You are on page 1of 18
Claire Caloz-Tschopp, de Ginebra (Dipléme de formation perma- nente en Action humanitaire), Isolde Charim, Robert Misik y Se~ bastian Reinfeldt, de Viena, Jacqueline Costa-Lascoux, Monique Chemillier-Gendreau y Emmanuel Terray, de Paris (a quien agra~ dezco el que me haya autorizado reproducir el capitulo redactado para nuesiro pequefio libro comtin®), Catharine David, de Kassel (Documenta X), Nabil El Haggar ¢ Isabelle Kustosz, de Lille (Ce- Ilule Culture de ' USTL), Ghislaine Glasson Deschaumes y Rada Ivecovic de Paris (Revista Transeuropéennees), Hugo Vlajsavljevic (Atalier de philosophie, science sociale et psychanalyse), de Sara- jevo, Bruno Karsenti y Guy Walter, de Lidn (Villa Giller), Henri Leclerc, Catharine De Wenden y Oliver Le Cour Grandmaison, de Paris (Ligue des droits de I’ homme), Denis Guenoun. Philippe Lacoue-Labarthe y Lean-Lue Nancy, de Estrasburgo (Géophilo- sophie de I Europe), Antonio Pedro Pita, de Coimbra (Asociacién de profesores de filosofia de Portugal), Arist6teles y Elsa Stilianou, Gerasimos Vocos, de Tesalénica, Michel Kail y Emmanuel Wallon, de Paris (Redaccién de Temps modernes), Andrea Rea, de la Uni- versité Libre de Bruxelles, Bertran Ogilvie, de la Universté de Pa- X-Nanterre, Phil Cohen, de la Universidad de East London (Centre for New Ethnicities Research), Ariella Azoulay y Adi Op- hir, de Tel Aviv. 999, © Sans-pappiers: I archaisme fatal, La Découverte, Pa APERTURA: EN LAS FRONTERAS, DE EUROPA* Estoy hablando de las «fronteras de Europa» en Grecia, uno de los paises «petiféricos» de Europa, en la configuracién tradicional de ésta, un pais en el que se reflejan mitos poderosos y se suceden constantemente acontecimientos hist6ricos. Tesalonica misma esta al borde de este pafs fronterizo, que es uno de esos lugares donde se representa periddicamente la dialéctica del enfrentamiento con el extranjero, transformado en enemigo hereditario, y la dialéctica de Ja comunicacién entre las civilizaciones, sin la cual no hay progre- so en la humanidad. Por tanto, me encuentro, al parecer, sumergido en mi propio objeto, con todas las dificultades que esto comporta El término «frontera» es extremadamente polisémico. Esta sera una de mis hip6tesis, el cambio profundo de sentido que este tér- mino esta experimentando. Las fronteras de las nuevas entidades politico-econémicas en las cuales se intenta preservar las funciones, soberanas del Estado no estan ya situadas al borde de os territorios: estin dispersas un poco por todas partes, allf donde se efectiia 0 se controla el movimiento de las informaciones, de las personas y de las cosas. Por ejemplo, en las ciudades cosmopolitas. Pero una de mis tesis es también que las zonas llamadas periféricas, donde se enfrentan las culturas laicas y las religiosas, donde se hacen més profundas y se agrandan las diferencias de prosperidad econémica, Constituyen el crisol de la formacién del pueblo (demos), sin el cual no hay ciudadania (politeia), en el sentido que este término tie- ne desde la antigtiedad en la tradicién democritica. En este sentido, Jas zonas, las ciudades y los paises fronterizos no son marginales con relacién a la constitucién de un espacio publico sino que, por el contrario, estén en pleno centro, Si es verdad que Europa es para * Conferencia pronunciada el 4 de octubre de 1999 por invitacién del Institut {rangais de Tesalénica y del departamento de filosofia de la Universidad Arist les de Tesal ran Anfiteatro de la Facultad de Letra. Texto publicado en la revista Transeuropéennes, n° 17, Paris, 1999-2000. U9} -svieo sojantutoauooe So] ap pepriqusuodsos vf a1uautyeuourep -uny se904 anb se[ ua ‘seadoma setouajod sapedioutid sey ta ayo -rejnonmed £ ‘edomg uo ‘owes 10d ‘sq “ouepepnio yap A soueumny SoUjsai9p So] ap SaUOIDEIOIA se] KNIUOD ZEOLJD BYDNY 9p wLIOTeUE Ua sapepiiqestodsar sns s21.0d sppor ua niwunse & & (als [op sojqand soj vied e1ouad spur eULIO} ap A) saueapeg So ap soyqand soj ered ojjoxresap ap seanoodsiad suge v ‘uo1ovisose ap seanyjod sauorsn| -08 rouodoid v «eueyruntios edomgy Bf ap azeysar jap & peprsedie> “ul v{ 9p “eouaiodust vj ap opeynsaL [2 SyuawTeUOUREpUNY any earoNT BI ap seiods1a uo oarpsoBné x9 o1Dedso [op oun{uod [9 UD Oprs oI] P1gey as onb vy v epyes urs £ o[quidoovur uoLoeNAS vf -JeUOUMP -uny uozes wun sod ‘o1sa J “seonsjod souorommnsut sey ap eLOIsKY v ua SouIsTut 3s ap 1auodsip & soygand soy ap oysaraq fe visadsau anb of ta sajuestiaduatg sauoroisod sey ap ‘Osea tu $9 ottIOD “essUOASOp 981s ‘osnpourt q “«varmg uoroeorfuind> ap osino u9 os9o0d Jo wanb -o1q euianb 2s 1s uoTouDAro}uT bun viaweLL BUNdUTU ap .