You are on page 1of 516

Giambattista Vico

Yeni Bilim

eviren: S em a nal

DOU BAT
Giambattista Vico

Yeni Bilim
Giambattista Vico

Yeni Bilim

eviren: Sema nal

DOU BATI
GIAMBATTISTA VICO (1668-1744)
talyan tarih ve hukuk felsefecisi. 1699'da N apoli niversitesi'nde retorik
profesrlne atand. Ksaca Scienze N uova (Yeni Bilim) olarak bilinen Principi
di una scienza nuova intorno alla com une nature delle nazioni (U luslarn O rtak
Tabiat zerin e Yeni B ir Bilim in lkeleri) adl bayaptnda tarih ile baka toplum
bilim lerini b uluturarak, bu alanlar arasnda karlkl geilerle tek bir insanlk
bilim inin oluturulabilm esine alt. 1699-1708 yllar arasnda niversitenin
akadem ik yln L atince bir konum ayla am a grevini alarak De Nostri Temporis
Studiorum (Z am anm z renim inde Y ntem zerine) adl zengin pedagojik
dnceler ieren nl sylevini verdi. De A ntiquissim a talarum Sapientia
(talyanlarn Eski Bilgelii zerine) adl, D escartes usuluunu rtm eye
ynelik M etafizik denem esini yaymlad. B unlarn dnda bilim sel bir dergide
alm alarn eletiren bir yazya yant olarak Vici Vindiciane (V ico'nun K antlar)
isimli kitap yazd.

talyanca zgn Metin


Principi di una scienza nuova intom o alla com une nature delle nazioni, 1744

ngilizce M etin
The N ew Science o f Giambattista Vico, 1984,
ev. T hom as G o d d ard B ergin ve Max H arold Fish, C ornell U niversity Press.

Trke evirinin tm yaym haklar D ou Bat'ya aittir.

ngilizceden eviren
Sem a nal

Yayna Hazrlayanlar
Takn Tak
erm in K orkusuz

Kapak
Aziz Tuna

Bask
C antekin M atbaaclk
ubat 2007

Dou Bat Yaynlar


Selanik C ad. N o: 23/8 K zlay/A nkara
Tel: 0 (312) 425 68 64 - 425 68 65
Faks: 0 (312) 425 68 65
e-mail: dogubati@ dogubati.com
www.dogubati.com

D ou Bat Yaynlar - 26 Felsefe - 6

ISBN 978-975-8717-29-3
N D E K LE R

K saltm alar ve a r e tle r ...................................................................................... 12


Sunu .......................................................................................................... 13
n s z ....................................................................................................................... 17

ULUSLARIN ORTAK TABATI Z E R N E


YEN B R B LM N L K E L E R

E serin A na F ik r i...................................................................................................23
E serin Sunuuna Yardm E decek O lan Resim li Sayfann A klanm as

BRNC KTAP
L K E L E R N KURULM ASI

K ronolojik T ablo...................................................................................................52

[K sm I ] ................................................................................................................ 55
Toplanan M alzem enin Sraya K onduu K ronolojik Tablo zerine N otlar

[K sm I I ] .............................................................................................................. 90
Temel eler

[K sm III] .......................................................................................................... 131


lkeler

[K sm IV ]............................................................................................................ 136
Y ntem

KNC KTAP
R SE L H K M E T

[Takdim]................................................................................................................ 147

Giri 147
[Blm I] G enel O larak H ik m e t.................................................................... 148
[Blm II] iirsel H ikm etin Aklanm as ve B l m le n m e s i................. 150
[Blm III] E vrensel Tufan ve D e v le r ......................................................... 151

[Ksm I ] .............................................................................................................. 155


[iirsel M etafizik]

[Blm I] iirin, P utperestliin, Tanrsalln ve K utsam alarn Kkeni


O larak iirsel M etafizik ....................................................................................155
[Blm II] Bu Bilim in Temel Y nleri zerine S o n u la r........................ 161

[Ksm I I ] ............................................................................................................ 168


[iirsel M antk]

[Blm I] iirsel M a n t k ..................................................................................168


[Blm II] iirsel M ecazlar, D oa st Y aratklar ve B akalam alar
zerine S o n u la r ............................................................................................... 170
[Blm III] lk U luslar A rasnda iirsel K arakterlerle
K onum a zerine Sonular..................... 174
[Blm IV] D illerin ve H arflerin K kenleri zerine Sonular.
H iyerogliflerin, K anunlarn, A dlarn, A ile A rm alarnn, M adalyalarn ve
Paralarn K kenleri; lk Dil ve G enslerin
D oal H u k u k L iterat r n n K k e n le ri....................................................... 180
[Blm V] iirsel slup, A rasz, Szcklerin Srasn D eitirm e,
Ritim , ark ve M srann Kaynaklar zerine S o n u la r...........................198
[Blm VI] Balangta [Blm IV 'n Balangcnda]
B ildirilen D ier S o n u lar................................................................................. 204
[Blm V II] Bilgin'in M ant zerine S o n u la r ..................................... 213

[Ksm III] ..........................................................................................................217


[iirsel A hlk]

[Blm I] iirsel A hlk ve H alk D eerlerinin K kenleri,


Evlilik K urum u Yoluyla D in Tarafndan r e tild i................................... 217

[Ksm IV ]........... 228


[iirsel Ekonom i]
[Blm I] iirsel E konom i H akknda ve lkin, Yalnzca ocuklardan
O luan (Fam uli O lm ayan) A ileler H a k k n d a ............................................228
[Blm II] A ileler, Fam uli ile Birlikte ehirleri nceler ve
O nlar O lm akszn ehirler D o a m a z d .......................................................247
[Blm III] Basit B ir Rza ile B elirlenm i Szlem eler
zerine S o n u la r ...............................................................................................259
[Blm IV] M itolojik C a n o n ...........................................................................260

[K sm V] ............................................................................................................262
[iirsel Politik]

[Blm I] D nyadaki lk Y netim ler A ltndaki iirsel Politika


E n Yaygn O larak A ristokratik Bir Biim inde D o m u tu r 262
[Blm II] B tn Y netim ler, Fiefin Baz,
E bedi lkelerinden D o m u tu r...................................................................... 274
[Blm III] C ensusun ve H zinenin K k en leri..........................................284
[Blm IV] R om a B irliklerinin K k en leri...................................................287
[Blm V] Sonu: Y netim leri ve Ayn Z am an d a G enslerin
D oal H u k u k u n u K uran lah n a y e ttir .......................................................289
[Blm VI] K ahram ansal Politikalar Y eniden B a la d ............................ 293
[Blm V II] Eski R om a K urum lan zerine ve Varsayld Gibi
R om a'daki M onarik K rallk ve Junius B rutus T arafndan
K urulan H alk zgrl zerine S o n u la r .............................................. 306
[Blm V III] lk nsanlarn K ahram anl zerine S o n u la r 309

[K sm V I ]............................................................................................................ 315

[Blm I] iirsel Tarihin z e tle ri..................................................................315

[K sm V I I ] ..........................................................................................................319
[iirsel Fizik]

[Blm I] iirsel F i z i k ......................................................................................319


[Blm II] nsan zerin e iirsel Fizik veya K ahram ansal Tabiat . . . . 321
[Blm III] K ahram ansal fadeler zerine S o n u la r...............................325
[Blm IV] K ahram ansal Tasvirler zerine S o n u la r ............................ 326
[Blm V] K ahram ansal d etler zerine S o n u ..................................... 327
[Ksm VIII] 329

[Blm I] iirsel K o z m o g ra fi........................................................................ 329

[Ksm IX ] ............................................................................................. 337


[iirsel A stronom i]

[Blm I] iirsel A s tr o n o m i...........................................................................337


[Blm II] B tn Eski G entil U luslar A rasnda A stronom inin lkelerinin
Ayn O luunun A stronom ik ve Fiziksel-Filolojik s p a t.......................... 337

[Ksm X] ............................................................................................. 340


iirsel K ronoloji

[Blm I] iirsel K ro n o lo ji............................................................................. 340


[Blm II] [G enel O larak] N inus'un M onarisini nceleyen
Evrensel Tarihin Balangcn Belirleyen K ronolojik K a n u n ................. 343

[Ksm X I] ............................................................................................. 347


[iirsel Corafya]

[Blm I] iirsel C o rafy a ............................................................................... 347


[Blm II] A eneas'n talya'ya Gelii zerine S o n u ...............................355
[Blm III] K ahram ansal ehirlerin A dlandrlm as ve
B e tim le n m e s i.................................................................. 358
[Sonu]...................................................................................................................360

NC KTAP
GEREK HOMER'N KEF

[Ksm I ] ............................................................................................... 365


[G erek H o m e r in A ratrm a]

[G iri]..................................................................................................................... 365
[Blm I] H om er'e A tfedilen B tn (E soteric) Flikm et.......................... 365
[Blm II] H om er'in A n a y u r d u .................................................................... 369
[Blm III] H om er'in a ............................................................................. 370
[Blm IV] H om er'in K ahram ansal iir in Esiz Y eten e i................. 373
[Blm V] G erek H om er'in Kefi in Felsefi D e lille r.......................... 376
[Blm VI] G erek H om er'in Kefi in Filolojik D e l i l l e r ................... 383

[K sm I I ] ............................................................................................................390
G erek H om er'in Kefi

[G iri].....................................................................................................................390
[Blm I] imdiye K adar H o m er H akknda D oru O lduuna nanlan
A ncak D oru O lm ayan D u ru m lar ve
O lanakszlklar B urada K e fe d ild i................................................................391
[Blm II] Y unanistan G enslerinin D oal H ukukunun
ki Byk H zinesi O larak G sterilen H om er'in iirle ri........................396

[ E k ] ....................................................................................................................... 397
D ram atik ve Lirik airlerin Aklsal Tarihi

DRDNC KTAP
D N G (C O U RSO ), ULUSLARIN DNGS

[G iri].....................................................................................................................405

[K sm I ] .............................................................................................................. 406
Tabiatlarn T r

[K sm I I ] .................................................. 408
A detlerin T r

[K sm III] ..........................................................................................................409
D oal K anunun T r

[K sm IV ]............................................................................................................410
Y netim lerin T r

[K sm V] ............................................................................................................412
D illerin T r

[K sm V I ].................... 413
K arakterlerin T r
[K sm V I I ] .................................................................... 414
H ukuk Sistem inin T r

[K sm V I I I ] ....................................................................................................... 417
O to riten in T r

[K sm IX ]............................................................................................................419
Akln T r

[Blm I] Tanrsal Akl ve D evletin A k l.....................................................419


[Blm II] Eski R om allarn Siyasi H ikm eti zerine S o n u ................. 420
[Blm III] Sonu: R om a H ukukunun Temel T a r ih i.............................. 421

[K sm X] ............................................................................................................424
H km lerin T r

[Blm I] [Birinci Tr: Tanrsal H km ler]................................................ 424


[Blm II] D ellolar ve M isillem eler........................................................... 426
[Blm III] [kinci Tr: Sradan H k m le r].............................................. 429
[Blm IV] [ nc Tr: nsani H km ler].............................................. 432

[K sm X I]............................................................................................................433
Z am an larn M ezhebi

[Blm I] Din, Titiz ve Sivil Z am anlarn M e z h e p le ri............................ 433

[K sm X I I ] ..........................................................................................................435
K ahram ansal A ristokrasilerin zelliklerinden karlan D ier D eliller

[G iri].....................................................................................................................435
[Blm I] Snrlar K o ru m a .............................................................................435
[Blm II] K urum lan K o r u m a ...................................................................... 437
[Blm III] K anunlar K o ru m a ...................................................................... 445

[K sm X I I I ] ....................................................................................................... 449

[Blm I] K ark Y netim lerden Alnm D ier D eliller, Yani nceki


Y netim ile Sonraki Y netim in Yapsnn K ay n a m a s.......................... 449
[Blm II] U luslarn M onariler A ltnda K alm asn Salayan
Sonsuz D oal Kr aliyet K anunu ....................................................................451
[Blm III] Jean Bodin'in Sistemiyle Temsil E dilen
Politik Teorinin lkelerinin r t lm e s i................. 452

[K sm X I V ] ....................................................................................................... 458
U luslarn D ngsn D orulayan Son D eliller

[Blm I] [C ezalar, Savalar, Saylarn D z e n i] ....................................... 458


[Blm II] S o n u ...............................................................................................461

BENC KTAP
ULUSLARIN YEN D EN ORTAYA IK ILA RIN D AK NSAN
KU RUM LARININ YENDEN DNGS

[Sunu].................................................................................................................. 473

[K sm I ] .............................................................................................................. 474
lk B arbarlk Tarihinin Yeniden D ngs O larak A klanan
E n Son B arbarlk Tarihi [1-2]

[K sm I I ] ............................................................................................................ 478
Feflerin Sonsuz Tabiat zerinde Tem ellenen U luslarn Y eniden
D ngs ve Feodal H ukukta, Eski R om a H u kuku'nun Y eniden D ngs

[K sm III] .......................... 492


Bu Bilimin lkeleri Inda U luslarn Eski ve M odern D nyas zerine
A ratrm a

ESER N SONUCU

lah nayet T arafndan E m redilen H er Bir E n yi T rd eki Sonsuz Doal


Y netim (C om m onw ealth) zerine [342, 629 v d ] ...................................499

Ek: Yeni Bilim in U y g u la m a s ........................................................................ 509

D Z N 515
KISALTMALAR VE ARETLER

Blmlere ve satrlara yaplan referanslar Loeb Classical Ktpha


nesindeki gibi numaralandrlmtr. Orada bu basklar vardr. Ayrca
Teubnere veya orijinal metinlerin dier standart basklarna da refe
ranslar yaplmtr.

A. Vergilin Aeneid adl eseri


Tacitusun Annals adl eseri
A.A. Josephusun Against Apion adl eseri
A.P. Horacenin A rt o f Poetry (Ad Pisones) (iir Sanat) adl eseri.
C. Justinianm Code adl eseri.
C. G. St. Augustinenin City o f God (Tanr ehri) adl eseri.
D. fustiniann Digest adl eseri.
E. Aristotelesin Nicomachean Ethics (Nicomachean Etii) adl eseri.
G. Tacitusun Germany adl eseri
G. W. Caesearm Gallic War (Gallic Sava) adl eseri
H. Tacitusun History adl eseri
I. Homerin Illiad (lyada) adl eseri
J. Justinianm Institutes (Kurumlar) adl eseri
L. Grotiusun Law o f War and Peace (Sava ve Bar Hukuku) adl
eseri.
Ciceronun Laws (Kanunlar) adl eseri.
Platonun Laws (Kanunlar) adl eseri.
O. Homerin Odyssey adl eseri
Op. Viconun pere adl eseri (2. ciltteki sayfalara, 3. ciltteki parag
raflara yaplan referanslar)
P. Aristotelesin Politics (Politika) adl eseri
R. Platonun Republic (Devlet) adl eseri
S. Dionysius Longinusun On the Sublime adl eseri
[ ] ngilizceye evirenler tarafndan konulmutur (baz durumlarda
ise Viconun editr Nicolini tarafndan konulmutur). Keli
parantez numaralar 1-1112 evirinin paragraflarna gnderme
yapmaktadr.
! Vico, referans gsterdii veya evvelce cevap verdii kaynaklar
yanl hatrlar, yanl aktarr ya da yanl sunar. Byle durum
larda bu iaret dikkat ekmek iin kullanlmtr.
Sunu

Giambattista (ya da Giovanni Battista) Vico 1668-1744 yllar ara


snda yaam nl talyan filozof, tarihi ve hukuk adamdr. Aka
demik hayatnn byk bir ksmn Napoli niversitesinde retorik
profesr olarak geiren Vico, asl eitimini hukuk alannda yapm,
bununla birlikte youn bir biimde klasikleri okumu, filoloji ve fel
sefe almalar yapmtr. Hayat boyunca byk bir sefalet iinde
yaamaya mahkm olmasna ve ok arzu ettii hukuk krssnn
bana gemeye mr yetmemesine ramen; hukuk, mitoloji, tarih,
sanat ve dier birok alanda derinlemesine aratrmalar yapm ve
tm bu alanlarda yeni dncelerin serpilip gelimesine klavuz ol
mutur.
Kendi anda yeterince deeri bilinmeyen ve de nemsenmeyen
Viconun dnce tarihine en nemli katks, tarih felsefesi ile tarih
bilimine getirmi olduu yenilikler ve zgn dncelerdir. XIX.
yzyln nemli dnr ve yazarlarndan olan Michelet, bundan
dolay Vicoyu tarih felsefesinin babas iln etmitir. Viconun, tarihe
yneliin ve tarihi bilmenin herhangi bir pragmatik yarardan dolay
deil, bal bana kendisi iin nemli olduunu sylemesi ve bunun
yansra tarihe belli ilkeler ve kurallarla yaklamas, onun Yeni a
felsefesinde tarih epistemolojisinin ilk taslan gelitirmesini sala-
14

m; bylelikle de, gelecek kuaklarn tarihe ve tarih bilimine farkl


bir metodolojiyle yaklamalarna olanak tanmtr.
Viconun tarihi bir bilim olarak ele ald ve onun ilkelerini ortaya
koyduu, kendi ifadesiyle bayapt dedii Scienza Nuova, yani Yeni
Bilim, 1725 ylnda ilk basks, 1730 ylnda tam basks, son olarak
1744 ylndaysa gzden geirilmi yeni basks yaymlanm bir yapt
olarak dnce tarihinin en nemli eserlerinden birisidir. Bu yap
tnda Vico, aynen Montesquieu, Herder, Schlegel ya da Hegel gibi
genel ve evrensel bir tarih anlay gelitirmitir. Bacon ve Descar-
tes kartezyen bilim anlayna kar gelmi, doa bilimleri meto
dolojisi karsnda yeni bir metodolojinin, e deyile tarih ve toplum
bilimleri metodolojisinin olanakl olabileceini gstermitir. Verum et
factum convertundur (Hakikat ile olgu birbirine geer/birbirini d
ntrl) ilkesinde aa serilen gerek, hakikatin bilgisi iin en
salam kalk noktasnn toplumsal-tarihsel dnya olduu gereidir.
lk kez Viconun ortaya koyduu bu ilkenin anlam son derece
derindedir. Bundan byle hakikatin lt denen ey, kartezyen bilgi
anlaynda olduu gibi artk zihnimizdeki tasarmlarn ak ve seik
oluundan ibaret olmayacaktr. Zihnimizde yaratm olduumuz
tasarmlarn ak ve seik oluu hakikatin ltn bizlere vermez;
tersine bu ak-seiklik bize ancak psikolojik ve znel bir lt
salar. Kii burada hakiki olana deil, kendi inand psikolojik-
zihinsel nesnesine balanmtr. O halde Vicocu anlamda bilgilenme
denen ey, zihnimizdeki tasarmlar arasndaki bir iliki ve bu ilikinin
doruluu sorunu deil; kendimiz ve zihnimiz dndaki toplumsal ve
tarihsel bir dnyada eylediklerimiz (yarattklarmz) ve bu eyleme
srasnda bildiklerimizdir (yarattmzn bilinmesidir). te tam da
bu noktada Vico nemli bir saptamada bulunur: nsan ancak kendi
yaratt eyi tam olarak bilebilir. Onun yaratt dnya ise, tarihsel
ve toplumsal dnyadr ve bu dnyay bilmek bize hakikatin bilgisini
getirecek olandr. Dolaysyla da Yeni Bilimm temel amac; tarihsel
ve toplumsal bu dnyay, bu dnyay oluturan dil, gelenek, hukuk,
mitoloji, sanat ve felsefe yoluyla bilmeyi, onu anlamlandrmay ve do
a bilimlerine kart olan kendine ait, biricik metodolojiyi ortaya
koymay gerektirir. Byle byk bir hedefe odaklanan Vico, bayapt
olan Yeni Bilimde tarihilii/tarih bilimini epistemolojik adan te-
mellendirmeye alm ve salt pragmatik yarar olan bir sanat olma
durumundan onu kurtarmtr.
15

Dnceleriyle kendi ama damgasn vuramam, iz brakan et


kileri ve dnceleri anavatan olan talyaya bile ancak Alman dea
lizmi dolaymyla XIX. yzylda geri dnm olan Giambattista Vico,
Herderden Hegele, Dilthey, Spengler ve Mommsenden Sorele
kadar birok dnr farkl balamlarda etkilemitir. Dngselci
tarih anlay, tarihin bir edimler dizisi olarak karmza kmas, her
tarihsel durumun kendi biricik i yapsnda ve bu i yap araclyla
anlalmas, tarihsel yaamn mitolojik, filolojik, hukuksal ve dinsel
ynden kavranmas gerektii ve buna benzer birok deerli dnce
onun bize mirasdr. Gnmzde Vico sadece felsefe, tarih ya da
sosyolojide deil, sosyal bilimlerin tm alanlarnda en temel nokta
lara ulancaya dek derin ve bir daha silinemeyecek byk izler b
rakmtr. Bu izleri kavramaya ve anlamlandrmaya almak, ancak
ve sadece Viconun zgn dncelerinin en tam ifadesi olan
Scienza Nuovamn kavramlarn kendi dil dnyamzda yeni batan
oluturabilmekle mmkn olacaktr. Zira Viconun da syledii gibi,
ancak yaratabildiimiz eyi tam anlamyla bilebiliriz. Trkenin dil
dnyasna Viconun bayaptn kazandrmakla onun dncelerine
dolayszca nfuz etmemize olanak salayan ve Viconun Yeni Bilinil
stne bir de doktora tezi yazan Sevgili Sema Onal Akkam abas
olmasayd, yukarda sylediimiz ey gereklememi olacak, d
nce hayatmz byle nemli bir mihenk tandan bir sre daha
mahrum kalacakt. Tarih felsefesi ve tarih biliminin tesinde, sosyal
bilimlerin en nemli yaptlarndan birini dilimize kazandrd iin
kendisini kutluyor, Yeni Biliri'm dnce hayatmzda hak ettii
deeri ve yeri en ksa srede almasn diliyorum.

Doan zlem
Akyaka/ Gkova
ubat 2007
n s z

Tarih ve kltr dnyasnn, tabiat dnyasndan farkl bir yntemle


incelenmesi gerektii dncesi, insanoluna kltrn ve tarihini
anlamay grev edinmi olan disiplinlerin yolunu amtr. talyan
filozof, hukuku, filolog ve tarihi Giambattista Vico (1668-1744),
yeni bir bilimin ilkelerini sunduu bu eserinde, yalnz hkmdarlarn
deil, uluslarn mit ve efsanelerinin siyasal, kltrel ve kurumsal ya
plarnn tarihinin de incelenmesi gerektiini vurgulayarak buna
rnek tekil edebilecek bir eser yazar.
Vico bu eserini ideal sonsuz tarih fikri erevesinde deerlen
dirir. nk Vicoya gre her ulusun dou, byme, ykselme, ini
ve d itibariyle ebedi dngsel bir kaderi vardr. te Vico buna
uluslarn ideal sonsuz tarihi der.
Bilindii gibi Vico, 17. yzyln byk bilimsel devrimlerinin ger
ekletii ve byk yzyl olarak nitelendirilen yzyln etkilerinin
gl bir ekilde devam ettii 18. yzyln dnr, hukukusu, ta
rihisi ve belgatsdr. Ayrca Rnesansn merkezi olan talyada
doan ve oradan karak btn dnyay etkisi altna alan gl d
nce ortamlarnn iinde yetimitir. Napolide domu ve orada
lmtr. Fakir bir kitap satcsnn oludur. Byk lde kendi
kendini yetitirmitir. 1699dan 1741e kadar Napoli niversite-
sinde Latin Dili Retorii Krssnde grev yapmtr. Hukuk bilimi
18

ile ilgilenmi ve bu konuda birok eser yazmtr. 1723te sivil kanun


krss iin alan bir snav kaybedince tarih incelemelerine dn
mtr. Bylece onu mrnn sonuna kadar megul edecek Yeni
Bilim adl eseri belirmeye balamtr. Giambattista Viconun l
mnden krk yl sonra Napolide bir Vico klt bymeye balam,
eserleri birok dile evrilmi ve Vico incelemeleri iin iki kurum ve
bir dergi ona adanmtr. Halen ABDnin Atlanta eyaletinde de Vico
hakknda incelemeler yapan Emory niversitesine bal bir enstit
vardr.
Vico, Scienza Nuova ( Yeni Bilim) adl eserini 1725te yaym
lamtr. Eserin ikinci basks, 1730da nc basks 1744te yapl
mtr. nl tarihi Jules Michelet (1798-1874) Yeni Bilim ye Oto
biyografiyi Franszcaya evirmi ve Vico onun araclyla birok
tarihiyi etkilemitir. Ayrca J. Michelet, B. Croce, Vico ve Hegelin
balants zerinden kendi idealist felsefesini kurmu ve Fausto Ni-
colini ile birlikte Viconun eserlerinin talyanca standart basksn
oluturmutur. Finnegan Wakein genel yapsn temellendiren James
Joyce, Vicoya eitli yerlerde atfta bulunmutur. Goethe Yeni Bi-
limm bir kopyasn ele geirmitir. Herder ve Hamann ise Viconun
eserini okumutur. Coleridge, Viconun fikirlerini yayan ilk ngiliz -
dir. Marx, Vicoyu das Kapitalde tartmtr. Yeats, Vico ile ilgilen
mi ve Giavanni Gentilenin yorumundan etkilenmitir. Sorokin,
Vicoyu okumu; Trotsky, Rusya Devriminin Tarihi adl eserinin ilk
sayfasnda Vicoyu aktarmtr. Collingwood, Crocenin Vico zerine
olan kitabn evirmi ve Viconun tarih kavramndan etkilenmitir.
Bu rnekler daha da oaltlabilir.
Viconun Yeni Bilim iin byk mitleri vardr. Vico, bu eserinde
Tanrnn yaratt tabiatn yannda insann kendi yaratt dnya
olan toplum ve kltr dnyasnn nasl bir yntemle incelenmesi ge
rektii zerine dnmtr.
Vico tarihte ve kltrde evrensel olduunu zannettii yasalar
bulduu iddiasndadr. Dolaysyla Yeni Bilim adl bu eser, 18. yz
yln dnce dnyas ve insan bilimlerinin yntemi asndan nemli
fikirler sunmaktadr.
Sivil dnya veya uluslarn dnyasn ya da toplumu incelemeyi
dnd bu eserinin bir kopyasn Vico, bir haham araclyla,
Principia Mathematicay yazan byk bilim adam Newtona (1642-
1727), zetle, onun tabiat dnyasnda gerekletirdii bilimi toplum
19

dnyasnda gerekletirdiini ifade ederek gndermitir. Ancak, bu


kopyann Newtona ulap ulamad bilinmiyor.
Vico eserinde doal hukuk kuramclarna, Yeni Stoallara, Epi-
krclere, Kartezyenlere eletirilerde bulunur. Ona gre Platon, Var-
ro, Scavelo, Lucretius, Tacitus, Ulpian gibi yazarlar kendi zamann
daki yazarlardan daha gerekidir. F. Baconm dncelerine ar
derecede sayg gsterir. Descartese zellikle tarihi kmsedii iin
kardr. Vico, bu eseriyle byk bir keif yaptn ve dnyaya yeni
bir kap atn zaman zaman vurgulamtr.
Vico genel olarak Batda modern tarih felsefesinin kurucusu ola
rak kabul edildii gibi kltr felsefesi ve mitoloji felsefesinin de kuru
cusu olarak kabul edilir. Ernst Cassirer, Vico iin mitin gerek kifi
der. Viconun eseri dil, iir, estetik, kanun, eitim, politika metafizik,
toplum, kltr ile nemli derecede ilgilidir.
Ancak eserin mulak ve dank yaps okuyucuyu yorabilir. Eser
de ok miktarda Latince ve Greke kavram gemektedir. nk Vi
co, birok toplumsal kurumun oluumunu ve varln srdrmesini
deerlendirirken kelimelerin etimolojik kkenlerine nemle dikkat
ekmektedir.
Eserin daha kolay anlalmas iin burada birka temel kavramn
aklamasn yapmak istiyoruz. Bunlardan ilki gentilkavramdr. Vico
insanl en temelde ikiye ayrr: braniler ve gentiller. O, gentil teri
mini kitapl dinlerden habersiz, kendi tanrlarn kendileri yaratan,
putperest; ve tabiat dnyasnn ortasnda kalm, kendi yollarn,
kendi dorularn kendileri bulmu ve kendi kuramlarn kendileri
oluturarak medeni veya sivil hayata kadar ykselmi olanlar kas
teder. nsanln cennetten kovulduktan sonra yani Hristiyanla
gre D ile iinde bulunduu vahi durumdan balayarak medeni
ve insani duruma mcadele ederek nasl ulatnn tarihini yani
gentillerin tarihini filolojik tarihsel ve felsefi kantlamalar yaparak
gstermeye alr. Ancak gentil insanlk bu gidiatta kendi yolunu
bulurken ok nemli mcadelelerden geecek ve dngsel bir tarzda
ilerleyecektir. Btn uluslar, adan geer: Tanrlar a, Kah
ramanlar veya Barbarlk a ve nsanlar a. Vicoya gre, insanlk
yaratldndan beri bu dngsellik iinde bulunduundan bu a
ayrmn Msrllar kendilerinden nceki alar aklamak iin kul
lanmlardr. Vico da bunu doru kabul ederek kullanmtr.
20

Baka bir terim, ngilizceye, commonwealth olarak evrilen tal


yanca asl repubblica olan terimdir. Bu terim, aslen bir topluluu bir
arada tutan ortak varl temsil eder. Bu ortak varlk zerinde eitli
ynetim biimleri domu ve gelimitir. Repubblica daha nce dili
mize cumhuriyet veya devlet olarak evrilmitir. Biz, bu terimi, tek
bir ynetim biimini belirtmedii gibi bugnk anladmz anlam
daki devleti de iermediinden bir grubu, bir toplumu bir arada tutan
ve organik bir birim olarak grevlerini yapmalarn salayan en genel
anlamda ynetim olarak evirdik. nk, toplum ister istemez bir
araya geldiinde daima ilkel de olsa bir ynetim biimiyle birlikte
grlmtr.
Vulgar kelimesi de avam anlamnda kullanlmakla birlikte birok
yerde geen vulgar wisdom ifadesini halk hikmeti olarak evir
meyi uygun grdk. nk Vico, avami ya da sradan olmakla bir
likte tabiatla i ie yaayan insanlarn toplumsal olaylar tabiattaki
olaylarla badatrarak bir halk hikmeti oluturduklarn dn
mektedir.
Bu eserde geen Latince kelimelerin Trkeye ilk kez kazandrl
masndan kaynaklanan glklerde zellikle Roma hukuku ile ilgili
blmlerde birok zorluk yaadmz belirtmek isterim. Ayrca, La
tince birok kelime bulunmas bunlarn yazlnn ok sabr ve dikkat
gerektirmesi dolaysyla yaynevinin deerli yeleri Takn Tak ve
ermin Korkusuzun sabrl, dikkatli ve titiz almalarna teekkr
ederim.
Ve sonsz olarak bu eserin ortaya kmasnda benden maddi ma
nevi desteklerini esirgemeyen bilge gnll hocalarm Prof. Dr. M-
bahat Trkere, Prof. Dr. Doan zleme ve Prof. Dr. Kenan Gr-
soya deerli telkinleriyle bana g verdikleri iin en iten duygula
rmla teekkr ederim.

Sema nal
ubat 2007
U l u s l a r i n O r t a k T a b a ti

U z e r n e Y en

B r B I l Im n I l k e l e r
E s e r n A n a F k r

E s e r n S u n u u n a Y a rd im E d e c e k O la n
RESML SAYFANIN AIKLANMASI

1. Nasl Thebli Cebes, ahlki kuramlarn bir tablosunu yapmsa, biz


de burada sivil* burumlardan birini sunuyoruz. Eserimizin bandaki
resimli sayfann, eserin ana fikri hakknda okuyucuya yardm edece
ini umuyoruz. Okuyucu, bu kitab okurken zihninin arka plannda
bu resmi tutarak bir canlandrma yapabilecektir.
2. Resimde, gksel krenin veya tabiat dnyasnn stnde duran
ve akaklarnda kanat olan bayan, metafiziktir. Metafizik ad ok ey
ifade eder, iinde gz olan parlak gen, kendi inayetinin bir ynn
sunan Tanry simgeler. Tanrya dnk duran ve ekstaz hlinde g-

' Sivil (civil) kelimesi, insann yalnzca bir doa varl olma hlinin stnde
toplumsal bir varlk olduunu, oluturduu kurum lan ve medeniyet yaratma
srecini ifade eder. Eserin btnl ierisinde dnldnde iki dnya
vardr. Doal fiziksel dnya ve sivil toplumsal dnya; ama sivil toplumsal
dnya, doal fiziksel dnya iinde bulunur (.n).
24 Eserin Ana Fikri

rnen Metafizik, Tanry imdiye kadar, filozoflarn temaa ettikleri


doal kurulularn dzeni zerine ykselerek temaa eder. nk,
bu eserde, o bayan (yani Metafizik), sivil dnya veya uluslarn dn
yasn tekil eden insan ruhlarnn dnyasnda hkm sren Tanr-
mn inayetini gstermek iin daha yksekte durur ve bylece, meta-
fiziksel dnya olan insan zihinlerinin dnyasn Tanrda temaa
eder. Sivil dnyay meydana getiren btn kuramlarn elemanlar
resmin altnda gsterilen hiyerogliflerle temsil edilmitir. Kre veya
fiziksel doal dnya, yalnzca, bir ksmyla resimdeki sunak tarafn
dan desteklenir. Zira, imdiye kadar filozoflar lah inayeti, yalnzca
doal dzen iinde gzlemledikleri iin onun ancak bir ksmn gs
termilerdir. Bunun gibi insanlar, tapnma, kutsama ve dier lah e
refleri, zgr bir Zihin ve tabiatn mutlak hkimi olan Tanrya sun
mulardr. nk, sonsuz dyle Tanr, bize, tabiat iinde varolu
vermitir ve tabiat yoluyla var olmakta oluu muhafaza eder. Fakat
filozoflar, Tanrnn inayetinin insanlara en uygun olan yann, yani,
insanlarn temel zellii olan sosyal olma tabiatn henz temaa et
memilerdir. Tanr, insann sosyal olma zelliini salarken, insani
kurumlan yle takdir etmitir ve yle dzenlemitir ki, ilk gnahla,
mutlak adaletten uzaklam olan ve ok farkl ve ok zt bir ey yap
maya meyleden insanlar yalnz kendi yararlar iin ve tpk vahi
hayvanlar gibi yalnz yaayacaklard- yine yalnz kendi yararlar iin
yukarda sz geen farkl ve zt yollarn iinden geerek adalet iin
deki insanlar gibi yaamaya ve kendilerini bir toplum iinde koru
maya ve bylece de kendi sosyal tabiatlarn yerine getirmeye bala
mlard. te, bu eserde de gsterilecei zere sosyal olu, insanlarn
gerek sivil tabiatdr ve bu nedenle de bu kanun, tabiat iinde var
olur. lah inayetin sivil ilerdeki idaresi ve onun aklsal taraf, bizim
Bilimimizin balca iidir. Bu bakmdan bizim Bilimimiz, lah naye
tin Aklsal Sivil Teolojisi olmaktadr [342].
3. Gk kresini evreleyen burlar (zodiac) kemerinde Aslan
(Leo) ve Baak (Virgo)m iaretleri, dierlerinden daha grkemli ya
da denildii gibi derinlikli (perspektif) grnr. Aslan, una iaret e-
der: Bilimimizin ilk olarak belirledii gibi her eski gentil* ulusun ken
di kurucusu olarak vnd bir Herkl vardr, yine, Bilimimizin
belirledii gibi Herkln yapt en nemli i, ate pskrerek Ne-

Gentil, brani olmayan, pagan, putperest gibi anlamlara gelmektedir (.n).


Giambattista Vico 25

mean ormann atee veren aslann ldrlmesi ve ldrd aslann


derisiyle sslenen Herkln yldzlara ykselmesidir. Aslan, burada,
asker kahramanlar nceleyen siyasi kahraman tipi olarak buldu
umuz Herkl tarafndan yaklan ve ekilebilir alan hline getirilen
eski byk yeryz ormanna iaret etmektedir. Bu iaret, zamann
[saymnn] balangcm da temsil eder. Bu balang, Grekler (gentil
lk an btn bilgisini onlara borluyuz) arasnda Herkln kuru
cusu olduu sylenen oyunlar zerine kurulan olimpiyatlarla balar.
Olimpiyatlar, Herkln aslan ldrerek zafer kazanmasn kutsa
mak iin Nemean oyunlar ile balam olmaldrlar. Bylece, Grek-
lerde zaman saym, tarlalarn ekildii zaman olarak balar.
kinci iaret, Baak (Virgio) iaretidir. Astronomlar, bu iareti
airlerin buday baaklaryla ilgili betimlemelerinden almlardr. Bu
iaret, Grek tarihinin altn ala baladn gsterir. airler, bu a
n dnyann lk a olduunu vurgularlar. Yzyllar boyunca, yl
lar, tahl hasadyla saylmt. Bu nedenle, tahl dnyann ilk altn
olarak buluyoruz. Greklerin bu altn a, tohumlar tarlaya samak
demek olan satden ismini alan Satrn a bakmndan Latinle-
rinki ile ayndr. Bu altn ada, airler, kahramanlarla tanrlarn yer
yznde arkadalk ettiklerine bizi inandrrlar. nk daha sonra
gstereceimiz gibi gentiller arasnda ilk insanlar, basit, kaba ve im
gelemlerinin gl tlsm altnda korkun btl inanlarla doldurul
mutur ve onlar, gerekten, yeryznde tanrlar grdklerine inan
mlardr [713], Ayn dnce birliinden dolay, Doulular, Msr
llar, Grekler ve Latinlerden her birinin de dier uluslardan habersiz
olarak tanrlar gezegenlere, kahramanlar sabit yldzlara ykselttik
lerini ilerde greceiz [72 ve devam -bundan sonra vd], Bylece,
Satrnden (Yunanca ad, Zaman demek olan Kronostur) kronoloji
veya zaman teorisi iin yeni ilkeler elde edilmitir.
4. Resimde, sunan, altta ve gk kresine destek verir durumda
bulunuunun yanl olduunu dnmemelisiniz. nk dnyann
ilk sunaklar, Gn, yeryzndeki insanlar zerinde egemen oldu
unu ve insanla byk nimetler sunduunu inanl bir ekilde hi
kye eden airlerin fabllarndaki ilk gksel lemin gentilleri aracl
yla ykseltilmitir. nsan rknn byyen ocuklar olan bu ilk in
sanlar, tpk imdilerde ocuklarn, gkyznn, evlerinin atlarn
dan biraz yksek olduuna inanmalar gibi, gn, dalarn dorukla
rndan daha yksek olmadna inanmlard. O hlde, demek ki
26 Eserin Ana Fikri

Grek zeks, gksel lemin, en yksek dalarn doruklarna ykseltil


mesini salad. rnein, Homerin kendi zamanndaki tanrlarn
Olimposta bulunduunu sylemesi gibi. Son olarak, gksel lem, bi
zim imdi astronomi yoluyla rendiimiz krelerin (sferlerin) st
ne ykseltilmitir ve Olimpos, sabit yldzlarn olduu yere, gksel
lemin stne ykseltilmitir. Oraya, ayn ekilde, imdi gksel bir
iaret olan sunak da ulatrlmtr ve onun zerinden ate, Aslann
evine geerek girmitir (buras Herkln ekilecek hle gelmesi' iin
atee verdii Nemean ormandr [3]) nk, aslann derisi Her-
kln zaferinin simgesi olarak yldzlara ykseltilmitir.
5. Zenonun kader anlayna nderlik eden ruhun gururu veya
Epikurosun ans anlayna nderlik eden bedensel hazlarm baya
l ile kirletilmemi olmas gereken Metafiziin gsn ssleyen
ve k saan dbkey mcevher, lah inayetin n, temiz ve saf
kalbin belirtisidir. stelik bu mcevher, aklsal kurumlardan zel
klandrma alan ve bundan dolay, imdiye kadar filozoflarn yapt
gibi, yalnzca kendi ahlki kuramlarn dzenleyen metafizikte Tanr
bilgisinin sonunun olmadna iaret eder. nk byle olsa dz bir
mcevherle gsterilirdi. Hlbuki mcevher, darya doru ya
yan ve datan dbkey bir mcevherdir. Bu, una iaret eder: Me
tafizik, halkn ahlki kuramlarndaki veya sivil greneklerdeki Tan-
rnm inaydtini bilmelidir. Bu inayet ile uluslar varla gelirler ve dn
yadaki varlklarn srdrrler.
6. Ayn k, Metafiziin gsnden karak, bize kadar ulam
ilk gentil yazar olan Homerin heykeline yansmtr. nk metafi
zik, gentiller arasnda, gerek insani dncenin ortaya kmasyla
oluan insani fikirler tarihinden balar ve nihayet, bize, salam duyu
ve engin hayal gcne sahip gentil uluslarn ilk kurucularnn ham
zihinlerine inme imknn verir. Bu ilk insanlar, yalnzca, uyuuk ve
aptalca olan yaln zihni ve akl kullanma potansiyeline sahiptiler. Bu
nedenle, iir sanatnn balangc, imdiye kadar hayal edilmi olan
larda hem farkl hem de onlara zt ekilde, yine ayn nedenle, imdiye
kadar sald kalm olan iirsel hikmetin balangcnn altnda yatmak
tadr. Teolojik airlerin bilgisi olan bu iirsel hikmet, phesiz, gen
tiller iin dnyann ilk hikmetidir. atlak bir zemin zerinde duran
Homerin heykeli, gerek Homerin kefine iaret eder ( Yeni Bilini m
ilk basmnda [OP. 3.295 vd] biz gerek Homerin farkl olduunu
hissetmi ama onu iyice anlamamtk. imdiki basmnda bu
Giambattista Vico 2 7

farkllk, tam anlamyla aklanmtr [780, 914].) imdiye kadar bi


linmeden kalan Homer, uluslar arasnda efsaneler ya da fabllarla
dolu zamanlarn gerek kurumlarn ve ok daha fazlas bilgiden
midin kesildii karanlk zamann kurumlarn ve son olarak da ta
rihsel zamann kuramlarnn ilk gerek kaynaklarn bizden sakla
mtr. Bunlar, eski zaman Roma medeniyetleri zerine en bilgili ya
zar olan Marcus Terentius Varronun lah ve insani Kuramlarn ilk
alan olarak adlandrd byk eserinde -b u eser kayptr- bizim
iin kaydettii dnyann byk zamandr [40, 52],
7. Dahas, bu eserde bu ayn [gentil] uluslar hakknda yazan ya
zarlarla (bu konuda deerlendirme yapan yazarlar ne karmak iin
bin yldan daha fazla zaman gemesi gerekmitir) ilgili doru bir
aratrma yaparak imdiye kadar yaplmam yeni eletiri sanatna ve
felsefedeki sebeplerin acnacak hldeki aprakl, belirsizlii ve
etkilerin sonsuz eitlilii nedeniyle korkun bir inceleme hline ge
len felsefenin filolojiyi incelemeye girimesine iaret edilebilir (fel
sefe, insani seime bal olan btn kuramlarn doktrinlerini incele
melidir. Yani, savata ve barta insanlarn dilleri, grenekleri, gele
nekleri, tarihleri btn olarak incelenmelidir). Felsefenin, uluslarn
tarihleriyle zaman iinde dnmekte olan ideal sonsuz bir tarihin pla
nn kendi iinde kefederek, kendini bir bilim formuna indirgeme
sine iaret edilebilir [349], yle ki, bundan dolay, bizim Bilimimiz
bir otorite felsefesi olarak dnlebilir [350]. nk iir sanatnn
yeni ilkelerinin sonular olarak burada aklanan mitolojinin ilkele
rinden dolay, fabllarn, Greklerin en eski insanlarnn greneklerinin
doru ve gvenilir tarihleri olduu burada gsterilmektedir. Tanrlar
hakkmdaki mitler, her eyden nce, insan rkna gerekli ve faydal
olan btn kuramlarn tanrsal varlklar olduunu dnen en kaba
gentil insanl oluturan insanlarn iinde bulunduu zamann hik
yeleri idi. Bu iir sanatnn yazarlar da phesiz tanrlar hakkmdaki
efsanelerle gentil uluslar kuran ve hepsi de dinsel airler olan ilk in
sanlard. Burada, bu yeni eletirel sanatn ilkelerine dayanarak, gentil
dnyann ilk insanlarnn ihtiya duyduu insani fayda ve gereksi
nimlerin belirli frsatlarnn ne olduu zerine dndmzde g
rrz ki, onlar, kendilerinin yaptklar ve inandklar korku dolu din
lerle, ilkin bir ka tanr ve sonra dier baka tanrlar hayal etmi
lerdir. Doal olarak, bu ilk insanlarn zihinlerinde biimlenmi olan
tanrlarn doal teogonisi veya oluumu bize tanrlarn iirsel tarihle
28 Eserin Ana Fikri

rinin rasyonel bir kronolojisini verir. [kinci olarak] kahramansal


mitler, btn uluslarn barbarlk srelerinde yaygn olduu grlen
kahramanlar ve onlarn kahramanlk detleri zerine anlatlan gerek
hikyeler idi. yle ki, Homerin iki iiri, hl barbar olan Grekler
arasnda genderin doal kanunlarn kefetmede iki byk hazine
kaynadr. Grek tarihinin babas olarak adlandrlan Herodot zama
nna kadar barbarlk srecinin, Grekler arasnda devam ettii bu
eserde belirlenmitir. Herodotun kitaplar efsanelerle doludur ve
onun tarz Homerin tarzna ok benzer. Bu tarz, Herodottan sonra
gelen btn tarihiler tarafndan kullanlan bir zelliktir. Onlar, iir
sel ve gnlk (vulgar) dil arasnda bulunan ortalama bir ifade tarzn
kullanmlardr. Fakat Thuckydides, eski Yunanistann ilk titiz ve
ciddi tarihisi olarak, tarih hesabnn banda, babasnn zamanndan
beriye doru aklama yapar ve bylece Thuckydides bir ocuk iken
yal bir adam olan Herodotun zamanna kadar geri gider. Grekler,
dier insanlarn lk a hakknda hibir ey sylemedikleri iin (on
lar Romallardan ayr olan insanlar olarak Greklerin arasndan bize
kadar gelmilerdir) kendi lk alar hakknda olduka cahildiler
[101] Bu lk alar, resmin arka planndaki derin glgelerdir. Meta
fizikten Homer zerine yansyan lah inayetin nnn aydnlnda
derin glgelerin arasndan km ve imdiye kadar yalnz etkilerle bi
linmi olan uluslarn bu dnyasnn ilkelerini temsil eden btn hiye
roglifler resmin n plannda grlmektedir.
8. Hiyeroglifler arasnda en gze arpan sunaktr. nk, biraz
yukarda ksaca belirttiimiz [2] ve daha ayrntl bir ekilde gstere
ceimiz gibi [9] btn insanlar arasnda toplumsal (sivil) dnya
dinle balamtr.
9. Sunak stnde solda grdmz ilk nesne, bir asdr {litu-
us). Khinler, bununla gkyzne bakarak kehanetleri almlar ve
almetleri gzlemlemilerdir. brani olmayan uluslar (gentiller) ara
snda ilk tanrsal kurumlar, kaynaklarn bu kehanetlerden almtr.
braniler, Tanrmn sonsuzluun bir noktasnda btn zamanlar
gzlemleyen sonsuz bir Zihin olduunu dndler. Bundan dolay
Tanr, ya kendisi ya da zihinler olan melekler ile ya da Tanrnn
zihinlerine konutuu peygamberler ile Kendi Halk* iin hazrlad
eyi nceden haber verir. Gentiller ise birtakm duyusal iaretler do

* braniler kastedilmektedir (.n).


Giambattista Vico 29

laysyla insanlar iin hazrladklar ey hakknda uyarda bulunan


tanrlarn bedenleri olduunu hayal ettiler. Gerek Tanrnn inayet
sfatna atfen, braniler arasnda, doru ve geree uygun olarak,
gentiller arasnda da hayal olmak zere, btn insanlk, Latinlerin
divinari olarak ifade ettikleri ortak bir fikir ile Tanrmn tabiatna,
gelecei nceden haber verdii iin, ilh ismini verdiler [342]; fakat
yukarda sz geenlerle birlikte, bizim Bilimimiz tarafndan gste
rilen ve btn dier esas farkllklarn da kaynandaki temel farkl
lk, branilerin doal hukuku ve brani olmayan ilk ailelerin (gentes)
doal hukuku arasndaki farkllktr. Romal hukuk bilginleri, kin
ciyi, yani gende rin doal hukukunu, bizzat, insani detlerle birlikte,
lah inayet tarafndan takdir edilmi olarak tanmladlar. Bylece,
yukarda ad geen as, evrensel tufan ile balam olan gentil evren
sel tarihin balangcn da temsil eden hem filolojik hem de fiziksel
delil olarak gsterilir [369], ki yzyllk bir aradan sonra (efsanevi
tarihin bal olduu gibi) gk, yer zerinde hkm srmtr ve in
sanla birok byk nimetler sunmutur. Doulular, Msrllar,
Grekler, Latinler ve dier gentil uluslar arasnda fikirlerin birliiyle
Jove (ba tanr) gibi tanrlar olan birok din ortaya kmtr. n
k, tufandan sonraki srecin sonunda gk grlemi ve imek ak
m, bu olaydan dolay, her ulus kehanette bulunmaya balamtr.
Jovelarn ok oluu -bunlarn en eskisi Msrllara nderlik eden
Ammond u r- imdiye kadar filologlar iin bir mucize olmutur [47],
Ayn delil, ibranilerin dininin, ilk ailelerin (gentes) kurulduu dinler
den ve bu nedenle, Hristiyan dininin gereinden daha eski olduu
nu ispatlar.
10. Sunak zerinde asnn (lituus) yannda su ve ate grl
mektedir. Su, bir kavanozun iindedir. nk ilahliin bir grn
ts olarak gentiller arasnda kurbanlar ortaya kmt ve ondan da,
Latinlerin procurare auspicia, yani, kehanetleri iyi anlamak iin kur
ban sunmak -yle ki, Joveun tanrsal uyar ve emirlerine tam olarak
itaat edilsin- dedikleri mterek detleri ortaya kmtr. Bunlar,
gentiller arasndaki lah kuramlardr. Daha sonraki insani kuramla
rn tm bu lah kuramlardan gelir [332 vd].
11. Bunlarn [insani kuramlarn] ilki, sunak zerinde atele tu
tuturulmu ve kavanoza doru eilen meale ile sembolize edilen
evlilikti. nk, evlilik, btn devlet adamlarnn kabul ettii zere,
ailenin tohumluu olduu gibi, aile de ulusun tohumluudur. Buna
30 Eserin Ana Fikri

iaret etmek iin meale, bir insani kurumun hiyeroglifi olmasna


ramen, lah trenlerin hiyeroglifi olan su ve ate ile beraber sunak
zerinde yer alr. Tpk, eski Romallarn dnleri kutsamalar gibi:
aqua et igni. nk, lah t ile bu iki ortak ey (yani, ate ve on
dan da nce, hayat iin elzem olan su), insann toplum iinde yaa
masna nderlik etmitir.
12. ikinci insani kurum, defin veya l gmmedir. Gerekte,
Latincedeki humanitas ilkin ve tam olarak hum and dan, yani, l
gmmekten gelir. Bu kurum, ormann iinde bir tarafta yer alan bir
l kl vazosu ile sembolize edilir. Bu vazo, defin trenlerinin, in
sanlarn yazn taze meyve km da mee palamudu yedikleri bir za
mana kadar geri gittiine iaret eder. inde l kl bulunan vazo,
D.M. olarak iaretlenmitir. Bu lnn iyi ruhlarna demektir. Bu
vecize, daha sonra Platon tarafndan doruluu ispatlanm olan b
tn insanln ortak bir kabuln temsil eder: O da udur: nsan
ruhlar bedenleriyle birlikte lmezler, nk ruhlar lmszdr.
13. l kllerinin bulunduu vazo, gentiller arasnda ehirlerin,
halklarn ve son olarak da uluslarn ayrmn gsteren arazilerin b-
lmlenmesinin kkenine de iaret eder. nk, nce Hamn, sonra
Yafesin ve son olarak da Samm rklar, babalar Nuhun reddettik
leri din (o zamanki doal durumda, onlar, aileler toplumunda evli
liklerle koruyabilmi olan din) olmakszn, rkek ve utanga kadn
lar takip ettikleri iin ve byk eski ormanda dolu olan vahi hay
vanlardan katklar iin byk yeryz ormannda babo dolaa
rak birbirlerinden ayrlmlardr. ayr ve su ararlarken daha da da
lmlar ve btn bunlarn sonucunda saylar azalm, uzun bir d
nem sonunda hepsi vahilerin durumuna dmlerdir. Sonra, lah
inayet tarafndan takdir edilen bir vesileyle (bizim Bilimimizin ince
ledii ve kefettii vesileler) dehet dolu bir korkuyla, zellikle Ura
ns ve Joveun yapt sanlan sarsnt ve hareket ile onlardan bazlar
sonunda dolamay brakmlar ve belli yerlerde saklanmlardr.
Orada, belli kadnlarla din ve namuslu cinsel birlikler kurmular ve
belli ocuklar dnyaya getirmilerdir. Bylece, aileler kurulmutur.
Uzun sre ayn yerde kaldklar ve llerini defnettikleri iin topran
ilk hkimiyet blgelerini kurmaya ve topraklar blmeye balam
lardr. Bu hkimiyet blgelerinin efendileri, devler (giants) olarak ad
landrlmaya balanmtr. Giants, gmlm olanlarn torunlar an
lamnda yerin oullar! demek olan eski bir Greke kelimedir. Bun
Giambattista Vico 31

dan dolay, onlar, tam olarak, insancl bir ekilde, ilahilik korkusu
nun domasna yol am olan insani kuramlarn ilk durumundaki
-soyluluu tasvir ederek kendilerinin soylu olduunu dnmlerdir.
lahilik korkusuyla meydana getirilen insanca bir oluumdan baka
bir ey olmayan bu tarzdan dolay insan nesli, ismini almtr. Bu
ekilde biimlenerek birka aileye blnen evler, bu nesil nedeniyle
ilk gende r olarak adlandrlr. Genderin doal kanununun asl konu
su ok erken zamanlarda balad iin bu eserde de doktrin orada
balar [341 vd]. Bu, bizim Bilimimizin de altnda incelenmesi gere
ken nc temel yndr. imdi, ortada, devlerin gereinden fazla
uzun boylu olduunu gstermek iin tarih otoriteden ayr olarak,
hem fiziksel hem de ahlki nedenler vardr. Bu nedenler, dnyann
balangcndan beri uygun bir boya sahip olan ve btn insanln
prensi olan Ademin ve dnyann yaratcs olan gerek Tanrya ina
nan ibranilerin durumundan elde edilen nedenler deildir. Bylece,
lah inayetin ilk ilkesinden ve ikinci olarak kutsal evlenme merasi
minin ilkesinden sonra defin trenleri kurumunda balangcn bulan
ruhun lmszlne dair evrensel inan, ilkenin ncsdr.
Bu Bilim, inceledii saysz eitlilikte ve farkllktaki kuramlarn ta
mamyla ilgili kaynak tartmalarna dayanarak ilkeleri ortaya koyar
[332 vd],
14. Resimde, vazonun bulunduu ormandan ne km, ilk
gende rin babalarnn, tarihin ilk gl adamlar olduuna iaret eden
bir saban durur. Yukarda sz edildii gibi, ilk gentil uluslarn kuru
cular Herkllerdir ([Serviusun Vergildeki notuna gre], Varro,
tam krk tane Herkl saymt ve Msrllar, kendi Herkllerinin on
larn en eskisi olduunu iddia etmilerdi). Bu Herkller, dnyann ilk
topraklarn da ele geirdiler ve onlar ekime hazrladlar. Bylece,
gentil uluslarn ilk babalar:
(1) Joveun (Latince ismi Ious (kanun) olan eski ious kelimesin
den gelir, daha sonra ksalarak iud a dnr. yle ki, btn insan
lar arasnda adalet doal bir biimde dindarlkla birlikte retilir)
lah yorumlar olduuna inandklar kehanetleri mahede etmenin
szde dindarl iindeydiler.
(2) Kehanetleri elde etmek veya aka anlamak ve bylece, Jove
un emirleri dorultusunda, hayatta stesinden gelmek zorunda ol
duklar ey hakknda, iyi tler almak iin kurban sunmakta n-
grllerdi.
32 Eserin Ana Fikri

(3) Evlenme kuramlarnda lmlydlar.


