Politechnika Warszawska

Wydzia Samochodw i Maszyn Roboczych

Instytut Maszyn Roboczych Cikich

Laboratorium Konstrukcji Nonych

Ocena trwaoci zmczeniowej

Krzywa Woehlera

Wersja robocza

Tylko dla uytku wewntrznego SiMR PW

Opracowanie:

Hieronim Jakubczak
Wojciech Sobczykiewicz

Warszawa 2006
Wszelkie prawa zastrzeone
1. WSTP- CEL WICZENIA

Zjawisko zmczenia materiaw jest znane od ponad stu lat. Jednake nadal nie zosta
rozstrzygnity problem istoty zmczenia. Istniejce hipotezy nie daj odpowiedzi na pytanie,
jakie s fizyczne przyczyny, rda i mechanizmy rozwoju procesu zmczenia. Notuje si
miast wiele prb formalnego opisu matematycznego tego zjawiska. Podstaw tego opisu s
ilociowe wyniki klasycznego aparatu poznawczego, jakim s metody eksperymentalne.
Stosowane s one nie tylko do bada podstawowych, lecz rwnie jako weryfikacja zaoe
konstrukcyjnych projektanta i to zarwno w wersji laboratoryjnej jak poligonowej.
Proces pkania zmczeniowego jest bardzo zoony i mona wydzieli w nim kilka faz.
Z punktu widzenia projektanta najwaniejsze s dwie gwne fazy: inicjacji oraz stabilnego
wzrostu pknicia. Wspczenie istniej metody bada umoliwiajce wyznaczenie
charakterystyk trwaoci dla kadej z w/w faz rozwoju pknicia zmczeniowego, jak rwnie
metody prognozowania trwaoci konstrukcji oparte o te charakterystyki.
W wielu przypadkach wykorzystuje si jednak charakterystyk zmczeniow, ktra
obejmuje zwykle te dwie fazy rozwoju pkni zmczeniowych. Jest to krzywa Woehlera,
bdca nadal podstawow charakterystyk zmczeniow, wykorzystywan w
projektowaniu elementw maszyn oraz konstrukcji nonych naraonych na pkanie
zmczeniowe.
Wspczesne konstrukcje charakteryzuj si, ze wzgldw ekonomicznych,
ograniczonym okresem eksploatacji. Stawia to przed konstruktorem okrelone
wymagania z tytuu oceny trwaoci zmczeniowej. Tak wic ju na etapie
projektowania musi on posiada moliwie pen informacj o wasnociach
zmczeniowych materiau, czy te wrcz tzw. potencjalnego sabego ogniwa (PSO), tj.
krytycznego miejsca, decydujcego o trwaoci konstrukcji.
Zasadniczym celem wiczenia jest okrelenie parametrw charakterystyki
zmczeniowej stosowanej w procesie wymiarowania konstrukcji nonej, oraz
oszacowanie na tej podstawie trwaoci dla wymaganych warunkw eksploatacji. W
wiczeniu przedstawione zostay podstawowe metody wyznaczania charakterystyk
trwaoci oraz statystycznego opracowania wynikw eksperymentu.

2. WPROWADZENIE TEORETYCZNE

2.1. Podstawowe wiadomoci o charakterystykach trwaoci zmczeniowej

Pojcie wytrzymaoci zmczeniowej i krzywej Woehlera, jako podstawowe, w
wytrzymaoci materiaw, s powszechnie znane. Istnieje na ten temat znaczna
liczba publikacji np. [l], [2], [3]. Jednake dla porzdku zostan one zdefiniowane.
Wytrzymao zmczeniowa rozumiana jest jako naprenie D (dla okrelonego
cyklu napre), przy ktrym element badany nie ulegnie zniszczeniu po osigniciu
umownej, bazowej liczby cykli No (rys. 1). Krzywa Woehlera (KW) jest niejako zbiorem
wytrzymaoci zmczeniowych dla rnych liczb cykli i powstaje w efekcie
dowiadczenia przeprowadzonego w cile okrelonych warunkach.
Naprenie D jest napreniem nominalnym (globalnym), wyznaczonym zwykle
w punkcie, w ktrym nastpuje inicjacja pknicia zmczeniowego i moe by
definiowane jako: amplituda a , zakres . = 2 a , bd te jako naprenie
maksymalne cyklu obcie max .

log
a
max
Rm
m
min
1 Prbka gadka 0
czas

Prbka z karbem DK

1 N1 N0 log N

Rys. 1 Parametry opisujce krzyw Woehlera

Krzywa Woehlera jest przedstawiana jako prosta w ukadzie wsprzdnych

log log N w zakresie liczby cykli N 1 N o i jest opisywana rwnaniem:

m N = D m N o = const (1)

gdzie m jest wykadnikiem KW, a jego odwrotno opisuje kt nachylenia krzywej.