}LA2 Ipod 2s ow anb ‘ose nur so owoa “esuatd as ts ‘osnyouy “ajuoueuusod wiouwtL 9p ‘spwrape ‘K ‘popiigisodu ap sojuowia[o so] ueaLid “21428011 UuEpOgoTS ap wIGIIg eI ap 00199 ap voHod vj UD OUIOD Ise ‘soUue [eq So] ap Sauorar seo uo ‘aNOUIEIDamIput “a OAOSOY| UA UNLLIOD operorsaioid un ap omuarunisayqeyse Jo ua ‘anmouraiwaprag “seageyed seisa ap orgmnsa spur opnuas fa ua adona uproomusu09 vy] ap pop -yiqisodun 0 popypigisod v ap ynbe wren as ‘eruamtsu0 404 50} -ond soy anita uorserodoos ap & uoroearunwo0s ap usiqurey o1ed ‘sez ~t2ny ap souo|2ejar ap “uo!senSTUTWIpE ap vf ap Sayeunsog somususa|2 so] ap torsea19 vf UOD & ‘soqeIOOS A seoHIUOUOI= seaNsfod Sej 2p ~qunuio9 oazew [e uo!oesodioout ey “owes Jod ‘< wire}su0W peprun By 9p oquarunDe|qeISe [> UoD ‘2|qISIOAIAIT [LIqUIN uN opuEZLLD| yiso vadome woroonmsto> ey onb ua o}UaWOU [> Us uesZNpoLd 2 aonb [9 pepipenseo eun oinjosqe us 9 ON “vadosnd uploonsuod ¥ uvjoajt onb opuoy ap souorsatpenuoo sei ap wpeperdsap uorovjanat BUN Uos SouTUHIDaIUODE Sos anb ap uOTSoFAuoD Tu sMbe ese|Iep ‘oxainb osad ‘sewioyip soiso seluez ap uorsudyaud vj o8ua) OU 0x -renunuod soueupod Ise X “saequs -huo9 soana{go ap orst1as ye soadome sopeysq soy op oud 10d vURSLoM BIoua}od eI ap eLEUDZIaM UOTOEZTTEINOUMSUE P| O] U9 OISIA ueY sono onb seauoHU “voLDWY ap SopHA soprisg SO] 1 Vd0UNA 3d SVASLNO’d SV NA VANLSEY ap ootupussiay “ioviarxo sopod je edoang ap woroeurpyogns eI ap 214 “emyourt eqatud eun of[9 Uo o1sta ueceY| soUNS|e anb ‘ayqeqosd 91g -umey & 2qqIsod sq “«> un ap exopurg vf ¥ awuaxy emasod vun opeidope uecey ou ‘souozes sesiontp sod axduiois ‘sono onb £ ope -ode ueey pj ‘souozes sesn0 sod ‘sono anb ‘NV_LO EL 2p Up!oUDAIa ut pj Sou0ze1 sesioatp 1od opeuapuoo trecey sounye SonOsoU anIua anb ‘ayqeqoid osnjout so “o[qisod sq “se1oueasaalp seis ep oooarnb: “out ouais un so ren] JUS) ap eqnoe anb warand ey seusisop wed seuquiou souisttu So] 2p SOUIPAsTS SoU OU 9p O4994 [=| "PUID} a15 Ua seqouedzoarp sepuryosd soueSuay anb ajqeqord osnjaut sq “oduen ‘OYonU ap sale soWaIpTes OU anb soy ap ‘somARULe}UOIe soyse augos uoruido vusiui v| soww#usy sonosou sopor anb axn3as 9 ON “Tenjow uoUNTBax [ap OMINY [Op BNUOD Ua O JOARY Ua SELIAIDUE SeIgOTU “bar uryjouresap 3s opesd [og] uo seNuarur ‘sosopnp sopeifasas soun ‘9p vosng We peynoxip Uod epeIsur 2s sayeuapros0 seIouaIod sey sod wUNSHg Us Oprso[quiso opeioioaioid [zy “BLARISORNA ap o ‘souRd|e, So] ap ‘oaosoy ap Barons e] LeULULIO] op BqLDY “UNE [IOUIP Se sozysaiuoy} soqund So] Ud «Tents» aUDUUTE!S -odso wrouvu op & ‘epearunyd epanb ugnsano wise org “(odosny ua oun3}p oporsy Koy on) dong ut Mig uaUIAY 1q18 $y :\eBOHL 9p UOKoRIMULOy augay29 wun OpUEMTUNE Sou SoUN aey ypUayep OX onb 0] 0 O17 ‘seonPID0UIg serouaLrede sel ap PIT seUT oadoma opEIsy, ‘un o vorgnd wzayso eum ooodumey eLqey ou ‘muda od eFAEpO} F389 ‘uoromyap véno oxanu odn op ojgand un ‘oadosne ojgend un vs21q -ny ows ‘omnes souaut vas anb epeu Avy ON jaiasrowe optiss ua onb vas spur epeu anbune “«cadouna ojgond» un ‘sand ‘asin? ‘URZNID of nb sauOIsoIpENLOD Se] 9p BAM9[O9 UOTONJosar E Op £ votaya efouarouod ap BALD} Ef ap SpABNl oxgond un ap UOLONINSHOS ‘9p saxeany soy euBrsap anb ‘reydeo ap [opp spur £ apumeproduut spa ‘opeoyrusis opundes un usIquIE, aUaT UOIDOU kISA Od “S@IPUOT uo & sping wo “reSny opunBas uo ‘4 ‘vadomna Uor2onNsUOD B] UBLIUE -op anb Soy ap osozapod spur opeisg jap yextdeo ‘upiog ue spzinb o OFOUREY op BS[Oq v] UE O SaxpUOT ap A710 v| Ua 0 “OBINgseAISY UO ‘sejasnug wa eprenys as edomg ap ox1uad Ja “opHues iso Uy “Sa[Par © sajuarede ‘sajuaiip seroueysuy se] ap ugtoeztqeoo| ap ‘Zapod [ap Uuoroesquaou0> ap [9 “[eHEISS OpLoHgHUBES UN auEH UOIIOU BIS “UID -do wun v aquary enuts Sou onu29 ap UO!D0U By ‘e]UAUTEIOEXA SP “weNUOUOd as JIE Nb sopenjoe seuts{qoud so] ap ugzeI 10d outs ‘seuary ap sijodooy vy ue sopezroquus uo!oeziftAto waisonu ap Soon SouaB|HO So ap UOZEL 10d ON, “SOUR SAS 9p OU $9 PIDAIE ‘oyansas ou oonjod pwajqod un ap 24quIOU [2 Oo} au SomOsOU évdO¥NA Ja SONVAVANID? ‘SOXLOSON 0% tréficos que han tenido después lugar y de las consecuencias que estos