.
Hades, Kronos'la Rheia'nn oludur (Tab. 5). Hesiodos douunu syle anlatr (Theog.
453 vd.):

Rheia Kronos 'un yatana girince

anl evlatlar dourdu ona:
Hestia, Demeter, altn sandall Hera
 ve gl Hades, yerin altnda oturan,
yrei acmak nedir bilmeyen tanr.

Olympos'lular, yani nc kuak tanrlar egemenlii ele alnca, dnya yetkilerinin

paylalmasnda Hades yeraltn alr (Hom. l. XV, 189 vd.):

(Poseidon konuur):
Dnya e blnd, mz de aldk
paymz,
kura ekildi, kpkl deniz dt bana...
Sisli karanlklar lkesi dt Hadesin
payna...

Hades ve kars Persephone amansz, insafsz, yrekleri hibir yakar, hibir sunu ya
da kurbanla yumuamayan korkun tanrlar saylrlar. Kendilerinden de, lkelerinden de
tanrlar ve insanlar nefret eder (Theog. 810): "Tanrlar sevmez o kfl puslu yerleri " der
Hesiodos, Homeros da "tanrlarn bile tiksindii irkef dolu lke" diye tanmlar Hades'i
(l. XX, 65). Tanr Hades ise gn nn szmad karanlk lkesinden hi ayrlmaz,
Olympos'lu tanrlar kuandan olduu halde, onlarn arasna karmaz, lenlerine
katlmaz. Yalnz kendisini Paian tanrya baktrmak zere bir kez Olympos'a kmak
zorunda kalr (l. V, 395-404).
(3) EFSANES.
Hades stne anlatlan tek efsane, Demeter'in kz Persephone'yi karmasdr.
Mevsim dnmn, topran ve bitkisel doann yazn canlanmasn, kn lmesini
simgeleyen bu efsanede Hades'in rol, k olduu Persephone'yi kardktan sonra, bir
daha yeryzne kmasn nlemek iin bir nar tanesi yedirmesinden ileri gitmez.
nana gre, Hades lkesinde bir ey azna koyan bir daha oradan ayrlamazd. Kzn
karlmasnda pay olan Zeus Demeter'in yalvarmalar zerine kzn alt ay yeraltnda,
alt ay yeryznde kalmasn buyurur (Demeter, Persephone).
(4) HADES LKES.
Yunanca " Hadou domos" yani Hades'in evi, kona deyiminde, domos szcnn
dmesiyle Hades, tanr Hades'in ynettii ller lkesinin de ad olmutur. lka
yaznnda yeraltnda, l ruhlarn oturduu tasarlanan karanlklar lkesini anlatmayan,
canlandrmaya almayan air ve yazar pek yoktur. Homeros'la balayan bu gelenek,
Latin iirinde Vergilius'un Aeneis destannda srdrlp en yksek aamasna karlm
ve o yoldan ortaada Dante'nin byk eserini etkilemitir. Yunan mythos'un da canl
olduklar halde Hades'e inip de dnen kahramanlar unlardr: Odysseus, Orpheus,
Theseus ve Herakles. Sonradan Vergilius, Homeros'un Odysseia'sn rnek alarak, Aeneis
destannda kahraman Aeneas'n da yeraltna gidi ve dnn anlatmtr (Aen. VI),
(ller lkesi). Hades lkesinin en ksa tanmlanmasn Hesiodos yapar (Theog. 767 vd.):

Orada ykselir yankl kona

Gl Hades 'le korkun Persephone 'nin.
Azgn bir kpek bekler kapsn,
amansz, sinsilikler ustas bir kpek,
girenlere yaltaklanr kuyruu kulaklaryla
ama gireni bir daha brakmaz dar,
pusuda bekleyip parampara eder
kmak iin kapya gelenleri.

Bu kpek Kerberos'tur (Kerberos). Hesiodos sonra yeralt rma Styks'in adn da

sayar (Styks), ne var ki Hades'le Tartaros'u bir tutar ve geceyle gndzn, lmle
uykunun bulunduklar bu karanlk lkesini Hades'i anlattndan daha canl renklerle
anlatr (Tartaros).
Odysseia'daki Hades anlatm:
Homeros'un Hades anlatm ilka yaznnn ilki ve en canlsdr. Uzun bir sre byc
Kirke tanrann adasnda kaldktan sonra, Odysseus artk thake'ye nasl varabileceini
yeralt lkesinde bulunan bilici Teiresias'a sormak ister, Kirke de ona Hades lkesine
gitmenin yolunu gsterir (Od. X, 512 vd.):

Getiin zaman Okeanos'u geminle,

orada Alak Ky var ve Persephone'nin
koruluu,
uzun uzun kavaklar greceksin, ksr
stler,
derin anaforlu Okeanos'un kpsnda ek
karaya gemini,
sonra k yola, Hades bataklarna doru,
 orada Akheron, Pyriphlegeton ve Kokytos
akar,
Styks'ten gelen sular da dklr oraya.

Kirke'nin sayd bu drt yeralt rmana bir de Lethe katlr. Odysseus, Kirke'nin
dedii gibi gemisiyle btn bir gn gittikten sonra (Od. XI, 8 vd.):

Gne batarken ve kararrken tekmil yollar,

vardk snrlarna derin akl Okeanos'un,
oradadr Kimmer'lerin lkesi ve kenti,
oldum olas bol sisle ve bulutlarla rtl,
parlak gne onlar nlaryla, gremez
hibir vakit,
ne ykseldii vakit yldzl ge,
ne de gkten topraa dnd vakit.
ylece serili durur bir uursuz gece
bu zavall llerin stnde.

Dnyann kuzey-bat ucunda bulunduu sanlan Hades lkesinin ancak kaplarna varr
Odysseus ve orada Kirke'nin buyruuna uyarak bir ukur kazar, iine ball st, tatl
arap, su ve un dker ve kurbanlar kesip kanlarn ukura damlatr, ite o srada
llerin ruhlar byk bir kalabalk halinde kan imeye gelirler. Teiresias kan itikten
ve Odysseus'a gelecei akladktan sonradr ki, br ruhlar da kandan paylarn alrlar.
Bu Hades anlatm -daha dorusu bu kan ime treni - baka hibir metinde sz konusu
edilmediine gre, Homeros'ta izi kalm ok eski ve ilkel bir yeralt tasarsnn kalnts
olsa gerek.

Haimon.
Bu ad tayan birok efsanelik kii arasnda en nemlisi, Thebai kral Kreon'un oglu
Haimon'dur. Sophokles'in "Antigone" adl tragedyasnda byk bir rol olan Haimon
Antigone'nin nianlsdr. Kreon Antigone'yi mezara diri diri kapattktan sonra Haimon
kendini ldrr. Tragedyada Kreon'la Haimon arasnda devlet ynetimi konusunda ilgin
bir tartma yer alr: Tek kiinin buyruuna boyun emeyi ynetimin kanlmaz koulu
sayan Kreon'a karn Haimon akl ve saduyuya dayanan halkoyunu savunur. nem ve
canlln bugn de yitirmemi olan bu tartmadan birka paray aaya alyoruz
(ev. Gngr Dilmen):

Kreon Yakn akrabamn kanunsuz davranlarna gz yumacak olursam bakalar

bsbtn azar... Hayr, devlet kimi getirmise baa ona boyun emek, kk, byk
konularda ve hakl olsun olmasn, onu dinlemek gerekir. Yrekten sylyorum unu:
taat etmesini bilen iyi ynetici olur ilerde, iyi babu iyi yurttatan yetiir... Anariden
daha byk bir ktlk yoktur, devleti grr, ocaklar sndrr. Anari paralar
mttefikleri, hazrlar kanlmaz bozgunu. Oysa buyruklara boyun emek gvenliini
salar ounluun. yleyse kurulu dzeni destekleyelim ve hibir zaman kadna
yenilmeyelim...
Haimon Tanrlarn en byk ba akldr insanlara... Halkn gzn yldrmsn,
iitmek istemediin szler kulana gelmiyor, ama gizliden gizliye konuuyorlar,
iitiyorum fsltlarn, lkede bu kza acmayan yok, en haksz bir cezaya arpld diye,
oysa btn kadnlar iinde en az layk byle bir lme eyleminin ne soylu olduu
dnlrse. Bu kz savata len kardeinin cesedini kurda, kua kaptrmamak iin
gmm onu, altn bir eref tac hak etmitir bu kz, lm deil. Byle karanlk
sylentiler dolayor kentte...
Kreon ayorum, bozguncular el stnde tutmak erdem saylyor demek?
Haimon Sulular el stnde tut demiyorum sana.
Kreon Bu kz, sulu deil mi imdi?
Haimon Btn Thebai bir azdan hayr, sulu deil diyor.
Kreon Vereceim buyruklar bana halk m retecek?
Haimon ocuka konutuunun farknda msn?
Kreon Ben miyim bu devleti yneten, halk m?
Haimon Tek kiiyle devlet mi olurmu, despotluk bu seninki.
Kreon Devlet ona hkim olanndr, anlald m?
Haimon Sen ssz bir ln hkimi olmalymsn...
Kreon Yasalar yrtmek mi suum?
Haimon Tanrsal yasalar inemekle kendi iktidarn glgeliyorsun!

Hamadryades.
Adlarndan da belli olduu gibi (hama+dryas, aala birlikte demek) Hamadryad
perileri, kardeleri Dryad'lar gibi aalar ve ormanlar koruyan nympha'lardr. Aalarn
yeermesinden, canl canl bitip bymesinden zevk, kesilmesinden ya da kurumasndan
sonsuz bir yas duyarlar. Kimi zaman da aala birlikte lrler. Bylece lmszle
lml aras varlklar saylrlar. Kimisi uzun mrl olur, " on palmiye mr" yani dokuz
bin yedi yz yirmi yl yaarm.
Aalarn kesilmesini nlemeye alan, baaramaynca da keseni korkun cezalara
arptran aa perilerinin yks anlatlr. Bunlardan biri mee aacn kestii iin
dinmeyen bir alkla cezalandrlan Erysikhton'un yksdr (Erysikhton).

Harmonia.
Harmonia ile ilgili iki efsane vardr, biri Thebai efsaneler zincirine, br Dardanos
soyuna baldr. Birinde Harmonia, Aphrodite ile Ares'in kz, ikincisinde Zeus ile
Elektra'nn kz olarak gsterilir. Ama her ikisinde de Kadmos'un karsdr (Tab. 18).
Thebai efsanesinde Kadmos ile Harmonia' nn dn stnde durulur: Zeus
Harmonia' yi kendi eliyle verir Kadmos'a ve Thebai kalesinde dnn yapar. Btn
tanrlarn hazr bulunduklar bu dnde geline olaanst armaanlar verilir; biri
Kharit'lerin dokuyup iledikleri bir elbisedir, bunu Harmonia'ya Athena (ya da Aphrodite)
vermi derler, br nl bir gerdanlktr. Bu armaanlar Thebai ehrinin bana bela
olmu, ehre kar iki saldrya yol amtr (Ehphyle, Amphiaraos, Alkmaion). Efsaneye
gre uursuzluun nedeni, Athena ile Hephaistos'un Harmonia'ya kar, Ares'le
Aphrodite'nin kz olduundan tr, hn beslemeleridir. Thebai kral soyunun
kaynanda bulunan Kadmos'la Harmonia'nn be ocuu olur, hepsinin de kaderi
olaanstdr, bunlar no, Semele, Agaue, Autonoe ve Oidipus soyunun atas
Polydoros'tur (no, Semele, Agaue, Aktaion, Labdakos).
Dardanos'la asion'un kz kardei olarak gsterilen Harmonia Semendirek
efsanelerinde rol oynar. Kadmos ona Zeus'un kard kz kardei Europe'yi ararken
Semendirek adasnda rastlam ve sevmitir. Dn de gene ayn grkemle
Semendirek'te yaplmtr.
Kadmos'un kars Harmonia, baz efsanelerde uyum, denge anlamna gelen adyla
Kharit'lerin biri saylan Harmonia ile kartrlmtr.

Harpya'lar.
Adlar "kapp kaanlar" anlamna gelen Harpya'lar, kadn yzl, yaygn kanatl, sivri
peneli bir eit yrtc kulardr. Okeanos kz Elektra'nn Thaumas'la birlemesinden
doan Harpya'lar okluk iki olarak gsterilir: Birinin ad Aello (Kasrga), brnn
Okypete (Hzl uan, Bora) dir; baz kaynaklarda sz geen Kelainoda frtnadan
nceki gk kararmasn simgeler. Harpya'lar ocuklar karrlar ve llerin ruhlarn
alp Hades'e gtrrler diye bir inan vard. Bu inanc en iyi canlandran ant, eski
Lykia'nn Ksanthos (bugn Knk) ehrinde bulunan nl mezardr. Bu mezarn iki
yanndaki kabartmalarn her birinde bir Harpya bebek gibi kundaklanm bir ruhu
kollarnda tar grnr.
Harpya'lar asl Phineus efsanesinde rol oynarlar (Phineus). Trakya kral Phineus
iledii bir suun cezas olarak kr olmutur, tanrlar bir de bela salmlardr bana;
tabanda ne varsa, hepsini Harpya'lara kaptrr, yemee oturur oturmaz Harpya'lar
uagelir ve tabaklarn boalttktan sonra, pisliklerini brakarak uarlar. Argonaut'lar
Trakya'ya uradklarnda Phineus Harpya'lardan kurtarlmasn dilemi onlardan.
Aralarnda Boreasoullar Kalais ile Zetes vard ve bilici olan Phineus Harpya'larn ancak
Boreas'n oullarnca yakalanabileceklerini biliyordu. Bana karlk, Boreasoullar
Harpya'lar yakalayamazlarsa, kendileri lecekti. Kovalamaca srasnda Harpya'larn biri
Peloponez'de bir rmaa der, teki Ege denizinin bir adasna snr, ama tam
yakalanacakken kz kardeleri ris Boreasoullarnn nne geer ve "Zeus'un
hizmetileri" Harpya'lar ldrmelerini nler. Buna karlk Phineus'a rahat vermeye ve
Girit'te bir maaraya saklanp bir daha grnmemeye sz verirler.
Harpya'lar Pandareos efsanesinde de rol oynarlar (Pandareos).
Bir efsaneye gre Harpya'lar rzgar tanr Zephryros'la birleip, Akhilleus'un lmsz
atlar Ksanthos'la Balios'u meydana getirmiler (Ksanthos, Balios).

Hebe.
Hebe, Yunanca genlik demektir. Zeus'la Hera'nn bu ad tayan kzlar (Tab. 5)
Olympos'ta eli her ie yatkn bir eit ev kzdr. Asl grevi tanrlara iki sunmaktr (l.
IV, 1 vd.):

Tanrlar toplanmt Zeus 'un evresinde,

altn avluda.
Ulu Hebe tanr bal dkyordu herbirine,
onlarda Troya'llarn ehrine bakyorlard
tepeden,
kaldryorlard altn taslar birbirlerinin
erefine.

Ama lyada'da onu Athena ile Hera'nn arabasn hazrlarken (l. V, 722-731) ya da
sava dn kardei Ares'i ykarken (l. V, 905) grrz. Daha sonraki kaynaklarda
Hebe'nin nektar sunucusu olarak grevi Zeus'un kard gzel delikanl Ganymedes'e
verilir (Ganymedes).
Hebe'nin kendine zg bir efsanesi yoktur, yalnz Herakles efsanesinde ad geer:
Gl yiit ldkten sonra Olympos'a varp lmszle kavuunca Hebe ile evlendirilir.
 Hebe ile Herakles'in evlenmesi simgesel bir anlam tayan bir "hieros gamos", yani
kutsal evlenmedir. okluk en byk tanrlar arasnda ve Anadolu'lu kaynaklarda grlen
bu kutsal evlenme motifinden, Yunan efsanesinde pek nemli bir rol oynamayan
Hebe'nin Yunan ncesi bir tanra olduu sonucuna varlabilir. Hebe, Hitit yaztlarnda
Hepa, Hepat ya da Hepatu diye adlandrlan byk gne tanra Arinna'nn
Yunancalatrlm ad olsa gerek. Hitit yaztlarnda bu tanraya "sedir aalarnn
lkesinde" tapnld belirtilir. Sedir aalarnn lkesi Lbnan, Filistin'dir, Hepa-Hebe
ise Tevrat'ta ilk insann, yani dem'in ei ve btn insanlarn anas olarak gsterilen
Havva'nn ta kendisidir. Bu bakmdan Hepa-Hebe ile Ana Tanra arasnda dorudan bir
iliki kurulabilir ve Hepa-Hebe adnn Kybele'nin eitli adlarndan biri olduu anlalr
(Kybele).

Heilebie.
Karia'da Kaunos ehri kralnn kz. Dolayl olarak o efsanesine ad karr: Zeus o'yu
karnca, babas nakhos kznn taliplerinden Lyrkos'a o'yu aramasn buyurur. Lyrkos
dnyay dolap kz bulamaynca, Argos'a bo dnmekten ekinir ve Karia'da Kaunos
ehrine yerleir. Orada kral kz Heilebie ile evlenir. ocuu olmaz. Kocas ksrlnn
nedenini anlamak iin tanr szcsne bavurmak zere Kaunos'tan ayrlr ve yolculuu
srasnda karsn aldatr. Kaunos kral onu dnnde lkeden kovmak ister, ama
Heilebie kocasndan yana kp babasn alt etmesine yardm eder.

Hekabe (Latince Hecuba).

Hekabe Troya kral Priamos'un kars, Hektor, Paris, Kassandra ve daha birok
ocuklarn anasdr (Tab. 16). Priamos Hektor'un lsn geri almak iin Akhilleus'un
barakasna gittiinde kralieyi on dokuz ocuunun anas diye tantr (l. XXVI, 492 vd.);

Oysa benim bahtm ne kadar kara,

yiit oullaryetitirdim yaygn Troya'da,
ama kalmad bana onlarn hibiri.
Geldii gn Akhaoullar buraya
oullarm vard benim elli tane,
on dokuzu bir ana karnndan domutu,
tekileri saray kadnlar vermiti bana..

Hekabe ilka yaznnda dourgan ve bahtsz ana tipini canlandrr. Homeros

destanlarnda beliren bu karakteri sonralar tragedyalarca daha da abartlm ve
Hekabe ocuklarn bir bir yitirdikten, korkun ykm ve kencelerine tank olduktan
sonra, gz dnm, kpek gibi kudurup saldran ana varln simgesi olmutur. Kimi
efsanelerde onun evlat acsna dayanamayarak gece, gndz uluyan bir dii kpek
haline dnt de ileri srlr. lyada'da ilk karmza ktnda Hekabe tatl dilli,
cmert ve dini btn bir ana olarak gsterilir (l. VI, 253 vd.). Savatan ehre dnen
Hektor'un biraz dinlenmesini, arap iip serinlemesini ister, ama olu buna
yanamaynca, onun dileini yerine getirir: Athena tapnana sunu sunmaya gider.
Sonra blmler boyunca Hekabe'nin sz gemez, ta ki Bat kaplarnn stnden
Hektor'la Akhilleus'un savan gzlemeye gelir. O zaman da surlar dnda kalp tek
bana dmana kar koyan olunu ieri almak iin yle seslenir (l. XXII, 83 vd.):

"Hektor, yavrucuum, sayg gster bu

memeye,
onu azna uzattm gnleri getir aklna,
unuturdun koynumda btn dertlerini,
surlarmzn iinde yenmeye bak u
domuzu,
gir ieri, canm olum, darda dikilme
karsna.
ldrrse seni bu adam, ey kat yrekli,
bir dek stne koymayacaz ln,
ne ben alayacam senin nnde, seni
douran,
ne cmert karn alayacak, gzmn
bebei,
yiyecek seni evik kpekler,
bizden uzak, gemilerin orada".

Hektor anasnn, babasnn yalvarmalarn dinlemeyip de Akhilleus'la savata can

verince, Troya'da bir lktr kopar, kral, kralie ve btn halk dvnmeye, alamaya
balar, Priamos yas belirtisi olarak ban toza, topraa bular (l. XXII. 406 vd.):

... Anas da salarn yolup duruyordu,

frlatp atmt parlak bartsn,
 dvnyor, oluna baka baka
haykryordu...
Balad Hekabe kadnlar arasnda uzun bir
ada:
"Bak anana yavrum, talihsiz anana,
senin acn greyim, ldn greyim de,
bundan bylenasilyaayaym ben, nasl?
Gece, gndz yreimin ydn bu
ehirde,
Troyal kadnlarn, erkeklerin gc, destei,
bir tanr gibi selamlad yavrum onlar seni,
sen onlarn byk anydn saken,
ama yavrum, kaderle lmn elindesin
imdi".

Aradan birka bin yl geti, ama Anadolu kadnlar gene bu szlerle at yakar len
ana kuzularna.
Hekabe dmana gidip yalvarmaya kalkan kral Priamos'u akl ve saduyu adna
alkoymaya alr, baaramaynca gene tanrlara yakar ve sunu sunma yoluna gider,
katlanr ve bekler. Gznn bebei, yiit olu Hektor'un ls karsna serilince de
barmaz armaz, bir kpek gibi havlamaz da Anadolu kadnna zg bir arballk
ve hayal gcyle canlandrr onu gznde (l. XXIV, 575 vd.):

imdi sen, szm duyarm gibi,

yatyorsun evinde taptaze,
benzersin Apollon 'un tatl okuyla vurduu
insanlara.

zmirli air Homeros byle canlandryor Hekabe'yi, Atina'I tragedya yazar Euripides
ise onu "Troya'l Kadnlar" ve "Hekabe" adl tragedyalarnn ba kiisi yapm, dramn
derinliine ilemitir. Bu oyunlarda Hekabe'yi Troya ykldktan sonra kle olarak orada,
burada srnr grrz. Kralie grkemini ve erdemini srdrr, ama kz Polyksene'nin
gzleri nnde Akhilleus'un ruhuna kurban edilmesini, stelik de Trakya kral
Polymestor'a emanet edilen olu Polydoros'un da alaka ldrlp denize atldn
grnce, korkun bir alma eylemine girer ve Polymestor'u kr edip, ocuklarn da
ldrr. Ne var ki Euripides de Hekabe'yi akl ve hak yolundan ayrlmayan ulu bir kii
olarak gsterir. Bu tragedyalarda Hekabe yalnz deildir, Troya'l kadnlarn topluluu
iinde direnci yanstan byk bir varlk, doal analk gcnn simgesidir. Atina'I airin
ona tragedya boyunca "Phrygia'l" demesi bouna deil, Phrygia'l Ana Tanra Kybele'nin
btn niteliklerini iinde tar ve dile getirir Hekabe (Polydoros, Polyksene,
Polymestor).
Hekabe'nin en kk olu Paris'le ilikisi ve onu karnnda tarken grd d iin
bkz. Paris.

Hekamede.
Gzel sal Hekamede Troya sava srasnda Akha'larn Tenedos'a (Bozcaada)
yaptklar bir baskn srasnda esir aldklar kzdr. Akha'lar bu kz Nestor'a kle olarak
verirler ve lyada'da onu Nestor'un barakasnda hizmet eder grrz (il. XI, 624; XIV, 6).

Hekate.
Hekate, Olympos tanrlaryla ilikili olmayan, hibir efsaneye ad karmam, kiilii
epey gizemli bir tanradr. Aslnda Hekate, Anadolu'ya zg bir tanra ve Efes'li
Artemis'in belli bir niteliini yanstan ve baka adla anlan bir tpksdr (Artemis).
Homeros destanlarnda hi ad gemez, buna karlk Hesiodos'un Theogonia'snda byk
bir yer tutar. Hekate, Titanlar arasnda Gne Soylular diye anlan tanrlar soyundandr
(Tab. 8). Koios ile Phoibe'nin iki kzlar olur: Biri Leto (ki Zeus Leto'yu e edinip onunla
iki byk Olympos tanrsn, Apollon ile Artemis'i retir), br Asterie'dir ( Leto,
Asterie). Asterie Perses ile birleip Hekate'yi dourur. Hekate'nin Titanlar kuanda ne
denli ayr bir yer tuttuunu Hesiodos'un Theogonia'sndan renmekteyiz. Ozan, Titanlar
kuan sayd parann sonunda Hekate'ye krk alt dizelik uzun bir vg dzmektedir
(Theog. 404-450). Theogonia'nn balangcndaki Musa'lara vg'y andran bu parada,
Zeus, deniyor, Hekate'yi " herkeslerden stn tuttu" ve evrende onur paylarn tanrlar
arasnda paylarken, bu tanraya karalarda, denizlerde ve gklerde bir yetki pay
ayrd. Metinde yle denir (415-450):

lmszlerin saygs byktr ona,

Bugn yeryznde kurban kesen her
lml
Hekate 'nin adn anar yakarlarnda,
Kimin dileini iyi karlarsa o tanra
 Onun elde etmeyecei ey yoktur,
Ona btn mutluluklar vermek elindedir.
nl Gaia ile Uranos'un btn ocuklar
Kendi paylarndan pay vermilerdir ona...
Kim houna giderse Hekate'nin
Yardm grr ondan, destek bulur onda.
Meydanlarda, kalabalklar iinde
Kimi isterse onu parlatr Hekate.
lm-kalm savalarnda Hekate
Diledii savaya yardm eder.
Dilediine verir baary, an, erefi.
Kurultaylarda saygn krallarn yanndadr,
nsanlar arasndaki yarmalarda
Tanrsal gcyle ie karr,
Zaferi kazanan alr gzel dl
Ve eref kazandrr yaknlarna.
Binicilerden de dilediine yardm eder.
Belal engin denize alanlar da
Bavururlar Hekate'ye ve yeri sarsan
tanrya,
Bereketli av salar onlara soylu tanra,
Ya da tam baaracaklar srada
Avlarn alr elinden can isterse.
Hermesle srleri retir allarda:
kzleri, keileri, ak ynl koyunlar
Azaltr ya da oaltr gnlnce.
lmszler arasnda yeri byktr
Hekate'nin
Zeus genliin besleyicisi yapmtr onu.

Hekate'ye Hesiodos pantheon'unda tannan ayrcaln nedeni bilginleri epey

dndrmtr. Homeros destanlarnda sz bile edilmeyen bu tanra Theogonia'da
ancak Ana Tanra Kybele ile kyaslanabilecek evrensel bir nitelik tamaktadr. Burada
yceltilen tanrann kimi yerde Artemis, kimi yerde Diktynna ya da Britomartis diye
anlan Ana Tanra'y bu denli andrmas Hesiodos'un ana yurdu ile ilgili grlmektedir.
Bilindii gibi, eski Karia'da Stratonikeia'nn (Eskihisar) kuzeyinde, bugnk Yataan'a
yakn olan Lagina'da (Lagina renine en yakn ile Turgut'tur) Hekate'nin ok nl bir
tapna bulunmaktayd. Grkemli bir yap olan bu tapnan kalntlarndan birka,
zellikle baz kabartmalar stanbul Arkeoloji Mzesinde korunmaktadr. Hesiodos ise
babasnn Ege kentlerinden Kyme'den Yunanistan'a gm bir gmenin oludur.
Yunanistan'a yerletii Askra kasabasnn yaknnda ise Thespiai'da bir Hekate klt
bulunduunu biliyoruz. Acaba ozann ycelttii bu Hekate tapmn Hesiodos soyu
Lagina'dan m Yunanistan'a getirmilerdir? Bu konu daha bilimce aydnlanmas gereken
ve dorudan doruya Anadolu kltleriyle ilikisi olan bir sorundur. Bu konu iin bkz.
"Hesiodos, eseri ve kaynaklar" adl kitabn s. 53 ve 1. notuna.
Bu tanrann karmak kiiliini aklamakta bugnk bilim de zorluk ekmektedir.
Dikkati eken bir nokta da tanrann addr.Hekate, Apollon'la Artemis'in balca
sfatlarndan olan hekatos-hekatebolos, yani hedefi vuran anlamndaki kelimeyle
ilgilidir (Apollon). Leto'nun kardei olmas da onun Yunan din ve efsanesine sonradan
gelme bir tanra olduunu belli eder. Hekate Yunan varlna sonuna dek yabanc
kalmtr, asl tapnma Roma'da rastlanr, burada ay tanras, geceye ve karanla
egemen bir varlk, byk ve sihri elinde tutan bir kara gler ecesi olarak karmza
kar. Vergilius'un " Aeneis" destannda Dido Aeneas' yannda alkoyamayacan
anlaynca, onu kendine by yoluyla balamaya alr (Aen. IV, 511 vd.): stnde kendi
lsnn yanaca odun ynn hazrlattktan sonra, bir Hekate rahibesine by
formlleri okutur; salar darmadan olan bu kadn yz tanrlar, Erebos, Khaos,
biimli Hekate ve yzl bakire Diana adna balar yakara (Dido). Hekate'nin bu
kl acaba ksrak, dii kpek ve dii kurt biimleri midir? Diana'nn kz, kadn ve ay
tanras olarak biimde canlandrldn da biliriz. Hekate kimi blgelerde
gvdeli bir heykel olarak imgelenir. Bu l karakteriyle Efesli Artemis'e ne kadar
yakndan bal olduu, onun baka bir yan ve ynn simgeledii apaktr.

Hekatonkheir'ler.
Bkz. Yz Kollular.

Hektor.
Troya kral Priamos'la kralie Hekabe'nin en byk olu Hektor (Tab. 16) Anadolu'nun
ilk ulusal kahramandr, nk Troya sava Homeros'un lyada destanndan da
anlald gibi blgesel bir karlama deil, Bat dnyasnn anakkale Boazndan
Mezopotamya'ya kadar uzanan Asya (bugn Kk Asya deniyor) ktasna ilk saldr,
uygarlk ve zenginlikte Baty ok am olan Anadolu'yu ele geirmek iin ilk denemesi,
giriimidir. Bunu ancak byle anladktan sonradr ki, Homeros destann gereince
deerlendirebilir, Troya savann gerek niteliini anlayabilir ve Boazlarn kilit
noktasnda arpan glerin asl amac aa vurulduktan sonra, savalarnn
karakterine k tutarak onlar tarihteki benzerleriyle karlatrabiliriz. Hemen
syleyelim ki , drt bin yl nceki Troya savayla yakn tarihin anakkale sava
arasnda gze arpan bir benzerlik vardr ve Hektor'u Mustafa Kemal'in atas olarak
grmek yanl bir yorum deil, tersine tarihi doru deerlendirmenin bir rnei, bir
belirtisi saylabilir. Troya'nn orta direi olan Hektor'un kiiliini incelemeye girimeden
nce, Troya sava denilen byk atmaya btn Anadolu'nun katldn metinlere
dayanarak gstermeliyiz.
lyada'nn ikinci blmnde "Gemiler Katalogu" denilen bir para vardr ki, burada
Troya'ya saldran ordularn da, Troya'y savunan kuvvetlerin de saym, dkm yaplr.
Destana sonradan katlm, zellikle lyada Atina'da ulusal destan olarak benimsenip de
Atina'y yceletirme amacyla kaleme alnd sanlan bu listede Yunanistan'dan gelme
kuvvetlere ok yer verilip, Troya'nn sava ortaklar ksa geildii halde, savunmaya
Anadolu'nun hemen her tarafndan gler katld anlalr, lyada'da altm kadar dize
tutan bu parada (l. II, 819-878) nce Toros blgesindeki kentler ve ordu komutanlar
saylr, sonra da Trakya'dan baka Mysia, Paphlagonia, Maionia ve Lykia'ya kadar bir
yandan Karadeniz kylarna, te yandan Akdeniz'e kadar uzanan yaygn bir blgenin ad
geer. Yunanistan' yceltmek, Anadolu'yu kmsemek amacyla dzld aka belli
olan bu metin bile Troya savann Anadolu boylarnca ne denli benimsendiini aa
vurmaktadr. Daha sonraki blmlerde de rnein Lykia'l nderlerin savunmada ne
byk bir yer tuttuklar, giderek Hektor'u eletirip ona yol gsterdikleri grlr
(Sarpedon, Pandaros). Troya'nn kaderini elinde tutan Hektor bu sava ortaklarna kar
sorumludur, onlarn istek ve tlerine sayg gstermek, kendi karlarn dnd
kadar onlarn da grlerini hesaba katmak zorundadr. Btn bu sorumluluk ve
ykmllklerdi ki onu Anadolu'nun ulusal savunucusu olarak diker gzlerimizin nne.
Bu grevi sonuna dek nasl yerine getirdii, stnde durulmaya deer bir konudur.
lyada Hektor'u hem savata bir kahraman, hem de gnlk hayatnda bir insan olarak
canlandrr gzmzn nnde. Destanda onun kadar derinliine ilenmi bir tip daha
yoktur. Onun kiilii Akhilleus'unkinin tam kartdr: Duygularn darya vurmak,
esintilerine kaplp davranmak yle dursun, dram kendi iinde sessizce oluur ve bu
dram tek bir kiinin deil de, btn bir ailenin, giderek btn bir toplumun sorunlarn
ierdii iin, dall budakl, karmak ve etrefildir. Hektor Troya savunmasnn
omuzlarna ykledii ar sorumlulukla kendi kiisel ve duygusal eilimlerini
birbirleriyle badatrmakta ylesine glk eker ki, aa vurmaktan ekindii bu
atma kendisinin modern anlamda bir tip, bir roman kiisi olarak karmza kmasna,
i bunalmlarnn da destanda alacak bir belirti olan sessiz monologlarla dile
gelmesine yol aar. Hektor'un esiz kiiliini kavrayabilmek iin onu hem insan, hem de
kahraman olarak ele almal, incelemeliyiz.
(1) NSAN HEKTOR.
Destan kahramanlarnn hepsi gibi Hektor da belli niteliklerle tanmlanr: evik
ayakl, oynak tolgaldr, tanrsal, Ares'in dengi, Zeus'un sevdii, giderek Zeus gibi
aklldr. Tolgas ldar, silahlar da yle anlatlr (l. VI, 319, XIII, 802 vd):

.... On bir dirsek boyunda kargs elindeydi,

tun temren dolanmt altn bir halkayla,
nnde drt bir yana klar sayordu.
Ares e benzeyen Priamos olu Hektor
balarndayd,
yusyuvarlak kalkann tutuyordu nnde,
kaln tunla rlm, sk deridendi bu
kalkan.
Parlak tolgas sallanyordu akaklarnda,
sralar boyunca bir gidip bir geliyordu.

Troya ehrinin koruyucusudur Hektor, onun iindir ki oluna " Astyanaks" (ehrin
efendisi) adn takmtr halk (Astyanaks). Gl ve merttir, yle ki o yaadka,
savatka gven duyar kadn olsun, erkek olsun Troya'llarn hepsi, o lecek olursa
ehrin de tutunamayp deceine inanrlar. Bu gven ve bu inantr ki, Hektor'a kar
byk bir sevgi uyandrmtr Troya'llarda, topluca sevgi gsterilerinin de yalnz Hektor
iin yapldn grrz destanda. Bu sevgiyi Hektor davranlaryla kazanmtr.
Byn de, kn de yle sayar ve sever ki, rnek bir insan, ada anlamda
olgun ve yetkin bir insan sayabiliriz Hektor'u likileri bu bakmdan ele alnmaya deer.
Anasn da babasn da ok sever ve sayar Hektor, ne var ki onlar duygusal nedenlerle
onu grevinden alkoymaya altklar zaman, sessizce karlar nerilerini, ya da
szlerini niin dinlemediini anlatr onlara. Surlar nndeki sahnede cevap bile vermez
yalvarmalarna (l. XXII, 38-90), ehre gelince dinlenip arap imek yle dursun,
herkese grevini hatrlatmakla yetinir (l. VI, 264 vd.) Baba ve koca olarak Hektor'un
esiz bir davran vardr, bu denli ince, sevimli, ok ynl bir insana rastlanmaz hibir
destanda. Eine hem baba, hem ana, hem karde, hem de sevgili olduunu
Andromakhe'nin kendi azndan duyarz aa aa (l. VI, 429 vd.), (Andromakhe). En
ince ayrntsna kadar anlad karsnn zntsn nasl paylatn da bir grelim (l.
VI, 441 vd.):

Ben de dnyorum bunlar, karcm,

ama savatan ekilirsem bir korkak gibi,
Troya erkeklerinden utanrm,
bakamam uzun entarili kadnlarn yzne,
iimden de gelmez, ne yapaym;
n kazanmak iin hem babama, hem
kendime,
renmiim atlgan olmay,
Troya'llarla en nde dvmeyi
renmiim.
Kafama, yreime, komuum ben unu:
Elbet bir gn yok olacak kutsal lyon,
Priamos ve onun iyi karg kullanan halk.
O vakit ne Troyallann acs umurumda
olacak,
ne Hekabe'nin, ne kral Priamos 'un acs,
ne de kardelerimin acs umurumda
olacak.
Benim zntm sensin asl,
tun zrhl Akha'llardan biri alacak hr
gnn,
gtrecek seni gzyalar iinde,
dnyorum o zaman ekecein acy,
bu yzden arkada kalacak gzm...
Klelie srklenirken ln
duymaktansa
dalar gibi toprak rtsn beni daha iyi.

Tolgasndan rken yavrusunu glerek kollarna alp perken de u dilekte bulunur

koca Hektor, yurt iinde lmeyi gze alm bir kahramann azndan byle alakgnll,
dokunakl szler duyunca gzyalarn tutamaz olur insan (l. VI, 476 vd.):

Ey Zeus, ey br tanrlar,
benim olumun, Troyallar arasnda,
babas gibi kendini gstermesini nasip edin,
babas gibi gl, mert olmasn,
lyon'da btn gcyle hkm srmesini.
Kanl silahlarla savatan dnerken o,
babasndan ok daha stn bu desinler,
mutlu olsun anasnn yrei.

Hektor herkese kar yumuak davranr, bir kzd, azarlad Paris'tir, kafaszlyla
ehrin ykmna sebep olan adam. yle kr ona (l. III, 38 vd.):

Seni alak, seni parlak olan, seni apkn,

seni rz dman seni!
Hi domaz olaydn keke,
ya da kalaydn lmne dek evlenmeden,
ne ba belas kesilirdin o zaman,
ne de yz karas olurdun bakalarna.

Hektor Helene'ye kar uygarca ve centilmence davranr. br Troyallar gibi o da

kadn ayplamaz, sulamaz, gzel kadn da onu herkesten ok sayar ve sever. Paris'i
savaa armak iin ehre geldiinde Helene onu alkoymak ister, onunla dertlemeye
can atar, ama Hektor gzel kadnn uzatt iskemleye oturmaz, bir an nce karsn ve
ocuunu bulmaya gider, nk giriecei savatan bir daha dnp dnmeyeceini
bilmez (l. VI, 344 vd.):

Ah kaynm benim,
dayanlmaz ktlkler yapm bir kpeim
ben.
Anamn beni dourduu gn, keke,
 bir korkun kasrga gelseydi,
alsayd beni, bir dan tepesine atsayd,
ya da braksayd uuldayan denizin iine...
Gel, kaymam, otur u iskemleye,
biliyorum, derdin en by senin
banda...

Byk Hektor karlk verdi, dedi ki:

Oturtma beni, Helene,

beni ok sevsen de dinlemem seni,
Troyallara yardm etmek istiyor yreim.
Onlar benim yokluumdan yaknmlar...
Ben gidip greceim evdekiler!,
sevgili karm greceim, yavrumu, bir
tanemi,
bir daha da ya dnerim, ya dnmem.
Akha'larn eliyle tanrlar belki de yok
ederler beni.

Bu lm dncesi bir an olsun Hektor'un aklndan kmaz. Troya'nn , halknn

gzbebei bu kahraman kaderiyle peneleir durur, lmnn yakn olduunu bilir.
Tanrlara gvenmenin de ne kadar yersiz olduunu sezer, nitekim onu yalnz Apollon
korur, ama Zeus'un buyruuyla o da kaderine brakmak zorundadr Hektor'u, br
tanrlarsa pis pis dzenlerle Hektor'u aldatmakta yarrlar deta. Ama bu konuyu
Hektor'un kahramanln inceleyeceimiz blme brakalm.
(2) KAHRAMAN HEKTOR.
Ne kadar nankr bir grevi vardr Hektor'un Troya savanda! Ordulara yn vermek,
gven alamak, g esinlemek hep ona der. Karar onun, sorumluluk ve ykmllk
hep onun omuzlarndadr, buna karlk da durmadan eletiriye urar, herkesi dinlemek,
yattrmak, avutmak, sava ortaklarn ho tutmak, gcendirmemek onun tek bana
grevidir. Oysa kendisi iin savamaz Hektor, bir apkn adamn, soyunun ve kentinin
bana getirdii belay savmak iin dvr, bu belay sayamayacan, btn soyuyla
birlikte canm kentinin de yok olacan bile bile. Buna karn gene de yiite dvr
Hektor. Yiitlii Akhilleus'un bireyci, bencil, inat yiitliinden ne kadar stn, ne
kadar bilinli ve insancadr!
Hektor'un kahramanlk dram Sarpedon'un lmnden sonra balar asl. Patroklos
Akhilleus'un silahlarn kuanp da lm samaya balaynca, Hektor bana gelecekleri
anlar, savaa atlsn m, atlmasn m diye ikirciklidir, bir an arabasna binip kamaya
bile koyulur. O zaman da ortaklarnn en ar ve insafsz eletirilerine urar.
Lykia'llarn nderi Glaukos Patroklos ile Sarpedon arasndaki savata Hektor
Sarpedon'un ldrlmesini nleyemedi diye onu knar, Troya'llar kk drr ve
ortaklarnn artk bkp gitmeye hazr olduklarn bildirir (l. XVII, 140 vd.).
Bu szler zerine Hektor savaa dner, Patroklos'u ldrr, korkun bir bouma
iinde onun lsn karmak, silahlarn soymak ve kendisi kuandktan sonra
Akhilleus'un karsna kmak yrekliliini gsterir. Oysa bu sava baka trl bir
savatr. AkhilIeus tanr Hephaistos'un kendisine yapt yeni silahlarla Orion yldz gibi
alev alev nlar saarak ilerlemektedir dmanna kar. Ve Hektor'u biraz nce ar
yergilerle knayan sava ortaklar, yardmclar, kardeleri, Troya'l savalarn hepsi il
yavrusu gibi dalm, hepsi snmlardr Troya surlarnn iine (l. XXII, 5 vd.):

Bir Hektor duruyordu olduu yerde,

uursuz bir kader mhlamt onu
lyon'un dnda Bat kaplarnn nne.

Surlarn stnden ihtiyar Priamos, perian Hekabe bouna yalvarr dururlar bu kez
Hektor'a lme meydan okumamas, kentini kurtarmak iin cann kurtarmas iin. Ama
ses kmaz artk Hektor'dan, kendi iinde yapmaktadr artk tartmay, hesaplamay.
Ve en azndan iki bin yl sonra doacak olan roman trnn belli bal bir esine rnek
olacak monologuna yle balar Hektor (l. XXII, 99 vd.):

"Yazk bana, girersem surlarn iine,

ilkin Polydamas yadrr ayb bama,
tanrsal Akhilleus'un ba kaldrd o
uursuz gece
buyurmutu bana, Troyallar ehrin iine
al, demiti,
dinlememitim onu, dinleseydim keke.
lgnlk ettim de ne oldu, yok ettim
halkm,
Troya'nn erkeklerinden, kadnlarndan
utanyorum.
Benden deersiz biri bir gn ya derse ki:
Gcne ok gvendi Hektor, kyd halkna.
ok daha iyi olur kar durmak Akhilleus'a,
ya ldrp onu dnerim geri,
ya da onun elinden anla lrm ehrin
nnde.
Yoksa gbekli kalkanm, gl tolgam
brakp bir yana,
kargm da duvara dayayp,
dosdoru ksam m kusursuz Akhilleus'un
nne,
sz versem, desem ki geri vereceiz
Helene'yi de, tekmil mallarn da,
vereceiz, koca karnl gemileriyle
Aleksandros'un Troya'ya getirdii her eyi.
-Bunlar kavgamzn ba deil mi?-
Aln, diyeceim, gtrn bunlar Atreus
oullarna.
Bir de desem mi paylaalm hepsini
bu ehirde nemiz var, nemiz yok.
Ant iireceim, desem, Troyal ihtiyarlara,
desem saklamayacaklar ehirde hibir eyi,
ikiye blecekler, desem, btn mal, mlk.
Ama yreim ne diye oyalanr byle
eylerle?
Ona kar olduum gibi gidersem
bakalm acyacak m bana, sayg gsterecek
 mi?
Silahsz gidersem byle rlplak,
bir kadn gibi ldrebilir beni o.
Byle enine, boyuna dnmek de ne.
En iyisi tez elden paylamak kozumuzu.
Bakalm Olympos'lu kime balar n".

Hektor byle dnrken Akhilleus yaklar. Onu grnce bir titremedir alr Hektor'u,
balar komaya. lyada'nn en nl sahnelerinden biri de alr gzmzn nne:
Hektor nde, Akhilleus arkada kez dolarlar Troya ehrini, binlerce korkulu gz
nnde oluan bir lm-kalm yar. O srada da dann tepesinde tanrlar dernek
kurmu, gzlerler ve tartrlar olay. Zeus altn terazisini kurar, bir kefesine Hektor'un,
bir kefesine Akhilleus'un lmn koyar, kaldrr teraziyi, bakarz ki Hektor'un kuras
ar basyor. Hektor lecektir. Tanrlar ite o anda el ekerler Hektor'dan, yalnz Athena
Hektor'un kardei Deiphobos'un klna girerek yiide yanar, kendisini
destekleyecekmi gibi yapar. Hektor inanr, kar durur dmana, ama bir antlama
yaplmasn ister ki kim ldrecekse, lenin bedenini geri versin yaknlarna. Hakka,
yasaya, insan saygsna gveni vardr Hektor'un son demine dek. Oysa nerede Akhilleus,
yanamaz hibir antlamaya. Aslan gibi saldrr, Hektor Deiphobos'u arr, bakar ki
yok, anlar aldatldn (l. XXII, 303 vd.):

Kaderim beni kskvrak balad ite.

Gene de kyasya dvmek der bana,
bir yiitlik gstereyim de yle leyim,
duysun gelecekteki insanlar bile.

Can verirken bir daha yalvarr Hektor Akhilleus'a lsn Troya'llara geri versin
diye. Ama Akhilleus'un ret cevabyla karlar (Akhilleus).

Hektor'un son sz de udur:

"Senin ne olduun yznden belli,
demirden bir yrein var gsnde.
Ama uyank ol, uramayasn tanr lanetine,
yiit de olsan, Paris'le Apollon bir gn seni,
 ldrecekler Bat kaplarnn nnde".
Syler sylemez Hektor bu szleri,
her eye son veren lm kaplad bedenini.
Utu can gvdesinden, yolland Hades'e,
gcnden, genliinden koptu, kaderine
alaya alaya

Akhilleus'un, Hektor'un lsne ve seyirci kalan bahtsz Troya ehrine yapt ikence
dillere destan olmutur: Hektor'u arabasna balar, yedi kez dolatrr Troya ehrinin
evresinde, toz, toprak iinde. Bu korkun manzaraya tanrlar bile dayanamaz, Apollon,
Aphrodite yalar srerler bedenine, gece, gndz bekilik ederler lsne, sonunda
Priamos'u elinden tutarak gtrrler Akhilleus'a, azgn yiit de geri verir ly babasna
(Apollon, Akhilleus, Priamos).
Hektor'a yaklan atlar ve Hektor'un cenaze treniyle kapanr lyada. Dinleyin bakn,
Boazlara kar ykselen Anadolu kalesine nasl gmmler Anadolu'nun bu ilk zgrlk
kahramann (l. XXIV, 784 vd.):

Dokuz gn odun tadlar yn yn.

lmllere parlak afak sknce onuncu
gn,
gzya iinde gtrdler Hektor'un
lsn,
koydular ynlarn tepesine, verdiler atee.
Gl parmakl afak sabah erken parlaynca,
nl Hektor'un ls evresinde topland
btn halk.
Hepsi geldi bir araya, topluluk kuruldu,
parldayan arapla sndrdler odun
ynn,
sndrdler ate gcnn sard her eyi,
sonra toplad kardeleri, dostlar ak
kemikleri,
hepsinin yanaklarndan iri yalar
 dklyordu.
Kemikleri alp kodular bir altn kutuya,
erguvan rengi yumuak rtlerle sardlar
kutuyu.
Sarar sarmaz indirdiler derin bir ukura,
ekli kocaman talarla rdler stn.
Sonra bir mezar tmsei yapmaya
baladlar,
gzcler diktiler epeevre, drt bir yana,
mezar bitmeden Akha'lar saldrmasn diye.
Bir mezar tmsei olunca toprak kabara
kabara,
gerisin geri dnd hepsi ehre,
toplanp bir gzel kutladlar ok nl leni
Zeusolu kral Priamos'un saraynda.
te byle yapld atlar iyi sren Hektor'un
cenaze treni.

Helena.
Yunan efsanelik kiilerinin en nls, gzeller gzeli Helena (ya da Homeros'un
deyimiyle Helene) bin bir masal ve ykye kahraman olmakla kalmam, kiilii de
sonsuz tartmalara yol aarak, eitli gr ve ynlerden yorumlanmtr. Helena'nn
kiiliinde ilka Yunan dnyasnn gzele dknl dile geldii gibi, gzel ve iyi, yani
estetik deerlerle etik, ahlak deerleri arasndaki kartlk da yansmaktadr. Nitekim
Homeros'tan sonraki air ve yazarlar (aralarnda Platon da vardr) bir kadnn bunca
savalara, Douyla Bat arasndaki bu apta bir atmaya etken olabilmesini ahlakd
grp, Helena'nn karlmas olayn olduundan baka trl anlatmak yoluna
gitmilerdir. Helena'y yaratan Homeros'tur, bu tip en duru, en ar ve en canl olarak
destanlarnda canlanmaktadr, yle ki sonraki yorumlar bile hep lyada ve Odysseia'da
atlm anlatm temellerine dayanr. Onun iindir ki, Helena'nn yklerine, efsanelerine
girimeden, bu gzelin Homeros destanlarnda nasl karmza ktn bir grelim.
Troya ovasndaki savan en kzgn bir andr. Menelaos'la Paris teke tek savaa
giriecekler ve kazanan Helena'y alp gtrecektir, bylece bu bitmez tkenmez sava
kendiliinden sona erecektir. Balarnda Troya kral Priamos olmak zere ihtiyarlar Bat
kapsnn stndeki kulede sava seyretmektedir. Birden Helene grnr (l. 111, 154
vd.):

Helene'nin grnce ktn kuleye

u kanatl szleri sylediler usulcack:
"Troya'llarla Akha'larn, byle bir kadn
iin
yllardr ac ekmeleri hi de ayp deil.
Yzne bakan lmsz tanralara benzetir
onu.
Ama gene de binse gemiye keke gitse,
gitse de, bizi, ocuklarmz belaya
sokmasa".

Priamos da tatl tatl konuur Helene ile, yle seslenir:

Buraya, yanma gel kzm, otur yle,

gr bak ite, eski kocan, hsm, akraban,
dostlarn.
Bence sulu sen deilsin, tanrlar asl,
onlar yd bama kan alatan sava.

Bundan daha uygarca, daha insanca bir gr, bir davran akla gelmez ve bylesini
yaklak bin yl nceki bir metinde bulmak artr insan. Ne var ki bu uygarlk, bu
insanlk yalnz Troya'llara vergidir, Akha'larsa sert, kaba, hodbin, Yunan deyimiyle
barbardrlar. Helene bir Troya'l gelin olmutur, odasnda hanm hanmck kuma
dokuyan, gzelim naklar yaparken yurdunu, eski kocasn, kzn dnen ve zlem
eken bir kadndr. Kendi kendini sular. Priamos'un szlerine yle karlk verir (l. m,
172 vd.):

Senden hem korkarm, hem sayarm seni,

sevgili kaynbabam,
 olunla buraya gelmeseydim keke
evimi barkm, o nazl byttm kzm,
hsm akrabam, can yoldalarm
brakmasaydm,
kara lme raz olsaydm keke.
Byle olmad ne yapalm ki,
bak eriyip gidiyorum gzya dke dke.

"Kpek gzl" der kendine. Priamos'a olduu kadar Hektor'a da sevgisi ve saygs
byktr. Ona da ayn pimanlkla yaknr (l. VI, 342 vd.).
Helene tam bilinli bir insandr. Paris'i eletirir. Paris'i Menelaos'la teke tek savatan
karan tanra Aphrodite'nin arsna uymak istemez, Paris'in yatana dnmekten
tiksinir ve tanraya kar gelecek kadar yiit ve yreklidir, meydan okur ona (l. III, 399
vd.):

Gene mi sensin, tanra,

neden hep batan karmak istersin beni?
Sylesene, niyetin ne,
beni daha uzaklara, Phrygia'ya,
irin Meionia'nn bakml bir iline gtrmek
mi?
Oralarda, lmllerden bir adamn m var
ki?..
Paris'in yanna kendin git yerle hadi.
k, ayrl tanrlar yolundan,
bir daha ayak basma Olympos'a,
ona bak, dert edin kendine onu,
sonunda da kars yapsn seni, ya klesi.

Tanrya bylesi hakaret baka hibir metinde grlmemitir. Ancak Homeros'un

romancdan farksz derin psikolojik gryle anlalabilir.
Odysseia'da Helene saygn bir kralie, iyi bir ev kadn ve sevgi dolu bir ana gibi
grlr. Telemakhos babasn aramaya kp Menelaos'un sarayna varnca, en scak, en
candan konukseverlii Helene'den grr. Zeki kadn onu kendi ocuuymu gibi
kucaklar, sever, okar, babas Odysseus'la ilgili bir sr an sayar, olaylarn da, kendinin
de eletirmesini yapar (Od. IV, 261 vd.).
stn bir tavr, Telemakhos'u anlayan, aclarn paylaan insanca bir davran
vardr, ona tekmil aclarn unutturacak bir ila verir, kendi eliyle iledii bir yamak
verir ve sonunda byler delikanly, Telemakhos da Helene'ye bundan byle bir tanra
gibi tapacan syler (Od. XV, 104 vd.).
Homeros Helena stne sylenecek ne varsa hepsini sylemiti, Homeros'un izdii
Helena portresine kimse bir ey ekleyememitir. Nesnel dnceyi, halkoyunu ve
Helena'nn bakalarnca eletirilmesini de thake oban Eumaios'un azndan yapar (Od.
XIV, 68):

Ah u Helene btn soyu sopuyla yok

olayd keke,
bunca insann dizlerini kran bu kadnn
kk kurusayd.

te zetle Homeros'un Helene'si. Ama dediimiz gibi, her yazar Helena portresine
bir ey katmak istemitir ve efsanesi aada zetlenecei gibi bydke bymtr.
(1) DOUU.
Helene, Zeus'la Leda'nn kzdr, "lml" babas Tyndareos'tur, Klytaimestra kz
kardei ve Dioskur'lar, yani Kastorla Polydeukes erkek kardeleridir (Tab. 12). En eski
metinlerde bu byledir. Sonralar efsane deimi ve Leda'nn yerini Nemesis almtr.
Zeus'tan kaan tanras Nemesis dnyay dolam ve biimden biime girmi, gnn
birinde bir kaz oluvermi, Zeus da bir kuu kuuna dnp yaklam ona. Nemesis'in
dourduu yumurtay obanlar bulup Leda'ya getirmiler. Yumurtadan kan kz Leda
kendi ocuu gibi bytm. Efsanenin baka anlatmlar vardr: Zeus bir kuu kuu
biiminde Leda'nn kendisine yanamtr, Leda bir (ya da iki) yumurta dourmu,
bundan Helene km, birinden Helene ile Polydeukes, tekinden Klytaimestra ile
Kastor km diyenler de var, bir tek yumurtadan Helene, Kastorla Polydeukes'in
doduu, Klytaimestra'nn da tanryla bir ilikisi olmayp Tyndareos'un kz olduu
sylentisi de vardr (Leda, Nemesis, Dioskur'lar).
(2) EFSANELER.
Homeros destanlarnda bilinmeyen bir efsane, Helene'nin Lekadaimon'da Artemis'e
sunu sunarken Atina yiidi Theseus'un saldrsna urad ve karld yksdr.
Atina'llar Helene'yi kabul etmek istemedikleri iin, Theseus kz anas Aithra'nn yanna
brakm (Aithra). Bir sre sonra, Theseus'la arkada Peirithoos'un yeralt lkesine
inilerinden faydalanarak Dioskur'lar gelip kz kardelerini geri almlar. Theseus'un
Helene'yi kirletmedii sylenir, bir efsaneye gre ona bir ocuk yapm ve bu da
Agamemnon'la Klytaimestra'nn kz diye geinen phigeneia imi (phigeneia).
Yurduna dnnce,, babas Tyndareos bana i aacaa benzeyen kzn evlendirmek
istemi. Talipler kalabalk gelmiler, bir sylentiye gre 29, bir bakasna gre 99
kiiymiler. Yunanistan'da ne kadar kral olu, ne kadar yiit varsa hepsi istemiler
gzellerin gzelini. Yalnz Akhilleus daha evlenecek ada olmad iin talipler
arasnda deilmi. Tyndareos arm, ne yapacan bilememi. Odysseus ona bir t
vermi: Helene kocasn kendi sesin, ama semeden nce btn talipler seecei
adam korumaya, gerekirse savunmaya ant isinler. yle olmu ve Helene Menelaos'u
semi. Odysseus'a bu hizmetine karlk karios'un kz Penelopeia'y vermiler (karios).
Helene Lakedaimon'da mutlu bir mr srerken, Paris Troya'dan konuk gelmi
Yunanistan'a. Gzeller yarmasnda Aphrodite Troya'l gence Helene'nin akn sz
vermiti (Paris). Priamos'un en kk olu da armaann almaya gelmiti. Menelaos onu
bir sre konuklar, sonra kendisi Girit'e, Katreus'un cenaze trenine gitmek zorunda kalr
(Katreus), Paris de Helene ile ba baa kalnca, gzel kadn karr. Helene'yi kandrd
m, Helene ona gnl verip karlmaya raz oldu mu? Homeros da, br yazarlar da
bunu pek aklamazlar. Paris Helene'yi batan karmakta glk ekmemi olacak,
nk arkasnda Aphrodite vard ve tanrann buyruu, istemiydi bu. Ne var ki Paris
Helene'yi tek bana karmaz, yannda hazineler, gz kamatrc mallar da alp
gtrr. Nitekim Helene'yi geri vermek sz konusu olunca hep bu mallardan da dem
vurulmaktadr.
ki sevgilinin Troya'ya kadar olan yolculuu stne kaynaklar eitlidir: gnde
Anadolu kylarna vardklar, yok Fenike'de Sidon ehrine uradklar, uzun bir sre
Kbrs'ta kaldklar anlatlr. Ama asl artc bir efsane, Helene'nin Msr'da kal
efsanesidir. Bunu Euripides "Helene" adl tragedyasnda ilemitir. Efsanenin amac
Helenann namusunu kurtarmaktr. Szde Hera gzellik yarmasnda Aphrodite'ye
yenilmeyi sindirememi, Paris'i Helena'dan yoksun etmek iin tpk Helena'ya benzeyen
bir kadn yaratm ve Paris'i bu Helena grntsyle Troya'ya gndererek, gerek
Helena'y Hermes'in klavuzluunda Msr'da kral Proteus'un yanna yollam. Helena da
Troya savann sonuna kadar Msr'da kalm da, sonra Menelaos gelip onu alm.
Tarihi Herodotos bu anlatm benimser. Homeros destanlarnda byle bir yknn izine
bile rastlanmaz, yalnz Odysseia'da Helene'nin dn yolunda Menelaos'la birlikte Msr'a
uradklarndan sz edilir (Od. IV, 219 vd.). Helena'nn Msr'da kald masal .. VI.
yzylda yaayan air Stesikhoros'un "palinodia"sna, yani kendi bir iirini yalanlamasna
dayanmaktadr. Sylentiye gre Stesikhoros Helena'y knayan bir iir yazm, sonra da
gzleri kr olmu, anlam ki gnah ilemitir ve ilk iirini ikinci bir iirle dzelttikten
sonra gzleri alm. Helena birok yerlerde tanra gibi tapm grrd.
lyada'dan sonraki efsanelerde oynad rol onu Homeros destanlarndaki kiiliinden
baka bir kiilikle gsterir. Bu efsanelerde Helena Yunanllarn karna yardm eden ve
bu uurda Troya'ya her trl ktl yapan hain ve belal bir kadn rolndedir.
Paris'ten sonra Deiphobos'la evlenir, sonra Menelaos'u evine alarak Deiphobos'u ldrr,
Akha'lara kaplar aar ve Troya katliamn krkler.
Helena stne uydurulan mistik bir efsanede de Helena'nn Akhilleus'la evlendii ve
lmszle kavuup Karadeniz'de Leuke (Beyaz) denilen bir adada yaad anlatlr.
Btn bu uydurma efsaneler Homeros'un izdii Helena portresini kartrmak ve
bozmaktan baka bir ie yaramamtr.

Helenos.
Priamos'la Hekabe'nin olu, Kassandra'nn ikiz kardei (Tab. 16). Kassandra gibi
Helenos da Apollon tanrnn gzdesidir, ikisine de tanr bilicilik yetisini vermitir.
lyada'da "bilicilerin en iyisi" diye sz geen Helenos, savata da, dinsel konularda da
Hektor'a tler verir ve Hektor yaadka yiite arpr. Ama aabeysi ldkten
sonra, Priamos onu da br oullar gibi hor grp tersler (l. VI, 76; VII, 44; XXIV, 249).
Helenos'a degin efsaneler asl lyada'ya konu olan olaylardan sonra balar. Paris
lnce, Helena'ya kimin koca olaca tartlm, Helenos'la kk kardei Deiphobos
talip kmlar. Ama Priamos Deiphobos'u seince, Helenos ksm ve da dana
ekilmi. Akha'larn bilicisi Kalkhas, Troya'nn ancak Helenos'un bildirecei koullar
altnda deceini syleyince, Odysseus onu bulmak ve azndan sz almakla
grevlendirilmi. Zora ve rvete dayanamayan Helenos u koulu bildirir:
Akhilleus'un olu Neoptolemos savaa katlr, Akha'lar Pelops'un kemiklerini ve
Palladion'u ele geirirlerse, ehir decektir. Baka bir efsaneye gre tahta atn yaplp
surlardan ieri alnmasn salk veren de Helenosnu. Bundan sonraki ykleri de
karktr: ehir dtkten sonra lmden kurtulmu. Hekabe ile birlikte Trakya'ya
gitmi ve anas acsndan bir kpek haline gelince, onu Trakya Khersonnesos'unda
(Gelibolu yarmadas) "Kpein mezar" denilen yerde gmm. Sonra Neoptolemos'un
yanna snm, o lnce kars Andromakhe'yi alm da onunla bir olu olmu. Bunlar
hep sonradan uydurulmu ve Troya kral soyuna leke getirmek iin Yunanistan'da
dzlm masallardr. Vergilius "Aeneis" destannda Helenos'u Epir blgesinde kral
olmu ve talya'ya gitmek zere oradan geen Troya'llar iyi karlar gsterir.

Heliadai (Helios Kzlar).

Gne tanr ile Okeanos kz Klymene'nin ocuklar, Phaeton'un kz kardeleridir (Tab.
8). Phaeton Zeus'un yldrmyla vurulunca Helios kzlar iine dt rmak kysnda
gzya dke dke kavak aacna dnmlerdir. Gzyalarndan amber taneleri
meydana gelmitir. Sylentiye gre Phaeton'a Gne'in arabasyla atlarn veren,
bylece yok olmasna yol aan Helios kzlarym, dnmleri bu sonularnn cezas
olmu (Phaeton).

Heliades (Heliosoullar).
Heliosoullar Gne tanrnn Rhodos adl nympha'dan olan yedi oludur (Tab. 8).
Hepsi usta gk bilginleriymi, ama gnn birinde aralarnda anlamazlk kp
birbirlerine dtklerinden, bazlar Midilli, bazlar Istanky, bazlar da analarnn
adn verdii Rodos adasnda kalarak orada Lindos, alysos ve Kamiros ehirlerini
kurmular.

Helikaon.
Troya'l nder Antenor'un olu, Priamos'un kz Laodike'nin kocas. Helikaon
kardeleriyle birlikte Troya ykmndan kurtulur ve Antenor ve Pulydamas'la birlikte
kuzey talya'ya ger (Antenor).

Helios.
Gaia ile Uranos'un ocuklar Hyperion ve Theia birleirler, gksel varlk meydana
getirirler: Helios (Gne), Selene (Ay) ve Eos (afak) (Tab. 4 ve 8). Titanlar soyundan
olan Helios, Olympos'lu Apollon'dan ayr bir tanr ya da doal bir g, yani gnein ta
kendisi saylr. Helios, Okeanos'la Tethys'in kz Perseis'le evlenir, birok ocuu olur;
herbirinin olaanst bir kiilii ya da talihi var bu ocuklarn: Byc Kirke, Kolkhis
kral Aietes, Minos'un kars Pasiphae, Aietes'i tahtndan atan, ama yeeni Medeia'nn
eliyle ldrlen Perses. Helios'a Rhodos adl nympha Heliosoullarn dourur. Klymene
de Helios kzlarn. Phaeton da Helios'un olu saylr.
Helios gl kuvvetli ve ok yakkl bir delikanl olarak canlandrlr. Ba, sa
biiminde nlarla evrilir. En eski inanlara gre Helios ate saan ok hzl atlarn
ektii arabasyla her sabah afak'tan hemen sonra Hindistan'dan yola kp gkteki
yrngesine girer ve akam da Okeanos rmana dalar. Yorgun atlarn Okeanos
sularnda ykadktan sonra doudan batya ayn yolu ertesi gn gene izler. Yeryz
Okeanos rma stnde yzen bir tabak gibi tasarland iin Helios'un gece batda
batp sabah doudan domas olaan saylrd. Gk bilimi ilerledike gnei simgeleyen
Helios'un nemi azalmtr. Nitekim Homeros'un Odysseia destannda bile Helios
yardmc bir tanr saylr ve Odysseus'un arkadalar srlarn kesince kendi cn kendi
alamaz, Zeus'a bavurmak zorunda kalr (bkz. Od. XII, 260 373). Helios dnyann gz
saylr, o her eyi grr, rnein Aphrodite ile Ares'in gizlice sevitiklerini (Od. VTO,
270), krlerin gzn aar vb. (Orion).

Helle.
 anakkale Boazna adn veren Helle'nin efsanesi Argonaut'lar blmnde
anlatlmtr (Argonaut'lar). Bir anlatma gre Helle denize dtkten sonra tanr
Poseidon tarafndan kurtarlmtr. Poseidon Helle'yi sevmi, onunla birleerek ocuk
anas yapmtr onu.

Hellen.
Hellen'lerin, yani btn Yunan rk ve boylarnn atas saylan efsanelik kii. Hellen,
Deukalion'la Pyrrha'nn oludur. Tufandan sonra Tesalya'ya yerleir ve bir da nympha's
olan Orseis'le evlenir. Doros, Ksuthos ve Aiolos diye olu olur, bunlar da Dor, Aiol,
on ve Akha boylarnn atalar saylr (Tab. 20).

Hemera.
Gndz ve gn n simgeleyen Hemera, Khaos'tan kma Erebos'la Nyks'in, yani
Gece'nin kzdr. Aither (Esr) ise onun kardeidir. Hesiodos'a gre Nyks ile Hemera
Tartaros'ta, yani yeraltnda buluurlar (Theog. 748 vd.).

Orada buluup selamlar Gece'yle Gndz

tuntan byk eie ayak basarken,
Biri konaa girerken teki kar,
ikisi hi bir arada olmaz ieride:
Hep biri darda, yeryznde,
teki ieride, kmay beklemektedir.
Biri ellerinde gtrr
saysz gzlerine insanlarn,
teki Uyku'yu tar kollarnda,
lm'n kardei Uyku'yu,
sisli karanla brl belal Gece.

Hephaistos.
(1) DOUU.
Hephaistos, Zeus ile Hera'nn oludur, ama bir efsaneye gre, Hera onu kendi kendine
dourmutur (Tab.5). Zeus'un Athena'y kafasndan karmasn kskanm da,
Hephaistos'u yaratm. Hesiodos sreci yle anlatr (Theog. 927 vd.):
 Hera tanra kimseyle sevimeden,
yalnz fkeden ve kocasna hncndan
nl Hephaistos'u dourdu kendi kendine.
Ve Hephaistos en usta sanats oldu
gkler tanrs Uranos torunlarnn.

(2) NTEL.
Hephaistos hem topaldr, hem irkin. Bu niteliiyle Olympos tanrlar arasnda tektir,
bu yzden de hor grlr tanrlarca. Topallnn nedenini lyada'da kendi anlatr: Troya
sava konusunda Zeus'la Hera arasnda kopan bir kavgay yattrmaya alr ve Hera'ya
yle der (l. I, 586 vd.):

Aldrma anacm, sk diini, barna ta

bas.
Seni ok severim, grmek istemem dayak
yediini.
Tepem atsa bile koamam yardmna;
ne yapaym, Olympos'luya kar gelmek ok
zor.
Bir gn sana yardm etmek istedimdi hani,
yakaladyd beni bacamdan,
attyd tanrsal eikten aa,
yuvarlandm gittiydim tam bir gn.
Dtydm Lemnos adasna, batan gnle,
birazck canm kalmt, ha kt ha kacak.
Sintiler yerden kaldrdlard orada beni.

Ama Hephaistos ayn yky baka trl anlatr lyada'nn bir baka blmnde:
Thetis olu Akhilleus iin yeni silahlar istemeye gelince demirci tanrdan, topall
yznden anas Hera'dan neler ektiini anlatr. Hera topal olundan utand iin onu
dokuz yl Okeanos rmann yannda saklamt (l. XVIII, 394 vd.).
Hephaistos bunun cn anasndan alr: ine zincirler saklad bir taht yapp,
anasna gnderir, Hera da tahtn stne oturur, ama oturur oturmaz da zincirler onu
kskvrak sarar, kurtulamaz bir daha. Olympos tanrlar Hephaistos'u armak zorunda
kalrlar. Dionysos'u gnderirler, arap tanr da Hephaistos'u bir eee bindirip yle
getirir Olympos'a.
Tanrlar nl topal grnce kahkahay atarlar (l. I, 599):

Kotu durdu oradan oraya soluya soluya,

tanrlarda grl grl bir kahkaha koptu.

Ama hibirinin elinden gelmeyen iler gelir Hephaistos'un elinden: Her trl madeni
ileyip olaanst gzellikte eserler yaratmasn baarr topal tanr. Zeus'la Hera'nn
yatak odas, Olympos tanrlarnn evleri onun usta ellerinden kmadr. Thetis
Hephaistos'un evine gelince, ilii yle tanmlanr demirci tanrnn (l. XVIII, 369 vd.):

Gm ayakl Thetis Hephaistos'un evine

vard,
yok olmaz, tuntan, yaldzl bir evdi bu,
stnd br lmszlerin evlerinden,
arpk bacakl tanr yapmt bu evi.
Hephaistos'u krkleri arasnda alr
buldu,
kan ter iinde gidip geliyordu o yandan bu
yana,
ayak yapyordu tam yirmi tane.
Dayayacakt onlar saraynn dik duvarna,
her ayan altna altn tekerlekler
koymutu,
kendi kendilerine girsinler diye tanrlarn
toplantsna,
sonra gene gerisin geri eve dnsnler diye,
grlmeye deer eylerdi bunlar.
Yirmi tane ayak bitmi, hazrd,
bir ili halkalar vard taklacak,
 onlar yapyordu Hephaistos, dvyordu
balarn.

Hephaistos Akhilleus iin yeni silahlar yapmaya sz verince, ie koyulmas yle

anlatlr (XVIII, 410 vd.):

Soluyan topal yaratk rsten uzaklat,

clz bacaklar seirtiyordu altnda.
Krklerini atein iinden ekti,
toplad tekmil aralar gm bir sandkta.
Bir sngerle sildi iki elini, yzn,
gl boynunu, kll gsn sildi,
bir entari giydi, ald eline koca bir denek,
kt topallaya topallaya kapdan dar.

Deil bir tanrnn, hibir alan insann byle canl bir tanmlanmas bulunmaz ilka
yaznnda. Bu esiz paray, daha da stn ve artc bir metin olan Akhilleus'un
silahlarnn anlatlmas izler. Hephaistos mucizeler yaratan bir ustadr. Daidalos
insanlar arasnda neyse, Hephaistos tanrlar arasnda odur: Sanatn ve iiliin ycelii
simgelenir onlarla.
(3) EFSANELER.
Gzellikten hi nasip almayan Hephaistos aktan yana da pek talihli olmamtr.
lyada'da Kharit'lerden Kharis, yani Zarafet'in kendisiyle evli olarak gsterilir (l. XVIII,
382), Hesiodos Kharit'lerin en k Aglaie (parlak anlamna gelir) ile evlendiini
syler. Homeros'un Odysseia destannda ozan Demodokos Aphrodite ile evli olan
Hephaistos'un bana gelenleri anlatr: Ares'le aldatldn bilen topal tanr bir zamanlar
anas Hera'ya yapt taht gibi, bu sefer de ki sevgiliyi birden iine alacak bir yatak
yapar, Lemnos'a gidiyormu gibi evinden ayrlr ve dnnde Ares'le Aphrodite'yi ks
kvrak bal bulur. nl topaln avaz avaz bararak dile getirdii fke onun kiiliini
aa vuracak niteliktedir (Od. XVIII, 306 vd.):

Zeus baba ve hep var olan br mutlu

tanrlar
gelin, u gln, baya ilere bir bakn!
 Zeus'un kz Aphrodite hor grd beni,
topalm diye hor grd, sevdi Ares'i,
sevdi onu, yakkl, evik ayakl diye,
kabahat bende deil, sakat domusam,
kabahat anamda, babamda, beni dnyaya
getirmeselerdi!

Hephaistos Erikhthonios efsanesinde de rol oynar (Erikhthonios). lk kadn Pandora'nn

bedenini kilden yontan odur (Pandora). Prometheus'u Kafkas dann tepesine o kartr
(Prometheus).

Hera.
Homeros destanlarnda "inek gzl", "ak kollu" ya da "altn tahtl" diye nitelenen Hera
(yahut Here) tipik bir Grek tanrasdr, yani Yunanistan yarmadasnn rk, soy, din ve
dnya grlerini, karlarn daha ileri bir kltrn simgesi Ege ve Anadolu'ya kar
savunan, bu yzden kiilii ve efsaneleri hep bir kavga, kin, hn ve geimsizlik havas
yanstan sevimsiz bir tanradr. Btn kusurlaryla kadn canlandrr Hera. Drdrc,
kskan, hrn, inatdr, dzen kurar, ama hibir ii ak deildir, hasr altndan su
yrtr, gizli kapakl yapar ne yaparsa, sevgi ve nefretleri hibir manta dayanmaz,
silah ve yetkilerini ktye kullanmaktan ekinmez, benzetmek gerekirse, her zaman ve
zellikle zamanmzda rneklerine ok rastlanan varlkl ve bencil burjuva kadnn
simgeler. Zeus'un ei, tanrlarn kraliesi ulu Hera'ya bu damgay basan Homeros'tur,
ama ne tuhaf ki onyal koca airin izdii Hera portresi tutunmu, Yunanistan'da
yaratlan efsanelerinde ayn tiple karmza kmaktadr. Hera'y kocas Zeus'un
azndan dinleyelim (l. VIII, 407):

ok deil Here'ye fkem, kinim,

her iime engel olmak onun huyu.

Troya savan tuttuu Akha'lardan yana evirebilmek iin Zeus'u batan karp
uyuttuktan sonra, birden uyanan tanr yle kr karsna (ti. XV, 14 vd.):

Amma da dzen kurdun, yola gelmez Here,

sava d ettin tanrsal Hektor'u,
urattn orduyu bozguna.
 Bu ktln meyvesini sen toplayacaksn
nce,

seni bir gzel pataklayaym da gr.

Unuttun mu seni havalarda astm gn,
bir rs balamtm iki ayana,
zlmez bir altn zincir vurmutum
ellerine,
asl kalmtn havalarda, bulutlar arasnda.

Zeus Hera'ya bu cezay Herakles'e ettii ktlk yznden vermitir. Tanrlarn

tanrs olu Ares'te anasnn kusurlarnn tpksn grr (Ares). br tanrlar da aa
yukar Zeus gibi dnrler. Anasn, babas Zeus'a kar korumaya alan Hephaistos
bile Hera'dan neler ektiini unutamaz (Hephaistos).
(1) DOUU, HAYAT YKS.
Hera, Kronos'la Rheia'nn kz ve Zeus'la br Olympos'lu tanrlarn kz kardeidir
(Tab. 5). Babas Kronos onu da doar domaz yutar, sonra da kusar. Zeus dnya
egemenliini paylatktan sonra, Hera'y kendine e alr. Hesiodos'a gre, Zeus
tanralar arasnda Hera ile son olarak evlenmitir.
Hera ocukluunun dnyann ucunda, Okeanos'la Tethys tanrlarnn yannda getiini
lyada'da kendi anlatr (l. XIV, 200 vd.). Anas Rheia Titan'lar sava srasnda inek gzl
tanra Okeanos'la Tethys arasnda kan bir kavgay yattrmak iin bat kylarna
gitmek ister.
Zeus'la Hera evlenmeden de sevimilerdir, ama sonra da dnleri trenle
kutlanmtr. En byk tanr ifti arasndaki kutsal dn ( hieros gamos) efsanelerde de,
kltte de sk sk tekrarlanr bir motiftir. Bir efsaneye gre bu dn Bat Kzlarnn
(Hesperides) bahesinde olmutur, o baheden gelen altn elmalar da Gaia Hera'ya
dn hediyesi olarak vermitir. Hera da Okeanos kylarnda bulunduu srada elmalar
kendi eliyle Bat Kzlarnn bahesine ekmitir. lyada'da da dann Gargaros
tepesindeki birleme sahnesi de byle bir kutsal dndr. Destann bu esiz parasn
zetlemeye deer (l. XIV, 152353): Hera kocas Zeus'un da dandan Troya savan
ynettii ve baarnn Troya'llarda olduunu grr, bunu nlemek iin, gidip da
banda onunla sevimeyi geirir aklndan, gider odasnda nce bir gzel sslenir, sonra
Aphrodite'den sevgiyi tututuran byl memeligini ister, onu da gsne taktktan
sonra Uyku tanry batan karr ve onunla birlikte Gargaros doruuna varr:
 Bulutlar deviren Zeus onu grd,
grr grmez ak sard dnceli kafasn,
yle bir ak ilk birletikleri gn duymutu,
ana, babalarndan gizli ktklar gn
yataa...

Zeus eine nereye gittiini sorar, o da masum tavrlar taknarak, Okeanos kysnda
deniz tanrlar iftini bartrmaya gittiini ve nce kocasna haber vermek, ondan izin
almak iin buraya geldiini syler. Zeus dayanamaz, sava filan unutup aa vurur
duygularn:

Sonra da gidersin oraya, ne olur Here,

yatalm gel, sarma dola olalm yatakta,
doyasya,
bugne dek ne bir tanraya, ne bir kadna
kar
yreime akan ak byle altst etmedi
beni...

Sonra sayar bir bir yatt lml ve lmsz kadnlar, Hera ses karmaz, ama iine
bal damlad besbellidir. Epey naz eder, utanga tavrlar taknr:

Korkun Kronos olu, ne biim sz kt

azndan?
Yataa yatp sevimemizi nasl istersin
ida dann tepesinde, gz gre gre?
Ya hep var olan bir tanr grrse bizi,
biz uyurken gider, sylerse br tanrlara?
Bir daha ayak basamam senin evine,
ne yzle karm bu yataktan dar?

Hera'nn sradan bir kadn gibi kendi kocasyla yatmaktan ekinmesini, dedikodudan
korkmasn Zeus gibi biz de hayretle karlayalm. Her neyse, Zeus buna da are bulur:
 Tanrlar, insanlar grecek diye korkma,
altn gibi bir sisle rterim drt bir yanmz,
gne bile onu geip gremez bizi,
her eyi keskin klaryla gren gne bile.
Byle dedi, ald karsn koynuna, sarld,
tanrsal toprak yumuak bir imen sald,
taptaze lotos bir hal serdi toprakla
aralarna,
safranlardan, smbllerden, tatl bir hal,
uzanverdi ikisi de halnn stne,
sard onlar gzel bir altn bulut,
buluttan iy damlalar akyordu prl prl.

Bugn de Kazda'n tepesine kn, aralarnda otlar fkran tepsi gibi serilmi,
kocaman, dmdz talar grrsnz ve bu akl yeilli hallarn stnde tanrlarn
sevitiini geirirsiniz aklnzdan.
(2) EFSANELER.
Hera'nn dorudan doruya efsanesi yoktur, ama Zeus'un aklarnda rol oynar, onlara
karr, hele bu aklardan doan ocuklarn yakasn brakmaz, mrleri boyunca kini,
fkesiyle izler onlar. lk ve en byk kurban, Alkmene'nin Zeus'tan dourduu
Herakles'tir. Gl yiidi st ste kahramanlklar yapmaya zorlayan Hera'dr. Ad
Herakles'in bile "Hera'nn n" anlamna geldiini ileri srenler bile vardr (Herakles). o,
Epaphos, no ve Athamas, Dionysos ve Tityos efsanelerinde, Teiresias' kr etmekte rol
oynar. Gzeller yarmasnda birincilii kazanamamas Paris'e ve Troya'ya dinmez
kinin bir nedenidir, te yandan Akhilleus'un anas Thetis'i kskand halde, onu
bytt iin olu Akhilleus'u tutar (Thetis). Bir efsane Menelaos'u lmsz kldn
anlatr (Menalaos).
Devlere kar savaa katlmtr. Bu srada Porphyrion ona tutulmu ve elbisesinin
ucunu yakalayarak onu kendine ekmek istemitir, o sra Zeus devi imekle yere
sermi. ksion da Hera ile birlemek istemi, ama Zeus Hera'nn buluttan bir grntsn
yaparak onu aldatmtr (Prophyrion, ksion).
Hera Argonaut'lar seferinde Argo gemicilerine yardmda bulunmu, tehlikeli geitleri
gemelerini salamtr (Argonaut'lar).
 Kz Eileithyia ile doumlara gzclk eden tanra Hera'nn en sevdii ku tavus
kuudur. Gz gz tyleri, tanrann o'ya beki koyduu Argos'un yz gzn
simgelermi (Argos). Yemi olarak nar, iek olarak zamba severmi.
Roma'da Hera tanra uno ile bir tutuldu (uno).

Herakleidai, yahut Heraklesoullar.

Bu ad, yalnz Herakles'in oullarna ve torunlarna deil , yiidi ata olarak
benimseyen birok soylara verilmektedir (Tab. 13). Herakles ldkten sonra,
Eurystheusoullarn da ezmeye alr. Heraklesoullar bu yzden oradan oraya
srnr, sonunda Atina'da yiit Theseus'tan yardm grrler ve dmanlarn bir bir
yenerek Yunanistan'da ve zellikle Peloponez'de egemenlii ele geirirler.
Heraklesoullarnn Yunanistan'da tutunmas Dor rknn Peloponez'i ele geirmesinin
efsane alanna yanksdr. Ne var ki yalnz Yunanistan kral aileleri deil, Anadolu ve
talya'da da baz soylar Heraklesolu adn almlard. rnein Lydia kral Kroisos
(Karun), soyunun Herakles'in Omphale ile birlemesinden meydana geldiini ileri srer,
Roma kral Tarquinius da Herakles'in bir olunu atas olarak kabul ederdi.
 Herakles.
Helene kadn olarak neyse, Herakles de erkek olarak odur, yani Yunan ve Latin
mythos yazarlarn sonsuzca esinleyen efsanelik bir kii. Ne var ki Grek boylarnn ve
zellikle Dor'larn kahramanlk gr ve anlaylarn kiiliinde toplayan Herakles bir
eit ulusal kahraman olmutur. nsann doaya kar yenilmez saldrma ve dayanma
gcn simgeler. Yapt iler hep iyiye dnktr, doann insann bana sald afet ve
musibetleri yok etmekle insanla sonsuz iyilii dokunur. Oysa kendisi trajik bir kiidir:
Kahraman olmay kendi sememitir, tanr vergisi kuvvetinden de zevk duymaz, tersine
onu dizgine vuramad iin, istemeyerek su iler ve dengeyi bir trl bulamayp
kendinden geer, ldracak gibi olur. Herakles'e btn ileri, kahramanlklar zorla
yaptrlr, Herakles kledir, insafsz bir efendinin buyruunda mr boyunca almak
onun kara kaderidir. lk doduu gnden beri peini brakmayan Hera'nn kin ve fkesi
son demine kadar da rahata kavuturmaz onu. Tam ileri bitmiken korkun bir yanllk
yznden cayr cayr yanar ve lr. Ama bylece bsbtn arnp lmszle kavuur.
(1) ADI.
Asl ad Alkides, yani dedesi Alkaios'tan gelme bir soyaddr. Sonra Pythia kahini adn
deitirir, Herakles kor. Herakles adnn " Hera'nn n" anlamna geldiini leri
srerlerse de "heros" yani kahraman szc ile ilikisi daha akla yakndr.
(2) SOYU.
Herakles'in anas Alkmenede, lml babas Amphitryonda Perseus'la Andromeda
soyundandrlar (Tab. 13). Zeus, Alkmene'nin atas Danae ile birletii gibi, Alkmene'yi de
aldatarak elde eder. Ayn gece Alkmene Herakles ve phikles'e gebe kalr ( Alkmene,
Amphitryon).
(3) HAYATI.
Alkmene gebe kalr kalmaz tanra Hera ona kar korkun bir kskanlk beslemeye
balar. Zeus'a sz verdirir ki Perseus soyundan ilk doacak ocuk, insanlar zerinde
byk bir egemenlik kuracaktr. O srada Sthenelos'un kars yedi aylk gebeydi, Hera
kz ebe tanra Eileithyia'ya onu yedi aylkken hemen dourtur ve Alkmene'nin
doumunu geciktirir. Bylece Perseus soyundan ilk doan erkek Herakles deil,
Eurystheus olur (Eurystheus).
Hera Herakles'in elinden haklarn almakla kalmaz, sekiz aylk olup ikizi phikles'le
birlikte beiinde yatt bir gn iki kocaman ylan gnderir ocuklar bomak iin.
Iphikles avaz avaz bard halde, Herakles ylanlara sarlr ve her elinde bir ylan
boazndan skp boar.
Herakles stn bir eitim grr: Amphitryon ona araba kullanmasn, Eurytos ok
atmasn, Linos da gzel saz almasn retirler.
 Delikanllk ana gelince boyu bou ve gc olaanstdr. On sekiz yanda
Amphitryon'un srlerini beklerken, babasnn ve kral Thespios'un lkesinde korku salan
Kithairon aslann ldrr. Thespios da karlk olarak elli kzyla yatmasn salar
yiide. Ne var ki avdan her gece yorgun argn dnen yiit yatana giren kzlarn hep
baka olduunu anlamam. Bu kzlardan elli tane olu olmu (Thespios).
Bundan sonra Thebai'lileri haraca kesen Orkhomenos kral Erginos'la dvp onu
ldrm. Thebai kral Kreon dl olarak kz Megara'y vermi yiide. Bu kadndan da
epey ocuu olmu Herakles'in, ama gnn birinde Hera yiidin cinnet getirmesini
salam, kendi ocuklarn bir bir ldrm. Yiit kendine gelince, Thespios'un yanna
snm ve kendini bu sularndan arndrm, ama Hera bununla da yetinmemi,
Apollon khini Pythia araclyla yiidin gidip Eurystheus'un hizmetine girmesini
bildirmi. Sularnn kefareti olacak bu on iki yllk hizmeti baaryla sona erdirirse,
lmszle kavuacakm.
(4) HERAKLESN ON K .
Aada sayacamz ileri Herakles yalnz kollarnn gc ve silah olarak elinden hi
ayrmad topuzuyla baarmtr:
Nemea aslan. Typhon'la Ekhidna canavarlarndan doma bu aslan Yunanistan'da
Nemea blgesini kasp kavuruyormu; yiit onu oklar ve topuzuyla alt edemeyince,
kollar arasna alm ve elleriyle bomu. Bin zorla yzd postunu da kendine zrh
etmi.
Lerna ejderi. Dokuz kafal bir ylan olan "hydra" adl ejderi Hera Argos blgesindeki
Lerna bataklna salmt. Herakles zehir saan kafalarn bir bir koparm ve lmsz
olan kafasn da kocaman bir kayann altna gmm.
Erymanthos yaban domuzu. Arkadia'nn Erymanthos danda korkun bir yaban
domuzu varm, Eurystheus bu hayvann kendisine diri olarak getirilmesini buyurmu.
Herakles de aylarca izlemi canavar; o srada da dadaki at adam Pholos'un konuu
olmu. Bir gn at adamlarla tartmaya girip biroklarn ldrm. Sonra yaban
domuzunun peine dp onu bir a iinde yakalam. Eurystheus hayvan grnce
korkusundan bir fnn iine saklanm.
Kyreneia geyii. Altn boynuzlu, tun ayakl bu geyik Apollon'la Artemis'in koruduu
sihirli bir hayvanm. Herakles onu tam bir yl kovalam, sonunda okla yaralayarak onu
yakalam ve omuzlarna yklenerek gtrm, Eurystheus'a vermi.
Stymphalos glnn kular. Gene Arkadia'da Stymphalos glnn stnde
gagalaryla peneleri tuntan, insan etiyle beslenen korkun kartallar varm; Athena
tanra, Herakles'e bu kular rktmek iin ziller vermi, Herakles de oklaryla
canavarlar ldrmeyi baarm.
Augias'n ahrlar. Elis kral Augias'n ahrlar da gibi st ste ylan gbreden
kullanlmaz olmu ve gbresiz kalan topra da bet bereketini yitirmiti. Eurystheus
yiidi kk drmek iin bu allar temizlemesini buyurmu. Herakles de Alpheios'la
Peneios rmaklarnn yataklarn deitirerek sularn oradan geirip temizlemi ortal.
Ama bu i iin srlerinin onda birini vereceini syleyen Augias sznde durmam,
Herakles de kral oullaryla birlikte ldrm.
Girit boas. Girit kral Minos bir beyaz boasn Poseidon'a kurban etmek
istememiti, tanr da almak iin boay kudurtmutu. Hayvan Girit ekinlerini yok
ediyor, lkeyi alkla kar karya brakyordu. Herakles bu azgn boay boynuzlarndan
yakalayp Yunanistan'a gtrmeyi baarm. Orada boa serbest brakldktan sonra
Marathon kaplarnda Theseus'un eline gemi.
Diomedes'in atlar. Trakya kral Diomedes'in insan eti yiyen atlar varm. Herakles
Diomedes'le arpr, onu ldrp lsn atlarna yedirir. Sonra da ehlileen hayvanlar
Mykenai'ye getirir, ya da baka bir anlatma gre Olympos danda vahi hayvanlara
paralatr.
Amazon'lar kraliesi Hippolyte. Eurystheus'un kz Admete, yiitten Amazon'lar
kraliesi Hippolyte'nin byl kemerini ister. Ares'in Hippolyte'ye armaan olan bu
kemeri almak iin Herakles Amazon'lar kraliesini ldrmek zorunda kalr. Dnte yiit
Troya'ya urar, Laomedon'un kz Hesione'yi deniz canavarnn elinden kurtarr, ama
Laomedon sz verdii atlar teslim etmeyince, yiit alacan syleyerek Troya'dan
ayrlr (Laomedon, Hesione).
Geryoneus'un srleri. Dnyann bat ucunda, Okeanos rmann bir adasnda
Geryoneus byk sr srlerini otlatmaktayd. Herakles oralara kadar gelir,
Cebelttark boazn geer ve an olarak geit yerine iki stun diker (Cebelttark
boazna Yunanllar Herakles stunlar derlerdi). Herakles Okeanos rman gemekte
glk eker, Libya ln geerken Helios'a fazla scaktan tr kzd iin tanry
oklaryla tehdit eder, Gne de ona Okeanos'u gemek iin altn sandaln verir. Yiit
bylece dev Geryoneus'u, srlerin bekilerini ldrr ve srlar alp gtrr. Galya,
talya ve Trakya yoluyla Yunanistan'a dner ve srleri Eurystheus'a verir (Geryoneus.)
Bat kzlarnn altn elmalar. Hera'nn Zeus'la evlenirken dn hediyesi olarak
ald bu byl meyveleri Bat kzlarnn bahesinde nympha'lar ve bir ejder
korumaktayd. Herakles Nereus'tan izlemesi gereken yolu rendikten sonra, Bat
kzlarnn bahesini bulur, orada dnyay omuzlarnda tayan Atlas' bir sre bu
yknden kurtarr ve elmalar almaya gnderir. Dev altn elmalar getirir, ama
dnyann ykn bir daha omuzlarna almay istemez. Herakles onu aldatarak kaar ve
elmalar Athena'ya adar.
Kerberosun ller lkesinden karlmas. Herakles'in baard en zor i budur.
Hermes ve Athena'nn yardmyla, hibir lmlnn geri gelmedii yeralt lkesine iner,
orada bal bulunan Theseus'u kurtarr ve Kerberos kpeini alp yeryzne karr.
Eurystheus bu azman grnce d kopar, yiit de kpei Hades'e geri gtrp brakr.
Bunlar Herakles'in balca on iki iidir, ama baarlar bununla bitmez, ilesi de
tkenmez. Thebai'ye dnnde birinci kars Megara'y arkada oalos'a verir, sonra
kral Eurytos'un dzenledii bir ok yarmasn kazanr, ama kral bu yarmann dl
olan kz ole'yi ona vermez. Herakles fkeye kaplarak Eurytos'un olu phitos'u ldrr.
Bu sutan arnmak iin Lydia kraliesi Omphale'nin hizmetine girer: Bu kadn Herakles'i
kle haline getirir, kadn klna sokup yn eirmesini salar. Ne var ki bu srada yiit
Kalydon avna ve Argonautlar seferine de katlabilir. Omphae'den kurtulunca Troya'ya
gidip Laomedon'u ldrr. Olympos tanrlarnn devlere kar savalarna katlr,
Augias'tan cn alr, onu arndrmak istemeyen kral Neleus'a kar savar, Sparta'ya
kar bir saldrya giriir vb. Sonra Kalydon'a gidip Deianeira ile evlenir, ama nce talibi
rmak tanr Akheloos'Ia dvmek zorunda kalr. Kaynatas Oineus'un arap sunucusu
Eunomos'u kaza ile ldrdkten sonra, gene srgne gitmek durumuna der, giderken
kars Deianeira at adam Nessos'un saldrsna urar. Yiit oklaryla onu yaralaynca
Nessos lmeden Deianeira'ya byl bir iksir verir Trakhis'e yerleen Herakles Eurytos
ve oullarn ldrmekle sznde durmayan kral cezalandrm olur, kz ole'yi de alr.
O srada Deianeira'dan yeni bir gmlek ister. Kskanlk iinde kvranan Deianeira da
ona Nessos'un kanna bulanm iksirle slatt gmlei gnderir. Yiit gmlei srtna
geirir geirmez korkun aclarla yanmaya balar, Deianeira haberi alnca kendini asar,
olu Hylos babasnn son buyruklarna uyarak yiidi Oita dann tepesinde kurulmu bir
odun ynnda yakar. Zeus'un olu Herakles'i karp Olympos'a gtrd ve Hebe ile
evlendirip lmszle kavuturduu anlatlr.
Fizik ve moral gcn, kahramanln simgesi olan Herakles hem kahraman, hem de
tanr olarak tapm grmtr. ok ien, ok yiyen canl ve iyi kalpli bir dev olarak
tanmlanan Herakles Greklerin gznde ktleri, sznde durmayanlar cezalandran,
insann bana gelen afet ve belalar alt edip yenen yiitlik ve yreklilik simgesidir.
Heraklesoullar denilen dlleriyle btn Peloponez'e egemen olmu, bylece
Yunanistan yarmadasnn atas saylmtr.
Herakles'in ad hemen her destan ve iirde geerse de, kiiliini ozanlardan ok
tragedya yazarlar ilemitir. Btn yklerini buraya almamza olanak bulunmayan
Herakles'in rol oynad btn olaylar, adlar baka maddelerde geen kiilerle ilgili
olarak anlatlmtr.

Hercules.
Herakles'in Latince ad. Roma efsanesinde Yunanllarn Herakles tipi olduu gibi
benimsenmi, ancak yklerine yerli baz eler katlmtr. rnein Cacus adl devi ve
lkesine gelen yabanclarn canna kyan kral Faunus'u ldrd anlatlrd. Roma kral
Evandrus yiidi konuklam ve erefine bir tapnak kurmu derlerdi. Hercules Roma
efsanelerinde daha yumuak bir kahraman olarak canlandrlr, elinde bir sazla
Musa'lara kart da grlrd (Evandrus).

Hermaphroditos.
Hermes'Ie Aphrodite'nin olu Hermaphroditos'un ad Salmakis efsanesinde
gemektedir (Salmakis). Erkek ve dii cinsini kendinde birletiren Hermaphroditos
tipinden insanlarn atas olarak Platonda sz etmektedir. " len" diyalogunda sz alan
komedya airi Aristophanes, insanlarn en ilkel alarda hem erkek, hem de dii
olduklarn, sonra bu yzden fazla g kazandklar iin tanrlarca ikiye blndklerini
anlatr, ki cins arasndaki tutku ve birbirleriyle birleme istei ok eski zamanlardaki
bu birlikten doma imi (Plat. len, 189e-191d.).

Hermes.
Hermes, Titanlar soyundan Atlas'la Pleione'nin kz Maia'nn Zeus'la birlemesinden
domutur (Tab. 5), Tanrlarn ve zellikle Zeus'un habercisi olarak grev alan Hermes,
Olympos tanrlarnn en renkli ve zgn kiilerinden biridir.
(1) DOUU VE EFSANELER.
Hermes'in asl efsanesi douu ve mrnn ilk gnleriyle ilgilidir. Bu esiz ve artc,
bir bakma da gldrc efsane homerik denilen, ama Homeros destanlarndan birka
yzyl sonra Yunanistan'n Peloponez blgesinde meydana geldii besbelli " Hermes'e
vg" adl iirde uzun uzadya anlatlmtr.
Zeus Maia ile Arkadia'nn gneyinde Kyllene dann bir maarasnda bulumakta ve
sevimektedir. Glgeli maaraya snm olan nympha'y tanrlar tanrs geceleri kars
Hera uykuya daldktan sonra gelip bulur. Bir sre sonra Maia bir ocuk dourur. ocuk
kundaklanr, beie yatrlr, ama doduu gn Hermes olaanst ilere girimekle kafa
gc ve yetenekleri tanrlarn hepsini aan stnlkte olduunu gsterir. Bebek Hermes
beiinde kalmaz, akam olur olmaz kundan zer ve ayaklar stne basp
olmayacak servenlere girimek zere yola kar: Maarnn nnde bir kaplumbaa
grr, hemen aklna bir cin fikir doar, hayvan ldrr, kabuunu boaltr ve koyun
barsandan yedi tel gererek bir gitar yapar, ondan gzel sesler karmakla elenir,
sonra da gider, Gne tanrnn Pieria ovalarndaki inek srlerini bulur ve onlardan elli
hayvan alar. Tutar inekleri Kyllene'ye doru srer, ama hrszl belli olmasn diye
inekleri gerisin geri gtrr, kendi de oradaki al rpdan ayana tuhaf sandallar
rerek izlerini gizler. Yolda bir ihtiyara rastlar, ona grdn kimseye sylememeye
yemin ettirir, karlnda bir dve armaan edeceine sz verir (Battos). Kutsal inekleri
bir maaraya kapattktan sonra, gider, gene masum bir bebek gibi kundana girer.
Sabah Apollon gnle birlikte dounca srlerinin eksikliinin farkna varr ve ihtiyar
Battos'u sorguya ekip gerei renir. Gelip Hermes'i beiinde bulur ve inekleri geri
vermezse Tartaros'a atacan syler. Bebek pozundaki Hermes babas Zeus'un bana
susuz olduuna ant ier, ama o srada Apollon onu kolundan tutup tartaklaynca birden
yellenir, Apollon buna glmemezlik edemez, konuyu Zeus'un yarglna brakmaya
karar verir. Karar udur: Hermes inekleri nerede sakladn gsterecektir. Apollon
maaraya gelince Hermes'in yapt gitar grr, kard gzel seslere baylr, saz alp
inekleri brakmaya raz olur. Bir sre sonra Hermes Pan kavaln icat eder, Apollon
syrinks denilen bu gzelim kaval da ister, karlnda Hermes'e kerykeion denilen
sihirli altn denei verip kaval alr. Bu denekle Hermes habercilerin ve hrszlarn
kral olur. Oullarnn en sivri aklls, en kurnaz ve en canls olan Hermes'i Zeus
kendine ulak olarak seer. Bundan byle btn buyruklarn tanrlara da, insanlara da
Hermes araclyla ulatracaktr. llerin ruhlarn Hades'e gtrmek de Hermes'in
grevi olacaktr. Bu grevde Hermes'e Psykhopompos, yani ruhlar klavuzu ad verilir.
Homeros destanlarnda Hermes'i bu grevinde grrz: Odysseia'da Odysseus'u
yllardan beri maarasnda alkoyan Kalypso'ya Zeus haber ulatrr, yiide bir sal yapsn
da onu yurduna gndersin diye. Bu haberi nympha'ya gtrmek iin Hermes yola kar
(Od. V, 42 vd.):

Gzelim sandallarn balad ayaklarna,

O altn kakmal tanrsal sandallar
Tarlard onu denizin stnde,
Ya da snrsz topraklar stnde yel gibi
Hzl.
Ald eline deneini,
sterse bylerdi onunla gzn insanlarn,
sterse uyandrrd onlar derin uykudan.
Ald onu eline gl tanr, utu gitti.
Pierieyi geip indi havadan denize,
Kayd dalgalarn stnde bir mart gibi,
Balk avlarken ar kanatlarn kpklere
Daldrr hani
Dipsiz kvrmlarnda ekin vermez denizin,
Hermeias da bin bir dalgann stnde yle
Gidiyordu.
 lyada'da ok gzel bir rol vardr klavuz tanrnn: htiyar kral Priamos'u Hektor'un
lsn almak iin Akhilleus'un barakasna gtrr ve getirir. Akhilleus'un seyisi gen bir
delikanl klna girdii halde, koruyucu tavrndan tanr olduunu anlar sonunda
Priamos (11. XXIV, 331-469; 679-694).
Hermes'in birok efsanelerde rol vardr: da dana Gzeli o gtrr, Paris'e altn
elmay verip yarglk etmesi buyruunu o ulatrr, Phriksos'la Helle'yi Yunanistan'dan
Anadolu'ya gtrerek altn postlu kou Nephele'ye o verir, Odysseus'u Kalypso'nun
ellerinden kurtarmak iin araya girdii gibi, Kirke'nin bylerine kar koyacak bitkiyi de
o verir yiide (Od. X, 277-307). Adnn kart en nemli serven o efsanesinde geer:
Hera, Zeus'un o'ya sevgisini kskanarak kz bir inee dntrm, bana da beki
olarak yz gzl Argos'u dikmiti. Zeus'un buyruuyla Hermes Argos'u ldrr (Argos) ve
bu baarsyla Homeros destanlarnda ok geen, ama tam anlam zlemeyen
Argeiphontes ek adn alr. Gene Herann almak istedii c boa karmak iindir ki,
kk Dionysos'u karr ve nce Nysa dana, sonra da Athamas'n yanna brakr
(Dionysos). Savalarda da yardm dokunur: Devler savanda Hades'in baln takp
grnmez hale gelir, bylece dev Hippolytos'u ldrr, Zeus'un Typhon'la arpmasnda
bir dzen kurarak tanrlar tanrsn kurtarr (Typhon).
Hermes hrszlarn olduu kadar, tccarlarn da koruyucusudur, ama asl yarar
yolculara dokunur: Yollara dikilen Hermes heykelleri -ki bunlar bir tanr bst ve phalos
simgesini tayan yuvarlak kaidelerdi- ok kutsal saylan ilkan kilometre talardr.
Hermes obanlarn bekisi olarak omuzlarnda bir koyun tayarak canlandrlrd.
Efsaneye gre birok ocuklar olur: Biri Odysseus'un kaynatas Autolykos'tur, babas
gibi kurnaz, hrszlkta becerikli bir adam (Autolykos).
Pek gvenilmeyen bir kaynaa gre de, Hermes obanlar tanrs Pan'n da
babasym, Arkadia dalarnda Odysseus'un kars Penelope ile birleip retmi onu.

Hermione.
Menelaos'la Helene'nin kz (Tab. 15). Odysseia'da ad geer (Od. IV, 414).

... Baka ocuk vermemiti tanrlar

Helene'ye,
ilk batnda ay paras bir kz dourmutu o,
yz altn Aphrodite'ye benzeyen
Hermione'yi.

Telemakhos babasn aramak iin yapt yolculukta Lakedaimon'a vard zaman,

Hermione'nin dn yaplmaktadr, Menelaos Troya'da iken kzn Akhilleus'un olu
Neoptolemos'a nianlamtr:
Tanrlar gerekletiriyordu imdi bu
dn...
deniyor. Oysa tragedya yazarlar Hermione'nin Orestes'le nianlanp evlendiini kabul
ederler. Bir anlatma gre Menelaos Troya'da iken bu dn olup bitmi de, sonra
Akhilleus'a verdii sz tutmak iin babas onu Orestes'ten ayrp Neoptolemos'a vermi.
Hermione ikisi arasnda kalm. Fransz tragedya yazarlar, zellikle Racine,
Hermione'yi Neoptolemos'a nianl ve tutkun gsterir, oysa Akhilleus'un olu "tutsa
Andromakhe'yi sevmektedir. Orestes ise amca kz Hermione'ye karlksz bir akla
yanmaktadr (Orestes, Neoptolemos).