(4) aret edildii gibi gl insanlard da [516],
Bundan dolay, filozoflarn kk bir grubunun btm (esoteric)
bilgeliinin, kanun koyucularn sradan bilgelii ile elbirlii edebil
mesi iin ahlk felsefesine yeni ilkeler verilmitir. Bu ilkelerle bakla
cak olursa, btn deerlerin dindarlkta ve dinde kkleri vardr. Din
darlk ve din ile deerler eylem iinde etkili klnmtr ve bu nedenle,
insanlar, kendilerine Tanr ne dilerse o iyidir diye telkinde bulunurlar
[502 vd]. Ekonomik doktrine de yeni ilkeler verilmitir. Bylece,
oullarn, babalarnn gc altnda olduklar srece, aile devletinde
olduklar dnlmelidir. Sonu olarak, onlarla ilgili btn bu ince
lemelerde, dindarlk ve dinden baka bir yol biimlenmemitir ve
onaylanmamtr [520 vd]. Onlar, ynetimleri (commonwealth) ve
kanunlar anlama yeteneine sahip olmadklar iin, doal olarak
babalarnn dinini izlemeye, ailelerinin kendileri iin koruduklar ba
ba topraklarn savunmaya ve dinlerinin ve baba topraklarnn korun
mas iin dzenlenen kanunlara itaate ynelecek ekilde, Tanrnn
canl suretleri olarak babalarna kar sayg ve korku duymaktaydlar
(nk, lah inayet, bu ebedi t ile insani kurumlarn yle d
zenlemitir: Bu aileler, ilkin, dinler araclyla kurulmu ve ailelerin
stnde, uluslar, kanunlar vastasyla ortaya kmtr [25]).
15. Srlm topraklarn gentillerin ilk sunaklar olduunu an
lamamz salamak iin ve kahramanlarn kendi topluluklar (socii)
zerinde doal bir stnlkleri olduuna inandklarn gstermek
iin saban belli bir heybetle sunaa kar sapna dayanr [Bizim k
saca grdmz gibi kahramanlarn topluluklar, sunan temelinin
yannda ban eerek yol gsteren dmen ile sembolize edilir]. Gs
terilecei gibi kahramanlar, bu tabiat stnl zerine, kanunu, bi
limi, buradan da kendi ellerinde tuttuklar lah kuramlarn (keha
netler vs.) ynetimini bir temele oturtmulardr.
16. Resimde, saban yalnzca saban demiri noktasn gsterir ve
saban kulan saklar. Demir kullanlmaya balanmadan nce saban
demiri, topra yarabilen ve dnebilen bkl biimdeki ok sert bir
aa parasndan yaplm olmaldr. Latinler, saban kulana urbs
derler. Eski urbum, bklm, eik kelimesi buradan gelir. Saban
kula, ormanlarn din ve kutsal terrnden uzun bir sre boyunca
geri durmu ve saklanm olan ailelerin bir sonucu olarak ortaya
kan ekilmi tarlalar zerine kurulmu ilk ehirlere iaret ettii iin
Giambattista Vico 33

gizlenmitir. Bu ekilmi araziler, btn eski gentil uluslar arasnda


kuruludur ve hepsi iin ortak olan bir fikirden dolay, Latin halk
tarafndan, aalarla evrili yanm topraklar mnsnda luci den
mitir [564] (Nerede olurlarsa olsunlar zaferlerini genileten Tan-
rnn insanlarnn aalar yakmas Mzler (Moses) tarafndan k
nanmtr [481]). Bu, lah inayetin ddr. yle ki, o zamana
kadar insanlk durumuna ulam olanlar, yeniden eyalarn ve ka
dnlarn fena karkl iinde kalm olan babo kimselerle kar
masnlar.
17. Sunan sol tarafnda deniz yoluyla halkn g etme kaynan
sembolize eden* bir dmen grlebilir. Bu dmen sunan ayana
doru eik grntsyle, daha sonra bu glerin otoriteleri olanlarn
atalarn sembolize eder. Bu atalar, hibir ilahlii tanmayan ilk din
sizlerdi. Onlar, ok ktydler. nk, onlar arasnda ilikiler, evli
lik yoluyla belirlenmemiti. Olanlar, sk sk anneleriyle, babalar da
kzlaryla yatarlard ve son olarak eylerin bu kt karklnn orta
snda, toplum yaantsn anlayamadklar iin, hepsi vahiler gibi yal
nzdlar. Bundan dolay, zayf, sefil ve mutsuzdular. nk onlar,
hayatlarn gven altna almak iin gerekli olan her eye muhtatlar.
Bu nedenle, vahi karkln ortaya kard anlamazlklardan
kaarak ve gveni arayarak dindarln, iffetin, temizliin hatt g
cn bulunduu ekilmi topraklara gitmilerdir. Yani, o zamanki ai
lelerin oluturduu toplumun topraklarna gitmilerdir. Batanbaa
gentillerin eski dnyas olan bu topraklardan dolay, ehirlerin ara,
sunaklar olarak adlandrld grlecektir [775], nk bu toprak
lar, gentil uluslarn ilk sunaklar olmu olmaldr ve onlarn zerinde
yanan ilk ate, aalarla kapl orman aarak buralar ekime hazr
hle getirmeye hizmet etmitir. lk su, devaml olan kaynak suyudur.
Bu kaynak suyu, su ararken vahi bir serserilik iinde daha uzun s
re dolamadan, uzun bir sre ayn yerde kalmay salamak ve serse
rilii brakarak insanl kurmaya doru yol almak iin gerekliydi. Bu
sunaklar, dnyann ilk sunaklar olmas dolaysyla (Livy, genel ola
rak vetus urbes condentium consilium, yani ehirlerin kurucularnn
eski bir d olarak tanmlar; bize sylendii gibi smak, Romu-
lusun Romay kurduu Lucud ta [ak alan 16] olutumlmutur). lk
ehirlerin hemen hemen hepsi sunaklar olarak adlandrlmtr. Bu
kk kefe bir byk keif ilve edelim. Grekler arasnda ilk Trakya
ve skitya (ilk kuzey), ilk Asya ve ilk Hindistan (ilk dou), ilk Mori-
3 4 Eserin Ana Fikri

tenya veya Libya (ilk gney) ve ilk Avrupa veya ilk Hesperia (ilk Ba
t), btn bunlarn etraf ilk Okyanus adyla ilkin Yunanistanda do
mutur ve sonra kendi dnyalarnn dna giden Grekler, benzetme
yoluyla bu isimleri drt taraflarna ve okyanusun etrafna doru
geniletmilerdir. Bu keiflerin ilk corafyaya yeni ilkeler verdiini
iddia ediyoruz. ayet, ideal sonsuz bir tarih okumamz gerekiyorsa,
bunlar kronoloji iin belirtilen yeni ilkeler olarak gereklidir [7], n
k, kronoloji ve corafya tarihin iki gzdr [732-769].
18. Dinsiz, gebe ve zayf insanlar, bu sunaklara, daha gl
olanlardan hayatlarn korumak ve barnak aramak iin geldiler ve
dindar-gller, onlar arasnda iddet gsterenleri ldrdler ve za
yf koruma altna aldlar. Zayf olanlarn, yaamaktan baka bir mak
satlar yoktu. Onlar, famuli olarak kabul edildiler ve onlara hayatla
rn devam ettirme vastalar saland. Aile (family), kendi ismini esas
olarak, bu famulidcn ald. Famulinm durumu, kabaca, daha sonra
savata esir alman klelerin durumuna yaklar. Buradan, tpk bir
gvdeden kan birka dal gibi u kkenler ortaya kt: (1) Barnak
larn kkeni [17], (2) Daha sonra ehirleri meydana getirecek olan
ailelerin kkeni [25], (3) nsanlarn adaletsizlik ve iddet olmadan,
emniyet iinde yaayabilecei ehirlerin kurulmasnn kkeni. (4)
Yetkili blgelerde uygulanan yarglama yetkisinin kkeni. (5) Prens
lerin ve devletlerin en parlak deerleri olan adaletin, gcn ve lice
napln uygulanmasyla gelen imparatorluklarn yaylmasnn k
keni. (6) Aile hanedan armalarnn kkeni. Bunlar, ilk ekim alanlar
iin ayrld grlen arazilere ait armalarn kkenidir [484 vd], (7)
Famulhin bu ad almasnn kkeni; ve insan rkna hizmet vermede
sonsuz biimde isel olan zaferin kkeni. (8) Ahlki deerlerin uygu
lanmasyla doal olarak ortaya kan gerek soyluluun kkeni. (9)
Tehlikede olanlara yardm etmek ve kibirli olann kibrini krmak olan
gerek kahramanln kkeni (kahramanlkta Roma halk yeryzn-
deki dier btn insanlar artt ve bylece dnyann efendisi oldu)
[553], Son olarak, (10) Sava ve barn kkeni. Sava, balangcn,
dnyada, g deerini iinde barndran kendini korumadan almtr.
Btn bu kkenlere bakarak, herhangi biri, ynetimler hakknda
sonsuz bir plan izebilir. Bunun yan sra devletler, iddet ve hile ile
elde edilmesine ramen, yaayabilmek iin kendilerini ayakta tutmak
zorundadrlar. Dier yandan, bu erdemli kkenler yoluyla elde edil
mi olan devletler, daha sonra iddet ve hile ile ykma gider. Yne
Giambattista Vico 35

timler hakkmdaki bu plan, uluslarn bu dnyasnn sonsuz iki ilkesi


zerine kurulur, yani, onu oluturan insanlarn zihni ve bedeni. n
k insan, bu iki ksmdan oluur. Bunlardan zihin soyludur ve bu
nedenle emredicidir. Beden ise basit ve hizmet edicidir. Fakat insani
tabiatn bozulmas nedeniyle, insanlarn genel karakteri, felsefenin
yardm olmakszn (az da olsa yardm edebilir), her ferdin zihni
emretsin ve kendi bedenine hizmet etmesin grne bizi ulatra-
maz. Bu nedenle, lhi inayet, sonsuz emirle insan kuramlarna unu
emretmitir: Ynetimlerde, zihinlerini kullananlar emretsinler, be
denlerini kullananlar boyun esinler.
19. Sunan ayandaki dmen, ban eer. nk, bu famuli,
insanlar tanrsz iken, lah kuramlarda hibir paylama yoktu ve
sonu olarak, soylularla, insani kurumlar arasnda bile hibir ortaklk
yoktu. Btn bunlarn stnde, onlar, Latinlerin connubium dedii
resm evlenmeleri kutsama hakkndan yoksunlard. Trenin en ciddi
ksm, kehanetleri almakt. nk soylular, kendilerinin tanrsal, fa-
muJAer'm ise, kt iftlemelerden domu olduklar iin vahi bir
kkene sahip olduklarm dnyorlard. Daha soylu bir tabiata sa
hip olma ayrmyla balantl olarak, ayn derecede, Msrllar, Grek-
ler ve Latinler arasnda da, Eski Roma tarihinde, yeterince ak olan
dan daha da fazla, doal bir kahramanl buluyoruz [917],
20. Son olarak dmen, sunan nndeki sabandan biraz tede
dir ve saban, bulunduu yerden dmeni tehdit ederek ona dmanca
tavr alm gibi grnr. nk, hibir paya sahip olmayan famulAer,
grdmz gibi, soylularn ellerinde bulunan topraklarn mlkiyeti
iinde, daima kendi efendilerine hizmet etmek mecburiyetinde ol
maktan bkmlardr. En sonunda, uzun sre sonra, onlar, toprak
larda haklar olduunu iddia etmiler ve iddialarn glendirmek iin
isyan etmilerdir. Topraklarn paylalmas ile ilgili mcadelede kah
ramanlara kar ayaklanmlardr. reneceimiz gibi bu, daha
sonraki Roma tarihinde okuduklarmzdan ok daha eski ve ok da
ha farkldr [583], syan eden ve kahramanlar tarafndan yenilgiye
uratlan famuli kuaklarnn liderleri (Peter van der Kuhnun De
repblica hebraeorumdaki gzlemlerine gre, Msrl klelerin (seri)
sk sk kendi papazlar tarafndan yenilgiye uratlmalar gibi), taraf
tarlar ve elemanlaryla birlikte zulmden kamak, kurtulu ve emni
yet bulmak iin kendilerini denizin tehlikelerine brakmlar ve Alide
niz kylar boyunca igal edilmemi topraklar aratrmak iin batya
3 6 Eserin Ana Fikri

doru gitmilerdir. O zamanlar, oradaki sahillerde henz yerleim


yoktu. Bu, Doudan (en ok Fenike) ve Msrdan balayp, ayn ne
denlerle, daha sonra Greklerin durumunda olduu gibi, henz din
yoluyla insanilememi insanlarn gnn kaynadr. Deniz yoluyla
yer bulamayan insanlarn tufan byle deildir. Ayrca, koloniler
kurma yoluyla uzak kazanlar elde etme istei bu ekilde domutur.
nk, biz batya doru genileyen bir Dou, Msr veya Grek im
paratorluu okumadk. Ayrca ticaret gibi bir nedenleri de yoktur.
nk, bat sahilleri henz iskan edilmemiti. Ancak, daha ok kah-
ramansal kanun, yalnzca baz ar bir gereklilik altnda doal olarak
meydana gelen bir ey olan kendi topraklarn terk eden bu ulus
lardaki insanlarn bu kuaklar iin bunu gerekli klmtr. Kah-
ramansal denizar kolonileri denilen bu insan rk, tpk, uzun bir
zaman nce karann geri kalan yerlerine yaylanlar gibi vahice ve
amaszca gezintiler yaparak deniz yoluyla dnyamzn geri kalan
yerlerine yaylmtr [299 vd, 560, 736].
21. Sabann nnde, biraz daha tede eski Latin alfabesiyle yazl
m bir tablet vardr (Tacitusun naklettii gibi, eski Grek harflerine
benzer) ve Latin alfabesinin altnda, bize kadar ulam olan en son
alfabe vardr. Bu tablet, halk (vulgar) dillerinin ve harflerinin kke
nini temsil eder. Bu dillerin ve harflerin, uluslarn kurulmasndan
uzun bir zaman sonra meydana geldii grlmtr ve harfler, dil
lerden ok daha uzun bir zaman srecinde bulunmutur [428 vd,
928-36], Buna iaret etmek iin, tablet, mimar tarzlar arasnda ol
duka ge bir tarihe rastlayan korint tarz bir stun paras zerinde
durur.
22. Her biri, ilkin, byk yeryz ormanna dalm olan ulusla
rn kurucularnn bulunduu ve sonunda ans eseri bir araya geldik
leri ve vahi gezgincilie son verdikleri kendi topranda biimlenen
yerli dillerin kkenine iaret etmek iin tablet, sabann yannda yer
alr ve dmenden uzaktr [13], Bu yerli dillerle Doulu veya Msrl
veya Grek dilleri, yukarda sz edilen Alideniz ve Okyanus kylarna
insanlarn yapt gler sebebiyle uzunca bir zamandan sonra ka
rmlardr [20], Buradan, biz etimolojinin yeni ilkelerine ulaabili
riz ve bu eserde bol bol rneklerle akladmz gibi bu ilkelerle yerli
kelimelerin kkeni, tartmasz yabanc kkene sahip olanlardan
ayrlr. nemli fark udur: Doal (yerli) kelimelerin bilimi, fikirlerin
doal sras iinde kelimelerle iaret edilen kuramlarn tarihleridir.
Giambattista Vico 37

lkin aalar, sonra ekilmi alanlar ve kulbeler, yakn kk evler ve


kyler, buradan ehirler ve son olarak da akademiler ve felsefeciler.
Bu sra, ilk kkenden kan tm ilerlemenin dzenidir. Dier yan
dan, yabanc kelime bilimi bir dilin bir bakasndan ald szcklerin
hikyeleridir.
23. Resimde tablet, yalnzca alfabenin ilk harflerini gsterir ve
Homer heykelinin karsnda durur. nk harflerin hepsi, Grek
geleneinin bize syledii gibi, Grek harfleri ayn zamanda icat edil
memitir. En azndan, onlarn hepsi Homerin yaad zamanda icat
edilmi olamaz. nk, hepimizin bildii gibi Homer, iirlerini ya
zarak brakmad [66], Doal dillerin kkeni hakkmdaki zel bilgi
daha sonra verilecektir [428 vd].
24. Son olarak, resimdeki en aydnlk dzlemde, en yakn insani
kurumlan temsil eden hiyeroglifler yer almaktadr. Yetenekli sanat
gnlnce bir dzenlemeyle, Romal denek demetlerini (fasces*),
denek demetine dayanan bir klc ve bir para kesesini, bir teraziyi
ve Merkrn ylanl assn sergilemitir [435 vd],
25. Bu sembollerin ilki, denek demetleridir. nk, babalarn
glerinin birlemesiyle ilk sivil imparatorluklar ortaya kmtr.
Gentiller arasnda, bu babalar, khinlikle ilgilenen lah yn olduu
kabul edilen bilgelerdi, kehanetleri almaya veya onlarn anlamlarn
dan emin olmaya kendini adam din adamlarydlar ve kesinlikle ke
hanetlerde gsterildii gibi, inandklar eyin tanrnn istei olduunu
syleyerek emreden monarklard. Sonu olarak onlar, hi kimseye
deil, sadece Tanrya kar sorumluydular. Denek demeti (fasces)
ilahlii ifade eder. Dnyann ilk hkmdarlk aslarnm bunlar oldu
unu grebiliriz [617], Bu babalar, topraklarn paylalmasyla ilgili
kargaalkta, yukarda sz ettiimiz gibi, [20] kendilerine kar ayak
lanan famulAerin kuaklarna direnmek iin, doal olarak, belli bir
liklerin balarndan oluan egemen senatonun ilk birlikleri altnda
birletiler ve kendilerini kapadlar (veya birok aile krallarndan byle
senatolar yaptlar) [584]. Bunlar, kahramansal ehirlerin ilk krallar
olmulardr. Eski tarihin bize ok belirsiz de olsa anlatt gibi, in
sanlarn ilk dnyasnda krallar, tabiat tarafndan yaratld. Bizim in
celememiz de bu tarz kefetti. imdi, bu egemen senatolar, ayakla
nan famuli kuaklarn honut etmek iin ve onlar itaat ettirmek iin

* Fasces. Romal denek demetleri, ortasnda bir balta bulunur (.n).


3 8 Eserin Ana Fikri

onlara bir toprak paylatrma kanunu verdi. Bu kanun, dnyada do


mu olan ilk sivil kanun olarak grlmtr ve doal olarak, ehir
lerin ilk halklar bu kanun ile boyun edirilen bu famulAerden iba
retti. Soylularn, pleplere verdikleri ey, tarlalarn doal mlkiyetiydi.
Kahramansal dnem ehirlerinin tek vatandalar olan soylulara ka
lan sivil mlkiyet idi. Buradan da halkn ilk sivil veya egemen gle
rinden oluan birliin yksek mlkiyeti [veya derebeylik mlkiyeti]
ortaya kt [266], Mlkiyetin bu tr, ynetimlerin doumunda
biimlenmitir ve birbirinden ayrlmtr. Bu ynetimlerin btn ulus
lar arasnda, eitli ekillerde ifade edilen bir fikirle, Herklc yne
timler veya halk meclisinde silahl insanlarn olduu Curetdefm y
netimleri olarak adlandrld grlmtr. [592 vd]. Bu, Roma hu
kuku yorumcularnn Roma vatandalarna zg olarak dndk
leri, eski Roma zamannda deil de daha sonraki zamanlarda, aka
btn kahramansal genslerin doal hukuku olduu anlalan nl ius
Ouiritiundun kkenini aydnlatr [595], Bundan sonra, ortak bir
kaynaktan kan eitli akmlar, saysz kkenler ileri srdler.
(1). Yalnzca oullarn deil, famulAerin de oluturduu aileler
den meydana gelen ehirlerin kkeni. Bylece, onlarn iki topluluk
zerinde tabiat tarafndan kurulmu olduu grlecektir. Biri emre
den soylular topluluu, dieri boyun een halk topluluu. Bu iki k
sm, tam bir siyasetten veya sivil hkmetlerin kanunundan olumu
tur. nk bu veya baka bir trn ilk ehirlerinin yalnzca olan
larn ailelerinden ortaya kmad gsterilmitir [553 vd],
(2). Aile devletinde zel baba hkmdar imparatorluklarnn bir
liinden domu olan kamusal imparatorluklarn kkeni [585],
(3). Btn ynetimlerin silahlarn gcyle meydana getirildii,
sonra kanunlarla oluturulduu sava ve barn kkeni. Bu iki tabi
attan dolay insani kurumlar onlarn sonsuz zelliklerinden elde edi
lir. Bu savalar, insanlar, bar iinde emin olarak yaayabilsinler diye
yaplr.
(4). FleAn kkeni. Krsal blgelere ait liefm bir eidiyle halk ta
bakas, soylulara tbi oldu ve baka bir soylu eidiyle veya asker fe f
ile kendi aileleri iinde egemen olan soylular, kahramanlar zamann
daki dzenin egemenliinden daha byk bir egemenlie tbi oldular
[599 vd]. Barbarlar zamannn krallklarnn daima feodal bir temeli
olduunu gryoruz. Bu durum, Varronun yazd ilk barbarlk za
manlarnda bize daha kark grnen en son barbarlk zamanlarnda
Giambattista Vico 39

ortaya kan Avrupann modern krallklar tarihine k tutar. [1057


vd] [6]. nk, bu ilk araziler, halka, soylular tarafndan Herkln
aar vergisi denilen (eski Yunanllar, Grekler arasnda) [541] veya
census (onu Servius Tulliusun Romallar iin kurduunu gryo
ruz) veya hara olarak adlandrlan bir deme ykmll altnda
verilmitir. Dahas, plepler, eski Roma tarihinde aka grld
gibi, hayatlar pahasna, savata soylulara hizmet etmeye mecbur
edilmitir.
(5). Halk ynetimlerin temel kurumu olarak kalan cencusnn
kkeni burada grlmektedir. Roma kuramlarndaki btn bu ara
trmalar hakkmdaki en byk zorluk, sreci takip etme zorluudur.
Dolaysyla, halkn censusu, eski aristokratik ynetimlerin temel ku
rumu olarak grlecek olan Servius Tulliusun cencusnnan karl
mtr. Bu ikisi arasndaki balant, herkesi, halk zgrlnn temel
kurumu olarak censusu, Servius Tulliusun emrettiini zannetme
yanlna drmtr [107, 111,619 vd],
26. Ayn balangtan gelen baka bir ey de iaret ettiimiz gibi
ticaretin kkenidir. (6) Ticaretin kkeni, ehirlerin ortaya kma
syla, tammazlarla balar (606). Ticaret terimi, kahramanlarn fa-
nulryi, kendilerine hizmet etmeye mecbur ederek, yukarda ad ge
en kanun altnda famuliye verdikleri tarlalar zerinde, dnyadaki ilk
merces veya demelerden elde edilmitir.
(7). Kamu hzinesinin kkeni [603], Bunun kalntlar ortak var
la dayal ynetimlerin douundan bu yana vardr. Savalarda ka
mu savaan pleplere para salamak zoruda iken, kamu hzinesi, ko
layca anlalabilecei gibi aerara (para mnsnda aes aeristen) ola
rak adlandrlmtr.
(8) Hayati ihtiyalar iin ilkin kahramanlara hizmet eden kyl
lerden sonra yukarda sz edilen gerek ve kiisel zorunluluklar al
tnda, kendileri iin tarlalar eken derebeyine bal vassallerden olu
tuu grlen kolonilerin kkeni. Bunlara biz, yukarda sz edilen
deniz ar kolonilerden ayrmak iin kahramanlar zamanndaki i
blge kolonileri diyeceiz [20],
(9). Son olarak, sivil kanunda pleplerin hibir paynn olmad,
douu itibariyle, en sert aristokratik biime sahip ynetimlerin k
kenleri. Bu balamda, Roma ynetiminin, soylular ok kt yneten
ve neredeyse senatoyu ortadan kaldran Tarquinius Superbusun ti-
ranl altndaki bir aristokratik krallk olduu grlr. Lucretia ken-
40 Eserin Ana Fikri

diini baklad zaman, Junius Brutus plepleri, [Tarquine kar]


ayaklandrma frsatn yakalad, Roma onlarn tiranlmdan kurtul
duktan sonra, senatoyu yeniden kurdu ve ynetimi, ilk ilkeleri bak
mndan yeniden dzenledi. Bir kraln hayat boyunca srdrd
krallk yerine iki yllk konsller tayin ederek, halkn deil de daha
ziyade soylularn zgrln yeniden salad [664]. Bu durum
Publiyan Kanununa kadar srmtr. Bu kanun, anayasada Roma
ynetiminin halk (popular) olduunu aklamas nedeniyle halk
lakapl diktatr Publilius Philonun adndan gelir. Gerekte, bu ka
nun, soylularn, pleplerin borlar dolaysyla onlar zerindeki zel
hapsetme hakkndan plepleri tamamen kurtaran Petelyan Kanunu ile
sresini doldurdu. Roma tarihiyle ilgili iki byk nokta ieren bu iki
kanun, ne devlet adamlar, ne hukukular ne de Roma hukukunun
bilgin yorumcular tarafndan ayrntlaryla incelenmitir [104, 15].
nk onlar, On ki Levha Kanunlarnn Romada halka ait zgr
l kurmak iin, zgr Atinallardan alnd hikyesiyle yanltl
mtr. Oysa bu iki kanun, Romallarn kendilerinin doal detleri yo
luyla kendi lkelerinde bu kanunlar kurmu olduunu aklar (Bu
fabl birka yl nce baslm olan Evrensel idamnm lkelerinde
aklanmt [Op. 2564, 80]). Bu nedenle, bir lkenin kanunlar ken
di anayasasna gre yorumlanmaldr. Roma hkmetinin bu ilkeleri
Roma hukuk sistemi iin yeni ilkeler ierir.
27. Denek demetine yaslanan kl, kahramanlar zamanndaki
kanunun, adli kanunlarn henz var olmad veya henz tannma
d kendi blgelerinde, yalnzca gc ve silahlar koruyabilen dine
tbi bir g kanunu olduuna iaret eder. Bu kanun, silahlar hakkn
hakemi yapan kahramanlk deerine bir rnek olarak, Homerin-
Greklere, bununla ilgili olarak ark syledii kahraman Achillesin
bir kanunuydu [923]. Ge barbar zamanlarda aka kutsanan d
ellolarn kkeni burada grlmektedir [959 vd]. Bylece, glnn
adli hukuka bavurarak, saldrlarn ve incitmelerin cn alacak e
kilde henz ehlilemedii ilk barbar zamanlarda nasl dellolar son
barbar zamanlarda kesin olarak kutsanmsa, ayn ekilde, onlarn ilk
barbar zamanlarnda uyguland grlmtr. Onlarn uyguladklar
dellolar, baz lah hkmlere bavurmaktan ibaretti [955 vd], onlar
tank olarak Tanry ardlar ve Tanrnn saldryla ilgili karar ver
mesini saladlar ve hatt kt davranlan taraf, delloda yenildiin
de, onun sulu olduu kabul edilmesi gereken mcadelenin sonucu
Giambattista Vico 41

na gre verilen karar da saygyla karladlar. Bu lah inayetin yce


dyd. Kanunlarn henz anlalamad kaba ve barbar zaman
larda, hakllk, Tanrnm ltf veya ltfunun esirgemesiyle llrd.
yle ki bu zel savalar, insan rknn neslinin tkenmesine son
verecek olan [daha byk] savalarn tohumlarnn ekilmesini nledi.
Bu doal barbar duygu, yalnzca u kavramda temellenebilir: nsan
lar, tam bir sknt ve kt bir gelime grdkleri zaman, buna rza
gstermeleri gerektii dncesi doutan olan lah inayet kavra
mndan dolaydr. nk, btn bu nedenlerle dellonun lah bir te
mizleme olduu dnld ve barbar zamanlarda dellonun gerekli
olduu inanc kanunla kurulan hukuk ve ceza mahkemelerinin gn
mzn insanl iindeki yasaklamalar kadar salamd. Bu dello
larda ve zel savalarda, sonucu Tanrnm belirledii dnld
iin, herhangi birine deil de yalnzca Tanrya boyun een sivil g
ler araclyla mcadeleyi devam ettiren halk savalarnn kkeni bu
lunur. yle ki, insan rk sivil devletlerin gvenilirlii zerinde dura
bilsin. Bu sylendii gibi savan deil, d adaletin ilkesidir [350,
964],
28. Denek demetine yaslanan para kesesi, ticaretin para yoluyla
yaplmasnn sivil imparatorluklarn kurulmasndan daha sonra ba
ladn gsterir. yle ki, biz Homerin iki iirinden her birinde de
maden paradan sz edildiini grmyoruz. Bu ayn hiyeroglif, aile
nin hanedan armalaryla ayn olan bu maden parann kkenine ia
ret eder. Sonraki (silahlarla elde edilen ilk arazilerle kurduumuz
balant bakmndan yukarda szn ettiimiz gibi) bir bakasndan
daha ziyade bir aileye bal soyluluun iaret edilmi haklar ve ba
lklar olarak kefedilmitir. Halk simgelerinin kkeni veya sonra
asker disiplinin sessiz dili olarak kullanlan asker bayraklar olarak
ykseltilen halk bayraklar da oradan gelir. Son olarak, btn insan
lar arasnda onlar, damgalarn maden paralara verdiler [487]. Bu
radan, nmizmatie ve dolaysyla da armaclk bilimine yeni ilkeler
verilmitir. Bunlar, Yeni Bilimm ilk basmnda tamamladmz
konudan biridir [Op. 3.329; 33,35].
29. Para kesesine yakn terazi, kahramanlar zamanna ait hk
metler olan aristokratik hkmetlerden sonra, yaps bakmndan,
ilkin halk olan insani ynetimlerin geldiine iaret eder. Halk, so
nunda aklsal tabiatn (o, gerek insani tabiattr), btn insanlarda
eit olduunu anlamaya balad. Bu doal eitlikten dolay (ideal
42 Eserin Ana Fikri

sonsuz tarihte kavranm ve Roma tarihinde tam olarak karlalm


olmas vesilesiyle) insanlar, halk ynetimlerde, kahramanlar yava
yava sivil eitlie doru ynlendirdiler. Bu sivil eitlik, Grelderin,
halkn ynettii lkelerde, her eyin ounlua veya dengeye dayan
drlmas sebebiyle terazi ile temsil edilir. Ancak, son olarak zgr
insanlar, glln hizipleri yznden sivil eitlikte kendilerini ka
nunlar yoluyla temellendiremedikleri gibi sivil savalarla da harap
edildikleri iin doal olarak hemen hemen kral himyesinde bir ka
nuna veya daha ziyade halklarn insanilemi doal detlerine boyun
eerek insani ynetimlerin farkl bir eidi olan monariler altnda
himye aradlar [927, 994 vd; 1007 vd]. (Kral himyesindeki bu
doal kanun halk devletlerde gittike bozulan btn zamanlarda
ortaktr ama Augustusun kiiliinde, Roma monarisini merulat
ran Roma halk tarafndan emredici klnd sylenen sivil kralc
kanun, fabllam olarak Evrensel Kanunun ilkeleri adl eserimizde
de grlr. Bunun hakkmdaki ispatmz ve On ki Levha Kanun
larnn AtinalIlardan geldiini syleyen hikyenin efsanevi oluu
hakkmdaki ispatmz, bu eseri bouna yazmadmza inanmamz
salayan iki pasajdr [Op. 2.169 vd; 564-80]. Her ikisi de insani
olan ama ikisinin de yaps gerei, yalnzca soylularn egemen olduu
ve geri kalann boyun edii aristokratik devlete zg olan gnmz
insanclnda ynetimlerin sz edilen bu iki biimi srayla dei
mektedir. Bu zamana kadar kalm olan soylularn ynetimleri az
saydadr: Almanyada Nrenberg, Dalmayada Ragusa, talyada
Venedik, Cenova ve Lucca [1018, 1094], Bunlar, uluslarn doal
gelenekleri vastasyla, lah inayetin dnyaya geldii ve bu doal
dzende birinin dierini izledii devlet tipidir. Bu yle karm
olarak insani inayetle ortaya kan baka tip ynetimler, uluslarn
tabiat bakmndan temellendirilmediinden Tacitus (o, burada iaret
ettiimiz daha sonra tamamen inceleyeceimiz sebeplerin sonularn
grmtr) bu ynetimlerle ilgili olarak vgye deer olmadklarn
ve ans eseri ortaya ksalar bile, srekli olamayacaklarn sylemi
tir [A. 4.33; 1004], Bu keif ile, imdiye kadar hayal edilenlerden
farkl olmakla kalmayp onlara zt da olan siyasi kurama yeni ilkeler
verilmitir.
30. Hiyerogliflerin sonuncusu olan ylanl as ( caduceus), gcn
doal kanununun en yksek noktasna geldii zaman Kahramansal
adaki ilk insanlarn birbirlerini srekli dman olarak grdkle
Giambattista Vico 43

rini, yama ve korsanln devaml olduunu, bir sava planna gerek


olmakszn onlar arasnda savan devaml olduunu bize anlatr
[636-41] (Gerekte ilk barbar zamanlarda kahramanlarn, haydutlar
olarak erefli bir adla adlandrldklar gibi geri dnm barbar za
manlarda da glln, korsanlk olarak adlandrlmas hoa giden
bir eydi [1053]). insani hkmetler kurulduunda, ister halk yne
timine isterse monariye dayal olsun insani penslerin kanunuyla sa
va uyarlar yapmak iin haberciler gnderilmitir ve bar abalary
la dmanlk sreleri sona ermeye balamtr. lah inayetin byk
d dolaysyla barbarlk, dnyada yeni iken ve kk salmaya ihti
ya hissettiinde, barbarlk sreleri iinde bulunan uluslar, kendi
snrlar iinde kalm olduklar son iddetli ve vahi savata birbirle
rinin kkn kazmak iin birbirleriyle karlamlardr. Fakat bu
uluslar, bydkten sonra birbirleriyle iyi ilikiler kurdular ve by
lece birbirlerinin geleneklerine sayg gstermeye baladlar. Dolay
syla, zafer kanunlaryla fethedilmi yerlerdeki hayatlar kurtarmak,
fetihi insanlar iin kolay oldu.
31. lah inayetin nda uluslarn ortak tabiatn inceleyen bu
Yeni Bilim ve metafizik, gentil uluslar arasnda lah ve insani ku
ramlarn kkenlerini kefeder. Bylece dnya uluslarnn iinden
getii sreci bize kadar ulatran Msrllarn yapt a b
lmlemesinin iinden geerek eit bir ekilde ve deimeden devam
eden gende rin doal hukukunun bir sistemini kurar [52], Bu s
re yledir: (1) Tanrlar adr. Bu ada gentiller kendilerinin la
h ynetimler altnda yaadna inandlar ve her ey onlara profan
(kutsal olmayan) tarihteki en eski kurumlar olan khinler tarafndan
emredilirdi. (2) Kahramanlar a. Bu ada kahramanlar, kendile
rini pleplerin stnde tuttuklar belli bir tabiat stnlnden dolay,
aristokratik ynetimlerde, her yerde egemen oldular. (3) Btn in
sanlarn kendilerini insani tabiatta eit olarak grd nsanlar a.
Bu ada insanlar, halkn ynettii ilk ynetimleri ve sonra monari
leri kurdular. Bunlarn her ikisi de insani hkmetlerin biimleridir
[29, 916 vd, 925 vd],
32. Bu tr tabiat ve tr ynetim ile uyum iinde bu Bilimin
kelime hzinesini de meydana getiren dilin eidi konuuldu. (1)
Gentil insanlarn yeni yeni insancla ulat zaman olan aileler za
mannda konuulan dil. Bu dil, onlarn aklamak istedikleri fikirlerle
doal balants olan iaretler ve fiziksel objelerin sessiz diliydi. [401,
44 Eserin Ana Fikri

431, 43 7]. (2) Kahramanlar zamanna ait bu zamann dilinin byk


ksmn oluturan kahramansal iaretler veya benzerlikler, mukayese
ler, grntler, mecazlar ve doal betimlemeler yoluyla konuma. Bu
dil, kahramanlarn egemen olduu zamanda konuulmutu [438,
456 vd] (3). nsanlar tarafndan zerinde fikir birlii edilen kelime
leri kullanan egemen lordlarn dili olan insani dil. Bu dil, halk y
netimlere ve monariyle ynetilen devletlere uygundu. Bir dil vasta
syla insanlar kanunlarn mnsn sabitleyehildiler. Bu kanunlarla,
kleler kadar soylular da baland [439 vd]. Dolaysyla btn ulus
lar arasnda kanunlar sradan halkn diline indirgendiinde, kanun
larn bilimi soylularn kontrolnden kt [953]. imdiye kadar, b
tn uluslar arasnda, aralarnda papazlar da olan soylular, kutsal bir
ey olarak avamdam gizli bir dil iinde kanunlar korumulard. Bu,
halkn zgrl ortaya kana kadar Romal asilzdeler arasnda
kanunlarn gizlilii bakmndan doal bir durumdu [999 vd],
O hlde, Msrllarn sahip kt tam olarak hem say hem de art
ardalk bakmndan kendilerinden nce srp giden aa uygun
olarak dnyada evvelce konuulmu olan bu dil de ayndr [437
vd], (1) Hiyeroglif, kutsal veya gizli dil. Sessiz hareketler yoluyla ya
plan tapnmann tartmadan daha nemli olduu dilin, dine zg
kullanmlarna uygun hle getirilmesi (2) Kahramanlar zamanna ait
dil. Grm olduumuz gibi, benzerlik yoluyla kurulan sembolik dil.
(3) Gnlk hayatta sradan kullanmda hizmet veren mektup tarzn
daki veya sradan halk dili. Hiyeroglif yaz, Msrllar arasnda ok
uzun yaamasna ramen, Msrllar, dier yabanc uluslara dier
uluslardan daha uzun bir zaman boyunca yakn olduklarndan (ayn
nedenle, hiyeroglif, hl inliler arasnda yaamaktadr [50]) dilin
bu tipi, Kaideliler, Iskitler, Msrllar ve Germenler arasnda ve di
er btn gentil uluslar arasnda kurulmutur. Bu nedenle, Msr
llarn, dnyann lk ama kendilerini koyma hayalini tayan kibir
leriyle ilgili bir delilimiz bulunmaktadr.
33. Burada, yalnzca dillerin deil, filolojinin, imdiye kadar bul
maktan mitsiz olduu harflerin de balanglarn aydnlattk [428-
472]. Burada imdiye kadar savunulmu olan ar ve acayip fikirler
den rnekler de vereceiz [430], Bu sonucun talihsiz nedeni olarak
uluslar arasnda ilkin dillerin, sonra da harflerin meydana geldiine
filologlarn inanm olduunu gzlemliyoruz. Oysa (bu ciltte tam
olarak ispat edilecek olan eye burada ksaca deinirsek), harfler ve
Giambattista Vico 45

diller ikiz olarak domutur. Ve aamann iinden geerek sratle


ilerlemitir. Bu balanglar, evvelce Latin dilinin sebepleri iinde tam
olarak sergilenmitir. Yeni Bilimm ilk basmnda grld gibi (3.
Pasajn 2. Ksm) [Op. 3.368, 73; 28, 35, 63], Ey okuyucu, bu se
bepler dnda akl yrterek, eski Roma tarihinde, ynetiminde ve
hukukunda birok keif yapldn bu ciltte bin kez grebilirsin. Bu
rnekten dolay, oryantal dil bilginleri, Grek dili bilginleri ve modern
diller arasnda zellikle de anadil olan Germence dil bilginleri, bek
lentilerimizin tesinde lk alarn keiflerini yapma imknn bula
caklardr [153],
34. lk gentil insanlarn, tabiatlar gerei iirsel karakterde konu
an airler [216] olduu olgusunda yatan dillerin ve harflerin kken
lerinin ilkelerini bulduk. Bu Bilimin temel anahtar olan bu keif, bize
hemen hemen btn literatr hayatmzn srarl bir aratrmasna
ml olmutur. nk, medenilemi tabiatlarmzla biz [modernler]
bu ilk insanlarn iirsel tabiatn hi tahayyl edemeyeceimiz gibi bu
tabiat ok glkle anlayabiliriz. Bizim szn ettiimiz iirsel ka
rakterler, trlerin hepsini veya her bir cinse bal olan tikellerin t
mn indirgedikleri hayal rn cinslerdi (ounluu, ilk insanlarn
hayal gleri tarafndan yaratlan canl maddelerin, tanrlarn veya
kahramanlarn imgeleriydi) [412-427], Bunlar tam olarak, insani za
manlarn efsaneleri gibi, ge zaman komedilerinin karakterleri gibi,
ahlk felsefesiyle anlamn bulan aklsal (intelligible) cinslerdir. Bun
dan dolay, komik iirler, komedilerin ahslar olan hayal rn
cinsleri oluturur (nk, bunlar eitli insan tiplerinin en iyi ekilde
ideallemi olanlarndan baka bir ey deildir) [808], Bu tanrsal ve
kahramansal karakterler, o zamanlarn Yunanistan halknn gerek
fabllar veya mitleridir ve bunlarn simgelerinin, analojik deil, esesli
(univocal), felsefi deil tarihsel anlamlar ierdii bulunmutur [210,
403].
Bu cins (aslnda fabllar denilen ey [219, 825]), en zayf muhake
me gcne sahip insanlarda olduu gibi en kuvvetli hayal gleri ta
rafndan oluturulduu iin, biz onlarda gerek iirsel cmleleri ke
federiz. Bu iirsel cmleler, byk tutkularla kaplanm hisler olma
ldr ve bu yzden incelik dolu ve merak uyandrc olmaldr. imdi,
btn iirsel ifade tarznn kaynaklar ikidir: 1. O dilin yetersizlii. 2.
Aklama ve anlalma ihtiyac. Kahramansal sylevler, dorudan
doruya tanrlara tapnlan zamanlarda kullanlan, belirtilmesi iste
46 Eserin Ana Fikri

nen fikirlerle doal balants olan hareketlerin ve nesnelerin sessiz


dilini izlemitir. Son olarak, insani kuramlarn zorunlu doal ak
nda Asyallar, Suriyeliler, Fenikeliler, Msrllar, Grekler ve Latinler
arasnda kahramansal msralarla balayan dil, iki heceli vezinlere
(iambics) geti ve son olarak dzyaz olarak kuruldu [232 vd, 463].
Bu, eski airler tarihine kesinlik kazandrr [464 vd] ve zellikle,
iftiler blgesi Silezyada olmak zere Germen dilinde, doal olarak
nazm trnde yazan pek oklar vard [471] ve spanyol, Fransz ve
talyan dillerinde ilk yazarlar da nazm tarznda yazdlar [438].
35. Gelimi eitli dilleri uygun biimde yorumladmz bu
dilden Zihinsel Szlk oluturulmutur [145] ve gereken her yerde
ondan faydalanmaktayz. Yeni Bilimm ilk basmnda [Op. 3.387 vd]
onun ayrntl bir rneini verdik. Orada bu fikir yle ifade edil
miti: Dillerin biimlenmeye balad, babalarn snrsz mlkiyete
sahip olduu aileler devletinde ve ilk kahramansal ehir devletlerinde,
biz, [terimlerin] uygun anlamlarn hem yaayan hem de l dillere
bakarak on be farkl dilde bulduk. Bu dillerde bu terimler bazen
terimin bir zelliinden bazen de farkl baka bir zelliinden dolay
farkl adlandrlmtr (kitabn bu basmnda memnuniyet duyduu
muz nc pasajdr) [28, 33]. Btn uluslarn tarihleriyle zamanda
dnen ideal sonsuz tarih ile konuulan dilleri renmek iin ve
genenn doal hukukunda ve buradan her dikkatli zel hukuk il
minde tartlan eyi salama balamak bakmndan otoriteleri gs
teren byle bir szlk (lexicon) gereklidir.
36. Bu dil ile beraber -uluslar, kendi aklar iinde giderken
birbirini takip eden sivil tabiatlarn tipiyle uyumlu olarak h
kmet biimini nceleyen aa uygun olarak ilerlemilerdir- biz
burada, ayn dzeyde her bir zamana uygun olarak ayn srada giden
bir hukuk ilmi olduunu da grdk [915-941].
37. Hukuk ilminin tipinden birincisi, tanrlarn gentillere em
rettikleri srete hkm sren mistik teoloji idi [938]. Bu srecin
bilge insanlar, gentil insancl kurduklar sylenen dinsel airlerdi.
Bu dinsel airler, btn uluslar arasnda, cevaplarn msra hlinde
veren khinlerin gizemlerini yorumladlar [464]. Bylece, bu halk
hikmetinin gizemlerinin fabllarda sakl olduunu gryoruz. Bu ba
lamda, u nedenleri aratryoruz: Neden filozoflar eskilerin hikmeti
ni yeniden geri kazanma istei duymulardr? Neden felsefede daha
yce eyleri tefekkr etmek iin fabllar harekete geirme vesilelerini
Giambattista Vico 47

aramlardr ve neden kendi sakl hikmetlerini fabllarda okuma fr


satlarn aramlardr? [515, 779],
38. kincisi, (Ulyssesin aka uzman olduu) szel vicdanllk
olan kahramansal hukuk ilmiydi [939], Bu hukuk ilmi, Roma hukuk
konsllerinin sivil eitlik dedii ve bizim de devletin nedeni dediimiz
eyi gsterir [320, 949], Kahramanlar, kendi snrl fikirleriyle, ne,
ne kadar ve ne eit olduu szlerle bildirilen doal bir hakka sahip
olduklarn dndler, hatt imdi bile, szleriyle anlamlar arasnda
ztlklar olan kyllerin ve dier kaba insanlarn, inat bir ekilde
haklarnn, szcklerde nasl belirtilmise o ekilde olduunu iddia
ettiklerini grebiliriz. Bu durum, lah inayetin d araclyla
ortaya kmtr: Gentiller, kanunlar hlindeki evrensel ifadeleri anla
yamadklarndan, zellikle szlere yansyan kadarn dikkate alm
lardr. Eer, bu sivil eitliin bir sonucu olarak kanunlar, belli bir du
rumda, yalnzca sert olmakla kalmayp zalimce bir eyleme dn
mse, onlar, kendi kanunlarnn doal olarak byle olduunu d
nerek buna katlanmlardr. Dahas, kahramanlar, babalarnn top
raklaryla zdeleen egemen zel ayrcalklar dolaysyla yalnzca
kendilerinin vatandalar sayldklar kanunlarn belirlemilerdir
[584]. Bundan dolay, kahramanlar, muhtelif baba topraklarnn em
niyetini salamak iin, her birinin kendi ailesi zerinde belli zel mo-
narik bir hkmdar olduklarndan, baba topraklarnn ortak emni
yetini temel alan kanunlarn iradesine kendilerini ve ailelerini ada
makta tereddt etmemilerdir. Bu durum, onlarn kahramansal tabi
atna biim veren ve bundan dolay baba topraklarnn korunmas
iin birok kahramansal eylemin gerekletii barbarlar zamannn
ar kibiriyle balantl olan bamsz zel bir ayrcalkt. Bu sre
teki kahramansal hareketlere, Roma tarihinde grlm olduu gibi
eski Roma soylularnn mutsuz pleplere uyguladklar hogrsz
gururu, ok byk para hrsn ve acmasz zulm de ilve etmeliyiz.
Livy, bu sreci, Roma deer a olarak ve Romada imdiye kadar
hayal edilmemi en yaygn halk zgrl sreci olarak tanmlar
[668], O hlde, bu halk deeri, evrenselleri deil de ancak, tikel
olaylar anlayabilen insanlarn zihinlerinin, doal olarak mterek bir
iyiyi anlayamadklar bir zaman srecinde, ehirlerin korunmas iin
gerekli olan bu keder verici, irkin ve merhametsiz ktlklerden la
h inayetin takdiriyle iyi eylerin kmasndan baka bir ey deildi.
Buradan, St. Augustinusun Romal deeri hakkmdaki tartmasnn
48 Eserin Ana Eikri

argmann gsteren ve ilkel insanlarn kahramanl hakknda bil


ginler tarafndan imdiye kadar savunulan fikri rten uratan yeni
ilkeler elde edildi [666]. Sivil eitliin bu trn savata olduu ka
dar barta da (son barbar zamanlarda olduu gibi, ilk barbar za
manlarn tarihinden de parlak rnekleri delil gstererek) kahraman
lar zamanndaki uluslarda gzlemledik. Sivil eitlik, zellikle Roma
llar tarafndan aristokratik bir ynetim iinde, yani her eyin On ki
Levha Kanunlar zerine temellendii zamana kadar Publilyan ve
Petelyan Kanunlar zamannda uyguland [985],
39. Hukuk biliminin son tipi [940] zgr ynetimlerde egemen
olan doal eitliki hukuk ilmidir [324 vd; 951]. Bu ynetimlerde in
sanlar, her biri kendi zel iyilii iin (herkes iin ayn olduunu anla-
makszm) evrensel kanunlar emretmeye baladlar. Doal olarak,
eit fayda arayarak en azndan merhametle meselenin detaylarna
akllarnn yatmas iin bu kanunlar istediler. Bu en son Roma hu
kuk ilmi konusu olan aequum bonumdu. Bu hukuk ilmi, Romal pra-
etorun, Cicero zamanndan bu yana uygulamaya balad hukuk il
miydi. Bu tip, belki de monarilerde daha tabii idi. Monarilerde mo-
narklar, bizzat, btn halk ilerinin ykn stlenmi ve devlet iin
de eit olarak ilgilenilmesi iin kendilerine tbi olan btn uluslarn
kanunlar nnde eit olmasn isterken, tebaalarn kendi zel men
faatlerine hizmet ettirirlerdi. Bu yzden, Hadrian imparatoru, eya
letlerin insani doal hukuku yardmyla Romann kahramansal doal
hukukunu tam olarak dzenledi ve hukuk ilminin, Salvius Julia-
nusun nerdeyse tam olarak eyalete ait emirlerden elde ettii Daimi
Emirin, zerine temellenmesini emretti [1023].
40. imdi biz uluslarn bu dnyasnn btn temel unsurlarn, re
simde onlara iaret eden hiyerogliflere gndermede bulunarak zet
leyebiliriz. Sunan stndeki asi, su ve ate, ormann iinde duran
l kllerini bulunduran kap, sunaa yaslanan saban ve ilahlie
iaret eden sunan aya altna uzanm dmen, kurbanlar, yalnzca
olanlardan oluan ilk aileler, defin treni uygulamalar, tarlalarn
ekimi ve bllmesi, barnaklar, famuliy de ihtiva eden daha son
raki aileler, ilk tarlalarla ilgili anlamazlklar ve buradan ilk kah
ramansal i koloniler ve bunlar, baarsz olduklar zaman denizar
koloniler ve bunlarla birlikte insanlarn ilk gleri. Btn bunlar,
Tanrlar a olan Eski Msr a iinde yer alr ki Varro, bu aa
cahilce veya gafletle Karanlk a demitir [6,52], Denek demetleri
Giambattista Vico 49

(fasces), ilk kahramansal ynetimlere, mlkiyet ayrmna (doal,


sivil, yksek), ilk sivil imparatorluklara, ilk tarmsal kanunlar ze
rinde anlaan dzensiz birliklere iaret eder. Dolaysyla bu ilk ehir
ler, pleplerin krsal lieR zerine kurulmutur, srasyla, onlar kahra
manlarn soylu HeRnin alt fieffydi ve kahramanlar da bizzat kendileri
bamsz olmalarna ramen kahramansal dzenin daha yksek ege
men gcnn tebaasydlar.
Denek demetlerine yaslanan kl, yama ve korsanlkla bala
yarak, bu ehirler tarafndan srdrlen halk savalarna iaret eder
(Dellolar veya korsan savalar, aileler devleti iinde ok daha erken
balam olmaldr [959 vd]). Para kesesi\ soyluluun nianlarna ve
ya madalyalara aktarlan ailenin hanedan armasna iaret eder. lkin,
halklarn bayraklar, daha sonra asker bayraklar ve en sonunda da
para vastasyla tanabilir eyalarn ticaretinin genilemesini temsil
eden maden paralar olmulardr (Tanmazlarn ticareti, retimde
veya ite de doal cretlerle nce Tanrsal zamanlarda lkelerin ora
da domay temele ald tarlalarn bllmesi ile ilgili kanunlarla
balamt). zellikle terazi, szel kanunlar olan eitlik kanunlarna
iaret eder. Son olarak, ylanl as, resm olarak ilan edilen ve barla
son bulan halk savalarna iaret eder. Bu ikinci grubun btn hiye
roglifleri, Varro tarafndan efsanevi zaman olarak adlandrlan, M
srn kahramansal ama ismini veren kahramansal zaman tarlalarla
ilgili anlamazlklarla balad iin, yanl dinlerin yava yava kay
bolduu zamanlarn sivil kurumlarn gstermesi nedeniyle sunaktan
uzaktr. Alfabenin bulunduu tablet, lah ve insani sembollerin ara
sna konulmutur. nk, harflerle birlikte felsefeler balanglarn
bulmutur ve yanl dinler kaybolmaya balamtr. Bu gerekliin
tersine bizim Hristiyan dinimiz, gerekten Platoncu ve Peripatetiki
okullarn en yce felsefeleri araclyla insancl bir ekilde tasdik
edilmitir.
41. Bu eserin btn fikri aadaki gibi zetlenebilir. Resmin
arka planndaki karanlk, Kronolojik Tabloda ve ona ait notlarda ileri
srlen belirsiz, ekilsiz, mulak olan bu Bilimin materyalidir. Meta
fiziin gsn aydnlatan lah inayetin n, bu Bilimin Temel e
ler olarak adlandrd Aksiyomlar, Tanmlar ve Postulalar temsil
eder. Bu Temel elerden de lkeler karlr. Bu lkeler zerinde
Yeni Bilim ve Yeni Bilimin ortaya konmasn salayan Yntem temel
lenir. Btn bunlar, Birinci Kitabn konusudur. Metafiziin gsn
50 Eserin Ana Fikri

den Homerin heykeline yansyan n, kinci Kitaptaki iirsel Hik


mete verilen en uygun ktr ve onunla gerek Homer, nc Ki
tapta aklanr. Gerek Homerin Kefi ile uluslarn bu dnyasn
yapan btn kurumlar gerek Homerin nda ne kan hiyerog
liflerdeki dzene gre uluslarn kkenlerinden balayp ilerleyerek
aa karlr. Drdnc Kitapta mtalaa edilen Uluslarn Dngs
budur. Sonunda Homerin heykelinin ayaklarna vard iin, onlar,
ayn srada bir Yeniden Dngye (Recourse) de balar [393], Bunu
da beinci ve son kitapta inceledik.
42. Son olarak, eserin ana fikrini en ksa ekilde zetleyen ve zi
hinlere nakeden bu resim, gentillerin insani zihinlerinin yerden ge
ykseldii dzendeki dnyay temsil eder. Zeminde grnen b
tn hiyeroglifler, insanlarn her eyden nce kendisine bavurduklar
uluslarn dnyasna dellet eder. Ortadaki kre, fizikilerin daha
sonra kefettii tabiat dnyasn temsil eder. Yukardaki hiyeroglifler,
son olarak metafizikilerin, temaa ettikleri zihinler dnyasna ve
Tanrmn dnyasna iaret eder.
BRNC KTAP

LKELERN KURULMASI
[I. 1; I. 4-6]
IbraiCT K a id eliler k ille r F en ik e lile r M srlla r D nya R om a
G re k le r R o m a lla r
(U) (III) (IV ) (V ) (V I) Y l Y l
E vrensel
1656
T ufan
Z e rd t v ey a
K a id elilerin 1756
k ra ll (V II)
D ev lerin k a d isid c n
N e n ru d t re d i i Iapeius
v e y a d illerin (V IIl)B u lard an biri ola n 1856
k a r k l (IX ) P ro m c ih c u s G n e ten
atei a la r (X).
M srd a k i
D eu c aiio n (X I)
H an e d anlar
U k e re k u tsa l
H e rn e si
b ra h im in AlU a y a d a G rc k lc ri
b y p veya
a rs T a n rla r a (X III)
M srlla rn
ta n rla r a (X II)
H c lla . D e u c a lio n 'u
o lu , P ro m c th c u sun
lo ru n u , Ia p e tu su n byk
2082
to ru n u , b u o p l
v a sta sy la Y u n a n ista n da
le h e y aylr.
M srl C ccrops,
A ttic a y a o n ik i k oloni
g e tirir. T h c s c u s dala
so n ra b u n la rd a n
A tin a lla n o lu tu ru r
(X V ).
F e n ik e li C a d tn u s
B o e o tia 'd a T h e b e h rin i
k u ra r v e Y u n a n ista n a 2448
a v am i (v u lg a r) h a rfle ri
g e tirir (X V I).
T an r
S a t rn veya
M u sa ya
L atin lc rin
yazl 2491
T a n n la r a
kanunlar
(X V II)
verir.
M srl D an aus,
k e re kulsa!
In ac lid si A rg o s
H c m c s 'in g en ci
k rall n d a n s r a (X IX )
vey a M srlla n n 2553
Frig y a l Pelops
K alr an alar
P e lo p o n e z d e h k m
a (X V III)
su ra
Y u n a n ista n a
K ah ram an la r a n
g e liren H erak litlc r. A b o rjin lc r 2682
Y u n a n is ta n 'n d n a
y a y ld la r
N in u s
A su rlu la r 2737
ynelir
TyTeli D id o
K a ria c a y
k u m a y a g id e r
(X X I)
T y re g e m icilik G irit K ral M in o s. gen til
v e k o lo n iler u lu slarn ilk k a n u n
2752
iin k u tsa l b ir k o y u c u su v e E g e n in ilk
e h ir o lu r k o rsan
O rp h e u s v e o n u n la
b alay a n te o lo jik a i r l a
a (X X II)
A rk a d y a lla r
Y u n an istan , H c rk iille
K a h ra m a n la r a n m
D o ru u n a u la r (X X III)
L a tiu m 'd a
S a cu n iates, Ja so n . P o n tu sla d e n iz
E v an d e r ile
a v am i (v u lg ar) sa v an a b ir b a lan g
H er k l y a da
h a rfle rle verir. 2800
talyan
ta rillc ri y a za r T lc seu s A tin a y b u lu r ve
K ah ram an la r
(X X IV ) o ra d a A re o p a g u su kurar.
ag'
T ru v a S a v a (X X V ) 2820
K a h ra m a n la n g e zile ri
z e llik le U ly sse sin ve
A e n a s n g c z ila i
A lb a k rall 2830
S a u l'u n 2909
h k m ran l
S c so su is T b e b d e A sy a d a k i S ic ily a 'd a k i ve
hkm s ra ta ly a 'd a k i G re k 2949
(X X V I) k o lo n il a i (X X V II)
L y cu rg u s
L a c e d a cm o n y allara 3120
k a n u n la n v e rir
lk o la ra k H er kul
ta ra fn d a n d z e n le n e n v e
so n ra erte le n en
O lim p iy a t o y u n la n 3223
sip h ilu s ta ra fn d an
y e n id en d z e n la d i
(X X V III)
bra n iic r K a id eliler sk itle r F e n ik e lile r M srlla r D nya R om a
G rc k le r R o m a lla r
OD (III) (IV ) (V ) (V I) Y l Y l

R o m a n u
k u ru lu u I
(X X IX )
H o n c r. a v am i (vlgar)
h a rfle rin h e n z ic at
e d ilm e d i i b ir d n e m d e K ra l N u m a 3290 35
g e ld i v e o M s r hi
g rm ed i (X X X ).
Psam m cticu s
M sr y a ln zc a h a lk n ara sn d a n kan
to n y a l ve a h l k filo z o fu A csop 3334
K ary alt G re k le re (X X X II)
a a r (X X X I)
Y u n a n is ta n 'n Y edi
B ilg esi. O n la rd a n biri
o la n S o lo n A tin a d a h a lk
z g rl n k u rar; bir 3406
d i e ri M ilctli T h ales,
fe lsefey e fiz ik le bir
b a lan g v e rir (X X X III).
C yrus Y ed i B ilg e d c n biri olan
P c rsliie rle P y th ag o ras . L iv y y e g re, K ra l S erv iu s
A su rlu la r h a y at b o y u n c a R o m a da T u lliu s 3468 225
z e rin d e ism i b ilim c d cn y a aya n (X X X V )
h k m s rer. b ir k iid ir (X X X IV ).
A tin a d a n su n ilen
3491
P sisra d id tira n lar
R o m a 'd a n
srIe n T arq u i 3499 245
tira n lar
H esio d (X X X V I)
H ero d o t, H ip p o k rat 3500
(X X X V II)
P e lo p o n e z S av a.
T h u cy d id es, b a b asn n
za n a n m a k a d ar G rekleri
sk ily a K ral k e n d i lk a lar
Id ath y rsu s h a k k n d a h i b ir ey 3530
(X X X V III) b ilm e d ik le rin i, bu
n e d e n le b u sav a
y a z m a y a k o y u ld u u n u
ifad e e d e r (X X X IX )
S o k ra tcs rasy o n e l a h l k
fe ls efesin i te m ellen d irir.
Plato n m e ta fiz ik le onu O ki L evha
3553 303
g e litirir. A tin a , e n in c e K a n u n lar
in sa n i sa n atlarla p a rla r
<XL)
G re k o rd u la rm P e rs
lk e sin in i in e ka d ar
g t ren X e n o p lo n ,P e rs
3583 333
k u ra m la rn a k b i im d e
re n e n ilk k ii o lu r
(X L I).
P u b liy an
3658 416
K a n u n u (X L II)
B y k sk e n d e r P e rs
m o n a r isin i d e v irir ve
P e rsle ri M ak ed o n y a
h k m ran l n a b o y u n
e d irir. A risto teles. 3660
D o u y u z iy a re t e d e r ve
e v v e lk i G re k an lallarm n
fab l d o lu o ld u u n u
s yler.
P e tc ly an
K anunu 3661 419
(X L III)

L atin le r v e G re k lc rin
b irb irle rin i ta n m a y a
3708 489
b a lad T are n tu m
S a v a (X L IV )

k in ci K arta ca Sava.
L iv y , n e m li duru m u
b ilm ed i in i iti r a f
e tm esin e 3849 552
ra n e n .R m a n k e sin
ta rilin i b u sav ala
b a la tr (X L V )

Dnyann Kendilerinden nce Tanrlar, Kahramanlar ve nsanlar a Olmak zere


an inden Getiini Syleyen Msrllarn Belirledikleri Bu a zerine
Temellenen Kronolojik Tablo
[KISIM I]

T o p la n a n M a lz e m e n n S ir a y a K o n d u u
K r o n o lo j k T a b lo z e rn e N o t l a r