acontecimientos puedan tener actualmente. Por otro lado, si es verdad que la guerra de los Balcanes refleja cl callején sin salida y la imposibilidad de la construcci6n europea, hay que tener el coraje, 0 la locura, de preguntarse, precisamente en la situacién actual, en qué condiciones podria ser posible, dénde es- tn las virtualidades de un futuro diferente y cémo desbloquearlas, indicando las responsabilidades del pasado, pero evitando el ridicu- Jo que supondria volverlas a repetir. A un esfuerzo de este género, que por sf solo da sentido a un proyecto de ciudadanfa europea ac- tiva, despojado de toda mistica de identidad, de toda ilusién sobre Ia necesidad del curso de la historia y, a fortiori, de toda creencia en Ja infalibilidad de los gobernantes, es a lo que yo querria apelar y contribuir. Debemos discutir los problemas del pueblo europeo y del Estado en Europa en tomo al problema privilegiado de la fron- tera, porque éste cristaliza las apuestas de poder politico-econémi- cas y las apuestas simbélicas que se manifiestan en lo imaginario colectivo: por un lado, las relaciones de fuerzas y los intereses ma- teriales y, por otto, las representaciones de identidad. Una prueba flagrante de todo esto est en el hecho de que en el transcurso de 1a nueva guerra de los Balcanes el nombre de Europa actus de dos maneras contradictorias, que resaltaban cruel- mente 1a ambigiiedad de las nociones de interior y de exterior. De un lado, Yugoslavia, pero también, y en medida diferente, el con- junto del espacio balcénico (incluidas, por consiguiente, Albania, Macedonia, Bulgaria...) estaba considerada como un espacio exte- rior, en el cual, en nombre de un «principio de ingerencia», que yo no discuto aquf pero que marca claramente la exterioridad reci- proca, una unidad llamada Europa se veta obligada a intervenir para impedir un crimen contra Ia humanidad, en caso necesario con la ayuda de sus poderosos aliados americanos. En este sentido, los Balcanes estaban fuera de Europa. Por otro lado, considerando los temas propuestos, por ejemplo, por el escritor nacional albanés Ismail Kadaré ', se ha argumentado que esta intervenci6n se pro- ducfa sobre el suelo de Europa, en el interior de sus limites hist6ri- os, y para la defensa de los principios de Ia civilizacién europea. Esta vez, por tanto, los Balcanes se encontraban incluidos de pleno derecho dentro de las fronteras de Europa. Segiin esto, Europa no podia aceptar en su propio suelo procesos de deportacién y de " Le Monde de 17 de abril de 1999, «Hay que europeizar a los Balcanes» APERTURA: EN LAS FRONTERAS DE EUROPA, 23 exterminio de la poblaci6n, no s6lo por razones morales sino, sobre todo, para preservar su porvenir politico. Sin embargo, esta temética, que yo no considero en absoluto mera propaganda, no viene acompajiada por ninguna otra tentativa por anticipar o acelerar la integracién de las regiones balcdnicas, asi se las llama, como partes del espacio ptiblico europeo. El derrum- bamiento del proyecto, nacido ya muerto, de la «Conferencia sobre Jos Balcanes», es un testimonio elocuente de todo esto. No hay un Jan econdmico de repatacién y de desarrollo que implique a todos 1s paises afectados y a la Comunidad Europea en cuanto tal. No y tampoco una adaptacién de la nocién de «ciudadania euro- pea» que conceda, por ejemplo, a los refugiados kosovares cuyos documentos y camés de identidad hayan sido destruidos por el ejét- cito y las milicias serbias un «camé de identidad europeo», siguien- do la excelente sugesti6n del escritor francés Jean Chesneaux?. No hay una nueva definici6n de las etapas ni de los criterios para la en- trada en la opryose wigey anb ‘soue viuian soy ap exzan3 vy v uty souod exed sopesq -3199 (ghOT) «eHEASSAA Op Soperes> soy ap o1uatHOUE [2 U9 a1UdLE -vIbx9 OU “CLOISIY ap SafenueUL Soy Ua BrOWAMOANy WOD daj 9s anb | ap entod us ‘oTURI Jog *, RoIMbrpUOW wsLTEXEqoS EI 9p UaLEDL 9 ia So[f> op ELIOKeUL FT SeouOIUA sopezTuEaiO “UO!oBU-SOpEIsA SO] 222 -ua «oadome oriqymbe» ap eurarsts fap “AX A 1AX SOpsIS So] o1ures -np ‘uoronmnstioo Py ua EMS as ‘oAIsIoap spUL Jo ayuauta|qisod “edos -ngq 9p a1quuou [ap 0913/0d opeoujuais Jap SaUdTHO so] ap oun anb ages ag “«sanbo[q> so] 2p upfonjostp e| ap spndsap oprooar soutoyy vrouaray BAnd uoHIsand “xx O[BIs [op SopeIpout op sousstpeLisduut so] ap SISO EI