Hero ile Leandros.

u her gn karmzda grdmz Boazii'nin gzelliini mjdeleyen Kzkulesi var
ya, bir zamanlar bu kulede bir kz yaarm derler, ona k bir delikanl her gece
Galata'dan kuleye yzer, sevgilisine kavuurmu... Bir gece frtna km, deniz
delikanly alp gtrm, l gvdesini ertesi sabah kulenin dibine atm. Bu masal
Kzkulesi iin anlatlr, oysa, Hero ile Leandros'un efsanesi aslnda Boazii'nde deil,
anakkale Boaznda geer. Ama masal bu, sahnesi nerede olursa olsun, bir hayal, bir
de hakikat pay tar. stanbul limannn ss bugn de dimdik ayakta duran sevimli
Kzkulesi bu masal kendine yaktrm ya, doru veya yanl, varsn sahibi o olsun
bundan byle.
Bir varm, bir yokmu, anakkale Boaznn en dar olduu yerde biri Sestos, br
Abydos diye iki ehir varm. Abydos, Anadolu topraklarnda, Sestos da karda Trakya
kysmdaym. Boazn en dar geidi, Nara-burnu yllar yl kahramanlk destanlarna
sahne olmutur geri, ama insanln kara gnlerini dile getiren bu olaylar, dalgalarnn
bir ak faciasna da sebep olduunu unutturmutur bize.
Abydos'ta bir kral olu yaarm, ad Leandros, Sestos'ta ak tanras Aphrodite'nin
bir rahibesi varm, ad Hero. Hero ile Leandros gnl vermiler birbirlerine. Neden
vermiler, nasl vermiler? Masal aklamyor bunlar. Sevgililer birbirlerini niin
sevdiklerini, sevgi kvlcmlarnn yreklerinde ne zaman aktn bilirler mi? Biz
diyelim ki, bir bahar gn Sestos'ta bayram yaplm, Aphrodite'nin ok gen len
sevgilisi Adonis'in erefine bir bayramm bu. Adonis, yahut Temmuz (temmuz aynn ad
oradan gelir) aa kabuundan domu, iek gibi krpe, canl bir ocukmu. Aphrodite
onu grr grmez, gzelliine vurulmu, ocuu yeralt tanras Persephone'ye vermi,
bytsn diye. Ne var ki, karanlk lkenin tanras da ocua tutulmu. Aphrodite'ye
geri vermek istememi. Tanrlarn babas Zeus kzlarnn arasn bulmak iin Adonis yln
te birini yeryznde Aphrodite ile, te birini yeraltnda Persephone ile, geri kalann
da kendi nerede dilerse orada geirecek diye kesip atm. Ama Adonis yln sekiz ayn
Aphrodite'nin yannda geiriyor, yalnz drt ay ini-yormu karanlk lkeye, Persephone
kskanlndan bir yaban domuzu salm ormanlara, hayvan Adonis'i avlanrken
yaralam, ldrm. Can ekien sevgilisinin yanna koarken Aphrodite'nin ayana bir
gl dikeni batm. O gne kadar beyaz olan gl, tanrann kanyla al renge boyanm.
Tanra, Adonis'in gvdesinde ne kadar kan damlas varsa, o kadar gzya dkm,
topraa dklen her damla kandan bir lale, her damla yatan bir krmz gl fkrm.
Bundan byle bahar bayramnda kadnlar, "Ah Adonis! Vah Adonis!" diye barp
dvnrler, tren yaparlarm.
Leandros, Hero'yu bu trenlerin birinde tepeden trnaa krmz gllerle donanm
olarak grm belki. ieklerin kadife krmzs, kzn stbeyaz gzelliini daha da
belirtiyordu. Abydos'lu kral olu Sestos'lu rahibeye ne pahasna olursa olsun kavumak
istedi. Ne yapsn ki, Hero rahibeydi, bir erkee varamazd, rahibe kaldka kzln
korumalyd. ki sevgili baklaryla m anlatlar, yoksa mektuplatlar m, efsane bunu
anlatmyor, ne var ki, Leandros Anadolu kysndan Sestos'a gemek iin yanp
tutuuyordu. Bir gece dalgalara bakarken, Sestos'taki kulenin tepesinde bir atein
yandn grd. Hero kuleye km, sevgilisine, "Gel, gel!" diye bir meale sallyordu.
Deniz durgundu, ay suda hafife dalgalanan ltlaryla Leandros'a bir yol iziyor
gibiydi. Leandros dayankl bir yzcyd.. Kar kyda Hero'ya varan k yolu ise ksa
grnyordu. Dalgacklar, "Gel, biz seni gtrrz" der gibi f f ediyor, kuledeki
meale aryordu. Leandros suya dald, var gcyle yzd. Boazn serin akntlar
yanan gnlnn ateini dindireceine, sevgiyle hzlanan gvdesine arttka artan bir
g katyordu. Hero'nun elinde sallanan meale gittike yaknlayordu. Adonis
bayramnda grd pembe beyaz kz imdi gm ve altn rengi ltlar sayordu. Bir
kula, bir kula daha, ona kavuacak, ince gvdesini kollarnda saracak, dudaklarn
dudaklarna alp sevgisinin yumuakln tadacakt. Leandros artk yzmyor, su
frtnas arasnda uuyordu. Son bir kulala karaya ayak bast, soluk bile almadan
kumsaldan yukar kotu. Kulenin kaps akt, ieriye dald merdivenleri trmand.
lk defa birbirine sarlacak bir kadnla bir erkek nasl bir an duraklar, karlarna
kan mutlulua nasl aknlkla inanmadan bakarlarsa, Hero ile Leandros da yle
durakladlar, baktlar. Meale snd, Sestos kulesi kapkara bir ta yn gibi ykseldi
gene ay nda.
Bir gece, bir gece daha, her gece Leandros kulede sallanan mealeye doru yzyor,
her gece Hero'ya kavuuyor ve her sabah doymadan, yaz gecelerinin ksalrna zlerek
dn yolunu tutuyordu. Yaz gemi, boazda dondurucu poyrazlar esmeye balamt.
Ne var ki, Sestos kulesinde mealenin yandn grd m, ne rzgr, ne dalga, ne souk
durdurabiliyordu Leandros'u. Denize dalar dalmaz en yksek dalgalan yara yara
yzyor, yorgunluunu duymadan varyordu kar yakaya. Hero korkmaya balamt,
denizden kan sevgilisinin buz gibi bedenini sararken bir tehlike sezinleyerek
rperiyordu. Hzla esen bora mealesini sndrecek gibi oluyordu baz geceler. Yine de
gelme diyemiyordu Leandros'a. pmemek, kavumamak, biri boazn bir kysnda,
br br kysnda btn bir gece ayr kalmak akla smayan, olmayacak bir eydi.
Bir gece frtna daha sert esti, Hero'nun elindeki mealeyi sndrd, da gibi
ykselen dalgalar Leandros'un rpnan gvdesini dve dve Sestos'tan ok telere
srdler. Delikanl btn gcyle kar koymaya alt, ama kulenin tepesindeki
grmyordu ki, nereye doru yzeceini bilsin. Yol gsteren ay n kara bulutlar
kaplamt. Leandros'un yreindeki ate yanyordu daha, ama kollarnn, bacaklarnn
gc tkenmiti. Buz gibi bir donukluk saryordu bedenini. Ne olduunu bilmeden brakt
kendini denize. Sabaha kar dalga lsn att Sestos kylarna. Kurun gibi bir
sabaht. Hero snen mealesini yine yakm, bitkin ellerinde tutuyordu. Kyya arpan
ly grnce, ona lmde olsun kavumak iin kendini denize att.

Herophile.
Sibylla adl bilici kadnlarn ikincisi saylr (Sibylla). Herophile, da dann bir
nympha'syla bir obann kzym. Troya blgesinde domu. Troya savandan ok
nce, ehrin Sparta'dan gelme bir kadn yznden yklacan ngrp bildirmi.
Pausanias'n anlattna gre, Herophile tanr Apollon'a bir vg yazm, bu vgde
kendisinin tanrnn hem ei, hem de kz olduunu sylermi. Herophile gezgin bir
biliciymi, yannda bir ta gtrr, tanr szcl yapt- zaman bu tan stne
karm. Bir sre Samos'ta kalm, ama Klaros, Delos ve Del-phoi'nin Apollon
tapnaklarnda da grev alm. Troya blgesinde ld halde, Pausanias, Herophile'nin
kulland byl tan Delphoi'deki Apollon tapnanda saklandn yazar.

Herse.
Atina kral Kekrops'un kzndan biri, Aglauros'la Pandrosos'un kz kardei Bir
anlatma gre, Herse br kz kardelerinin Athena'ya kar ledikleri sua katlmam,
bu yzden de onlar gibi ldrarak Atina akropolnden aaya atmam kendini. Tanr
Hermes'le birleip Kephalos diye bir erkek ocuk dourmu (Aglauros, Erikhtonios,
Kephalos).

Hesione.
Troya kral Laomedon'un kz, Priamos'un ablas. Hesione, Telamon'la evlenir ve
Teuker adl bir olu olur. Bu evlenme korkun bir servenle ilgilidir: Laomedon Troya
surlarn yapan tanr Poseidon'la Apollon'a sz verdii creti demekten kannca,
deniz tanr Troya kylarna korkun bir canavar salar. Halkn kanna giren bu ejderden
kurtulmann tek aresi kraln kz Hesione'yi canavara kurban etmektir, der tanr
szcs. Leomedon da raz olur, kzn bir kayaya balayp brakr. O srada oradan
geen Herakles canavar ldrp kz kurtaracana sz verir, yeter ki Laomedon ona
lmsz atlarn vermeye ant isin. Laomedon gene yemin eder, ama kz eline geince,
atlar vermek istemez. Herakles de Troya'ya bir saldr hazrlar. lk surlar ap ehre
giren arkada Telamon'dur. Herakles dl olarak kz Telamon'a verir. Herakles'in bu ilk
Troya seferin-den ald esirler arasnda Hesione'nin kk kardei Podarkes de vardr,
Hesione onun serbest braklmasn salar. Podarkes Tro-ya'ya dner ve Priamos ad
altnda tahta kar. Bir anlatma gre Hesione Yunanistan'a giderken kam ve Anadolu
kylarna dnp Miletos'a snm (Laomedon).

Hesperid'ler.
Hesperos, ya da Bat Kzlar diye anlan Hesperid'ler Hesiodos'a gre Okyanus
rmann tesinde, geceyle gndzn snrlarnda oturan ince sesli perilerdir (The-og.
214 ve 275). Nyks, yani Gece tanra bunlar kendi kendine yaratmtr. Daha sonraki
efsanelerde Zeus'la Themis'in, ya da Phorkys'le Keto'nun kzlar olduklar sylenir. Kimi
efsanelerde Hesperid'lere baba olarak Atlas ya da Hesperos yldz verilir. okluk peri
diye bilinirler ve adlar Aigle, Erythie ve Hesperarethusa'dr, bu son ad kimi efsanede
Hesperia ve Arethusa diye ikiye blnr ve Hesperid'ler drt olur. Hesperid'ler dnyann
bat ucunda, Mutlular Adalarnn dolaylarnda otururlarm, ama zamanla corafya
bilgileri artnca, Hesperid'lerin yurdu Atlas dalarnn eteinde bir yer sayld.
Hesperid'lerin balca grevi, altn elmalarn bittii baheye bekilik etmekmi. Bir
zamanlar Gaia tanrann Hera'ya dn hediyesi olarak verdii bu elmalar dnyann
bat ucundaki bir baheye dikmiler ve balarna beki olarak Hesperid'lerden baka bir
de ejder koymulard. Bat kzlar bu cennet bahesinde ezgi sylemekle ve tanr bal
akan pnarlarn banda hora tepmekle vakit geirirlermi. Altn elmalar lmszlk
balayan bir yemitir. Herakles onlar koparmakla lmszle hak kazanm olur
(Herakles). Altn elma motifi Gzeller ve Paris efsanesinde de geer.

Hesperos.
Homeros, ad akam anlamna gelen Hesperos'u yle tanmlar (l. XXI, 317):

Gecenin karanlnda, baka yldzlar

arasnda,
Akam Yldz denen bir yldz vardr hani,
yldzlarn en parla, en gzeli.

Yldz olmadan nce Hesperos Atlas'n olu ya da kardeiymi derler. Atlas dann
tepesine ilk kan oymu, yldzlara bakarken bir frtna alm gtrm onu, bir daha
inmemi yeryzne. Gkte bir yldz olmu Hesperos, her akam insanlara geceyi
getiren yararl bir yldzm o. Atlas stne anlatlan efsanelere gre, Hesperos'un
Hesperis adl bir kz olmu, Hesperis de Atlas'la evlenip Hesperos kzlarn dourmu
(Hesperid'ler).
Hellenistik airler Hesperos'Ia Phosphoros yldzn bir tutmular, Romallar da bu
yldzn adn Latinceye evirmiler, Lucifer yani k tayan demiler ona.

Hestia.
Oca simgeleyen Hestia, Kronos'la Rheia'nn birinci kz, Zeus'la Hera'nn kz
kardeidir (Tab. 5). Poseidon ve Apollon ona talip olduklar halde, Hestia evlenmek
istememi ve Zeus'tan mr boyunca kz olan kz kalma szn almtr. Ayrca tanrlar
ve insanlar arasnda byk bir eref pay elde etmitir: Her tapnakta ve her evde
suna vardr. Ocak, tanrlarn da, insanlarn da konutlarnda dinsel bir merkez saylr.
br Olympos tanrlar gidip geldikleri halde, Hestia hep yerinde kalr. Bu yzden ad
hibir efsaneye karmaz. Kiilii olmayan soyut bir kavram olarak canlandrlr.

Hiera.
Mysia'l Telephos'un kars. Akha'lar ilk Troya seferinde Mysia'ya karma yapnca,
Hiera lkesi kadnlarnn bana geip saldrganlara kar koymu ve Nireus'un eliyle
ldrlm (Telephos, Nireus). Hiera'nn Helene'den de daha gzel olduu sylenir.

Himeros.
Ad arzu anlamna gelen ve ak isteini simgeleyen soyut bir kavram. Aphrodite,
Uranos tanrnn denize dklen spermasndan kpkler arasnda dounca, Eros'la
birlikte Himeros da hemen peine taklr. Olympos'ta Musa'lar ve Kharit'lerle birlikte
grlen Himeros'un ad hibir efsaneye karmaz.

Hippodameia.
At evcilletiren ya da alt eden anlamna gelen Hippodameia adl iki efsanelik kadn
vardr:
(1) Biri ve en nls Elis blgesindeki Pisa kral Oinomaos'un kzdr. ok gzel olan
bu kzn birok talipleri varm, ama onu kskanan, ayrca damad yznden tahtndan
olacan bilen babas kzn ancak araba yarnda kendisini yenecek olan adama
vereceini bildirmimi. Bylece talipleri bir bir yener, yendiklerinin de kafalarn
keser, evinin kapsna asarm. Yarta yenilmesine de olanak yokmu, nk hem atlar
ok hzlym, hem de Oinomaos taliplerin arasna Hippodameia'y bindirir, bylece
onlarn dikkatini eker, artr, arabmn da daha ar olmasn salarm. Gnn birinde
Hippodameia'ya Pelops talip olmu. Hippodameia Pelops'u grnce, ona hemen gnl
vermi ve yar kazanmasn salam. Bunun iin de babasnn seyisi Myrtilos'un
yardmn istemi. Bir anlatma gre Myrtilos k olduu Hippodameia ile bir gece
yatma szn alarak Oinomaos'un arabasnn civatalarn gevetmi, bir sre sonra
Oinomaos parampara olan arabasndan derek lm.
Hippodameia, ya da Pelops'un arabac Myrtilos'a verdikleri sz zerine efsane
kaynaklar eitli anlatmlar verir: Kiminde Pelops'un Myrtiios'u rvetle batan
kard, kiminde Hippodamela'nn kendisinin Pelops'u arabacyla aldatt sylenir. Her
ney se, Pelops Hippodameia'y alp yurduna gtrrken yolda Myrtilos'u denize atm,
arabac da lmeden nce Pelops soyuna lanet okumu. Pelops oullaryla Atreus
oullarnn bana gelen korkun belalarn kaynanda Myrtilos'un bu ilenmesi varm
(Pelops, Myrtilos).
Efsanelere gre Hippodameiann alt oluyla kz olur. Oullarnn en nlleri
Atreus, Thyestes, Alkathoos ve Pleisthenes'tir. Enitesi Khrysippos'u Hippodameia kendi
ldrm de o yzden Elis'ten kovulmu derler (Khrysippos).
Pelops kars onuruna Olympia'da be ylda bir kutlanan bir Hera bayram dzenlemi
(Pelops ve Olympia oyunlar).
(2) Hippodameia Adrastos'un kz, Peirithoos'un kardr. Kentaur'larla Lapith'ler
sava onun yznden olmutur (Peirithoos).

Hippokrene.
At pnar anlamna gelen Hippokrene Helikon danda, Musa'larn kutsal
koruluundaki bir pnardr. Kanatl at Pegasos'un ayan yere vurmasndan fkran
Hippokrene'nin evresinde Musa'lar toplanr, ezgi syler, hora teperlermi. Pnarn suyu
airleri esinlermi.

Hippolyte.
Amazon'larn kraliesi. Kemerinin alnmas Herakles'in dokuzuncu ii olarak anlr
(Herakles). Btn Amazon'lar gibi kendisi de Ares'in kz olan Hippolyte'nin Theseus
efsanesinde ad geer. Theseus'tan bir olu olmu ve ona kendisi gibi Hippolytos ad
verilmi. Ama ou efsanelerde Herakles'in eli altnda can verdii kabul edilir.

Hippolytos.
(1) Hippolytos, Theseus'la bir Amazon'un oludur, ama Amazon'un Melanippe mi,
Antiope mi, yoksa Hippolyte mi olduu konusunda kaynaklar birbirini tutmaz. Hippolytos
Amazon anasndan av ve sava merakn almtr, Artemis'e saygs byktr,
Aphrodite'yi hor grr. Tanra da ondan alr: vey anas Phaidra'y ona k eder.
Phaidra tutkusunu Hippolytos'a aar, ondan karlk grmeyince, Theseus'a yaknr,
Hippolytos'un onu kirletmek istediini syler. Theseus fkeye kaplr, ama olunu kendi
eliyle ldrmekten ekindii iin Poseidon'a yalvarr olunu cezalandrsn diye.
Theseus'un her dileini yerine getirmeye sz vermi olan tanr da bir deniz canavar
gnderip Hippolytos'u paralatr. Delikanl Troizen'de bir araba yarna katlmken
ejderin saldrsna urar ve dizginlerine dolaarak kayalarn stnde can verir. Phaidra
haberi alnca kendini asar. Bu konuyu nce Euripides, sonra da Fransz targedya
yazarlarndan Racine ilemitir.
(2) Hippolytos devler savana katlan bir devin de addr. Savata Hades'in baln
takp grnmez olan Hermes bu devin hakkndan gelmi.

Hippomedon.
Adrastos'la birlikte Thebai' ye kar ilk saldrya katlan yedi nderlerden biri. Dev
boylu olan Hippomedon Thebai nnde smarios'un eliyle ldrlm, ama olu
Polydoros Alkmaion'un ynetimindeki ikinci sefere katlm ve Epigon'larla birlikte
Thebai'yi almtr (Thebai 'ye kar Yediler).

Hippomenes.
Melanion adyla da anlan Hippomenes Atalante efsanesinde rol oynar (Atalante).

Hora'lar.
Hora'lar doada dzeni simgeleyen tanradr. Hora, Latince saat anlamna gelen
"hora" ile bir tutulduu iin adlar "Saatler" diye evrilir. Bu eviri hem doru, hem
yanltr, nk bu tanrsal varlklar bir l, bir dzeni yanstmakla zaman llerini
de ierirler, ama etkileri bu insansal kavramlar ok aar. Homeros'un lyada'snda
Horalar Olympos'ta grrz (l. V, 749 vd.):

Gkyznn kaplar kendiliinden

gcrdad.
Saatler gzetir o kaplar,
yaygn gkle Olympos emanettir onlara,
kaplar bir aarlar, koyu bulutlarla bir
kaparlar.
Tanralar arabalaryla Olympos'a dnnce
(l. VII, 432 vd.):
Saatler gzel yeleli atlan zdler
koumdan,
ektiler tanrsal ahrlara,
 ldayan bir duvara dayadlar arabay.

Ama Hora'larn teker teker adlarn ele alacak olursak, simgeledikleri varlklar da
daha iyi anlam oluruz: Birincisi Eunomia dzen ve dzensizlii, iyi yasalarla kurulmu
bir toplum dzenini simgeler. Dike hak ve adalet anlamna gelir, Themis'in kzlar
arasnda ister yaznda, ister yaamda ad en ok geen tanra odur. Eirene ise
insanlara bereket ve mutluluk salayan bartr (Dike, Eirene). Bu tanralar doal ve
insansal topluluklarn can damar, denge ve srekliliin balca etkenleridir.
Hora'lar kimi zaman Aphrodite'nin alaynda Kharit'lerle birlikte, kimi zaman da
Dionysos alaynda, ya da Persephone'nin arkadalar arasnda grrz.
Ellerinde birer iek, ya da bir yemi olarak canlandrlrlar, ama okluk soyut
kavramlar olarak tasarlanr ve efsanelerde rol almazlar.

Horatius.
Horatius ad, Roma'nn efsanesinde geer.
(1) Roma'llar Etrsk'lere kar savarken her iki ordu ok adam yitirmiti, ama kimin
yendii, kimin yenildii belli deildi. Bir gece her iki ordu bir ormanda kar karya
ordugh kurmuken, birdenbire ormanda tanrsal bir ses duyuldu, ses yle diyordu:
"Etrsk'ler Roma'llardan bir adam fazla yitirdiler, Roma'llar zaferi kazanmtr". Bunu
duyan Etrsk'ler panie kaplp kamlar. Sesiyle dman karan Horatius da o
ormanda tanrlatrlm.
(2) Gene Etrsk'lerle sava srasnda tek gzl diye anlan Horatius Cocles Roma'y
Tiber'in kar kysnda bulunan dmana kar korumak iin tek bana bir kpry
tutmu. Sava srasnda bir ayan da yitirmi, ama Roma'nn dmesini nlemi.
Horatius Cocles erefine Capitolium tepesinin eteinde Roma'llar bir heykel dikmiler.
(3) Roma ile Alba arasndaki savata rol alan Horatius kardeler Curiatius
kardelerle teke tek savata arpmlar ve zaferi kazanmlard. Tarihsel bir olay
saylan bu arpma herhalde eski bir efsaneye dayanmaktadr. Tragedyalara konu oluu
uradandr: Horatius kardelerin bir kz kardei Curiatius kardelerin biriyle nianldr,
nianlsnn lmne alayan bu kz arpmadan sa dnen Horatius ldrr, ama bu
suu Roma'y kurtard iin affedilir.

Hyades.
Hyad'lar gkte Pleiad yldzlarna yakn bulunan bir takmyldzdr, baharda yamur
mevsiminin balamasyla grnrler, adlar da yamur yamak anlamna gelen "hyein"
fiilinden tremedir. Gkte yldz olmadan nce Hyad'lar Atlas'la Okeanos kz Pleione'nin
kzlar nympha'larm. Saylar iki ile yedi arasnda deiir. "Nysa nympha'lar" diye
anlan bu kzlar Dionysos'a dadlk etmiler (Dionysos), ama Hera'dan korktuklar iin
tanrsal ocuu no'ya brakp kamlar. Zeus onlar gkte birer yldz haline getirmi.
Baka bir anlatma gre, kardeleri Hyas'n lmne dayanamayarak canlarna kymlar
da sonra yldz olmular (Hyas).

Hyakinthos.
Latin airi Ovidius'un anlatt bir iek yksnn kahraman. Hyakinthos tanr
Apollon'un can cier arkadaym, iki dost bir gn disk atmada yarrken tanrnn
frlatt disk gelmi, Hyakinthos'un bana vurmu. Delikanlnn boynu bir iek sap gibi
krlm, imenler al kana boyanm. Arkadan kollar arasna alan tanr da "Ah, senin
yerine ben leyim!" demi, o anda imenler gene gvermi ve Hyakinthos'un ld
yerde gzelim bir iek am. Hyakinthos, yani smbl demiler bu iee. Bir
anlatma gre yel tanr Zephyros tanr Apollon'un delikanlya sevgisini kskand iin
hzla eserek diskin Hyakinthos'a arpmasn salam.

Hyas.
Atlas'la Pleione'nin olu, Hyad'lar ve Pleiad'larn kardei. Libya'da bulunduu bir
srada bir ylan, bir aslan, ya da bir kaplan tarafndan ldrld sylenir. lmne
alayan kz kardelerini Zeus'a gre birer bur haline sokmu (Hyades).

Hybris.
Yunan dncesinde byk bir yer tutan soyut bir kavramn simgesi. Hybris insan su
ilemeye iteleyen lszlk, hrs ve kendine ar gvendir. Birok tragedya kiilerinin
balarna gelen belalar hep bu Hybris yzndendir. Hybris, fazla varlk, doygunluk
anlamna gelen Koros'un ya anas, ya da kz olarak simgelenir. Koros'u olduu kadar
Hybris'i de Yunan dncesine zg birer kavram olarak baka dillere evirmek gtr.

Hydra.
Ylan ya da ejder anlamna gelen Hydra, Typhon'la Ekhidna'nn kz ve Kerberos,
Khimaira, Phiks gibi canavarlarn kz kardei saylr. Hesiodos Hydra'y yle tanmlar
(Theog. 310-315):

(Ekhidna) Hydra 'y dourdu onlardan

sonra,
Hydra o bataklklar canavar ki
tyler rpertir btn yaptklar,
o Hydra ki ak kollu Hera tanra
 bytmt korkun hncn gidermek iin
gller gls Herakles 'e kar.

Herakles ikinci i olarak bu canavar ldrr (Herakles) ve oklarn onun zehirli

kanna batrr. At adam Nessos'un Deianeira'ya verdii iksire de bu canavarn kan
karmtr derler, ayrca bir rmaa akan kan rmak sularnn zehirlenmesine ve
blgeye le kokularnn yaylmasna yol am.

Hygieia.
Ad salk anlamna gelen Hygieia, hekim tanr Asklepios'un kz ve yardmcsdr.
Hygieia yalnz hasta insanlara deil, hayvanlara da bakar, dertlerine deva,
hastalklarna ila bulur. Hekimlikle ilgili btn tanrlar gibi o da yeralt simgeleri tar
ve zellikle yeralt yaratklarnn en zgr olan ylanla bir arada gsterilir. Hibir
efsanesi yoktur (Asklepios).

Hylas.
Hylas, kahraman Herakles'in gnl verdii yakkl bir gentir. Yiitle birlikte
Argonaut'lar seferine katlr. Mysia blgesinde karaya ktklarnda Herakles krlm
krei iin bir aa keserken, Hylas su bulmak iin ormana dalar ve kaybolur. Bir
sylentiye gre nympha'lar bu gzel delikanlya tutulurlar ve onu lmsz klmak iin
aralarna alrlar. Hylas'n kaybolduunun ilk farkna varan Polyphemos'tur. Avaz kt
kadar Hylas, Hylas diye barr. Herakles de aramaya koyulur, ama delikanly bir trl
bulamazlar. Bu arada Argonaut'lar onlar beklemeyerek demir alrlar. Polphemos
Mysia'da kalr ve nce Kios, sonra Prusa adn alan bir ehir kurar. Bu bizim Bursa'dr.
Herakles Mysia'llar Hylas' karm olmakla sulam ve onlardan tutsaklar alarak
Hylas' arayp bulmalarn buyurmu. Hylas' arama, blgede yllk trenler haline
gelmi: Rahipler daa kar (da da Mysia Olympos'u, yani Uluda olsa gerek) ve kez
Hylas diye bararak kutsal alaylar dzenlerlermi (Argonaut'lar).

Hylos.
Herakles'le Deianeira'nn olu. Anas Deianeira Herakles'e sihirli gmlei gnderip de
yiit korkun aclar iinde yanmaya balaynca Hylos yanna gelir ve son isteklerini
dinler. Herakles ldkten sonra da ole ile evlenir ve Herakles oullarnn bana geip
Pelopenez'de tutunmalar iin savar.

Hymenaios.
Dn tanrs Hymenaios. Apollon ve bir nympha'nn, ya da Dionysos'la Aphrodite'nin
olu saylr. Dnlerde hazr bulunan bu tanr, lirik iirin ayr bir tr olan dn
trklerinde de anlr. Dn trklerinde balama "O, Hymen, Hymenaios" diye bu
tanrnn adyla biter.
Bu dn tanrs stne eitli efsaneler anlatlrd, hepsi de gzelliini yceltmek
amacn gderdi. Hymenaios o kadar gzelmi ki kzlar arasna girmi de erkek olduu
anlalmam, sonra da kzlar korsanlar karnca, Hymenaios korsanlarn hepsini
ldrm, kzlar kurtarm, ama onlar ana ve babalarna geri vermek iin, ok sevdii
halde kendisine yz vermeyen kzla evlendirilmeyi art komu. Bir efsaneye gre,
Hymenaios tanr Dionysos'la Ariadne'nin dnnde sesini yitirmi, onun iin dn
trklerinde onun adn armak tre olmu. Baka bir efsaneye gre Akam Yldz
Hesperos Hymenaios'un gzelliine vurulmu, ondan ayrlmaz olmu. Dnle gecenin
birlemesini simgeleyen bu efsaneye uygun olarak dn trklerinde Hesperos'un da
ad sk sk anlr.
Hymenaios elinde dn mealesi, kaval ve gl elenkleriyle canlandrlr.

Hymnos.
Phrygia'l bir obann ad. Hymnos Artemis'in yoldalarndan Nikaia adl bir nympha'ya
tutkundur, ama Nikaia aktan tiksinir, yanna erkek vardrmaz. Gnn birinde Hymnos
dayanamaz, kza tutkusunu bildirir, Nikaia da fkelenip bir okla vurur delikanly. Btn
doa, giderek Artemis bile alam derler bu gzel obann lmne (Nikaia).

Hyperboreoi.
Efsaneye gre, Boreas, yani kuzey rzgrnn tesinde Hyperboreoi denilen bir boy
oturur. Dnyann kuzey ucundaki bu lkede gne hi batmaz, yl boyunca lk ve
yumuak bir hava eser, insanlar mutluluk iinde yaar, lm ve hastalk nedir
bilmezler. Yemyeil ormanlarda, imenli ovalarda mrlerini trk sylemek, hora
tepmekle geirirler. Bu yzdendir ki, tanr Apollon bu cennet lkesini kendine yurt
edinmi, her frsatta oraya girmeye bakar. Gzn souklar balaynca beyaz kuularn
ektii bir arabaya binip Hyperbore'liler lkesine uar, k orada geirir. Tarihi
Herodotos bu lkeyi anlatmakla bitiremez (Her. Tar. IV, 32 vd.). Yiitlerden Perseus'la
Herakles'in de Hyperbore'liler lkesine gittikleri anlatlr; kimi efsanelerde altn
elmalarn bulunduu Bat Kzlarnn bahesi de bu lkededir. Pythagoras'n mistik
inanlaryla Hyperbore'liler lkesi daha da sslenmi, ylda iki kez ekin veren topra,
ok uzun mrl olan iyiliksever ve saf insanlaryla ilkan topyas haline gelmitir
(Apollon).

Hyperion.
Ad "yukarda giden, yani dnyann stnde dolaan" anlamna gelen Hyperion,
Uranos'la Gaia'nn oludur. Kz kardei Theia ile evlenerek, Helios, Selene ve Eos'u
meydana getirir (Tab. 8). Hyperion'un efsanesi yoktur. Hyperion ad baz metinlerde
Helios'un kendisine bir sfat olarak taklr.

Hypermestra.
Danaos kzlarnn en k. Aigyptos'un elli oluyla evlenmek zorunda kalan
Danaos'un elli kz babalarndan gerdee girerken kocalarn ldrmek emrini alnca
Hypermestra'dan baka hepsi babalarna uyup kocalarn hanerlemilerdir, yalnz
Hypermestra kocas Lynkeus'u esirgemi ve onunla birleerek Abas' dnyaya getirmitir.
Babasna ba kaldrmak suundan yarglanan Hypermestrann Argos mahkemesinde
beraat ettii anlatlr. Danaos kzlarnn dramn "Hiketides" adl tragedyasnda ileyen
Aiskhylos'un "Hypermestra'nn yargs" adl kayp bir tragedya da yazd bilinir (Danaos
kzlar, Lynkeus).

Hypnos.
Hesiodos'a gre Nyks (Gece) kendi bana Hypnos (Uyku) ve Thanatos (lm)
tanrlarn yaratmtr. kisi de Tartaros'ta otururlar (Theog. 758 vd.):

Orada oturur kara Gece'nin ocuklar,

Uyku 'yla lm, o korkun tanrlar.
Gne onlara hi evirmez nlarn
ne gklere karken, ne inerken,
biri dolar srtnda topran ve denizin
tatl bir huzur gtrerek insanlara,
tekinin demirdendir yrei, tuntandr
can.
Yakalad insan kurtulmaz hi elinden
kin besler lmsz tanrlara bile.

Homeros Hypnos'un ok daha sevimli bir portresini izer; Hera da dann doruunda
Zeus'la sevimeye karar verince, gelir Lemnos adasnda Uyku'yu bulur, Zeus'u uyutsun
diye diller dker, armaanlar sz verir. Tatl Uyku ise bir gn Herakles'i karrken
Zeus'tan yedii cezay unutamaz, ama Hera ona Kharit'lerin birini vermeye ant iince
dayanamaz, Hera ile birlikte yola kar (l. XIV, 283 vd,):

Vardlar canavarlar anas ok pnarl Ida'ya,

 Lektos burnunda frladlar denizden,
ayak bastlar bereketli topraa.
Ayaklar altnda ormanl doruklar titredi.
Uyku duraklad orada,
grnmeden Zeus 'un gzne
ok yksek bir amn stne kondu,
da'da byyen en ulu amd bu,
havada yksele yksele ge varyordu.
Uyku orada, am dallar arasnda,
bir ku oluvermiti, dalarda yaayan, ince
sesli,
tanrlarn Khalkis, insanlarn Kymindis
dedikleri.

Bir efsaneye gre, Hypnos Latmos dalarnn oban Endymion'a tutulmu ve onun
gzleri ak uyumasn salam ki sevgilisini gece de doyasya grebilsin diye.

Hypsikreon.
Hypsikreon'un serveni Miletos ykleri adyla ge ilkada yaratlan romanlarn
birine konu olmutur. yk udur: Hypsikreon adl bir Miletos'lu Promedon adl bir
Naksos'luyu evine konuk edermi. Hypsikreon'un kars Neaira da adal konuklarna
tutkunmu, ama kocas evde olduu srece akn aa vurmam, gnn birinde
Hypsikreon evde yokken konuk gelen Promedon'a alm ve onu zorla batan karm.
Sonra da onunla birlikte Naksos adasna kap oradaki bir tapnaa snm. Hypsikreon
karsn geri almak iin Naksos'a gidince, adallar kadn kandrabilirse geri alacan,
yoksa zor kullanmasn yasak ettiklerini sylemitir. Hypsikreon da kadn kandramadg
iin Haksos'a Miletos'un sava amasn salam.

Hypsipyle.
Lemnos kral Thoas'la Amazon Myrina'nn kz Hypsipyle tanr Dionysos'un torunuymu.
Lemnos adasnn kadnlar Aphrodite'ye gereince tapnmadklar iin tanra onlar
cezalandrm: Bedenleri yle pis kokuyormu ki, kocalar onlardan kayor, baka
kadnlarla sevimeyi ye gryormular. Lemnos kadnlar da bir gece adada ne kadar
erkek varsa hepsini ldrmler. Yalnz Hypsipyle babas Thoas' ldrememi, onu bir
sanda kapatp denize brakm (Thoas). Kral kz olduundan kadnlar onu Lemnos'a
kralie semiler. Argonaut'lar adaya ktklarnda Hypsipyle kralieymi, nce
Argonaut'lara saldrdklar halde, erkeklerin kendileriyle yatmaya raz olduklarn
grnce yumuamlar ve Hypsipyle de ason'la birleerek ona birisi Euneos olmak zere
iki oul dourmu (Euenos). Argonaut'lar adadan ayrldktan sonra Lemnos kadnlar
krallar Thoas'n kurtulmu olduunu grmler ve kralielerini ldrmek istemiler.
Hypsipyle bir gece kam ve korsanlarn eline derek Nemea kral Lykurgos'a kle
olarak satlm. Lykurgos'la kars Eurydike, Hypsipyle'yi oullar Opheltes'e dad olarak
vermiler, ama bir gn Hypsipyle oradan geen Yedilere yol gstermek iin ocuu
yalnz braktnda bir ylan gelmi, Opheltes'i bomu. Lykurgos'la kars Hypsipyle'ye
lm cezas vermek istemiler, ama Yedilerden Amphiaraos araya girmi ve
Hypsipyle'nin Lemnos'a dnmesini salam.

akkhos.
akkhos, Eleusis myster'lerinde rol oynayan bir tanrdr. Banda mersin dallarndan
bir elenk, elinde bir meale ile kutsal erenler alayn yneten gen bir adam olarak
gsterilir. Ad Bakkhos'un ad gibi gizli trenlerde atlan "akkhe" lklarndan tremi
olabilir. Dionysos'la yakndan ilikisi vardr. yle ki akkhos, Anadolu'dan gelme tanr
Dionysos'un Yunanistan'da ve zellikle Eleusis'te yaratlm bir tpks saylabilir. Kayna
stne sylentilerin eitlilii bu tanrnn kendine zg bir kiilii olmadn gsterir.
Kimi efsanelere gre akkhos, tanra Demeter'in olu, ya da kocasdr. Kimine gre
de Demeter'in deil de, onun kz Persephone'nin oludur. Zeus'la Persephone'nin
birlemesinden domutur ve Zagreus'tur, Zagreus'un baka bir adla anlmasdr
(Zagreus).
Bambaka bir efsane onun kaynan Phrygia'da gsterir: Tanr Dionysos Phrygia
nympha's Aura ile birlemi, Aurann tanrdan ikiz ocuklar olmu, biri de
akkhosnu, ama Aura gnn birinde ldrm ve ikizlerinin birini paralayp yemi, o
srada Zeus'un sevdii baka bir Nympha akkhos'u karm ve Eleusis'teki Bakkha'lara
gtrp brakm. Aura da kendini Sangarios (Sakarya) rmana atm, sonra da bir
pnar olarak gene yeryzne km. Bu motif iin bkz. Agdistis ve Attis efsaneleri.

almenos.
Ares'in olu. lyada'da ad geer (Askalaphos).

ambe.
Kr tanrs Pan'la su perisi Ekho'nun kz saylan ambe, Eleusis kral Keleos'un evinde
hizmet ediyormu ki, kz Persephone'yi aramaya kan Demeter oraya uram.
zntden yz glmeyen tanray ambe yapt akalarla gldrmeyi baarm. lkin
Yunan talamalarnn, sonra da tragedya ve komedyalarda konuma vezni olan "iambos"
veznine adn veren bu ambe imi.

anus.
Roma'ya zg bir tanr. Efsaneleri hep Roma dini ve uygarlyla ilikili olan anus,
Yunan tanrlarnn Latin dnyasna etkilerinden sonra da Romann balca tanrs olarak
kalm ve bir yerde uppiter'den daha nemli saylmtr. Roma ehrinin kuruluunda
byk bir rol oynar.
Baz efsane yazarlarna gre, anus talya' nn yerlisidir, bazlarna gre de talya'ya
Tesalya'dan gm ve Roma'nn yedi tepesinden birinde aniculum diye kendi adn
tayan bir ehir kurmutur. Tiber rmana adn veren de olu Tiber'dir. uppiter
Saturnus'u kovup da bu tanr Latium'a snnca,, onu karlayan ve konuklayan anus'tur
(Saturnus).
anus'un krall talya'nn altn ana rastlar. anus zamannda insanlar hep iyi ve
namuslu imi, tam bir bar ve uyum iinde yaarlar ve toprak da onlara her eyi
kendiliinden baglarm. anus uygarlk yollarnn hepsini am onlara: Gemiler
yapmasn, para basmasn retmi. ehirler kurdurup topra ilemeyi, yasalar
karmay hep anus'a borluymular. Saturnus, kendisini konuklayan anus'a gemi ve
gelecei grme yetisini balad iindir ki, anus tanry Roma'llar iki ehreli olarak
canlandrrlar. Roma'nn altn paralar stnde tanrnn, biri saa, biri sola bakan iki
ehreli bir profili grnrd. anus her balangcn tanrs saylrd, yln ilk ayna onun
ad verilmi ve anuarius denmiti. Kaplar bekleyen tanr saylr, nk kaplar da
kendisi gibi iki yana bakarlar.
Roma'nn koruyucu ve kurtarcs olarak anus stne u efsane de anlatlr:
Romulus'un ynetimindeki Roma'llar ehri kurduktan sonra Sabin'lerin karlarn karp
kendilerine e ettikleri zaman, Sabin kral Titus Tatius bir gece yeni kurulan kente
saldrm, Capitolium tepesinin bekisi Tarpeia da kaleyi Sabin'lere teslim etmek
zereymi ki, anus tanr bir scak su kayna fkrtm, bylece dman korkutarak
pskrtm. Bu mucizeyi anmak iin Roma'llar ondan sonra Forum' da yaptklar anus
tapnann kapsn sava srasnda hep ak tutar, tanrnn ehri dmandan korumasn
salarm. anus kaplar ancak bar zamannda kapanrm. anus kaps imparator
Augustus'tan nce ancak bir kez (. . 237'de), Augustus anda ise kez kapatlm.
anus su perisi uturna ile evlenmi ve ondan Fons, ya da Fontus adl pnar tanr
olmu (uturna).

apetos.
 Uranos'la Gaia'nn olu Titan apetos, her biri belal bir efsanenin kahraman oullar
meydana getirmitir (Tab. 3). Hesiodos bu Titan'n dln yle tanmlar (Theog. 507
vd.):

apetos ald Klymene'yi,

gzel topuklu Okeanos kzn,
girdi gerdee ve bir olu oldu:
Azgn yrekli Atlas tanr.
Sonra getirdi dnyaya Menoitios'u,
o kendini ok beenen tanry;
ve kvrak, cin fikirli Prometheus'u,
sonra da yarm akll Epimetheus'u,
o ki bela oldu ekmek yiyenlere
Zeus'un yourduu bakireyi evine alarak.

Baka kaynaklara gre apetos Klymene ile deil de Asia ile evlenir (Asia). br
Titan'Iar gibi apetos da Zeus'un eliyle Tartaros'a atlp yeraltna kapatlr.

asion.
Zeus'la Elektra'nn olu, Harmonia ve Dardanos'un kardei (Tab. 7). Dardanos gibi
Samothrake'de oturur, baz kaynaklarda Giritli olduu sylenir. Efsanesinin en arpc
yan Demeter'le olan akdr. Tanrann ona gnl verip vermedii konusunda
efsanelerde ayrlk varsa da, Demeter'le birletii ve aklarndan Plutos'un doduunda
kaynaklar birleir. Odysseia'da Kalypso tanralarn lmllerle olan aklarndan dem
vururken yle der (Od. V, 125 vd.):

Gzel rgl Demeter de gnl vermiti

asion a
sarma dola olmutu ikisi sevgiyle,
yatmlard kez srlm bir tarlada,
ama Zeus o saat aldyd bu haberi,
erkei tepelediydi gz kamatrc
yldrmla.
 Diodoros'a gre asion Samothrake adasnn gizemlerine ermiti, kardei
Harmonia'nn Kadmos'la dn srasnda Demeter'e rastlam ve tanra ona gnlyle
birlikte buday tanelerini de armaan etmi. Sonra da asion Kybele ile sevimi ve
Korybas diye bir oullar olmu. Korybas Korybant'lara adn vermi (Korybantlar).

ason.
Argonautlar seferinin kahraman ason, Kretheus'la Tyro'nun olu Aison'dan domadr
(Tab. 22). Amcas Pelias'la babas arasnda tahta kimin kaca kavgasnda ason'un
olkos sarayndan uzaklatrld ve ormanlarda at adam Kheiron tarafndan
yetitirildii anlatlr. Yetikin aa gelince ason ehre dner. Kl Pelias'la arasnn
almasna ve srlmesine yol aar (Pelias). Efsaneye gre Pelias'a bir tanr szcs tek
ayakkabl adamdan korkmasn sylemimi, tanr Poseidon'a kurban kestii ve
kalabalk bir tren kutlad bir gn ason srtnda bir pars postu ve her bir elinde bir
karg ile kagelmi, stelik Pelion dann eteklerinde bir dereyi geerken
sandallarndan birini yitirmimi, onu byle grnce Pelias aakalm, tanr szn
ansm, stelik de ason babasnn tahtn isteyince, onu ne pahasna olursa olsun
uzaklatrmak gerektii kansna varm. Bir anlatma gre, Pelias ason'a taht vermem
dememi de yalnz yle bir soru sormu: Bir kral kendine kumpas kuran bir uyruuna ne
yapmal? ason da, onu uzaklara srmeli cevabn vermi de onun zerine Pelias ason'a
Kolkhis'ten altn postu gidip almasn buyurmu. Her neyse, ason bu servene hayr
dememi ve Yunanistan'n en sekin yiitlerini bir araya getirerek Argo gemisini
yaptrm ve nl Karadeniz seferine km. Bu noktadan sonra ason'un kaderi
Argonaut'larn kaderiyle birleir (Argonautlar). Yunanistan'a dnnde Medeia'nn
bylerine kurban gider. Karadenizli bycden kurtulduktan sonra ason olkos'a dner,
kendi ya da oullarndan biri bu ehirde krall ele geirir (Medeia).

da.
(1) Girit kral Melisseus'un kz. Rheia yeni dourduu Zeus'u Kronos'tan karp
kundakta bebek olarak Girit'e gtrnce, da kendi adn tayan dada onu kz kardei
Adrasteia ile birlikte bytr, besler (Zeus, Amaltheia).
(2) Korybas'n kz, Girit kral Lykastos'la evlenir ve Minos adl bir olu olur.
(3) anakkale blgesindeki Kazda'nn eski ad.

daia.
da'l anlamna gelen bu ad Troya blgesindeki da da ile ilikisi olan iki efsanelik
kadnn addr:
(1) Skamandros rmann tanrsyla birleip Teuker adl bir oul douran bir Nympha
(Teuker).
 (2) Dardanos'un bir kz. Trakya kral Phineus'la evlenir. Bir efsaneye gre Phineus'un
bana bela getiren odur (Phineus).

daios.
Girit ya da Troas'taki da da ile ilikili birka kiinin ad:
(1) Priamos'un bir olu.
(2) Paris'le Helena'dan doma bir oul.
(3) Priamos'un arabacs.
(4) Dares'in olu, Troya'l sava.
(5) Korybant'lardan biri.
(6) Dardanos efsanesinin bir anlatmna gre, Dardanos'un daios'la Dimas adl iki olu
olmu. daios Troya'nn gneyindeki dan eteine yerlemi ve da adn daa vermitir.
Troya blgesine Ana Tanra Kybele'nin kltn getiren de oymu.

das.
Homeros das (destanda ad des olarak geer) stne yle der (l. IX, 557):

des bir zamanlar en glsyd dnyadaki

yiitlerin,
ince bilekli gelin Marpessa uruna o
Phoibos Apollon 'a bile kaldrmt yayn.

das, birok efsanelerde ad geen bir kiidir: Kardei Lynkeus'la birlikte Kalydon
avna ve Argonaut'lar seferine katlr, Anadolu'da Mysia'y ele geirecekken Telephos
ona engel olur. Tanr Apollon ve Dioskur'lara kar sava, efsanesinin en gze arpar
yandr: das, Euenos'un kz Marpessa'ya k olur ve onu babasndan karr. Evlenirler,
ama tanr Apollon da kadna tutkundur, onu das'n elinden almak ister, Apollon'la das
birbirlerine girerler. Zeus are olarak unu buyurur: Marpessa ikisi arasndan sesin.
Kadn kocasn seer.
das bir srnn paylalmas konusunda Dioskur'larla kavgaya tutuur: das bir hileyle
btn sry ele geirdiinden Kastor'la Polydeukes ona ve Lynkeus'a saldrrlar.
arpma srasnda Kastor ldrlr, Zeus da Polydeukes'i kurtarmak iin araya girmek
zorunda kalp das' imeiyle arpar (Lynkeus, Marpessa, Dioskurlar).

dmon.
 Argonaut'lar seferine katlan bilici. Aslnda Apollon tanrnn olu saylr, lml
babas ise, Melampus'un olu Abas'tr. Ad "gren" anlamna gelen dmon Argonaut'larn
yolculuunu ngr gcyle dzenledikten sonra bir anlatma gre de Mariandyn'ler
lkesindeki duraklarnda bir ava katlarak bir yaban domuzu tarafndan ldrlmtr
(Argonaut'lar).

domeneus.
Deukalion'un olu ve Minos'un torunu, Troya savana katlan Girit kral.
domeneus'un Molos diye bir vey kardei var, onun olu Meriones Troya savanda
domeneus'un hem seyisi, hem de en yakn sava arkadadr.
Homeros'un parlak sfatlarla nitelendirdii (tanr gibi, alev gibi saldran denir
domeneus'a) bu yiit lyada'da "salarna kr dm" yalca bir adam olarak gsterilir.
Ama kahramanlklar destanda byk bir yer tutar.
Destan blmleri boyunca domeneus en sekin Troya yiitleriyle savap, ounu alt
eder, Deiphobos'a, Aineias'a, giderek Hektor'a bile kar kar ve ok adam ldrr,
ldremediklerini de yaralar. Btn bu savalarnda Meriones her zaman yanbandadr
ve onu destekler.
lyada'da anlatlan olaylardan sonra, domeneus'un ehri almak iin yaplan tahta
atta bulunan yiitlerden biri olduu ve Akhilleus'un l trenlerindeki yumruk yarnda
birinci geldii anlatlr.

Ka yolda varsa savatan kurtulan

hepsini Girit'e gtrebilmi domeneus,
deniz yutmam onlarn hibirini.

Baka efsane yazarlar domeneus'un dn servenini bambaka biimde anlatrlar:

Girit'e varmadan donanmas byk bir frtnaya tutulmu, domeneus da sag salim yurda
varrsa ilk karsna kacak olan insan Poseidon'a kurban etmeyi adam. Karsna ilk
kan kendi olu (ya da kz) olmu, domeneus szn tutmu, kann aktm, ama bir
sre sonra Girit adasnda kan bir salgnn nedeni bu suta aranm ve domeneus
yurdundan srlm. Gitmi gney talya'ya yerlemi.
domeneus zerine u masal da anlatlr: Thetis'Ie Medeia bir gzellik yarmasna
girimiler, domeneus'u da yarg olarak almlar, Idomeneus dl Thetis'e vermi,
Medeia buna ok kzarak btn Girit'lilerin yalanc olduu sylentisini yaym. Ayrca
domeneus'la dlne lanet okuyarak bir daha szlerine gvenilmemesini salam. Bu
masal "Girit'lilerin hepsi yalancdr" atasznn kaynanda olsa gerek.
 dyia.
Okenos kzlarndan biri olan Idyia, Kolkhis kral Aietes'le evlenip Medeia'y dourmu.
Baz efsanelerde Aietes'in ikinci kars, bazlarnda birinci kars olarak gsterilir
(Aietes).

kadios.
Tanr Apollon'la Lykia adl Nympha'nn olu. Anadolu'nun Akdeniz kylarnda domu
ve doduu blgeye anasnn adn vererek Lykia demi, ayrca orada Patara ehrini
kurmu. Apollon'a adanm bu ehirde yaptrd tapna bir bilicilik merkezi haline
getiren de kadiosnu. Efsanesi Apollon kltnn Anadolu'lu kaynan belirtmek
bakmndan ilgintir: kadios Lykia'da kalmayp talya'ya gidecek olmu, ama yolda bir
frtnaya tutulan gemisi batm, kendisini bir yunus bal kurtarm da, Parnassos
dann eteklerine kadar gtrm, kadios orada yunus baln anarak ehre Delphoi
(delphis yunus demek) adn koymu (Apollon).

karios.
(1) Kral Pandion zamannda Yunanistan'a zm ban tantm olmakla n salan
Atina'l kii, Erigone'nin babas (Erigone).
(2) Tyndareos'un kardei ve zellikle Penelope'nin babas olarak tannan efsanelik
kii. karios, kz Penelopeia'y tertipledii araba yarnda birinci gelene vereceini
sylemi, zaferi Odysseus kazannca ona vermi. Baka bir anlatma gre, Odysseus
Tyndareos'a Helene'nin talipleri arasnda semek iin bir yol gsterince, Tyndareos ona
dl olarak Penelopeia'y verdirmi karios'a. Kz Odysseus'la evlenince, karios iftin
kendisiyle kalmasn istemi, Odysseus da hayr dememek iin seme hakkn
Penelopeia'ya vermi. Kz da ban rtp kzarm, karios bylece Odysseus'la birlikte
thake'ye gitmek istediini anlam. Odysseia'da taliplerle Telemakhos arasndaki
tartmalarda, talipler Penelopeia' nn babas Ikarios'un yanna geri gnderilmesini ve
Ikarios'un kendine yeni bir damat semesini ileri srerler. karios'un ad ancak
Penelopeia'nn babas olarak geer (Penelopeia).

karos.
Girit'li mimar Daidalos'un olu karos dnyada ilk uan adam olarak n brakmtr.
Baba-oul kral Minos'un emriyle Labyrinthos'a kapatlnca, Daidalos oradan kmak ve
kap kurtulmak arelerini aram. Uzun uzun altktan sonra kendisi ve olu iin birer
ift kanat yapm ve onlar balmumuyla omuzlarna yaptrm. Umadan nce de
karos'a ne ok alaktan umasn, ne de fazla ykselip gnein nlarna yakn
gelmesini salk vermi. Ne var ki havalandktan sonra karos babasnn bu szn
unutmu, baarsndan dolay gurura kaplm, ya da hava sarholuuna tutularak
ykseldike ykselmi, gnein nlarna aldrmam, giderek doay yenmek, zgrle
kavumak sevinciyle Helios'u hor grme suunu da ilemi. Gne tanr onun kanatlarn
tutan balmumunu eritmi, karos da tepetaklak denize dm ve boulmu. Ege'de
Sisam adasnn evresindeki denize karos denizi denmitir bundan byle.
karos'un esiz serveni her ada sanatlar esinlemi, bunlarn arasnda en etkili,
ilgin eseri yaratan ortaa ressam Brueghel olmutur (Daidalos).

ksion.
ksion cehennemde sonsuzca cezaya arplan byk sululardan biridir. Tesalya'da
Lapith'lerin kral iken, Deioneus'un kz Dia'ya talip olmu ve babasna birok armaanlar
vermeye ant imi, ama evlendikten sonra szn tutmad gibi kaynatasn kor haline
gelmi kmrlerle dolu bir kuyuya atp ldrm. Bylece yemin bozma suuna bir de
ailesinden bir kiiyi ldrme suu katlnca, kimse ksion'u bu gnahlarndan arndrmak
iin gereken treleri yapmaya yanamam. Bir gn Zeus ona acm, tutulduu
lgnlktan ksion'u kurtarm, ne var ki ksion tanrya kar da olaanst bir nankrlk
gstermi: Hera'ya vurulup tanray kirletmeye uram, derken Zeus (ya da Hera'nn
kendisi) tanraya benzeyen bir grnt yapm, ksion da onu Hera sanarak onunla
birlemi. Bu birlemeden at adam Kentauros domu . Bir anlatma gre bir at adam
deil de, ne kadar at adam varsa hepsi ksion'dan domaym. Ama Zeus bu korkun
gnah cezasz brakmam, ksion'u cayr cayr yanp alevler saan bir tekerlee
balam, onun sonsuzlua dek dnp yanmasn salam. Tanr ksion'a ayrca ambrosia
yani lmszlk arab iirdigi iindir ki, ksion'un cezasndan lm yoluyla kurtulmas
da olanakszdr. ksion, Theseus'un arkada Peirithoos'un babasdr.

lia.
Roma'nn kurucular Romulus'la Remus'un analar Rea Silvia'nn baka bir ad (Rea).

los.
Troya kral soyunda bu ada iki kez rastlanmaktadr: Birinci los, Dardanos'un
ocuundan biridir, ama dl brakmadan lr. kincisi, Tros'la Kallirhoe'nin olu, lyon
yani Troya ehrinin kurucusu ve Priamos'un dedesidir (Tab. 16 ve 17). los'un Laomedon
adl olundan baka Themisthe adnda bir de kz olur, bu kz kendi amca olu Kapys'le
evlenip Ankhises'i dourur, bylece los Troya kral soyunun hem Hektor kolu, hem de
Aineias kolunun atasdr.
los'un Troya ehrini kurmas yle anlatlr: Troas blgesinden olan los gnn birinde
Phrygia'da ora kralnn dzenledii bir yarmaya katlr, birinci gelir ve dl olarak kz
ve erkek elli kle ile yurduna dner, ama kral ona bir de kara benekli bir inek verir ve
bilicilerin szne uyarak, inein ardndan gidip duraca yerde bir ehir kurmasn
bildirir. nek kuzeye doru yol alr ve Ate tepesi denilen bir tepenin stnde durur. Zeus
tarafndan atlnca Gaflet tanrann dt tepedir bu (Ate). los orada bir ehir kurup
ona adn verir. Sonradan Troya adn da alacak olan lyon Skamandros'la Simoeis
rmaklarnn arasndaki ovada olup, daha nce Dardanos'un da dann eteinde
kurduu Dardania'dan pek uzak deildir. Bir sre sonra los tanr Zeus'tan giriiminin
uurlu olup olmayacan gsteren bir imar diler, Zeus da gkten Palladion'u indirir
lyon zerine. Palladion, tanra Pallas Athena'nn, sag elinde karg, sol elinde reke
tutan dev boylu heykelidir. los heykelin dt yere Athena tapnan kurar. Baka bir
efsaneye gre, los ehrin tapnan kurmaktadr ki, gkten den Palladion yapnn
ak atsndan ieri girip yerini alr. Daha baka bir efsane de los'un bir yangn
srasnda Palladion'u alp kurtardn, ama tanrann yzn grd iin de kr
olduunu anlatr. Athena yakarmalarna yumuam da los'un gzlerini sonradan am.
Bir efsaneye gre los, olu Ganymedes'in Olympos'a karlmasndan sorumlu olan
Tantalos'la Pelops'u Anadolu'dan kovmu (Tantalos).

lyada.
Homeros'un lias, ya da lyada adl byk destan lyon yani Troya destan adn
tad halde, Troya sava efsanesinin ancak ksa bir blmn yanstr: Akhilleus'un
ordularn yneticisi Agamemnon'a kar fkesi ve savatan ekilmesiyle balar,
Akhilleus'un savaa dnmesi, Hektor'u ldrp Troya ehrinin evresinde srklemesi,
sonra da lsn babas Priamos'a geri vermesiyle biter. Yirmi drt blml ve
16.000'den fazla dizeli bu destann bir zetini blmlere ayrarak balklaryla birlikte
burada vermeyi faydal buluyoruz. Destann 24 blm el yazmalarnda Yunan
alfabesinin harfleriyle gsterilmitir, okuyucularn bu saymaya rastlayabilecekleri
dncesiyle, blmlerin Yunanca saylarn da parantez iinde gsteriyoruz:
BLM I. (A) Sesleni - Akhilleus 'un fkesi.
Ozan Musa'lara seslenip konusunu belirtir: Akhilleus'un fkesi, bu yzden Akha'lar
arasnda beliren veba salgn.
Akha'larn Troya ovasndaki gemi ordughndayz. Tanr Apollon'un rahibi Khryses
gelir, Agamemnon'un tutsak olarak alkoyduu kz Khryseis'i geri ister. Agamemnon kz
vermedii iin tanr Apollon Akha ordusuna veba salar. Dokuz gn, dokuz gece ordu
hastalktan krlr. Bilici Kalkhas kz geri vermeyi buyurur. Agamemnon kz vermeye
raz olur, ama onun yerine Akhilleus'un tutsa Briseis'i alr, ama Akhilleus da barakasna
ekilir: Savaa artk katlmayacaktr. Anas deniz tanras Thetis'ten cn almasn
ister. Thetis Olympos'a kp Zeus'tan yalvarr: Akhilleus savatan ,uzak durduka
Akha'lar zaferi kazanamasnlar. Zeus sz verir, Akha'lardan yana olan kars tanra
Hera ile kavga ederler. Hephaistos tanr onlar yattrr.
BLM II (B) Agamemnon 'un D. Toplant. Gemilerin Saym.
 Zeus Agamemnon'a yalanc bir d gnderir: Troya'y alabileceini bildirir.
Agamemnon Akha'lar toplantya arr, onlar denemek ister: Herkesin dokuz yllk
savatan bktn, yurtlarna dnmek istediklerini anlar. Thetis olay. Ordu sava
dzenine girer. Ozan bir daha Musa'ya seslenir ve Akha ordularnn, komutanlarnn ve
ehirlerinin adlarn, gemilerinin saysyla saymaya koyulur. Ayn saym Troya'llar iin
de yaplr. Troya ordusu da safa dizilir.
BLM III. () Antlar. Surlarn stndeki Sahne - Paris'le Menelaos'un Teke Tek
Sava.
ki ordu kar karyadr: Paris Menelaos'la teke tek savaa girimeyi teklif eder.
Sava kazanan, Helena'y alacaktr. Teklif kabul edilir, Priamos'u armaya giderler.
Sahne deiir: Priamos'la ihtiyarlar heyeti surlarn stnde dizilip teke tek sava
gzetlerler. Helene gelir, onlara Akha yiitlerini tantr. Teke tek sava balar,
Menelaos Paris'i alt etmek zereyken tanra Aphrodite araya girip Paris'i karr,
Helene'yi de kocasnn yanna gtrr. Helene'nin Aphrodite'ye, sonra da kocasna
kmas.
BLM IV. () Yeminlerin Bozulmas - Agamemnon'un Ordular Teftii.
Olympos'ta: Zeus, Hera ve Athena arasnda atma. Hera, Lykia'l Pandaros'un
savamama andn bozmasn salar. Menelaos'un yaralanmas. Gene silaha sarlan
orduyu Agamemnon gzden geirir. Sava balar: Akha yiitlerinden Antilokhos, Aias ve
Odysseus birok Troya'ly ldrrler.
BLM V. (E) Diomedes 'in Kahramanlklar.
Btn blm Akha yiidi Diomedes'in kahramanlklarna ayrlmtr: Korkun bir
bouma balar, tanrlardan Ares, Athena ve Aphrodite de savaa karrlar. Aineias'la
Diomedes arasndaki sava. Aphrodite'nin araya girip yaralanmas, Diomedes sava tanr
Ares'i yaralar.
BLM VI. () Hektor'la Andromakhenin Bulumas.
Hektor ehre gelir, anas Hekabe'ye Athena tapnana sunular koymasn syler. Bu
arada Diomedes Lykia'l Glaukos'la arprken, aralarnda konukluk balar olduu
anlalr, savatan vazgeip silahlarn dei toku ederler. Bellerophontes efsanesinin
anlatlmas. Hektor bat surlarnn nnde kars Andromakhe ile kk olu Astyanaks'a
rastlar. Aralarndaki aile sahnesi.
BLM VII. (H) Hektor'la Aias Arasndaki arpma - llerin Kaldrlmas.
Hektor, Akha'larn en sekin yiitlerinden biri Telamonolu Aias'la teke tek savar.
Baa ba gelip ayrlrlar. lleri toplamak iin savaa ara verilir. Akha'larn ordugh bir
sur ve bir hendekle evirmeleri. Olympos'ta tanrlar arasndaki tartma.
 BLM VIII. () Zeus'un da Dandan Savas Ynetmesi.
Zeus Troya savann ynetimini ele alr, bunun iin de gelir, da dann doruuna
yerleir. stnlk Troyallardadr, Akha'lar hendee kadar ekilirler.
BLM IX. () Akhilleus 'a Gnderilen Eliler - Yiidin Barakasndaki Tartma.
Akha'lar toplantsnda Akhilleus'un savaa dnmesini salamak iin ona eliler
gnderme karar verilir. Aias'la Odysseus eli seilirler. Akhilleus onlar iyi karlar,
arlar, ama savaa dnmeme kararn bildirir. Lalas Phoiniks'in btn yakarmalar boa
gider. Haberi alnca Akha'lar arasndaki znt.
BLM X. (K) Odysseusla Diomedes'in Kefe kmalar - Dolon.
Gece toplanan kurultay: Akha'larn en yal nderi Nestor Troya'llar kampna gzc
gnderilmesini salk verir. Odysseus'la Diomedes grevlendirilirler. Yolda Troya'llarn
gzcs Dolon'a rastlarlar, azndan birok bilgi aldktan sonra onu ldrp dnerler.
Trakya'llarn cins atlarn karrlar.
BLM XI. () Agamemnon 'un Kahramanlklar.
Destann yirmi altnc gnnde nc byk atma. Hektor'la Agamemnon'un
karlamas, Agamemnon, Diomedes ve daha birok Akha yiidinin yaralanmas.
Akha'larda tela. Nestor, Akhilleus'un arkada Patroklos'a dert yanar.
BLM XII. () Duvar Dibindeki Sava.
Troya'llar duvara saldrr. Kyasya arpma. Lykia'llarn duvarda delik amalar.
Korkun bouma. Akha'larn gemilere doru kamas.
BLM XIII. (N) Gemilerin nndeki Sava.
Akha'lardan yana olan tanr Poseidon sava Semendirek adasndan gzler. ki Aias'
Troya saldrsna kar koymaya kkrtr. Her iki tarafta da yararlk gsterenler olur,
ama Troya'llar gemilere kadar sokulurlar.
BLM XIV. () Zeus'un Aldatlmas...
Akha'larda aknlk. Hera, Zeus'u batan karmak iin bir dzen kurar. Tanra
Aphrodite'den cinsel istek uyandran memeligini alr, sslenir pslenir ve da danda
Zeus'u bulup onunla sevimesini baarr. Tanr sevimeden sonra uykuya dalar, o srada
Poseidon Akha'larn yardmna koar.
BLM XV. () Duvara kinci Saldr.
Zeus uyanr, Hera'ya kr. Poseidon uzaklar, Zeus Apollon tanry Hektor'a
gnderir. Hektor gene duvara saldrr. Akha'lar gene gemilere kadar gerilerler. Durum
Akha'lar iin ok ktdr.
 BLM XVI. () Patroklos Destan.
Patroklos gelir, Akhilleus'a bu korkun durumu bildirir, Akhilleus gitmeyecekse, kendi
savaa gidip dvmeye kararldr. Yiitten silahlarn ister. Akhilleus arkadana
silahlarn verir. Patroklos, Akhilleus'un silahlaryla karlarna dikilince, Troya'llar nce
bozguna urar, sonra Lykia'l nder Sarpedon Patroklos'la dvr ve lr. Batanr
Zeus'un kadere boyun eerek olu Sarpedon'u feda etmesi. Sarpedon'un ls evresinde
arpma. Patroklos Hektor'u bat kaplarna kadar kovalar. Apollon'un kkrtt Hektor,
Patroklos'u vurur. Patroklos'un lm.
BLM XVII. () Menelaos'un Kahramanl.
Akha yiitleri Patroklos'un lsn Hektor'un elinden kurtarmak iin dvrler, ama
Hektor ly silahlarndan soymay baarr. Akhilleus'un lmsz atlarnn alamas.
Zeus Troya'llara zaferi mjdeler. Akha'larn bozgunu. Patroklos'un ls alnr ve kara
haber Akhilleus'a gtrlr.
BLM XVIII. () Akhilleus'a Yeni Silahlar Yaplmas.
Akhilleus'un korkun yas. Deniz tanras Thetis'i arp yeni silahlar istemesi.
Thetis'in demirci tanr Hephaistos'a bavurmas. Silahlar destan.
BLM XIX. (T) Akhilleus'la Agamemnon Arasndaki Barma.
Thetis silahlar oluna gtrr. Akha'larn toplantsnda Akhilleus'la Agamemnon
barrlar. Ordular silah kuanr. Sava hazrlklar. Akhilleus iin kara belirtiler:
Hektor'u ldrdkten sonra kendi lm de yakndr.
BLM XX (Y) Tanrlarn Savaa Karmas.
Olympos'ta tanrlar toplants: Zeus izin verir, her tanr istedii gibi yardm
edebilecektir savaa. Tanrlar iki cepheye ayrlr: Hera, Athena, Poseidon, Hermes,
Hephaistos Akha'lardan yana, Ares, Apollon, Artemis, Leto ve Aphrodite Troya'llardan
yanadr. Akhilleus'un Aineias'la karlamas, Aineias'n sava meydanndan karlmas.
BLM XXI. () Irmak Kylarnda Sava.
Akhilleus kudurmu gibidir, nne gelen Troyaly insafszca tepeleyip Troya
ovasnda akan Skamandros ve Simoeis rmaklarna atar. Kanlarla kzla boyanan
rmaklar kabardka kabarr. Irmak tanr Skamandros, fkelenir, yatandan kp
Akhilleus'u kovalamaya balar. Derken ate tanr Hephaistos rmaklarn karsna dikilip
alevleriyle onlar durdurur. Sahne Olympos'a ykselir: Tanrlar arasnda kavga, dv.
Akhilleus Troya'llar pskrte pskrte Troya'nn surlar nne gelir. Troyallar surlarn
iine snrlar.
BLM XXII. (X) Hektor'un lm.
Bir Hektor surlarn dnda kalr. Priamos'la Hekabe yalvarrlar ieriye girip korunsun
diye, yiit anasna, babasna aldrmaz. Hektor'un i tartmas. Korkuya kaplmas.
Tanrlar seyircidir. Sonunda Zeus kader tartsn kaldrr: Hektor'un lm kefesi ar
basar. Apollon bile onu korumaktan vazgeer. Tanra Athena Troya'l yiit
Deiphobos'un klna girip Hektor'u aldatr. Hektor Akhilleus'un karsna dikilir.
arprlar. Hektor lr. Akhilleus lsn yedi kez Troya surlarnn evresinde srkler.
Troya surlarndan seyredilen korkun sahne. Andromakhe'nin baylmas.
BLM XXIII. () Patroklos'un lsne Dzenlenen Yarmalar.
Akhilleus'un ordughnda Patroklos'a yaplan l trenleri. Akhilleus'un yas.
Patroklos'un yaklmas. Yarmalar.
BLM XXIV. () Priamos'un Hektor'un lsn Geri Almas - Hektor'a Atlar.
Gece. Kral Priamos tanr Hermes'in klavuzluunda Hektor'un lsn geri almak iin
Akhilleus'un barakasna gelir. Priamos'la Akhilleus arasndaki konuma. Akhilleus
yumuar: Hektor'un lsn babasna geri verir. Priamos lyle Troya'ya dner. Hektor'a
atlar yaklr. Dokuz gn Hektor'un ate yn iin odun tanr. Onuncu gn yaplan
cenaze treniyle lyada kapanr.

nakhos.
Argos blgesindeki rman tanrs. Okeanos'la Tethys'in olu saylr. Bir efsaneye gre
nakhos, Argos'a insanlarn yerlemesinden nce yaam, ya da tufandan artakalan
insanlar toplayp rman kylarna yerletirmi. Hera ile Poseidon Argos'ta hangi
tanrnn egemen olaca tartmasnda nakhos'u hakem almlar, nakhos da Hera'y
seince, Poseidon fkelenip rman yatan kurutmu, ancak yamurlar mevsiminde
suyu olacana karar vermi.
nakhos en geerli efsanelere gre o'nun babasdr. o'nun Zeus tarafndan sevilmesi
ve karlmas ona dert olmu, kzn reddetmek ya da tanrnn peine taklmak gibi ar
davranlarda bulunduu iin, onu yldrm arpm, bylece Zeus nakhos rman
suyundan yoksun etmitir (o).

no.
Kadmos'la Harmonia'nn kz, Semele ile Agaue'nin kz kardei (Tab. 18). Bir deniz
tanrasna dnt zaman ad Leukothea, yani Ak Tanra olur ve denizin kpkl
dalgalarn simgeler. no'nun iki kiilii vardr: Athamas'n ikinci kars ve Phriksos'la
Helle'nin vey anas olarak ikin bir rol oynad halde (Athamas, Argonaut'lar), Ak
Tanra olarak frtnaya tutulmu gemicileri korumakta ve zellikle Odysseus'u
kurtarmakta ok sevimli bir tanra olarak grlr. Poseidon korkun bir frtna ile
Odysseus'un saln parampara edip kendisini azgn dalgalar iinde bomak zereyken,
Leukothea kar yiidin karsna (Od. V, 333 vd.):
 Grd onu gzel topuklu Ino, Kadmos 'un
kz,
eskiden insan sesli ve lmlyd bu Ak
Tanra,
deniz tanrlar arasnda saylr oldu
sonralar.
Grd neler ektiini, acd Odysseus'a,
bir mart oldu, pr etti, kverdi sudan,
geldi, oturdu saln stne, seslendi, dedi ki:
"u Poseidon, yeri sarsan, ne ister senden
zavallck,
ne diye bunca belay salar senin bana?
Ta atlasa yok edemez o seni.
Sen gel, yap ben ne dersem,
hi benzemezsin aklsz bir adama:
Hadi kar rubalarn srtndan,
yeller gtrsn saln brak,
ulamaya bak Phaiaklarn toprana
olanca gcnle yze yze,
orada kurtulmaktr kaderin senin.
Al u tanrsal yama vereyim sana,
gsnn altna dola onu,
ne ac var artk, korkma, ne lm.
Ama dedii zaman karaya ellerin,
onu z, at arap rengi denize, uzaa,
atar atmaz da dn gerisin geri".

Odysseus tanrann dediini yapar ve kurtulur.

no'nun deniz tanrasna dnmesi stne de u efsane anlatlr: Semele tanr
Dionysos'u dourup ldkten sonra no, kocas Athamas' ocuu almaya ve kendi
ocuklar Melikertes ve Learkhos'la bytmeye kandrr. Ne var ki kskanlktan gz
kararan tanra Hera Zeus'un olunu barndrdklar iin no ile Athamas'a fena kzar ve
ikisini de ldrtr. no olu Melikertes'i bir kaynar su kazanma atp boar, Athamas da
Learkhos'u bir geyik sanarak kargsyla vurur. Yaptn anlad zaman no Melikertes'in
lsyle birliklite denize atlar, ama deniz tanrlar ona acr ve kendisini bir denizkzna,
olunu da Palaimon adyla kk bir tanrya dntrrler. Sisyphos'un dzenledii
sthmos yarmalar bu tanr erefine yaplrm (Palaimos, Melikertes).
Roma'da Leukothea, tapna limana yakn bulunan Mater Matuta ile, Palaimon da
Portunus, limanlar tanrsyla bir tutulmutur.

o.
o efsanesiyle Yunanistan yarmadas Akdeniz uygarlnn birok dinsel grlerini ve
onlardan doma efsaneleri kendine mal etme, asl kaynaklar Anadolu, Fenike ya da
Msr'da bulunan bu olgular kendi topraklarnda merkezleme abasnn tipik bir rneini
vermektedir. Bu gerei ilkan ilk tarihisi Herodot da sezinlemi olacak ki, Akdeniz'in
dousuyla bats arasndaki atmay ele ald byk eserine o efsanesiyle, bu konu bir
masal deil de, tarihsel bir olaym gibi balamaktadr. nek biimine girip, karnnda
Hellen'lerin batanrs Zeus'un tohumunu tayarak ktadan ktaya atlayan, getii
yerlere adn veren o (stanbul Boaznn ad Bosporos, nek Geididir) ve onun
servenleri, onun dlyle ilgili olarak srdrlp anlatlan efsanelerin hepsi byle bir
ama gdlerek kurulmua benzer.
Herodot Perslerle Yunanllar, yani Asya ile Avrupa arasndaki savaa hep kz karma
olaylarnn sebep olduunu, bunun o'nun karlmasyla baladn yazar (I, 1-5): Argos
kral nakhos'un kz o deniz kysnda oynarken Fenike'li gemiciler tarafndan karlp
Msr'a gtrlm. Buna misilleme olarak da Yunanllar Fenike'de Tyr kral Agenor'un (ki
Agenor o'nun torunudur) kz Europe'yi karrlar, bununla da kalmazlar, Argonaut'lar
seferini dzenleyip Kolkhis'li Medeia'y karrlar, bunun karl da Paris'in Helena'y
karmas ve onun sonucunda Asya ile Avrupa'y ilk byk atmada kar karya
getiren Troya savadr. Herodot bu yorumu Pers bilginlerinden aldn syler, ne
tuhaftr ki szn ettii kii ve olaylarn efsanelik olduunu, gerek olsalar da Msr,
Fenike, Karadeniz ve Ege kylar arasnda byle nemsiz olaylarla nasl bir iliki
kurulabileceini aklamaz, bu tutarszlk stnde hi durmaz. Yalnz daha ileride
Msr'dan sz ederken, bir boa biiminde tapnlan Apis tanrnn ad Yunanca
Epaphos'tur der (II, 153), bylece o'nun da, olu Epaphos'un da Msr'l tanrlarn Yunan
karlklar olduunu kabul eder.
Yunan kaynaklarnda o efsanesi yle anlatlr: o, Argos kral nakhos'un kzdr (Tab.
10), babas nakhos sonradan adn alan rman tanrs ve Okeanos'un olu saylr;
kendisi de Argos ehrinin Hera tapnanda rahibedir. Gnn birinde Zeus o'yu grr,
kzn gzelliine vurulup ona yanar. Hera bunu renince byk bir kskanla kaplr,
batanr da sevgilisini karsnn fkesinden korumak iin onu beyaz bir inek haline
dntrr ve bu hayvanla hibir ilikide bulunmadna Hera'ya yemin eder. Tanca
inein kendisine verilmesini art koar, o'yu alp bana bin gzl dev Argos'u beki
olarak diker. Zeus bu kez de Hermes'i gnderir, Argos'u byleyerek ldrmesini salar.
Ama Hera bir at sinei musallat eder inee, o deli gibi ktadan ktaya koar, at
sineinden kurtulamaz bir trl. Bir denize, bir de boaza adn verdikten sonra, Kafkas
dalarnda bir kayaya mhlanm olan Prometheus'un nnden geer. Aiskhylos "Zincire
Vurulmu Prometheus" targedyasnda bu bulumay sahneye koyar: Orada o bana
gelenleri yle anlatr (Prom. 640 vd.):

stiyorsunuz madem, hayr diyemem:

Aka anlataym her eyi size,
Ama dorusu anlatmaya utanyorum da
tanrsal bir kasrgann nasl
allak bullak edip ben zavally,
varlma yeni bir biim verdiini!
Geceler gecesi yapayalnzken odamda
yle szler duyuyordum dlerimde:
"Ey mutlu gen kz, niin yalnzsn
erkeklerin en ycesi zlerken seni?
Zeus yanp tutuuyor senin iin,
Aphrodite 'nin gerdeine girmek istiyor
seninle.
Zeus'un isteine kar koma sakn,
kalk, git Lerna 'nn yeil ayrlarna,
babann koyun, sr otlaklarna,
git ki Zeus grsn orada seni,
doysun seni grmeye Zeus 'un gz".
Ah! Hep bylesi dler grdm geceleri,
ve bir gn canm diime alp
syledim babama ne dler grdm.
O zaman babam Pytho'ya, Dodona'ya
 adam stne adam yollad renmek iin
tanrlar ne istiyor, ne istemiyor diye.
Ama gnderdii adamlar dnnce
kark, karmakark szler ediyorlard.
Sonunda gnn birinde
anlalr bir sz geldi nakhos'a,
bu sz aka diyordu ki babama:
At kzn evinden, yurdundan dar,
gitsin, tanrlara bir kurbanlk gibi,
dolap dursun dnyann drt bir yanna,
yoksa Zeus yldrmlaryla
arpp yok edecek senin soyunu.
Apollon'dan gelen bu szleri dyunca
babam,
kovdu beni, att evinden dar
Kendi iin de, benim iin de kt bir eydi
bu,
ama ne yapsn, Zeus'tu onu zorlayan.
Biranda deiiverdi iim, dm,
birden u boynuzlar kt bamdan.
Kerkhne'nin, Lerna'nn tatl sularna
doru.
Argos adnda birini taktlar peime.
Bu, Topran olu ask suratl oban
adm adm izliyordu beni,
saysz gzlerini dikerek stme.
Beklenmedik bir anda can verdi bu oban,
bense hep o belal inenin zoruyla
Bu topraktan o topraa kotum durdum.

o'nun kiiliine ve efsanesine daha bir kutsallk veren bu ykden sonra Prometheus
o'ya kaderin kendisine neler hazrladn bildirir: Msr'a varacak, orada gene insan
biimine girecek ve Zeus'un olu Epaphos'u douracaktr (Epaphos). Akdenizin gney ve
dou kylarna yaylan iki dall bir kral soyunun atas olacaktr, dlleri soylarnn
kayna olan Yunanistan'a dneceklerdir (Aigyptos, Danaos). Bir efsaneye gre, o'nun
bana bir dert daha gelir: Kuret'ler Epaphos'u karrlar, ama Hera'nn bu dzeni de
boa karldktan sonra o Msr'a dner ve orada bir tanra gibi tapm grr, o'nun
Msr tanras sis'e benzetilmi efsanelik bir kii olduu besbellidir (sis).

obates.
Lykia kral, Akrisios ve Bellerophontes efsanelerinde rol oynar: Proitos ikiz kardei
tarafndan Argos'tan srlnce, Lykia'da obates'in yanna snr ve bir sre sonra kraln
kz Anteia (ya da Stheneboia) ile evlenir. Sonra da obates'in yardmyla dner
Tiryns'te kral olur. Kars Anteia Bellerophontes'e iftira edince, Proitos yiidi
Homeros'un dedii gibi "lm iaretleriyle" (l. VI, 169) obates'e gnderir, o da yiidin
canna kymak iin ona Khimaira'y ldrmesini buyurur (Bellerophontes). Yiit
obates'in ona ykledii btn ileri baardktan sonra, kraln kzyla evlenir ve obates
lnce Lykia kral olur.

okaste.
Tragedya yazarlarnca Oidipus'un hem anas, hem kars olan kadnn ad. Destanda
ad Epikaste olarak geer. okaste, Thebai'li Menoikos'un kz ve Kreon'un kz kardeidir.
Thebai kral Laios'la evlenir ve Oidipus'u dourur. Laios'un ldrlmesinden sonra olu
olduunu bilmedii Oidipus Thebai tahtna knca, okaste onunla evlenir ve ikisi erkek,
ikisi kz drt ocuklar olur (Tab. 19). okaste iledii doad suu renince kendini
asar (Laios, Oidipus).

olaos.
Herakles'in vey kardei olan phikles'in olu. olaos amcas Herakles'in yanbanda
yiidin btn ilerine katlm ve ona yardm etmitir. Herakles ldkten sonra
oullarnn abasn desteklemi, efsaneye gre de Yunanistan'dan ayrlp Sardinya
adasna yerlemi, orada birok ehirler kurmutur. Herakles kltn Sardinya'ya
sokmu, kendisi de Eurystheus'u cezalandrd iin, Zeus'un sevgisini kazanm, Zeus
onu ldkten sonra tanrlar arasna alp, Hebe eliyle genletirmitir.

ole.
Oikhalia kral Eurytos'un kz, Herakles'in lmne sebep olan kadn (Eurytos,
Herakles). Eurytos kzn ok atmada birinci gelecek olana vereceini sylemi, yarmay
Herakles kazannca, ole'yi yiide vermek istememitir: Herakles'in lgnla kaplp
ole' den doacak ocuklar ldrmesinden korkuyordu. Yiit de ole'yi elde etmek iin
Oikhalia ehrini almak ve kz karmak zorunda kalr. ole ile evlenmek hazrlklarna
giriir, o srada Deianeira'dan yeni bir gmlek ister. Byl gmlek bedenini yakar ve
yiit kendi yaptrd odun ynna kp lnce ole'yi olu Hylos'a verir (Deianeira,
Hylos).

on.
on, Ege kylarna yerlemi, aones adyla anlan boylara Yunanistan'dan gelme bir
kurucu ata bulmak amacyla, efsanesi Atina'da uydurulduu besbelli olan bir kiidir. Soy
aacndan grld gibi (Tab. 20), Hellen'lerin byk atas olarak gsterilen Hellen'in
olu vardr: Ksuthos, Doros ve Aiolos. Doros'la Aiolos, Dor ve Aiol soylarnn dorudan
doruya isim babalar, Ksuthos ise olu on araclyla on'lar, ya da onyallar denilen
soya ata olmutur. Bu sre stne efsane yazarlarndan hemen de hibir bilgi
edinilmez, tarihilerse eitli amalarla eitli biimlerde anlatrlar on efsanesini.
Herodotos yle der (Tar. VII, 94): "onyallar Peloponez'de bugnk Akhaia'da
oturduklar srece, yani Danaos'la Ksuthos Peloponez'e gelmeden nce, Hellen'lerin
sylediine gre Pelasgoi Aigialees adn tarlard, Ksuthos olu on'dan sonra da onlara
ones dendi". Efsane yledir: Ksuthos'u iki kardei Doros'la Aiolos Tesalya'dan kovarlar,
o da Attika'da Atina iline yerleir, orada Atina kral Erekhtheus'un kz Kreusa ile evlenir
(Erekhteus), kral lnce Attika'dan srlr ve Peleponez'in kuzey kysna, sonradan
Akhaia denilecek blgeye yerleir; o zamanlan bu blgede Aigialeos'un Pelasg soylar
otururlard. Ksuthos lr, iki olundan biri Akhios Tesalya'ya dner, teki on Aigialeas
lkesine saldrmaya hazrlanr ki, kral Selinos kz Helike'yi ona verip kendisine halef
seer. Selinos lnce, on Helike adl bir kent kurar ve halkna ones adn verir. O
srada Atina'llar Eleusis'e kar savata kendilerine yardm etmesi iin on'u arrlar ve
on Attika'da lr. Soyu bir sre Aigialeos blgesinde kaldktan sonra, Tesalya'dan gelen
Akhaios'un saldrsna urar. Akhaios blgeyi alr, Akhaia adn verir. Pausanias'n
anlatt bu efsane belli ki Akhaia blgesinin, ones ve Akhaioi adlarn tayan boylarn
kaynan aklamak amacyla kurulmutur. Strabon'un anlatm ise bakadr: Ksuthos
Erekhteus'un kzyla evlendikten sonra Attika'da drt kentler antlamasn kurar
(Tetrapolis), oullarndan Akhaios Peloponez'de Akhaia blgesini kurar, br olu on da
Attika'ya kral seilir, blgeyi siyasal ve sosyal alanda dzene koyar ve soyunun
denizar glere katlmasn salar.
Tragedya airlerinden Euripides'in "on" adl oyununda on Ksuthos'un deil,
Apollon'un olu olarak gsterilir. Tanr Kreusa'y Atina akropolnn bir maarasnda
gebe brakr, kadn on'u dourduktan sonra bebei bir sepet iine koyup kayalk bir yere
brakr, Apollon onu tanr Hermes'e verip Delphoi'ye gnderir. Orada tapnak rahibesi
ocuu bytr. Ksuthos'la Kreusa evlendikten sonra bir trl ocuklar olmaz, Apollon
Tapnana bavurup bunun nedenini sorarlar, o srada Kreusa on'u grr, nce tanmak
istemez, sonra kabul eder, tanr buyruuna uyarak genci alrlar, kendi oullar olarak
bytrler, Atina krallna getirirler. Bu oyun Euripides'in mutlu bir sonuca balanan
tragedyalarndan biridir ve byle olduu iin de pek tragedya saylmaz. Bunun da amac
onya'llarn kaynan Atina'ya, stelik burada tanr Apollon'a balamaktr.

phianassa.
Homeros destanlarnda Agamemnon'un kz phigeneia'ya verilen ad (phigeneia).

phigeneia.
Agamemnon'la Klytaimestra'nn kz, Elektra, Orestes ve Khrysothemis'in kardei
(Tab. 15). Homeros destanlarnda phigeneia'dan pek sz edilmez, ad phianassa olarak
birka kez geer, efsanesi Troya savayla dorudan doruya ilgili olduu halde,
Homeros ne Aulis'teki, ne Tauris'teki servenine dokunur. Bunun tam tersine tragedya
yazarlar ve zellikle Euripides, ("phigeneia Aulis'te" ve "phigeneia Tauris'te" adl iki
tragedyas vardr) phigeneia tipine byk bir n kazandrm ve Troya savayla
dorudan doruya ilikili tek kii olarak phigeneia bat yaznn da etkilemi, Racine ve
Goethe'ye konu olmutur. Bizim burada anlatacamz efsanesi dorudan Euripides'in iki
tragedyasnn zeti olacaktr.
Akha ordusunun Troya'ya varmak iin on yllk bir zaman yitirdii anlatlr. Bunun bir
sresi savaa katlacak eitli filolarn Aulis'te toplanmasyla gemitir. Aulis Euboia
yarmadasnn karsnda bir limandr. Akha'Iar orada toplandktan sonra gemilerin yola
kmas iin uygun bir rzgr esmesini beklemilerdir. Ne var ki ortalk stliman, en
ufak bir hava estii yok. Bunun nedeni ordunun bilicisi Kalkhas'a sorulunca, verdii
cevap Agamemnon'u ileden karr: Artemis tanra krallar kral Agamemnon'a kar kin
ve fke beslemektedir, avlanrken kendisine adanm kutsal bir geyii ldrd diye, bu
yzden de yellerin esmesini nlemektedir. Tanra ancak Agamemnon kz phigeneia'y
kendisine kurban verirse, fkesinden vazgeecek ve filonun yola kmasn
salayacaktr. Bu haber Agamemnon'un tepesine balyoz gibi iner. nce byle bir ie hi
yanamaz, ama nderlerin ve zellikle Menelaos'la Odysseus'un srarlar zerine
umumun karn kendi karndan stn tutmaya yana yakla karar verir. Kraln ailesi
Mykene'de kalmtr, Agamemnon kars Klytaimestra'ya haber gnderir, phigeneia'y
alp gelmesini buyurur, gya kz Akhilleus'a nianlayacaktr. Klytaimestra sevine sevine
gelir, kzn bekleyen kaderi ve Aulis'e aldatlarak getirildiini anlaynca, kprr,
Agamemnon'a kar dinmez bir hn yerleir yreinde. Kralie bunu hi unutmayacak
ve kocasn Aigisthos'la aldatmasna da, Troya dn Agamemnon'u ldrmesine de bu
kin sebep olacaktr. phigeneia kurban edilmek zere sunaa kar, bak tam boazna
saplanaca anda, sylentiye gre, Artemis kza acr ve onu havalara kaldrp, kurban
bann altna bir geyik koyar. Bunun zerine rzgrlar hemen esmeye balar, filo
Troya'ya gitmek zere yola kar. phigeneiann Aulis'teki serveni de burada biter.
 Tauris, yani bugnk Krm yarmadasnda phigeneia Tauris'li Artemis tapnanda
rahibedir. Yllardan beri yerine getirdii dev, tapnakta bir eit kurban kesmektir:
Gemileri batp Krm'a kan yabanclar hep phigeneia kurban eder Artemis'e. Gnn
birinde tapnaa iki yabanc gelir, bunlar phigeneia'nn kardei Orestes'le arkada
Pylades'tir, amalar Tauris'teki Artemis heykelini alp Yunanistan'a getirmektir, bu
grevi onlara Delphoi'deki Apollon khini vermitir. phigeneia yabanclar tanr ve
onlar kurban etmek yle dursun, onlarla birlik olur, heykeli alarak Yunanistan'a
kaarlar. Orestes kz kardeini arkada Pylades'e verir. phigeneia, kz kardei
Elektra'nn tam kart sessiz, yumuak, saf ve sevimli bir gen kz tipidir (Agamennon,
Klytaimestra).

phikles.
phikles Amphitryon'la Alkmene'nin olu, Herakles'in ikiz kardeidir. Ama Herakles
tanr Zeus'un tohumundan, phikles de Amphitryon'un tohumundan meydana gelmitir
(Tab. 13). ki karde arasndaki fark hemen beikte yattklar ilk gnlerinden belli olur:
Hera'nn gnderdii ylan grnce, phikles l basar, hayatta kalmay Herakles'e
borludur. phikles, yiidin baz ilerine katlr. Onunla Orkhomenos'a kar savar ve
kral Kreon dl olarak her iki kardee kzlarndan birini verir. Ama Herakles anszn
lgnla kaplnca phikles'in iki olunu ve kendi ocuklarn da ldrr (Herakles).

phiklos.
Teselya kral Phylakos'un olu. Bana tuhaf bir serven geldii anlatlr: Gen yata
iktidarszla uram, babas, akrabalar olan bilici Melampus'a nedenini sormu,
Melampus da phiklos'u iyi etmek iin bir mee aacnn kabuu altnda saklanan bir
ba bulmak gerektiini bildirmi. yle olmu, ban pasndan yaplan iksirle phiklos
iyilemi ve Podarkes adnda bir olu olmu.
phiklos'un, Odysseia'da (Od. XI, 290, 296) zengin bir srnn sahibi ve Neleus'la Pero
efsaneleriyle ilgili olarak ad geer (Neleus, Pero).

phimedeia.
Bkz. Aloeusoullar.

phis.
(1) Erkek ad olarak: Thebai'ye kar Yediler seferine katlan bir yiit ve Kbrs'l
Anakserete efsanesinde ad geen bir kii (Anakserete).
(2) Kz ad olarak: Girit'li bir masal kahramandr: phis'in babas ille de bir erkek
ocuk istiyormu, karsna kz dourursa kendisine gstermemesini, hemen daa
brakmasn buyurmu. Kadn da kz dourduu halde, ocuunu erkek olarak tantm
kocasna, hem erkek, hem de kz ad olan phis adn koymu. phis bylece byyp
gzel bir delikanl olmu, gnn birinde bir kz ona tutulmu, iki genci nianlamlar.
phis'in anas ne yapacan arm ve tanra sis'e yalvarp yardm dilemi. Tanra da
phis'e acm, unu bir erkek yapm, bylece evlenmesini salam (Galateia).

phitos.
(1) Phokis blgesinden gelen askerlerin banda Troya savana katlan yiit. phitos
Argonaut'lar seferine de km.
(2) Oikhalia kral Eurytos'un olu, ole'nin kardei. Herakles efsanesinde rol oynar.
Babas Eurytos gibi phitos da usta bir okudur. Odysseia destanna gre, Odysseus'la
phitos konukluk ve dostluk balaryla birbirine baldr, Penelope'nin taliplerini
ldrmeye yarayacak kocaman yay Odysseus'a iphitos vermitir (Od. XXI, 13 vd.).

ris.
Thaumas'la Elektra'nn kz, Harpya'larn kz kardei. ris baba tarafndan Pontos'a,
ana tarafndan da Okeanos'a baldr (Tab. 6). Gkkuan simgeler, gkkua da
denizden karak gkle yeryz arasndaki ilikiyi kurar grnd iin, Olympos
tanrlar ris'i de Hermes gibi ulak ve zellikle insanlara haber salmak iin kullanrlar.
Kanatldr, gnete gkkuann renklerini yanstan ince bir tlle rtldr. ris, tanr
Zeus ve zellikle Hera'nn hizmetindedir. "Aya tez", "yel gibi uan" diye vasflandrlan
ris Homeros destanlarnda nemli bir rol oynar. Kendisine verilen buyruu harfi harfine
tekrar etmek ris'in zelliklerindendir.

ros.
ros Odysseia'da sz geen thakeli bir dilencidir. Odysseus dilenci klnda thake'ye
gelip taliplerin lenine karnca, elence ve maskarala dkn talipleri iki dilenciyi
birbirleriyle dvtrmeye giriirler. Odysseus soyunup iri bacaklar, geni omuzlar ve
gl kollan ortaya knca, ros'u bir titremedir alr, kamaya alr, ama talipler
yakasn brakmaz, Odysseus da bir yumruuyla kemiklerini krp onu darya srkler
atar. Talipler arasnda da bir kahkahadr kopar (Od. XVIII, 1-107).

sis.
Aslnda bir Msr tanras olan sis, sa'dan sonraki yzyllarda Yunan-Roma dnyasna
girmi ve kiiliinde birok dii tanrlar toplayarak bir sre tek tanra olarak tapm
grmtr.
Msr efsanesine gre sis kral tanr Osiris'in kz kardei ve kars, gne tanr Horus'un
anasdr. Karanlklar tanrs Set (Yun. Typhon) Osiris'i ldrnce sis kocasn aramaya
kar, bulur ve oluna cn aldrtr ( Osiris). Bu efsane ile Yunan mythos'unda
mevsimleri simgeleyen Adonis-Attis, ya da Demeter-Kore efsaneleri arasnda benzerlik
olduu gibi, banda ay tayan bir inek biiminde imgelenen sis'le o arasnda da bir
iliki kurulmu, bylece zamanla sis Yunan-Roma pantheon'unda ok nemli bir yer
almtr. Yunanistan'n skender'den sonra, Roma'nn da Augustus zamannda Msr'a
almas, puta taparln son demlerinde tek tanrya ve zellikle tek bir ana ve bereket
tanrasna mistik bir eilimin ba gstermesiyle sis, tpk Ana Tanra tipini simgeleyen
Artemis-Hekate ya da Kybele gibi, toprak, toprak rnleri, deniz ve yeralt lkesine
egemen olup yaamla lm elinde tutan, ayrca by yoluyla doa glerini yneten
bir tanra oluvermitir. sis'e zellikle Anadolu'da tapnld Efes ve Bergama'da adn
tayan tapnaklarn kalntlarndan da anlalmaktadr.

smene.
Oidipus'la okaste'nin kz, Antigone, Eteokles ve Polyneikes'in kardei. smene,
Antigone'nin tam kart, ll, haddini bilir, ekingen bir gen kzdr. Sophokles'in
"Antigone" adl tragedyasnda Antigone ile smene arasndaki diyalogda, smene yle
konuur:
"Ah kardeim, dn bir kere, zalim talih babamz nasl zillet iinde elimizden ald,
nasl kendi ayplarn kendi ortaya dkerek kendi elleriyle kendi gzlerini kard; anas
ve kars - ikisi de ayn ahst - kendini asarak gnahkr hayatna nasl bir son verdi ve
kardelerimizin ikisi de, ayn gnde, birbirlerinin eliyle nasl yrekler acs bir lme
kavutular. imdi biz ikimiz kaldk. Bak, eer kanuna aykr hareket edip hkmdarn
hkmne ve kudretine kar gelirsek ne korkun bir lmle leceiz. Hayr, bize yakan,
kadn olduumuz ve erkeklere kar mcadele iin yaratlmadmz dnmektir. Hem
sonra byle bir hkmdarn tebaas olduumuz iin bunlara, hatta daha beterlerine
tahamml etmemiz, lzmdr. Bunun iin, toprak altnda yatanlara yalvaracam ve zor
karsnda byle yaptm iin beni affetmelerini dileyerek, bamzdakilere boyun
eeceim. nk yapamayacan ilere kalkmak akl kr deildir... Devlete kar
koymak elimden gelmez." (Antigone).

talos.
talya'ya adn veren kurucu kahraman. Italos'un asl kayna stne mythos yazarlar
arasnda ayrlk vardr, Sicilya'dan, Yunanistan'n batsndaki adalardan, daha baka
yerlerden geldii ileri srlr. ok iyi, hak ve barsever bir kralm, halkn yle uygar
bir hale getirmi ki, nce yalnz kuzeye verilen ltalia ad - gneye Ausonia denirdi -
btn yarmadaya yaylm.

thakos.
thaka adasna adn veren kurucu kahraman. Zeus soyundandr, iki kardeiyle
birlikte Korfu adasndan thaka'ya ger ve adada thaka ehrini kurar. Kentin balca
emesinin kuruluu da ona atfedilir.

tylos.
Thebai'de anlatlan blbl efsanesinde tylos, Aedon'la Thebai'li Zethos'un oludur.
Aedon, eltisi Niobe'nin olunu ldrmek isterken kendi ocuu tylos'u ldrr ve mr
boyunca dvndkten sonra blbl haline getirilip gene tylos diye alar (Aedon).

tys.
Ayn efsanenin Attika'da ve zellikle tragedya yazarlarnca anlatlnda ad geen
ocuk, Itys, Prokne'nin oludur, babas da Thebai efsanesinde olduu gibi Zethos deil,
Trakya kral Tereus'tur. Atina kral Pandion'un kz Prokne ile evlenir (Aedon).

ulus.
Aeneas'n olu Ascanius'un (Yun. Askanios) talya'ya geldikten sonra ald ad. ulus
Caesar'n ve onun evlatlna girdii iin imparator Augustus'un da ye bulunduklar nl
ulii soyunun atas saylr. ulus Roma'nn metropol olan Alba Longa ehrini kurmutur.
ulus adnn kayna yle aklanr: Aeneas ortadan kaybolup Latium blgesinde
sava patlaynca, Ascanius Troya'dan gelme askerlerle Latium'dan devirme ordunun
bana gemi ve Rutul'larla Etrsk'lere baaryla kar koymutur. dl olarak kendisine
obum (ya da olum) ad verilmi ki, bu da uppiter'in bir klmesi olsa gerek, yani
"Kk uppiter" olmu. Oradan da ulus km olsa gerek.

uno.
Hera ile bir tutulan Romal tanra. Aslnda uno ayn deiimlerini simgeleyen bir
tanradr ve uppiter, uno, Minerva ls iinde Quirinalis sonra Capitolium
tepelerinde tapna olmutur, uno'nun daha baka tapnaklar da vardr: En nemlisi,
Roma kalesinde uno Moneta'ya ayrlm olanyd (Moneta uyaran, hatrlatan demektir).
I. O. 390 ylnda Roma bir gece Galya'llarn saldrsna uraynca, bu tapnan kutsal
kazlar tleriyle halk uyandrmlar ve ehrin kurtulmasn salamlardr.
uno'ya daha baka sfatlarla da tapndrd: uno Lucina douma bakmakta ve doumu
kolaylatrmaktadr. uno Lucina'ya sunu yaplrken herkesin kemer ya da kuan
zmesi gerekirdi, nk giyside herhangi bir dm gebe kadnn kurtuluunu
nleyebilir inanc vardr.
Roma'da uno genellikle kadnlarn koruyucusudur, kadnlar arasnda da meru yoldan
evlenmi olanlarn tanrasdr. Mart aynn ilk gn kutlanan Matronalia bayramnda
"matrones" yani evli barkl, ocuklu kadnlar hem uno'nun olu tanr Mars', hem de
Sabin kadnlarnn karlmasndan sonra Romallarla Sabin'ler arasndaki barn
kurulmasn anarlard.
 Roma dininde her erkein "genius"u (Genius) olduu gibi, her kadnn da "uno"su
vard. Bu koruyucu uno yalnz lmllere degil, tanralara da bakard. Tanrann
"uno Sororia" (kz kardei koruyan uno) olarak Horatius efsanesinde de rol vardr
(Horatius).

upiter (yahut uppiter).

Ad Zeus baba, baba tanr ya da gk tanr anlamna gelen Di-es-piter (yani Zeus
pater)den tremi olan upiter aslnda Roma pantheon'unun en eski, en byk tanrsdr.
Yunan dininin etkisiyle sonradan Zeus'la bir tutulmutur. Roma dininde upiter gk, gn
, hava, yldrm ve imek gibi doal gleri simgeleyen tanrdr, bu yzden de
Fulgurator, Fulminator (imek akan), Tonans, Tonitrualis (gk grleten), Pulvius
(yamur yadran) sfatlaryla anlr. Doann byk yneticisi saylan bu tanrya
Roma'nn kutsal tepesi Capitolium'da tapnlrd. upiter Capitolinus'a dikilen tapnaa
sonradan uno ve Minerva da alnm, bylece Capitolium ls adyla bu tanrlara
tapnlmtr. Ayn tepede upiter Optimus Maximus (en yi, en byk upiter) Roma
devletinin koruyucusu ve yneticisi olarak tapm grrd. Konsullar greve balamadan
gelip ona yakarmak zorundalard, zafer kazanan bakomutanlar zafer elenklerini ve ilk
kurbanlarn (ki bunlar beyaz boalard) ona adarlard. upiter Roma'nn d ilikilerini
ve uluslararas antlamalarn koruyan bir tanr saylrd. Tanrlar arasnda tam bir
otorite kurduu gibi, devlet otoritesini ve disiplinini simgelerdi. Flamen dialis adyla
grevlendirilen barahibi uno'nun barahibesiyle evlenerek tanrlar arasndaki kutsal
birlii yanstmakla ykmlyd.
upiter'in siyasal rol bununla bitmez, Feretrius adyla Roma'nn sava alannda da
batanr saylrd: Dmandan alnan btn silahlar, ldrlen dmanlarn soykalar bu
upiter'e adanr, ayrca Stator unvanyla upiter'in dmana kar koyduu, Roma'ya
saldrlarn her trlsn durdurduu sanlrd. Durduran anlamna gelen Stator sfatnn
kayna yle aklanrd: Roma'llarla Sabin' ler arasndaki savata Roma'llar Sabin'lerin
karlarn kardktan sonra, bir ara Sabin'ler ar basm ve ehri almak zereymiler ki,
Romulus klcn kaldrarak Forum'da upiter'e ant imi, dman durdurursa olduu
yerde bir tapnak kurmaya yemin etmi. Tanr da Sabin'leri pskrterek Forum'da
Palatinus tepesinin dibinde upiter Stator'a adanm tapnaa kavumu.
Roma mparatorluu anda imparatorlar batanr upiter'le iliki kurmaya ve
dorudan doruya upiter Optimus Maximus'un klavuzluu ve koruyuculuu altnda
olduklarn belirtmeye alrlard. Kimi upiter'i dnde grp ondan dorudan doruya
esinlendiini ileri srer, kimi upiter'in sfatlarn kendi adna taktrrd. Tara
kentlerinde ve ele geirilen yabanc lkelerde Romallarn ilk ii Roma'da Capitolium
tepesindeki l tapnan bir tpksn kurmak, bylece upiter'in devlet tanrs olarak
egemenliini kabul ettirmekti. Bu siyasal niteliini upiter Roma devletinin son
demlerine dek koruyabilmitir.
 uturna.
Eski ad Diuturna (diuturna srekli, lmsz demek) olan uturna bir su nympha'syd.
Klt Latium blgesinden Roma'ya sonradan getirilmi ve Forum'da bulunan bir suya
"uturna Havuzu" ad verilmitir. Bu pnarn ifal nitelii olduu gibi uturna da
iyiletirici bir tanra saylrd. Mars Meydannda, sulak bir blgede bulunan tapna
Augustus zamannda buralar kurutulunca kaldrlmtr.
mparatorluk dnemi airleri uturna'y Aeneas'n dman Turnus'un kz kardei
sayarlar ve Turnus'la birlikte savaa katldn sylerler. upiter'in sevdii bu su perisine
tanr lmszlk balam ve Latium 'daki btn sularn koruyuculuunu vermi.
Ovidius Lara ve Lares tanrlardan sz ederken upiter'in uturna'ya olan akn,
nympha'nn bin bir biime girerek tanrdan katn anlatr (Lara). Bir efsaneye gre de
uturna tanr anus'un ei ve pnarlar tanrs Fontus'un anas olarak gsterilir (anus,
Fontus).

ustitia.
Roma'da adaletin simgesi. Yunan tanrlar arasnda Themis'e deil de, daha ok
Dike'ye benzemektedir. ustitia Altn ada insanlar arasnda bulunurken (Soylar
Efsanesi), insanlarn gitgide daha ok su ilemesi onun artk yeryznde
tutunamamasna yol amtr. Ge km ve burlar arasnda Bakire burcu olmutur.

uventus.
Genlii simgeleyen tanra. Roma'nn en eski alarnda Yunan tanras Hebe ile
hibir ilikisi olmad halde, sonradan bu iki tanra benzemilerdir. Ama uventus'un
asl grevi gen delikanllar ocuk elbisesini brakp "toga virilis" yani yetikin erkek
toga'sn giydikleri zaman onlar korumaktr. uventus'a Capitolium'da upiter, uno ve
Athena lsne ayrlm tapnan iinde ve zellikle Athena'nn "cella"snda bir
sunan ayrlm olmas bu tanrann eskiliine delildir. Roma mparatorluu
zamannda uventus tanrann koruyuculuu altnda bir eit genlik dernekleri
kurulmu, bunlarla imparatorluk politikasnn yaylmasna ve genlerin askerlik ncesi
bir eitim grmelerine allmtr.

K
Kabir'ler.
Kabeiroi diye anlan tanrsal varlklar. Kaynaklar ve gerek nitelikleri belli olmayan
Kabir'lerin ad Dardanos efsanesinde geer: Semendirek adasnda gizlemleri bulunan bu
cinleri Troya yresine Dardanos getirmi ( Dardanos). Mitograflara gre babalar, ya da
atalar Hephaistos, saylar da tr. Musalara ve Demeter, Persephone, Hades gibi
tanrlara Kabir adnn sfat olarak taklmas dikkati eker. Roma anda upiter, uno
ve Minerva lne de Kabir denmektedir.
Adlar efsanelere pek karmayan Kabir'lerin Bergama akropolnde Zeus'un douuna
tanklk ettikleri, sonra da Rhea'nn alaynda bulunan cinlere kartklan sylenir. Btn
bu belgelerden Korybantlar ve Kuretalar gibi Ana Tanra tapmyla ilgili olduklar
anlalmaktadr (Kybele).

Kader.
Bkz. Moira.

Kadmos.
Thebai ehrinin kurucusu Kadmos, Thebai efsanelerinin banda, zellikle tragedyaya
konu olmu birok kahramann atas olarak grlr. Efsanesi btn Akdeniz blgesine,
Anadolu ve Afrika'ya yaylm, kiilii blgenin yerli tipleriyle kaynamtr.
Kadmos, Agenor'la Telephassa'nn oludur, o soyundandr (Tab. 10). Europe, Phoiniks
ve Kiliks'in kardeidir. Europe karlnca, Agenor oullarn kz aramaya gnderir
(Agenor). Anasn da birlikte gtren Kadmos bu aramann bo olduunu anlar ve bir
sre Trakya'da kaldktan sonra, anas da lnce, Delphoi kehanetine ne yapacan
sormaya gider. Tanr szcs Eupore'nin izini aramaktansa, bir ehir kurmas gerektiini
syler. Karsna kacak bir inein ardna taklacak ve inek nereye kerse orada ehir
kuracaktr. Kadmos yola kar, biraz gittikten sonra bir inek srsne rastlar, inein biri
her iki brnde ay simgeleyen iki beyaz kre tamaktadr. Kadmos bu inein peine
taklr, inek gider, gider, sonunda Boiotia blgesinde bir yere kp yatar. Kadmos
seilen yerin buras olduunu anlar, inei Athena'ya kurban etmek ister, bunun in de
arkadalarn su almaya gnderir. Ares Pnar adl emenin nnde bir ejderi tepeler. O
srada tanra Athena ona grnr ve ejderin dilerini topraa ekmesini syler. Kadmos
bunu yapnca topraktan birdenbire silahl adamlar kverir: Bunlara Spartoi, yani
ekilmi adamlar ad verilir. Hepsi dev gibi yabani adamlardr. Doar domaz
birbirleriyle kavgaya tutuurlar, yalnz bei sa kalr, bunlar da Kadmos'a ehri kurmak
iin yardm ederler. Ne var ki Kadmos Ares'in kutsal ejderini ldrm olma suunun
cezasn ekmelidir: Yedi yl boyunca tanrya kle olarak hizmet etmek zorunda kalr,
sonra gelir Thebai'ye kral olur. Bata Athena olmak zere tanrlar onu korur. Zeus
Ares'le Aphrodite'nin kz Harmonia'y Kadmos'a e olarak verir ve dnleri parlak bir
trenle kutlanr. Kadmos tepesi adn alan Thebai kalesine tanrlar armaanlaryla
birlikte gelmilerdir. Harmonia'ya verilen dn hediyeleri dillere destan olmu, sonra
da Thebai hanedannn bana gelecek birok belalar dourmutur. Bunlarn en nemlisi
Kharit tanralarn dokuduu bir elbise ve demirci tanr Hephaistos'un yapt bir altn
kolyedir. Sylentiye gre bu gerdanl Kadmos'a Zeus kendisi vermi, birine gre de
Europe kardeine hediye etmiti. Her iki armaann da sonraki efsanelerde sz geer
(Harmonia, Amphiaraos, Eriphyle, Alkmaion).