[Msrllar, kendilerinden nce, btn dnyann, Tanrlar a, Kah


ramanlar a ve insanlar a olmak zere an iinden geti
ini sylemilerdir. Aada, bu a zerine temellenen Kronolo
jik Tablo verilmektedir].
43. Bu Kronolojik Tablo, evrensel tufandan balayp branilerle
devam ederek ikinci Kartaca Savana kadar, eski uluslar olan Kai
deliler, Iskitler, Fenikeliler, Msrllar, Grekler ve Romallarn dnya
sn ana hatlaryla izer. Bu tabloda, bilginler topluluu tarafndan,
belli zamanlara ve yerlere tahsis edilmi, byk ne sahip insanlar ve
onlarn yaptklar da grlmektedir. Bu insanlar ve onlarn yaptklar
genel olarak ya onlara ayrlan zamanlarda ve yerlerde var olmam
lard ya da asla var olmadlar. Dier yandan bunlar, resimde koyu
glgeler olarak gsterilmitir. Buradan, dikkate deer insanlar ve en
56 Kronolojik Tablo zerine Notlar

uygun fiiller kar. Oradan da insani kurumlardaki kesin deiiklikler


ortaya kmtr. Btn bunlarn nasl belirsiz, grnmez, kusurlu
veya uluslarn insanclnn balanglar hakkndaki grlerin bo
olduu ite bu Notlarda gsterilmeye balanacaktr.
44. Bu Tablo, John Marshamn Kronolojik Kanunununkine ta
mamen zt bir konum alr [ Canon chronicon, aegyptiacus hebraicus
graecus]. John Marsham, eserinde, Msrllarn ynetim biimi ve
dinde btn dnya uluslarn ncelediini ve onlarn dier insanlara
ulaan kutsal yinlerinin ve sivil dzenlerinin braniler tarafndan
baz dzeltmelerle alndn ispat etmeye alr. Bu fikirde J. Mars-
ham, De Urim et Tummim adl yazlaryla John Spencer izler. Ora
da, Spencer u fikri ileri srer: srail kavimleri kutsal Kabala vas
tasyla, lah kurumlarm btn bilgisini Msrllardan almtr. Son
olarak, Marsham, van Heurnun Antiquitates phiiosophiae barbari-
cae\sinde alklanmtr. Orada, Chadaicus balkl ksmda, van He-
urn, Msrllar araclyla lah kurumlarm bilgisini renen Musa
nn bunlar branilere, kendi kanunlar iinde getirdiini yazar. Her
mann Wits bu tartma izgisine kendi Aegyptiacasm&a. kar kar.
O, Msrllar hakknda kesin bilgi veren ilk gentil yazarn filozof M ar
cus Aurelius olarak nlenen Dio Cassius olduunu dnr. Fakat
bu noktada o, Tacitusun The Annals adl eserine gre rtlebilir
[2.60]. Bu eserde, Douya giden Germanicusun buradan nl
Theb kalntlarn grmek iin Msra doru ilerledii ve rahiplerden
birinin orada bidelerden birinin zerine yazlm hiyeroglifleri ona
yorduu bize sylenmiti. Budalaca konuan bu rahip, bu karakter
lerin Kral Ramses [II]in Afrikada Douda ve hatt Kk Asyada
kendi zamannda ok byk olan Romallarn gcne eit snrsz bir
gcn ansn koruduunu savundu. Fakat bu pasaj, belki de, kendi
bak asna zt olduu iin Wits ondan hi bahsetmemitir.
45. Ancak, kesin olarak, bu snrsz lk a, i ksmlardaki M
srn ok derin bilgeliine boyun emez. nk, skenderiyeli Cle
ment {Miscellanies'te hikye ettii gibi [Stromata 6.4]) zamannda
onlarn papazla ait kitaplar krk iki civarndayd. Onlar, felsefe ve
astronomideki en byk hatalar ieriyordu. Bu nedenle Strabo, Are-
opagite ve St. Dionysiusun retmeni Chaeremonla sk sk alay
ederdi [17.1.29]. Galen, onlarn tp hakkndaki fikirlerinin, aka,
sama ve arlatanlktan ibaret olduunu Hermetik tp hakkndaki
tartmalarnda [On Simples 6.pr.] fark etmiti. Onlarn ahlksall
Giambattista Vico 5 7

da sefihlemiti. nk onlar, fahieleri yalnzca ho grmekle veya


onlara cevaz vermekle kalmayp hrmet de gstermilerdir. Onlarn
teolojisi, btl inanlarla, sihir ve byclkle doluydu. Ayrca, on
larn piramitlerinin ve dier antlarnn ihtiam ok byk olmalary
la uyum iinde olan barbarlktan tremitir [816], Eski Msr heykel
tral ve kalba dkme ii bugn bile ar ekilde kaba olarak kabul
edilir. nk, zarafet, incelik, felsefenin rndr. Bundan dolay,
yalnzca filozoflarn lkesi olan Yunanistan, insan cinsinin kefettii
btn gzel sanatlarla parlar: Bunlar, temsil ettikleri bedenlerin d
grnn idealletirmeye zorlanan ok ince sanatlar olan resim,
heykel, dkm ve oymaclk sanatlardr.
46. Msrllarn bu eski hikmeti, Byk skender tarafndan deniz
zerinde kurulduu iin skenderiye ile yldzlara kadar ykseltildi,
nlendi. Afrikal zeks, Grek incelii ile birleerek, tanrsal denecek
stnlkte filozoflar ortaya kard. Bu filozoflarn bulunduu ehir
yksek lah hikmette yle bir n kazand ki skenderiye mzesi, da
ha sonra, hepsi de Atinada kurulmu olan Akademi, Lise, Stoa ve
Cynosarges kadar ok nlendi. skenderiye, bu nedenle bilimlerin
annesi olarak anld. skenderiyenin, Atmallarn As tu ve Romalla
rn Urbs demesi gibi Greklerin basite Polis, ehir dedikleri trden
bir stnl vard. Buradan, btn Msr tarihini ince bir doal teo
lojiye dntren Msrl byk rahip Manethoya geliyoruz [222],
Ayn eyi Grek filozoflar, evvelce, kendi fabllaryla yapmlard (fabl
larn en eski tarihler olduu burada gsterilecektir). O hlde, Msr
hiyerogliflerinde ve Grek fabllarnda ayn ey geerlidir.
47. Yksek bir hikmete sahip olmakla doal olarak marur olan
ulus (gururlarndan dolay onlara alayc bir ekilde zaferin hayvanlar
denmitir), Akdenizin byk alveri merkezi olan bir ehirden
kp Kzldenizden geerek Okyanusdan Hindistana ulaarak (Taci-
tusun ok nemli bir pasajda ok kt detleri olduunu naklettii
[A. 260], yeni dinlere merakl bir ehir) yanl tanrlarn btn dn
yaya buradan yayldna (deniz ticareti yaparken orada karlatk
lar uluslardan rendikleri tanrlar) ve bu tanrlarn hepsinin kke
ninin Msrda olduuna ve onlarn Joveu Ammonun, btn Jovela-
rn en eskisi (her gentil ulusun bir tane Joveu, yani ba tanrs vard)
olduuna inanmtr. Ve btn dier uluslarn Herkllerinin (Varro
krk kadar Herkl sayar [14]) kendi isimlerini Msr Herklnden
alm olduuna inanmtr. Bize, Tacitus tarafndan nakledilen bu id
58 Kronolojik Tablo zerine Notlar

dialarn her ikisi de, Msrllarn eski zaman hakkndaki nyargl fik
rine ksmen uygundu. Msrllar, kendilerine, eski zamanlarda, efendi
payesi de vererek dnyann btn dier uluslarnn zerinde bir yere
sahip olduklarn dnerek vnmlerdir. Daha sonra tamamen is
pat edeceimiz gibi, bu durum, ksmen de olsa tanrlarn birrnek ol
duu fikrine ve kahramanlarn birbirlerinden habersiz gentil insanlar
arasndan kt fikrine uygundu [145 vd], O hlde, Diodorus Sicu
lus (Augustus zamannda yaamtr) vgye deer hkmlerle, M
srllar donatt. Bu durum, lk an iki bin ylndan daha fazla sre
iin bu hkmlerle badamaz [1.231] ve onun hkmleri, Cap-
pelin Hstoria sacra et exotica adl eserinde yanllanr. Jacques Cap-
pel, onlar, Xenophonun Cyrusa atfettii kiilerle ayn snfa koyar
(biz buna Alcibiades I [120 E]de Platonun sk sk Perslileri taklit
ettii kiileri de ilve edebiliriz). Son olarak, Msrllarn eski stn
bilgelii zerine sylenenlerin hepsi, Hermetik doktrin olarak hileyle
kabul ettirilen Poimandefvsx hilesiyle de dorulanmtr. Saumaise,
bu para para eylerin dzensiz ve kt bir biimde bir araya geti
rilmi bir koleksiyonu olduunu dnd. Ve Casaubon onun, Pla-
toncularm anlattklarndan daha eski bir doktrin iermediini grd.
48. eylerin bilinemez olduuna inanlmasna sk sk nderlik
eden insan zihninin bir zellii -belirsiz olma zelliiyle- Msrllar
arasnda var olan kendi lk alar hakkndaki yanl fikir, gerekte
daha da byktr. Msrllar, bu bakmdan btn yabanc uluslara
kendilerini kapatarak ok byk bir ulus inkif ettiren inlilere ben
zerler. nk, Msrllar benzer ekilde Psammeticusa kadar ve s-
kitler de Idanthyrsusa kadar yabanc uluslara kapal kald. skitler
[ya da Ruslar], gerekte, halk geleneine gre lk ada Msrllara
stn geldiler. Bu halk gelenei balangcn masals bir piyesten
almtr. Profan evrensel tarih bu piyesle balar. Bu tarih, Justinin
anlatmnda Asurlularn monarisini nceleyen iki balang belirler.
ki gl kral, skitli Tanaus ve Msrl Sesostris. Bunlar, dnyay
gerekte olduundan daha yal grnr kldlar (hikye devam
eder). Tanaus, ilkin, doal olarak bir orduyla girmenin g olduu
Msr bask altna almak iin byk bir orduyla douya doru hare
ket etti. Sonra, Sesostris, eit derecede byk bir kalabalkla skit-
yay bask altna almak iin hareket etti. Ancak skitya, Persliler ta
rafndan (monarilerini komular olan Medler zerine yaymlard)
skityallarn kral olan Idanthyrus zerine sava ilan eden ve B
Giambattista Vico 59

yk olarak n kazanm Darius zamannda devrildi. Idanthyrus,


Perslilerin kendilerini devirmesi zerine bilinmeden yaad. Ve bu
kral (Darius) rann en meden gnlerinde bile o kadar barbard ki
hiyerogliflerle nasl yazacan bile bilmediinden, be nesne eklinde
be gerek kelime ile onu cevaplad [99.435], Ve biz, bu iki byk ve
kudretli kraln, ya skityay ya da Msr bir eyalet yapmakszn iki
byk kalabalkla Asyay getiine inanmalyz. Fakat Asyay byle
bir serbestlik iinde brakt iin daha sonra, orada, dnyann en
nl drt monarisinden ilki olan Asurlularn monarisi gelimeye
balad.
49. nk, ayn sebeple, belki de Kaideliler, bu lk a ekime
sinde listeye girmekte baarsz olmadlar. Onlar, i ksmlarda yaa
yan insanlard ve daha sonra greceimiz gibi, onlar, 28 bin yln ast
ronomik gzlemlerini sunmu olmakla bo yere vnen dier iki
sinden daha eskidir. Belki de, Yahudi Flavius Josephus [eseri Yahudi
lk alar nda 1.70], hatal bir biimde, biri mermerden biri tu
ladan iki tufana karlk olarak dikilmi iki direk hakknda betimlen
mi gzlemleri Tufandan nceki devre ait olarak kabul etti. O, Suri
yede mermer olan grdn dnd. Eski uluslarn astronomiyle
ilgili kaytlar ok nemliydi. Oysa, bu bilin onlar izleyen uluslar
arasnda tamamen lyd. Bu yzden, bu direk, safdillik mzesinde
kendi zel yerini bulur.
50. Fakat inliler, tpk, Msrllarn yapt gibi [435] hiyeroglif
lerle yazmay buldular [83] (kendi hiyerogliflerini nasl yazya gei
receklerini bile bilmeyen skitler hakknda bir ey sylemeye gerek
yok [48]). nk, binlerce yl, onlar, dnyann gerek lk a ze
rine kendilerine bilgi verebilecek olan baka uluslarla iletiim kurma
mlard. Tpk, ok karanlk bir odada uykudayken karanlktan kor
kan bir adamn, karanlkta ylece kalmaktansa el yordamyla yr
menin daha iyi olduuna inanmas gibi, inliler, Msrllar ve Kai
deliler de kendi kronolojilerinin karanlnda el yordamyla yrm
lerdir. Bir Cizvit olan Peder Michele Ruggierinin, sa Mesih gel
meden nceki baslm kitaplar bizzat okuduunu aklamas doru
dur. Ayrca, baka bir Cizvit olan Peder Martini, eseri Sinica histo-
ria da birok ateist dnceye nderlik etmi Konfyse byk bir
lk a atfeder. Martin Schoockun, Diluvium Noachi universale
adl eserinde bize haber verdii gibi, o, Preadamitaevim. yazar Isaac
de la Peyrrenin belki de bu sebeple Katolik inancn terk ettiini ve
60 Kronolojik Tablo zerine Notlar

sonra Tufanm yalnzca Yahudilerin topraklar zerinde gerekle


tiini yazar. Bunun yan sra Ruggieri veya Martiniden daha iyi ha
ber veren Nicolas Trigault, De christiana expeditione apud Sinad n-
da matbaann, Avrupadan yaklak iki yzyl nce inde kullanl
dn ve Konfysn fikirlerinin sadan nce yaklak be yzyl
nce yayldn yazar. Konfys felsefesi, Msrllarn papazlkla il
gili kitaplar gibi fizik tabiata yapt birka atfta kaba ve beceriksiz
dir ve neredeyse btnyle, kendilerinin kanunlaryla kendilerince
idare eden sradan bir ahlksalla adanmtr.
51. Biz, gentil uluslarn, en ok da Msrllarn savunduu kendi
lk alar hakkndaki bo sanlar zerine dnceleri ncl alarak,
bilimsel olarak iddia edilen u nemli balang noktasyla gentil bil
ginin incelenmesine balamalyz [tuttolo scibilegentilesco] dnya
da, bilgi balangcn nerede ve ne zaman bulmutur?-. Dnya yara
tld zaman, dnyann ilk halknn, gerek Tanr tarafndan yarat
lan Ademin de prensleri olan Yahudiler olduu olgusundan balayan
Hristiyan inancnn dayand insani nedenleri de ekleyerek gentil
bilgiyi incelemeye balamalyz. Buradan yola karak, renilmi ilk
bilimin mitoloji veya fabllarn yorumu olmas gerekir. nk, bizim
de greceimiz gibi gentillerin btn tarihlerinin balangc gentil
uluslarn ilk tarihleri olan fabllardr [202]. Byle bir metodla ulus
larn olduu kadar bilimlerin balangc da kefedilmektedir. nk
bilimler, baka bir kaynaktan deil uluslardan karlar. Balbama
bu eserde de grlecei zere bilimlerin balangc halk ihtiyalar ve
faydalarmdadr. Ve bu ihtiya ve faydalar, onlar zerinde dnen
keskin zekl kiiler tarafndan daha sonra mkemmelletirilmitir
[498]. Bu, btn bilginlerin balangc hakknda hatal eyler syle
dikleri evrensel tarih iin uygun bir balang noktasdr [399],
52. Bu teebbsmzde byk lde Msrllarn lk andan
yararlanacaz. nk Msrllar, bize piramitlerinden daha az harika
olmayan iki byk kalnt brakmlardr. Yani, iki byk filolojik
gereklik. lki, Herodot tarihinde nakledilmitir [2.36; Diodorus Si-
culus]: Msrllar, dnyann evvelki zamann aa ayrdlar. Tan
rlar a, Kahramanlar a ve ncs nsanlar a. Dieri
(Schefferin De Natura et constitutione phiiosophiae italicae seu
pythagoricae ile ilgili olarak) udur: Sayya ve ardkla uygun ola
rak dilin konuulduu sre: lki, kutsal karakterlerle hiyeroglif,
kincisi kahramansal karakterlerle sembolik, ncs halk tarafn-
Giambattista Vico 61

dan zerinde anlalan karakterlerle mektub dil [173, 432 vd]. Bu


zaman blm, Marcus Terentius Varro tarafndan izlenmemitir.
Onun bu konuda hibir ey bilmediini sylemeliyiz. nk o, snr
sz bilgisinden dolay Cicero zamanndaki en aydn srete Romal
larn en bilgilisi denilme erefini hak etmiti. Fakat o, seim yapma
yp yalnzca Roma tarihine bavurmutur. Bizim ilkelerimizle, btn
eski uluslarn, yani, lah ve insani btn Roma kuramlarnn yerli
Latium kkenli olduu grlecektir. O, bu nedenle, [ The Antiquiti
es] o f Divine and Human Institutions adl byk eserinde (zamann
adaletsizlii bizi ondan mahrum etmitir) btn Latin kuramlarn
aklamaya urat. Varro, On ki Levha Kanunlarnn Atinadan
Romaya getirildiini syleyen masala inanmaktan ok uzakt!).
[Censorinusa gre, Dou Gn 21] Varro, dnyann zamanlarn
e bld. Msrllarn Tanrlar ama tekabl eden Karanlk Za
man, Kahramanlar ana tekabl eden Efsanevi Zaman ve nsanlar
ana tekabl eden Tarih Zaman [364, 990].
53. Dahas, Msrllarn lk a uluslarn kibir rnekleri olan iki
gsterii bellekle bize yardm edecektir. Diodorus Siculusun da
mahade ettii gibi [1.9.3] her ulus ister barbar ister meden olsun
kendinin en eski ulus olduunu dnmtr ve dnyann balangc
olduunu gsteren vesikalar sunmutur [125], Halbuki, bizim de
greceimiz gibi byle bir iddia yalnzca Yahudilerin hakkdr [54],
Bizim mahade ettiimiz iki gsterii hafzadan ilki, kendi Jovelar
Ammonun dnyadaki btn Jovelarm en eskisi olduu masal ol
mutur. kincisi, dier uluslarn Herkllerinin kendi Msr Herkl-
nn isminden alnd masal olmutur [47]. Yani, btn uluslar il
kin, krallarnn Jove olduunu savunduklar Tanrlar a iinden
gemitir. Sonra kendilerini Tanrlarn oullar saydklar Kahraman
lar andan gemilerdir ve Herkln bu oullarn en by ol
duuna inanmlardr.
II
[braniler]
54. lk stun, Yahudi Flavius Josephus ve Lactantius Firmianusun
gvenilir otoritesine dayanarak gentil uluslar arasnda bilinmeden ya
am olan Yahudilere ayrlmtr. Bu iki otorite, Yahudi Philonun
hesaplamasna gre en ciddi eletirmenler tarafndan doru kabul
edilmi ve dnyann iinden getii zamanlarn hesabn doru yap
62 Kronolojik Tablo zerine Notlar

mlardr. Eer, onun tahmini Eusebiusunkinden farkl olursa, fark,


yalnzca on beinci yzyl hakknda ve bir tanedir. Bu fark, Kaideli
ler, skitler, Msrllar ve gnmzde inliler tarafndan yaplan kro
nolojiler arasndaki deimelerle mukayese edildiinde ok ksa bir
zaman dilimidir. -branilerin dnyamzdaki ve kutsal tarihteki ilk in
sanlar olmas ve dnyann balangcndan beri kendi belleklerini ko
ruyabilmeleri almaz bir delil olmaldr [ 165 vd].
III
[Kaideliler]
55. ikinci stun, hem corafyada, btn ikamet edilebilir dnyann
en i ksmdaki monarisinin aka Asurlularda olmas nedeniyle,
hem de bu eserde grld zere ilkin i uluslarn sonra da deniz
ticareti ile uraan uluslarn yerleim yeri olarak nfusunun artmas
nedeniyle Kaidelilere ayrlmtr [736]. Ve hi phesiz, Kaideliler ilk
gentil bilgelerdi ve filologlarn ortak dncesine gre, Kaideli Zer
dt onlarn prensidir. Bunun zerine o, Kaide ismini ortadan kal
drd ve onun yerine Asur ismini koydu. Ninusun kendini kral ilan
ederken dayana bu ulusun plepleri olmutur. Bu eserde de grle
cei gibi bu, hemen hemen btn uluslarda bulunan ve bizim kesin
likle Romallarn deti olarak bildiimiz siyasi bir detti. imdi, ayn
evrensel tarih, Zerdtn Ninus tarafndan ldrldn bize an
latr. Biz, Kaide Krall anlamnda kahramansal dilde bunun sylen
diini greceiz. Aristokratik olan Kaide Krall bu halkn avam s
nfnn halk zgrl istei ile yklmtr. Kahramansal zamanlarda
avam snfnn soylulardan ok farkl bir ulus olduunu ve bu ulusun
yardmyla Ninusun kendini bir monark olarak ilan ettiini daha
sonra greceiz. Dier yandan, eer, eyler bizim onlar kurduu
muz gibi deilse bu kronoloji ucubesi Asur tarihinde ortaya kar.
Zerdt adnda bir adamn yaad srece Kaide, kanunsuz serseri
lerin topra olmaktan kp yle byk bir imparatorlua ykselmi
tir ki, Ninus onun zerine gl bir monari kurabilmitir. Bu ilke
lerin gereksinimi iin evrensel tarihin balatcs olarak Ninus, im
diye dek Asur monarisini bir yaz yamurunda doan bir kurbaa gi
bi birdenbire domu grnr klmtr [738],
Giambattista Vico 63

IV
[skitler]
56. nc stun, halka ait ok eski [48] bir gelenekten rendii
miz gibi lk ada Msrllar bozguna uratan skitler iin ayrlm
tr.
V
[Fenikeliler]
57. Drdnc stun, Fenikeliler, quadrant m* kullanln ve kutup
yldznn ykseli bilgisini Kaidelilerden aldklar iin Msrllar ye
rine Fenikelilere verilmitir [727]. Bunun hakknda halka ait bir ge
lenek vardr. Biz daha sonra onlarn halka ait (vulgar) alfabetik ka
rakterleri getirdiklerini de gstereceiz [440].
VI
[Msrllar]
58. Yukarda tartlan btn sebeplerle Msrllar -M arsham, onlara
Canonunda btn uluslarn en eskisi olma ayrcaln verir- bizim
Kronolojik Tablomuzda ancak beinci yeri hak eder.
VII
[Kaidelilerin Kral Zerdt, 1756 Dnya Yl]
59. Zerdt, bu eserde Doudaki insanlarn iirsel karakterdeki
kurucusu olarak gsterilmitir. Bu kurucular gibi dnyann byk
bir ksmna yaylm biroklar vardr. Tpk, zt tarafa, yani Batya
yaylm birok Herkllerin olmas gibi. Belki de Varronun, Tyreli
veya Fenikeli gibi Asyada bile batdakilere benzer olduunu m-
hade ettii Herkller, Doulular tarafndan ok kez Zerdtler ola
rak mtalaa ediliyordu. Fakat bildikleri her ne varsa dnya kadar es
ki olduunu sanan bilginlerin gururu, bildikleri ne varsa onlar batini
hikmetle dolu bir tek insandan elde ettiklerine inanm ve ona birok
yeni doktrinin hileyle eski olduunu kabul ettiren felsefenin keha
netiyle balanmlardr. Tpk, Pitagoraslar ve Platoncularn fel
sefeleri gibi. Fakat bilginlerin bu gururu, bu kadarla da kalmaz, n
k, uluslar arasnda skolastik baary da elde ederek bu gururu daha
da abartrlar. Onlara gre Zerdt, Kaide iin Berosusu yetitir -

*Astronomik bir let (.n).


64 Kronolojik Tablo zerine Notlar

mitir. Berosus, Msrllar iin kere kutsal olan Hermestir; U


kere kutsal Hermes, Etiyopya iin Atlast, Trakya iin Orpheustur
ve son olarak Orpheus, Yunanistanda kendi okulunu kurmutur.
Fakat biz, vahi kkeni nedeniyle her yerde en yakn komularnca
bile bilinmeden yaam olan ve birbirlerini yalnzca sava srasnda
veya ticaret nedeniyle tanmaya balam olan eski uluslar iin bu
uzun yolculuklarn ne kadar kolay olduunu ksaca greceiz [93],
60. Kaidelileri inceleyen filologlar bizzat, halktan topladklar e
itli gelenekler tarafndan yanltldklar iin Kaidelilerin ferd yaayan
insanlar m, blnmemi aileler mi olduklar, yoksa btn bir halk
veya ulus mu olduklarn bilemediler. Btn bu pheler aadaki
ilkelerle zlecektir. Onlar, ilkin ferd yaayan insanlardlar, sonra
aileler oldular daha sonra da zerine Asur monarisinin kurulduu
byk bir ulus oldular. Onlarn hikmeti ilkin, geceleyin kayan yldz
larn yoluna bakarak gelecei haber vermeye dayanan bir tanrsallk
tayd ve daha sonra adli astrolojideydi. Bu nedenle, Latinler arasnda
uzgrl bir astrolog hl Kaideli olarak adlandrlr.
VIII
[Devlerin kendisinden kt Iapetus, 1856 Dnya Yl]
61. Devler, bizim Grek fabllarnda fiziksel ve sivil tarihlerle kan
hem fiziksel hem ahlki delillerle gstereceimiz gibi btn ilk gentil
uluslar arasnda tabiatta var olmulardr [369-373].
IX
[Nemrud veya Dillerin Karld, 1856 Dnya Yl]
62. Dillerin karkl mucizev bir ekilde gerekleti. yle ki, bir
anda birok farkl dil biimlendi. Babalarn da dillerinin bu karkl
dolaysyla Kutsal Tufandan evvelki dilin slup temizlii derece de
rece kaybolmutu. Bu dil, Samm insan rkna yaymaya alt D o
ulu insanlarn dillerine atfen anlalmaldr. Dier yandan, dnyann
geri kalan btn uluslarnn durumu da byle olmaldr. nk Ham
ve Yafesin rklar, iki yzyllk vahi gte bu byk yeryz orma
nnn iinde dalarak ayrlmtr. Onlar, yalnz dolaarak, vahi bir
eitimle, herhangi insani bir alkanlktan ve insana zg konuma
dan mahrum olarak ve bu nedenle de vahi hayvanlar gibi ocukla
rn dourmu olmalydlar. Tufandan sonra yerden kuru buharlar
kana kadar ok zaman gemi olmayd ki orada imek akmas
Giambattista Vico 65

olusun. Bu imek akmas, birok Jovelar olan ve yanl dinlere


kendilerini kaptran insanlar sersemletmi ve korkutmutur. Varro,
bu Jovelarn krk tanesini sayabilmitir ve Msrllar kendi Jovelar
Ammonun, hepsinin en eskisi olduunu iddia etmilerdir [14! Ter-
tullian, Apology 14.8 yz tane sayar]. Onlar, frtnadan ve ortal
n aydnlanmasndan ve Joveun kular olduu savunulan kartal
larn uularndan gelecei haber vermeyi de kapsayan bir eit tan
rsalla dndler. Ancak, Doudan gelenler arasnda gezegenlerin
hareketlerinin mahadesinden ve yldzlarn grnmlerinden dola
y daha ince bir tanrsallk domutur. Bylece Zerdt, gentiller ara
snda ilk bilge insan olarak ereflendirilir. Bochart, ona yldzlarn
yorumlaycs adn verir. Tpk, ilk halk bilgeliinin Doudan ge
lenler arasnda domas gibi, onlar arasnda da ilk monari ortaya
kmtr. Yani, Asurlularm monarisi.
63. Bu akl yrtme zinciri Doulu dillerin kaynana geri giden
ve btn dnyann dillerinin izini bulmaya teebbs eden son zaman
etimoloji bilginlerinin fikirlerini rtr. Dorusu udur ki, Ham ve
Yafesten kan btn uluslarn ana dilleri nce karada balad, sonra
denize doru inerek geliti, denizcilikte nl olan ve Akdeniz ve O k
yanus kylar boyunca koloniler kuran Fenikelilerle temasa balad.
Yeni Bilirim ilk basmnda gsterdiimiz gibi, Latin dilinin kaynak
lar hakknda sylediklerimiz dorudur ve Latince ile benzerliinden
dolay btn dier uluslar iin de durum byle olmaldr.
X
[Bu devlerden biri olan ve Gneten atei alan Prometheus,
1856 Dnya Yl]
64. Bu fabllardan dolay, insan rkna byk ve saysz faydalar bra
kan halk geleneine gre gksel lemin dalarn tepelerinden daha
yksek olmadna inanld zamanda, gksel lem yeryzne ege
men olmutur.
XI
[Deucalion]
65. Onun zamannda Themisin veya tanrsal adaletin, Parnassus
Danda bir tapna vard ve Themis, yeryznde lmllerin m
cadeleleri hakknda yargda bulundu.
66 Kronolojik Tablo zerine Notlar

XII
[ Kere Kutsal Olan Hermesin by veya
Msrllarn Tanrlar a]
66. Ciceronun Tanrlarn Tabiat zerine [3.22.56] adl eserine g
re Msrllara harfleri ve kanunlar getiren ve a karan, Msrllar
tarafndan [Thoth veya] Theuth (Greklerin th eoi u bu szckten
elde ettikleri sylenir) olarak adlandrlan Hermes budur. Onlar, sra
ile (Marshama gre) dnyann dier uluslarna harfleri ve kanunlar
rettiler. Fakat Grekler kendi kanunlarn hiyerogliflerle deil, bi
zim de greceimiz zere, yedi yzyldr ve ondan sonra da kullan
mam olmasna ramen Cadmusun, ok kere onlar Fenikeden ge
tirdii dnlen avam (vulgar) harflerle yazmlardr [679], nk
bu srete hibir iirinde ok fazla nomost&n sz etmeyen Homer
gelmiti (Feithin Antiquitates homericasinde gsterdii gibi) ve
Homer zamannda henz halka ait harfler kefedilmedii iin Yahudi
Flavius fosephusun, Grek gramercisi Apiona, temellendirerek gs
terdii gibi, Homer, iirlerini heyecanl ve duygusal konumalar ya
pan rapsodlarn belleklerine brakmtr [A. A. 1.2.11 vd]. Keza, Ho-
merden sonra Grek harfleri Fenikenin harflerinden ok farkl oldu.
67. Fakat bunlar, aadakilerle mukayese edildiinde ufak g
lklerdir. Kanunlar olmyan uluslar nasl kurulmutur? Ve Msrda
Hermesten nce hanedanlk nasl kurulabilmitir? Sanki kanunlarn
yazlmas iin harfler gerekliymi gibi ve sanki Sparta kanunlar yazl
kanunlarm gibi, hatta Lycurgusun kard bir kanun harflerin
bilgisini yasaklamam gibi! Sanki, kanunlarn szsel olarak kurul
mas ve szsel olarak yaylmas sivil tabiatta imknsz olan bir du
rummu gibi.Ve sanki biz, Homerde u iki eit meclisi bulamyor -
muuz gibi. Biri boul denilen gizlilik iindeki meclis. Bu tr mec
lislerde kahramanlar, kanunlar hakknda szel olarak gr alve
riinde bulunmulardr. Dieri ise agora denilen halk meclisi. Burada
ise kanunlar szel olmann yan sra ilan da edilmitir! [624]. Son
olarak, sanki lah inayet, bu insani ihtiya iin hazrlk yapmam gi
bi. yle ki, harfleri olmayan btn uluslar, barbarlk sreleri iinde,
ilkin detler zerine kurulmulardr. Ve medeniletikten sonra, ka
nunlarla idare edilmilerdir. Tpk, geri dnm barbarlkta olduu
gibi Avrupann yeni uluslarnn ilk kanunlar detlerden domutur,
bu kanunlarn en eskisi feodal olanlardr. Bu sylediklerimiz daha
sonra syleyeceklerimize temel olmas bakmndan hatrda tutul
Giambattista Vico 67

maldr. FieRer, hem eski hem modern btn uluslar arasnda by


yen kanunlarn ilk kaynaklaryd ve penslerin doal hukuku, kanun
larla deil bunun gibi insani detlerle kuruldu [599 vd],
68. Hristiyan dininin byk temasma gre -M usa, Yahudilerin
yce teolojisini Msrllardan renmedi- Musaya Hermesten sonra
yer veren kronolojide byk bir engel grlmektedir. Fakat bu g
lk, yukarda ileri srlen nedenlerle [44] karlalan glklerin
yan sra, Iamblichusun Msrllarn Gizemi zerine [1]) adl ese
rinde, gerekten altn bir pasajda aklanan ilkeler vastasyla tama
myla stesinden gelinmitir. Iamblichus, bu eserde der ki, Msrllar,
insani sivil hayat iin gerekli olduunu kefettikleri her eyi ayn
Hermese atfetmilerdir. Hermes, sonradan bir tanr yaplan batini
hikmette tek bir zengin adam deildir, o halk hikmetinde bilge olan
ve nce aileleri kuran sonra da byk bir ulusu oluturan halklar
kuran Msrn ilk insanlarnn iirsel karakteri olmaldr. Iamblic-
husta bulunan bu ayn pasaj yle devam eder. Eer, Msrllarn,
Tanrlar, Kahramanlar ve nsanlar a olmak zere dnyann ala
rn e blmeleri doruysa ve bu kere kutsal olan Hermes,
onlarn tanrlar ise, o zaman bu Hermesin hayat Msrllarn btn
Tanrlar an kucaklar.
XIII
[Altn a veya Greklerin Tanrlar a]
69. Fabl dolu tarih, bu an, yani yeryznde insanlarla arkadalk
eden Tanrlar ann zelliklerinden birini bize haber verir. Krono
lojinin ilkelerine kesinlik vermek iin biz, bu eserde, insanlar, en kor
kun dinlerle bunaltldnda dnyann erken ocukluk dneminde
yardm veya destek grm olduklarn hissettikleri insani ihtiya
veya faydann belli olaylar zerine temellenen ve Greklerin de hayal
gcnde doal olarak biimlenen doal bir teogoni veya tanrlarn
oluumunu greceiz [317]. nk insanlar, grdkleri veya hayal
ettikleri veya bizzat yaptklar her ne varsa onlarn tanrsal olduunu
dndler [183], O hlde, daha byk gener, yani aileler zama
nnda insanlar tarafndan kutsanan tanrlar denilen on iki tanrnn on
iki ksa destann yaparak iirsel tarihin rasyonel kronolojisi, dokuz
yzyllk bir sreci Tanrlar ama ayrmamzda bize nderlik eder
[734]. te, bu bize profan evrensel tarihin balangcn verir.
68 Kronolojik Tablo zerine Notlar

XIV
[Hellen -Deucalionun olu, Prometheusun Torunu, Iapetusun
byk torunu- bu olu vastasyla Yunanistanda lehe yayar,
[2082 Dnya Yl]
70. Bu Hellenden dolay yerli Grekler, Hellenler diye anlr fakat
talyann Greklerine, Graii ve onlarn topraklarna Graikia denmi
tir. Bundan dolay onlar, Latinler tarafndan Graeci olarak adlandr
lr. Bylece, talyann Grekleri denizin tesindeki anavatanlarnn
adn iyi bilirler. Bundan dolay, onlar, koloniler hlinde talyaya gel
milerdir! Keza, Jacques Le Paulmierin Graeciae antiquae descriptio
adl eserinde gzlemledii gibi hibir Grek yazarda byle bir Graikia
kelimesine rastlanmamtr.
XV
[Msrl Cecrops, Atticaya On iki koloni getirir.
Theseus, daha sonra bunlardan Atmallar oluturur]
71. Strabo [9.1.8], tal kumu nedeniyle Atticamn oraya gelmek ve
orada yaamak iin yabanclara ekici gelmeyeceine hkmederken,
o, Attic lehesinin eski Yunanistann doutan leheleri arasnda
ilklerinden biri olduu eklindeki bir iddiay desteklemek iin bunu
yapar.
XVI
[Fenikeli Cadmus, Boeotiada Thebi kurar ve Yunanistana avami
(vulgar) harfleri getirir, 2448 Dnya Yl]
72. Cadmus, Fenike alfabesini eski Yunanistana soktuu iin btn
Yunanistan uluslarnn en hnerlisi olan Boeotia, yaznsal balangc
n Fenike alfabesinden alm olmaldr. Fakat Boeotia, budala zihinli
insanlar kard iindir ki Boeotial sz intikali yava insanlar
iin mehur bir terim olmutur.
XVII
[Satrn veya Latinlerin Tanrlar a, 2491 Dnya Yl]
73. Bu Latium uluslar arasnda balayan ve karakteri bakmndan
Greklerin altn ana uyan Tanrlar adr. Grekler arasnda ilk al
tnn tahl olduunu ve yzyllarca ilk uluslarn yllarn hasatlar ara
clyla saydklarn [407] bizim mitolojimiz gsterecektir [544 vd].
Giambattista Vico 69

Satrn, tarlalara tohum ekme anlamndaki safiden dolay, Latinler


arasnda byle adlandrlmtr ve Grekler, buna Chronos dediler.
Greklerde Chronos, zaman demektir ve kronoloji kelimesi oradan
gelir.
XVIII
[ Kere Byk olan Hermesin Genci veya
Msrn Kahramanlar a, 2553 Dnya Yl]
74. Bu gen Hermes, Msrdaki Kahramanlar anm iirsel bir
karakteri olsa gerektir. Yunanistandaki bu a, dokuz yzyl devam
eden Tanrlar andan sonra gelir fakat Msrllar arasnda Tanrlar
a yalnzca bir baba, olan ve torunun zaman boyunca srer. M
sr tarihindeki bu anakronizmaya uygun olarak, biz yukarda Asur
tarihinde, benzer durumdaki Zerdt olaynda dikkat ekmitik [55,
59],
XIX
[Msrl Danaus, Inachidsi Argos krallndan srer,
2553 Dnya Yl]
75. Bu kraliyet baarlar kronolojinin canon (kiliseye ait, kutsal, b
yk kanun, .n)lardr. Bylece Danaus, evvelce Inachusun yurdu
nun 9 kral tarafndan ynetilmi olan Argos Kralln igal eder.
Kronologlara gre, Albada devrilen 14 Latin kralnn zaman boyun
ca be yzyl gemesi gibi, onlarn zamanlar boyunca orada yz
yl gemi olmaldr.
76. Thucydides [1.5] diyor ki, kahramansal zamanda krallar bir
birlerini neredeyse gnlk olarak tahttan indirdiler, tpk Amuliusun
Alba Krallndan Numitoru srmesi gibi. Sonra Romulus Amuli-
usu tahttan indirdi ve Numitoru tekrar tahta geirdi. Bu durum, o
zamanlarn vahiliinden ve kahramansal ehirlerin duvarsz olma
sndan ve o zaman kale olmamasndan ileri gelmitir. Biz, bunun
barbarln geri dnnde de doru olduunu daha ilerde greceiz
[645, 1014],

XX
[Yunanistann dna yaylan Heraklitler, Kahramanlar anda
oraya geldiler, Giritte Saturniada veya talyada ve Asyadaki
Cureteler rahiplerin krallklarn getirdiler, 2682 Dnya Yl]
70 Kronolojik Tablo zerine Notlar

77. lk an bu iki byk kalnts, Deni Petaunun da gzlemledii


gibi, Greklerin kahramansal zamanndan nceki tarihe rastlar. He-
raklitler veya Herkln oullar, babalar Herkln gelmesinden bir
yzyl nce Yunanistanda yaylmt. Oysa, torunlarn bu kadar ok
oalmas iin babalar Herkln birka yzyl nce domu olmas
gerekirdi.
XXI
[Tyreli Dido, Kartacay kurmaya gider]
78. Biz, Didoya Fenikelilerin kahramansal zamannn sonunda yer
veriyoruz ve onun kaynbiraderinden nefret ettii iin ehri terk etti
ini iddia ederken, kahramansal mcadelede yenilerek Tyreden s
rlm olduunu gryoruz. Bu Tyreli erkeklerin ounluu zayf ve
malup olduklar iin, kahramansal syleyite, kadn olarak adland
rlmlardr [989].
XXII
[Orpheus ve onunla balayan Teolojik airler a]
79. Bin bir canavar yata olan Yunanistann yabanl vahilerini in
sancl hle getiren bu Orpheustur. O, insancl filozoflarn olmad,
Marslarn, yani azl savalarn lkesi olan Trakyadan gelir. nk
Trakyallar btn zamanlarda o kadar barbardlar ki filozof Andro-
tion, Orpheusu sadece, Trakyada domu olmas nedeniyle yedi
bilgenin iinden karmtr [Aelian, Various History, 8.6]. Ancak yi
ne de tarihin balangcnda Orpheus, harika iir sanatn ieren ms-
ralaryla Grek dilini de ok baarl bir ekilde ilerletmitir ve bu iir
leriyle barbarlarn kulaklarna nfuz ederek onlar evcilletirmitir.
nk onlar, henz ulus hlinde bir dzene oturmam olmasna
ramen, harikalarla dolu ehirlerinin atee verilmesini izlemekten
gzlerini koruyamamalard. Orpheus, Deucalion onlara bin yl nce
ilah adalete sayg ve korku duymay salayan dindarl retmi
olmasna ramen, Grekleri, hl yabanl vahiler olarak bulmutur.
Parnassus Danda lah adalete ykselen tapman nnde (buras
daha sonra tanrlarn ve insanlarn sanatlar olan Mzlerin ve Apol-
lonun ikametgh olmutur) Deucalion, kars Pyrrhus ile birlikte
her.ikisi de rtl balaryla (yani, evlilik demek olan kar-koca yaa
mnn lmll ile), ayaklarnn nnde duran talar (yani, nceki
vahi zamanlarn aptal vahilerini) zaptettiler ve onlar srt st yere
Giambattista Vico 71

ykarak insanlara evirdiler (yani, aileler devletinde ev halk ekono


misinin temeli olan disiplini saladlar) [523], Hellen, yedi yzyl n
ce [Grekleri] dil vastasyla bir araya getirmiti ve olu araclyla
onlar arasna lehe ekmiti ve Inachusun yurdunda, yzyl n
ce kendi krallklarnn kurulduu ve krala ait baarlarn bu srete
devam ettii gsterilebilir. Son olarak Orpheus, Greklere insancl
retmeye gelir ve orada bulduu vahi durumdan dolay, Yunanis
tana bir ulus olarak yle bir parlaklk getirir ki, o, Jasonun Altn Ya-
pann (insanlarn son keifleri olan denizcilik giriimleri ve deniz
cilik ilmi) denizcilikle ilgili teebbsnde ona elik eder ve uruna
nl Truva Savamn kt Helenin kardeleri olan Castor ve Pol
lux bu sevkiyatta ona arkadalk eder. Bylece, bir insann hayatnda
o kadar ok sivil kurumlar biimlenmitir ki, onun iin bin yllk bir
sre neredeyse yetmemitir, Orpheusun ahsnda ortaya kan
[735] Grek kronolojisinin ucubelii, yukarda szn ettiimiz dier
ikisine benzer: Biri Asur tarihinde Zerdtn ahsnda, dieri Msr
tarihinde iki Hermeste [66 vd, 74], Ciceronun Tanrlarn Tabiat
zerine adl eserinde [1.38.107] Orpheus gibi bir ahsn dnyada
asla bulunmadndan phe etmesi belki de btn bu nedenlerden
dolayyd.
80. Bu byk kronolojik glklere, ahlki ve siyasi tabiatn daha
az ciddi olmayan dier glkleri de eklenebilir. nk Orpheus, o
zaman bir ergin olan Jove rneinde, Herkllerin erdemlerinin
lmcl dman olan funo rneinde, geceleyin uyuyan Endymi-
onsu batan karan iffetli Diana rneinde (Cicero, Tanrlarn Ta
biat zerine) khince cevaplar veren ve bakire Daphnesi lm nok
tasna kadar kovalayan bir Apollo rneinde, yeryznde zina ile
mek tanrlar iin yeterli deilmi gibi bunu Vensle denize tayan
Mars rneinde, Yunan insancln kurar. Ayrca, tanrlarn denet
lenmemi olan bu apknl, kadnlarla gizli iliki kurmayla da tat
min olmaz. Jove Ganymede iin gnahkr akla yanar. Gerekte bu
ehvet, vahilik noktasna varr ve bir kuuya dnen Jove Ledayla
yatar. nsanlar ve vahiler zerinde denenen bu apknlk, kesinlikle
kanunsuz dnyann rezil ktlyd. Gkteki tanrlarn birou ve
tanralar hi de evlilik akdi kurmamlardr. Var olan bir tek evlilik
Jove ve kars olan Junonun evliliidir ve Juno, yalnzca ksr deil
dir, merhametsiz ve kavgac (ruhla) doludur. Jove gerekte kendi if
fetli ve kskan karsn havada oturtur. Ve kendisi, kendi bandan
72 Kronolojik Tablo zerine Notlar

kartarak Minervay dourur. Ve son olarak Satrn, doan ocuk


larn hrsla yer. Bu rnekler, gl tanrsal rneklerdir (bu fabllar,
Platon ve bizim zamanmzda Baconm Wisdom o f Ancientmda ar
zu ettikleri derin hikmetlerin tmn iermesine ramen). Eer,
yzeysel olarak alnm deer, en meden olmu insanlar bozmusa
ve Orpheusun vahileri kadar vahi olmalar iin onlar kkrtmsa,
onlarn, vahilik durumundan insanlk durumuna dntrlmesi
ok uygun ve etkili biimde olmutur. Btn bunlara baktmzda
St. Augustinusun Tanr ehrinde [2.7], Terencenin Eunuchunun
[580-606] bir sahnesinde, gentillerin tanrlar hakknda yapt kna
ma ok nemsiz kalr. Orada, Joveun altn saana altnda Danae
ile yatmasn gsteren resimle batan kan Chaerea, delice ve id
detle k olduu kle kza tecavz etmek iin ona emretmeye ce
saret eder.
81. Ancak, mitolojinin bu gvenilmez dkntleri, bu Bilimin il
keleriyle bertaraf edilecektir. Bu ilkeler, balanglarnda bu fabllarn
hepsinin gerek ve ciddi ve uluslarn kurucularna deer olduunu
gsterecektir ve yalnzca daha sonra (yllar getike onlarn mnlar
zamanla kararm ve detlerin sertlii zlerek, insanlar kendi vic
danlarn avutmak iin tanrlarn otoritesiyle gnah ilemek istemi
tir) bylece bu fabllarn bize kadar ulaan mstehcen mnlar kal
mtr. Kabaca yaplm kronolojik frtnalara gelince onlar, ilk Mz-
lerdeki fabllarn iinden gelen ve ilkin Yunanistann insancln
kuran ve teolojik bir air olarak bilinen Orpheus gibi iirsel karakter
lerin kefiyle aydnlanacaktr. Bu karakter, Grek ehirlerinin plepleri
ile Kahramanlar Zamanna ait mcadelelerden ok daha ak bir
biimde gze arpmaktadr. Bu a, teolojik airlerin, kendilerini
rnein, Orpheus, Linus, Musaeus ve Amphion gibi fark ettirdikleri
ad. Bunlardan sonuncusu, kendi kendine hareket eden talarla
(aptal pleplerle), Cadmusun yzyl nce kurduu Thebin duvar
larn dikmitir. Tpk, Romann kurulmasndan uzun zaman sonra,
patricilerin elinde tuttuklar bilgi olan kehanetlerdeki tanrlarn gc
n pleplere ark syleyerek Romallar iin kahramansal durumu
kuvvetlendiren decemviAerden birinin torunu olan Appius gibi. Bu
kahramansal mcadeleden dolay bu a Kahramansal a adn al
mtr [661, 734],
Giambattista Vico 73

XXIII
[Yunanistan, Herklle Kahramanlar ann
doruuna ular]
82. Eer biz, Herkl Colchise seferinde Jasona yol arkadal ya
pan gerek bir adam olarak alrsak ayn glkler Herkl iin de sz
konusu olur. Ancak, onu gerek bir adam olarak almazsak, ilerine
saygl olan insanlarn nderi, kahramansal bir karakter olarak bu
luruz [514],
XXIV
[Sancuniates, avami (vulgar) harflerle tarihleri yazar,
2800 Dnya Yl]
83. Sanchuniathon da denilen ve gerekliin tarihisi olarak nle
nen Sancuniates (skenderiyeli Clementin Miscellanied indeki otori
tesine dayanarak [Porphyrynin Against the Christiansda, Eusebius-
un Preparation for the Gospel 1.9 ve 10.9 adl eserinden de aktard
gibi]), Msrllar ve skitler, hiyeroglifle (inlilerde bugn bile gr
dmz) yazarken o, Fenike tarihini halk harfleriyle yazd. inliler
de zaman hakknda hibir doru fikre sahip olmakszn ve dier
uluslarla temas etmeksizin kendi yalnzlklar ve karanlklar iinde
skitler ve Msrllar gibi muhteem lk alaryla vndler. Sancu
niates, yukarda sylendii gibi Grekler arasnda harfler henz kulla
nlmaya balamadan nce halka ait Fenikeli karakterlerle yazd [66].
XXV
[Truva Sava, 2820 Dnya Yl]
84. Homer tarafndan anlatlan bu sava, ihtiyatl eletirmenlerin d
ncesine gre asla gereklemedi. Ve zamanlarnn tarihileri olan
ve dzyazyla yazan Giritli Dictys ve Frigyal Dares gibi yazarlar ayn
eletirilerle sahtekrlk ktphanesine srgn edildiler.
XXVI
[Sesostris, Thebde hkm srer, 2949 Dnya Yl]
85. Bu kral, Msrn dier hanedanln imparatorluu altna al
mt ve Msrl rahip, onun Kral Ramses olduunu Tacitusun Ger-
manicus adl eserinde aka anlatr [44],
74 Kronolojik Tablo zerine Notlar

XXVII
[Asyadaki, Sicilyadaki ve talyadaki Grek Kolonileri,
2949 Dnya Yl]
86. Bu, kronoloji otoritesini izlemediimiz birka eyden biridir.
Gl ve ykc bir nedenle, Grekler tarafndan talya ve Sicilyaya
getirilen kolonileri Truva Savandan aa yukar bir yzyl sonra
sna yerletiriyoruz ve bylece, kronolojistlerin onlara yer verdikleri
zamann yz yl ncesine, yani Menelaus, Aeneas, Antenor, Dio-
med veya Ulysses gibi kahramanlarn dolamasna yer verdikleri
zamana yerletiriyoruz. Ayrca kronolojistlerin, Greklerin bu ilerine
en yakn yazar olan Homeri yerletirdikleri tarihte 406 yl kadar de
iiklik yapmalarnn nedeni artc olmayacaktr [803]. [Bizim ne
denimiz ise udur] Sirakuzamn Pn Savalar srasnda, zarafet ba
kmndan Atinallar kskanmasna gerek yoktu, detlerin lks ve
parlts adalara, ktalardan sonra ulamaktadr. Livynin zamannda
Croton [23.30.6], oras bir kez birka milyon nfusa sahip olduun
da yerleim yerlerinin az sayda olmas nedeniyle acnacak durum
dayd.
XXVIII
[lk olarak Herkl tarafndan dzenlenen ve sonra ertelenen
Olimpiyat Oyunlar Isiphilus tarafndan yeniden dzenlendi,
3223 Dnya Yl]
87. Yllar, Herkl tarafndan bir hasattan dier haata kadar geen
sre olarak saylmt [3, 73], ancak, Isiphilus [ya da Iphitus]tan bu
yana zodyakn iaretlerinden Gnein yrngesine gre saylmtr,
Greklerin kesin veya tarihsel zaman [52] Isiphilus ile balar.
XXIX
[Romanm Kurulmas, 1. Roma Yl]
88. Tpk, Gnele birlikte bulutlarn dalmas gibi, nl uluslarn
bakentleri olan Roma ve dier btn ehirlerin balanglar zerine
imdiye kadar savunulan nemli fikirlerin hepsi, Varronun u altn
pasajyla datlmtr [St. Augustinenin Tanr ehri [3.15] adl ese
rinden aktarld]: lciyz elli yl hkm sren krallarla ynetilen Ro
ma, yirmiden daha fazla halk boyunduruu altna ald ve Roma m
paratorluu yirmi milden daha teye yaylmad.
Giambattista Vico 75

XXX
[Homer, avami (vulgar) harflerin henz icat edilmedii bir zamanda
geldi ve Msr hi grmedi, 3290 Dnya Yl, 35 Roma Yl]
89. Yunanistann bu ilk na gre biz, hem corafya hem krono
lojinin balca grnmlerinde Grek tarihi tarafndan karanlkta b
rakldk. Zira hem onun ana yurdu hem de onlarn iinde yaadklar
a hakknda bize ulaan kesin bir ey yoktur. nc Kitapta Ho-
meri imdiye kadar dnlenden olduka farkl bulacaz. Fakat
Homer her kim ise kesinlikle Msr hi grmemiti. nk o,
Odysse de [4.354], imdi skenderiye Fenerinin bulunduu ada
nn, pupasnda kuzey rzgryla giden yksz bir botun bir tam
gnde denizde gitmesi kadar anakaradan uzak olduunu syler. Ay
rca o, Fenikeyi de grmemitir. nk, o diyor ki, Calypso, Ogygia
adasna o kadar uzakt ki bir tanr olan -kanatl bir tan r- Hermes
oraya ok byk bir glkle ulaabildi [O. 5.43 vd]. Sanki, bizim
dnyamzdan Amerikann uzak olmas gibi, Yunanistan (Homerin
lyad da syledii gibi tanrlar Olympusta otururlar) oradan o ka
dar uzakm gibi. Bylece, eer Homerin zamannda, Grekler Msr
ve Fenike ile alverite bulunmu olsalard, o, her iki iiri bakmn
dan da itibar kaybetmi olurdu.
XXXI
[Psammeticus, Msr yalnzca yonyallara deil,
Karyal Greklere de Aar, 3334 Dnya Yl]
90. Herodotun [2.151 vd] Msrllar hakknda daha iyi aratrlm
olaylar anlatmaya veya onlarla balant kurmaya balamas, Psam
meticus zamannda Msrn yabanclara almasndan dolaydr. Bu
Homerin Msr grmedii hakkmdaki fikrimizi dorular. Msr ve
dnyann dier lkeleri hakknda anlatlan birok bilgi paralar i
irsel Corafya balkl ksmda [741 vd] greceimiz gibi ya burum
lardr ve Yunanistann kendi iindeki ilerdir ya da Fenikelilerin, M
srllarn, Grekler arasnda kolonize olmu Frigyallarn uzun zaman
iinde deien gelenekleridir veya Homer zamanndan uzun sre n
ce Yunanistan kylarnda ticaret yapan Fenikeli gezginlerin hikye
leridir.
76 Kronolojik Tablo zerine Notlar

XXXII
[Halk arasndan kan ahlk filozofu Aesop, 3334 Dnya Yl]
91. iirsel Mantk adl blmde [424] Aesopun tabiatta bir bana
yaayan bir adam olmayp, ancak, kesin olarak Yunanistann Yedi
Bilgesinden nce gelen kahramanlarn emri altndaki topluluklarn
(.soci) veya famulmm hayal bir tipi veya iirsel karakteri olduu g
rlecektir.
XXXIII
[Yunanistann Yedi Bilgesi: Onlardan biri olan Solon, Atinada halk
zgrln kurar; bir dieri Miletli Thales, felsefeye fizikle bir
balang verir, 3406 Dnya Yl]
92. Thales ok basit bir ilkeyle balar: Su. Belki de suda yetien su
kaban grm olduu iin onunla balamtr.
XXXIV
[Yedi Bilgeden biri olan Pythagoras, Livyye gre hayat boyunca
Romada ismi bilinmeden yaayan bir kiidir,
3468 Dnya Yl, 225 Roma Yl]
93. Livy [1.18.2], onu Servius Tulliusun zamanna koyar (Pytha-
gorasn Numann retmeni olduuna inanmadndan dolay) ve
Servius Tulliusun bu zamanlar yaklak olarak, Numadan sonraki
iki yzyla rast gelir. Livy, bu devirde i talyann barbar karakteri
nedeniyle Pythagorasm kendisi bir yana, isminin bile, ok eitli
detlere ve dillere sahip insanlarn arasndan geerek Crotondan
Romaya ulamasnn mmkn olmadn syler. Pythagorasm,
Orpheusun Trakyadaki mridlerini, randaki rahipleri (mages),
Babildeki Kaidelileri, Hindistandaki gymnosofistleri (plak gezen
rahipler) ziyaret etmek iin kt uzun yolculuklarn, dnnde
Msr rahiplerini ve Afrikaya geerek Moritanyada Atlasn mrid
lerini, daha sonra da denizi geerek oradan Galyadaki Druidleri
ziyaret etmek iin yapt gerekten uzun yolculuklarn nasl hzl ve
kolay olabilecei dnlerek bu sonu karlabilir. Bylece Pytha
goras, van Heurnun barbarca bilgelikte zenginlemi dedii uluslar
dan, uzun yllar nce Thebli Herkln gaddarlar ve tiranlar ld
rp dnyay medenletirmeye devam ettii bu barbar uluslardan ata
yurduna geri dnmt. Bu uluslar, Greklerin kltr onlara ret
Giambattista Vico 77

mekle vnd uluslardr. Fakat onlarn barbarlkta kalmam ol


malar byle bir faydadan dolay deildi. nemli olan, van Heurn ta
rafndan yukarda sylendii gibi barbar felsefe okullarnn baar
sdr. Bu da bilginlerin ok alklanan kibridir.
94. Pythagorasn sann mridi olduunu kesin olarak yalanla
yan Lactantiusun otoritesine [Divine Institutions 4.2] bavurmak
yerine daha uzaa gitmeye ihtiyacmz var m? Bu otorite, gl bir
biimde Yahudi Josephusun Jewish Antiquities [12.14]indeki bir
pasaja dayandrlr. Bu eser, Flomer ve Pythagoras zamanndaki b-
ranilerin uzak denizar uluslar hakknda hibir ey sylemeyen en
yakn i kara komularnca bilinmeden yaadklarn ispat eder. Ke
za, Ptolemy Philadelphus hibir air veya tarihinin Musa kanunlar
hakknda herhangi bir fikirde bulunmamasna ardn aklad
zaman, Yahudi Demetrius, Yahudiler hakknda gentillere konudan
bahsetmeye teebbs eden baz kiilerin garip bir biimde tanr
tarafndan cezalandrldn syledi. rnein, Theopompus akln
kaybetti ve Theodectes gremez oldu. Josephusun kendisi [A. A.
1.12.60], bunlarn belirsizliini kabul eder ve onun iin u sebepleri
verir: Biz deniz kysnda yaamyoruz, ayrca biz, ticaretten veya
ticaret uruna yabanclarla alveri yapmaktan zevk almayz der.
Lactantius, bu detin lah inayetin bir d olduunu dnr.
yle ki, gerek Tanr dini, gentillerle ilikide bulunarak kirletilemez.
Lactantiusun bu fikrini Peter van der Kuhn, De repblica hebraeo-
rum adl eserinde izler. Btn bunlarn hepsi bizzat branilerin halk
itirafyla dorulanr. braniler, Septuagintin kefretinde, bizim Ara
lk aymz olan Tebetin sekizinci gnnde her yl dinsel orucu tut
maya devam ettiler. Casaubon (Exercitationes in Baronium) Buxtorf
(.Synagoga iudaica) ve Hottinger ( Thesaurus philologicus) tarafn
dan yazlanlara gnderme yaplan hahamlara ait kitaplara gre btn
dnya zerindeki karanln gn orada bittii iin bu orucu tut
mulardr. Yunanlaan Yahudilere Flellenistler denmesi sebebiyle on
lar arasnda Aristeas, u sz dolaysyla lah otorite olduunu iddia
etti. Kudsn Yahudileri, ldrecek veya lecek ekilde Hellenler-
den nefret etti.
95. Ancak, bu sivil kuramlarn tabiatndan dolay, [imknsz ol
duu dnlen] bakasnn arazisine izinsiz girme, yksek derecede
medenilemi Msrllar (onlar Greklere kar olduka misafir sevmez
durumdayd. Hatt Msr, Greklere aldktan sonra bile uzun sre
78 Kronolojik Tablo zerine Notlar

bir Grek kab, ii veya ban kullanmak hatt -yemek iin- et


kesmek yasakt) iin bile yasaklanmt. Sert ve yasald yollar ortak
herhangi bir dil olmakszn ve gentiller arasnda atasz olarak Ibra-
nilerin susam bir yabancya bir pnarn yolunu bile gsteremeye
cekleri sylenirdi. Peygamberler, khinler, kendi kutsal doktrinlerini
yabanclar ve onlarn tanmad yeni insanlar kabul ederek kirlet
milerdi. nk, dnyann btn uluslarnda rahipler bu doktrini
kendi kyllerinden bile sakladlar [999 vd]. Bundan dolay her
yerde o, kutsal doktrin olarak anld. nk kutsal demek sr demek
tir ve bundan dolay Hristiyan din gereinin en parlak delili mey
dana kar. Pythagoras ve Platon neredeyse en yce insan biliminden
karak gerek Tanr tarafndan retilmi Yahudilerin lah gerek
lerinin bilgisine kadar kendilerini ykseltmilerdi. Ve dier yandan
fabllarn gentil uluslarca ve Greklerce bozulmu kutsal hikyeler ol
duuna inanan yeni mitoloji bilginlerinin hatalarnn rtlmesi
gerekleir. Ve Msrllar srgndeki branilerle temasta bulunmu
olmalarna ramen yine de ilkel insanlarda ortak olan bir detten do
lay ksaca tanrsz insanlar olma zaferini elde tutarak [958] onlar,
brani dinini ve tarihini nemsemekten daha ok onunla alay etmi
lerdir. Yaradl kitab anlatldnda [!] onlar, branilere sk sk tap
tklar tanrnn niin kendilerini kurtarmak iin gelmediini sordular.
XXXV
[Kral Servius Tullius, 3468 Dnya Yl, 225 Roma Yl]
96. Bu kraln halk zgrlnn bir temeli olarak Romada censusu
tesis ettii imdiye kadar inanlm ortak bir hata idi. Oysa biz, cet-
msun lordvri zgrln bir temeli olduunu greceiz [619 vd].
Bu hata imdiye kadar yle olduuna inanlan bir dier hataya uy
gundur: Romal hkim Tarquinius Priscus, rtbeleri, togalar, arma
lar ve fildiinden sandalyeleri (fillerin az diinden yaplr. Romallar
onlar ilk kez Lucani kz eddikleri Pyrrhus ile savata Lucanide
grmlerdir) ve son olarak zafere ait altn sava arabasn (chariot)
kurumsallatrmt. Roma majestesi, halk ynetimler zamannda,
bunlar ierisinde en gzalc ekilde parlamtr.
Giambattista Vico 79

XXXVI
[Hesiod, 3500 Dnya Yl]
97. Grekler arasnda halka ait (vulgar) yazlarn ne zaman ortaya
kt hususunda deliller vastasyla ilerleyerek Hesiodu aa yukar
Herodot zamanna veya biraz daha nce bir zamana yerletiriyoruz
[440?]. Kronologlar, Hesiodun yaad zaman, otoriteler arasnda
460 yl kadar farkllk gsterdii hlde Homerden otuz yl nceye
koyarak byk bir cretkrlk rnei sergilediler. Dahas, Porphyry
(Suidasa gre Hesiod ile ilgili makalede) ve Velleius Paterculus
(1.7.1) Homerin Hesioddan ok uzun zaman nce yaadn ifade
ediyorlar. Kronologlarm, Hesiodun ark sylemede Homeri at
n ifade eden kaytlara dayanarak onun Heliconda kendini Apol-
loya adad konusundaki grleri de Varro tarafndan (A. Gel-
liusa gre [3.11.3]) kabul grmesine ramen bu konu sahtekrlk
mzesine kaldrlp orada tutulmaldr, zira, byle bir gr gn
mzde de birtakm aldatmaca ve hilelerle byk karlar salamak
isteyen madalya sahtekrlar tarafndan oynanan oyunlara benzer bir
aldatmacadr.
XXXVII
[Herodot, Hipokrat. 3500 Dnya yl]
98. Kronologlar, Hipokrat, Antik Yunanm Yedi Bilgesinin zama
nna yerletirirler. Ama bu ksmen dorudur, nk, hayat fabllarla
olduka renklenmitir (Aesculapiusun olu ve Apollonun torunu ol
duu syleniyor) ve yine, halktan karakterler kullanarak dzyaz ile
yazlm eserlerin yazar olarak bilinmekte oluu da ksmen dorudur
ve bu nedenle Herodota yakn bir zamana yerletirilmitir. Ayn e
kilde Herodot, dzyazyla halka ait yaz karakterleri kullanarak eser
ler ortaya koymu ve eserlerinin neredeyse hibiri fabl deildir [101],
XXXVIII
[skitya Kral Idanthyrsus. 3530 Dnya Yl]
99. Bu kral, kendisini sava amakla tehdit eden Byk Dariusa be
gerek kelimeyle karlk verdi (bu kelimeler, daha sonra grecei
miz gibi ilk insanlar szl ve yazl kelimelerle ifade etme durumuna
gelmeden nce kullanlm olmas gereken kelimelerdir). Bu gerek
kelimeler, bir kurbaa, bir fare, bir ku, saban demiri ve ok atmak
80 Kronolojik Tablo zerine Notlar

iin bir yay idi. leride, bu nesnelerin doal ve zel anlamlarn da


gstereceiz [435], Darius, bu kelimelerin ne anlama geldiklerini
renmek iin konseyini toplad ve bu konseyde danmanlarn or
taya koyduklar yorumlar, ak bir ekilde, ok glnt; skenderi
yeli St. Cyril (yani, Clement) burada konuulanlar aklamann ok
skc olacan ifade etmitir ve bu Idanthyrsus, lk ada Msrllar
geride brakan skitlerin kralyd ve o devirde bile hiyeroglifle nasl
yazlacan bilemiyordu. Idanthyrsus, in krallarndan biri olmaly
d. Birka asr ncesine kadar dnyann geri kalan ksmndan silin
mi olan bu in krallar, dnyann geri kalanndan daha byk bir
lk a ile bo yere vnp bbrlendiler. Uzun zaman sonra bile
hl hiyeroglifle yazyorlard ve iklimin son derece lml olmasndan
dolay, narin eserler ortaya koydular, harikulade ince eyler yaptlar.
Ama hl resimde glgenin nasl yaplacan, hangi nlara kar
nasl hareket edileceini bilmiyorlard; duygu ve derinlik olmadn
dan resimleri kabayd. Oradan gelen porselenlere baklnca, Msrl
larn dkmde olduu kadar inlilerin de porselen iinde bir hayli
beceriksiz olduklarn ortaya koydular. Buradan Msrllarn, imdi
inlilerdeki gibi resimde becerildi olmadklar sonucu karlabilir.
100. Zerdtn Kaidelilerin kehanetlerinin yazar olmas gibi
skityallar da kendi kehanetlerinin yazar olan Anakarsis [yani Aba-
ris]e balyd. Bu kehanetler, nce falclarn kehanetleri olmalyd ve
daha sonra bunlar, bilginlerin gururuyla filozoflarn kehanetlerine
dntrlmlerdir, iskityal Hyperboreanlardan (bunlardan biri ya
da dieri bizzat Antik Yunanda domu) Antik Yunana iki nl
gentil khin gelmitir. Bunlar Delfili ve Dodonialdr. Bylece, Hero-
dotun [4.33] ve ondan sonra Pindarm \01ympian 3.28; Pythian
10.30] ve Pherenicusun [Pindar zerine olan bir pasajda aktarld
gibi] inand ey, Tanrlarn Tabiat zerine [3.23.57] isimli ese
riyle Cicero tarafndan izlenmitir. Bu, Anakarsisin neden nl ke
hanetlerin yazar olduunu ve en eski khin tanrlar arasnda sayl
dn aklayabilir. iirsel Corafya balkl blmde bunu greceiz
[745], Bu arada, bilgin skitlerin sr dolu hikmette nasl olduklarn
gstermek iin u rnek yeter: skitler, topraa bir bak saplar ve
ona tanr olarak taparlard, bu yerine getirecekleri lmleri hakl
karmak iin yaplrd. te bu vahi dinden, Diodorus Siculus, Jus-
tin, Pliny tarafndan anlatlan ve Horace tarafndan gklere karlan
btn sivil ve ahlki deerler ortaya kt. Bylece, skityay, Yuna
Giambattista Vico 81

nistanm kanunlarna gre ynetmek isteyen Abaris [veya Anakarsis]


erkek kardei Caduidas tarafndan ldrld. Van Heurnun barbar
felsefesinden elde ettii kazan uydu: O, barbarlar insani medeni
yet dzeyine getirmek iin gerekli kanunlar kendi kendine olutur
mad, onlar Greklerden renmek zorunda kald. Ayn ey, Grekle
rin skitlerle ilikileri iin de dorudur. Bu konu daha nceki blm
lerde Msrllarla ilgili olarak da ifade edilmiti [90]. Yabanc lk a
n tantanal kkenlerini onlarn bilgisine sunan gururlar nedeniyle,
onlar, Msrl rahibin Solona verdii delili (Platonun eseri olan Alci-
biades I ve II de, Critiasn aktard gibi [yani, Timaeus 22B] de)
gerekten hak ediyorlard. Yani Grekler, daima ocuk kalacaklard
ve dolaysyla u da sylenebilir: Grekler bu gururlar yznden hem
skitler hem de Msrllarla ilikilerinde, kazandklar an ve hret
kadar gerek anlamda deer de kaybettiler.
XXXIX
[Peloponez Sava. Thucydides babasnn zamanna kadar, Greklerin
kendi lk alar hakknda hibir ey bilmediklerini, bu nedenle, bu
sava yazmaya koyulduunu ifade eder, 3530 Dnya Yl]
101. Babas olma ihtimali bulunan Herodot oktan yalanmken,
Thucydides gen bir adamd. Yunanistann en grkemli dnemi
olan Peloponez Sava zamannda yaad ve bu savan ada oldu
undan gerekleri ortaya koymak iin bu savan tarihini yazd. O,
Herodotun a da olan babasnn zamanna kadar, Greklerin, hendi
lk alar konusunda hibir ey bilmediklerini ifade etmitir [1.1.2;
1.20]. yleyse, biz onlarn barbarlar hakknda yazdklar eyler ko
nusunda ne dnebiliriz? Ve barbarlarn tarihini sadece onlarn bize
anlattklar eylere gre biliyoruz. Thucydides ileri dzeyde filozoflar
karan kendi Grekleri hakkmdaki bu gereklii kurarken sadece zi
raat ve askerlik ileriyle uraan Romallar ayet Tanrdan gelen bir
zel ayrcalklarnn olduunu sylemeyi dilemiyorsak, Romallarn
Kartaca Savalarna kadarki lk alar hakknda ne dnmeliyiz?
XL
[Sokrates, rasyonel ahlk felsefesini temellendirir. Platon metafizikle
onu gelitirir. Atina en incelikli insanlk sanatlaryla parlar. On ki
Levha Kanunlar, 3553 Dnya Yl, 303 Roma Yl]
82 Kronolojik Tablo zerine Notlar

