epoki V III-V I w. p. n. e.

Dotyczy to tak dawnych bada rosyjskich, potem radzieckich i dzi znw rosyjskich, jak
i tematyki podejmowanej w nauce zachodniej. Znany zbir studiw stanowicych pokosie konferencji w Vani
w 1987 r. wydany przez O tara L o r d k i p a n i d z e i Pierre Levquea (Le P ont-E uxin vu par les Grecs. Sour
ces crits et archologie, Paris 1990) obejmowa wycznie wybrzea pnocne i wschodnie wraz z problem atyk
Kolchidy, a zachodnim nie powicono w nim choby tylko jednego artykuu. Oczywicie zajmowano si t prob
lem atyk w historiografii bugarskiej (Christo D a n o v ) czy rumuskiej (D. M. P i p p i d i), ale tam z kolei prze
waay zainteresowania ludnoci miejscow, nierzadko niewolne od uwarunkowa ideologicznych czy wrcz
politycznych.
Ksika poznaskiej uczonej w mniejszym stopniu porusza problem kolonizacji. A utorka postawia sobie
zadanie zbadania historii greckich poleis tego rejonu od ich zaoenia po III wiek p.n.e. Jest to wic praca wana
przede wszystkim z punktu widzenia bada nad problem atyk polis i z ca pewnoci przy takim ujciu jest ona
prawdziwie nowatorska. M aria M u s i e l a k susznie podkrela, e czste spojrzenie n a problem atyk polis wy
cznie przez pryzmat stosunkw ateskich moe by mylce. A teny byy wielkim, potnym pastwem, o ktre
go specyfice decydowaa nie tylko jego mocarstwowa pozycja w stosunkach midzypastwowych, lecz w jeszcze
wikszym stopniu ogrom ne, jak na greckie stosunki, terytorium i wielka liczba obywateli oraz caej ludnoci. M ia
sta greckie na zachodnich wybrzeach M orza Czarnego w wielkich wydarzeniach politycznych w wiecie greckim
nie odgryway niem al adnej roli, a byy i terytorialnie, i pod wzgldem demograficznym niewielkie.
Niestety, rde mwicych o wewntrznych stosunkach w tych poleis jest niewiele, czsto nie znamy nawet
ich ustroju, nie mwic ju o strukturze spoecznej, zrnicowaniu majtkowym itp. H istorykjest w duej mierze
skazany na dane archeologiczne, ktrych wykorzystanie w peni si autorce powiodo. I pod tym rwnie wzgl
dem jest to praca cenna ukazuje bowiem, czego i ile mona si dowiedzie z danych archeologicznych, num i
zmatycznych i skpych rde pisanych.
Cenna praca M arii M usielak bdzie z pewnoci poyteczna dla wielu staroytnikw, nie tylko tych zajm u
jcych si problem atyk basenu M orza Czarnego. Przy braku takiego opracowania w literaturze wiatowej zain
teresuje ona na pewno take uczonych zachodnich. Naley aowa, e autorka nie zdecydowaa si na opubliko
wanie jej w ktrym zjzykw zwanych niegdy kongresowymi, a ju niem al nie do wybaczenia jest zamieszczenia
tak krtkiego (niecae trzy strony!), powierzchownego streszczenia francuskiego.

W .L .

J e a n -P ie rre P o y , L e chem in des am ours barbares. G ense m divale de la sexualit

europenne, P errin , Paris 2003, s. 607.