Kaeira.
Kodros'un olu Neleus efsanesinde rol oynayan Milet'li bir mleki kz. Neleus
Atina'dan gmeden, nereye yerlemesi gerektiini tanr szcsne sormu, ald
cevapta yeni yurdunun bir gen kzn elinden suyla toprak alaca yerde bulunduu
sylenmi. Neleus da dolaa dolaa Miletos blgesine gelmi, orada bir mhr izini
almak iin yolda rastlad Kaeira adnda bir kzdan amur istemi, kz da topraa su
kartrarak bunu yapnca tanr sz yerine gelmi. Neleus Miletos'ta kral olmu, ayrca
da dolaylarnda ehir kurmu (Neleus 2).

Kakasbos.
Lykia ve Pisidia blgelerinde at stnde ayakta durur gsterilen bir tanr figr.
Burdur'un Tefenni lesinde bu tanr kayalara oyulmu olarak grlmektedir.

Kalais.
Kalais ve kardei Zetes, rzgr tanr Boreas'n oullardr. Boreasoullar diye de
anlrlar ve kanatl birer cin olarak canlandrlrlar. Argonaut'lar efsanesinde rol
oynayan Kalais'le Zetes, kral Phineus'u Harpyalardan kurtarmlar (Argonautlar).

Kalamos.
Kam anlamna gelen Kalamos, rmak tanr Maiandros'un (Byk Menderes)
oluymu. Rzgr tanr Zephyros'la Hora'larn birinin olu olan Karpos adl bir
delikanlya tutkunmu. ki gen bir gn rmakta yzerken, Kalamos arkadan gemek
istemi, Karpos bu yarmada boulmu. Kalamos buna o kadar zlm ki kuruya
kuruya bir kam haline gelivermi. Ad meyve anlamna gelen Karpos da gzn lp
ilkyazda dirilen tarla yemiine dnm. Karpuz szc oradan gelmedir.

Kalkhas.
Kalkhas Yunan efsanesinde, zellikle Troya destanlarnda ad geen en nl
khinlerdendir. Homeros onu lyada'da yle tantr (l. 69 vd.):

Kalkhas, Thestor'un olu, tanr

szclerinin en by,
biliyordu her eyi, gemekte olan, gemii,
gelecei.
 Phoibos Apollon verdiydi bu hneri ona,
bu hnerle geldiydi ta lyon 'a Akhalarn
gemileri.

Troya savandan nce de, sonra da Kalkhas'n ynetmedii bir tek olay yoktur,
gelecei grr, haber verir, szne uyulursa, doru yoldan gidilmi olur, uyulmazsa
tanr belalaryla karlalr. Kalkhas'n rol oynad olaylar yle zetlenebilir:
Alkhilleus dokuz yandayken, Kalkhas Troya'nn ancak Akhilleus katlrsa
alnabileceini, ama savata yiidin leceini bildirmi de bunun zerine Akhilleus'un
anas Thetis onu kz klna sokarak Skyros kralnn kzlar arasna saklam (Akhilleus).
Akha ordusunun Aulis'ten ilk yola knda Kalkhas sunak stnde bir ylann bir kuu
yediini grnce, Troya ehrinin ancak on yllk bir abluka sonunda alnabileceini
sylemi (Agamemnon). Ordunun ilk Mysia knda Telephos'un szlerini onaylam
(Telephos). kinci Aulis duranda phigeneia'nn kurban edilmesini salk vermi
(phigeneia). Troya savanda ordular arasnda veba knca, nedenini bildirmi ve
Apollon rahibi Khryses'e kz Khryseis'in geri verilmesi gerektiini bildirerek,
Agamemnon'u kzdrm, onunla Akhilleus arasnda kavga kmasn ve lyada'da konu
olacak Akhilleus'un fkesini kkrtm (bkz. lyada, birinci blm). Paris ldkten sonra,
Troya'nn dmesi iin Helenos'u ele geirmek gerektiini de o sylemi (Helenos). Tahta
atn yaplmasn ve ehre sokulmasn salk verdii gibi, kendisi de atn iine
saklananlardandr. Dn efsanelerinde de Kalkhas'n rol byktr: Tanra Athena'nn
Aias'a yaplan hakszlk yznden Akha'lara kzdn, bu yzden dnlerine engel
olacakn bildii iin (Aias), kendisi Akhalarla Yunanistan'a dnmek istememi;
Amphiaraos'un olu bilici Amphilokhos'la birlikte gemiye binip, Anadolu kylarnda
Kolophon ehrine km ve orada kalm (Amphilokhos). Kader Kalkhas'n Anadolu'da
lmesini buyuruyor, khin de bunu biliyordu: Kendisinden daha usta bir biliciyle
karlat gn Kalkhas'n mr sona erecek diye bir tanr sz varm, Kolophon'da
Kalkhas khini Mopsos'u bulmu, birbirine sorular sormular, Mopsos hepsini bilmi,
Kalkhas bilememi. fkesinden canna kym ve Kolophon'un yaknnda Notion ehrine
gmlm derler (Mopsos). Anadolu ile ilgili birok efsanelerde Kalkhas'n yanlglar
anlatlr: Lykia kral bir sefere kacak olmu, sonucu stne Kalkhas'a da Mopsos'a da
danm, Kalkhas zafer kazanacan, Mopsos yenileceini ngrm. Mopsos hakl
knca, Kalkhas kendini ldrm. Aiolya blgesinde, Myrina yaknndaki bir kutsal
korulua Kalkhas bir ba ekmi, ama ora bilicilerinden biri bann arabn
iemeyeceini sylemi, arab imek zereyken Kalkhas bu sze yle glm ki
boulmu ve arab iemeden lm.

Kalliope.
 Ad gzel sesli anlamna gelen Kalliope dokuz Musa'larn biridir. Hesiodos
Theogonia'nn banda Musa'lara seslenip, hepsinin adn sayarken Kalliope iin "hepsinin
ba saylan Kalliope" der.
Erken ilkalarda Musa'larn yetki alan snrlanm deildir, ama skenderiye iirinde
Kalliope lirik iirin esin perisi saylr. Baka kaynaklarda epik iirin denir. Kimi efsaneye
gre Kalliope Seiren'lerin, ozan Linos'un ya da Rhesos'un anasdr (Linos, Rhesos).

Kallirhoe.
Gzel akl anlamna gelen Kallirhoe birok efsanelik kiilerin addr:
(1) Okeanos'un, Tethys'in kz Khysaor'la birlemesinden iki canavar, Geryoneus'la
Ekhidna doar (Tab. 6).
(2) Irmak tanr Akheloos'un kz. Alkmaion'la evlenir ve Akarnan' dourur ( Alkmaion,
Akarnan).
(3) Irmak tanrs Skamandros'un kz. Tros'la evlenerek los, Assarakos ve Ganymedes'i
dourur (Tab. 17).
(4) Libya kral Lykos'un kz. Bir efsaneye gre Troya savandan sonra Diomedes'in
gemisi frtnaya urar ve Libya kylarna varr. Lykos onu Ares tanrya kurban etmek
ister, ama Diomedes'e gnl vermi olan kz yiidi kurtarr. Kallirhoe, Diomedes'ten yz
grmeyince kendini asar (Lykos).

Kalydon.
Kalydon av (bkz. Meleagros).

Kalypso.
Odysseia'nn en sevimli kiilerinden Kalypso'yu bir gizem perdesi rter. Ad da yle:
Yunanca saklamak, gizlemek anlamna gelen "kalyptein" fiilinden treme. Sakl tanra
m, saklayan tanra m demeli Odysseus'u, ei Penelope'den sonra en ok seven bu
kadna? Tanral da bir tuhaf, Homeros ona Olympos tanralarnn en byklerine
verdii "dia theaon" (yce tanra, tanralarn ycesi) unvann verir, te yandan da bir
nympha olduunu syler. Baka mythos yazarlar, Atlas'la Pleione'nin kz, yani
Pleiad'larn biri olduunu ileri srerler, kimi de der ki gne tanr Helios'la Perseis'in
kzym. Hi nemi yok, Kalypso yle kanl canl olarak karmza kar ki, kimin nesi
olduunu aratrmak aklmzdan bile gemez. Nausikaa, Penelopeia, Andromakhe gibi
Homeros'un yaratt lmsz, unutulmaz kadn tiplerinden biridir. Odysseia'nn ilk
dizelerinden yle tantlr bize (Od. I, 11 vd.):

lm uurumundan kurtulanlar
 kurtulmutu,
savatan ve denizden dnenler dnmt,
bir Odysseus kavumamt yurduna ve
karsna,
oyuk maaralarda alkoymutu onu
Kalypso yce tanra,
yanp tutuuyordu, gzel peri, kocas olsun
diye.

Ama Odysseus yurduna zlem ekmektedir (Od.V, 151 vd.):

Kyda oturur buldu (Kalypso) onu,

boyuna gzya akyordu gzlerinden,
tketiyordu tatl mrn, dnn zleye
zleye,
Nymphe 'den holanmyordu artk o,
steksiz uzanyordu geceleri maarada onun
yanna.
Gndzleri kayalarda, kumsallarda yer
bitirirdi kendini
gzyalar, hkrklar, iniltilerle
bakard boyuna hasat vermez engine,
bakard iki gz iki eme.

Sonunda tanrlar acr Odysseus'a, Zeus Hermes'i buyruklarla gnderir Kalypso'ya.

Haberci tanr Ogygie adasnda gzel perinin oturduu maaraya uup gelir, grd
manzara udur (Od. V, 55 vd.):

Varnca ta uzaklardaki adaya,

kt karaya meneke rengi denizden,
yrd, gitti koca maaraya doru,
o maarada gzel rgl Nymphe
 otururdu.
Buldu onu inde maarann.
Kocaman bir ate vard ocakta,
kokusu uzaklara yaylyor, saryordu oday
atr atr yanan da servisinin, maz
aacnn.
Kalypso ierde altn mekikle tezghna gide
gele.

Hermes Kalypso'ya Odysseus'u yurduna gndermesi gerektiini syleyince, yce

Nympha'nn ilk tepkisi fke olur, tanrlara atar kendisinin lml bir erkekle
sevimesini kskanyorlar diye, ama sonra da Odysseus'a tanrlarn kararn bildirir ve
ona bir sal yapmasnda yardm edip yle uurlar sevgilisini (Od. V, 263 vd.):

Kalypso uurlad Odysseus 'u adadan

beinci gn,
onu ykam, urbalar giydirmiti gzel
kokulu
Bir tulum siyah arap vermiti yanna,
daha byk bir tulum dolusu da su,
koymutu kumanyay bir mein torbaya,
her trl yiyecek vermi bol bol.
Ardndan uurlu, tatl bir yel sald,
Odysseus da sevin iinde at rzgra
yelkeni.

Kalypso'nun bakaca da ad gemez destanda. imdi bakalm, tanrlardan uzak,

denizle evrili ssz bir adada oturan ve Olympos'lular hor grmese de, onlardan ayr
bir biimde yaayan, onlara ba kaldrmay gz alan bu sakl tanra kim? Odysseia'ya
yazdmz nszde (s. 31) bu soruya cevap vermeye altk: Bilginler uzun
aratrmalardan sonra Kalypso'nun Ogygie adasnn Malta olduu sonucuna vardlar.
Malta mzesinde bizim Anadolu kazlarndan bol bol kan Ana Tanra heykelcikleri
gibi geni kalal figrinler bulunmaktadr, Malta adasna ise ok eski zamanlarda
Fenikelilerin ayak bast ve oraya Maleth, yani sakl liman, sakl koy adn verdikleri
anlalmtr. Kalypso bu Maleth adnn Yunanca evirisi olsa gerek. Olympos tanr
dnyasndan uzakta, baka bir tanr dzenini simgeleyen kadnn egemen olduu
anaerkil bir dzenin tanras olan Kalypso, Kybele'nin, yani Anadolu'nun Ana
Tanrasnn bir benzeri, baka adla bir tpks olmasn? Odysseus, servenleri srasnda
iki kez -biri Kirke, teki Kalypso- kadn eline der, kurtulamaz onlarn etkisinden. Bu
iki kadn tanra tipik Ana Tanra nitelikleri tar. Bunun ilerde daha belirgin biimde
aydnlanacana gvenilebilir (Kirke).

Kapaneus.
Thebai'ye kar Yediler seferine katlan Argos'lu nderlerden biri ( Amphiaraos,
Adratos). Kapaneus, dev boylu, yaman bir adamdr, tanrlardan ekinmez, Thebai'ye
saldrda, ehri atee vermek ister, ama Zeus tam Kapaneus'un sura trmanaca anda
onu yldrmyla vurur ve ldrr. Kars Euadne, lsnn yand odun ynna atar
kendini ve onunla birlikte yanar. Olu Sthenelos Troya savana katlr.

Kaphene.
Anadolu'nun Karia blgesiyle ilgili bir efsane. Kaphene, Karia ehri Kryassos'lu bir
kzm, Melos adasndan gelen gmenler Nymphaios adl nderlerinin klavuzluunda
gelip Karia'ya yerleince, Kaphene Nymphaios'a gnl verir, ama Kryasos'lular bu
gmenlerin fazla yaylmasndan korkarak onlar yok etmek arelerini dnrler.
Melos'lular byk bir lene arrlar, silahsz gelecekleri lende onlar topluca
ldrmektir amalar. Ne var ki Kaphene Nymphaios'a ii haber verir, Meloslular da
kendi trelerine gre karlarn da lene getirmek iin izin isterler. Yerliler bunu kabul
eder, gmenlerin karlar elbiselerinin altnda kl, kama saklarlar, Kryassos'lular
kocalarna saldrnca, gmenler silaha davranp hepsini ldrrler. Kryassos ehrini
yerle bir ettikten sonra Yeni Kryassos diye bir ehir kurarlar, Kaphene'yle Nymphaios
birer tanr gibi sayg grr. Plutarkhos'un anlatt bu masal besbelli ki Yunanl
gmenlerin Karia yerlilerine yaptklar mezalimi rtmek iin uydurulmutur.

Karkabos.
Kuzey Yunanistan'da Trakya ve Makedonya blgelerinde hkm sren Triopas'n olu.
Triopas yle zalim bir zorbaym ki, Karkabos yurdunu kurtarmak iin babasn ldrmek
zorunda kalm, sonra da suundan arnmak iin kral Tros'un yanna, Troas blgesine
snm. Troya krallar ona toprak vermiler, o da Zeleia diye bir ehir kurmu (Erdek'in
gneyinde, bugnk Sarky?), orada yerlemi. Karkabos, Troya savanda
Troyallardan yana arpan Pandaros'un atasdr (Pandaros).

Kassandra.
 Troya kral Priamos'la kars Hekabe'nin kz (Tab. 16). Kassandra, Troyal kral
iftinin, Hektor ve Paris'ten sonra, en ilgi verici evladdr. Bu gen kzn yrekler acs
bir kaderi, trajik bir kiilii vardr. Gelecei grme gcyle ykmlar nlemeye alan,
ama szn geiremedii iin bana gelen belalardan iki misli etkilenip zlen bilicinin
dramn simgeler Kassandra; bugnn anlay ve deyimine gre uza gren bilinli bir
insann dramn.
Efsaneler Kassandra'nn bu gcn eitli yorumlarla anlatr. Birine gre,
Kassandra'yla ikiz kardei Helenos bebekken, Priamos'la Hekabe Thymbral Apollon
erefine, tanrnn ehir dnda bulunan tapnanda bir enlik dzenlemiler ve tren
sonunda ocuklarn tapnakta unutup gitmiler. Ertesi sabah almaya geldiklerinde
korkun bir manzarayla karlamlar: Kassandra'yla Helenos beiklerinde uyuyorlar,
ama iki ylan evrelerini sarm, gzlerini, kulaklarn yalyordu. Bu eylemle ocuklarn
duyular arnm, insanlarn gremedii, duyamad gereklerin algsna alm
oluyordu. kisi de khin olmutu.
Baka bir efsane Kassandra'nn biliciliini yle aklar: Tanr Apollon Priamos'un
gzel kzna k olur, kendini verirse ona bilicilik yetisini armaan edeceini syler,
Kassandra kabul eder, ama tanrdan yetiyi aldktan sonra kendini vermeye yanamaz.
Tanr da fkelenir, kzn aznn iine tkrr, bylece verdii armaann etkisiz
kalmasn salar: Kassandra gelecei grebilecek, grdn de haykracak, ama
kimseyi sylediklerinin doruluuna inandramayacaktr. Kassandra bylece Pythia ya
da Sibylla gibi tanry iine alan, tanr gcyle dolarak kehanette bulunan bir szc
olur, Helenos ise daha ok kularn uuuna ve d imarlara bakarak gelecei haber
veren bir yorumcudur. Her ikisi de talihsizdir.
Kassandra Troya tarihinin btn olaylarn nceden grm ve sylemitir: Paris,
ocukken brakld da dandan dnnce, bu delikanlnn hemen ldrlmesini
istemi, sonra Yunanistan yolculuu dnnde Helena'y getirdii zaman, bu kadnn
Troya'nn ykmna yol aacan, geri gnderilmesi gerektiini bildirmi. Priamos
Hektor'un lsyle Akhilleus'un barakasndan ktnda, daha Troya'da kimse farkna
varmadan geldiini o haber vermi, ehrin ykmna yakn, tahta at surlarn nne
dikildiinde, Laokoon'un da yardmyla atn ieriye alnmasn nlemeye almt.
Troya yama edilirken Kassandra'nn Athena tapnana sndn, orada kk Aias'n
saldrsna uradn anlatan bir efsane de vardr. Aias Kassandra'y sarld tanra
heykelinden ekip uzaklatrr, ama gnah iledii iin Akha'larca talanmaktan zor
kurtarr kendini (Aias). Kassandra, Agamemnon'a kle olarak verilir sonunda, ama
bununla bilici kzn asl ilesi balar. Agamemnon Priamos'un kzna vurulur, onu
kendine e edip Mykene'deki sarayna gtrr. Kassandra o zamana kadar kz olan kz
kalm, birok talipleri kt halde, evlenmemiti. Babas onu Othryoneus adl bir
Anadolulu yiide verecekken, bu adamn savata lmesiyle Kassandra bekr kalmt
(Othryoneus).
 Kassandra'nn Agamemnon'un tutsa olarak Yunanistan'a geli efsanesi tragedyaya
konu olmu ve Aiskhylos'a en gl oyunlarndan biri olan "Agamemnon"u esinlemitir.
Kassandra asl bu dramla kendini bsbtn dile getirmek firsatn bulur: Mykene
saraynda Agamemnon'un da, kendinin de bana gelecekleri, Klytaimestra'nn eliyle
ldrleceklerini ak ak grr, haykrr, barr, dvnr, ama hibir eyi
nleyemedii gibi, bu ykm da, lm de nleyemez. Bunu anlaynca Apollon'un
balad bilicilik hnerine lanet okur.
 Kassiepeia.
Andromeda'nn anas Kassiepeia gzelliiyle fazla vnen bir kadnm, Nereus
kzlar, ya da Hera'yla boy lecek olmu. Tanralar da Poseidon'dan lerini almasn
istemiler. Deniz tanr bir ejder gndermi, Kassiepeia kzn bu ejdere kurban etmek
zorunda kalm, tam canavarn eline geecekken yiit Perseus kz kurtarm
(Andromeda, Perseus).
Kassiepeia'nn yurdu stnde mitograflar arasnda ayrlk vardr, kimi Suriyeli, kimi
Aithiopial olduunu yazar. Efsanesinin gney Akdeniz kylaryla ilgili olduu bellidir.

Kastalia.
Delphoili bir gen kzn ad. Apollon Tapnann yannda tanrnn saldrsna
uraynca kendini orda fkran bir kaynan sularna atar. Kaynak, tanr Apollon'a
adanm nl Kastalia pnar olur.

Kastor.
Bkz. Dioskurlar.

Katreus.
Minos'la Pasiphae'nin olu ve Atreus'un kars, Agamemnon'la Menelaos'un anas olan
Aerope'nin babas (Tab. 15).

Kaunos.
Miletos ehrinin kurucusu Miletos'un olu, Byblis'in ikiz kardei. Byblisle doad
ilikisi yznden Miletos'tan srlm ve gidip Karia'da Kaunos ehrini kurmu (Byblis).
Kaunos ehrinin ykntlar bugn Kyceiz Dalyannn nnde gz alabildiine bir
sazln dibindedir.

Kekrops.
Merkezi Atina olan Attika blgesinin efsanelik kral (Tab. 24). Dorudan doruya
topraktan fkrm olduu sylenen Kekrops, Attika'nn ilk kral saylr, bir zamanlar
"Akte" (ky) diye anlan blgeye onun adna Kekropeia denmi. Kekrops, Aglauros'la
evlenmi ve Erysikhton (Erysikhton) diye bir olu ve Erikhtonios efsanesinde rol oynayan
kz olmu (Aglauros).
Kekrops'un gvdesi onun topraktan domu olduunu yle belli edermi: st insan,
alt ylan biimindeymi.
Kekrops'un krall srasnda tanrlar yeryzndeki ehirleri aralarnda paylamaya
kalkmlar. Atina'ya Poseidon ve Athena talip olmular ve armaanlar yarmasna
girmiler, yarg olarak aldklar Kekrops da Poseidon'un akropol'n stnde yaratt tuz
gln beenmeyip zeytin aacn diken Athena'ya dl verince, tanr fkesinden
Afrika'y sular altnda brakm.
Kekrops barsever, uygar bir kral olarak anlr: ehir kurmasn, lleri gmmesini,
giderek yaz yazmasn da o retmi yurttalarna (Athena).

Keleos.
Demeter efsanesinde rol oynayan efsanelik Eleusis kral (Demeter).

Kentauroi (Kentaur'lar).
Kentaur'lar, yani at adamlar yar insan, yan hayvan bedenli yaratklardr. nden
baknca balar, gsleri ve kollar, kimi zaman da n bacaklar insan gibidir,
karnlarndan arkas at biimindedir. Yeleleri, kuyruklar vardr. Dalarda, ormanlarda
yaayan bu at adamlar ig et yer, okluk yabanl ve azgndr.
Efsaneye gre, Kentauros (ya da Kentaur'larn hepsi) Herann bir grntsn alan
Iksion'dan domadr (ksion). Yalnz iki at adamn kayna bakadr: Kheiron, Kronos'Ia
Philyra'nn, Pholos ise Silenos'la bir orman perisinin birlemelerinden domutur
(Kheiron, Pholos). Bu ikisi brlerine benzemez, insansever, konuksever, bilgili ve
yararldrlar.
Kentaur'lar Herakles efsanesinde rol oynar: Herakles, Erymanthos yaban domuzunu
avlarken Pholos'a konuk olmu, at adam yiide pimi etler ikram etmi, kendisi de i
et yiyecekken, Herakles arap istemi, Pholos Dionysos'un Kentaur'lara armaan ettii
bir testi arab bulunduunu, ama hepsinin mal olduu iin bunu amaya cesaret
edemedigini sylemi, yiidin srar zerine getirmi ve imeye balamlar. Derken
arap kokuuna gelen at adamlar kocaman talar ve am aalaryla Herakles'e
saldrmlar. Yiit hepsinin hakkndan gelmi ve onlar kovalarken Kheiron'u da bir
okuyla yaralam. Herakles bu yaray iyi etmeye alm, baaramam, lmsz olan
Kheiron o kadar ac ekiyormu ki, lmek istemi, lmszln yklenecek birini
aram. Prometheus bu ie raz olunca, Kheiron lmszl ona vererek lm.
Kentaur'lar stne ok reva bulmu, zellikle birok nl kabartmalara konu olmu
bir efsane de Kentaur'Iarla Lapith'ler arasndaki savatr. Parthenon tapnann byk
heykeltra Phidias'n elinden kma metop kabartmalar ite bu sava canlandrr.
Lapith'ler Thessalia'da oturan bir boydur. Bunlarn nderi Peirithoos Hippodameia ile
evlenecekken, dnne Kentaur'lar da arr, arap imeye alk olmayan bu at
adamlar dn leninde sarho olup gelini karmaya kalkrlar. Lapith'lerle
Kentaur'lar arasnda korkun bir bouma balar. Sonunda Lapith'ler sava kazanr ve
at adamlar blgeden kovarlar.
Deianeira'y karmak isteyen, sonra da ona Herakles'in lmne sebep olacak iksiri
veren at adam Nessos iin bkz. Nessos, Dei-aneira, Herakles.

Kephalos.
Kephalos'un kayna stne anlatlan efsaneler birbirini pek tutmamaktadr: Kimine
gre Deukalion'un soyundandr, kimine gre Hermes'le Herse'nin yahut da Atina kral
Pandion'un oludur.
En nl efsanesi afak tanra Eos tarafndan karlmasdr. Eos onu Suriye'ye
gtrr, orada seviirler ve tanra Phaethon'u dourur ( Eos). Ama Kephalos tanrann
yannda uzun zaman kalmaz, ondan ayrlp Attika'ya gelir ve Prokris'le evlenir.
Prokris'le evlilii de hadiseli geer. Kephalos'la Prokris ok sevimektedirler, ama
gnn birinde Kephalos karsn denemek hevesine kaplr, evden gidiyormu gibi yapp
baka klkta karsnn yanna sokulur ve onu parlak armaanlarla elde etmeye alr.
Prokris uzun zaman dayandktan sonra, kanacak gibi olur, o srada Kephalos kendini
tantr. Prokris fkesinden daa kaar, Kephalos ardna der, sonunda barrlar. Ama i
bununla bitmez: Bir gn Prokris kocasndan phe edecek olur: Avlanrken bir Nympha'y
ard haberini kocasnn uandan alnca, gizlice onu izlemeye koyulur. Kephalos
allklar arasnda atrtlar duyunca, hedefini amaz bir okla Prokris'i vurur. Prokris
can ekimektedir, lmeden hatasn kabul eder. Kephalos Areopagos mahkemesinde
yarglanr, sulu grlp srlr. Kephalos arkada Amphitryon'un yanna snr ve
onun seferlerine, savalarna katlr (Amphtryon).

Kepheus.
(1) Arkadya kral, Argonaut'lar seferine katlr ve Herakles efsanesinde rol oynar.
Kepheus ynetimi kz Sterope'ye brakarak Herakles'le birlikte Lakedaimon'a kar
savaa giriir. O srada Sterope Gorgo'nun kafasndan kesilmi bir klla dman
pskrtmek gcn elde eder. Ama Kepheus ve oullar savata lrler.
(2) Aithiopia kral Belos'un olu, Kassiepeia'nn kocas, Andromeda'nn babas.
ldkten sonra yldzlar arasna katlr (Andromeda).

Ker-Keres.
Hesiodos'un Theogonia'snda Ker bir lm tanrasdr, yle tanmlanr (Theog. 211
vd.):

Gece lm tanrs yaratt:

Korkun Moros, kara Ker ve Thanatos'u
Uykuyu ve sr sr Dleri.
Kimseyle yatmadan kendi bana
 yaratt onlar karanlk Gece.

Ne var ki, birka dize tede, Keres, yani lm tanralarndan oul olarak dem
vurulur ve bunlar kader tanralar Moira'larla bir tutulur.
Homeros destanlarnda, zellikle lyada'da Ker, Keres kavram sk sk karmza
kmakta, bu kavramn anlamda kullanld gze arpmaktadr.
Ker, lm anlamna gelen bir cins ismidir, kara, uursuz ve belal gibi sfatlarla
nitelenir ve "getirdi aklna lm", "kara lmden tiksinir" gibi deyimlerde kullanlr.
Kimi yerde has isim olup, lm simgeleyen tanra - ya da tanralar - iin kullanlr
(l. XVIII, 535 vd.):

Aralarnda Kavga, Bouma ve uursuz

lm de vard,
lm kimini yakalyordu yeni yaralanm,
diri,
kimini yarasz, beresiz yakalyordu,
bir sr ly de ekiyordu kargaalkta
ayaklarndan,
srtnda bir elbise vard, erlerin kanyla
kzla boyal.

Burada Ker, Thanatos tanrnn diisidir. Baka yerde Ker bir deil, biroktur (l. XI,
338):

... Gittiler kara lm tanralarnn pei

sra...

Tpk Hesiodos gibi Homeros da lm simgeleyen tanralar insann kader ipliini

bkp gnn birinde kesen Moira'lar (Moira, Lat. Parca) gibi grr ve Ker'i, ister tekil,
ister oul olarak bir insann, ya da btn bir ulusun aln yazs diye canlandrr:
Akhilleus iki ayr kaderle kar karyadr, birinden birini semek zorundadr. Ksa
mrl olup byk bir n kazanmay seer.
lm yazgs, ecel anlamna gelen bu Ker iki dman simgeleyen birer tanra gibi
de kar karmza. Akhalarla Troyallar arasndaki savan en kzgn bir anndayz (l.
VIII, 70 vd.):

Gkyznn tam ortasna gelince gn

bir altn terazi kurdu baba tanr,
bir kefeye Troyallarn kara lmn kodu,
bir kefeye Akha larm kara lmn.

Ker, yani ecelin tartlmas olay asl Hektor'la Akhilleus sz konusu olunca, dramatik
bir nitelik kazanr (fi. XXII, 209 vd.):

... Bir altn terazi kurdu baba tanr

ackl lmn iki tanrasn kodu kefelere,
biri Akhilleus'unkiydi, biri at srcs
Hektor'unki,
ortasndan tuttu, kaldrd teraziyi,
ar bast Hektor'un kara gn,
kefe dt, yuvarland Hades'e dek.

Ecel gelip atnca, hibir tanrnn Zeus'un bile elinden bir ey gelmez. Burada Apollon
tanr Hektor'u korumaktan vazgemek zorunda kalr, Hektor her eylemiyle yava yava
Ker'ine, yani eceline kavuacaktr.
Homeros ve Hesiodos'tan sonraki klasik ada Ker'ler kendilerine zg kiilii yitirip
Moira'larla karr, kimi zaman Erinys'lerden gzel eyleri bozan, kirleten bir eit kt
kader diye sz eder, onlar bylece Harpya'lara benzetir. Halk geleneinde Ker'lerin
llerin ruhlaryla bir tutulduu, bunlarn ktlnden korunmak iin onlara
Anthesteria bayramlarnda kurbanlar kesildii grlr.

Keramos.
Atina'nn Kerameikos mahallesine adn veren efsanelik kii. Dionysos'la Ariadne'nin
olu saylan Keramos, adndan da anlald gibi, mlekilik sanatnn kurucusudur.
Nitekim Kerameikos mahallesi gibi, Anadolu'da adn tayan btn blgeler (Kerme
krfezinde Keramos - bugn ren - ehri ve krfezin kendisi) seramik sanatnn
merkezleridir.

Kerberos.
 Hades'in kpei Kerberos, baka birka canavarla birlikte Typhon'la Ekhidna'dan
domadr (Tab. 6) der Hesiodos (Theog. 310 vd.):

Ekhidna bir azgn canavar daha dourmu:

Ad dile alnmaz Kerberos 'u.
Hades 'in o tun sesli, elli bal,
o aman vermez, yrtc kpeini.

Odysseus ller lkesine gittiinde onunla dorudan doruya karlamaz, ama

Herakles'in ruhu ona yle anlatr (Od. XI, 623 vd.):

Bir ara buraya gndermiti beni o (yani

Eurystheus),
Kerberos kpeini al getir, demiti,
aklnca bu onun bana ykledii en g iti,
ama ben kpei alp karverdim
Hades'ten dar,
Hermeias'la gk gzl Athene bana
klavuzluk etmiti.

Herakles'in on ikinci ii saylan bu baars efsanede esizdir (Herakles). Kerberos

ller lkesinin bekisidir, grevi dirilerin ieriye girmesini ve bir girenin bir daha
darya kmasn nlemektir.
Kerberos okluk bal - kimi anlatmda elli, ya da yz kafal - bir kpek olarak
gsterilir. Kuyruu kocaman bir ylandr, srtnda kara ylanlar dikilir. Bu korkun hali ve
Hades'in giri kapsnda zincirlerle bal olduu yerden havlamalaryla l ruhlar
dehete drr. Vergilius'un "Aeneis" destannda Aeneas' yeraltna gtren Sibylla
Kerberos kpeine uyuturucu bir besi atar da yle girebilirler ieriye(Aen. VI, 417 vd.).
Kerberos'u yalnz Orpheus byleyip yumuatabilmitir (Orpheus).

Keroessa.
Bizans'n kurucusu Byzas'n anas olan Keroessa, o ile Zeus'un kz saylr. o, "altn
boynuz" diye anlan Halic'i getikten sonra, orackta bir kz ocuk dourmu ve ocua
boynuzla ilgili (keras boynuz demek) bir isim verilmi. Bu Nympha'nn yetitirdii
Keroessa tanr Poseidon'la sevierek Byzas' dourmu. Byzas kral olduktan sonra
Keroessa'nn baka bir olu kardeine ve Bizansllara kar sava am (Byzas).

Keto.
Ad, Yunanca byk deniz yaratklar iin kullanlan (ketos balina demek) Keto,
Gaia'nn, Pontos, yani Topran Denizle birlemesinden domutur (Tab. 6). Ayn anadan
ve babadan olan kardei Phorkys'le birleerek nce Graia'lar ve Gorgo'lar dourur
(Graia, Gorgo), sonra, Hesiodos'a gre, bir de ylan meydana getirir.

Khaos.
Yunan mitograflarnn hepsine gre, dnya var olmadan nce khaos vard. Khaos
szc Yunanca ak, bo olmak anlamna gelen "khainein" fiilinden treme olsa gerek.
Khaos'tan boluk, daha biime girmemi, varla kavumam elerin karm
anlald aadaki tanmlardan bellidir. Hesiodos Theogonia'nn banda yle anlatr
Khaos'u (Theog. 116 vd.):

Khaos 'tu hepsinden nce var olan

sonra geni gsl Gaia, Ana Toprak,
srekli, salam taban btn lmszlerin,
onlar ki tepelerinde otururlar karl
Olympos'un,
ve yol yol topran dibindeki karanlk
Tartaros'la...
Khaos'tan Erebos ve kara gece dodu,
Gece'dense Esir ve Gn dodu,
Erebos 'la seviip birlemesinden.

Khaos'u ayrntlaryla anlatan bir baka air de Ovidius'tur. "Deiimler" adl eseri
yle balar. (Met. I, 1 vd.; ev. . Z. Eyuboglu):

Anlatmak istiyorum deien nesnelerin

yeni biimler alm. Sizin iiniz bunlar,
yardm edin bana baladm ite ey
tanrlar!
Ulatrn bu trkm doann
 balangcndan
Gnmze dein, denizden, karadan btn
bunlar
kuatan gkyz var olmadan, tek
grnmlym
evren iinde doa, khaos deniyordu ona,
kmldamaz, biimsiz, dzensiz ar bir
yn,
karmakarkm iinde nesnelerin trl
trl eleri.

Bundan sonra da elerin bir bir ayrlmasyla bir kosmogonia tasla yapar Ovidius.

Kharites (Kharit'ler).
Kharit'ler gze ho olan simgeleyen tanralardr, nitekim adlar da parlaklk, lt,
gzellik anlamna gelen "kharis" szcyle ilgilidir. Yunan mythos'unun Gzeli'ni
yle tanmlar Hesiodos (Theog. 907 vd.):

Okeanos kz Eurynome'yle evlendi Zeus,

gzellii grenleri byleyen uyum
tanrayla;
kz oldu ondan, Kharit'ler, Gzeller:
Aglaie, Euphrosyne ve sevimli Thalia.

Kharit'ler tanrlarn da, insanlarn da yreine nee ve sevin serpen tanralardr.

Musa'larla birlikte Olympos'ta otururlar, Apollon'un alayna katlarak hora teperler, ezgi
sylerler. Kharit'ler her eit sanat iini esinleyen ve koruyan, insanda ve tanrda
yaratclk douran tanralardr. Harmonia'nn elbisesinin naklarn onlar yapmtr
(Kadmos, Harmonia). Athenann yan banda grnrler, Aphrodite'yle Eros'un ve kimi
zaman da Dionysos'un alayna katlrlar.
Aphrodite doar domaz, Himeros'la birlikte onun ardna koyulduklar gibi onu
sslemede hep grev banda gsterilirler (Od VIII, 362vd.):

... Glmser Aphrodite de Kbrs'a gitti,

 Paphos'a
kutsal bir koru tten sunaklar vard ya, ite
oraya,
Gzeller ykadlar orada onu
ve ovdular lmsz tanrlarn bedenini
parlatan yalarla,
gzelim rubalar giydirdiler, gzlere enlik.

Tanra Thetis, olu Akhilleus'a yeni silahlar yaptrmak iin Hephaistos'un iliine
gittiinde, tanrnn Kharis diye karsyla karlar (l. XVTlI, 382), Hera da da danda
Zeus'u uyutmay aklna koyunca, Hypnos, yani Uyku tanrya istediini yapmas iin bir
Kharit tanra vermeye ant ier (l. XIV, 267). Bu Kharit'in ad Pasithea'dr.

Kharon.
Yeralt lkesinde llere Akheron rman geiren sandalc. Kharon abus ehreli,
sert, kaba ve pinti bir ihtiyar olarak canlandrlr. l ruhlarna rma geirtmek iin
para alr, onun iindir ki llerin azna bir obolos (metelik) konurdu. Para almazsa,
Kharon ruhlar kovar, ta atlasa yumuamazd. Hele topraa gmlmeyen ruhlarn
Hades batakln gemeleri olanakszd, onun iindir ki, llerin tek amac topraa
kavumaktr. Gmlemeyen ruhlarn yz yl havalarda serseri dolatklar, bu korkun
ileden sonra kaderlerinin ne olaca konusunda bir karara varld sylenirdi. Bu inan
destanda da, tragedyada da dramatik baz kiilerin ele alnmasna yol amtr (Elpenor,
Polyneikes).
Kharon Herakles efsanesinde rol oynar: Sandalc, yiidi te tarafa geirmek
istemeyince, Herakles onu kregiyle dver, zorla geirtir kendini, Kharon bu ie raz
olduu iin bir yl boyunca Hades'ten srlr. Aeneas Kharon'a Sibylla'nn kendisine
verdii ve Proserpina'ya adanm bir altn dal sunmakla kat yrekli sandalcy
yumuatmak yolunu bulur.
Yunan efsanesinde pek belirli bir rol oynamayan Kharon'un Roma'da Etrsk etkisiyle
nemli ve belirgin bir kiilik kazand; Etrsk mezarlarnda sk sk rastlanan simgesi, bu
kiinin lmekte olan insan yeralt lkesine almakla tam anlamyla ldren bir cin
olduu grlr.
Kharon'un asl rol oynad bir yapt, Samsatl (Malatya blgesinde) Lukianos'un "br
Dnyada Konumalar"dr. Hermes'in klavuzluunda yeraltna inen birok ller - ve
aralarnda filozoflar - Kharon'la ve kendi kendileriyle konuurlar, lmden sonra her
trl varln bo olduu sonucuna varrlar.
 Kharybdis.
Efsaneye gre, Sicilya'y talya'dan ayran Messina Boaznda Kharybdis'le Skylla diye
iki canavar vardr. Odysseus'un servenlerinde ok nemli bir rol oynayan bu
canavarlarn n ataszlerine ve deyimlere geecek kadar yaygn olmutur, nitekim
Bat dillerinde "Kharybdis'ten Skylla'ya dmek" diye bir sz vardr, yamurdan kaarken
doluya tutulmak anlamna gelir.
Odysseia destanndan nce Kharybdis'in ad Herakles efsanesiyle ilgili olarak geer:
Kharybdis, Gaia ile Poseidon'un birlemesinden doma lml bir yaratkm. ok
oburmu, ne yese doymazm. Herakles Geryoneus'tan ald srlerle nnden
geerken Kharybdis hayvanlara saldrm ve hepsini yemi. Buna fkelenen Zeus.
Kharybdis'in stne yldrmn salarak onu denizin dibine atm. Kharybdis bundan byle
bir deniz canavar olmu.
Byc Kirke Odysseus'la arkadalarn adasndan yola kard zaman, yolda
karlaaca btn glkleri kendisine bir bir sayar. Atlatlmas gereken en byk bela
Skylla ile Kharybdis kayalarnn arasndan gemektir. Skylla'yi anlattktan sonra ( Skylla),
Kharybdis'i yle tanmlar (Od. XII, 101 vd.):

Greceksin, Odysseus, daha alak br

kaya (yani Kharybdis),
ok yaknlar birbirine bu kayalar,
vurursun birinden brne bir okla,
bir incir aac var stnde, yaprak dolu,
kocaman,
tanrsal Kharybdis smrr, yutar kara
sular aacn altndan.
kez kusar gnde ve eker iine smrr
kez,
sular yuttuu sra varaym deme oraya
sakn,
yeri sarsan tanr bile seni ykmdan
kurtaramaz.

Odysseus Kharybdis'in nnden geip bsbtn yok olmaktansa, Skylla'ya alt

arkadan kurban vermeyi ye grr. Ve geidi yle anlatr (Od. XI!, 234 vd.):
 Bylece girdik dar boaza iimizi eke eke,
Skylla bir yanmzda, tanrsal Khraybdis
Bir yanmzda.
Ne korkuntur bu canavar yutarken denizin
ac sularn,
kustuu zaman da kaynayp gmbrder
koca engin
atein stnde dopdolu bir kazan
gibi kpkler ykselir iki kayann doruklarna
kadar,
sonra doruklardan aa yuvarlanr bu
kpkler.
Bir daha yutunca ac sularn denizin,
dibi grnr anaforlarn iinde.
Sarslr gmbrtyle evresinde kayalar,
dipteki masmavi kumlar frlar dar.

Odysseus btn arkadalarn yitirdikten sonra, batan gemisinin yelken direini

omurgaya bir kayla balayarak, stne oturur ve Kharybdis'in nnden bir daha geer,
bu kez sz geen incir aacna trmanr, anaforun saln yutup yeniden su yzne
kmasn bekler. Sal birka saat sonra meydana knca, kendini brakp tam stne
der. Bylece korkun tehlikeyi atlatr, ellerini krek gibi kullanarak oradan uzaklar.
Homeros'un akllara durgunluk verecek bir dakiklik ve canllkla anlatt Kharybdis
belki Messina boaznda bulunan zamanla efsanelemi bir aknt ve anafordur.

Kheiron.
Kronos'la Philyra'nn olu Kheiron at adamlarn en iyisi, en nls, en bilginidir. Ad
"Kheir", yani "el"den gelir, gerekten de eli her eye yatkndr. Bir doa adam olan
Kheiron doadan ald derslerle en byk yiitleri yetitirmitir. Asklepios, ason,
giderek tanr Apollon bile ondan ders almlardr. Ama Kheiron'un en nl rencisi
Akhilleus'tur (Akhilleus). Kheiron'un, Akhilleus'un babas Peleus'la zel bir ilikisi vardr,
onu her frsatta korur, destekler: Akastos'un saraynda bana gelen servenden
kurtarm (Akastos), deniz tanras Thetis'le evlenmesini salk vermi, dnde Peleus'a
hedefini amaz bir karg armaan etmitir (Peleus, Thetis). Thetis kocasn brakp
denize dnnce, Peleus olu Akhilleus'u Kheiron'a emanet eder (Akhilleus). Kheiron
rencisini dillere destan olacak biimde yetitirir: Ona avlanmay ve savamay
rettii gibi, mzik, ahlak ve hekimlik dersleri de verir. Akhilleus'un stn
yeteneklerini, Tesalya'nn Pelion da eteklerindeki maarada hocas Kheiron'la
geirdii eitim yllarna borludur.
Kherion'un lm Herakles'in elinden olur. Kronos, deniz perisi Philyra'yla birlemek
iin bir at biimine girmi derlerdi, Kheiron'un da at adam olarak domas ondanm. Ne
var ki tanr olu olduundan lmszm. Herakles kendisine saldran at adamlar
pskrtnce oklarndan biri Kheiron'un etine saplanm. Yarasnn iyilemeyeceini
anlayan Kheiron da lmszl Prometheus'la deierek lmeyi ye grm
(Kentauroi).

Khimaira.
kisi de yeralt yaratktan olan Typhon'la Ekhidna'nn birlemesinden Khimaira diye
bir canavar doar. Hesiodos onu yle anlatr (Theog. 318 vd.):

Khimaira 'y da dourdu Ekhidna,

sndrlmez atei fleyen Khimaira'y,
korkun ve byk, hzl ve gl,
biryerine, kafal Khimaira'y:
Biri azgn bakl aslan kafas,
teki kei, teki ylan, ejderha kafas
Pegasos hakkndan geldi bu Khimaira'nn
koca yiit Bellerophontes 'le birlikte.

Homeros aa yukar Hesiodos gibi tanmlad Khimaira'y Bellerophontes efsanesine

balar (Bellerophontes). Homeros'la Hesiodos'ta sz gemeyen bir anlatma gre,
Bellerophontes Khimaira'ya saldrmak iin Pegasos atna binmekle kalmam, kargsnn
ucuna (ya da kulland oklara) kurun koymu, canavarn azlarndan fkran atele
eriyen kurunlar etini dalayp yakm, korkun ejderha da bylece can vermi.
Khimairann bulunduu yer Lykia'da Olympos (bugn ral) kentinin arkasndaki
Yanarta diye gsterilir. Burada ilkada olduu gibi bugn de dadan doal gazlar
fkrr ve bunlar kendiliinden ya da bir kibritle tututurulup hi durmadan yanar. yle
ki dada yer yer yanan ate denizden bile gzkp gemicilere klavuz olurmu. lka
yazarlar da Khimaira ateini bilir, ne var ki yeri stnde bir uygunluk yoktur
anlattklarnda, Plinius'a gre, "mons Chimaera" Phaselis'e yakndr, Skylax'n aklamas
geree daha uygundur: "Dionysias adas, Siderus liman ve burnu; bunun stnde,
dada Hephaistos mabedi ve topraktan kendiliinden fkran byk alev bulunmaktadr
ki, hibir zaman snmemektedir". Her iki yazar da doal atein fkrd yerde
Hephaistos'a bir tapnak bulunduunu sylemektedirler. Gerekten de bugn orada yap
kalntlar ve Hristiyanlk ana kadar uzanan bir tapnak yeri olduunu gsteren
yaztlar bulunmaktadr.

Khrysaor.
Khrysaor, Gorgo'lardan Medusa'nn olu saylr (Tab. 6). Doumunu yle anlatr
Hesiodos (Theog. 280 vd.):

Perseus kestii zaman kafasn

Khrysaorla Pegasos kverdi kanndan.
Biri deniz kysnda doduu iin,
teki elinde altn kl tuttuu iin
almlard Pegasos'la Khrysaor adlarn

Khrysaor, Okeanos kz Kallirhoe ile evlenir ve Geryoneus'u retir. Kallirhoe'den

Ekhidna da doar (Ekhidna).

Khryseis.
Troya sava bir kadn yznden kmtr. Bu savata kadnlar nemli bir rol oynar.
Hele ikisi, Helene'nin karlmasndan ok sonraki olaylar canlandran lyada'da
Helene'den de daha byk bir yer tutarlar: Bunlar Khryseis'le Briseis'tir.
Destan bir korku sahnesiyle alr: Akha ordusu salgndan krlmaktadr. Neden?
Akhalar Troya'y kuattktan sonra yllarca beklerler gl kentin surlar nnde: Troya
dmez de dmez. Bu srada, Akhilleus bata olmak zere, saldrgan Akhalar
apulculuk seferlerine girierek talan etmeye urarlar zengin Anadolu ehirlerini.
Altn, tun, demir, deerli silahlar almakla kalmazlar, yama ettikleri ehirlerden
sekin kzlar, kadnlar da karrlar. Yn yn mallar, sr sr tutsaklar ortaya konup
Akha yiitleri arasnda bllr. En byk pay her zaman krallar kral Agamemnon'a
gider. Troas blgesine yapt bir karmada Akhilleus Khryse kentinin Apollon rahibi
Kryses'in kz Khryseisi tutsak olarak alm, getirmitir. Onu barakasnda kars gibi
kullanr, giderek sever, nikhl kars Klytaimestra'dan stn tutar onu. Ne var ki gnn
birinde Khryses zengin kurtulmalklarla kzn geri almaya gelir, yalvarr, yakarr, Akha
nderleri kz geri vermek isterler, yalnz Agamemnon kar koyar bu istee ve Khryses'i
sert szlerle kovar. Bunun zerine rahip Apollon tanrya yakarr ve tanr Khryses'in
cn alr (l. I, 43 vd.) (Apollon).

Kikon'lar.
Odysseus'un dn yolculuunda,ilk ura Kikon'lar adl bir boyun oturduu smaros
kentidir, Bu Trakya ehri bugnk Dedeaa olsa gerek. Oray Akhalar bir iyice talan
ederler. Neden? Kikon'lar Troyallarn sava orta olduklarndan m, yoksa giderayak
bolca mal edinmek iin mi? Bu servenini anlatan Odysseus nedenini sylemez, ama
oradan yedi kle altn, bir gm tas, on iki sarak dolusu da smaros arab alr. Bir
tasna yirmi tas su katlp iilen bu bal gibi arapla ileride Kyklops Polyphemos'u sarho
edecektir Odysseus. Bu ileri yaptktan sonra arkadalarnn abuk gemilere dnmelerini
buyurur, ama onlar arap iip, yemek yemekle oyalandklarndan dalardan inen atl
Kikon'larn saldrsna urarlar. Sava, dv, gene de ucuz kurtulurlar: Alt l verip
kaarlar (Od. IX, 38-61).

Kiliks.
Agenor'un olu, Europe, Kadmos, Thasos ve Poiniks'in kardei (Tab. 10). Kardeleriyle
birlikte karlan Europe'yi aramaya gider, bulamaynca Kilikya blgesine yerleir ve
buraya adn verir. Bir efsaneye gre Kiliks, Europe'nin Zeus'tan olan olu Sarpedon'la
birlikte komu Lykia'ya saldrr, zafer kazanr ve Sarpedon'a bu blgenin kralln verir
(Sarpedon).

Kimmerioi (Kimmer'ler).
Kimmer'ler Odysseia'da ad geen efsanelik bir ulustur. Odysseus ller lkesine
Kimmer'lerin oradan iner ve buray yle tanmlar (Od. XI, 14 vd.):

Gne batarken ve kararrken tekmil yollar

vardk snrlarna deri nakl Okeanos 'un,
oradadr Kimmerlerin lkesi ve kenti,
oldum olas bol sisle ve bulutlarla rtl,
parlak gne onlar nlaryla gremez
hibir vakit,
ne ykseldii vakit yldzl ge,
ne de gkten topraa dnd vakit.
ylece serili durur bir uursuz gece
bu zavall lmllerin stnde.
 Kimmer'lerin nerede oturduu, gne grmeyen bu lkeyi batya m, kuzeye mi
yerletirmek gerektii mythos yazarlar arasnda tartma konusu olmutur. Kimmer'ler
diye bir ulusun varl ilkin Homeros'un Odysseia'snda getiine gre, onlar bizim dnya
haritamza yerletirmek iin Homeros'un dnya haritasn gz nne getirmeli.
Odysseia'nn nsznde belirtildii gibi (s. 22 vd.) Odysseia'ya gre dnya -ki o zaman
tannan dnya yalnz Akdeniz dnyasyd- yuvarlak bir disk biimindedir, bu diski
Okeanos rma epeevre sarar. Gne bu rmakta batar -buraya bat denir-, gene
rman kar tarafnda doar -oraya dou denir-. Kimmer'ler de Okeanos'un tesinde
kuzeybatya rastlayan bir blgede dnlmelidir. Gne grmedii iin karanlk saylan
bu lkenin karanln ta kendisi olan ller lkesiyle ilgili grlmesi doaldr.
Homeros'tan sonraki efsane ve grlerde Kimmer'lerin, Kelt ya da skit boylarnn
atalar olduklar ileri srlr. Roma dnyasnda ise ller lkesine giriin gney talya
ehri Cumae'den olduu sanlrd. Bu gr Vergilius'un "Aeneis" destannda buluruz.
Baka efsanelerde Kimmer'lerin yeraltnda galerilerde oturduklar anlatlr; burada belki
bat Avrupa'da maden ileten ve Akdeniz'den gelme kervanlara bakrla tun satan
uluslar sz konusudur. Tarihsel alarda (. . VII. yzyl) Kimmer'lerin Anadolu'ya
saldrp Phrygia bakenti Gordion'u yktklar bilinir.

Kinyras.
Kbrs kral Kinyras'n ad lyada'da geer: Troya savana katlmas iin Agamemnon
ona Odysseus'la birlikte Talthybios'u gndermi, Kinyras da elli gemi yollamaya sz
vermi, ama Akhalar aldatm: Bir gerek gemi donatm, krk dokuz tane de topraktan
tekne yaptrp, hepsini denize indirmi, krk dokuzu batm, yalnz bir gemi varabilmi
Aulis'e. Ama bylece Kinyras szn tuttu saylm.
Kinyras Kbrs adasnn yerlisi deildir: Suriye'nin Byblos kentinden gelmedir. Kendi ve
olu Adonis'le ilgili efsanelerin Fenike kaynakl oluundan da bu kmaktadr. Kinyras
Kbrs'a gelince Paphos kentini kurmu, Kbrs kral Pygmalion'un kzn alm ve
Adonis'ten baka bir oluyla kz olmu. Tanra Aphrodite'nin fkesini zerlerine
eken bu kzlar birer yosma olmular: Kbrs'a gelen, giden yabanclara verirlermi
kendilerini. Sonunda da Msr'a gmler.
Kinyras efsanesinin en ilgin yn, onun kz Myrrha'ya (ya da Smyrna) olan doad
akdr. Bu aktan Adonis doar ( Adonis). Efsanenin baka bir dalnda Kinyras tanra
Aphrodite'nin sayd ve sevdii bir kral olarak gsterilir. Kbrs'ta bu tanrann kltn
kurmakla kalmam, usta bir bilici ve mziki olarak adaya sanatlar ve uygarl da
getirmi. Fenike'den gelme "kinnor" adl bir sazla (Kinyras ad oradan tremeymi) tanr
Apollon'la yarmaya girmi ve Marsyas gibi tanrnn gazabna uram.
Kinyras Kbrs adasnda bakr madenlerini ortaya karan, tun ilemeciliini kuran
ve adaya ilkadaki zenginliini kazandran kral olarak geinir. Aphrodite onu sevdii
iin uzun mrllk balam, Kinyras da 160 yana kadar yaam.

Kirke.
Byc tanra Kirke tpk Kalypso gibi Odysseus'un servenlerinde balca rol
oynayan kiilerdendir. Gne tanr Helios'la Okeanos kz Perseis'ten domadr denir kimi
efsanelerde, kimine gre de Hekate'nin kzdr ve bycl ondan almtr. Kirke
yalnz Odysseia'da deil, Argonaut'lar destannda da sz konusu olur, Kolkhis kral
Aietes'in ve Giritli Minos'un kars Pasiphae'nin kz kardeidir (Tab. 8). Efsaneler
Kirke'nin Aiaie adasnda oturduunu belirtirler. Bu adann nerede olduu az ok belli,
nk bugn de italya'nn Sardunya karsndaki Etruria kylarnda Capo Circeo diye
anlan bir yer var, ama bu bir ada deil, bir burundur. "Aia", "gaia" yani toprak
anlamna geldiine gre, efsanenin bu konuda bu kadarck yanlmas doaldr.
Aiolos'un adasndan kovulduktan, yamyam Laistrygonlara epey kurban verdikten
sonra Odysseus'a arkadalar Kirke'nin Aiaie adasna varrlar( d X, L35 vd.):

Gide gide Aiaie adasna vardk sonunda,

orada Kirke otururdu, gzel belikli,
insan sesli korkun tanra...

Odysseus arkadalarna besi salamak iin ava gider, kt tepeden Kirke'nin

konan grr uzakta, duman ttmektedir sk alln, ormann tesinde. Korka korka
birka arkadan gnderir oraya. Balarnda Eurylokhos vardr (Od. X, 210 vd.).
Odysseus'un arkadalar darya arrlar Kirke'yi, oysa tanra onlar ieri alr,
yalnz Eurylokhos kukulanp darda kalr. Sonra da olan olur Odysseus'un arkadalarna:
Kirke'nin onlar domuza dntrmesini yle anlatr Homeros (Od. X, 232 vd.):

Tanra onlar ieride tahtlara, iskemlelere

oturttu,
peynir, sar bal ve arpa unu ezdi Pramnos
arabnda,
saraa korkun ilalar kartrd
bsbtn unutsunlar diye baba topran.
Verdi onlara bu ikiyi, onlarda hemen
diktiler,
 onlar diker dikmez ikiyi, Kirke hepsine
deneiyle vurdu
ve kapatt yoldalarm domuz alna.
imdi onlar tpk domuza benzemilerdi
balar ve sesleri, kllar ve gvdeleriyle,
ama akl vard gene ilerinde eskisi gibi.
Alar, szlar halde onlar kapad oraya,
att nlerine kayn kozala, palamut,
kzlck yemii,
hep yedii eylerdi bunlar yerde srnen
domuzlarn.

Tanr Hermes Odysseus'un yardmna koar; byc Kirke'yi nasl alt edeceini syler
ona: Kirke ona zehirli arab iirecegi anda, iine tanrnn onun iin kopard "mal"
diye sihirli bir bitkiyi atacak ve klcyla saldrp tanray alt edecek, kendisine ve
arkadalarna bir ktlk yapmayacana ant iirecektir. yle olur, Kirke Odysseus'un
gc karsn de aakalr, gzelliine, erkekliine vurulur ve onu yatana aldktan
sonra, yoldalarn da insan klna sokar. Odysseus bylece Kirke'nin konanda bir yl
kalr, yiyip iip keyif srmekte, Kirke de tpk Kalypso gibi onu kendine koca etmek
hevesiyle yanp tutumaktadr. Ne var ki Odysseus'un arkadalar onu uyarrlar, yurda
dnmek gerektiini hatrlatrlar ona. Kirke raz olur, ama nce ller lkesine gidip
Teiresiasn ruhuna danmasnn gerektiini bildirir. Bundan sonra Odysseus'un Hades
yolculuu anlatlr (Od. X, 307'den XI sonuna dek). Dnte Odysseus gene Aiaie adasna
urar, bu kez, Kirke ona ilerdeki yolculuun nasl dzenlenmesi gerektiini,
Seirenlerden, Skylla ve Kharybdis'ten nasl korunabileceini bildirir. Kirke' nin szleri
tpatp doru kar ve Odysseus sonunda selameti byc tanrann tlerine borlu
olur.
Kirke'nin kimlii ve nitelikleri stnde bilginler ok durmu, dnmtr. Kirke'nin
yeri, yurdu besbelli ki talya'dadr, bugn Capo Circeo'nun bulunduu blgede Roma
alarnda Feronia adl tanraya tapld grlr. Bu tanrann "feri" yani vahi
hayvan szcnden treme ad, vahi hayvanlar dizgine alan tanra anlamn tar.
Bu Feronia ile Kirke arasnda balant kurmamak olanaksz. Blgenin Etruria yani
Anadolu'dan gelme Etrsklerin yerletii yer olduu da akla getirilirse, Kirke'nin, daha
sonra da Feronia'nn Anadolu'nun Ana Tanras Kybele ile ilikisi gze arpar. Kirke-
Feronia, Artemis-Kybele gibi doaya hkim, hayvanlar evcilletirip arabasna koan
tanrsal varl simgeler. Bu tanra diidir, diilik, dourganlk ve bereket kavramn
erkei boyundurua almak, bylemek, herhangi bir hayvan haline getirmekle aa
vurur. Motifleri Ana Tanra kltnn zelliklerini andran Kirke efsanesi Odysseia'da
sz geen baka temalarda olduu gibi peri masal, enisi de tar. Btn bu eler
Ana Tanna'nn kiilii ve yaygnl tam bir aydnla kavuaca zaman gereince
deerlendirilebilecektir.
Odysseia'dan sonraki efsanelere gre Kirke'nin Odysseus'tan birok ocuklar olur, biri
Telegonos, teki de Latinos'tur derler. Telegonos'un talya'da Tusculum ehrini kurduu,
Latinos'un da Latinlerin atas sayld hesaba katlrsa, Kirke-Odysseus macerasnn
talya efsanesince ne kadar benimsendii grlr.

Kleio.
Ad, kutlamak, vmek anlamna gelen "kleio" fiilinden tremi olan Kleio (ya da Klio)
Musalarn biridir. nsanlarn unutulmamas gereken nl, anl eylemlerini dile getirdii
iin, tarih alan ona ayrlm, tarih yazarlarn esinleyen peri saylmtr. Sa elinde
boru, ya da gitar bulunur, kahramanlklar dile getirir bunlarla; kimi resimlerde elinde
bir klepsydra, yani su saati vardr, olaylarn akn lmeyi simgeler.

Kleobis.
Arabay ekecek ineklerin olmad bir gnde, Argos'taki Hera tapna rahibesi olan
anneleri Kydippe'nin arabasn, 45 menzil uzaktaki tapnaa kadar, Kleobis'le Biton
gtrdler. Kydippe, tanradan, oullarna, insanlar iin en iyi eyi balamasn
diledi. Hera da bu dilei yerine getirerek iki olan uyuttu, ylece ldler. Argoslular iki
kardein heykelini Delphoi'ye adadlar.
Bu yk Herodotos'un Tarihinde (I, 31) anlatlmtr. Atinal Solon zenginler zengini
kral Kroisos'a konuk gidince, Kroisos ona bu dnyada en mutlu insann kim olduunu
sorar. Solon ilk olarak yurdu iin can veren Tellus'u saydktan sonra ikinci rnek olarak
da Kleobis'le Biton'u gsterir.

Klotho.
Zeus'le Themis'in kzlar olan kader tanralar Moira'larn biri. Ad bkmek, dokumak
anlamna gelen Klotho hayat ipliini bken tanra saylrd (Moiralar).

Klymene.
Okeanos'la Tethys'in kz. Bir kaynaa gre apetos'la evlenip Atlas, Prometheus,
Epimetheus ve Menoithios'un anas olmutur (Tab. 3).

Klytaimestra.
Ad Klytaimestra ya da Klytaimnestra olarak geer. Tyndareos'la Leda'nn kzdr.
Leda kuu kuu haline girmi tanr Zeus'la birletikten sonra, iki yumurta dourmu
derler, birinden Helena ile Polydeukes, brnden Klytaimestra ile Kastor km,
Helena ile Polydeukes Zeus'un dlleri, Klyaimestra ile Kastor lml Tyndareos'un
ocuklarym (Tab. 12).
Klytaimestra mythos'ta Helena kadar esiz bir rol oynar, su ileyen, adam ldren,
ktye varan yollarn hepsini deneyen kadn olarak yazarlar sonsuzca esinleyen bir tip
niteliini kazanmtr. Benliinde zt duygularn arpt br trajik kiiler gibi
Klytaimestra'nn da destanda pek ad gemez, sz edilse de iledii sularn asl etkeni
olarak gsterilmez, Klytaimestra a Aigisthos'un elinde bir aratr. Ancak tragedya
iledir ki, Klytaimestra zgr bir kiilik kazanr ve dram daha derin, iindeki kart
duygularn arpmas daha karmak olduundan Aigisthos-Klytaimestra ikiliinde ba
rol alr. Tragedya yazarlarndan Aiskhylos da, Sophokles de, Euripides de Klytaimestra
tipini kendi grlerine gre sonuna kadar ilemekten geri kalmamlardr. yle ki
Klytaimestra nicelik ve nitelik bakmndan da efsanenin en gze arpan kiilerinden biri
olarak karmza kar, yani rol oynad tragedyalar hem ok, hem de bu tragedyalarda
oynad rol biricik ve esizdir. Btn bu tragedyalar bir bir ele alamayacamza gre,
hepsinin birden esinledii Klytaimestra tipini zetlemeye alalm.
Klytaimestra'nn iinde balca yeri tutan duygu, ada bir grle nitelenecek
olursa, kskanlk diye adlandrlmaldr. Klytaimestra mrnn bandan sonuna kadar
kskanlkla kvranm durmu, onu sua iten duygu da bu kskanlk olmutur.
Helena'nn ikizi olmakla balar bu kompleks; geri Agamemnon'la evlenmeden
Klytaimestra'y baz efsaneler Tantalos'la evli gsterir, bu Tantalos Thyestes'in oludur
(Tab. 15). Agamemnon bu Tantalos'u da, ocuklarn da ldrr, Klytaimestra'nn
kardeleri Dioskur'larn saldrsna uraynca Klytaimestra ile evlenmek zorunda kalr.
Uursuzlukla balayan bu evlenme sonsuz bir kin ve su zincirinin birinci halkasdr.
Agamemnon'la Klytaimestra mythos'ta geinemeyen, birbirini sevmeyen iftin ta
kendisidir. lyada'da bile krallar kral tutsa Khryseis'i meru kars Klytaimestra ile bir
tutmak cretini gsterir (l. 1,112 vd.):

Dorusunu isterseniz,
asl karm Klytaimestra 'dan stn o kz,
ondan aa deil yaps, boyu bosu,
akl, fikri yerinde, stelik ev kadn.

Khryseis'ten daha gl bir kuma da karr karsna: Troya'dan Kassandra'y sarayna

getirince, Klytaimestra'ya ona iyi davranmasn tler. Kadnl bylece hor grlen
Klytaimestra ister istemez kendini kardei Helena ile kyaslar, kadn ve e olarak bunca
markl olan Helena'nn hi ceza grmediini, onun yznden kendi bana bunca
belalar geldiini yana yakla dile getirir.
Ama Klytaimestra'nn kocasna olan asl hnc kadn yznden deildir. Onu koca, az
daha evlat katili yapan kz phigeneiann kurban edilmesidir. Bunu Agamemnon'a bir
trl affedemez. Bu yzden duyduu kini br ocuklarna da bulatrr: Elektra'dan,
Orestes'ten nefret eder. Elektra anasyla sert tartmalarndan Klytaimestra'nn ileri
srd bu phigeneia olaynn, aslnda sululuunu rtmek iin bir bahane olduunu
yzne vurur. Gerekten de tragedyann sahneye koyduu Klytaimestra yreinde en
ufak bir analk duygusu olmayan bir kadndr, Orestes'e anana kyma diye yalvarr, ama
onun ld haberini alnca tanrlara kran adaklar adayacak kadar sevinir.
Tragedyalarn bazlar Agamemnon'un ldrlmesinde Klytaimestra'y asl fail olarak
gsterir, kiminde de Mykene'de yalnz kald iin Aigisthos'un zorlamasna dayanamayp
kendini veren ve nn elinde bir ara gibi kullanlan bir zavall kadn pozundadr.
Klytaimestra'nn ilgin ve karmak tipinin tam bir portresini okumak iin Aiskhylos'un
"Agamemnon", Sophokles'in "Elektra", Euripides'in "Elektra" ve "Orestes" tragedyalarn
okumak gerekir.

Kodros.
Poseidon'un soyundan olan efsanelik Atina kral. Krall srasnda Atina
Peloponez'lilerin saldrsna uram, Delphoi kehaneti de Peloponezliler Atina kraln
ldrrlerse zafer kazanacaklarn bildirmi. Bunu haber alnca Kodros hayatn yurduna
feda etmeye karar vermi ve dilenci klna girerek ehirden dar km. ki dmanla
karlam ve onlarla kavgaya tutumu, birini ldrm, brnn eliyle de vurulup
lm. Atinallar iin farkna vararak lsn Peloponezlilerden istemiler. Onlar da
kral ldrdklerini anlayarak saldrdan vazgemiler.
Kodros'un mezar tarihsel alarda Atina kaplarnn birinin nnde gsterilirmi.
Kodros ldkten sonra Atina tahtna olu Medon km. Kk olu Neleus da Miletos'a
gm (Neleus 2).

Koios.
Uranos'la Gaia'nn olu, Titanlardan biri (Tab. 4). Erkek kardeleri Okeanos,
Hyperion, apetos ve Kronos'tur, kz kardeleri Theia, Rheia, Themis, Tethys,
Mnemosyne ve Phoibe'dir. Koios'la Phoibe evlenirler, iki kzlar olur: Leto ve Asterie.
I simgeleyen gksel varlktan meydana getiren Koios' la Phoibe Apollon ve Artemis'in
atalardr.

Kokalos.
Sicilya'da Kamikos (sonradan Agrigentum olur) ehrinin kral. Daidalos havaya uarak
Girit'ten kat zaman Kokalos'un yanna snm ve saklanm. Minos da Daidalos'u
aramaya kp Sicilya'ya vardnda usta yapcy bulmak iin bir dzene bavurmu: Bir
iplikle bir eytanminaresi alm, iplii bir ucundan br ucuna geirmesini baarana
dl vereceini bildirmi. Kokalos dayanamayp bunun zmn Daidalos'a sormu, o
da iplii bir karncaya balayp karncay eytanminaresinin iinden geirtmek
gerektiini sylemi. Kokalos bu zm Minos'a bildirince, Girit kral Daidalos'un
burada saklandn anlam, Kokalos'u konuunu teslim etmeye zorlam, ne var ki
Kokalos konukluk kurallarn inememek iin kzlarna Minos'u ldrmelerini buyurmu,
onlar da kraln stne kaynar su dkerek lmne sebep olmular (Daidalos).

Kokytos.
niltiler rma anlamna gelen Kokytos ller lkesinde akan ve Akheron'a dklen
bir rmaktr. Odysseus yeralt lkesine inecekken, byc tanra Kirke ona Hades
haritasn yle izer (Od. X, 508 vd.):

Ama getiin zaman Okeanos'u geminle,

orada Alakky var ve Persephone'nin
koruluu,
uzun uzun kavaklar greceksin, ksr
stler,
derin anaforlu Okeanos 'un kysnda ek
karaya gemini,
sonra k yola, Hades bataklarna doru,
orada Akheron, Pyriphlegeton ve Kokytos
akar,
Styks 'ten gelen sular da dklr oraya.

Odysseus yeralt dnyasna inmek iin ukuru orada kazacaktr. Pyriphlegeton

adndan da belli olduu gibi (pyr ate demek) kaynar sulu bir rmak olduu halde,
Kokytos'un sular buz gibi diye tanmlanr.

Komaitho.
Bkz. Amphitryon.

Kore.
 Kore ya da Kora, gen kz anlamna gelir. Demeter'in kz Persephone'ye verilen ikinci
bir isimdir (Demeter).

Korinnos.
Korinnos Troyann yerlisi bir ozanm. Homeros'tan nce ve Troya savann olduu
sralarda lyada destann yazm. Yaz yazmasn da Palamedes'ten grenmimi
(Palamedes). Homeros destanlarn yazmak iin onun eserlerinden esinlenmi.

Koronis.
Lapith'ler kral Phlegyas'n kz, hekim tanr Askleplos'un anas (Asklepios).

Korybant'Iar.
Korybantes ve Kuretai diye yazn kaynaklarnda geen Ana Tanra'nn rahiplerini
Euripides Bakkha'lar "tragedyasnda yle tanmlar:

Ey karanlk diyar Kuretalarn.

Girit'te Zeus 'un doduu kutsal maaralar!
Orada icat ettiler, benim iin,
sorgutu mifer giyen Korybant'Iar
embere gerilen deriyi.
Orada kart cokun davul sesleri
Pbrygia kavallarnn tatl nefeslerine.
Korybant'Iar davulu Rhea anamza verdiler
Bakkhalarn lklar arasnda
gmbrdesin diye.

Kureta'lar Giritli ana tanra Rhea'nn, Korybant'Iar da Phrygial ana tanra

Kybele'nin rahipleridir. Burada iki ana tanrann ve onun hizmetinde bulunan efsanelik
rahiplerin de birbirine kart grlr. Korybas Lydia ya da Phrygia dilinde ilkin Attis'e
verilen bir addr. Kureta'lar ise Zeus efsanesinde rol oynayan cinlerdir. Topran oullar
olduklar sylenir: Rhea Girit'in Lyktos maarasnda Zeus'u dourduu zaman onu
Amaltheia adl nympha'ya teslim eder, Amaltheia da onu kei style besleyip bytr
(Amaltheia), ama tanr bebein seslerini Kronos duyup da br ocuklar gibi Zeus'u da
bulup yutmasn diye, Rhea ocuun evresinde Kureta'larn cokun rakslarla tun
kalkanlarna vura vura grlt yapmalarn emretmi, bylece ocuun barmalarn
tun sesleriyle bouyorlarm. Efsaneye gre Kureta'lar iki ya da dokuzmu. Sonradan
Zeus, Kybele ve Dionysos tanrlannn kltleri birbirine karm ve Daktyl'ler,
Korybant'Iar ve Kureta'lar, hepsi birden Ana Tanra Kybele'nln kltne balanmtr. Bu
rahipler Kybele ayinlerini ba dndrc rakslarla, barmalarla, flt, davul ve tef
sesleriyle kutlarlar, gmbrtl bir vecit iinde kendilerinden geerek " enthousiasmos"
denilen duruma girerek tanrya karmay salarlard (Daktyller, Dionysos).

Kottos.
Uranos'la Gaia'nn yzer kollu ve ellier bal dev oullarndan birinin ad. Gyes'le
Briareus'un kardei (Yzkollular).

Kranaos.
Attika'nn ilk krallarndan biri. Kranaos da Kekrops gibi topraktan doma imi
(Kekrops). Kekrops'tan sonra tahta kan o olmu ve Attikallara "Kranaos'lular", Atina'ya
da Kranae denmi. Kranaos'un Atthis adl bir kz olmu. Attika blgesi bu kza gre
adlandrlm.

Kratos.
Pallas'la Styks'in olu (Tab. 6), g ve kuvvet simgesi (Bia).

Kreon.
(1) Korinthos kral, ason'la Medeia efsanesinde rol oynar: olkhos'tan kovulunca
ason'la Medeia Korinthos'a, Kreon'un yanna snrlar ve birka yl bar iinde yaarlar.
Ama gnn birinde Kreon kz Kreusa (ya da Glauke)'yi ason'a vermeye kalkr, ason
Medeia'y boayp Kreusa'y almaya raz olur. Medeia'nn korkun dram bu olayla balar:
Byc kadn bu evlenmeye ses karmayacak gibi olur, kumasna armaan olarak bir
gelinlik gnderir. Kreusa gelinlii alr, giyer, srtna geirir geirmez de cayr cayr
yanmaya balar. Yanna varp onu kurtarmak isteyen Kreon da ayn atele tutuup yanar
(Medeia).
(2) Menoikeus'un olu Kreon, okaste'nin kardei ve Thebai kral Laios'un kaynatasdr
(Tab. 19). Ad Oidipus efsanesinde geer: Oidipus Thebai'den srlnce ehre kral olur.
Oidipus'un lmnden sonra oullan Eteokles'le Polyneikes savaa tutuunca, Kreon
Eteokles'in tarafn tutar, Polyneikes'i ehirden srer. Antigone dramnda byk bir rol
oynar ve doann kanunlarn hesaba katmadan devlet kanunlarn yrrle koymaya
alan yneticinin iflasn simgeler (Antigone, Oidipus, Haimon).

Kres.
Giritlilere adn veren kurucu kahraman. Bir efsaneye gre tanr Zeus'la da dann
bir nympha'sndan domutur, baka birine gre de Girit toprandan domu ve Girit'in
ilk konuklar Eteokretes, yani gerek Giritlilerin atasdr. Zeus bebekken babas
Kronos'un elinden kurtarlmak iin Girit'e braklnca Kres adada hkm srmekteydi ve
Zeus'u koruyan o olmutur. Minos'tan ok nce Girit'e yasalar vermi ve uygarlk
getirmitir. Efsanenin biri Kres'i, Girit'i her trl karmaya kar koruyan Talos adl
robotun babas sayar (Talos).

Kretheus.
Aiolos'la Enarete'nin olu. Tyro ile evlenir ve Aison'u dourur (Tab. 22). Kretheus,
Tyro'nun tanr Poseidon'dan olan Neleus ve Pelias adl oullarn evlatla alr. Kretheus,
ason ve Pelias'n ehri olan olkos'un kurucusudur (Tyro, Pelias).

Kreusa.
(1) Atina kral Erekhteus'un kz, on'un anas (on).
(2) Troya kral Priamos'la kars Hekabe'nin kz, Aineias'n kars (Tab. 17). En eski
destanlarda Aineias'n karsnn ad Kreusa deil, Eurydike'dir. Vergilius Aeneis
destannda Kreusa'nn Troya'nn ykld ve Aineias'n babas Ankhises'le olu Askanios'u
alarak ehirden kat gece bir tanra (Aphrodite ya da Kybele) tarafndan karldn
anlatr. Aineias karsn aramak iin ehre geri dndnde, Kreusa'nn grnts
karsna kp yeni bir yurt kurmaya gitmesi gerektiini bildirir (Aineias).

Krinis.
Mysia ehri Khryse'de bulunan Apollon Smintheus tapnann kurucusu. lyada'da
Agamemnon'un tutsak tuttuu kz Khryseis'i almaya gelen Khryses bu tapnan
rahibidir. Tapnan kurulmas efsaneye gre yle olmu: Krinis gnn birinde Apollon
tanrnn fkesine uram, bu yzden de evi bark, tarlas, topra, nesi varsa sanlarn
saldrsna uram. Sandan geilmiyor, sanlar her eyi kemirip yok ediyormu. Ama
tanr bir gn yeryzne inecek olmu, Krinis'ln srlerine bakan obana konuk olmu ve
ondan ok memnun kald iin blgeyi sanlardan temizlemeye karar vermi, oklaryla
hepsini ldrm, bir yandan da Krinis'e Apollon Smintheus'a bir tapnak dikmesini
buyurmu (Apollon Smintheus).

Krios.
Uranos'la Gaia'nn olu, Titanlardan biri. Eurybie ile birleir ve Astraios, Pallas ve
Perses'i meydana getirir (Tab. 4).

Kritheis.
Ozan Homeros'un anas saylan efsanelik kii. Kritheis Ege blgesinin bir
nympha'sym, zmir'de akan Meles rmayla sevimi ve birlemelerinden Homeros
meydana gelmi. Baka bir efsaneye gre, Kritheis Kyme'li (izmir'in gneyinde Namurt)
bir adamn kzym, bu adam lrken kzn kardei Maion'a brakm. Kritheis amcasn
brakp Phemios adnda bir zmirliye kam, bir gn de Meles rmann kysnda
amar ykamaya gitmimi ki Homeros'u dourmu. Bu efsane koca ozana verilen
Melesigenes (Meles'ten doma) adnn nereden geldiini anlatmaya yarar.
Efsanenin baka bir anlatmnda Kritheis adal bir gen kzdr, Musalarla iliii olan
bir cinle sevimi, ama sonra da korsanlar tarafndan karlp zmir'e gtrlmtr.
Lydia kral Maion onunla evlenmi, Kritheis de Meles rmann kysnda Homeros'u
dourup hemen sonra lmtr. Her iki efsanede de Maion adl birinin sz konusu
edilmesi zellikle Latin airlerince Homeros'a verilen Maionides, yani Maion olu, ya da
Maionial (Lydial) ek adnn aklanmas yaplyor.

Kronos.
(1) ADI.
Kronos adnn zaman anlamna gelen "khronos" szcyle aslnda hibir iliii
yoktur, ama sonraki efsane ve aklamalara gre bu iki kelime bir tutulmu ve Kronos
tanrnn zaman, zamann akn, geiini simgeledii ileri srlp, imgelerinde elinde
bir trpanla gsterilmitir. Oysa efsanesinden grlecei gibi Kronos'un bu yorumu bir
zorlama rndr.
(2) DOUU.
Uranos'la Gaia'nn son oullar Kronos Titanlar soyundandr ve babas Uranos'u
erkeklikten yoksun etmekle birinci kuak tanrlarnn egemenliine son verip, ikinci
kua baa getirmitir (Tab. 4), ( Uranos, Gaia, Aphrodite). Be erkek titan ve alt kz
titan'n douundan sonra Kronos'un dnyaya geliini Hesiodos yle anlatr (Theog. 137
vd.):

Bunlardan sonra Kronos geldi dnyaya,

o art dnceli tanr,
en belals Toprakoullarnn.
Ve Kronos di biledi yldzl babasna.

Kronos'tan sonra Toprak Ana Kykloplar ve Hekatonkheir'leri dourduu halde, Uranos

hepsini gn na kar kmaz Gaia'nn karnna gerisin geri tkamakta, bylece onu
inim inim inletmektedir. Gaia bir dzen kurar ve o dzeni olu Kronos eliyle
gerekletirir.
 3. EFSANELER.
Kronos'la ilgili iki efsane de Hesiodos'un Theogonia'snda anlatlmaktadr. Homeros
destanlarnda ad geer, Zeus'la Hera'ya soyad olarak Kronides (Kronosolu) denir,
Kronos'un Zeus eliyle yeraltna kapatldna da deinilir, ama efsane olarak anlatlmaz.
Uranos, Kronos, Zeus efsanesinde iki kez grlen babann ola bask yapp olun
ayaklanmas ve babasn alt ederek egemenliini elinden almas temas, hele doan
varlklar yutmak gibi ilkel motiflerle Yunan mythos'una dardan katlm elerdir.
Kayna gneydou Akdeniz evresinde bulunan bu efsanelerin Yunanllara Fenikeliler
yoluyla getii sanlr. Homeros'un onya'snda bunlar bilindii halde pek tutunmad da
destanlardan belli olmaktadr. Hesiodos'un etki altnda kalarak uzun uzadya anlatt
bu masallar Yunan mythos'unda tek rnek olmak bakmndan daha da ilgi ekicidir
(Theogonia).
Kronos'un, anas Gaia'nn eline verdii elik trpanla babas Uranos'un hayalarn
kesmesi tanr kuaklar arasndaki ekimenin ilk aamasdr (Theog. 154-210). Uranos'un
erkeklik aygtndan akan kanlardan Erinys'ler (Erinys) ve spermasndan da Aphrodite
(Aphrodite) doar. Hesiodos'un Theog. 453-506'da anlatt Kronos-Zeus ekimesi Zeus
maddesinde ele alnacaktr.
Kronos'un Philyra ile birlemesinden at adam Kheiron domu (Kheiron). Baka
efsanelerde de Hephaistos, ya da Aphrodite'nin babas olarak geer.
Orfik tarikat geleneinde Kronos Zeus'la barm ve Mutlular Adalarnda yaar gibi
gsterilir. Bu kaynaklara gre Kronos yeryznde iyilii ve bereketi kuran ilk tanrdr.
Onun egemen olduu a Altn ana rastlar. Hesiodos'un da anlatt alar Efsanesi
Kronos'la ilikili olarak zellikle Roma'da tutunmu ve Saturnus a stne efsaneler
birok airleri esinlemitir (Soylar Efsanesi, Saturnus).

Ksanthos.
Kula at anlamna gelen Ksanthos Akhilleus'un lmsz atlarndan biridir. Patroklos'la
Hektor arasndaki savaa Balios'la birlikte katlr (Balios) ve Patroklos ldkten sonra
alar. Akhilleus'a Hektor'la savanda da yardm eden bu lmsz at dile gelerek
efendisine yaknda leceini bildirir (Akhilleus).

Kureta'lar.
Bkz. Korybantlar.

Kyane.
Irmak tanr Maiandros'un kz, Kaunos'la Byblis'in anas (Byblis).

Kybele.
 Tarih ncesinin en gerilerinden tek tanrl dinlerin yerletii dnemlere kadar uzanan
ve Akdeniz yresini kapladktan sonra, bir yandan kuzey lkelerine, te yandan Asya'nn
ilerine dek yaylan, birok ulus, uygarlk ve kltrlerde deiik adlarla anlp hep ayn
prototipe indirgenebilen Ana Tanra dininin kayna Anadolu'dur. Bu su gtrmez
gerek gn getike daha belirgin biimde gzmzn nne serildii halde, klt dal
budak salm bu tanra figrnn deindii bilim dallar o kadar oktur ki,
aratrmalar bir tek ilgi merkezinde toplamak, elde edilen verilerle bulgular bir adan
inceleyip deerlendirmek yepyeni denebilecek bir uratr. Ana Tanra dinini
aydnlatmak bugn arkeoloji, tarih, din tarihi, mitoloji ve sanatla yazn tarihinin katk
grevi olmaldr. Btn bu kollarn abas bir araya geldikten sonradr ki, Ana Tanra'y
gereince, gereklere uygun olarak tanyabileceiz ve anlayabileceiz.
Son yllarda konuyu en ok aydnlatan bilim dal arkeoloji olmutur. atalhyk ve
Haclar'da yaplan kazlar Ana Tanra figrnn .. 6500-700 yllarna kadar uzandn
ortaya koymutur. Smer'den de nceki bir kltr an yanstan bu tarihler Ana
Tanra'nn Anadolu'nun yerlisi olduunu aa vurmaktadr. in en tuhaf ve
dndrc yn de Ana Tanra yontularyla bir srada alalhyk'te bulunan izgi
motiflerinin Anadolu'nun geleneksel halk sanatlarn, rnein bugn bile yaayan kilim
motiflerini yanstmasdr. Yontularn heykel, figrin ve idol biiminde olanlarna
gelince, bunlar yazn kaynaklarndaki Ana Tanra tanmlarna tpatp uymakta, ok
sonralar tarihsel alarda anlatlan efsanelerini bile dile getirmektedir. Oturmu
durumda, kaln kalal, gbekli, dolgun memeli bir tanra, kollarnda ok daha ufak
boyda bir erkek figr tamakta; bu figr gsne yapm, stne trmanm gibidir.
Bu erkek, Tanrann hem ocuu, hem sevgilisidir, ilerde efsanesi anlatlacak Attis'in ta
kendisidir. Oturmu, ya da dourmak pozunda olan tanra ise iki yanndaki iki aslana
dayanmaktadr. Tpk ok sonraki heykellerinde grlecei gibi, " potnia theron" yani
hayvanlarn kraliesi, doa stne sonsuz egemenliinin bir simgesi olarak aslan
yanndan ayrmamaktadr. Kaln kala, meme, karn altnn bir gen biiminde
belirtilmesi gibi motifler anal ve diilii simgelemek bakmndan Kybele'den Artemis'e
kadar byk ana tanra imgelerinde bulunmak tadr.
Bir de arkeolojinin daha deinmedii, toprak stnde olduklar iin belki hi
deinmeyecei Kybele antlar vardr ki, ilkada Phrygia diye tannan blgede yaygn
bir alana dalm kr tapnaklardr. Eskiehir'le Afyon arasnda ulam zor bir yredeki
bu antlardan en ok tannan Yazlkaya diye anlan Midas antdr. ou ormanlarda,
yeillik arasnda bir kayaya yaslanm olarak, ya da dzlkte birka basamak stne
kurulmu olan bu antlar birer cepheden ibarettir. gen biiminde bir at, altnda bir
ta duvar, duvarn iinde de okluk bir ni oyulmutur ve nilerin kimisinde ayakta bir
tanra heykeli grlmektedir. Tapnaklarn bazlarnda tanra heykelinin iki yannda
n bacaklarn tanraya dayam iki aslan vardr, tanrann da, aslanlarn da seks
yerleri zamanla anmtr. Buraya Ana Tanraya tapnmaya gelen duaclarn Kybele'nin
simgeledii bereket ve dourganlktan pay almak iin seks yerlerine dokunup onlar
andrdklar bellidir. Ev biimindeki bu basit tapnaklar Phrygia'da Kybele dininin
kentler dna da tatn, btn doaya yayldn gsterir. Bu cephe tapnaklarnda
dikkati eken bir nokta bunlarn Lykia'daki kaya mezarlarna ok benzemeleridir.
stanbul niversitesi Film Merkezince evrilmi olan bir belgesel filmden tandmz bu
Kybele antlarnn arkeoloji buluntularyla ve baka blgelerde rastlanan buluntularla
karlatrlp deerlendirilmesi Ana Tanra dinini aydnlatmaya yarayabilir. Sz geen
filmin asl deeri de Ana Tanray atalhyk'ten Roma ana kadar her eit ant ve
imgeleriyle ortaya sermekle kalmayp, Anadolu halk trelerinde bu inantan kalma iz
ve etkileri de ortaya koymaya almasdr: Phrygia rma Sangarios'un kaynanda;
suya iek ve zellikle meneke atmakla kutlanan Attis, yani bahar enliklerinden
bugn de bir eyler kalmtr. Kybele'nin tapm merkezlerinden olan Manisa'daki Mesir
bayram ve bu bahar bayramnda camiden aaya halka bereket ve dourganlk
salayan macunlarn atlmas Anadolu'nun yerlisi olan bir inancn sregelmesi olabilir.
Yukarda szn ettiimiz bilim kollarnda ibirlii ve daha derine giden kyaslamak
aratrmalar bu alanda ok yararl olabilir.
Yazl kaynaklarmza gelince, Kybele gerek iir, gerek dzyazyla en ok sz edilen
tanralardan biridir. Bu alanda bilgilerimiz Yunan yazarlarndan ok, Roma
yazarlarndan gelmedir.
(1) ADLARI VE SIFATLARI.
Hibir mitolojide hibir tanr Ana Tanra kadar eitli adlarda adlandrlmamtr.
Bu ad ve sfat okluu Ana Tanrann kayna Anadolu'da olmak zere uluslarst bir
nitelik kazandn kantlamaya yeter. Kltepe tabletlerinde adna Kubaba olarak
rastlanr, Lydia'da ad Kybebe, Phrygia'da Kybele olarak geer, Hitit kaynaklarnda
Hepat diye adlandrlr. Komana Pontika (Tokat blgesinde Gmenek) ve Kayseri
yresindeki Komana Kappadokika (Kemer) kentlerinde ad ok eski bir Anadolu ad olan
M'dr. Smer'de Marienna, Hitit'te Arinna, Msr'da sis, Syria'da Lat, Girit'te Rhea,
Efes'te Artemis, italya'da Nemi gl blgesinde Vens, Ana Tanrann aldr deiik
adlardr. Ayrca baz yer adlarndan reme sfatlara Yunanca meter, Latince mater
szc eklenerek tanrann blgesel nitelii de dile gelmektedir: Sipylene Sipylos
(Manisa) dann, daia Girit'teki da ve Troya'ya hkim Kazdann, Berekyntia Sakarya
kysndaki eski bir kalenin, Steunene Aizani (avdarhisar) yresindeki Steunos
(Kesikmagara) maarasnn tanras olduunu belirtir; bu sfatlar arasnda en yaygn
olan da Dindymene addr ki Dindymos dann tanras anlamna gelir. Anadolu'da ise
Dindymos adn tayan da vardr, biri Phrygia' daki Murat da, br Mysia-Phrygia
snrndaki Kapda, ncs de tanrann en nemli merkezi olan Pessinus'a yakn
Gnyz dadr. Pessinus da eski ad Justinianopolis olan Sivrihisar'n biraz gneyinde,
Gordium'un gneybatsndaki Balhisar'dr.
 Ana Tanrann Pessinus'tan da daha eski bir tapm merkezi Komana ehridir, ya da
ehirleridir. Tarih kaynaklarndan burada tapnlan tanrann imek, topuz ve ift
azl baltayla simgelenen bir sava ve zafer tanras olduu anlalr, Yunanllar bu
tanray sava tanr Ares'in evresindeki Enyo ile, Romallarsa Bellona ile bir
tutmulardr. Bu niteliiyle Ana Tanra'nn kltyle Karadeniz blgesinde merkezlenen
Amazonlarla ilikisi olduu sonucuna varlr ki, anaerkil bir toplumun rn olan sava
Amazonlar efsanelerin hepsi ister Artemis, ister baka adlarla anlan Ana Tanrann
hizmetinde, ya da onunla ilikili olarak gsterir (Amazonlar, Artemis).
(2) NiTELii VE EFSANES
Btn bu isim ve sfatlardan anlald gibi, tanra doay btn canll,
verimliliiyle simgeleyen evrensel bir nitelik tamaktadr. Toprak ve bereketin
kaynanda olmaktan baka, her trl uygarln da etkeni olarak daha sonraki
dnemlerde, Efes Artemis'inde grlen kuleli talar banda tamakla bir de meter
turrita ya da turrigera (Lat. kuleli ya da kule tayan ana demektir) olur. Romallarn
Magna Mater (Byk Ana) diye andklar tanra analk vasfn da yalnz insan alannda
deil, doal ve evrensel bir ilke olarak canlandrr.
Aslnda bir tek efsanesi vardr, bu efsanede hem tanrada analk kavramnn nasl
anlald dile gelmekte, hem de tapmnn biimi saptanmaktadr: Tanra Attis (ya da
Attes) adl bir delikanlya tutkundur (Agdistis), onu Pessinus kralnn (kimi kaynaklarda
kral Midas'n) kzyla evlenmek zereyken dn yerinde birden karsna dikilerek
ldrtr ve kendi kendini hadm etmesini salar. Attis kendi kestii hayalarndan akan
kanla topra sular, bitkilerin fkrmasna yol aar ve bir am aacna dnr.
Toprak-bereket efsanelerinin hepsinde, zellikle Adonis mythos'unda (Adonis) grlen
bu lme-dirilme motifi, Kybele kltnde birtakm vecit, kendinden geme ve esrime
hallerine kanmakta ve Ana Tanra tapmnn znde olan bir eit kurban treniyle
gereklemektedir. Attis erkekliini keserek kendini nasl tanraya kurban ettiyse,
Kybele'nin barahibi de kanl bir trenle kendi eliyle kendini hadm etmek zorundayd.
Attis efsanesinde simgelendigi gibi, akan kan ve yitirilen erkeklik gc daha evrensel bir
nitelik kazanarak bereket ve canlln daha geni bir alana, yani btn doaya
gemesini salamaktadr. Gizemli cmbler, enlikler arasnda yaplan bu eylem gene
Anadolu'ya zg ve baz tarikatlarda bugn baka biimde de olsa yaayan bir trenin
ilk rneidir.
(3) TAPIMI VE TARH.
Yazl kaynaklar bize Kybele'nin Pessinus'taki tapm stne ayrntl bilgi verir.
Tanraya orada bir idol biiminde tapnlrd. Bu idol bir " diopetes" yani gkten dt
ileri srlen bir meteorit, bir kara tat. Pessinus'taki tapna siyasal glerden
bsbtn bamsz bir din merkezi olarak ynetilirdi. Bu dinsel ynetimin banda iki
barahip bulunur, bunlarn biri Attis adn tar, Megabyzos adyla anlan ikincisi
dardan gelme olmas art koulan bir yabancyd. Bu iki kral-rahibin Attis efsanesinde
anlatld gibi erkekliklerini tanraya adam olmas gerekiyordu. Galloi diye anlan
br rahiplerin de vecit halinde hadm edilmeleri tredendi. Phrygia'da yerli bir klt
olduu btn kaynaklardan belli olan bu rahip devleti zekligini bgeye gelip yerleen
btn ynetimlere kar korumutur. Gerek Komana'da, gerekse Pessinus'taki tapm
merkezleri Hititlerin Anadolu'da kurduklar egemenlik dneminde byk Hitit kralyla iyi
ilikiler kurmu, rahip krallar byk kraln siyasal ynetimini tanmakla birlikte onun din
merkezlerine karmasna hibir zaman izin vermemiimin Phrygia dardan gelme
uluslarn iki kez saldrsna uramtr, biri . . 1200 yllarnda Friklerin, ikincisi . .
686 (ya da 676) sularnda Kimmerlerin blgeye yaylmasdr. Her iki saldrda da Ana
Tanrann tapm merkezi uluslarst niteliini koruyarak bamszln ve din devleti
olarak etkisini srdrmek yolunu buluyor. Ayn sre Efes'teki Artemision'da da grlr,
onyal kolonistler din merkezine dokunmak yle dursun, burada egemen olan tanray
benimseyip tapmn srdrrler. Friklerle tanrann kaynamas dikkati eken bir
sretir: Ana Tanra kltnn yerli olup Phrygia blgesini ele geiren ve yreye adn
veren ulustan ok daha eski olduu btn kantlardan anlald halde, tanra bu yeni
siyasal gc ve etnik topluluu ylesine etkilemi ki, tarihe Kybele bir Phrygia tanras
olarak gemiti. Phrygia krallarndan Midas'n da, Marsyas'n da Ana Tanra ile yakn
ilikileri tarihe gemitir. Midas tanrann olu olmakla, Pessinus'taki tapnan
kurmakla vnld. Kimmerler de Phrygia devletini ykar, ama Ana Tanra kltn
ortadan kaldramazlar. Tersine bu tapm daha ok Lydia yresine kaydktan sonra,
Metragyrtoi diye anlan dilenci rahipler Akdeniz evresine yaylr ve birer misyoner gibi
davranarak Ana Tanrann mistik ve gizemli dinini drt bir yana tantrlar. yle ki Ana
Tanra klt Phrygiallardan ok eski olduu halde, bu dini benimseyen btn lkeler
onu bir Phrygia tanras olarak tanrlar. Nitekim Yunan ve Roma anda Kybele klt
btn treleriyle Phrygia uygarlna zg bir belirti saylr.
Klasik alarda Yunanistan'n ve Anadolu'nun drt bir yanna dalan Phrygia kleleri
ve dilenci rahipleri hor grld oranda gizemli bir din ve kltnn temsilcileri
olmakla sayg ve gpta ile karlanrlar, nk Phrygia evrensel bir dinin merkezi olduu
kadar Yunanllara yn veren bir sanatn, mziin ve bir de yaam biiminin, klk
kyafetin kurucusu, ncsdr. Phrygia uygarl Ege kylarn kapladktan sonra,
Phokaiallarla Fransa'ya kadar da yaylr, Marsilya'y kuran gmenlerin yeni yurtlarna
tadktan trelerin arasnda bugne dek Fransa cumhuriyetinin benimsedii Phrygia
bal da yok mudur? Phrygial olmak kltr bakmndan yetkin, stn olmak anlamna
gelir ve bu Roma imparatorluu ana kadar sregelecektir.
lyada'da Kybele'nin ad hi gemedii halde, Phrygiallardan sz edilir: Bunlar Troya
savanda Troyallara yardma gelir (l. II, 862):
 Askanios ynetir Phrygia'llar,
uzak Askania 'dan gelmilerdir onlar...

Askania Limne hem Gemlik, hem de Burdur glnn addr. Uzak Askania dendiine
gre bu savalarn geldii yre Burdur blgesi olsa gerek. Ana Tanra stne en
zengin buluntular salayan Haclar da Burdur'a yakn deil midir?
Phrygiallardan kral Priamos kendisi de sz eder, Helene'ye anlatr (l. III, 184 vd.):

Eskiden balk, bahelik Phrygia'ya

gitmitim,
atlar drtnal giden bir sr Phrygia'l
grmtm...
Ordular yaylmt Sakarya 'nn kylarna.
Amazonlar gelmiti hani, erkek gibi, ite o
gn,
aralarna sava orta almlard beni...

Phrygia'nn bir Amazon saldrsna uramas, Priamos'un da Phrygiallarn yardmna

komas anlaml, ama lyada'dan sonraki metinlerde Troyallarn Phrygial diye anlmas
bsbtn ilgin ve dikkat ekici bir yndr. Bir kltr taycs olarak Phrygiallarn
Troyallar da simgelemek iin kullanlmalar ne zaman ve nasl balar? Herhalde
airler, zellikle tragedya yazarlar iir dilinde bu iki ulus adn kartrmlardr, ama
bu olay sonradan ok nemli sonular dourmu, Roma'nn Aineas' kurucu ata olarak
benimsemesiyle Phrygia uygarln da kltrnn kayna saym, Ana Tanrann da bu
kltr gyle birlikte Roma'ya alnmasn salamtr. Magna Mater'in Roma'ya nakli din
tarihinde eine rastlanmayan bir olaydr. Ondan nce Atina Ana Tanray arm,
kltn snrlar iine almakla geirdii bir bunalma are bulunacana inanmtr:
Peloponez sava denilen iki byk Yunan ehrinin, Atina ile Spartann amansz ve
sonsuz savanda Atina'llar Phrygia'nn Ana Tanrasn getirterek ehirlerinde ona
byk bir tapnak kurmular, onu Demeter'le birletirip bir devlet tanras olarak
benimsemilerdir. O sralarda Delphoi tanrs Apollon'un rahipleri bu olay desteklemi
olacak: Tanrnn khinleri, Sibylla'lar Anadolu'dan gelmeydi, iki tanr ve iki din arasnda
balantlar tarih ncesi alara dek uzanmaktayd (Sibylla).
Gene Sibylla kitaplarnn nerisiyle Ana Tanra'nn Roma'ya getirilii derin siyasal
sonular dourmutur. . . 204 ylnda Pessinus'taki meteorta trenle Roma'ya
aktarlm ve Palatinus tepesine tapna kurulan Magna Mater'in erefine Megalensia
denilen bayramlar kutlanmaya balamtr. Bu olay da kritik bir dneme rastlar: Roma
Afrika seferlerine kmak zeredir, imparatorluu kurmaya yol aacak yaylma
politikas yrrle girmektedir. O srada Roma'da bir ta yamuru olur, halk heyecana
kaplr, yeni ve daha kkl inanlara zlem duyulmaktadr. Magna Mater bu
gereksinmeyi karlam olacak ki, yeni dini kutlamakta airler az birlii ederler. Yeni
efsaneler doar: Ana Tanra tan Tiber'den yukar tayan gemi birden karaya oturur,
o srada Ana Tanrann sesi duyulur: Temiz, afif ellerle ehre alnmasn ister, derken
Claudia Quinta adl bir kz ortaya kar ve tanraya yakarr, kirletildii, kz olan kz
olmad ileri srlmektedir, tanra afifligini kantlamak iin gemisinin kendi eliyle
ekilmesine izin versin. Gerekten de yle olur, Claudia halatlar eline alr ve gemiyi
Tiber'den yukar Roma ehrine kadar eker. Kybele'nin Phrygia'dan gelme tef, zil ve
davul gibi alglarla, cokun danslarla kutlanan trenleri, rahiplerinin hadm oluu, Attis
efsanesinin bu trenlerde ve gizemlerde yinelenmesi Roma airlerini ylesine etkilemi,
esinlendirmitir ki, Kybele-Attis efsanesini konu edindikleri iirlerinde tanrann Galli
adl rahiplerine atfla "galliambus" diye cokun bir vezin de uydururlar. Ama Ana
Tanra sanat ynnde r amakla kalmaz, Anadolu'nun kaplarn amtr, yalnz
uygarlk ve kltr merkezi saylan Anadolu'nun deil, btn dou Akdeniz evresinin.
Roma ile Anadolu arasnda kltr kprs kurulmutur, birka yl sonra Romal komutan
Manlius, Sipylos eteindeki Magnesia'da (Manisa) Syria kral III. Antlokhos'u yenip Orta
Anadolu'ya ordusuyla ayak basnca Romallar Pessinus tapnann rahipleri cokun
sevin gsterileriyle karlar. Bundan sonradr ki Roma Bergama kralln miras yoluyla
elde eder ve Anadolu'ya egemenliini kurmakla blgede r ac bir dnemin
balamasn salar. Denebilir ki Romallara dounun kaplarn aan Anadolu'nun yerlisi
ve simgesi olan Ana Tanradr. Onunla iliki kurup Bat ile Dou arasnda kpr atmak
ve kltrnn yoksun olduu bir temeli kltr beii Anadolu'da arayp bulmak Roma'nn
siyasal dehasna bir rnektir. Bata Augustus olmak zere imparatorlarn hepsi hi
tkenmeyen bir z gelip Anadolu'dan almlardr. Esiz bir uygarlk ve kltr temeline
oturtmay baardklar kltrleri bylece hem italya'da, hem Anadolu'da gelitike
gelimitir. Bunun simgesi de binlerce yl ncesi gibi Roma'nn egemenlik anda da
gene ayn tanra, hangi adla anlrsa anlsn, Anadolu'nun byk Ana Tanrasdr.

Kydippe.
Kleobis'le Biton'un anneleri, Hera rahibesi (Kleobis).

Kydnos.
Kilikya'da bugn Tarsus ay diye anlan rman tanrs. Ana tarafndan apetos'un
torunu saylr. Kydnos'un Parthenios adl bir olu varm, Kydnos rmann denize
dkld yerde bir ehir kurup ona Parthenia demi. Bu ehir bugnk Tarsus'tur.
 Kyklopes (Kyklop'lar).
Trkeye "Tepegz" diye evirebileceimiz Kyklop'lar tek yuvarlak gzl devlerdir.
Yunan mythos'unda bu yaratklarn trnden sz edilir: Biri Gaia ile Uranos'un
oullar gksel Kykloplar, brleri Odysseia'da ad geen Polyphemos gibi Sicilyal
Kykloplar, sonuncular da kaynaklar Lykia'da bulunan duvarc Kykloplardr.
Birinci trden Hesiodos Theogonia'da yle sz eder (Theog. 139 vd.):

Sonra Toprak Kyklop'lar dourdu, azgn

yrekli,
Brontes'i, Steropes'i ve belal Arges'i
(ki bunlar vermitir Zeus'a imekleri,
yldrm).
Her bakmdan tanrya benziyordu bunlar
ama bir tek gzleri vard alnlarnda.
Yuvarlak tek gzlerinden geliyordu adlar,
zorlu, baarlydlar hep yaptklarnda.

Uranos'un yeraltna kapatt bu devleri hemsoylar Yzkollularla birlikte yeryzne

karr ve Titanlara kar savata silah arkada olarak kullanr.
Hades'e grnmez klan bal, Poseidon'a da dili yabay veren bu devlermi.
Kykloplar zerine baka efsaneler de anlatlr: Apollon Kykloplara dman kesilir, nk
olu Asklepios insanlar lmden kurtaryor diye Zeus'un fkesine urar ve Kykloplarn
yldrmyla ldrlr. Apollon batanr Zeus'a el kaldramad iin Kykloplar
ldrmeye kalkr. Zeus buna kzar, bir an olu Apollon'u Tartaros'a atmay dnr,
sonra bu kadar ar bir cezadan vazgeip onu bir yl iin srtma olarak Admetos'un
yanna yollar (Admetos, Asklepios, Apollon ). Bu efsanede Kykloplar lmsz tanrlar
deil, lml yaratklar olarak gsterilmitir.
Sicilyal Kykloplar nce Homeros'un Odysseia destannda, sonra da skenderiye
iirinde sz geen yaratklardr. Odysseia bunlarn yerlerini, yurtlarn Homeros
destanlarna zg kesinlikle belirtir: Kuzey italya ve Sicilya kylar ve adalar sz
konusudur, nitekim Tepegz masallar oralarda tutunmu ve birok yerlere
Tepegzlerin, zellikle Odysseia'da sz geen Polyphemos'un ad verilmitir
(Polyphemos). Bu blgenin yanarda blgesi oluu, oralarda toprak altna kapatlan
Tepegzlerin demircilikle uraan birer cin olarak canlandrlmalarna yol amtr:
Bunlar Hephaistos'un iliinde -tpk italya'da (XVIII) Akhilleus'un silahlarnn yapld
blmdeki gibi- demir dverler, maden ilerler ve tanrlara silah yaparlar. Tek gzleri
atein karsnda kor gibi parlar, kraterlerden fkran kvlcmlar onlarn rsnden
frlayan atelerdir, yersarsntlar ve grltleriyle kendilerini belli ederler. Odysseia'da
bunun tam tersine Kykloplar hayvanclkla geinen, koyun ve keileri bol olan allarda,
maaralarda yaayan yamyam devler olarak gsterilir. Odysseus Kykloplar lkesinde ve
zellikle Polyphemos'un maarasnda yaad serveni en ufak ayrntsna kadar anlatr
(Od. IX, 105 -567).
Duvarc Kykloplarsa Anadolu'da, Yunanistan ve Sicilya'da iri talarla rlm
kyklopeen denilen ne kadar sur varsa, hepsinin yapclar saylr. Bunlar ne cin, ne de
tanrdr, tarih ncesi alarda ehir kalelerini yklmaz, almaz ve alnmaz duvarlarla
evirmek iin efsanelik krallarn, nderlerin emrine giren btn bir ulustur. Efsane
Kykloplarn yardmyla surlarn yaptran krallar (Tiryns ehri iin) Proitos ve (Argos
ehri iin) Perseus'tur. te yandan bu duvarc Kykloplarn Anadolu'nun Lykia blgesinden
gelme olduklar da efsanelerce belirtilir. Btn bu kantlar bu tek gzl devlerin
yorumlanmasnda Hitit kabartmalarnn gz nne alnmas gereini pekletirmektedir.
Halikarnas Balks'nn nerdii bu gr tutarl grnmektedir:
Tek yuvarlak gzl devler Hitit kabartmalarnda profilden grlen kiiler olabilir,
dev olular ve ok iri duvarlarn yapclar saylmalar Anadolu'daki Hitit surlarnn
kayaya oyulmu olmasyla aklanabilir. Kald ki efsane bu duvarc devlerin Anadolu'dan
gelme, da kayalklarna mezarlar kazmakla n salm Lykia'dan gelme olduunu da
ayrca belirtmektedir. Bu sorunun efsane bakmndan da, Anadolu ve zellikle Anadolu-
Yunan ilikilerinin aydnla karlaca bir gelecekte zmlenebileceine inanyoruz.