102. Bu zamanda Atinadan Romaya On ki Levha Kanunlar getiri


liyor. Bizim Evrensel H ukuk lkeleri adl eserimizde gsterdiimiz
gibi bu kanunlar medeni olmayan, kaba, insani olmayan, zalim ve
vahi kanunlardr [Op.2.564-580],
XLI
[Grek ordularm Pers lkesinin iine kadar gtren Xenophon, Pers
kuramlarn ak biimde renen ilk kii olur.
3583 DnyaYl, 333 Roma Yl]
103. Bylece St. Jerome, Daniel Tefsirinde, tpk Greklerin Psamme-
ticusun kontrolnde Msr kuramlarndaki ticaret biimlerini anlat
t gibi (Herodotun bunlar anlatmas bu zamana denk der [90])
u anda Xenophondan gelen bilgiye gre onlarn savan zorun
luluklarnn ortaya kard nedenler dolaysyla Perslerle daha fazla
temasa getiklerini anlatr. Byk skenderle Perse giden Aristo bile
bu zamandan nce Greklerin fabl olarak anlatlanlardan baka bir
eyleri olmadn yazmtr. Biz bunu Kronolojik Tabloda belirttik.
Bylece Grekler, yabanc kuramlarn belirli baz eylerini almaya
baladlar.
XLII
[Publilyan Kanunu, 3658 Dnya Yl, 416 Roma Yl]
104. Bu kanun Romann 416. ylnda yrrle girdi ve Roma tari
hinin nemli noktalarn ieriyordu. nk, bu kanunla Roma yne
timi, idarenin aristokratik yapdan halk yapya dntn ilan
etti. Bu yzden bu kanunun hazrlaycs olan Publilius Philo, halkn
diktatr olarak adlandrld. Bu dikkate deer grlmedi, nk,
kanunun dili tam anlamyla anlalmad. Daha sonra bu olguyu tam
olarak aklayacaz [622 vd]. Burada, bununla ilgili varsaymsal bir
fikir vermek yeterli olacaktr [415].
105. Bu kanun ve ayn neme sahip olan Petelyan Kanunu [115],
halk, krallk ve zgrlk kelimelerini tanmlamakta yetersiz
kaldklar iin belirsizlie terk edildiler [666], Bu kelimeler yzn
den, Romulus zamanndan gelen Romallarn hem asil hem de plep
snfndan vatandalardan olutuu, Brutus tarafndan oluturulan
zgrln halk zgrlk olduu gibi yaygn ve yanl bir inan
olutu. Tanmlanmam bu kelime, mevcut ynetimler en yaygn
aristokratik biime sahip olan ve bu yzden bizim zamanmzdakiler-
Giambattista Vico 83

den tamamen farkl olan kahramansal ynetimler hakknda hibir


fikir vermedii iin btn eletirmenleri, tarihileri, siyaset kuramc
larn ve hukuk bilginlerini hataya srkledi.
106. Ormanlardan temizlenmi ak alanda [564] alm bir s
nakta Romulus, aile babalarnn bu snaa gelenlerden tarlalarda
bir gnlk ii olarak tuttuklar yanamalar (clienteles)dan ve koru
ma altna aldklar kiilerden Romay kurdu [561], Bu snmacla
rn vatandalk ayrcalklar yoktu ve bu nedenle sivil zgrl pay
lamyorlard. Onlarn hayatlar babalar tarafndan snma altna
alnd iin, babalar onlarn doal zgrlklerini kendi tarlalarnn
ayr olarak ekilmesini salayarak koruyorlard. Romann kamu ml
k, bu tarlalardan meydana getirilmi olmaldr, tpk, Romulusun
senatoyu bizzat babalardan kurmas gibi.
107. Daha sonra, Servius Tullius tarlalar iilere kendi mlkleri
olarak verdi [266], bu tarlalar babalarnn mlkleriydi ve zerlerinde
saym (vergi) uyguland. Onlar, tarlalar kendileri ekip-bieceklerdi.
Bunu, saymn yk altnda gerekletireceklerdi ve savata canlar
pahasna babalara hizmet edeceklerdi. Tpk, pleplerin halk zgrl
adna patricilere hizmette bulunmalar gibi. Servius Tulliusun bu
kanunu dnyann ilk tarmsal kanunuydu [109] ve o, kahramansal
ynetimlerin temel kurumu olarak saym balatt. Bu kahramansal
ynetimler btn uluslarn en eski aristokrasileridir [420, 619 vd],
108. Daha sonra, Junius Brutus, Tarquinin tiranlma son vere
rek, bir dzenlemeyle Roma ynetimine orijinal eklini verdi ve kon
slleri kurdu -konsller (Ciceronun Kanunlar1mda dedii gibi
[3.2.4]) hayat boyu egemen olan bir kral yerine, ylda iki aristokrat
kraln ynetimi eklinde dzenlendi. Brutus, aristokratlara kar hal
kn zgrln deil de onlarn tiranlarna kar patrici zgrl
n yeniden oluturdu [662 vd]. Ama soylular Servius Tulliusun ta
rmsal kanununa gre pleplerle yaplan anlamalar bozduklarndan,
plepler kendi savunucularn (tribunes) oluturdular ve soylulara ye
min ettirilerek kendilerini kabul ettirdiklerini onaylattlar. Bu savu
nucular halkn yukarda ad geen kanunla tarlalarn kendilerinde
bulunan mlkiyetiyle temsil edilen doal zgrlklerini koruyacakt.
Bylece plepler, soylulardan sivil mlkiyetlerini korumay isterken,
plep savunucular da Marcius Coriolanusu Romadan srdler.
nk o, halka gidip topra srmeleri gerektiini sylemiti. Onlar,
Serviusun tarmsal kanunundan ikyeti deillerdi. Fakat Romu-
84 Kronolojik Tablo zerine Notlar

lusun zamanndaki gnlk ii durumuna geri dndrlmemek iin


daha dolu ve daha gl bir kanun istiyorlard. Aksi takdirde, bildii
miz gibi, patriciler bile ziraat ilerini erefli bir ura sayarken, plep-
ler iin ziraat ilerini kmsemek budalaca bir gurur deil miydi?
Ve bylesine ince bir bahane, ok zalim bir savaa m frsat vermiti?
Marciusa gelince, srgne gnderilmesinin cn almak iin, ken
disini bu dinsiz giriiminden dndren annesinin ve karsnn ackl
gzyalar olmasayd Romay harabeye evirecekti.
109. Btn bunlarn sonucunda, tarlalar ektikten sonra soylular
pleplerden topraklar geri almaya devam ettikleri iin ve pleplerin bu
tarlalarn kendilerinin olduunu iddia edecekleri hibir sivil hareket
hakk olmad iin pleplerin savunucular On ki Levha Kanunlarn
istediler {Evrensel Kanunun lkelerinde [Op. 2.572 vd] gsterildii
gibi), bundan baka hibir giriimde bulunmadlar [422]. Bu kanun
la soylular, tarlalarn quiritary mlkiyetini pleplere tekrar verdiler
[266], Sivil mlkiyet, genslerin kanunuyla yabanclara da verildi ve
bu eski uluslarn ikinci ziraat kanunuydu [107].
110. Bir taraftan, evlilikleri resm yolla olmadndan plepler tar
lalarn yaknlarna brakamayacaklarn grdler, keza, onlarn do
rudan miraslar, akrabalar veya soylar yoktu. Dier taraftan, va
tandalk haklarna sahip olmadklar iin arazilerinin datlmasn
vasiyetnameyle yapamyorlard. Kendileri iin soylularn evlilik bi
imlerini ( connubium ) istediler, bu, resm evlilik anlamna geliyordu.
O hlde, evlenme hizmetinin en resm ksm sadece soylularn yapa
bildii kehanetleri almayla gerekletiriliyordu [488, 490]. Bu keha
netler, zel ve kamusal olarak btn Roma Kanununun en byk
kaynayd. Bu yzden evlilik kurumu babalar tarafndan pleplere
ald. Ama evlilik, hukuk bilgini Modestinus [D. 23.2.1]un tanm
na gre, btn kutsal ve insani haklar paylama {omnis divini et
humani juris communicati) olduu iin ve vatandalk da bundan
baka bir ey olmad iin, babalar bu mnasebetle halka vatandalk
ayrcaln da vermi oldular [598]. Daha sonra, insani istekler
dorultusunda, halk, zel kanun kurumlan, babalarn sahip olduu
g, dorudan miraslk, akrabalk ve soy haklar gibi desteklere
dayal zel hukuk kuramlarnn iletiimini babalara kar gvence
altna almaya devam etti ve bunlarn sonucunda kanuni silsileye,
vasiyetname yapma (baba tarafndan akrabaya), korumaclk kuram
laryla devam edildi [1023]. Ayn ekilde, o, kamu hukukunun keha
Giambattista Vico 85

netlere bal u kuramlarnda da hak iddia ettiler. Konslln on


lara almasyla ilkin, imperium iletiiminin gvence altna alnmasn
ve son olarak da papazlk, piskoposluk yolunun almasyla, kanun
larn bilimi hakkmdaki iletiimin gvence altna alnmasn istediler.
111. Bu ekilde, pleplerin savunucular, grevlerini icra ederek,
yani pleplerin doal zgrlklerini koruma altna alarak btn alan
larda sivil zgrl teminat altna almakta adm adm ilerlediler. Ve
Servius Tullius tarafndan tesis edilen cesus -zincirleme yaplan
deme artk soylulara deil kamu hzinesine yaplmalyd ki, hazine
sava harcamalarnda pleplere destek olsun- temel aristokratik z
grlk kurumundan temel halk zgrl kurumuna doru geliti.
Bunun nasl meydana geldiim daha ileride greceiz [420, 619 vd],
112. Plep savunucular (tribunes) kararl admlarla kanunlar yap
ma gcnde ilerlediler. Horatian ve Hortensian kanunlar, iki zel
acil durum hari halk oylamasnn btn halk zerinde balayc ol
ma durumunu pleplere geniletmedi. Bu iki acil durumdan birinci
sinde, Plepler 304. Roma ylnda Aventinee geri ekilmilerdi. Bu
zamanda, bizim burada varsaym olarak belirttiimiz ve ileride de bir
olgu olarak gstereceimiz gibi, plepler henz vatanda deillerdi
[582-598]. kincisinde, 367. Roma ylnda Janiculuma ekildiler, bu
zamanda plepler hl konsllk paylam iin soylularla mcadele
ediyorlard. Ama yukarda belirtilen bu iki kanun temelinde plepler
sonunda evrensel kanunlar [kendileri kadar soylular da balayan]
yapabildikleri noktaya ulatlar. Bu Romada byk hareketlenmelere
ve isyanlara sebep oldu; yle ki, Publilius Philoyu diktatr yapmak
kanlmaz oldu. Diktatrlk, ynetime en byk tehlikeyi sokmak
tan baka hibir ey meydana getirmeyen bir grevdi. yle de oldu.
nk ynetim, zaman, mekn veya blgesel herhangi bir ayrm
olmakszn bizzat iki stn yasal gce yaylacak ekilde, yle byk
bir bozulmaya dmt ki yklmann eiine gelmiti. Durumun
zararlarn dzeltmek iin Philo, meclisteki plep taraftarlarnn ( co -
mitia tribut) onaylad her eyin Quiritesin (kraliyet taraftarlar
nn, .n.) zerinde balayc olmasn ( omnes quirites teneret) yani,
yzler meclisinde {comitia centuriata) temsil edilen herkes iin de
balayc olmasn emretti (Romallar kendilerini sadece mecliste
Quirites olarak grdler ve tekil olarak Quirit kelimesi Latince yaz
ve konuma dilinde hi bulunmad) [624 vd]. Bu formlle Philo, ka
nunlarn halk oylamasna aykr olarak kanunlaamayacan belirtti.
86 Kronolojik Tablo zerine Notlar

O hlde plepler, imdi soylularn da rza gsterdikleri kanunlarla,


soylularla her ynden eit hle gelmilerdi. Soylularn, ynetimi
ykma gtrecek hibir muhalif neride bulunmadklar bu en yeni
hareketle plepler, senato tarafndan onaylanmakszm btn halk iin
genel kanunlar karabilecek ekilde, soylulardan daha stn duruma
getiler. Roma ynetimi bylece doal olarak halk zgrlne sahip
bir hle gelmiti. Philo, bunu uygun bir ekilde kanunla ilan etti ve
bu yzden halkn diktatr olarak isimlendirildi.
113. Yapsndaki bu deiimle uyumlu olarak Philo, ynetime iki
yetki verdi. Bunlar, Publilyan Kanununun dier iki blmnde ih
tiva edilmitir. Bu zamana kadar senatonun yetkisi lordlar tarafndan
onaylanmaktayd. Yani, nce halkn kararlatrd ey, daha sonra
babalar tarafndan onaylanrd ( deinde patres Ferent auctores)
[944], Bylece, konsllerin seilmesi ve halk tarafndan, ilk rnek
olarak alnm eyleme dayal olarak kanunlarn karlmas, kamunun
hak aramas ve kamunun liykat belgeleriydi. Ama bu diktatr, halici
Roma imperiumunun efendisi, babalar da onlarn muhafzlar ya
parak yetkinin babalar tarafndan meclisin karar vermesinden nce
zgr ve egemen olan halka verilmesinin gerekli olduunu emretti
{in incertum comitiorum eventum). Eer halk, kanun yapmak ister
se, bunu senatonun kendilerine sunduu formle gre yapacakt.
Eer, bunu yapmazlarsa, egemen seimlerini kullanarak [nerilen]
kanunlar eski olarak deerlendiriyorlard, yani, hibir yenilik is
temediklerini ilan ediyorlard [945], Bylece, kamu ileriyle ilgili se
natonun gelecee ynelik faaliyetleri, ya senato tarafndan halka
verilen talimatlar ya da halk tarafndan senatoya verilen grevler
oluyordu. Geriye, census kalmt. nk, hazine imdiye kadar soy
lularn mlkiyeti olduundan, yalnzca soylular censusu yapmt. Bu
kanunla hazine, btnyle halkn mlkiyeti hline geldiinden Philo,
nc olarak pleplerin o zamana kadar hibir pay olmayan tek h
kimlik yetki blgesini (magistracy) de kapsamna ald.
114. Bu hipotezlerin nda Roma tarihini daha ayrntl okuya
cak olursak, yukarda ad geen kelimenin tanmlanmamas [105]
nedeniyle, ortak bir temelden, aralarnda uygun ve zel bir balant
dan imdiye dek yoksun kalm olan orada anlatlan eylere destek ve
tutarllk salandn bin tane test araclyla grrz. Bu yzden bu
varsaymn doru kabul edilmesi gerekir. Bununla birlikte, eer iyi
dnrsek, bunun olgu halinde olduu daha sonra gvenilir ekilde
Giambattista Vico 87

gsterilecek olan [415] bir fikirdeki doruluun dnlmesi bir hi


potezden fazla bir ey deildir. Livynin genellemesi [1.8.5], Romu-
lusun Romay ormandan temizlenmi aklkta snak olarak kur
mas gibi smaklarn, ehirlerin kurucularnn eski bir konsl
(vetus urbes condentium consilium) olduunu ortaya koymaktadr
[17]. Bu hipotez, bize bilmekten midi kestiimiz zamanlardaki
dnyann dier btn ehirlerin tarihini de vermektedir. yleyse bu,
tm uluslarn tarihiyle zaman iinde dnen ideal sonsuz tarihin bir
rneidir [349, 393].
XLIII
[Petelyan Kanunu, 3661 Dnya Yl, 419 Roma Yl]
115. Borca karlk klelik zerine {de nexu) olan bu ikinci kanun,
Romanm 419. ylnda (Publiyan Kanunundan yl sonra) konsl
ler Caius Poetelius ve Lucius Papirius Mugillanus tarafndan ka
rld. Bu kanun, Roma kurumlan tarihindeki en nemli baka bir
noktay ihtiv etmektedir, zira, bu kanunla plepler, borlar nedeniyle
vassaller olarak soylular iin alan kleler olmaktan kurtulmular
dr. Sz konusu bu bor yznden soylular, plepleri kendi zel ha
pishanelerinde hayat boyu kendileri adna almaya zorluyorlard
[612]. Ama imperium zaten hemen halka geirilmesine ramen se
nato, Roma imperiumunun topraklar zerinde egemen idareyi
elinde tuttu. Ultimum veya son merci olarak isimlendirilen senatus
consultum (danma senatosu)un artlar altnda senato, Roma y
netimi zgr olduu srece silahl gleriyle kendisi iin bu gc
korudu. Bylece, ne zaman insanlar Gracchinin tarm kanunlarna
gre bu topraklar datmaya niyetlenseler, senato, konslleri silah
landryordu. Bu konsller, isyanlar bastryor ve bu kanunlarn ya
zarlar olan plep savunucularn cezalandryordu. Bu byk etki
sadece yksek egemenlie bal eRsnn sistemi altnda ortaya ka
bilir [1065 vd]. Bu sistem Ciceronun Catilinesinin [1.1.3] birinde
bir pasajla dorulanmaktadr. Burada Cicero, Tiberius Gracchusun
tarm kanununun ynetimin anayasasn yktn ve onun, konsln,
ad geen kanunun yazarlarna kar, halk silahlandrarak kurulan
bir tertiple Publius Scipio Nasica tarafndan hakl olarak ldrld
n syler. Bu kanun yleydi: Her kim kendini ynetimin gven
liine brakrsa, konsln izinden gitsin {Qui rempublicam salvam
velit consulem seguatur) [Cicero, Tusculan Disputations 4.23.51].
88 Kronolojik Tablo zerine Notlar

XLIV
[Latinlerin ve Greklerin birbirlerini tanmaya balad Tarentum
Sava, 3708 Dnya Yl, 489 Roma Yl]
116. Bu savan sebebi Tarentinelilerin kendi denizlerinde dolaan
Roma gemilerine ve ayn ekilde Roma elilerine kt muamelede
bulunmalaryd. Onlarn mazereti, Florusun ifadesiyle [ 1.13 (18) .5]
yleydi: Romallarn kim olduklarn ve nereden geldiklerini bilmi
yorlard (qui essent aut unde venirent ignorabani). Hlbuki onlar,
su ve kara ile ayrlmam olduklar zaman da ok iyi bilinen ilk halkt.
XLV
[ikinci Kartaca Sava. Livy, nemli durumu bilmediini itiraf
etse de Romann kesin tarihini bu savala balatr.
3849 Dnya Yl, 552 Roma Yl]
117. Livy, ikinci Kartaca Sava dneminden bu yana olan Roma
tarihini kesin dorulukla yazd iddiasnda bulundu ve Romallarn
yapt btn savalarn en hatrlanr olanlarn betimlediini gsterdi
[21.1.1; cf 6.1.3], Kaytlarn muazzam okluu yznden o, genelde
kesin olan daha nl eyler hakknda yazmtr. Ancak, o nemli
durumu bilmiyordu ve bilmediini aka kabul ediyordu [21.15,
38]. Birincisi, Konsl Hannibal, Saguntumun istilsndan sonra
ordusunu Ispanyadan talyaya m yrtmt? kincisi, Alplerin
zerinden geerek Cottian veya Pennineye mi gelmiti? ncs,
yannda ne kadar ok gc vard? Bu nc mesele hakknda, eski
yllklarda geni bir fikir ayrl vard. Bazlar 6000 svari ve 20.000
piyade, bazlar da 20.000 svari ve 80.000 piyade olduunu yaz
mt.

[SONU]
118. Notlardaki tartmamzda grlebilecei gibi btn bunlar eski
gentil uluslardan bize ulamtr. nk, bu Tablonun kapsad za
manlar ok belirsiz gzkmektedir. yle ki, btn bunlarda, biz,
deyim yerindeyse hi kimsenin olmad bir alana girmi oluyoruz.
Burada kanunun kural ilk igal eden tasarruf hakkn elde eder
{occupanti conceduntur) Eer, sk sk farkl bir ekilde ve uluslarn
insanclnn ilkeleri zerine imdiye kadar savunulmu fikirlere
dorudan zt olan zamanlar hakknda dnrsek, hi kimsenin hak
Giambattista Vico 89

kna saldrm olmadmza gvenebiliriz, zira tm insanl kap


sayan ilkelerle ilgili u na kadar olumu olan fikirlere de dorudan
muhalefette bulunmu olacaz. Byle yapmakla, yani sahaya izinli
girmeyi istemekle ilkeleri bilimsel ilkelere indirgeyeceiz; bu ilkelerle
baz tarih olaylarnn kkenlerine ulalabilir. u na kadar olaylarn
ortak temelleri, srekli art ardalklar ve aralarnda tutarllklar yok
gibi grnmektedir.
[KISIM II]
Tem el eler

119. Kronolojik Tabloda ele alman konulara bir ekil vermek ama
cyla imdi hem felsefi hem de filolojik olan birka akla uygun ve zel
postlat ve baz netletirilmi tanmlar da ieren aadaki aksiyom
lar neriyoruz. Ve tpk kann canllarn vcutlarnda yapt gibi bu
Temel eler de bizim Bilimimizin iinde akar ve uluslarn ortak
tabiat hakkndaki akl yrtmelere canllk verir.
I
120. nsan, zihninin snrsz ve belirsiz yapsndan dolay, her nerede
ve her ne zaman cehalete dse kendisini her eyin ls sayar ve
yle kabul eder.
121. Bu aksiyom, insann iki ortak zelliini aklar. Bir taraftan
sylenti kendi yolunda geliirken (fama crescit eundo) , dier taraf
tan da o eyin kendi huzurunda sner (m inuit praesentia famam).
Uzun srete ise sylenti dnyann balangcndan beri yol almtr.
imdiye kadar tarafmzdan bilinmeyen uzak lk alar zerine olan
btn abartlm dncelerin daimi kayna olmutur. Tacitus, eseri
Life o f Agricola da yle demektedir [30] bilinmeyen her zaman
abartlr ( omne ignotum pro magnico esi).
Giambattista Vico 91

II
122. nsan zihninin dier bir zellii de, insanlarn, uzak ve bilinme
yen eyler konusunda bir dnce oluturamad her durumda,
onlar haknda, aina olunan ve mevcut eylerle hkm vermesidir.
123. Bu aksiyom, btn uluslar ve btn bilginler tarafndan ka
bul edilmi olan insanln ilkeleri konusundaki tm hatalarn ard
arkas gelmez kaynana iaret eder. Bilginler, bu ilkelerin farkna
varmaya ve uluslar incelemeye baladnda, insanlarn, eylerin
tabiat ile birlikte dar, ham, kaba ve olduka karanlk olmas gereken
insanln kkenleri hakkmdaki tahminleri, aydnlanm, kltrl ve
ihtiaml zamanlarnn bak as zerine kurulmutu.
124. Bu balk altnda uluslarn ve bilginlerin gr olmak
zere iki tr gr ortaya kar.
III
125. Uluslarn gururu hakknda, Diodorus Siculusun altn bir deyii
vardr [1.9.3], Ona gre, ister Grek olsun ister barbar olsun, btn
uluslar u ayn kanya sahiptir: Btn dier uluslardan nce o ulus,
insan yaamnn rahatlklarn icat etmitir ve onun tarihi dnyann t
balangcna kadar geri gider.
126. Bu aksiyom, antik dnyann insanclnn ilk kurucularnn
hep birden Kaideliler, skitler, Msrllar ve inliler olduunu gste
rir. Ancak, Yahudi Flavius Josephus [A. A. 1.12] kendi ulusunun,
yani branilerin btn milletlerden ayr bir ekilde yaadklarn iddia
eder [bo bir vnme] ve kutsal tarih, Kaideliler, Msrllar, skitler
ve gnmzde inlilerin emin olduklarnn aksine dnyann ok
gen olduunu iddia etmektedir. Bu, kutsal tarihin doruluunun
byk bir delilidir.
IV
127. Uluslarn bu kansna bilginlerin bildikleri eylerin dnya ka
dar eski olduu kans eklenir.
128. Bu aksiyom, bilginlerin, eskilerin esiz hikmeti zerine b
tn fikirlerini dlar. Bize kadar ulamam olan Kaideli Zerdtn,
skitli Anakarsisin kehanetlerini; ve kere kutsal olan Hermesin
Poimandemi, Orphics (ya da Orpheusun msralarn), Pythago-
rasn Altn Msralarnn kehanetlerini, bunlar hakknda btn ayrt
92 Teme! eler

edici eletirmenlerin hemfikir olduu gibi, hilekrlkla sular. Dahas


bu aksiyom, bilginlerin Msr hiyerogliflerine bahettikleri tm mistik
anlamlar ve Grek fabllarnda okuduklar felsefi alegorileri mnase
betsiz bularak reddeder.
V
129. Felsefe, insan rkna faydal olmak iin, zayf ve dkn insan
ykseltmeli, dorultmak, ayaa kaldrmal ve onun tabiatn parala
mamak ve onun bozulmasna izin vermemelidir, onu rmeye b
rakmamaldr.
130. Bu aksiyom, duygular bask altnda tutmaya abalayan Sto-
allar ve duygular l alan Epikrcleri bizim Bilim ekolmzden
uzaklatrr. Her ikisi de lah inayeti yalanlad iin, Stoallar, ken
dilerini kadere, Epikrcler ise talihe brakrlar. Ayrca, Epikrcler,
insan ruhunun bedenle birlikte ldn iddia ederler. Her iki grup
takiler de manastr tipi veya mnferit filozoflar olarak isimlendiril-
melidir. Dier taraftan [bu aksiyom] ekolmz iin siyasi filozoflar
kabul eder ve hepsinden nce u ana noktada btn kanun yap
clarla hem fikir olan Platoncular kabul eder: lah inayet vardr. n
sani tutkular lml hle getirilmeli ve insani faziletlere dntrlme
lidir. nsan ruhu lmszdr. Bylece, bu aksiyomdan bu Bilimin
[333, 360] ilkesi elde edilmi olur.
VI
131. Felsefe, insan olmas gerektii gibi ele alr ve bylece, ok az
olsa da Platonun Cumhuriyetinde yaamay arzu edenlerin hizme
tinde olabilir ve Romulusun ayaktakmnm seviyesine inmez.
VII
132. Yasama (legislation) insan, insan toplumunda iyi davranl h
le dntrmek iin, olduu gibi ele alr. nsanlk tarihi boyunca in
sanlk rknda var olan kt alkanlk olan vahet, cimrilik ve ihti
rastan baka, asker, tccar ve yneten snf olmak zere snf ya
ratr ve bylece, g, zenginlik ve ynetimlerin hikmeti ortaya kar.
Ve yine, yasama, yeryzndeki tm insanl kesinlikle ykabilecek
olan bu byk ktlkten insanlarn mutluluklarn garanti ede
cek sivil kurumlan da ortaya karr.
Giambattista Vico 93

133. Bu aksiyom, lah inayetin var olduunu ve onun lah yasal


bir zihin olduunu ispat eder. nk, tutkular dnda, insanlarn
her biri kendi zel faydalarna meyillidirler. Bunun iin vahi hayatta,
vahi hayvanlar gibi yaarlar. Yasama ise, insanlarn insani bir top
lumda yaabilecekleri sivil kurumlan yaratmtr.
VIII
134. eyler doal yaplarnn dnda var olamazlar.
135. Dnyann hafzasnda olabildii kadar geriye gidildiinde in
sanolunun toplumda yaam olduu ve hl rahat bir ekilde top
lum iinde yaad gerei dikkate alndnda, bu aksiyom tek ba
na en iyi filozoflarn ve ahlk teologlarnn Septik Carneades ve
Epikurose kar hl sren byk tartmalarna son verir. Bu tar
tmaya Grotius bile son verememiti. Tartma uydu: Kanun, tabiat
tarafndan m, sonradan m var klnmaktadr yoksa insan, doutan
m sosyaldir? Aslnda, bu iki tartma da ayn eydir [309].
136. Bu ayn aksiyom VII. aksiyom ve onun sonularyla birlikte
insann zgr seiminin olduunu, bununla birlikte, tutkularndan
deerleri in etmekte zayf olduunu fakat doal olarak lah inayet
tarafndan ve doast lah ltufla Tanrnn insana yardm ettiini
ispatlar [310].
IX
137. eylerin gerekliinin ne olduunu bilmeyen insanlar kesin olan
ey hakknda hzlca karar verirler. yle ki, onlarn zeklar bilgi
(scenza) ile tatmin edilemezse de, en azndan iradeleri bilince
( coscienza) dayanabilir.
X
138. Felsefe akl temaa eder. Gereklik bilgisinin nereden geldiini
aratrr. Filoloji ise, insani seimin yazar olan akla dikkat eder. Bu
radan da kesinlik hakkmdaki bilin ortaya kar [163, 325].
139. Bu aksiyomun ikinci ksm, filologlar dendiinde btn gra
mercileri, tarihileri, eletirmenleri kasteder. Bunlar, hem lkelerinde
kendi detleri ve kanunlar hem de yurtdmda savalar, barlar, itti
faklar, seyahatler ve ticaret bakmndan insanlarn dillerini ve fiillerini
incelemektedirler.
94 Temel eler

140. Bu ayn aksiyom unu da gsterir: Filozoflar, filologlarn


yetkisine bavurarak akl yrtmelerinde kesinlie varmadklar iin
yar yarya baarsz olmulardr ve ayn ekilde filologlar, filozoflarn
akl yrtmelerine bavurarak gerekliin yaptrm hakknda onlar
dikkate almadklar iin yar yarya baarsz olmulardr. Eer, bunu
yapsalard kendi ynetimlerine ok faydal olacaklard ve bu Bilimi
kavramakta bizi ncelemi olacaklard.
XI
141. Tabiat gerei ok kesin olmayan insani seim, gene rin doal
hukukunun iki kayna olan, insani ihtiyalar veya faydalara nazaran
insanlarn ortak duyusu tarafndan kesinlik kazanr ve belirlenir.
XII
142. Ortakduyu, btn bir snf, bir halk, btn bir ulus veya tm
insan rk tarafndan paylalan, zerinde dnlmeksizin verilen
hkmdr.
143. Aadaki tanmla birlikte bu aksiyom, bin yldan daha fazla
bir sre yazarlarn eletirilerine konu olmaktan uzak olan uluslarn
kurucular zerine yeni bir eletiri sanat ortaya koyacaktr [392],
XIII
144. Birbirini tanmayan tm insanlar arasnda doan birrnek d
nceler ortak bir gereklik zeminine sahip olmaldr.
145. Bu aksiyom, gene rin doal hukukunda belirtilen eyi ta
nmlamak iin ilah inayet tarafndan uluslara retilen lt olarak
insan rknn ortak duyusunu kuran byk bir ilkedir [321 vd] ve
uluslar bu belirlilie, ayrntlardaki deimelere ramen, bu hukuk
bakmndan aralarnda temel olan anlamay tanyarak ularlar. B
tn farkl gelimi (articulated) dillerin kkenlerini tayin eden zihin
sel bir szlk buradan kar. Btn uluslarn zaman iindeki tarihle
rini bize veren ideal sonsuz tarihin kavranmas da bu szlk vasta
syla gerekleir. Bu aksiyomlar, bu szle ve ksaca nerilecek olan
bu tarihe uygundur [162; 240, 294].
146. Bu ayn aksiyom, ilk olarak tek bir ulustan kp daha sonra
dier uluslarn bu ilk ulustan ald dnlen gene rin doal hu
kuku zerine imdiye kadar ileri srlen tm fikirleri deerlendirir.
Bu hata, Msr ve Greklerin, bo bir vnmeyle medeniyeti dnyaya
Giambattista Vico 95

kendilerinin yayd eklindeki kt rnekle cesaret bulmutur. On


ki Levha Kanunlarnm Romaya Yunanistandan geldii eklindeki
kurguyu byten de bu hata olmutur [284 vd]. Eer durum byle
olsayd, ortada, ilah inayetin doal olarak btn uluslarda insani
detlerle kurduu bir hukuk deil de insani hkmlerle dier insan
lara iletilmi meden bir hukuk olurdu. Tersine bu, batanbaa bu
kitapta gstereceimiz srekli ilerden biri, gens,rin doal hukuku
nun dierlerinden habersiz olan eitli halklar arasnda ayr kken
lere sahip olduunu gstermek ve savalarn, eliliklerin, birliklerin
ve ticaretin bir sonucu olarak btn insan rknda ortak olan tan
mak olacaktr [550].
XIV
147. Kurumlarn yaps, belli zamanlarda ve belli koullarda ortaya
kmalarndan (nascimento) baka bir ey deildir. artlar ve zaman
uygun olduunda kurumlar ortaya karlar.
XV
148. Kurumlarn ayrlmaz zellikleri, onlar vcuda getiren deiim
veya koullar nedeniyledir. Bu zellikler yoluyla biz, bir kurumun ta
biatnn veya douunun (.natura o nascimento) baka trl deil de
bu ekilde olduunu dorulayabiliriz.
XVI
149. Halk gelenekleri, ortaya k nedeni ve uzun sre btn insan
lar tarafndan korunan deer yoluyla, gerekliin halka ait zeminini
etkilemi olmaldr.
150. Bu Bilimin dier byk bir ii de bu gereklerin oluum ze
minlerini ortaya koymak olacaktr. Bu gerekler, yllarn geii ve dil
lerdeki ve detlerdeki deiikliklerle birlikte yanllkla kuatlm ola
rak bize kadar ulamtr.
XVII
151. Halk azlar (vulgar tongues), dillerin biimlenmeye balad
zamanda kullanmda olan halkn eski detleri bakmndan en nemli
tanklar olmaldr.
96 Temel eler

XVIII
152. Tam olarak geliinceye kadar baskn bir halk az olarak ken
dini temellendiren eski bir ulusun dili, dnyann ilk gnlerindeki
detler iin byk bir tank olmaldr.
153. Bu aksiyom, gene rin doal hukukunun (onlarn anlalma
snda tartmasz olarak Romallar stndr) en nemli filolojik de
lillerinin Latince konuma dilinden karlabileceini ifade eder. Ayn
sebeple, Germen dil bilginleri de ayn eyi yapabilirler. nk, Ger
men dili de eski Roma dilinin sahip olduu ayn zellie sahiptir
[ 110].
XIX
154. Eer, On ki Levha Kanunlar, Satrn anda ortaya kan ve
hi deimeden kalan Latium halklarnn detleriyse, bu Kanun, La-
tium insanlarnn eski doal hukuklarnn en byk delilidir.
155.Bunun dorulanmas iin yllarca nce Evrensel Kanun ilke
lerinde gsterdiimiz gibi u andaki bu alma da konuyu daha faz
la aydnlktacaktr.
XX
156. Eer Homerin iirleri eski Yunan geleneklerinin sivil tarihle
riyse, Antik Yunann insanlarnn doal kanunlarnn iki muhteem
hzinesini meydana getiriyorlar demektir (904).
157. Burada kabul edilen eyin doru olduu daha sonra gsteri
lecektir (780-904).
XXI
158. Grek filozoflar, uluslarnn izledii doal ak hzlandrdlar.
nk bu filozoflar ortaya ktklarnda Grekler hl kat bir barbar
lk iindeydiler ve bu durumdan en yksek zarafete derhal gei yap
tlar ve ayn zamanda hem tanrlar hem de kahramanlar zerine or
taya koyduklar fabllar bozulmadan korudular. Romallara gelince,
onlar (geleneklerinin) gelimesinde ayn hzda ilerlemelerine karn,
tanrlaryla ilgili tarihi grme gcn byk lde kaybettiler (yle
ki, Msrllarn isimlendirdikleri Tanrlar a, Varro tarafndan Ro
mallarn karanlk dnemi olarak ifade edilmitir) ama gnlk halk
dilinde kahramanlk tarihlerini korudular, bu tarih Romulustan Pe-
telyan Kanunlarna [104-115] kadar olan dnemi kapsar ve grie-
Giambattista Vico 97

ektir ki bu tarih, Grek Kahramanlar ann ebed bir tarihsel mi


tolojisidir.
159. insani sivil kurumlarn bu tabiat Fransz ulusu rneiyle
dorulanmtr. Zira XII. yzyl barbarlnn ortasnda orada nl
Paris Okulu alm ve burada Cmlelerin Efendisi olmakla nlen
mi Peter Lombard, anlalmas g olan skolastik teoloji zerine
dersler vermeye balamtr ve Homerin iiri gibi, Fransz kahra
manlarna ait btn fabllar Parisli Piskopos Turpinin tarihinde hl
yaamaya devam edegelmitir. Franszca paladin (Orta a val
yesi) olarak isimlendirilen bu kahramanlarn fabllar daha sonra pek
ok roman ve iire konu ve ilham olmutur. Barbarlktan bu incelikli
bilimlere vaktinden nce gei yznden Franszca, en byk kibar
lk dili olma vasfn kazanmtr. Gerekten ylesine bir kibarlk dili
olmutur ki, yaayan btn dillerden, en ok Antik Yunanm Atina
blgesinin lehesine benzeyen ve Grekenin olduu gibi, bilimsel akl
yrtme iin kullanlan tm dillerin en iyisi gibi grnmektedir.
Greke gibi Franszcada da pek ok nl ses vardr, bunlar barbar
konuma dilinde doal olarak mevcut olup nszleri nllerle bir
letirmede yetersiz kalmaktadr.
Bu iki dille ilgili sylemi olduumuz eyleri dorulamak iin
burada, genlerin belleklerinin azimli, hayal glerinin canl ve yara
tclklarnn hzl olduu gen ya dnemleri hakknda bir gzlem
daha ilve edebiliriz. Genler, bu yata zeknn barbarl denebile
cek zihinlerinin hl bedenlerine bal olma huysuzluuna boyun
emeksizin dillerle ve dzlem geometrisiyle megul olabilirler. Ama
eer, onlar, henz olgunlam bu dnemde metafziksel eletiri ve
cebir gibi ok ince almalara geerlerse, dnme biimlerinde ha
yat boyu incelikli olurlar ve herhangi byk bir ii yapamaz duruma
derler.
160. Ama bu ii daha fazla derinlemesine dndmzde de
sz konusu etkiye ynelik baka bir nedene ulatk ve bu neden belki
de daha uygundur. Romulus, Romay Latiumun daha eski ehirleri
nin ortasnda bir smak aarak kurdu. Livy, bunu genel anlamda
ehirlerin kurucularnn konseyi olarak tanmlamaktadr (vetus
urbes condentium consilium [17]); zira, iddet hl hkmranln
srdrd iin Romulus, doal olarak Roma ehrini, zerinde dn
yann en eski ehirlerinin kurulmu olduu ayn kurum zerine
kurdu [561]. Latiumun halkn (vulgar) konuma dillerinin zaten
98 Temel eler

ok ilerlemi olduu bir zamanda, Roma detleri byle kkenden


gelitii iin ok iyi ilerlemitir. Yani, Grek sivil kuramlarnn kah-
ramansal konumalardan yola km olmas gibi Roma sivil kurum
lan da Romallarn sradan halk dili tarzndaki konumalardan yola
kmt. Bylece, eski Roma tarihinin, Grek kahramanlk tarihinin
devam eden bir mitolojisi olduu grlecektir. Ve Romallarn, dn
yann kahramanlar olmalarnn nedeni bu olmaldr. Zira, Roma,
Latium dnyasnn dier ehirlerini, sonra talyay, en sonunda da
tm dnyay kendisine boyun edirmitir. nk kahramanlk, Ro
mallar arasnda hl bir filizlenme aamasndayken, tersine olarak,
dier ehirleri fetheden Romann byklnn kendilerinden k
t Latiumun dier halklar arasnda kahramanlk azalmaya bala
m olmaldr.
XXII
161. nsani kuramlarn tabiatnda, insani sosyal yaamda uygulana
bilir olan eylerin cevherini (tz) ayn ekilde kavrayan ve onu birok
farkl ekillerde, ayn eylerin farkl grnleriyle ifade eden btn
uluslar iin ortak bir zihinsel dil olmaldr. Bunun ispat, halk hikme
tinin ataszleri veya vecizeleridir. Bunlarda, eski ve modern uluslarn
var olmas gibi temelde ayn anlama gelen ok farkl ifade biimlerine
rastlanr [445],
162. Bu ortak zihinsel dil, bizim Bilimimize zg olup bu bilimin
nda dilbilimciler, yaayan ve eitli gelimi (articulated) l dil
lerin tamam iin ortak olan bir zihinsel szlk gelitirebileceklerdir
[482], Bunun bir rneini Yeni Bilimin [Op. 3.387 vd] ilk basmn
da vermitik. Orada l ve yaayan dillerin byk ounluunda, ilk
aile babalarnn isimlerinin, onlara, aile durumundaki ve ilk ynetim
ler hlindeki uluslarn kendi dillerini ekillendirdii bir dnemde, de
iik zellikler yznden verildiini ispatladk. Bizim bu kk ara
trmamz imkn verdii lde, tarttmz btn konularda bu
szlkten faydalanacaz.
163. Buraya kadar ifade edilen I-IV. nermeler, bize imdiye ka
dar insanlk ilkeleri konusunda kabul edilen tm dnceleri rt
mek iin bir zemin hazrlar. rtmeler bu dncelerin ihtimal d
hilinde olmaylarn, anlamszlklarn, aykrlklarn ve imknszlk
larn ortaya koyar. Bize gerein temellerini veren V-XV. nermeler,
sonsuz bir dnce iinde uluslarn bu dnyasn dnmeye hizmet
Giambattista Vico 99

edecektir. Aristoteles tarafndan ifade edilen her bilimin zellii u


dur: Bilim, evrensel ve sonsuz olan eyle yaplmaldr (scientia debet
esse de universalibus etaeternis) [Metafizik 1003a 15; 332], XV[1]-
XXII. nermeler bize kesin olann temellerini verecektir. Onlar kul
lanarak biz, gerekte, olguda, dncede incelediimiz uluslarn bu
dnyasn grebileceiz. Bunu yaparken, felsefe yapmann en iyi
yntemi olduu iddia edilen Lord Verulam, Francis Baconn yn
temini kullanacaz. Bacon, Cogitata [et] visa kitabn tabiatn ku
mrularna dayanarak oluturmutur. Biz, bu yntemi insanln sivil
kurumlarna aktararak kullanacaz [137 vd, 359].
164. Yukarda ne srlen nermeler geneldir ve bal bana bi
zim Bilimimizin temelleridir ve daha sonraki nermeler ise zel olup
deindii deiik konulara ilikin daha zel temeller salar.
XXIII
165. Kutsal tarih, bize kadar ulaan en eski p ro f an btn tarihlerden
daha eskidir. nk o, ataerkil tabiat devletini sekiz yzyl aan bir
zaman diliminde ve en nemli ayrntlarna kadar anlatmaktadr; ya
ni, siyaset kuramclarnn zerinde hemfikir olduklar, daha sonra
halklarn ve ehirlerin kendilerinden ortaya kt aileler devletini di
le getirmektedir. Bu aile devleti hakknda profan tarih bize ya hibir
ey anlatmamtr ya da ok az ey anlatmtr ama bu birazck an
latlanlar da olduka bulanktr.
166. Bu aksiyom, bize Diodorus Siculus [125] tarafndan iaret
edilen, ulusal gurura kar olmak zere kutsal tarihin gereini ispat
lar. nk braniler, dnyann balangcndan beri en ince ayrntla
rna kadar anlarn korumulardr.
XXIV
167. brani dini, gentil uluslarn k noktas olan kehanetin yasak
lanmas zerine ve gerek Tanr tarafndan kurulmutur [365, 381].
168. Bu aksiyom, eski dnyann tamamnn braniler ve gentiller
(brani olmayanlar) olarak blnmesinin temel nedenlerinden biridir.
XXV
169. Tufann dnya apnda olduu ispatlanr ama bu gerekten
Martin Schoockun filolojik delilleriyle ispatlanmamtr. nk, bu
deliller ok nemsizdir. Ayrca, Giovanni Pico della Mirandola tara
100 Temel eler

fndan izlenen Kardinal Pierre dAillynin astrolojik delilleriyle de is-


patlanmamtr. Pierre dAillynin ortaya koyduu deliller de kesin
likten uzaktr, olduka hataldr. nk, Yahudiler tarafndan r
tlm olan ve imdi de Eusebius ve Bedenin hesaplamalarn redde
derek Yahudi Philonun hesaplarn izleyen Hristiyanlar tarafndan
rtlen Alfonsin Tablolar zerinde yaptklarna gvenir. Ama bi
zim delilimiz, fabllarda fark edilen fiziksel tarihlerden elde edilecek
ve ortaya konulacaktr [192-195, 380],
XXVI
170. Devler, tabiatlar gerei, muazzam derecede byktler, gez
ginlerin Amerikann eteinde Patagonyallarn [Byk Ayakllar] l
kesi denilen yerde bulunduklarn rapor ettikleri iri vahi yaratklara
benziyorlard. Filozoflar tarafndan bu yaratklarla ilgili olarak ileri
srlen bo, eksik ve yanl nedenleri dikkate almakszn, Chassa-
nionun kitab De gigantibuta toplanp izlendii gibi, biz de, Julius
Sezar [G. W. 4.1; 6.1] ve Cornelius Tacitus [G. 4] tarafndan eski
Germenlerin dev yapl boylaryla ilgili gzlemlerine dayanarak, ks
men fiziksel, ksmen de ahlki olan nedenler ne sreceiz. Bizim
grmze gre bu nedenler, onlarn ocuklarnn yabanl eitimle
rinden karlmaktadr [ 195].
XXVII
171. Romallar hari, btn dier eski gentil milletlerin tarihi hak
knda bildiimiz her eyi kendisinden rendiimiz Grek tarihi tufan
ve devlerle balar.
172. XXVI. ve XXVII. aksiyomlar tm insan rknn kkeninin u
iki tre ayrldn ak bir biimde ortaya koyar: Birisi, devler, dieri
normal yapya sahip olan insanlar. lki, gentillerdir. Sonraki ise, b-
ranilerdir. Ayn zamanda bu fark birincilerin yabanl eitimlerinin ve
kincilerin insani eitimlerinin tek sonucu olarak ortaya km olabi
lir. Bundan dolay, branilerin, gentillerden farkl bir kkene sahip
olduklar ortaya kar [369-373].
XXVIII
173. Msrllardan iki byk fikir kalnts bize kadar gelmitir. Bun
lardan biri Msrllarn kendilerinden nceki dnya tarihini aa
ayrmalardr. Bu alar, Tanrlar a, Kahramanlar a ve nsan
Giambattista Vico 101

lar adr. Dieri bu a sresince dilin konuulmu olmas


dr, bu diller alara uygun olarak ortaya kmlardr ve bunlar hi
yeroglif veya kutsal dil, sembolik veya figratif (kahramanlkla ilgili)
dil ve hayatlarnn ortak ihtiyalarn iletmek iin konvansiyonel ia
retler kullanan insanlarn halk dili ve mektup tarzndaki dilidir [52,
432 vd].
XXIX
174. Kendi dili kesinlikle kahramansal olan Homer iki iirinin be
pasajnda [437] daha eski olan bir dilden sz eder ve bu dili tanrla
rn dili olarak isimlendirir.
XXX
175. Varro, otuz bin tanrnn ismini toplama sabrn gstermitir.
nk, Grekler bu kadar tanr saymlard. Bu isimler, fiziksel, ah
lki, ekonomik birok gereksinimle veya en eski zamanlarn sivil ha
yatyla ilgiliydi [Augustinus, C. G. 6.2-9; 4.8].
176. XXVIII -XXX. aksiyomlar insanlarn dnyasnn her yerde
dinle balad gereini ortaya koyar. Bu, Bilimin ilkesinden bi
rincisi olacaktr [333 vd],
XXXI
177. Her nerede bir halk, silahlar retip vahi hle geldiyse orada
artk insani kanunlara yer kalmamtr. Bu vahilii aza indirmenin
veya yok etmenin tek gl arac da dindir.
178. Bu aksiyom lah inayetin, vahet ve iddetin kanun d du
rumundan insani duruma getirilme srecini ve yine, onlar arasnda
uluslarn kurulma srecini balattn ortaya koyar. Bu, insanlarn
kafasnda kark bir kutsallk idesinin uyandrlmasyla olmutur.
Onlarn lah inayetten habersiz olduklar zamanlarda bu kutsallk
dncesini ait olmad eye yklemilerdir. Bylece, bu hayal kut
sallk terrnn iinden geerek kendilerini dzene koymaya bala
mlardr [377 vd].
179. Thomas Hobbes, Sert ve Vahi Adamlaf mn arasnda bu
rumlarn bu lah inayet ilkesini grmekte baarsz olmutur. nk,
ilkeleri aratrrken asl konudan ok uzaklam ve Epikrcln
ans anlayndan dolay hataya dmtr. Grek felsefesine, ke
sinlikle yoksun olduu ok byk bir ksm ilve etmek suretiyle
Grek felsefesini zenginletirmeyi dnmtr (George Paschn De
eruditis huius saeculiinventid inde gzlemledii gibi): Hobbesa g
102 Temel eler

re, eksik ksm uydu: nsan rknn tm toplumlarnda insann ince


lenmesi. Ama sonu, giriilen bu abann asillii kadar olumsuzdu.
Zaten, Hristiyan dini bu konuda kendisine ilham vermeseydi Hob-
bes bu projeyi kavrayamazd bile. Hristiyan dininin anlatmaya al
t ey, sadece adalet deildir, bunun yannda, btn insanlk iin
iyilik yapmaktr. te, bu noktadan Polybiusun u yanl mtalaas
nn rtlmesi balar [6.56.10], Polybiusa gre eer dnyada
filozoflar olsayd dinlere ihtiya olmazd. Hlbuki, din olmadan hi
bir ynetim doamaz ve eer dnyada hibir ynetim olmasayd,
dnyada filozoflar da olmazd.
XXXII
180. nsanlar eylerin meydana geliindeki doal nedenleri bile
mediklerinde hatt benzer eylerle analoji yoluyla bu nedenleri ifa
de edemediklerinde, bu bilinmeyen eyleri kendi tabiatlarnn zel
likleriyle akladlar. Mesela, sradan halk, mknats demiri sever ek
lindeki bir ifadeyi kullanmtr.
181. Bu aksiyom, ilk aksiyomun bir parasdr [ 120], yani, insan
zihni belirsiz tabiatndan dolay her nerede bir bilinmezle karlasa
kendisini bilmedii her ey iin evrenin kural yapar.
XXXIII
182. Cahillerin, fizik bilgileri kaba bir metafiziktir. Onlar, bu kaba
metafizik yoluyla, kutsal iradenin kendisiyle i grd aralar d
nmeksizin bilmedikleri eylerin nedenlerini Tanrnm iradesine
yklerler.
XXXIV
183. Bu insan zihninin doru bir zellii olup Tacitus bunu u ekil
de ifade etmitir: Zihinler, bir kez korktu mu, yani nedenleri anla
yamad m derhal btl inanlara eilimli hle gelir (mobiles ad su-
perstitionem perculsae semel mentes) [A. 1.28]. nsanlar bir kez
korku dolu bir btl inanca tutuldu mu hayal ettikleri, grdkleri,
hatt yapp rettikleri her eyi artk o btl inanca isnat ederler
[379],
Giambattista Vico 103

XXXV
184. Hayret, cehaletin kzdr; ve hayret edilen ey ne kadar bykse,
hayret de o kadar ok byr [375].
XXXVI
185. Akl yrtme gc zayf olduu oranda hayal gc grece daha
byk ve gldr.
XXXVII
186. iirin en yce ii, duyumsuz eylere duygu ve tutku (ak) yk
lemektir. Ellerindeki cansz eylerle oyun oynarken onlarla sanki ya
ayan kiilermi gibi konumak ocuklarn zelliidir.
187. Bu filolojik-felsef aksiyom bize, dnyann ocukluunda in
sanlarn doal olarak yce airler olduklarn kantlar [376].
XXXVIII
188. Bu, Lactantius Firmianusun eserinde bulunan {lahKurumlar
1.15] altn deerinde bir pasajdr. Bu pasajda o, unlar syleyerek
putperestliin kkenlerini ele alr: Balangta kaba insanlar [yani ],
tanrlar, ya onlarn harikulade baarlar (insanlara harikulade g
rnse de yine de basit ve kaba olan) ya da her zaman olduu gibi
onlarn o zamanki glerine duyduklar hayranlklar veya insanla
saladklar faydalar sebebiyle adlandrmlardr.
XXXIX
189. Merak -insann doutan gelen zellii, cehaletin kz ve bilgi
nin anasdr-. Zihnimizde bir hayret uyand zaman, rnein, her
nerede olaanst bir tabiat olay grsek, mesela, bir kuyruklu yldz,
yalanc Gne, bir le vakti yldz grsek, derhal bu eyin ne an
lama geldiini sorma alkanlmz vardr.
XL
190. Korkutucu btl inanlarla dolu olan bycler, son derece
vahi ve zalimdirler. Gerekten, ktlklerini sergilemeleri gereki
yorsa masum ocuklar ldrmekten ve paralamaktan ekinmezler.
191. XXVIII-XXXVIII arasndaki nermeler bize kutsal iirin
veya iirsel teolojinin balanglarn aklar. XXXIden sonraki ner
meler bize Putperestliin balanglarn; XXXIXdan sonrakiler ke
104 Temel eler

hanetlerin balanglarn; ve en son olarak da XL, bize, kana susa


m dinlerle ilgili olarak kurban etmenin balanglarn verir. Bu
kurban etmeler, ilkin, kaba ve vahi insanlar arasnda, insan-kurban-
lar adama ve sunmalarla balad. Bunlar, Plautustan rendiimize
gre [Amphitryon 4.2.15f?], Latinler tarafndan halk dilinde, Sa
trnn Kurbanlar (Saturni hostiae) olarak adlandrld. Bunlar Fe
nikeliler arasnda, bu yanl tanrsalla adanm ocuklar atee atan
Molocha adanan kurbanlard. Bu adamalardan bazlar, On ki Lev
ha Kanunlarnda [4.1] korunmutur. Bu eyler, u deyiin gerek
anlamn vermektedir: Korku, dnyada ilk nce tanrlar yaratt
(.Primos in orbe deos fecit timor) [Statius, Thebaid 3.661]: Yanl
dinler, sahtekrlktan deil, safdillikten domutur. Ayn ekilde,
Agememnonun da kendi z kz dindar Iphigeniay talihsiz bir ye
min ve adak uruna kurban etmesi, tanrsal inayetin dnden
kar. -B u olay, Lucretius [1.102] dinsizce bir tutum iinde yle
haykryor: ylesine bykt ki dinin tevik ettii ktlkler ( Tan-
tum religio potuit suadere maiorum)-. Btn bunlar, bu cyclojAarn
oullarn ehliletirmek ve onlar bir Aristides, bir Sokrates, bir La-
elius ve bir Scipio Africanusun insanlk dzeyine getirmek iin ge
rekliydi.
XLI
192. Akla uygun olarak ileri srdmz bir varsaym da udur:
Yzyllar boyunca, evrensel tufann suyuyla iyice slanan toprak,
kuru buhar veya k verecek ekilde havada yanabilecek bir madde
karmad.
XLII
193. Jove hzla yldrm akar ve devleri yere serer, bu nedenle, her
gentil ulusun kendi ba tanrs (Jove) vard.
194. Bu aksiyom, fabllarn bizim iin muhafaza ettii fiziksel ta
rihi ierir ki oda udur: Evrensel tufan, tm dnyay kaplamtr.
195. Bu ayn aksiyom, bir nceki varsaymla birlikte, ok uzun bir
sre Nuhun olunun dinsiz rklarnn -hayvani yaam biimine
intikal ettikten sonra- byk yeryz ormanna dalp birbirlerin
den ayrlncaya kadar vahi hayvanlar gibi gezinip durduklarn ve
vahice tutumlarnn sonucu olarak, tufandan sonra ilk kez gk-
Giambattista Vico 105

grledii zaman, devlerin ortaya ktn ve bu rklar arasnda dev


lerin var olduklarn bize aka gsterir [369 vd].
XLIII
196. Her gentil ulusun, Joveun olu olan kendi Herkl vard; ve
eski alar hakknda en bilgili kii olan Varro, bu Herkllerden krk
tane saymtr [14],
197. Bu aksiyom, ilk insanlar arasnda, kahramanlarn tanrsal
kkenli olduklar eklindeki yanl bir kandan domu olan kahra-
mansallm balangcna iaret eder [666 vd].
198. Gentil uluslar arasnda birok Jove dolaysyla, pek ok
Herkl olduunu bize bildiren bu ayn aksiyom ve bir nceki aksi
yom, bize bu uluslarn din olmadan kurulamayacan ve kahraman
ca cesaret olmadan geliip byyemeyeceklerini gsterir. Dahas, bu
uluslar, balangta ormanda beslendiklerinden, birbirlerinden ha
bersiz ve birbirlerini tanmayan insanlar arasndan doduklarndan,
ortak bir gereklik zeminine sahip olmalydlar [ 144]. Bu aksiyomlar
bize u ilkeyi de verirler: lk fabllar, sivil gereklikleri ve bu yzden
ilk insanlarn tarihlerini de iermi olmaldrlar.
XLIV
199. Grek dnyasnn ilk bilgeleri, phesiz, Joveu, Herkln baba
s olarak gsteren kahramansal airlerden nce halk arasnda yaygm
olan teolojik airlerdi.
200. Bu ve bundan nce gelen iki aksiyom, btn gentil uluslarn
-h er birinin kendi Jovelar ve Herkllerinin olmas gibi- balangla
rnda, iirsel olduklarn ve onlar arasnda, ilkin tanrsal iirin dodu
unu ve daha sonra kahramanlkla ilgili iirin doduunu ispatlar.
XLV
201. insanlar, doal olarak, toplum iinde bir arada bulunmalarn
salayan kanunlar ve kurumlan belleklerinde korumaya eilim gs
terirler.
XLVI
202. Btn barbar tarihlerin fabl dolu balanglar vardr.
203. XLII-XLVI. aksiyomlar bize tarihsel mitolojimizin balang
cn verir.
106 Temel eler

XLVII
204. nsan zihni, doal olarak, birrnek olmaktan holanma eilimi
gsterir.
205. Bu aksiyom, fabllara uygulandnda, halk detinin yle
veya byle ekilde nl olmu insanlardan bahseden fabllar yaratr
ken ve yle veya byle bir duruma uydurarak onlara yer verirken
fabl karaktere ve arta uygun klmas bakmndan dorulanr. Bu
fabllar, halkn anlatt kiilerin yararna uygun olan ideal gerekler
dir; ve geree uymayan bu sahtelik, basite fabllarn konularn tam
olarak verememe baarszlndan ileri gelir. yle ki, eer meseleyi
iyi dnrsek, iirsel gereklik, metafiziksel gerekliktir ve bununla
uyum iinde olmayan fizik gereklik de yanl dnlmektedir.
te, iirsel teorideki u nemli dnce buradan kar: rnein,
gerek sava reisi, Torquato Tassonun hayal ettii Godfreydir ve
Godfreye tam anlamyla uymayan tm reisler savan gerek reisleri
olamaz.
XLVIII
206. ocuklarn tabiat, ilk bata tamm olduklar erkeklerin, ka
dnlarn ve eylerin isimleriyle oluur, daha sonra btn erkekleri,
kadnlar ve nesneleri balangtaki ilklerle olan benzerlik ve ilikile
rine gre kavrayp isimlendirirler.
XLIX
207. Iamblichusun Msrllarn Gizemleri zerine [1] adl eserinde
gerekten altn bir pasaj vardr ve buna gre, Msrllar insan yaam
iin faydal veya gerekli olan btn keifleri kere kutsal olan Her-
mese (ilim, belgat ve seyahat tanrs) yklemilerdir.
208. Bir nceki aksiyomla desteklenen bu ifade, btn yce doal
teolojiyi, Msrllarn gizemleri olarak okuyan bu lah filozofu dzel
tecektir.
209. XLVII-XLIX. aksiyomlar bize fabllarn esasn oluturan i
irsel karakterlerin [412-427] kkenini verir. aksiyomdan birinci
si, sradan halkn fabllar yaratma ve onlar uygun biimde yaratma
konusundaki doal eilimlerini gsterir. kincisi, insan rknn o
cuklar olan ilk insanlarn ve nesnelerin anlalabilir snf kavramla
rn oluturamayacaklarn gz nne alarak, iirsel karakterler ya
Giambattista Vico 107

ratmaya -belli modeller veya ideal portreler olacak ekilde yarat


m aya- ihtiyalar olduunu gsterir. Bu benzerlik nedeniyle eski
fabllar ancak uygun bir ekilde yaratlabilirdi. Ayn ekilde, Msrllar,
sivil hikmetin sonular olan insan rkna faydal veya gerekli btn
icatlar sivil bilge cinsine indirgediler; nk, onlar Msrllarn
kendilerinin bilgeler olduklar zamanda sivil hikmetin ok kk bir
ksmn bile aklsal bir soyutlama ile sivil bilge cinsi olarak soyutla-
yamazlard. Bu nedenle de kere kutsal Hermesi hayal ettiler.
nsan rk iin faydal veya gerekli olan keiflerle dnyay zen
ginletirdikleri zamanda filozoflar olmaktan evrenselleri veya aklsal
snf kavramlarn anlamaktan ok uzaktlar!
210. Bu aksiyomdan sonuncusu, dier ikisine eklendiinde,
kendi iirsel cinsleri altnda toplanan eitli tikeller iin benzerlikli
(analojik) deil de tek sesli (univocal) anlam veren gerek iirsel
kinyelerin (alegorilerin) ilkesidir. Burada iirsel bir tr vardr. Bu
yzden onlar, tek bir genel kavram iinde insanlarn, fiillerin ve nes
nelerin eitli trlerini ihtiva eden ifadeler demek olan diversiloquia
(farkl biimli) olarak adlandrlr [403].
L
211. ocuklarda bellek ok kuvvetlidir ve hayal gc bu yzden son
derece canldr, zira hayalgc, geniletilmi veya birletirilmi bel
lekten baka bir ey deildir [699, 819].
212. Bu aksiyom, dnyann ocukluk dnemlerinde oluturduu
iirsel imajlarn anlaml ifade edililerinin ilkesidir [34],
LI
213. nsanlar, doal yetenek gerektirmeyen her tr ii ylmakszm
alarak baardlar ama tabiatnda airlik olmayan biri, hibir zaman
air olamaz.
214. Bu aksiyom, iir sanatnn gentil insancl kurduunu gs
terir ve oradan daha sonra btn sanatlar kmtr. lk airler de
[sanatla uraarak deil] tabiatlar gerei byle airdiler.
LII
215. ocuklar taklit etmede son derece beceriklidirler. Onlarn anla
yabildikleri her eyi taklit ederek, genellikle kendi kendilerine elen
diklerini grrz.
108 Temel eler