EISEI| LOISEIO pepe B] apsop “«sopemtndsa» & sapeanyyn9 outo seonsjod ore ‘seioiuoyy sel ap UONSeNd vI Woo eUUIEOLI -pIstt; eptun Pisa EytrELaqOs B] ap UOLISaNd BI OUIOD SoULapI090y, -remnoastinyd euO|sty BUR 9p PISLA ap onund 2 apsap ‘ugnsano ey sofa] ap se1otUt JOUTAI UIs “oyuaLUNTAoW ua rauod seqaqut sowrsqap anb sopepifenuta ap < pepriqisodut ap woFSy ‘satTFUOD Soy ap O «seIDTUOLS Se] ap EIUEpEpNIo» OUND Ue ‘vadoma eyuepepnia | 2p uoHsons wis wioye xeTdure exoIsINe) -ranbuesy uapand ou ‘so22/at ap uorsemts vy audurars exed espuodun anb soy e ‘sojgend soidosd sns anb 1oLatu eraquoyy eu soUEpepnio sns B opeuPjape 10d ou -odurt ‘peprriqisodurt vidoid ns oparonposdar ‘edomng ‘ose> opun3 -98 aysa ua “HSap Sy “uoLORZIUOIOD FI P SO] SOPIMaUT ‘SOUL UP! te} sorpour uo zesadns anb dey anb so11e}x9 ofns"ySqo uN o1t10> vura{qoid ya opueren enuquos A eustur o81suoD aquary v antO!] a1so vzeypar uaIg o “ajgisod asizovy & “wung[e epnp mis “edosng ‘yprezuautoo szouolue & “e]]9 ap Onuap asseUMOsUTEN K EUUSTM JS BOS -reuonysano ap ‘ony sod ‘& ppraaqosar ap X eye v asrequaxjua op val -e1 P| apuardura & ‘eiorsry erdosd ns ap ovaya un < ueeumt wun ouls ‘ouistunttioa [ap 0 ofjouresapqns jap ea1Zojored «etouaataradns» wun u ‘owas ns ue epevafur pepisonnsuowr un ou “voTUPoTeq uoIoEM -Is B| U2 220u0904 doing waIg Q “(eqatud ¥ opLotuod PISe 98 2p top se3ny oon jo vas ou ais anbune) souRoyeg SO] Uo TeIUDS SPL st Vd0UuNa Ad SVBLNOYA SVT NS VaNLaY “L661 ‘shed ‘29110 “xumyy seudo 19 puoww anydos opr 12 onbunjod “sesso sop apuro13 wy Wo “«doane, | 3p S912H0H} $27» ¢ euL0} Bun ap { ‘vEAR|SOsRA uo wBanf as vadouno pephudp! B[ EPI 9p auions By onb xeuye & Soy usiquier opedaT| v4 UE O1S9 OPO, ‘ugIovoynuap! ep seaiRojeouas & seansindury ‘sesoranar seroUarojor St] 9p ROLOISTY UoLe|NUUNDe e] anb optayos ono ation OU wzex ap ‘ug}oou yj onb oysondns 10d opuep ‘, szadouna sapptov4 s2u01o0]04 $e eu] Uo opepnp wey ou of anb o8e “edoing vpor op soonsyso1 -98889 SO1OT|JUOD ap aNUiaNoUDAL ap SeUINDSO SO] ap [090] UO}DIaK -o4d eun dknnsuos anb ours “eaidse so ou vAB|sONK UOLoETAIS Bf peprqear uo enb opuiasns exgey of ‘Orso 10g “seouyuionpow sazeryi -vy SeuOLDIpEN SE| ap OLUSTTEGLN [2p 0 «SootprOU» soorprinf seLUaIsTS 50] 9p oatsasod oulstfenpratput [ap ‘ouistjequoLI0 [ap 0 owstEeS ~HroUre [op a1eN 28 A Fopunut jap O1Sax Jo LOD UOIDEIas 9p sepeprTep Ou SeIUNSIp “eLLOIsTY BI op seaM}o9] SwSIOAIp B41UO ‘seanjod “Seon ~sinBur] ‘sopesnajno ‘sesorstyar serousuawad sesioalp aniua S2uoIsUa) 9p onua9 un aidurars so “opdnqnut so edoangy ‘soumd sms sopor wey “1s aulue seLOLIpeNUOD sauOLEZITIALD 9p SOzIPadott sojuaruredejos uo9 0 sojdin soqund uos “edomng vpor uo “jeraue8 seur euLIO} vun 9p *& ppamwa) odowng wo sejnomred ts ‘se[souspa anb sousouay “«seLL Outi ap souonsseno sey op aiuswaiuoipuadapur 9 ‘sonbolg ap sou -oroisodeyxné too onb syw anb j1s8ns 04 oyonuu 2ovy oN “vadouna vULOISTY BL eP SeALINIESUOD SapEPAUAp! se[ anud ‘seIUE[OIA $90 -on 8 ‘seouoed saaaa w ‘senanut Souo{oefar se] v ajuaoedgns viBojod -o1 ¥] ap “sepeptreex se] ap peprfaqdutoo ey ap tiuano sep ved epend oper aquetuepunyord souout so ou “TeIeISo UOFoMINSUT Bf v vas onb Tetoueso 10d “uproeqtasardar eyso ‘souraqes ugiqumey OUL0D ‘o1aq “unavdoing uumoygnd sny [2 opeurel| ¥IQRY ‘2p Lap SoWON 12 OSGI UO O1 ~H9s9 O1gy] WEA nS UE IPHUIS [e anb of :oraius opunut fe epeuiod =xo any opzei spur anb & vadoana BuIopOYY PEP Pf Bp SOIDTUT soy 2p uiep onb “e1i9n B] ap uotonqunstp ap X Aaj B] ap wororsoduut ap anb ZaA b] 8 “eyuEIAGOS ap otoedse oUloD ootis[Od oIDedSs9 [ap UoFadea109 RpLUTULO!ap FUN ap SOATMINSUOD SomOUE[a LOS seuOIoEIUSAIdaY svjso “U9Ig BIOYY “21gISIOAAT OOuOISHY para designar el conjunto de las relaciones de fuerzas y de comercio entre las naciones 0 Estados so- beranos, cuyo equilibrio queda materializado por la fijacién nego- ciada de las fronteras, Sabemos también que esta nocién no cesara de fluctuar, a veces hacia el ideal democrético y cosmopolitico (teorizado por Kant), a veces hacia la vigilancia, por parte de los Estados mas poderosos, de los movimientos de los pueblos y de las minorias culturales (que triunfaré en el Congreso de Viena, tras la caida de Napoleén). Pero yo quisiera mas bien llamar Ia atencién sobre dos movimientos de evolucién que van a afectar cada vez més profundamente este sistema, a medida que nos vamos acer- cando a la