Kyknos.
Kuu kuu anlamna gelen bu ad birok efsanelik kiilerin addr:
(1) Poseidon'un bir olu. Efsanesi Troya'nn lyada'dan nceki olaylaryla ilgilidir.
Troyallardan yana olan Kyknos Akhalarn boaz kylarna karma yapmalarna engel
olmak istemi ve Akhilleus'la arpm. Ama babas tanr olduu iin Kyknos'un derisine
silah ilemiyormu. Akhilleus onu kalkanla ite ite bir kayann altna kadar getirmi,
orada ezmeye alm. Poseidon da olunu bir kuu kuuna evirip kurtarm.
(2) Poseidon'un Kyknos adnda bir olu daha varm, Troya'nn gneyinde,
Bozcaada'nn tam karsndaki bir ehrin kralym. Adann o zamanki ad
Leukophrysmi. Anas bu Kyknos'u dourunca deniz kysna brakm, bebei bir kuu
kuu bytm.
Kyknos sonralar Laomedon'un bir kzyla evlenir ve Tenes adl bir olu, bir de kz
olur. Kars lnce Kyknos baka bir kar alm, ama vey annesi Kyknos'a iftira etmi,
Kyknos da buna inanm, olunu bir sanda kapatarak denize atm. Tenes Bozcaada'ya
km, sonralar adn vermi Leukophrys adasna. Kyknos bir sre sonra olunun susuz
olduunu anlam ve iftiray yapan karsyla ona tanklk eden kavalcy gereince
cezalandrm, sonra da Tenedos adasna oluyla barmaya gitmi, ne var ki Tenes
babasnn kyya balad ipi bir keserle kesip gemisini aa atm (Tenes). Efsaneye
gre Tenedos adasna kavalclarn gelmesi de yasak edilmi.
(3) Tanr Ares'le Pelias'n kz Pelopeia'nn olu. Kyknos, zalim bir ekya imi,
Delphoi'ye gelen yolcular durdurur, ldrr ve llerini babas Ares'e sunarm. Apollon
bu iten bkm ve yiit Herakles'i Kyknos'la arpmaya gndermi. Herakles ekyann
hakkndan gelmi, ama Ares olunun cn almak zere yeryzne inince, onu da
kalasndan yaralayarak Olympos'a dnmeye zorlam.
(4) Phaethon'un arkada Kyknos adl bir adam varm, Phaethon lnce yle gzel bir
sesle at yakm ki Apollon tanr onu kuu kuuna dndrm. Kuu kularnn lmeden
tmesi de ondanm.

Kylabras.
Lykal bir oban. Phaselis (Tekirova) ehrinin kurulaca yerde tarlalar varm, oraya
ehir kurmaya gelen Lakios bu tarlalar tuzlu balk karlnda satn alm (Lakios).
Sonralar Phaselis halk Kylabras'a bir tapnak kurmu, sunu olarak da tuzlu balk
adarlarm Kylabras'a.

Kyrene.
Kyrene, Peneus rmann torunu olan Tesalyal bir nympha'dr. Pindos dann
eteklerinde srleri bekler ve yle gl kuvvetlidir ki, vahi hayvanlarla boy lr.
Gnn birinde silahsz olarak bir aslanla dvp onu alt edince, gree tank olan
Apollon Kyrene'ye k olur. Hemen Kentaur Kheiron'a gidip bu kzn kim olduunu
renir ve Kyrene'yi altn arabasna bindirdii gibi Libya'ya kanr. Orada Kyrene adn
alan bir altn saraya yerletirir. Kyrene'nin Apollon'dan bir olu olur, Aristaios adl bu
ocuu Hera tanrayla Toprak Ana bytrler (Aristaios).

Kythera'l.
Aphrodite'ye verilen bir ek ad. Tanrann denizin kpklerinden dounca ilk vard
yer Kythera adas olduu iin (Aphrodite).

Kyzikos.
Kapda yarmadasnn bat koyunda bulunan Kyzikos ehri (bugn Balkz) ilkada
Marmara'nn en zengin ve ilek limanlarndan biriydi. Kurucusu Kyzikos'un efsanesi
Argonaut'lar seferiyle ilgili olarak anlatlr (Argonaut'lar). Kyzikos tanr Poseidon'dan
tremi olan Dolionlarn kralym. Argonaut'lar ehre geldiklerinde kral, khin
Merops'un kz Kleite ile yeni evlenmimi. Kyzikos Argonaut'lar iyi karlam, yedirmi,
iirmi, yanlarna bol kumanya da vererek ugurlam. Ne var ki Argo gemisi yola
ktktan sonra byk bir frtnaya tutulmu, gece vakti bir karaya varmlar, ne
bilsinler ki oras az nce ayrldklar Dolionlarn lkesi dir. Dolionlar bunlar korsan
sanarak saldr ya gemiler, kyasya bir sava olmu, savaa kral Kyzikos da gelip
katlm ve ason'un elinden can vermi. Sabah olunca bir de bakmlar ki korkun bir
yanlgya dm herkes. Argonaut'lar gn, gece yas tutmular Kyzikos'un lsne,
sonra trenle gmmler onu. Bu arada Kleite kederinden asm kendini. Kyzikos'un kral
olduu ehre de ad verilmi Kleite'nin lmne nympha'lar o kadar alamlar ki,
gzyalarndan bir kaynak fkrm, ona da Kleite ad verilmi. lgin bir nokta da u ki,
Argonautlar efsanesinde Kyzikos'tan ayrlmadan nce gemicilerin ehre hkim olan
Dindymos (Kapda) stne bir Kybele heykeli diktikleri ve frtnay ancak bu yoldan
dindirebildikleri sylenmektedir.

L
Labdakos.
Kadmos'la Harmonia'nn torunu, Laios'un babas ve Oidipus'un dedesi (Tab. 19).
Thebai kral olan Labdakos adn btn soyuna vermitir, Oidipus da Labdakos olu diye
anlr.

Labrandos.
Labrandos Kuretalarn biridir. Arkadalar Panamoros ve Palaksos'la birlikte Karia
blgesine gelir ve oradaki Labranda ehrine adn verir. Labranda bugn Selimiye'nin
biraz kuzeyinde Trbe adl bir kasabann yerinde bulunuyordu.

Labyrinthos.
Labyrinthos, sonsuz ve girift dehlizlerden meydana gelen bir yapya verilen addr.
Msr'da bu eit yaplar yeraltnda maaralar kazlarak yaplrd ve okluk kral mezar
olarak kullanlrd. Yunan mythos'unda bu kelime Girit kral Minos'un nl mimar
Daidalos'a yaptrd ve iinde Minotauros'u saklad yap iin kullanlr. Labyrinthos
kuruluundan da anlald gibi Yunanca bir kelime deil, Anadolu dillerinden remedir.
Girit'e de oradan gelmi olsa gerek. Girit Labyrinthos'u yeraltnda deil, yer stnde
yaplm bin bir oda ve koridordan kurulu aprak bir yapdr. Efsaneye gre
Minotauros'u ldrmeye giden Theseus'a Ariadne bir yumak iplik vererek onun
Labyrinthos'a girdikten sonra yolunu armadan kmasn da salamtr (Daidalos,
Ariadne).
Labyrinthos ad iki azl balta anlamna gelen ve Girit din ve sanatnda olduu gibi
Anadolu'da da izleri grlen "labrys" kelimesinden tremi olabilir.

Laertes.
Odysseus'un babas. Olu Troya savana gidip dnmeyince derin bir yas kaplar
Laertes'in yreini, thake sarayndan ayrlr, gider balarnda herkesten uzak, obanlar
ve bahvanlaryla birlikte yoksulluk iinde yaar. Odysseus'un ller lkesinde rastlad
anas Antikleia oluna babas Laertes'in ne byk aclar iinde kvrandn anlatr
(Antikleia). thake'de Laertes'in sz gemez bile, saraydaki rezalete karmaz, malnn,
mlknn Penelopeia'nn taliplerince tketilip yok edilmesine kar koyacak gte
deildir. Hele kars Antikleia da canna kynca Laertes canl bir cenaze oluverir.
Penelopeia ona szde kefen dokur, her gn dokuduu ve gece skt bezin Laertes'e
kefen olduunu syleyerek talipleri oyalar. Odysseus dilenci klnda thake'ye ayak
basnca babasnn yrekler acs halini oban ba Eumaios'un azndan haber alr. Ama
ona ancak talipleri ldkten sonra, Odysseia'nn yirmi drdnc ve son blmnde
grnr. Homeros bu bulumay yle anlatr (Od. XXIV, 226 vd.):

Odysseus yalnz babasn buldu bakml

bahenin iinde,
apalyordu ihtiyar adam bir aacn dibini,
entarisi eski ve yamal ve pimpisti,
yamal sr derileri balamt bacaklarna,
syrklardan korunmak iindi, dizlik yerine,
ellerinde eldiven vard dikenler batmasn
diye,
banda da soua kar kei derisi bir
takke,

Odysseus onu ihtiyarlktan km, gnl byk bir yas iinde grnce dayanamaz,
alar. Kendini tantnca ihtiyar Laertes birdenbire dirilir, gidip ykanr, temiz bir entari
giyer ve tanra Athene'nin yapt by ile birden gleir, genleir. yle ki thake
halk taliplerin lmnden dolay almaya gelince, Laertes de olu ve torunuyla
birlikte silaha sarlr ve Eupeithes'i ldrr.

Laios.
Labdakos'un olu, Oidipus'un babas, Thebai kral (Tab. 19). Sophokles'in "Kral
Oidipus" tragedyasna kaynak olarak ald efsaneye gre, Laios okaste ile evlenir ve bir
olu olur. Ama ocuk domadan tanr szcs Laios'a doacak olan ocuun kendisini
ldreceini bildirir. Bunun iindir ki kral ocuu doar donmaz bir uana verip daa
braktrr. Ama tanr sz gene de gerekleir: Gnn birinde Laios Delphoi'ye giderken
yolda bir yabancyla kavgaya tutuur, bu yabanc kendi olu Oidipus'tur. Oidipus Laios'u
ldrr ve Thebai'ye vardktan sonra anas okaste ile evlenir. Oidipus'un, babasn
ldrmek ve anasyla evlenmekle iledii korkun gnah nasl haber ald ve nasl
cezaya arpld Oidipus efsanesi ve tragedyasnda anlatlmtr (Oidipus).

Laistrygon'lar.
Odyssela'da ad geen efsanelik bir boy. Odysseus gemileriyle rzgr tanr Aiolos'un
adasndan ayrlnca alt gn yol alr, sonra da Telepylos denilen ok gzel bir limana
varr. Btn gemiler bu stliman koya girerler, yalnz Odysseus kendi gemisini liman
dnda bir kayaya balar. arkadan da kente gnderir, ama Laistrygonlarn kral
Antiphates'in kzna rastlayan bu adamlar nce bir dev anasnn evine gtrlrler,
sonra da Antiphates adl dev kral onlar kesip yer, bununla da kalmaz, Laistrygonlar
limanda demirlemi gemilere saldrr ve btn gemicileri ldrp ilerler. Bir
Odysseus'un gemisi halatn zerek kap kurtulmak aresini bulur. Bylece Odysseus'un
on iki gemisinden on biri yok olur, bir tek gemisi kalr. Bu korkun macera Odysseia'nn
onuncu blmnde anlatlmtr (Od. X, 80-132).

Lakedaimon.
Zeus'la Taygete'nin olu, Peloponez'de Lakedaimon ya da Sparta olarak anlan nl
ehrin kurucusu (Tab. 9). Efsaneye gre Lakedaimon adl kahraman blgede kral olan
rmak tanr Eurotas'n Sparta adl kzyla evlenmi, Eurotas lnce de tahta km.
Kentine karsnn adn vererek Sparta demi, ynettii halka da Lakedaimonlular diye
kendi adn takm. Tarihsel alarda bu kent hem Sparta, hem de Lakedaimon diye
anlr.

Lakhesis.
Zeus'la Themis'in kzlar saylan kader tanralar Moiralarn biri. Ad kader, aln
yazs anlamna gelen Lakhesis Moiralarn ikincisidir (Moiralar).

Lakios.
Lakios'a Delphoi tanr szcs douya gidip bir ehir kurmasn buyurmu, Lakios da
Anadolu'nun Lykia ile Pamphylia illerinin snrnda bulunan Phaselis ehrini kurmu. Bu
ehri kurmak iin gereken topraklar tuzlu balk karlnda satn alm (Kylabras).

Lamia.
 Komedya'da ad geen, kadn bal, eek bacakl bir canavar, ocuklara korkuluk
olarak gsterilirdi. Bir efsaneye gre Lamia gzel bir kzm, Zeus ona gnl vermi,
onunla birka kez gelip sevimi, ama Lamia'nn her ocuk douruunda kskan Hera
gelir, doan ocuu ldrrm. Sonunda Lamia gidip bir maaraya saklanm ve
ocuklar yaayan analara dman kesilmi. Geceleri gzne uyku girmedii iin gider,
ocuklan karr, yermi. Ama Zeus ona acm, ok arap itii geceler gzlerini karp
yatann yanndaki bir kaba koyarm, o zaman uyur ve ocuklar rahat brakrm.

Lampetie.
Helios'la Neaira'nn kz, Odysseia'da ad geen nympha. Lampetie kz kardei
Phaethusa ile birlikte babalar Helios'un Thrinakie adasndaki kutsal srlarna bekilik
etmektedirler. Odysseus'un arkadalarnn kutsal srlar kesip yediklerini Helios'a haber
veren onlardr (Od. XII).

Lampsake.
Lampsakos (Lapseki) ehrine adn veren kadn. Lampsake Babrykler kralnn kzym.
Boazlar blgesine Yunanistan'dan gelen gmenler gnn birinde kraln bulunmad bir
zamanda yerlilerin saldrsna uramlar ve Lampsake araya girmeseydi, hepsi
ldrleceklermi. Ama kral kz gmenleri kurtarm, bunun iin de onlar ehri
aldktan sonra Lampsake'ye bir tanra gibi tapnmlar ve ehre adn vermilerdir.

Laodamas.
(1) Eteokles'in olu, Thebai kral. Thebai'ye kar Epigonlar seferine kar koyar ve
ehrini savunurken lr (Alkmaion). Baka bir anlatma gre Epigonlar ehri alnca
Laodamas kaar ve kuzey Yunanistan'a snr.
(2) Antenor'un olu, lyada'da ad geen Troyal sava. Aias tarafndan ldrlr.

Laodameia.
(1) Bellerophontes'in kz. Homeros lyada'da Laodameia'nn Zeus'la birletii ve
Sarpedon'u dourduu sylenir (il. VI, 197 vd.):

Akll Zeus, koynuna girdi Laodameia 'nn.

Laodameia dourdu tanrya denk tun
silahl Sarpedon'u.

Baka bir gelenee gre Sarpedon Zeus'la Europa'nn oludur (Tab. 11). Laodameia
Artemis'in oklaryla lm.
 (2) Akastos'un kz, Protesilaos'un kars Protesilaos Troya kylarna kar kmaz len
Akha yiididir. Kocas Troya seferine kmadan az nce evlenen Laodameia lm
haberini alnca tanrlardan Protesilaos'u kendisine saat iin balamalarn diler. Bu
dilei yerine gelir, ama ei Hades'e indikten sonra da Laodameia canna kyar
(Protesilaos). Bir anlatma gre Laodameia Protesilaos'un balmumundan bir heykelini
yaptrm ve onu koynuna alrm. Babas bunun farkna varnca heykeli atee atm,
Laodameia da heykelin ardndan atlayarak diri diri yanm.

Laodike.
(1) Agamemnon'la Klytaimestra'nn kz. lyada'da Agamemnon'un kznn ad
Khrysothemis, Laodike ve phianassa diye geer. Laodike tragedya yazarlarnn
sonradan Elektra diye adlandrdklar kz olsa gerek.
(2) Priamos'un kz (Tab. 16). lyada'da yle tanmlanr (il. III, 124): "Gzellikten yana
en stnyd Priamos'un kzlar arasnda".

Laokoon.
Troyal Antenor'un olu saylan Laokoon, Thymbral Apollon tapnanda rahiptir.
Ama tanrnn heykeli nnde karsyla sevitii iin gnah ilemi ve ApoIIon'un fkesini
stne ekmitir. iki olu vardr.
lyada'da ad gemeyen Laokoon Vergilius'un "Aeneis" destannda Troya'nn yklyla
ilgili olarak anlatlan korkun bir macerann kahramandr. Akhalar ii dolu tahta at
Troya kaplarnn nne brakarak Tenedos adasnn arkasna saklandklarnda Troyallar
poseidon tanrya kretmek iin on bir kurban kesmek grevini Laokoon'a verirler.
Laokoon kocaman bir boay deniz tanrya adamak zeredir ki dalgalardan olaanst
byklkte iki ylan kar, bunlar babalarna yardm etmekte olan Laookon'un iki oluna
saldrrlar. Ylanlar ocuklarn gvdelerine sarlp onlar bomak zereyken Laokoon
araya girer, oullarn kurtarmaya urar, ama bu kez ylanlar onu da boumlarnn
arasna alrlar ve n de tyler rpertici biimde ldrrler. Troyallar bu manzaray
dehetle seyrettikten sonra, Laokoon'un Apollon'a kar iledii gnah bilmedikleri iin,
yle yorumlarlar: Apollon'un rahibi kap nne braklan tahta heykelin ehir iine
alnmasna kar gelmi, giderek kargsyla atn karnna vurmu, oyuk olduu sonucuna
varmt. Denizden kan ylanlarn Laokoon'u ve ocuklarn bomas ite bu tutumun
cezasdr, heykel ise tanrlarn bir armaandr ve ehre alnmaldr. Casus Sinon'un da
destekledii bu gr tutunur ve tahta at surlardan ieri alnr.
Aeneis'te canlandrlan bu olay bugn Vatikan mzesinde grlen nl Laokoon ve
oullar heykeline konu olmutur.

Laomedon.
 los'la Eurydike'nin olu Laomedon Troya'nn ilk krallarndandr (Tab. 16, 17). Strymo
ile evlenir ve Podarkes, yani Priamos'la Hesione'den baka birok ocuklar olur
(Hesione).
Tros'la los'un kurduklar Troya ehrine surlar yaptrmak iin Apollon ve Poseidon'dan
yardm gren Laomedon yemin bozmu, gvenilmez bir kral olarak geer efsanede. Bu
gnah onun ve ehrinin bana birok belalar getirmitir. Bu yzden Troya'ya dman
kesilen Poseidon olay Apollon'a yle hatrlatr (il. XXI, 441 vd.):

Zeus buyurmutu ikimize

demiti, soylu Laomedon 'a yardmc olun,
belli bir karlkla kiralamt bizi bir
yllna,
i buyuruyordu bize, efendimizdi.
Bir surla evirdim ben Troyallarn ehrini,
geni, ok gzel bir surdu bu,
ehir bir trl ele geemez olmutu,
sense, ok kvrml da'nn ormanlk
yarlarnda
kaypak kaypak yryen, boynuzlu
srlarn gdyordun,
ama gler yzl mevsimler gelip geti,
geldi yll demenin gn,
yzsz Laomedon vermedi karln
emeimizin,
meydan okudu birde utanmadan, bizi
kovdu,
dedi, ellerinizi, ayaklarnz balayacam,
dedi, satacam sizi uzak adalara,
stelik kulaklarmz tun klcyla
kesecekti.

Poseidon bu hakaretten duyduu fkeyi bir trl unutamaz, Hesione'yi ldrecek bir
deniz canavar gnderdii gibi, Troyallar tutmaktan da kanr.
Laomedonun Hesione'yi kurtard diye Herakles'e verdii sz de tutmamas onun
yiit Herakles'in elinden ldrlmesine nedendir. Laomedon'un Herakles'e sz verdii
atlar tanr Zeus'un Ganymedes'e karlk Tros'a armaan ettii atlardr (Ganymedes).

Lapithai (Lapith'ler).
Lapith'ler, hem efsane, hem de tarihte ad geen bir Tesalya boyudur. Kendilerinden
nce blgede oturan Pelasglar kovarak, Pindos, Pelion ve Ossa dalarnn eteklerine
yerlemiler. Ne var ki adlarna birbirinden ok uzak yerlerde, rnein Knidos ve
Rhodos'ta da rastlanr.
Lapith'lerin en bata gelen soyunun atas rmak tanr Peneus'tur. Peneus Kreusa (ya
da Philyra) ile evlenmi, iki olu, bir kz olmu, bu kz Apollon tanrdan gebe kalarak
bir oul dourmu, ad Lapithes. Bu Lapithes'in kendisi boyuna adn verir, baka baka
blgelerde ehirler kuran drt olu olur: Phorbas, Periphas, Triopas ve Lesbos . Bir
Lapith olduu bilinen ksion bir efsaneye gre Periphasn, baka birine gre de
Phlegyas'n oludur (ksion).
Lapith'lerin sz edildikleri efsanelerin banda Kentaurlarla olan arpmalar gelir
(Kentauroi). Kalydon avnda da bulunmular (Meleagros), Argonaut'lar seferine
katlmlar: Theseus'un arkada Peirithoos, onun olu Polypoites, Mousos, Leonteus vb.
Lapith olarak tannmtr. lyada'da ad geen bu boy "takn canl kargclar" diye
nitelenir.

Lara.
Latin airi Ovidius'a gre Lara'nn asl ad geveze anlamna gelen "Lala"dr. Latium'un
bir su perisi olan Lara upiter'in buyruklarna kar gelmi, tanr gnl verdii uturna'y
elde etmek iin btn nympha'lardan yardm istedii halde, Lara hem yardmdan
kanm, hem de batanrnn bu tutkusunu uno'ya ve uturna'ya am. Buna fkelenen
upiter kzn dilini koparm, klavuz tanr Mecurius'a da bu geveze periyi ller lkesine
gtrmesini buyurmu. Ama Mercurius Lara'ya yolda tutularak onu Lares tanrlara gebe
brakm. Roma mitolojisinde Lara hem dedikodu, hem de tam sessizlii, yani lm
simgeler.

Lares.
Etrsk asll tanrlar. Efsaneye gre Lara ile Mercurius'tan domadrlar. Lares tanrlar
yol azlarn, evlerin iini koruyan. cinlerdir. Her evde llerin ruhunu simgeleyen bir
Lar bulundurulur ve bu aile bekisinin heykeli kuaktan kuaa aktarlr. Ev Larlarndan
baka kamu Larlar vardr, bunlar Roma halknn topluca yaad yerleri korur. Larlar
bir ellerinde bereket boynuzu tayan, ksa rubal ve bir ayaklarnn stnde dnen
delikanllar olarak gsterilir.

Latinus.
talya'nn yerlileri Aborigenes denilen boya adn veren Latinus stne iki ayr
kaynaktan gelme efsaneler anlatlr. Yunan kaynaklarna gre Latinus, Odysseus'la
Kirke'nin oludur. Roma asll efsanelere gre de Latinlerin bu ilk kral Faunus'un olu ve
Lavinia'nn babasdr. Kz Lavinia gnn birinde hi ac ekmeden yanp tutumaya
balaynca Latinus tanr szcsne bu mucizenin nedenini sorar, ald cevapta kzn,
talibi olan Ruteller kral Turnus'a deil de, Latin adn gklere karacak bir kahramana
vermesi gerektii bildirilir. Latinus da Aeneas'n Latium'a geldiini grnce, Lavinia'y
ona verir. ldkten sonra da upiter Latiaris adyla tanrlatrlr (Lavinia).

Lavinia.
Kral Latinus'un kz. Aeneas Latium'a gelmeden nce Lavinia Rutullar kral Turnus'a
nianldr, ama dedesi Faunus onun evlenmesine engel olur, kz dardan gelecek bir
yabancya, Latinlerin egemenliini dnyaya yayacak olan bir kahramana vermek
gerektiini bildirir. Bir sre sonra talya'ya ayak basan Aeneas' kral Latinus iyi karlayp
kendisine damat olacak adamn bu olduu kansna varr ve Lavinia'y Aeneas'a verir.
Ama Troya soyundan btn kiilere dman kesilen tanra uno Lavinia'nn anasnn
Turnus'la birlik olup bu evlenmeye kar koymasn salar. Aeneas Turnus'la teke tek
savaa girer, kazanr ve Lavinia ile evlenir (Latinus, Aenas).

Leandros.
Bkz. Hero.

Leda.
Leda'nn anas, babas stne kaynaklar birbirini tutmaz, genellikle Aitolia kral
Thestios'un kz olduu kabul edilir. Lakedaimon'dan kovulan Tyndareos Aitolia 'ya
snnca Thestios ona kzn verir. Sonra da Tyndareos Herakles'in yardmyla Sparta
tahtn gene ele geirir ve Leda ile birlikte oraya yerleirler.
Leda'nn ocuklar Helene ve Klytaimestra, Kastor'la Polydeukes'tir (Tab. 12).
Efsaneye gre Zeus tanr Leda'ya k olmu ve bir kuu kuu biiminde ona yanam,
Leda da bir yumurta yumurtlam, yumurtadan iki ikiz ocuk km: Zeus'un dlleri olan
Helene ile Kastor ve Tyndareos'un ocuklar olan Klytaimestra ile Polydeukes.
Baka bir efsaneye gre, tanrsal yumurtay yumurtlayan Leda deil, tanras
Nemesis'tir. Zeus Nemesis'e tutkunmu, ama tanra onu istemezmi, tanrdan
kurtulmak iin bir kaz biimine girmi, ossaat tanr bir kuu kuu olup ona yanam.
Nemesis'in yumurtlad yumurtay da Leda alp saklam. Bu yumurtadan yalnz Helene
domu. ok gzel bir kz olduu iin Leda onu br ocuklaryla birlikte kendi kzym
gibi bytm (Helene, Klytaimestra, Dioskurlar).

Lesbos.
Lapithes'in olu, Midilli adasna adn veren kahraman. Bir tanr buyruuna uyarak
Yunanistan'dan ayrlp Midilli'ye ger, oradaki kraln kz Methymna ile evlenir. Kendisi
kral olup adaya adn verdii gibi karsnn ad da adann byk ehirlerinden birine
verilmitir (Lapithai).

Lethe.
Unutmak anlamna gelen bir fiilden tremi olan Lethe szc allegorik bir
tanrann addr. Hesiodos'a gre Lethe kavga tanras Eris'in kz ve Gece'nin
torunudur. Lethe Hades lkesinde bir pnar olmutur, suyunu ien ruhlar gemi
hayatlarn ve ektikleri aclar unutup yle girerler ller dnyasna. "Devlet" adl
eserinin sonunda ruh gmn anlatan Platon Lethe'yi yle tanmlar (Dev. X, 621a):
"Ruhlar boucu, korkun bir scan altnda Lethe ovasna gitmiler; ne aa, ne ot
varm bu ovada. Akam olunca Ameles (kaygszlk anlamna gelir) rman kysnda
konaklamlar. Bu rman suyu hibir kap iinde durmazm; oysa herkes de bu sudan
biraz imek zorundaym. Baz ruhlar ly karp fazla iermi, ier imez de, her
eyi unuturmu". Platon ve neo-platonculugun etkisiyle Lethe unutmay simgeleyen bir
rmak ve sonra da soyut bir kavram haline gelmitir.

Leto.
Titanlardan Koios'la Phoibe'nin kz Leto, batanr Zeus'la birleerek Apollon'la
Artemis'in anas olur (Tab. 5).
Bir Anadolu tanras olduu adndan, efsanesinden ve tapnann yerleme
yerlerinden belli olan Leto konusunda Apollon, Artemis ve Kybele maddelerine
baklmas.

Leukippos.
Lykial bir delikanl. Serveni ilkan ak romanlarndan birine konu olmutur.
Leukippos, Bellerophontes'in torunlarndan olan Ksanthios'un oludur. Lykia'da stn bir
sava olarak tannr, ama tanra Aphrodite'nin fkesine urayarak kendi kz kardeine
gnl verir. Tutkusu gn getike artar, onu yenemeyeceini anlaynca, anasna derdini
aar ve ondan yardm ister, yoksa klcyla kendini ldreceini syler. Anas iki
kardein gizlice sevimesini salar, ama gnn birinde Ksanthios'a birisi kznn bir
yabancyla yattn ihbar eder. Ksanthios gece kznn odasna girer, kz saklanr, baba
da onu kznn sanarak klcyla vurur, kz ac bir lk atarak der, bu srada
Leukippos da saldrann babas olduunu anlamayarak onu ldrr. Bu korkun hikye
sonucunda Leukippos Lykia'dan ayrlmak zorunda kalr, Girit'e geip orada bir koloni
kurar, ama oradan da kovulup Anadolu'ya dner, Miletos blgesinde bir ehir kurar.
Maiandros (Menderes) kysndaki Magnesia (Manias) ehri kralnn kz bu Leukippos'a
gnl vererek yurdunu onun emrindeki dmana teslim etmi.

Leukothea.
Bkz. no.

Liber.
Orta talya'nn eski bir tanrs Liber, diisi Libera ile birlikte ba, bahe ve tarlalarn
bereketini saladklarndan Yunan tanrlarndan Bacchus ve Ceres'le bir tutulmulardr.

Libya.
Kuzey Afrika'ya adn veren nympha. Epaphos'un kz olan Libya, o'nun torunu olur
(Tab. 10). Bykannesi o nasl Zeus tanryla birlemise, kendisi de Poseidon'la birleir
ve Agenor'la Belos diye Fenike ile Msr'n efsanelik kurucularn dourur. Libya, Agenor
yoluyla Kadmos'la Europe'nin ninesi olur (Agenor, Belos, Europe).

Likhas.
Herakles'in arkada ve habercisi. Yiit onu Deianeira'dan yeni bir gmlek almaya
gnderir ve kansnn yollad sihirli Gmlegi srtna geirip yanmaya balaynca btn
suu Likhas'tan bilir. Korkun bir fke iinde aalar kklerinden sken, sunaklar
deviren ve avaz avaz baran Herakles Likhas' ayandan tutup denize frlatr. Bahtsz
adam da Euboia yaknnda denize dp oradaki Likhades adalarna adn verir
(Herakles).

Linos.
Linos efsanesi bir eit at yakma trenine bir kaynak bulmak amacyla uydurulmu
olsa gerek.
(1) Argos'ta anlatlan efsane yledir: Linos, kral kz Psamathe'nin Apollon'dan gebe
kalarak dourduu bir ocuktu; kz babasndan korktuu iin bebeini daa brakr,
kpekler gelir, Linos'u paralarlar. Psamathe de yasn atlarla dile getirir. Babas iin
farkna vararak kzn ldrr. Apollon tanr da bu korkun olayn cezas olarak Argos
blgesine veba salar. Argoslular Delphoi bilicisinden aldklar t zerine Linos ve
Psamathe adna bir yas treni dzenlerler, veba da bylece sona erer. Linos
trenlerinde atlar okunur, yolda rastlanan kpekler ldrlrd.
(2) Boiotia'da anlatlan Linos efsanesi biraz deiiktir: Linos Musalarn birinin
ocuudur. Mzikte usta olduu iin Herakles'i yetitirmekle grevlendirilmi, ama
kula olmayan yiit hocasndan azar iittii bir gn fkelenerek onu ldrm. Daha
baka bir anlatma gre Linos at sylemekte o kadar ustaym ki, Apollon'la boy
lecek olmu da tanr onu lmle cezalandrm.

Litai.
Bkz. Yalvarlar.

Lityerses.
Phrygia kral Midas'n olu. Ekin bimede onun stne yokmu ve babasnn kral
olduu blgeye kim gelse onu yarmaya arr, istemese de onu dve dve almaya
zorlarm. Eli ok abuk olduundan hasmlarnn hepsini yener, kafalarn keser,
bedenlerini de ekin demetleri arasna baglarm. Herakles, Lydia kraliesi Omphale'nin
yannda bulunduu srada Lityerses'le boy lmeye gelmi. Zorbann meydan
okumasna hi aldrmadan onu gzel bir trkyle uyutmu ve kafasn kesmi.
Phrygiallar ekin bierken Lityerses'in servenini dile getiren bir trk sylerlermi.
Lityerse adl bir trkde bu biicinin ustal vlrm.

Lotophagoi (Lotosyiyenler).
Odysseia'da sz geen efsanelik boy. Troya'dan ayrldktan sonra Trakya kylarna
urayan Odysseus'un gemileri, oradan yelken anca korkun bir poyraz frtnasna
tutulurlar ve on gn denizde alkandktan sonra Lotosyiyenlerin lkesine varrlar. Bu
lkenin kuzey Afrika'nn Trablusgarp kylarnn karsnda Cerba adas olduu teden
beri bilginlerce kabul edilir. Odysseus bu esiz serveni yle anlatr (Od. IX, 82 vd.):

Tam dokuz gn lm rzgrlar balkl

denizde alkalad bizi
sonunda Lotosyiyenlerin toprana vardk
onuncu gn,
bir bu iei yer burann halk,
orada karaya ktk ve biz gittik su almaya,
arkadalar da abucak hazr etti akam
yemeini,
oturup doyurduk karnmz tez giden
gemilerin dibinde.
Yiyip itikten sonra doyasya,
yolladm arkadalar, dedim gidin bakn,
ekmek yiyen hangi insanlarn toprana
ayak basmz.
Setim iki kii, kattm yanlarna bir de
haberci.
Gittiler ossaat bulutular lotos yiyen
adamlarla,
bizim dostlara hibir ktlk dnmedi
ora halk,
lotos bile verdiler onlara yesinler diye,
bizimkilerden kiniyediyse lotosun bal gibi
yemiini,
kendinden geti ve dnmeyi istemedi bir
daha gemiye.
Orada kalp lotos yemekten baka ey
dnmediler,
akllarn elmiti bu yemi, unutturmutu
slay
Ama bakmadm gzlerinin yana,
srkledim gemiye onlar,
teknede, kreki sralar altna ektim,
vurdum zincire
Sonra buyurdum br sevgili yoldalarma,
haydi, dedim, binin tez giden gemilere
abuk,
korktum, biri lotos yer, slay unutuverir
diye.
onlar da hemen bindiler ve oturdular
sralarna,
 kreklere sarlp kprttler krl denizi.

Lucifer.
Sabah yldz Phosphoros'un Latince ad (Phosphoros). Hristiyan edebiyatnda
eytann bir ad.

Luna.
Ad ay anlamna gelen bir roma tanras. Aventinus tepesinde bir tapna vard,
ama hibir efsanesi olmad gibi zamanla Diana tanrayla bir tutulmu Luna ad da
iirde Yunanca Selene'yi evirmeye yaramtr.

Lupercus.
obanlarn ve srlerin kurtlara kar koruyucusu saylan eski bir talya tanrs.
Sonradan Faunus'la bir tutulmu ve ad Faunus Lupercus olmutur. Yunan din ve
tanrlarnn etkisiyle Lupercus Pan'a da benzetilmitir. Her yl 15 ubatta kutlanan
Lupercalia bayram bir bahar ve bereket enliidir: plak Lupercus rahipleri alay
halinde Palatinus tepesini dolarlar ve kurban ettikleri bir keinin derisiyle yaplm
kamlarla yolda rastladklar kadnlar dverlerdi. Bylece dvlen kadnlarn
ksrlktan kurtulup dourgan olacaklarna inanlrd.

Lydos.
Lydia'llara adn veren kurucu kahraman. Tarihi Herodotos'a gre Lydos Atys'in olu,
Atys de Manes'in oludur. Manes ise tanr Zeus'la Okeanos kz Kallirhoe'den domadr.
Lydos'un Tyrrhenos adl bir de kardei vardr. Lydos nasl Lydia'llara isim babas
olmusa, Tyrrhenos da Tyrrhenoi, yani Etrsklere adn vermitir. Bu akrabalktan
anlalyor ki, efsane de Etrsklerin Anadolulu kaynaktan olduklarn kantlamaktadr.

Lykaon.
(1) Priamos'la Laothoe'nin olu, Polydoros'un kardei. Kaderi onunki kadar acdr.
Patroklos ldkten sonra, Akhilleus savaa katld zaman, Skamandros kysnda
ldrp ldrp rmaa att kurbanlardan biri de Lykaon'dur (l. XXI, 34-135),
(2) Pelasgos'un olu. Arkadya kral Lykaon elli oul babasym, ama tanr saygs,
tanr korkusu yokmu ne kendinde, ne oullarnda. Zeus onlar denemek istemi bir gn:
Yoksul bir kyl klna girerek Lykaon'un sarayna konuk olmu, kral da bu adamn bir
tanr olup olmadn anlamak iin insan etinden yemekler karm karsna. Batanr
byk bir fkeye kaplarak masay devirmi ve imekler akarak Lykaon'un oullarn
yldrmla arpm, yalnz birini sa brakm, Lykaon'un kendisini de bir kurt haline
getirdikten sonra sa kalan olunu tahta karm. Bu efsane Arkadya blgesinde Lykial
Zeus'un adna kutlanan trenlerde insan kurbanlarnn nedenini aklamaya
yaramaktadr.
(3) Pandaros'un babas. Troas blgesine yerlemi Lykial (Pandaros, Karkabos).

Lykomedes.
Skyros adasnn kral. Thetis olu Akhilleus'un Troya savana katlmasn nlemek
iin onu Lykomedes'in sarayna gndermi, kraln kzlar arasna saklamt (Akhilleus).
Lykomedes Theseis efsanesinde de rol oynar: Atinal yiit kendi lkesinde
tutunamaynca Skyros adasna gider, akrabalk balaryla bal olduu Lykomedes'in
yanna snr. Lykomedes de Theseus kendi kralln ele geirir korkusuyla onu bir
kayaln stne gtrr ve uurumdan aa atar (Theseus).

Lykos.
(1) Kadmos soyundan olan Thebai kral. Antiope'nin amcas. Lykos, kars Dirke ile
Antiope'ye eziyet ederler. Antiope'nin de Zeus'tan olan kizleri Amphion ve Zethos
analarnn cn almak iin Lykos'u ldrrler (Antiope, Amphion).
(2) Argonautlar efsanesinde ad geen Maryandyn'ler kral. Lykos Argonautlar bat
Ege kylarnda bulunan lkesine vardklarnda iyi karlar, konuklar ve len dmon'la
Tiphys'i gmmelerine yardm eder, giderek kendi olunu len dmencinin yerini tutmak
zere yanlarna verir. Argonautlarn Amykos'u ldrmeleri bu zorbann dman olan
Lykos'un ok houna gitmiti (Argonautlar).

Lykurgos.
Trakya kral Lykurgos'tan lyada'da sz edilmektedir. Sava srasnda Akha yiidi
Diomedes karsnda Bellerophontes'in torunu Lykial yiit Galukos'u grnce bir tanr
sanr onu ve tanrya kar savamann sakncalarna rnek olarak Lykurgos'un servenini
anlatr (l. VI, 130 vd.):

Dryasn olu gl Lykurgos bile

onlarla kavgaya tutuunca yaamad.
O bir gn, kutsal Nysa danda
kovalamaya kalkt Dionysos 'un
stninelerini,
dayak yediler yiit ldren Lykurgos'un
vendiresiyle,
 o vakit Dionysos'un d koptu,
denizin dalgalarna att kendini,
Lykurgos 'un homurtusundan bir titreme
almt Dionysos 'u,
Thetis de hemen ekti onu iine.
Rahat yaayan tanrlar kzdlar o zaman.
Kronos'un olu kr etti Lykurgos'u,
stelik ok da yaamad o,
lmszlerden tiksindirmiti kendini.

Dionysos'la ilgili birok efsaneler arap tanrnn ve kltnn benimsenmesine kar

gsterilen tepkileri dile getirir (Pentheus). Anadolu'dan geldii aka belli olan bu klt
zellikle kuzey Yunanistan'a yerlemekte glk ekmi olsa gerek. Tragedya
yazarlarnn biraz deiik motiflerle ele aldklar Lukurgos efsanesi bu gerei dile
getirmektedir.

Lynkeus.
Elli Aigyptosoullarndan biri. Danaos kz Hypermestra'nn kocas. Babalarnn
buyruu zerine Danaos kzlar gerdee girdikleri gece kocalarn hanerledikleri halde,
yalnz Hypermestra Lynkeus'u ldrmez. Hypermestra'nn kocasn esirgemesinin nedeni
eitli yorumlara uramtr: Kimine gre Hypermestra Lynkeus'a tutulmu, kimine gre
de adam ldrmeyi baaramad ve Lynkeus kzlna sayg gsterdii iin ona
kyamamtr. Danaos kz Hypermestra'y baba sz dinlemedi diye mahkemeye vermi,
ama Aphrodite'nin yardmyla kz kurtulmu, Lynkeus'la evlenmi ve Abas' dourmutur
(Hypermestra, Danaos Kzlar).

M
Maia.
Atlas'la Pleione'nin kz. Pleiad yldzlarndan biri (Tab. 7). Maia, Arkadya'nn Kyllene
danda tanr Zeus'la birleerek Hermes'i dourmutur (Pleiadlar, Hermes). Maia, Zeus'la
Kallisto'dan doma Arkas'a stninelik ettii iin Hera'nn hmna uram ve ancak yldz
olarak ge ktktan sonra rahat etmitir (Arkas).
Roma'da Maia adl eski bir tanraya tapnrlard, bu tanra sonralar Yunan dininin
etkisi altnda Hermes'in anas Maia ile bir tutulmu ve mays ay kendisine adanmtr.

Maiandros.
Maiandros, yani Byk Menderes ilka yaznnda en ok ad geen rmaklardan
biridir. Btn byk su yollar gibi Maiandros da Okeanos'la Tethys'in olu saylr. Bu
rmak tanrnn birok kz ve erkek ocuklar olmu derlerdi: Samos (Sisam) adasna adn
veren Samia, Kaunos'la Byblis'in analar olan Kyane, Kallirhoe ve kendisi gibi bir rmak
olan Marsyas ve Babys (Marsyas, Byblis).
Maiandros'un ad ilkadan bu yana zel ad olmaktan km, kvrntl ak
dolaysyla rman ad rmak, yol kvrnts ya da mimaride ylankavi motifler, dilde
dolambal konumalar iin kullanla gelmitir.
Menderes rmann miller tayarak, eski zamanlarda denize alan limanlar olan
birok ehri toprak altnda boduu bilinmektedir. Bugn bile gz gre gre izlenebilen
bu sre ilkadan beri Ege ehirlerinin balca bir derdi saylmaktayd. Tarihsel
alarda da bir tanr bilinen ve tanr gibi tapnlan Menderes'e kar Milet halknn
ayakland ve tarlalarn bataklk, limanlarn da ova haline getiren bu insafsz tanrya
kar dava at anlatlr. Davaya bakan yarg sulamay yerinde grm ve tanry
Miletlilere ceza demeye mahkm etmi. Irmak tanrnn tapnanda para ok bol
olduu iin bu cezay rahipleri tanr adna kolaylkla demiler, ama koca rmak
limanlar millerle bomay gene de srdrm.

Mainad'lar.
Mainas szc aslnda Yunanca "mainomai" fiilinden tremi bir sfattr. Tanr
etkisiyle kendinden geen, coup taan ve doaya, tanrya kararak br insanlarca
ldrm gibi grnen bir kii, zellikle bir kadn iin kullanlr. Mainas, oulu
Mainades, Dionysos alayn meydana getiren Bakkhalarn baka bir addr (Bakkhalar).

Maion.
lyada'da Lydia blgesinin ad iki yerde Maionia (Meionie) diye geer, kendinden
sonraki airler de Homeros'a Maionides demektedirler. Bu soyad byk ozann Maion
adnda bir atas olduunu mu, yoksa sadece Maionia yani zmir'i de iine alan Ege
kykarnda doduunu mu belirler? Ge uydurulmu efsanelere gre Maion diye bir kii
vardr, Homeros'u dourduu sylenen su perisi Kritheis'le evlidir, ya da onun babas,
yani Homeros'un dedesi, baka bir sylentiye gre de manevi babasdr. Btn bu
varsaymlar yersiz, Maionides soyad da Homeros'un doup byd blgeye atf olsa
gerek.

Makar.
 lyada'da ad geen Lesbos kral. Kimlii stne kaynaklar birbirini tutmaz: Kimine
gre Makar, tanr Helios'un olu, kimine gre de Zeus'un soyundandr. Tufan'dan sonra
bir onyal gmen kafilesiyle Lesbos'a gelip yerlemi ve o zamanlar bo olan komu
adalar da birer oturma yerine evirmi. Sonradan Lapithes'in olu Lesbos da Midilli'ye
gnce Makar'la Lesbos iyi geinerek adalarda ortak egemenlik kurmular. Makar'n iki
kz varm: Methymna ile Mytilene. Methymna Lesbos'la evlenmi, adann bir kentine
adn verdii gibi, kz kardei Mytilene de sonradan bakent olacak ehri adlandrm.

Makhaon.
Asklepios tanrnn olu, kardei Podaleiros'la birlikte (Podaleiros) Troya savana
Tesalya kentlerinden gelme otuz gemiyle katlr ve hekim olarak ok yararlk gsterir.
Menelaos vurulduu zaman, Makhaon hemen yardma koar (l. IV, 211 vd.):

Tekmil yiitler sarmt Menelaos 'u.

Tanrya denk hekim durdu ortalarnda,
smsk kemerden ekip kard oku,
krld okun sivrileri ekilirken dar doru.
zd ldayan kemeri, altndan da kua,
kuyumcularn iledii karnl zd sonra.
Kara okun yarasn grnce emdi kan,
ac dindiren ilalar ustaca serpti stne.
Bir zamanlar Kheiron vermiti babasna o
ilalar.

Sava srasnda Makhaon Paris'in bir okuyla yaralannca, Akhalar bir telatr alr, "bir
sr insana bedel olan" bu hekimi Nestor arabasna bindirip kendi barakasna gtrr ve
tutsa Hekamede'ye baktrr. Troya ordusunda nl bir hekim olarak geinen Makhaon
daha ok cerrah olarak i grr, kardei Podaleiros ise tedavi ile urar. Makhaon
Telephos'un ve zellikle Philoktetes'in yaralarn iyiletirmi olmakla n salmt
(Telephos, Philoktetes).

Manto.
Ad kehanet, falclk anlamna gelen Manto, nl bilici Teiresias'n kz saylr. Babas
gibi gelecei grme yetisine sahiptir. Epigonlar Thebai'yi aldktan sonra, khin Teiresias
Delphoi'ye gitmek zere yola koyulur. Kr olduu iin kz Manto'ya dayanarak yrr,
ama yolda ldkten sonra, Manto tek bana Apollon tapnana varr. Manto kendini
tanrya adar ve yllarca Sibylla olarak grev yapar. Tanr gnn birinde ona Ege
kylarna gidip orada bir tapnak kurmasn buyurur: Manto Klaros'u kurar. Argoslu
Rhakios'la evlenip Mopsos'u dourmas eitli yorumlarla anlatlr: Birine gre Manto
Apollon tanrdan gebe kaldktan sonra tapnaktan karken Rhakios'a rastlar ve tanrnn
ona setii bu lml kocayla birlikte Klaros'a gidip tapnak kurar. Baka bir anlatma
gre Manto yalnz bana gider Klaros'a, yolda korsanlar tarafndan karlr, Rhakios
adl reisleriyle evlenir ve Mopsos'u dourur. Klaros'ta Manto'nun kurduu tapnaa olu
Mopsos barahip ve bilici olur (Mopsos).
Manto efsanesi belli bir amala uydurulmu bir efsaneye benzer. Anlaldna gre,
Anadolu'da bulunan Apollon tapnaklar ve kehanet merkezleri Yunanistan'dakilerden
hem daha eski, hem daha stnd. Mopsos'la Kalkhas efsanesi de bu stnl aa
vurur. Ama Yunanistan bu gerei tersine evirmek iin baz arelere bavurmu,
Anadolu merkezlerinin Yunanistan'dan gelme efsaneler uydurmutur. Ege'nin en nl
kehanet merkezlerinden olan Klaros'un Thebaili Teiresias'n kz ve adndan uydurma bir
kii olduu anlalan bu eit amal efsanelerden biridir (Apollon).

Maron.
Odysseia'da anlatldna gre Maron Odysseus'un ilk ura olan Trakya'nn smaros
ehrinde Apollon rahibidir. Odysseus bu kenti yama ederken Maron'u korur ve sayar,
rahip de bunun karlnda ona birok armaanlar ve bal gibi tatl bir krmz arap
verir. Odysseus bu arapla Tepegz Polyphemos'u sarho ederek tek gzn karr,
bylece elinden kurtulur. Homeros Maron'un arabn yle tanmlar (Od. IX, 202 vd.):

Yedi talant verdiydi, iyi ilenmi altndan,

batan baa gm bir sarak verdiydi,
ve on iki testi arap eklediydi bunlara,
tatl, su katlmam, tanrsal bir ikiydi bu.
Bu bal gibi tatl krmz arab iecein vakit
kartr bir sarak dolusunu yirmi l
suyla,
ykselir bir de bakarsn saraktan bir tatl
koku,
yle bir tannsal koku ykselir ki, gel de
ime.
 (Odysseus, Potyphemos).
Tragedya yazarlarna gre Maron Dionysos tanrnn torunu, ya da oludur, Silenos'la
yoldalk eder ve onun gibi ok ier. Kimi yazarlar onu eli, aya titreyen, ama arap
iti mi btn gcn bulan bir ihtiyar olarak tanmlarlar. Roma'da Maron'u ayya diye
simgeleyen bir eme vard.

Marpessa.
Euenos'un kz, das'n kars. Kendisine k olan tanr Apollon'la kocas arasnda das'
seer (das).

Mars.
Mars, Yunan tanrs Ares'in Roma dinindeki karldr. Efsaneleri de Ares'in
efsanelerini yanstr, rnein Latin airi Lucretius'un "Doa stne" adl eserinin bana
koyduu Vens'la Mars'n ak yks dorudan doruya Homeros'tan alnmadr. Mars
Romann sava tanrsdr ve sava tanrs olarak sayg ve tapk grr, ama yerli bir
talya tanrs olarak sava niteliinden baka bir nitelik tad da grlr. Yln ilk ay
saylan mart ay hem adn tar, hem de kendisine adanmtr. Bu ay iinde erefine
kullanan bayramlarsa birer bahar bayramdr ve tanr burada toprak bereketim
simgeler. Ne var ki mart aynda sava mevsimi de balad iin Romallarn iki kavram
bir araya getirdikleri, bu tanryla hem doann yeniden douunu, hem de insanda yeni
yeni kar koyma glerinin belirdiini simgelemek istedikleri sanlabilir. Mars ayrca
sava genliin de tanrsdr. Kurt kendisine adanm bir hayvandr, Romulus'la
Remus'u emziren dii kurdu da bu greve Mars tanr gnderdiinden Roma halknn atas
saylr.

Marsyas.
Marsyas efsanesi Anadolu'ya zgdr ve asl anlam ancak iinde olutuu dekor gz
nnde tutulursa anlalabilir. Aydn'dan Mula'ya gidildiinde ine ile Yataan arasnda
Gkbel denilen bir yer vardr, manzaras akllara durgunluk veren bir yer: Yol orada 30
kilometrelik bir aray 380 viraj yaparak alr, gkten dm meteortalarna benzer
kapkara, korkun biimlerle st ste yl kayalar arasnda ylan gibi srne srne, bin
bir dneme yapa yapa ilerler. Kendinizi bu dnyada deil, gklerin sarsntsyla
yeryzne dm bir gezegende sanrsnz. Gz alabildiine ne bir aa, ne bir ot, ard
ardna dalar, kayalar, ta ynlar, yle ba dndrc, tyler rpertici bir evre ki,
her dnemete bir cin, bir eytan, tarih ncesi alardan kalma bir srngenle
karlaacanza inanrsnz ve korkudan soluunuz kesilir. Bu doa d karalt iinde
uzaktan bir rlt duyar gibi olursunuz, yaklar, bakarsnz ki bir yarn dibinde bir
yeillik kmesi, pfr pfr esen kavaklar, yer yer pembe zakkumlar ve yemyeil bir su.
Ne o? Bir rmak, ine ay, ilkan Marsyas' kavaln ttryor tatl tatl, ac ac, nk
bu kavalcnnki kadar korkun bir aln yazs olmam baka hibir kavalcnn.
Dinleyelim Marsyas'n servenini:
Tanr Pan'n yapp kulland syrinks denilen yedi borulu kavala karn, Marsyas iki
borulu kavaln bulucusu saylr. Bu yzden de kimi kaynaklarda Marsyas'n Kybele'nin
alayndan olduu sylenir, nk Ana Tanra kltnde tefle birlikte bu kaval
kullanlrd.
Ama asl efsanesi yledir: Bu kaval bulan tanra Athena imi, gnn birinde kaval
alarken bir derenin suyundan yzne bakacak olmu, kavaln yzn nasl buruturup
irkinletirdigini grm ve kaval fkeyle atp dere kenarndan uzaklam. Bir baka
anlatma gre Hera ile Aphrodite Athena'nn kaval aldn grerek onunla alay
etmiler, tanra da Phrygia'ya giderek duru bir suda yznn gerekten irkin olduunu
grm de kaval atarken, onu yerden toplayacak olan en byk cezalara arpacana
ant imi, Marsyas bunu nerden bilsin, yerde bulduu kaval alm ve almaya koyulmu.
Marsyas baylm sesine, o kadar sevmi ki dnyada bundan gzel ses veren saz
olmadn ileri srm ve Apollon tanrnn lyra'syla yarmay bile gze alm. Tanr bu
yarma iin bir art komu: Kim yenerse yenilene istediini yapacak. Yarg olarak
Tmolos (Bozda) tanrsn almlar. Birinci yarma sonu vermemi, ikincisinde Apollon
Marsyas'a meydan okuyarak kavaln tersine tutup almasn buyurmu, kendisi lyra'y
ters tutunca ayn sesleri kard halde, Marsyas kavaln ttrememi, bu yzden de
yenik dm. Yarmay gzleyen Phrygia kral Midas gene de kavaln lyra'dan stn
olduunu syleyince tanr onun kulaklarn eek kulaklar haline getirmi (Midas). Ama
bununla kalmam, Marsyas' tutmu, bir aaca balam ve derisini yzm. Marsyas bu
korkun ikence iinde can vermi. Apollon sonradan yaptna piman olmu derler,
lyra'sn yere atarak krm, Marsyas' da bir rmak haline getirmi. Gkbel'de akan ine
ay ite bu rmak-m.

Mater Matuta.
Roma'da matronlar yani evli kadnlar ve analarn tapndklar eski bir tanra.
Bayram Matralia adyla 11 haziranda kutlanrd. Matuta ad sonradan bu tanrann
afak ve sabah gneiyle bir tutulup, Yunanistan'dan gelme no-Leukothea ile
kartrlmasna yol amtr. Efsaneye gre no kendini denize attktan sonra bir
denizkz olmu ve talya kylarna karak oraya snmtr (no).

Medeia.
Medeia efsanenin ve tragedyann kadn kahramanlar arasnda en gl, en arpc
bir tiptir. Kiilii ve serveni hemen her ada zamann gr ve eilimlerine gre
yorumlanarak edebiyata ve sanata konu olmu ve olmaktadr. Yerine gre egzotik ve
ilkel karakteri stnde durulur, kendi kardeini kesip paralarn yol stne serpen,
ondan da te kendi karnndan domu ocuklar ldrp babalarnn nne seren
korkun bir byc kadn diye gsterilir, yerine gre de seven ve hor grlen, zverisi
karlksz kalan, yabanclk, itilmilik, kskanlk duyan bir kadnn dram canlandrlr
gzmzn nnde.
Medeia Kolkhis kral Aietes'in kz, tanr Helios'un torunu ve tanra Hekate'nin
yeenidir, Gne soylulardandr, akrabalar olan Kirke ve Pasiphae gibi doa d, tyler
rpertici servenlerin kahramandr (Tab. 8). Bu servenlerin canlandrlmasnda
oynad rol ilkel bir macera roman kahramannn roldr. Argonaut'lar destan
Odysseia'daki olaylardan daha eskilerini dile getirmekle ok daha yeni bir ada kaleme
alnmtr. Bunun iin bu destann, daha dorusu ilk macera romannn kahramanlar
arpc renklerle izilmi, canlandrlmtr. Medeia'nn hem Argonaut'lar destannda,
hem de tragedyalarda sz geen servenleri u adlar altnda anlatlmtr:
Argonaut'lar, ason, Aietes, Pelias.

Medeios.
Medeia ile ason'un olu. At adam Kheiron tarafndan yetitirildii sylenir. Bakaca
efsanesi yoktur.

Medos.
Medeia'nn bir olu. Bir kaynaa gre Medos, Kolkhisli bycnn Atina kral
Aigeus'tan olan bir ocuudur, baka bir kaynak Meneia'nn Atina'dan Theseus'un
gelmesiyle kovulunca Asya'ya gtn ve ora krallanndan biriyle evlenerek Medos'u
dourduunu ileri srer. Her iki kaynaa gre Medos, Medlerin atas saylr.

Medusa.
Gorgolardan biri, Perseus kafasn kesince akan kanndan Pegasos'la Khrysaor doar
(Perseus).

Megaira.
Erinys'lerden biri (Erinys).
 Melampus.
Ad kara, esmer ayakl anlamna gelen Melampus, Amythaon'un olu, Kretheus'le
Tyro'nun torunu ve birok bilici ve falc kuann atasdr (Tab. 23) Doar domaz anas
Melampus'un gvdesini glgeye koymu, ama ayaklarn gnete brakm. Bu nedenle
Melampus demiler ona . Bilicilii Melampus yle bir olaya borluymu: ocukken l
bir ylan bulmu, bir insan ls gibi alm onu bir odun ynnn stne koyarak yakm
ve cenaze trenini yapm, sonra da yavrulann bytm. Ylanlar da kran borcu
olarak gzlerini, kulaklarn yalayp arndrmlar, bylece grme ve iitme yetisi br
insanlarnkinden ok stn olmu. Melampus kularn ve br hayvanlarn dilini anlar,
onlarla konuurmu. Bundan baka hekimlikte, hastalar byyle iyi etmekte ondan
stn yokmu.
Melampus'la kardei Bias yurtlar olan Tesalya'dan ayrlp, Pylos'ta amcalar Neleus'un
yanna snmlar. Bias Orada Neleus'un kzyla evlenmek istiyormu, ama Neleus kzn
Bias'a ancak Phylakos'un srlerini getirirse vereceini sylemi. Bu srnn bekisi ne
insan, ne hayvan hibir canlnn yaklaamad bir kpekmi. Bias, onu alt etmeyi
kardei Melampus'tan istemi, o da ancak bir yl hapiste kaldktan sonra sry
alabileceini bildirmi. Gerekten de yle olmu: Sry almaya giden Melampus'u bir
tahta kulbeye kapatmlar, o da kulbenin damndaki bceklerin konumasna kulak
misafiri olmu, anlam ki kiriler kmek zeredir, aradan da bir yl gemimi, bunu
kendisini tutuklayan Phylakos'a bildirmi, kulbeden karlr karlmaz da dam km.
Phylakos bu alacak adamdan olu phiklos'un iktidarszlna are bulmasn istemi,
bunu da baarnca Melampus'a srlerini vermi. ki karde bunlar Neleus'a
gtrmler, Bias da kzla evlenmi.
Daha sonra Argos kral Proitos'un ard Melampus bu kraln kzlarn delilikten
kurtarm. Kzlar hep birden ldrp kendilerini inek sanrlar ve bylece Peleponez'i
dolarlarm. Melampus onlar iyi etmek iin Proitos'tan lkesinin te birini istemi,
kral vermeyince yapmam demi ve kzlar beter olmu, sonunda Melampus lkenin bir
eyreini kendisi, bir eyreini de kardei iin istemi, Proitos da bu art kabul etmek
zorunda kalm. Melampus kzlar stnde trl byler uygulayarak onlar iyiletirmi,
sonra da kzlarn birini kar olarak alm ve Argos kralln kardei Bias'la paylam.

Melanion.
Bkz. Atalante

Melanthios (yahut Melantheus).

Odysseia'da sz geen thakeli kei oban, hizmeti Melantho'nun kardei. Kz
kardei gibi kendisi de efendisine kar nankrlk eder, yolda dilenci klnda rastlad
Odysseus'u hrpalar, taliplerin tarafn tutar, onlarla Odysseus arasndaki arpmada
yardm iin koup hazine odasndan silah getirmeye yeltenir, derken Odysseus'la
Eumaios'un bir dzeniyle orada kskvrak balanr ve hizmetiler asldktan sonra
Melanthios da avluya getirilip kulaklar ve burnu kesilir, erkeklii koparlp kpeklere
atlr ve en sonunda elleri, ayaklar da kesilerek olduu yerde braklr.

Melantho.
Gzel yanakl Melantho Odysseus'un saraynda, Penelopeiann hizmetinde bulunan
elli hizmetiden biridir. Hanm onu yetitirdii, martt halde, Melantho haindir,
taliplerden Eurymakhos'la seviir. Dilenci klnda karsna kan Odysseus'a sver.
Namussuz hizmetilerle birlikte ceza grr ve taliplerin lmnden sonra aslr (Od. 420
-473).

Meleagros.
Meleagros, Kalydon Av diye anlan bir servenin kahramandr. Efsanesinin iki
anlatm vardr. Birini Akhilleus'un lalas Phoiniks Agamemnon'un gnderdii elileri geri
evirip fkesinden vazgemek istemeyen yiide ibret dersi olsun diye anlatr. yledir:
Aitolia'da Kalydon blgesinin kral Oineus'la kars Althaiann Meleagros diye bir oullar
olur. Oineus tanra Artemis'e kar su iler, hasat bayramnda btn tanrlara kurban
kestii halde, Artemis'i unutur. Bunun cezas olarak tanra Kalydon blgesine korkun
bir yaban domuzu salar. Ekinleri yok eden bu canavar yznden lke alk ve ktlkla
kar karyadr. Meleagros bu hayvan avlamaya kalkr ve bu ite btn komu
lkelerden yardm grr. Kalydon Avna nl, sanl btn yiitler katlr. Aitollarn
komular Kuretler de yardma gelirler ve av iyi bir sonu verir, canavar ldrlr. Ama
Artemis kininden vazgemez, avn paylalmasnda Aitollarla Kuretler arasnda kavga
kartr, avclar birbirlerine girerler, Meleagros bu srada daylarn ldrr. Anas
Althaia bunun zerine oluna lanet okur ve perileri Erinysleri salar stne.
Meleagros savatan ekilir. Derken Kuretler Aitollarn kentini yakp ykmaktadr, kars,
anas, btn dostlar Meleagros'a fkesinden vazgeip yurdunu savunmas iin
yalvarrlar. Meleagros sonunda savaa dner ve Kuretleri Kalydon'dan kovar.
Ayn efsanenin br anlatmnda Meleagros'un anas Althaia'nn olunun mryle
yakndan ilikisi olan odunu yakp yakmamas temas stnde durulur (Althaia). Kalydon
avna kz kahraman Atalante de katlmtr, av sona erince Meleagros yaban domuzunun
postunu Atalante'ye vermek ister. br avclar buna kar koyar, zellikle bir kadnn
kendilerinden stn tutulmasna kzan Meleagros'un daylar meydan okurken yiit
onlar vurup ldrr, anas Althaia da odunu atee atarak olunun mrne son verir.

Melikertes.
Bkz. no.
 Melpomene.
Musalardan biri, okluk tragedyay simgeler (Musa).

Memnon.
afak tanra Eos'la Troya kral soyundan olan Tithonos'un olu ( Eos). Memnon Troya
savann lyada'da anlatlan blmnn sonrasn ele alan "Aithiopis" adl destann
kahramandr. Yazar Miletoslu Arktinos olan bu destan yitiktir, ama konusunu biliriz.
Habeistan kral Memnon Hektor ldkten sonra Troya'ya yardmc gelir. Srtnda
Hephaistos'un yapt silahlar vardr. lkin Aias'la karlar, bu sava sonu vermez,
sonra Nestor'a satar, Nestor'un olu Antilokhos babasn savunurken Memnon'un
elinden ldrlr. Derken Akhilleus araya girer. nk Patroklos ldkten sonra
Antilokhos onun en iyi dostu olmutur. Akhilleus Antilokhos'un cn almak ister, ama
Thetis, olunun Memnon'u ldrdkten hemen sonra lmesi gerektiini bilir, onun iin
Akhilleus'u bu savatan alkoymaya urar. Akhilleus sz dinlemez, almak iin yanp
tutuur. Bu kez iki tanra Eos'la Thetis tanr Zeus'a bavururlar, her ikisi de kendi olu
iin yalvarr. Zeus Hektor'la Akhilleus iin yapt gibi ii kader tartsna vurur: Memnon
lecektir. Olu Akhilleus'un elinden can verince, Eos lsn er meydanndan alp gney
topraklarna doru tam, yolda da bol bol gzya dkm. Gn dounca bitkiler
stnde grlen iy taneleri ite bu gzyalarndan gelmeymi.
lka plastik sanatnn konu edindii Memnon motifi Marmara'ya dklen Aisepos,
yani Gnen ay ile de ilgilidir. Bir efsaneye gre Memnon'un mezar Marmara
kylarndaym, her yl Memnon'un kular Gnen aynn azna gelir, orada Habe
yiidine alarlarm. Memnon'un savata len arkadalarnn ruhlarn tayan, yahut da
kendisinin lmszlemi kllerinden domu olan bu kular iki gruba ayrlr,
birbirleriyle dvrlermi, arpma da ancak bir grup bsbtn yok olduktan sonra
sona erermi. Msr'da nc Amenotep'in diktii heykele Memnon heykeli denmesi, her
sabah afak sknce bu heykelin tatl ezgilerle gn douunu selamlad sylentisi,
Memnon kltnn Msr'da da, Anadolu'da da yerlemi olduunu belirtir.

Men.
Phrygia kltlerinde ad geen bir ay tanrs, Anadolu'ya zg bir tanrsal varlktr.

Menelaos.
Agamemnon'un kardei Menelaos, babas Atreus tarafndan Pelops ve Tantalos
soyundan, anas Aerope tarafndan da Giritli Minos'un, yani tanr Zeus'la Europann
dldr (Tab. 15). Tanr lanetine uram bahtsz bir soydan olduu halde bana gelen
belalarn hibiri kendi iledii bir su yznden deildir, Menelaos'un kendisi temiz,
drst, yrekli, olsa olsa biraz yumuak bir insandr. Kars gzel Helena'nn evinde
konuklad Paris tarafndan bir yn malla birlikte karlmas Menelaos'a kar yaplm
byk bir hakszlk, efsaneye aldatlm koca olarak girmesi de bir bahtszlk saylabilir.
Menelaos etken deilse de balca edilgen kahraman olduu lyada destannda en
parlak sfatlarla nitelenir: Ares'in sevdii, Zeus'un besledii, gr naral, yiit
Menelaos'tur, sarn olduu, bacaklarnn biimli, bileklerinin gzel olduu belirtilir.
Helena bile bin pimandr onu braktna, yle der kocas iin (Od. IV, 263): " Ne
akldan yoksundu kocam benim, ne gzellikten yoksundu".
Menelaos Akha yiitlerinin en sekinlerindendir, Paris'le kozunu paylamak iin
onunla teke tek savaa girmeye can atar (l. III, 16 vd.):

kt tanr yzl Aleksandros Troyallarn

en nne,
omuzlarnda bir pars derisi, kvrk yay,
klc.
Ucu tuntan iki kargsn sallayarak
zorlu savata ard karsna cenge,
Argoslularn en yiitlerini.
Ares'in sevdii Menelaos, kalabaln iinde
onun uzun admlarla ne atldn
grnce,
sevindi kocaman bir ava gz ilien aslan
gibi.

Menelaos aslan gibi savar, bu arada da tanrlara yalvarr (l. III, 352 vd.). Ama
tanrlar dinlemez szn, Menelaos tam Paris'in hakkndan gelecekken Aphrodite tutar
karr onu, Menelaos dvnr, ama ne yapsn, gene de gevetmez abay, Akhalar
cenge kkrtr (l VII, 9 vd.):

Sizi dlekler sizi,

Akha erkekleri denmez size, Akha kadnlar
demeli.
Bir Argoslu kmazsa Hektor'un karsna
bizim iin tam bir yz karas olacak bu.
 Kendi gze alr Hektor'a kar dvmeyi, ama Agamemnon bu lgnlktan alkor
kardeini. Menelaos n srada savamaya, kendi davas uruna kendi kendini savunmaya
ve bu yolda n kazanmaya can atar, ama talihsizlii uradadr ki, ne yapsa fayda
vermez, hep ikinci planda kalr, savata da, kurultayda da dizginler bakalarnn
elindedir.
Menelaos'un destanda, tragedyada ve baka trden yaptlarda sz geen efsanesi bir
tm olarak yle zetlenebilir: Agamemnon'la Menelaos babalar Atreus'la amcalar
Thyestes arasnda sregelen kan davas srasnda Mykene'den srlp Sparta kral
Tyndareos'un yanna snrlar ( Atreus, Aigisthos). Tyndareos iki kardee iki kzn verir.
Helena'nn talipleri arasnda Menelaos'u semesi, br taliplerin de bu evlilii korumaya
ant imeleri zerine kar-koca Sparta'ya yerleirler. Tyndareos'un lmnden sonra
Agamennon Mykene, Menelaos da Sparta tahtna kar. Menelaos'la Helene dokuz yl
kadar rahat ve mutlu yaarlar, Hermione diye bir kz ocuklar olur. Bu srada Paris
Menelaos'un sarayna konuk gelir. Menelaos'un Asya'dan gelme konuunu arlad ve
bir sre onunla birlikte Sparta'da kald anlatlr, ama bu arada Girit'te bulunan
bykbabas Katreus lr, Menelaos Paris'i Sparta'da brakarak cenaze treni iin Girit'e
gider. Paris de konukluk kurallarnn hepsini ineyerek Helena'y karr ( Helena). Ac
haberi alp Sparta'ya dnnce Menelaos aabeysi Agamemnon'u, sonra da Nestor,
Palamedes ve Odysseus'u yardma arr. Helena'nn yeminli btn taliplerini toplamak
ve Troya seferini hazrlamak iine koyulurlar. Bu, kolay olmaz, nk birok Akha kral
ve nderi uzun srecei ve zor olaca belli olan savatan kanmak isterler (Odysseus,
Akhilleus). Sonunda donanma Aulis limannda toplanr, Agamemnon bakomutanl ele
alr, ne var ki eitli engeller Akha ordusunun Troya'ya varmasn geciktirir
(Agamemnon, phigeneia). Anadolu toprana ayak bastklarnda Menelaos'la Odysseus
Troya'ya eli olarak gnderilirler, ama Helena'y geri istemek ve sava nlemektir.
Elileri Troyal Antenor karlar ve sorunu kurultayn nne getirir, ama Paris bask
yaparak kadnn ve mallarnn geri verilmesini nler (Antenor). Sava balar ve bilindii
gibi on yl srer. Menelaos'un savata oynad rol lyada'da ayrntlaryla anlatlmtr.
Menelaos'un servenleri sava sonras efsanelerinde de byk bir yer tutar. Tahta atn
iindeki yiitlerdendir, Troya yangn ve yamas srasnda Helena'y snd sunan
dibinde ldrmek ister, klcn kaldrr, tam vuracakken gzel kadnn perian halini,
plak memesini grnce yumuar, onu balar. Hemen gemilerine binip denize
alrlar. Bir frtna onlar Girit kylarna atar. Menelaos burada birok gemisini yitirir,
ikinci yola knda da Msr kylarna atlr. Menelaos, kendisini Sparta'da grmeye
gelen Odysseus olu Telemakhos'a Msr'da be yl kaldn anlatr. Gene yola knca bu
kez Nil azndaki Pharos adasnda alkonur ve ancak deniz ihtiyar Proteus'u balayp
ondan t aldktan sonradr ki yurduna dnmeyi baarr (Od. IV, 351-593). Bylece
Menelaos Troya seferine gitmek zere Sparta'dan ayrldktan on sekiz yl sonra yurduna
dnm olur. Agamemnon'un tersine aksiliklerle karlamaz, Sparta'daki tahtna oturur,
ei ve ocuklaryla birlikte rahat bir mr srer. Telemakhos'u konuklayan, ona yol
gsteren, armaanlar verip gnderen Menelaos grm, geirmi, olgun ve babacan bir
adamdr. Ei Helena da uslanm, yumuak ve tatl bir e ve bir anne olmutur.

Menoitios.
(1) apetos'la Klymene'nin olu, Prometheus, Epimetheus ve Atlas'n kardei (Tab. 3).
Bu Titan br kardeleri gibi gururlu ve kendini beenmitir. Bu yzden Zeus onu,
"duman duman yldrmlaryla vurarak Erebos'un karanlklarna yollar" (Hes. Theog. 510-
515).
(2) Aktor'la Aigina'nn olu, Patroklos'un babas (Tab. 21). Aigina tanr Zeus'tan
Aiakos'u dourduktan sonra Aktor'la evlenip Menoitios'u dnyaya getirir, bylece
Aiakos'la Menoitios vey karde olurlar. Akhilleus'la can yolda Patroklos arasndaki kan
akrabal da buradan gelmedir. Menoitios, olu Patroklos kaza ile bir arkadan
ldrnce onu Peleus'un yanna gnderir. Akhilleus'la Patroklos da bir arada byyp
yetiirler (Patroklos).

Mentor.
Odysseia'da sk sk ad geen bir thakeli, Odysseus'un sadk dostu. Odysseus Troya
seferine kmadan nce evini ve ailesini ona emanet eder. Mentor da onun karlarn
taliplere kar korumaya alr, ama baaramaz. Tanra Athena Odysseia'da
Telemakhos'a klavuzluk etmek, ya da Odysseus'a taliplerin hakkndan gelmek iin
yardmc olmak istedike Mentor klna girer. Bu yzden Mentor bir has isim olmaktan
km ve yol gsterici, klavuz rehber anlamna kullanlagelmitir.

Mercurius.
Hermes tanrnn Roma dininde karl. Efsaneleri de Hermes'inkilerle bir
tutulmutur (Hermes).

Meriones.
lyada'da ad geen Giritli nder. domeneus'un arkada (domeneus).

Merope.
Pleiadlardan biri. Korinthos kral Sisyphos'la evlenir ve Glaukos'a ana olur (Pleiadlar).

Metaneira.
Eleusis kral Keleos'un kars. Demeter'i evinde hizmeti olarak altrr (Demeter).

Metis.
 Ad akl, us, bilgelik anlamna gelen Metis, Okeanos'la Tethys'in kz, yani ikinci kuak
tanrlardandr (Tab. 4). Zeus'un ilk ei olmutur: Bir efsaneye gre Kronos'un yuttuu
ocuklar kusmasn salayan ilac Zeus'a veren odur. Zeus onunla birleip Athena'ya
gebe braknca, Uranos'la Gaia tanry uyarmlar, Metis'ten doacak bir erkek
ocuunun kendisini tahttan atp yerine geebileceini bildirmiler, bunun zerine de
Zeus Metis tanray yutmaya karar vermi. Yuttuktan sonra Athena'y kafasndan
dourmu (Athena).

Midas.
Midas efsanede olduu kadar tarih ve arkeoloji kaynaklarnda da ad geen bir
Phrygia kraldr. Phrygia'da bulunmu birok antlar bugn de onun adn tar, birok
efsane ve masallar ansn yanstr. Bu efsanelerin hepsi blgeye zg nitelikte ve Ana
Tanra Kybele'nin kltyle ilgili grnmektedir.
Herodot'a gre Midas, Phrygia'nn birinci kral ve Gordium'un kurucusu saylan
Gordias'n oludur. Gordias'n Ana Tanra ile birlemesinden, doduu sylenen Midas
byynce Kybele'nin barahibi olmu ve tanrann Pessinus'taki byk tapnan
kurmu. Midasn ilikisi yalnz Kybele ile de deildir, Kybele gibi Anadolu toprana
zg arap tanrs Dionysos'a da yakndan baldr. Midas stne anlatlan efsanelerin
hepsinde bu Phrygia kral Dionysos'un balad nimetlerden fazlasyla pay alm,
tanrnn peinden giden alaya karm, srlarna ermi, yoluna ba koymu ve blgesel
trelerini savunan bir kii olarak canlandrlmaktadr. Bu efsanelerin yalnz Phrygia'y
deil, Lydia ve Karia gibi Ege'nin geni bir blgesini kapladklar da dikkati eker.
Ovidius'un "Deiimler"de anlatt bir efsanesi yledir: Silenos tanr Dionysos'un
alaynda ihtiyar, sarho bir satyr'dir, bir gn tanr Phrygia ve Lydia da ve
koruluklarnda dolat srada Silenos uyuyakalr ve Bakkhalarla Satyr'ler onu szd
yerde brakarak uzaklarlar. Kyller onu bulur ve boynunda tad iek
elenkleriyle balayarak kral Midas'a gtrrler. Bakkha srlarna ermi olan Midas
Silenos'u hemen tanr ve onu on gn, on gece saraynda konuklayp yedirir, iirir, sonra
da htiyar yoldan tanrya gtrr, verir. Dionysos buna o kadar sevinir ki, Midas'a
dilediini vereceini syler. Midas da her dokunduu eyin altn olmasn diler. Tanr bu
dilein ne kadar yersiz ve tehlikeli olduunu anlar, ama sz vermitir bir kere. Midas
sarayna dnerken yolda kopard bir dal altn olur, yerden toplad bir akl ta altn
olur, kopard bir buday baandan altn taneleri dklr, buna fazlasyla sevinir, ne
var ki sofrasna oturup ekmei azna gtrp, arab dudaklarna degdirince ekmek de,
arap da altn klesine dnr ve bu byle gider, ta ki kral dileinden vazgeip
tanrya bir daha yakarsn. Bakkhos Midas' balar, ona Sardes'e gitmesini, Paktolos
(Sart) deresinin kaynana dek kmasn ve topraktan fkran sularla ban ve ellerini
ykamasn buyurur. Kral da yle yapar ve rmak sularnda arnr, ama o gn bugn
Paktolos altn pullar srklemektedir, altn diyar Sardes'in zenginlii de oradan.
 Plutarkhos bu efsaneyi biraz baka biimde anlatr: Midas lkesinin uzak bir ilini
gezmeye gitmi, bir ln ortasna dm, iecek bir damla su bulamam, Toprak Ana
acnr, ona, ln ortasnda bir kaynak fkrtm, ama Midas kaynaa yaklap su
imeye yeltenince suyun altna dntn grm. Bu kez kral tanr Dionysos'a
yakarm, Dionysos da kaynaktan saydam bir su akmasn salam. Bu kaynaa Midas
Pnar denmi.
Kral Midas' asl nl klan masal kulaklaryla ilgili masaldr. Ovidius bunu tanr Pan'n
Apollon'la yarmasna atf yaparak anlatr, baka efsanelerde Apollon'la yaran Pan
deil, Marsyas'tr. Kral Midas bir gn Tmolos (Bozda) dann yamalarnda dolarken
Apollon'la Pan'n (ya da Marsyas'n) yartklarn ve bu yarmaya yarg olarak da
tanrs Tmolos'u setiklerini grr. Midas Apollon'un lyra'sn da, Pan'n (ya da Marsyas'n)
kavaln da dinler. Ne yapsn ki kaval sesini daha ok beenir. Bozda eteklerinde bir
dolatnz m, Sardes Tapnann karsnda ykselen o bakr rengi daa hi baktnz m
bilmem, ama orann havasn, evresini biliyorsanz, siz de Apollon'un sazna degil,
Marsyas'n kavalna dl verirsiniz eminim O evreye baka ses yakmaz nk, doa
kvr kvr koyun srlerini de, kavalyla obann da kendiliinden yaratr gibidir. Her
neyse Tmolos Apollon'a vermi dl, ama yarmaya tank olan Midas hi gerekmezken
kaval daha ok beendiini sylemi. Apollon tanr cezay Marsyas'a vermi, ama
Midas'tan da cn alm: Kraln kulaklarn uzatp uzatp eek kulana evirmi. Midas
eek kulaklarn Phrygiallarn sivri klah altnda bir sre gizlemi olsa gerek, berberi
olmasa, belki sonuna dek gizleyebilecekti, ama her gn san, sakaln tra eden
berber grm eek kulaklarn, kimseye amad bu srdan kurtulmak iin topraa bir
delik kazm ve iine eilerek, "Midas'n kulaklar eek kulaklardr" diye fsldam. Ama
kazma vurduu yerin evresinde ossaat otlar, kamlar bitmi, bunlar yel estike dile
gelerek, "Midas'n kulaklar eek kulaklardr" diye yanklanmaya balamlar.
Bu efsanenin yle yerli bir havas var ki ada tiyatro yazarlarmzdan Gngr
Dilmen'e bir piyes esinlemi. "Midas'n Kulaklarnda Dilmen eski efsaneye bir motif daha
katar, Midas kulaklarndan korkmakta, utanmaktadr, ama ne zaman ki bu korkuyu
yenerek halknn karsna kar, uzun kulaklar bir ayp deil, bir mucize, bir stnlk
oluverir halknn gznde. Onun iindir ki sonunda Apollon tanr Midas'n uzun
kulaklarn kurutup normal insan kula biimine sokunca, Midas halkn gznde bir
kahraman olmaktan kar, halk aldatan bir yalanc oluverir. yle ki bahtsz kral yerlere
kapanp tanrdan eek kulaklarn geri istemek zorunda kalr. Dilmen'in piyesi bir
efsanenin nasl yeni yeni yorumlarla geniletilip yaatlabilecegine rnektir.

Miletos.
Milet ehrinin kurucu kahraman. Efsaneye gre Apollon'un oludur. Girit'te domu
ve Minos onu Girit'ten srm, Anadolu'ya gelince de Maiandros rmak tanrnn kzyla
evlenmi. Kaunos'la Biblys'in babas saylr. Bakaca bir efsanesi yoktur.
 Minerva.
Tanra Athena'nn Latince ad. Minerva talya'nn yerlisi olmasa gerek. lkin
Etrsklerin, sonra da Yunanllarn etkisiyle Roma'nn balca tanrsndan biri
olmutur. upiter, uno ve Minerva Capitolium ls diye anlrd. Kendine zg bir
efsanesi yoktur.

Minos.
Zeus'la Europe'nin olu, Sarpedon'la Rhadamanthys'in kardei saylan efsanelik Girit
kral (Tab. 11 ve 15).
Minos Girit tahtna kmak isteyince karde arasnda kavga kopmu, ama Minos
tanrlarn kendisinden yana olduklarn ileri srm, bunu tantlamak zere de Poseidon
tanrdan bir dilek dilemi, denizden bir boa karmasn istemi, bu boay da sonra
gene tanrya kurban etmeye sz vermi. Diledii gibi olmu, denizden kpkler gibi ak
bir boa kagelmi. Minos boay alm, tahta oturmu, ama hayvan tanrya kurban
etmeyi unutmu. Gzelim ak boay srlerinin arasna damzlk olarak gndermi. Bu
duruma ok kzan deniz tanr ak boay Minos'un bana bela etmi, bir efsaneye gre
hayvan kudurmu, ortal kasp kavurduu bir srada Herakles'in elinden ldrlm,
ama i bununla da kalmam, kraln kars Pasiphae bu boaya doad bir akla
tutulmu ve onunla birlemi. Kral Minos gne tanr Helios'un kzlarndan Pasiphae ile
evlenmiti. Bir zamanlar Europe gibi boaya vurulan Pasiphae ak boayla birleebilmek
iin Daidalos'a bir inek heykeli yaptrr, iine girer ve gebe kalarak Minotauros'u dourur
(Daidalos, Pasiphae). Ondan sonra da Girit saraynn yaam karmakark olur. Helios
dllerinin hepsi gibi Pasiphae de bycdr, sevitii boay ldrtt diye Minos'u
byler, yatandan ylanlar, yanlar, akrepler kmasn salar, bunlar ii apknla
vuran Minos'un yatana giren her kadn sokup ldrmekteymiler. Minos'un erkeklerle
ak maceralar olduu da ileri srlr. Pasiphae'den olan iki kz Ariadne ile Phaidra'nn
mrleri de garip servenlerle gemitir (Ariadne, Phaidra).
Bu masallara karn Minos efsaneye ilkel alarn en doru ve haksever kral diye
gemitir. Tanr Zeus'tan esinlenerek yasalar kartt iin ldkten sona Hades'teki
yargcn biri olmu. Minos arkeolojide adn tayan alarda Girit'in komu adalar ve
kylar zerindeki egemenliini simgeleyen Atina ile sava ve oradan ylda (ya da
ylda) bir yedi delikanlyla yedi gen kzn Minotauros'a kurban olarak verilmesi efsanesi
de byle bir durumun dile gelmesidir. Masala gre Minos'un bu seferi kardei
Androgeos'un lmnden almak iindir (Androgeos). Ama Minos yalnz Yunanistan
yarmadasna deil, Anadolu kylaryla Sicilya'ya kadar da uzanm derler. Karya'ya
geldii, Sicilya'ya ise Daidalos'u kovalad sylenir (Daidalos). Buralarda Giritlilerin
koloniler kurduklar anlatlr.
 Minotauros.
Ad Minos'un boas anlamna gelen Minotauros insan bedenli, boa bal bir
canavarm. Tanr Poseidon'un kral Minos'a gnderdii bir boa ile Minos'un kars
Pasiphae'den domaym. Minos bu korkun yarat saklamak iin mimar Daidalos'a
Labyrinthos sarayn yaptrm (Pasiphae, Labyrinthos).
Theseus Minos'un kz Ariadne'nin yardmyla Minotauros'u ldrm (Ariadne,
Theseus).
Minotauros Girit sanatnda derin izler brakm olan Girit'e zg bir boa kltnn
simgesi olsa gerek.

Mnemosyne.
Ad bellek anlamna gelen Mnemosyne Uranos'la Gaia'nn kzdr (Tab. 4). Efsaneye
gre Zeus Pieria dalarnda dokuz gece yatm ve Mnemosyne de dokuz Musalar
dourmu.

Moira'lar.
Moira, pay ya da pay veren anlamna gelir. Efsanede olarak gsterilen Moira, yani
kader tanralar Hesiodos'ta "yaama paylarmz dzenleyenler" diye tanmlanr. Aln
yazs ve kader stne Yunan ilkann gr udur: nsan ana karnndan doar
domaz kader onun mr ipliini bkmeye koyulur, Moira her insann ipliini bker
dururlar, gnn birinde de keserler, o anda insan lr. lyada'da dven bir sava iin
yle deniyor (l. IV, 517):
Bitti mr yuma tam o srada!...
Moira denince, okluk ecel, lm akla gelir, onun iindir ki Homeros destanlarnda
kader diye evrilen Moira uursuz ve zorlu olarak nitelenir. Ne var ki Moira Zeus'tan da
daha gl ve stndr. Tanrlar babas ona kar gelemez, onun kararn deitiremez.
Sava alannda olu Sarpedon yaralannca Zeus ikirciklidir, sevgili olunu alp karmay
geirir aklndan, ama Hera kaderi ileri srerek dikilir karsna (Sarpedon).
Homeros'ta bir ya da birka Moira'dan sz edilir, ama adlar sylenmez, Hesiodos
bunlar kz karde diye tantr ve adlarn verir. Moiralar Zeus'la Themis'in kzlar,
Horalarn kardeleridir (Theog. 905 vd.):

... Klotho, Lakhesis, Atropos tanralar

ki bilge Zeus byk stnlk vermiti
onlara,
ki onlar verir yalnz insanlara
 mutlu ya da mutsuz yaama paylarn.

Burada Moiralar yalnz mr payn deil, bir de mutluluk ve mutsuzluk payn

veriyor demektir insanlara. Kimi yerde Kederle bir tutulan Moiralarn efsanesi yoktur
(Kerter). Onlar yar dinsel, yar filozofik bir grn canlandrlm imgeleridir. Platon
da Devlet'in son blmnde, yeniden yeryzne kacak olan ruhlarn Moiralara
bavurduunu anlatr (Dev. X, 620 d-e):
"Btn ruhlar hayatlarn, getikten sonra gene o srayla Lakhesis 'e yaklamlar.
Lakhesis her birine kendi perisini vermi; bu peri hayat boyunca ona hizmet edecek,
setii kadere gre yaatacakm onu. Bu peri ilkin ruhu Klotho 'ya gtrp onun eli
altndan ve dndrd kirmenden geiriyormu; bylece ruh setii kadere
balanyormu. Ondan sonra Airopos, Klotho 'nun eirdii kaderi llmez hale sokuyor,
sonunda ruh hi arkasna dnmeden Kaderin taht nne gelip duruyor, sonra te yanna
geiyormu".

Moneta.
Haber veren, uyaran anlamna gelen Moneta, tapna Roma'da Capitolium tepesinde
bulunan tanra uno'nun bir ek addr. Bu adn nedeni . . 390 ylnda Roma'nn
Galyallarn basknna urad srada bu tapnan kazlarnn gece terek dmann
geliini haber vermesidir.

Mopsos.
kisi de tanr szcs olan iki efsanelik kiinin ad.
(1) dmon'la birlikte Argonaut'lar seferine katlr ve Argo gemisinde khin olarak
grev yapar. Seferin sonunda Libya'ya varldnda Mopsos bir ylan tarafndan srlp
lr (Argonaut'lar).
(2) Teiresias'n torunu, Manto'nun olu. Babasnn kimlii stne kaynaklar ayrlr:
Btn khinler gibi Apollon'dan doma olduu sylenir, lml babas ise Argoslu
Rhakios imi (Manto, Rhakios). Mopsos'un Kolophon ehrini kurduu anlatlr. Anas
Manto'nun Klaros'taki Apollon tapnan kurmas zerine Mopsos orann tanr szcs
olur, bu sfatla zamann en byk khini Kalkhas'la yarmaya giriir, Akhalarn
bakhinini her bakmdan yener, stnl meydana knca, Kalkhas fkesinden canna
kyar (Kalkhas). Mopsos bundan sonra yine Troya'dan dnen Amphilokhos'la birlikte
Kilikya'da Malsos ehrini kurarlar, teke tek kavgada birbirlerini ldrrler
(Amphilokhos).

Morpheus.
Uyku tanrs Hypnos'un bin ocuundan biri saylan Morpheus'un ad biim
anlamna gelen "morphe" (Lat. forma) den tremedir. Morpheus insanlara uykuda eitli
biimlerde grnen dleri simgeler. Uyku ve d tanrlarnn hepsi gibi Morpheus da
kanatldr. Kocaman, hzl kanatlaryla dnyann bir ucundan br ucuna p diye
uarm.

Mucius Scaevola.
Tarquinius krallar Roma'dan kovulunca Porsenna adnda bir Etrsk kral ehri
kuatm. Mucius adl bir Romal da dman kararghna girip Porsenna'y ldrmek
istemi, ama kral tanmad iin yanlarak bir bakasn ldrm. Yakalanp
Porsenna'nn nne getirilince Mucius orada bulunan bir ocaa sa elini koyup bsbtn
yanncaya kadar karmam. Bu eyleme aan Porsenna Mucius'a klcnn geri
verilmesini buyurmu, kendisine de bunu niin yaptn sormu. Mucius kendi elinin
yanmasnn nemsiz olduunu, nk kendisi gibi kurban olmaya hazr yz Romal
bulunduu sylemi. Korkuya kaplan Porsenna hemen Roma ile bar anlamasna
girimeyi ye grm. Mucius'a da artk sag elini kullanamad iin solak anlamna
gelen Scaevola ad taklm.

Musalar.
lka yaznnda bir tanrsal varlk vardr ki ondan sz ederken her ozan, her yazar
duygulanr, sesi bir baka itenlik ve dokunakllkla nlar kulaklarmzda. Bu varlk
Yunanca " mousa", Latince "musa" diye adlandrlp bat dillerinin hepsine giren esin
perisidir. Ama Musa yalnz airlere iirler esinleyen bir peri de deildir, etki alan ok
daha genitir. Adnn kkeni asl kimliinin aklanmasna yardm eder: "Mousa" Yunanca
akl, dnce, yaratclk gc kavramlarn ieren "men" kknden gelmedir. Bu kk
Zeus'un Musalar retmek iin birletii Titan tanra Mnemosyne'nin adnda da grlr,
Athena'ya gebe kalan Metis'in adnda da (Tab. 4). O da demektir ki, kaba gleri yenip
baa getikten sonra kendi egemenliini kurabilmek iin Zeus tanrnn ilk ii dzenli ve
ll olduklar oranda yaratc olan gleri benimsemek olmutur. Musalar ite bu
gcn rn ve simgesidir. Bu g ise tanrya olduu kadar insana da vergidir, giderek
Olympos tanrlar insanst doa glerinden uzaklap insana yaklamay ama
edindikleri zaman benimsedikleri bir gtr. Musalar bylece insan ve tanr aras birer
varlk olarak dnlebilir; insan tanr, tanry insan yapar Musalar. Onun iindir ki
byle duygulanr airler de onlardan sz ederken. nsana yaamann asl tadn
balayan bu tanrsal varl her alana, zellikle sanat alanna yerletirmi olmak
ilka dncesinin bir parltsdr. Kuru bir air diye tannan Hesiodos bile bakn nasl
coar Musalardan dem vurunca. Hesiodos kendi anlatr ki Helikon dann yamalarnda
srlerini otlatan bir obanm, "dnyann yz karas zavall bir yaratk" iken Musalar
onu grr, iek aan bir defneden kopardklar bir dal ona asa diye verir (Theog. 31
vd.):
 Sonra tanrsal sesler flediler iime
olacaklar ve olmular yceltmek iin,
ve hele vmek iin kendilerini
her sylediim destann banda ve
sonunda.

Hesiodos bylece air olunca, u szlerle tanmlar Musalar (Theog. 52 vd.):

Olympos'lu Musalar, koca kalkanl Zeus'un

kzlar.
Eleutheros yamalarnn kraliesi
Mnemosyne
Kronos oluyla birleip Pieria'da
getirdi onlar dnyaya
belalar unutturmak ve kayglar dindirmek
iin.
Dokuz gece bulutu onunla kutsal
yatanda
engin akll Zeus lmszlerden uzakta.
Gnler, aylar geip bir yl tamam olunca
dokuz kz getirdi dnyaya Mnemosyne.
Dokuz e yrekli kzdr bunlar
ezgiler sylemektir btn leri,
baka hibir kayg yoktur yreklerinde.
Karl Olympos'un en yksek tepesinde,
oradadr korolar ue gzelim yurtlar,
Kharitler de Himeros da balarnda
ykselir gzel sesleri havalarda,
yrr dururlar Olympos yolunda,
tanrsal bir ezgi sarar drt bir yan,
 kara toprak yanklanr tanr vgleriyle,
byl bir ses ykselir admlarndan
yrrken yce babalarna doru...
te byle seslenir Olympos'lu Musalar
dokuz tanrsal kz ulu Zeus'un:
Kilo, Euterpe, Thalia, Melpomene,
Terpsikhore, Erato, Polhymnia, Urania
ve hepsinin ba saylan Kalliope...
te budur Musalarn insanlara verdii,
Musalardan ve oku Apollon'dan gelir
yeryzndeki ozanlar ve algclar
nasl Zeus'tan gelirse krallar.
Ne mutlu Musalarn sevdii insana
bal akar onun dudaklar arasndan.
Bir insann dertsiz bana dert mi dt,
zntden kan m kurudu yreinde,
Musalarn sevgilisi bir ozan
anlatnca eski insanlarn destanlarn,
vnce Olympos'un mutlu tanrlarn
unutuverir hemen dertlerini,
kar, gider aklndan zntleri
enletir onu tanralarn bys.

Homeros'un iki byk destan da Musalara seslenile balar, ama burada ozan tek bir
Musa'ya seslenir ve ona tanra der sadece:

Syle, tanra, Peleus olu Akhilleus'un

fkesini syle...
Anlat bana, tanra, bin bir dzenli yaman
adam...
 Musalarn sevgilisi ozann toplumda ne kadar sayg ve sevgi grd Odysseia'da
canlandrlan Demodokos tipinden bellidir (Demodokos). Bu tutum ve davran
Homeros'la balar, ilkan son demlerine kadar sregider, Musalarn yetki alanlar
alar ve airlere gre deiir. Genellikle yle bir blmleme yaplr:
Kalliope, destan airi ya da lirik iir;
Kilo, tarih;
Polhymnia, pantomim;
Euterpe, flt;
Terpsikhore, dans;
Erato, korolu iir;
Melpomene, tragedya;
Thalia, komedya;
Urania, gkbilimi.
Musalarn kendilerine zg efsaneleri yoktur , tanrlarn btn enliklerinde ezgi
syler, dans ederler, Thetis'le Peleus'un, Kadmos'la Harmonia'nn dnlerinde
bulunmulardr. Adlarnn gemedii hemen hemen hi iir yoktur.

Musaios.
Ad Musalarla ilgili efsanelik bir ozan. Yerine gre Orpheus'un arkada, rencisi ya
da olu saylan Musaios Attika efsanesinde Orpheus'a karlk yaratlm bir tip olsa
gerek: Mistik nitelikteki ezgileri Eleusis gizemleriyle ilikili derlerdi.

Mygdon.
lyada'da ad geen bir Phrygla kral, Sangarios (Sakarya) rma kylarnda
otururmu da gnn birinde Amazonlarn saldrsna uram. O zaman kral Priamos
onun yardmna kotuundan Mygdon da Troya savunmasna katlr (l. III, 181 vd.).

Myrina.
lyada'da Troya ehrinin topografyas stne ok az bilgi verilir. Verilenlerden biri
Amazonlar kraliesi Myrina ile ilgilidir (l. II, 811 vd.):

ehrin nnde sarp bir tepe var,

klr ovann drt bir yanndan tepeye,
Batieia adn takmtr ona halk,
lmszlerse yksek atlayan Myrrhine'nin
 mezar der.

Bu bilgi ak seik deildir, bu Batieia bir tanra m ki lmszler ona baka bir ad
veriyorlar? Bir kaynaa gre Myrina ya da Batieia Troas blgesinin eski kral Teuker'in
kzdr (Tab. 16). Teuker onu lkesine konuk gelen Dardanos'a verir, bylece Myrina
Troya kral soyunun dii atas olur.
Myrina stne anlatlan br efsaneler unlardr: Amazonlar kraliesi Myrina Okeanos
kylarnda bulunan Atlantis lkesine saldrm ve yaya bin, atl yirmi bin sava
kadnn banda Atlantis lkesinin bakentini alm. Erkeklerin hepsini kltan geirmi,
kadnlar da kle etmi. br Atlantlar teslim olmular, Myrina da cmert davranarak
onlara bir kent kurmu, bu kente Myrina ad verilmi. Sonra da onlarla birlikte
Gorgolara kar sava am. Gorgolar yenerek birounu esir alm, ama gece esirler
bekilerine saldrp byk sayda Amazon ldrmler. Amazonlar bunlarn hakkndan
gelip, len arkadalarna byk mezarlar yapmlar. Gorgolar da sonradan Perseus ve
Herakles'in elleri altnda yenilmiler (Gorgo, Perseus).
Efsaneye gre Myrina bu savalarla kalmam. Libya ve Msr'a gemi, oralar da ele
geirdikten sonra Arabistan ve Suriye yoluyla Anadolu'ya gelmi ve Kilikyallara boyun
edirmi. Toros dalarn da atktan sonra Phrygia'dan geerek Kaikos (Bakray)
kylarna gelmi ve orada (yani Bergama ovasnda) yerlemi. Myrina'y ldren kral
Mopsosmu. Efsane niteliini tamayan bu olaylar tarihsel baz olaylara gre kurulmu
olsa gerek (Amazonlar).

Myrmeks.
Ad karnca anlamna gelen Myrmeks hamarat, becerikli bir Atinal kzm. Athena da
bu yzden onu sever, tutarm, ama gnn birinde Myrmeks tannann bulgusu olan
sapan bulmu olmakla vnm, Athena da bu yalana kazarak onu bir karncaya
dntrm.

Myrmidon.
Akhilleus ve babas Peleus'un ynettikleri Tesalyal boya adn veren kahraman.
Zeus'un olu olmakla geinir.

Myrrha.
Kbrs kral Kinyrasn kz (Kinyras, Adonis, Smyrna),

Myrtilos.
Pelops'la Hippodameia efsanesinde ad geen arabac. Myrtilos Oinomaos'un
arabasnn cvatalarn gevetmi, bylece Pelops'un yar kazanmasn ve Hippodameia
ile kamasn salam. Hippodameia'ya k olduu ya da ondan yapt ie karlk bir
gece yatma sz ald sylenen Myrtilos'u Pelops denize atm, Myrtilos da can verirken
Pelops ve soyuna lanet okumu, Pelopsogullarnn bana gelen btn belalarn nedeni
de buymu (Hippodameia, Pelops, Oinomaos).

N
Naiades.
Naisler ya da Naiaslar, adlar yzmek anlamna gelen fiilden tremi olan su
perileridir. Aa perileri ( Drysa, Hamadryas) gibi uzun mrl olurlar, ama lmsz
deildirler. Yaamlar, iinde bulunduklar kaynak, dere ya da rmaa baldr.
Kaynaklar efsanelere gre deiir, Homeros bunlarn btn nympha'lar gibi Zeus'un
kzlar olduunu syler. Kimi mythos yazar onlar Okeanos soyuna balar. Asopos gibi
rmaklarn perileri, rman kzlar saylr. Her suyun kendine zg bir Naias' vardr,
kiminin ad efsaneye gemitir (Arethusa, Salmakis).
Naiaslarn, sularn ien ya da sularna dalan hastalar iyiletirme gleri vardr.
Tersine kimi inanlara gre Naiaslar sularnda ykanan insanlar ldrtm, ya da gizli
baz hastalklara arptrmtr (Nympha).

Naksos.
Kyklad takmadalarndan Naksos adasna adn veren kurucu kahraman. Bir efsaneye
gre Naksos Karyal gmenlerin banda eskiden Dia adn tayan bu adaya gelmi,
yerlemi ve ona adn vermitir. Bu olay Theseus'tan kuak nce olmutur.
Baka bir kaynakta onun Endymion'la Selene'nin olu olduu, daha bakasnda da
Apollon'la Akallis'ten doduu sylenir (Akallis). Efsanelerin birletii bir nokta Naksos
adasnn Anadolu'dan gelme gmenlerle meydana getirildiidir.

Nana.
Sangarios (Sakarya) rmann kz, Agdistis-Attis efsanesinde ad geer. Halikarnas
Balks servenini yle anlatr (Hey Koca Yurt, s. 23):
"Sakarya rmann kz, su perisi Nana, scak bir gnn akam serinlemek iin,
kendini Sakarya suyuna atm. pr pr ykanrken, bir badem aacnn dal zerine
eilmi. Su perisi bademi krp soymu. Beyaz badem ini yemeden nce, her nedense,
badem iinin akln, teninin akl zerine tutmu. Badem iini, yumuak iki gs
arasnda tutarken, hayret ve hayranlkla bakakalan gzleri nnde tuhaf bir eyler
olmaya balam: Sanki badem iinin ve gsnn akl eriyerek birbirine karmaya
koyulmu. Nana byle bakadururken, iine tatl bir baygnlk yaylm. O sralarda gne,
pembe pembe batmaktaym, btn dnya pespembe bir boluk olmu. Uyandnda
yldzlar prl prlm. Tatl tatl esnerken, gebe kalm olduunun farkna varm. Dokuz
ay sonra, yzne; baklmayacak gzellikte bir olan dourmu".

Nannakos.
Masala gre, Nannakos ok eski zamanlarda, Deukalion tufanndan nce yaam bir
Phrygia kraldr. Tufan olacan ngrm ve olmamas iin topluca yakarmalar,
yalvarmalar dzenlemi. Bu dualar srasnda da Nannakos habire gzya dkermi. Bu
yzden "Nannakos'un gzyalar" diye bir deyim kalmtr.
Baka bir efsaneye gre, Nannakos yzyl yaam, lnce de btn halknn yok
olacan bildiren bir tanr sz varm, ld gn halk topluca alamaya koyulmu,
biraz sonra da tufan olmu, bylece tanr sz gereklemi.
Bu masallar Tufan efsanesinin Anadolu kaynakl olduunu aa vurmaktadr.

Narkissos.
Nergis ieine adn veren Narkissos'un yks hemen her ada airleri esinlemi
bir ykdr. Onu en gzel anlatanlar arasnda da Latin airi Ovidius nde gelir. Ovidius,
Narkissos'la Ekho efsanelerini birletirerek iki insann ak uruna harcadklar bouna
abalar bir tek dram olarak canlandrr. Onun ustaca anlatmndan birka paray
aaya almay uygun grdk. Verdiimiz eviri, 1944 yl Tercme Mecmuas'nda kan
Can Ycel'in evirisidir:

Ekho grnce Narkissos'u bir ssz krda

dolarken
arzu sard gnln, dt gizlenerek
izlerinin ardna;
bir rann ucuna srlm yanc kkrt
beri getirilen alevi nasl kaparsa
Ekho da yaklatka ona daha yakndan
yanyordu akla.
Ka kere okayc gzlerle ona sokulmak,
ka kere yumuak dileklerini ona sunmak
istedi;
yaradl vermedi izin sze balamaya,
 bekleyebilirdi ancak szleri ki onlara cevap
yollayacak.

Narkissos'la Ekho arasnda anlamsz diyalog yle srdrlr:

Bard: "Orada kim var?", "Var" diye cevap

verdi yank.
Narkissos, "Burada bulualm" der, Ekho
da koa koa kar ormandan, ama olan kz
grnce kamaya koyulur:
"lmek yedir" diye baryordu "olacaksa
senin her eyim".
Ekho baka bir ey sylemedi: "Senin her
eyim ".
Bundan sonra da asl Narkissos efsanesi
balar:
Berrak bir pnar vard, dalgalarnda
gmler oynar,
Ona ulaan ne bir oban, ne otlayan bir
kei, ne bir sr,
Ne vahi bir hayvan, ne aatan den bir
dal;
tek bir ku bile yoktu onun sknunu
bozan.
evresinde en yakn suyla beslenir bir ayr,
ve orann gne yla snmasna engel
olan orman.
Pnar ve yerin gzellii eker onu kendine,
uzanr Narkissos av yorgunluu ve scan
verdii arlkla yere.
Gidermek isterken susuzluunu, artyordu
bir yandan susuzluu;
itike suya vuran gzelliine hayran,
seviyordu tensiz bir hayali, vcut sanyordu
sulardakini
Donakald Paros mermerinden bir heykele
benzeyen o ayn yzle
kmldamakszm, bakyordu kendine kendi
akn akn...
Bilmeden kendini arzuluyor, severken onu
kendini seviyor,
isterken kendini istiyordu, iini yakan atei
tututuran da kendiydi.
Ka kere faydasz pckler sundu aldatan
pnara...
Ellerini ka kere daldrd, boa kavutu
kollar sularda.
Neyi grdn bilmiyor, fakat yanyordu
onunla,
gzleri aldatan hayal onu coturuyordu.
Narkissos anlar bana geleni ve yle dile
getirir:
Anlyorum, o benim, aldatmyor beni artk
hayalim.
Tututuran da ben, yanan da.
Kendime olan sevgimle yanyorum.
Ne yapaym? steneyim mi? steyeyim mi?
stenecek ne kald artk?
Beni yoksul ediyor varlm; arzuladm
benimle.
Ayrlabilsem vcudumdan; garip bir dilek
seven iin ama,
sevdiim uzak olsa keke. Kemirsin artk
gcm ac,
ve geldi son gnleri mrmn, gyorum
hayatmn baharnda.
lm gelmeyecek bana ar dinecekse
aclarm.
Sevdiim daha mrl olsun dilerim.
Ve imdi can verelim ikimiz bir solukta...
Narkissos gn getike eriyip gider, Ekho
da uzaktan seyreder sevdiini, tekrarlar durur
iniltilerini ve bu gzelim iir u dizelerle sona
erer:
unlar oldu son szleri, gzlerini
ayrmadan sulara bakan Narkissos'un:
"Ey bo yere sevdiim ocuk"; yer tekrar
iletti dediklerini.
"Elveda" deyince o, bard Ekho: "Elveda".
Yorgun ban dayad sk ayrla,
lm kapad efendilerinin gzelliine
hayran gzlerini.
Hl bakyordu kendine, yeraltna
gtkten sonra bile;
bakyordu Styks sularna. Dvndler
baclar Naias'lar
kesik salarn yan bana koydular;
dvndler Dryas'lar,
Ekho da katld onlara. Tam sedyeyi, odun
ynn, titreyen mealeleri
hazrladlar, vcut yoktu hibir yerde,
 yerinde sar gbeini
beyaz yapraklarn kucaklad bir iek
buldular.

Nauplios.
(1) Tanr Poseidon'la Danaos kz Amymone'nin olu, Peloponez'in nl limanlarndan
olan Nauplia'nn kurucusu (Amymone).
(2) Yukarda ad geen Nauplios'un kk torunu. Argonaut'lar seferine katlr ve
dmenci Tiphys ldkten sonra, onun yerine geer (Argonaut'lar). Nauplios Palamedes'in
babas olarak Palamedes efsanesinde rol oynar (Palamedes). Nauplios usta bir
denizcidir, kimi efsanelerde krallarn, bu yeteneinden faydalanarak Nauplios' kt
ilerde kullandklar anlatlr: Aleos, kz Auge'yi denizde bomak grevini Nauplios'a
verir, Nauplios kz kurtarr, Mysial gemicilere satar, Auge de Anadolu'ya varnca
Telephos'u dourur ( Auge). Girit kral Katreus kzlar Aerope ile Klymene'yi ayn amala
Nauplios'a verir, Nauplios bu kzlar da kurtarr ve Aerope'yi Atreus'la evlendirir, kendisi
de Klymene'yi alr (Aerope). Olu Palamedes, Akhalardan hakszlk grp talannca,
Nauplios Akhalardan alma iine kovulur ve Troya savanda bulunan yiitlerin
karlarn batan karmaya urar, bata Klytaimestra olmak zere biroklarnn
klar tutup kocalarn aldatmalarn salar, yalnz Penelopeia stne yapt deneme
sonu vermez. Akha yiitlerinin yurda dnlerinde can vermeleri iin de giriimde
bulunur ve Oileus olu Aias'n gemisinin kayalara arparak paralanmasn salar.
Mitograflar kendisinin de ayn biimde ldrldn ileri srerler.