216. Bu aksiyom, dnyann ocukluk dneminde, air uluslardan


olutuunu gsterir. nk iir (iir sanat), taklitten (imitation)
baka bir ey deildir.
217. Bu aksiyom, gerekli, faydal, uygun btn sanatlarn ve hatt
insanolunun zevkine ynelik sanatlarn byk bir ksmnn [241] fi
lozoflar ortaya kmadan nceki iirsel asrlarda icat edildiini ak
layacaktr. Zira sanatlar, tabiatn taklit edilmesinden baka bir ey
deildir ve [belli bir biimde, kelimelerden deil de eylerden yapl
m] gerek iirlerdir [498, 794 vd],
LIII
218. nsanlar, ilkin alglamakszn hisseder, sonra, rahatsz edici ve
skntl bir ruhla alglarlar. Son olarak da ak bir zihinle yeniden
dnrler.
219. Bu aksiyom, iirsel ifadelerin ilkesidir [703 vd]. Bu ifadeler,
tutku ve heyecandan oluan hislerle biimlenir. Felsefi ifadeler, bu
nun zerine, dnme ve uslamlamayla biimlenir. kincisi ne kadar
gereklie daha ok yaklaan evrensellere doru ykselirse birincisi
de o kadar ok belirli olan tikellere iner [137 vd].
LIV
220. nsanlarla ilgili pheli ve karanlk ne varsa, insanlar, bunlar
doal olarak, kendi tabiatlarna, tutkularna ve bunlardan ortaya
kan detlerine gre yorumlarlar.
221. Bu aksiyom, mitolojimizin byk kanunudur. Buna gre il
kin yabanl ve kaba insanlar arasnda ortaya kan fabllar, iddete da
yal vahi zgrlkten kan uluslarn kurulmasna uygun olarak ok
sertti. Sonra, uzun yllarn gemesiyle ve detlerin deimesiyle, on
lar kendi orijinal mnlarn kaybettiler ve deitirildiler ve Homer-
den bile nce [balayan] zlm ve bozulmu zamanlarda [708]
aprak hle getirildiler [814 vd]. nk, din onlar iin nemliydi.
Yunanistann insanlar, tanrlar, onlarn detleriyle olduu kadar ar
zularyla da ztlamasn diye bu detleri tanrlara atfettiler ve fabllara
uygunsuz, irkin ve mstehcen mnlar verdiler.
LV
222. Msrllarn hikmetine gnderme yaplan fakat btn dier gen-
tillerin hikmetine de uyarlanabilen Eusebiusun altn pasaj udur:
Giambattista Vico 109

Msrllarn ilk teolojisi basite fabllar ilve edilerek deitirilen bir


tarihti fakat daha sonraki kuaklar, onlardan utanarak yava yava
mistik yorumlara doru kaydlar [Preparation for the Gospel
2.pr.?]. rnein, Msrllarn en byk rahibi Manethos veya Manet-
honun da btn Msr tarihini ince doal bir teolojiye dntrd
nde yapt ey buydu [46],
223. LIV-LV. aksiyomlar, tarihsel mitolojimizin iki byk delili
dir [203] ve bunlar, ayn zamanda, eskilerin esiz emsalsiz hikmetin
deki btn inanc sprp temizleyen iki byk kasrgadr [ 128] ve
kutsal tarihin hakknda utanlacak hibir ey anlatmad Hristiyan
dininin gerekliinin iki byk temelidir.
LVI
224. Doulular, Msrllar, Grekler ve Latinler arasndaki ve geri
dnm barbar zamanlardaki ilk yazarlarla modern Avrupa dillerin
deki ilk yazarlar, airdiler [464-471],
LVII
225. Dilsizler, kendilerini, jestlerle veya iaret etmek istedikleri fikir
lerle doal balants olan nesnelerle anlatrlar [400 vd].
226. Bu aksiyom, btn uluslarn ilk barbar zamanlarnda kendi
lerini ifade ettikleri hiyerogliflerin ilkesidir.
227. Ayrca, bu aksiyom Platon ( Cratylus [425D; 438D] da) ve
ondan sonra lamblichusun (Msrllarn Gizemleri zerine [7]),
dnyada ayn zamanda konuulduunu dndkleri doal konu
mann ilkesidir. Onlarn bu gr, Stoallar ve Origen (Against Cel-
cus [1.24; 5.45]) tarafndan paylald fakat bu yalnzca bir tahmin
olduu iin Aristoteles (On Interpretation [16a, 20 vd])in ve Ga-
lenin (Doctrines o f Hippocrates and Plato [2.2]) dncesi buna
zttr. Bu tartma, Publius Nigidius tarafndan Aulus Gellius [10.4]-
ta tartld. Bu doal konuma, imajlarn, tebihlerin, karlatr
malarn ve doal zelliklerin iirsel ifade tarzyla baarlmt [34].
LVIII
228. Dilsizler, ark syleyerek, biimsiz sesler karrlar ve telaffuz
etmek iin kendilerine retilen arklar sylerken kekelerler.
110 Temel eler

LIX
229. nsanlar, gzlemlediimiz gibi, en kederli ve en sevinli olduk
larnda, byk tutkularn ark yoluyla ifade ederler.
230. LVIII-LIX. aksiyomlardan u kar: Gentil uluslarn kuru
cular, dilsiz vahilerin yabanl durumunda dolatktan sonra ve bu
yzden de tembel tabiatl olduktan sonra, iddet tutkularnn tahriki
altnda ifadesiz bir tutum almlardr ve onlarn ilk dilleri ark sy
leyerek biimlenmitir [461 ].
LX
231. Dillerin tek hecelilerle balam olmas gerekir, ocuklarn do
duklar ortamdaki ak ifadeli (articulated) kelimelerin imdiki bollu
unda bile, konumay gerektiren organ tellerinin ak ifadeli konu
ma iin uygun biimde ok esnek olmasna ramen onlar, tek hece
lilerle konumaya balarlar [454, 462],
LXI
232. Kahramansal msra, hepsinin en eskisidir ve iki uzun heceli
(spondaic) en yava olandr. Biz, kahramansal msrann kkeninde
iki uzun heceli olduunu daha sonra greceiz [449].
LXII
233. Iambic msra* nesre en yakn olan msradr ve Horacenin de
dii gibi, amb hzl koan demektir [A. P. 252],
234. LXI-LXII. aksiyomlar, fikirlerin ve dillerin ayn oranda ivme
kazandn varsaymamzda bize nderlik eder.
235. XLVII-LXI1. aksiyomlar, daha nce, ilkeler olarak ileri s
rlen dierleri [I-XXII] ile birlikte, iirsel tarihin blmlerini kaplar,
yani, fabl [205], det ve uygunluu [220 vd]; tmce [219]; tbir
[227] ve onun anlamll [212]; kinye [210]; ark [228 vd]; ve
son olarak msra [232 vd], LVI-LXII. aksiyomlarda btn uluslar
arasnda msra biimindeki konumann, nesir biimindeki konu
madan nce olduunu bize gsterir [34],

* Birincisi uzun, kincisi ksa, iki heceli vezinle yazlan msra tr (.n).
Giambattista Vico 111

LXIII
236. nsan zihni, doal olarak, duyular yoluyla kendini beden iinde
dsallatrarak grmeye eilimlidir ve byk bir glkle, yeniden
dnme (reflection) yoluyla kendini anlar.
237. Bu aksiyom bize, btn dillerdeki szckbiliminin (etimolo
jinin) evrensel ilkelerini verir. Kelimeler, hem cisimleri hem de zihnin
ve ruhun kurumlarma iaret eden cisimlerin zelliklerini yanstr.
LXIV
238. Fikirlerin dzeni toplumsal kurumlarn dzenini izlemelidir.
LXV
239. Bu insani kurumlarn sras yleydi: lkin ormanlar, ondan
sonra kulbeler, sonra kyler, sonrasnda ehirler ve son olarak da
akademiler.
240. Bu aksiyom etimolojinin byk bir ilkesidir. nk, insani
kurumlarn ardkl eitli yerel dillerde kelimelerin tarihleri iin
modeller belirler. Bylece, Latin dilinde unu grrz: Latince keli
melerin hemen hemen btn atlm kkleri (corpus), orman veya
kyle ilgilidir. rnein, lex. lkin, mee palamutlarnn toplanmas
anlamn tam olmalyd, //e.fin de illex gibi bu kkten elde edildi
ine inanyoruz (aquilex de sularn toplanmas anlamndadr).
nk, mee aac, kereste hline getirilen mee palamudu retir.
Lex, daha sonra, sebzelerin toplanmas anlamn kazand, daha sonra
legumina olarak adlandrld. Harflerin henz kanunlar yazmak iin
icat edilmedii bir dnemde lex, meden tabiatn gerektirdii ekilde,
vatandalarn veya halk parlamentosunun toplanmas anlamna gel
mi olmaldr. yle ki, toplanan comitianm huzurunda, calatis comi-
tiid in yapld, isteklerin resmiletirilmesi, lex ya da law, yani ka
nundu. Son olarak da harfleri bir araya getirme ve deyim yerindeyse,
bir kelime olacak ekilde, onlarn bir demetini yapma legere, yani
okuma olarak adlandrld.
LXVI
241. nsanlar, ilkin, gereksinimi hissederler. Sonra fayday ararlar,
daha sonra da konfora giderler ve daha sonra da zevk ve elenceye
112 Temel eler

ynelirler [217], oradan lksteki debdebe byr ve son olarak da de


lirirler ve kendi zlerine zarar verirler.
LXVII
242. nsanlarn tabiat ilkin kabadr. Sonra sert, sonra efkatli, sonra
da ince, son olarak da ahlkszdr [916 vd].
LXVIII
243. nsan rk, ilkin, cycJojiar gibi kocaman ve acayip grnr,
sonra Achilles gibi gururlu ve yksek ruhlu, sonra Aristides ve Scipo
Affricanus gibi erefli ve adil; bize daha yakn olarak, halk arasnda
skender ve Sezar gibi gerek bir zaferden dolay n kazanm byk
kusurlarn elik ettii deerin yalanc grnleriyle sunulan heybetli
figrler, daha sonra Tiberinus gibi melankolik ve dnceli; ve son
olarak da Caligula, Nero ve Domitian gibi ahlksz, utanmaz ve deli
insanlar ortaya kar.
244. Bu aksiyom, birinci tr aileler devletinde, bir insan bir die
rine boyun edirmek iin ve onu ehir devletinde kanuna itaat et
meye hazrlamak iin gereklidir. kinci tr, doal olarak kendi ak
ranlarna boyun emeyen ailelerin temeli zerine aristokratik yne
timleri kurmak iin gerekliydi. nc tr, halk zgrlne yol
aar. Drdnc tr monarilere yol aar, beinci tr onlar kurar,
altnc tr onlar devirir.
245. Bu aksiyom, nceki aksiyomlarla [LXV-LXVII] birlikte ken
di ykseliinde, gelimesinde, olgunlamasnda, knde ve d
nde her ulus tarafndan zaman iinde dnen ideal sonsuz tarihin
ilkelerinin bir ksmn verir [294, 349, 393],
LXIX
246. Ynetim biimleri, ynetilen insanlarn tabiatyla uyumlu olma
ldr.

247. Bu aksiyom, insani sivil kurumlarm tabiatndan dolay,


prenslerin halk okulunun insanlarn ahlksall olduunu gsterir.
LXX
248. Tabiatta zt bir eyin olmad farz edilsin. Bu olgunun doru
olduunu daha sonra gstereceiz. Yani, kanundan yoksun olduu
Giambattista Vico 113

zamanlarda dnyann iinde bulunduu kt durumda, en kuvvetli


lerden birka, ilkin belli yerlerde kalarak aileler kurdular. Tarlalar
ektiler [520 vd] ve daha sonra bakalar da kt durumdaki vahi ve
yabanl hayatlarndan vazgetiler ve babalar tarafndan ekilen top
raklara sndlar [553 vd].
LXXI
249. Yerel detler ve btn bunlarn zerinde, doal zgrln tm
detleri her eyi bir anda deitiremez, ancak, tedricen uzun bir s
rede deitirir [290],
LXXII
250. Btn uluslar, bir tanrsallk kltyle baladndan, aile devle
tinde babalar, kehanetle ilgili tanrsallkta, bilgeler; kehanetleri almak
veya onlarn mnlarndan emin olmak iin kurban sunan rahipler;
ve ilah kanunlar kendi ailelerine getiren krallar olmalydlar.
LXXIII
251. Dnyay ynetenlerin ilkin krallar olmas halka ait bir gele
nektir.
LXXIV
252. lk yaratlanlarn, tabiat gerei krallar olmas, halka ait baka
bir gelenektir.
LXXV
253. lk krallarn bilge olmas yine baka bir halk geleneidir. Bu
yzden Platonun, [R. 473 CD] filozoflarn ynetmesini veya kralla
rn filozof olmasn istemesi bounadr.
254. Btn bu aksiyomlar gsterir ki, ilk babalarn kiiliklerinde
hikmet, rahiplik ve krallk birlemiti ve krallk ve rahiplik, gerekte,
filozoflarn btn hikmetine deil de kanun koyucularn halk hikmeti
olan hikmete balyd. Ve bu nedenle o vakitten beri btn uluslarda
rahipler ta giydiler.
LXXVI
255. Dnyadaki ynetim biimlerinin ilkinin monarik olmas da bir
halk geleneidir.
114 Temel eler

LXVII
256. LXVII. aksiyom ve onu izleyenler ve zellikle LXIX. aksiyomun
sonucu [244] bize aile devletinde babalarn hem kiiler hem de kendi
ocuklarnn mlkiyeti zerinde ve daha geni olarak kendi toprak
lar zerinde snm famulk&r zerinde yalnzca Tanrya boyun
een monarik bir gc uygulam olduklarn gsterir [257], By-
lece onlar, dnyann ilk monarklar oldular. Kutsal tarih, onlara
patriarklar veya baba-prensler dedii zaman anlalmas gereken
onlar dr. Bu monarik hak, On ki Levha Kanunlaryla Roma Cum-
huriyetinin btn dnemlerinde korunmutur [4.2]: Aile babas,
ocuklar zerinde yaam ve lm gcne sahiptir (Patrifamilias i us
vitae et necis in liberos esto); bunu u izler: Oullar her ne elde
ederse etsin onu babas iin elde ederler {Quicquid flius acquirit,
patriacquirit) [D. 41.2.4],
LXXVIII
257. Aileler, kkenlerine uygun olan bu ismi, o zamanki tabiat du
rumunda, babalarn bu famulsinden baka hibir eye borlu olamaz
[552, 555],
LXXIX
258. Karlkl fayda iin kurulan arkadalklar olan ilk sociAerin yu
karda ad geen babalara snarak kendi hayatlarn koruma aray
nda olan, hayatlar bu babalar tarafndan korunmaya alman ve ba
balarn tarlalarn ekerek kendilerini gvence altna alan bu ilk kaak
lardan nce dnyada var olduu hayal edilemez ve anlalamaz
[555],
259. Bunlar kahramanlarn gerek topluluklardr. Daha sonra,
onlar, kahramansal ehirlerin plepleri oldular ve son olarak, bamsz
halkn tarallar oldular [559, 1066].
LXXX
260. insanlar, doal olarak feodal sisteme [ragione de benefz]
gelmilerdir. Onlar, feodal sistem iinde kalma imknn grdkle
rinde ve ondan iyi ve byk bir fayda pay kazanmay umut ettikle
rinde, o sistem iinde kalmay isterler. nk, bunlar, meden sivil
yaam iin umut edilebilir olan faydalardr [benefz].
Giambattista Vico 115

LXXXI
261. Onlarn erefle kazandklar eyi tembellikle kaybetmemeleri
gcn bir iaretidir. Daha dorusu, onlar gereksinim veya fayda iin,
yapabildikleri kadar, yava yava, azar azar boyun ediler [585],
262. Bu iki aksiyomdan, Romal zarafetiyle, \beneficia\ olarak
adlandrlan fieRn daimi kaynaklar kar [1063].
LXXXI1
263. Btn eski uluslarda biz, her yerde yanama (client) veya hiz
metiler buluyoruz, onlar en iyi vassaller ve feAtr olarak anlalr
[556 vd]. Ayrca, feodal kanun zerine yazan yazarlar, vassalve fe f
iin de clientes veya clientelae6.an daha uygun Latince terimler bu
lamazlar.
264. Bu son aksiyom, LXX ile balayan nceki on iki aksiyom
[yani, LXVIII ile balayan] ile birlikte, fanuli tarafndan aile babala
rna yn veren (daha sonra belirleyeceimiz [582 vd]) byk bir
gereksinimden domu olan ynetimlerin ilkelerini bize aar. Bu ge
reksinim udur: Ynetimler doal olarak aristokratik biim alm
lardr. nk babalar kendilerine kar ayaklanan famul!ye kar
direnmek iin birletiler. Famuliyi honut etmek ve onlar boyun
edirmek iin birletiklerinde, krsal bir fe f eidini onlara verdiler.
Babalar, srayla kendi egemen aile glerini kurdular. Bu aile gleri,
hepsinin iinde birletii hkm sren dzenin egemen sivil otorite
sine boyun ediler (yalnzca soylu //ederin benzerlii bakmndan
anlalabilir). Dzenlerin efleri krallar olarak adlandrld. Bu kral
lar, en cesaretli olarak kabul edildiklerinden, fam ulnin isyanlarn
bastrmakta babalara nderlik etmek onlarn greviydi. Eer, ehir
lerin byle bir kkeni olduu olgusu (olgunun olduunu daha sonra
bulacaz) bir varsaym olarak verilirse ve ehirlerin ortaya kmas
nn bir nedeni olarak buna bal olan sivil etkilerin sonsuz says do
allkla ve basitlikle yetki kabul olurdu. Aksi takdirde, biz sivil g
lerin aile glerinden nasl ktn ve halka ait babadan intikal eden
mirasn zel mirastan (babadan intikal eden) nasl ktn anlaya
mayz. Ynetimlerin, bir dzen formu iinde emretmek ve ok sayda
plebi boyun edirmek iin birka ynetim biiminin nasl esaslara sa
hip olduklarn anlayamayz. Bunlar, siyaset biliminin esas konusunu
oluturan iki ksmdr. Sivil devletlerin, yalnzca ocuklar [famuliyi
116 Temel eler

deil] ieren ailelerden biimlenmi olamayaca daha sonra grle


cektir [553 vd],
LXXXIII
265. Tarlalar zerine olan bu kanun, dnyann ilk tarmsal kanunu
olarak kurulmutur [107]. Tabiatta daha kstlanm bir kanunu ha
yal etmek veya kavramak g olurdu.
266. Bu tarmsal kanun, ahslarn snfyla bal olan medeni
sivil tabiatta elde edilebilen mlkiyet [veya mlk] tipini ayrr.
Plepler iin bonitary (tarlalarn rnn kullanma mlkiyeti .n); si
lahlar araclyla korunan quiritary mlkiyeti; ve son olarak da baba
lar iin soylu (noble) mlkiyet; yani, aristokratik ynetimlerde, bizzat
Senyrn veya bamsz gcn mlkiyeti olan yksek (eminent)
mlkiyet [viii 25],
LXXXIV
267. Aristotelesin Politika [1285b, 4 vd, 20 vd]snda altn bir pasaj
vardr. Aristoteles, orada ynetimleri snflandrrken, krallarnn,
yurtta kanunlar uygulad, darda savalar idare ettii ve devlet
dininin liderleri olduu kahramansal krallklar da snflama iine
sokar.
268. Bu aksiyom, Theseus ve Romulusun iki kahramansal krall
na tamamen uyar. Birinciyi Plutarkm Theseus hakknda yazd
Hayat adl eserinde, kinciyi de Tullus Hostiliusun Horatiusa kar
sulamada bulunduu konunun yer ald Roma hukukunu Grek ta
rihini tamamlayarak yazd Roma tarihinde grebiliriz [500], Roma
krallar reges sacrorum ad altnda kutsal kurumlarm da krallaryd.
yle ki, krallar Romadan karldklar zaman, lah trenlerdeki ke
sinlik iin fetialekm veya habercilerin ba olan rex sacrorum denilen
bir grevli oluturuldu.
LXXXV
269. Politikada bir baka altn pasaj vardr [1268b 39f. 1269a
lif; 1324b 4 vd?] Aristoteles orada, eski ynetimlerin zel sular
cezalandrmak iin veya zel kusurlar dzeltmek iin kanunlar ol
madn ve bunlarn, barbar insanlarn detleri olduunu syler.
nk insanlar, henz kanunlarla evcilletirilmedikleri iin kkenle
rinde evvelce barbardlar.
Giambattista Vico 117

270. Bu aksiyom, barbar zamanlarda dellolarn ve misillemelerin


gerekliliini gsterir. nk, bu zamanlarda adli kanunlar yoktu
[959-964],
LXXXVI
271. Politika dak u pasaj da altn gibidir [1310a 9]. Aristoteles ora
da der ki, eski ynetimlerde soylular, pleplerin sonsuz dmanlar ol
maya yemin ettiler.
272. Bu aksiyom, Roma tarihinde aka betimlendiini grd
mz pleplere kar soylularn kibirli, tamahkr ve zalim uygulama
larnn nedenini belirtir. nk, imdiye kadar halk zgrl adna
yaplan hatay tekrarlamamak iin soylular, plepleri halk zgrl
pahasna savata kendilerine hizmet etmek iin uzun bir zaman zor
ladlar ve onlar, tefecilik denizinde bodular. Sonra, zavall plepler,
kendi haklarna kavuamadklar gibi soylular onlar i yaptrarak ve
meakkatle altrarak borlarn detmek iin kendi zel hapisha
nelerinde (mlklerinde) mr boyu hapsettiler ve tiranca bir yakla
mla, sanki ok aalk klelermi gibi onlarn plak omuzlarn
krbaladlar [668].
LXXXVII
273. Aristokratik ynetimler, pleblerin okluundan savalar olu
turmamak iin savaa gitmede ok tedbirliydiler [1025].
274. Bu aksiyom, Pn Savalarna kadar Roma ordularnn ada
let ilkesiydi.
LXXXVIII
275. Aristokratik ynetimler, soyluluk dzeninde serveti korurlar.
nk servet, bu dzene g verir.
276. Bu aksiyom, zaferde Romal merhametin ilkesidir. nk
onlar, kendileri de dhil olmak zere her eyi bonitary mlkiyetine
brakarak, katlanlabilir bir haraca boyun een plepler ordusundan
yoksundular. Bu, [Romal] babalarn, neden devaml olarak, Grac-
chinin tarmsal kanunlarna direndiklerinin de sebebidir. nk, on
lar, pleplerin zenginlemesini istemezler.
LXXXIX
277. eref, asker yiitlik iin en soylu drtdr.
118 Temel eler

xc
278. Eer insanlar barta, bazlar erefi elde tutmak iin, bazlar da
ona ulama liyakatim kazanmak iin kendi aralarnda yar ediyor
larsa, muhtemelen savata da kahramansal olarak hareket ederler.
279. Bu aksiyom, tiranlarn kovulma zamanndan sonra Pn Sa
valarna kadar Roma kahramanlnn ilkesidir. Bu srete, soylu
lar, doal olarak kendilerini lkelerinin korunmasna adadlar, byle-
ce, kendi dzenleri iinde gvence altna aldklar btn sivil erefleri
korudular ve plepler, soylularn elinde tuttuklar erefe layk olduk
larn gstermek iin ok dikkate deer giriimler gerekletirdiler.
XCI
280. ehirlerde, eit haklar iin kurulan dzenler yoluyla srdrlen
mcadeleler, byk ynetimlerin meydana geliinde en gl vasta
lardr.
281. Bu ilke, halka ait deerle tamamlanan Romal kahraman
ln baka bir ilkesidir. (1) Pleplerin'sivil haklar ve babalarn ka
nunlarn paylamay istemekteki yksek ruhluluu; (2) Babalarn
kendi dzenleri iindeki haklarn korumaktaki gc; (3) Kanunlar
yorumlamada ve talep edilen hkmlerin yeni durumlar olarak ka
nunlarn faydalarn yava yava geniletmede hukuk bilginlerinin
hikmeti. Bunlar, Roma kanununun dnyada devam etmesini sala
yan uygun durumdur [999 vd],
282. LXXXIVden balayan btn aksiyomlar, kendine uygun bi
imde ilerleyen eski Roma tarihini belirler: Aadaki , ksmen,
ayn amaca hizmet eder.
XCII
283. Zayf, kanunlar ister; gl, onlar elinde tutmak ister;
hrsl, taraftar kazanmak iin onlar savunur; prensler, gl ile zayf
eit klmak iin kanunlar korur [952 vd],
284. lk ve ikinci cmleleriyle bu aksiyom, aristokratik ynetim
lerdeki kahramansal mcadelenin mealesidir. Bu ynetimlerde, soy
lular, kendi dzenlerinin tekelinde bulunduu sr olan kanunlar ko
rumak isterler. yle ki, kanunlar kendi seimlerine bal olabilsin ve
onlar tamamen bir elden ynetebilsinler. Bunlar, hukuk bilgini Pom-
poniusun da zikrettii nedendir. Pomponius, Roma halknn,
Giambattista Vico 119

kendilerinden gizli tutulan, kesin olmayan, kralc gcn (ius la-


tens, incertum et manus regia) eziciliinden ikyet ederek On ki
Levha Kanunlarn istediini anlatr [D. 1.2.2.1, 3, 6]. Bu aksiyom,
Halikarnasl Dionysiusun ifade ettii gibi, babalarn deti korun
maldr (mores patrios servandos) ve kanunlar yaymlanmamal-
dr (leges ferri non oportere) eklinde srar etmesi, babalarn halka,
bu On ki Levha Kanunlarn vermekteki gnlszlnn sebebidir
[10.3-4], Pomponius, Roma kurumlan hakknda Livyden daha bil
gilidir. nk, Roma kurumlan hakknda Romallarn en bilgilisi
olarak ilan edilen Marcus Terentius Varronun rehberliinde yazm
tr. Bu zel konu hakknda, soylular (onun kelimelerini kullanyoruz)
pleplerin dileklerini nefretle reddetmedi (desideria plebis non
aspernar) dedii iin tamamen Livyye zttr. [3.31.8!]. Bu ve daha
byk baka elikiler, bizim Evrensel Kanun lkeleri [Op. 2.564-
580] adl eserimizde gsterilmitir. Orada, bu fabl hakknda hemen
hemen be yzyl sonra yazm ilk yazarlar arasnda byle bir ztlk
olduu iin ikisinden birine inanmamak daha iyi olacaktr. Dahas,
ayn srete, Varro, ne Romallarn btn insani ve lah kurumlarn
Latin kkenlerini veren lah ve nsani Kurumlar[m lk alar] adl
byk eserinde [52] ne de Cicero, {Bir Hatip Yaratmak [1.44.197]
adl eserinde], hatip Marcus [ya da Lucius Licinius] kendi zaman
nn hukuk bilginlerinin prensi olan Quintus Mucius Scaevolanm
huzurunda Crassusa, decemviAerin (onlar meclisinin, .n) hikme
tinin, Atmallara kanunlar veren Draco ve Solonun hikmetini ve
Spartallara kanunlar veren Lycurgusun hikmetini ok atn sy
ler. Yani, bu demektir ki, On ki Levha Kanunlar Romaya AtinalI
lardan ve S par taklar dan gelmemitir. Burada, biz doruya ok yak
latmza inanyoruz. Ciceronun zamannda bu fabl, rettikleri
hikmetin en doru kaynaklarna inmek isteyen bilginlerin kibrinden
doduu iin onlar arasnda olduka kabul grmt. Crassus tara
fndan sylenen szlerin esas noktas da budur: Btn ikyetleri
nize ramen ben dndm syleyeceim (Fremant omnes di-
cam quod senti). Bu nedenle, Ciceronun, Quintus Muciusa yal
nzca, ilk gn takdim yaptrmasnn nedeni, hukuk bilginlerine ait
bilgi sahas olan Roma hukuk tarihi hakknda onun hatipe bir ko
numa yapmasna herhangi bir itiraz ortadan kaldrmakt (Bunlar, o
zamanki iki ayr iddiadr). nk, eer Crassus, bu konuda yanl
bir ey sylemi olsayd, Mucius, kesin olarak, bunun iin onu k-
120 Temel eler

nard. Pomponiusa gre, Mucius unu syleyerek Servius Sulpi-


ciusu (o da ayn tartmada vardr) knad: Savunduu bir kanunu
bilmemek bir soylu iin utantr (turpe esse patricio viro ius, in quo
versaretur, ignorare) [ D .1.2.2.43].
285. Fakat Cicero ve Varrodan ziyade Polybius, hem Dionysiusa
hem de Livyye inanlmamas iin salam bir neden ortaya koyar.
Polybius phesiz, politika konusunda bu ikisinden daha bilgilidir ve
decemviAerin ama iki yzyl daha yakndr. O, bizzat (Altnc ve
Drdnc Kitapta ve Jacop Gronovun [6.4-18.43-58] basmnn iz
leyen blmlerinde), dikkatli bir ekilde, kendi zamannn en nl
zgr ynetimlerinin bnyelerini inceler; ve Roma Anayasasnn,
Atmallarn ve Spartallarm anayasalarndan olduka farkl olduunu
gzler. Attic hukuyla Roma hukukunu kyaslayanlar, Brutusun halle
zgrln dzenlemek iin getirdii kanunlarn Spartadan ziyade
AtinalIlardan geldii fikrine sahip olmalarna ramen Polybius, Roma
anayasasnn, Spartallarmkinden ziyade Atmallarn anayasasndan
farkllatn grr. Polybius, dier yandan, Roma ve Kartaca ana
yasalar arasnda byk bir benzerlik grr. Henz hi kimse, Kar-
tacamn zgrlnn Yunanistann kanunlaryla dzenlendii r
yasn grmemitir. Gerekten de, bu doru olmaktan ok uzaktr.
nk, Kartacada Kartacallarn Greke renmesini kesinlikle ya
saklayan bir kanun vard. Nasl olmusa, ynetimler hakknda bu
kadar bilgili olan bir yazar, bu farklln sebebini aratrmamtr ve
bu noktada ortaya kan ok doal ve ak bir soruyu soramamtr.
Roma ve Atina ynetimleri, nasl farkl olabilmitir ve yine de ayn
kanunlarla ynetilmilerdir; ve Roma ve Kartaca ynetimleri, farkl
kanunlarla ynetilmelerine ramen benzer olabilmilerdir? Onun bu
gafletini balamak iin unu sylemeye zorlandk: Polybiusun za
mannda, zgr halk ynetim biimini kuran Grek kanunlarnn
Romaya, Atinadan getirilmi olduu hikyesi henz ortaya kma
m olmalyd.
286. Bu ayn aksiyom, nc maddesiyle, halk ynetimlerde,
evrenselleri anlamayarak her zel durum iin bir kanun isteyen plep-
lerin doal isteine katldn belirterek kendilerini monarklar yap
ma tutkusu iin yolu aar. Bylece, soylular snfnn ba olan Sulla,
plepler snfnn ba olan Mariusu yendii ve halk bnyeyi, aris
tokratik bir ynetimle yeniden dzenledii zaman [1084], quaesd-
Giambattista V'co 121

ones perpetuae [su aratrmas iin daimi bir mahkeme] ile kanun
larn okluunu nleyici bir are buldu.
287. Bu ayn aksiyom, son maddesiyle, Augustusla balayan, Ro
ma imparatorlarnn zel durumlar iin saysz kanunlar yapma det
lerinin ve btn Avrupadaki egemenlerin ve gllerin krallklarna
ve zgr ynetimlerine, Roma meden hukukunun ve canon huku
kunun klliyatn almalarnn gizli nedenidir [1001 vd],
XCIII
288. Halk ynetimlerde, ereflilerin kaps, emir altndaki agzl
kalabala, hukuk yoluyla geni biimde ak olduundan, bar za
manlarnda, hukuk yoluyla deil de silahlarla, erk iin mcadele et
mekten ve gc, varl arttrmak maksadyla kanunlar yapmak iin
kullanmaktan baka bir ey kalmaz. Bunlar, Romada Gracchinin ta
rmsal kanunlardr. Sonu ise, yurtta sivil savalar ve ayn zamanda
darda adil olmayan savalardr.
289. Bu aksiyomda, Roma kahramanl Gracchiden nceki b
tn bir dnemle zt bir ekilde dorulanmaktadr.
XCIV
290. Doal zgrlk, mlkiyet sahibi olan kiilere yaklat oranda
greceli olarak daha serttir; ve sivil klelik ise hayat iin zorunlu ol
mayan talihin getirdii iyiler olarak alklanr.
291. Bu aksiyomun ilk ksm, ilk insanlarn doal kahramanl
nn baka bir ilkesidir [666 vd]; ikinci ksm, monarilerin doal ilke
sidir [1007 vd],
XCV
292. lkin, insanlar, boyun emekten kurtulmay ve eitlie ula
may isterler. Nihayet, halk ynetimlere dnen aristokratik yne
timlerde, plepler buna kanttr. Sonra onlar, denklerini amaya teeb
bs ederler. Buna kant, halk ynetimlerdeki pleplerin daha sonra
glnn ynetimlerini bozmasdr. Son olarak plepler, kendilerini
kanunlarn stne koymak isterler. Buna kant, anariler veya snrsz
halk ynetimlerdir ki, bundan daha byk bir tiranlk yoktur. n
k, onlarda, ehirlerde ne kadar cesur ve yozlam insan varsa o
kadar da tiran vardr. Bu bunalml zamanlarda, katlandklar hasta
lklarla uyarlan ve bir are bulmaya alan plepler, monariler altn-
122 Temel eler

da korunma ararlar. Bu, Tacitusun [A. 1.1] dnya sivil mcadele


den yorulduunda, Prens unvan altnda dnyay imparatorluuna
boyun ediren (qui cuncta, bellis civilibus fessa, nomine principis
sub imperium accepit) Augustusun egemenlii altndaki Roma mo
narisini merulatrd doal kralc kanundur [1007 vd].
XCVI
293. lk ehirler, ailelerin temeli zerine kurulduu zaman soylular,
doutan hukuk d olan zgrlkleri nedeniyle engellere ve ar g
revlere katlanamadlar. Kant, soylularn ve efendi (lord)lerin olduu
aristokratik ynetimlerdir. Daha sonra onlar, sayca oaldklar ve
savata eitildikleri iin plepler tarafndan kanunlara ve ar grev
lere kendi plepleriyle eit olarak boyun emeye zorlandlar. Kant,
halk ynetimlerdeki soylulardr. Son olarak, rahatlarn korumak
iin soylular, doal olarak, bir hkmdarn stnln kabul etme
ye eilim gsterdiler. Kant, monariler altndaki soylulardr [582 vd,
925 vd, 1008],
294. Bu iki aksiyom LXVIden nce gelen yukarda gnderme
yaplan dierleriyle [145, 245] birlikte ideal sonsuz tarihin ilkeleridir.
XCVII
295. Bu varsaym, tufandan sonra insanlar, ilkin dalarda yaadkla
r, bir sre sonra ovalara indikleri ve son olarak da uzun alardan
sonra deniz kylarna yaklamaya cesaret ettikleri eklinde kar ko
nulmaz bir varsaymdr.
XCVIII
296. Straboda [13.1.25] Platonun, yerel Ogygian ve Deucali
tufanlarndan sonra, insanlar dalardaki maaralara yerletiler, dedi
i altn bir pasaj vardr [L. 3.677-684] ve bu ilk insanlar cyclojAavla
zdeletirilir. Pasajn baka bir yerinde Platon, cycloji&n dalk
yerlerde ikamet eden dnyann ilk aile babalar olarak niteler. Platon,
bu CyclojAar Truvanm kalesi olacak olan Pergamumun kurucusu
Dardanus tarafndan temsil edilmi grr. Son olarak, Cyclo/Aar,
ovalara inerler: ve yine Platon, bunlarn Truvay deniz yaknnda bir
ovaya tayan Ilus tarafndan temsil edilmi olarak grr. Buras
Ilustan dolay Illium adn almtr.
Giambattista Vico 123

XCIX
297. Tyrenin ilkin, i ksmda kurulmas ve daha sonra da Fenike
deniz kylarna tanmas ok eski bir gelenektir. rnein, Tyrenin
kydan yakndaki bir adaya ulatrlmas kesin tarihlidir. Byk s
kender, oradan anakaraya yeniden ulamtr [patikadan giderek].
298. Bu iki aksiyom ve ondan nceki varsaym [295-297] bize,
ilk olarak karann i kesimindeki uluslarn, daha sonra da deniz ke
narndaki uluslarn kurulduunu gsterir. Ve onlar bize, dnyann
ilk oturmaya elverili en uzak i kara lkesi olan Mezopotamyada
Nuh tarafndan kurulan Yahudi halknn eskiliini ispat etmek iin
byk bir delil verir. Bylece, o ulusun btn uluslarn en eskisi ol
mas gerekir. Bu, ilk monarilerin de orada kurulduu olgusuyla
dorulanr. Kaide halkndan sonra, aralarndan dnyann ilk bilge in
san ve onlarn da prensi olan Zerdtn kt Asurlularm monar
isi gelir.
C
299. Yalnzca hayatn ar gereksinimleri nedeniyle insanlar, doal
olarak doutan sevgiyle bal olduklar kendi topraklarn terk et
milerdir. Ayrca, ticaretle zenginleme agzll veya elde ettikle
rini koruma kaygs hari topraklarn brakmamlardr.
300. Bu aksiyom insanlarn glerinin ilkesidir ve kahramansal
denizar kolonilerden, barbarlarn saldrlarndan (bu konuda, yal
nzca Wolfgang Latius yazmtr) en son bilinen Roma kolonilerin
den [595] ve Hindistandaki Avrupal kolonilerden karlm bir
tmevarmdr.
301. Ayn aksiyom bize, tufandan sonra gk grledii zaman,
N uhun olunun kayp rklarnn vahi hayvanlardan kaarak ya
banl bir durum iinde bulunan ar derecede utanga ve rkek ka
dnlar takip ederek, daha sonra yeil alanlar ve suyu arayarak, za
manla btn yeryzne daldklarnn (mutsuz bir ounlua sahip
olan byk yer ormannda vahiler gibi dolanmaya baladklarnn)
zannedildiini gsterir. Bylece, btn gentil uluslar, gk tanrlar
olan kendi Jovelaryla balamlardr. nk eer bu kayp rklar,
Tanrya inanan insanlarn yapt gibi insanlkta (humanity) srar
etselerdi, onlar da dierleri gibi Asyada kalm olurlard. nk,
hem dnyann bu byk ksmnn genilii nedeniyle, hem de o gn
124 Temel eler

lerdeki insanlarn az oluu nedeniyle oray terk etmek iin zorlayc


hibir nedenleri yoktu. nk, birinin doduu topra terk etmesi
doal bir det deildir.
CI
302. Fenikeliler, eski dnyann ilk denizcileridir [325],
CII
303. Barbar konumundaki ilk uluslara nfuz edilemez. Onlar, ya
savala dardan bir zorlamayla ya da gnll olarak, ticaret avan
tajlar iin yabanclara almlardr. Bylece, deniz trafiindeki n
Fenikelilerin nnden sonra gelen Psammeticus, Msr onyal ve
Karyal Greklere amtr. Onlarn zenginlii o kadar bykt ki, Si
sam adasndaki Juno Tapma onyada kurulmutu ve Artemisin
Mozolesi Karyada ina edilmiti; bunlar dnyann yedi harikasndan
ikisidir. Bu ticaret zaferine Rodoslular yoluyla intikal etmilerdir.
Onlar, gemiyle hareket aynda yukarda belirtilen harikalar arasnda
saylan byk Gne Antn diktiler. Bylece, inliler de ticaret
avantajlar iin sonunda, kendi lkelerini biz Avrupallara atlar.
304. Bu aksiyom bize, yukarda yerli diller iin sylenenlerden
[240] farkl olarak yabanc kkene sahip olduu kesin olan kelimeler
iin yeni bir etimolojinin ilkesini verir. Ayn zamanda bize, smrge
kurma yoluyla, birinden dier bir yabanc topraa nakledilen ulusla
rn tarihini verir. Bylece, Napoli ilkin, Sryanice bir kelime olan
S iren i olarak adlandrld ki bu, Suriyelilerin yani Fenikelilerin ilkin
orada ticar amalarla bir koloni kurmu olduunun delilidir. Daha
sonra, oras kahramansal Grekede Parthenope olarak, son olarak
da vulgar Grekede Neapolis olarak adlandrld. simler, Greklerin
oraya ticar merkezler kurmak iin yerlemi olduunu ispat eder.
Bu baardan dolay, orada, Fenikeliler ve Greklerin dilinden oluan
karma bir dilin ortaya kt kesindir ve bu dilden mparator Tibe-
rusun saf Grek diline nazaran daha byk zevk ald sylenir. By
lece de Tarentum Krfezinde, orada ikamet edenlerin Sirites dedii
Siris denilen bir Suriyeli koloni vard. O daha sonra Grekler tara
fndan Polieion olarak adlandrld. Bundan dolay, orada bir tapma
olan Minervaya Polias unvan verilmitir.

* Gzel ark syleyerek denizcileri aldatan deniz perisi, deniz kz (.n).


Giambattista Vico 125

305. CII. aksiyom, Etrsklerin dilinin Sryani kkenli olduu


eklindeki Giambullarinin tezine bilimsel bir temel salar. Byle bir
dil, yukarda ne srlen aksiyomla [302] eski dnyann ilk denizci
leri olan en eski Fenikelilerden gelmi olabilirdi. nk, daha sonra
bu zafer, Karyal ve onyal Grekler ve son olarak da Rodoslulara
aitti.
cm
306. Bu varsaym, Latiumun kys zerinde, Romallar tarafndan
fethedilmesinden ve yklmasndan sonra, lk an karanlnda g
ml kalan bir Grek kolonisinin kurulmu olduunu kabul etmeyi
gerektirir [763, 770 vd],
307. Eer bu kabul edilmezse, sistematik olarak lk alar ze
rine dnen bir kimse, Herkl ve Evander hakknda, Latiumun s
nrlan iindeki Arkadyallar ve Frigyallar hakknda, bir Grek olan
Servius Tullius hakknda, Korintli Demaratusun olu olan Tarqui-
nius Priscus hakknda [761-773] ve Roma halknn kurucusu olan
Aeneas hakknda Roma tarihi tarafndan artlm olmaldr. Taci-
tus [A. 11.14], kesin olarak, Roma ve Grek harfleri arasndaki ben
zerlikten sz eder [440 vd]. Yine de Servius Tullius zamannda
Livynin fikrine gre Romallar, Crotonda en kutsal okullarda re
tim yapan Pythagorasm nn duymamlard [93] ve onlar, Pyrr-
husla ve denizin karsna geen Greklerle savalarda liderlik eden
Tarentumla savama frsatna kadar talyadaki Greklerden haberdar
deillerdi [116],
CIV
308. Dio Cassiusun [yani, Dio Chrysostom: Discourse 76] det
bir kral; ve kanun bir tiran gibidir eklindeki yorumu dikkate deer.
Bizim bu yorumu akla uygun bir dete ve doal bir aklla canland
rlmam kanuna atf yaparak anlamamz gerekir.
309. Bu aksiyom, u byk tartmaya iaret ederek karar verir:
Kanun tabiatta m yoksa insanlarn dncesinde mi bulunmakta
dr? Bu, VIII. [135] aksiyomun sonucunda ileri srlen problemle
ayn anlama gelir: nsan doal olarak toplumsal mdr deil midir?
Her eyden nce, gentnn doal hukuku, kanunla (Dioya gre ka
nun, bir tiran gibi zorla emreder) deil, detle kurulmutu (Dio, bize
detin bir kral gibi zevk vererek emrettiini syler). nk o, ulus
126 Temel eler

larn ortak tabiatndan (Bilimimiz iin uygun bir konu olan) kan
insani detlerde balar ve insani toplumu kurar. Keza, doal detleri
gzlemekten daha tabii hibir ey yoktur (orada daha ho hibir ey
olmad iin). nk, btn bu nedenlerle bu detlerin kendi k
kenlerini bulduu insani tabiat, toplumsaldr.
310. Bu aksiyom, VIII. aksiyomla onun sonucuyla birlikte [135]
bize insann soyut mnda tabiat gerei adil olmadn fakat tabia
tyla dm ve zayf olduunu gsterir. Sonu olarak, Hristiyan di
ninin ilk ilkesini gsterir. Adem, dmeden nce, Tanr tarafndan
ideal mkemmellik iinde yaratlm olmalyd. Bu yzden bu aksi
yom, rahmetin Katolik ilkelerini ispat eder: Yani, Ademin durumu,
iyi ilerin inkr deil, yokluudur ve bu nedenle, etkisiz olan iyi iler
iin bir potansiyele sahip deildi, yani, bu aksiyom, bu potansiyele
etki eder ve bu nedenle, Hristiyan dini, dier dinlerle uyum iinde,
doal olarak Tanrmn inayetiyle yardm ettii zgr seme ilkesi
olmadan hareket edemez [136], Bu, Grotius, Selden ve Pufendorf-
un sistemlerini her eyden nce, genslerin doal hukukunu lah ina
yet tarafndan kurulan bir ey olarak tanmlayan Romal hukuk bil
ginleriyle uyum iinde kurmalar gereken eydir [342].
CV
311. Genslerin doal hukuku bir yeniden dnme olmakszn ve bir
ulusun dierinin rneini izlemeksizin, ortak bir insani anlam bak
mndan biri dieriyle uyum iinde olan uluslarn detleriyle adat
[142, 145],
312. Bu aksiyom, nceki aksiyomda aktarlan Dionun sylemiy
le [308 vd] birlikte, insanlarn ileri zerinde egemen olan lah ina
yetin gen.enn doal hukukunun kurucusu olduunu gsterir [341
vd],
313. Bu ayn aksiyom, branilerin doal hukukuyla [396] gens-
lerin ve filozoflarn doal hukuku arasndaki farkll kurar. nk,
gentillerin sahip olduu, inayetten gelen bildiimiz yardmn yan sra
-ki gentillerin btn sahip olduklar buydu- braniler, gerek Tanr-
dan olaanst yardm grmlerdi. te, tm dnya uluslarnn b
raniler ve gentiller diye ikiye blnmesinin nedeni buydu. Filozoflar,
doal hukuka, gentillerin detle yaptklarndan daha mkemmel bir
formu akl yoluyla vermilerdi. nk filozoflar, gentil uluslar kurul
duktan sonra iki bin yl kadar grnmediler. Filozoflarn, [doal
Giambattista Vico 127

hukuk] arasndaki bu farkllklar grmekteki baarszlklarndan do


lay Grotius, Selden ve Pufendorfun sistemi kmtr.
CVI
314. Doktrinler, konunun balad yerden balamaldr.
315. Genderin doal hukukunun zel meselesi [uygulamas] ne
deniyle burada yer verilen bu aksiyom, evrensel olarak, burada tart
lan btn meselelerde kullanlr. Bu aksiyom, genel aksiyomlar [I-
XXII] arasnda yer alm olabilirdi fakat ona burada yer verildi. n
k, onun doruluu ve onu kullanmann nemi, zel olan dierlerin
den daha ok burada ak klnmaktadr.
CVII
316. [lk] gender, ehirlerden nce balad. Onlar, Latinler tarafn
dan daha byk gender olarak veya eski soylu evler olarak adland
rld. Tpk, Romulusun Romal babalardan Senatoyu ve Senato ile
de Roma ehrini kurmas gibi. Dier yandan, ehirlerden sonra ku
rulan yeni soylu evler, daha kk gender olarak adlandrld. rne
in, Tarquinius Superbusun ynetimi srasnda idam edilen senatr
lerin lmyle senato boaltld zaman, Junius Brutus, krallarn ih
racndan sonra, daha kk gende rin babalaryla senatoyu tekrar
doldurdu [631].
CVIII
317. Ortada tanrlarn ift olarak blnmesine tekabl eden bir du
rum vard [392, 734]. lkin, daha byk gende rin tanrlar vard; ya
ni, ehirler zamanndan nce, aileler tarafndan kutsanan tanrlar.
Grekler ve Latinler arasnda bunlar kesin olarak on ikiydi. [642] ve
Grekler arasnda, onlarn saysnn basite on iki olarak adlandr-
d ok iyi bilinir. Bu tanrlar, bizim Evrensel Hukukun lkelerinde
[Op. 2.413] aktardmz Latince bir beyitte karmak bir ekilde bir
araya getirilmitir. Bununla birlikte, bu eserin kinci Kitabnda, doal
olarak Greklerin zihinlerinde tasarladklar doal bir teogoni veya
tanrlarn oluumu aadaki u srada dizilecektir: Jove [502], Juno
[511]; Diana [528], Apollo [533]; Vulcan, Satrn Vesta [549];
Mars Vens [562]; Minerva [589], Mercury [604]; Neptune [634]).
kinci olarak orada, daha kk genslerin tanrlar vard. Yani, in
sanlar tarafndan daha sonra kutsanan tanrlar: rnein, Romulus,
128 Temel eler

lmnden sonra, Roma halk tarafndan Tanr Quirinus olarak ad


landrld.
318. Bu aksiyomdan dolay, Grotius, Selden, Pufendorfa ait
sistemden her biri balanglar bakmndan eksik kurulmutu.
nk Grotius, Selden ve Pufendorf, btn insan rkn ihtiva eden
toplumda uluslarn karlkl olarak balantda olduu bir durumla
balarlar. Halbuki, btn ilk uluslar arasnda greceimiz gibi insan
rk, daha byk gender olarak adlandrlan tanrlarn ynetimi altn
daki aileler zamannda balamtr [502-661].
C1X
319. Snrl fikirlere sahip insanlar, kelimelerin aka syledii eyi
kanun zannederler [939].
CX
320. Ulpian [?]m sivil eitlik tanm altn kadar nemlidir. Sivil
eitlik, doal olarak btn insanlar tarafndan bilinmeyen; ancak in
san toplumunun korunmas iin gerekenlerin ne olduunu renmi,
yksek dzeyde basiretle, tecrbeyle veya irfanla donanm birka
kii tarafndan bilinen muhtemel bir hkm trdr [Probabilis
quaedam ratio, non omnibus hominibus naturaliter cognita, sedpau-
cis tantum, qui, prudentia, usu, doctrina praediti, didicerunt quae ad
societatis humanae conservationem sunt necessaria] [949]. Bu, son
gnlerde devletin nedeni denilen eydir.
CXI
321. Kanunlardaki kesinlik, aslnda bir hkmn yalnzca otoriteye
dayanmas gibi bir belirsizlikten gelir. yle ki, biz bu hkmleri uygu
lamada sert bulabiliriz, yine de onlar tam olarak uygulamaya mecbu
ruz. nk onlar kesindir. Gelimi Latincede certum zelletirilmi
demektir veya okullarn dedii gibi ferdiletirilmi demektir. Sekin
Latincede certum ve commune, kesin ve umumi olan birbirine zttr.
322. CIX. aksiyom ve bunu izleyen iki tanm [320 vd] sert huku
kun ilkelerini kurar [999 vd]. Bu hukukun kural sivil eitliktir. Sivil
eitliin belirliliiyle, yani, kelimelerinin belirli zelliiyle zel fikir
lere [evrensel deil] sahip barbarlar, doal olarak tatmin olurlar ve
bu, kendileri iin uygun olduunu dndkleri kanundur. yle ki,
Ulpian bu durumlar iin yle syler: Kanun serttir fakat yazld
Giambattista Vico 129

gibidir {Lex dura est, sed scripta est) [D. 40.9.12.1], daha ince bir
Latinceyle ve daha byk bir zarafetle de Kanun inciticidir fakat be
lirlidir {lex dura est, sed certa esi) eklinde sylenebilir.
CXII
323. Akll insanlar, her durumda tarafsz fayday emredeni kanun
olarak kabul ederler.
CXIII
324. Kanunlarn doru oluu doal akim yayd bir ktr ve parlak
lktr. yle ki, hukuk bilginleri sk sk aequum est iin verum es/1de
meye alktrlar.
325. Bu tanm ve CXI [321] tikel nermelerdir. Bu nermelerin
maksad gendenn doal hukukunun zel konusunu, burada incele
nen btn konulardan sonulara ulamak iin genelde gerek ve ke
sin olan inceleyen iki genel tanma uygulamaktadr [137 vd].
CXIV
326. Tamamen gelimi insan akima dayal olan doal eitlik
[(7,924)] faydal ilerde hikmetin bir uygulamasdr. nk hikmet,
eylerin tabiatlar her neyi gerektiriyorsa, onu o ekilde yapma bili
minden baka bir ey deildir [364].
327. CX1I. aksiyom ve onu izleyen iki tanm [324, 326] lml ka
nunun ilkesini kurar [940], Bu lml kanunun kural medenilemi
uluslarda doutan gelen doal eitliktir. Bu, greceimiz gibi iin
den filozoflarn kt halk okuludur [1040 vd].
328. CIX-CXIV. nermeler, genslerin doal hukukunun lah ina
yet tarafndan kurulduunu gsterir [312], Uluslarn korunmas ge
rektii iin ve uluslar yzyllarca doruluktan ve doal eitlikten yok
sun yaamak zorunda kaldklar iin (bunlardan kincisini filozoflar
daha sonra aklamlardr), lah inayet, uluslarn vicdani olarak
emirleri ve kanunlara ait szleri rehber edinenen belirlilie ve sivil eit
lie balanmasna izin vermitir ve genel olarak ok kat olduu ispat
edilen durumlarn gzlenmesinde bile bu szler araclyla sivil eitlie
balanlmasna izin vermitir [321 vd].
329. O hlde, olgu udur: Genderin doal hukuk doktrininin
prensi [Grotius, Selden ve Pufendorf] [394] kendi sistemlerini ku
rarken, nn de ayn yanl yapmalarna neden olan bu alt ner
130 Temel eler

me hakknda hibir ey bilmiyorlard. nk onlar, doal eitliin


mkemmel bir biimde balangcndan beri gentil uluslar tarafndan
anlalm olduuna inandlar, bu uluslardan herhangi birinde filo
zoflarn grnmesinin iki bin yl aldn dnmediler ve yalnzca
bir tek halkn gerek Tanrdan ald zel yardm hesaba katmadlar
[310, 313, 318].
[KISIM III]
LK ELER

330. O hlde, nermelerin, balangtaki Kronolojik Tabloda hazr


lanm olan materyallere biim verebilen bu Bilimin elemanlar olarak
saylp saylmayacan denemek iin biz, okuyucudan, imdiye kadar
gentil bilgi zerine herhangi bir konuda yazlm insani ve tanrsal
olan her eyi dnmesini rica ediyoruz. Eer, yukardaki nerme
lerde bir tutarszlk varsa, okuyucudan, btn nermelerde mi, baz
larnda m yoksa bir nermede mi tutarszlk olduunu grmesini
diliyoruz. Her bir nerme btnle uyum ierisinde olduundan, bun
lardan birinin tutarszl btnn tutarszl demek olur. Kesin ola
rak, byle bir karlatrma yapmak iin okuyucu, imdiye kadar ya
zlm olanlarn hepsinin kark bir bellein dokusu, bozulmu bir
hayalgcnn kurgular olduunu alglayacaktr ve bunlarn hibiri
Aksiyomlarda [125, 127] saylan iki kibir tryle faydasz klnan bir
akldan meydana gelmemitir. nk, bir yandan uluslarn kibri, her
birinin dnyada ilk olduuna inanyor olmas bize, filologlardan bi
zim Bilimimizin ilkelerine varmada hibir mit brakmaz ve dier
yandan bildikleri eyler dnyann balangcndan beri anlalm ol
maldr eklindeki bilginlerin kibri de Bilimin ilkelerine, filozoflardan
yola karak ulamada bizi mitsiz klar. Bylece, bu aratrmann
132 lkeler

amacn gerekletirmek iin biz dnyada hi kitap yokmu gibi d


nmeliyiz.
331. Fakat en erken lk a saran koyu karanlk gecede, bizden
olduka uzakta, btn sorularn tesinde asla snmeyen sonsuz bir
gerekliin parlar. Yani, sivil toplum .dnyas, kesinlikle insanlar
tarafndan yaplmtr ve bu yzden ilkeleri de bizim kendi insan
zihnimizin deimeleri iinde bulunmaktadr. Bu konuda dnen
her kim olursa olsun filozoflarn btn enerjilerini tabiat dnyasnn
incelenmesine zincirlemi olmalarna armasn. nk, tabiat Tan
r yapt iin onu tek bana bilir ve filozoflarn, insanlar tarafndan
yapld iin insanlarn bilebilecekleri uluslarn dnyasn veya sivil
dnyann incelemesini ihmal etmeleri gerekirdi. Bu sapma, beden
iine dalm ve orada gml kalm insan zihninin zayflnn bir
sonucuydu. nsan zihni, doal olarak, bedensel eyleri dikkate alma
ya meyleder ve bu ile ilgilenmek iin ok zor g bulur. Tpk, be
densel gzn kendi dndaki btn nesneleri grmesi fakat kendini
grmek iin aynaya gereksinim duymas gibi [236].
332. O hlde, uluslarn bu dnyas insanlar tarafndan yaplmtr.
Btn insanlarn mutabk kald ve daima kabul etmi olduu ku
rumlan grmemize izin verilsin. nk, bu kurumlar, bize her bili
min sahip olmas gereken evrensel ve sonsuz ilkeleri verebilecektir
[163], Btn uluslar bu ilkelerle kurulmutur ve bu ilkeler hl ge
er lidir [I. 2].
333. Medenilemi uluslar kadar barbar olan btn uluslar da,
zaman ve mekn bakmndan birbirlerinden uzak olmalar nedeniyle
ayr ayr kurulsalar da, u insani deti daima korumulardr. Hep
sinin bir dini vardr. Hepsi evlilikleri trenlerle kutsar, hepsi defin t
reni yapar. Ve ister vahi ister kaba olsun hibir ulusta, din, evlilik ve
cenaze treni yinlerinden daha sekin ve daha kutsal icra edilen
baka bir insani fiil yoktur. nk, Birbirlerinden haberdar olma
yan insanlar arasnda doan birrnek fikirler ortak bir gereklik ze
minine sahip olmaldr aksiyomuyla [144] bu kurumun uluslar
arasnda balam olmas ve bu nedenle de samimi olarak btn
uluslar tarafndan korunmu olmas, uluslara dikte edilmi olmaldr.
yle ki, dnya, yeniden vahi bir yn hline dnmesin. Bu nedenle
biz bu sonsuz ve evrensel deti, bu Bilimin ilk ilkeleri olarak aldk.
334. Bizim ilk ilkemiz, Brezilya, Gney Afrika ve Yeni Dnyann
dier uluslarnn Tanr hakknda herhangi bir bilgi sahibi olmadan
Giambattista Vico 133

toplumda yaadklarm anlatan modern gezginler tarafndan yanl


olmakla sulanmasn. rnein, Antoine Arnauld, Antiller denilen
adalarn yerlilerinde de durumun byle olduuna inanr. Belki de on
lar tarafndan ikna edildii iin Bayie, onun kuyruklu yldzlar ze
rindeki incelemesini dorular [Penses diverses (1683) lf 161, 172],
Yani insanlar, Tanrnm olmadan da adalet iinde yaayabilirler.
Bu Polybiusun alkland vecizinde cret ettiinden daha cesur bir
ifadedir. Yani, eer dnyada kanunun deil de akln gcyle adalet
iinde yaayan filozoflar olsayd orada, dinlerin dnyasna gerek kal
mazd [179]. Bunlar, harika rivayetlerle kendi kitaplarnn satn
arttrmak isteyen gezginlerin hikyeleridir. Elbetteki, ateizm ve batl
inanlar arasnda tek bir orta yol gstererek Physicdine gsterili bir
ekilde Tanrsal baln koyan [Physica divina\ ve bu fikri Cenova
niversitesi sansr memurlar tarafndan temkinli biimde eletirilen
Andras Rdiger (Yine de Cenova Cumhuriyetinde yazma konusun
da serbest ve halk, dikkate deer bir zgrlk olmaldr) olduka
inanl biimde unu ifade eder: Btn uluslar, tedbirli bir tanrsal
la inanrlar. Yine de, yllarn uzunluu ve bu sivil dnyann genili
ine ramen yalnzca drt temel din bulmak mmkndr. lki, bra-
nilerin dinidir ki oradan Hristiyanlarn dini kar. Her iki din de,
sonsuz zgr bir zihnin tanrsallna inanr. ncs, her bir be
den ve zgr zihinden olumu olarak hayal edilen tanrlarn ok
luunun tanrsallna inanan gentillerin dinidir. Bu nedenle onlar,
dnyay yneten ve koruyan tanrsalla iaret etmeyi isterken, deos
immortales hakknda konuurlar. Drdnc ve sonuncusu, sonsuz
bir bedende sonsuz zgr bir zihin olan bir tanrnn tanrsallna
inanan Muhammedcilerin dinidir. nk onlar, br dnyadaki
dller olarak, duyusal zevkleri drt gzle beklerler.
335. Hibir ulus, bir tanrda tmel beden veya tmel zihin bulun
duuna inanmamtr. Ve bylece, ne Tanrya yalnzca beden ve be
denle birlikte zihin atfeden Epikrcler ne de Tanry sonsuz bir
beden iinde kadere boyun een sonsuz bir zihin yapan Stoallar (bu
hususta kendi zamanlarnn Spinozaclar), ynetimlerin veya kanun
larn nedeni olabilirdi; ve Benedict Spinoza ynetimden, sanki sokak
satclar topluluuymu gibi sz eder. Cicero, [L. 1.7.21] Epikrc
Atticusa o ilkin lah inayetin varln kabul etmedike kendisiyle
kanunlar tartmayacan syledii zaman, gerekten haklyd. lk
134 lkeler

ilke olarak lah inayeti alan Roma hukuk ilmi [979] ile Stoal ve Epi-
krc bu iki tarikatn badamas byleydi.
336. ikinci olarak, resm evlilik olmakszn zgr erkekler ve z
gr kadnlar arasnda belirli ekilde cinsel birlikteliklerin olmas fikri,
doal gnahkrln serbest olmas dncesidir [yani, tabiatn ka
nunu su saylmaz] bu fikirle, dnyann btn uluslar, balanr
derecede olsa da bu gnahn vahice olduunu belirleyerek, evlilikleri
dinsel olarak kutsadlar. Bu nedenle, bu ebeveynler, hibir kanuni
ba olmadan bir arada olduklarndan doal (resm olmayan) ocuk
larnn kendilerinin olmadn ileri srebileceklerdi. Bu ocuklarn
ebeveynleri, herhangi bir zamanda onlardan ayrlabildiinden anne
ve baba tarafndan terk edilen ocuklar, kpekler tarafndan yok
edilmeye maruz kalrlard. Eer, insaniyet, ister halktan ister ayrca
lkl snftan olsun, ocuklar yetitirmezse, bu ocuklar, hi kimse
onlara bir ey retmediinden din, dil veya baka herhangi bir deti
bilmeden byrler. yle ki, onlar, insanln birok ince sanatyla
zenginletirilmi ve donatlm uluslarn bu dnyasnn bile, olanla
rn anneleri ile ve kzlarn babalaryla aralarnda ar vahi cinsel ili
kilerin kurulduu Orpheusun fena ve kirli vahilerinin yabanl dola
malarn bir kez daha gerekletirecekleri, eski byk yeryz orma
nna tekrar dnmelerine neden olurlar. Bu [akrabalar aras bu cinsel
iliki], kanunsuz dnyann irkinlii (nefas) idi. Socrates, [Xenop-
honun Memorabilia 4.4.19-23] bu ilikimin daha ziyade uygunsuz
fiziksel nedenlerden dolay tabiat gerei gizli olduunu ispat etmeye
alt. Elalbuki, onu saklayan insani tabiattr. nk bu ilikiler, do
al olarak btn uluslar tarafndan nefretle karland. Buna ramen
uluslar, Persler arasnda olduu gibi, bozulmann son admnda hi
bir tedbir almadlar.
337. Son olarak, insanln byk bir ilkesi olan l gmme, in
san bedenlerinin kargalar ve kpekler iin yiyecek olarak topran
zerinde gmlmeden kald yabanl bir durumu gz nne serer.
Kesin olarak, bu vahi det, ekilmemi tarlalarla ve yerleilmemi e
hirlerle birlikte grlr. nsanlar, domuzlar gibi rm lleri ara
snda bulduklar mee palamutlarn yiyip gidecekler. Bundan dolay,
iyi bir nedenle, definler yce bir ifadeyle tanmlanr: nsan rknn
szlemeleri{foedera generis humani) ve daha gzel bir ifadeyle,
Tacitus tarafndan insanln birliktelii (humanltatis commercia)
[A. 6.19] olarak adlandrlr. Dahas, btn gentil uluslarn mutabk
Giambattista Vico 135

olduklar kanaat udur: Gmlmemi bedenlerin ruhlar, yeryznde


huzursuz olur, bedenleri etrafnda durmadan dolarlar ve sonu ola
rak ruhlar, lmsz olduklar iin bedenleriyle birlikte yok olmazlar
(eski barbar uluslarn anlamasnn byle olmasna, Hugo van Lins-
chooten tarafndan [imdiki] Gine halk; Acosta tarafndan Yerlilerin
Doal ve Ahlki Tarihi adl eserinde, Peru ve Mexico halk; Thomas
Harriot tarafndan Virginiada ikamet edenler; Richard Whitbourne
tarafndan New Englanddakiler; Joost Schouten tarafndan Siam
krallmdakiler rnek verilir). Bylece, Seneca u sonucu karr:
Biz, lmszl tarttmz zaman, daha aa dnyann ruhla
rndan ya korkan ya da onlara hrmet eden insanln genel kansn
dan hi de azmsanmayacak derecede etkileniriz. Ben bu genel inan
ca ok fazla nem veriyorum. (Quum de immortalitate loquimur,
non leve momentum apud nos habet consensus hominum aut timen-
tium inferos aut colentium: hac persuasione publica utor [Letter
117.5 -6 ].)
[KISIM IV]