Jako bazow liczb cykli przyjmuje si dla stali zwykle N o = 2E+6 cykli,
jednake czsto ta granica jest obecnie przesuwana do 5 lub 10 mln. cykli. N 1 to
liczba cykli, ktra wyznacza pocztek krzywej Wohlera, wynosi ona okoo N 1 =
10E+3 do 10E+4 cykli.
Wytrzymao zmczeniowa elementu z karbem, DK jest mniejsza od
wytrzymaoci elementu gadkiego, D , a ich zwizek opisuje wspczynnik dziaania
karbu K , obliczany jako stosunek D do DK . Warto podkreli, e warto K odnosi
si do N = N o , natomiast dla N < N o obserwuje si zwykle mniejsze wartoci stosunku
napre / K . Dla uproszczenia przyjmuje si czsto dwie skrajne koncepcje:
1. KW zbiegajce si w punkcie 1 , N 1 ,
2. KW rwnolegle, tj. o staym stosunku / DK = / DK = K . (taka koncepcja
zostaa przyjta w normach dotyczcych KW dla konstrukcji spawanych).
Wspczynnik dziaania karbu jest zwizany ze wspczynnikiem koncentracji
napre, K zalenym od geometrii karbu poprzez tzw. wspczynnik wraliwoci
materiau na dziaanie karbu, q :

K = 1 + q( K 1 ) (2)

ktrego warto zale y zarwno od wytrzymao ci materiau, R m , jak rwnie od

promienia karbu, (im mniejszy promie , tym mniejsza warto q).
Nale y pami ta , e wytrzymao zm czeniowa zale y rwnie od takich
czynnikw, jak:
stan warstwy powierzchniowej, opisywany wspczynnikiem p,
wspczynnik asymetrii cyklu, r = min / max
wielko elementu, opisywana wspczynnikiem , i inne.
 Krzywa Woehlera charakteryzuje zdolno elementu badanego do przenoszenia
napr e zmiennych jednak e tylko dla konkretnego sposobu (cyklu) obci enia.
Zwi zek pomi dzy warto ci wytrzymao ci a rodzajem obci enia,
reprezentowanym przez wspczynnik asymetrii cyklu r wyznaczaj tzw. wykresy
zbiorcze. Nale do nich znane krzywe np. Smitha, Haigha.

2.2 Prognozowanie trwaoci zmczeniowej

Prognozowanie trwaoci zmczeniowej elementw konstrukcyjnych jest procesem do

zoonym i wymaga starannego okrelenia wszystkich danych, niezbdnych dla osignicia
poprawnego wyniku. Skada si ono z nastpujcych krokw (rys. 2):
1. wyznaczenie potencjalnych miejsc (PSO), w ktrych mog si zainicjowa pknicia
zmczeniowe (s to zwykle karby).
2. dobr KW, najbardziej odpowiedniej do analizowanego PSO (sposb obcienia i
pkania),
3. okrelenie obcie eksploatacyjnych, okrelonych zwykle na podstawie pomiarw
tensometrycznych,
4. obliczenie trwaoci zmczeniowej przy wykorzystaniu wybranej hipotezy kumulacji
uszkodze zmczeniowych.

OBCIENIE ELEMENT KONSTRUKCJI MATERIA

D
PSO
No N
t

ANALIZA TRWAOCI

TRWAO

Rys. 2 Schemat oceny trwaoci zmczeniowej.

Obliczanie trwaoci zmczeniowej dla obcie eksploatacyjnych, opisanych widmem

obcie jest przedstawiona na rys. 3.