Nausikaa.
Odysseia birok yklerden rlm uzun bir romandr. Bu yklerin en sevimlisi de
Phaiak prensesi Nausikaa'nn yarda kalm roman olsa gerek. Homeros bu gzel kz
bize tanttktan ve Odysseus'la tantrp onunla olan gnl macerasna dokunduktan
hemen sonra, bu iki insan ayrr ve bize gen kzn urad hayal krkln sezdirmekle
yetinir. O ana kadar da Nausikaa'yi hayata alan, sevebilecei bir erkei bulup onunla
evlenmeyi zleyen bir kzn btn duygularn ince bir gereklikle canlandrr bize.
Odysseia' nn VI. blmnde Phaiak prensesini yatak odasnda uyur grr, tanra
Athena kzn bir arkada klnda dne girer (Od. VI, 15 vd.):

Doru yrd ok ssl yatak odasna,

bir kz yatyordu orada,
boyu bosu, grn tanrlara denk,
 Nausikaa'yd bu, ulu yrekli
Alkinoos'un kz,
bir yannda bir hizmeti yatyordu, bir
yannda bir hizmeti,
ipirin, cana yaknd ikisi de,
prl prl kap kanatlar kapalydlar.

Tanra kzn yatana yel gibi varr ve u szlerle kkrtr.

Ne de kaygsz dourmu, Nausikaa,

anan olacak kadn seni!
Gzel rubalarn kalm yzst,
oysa geldi att evlenecein gn,
hazrlk yapmalsn dne,
gzelce giyinip kuanmalsn,
seni sevenler de giyinip kuanmal.
Dillere destan olur byle dnler,
mutluluk getirir babana, ulu anana.
Tan aarrken gidelim yunmaya,
geleyim ben de, tutaym ii bir ucundan,
abucak olsun bitsin bu i,
uzun zaman kz kalamazsn nasl olsa.

Nausikaa afakla birlikte kalkar, babasndan katr arabasn ister, rmaa gidip
amar ykamak istediini syler. Bu ie niin giritiini de sylemez, ama Alkinoos
anlar her naslsa kznn dn hazrl yaptn. Arabann hazrlanmas, kralie
Arete'nin kzlara ykanacak gzel rubalarla birlikte kokulu yalar ve bir sepet iinde
gnlk kumanyalarn vermesi ayrntlaryla anlatlr. amarlar ykanp durulanr,
gnee serilir, kzlar oturup yemeklerini yerler, sonra da top oynamaya koyulurlar. Top
rman gerisindeki korulua der, orada gnlerce denizde yzmekten bitkin dm
uyuyan Odysseus'u uyandrr. Odysseus bakar ki gen kzlar oynayor rmak kysnda.
Bol yaprakl bir dalla rter erkekliini, kar Nausikaa'nn karsna yalvarr. Hizmeti
kzlar karlar, yalnz Nausikaa rkmez yosunlarla rtl plak erkei grnce,
Odysseus'un szleri de yreine iler:

Yalvarrm, kraliem sana,

ister tanr ol, ister insan.
Yaygn gklerdeki tanrlardansan,
ulu Zeus'un kz Artemis olmalsn,
grnn, boyun boun, dipdiri bedeninle
tpk osun!

Sonra da anasnn, babasnn mutluluunu ver, ama asl mutlu olacak insan bu gzel
kz alp evine gtrecek kocadr, der. Bu szlere dayanlr m, Nausikaa hizmetilerini
arr, Odysseus'u ykamalarn, giydirmelerini buyurur. Odysseus ykandktan sonra
daha bir yakkl ve alml olur:

Zeus 'tan doma tanra Athena

daha iri, daha kocaman grnmesini
salad,
salar dklyordu basndan kur kvr,
tpk smbl iekleri gibi.

Olan olmutur, Nausikaa gnln kaptrmtr; yle der kendi kendine:

Demin yzne baklmaz gibi geldi bana,

imdiyse tanrlara benzer, engin gkte
oturanlara.
Ne olur, bylesine bir gn kocam desem,
kalsa burada, otursa bizim yanmzda...

Odysseus'la tatl tatl konuur, onu ehre gtrrken aklna saplanm olan konuya
deinir, bir arada grnmeyelim der, nk dedikodu olur, kral kz kendine bir yabanc
koca bulmu derler, biz Phaiaklar dururken alm onu yanna yryor diye halknca
knanmaktan korktuunu ileri srer. Bu konu dmez azndan. Kurnaz Odysseus da
bozuntuya vermez, Alkinoos'un sarayna gitmek zere kzdan ayrlnca Nausikaa'y bir
koca bulmu olma umudu, sevinci inde brakr.
 ok gemeden ac yanlgsn anlar: Odysseus kimliini aa vurur, tek amacnn
thake'ye karsnn yanna dnmek olduunu syler. Nausikaa'nn roman yklr. Odysseus
yola kmak zere hazrlklarn yapm, hamamdan gzel urbalar giyinmi olarak
kmakta ve lene gitmektedir ki prensesle karlar (Od. VIII, 458 vd.):

Salam yapl kapnn aralnda Nausikaa

dikildi karsna,
gz gze geldi Odysseus 'la ylece ona bakt,
sonra seslendi, kanatl szlerle, dedi ki:
"Sa, esen kal, konuumuz, sa, esen kal,
baba toprana dndnde unutma, an
beni,
sen ilkin bana borlusun kurtuluunu".
ok akll Odysseus karlk verdi ona,
dedi ki:
"Ulu yrekli Alkinoos'un kz, Nausikaa,
Zeus, Here'nin uzaktan grleyen kocas,
eer isterse,
dneceksem ben yurduma, greceksem sla
gnm,
bir tanr gibi tapacam sana orada,
her vakit, sabahtan akama dek, gn
boyunca,
can verdin bana sen, ey gen kz, can!"

Perde bylece kapanr, bir daha da Nausikaa'nn, o erdemli kral kznn ad anlmaz
Odysseia'da.

Nausithoos.
Hzl gemici anlamna gelen Nausithoos birok efsanelik kiilerin addr:
(1) Poseidon tanrnn olu Nausithoos Phaiaklarn ilk kraldr. Odysseus'ta Phaiak ili
bize yle tantlr (Od. VI, 4 vd.):
 Eskiden Phaiak 'lar engin Hypereia'da
otururdu,
Tepegzler onlarn topraklarn boyuna
yama ederdiler.
Tanr yzl Nausithoos onlar kaldrd,
gtrd, yerletirdi Skherie'ye,
aln teriyle yaayan insanlardan uzaa.
Drt yandan surla evirmiti kenti,
evler kurmu, tapnaklar yapmt tanrlara,
tekmil topraklar datmt.
Ama o oktan boylamt Hades lkesini.

Bu kral Alkinoos'un babas ve Alkinoos'un hem yeeni, hem de ei olan Arete'nin

dedesidir.
(2) Theseus'u Girit'e gtren geminin dmencisi de Nausithoos adn tar.
(3) Odysseus'un Kalypso'dan olma bir olu.

Neikos.
Eris'ten doma simgesel bir varla verilen ad. Neikos atma, kavga anlamna gelir
(Eris).

Neleus.
(1) Tyro ile Poseidon'un olu, Pelias'n ikiz kardei (Tab. 22). Tyro tanr Poseidon'dan
dourduu ocuklar daa braknca, onlarn ksraklarca bytldkleri anlatlr. kizler
yetiip lml babalar Kretheus'un kral olduu olkos'a dnnce analar Tyro'nun vey
anas Sidero'nun hmna uradn ve ok hrpalandn grrler, Sidero'yu ldrmeye
kalkarlar, kadn Hera tapnana snd halde Pelias onu vurur. Sonra kardeiyle taht
konusunda kavgaya tutuur. olkos'tan kovulur ve gelir Peloponez'in Messenia blgesinde
Pylos ehrini kurar. Neleus'un on iki olu olur, Herakles'in at bir savata on bir tanesi
lr, yalnz Nestor kurtulur. Nestor'un Troya sava ve lyada'daki rol nemlidir
(Nestor).
(2) Atina kral Kodros'un olu Neleus efsaneye gre bir blk Attikal ve Messenial ile
birlikte onya'ya gm ve orada Miletos ehrini kurmu (Kadros).

Nemeia.
 Herakles efsanesinde sz geen Nemeia aslan, Pontos'la Gaia soyundan Ekhidna'nn
Orthas kpeiyle birleerek meydana getirdii canavarlardan biridir (Tab. 6): Hesiodos'a
gre, Hera'nn besledii bu aslan Nemeia blgesine korku salmaktayd ki, Herakles onun
hakkndan geldi (Ekhidna, Herakles).

Nemesis.
Nemesis hem soyut bir kavram simgeler, hem de tanrsal bir varlk olarak
canlandrlr. Hesiodos'a gre Gece tanra Nyks'in kzdr. Zeus ona tutulur, ama
Nemesis tanrdan kamak iin bin bir biime girer, sonunda bir kaz olur, tanr da kuu
kuu biiminde onunla birleir. Nemesis'ten doan yumurtann Leda'nn eline getii ve
Helene ile Dioskurlarn bu yumurtadan ktklar anlatlr (Leda).
Kavram olarak Nemesis tanrsal c simgeler, kimi zaman Erinyslere karr, ama
okluk insanlarda lszl, kendine ve talihine ar gveni cezalandran varlk
olarak gsterilir. Ate ile Hybris'in hemen ardndan gelir. Bu nitelik de tragedyada byk
bir rol oynar.
Marathon'a yakn kk bir Attika kentinde Nemesis'in bir tapna varm,
tapnaktaki tanra heykelini nl heykeltra Pheidias Paros mermerinden yontmu. Bu
mermeri Persler Atina'y aldktan sonar zafer ant olarak dikmeye hazrlanrken,
Nemesis lsz gururlarn cezalandrm; mermer de bylece tanrann heykelini
yontmaya yaram.

Neoptolemos.
Ad yeni sava anlamna gelen Neoptolemos Akhilleus'un oludur. Onu kz klnda
Skyros kral Lykomedes'in hareminde bulunduu sralarda retmiti. Akhilleus orada
Pyrrha adyla sakland iin, oluna Neoptolemos'tan baka Pyrrhos (yani kzl sal) ad
verilmi (Akhilleus).
Babas Troya savana gidince, Neoptolemos'u dedesi Lykomedes yetitirir. Akhilleus
ldkten sonra da Troya ehrinin ancak olu savaa katlrsa decei stne bir fal
km, delikanly alp getirmek zere de eliler gnderilmi. Bunlar Neoptolemos'la
birlikte Troya'ya giderken Lemnos adasnda durak vermiler, orada Akhilleus'un olu
hasta olan Philoktetes'i Troya'ya gelmeye kandrm ( Philoktetes). Troya'da Akha ordusu
Neoptolemos'u cokuyla karlam, yiit babas gibi yararlk gstererek Telephos'un olu
Euryplos'u ldrm ve adn tayan bir sava oyunu (pyrrhike) dzenlemi. Troya
atnda bulunup ehrin ele gemesine yardm eden savalardandr. ehir dtkten
sonra Hektor'un olu Astyanaks' surdan aa atarak ldrr ve Andromakhe'yi esir
olarak alr (Andromakhe). Babasn anmak zere de mezar stnde Priamos kz
Polyksene'yi kurban eder (Polyksene).
Neoptolemos sava dn Epir blgesine yerleir. Peleus'un lkesine dnmeyip de
Epir'e yerlemesinin nedeni stne efsaneler birbirini tutmaz. Neoptolemos birok
efsanelerde Hermione'nin kocas olarak gsterilir. Ama Menelaos kzndan ocuu
olmad halde, Andormakhe'den olu olmu. Bunu kskanan Hermione'nin teyze olu
ve nianls Orestes eliyle Neoptolemos'u ldrmesi tragedya yazarlarnn iledikleri bir
motif olmutur (Hermione, Orestes).

Nephele.
(1) Athamas'n birinci kars, Phriksos'la Helle'nin analar (Athamas). Athamas no ile
evlenmek iin Nephele'yi boar, bulut tanra da ocuklarn kurtaracak altn postlu
kou gnderir onlara (Helle).
(2) Bulutu simgeleyen bir varlk olarak Nephele'nin ksion efsanesinde ad geer.
ksion, Hera'ya ktr, muradna ermemesi iin Zeus Hera biiminde bir bulut yaratr ve
ksion'un onunla birlemesini salar. Bu Nephele Kentaur'larn anas olur ( ksion,
Kentaur'lar).
(3) Aristophanes'in "Nephelai" (Bulutlar) adl komedyasnda bulutlar birer kadn
olarak simgelenmitir, bunlar Okeanos kzlardr, kimi zaman Olympos'un tepesinde,
kimi zaman Okeanos'un kylarnda, Bat Kzlar'nn bahelerinde otururlar. Sokrates ve
genellikle filozoflarla alay ettii bu oyunda Aristophanes belki de halk masallarndan ve
onlardan alnm motiflerden esinlenmitir.

Nereus - Nereus Kzlar.

Nereus Deniz htiyarlarndan biridir, Gaia'nn Pontos'la yani Toprak'n Deniz'le
birlemesinden domutur (Tab. 6). Hesiodos yle tantr onu (Theog. 233 vd.):

Deniz doru szl Nereus 'u yaratt:

En bydr o btn ocuklarnn,
babacan tanr derler ona,
nk hem drst, hem yumuak huyludur,
doruluktan hi ayrlmaz dnceleri,
hep doruluktan, iyiden yanadr.

Nereus Okeanos kz Doris'le evlenir, Doris de, "ekin vermeyen denizin ortasnda" tam
elli kz dourur Nereus'a. Bunlara Nereus kzlar denir ve Homeros da, Hesiodos da
ballandra ballandra sayarlar adlarn (Il. XVIII, 38-49 ve Theog. 240-264), nk denizin
kpkl dalgalarn, renklerini ve eitli hallerini simgeledikleri gibi bu kzlar,
efsanelerde nemli yer tutup rol oynayan kiiler de kmtr aralarndan: Akhilleus'un
anas Thetis bir Nereus kz, Poseidon tanrnn ei Amphitrite de bir denizkzdr.
Nereus kzlar, babalaryla birlikte denizin dibindeki bir sarayda yaarlar. Bu saray da
Ege denizinde, Knidos, yani Tekirburnu aklarndaki bir magaradaym. Orada altn
tahtlarn stnde otururmu Nereus'un birbirinden gzel elli kz. Su yzne pek
kmazlarm, Nereus kimi kez yze karm, beline kadar. Ite o zaman, elli denizkz,
deniz yznde oynayan ve koro halinde trk syleyen bir dans ve ezgi emberi, ya da
elengiyle sararlarm onu epeevre. Nereus kzlar gnlerini iplik dokumak, nak
yapmak ve ark sylemekle geirirler, dalgalarla oynarlar, yunus balklar ve
efsanelik deniz yaratklaryla birlikte yzp gezerlermi. Nereus kzlar Amphitrite'nin
alaynda yer alrlar. Kimi zaman bir olaya karp yeryzne geldikleri de grlr.
Akhilleus arkada Patroklos lnce derin bir yasa kaplr, anas Thetis'i yardma arr,
o da kz kardeleri Nereus kzlarna dert yanar (Il. XVIII, 38 vd.):

... Ulu anas bir lk att, balad inlemeye,

denizin dibinde ne kadar Nereus kz
varsa...
tekmil tanralar sard evresini,
(Birka dize adlar saylr):
Denizin dibinde daha ne kadar Nerus kz
varsa
doldurmular gm nlarla maaray,
hepsi de durmadan dvyorlard
gslerini.

Thetis'in ardndan, dalgalar yara yara Troya'ya giderler ve orada kyya ktklar
bile grlr.
Nereus, btn deniz tanrlar gibi biim deitirmek yetisine sahiptir. Herakles
Nereus'tan Bat kzlarnn bahesine varmak iin yolu sorunca, Deniz htiyar cevap
vermemek iin bir sr hayvan biimine girer, Nereus kzlar da yiide yardm ederler
ve babalarndan istedii bilgileri nasl alabileceini retirler ona (Herakles).

Nessos.
Herakles efsanesinde nemli bir rol oynayan at adam. Herakles Pholos'la birlikte
Kentaur'larn saldrsna uraynca Nessos'a kar da savam ve onu pskrtmt. At
adam da Euenos rma kysna snm, orada yolculara rma geirtiyordu. Yiit
kars Deianeira ile bu rma geecek olunca, Nessos srtna ald Deianeira'nn rzna
gemek istemi. Herakles'in att bir okla can verdii srada Deianeira'ya bir iksir
vermesi, kadnn Herakles'e bu iksire batrd bir gmlek gndermesi, yiidin de bu
gmlei giyer giymez korkun aclar iinde yanp tutumas ve sonunda da lmesi
Deianeira ve Herakles maddelerinde anlatlmtr (Pholos, Euenos).

Nestor.
Akhalarn danman, Pylos kral ihtiyar Nestor Homeros'un yaratt esiz bir tiptir.
Bylesi ihtiyar tipine ilka yaznnda bir daha rastlanmaz, bir eini daha bulmak iin
Shakespeare'leri, Balzac'lar beklemek gerekir. Nestor ihtiyardr, ama mutlu bir
ihtiyardr, ok grm, geirmi, bilgisi, grgs yznden de yle bir stnlk duyar ki,
geilmez ukalalndan. Saa, sola tler verir, bitmez tkenmez anlar anlatr, her
kssadan hisse alr ve durmadan nutuk eker, herkes de sabrla dinler onu. lkan bir
zellii olan yaa ve yalya sayg duygusunun ne kadar derine gittii Homeros
destanlarnda Nestor'a verilen nem ve deerle llebilir.
Nestor Neleus'la Khioris'in en kk oludur (Tab.22). Herakles'in ldrd
Neleusoullarndan bir o sa kalmtr. Ayrca anas Khloris bir Niobe kzdr,
kardelerinin Apollon'la Artemis'in oklaryla ldrlmesini grmtr. ApoIIon bu soya
acm ve bu kadar ok lme karn Nestor'a ok uzun bir mr balanmasn
salam. Pylos kral da bylece kuak boyunca yaam.
Troya savana gelmeden nce Lapith'lerle Kentaur'lar arasndaki savaa, Kalydon
avna, kimi kaynaklara gre Argonautlar seferine katlm. Bunlar ve daha baka
yaantlarn ballandra ballandra anlatr lyada boyunca. Kars Helene karlnca
Menelaos'un ilk ii Nestor'u gidip bulmak olur, sava planlayan odur. Ayrca doksan tane
gemiyle sefere katlr. Agamemnon'la Akhilleus arasndaki kavgada hemen arabuluculuk
iine giriir (l. I, 248vd.):

Kalkt ayaa gzel konuan Nestor,

Pylos 'un gr sesli szcs.
Dilinden szler akard baldan tatl,
lml iki insan kuann yaayp
gtn grmt,
tanrsal Pylos 'ta doup bymlerdi
beraberce.
imdi nc kuan bandayd o.
 En doru d verir, herkes de hakl olduunu kabul eder, ama kavga gene de srp
gider. Nestor yalnz dncede deil, komutanlkta da stndr, ordular savaa
kkrtmada Agamemnon'un hayranln kazanr (l. IV, 310 vd.):

Bir zamanlar savata ok usta olan bu yal

adam,
ite byle gven veriyordu onlara.
Sevindi kral Agamemnon grnce onu,
seslendi u kanatl szlerle, dedi ki:
"htiyar, sende bu ne yrek byle,
bu g bacaklarnda da olsa keke,
dizlerin de yreine tpatp uysa.
Oysa kanlmaz ihtiyarlk kemiriyor seni.
Keke baka bir ihtiyar olsa senin yerine,
sen de delikanllar arasna kanabilsen
hani.

Szyle, eylemiyle Nestor bir an olsun Troya savandan uzaklamaz, onun gsterdii
varl pek az yiit gsterebilir. Hemen her blmde rol vardr, Akhalarn byk
giriimleri hep onun kafasndan kar. Bunlar desteklemek iin gsterdii rnekler
birok eski zaman olaylarnn canl canl anlatlmasna yol aar.
Nestor Troya savana iki olu Antilokhos ve Thrasymedes'le gelir. Savata oullarnn
yararlk gstermesini salar, lyada'da bu ihtiyarn bana bir dert gelmez, ama
lyada'dan sonraki olaylar anlatan destanlar Antilokhos'un Memnon'un saldrsna
urayp ldrldn anlatrlar. Akhilleus arkadann cn alarak Memnon'u ldrr
(Antilokhos, Memnon).
Nestor rahat bir dn yolculuu yapar. Pylos'ta ynetimi yeni batan eline alr ve
oullar arasnda zevkli bir mr srer. Odysseia'da Telemakhos'un babasndan haber
almak ve thake'deki kark duruma bir are bulmak iin Nestor'a danmaya gittiini
grrz. Pylos'taki saraynda Nestor yine o Nestor'dur, Troya anlarn Telemakhos'un
gz nnde canlandrmakla kalmaz, ona tutaca yolu gsterir, bir baba gibi ona bakar
ve yanna kendi olu Thrasymedes'i verip bir arabayla Lakedaimon'a, Menelaos'un
yanna gnderir. Odysseia'nn III. blmnde anlatlan bu buluma destann en canl
paralarndandr.
 Nikaia.
Ge ilkan mitograflarnn yazd bir efsaneye gre, Nikaia Sangarios (Sakarya)
rma ile tanra Kybele'nin kzdr. Kz olan kz kalmaya ant ien bu nympha erkekten
kaar, yalnz avclktan holanrm. Hymnos adl bir oban gnl vermi ona, ama
Nikaia delikanly yanna yaklatrmam, kar koymaya alt bir anda da att bir
okla onu yere serip ldrm. Tanr Eros kzn bu davranna ok ierlemi ve
Dionysos'a ait olacana karar vermi. Nikaia'y derede ykanrken plak gren arap
tanr kza tutulmu, kendisini Hymnos gibi ldrmeyi kurduunu anlaynca da, Nikaia'nn
su itii bir rmaa arap kartrm. Kz sarho olunca Dionysos muradna ermi. Nikaia
gebe kalm. nce canna kymay denemi, ama sonra tanrya boyun emi ve ona
birok ocuklar dourmu. Dionysos da Hindistan'a yapt yolculuk dnnde Nikaia'nn
erefine bir ehir kurup ona sevgilisinin adn vermi. Bu ehir ilkada Nikaia, bugn
Iznik diye anlan ehirdir.

Nike.
Nike zaferi simgeleyen bir tanradr. Kanatl, hzla uan bir kz olarak canlandrlr.
Hesiodos'a gre, Nike Pontos'lular soyundan Pallas'la Okeanos kz Styks'ten domadr
(Tab. 6). Olympos tanrlarndan nceki kuaktan olduu halde, kimi mitograflar onu
Athena'nn oyun arkada olarak gsterirler. Nike tanra Athena'nn bir ek ad olduu
gibi Atina'da Zafer tapna da Athena'nn saylrd.

Niobe.
Niobe, babas Tantalos ve kardei Pelops gibi (Tab. 14) Anadolu'ya zg efsanelik bir
tiptir. Bu kiinin efsanesi de Anadolu'da kaynak bulur, oradan Yunanistan'a yaylr ve
yerli Yunan efsanesi gibi gsterilir. Niobe babas Tantalos'un kral olduu Sipylos (Manisa)
dann yresinde domu ve yaamaktadr. Tanra Leto ile birlikte bym, onunla
arkadalk etmi olmas hayatnn bu dnemine rastlar herhalde. Ama efsaneye gre
Niobe Thebai kral Amphion'la evlenmi ve ondan birok ocuklar olmutur (Amphion).
Dram ok ocuklu olmasndan ileri gelir. Her eit sanatya tkenmez bir esin kayna
olan Niobe'nin yksn en ak seik biimde Homeros anlatr: Priamos olu Hektor'un
lsn almak iin Akhilleus'a geldiinde, Akha yiidi ly geri vermeye raz olur ve
ihtiyar kral barakasnda konuklar, ama afak skp de lyle birlikte Troya'ya
dnmeden nce de biraz yemek yemesini ister, onu kandrmak iin de Niobe'yi rnek
olarak gsterir (Il. XXIV, 603 vd.):

Gzel sal Niobe 'nin de yemek geldi

aklna,
oysa on iki ocuu lmt saraynda,
 alt kz, ergen alt olu.
Apollon fkelenmiti Niobe'ye,
ldrmt oullarn gm yayyla,
kzlarn da oku Artemis ldrmt,
Niobe gzel yanakl Leto ile bir tutuyordu
kendini,
diyordu Leto iki ocuk dourdu, bense bir
dzine.
ki kii, Apollon 'la Artemis, ldrd
hepsini.
ller yatp kaldlar kanlar iinde,
kimsecikler yoktu onlar gmecek,
herkesi taa evirmiti Kronos olu.
Gkl tanrlar gmd lleri onuncu gn,
ite o gn yemek geldi Niobe 'nin aklna,
gzya dkmekten yorgun dmt.
Bugn Sipylos kayalarnda, ssz
doruklarnda,
Akheloos rma kysnda oynaan su
perilerinin
Yataklar var derler ya, ite oralarda,
tanr buyruuyla ta olmutur Niobe,
yreine sindirir durur aclarn.

Niobe gerekten de ta kesilmitir. Efsanesi bugn de yaar: Manisa'da kadn yz

biiminde bir kaya vardr, bir derenin stne sarkan kapkara, prtk prtk bir kaya,
gz yerindeki oyuklarndan su szar; Niobe'nin gzyalar derlerdi ve derler. Alar durur
yal ana yitirdii bunca ocuklarna. Ama birka kilometre tede, Sipylos dann
yamalarnda, allklar arasnda baka bir kaya, Ana Tanra Kybele'nin ant vardr
Manisa'da. Kybele ana, Niobe ana, bir de alan, analkta her lmlden stn
olduunu aa vuran Leto ana. Bunlar hep ayn inan ve efsane zincirinin halkalardr.
Niobe kayasnn biraz tesinde Mesir bayram kutlanr bugn de Manisa'da, bir bahar ve
bereket bayramdr bu, camiden aa halka atlan kutsal macunlar ksrl nler,
dourganl kamlarm. Kybele, Leto, Niobe ayn simgenin baka baka kiilerde
canlandrlmasdr. Niobe efsanesi zbez Anadolu efsanesidir, Thebai ile Amphion'la
hibir ilikisi yoktur gerekte. Nitekim Niobe'nin asl dram yurdu olan Sipylos dann
eteklerinde geer ve ocuklarnn babas olan Amphion'dan hibir sz edilmez, giderek
Amphion'un tanrlarca ldrlen ocuklarn babas olduu bile belirtilmez. Anadolulu
Ana Tanra klt anaerkil bir toplum dzenine dayanr, retilen varln babas
aranmaz, retme nemlidir ve ana varlk tar ocuun yaam boyunca sorumluluunu
ve gururunu. Nitekim Leto -ki Kybele'nin Lykia yresindeki bir tpksdr- Zeus'tan gebe
kalm der efsane -bu efsanenin de babaerkil dzen yerletikten sonra uydurulduu ak-
ama Apollon'la Artemis'in doumlarnda da, sonraki eylemlerinde de baba tanrnn
hibir rol yoktur (Leto, Kybele).
Niobe dram tragedya yazarlarn olduu kadar plastik sanatlar da esinlemitir:
Dnya mzelerinin biroklarnda tanrlarca ldrlen Niobe ocuklarnn heykelleri
sergilenmitir. Ne tuhaf ki hibiri Manisa'daki gzlerinden p p yalar damlayan kara
kaya kadar dokunakl deildir.
(2) Ge alarda Yunanistan kaynakl bir Niobe daha uydurulmutur: Peloponez'de
yaam ilk adamn kz olarak gsterilir, yani ilk kadn, bir eit Havva, btn canllarn
anasdr. Zeus tanr onunla birleerek Argos ve Pelasgos'u retmi (Tab. 9). Bu Niobe,
Zeus'un yaklat ilk lml kadnm. Bu efsaneden Ana Tanra imgesinin yaygnl
ortaya kar: Yunanistan da kurucu kahramanlarna, Argos ve Pelasgos gibi yerli
atalarna bir ana bulmak hevesine dm ve ilk kadnla ana tanra motiflerini
birletirerek Niobe adl bir efsane kiisi uydurmutur.

Nomia.
Bkz. Daphnis.

Notos.
Ad Trke Lodos diye anlan gney rzgr. Hosiodos'a gre btn rzgrlar gibi
Notos da Astraios'la Eos'un oludur (Tab. 6; Rzgrlar).

Numa Pompilius.
Sabin kaynakl Numa Roma'nn kurulu efsanesinde ikinci kral olarak gsterilir.
Kendisi Romulus'un Roma'y kurduu gn dnyaya gelmi, tahta knca da Romulus'a bir
tanr gibi tapnlmasn salam (Romulus).Tanrlara saygl dindar bir kral olarak
geinir: Roma pantheon'una birok tanr katt gibi, rahip heyetleri de kurmu. Din
konusunda yapt btn bu yenilikleri kendisine Egeria adl nympha esinlemi (Egeria).
Numa aya dayanan ve uurlu ile uursuz gnleri sayan bir yeni takvim de yapm,
mucize yaratmak, sofralar nefis yemekler ve araplarla donatmak, pnarlardan bal
aktmak gcne de sahipmi. ok yal olarak ld zaman aniculus tepesinde dikilen
mezarna iki tabut koymular, birinin iinde kendi ls, brnde kendi eliyle yazd
kutsal kitaplar bulunuyormu. Mezar drt yzyl kadar sonra alnca kitaplar olduu
gibi bulunmu, kendi lsnn sakland tabutsa bomu.

Numitor.
Numitor Romulus'la Remus'un dedesi ve Roma kral soyunun atasdr. Alba kralnn iki
olu varm: Numitor'la Amulius. Babalar lnce Amulius tahta geip kardei Numitor'u
kovmu, hak aramayacandan emin olmak iin de olunu ldrm, kz Rea Silvia'y da
evlenemesin diye Vesta tanrasna rahibe yapm. Tanr Mars'tan gebe kalan Rea,
Romulus'la Remus'u dourur, ikizlerin Tiber kysna braklmas ve orada bir dii ay
tarafndan emzirilip bytlmeleri Romulus maddesinde anlatlmtr. Romulus
kendisini yetitiren oban Faustulus'tan douu hakkndaki gerei renince saraya
baskn yapar, amcas Amulius'un ldrp dedesi Numitor'u tahta oturtur.

Nyks (Gece).
Ad gece anlamna gelip yeryz karanln simgeleyen Nyks, Hesiodos'un
Theogonia'snda nemli bir rol oynar. lk elerin dou sreci yle anlatlr
Theonogia'da: Khaos'tan nce Gaia, sonra Erebos'la Nyks, yani yeralt ve yeryz
karanlklar kar. Nyks'le Erebos seviip birleirler, bu birlemeden Aither'le Hemera,
Esr'le Gn, yani ksal varlklar doar. Sonra Nyks kendi kendine retmeye koyulur,
ortaya kard varlklar ktl, al, ykm ve lm simgeleyen karanlk
glerdir: lm tanrs Moros, Ker, Thanatos, Hypnos (Uyku) ve Oneiros (D);
Hesperides, yani Batl Gece Kzlar; Kader tanralar Klotho, Lakhesis, Atropos;
tanras Nemesis ve kavga tanras Eris; bir de her trl kavga, dv, katil, ekime,
didimeyi simgeleyen tanrlar; gaflet tanras Ate, bellei uyuturan Lethe rma ve en
sonunda "belalarn en kts olan ant tanr Horkos". Hesiodos Hades dnyasn
anlatrken, Gece'ye ve ondan domu varlklara byk bir yer ayrr ller arasnda.
Btn bu adlara ayr ayr baknz.

Nykteus.
Antiope'nin babas, Thebai kral (Antiope).

Nympha.
Aslnda ba rtl, yani gelin anlamna gelen nympha krlarda, sularda, ormanlarda
yaayan doal ve tanrsal varlklarn dii olanlarna verilen addr. Homeros'a gre
nympha'lar Zeus'un kzlardr. Olympos'ta toplantya arlnca tanrlar, nympha'lar da
gelir katlrlar (l. XX, 6 vd.):
 Themis drt bir yana gidip buyurdu
tanrlara,
gelip, Zeus'un evinde toplann dedi.
Okeanos 'tan baka hibir rmak
gelmemezlik etmedi,
gelmemezlik etmedi hibir nymphe,
ne gzel korularda, ne dere kaynaklarnda
oturanlar,
nede yeeren ayrlarda oturanlar.

Nympha'lar ikinci derecede nemli tanralar saylmakla birlikte, doa ve insanlar

stne etkili ve gl bilinirler, bu yzden de byk tanralar gibi "yce" ve "ulu"
sfatlaryla anlrlar: Doadaki yerlerine gre adlan deiir: Dryas, Hamadryas, Naias,
Oreas adl periler birer nympha saylr, Nereus kzlar da denizde yaayan
nympha'lardr.
Nympha'larn Zeus, Hermes, Apollon, Dionysos gibi byk tanrlarla ilikileri olduu,
Kirke ve Kalypso gibi nympha'larn Odysseus gibi bir lmlye gnl verdikleri masal ve
efsanelerde uzun uzadya anlatlr. Doa iinde yaadklar iin asl erkek arkadalar
Pan, Satyr'ler, Silen'ler ve Priapos'tur. Bu cinlerle trl ilikiler kurarlar, ama
nympha'lar okluk erkekten kaar, erkek dman perilerse Artemis'in avc kzlar
arasnda yer alr. eitli nymphalar ve efsaneleri iin adlarna baknz.

Nysa.
Bkz. Dionysos.

Nysos.
Ge alarda uydurulan bir efsaneye gre Nysos Dionysos'un lalasdr. Nysos adn
tanr vermitir ona. Dionysos Hindistan'a yapt yolculuk srasnda Nysos'a Thebai
ehrinin ynetimini vermi, dnnde kenti tanrya geri vermek istememi. Dionysos
da lalasyla tartmaya girimemi, bir frsat kollam. ehirde Bakkhos enliklerini
kutlama gn gelince Dionysos Bakkha'lar alayyla birlikte Nysos'u tahtndan devirip
kovmular.

O
 Odysseia.
lyada bir olayn, Odysseia bir kiinin destandr. ada okuyucu destan da demez
Odysseia'ya, onu daha ok bir romana, bir filme benzetir. Gerekten de konusuyla
roman, kuruluuyla filmi andrr Odysseia.
Troya destannda olaylar dz akl bir anlatmla ortaya serilmitir. Odysseia'da tam
tersine olaylar zaman iinde gelitikleri gibi anlatlmaz, geriye dnmeler, anlar,
atlamalar, sahne deitirmelerle canlandrlr. Destan be ana blmden olumaktadr.
Bunlar birbirinden ayr, bamsz yklerdir:
I. Telemakhia (I-IV)
II. Kalypso'nun adasnda (V)
III. Phaiak'larn lkesinde (VI-IX)
IV. Odysseus'un servenleri - kendi azndan -(IX-XII)
V. thake'de (XIII-XXIV).
Bu ana blmlerin destann XXIV blmne gre dizilii yledir:
I. () Tanraya sesleni - Konunun bildirilmesi - Tanrlar toplantsnda Odysseus'un
Kalypso'nun yanndan ayrlmas gerektiine karar verilmesi - Tanra Athene'nin Mentes
klnda Ithake'ye gelmesi ve Telemakhos'u uyarmas - Ithake saraynda taliplerin
leni.
II. () Ithakelilerin toplants - Telemakhos'la talipler arasndaki tartma -
Telemakhos babasn aramak zere yola kmaya karar verir - Hazrlk - Yola k.
III. () Pylos'a, Nestor'un sarayna var -Konuklanma - Nestor'un anlarn ve
bildiklerini anlatmas - Telemakhos'un Nestor'un olu Peisistratos'la birlikte
Lakedaimon'a gidii.
IV. () Menelaos'un sarayna var - Menelaos'la Helene'nin Telemakhos'u arlamalar
- Msr yolculuklarn ve Proteus'u anlatmalar. Sahne deimesi: thake'de talipler
Telemakhos'u yolculuk dnnde ldrmeye karar verirler. Limanda pusu kurmalar -
Penelopeia'nn znts ve d.
V. () Ikinci tanr toplants - Hermes'in Kalypso'nun adasna gnderilmesi - Hermes'le
Kalypso'nun konumas - Odysseus'un gitmesi iin bir saln hazrlanmas - Yola k ve on
yedi gnlk yolculuk - Frtna -Saln parampara oluu - Tanra no ile buluma -
Odysseus'un iki gn, iki gece yzp Phaiak'lar toprana ayak basmas - allkta uykuya
dalmas.
VI. () Phaiak kral Alkinoos'un saraynda: Nausikaa'nn d - Yunaklara gidi -
Odysseus'un uyuduu alln yan banda kzlarn amar ykamas - Odysseus'un
uyanmas, Nausikaa'ya yalvarmas, ykanp giydirilmesi - ehre gitmek zere yola
koyulmalar.
VII. () Tanra Athena ile Phaiak kz klnda Odysseus'u Alkinoos'un sarayna
gtrr - Sarayn tanmlanmas - Odysseus'un Alkinoos ve kars Arete tarafndan iyi
karlanmas - Alkinoos'un Odysseus'u yurduna gndereceine sz vermesi - Odysseus
gerek kimliini aklamadan Phaiak iline nasl geldiini anlatr.
VIII. () len - Ozan Demodokos'un Troya savandan menkbeler anlatmas -
Yarmalar - Odysseus'un disk atmas - Demodokos'un azndan Ares'le Aphrodite'nin
sevimesi - Odysseus'un yol hazrlklar - Kimliini aklamas.
IX. () Odysseus servenlerini anlatmaya balar. Kikonlar - Frtna ve lotos yiyenler
lkesi - Kyklops Polyphemos'un magarasndaki dram - Kurtulu.
X. () Rzgr tanr Aiolos'un adas - Rzgrlarn kapand tulumun almas - Frtna -
Laistrygonlar kentinde on bir geminin yok oluu - Odysseus'un tek gemiyle Kirke'nin
adasna var - Arkadalarnn domuza dntrlmesi - Kirke'nin yannda geen yl -
ller lkesine gidi iin hazrlk.
XI. () ller lkesine var - Odysseus'un anas Antikleia'nn ruhu ve ana-oul
arasndaki konuma - Bilici Teiresias Odysseus'a thake'ye dnmenin arelerini syler -
llerin geit resmi: Kadnlar, erkekler - Dn.
XII. () Kirke adasna var - Elpenor'un cenazesi - Skylla ile Kharybdis geidi - Gne
tanrnn kutsal srlar - Tayfann iledii byk su - Kasrgada hepsinin boulmas -
Odysseus tek bana Kalypso'nun adasna kar. Servenlerini anlatmas burada biter.
XIII. () Odysseus'un Phaiak ilinden uurlanmas - Uyku - thake'ye var - Athene'nin
Odysseus'u oban Eumaios'un kulbesine gtrmesi - Telemakhos'u geri getirmek iin
Lakedaimon'a gitmesi.
XIV. () Eumaios'un dilenci klndaki Odysseus'u iyi karlamas - Odysseus'un
uydurduu masallar - obanlarla birlikte akam yemei.
XV. () Telemakhos'un Lakedaimon'dan ayrlmas - Denize al. Sahne deiir:
Odysseus Eumaios'a sorular sorar; babasnn durumunu renir - Eumaios'un hayat
hikyesi - Telemakhos'un gemisi thake'ye varr: Konuu bilici Theoklymenos'u ehre
gnderip kendinin Eumaios'un kulbesine kmas.
XVI. () Telemakhos'un Eumaios'un kulbesinde sevinle karlanmas - Eumaios
Penelopeia'ya olunun dndn haber vermeye gider, baba-oul allarda yalnz
kalrlar - Odysseus kim olduunu aklar - Baba-ogul sevinle birbirlerine sarlrlar,
taliplerin hakkndan gelmek iin plan kurarlar - Telema-khos'un gemisi limana girer:
Taliplerin fkesi - Penelopeia ile talipler arasnda sert konuma - Kralieye mjdeyi
veren Eumaios allara dner.
XVII. () Telemakhos saraya gelir, yolculuunu anasna ve dadsna anlatr - Sarayda
len hazrl - Odysseus dilenci klnda Eumaios'la saraya gider - htiyar kpeinin
kendisini tanmas - Talipler dilenciyi hrpalar -Penelopeia onu korur ve yanna artr.
XVIII. () Saray dilencisi ros'la Odysseus arasndaki gre - Taliplerin Odysseus'u
horlamalar - Penelopeia'nn bir koca seeceini bildirmesi - Gece herkesin yatmas.
XIX. () Telemakhos silahlar saklar - Odysseus Penelopeia ile buluur - Dads
Eurykleia ayaklarn ykarken onu yara izinden tanr -Odysseus karsna kendini
tantmadan onun grd bir d yorumlar - Ayrlp yatmaya giderler.
XX. () kisinin de uyku tutturamamas -Tanr imarlar - Sabahki toplant - Evde
ternizlik - obanlarn Odysseus'a davran -Telemakhos'la talipler arasndaki atma -
len.
XXI. () Penelopeia Odysseus'un byk yayn getirip yarmay balatr - Taliplerin
hibiri yay geremez - Odysseus dener ve yay gerer - Taliplerin aknl.
XXII. () Odysseus'un talipleri bir bir ldrmesi - Silahlarn hazine odasndan
getirilmesi - Athene'nin ie karmas - Ozan Phemios'la haberci Medon'dan baka
herkesin ldrlmesi - Sulu hizmetilerin aslmas - Penelopeia'nn arlmas.
XXIII. () Penelopeia nce Odysseus'u tanmaz, ekingen davranp onu dener - Kar-
koca birbirlerine kavuup odalarna ekilirler, ektiklerini birbirlerine anlatrlar - Ertesi
sabah Odysseus babas Laertes'e gider.
XXIV. () Taliplerin ruhlar Hades lkesine iner. Sahne deiir: Odysseus'un babasyla
bulumas, obanlarn sevinci - Sahne deiir: Taliplerin ldkleri haberi yaylr,
akrabalar almaya gelir - Athene araya girip bar salar. Son.

Odysseus.
Odysseus Yunan mythos'undan gnmze kalm en nl kahramandr. Uluslararas bir
kii olmutur denebilir, nk servenleri zamanmzda ok tutunan macera romanna
r at gibi, kendisi de modern insanda aranan erdem ve nitelikleri kiiliinde
toplad iin uygarlk, insanlk tarihine bir prototip, bir ilk rnek olarak girmitir.
Servenlerinin anlatld Odysseia ise "Odise" diye dillere girmi, almaz engellerle
dolu, sonu gelmeyen yolculuklarn ad ve sfat oluvermitir.
Servenlerinin anlatmna girimeden kiiliinin eitli nitelikleri stnde durmalyz
Odysseus'un. Homeros destanlarnda bu ok ynl, ok bilmi, ok akll ve grm,
geirmi yiide verilen eitli sfatlar arasnda stnde durmaya deer: "Polymetis",
"polymekhanos", "polytlas". nn de banda ok anlamna gelen "poly" eki
bulunmaktadr. Odysseus'un kiiliinde oka bulunan niteliklerin birincisi akl, ikincisi
are bulma yetisi, ncs de sabrdr. Cin fikirli, yani ok aklldr, kurnazdr, g
durumlarn iinden syrlmak iin bin bir dzen ve are dnr, durmadan dnr,
iinde btn olanaklar tartp durur Odysseus, istedii amaca varmak iin de gerekince
yalan sylemesini, masal uydurmasn, ellemi kandrmasn ve en etin, en etrefil
durumlarn en korkun tehlikelerin iinden yadan kl ekercesine syrlmasn bilir.
Bunun dnda ylesine bir kar koyma, bir dayanma gc vardr ki, akllara durgunluk.
Odysseus hibir yiidin karlamad glklerle karlar. Geri Herakles doann
eitli canavarlarn alt etmi, ktl simgeleyen gleri yenip iyilerinin zaferini
salamt ou kez, ama Odysseus'un karsna kan doal glkler doa unsurlarnn
kendileridir: Odysseus denizle penelemek zorundadr. ledii ve destanlarda da
nemi belirtilmeyen, bizce bsbtn nemsiz bir su yznden deniz tanr Poseidon
(destanlarda ad Poseidaon'dur) ona amansz bir kin ve garez balamtr, yiidin btn
abalarn boa karmak, onu denizde bomak, yok etmek ister. Poseidon Yunan
insanlarnn dman saydklar halde hakkndan gelmeye uratklar denizi simgeler;
onunla savanda da Odysseus doada en tehlikeli gce kar koyup onu yenmenin
yollarn bulan insan. Bu bakmdan Odysseus esiz bir kahramandr, macera kahraman
deil de, amzn byk keiflerine yol aan arayc, bulucu ve yaratc zeky
simgeleyen insan tipi. Bu bilin ve akl gc ona kendi amacna varmak, kendi karn
salamak iin iledii, ya da ilemek zorunda kald birok ktlkleri, insafszlklar,
ahlak bakmndan su gtrr davranlar affettirir.
Odysseus kafa stnlyle kalmaz, bedence de stndr. Gzel ve gldr bir
kere, kadnlarn ona bayldklar, balandklar birok rneklerde grlr: Penelopeia
kocasn otuz yl bekleyecek kadar sadk bir kardr, Kalypso ile Kirke tanra olduklar
halde Odysseus'u severler, koca olarak almaya can atarlar, ya Nausikaa, gencecik
yanda denizden km o korkun yarata gnl verir de ac bir hayal krklna urar.
Odysseus'un gc ve gzellii erkekleri de akna evirecek niteliktedir: Phaiaklar
ilinde yarmaya balaynca herkesi yener, dilenci klnda kollarn bacaklarn at m,
korku salar ortala, hele yay germesinde, kimsenin yerden bile kaldramad yay
gerip okunu tam hedefine vurmasnda ne yaman atlet olduu ortaya kar. Odysseus
gen de deildir stelik bu baary kazand zaman: Otuz yllk sava, denizlerde
srnme, bin bir acya katlanma onu ypratmtr. Bu olgun ve yetkin yiidin yine de bu
kadar stn bir direnme gc gstermesi, onun kiiliinde ilkan insan idealinin dile
geldiini gsterir. Bakalm imdi mythos bu ideal insan tipini ne gibi masallarla
donatm, sslemitir.
(1) ADI VE DOUU.
Odysseus adnn kaynan aklamak iin ta ilkada yaplan abalar sonu
vermemi, adn asl anlam anlalamamtr. Bat dillerindeki Ulysse'nin tredii
Latince Ulyxes'e gelince, yiidin bir Yunan lehesinden alnm addr.
Odysseus, kuzeybat Yunanistan kylarnn karsnda bulunan thaka (Homeros
destanlarnda thake diye geer) adasnda domutur. Babasnn ad Laertes, anasnn ki
Antikleia'dr. Yalan dolanda usta Autolykos'un kz olan Antikleia'nn Laertes'le
evlenmeden nce Sisyphos'la yatt, Odysseus'un bu birlemeden doduu konusunda
Antikleia ve Autolykos maddelerine baknz.
(2) ODYSSEUS'UN GENL.
Efsane yiidin delikanllk yllar stne pek fazla bilgi vermez. Akhilleus gibi
Odysseus'un da Kheiron'a mez olduu sylenir. Odysseia'da genliiyle ilgili bir tek
olayn sz geer: Dedesi Autolykos'a konuk gitmesi, bir yaban domuzu avna katlmas
ve orada bacandan yaralanmas, ki bu yara izi thake'ye dnnde dads Eurykleia
tarafndan tannmasna yol aar (Eurykleia). Yunanistan'da kara yolculuklar yapt da
bilinir: Bunlarn birinde Lakedaimon'a gitmi de konuu phitos'la karlam, phitos da
ona Eurytos'un nl yayn vermi, ki bu yayla Odysseus talipleri ldrecektir (Eurytos,
phitos).
Troya savana katlmadan Odysseus thake tahtna kar. Babas Laertes'in -sonradan
Odysseia'da grlecei gibi- bir devlet adamndan ok srleri, allar, ba ve
baheleriyle ilgili bir adamdr, -varl da oradan gelmedir- olunu nasl tahta geirdii
anlatlmaz, ama delikanlnn kral olunca bir e semesi epey olayl geer: Odysseus
Yunanistan'n birok kral oullar ve derebeyleri gibi Helena'ya talip olur, ama gzel
kza taliplerin fazlalndan rkerek ondan vazgeip karios'un kz Penelopeia'y ister.
karios, Helene'nin babas Tyndareos'un kardeidir. Odysseus Tyndareos'u kendine dost
edinmek iin, taliplere Helene'nin seecei kocaya arka olmaya ant iirmesini nerir.
Herkese benimsenen bu neri ilerde Troya seferine yol aacaktr.
Odysseus Penelopeia ile evlenir. Telemakhos diye bir erkek ocuklar olur, ama
ocuk daha kundaktadr ki, Helena'nn karld, kocas Menelaos'un yardm istedii
haberi duyulur. Odysseus savaa gitmemek iin elinden geleni yapar: Delirmi gibi
davranr, ama Palamedes yalann yzne vurur, yiit de Palamedes'e kar ilerde
korkun bir almayla sonulanacak derin bir kin besleyerek sefere kmak zorunda
kalr (Palamedes).
Atreusoullarnn davasn benimser: Bir efsaneye gre Helene'yi geri istemek iin
Troya'ya gider, bu elilik baarszlkla sonulannca Lykomedes'in saraynda saklanan
Akhilleus'u bulup getirmek iin yola kar ve kurduu dzenle gen yiidin savaa
katlmasn salar (Akhilleus). Kbrs kral Kinyras'a eli giden de odur (Kinyras).
(3) TROYA SAVAI, (lyada).
Mysia'ya karma ile sonulanan ilk seferde Odysseus byk bir rol oynamaz:
Telephos'un yarasnn, yaray aan kimse onun eliyle iyiletirilmesi gerektiine ilikin
tanr szn yorumlamakla kalr (Telephos). kinci seferin banda Aulis'te phigeneia'nn
kurban edilmesine nayak olur (phigeneia).
Troya nndeki on yllk sava sresi boyunca Odysseus'un hem sava, ordu
komutan, hem danman, eli, arabulucu olarak oynad rol, gsterdii canllk ve
atlganlk anlatlmakla bitmez. lyada'nn hemen her sayfasnda ad geer. Savalarn
hepsine katlr, sryle Troyal ldrr, soyka alr, bakalarn savaa srmekte, onlara
yardm etmekte herkesi geer, gece kefe kmak gibi tehlikeli grevler yklenir ve
hepsinden nemlisi, Troya ehrinin savala ele geirilemeyeceini anlayarak, tahta at
fikrini ileri srer ve bu dzenin gereklemesinde nayak olur. Odysseus'un bu
yiitlikleri, yararlklar lyada'da btn ayrntlaryla anlatlmtr (lyada).
lyada'da sz gemeyen, tragedya gibi daha sonraki kaynaklarda anlatlan baka
olay ve efsaneler iin de Aias, Hekabe, Helerte, Deiphobos vb. maddelere baknz.
(4) DN YOLCULUU (Odysseia).
Odysseia adyla anlan Odysseus'un dn destann bundan nceki maddede
zetledik. Ne var ki Odysseia'nn kuruluu etrefil olduundan efsaneleri burada zaman
akna gre bir daha ele almakta fayda vardr.
Troya savana hazrlk on yl srer, Troya sava da bilindii gibi o kadar bir zaman
kaplar. Sava bittikten sonra yurtlarna dnen Akha yiitleri belli sreler iinde
yurtlarna varrlar. Yalnz Odysseus thake adasna bir trl ulaamaz, bir on yl daha
denizlerde srnr ve Akdeniz'i boydan boya dolatktan, bir sr kyya, adaya
ktktan ve akla, hayale smaz servenler yaadktan sonra, on iki gemisinin ve
yoldalarnn hepsini yitirir ve tek bana, yabanc bir tekneyle thake'ye braklr.
Troya'dan ayrl bir filo halinde olmaz, yola k gn stne Agamemnon'la
Menelaos arasnda gr ayrl vardr, Menelaos Nestor'la birlikte denize alr,
Odysseus arkalarndan gelir, Tenedos'ta onlardan ayrlr, Troya'ya dner ve
Agamemnon'un filosuna katlr. Denize aldklarnda bir frtna onlar ayrr. Odysseus
on iki gemisiyle Trakya'da Kikonlarn lkesine kar. smaros kentini alr, halkn
ldrr, yalnz Apollon rahibi Maron'u esirger, ondan on iki kp smaros arab armaan
alr. Bu arap sonralar Tepegz Polyphemos'u sarho etmeye yarayacaktr. Gece dadan
inen Kikonlarn saldrsna urarlar, Odysseus alt adamn yitirip denize alr.
Gneye doru yol alp Mora yarmadasnn ucuna varmak zeredir ki, sert bir poyraz
frtnas onu nce Kythera adasna atar. Lotos yiyenlerin lkesine karlar. Yerliler
Odysseus'un arkadalarna lotos denilen yemiten yedirir, bu yemi onlara slay
unutturur, orada kalmak isterler, Odysseus onlar zorla gemilere bindirir. Kuzeye doru
yol alrlar ve keilerle dolu bir adaya karlar. Orada et kumanyas yaparlar. Odysseus
yanna on iki yoldan alarak bu adann biraz tesinde bulunan Kykloplar, yani
Tepegzler iline geer. Bir maaraya girerler, burann zengin bir mandra olduunu
grrler. Akam olunca Tepegz srleriyle dner, maarann kapsna kocaman bir
kaya dayar ve Odysseus'un arkadalarn ikier ikier yemeye koyulur. Odysseus'un
kurnazca dzenleri burada balar: Tepegz' sarho edip, gzn karr, adnn Kimse
olduunu syledii devin yardm alp kendisini kovalamasn nler ve maaradan kmak
iin srlerin altna girip saklanmay baarr. Ama tanr Poseidon'un amansz fkesini de
stne eker, nk Tepegz tanrnn oludur.
lkadan beri Sicilya ile bir tutulan Tepegzler ilinden yeller tanrs Aiolos'un
adasna varrlar. Aiolos Odysseus'u iyi karlar, arladktan sonra ona btn yellerin
iinde kapal bulunduklar bir tulum verir, arkasndan da tatl bir yel salarak gemileri
uurlar. Odysseus uykuya dalnca tayfalar tulumu aarlar, btn yellerin dar
frlamasyla korkun bir frtna kopar. Aiolos adasna ikinci bir klarnda kovulurlar.
Odysseus'un filosu alt gn krek ekerek kuzey ynnde yol alr ve La-istrygonlarn
lkesine varr. Korsika olduu ileri srlen bu lkenin Telepylos adl limannda kraln
kz olan bir dev anasyla karlarlar. Kz babasna haber salar, Odysseus'un tayfas bu
kez dev yamyamlarn saldrsna urar, limana girmi olan gemiler paralanp
iindekiler ldrlr, yalnz liman dnda demirlemi olan Odysseus'un gemisi kurtulur.
Tek gemiyle daha kuzeye doru giderek Aiaie adasna karlar. Byc Kirke'nin
topradr buras. Latium kylarnda bugn Capo Circeo diye anlan yer olduu ileri
srlr. Odysseus'un Kirke ile olan maceras iin Kirke maddesine baknz. Yiidin
Kirke'nin yannda bir ay ya da bir yl kald sylenir. Ondan Telegonos adl bir olu, ya
da Telegonos ve Nausithoos diye iki olu olmu.
Kirke Odysseus'u bilici Teiresias'n ruhunu bulmak ve ondan thake'ye dn yolunun
ne olacan renmek iin ller lkesine yollar. Yiit bu olaanst yolculuu
baardktan sonra Kirke'nin yanna dner. Bu kez Kirke ona karsna kacak olan
tehlikeleri sayar. Denize alnca Kirke'nin dedikleri olur: Sekenlerin nnden geerler,
Kharybdis'le Skylla canavarlarnn nne gelirler, Odysseus birka yoldan feda ederek
bu tehlikeyi de aar. Gne tanr Helios'un beyaz srlarnn otlad Thrinakie adasna
ularlar. Yel esmedii iin orada karaya kmak zorunda kalrlar. Odysseus adamlarna
srlara dokunmamalarn syler, ama kumanyalar tkendii iin tayfann kendisi
yokken hayvanlardan birkan kesmelerini nleyemez. Teiresias'n da bildirdii gibi bu
su onlarn lmne sebep olacaktr. Gemi yola kar kmaz Tanr Zeus'un sald bir
imekle parampara olur, tayfalarn hepsi boulur, Odysseus yelken direinin stnde
dalgalara gs germek, akntya kaplp Khrybdis geidini bir daha amak ve dokuz gn
denizde alkandktan sonra Kalypso'nun adasna kmak yolunu bulur (Seirenler,
Kharybdis, Skylla, Kalypso).
Malta olduu sanlan Ogygie adasnda geirdii zaman belli deil: 10, 8, 5, 1 yl
diyenler var. Sonunda tanra Athena'nn yalvarmas zerine Zeus Odysseus'u
kurtarmaya karar verir: Hermes'i yiidi brakmas iin Kalypso'ya gnderir. Ulu nympha
Odysseus'a bir sal yapmakta yardm eder, yanna her trl kumanya vererek onu
uurlar. Yldzlara baka baka yol alrken tanr Poseidon Odysseus'un saln grr, bir
frtna salarak batrr. Tanra no'dan yardm gren Odysseus yze yze Phaiak'larn
topranda karaya kar. Nausikaa ile bulumas, Alkinoos'un saraynda konuklanmas ve
bir Phaiak gemisiyle thake'ye gnderilmesi iin Nausikaa, Alkinoos, Eumaios vb.
maddelere baknz.
Bundan sonras zaman srasyla anlatlr Odysseia'da: Odysseus'un tannmas
(Eurykleia), taliplerden almas (Antinoos), kars Penelopeia'ya kavumas
(Penelopeia) bu szlkte, yukarda gsterilen adlar altnda anlatlmtr.
Odysseus'un yurduna dnp, tahtna kavutuktan, maln, mlkn smren
asalaklardan alp evini ve ailesini dzene kavuturduktan sonra ne yapt
Odysseia'da bildirilmez. Daha ge dnemlerden kalma metinlerde Odysseus'un efsanesi
alabildiine uzatlr, ama kaynak deeri olmayan bu metinleri hesaba katmak doru
olmaz.

Oidipus.
Oidipus Yunan mythos'unun en trajik kahramandr. Onun kiiliinde tragedyann z
ve trajik kavramnnn asl anlam belirir. Trajik kii tek bana ya da btn soyuyla
birlikte tanr lanetine uram kiidir, kaderin oyunca olur ve istemeyerek, bilmeyerek
su ve gnah iler, bundan tr de ya dardan ya da iinden gelen korkun belalara
urar. Oidipus insann tyler rpertici bir dramn dile getirdii iindir ki, ad tp ve ruh-
bilime varncaya kadar insanla ilgili btn bilim ve sanat dallarna karm, her alanda
derin iz brakmtr.
Serveni yle zetlenebilir: Oidipus Thebai kral soyundandr (Tab. 18, 19).
Kadmos'la Hormania'da kaynak bulan bu soyu bir tanr yetitirmi, ama belki bu tanrya,
Dionysos'a kar koyduu iin lanete uram, akl almayacak ykm ve aclarn birbirini
izlemesini grmtr. Oidipus, Thebai kral Laios'un olu, Labdakos'un torunudur. Anas
baz kaynaklarda Epikaste diye anlan okaste'dir. lokaste gebe iken bir d grr, Teire-
sias bu d yle yorumlar: Kralienin karnnda tad ocuk babasn ldrecektir.
Doar domaz bebek daa braklr, ayak bilekleri delinmi, iinden bir kay
geirilmitir. Aya i anlamna gelen Oidipus ad da ondan. ocuu bir oban bulur,
gtrr Korinthos kral Polybos'a verir. Polybos'la kars Priboia'nn ocuklar olmamtr,
Oidipus'u z evlat gibi bytrler, ocuk da onlar ana-baba bilir. Delikanllk ana
gelince bir dedikodu iitir: Kraln olu deil de, bulunmu bir ocukmu diye. Gerei
tanr Apollon'dan renmek zere Delphoi tapnana doru yola koyulur. Thebai'ye
yakn dar bir geitte arabal bir adama rastlar, kimin ekilip yol verecei konusunda
kavgaya tutuurlar. Oidipus adam ve arabacsn ldrr. Bir anlatma gre, Oidipus
Laios'a rastlad srada Delphoi'den dnmekteydi. Tanr bilicisi ona kendi babasn
ldrp anasyla evleneceini bildirmiti. Oidipus sarslm, ileden kmt, Korinthos'a
bir daha dnmemeye kararlyd. O srada kavgaya tututuu adam gz karararak
ldrmesi doald.
Bu olaydan sonra Thebai'ye vanr. Sphinks denilen canavar ehirde korku salmakta,
sorduu bilmecelere cevap veremeyenleri paralayp yemektedir. Sorular da unlardr:
Kimi zaman iki, kimi zaman , kimi zaman drt ayak stnde yryen ve doal
yasalara kart olarak en ok aya olduu zaman en gsz olan yaratk hangisidir? ki
kz kardetirler, biri tekisini dourur ve ikincisi birincisinden domadr. Oidipus birinci
bilmeyece insan, ikincisine de Gn ve Gece diyerek doru cevaplan vermi. Sphinks
kendini tnedii kayadan aa uuruma atarak lm. Thebai halk da rahat bir nefes
alm ve kurtarcs bildii Oidipus'a Laios'tan bo kalan tala birlikte dul kars okaste'yi
vermi. Oidipus; bir daha Korinthos'a anasnn, babasnn yanna dnmemek amacyla
Thebai'ye kral olmu ve okaste ile birleerek drt ocuk retmi: Eteokles, Polyneikes,
Antigone, smene.
Yllar geer, Thebai ehrinde veba ba gsterir. Salgnn nedenini renmek iin
Oidipus kayn Kreon'u Delphoi'ye gnderir. Gelen cevap udur: Kral Laios'un katili
bulunmal ve ehirden srlmelidir. Oidipus hemen aratrmaya koyulur ve suluya kar
korkun tehditler savurur. Bilici Teiresias'a katilin kim olduunu sorar. Khin cevap
vermekten ekinir. Oidipus, Teiresias ve Kreon arasnda kavga kopar. okaste araya
girer ve bir zamanlar grd de, Laios'un da dar bir geitte ldrldne deinecek
olur. Bu szleri duyunca Oidipus'un iine kuku girer. Bu srada Korinthos'tan bir ulak
gelir, Polybos'un ldn, Oidipus'un kral olmak zere Korinthos'a arldn bildirir.
Oidipus gene de ikirciklidir: Babasnn lm kendi elinden olmamtr, ama anasnn
bulunduu yere gitmekten ekinir. Derken ulak kendisinin Polymos'la Periboia'nn olu
olmadn, saraya bir oban tarafndan bulunup getirildiini syler. oban da getirilip
gerei aa vurunca Oidipus'la iokaste'nin artk pheleri kalmaz. Kralie sarayn iine
snp canna kyar, Oidipus da anas ve kars olan kadnn inesiyle gzlerini kr eder.
Sophokles'in "Kral Oidipus" tragedyasnda dile getirilen bu dram Oidipus'un Thebai'den
srlmesi, kz Antigone'ye yaslanarak Attika'da Kolonos iline gelmesi ve orada
lmesiyle sonulanr. Oidipus'un lecei toprak tanrlarca kutlanaca haberi yaylnca
Kreon'la Polyneikes Oldipus'un Thebai'ye geri gelmesini isterler, ama kr kral Attlka'da
kalp. lmeyi seer. Kendisini sren oullarnn ikisine de, yurdu Thebai'ye de lanet
okur. lmnden sonra oullar arasnda kopan kavga ve Thebai ehrinin stne ken
ykmlar bu ilenmenin sonucudur (Antigone, Eteokles, Kreon).

Oileus.
Lokrislilerin kral Oileus "kk" Aias'n babasdr (Aias). Argonaut'lar seferine katlm
ve Stymphalos glnn bir kuundan alnm tyle yaralanp lm.

Oineus.
Kalydon kral, Meleagros'la Deianeira'nn babas. Herakles efsanesinde rol oynar.
Herakles, Meleagros maddelerine baknz.

Oinomaos.
 Tanr Ares'in olu, Elis kral Oinomaos gzel Hippodameia'nn babasdr. Kzna kan
talipleri Oinomaos araba yarnda denemeyi art kouyordu. Yar balaynca Elis kral
Zeus tapnanda bir ko kurban ediyor, bu srada rakibinin yol almasna izin veriyordu,
ama atlar lmsz olduundan, yara balar balamaz brne yetiiyor, onu geiyor
ve kim olursa olsun kafasn keserek evinin kapsna asyordu. Bylece on iki kuru kafay
dizmi bulunuyordu. Sonunda Hippodameia'ya talip olarak Pelops kageldi. Kz bu
talibe gnl verdi ve ikisi birden Oinomaos'un arabacs Myrtilos'u batan kararak
Pelops'un yar kazanmasn saladlar. Oinomaos arabadan yere derek dizginlere
dolat ve ld, ya da Pelops'un elinden ldrld (Hippodameia, Pelops, Myrtilos).

Oinone.
Oinone da dann nymphalarndan biridir. Priamosoglu Paris daa braklp
obanlarca yetitirildii srada Oinone ile tanr ve seviir, ama Gzeller
yarmasnda yarglk ettikten sonra da ehre inmek zere Oinone'den ayrlr. Gelecei
bilen Oinone onu vazgeirmeye urar, baaramaz, ancak bir gn yaralanrsa onu gelip
bulmasn syler. Apollon tanrnn kendisine verdii ifal otlar vardr. Paris Troya
savann sonlarnda Philoktetes'in att bir okla yaralannca Oinone'nin bu szn
hatrlar, ona haber gnderir, ama nympha yardma gelmez. Paris lnce Oinone piman
olup canna kyar (Paris).

Okeanos.
Hesiodos'a gre, Toprak ana Gaia Khaos'tan kar kmaz kendi kendine Uranos'la
Pontos'u, yani Gk'le Deniz'i yaratr, sonra da Uranos'la " sarmap kucaklap dourdu
derin anaforlu Okeanos'u" (Tab. 1, 2). Okeanos, Gaia'nn on iki Titan evladndan
birincisidir. Ama Titanlar arasnda ayr bir rol oynar, tanr kuaklarnn kavgasna
karmam, dnyann ucuna ekilip oraya yerlemitir. Yunan erken ilkann dnya
grne gre, yeryz yuvarlak ve yass bir diske benzer, Okeanos bu diski epeevre
sarar. Okeanos aslnda bir deniz gibi deil, evrensel bir rmak ve rmaklarn babas
olarak tasarlanr. Derin anaforlu, burgal diye nitelenmesi akan bir su olduundandr.
nsan dnyann ucuna doru hangi ynden giderse; gitsin Okeanos'a batar, ertesi sabah
gene Okeanos sularndan doup ykselir. Bat Kzlarnn bahesi Okeanos kylarndadr
(Herakles). Odysseus ller lkesine varmak iin Okeanos kylarna gelir. Anas
Antikleia aar buraya kadar gelebildiine (Od. XI, 155 vd.):

Nasl geldin, ocuum, sisli karanlklar

lkesine, diri diri?
Yaayan insanlar kolay kolay gremez
buralar,
 byk rmaklar var arada, korkun akntlar
var:
nce Okeanos var, bulamazsn bir s
yerini,
salam yapl bir gemin yoksa aamazsn
onu.

Sonralar corafya bilgileri artnca, Okeanos byk denizlere, zellikle batda

Atlantik Okyanusuna verilen ad olmutur.
Hesiodos Theogonia'da Okeanos'un Titan kz kardei Tethys'le evlendiini syler.
Denizde dii unsuru simgeleyen Tethys'in rettii yaratklar saylmakla bitmez.
Okeanos'la Tethys'ten, nce btn rmaklar meydana gelir. Bunlarn birka saylr
Theogonia'da, toplamnn bin olduu sylenir.
Okeanos'la Tethis'ten doma bin dii varlk da vardr: Okeanos kzlar. Bunlarn
arasnda Metis, Dione, Thetis, Euirynome, Phlyra gibi tanr ya da kahramanlarla
birlemi nl kiiler bulunur.
Okeanos'la Tethys tanrlardan uzak, kendilerine gre bir hayat srerler. Olympos
tanrlarndan bazlarn saraylarnda konuk ettikleri de olur. lyada'da Hera yle anlatr
(l. XIV, 200 vd.):

Gidiyorum bol besi veren topran bir

ucuna,
tanrlarn atas Okeanos'la, ana Tethys'i
grmeye,
onlar almlard beni Rheia nn elinden,
saraylarnda iyice beslemiler,
bytmlerdi.

Aiskhylos'un Prometheus tragedyasnda Okeanos Zeus'a kar ayaklanan Titan'

Olympos tanrlaryla bantrmaya uraan bir arabulucu rolnde kar karmza. Koro
da Okeanos kzlarndan meydana gelmitir. Okeanos'un uzlatrc tutumu Prometheus
tarafndan iddetle knanr, tanr da abalarndan vazgeerek yatana dner.

Olympos.
 Olympos Yunanca bir kelime deildir. Bu adn kayna ve anlam bsbtn
aklanmamsa da, eski Anadolu dillerinden geldii ve genellikle yksek da anlamna
kullanld anlalmaktadr. Doruklar gkte bulutlara karan ulu dalarn tanrlara
konut olduu inanc Yunan'a Smer'den gelmi olabilir. Nitekim Olympos tanrlar diye
anlan Zeus kua yalnz Olympos danda grlmez -ki asl Olympos da yanl bir
dnceye gre Makedonya-Tesalya'da bilinir- da da gibi baka yksek dalarda da
toplanrlard. Ayrca Anadolu'da says yirmiye varan Olympos adl dalar olduu gibi,
Girit'te, Kbrs'ta ve Yunanistan'da bu ad tayan dalar oktur. Homeros destanlarnda
tanrlar Olympos danda len yapar, insan sorunlarn tartr, toplantlarda aralarnda
sohbet ya da kavga eder gsterilirler. Olympos daha ok gk tanr Zeus'un merkezidir,
Apollon ve Musalar gibi daha ok oyun ve ezgiden holanan tanrlar Parnassos ya da
Helikon dalarnda toplanmaktadrlar.
Olympos adn tayan efsanelik kiiler de vardr.-
(1) Girit'e adn veren Kres'in olu. Kronos bu Olympos'a Zeus'u emanet etmi ve
tanryi kendi bytt halde, devlere onu tahtndan etmelerini nermi. Zeus da
fkelenerek Olympos'un stne imek akm. ldrdkten sonra piman olmu ve
Olympos'un mezar bulunduu daa adn vermi.
(2) Kybele'nin kocas olarak gsterilen bir Olympos vardr. Mysia Olympos'una
(Uluda) adn veren oymu.
(3) nl bir flt algcs. Marsyas'n olu ya da mezi olarak gsterilir. Apollon'un
ldrd Marsyas' gmm, ona at yakm.

Omphale.
Herakles efsanesinde rol oynayan Lydia kraliesi. Herakies ldrp phitos'u
istemeyerek ldrnce, bu sutan nasl arnacan renmek iin Delphoi'deki Apollon
tapnana bavurur. Bilici de yl kle olarak almas gerektiini bildirir. Lydia kral
Tmolos'un dul kars, Omphale yiidi satn alr, ona birok iler grdrr, ayrca koca
olarak da kullanr. Sanatlar Herakles'i uzun Lydia entarisi giymi olarak Omphale'nin
dizlerinde iplik bkerek gsterirler. Kralie de aslan postuna brnm, yiidin
topuzunu onun kafasnda sallamaktadr. Arnma sresi sona erince Herakles
Omphale'den ayrlr ve lmeden daha birok iler grr (Herakles).

Oneiros.
Bkz. Nyks.

Opheltes.
Bkz. Hypsipyle.
 Ophion.
Orfik grlere dayanan bir kaynaa gre Ophion ei Okeanos kz Eurynome ile
birlikte Titanlara hkmedermi, sonra Kronos'la Rheia ynetimi ele almlar ve
Ophion'la Eurynome'yi Tartaros'a kapatmlar.

Ops.
Roma dininde bolluu simgeleyen tanra. Saturnus'un dii kart olarak gsterilir ve
Sabin kaynakl olduu sylenirdi. Ops'un Capitolium tepesinde bir tapna vard.

Orcus.
Romallarn halk inanlarna gre Orcus lm simgeleyen cin ya da ller lkesinin
kendisidir. Etrsk mezarlarnda uzun sal, sakall bir tanr olarak gsterilen Orcus
sonradan Yunan tanrlarnn etkisi altnda Plton ya da Dis Pater adn almsa da, Orcus
gnlk dilde anlan bir tanr olarak kalmtr.

Oreithyia.
Atina kral Erekhteus'un kz. Irmak kysnda oynarken rzgr tanr Boreas tarafndan
Trakya'ya karlr. Kalais'le Zetes'i dourur (Boreas, Kalais veZetes).

Orestes.
Agamemnon'la Klytaimestra'nn olu. Elektra, phigeneia, Khrysothemis'in kardei
(Tab. 15). Orestes, Atreusoullarnn zincirleme sularn anasn ldrmekle srdrr,
ama tanr lanetini de kendi dramyla sona erdirir. Elektra maddesinde belirtildii gibi,
byk tragedya yazar birok oyunlarnda Orestes'e ba rol ya da ok nemli bir rol
vermilerdir. Orestes efsanesi de balca bu kaynaklara dayanr.
Troya sava efsanesinde Orestes'in ad Akhalarn Mysia'ya ilk klar ve Telephos'la
ilgili olarak geer: Telephos Akhilleus'un elinden yaralanp, yarasn ancak Akhilleus'un
iyi edebileceini renince, Aulis'te kinci sefere hazrlanan Akha ordusuna gelmiti. Bir
casus olarak yakalanmak zereyken orada bulunan kk Orestes'i rehin olarak. alm
ve bylece istediini elde etmiti (Telephos).
Troya savandan sonra Agamemnon yurduna dner dnmez ldrlnce, Elektra
kk kardei Orestes'i kanr ve Phokis kral Strophios'un sarayna gnderir. Orestes
orada byr, kraln olu Pylades'le birlikte Mykene sarayna gelirler. Klytaimestra'ya
Phokis'ten gelme iki haberci olduklarn, kendisine Orestes'in ldn bildirmeye
geldiklerini sylerler. Kralie sevincinden tanrlara sunular sunmaya gitmiken Orestes
kendini Elektra'ya tantr ve Klytaimestra ile Aigisthos'un ldrlmesini birlikte
planlarlar. Aigisthos krdan dner, pusuya drlerek ldrlr. Klytaimestra oluna
yalvarr, ama Orestes onu da Aigisthos'un ls stnde baklar, Ana kan dker
dkmez perileri Erinysler Orestes'in peine taklrlar. Orestes ldrr ve Erinyslerden
kurtulmak iin oradan oraya atar kendini. Sonunda Atina'nn Oreopagos mahkemesi onu
suundan arndrr. Kan davas da burada biter.
Beraatndan sonra Orestes Apollon tanrya ne yapmas gerektiini sorar. Pythia onun
Tauris'e Artemis heykelini almaya gitilmesini buyurur. Orastesles Tauris'e gider ve orada
kz kardei phigeneia le buluur. Euripides'in, sonra da Goethe'nin "iphigeneia
Tauris'te" dramlarna konu olan serven udur: Orestes'le Pylades Tauris'e varnca
tanraya kurban edilmek zere tutuklanrlar. lkenin kral Thoas onlar Artemis
tanrann rahibesine teslim eder, bu rahibe de phigeneia'dr. ki karde birbirlerini
tanrlar, phigeneia onlar kurtarmaya ve Artemis heykelini de alp onlarla kamaya
karar verir. Yabanclar ve heykelle birlikte denize alabilmek iin bir dzen kurar,
Thoas' aldatarak kaarlar. Attika'ya varrlar, Artemis'e bir tapnak yapp iine heykeli
koyarlar.
Orestes efsanesinin son blm Hermione ile evlenmesine degindir. Orestes'le
Hermione'yi babalar daha ocukken nianlamlard, ama Troya savandan sonra
Menelaos kzn Neoptolemos'a verir. Tauris dnnde Orestes nianlsn karmaya
kalkar, Naoptolemos'la kavgaya tutuurlar, bir ayaklanma olur, Akhilleus'un olu lr.
Orestes de Hermione'yle evlenir, Argos'a kral olur ve ok uzun bir mr srer.

Orion.
Orion, tanr Poseidon'un olu, dev bir avcdr. Btn devler gibi Toprak'tan doma
olduu sylenir, ama babas deniz tanr gibi dalgalarn stnde yrme gc de varm.
ok yakkl olduu iin kadnlardan sevgi grm. lkin Side adl ok gzel bir kzla
evlenmi, ama Side Hera ile boy lmeye kalknca, tanra onu Tartaros'a atm.
Merope adl ikinci bir kadnla olan maceras Orion'un kr olmas, sonra da karanlktan
anszn gnee bakmasyla gzlerinin yeniden almasyla sonulanr. Sonunda da afak
tanra gnl verir ona. Tanra sevgilisini Delos'a gtrr, brakr. Ama orada gzel
delikanl Artemis elinden ldrlr, nedeni tanrann kendisine, ya da bir avc kzna
yanamak istemesidir. Artemis Orion'un stne bir akrep salar, akrep delikanly
topuundan sokar. Artemis de akrebi bir bur, Orion'u da gkte bir yldz haline getirir.
Orion yldznn Akrep burcundan her zaman uzaklamas bundandr.

Orman Perileri.
Bkz. Nympha lar.

Orpheus.
Orpheus dillere destan olmu bil ozandr. lkada n orfizm denilen mistik bir akm
yaratacak kadar ok yaylm, kiilii stne anlatlan masallar her trden sanaty
esinlemiti. algs vahi hayvanlar byleyen, ezgisiyle lm bile alt eden bu ozan
biz burada kuru kuru anlatmak istemedik. Latin airi Vergilius'un "Gergica" adl
eserinden alnm bir parayla tantalm dedik. Aadaki A.Kadir'in Trkeletirdigi
para kitabn IV. blmnde Aristaios'Ia ilgilidir; ar yetitirmekte olan Aristaios
Orpheus'un ei Eurydike'nin lmne sebep olmutu (Aristaios, Eurydike).

Yabana atlmaz bir tanr fkelenmi

kovalar seni;
bir su iledin sen, byk bir su,
ekersin bugn onun cezasn:
Bir belaya attyd Orpheus, kara bahtl,
imdi senin stne bindirmeye alr o
belay,
kader engel olamazsa, bindirecek de.
Deliye dnd Orpheus, karlnca kars,
kudurdu.
Irmak boyu palas pandras kaarken senden
o kadn,
kaarken bir uuruma atar gibi kendini
tepetaklak,
dolanverdi bacaklarna korkun bir ylan.
mr o kadarm kadnn, grmedi boylu
imenler yznden
oralara sinen zehirli yarat.
Yatlar, da perileri, baladlar bir
azdan,
en yce dalar lklaryla doldurdular...
Orpheus, oyuk kaplumbaa kabuundan
sazyla
yasl sevgisini avuttu durdu.
Hep seni sylerdi, tatl ei, hep seni,
onunla ba baaydn ya hani yalnz
kylarda,
gn doar seni sylerdi, gn batar seni.
Gitti sokuldu Taenarius dann
boazlarna kadar,
yksek kaplarnn oraya yeralt tanrs
Dis'in.
girdi kapkara bir korkuyla
glgelenmi ormana,
l ruhlarn ve titreten krallarn
karsna dikildi,
insan yakarlaryla yumuamayan
yreklerin dikildi karsna.
Ve Erebus konutlarnn en kuytu
yerlerinden
hafif ruhlar kageldi, onun ezgileriyle
sarslan,
ve grntleri kageldi ktan yoksun
olanlarn,
yapraklar arasnda saklanan kular kadar
oktular,
gecenin ya da kasrgann dalardan
savurduu kular kadar ok.
Artk Orpheus, btn belalardan
kurtulmu, geri dnyordu,
ve kendisine geri verilen Eurydike,
gelmekteyken,
Proserpinann kotuu arta uyarak
kocasnn ardndan yrye yrye
havann daha yksek katlarna doru,
Orpheus birden bir lgnlk etti, bo
bulundu,
lm tanrlar balamasn bilseler,
balanr bir lgnlkt bu:
Eurydike'si n altna tam kt
kacakken,
unutup duruverdi, gnlne yenildi dnd
bakt arkasna.
te biranda btn abalar orackta utu
gitti,
bir anda kopuverdi amansz zorbayla
yaplan anlamalar,
bir gmbrtdr ykseldi, hem de kez,
Avernus batandan.
Haykrd Eurydike: "Bu ne, Orpheus, bu
ne?
Bu ne lgnlk byle, seni de yok eden,
zavall beni de?
te gene geri arr beni zalim kader,
uyku kapatr kararan gzlerimi,
drt yanm saran gece gtrr beni,
elveda!
Giderim te uzata uzata ellerimi sana,
artk senin olmayan gsz ellerimi",
dedi ve birdenbire bir duman gibi kart
hafif yellere,
gitti kart yne doru, grnmez oldu,
ve Orpheus gremedi bir daha
ruhlara tutunup dil dkmeye alan
Eurydike'yi.
Yeralt sandalcs da aradaki batakl bir
daha komad gesin.
Ne yapsnd? Nereye gitsindi? Kime
bavursundu?
kinci kez karlmt karc.
Bir daha l ruhlar nasl yumuatrd,
tanrlar nasl?
Eurydike, buz kesilmi, gidiyordu ite,
Styks sandahyla uuyordu uzaklara.
Ya Orpheus ne oldu? Derler ki onun iin:
Issz Strymon rma kysnda alam tam
yedi ay,
havada asl bir kayann altnda alam,
buz gibi maaralarda anlatm durmu
bandan geeni,
kaplanlar bylemi, ayaklandrm mee
aalarn ezgileriyle;
bir kavak aacnn glgesinde bir blbl
vardr hani,
arar durur kaybolan yavrularn ii yana
yana,
yuvay gzetleyen kat yrekli bir ifti
alp gtrmtr yavrular daha kanatlar
kmadan,
blbl de btn gece durmadan fr dner
alar,
konar bir dala, balar yeniden ezgilerine
yank yank,
tutar ackl iniltileriyle drt biryan, ta
uzaklara kadar.
Ne bir tutku yumuatm Orpheus 'un
yreini,
ne de bir evlilik ba yumuatm,
yrr gidermi kuzeyin buzlarnda bir
bana,
karl Tanais rma kysnda yrr
gidermi,
ve k hi bitmeyen Ripha dalarnda
yrr gidermi dvne dvne
Eurydike 'nin karlna,
Dis'in bo armaanlarna dvne dvne.
O kadar balyd ki Orpheus Eurydike'ye,
Kikonlarn btn kadnlarm hor grd.
Onlar da parampara ettiler sonunda
delikanly
kutsal trenlerde ve gece enliklerinde
Bacchus'un,
satlar paralarn ta uzaklara, tarlalara,
krlara.
Ama Orpheus 'un boynundan kopan
mermer gibi ba
Hebrus rmann ters akntlar arasnda
alkalanp giderken bile
soumu diliyle arp durdu Eurydike'yi,
can da "Ah kara bahtl Eurydike!"diye
bard uarken,
"Ah kara bahtl Eurydike!"
Ve ardndan rman btn kylar
Eurydike! Eurydike! Eurydike!"
diye yankland durdu,
rman btn kylar batan baa.
 Orphik (ya da Orfeizm, yani Orpheus Tarikat).
Bu konuda Behet Necatigil'in 100 Soruda Mitologya'snda kan zeti buraya almay
uygun grdk.
"Bir din hareketi olan Orphik; arkc,kahin byc Orpheus'a balanr: Orpheus,
Orphik dinin kurucusu saylr. Trakya'da doan bu hareket, oradan VI. yzylda
Yunanistan'a ve aa talya'ya geti. Orphik dionysik-mistik bir kurtulu dinidir.
Homeros'taki tanrlarn dindiremedikleri bir ruh ihtiyacn karlar, giderir. Orphik elinin
mythos'u yledir: Balangta Khronos (Zaman) evreni yaratt. Evrenden tanr Phanes
dodu. Hem erkek, hem dii olan Phanes, Nyks (Gece)'i dourdu; onunla birleerek Gaia
(Toprak), Uranos (Gk) ve Khronos'u dnyaya getirdi. Khronos'un olu Zeus, Phanes'i
yutarak dnya egemenliini ele geirdi. Zeus, kz Persephone-Demeter'le birleip
Dionysos Zagreus'u yaratt. Dionysos-Zagreus, Titanlar tarafndan paraland, yutuldu.
Bunun zerine Zeus, yldrmlarnn alevleriyle Titanlar mahvetti. Ama Titanlarn
klnden insan soyu vcuda geldi. nsan soyundan Titanlarn kt, yutulmu Dionysos
ocuun tanrsal iyi huylar birleti. Athena, paralanan ocuun yreini kurtarmt.
Zeus bu yrei yedi, sonra da Dionysos-Lyseus (Kurtarc)'u yaratt... nsandaki tanrsal
ruh, bedende (soma) bir mezarda (sema) gibi hapistir, te dnyaya kavumaya abalar.
Dionysik taraf, Titanik unsurlardan temizlenmek ister. Bunun iin de ruh, gnahndan
temizlenmek zere, birok vcutlarda dolar. Arnma, drst bir yaay, canllarn
verdikleri besinlerden (et, yumurta) el eki sayesinde olacaktr. yileri mutlu bir te
dnya bekler,ktlerse ller hkiminin karsna kacaklar, Tartaros bataklna
gtrleceklerdir... Orphikilerin retileri, filozof Pythagoras (. . VI. Yzyl)n
felsefesine derin bir etki yapt".

Osiris.
Osiris bir Msr tanrsdr. Yunan mitolojisiyle dorudan doruya ilikisi yoktur. Ama
efsanesi ve kiilii Yunan mythos'unu etkilemekle kalmam, evresindeki baz tanrsal
varlklar Yunan-Roma pantheon'una girmi ve tutunmutur; rnein sis ( sis). Osiris
efsanesi Akdeniz yresine zg bir doa bereket efsanesidir. Bu bakmdan Adonis-
Aphrodite, Attis-Kybele ve Demeter-Kore efsanelerlyle benzerlikler gsterir. Soylar ve
kuaklar arasnda arpma, inek ve boa biiminde tanra ve tanr motifleri de
Hesiodos'un Thegonia'snda ve o-Epaphos efsanelerinde rastlanan motif ve imgelerdir.
Bunlarn Msr kaynakl olduklar ve Yunan Mythos'una Fenike yoluyla girdikleri sanlr.
Osiris ayrca Msr'da ok tutunmu tanr kral inancn ve insann lmnden sonra
mumyalap yaamn srdrd grn yanstr.
Efsanesi yle zetlenebilir: Krallk kurumunun tipik bir simgesi olan tanr Gebeb
yetkilerini olu Osiris'e brakr. Osiris de kz kardei ve ei olan sis'in yardmyla bu
grevi en iyi biimde srdrr: nsanlarn iyilii iin alr, onlara tarm, bacl ve
eitli el sanatlarn retir. Ne var ki kardei Set (Yun. Typhon) onu kskanr,
ldrmeye karar verir. Bir gn lene arr, yakalar, bir sanda kapatp rmaa atar.
Haberi alan sis ossaat sand aramaya kar ve uzun dolamalardan sonra Fenike'nin
Byblos kentinde bulur. Ora kral bu sand yaptrmakta olduu sarayna tahta olarak
kullanmaktadr, sis sandn kendisine geri verilmesini salar, onunla Msr'a dner. Set
bir kez daha Osiris'in gvdesini ele geirir, onu on drt para halinde dorayarak oraya
buraya serper, sis paralar toplamaya koyulur, erkeklik uzvundan baka btn
paralarn bir araya getirip baka tanrlarn yardmyla ilk mumyay hazrlar... Kocas
ldkten sonra sis Nil deltasnda Horus'u dourur, onu Set'ten korumak iin gizlice
bytr, yetitirir, babasnn cn almak grevini ykler ona. Horus da Set'le teke tek
savaa giriir, bu dvmede dmannn erkekliini koparr, Set de Horus'un gzn
oyar. Hekim tanr Thot her ikisini de iyi eder, tanrlar mahkeme kurar, Set'i Horus'a
gzn vermeye mahkm ederler, Horus da gz babas Osiris'e verir, kendisi de
gznn yerine bir ylan koyar. Bu ylan (ad Uraeus'tur) krallk simgelerinden biridir.
Osiris de egemenlii oluna braktktan sonra Mutlular lkesine ger.
Bu efsaneyi anlatrken yazar Plutarkhos, Set'in Yunanllarn Typhon'uyla bir tutulmas
gerektiini bildirmitir (Typhon).

Orthos.
Ejder soyundan Ekhidna ve Typhon'dan doan bir kpein ad (Tab. 6). Bu kpek
Geryoneus'un kzlerini beklerken? Herakles'in eliyle ldrlr (Herakles).

Othryoneus.
anakkale Boaznda olduu sanlan Kabesos ehrinin nderi Othryoneus Troya'ya
Priamos kz Kassandra'y istemeye gelmi, buna karlk ehri Akhalardan kurtaracan
sz vermiti Priamos'a. Kral da kzn vereceine ant imiti, ama dn
gereklemeden Akha yiidi domeneus onu ldrr, ldrdkten sonra da yle alay
eder onunla (l. XIII, 374 vd.):

Othryoneus, o gzel kz kendine almak

iin,
yerine getirirsen Priamos'a verdiin sz,
tekmil lmller arasnda verim seni.
Ama biz de biliriz byle sz tutmasn,
Atreus olunun gzellikte stn kzn
veririz sana.
 Argos'a gtrr eveririz seni,
dzenli lyon'u gel bizimle yok et,
denizleri aan gemilerimize gidelim, gel
hadi,
gidelim dnelim u evlenmeyi.
Elimiz ok aktr eyizden yana.

Dmann lsyle bu eitten alaya Homeros destanlarnda sk sk rastlanr, ilkel bir

kat yreklilii dile getiren bu alaylarn hep Akhalarn azndan duyulduu da ayrca
dikkati eker.

Otos.
Bkz. Aloeusoullar.

P
Paian.
Bkz. Asklepios.

Paktolos.
Lydia'da akan Sart aynn tanrs. Zeus'un olu ve Pelops'un dedesi olur. Gnn
birinde tanra Aphrodite'nin gizli trenleri kutlanrken kendi kz kardeini kirletmi,
bundan dolay orada akan ve altn srkledii iin Khrysorrhoas adn tayan dereye
atm kendini, o gnden sonra da bu dereye Paktolos denmi.

Palaimon.
Bkz. no.

Palamedes.
Nauplios'la Klymene'nin olu (Nauplios). Homeros destanlarnda ad gemedii halde,
Troya- sava efsanelerinde nemli bir rol oynar: Helene karlnca akrabas Menelaos'u
avutmaya alr, kadn bar yollarla geri almak iin Troya'ya eli gider. Bu abalar
sonu vermeyip Akha ordusu hazrlk yapmaya balaynca, Menelaos'la birlikte
Odysseus'u armaya giderler. Ama kurnaz yiit savaa gitmek niyetinde deildir,
delilik taslar: Bir tarlada sabana bir kzle bir eek komu, topraa tuz ekmektedir.
Palamedes dzeni anlar, Odysseus'un gerekten deli olup olmadn denemek iin olu
kk Telemakhos'u sabann nne atar. Odysseus da saban hemen durdurmakla deli
olmadn aa vurmu olur. Sefere katlr, ama Palamedes'e kar korkun bir fke ve
kin balar. Bu kin sonradan Palamedes'in lmne sebep olacaktr.
Odysseus yle alr: Ele geirdii bir Troyalya zorla bir mektup yazdrr, szde
Priamos'un yazd bu mektuptan Palamedes'in Troyallara casusluk teklifinde bulunduu
anlalmaktadr. Mektubu Akha ordughnda bir yere atar, ayrca da Palamedes'in bir
klesini satn alarak, efendisinin yata altna bir torba altn koymasn salar. Her eyi
ortaya vurur, Akhalar Palamedes'i lin ederler. Palamedes'in bu haksz lm dillere
destan olmutur.
te yandan kaynaklar Palamedes'in kurnaz Odysseus'tan daha yararl, daha deerli
bir kii olduunu da belirtirler: Ad avu, el anlamna gelen palame'den tremi olan
Palamedes Yunan alfabesine birok harfler katm. Alfabeyi Kadmos tantm
Yunanistan'a ama Palamedes kularn uuuna bakarak Hellenlere zg bir harf olan Y
(psilon)'u bulmu. Ayrca saylar tantt, aylarn sresini yldzlara gre saptad,
para kullanmasn, dama oyununu ve zarlar kefettii sylenir.
Babas Nauplios Palamedes'in cn alr, ama o da korkun biimde lr.

Palinurus.
Palinurus, Aeneas'n dmencisidir. Vergilius'un Aeneis destannda anlattna gre
Troyallarn filosu Sicilya'dan talya'ya doru yol aldnda tanra Vens bir tek adamn
leceini, ama buna karlk herkesin kurtulacan bildirmiti. Gece dmendeyken
tanrlar Palinurus'un gzlerine uyku dkerler, dalarken bir dalga alr, gtrr onu.
Aeneas uyanr, dmencisinin yok olduunu grr. znts byktr. Sonralar Aeneas
yeraltna gittiinde Palinurus'un ruhuna rastlar. l dmenci gmlmek ister, bunun iin
de lsnn hangi kyya atldn bildirir Aeneas'a. O da dnte ly bulur, gmer ve
o kyya Palinurus burnu adn verir.

Palladion.
Palladion, Pallas Athena'nn sihirli nitelikler tayan heykeline verilen addr. Troya
ehrinin tarihine sk skya bal olan bu heykelin Homeros destanlarnda ad gemez.
Palladion daha sonralar ve zellikle Roma'nn kurulu efsanelerinde rol oynar. Bu
heykel arkaik sanatta rnekleri grlen bir ksoanon, yani tahtadan yaplm ayakta bir
kadn heykeli olsa gerek. Ne var ki lyada'da sz konusu olan Athena tapmagndaki
heykel oturmu olarak canlandrlr: Hektor sava alanndan ayrlp anas Hekabe'ye
Athena'ya sunular sunmasn sylemek iin ehre geldiinde yle konuur (l. VI, 270
vd.):
 Ama sen, elinde sunularla topla yallar,
git doyumluk toplayan Athena'nn
Tapnana,
Evindeki en gzel, en byk rt
hangisiyse,
hangi rtye en ok deer veriyorsan al
onu,
rt gzel sal Athene 'nin dizlerine...

Daha sonraki efsanelere gre, Palladion Troya ehrini koruyan, o var olduka ehrin
dmesini, dman eline gemesini nleyen bir tabudur. Bata Roma olmak zere birok
ehirler Palladion'a sahip olduklarn ileri srmler, bylece Palladion adl heykeller
oaldka kaynaklarn anlatan efsaneler de oalm ve giriftlemitir. Bunlar yle
zetleyebiliriz:
Tanra Athena ocukken deniz tanrs Triton'un yannda bym (Tritogeneia ad
bununla ilgili olabilir), Triton'un da Pallas adl bir kk kz varm, iki kz ocuk sava
oyunlar oynarm, ama gnn birinde birbirlerine darlmlar, Athena Pallas' dvmek
zereymi ki Zeus kz iin telalanp aigis kalkann Pallas'n nne dikmi, ocuk korku
iinde donakalm ve Athena'nn att kargdan korunamayp yaralanm, dm ve
lm. O srada pimanlk duyan Athena arkadana tpatp benzeyen bir heykel yapm
ve ona aigis kalkann giydirmi. Athena bu yapt Olympos'ta Zeus'un yan banda
dikmi, bir tanrym gibi tapnlrm ona. Palladion orada kalm, ta ki gnn birinde
Zeus'un kovalad Elektra heykele sarlm, tanr da fkelenerek heykeli alp Troya
blgesinde Ate tepesi denilen yere atm (Elektra 2, Ate). los o srada kendi adn
tayacak olan lion (Troya) ehrini kurmaktaym, byle bir heykelin gkten dmesi
hayra yorulmu, ehre getirilip Athena tapnana yerletirilmi. Bu efsaneyi anlatan
mitograflar Palladion'un kar boyunda olduunu, sag elinde bir karg, sol elinde de
bir reke ile bir i tadn yazarlar. Baka efsanelere gre Palladion'u Dardanos
Semendirek adasndan getirmi ve kaynatas Teukros'a armaan etmi ( Dardanos).
Troyallarn bu kutsal yaptn bir tpksn yaptklar, alnmasn diye asl Palladion'u
tapnan mahzenine kapatp, sahte heykeli darya oturttuklar da anlatlr. Bir
efsaneye gre, Troyallarn khini Helenos Palladion heykeli ehirde kaldka, Troya'nn
alnamayacan bildirmi, bu sze dayanarak da Odysseus'la Diomedes gece gizlice
ehre girmiler, heykeli alp gtrmler. Bu ite gzel Helena Akhal yiitlere yardm
etmi (Helenos, Helena).
Baka kaynaklara gre, Palladion heykeli Troya'da kalm ve Troya yangnnda
Aineias 1da dana sndnda onu beraberinde g trm, sonra talya'ya da alm.
Sihirli heykel bylece Roma'da Vesta tapnana getirilip braklm. Roma'nn kutsal
ateini koruyan Vesta rahibeleri Palladion'a tapnmakla grevliydiler.
Palladion Kassandra efsanesinde de geer, Kassandra'nn Troya yamasnda bu
heykele sarlp snd ve Oileus olu Aias'n onu oradan ekerek byk bir gnah
iledii anlatlr (Aias). Atina'da da Palladion heykelinin Atina'ya geldiini ileri sren bir
efsane vardr.

Pallantidai (Pallasoullar).
Pallasn oullar, Atina kral Pandion'un torunlar ve Aigeus'un yeenleri. Aigeus'un
dl olmadn sanarak Atina tahtna talip olurlar, ama Troizen'de byyen Theseus
Atina'ya gelip babas Aigeus tarafndan tannnca, bunu protesto etmeye kalkarlar.
Atinallar Theseus'u kral seince de babalar Pallas'la birlikte Theseus'a kar sava
aarlar ve ldrlrler. Theseus elli amca olunu ve amcas Pallas' da ldrd iin
bir yl Troizen'de gnll srgn olarak kalr. Baka bir anlatma gre Atina mahkemesi
Theseus'u beraat ettirir (Aigeus, Theseus).

Pallas.
Tanra Athena'nn adnn bana taklan bir ad. Bu adn Athena ile ilgisi stne
efsaneler pek birbirini tutmaz (Athena, Palladion).
(1) Titanlardan Krios'la Eurybie'nin olu, Astraios'la Perses'in kardei (Tab. 4).
Hesiodos'un Theogonia'sna gre Pallas, Okeanos kz Styks'le birleir ve Zetos'la Nike'yi,
bir de Kratos'la Bie'yi meydana getirir.
(2) Arkadya kral Lykao'nun olu. Bir efsaneye gre bu Pallas kzn Troya kral
soyunun atas Dardanos'la evlendirmi ve Palladion'u ona vermi (Dardanos, Palladion).
(3) Vergilius'un Aeneis destannda ad geen Pallas Evandrus'un oludur. Aeneas'la
birlikte talyal Turnus'a kar savam ve onun elinden ldrlmtr. Roma'nn
Palatinus tepesine adn veren bu Pallasm (Euandrus).
(4) Attika efsanelerinde ad geen bir dev. Tanra Athena bu devi ldrm ve
derisini yzp ona brnm, bu devin kanatlarn da ayaklarna balam (Athena).
(5) Gene Attika efsanesinde rol oynayan bir kii Pandion'un oludur ve Pallantidai
adnda 50 tane olu vardr, bunlarla birlikte Theseus'a kar gelir, oullaryla birlikte
Theseusun elinden ldrlr (Theseus).

Pan.
Tanr Pan, efsanesi ve kiilii hakknda Behet Necatigil'in "100 Soruda Mitologya"
daki anlatmn aaya alyoruz:
"Dalk Arkadia'da kkba hayvanlarn, obanlarn tanrs. Kei ayakl Pan,
Hermes'in oludur. Tanrlarn, okluk, insan klnda deil de hayvan klnda
dnld ilk zamanlarda Pan da kei kafalyd; sonradan bu kei kafasndan sadece
boynuzlar ve sakal alkonarak, yz insan yz oldu. Pan oban kavaln sever, azgn
tekeler gibi gzel nymphalarn peine derdi. nsanlarn, hayvanlarn uyuduu kzgn,
ssz yaz lelerinde birdenbire, beklenmedik grltler koparr, drt bir yana 'panik'
korkular saard. Marathon sava gecesi Persleri bu ekilde panie uratt iin,
Atinallar savatan sonra tanr Pan'a Akropolis eteinde bir tapnak yaptlar. Pan sz
Yunancada 'btn' anlamna geldiinden mistikler, sonralar Pan' her ey yapabilir bir
tanr payesine kardlar. Plutarkhos, Korfu'nun gneyinde sefer eden bir gemideki
gemicilerin, Paksos adasndan gelen bir ses duyduklarn anlatr. Gemi dmencisinin
adn syleyen bu ses, dmenciye 'Ulu Pan ld!' haberini vermi, dmenci ald bu
haberi emredilen yerde karaya doru seslenince, karadan korkun bir inilti, bir feryat
duyulmu, Pan'n lmnden tr tabiat yas tutmaya balamt. Bu haber imparator
Tiberius (I. S. 14-37) zamannda olmutu.
Latin mitologyasnda Pan'n yerini tanr Faunus tutar" (Faunus).

Pandareos.
Odysseia'da Penelope ok bunald bir gece, cann alsn diye tanra Artemis'e
yakarr, o srada da Pandareos ve kzlarnn bana geleni anmsar ve anlatr (Od. XX, 65
vd.):

yle karmam myd kasrgalar

Pandareos'un kzlarn?
Daha nce tanrlar ana babalarn yok
etmitiler
ve ksz brakmtlar kzlar konaklarnda,
o zaman tanrsal Apbrodite beslemiti
onlar,
Here onlara gzellik ve akl vermiti,
tekmil kadnlara verdiinden daha ok.
Ulu Artemis balamt boyu bosu.
Athene de retmiti gzel iler ilemeyi.
Ama bir gn Aphrodite kmt koca
Olympos'a,
bu kzlara iyi bir ksmet balamasn
 dilemiti,
iyi bir koca dilemiti yldrm seven
Zeus'tan,
ite o zaman Harpyalar gelip bu kzlar
kardlar,
hizmet etsinler diye verdiler uursuz
Erinyslere.

Pandareos efsanesi Girit ve Anadolu ile ilgili bir efsanedir. yle anlatlr: Rheia yeni
doan Zeus'u Kronos'tan karmak iin Girit'teki maaraya kapatnca beki olarak bana
bir altn kpek dikmi, Kronos devrilip Zeus egemen olunca bu kpek Girit'teki Zeus
tapnana braklm. Pandareos kpei tapnaktan alm, Lydia'da Sipylos dana
gtrm ve Tantalos'a emanet etmi. Derken Zeus ikisine de fkelenerek, hrszlk
ettii iin Pandareos'u taa evirmi, yalan yere yemin ettii iin de Tantalos'u Sipylos
dann altna tkm (Tantalos).

Pandaros.
Pandaros'un ad lyada'da Troas blgesine yerlemi Lykiallarn nderi olarak geer.
da dann eteinde bulunan Zeleia kentinden gelmi nl bir okudur Pandaros.
Babas, Karkabos'un olu Lykaon'dur (Karkabos). Troya savana katl yle anlatlr
(l. II, 824 vd.):

Sonra Zeleia 'da oturanlar gelir, dann ta

dibinde,
Aisepos 'un kara sularn ien zengin
Troyallar.
Balarnda Lykaon'un nl olu Pandaros
var,
Apollon kendisi vermitir Pandaros'a
yayn.

Pandaros'u tanr Apollon'un koruduu yiidin Akha yiidi Diomedes'e meydan okurken
syledii szlerden belli (l. V, 102 vd.):
 Ulu canl Troyallar, atlar mahmuzlayan
erler kalkn,
vuruldu ite Akhalarn en yiidi,
Lykia 'dan ktmda yola,
Zeus'un olu gerekten srdyse beni ne,
sanmam dayansn zorlu okuma bu adam.

Ok at lyada'nn ilk blmnde tanr Apollon'un Akha ordusuna veba salmak iin ok
atn ne kadar andrr (l. IV, 116 vd.):

Kaldrd okluun kapan Pandaros tam o

sra,
hi atlmam kanatl bir ok kard,
kara aclar kaynayd bu ok.
Kiriin zerine yerletirdi yakc oku.
Yurduna, kutsal Zeleie ehrine dnnde
deerli kurbanlar kesmeyi adad, ilk
kuzulardan,
n salm oku Lykial Apollon'a.
Oku arka kanatlarndan, kiriinden tuttu,
yaklatrd kirii memesine, demiri yaya.
Yusyuvarlak gerilince gcrdad koca yay.
Kiri inledi, sivri ok frlad birden,
utu kalabala doru, vnlaya vnlaya.

Anadolulu tanr Apollon'un tuttuu bu yiit Troya dman tanrlarn elinde bir
oyuncak olur ama, Paris'le Menelaos arasndaki teke tek sava balayp, br savalar
ie karmamaya ant iince, Athena Pandaros'u kkrtr and bozmaya. Bir okla yaralar
Menelaos'u. Diomedes'le karlamasnn iyi sonu vermemesi de bu nl okunun Troya
savana yaya gelmi olmasndan, arabas bulunmamasndandr. lmnn nedeni
olacak bu duruma yle yaknr (l. V, 193 vd.):

Atlarm, arabam da yok ki bineyim.

 Ama Lykaon'un saraynda on bir araba
durur,
yepyeni, kz gibi arabalar,
rtler serilmi, zerlerine,
her araba nnde iki tane at,
kzlca buday, ak arpa yiyen atlar,
karg atan yal Lykaon demiti bana
ktm gn derli toplu evinden,
atlara, arabaya bin demiti,
nderlik et zorlu savata Troyallara,
atlar dndm de dinlemedim onu
-dinleseydim ne iyi olurdu -
edemezler, dedim, karnlarn doyurmadan,
dmanla kuatlm insanlar arasnda
yemsiz kalmasnlar, dedim.
Braktm onlar, lyon'a yaya geldim,
gvenmitim yayma.
Oysa yaym hi yaramayacakm iime.
Bir gn dnersem yurduma,
gzlerimle grrsem topram, karm,
yksek atl byk evimi grrsem,
gelsin o gn koparsn bam bir yabanc
adam,
u oku elimle krp atmazsam yanan atee.
Benimle bo yere gelmi o.

Pandaros kargyla vurur Diomedes'i, ne var ki Lykial yiidin kargs delemez

Akhalnn zrhn, tanra Athena'nn ynelttii Diomedes'in kargsyla cann alr
Pandaros'un. Bu korkun arpmada ise koruyucu Apollon Aineias' kurtarmak
zorundadr, kendi yetitirdigi nl okuyu feda etmekten baka are bulamaz (l. V, 216-
280).
 Pandion.
Pandion iki Atina kralnn addr (Tab. 24).
(1) Pandion I. Erikhthonios'un olu, Erekhtheus'un, Prokne ve Philomela'nn babasdr.
Prokne'yi Trakya kral Tereus'a o vermi, kzlarnn bana gelenlere zntsnden
lm (Aedon).
(2) Pandion II. Yukarda ad geen Pandion'un kk torunu, Aigeus'un babas,
Theseus'un dedesi.

Pandora.
Hesiodos'un hem "Theogonia", hem de "ler ve Gnler" adl eserlerinde uzun uzadya
anlatt Pandora efsanesi Ortadou ve zellikle Sam kaynakl olsa gerek, nk ilk
kadnn yaratl, yani dem'le Havva efsanesinin Yunan mythos'una aktarlm bir
kopyasna benzer. Kadn her ktln, her dert ve belann balangcnda grmek
Yunan grlerine pek uymaz, nitekim Hesiodos'tan sonra bu efsaneyi ileyen pek
olmamtr. Yunan yaznnda Homeros iiri ve onun dile getirdii iyimser, glmser
dnya gr alr basm, karamsarl olduu kadar kadn dmanln da silip
sprmtr. Hesiodos'un yanstt akm baka ag ve lkelerin sanatn etkiledii
iindir ki, Pandora efsanesini buraya almay uygun grdk. Aadaki anlatm, "ler ve
Gnler"deki an-latmdr, Pandora ile Prometheus efsanelerinin bir karmn verir:

Tanrlar yeraltna gizlemi besinleri.