Yntem

338. O hlde, geriye, bu Bilim iin kabul etmi olduumuz ilkelerin


kurulmasn tamamlamak iin bu ilk kitapta izleyeceimiz yntemi
tartmak kalr. Aksiyomlarda da sylediimiz gibi asl konunun ba
lad yerde yntemin de balamas gerekir [314]. Bu nedenle, filo
loglarla beraber geriye doru gitmeliyiz ve Deucalion ve Pyrrhusun
talarndan, Amphionun kayalarndan, Cadmusun karklarndan
[679] veya Vergilin mee aacndan [A. 8.315] kan insanlardan
balamalyz. Filozoflarla birlikte ise, Epikurosun kurbaalarndan,
Hobbesun austos bceklerinden, Grotiusun budalalarndan, Pu-
fendorf un da szn ettii, Platonun aileler devletindeki ilk babalar
olarak tand [296] Homerin ise cyclojiar dedii, Macellan Boa-
znn yaknnda bulunduklar sylenen Byk Ayak denilen devler
olan Tanrmn dikkati ve yardm olmakszn bu dnyaya frlatlm
byk ve vahi insanlardan balamalyz [296] (Filologlarn ve filo
zoflarn bize insanln ilkeleri olarak verdii, bu Bilimdir. Bizim bu
bilim hakkmdaki incelememiz, balangcn bu yaratklarn insani bir
ekilde dnmeye baladklar zamandan alr. Onlarn acayip vah
ilii ve gem vurulmam yaban serbestliinde, korku dolu tanrsallk
dncesi olmadka, vahiyi evcilletirmek, gem vurulmama gem
vurmak iin baka bir yol yoktur. O hlde, tanrlardan korkma, vah
Giambattista Vico 137

ilie giden bir zgrl, grev bilincine indirgemenin tek gl


vastasdr [177]. lk insani dncenin gentil dnyada ortaya k
yolunu kefetmek iin, tam yirmi yllk aratrmaya ml olan ve ile
den karan glklerle arptk. Bizim sahip olduumuz insani ve
ince tabiatlarmzdan byk bir gayret gstererek hayal bile edeme
yeceimiz ve kavrayamayacamz vahi ve yabanl tabiatlara inmek
zorunda kaldk.
339. Btn bu nedenlerle, en yabani ve acayip biimli insanlarn
bile gereksinim duyduklar Tanr kavramndan balamalyz. Bu kav
ramn yle olduunu gsterdik: Tabiatn yardmlarndan btnyle
mitsiz olan insan, kendisini koruyacak tabiatst bir eye zlem du
yar. Fakat tabiata stn gelen ey Tanrdr ve Tanrnn btn in
sanlar zerine sat bu ktr. Bunun ispat ortak insani bir dette
grlebilir. Yani, ahlksz kiiler yalandklarnda glerinin azald
n hissederler ve doal olarak dine dnerler.
340. Fakat daha sonra gentil uluslarn prensleri olan bu ilk insan
lar, vahilerin yapt gibi dnlerini iddet tutkusunun gl et
kisi altnda brakmlardr. Biz bu yzden, halka ait (vulgar) meta
fizikten yola kacaz [182], rnein, airlerin yapm olduu teo
lojiyi bulacaz [366] ve onun yardmyla, kayp insanlarn vahi tut
kular zerinde biim ve ly vurgulayan ve bylece onlar insani
tutkulara dntren korku dolu tanrsallk dncesini arayacaz,
insani iradeye uygun olan conatus, ya zihin ve beden zerinde etki
eden hareketleri ya tamamen yattracak ekilde bilge insan olmak
ya da en azndan meden bir insanda olduu gibi onlar daha iyi kul
lanmak iin kontrolde tutmak dncesinden km olmaldr. Onla
rn bedenlerinin hareketleri zerindeki bu kontrol, kesinlikle insani
seimin zgrlnn ve dolaysyla btn deerlerin, zellikle de
adalet deerinin evi ve merkezi olan zgr iradenin bir etkisidir.
Adaletle bilgilenen irade, adil olan her eyin ve adalet tarafndan dik
te edilmi btn kanunlarn nndedir. Fakat conatusu cisimlere
yklemek, onlara kendi hareketlerini dzenlemek iin serbestlik ver
mek gibidir. Halbuki, btn cisimler, tabiatlar gerei faildirler. Ve
mekanik kuramclarnn gler (powers), kuvvetler (forces) conatus
dedii eyler, eski mekanikilerin dedii gibi cisimleri arlk mer
kezlerine yaklatran ya da modern mekanikilerin dedii gibi kendi
hareket merkezlerinden ayrlan cisimlerin duyarsz hareketleridir
[504],
138 Yntem

341. Fakat insanlar, bozulmu tabiatlar nedeniyle, zel menfaat


lerini kendilerine ba rehber yapmaya zorlayan benseverliin tiranl
altndadrlar. Kendileri iin faydal olan her eyi arayarak fakat dost
lar iin faydal hibir ey istemeyerek kendilerini adalete yneltmek
iin tutkularn kontrol altna alamazlar. Bu nedenle biz, vahi du
rumdaki bir adamn, yalnzca kendi refahn istedii olgusunu kura
rz. Bir e edindikten ve ocuk sahibi olduktan sonra, ailesiyle bir
likte kendi refahn ister. Toplumsal hayata girdikten sonra, ehriyle
birlikte kendi refahn ister. Bu kural, genel halk zerine yayld
nda, o, ulusuyla birlikte kendi refahn ister. Uluslar savala ve ba
r giriimleriyle, birlikler ve ticaret yoluyla birletiinde, o, kendi
refahyla birlikte btn insan rknn refahn ister. Btn bu durum
larda insan, temel olarak kendi menfaatini arzular. Bu yzden kii
nin, aile topluluunun, ehrin ve son olarak da insanln bir yesi
olarak adaleti uygulayan bu kurumlarla ayn eyi savunmas, yalnz
lah inayetledir. stedii btn faydalara ulamaya muktedir olama
yan kii, hakk olan faydalar aramak iin bu kurumlarca snrland
rlmtr. Buna adalet denir. Btn insani adaleti dzenleyen ey, bu
nedenle, insani toplumu korumak iin lah inayet tarafndan yneti
len tanrsal adalettir.
342. Bu Bilimin temel ynlerinden birisi de imdiye kadar eksik
lii grlen lah inayetin rasyonel sivil teolojisi olmaldr [385].
nk filozoflar, insani ilerin sar neden-sonu zinciriyle ekildi
ini iddia eden Stoallar ve insani ilerin atomlarn kr bir birleme
siyle alkalandn iddia eden Epikrcler gibi ya lah inayetin ras
yonel sivil teolojisinden tamamen habersizdiler ya da Tanrnn bu
[inayet] sfatn da iinde barndran metafizie doal teoloji ismini
vererek; ve sferler ve elementler gibi cisimlerin hareketlerinde gzle
dikleri fiziksel dzenle lah inayeti metafizik iinde dorulayarak,
kk tabi eylerde gzledikleri son sebebi de tabi eylerin dzeni
iinde dikkate almlardr. Fakat onlarn, metafizii, insanlardan gizli
kalm eyi anlatmak -gelecek- veya onlardan gizlenen ey -onlarn
bilinleri- divinari&en sezmek, hissetmek, gaipten haber vermek, ke
hanette bulunmak olan divinariden gelen tanrsallk [ilahliin gc]
terimine inayeti uygulayarak ve tam mnsn koruyarak sivil kurum-
larn ekonomisi iinde incelemeleri gerekirdi. Hukuk ilminin esas
konusunun ilk ve temel ksmn oluturan bu kehanetsel inayettir,
yani onun baka ve tamamlayc ksmn yapan insani kurumlarm
Giambattista Vico 139

bal olduu lah kurumlan yapan bu kehanetsel inayettir [398], Bi


zim yeni Bilimimiz, bu nedenle, tarihte ileyen inayetin ne olduu
hakknda konuan bir ispat olmaldr. nk, bu bilim, insani kavra
y veya fikir alverii olmakszn meydana gelen kurumlar m bir tari
hi olmaldr ve insanlarn sk sk dtkleri hatal durumlara kar
inayet, insan rknn bu byk ehrini dzenlemitir. nk bu dn
ya belli bir zamanda ve tikel olarak yaratlsa da, lah inayetle orada
kurulan kurumlar, evrensel ve ebedidir.
343. Bu sonsuz ve ebed inayetin temaasnda, bizim Bilimimiz,
baz lah deliller bulur [349, 630], Bu deliller vastasyla bu Bilim
dorulanr ve ispat edilir. lah inayet, bir bakan gibi her eye gc
yettiinden, insanlarn doal detleri gibi vastalarla kendi kurumla-
rn aar [309], O, bir t verici olarak sonsuz hikmete sahip oldu
undan, aa vurduu her ne varsa btnlk iinde [kurucu] bir
dzende olmaldr. lah inayetin maksad, lsz iyilik olduundan,
onun kurduu her ey, insanlarn kendileri iin kurduklar eyden
daima tam olarak stn olan bir iyiye yneltilmelidir.
344. Uluslarn balanglarnn acnacak hldeki karanlna ve
detlerinin saysz okluuna bakarsak, btn insani kurumlan ku
caklayan tanrsal bir tartma iin, yukarda sz edilen nden da
ha ince bir delil dnlemez: nsan rknn korunmasn salayan
vastalarn doall [kurumsallamay balatma], dzen [kurumlar
bu dzen iinde icra edilmitir] ve ama [kurumlar bu ama vasta
syla hizmet vermitir]. Bu deliller, kurumlarn, sk sk birbirinden
ayr ve bazen insanlarn planlarna tamamen ters olarak, yine de bir
birlerine uygun ekilde varla geldiinin kolay olduunu dnd
mzde ok parlak ve ayrt edici olacaktr. Bu deliller, mutlak kud
reti gsterir. Kurumlan birbiriyle karlatralm ve domas gerektii
gibi uygun zamanlarda ve uygun yerlerde doan dzenleri ve do
mas geciken dzenleri gzlemleyelim (Horaceye gre dzenin b
tn gzellii [A. P. 42 vd] bunda bulunur [348]). Bu deliller, ebed
hikmeti salar. Son olarak vesilelerin, yerlerin ve zamanlarn, insan
larn baz ihtiyalar ve hastalklar gz nne alndnda, baka tan
rsal yararlarn nasl ortaya kabildiini kavrayabilirsek, insan top
lumu daha iyi idare edilebilir ve korunabilir. Tanrmn ebed iyiliini
bu deliller verecektir.
345. Bylece, burada ilve edilen uygun ve srekli delil, insani
zihnimiz, zihnin anlama imkn iinde ve bu imkndan ok uzak ola
140 Yntem

rak, sivil dnyann etkilerini kendinden karan nedenleri daha iyi,


daha az veya farkl ekilde kavrayabilir mi kavrayamaz m bunu kar
latrmay ve yeniden dnmeyi ierecektir. Bunu yaparken oku
yucu, yeri, zaman ve eitlilii bakmndan uluslarn dnyasn tanr
sal idealar iinde temaa ederken olduu gibi, kendi lml bede
ninde tanrsal bir zevki de tecrbe edecektir. Ve okuyucu, Epikr-
clere onlarn ansnn aptalca dolamadn ve her yerde bir k
yolu bulamadn; Stoallara ise, onlarn dnyay da zincirledikleri
sonsuz nedenler zincirinin, en iyi ve en byk Tanrnn kudretli, bil
ge, ltufkr iradesine dayandn ispat ettiini de grecektir [342].
346. Bu ince, doal teolojik deliller, aadaki eitli mantksal
delillerle dorulanacaktr. Gentil dnyadaki lah ve insani kurumla-
rn kkenleri hakknda akl yrtrken, daha nceki kkenleri bul
may isteme gibi bo bir merakn tesinde u balanglara ulayo
ruz. Bu [ilk] ilkelerin de tanmlayc karakteridir. Biz, bu ilkeleri
meydana getiren zel yollar aklyoruz; yani, bilimin ayrt edici ia
reti olan tarafm aklyoruz. Ve son olarak, [bu kkenler] kalc olan
sonsuz kurumlarm zellikleriyle dorulanr. Eer kurumlar, tpk
olduklar gibi zel zamanlarda yerlerde -ve biimlerde, yani zel tabi
atlar iinde varla gelmemi olsalard, bu ilkeler de olamazd [I. 2;
147 vd],
347. nsani kurumlarm bu tabiatlarnn aratrlmasnda bizim Bi
limimiz, ilk olarak penslerin doal hukukunun iki kayna olan in
sani gereksinimler veya sosyal hayatn faydalar hakkndaki insani
dncelerin ciddi bir tahlilini yaparak ilerler [141]. kinci olarak Bi
limimiz, bu yzden, ilerlemek zorunda olan insani zihnin metafizii
nin zerinde olduu grlen insani idealarn bir tarihidir. Bilimlerin
bu kraliesi, Bilimler, asl konularnn balad yerde balamaldr
aksiyomuyla [314] balangcn ilk insanlarn insani biimde dn
meye baladklar zamandan alr [338]; yoksa filozoflarn insani fi
kirler zerinde dnmeye baladklar zamandan deil (Bruckerin
geni bilgi ieren kk bir kitap olarak yaymlad eser Historia
Philosophica Doctrinae de ideis bal altnda amzn iki nde
gelen zihni Leibniz ve Newton arasndaki ztlklar bize gsterir).
348. Tarih adan zamanlar ve yerleri belirtmek iin -yani bu in
sani dncelerin ne zaman ve nerede doduunu gstermek ve me-
tafiziksel kronoloji ve corafya vastasyla ona kesinlik vermek iin
imdiye kadar megul olunmu filolojik eletiri yazarlarnn ortaya
Giambattista Vico 141

kmas bin yln zerinde bir zaman aldndan Bilimimiz, uluslarn


kurucularyla ilgili byle bir metafziksel eletiri sanatna bavurur
[392]. Ve eletirimizin lt lah inayet araclyla btn uluslarda
ortak olduu retilen eydir. Yani, insan rknn ortakduyusu (com-
mon sense) [142] sivil dnyann btn gzellii ieren insani ku-
rumlarn gerekli uyumuyla belirlenir [344]. Bu nedenle, Bilimimizin
kesin delil tr udur: Bu kurumlar lah inayetle kurulduundan
uluslarn kurumlarnn ak byle olmalyd ve imdi de byle olma
ldr, bizim Bilimimizin ispat ettii gibi byle olacaktr. Sanki, sonsuz
dnyalar sonsuzluun iinde zamandan zamana domu gibi gr
nr [1096] ki, elbette durum byle deildir.
349. Bilimimiz, bu nedenle, ayn zamanda, ortaya k, gelime
si, olgunlamas, dmeye balamas ve k bakmndan her ulu
sun tarihiyle zaman iinde dnen ideal sonsuz bir tarih betimler.
Aslnda, bu Bilimi dnen kii, bu ideal sonsuz tarihi bu delillerle
yapmaktan ziyade kendisine anlatmaktadr. deal sonsuz tarih, ol
du, oluyor ve olmaya devam edecektir demeye cesaret ederiz [348],
nk, yukarda tespit edilen ilk phe gtrmez ilke [331], ulus
larn bu dnyasnn kesinlikle insanlar tarafndan yaplm olduudur
ve onun d grn bu nedenle bizim kendi insani zihnimizin de
imeleri iinde bulunmaldr. Ve tarih, olaylar yaratan ve onlar
nakledenden daha kesin olamaz. O hlde, nasl geometri nicelikler
dnyasn kendi elerinden kurduu zaman ya da bu dnyay te
maa ederken onu kendisi iin yaratyorsa bizim Bilimimiz de ayn
eyi yapar [kendisi iin uluslarn dnyasn yaratr] . Ancak, insani
ilerle yaplan kurumlar, nokta, izgiler, yzeyler ve ekillerden daha
byk bir gereklie sahiptir; ve bu olgu bir tartmadr. Ey okuyucu,
bu deliller tanrsal bir tre sahiptir ve sana tanrsal bir zevk verir.
nk Tanrda bilgi ve yaratma, bir ve ayn eydir.
350. Yukarda ne srlen doru ve kesin tanmlara gre [138],
insanlar, uzun bir sre zeknn (intellect) tatmin olduu, sakl adale
tin kayna olan gereklik ve akldan yoksundu. Bu adalet, gerek
Tanr tarafndan aydnlatlan ve adil olmayan dncelere sahip ol
malar bile tanrsal kanunla gizlenen braniler tarafndan uyguland.
Bu nedenle, onun hakknda hibir lml kanun koyucu kendini
zahmete sokmasn (nk braniler insanlarn vicdanlarn yoklayan
btn bir zihin olan Tanrya inanrlar; gentiller ise, branilerinki gibi
olmayan, bedenlerden ve zihinlerden olumu tanrlara inandlar).
142 Yntem

Sakl adalet, daha sonra uluslarn kurulmasndan sonraki iki bin yl


boyunca ortaya kmayan filozoflar tarafndan sonuca ulatrld. Ay
n zamanda uluslar, otoritenin kesinliiyle; yani, bizim metafiziksel
eletirimizde kullandmz ltle idare edildi: Btn uluslarn
vicdanlarnn dayand, insan rknn ortak duyusu [142], yle ki,
bu nc temel bakla Bilimimiz, ahlki teologlarn, hakknda ko
nutuu daha d bir adaletin kayna olan bir otorite felsefesi hline
gelir [386 vd]. Bu otoritenin nemi gensltnn doal hukuk doktrinle
rinin prensi tarafndan da kavranm olmalyd [394]; bu, yazar
larn pasajlarnda resmedilmez. nk szkonusu otorite, yazarlarn
ortaya karmasndan tam bin yl nce uluslar arasnda hkm sr
mtr ve onlar, bunu gz nne almamlardr. Bu nedenle, dier
lerinin her birinden daha bilgili ve derin olan Grotius, Roma hukuk
bilginleriyle hemen hemen bu doktrinin her zel ayrnts iin mca
dele etmitir. Fakat onun btn hamleleri yakn zamana der. n
k, hukuk bilginleri adaletin ilkelerini, bilginin otoritesi zerine deil
de insan rknn otoritesinin kesinlii zerine kurmutur.
351. Bizim Bilimimizin kullanaca felsefi deliller bunlardr ve so
nu olarak, u deliller, felsefi delilleri izlemek iin mutlak surette ge
reklidir. Filolojik deliller sonra gelmelidir. Btn bu delillerin tm
aadaki eitlere indirgenir:
352. (1) Bizim mitolojilerimiz zorla veya arptmayla deil, do
rudan kolayca ve doal olarak ele alnan (zerinde durduumuz) ku
ramlarla uyumludur. Bu mitolojiler, ilk insanlarn sivil tarihleri ola
rak grlecektir. Bu ilk insanlar her yerde airler olarak grnm
lerdir [200, 203, 223, 579],
353. (2) Duygular tam olarak aklayan ve ifadeleri btn zelli
iyle veren kahramansal szckler de uyumludur [34, 219, 411,
456, 825],
354. (3) Yerli dillerin etimolojileriyle de uyumludur. Bu diller bize
kelimelerin iaret ettii kurumlarm tarihini verir. Bunu kelimelerin
orijinal ve uygun anlamlarndan balayarak bu kelimeleirn metafor
olarak kullanlmasnn tesinde dillerin tarihinin de nasl ilerlediini
gsteren fikirlerin srasna gre onlarn doal geliimlerini izleyerek
yapar [151 vd, 238 vd],
355. (4) Btn uluslarca hissedildii gibi zde ayn olan fakat de
iik dnmlerine gre dilde ters biimde ifade edilen insani sosyal
Giambattista Vico 143

kuramlarn zihinsel (mental) szlk daarcnn, (vocabulary) bizim


kavradmz gibi olduu grlmektedir [161].
356. (5) Gereklik, halk gelenekleriyle uzun yzyllar iinden ge
erek bize kadar korunmu olan her trl yanllktan elenmitir.
Halk, gelenekleri uzun bir zaman iinde ve tam olarak korumu ol
duundan, gelenekler, halka ait bir gereklik zeminine sahip olma
lydlar [149],
357. (6) lk an byk fragmanlar imdiye kadar bilim yap
makta faydaszd. nk, kirletilmi, paralanm ve datlm hle
geldiklerinden temizlenip, paralar bir araya toplanp dzenlendik
leri zaman byk k satlar.
358. (7) Belli tarihlerle anlatlm tm etkiler, gerekli nedenlerle
tm kurumlarda iz brakr.
359. Bu filolojik deliller, Baconn dn ve gr eklindeki fel
sefe yapma yntemiyle uyumlu biimde, uluslarn bu dnyasna te
mas eden bir fikir olarak dndmz kurumlan olgusal olarak
grme imkn salar [163], Bylece, nceki felsefi delillerin yard
myla filolojik deliller hem aklla onlarn kendi otoritesini dorular
hem de ayn zamanda onlarn otoritesiyle akl dorular.*
360. Bu Bilimin ilkelerinin kurulmas zerine genelde ileri srl
m olanlarn tmnden biz onun ilkeleri hakknda unlar kar
yoruz (1) lah inayet (2) Evlilik ve bu nedenle tutkularn lmll
(3) l gmme ve bu nedenle insan ruhunun lmszl [I. 5];
nk Bilimimizin kulland lt udur: Btn insanlar tarafndan
veya ounluk tarafndan tam olarak hissedilen ey, sosyal hayatn
kural olmaldr (bu ilkeler ve bu lt zerinde hukukularn halk
hikmetiyle byk ne sahip filozoflarn btm hikmeti arasnda uyum
vardr) -b u insan akimn snrlar olmaldr ve bunlar ihmal eden,
btn insanln aksine hareket etmekten saknsn [130],

* Burada ve 163 nolu paragrafta ad geen Cogitate e t visa, Benjamin Frank


lin tarafndan yazlan The Philosophy o f Francis Bacon (Liverpool, 1964)
adl eserde Dnceler ve Sonular bal altnda yorumlanm ve ter
cme edimitir. Yukarda, 104, 112, 114, 155, 157, 248, 330 nolu parag
raflara, aada ise 415, 420, 614 nolu paragraflara baknz.
k in c i K t a p

RSEL HKMET
[TAKDM]

GR
361. Bu eserin Birinci Kitabnn Aksiyomlar ksmnda belirttiimiz
gibi, btn gentil uluslarn tarihleri fablla balar [202], (Gentil lk
a hakknda tm bildiklerimizi bize veren) Grekler arasnda ilk
bilgeler teolojik airlerdir [199]. Domu veya meydana gelmi her
ey tabiat gerei kkeninde hamdr, olgunlamamtr [239 vd]. Bu
nedenle, iirsel hikmetin de kkenlerini kavramamz gerekir. iirsel
hikmet hakknda bize kadar ulam olan byk ve yce saygnln
kayna u iki eye dayanr: Uluslarn [125] ve bilginlerin [127] gu
ruru. Gurur duygusu, uluslardan ziyade bilginlerde ortaya kar.
nk Msrl byk rahip Manethonun, Msrn fabl dolu tarihini
yce doal bir teolojiye dntrmesi gibi [222], Grek filozoflar da
bu fabl dolu tarihlerini felsefeye dntrmlerdir. Greklerin fabl
dolu tarihlerini felsefeye dntrmelerinin nedeni, gnmze kadar
gelmi olan fabl dolu tarihlerinin edep d bir hl alm olmas de
ildi [221], aada gstereceimiz be nedene dayanyordu.
362. Bu nedenlerden ilki, dine duyulan derin saygdr. nk
gentil uluslar her yerde din zerine temellenen fabllarla kurulmutur.
kincisi de dinin oluturduu byk etkidir, yani sivil dnya o kadar
akllca dzenlenmitir ki bu, yalnzca insanst bir hikmetin etkisiy
le olabilirdi. ncs, bizim de greceimiz gibi, dine duyulan b
148 Takdim

yk saygya ve bu byk hikmetin saygnlk kazanmasna yardm


eden fabllar aratrmaktan balayan filozoflarn ortaya kmasn ve
felsefedeki en yce (veya evrensel) eyleri dnmeyi salayan frsat
lardr. Drdncs, daha ileride gstereceimiz gibi, gzel bir tesa
df eseri olarak airlerden filozoflara geen ifade biimi yoluyla, filo
zoflarn yce felsefi dncelerini aklayabilme kolayldr. Beinci
ve sonuncusu, hepsinin zeti durumundadr: Filozoflar, din otori
tesinden ve airlerin hikmetinden elde ettiklerini kendi dnceleriyle
dorulamlardr. Bu be sebepten ilk ikisi ve beincisi, uluslarn
dnyasn tayin eden ilah hikmete yaplan vgleri ve kendi hatalar
iinde glkle ilerleyen (geit aan) filozoflarn tanklklarn da
ierir. nc ve drdncs, lah inayetin gerek Tanrnn bir s
fat m olduunu anlamak ve tanmak iin filozoflarn ortaya kma
sna izin veren Tanrmn insanla sunduu aldanlardr.
363. Bu kitapta batanbaa grlecei gibi, airler, nasl ilkin halk
hikmeti yoluyla hissetmilerse, filozoflar da daha sonra btn hikmet
yoluyla anlamlardr. yle ki, halk hikmetinin insan rknn duygusu
olduu, btn hikmetin de insan rknn akl olduu sylenebilir
[779], Aristotelesin [On the S o u l 432a 7 vd] ferd insan iin syle
dii ey, bu yzden genelde insan rk iin de dorudur. N ihil est in
intellectu quin prius fuerit in sensu. Yani insan zihni evvelce duyular
yoluyla bir izlenim almamsa, hibir izlenim almad o eyle ilgili
olan hibir eyi anlamaz (modern filozoflar buna vesile (occassion)
derler). O hlde, zihin farkna vard bir eyden dolay akl (intel
lect) kullanr, duyularn alanna giren bir eyi alr. Bu, Latince intelli-
gere kelimesi iin uygun bir anlamdr.
[BLM I] GENEL OLARAK HKMET
364. O hlde, iirsel hikmeti tartmadan nce, genelde hikmetin ne
olduunu grmemiz gerekir. Hikmet, insanl meydana getiren tm
bilimleri, ve sanatlar kendisiyle kazandmz, btn disiplinleri y
neten yetidir. Platon [Alcibiades /d e 124 E. vd] hikmeti, insann
olgunluu olarak tanmlar. nsan, insan olarak var olma anlamnda
zihin ve ruhtan ibarettir veya zek ve iradeden ibarettir. nsanda, bu
her iki ksm da tam olarak gerekletirmek bilgeliin iidir. rade,
zek araclyla en yksek kuramlarn bilgisiyle aydnlanm bir zi
hin tarafndan ruhun en iyiyi semesine nderlik edebilir. Bu evren
deki en yksek kurumlar, Tanrya dnm ve Tanry bilen kurum-
Giambattista Vico 149

lardr. nceki, yani evrendeki en yksek kurumlar, ilah kuramlar


dr. Sonraki, yani Tanrya dnm ve Tanry bilen kurumlar ise
insani kuramlardr. O halde, gerek hikmet, insani kurumlan en
yksek iyiye sevk etmek iin lah kurumlarm bilgisini retmelidir.
Biz inanyoruz ki, Romallarn en bilgilisi unvann alan Marcus
Terentius Varronun [ The Antiquities of] Divine and Human Insti
tutions adl eserinde kurduu plan da budur. Ancak, zamann ada
letsizlii bizi ondan yoksun brakmtr [990], Bu kitapta, eitimi
mizin zayfl ve edindiimiz bilgilerin azl izin verdii lde bu
kurumlan inceleyeceiz.
365. Gentiller arasnda hikmet, Homer tarafndan Odyssey [8.
63]in altn pasajnda iyi ile ktnn bilgisi olarak tanmlanan
Mzle [391, 508] balar, daha sonra ona kehanet (divination) den
mitir. Tanr tarafndan insanlara beyan edilen Yahudilerin gerek
dininin kurulmas ve oradan da bizim Hristiyan dinimizin ortaya
kmas bu uygulamann yasaklanmas zerine gereklemiti [167],
Mz, bylece, ilkin, uygun biimde, khinler tarafndan yaplan ke
hanet bilimi olmalyd ve bu da btn uluslarn halk hikmetiydi
[342]. imdi bu konuda daha ok ey syleyeceiz. Mz, Tanrnm
inayet sfat altnda Tanry mahade etmektir. yle ki, divinariden
dolay onun z ilahlik olarak adlandrlr. Birazdan greceimiz
gibi, Grekin insancln kuran teolojik airler, bu hikmeti msralar
hlinde dile getirmilerdir ve bu Latinlerin neden adli mneccim-
lere (judicial astrologer)* hikmet reticileri dediini aklar. Hik
met, Eski Yunann Yedi Bilgesinin durumunda olduu gibi, insan
la faydal tler vermekle n salm insanlara sonradan atfedil-
mitir. Bu atf, sonradan lkeleri bilgece idare eden ve uluslarn iyi
leri olan insanlara yaylmtr. Buna ramen, daha sonra hikmet ke
limesi doal ve tanrsal eylerin bilgisi mnsna gelmitir, yani, Tan-
rda insan zihninin bilgisini gren [506] ve Tanry btn gerekli
in kayna olarak tanyan olmas sebebiyle tanrsal bilim denen me
tafizik, Tanry her iyinin dzenleyicisi olarak tanmaldr. Bylece

' Adli mneccim gkyzn mahede ederek tanrlarn iaretleri olarak ka


bul edilen iaretleri tam adaletle yani geree uygun ve doru olarak insan
lara bildiren kahinler iin kullanlmaktadr. Ayrca, gkyzndeki adaleti
yeryznde uygulamak dncesi hemen hemen btn uluslarn efsanele
rinde grnm ektedir (.n).
150 Takdim

metafizik, esas olarak insan rknn iyilii iin alr. nsanln ko


runmas ihtiyatl bir tanrsallk iinde bulunan evrensel inanca ba
ldr. Platonun tanrsal unvanna layk olmas belki de bu hazrl
ispat ettii iindir. Tanry inkr eden bu byk sfat, hikmetten
ziyade aptallktr. Son olarak, Yahudiler arasnda, oradan da biz H-
ristiyanlar arasnda hikmet, Tanr tarafndan bir esinle (vahiy) bil
dirilen ebed olan eylerin bilimi olarak adlandrlmtr. Tuskanlar
arasnda gerek iyi ve gerek ktnn bilgisi olarak dnlen bir
bilim, belki de bu olguyu onlarn bu bilime verdikleri ilk isim olan
tanrsallktaki bilim adna borludur.
366. Bu nedenle, teolojinin eidini ayrrken Varronun yap
t ayrmdan daha doru bir ayrm yapmalyz [Augustine C.G. 6.5].
lkin, iirsel teoloji gelir. Bu aslnda btn gentil uluslarn sivil teolo
jisi olan teolojik airlerin teolojisidir. kincisi, doaya ilikin teoloji,
metafizikilerin teolojisi, ncs, sivil ve doaya ilikin teolojinin
bir karm olan ve yce tanrsal esinle bildirilen teoloji olan bizim
Hristiyan teolojimiz. Her de lah inayetin temaasnda birle
mitir. nc teolojimiz Varronun iirsel teolojisinin yerini alr. Bu
gentillerin sivil teolojisiyle ayndr. Varro, iirsel teolojiyi hem sivil
hem de doal teolojiden ayrmasna ramen, fabllarn yce felsefenin
yksek gizlerini (mystery) ierdii eklindeki sradan halka ait (vul-
gar) ortak bir hatay paylaarak iirsel teolojinin, sivil ve doal teolo
jinin bir karm olduuna inand. lah inayet, ilkin duyularla algla
nan iaretler araclyla lah kurumlan dzenleyen iirsel teolojiden
balayarak daha sonra da tanrlarn insanlara gnderdii lah tler
olduuna inanlan ve duyular alanna inmeyen sonsuz nedenler yo
luyla inayeti gsteren doal teoloji vastasyla insani kurumlan yn
lendirmitir. Uluslar da yalnzca duyulardan stn olmayp insan ak
lndan da stn olan ve tanrsal esinle bildirilen bir teolojiyi, tabiat-
st bir deere inanma eklinde, almaya hazr hle gelmilerdir.
[BLM II] RSEL HKMETN AIKLANMASI VE
BLMLENMES
367. Metafizik, konularn alt bilimler olarak adlandrlan bilimlerin
tmne datan en st bilim olduu iin ve eskilerin hikmeti, phe
siz gentil dnyann ilk bilgeleri olan teolojik airlerin hikmeti olduu
iin [199] ve her ey kkeninde, tabiat gerei ham ve kaba olduu
iin biz iirsel hikmetin balanglarn da ham ve kaba bir metafizik
Giambattista Vico 151

olarak tasarlamalyz. Bu metafizikten, bir gvdeden kan dallar gi


bi, bir yandan mantk, ahlk, ekonomi, siyaset ve dier btn iirsel
ler alanlarla bir te yandan, kozmografi ve astronominin anas olan
fizik kmtr: Bu dallardan sonra, metafizik, iki kzna, yani krono
loji ve corafyaya kesinlik verir -bunlarn hepsi de ayn ekilde iir
se ld ir- u halde, doaya ilikin teolojileri (veya metafizikleri) yo
luyla gentil insanln (humanity) kurucularnn, tanrlar nasl hayal
ettiklerini, mantk araclyla dilleri nasl icat ettiklerini, ahlkla nasl
kahramanlar yarattklarn, ekonomiyle nasl aileler kurduklarn, si
yasetle nasl ehirler ina ettiklerini, fizikleriyle nasl btn tanrsal
olan eylerin balanglarn oluturduklarn, insann kendine zg
fiziiyle belli bir mnda nasl kendilerini yarattklarn kozmogra-
fileriyle kendileri iin nasl bir tanrlar evreni biimlendirdiklerini,
astronomileriyle gezegenleri ve yldzlar nasl yerden ge tadkla
rn, kronolojiyle zamana nasl bir balang verdiklerini ve coraf
yayla Greklerin mesela, btn dnyay kendi Yunanistanlar iinde
nasl betimlediklerini ak ve belirgin olarak gstereceiz.
368. O hlde, bizim Bilimimiz, her eyden nce, insanln fikirle
rinin, detlerinin ve fiillerinin bir tarihi olmaktadr [347, 391], nsani
tabiatn tarihinin ilkelerini bu eden karyoruz. Bunlarn ayn
zamanda, imdiye kadar karlmayan evrensel tarihin ilkeleri oldu
unu da gstereceiz [399, 736 vd],
[BLM III] EVRENSEL TUFAN VE DEVLER
369. Gentil insanln kurucular, Ham, Yafes ve amn rklarnn
insanlar olmalyd. Bunlar, tedricen, aile devletinde tek balarna, ev
lilik ve aile balaryla kendilerini insani bir toplum iinde bir arada
tutabilmi olan mterek atalar Nuhun gerek dinini brakmlardr
[301], Bu vazgemenin bir sonucu olarak evliliklerini bozmular ve
ailelerini rastgele ilikilerle paralamlardr ve byk yeryz orma
nnda babo gebe vahiler olarak dolamaya balamlardr.
Hamn rk, Gney Asya, Msr ve Afrikann dier ksmlarna git
mitir. Yafesin rk, Kuzey Asya veya Iskitya ve oradan Avrupaya
doru ilerlemitir. Samm rk, btn Orta Asyann iinden douya
doru yol almtr. Byk yeryz ormannda dolu olan vahi hay
vanlardan kaarak, vahi ve rkek kadnlar izleyerek, yiyecek ve su
arayarak birbirlerinden ayrlmlardr. Anneler, ocuklarn terk et
miler, bu ocuklar, herhangi bir insani deti renmek yle dursun
152 Takdim

insan sesini duymadan bymler ve bylece gerekten hayvani ve


vahi bir duruma dmlerdir. Anneler, hayvanlar gibi bebeklerini
sadece emzirmiler ve onlar plak olarak kendi pislikleri iinde de
belenmeye brakmlardr. ocuklar stten kesildiindeyse, anneleri
onlar tamamen terk etmilerdir. Kendi pislikleri iinde debelenmek
zorunda kalan bu ocuklarn gherileli tuzlan, tarlalar zengin bir
ekilde verimli klmtr. Byk yeryz ormanna uyum salamak
zorunda olan ve tufandan sonra son derece hzl byyen bu o
cuklar, bu abalar iinde kaslarn kasp bkerek bedenlerine daha
fazla miktarda gherileli tuzlar ekmilerdir. Onlar, tanrlarn, ba
balarn ve ocukluktan soutan ve duyarszlatran retmenlerin
korkusu olmadan bymlerdir. Bu nedenle, kas ve kemik bakmn
dan salam ve gl, gereinden fazla iri yapl devler olma duru
muna gelmilerdir. ocuklarn bu ekilde yetimesi, Almanlara dev
gibi boylar yaktran Sezar ve Tacitusun anlattklarndan ok daha
vahiydi [170], Bylece, Procopiusun szn ettii Gotlarn dev gi
bi boylarnn [!] ve bugn Macellan Boaznm yannda var olduu
zannedilen Patagonyallarm devsel llere sahip olmalarnn nedeni
ortaya km oldu. Tabiat filozoflar bu konuda ok sama eyler
sylemilerdi. De gigantibudu yazan Chassanion tarafndan toplanan
verilere gre, oradaki dalarda bu devlere ait olduu sanlan paralar
bulunmutur ve hl bulunmaktadr (ileride syleyeceklerimiz asn
dan nemli bir durum [377, 387]). Bunlar, daha ilerde halk gelenei
tarafndan, yeri geldiinde konuacamz nedenlerden dolay abar
tlmtr ama yine de normal llerden ok byk olan kafataslar ve
kemiklerdir.
370. Bu devler, tufandan sonra yeryzne dalmlardr. Grek-
lerin fabl dolu tarihinde onlardan bahsedildiini grmtk [193] ve
Latin filologlar farknda olmakszn eski talya tarihinde bu devlerin
var olduundan bahsettiler. Onlar, asl Yerliler (aborjinler) denilen
talyann en eski insanlarnn, autochthones (Yerliler) olduklarn id
dia ettiler. Bu kelime, eski Yunanllar ve Latinler arasnda soylular
anlamna gelen yerin oullar demektir ve fabllarda Grekler tam an
lamyla, devlere, yerin oullar derler ve Yer, devlerin annesidir. Bir
Grek terimi olan autochthones, Latincede indigenae ile karlanr.
Yani, ayn topraktan doanlar demektir. Bir halkn veya ulusun
yerli tanrlarna da dii indigetes denilirdi. Tpk, inde geniti gibi veya
bugn ksaca ingenitidememiz gibi. nk de hecesi, halkn ilk dili-
Giambattista Vico 153

nin fazlalklarndan biridir. Bunu, daha sonra tartacaz. Ayn e


kilde, Latinler arasnda imperator iin induperator kelimesinin oldu
unu buluruz ve On ki Levha Kanunlarnda [1.2] iniicito iin cn-
doiacito kelimesini buluruz. Belki de atekes demek olan induciae
kelimesinin iniiciae olmas gibi. Onlar, bar anlamas yapmak de
mek olan iere foedustan dolay byle adlandrlm olmaldr. Bu du
rumda, indigeni kelimesinden, ilk ve uygun mns soylu demek
olan ingenui kelimesi elde edilmitir (oradan da artes ingenuae soy
lu sanatlar terimi gelmitir) fakat bu kelime, son olarak, zgr
mnsna gelmitir {artes liberates1m soylu sanatlar anlamn ko
rumasna ramen). nk yalnzca soylular, bizim ksaca iaret etti
imiz gibi, [597] pleplerin kle olduu veya kleleri im ettii ilk
ehirleri oluturdular.
371. Ayn Latin filologlar btn eski insanlarn, asl Yerliler ola
rak anldn ve kutsal tarihin, emim ve zomzommim denilen bu tr
insanlar bize anlattn mahade ederler [ Genesis 14.5; Deutero
nomy 2.10, 20- 21], Yahudi bilginleri, bunlar devler olarak kabul
eder. Onlardan biri Nimroddu. Tufandan nceki devler, Kutsal Ki
tap tarafndan tasvir edilmitir 1Genesis 6.4], Bu devler, an nl,
ok gl insanlar olarak betimlenir. Tanrmn Ademi, Nuhu ve
olunu aralarndan kartt braniler, Tanrya ve atalarna duyduk
lar korku dolaysyla ve temiz yetitirildikleri iin normal lde
boylgra sahiplerdi. Belki de branilerin devsellikten (giantism) nefret
etmelerinin nedeni buydu. nk, branilerin bedensel bir temizlie
ilikin yin eklinde resm kanunlar vard. Romallar, su ve atele ya
plan ve vatandalarn btn gnahlarndan ehri temizlemek niye
tiyle halk adna adanan kurbanlarda bu kanunlarn izini byk l
de korumulardr. Onlarn evlilik trenleri de su ve atele kutsan
mt. Bu iki ey arasndaki ortaklk vatandaln da iaretiydi. Bun
lardan yoksunluk ise, interdictum aqua et igni [610, 957] olarak
adlandrld. Ate ve su ile kurban etme, be yllk bir sre anlamna
gelen lustrum olarak adlandrld. nk o, bu kurbanlar arasndaki
sreydi. Dahas Grekler arasnda, bir Olimpiyat, drt yllk bir sre
demekti. Fakat lustrum, ayn zamanda yabanl vahilerin maaras da
demekti ve parlatmak ve temizlemek demek olan lustrari fiili, ilkin bu
maaralar aydnlatmak ve ieride gizli gizli dolaan vahilerden te
mizlemek anlamna gelmi olmaldr. Bylece de su, aqua lustralis
denilen kurbanlar iin gerekli oldu. Grekler, yllarn, Herkln eki
154 Takdim

me hazr hle getirmek iin atee verdii Nemean ormann yakma


zamanndan itibaren saymaya baladlar. Bunun ansna, Eserin Ana
Fikrinde iaret ettiimiz gibi [3] ve daha sonra da greceimiz gibi
[733] Herkl, Olimpiyatlar kurdu. Romallar, daha ak olarak ylla
rn saymaya lustraan, yani kutsal arnma suyundan baladlar.
nk uygarlk suyla balar. Atee olan ihtiyatan nce suya olan
ihtiya ortaya kmtr, yani acjuanm igniden nce geldii evlilik ve
aforoz etme durumlarnda grld gibi. Bu, btn uluslarda
mevcut ve mterek bir det olan kurbanlardan nce gelen kutsal
arnmalarn kkenidir. Kutsal arnma, beden temizlii ve tanrlarn ve
babalarn korkusu araclyla iyice alannca -her iki durumda kor
kunun erken zamanlarda terr boyutlarna kadar ulatn gryo
ru z- devler, normal boya indiler. Belki de bu nedenledir ki, Grek-
ede sivil ynetim anlamna gelen politeia kelimesi Latincede temiz
lik ve dzen anlamna gelen politus kelimesinden elde edilmitir.
372. Boyun ksal, eski kahramanlarn ar ekilde byk silah
laryla gsterilmesi gibi, uluslarn insani zamanlarna kadar devam
etmi olmalyd. Suetoniusa gre Augustus [ The Deified Augustus
72. 3] eski devlerin kemiklerini ve kafataslarn kendi mzesinde
saklamtr. Bylece, Aksiyomlarda gsterildii gibi [172], insanlarn
ilk dnyas tam olarak iki tre ayrlmt. lki, yalnzca branilerden
oluan normal lye sahip insanlar, kincisi gentil uluslarn kuru
cular olan devler. Devlerin srayla iki tr vardr. Birinci tr yerin
oullar veya soylulardr. Bunlar terimin tam anlamyla devlerdir.
Devler a, ismini onlardan alr (ve kutsal tarihin, an gl in
sanlar olarak tanmlad budur). kinci tr, dev denilmeye daha az
uygun olan [ilk devler tarafndan] boyun edirilen dier devlerdir
[553],
373. Gentil uluslarn kurucular [devselliin (giantism)] bu ar
tna ulatklar zaman yukarda varsayld gibi [62] amn rk iin
tufandan sonra bir yzyl, Ham ve Yafesin rklar iin iki yzyl ayr
dlar. Aada, bu konunun fiziksel tarihi verilecektir [387], Bu konu
Grek fabllarnda bize aktarlmasna ramen imdiye kadar dikkate
alnmamtr. Ve bu konu ayn zamanda bize evrensel tufann yeni
bir fiziksel tarihini verecektir [380],
[KISIM I]

[R SE L METAFZK]

[BLM I] RN, PUTPERESTLN, TANRISALLIIN VE


KUTSAMALARIN KKEN OLARAK RSEL METAFZK
374. Btn filozoflar ve filologlar, eski gentillerin hikmeti hakknda
aratrmalarna, aptal ve korkun vahiler olan bu ilk insanlardan
balam olmaldrlar. Yani, yukarda deindiimiz gibi tam anlamyla
devlerden balamlardr (Peder Boulduc, De ecclesia ante Legem
adl eserinde der ki, Kutsal Kitapa gre, bu devlerin isimleri dindar,
saygdeer, erefli insanlara iaret eder. Fakat bu, sadece, kehanetle
gentil dinleri kuran ve devler ama ismini veren soylu devler olarak
anlalabilir). Bu soylu devler, kehanetlerine ilikin delillerini d
dnyada (yani duyusal dnyada) deil de dnen zihnin deime
leri iinde arayan metafizikle balam olmalydlar. nk uluslarn
bu dnyas, kesinlikle insanlar tarafndan yaplm olduundan
[331], metafiziin ilkeleri de bu deimeler iinde aranmaldr. Ve
insan tabiat, hayvanlarn tabiatna benzer olmaktan uzaklatka bu
zellii elde eder, yani eyleri bilmenin biricik yolu duyulardr.
375. Bylece, gentil dnyann ilk hikmeti olan iirsel hikmet, im
diki bilgili insanlarnki gibi rasyonel ve soyut bir metafizikle deil,
156 iirsel Metafizik

rasyonelletirme gc olmayan, tamamyla kaba duyu ve gl imge


leme sahip bu ilk insanlarn hissetmesi ve hayal kurmasna dayal bir
metafizikle balam olmalyd [185]. Bu metafizik, onlarn iiriydi,
onlarla birlikte domu (nk onlar, tabiatlar gerei bu duyularla
ve imgelemle donatlmlard) bir yetenekti. Bu metafizik, nedenleri
bilememekten domutu, nk merakn annesi olan cehalet, hibir
eyden haberi olmayan bu insanlara her eyi olaanst gstermiti
[184]. Onlarn iiri, ilkin tanrsald. nk Lactaniustan aldmz
pasajda da grdmz gibi kaba duyu ve gl imgeleme sahip
olan bu ilk insanlar, hissetikleri ve merak ettikleri eylerin nedenle
rini tanrlar olarak hayal ettiler [188] (kk anlklarn (understan-
ding) artan her eyi tanrlar olarak adlandran imdiki Amerikan
Yerlileri de bu durumu dorulamaktadr). Buna Arktik Okyanusu
yaknlarnda oturan eski Germenleri de ekleyebiliriz. Tacitus, onlar
hakknda [6.45] yle syler: Onlar, Gnein geceleyin denizin iin
den geerek batdan douya doru getiini iittiklerini sylemilerdi
ve tanrlar grdklerini iddia etmilerdi. te bu uluslar, szn
ettiimiz gentil dnyann kurucularn daha iyi anlamamza yardm
eden kaba ve basit uluslardr. Bu ilk insanlar, tpk ocuklarn ellerin
deki cansz oyuncaklarla, canl kiilermiesine oynamalar ve konu
malar gibi, merak ettikleri eylere, kendi dnceleri dorultusunda
tzsel bir varolu vermilerdi [ 186].
376. Ayn ekilde, dou hlindeki insanln ocuklar olan gentil
uluslarn ilk insanlar [209], kendi fikirlerine gre eyleri yaratt
lar. Fakat bu yaratma, Tanrmn yaratmasndan tamamen farklyd.
nk, Tanr, mutlak akl olarak her eyi bilir ve eyleri bilmesiyle
de onlar yaratr. Fakat gentiller, kendi cehaletleri iinde, tanrnn
btnyle bedensel olduunu hayal ettiler ve tanrya bedensel bir de
er atfettiler. Yarattklar bu tanr maddi olduundan, onu muazzam
ekilde ycelttiler. Bu ycelik o kadar bykt ki, hayal ederek yara
tan kiilerin aldm kartrmt ve bu kiiler, Greke creators ya
ratclar anlamna gelen airler olarak adlandrld. Bu byk iir
sanat ekilde gereklemitir.
1. Halkn anlayna uygun olan yce (sublime) fabllar icat edil
mesiyle.
2. Bu maksata uygun olarak arla gidilerek.
Giambattista Vico 157

3. airlerin bizzat yapt gibi, sradan insanlara erdemli bir e


kilde hareket etmenin retilmesi ile. Aada bundan bahsedilecek
[379],
insani kuramlarn bu tabiat hakknda Tacitusun soylu bir anla
tmnda belirttii gibi, ebedi bir zellik kalmtr. O da udur: Kork
mu insanlar inandklar ey hakknda olur olmaz hayal kurmazlar
(fingunt simul creduntque) [A. 6.5.10],
377. Tufandan sonra, havada, ok iddetli bir etkinin meydana
gelmesi ve bir patlamann ortaya kmas sonucu, gkyz, korkun
bir ekilde gk grltsyle gmbrdedii ve aydnland zaman
kaba duyu ve gl hayal gcne sahip olan bu insanlar, gentil in
sanln ilk kurucular olmaldrlar. Biz, bu durumun Mezopotam
yada tufandan bir yzyl sonra meydana geldiini [62, 195] de var-
saymtk. nk evrensel tufandan sonra nemin kaybolmas ve top
ran kurumas zaman almtr. Ta ki toprak kuru buharlar karana
kadar veya imein meydana gelmesi iin havada yanan bir madde
oluana kadar. O halde, ok salam olmas gereken ve en gl vah
ilerin maaralarnn bulunduu dalarn zirvelerindeki ormanlarn
iine yaylm birka dev, nedenini bilmedikleri bu byk etkiyle
korktular ve ardlar, gzlerini yukar kaldrdlar ve gkyznn
farkna vardlar. Bu durumda, insan zihninin tabiat, kendi tabiatn
bu etkiye atfetti [180] ve iddetli tutkularn bararak ve homur
danarak ifade eden kaba, gl vcut yapsndaki tm insanlarn ta
biatlarndan dolay onlar, gkyzn byk ve canl bir beden olarak
hayal ettiler ve gkyzn daha byk gende rin ilk tanrs Jove ola
rak adlandrdlar. Onlara gre Jove imein slk gibi sesiyle ve gk
grltsnn gmbrtsyle kendilerine bir ey anlatmak istiyordu.
Bylece, onlar cehaletin kz ve bilginin annesi olan ve insan zihnini
aan doal merakn hayreti dourmasn incelemeye baladlar. Bu
zellik, halk arasnda hl devam etmektedir. Onlar, bir kuyruklu yl
dz, yalanc Gne veya tabiatta ve zellikle de gkyznn gr
nnde, olaanst baka bir ey grdklerinde hemen merak
ederler ve kaygyla bunun ne anlama geldiini aratrrlar [ 189]. Fel
sefeyle aydnlanm ve eitilmi zihinlerin bu anda bile mknatsn
demir zerindeki byk etkisine ardklarnda mknatsn, demir
zerinde esrarengiz bir sempatiye sahip olduunu iddia ettiler ve
bylece btn tabiat, tutkular, tesirleri hisseden byk bir canl
beden yaptlar [ 180].
158 iirsel Metafizik

378. Ancak, medenilemi (keskinlemi) zihinlerin tabiat, sra


dan halkta bile, bizim dillerimizde ok sayda olan tm soyut terim
lerle uyumlu soyutlamalar yaparak, duyulardan ylesine koparlm
ve yazma sanatyla ylesine inceltilmi ve sradan halk, nasl sayaca
n ve hesap edeceini bildii iin medenilemi zihin, saylarn kul
lanlmasyla deyim yerindeyse ylesine tinselletirilmitir ki, doal
olarak, Sempatik Tabiat denilen bu hanmn (Tabiat Ana) byk
imgesine biim vermek bizim gcmz aar, insanlar, bir ifadeyi
dudaklaryla biimlendirirler. Fakat zihinlerinde hibir ey olmayabi
lir. nk onlarn zihinlerindeki ey ya yanltr ya da zihinlerinde
hibir ey yoktur. Hayal gleri yanl bir imaj biimlendirmekte
artk ie yaramaz. Zihinleri soyut, ince ve tinsellemi olmayan bu ilk
insanlarn engin hayal glerine girmek bizim gcmzn stnde
dir. nk onlar, duygular bakmndan ok derin, tutkular bak
mndan sersemletici hislerle doludurlar. Bu nedenle, gentil insanl
kuran ilk insanlarn nasl dndklerini anlamakta glk ekeriz
ve bunu ok az tahayyl edebiliriz.
379. lk teolojik airler yarattklarnn en by olan ilk tanrsal
fabl bu ekilde vcuda getirdiler. Yani, insanlarn ve tanrlarn kral
ve babas olan hiddetle grleyen ve imekleri frlatan jove fabln
yarattlar. Bu fabl, o kadar tedirgin edici ve reticiydi ki [376] onu
yaratanlar ona bizzat kendileri inandlar ve ondan korktular, ona
hrmet ettiler ve korku dolu dinlerle ibadet ettiler [517]. nsan zih
ninin bu zelliiyle Tacitusun da iaret ettii gibi, bu insanlar her
grdkleri, hayal ettikleri, hatt yaptklar ne varsa hepsinin Jove
olduuna inandlar ve evrenin btnne ve onun paralarna canl bir
tz yklediler. Bu, durum u ifadede aka grlmektedir. Her ey
Jovela doludur (Jovis omnia plena) [Vergil, Eclogue 3.60]. Platon,
daha sonra bunu, her eye nfuz eden ve her eyi dolduran eter ola
rak anlamtr [Cratylus 412D] [398], Ancak teolojik airler iin
Jove dalarn zirvelerinden daha yksek deildi [712]. iaretlerle ko
nuan ilk insanlar, doal olarak imek akmas ve gk grltsnn
Joveun kendilerine verdii iaretler olduuna inandlar. Bundan do
lay, nuo (bir iaret vermek anlamna gelen), tanrsal saygy ifade
eden yce ve deerli olandan ok, bir fikir olarak tanrsal irade anla
mna gelen numen oldu. Onlar, Joveun iaretlerle emrettiine, bu
iaretlerin gerek kelimeler olduuna ve tabiatn Joveun dili oldu
Giambattista Vico 159

una inandlar. Gentiller, bu dilbiliminin evrensel ekilde tanrsal ol


duuna inandlar, Grekler de onunla tanrlarn dilinin bilimi anla
mna gelen teolojiyi adlandrd. Bylece Jove imein korku dolu
kralln elde etti, insanlarn ve tanrlarn kral oldu. Ayrca, iki un
van daha elde etti. Birincisi, en gl (fortissimus) anlamna da ge
len, en iyi (best optimus) unvandr ki bu unvan, tersine bir srele
erken Latincedeki fortis kelimesi, ge Latincedeki bonus kelimesi ile
ayn anlama geliyordu. kincisi, ise, Joveun bizzat gkyz olan ge
ni bedeninden dolay ald en byk (maximus) unvandr. lk un
vanndan dolay Jove imek aktrarak insanla nasihat ettiinden
ve byk fayda saladndan Soter veya kurtarc (savior) unvann
ald (bu Bilimimize aldmz ilkeden ilkidir [333 vd]. Yine Jove
gendenn prensi olan bu devlerin vahi dolamalarna bir son ver
dikten sonra Stator, destekleyen, kurucu lkabn ald. Latin filolog
lar bu lkab ok dar bir anlamda, ahinlerle yaptklar savatan ka
an Romallar durdurmak iin Romulusun dua ile yardm dilemesi
ni Jovea atfen aklarlar.
380. Bylece, filologlar artan birok Jove ortaya kt. Aslnda
bu durum, tufann evrenselliini ispat eder ve baklacak olursa, fabl
lar yoluyla bize kadar ulaan anlatmlarn ou fiziksel tarihlerdir
[194], nk, her gentil ulusun kendi Joveu vard ve Msrllar ken
di Jovelar Ammonun bu Jovelarm en eskisi olduu kansna sahip
tiler [47, 62],
381. Bylece, iirsel karakterlerin ilkeleri hakknda sylenmi
olanlarla uyumlu olarak [209] Jove doal olarak, tanrsal bir karakter
veya hayal bir evrensel olarak iirde domu olmaldr. Kehanetlerle
alnan her ey, hepsi air olmas gereken btn eski gentil uluslar ta
rafndan Jovea atfedildi. Onlarn iirsel hikmeti Tanrnn inayet sfa
tndan dolay temaa hlindeki bu iirsel metafizikle balad. Ve on
lar, teolojik airler veya Joveun kehanetlerinde ifade ettii tanrlarn
dilini anlayan bilgeler olarak adlandrld. Kehanette bulunmak veya
nceden haber vermek anlamna gelen divinaridcn dolay, onlarn
khinler anlamnda tanrsal olduklar sylendi. Kehanette bulunmak
eklinde tanmlanan bu Bilim, Ademe gerek dinini emreden Tan-
rnn kehaneti yasaklamas zerine [167] Homer tarafndan iyi ve
ktnn bilimi, Mz (Muse) olarak adlandrld [365], nk teo
lojik airler, bu mistik teolojiyi msralar hlinde verdiler. Kehanet
lerin kutsal srlarn aklayan btn Grek airleri mystae olarak
160 iirsel Metafizik

adlandrld. Horace de onlara tanrlarn yorumcular demiti [A.