época actual. EI primero de estos movimientos procede del hecho de que el equilibrio europeo y la soberanfa nacional popular correspondiente estan estrechamente unidos a la posicién hegeménica de Europa en el mundo entre el siglo XVity la mitad del siglo xx, y en concreto al reparto imperialista del mundo por las potencias europeas coloni- zadoras, incluidas, bien entendido, las pequefias naciones, como los Paises Bajos 0 Bélgica, y las naciones periféricas como Rusia, mas tarde Uni6n Soviética. Este es el punto sobre el que han insistido, cada uno en sus propios términos, te6ricos marxistas 0 no marxis- tas, como precisamente Carl Schmitt, que vefa en ello la crisis del «derecho publico europeo», pero ya antes que él Lenin y Rosa Lu- xemburgo, después Hannah Arendt y més cerca de nosotros los his- toriadores Fernand Braudel e Immanuel Wallerstein. Trazar fronteras «politicas» en el espacio europeo, que se con- sideraba a s{ mismo ¢ intentaba constituirse él mismo como el cen- tro del mundo, esto fue original y principalmente una manera de di- vidir la Tierra, por tanto de organizar su explotacién y, a la vez, exportar la «forma de frontera» a la periferia para intentar trans- formar el Universo entero en una extensién de Europa, més tarde en «otra Europa» construida sobre el mismo modelo politico. Este 5 HD. Schmidt, «The Establishment of “Europe” as a Poli ‘The Historical Journal, IX, 2 (1966), pp. 172-178. al Expression», APERTURA: EN LAS FRONTERAS DE EUROPA 27 movimiento se ha prolongado durante la descolonizacién y, por tanto, durante la construccién del orden internacional actual. Pero se puede decir que, de una cierta manera, jamés ha triunfado com- pletamente, es decir que la formacién de Estados-nacién a la vez independientes, soberanos, unificados u homogéneos, etc. ha fra- casado en wna gran parte del mundo, 0 que ella se encuentra cues- fionada no solamente fuera de Europa, sino también en ciertas partes de la misma Europa. Esto se debe, sin duda alguna, a razones profundas, sobre las cuales tenemos necesidad de reflexionar. Puede ser que la forma de. soberanfa nacional estatal «absolut» no sea universalizable y que, en cierto sentido, un mundo de naciones, es decir de «naciones unidas», sea una contradiccién in terminis. Sobre todo, es necesario tomar conciencia de que este 1azo entre Ta construccién de las na- jones europeas, su «equilibrio» estable o inestable, sus conflictos iternos y externos, y Ia historia mundial del imperialismo ha de~ sembocado no solamente en la perpetuaci6n de los conflictos de fronteras, sino también en la estructura demogréfica y cultural tipi- ca de los pueblos europeos de hoy, que son todos comunidades ‘oloniales 0, si se prefiere, proyecciones de la diversidad mun- Gra enel seno del espacio europeo: a causa de la inmigracidn pero por otras causas, como Ia repatriacién de poblaciones des- plazad: El segundo movimiento del que quiero hablar afecta precisa- mente a la evolucién de la nocién de pueblo y se produce en senti- do contrario al precedente, por lo que se origina una fuerte tensién, que ocasionalmente puede legar a ser muy violenta. Se trata de la manera como la insercién histérica de las poblaciones y de los pueblos en el sistema de los Estados-nacién y de su rivalidad per- manente afecta en su interior a ta representacién de estos pueblos y a la conciencia que ellos tienen de su «identidad». En el libro que publiqué en 1988 con Immanuel Wallerstein, Race, Nation, Classe. Les identirés ambigués®, empleé la expresién de «construcciGn de una einicidad ficticia», para designar a esta na- cionalizacion tendenciosa de las sociedades y de los pueblos y, ppor tanto, de las culturas, de las lenguas, de las genealogias. Este proceso ¢s el lugar mismo del enfrentamiento, pero también de la implicaci6n reciproca entre las dos nociones de pueblo: lo que la ©. Balibar, ¢ I, Wallerstein, Race, Nation, Classe. Les identités ambi op. cit. “somo op entios uo sopeuTuLaap saiquiou soun od eYSNY og “«pEp -nuiapp> epor ap uororpuod ¥] $9 sa1quUoU So] op eIDUaIstSIod By “edoang 1200u=1 ~1od s0pod ered uoisnjoxa ap erajuoyy eun ap wETELOME UoLoeLy By K cadoms [eis0s oquoTuNTAOW uN 9p & [eI90s FoROd eUN ap PrOWaIST out vy :oonprowap oadosno opeisy un 9p o19eKoud Je oprutos un Jse sesnooad ap & oadosna ojgand ap wap! ej & o1a19U09 opHuds ep