Yoksa insan bir gn alp rzkn salar,
sonra bir yl srt st yatard,
asar brakrd sabann ocak banda,
zerdi iftini ubuunu, kzlerini.
Zeus kznca Prometheus'a,
kendini aldatan o sivri akllya,
saklad varn younu insanlardan,
o gn bugndr dertlere bodu
insanolunu,
Zeus gizledi besini insandan.
Ama apetos'un gl olu Prometheus
ald Zeus'un ateini insanlar iin,
saklad onu narthex kamnn iinde.
Kzd bulut deviren Zeus, dedi ki ona:
apetos olu, sivri akll kii,
seviniyorsun atei aldn, beni aldattn diye,
ama bil ki dert atn kendi bana da:
aldn atee karlk bir bela
yle bir bela salacam ki insanlara,
sevmeye, okamaya doymayacaklar bu belay",
Byle dedi ve kah kah gld insanlarn ve
tanrlarn babas.
Naml anl Hephaistos'u ard hemen:
Bir para toprak al, suyla kartr dedi,
iine insan sesi koy, insan gc koy,
bir varlk yap ki yz lmsz tanralara
benzesin,
Bedeni gzelim gen kzlara.
Athena, sen de ona el ilerini ret dedi,
renk renk kumalar dokumasn ret.
Nur topu Aphrodite, sen de bylerinle
kuat onu,
istekler, arzularla tututur gnln.
Yz gzl devi ldren Hermeias, sen de
bir kpek yrei, bir tilki huyu koy iine".
Byle dedi Zeus, onlar da yaptlar dediini:
Koca Hephaistos, topal tanr hemen
bir kz biimine soktu topra.
Gk gzl Athena ssl kuan sarverdi
beline.
O canm Kharitler ve o gzelim Peitho
altn gerdanlklar taktlar boynuna.
Horalar bahar iekleriyle donattlar
salarn,
Hermeias doldurdu gsne yalan dolan,
uzaktan grleyen Zeus'un oluyordu istei.
Ses koydu iine o tanrlar klavuzu
ve Pandora adn takt.
Pandora demek btn tanrlarn armaan
demekti,
nk btn Olymposlular insanlarn
bana bela etmiti onu.
Tanrlarn babas kurunca bu dzeni,
Epimetheus'a gnderdi Pandora'y
klavuz tanr Hermeias'la.
Epimetheus unuttu Prometheus'un
dediini:
Zeus'tan armaan alma demiti ona
Prometheus,
alrsan, lmlleri derde sokarsn demiti.
Armaan ald ve alnca anlad
bana bela aldn.
Eskiden insanoullar bu dnyada
dertlerden, kayglardan uzak yaarlard,
bilmezlerdi lm getiren hastalklar.
Pandora anca kutunun kapan,
datt insanlara aclar, dertleri.
Bir tek umut kald dar kmadk
kapa alan dert kutusundan.
Umut tam kacakken Pandora kapamt
kapa,
byle istemiti bulutlar deviren Zeus.
O gn bugndr insanlarn ba dertte,
 toprak bela doludur, deniz bela dolu,
geceler dert doludur, gndzler dert dolu,
belalar babo dolar sessizce
lmllerin evresinde,
derin dnceli Zeus ses vermedi onlara
sessizce gelilerini duymasn diye insanlar.
Gryorsun ya Zeus'un dilediine kar
konmaz.

Pandrosos.
Atina kral Kekrops'un kzndan biri (Aglauros, Erikhtonios).

Parcae (Parkalar).
Roma dininde kader ve lm simgeleyen tanralar, Moiralarla bir tutulmutur. lk
zamanlar Parca douma da bakan bir tanra saylr, sonra Yunan etkileri pekleince
Romallar Parca olduuna, birinin douma, ikincisinin evlenmeye, ncsnn
lme baktna inanrlard. Forum'da bulunan heykel (Tria Fata ) olarak
simgelenirlerdi.

Paris.
Paris, br adyla Aleksandros, Troya kral Priamos'la kars Hekabe'nin en kk
oludur (Tab. 16). Kralie onu dourmadan birka gn nce uykusunda bir d grm:
Karnndan kan bir alev Troya surlarn saryor, btn ehri yangna veriyormu.
Falclar bu d ktye yorumlamlar, doacak olan ocuk ehri ykma gtrecek
demiler. Bebek dounca da Priamos onu da dana brakmak zere bir uana vermi.
Uak Paris'i daa brakm, vahi hayvanlar hakkn dan gelir diye dnm. Ama yle
olmam, bir dii ay gelip bebei emzirmi. Bir sre bu byle gitmi, sonra ocuu
Agelaos adndaki bir oban bulmu, evine gtrm ve kendi ocuklaryla bir arada
bytm. Paris obanlar arasnda gzellii, yararllyla dikkati ekermi.. srlerine
ok yi bakt in,ona koruyucu anlamna gelen Aleksandros adn takmlar. Dada
Oinone adl bir nympha ile sevimi. Evlenmiler, ama mutluluklar uzun srmemi
(Oinone).
Paris efsanesine burada Gzeller masal karr. Peleus'la Thetis'in Olympos'ta
kutlanan dnnde, kavga tanra Eris'in, arlmadna kzarak, ortaya bir altn elma
atmas, stnde "en gzeline" diye yazlan bu elmay kime vereceini bilemedii iin
Zeus'un yarg olarak Paris'i semesi dal obann hayatn altst eder. byk
tanra, Hera, Athena, Aphrodite bu gzellik yarmasna katlrlar, ama Zeus her
nedense karar bir lmlnn vermesini ye grr ve tanralar Hermes'le birlikte da
dana gnderir. Bu greve neden Paris'in seildii hibir efsanede belirtilmez. Priamos
olunun aln yazs bunu gerektiriyordu herhalde. Yarmann bir pazarlk konusu olduu
ayrca dikkati eker: Tanralarn de elmaya karlk Paris'e bir bata bulunmaya
sz verirler. Hera Asya kralln, Athena sonsuz akl ve baar, Aphrodite ise Spartal
Helena'nn akn veririm demi, o kadar. Paris altn elmay Aphrodite'ye verir,
tanralar arasnda en gzeli olduundan m, yoksa Helena'nn akn her eyden stn
tuttuundan m, efsane bunu da aklamaz.
Bundan byle Paris'in akl fikri tanrann verdii szn gereklemesindedir. da'dan
ehre iner, orada kendini kral Priamos'a tantr. Bu konuda anlatlan efsane yledir:
Troya'da yarmalar dzenlenir, bu yarmalarn dl da danda yetitirilmi bir
boadr. Paris boa ile birlikte ehre gider ve yarmalara katlp birinci gelir, o srada
kendisini kskanan kardeleri onu ldrmeye kalkarlar, Paris Zeus sunana snr ve kz
kardei bilici Kassandra onun kim olduunu anlar, Priamos'la Hekabe l sandklar
oullarn sevinle kucaklarlar. Troya saraynda yaamaya baladktan bir sre sonra
Paris Yunanistan'a gitmek zere gemiler hazrlatr ve muradna ermek iin Sparta'ya
varr. Bundan sonras Helene bal altnda anlatlmtr.
Troya sava srasnda Paris'in tutum ve davran pek parlak deildir. lyada'da zayf,
korkak, bencil, tembel ve sorumsuz bir insan olarak gsterilir. Hektor'un tam kartdr.
Aabeysi onu ar szlerle azarlad, Menelaos'la kozunu paylamak iin teke tek
savaa kkrtt halde, Paris her frsatta kamak yolunu bulur (Hektor, Helene ). Gene
de yakkl, gzel silahl, evik bir sava olarak canlandrlr ve birok Akhalar nasl
alt ettii anlatlr. Akhilleus'un lm Paris efsanesinin son blmdr. Hektor lmeden
Akhilleus'a kendisinin de Apollon'un yardmyla Paris'in elinden ldrlecei gnn uzak
olmadn bildirmiti. yle olur: Akhilleus Memnon'u ldrr ve Troyallar gene
surlarn iine snmaya zorlar, tam o srada Paris'in att bir ok Akha yiidinin tek silah
geer yerine, yani topuuna saplanr. Ama Akhilleus ldkten hemen sonra da Paris
Philoktetes'in bir okuyla kasndan vurulur. Can ekiirken Oinone'yi arr. Kadn
geImeyince lr

Parthenopaios.
Thebai'ye kar Yediler seferine katlan nderlerden biri. Atalante ile Meleagros'un
olu olduu sylenir. Kz oglan kz anlamna gelen parthenos'tan tremi olan adnn
kendisine anasnn uzun yllar evlenmediginden verildii ileri srlr. Boyu boslu,
yakkl, yiit bir erkek olarak canlandrlr. Thebai surlar nnde ldrlr.
 Pasiphae.
Girit kral Minos'un kars Pasiphae, tanr Helios'la Perseis'in kz, Perses Aietes ve
byc Kirke'nin kardeidir (Tab 8). Pasiphae'nin Minos'la evlenmesi, Girit kralna
Poseidon'un balad boa ile birlemesi ve Minotauros'u dourmas hakknda Minos,
Daidalos, Minotauros maddelerine baknz. Gne soylulardan Pasiphae kardeleri ve
yeenleri (Hekate ve Medeia) gibi doa d ya da doa st glerden faydalanan
gizemli bir kiidir. Kzlar Pheidra ve Ariadne de analar gibi talihsiz aklara arplrlar.

Patroklos.
Menoitios'un olu Patroklos Akhilleus'un can yolda, en yakn arkadadr. kisi de
Aktor ve Aigina'nn soyundan olmakla akraba saylrlar (Tab. 21), ama arkadalklar
Patroklos'un Akhilleus'la birlikte Peleus'un saraynda bym olmasndan ileri gelir.
Patroklos'un ruhu nasl bir adam ldrerek Peleus'un yanna sndn lyada'da yle
anlatr (l. XXIII, 83 vd.):

Birlikti bymemi miydik, Akhilleus, slzin

evde.
Opoeisten beni size Menoitios getirmiti,
ufaktm, bir kaza kmt elimden,
ldrmtm Amphidamas'n ocuunu,
yapmtm bu delilii istemeye istemeye,
fkeye kaplmtm ak oynarken.
At srcs Peleus evine almt beni,
zene bezene bytm, seyis yapmt
sana.

lyada'da Patroklos her an Akhilleus'un yanndadr, onu sevgisiyle, gtleriyle

destekler. Yiit fkeyle savatan ayrlp bir daha dvmek istemeyince, Patroklos onu
yola getirmek iin bouna urar, Agamemnon'un gnderdii elileri kabul eder, kskn
arkadann taknd yakksz tavr rtmeye alr. Aklalarn ok kt duruma
dtn grnce, dayanamaz, Akhilleus'tan silahlarn ister. nl yiidin yerine
kendisi savaacaktr. lyada'nn Patroklos'un yiitliklerine ayrlm XVI. blmnde
saysz Troyal ldrr, bu arada Zeus olu Sarpedon'un kaderi de Patroklos'un elinden
can vermektir (Sarpedon). Apollon Patroklos'un yapt bu kyma son verir: Patroklos
Hektor'la arpr ve ldrlr. Patroklos son nefesini verirken Hektor'a lmnn yakn
olduunu bildirir. Akhilleus barakasndadr, sava meydannda olup bitenlerden haberi
yoktur. O srada Patroklos'un lsn almak ve onun tad Akhilleus'un silahlarna
sahip kmak iin korkun bir bouma balar. Akhalar btn abalarna karn
Patroklos'un lsn Troyallara kaptrrlar. Nestor'un olu Antilokhos ac haberi
Akhilleus'a getirir. O srada yiidin yas yle dile getirilir (l. XVIII, 1 vd.):

Byle dedi, Akhilleus 'u kapkara bir yas

bulutu kaplad.
ki eliyle ald ocan kllerini,
dkt bann stne, kirletti gzelim
yzn.
Sonra uzand boylu boyunca tozun,
topran iine,
elleriyle ekip kopard, kirletti salarn.

Akhilleus bir daha anas Thetis'i arr, Hephaistos'a yeni silahlar yaptrmak iin
gitmesini ister ve dilei yerine gelince savaa katlr (Hephaistos, Akhilleus, Thetis.)
Akhilleus Hektor'u ldrmekle Patroklos'un cn alm olur, lsn de daha nce
Troyallarn elinden kurtarmt, ama Patroklos bununla yetinmez, ruhu Akhilleus'a
grnp gmlmek istediini, kemiklerinin arkadana ayrlm altn anakta korunmas
gerektiini bildirir. Akhilleus da dostuna yle cevap verir (l. XXIII, 94 vd.):

Buraya ne geldin, iki gzm,

btn bunlar ne sylersin bana?
Bilmi ol, yapacam her dediini,
hadi yakla bana, sarlalm birbirimize,
bir anck da olsa alayalm doya doya.
Byle dedi, uzatt dost ellerini,
ama hibir ey tutamad eliyle,
ruh kamt bir duman gibi
yerin altna, slk ala ala.

Akhilleus Patroklos'un ansna yarmalar dzenler, bunlarn yaplmas iin de savaa

bir sre ara verilir. Patroklos'un cenaze treninden sonradr ki Priamos Akhilleus'tan
Hektor'un lsn istemeye gider.
 Pedasos.
Ksanthos ve Balios gibi, Akhilleus'un lmsz atlarndan biri. Sarpedon tarafndan
ldrlr (l. XVI, 153 vd.).

Pegasos.
Medusann kanndan doma kanatl at. Perseus ve Bellerophontes efsanelerinde
nemli bir rol oynar. Hesiodos Pegasos'un douunu yle anlatr (Theog. 270 vd.):

Phorkysle birleen Keto Graialar

dourdu...
Gorgolar da douran Keto'dur...
Sthenno, Euryale ve bahtsz Medusa...
Perseus kestii zaman kafasn
Khrysaorla Pegasos kverdi kanndan.
Biri Okeanos 'un kaynaklarndan doduu
iin,
teki elinde altn kl tuttuu iin
almlard Pegasos'la Khrysaor adlarn.
Pegasos brakp davarlar anas topra
havaland gitti lmszlere doru.
Zeus 'un saraynda oturur imdi
imekle yldrm tayp onun adna.

Ad, kaynak anlamna gelen Yunanca "pege" szcnden tremi saylan Pegasos
pnar ve eme balarnda bulunmaktan hol nrm. Bir gn ayan yere vurarak
Helikon dann eteinde Hippokrene, at emesini meydana getirdii anlatlr (Medusa,
Perseus, Bellerophontes).
Pegasos gkte bir bur haline getirilmitir.

Peirithoos.
lyada'ya gre Dia'nn Zeus'tan olan, baka kaynaklara gre kson'dan olan olu, nl
Lapith. Lapithlerle Kentaurlar savana katlr, Hippodameia ile evlenir ve Theseus'un
en yakn dostu olarak yiidin btn servenlerine katlr (Hippodameia, Theseus).
 Pelasgos.
Akdeniz yresiyle Yunanistan'da oturan en eski soyun ad Pelasgoi, Pelasglard.
Zeus'la Niobe'den domu olduu sylenilen Pelasgos da bu soyun atas olarak gsterilir
(Niobe 2).

Peleus.
Aiakos'un olu Peleus, Telamon'un kardei ve Akhilleus'un babasdr (Tab. 21). mr
olaylarla dolu gemitir: Telamon'la birlikte vey kardeleri Phokos'u ldrdkleri iin
yurtlarndan srlrler (Aiakos). Peleus Tesalya'ya Phthia kral Eurytion'un yanna
snr. Kral onu suundan arndrd gibi kz Antigone'yi de ona kar olarak verir. Ama
Peleus'un bana bir bela daha gelir: Kalydon av srasnda kaynatasn istemeyerek
ldrr ve gene yollara der. Bu kez olkos'ta kral Akastos'un sarayna gider, ama orada
da kraln karsyla ba derde girer (Akastos). Kars lnce tanrlar onu Thetis'e koca
olmak iin seerler. Nereus kz nce Peleus'la evlenmemek iin bin bir kla girer, ama
Peleus, arkada olan at adam Kheiron'un yardmyla onun hakkndan gelir. Dn
yaplr, pek uurlu olmad hemen meydana kar ( Akhilleus, Paris). Akhilleus Troya
savana gittii zaman Peleus Phthia'daki saraynda onu uzun zaman bekler, ihtiyar
Priamos da Akhilleus'u yumuatmak, Hektor'un lsn ellerinden alabilmek iin
babasnn ansn getirir gzlerinin nne (l. XXIV, 486 vd.):

Tanrsal Akhilleus, getir aklna baban.

imdi olmal o da benim yamda,
varmtr uursuz ihtiyarln eiine.
Belki evresinde bugn komular zer onu,
belay savacak kimsesi yoktur yannda.
Ama duyar hi olmazsa yaadn senin,
olum dnecek Troya'dan, greceim onu,
der.

Oysa, bilindii gibi, Akhilleus Troya'dan dnmez, orada lr. Bir efsaneye gre
Peleus'un Akhilleus Troya'dayken ldrd Akastos'un oullar onu tahtndan atp
stanky adasna srerler.

Pelias.
Tryro ile Poseidon'un olu, Neleus'un ikiz kardei (Tab. 22). lml babas Kretheus
olduu iin Pelias, ason'un babas Aison'un vey kardeidir (Aison). Tyro tanrdan gebe
kaldn saklam ve dourduu ikizleri daa brakm. Nasl bytlp krallk iin
kavgaya tututuklar konusunda efsaneler birbirini tutmaz, ama Pelias'n kardei
Neleus'u tahttan att, onun da gp Pylos'a yerletii anlatlr (Neleus). Pelias,
Aison'un olu ason'la da kozunu paylaamaz ve ason'dan kurtulmak iin onu
Karadeniz'in Kolkhis lkesine altn postu almaya gnderir, ason Medeia ile birlikte
dnnce, byc prenses Pelias'n kzlarn babalarn szde genletirmek amacyla
kesip bir kazana atmaya kandrr. Bu korkun ilemden sonra Pelias'n olu Akastos
ason'la Medeia'y olkos'tan srer (Argonaut'lar, ason, Akastos).

Pelopeia.
Thyestes'in kz (Tab. 14, 15). Bilmeden babasyla yatar ve Aigisthos'u dourur.
Sonradan Atreus'a kar olur, bylece Pelopsogullarnn zincirleme su ve ilenme
srecine karr (Atreus, Aigisthos).

Pelops.
Tantalos'un olu, tanr Zeus'un torunu, Yunan efsanesinin en ilgi ekici
kahramanlarndan biridir (Tab. 14, 15). Anasnn Ege rmaklarndan Ksanthos, ya da
Paktolos'un kz olduu ileri srlr. Pelops babas Tantalos gibi Anadolu'da domu,
bymtr, onun Yunanistan'a gmesi uygarln Yunan yarmadasna Anadolu'dan
geldiini kantlayan bir belirtidir.
Efsaneye gre tanrlarla har neir olan Tantalos onlar denemek iin bir lende
onlara kesip dorad olu Pelops'u yiyecek olarak verir, tanrlarn hepsi bu korkun
oyunun farkna varrlar, yalnz kzn yitirmi olmann acsyla dalgn olan Demeter
Pelops'un bir omzunu yer. Zeus tanr ocuun bedenini yeni batan yaratp diriltir,
Demeter'in yedii omuz yerine de fildiinden bir omuz koyar Pelops'a. Tanr Poseidon
Pelops'a gnl verir, bir sre arap sunucusu olarak kullanr, sonra gene yeryzne
gnderir ve kanatl atlar armaan ederek Oinomaosa kar yara girimeyi buyurur.
Bilindii gibi Elis kral Oinomaos kz Hippodameia'y ancak kendisini araba yarnda
yenecek olana vermeye ant imiti. Pelops Oinomaos'u yener ve Hippodameia ile
evlenir (Oinomaos, Hippodameia). Pelops yerli kahramanIardan ne kadar stn
olduunu bylece tantlam olmakla kalmaz. Olympos oyunlarn kurar ve Yunanistan'da
bu yoldan byk bir r aar. Mora yarmadasna adnn verilmi olmas Ege'den gelme
bu gmenin efsanede gsterilen yerinden de daha byk bir yer tuttuunu, daha derin
bir r atn aa vurmaktadr.
Pelops'un Hippodameia'dan olan oullarnn tanr lanetine uram olmalar Pelops'un
kendisine yardm etmi olan arabac Myrtilos'u denize atp ldrmekle iledii sutan
leri geldii sylenir (Myrtilos).

Pemphredo.
 Phorkys'le Keton'un kz (Graialar).

Penates.
Roma'da yurdu ve aile ocan koruyan tanrdr. Her evde Vesta ve Lares tanrlaryla
birlikte Penatlara da tapldg gibi, kltleri kamu alanna yaylm, kylerden ehirlere
kadar her yerin Penates tanrlar olmutur.

Penelope.
Homeros destanlarnda ad Penelopeia diye geen karios'un kz, Odysseus'un kars
Penelope Yunan mythos'unun en nl kiilerindendir. Einden ayr kald yirmi, otuz yl
srece baka kocaya varmamak iin ayak diremesi, Odysseus'a sadk kalmas onu
evlilikte vefa ve sevginin simgesi haline sokmutur. Onun ad kadar, yllar yl gndz
dokuyup gece skt bez de dillere destan olmutur.
Odysseus Tyndareos'un kz Helene'ye talip olacakken, ondan vazgeer ve akrabas
penelope ile evlenir (Odysseus). Bu mutlu iftin Telemakhos diye bir ocuklar olur, ama
Telemakhos daha kundakta bebekken babas Troya savana gitmek zorunda kalr.
Penelopeia'nn ilesi o zaman balar. Bunu kaynanas Antikleia'nn azndan duyarz (Od,
XI, 181 vd.);

Karn byk bir sabrla bekler seni evinde,

Gndzleri alaya alaya tketir kendini,
bir geceleler geirir ki dman bana

Odysseia destan balad srada thake saraynn Penelope'ye taliplerle dolduunu

grrz, adann, komu lkelerin ileri gelenleri hep kocasz kalan gzel kadn almak
isterler, daha dorusu Odysseus'un mal mlk dolu, srleriyle zengin kralln ele
geirmektir amalar. stelik de saray sahipsiz kald, Laertes ihtiyarladndan tr,
Telemakhos da ocuk olduundan kar koyamadklar iin talipler saraya yerlemiler,
Odysseus'un nesi var, nesi yoksa hepsini smrp tketmektedirler. Telemakhos'la
aralarnda bir tartmadr gider, Penelopeia'nn bu kadar yl sonra bir koca semesini
ister talipler, bunun gereklemesi iin de babasna eyiziyle birlikte geri verilmesini,
babasnn da uygun grecei bir kocay kzna semesini. Telemakhos anasn korur,
evinden etmek istemez. O bir yandan talipleri oyalad gibi, Penelopeia da ikide bir
taliplerin karsna kar, tatl umutlarla onlar aldatr. thake sarayna dilenci klnda
gelen Odysseus'a Penelope yle anlatr bu ii (Od. XIX, 137 vd.):

Tanr bir bez dokumay kodu aklma ilkin,

 kocaman bir tezgh kurmutum odamda,
arn arn bez dokuyordum habire,
taliplere de yle laf ediyordum arada bir:
"Delikanllar, madem tanrsal Odysseus
ld,
aresiz varacam iinizden birine,
ama ne olur, bekleyin bir para daha,
bitsin bu dokuma, boa gitmesin bunca
iplik,
bir kefen dokuyorum yiit Laertes'e,
gn gelirde, lm onu yere sererse upuzun,
Akhal kadnlar ne der sonra bana".
Byle derdim, kanard bu szlere takn
yrekleri.
Oysa ben, gndzleri dokuduum koca bezi
bir era nnde skerdim geceleri.
Kandrdm onlar ite byle tam yl,
ama drdnc yl balayp atnca ilkyaz,
bir hizmeti, saygsz bir kpek, duyurur
onlara bunu,
geldiler yakaladlar beni, bardlar,
ardlar.

Penelope Odysseus kadar kurnaz ve dzenbazdr. Son are olarak talipleri bir
yarma ya sokmak gelir aklna: Odysseus'un byk yayn getirtecek, onu gerip ok
atmay kim baarrsa ona varaca kararn Odysseus'a bildirir. Bylece Odysseia'nn son
sahnesine, yani taliplerin ldrlmesine yol aan areyi dnm olur.
Odysseus taliplerden aldktan sonra kendini Penelope'ye tantmakta epey glk
eker. Bu adamn kocas Odysseus olduuna bir trl inanmaz ve onu habire denemeye
koyulur. O kadar ki Telemakhos bile anasnn tutumuna u szlerle ierler (Od. XXIII, 97
vd.):
 Ana, kt ana, yrei tatan ana!
Ne diye byle uzak durursun babamdan,
ne diye yanma oturup konumaz, sorular
sormazsn ki?
Kim dayanr senden baka, hangi kadnn
yrei
baba toprana dnen kocasndan byle
uzak durmaya,
srne dilene yirmi yl sonra dnen
kocasndan?
Oldum olas tatan katdr bilirim yrein
senin.

Oysa bu szler, Odysseus'un ok houna gider, karsnn ne kadar pheci ve akll

olduunu anlar. Kavumalar da o oranda tatl olur (Od. XXIII, 209 vd.).

Penia.
Yoksulluu simgeleyen bir tanrsal varlk. Platon'un "len"inde anlatld gibi Penia
bir gece Poros'la birlemek yolunu bulmu ve Eros'a gebe kalmtr (Eros).

Penthesileia.
Ad Akhilleus efsanesine karan nl Amazon kraliesi. Efsaneye gre, br
Amazonlar gibi Penthesileia da Ares'ln kzym, Kaystros (Kk Menderes) adl bir olu,
Ephesos diye bir torunu olmu.
Hektor ldkten sonra Penthesileia bir blk Amazon'la Priamos'un yardmna koar
ve ok yararlk gsterir. Akhilleus'a kar koymay gze alr, savata sa memesinden
vurulur ve lr. Ama Akhilleus can ekiirken Penthesileia'nn gzelliine vurulmu ve
onu bir trl unutamam. Thersites de yiidin bu tutkusuyla alay etmi de bu yzden
Akhilleus onu ldrm (Thersites).

Pentheus.
Agaue'nin olu, Kadmos'un torunu Pentheus (Tab. 18) arap tanr Dionysos'un teyze
oludur, ne var ki Bakkhos dininin Yunanistan'a ve zellikle Thebai'ye girmesine yobazca
direnir. Ne korkun bir ceza grd, kendi anasnn elleriyle nasl paraland
Euripides'in "Bakkha'lar" tragedyasn da sahneye konmutur (Bakkhalar, Agaue).
 Pergamos.
Pergamon (Bergama) ehrinin kurucusu saylan kahraman. Bir kaynaa gre
Akhilleus'un olu Neoptolemos'la Andromakhe'den domadr. Yunanistan'dan Anadolu'ya
kaar ve Bergama'nn bulunduu yerdeki kral ldrp kral olur, ehre de kendi adn
verir.

Pero.
Neleus'la Khloris'in kz. ok gzel olduu iin birok talipleri varm, ama kzndan
ayrlmak istemeyen Neleus onu kendine phiklos'un srlerini getirecek olan adama
vereceini sylemi, kardei Melampos'un yardmyla Bias bunlar karp kzla evlenmek
hakkn elde etmi (Metampus, phiklos).

Perseis.
Okeanos kz Perseis tanr Helios'la birleir ve Kirke, Aietes, Pasiphae ve Perseis'i
dourur (Tab. 8).

Persephone.
Zeus'la Demeter'in kz (Tab. 5). Kore, gen kz adyla da anlan Persephone'nin Hades
tarafndan yeraltna karlmas, Demeter'in yas ve Persephone'nin ller lkesinin
tanras olarak Hades'te kalmas iin Demeter, Hades, Adonis maddelerine baknz.

Perses.
Bir kaynaa gre Titanlardan Krios'la Eurybie'nin oludur (Tab. 4), Asteria ile evlenir,
Hekate'yi retir. Baka bir kaynak Helios'la Perseis'in olu, Kirke, Aietes ve Pasiphae'nin
kardei olduunu ileri srer (Tab. 8).
 Perseus.
Zeus'la Danae'nin olu Perseus (Tab. 10, 13) o'nun dllerindendir. Dedesi Akrisios'un
kzndan doacak torununu yok etmek iin Danae'yi nasl tunla rtl bir odaya
kapatt, Zeus'un bir altn yamuru biiminde ieri yap kz gebe brakt, Perseus
doduktan sonra anasyla birlikte bir sanda kapatlarak denize atl, Seriphos adasna
k, ora kralnn Danae'ye gz koymas Akrisios ve Danae maddelerinde anlatlmtr.
Perseus efsanesi dnyann baka birok folklorlarnda bulunan masal motifleriyle
ssldr. Bu efsane yle zetlenebilir: Seriphos kral Danae'yi elde etmek ister, bu
amala da Perseus'u bandan atmaya alr. Delikanly Medusa'nn kafasn kesmeye
gnderir. Perseus yola koyulur, tannlardan Hermes'le Athena onu Gorgolara bekilik
eden Graialarn yanna gtrrler (Graialar), Perseus bunlar uyutup Gorgolara
yaklamak yolunu bulur. Bu i ancak kanatl sandallar giymek ve bana Hades baln
geirerek grnmez hale gelmekle olur. Tanrlar Perseus'a keskin elikten bir orak da
verirler, bylece Gorgolarn karna kar (Gorgolar). Gorgo'dan yalnz Medusa
lmldr.brlerine satamadan onu bulup ldrmek gerek. Perseus canavar uyur
bulur, kanatl sandallaryla havaya uar ve Athenann Medusa'nn stnde bir kalkan
ayna gibi tutmasndan faydalanarak canavarn kafasn uurur. Medusa'nn kesik
boynundan Pegasos atyla Khrysaor fkrr (Pergasos, Khrysaor).
Dn yolunda Perseus Habeistan'dan geer ve bir kayaya bal olarak kurban
edilmek zere bulunan Andromeda'y kurtarr (Andromeda). Babasnn ve amcasnn
isteine karn kar olarak ald Andormeda ile birlikte Seriphos'a dner, anasna gz
koymu olan kral Gorgo bayla taa evirir ve Seriphos kralln kendisini kurtaran
Diktys'e braktktan sonra asl yurdu olan Argos'a dner. Bir disk atma yarnda
Akrisios'u kaza ile ldrr, ldrd adamn dedesi olduunu anlaynca, ok zlr,
Argos tahtna kmay kabul etmez, Tiryns'e kral olan akrabas Megapenthes'e Argos'u
verip kendisi Tiryns'i alr. Perseus'la Andromeda'nn birok ocuklar olur.

Phaethon.
Phaethon, bir kaynaa gre Eos'la Kephalos'un, baka bir kaynaa gre de Gne tanr
Helios'la Okeanos kz Klymene'nin oludur (Tab. 8). Ad parlak, prldayan anlamna
gelen bu delikanlnn yks en iyi Ovidius'un "Deiimler" adl eserinde anlatlmtr. Bu
yky zetleyen E. Hamilton'un anlatn (ev. lk Tamer) aa da veriyoruz:
"Gne'in saray prl prl bir yerdi. Boydan boya yaldzlar iinde ldard gece,
gndz. Deil lmller, baz tanrlar bile gire mezlerdi o saraya.
Gnlerden bir gn, ana yanndan lml olan bir delikanl Gne'in lkesine admn
att. Gidip Gne'in kendisiyle konumak istiyordu. Bunu gerekletirmek iin de,
yapamayaca ey yoktu. Uzaktan grnen saray, gzleri kamatryordu. Yine de
yrd, yrd, sarayn merdivenlerini trmanp nne ilk gelen odaya girdi.
Rastlantya bakn siz, girdii odada Gne oturuyordu. Artk dayanamad delikanl,
gzlerini kapad.
Gne'in gznden bir ey kaar m hi? 'Yakla yanma delikanl' dedi, 'sarayma
neden geldin, syle bana'.
Delikanl, 'renmek istediim bir ey var' dedi, 'onun iin geldim. Anneme baklrsa
benim babam senmisin. nce inanmadm, ama annem yle steledi ki gelip sana
sormaya karar verdim'.
Gne, parlayan tacn kard bandan. 'Gel otur uraya Phaeton' dedi, 'annen doru
sylemi. Ben gerekten senin babanm. Szme inanmazsn belki; onun iin bir ey dile
benden, dileini hemen yerine getireyim. Bylece inanrsn baban olduuma. Styks
rma stne yemin ediyorum, ne istersen yapacam'.
Phaeton, her gn gkyznde kl arabasn sren Gne'e bakar, "u arabay bir gn
de ben srebilsem' derdi. Babas Styks stne yemin etmiti bir kere, artk cayamazd;
hemen dileini syledi.
'Bugn araban ben srmek istiyorum, tek dileim bu'.
te o zaman, Gne tanr, yapt yanll anlad. 'Olum', dedi, 'sen lml bir
kiisin. Benim arabam ise tanrlar bile kullanamaz. Zeus'un bile elinden gelmez bu.
Yolu dn bir kere. Denizden tepelere kan yoku yle dik, yle yalndr ki dersin.
Atlar desen azgn m azgn. le vakti aaya bakamazsn, o kadar yksekte olursun.
ni yolu da diktir. Ben bile zor iniyorum o yolu. Yukarda neler var diye merak ediyorsun
herhalde. Ben sana syleyeyim neler var. Korkun yaratklar var bir kere, Boa var,
Aslan var, Akrep var, Yenge var hepsi seni ldrmeye kalkarlar. Gel vazge bu
dilekten, baka bir ey iste, hemen yapaym'.
Phaethon bu szleri duymad bile; kafas azgn atlarla kl arabadayd. Zaten
yldzlar, gkyznden ekilmeye balamlard artk, afak her yan gl pembesine
boyamt. Atlar kapda hazr bekliyorlard. Tartmaya vaktileri yoktu. Gne baba,
olunun dileini istemeye istemeye kabul etti.
imek gibi frladlar kapdan. Atlar, srclerinin acemi birisi olduunu anlamlard;
iyice azdlar. Yokuu yle hzla ktlar ki, seyredenlerin dleri koptu. Phaethon da
korkular iindeydi. Heyecandan dizginleri brakverdi.
Barda taran son damla oldu bu. Atlar, Dou Rzgrn da geerek yeryzne
inmeye baladlar. Arabann scaklndan da, Helikon, Parnassos ve Olympos tepeleri
tutuuverdi. Vadileri ate sard. Irmaklar buhar oluverdi. Nil rma kaacak delik arad,
sonunda ban bir yere sokuverdi. O gn bugndr Nil'in kayna nerededir, bilinmez.
Tanrlar tanrs Zeus bakt ki, i rndan kyor. Hemen yldrmn ald eline,
Phaethon'a doru frlad. Yldrm gidip, gen srcye arpt; delikanl arabadan dp
Eridanos rmann sularna gmld. Irmak, gvdesinden fkran alevleri sndrd,
onun iini serinletti. Korulardan naiadlar geldiler, byk bir zntyle Phaethon'u
gmp mezar banda yas tuttular. Gne Helios kzlar da geldiler mezar bana; ama
gelir gelmez de hemen birer kavak aac oluverdiler. O gnden beri Eridanos kylarnda
yel estike usul usul sallanr dururlar".

Phaethusa.
Helios'un kz, Odysseia'da ad geen nympha. Kz kardei Lampetie ile birlikte
Gne'in srlarna bekilik eder (Lampetie).

Phaiaklar.
Odysseus yllarca denizlerde srndkten sonra Skherie denilen bir adaya kar.
Buras denizci bir boy olan Phaiaklarn lkesidir. Nausithoos'un olu Alkinoos'tur bu
lkenin kral (Nausithoos, Alkinoos). Phaiak'lar uygar, iyi mimar ve stn denizcidirler.
Tanr Athena yle tanmlar onlar (Od. V, 32 vd.):

yi karlanmaz burada yabanclar,

gler yz gsterilmez dardan gelene,
tez giden gemilerdir tek gvendikleri,
yeri sarsan tanrnn armaandr onlara,
koca enginleri aarlar bu gemilerle,
gemiler kanat kadar, dnce kadar
hzldr.

Nitekim Odysseus'u bir sre konuklayp, servenlerinin yksn dinledikten sonra

Phaiak'lar onu bir gemiye bindirip, bir gece iinde thake'ye brakrlar. Uykuda geirdii
bu yolculuk Odysseus'a bir d gibi gelir, Phaiak gemicileri onu kyya mallarya birlikte
brakp gitmilerdir nk. Ama Poseidon ba dman Odysseus'un kurtulduuna ierler,
Phaiak gemisinin thake'den dndn grnce, Zeus'la yle bir konuma geer
aralarnda (Od. XIII, 149 vd.):

'sterdim imdi de Phaiaklarn u gzel

gemisini
parampara etmek klavuzluktan dnerken
sisli denizde,
anlasnlar ne demekmi klavuzluk etmek
 ona, buna,
isterim sarlsn ehirleri koskoca bir dala'.
Bulutlan deviren Zeus ona karlk verdi,
dedi ki:
'Benim de gnlme, karde, en uygun
grnen u:
Gemiyi olduu gibi grnce ehir halk,
taa evir onu kyya yakn bir yerde,
nsanlar ap kalsn bir gemiye benzeyen
kayaya,
ve koskaca bir dala sarver ehirlerini'.

yle olur, Phaiaklarn gemisi taa evrilir ve Alkinoos'u ehirlerinin liman olmasn
nleyecek dan nlerine dikilmemesi iin tanrlara yakarr grrz. nl Skherie
adasnn bugnk Korfu olduu genellikle kabul edilir.

Phaidra.
Girit kral Minos'un kz, Ariadne'nin kz kardei (Tab. 11). Phaidra Atina kralyken
Theseus'un kars olur, oysa yiit daha nce Amazonlardan biriyle evlenmi ve
Hippolytos adnda bir olu olmutu (Hippolytos). Phaidra Theseus'tan iki ocuk
dourduktan sonra vey olu Hippolytos'a k olur ve ona akn amak cretinde
bulunur. Delikanlnn, bu doa d sevgiyi nefretle karladn grnce, onu Theseus'a
sular, babasnn kovduu Hippolytos da arabasndan derek lr. Phaidra bu suu
iledikten sonra zntsnden canna kyar.

Phaon.
Lesbos (Midilli) adasnda anlatlan bu efsanenin kahraman: Phaon yal, yoksul irkin
bir salcym, gnn birinde salna tanra Aphrodite'yi bindirmi. htiyar bir kadn
klnda olan tanra ona cret niyetine ufack bir ie vermi. Phaon ienin iindeki
iksiri srdke genleir, gzelleirmi. O kadar yakkl olmu ki gnl vermi ona
adann btn kadnlar. Bir efsaneye gre air Sappho da ona k olmu, Phaon
yanamad iin kendini bir kayadan denize atarak ldrm.

Philemon.
Philemon'la Baukis efsanesi Bergama'ya zg bir efsanedir. Bu gzel yky
Halikarnas Balks'ndan esinlenerek yazlm bir anlatmla veriyoruz:
Evvel zaman iinde, Bergama denilen ehrin bulunduu yeil ovann bir kesinde ulu
bir aa varm; bu aa nar, st, mee, gren veya hlamur aalarnn hibirine
benzemezmi; benzemez, nk hem nar, hem de hlamur agacym. ri gvdesinden
fkran iki koca dal birbirine dolanr, dm olup kenetlendikten sonra biri bir yana
nar yapraklar, br br yana hlamur yapraklar salar, yayldka yaylrm. Her
bahar dallar yeni zlerle beslenip ien, yapraklarnn yeil kubbesi hrtl bir glgeyle
topra serinleten bu ei grlmedik aacn bir masal varm. Bu masal size anlataym:
Bir varm bir yokmu, Philemon'la Baukis adnda bir kar-koca varm. kisi de yal,
ok yalym. Bunca yllk kar-koca olduklar halde Philemon'la Baukis ilk evlendikleri
gnk kadar seviirlermi. Gvdelerini arlatran, yzlerini kr kr eden ya
gnllerinin tazeliini almam, sevgilerinin ateini sndrmeni iti. Yoksul
evceizlerinde mutluluk hi solmayan bir iek gibi aar, serpilirmi. Gndz Philemon
tarlada, Baukis ocak banda alrlar, gnlk ekmeklerini karrlar, ufak varlklarnn
hem efendileri, hem uaklar olup tek balarna buyruk yaarlarm. Kat yrekli, para
canl adamlar evrelerini sarm. Ama Philemon'la Baukis komularna aldr etmezler,
kendi ocaklarnn crmert ateinde snp, sevgi ve mutlulukla dokurlarm mrlerini.
Gnn birinde tanrlar tanrs Zeus yce Olympos dandan yeryzne inmeyi kurar.
Olu klavuz tanr Hermes'e: "Gel u Frigya ovasna gidelim de, lml insanlarn nasl
yaadklarn bir grelim, der. Kesilen kurbanlarn duman oktandr ge ykselmiyor.
nsanlarda tanr saygs, sevgisi kalmad m yoksa?". Ayaklar kanatl tanr Hermes bu
yolculua dnden hazrdr. ki tanr tannmamak iin eski psk rubalar giyip
hemencecik yola koyulurlar. Bergama ovasna inince, tanr misafiriyiz diye birok
evlerin kapsn alarlar. Ama ev sahipleri: " Yolunuza gidin, sizi misafir edecek yerimiz
yok!" diye karlk verirler. Bylece aldklar her kap ev sahiplerinin yrekleri gibi
kapal kalr tanrlara. Enikonu taban teptikten sonra, iki tanr, dam yerden az ykselen
Philemon'un yoksul kulbesine varrlar. Kap hemen alr ve tanrlar kck evin
kapsndan eilerek girerler.
Philemon'la Baukis misafirleri iten gelen bir sevinle karlarlar. Onlar arlamak
iin alak sedirin stne saman dolu torbalar koyarlar. Baukis ocaktaki klleri eeleyip,
atee kuru yapraklarla aa kabuklar katar. Uzun uzun fler, sonra alev dillerini rk
zeytin kkleriyle rter. Philemon da baheden bir lahana getirir. Baukis lahanay
ayklayp atee koyarken, kocas asl duran kuru etten bir dilim keser. Yemek
piedursun, kar-koca bir tahta kaba su koyup atein yannda strlar ve misafirlerinin
ayaklarn ykarlar. Kaba, ama tertemiz havlularla silerler.
Yemek piince, kar-koca titrek elleriyle masaya mis gibi kokan yabani nane
srttler. Philemon bir aya ksa olan masann altna krk bir anak paras koydu.
Sonra da zeytin, krmz turp, salata ve klde pimi yumurtalar dizdi sofraya. ki tanr
doya doya yiyorlard. Philemon da arada bir tahta testiden sirkeye benzer bir arap
dolduruyordu tanrlara. Ne var ki, taslar dolduka, testideki arap eksileceine,
oalyordu. Philemon'la Baukis bu mucizeye nce aakaldlar, sonra evlerine gelen
tanr misafirlerinin gerekten tanr olduklarn anladlar. Dize gelip, yakardlar.
Zeus ayaa kalkt. Gelin, dedi Philemon'la Baukis'e. Tanrlar nde, ihtiyarlar arkada,
bir yamaca trmandlar. Bir de dnp baktlar ki, ehir sulara boulmu, yalnz kendi
kulbelerinin bulunduu tepecik yzyor, yoksul evceizlerinin yerine de pnl prl
beyaz mermerden bir tapnak ykseliyormu. Tanrlar tanrs dile geldi: " Ey iyi insanlar,
dedi, dileyin benden ne dilerseniz. yiliiniz, cmertliiniz karlksz kalmayacak". Yal
kar-koca birbirlerine bir eyler fsldamlar, sonra Philemon yle demi tanrya:
"Tanrm, senden ne dileyelim? Biz bugne dein bir yastkta kocadk, yediimiz yemek,
itiimiz su ayr gitmedi. Bugnden sonra da bizi ayrma, birimiz nce lp, tekini
kollaryla mezara tamak acsn ekmesin. Daha ne kadar yaayacaksak, yan yana
yaayalm, sonra da ikimiz birlikte can verip lelim."
Zeus bu dilei kabul etmi, Philemon'la Baukis'i Frigya ovasnn yceliinde kalan
tapnaa beki yapm. Aradan birka yl daha gemi. Bir gn ihtiyar kar-koca
tapnan eiinde gneleyip, Philemon Baukis'e, Baukis de Philemon'a sevgi dolu
gzlerle bakarken, birbirlerinin kollarndan taze dallar, yeil yapraklar fkrdn
grmler. kisinin de ayaklar topraa gmlmekte, gvdelerini kabuk sarmaktayd.
Kollarn birbirlerine dolayp son bir ple vedalamlar. Aa kabuu dudaklarn artk
rtyormu ki, oradan geen bir yolcu bir daln br dala seslendiini iitmi. Ne
oluyoruz, aalar m konuuyor? diye duraklam, kulak vermi, ama rzgrda tatl tatl
sallanan yapraklarn fsldayndan baka bir ey duymam.

Philoktetes.
Philoktetes'ten lyada'da yle sz edilir (l. II; 717vd.):

yi ok atan Philoktetes 'in buyruunda yirmi

gemi var,
binmi her gemiye elli kreki,
hepsi de okla iyi savamasn bilen erler.
Ama Philoktetes kutsal Lemnos adasnda
yatyor korkun aclar iinde;
Akhaoullar braktlar adada onu,
bacandan yara am uursuz birdeniz
ylan,
 kvranr durur orada acdan.
zleyecekler birazdan kral Philoktetesi
Argoslular.

Homeros bu birka satrla Philoktetes'in btn dramn zetlemi olur. Bu yk

Sophokles'e bir tragedya esinlemitir. Philoktetes Herakles'in arkadadr, yiit lrken
oklarn ona brakr, nk stnde can verdii odun ynn Philoktetes tututurmutu.
Ama Herakles arkadandan nerede ldnn bildirilmemesini ister. Sonralar
Philoktetes birok sorularla karlanca, ayayla stne basarak odun ynnn yerini
belli eder, bylece yeminini bozmu olur. Sonradan bana gelen belalar da bundan
trym.
Philoktetes Helene'nin taliplerindendir. Troya seferine hemen katlr, ama Troya'ya
varmadan Tenedos'ta kurban kestii srada bir ylan sokar ayan. Yara irinlenir,
derinliine iledike iler, stelik yle pis kokar ki Philoktetes'in yannda kalnmaz olur.
Odysseus br Akha yiitlerini Philoktetes'i Lemnos adasna brakmaya kandrr. Yaral
kral bombo adada tam on yl kalr ve oklaryla avlad kularla beslenir. On yl geip
Troya dmeyince, Akhalarn ele geirdikleri khin Helenos onlara Philoktetes'i
getirmezlerse ehri alamayacaklarn bildirir. Bu kez Lemnos'a eliler gnderilir. Bata
Odysseus vardr, yannda da Akhilleus'un olu Neoptolemos, ya da Diomedes. Philoktetes
nce direnir, gelmek istemez, ama Odysseus yeni bir dzenle elinden oklarn alnca
Troya'ya gitmekten baka aresi kalmaz. Orada ordu hekimlerinden Podaleiros (ya da
Makhaon) yarasn ameliyat eder. Apollon tanr hastay derin bir uykuya daldrr, o
uyurken hekimler yarasn rm etlerden ve irinden temizlerler, at adam
Kheiron'dan aldklar bir ot koyarlar stne. Bylece Philoktetes ksa bir zamanda
iyileir.
Troya savandan sonra Philoktetes yurduna sa salim dner, Odysseia'da mutlu bir
dn yolculuu yapan savalar arasnda ad geer.

Philomeides.
Aphrodite'ye verilen bir sfat. Glmekten holanan, glck seven anlamna gelir.

Philomela.
Bkz. Aedon.

Philyra.
At adam Kheiron'un anas (Kheiron). Efsaneye gre Kronos ona gnl vermi, ama
kars Rheia'nn kskanlndan korktuu iin at klna girmi ve Philyra ile yle
birlemi, onun iin de Kheiron yar at, yar insan olarak domu. Baka bir anlatmda
Philyra'nn tanrdan kamak iin ksrak olduu, Kronos'un da ona bir at biiminde
yaklat sylenir. Kheiron'un doduu Pelion danda oluyla oturan Philyra ona
mezlerini yetitirmede yardm edermi (Akhilleus).

Phineus.
Bkz. Argonautlar, Harpyalar.

Phlegeton.
Ad alev anlamna gelen bir kkten tremi olan Phlegeton, Pyriphlegeton adyla da
anlr. Kokytos'la birlikte yeralt lkesinde akan bir rmak olarak gsterilir. Bir ate
rma olduu adndan belli.

Phlegyas.
ksion'un babas. Asklepios'u douran kz Koronis'in rzna geen Apollon tanrdan
almak iin Delphoi'deki tapnan ykmak istemi. Phlegyas bu suundan dolay Hades'te
byk bir cezaya arplm.

Phobos.
Bkz. Deimos.

Phoiniks.
(1) Agenor'un olu, Europe, Kiliks ve Kadmos'un kardei (Tab. 10). Babas onu da br
kardeleri gibi, karlan Europe'yi aramaya gnderir. Phoiniks Fenike'ye yerleir ve
Sidon ehrini kurar. Fenike ad onun adndan gelmedir (Agenor, Europe).
(2) Akhilleus'un lalas. bret verici hayat hikyesini lyada'da kendi azndan duyarz
(l. IX, 44 vd.): Phoiniks Boiotia kral Amyntor'un oluymu, babas, anasn bir
kapatmayla aldatrm, anas da u kapatmayla yat da, ihtiyar babandan sousun demi
ona, Phoiniks yle yapm, ama babasnn lanetine urayp yurdundan srlm.
Peleus'un yanna sagnm, Myrmidonlarn kral da onu dosta karlayp Akhilleus'a
ynetici olarak vermi. Phoiniks Troya savanda Akhilleus'un yanndan ayrlmaz, yiit
fkeyle barakasna ekilince, ona tler, rnekler vererek yola getirmeye alr.
Patroklos lnce Akhilleus'un derin yasna katlr. Akhilleus lnce Phoiniks
Neoptolemos'u almaya gider ve onunla Troya'ya dnmek zeredir ki yolda lr.
Neoptolemos onu trenle gmer (Akhilleus):

Phokos.
Ad fok bal anlamna gelen Phokos Aiakos'la Psamathe'nin olu, Peleus ve
Telamon'un kardei (Tab. 21). Kendisine bir balk adnn verilmesi bir Nereus kz olan
anas Psamathe'nin insan olan Aiakos'tan kamak iin fok klna girmesinden ileri
gelmi. Phokos doduu Aigina adasndan ayrlp orta Yunanistan'da Phokis blgesini
kurmu, sonra yurduna dnte kendisini kskanan kardeleri Peleus'la Telamon
tarafndan ldrlm. Anas Psamathe Peleus'un srld Tesalya'daki davarlarn
yiyip yok eden bir kurt salm peine, sonra da Thetis'in dileine uyarak kurdu bir ta
heykel haline getirmi (Peleus, Telamon).

Pholos.
Herakles efsanesinde, zellikle Erymanthos domuzu avnda rol oynayan at adam.
Herakles bu ava ktnda Pholos'un inine konuk olmu, at adam onu arlam, kendisi
ig et yedii halde, yiide etler kzartp yedirmi; bir ara Herakles arap isteyecek
olmu, Pholos da bir f arabm var, ama bu Kentaurlarn kamu maldr demi. Yiit
yine de atrm fy. arap kokusuna gelen at adamlar talar, dallar ve yanan
eralarla saldrmlar, kavga km ve at adamlar birok l verdikten sonra
ekilmiler, ne var ki Pholos bir lnn gvdesinden kard oku aya stne drp
yaralanm. Pholos bu yaradan dolay can verince Herakles ok zlp onu trenle
gmm (Herakles).

Phorkys.
Pontos'la Gaiann olu, Nereus, Thaumas, Keto ve Eurybie'nin kardei (Tab. 6). Keto
ile evlenen Phorkys Graialar ve Gorgolarn babasdr.

Phosphoros.
Sabah yldzna verilen ad; k getiren anlamna gelir. Ad Latinceye Lucifer olarak
evrilmitir. afa haber veren yldz olarak iirde ad sk sk geer.

Phriksos.
Athamas'la Nephele'nin olu. vey anas no Phriksos'la Helle'yi bir sandk iinde
denize atnca Nephele ocuklarn bir altn postlu koun srtna bindirip karr. Helle
denize dp boulur, Phriksos ise Kolkhis'e varr ve kou Zeus'a kurban ettikten sonra
postunu kendisini konuklayan kral Aietes'e armaan eder (Argonautlar, Athamas,
Nephele).

Phrygios.
Ad Phrygial anlamna gelen Phrygios bir Miletos kraldr. Miletos krallna
Phobios'tan sonra geer (Antheus), Miletos'ta bir Artemis enliinde grd Myus
(bugn Afartepe) zorbasnn kzna k olur, bylece Miletos'Ia Myus ehirleri
arasndaki savaa son verir.

Picus.
Ad, aakakan anlamna gelen Picus Latium'un en eski krallarndan ve yerli saylan
boydandr. Faunus'un babas, kral Latinus'un dedesi olduuna inanlrd. Picus nl bir
biliciymi, bunun iin de gelecei grme yetisine sahip aakakan kuunu hep yannda
tarm. Efsane yazarlar byc Kirke'nin kral Picus'u bir aakakan kuuna
dntrdn ileri srerler. Bu ku Roma dininde nemli bir rol oynar, Mars'a adanm
bir hayvan olup Romulus'la Remus'un kurtarlmalarnda dii kurt kadar rol oynam.

Pitane.
Mysia'da Pitane (andarl) kentini kuran Amazon'un ad. Kyme ve Priene ehirlerinin
kurulmasna da katlm.

Pleiad'Iar.
Gkte yedi yldza evrilen yedi kz karde. Yunanllarn "Pleiades" dedikleri bu yedi
yldzl bur, yedi kandilli Sreyya, yani lker burcudur. Efsaneye gre, Pleiadlar,
Atlas'la Pleione'nin kzlarym (Tab. 7). Adlar da u: Alkyone, Merope, Kelaino,
Elektra, Sterope, Taygete, Maia . Bu kzlarn drd Zeus, ikisi Poseidon, biri Ares'le
evlenir, yalnz Merope lml bir erkee, Sisyphos'a e olur. Onun iin de Merope lker
burcunun en snk yldzym derler. Hesiodos "ler ve Gnler"de yle sz eder
Pleiadlardan (i. 383 vd.):

Ekinini bi, grnce gkte

Pleiad yldzlarn, Atlas'n kzlarn.
Grnmez olduklar zaman da
ek topran.
O yldzlar kaybolur krk gn, krk gece.

Bir efsaneye gre, yedi kz karde analar Pleione ile birlikte Boiotia'da gezinirken,
avc Orion'a rastlamlar, Orion tutulmu onlara, be yl kovalam Pleiadlar, sonunda
kzlar birer gvercin olup umular, Zeus da hallerine acyarak ge alm onlar.
Deiimlerinin nedeni baka trl de aklanr: Zeus babalar Atlas'a gk kubbesini
ykleyince, ya da kz kardeleri Hyadlarla birlikte kardeleri Hyas'n bir ylan tarafndan
sokulup ldrlmesine fazlaca zlmler de ondan dnmler.
Bir anlatma gre, Troya dt zaman, Dardanos soyunun atas Elektra ar bir
zntye kaplp kz kardelerinden ayrlm ve gkte gezegen oluvermi (Elektra).
 Pleione.
Zeus'la Tethys'in kz. Pleiadlardan baka bir de Hyadlar adl be kz ve Hyas adl bir
olu olmu. Kzlaryla birlikte yldz olmu (Pleiadlar, Hyas).

Plutos.
Ad zengin, zenginlik anlamna gelen Plutos, Demeter'le asion'un olu saylr.
Hesiodos Theogonia'da yle tanmlar onu (Theog. 970 vd.):

Yceler ycesi tanra Demeter

seviip kahraman asion'la
bereketli Girit'in nadasl tarlalarnda
cmert Plutos'u getirdi dnyaya.
Btn karalar, denizleri dolar Plutos,
kime rastlar, kimin eline derse,
zengin eder onu, berekete boar.

Daha sonralar Plutos bereket tanras Demeter'in grubundan ayrlarak soyut bir
kavram simgeleyen bir tanr olmutur. Aristophanes'in "Plutos" adl komedyasnda kr
olarak canlandrlr.

Podaleiros.
Tanr Asklepios'un olu, Makhaon'un kardei, lyada'da ad geen hekim. Makhaon'la
Podaleiros gzel Helena'ya talip olmulard, Troya savana da bu yzden Tesalya'dan
gelme otuz gemiyle katlmlar ve her ikisi de sava ve hekim olarak yararlk
gstermilerdi (Makhaon).
Efsaneye gre Podaleiros Troya savandan diri kar ve ehir dtkten sonra khin
Kalkhas'la kara yolundan Kolophon'a gider. Kalkhas orada lnce Podaleiros, Delphoi'ye
gidip nereye yerlemesi gerektiini tanrya sormu, ald cevap da u olmu: yle bir
lke se ki gk yklsa sen altnda kalmayasn. Bu lkeyse epeevre yksek dalarla
evrili Karia Khersonessos'u, yani Data yarmadasym. Karia'ya gelii stne bir
efsane daha anlatlr: Gemisi frtnaya tutulup Data yarmadasna atlm. Podaleiros'u
oradaki bir kei oban kurtarp lkenin kralna gtrm. Bu kraln kz Syrna damdan
dp kemiklerini krmm, Podaleiros onu iyi etmi, karlk olarak kz da, yarmaday
da ele geirmi. Einin adna Syrnos diye bir kent kurmu bu yarmadada.

Podarge.
 Harpyalardan biridir, yel tanr Zephyros'la birleip, Akhilleus'un lmsz atlar
Ksanthos'la Balios'u dourur (Balios).

Podarkes.
(1) Podarkes, Troya kral Priamos'un genliinde tad ad; aya abuk, hzl
anlamna gelir.
(2) lyada'da ad geen Tesalyal yiit, phiklos'un olu, Protesilaos'un kardei.

Poias.
Philoktetes'in babas. Argonaut'lar seferine katlm ve usta bir oku olarak
Herakles'in ilerinde yiide yardmc olmu. Bir efsaneye gre Herakles'in odun ynn
tututuran odur, yiit oklarn da Philoktetes'e deil, Poias'a vermitir (Phihktetes).

Polluks.
Dioskurlardan Polydeukes kimi zaman Polluks diye de anlr. zellikle Latin
kaynaklarnda ad daima Pollux'tur (Dioskurlar).

Polybos.
Oidipus efsanesinde sz geen Korinthos kral. ocuu olmad iin Oidipus'u kendi
oluymu gibi benimser ve lnce de tahtn ona brakr (Oidipus).

Polydamas.
Ad lyada'da Pulydamas olarak geen Troyal bir yiit. Savata Hektor'un yan
banda arpr, byk yararlk gsterir, Akha duvarna saldr plann hazrlar ve
Troyallarn surlarn iine snmalarn salk verir. Hektor ldkten sonra Helene'nin
geri verilip savatan vazgeilmesini isteyen de odur.

Polydeukes.
Bkz. Dioskurlar.

Polydoros.
(1) Kadmos'la Harmonia'nn olu. Nykteis'le evlenerek Labdakos'un babas ve
Oidipus'un dedesi olur (Tab. 19).
(2) Homeros destanlarnda ve tragedyada ad geen Polydoros, Priamos'la Laothoe'nin
olu olarak gsterilir. Kiilii ve yks destana gre baka, tragedyaya gre bakadr.
lyada'da Polydoros Priamos'un en kk olu olarak tanmlanr. ok gen olduu in
babas onun Troya savana karmasn istemez, gene de Polydoros bir yolunu bularak
Akhilleus'un karsna dikilir, onunla savar ve lr (il. XX, 407 vd.).
Polydoros, Euripides'in "Hekabe" adl tragedyasnda nemli bir rol oynar: Dram
Polydoros'un grntsnn sahneye kmasyla balar. Gen Troyal yrekler acs
servenini kendi anlatr: Priamos'la Hekabe'nin oludur, Troya sava kznca, babas
onu birok altnla birlikte Trakya kral Polymestor'a emanet etmitir. Troya dnce,
Polymestor altnlara el koymak iin kendisini ldrm, lsn de denize atmtr.
Dalgalar imdi topraktan, mezardan yoksun l bedenini kydan kyya atmaktadrlar. O
srada Hekabe Troyal kadnlarla birlikte Trakya kylarna snr, tek kalan ocuu
Polyksene ile avunur. Oysa Akhilleus'un ruhu Polyksene'nin kendisine kurban edilmesini
ister, bu istei Agamemnon gelir Polymestor'a bildirir. Kz kurban ederler. Hekabe
kznn ls stnde alar, dvnrken, birden daha korkun bir haber alr:
Polydoros'un ls kyya vurmutur. Bahtsz kralie birden glenir ve cn tyler
rpertici bir vahetle alr. Polymestor'la iki oluna pusu kurar, ocuklar babalarnn
gz nnde ldrdkten sonra, kral da gzlerine ine batrarak kr eder (Polyksene,
Hekabe, Polymestor, Deiphylos).
Vergilius'un "Aeneis" destanna gre, Polymestor Priamos'un olunu ldrdkten
sonra, Trakya kylarnda bir yere gmmtr. Aeneas Trakya kylarna uraynca,
tanrlara sunu sunmak iin bir aacn dallarn koparr ve bakar ki dallardan kan
damlalar akmakta ve topraktan ykselen bir ses stnde bulunduklar hyn
Polydoros'un mezar olduunu sylemektedir. Bunun zerine Aeneas akrabasna gereken
l trenlerini yapar ve yle ayrlr Trakya'dan (Aen. 111, 40 vd.).

Polyksene.
Priamos'la Hekabe'nin en kk kzlar (Tab. 16). lyada'da ad gemez, ama sonraki
destanlarda, zellikle Akhilleus efsanesinde nemli bir rol oynar: Kardei Troilos
atlarna su almaya gelir, o srada Akhilleus Troilos'a saldrp onu ldrr, ama kovalayp
da eline geiremedli Polyksene'ye akla tutuur. Kimi efsane bu yky yle uzatr:
Akhilleus Polyksene ile evlenebilmek in Priamos'a Akha ordusundan ayrlmaya sz
vermi, bu iin pazarln yapmak iin de Thymbral Apollon tapnana gitmi, Paris
onu okuyla orada ldrm.
Baka destanlarda Polyksene'nin Troya yangn srasnda Diomedes, ya da Odysseus
tarafndan yaraland ve ld anlatlr. Ama Polyksene stne en dokunakl yk
Euripides'in "Hekabe" adl tragedyasnda sahneye konandr: Neoptolemos babas
Akhilleus'u dnde grr, yiit fkelidir, Polyksene'nin mezar stnde kurban
edilmesini ister. Akhalar bu emri yerine getirirler. Gen kz anas Hekabe'nin
yalvarmalarna, direnmelerine kar kurban edilir. Bu kurbandan ama yalnz
Akhilleus'un fkeli ruhunu yattrmak deil, ayn zamanda Akhalara uurlu bir dn
salamaktr (Hekabe).
 Polymestor.
Trakya kral, Priamos'un arkada, Troya kralnn kendisine emanet ettii Polydoros'u
kahpece ldrr, Hekabe'nin elinden cezasn grr (Hekabe, Polydoros).

Polymnia.
Musalardan biri, pantomimi simgeler (Musalar).

Polyneikes.
Oidipus'un ogulllarndan biri (Tab. 19). Ad ok kavgac anlamna gelen Polyneikes
kardei Eteokles'le Thebai taht iin arpr, nce ehirden Kreon'un gcyle kovulur,
Thebai'ye kar Yediler seferinde Eteokles'i ldrerek kardeinin elinden lr ve ls
Kreon'un koyduu yasaa karn Antigone tarafndan gmlr (Antigone).

Polyphemos.
Polyphemos, Odysseia'da anlatlan esiz ve ok nl bir peri masalnn kahramandr.
Kyklops Polyphemos, deniz tanr Poseidon'un olu olarak gsterilir, tanrnn Odysseus'a
kar dinmez bir hn, amansz bir kin beslemesi de bu olunun tek gzn kr
ettiinden dolaydr (Odysseus).
Odysseia'da btn bir blm kaplayan (Bl. IX) bu masal ancak romanlarda
rastlanabilecek tabiat tasvirleriyle balar: Tepegz'n adas, maaras, allar tadna
doyulmaz bir anlatmla canlanr gzmzde. Odysseus birka arkadayla maaraya
girmi, Tepegz' beklemektedir, dev adam akam olup da srleriyle dnnce Odysseus
kendisini ona gemisi batm bir yolcu olarak tantr ve konukseverliine snarak
yalvarr. Sonra da yle anlatr Odysseus (Od. IX, 287 vd.):

Byle dedim, hi karlk vermedi bu kat

yrek,
ellerini ap atld arkadalarmn zerine,
yakalad ikisini, arpt kafalarn yere
enikler gibi,
ossaat beyinleri fkrd, slatt drt bir yan,
ayrd onlar para para, hazrlad
yemeini,
dada bym bir aslan gibi, hepsini yedi,
bitirdi,
 ne barsak kodu, ne et kodu, ne de ilikli
kemik.

Odysseus tanr ve insan yasalarna saygs olmayan bu azman yarata kar baka
trl davranmak gerektiini hemen anlar ve bir dzen kurmaya koyulur. kp kamak
olanakszdr, nk Tepegz maarann azn yerinden oynatlmayacak kadar ar bir
kayayla rtmtr. Odysseus baka bir are dnr: Ertesi sabah Polyphemos
srleriyle yaylaya ktktan sonra, orada bulunan bir uzun sopay alr, ucunu sivriltir ve
atee koyup kzdrr. Akam dev gene gelir ve akam yemeini hazrlamak zere
Odysseus'un iki arkadan daha alr. Bu korkun yemeini hazrlarken Odysseus'a adn
sorar, kurnaz yiit yle cevap verir (Od. IX, 366):

Benim adm Kimse, beni byle arr

anam, babam ve btn arkadalarm.

O srada yanna alm olduu arap tulumundan sunar Tepegz'e, dev kana kana ier,
siyah arab ok beenir ve bu armaana karlk yle der Odysseus'a:

Tekmil arkadalarndan sonra yiyeceim

Kimse'yi,
hepsini yiyip bitireceim, sonra onu,
bu da konukluk armaanm olacak sana.

Ama arap etkisini yapmaktadr: Tepegz srt st devrilip szar, o srada Odysseus
arkadalaryla birlikte kaz ateten karrlar ve yatt yerde geire geire kusan,
azndan insan etleri ve arap dklen szm devin tek gzne batrrlar. Manzaray
yle anlatr Homeros (Od. IX, 389 vd.):

Czrdayp ttyordu gz kapaklar ve

Kirpikleri
kklerine dek atr atr yanan
gzbebeinin iinde...
Bir canavar gibi uludu, yankland koca
kayalar,
 girecek delik aradk korkudan hepimiz.
ekti kard gznden kana bulanm
kaz,
ldrm elleriyle frlatt, att uzaa,
balad haykra haykra komusu Tepegz
armaya.

Ne var ki onlar dardan ne olduunu solunca, "Kimse"nin kendisine ikence yaptn

syler, devler de arkadalarnn ldrdna inanp uzaklarlar. Ama Odysseus'un dzeni
bununla bitmez: Tepegz'n sabah maaradan kma yolunu bulacan ve elleriyle
ortal yoklayarak Odysseus'la arkadalarn bulup kstracan bilir, onun iin
arkadalarndan kalanlar besili kolarn altna balar, kendisi de en gzel kou seer,
karnnn altna dolgun yapasna tutunarak aslr, bylece sabah Tepegz srlerini
maaradan karnca,srtlarn yoklad halde Odysseus'la arkadalar kurtulur. Koa
koa gemilerine gidip binerler ve denize alrken yle seslenir Odysseus yamyam
Polyphemos'a (Od. IX, 502 vd):

lml insanlardan biri, Tepegz sorarsa

sana,
nasl oldu da byle kr oldu gzn,
dersin ki, Odysseus kr etti beni, kentler
ykan,
yurdu thake 'de olan Odysseus Laertes'in
olu.

Polyphemos kudurmu gibidir, arkalarndan koca kayalar frlatr denize, ama bununla
da kalmaz, babas Poseidon'a yakarr Odysseus'tan cn alsn diye. Ve deniz tanr onu
dinler, dileini yerine getirmektir derdi gn, o gnden sonra da rahat yoktur artk
denizlerde ileke kahraman iin, yoldalarnn hepsini yitirecek, yaban ellerde
dilenecek de ancak ondan sonra tek bana varabilecektir yurduna.

Polypoites.
Troya savana Tesalya ehirlerinden gelme blklerin banda katlan Polypoites'ten
lyada'da yle sz edilir (l. II, 738 Vd.):
 Argissada, Gyrtonede, Orthede,
Eleone'de ,st beyaz Oloosson 'da otururlar.
ylmaz saua Polypoites'in buyruundalar.
lmsz Zeus 'un olu Pelrithoos'tur onun
babas.
nl Hippodameia sevimiti Peirithoos'la,
kll azmanlar tepeleyip, Pelion dandan
Aithiklere doru srd gn dourmutu
onu.

Peirithoos'un lmnden sonra olu Polypoites kral olur, Helena'nn talipleri arasnda
bulunduundan, Troya savana katlr ve lyada'da birok yiitleri ldrd gsterilir:
Krk gemiyle geldii savata arkada Leonteus'un yan banda arpr. Patroklos'un
lsne yaplan oyunlara da, tahta ata giren yiitlere de katlr. Troya dtkten sonra
Leonteus'la birlikte bilici Kalkhas' Kolophon'a gtrr (Kalkhas).

Pomona.
Roma mitolojisinde meyveleri gelitiren nympha. Roma'dan Ostia'ya giden yol
stnde kutsal bir koruluu vard. airlere gre Pomona ya da Picus'la bir ak maceras
yaam, ya da kendisi gibi bir bereket tanrs olan Vertumnus'un kars olmutur.

Pontos.
Ad deniz anlamna gelen Pontos, Pesiodos'un Theogonia'sna gre, Gaia'nn tek
bana meydana getirdii bir tanrsal varlktr (Tab. 1). Gaia sonra Pontos'la birleir ve
Nereus, Thaumas, Phorkys, Keto ile Eurybie' yi dourur (Tab. 6). Efsanelerde rol
oynamaz.

Portunus.
ok eski bir Roma tanrs, ilkin geitleri koruduuna, sonra da limanlarn tanrs
olduuna inanlr, Roma'nn limanna yakn bir tapna bulunur ve yolda bir bayram
kutlanrda Mater Matuta'nn olu saylrd.

Poseidon.
Olymposlu tanrlar arasnda denizi simgeleyen ve denizin mutlak hkimi saylan
Poseidon Homeros destanlarnda Poseidaon diye anlr; Poti-dan'dan treme bu ad baka
Hint-Avrupa dillerindeki biimiyle karlatrlacak olursa, "denizin efendisi" anlamna
gelir. Hesiodos'un Theogonia'snda Poseidon, Kronos'la Rheia'nn olu olarak gsterilir
(Tab. 5). Kronos br ocuklar gibi Poseidon'u da doar domaz yutar, sonra Zeus anas
Rheia'nn yardmyla karlp babasna br kardelerini kusturunca Poseidon'a da deniz
egemenliini verir. Poseidon sonra Amphitrite ile evlenir ve Triton'u retir. Destanlarda
Poseidon'a verilen sfat "Enosigaios" yani yeri sarsan, titretendir. Poseidon elinde
tuttuu l yabayla yalnz dalgalar kabartp denizi altst etmekle kalmaz, epeevre
sard topraklar da sarsar. Gl bir tanrdr, Zeus'la boy lmekten ekinmez, onun
buyruklarna ba emekten holanmad gibi, br tanrlarla birlik olup tanrlar
babasn zincire vurmaya bile kalkmtr (l. I, 400). Troya savanda keyfine gre kimi
zaman Akhalar, kimi zaman Troyallar tutar ve Zeus'a yle meydan okur (l. XV, 185
vd.):

Yiitliine yiittir, bilirim onu (Zeus'u),

ama beni kmsemek ne oluyor eitim ben
onunla,
bana zorla ba edirecek olan o mu?
Rhea dourdu Zeus'u, beni, llere
hkmeden Hades'i,
dnya e blnd, mz de aldk
paymz,
kura ekildi, kpkl deniz dt bana,
her zaman orada oturaym diye...
Zeus'a bulutlar arasnda engin gk dt.
Ama toprakla koca Olympos'tan herkesin
pay var,
bu yzden yaamam ben Zeus'un keyfince,
gc varsa, rahat otursun kendi paynda,
lkesinde,
korkutmasn elleriyle, alak yerine komasn
beni.

Olympos'ta oturmaktan da pek holanmaz, ok daha byk bir rol oynad Odysseia
destannda onu Habeistan'a gider ve gelir grrz (Od. I, 22 vd.):
 Poseidon uzakta oturan Yz Yanklara
gitmiti o gn,
dnyann en ucundaki insanlardr Yz
Yanklar,
ikiye blnmler, kimi batan gnde
oturur, kimi doan gnde,
kurbanlk boa ile ko almaya gitmiti
oraya,
orada dalmt lende gnl elendirmeye.

Poseidon Odysseus'a kar dinmez bir kin besler. Bunun nedeni de olu Polyphemos'un
tek gzn kr etmesidir (Polyphemos). Yz Yanklardan dnnde deniz tanr
Odysseus'u bir sal stnde grr, kendi kendine fkeli fkeli konutuktan sonra eyleme
geer (Od. V, 291 vd.):

Byle dedi, yd bulutlar st ste

bir anda allak bullak etti denizi,
l yabasn tutuyordu elinde,
salverdi eitli yellerin kasrgasn tekmil,
topra, denizi kaplad bulutlarla,
karanlk boand gklerden,
Euros'la Notos ve uluyan Zephyros,
ve koca dalgalarla ak gkten kopan
Boreas
estiler drt bir yandan boua boua.

Zeus'un buyruuyla Odysseus'un thake'ye dnmesini nleyemeyince, bu kez onu

kurtaran Phaiaklar stne yadrr fkesini (Phaiaklar).
Adnn getii balca efsaneler unlardr: Apollon'la birlikte Troya surunun
yaplmasn zerine alr, Laomedon szleilen creti demeyince denizden bir canavar
salar kylara (Laomedon, Hesione). Laokoon'un lmne de gene bir deniz canavar
sebep olur (Laokoon). Poseidon yaknlarnn ya da tuttuu kimselerin yakarmalarn
dinler, dileklerini hi amadan gerekletirir (Hippolytos).
 Birok ehirlerin koruyucusu olmak iin baka tanrlarla yarmaya girdii ve okluk
onlara yenildii grlr: rnein Atina halk Poseidon'un tuzlu gl yerine Athena'nn
zeytin aacn seer (Kekrops).
Poseidon'un aklar da efsane konusu olmutur. Asl kars Amphitrite ile denizin
altndaki sarayda -ki bu saray Ege kylarnda mroz ya da Tenedos'un dip yarlarnda
bilinir- rahat bir mr srer. Ne var ki rettii dller hep dev, azman ya da yamyamdr.
Amphitrite'den ocuu olmamtr.

Priamos.
Laomedon'un olu, Troya kral Priamos kral olarak da, baba olarak da byk bir rol
oynar lyada destannda. Kars Hekabe kadar nl, dram onunki kadar dokunakldr.
Troya kral soyunun dorudan doruya vrisidir Priamos (Tab. 16), babas Laomedon,
anas da rmak tanr Skamandros'un kz olarak gsterilen Strymo'dur. Ama atalaryla
deil, asl kendi saysz oul ve kzlaryla da n salmtr. Olu Hektor'un lsn
istemek iin Akhilleus'a gittiinde kendi syler elli ocuk yetitirdiini ve hepsinin gz
nnde bir bir ldn (l. XXIV, 495-500).
Priamos'un ocukluu stne bir efsane kz kardei Hesione ile ilgilidir (Hesione). Bu
efsanede adnn ilkin Podarkes olduu, sonra da Priamos'a evrildii anlatlr. Satlm
anlamna gelen bu ad, ablas Hesione'nin dn hediyesi olarak Herakles'ten kk
kardeinin serbest braklmasn istemesine dayanr. Priamos'un genlii stne bir ey
anlatlmaz. Troya savanda kar karmza, o srada da yal, ok yal bir kraldr.
Yandan dolay savaa katlamad halde, ihtiyarlar derneinin banda erdemi,
onuruyla ynetir btn eylemleri. Helene davasnn Menelaos'la Paris arasnda tek tek
savata zmleneceine karar verilince, ant treninin yaplmas iin Priamos arlr
ve onu Bat kapsndaki kulede grrz (l. III, 149 vd.):

Priamos 'un evresinde kurmulard

ihtiyarlar derneini.
htiyarlk onlar savatan alkoyuyordu,
ama ok iyi konuan adamlardlar,
ormanda, aalar dolana dolana incecik
ten
austosbcekleri gibi tpk.
Kulede byle oturuyordu Troyal ulular.

Helen'yi arr ve yle der ona (l. III, 162 vd.):

 Buraya, yanma gel kzm, otur yle,
gr bak ite, eski kocan, hsm akraban,
dostlarn.
Bence sulu sen deilsin tanrlar asl,
Onlar yd bama kan alatan sava...

Bu birka sz Priamos'u nitelemeye yeter. Uygardr, akll ve yetkindir, hibir fke,

giderek hibir ac bile glge drmez insanca olgunluuna. Hektor Akhilleus'la savaa
girmek zereyken oluna kulenin stnden seslenip ieri snmasn salk verdiinde
gereki bir gr dile getirir (l. XXII, 38 vd.):

Hektor, yavrum, dostlarndan uzak durma

yle,
eriirsin kaderine, bekleme bu adam,
senden ok stndr Peleusolu,
o kat yrekli adam alt eder seni.

Akhilleus'un elinden can veren br oullarn sayar ve yle der:

Ama sen, Akhilleus'a alt olup lmezsen,

halkmz daha abuk unutur bu acy
Bana da ac, u talihsiz babana,
bunca acdan bir para akl kalm
ihtiyarca.

Oullarnn nasl ldrldn anmsar, kzlarnn, gelinlerinin esir olarak

gtrleceklerini, kendisinin de ldrlp leinin kpeklere atlacan ngrr.
Hektor'un bu szlere, ei Hekabe'nin yalvarmalarna karn olu surlara snmaynca,
donakalr ve sonuna kadar seyreder ikencesini, sonra da hkra hkra alar, toz,
toprak stnde yuvarlanr, ama ilk tepkisi kendini dar atmak, Akhalara gidip olunun
lsn kurtarmaktr. Gitmeye karar verir ve hibir engel alkoyamaz onu. Hekabe'nin
gitme diye yalvarmalarna, hazrlk yapmada ar davranan oullarna bir ihtiyara
yakacak biimde serte davranr, yle azarlar onlar (l. XXIV, 218 vd.):
 Sarayn uursuz kuu musun ne?
Gideceim, alkoyamazsn beni,
kandramazsn beni ne desen...
Hadi abuk olun, dlekler, ba belalar,
siz leydiniz keke Hektor leceine,
leydiniz hzl gemilerin nnde, topunuz
birden!

Sonra da tanrlarn yardmyla Akhilleus'un barakasna varr, grnmeden ieri girer

ve Akhilleus'un dizlerine, ellerine sarlarak yle der (l. XXIV, 486 vd.):

Tanrsal Akhilleus, getir aklna baban.

imdi olmal o da benim yamda,
varmtr uursuz ihtiyarln eiine.
Belki evresinde komular bugn zer onu,
belay savacak kimsesi yoktur yannda.
Ama duyar hi olmazsa yaadn senin,
gn boyunca sevinir gnlnde,
olum dnecek Troya 'dan, greceim onu,
der.

Ve bu szlerle ancak insan sznn yaratabilecei mucizeyi yaratr: Akhilleus'un

elik gibi sert, acmak bilmez yrei birden yumu-ayverir. Gznden yalar boanr,
kalkar, ihtiyar elinden tutup kaldrr, kendi babasym gibi okar, avutur, yedirir, iirir
ve olunun lsn kendi eliyle ykayp hazrladktan sonra ona verir. htiyar da acsnn
onurlu sevinci iinde alr, gtrr onu Troyallara. Hektor gibi Priamos da Anadolulu bir
kahraman insandr, Kz, tanr szcs Kassandra yle seslenir onu grnce (l. XXIV,
703 vd.):

Gelin, Troyal erkekler, kadnlar, gelin,

gelin, grn Hektor'u, gelin,
saken, savatan dnerken o
 nasl sevinirdiniz nasl, gelin hadi,
grn ehrimizin n, Hektor'umuzu,
tekmil halkn n gelin, grn.

Priapos.
Boaz kylarnda Lampsakos (Lapseki) ehrinin byk tanrs Priapos Yunan
mitolojisine sonradan girmi ve epey yer etmi tanrsal bir varlktr. Balar, baheleri
kem gzlere kar koruyan bu tanrnn en gze arpan nitelii phalos'u, yani erkeklik
uzvuydu. Yamr yumru bir adamck olarak imgelenen Priapos'un phalos'u neredeyse
kendisi kadar uzun ve yukarya doru kvrk olarak gsterilirdi. Bununla bereketi
simgeler ve bitkilere eriilecek bir rnek diye dikilirdi. Bu haliyle Priapos Dionysos
alayna girmi, gvdesi ve tutumuyla Satyrlere, Silenlere benzedii iin bu tanrlara
karmtr. Efsane onun tanr Dionysos'Ia tanra Aphrodite'den doma olduunu da ileri
srerdi. Dionysos alaynda bir eek stnde canlandrlmas da yle aklanrd: Bir
Bakkhos treni srasnda Priapos ok imi ve alayda rastlad Lotis adl bir nympha'ya
k olmutu. Gece Bakkhalar uykuya dalnca Lotis'in yanna sokulan Priapos tam
muradna ermek zereyken bir eek anrm, kz uyanm ve kam. Priapos da olduu
yerde ve durumda kalakalm, herkese alay konusu olmu. Roma'da efsane Lotis'in
yerine Vesta'y koyar, eein anrmas da tanray tehlikede olduunu bildirerek
uyarmas iinmi. Vesta bayramnda eeklerin iek elenkleriyle sslenmesi de
oradanm.
Aphrodite'nin Priapos'u dourmas stne de yle bir masal anlatlyor: Aphrodite
Olympos tanrlar arasna gelince gzelliiyle hepsini bylemi, o kadar ki Zeus bile
k olup onunla sevimi. Aphrodite gebe kalm, ama Hera doacak ocuk babas gibi
gl, anas gibi gzel olur da btn br tanrlarn hakkndan gelir korkusuyla
Aphrodite'nin karnna kem gz koymu, ocuun sakat domasn salam. Priapos
kocaman bir phalos'la dnyaya gelince, tanra olundan utanm, tanrlara
gstermemek iin de onu krlarda brakm. Priapos'u obanlar bulup bytmler ve
erkekliine tapnr olmular. Priapos'un bir kr tanrs olmas bu yzdenmi.
Baka kaynaklarda Priapos Aphrodite ile Adonis'in olu olarak gsterilir. Mythos
yazarlarndan Diodoros, Priapos'la Osiris'i karlatrr, Lapsekili tanryla Msr tanrs ve
onun efsanesi arasnda bir ba kurar: sis kocas Osiris'in erkeklik uzvunu bulunca onu bir
tanr haline sokmu, bu tanr da Priaposmu. Gene Diodoros Priapos'la
Hermaphroditos'u bir tutar. Btn bu olgulardan kacak sonu Priapos'un bir Anadolu
tanrs olduu ve byle olmakla Adonis, Osiris, Isis, giderek Dionysos ve Aphrodite gibi
Yunan mythos'una sonradan girdii sonucu kar. Trkiye mzelerinde Priapos heykelleri
oktur.
 Proitos.
Bkz. Abas, Akrisios, Bellerophontes.

Proitos Kzlar.
Bkz. Melampus.

Prokne.
Bkz. Aedon.

Prokris.
Bkz. Kephalos.

Prokrustes.
Atina ile Megara yolu stnde bulunan bir haydut. Biri kk, biri byk iki yata
varm ve gelen, geen yolcular soyduktan sonra uzun boylular kk yataa yatrr,
ayaklarn keser, ksalar byk yataa yatrr, ayaklarndan eker, uzatrm. Bu
korkun ekyay Theseus ldrm (Theseus).

Prometheus.
Prometheus, Titanlar soyundandr: Hesiodos'a gre apetos'la Okeanos kz
Klymene'nin oludur. Bu Titan iftinin drt olu olur: Atlas, Menoitios, Prometheus ve
Epimetheus. Drdnn de kaderi tyler rperticidir: Zeus, Atlas' dnyann ucuna dikip
gk kubbesini omuzlarna ykler, Menoitios'u yldrmla arparak yerin dibine kapatr,
Prometheus'u zincirlerle bir stuna balar ve karacierini bir kartala yedirir,
Epimetheus'un bana kadn belasn salar. Neden bu ei grlmedik, olaanst cezalar?
apetosoullar Titan soyundan olduklar iin mi? Hayr. Zeus'un apetosogullarna zel
bir hnc vardr, bu hncn asl nedenini de onlara verilen sfatlardan anlyoruz: Bu
Titanlarn drd de kafa gcnden pay almlardr, akldan yana stndrler ve bu
stnlkleriyle vnp Zeus'a kar gelmeye yeltenirler. Akl gcyse Zeus'un
tekelindedir, o bu gle ele geirmiitir dnya egemenliini. Bu gc bakasnda grmek
dinmez bir fke dourur iinde. Prometheus da bu fkeyi krkler durur: Sivri akln,
gelecei nceden grme gcn Zeus'u aldatmak, kukulandrmak, kk drmek iin
kullanr. Burada Hesiodos'un pek stnde durmad, Aiskhylos'un alabildiine iledii bir
temaya k tutmalyz: nc devrimin hazrlanmas.
Ad "nceden gren" anlamna gelen Prometheus khindir ve Gaia, Kronos'a nasl
devrileceini haber verdiyse, Prometheus da Zeus'un bir gn tahtndan deceini bilir.
Aiskhylos'a gre Prometheus, Klymene'nin deil, baka bir ad Themis (Adalet) olan
Gaia'nn oludur. Bu bilgiden edindii stnlkle P'rometheus, Zeus'u srekli bir
kukunun basks altnda tutar. "Prometheus" tragedyasnn ekseni olan bu tema
Hesiodos'ta da sezilir. Ancak onu gz nnde tutarsak, Mekone olayn gereince
anlayabiliriz. "Theogonia"da (535-560) anlatlan bu efsane etiolojik, yani aklayc bir
nitelik tar: Kurban trenlerindeki baz geleneklerin nereden geldiini bildirir; ama
bizim iin asl nemi Zeus-Prometheus kavgasn bambaka bir motif stne kurmasdr:
Prometheus balangtan beri insanlardan yana gemitir, onlara dayanarak Titanlarn
cn almak ve Olymposlularn egemenlii yerine insanlarn egemenlisini getirmek
emelindedir. Yeni bir devrimin hazrlaycsdr. Zeus'u aldatmakla onu insanlara kar
kkrtr. Kurduu dzen tanrlar in kk drcdr. Zeus bile bile aldanr, ama
oldu bittiyi nleyemez. Bu onur yarasndan almak iindir ki atei vermez olur
nsanlara. Prometheus da tanry bir daha aldatr ve atei alp gtrr, insanlara verir.
ki kez kk drlen tanrlar tanrs artk kaba kuvvete bavurmak zorundadr: Ei
grlmedik, korkun cezalar salacaktr Prometheus'un bana.
Hesiodos'un yksnde Aiskhylos'un Promeiheus'unu, giderek Goethe'nin verdii
Prometheus yorumunun tohumlarn bile bulabliriz: Zeus aldatlm, nsanlarn gznde
kk drlm, gln olmu bir tanrdr. Egemenlii gerek bir gce dayanmaz,
nk akl gc tanrlardan insanlara gemitir. Devrim, nc ve son devrim olmu
bitmitir: nsan kendi gcnn bilincine varm tanrya kar ayaklanmtr. Ona isterse
tapar, isterse hie sayar onu, gsz ya da gl olduu oranda tapar ya da hie sayar.
Tanr, insann elinde bir oyuncaktr, asl tanr, yani asl yaratc insann kendisidir.
Aiskhylos'un "Prometheus"unda yalnz tanrlarn rol oynad belirtilir durur. Oysa bu
tragedya btn koullar ve sorunlaryla nsanlk dramn yanstr, demitik. Prometheus
insann temsilcisidir, iinde rpnd olaylar da gnmzn deyimiyle politik diye
nitelenebilecek insan toplumlarna zg olaylardr. Ama Prometheus ne bakmdan
insandr ve dram niin insanln dram oluyor?
Prometheus atei tanrlardan alm ve insanlara vermi, tanrlarn kurmu olduu
dzene kar geldii iin de zincire vurulmu yaman bir ceza ekmektedir. Mhlanm
olduu kayadan bize seslenip, eylemini, eyleminin uyandrd tepkiyi, kendini ve
karsndakileri eletirip deerlendirmektedir. Prometheus olayn bugn bir tiyatro
yazar ele alsa, karmza bir yarglama sahnesi koyar ve tu tuklusu, tanklar,
yarglaryla bir durumay canlandrrd. Biz de rnein Kafka'nn "Duruma"sn inceler
gibi inceleyelim "Zincire Vurulmu Prometheus"u. Anlayna, gnmzn gzyle ancak
bu yoldan varabiliriz.
Prometheus savunuyor ve ne diyor bu savunmada? ki kavram stnde durup
direniyor, deer olarak benimsedii iki kavram: Bilin ve zgrlk. Bilin ve zgrlk
insana zg deimez deerler olarak her zaman ve uygar her toplumda
benimsenegelmitir. Bunlar savunurken Prometheus bugn de bir sann durumada
bavuraca kantlamaya bavuruyor: Ne yaptmsa, diyor, bile bile yaptm. Eyleminin
uzun bir dnme ve tartma sonucu bilinli ve istemli bir eylem olduunu ileri
srerek, bu eylemin su olarak yorumlanmasndan doacak btn tepkilere sonuna
kadar katlanmaya hazr olduunu bildiliyor. Bu bilin hem gurur, hem bir katlanma
duygusu douruyor iinde. u szlerle dile getiriyor duygularn:

Ama ben biliyordum bama gelecek olan:

Bile bile, isteye isteye su iledim.
Bana gelince, ben bu ileme katlanacam.

ilesine katlanamayp, lmeyi zleyen o'ya Prometheus yle der:

Benim aclarma hi katlanamazdn demek!

Kader lmeme de izin vermiyor benim:
Yalnz lm kurtarabilirdi beni,
oysa benim ikencelerimin sonu yok
Zeus tahtndan dmedike.

Hibir umuda yer vermeden dnce ve davrannda direnen Prometheus'un bu

bilinli tutumunu bakalar anlamaz ve gurur ya da kibir diye nitelerler. Koro yle der:

Szn saknmyorsun,
bana gelen boyun edirmiyor sana.

Okeanos da yle:

yine de uslanm deilsin, diretiyorsun,

dertlerine dert katmaktan korkmuyorsun.
Benden t dinlersen, dikine gitme.

"Szn saknmyorsun" diye evirdiimiz Yunan "agan eleutherostomeis" deyimi,

"dilin fazla zgr" anlamna gelir. Prometheus'a bilinci zgrlk salamaktadr. Dramn
z de bu zgrlk-kle sorunudur. Onun asl nemini de biz ancak tragedyann yazld
a gz nnde tutmakla anlayabiliriz. V. yzyl Atina'snda klelik de, zorbalk da
yasalara uygun canl kurumlard. Prometheus herhangi bir kle gibi "desmotes", yani
zincire vurulmutur; ikencesenin bykl zincire vurulmu olmasnda deil, bir tanr
iken kle durumuna drlp, kleliinin bu kadar kt koullar iinde gemesindedir.
Ne var ki klelii doal ve olaan sayan bir ortamda Zeus-Prometheus ilikisini bir sorun
olarak ortaya atmak, yarglarcasna tartmak ve hakkn kleden yana olduunu
belirterek, zorbal btn ayrntlaryla eletirip yermek Aiskhylos'un tek bana
giritii ve baaryla sonulandrd koca bir itir. Tragedyasna esiz bir deer veren
bu sorunu adm adm inceleyebiliriz "Prometheus"ta.
Titanlar yenip ynetimi ele aldktan sonra, Zeus bir dzen kurmaya girimitir. Bu
dzende kendine krallk tahtn ayrdg halde, br tanrlara da eref paylar,
egemenlik alanlar datmtr. Ne var ki btn tanrlar paylarna den alan
ynetirken Zeus'un buyruuna uymak zorundadrlar. Piyeste karmza kan tanrlarn
hepsi bu dzeni benimsemi, Zeus'un buyruklarn isteyerek yada istemeyerek yerine
getirmektedirler. Tek ba kaldran Prometheus'tur. Kavga Zeus'la Prometheus
arasndadr ve bir zgrlk-klelik kavgasdr. Evreni yneten, tanrlarn ve insanlarn
egemeni Zeus zgrdr, prangaya vurulmu, ssz bir kayalkta sonsuzlua dek
ikencelere mahkm, lmsz olduu iin canna kyma zgrlnden de yoksun
Prometheus kledir. Ama bakalm gerekten de yle mi?
Prometheus'u kayaya akan Kratos (G) yle diyor:

Her varlk oktan bir kaderle ykmlenmi,

Tanrlarn badr yalnz ykml olmayan:
"Zeus 'tan bakas zgr deildir".

Olaylar da Kratos'un bu szn dorulamaktadr: Sert, amansz, insafsz bir zorba

gibi dnyay keyfine gre yneten Zeus her isteini yzde yz gerekletirmektedir.
Evren "Prometheus" tragedyasnda Prometheus ve o gibi Zeus'un kurbanlar, Kratos,
Bia, Hephaistos'la Hermes gibi Zeus'un uaklar ve Okeanos gibi Zeus'un dalkavuklaryla
dolmutur. Gemii yendikten sonra, Zeus bugn ve yarn da yasalarnn tekeline
geirmie benzer. Oysa gerek tam tersinedir: Gerekte Zeus kle, Prometheus
zgrdr. Bu zgrl Prometheus nasl ele geirmitir? Burada efsaneyi bir yana itip,
kendi amzn egemenlik kavgalarna bakabiliriz: Ynetimi ele geirmi nice iktidar
sahibi kii ya da partiler vardr ki, karlarna dikilip direnen tek tk dnce sahiplerini
susturup yok edebileceklerini sanrlar, oysa sonu umduklarnn tersine kar: ktidar
sahipleri devrilir gider, dnce sahipleri yener ve kalr. nsan toplumunun bu deimez
yasasnn bilincine varan Aiskhylos onu Prometheus diye bir efsanelik kiinin azndan
bildiriyor bize dek: Akl gc kaba gten stndr, dnceye gem vurulamaz, zgr
dnce tutuklanamaz, susturulamaz, alt edilemez, olaylar nasl geliirse gelisin,
gelecekte egemenlik kaba kuvvetin deil, zgr dncenindir. Aiskhylos toplumlarn
yneliminde, gemi, hal ve gelecei bu adan eletirerek, bize esiz deerde bir
politika dersi veriyor bu tragedyasyla Akl gcnn kaba kuvveti nasl yendiini adm
adm izledikten sonra, akl gc stne kurulan ynetimin akla ve zgr dnceye
saygy elden brakp, ona srt evirince, nasl zayfladn ve devrilmek tehlikesiyle
kar karya geldiini gsteriyor. Zeus btn kurbanlar, uaklar, dalkavuklarna karn
bir ocuk gibi zayf ve aresizdir: Onu ykmdan kurtaracak tek kii akl gcnn
taycs Prometheus'tur. Zeus tutuklad dmannn elinde tutukludur aslnda. Efsane,
Prometheus'a, gelecei ngren bilici der, agmzsa biliciye inanmaz, ama dnrn
akl gcyle gelecei ngrdn, insanla yapt bu hizmete karlk kr iktidarlarn
basksna urayp olmadk cezalara arpldn da bilir. Aiskhylos'un tragedyasn bu
adan okuyun, greceksiniz ki amzn dramn yanstr.
Bu kadaryla "Prometheus" politik piyesin ta kendisidir, ama Aiskhylos politika
anlaynn en derinini yanstmakla kalmam, uygarlk deerlerinin ne olduunu
kavrayp dile getirmekle insanc eserin en zlsn de vermitir. Atei tanrlardan alp
insanlara vermek ne demektir? Bakalarnn bir efsane niteliinden teye
gtremedikleri bu sembol Aiskhylos insanlk asndan ele alp, uygarln tarihesini
izmek gibi tiyatro eserlerinde eine rastlanmayan g bir ii baarmaktadr. Dncesi
gnmzn olaylarn aydnlatacak kadar derine giden bu yazarn sanat ustal da
artcdr: Okuyucu dikkat etti mi ki balangta Zeus'un uaklar Prometheus'u kaba
gce bavurarak tutukladklar sahnede, Prometheus bir tek sz sylemez: Kayaya
aklmasna, zincire vurulmasna ve Kratos'un svp saymalarna sessizce katlanr, ama
tragedyann sonunda Zeus'un casusu Hermes'le klelik-zgrlk tartmasnda tanrlar
be paralk ettikten sonra, bana saldklar doal belalar bir bir izleyip diliyle
canlandrr gzmzn nnde, dnya bana yklp koruyla birlikte gmlp yok olana
dek konumakta direnir Prometheus. Son szn syler ve sonra lr. Kyamet de kopsa
son sz zgr dncenindir, demek istiyor Aiskhylos.

Proserpina.
Roma dininde ller lkesi tanras Persephone'nin karl. Yunan mitolojisinin
etkisi altnda kalmadan nce bir kr tanras olsa gerek.

Protesilaos.
Troya savanda rol oynayan Tesalyal nder, phiklos'un olu ve Podarkes'in
agabeyisidir. Troya savana krk gemiyle katlr, ama Anadolu kysna ayak basar
basmaz ldrlr. Homeros yle anlatr bu ackl serveni (l. II, 695 vd.):

Sonra Phylake'de oturanlar gelir...

Eskiden onlar cenki Protesilaos 'un
 buyruundaydlar,
kara toprak yuttu imdi Protesilaos'u,
yarm kalm bir saray brakt Phylake'de.
bir de iki yanan yrtan bir kar.
br Akhalardan ok nce atlaynca
gemisinden karaya,
bir Dardanoslu ldrd onu.

Protesilaos'un yeni evlendii kars Laodameia'ya doyamadan lmesi onun ackl aln
yazsdr (Laodameia). Bir efsaneye gre gen kadnn byle vakitsiz dul kalmas kan
kocann tanrlara bor olan trenleri yapma dan gerdee girmelerindendir.

Proteus.
Deniz ihtiyar Proteus, Odysseia'da uzun boylu anlatld gibi, Msr'da Nil rmann
azndaki Pharos adasna yerlemi bir tanrdr. Grevi Poseidon'un fok balklarna ve
br deniz yaratklarna bekilik etmektir. Onun olaanst kiiliini Telemakhos'a
Menelaos tanmlar. Troya dn Menelaos Helene ile birlikte Msr'a vardklarnda uzun
bir sre denize almazlar. Bir tanr yollarn balamaktadr, Menelaos bunun kim
olduunu ve nasl yola kabileceini renmek iin Proteus'a bavurmak zorunda kalr.
Ne var ki denizin tekmil girdisini ktsn bilen bu lmsz, pusuya drlmeden
srlarn aklamaya yanamaz. Proteus'un kz babasn nasl konumaya zorlayacan
yle anlatr Menelaos'a (Od. IV, 400 vd.):

Gn dolanp varnca gn ortasna,

kar dalgann srtna denizin yalan bilmez
ihtiyar,
saklanr Zephyros'un karayeli altnda,
sonra gider, oyuk maaralara uzanr,
Alacal enginde kp sryle yatarlar
evresine
gzel deniz tanrasnn yzen ayakl fok
balklar,
derinlerin eki deniz kokusunu yayarlar
ortala.
 htiyarn tekmil dzenlerini anlataym
imdi sana:
En nce foklar sayacak o,
sonra ayracak onlar beer beer,
uzanacak aralarna srdeki oban gibi.
Grr grmez siz onun uykuya daldn,
ossaat saldrn var gcnzle,
ne yaparsa yapsn koyuvermeyin, tutun
smsk.
Her kla girecek, her biimi alacak,
benzeyecek yerde srnen tekmil
hayvanlara,
su olup akacak, ate olup yakacak,
brakmayn sakn, tutun daha sk.
Ne zaman dile gelip balarsa konumaya,
zoru brakn, zn balarn,
sor ona, yiidim, bana bu dertleri ren
kim,
sor nasl dneceini balkl denizde.

Menelaos ve arkadalar bu denizkznn getirdii drt fok derisinin altna yatarlar,

yeni yzlm bu deriler yle pis kokar ki neredeyse baylacak olurlar, ama dayanrlar
ve Proteus foklarnn arasna yatp uykuya dalacakken onu yakalarlar, Proteus aslan,
ejderha, pars, domuz klna girer, fayda vermeyince, su olur, aa olur, ama sonunda
srlarn aar ve Menelaos'a yolu gsterir.
Bu masal tragedya yazar Euripides ve Latin airi Vergilius tarafndan da ilenmitir.

Psamathe.
(1) Ad kum anlamna gelen Psamathe Nereus kzlarndan biridir. Kendisine vurulan
Aiakos'la sevimek istemez, bir fok bal klna girer, ama Aiakos gene de ona yanap
Phokos'a gebe brakr (Aiakos, Phokos). Phokos vey kardeleri Peleus ve Telamon
tarafndan ldrlnce Psamathe Peleus'un srlerine korkun bir kurt saldrtr (Peleus).
(2) Linos'un anas, Apollon'un sevgilisi (Linos).
 Psykhe.
Ruh anlamna gelen Psykhe Latin yazar Apuleius'un "Dnmler" adl eserinde
anlatt "Eros'la Psykhe" masalnn kahramandr. Bir Miletos efsanesine dayanan bu
gzel ve nl masalda sonralar btn dnya folklorunda kullanlacak motif ve temalar
grlmekte, masal trnn en eski kaynaklarnn da Anadolu'da bulunduu ortaya
kmaktadr. Masaln ayrca simgesel bir anlam da vard: Sevgi ile ruh birbirlerinden
ayrlmaz, ama bu birlik ancak birok engelleri yenmek, birok dman gleri alt
etmekle gerekleir. Apuleius bu neoplatoncu grleri ok renkli ve dokunakl bir
ykde dile getirmitir.
ok uzun olduu iin buraya alamayacamz Eros'la Psykhe masalnn bir anlatm
"Mavi Anadolu" kitabmzda bulunur (Bilgi Yaynevi, 1969, s. 135 vd.). Masal yle
zetlenebilir: Psykhe Miletos kralnn kzdr, kz kardein ncs ve en gzelidir,
ama gzellii yznden Aphrodite'nin hmna uramtr: Tanra onun tek bana bir
daa braklmasn, kendisine koca olacak ejdere varmasn buyurur. Olu Eros'tan da bu
dileini yerine getirmesini ister. Ama Eros Psykhe'yi grr grmez ona vurulur, kz bir
saraya yerletirip geceleri gizlice yanna gelir. Sevgilisine grnmez, kendisini grmek
iin herhangi bir giriimde bulunmamasn da tler. Ama Psykhe dayanamaz, bir gece
Eros kanatlarn yaym, uyurken ya kandilini yakar ve yanna varp ona bakar. Sevgi
tanr olduunu grnce elleri titrer ve bir damla kzgn ya Eros'un omzuna damlar.
Tanr uyanr uyanmaz sevgilisini brakp gider. Uzun bir sre birbirlerinden ayr eriyip
dururlar. Sonunda Aphrodite ikisine de acr, Psykhe'nin bir sr olmayacak iler
yapmasn buyurur. Cinler, periler kza yardm ederler ve sonunda Psykhe Eros'a, yani
can sevgiye kavuur.

Pterelaos.
Perseus soyundan gelme Taphos kral. Mykene tahtn elde etmek iin Elektryon'a
kar sefere kar. Kendi oullaryla Elektryon'un oullan savata birbirlerini ldrrler.
Elektryon'un kz Alkmene amca olu Amphitryon'a varmak iin Pterelaos'u ldrmesini
art kounca Amphitryon Taphos adasna kar sefere kar. lmszl bir kla bal
olan Pterelaos'u Amphtryon'un nasl Komaitho'nun yardmyla ldrd Amphitryon
maddesinde anlatlmtr.

Pygmalion.
Yalnz Ovidius'un anlatt Pygmalion'la Galateia yks amzda Bernard Shaw'un
tiyatro oyunuyla n kazandndan burada E. Hamilton'un (lk Tamer evirisi)
anlatmyla verilmektedir:
"Kyproslu bir heykelci olan Pygmalion, kadnlardan nefret ederdi. Ant imiti: mr
boyunca evlenmeyecekti. Sanat yetiyordu kendisine.
 Gnlerden birinde bir kadn heykeli yapmaya karar verdi. Artk bilinaltnn itmesiyle
mi verdi bu karar, yoksa insanlara kusursuz bir kadnn nasl olmas gerektiini mi
gstermek istedi, oras bilinmiyor. Urat, didindi, o zamana kadar yaplm en gzel
kadn heykelini yapt. Yaptyla yetinmedi, kerelerce dzeltti heykelini, usta
parmaklaryla yeniden, yeniden biimlendirdi. Sonunda da o fildii parasna
tutuluverdi. Hani insan da o heykeli ilk grte canl bir kadn sanrd; hem yle bir
kadn ki, gzellikte ei, benzeri yok...
Bir sre, ocuklar oyuncaklaryla nasl oynarlarsa, Pygmalion da heykeliyle yle
oynad. Ona eit eit elbiseler giydirdi, kk kular, prl prl iekler armaan etti.
Gece olunca yatana yatrd onu, pt, koklad. Dlerinde hep onun canlandn
grd. Ama sonunda cansz bir eyi sevdiini, o ac gerei anlayverdi.
Ak tanras btn bunlar gryor, bu yepyeni ak eidiyle yakndan ilgileniyordu.
Mutsuz delikanlya yardm etmeye karar verdi.
Vens bayram gelmiti. Halk, ak tanras iin kurbanlar kesiyor, her yerde enlikler
yaplyor, lenler veriliyor,sevgililer Venus'e yakaryorlard. Pygmalion da ak
tanrasnn Tapnana giderek yakard ona; karsna, yapt heykele benzeyen bir kz
karmasn diledi. Sonra evine dnp fildii sevgilisinin karsna geti. Uzun uzun bakt
heykele, eilip o cansz dudaklarndan pt onu.
Anszn irkilerek geri ekildi Pygmalion. pt dudaklar her zamanki gibi souk
deildi, lkt. Bir daha pt; o lk dudaklarn gittike sndn, yumuadn duydu.
Byk bir sevinle sarld heykele; Vens, bu byk ak karlksz brakmam,
sevgilisini canlandrmt.
yksnn bundan sonras anlatlmam; yalnz sevgililerin evlendii, heykelin
Galateia adn ald, bir de ocuklar Paphos'un bir ehre isim babas olduu biliniyor".

Pygme'ler.
Cce denebilecek kadar ksa boylu olan Pygmeler soyunun ad lyada'da geer.
Bunlarn Msr'n gneyinde ya da Hindistan'da yaadklar sanlrd. Pygmelerin leylek ya
da turna kularna kar sava masal konusu olmutur. Nedeni de yle anlatlr: Oinoie
adl ok gzel bir Pygme kz tanralardan Hera'y hi saymazm. Gnn birinde
evlenmi ve bir ocuk dourmu. ocuun doduu gn Pygmeler kadna ve kocasna
armaanlar getirirken Hera Oinoie'yi birdenbire karm ve bir leylek haline getirmi.
Kadn da olunu geri almak iin Pygmelere saldrr dururmu. Leylek srleri bu yzden
Pygmelerin badman olmu. Homeros dillere destan olmu bu benzetmede Troyallar
Pygmelere saldran turnalarla kyaslar (l. III, 2 vd.):

Troyallar yrdler kular gibi, lk

 la,
turnalar gklere ykselir de hani,
kasrgadan, saanak saanak yamurdan
kap
Okeanos akntlarna doru bara ara
uarlarsa nasl,
Pygme ccelerine korkun bir sava, lm,
yokluk getirerek sava vakti...

Pylades.
Phokis kral Strophios'un olu Pylades Orestes'in en yakn ve sadk arkadadr.
Birlikte bymlerdir, Pylades Orestes'e babasnn cn almakta yardm eder. Tauris'e
yolculuuna da katlr (Orestes).

Pyramus ile Thisbe.