391], Her gentil ulus, bu bilimde hnerli olduu kendi Sybikm (ke
hanet kitabna) sahipti ve biz onlarn on iki tanesinden sz edildiini
grdk. Sybiker ve kehanetler gentil dnyann en eski kurumlandr
[721, 925],
382. Btn bunlar, putperestliin kkenleri zerine Eusebius
[yani, Lactantius}'un altn pasajyla uyumlu bir biimde burada tar
tld. Yani, basit ve kaba ilk insanlar, tanrlar o andaki gcn deh
etinden [188] icat ettiler. Bu korku, insanlarn dier insanlar ze
rinde uyandrd korku deil, insanlarn kendilerinde uyandrdklar
[191] ve dnyada tanrlar yaratan korkuydu. Putperestliin kkeni,
ayn ekilde, dnyada ayn anda domu olan kehanetin kkeniyle
birlikte gsterildi. Bu ikisinin kkenlerini, kehanetleri doru anlamak
veya elde etmek iin kurban sunmann kkeni izledi [250].
383. iirin kkeninin byle olmas, u sonsuz zellikle de doru
lanr. iirin malzemesi inanlr bir imknszlkta yatar. Bu, bedenlerin
zihinler olmasn gerektiren imknszlktr. Bylece, grleyen gky
znn Jove olduuna inanld. airler iin de, byc kadnlarn b
yler yoluyla yaygnlatrd artc eyleri ark olarak sylemek
ten daha sevgili bir ey yoktu. Btn bunlar, Tanrnn her eyi yapa
bilme gcne sahip olduunu bilen uluslar tarafndan gizli bir an
lamda aklanmaktadr. Bu anlamdan baka bir anlam kar. Btn
insanlar doal olarak tanrsalla sonsuz sayg gstermilerdir. Ayn
ekilde, airler de gentiller arasnda dinleri kurmulardr.
384. Burada sylenen eyler, Platon ve Aristotelesten Patrizzi,
Scaliger ve Castelvetroya kadar iirin kkeninden bahseden btn
teorileri alt st etmekten uzaktr [807]. nk iiri ok ykselten
insann uslamlama gcnn yetersiz olduu grlmtr. Daha son
ra gelen filozoflar, iir ve eletiri sanatlar bakmndan eit eyler
rettikleri ya da iyi hibir ey retmedikleri gibi, iirin gelimesini de
engellemilerdir. Bundan dolay, hepsinin, yani ilkin, bu an mari
fet dzenindeki kahramansal airlerin en stnde olma ayrcal
Homere aittir. iirin kkenlerinin bu kefi, Platondan, Baconm De

* Burada, eseri ngilizceye evirenler Viconun Eusebius olarak zikrettii ki


inin aslnda Lactanius olduunu ifade etmek istemilerdir. Viconun ese
rindeki buna benzer yanllklar Vico zerine aratrmalar yapan uzmanlar
tarafndan dzeltilmitir (.n).
Giambattista Vico 161

sapientia veterum adl eserine varncaya kadar canla bala aratrlan


eskilerin esiz hikmeti fikrini ortadan kaldrd [ 128]. Keza, eskilerin
hikmeti, byk ve nadir filozoflarn btm hikmeti deil de, insan
rkn kuran kanun koyucularn halk hikmetiydi. Bylece, Joveun
durumunda olduu gibi bilginler tarafndan Grek fabllarna ve Msr
hiyerogliflerine atfedilen yce felsefenin btn mistik anlamlarnn
sahip olmas gereken tarihsel anlamlarn hem doal olduu hem de
yerinde olmad grlecektir [435, 437],
[BLM II] BU BLMN TEMEL YNLER ZERNE
SONULAR
I
385. Bu noktada, yukarda sylenenlerden u sonu kar: Tabiatn
yardmndan mitsiz olan kaba, vahi, yaban insanlar kendilerini
korumak iin tabiata stn gelen bir ey arzu ettiler (Bu, Bilimimizin
metodunu zerine kurduumuz ilk ilkedir [339]). te, lah inayet,
bu insanlarn duyularyla kavradklar Jovea ykledikleri yanl kut
sallktan korkarak aldanmalarna izin verdi [916], nk Jove im
ek yoluyla onlar arpyordu. Bylece onlar, zaman zaman durarak
yanan alevlerle bu ilk frtnann kara bulutlarnn arasnda u byk
gerei fark ettiler: lah inayet, btn insanla refah ve esenlik ve
rir. yle ki, inayet sfat altnda Tanry temaa ederek uluslar kuran
btn kanun koyucularn halk hikmetiyle balayarak onlarn doal
teolojilerini [366] aklsal ynden ispat eden ve filozoflarn batm
hikmetiyle tamamlanan bu Bilim, lah inayetin aklsal, sivil teolojisi
olur [2,342],
II
386. Otorite felsefesi burada balar [7, 350], Bu, Bilimin ikinci temel
yndr. Otorite kelimesi, kkenindeki mlk mns erevesinde
ele alnacaktr. Bu kelime, daima On ki Levha Kanunlarnda bu
anlamda kullanlmtr [3.7] ve auctores terimi derece derece bu
mlk unvann elde ettiimiz zellikten dolay u duruma gelmitir:
Auctor kesin olarak autos (proprius or suus ipsius)dan gelir ve bir
ok bilgin onu autor ve autoritas eklinde h sesini brakarak yazar.
387. Otorite, ilkin tanrsald. Otorite, sz konusu ettiimiz birka
devi, dalarn altndaki maaralarn oyuklarna ve derinliklerine atan
162 iirsel Metafizik

kendine zg bir tanrsallkt. Bu tanrsallk, dalara dalm olan


devleri, gk ilk kez grledii zaman Joveun korkusuyla yere zincir
leyen demir halkadr. Bu devler, yksek bir kayaya zincirlenmi ve
bir kartal tarafndan kalpleri yenilen Tityus ve Prometheus idi. Yani
onlar, Jovea atfedilen kehanetlerin diniyle zincirlenmilerdi [719].
Onlarn korku nedeniyle hareketsiz kalmas, Latinler tarafndan kah
ramansal bir deyim olan terrore dexi ile ifade edildi ve sanatlar,
onlar, dalarn zerinde bu balarla ellerinden ve ayaklarndan zin
cirlenmi olarak resmettiler. Dionysius Longinus [!] bu fabla btn
Homerik fabllarn en ycesi olarak hayran olmutur. Homer, bu zin
cirle ilgili olarak Joveun insanlarn ve tanrlarn kral olduunu ispat
etmek iin, eer, btn tanrlar ve insanlar bir tarafta el ele tutu-
salard, dier tarafta, Joveun yalnzca bir eliyle hepsini ekebilece
ini iddia etmitir [1. 8.18- 27], Stoallarm, dnyay kuatarak ve
sararak elinde tutan Kader anlaylaryla balantl olarak sonsuz
nedenler dizisini gsteren zincirleri vard fakat Stoallar, kendileri de
bu zincire dolanmamaya dikkat etsinler. Keza, insanlar ve tanrlar
bu zincirle srklemek, Joveun seimine baldr. Buna ramen Sto-
allar, Joveu da Kadere boyun edirecekler di.
388. Terimin tam felsefi anlamyla, tanrsal otoriteyi insani otorite
izlemitir. nsani otorite zellii, yle bir zelliktir ki, Tanr bile in
san yok etmeden bu zellii ondan alamaz. Terencenin [Lady o f
Andros, 959 vd] adl eserindeki u sz, voluptates propriae deo-
rum yani, Tanrnm nimeti bakalarna bal deildir ile Hora-
cenin [Odes 2.2.22] eserindeki ofpropriam virtutis laurum, yani
erdem deeri, bakalarna imrenmeyle elde edilemez ve Sezarn
[Civil Wars 3.70] eserindeki o f propriam victoriam sz ayn
anlamdadr fakat Denis Petau [yani Voss] yanllkla Ceaserm bu
ifadesinin kt bir Latinceyle ifade edildiini dnr. Oysa, Se-
zarn bu sz, dmann elinden alamad zafer anlamnda ok
sekin bir Latinceyle ifade edilmitir. Bu otorite, iradenin, dier yan
dan da, gereklie boyun een pasif bir g olan akim (intellect) ser
beste kullanmdr. Btn insani eylerin dayand bu ilk noktadan
dolay, insanlar, bedenin hareketlerinin kontroln salamak iin, ya
tam olarak iradeyi boyun edirmek ya da ona daha iyi bir yn ver
mek iin (bu zgr etkenlere cona tusun varl uygundur) insani se
im zgrln kullanmaya baladlar [340]. Devlerin byk yer
ormanndaki vahi dolama detlerini brakmalar, yerleik kalmalar
Giambattista Vico 163

ve uzun sre maaralarnda saklanmalar gibi tamamen zt bir dete


almalar bu seme zellii dolaysyla gereklemitir.
389. nsan tabiatnn bu otoritesini doal kanunun otoritesi izledi.
nk devler, ilk yldrm zamannda ans eseri bulduklar yerlerde
uzun sre kaldktan sonra igal ettikleri bu yerleri sahiplenerek bu
yerlerin efendileri oldular. Bylece, dnyadaki ilk sahiplenilen bl
gelerin (dominion) kayna ortaya kt. Bu, Jpiterin sevdii bir
ka kiiyi (pauci quos aequus amavit-Iupiter) [Vergil: A. 6. 129 vd]
daha sonra filozoflar, Tanr tarafndan bilim ve deer gibi doal ye
tenekler ltfedilen insanlara dntrdler. Ancak, bu deyimin tarih
sel nemi udur: Maaralarn oyuklarnda ve derinliklerinde yaayan
bu kiiler, Joveu ilk tanr sayan ve daha byk gensler denilen aile
lerin prensleri oldular [317], Daha byk gensler, ilk krallklar ve
ilk ehirleri oluturan birok aileye ayrlan eski soylu evlerdir [433],
Onlarn bellei, u ince kahramansal Latince cmlecikte korunmu
tur: condere gentes, condere regna, condere urbes; fundare gentes,
fundare regna, fundare urbes.
390. Bu otorite felsefesi, lah inayetin rasyonel sivil teolojisini iz
ler. nk, otorite felsefesinin teolojik delilleri vastasyla, lah ina
yetin sivil teolojisi, felsefi delillerle, filolojik delilleri ak ve net klar
[342-359]; ve uluslarn en karanlk lk ann kurumlarma gnder
me yaparak, tabiat gerei ok kesin olmayan [141] insani seimi ke
sin hle getirir ki bu da filolojiyi bir bilim formuna sokmak demektir
[7].
III
391. nc temel yn, insani fikirler tarihidir [347], Bu fikirler,
gksel lemin beden gzyle temaa edilmesi yoluyla tanrsal fikir
lerle balamtr [377], Kehanet bilimlerinde Romallar, gkyzn-
deki blgeleri gzlemlemek iin contemplari fiilini kullandlar. By
lece, khinler ortaya kt ve gkyznden lmetler alnd. Khinle
rin aslaryla iaretledikleri bu blgeler gkyznn tapnaklar ola
rak adlandrld ( templa coel), Greklerin, sonunda metafiziksel ve
matematiksel soyutlamalara dnen ilk tanrsal ve yce eyleri te
maa etmek olan theremata ve mathematalar buradan km
olmaldr [710], Bu, Mz, fovedan balad (A Iove principium
musae) [Vergil, Eclogue 3.60] diyen sivil tarihtir. nk biraz yu
karda, Joveun yldrmlarnn Homerin iyi ve ktnn bilgisi ola
164 iirsel Metafizik

rak tanmlad ilk Mzii ortaya kardn grmtk [365], Bu


noktada, filozoflarn sonradan, hikmetin balangc dindarlktr zde
yiini getirmeleri hi de zor olmad. lk Mz, kehanetleri almak iin
gksel lemi temaa etmi olan Urania olmu olmalyd. Daha sonra,
Urania ilerde grlecei gibi [739] astronomiye yerleti. Tpk,
iirsel metafiziin, kendi iirsel tabiatn paylaan alt bilim dallarna
blnmesi gibi [367], bu fikirler tarihi de hem uluslar arasnda
kullanmda olan uygulamal bilimlerin hem de imdilerde bilginler
tarafndan ilenmi olan speklatif bilimlerin ham kkenlerini bize
gsterecektir [I. 8],
IV
392. Drdnc temel yn, yukarda sylenen fikirler tarihini by
ten felsefi bir eletiridir. Bu filolojik konular hakknda felsefi eletiri
yazan yazarlarn ortaya kabilmesi iin bin yldan fazla zaman ge
mi olmas gerekir. Bu durum, uluslarn kurucular zerinde doru
bir yargy mmkn klacaktr. Jovela balayan felsefi eletirimiz,
bize, doal olarak teolojik airler olan gentil uluslarn kurucularnn
zihinlerinde biimlendii gibi doal bir teogoniyi veya tanrlarn olu
umunu verecektir. Daha byk gene r denilen on iki tanr ve onlar
hakkndaki fikirler, teolojik airler tarafndan, insani gereksinim veya
faydann belli frsatlar stnde zamandan zamana hayal edilmitir ve
fabllarn doduu sreci bldmz on iki ksa dneme ayrlmtr.
Bylece, bu doal teogoni, sradan halkn tarihi (kahramansal sre
ten sonra gelen) balamadan nceki, iirsel tarihin en az dokuz yz
yllk rasyonel kronolojisini verecektir [348],
V
393. Beinci yn, btn uluslarn tarihleriyle zaman iinde dnen
ideal sonsuz tarihtir, insanlar, vahi, yabani ve kaba zamanlarnda
kendilerini dinle ehliletirmeye balarlar, ikinci Kitapta aratrlan
admlarla ve insani kuramlarn akn incelediimiz Drdnc Ki
tapta ve yine insani kuramlarn yeniden akn incelediimiz Beinci
Kitapta greceimiz gibi uluslar, doar, devam eder ve sona ererler.
VI
394. Altnc yn, genslerin doal hukuk sistemidir [8], Bu doktrinin
prensi Hugo Grotius, John Selden ve Samuel Pufendorf, gen&&-
Giambattista Vico 165

rin doal hukukunun balangcn, meselenin balad yerden alma


mlardr [314 vd]. Her de ortadan baladklar iin hataldrlar.
Demek istiyoruz ki bu dnr, (tamamen gelimi ve doal akl
la aydnlanm insanlardan oluan) medenilemi uluslarn en son
zamanlarndan balamlardr. Halbuki o zamanlarda filozoflar k
mt ve mkemmel bir adalet fikri hakknda derin dnce by
mt [310, 313, 318, 329, 493, 972, 974, 1109],
395. lkin Grotius, gerei yayma konusundaki byk ak nede
niyle ilah inayeti bir kenara koyar ve kendi sisteminin Tanrnm tm
bilgisi braklsa bile ayakta kalacan iddia eder. Bylece, onun bir
ok konuda, Roma hukuk ilmi uzmanlarna kar yapt btn pay
lamalar, onlara hi de dokunmaz. nk bu uzmanlar, lah inayeti
ilk ilkeleri olarak almlardr ve filozoflarn ve ahlk teologlarnn do
al hukukunu deil, gente.rin doal hukukunu inceleme eilimi gs
termilerdir.
396. Selden, inayeti varsayar, ancak ilk insanlarn misafir sev-
mezliine [303, 637] veya Gerek Tanrnn halknn, btn ulus
larn dnyasn o zamanda braniler ve gentiller olarak ayrmasna
hi dikkat etmez. Ayrca, braniler, Msrda esir olduklar sre bo
yunca, doal hukuk grlerini kaybettiklerinden, Tanrmn, onlar
iin bu doal hukuk grn Sina yarmadasnda Musaya verdii
kanunla yeniden kurmasna da hi dikkat etmez. Dahas Tanrnn,
Musa kanununda, imdiye kadar hibir kanun koyucunun rahatszlk
duymad tam olandan bir derece daha aa dnceleri bile ya
sakladna da hi dikkat etmez. Veya btn gentil uluslarn burada
tartlan vahi kkenlerine hi dikkat etmez. Selden, Josephusun
yce gnll itirafna gre, Lactantiusun yukarda sz edilen va
karl dncesiyle de desteklendii gibi Yahudilerin daima gentilleri
kabul ettiklerini ve btn uluslar arasnda daldklar u zamanda
bile onlar koruduklarn ve Yahudilerin bir sre sonra kendi doal
kanunlarn gentillere rettiklerini iddia etmesine ramen, bunu tam
olarak ispat edemez [94 vd].
397. Son olarak Pufendorf, Tanrnn yardm ve ilgisi olmakszn
insann bu dnyaya atlm olduunu varsayan Epikrc bir hipo
tezle balar. Pufendorf, bunu yeniden ispat ettii zel bir inceleme
sinde kendini savunur. Fakat o, lah inayeti ilk ilke olarak kabul et
medii iin Ciceronun Kanunlar zerine adl diyalogunda Epikrc
166 iirsel Metafizik

Atticusa dedii gibi [335], kanun hakknda konumaya balayamaz


bile.
398. Btn bu nedenlerle, kanun hakkndaki incelememize, -L a
tince ius, eski kullanm lous (Jove)- btn zamanlarn en eski nok
tasnda, fove fikrinin uluslarn kurucularnn zihinlerinde doduu
andaki btn zamanlarn en eski iaretinden balayacaz. lu d un
Latincede Ioud tan elde edilmesine benzer olarak Grekede arpc
bir paralellik vardr. nk byk bir ans eseri, Platonun Cratylus
[412DE] adl eserinde unu dikkate aldn gryoruz. Grekler,
kanunu ilkin, diaon olarak adlandrmlardr. Bu anlamlar, bizzat,
Platon tarafndan getirilmi felsefi bir etimolojiyle yaylm ve daya
nakl klnmtr. Platonun geni mitoloji bilgisi, Jove, her eyin
iine akan ve nfuz eden eter yapar [379]. Ancak, tarihsel kken
bakmndan diaon, Jovedan gelir. Grekler, Jovea Dios derlerdi.
Bundan dolay, Latince sub dio ifadesi sub Iove ifadesi ile ayn an
lamdadr ve ak gkyz altnda demektir. nk ses ahengi
uruna diaon, daha sonra dikaion olarak telaffuz edilmeye balan
mtr. O hlde, kanun hakkndaki tartmalarmz iin hareket nok
tamz burasdr. Kanun, kkende tanrsaldr. Joveun kehanetlerinin
bilimi olan bak (fal, divination) olarak ifade edilir. Uluslar, btn
insani kuramlarn, Joveun kehanetleri olan bu tanrsal kurumlara
gre dzenlemilerdir. Kuramlarn bu iki snf, hukuk ilminin asl
konusunu uygun klan eyle birlikte ele alnmtr [342, 379]. By-
lece, bizim doal kanun incelememiz, kanun fikriyle ayn zamanda
domu olan lah inayet fikriyle balar. nk kanun, doal olarak,
yukarda incelendii tarza uygun ekilde adlandrlan ilk tanrlar
Jove olan, daha byk gensler olarak anlan, en eski dzenin kuru
cular olan genslerin kurucularyla balamtr [316 vd].
VII
399. Bu Bilimin yedinci ve sonuncu temel yn, evrensel tarih ilke
lerinin grnmdr. Evrensel tarihin ilkeleri, Msrllarn, kendile
rinden nce getiini syledikleri dnyann ann ilki olan gentil
dnyann btn insani kuramlarnn ilk nyla balar, yani gksel
lemin yer stnde egemen olmaya ve insanlar zerinde byk fay
dalar salamaya balad Tanrlar ayla balar [64], Bu, Greklerin
altn adr. Bu ada, Joveun da yaptn grdmz gibi tanr
lar, insanlarla yeryznde arkadalk etmilerdir [377], Dnyann bu
Giambattista Vico 167

lk ayla balayan Grek airleri, fabllarnda, inanl bir ekilde,


evrensel tufan ve tabiatta devlerin varln hikye ettiler. Ve bylece,
profan evrensel tarihin balanglarn doru bir ekilde naklettiler.
Ancak, daha sonra insanlar, gentil dnyay kuran ilk insanlarn hayal
glerine girmekte yetersiz kaldlar. Bu durum, ilk insanlara tanrlar
grdklerini dndrtt [375], Atterrare fiili, yer altna gndermek
demek olan, ilk anlamndan daha sonra uzaklat. Dalarn altndaki
maaralarda sakl yaayan devler, her eye inanan insanlarn sonraki
gelenekleri iinde bakalatlar ve bu devlerin, tanrlar gksel lem
den srmek iin Olympusu, Pelionu ve Ossay birbirinin zerine
ydklar zannedilmitir. Gerekten de ilk dinsiz devler, yalnzca,
tanrlarla kavga etmekle kalmamlar, Jove yldrmn frlatana kadar
onlarn farkna bile varmamlardr ve bunun zerine gksel lem
dalarn doruklarnda yaayan ilk devlerin dndklerine gre daha
sonraki Greklerin ok daha gelimi zihinleriyle ok fazla bir yk
seklie erimitir [712 vd]. Yukarda sz edilen fabl [gksel lemi
hiddetlendiren devler hakknda] Homerden sonra icat edilmi olma
ldr ve Odyssey de eklemeler ve araya sokulan deiikliklerle Ho-
merde hzlanmtr [11.313 vd]. nk onun zamannda tanrlar
yerinden karmak iin sadece Olympusu sarsmak yeterliydi. Keza,
Ilyadada Homer, daima tanrlar Olympus dann doruunda otu
ruyor olarak gstermitir. Btn bu nedenlerle profan evrensel tarih
imdiye kadar balangcndan mahrum kalmtr ve iirsel tarihin ras
yonel kronolojisinin eksik olmas nedeniyle profan tarih, tam bir s
reklilikten de yoksundur [732 vd].
[KISIM II]

[R SE L MANTIK]

[BLM I] RSEL MANTIK


400. Yukarda gsterdiimiz gibi, btn olu biimleri bakmndan
eyleri temaa eden teolojik airler, cisimleri, genellikle, kutsal tz
ler olarak hayal ettikleri iirsel bir metafizik iinde sunmulardr. Ay
n ekilde, imdi, ayn iir sanat kutsal tzlere iaret eden iirsel
mantk olarak dnlmtr.
401. Mantk (logic) terimi lo g o f tan gelir. Onun ilk ve uygun
anlam, talyancaya favella (konuma) olarak geerken, Grekede
fable, mytos, myth olarak da adlandrlr. Latince mutus, mute (ses
siz) de buradan gelir. nk konuma, ilkin zihinsel veya iaret dili
olarak sessiz zamanlarda domutur. Strabo, altn bir pasajnda
[1.2.6] bu dilin szel (vocal) veya ak ifadeli dilden nce var oldu
unu syler. Bundan dolay logos, hem kelime hem de bir fikirdir.
Meselenin, lah inayet tarafndan din zamanlarda bu ekilde dzen
lenmesi gerekliydi. nk konumaktan ok, derin dnceye nem
vermek, dinlerin evrensel bir zelliiydi. Bylece, uluslarn sessiz
zamanlarndaki ilk dili, ister genel jestlerle, isterse [ifade edilen]
fikirlerle doal balants olan fiziksel objelerle olsun, iaretlerle ba
lam olmaldr [225], Keza, bu akl veya sz {logos), Thomas Gata-
Giambattista Vico 169

kerin De Instrument/ stylo adl eserinde gzlemledii gibi braniler


iin fiil (deed), Grekler iin ey (thing) anlamna da gelir. Benzer
ekilde, mythos bizim iin vera narratlo veya doru konuma, ilkin
Platonun, sonra lamblichusun, dnyada ayn zamanda konuuldu
unu syledikleri doal konuma olarak tanmlanmt [227], Ancak
bu, kendi asndan yalnzca bir varsaymd ve Platonun bu konu
may Cratyludta tekrar ele alma gayreti bu yzden bounayd. Pla
ton, bu nedenle Aristoteles ve Galen tarafndan eletirilmitir. nk
teolojik airler tarafndan konuulan bu ilk dil, iaret ettii eylerin
tabiatyla uyum iinde olan bir dil deildi (Tanrmn Ademe bahet
tii ve her nesnenin tabiatna uygun olarak nesnelere isim vermesi
demek olan onomathesia, kutsal dildi) ancak, fiziksel tzlere hayat
atfeden ve ounu da tanrsal olarak tasarlayan hayal bir konu
mayd.
402. Bu tarz, teolojik airlerin, foveu, Kibele veya Berenthinay
ve Neptn ilkin, tamamen sessiz olan iaret diliyle gk, yer ve de
nizin tz olarak akladklar tarzdr. Teolojik airler, bu tanrlarn
canl olduunu hayal ettiler ve bu yzden duyularna doru gelen
eylerin tanrlar olduuna inandlar. Yukarda iirsel karakterler hak
knda sylediimiz [205, 209] eyle uyumlu olan bu tanr aracl
yla da gkyzne, topraa ve denize bal olan her eyi akladlar.
Ayn ekilde, baka eyleri de baka trlere iaret ettikleri baka tan
rsallklar vastasyla akladlar. rnein, tm iekleri Flora ile; tm
meyveleri Pomona ile gsterdiler. Biz, son zamanlarda bu uygula
may tinsel eyler bakmndan tersine evirdik. rnein, insani zih
nin yetenekleri, tutkular, deerler, kusurlar, bilimler, sanatlar ve on
lardan elde ettiimiz fikirler genellikle ok kadns kiiletirmelerdir.
Bu kiiletirmelere, btn nedenleri, zellikleri ve genellikle onlara
ait olan etkileri ykledik [406]. nk tinsel eyleri anlamak, ak
lamak ve ifade etmek istediimizde hayal gcmzden yardm dileriz
ve bir ressam gibi onlarn insani imgelerini olutururuz. Ancak, bu
teolojik airler zihni kullanabilmek iin her eyi zt ve daha yce
kldlar. Duyulara, tutkulara ve yukarda grdmz gibi [377] yer,
gk ve deniz kadar geni cisimlere atfta bulundular. Daha sonra bu
engin hayal gc klrken soyutlama gc byd [185]. Kii
selletirme kk kk iaretlere indirgendi. Bir eyi belirli bir zel
liiyle isimlendirme, bugne kadar gml kalm insani kuram
lardan nce gelen bu cehaletin stne bilginin rtsn ekti. Jove o
170 iirsel Mantk

kadar kld ve inceldi ki, bir kartal tarafndan oraya buraya uu


ruldu. Neptn, narin bir arabada (chariot) dalgalarla srklendi ve
Kibele bir aslan zerine bindirildi.
403. Bylece, mitolojiler, ismin de iaret ettii gibi, fabllara zg
diller olmu olmaldr, iaret ettiimiz gibi, mitolojiler de, hayal snf
kavramlar olan bu fabllara uygun mecazlar olmaldr. Mecaz, diver-
siloqium olarak tanmlanr [210], Orantsz fakat (skolastik olarak
konuursak) iddia edilebilir zdeletirmeyle mecazlar, ayr trlere
veya bir cinsin ihtiva ettii eitli fertlere iaret eder. yle ki, fabllar
olan yaratc snf kavramlar, btn trlerde ve bireylerde mterek
bir nitelii gsteren tek anlaml (univocal) bir iaretlemeye sahip ol
maldr (rnein, Achilles btn gl insanlarda ortak olan bir fik
ri, bir ideay temsil eder veya Ulysses, btn bilge insanlarda ortak
olan basiret veya ileri grllk ideasm temsil eder [205]. Bu me
cazlarn kkenlerini esesli (tek anlaml kelime) yapan iirsel dillerin
etimolojilerinin olmas gerekir. Bunun zerine sradan halkn dille
rinin etimolojileri daha ok analojiktir. Biz, etimoloji kelimesinin
veriloquium olarak tanmlandn gryoruz. Tpk, fabln vera nar-
ratio olarak tanmlanmas gibi [401].
[BLM II] RSEL MECAZLAR, DOA ST YARATIKLAR
VE BAKALAMALAR ZERNE SONULAR
I
404. Btn ilk mecazlar, iirsel mantn sonulardr. En parlak ve
bu yzden en ok gereken ve sk kullanlansa metafordur. Metafor,
yukarda sz konusu edilen metafizikle uyum iinde cansz eylere
duygu ve tutku verdiinde ok vgye deerdir [402], Metafor ile
cisimlere canl varlklar olmay atfeden ilk airler, kapasiteleri l
snde bu cisimlere duygu ve tutku yklemilerdir ve onlar fabllar
hline getirmilerdir. Bylece, bu ekilde biimlenmi her metafor
ksaca bir fabldr. Bu durum, metaforlarm dillerde grnmeye bala
d zaman tayin etme bakmndan bir temel verir. Cisimlerden ben
zerlik yoluyla soyut zihin faaliyetlerine taman btn metaforlar,
felsefelerin ekillenmeye balad zamandan bu yana tarihlendiril-
melidir. Bunun ispat da udur: Gnmzde, iyice incelmi sanatlar
ve derinlemesine gelimi bilimlerin ihtiya duyduu terimler, krsal
kkene sahiptir [240],
Giambattista Vico 171

405. Btn dillerde, cansz eyleri anlatan ifadelerin byk o


unluunun insan bedeni ve blmlerinden; ve insani duyu ve tut
kulardan metafor yoluyla biimlenmi olmas dikkate deerdir. yle
ki, tepe veya balang iin ba, bir yama iin srt veya omuzlar, i
nelerin veya patateslerin gzleri, herhangi bir eyi amak iin az,
bir fincan veya testinin duda, trmn, testerenin, taran dileri,
budayn pskl, ayakkabnn dili, rman oburluu, kara paras
nn boaz (kstak), denizin kolu, saatin kollar, merkez iin yrek
(Latinler bu anlamda gbek demek olan umbilicudu kullandlar),
yelkenin karn, son ve alt demek iin ayak; meyvenin eti, bir tan ve
ya mineralin damar, araplk zmlerin kan, topran i ksmlar.
Yine ayn ekilde, gkyz veya deniz glmser, rzgr hiddetlenir,
dalga mrldanr, bir beden, byk bir arlk altnda inler. Latiumun
iftileri, tarlalarn susuz olduunu, meyvenin doduunu, tarlalarn
taneyle kabardn sylerlerdi. Ayn ekilde saysz rnek, baka
dillerden de toplanabilir. Btn bunlar, bizim u aksiyomumuzun
[120] bir sonucudur: nsan cehalet hlinde kendini evrenin kural
yapar. Keza, rneklerde de grld gibi insan, kendisine btn
bir dnya olarak anlam vermitir. yle ki, aklsal metafizik, insann
her eyi renerek insan olduunu retirken (homo intelligendo fit
omnia), bu hayal gcne dayal metafizik, insann her eyi anlama
dan insan olduunu gsterir (homo non intelligendo fit omnia) ve
belki de, sonraki nerme nceki nermeye gre daha dorudur.
nk insan anlad zaman zihnini geniletir ve eyleri daraltarak
zihninin iine alr. Fakat anlamad zaman, kendi zelliklerine ben
zeterek eyleri tanmaya alr ve kendini onlara dntrr.
II
406. Byle bir metafizikten kan bu manta gre, ilk airler, nes
nelere ok zel ve ok duyusal fikirlerden dolay isim vermi olma
lydlar. Bu fikirler synecdoche*vim ve metonymy *nm kaynaklardr.
Bir davran unsurunu ifade eden metonymy u olgudan karlr: Bir
unsurun ismi o davrana verilen isimden daha geneldir. Formu ve
raz ifade eden zne hakkmdaki metonymy, znelerden formlar ve
nitelikleri soyutlama yetersizliinden dolay idi [209]. Kesin olarak,

Bir kavram daha dar veya daha geni baka bir kavramla ifade etme (.n).
** Bir eyi belli bir zelliiyle isimlendirme (.n).
172 iirsel Mantk

etkinin nedenini bildiren metonymy, her bir durumda, nedeni, etki


lerin elbisesiyle giyinmi bir kadn olarak hayal edilen kk bir
fabld [402], tpk, irkin Fakirlik, zgn Eski Yl, solgun lm gibi.
III
407. Tikeller, evrensellere ykselirken veya paralar, btn olutur
mak iin dier paralarla birleirken, synecdoche metaforun iinde
geliti. yle ki, lmller terimi, kkende uygun biimde, lml
olmasna dikkat edilmesi gereken tek varlk olarak, yalnzca insanlara
uyguland. Sradan Latincede ok yaygn olan adam veya kii iin
ba kelimesinin kullanm, ormanda belli bir uzaklktan grlebile
cek bir insan ba olgusundan kaynaklanmaktayd Adam (Man)
kelimesi, felsefi bir cins olarak iinde beden ve bedenin paralarn,
zihni ve zihnin btn yeteneklerini, ruhu ve ruhun btn eilimlerini
kapsad iin soyuttur. Ayn ekilde, tignum ve culmen aacn gv
desi ve tepesi iin ok yerinde olarak kullanlmaya balamtr. Dam
kaplama ii, kiri ve samanla kaplama iidir ve daha sonra ehirlerin
donatlmas ortaya kmtr. Bunlar, bir binay oluturan elere ve
bunlarn biimleniine iaret ederler. Yine, tectum (at), bir ev iin
stnn rtlmesinin yeterli olduu ilk zamanlarda evin btnne
iaret ediyordu. Benzer ekilde, puppis bir geminin k taraf iin
kullanlyordu. Puppis, geminin en yksek ve bu nedenle de kydan
ilk grlen ksmyd. Barbarln geri dn zamanlarnda, bir gemi
nin, ilk nce grlen taraf yelkeni olduu iin yelkenli olarak adlan
drlmas gibi. Baka bir rnek verecek olursak , (bir noktaya) iaret
etmek demek olan mucro kelimesi kl iin kullanlmtr. Bilindii
gibi nokta, soyut bir kelimedir ve somut bir eye iaret etmez. Bu
nedenle, klcn topuz ban, keskin tarafn ve ucunu da kapsayan
bir anlatmla, mucro kelimesi, imdiki soyut anlamda deil de, henz
soyut dnme yetenei gelimemi bu insanlarn korkularn artran
sivri u noktasn ifade ediyordu. Ayn ekilde, bir ekli olan cisimler
iin maddesinin sylenmesi gibi. rnein, kl iin demir kelimesi
nin kullanlmas. nk onlar, formu maddeden nasl soyutlayacak
larn bilmiyorlard. Synecdoche ve metonymydm kk bir rnei
olan Tertia messis erat (o, nc hasatt) cmlesi, phesiz doal
bir gereksinimden domutu. nk astronomik yl teriminin
uluslar arasnda ortaya kmas iin bin yldan fazla zaman gemesi
gerekmiti. Ve imdi Florentine kylleri Biz ok zaman bitik,
Giambattista Vico 73

yani birok zaman geirdik szyle birok yl geride braktk, demek


istemektedirler ve iki synecdoche ve bir netonymynin u dm,
Post aliquot, mea regna videns, mirabor, aristasl (Birka hasattan
sonra ben krallm grebilecek miyim merak ediyorum?) [Vergil,
Eclogue 169] cmlesi, krsal zamanlardaki ifadenin yoksulluunu
ok iyi ortaya koyar. Birok buday baa hasatlardan ok daha
zel olmasna ramen birok yl demek iin kullanlmaktayd. Ve
ifadenin bu ar fakirliinin arkasnda, gramerciler, sanatsal bir m
balaa var zannetmilerdi.
IV
408. roni, kesin olarak bir ey zerinde tekrar tekrar dnme (ref
lection) srecine kadar balamamtr. nk, ironi, gerek maskesi
giymi bir dnce gc araclyla yanlln ne kmasdr. O
hlde, bu eserde, aa karlan iirin kkenini dorulayan insani
kuramlarn byk bir ilkesi ortaya kar: Gentil dnyann ilk insan
lar, doas gerei doru olan ocuklarn basitliine sahip olduklar
iin, ilk fabllar yanl hibir eyi taklit edemedi; bu yzden bu fabllar,
yukarda tanmland gibi gerek hikyeler olmaldr [401 ].
V
409. Btn bunlardan dolaydr ki, imdiye kadar yazarlarn hnerli
icatlar olarak kabul edilen btn mecazlar (bunlarn hepsi yukarda
tartlan drt tipe indirilebilir), btn ilk air uluslarn ihtiya duy
duklar ifade biimleriydi ve kkende, tamamen doal bir zellie
sahiplerdi. Ancak, ilk uluslarn bu ifadeleri daha sonra, insani zihnin
gelimeyle, soyut formlara veya trleri ieren cinslere iaret eden ya
da paralarn btnlerle balanmasna iaret eden kelimeler icat edil
diinde figratif hle gelmiti. Buna dayanarak, gramercilerin iki or
tak hatasndan kurtulmaya buradan balanabilir. Gramercilerin ha
tas udur: Onlara gre, nesir biiminde konuma uygun konuma
dr. iirsel konuma ise uygun olmayan konumadr ve ilkin nesir t
r konuma, daha sonra msra tr konuma gelmitir [460].
VI
410. iirsel ucubeler (monster) ve bakalamalar (metamorphoses),
znelerden formlar ve zellikleri soyutlamaya yeterli olmayan bu ilk
insani tabiatn duyduu gereksinimden ortaya kmtr [209]. Bu ilk
174 iirsel Mantk

insanlar, mantklar gerei, zneleri formlaryla birlikte belirlemek


zorundalard ya da bir zneyi, ilk formunun zerine yklenmi olan
zt bir formdan ayrmak iin o zneyi tahrip etmek zorundalard.
Dncelerin bu ekilde bir araya getirilmesi iirsel ucubeleri yaratt.
Roma hukukunda, Antoine Favrenin Iurisprudentiae papinianeae
scientiasmda gsterdii gibi, fahielerden doan ocuklar ucubeler
olarak adlandrld. nk onlar, babo ve belirsiz birlikteliklerden
domu vahi ve yabanl zelliklerinin yan sra, insanlarn sahip ol
duu tabiata da sahiptiler (hem vahi hem insan eklinde ift tabiatl)
[688]. Resmi evlenme ayrcalna sahip olmayan soylu kadnlardan
domu ocuklar bile On ki Levha Kanunlarnda Tibere atlmas
emredilen bu tr ucube varlklard [566].
VII
411. Fikirlerin ayrlmas, bakalamalar ortaya karmtr. Eski hu
kuk ilminde korunan rnekler arasnda kahramansal Latincedeki
fundum iteri bir eyin zemininde olmak ifadesi, auctorem fieri,
bir eyi tasdik etmek yerine kullanld. Nasl ki zemin, bir iftlie
destek verirse ve ekilen, bitkilendirilen veya zerine bina yaplan bir
ey, topraa dayanrsa, ayn ekilde, onaylayan, onaylamasnn baa
rsz olmad bir eyleme dayanr ve iradeli olarak bu ekilde dav
ranmaktan vazgetiinde onamaya zt olan sabit bir eyin formuna
dayanarak bunu yapar [353, 491].
[BLM III] LK ULUSLAR ARASINDA RSEL
KARAKTERLERLE KONUMA ZERNE SONULAR
412. iirsel mantmz anlamamza yardm eden iirsel konuma
tarz, tarihsel srete uzunca bir sre devam etmitir. Tpk, byk
ve hzl akan rmaklarn ortaya kt kaynaklarnn tatl sularn ko
ruyarak denize doru akmas gibi [629]. Aksiyomlarda [207], Iamb-
lichusun u cmlesini de sz konusu etmitik: Msrllar insan ha
yat iin faydal olan btn keiflerini kere byk olan Hermese
atfetmilerdir. Biz, bunu baka bir aksiyomla [207] doruladk:
ocuklar, btn erkekleri, kadnlar ve nesneleri ilk grdkleri
erkekler, kadnlar ve nesnelerle benzerlikler kurarak kavrarlar. lk
insanlarn dndkleri ve konutuklar iirsel karakterlerin doal
kkeni ite budur [209], Bunu yle yorumluyoruz: Eer, Iamb-
lichus, szn ettii eski Msrllarn alkanlklaryla balantl olarak
Giambattista Vico 1 7 5

insani kuramlarn tabiat zerine dnseydi, kesinlikle, Msrllarn


halk hikmetinin gizemlerine, Platonik hikmetin gizemlerini sokmazd
[208],
413. O hlde, ocuklarn tabiatna [206] ve ilk Msrllarn det
lerine bakacak olursak [207] iirsel konumann, iirsel karakterler
den dolay [209] lk a hakknda birok nemli kefe yol aabile
ceini iddia edebiliriz.
I
414. Solon, Atinadaki aristokratik ynetimlerin ilk zamanlarnda
ksmen pleplerin lideri olan halk hikmetine sahip bir bilge olmaldr.
Bu olgu, gerekten Grek tarihiyle korunmutu. Orada tarih, ilkin
Atinallarm optimatder tarafndan savunulduunu nakleder. Bu eser
de, btn kahramansal ynetimlerde durumun byle olduunu gs
tereceiz. Kahramanlar ya da soylular, kendilerinin tanrsal kkenli
olduklarna inandklar iin tanrlarn kendilerine bal olduklarn
sylediler ve sonu olarak, tanrlarn kehanetleri onlarn da keha
netleriydi. Onlar, kehanetler vastasyla kahramansal ehirlerin ka
musal veya zel kuramlarnn tmn kendi dzenleri iinde koru
dular [110, 490], Vahi kkenli olduklarna ve sonu olarak da tan
rsz ve bundan dolay da kehanetsiz olduklarna inandklar pleplere,
yalnzca doal zgrl ihsan etmilerdir (Bu hemen hemen eserin
btnnde tartlan kuramlarn byk bir ilkesidir). Solon, bununla
beraber pleplere kendileri hakknda dnmeleri ve onlarn da soy
lular gibi insani tabiata sahip olduklarn fark etmeleri ve bu nedenle,
soylularn sivil haklar bakmndan eit olduklarn anlamalar yolunda
tler vermitir. Gerekte Solon, pleplerin kendilerinin farkna var
malarn ve haklarn istemelerini salayan Atinal plepler iin iirsel
bir karakterdi.
415. Eski Romallar arasnda da byle bir Solon olmu olmalyd.
nk, soylularla kahramansal ekime iinde olan plepler, eski Ro
ma tarihinin bize aka anlatt gibi Romulus, babalardan Senato-
yu oluturdu deyimini korumulardr (ve onlardan da patriciler orta
ya kmt). Senato, non esse caelo demissos, gksel lemden gel
memitir, yani Jove herkes iin eitti [adildi]. Bu, Iupiter omnibus
aequus ifadesinin sivil tarihidir. Bilginler, ondan daha sonra u dok
trini karmlardr: Btn zihinler eittir, farkllk, bedenlerin dzen
leniinde ve sivil eitimdeki farkllklarda ortaya kar. Bu dn
176 iirsel Mantk

ceden yola karak Roma plepleri, Roma ynetimlerini tam olarak


aristokratik biimden halk biime dntrene kadar sivil zgr
lkte patricilerle eitlii elde etmeye baladlar. Biz, bunu Publilyan
Kanunu hakkmdaki fikirle balantl olarak Kronolojik Tablo ze
rine Notlarda bir hipotez olarak ne srdk [104, 114] ve yalnzca
Romada deil dier eski ynetim birliklerinde de olgunun u ekilde
ortaya ktn gstereceiz: Birtakm nedenlerden ve otoriteden
dolay, evrensel olarak, halklarn plebleri, Solonun u dncesiyle
balayarak ynetimleri aristokratikten halk ynetime doru dei
tirmilerdir [598, 621],
416. Bylece, kutsallatrlm kendini bil sz Solona atfe
dildi. Atinal halka salad byk fayda nedeniyle ehrin btn
meydanlarna bu sz yazld. Daha sonra bilginler, bu sz gerekten
sylenme amac dorultusunda kabul etmeyi tercih ettiler. Bu sz,
metafiziksel ve ahlki eylere sayg gsteren byk bir t olarak
alnd ve bundan dolay da Solonun batim hikmette bir bilge olarak
n yapmasn salad; onu Yunanistann Yedi Bilgesinin prensi yap
t iin bu sz byk bir ttr. Atmallarda demokratik ynetim
lere ekil veren tm kurumlar ve kanunlar bu dnceden kt iin
ve ilk insanlar iirsel karakterde dnmeye alk olduklar iin bu
kurumlar ve kanunlarn hepsi Atmallar tarafndan Solona atfedildi.
Tpk, insani sivil yaam iin faydal btn icatlarn Msrllar tarafn
dan kere byk olan Hermese atfedilmesi gibi.
II
417. Ayn ekilde, sosyal snflar zerine olan tm kanunlar da Ro-
mulusa atfedilmiti.
III
418. Kutsal kurumlar ve lah trenler hakknda olanlarn tm, Ro-
mann en ihtiaml anda Roma dini de gz alc olduu iin Nu-
maya atfedilmiti.
IV
419. Asker disiplinin tm kurumlan ve kanunlar Tullus Hostiliusa
atfedilmiti.
Giambattista Vico 177

V
420. Demoktratik ynetimlerin temeli olan census ve halk zgrl
n temele alarak yaplm ok saydaki kanun Servius Tulliusa at
fedildi. Hatt, o, Tacitus tarafndan [A. 3.26] praecipuus sanctor le-
gum, ilk kanun koyan olarak ilan edildi. nk Servius Tulliusun
saym, aristokratik ynetimlerin temel kurumudur. Plepler bu ku
rumla, soylulardan tarlalarn bonitary mlkiyetini elde etmilerdir.
Tarlalarn bu bonitary mlkiyeti, pleplere, doal zgrln bu ks
mn kendilerinde olduunu savunmak iin savunucular yaratma
frsat vermiti ve savunucular, onlar, derece derece tam bir sivil z
grle erime hnerine doru ykseltmiti. Bylece, Servius Tul
liusun censusu, frsatlar ve balama noktalar vererek Roma halk
cumhuriyetinin temel kurumu olan bir censusa doru geliti. Bu
Publilyan Kanunu zerine Notlarda hipotez olarak tartld [107,
111]. Daha sonra bunun olgusal bakmdan da doru olduu gste
rilecektir [619 vd].
VI
421. Romamn en parlak zamanlarnda Roma mparatorluunun
hametini gsteren btn bayraklar ve flamalar, Tarquinius Priscusa
atfedilmitir.
VII
422. Ayn ekilde, birok kanun On ki Levha Kanunlarnda dei
iklik ve ilveler yaplarak daha sonraki zamanlarda yasalat [1001].
Evrensel Kanunun lkeleri adl eserimizde de tam olarak gs
terdiimiz gibi [Op. 2.564.80] decemviAerin oluturulmasnn tek
amac, soylularn quiritary mlkiyetini (silahllarn, mzrakllarn ml
kiyetini .n) pleplere de yayma kanunu olmas ve bu kanunun, ka
muya ait bir tablette yazlan ilk kanun olmasyd, halka ait tabletlerde
daha sonra eit zgrlk adna yazlan btn kanunlar, halk
zgrlkten yana olduklar iin decemviAere atfedildi. Defin tren
leri meselesinde, Grek lksn bir snama durumu olarak alalm.
DecemviAer, Romallara bu lks yasakladklar ve retmediklerine
gre, yasaklama, Romallar bu lks kabul ettikten sonra gelmi
olmaldr. Ancak, bu defin trenlerinin debdebesi, Greklerle, Taren-
tineliler ve Pyrrhusla yaplan savalardan nce gelmi olamazd. Bu,
Cicero tarafndan fark edilen u olguyu aklar: Bu kanun Latinceye,
Atinada tasarlanm olan kelimelerle evrilmitir [L. 2. 25. 64],
178 iirsel Mantk

VIII
423. Grek tarihinin bize anlatt, Atinann optimatsx (en iyiler, en
erdemliler .n) tarafndan igal edildii zaman, kanla yazlm ka
nunlarn yazar Draconun zamanyla ayndr [414], Bu, Grek tarihi
nin de bize anlat gibi Heraklitlerin btn Yunanistana, hatt At-
ticaya yayld kahramansal aristokrasiler zamanyd [77], Onlar,
sonunda Peloponeze yerletiler ve kesinlikle aristokratik bir ynetim
olan Spartada krallklarn kurdular. Draco, Gorgonun ylanlarn
dan birini Perseusun kalkanna ivilemi olmaldr [734]. Bu, ka
nunlarn idaresine iaret eder. Bu kalkan korkun cezalardan dolay
ona bakp da taa dnm olanlar zerinde tard. Tpk, kutsal
tarihte benzer kanunlarn bu kalkanlarn tad cezalar rnek al
mas nedeniyle legcs sangulnis, yani kan kanunlar olarak adland
rlmas gibi. Minerva, bizzat bu kalkanla silahland ve Athena olarak
adlandrld ve bugn de hiyerogliflerle yazan inliler arasnda Dra
gon sivil gcn iaretidir. Mekn ve zaman olarak birbirinden ok
uzak iki ulusun ayn iirsel tarzda dnmeleri ve ifade etmeleri me
rak uyandrcdr. nk Grek tarihinde Draco ile ilgili hibir ey
sylenmemektedir.
IX
424. iirsel karakterlerin bu kefi, Yunanistann Yedi Bilgesinden
daha erken olarak Aesopa yer vermemiz konusunda bizi dorular
[91]. nk bu felsefi gerekliin, insani fikirlerin (ideas) tarihini
izledii tarafmzca dorulanmtr. Bu Yedi Bilge hayranlk uyandr
mt. nk, bu yedi bilge, hepsinin prensi olan Solonun nl
kendini bil sz gibi zdeyi biiminde sylenmi ahlki veya sivil
doktrinin ncs olacak szleri bildirmekle balamlardr. Bu ken
dini bil sz daha sonra metafizie ve ahlka tanm olan sivil
doktrinin bir ncldr [414, 416], Ancak Aesop, bu tleri, air
lerin kendilerini ifade etmek iin nceleri yaptklar gibi, karlatr
malar biiminde vermiti. nsani fikirlerin sras, bu sray ve sonra
delilleri aklamak iin ilkin, eylerin benzerliklerini gzlemektedir.
Delil veya tmdengelim srayla gider; delil, ilk rnektedir ve bir tek
benzerlik yeterlidir. Son olarak, tmevarm iin ok rnek gereklidir.
Btn filozof mezheplerinin babas olan Sokrates, tmevarm yapa
rak Aristotelesin daha sonra bir tmel olmadan devam edemeyen
Giambattista Vico 179

kyasla mkemmelletirdii diyalektii getirmitir. Ancak, gelimi


zihinleri ikna etmek iin tek bir benzerlik sunmak yeterlidir. Aesop
tarafndan icat edilmi bir tek fabl tryle, saygdeer Menenius Ag
rippa isyankr Roma pleplerini itaat ettirmiti [499],
425. Aesopun, kahramanlarn socii veya famulk inin iirsel bir
karakteri olmas, medeni Phaedrusun Fabllar adl prologlarndan
birinde yapt kehanetsel ngryle bize gsterilmitir [3]:
Kulak ver bana, ben imdi ksaca aklarken
Fabl sanatnn ilk olarak nasl ortaya ktn,
Esaretle kuatlm mutsuz kleler
Gstermek istemediler efendilerinin sertliini ve insafszln zi
hinlerine.
Fakat fabllarn rts altnda,
Bir yolunu buldular dncelerini ve duygularn ifade etmenin
Kurtulmak iin efendilerinin fke dolu hakaretlerinden.
Bylece ben de genilettim Aesopun yolunu.*
te, bu durum aslann pay fablnda aka dorulanmtr. nk
plepler, kahramansal ehirlerin topluluklar olarak adlandrld [259].
Ayrca, plepler, savan zorluklarn ve tehlikelerini paylatlar fakat
ganimetleri ve zaferleri paylamadlar. Bundan dolay Aesop, bir kle
olarak adlandrld. nk plepler, kahramanlarn famuliydi [555
vd] ve famull, irkin olarak temsil edildi. nk sivil gzelliin, yal
nzca resm evliliklerden ve kahramanlarn byle evlilikleri yapmasn
dan meydana geldii kabul edilirdi [565 vd]. Ayn nedenle, Thersites
irkindi. nk o, Truva Savanda kahramanlara hizmet eden
pleplerin bir karakteri olmalyd ve Ulysses tarafndan Agemem-
nonun hkmdarlk assyla dvlmt, tpk, Porciyan Kanunlar,
Romallarn omuzlarn denekten kurtarana kadar eski Roma plep-
lerinin plak omuzlarnn soylular tarafndan denekle dvlmesi
gibi -regium in morem Sallust, bunu St. Augustinein Tanr ehrine
[2.18.1] koyar.-

* Nunc fabularum cur sit inventum genus,


Brevi docebo. Servitus obnoxia,
Quia, quae volebat, non audebat dicere,
Affectus proprios in fabellas transtulit.
Aesopi illius semita feci viam...
180 iirsel Mantk

426. Doal akl tarafndan sivil yaam zgrletirmek iin faydal


kabul edilen bu tlerin kahramansal ehirlerin plepleri tarafndan
beslenen dnceler olmas gerekir. Aesop, bu ynde bu pleplerin
iirsel karakteri yapld. Daha sonra, ahlk felsefesiyle byle yaplm
olan fabllar ona atfedildi ve o ilk ahlk filozofu hline geldi. Tpk,
kanunlaryla Atinay zgr bir cumhuriyet yapan Solonun bir bil
geye dnmesi gibi [414 vd] ve Aesop fabllarda t verdii iin,
onun zdeyilerle t veren Solondan nce yaad sanld. Bu
fabllarn kkensel olarak kahramansal msrada kavranm olmas ge
rekiyordu. Daha sonraki gelenekte, iambic msra eklinde kavran
dlar. Grek halk gei srecinde kahramansal msra ve nesir eklinde
konutu [463], Son olarak da nesir eklinde yazm ve bizim ulat
mz imdiki biime ulamlardr.
X
427. Bu ekilde, batm hikmetin daha sonraki keifleri, sradan halk
hikmetinin ilk yazarlarna atfedildi ve [iirsel karakterler gibi] Do-
uda Zerdtn, Msrda kere byk olan Hermesin, Yuna
nistanda Orpheusun, talyada Pythagorasm, aslnda kanun koyu
cular olmalarna ramen, Konfysn bugn inde kabul edildii
gibi, filozoflar olduklarna inanld. Keza, kesin olarak Magna Grae-
ciadaki Pitagoraslar kendi ynetimlerini halk ynetimden aris
tokratik dndrmeye alan soylular olduklar iin katledilmiti
[1087] ve Pythagorasm Altn Msralaf, tpk, Zerdtn kehanet
leri, kere byk olan Hermesin Poimande1i ve Orpheusun Orp-
hicsi veya Msralah gibi bir sahtekrlkt [128], Pythagoras tarafn
dan felsefe hakknda yazlan herhangi bir kitap eskilere kadar bile
gelmemitir ve Philolaus, Schefferin De Philosophia Italicasmda
gsterdii gibi, bir eyler yazan ilk Pitagorasyd.
[BLM IV] DLLERN VE HARFLERN KKENLER
ZERNE SONULAR. HYEROGLFLERN, KANUNLARIN,
ADLARIN, ALE ARMALARININ, MADALYALARIN VE
PARALARIN KKENLER; LK DL VE GfVSLERN DOAL
HUKUK LTERATRNN KKENLER
428. O hlde, airlerin teolojisinden veya iirsel metafizikten kan
iirsel mantk yoluyla dillerin ve harflerin kkenini kefetmeye devam
edebiliriz. Bu konu zerine yazm birok yazar olduu gibi birok
Giambattista Vico 181

fikir de vardr. yle ki, Gerard Jan Voss, Grammatica adl eserinde
der ki, Harflerin icad hususunda birok yazar o kadar ok eyi bir
araya getirmitir ki, bu bolluk ve karklk iinde siz, bulunduunuz
yerden daha mulak bir yere varrsnz. Hermn Hugo da, De pri
ma scribendi origene adl eserinde, der ki, Harflerin ve yaznn
kkenlerinin tartlmasndan daha ok ve daha kark bir baka ko
nu bulamazsnz: Ne kadar ok fikir atmas! Hangisine inanlr,
hangisine inanlmaz? Bu yzden, bir neden olmakszn, Bernard
von Mollinckrodt De natura et usu literarum adl eserinde, harfler ve
yaz, tanrsal icatlar olduklarndan bunlarn nasl ortaya ktklarn
anlamann imknsz olduu sonucunu karr. Ingewald Eling, H is
toria iinguae graecae adl eserinde onun bu grn paylar.
429. Fakat dillerin ve harflerin kkenlerinin biimlenmesinde var
olan bu gl, bilginler kendileri oluturmutu ve hepsi de harfle
rin kkenini dillerin kkeninden ayr bir problem olarak ele almlar
dr. Halbuki, harfler ve diller, tabiatlar gerei birbirleriyle baldr;
ve onlar, gramer ve karakter szcklerinden yaplm olmalyd
lar. Gramerden yaplm olmalydlar, nk gramer, konuma sanat
olarak tanmlanr, grammata ise harflerdir. Gramer, yazma sanat
olarak da tanmlanmtr. Aristoteles de onu byle tanmlamtr [ 7o-
pics 142b 31] ve gerekte, asl bakmndan da byledir. nk b
tn uluslar kkende sessiz olduklar iin konumaya yazarak ba
ladlar [225 vd^400 vd, 435]. Dier yandan, karakter, idea, biim,
model demekti ve kesin olarak iirsel karakterler ak ifadeli sesler
den nce gelmiti [yani alfabetik karakterlerden nce], Josephusun
belirttii gibi [66], Homer zamannda, halk (Vulgar) harfleri icat
edilmemiti. Eer, bu harfler, keyf iaretler olma yerine ak ifadeli
(articlate) sesleri temsil etmek iin ekil alm olsalard, ak ifadeli
seslerin olduu btn uluslar arasnda birrnek olarak var olmalar
gerekirdi. Bilginler dillerin ve harflerin nasl baladna ilikin um ut
suz cehaletleri iinde, iirsel karakterde dnen ilk uluslarn fabllar
hlinde nasl konutuklarn ve hiyerogliflerle nasl yazdklarn anla
makta baarsz olmulardr. Ancak bu fabllar ve hiyeroglifler, tabiat
lar gerei, insani fikirlerin, felsefenin ve insani kelimelerin incelen
mesinde filolojinin ok kesin ilkelerini ortaya koymu olmalydlar.
430. Bu meselenin tartmasna girdikten sonra, sayg duyduu
muz savunulmu fikirlerin bir zetini vereceiz. Belirsiz, nemsiz,
yersiz, iddial veya gln o kadar ok fikir var ki onlarla ilgilenmeye
182 iirsel Mantk

gerek duymuyoruz. rnek gsterecek olursak, barbarln geri d


nnde, skandinavya, uluslarn sahip olduu kibir yznden, va-
gina gentium olarak adlandrld ve onun dnyadaki btn dier
uluslarn da annesi olduuna inanld. Bu yzden, bilginlerin sahip
olduu kibirle Johannes ve Olaus Magnus u fikre sahiptiler: Gotlar,
dnyann balangcndan beri, Ademin lah izinle icat ettii harfleri
korumulard. Bu ryaya dier btn bilginler gldler. Fakat Jo
hannes van Gorp, Saxonunkinden daha farkl olmayarak kendi dili
olan Hollanda dilinin dnyev bir cennetten geldiini ve btn dier
dillerin annesi olduunu iddia etti. Bu durum, van Gorpu aadaki
gruptan ve daha iyi bir yere gidememi olmaktan koruyamaz. Bu
iddiayla Joseph Justus Scaliger, Philipp Camerarius, Christian Bec-
man ve Martin Schoock alay ettiler. Ancak, bu kan Olof Rudbeckin
Atlanticasnda patlama noktasna geldi. nk o, Grek harflerinin
eski Germen harfleriyle yazlm skandinav iirlerinden geldii ve
Cadmusun branilerin dzenini ve deerlerini verdii Fenikeli harf
lerinin bu eski Germen harflerini tersine evirdii ve son olarak da
Greklerin onlar cetvel ve pergel yoluyla dzelttikleri ve yuvarladk
lar kansna sahip olacakt. Mucit, skandiavyallar arasnda Mer-
kurssman olarak adlandrld iin, Olof Rudbeck, Msrllar iin
harfleri icat eden Merkrn bir Got olduu kansna sahip olacaktr.
Harflerin kkenleri zerine fikirler ileri srmedeki bu rahatlk, yalnz
harfler ve yaz hakknda yeni olarak ne iddia edildiini tarafsz olarak
grme isteinden deil, ayn zamanda, bu konu hakknda dnme
abas iine girmek bakmndan, yani gentil dnyann btn insani ve
tanrsal bilgisinin ilkeleri hakknda syleyeceimiz eyleri anlamas
iin okuyucuyu hazrlayacaktr.
431. Filozoflar ve filologlar dillerin ve harflerin kkenlerinin ince
lenmesine aadaki ilkelerden balamlardr.
(1). Gentil dnyann ilk insanlar canl ve sessiz (mute) tzlerin
yaratc karakterleriyle eylerin fikirlerini kavradlar.
(2). Onlar, jestlerle veya fikirlerle doal balants olmu fiziksel
nesnelerle kendilerini ifade etmilerdi. rnein, tahl baa veya
bir trpan kere sallayarak hareket ettirmek yla iaret eder.
(3). Bylece, doal iaretli bir dille kendilerini ifade ettiler (Platon
ve lamblichus dnyada bir kez konuulmu byle bir dilin olduunu
sylediler [207, 401], bu dil en eski Atlantis dili olmaldr. Bilginler,
eylerin tabiatna uygun olarak fikirlerin ifade edildiine bizi inandr
Giambattista Vico 183

dlar. Filozoflar ve filologlar doal olarak birbirine bal olan bu iki


eyi [dillerin ve harflerin kkenlerini] ayr olarak aldklar iindir ki
ya ok az ilgilendikleri ya da hi ilgilenmedikleri dillerin kkenlerini
aratrmann kendileri iin ok g olduunu gsterdikleri gibi, harf
lerin kkenlerini aratrmann da ok g olduunu gstermilerdir.
432. yleyse tartmamzn balangcnda, ilk ilkemiz olarak u
filolojik aksiyomu [173] neriyoruz: Msrllara gre, kendilerinden
nceki zamanlarda onlarn dnyalarnda geen aa uygun olarak
konuulan dil vard. lk dil, kutsal veya tanrsal dil olan hiyeroglif
ler dili olmutu. kincisi, iaretlerle veya kahramansal aralarla yap
lan sembolik dil, ncs, insanlarn belli bir mesafeden birbirlerine
hayatlarnn gereksinimlerini iletmek iin kullandklar mektub dil
[skenderiyeli Clement Misceilianies 5.4]. Bu dil zerinde Ho-
merin lyadasmda iki altn pasaj vardr. Homerin bu pasajnda,
Greklerin bu konuda Msrllarla fikir birlii iinde olduklar aka
grlr. lkinde [1.250 vd], Nestorun farkl dilleri konuan insan
larn kuan iinden geerek nasl yaad anlatlr. Bu nedenle
Nestor, Msrllarn ama uygun dilin belirledii kronolojinin
kahramansal bir karakteri olmalyd ve Nestorun yllarn yaamak
cmlesi dnyann yllarn yaamak anlamna gelmi olmalyd. Di
er pasajda [20. 215 vd] ise, Achilles, Aeneasa farkl dili konuan
insanlarn, Truva ehri deniz kysna g ettikten ve Pergamum,
Truvamn kalesi olduktan sonra Iliumda oturmaya baladklarn an
latr. Biz, ilk ilkemiz iin bu gelenee, hem kanunlar hem harfleri
icat edeni Thoth veya Merkr olarak adlandran Msrllar da ka
talm.
433. Bu gereklik etrafnda aadaki dierlerini de birletirelim.
Grekler arasnda ad ve karakter ayn anlamdadr. yle ki, Kilise
babalar ayrm gzetmeksizin u iki ifadeyi de kullandlar: de divinis
charecteribus ve de divinis nominibus. Ad ve tanm da ayn an
lama gelir. Bylece, retorikte quaestio nominis bal altnda bu ol
gunun tanmnn aratrldn gryoruz. Tpta, hastalklarn termi
nolojisi hasta tabiatnn altnda tanmlanan balkta ifade edilir. Ro
mallar arasnda isim, kken olarak, uygun ekilde birok aileye ay
rlan evler demekti ve ilkin Greklerin namesi bu anlamda kullan
malar patronymic\ex veya babalarn isimleri olarak gsterilir. Bun

* ahs ismi yaplmayan baba ve soy ismine ait olan (.n).