n1
max
n2 2
Zakres napre

n3

n4 D

np N2 N0 cykle

Rys. 3 Schemat obliczania uszkodze zmczeniowych

 Przy oznaczeniach przedstawionych na rys. 3 trwao zmczeniowa, obliczona z
zastosowaniem liniowej hipotezy kumulacji uszkodze zmczeniowych (Palmgrena-Minera
[4]), wyraona poprzez liczb powtrze zarejestrowanego bloku obcie eksploatacyjnych
jest wyraona nastpujcym wzorem:

m
DK d No
BLK = (3)
max ( si ) m n i
k

gdzie ni jest liczb cykli za si = i / max napreniem wzgldnym dla i-tego stopnia
widma napre, za d jest krytyczn wartoci uszkodzenia zmczeniowego (zwykle
przyjmuje si d = 1).
Liczb cykli zmian napre N otrzymuje si przez pomnoenie liczby powtrze bloku
obcienia, BLK przez liczb cykli w bloku, np.
Wedug klasycznej hipotezy P-M naprenia poniej wytrzymaoci zmczeniowej D
nie powoduj adnych uszkodze zmczeniowych, jednake zasada ta dotyczy tylko obcie
o staej amplitudzie. W przypadku obcie o zmiennej amplitudzie, wystpujcych zwykle w
eksploatacji, krzyw Woehlera przedua si poprzez obnienie wytrzymaoci zmczeniowej
D do wartoci 'D = (0.3 0.5)D.

2.3 Krzywa trwaoci

Wymiarowanie trwao ciowe konstrukcji oparte na prognozowaniu trwao ci w

powy szy sposb jest bardzo proste, jednak e ma kilka wad, z ktrych najwa niejsze
to:
1. trudno w odniesieniu p kni cia prbki do elementu konstrukcyjnego przy
znacznej r nicy wymiarw
2. brak mo liwo ci uwzgl dniania wpywu historii obci e na trwao przy
stosowaniu hipotezy P-M.
Druga z tych niedoskonao ci moe by wyeliminowana w znacznym stopniu
poprzez zastpienie KW przez krzyw trwaoci. W tym przypadku prbki, suce
zbudowaniu krzywej obcione s widmem napre, reprezentujcym powtarzalny blok
obcie eksploatacyjnych).
Wytrzymao eksploatacyjn definiuje si jako maksymalne naprenie w widmie,
ale z uwzgldnieniem pozostaych napre wraz z ich czstoci wyst powania (czyli
form widma), przy ktrej element badany nie ulegnie zniszczeniu po przekroczeniu
umownej, bazowej liczby cykli N o .
Na rys. 4 przedstawione zostay do wiadczalnie otrzymane krzywe trwaoci dla
rnych widm eksploatacyjnych. S one rwnolege do KW i znacznie przesuni te w
kierunku wi kszych trwaoci. Im mniej wypenione jest widmo, mniej intensywne
obcie tym wi ksze przesunicie wykresu. Dla krzywych trwaoci stosuje si
podobnego typu idealizacj wykresu w ukadzie podwjnie logarytmicznym jak dla
krzywej Woehlera. Rwnie zaleno napre od liczby cykli ma ten sam charakter jak
w KW.
Krzywa trwaoci odzwierciedla wic jak gdyby dowiadczalnie uzyskan liczb
powtrze bloku obcie, reprezentatywnego dla okrelonych warunkw eksploatacji.
 Rys. 4. Zmiana wytrzymaoci eksploatacyjnej w zalenoci od formy widma.

Aby widmo napre mona byo wykorzysta w prbie wytrzymaoci

eksploatacyjnej, tj. do wyznaczenia krzywej trwaoci, nale y je zamieni na
kilkustopniowy blok (program) obcie (rys. 5). Powszechnie stosowany, wr cz
klasyczny, sta si sposb konstruowania programu obci e zaproponowany przez E.
Gassnera. Na rys. 5 przedstawiono sposb budowy tzw. gassnerowskiego bloku
obcienia dla rnych wspczynnikw widma.

Rys.5. Dyskretyzacja widma w zalenoci od stopnia wypenienia (wg Gassnera).

 Symbole z indeksem "i" oznaczaj parametry dowolnego i-tego stopnia widma
za indeks "l" dotyczy pierwszego stopnia o najwi kszym obci eniu.
Prby wytrzymaoci eksploatacyjnej mog by prowadzone dla rnych warunkw
obcienia (np. w bloku gassnerowskim):
napr enie rednie jest stae we wszystkich stopniach widma. mi = m1 =
const,
wspczynnik, asymetrii cyklu jest stay we wszystkich stopniach widma r i = r 1 =
const,
napr enie rednie i wspczynnik asymetrii cyklu s r ne dla ka dego stopnia
widma mi const, r i const,
staa warto napr enia minimalnego bd maksymalnego w ka dym stopniu
widma min = min1 , max = max1
Wybr jednej z powyszych opcji zale gwnie od rzeczywistego przebiegu obcie
eksploatacyjnych, ktrego uproszczony opis stanowi widmo obcie.
W celu uwzgldnienia wpywu historii obcie na trwao (tu na krzyw trwaoci)
program obcie nie jest dokadnym powtarzaniem widma, lecz moe wyglda tak, jak
przedstawiona rys. 6. Niekiedy stosuje si rwnie losowe rozmieszczanie kolejnych stopni
widma.