Bu ak yksn Ovidius'a uyarak E. Hamilton (lk Tamer evirisi) iyi anlatm,
olduu gibi alyoruz:
"Bir zamanlar kara dut aacnn yemileri kar gibi beyazd. O dutlar nasl oldu da
anszn renk deitirdi, bilir misiniz? Garip, garip olduu kadar da zc bir ykdr bu,
gencecik iki sevgilinin lmn anlatr:
Dou lkelerinin en gzel kz Thisbe ile en yakkl delikanls Pyramus, Semiramis'in
lkesi Babylon'da yaarlard; evleri birbirine ylesine yaknd ki, birinin duvar ayn
zamanda tekinin de duvaryd. Komuluklar zamanla aka evrildi. Evlenmek istediler,
anneleri, babalar brakmad. Ama ak yasak tanr m hi? Alevi ne kadar rtlse atei o
kadar yakc olur. Tutuan yrekler sour mu bir daha?
Pyramus'la Thisbe'nin evlerini ayran duvarda ufack bir delik vard; iki sevgili
geceleri o delikten konuabiliyorlard. Karanlkta dudaklarn delie dayyor, bir yandan
teki yana pckler gnderiyorlard. Sabaha kadar, afak yldzlar sndrp de gnn
ilk klar imenlerdeki iyi kurutuncaya kadar, birbirlerine aklarn fsldyorlard.
Sonunda artk bu duruma dayanamaz oldular, bir gece kamaya karar verdiler.
Ninos'un mezar yanndaki bir dut aacnn altnda buluacaklard.
O gn ileri ilerine smad; gne batp da karanlk knce Thisbe evden svt,
mezara geldi. Pyramus oralarda yoktu. Gen kz, sevgilisini beklerken anszn bir
kkreme duydu. Arkasna baknca ay nda bir dii aslann durduunu grd. Karnn
yeni doyurmutu aslan, az kanlyd, besbelli mezarn yanndaki kaynaktan su imeye
geliyordu, yle korktu ki Thisbe, hemen kat; ama kaarken de srtndaki rty
drd.
Aslan geldi, rty paralad, sonra dnp ormana gitti.
Bir sre sonra Pyramus grnd. Ne o? Yerde Thisbe'nin rts vard, stelik kan
iindeydi. Bir kuku kaplad delikanlnn yreini, ama Pyramus aslann yerdeki ayak
izlerini grnce bu kuku byk bir zntye, anlatlmaz bir yasa dnd. Hep kendinin
yzndendi, daha nce gelip Thisbe'sini tehlikelere kar koruyamamt. rty ald
eline; 'Seni ben ldrdm' dedi. Klcn ekti sonra, dut aacnn yanna gitti, 'Sen de
benim kanm ieceksin imdi' dedi. Klc btn gcyle gsne saplad. Fkran kanlar
aataki dutlar kzla boyad.
Aslandan korkup kaan Thisbe, sevgilisini bekletmemek iin mezar bana dnd.
Beyaz dut aacn arad bulamad; bir kara dut aac vard orada. nce yanldn sand,
ama gzleri yerde yatan Pyramus'a iliince bir anda neler olduunu anlad. Sevgilisinin
kollarna att kendini, uzun uzun dudaklarndan pt. 'Ben geldim, Pyramus' diye
bard, 'ben geldim, bak, ben, Thisbe'. Pyramus bin glkle gzlerini ap son bir kere
bakt Thisbe'ye... Sonra lm geldi, gzkapaklarn kapad.
Thisbe klc ald eline; 'Benim iin ldrdn kendini' dedi, 'ama ben de cesurum,
benim de iim akla dolu. Ancak lm ayrabilirdi bizi; oysa imdi o birletirecek'.
stnde daha Pyramus'un kan kurumam olan klla kendi kendini vurdu.
Anneleriyle babalar da, tanrlar da acdlar iki sevgiliye. Anneleriyle babalar,
llerini yakp kllerini bir kaba koydular. Tanrlar da, onlarn ansn srdrmek iin,
btn lkelerde kara dut aalar yetitirdiler".

Pyriphlegeton.
Bkz. Phlegeton.

Pyrrha.
Epimetheus'la Pandora'nn kz, Deukalion'un kars (Deukalion).

Pyrrhos.
Bkz. Neoptolemos.

Pytho.
Apollon tapnann kurulduu Delphoi'nin eski ad. Pytho airlerce "kayalk" ve "tal"
olarak anlr. Bu ad tapnak ve korulua ylan Python'un adndan gelmedir.
 Python.
Tanr Apollon'un Parnassos etegindeki bir su banda bulup ldrd ylan. Btn
ejderler gibi Python da Toprak Ana'dan domadr. Delphoi yresinde bulunan kehanet
merkezinin bekisiydi. Apollon Delphoi'ye kendi kehanetini yerletirmeden bu canavar
ldrmek zorunda kald (Apollon).

R
Rea Silvia.
lia olarak da anlan Rea Silvia, Roma ehrinin kurucular Romulus ve Remus
ikizlerinin anasdr. Aeneas'n soyundan olan Rea'y amcas Amulius ocuk dourmasn
nlemek iin Vesta rahibesi yapmt, ama tanr Mars ona yaklam ve nl ikizlere
gebe brakmt. Rea'nn ikiz dourmas, Amulius tarafndan Tiber'e atlmas, Tiber
tanrsnn kars oluu ve ikizlerin Roma'y kurmalar hakknda Numitor, Romulus
maddelerine baknz.

Remus.
Romulus'un ikiz kardei. Serven ve lm hakknda Romulus maddesine baknz.

Rhadamanthys.
Zeus'la Europe'nin oullarndan biri (Tab. 11). Zeus'la serveni bittikten sonra
Europe Girit kralnn kars olur. vey babalar lnce Europe'nin oullarndan Minos
tahta kar, Rhadamanthys de Girit'e yasalar verir. Blgesel treleri bir hukuk dzeni
iine sokup kaleme ald bile sylenir. Bu yararlndan dolaydr ki, Zeus ona Aiakos ve
Minos'la birlikte yeralt yargln vermitir (Minos).

Rhakios.
Mopsos efsanesinde ad geen kii (Manto, Mopsos).

Rheia (veya Rhea).

Uranos'la Gaia'dan doma Rheia, anas Gaia'nn birinci tanr kuanda yaad
servenin bir tpksn ikinci kuakta yaar (Tab. 2, 4, 5). Kardei Kronos'a e olur ve
onunla nc tanr kua olan Olymposlular retir. Ne var ki Rheia ocuk dourduka
Kronos onlar yutar, bunun nedenini yle anlatr Hesiodos (Theog. 462 vd.):

Korkuyordu Uranos 'un marur

 torunlarndan biri
lmszler arasnda kral olacak diye.
Gaia ve Uranos bildirmiti ki ona
ne kadar gller gls de olsa
kendi oluna yenilmekti kaderi.

"Rheia bu duruma ok zlr ve Zeus'u dnyaya getirmeden nce Uranos'la Gaia'nn

yardmyla Girit'in Lyktos maarasna saklanr, orada dourur. Sonra da koca bir ta
bezlere sarp Kronos'a verir; tanr bunun bir ta olduunu anlamadan midesine indirir
(Kronos).
Zeus'un Girit maarasnda nasl byyp Kronos'u ve onun soyundan olan Titanlar alt
ettii Zeus ve Titanlar balklar altnda incelenmitir. Rheia'nn Daktyller efsanesinde
ad geer, dourmak iin iki eliyle topraa yaslanm da parmak izlerinden Daktylos,
yani parmak adl cinler tremi. Rheia'nn Ana Tanrann bir tpks, ya da baka adla
anlan bir benzeri olduu hakknda Kybele maddesine baknz.

Rhodope.
Bir Efes efsanesinin kahramandr: Rhodope kendini tanra Artemis'e adam ve mr
boyu kz kalacana yemin etmiti. Ne var ki gnn birinde dada kendisi gibi afif bir
delikanlya rastlar. kisi birden avlanrken temizliklerine ierleyen Aphrodite onlar
birbirlerine k eder. Dayanamaz, dada seviirler. Artemis, yeminini bozduu iin
Rhodope'yi bir pnar haline dntrr, Rhodope'nin kzln yitirdii maarada akan bu
su kz kalmaya ahdetmi Efesli gen kzlar iin bir deneme arac olmutu: Kzlar
yeminlerini boyunlarna baladklar bir tablet stne yazar, bu suya girerlerdi, derin
olmayan su kzlar yeminlerini tutmadlarsa boyunlarndaki tableti rtecek kadar
ykselirdi.

Roma.
Roma ehrinin kurucu kahraman stne kaynaklar birbirini tutmaz. Birine gre
Odysseus Kirke ile yaad srada ondan birka ocuu olmu, bunlarn biri de Roma
ehrine adn veren Romosmu. Daha gvenilir bir kaynak kurucu olarak Roma adl bir
kz gsterir. Aeneas'la Odysseus bir arada Latium kylarna vardklarnda yanlarnda
getirdikleri Troyal esirler arasnda Roma adl biri varm. Denizlerde srklenmekten
bkm, usanm olan bu kz br esirleri gemileri atee vermeye kandrm, bylece
yolculuk sona ermi ve gmenler de Palatinus tepesinin eteine yerleerek ilk Roma
ehrinin temellerini atmlar. Bundan dolay da Roma hem ehrin ad olmu, hem de bir
tanra gibi sayg grm. Bu efsanenin politik nedenlerle kurulduu besbelli.
 Romulus.
Romallar ehirlerinin kurulu efsanesini masal deil de bir gerekmi gibi
gstermeye ve gelitirmeye, impartorluk ve emperyalizm stne kurulu devletlerine bir
arka plan, ok eskilere kadar uzanan bir tarih yaratmak amacyla ok nem verirlerdi.
Bunun iindir ki Romulus-Remus efsanesinde birok gerekler efsaneletirilmi, yerine
gre efsaneler de gerekmi gibi gsterilmektedir. Bu karm iinde gerei masaldan
ayrmaya uramadan olgular ksaca zetlemekten baka are yoktur.
Efsane Alba kral Numitor'la kardei Amulius arasndaki taht kavgasyla balar:
Amulius kral olmaya hak kazanm Numitor'u hapse atar (Numitor), dlsz kalsn diye de
kz Rea Silvia'y Vestal, yani Vesta rahibesi yapar ( Rea Silvia). Rea gece uykusunda, ya
da emeye su almaya gittiinde tanr Mars'n saldrsna urar, gebe kalr. Amcas
Amulius onu da bir kuleye kapatp dourduu ikiz ocuklar bir sepetin iinde Tiber
nehrine attrr. Sular kabark olan rmak birden alalr ve bebekleri s bir yerde
brakr. Oraya bir dii kurt gelir, yavrularn yitirmitir, iki ocuu emzirmekten zevk
duyar. Sonra da Faustulus adl bir oban yetiir, ocuklar alp kars Acca Larentia'ya
gtrr (Faustulus, Acca Larentia). ocuklar byr, glenirler. Gnn birinde Remus
Aventinus tepesinde kral Amulius'un srlerini bekleyen obanlara saldrr. obanlar
Remus'u tutuklayp kraln nne karrlar, kral onu sorguya eker. Bu olay srasnda
orada bulunmayan Romulus Faustulus'un yanna dnnce, obandan nasl bulunduunu
renir ve hemen Amulius'un sarayna koar. Balarnda bulunduu genlerle saray ele
geirirler, Amulius'u devirip yerine Numitor'u koyarlar. Sonra da ikizler gidip kendileri
bir ehir kurmak zere Alba'dan ayrlrlar. ehrin nerede kurulaca konusunda
aralarnda bir tartma kar, fallara bavururlar, kularn uuundan bir anlam
karmaya karar verirler: Remus Aventinus tepesine kar, orada alt akbaba grr,
Romulus ise Palatinus tepesinde on iki akbaba grr; o kazanmtr, ehrin yerini
saptamak ona der. Ama Remus kskndr, Romulus setii yerde sapanla bir snr
izip de bu snr aacak kimsenin ldrleceini syleyince glerek izginin stnden
atlar. Romulus da onu ldrr.
Bylece tek bana ynetmen kalnca Romulus kurduu ehri doldurmaya bakar.
Capitolium tepesinde bir snak kurar: Yrede bulunan btn sulular, hrszlar,
katiller, ekyalar orada snmak frsatn bulur. Romulus da bunlara kral olur. Ama
aralarnda kadn pek azdr. Romulus bir are dnr: Bir bayram enliine komu
Sabinleri arr, bunlar silahszken kzlarna saldrp onlar karrlar. Sabinler
silahlaryla bir daha arpmaya gelince, Sabin kadnlar babalar ve kardeleriyle
kocalar arasna girerek dvmelerini nlerler. Bu arada Tarpeia ad altnda
anlatlacak bir ihanet olay olur. Romulus yenmi, ehrinin temelini kurmutur. Romulus
tanr Jpiter'e adak adar, efaatini diler. yle olur: Romallarla Sabinler bir
konfederasyon kurarlar, Romulus'la Tatius birlikte hkm srerler, ama sonunda Tatius
haince ldrlr. Romulus'un lm hakknda sylentiler eitlidir: Bir kaynaa gre
Roma ehrini . . 754'te kurduktan sonra 33 yl hkm srm, sonra da Mars alannda
ordusunu tefti ederken birden gkler boanm, imekler akm ve kasrga getikten
sonra bakmlar ki kral ortada yok. Romallardan biri Romulus'u dnde grdn,
kraln tanr olup gklere utuunu, Quirinus adn aldn bildirmi Romallara. Bundan
byle de Romallar Romulus'a Quirinus diye tapnmlar ve Quirialis tepesinde byk bir
tapnan kurmular. Baka bir kaynaa gre Romulus'un lm hi de yle parlak
olmam, zorbalndan bkm olan senatrler kasrgay frsat bilerek kral ldrmler
ve Quirinus ve d masaln da halk kandrmak iin uydurmular.

Rutuller.
Latium'un yerlisi saylan bir boy. Aeneas talya'ya ayak bastnda Rutuller, nderleri
Turnus'un komutanlnda ona kar koymular, gmen Troyallarn Latium'a
yerlemesini nlemeye almlar (Aeneas, Turnus).

Rzgrlar.
Efsanede drt byk rzgrn ad geer, bunlar Notos (Lodos), Boreas (Poyraz),
Zephyros ve Euros'tur. Grld gibi Notos ve Boreas rzgrlar adlarn biraz
deiiklikle bizim poyraz ve lodosa vermilerdir. Ne var ki bunlarn dorultusunda 45
derecelik bir kayma olmu, Notos'a bugn kble Koreas'a yldz denilmitir. Zephyros bat
rzgr, yani bizim karayel'dir. Euros ise dou rzgr yani keileme. Bu rzgrlar
Yunan iirinde, zellikle Odysseia'da ok nemli bir rol oynar. zgn ve renkli kiilikleri
vardr Bunu aklamak iin aada biri Hesiodos, br ikisi Homeros'tan iir paras
veriyoruz:
Hesiodos, Theog, 378:

afak tanra Astraios'la birleip

cokun yrekli rzgrlar dourdu,
gkleri artan Zephyros'u,
azgn esili Boreas' ve Notos'u.

Homeros, Odysseia, V, 291: Poseidon Yz Yanklardan dnerken Odysseus'un Phaiak

toprana yaklatn grr, bana bir bela salar:

... Yd bulutlar st ste

Bir anda allak bullak etti denizi,
l yabasn tutuyordu elinde,
 salverdi eitli yellerin kasrgalarn tekmil,
topra, denizi kaplad bulutlarla,
karanlk boand gklerden.
Euros'la Notos ve uluyan Zephyros,
ve koca dalgalarla ak gkten kopan
Boreas,
estiler drt bir yandan boua boua.

Homoros, Odysseia, X, 19 vd.: Aiolos Odysseus'a btn rzgrlarn kapal olduu bir
tulum verir:

Yzd dokuz yanda bir srn derisini, bir

tulum yapt,
balad tulumun iine azgn yellerin
yollarn,
nk Kronos olu yellerin yneticisi
yapmt onu,
diledii yeli durdurur, diledii yeli salard.
Parlayan gm bir sicimle balad bu
tulumu
koca karnl geminin dibine, smsk,
en ufak bir yel bile dar szamazd.
Sonra sald ardmzdan bir Zephyros yeli,
ama varamadk o ara lgnl yznden
adamlarnn,
ve perian olduk, lecektik neredeyse.
zdler tulumu, frlad dar tekmil
rzgarlar.
kopan frtna srd bizi ak denize,
ok uzaklara srd baba toprandan.
 S
Sabazos.
Sabazios ok eski Phrygial bir tanrdr. Sonralar Yunan dnyasnca da benimsenmi
ve cokulu klt Dionysos'unkine benzedii iin Dionysos'la bir tutulmutur. Efsaneye
gre Zeus bir ylan biimine girmi, Persephone'ye yaklam ve Sabazios'u yle
retmitir. Ylan bu tanrnn mysterlerinde nemli bir rol oynar, tanrnn kendisi de
ylan biimine girermi, o biimde Asyal bir nympha ile birleerek dller retmi.
Sabazios insanlara kzlerini evcilletirmek ve sabana komak fikrini vermi, baz
imgelerinde bann kz boynuzlaryla gsterilmesi de ondanm. Yunan pantheon'una
sonradan girme olduu iin efsanelerde ad pek gemez. Mysterleri stne de
bilgilerimiz azdr (Dionysos).

Sagaritis.
Ovidius'un anlatmna gre Sagaritis Attis efsanesinde rol oynayan bir aa perisidir.
Attis, tanra Kybele'ye afif kalacana sz verdii halde bu nympha ile birleir, Kybele
de fkesinden Sagaritis'in iinde yaad aac keser, bylece nympha'nn yaam zn
kurutur, Attis'i de ldrtr (Kybele).

Salmakis.
Nice nice efsaneler vard ki, kaynaklarnn Anadolu'da bulunduunu kimse bilmez. Bu
masallara sahne olan yerler efsane kitaplarnda btn renk ve izgi zellikleriyle
anlatlmtr, masal okurken onlar gzmzle grr gibi oluruz. Ama hayal gzyle
grdmz bu manzaralar gerek dnyamzda aramaya pek koyulmayz. Oysa, masal,
iinde doduu dekora ne kadar balysa, dekor da kaynak olduu masaln anlmas,
anlatlmasyla canlanr ve asl kiiliini ondan alr.
Salmakis efsanesi iin de bu byledir. lkadan bu yana birok sanatnn iirine,
resmine, heykeline konu olan bu masal bugnk erevesine yerletirdiniz mi, masal
gerein verdii anlamla derinlik kazanr, masala sahne olan yer de zamann ak
iinde sanki duralar, lmszleir.
Bodrum'un hemen yannda, deniz kysnda, bir zamanlar "Salmakis" denilen, bugn
"Bardak" diye anlan bir tatl su kayna vardr. ecekleri suyun az kireli olmasna
nem veren Bodrum'lular sularn ya denizden kaykla, ya karadan eekle bu Bardak
kaynandan getirirler. Su, kynn iki adm tesindeki bir kayadan denize akar. Bardak
iki, yz metre geniliinde bir kumsaldr, karadan yana kayal, uurumlu bir da
amfiteatryla evrilidir.
Bardak'da gkten dme bir cennet paras gibi kck, berrak bir gl varm.
Mersin ve yabani sakz aalar bu gle yeil bir elenk olurlarm. Bu gzel glde
Salmakis adl bir su perisi yaarm, Salmakis, tanra Artemis'in buyruunda bir da ya
da orman perisi olmadndan, avclk etmez, yani zavall hayvancklar ldrmezdi;
onun iin de elinde ok ve yay tamazd. i gc gln yemyeil sularnda rpnp
ykanmak, rlplak cmb etmekti. Uzun salarn gl kysnda biten mersin
aacndan yapt taraklarla tarard. Salarn tararken kck glden baka aynas
yoktu. Salmakis bu aynaya baktka kendi gzelliine aakalr, gln gneli
yamalarda mlatrd. Hep gle dalar, ykanr kar, kendi kendine trk syleyerek,
yamataki da ieklerini toplar, sana takar, boynuna ve kollarna dolard. Suya
dald zaman su olur, akar, taknd ieklerle dada gezerken da yamacnn can
olur, akalara karr, trks de salman dallarn yaprak fslts haline gelirdi.
Bir gn Salmakis gl kysnda iek toplarken gzel bir delikanl grm. Delikanlnn
ad Hermaphroditos'tu. Bardak dzlnn bir yannda tanr Hermes'in tapna, te
yannda bir Aphrodite tapna varm. ki tanr sevimiler, Aphrodite gebe kalm ve
nur topu gibi bir olan dourmu. Babasnn ve anasnn adlarn birletirerek
Hermaphroditos adn takmlar ona. On be yana varnca gen yerinde duramam,
ban alp yeryzn gezmeye, grmeye km. Yolu Salmakis glnn nne dm.
Krpe delikanly grnce Salmakis'in gnl sevgiyle harlam. San ban yle bir
dzeltmi, gzelliiyle delikanlnn gnln bylemeyi tanrlardan yalvarp,
Hermaphroditos'un yanna varm ve: "Sen bir tanr msn, deil misin? Tanrysan, sevgi
tanrs Eros'un kendisinin herhalde" demi, "ne mutlu seni douran anaya, seni emziren
stnineye! Kz kardelerin de seni grmekle sevinirler. Annen, stninen, kardelerin
mutlu, ama gelin olarak sana varan kz onlardan yz kere, bin kere daha mutlu. Nice
zevkler tadacaktr o! Bugne dein evlenmedinse, gel birbirimize varalm; yok, bir
gelinle gerdee girdinse, yine de sevielim urackta, duyacamz zevk hrszlama bir
zevk olsun".
Salmakis byle demi. Ama ocukluk andan yeni km olan Hermaphroditos
ekingen, sklgan bir genti. O ana kadar byle eyleri hi aklndan geirmemiti.
Yanaklar utanla kzard. "Git oradan!" diye te drtt peri kzn. Salmakis, ii acyla
burkularak, bir alnn ardna ekilip gizlendi. Kendini ssz yerde yapayalnz bilen gen
nce ayan suda alkalad, sonra soyundu, rlplak gle dald.
Dibi grnen serin suda bir fildii heykel gibi yzyordu. Peri kznn gzleri arzu
ateiyle yanp akt. "Artk benimsin!" diye bir sevin l sald ve knndan syrlan bir
kl gibi plak ve parlak gvdesiyle gle atlad. Hermaphroditos'u elleri, kollar,
bacaklaryla sarm, actrcasna kavramt. Dudaklarn dudaklarna kenetlemiti. Nasl
ylan, penesine dt kartala bklm bklm dolanrd, nasl denizin dibinde
ahtapot, dokunalaryla tuttuu bal frl frl kavrarsa, Salmakis de delikanly yle
sarp barna basyor, dne dne suyun dibine ekiyordu.
Hermaphroditos kurtulaym die rpnrken, peri kz, tanrlara seslenmi, "Size
yalvarrm, ikimizi birbirimize kavuturun!" diye yakarm. Tanrlar dileini yerine
getirmiler: Kzla erkein iki gvdesini bir tek gvdede birletirmiler, yle ki, o gvde
ne erkek, ne dii, ayn zamanda hem erkek, hem dii olmu. Batda "hnsa" anlamna
gelen "hermafrodit" sz ite bu efsaneden gelir.
Bugn Bardak'da Kaplankaya denilen yksek bir tepe vardr. Hermes ve
Aphrodite'nin tapnaklar olsa olsa bu tepenin zerinde olabilirdi. Tepenin denize inen
yamacnda dikilitalara, antlara, dolmenlere benzeyen dev kayalar ykselir. Bu dik
doruklarn arasnda yer yer yeil kadife gibi imen paralar gverir. Denize varnca,
kimi kumsalla, kimi cilal talarla evrili berrak, tabii havuzlar vardr. Talar bu
havuzlar kemerler ve kpr cklerle aarlar; talarn altndan denize girer ve irili
ufakl be, alt havuzu dolarlar. Salmakis gl bu havuzlar olsa gerek.
Bu efsane nasl dodu, neden dodu? diye soracak olursak, ilka masalclar Salmakis
glnn suyunda gevetici, erkeklik gcn azaltc bir zellik vard da ondan diye
karlk verirler. Belki yalan, belki gerek, bilemiyoruz. Masalda gerek aranmaz ki,
iirinin tadna vanlr yalnz.

Salmoneus.
Deukalion'la Pyrrha'nn soyundan Aiolos'la Enarete'nin olu (Tab. 20, 22). Genlii
Tesalya'da geen Salmoneus gneybat Yunanistan'da Elis'e yerlemi ve Salmone diye
bir ehir kurmu. lk kars Alkidike'den Tyro adl bir kz olmu, kars lnce de Sidero
ile evlenmi. Sidero vey kz Tyro'ya eziyet etmi (Tyro).
Salmoneus kendini beenmi, haddini bilmez bir adamm. Zeus'la boy lmeye
kalkm, tanr gibi gk grleteceim diye tunla dedii bir yol am, stnden demir
tekerlekli bir araba geirmi, araba ar zincirler srklyormu arkasndan. Bylece
grlt patrtyla giderken bir yandan da imek niyetine yanan eraglar salyormu
saa, sola. Zeus bu lszle ierlemi, gkten yadrd yldrmla hem Salmoneus
ve arabasn, hem de Salmone kentini yakp yok etmi.

Sangarios.
Sangarios, Sakarya rmann Yunanca addr. Btn rmaklar gibi o da Okeanos'la
Tethys'in olu saylr.Troya kraliesi Hekabe onun kzym derlerdi. Sangarios'un ad
birok efsanelere karmtr, en nl ve nemlisi tanra Kybele ile ilgili kz Nana ve
Agdistis efsanesidir.

Sarpedon.
(1) Bellerophontes'in kz Laodameia'nn koynuna tanr Zeus girer, bu birlemeden de
Sarpedon doar (Tab. 25). Sarpedon lyada'da Troya sava ortaklarnn en nls, en
insandr, onun dram Hektor'unkinden aa kalmaz. Bu Zeus olu bu, bir kar
gtmeden, srf Anadolu topraklarn saldrya kar korumak iin gelmitir ta uzak
Lykia'dan, tanr Apollon'un ynettii k lkesinden. Sarpedon'un gc hi gevemez,
Troyallarn yld olur da Lykial yiitlerin yrei tam bir bilin ve yurtseverlik akyla
arpar lyada destan boyunca. Hektor'a bile kp yol gsterdii grlr byk
Sarpedon'un (l. V, 472 vd.):

Nereye gitti senin eski gcn?

Ordusuz, yardmcsz koruyacaktn ehri
hani
kaynlarnla, kardelerinle tek bana?
Ama imdi gremiyorum onlarn hibirini,
sinmiler aslan karsnda kpekler gibi,
Biz nasl dvyoruz, baksana bize,
biz ki yardmcnzdan baka bir ey deiliz.
Ben ta uzaklardan geldim yardma,
anaforlu Ksanthos'tan geldim, uzak
Lykiadan.
Sevgili karm, yavrumu kodum orada,
yoksullarn gz dikecei bir sr mal, mlk
kodum:
Savaa sryorum Lykiallar gene de,
kendim de en ndeyim ite bak.
Oysa Akhalarn alp gtrecei bir eyim de
yok.
Byleyken yerinde saymaktasn sen,
karlarn korumalar iin, br ordulara
bile
buyuramyorsun kar koymay.
Smsk bir aa dp, yem olacaksn
dmana.
Dman yerle bir edecek dzenli ilinizi.
Sen gece, gndz yormalsn kafan,
 nl yardmclarn nderlerine drt
bucakta
yalvarmalsn dayanmalar iin ylmadan.
Byle kar koyabilirsin ac gnlere.

Sarpedon t vermekle de kalmaz, Akhalarn kurduu duvara saldrda en bata

gelir, eylemiyle, kafasyla nderdir. yle denir lyada'da (l. XII, 289 vd.):

Ama akll Zeus, Argoslularm stne

olu Sarpedon'u salmasayd,
ne Troyallar, ne de nl Hektor
kaplar kramaz, duvar yaramazd.
Kvrk boynuzlu kzlerin stne atlan
bir aslan gibi sald onu.

Kralln, nderliin yasalarn bilir Sarpedon, yle dnr kendisine verilen

yetkiler ve bunlarn ykledii devler stne (l. XII, 310 vd.):

Glaukos, Lykia'da neden ok sayarlar bizi,

neden oturturlar bizi ba keye,
neden etlerle, dopdolu taslarla arlarlar,
neden bakarlar bize tanrymz gibi,
ulu Ksanthos kylarnda neden geni
topraklarmz var,
hem ba olmaya, hem buday olmaya
elverili?
yleyse burada bizim devimiz ne,
Lykiallarn n sralarnda savamak deil
mi?
Ey can yoldam benim
savatan kamann sonu ne,
yalanmadan, lmsz yaamak m?
 Bunu bilseydim, ne kendim savardm en
nde,
ne de seni yollardm erlere n veren savaa,
neylersin, lm tanralar gzler
yolumuzu,
bir lml kaamaz onlardan, kurtulamaz.
Hadi gidelim, grelim, bakalm,
biz mi dmana n veririz,
yoksa dman m n verir bize?

Bu tanr olu halktan bir insan gibi konuur, lyada'da demokrasi ilkelerine - ki bu
ilkeler daha yoktu ortada - onun kadar inanm, onun kadar sorumlu bir kii daha
gsterilemez.
Gn gelir ki Sarpedon Akhilleus'un arkada Patroklos'la boy lmek zorunda kalr.
Bu savan kendisi iin son sava olduunu sezer gibidir, gene de kkrtr yoldalarn
savamaya (l. XVI, 422 vd.):

Ayp size, Lykiallar, nereye kaarsnz

byle?
Yiitlii gstermenin ite tam sras.
Ben kendim kacam bu adamn
karsna,
bakalm burada Troyallar kesip bien kim,
kim bunca ktlk eden adam?
Birok soylu yiitlerin dizlerini zd o.

te o srada Zeus karr iin iine, karr da ne olur, kendinden gl Kader'e boyun
emek sevgili olunun lmne seyirci kalmak zorundadr. yle bir konuma geer
kars Hera ile arasnda (l. XVI, 43 3 vd.):

ok yazk, insanlar arasnda en sevdiim

Sarpedon'a!
Menoitiosolu Patroklosun elinden lmek
 onun kaderi.
imde yreim bir o yana gider, bir bu
yana,
gzya dktren savatan geri alp onu,
karp braksam m Lykia 'nn semiz
toprana,
yoksa braksam lsn m
Menoitiosolunun elinden?

Bunun zerine bir sr gevezelik eder Anadolu dman Hera, demagoji yapar sizin
anlayacanz, hi olur muymu adam karmak, sonra br tanrlar da karmak
istermi oullarn, sonu neye varrm bu iin. Zeus'un yrei szlar, yas imar diye kan
damlalar aktr yeryzne. Sarpedon can verir, son deminde grevi Glaukos'a geer
(Glaukos) ve lr. Zeus tanrnn tek yapabildii olu Lykial Apollon'u armak, ona
Sarpedon'un lsn yurduna gtrmesini buyurmaktr (l. XVI, 668 vd.):

Sevgili Phoibos, hadi git imdi,

al gtr Sarpedon'u karg yamurunun
altndan,
sil gvdesinden kara kan,
gtr uzaklara, rman sularnda onu yka.
Tanr merhemi sr gvdesine, tanrsal
rubalar giydir.
Hzl klavuzlara ver, gtrsnler
Sarpedon'u,
ver ikiz tanrlara, Uyku'yla lm'n eline,
abuk gtrp braksnlar semiz Lykia
toprana,
kardeleri, akrabalar onu orada gmer,
bir mezara, yazl tan altna.
lmllere gsterilecek sayg ite bu.
 Apollon babasnn dediini yapar. Bir daha da sz edilmez Sarpedon'un lyada'da.
(2) Zeus'la Europe'nin olu. Minos ve Rhadamanthys'in kardei Sarpedon'la (Tab. 11)
yukarda ad geen yiit arasnda nasl bir ba olduu mitograflarca tartma konusudur.
Bir efsaneye gre, Sarpedon krall Minos'un elinden almak istemi, ya da Minos'la ikisi
ayn delikanlya gnl vermiler (Miletos) ve onun iindir ki Sarpedon Girit'ten Anadolu
kylarna srlm. Orada Miletos'la birlikte Miletos ehrini kurmu. Mitograflarn
iinden kamadklar bu sorun Lykia-Karia ve Girit arasndaki sk balant gz nnde
tutulursa zmlenebilir. Bu isim ve efsaneden de belli ki Sarpedon Ege deniz
uygarlna zg bir kiidir, bu uygarlksa hem Yunanistan'n ya bancs, hem ondan
stn olduu iindir ki, yadrganmakla ve Minotauros gibi efsanelerin domasna yol
amaktadr (Minotauros, Theseus).

Saturnus.
talya'nn en eski tanrlarndan biri, sonradan Yunan-Kronos'uyla bir tutuldu. Efsanesi
yledir: upiter (yani Zeus) onu tahtndan atp Olympos'tan kovunca Saturnus ilerde
Romann kurulaca yere gelmi ve Capitolium tepesinde Saturnia diye surla evrili bir
yerleme yeri kurmu. Orada onu kendisinden daha eski bir tanr, yani anus karlam.
O a Latium blgesinde altn a diye anlrd. Saturnus yerli halka tarm ve bacl
retmi, bolluk ve mutluluk iinde yaamalarn salam. airlerin anlatmak, vmekle
bitiremedikleri Saturnus ann ansna Roma'da Saturnales denilen bayramlar kutlanr,
aralk ay ve yl sonuna rastlayan bu enliklerde halk hibir snr ve l tanmaz,
snflar birbirlerine karr, yle ki kleler efendilerine buyurur, soylular klelerine
hizmet ederlermi. mparatorluk dneminde Saturnus yalnz Kronos'la bir tutulmam,
Afrika ile ilikiler sonucunda Kartaca'nn byk tanrs Baal'i de kiiliinde simgeler
olumutur.
Hesiodos'un Theogonia'da "Soylar efsanesi" diye dile getirdii alar efsanesi Ovidius'a
"Deiimler" adl kitabnn en gzel iirlerinden birini esinlemitir. Bu paray aa da
veriyoruz (ev. . Z. Eyuboglu):

lkin altn a km ortaya.

Ne ac ekme varm, ne alma, ne de
yasalar,
dorulukla, ballkla kendiliinden
yrtrm ilerini insanlar.
Bulunmuyordu korkudan, cezadan bir z,
okunmuyordu tun zerine kazlm
korkutan
szler de.
Titremezdi zavall halk korkudan
yarglarn nnde,
yaar giderdi onlarn yardmna
bavurmadan.
Daha kesilmemiti dalardan amlar,
indirilmemiti prl prl sulara,
yabanc lkeleri grmek iin.
Bilmiyordu lmller
yaadklar kylardan bakasn,
ller evrilmemiti derin hendeklerle,
yokmu kllar, tulgalar
dayanmakszn ordulara, gvenlik iinde
gnlnce yayordu uluslar.
Glk karmadan, el srlmeden,
yarlp eilmeden saban demiriyle
toprak veriyordu btn rnlerini
kendiliinden.
Sevin, kvan iindeydi yaratklar
Yer yorulmadan azk verdiinden.
Toplarlard kocayemileri, da ileklerini,
kaln dallarda aslan dutlar, kzlcklar.
Palamutlar dklrd kocaman upiter
aalarndan.
nsz, sonsuz bir bahard,
okard Zephyros 'un sessiz sessiz esen
tatl, lk soluklu yelleri
yeni am tohumsuz iekleri.
rnler saard ekilmemi toprak,
 ar baaklarla aaryordu srlmemi
tarlalar.
Irmaklar akyordu kvrm kvrm
stten, tatl tanrlk besinlerden rmaklar,
damlyordu altn sars ballar
sresiz yeil kalan aalardan szlyordu.
Atlnca karanlk Tartaros'a Saturnus,
girmi Jpiter'in buyruuna evren,
balam altndan dk,
keskin parltl tuntan deerli
gmn a.

Satyrler.
Satyrler ve Silenler doay simgeleyen cinlerdir. Dionysos alaynda yer alrlar.
Gvdelerinin belden st insan, belden aas ise at ya da teke biimindedir. Uzun ve
dolgun bir kuyruklar vardr, ayaklar at trna biiminde, erkeklik uzuvlarysa dolgun
ve kalkktr. Krlarda dolar ve Mainadlarn, nymphalarn peine taklrlar. Hayvanca
duygularnn yanks yzlerinde de grlr. Satyrler daha ok plastik sanatlarda ve
resimlerde canlandrlmtr. Efsanelerde pek bir rol oynamazlar. Marsyas bir Satyr'di
(Silenler).

Seirenler (Sirenler).
Seirenler (adlar Bat dillerine Siren diye gemitir) Yunan mitolojisinin uydurduu
efsanelik yaratklar arasnda gnmze dek tutunan ve baka mitolojilerin etkisi altnda
karma, deiime urayan denizkzlardr. lkin Odysseia'da sz geen Seirenler kadn
gvdeli, ku kanatl ve gzel sesli olarak tanmlanr. Sonradan ortaan yaratt ve
zellikle kuzey folklorunda grlen figrlerin etkisiyle Sirenler kanatl olmaktan km
ve yar insan, yar balk biiminde denizkzlar diye canlandrlmtr. Bugn de Siren ya
da denizkz deyince, belden yukars kadn, belden aas pullu pullu ve yzgeli olan
yaratklar akla gelir. Ne var ki bu imge Yunan mythos'una bsbtn yabancdr, Seiren
figrnn aada verilen metinden de anlalaca gibi, balkla hibir ilikisi yoktur.
Kirke Odysseus'u uurlamadan nce yolda ne gibi tehlikelerle karlacan kendisine
bildirir (Od. XII, 39 vd.):
 Seirenlere varacaksn sen en nce,
onlar byler yaknlarna gelen btn
insanlar,
kim yaklarsa bilmeden ve dinlerse onlar,
yand,
bir daha evinde onu ne kars karlar, ne
ocuklar.
Seirenler onu ayrda nlayan ezgileriyle
byler,
ayrn evresinde kemikler vardr, bek
bek,
bunlar kemikleridir etleri ryen
insanlarn,
bzk bzk durur kemiklerin stnde
deriler.
Durma orada, yr, arkadalarnn da tka
kulaklarn,
tatl balmumuyla tka ki, onlarn sesini
dinlemesinler,
istersen dinle sen, ama balasnlar ayakta
seni,
hzl geminin iinde iplerle balasnlar
kollarndan, bacaklarndan orta diree,
ondan sonra dinle Seirenleri doya doya.

yle olur, Odysseus Klrke'nin dediini yapar ve Seirenlerin nnden geerken bal
olduu yelken direinden kopmay nasl arzuladn anlatr bize, ama Seirenlerin
sesinden baka biimlerine degin bir ey sylemez. br Yunan mythos yazarlarnn
Seirenleri uzun uzadya tanmlamalar erken alardan beri vazo resimlerinde ok
byk bir yer tutmalarndan ileri gelir.
Mitograflar genellikle Seirenlerin rmak tanr Akheloos'un kzlar olduunu kabul
ederler, anas Musalardan biriymi, Melpomene ya da Terpsikhore. iki, drt ya da kz
karde olduklar sylenir, adlar da verilir. Yaman arkc, hatta algc olduklar, bir
trio yapp, birinin lyra, brnn flt ald, ncsnn de ezgi syledii efsanelerde
sz konusudur.
Odysseus'tan baka Argonautlarn da Seirenlerin nnden getii, ama o srada
Orpheus'un denizkzlarnkinden daha gzel bir ezgi tutturduu iin arkadalarn
Seirenlere kavumak isteinden vazgeirdii de anlatlr. Ovidius'a gre Seirenler bir
zamanlar ku kanatl deil de, herkes gibi kzlarm, Persephone'nin arkadalarym.
Ama Persephone Hades tarafndan karlnca ne yapp yapp ona yetimek iin kanat
brakmlar ve yerde, gkte arkadalarn aramaya koyulmular. Daha baka yazarlar bu
niteliklerinin bir tanr cezas olduunu ileri srerler. Kaynaklar ne olursa olsun Yunan
mythos'unda Seirenlerin Harpyalara benzedikleri, onlarn bir baka trn
simgeledikleri aktr.
Seirenler efsanesinin bir gerekle ilikisi olup olmad zamanmzn bilgin ve
gezginlerini ilgilendirmitir. Bu masala simgesel bir anlam vermek isteyenler de
olmutur. Doadan gelen bir arya dayanamayp kendini lme atan erkek motifi nice
nice iir ve masallara konu olmu, Heine'nin "Loreleina karlk bizde Melih Cevdet
Anday'n "Kollar Bal Odiseus" iiri akla gelir. Bu uzun iirin son blm dorudan
doruya Seirenlere. degindir, bu byl ezginin bambaka ynden, air ynnden bir
yorumunu verir:

Krekiler hasatsz denizi

kprttler krekleriyle,
tez yryt gemi gn batarken
ulat Sirenlerin adasna,
yreim kopacak gibiydi,
kanatlanp uacak gibiydi, ama
Sirenlerin izi bile yoktu ortada.
Yalnz bir ezgi, ta derinden,
ta ierimden gelen bir ezgi
balad yava yava ykselmeye;
o yabans, o byl trkleri ben
sylyordum sar gemicilere,
yalnz ben duyuyordum Sirenleri.
Kirke, bilge tanra, selam sana!
 Sa salim getim kendimi.

Selene.
Selene Ay'n simgesidir. Hyperion'la Theia'nn kz, Gne tanr Helios'la afak tanra
Eos'un kardeidir (Tab. 8). ki atn ektii gm tekerlekli bir araba stnde gkleri
dolaan gzel bir kadn olarak canlandrlr, birok sevgilileri olduu anlatlr: Zeus'la
birlemi ve ondan Pandia adl bir kz dourmu, Arkadya'da tanr Pan'la sevimi,
Panda ona bir beyaz kz srs armaan etmi. Ama en nl ak Beparmak
dalarnn oban Endymion'dur. Endymion'dan elli kz olduu bir efsanede anlatlr
(Endymion). Artemis'le ilikileri iin Artemis maddesine baknz.

Semele.
Kadmos'la Harmonia'nn evlenmesinden drt kz doar: no, Autonoe, Agaue ve
Semele (Tab. 18). Zeus Semele'ye ak olur, ama kars Hera onu kskanr; ihtiyar bir
stnine ekline girerek yanna gelir ve Semele'ye, "Zeus'a yalvar da sana kendini tanr
olarak btn grkemiyle gstersin" der. Semele kanarak Zeus'tan bunu ister. Zeus da
imek ve yldrmlarla kendisini gsterince Semele yanar; yanarken de karnndaki yedi
aylk ocuu, Zeus'un olu Bakkhos'u drr, Zeus ocuu kurtarr, baldrnn iine
saklar. Vakti gelince Bakkhos, ya da Dionysos adyla anlan tanr Zeus'un baldrndan
yeniden doar (Dionysos).

Semiramis.
Babil kraliesi Semiramis'in yksn nl mitograflardan Sicilyal Diodoros
anlatmtr. Suriye'de Askalon yresinde bir gl varm, bu glde Derketo adnda kadn
yzl, balk gvdeli bir tanra yaarm. Aphrodite bu tanraya kzm ve onu blgenin
obanlarndan birine k etmi. Derketo nur topu gibi bir ocuk dourmu, ama bir
erkekle birletiine ierledii iin oban ldrm, dourduu kz ocuu da brakarak
glne dalm. Bebei ak gvercinler mandralardan ardklar st ve peynirle
beslemiler adna da bunun iin Semiramis, yani Suriye dilinde "gvercinlerden gelme"
denmi.
Semiramis byyp gzel bir gen kz olmu. Gnn birinde kraln khyas
mandralar geziyormu ki, kz grm, beenmi ve kendine kar olarak Ninive'ye
gtrm. Semiramis gzel olduu kadar da akllym, kocasna her iinde yardm
ediyor, ylesine yerinde tler veriyormu ki adam her iimle baarl oluyormu. O
srada Babil kral Ninos Baktriana lkesine kar sava am, byk bir orduyla saldrd
halde, lkenin bakentini bir trl ele geiremiyormu. Semiramis'in kocas da
ordudaym, sava uzad iin karsn yanna getirtmi, Semiramis de kaleyi almak iin
bir are dnm: Ordular ovada arprken, arkasndan bir blk askerle bo kalan
kaleye trmanm ve hayretten donakalan dman yenerek kaleyi teslim alm. Kral
Ninos da Semiramis'in aklna ve yrekliliine olduu kadar gzelliine de arplm.
Khyasndan kadn istemi, onun yerine kendi kz kardeini vermeyi ne srm, ama
adam raz olmam. Gzlerine mil vurulacan anlaynca da kendi kendini ldrm.
Ninos Semiramis'le evlenmi, lnce de tahtn ona brakm.
Semiramis kralie olunca nce kocasna byk bir antkabir yaptrm, sonra da nl
asma bahelerinin yapmna girimi. Dillere destan olan Babil ehri ve baheleri
cennetin yeryzndeki imgesiymi. Diodoros onlar en ufak ayrntlarna dek anlatr.
Frat ve Dicle ovalarnda daha birok bayndrlk yaplarn tamamladktan sonra
Semiramis d seferlere de km, Asya'da ele geirdii lkelerde byk yaplar
meydana getirmi, en sonunda da Msr'da Amon tapnana nasl gidip geleceini
renmek istemi; tanr szcs, olu kendisini tahttan devirmeyi dnd an
leceini bildirmi. Semiramis daha sonra Hindistan'a kadar uzanm, yorgun dm ve
gerisin geri Babil'e dnerken olunun kendisine suikast hazrladn renmi. Bunu
duyar duymaz taht oluna brakarak ortadan kaybolmu. Sylentiye gre kralie bir
gvercin olup ge umu.

Servius.
Roma'nn altnc kral saylan Servius Tullius'un hayat stne birok efsaneler
anlatlrd. Kral Tarquinius'un evinde kle olarak hizmet eden bir kz varm, bir gece
ocaktan kan bir Lar tanr gelip onunla birlemi, kz gebe kalp Servius'u dourmu.
ocuk bir gece uyurken bann evresini alevler sarm, bunu gren Tarquinius'un kars
Tanaquil alevin sndrlmesini nlemi, bebek gzlerini aar amaz da alev yok olmu.
Olaanst bir kii olduunu anlayan kral kzn ona vermi, ld zaman da yerine
Servius gemi. Ama kral tahta oturmadan nce seimini halkoyuyla da onaylatm.

Sibylla.
Sibylla bir ad m, ya da bir meslek ad m? Apollon kltne bal, gelecei bilen,
ngren tanrnn esiniyle dolup onun azndan fal bakan, olacaklar aklayan Sibylla
khini bir midir, hepsi mi? Pek belli deil. Apollon khinlerinin hepsine Sibylla
denmiyor, rnein Delphoi'deki khinin ad Pythia'dr. Sibylla ad Anadolu'daki bilicilik
merkezlerindeki khin kadnlara veriliyor, sonra da bu adn Kyme merkezinin gney
talya'daki Cumae ehrine tanmasyla Cumae khinine. Sibylla kelimesi bir ses
benzetmesi de olabilir: Khinin kendinden geip vecit halinde solurken kard slk
gibi seslerin bir yansmas, ada dklmesi olabilir. Sorun aydnlanmamtr bugne
bugn. Ama en yeni buluntular, Smintheus Apollon tapnann anakkale'nin Ayvack
ilesi, Glpnar bucanda ortaya kmasyla kaynaklarmz aydnla varacak biimde
yorumlamak olanaklarn bize verecektir belki.
Pausanias ilk Sibylla'nn Smintheus Apollon'un hizmetinde, Herophile adl bir kz
olduunu yazar: Bu kz da dann bir nympha'syla lml bir babadan dolmu
(Herophile). Apollon tanrya vgler dzd gibi, Troya savann da Spartal bir kadn
yznden kacan bildiren bu Sibylla kendini tanrnn hem "meru kars" hem de "kz"
olarak tanmlarm. Delos, Klaros, Samos, hatta Delphoi'ye de gider, yannda tad bir
tan stne kar, yle fal bakar, kehanet okurmu. Herophile Troas blgesinde ld
halde, bu ta Delphoi'de kalm, Pausanias zamannda gsterilirmi.
kinci nl Sibylla gene Ege kylarndan Erythreia khiniymi. Onun da babas
lml, anas bir nympha'ym ve onu Korykos dann (Kranda) bir maarasnda
dourmu. Doar domaz khinlie balam, azndan dklen fallar da dize
halindeymi. Daha ocukken Apollon tapnana adanm. Bu Sibylla ile ok uzun mrl
ya da hi lmeyen Sibyllalarn r alm oluyor. Sylentiye gre her biri 110 yl tutan
dokuz insan mr yaam.
Bundan sonra Sibylla'ya (yahut Sibyllalara) Roma kaynaklarnda rastlanr. Vergilius da
(Aen. VI, 1 vd.), Ovidius da (Met. XIV, 124153) Cumae Sibylla'sndan uzun uzadya sz
ederler. talya'ya gen bu khin Erythreia Sibylla'snn kendisiymi. Vergilius ona
Deiphobe adn verir, Glaukos'un kz olduu ve Cumae'de Phoibos'la yol az tanras
Hakabe'ye hizmet ettiini syler. Aeneas' ller lkesine gtrp getiren odur. Bu khin
stne eitli efsaneler anlatlrd: Apollon ona mr balam, elinde ne kadar kum
tanesi tayabilirse, o kadar yl yaayabileceini bildirmi, ama yurduna bir daha
dnmemesini de art komu, Erythreia'ya ayak bast gn lecekmi. Sibylla da
Cumae'ye gm, (bir sylentiye gre Aeneas'la birliklte) ama gnn birinde yurdundan
khine bir mektup gelmi, stnde Erythreia toprayla yourulmu bir mhr varm,
khin ona dokunur dokunmaz lm. Ya da u: Apollon khinine gnl vermi, azndan
kacak ilk dilei gerekletirmeye sz vermi, Sibylla da uzun mr istemi, ama
sonsuz genlik istemeyi unutmu. Tanr, kzln kendine verirse, genliini de
balayacak olmu, ama kz buna yanamam. Bu yzden de ihtiyarladka
ihtiyarlam, burumu, bzlm, sonunda bir austosbcegi haline gelmi, Cumae'deki
Apollon tapnanda bir kafes iinde kalrm. ocuklar ona, "Sibylla ne istiyorsun?" diye
sorarlar, o da, "lmek istiyorum" cevabn verirmi.
Roma tarihinde ok byk bir yer tutan, devlet politikasna deta yn veren Sibylla
kitaplarna gelince, bunlar da talya'ya Cumae Sibylla's getirmi, derlerdi. Tarquinius
Superbus anda Sibylla dokuz kitabyla birlikte Roma'ya gelmi ve krala bunlar
satmak istemi, Tarquinius istedii fiyat ok yksek bulunca, Sibylla kitaplarn n
atee atm, pazarlkta gene uyuamaynca daha tanesini yakm, sonunda Tarquinius
geri kalan kitab satn alm ve upiter Capitolinus tapnana koymu. Roma din ve
devletiyle ilgili her sorunda bu kitaplara bavurulur, tutulacak yol onlardan alnan
esinlere gre izilirdi. Sibylla kitaplarn saklamak ve korumak iin rahip heyetinin
greviydi. Ana Tanra Kybele'nin Pessinus'tan Roma'ya getirilmesi de bu kitaplarn esin
ve isteiyle olmutur (Kybele).
 Side.
Yunanca nar anlamna gelen Side birok efsanelik kadnlarn addr:
(1) Tauros'un kz, Pamphylla'da Side ehrinin isim anas.
(2) Belos'un kardei, Algyplos'la Danaos'un analar, Fenike'de Sidon ehrine adm
vermi.
(3) Danaos kzlarndan biri, Peloponez'deki Side adl kk ehre adn vermi.

Sidero.
Salmoneus'un ikinci kars, Tyro'ya eziyet eder ve Neleus'la Pelias tarafndan
ldrlr (Tyro, Neleus).

Silenos.
Silenos kocalm Satyr'lere genellikle verilen addr, ama Silenos adnda bir kii de
vardr. Kr tanrs Pan'n ya da Hermes'le bir nympha'nn olu diye geinir. Tipik
Anadolulu bir imgedir: Yass burunlu, irkin, ihtiyar, hep eek stnde ve hep de sarho
olduu iin eeinden ikide bir den koca karnl bir adam olarak canlandrlr. Dionysos
alaynda dolar, Dionysos tanry yetitiren oymu derler. Ama ylesine akll ve
bilgedir ki insanlar hayat srlarn onun azndan almaya can atarlar (Midas). Boa
bakl bu ihtiyar Vergilius'un VI. oban iirinde obanlar konumaya zorlar, ama en
gzel, en anlaml tanmn bize Platon "len" diyalogunda verir. Alkibiades orada
Sokrates'i bir Silen'e benzetir ve yle der (l. 215 d-d):
"Ben Sokrates'i vmek iin, dostlarm, baz benzetmelere bavuracam. aka
ettiimi sanacak Sokrates. Ama bu benzetmeleri aka iin deil, doruyu gstermek iin
kullanacam. lkin bu adam Silen heykellerine benzeteceim. Hani u heykel
dkknlarnda grlen ddkl, kavall Silenlere. Bu Silenler ortadan ikiye blnr ve
ilerinden kk kk tanr heykelleri kar. Onu Satyr Marsyas 'a da benzetebilirim.
Grn bakmndan bu Silenlerin tpksdr Sokrates. Yalan m? Daha baka benzerlikler
de var aranzda, syleyeyim de bak. Bir defa her eyle saygszca alay edersin; doru
deil mi? Deil dersen, tanklar getiririm. Kaval almasn bilmez misin? yle bilirsin ki,
Marsyas hi kalr yann da. nk o eninde sonunda kamlardan nefes kuvvetiyle
kard seslerle bytyordu insanlar. Ho, bugnk kavalclarn da yapt baka bir
ey deil. Olymposla Marsyas'tan rendii havalar alar. Bu havalar ister iyi alnsn,
ister kt, tanrdan gelme olduklar iin, insanlar byler, srlara ve tanrlara ermek
isteyenleri meydana karr. Seni Marsyas'tan tek ayran ey, algsz, kavalsz sadece
szlerle ayn eyi elde etmendir. Bir bakas konusun, istedii kadar da usta bir szc
olsun, ne sylese hibirimizi hemen de hi ilgilendirmez. Ama sen konutun mu, yahut
da senin szlerini kt bir szcden de olsa, dinledik mi, kadn, erkek, oluk ocuk
duraklar, kulak kesilir, kendimizden geeriz ".
 Simoeis.
Simoeis (Dmrek ay) Skamandros'la Troya ovasnda akan suyun addr. Btn
rmaklar gibi o da Hesiodos'a gre Okeanos'la Tethys'in oludur, lyada'da sk sk sz
geer. Akhilleus Troyallar kesip kesip Skamandros rmana atnca yiidi kovalamak ve
alt etmek zere arkadalarna yardm eder (Skamandros). Bu rmak tanrnn iki kz
olmu; biri Troya'nn kurucusu Tros'un anas, br Assarakos'un kars ve Kapys'in
anasym.

Sinon.
Sinon Akhalarn Troya'dan ekilirken orada braktklar casustur. Troyallar aldatp
tahta at ieriye almalarn salamak iin bir sr yalan uydurur: Akhalarn onu
tanrlara kurban etmek istediklerini, ellerinden katn ve Troya'ya sndn. Tahta
at Odysseus'un Palladion'u almasna karlk Athena tanraya bir sunu olarak
braktklarna, bu atn ieriye alnmas iin surlarda bir gedik amak gerektiine
Troyallar kandrr, gece de Troyallar kurtulu erefine len yapp bol bol yedikten,
itikten sonra uyuduklar bir srada Tenedos'tan geri dnen Akha ordusuna kaplar
at gibi, atn iindeki Akha savalarn da darya karr, bylece ehri atee verip
Troya'nn dmesine yol aar. Bu irkin kiiyi ve onun tyler rpertici eylemlerini
Aeneas Dido'nun nnde Troya'nn ykln anlatrken dile getirir (Verg. Aen. II, 57 vd.).

Sinope.
Sinope Karadeniz'de Sinop ehrine adn veren efsanelik kiidir. Asopos rmak tanrnn
bir kzym. Efsanesi yledir: Zeus Sinope'ye k olmu ve her dilediini yerine
getirmeye sz vermi. Gen kz da kzlna dokunmamasn dilemi. Tanr yeminine
bal kalarak onu kz brakm ve gtrm, Karadeniz kylarna koyuvermi. Sinope
sonradan ayn dzenle tanr Apollon'u da, rmak tanr Halys'i de kandrm ve hibir
lmly de yanna yaklatrmam.

Sisyphos.
lkan efsanelik kiileri arasnda zamanmzn yazar ve dnrlerini en ok
ilgilendiren biri de Sisyphos'tur. Prometheus gibi insanlar tanrlara kar tuttugundan,
Odysseus gibi insan akl ve kurnazlyla tanrlara bile stn olduundan olsa gerek.
Sisyphos tanrlara kar su ilemi kiidir, onlarla boy lmeye giritii iin de ller
lkesinde korkun bir cezaya arplr. lkin adna Odysseia'da rastlanr. Hades'te grd
Sisyphos'u yle tanmlar Odysseus (Od. XII, 593 vd.):

Sisyphos'u grdm, korkun ikenceler

ekerken;
 Yakalam iki avucuyla kocaman bir kayay,
ve kollaryla, bacaklaryla dayanmt
kayaya,
habire itiyordu onu bir tepeye doru,
ite kaya tepeye vard, varacak, ite tamam,
ama tepeye varmasna tam bir parmak kala,
bir g itiyordu onu tepeden gerisin geri,
aaya kadar yuvarlanyordu yeniden ba
belas kaya,
o da yeniden itiyordu kayay tekmil
kaslarn gere gere,
kopan toz toprak habire aarken bann
stnden,
o da habire itiyordu kayay, kan ter iinde.

amz Fransz yazarlarndan Albert Camus "Le Mythe de Sisyphe" adl denemesinde
Sisyphos'u anlamszln (absrde) bir simgesi diye tanmlar. Yapt i anlamsz ve
yararszdr, ama bu ii sonsuzlua dek grmekle ykmldr Sisyphos. Bu korkun
ikencenin bir gn biteceini bile umamaz. Sisyphos umutsuz kahramandr, ama insan
kahramandr, nk bilinlidir. Camus insan yaamnn anlamszl iinde insan
onurunun gene de, d etkenlerin anlamszlna, koullarn kanlmaz basksna karn
zorunlu olan yk bile bile tamak olduunu belirtir ve Sisyphos'un bu korkun
ikenceden her eye karn bir zevk duyduunu, bilincin verdii sevinle bir eit
mutlulua, umutsuzluun mutluluuna eriebileceini ileri srer. Sisyphos'u da bylece
anlamszl akl ve bilin gcyle yenen insan kahraman olarak karmza diker. Tanr
ne yaparsa yapsn onu yenememitir.
Camus gibi biz de Sisyphos'un suu neydi diye soracak olursak, yant yle olur:
Sisyphos fazla akllyd, ar kurnazd, mr onu, bunu aldatmakla gemitir. Autolykos
sr srlerini alm, Sisyphos da gelmi, her hayvann trna altna nceden yazm
olduu adn gstererek srlar geri alm. Ama o srada Autolykos kz Antikleia'y
Laertes'le evlendiriyormu, dnden bir gece nce Sisyphos kzn yatana girmeyi ve
onu Odsseus'a gebe brakmay baarm. Odysseus'un bu kadar akll ve kurnaz oluu
Laertes in deil de, Sisyphos'un olu olduundanm. Bu bir, ikincisi Zeus'a kar:
Batanr Asopos'un kz Aigina'y kard zaman Sisyphos'un kral olduu Korinthos'tan
gemi, Sisyphos bunu grm, derken Asopos kzn aramaya knca kimin kardn
sylerim, ama sen de ehrimin kalesinde bir kaynak fkrmasn salarsn demi. Asopos
buna raz olmu, Sisyphos da Zeus'u ele vermi. Tanrlar tanrsnn affedecei su mu?
Bir sylentiye gre suluyu hemen yldrmla arpm, baka birine gre onu alp Hades'e
gtrsn diye Thanatos, yani lm cinini gndermi ona. Sisyphos, yutar m, ne yapm
yapm, kskvrak balam koca ifriti. yle ki insanlar lmez olmu ortalkta. Zeus gene
de are bulmak zorunda kalm, kurtarm Thanatos'u, eski dzeni yeni batan kurmu,
ama ilk kurban olarak da Sisyphos'u almasn buyurmu lme. Ne var ki Sisyphos
lmeden karsna tembih etmi sakn cenaze treni yapmasn diye. Mezarsz, trensiz
rplak km Hades tanrnn nne, ah vah etmi, karsndan yaknm durmu, bir
yeryzne gideyim de aznn payn vereyim demi ller lkesi padiahna. O da
brakm gitsin. Gidi o gidi, bir daha dner mi Sisyphos cehenneme? Yllar yl yaam,
ama ld zaman da bir daha kamamasn salamak iin ite o cezaya arpm
tanrlar onu. arpmazlar m?
Sisyphos stne daha birok sular yklenir. Uyduran uydurmu. Karsnn
Pleiadlardan biri, Merope, olduunu, Gaukos'la Bellerophontes'in atas bulunduunu
sylemekle yetinelim biz. Kendisi Aiolos'un olu, yani Deukalion soyandandr (Tab. 20).

Skamandrios.
Bkz. Astyanaks.

Skamandros.
Troya ovasnda akan rmak (bugn Kk Menderes). Skamandros'un bir ad da
Ksanthos, yani kzl sudur, nk iinde ykanan koyunlarn tylerini kzllatrr m. Bir
anlatma gre, Aphrodite gzellik yarmasnda Paris'in nne kmadan nce salarna
kzl bir renk vermek iin ban Ksanthos'a daldrm. Skamandros adnn kayna dar
yle aklanr: Troas blgesine geldiinde Herakles susam ve Zeus'tan su istemi, tanr
da ufak bir pnar fkrtm topraktan, yiit daha da kaznca (Yunanca skapto kazmak
demek) byk bir su kayna bulmu ve buna Skamandros adn vermi (Tab. 16).
lyada'da sk sk sz geen Skamandros Zeus'un olu byk bir tanr olarak
tanmlanr. Akhilleus arkada Patroklos'un ldrldne ierleyip Troyallar bir bir
kltan geirip llerini rman iine atnca, yiitle rmak tanr arasnda yaman bir
atma olur (l. XXI, 300 vd.):

Irman taan sular altnda kalmt ova,

sryle l yzyordu suyun stnde,
gzel silahlar yzyordu l delikanllarn.
 Irmak kprr ve Simoeis'i yardma arr:

Kar duralm bu adamn gcne,

canm kardeim, ikimiz, birden,
yok edecek neredeyse kral Priamos'un ilini
Troyallar dayanamayacak bu savaa.
abuk yeti imdada hadi,
kaynak sularyla doldur yatan,
akt btn selleri, hadi, durma,
bir byk kasrga kopar,
aalar, talar grlesin atr atr,
durduralm u azgn adam.

yle olur, gkten inen rman koca dalgas kabara kabara kovalar Akhilleus'u, ama
Hera araya girer ve Hephaistos'u atele salar rmaklarn stne, ortal ate kaplar:

... Kabarcklar fkryordu gzel

sularndan,
byk bir atete nasl kaynarsa bir kazan,
erir iinde semiz bir domuzun iya,
altnda yanan kuru odun her yandan
kabartr onu,
ite Ksanthos 'un gzel sular da, atein
altnda,
yalm yalm yle yanyor, kaynyordu.
Ksanthos akamaz olmu, durmutu,
bouyordu onu Hephaistos 'un zorlu nefesi.

Irmaklar pes der ve ate suyu yenmi olur, tanrlar da savamaktan vazgeerler.

Skylakeus.
Lykial Glaukos'un arkada Skylakeus Troya savama katlan Lykiallar arasnda sa
kalp yurduna dnen tek savadr. Geldiinde Lykial kadnlar ona kocalarn
sormular, hepsinin ldn syleyince kadnlar onu talayp ldrmler. Bu olay
Bellerophontes'in tapnana yakn bir yerde olmu. Sonradan Zeus Skylakeus'un
tanrlatrmasn buyurmu.

Skylla.
Skylla, Kharybdis'le birlikte Odysseia'da sz geen deniz canavarlarnn en
korkuncudur (Kharybdis). Kimden, nasl doduu pek belli deildir, kimi efsane yazarlar
onu Phorkys'le Hekate'nin, kimi de Typhon'la Ekhidna'nn kz sayarlar. Odysseia' da
Odysseus bu canavan kendi anlatr, Skylla'nn en canl imgesi de budur, Homeros'a kulak
verelim (Od. XII, 85 vd.):

Skylla oturur maarada, ulur ac ac,

sesi benzer yeni domu bir eniin sesine,
ama kendisi yle korkun bir canavardr ki,
istemez kimse onu grmek, istemez bir
tanr bile.
On iki aya var, biimsiz ve gdk on ikisi
de,
upuzun boyunlar var, tam alt tane,
her boynun stnde korkun bir kafa var,
her kafada sra di, st ste, smsk,
kapkara azlar durmadan lm saar.
Maarann kovuunda bele kadar
gmldr o,
uzatr balarn korkun uurumdan dar,
gezdirip baklarn kayalarda, olduu
yerden
avlar yunus balklarn, kpekbalklarn,
ve indirir gvdeye srlerle deniz
canavarn.

Odysseus ya Kharybdis'e yaklap bsbtn yok olmak, ya da Skylla'ya alt gemiciyi

kurban vermek kkndan ikincisini seer. Tam Kharybdis'in anaforlarndan kurtulmak
zeredirler ki, aada anlatlan ackl olay olur (Od. XII, 243 vd.):

Sapsar bir korku kaplad o zaman btn

arkadalar.
lm Kharybdis 'ten gelecek diye biz tam
bakarken,
Skylla dald geminin iine ve kapt, kopard
en gl krekilerimi, en iyi alt yoldam;
dnnce ben gemiye ve arkadalarma
bakaym diye,
grdm tepemde onlar, elleri, ayaklaryla
rpnrlarken,
havada sallanp bara bara aryorlard
beni admla,
son kez anyorlard adm, ecel terleri dke
dke.
Denize uzanan burunda bir balk
yaban kz boynuzundan yalanc yemini
uzun olta sryla kk balklara doru
sarktr hani,
nasl yakalayp yere atarsa rpnan
balklar,
yle rpnyordu ite yoldalarm havada,
kayalarn stnde.

mgesi masal havasna brnm olarak izilen Skylla'nn aslnda ne olduu, dev bir
ahtapot mu, bir deniz canavan m, pek belli deil.

Smintheus.
Smintheus, tanr Apollon'a lyada'da verilen bir ad ya da sfattr. Destann banda
Troas blgesinde bulunup yeri bugne dek saptanmam olan Khryse kentinin rahibi
Khryses Agamemnon'un tutsa olan kz Khryseis'i geri istemek iin Akhalarn Troya
nndeki ordughna gelir ve tanr Apollon'a yle yakarr (l. I, 37 vd.):

Ey Khryse'yi, kutsal Killa'y koruyan,

gm yayl,
Tenedos'un gl kral, Smintheus, dinle
beni,
bir gn sana yarar bir tapnak yaptysam
boalarn, keilerin yal butlarn
yaktysam senin uruna,
u dileimi tez elden yerine getiriver:
Gzyalarmm cn al Danaolardan,
oklarnla.

Tanr da rahibinin dileini yerine getirir ve Akha ordusuna korkun bir veba salar.
Bunun zerine Agamemnon rahibin kzn babasna geri gndermeye karar verir, bir
gemiyle Khryse kentine yollarlar. Bu kentin yeri bugne dek bilinmiyordu, Smintheus
Apollon'un ad da, nitelikleri de doru drst aklanamyordu. Smintheus'un "fareleri
kovan" tanr olduu sanlyor, ama bu ek ad da gereince aklanamad gibi, lyada'da
bu kadar byk bir tanr olarak gsterilen Smintheus'un kim olduu da kesinlikle
bilinemiyordu. Bu szlk dizilmeye baladktan sonra Smintheus Apollon'un tapnann
ve Khryse ehrinin yerinin bulunmas Anadolu din tarihi ve mitolojide r aacak bir
olay diye nitelenebilir: anakkale'nin gneyinde, Glpnar bucann hemen altnda
Bahelerii denilen mevkide Smintheus Apollon tapna ortaya kt. Bugn Baba burnu
diye denize uzanan bir kntnn hemen arkasnda eski Khryse kentinin bulunduu
anlalmaktadr. Burada topraktan kalntlar karlmakta olan Apollon Smintheus
tapna Hellenistik ada balanlp Roma dneminde onarlan byk bir yap olarak
karmza kyor: lleri 24,30 m x 43,52 metredir, nde 8, yanlarda 14'er stun, drt
tarafnda 11 basamakl kocaman bir tapnak. Tapnan friz, heykel ve stun kalntlar
karlm, Khryse'yi Troas skenderiye'sine balayan bir kprnn izleri de bulunmutur.
Smintheus Apollon'un klt merkezini ortaya karan bu arkeolojik aratrma anakkale
Mzesi tarafndan ynetilerek Khryse'nin de yerini saptamaktadr. Arkeologlarn
kanlarna gre Krhyse Lysima-khos'un yaptrd ve Byk iskender'in adn tayan
Alexandria Troas'a bal byk bir din ve klt merkezidir. Demek oluyor ki en eski
alardan Homeros destanlarnda tuttuu yeri bu merkez tarihsel dnemlere kadar
korumutur. Srdrlecek aratrmalarn bizi Apollon Smintheus'u kiilii stne de
aydnlatacana phe yoktur (Apollon).

Soylar - alar Mythos'u.

Hesiodos'un, kardei Perses'e gerekleri aklamak ve doru yolu gstermek amacyla
yazd "ler ve Gnler" (Yunanca Erga kai Hemerai) adl didaktik eserinde
Theogonia'daki yntem insanlar dnyasna uygulanr: Tanrlar gibi insanlar da baz
aamalar geirip bugn bulunduklar duruma gelmilerdir. Ne var ki tam karamsar bir
grle, insanlarn iyiye deil, ktye gittikleri ve sonlarnn bsbtn ykm olaca
kansndadr. Bunu nlemek iin kiinin adalete dayanp dorudan aynlmamas ve hele
gece, gndz var gcyle almas gerekir. Hint-Avrupa kaynakl dnya grlerine
dayanan bu mythos Yunan yaznnda pek yank uyandrmamsa da, Roma dnyasnda
epey tutunmu ve ilenmitir. Theogonia ile iler ve Gnler arasnda ana gr
bakmndan hem bir benzerlik, hem bir eliki vardr: Her iki yaptta sz geen
Prometheus efsanesi, ler ve Gnler'de Pandora masalyla tamamlanm ve bu
bakmdan karamsarlkta daha ileri bir aamaya varmsa da, ler ve Gnler'de altn a
Kronos'un egemenlik dnemiyle bir tutulur, insanlar iin ykm Olymposlu tanrlarn
saltanatyla balar. alarn (Hesiodos a deil de soy diyor) madenlere gre
adlandrlmas ran-Babil kaynakl bir gre dayanr. ler ve Gnler'de soylar efsanesi
Pandora efsanesinden hemen sonra gelir (l. 110-202); Hesiodos'a gre be soy vardr:
Altn, gm, tun ve demir soylar, bunlarn aralarna Hesiodos bir ey daha sokar:
Homeros destanlannda sz geen yar tanr kahramanlar soyu. yle tanmlar her
birini:
ALTIN SOY:

Olympos'ta oturan lmszler yaratt

lml insanlarn ilk soyunu altndan.
O zamanlar Kronos'un gkleri tuttuu
Zamanlard,
tanrlar gibi yayordu insanlar,
kaygsz, rahat, acsz, dertsiz.
Belal ihtiyarlk kmyordu stlerine,
kollar, bacaklar her zaman dipdiri
sevinip couyorlard gamsz lenlerde,
tatl uykulara dalar gibi lyorlard.
Dnyann var, you onlarnd,
 toprak kendiliinden bereket sayordu.
Saysz nimetler ortasnda, rahat, memnun,
yaayp gidiyordu insanoullar
tarlalarnda.
Bu ilk insanlar lp topraa karnca,
birer cin oldular Zeus 'un dileiyle,
iyi birer cin, topra ve insanlar koruyan
cinler.
Yaman bir erefe konmu oldular bylece.

Cin olarak evirdiimiz Yunanca "daimon"dur (Daimon).

GM SOY:

sonra gmten ikinci bir soy yaratt

olympos'ta oturan lmszler.
bunlarn boylar- poslar da, akllar da
ok baka trlyd,altn soylulardan.
ocuklar,yzyl ocuk kalyordu.
evlerinde analarnn dizinde ocuka
oynaarak.
byyp ergin aa gelince,
pek uzun srmyordu hayatlar,
balarn derde sokuyorlard lgnlklaryla.
l nedir bilmiyordu cokunluklar,
lmszleri saymyor,tapnaklara
gitmiyorlard,
oysa uygar insanlarn yasasyd bu.
kronos'un olu Zeus kzd onlara,
gmd topraa saygsz yaratklar,
yeralt cinleri oldu gm soylular.
Bunlar erefe altndadr tekilerin.
 TUN SOYLULAR

Bir nc soy yaratt tanrlar tanrs Zeus.

Bu tun soylular,gm soylulara hi
Benzemiyordu,
birer ktk gibiydi bunlar,gl kuvvetli
korkun,
ileri gleri aztmak,saldrmak,
ldrmekti,
bunlar ekmek yemiyordu,ta gibiydi
yrekleri,
korku salyordu gittikleri yerlere
nnde durulmuyordu glerinin,
yenilmek nedir bilmiyordu.
grbz omuzlarna akl kollar.
Tuntand silahlar, tuntand evleri.
tunla kazyorlard topra,
nk kara demir yoktu henz.
bunlar kendi elleriyle yok olup,
ekti gittiler br dnyaya.
Ve dnyada ad brakmadan gittiler.
kfl, pasl Hades'in rpertili
karanlklarna.
kapkara lm rzgarlar ald onlar,
brakp gittiler, prl prl gn klarn.

KAHRAMAN SOYU

Toprak yeniden rtnce bu soyu da,

bir kuak daha yaratt Zeus, Kronosun
olu.
Daha bereketli, daha doru, daha yrekli
olan bu soy,
yar tanr kahramanlar getirdi dnyaya.
te ondandr bu snrsz topraklarda
bizlerden nce gelen koca yiitler.
etin savalarda, yrek acs
kargaklarda
yitti, gitti bu kahramanlarn hepsi,
kimi yedi kapl Thebai'nin duvarlar
nnde,
Oidipus srleri uruna, Kadmosun
Topranda,
kimi gemilerde, denizler tesindeki
Troya'da,
gzel sal helena uruna.
Sarldlar hereyi rten lm yorganlarna.
Kimilerine de Kronos olu Zeus,tanrlar
Tanrs,
insanlardan uzakta,dnyann snrlarnda,
bir yurt ve bir hayat verdi, mutlu ve
lmsz.
Orada, o mutlu adalarda yayor imdi
onlar,
engin derin Okeanos'un kylarnda.
O mutlu yiitlere,ylda kez rn verir,
iekler,tatl meyveler saan Ana Toprak.

DEMR SOYU

nsanoullarnn,beinci soyuna gelince,

keke o soydakilerden biri olmasaydm ben,
keke daha nce lsem, ya da daha
domasaydm!
nk bu beinci soy demir soyudur.
onlar gndzleri didinir, ezilirler,
geceleri kvranr dururlar
tanrlarn yollad trl dertlerde.
Belalarla kark biraz sevintir
bulabildikleri.
Ama bir gn gelecek, Kronos'un olu Zeus
bu lml insan soyunu da yok ediverecek.
O zaman, ak sal insanlar soyu gelecek,
o zaman , ne baba oluna benzeyecek,
ne de oullar babalarna,
ne ev sahibi konuunu bilecek, sevecek,
ne dost dostunu, ne karde kardeini
bu gnk gibi.
Yalanr yalanmaz,hor grlecek ana
baba,
kaba kaba atacaklar onlara,
Tanr saygs bilmeyecek bu
mutsuzlar.
karnlarn doyuranlarn, karnlarn
doyurmayacaklar.
Ne yeminin deeri kalacak, ne dorunun,
nede iyinin.
Yalnz ktlere, azgnlara gidecek sayglar,
hak glnn olacak yalnz, vicdan
kalmayacak.
Kt insan saldracak iyi insana,
 yalana dolana kap, andlarn
ineyecekler,
zavall insanlarn ayaklarna dolanacak,
kskanln kem gzleri, kem dilleri.
O zaman brakp yeryzn, Olympos'a
gidecek.
insanlar brakp, tanrlara snacak,
ak yzl, ak alnl Aidos'lar,Nemesis'ler.
Yalnz aclar kalacak, lml insanlara,
are bulamaz olacaklar ktlklere kar.

Sparta.
Peloponezde Sparta ya da Lakedaimon olarak anlan ehrin kurucusu, Eurotas
rmann kz.

Spartoi.
Ekilen adamlar anlamna gelen Spartoi Kadmosun topraa ektii ejder dilerinden
kan ve doar domaz da birbirlerini ldren adamlardr (Kadmos).

Sphinks.
Oidipus efsanesinde ad geen kadn yzl ve gsl, aslan ayak ve kuyruklu dii
canavar (Oidipus). Hesiodosun Theogoniasna gre Sphinks (ya da Sphiks) Ekhidna ve
Orthostan domadr (Tab. 6).

Staphylos.
zm salkm anlamna gelen Staphylos birka efsanelik kiilerin addr:
(1) Aitolia kral Oinosun oban. Keilerinden bazlarnn srye katlmakta
geciktiklerini ve yedikleri bir yemile zplayp hopladklarn grm, bunu krala
sylemi. Oinos da (Yunanca arap demek) bu yemii skm, arap yapm. araba kraln
adn vermiler, yemie de Staphylos demiler.
(2) Silenosun olu, araba su kaymasn ilk o denemi.
(3) Dionysos tanrnn Giritli Ariadneden olan bir olu.

Stentor.
 lyadada bir kez ad geen bir sava. Sava naras attnda sesi elli adamn sesine
bedel olduundan tun sesli Stentor diye anlr.

Sterope.
Atlasla Pleionenin kz, Pleisdlardan biri (Tab. 7). Oinomaosun anas diye geinir.

Steropes.
Uranos (Gk) Gaiann (Toprak) birlemesinden doan tek gzl devlerden biri. Ad
parlak, ak, parltl anlamna gelen Steropes Zeusa imei armaan etmitir
(Kyklopes).

Stheneboia.
Bkz. Anteia.

Styks.
Styks, Hesiodosa gre Okeanosun kzlar arasnda en bata gelenidir. Pontosun
dllerinden Pallasla birleir ve Zelos, Nike, Kratosla Biay dourur (Tab. 6). Gene
Hesiodosa gre Zeus titanlar yenip tanrlar arasnda eref paylarn datrken Styks ilk
yanna gelen olmu (Theog. 397 vd.):

Styks olmutu ilk gelen Olymposa

Yce babasnn tlerine uyarak,
Zeus stn paylar verip yceltti onu;
Onun adna yamin edecekti tanrlar
Ve ocuklar kendi yce katnda oturacakt.
Zeus hepsine verdii sz tuttu,
Benimsedi Kratosla Bieyi, Gle Kudreti.

Styks bir yeralt rma olarak grlr, tanrlar bu rmak zerine yemin ederler.
Yemin Olymposta olursa, Zeus risi gnderir, Styksi getirir. Styks zerine yemin eden
yeminini bozacak olursa, korkun bir cezaya arplr; Bir yl boyunca azna ne tanr
bal, ne de tanr arab koyabilir, soluk alamaz, sonra da dokuz yl boyunca tanrlardan,
toplant ve lenlerden uzak durmak zorundadr. Styks karanlkta grl grl akan
Okeanosun bir kolu saylr, sular koca rman sularnn onda biri kadardr.

Symplegadlar.
 Bkz. Argonautlar.

Syrinks.
Arkadya blgesinde yaayan bir orman perisi. Tanr Pan onu sevmi ve peine taklp
kovalamaya balam. Tam yakalayacakken Syrinks bir saz haline dnm. Bir dere
kenarndan topraktan fkran saz yel estike tatl tatl tyormu. Pan bu kamlar alp
balmumuyla birletirmeyi dnm, bylece Pan flt diye anlan Syrinks kavaln
meydana getirmi. Sylentiye gre Pan ilk yapt kanal Efesteki bir maaraya
brakm. Bu maarada kzlarn kz olup olmadklar denenirmi: eriye bir kz girip
kapannca maaradan kaval sesleri gelirmi; kz gerekten kz olan kzsa uyumlu tatl
ezgiler gelir, maara kaps kendiliinden alr ve kz ba bir am elengiyle ssl
olarak karm, yok deilse, korkun lklar duyulur ve birka gn sonra kap alnca
kzn yok olduu grlrm.

afak.
Bkz. Eros.

T
Talos.
(1) Girit efsanesinin robot insan. Talos adaya adn veren Kres'in, ya da tanr
Hephaistos'un olu, yahut da tun soyundan artakalan bir insanm. Minos, ya da Zeus
onu Girit'e beki olarak dikmi, Talos her gn silahlaryla aday epeevre dolar,
yabanclarn karaya kmasn nlermi. Daidalos'un Girit'ten kamak iin kanatlar yapp
havalanmas da ondanm. Talos yaklaan gemilerin stne koca ta paralar atar, bu
engeli de amak aresini bulanlar daha da korkun bir biimde yok edermi: Atein
iine atar, tuntan gvdesini kor haline getirir, sonra da yolculara sarlr, onlar cayr
cayr yakarm. Talos'un bedenine silah ilemezmi, yalnz ayann bileinde bir damar
varm. Medeia byleriyle o damar bulup yrtm, Talos da bylece lm
(Argonautlar).
(2) Daidalos'un ra Talos bir Atinaldr. Testereyi icat ettii iin ustas onu
kskanm, Akropol'den aa atm (Daidalos).

Talthybios.
Agamemnon'un habercisi. Krallar kralyla birlikte Troya savana katlr ve eitli
grevler grr: Briseis'i Akhilleus'tan almak, phigeneia'y Aulis'e getirmek, Kinyras'n
lkesine eli gitmek ona dmm. Talthybios'un Sparta'da bir suna varm,
uluslararas hukuku ve elilik haklarn koruyan bir kahraman saylrm.

Tanrlarn Douu.
Bkz. Theogonia.

Tantalos.
Lydia kral Tantalos hem efsanede dal budak salm lanetli bir soyun atas, hem
ller lkesinde ektii ceza ile nldr. Kendisi Zeus'la Plton'un olu saylr (Tab. 14).
Karsnn ad stne kaynaklarda ayrlk vardr, ama ocuklarnn Pelops'la Niobe olduu
genellikle kabul edilir (Pelops, Niobe).
Soyu sopuyla lanete uramasn gerektiren suun ya da sularn ne olduunu
efsaneler aka dile getirmez: Tantalos Sipylos (Manisa) danda krallk kurmu, ok
gl ve zengin bir adamm. Asl suunun bu stnl, tanrlarn kendisine balad
nimetlerden gurur duymas, marp ly karmas olduu ileri srlr. Gerek neden
baka olsa gerek: Tntalos da br Anadolulu tanr ve kahramanlar gibi, Olymposlularn
dzenine aykr den bir din ve efsane emberinin kiileridir. Anaerkil bir dzeni, Ana
Tanra'nn egemen olduu bir din grn simgelerler. Sipylos yamalarnda kayaya
oyulmu bir Kybele heykelinin bulunmas, Niobe efsanesinin bu dan eteindeki
Sardes'e yerletirilmesi buna kanttr. Baka bir din ve dzen adna ba kaldrdklar
iindir ki cezaya arplmlar, lanete uramlardr.
Tantalos bir sylentiye gre Hermes'e Zeus'un kpeini vermemek iin yalan yere
yemin etmi, Zeus'un fkesi bu yzdenmi. Ya da tanrlarn sofrasna arlm da tanr
srlarn aa vurmu, ya da tanr balyla arab arm. Kendisine yklenen ok daha
byk bir su tanrlar denemek iin olu Pelops'u dorayp tanrlarn nne
karmasdr. Tantalos ikencesi diye dillere gemi olan cezasn Homeros Odysseia'da
yle anlatr (Od. XI, 582 vd.):

Tntalos'u grdm, korkun ikenceler

ekerken:
Duruyordu bir gln iinde, ayakta
yksele yksele kyordu su enesine
kadar,
ama imek iin davrand myd, damlasn
alamyordu suyun,
ihtiyar adam eiliyor, eiliyor, eiliyordu,
su da ekiliyor, ekiliyor, yok oluyordu
 emen toprakta,
ve bir amur peyda oluyordu ayaklarnn
dibinde, kapkara,
ossaat bir tanr kurutuveriyordu gl.
Yemiler sarkyordu bann nnde dall
budakl aalardan,
armutlar, narlar, prl prl elmalar,
ball incirler, tombul zeytinler sarkyordu,
ama ihtiyar adam, koparaym diye ellerini
uzatt myd,
bir yel geliyor, savuruyordu onlar kara
bulutlara.

Tarkhon.
Roma'nn kuzeyinde bulunan Tarquinii ve daha baka ehirleri kurmakla n salm
Etrsk kahraman. Telephos'un olu olduu sylenir. Etrskleri Lydia'dan, yani
Anadolu'nun Ege kylarndan talya'ya o gtrm. Tarkhon ak sal olarak domu, bu
da anl bir aln yazsna delilmi.

Tarpeia.
Tarpeia Capitolium'a ve orada bulunan Tarpeia kayasna adn veren Romal kzdr.
Adam ldrenler bu kayadan aa atlp ldrlrd. Tarpeia'nn kendisi de bir
suludur: Babas Spurius Tarpeius Capitolium kalesinin bekisiymi. Sabinler karlan
kzlarn geri almak iin kalenin dibinde ordugh kurup ehri sardklan srada Tarpeia
Sabin kral Tatius'u grm ve ona k olmu, kendisini kar olarak alrsa, kalenin
kaplarn amaya sz vermi krala. yle olmu, ama Sabin kral Tarpeia'y almak yle
dursun, ordusuyla kaleye saldrdnda kz kalkanlarnn altnda ezip ldrmler.

Tartaros.
Tartaros yeraltndaki ller lkesinin en derin yeridir. Titanlarla tanrlar arasndaki
savata deprem Tartaros'a kadar uzanr, bu savata yenilen Titanlar da Zeus Tartaros'a
kapatr. Tartaros'un en iyi tanmland yapt Hesiodos'un Theogonia'sdr. yle denir
(Theog. 736 vd.):
 Orada durur yan yana kaynaklar,
btn varlklarn son ular
kara topran ve sisli Tartaros'un,
ekinsiz denizin ve yldzl gn
tanrlar rkten pis, kfl keler.
ylesine derindir ki bu yerler
bir ylda varlamaz dibine,
kaplarndan girildikten sonra.
Bora stne bora savurur insan
bir o yana, bir bu yana, korkun bir hzla.
Ve ite orada ykselir kona kara Gece'nin
kasvetli, korkun bulutlar iinde.

Tartaros'un derinliini belirtmek iin Hesiodos bir de yle der:

Bir rs gkten dse dokuz gn, dokuz

gece,
ancak sonuncu gn varabilirdi yeryzne
ve tun bir rs dse yeryznden ancak
dokuz gn, dokuz gece sonra varabilir
Tartaros'a.

Teiresias.
Thebaili Teiresias efsanede sz geen bilicilerin en nlsdr. Troya sava
efsanelerinde de, Thebai emberinde de ok nemli bir rol oynar. ldkten sonra bile
Odysseus ruhuna sorular sormak iin uzun ve tehlikeli Hades yolculuuna giriir. Byc
tanra Kirke Teiresias' yle tanmlar (Od. X, 491 vd.):

Gidilecek Hades'in ve korkun

Persephone 'nin lkesine,
danmak iin Thebaili Teiresias'n ruhuna,
 henz yitirmemi akln bu kr bilici,
Persephone bir ona bilin balamtr
llerden,
bir odur dnen, tekiler uuurlar
glgeler gibi.

Teiresias stne birok efsaneler anlatlr: Teiresias Spartoi soyundandr ( Spartoi),

ocukluunda Kithairon danda gezerken iftleen iki ylana rastlam, ocuk bir sopa
alp dii ylan ldrm, ossaat erkekken birdenbire dii olmu, yedi yl sonra gene ayn
yerde ayn olay grm, bu kez erkek ylan ldrm ve yine erkek olmu. Bana gelen
bu olayn n tanrlara kadar uzanm, Hera ile Zeus bir gn, akta kadn m daha ok
zevk duyar, erkek mi konusunda tartrlarken, Teiresias'n fikrini almay dnmler.
Teiresias'n yant artc olmu: Erkek bir zevk duyarsa, kadn onun dokuz mislini
duyar diye buyurmu, Hera da kadnln srlar aa vuruldu diye Teiresias'a kzm,
gzlerini kr etmi. Buna karlk Zeus ona khinlik hnerini ve yedi kuak boyunca
yaamasn balam.
Teiresias'n en nl kehanetleri unlardr Amphitryon'a kars Alkmene'nin kiminle
yattn aklar, Laios'a doacak olan ocuunun kendisini ldreceini haber verir,
Oidipus'u aydnlatr, Thebai'den kovulmasn salk verir, Thebai'ye kar yediler seferinde
ehrin nasl korunabileceini gsterir; daha sonraki efsanelerde Teiresias her ie karan
bilici tipi olarak canlandrlr: Pentheus'a tanr Dionysos'a kar gelmemesini,
Narkissos'un leceini ve daha birok olaylarda gelecei haber veren odur. Odysseia'da
oynad role gre Teiresias'n bilicilik hnerini lmnden sonra da saklad anllr.
Bu da Zeus'un nl khine bir armaanym.
Epigonlar Thebai'yi alnca Teiresias br Thebaililerle gm, yolda Telphusa
kaynandan su ierken lm. Baka bir anlatma gre ehirde kalm, ama Thebaililer
onu kzyla birlikte Delphoi'ye, Apollon tanrya adanmak zere gndermiler, yolda
ihtiyarlktan lm.

Teisiphone.
Adam ldrme sularnn cn alan Erinyslerden biri (Erinys).
 Tekmessa.
Troya nnde byk Aiasn kapatmas, bir Phrygia kralnn kzyd. Sophokles'in
"Aias" tragedyasnda nemli bir rol oynar (Aias).

Telamon.
Aiakos'la Endeis'in olu, Aias'n babas, Peleus'un kardei (Tab. 21). ocukluunda
Peleus'la birlikte vey kardeleri Phokos'u ldrmeleri zerine (Phokos) Telamon
Aigina'dan srlr, Salamis'e yerleir ( Aiakos). Herakles'le birlikte Argonaut'lar seferine,
Kalydon avna katlr. Gene Herakles'le birlikte birinci Troya seferine gider ve Herakles
Laomedon'un kz Hesione'yi kurtarnca Telamon bu kzla evlenir. Bu evlenmeden
Teukros doar ( Teukros). Troya sava srasnda Telamon Salamis'te oullarnn
dnmesini bekler. Teukros Aias'sz yurda dnnce fkelenir ve onu kovar. Nasl ld
belli deildir (Aias).

Telemakhos.
Odysseus'la Penelope'nin biricik oullar. Babas Troya savana gidince Telemakhos
daha kundakta ocuktur. Ad ilkin Odysseus'un kendisini savaa gtrmek iin gelen
elilere oynad oyun srasnda geer (Palamedes). Sonra Odysseia'nn banda ona gene
rastlanr: Bym, delikanl olmutur, thake saraynda taliplerin babasnn maln,
mlkn arur etmelerine zlr, onlar kovmak iin elinden bir ey gelmez, sonunda
babasnn yaayp yaamadn renmek iin yola kmaya karar verir: Troya'dan
dnen yiitlere babasndan haber sormaya gidecektir. Mentor klnda tanra
Athena'nn klavuzluunda olan bu yolculuk Odysseia'nn ilk drt blmnde anlatlm,
bu yzden de bu blmlere Telemakhia denmitir ( Odysseia). Nestor ve Melenaos'un
konaklarna varr, onlarla grr, Troya savalarnn anlarn uzun boylu
anlatmalarna frsat verir (Menelaos, Helena). Dnnde taliplerin kurduu pusuya
dmez, thake limanna girmeden ehir dndaki bir kumsala kar, biraz nce de
Odysseus ayn yere km ve domuz oban Eumaios'un kulbesinde konuk edilmitir.
Baba-oul nce tanmadan buluup konuurlar, sonra Odysseus dilenci kl altnda
gerek kimliini aklaynca, taliplerin hakkndan gelmek iin planlar kurarlar.
Telemakhos talipleri ldrmekte babasna yardm eder, anasyla babasnn bulumasna
seviniri Bakaca da bir rol yoktur Odysseia'da.

Telephos.
Herakles'le Auge'nin olu Telephos dramatik bir yknn kahramandr. Daha anasnn
karnndayken tanr szcsnn doacak olan ocuun daylarn ldrecegini bildirmesi
ana-ogul Auge ile Telephos'un bir sandkla denize atlmalarna yol aar. Kurtulurlar ve
Mysia kylarna karlar (Auge). Baka bir anlatma gre yalnz Auge Mysia'ya gider, kral
Teuthras'a satlr, Telephos ise Arkadya'da bir daa braklr, orada obanlarca
bytlr ve dada kaza ile iki adam ldrr: Bu iki adam kendi daylardr. Telephos
Arkadya'dan srlr. Delphoi tapnana gidip tanr szcsn yoklar, Mysia ya gitmesi
gerektii cevabn alr. Mysia'ya gelir, ama anasn tanmaz, Auge'nin de olunu
tanmamas az daha ana ile olun evlenmelerine yol aacakken vaktinde nlenir. Auge
kral Teuthras'in kendisiyle evlenir, bir sre sonra Teuthras lnce Mysia krall
Telephos'a kalr.
Bu srada Akhalar Troya'ya kar ilk seferlerine giriirler, donanma yanl rota ile
Mysia kylarna yanar. Telephos Troya kral soyuyla akrabal yznden Akhalara kar
koyar, yiite arpr ve birok nemli kiileri ldrr, ama AkhilIeus karsna dikilince
korkuya kaplp komaya balar. Tanr Dionysos araya girer ve Telephos'un bir asma
ktne ayann taklp dmesini salar. Arkasndan gelen AkhiIIeus da onu
kalasndan vurur. Akha donanmas ekilip gider, sekiz yl kadar uzun bir zaman da
Anadolu kylarna uramaz olur, ama Telephos'un yaras iyilememektedir. Dant
biliciler yaray kim atysa o iyiletirebilir derler. Telephos da bu kez Aulis'te Akhilleus'u
bulmaya gelir. Euripides "Telephos" adl (kayp) tragedyasnda Mysial kahraman dilenci
klnda kartrm Akhilelus'un nne, alatr, szlatr, istediini elde ettirirmi.
AkhiIIeus kargsnn pasndan bir para srer yaraya, Telephos iyileir ve kran borcunu
Akhalara Troya'ya kacak doru yolu gstermekle der. Telephos Troya savana
karmaz, ama olu Eurypylos Mysial bir blkle Priamos'un yardmna koar
(Eurypylos).

Telkhines.
Poseidon'la ilgili kt cinler. Yar insan, yar balk biimindeymiler, ylan klna
girdikleri de olurmu. Telkhinler Rodos adasnda yaarm ve dnyada ne kadar deprem,
kar, dolu, yamur gibi afetler varsa, hepsi onlarn elinden karm. Tufan da onlar
nceden bilip haber vermiler. Rodos adasnn sularna Styks'in sularn kantrarak
topran verimsiz olmasna yol amlar. Tufandan kaarken biri Lykia'ya gelmi ve
orada, Ksanthos rma kenarnda Lykial Apollon'a bir tapnak kurmu, derlerdi.
Telkhinlerin baz efsanelerde Kabeirlerle kartrld grlr, o zaman da sanat
cinler olarak gsterilirler: Maden ilemesini bilirler, tanr heykelleri ve Poseidon'un
yabasn yapmlar. Ama aslnda kt ve yararsz olduklarndan Apollon oklaryla, ya da
Zeus yldrmlaryla onlar ldrm. Denizde birer kaya olmular.

Tenes.
Tenedos'a (bugn Bozcaada) adn veren kurucu kahraman. Kyknos'un olu saylr
(Kyknos). vey anas Tenes'i kendisine gz dikmi olmakla sular. Kyknos da buna inanr
ve Tenes'le kz kardeini bir sanda kapatp denize atar. Poseidon tanr genleri korur
ve o zaman Leukophrys adyla anlan Tenedos'a karr. Sonralar Kyknos yanlln
anlar ve Tenes'le barmak zere Tenedos'a gelir, ama Tenes babasnn gemisini karaya
balayan halat keser, bylece her trl ilikiyi koparm olur. Akhalar Troya'ya sefer
yaptklarnda Tenedos'a varnca, Tenes onlar talar, ama Akhilleus'un kargsyla
vurularak lr.

Tereus.
Bkz. Aedon.

Terpsikhore.
Musalardar biri, dans ve hafif iiri simgeler (Musalar).

Tethys.
Uranos'la Gaia'nn kz, dii Titanlardan sonuncusu (Tab. 1, 2). Denizin verimliliini
simgeleyen Tethis tanr Okeanos'la birleir ve bini akn dii varlk dourur (Tab. 4).
Dnyann btn rmaklar da Okeanos'la Tethys'ten doma saylr. Bir efsaneye gre
Tethys Zeus'un Kronos'a kar sava srasnda Hera'y yanna alm ve bytmt. Hera
da danda Zeus'u bulup onunla sevimeyi kafasna koyunca, kavga etmi olan
Okeanos'la Tethys'in yanna gitmek zere olduunu, onu bildirmeye geldiini ileri srer
(Hera).

Teukros.
(1) Skamandros'la da da nympha's daia'nn olu, Troya kral soyunun atas (Tab.
16). Bir efsaneye gre Teukros Troas'n yerlisi deildir, Ege kylarna Girit'ten babas
Skamandros'la birlikte gelmitir. Anadolu'ya gmeden nce kehanete bavurmular,
nereye yerlemeleri gerektiini sormular, tanr szcs de "yer oullarnn saldrsna
nerede urarsanz" yantn vermi. Troya yresine gelip akta yattklar bir gece
farelerin kalkanlarn, yaylannn kirilerini kemirdigini grmler, kehanetin gsterdii
yerin buras olduunu anlayarak oraya yerlemiler ve Apollon Smintheus'a (fareleri
kovan Apollon) bir tapnak kurmular. Teukros sonralar Dardanos'u konuk eder ve kz
Batieia ile evlendirip tahtn ona brakr (Dardanos, Smintheus).
(2) Telamon'la Hesione'nin olu, Aias'n kardei (Tab. 21). Troya soyundan olduu
halde Teukros agabeysi Alas'la birlikte Akhalar safnda dvr, ordunun en usta
okusudur, birok savay ldrr. Aias'n lm srasnda Mysia'ya yapt bir
apulculuk seferine ktndan orada yoktur ve olaylar nleyemez. Dnnde byk
bir umutsuzlua kaplp canna kymak ister. Dn de uursuz olur, Salamis'e
vardnda babas Telamon Aias' getirmedi diye onu adaya almaz ( Aias, Telamon ).
Kbrs'a gider, orada Yeni Salamis diye bir ehir kurar, Kbrs kralnn kzyla evlenir,
birok ocuu olur, biri Kilikya'da Olbe kentinin kurucusu gen Aias'tr.
 Teuthras.
Mysia kral, Telephos efsanesinde sz geer. Krall Kaikos (Bakray) rmann
agzndaym. Efsanesi de yledir: Dada avlanrken Teuthras'n karsna bir yaban
domuzu km, kendisini ldrmemesi iin insan sesiyle yalvarm, vurulduktan sonra
da Artemis Orthosia tapnana snm. Kutsal hayvan ldrd diye Teuthras czam
ve bir eit lgnla arplm, ama sonradan iyilemi. Auge ile Telephos'u Mysia'da
konuklayan odur (Auge, Telephos).

Thalia.
Bitkisel gelimeyi, doann fkrmasn dile getiren bu ad:
(1) Musalardan birinin addr. Yetki alan komedyadr. Apollon'la seviip Korybantlar
dourduu da anlatlr (Musalar).
(2) Zeus'la Eurynome'nin kz, Kharitlerin biri (Kharitler).

Thamyris.
lyada'da ad geen Trakyal bir ozan. Servenini lyada'da Homeros yle anlatr (l.
II, 594 vd.):

Musalar bulumulard eskiden Dorion'da,

keseceklerdi Trakyal Thamyrisin arksn
Oikhalia'dan gelmiti Thamyris,
kendine gveniyor, vnyordu,
kalkanl Zeus 'un kzlarn, Musalar bile
yenerim diyordu ark sylemede.
Onlar da kzdlar, kr ettiler onu,
tanrsal arky aldlar elinden,
alg almay unutturdular ona.

ok yakkl diye bilinen bu ozan lyra almakta da, ezgi sylemekte de ok

stnm, bir theogonia, bir kosmogonia, bir de titanomakhia yazd sylenir. Mzikte
de birok yenilikler yapm, ama ly karp Musalarla boy lmeye kalkp
olanaklarndan yoksun edilince, lyrasn bir rmaa atm, bir daha da ark sylememi.
Baz kaynaklarda Homeros'un bu Thamyris'in mezi olduu sylenir.

Thanatos.
 lm simgeleyen tanr. Nyks'in ocuu, Uyku'nun kardeidir. Birbirinden ayrlmayan
Hypnos'la Thanatos yeraltnda Tartaros'un derinliklerinde otururlar (Hes. Theog. 755
vd.).

Thaumas.
Pontos'Ia Gaia'nn olu, Elektra ile evlenir ve ris'le Harpyalar retir (Tab. 6).

Theano.
Troyal Antenor'un kars Theano Athena Tapnann rahibesidir. Troya kadnlar,
balarnda kralie Hekabe olmak zere, Athena tanraya parlak bir al adamaya
geldiklerinde, Theano onlar karlar ve sunu yaparken de tanraya yakarr (l. VI, 298
vd.). Theano'nun Antenor'dan birok ocuklar olur, kocasnn baka bir kardan olan
olunu da zene bezene yetitirir. Antenor'la birlikte Troya'y ele verdii anlatlan
efsanelerinden biridir (Antenor).

Thebai'ye kar Yediler.

Bkz. Amphiaraos, Eteokles, Adrastos.

Theia.
Uranos'la Gaia'nn kz, dii Titanlardan biri, Hyperion'la evlenir ve Eos, Helios ve
Selene'yi dourur (Tab. 4).

Themis.
Themis, Uranos'la Gaia'nn kzdr, yani ikinci tanr kuandan ve dii Titanlardandr.
Hesiodos, Themis'in adn Titanlar arasnda saydktan sonra, uzun sre ondan sz etmez,
ta ki Olympos tanrlar Titanlar yensin ve Zeus, Kronos'tan doma br kardeleriyle
egemenlii paylap yeni dzeni kursunlar. Ondan sonra da Zeus her kuaktan
tanralarla birleme ve retme yoluna gider. lk evlilii Metisledir, onu Athena'ya
gebe brakr. kinci evlilii, Titan kz Themis'ledir. Hesiodos bu birlemeyi ksaca yle
tanmlar (Theog. 901 vd.):

Sonra k saan Themisle evlendi Zeus,

bu tanradan dodu Horalar:
Eunomia, Dike ve bereketli Eirene,
ki korurlar insanlarn ekip bitiklerini.
Ve Moiralar, akll Zeus 'un ok sayd
 Klotho, Lakhesis ve Atropos,
ki onlar verir yalnz nsanlara
mutlu ya da mutsuz yaama paylarn.

Peki Themis kimdir? Doada mevsimlerin, yllarn ve sanatlarn dzenini salayan bir
tanra lsyle canl varlklarn arasnda hayatla lm dengesini kurup, kader
ipliklerini ellerinde tutan ikinci bir tanra lsn douran bu gl tanrsal varlk
kimdir ve neyi simgeler? Themis, kanundur, kuraldr, yasann ta kendisidir. Ama gelip
geici yasa deil, tanrlar dnyasnda da, insanlar dnyasnda da deimez, evrensel ve
lmsz doa yasasdr. Tanrsal yasadr, onun kart insansal yasa ise Nomos'tur.
Themis Olympos'ta yaar. Tanrlarn toplantlarna bakanlk eder, Olympos'taki
dzeni de o korur. Homeros da tanr, bilir onu, Hera'yla, Zeus'la konutuunu gsterir
lyada'da. Ama ok sz edilmez Themis'ten, efsanesi, yks yoktur. Her yerde ve her
zaman vardr o kadar.
rettii tanrsal varlklarla srdrr etkisini, bu varlklar da tanrlardan daha gl
olduklar iin, ehramn tepesinde oturur gibidir Themis. Ad da koymak, yerletirmek,
oturtmak anlamna gelen bir kkten tremitir (Horalar, Moiralar).

Theogonia.
Yunanllann en eski ve en nemli theogonias olan Hesiodos'un eseri besbelli ki
doulu kaynaklara dayanmakta, Fenikeliler yoluyla Smer ve Babil inan ve efsanelerini
yanstmaktadr. Ne var ki badam tam olmutur: Hesiodos'un tanrlarn douunu,
tanr soylarnn ve kuaklarnn birbirlerini izleyip gelimelerini dile getiren yapt,
Yunan kaynakl inan ve efsaneleriyle kaynam ve tutarl bir btn haline gelmitir.
Hele Hesiodos'un kurduu ynetim, Homeros destanlarnda da uygulanan ecere
gsterme eilimiyle tam bir uyum iinde ilkan sonlarna dek benimsenmi ve
ozanlara olduu kadar, hellenistik an ve Roma'nn mythograph denilen mythos
yazarlarna da rnek olmutur. Dnyann yaratl iin de bir yorum veren Theogonia,
Yunanllarn tek dinsel kitab olarak kalm denebilir, ama unu da belirtmeli ki, bu
gelenek yazma kaynak olmaktan te gidememi, ne tam anlamyla dini ve klt, ne de
bambaka bir yol tutan dnce akmn etkileyememitir. O kadar ki, Hesiodos'un, ou
yabanc kaynaklardan ald kimi tanrsal varlklar Yunan yazn doa d, yaban ve
kaba sayarak yadrgam ve atmtr.
Hesiodos'un Theogonia's gene de tek yaratl mythos'u olarak ayrntlaryla
incelemeye deer.
Her eyden nce Khaos vard der Hesiodos, (Khaos) ama Khaos'un ne olduunu
tanmlamaz, hemen Khaos'tan Gaia yani Toprak'n ktn anlatr ve ne olduunu tam
anlatmad bir birleme ilkesi olarak Eros'u yani Sevgi tanry da araya sokar, ama belli
ki Yunan kaynakl bu varl, sayd br unsurlarla iyice birletiremedii iin
"parthenogenesis" yani kendi kendine dourma, meydana getirme ilkesine uyarak,
Khaos'tan Erebos'u (yeralt karanl) ve Nyks'i (yerst karanl) yani Gece'yi karr ve
yle der (Theog. 126 vd.):

Toprak bir varlk yaratt kendine eit:

Drt bir yann saran Uranos, yldzl Gk',
Mutlu tanrlarn srekli, salam yurdunu.

Gaia sonra kendi kendine yksek dalar ve Pontos'u, yani denizi yaratr. Sonra da
Uranos'la seviip kuak dev yaratr: Titanlar, Kykloplar ve Hekatonkheirler.
Bu Titanlar tanrlarn ikinci kua saylr, birinci kuak Gaia ile Uranos olmak zere.
Burada Theogonia boyunca hep rastlanacak bir srele karlarz: Bir kuak kendinden
sonraki kuan doup gelimesine izin vermez, nk gcnn elinden alnacandan,
egemenliinin baka ele, sonraki kuaa geeceinden korkar. Bu yzdendir ki Uranos
ocuklarn yok etmeye urar (Uranos).
Gaia son doan olu Kronos'un eline bir trpan verir ve koca Uranos gece arzudan
yanp tutuarak indii, sard zaman Topra, pusuda bekleyen Kronos frlar, trpanla
keser babasnn hayalarn. Denize salan sperma kpkleriyle kanlardan tanra
Aphrodite ve Erinysler doar (Aphrodite, Erinys). Kronos egemenlii ele alr, ikinci tanr
kua birincisini yenmitir, Hesiodos erkek Titanlarn dii Titanlarla evlenmelerini ve
bu evlenmelerden doan ocuklar sayar.
kinci kuan da dram vardr. Kronos Rheia ile evlenir ve u evlatlar dourur:
Hestia, Demeter, Hera, Hades, Poseidon ve en sonuncusu Zeus.

Ama koca Kronos yiyordu ilk ocuklarn

analarnn kutsal karnndan kp da
dizleri stne oturduka her biri.
Korkuyordu Uranos 'un marur
torunlarndan biri
lmszler arasnda kral olacak diye.

Uranos'la Gaia bunun byle olacan bildirmilerdi Kronos'a. Ne var ki Rheia'ya

yardm edenler onlardr. Zeus doar domaz Girit'e karrlar, Kronos'a da bir ta
yuttururlar. Zeus byynce, babasna bu tala birlikte yuttuu btn kardelerini de
kusturur. Egemenlii ele geirmek iin hazrla giriir, ilk i Uranos'un yeraltna
kapatt Yz Kollu devleri ve Kykloplar kurtarmak. Tepegzlerden gk grlemesini,
imek ve yldrm alr, Yz Kollularn da yardmyla korkun bir savaa giriir.
Titanomakhia denilen bu sava babasnn kardeleri Titanlara kardr (Devler ve
Tanrlar Savas ). Bu yaman savata zaferi kazanan Zeus nc kua, yani Olympos
tanrlarnn saltanatn kurar.