Profesor historii prawa na uniwersytecie Paris X N anterre Jean -P ierre P o 1y w najnowszej pracy p o
da ladami swojego nauczyciela i mistrza, Georgesa D u b y . Interesuje go problem atyka seksualnoci rednio
wiecznej, pozycja kobiety w spoeczestwie feudalnym, stosunek Kocioa oraz spoeczestw germaskich do
spraw cielesnoci. Przede wszystkim pragnie jednak Poy wskaza na redniowieczne korzenie nowoytnej
i wspczesnej seksualnoci i jej miejsca w spoeczestwie Zachodu. Z daniem badacza w okresie pomidzy staro
ytnoci a penym redniowieczem sprawy seksualnoci byy czym zym, gronym; cielesno w ogle, nie tylko
sprawy zwizane ze stosunkiem pciowym, bya za ratione peccati.
Od V do X II stulecia, czyli po upadku staroytnej akceptacji dla rozkoszy cielesnych, a przed renesanso
wym powrotem do tradycji antycznych, Z achd E uropy zosta zdominowany przez mio barbarzysk, zwie
rzc, ktr Koci stara si ujarzmi i tumi. Chrzecijastwo przejo ze wiata staroytnego m.in. pogldy
na kwestie pokrewiestwa oraz roli mczyzn w spoeczestwie. N atom iast w spoecznociach germaskich du
rol odgrywao pokrewiestwo m atrylinearne, kobiety zajmoway te wysok pozycj spoeczn. Kilkaset lat od
V do X II w. to okres, kiedy ksztatowa si kom promis pomidzy staroytnym (rzymsko-chrzecijaskim, wyni
kajcym z tradycji rdziem nom orskich) i barbarzyskim pojmowaniem pokrewiestwa. W anie skomplikowa
nem u systemowi pokrewiestwa powici badacz najwicej uwagi, gdy wedug niego najwaniejsz, najcz
ciej dyskutowan i najbardziej kontrowersyjn kwesti w interesujcym nas okresie bya sprawa zwizkw ka
zirodczych.
Prawo kocielne zakazywao takich zwizkw a do sidmego stopnia pokrewiestwa, dopiero Sobr L ate
raski IV ograniczy w 1215 r. ten zakaz do czterech stopni. Poy uwaa, e to wanie barbarzyskie, germaskie,
szeroko rozbudowane grupy krewniacze miay zasadniczy wpyw na tak restrykcyjn polityk Kocioa. D opiero
gdy z biegiem czasu, od ok. koca X I stulecia, problem cielesnoci i seksualnoci przesta by przez Koci d e
monizowany, pewnem u rozlunieniu ulegy te normy regulujce kwestie kazirodztwa. Przy okazji autor wskazu
je take na ew entualne motywy finansowe, ktre kieroway Kocioem za odpowiedni opat mona byo
wszak uzyska dyspens na lub ze spokrewnion osob.
W wieku X II E uropa Z achodnia moga wrci ju do dziedzictwa staroytnego; mona byo mwi i pisa
ju nie tylko o mioci do Boga, lecz take o mioci do kobiety.

S.

Gender and Difference in the Middle Ages (Medieval Cultures, 32), wyd. Sharon F a r me r ,
Carol Braun P a s t e r n a c k , University of Minnesota Press, Minneapolis-London 2003,
s. 354.

Nieufnego amerykaskim gender studies czytelnika zniechci moe do lektury prezentow anej ksi
ki m anifest programowy Sharon F a r m e r : The essays in this volume take seriously the variety o f recent theoreti
cal stances that have compelled fem inists to consider not only the fluidity and multiplicity o f gendered identities but
also the ways in which gendered constructs interact with other categories o f difference (Introduction, s. IX ). Co
wicej, najbardziej odpowiednie do podobnych poszukiwa maj by zdaniem wydawcy feministki badajce
przeszo z perspektywy spoeczestw wielorasowych i postkolonialnych. Podobne zaoenia ideologiczne i m e
todologiczne nie um niejszaj jednak w adnym stopniu znaczenia omawianego zbioru studiw; lektura artyku
w pozwala lepiej zrozumie, jak bardzo pozycja pci w danym spoeczestwie uzaleniona bya od innych kate
gorii rnicujcych, takich jak religia, etnos, pozycja spoeczna, seksualno itp.
Rozprawy zostay zebrane w trzech czciach, pierwsza z nich (Differing Cultures, Differing Possibili
ties) przynosi rozwaania nad rol pci w rnych kulturach: ydowskiej, muzumaskiej, bizantyskiej i ger
maskiej. Pierwotnie tom mia zawiera kolejne trzy czci, dotyczce chrzecijaskiego Z achodu, a zajmujce
si rnicami pozycji kobiet i mczyzn w zwizkuz ich statusem spoecznym, rnicami religijnymi oraz seksual
noci. Ostatecznie jednak prace zostay zgrupowane w dwch sekcjach: Discourses of D om ination (dom ina
cja pewnych grup spoecznych nad innymi) oraz Individual Choices, Strategies of Resistance (niekonwencjo
nalne zachowania i pogldy jednostek, protest wobec powszechnie panujcych zasad i regu).
Jak kady zbir rnorakich studiw, take i prezentow ana ksika nie przynosi kompleksowych, m odelo
wych odpowiedzi na postawione przez wydawcw zaoenia. R norodno podjtej problem atyki (np. transwe-
stytyzm w redniowiecznym Bagdadzie, pozycja kastratw w spoeczestwie bizantyskim, zwizki hom oero-
tyczne rycerzy w dwunastowiecznej Francji, kobiecy homoseksualizm w germaskiej kulturze redniowiecznej)
stanowi moe jednak z pewnoci punkt wyjcia do dalszych szczegowych bada.