Rys. 6 Program obci e w prbie wytrzymao ci eksploatacyjnej (wg Gassnera)

2.4. Technika eksperymentalnego otrzymywania krzywych Woehlera i

trwaoci.
Przy zadanym sposobie wprowadzania obci e metodyka przeprowadzania
eksperymentu w celu otrzymania KW i KT jest identyczna. Ksztat oraz wielko
prbek wymaganych do bada zm czeniowych okre lone s normami podobnie jak
wymagania dotycz ce sposobu prowadzenia prb.
Badania zm czeniowe prbek rozpoczyna si od obci enia wywouj cego
najwiksz warto naprenia maksymalnego (max < Re) notujc ilo cykli, ktre
doprowadziy do zniszczenia prbki (na og jako zniszczenie traktuje si cakowite
p kni cie prbki). Nast pne prbki podlegaj obci eniu odpowiednio
zmniejszonemu. Prb prowadzi si tak dugo, a dla kolejnej prbki rejestruje si
ilo cykli wi ksz b d rwn bazowej No. Wszystkie badania prowadzi si przy
zachowaniu staej wartoci wspczynnika asymetrii cyklu r = const.
 Dopuszcza si, aby ka dy poziom pomiarowy reprezentowany by tylko przez
jeden wynik, jednak powtarzanie bada na kadym poziomie pomiarowym napr enia
(2 3 wynikw) znacznie poprawia dokadno parametrw wyznaczanych KW. Zwykle
badania prbek wykazujcych znaczny rozrzut wynikw (np. zcza spawane) prowadzi
si przy wikszej liczbie powtrze dla tego samego poziomu napre (nawet do 5), a
dla krzywych trwaoci przyjmuje si liczba ta jest jeszcze wiksza. Minimalna ilo
prbek dla tej procedury badawczej wynosi 812.
Opracowanie wynikw bada polega na wyznaczeniu gwnych parametrw,
opisujcych KW: D i m w analizie statystycznej. Dokonuje si rwnie oszacowania
rozrzutu wynikw przedziaami ufnoci dla prawdopodobie stw przetrwania P U = 90;
50; 10% (rys. 7). Niekiedy zakada si z gry okrelon, sta warto wykadnika
krzywej m, np. dla z czy spawanych przyjmuje si , e wynosi ona 3 lub 3.5.

log
Pu = 10%

Pu = 50%

D,10%

Pu = 10% D,50%

D,90%

N0 log N

Rys.7. Krzywe Woehlera otrzymane wg procedury Woehlera.

Dla krzywych Woehlera przyjmuje si bazow liczb cykli N o = 2*106 , natomiast

dla krzywych trwaoci baza uzaleniona jest bezporednio od formy widma i musi by
kadorazowo ustalona w dowiadczeniu. Podobnie wyglda sytuacja z lewostronn granic
liczby. To ograniczenie wynika moe z wartoci granicy plastycznoci materiau i nie jest to
bynajmniej przypadek hipotetyczny. Zdarza si bowiem, e obliczona wytrzymao
eksploatacyjna jest rwna bd wiksza granicy plastyczno ci. Oznacza to, e o trwao ci
konstrukcji decyduj obci enia dora ne" a nie "zm czeniowe".

2.4. Opracowanie statystyczne wynikw eksperymentu

Jak ju wspomniano wyznaczenie zale no ci log - log N dokonuje si poprzez

statystyczne opracowanie wynikw bada, oparte o analiz regresji i metod
najmniejszych kwadratw.
Wyniki bada zm czeniowych mo na przedstawi w postaci wektora Wi = [Ni, i]
(i = l,..,n), gdzie wsprz dna Ni ma charakter losowy. W zwi zku z tym, e KW jest
opisana rwnaniem (1) i w ukadzie podwjnie logarytmicznym tworzy lini prost
(ln C = ln + 1/m ln N), wektor Wi lepiej jest zast pi wektorem Wi = [Xi, Yi], ktrego
skadowe s okrelone jako: Yi = ln i, Xi = ln Ni.
 Poszukiwana jest liniowa funkcja postaci Y = a + bX, ktra w zakresie
ograniczonej wytrzymao ci zm czeniowej w sposb "najlepszy" wi e ze sob
wsprz dne wektora Wi . Zadanie sprowadza si do znalezienia takich warto ci
wspczynnikw a i b, dla ktrych warto ci bezwzgl dne sumy kwadratw b dw s
najmniejsze. B dy s okre lane jako r nice odlego ci punktw eksperymentu od linii
redniej i mog by mierzone wzdu osi pionowej (RRY) lub poziomej (RRX) -
rys. 8,