ap pepiigisod epor exp Soy vooyp anb so] es}uoo sepeyuoUrep ~uny sojnov}sqo sop So] sepo1 10d Zan wun ap souraajosaL & ayttat -rjun{uos souresuouge Ou IS o[gand ap emsy wasn BISe sowaTEIS -0] Ou Olaq “Soxas So ap A sasefo sel 9p ‘senSusy sv] ep peprustp 2 ojoadsox peprendt v} v & wotayo peprenst yy v anb odwan oust Te ‘uorsardxo e e ‘ofeqen pe “eiouaistxo vy v sejeiueurepuny soysor “ap Sol ap tisinbuos w ap “eati99[09 UoIDde LI ap spaEN E (sowap) vyuepepnio ¥[ ap eNUTITIOD UpTORArD vy & (Soua) seoLIONSTY sapEpI -nuuioo erouauayed PI ania UOroP|as PI ap sTDap sa ‘ojgand ap rnd “ly paanu wun squoureAnsa[oo seIUDAUT ap ‘SoULTEDOY anb ey ENO peprigisodum vy uo £ ‘sournuoous sou anb vf ua pepissoou vy ua 3} -waurestoaid ‘ropuayta fu v “enuianous os wyiode ¥I 2p onus> [3 -vadomna uproonnsuod PI ap spaest B BIOeI9 -ow.p ej op uorsuedxo wun ‘sap so ‘«edomg ud pepnio» ap oysat -ap un owioo oprpuatus ‘«oadona pepnta ap oysasop> UN 9p Bap e| ‘Woo owiod “uprarziperpunur e| ap X safeUoIIeOTUNUOD ‘seOIsoJOUDD “seanitiouoaa ‘sa[e190s Sapeptyear Sej Hoo Ou ajgneduioour a1waUt -epunyord so ‘repiosar ap ogee ua8ui0 ond Binoy peprortns Y] 9p 0 “[euoroeu pepnuspr e] ap oapstrajseres oneanunusnD/2ua [> and ap “ugrodtAuog Tu SoUOUE [e so [e1 A “opnuds [9 Ud ON “Sonpralput So] 9p Uoroeurdeu ef ua £ souoTONAASUE SE] 2p PepLAnalgo vy Ud “ZA 2 & ‘asitonponu! ap zedes «pepnuaph ns op upiseuasaidar wun Agnnsues eysasau anb ap opHuas [9 Ua Jg Zadnjour EIJ9 onb sapei> ~0s sods soy & & sonpiarpar soj # emooud ‘suodns as ‘anb soysarep 9p RuIaIsIs OxanU fe ‘sTO9p So “estmepepnta vidosd ns v peprfear < opn “tas edomg rep apand? upioonnsti09 ap od 2159 9p SPABN y {1 -noy pepronma wun ap pepissoau suan? “oqqisodunt 9 2[qisod “uo! -PULIOF Ue TENN ‘eoTUIQUODa ‘vanyTod pepriua oMOD ‘edomy “eas [OP Se] B OWLOD «ang» fap SOUOIIeTG -od sey v ones wioaye ‘opynunsip seuade ‘proytundo ais ~vadosna yuEpEpNIo e| eULIOY as onb odiion owistUE [e UOFOPULIOS ap SeIA UD proyiiodo un ap ongadso Ja 19049 OpeZs0§ OIStA OU aU OK vdoan ua £ vioueig uo «sajaded-uis» soy ap & sojmesBtu soy ap uorseM Is B] algos Uotsnostp ojqeuTuMso}Ur eT 2p osMosUEN [> UO “01S 40d 6c Vvdouna 3d SVuaLNOWd SVINSVUNLASay “C1661 2p oxews 3 SOUOIONANSHOD SeAISSONS SE] Ud TIHDSKT IIS ju sp eopt ] Uoo aquarede peprtgtiediaoout ns 2p tgzes Jod “4s95Ub%) oyqom [Rp atvatoduios un sa osio9 oqqand [ep e109 upmsano wy 1aajosar wed uo 8 [2 sod ewsondoxd «earfoquits» epe|nusos e] 2p szoUey [PuOIOTAN [40d ozeyoat Jo ang o1s9 ap ojdurat> up, “soqai9u09 seutayqaid 09 s Jott 2p efap on; “earnejnaceso aquauremnd wonsan9 eum ‘vadomg worun vf 195 aramnb onb feuoroeueidns o jeuotoeusod pepru -nitio9 Ff 9p [aATU v sepeat|dajnut £ sepronposdax wos sauotoesedas seiso ‘pepreuoroeu upeo op ositap seonpumesp vx “souoisuaN Senay, OA ap WoULIas Ja Uo UeLIaTAUOD 2s “uOLoezzTeIpunuL vy ap OWOUIOM BP wo ‘onb £ uptovzruojoosap ey ap X uoroeziuo|09 by ap BLIOISTH {od sepemuane opis wey souorseredas seyse onb arttaptaa sy SePEZTEAUANSS o]uaLUTEINY|ND o aqUOUITeIORE UyIse anb “seausFo -2t9q ‘sesoftenxo sepesapisuos souoroe|qod sey A seuojsome sepes -episuos sauorarigod sey annua uorsemedss vy “eraepor vpunyoud spurt euLI0} op ‘4 «seuOUIU sey f «seHOKeUD> so] anluD UploEiedas v] UPISNIOXD op SPULAISIS SOUN 9[qEITAZUT LYOHaNOAsUOD OULOD OpID} El, Uuo!oeu op wULIOy v] Ua o|qand fap eoNySOUTEp UoIoMINStOD Pf “uNze1 vise 40g “TeMaNed pouoiaou ProusuI}ted v] WOO “eatIE|o1 SOUDL Be ‘Te190s aproajo1d wun v K pepunos BI v oysarep Jo ‘TeorpUIS £ vonyod worsaudxo by v oysarop [2 “uoIaeONpe eI ¥ OYDOIOp |e OpIN|O Ul ‘ouepepnia Jap Soysa.ap so] ap FOHBIDOUIep pHpiyvsiaarut PL ‘itaureyoauiss evose nb vy UO!SaNNSUOD wIs9 UDIqUIE) So O19 «eorAJO UOT fam» vf o «owsHoUed> soueUt -8i] $9900 v anb o1so ‘Temindsa o [emmyIND OwStEUOIOeU [> opuPTL -o11eSap “HIoap sq ‘ou 0 voryfoed BioUEUL ap Bas OIG “equITe apsop Uueuaist saf as anb seseqwoxy sey ap aquaueanefqns asopuridosde © uaoaustied anb sol v sodrud sof anua sojqvauniadur seiojuosy Uo!oeurfeun ns uo opuezes ‘opumui 79 ua «D189 e OYfoatap Ns OUlI0d euesaidxo pussy yoeuueyy onb of ‘opunut jo ua zeny ns uous 2s SonpLAIpUT So] OULoo wrotEUL ey & “exOUOU} ap vapl ¥| ap Barratqns UptoezLiovaiut ef 8 ren] opep ey anb v] upioonAIsuOD tase sy “Pepa ~P]al ns ‘souororpuod sepeuTua}op ofeq ‘< wiouSuNUOD ns taTquTe Jepuarduiod f ‘eroueuL eUaI9 Ua POLIOISIY