Mutlu tanrlar bitirince bu ilerini,

ereflerini zorla kurtarnca Titanlardan,
uydular Toprak Ana'nn tlerine,
engin bakl Zeus'a bavurdular,
lmszlerin bana gemesini,
Olympos'un kral olmasn istediler ondan
ve Zeusgeip bana tanrlarn
yetki paylarn datt her birine.

Theogonia Zeus'un ve br Olympos tanrlarnn evlilikleriyle, ocuklarn saymakla

sona erer.

Theoklymenos.
Melampus soyundan bir khin. Odysseia'da sz geer: Telemakhos Pylos dnnde
bu khini gemisine alr ve thake'ye konuk olarak gtrr. Argosludur, ama adam
ldrd iin srlr. Theoklymenos kularn uuundan anlam karr: Odysseus'un
yaknda geleceini ve talipleri ldreceini nceden haber verir.

Theonoe.
Bir roman kiisi: Khin Kalkhas'n kz kardei olarak gsterilir. Gnn birinde
kumsalda oynarken korsanlarca karlr, Karia kralna satlr. Babas Thestor onu
aramaya kar, gemisi batar, o da Karia kylarna kar ve kraln sarayna kle olur.
Theonoe'nin kz kardei Leukippe de babasnn dnmediini grnce erkek klna girer
ve Karia'ya gelip ayn saraya rahip olur. Theonoe kz kardeini tanmaz, yakkl rahibe
gnl verir, ona teklifte bulunur. Leukippe hi yanamaynca, Thestos'u onu ldrmekle
grevlendirir. Thestos da kzn tanmaz, tutuklu olduu yere girip kaderinden yaknacak
olur. Kz babasna kendini tantr, derken Thestor Theonoe'yi ldrmeye kalkar, klcn
knndan karrken Theonoe babasn anarak alar, hepsi birbirini tanrlar. Karia kral
da n birden armaanlara boup yurtlarna geri gnderir.

Thersites.
Troya nndeki Akha ordusunda bir asker olan Thersites lyada'da krallar kral
Agamemnon'a dil uzatmaya yeltenen bir adamdr (Agamemnon). Destann yalnz bir
blmnde ad geen Thersites yle tanmlanr (l. II, 212 vd.):

Yalnz Thersites kopard yagaray, konutu

ileri, geri,
o Thersites ki samalar dururdu biteviye,
krallar kzdrmak iin laf ederdi,
geliigzel,
Argoslular gldrsnd yeter ki,
lyon 'a gelen en irkin kiiydi o,
bacaklar arpk, bir aya aksakt,
srt kambur, gs kkt ieri,
kafas omuzlarnn stnde sivriydi,
tek tkt banda sa.

Thersites Agamemnon'a kar orduda hemen hemen herkesin dndn dile

getirdii halde, bye saygszlk etti diye Odysseus'un hmna urar, tartaklanr (l. II,
257 vd.):

Bak sana diyeyim, bu dediim de olacak

hani,
byle zprlk eder grrsem seni bir daha,
varsn Odysseus'un omuzlar stnde
durmasn ba,
bana bir daha Telemakhos'un babas
demesinler,
tutup anadan doma etmezsem seni
rlplak,
ayp yerlerini rten gmleini karmazsam
 srtndan,
adamakll pataklamazsam seni,
gndermezsem tez giden gemilere alaya
alaya.
Byle dedi, deneiyle srtna, omuzlarna
vurdu,
Thersites oldu iki bklm,
gzlerinden yalar akt tane tane.
Srtnda altn denekle vurulan yerde
kanl bir i peyda oldu birdenbire.
Diz kt, bakt ac ac, sildi yalarn,
tatl bir glme ald herkesi.

Thersites'e Shakespeare'in "Troilus'la Kressida" dramnda da rastlarz. Shakespeare

herhalde yukardaki dizelerden esinlenerek Thersites'i Akha ordusunun soytars olarak
canlandrr.

Theseus.
Theseus, Dor rknn byk kahraman Herakles'in rnei zerine Atina'da uydurulmu
bir kiidir, efsanesi de Herakles efsanesinin motifleriyle bir araya getirilmi, bu
yaktrmalara Atina'nn lklerini yanstan kiisel ve toplumsal baz temalar
eklenmitir. Ayrca Atinallar Theseus'u efsanelik deil de tarihsel bir kii sayarlard.
"Theseus'suz hibir ey yoktur" Atina'da zdeyi olmutu.
Aigeus'la Aithra'nn oludur (Tab. 24), ama asl babasnn Aigeus deil de, tanr
Poseidon olduu ileri srlrd (Aigeus, Aithra). Troizen'de dedesi Pittheus'un yannda
byyen Theseus Atina kralnn olu olduunu bilmiyordu, nk Aigeus Aithra'ya ocua
altna sandallaryla klcn saklad bir kayay kaldracak duruma gelmedike kim
olduunu sylememesini buyurmutu. Theseus bylece byyor ve gn getike glenip
yrekleniyordu. Herakles bir gn Pittheus'un sarayna gelmi ve srtnda tad aslan
postunu yere atmt, ortalkta kim varsa hepsi korkudan kam, yalnz Theseus
klcn karp aslann stne yrmt. On alt yana basnca anas delikanly
kayann nne gtrm, Theseus da koca kayay kaldrarak babasnn altna saklad
soykalar ortaya karmt. O zaman kral olu olduunu grenince hemen Atina'ya
gitmek zere yola km, Pittheus kara yolunda bir sr canavar ve ekya olduunu
bildirerek ona denizden gitmesini syledii halde, Theseus gerekten kral olu olduunu
Attika halkna gstermek in kara yolunu semi ve Atina'ya gelmeden blgeye korku
salan bir sr dev, azman ve vahi hayvanlar bir bir yere sererek ehre varmt.
Kephisos rmann sularnda dkt kanlardan temizlenip arnm ve Ageus'un
karsna kmt. Ne var ki o sralarda kral Aigeus byc Medeia'nn etkisi altnda
bulunuyordu. Medeia bu gencin tahta gz dikeceini anlam, onu lende zehirlemeyi
kararlatrmt, ama Theseus, sofraya oturunca etini kesmek iin Aigeus'un klcn
karm, bylece babas olunu tanm, Medeia'y kovarak Theseus'u barna basmt.
Bu arada Aigeus'un kardei Pallas'n elli olu Theseus'u devirmek iin ona pusu
kurmular, yiit de hepsini ldrm, bu suundan arnmak iin de bir yl Atina'dan
uzaklamt. Ama Atina bir yl sonra Theseus'u arr, nk Girit kral Minos'a yedi
kzla yedi erkek gnderip onlar yem olarak Minotauros'a vermek zorundadr. Theseus
Atinal genlerle birlikte Girit'e gider ve Ariadne, Minotauros maddelerinde anlatld
gibi, Atina'y bu korkun vergiden kurtarr. Dnte Ariadne'yi karr, ama tanr
Dionysos'un emriyle olacak, Naksos adasnda brakr. Atina'ya yaklanca Aigeus'un dedii
gibi beyaz yelkenler amay unutur, geminin kara yelkenle geldiini gren kral da
olunun ldn sanarak kendini denize atar.
Girit dn Theseus kral olur ve Attika lkesinde yeni ve ok hayrl bir dzen kurar:
Tanra Athena erefine Panathenaia, Poseidon erefine de sthmos enliklerini
dzenler, halkn karlarn gzeten, zenginlerle soylularn ayrcalklarn kstlayan
toplumsal yasalar kartr. Bir yandan da yiitliklerini srdrr: Arkada Lapith kral
Peirithoos'la birlikte Argonaut'lar seferine, Kalydon avna katlr, Oidipus'u Attika'ya
kabul edip rahata lmesini salar, bir de Atina'ya saldran Amazonlara kar koyar.
Amazonlar pskrtmeden kralieleri Antiope'yi karr, onunla evlenir, Hippolytos
adnda bir olu olur. Antiope'nin lmnden sonra Theseus Phaidra ile evlenir.
Phaidra'dan iki olu olur: Akamas ve Demophon.
Peirithoos'la birlikte ller lkesine iner, amac ller kraliesi Persephone'yi karp
yeryzne getirmektir. O Hades lkesinde iken Atina'da iler karr: Soylu snflar
Theseus'un yapt sosyal reformlar ortadan kaldrmak iin Dioskurlar yardma
arrlar, Helene'nin kardeleri hem Theseus'un karp Aithra'nn yanna brakt kz
geri almak, hem de Menestheus'u Atina tahtna karmak iin bunu frsat bilirler. O
srada Theseus'la Peirithoos Hades lkesinde alkonurlar: Hades'le Persephone'nin
sofrasnda yemek yerlerken oturduklar iskemlelerin stne mhlanrlar. Uzun zaman
olduklar yerden kalkamazlar, sonunda Herakles Hades'e inip Theseus'u kurtarr, ama
Peirithoos "Unutma sandalyesi" denen bu yerden bir daha kalkamaz. Atina'ya dnnde
Theseus lkesini karmakark bir durumda bulur ve orada kalmaktansa Skyros adasnda
kral Lykomedes'in yanna snmay ye grr. Ne var ki Lykomedes onu arkadan vurarak
ldrr. Atinallar Theseus'u her zaman anarlar, onu Marathon savanda (. . 490)
grdklerini ileri srerlerdi.
 Thespios.
Thespios Atina kral Erekhteus'un oludur. Attika'dan ayrlp Boionia yresinde
Thespiai ehrini kurmutu. Herakles efsanesinde rol oynar: On sekiz yandayken yiit
Kithairon aslann ldrmeden nce onun sarayna gelmi, Thespios da Herakles'in her
gece elli kzlarndan biriyle yatmasn salamt (Herakles)

Thetis.
Thetis deniz ihtiyar Nereus'la Doris'ten domu elli Neteus kzlarnn en nlsdr
(Tab. 6). Hera'nn yetitirdii Thetis'e tanrlardan Poseidon da, Zeus da gnl vermiler,
ama onun douraca olun babasndan daha gl olacan rendikten sonra gzel
denizkzndan el ekmiler ve onu bir lmlyle evlendirmeye karar vermiler. Koca
olarak setikleri Peleus'a varmamak iin Thetis denizkzlarna zg niteliini kullanarak
klktan kla gemi, ama sonunda ona varmaya raz olmu. Peleus'la Thetis'in dn
Olympos'ta tanrlar sofrasnda kutlanr, mesele kmasn diye kavga tanra Eris lene
arlmaz, ne var ki altn elmay masann stne atmasyla tanralar arasnda gzellik
yarmasna yol aar (Eris). Thetis lml kocasyla mutlu olmaz, bu zorlu evlenmede
neler ektiini Hephaistos'a yana yakla anlatr (l. XIII, 429 vd., Akhilleus). Dourduu
ocuklar lmsz klmak iin bir bir atein stne tutup yaktn, ayn eyi olu
Akhilleus iin yaparken Peleus tarafndan yakalanp kovulduunu efsaneler anlatr. Bu
olay zerine Thetis Peleus'tan ayrlr ve kz kardeleriyle yaamak zere denizin dibine
dalar. Ama ilesi tkenmi deildir Thetis'in, biricik olu Akhilleus'un trajik aln yazs
yznden srp gider.
lyada'nn birinci blmnde Akhilleus Agamemnon'la kavga edip barakasna
ekilmeye karar verince, deniz kysna gidip alaya alaya anasn arr (l. I, 358
vd.):

Ulu ana, ta dipte, babasnn yannda, onu

duydu,
frlad krl denizin stne bir duman gibi,
oturdu gzya dken olunun nne,
eliyle okad onu, konutu, diller dkt:
"Ne diye alarsn, oul, yreine giren ac
ne?
Derdini anlat bana, ben de bileyim".

Akhilleus urad hakszln cn Zeus alsn ister, bunun iin de anas Thetis'i
Olympos'a gnderir: Batanrya yapt iyilikleri kendisine hatrlatacak, bunun
karlnda olu savaa katlmadka Akhalarn yenilmesini elde edecektir. Thetis
gerekten de Zeus'a byk bir hizmette bulunmutur: Gnn birinde Hera, Poseidon ve
Athena batanr Zeus'a kar ayaklanacak olmular, zincire vurmular Kronos olunu,
ama Thetis yz kollu devlerden Briareus'u getirmi, zdrm ona Zeus'un zincirlerini.
Bu yzdendir ki ba-tanr Thetis'i yannda yalvarr grnce, hayr diyemez, sz verir ve
szn de Hera'nn lklarna, kskanlk gsterilerine karn tutar. Gm ayakl
tanra Hephaistos'a da byle bir yardmda bulunmutur: Hera'nn irkin diye
Olympos'tan aaya att nl topal Thetis'le kardei Eurynome almlar, Okeanos
rmann bir maarasnda dokuz yl saklamlard (Hephaistos). Bu kran borcunu
demek iindir ki Hepaistos Akhilleus'a gz kamatrc silahlar yapar. Thetis'in ana
yrei Troya sava boyunca kanar, olunun kaderini deitirmek iin bouna urar
durur. Ana-ogul arasndaki bulumalar lyada'nn en dokunakl sahnelerindendir. Nereus
kzlaryla birlikte krl denizden kmas ve dalmas denizkzlarnn yaamn olanca
renkleriyle serer gzlerimizin nne (Nereus).

Thoas.
(1) Lemnos kral, Hypsipyle'nin babas. Dionysos'la Ariadne'nin olu saylr. Lemnos
kadnlar adadaki btn erkekleri ldrnce Thoas'n kz Hypsipyle'nin eliyle nasl
kurtarld hakknda Hypsipyle, Argonaut'lar maddelerine baknz.
(2) Tauris kral Thoas bir efsaneye gre yukarda ad geen Lemnos kralnn ayndr.
Lemnos'tan katktan sonra Karadeniz'e Tauris'e snm ve Tauris'li Artemis kltn
kurarak rahibesi olan phigeneia eliyle gelen yabanclar tanraya kurban edermi.
Orestes'le Pylades phigeneia'y karnca Thoas onlar kovalarm ve bu kovalama
srasnda ldrlm (phigeneia, Orestes).

Thrasymedes.
Pylos kral Nestor'un iki olundan biri. Kardei Antilokhos'la birlikte Troya savana
katlr, Antilokhos Memnon'un elinden lnce, onunla arpr. Troya atna giren Akha
yiitlerindendir, babas Nestor'la yurduna dner.

Thyades.
Bkz. Bakkhalar.

Thyestes.
Bkz. Atreus, Aigisthos.

Tiphys.
 Argo gemisinin dmencisi. Maryandyn'Ier lkesinde lr (Argonaut'lar).

Titanlar.
Uranos'la Gaia'dan doan alt erkek evlada Titan, alt kz evlada da Titanides denir
(Tab. 1-4). Titan dev anlamna gelir. Hesiodos Titan szcnde ifte bir etimoloji
gsterir: Uzatmak, yaylmak anlamna gelen "titainein" ve anlamna gelen "tisis"
(Theog. 207) ama Titanlar Kykloplar ve Hekatonkheirler gibi doa d, azman yaratklar
deildir.
Erkek Titanlar unlardr: Okeanos, Koios, Krios, Hyperion, apetos ve Kronos.
Dii Titanlar da, Theia, Rheia, Themis, Phoibe ve Mnemosyne'dir.
Zeus'la birleen Themis ve Mnemosyne dnda, br Titanlar ve Titanidler aralarnda
evlenirler. Hesiodos Theogonia'nn byk bir blmn bu Titanlardan doan yaratklar
saymaya ayrr.
Okeanos kendi gibi bir deniz tanras olan Tethys'le evlenip Okeanos kzlarn
meydana getirirler. Hesiodos bunlarn bin olduunu syler ve bata Styks olmak
zere Asia, Elektra, Doris, Eurynome, Dione, Kalypso gibi bazlarnn adlarn sayar.
Koios Phoibe ile birleir, Asteria ve Leto'yu meydana getirirler. Kendileri de ocuklar
da parlakl simgeleyen gksel varlklardr. Leto Zeus'la birleip Apollon'la Artemis'i
dourur.
Krios, Pontos'un kzlarndan Eurybie ile evlenir. ocuklar, Astraios, Pallas ve
Perses'tir.
Hyperion'la Theia'nn birlemesinden Eos (afak), Helios (Gne) ve Selene (Ay)
meydana gelir.
apetos, Okeanos kz Asia (ya da Klymene) ile evlenir, ocuklar Atlas, Prometheus,
Epimetheus ve Menoitios'tur.

Titanomakhia.
Bkz. Devler ve Tanrlar Savas.

Tithonos.
Troya kral Laomedon'un olu, Priamos'un aabeysi Tithonos ok yakkl bir
genmi. afak tanra onu karp sarayna yerletirmi. Memnon'la Emathion adnda
iki oullar olmu. Eos'un sevgilisine lmszl verdii halde srekli genlii
balamay unutmasndan dolay Tithonos'un ihtiyarlktan bzlp bzlp bir ekirge
haline gelmesi hakknda Eos maddesine baknz.
 Tityos.
Dev Tityos'u yeralt lkesinde gren Odysseus yle anlatr (Od. XI, 576 vd.):

Tityos'u grdm sonra da, ok anl

Topran olunu,
topraa uzanm, dokuz dnm yer
kaplamt toprakta,
iki akbaba, konmu iki yanma,
barn deip didikliyorlard cierini,
ama o, elleriyle kovamyordu akbabalar bir
trl,
nk Leto 'ya saldrmt, Zeus'un ulu
karsna.

Baka bir anlatma gre bu azgn devi cezalandran Zeus deil, Leto'nun ocuklar
Apollon'la Artemis'tir.

Tlepolemos.
lyada'da sz geen Tlepolemos Herakles'in oullarndan biridir. Troya savana
Rodos'tan gelme gemilerle katlr. Rodos'a gmesinin nedeni de udur: Babalarnn
lmnden sonra Herakles oullar Eurystheus'un hmna urayp Peloponez'e bir trl
yerleemeyince, Tlepolemos byk amcas Likymnios'la birlikte Argos'a arlr ve orada
kalma izni alr, ama Likymnios'la arasnda kan bir kavgada amcasn ldrr. Bunun
kaza ile olduu, Tlepolemos'un bir kz, ya da bir kleyi vurmak iin kaldrd sopay
istemeyerek amcasnn bana indirdii sylenir. Her ne hal ise Tlepolemos Argos'ta
kalamaz, Rodos'a ger ve orada Lindos, alysos'la Kameiros diye ehir kurar.

Tmolos.
Lydia da Tmolos (Bozda) Dionysos dininin kayna olarak gsterilir. Ayrca kralie
Omphale'nin kocasna verilen addr. Tmolos adl baka bir Lydia kralndan da sz edilir:
Ares'in olu olan bu kral Artemis'in arkadalarndan birine saygszlk etmi, tanra da
stne azgn bir boa salm, onu ldrtm. Olu lsn Bozda'a gmm, bu yzden
daa Tmolos ad verilmi.

Triopas.
 Triopas ya da Triops eitli kaynakl efsanelerde ad geen bir kiidir. Aiolos, ya da
Poseidon'un olu saylr, Helios tanryla Rhodos'un oullarnn biri de Triopas adyla
anlr (Heliosoullar). Triopas Knidos ehrini kuran kahramandr.

Triptolemos.
Demeter efsanesinde rol oynayan Eleusisli kahramandr (Demeter).

Tritogeneia.
Bkz. Athena.

Triton.
Poseidon'la Anphitrite'nin olu. Hesiodos bu deniz tanrsn yle tanmlar (Theog.
930 vd.):

Topra sarsp gmbrdeten Poseidon

Amphltrite tanrayla evlendi
ve onlarn sevimelerinden
byk Titan dodu, gc kuvveti sonsuz,
o Triton ki dalgalarn dibinde
anasnn ve soylu babasnn yannda
altndan bir sarayda oturur
korkular saarak evreye.

Triton efsanelerde byk bir rol oynamaz. Argonaut'lara Akdeniz'e kmann yolunu
gsterdii sylenir. Birok kaynaklarda Libya'da Tritonis glnde oturduu, Pallas adl
bir kz olduu, bu kzn tanra Athena'nn efsanesinde rol oynad belirtilir. Triton
kimi zaman bir tanrya deil de, birok deniz yaratna verilen ad olur. Poseidon
tanrnn alaynda yer alr ve okluk belden yukar insan, belden aa balk olarak
imgelendirilir.

Troilos.
Priamos'la Hekabe'nin en kk olu (Tab. 16). Troilos yirmi yan bulursa Troya'nn
alnamayaca stne bir fal varm. Akhilleus Troilos'u daha bu yaa basmadan
ldrm. Nerede ve nasl ldrd konusunda efsanelerde ayrlk vardr: lyada'da
arabayla savarken ldrld sylenir, baka bir anlatma gre Akhilleus onu
emede atlarna su iirirken arkadan vurmu, ya da kardei Polyksene ile birlikte
kurban edilmi. Ge bir efsane Akhilleus'un bu gzel delikanlya tutulduunu, Troilos
isteklerine boyun emeyince snd Tymbraios Apollon'un tapnanda kargsyla yere
serdiini anlatr. Troilos ve uydurma bir kii olan Kressida Shakespeare'in bir oyununun
ba kiileridir.

Trophonios.
Bkz. Agamedes.

Tros.
Troya kral soyunun atalarndan biri, Troya'ya adn veren kurucu kahraman (Tab. 16).
Efsanede bir rol oynamaz.

Tufan.
Yunan mythos'unun Tufan efsanesi Behet Necatigil'in "Mitologya"snda yle
anlatlr:
"Zeus gn getike daha gnahkr olan insanlar bir tufanla yok etmeye karar
vermiti. Bu tufandan sadece Deukalion'la kars Pyrrha kurtuldular. nk Deukalion'un
babas Prometheus, oluna bir tekne yapmasn tlemiti. Kar-koca, bindikleri bu
teknede dokuzuncu gn Parnassos dana ayak bastlar. Zeus'tan yeni insanlar
yaratmasn dilediler. Zeus onlara, 'Anann kemikleri'ni arkalarna atmalarn buyurdu.
Prometheus'un aklamas zerine Deukalion'la Pyrrha, topran talarn arkalarna
attlar. Bylece Deukalion'un artt talardan erkekler, Pyrrha'nn attklarndan da
kadnlar olmak zere yeni bir insan soyu tredi.
Pyrrha, yeryznn ilk kadn Pandora'nn kzdr".
Hesiodos Theogonia'da Pandora'ya ok nem verdii halde Tufan efsanesine hi
deinmez.

Turnus.
Rutullerin kral, Aeneas talya'ya gelince onunla hem siyasal, hem de kiisel
nedenlerle arpr ve Troyal kahramann elinden can verir (Aeneas).

Tydeus.
Oineus'un olu, Aitolia kral Tydeus Diomedes'in babasdr .(Tab. 23). talya'da takn
canl diye nitelenir, Diomedes'i tutan Athena tanra ona savata g vermek iin
gsne babasnn sarslmaz gcn koyduunu syler (l. V, 125). Genliinde adam
ldren Tydeus Argos kral Adrastos'un yanna snr. Adrastos onu sndrr ve kz
Deipyle ile evlendirir (Adrastos). Onunla birlikte Thebai'ye kar yediler seferine katlr.
Bu savata Thebai'nin en gl savunucularndan Melanippos'la karlar, dman onu
karnndan vurur, ama Tydeus da onu ldrr. Athena can ekien Tydeus'a lmszlk
vermek zeredir ki, Amphiaraos Tydeus'un onu savaa srklemesinin cn almak iin
Melanippos'un kesik kafasn ona getirir, azgn yiit de dmannn beynini smrmekten
kendini alamaz. Bu vahi eylemden tiksinen tanra Athena Tydeus'a lmszlk
bahetmekten vazgeer, Tydeus da sava meydannda lr (Amphiaraos, Deipyle).

Tykhe.
Tykhe Okeanos kzlarndan biridir. Latince ad Fortuna olan bu tanra Behet
Necatigil'in "Mitologya"snda yle tanmlanr:
"Uygun kader, ans, umulmayan baar tanras, Homeros'un eserlerinde grlmez,
en eski airler iinde onun en gzel tasviri Pindaros'tadr (Olymp. Ode, XII). Hellenismus
devrinde Tykhe, btn teki tanrlar unutturan ok yaygn bir tanra oldu. Caesar'n
kendi Tykhe'sine olan gveni mehurdur. Bu gven, onu sonunda btn ikazlar hie
sayarak mahvolmaya gtrd. Tebdil giymi olarak, bir balk kaynda
Dyrrhachium'dan talya'ya gemek isterken, kayknn frtnadan ekinmesi zerine, ona
yle barmt: 'Durma, sen Caesar' ve Caesar'n Tykhe'sini gtryorsun!'. Tanra
Tykhe, resimlerde ok yer alr. Elinde bereket boynuzu yahut bir gemi dmeniyle veya
yuvarlanan bir kre zerinde kanatl olarak tasvir edilir. Yunanllar ansn ak olsun
yerine 'Agathe Tykhe' (yi Tykhe ile!) deyimini kullanrlard.
talya'da Latium blgesinde eski bir klt olan ans, baht tanras Fortuna, sa'dan
nce birinci yzyldan sonra Yunanllarn Tykhe'siyle zletirildi, Tykhe'nin Latince ad
oldu".

Tyndareos.
Sparta kral Tyndareos Leda'nn kocas ve Helene, Klytaimestra ile Dioskurlarn
lml babasdr (Tab. 12). Genliinde Sparta'dan srlr, Aitolia kral Thestios'un
yanna snr, kz Leda'y aldktan sonra Herakles'in yardmyla kralln geri alr.
Helene'nin ok sayda talipleri arasnda semek iin Odysseus'un nerisine uyar ve kzn
Menelaos'a verir (Helene). Tyndareos'un lm stne kaynaklar birbirini tutmaz, tanr
Asklepios'un onu lmszletirdii sylenirdi.

Typhon.
Ad lyada'da Typheus diye geen Typhon Khrysaor'la Kallirhoe'nin oludur, Kkhidna
ile birleerek Orthos, Kerberos, Khimaira ve Hydra gibi azmanlar retir (Tab. 6).
Hesiodos Theogoniann balangcnda Typhon iin bu soy aacn verdikten sonra,
sonradan eklenmi bir parada onu yanarda tanrs olarak arpc renklerle tanmlar:
Titanlar gkten kovulduktan sonra Gaia Tartaros'la son bir kez birleip Typhon'u
dourmu (Theog. 825 vd.):

Zor ler in yaratlmtr kollar,

ayaklan yorulmak bilmez bu yaman
tanrnn,
yz ylan ba ykselir omuzlarndan
karp korkun kara dillerini,
bu ejder kafalarndaki gzlerde
ate alev saar kara kalar altndan.

Zeus bu azman da alt etmek gerektiini anlar ve onu ldrmeye kalkr; bir
gmbrtdr kopar doada:

Bir yangn sard meneke rengi sular.

Bir yandan gk grlts ve imekler,
Bir yandan ejderhann sald alevler,
kaynyordu yer, gk, deniz batan baa,
bir depremdir balyordu, n alnmaz,
rpertiler iindeydi Hades bile...
Zeus toparlayp var gcn, hmn,
yakalayp imeklerini, yldrmlarn
dikildi Olympos'un bana ve vurdu!
Birden atee bodu, epeevre,
korkun canavarn inanlmaz balarn.
Yedii kamyla duraklayan Typhon
ykld yere, kolu, kanad krlarak
ve toprak inledi inim inim.
Bir alev fkrd yldrm yiyen devden,
ykseldi sarp, kara vadilerinden yukar
dibine dt Etna dann.
 Tyro.
Salmoneus'la Alkidike'nin kz (Tab. 23). Tyro bir rmak tanrya akm, her gn
kylarna gider, alarm, gnn birinde tanr Poseidon rmaktan kp onunla birlemi.
Tyro ikiz ocuklar dourmu: Pelias'la Neleus. Ama bunlar daa brakm. kizleri
byynce Salmoneus'un kars Sidero'dan eziyet gren Tyro'yu kurtarmaya gelirler.
Tyro bundan sonra amcas Kretheus'la evlenir ve Aison'u dourur (Neleus, Pelias, Aison).

Tyrrhenos.
Tyrrhenoi diye anlan Etrsklerin atas. Lydial bir nder saylan Tyrrhenos kimi
kaynakta Herakles'le Omphale'nin, kiminde de Telephos'un olu ve Tarkhon'un kardei
olarak gsterilir. Troya savandan sonra Ege kylarnda ktlk ba gstermi, Tyrrhenos
da halkndan bir blk alp talya'ya gm.

U-V
Ulixes.
Odysseus'un Latince ad. Odysseus maddesine baknz.

Urania.
Musalardan biri. Adndan da anlald gibi gk bilimini simgeler (Musalar).

Uranos.
Gk'e kosmik varlk ve ilk tanr kua arasnda erkek ve baba tanr olarak verilen
ad. Uranos Gaia ile birleerek birok tanrsal varlklar tretir, bunlar doar domaz
Toprak'n barna tkamas, olu Kronos'un elinden hayalarnn kesilmesi ve bu olay
zerine egemenliin ikinci tanr kuana gemesi Gaia, Aphrodite, Theogonia ve Kronos
maddelerinde anlatlmtr (Tab. 1-4).

Uyku.
Bkz. Hypnos.

Vens.
ok eski bir Latin tanrasnn addr. Meyve bahelerinin koruyucusu olarak sayg
gren Vens sonradan Yunan etkisi altnda Aphrodite ile bir tutulmutur. Aeneas'n anas
saylan Vens mparatorluk anda Gens ulia'nn atas saylmtr (Aeneas).
 Vesper.
Akam yldznn Latincesl (Hesperos).

Vesta.
Evlerde oca koruyan ok eski bir Roma tannas. Sonradan Yunan pantheon'unun
Hestia'syla bir tutulmu, ama Roma'da her zaman ayr bir sayg grmtr. Vesta'nn
tapmna bakan Vestales rahibeleri Roma'nn en iyi aile kzlar arasndan seilir, mr
boyu kz kalmaya ant ier ve devletin barahibi Pontifex Maximus ynetiminde devlet
ocann ateini yanar tutmakla grevliydiler. Roma'nn kurucular Romulus'la Remus'un
bir Vesta rahibesinden doma olduklar, Vesta tapmnn Romulus tarafndan Roma'ya
sokulduu ileri srlrse de, Vesta tapnann en eski zamanlarda Palatinus'un, yani ilk
Roma surlarnn dnda bulunmas, tipik Latium evleri gibi yuvarlak bir ilikisi
olmadn gsterir. Vesta'ya zg hayvan olarak eek gsterilir ve Vesta bayram olan
Vestalia (haziran ortasnda) enliklerinde eekler balarnda iek elenkleriyle bayram
alaynda gezdirilirdi. Bu zellik sonradan uydurulmu tutarsz bir efsaneyle aklanmak
istenmi, tanr Priapos'la Vesta arasnda bir iliki kurulmutur (Priapos).

Vulcanus.
Sonradan Yunan tanrs Hephaistos'la bir tutulan eski Roma tanrs. Tapmn,
Roma'ya Etrskler getirmi. Volcanalia denilen bayramlarnda tanrya sunu olarak atee
kk balklar ve baka hayvanlar atlrd, buna karlk insanlarn hayatlar korunmu
olurdu. Hibir efsanesi yoktur.

Y
Yalvarlar (Litai).
Ate, gaflet tanrasnn su ilemeye ittii kiiyi suundan arndrmak, kurtarmak iin
Zeus'un kzlar Litai adl tanralar araya girerler. lyada'dan alnm aadaki parada
Litai "Yalvarlar", Ate "Su" diye evrilmitir (il. IX, 502 vd.):

Gn olur yanlr, su ilerler insanlar,

gzel adaklar, sunularla yalvarrlar,
kurban yalaryla yumuatrlar tanrlar.
Ulu Zeus 'un kzlardr Yalvarlar,
topal, yzleri buruuk, gzleri a,
 koarlar Su 'un arkasndan dertli dertli,
ama gldr, evik ayakldr Su,
Yalvarlardan ok nde koar,
insanlara ktlk ede ede dolar
yeryzn,
Yalvarlarsa yetiir, ktl dzeltmeye
kalkarlar.
Dinlerler kendilerine sayg gsterenleri,
onlara yardm ederler canla bala.
Kulak asmayan olursa, yalvarrlar Zeus'a,
Su taklsn ona, ettiini bulsun derler.

(Ate, Erinysler).

Yedi Uyurlar.
Efes kazlarn dolap da Yedi Uyurlar maarasna uramamak gnahtr. Hibir yer
insann ruhuna bu kadar derinden seslenmez Efes'te. Kzgn gnein altnda balla
kabaran incir aalar bile masal anlatr insana.
ok eski zamanlarda sa'ya k yedi gen bir maaraya kapanmlar Efes'te: Yemliha,
Mislina, Mrselina, Mernu, Tebernu, Sazenu, Kefetatayumu adlar, bir de
kpekikleri varm: Ktmir. Ne yapsnlar ki barnamamlard koca ehirde; yllar
gemi, bir zamanlar Paulus'un vaazlarna kulak asmayan Efesliler, gl hatibin ehre
ikinci geliinde bu sa dininde bir eyler var diye dnmeye balamlar. Hem yalnz
Paulus deil, Yuhanna da gelmemi miydi, sa'nn anas dedii bir kadncaz getirip
yerletirmemi miydi Lysimakhos surlarnn tesinde pnarlarn yemyeil alad bir
yamaca? Oldum olas tanr analar grmtr Efesliler, ehrin kurucusu Amazon
tanrayd, ulu Artemis'ten domutu yeryzne ne kadar canl, ne kadar bitki varsa.
Ama Artemls papazlar para babas olmular, habire yyorlard altnlar tanrann
stundan bir ormanla evrili tapnana, fakir fukaray hi sokmuyorlard ieriye; banka
olmutu oras. Yoksullarn koruyucusu sa'dan yanayd bu yedi gen, ama Hristiyan
olduklarn syleyemiyorlard ak ak, nk devlet denizar gm, Roma denilen
ehre yerlemiti. Roma'nn zorbas Decius puta tapmayan kim varsa kafasn
uurtuyordu Efes'te. sa'ya tapan bu yedi gen de Panayr dann dibine dek inen bir
maara bulmular, oraya snmlard. Maara kapsna Ktmir'i beki dikmilerdi. Bir
gece derin derin uyuyorlarm ki, Decius'un polisleri gelip maaray koca kayalarla
rtmler. Yedi gen aldrmamlar karanla, uyuyorlarm nasl olsa. Aylar, yllar,
yzyllar gemi, yedi gen uyuyor, Ktmir de uyuyormu. Bir sabah incir aalarnn
altnda keilerini otlatan bir oban maarann nndeki kayann biraz kaydn grm,
var gcyle yaslanm kayaya, onu biraz oynatm, derken maarann iine bir gne
n szm. Ktmir uyanm, havlam, Yedi Uyurlar da uyanmlar ve bakmlar ki
yiyecek bir ey yok. Git, demiler Mernu'a, frndan bir ekmek al. Eline bir bakr para
da vermiler. Mernu km, Panayr dan kvrlp Mermer caddeye iniyormu ki,
kaldrmlarn stnde halar grm. Uyku sersemi olduundan pek aldrmam, ba ne
eik yrmeye de alkm teden beri. Pazar yerine gelip dkkna girince, paray
uzatm, bir ekmek alm. Frnc paray elinde evirmi, evirmi, Mernu'un yzne
bakm ve "Hrsz!" diye basm l! Koumular, smsk yakalamlar Mernu'u:
"Kalpazan!", "Nerede basm bunu?", "Maaradan geldi", "Hrsz yata oras!". Mernu
akna dnmt. Neyse ki uyank bir polis paraya daha yakndan bakacak olmu:
"Decius. Ha bildim, devletlu imparatorumuzun dedesiydi, "Yok canm, Theodosius'un
dedesi de Theodosius'tu". Bir tartmadr gitmi, kavgaya son vermek iin almlar
Mernu'u Yuhanna kilisesine gtrmler. Oradan bapapazla birlikte maaraya, i
anlalm, bapapaz da fetvay vermi: Bu bir mucizeydi, ama Ruhlkuds'n
yapamayacag mucize yoktu. O arada imparator kinci Theodosius nasl haber almsa
alm, Bizans'tan Efes'e koagelmi, takdis etmi Yemliha'y, Mislina'y, Mrselina'y,
Mernu'u, Tebernu'u, Sazenu'u ve Kefetatayu'u, Ktmir'i de okam. Sonra Efesli yedi
genle sadk kpekleri yine uykuya dalmlar ve o gn bugn bir daha uyanmamlar.

Yz Kollular.
Yunanca Hekatonkheires diye anlan yz kollu devleri Hesiodos yle tanmlar
(Theog. 147 vd.):

Baka oullar da oldu Gaia ile Uranos'un,

yaman oul ki korkuyla anlr adlar:
Kottos, Briareus, Gyes, ba gklerde
ocuklar.
Her birinin yz kolu vard
omuzlarndan sarkan, korkun,
ve elli ba gl omuzlarnn stnde.
Korkuntu koca bedenlerinin amansz
gc.

Uranos br oullar gibi bunlardan da kukulanp, kapatr Yz Kollular yerin dibine,

ne var ki Zeus ve Olympos tanrlar bu azman yaratklar Titanlara kar savalarnda
ortak olarak kullanmay akl eder ve karrlar Hekatonkheirleri yeraltndan. Devlerle
tanrlar arasndaki sava da o zaman kzr. Olymposlularn zaferiyle sonulanan bu
savan son blmn yle anlatr Hesiodos (Theog. 713 vd.):

Ama n saftaki Kottos, Briareus, Gyes,

savaa doymayan bu yz kollu devler
azdrdlar yeni batan sava:
yz ta birden frlad
bu devlerin gl kollarndan,
kapkara saldrlarla ezdiler Titanlar,
yol yol topran altna tktlar onlar,
vurdular zincire yendiklerini
ve gkler ne kadar uzaksa topraktan
topran o kadar altna gmdler onlar.

Yz Kollular da Zeus Tartaros'a kapatlan Titanlara beki olarak diker:

Durur orada sadk birer beki gibi

Gyes, Kottos ve cokun yrekli Briareus.

Z
Zagreus.
Zagreus Orpheus gizemlerinde ad geen bir tanrdr. lk Dionysos saylr. Zeus Onu
retmek iin bir ylan biimine girip yeralt tannras Persephone ile birlemi.
Dododuktan sonra da Hera'nn hmna uramasn diye onu Apollon'la Kuretlere
vermi. Onlar de Zagreus'u Parnassos dann ormanlarnda saklamlar. Ama Hera
sakland yeri bulmu ve Titanlar gen tanny karmakla grevlendirmi. Zagreus
Titanlann elinden kurtulmak iin biimden biime girmi, bir ara bir boa olmu, devler
de boay boynuzlarndan yakalayarak paralamlar, etlerini ig i ya da kzartarak
yemiler, Pallas Athena Zagreus'un yalnz yreini kurtarabilmi. Apollon kemiklerini
Delphoi'de gmd halde, Zeus da olunun daha atmakta olan yreini ya kendi
gvdesine alm, ya da Semele'ye yutturmu. Zagreus bir sre sonra da kinci kez
dnyaya gelmi.

Zephyros.
Astraios'la afak tanra Eos'un olu, bat yeli (Tab. 8; Rzgrlar).

Zethos.
Bkz. Amphion.

Zeus.
Tanrlarn tanrs, tanrlarn babas, bydr Zeus. Bu yetkiyi nasl elde ettiini
anlatmadan nce, adnn kkeni ve anlam stnde duralm-.
I. ADI.
a) Kkeni. Hint-Avrupa dillerinin hemen hepsinde grlen bir kkten remedir Zeus
ad. Bu szcn kaynanda olan diu- kk (ki aslnda V ile deil de, en eski Yunancada
bulunup, sonralar alfabeden silinen 'digamma' harfiyle yazlrd) Yunancada zeu- ve di-
olarak iki biimde belirir. Nitekim ekiminde de bu ifte kkenlik grlr: Nom. Zeus
(zne hali); Voc. Zeu! (ey Zeus!); Gen. Dios (Zeus'un); Dat. Dii (Zeus'a); Acc. Dia (Zeus'u).
Sanskritede, Pers ve talya uluslarnn dillerinde, sonradan da Latince ve Latinceden
gelme dillerde bu kk zeu-, dyeu-dieu-, diu- diye belirir; rnein eski Hinte Devas, die,
diewas; Latincede Iupiter (ya da uppiter) Zeus Baba anlamna gelen Diespiter'den; ama
bunun gen. hali Iovis (upiter'in); ayn kurulu eski Hintede Dyaus-pta, Gk Baba; gene
Latincede deus (tanr), dea (tanra), divus ile divinus (tanrsal), Franszca dieu (tanr),
divin (tanrsal), devin (tanr szcs). Zeus'tan gelme, tanrsal anlamna gelen dios
sfat Yunancada da vardr, nitekim Zeus'un olu ve Zeus'un baldrndan kt anlatlan
arap tanr Dionysos'un ad da ayn kktendir. Dios sfatn Homeros zellikle dia theaon
deyiminde kullanr; "tanralarn tanrsal, ulu, yce tanra" anlamna gelen bu deyim,
ne tuhaf ki Homeros destanlarnda en byk Olympos tanralar iin deil, Thetis,
Kalypso, Kirke gibi, ou Olympos dnda yaayan yan tanralar iin kullanlmaktadr,
b) Anlam. Birok ad ve szck treten div- kkeninin anlamna gelince, ilkel insan
bununla gn parlakln, ltl aydnln dile getirmek istemi olsa gerek. Tanrlarn
tanrs Zeus gerekten de gktr, gk tanrdr, gkle ilgili doal glerin hepsini
kiilendiren varlktr. Ik, aydnlk, bulut, gk grlemesi, imek ve yldrm Zeus'un
egemenlii altndadr, ne var ki Yunan insannn evren ve tanr gr bize dil
yaptlaryla aktarld alarda doal gler olduu gibi deil, insan biiminde birer
simge olarak canlandrlmaktadr, yani Zeus daha ilkel bir evren grnde Uranos, Gk
Tanr diye adlandrlan doann kendisi deil, doay insan dzenine benzer bir dzene
sokup, ynetimini ele alan bir insan tanrdr. Yunan mythos'unda Uranos'tan Zeus'a dek
olan evrim ve geliimin nasl dnlp dile getirildiini dnyann yaratl efsanesini
incelerken grdk (Theogonia).
II. SIFATLARI.
Bu sfatlar iki trldr: Tanrnn doa ile ilgili niteliklerini, bir de insan tanr olarak
zelliklerini belirtir.
(1) Nephetegereta: Bulutlar deviren Homeros destanlarnda Zeus'un adna en ok
eklenen kalp sfattr; hypsibremetes: Gklerde grleyen; asteropetes: imek savuran;
terpikeraunos: Yldrm seven; erigdoupos: Uzaklarda grleyen, uzaklardan grleyen,
asl anlam, gk grlts, uzaktan duyulan, yanklanan.
Bir de aigiokhos sfat geer Homeros des tanlarnda. Aslnda "kei derisinden kalkan
tayan" anlamna gelen ve Zeus'tan baka tanra Athena iin de kullanlan bu sfat biz
'kalkanl" diye evirmekten baka are bulamadk. Ama bu kalkann bir yks var.
Tanra Rhea, Zeus'u dourduu zaman, ocuklarn ana karnndan kar kmaz yutan
kocas Kronos'tan karmak iin Girit'te bir maaraya kapatmt, Amaltheia diye bir
orman perisi de bebei bir keiye emzirtmiti. Gne tanr Helios'tan doma korkun bir
yaratkm bu kei, Titan denilen devler bile donakalrm onu grnce. Zeus byyp
egemenlii elde etmek iin giritii savata bu keinin derisinden bir kalkan yapp,
Titanlara kar kullanm onu, bu kalkana sonralan Athena ldrd Gorgo canavarnn
salar ylanlarla rl kafasn da katmt. Kalkan ylanlardan saakl, pskll olarak
anlatlr, savata dmana kar kullanld m, dehet iinde pskrtr her greni
(Gorgo).
(2) Zeus'un adna hemen her zaman eklenen iki sfattan biri soyad niyetine kullanlan
Kronosoglu, teki de Olymposludur. Bu ikincisi tanrnn yksek dalarda konut kurduu
-Hellenler g simgeleyen tanry bile gkte oturtmaz, doruu gklere ulaan ulu
dalara yerletirirlerdi, nitekim OIympos, ulu da anlamna gelir- bir de belli bir
kuaktan ve tanr soyundan olduunu gstermektedir. Tanr soylar tr; Uranos'la
Kronos soylarndan sonra, OIympos tanrlarnn egemenlii nasl ele geirdiklerini ilerde
anlatacaz. Zeus bu sava kazannca Olympos'ta taht kurar, olu demirci tanr
Hephaistos'un yapt krallk asasn eline alr (il. II, 101) ve "insanlarn, tanrlarn
babas" olarak ynetimini srdrr. Krallk gcn simgeleyen deneini kime verirse o
kral olur, btn krallar "diotrephes", yani Zeus'tan doma, Zeus'tan yetimedir.
Yamuru yadran, g grleten, imei akp savuran Zeus'tur. yle ki "yamur
yamak" diye bir fiil vardr, onun znesi Zeus'tur: Zeus huei (Zeus yayor) denir (l. XII,
25: "Zeus da boyuna yamur yadrd durdu"). Odysseus salna binmi, tam vatan
toprana kavuacakken, dman deniz tanr Poseidon bir frtna salar stne (Od. 221
vd.), bahtsz Odysseus yaknr:

Kalkanl Zeus, engin gkyzn

 nasl da kaplyor kara bulutlarla!
Allak bullak etti denizi
tekmil kasrgalar koptu eitli yellerin,
lm uurumu alyor nmde, besbelli!

III. DESTANLARDA ROL.

Zeus Troya savanda byk bir rol oynar, da dann tepesi olan Gargaros
doruundan ynetmektedir sava. Onun istemi, buyruuyla olur ne olursa, talih kimi
zaman Akhalarn, kimi zaman Troyallarn yzne gler. Bu ynetimi Zeus insanlara
imarlar vererek gerekletirir. Tanrnn buyruklarn insanlara ulatrmak Zeus'un kuu
kartaln grevidir; onun uuuna gre imar iyiye ya da ktye yorulur. Akhalar kt
durumdadr, Agamemnon Zeus babaya yakarr (l. VII, 245 vd.):

Byle dedi, Zeus acd onun gzyana,

yok olmasn istedi ordusu, imar etti,
gnderdi kartal, kularn en amaz
olann,
biryauru geyik vard kartaln penesinde,
kartal att onu Zeus 'un gzel suna nne,
orada Akhalar her eyi bilen Zeusa kurban
keserlerdi.
Anladlar Zeus'tan geldiini grnce kuu,
saldrdlar Troyallara doludizgin
hepsinin savatayd akl, fikri.

Odysseus thake'ye dnmtr, kars Penelopeia ile kendini tantmadan grr, ama
onun nnde ar bir i vardr, sarayna yerlemi olan, maln, mlkn smren
talipleri yok etmek. Yalvarr Zeus'a (Od. XX, 98 vd.):

Karada, denizde ektiim bunca dertten

sonra, Zeus baba,
siz tanrlar istedinizse kavuturmak beni
toprama,
bir ses versin ierde uyayan insanlardan biri
darda da bir baka imarn grnsn
senin!
Yakard ve byle dedi, akll Zeus da dinledi
onu:
bulutlarn stnden, k saan Olympos 'un
doruundan
ossaat grledi ve tanrsal Odysseus da
sevindi.
Evden gelen sesi de bir kadn verdi,
deirmen evirmekteydi bu kadn az tede,
on iki deirmen ta vard halklarn nderi
Odysseus'un
bunlarn on ikisini de kadnlar evirirdi,
arpa ve buday trlerdi, insanlara iyilik
olsun diye.
br kadnlar uykudayd, tmlerdi
unlarn,
bir bu alyordu, nk gszd
hepsinden.
te bu kadn durdurdu deirmen tan ve
dedi ki:
Tanrlarn ve insanlarn kral, Zeus baba,
amma da sert grledin buraya yldzl
gkten.
Bu senin imarn olsa gerek, nk bir tek
Bulut yok,
ne olur, ben zavallnn da getiriver dileini
yerine:
Bugn Odysseus'un konanda ekilecek
 neeli len,
ne olur, talipler iin son len olsun,
dizlerim zld, tkendi yreim un te
te,
dilerim, yedikleri son yemek olsun onlarn
bu.
Byle dedi, Odysseus da bu sze, Zeus'un
grleyiine sevindi,
demek artk alacakt Zeus bu sulardan.

Zeus'un kiilii ve oynad rol bakmndan lyada ve Odysseia arasnda bir fark vardr
sanki: lyada'da Zeus'u karmzda grr, eylemlerini izleriz; Odysseia'da ise tanr
dorudan doruya karmza kmaz, ancak sunu, dua, dilek ve ant ime gibi dinsel
trenlerde grrz etkisini, kuu kartalla, gk grlts ya da imekle belli eder
varln. Doal bir g olmaktan km, bir tzelkii, bir ilke olmutur.
Zeus "ksenios" yani konukseverdir, yahut ele dm sla uruna yalvaran gariplere
sayg ve sevgi gstermesini buyurur. Odysseus onun adna snr Tepegz Polyphemos'un
maarasna, ama "tre nedir, yasa nedir bilmeyen ve yalnz kaba gcne gvenen o
adam" (Od. 214) tanrnn uygarca kurallarn hie sayp ktr ktr yer Odysseus'un
arkadalarn. Bunun iindir ki tek gznden olmakla cezasn bulur.
Zeus hakka dayanan insanca bir dzenin kurucusu ve koruyucusu saylr. Homeros
destanlarnda tanrlarn ve insanlarn babasna verilen bu rol Hesiodos'un eserinde daha
da kesin olarak belirmektedir, lyada'nn son blmnde Akhilleus, oullarn kestii,
kentini yama ettii kral Priamos'a Hektor'un lsn geri verdikten sonra, u kanatl
szleri uurur (l XXIV, 518 vd.):

Talihsiz adam, ne aclar ekmi yrein!

Nasl gze aldn gemilere gelmeyi tek
bana,
nasl gze aldn benim gzme grnmeyi?
Ben ki ldrdm nice soylu oullarn
senin.
Demirden biryrek varm gsnde.
Hadi gel, otur stne u iskemlenin,
 ko uyusun barmzda aclar.
Ne yapalm yasmz ok bykse,
ne kar yrek donduran iniltilerden!
Talihsiz lmllere tanrlar u kaderi
dokudu:
Yaayacak insanlar ac iinde.
Ama lmszlerin hibir kaygs yok.
ki tane kp durur Zeus 'un eiinde,
biri kt, biri iyi balarla dolu.
Zeus kartrr bunlar, sunar lmllere,
iyisinden de, ktsnden de pay alr
insanolu.
Ama yalnz kt batan pay alrsa bir
adam,
yoksul olur, hor grlr,
zorlu alkla srnr tanrsal topran
stnde,
tanrlar, insanlar dnp de bakmaz yzne.

Ama Zeus insanlarn kaderini elinde mi tutar, yani insan kaderinin mutlak hkimi
midir, tek tanrl dinlerin Tanrs gibi? Troya savanda uzak Lykia'dan gelmi ordusuyla
Troya iin savaan Sarpedon diye bir yiit vardr. Zeus'un oludur o, Zeus gz gibi
sever onu, ne var ki Patroklos'la teke tek savaa girince, Sarpedon kt duruma der,
alt edilmek zeredir ki, tanrlann babas yle danr Troyallara kar Akhalardan yana
olan kars tanra Hera'ya (l. XVI, 433 vd.):

ok yazk, insanlar arasnda en ok

sevdiim Sarpedon'a!
Menoitios olu Patroklos 'un elinden lmek
onun kaderi.
imde yreim bir o yana gider, bir bu
yana,
 gzya dktren savatan geri alp onu,
karp braksam m Lydia'nn semiz
toprana,
yoksa braksam lsn m Menoitosolunun
elinden?

Hera'da ayrcala meydan vermemek Iin bunu yapamayacan syler:Zeus kendi

olu Sarpedon'u karrsa, bir baka tanr kp da kendi olunu korumak, kurtarmak
isteyecek, dzen bozulacak, hakszlk olacak. Zeus ister istemez uyar bu manta ve
olunun lmne seyirci kalr.
Demek ki Zeus'un stnde ve Zeus'tan da stn bir "kader" vardr. Zeus'un bu gle
ilikilerinin ne olduu Hektor'un lm sahnesinde belli olur iyice. Hektor Akhilleus'la
teke tek savaa koyulmutur, yaman bir savatr bu. Hektor uzun bir sre kar koyar,
ama sonunda dayanamaz, korkuyla kamaya balar, iki yiit dolanr dururlar Troya
surlarn, tanrlar katndaysa durum yledir (l. XXII, 166 vd.):

Seyirci olmulard tanrlar tekmil,

ilkin sze balad insanlarn, tanrlarn
babas:
u surlarn evresinde ne gryorum byle,
gryorum sevdiim bir adamn
kovalandn,
szlyor Hektor iin szm szm yreim,
bana ne ok sr budu yakmt o,
yakmt ok yarl da dann doruklarnda,
Troya kalesinin stnde yakmt.
imdiyse tanrsal Akhilleus kovalyor onu
hzl ayaklaryla, lyon'un evresinde.
Hadi dnn bakalm, tanrlar, dann,
kurtaracak myz Hektor'u lmden,
yoksa brakacak myz bu yiitliiyle,
alt etsin onu Akhilleus, Peleusolu?
Gk gzl tanra Athene karlk verdi,
 dedi ki:
Ne diyorsun, kara bulutlu babam, ak
yldrml!
Kaderi oktan belli, lml bir adamdr bu,
karmak istersin onu canlara kyan
lmden?
Yap yapacan ama, biz tanrlar
onaylamayz yaptn.
Bulutlar deviren Zeus karlk verdi, dedi
ki:
Korkma kzm, Tritogeneia, konumadm
ak yrekle,
yumuak davranmak isterim sana.
Gecikme bari, yap dndn gibi.

ki yiit ovada cebelleedursun (l. XXII, 208 vd.):

Ama pnarlara, yunaklara drdnc

gelilerinde,
bir altn terazi kurdu baba tanr,
ackl lmn iki tanrasn kodu kefelere,
biri Akhilleus'unkiydi, biri at src
Hektor'unki,
ortasndan tuttu, kaldrd teraziyi,
ar bast Hektor'un kara gn,
kefe dt, yuvarland Hades'e dek.

Sonra da Athene'nin Hektor'u aldatmak iin kurduu kahpece dzene ve Apollon'un

Hektor'u kaderine brakmasna seyirci kalr. nsanlarn ve tanrlarn babas Zeus, kaderin
elinde sadece bir aratr demek. Bu kader kimdir, nerede ve nasl duyurur buyruunu?
mr ipliini bken tanrann ad geer Homeros destanlarndan sonraki metinlerde:
Atropos, Klotho ve Lakhesis'tir bunlar, ama insan dramlarnn en bynn oynand
bu sahnede kader tanrlardan stn bir varlk olarak kulis arkasnda kalmaktadr.
IV. EFSANELER,
a) Douu. Zeus Kronos'la Rhea'nn alt ocuundan sonuncusudur (Tab. 4, 5). Kronos
babas Uranos'u nasl alt edip egemenlii elinden almsa, Zeus da ikinci kuak
tanrlarn yener ve nc kuak, yani Olmypos tanrlarnn egemenliini kurar. Bu
sreci Hesiodos Theogonia'da yle anlatr (Theog. 451 vd.):

Rheia Kronos'un yatana girince

anl evlatlar dourdu ona:
Hestia, Demeter, altn sandall Hera
ve gl Hades, yerin altnda oturan,
topra saran, uultulu tanr Poseidon,
ve temkinli Zeus, tanrlar ve insanlar
babas,
yldrmlar yeryzn titreten.
Ama koca Kronos yiyordu ilk ocuklarn
analarnn kutsal karnndan kp da
dizleri stne oturduka her biri.
Korkuyordu Uranos'un marur
torunlarndan biri
lmszler arasnda kral olacak diye.
Gaia ve Uranos bildirmiti ki ona
ne kadar gller gls de olsa
kendi oluna yenilmekti kaderi.
Buydu nk byk Zeus'un istedii.
Onun iin gz pusudayd her zaman,
doan ocuklarn yiyordu birer birer
ve Rheia sonsuz yaslar iindeydi.
Ama Zeus'u dnyaya getirecei gn
yalvard Topraa ve yldzl Ge
gizli dourabilsin diye ocuunu,
 c alnsn diye babasnn
ve hain Kronos'un yedii btn
ocuklarnn!
Anas, babas dinlediler kzlarn
ve bildirdiler ona Kader'in ne hazrladn
kral Kronos'a ve cokun yrekli oluna.
Sonra bereketli Girit'e Lyktos'a gtrdler
onu,
son olu byk Zeus'u douraca gn.
Ulu Toprak tanra ald ocuu
besleyip yetitirmek iin koca Girit'te;
hzl Gece'nin karanlklarndan yararlanp
Lyktos tepelerine gtrd onu.
Sk ormanlarla kapl Aigaion eteklerinde
kutsal topran gizli derinliklerinde
ulalmaz bir maaraya saklad onu,
sonra koca bir ta bezlere sarp
verdi gklerin gl olu Kronos'a,
o da yakalayp iki eliyle ta
yuttu, indirdi uursuz midesine,
anlamad yuttuunun bir ta olduunu,
olununsa dipdiri kaldn,
ve az sonra yenilmez, ba olmaz gcyle
babasnn hakkndan geleceini,
onu tahtndan atp yerine geeceini,
lmszlerin kral olacan.

Zeus babas Kronos'a br kardelerini kusturur, sonra da Uranos'un yeraltna

kapatt devlerden gk grlts, imek ve yldrm aldktan sonra Olympos
tanrlarnn egemenliini kurmaya koyulur.
b) Titanomakhia. Bunun iin Titanlarla sava gze alr, yz kollu devlerden grd
yardmla bu sava kazanr (Devler ve Tanrlar Sava).
Evrende yetkileri paylamaya koyulur: Kendisi g ve yerle gkte krall alr,
kardei Poseidon'a denizi, Hades'e de yeralt lkelerini verir.
c) Evlenmeleri. Zeus bundan sonra Titan soyundan tanralarla ve kendi kuandan
kerdeleriyle birleip bir sr tanrsal varlk retmeye koyulur. Bu evlenmeler ve
onlardan doan varlklar Tab. 9'da gsterilmitir, ayrca ad geen btn kadnlarn ve
rettikleri dllerin adlar altnda efsaneleri anlatlmtr. Zeus'un Yunan Mythos'unun
btn dallarndaki rol ve yeri de efsanelerden sz edildike belirtilir.

SONSOZ

MTOLOJ SZL NASIL HAZIRLANDI?

1. FLER
Szlkte yer alacak olan her isim iin bir fi hazrland. Filerin dzenlenmesi iin
kaynak olarak kullanlan szlkler unlardr:
Pierre Grimal, Dictionnaire de la Mythologie grecque et romaine, Presses
Universitaires de France, Paris 1951.
Joel Schmidt, Dictionnaire de la Mythologie grecque et romaine, Librairie Larousse,
Paris 1965.
efik Can, Klasik Yunan Mitolojisi, nklap ve Aka Kitabevleri, stanbul 1970.
Behet Necatigil, 100 Soruda Mitologya, Gerek Yaynevi, stanbul 1969.
Dzenlenen ok sayda filer arasnda bu szlkte gdlen amaca gre bir seme
yapld. Anadolu ile ilgili efsane ve kii adlarna daha ok nem verilerek, bu konular
dnda kalan yzlerce ad elendi. Bu elemede, kitabmzn ana ereklerinden biri olan
mitolojik kiileri eldeki metinlere gre tanmlamak ve tantmak dncesi ar bast.
Szl ayn zamanda bir antoloji haline getirmek iin iki yolda yrnd.

2. SZLK VE ANTOLOJl
Bu almada kullanlan kaynak kitaplar, Yunanca ve Latince asl metinler ve
evirileri olmak zere, burada saylamayacak kadar geni bir bibliyografyann
konusudur. Kaynaklarmzn banda Homeros'la Hesiodos'un eserleri gelir. Tragedya
yazarlar, Herodot ve Platon, kitabn Dizin H'sinde de grlecei gibi, bavurduumuz
balca kaynaklardr. Ne var ki Homeros'la Hesiodos'un grleri ve metne alnan iir
paralar o kadar oktur ki, onlarn isimlerini ve alntlarn hibir dizine sdrmak
mmkn olmad. eviri yaynlarn burada gsterelim:
Homeros, lyada, Trkesi: Azra Erhat ve A. Kadir, Sander Yaynlar, 3. Bask
stanbul, 1975.
Homeros, Odysseia, Trkesi: Azra Erhat ve A. Kadir, Sander-Yaynlar, stanbul 1970.
Hesiodos, Theogonia, Trkesi: Azra Erhat ve Sabahattin Eyuboglu.
Hesiodos, ler ve Gnler, Trkesi; Azra Erhat ve Sabahattin Eyuboglu.
Hesiodos, eseri ve kaynaklar, Trk Tarih Kurumu, Ankara, 1977.
nszde de belirtildii gibi, bizden nce Trke olarak yazlm mitolojilerden
alntlar yaparak, birok yazarlarn da emeklerini deerlendirmek istedik.
Ayn yntemle eviri metinlere ve mitolojiden esinlenerek yazlm Trke iirlere
de geni bir yer ayrmak istedik, tik almamzda bu alntlar ok byk bir yer
tutuyordu, kitabn fazla ikin olup asl amac olan szlk yolundan saplmamas iin bu
alntlarda zlerek kesintiler yapmak zorunda kaldk. te yandan Homeros'a atfedilen
"Hymnos" yani tanr vgleriyle Vergilius'un iirleri gibi evirisi daha yaplmam baz
kaynaklan da evirip buraya aldk. "Delos'lu Apollon'a vg" ile Georgica'dan Orpheus'la
Euridyke masaln A. Kadir'le birlikte dilimize aktardk.
Szlkler dnda bavurduumuz eitli mitoloji, tarih ve arkeoloji kitaplar da
burada saylamayacak kadar ok ve eitlidir. Yalnz u nemli elkitabnn adn
vereyim:
Preller, L., Griechische Mythologie, Bd. I und II., Berlin 1872.
Larousse, Mythologies Classiques, Paris 1963.
Encyclopedia ofWorld Mythology, Octopus, Hong-Kong, 1975.
New larousse Encyclopedia of Mythology, lO Impr. 1974 Hameyn, 1959.
Trke evirilere gelince, Tercme Mecmuasndan ve Milli Eitim Bakanlnn
yaymlad Klasikler Dizisinden bu yana yaplm ve elimize geen evirilerin hepsinden
faydalanmaya altk.

3. ZEL ETT NTELNDEK MADDELER

Belirttiimiz gibi asl amacmz Trkiye'de yaplan son arkeolojik kazlar, elde edilen
en son tarih ve din tarihi verilerinin nda bugne dek mitolojilerde gereince
aydnlanmam kiileri daha ayrntl biimde inceleyip tantmak, bylece yurdumuzun
bilim dnyasnda yeni yeni anlalan esiz deerini belirtmekti. Bunun iin de Apollon,
Artemis, Kybele gibi tanrlar zel bir incelemeyle dile getirmeyi denedik. Ne var ki bu
incelemelerin gerek bilimsel bir nitelik tamas iin, hem bu kitabn, hem de benim
bugnk bilgilerimin erevesini aacak aratrmalara ve karlatrmalara lzum vard.
Onun iin bu maddelerin tartma gtrr birer deneme niteliinde olduklarn zellikle
belirtmek isterim. te yandan okuyucunun da grecei gibi, Troya destanyla ilgili
Hektor gibi kiileri uzun uzun ve gnlmce iledim. Bunu byk Homeros'un bana verdii
sonsuz esinlere dayanarak kolayca yapabildim. Bu yolda daha nceki almalarma da
yer verdim, bu kitaptaki birok efsaneler "Mavi Anadolu" ve "Mavi Yolculuk"
kitaplarmdaki anlatmla buraya aktarlmtr. Bu alntlarla Mitoloji Szlg'nn
biteviye ve dengeli bir dizim ve anlatm yolundan ayrldnn farkna varmam
deilim. Ne var ki bir elkitabnn bsbtn nesnel ve kuru slbuna giremedim. Ayrca
mitolojik kiilerin Bat yaznnda ilkadan bu yana nasl canlandrdklarna bir gz
atmakla hem kendimi, hem de okuyucularm elendirmek istedim.

4. SOY TABLOLARI
Mitoloji denilen dall budakl btn aslnda tutarl ve dengeli bir efsaneler
topluluudur. Kiiler ve efsaneler arasnda ylesine sk bir alveri, yle derin ilikiler
vardr ki, bu balantlar yalnz efsaneleri anlatmakla gz nne serilemez. Bunun
iindir ki, kiiler arasndaki ilikileri birer tablo, soyaalarn ortaya koyan birer ema
ile de belirtmek yoluna gittik. Soy Tablolar diye adlandrdmz bu 25 tablo, yle
sanyoruz ki, okuyucuya efsaneleri anlatmakta ve birbirleriyle balantl olarak
deerlendirmekte faydal olacaktr. Bu tablolar dizmekte gsterdii zen ve ustalk iin
sayn Erol Erduran'a teekkr bor bilirim.

5. YUNANCA-LATNCE KELMELERN YAZILII

Bugne dek kaleme aldm her yaptta olduu gibi burada da Milli Eitim Bakanl
Klasikler Dizisinde benimsenen "transcription" yani yazl kullandm. Bunun Trkede
baz glkleri olabilir, ama dzgn ve dzenli bir yazl salayan, karklklar
nleyen tek yazl da budur. Dizinlerde kolaylk olsun diye Yunanca adlarnn baka
yazllarn da verdik, rnein Ail, Achille, Achilleus, Akhilleus; lis, Ulixes, Odisseus,
Odysseus gibi. yle sanyoruz ki okuyucu arad ismi bulmakta glk ekmeyecektir.

MTOLOJ SZL NASIL KULLANILIR?

1. SZLK
Szlk iinde alfabe srasna gre dizilmi adlarn her biri kendi efsanesiyle
tanmlanm, anlatlmtr. Her efsanede bir kii baka birok kiilerle bir arada
balantl olarak geer, bir servenin bir deil, bin bir kahraman vardr, onun iin
kiileri adlarna gre bir szlk dizimi iinde ayrmak okluk efsaneleri paralamaya ya
da ayn efsaneyi birka yerde tekrarlamaya gtrr. Szln bu kanlmaz kusurunu
elden geldiince hafifletip ortadan silmek iin bir kiiye ayrlm maddelerde baka bir
kiiyle ilikili olarak yksnn o ikinci kiinin ad altnda aranp bulunmas iin adn
italik harflerle parantez iine aldk, kimi adlar da szlkte yalnz saydk ve karsna,
bkz .. madde diye baka bir maddeye gnderdik. Burada da tam bir denge ve tutarlga
varamadmz biliyoruz. Kimi adlar o kadar ok geer ki her defasnda onlara atf
yapmak olanakszdr. Hele Homeros ve Hesiodos'un adlar hibir dizine smayacak
kadar sk gemektedir. Onlar dizin d brakmaktan baka are bulamadk.

2. DZN

Bu szln dizinlerini meydana getirmek, szln kendisini yazmak kadar zor

olmutur. Btn zel adlar bir tek dizin iinde toplamann asl amacmza yardm
etmeyeceini almamz srasnda anladk ve epey emekle hazrladmz bu eit
dizinden vazgetik. Bugne dek allagelmi klasik bir dizin meydana getirmektense,
okuyucunun ve zellikle rencilerin iini kolaylatracak bir yntem izlemeyi yeg
grdk. Bunun iin efik an'n da kulland ok dizinli yntemden esinlendik ve
aada saydmz tr dizini dzenledik.
I. Asl adlar dizini
II. Yer adlar dizini
III. Sanatlar ve eserleri dizini
Asl adlar dizininde efsanelik kii ve yklere verilen balkla onlarn szlkte hangi
sayfalarda ve soy tablolarnda bulunduklar gsterilir. Bu dizinde, ayr maddesi
olmayan, yalnz soy tablolarnda ad geen, ya da mitolojik kii olmayp herhangi bir ya
da birok maddede sz edilen adlar saylr.
Yer adlar dizininin grevi, bu kitaba almak istediimiz halde almaktan
vazgetiimiz haritann yerini tutmaktr. Bir Yunanistan ve Trkiye haritas izdirmek
istiyorduk, bu haritada eski yer adlaryla onlarn bugnk adlarn belirtmek, bylece
okuyucunun anlatlan efsaneleri haritada bulmasn ve izlemesini salamak
niyetindeydik, ama byle bir haritann tamam ve eksiksiz olmas iin Trkiye ve
Yunanistan'la yetinemeyeceimizi, btn Akdeniz yresiyle Avrupa ve Asya'y da iine
almas gerekeceini, yle olunca da ayrntl izilemeyecegi-ni anladk ve bu giriimden
de vazgetik. Haritann yerini tutmak iin szlkte geen yzlerce yer adn bir araya
toplayarak ayr bir dizinde yerlerini ve trlerini ksaca tanmlamay denedik. Bu dizinin
baz faydalar olabilir; rnein Mile-tos gibi bir ehrin hangi efsanelerde nemli bir yer
tuttuunu, ayrca bu ehirle ilgili efsanelerin hangileri olduunu okuyucuya bildirmeye
yarayabilir. Byle bir dizinin eksiklerini ve kusurlarn da bilmiyor deiliz. Ancak
okuyucunun elinde bir haritayla bizim stnkr belirttiimiz yeri kesinlikle
bulabileceini dnerek bu yolu tuttuk.
nc dizin bir eit bibliyografyadr. Amacmz, efsaneleri yalnz Yunan ve Latin
kaynaklarnda deil, sonralar da yazn ve sanatta yaar gstermek olduuna gre,
szlkte geen, yazar, air ve sanat adlarn da bu dizinde belirttik.
Mitoloji szl bir yldan az bir zamanda yazld. mrmn erei olduu halde,
baarabileceime inanmadm bu ii bana g bir dnemimde smarlayan ve gvenleri,
destekleriyle tamamlanmasn salayan Remzi Kitabevinin, bata sayn Remzi Bengi
olmak zere, btn mensuplarna teekkr ederim.

DZN

A
ABANTLAR Yunanistan, boy - Abas, Elephenor.
ABORGENES: talya yerlisi - Latinus.
ABYDOS: anakkale Boaznn en dar yerinde eski bir ehir - Hero ile Leandros.
ADRAMYTTON (Edremit): Granikos.
ADRYATK: Argonaut'lar.
AFRKA: Agenor, Belos, Danaos, Dido.
AFYON: Kybele.
AGRGENTUM (eski Kamiros): Sicilya, ehir -Kokalos.
AA Kolkhos'un eski ad -Argonaut'lar.
AAE: Efsanelik ada -Kirke.
AGAOS PONTOS: Ege denizi - Aigeus.
AGNA Yunanistan, ada-Aiakos, Aigina, Telamon.
AOLLAR Ege, boy -Deukalion, Hellen, on.
AOLA: Efsanelik ada (Odysseia) -Aiolos.
AOLS: Ege blgesi- Aiolos.
 ASEPOS (Gnenay): Anadolu, rmak - Apollon, Memnon.
ATHOPA: Afrika, blge - Aithlopes, Memnon.
ATOLA Yunanistan, blge - Akheloos, Meleagros, Staphylos.
AZANO yahut AZAN (avdarhisar): Anadolu, ehir - Kybele.
AKADEMEA: Atina yresi - Akademos.
AKARNANA: Yunanistan, blge - Akarnan, Akheloos.
AKDENZ: Adonis, Agenor, Apollon, Artemis, o, Kybele.
AKHALAR Yunanistan, boy - Agamemnon, Akhalar, Danaos, Deukalion, Hellen.
ALBA LONGA (Albano): italya, ehir - Askanios, ulus, Romulus.
ALEON OVASI: Anadolu, blge - Bellerophontes.
ALEKSANDRA TROAS (Troas Iskenderiyesi) bugn Kestanbol; anakkale blgesinde bir
ehir - Smintheus.
ALPHEOS: Yunanistan, rmak - Arethusa, Auglas, Herakles.
ANADOLU: Adonis, Amazon, Apollon, Artemis, Askleplos, Dlonysos, Dithyrambos,
Hektor, o, Kybele, Marsyas, Midas, Pelops, Silenos, Tantalos.
APERLAE (Kekova): Akdeniz, ehir- Apollon.
ARABSTAN: Aigyptos, Dionysos.
AEROPAGOS: Atina tepesi- Ares, Daidalos.
ARETHUSA Kaynak - Alpheios, Arethusa.
ARGOLS: Yunanistan, blge - Argos, Eurystheus.
ARGOS: Yunanistan, ehir ve blge - Abas, Agamemnon, Akrisios, Amphiaraos,
Amymo-ne, Argos, Danaos, tnakhos, Kleobis.
ARIMA: Anadolu, da - Arima, Ekhidna.
ARKADIA: Yunanistan, blge - Akarnan, Alkmaion, Alpheios, Argos, Aristaios, Arkas,
Hermes, Pan, Sirynks.
ARTEMSON: Efes, Artemis tapna - Artemis, Didyma.
ASIA: Kk Asya ve Ege blgesi; Maionia'nn ad - Artemis, Asia, Dionysos, Hektor.
ASKALON: Suriye, ehir - Semiramis.
ASKANA (Gemlik yahut Burdur): Kybele.
ASKRA: Yunanistan, ehir - Hekate.
ASOPOS: Yunanistan, rmak - Asopos.
 ATHOS: Yunanistan, da -Delos.
ATNA: Yunanistan, ehir - Aedon, Aglauros, Aigeus, Amazon, Amphiktyon,
Argonaut'lar, Athena, Atlantis, Erekhteus, Erikhtonios, Erinys'ler, Kekrops, Kranaos,
Theseus.
ATLANTK OKYANUSU: Okeanos.
ATLANTS: Efsanelik ada - Atlantis.
ATLAS: Afrika, da - Atlantis, Atlas.
ATTKA: Yunanistan, blge - Aithra, Akademos, Amphiktyon, Androgeos, Athena,
Kekrops, Kranaos.
AULS: Yunanistan, blge ve ehir - Agamemnon, Akhilleus, Iphigeneia.
AUSONA talya'nn eski ad - talos.
AVENTINUS: Roma, tepe - Bona Dea, Cacus, Evandrus, Romulus.
AYASOFYA: Artemis.

B
BABYLON (Babil): Deukalion, Pyramus'la Thisbe, Semiramis, Thegonia.
BAFA GL: Endymion.
BAHELER: anakkale blgesi, yer - Smintheus.
BAKIRAY bkz. Kaikos.
BAKTRA (Baktriana): ran, ehir, blge - Dionysos, Semiramis.
BALAT: bkz. Miletos.
BALLIHISAR: bkz. Pessinus.
BARDAKI: bkz. Salmakis.
BEBRYKLER: Anadolu, boy - Amykos, Argonaut'lar, Bebryk'ler, Lampsake.
BEREKYNTHES: Anadolu, boy - Berekynthta, Kybele.
BERGAMA bkz, Pergamon.
BERLN MZES: Gigant'lar.
BE PARMAK DALARI: bkz, Latmos.
BTHYNA: Anadolu, blge - Amykos, Argonaut'lar, Bebryk'ler.
BZANS.- bkz. Byzas, Keroessa.
BODRUM: bkz. Halikarnassos.
 BOAZ (istanbul): Eski ad Bosphoros yahut Bosporos - Argonaut'lar, Hero ile
Leandros.
BOAZLAR (anakkale): bkz. Hellespontos.
BOOTA: Yunanistan, blge -Apollon, Aristai-os.
BOSPOROS (istanbul) - o.
BOZCAADA: bkz, Tenedos.
BOZDA: bkz. Tmolos.
BURDUR GL: bkz, Askania.
BURSA: bkz. Prusa.
BLBLDA: bkz. Solmissos.
BYBLS: Anadolu, ehir ve BYBLOS: Fenike, ehir - Byblis, Epaphos, Kinyras.
BYZANTION: bkz. Byzas.

C
CAELlUS: Roma tepesi - Egeria.
CAPTOLUM: Roma tepesi - Entoria, uno, lu-piter, Romulus, Saturnus.
CAPO CRCEO: italya, burun - Ktrke, Odysseus.
BELTARIK (Cebelttark; Herakles Stunlar) - Atlantis, Herakles.
CENEVZ LMANI; Akdeniz, boy - Bellerophontes.
CERBA Afrika kyalarnda ada - Lotophagoi.
CHRYSA: bkz. Khryse.
CUMAE: italya, ehir - Aineias, Apollon, Daidalos, Kimmerler, Sibylla.

ANAKKALE BOAZI: bkz, Hellespontos Hektor Helle, Hero ile Leandros, Smintheus.
ANDARLI: bkz. Pitane.
AVDARHSAR bkz, Aizani.
ATALHYK Anadolu kaz yeri - Artemis, Daktyl 'ler, Kybele.
IFITKALES: bkz. Gryneion.
IRALI bkz. Olympos.
NE AYI bkz. Marsyas.

D
DANAOI (Danao'lar): Akha'Iara verilen ad -Akha lar, Danaos.
DARDANE (Dardania): Troya blgesinde ehir -Dardanos, los.
DARDANOS: Troya blgesinde eski bir ehir -Dardanos, los.
DATA YARIMADASI: bkz. Karia Khersonnesos'u.
DELF: bkz. Delphoi.
DELOS: Ege, ada - Apollon, Artemis, Delos, Sibylla.
DELPHO: Yunanistan, ehir - Agamedes, Apollon, Python, Sibylla.
DEMRE(Myra): Akdeniz, ehir- Apollon.
DCLE (Tigris): Anadolu, Irmak - Alphesiboia.
DDYMA: Ege tapm merkezi - Apollon, Brankhos.
DKTYS: Girit, maara -Daktyl 'ler.
DNDYMOS (Muratda, Kapda, Gnyz da): Anadolu, da - Kybele.
DRKE: Yunanistan, rmak - Amphion.
DONYSAS ADASI: Akdeniz, ada - Khimaira, Phaselis.
DODONA: Yunanistan tapm merkezi - o.
DOLONLAR Anadolu, boy - Argonaut'lar.
DORLAR Yunanistan, rk - Deukalion, Hellen, Herakles.
DREPANON: Sicilya, burun -An khises.
DMREK AY: bkz, Simoeis.

E
EDREMT: bkz, Adramyttion.
EFES: bkz. Ephesos.
EGE: Deniz ve yre - Aigeus, Amozon, Artemis.
ELEUSS: Yunanistan, ehir, tapm merkezi -Demeter, Eleusis, Erekhteus, takkhos.
ELS: Yunanistan, blge ve ehir - Alpheios, Arethusa, Hippodameia.
EPEROS (Epir): Yunanistan, blge - Akheloos, Ekhetos.
 EPHESOS: Ege, ehir - Amazon, Androklos, Artemis, Daktyl'ler, Rhodope, Syrinks, Yedi
Uyurlar.
EPHYRA: Korinthos'un eski ad - Bellero-phontes, Glaukos.
EPIDAUROS: Yunanistan, ehir, tapm merkezi - Asklepios.
ERDANOS: Po rmann eski ad.
ERYMANTHOS: Yunanistan, da - Herakles.
ERYTHRAI ya da ERYTHREA (Ildr): Ege, ehir -Apollon, Sibylla.
ESKEHR: Anadolu, ehir - Kybele.
ETRURA talya, blge - Feronia.
ETRSK: Anadolu-ltalya, boy -Acca Larentia, Askanios, Ceres, Horatius, Kirke,
Tarkhon, Tyrrhenos.
EUBOA: Yunanistan, blge - Elephenor.
EUPHRATES: Frat nehri - Euphrates.
EUROTAS: Yunanistan, rmak - Lakedaimon, Sparta.

F
FATSA: Karadeniz, ehir -Amazon.
FAZELS: bkz. Phaselis.
FENKE: Gney Akdeniz, lke - Dido, o, Pholniks.
FETHYE (Telmessos): Akdeniz, ehir - Apollon.
FLSTN: Gney Akdeniz, lke - Artemis.
FIRAT: bkz. Euphrates.
FORUM: Roma, yer; bkz. Roma.
FRK'LER: Anadolu, boy -Kybele.
FRKYA (yahut Frigya): bkz. Phrygia.

G
GALYA'LILAR: Avrupa, boy -uno.
GARGAROS: Ida dann doruu - Hera.
GEDZ (Hermos): Anadolu, rmak - Asla.
 GELBOLU YARIMADASI bkz.. Trakia Khersonnesos'u.
GEMLK bkz, Askania.
GRT: Akdeniz, ada -Aigeus, Amaltheia, Androgeos, Argonaut'lar, Ariadne, Artemis,
Daidalos, Europe, Idomeneus, karos, Kres, Labyrinthos, Minos, Minotauros, Talos, Zeus.
GORDON (yahut Gordium): Anadolu, ehir -Gordias, Kimmer'ler, Kybele, Midas.
GORTYN: Girit, ehir - Britomartis.
GKBEL: Anadolu, yre - Marsyas.
GNENAY: bkz. Aisepos.
GRANKOS (Kocaba ay): Anadolu, rmak -Granikos.
GRYNEON (yahut Gryneum; ftkalesi): Ege, ehir -Amazon, Apollon.
GLPINAR anakkale blgesinde bucak - Smintheus.
GNYZ DA (Dindymos): Kybele.
GRCSTAN: bkz. Kolkhis.

H
HAL: stanbul - Keroessa.
HALKARNASSOS (Bodrum): Ege, ehir - Antheus, Aphrodite, Salmakls.
HALYS (Kzlrmak): Anadolu, rmak - Sinope.
HELLENLER: Yunanistan, ulus - Dionysos, Hellen, on.
HELLESPONTOS (anakkale Boaz): Argonaut'lar, Athamas, Helle.
HERAKLES STUNLARI: bkz. Cebelitank.
HERMOS (Gediz ay): Ege, rmak - Asia.
HESPERA: italya'nn eski ad - Aineias.
HNDSTAN: Dionysos, Semiramis.
HTT: Anadolu, ulus - Adonis, Amazon, Hebe, Kybele.
HYPERBORELLER: Efsanelik boy - Apollon, Hyperboreoi.
HYPEREA: Efsanelik ada - Alkinoos.

I
ILDR: bkz. Etythral.
 ISTANKY: bkz. Kos.

ALYSOS: Rodos adasnda ehir - Heliosoullar, Tlepolemos.
ANCULUM Roma, tepe -anus.
DA (Kazda): anakkale blgesi, da - Aineias, Ankhises, Aphrodite, Apollon, Hera,
Herophile, da, Paris.
LLYON: Troya'nn bir baka ad, bkz. Troya.
MROS: Troya'nn bir baka ad, bkz. Troya.
MROS (imroz): Ege, ada - Delos, Poseidon.
NAKOS: Yunanistan, rmak -nakhos, o.
OLKOS: Yunanistan, ehir - Akastos, Argonautlar.
ON'LAR: Anadolu, ulus - Androklos, Deukalion, Hellen, on.
ONYA: Ege blgesi -Artemis, Didyma.
RAN: Asya, lke - Dionysos.
SKANDNAV LKELER: Artemis.
SKENDERYE: Msr, ehir -Amazon.
SKTLER, ISKTYA: Avrupa, boy, lke - Amazon, Byzas, Kimmer'ler,
ISMAROS (Dedeaga): Trakya, ehir - Kikon'lar, Odysseia, Odysseus.
SMENOS: Yunanistan, rmak - Amphiaros.
STROS (Tuna): Avnpa, rmak -Argonaut'lar.
TALYA: Avrupa, lke - Ainelas, Antenar, Apollon, Arion, talos.
THAKE (Yahut THAKA): Yunanistan, ada - Antikleia, Eumaios, thakos, Odysseia,
Odysseus, Penelope, Telemakhos.
ZMR: bkz. Smyrna, Amazon.
ZNK: bkz. Nikaia.

J
JANCULUM: bkz. laniculum.
JUSTNANOPOLIS (Sivrihisar): Anadolu, Kybele.
K
KABESOS: lyada'da ad geen ehir, anakkale Boaznda olsa gerek - Othryoneus.
KADIKY: bkz. Khalkedon.
KAFKAS: Anadolu, da - Aietes, Amazon, Argonaut'lar, Bia, Hephalstos.
KAKOS (Bakray): Ege, rmak - Myrina, Teuthras.
KALYDON: Yunanistan, ehir - Althaia, Deianeira, Meleagros.
KAMROS yahut KAMEROS: Rodos'ta ehir -Heliosoullan, Tlepolemos.
KAPIDA: bkz. Dindymos.
KAPIDA YARIMADASI (Arktonessos): Argonaut'lar.
KARADENZ (Pontos Eukseinos): Aietes, Amazon, Argonaut'lar.
KARA: Akdeniz, blge - Androkohs, Byblis, Kaphene, Labrandos, Theonoe.
KARlA KHERSONNESOS'U (Data Yarmadas): Podaleiros.
KARTACA Kuzey Afrika, ehir -Dido.
KA (Antiphelos, Andifis): Akdeniz, ehir -Apollon.
KAUNOS (Kyceiz Dalyan): Akdeniz, eski bir ehir - Byblis, Helebte, Kaunos.
KAYSTROS (Kk Menderes): Ege, rmak - Artemis.
KAZDA: bkz. da.
KELTLER Avrupa, boy -Kimmer'ler.
KEKOVA bkz. Aperlae.
KEMER: bkz. Komana, Kybele.
KENKREOS (Kenkriyos), Krknca suyu - Artemis.
KEOS: Ege, ada -Akontios.
KERAMEIKOS: Atina, yre - Keramos.
KERAMOS (ren): Kerme krfezinde eski bir ehir - Keramos.
KHALKEDON (Kadky): Amykos, Argonaut'lar.
KHRYSE (ya da KHRYSA): Anadolu, ehir -Apollon, Krysesis, Krinls, Smintheus.
KIBRIS (Kypros): Akdeniz, ada - Adonis, Anak-sarete, Aphrodite, Ktnyras.
KIRKINCA (irince): Seluk'a yakn bir ky - Artemis.
KIZILIRMAK: bkz. Halys.
KIZKULES (istanbul Boaz): Hero ile Leandros.
 KKONLAR Trakya, boy - Kikon'lar, Odysseia, Odysseus.
KLKYA: Orta ve Dou Akdeniz blgesi - Amphilokhos, Bellerophontes, Ekhldna,
Teukros.
KLLA: Uyada'da ad geen ehir - Apollon.
KMMER'LER.- Anadolu, boy - Artemls, Kimmer'ler, Kybele.
KTHARON: Yunanistan, da - Aktaion, Amphion, Herakles.
KLAROS (Ahmetbeyli): Ege, ehir - Apollon, Artemis, Manto, Sibylla.
KNDOS (Tekirburnu): Ege, ehir - Delos, Lapithai, Nereus, Triopas.
KOCABA AYI: bkz. Granikos.
KOLKHS (Grcistan): Kuzeydou Karadeniz blgesi - Aietes, Aison, Amazon,
Argonaut'lar, Athamas, Medela.
KOLONOS: Atina yresinde ehir - Antigone, Oidipus.
KOLOPHON (Degirmendere): Ege, ehir -Arakne, Kalkhas.
KOMANA PONTKA (Tokat), KOMANA KAPPA-DOKKA (Kemer): ki Anadolu ehri -
Kybele.
KOMMAGENE: Dou Anadolu, blge - Apollon.
KORFU: Kuzeybat Yunanistan, ada - Alkinoos, thakos.
KORNTHOS: Yunanistan, ehir - Apollon, Argonaut'lar, Arion, Bellerophontes,
Sisyphos.
KORSKA: Akdeniz, ada - Odysseus.
KORYKOS (Kranda): Ege blgesi, da - Sibylla.
KOS (Istanky): Akdeniz, ada - Agron, Asklepios.
KYCEZ DALYANI: bkz. Kaunos.
KRANAE: Atina'nn eski ad -Kranaos.
KRYASSOS: Karia'da ehir - Kaphene.
KSANTHOS (Knk): Bat Akdeniz blgesinde ehir- Apollon, Harpya'lar.
KSANTHOS (Kocaay): Bat Akdeniz blgesinde rmak - Apollon, Artemis,
Bellerophontes.
KSANTHOS: bkz. Skamandros.
KURETLER Yunanistan, boy -Meleagros, Zagreus.
KK MENDERES: bkz. Kaystros, Skamandros.
KYKLAD TAKIMADALARI: Ege, ada - Delos, Noksos.
 KYLLENE: Yunanistan, da -Hermes.
KYME (Nemrut): Ege, ehir - Amazon, Apollon, Kritheis.
KYNTHOS: Delos adasnda da - Apollon, Artemis.
KYPROS: bkz. Kbrs.
KYRENE: Kuzey Afrika kylarnda bir ehir ~ Aristaios, Battos, Kyrene.
KYIHERA-. Akdeniz, da - Aphrodite, Odysseus.
KYZKOS (Kapda Yarmadasnda Balkz): Argonaut'lar, Kyzikos.

L
LABRANDA (Selimiye-Trbe): Ege blgesi, eski bir ehir - Labrandos.
LABYRNTHOS (Labiren): Girit, maara - Ariadne, Daidalos, karos, Labyrinthos,
Minotauros.
LADE-. Menderes ovasnda bir yer, eskiden ada idi-Brankhos.
LAGNA (Turgut) - Karia'da Hekate tapnann bulunduu yer - Hekate.
LASTRYGONLAR Odysseia'da ad geen efsa-nelik boy - Kirke, Laistrygon'lar.
LAKEDAMON yahut SPARTA Yunanistan, ehir - Lakedalrnon, Sparta.
LAMPSAKOS (Lapseki): anakkale Boaznda eski bir ehir - Lampsake, Priapos.
LAPTHLER Tesalya'da boy - ksion, Kentaur'tar.
LAPSEK: bkz. Lampsakos.
LARSSA: Yunanistan, ehir - Akrisios.
LATUM talya, blge - Amata, Camilla, Diana, Fauna, Faunus, anus.
LATMOS (Beparmak Dalan): Ege blgesinde da - Endymion.
LAVNUM: talya, eski bir ehir - Askanios.
LELEG'LER: Anadolu, boy -Androklos.
LEMNOS: Ege, ada - Aphrodite, Argonaut'lar, Euneos, Hephaistos, Hypsipyle,
Philoktetes, Thoas.
LERNA: Yunanistan, bataklk - Herakles.
LESBOS (Midilli): Ege, ada - Amazon, Arion, Delos, Lesbos, Makar, Phaon.
LETOON: Orta Akdeniz blgesinde eski ehir, tapm merkezi - Apollon, Leto.
LEUKE: Karadeniz'de efsanelik ada - Helene.
LBYA: Afrika, lke - Agenor, Aigyptos, Aineias, Argonaut'lar, Aristaios, Danaos, Dido,
Libya.
LKHADES: Yunanistan, ada - Likhas.
LNDOS: Rodos adasnda ehir - Danaos, Heliosoullar, Tlepolemos.
LOKRS: Yunanistan, blge - Aias Oileusolu.
LBNAN: Akdeniz, blge -Artemis.
LYDA: Ege, blge -Arafcne, Dionysos, Lydos, Omphale, Tantalos, Tarkhon, Tmolos.
LYKA: Anadolu'da iki blgenin adi: Aisepos Lykia's Gney Marmara, Ksanthos Lykia's
Bat Akdeniz - Akrisios, Apollon, Bellerophon-tes, Byblis, Danaos, Glaukos, karios,
tobates, Khimaira, Leukippos, Pandaros, Sarpedon, Skylakeus, Telkhines.
LYKTOS: Girit'te bir da ve maarann ad - Zeus.
LYRNESSOS: lyada'da ad geen ehir - Akhilleus, Briseis, Brises.

M
MAGNESA: bkz. Manisa.
MAANDROS (Byk Menderes): Ege blgesi, rmak- Endymion, Kalamos, Maiandros.
MAONIA: Ege, blge - Asia, Hektor, Maion.
MAKEDONYA: Yunanistan, blge - Alkyoneus.
MALOS: Orta Akdeniz blgesinde ehir Amphilokhos, Mopsos.
MALTA: Akdeniz, ada -Kalypso, Odysseus.
MANSA: Ege blgesi, ehir -Kybele, Niobe.
MANSA DA: bkz, Sipylos.
MANTNEA: Yunanistan, ehir - Eros.
MARATHON: Yunanistan, ehir ve ova - Androgeos.
MARMARA DENZ (Propontis): Argonaut'lar,Memnon.
MARSLYA: Fransa, ehir - Kybele.
MARANDYN'LER: Anadolu, boy - Argonaut'lar, dmon, Lykos.
MED'LER: Asya, Anadolu, boy - Alphesiboia.
MEDA Bugnk ran - Dionysos.
MEGARA: Yunanistan, ehir - Alkathoos, Herakles, Prokrustes.
MEKONE: Yunanistan, ehir - Prometheus.
MELAMPODES LKES: Msr -Aigyptos.
 MELES (zmir'de Pnarba suyu): Artemis, Kritheis.
MELOS: Akdeniz, ada - Kaphene.
MEMPHS: Msr'da ehir -Agenor, Epaphos.
MENDERES (Byk): bkz. Maiandros. Menderes (Kk): bkz. Skamandros ve Ksanthos.
MESSENA: Yunanistan, blge - Neleus.
MESSINA: Sicilya, ehir - Kharybdls.
MEZOPOTAMYA Dou Anadolu, blgesi - Artemis.
MISIR Agenor, Aigyptos, Artemis, Atlantis, Busiris, Danaos, Ephaphos, o, sis, Osiris,
Memnon, Proteus.
MDLL: bkz. Lesbos.
MLETOS (Balat): Ege blgesi, ehir - Aedon, Akakallis, Antheus, Apollon, Brankhos,
Byblis, Didyma, Hypsikreon, Kaeira, Maiandros, Miletos, Psykhe, Sarpedon 2.
MONS SACER: Roma, tepe - Anna Perenna.
MORA: bkz. Peloponez.
MULA: Ege blgesi, ehir - Marsyas.
MURATDA: bkz, Dindymos.
MUTLULAR ADASI: Efsanelik ada - Alkmene, Hesperid'ler.
MYKENE yahut MYKENAI: Yunanistan, ehir - Aigisthos, Alkmene, Ate, Atreus,
Erinys'ler.
MYRA: bkz. Demre.
MYRNA (yahut MYRRHNE): Ege blgesi, ehir -Amazon.
MYRMDON'LAR: Yunanistan, boy - Aiakos.
MYSA: Gney Marmara ve Ege blgesi - Akhilleus, Andromakhe, Argonautlar, Auge,
Telephos.
MYTLENE (Midilli): Lesbos adasnda ehir -Amazon.
MYUS (Afartepe): Ege blgesi, ehir - Phrygios.

N
NAKSOS: Ege, ada - Ariadne, Hypsikreon, Naksos.
NARABURNU (anakkale Boaz): Hero ile Leandros.
NAUPLA yahut NEMEA: Yunanistan, ehir -Amphiaraos, Herakles, Nemeia.
 NEM: italya, gl -Dlana, Egeria.
NEMRUT: Anadolu, da - Apollon.
NKAA (iznik) -Nikaia.
NL (Neilos): Agenor, Atlantis, Menelaos, Proteus.
NNVE: Mezopotamya ehri - Semiramis.
NOTON (Ahmetbeyli): Ege, ehir - Kalkhas.
NYSA: Efsanelik da - Dionysos.
NYSA (Sultanhisar): Ege, ehir - Dionysos.

O
OGYGlE: Efsanelik ada - Kalypso, Odysseus.
OKHALlA: Yunanistan, ehir - Deianeira, Eurytos, lole.
OTA Yunanistan, da - Deianeira, Dryope.
OLBE: Akdeniz, ehir - Teukros.
OKYANUS: Hesperid'ler.
OLYMPA: Yunanistan, ehir - Altis.
OLYMPOS: Yunanistan, da - Aloeusoullar, Apollon, Devler ve Tanrlar Sava,
Kharit'ler, Olympos.
OLYMPOS (ral): Akdeniz, ehir - Apollon, Bellerophontes, Khimaira.
OMPHALOS: Delphol Tapnanda yer - Apollon.
ORDU: Karadeniz, ehir -Amazon.
ORKHOMENOS: Yunanistan, ehir - Askalaphos, Herakles.
OROPOS: Yunanistan, tapm merkezi - Amphiaraos.
ORTYGA Yeri tartmal ada - Arethusa, Artemis, Asterie.
OSSA Yunanistan, da - Aloeusoullar, Lapithai.
OSTA Roma'nn liman - Pomona.
OTTIRYS: Yunanistan, da - Devler ve Tanrlar Sava.

P
PAKTOLOS (art ay): Ege blgesi, rmak - Midas, Paktolos.
 PALATNUS: Roma, tepe - Ainetas, Bona Fides, Evandrus, Faustulus, upiter, Romulus.
PALLANTEA: Roma'nn eski ad - Aineias, Evandrus.
PAMPHYLlA: Antalya blgesi - Apollon, Side.
PANAYIRDA: bkz. Pion.
PANORMOS: Didyma liman - Brankhos, Didyma.
PAPHLAGONIA: Anadolu, blge, Orta Karadeniz - Hektor.
PAPHOS.- Kbrs'ta ehir - Kharit'ler, Kinyras, Pygmalion.
PARNASSOS: Yunanistan, da - Apollon, Autolykos, Dryops, Python, Zagreus.
PATARA (Gelemi): Akdeniz, ehir -Apollon.
PARTHENIA (Tarsus): Akdeniz, ehir - Kyndos.
PARTHENON: Atina, tapmak - Artemis.
PELASG'LAR: Yunanistan, Anadolu, boy - Aigina, Danaos, on, Niobe 2, Pelasgos.
PELlON: Yunanistan, da - Akhilleus, Aloeusoullar, Kheiron, Lapithai.
PELOPONEZ (Peloponessos, Pelops adas): Yunanistan, Mora yarmadas - Alpheios,
Argos, Melampus, Pelops, Side 3, Sparta.
PENEUS: Yunanistan, rmak - Augias, Daphne.
PERGAMON (Bergama): Ege, ehir - Asklepios, Gigant'lar, Kabir'ler, Pergamos,
Philemon.
PERGAMOS: Troya kalesinin ad -Apollon.
PERS'LER: Iran, ulus -Brankhosoullar.
PESSNUS (Ballhisar): Anadolu, ehir - Agdistis, Kybele.
PHAIAK'LAR: Efsanelik boy - Alkinoos, Nausikaa, Nausithoos, Odysseia, Odysseus,
Phaiaklar.
PHAROS: Msr, ada - Menehos, Proteus.
PHASELS (Tekirova): Akdeniz, ehir - Khimaira, Kylabras, Lakios.
PHASS (Pasinsu): Karadeniz, rmak- Argonaut'lar.
PHERAI (Velestino): Yunanistan, ehir - Admetos.
PHOKAA (Foa): Ege, ehir - Kybele.
PHOKS: Yunanistan, blge -Pylades.
PHRYGA Anadolu, blge - Agdistis, Daktyl'ler, Dionysos, takkhos, Kybele, Lityerses,
Marsyas, Midas, Sabazios.
 PHTHA: Yunanistan, ehir - Akhilleus, Peleus.
PERA: Yunanistan, blge -Hermes, Musa'lar.
PNDOS: Yunanistan, da - Lapithai.
PON (Panayrda): Efes yresinde da Yedi Uyurlar.
PTANE (andarl) Ege, ehir - Amazon, Pitane.
PSA: Yunanistan, ehir - Hippodameia.
PSDA Pamphylia'nn kuzeyinde, sparta ve Buldan yresine ilk ada verilen ad -
Kakasbos.
PLAKOS: Ege blgesi, da -Andromakhe.
PO (Eridanus): talya, rmak -Antenor.
POMPE: italya, ehir -Amores.
PONTOS EUKSENOS: Karadeniz'in ad - Argonautlar, Erinys'ler.
PRENE (Gllbahe): Ege, ehir -Amazon.
PRUSA (Bursa): Marmara blgesi, ehir -Hylas.
PSOPHS: Yunanistan, ehir - Alkmaion.
PYLOS: Yunanistan, ehir - Melampus, Neleus, Nestor.
PYTHO: Delphoi'nin baka bir ad - Apollon, o.

Q/R
QURNALS: Roma, tepe - uno, upiter.
RHODOS (Rodos): Akdeniz, ada - Danaos, Heliosoullar, Telkhines, Tlepolemos.
ROMA: talya, ehir - Acca Larentia, Aineias, Aius Locutus, Anna Perenna, Cama,
anus, Kybele, Roma, Romulus, Saturnus, Vens.
RUTUL'LER: talya, boy - Aineias, Amata, Rutuller, Turnus.

S
SABN'LER: talya, boy - anus, upiter, Tarpeia.
SAS: Msr, ehir-Atlantis.
SAKARYA bkz. Sangarios.
SALAMIS: Yunanistan, ada - Alas Telamonolu, Telamon, Teukros.
 SALMONE: Yunanistan, ehir - Salmoneus.
SAMI: Irk -Deukalion.
SAMOS (Sisam): Ege, ada - Admete, Androklos, karos, Sibylla.
SAMOTHRAKE (Semendirek): Ege, ada - Argonaut'lar, Dardanos, Harmonia, Kabir'ler.
SANGAROS (Sakarya): Anadolu, rmak - Agdistis, akkhos, Kybele, Hygdon, Sangarios.
SARDES (art): Ege, ehir - Amazon, Dionysos.
SARDNYA Akdeniz, ada -olaos, Kirke.
SARIKY: bkz.. Zeleia.
SART DERES: bkz, Paktolos.
SATURNA Roma'nn efsanelik ad - Saturnus.
SELUK: Ege, ehir - Artemis.
SEMENDREK: bkz, Samothrake.
SEN JAN KLSES: Seluk'ta kilise - Artemis.
SERPHOS: Yunanistan, ada-Akrisios, Danae, Perseus.
SESTOS: anakkale Boaznda ehir -Hero ile Leandros.
SEYHAN BLGES: bkz.. Kilikya.
SCLYA italya, ada - Aineias, Alpheios, Alpos, Ankhises, Arethusa, Arion, Eryks,
Kharybdis.
SDE: Akdeniz, ehir- Side 1.
SDERUS LMANI: Phaselis yresinde - Khimaira.
SDON: Fenike, ehir - Agenor, Phoiniks, Side 2.
SKYON: Yunanistan, ehir - Adrastos, Antiope.
SMOES (Dmrek ay): anakkale blgesi, rmak - lyada, Simoeis, Skamandros.
SNOPE (Sinop): Karadeniz, ehir - Sinope.
SPYLOS (Manisa da): Ege, da - Dionysos, Kybele, Niobe, Pandareos, Tantalos.
SSAM: bkz. Samos.
SVRHSAR: bkz, Pessinus.
SKAMANDROS (Kk Menderes ay): anakkale blgesi, rmak - Ares, lyada,
Simoneis, Skamandros.
SKHERE: Phaiak'larn adas, Korfu olsa gerek -Alkinoos, Odysseia, Phaiak'lar.
SKYROS: Yunanistan, ada - Akhilleus, Lykomedes, Theseus.
 SMYRNA (zmir): Ege, ehir - Adonis, Amazon. Artemis.
SOLMOS (Blblda): Efes'te da -Artemis.
SPARTA: Yunanlten, ehir - Dioskur'lar, Helena, Lakedaimon, Leda, Menelaos,Sparta.
STEUNOS (Kesikmagara): Anadolu, maara -Kybele.
STRATONIKEA (Eskihisar) - Milas yresinde nemli kalntlar bulunan bir ren -
Hekate.
STRYMON (Karasu): Makedonya, rmak - Orpheus.
STYMPHALOS: Yunanistan, gl -Herakles.
SURYE: Ortadoguda lke - Adonis, Artemis, Kinyras.
SUSA: ran, ehir - Brankhos.
SMER: Adonis, Deukalion, Theogonia.
SYMPLEGADLAR Bogaziinde efsanelik kayalar -Argonaut'lar.
SYRAKUSA: Sicilya, ehir - Damokles.

T
TAPHOS: Yunanistan, ada - Alkmene, Amphitryon.
TARANTO: talya, ehir -Arion.
TARSUS: Akdeniz, ehir - Kydnos.
TAURS (Krm): Diana, phigenela, Orestes, Thoas.
TAYGETOS: Yunanistan, da - Dioskur'lar.
TEGEA Yunanistan, ehir - Auge.
TEKRBURNU: bkz. Knidos.
TELPHUSA Delphoi'de kaynak - Apollon, Teiresias.
TELEPYLOS: Efsanelik liman - Laistrygon'lar, Odysseus.
TENEDOS (Bozcaada): Ege, ada - Akhilleus, Apollon, Hekamede, Kyknos, Poseidon,
Tenes.
TERME AYI: bkz, Thermodon.
TESALYA Yunanistan, blge -Admetos, Akhilleus, Akrisios, Argonaut'Iar, Aristalos.
THEBA: Yunanistan, ehir - Alkmaion, Amphiaraos, Amphion, Antigone, Antiope,
Dionysos, Epigon'lar, Harmonia, Laios, Oidipus, Teiresias.
THEBE (yahut THEBA): Ege blgesi, ehir -Andromakhe, Eetion, Granikos.
 THEMSKYRA Karadeniz, ehir - Amazon, Argonaut'Iar.
THERMODON (Terme ay): Karadeniz, rmak -Amazon, Argonaut'Iar.
THESPA: Yunanistan, ehir - Thespios, Hekate.
THRNAKHE: Odysseia'da Helios'un adas -Lampetie, Odysseia XII., Odysseus.
THYMBRA: anakkale blgesi, ehir, tapm merkezi - Apollon, Kassandra, Laokoon.
TBER: talya, rmak - Aineias, Cacus, anus, Romulus.
TGRS (Dicle): Mezopotamya, rmak -Alphesiboia.
TRYNS: Yunanistan, ehir - Akrisios.
TMOLOS (Bozda): Ege, da - Dionysos, Marsyas, Tmolos.
TOKAT: bkz. Komana.
TRABLUSGARP: Afrika, blge - Lotophagoi, Odysseia.
TRAKHS: Yunanistan, ehir - Deianeira, Herakles.
TRAKYA: Yunanistan, blge - Amazon, Ares, Boreas, Deipylos, Orpheus, Polydoros.
TRAKA KHERSONNESOSU (Gelibolu yarmadas): Helenos.
TRTONS: Libya'da gl - Triton.
TROZEN: Yunanistan, ehir - Aigeus, Aithra, Hippolytos.
TROAS (Troya yresi): bkz. Troya.
TROYA: anakkale blgesi, ehir - Aineias, Andromakhe, Ankhises, Apollon, Ate, Del-
phobos, Hekabe, Hektor, los, Kassandra, Laomedon, Palladion, Priamos, Skamandros.
TRUVA bkz. Troya.
TUNA (stros): Avrupa, rmak -Amazon.
TURGUT - Karya'da ile - Hekate.
TUSCULUM talya, ehir - Kirke.
TYROS(Sur): Fenike, ehir - Agenor, Dido, o,
TYRRHENOI: Etrsk'lerln ad - Lydos, Tyrrhenos.

U/V
ULUDA (Mysia Olympos'u): Hylas.
VATKAN: Apollon.
VENET'LER: talya, boy -Antenor.
VA FLAMNIA: Roma'ya giden bir yol Anna Perenna.
VOLSKLAR talya, boy - Camilla.

Y
YANARTA: Ege blgesi, da - Bellero-phontes, Khimaira.
YATAAN: Ege blgesi, ehir - Marsyas.
YAZILIKAYA: Hitit merkezi - Kybele.
YUNANSTAN: lke -Apollon, Artemis, Hera.

Z
ZELEA (yahut ZELEE; Sarky): anakkale blgesi, ehir - Apollon, Karkabos.

SOY TABLOLARI

Tablo: 1 - GAANIN DLLER

Tablo: 2 - URANOSLA GAADAN DOANLAR

Tablo: 3 - PROMETHEUS SOYU

Tablo: 4 - TTANLAR VE DLLER
Tablo: 5 - OLYMPOS TANRILARI
Tablo: 6 - PONTOS LE GAADAN DOANLAR
Tablo: 7 - PLEADLAR
Tablo: 8 - GNE SOYLULAR
Tablo: 9 - ZEUSUN EVLENMELER
Tablo: 10 - ONUN DLLER
Tablo: 11 EUROPENN DLLER

Tablo: 12 LEDANIN SOYU

Tablo: 13 DANAENN DLLER

Tablo: 14 TANTALOS SOYU

Tablo: 15 PELOPS OULLARI

Tablo: 16 TROYA KRAL SOYU

Tablo: 17 ANEASIN SOYU

Tablo: 18 KADMOS SOYU

Tablo: 19 THEBA KRAL SOYU

Tablo: 20 DEUKALON SOYU

Tablo: 21 AAKOS OULLARI
Tablo: 22 ASON VE NESTOR SOYU

Tablo: 23 BLCLER SOYU

Tablo: 24 ATNA KRAL SOYU

Tablo: 25 LYKALILAR