y y

x x

Rys. 8. Regresja liniowa wzgl dem osi Y (RRY) i X (RRX)

za odpowiednie rwnania minimalizowanej sumy b dw s nast puj ce:

N
Fmin( a ,b ) = ( a + bX i Yi )2 (RRY) (4)
i

N
Fmin( a ,b ) = ( a + bYi X i )2 (RRX) (5)
i

Wzory do obliczania parametrw KW za pomoc regresji liniowej s zestawione w

Tabeli 1. W tabeli zawarte s rwnie wzory do obliczania redniej wartoci granicy
zmczenia dla przyjtej wartoci bazowej liczby cykli No, np. No = 2E+6.

Tabela 1. Wzory do obliczenia parametrw KW

RRY RRX

n n n
1 n
1 n n
x i y i n xi y i xi y i n xi y i
b= i i i
2 b= i i i
2
n
1 n
n
1 n
x i n xi yi n yi
2 2

i i i i

1 n 1 n 1 n 1 n
a=
n i
y i b xi
n i
a=
n i
xi b y i
n i

m = 1 / b m = b

D = exp[a + b ln(N o )] ln(N o ) a

D = exp
b
 Rozrzut danych wzgldem linii redniej KW mona oszacowa poprzez wspczynnik
korelacji , obliczany z zalenoci (warto wspczynnika korelacji ley zawsze w
przedzialeXY< l):

N
( X i X sr )( Yi Y sr )
XY = i
(6)
N N
( X i X sr ) 2 ( Yi Y sr ) 2
i i

gdzie
1 n 1 n
X r = i r n
n i =1
X , Y =
i =1
Yi (7)

lub poprzez odchylenie standardowe wartoci Y:

1 N
sY =
n i
( Yi Y mi ) 2 (8)

gdzie Ymi s wartociami rednimi (lecymi na redniej KW), obliczonymi wedug

zalenoci:

Y mi = a + bX i (9)

Na og rozrzut punktw dowiadczalnych Yi wok redniej KW podlega rozkadowi

normalnemu, co oznacza, e rozrzut wytrzymaoci zmczeniowej D podlega rozkadowi
log-normalnemu.
W przypadku, gdy ilo wynikw jest dua (n > 6), naley dokona sprawdzenia czy
skrajne z nich nie s obarczone duymi bdami oraz czy podlegaj one prawu rozkadu
normalnego.
Naley zauway, e dla oszacowanej wartoci redniej wytrzymaoci zmczeniowej,
wyznaczonej na podstawie ograniczonej liczby prbek, wyznacza si warto redni
populacji (populacja oznacza wszystkie moliwe prbki). Dokonuje si tego poprzez
okrelenie przedziaw ufnoci na poziomie istotnoci 10%, ktrego warto jest
standardowa, w opracowaniu wynikw bada zmczeniowych.

3. Wykonanie wiczenia
1. Zadaniem kadego ze studentw w oparciu o otrzymane wyniki prby zmczeniowej jest:
przedstawi wyniki prby zmczeniowej graficznie,
obliczy parametry rednie KW (m, D) oraz odchylenie standardowe sY,
otrzymane wyniki nanie na wykres, wyznaczajc przedzia +/- 3 sY,
2. Wykorzystujc wyznaczon KW obliczy trwao zmczeniow dla zadanego widma
obcie eksploatacyjnych.
3. Napisa wnioski.
4. Literatura

[l] Kocada, S.: Zmczeniowe niszczenie metali. WNT 1972.

[2] Katarzyski, S., Kocada, S., Zakrzewski, M.: Badanie wasnoci mechanicznych metali,
WNT 1967.
[3] Dietrych, M., Kocada, S., Korewa, W.: Podstawy konstrukcji maszyn, WNT 1964.
[4] Nowak, B., Saal, H., Seeger, T.: Ein Vorschlag zur Schwingfestigkeitsbemessung
von Bauteilen aus hochfesten Baustahlen.