pepIssodu ns ‘seIeD SOP ap uo}oonnsu09 visa op Jepod [2 1apuasduiod oLesadau amtouremnjosge Sq] “Soypatap so] ap & uorstoap Pf 9p “uoraeuesaidas Bf op OALD9{ ~09 o1alns owios «ojgand> ja & “uo1seNY ap £ vlouououied ap wet “IBeut peprunutoo outos «ojqand» fo “sowap K sowjo ooo ueusis 9p vonytod eyosoyyy Bf ap uororpen vf wpor spndsap & vFaui3 en: cvdouna aq sonvaval “SOuLOSON 8 NOSOTROS, ;,CIUDADANOS DE EUROPA? por apropiarse de los nombres (Europa, Yugoslavia, Kosovo, Ma- cedonia... pero también Francia, Gran Bretafia, Alemania). Todos ies dejan cicatrices en forma de nostalgias y de fronte- s 0 de programas transformadores. Asi, el nombre fiedad muy lejana, que designaba ia 0 de Trade— ha es- con tentativas de he- programas de reparticién del mundo y de expansién de la civiliza- cién que las potencias coloniales pretendfan poscer, con la rivalidad de los «bloques», que se disputaban su pose: creaci6n de una «zona de prosperidat de una «gran potencia del sigh politica democrética consiste en no encerrarse en las representaciones que han estado hist6ricamente asociadas a los proyectos de emancipacién y a las luchas por la ciudadanfa, y que después se han convertido en obstaculos a su re- lanzamiento, a su invencién permanente. Toda identificacién est los sentimientos de perte- ticas). Los retos actuales no estén en una lucha por 0 contra la identidad europea en sf. Después del fin del «comunismo real» y de la divisisn de los campos, estos eI de una ciudadania que permita democratizar las fronteras de Europa y, a la vez, supe- Tar sus divisiones interiores y formular de forma completamente nueva el papel de las naciones en el mundo. No se trata principal- mente de saber si la Unién Europea se convertiré también en una potencia militar encargada de garantizar un «orden regional» o de «proyectarse» hacia el exterior en intervenciones humanitarias 0 neocoloniales, sino de saber si se elaborara un proyecto de demo- y de construccién econémica comtin para el Este y el el Sur y el Norte del espacio euromediterréneo y si este proyecto conseguir el apoyo de los pueblos. Esto es algo que depende, ante todo, de los mismos pueblos. Europa imposible: Eu- ropa posible. 1s LA CRISIS DEL COMUNITARISMO NACIONAL CAP{TULO UNO El espejo barbaro . Cw NACE Europa? He ahi una pregunta equivoca, puesto GL cue puede referrse, indistintamente, al primer asentamien- to humano que poblé el espacio geografico que hoy Ilamamos asi, a la aparicién de unas formas culturales propias o al surgimiento de una conciencia de colectividad que acabé dando su nombre actual al espacio, a quienes viven en él y a su cultura. El territorio —un rincén de la gran masa continental dominada en extensidn por Asia— no puede servir de elemento caracterizador, porque nunca ha tenido unos limites fisicos claros. Los griegos, al igual que los egipcios o los mesopotamicos, creian que la Tierra era una gran isla rodeada por todas partes por «el rio del Océano» que «la- dra alrededor del orbe». Esta es la imagen que Hefesto representé en el escudo de Aquiles y que reproducian los primeros mapas circulares de la Tierra. A medida que los relatos de los viajeros afiadian nuevas concre- ciones, esta imagen del mundo fue agrand4ndose y sus limites se ale- jaron y se poblaron de monstruos y de portentos. El bloque de las tierras:se dividié entonces en tres partes: Europa, Asia y Africa. El mar separaba Europa y Africa, pero la frontera con Asia —que se solia hacer pasar por el Bésforo y por el curso del Don— respondia més a criterios culturales que geograficos. ‘Tampoco hay nada especial ni caracteristico en los primeros po- bladores europeos. Se supone que el hombre Ilegé a estas tierras, pro- cedente de Africa (tal vez también de Asia, segtin sugeriria el hallaz- go en Georgia de un hominido que vivié hace mas de un millén y medio de ajios), en éxodos distintos, el iltimo de los cual Ainico que ha dejado descendencia, fue el de Homo sapiens sapiens, que se pro- dujo hace treinta o cuarenta mil afios. Lo cual quiere decir que aun- -a[e8 eun :sorequyg sofeuosied uererias ueaiosuod 2s anb “3e A OSs Bp sosuaruate serpoSen se] ap penus ¥] 9p e130) “oste=T [> Opor 219 -08 eyseuoroiodaad e| «oreqiyq» ap ordsau0d 2159 ap UOISNyIP e] “souwin soj op sowaipfa so] e seioUap ered o1sesa00u JOpeA [2 Up So] ELTBALASUOD 40d seYONY e $919 ~woY 50] ¥ anon anb «osofsaid uaIq un s9 sooniod soysal9p ap pep Tend] anb ‘Tesou28 euxzoU OwLoD ‘s]uDpLAD eyMSaI» on wE ‘ofUMIL ns voxjdxo [eno of ‘Soonsjod soysaisp so] WoLreduoo souepepnip soy 2p fgJOY| PEPIAT|D9IO9 eumn ap B BOguID 9s UDBeUNT wIsd OD coueumy Or9u98 Jo U9 a1S1X9 anb orsnfur 9 oureuRNaues 1pISe sojqond so] 9p owsHodsap [> & vBoUB peuogy eI 109 B] OWO ELIINE BIse EIUdsaId SOU OIOPOIOHL syesour £ consjod saopreo ap szoneU gIpeye af anb ey esiod Olioduyy yo enuos eypN B] and “(so]qand So] sopos ap soqojOU “2x SO} Soyo FerAIgeY| OTtIoUINaZTe UN) weddngreqn & reIqei|>qes Ou nb jop WoNaIdS Sp sapeynoyp sey sefayau espusrord anb ekadovet -ouo vin onb spur exo ou 2089113 Uo ZopIn|y WoO asresaudxo op Zedwour wo onb onpiaipal je suswijemrat eqeuaisop «oreqreqy exquped eT “«oreqiggy ap Jp anb oduion o1doud je opmusuos ey 26 «080118» ap oydaouas fo onb ore Fis «SOT 9p Te oWsando ootuN aaquiou un sod sopeusisep wero ou une ‘ro0red yur & ‘s08au18 so] anb orsond ‘soreqiyg 9p e[qey ooodure; anb A> ekoxy, 9p wisons el B UO! -o1pnoe enb so¥ou18 sojqand so] 2p orumfuoo [9 ered oAno9j00 un wajd “Uo ou orouIoH anb opepeyas BY SopIPIONL, ““orEqIEG» ap ordsou09 [9 ‘sowistur js © osiinSunistp ered asmentm pend [o us ofadso ouioo ‘reap! ofnduuo saj anb e{ UgLoRNLJap 9p per[RoLFIP eUISTUE BSD 208 B BA “UIs ap seisoo suy 10d £ ‘«svadosna» seuian 10d ‘eoiypi8008 warp TeNIVe El ap pITe SPU EAP -uonx2 28 anb peplunuioo wun eqearege anb ‘(«so8aL18 sop» ont 2900 1B) upyuayjay esaidys anb peprunuios op opnuss 969 sunnu wred eq -z}8eq ou anb o} 10d ‘sopersoyep serouaiayIp sajqeiou vqvIUasaId ¥IS9 ‘une & “endua] Bj anb spur oood eyun so} -ouez9gos owrstur un B WeIDIP -2go yu ‘unutoo opsedso un uo soperBaqur MeqEIsS OU SOBDLIB SO] «PEP a oustqnosap By eau ‘ested ou8yod fe aqus4p> anb ODP BY 9g “«seoxpgUT sexIINS» se] URISD KOLIET OUD [9p UO8LO J9 Us “epezvop! eiDaIH BUN ap wLoUAIaY OWIOD sojopUFIUasaid ‘oprD2|qe It osmqupg ofedso jsp “#9 WopIO IPP SofEID0s & sayesngna saropEA So] ap o1UNfuoD [9 ZeOI}H) “st SPP Pepansnuy P| 2p Orpnyss fo wa UOLEONps EI Jeseq S900) 9s BYBIN UID Ud A BIsNIg UY “uOrBIadnIaN BI ‘«ofeares» Hud» [e worssodenuoo ua osiutyap 10d sopednooaid *x1x Pp 109 & DLAX offs Jap Soul ap soadomno so “pepniuapr eisa ‘eqeumpy82y anb euosiy eun temsuoD onb zaA BI B \—a}seNUO: eaowAs so] anb exed atuouresoudio epequaauy eun3ijenuoD euN— oo! “PSP oreaIyG [9p atTeULOJ9p ofadso [> Uo SsopuRsTUN ‘souIstUL sap LOI “Brogeyp sofot8 so] anb uaBeun ¥] ua Ua8LI0 ns OAM) HOISTS Piss] “souwouige & $0: 1OSeAUT sOs1oAIp S0] ap sepefonax sezeuause se] too Bund uo asopupmtodust Opeqeoe uejiqey onb ‘saioyiodns A soorun souasji0 soun ap u9ID “ny we s0H}S0d ojjouresep ns opo} rwoxidxa ered oodomna aquourEU ~tnua8 of onsiu0d [ep zeIsTe uo epeyaduiD “eHLO}SIY exISonU 9p [eUOID “#PEN UOISIA ¥] WoO EISeNUOD EznsoUI stSOU; jus BUN sequre Woo Fran ered seaonu se] 8 elouaisIsqns Bf 9p UOPUNGO ap SeULIOS sefOIA SEL 9pres spur 91D08e anb & (soopyfosour sazOpEzeD soumIIN $0] 9p w| ap JOP 20010 Bpspod wosea endiua] BL) ssz0fNoEIBe So] uod OZoUNLId OLAIALIOD anb uorse|qod wun “onbsoq jap opor a1ue wexpuadap anb 21012010901 4 solopezeo op ugpeigod eun sod ex sepengeq ueqeisa “Sealy “Bu ROY A wunes ef Wo UeqENUODUD 25 ou anb soIDads9 Of|SUOD OpUak “Bn ‘soquoue ap uorsonposd ap euLI0y zeo1Jo spur A Baan FISD EqRZ “eae anb se] sod sexzoy se -(edoing ap je}UapI390 owaNx® [e 1e%9]] 2 SOUP 000'p OPepIE) ey) oUF Je ONoWONTY UN 9p PepI>ojaA euN ssopupzejdsep ‘Squourerus] nur 21550 9 wioeY [eIDIUI 090 9150 opsop o1puonio os eany]nop8e b] anb sensowiop soared wonqUuDE BIOUApIAa ET “wpuodep v woramuta anb se] ap soperos & seonsjod sesmians9 uo 21 juo8 B] & «dere» sealsuatut spur seaius91 ap uprodope ¥] anb oisond ‘seorupuose sjuaureyoIsIs> sejouandosuoD sns ap ¥I[e SELL -tonsaulop» ap ossoosd 1g “sopepnin seiouid sey 2p uoIaE 4 ‘soreume & seiuejd seundye ap uorseanswop Bj ua epeseq wsny]n9 “Hae eun e sopeay ‘ounrrosd aqua1ig fo U9 “e19 EDISON 9p SONU QOL [9 £0008 ove Jo anus ‘uoraffims anb saouese ap o1m{uo> Jop teoueLze soua8i0 sns “«ugroezytaro» ensonu soureurel| onb of v omen Uy “Sopea] uproar soun js89 os sommes soo1Soj01g sopesedarue sonsonu. Uo» rexapfsuo9 soulapod souainb v soadoma sosouitsd soy “—soye 000°0¢9 s08y Zaa jeI— sazoLra}ME AnuE seYysaj Ua Saz0pE{god oqny anb ofedsa ja aun vdoung gy

You might also like