184 iirsel Mantk

lar, airler tarafndan sk sk byle kullanlmtr. Homer de bunlar


ayn ekilde kullanmtr (Livyye gre [10.8.10] bir plep savunu
cuyu, patricileri qui possunt nomine ciere patrem babalarnn so
yadlarn kullanabilenler olarak tanmlad [yani, kanuni evlilikler yo
luyla domu olanlar]). Bu patronymist daha sonra Yunanistann
geri kalan tm blgelerinde halk zgrl dneminde grnmez
oldu. Fakat Heraklitler tarafndan Spartamn aristokratik ynetimin
de korunmutu. Roma kanununda nomen, hakka iaret eder. Benzer
ekilde Greklerde nomos kanuna iaret eder ve nomisma, no/no,itan
gelir [E. 1133a 30] ve etimologlara gre nomos, Latincede nummus
olur [487], Franszcada loi kanun demektir ve aloipara demektir ve
ikinci dnem barbarlar arasnda canon kiliseye ait kanuna den
mitir. Ayn zamanda da feodal kiracnn //b/olarak tuttuu topran
efendisine yllk kira demesine denmitir. Bu dncenin birrnek
oluu, belki de Latinlerin neden lus terimini hem kanun iin hem de
Jovea yaraacak ekilde kurban edilen hayvanlarn imanl iin
kullanldn aklar. nk Jove aslnda lous olarak adlandrlmt.
Buradan daha sonra lovis vc iuris (genitive) szckleri elde edilmi
tir [398]. braniler, bir bar ikram olarak kurban edilmi hayvan
ksma bldler ve iman ksm Tanrya uygun grerek sunan ze
rinde yaktlar. Latincede praedia, mallar, mlkler (ehre ait mallar
dan daha nce krsal mallara uygulanm olmas gereken bir terim),
ilk ekilmi tarlalar, dnyadaki ilk yama (praeda) edilen yerler ol
duklar iin byle adlandrld [486, 1027 vd], lk evcilletirme, eski
Roma kanununda manucaptae denilen bu tarlalar zerinde gerek
leti (bundan dolay manceps terimi kamu hzinesine bal gayri
menkulu ifade eder). Roma kanununda iura praediorum gayrimen-
kule bal klelik iin bir terim olarak kalmtr. Ve manucaptae de
nilen topraklar, ilkin mancipla olarak isimlendirilmi olmaldr. On
ki Levha Kanunlarmn hkmn bununla ilikili olarak anlamalyz
[6.1a]. Qui nexum faciet mancipiumque Her kim bir bala bala
nrsa, malikanesi ve feR ile balanm olur [570, 1031] demektir.
talyanlar, ayn dnce izgisini izleyerek eski Romallar gibi fieere
gle elde edilen yerler iin poderi dediler. Daha ileri bir delil: Bar
barln geri dnnde snrlaryla birlikte tarlalar presas terrarum
olarak adlandrdlar. Ispanyollar cesur, giriken, uyank olana preri
das derler. talyanlar armal aile giysilerine imprese derler ve keli
meler anlamnda terminai kullanrlar (skolastik diyalektikte hl
Giambattista Vico 185

yaayan bir kullanm). Onlar, armal aile giysilerine insegne de dedi


ler ve ondan retmek anlamna gelen insegnare fiili elde edildi.
Bylece, kendi zamannda sradan halkn harflerinin henz icat edil
medii sylenen Homer, Proetusun, Bellerophona kar olan Eu-
reiaya yazd mektup semata tarznda, yani iaretlerle yazlmt [I.
6.168 vd] der.
434. Btn bunlara aadaki itiraz kabul etmez gerei de
ilve edelim: (1) lk gentil uluslarn balangta btnyle sessiz ol
duklar gsterildiinden, bu uluslarn kendilerini hareketlerle, jestler
le veya kendi fikirleriyle doal balants olan fiziksel nesnelerle ifade
etmi olmalar gerekirdi [225 vd, 401], (2) Onlar, mlklerinin snr
larn belirlemek ve sahip olduklar haklarn devaml klmak iin ia
retler kullanmaya alktlar [485], (3) Hepsi de paray kullanmlar
dr [487], Btn bu gerekler bize dillerin ve harflerin kaynaklarn
verecektir. Ve buradan da hiyerogliflerin, kanunlarn, isimlerin, aile
armalarnn, madalyalarn, parann ve gensdenn ilk doal hukuku
nun konuulduu ve yazld dilin ve yaznn kaynaklarn verecektir.
435. Btn bunlarn ilkelerini ok salam bir ekilde kurmak iin
burada, Msrllarn bazlar tarafndan savunulan, hiyeroglifler, yce
btm hikmete sahip olan filozoflar tarafndan srlarn saklamak iin
icat edilmitir eklindeki yanl fikri de kknden skp atmalyz.
nk btn ilk uluslarn hiyerogliflerle konumas ortak doal bir
gereklilikten dolay idi [226, 429]. Afrikada hlihazrda iaret edilen
Msrllarn durumuna, Helidorosun kendi A ethiopica sm da [4.8.1;
4.11.4 -veya daha ziyade Diodorus 3.4] yazdklarn izleyerek btn
mekanik sanatlarn letlerini hiyeroglifler olarak kullanan Etiyopya
lIlar ekleyebiliriz. Douda, Kaidelilerin sihirsel karakterlerinin hiye
roglifler olmu olmas gerekir. Kuzey Asyada skitlerin kral Idant-
hyrsus (skitlerin, btn uluslarn en eskisi olmakla vnen Msrl
lar bile yenen son derece uzun tarihlerindeki en son zamanlarnn
kral) kendisine sava ilan etmi olan Byk Dariusa be gerek
kelimeyle cevap verdi [Herodot 4.131]. Bunlar, kurbaa, fare, ku,
saban demiri, gemi dmenidir. Kurbaa, Idanthyrsusun skityanm
topraklarnda doduuna iaret eder, tpk kurbaalarn yaz yamur
larnda topraktan domas gibi, yani, Idanthyrus, bu topran oluy
du [535]. Fare, bir fare gibi, doduu yerde kendi evini kurmu ol
duuna, yani ulusunu orada kurmu olduuna iaret eder. O, kendi
kavmini orada yerletirmitir. Ku, khinleri olduuna ve Tanrdan
186 iirsel Mantk

baka kimseye boyun emediine iaret eder [488, 490, 604], Saban
demiri, topraklar ekime hazrladna ve bylece onlar ehliletirerek,
gle kendi mlk yaptna iaret eder [541, 550]. Son olarak d
men, lkesini savunmak iin sorumlulua ve gce sahip skitya or
dularnn yce kumandan olduuna iaret eder. Bylesine doal ve
yerinde bir aklama, Dariusun danmanlar tarafndan yaplan g
ln aklamalara kar kurulmu olmaldr. Cyrile gre, [skende
riyeli Clementin Miscel/aniesinde 5.8] skitlerin Dariusun dan
manlarnca yaplan hiyerogliflerinin yorumuna, tatminkr olmaktan
uzak ve sun Msrl hiyeroglif bilginlerince arptlm yorumlar da
eklersek, ilk insanlarca yaplan hiyerogliflerin doru ve uygun kulla
nlnn, imdiye kadar genellikle anlalmad aktr. Latinlere ge
lince, Roma tarihi bize, byle bir gelenekle ilgili bir ey brakma
mtr. Tank ise, Tarquinius Superbusun oluna Gabiide gnder
dii sessiz kahamansal cevaptr. Tarquinius, habercinin nnde elin
deki sopayla gelinciklerin ban kesmitir. Kuzey Avrupada Taci-
tusun [6.19] onlar betimlerken gzlemledii gibi Germenler, harf
lerin srlarn (1i te rarum secrata) bilmiyorlard. Yani hiyerogliflerini
nasl yazacaklarn bilemediler. Onlar, Germen halk yazsnda (el ya
zs) resm devlet ktlarn yazmaya baladklar Svabyal Frederick
zamanna kadar, gerekte de Habsburglu Rudolph zamanna kadar
bu durumda kalm olmaldr. Kuzey Fransada Picardynin rebus
denilen bir hiyeroglifi vard ki bunun da Germen lkesinde olduu
gibi, fiziksel nesnelerle (yani, Idanthyrsusun hiyeroglifleriyle olduu
gibi) yaplan bir konuma olmas gerekir. Hatt, Ultima Thulede
yani, en uzak ksmlarda, skoyada, Hektor Boecenin bu ulusun
tarihinden bahsederken syledii gibi onlar da eski zamanlarnda
hiyerogliflerle yazmlardr. Bat Indiada** MeksikalIlarn hiyeroglif
lerle yazdklar grlmtr ve Jan de Laet, yeni Indiay anlatrken
Yerlilerin hiyerogliflerini, hayvanlarn, bitkilerin, ieklerin ve mey
velerin eit eit balar olarak gsterir ve onlarn totemik sembol
lerle aileleri [hudut mahalli zerindeki] ayrdklarna dikkat eker.
Bu bizim dnyamzdaki aile armalarnn kullanlmasyla ayndr
[486], Dou Indiada inliler hl hiyerogliflerle yazarlar.

* Resimlerin yan yana konulmasyla oluan bir eit bulmaca ya da kelime ve


cmlenin ksmlarn ayr ayr gsterme (.n).
** Burada India ile Amerika ktasnn bir blm kastedilmektedir (.n).
Giambattista Vico 187

436. Bylece, son derece kibirli Msrllarn kibirlerini daha da


byten bilginlerin kibri krld. Bu durumda dnyann dier bilge
leri, Msrllardan, hiyerogliflerinin arkasnda batm hikmetlerini nasl
gizlediklerini rendiler.
437. iirsel mantn bu ilkelerini tespit ettikten ve bilginlerin de
bu kibrini krdktan sonra Msrllarn diline dnelim. Bunlardan
ilki, Homer tarafndan Grekler iin de tasdik edilen Tanrlarn dili
dir. Homer, iki iirinin be pasajnda, kesin olarak, kahramansal olan
kendi dilinden daha eski bir dilden bahseder ve ona tanrlarn dili
der [174]. Pasajlardan Ilyad dadr: lk pasajda [1.403 vd], H o
mer tanrlar tarafndan Briareus denilen yaratn insanlar tarafndan
Aegaeon olarak adlandrldn anlatr; kincisinde [14.291] tanrlar
tarafndan chalcis, insanlar tarafndan cymindis denilen bir kutan
bahseder; ncsnde [20.74], tanrlar tarafndan Xanthus, insan
lar tarafndan Scamander denilen Troy rmandan sz eder [Add
2.811 vd], O dyssef de iki pasaj vardr: Biri [12.61], insanlarn Scylla
ve Charybdis, tanrlarn Planctae Petrae dedii eyden bahseder: Di
erinde [10.305], Merkr, Ulyssese Circenin bylerine kar bir
are olacak bir sr verir. Bu tanrlarca moly denilen fakat onun bilgisi
insanlardan esirgenen bir ottur (ifal bir bitki). Platon, bu pasajlar
hakknda hibir maksad olmakszn birok ey syler [ Cratylus 391
D vd]. yle ki, Dio Chrysostom daha sonra [11.22; 10. 23 vd] iftira
ederek, Homeri doal olarak insanlardan esirgenen tanrlarn dilini
anlama iddiasnda bulunmakla sular. Fakat Homere ait bu pasaj
larda onun tanrlar kahramanlar mnsnda alp almad sorula
bilir. nk kahramanlar, kendi ehirlerinin plepleri zerinde tan
rlarn adn aldlar. Plepler, onlara adamlar (men) dediler (geri dn
m barbar zamanlarda klelere homines (vassal) denilirdi. Bu Hot-
man artmtr) ve byk efendiler (barbarlk srecinde) mthi
tbbi gizlere sahip olmakla vndler. Bylece, sz edilen farkllk,
soylularn ve halkn konumas arasndaki farkllktan ok daha fazla
olmamtr. yle olabilecei gibi Latinler arasnda Varronun, tanr
larn diliyle megul olduuna phe yoktur. nk o, otuz bin tanr
ismini toplama gayretini gstermitir [175], Bu isimler, ok kelimeli
tanrsal bir szlk iin yeterli olmutur. Bu szlkle Latium halk,
hayat iin gerekli eyler olan bu insani ihtiyalarn basit ve sade za
manlarda gerekten de birka tane olan insani ihtiyalarnn tmn
aklayabilmitir. Greklerin otuz bin kadar tanrlar vard [175].
188 iirsel Mantk

nk onlar, her ta, su kaynan, dereyi, bitkiyi ve karadan az


uzaktaki kayay mabut yaptlar. Bu mabutlar, orman perileri, ky pe
rileri oread&r ve napead&r ieriyordu. Amerikal Yerliler de tpk
byle, kendi snrl anlklarn aan her eyi bir tanr yaptlar. Bylece
Greklerin ve Latinlerin lah fabllar ilk gerek hiyeroglifler olmaly
dlar veya Msrllarmkine tekabl eden kutsal ve lah karakterler ol
malydlar.
438. Kahramanlar ama tekabl eden ikinci konuma eidi
Msrllarca, sembollerle konuma denilen trdr. Kahramansal sem
boller bunlara indirgenebilir. Bu sembollerin Homerin smata (kah
ramanlarn yazd iaretler) dedii sessiz mukayeseler olmas gere
kir [433], Sonu olarak, bunlar, ak anlalr konumaya geildiin
de iirsel ifadenin btn kaynaklarn salayan metaforlar, imgeler,
benzerlikler veya karlatrmalardr. nk kesin olarak, eer Grek
dilinin ilk yazar olan Homerden daha eski bir yazar bize gelmitir
eklindeki Yahudi Josephusun reddini kabul etmezsek, [A. A.
1.2.12] gentil dnya hakknda bize ulam olanlarn tmn Grek-
lere borlu olduumuz iin Homeri, btn dnyann ilk yazar sa
yarz. Latin dilinin en erken tarihli olarak hatrlanan bideleri, Salian
arklarnn paralardr ve bu arklarn ilk yazar olarak zikredilen,
Livius Andronicustur. Avrupada barbarln yeniden dnyle yeni
diller domutur. spanyollarn ilk dili el romanc denilen dildi ve
sonu olarak bu dil kahramansal iire aitti (romanceros). Fransada
halk iinden kan ilk Fransz yazar Arnaut Daniel Pacca idi. O, on
birinci yzylda yaygn olan Provans airlerin ilkiydi. Son olarak,
Floransak ve SicilyalI uyakla yazanlar (rhymers) talyadaki ilk ya
zarlard.
439. Belli bir mesafeden iletiimde sradan gnlk hayatn ihti
yalarn aklamaya uygun olan Msrllarn mektup tarz konumas,
Msrda hkim olan insanlarn daha aa snflarnda domu olma
ldr. Onlarn dili, Theblilerin dili olmaldr (Thebin kral Ramses bu
byk ulusun zerinde saltanatn geniletti). nk Msrllar iin
bu dil, kahramanlardan kendilerini farkllatrmak iin Kahramanlar
ann halk iin kullanlmakla birlikte insanlar ama da uygundu
[437], Bu dil, onlarn zgr rzasyla km olarak anlalmaldr. Bu
ebed zellikten dolay, halka ait konuma ve yazma, halkn hakkdr.
mparator Claudius, Latin diline gerekli olan eklenmi harf bul
duu zaman Roma halk onlar kabul etmedi. Ayrca, talyanlar da
Giambattista Vico 189

Giorgio Trissinonun icat ettiklerini, bu harflerin eksiklii talyada


hissedilmesine ramen kabul etmediler.
440. Msrllarn mektub veya halk (vulgar) dili ayn ekilde halk
harfleriyle yazlmtr. Msrllarn halk tarz harfleri Fenikelilerinkine
benzediinden, harfler konusunda, bu halklardan birinin dierinden
etkilendiini farz etmek gerekir. Msrllarn, insan toplumu iin ge
rekli veya faydal btn eylerin ilk kifleri olduunu dnenlerin,
sonuta, Msrllarn, harfleri Fenikelilerden rendiini savunmalar
gerekir. Ancak, Msrla ilgili meselelerde baka bir otoriteye gre da
ha bilgili olan skenderiyeli Clement, Fenikeli Sanchuniathon veya
Sancuniatesin (Kronolojik Tabloda Yunanistann Kahramanlar a
nda yer alan) Fenike tarihini halka ait harflerle yazdn nakleder
ve skenderiyeli Clement, bu yzden, halka ait karakterlerle [83] ve
ya halk diliyle yazd iin gentil dnyann ilk yazar olarak onu gs
terir. Bu balamda, kesin olarak Msra ticari maksatlarla giren gen
til dnyann ilk tccar halk olan Fenikelilerin kendi (halka ait) harf
lerini pekl oraya tam olabilecekleri sylenebilir. Fakat tart
madan veya varsaymdan tamamen ayr olarak, halka ait gelenekten
dolay ayn Fenikelilerin kendi harflerini Yunanistana getirmi ol
duklarndan emin olabiliriz. Bu gelenei inceleyen Tacitus [A. 11.
14], Fenikelilerin, Msrl hiyerogliflere mn vererek bakalar ta
rafndan icat edilmi harfleri kendi icatlarym gibi sunduklarna
iaret eder. Ancak, belli gereklik zemininde halka ait gelenee izin
vermek iin (btn gelenekleri ispat etmi olduumuz gibi [144])
diyelim ki Fenikeliler, bakalarndan aldklar hiyeroglifleri Yunanis
tana getirmi olsunlar ve bunlar, Kaidelilerden alnm olan mate
matiksel karakterler ve geometrik figrler olsun. Geometrik figrler,
uluslarn ilk matematikilerinin ve zellikle de ilk astronomlarnn
konusunun tesindeydi. Bundan dolay Kaideli Zerdt (Bocharta
gre, ad yldzlarn gzlemcisi demek olan), gentil dnyann ilk bil
gesidir [55, 59], Fenikeliler, Homerin zamanndan ok nce bile sk
sk Yunanistan kylarna giderek Kaideli karakterlerini, ticaretle ilgili
ilerinde saylarn iaretleri olarak kullandlar. Bu durum, Homerin
zellikle Odysse indeki iiriyle de aka gsterilir. nk H o
merin zamannda Josephus, Greki gramerci Apiona kar gl bi
imde halk harflerinin Grekler tarafndan henz icat edilmediini
gstermitir [66], Ancak Grekler, stn cins olarak kesinlikle btn
uluslar geride brakarak eitli ak ifadeli (articulate) sesleri temsil
190 iirsel Mantk

etmek iin bu geometrik forml almlardr. Ve mkemmel gzel


likte, halkn (vulgar) harf karakterlerine ekil vermilerdir. Bunlar
daha sonra Latinler tarafndan kabul edilmitir. Tacitusun bizzat
gzlemledii gibi onlarn harfleri en eski Grek harflerine benzemek
tedir. Buna ilikin nemli delil, Greklerin uzun bir zaman boyunca ve
Latinlerin de en son zamanlarna kadar saylar gstermek iin byk
harfleri kullanm olmalardr. Korintli Demaratus ve Arkadyal
Evanderin kars Carmenta tarafndan Latinlere retilenlerin de bu
harfler olmas gerekir [762], Biz, eski zamanlarda Grek kolonilerinin
denizden ve karadan Latiuma alnm olmasn daha sonra aklaya
caz [772],
441. Ibraniler ve Grekler kendi halk harflerine hemen hemen ayn
isimleri verdikleri iin, Greklerin kendi harflerini branilerden aldk
larn syleyen birok bilginin mcadelesi bounadr. branilerin kar
lkl etkileimden ziyade Grek terminolojisini (nomenclature) taklit
etmi olmas akla daha yatkndr. nk Byk skender, Dou m-
paratorluunu (lmnden sonra liderleri tarafndan blnen) fet
hettii zaman Grek konuma dilinin btnyle Msra, Douya
yaylm olduu evrensel olarak kabul edilir. Yine genel olarak kabul
edilen bir baka gr, gramerin branier arasna ok ge sokulmu
olduudur. Ve bunu ister istemez brani melliflerinin kendi harfle
rini Grek isimleriyle adlandrmas izlemitir. Keza, (herhangi bir
eyin) tabiattaki eleri ok basittir. Grekler, ilkin, kendi harflerini
en basit seslerle adlandrm olmaldrlar [rnein ah iin alfa]. Bu
nedenle harfler, eler olarak adlandrlm olmaldr. Latinler de
buna uyarak, onlar ayn ciddiyetle adlandrdlar. Ve en eski Grekler
gibi harflerin biimlerini korudular. Bu yzden sonu olarak diyoruz
ki, harfleri karmak isimlerle adlandrma [rnein a iin alpha]
Grekler arasna ge sokulmutur. Ve daha sonra Grekler tarafndan
Doudaki branilere getirilmitir.
442. Bu tartmalar, Msrl Cecropsun avam harfleri Greklere
getirdii dncesinde olanlarn bu kanlarn rtr. Baka bir kan
ise, Fenikeli Cadmusun, harfleri Msrdan Yunanistana getirmi
olduudur. nk Cadmus, orada bir ehir kurmutur; ve en byk
Msrl hkmdarn bakentinden sonra bu ehrin adn Theb koy
mutur. Bu kan da daha sonra iirsel Corafyamn ilkeleriyle r-
tlecektir [742 vd] ve Msra giden Greklerin, Thebe Msrl ba
kent dedikleri grlecektir. nk Theb ismi, kendi yerli (native) e-
Giambattista Vico 191

hirleriyle bir benzerlik gsterir. Son olarak, bilimlerin kesin olmay


zerine yazan, ad bilinmeyen bir ngiliz yazar tarafndan zikredilen
[Thomas Baker, Bilgi zerine JDnceler\ dikkatli eletirilerden,
Sancuniatese ayrlm [83] ok erken tarihlerden Cadmusun hibir
zaman var olmad sonucunu neden kardn anlyoruz. Buna uy
gun olarak onu tamamen dnyann dna koymadmz gibi onun
kesin olarak Homerden daha sonraki bir ada bulunmu olmas
gerektii hkmne de varyoruz. Sz edilen halk harflerinin icadn
da, Grekler zerinde Fenikelilerin nceliine izin vermek iin (Grek-
lerin Fenikelilerden daha stn olduunu dnme hatasna d
meksizin) Sancuniatesin Grek tarihinin babas olarak adlandrlan
Herodottan bir sre nce yaam olduu sylenmelidir. nk
Sancuniates, gerekliin tarihisi olarak adlandrlmt. Yani o, Var-
ronun kendi tarihi blmlemesinde, tarihsel zaman dedii eyin ya
zaryd [52], Bu zamanda, Msrllarn, kendilerinden nce gemi
olan dnyann ama uygun olarak yaptklar dil ayrmna gre
onlar, halk karakterlerinde yazlm mektub bir dilde konutular
[440],
443. O hlde, kahramansal veya iirsel dil, kahramanlar tarafn
dan kurulmutur. Bylece, halk dilleri, kahramansal halklarn plep-
leri olan avam tarafndan ortaya karlmtr [597 vd]. Latinler tara
fndan bu diller zellikle yerli diller (vernacular) olarak adlandrld
[994], Bu diller, bununla beraber savata esir edilen kleler tarafn
dan getirilen ve gramercilerin vernae olarak tanmladklar diller ola
mazd. nk bunlar doal olarak kendi atalarnn dillerini renir
ler. Fakat ilk kez ve uygun olarak vernae denilenler, aileler duru
mundaki kahramanlarn famulisiydi [556], Kendilerinden daha son
ra kahramansal ehirlerin ilk pleplerinin kitlelerinin oluturulduu bu
famuli, savatan kan ehirlerde daha sonra emniyete alman kle
lerin habercileriydi. Btn bunlar, Homerin sz ettii iki dille do
rulanr. Srasyla kahramansal ve halk dili olarak yorumladmz
tanrlarn ve insanlarn dili [437].
444. Filologlarn hepsi gl bir inanla halk dillerindeki mn
larn anlama (convention) ile belirlendii grn kabul etmiler
dir. Tersine, doal kkenleri nedeniyle dillerin doal anlamlarnn ol
mas gerekir. Bunu halk Latincesinde gzlemlemek kolaydr (Grek-
lerden daha ok kahramansal zellik tarlar ve bu nedenle, Greldere
gre daha kabadrlar. nk kelimelerinin neredeyse hepsi, doal
192 iirsel Mantk

zelliklerine veya duyusal etkilerine gre doal nesnelerden karl


m metaforlar la biimlendirilmitir. Ve genelde, metafor btn ulus
lar arasndaki dilin byk bir ksmn meydana getirir. Fakat gra
merciler, nesnelerin kark ve belirsiz fikirlerini veren kelimelerin
byk ounluunu karlarken, bunlarn ilkin ak ve belirli olan
kaynaklarn bilmediklerinden ak ifadeli (articulate) insani kelime
lerin keyf anlamlara sahip olduu evrensel ilkesini kurarak cehalet
lerinde uzlamlardr. Ve Aristotelesi, Galeni ve dier filozoflar da
srkleyerek Platon ve Iamblicusa kar donanmlardr [227].
445. Bununla beraber, ortada ok byk bir glk kalmtr. Var
olan insanlar kadar ok ve farkl halk dilinin olmas nasl mmkn
dr? Bunu zmek iin burada bu byk gereklii saptamalyz.
klimlerin eitliliiyle insanlar nasl farkl tabiatlar kazanmlarsa ve
bundan dolay ok farkl detler ortaya kmsa ayn ekilde, onlarn
farkl tabiatlarndan ve detlerinden dolay da birok farkl dil ortaya
kmtr. nk yukarda sz edildii gibi tabiatlarnn okluundan
dolay onlar, farkl gr alarndan insan hayatnn ayn faydalarn
ve gerekliliklerini kabul etmilerdir ve ekseriyetle bir ulustan dierine
bazen ters olarak farkllaan birok ulusal det ortaya kmtr. By
lece, birok ulusun ortaya kmas gibi birok farkl dil ortaya k
mtr. Bunun ak ispat, konu bakmndan ayn olan ancak farkl
uluslarn sahip olduu bak alarndan ifade edilen ataszlerinde
grlr. Bu ataszleri, insan hayatnn ilkeleridir [161]. Bylece, k
saca vulgar konumalarda (tongue) korunan ayn kahramansal kay
naklar, ok artc biimde kutsal kitabn eletirilmesi olgusuna ne
den olmutur. Yani, ayn krallarn adlar, kutsal ve kutsal olmayan ta
rihte ayn biimde grnr. Nedeni udur: Biri muhtemelen insanlar
grnleri ve gleri konusunda mtalaa ederken, dieri detleri,
giriimleri veya baka her ne olmusa o hususta mtalaa eder. Ayn
ekilde biz, Macarlar tarafndan bir isim, Grekler tarafndan baka
bir isim, Germenler ve Trkler tarafndan baka bir isim verilmi
olan Macar ehirlerini hl bulabiliriz. Yaayan bir kahramansal dil
olan Germen dili hemen hemen btn isimleri yabanc dillerden ken
di diline dntrmtr. Biz, Grek ve Latin inceliiyle ilgili birok
konuyu tarttmzda Latinlerin ve Greklerin ayn eyi yaptklarn
varsayacaz. Eski corafyada fosillerin, bitkilerin ve hayvanlarn
tarihlerinde karlalm, doal saylm olan karanln nedeni bu
olmaldr. Bu nedenle bu eserin ilk basmnda [Op. 3.387 vd] farkl
Giambattista Vico 193

ak ifade kazanm (articulation) dillere mnlar tayin etmek iin


onlar eitli gr alarndan mtalaa eden fikirleri belli birliklere
indirgeyen Zihinsel Szlk ayn olmasna ramen her bir ulusun
ifade iin farkl kelimeler kullandn varsayacaz [35, 145]. Bili
mimizle ilgili tartmay sonulandrrken bu noktaya srekli deine
ceiz ve bu konuda pek ok rnek vermekteyiz. Bu rneklerde, dille
rin biim kazanmaya balad aileler devletinde ve ilk ynetimlerde
on be farkl gr asndan ele alman ailelerin babalarnn, eski ve
modern on be ulus tarafndan, eit sayda farkl isimle adlandrl
dn gsterdik (en nemlisi Aksiyomlarda sz edildii gibi, kelime
lerin orijinal mnlarndan alnm olan zamann kurumlan zerine
yaplan tartmalardr) [240]. Bu, kitap yaymlanrken pimanlk
duymadmz pasajdan biridir [28, 33, 35]. Yukarda ad geen
Szlk, Thomas Haynenin dillerin akrabal zerine olan inceleme
sinde ve genelde diller zerine ve eitli dillerin uyumu zerine olan
incelemelerinde temsil ettii tartmay gelitirir. Btn bunlardan
dolay u sonucu karyoruz: Bu diller, bu youn kahramansal ifade
ler bakmndan zengin olduklar oranda gzeldirler, gzel olduklar
kadar anlamldrlar. ok etkileyici olduklar kadar gerektirler ve da
ha inan doludurlar. Tersine diller, kkeni bilinmeyen kelimelerle ne
kadar doldurulursa o kadar karanlk ve kark olduklarndan daha
az hoturlar ve bu yzden, dnceleri saptrmak ok daha mm
kndr. ikinci belirleme, birok barbar konumann karmyla bi
imlenmi dillerdeki durum olmaldr. Bu barbar dillerin orijinal ve
metaforik mnlarnn tarihi bize kadar gelmitir.
446. Dillerin ve harflerin bu eidinin biimlenmesiyle ilgili
ok g olan yola girerken u ilkeyi kurmalyz: Tanrlar, kahraman
lar ve insanlarn dili ayn zamanda balamtr (nk, onlar her ey
den nce tanrlar hayal eden ve kendilerinin kahramansal tabiatlar
nn, lah ve insani tabiatlarnn bir karm olduuna inanan insan
lard) ayn ekilde, bu dilin her biriyle birlikte, kendi harfleri de
gelimitir. Bununla birlikte bu dil, u byk farkllkla ba
lamtr. Tanrlarn dili neredeyse tamamen sessizdir, sadece nemsiz
biimde ak ifadelidir, kahramanlar dili, ak ifadeli (articulate) ve
sessiz dilin eit bir karmdr ve halk tarz (vulgar) konumann ve
Homerin semata [433] dedii kahramanlar tarafndan yazda kulla
nlm kahramansal karakterlerin sonucudur. nsani dnemin dili,
neredeyse tamamen ak ifadeli ve ok nemsiz derecede sessizdir.
194 iirsel Mantk

nk vulgar dilin nesneler iin sahip olduu kelimeler bol deildir.


Bylece, ister istemez, kahramansal dil balangta dzensizdi ve bu
dzensizlik fabllarn karklnn en byk kaynadr. Cadmus
fabl dikkate deer bir rnektir. Cadmus, byk ylan ldrr ve her
tarafa onun dilerini eker. Ekilen karklardan silahl insanlar kar ve
Cadmus onlarn arasna byk bir ta atar. Onlar lmne vuruur
lar ve sonunda Cadmus, bir ylana dnr. Greklere harfleri getiren
bu Cadmus ylesine hnerliydi ki bu fabl onunla nakledilmitir. Bi
zim birazdan aklayacamz gibi bu, iirsel hikmetin birka yz
yln kapsar [679]!
447. Az yukarda sylediklerimize gre, ayn zamanda Joveun
lah karakteri de ekillenmitir -gentil dnyadaki ilk insani dnce
ak ifadeli doal sesleri yanklayan kelimeleri kullanarak ( onoma-
topoei) gelimeye balamtr. Bu tpk, doal seslerle mutluluklarn
ifade eden ocuklarn durumuna benzer. Latinler tarafndan Jove
ilkin, gk grlemesinden dolay Ious olarak adlandrlmtr. Grekler
tarafndan imein akmasnn sla benzeyen sesinden dolay Zeus
olarak; Doulular tarafndan da, yanan atein sesinden dolay Ur
olarak adlandrlm olmas gerekir. Atein gc Urin, Urdan gelir,
Greke ouranos gkyz ve Latinlerin yanmak fiili uro bu kkten
gelmi olmaldr. imek akn ifade eden Latince Ausonius keli
mesi, tek heceli kelimelerden biri olan ce/den gelmi olmaldr [12.
14.17], spanyolca cedilla () ile telaffuz edilir [19.52]: Nata salo,
suscepta solo, patre edita caelo Denizden doan, toprak tarafndan
kabul edilen ve babas tarafndan gkyzne ykseltilen. Bu kken
lerle ilgili olarak yukarda grdmz Joveun fablnda gsterilen
icadn, ayn incelii doal sesleri yanklayan (onomatopoeia) keli
melerle birlikte iirsel tabirin balangcna iaret ettiine dikkat edil
melidir. Dionysius Longinus, kesinlikle ok deerli kaynaklar ara
snda yer alan bu eserinde [Demetrius, On Style 2.94 vd] Ulysses
ateli kazkla deldiinde Polyphemusun gzlerinden fkran czrda
ma sesinden {siz) bahseden Homerden rnekler verir [O. 9.394],
448. nsani kelimeler nlemden balayarak biimlenmitir. Bun
lar, kuvvetli hislerin itici gc (impetus) altnda ak ifadeli seslerdir.
Btn dillerde bunlar, tek heceli kelimelerdir. lk gk grltsyle
insanlarda merak uyand zaman, Jove kelimesinin ortaya knn
yle olmas muhtemeldir: nsani bir nlemin, pa! sesinin karlma
sna neden olmas ve bu sesin, sonradan iftletirilerek bu nlemin
Giambattista Vico 195

pape! olmas ihtimal d deildir. Bu merak nleminden dolay so


nuta Joveun insanlarn ve tanrlarn babas unvann elde etmesi ve
bylece, btn tanrlarn babalar olarak, tanralarn da anneler ola
rak adlandrlmas ortaya kmtr. Buradan Latince tanr isimleri
Iupiter, Diespiter, Marspiter, uno genitrix domutur. Fabllar, kesin
olarak bize Junonun ksr olduunu ve baka birok tanr ve tanra
arasnda evlilik olmadn anlatr (Vens, Marsn kars olarak deil
kapatmas olarak adlandrlr [579]). Buna ramen, tanrlar, babalar
olarak adlandrlr (Bununla ilgili olarak Luciliusun baz beyitleri
vardr [1.24.24]). Evrensel Kanun adl eserimizde ondan alntlar
yapmtk [Op. 2.413], Tanrlarn babalar olarak adlandrlmas, pa i
rare, orijinal olarak Tanrmn ayrcal olan yapmak veya etmek de
mektir. Patrare dnyann yaratlma hikyesinin bulunduu Kutsal
Kitapta bile ortaya kar. Denilir ki, yedinci gnde Tanr yapm
olduu iten dolay dinlendi, ab opere quodpatrarat. Bylece, im pet
rare fiili impatrare gibidir. Kehanet biliminde kullanlan biim iyi bir
kehanet elde etmek iin impetriredir ki, onun kayna zerine Latin
gramerciler ok sama eyler yazmlard. Bu, ilk yorumun (inter-
pretatidmn sanki interpatratioymu gibi) khinlerce aklanan
kehanetlerle haber verilen lah kanunlarn yorumu olduunu ispat
eder [938],
449. Aile devletindeki gl insanlar, insani gururun doal tutku
sundan dolay kendilerinin bu tanrsal babalar unvanna lyk olduk
larn iddia ettiler (yeryznn ilk gl insanlarnn tanrlar olarak
tapmlmasna neden olan halk geleneine zemin hazrlam bir olgu).
Fakat onlarn mabutlara borlu olduu dindarl gzlemlersek onlar
bu mabutlara, tanrlar demilerdir. Daha sonra ilk ehirlerin gl
insanlar kendi atalarna tanr isimlerini verdikleri zaman [437] on
lar kendilerinden farkl klmak iin tanrlar lmsz ve lml tan
rlar olarak adlandrmakta ayn dindarlkla hareket etmilerdi. Fakat
bu durumda, yolcularn Byk Ayaklar hakknda anlattklarna ben
zer ekilde bu devlerin bykl mahede edilebilir [170]. Bu
nunla ilgili olarak ikyet etmek anlamna gelen, eski Latince keli
meler, pipulum ve piparede gzel bir iz kalmtr. Bu kelimeler, ala
ma nlemi pi, p l den elde edilmitir. Plautus bu anlama gelen Pipu
lum kelimesini, genel olarak, On ki Levhadaki obvagulatio kelime
siyle e anlaml olarak yorumlar [2. 3], bu kelime ise zellikle, o
cuklarn alamas demek olan vagire kelimesinden gelmi olmaldr.
196 iirsel Mantk

Benzer bir durum, korku nlemi olan pai ile balayan Greke paian
kelimesinde de grlr. Bununla ilgili olarak Greklerin ok eski altn
bir gelenei vardr. yle ki, Grekler Python denilen byk ylan
tarafndan korkutulduklar zaman i pian kelimeleriyle Apollonun
yardmn istediler. Korkudan afallam olduklar iin, bu kelimeyi il
kin, yavaa kere telaffuz ettiler. Fakat daha sonra Apollo, Pyt-
honu ldrd zaman onlar, sevinle Omegay (Yunancann son
harfi) iki omicrona (Yunanca ksa o) blerek ve ai iki hece hlinde
kaynatrarak kere hzlca telaffuz ettiler. Bundan dolay, doal
olarak kahramansal msra, ilkin spondaic sonra dactylic oldu. Bu
zellik kald ve sonuncu msra hari her admda, dactyl tercih edilir.
ark, en iddetli hislerin altnda kahramansal msramn ls iinde
doal olarak ortaya kar. Hatt biz onlar, byk bir hisle, takn bir
mutlulukla veya kederle ark syleyen insanlar olarak gzlemleriz
[229], Burada ksaca bahsettiklerimizden ark ve msramn kken
lerini tarttmz zaman daha ayrntl sz edeceiz [463].
450. Bu insanlar, zamirler oluturmaya devam ettiler. nk n
lemler, bir kimsenin kendi bana yapabilecei bir ey olan tutkular
aa vurur. Fakat zamirler, adlandramayacamz veya isimleri bi
linmeden veya zikredilmeden, o eyler zerinde bakalaryla anla
maya hizmet eder. Zamirler, btn dillerde ayn ekildedir. nk
hepsi deilse bile byk bir ksm tek heceli szcktr. Bunlarn ilki
veya en azndan ilkleri arasnda olan Enniusun altn bir pasajnda
ortaya km olanlardan biridir [ Tragedies 351], Aspice hoc sublime
cadens, quem omnes invocant lovem (Herkesin Jove olarak yakar
d u yce tembihe bak) burada hoc, yani bu zamiri, gkyzn
(caelum) temsil eder. Latin halk dilinde de bu ekilde grlmektedir:
Luciscit hoc iam, for albescit caelum, gkyz k saar. Ve isim
belirleyicileri (artikeller), doduklarnda bu sonsuz zellie sahiptir
ler, yani nce ulandklar isimlere giderler.
451. Daha sonra, byk ounluu edatlara eklenen kk ke
lime paralar oluturulmutur. Bunlar da hemen hemen btn dil
lerde tek heceli szcklerdir. Edatlar, daima u zellii tarlar: Ken
dilerine gereksinim duyan ve kendileriyle birleerek bir biim olu
turan isimlere ve fiillere eklenirler.
452. simler, zamanla ve yava yava olumutur. Bu eserin ilk
basmnda yer alan Latin Dilinin Kkenleri hakkmdaki blmde [Op.
3.368 vd], Latinlerin orman (syvlan) hayatndan balayan ve krsal
Giambattista Vico 197

alandan geerek ilk ehir hayatna giden Latiumun iinden kan


isimlerin byk ounluunu listeledik. Bunlarn hepsi de tek heceli
olarak biimlenmitir. Yabanc bir kkene sahip olduuna dair hibir
iz gstermeyen hatt Greke bile olmayan bous, ss, ms ve seps gibi
drt szckten sonuncusu {seps) Latincede hedge (gizli, adi) de
mekti. Hedge, Grekede ylan demektir [550], Bu pasaj, bu eserde
yeterli kabul ettiimiz pasajdan kincisidir [445]. Harflerin cum
huriyetine byk fayda salayan kendi dillerinin kkenlerini arat
rrken dier dil okullarna bir model ve ana dil olan Germen dilinde
(nk yabanc uluslar kendilerini yneten bu lkeye asla girmedi
ler) kkler hep tek hecelidir. Ve bu isimler, fiiller bu sonsuz zellikle
ispatlanmadan nce tremitir. Yani, bunu gerektiren aklanm
veya anlalm bir isimle balamayan hibir ifade yoktur.
453. Son olarak, dillerin yazarlar, isimleri ve edat paralarn
kullanan fakat fiilleri anlamadan brakan ocuklarda gzlemlediimiz
gibi, fiilleri oluturmulardr. Keza, isimler sert izler brakan fikirleri
uyandrr. Deiimlere iaret eden edatlar da ayn eyi yapar fakat
fiiller gemi ve gelecek ieren eylemlere iaret eder. Onlar, filozof
larn bile anlamakta ok zorlandklar blnmez olan imdiki zamana
gre dzenlenir. Bu iddia, tbbi bir gzlemle de glendirilebilir. Ara
mzda yaayan iyi bir adam, birka beyin travmasndan sonra isimleri
telaffuz eder fakat fiilleri tamamen unutmutur. Btn metafziksel
eyleri ifade edecek kadar ok olan tm zlerin kendisine indirgen
dii, var olma {being) fiilidir. Sum gibi btn fiziksel eylerin kendi
lerine indirgendii hareketsizlik fiili sto, hareket fiili co gibi. ster ah
lki, ister ekonomik, ister meden hayatla ilgili olsun btn mmkn
eyleri kendilerine indirgediimiz do, dico ve facio gibi fiiller emir
olarak balam olmaldr. nk, dilde ok zayf olan aileler dev
letinde, babalar ocuklaryla konumu ve onlara emirler vermi
olmaldr. Ve ataerkil dzenin terr altndaki famuli, daha sonra
greceimiz gibi sessizce ve kr bir dalkavuklukla emirleri uygulam
olmaldr. Bu emirlerin hepsi, es, s ta, i, da, dic, fac (ol, ayakta dur,
git ver, syle, yap) deimeden kaldklar gibi tek heceli szcklerdir.
454. Dillerin bu oluumu [oluum teorisi] evrensel tabiatn ilke
leriyle uyum iindedir. Bu evrensel tabiat nedeniyle btn eylerin
eleri, kendi oluumlar dnda ve zlmeye bal olduklar ey d
nda blnemezler ve ocuklar, iinde doduklar dillerin imdiki
okluunda bile ve ak ifadeli szckler iin konuma organlarnn
198 iirsel Mantk

liflerinin ar esnekliine ramen, tek heceli szcklerle balarlar


[231], Biz, uluslarn ilk insanlarnn da byle yapm olduklarn var
sayabiliriz. nk onlarn konuma organlar ar derecede serttir
ve henz bir insan sesi duymamlardr. [Bizim teorimiz] konuma
nn ksmlarnn ortaya kt dzeni ve son olarak szdiziminin do
al nedenlerini verir.
455. Btn bunlar, Julius Sezar Scaliger ve Francisco Snchezin
Latin dili hakknda sylediklerinden daha akla uygun grnr. O n
lar, sanki dilleri icat eden insanlarn, ilkin, Aristotelesin okuluna git
meleri gerekiyormu gibi karsamalarda bulunmulardr.
[BLM V] RSEL SLUP, ARASZ, SZCKLERN
SIRASINI DETRME, RTM, ARK VE MISRAN1N
KAYNAKLARI ZERNE SONULAR
456. Bu ekilde uluslar, ilah ve kahramansal karakterlerden oluan
iirsel dili tekil etmilerdir. Daha sonra, halka ait konumayla ifade
etmilerdir. Son olarak da halka ait karakterlerle yazmlardr. Bu,
tamamen dilin fakirliinden ve ifade gereksiniminden domutur.
Bu, iirsel slubun ilk klaryla ispat edilebilir. Bunlar, canl tasvir
ler, imgeler, benzerlikler, karlatrmalar, metaforlar, dolambal
szler, kendi doal zellikleriyle eyleri ifade eden szckler, daha
kk veya daha duygusal etkilerden elde edilerek bir araya gelen
tasvirler ve son olarak vurgulu (empatik) ve hatt gereinden fazla
ekler (adjuncts)dir.
457. Ara szler (digression), maksad anlatmakta yeterli olabile
cek szcklerin, eylerin temel zelliklerini snrlandrmakta yetersiz
olan kahramansal zihinlerin byklnden domutur. Doal ola
rak, zayf zihinli ve hepsinin stnde btnyle kadnlarla ilgili du
rumda grdmz gibi.
458. Szcklerin srasn deitirme ya da devrik hle getirme
(inversion) ifadeleri, fiilleriyle tamamlama glnden ortaya k
mtr. Bunlar, icat edilmi konumann son ksmdr [453], Bylece,
ok hnerli olan Grekler, Latinlerden ve Latinler de Germenlerden
daha az devrik ifade kullandlar.
459. Nesir ritmi, yazarlar tarafndan ge anlalmtr. Grekede
Leontinili Gorgias ve Latincede Cicero tarafndan -nk daha nce
onlar, belli iirsel lleri kullanarak kendi sylevlerine ahenkli bir
karakter katmlardr (bizzat Ciceroya gre, Orator 4.9.166 vd; Bir
Giambattista Vico 199

Hatip Yaratma 3.44.173 vd]). Bu olgu biraz aada arknn ve ms-


rann kaynaklarn tarttmzda ok daha faydal olacaktr [461
vd],
460. Btn bunlara baktmzda, insan tabiatnn ihtiyacndan
dolay dzyaznn biiminden nce iirsel slubun ortaya kt ispat
edilmi grnyor. Ayn ihtiya nedeniyle, fabllar veya kurgusal ev
renseller, rasyonel veya felsefi evrensellerden nce ortaya kmtr.
Bu arada orta derecede nesir tr konuma biimlenmitir. nk
airler, zel fikirlerle, iirsel konumay biimlendirdikten sonra bi
zim tam olarak gsterdiimiz gibi, insanlar birletirilmi iirsel ko
numa paralarn bir cins altnda toplayarak ve bir tek kelimeye s
drarak nesir tr konumay oluturmaya balamlardr. rnein,
iirsel bir szck kalbimde kan kaynar doal olarak ebed ve btn
insanlarda ortak olan bir zellik zerine temellenir. rnein, kan,
kaynama ve kalp bir araya getirilerek sanki bir tek cinsi ifade edi
yormu gibi tek bir kelime oluturulmutu. Bu kelime, Grekede
stomachos, Latincede ra ve Italyancada coilera dr [935], Ayn ekli
takip ederek hiyeroglifler ve kahramansal harfler [veya amblemler],
saysz eit eit ak ifadeli seslerle bir cins belirten kelimeler hline
getirilerek birka halk harfine indirgendi. Bu hem kelimeler hem de
harfler bakmndan sradan (vulgar) olan cins vastasyla, insanlarn
zihinleri daha hzl bymtr ve soyutlama gleri gelimitir. Ve
zihinsel (intelligible) cinsi oluturan filozoflarn gelmesi iin yol by
lece hazrlanmtr. Burada tartlanlar, dnce tarihinin kk bir
ksmn oluturur. Dillerin kkenleriyle ayn solukta olan harflerin
kkenlerini aratrmak iin byle geni bir saha gerekli olmutur.
461. ark ve msrayla ilgili olarak insanlar, kkende sessiz ol
duklarndan, dilsizlerin yaptklar gibi ark syleyerek sesli harfleri
karm olmaldrlar. Daha sonra da kekemeler gibi yine ark syle
yerek ak ifadeli (articulate) uygun harfleri karm olmaldrlar
[228]. nsanlarn bu ilk ark sylemesi, dillerde kalan diftonglarda
byk bir kant brakmtr. Bu diftonglar, nceleri ok sayda olma
ldr, iirsel konuma andan, halk (vulgar) azyla konuma a
na vaktinden evvel gemi olan Grekler ve Franszlarn dilinde bu
diftonglarn byk bir ksm kalmtr [159]. Bunun nedeni udur:
Sesli harfler oluturmak kolaydr. Sessiz harfleri oluturmak gtr

* ki seslinin bir ses hlinde kaynamas (.n).


200 iirsel Mantk

ve grld gibi ilk anlaytan yoksun akll insanlar yalnzca ok


iddetli tutkularn telaffuz ettiler ve doal olarak bunlar da ok yk
sek bir sesle telaffuz ettiler [230], nsan, sesini ykselttii zaman dif
tonglar ve arklar oluturur [229]. Bylece, tanrlar zamannda ilkin
Grekler, sessizleri de sesliler gibi iki kez kullanarak pai diftonguyla
ilk spondaic kahramansal msray tekil etmilerdir [449].
462. Yine, insanlarn bu ilk arks doal olarak, hem neden hem
de sonuta gsterilebilir olan ilk telaffuzun glnden kar. Bu
insanlarda, sesleri balayan organlarn lifleri ok sertti ve karabil
dikleri birka ses vard. Dier yandan, imdiki kelime okluunun
ortasna doan ocuklarn ok esnek liflerle byk bir glkle ses
sizleri telaffuz ettikleri gzlenmitir [231] ve halk dilleri yz tane
ak ifadeli (articulate) szden daha fazlasna sahip olmayan inliler,
baz paralar atarak deiimler yapmlar, yz yirmi bin hiyeroglifi
zamanla elemilerdir ve bylece ark yoluyla konumulardr. Ay
rca, kelimelerin ztlyla talyan iirinde saysz rneklerin gzlen
mesinden dolay (Latin Dilinin Kaynaklan [Op. 3.369 vd] adl eser
de, ksa balamas gereken ve zamann ak iinde uzatlm olan
larn byk ounluunu zikrediyoruz ve ortaya koyuyoruz) ve dier
bir deyile adal ifadeler veya fazlalklar dolaysyla kekemeler, telaf
fuz etmekte glk ektikleri iin bunlar telafi edecek ekilde, ok
istekle ark syleyebilecekleri bir hece kullanrlar [228], Benim za
manmda byle bir kusuru olan bir tenor vard. O, bir kelimede dili
srt zaman tatl bir arkya dalard ve o kelimeyi bu ekilde te
laffuz ederdi. phesiz Araplar, btn kelimelerine al ile balarlar ve
Hunlularn da, btn kelimeleri hm ile baladndan Hunlar olarak
isimlendirildikleri sylenir. Son olarak dillerin arkyla balamas bi
zim az yukarda sylediimiz eyden dolaydr. Gorgias ve Ciceroya
ncel olan Grek ve Latin nesir yazarlar hemen hemen belli iirsel ri
timler kullandlar [459]. Geri dnm barbar zamanlara baktmz
da Romann Kilise babalar (Grek Kilise Babalarnn da yle yapt
grlecektir) da nesri lahler eklinde yapmlardr.
463. lk msra, kahramanlarn diline ve zamanna uygun olarak
km olmaldr, yani hepsinin en by ve kahramansal iir iin en
uygun msra olan kahramansal msradr ve bu msra tr en iddetli
korku ve sevin tutkularndan domutur. nk, kahramansal iir,
yalnzca u noktalarda zihni kartran tutkularla yaplr [449]. Bu
nun yan sra onun spondaic kkeni halk geleneinin anlatt gibi
Giambattista Vico 201

Pythona duyulan byk korkudan deildi. nk zihni kartran


tutkudan kaynaklanan bu rahatszlklar, fikirleri ve kelimeleri ertele
mekten ziyade hzlandrr. Bundan dolay, Latincede festinans ve so-
licitus korkuyu artrr. Kahramansal msranm spondaic olmas,
zihnin yaval ve uluslarn kurucularnn dilinin sertlii nedeniy
leydi [454], Yani, bu kkenden dolay, son vezin tefilesinde spondee
olmaktan baka hibir eyi kabul etmeyen bir karakteristik kalr.
Daha sonra zihinler ve diller daha hzl olduunda, dactiy geldi. y
leyse, bu ikisi uygulanrken, orada iamb ortaya kt, yani Horacenin
dedii gibi hzl vezin tefilesi [232 vd]. Son olarak zihin ve dil en
yksek hz derecesine ulatnda, orada zeki bir cinsin konutuu
ekilde dzyaz geliti [460], Iambic msra dzyaz yazanlarn sk sk
dikkatsizce iine dtkleri dzyaz yazmaya ok yakndr. Bylece
ark, uluslar arasnda daha hzl olan fikir ve dil orannda kendi ve
zin biimleri iinde daha abuk bymeye devam etti.
464. Bu felsefe kehanetler ve syble rden daha eski hibir eyin bi
ze anlatmad tarih araclyla dorulanr [381], Bylece, bir eyin
ok eski olduunu gstermek orada bir tabir (darbmesel) olduunu
gstermektir. O, sybiiden daha eskidir ve sybiAet -bunlarn bir d
zinesi bize kadar gelmitir- btn ilk uluslarda yaygnd. SybiAerin
kahramansal vezinde ark sylemelerini etkileyen bir halk gelenei
vardr. Btn uluslarn khinleri de cevaplarn, kahramansal alt
ayakl tefileler, msralar olarak vermilerdir. Grekler, ilk spondaic
msrann ortaya kmasna neden olan Python denilen ylan katlettii
iin byle adlandrlan nl Pythian Apollonun kehanetinden dolay
bu msray Pythian olarak adlandrmlardr. Kahramansal msra Fes-
tusun iddia ettii gibi Latinler tarafndan Satrnian olarak adlan
drlr. O, talyada Greklerin altn ayla uyumlu olan Satrn a
nda ortaya km olmaldr. Greklerin altn anda Apollo dier
tanrlar gibi yeryznde insanlarla iliki kurmutur. Ennius der ki:
Yine Festusa gre, talyann faunlarnn* kermetlerini veya keha
netlerini (onlar, az nce sylediim gibi kesinlikle Grekler arasnda
alt ayakl msralar olarak verilmitir) bu msra tarznda sylemi
lerdir. Ancak, daha sonra Satrnian msralar terimi iambic senariiye
uygulanmtr. Belki de, evvelce Satrnian tarz kahramansal msra-

* Yar kei yar insan olan tanrlar (.n).


202 iirsel Mantk

lar da konuulmuken o zaman bu Satrnian iambic msralarla ko


numak doald.
465. branice bilginleri, bugn brani iirinin ll m yoksa
sadece ritimsel mi olduu meselesi zerinde fikir ayrl iindedirler.
Bununla beraber Josephus, Philo, Origen ve Eusebius, msamaha
edilen l fikrine daha yalcndr ve (buradaki amacmza uygun
olan) St. Jerome [nsznde], Mzlerin kitaplarndan daha eski
olan Jobun Kitabnin nc blmnn bandan, krk ikinci b
lmnn sonuna kadar kahramansal msrada yazldn savunur.
466. Harflerden habersiz olan Araplar hakknda yazan imzasz
yazar [Thomas Baker] m, bilimlerin kesin olmay [442] zerine bir
kitabnda anlatt gibi, Grek imparatorluu dou illerini istila edene
kadar, Araplar, kendi iirlerinin szsel gelenei iinde dillerini koru
mulardr.
467. Msrllar, llerinin anlarn ark demek olan irden dolay
(ark sylemesiyle nl bir tanra olan Siren ismi de oradan gelir)
Syringes denilen stunlar zerine msra hlinde oydular. Ovid \Me-
tamorphoses 1.689 vd], bir peri olan Syrinxin, gzellii kadar ark
sylemesiyle de nl olduunu syler. Ayn sembolle ayn ekilde
isimleri /den elde edilen iki ulus olan Suriyeliler ve Asyallar da
ilkin msra hlinde konumu olmaldrlar.
468. Kesin olarak, Grek insanclnn kurucular teolojik airler
dir. Bunlar, kahramansal msra hlinde ark sylediler.
469. Latin dilinin bu ilk yazarlar kutsal airler olan Saliilerdi
[438], Kahramansal vezin havasnda olan ve Latin konumasnn en
eski anlarn ieren S alian msralarnm fragmanlar bize onlardan
kalmtr. Eski Romallar, fetihleri anlatan kahramansal veznin bir
eidinde zaferlerini anlatan anlarn braktlar, tpk, Lucius Aemi-
lius Regilliusun Dello magno dirimendo, regious subigendis ve
Acilius Glabrionun Fundit, fugat, prosternit, mximas legiones vd
[Grammatici Latini ed. Keil 6.265] olduu gibi. On ki Levha Ka
nunlarnn blmlerindeki bentler, kahramansal vezinlerde yazlm
tr ve sonu ksmlarnn genelde Adonic vezin* tarznda olduu g
rlr. Cicero, onlar kanunlarnda taklit etmi olmaldr. Onun ka
nunlar yle balar: Dos caste adeunto. Pietatem adhibento [L.
2.8.19] (Onlar dindarlkta tanrlara yaklaacaklar. Onlar, tanrlarla

'Adonic vezin, iirde bir l trdr (.n).


Giambattista Vico 203

dindarl getirecekler) . Bylece Cicero, tanquam necessarium car-


men [L. 2.23.59]. Roma geleneinde, On ki Levha Kanunlarn bir
ark gibi renmek zorunda olan ocuklardan sz eder. Aelian tara
fndan bize sylendiine gre [ eitli Tarih 2.39], Giritli ocuklar da
byle yapmlardr [kendi lkelerinin kanunlaryla]. Nasl Leontinili
Gorgias, Grekler arasmda dzyaznn mucidi ise Latinler arasnda da
dzyaz ritminin mucidi olmak bakmndan nl olan Cicero, nesir
tarz bir tartmada -yalnzca byle etkili msralardan deil, bunlar
gibi iambid&rden (dz yazya ok benzeyenlerden) kanm olma
ldr. nk o, kendisini benzer bir uyum iinde bile iambiderden
sakmmtr. Bundan dolay [kanunlarn] bu msra eidinin halk ge
lenei ierisinde verilmi olmas doru olmaldr. lki, Platona gre
[L. 657 AAB] udur: Msrllarn kanunlar, Tanra sisin iirleriydi.
kincisi, Plutarcha gre, [Lycurgus 4.2-4] udur: Lycurgus, harf
lerin bilgisini elinde tutmak iin zel bir kanunla Spartallar iin
harflerin kullanlmasn yasaklayarak, kanunlar msralar halinde ver
mitir. ncs, Tyreli Maximusa gre [6.7; 38.2] udur: Jove ka
nunlar Minosa manzum olarak vermitir: Drdncs ve sonuncu
su Suidas tarafndan zikredilendir; baka bir halk gelenei iinde ka
nunlarn kanyla yazan Draco, onlar Atmallara nazm biiminde
ilan etmitir [423],
470. imdi kanunlardan tarihe geri dnyoruz. Tacitus, Eski
Germen geleneinin, kendi tarihlerinin balangcm msralar eklinde
sunduklarn anlatr ve Lipsius da bu pasaj hakkndaki notlarnda
Amerika Yerlileri iin ayn eyi syler. Bu iki ulus hakkndaki rnek
ler bize hem eski hem modern olan btn dier barbar uluslar hak
knda ayn varsaym destekleyen gl bir delil verir. Bu iki ulustan
ilki, yalnz Romallar tarafndan biliniyordu ve bu tarih onlar iin ok
geti. kincisi ise yalnzca iki yz yl nce Avrupallar tarafndan
kefedildi-. Bu varsaymn yan sra, otoriteler, eski uluslar arasnda
Perslerin ve modern zamanlarda kefedilmiler arasnda inlilerin
kendi ilk tarihlerini msra hlinde yazdklarn sylerler. Ayrca, bu
rada u nemli gzlemi de yapalm: Eer uluslar, kanunlar aracly
la kurulduysa ve bu halklarn hepsinde kanunlar msra hlinde veril
mise, ilk kurumlan da ayn ekilde msra hlinde sunulmusa, ister
istemez bu, btn ilk insanlarn airler olduu dncesini destekler.
471. Msrann kkenleri hakkndaki tartma konusuna devam
ediyoruz. Festusa gre [Saturnus] Kartaca Savalar, Enniusun za
204 iirsel Mantk

manndan nce bile Naevius tarafndan kahramansal bir dizede


betimlenmitir ve ilk Latin yazar Livius Andronicus, eski Romallarn
yllklarn ieren kahramansal bir iir olan Romanidayi yazmtr.
Barbarlk zamanlarna geri dnldnde Gunther ve Apulial Wil
liam gibi Latin tarihiler kahranmansal airlerdi. Avrupann modern
dillerdeki ilk yazarlar msra yapclar (versemakers) idi [438] ve
neredeyse tam olarak kyllerin yerleik olduu Silezyada insanlar
air olarak doarlard. Genel olarak, Germen dili, kahramansal k
kenini bozmadan korumutur. Bu nedenle Adam Rechenbergin id
dia ettii bu olgunun nedeni, o farknda olmasa da udur: Grek bile
ik kelimeleri, Germen dilinde, zellikle iirde kolayca tercme edilir.
Bernegger bu kelimelerin bir katalounu yapt ve Georg Christopher
Peisker kendi Index....pro graecae et germenicae linguae analogia-
snda bu katalogu geniletmekte ok zahmet ekti. Eski Latin dili,
btn kelimeleri balayarak birok bileik rnek tekil etmitir; ve
airler bu bileik kelimeleri haklar olarak kullanmaya devam etmi
lerdir. Keza, bu durum, ilkin isimlerle ve daha sonra fiillerle dona
tlm olan btn ilk dillerin ortak bir zellii olmu olmaldr [452
vd], Bylece onlar, isimleri bir araya getirerek fiillerin eksikliini
telafi etmilerdir. Bunlar, [G. D] Morhofenin Unterricht von der
teutschen Sprache und Poesiende yazdklarnn ilkeleri olmaldr.
Bunu bir delil olarak bir kenara koyalm. Eer Germen dil okullar
bu ilkelerle dillerinin kkenlerini aratrrlarsa harika keifler yapa
caklardr [0; 153].
472. Burada sonu olarak karlanlarn hepsinde gramercilerin
ortak yanllar aka rtlmektedir. Gramerciler derler ki, ilkin,
nesir trnden konuma olmutur, daha sonra ise msra tr konu
ma gelmitir [409]. Burada gsterildii gibi dilin ve harflerin kken
lerini iir tarz koumamn kkenleri iinde bulduk.
[BLM VI] BALANGITA [BLM IVN
BALANGICINDA] BLDRLEN DER SONULAR
I
473. Karakterlerin ve dillerin bu ilk doumuyla birlikte, Dios, Zeus
ve Jovedan, Latinlerin ious ve eski Greklerin diaon dairesel (celes
tial) dedikleri kanunlar da domutur (daha sonra Platon Craytlus
[412E]da diaonun, ses ahengi uruna dikaion olduunu syler).
Latince sub dio ve sub Iove szckleri buradan gelir; her ikisi de
gk kubbe altnda anlamna gelir [398]. nk, lah tleri veya
Giambattista Vico 205

emirleri olarak kabul ettikleri kehanetlerde, onlarn kanunlarn ora


dan almalar iin gksel lem dnya zerindeki btn gentil uluslar
tarafndan Joveun grn olarak gzlenir. Bu btn uluslarn, la
h inayetten kaynaklanan ortak bir inan iinde doduklarn gs
terir.
474. Sayarsak, (1) Kaideliler iin gkyz Jovedu. Onlar, yldz
larn grn ve hareketleriyle gelecei nceden haber verecekle
rine inandlar. Bu konunun iki bilimi, astronomi ve astroloji olarak
adlandrlr. Astronomi yldzlarn kanunlaryla ilgilidir, astroloji ise
(snrl mnda adli astroloji) yldzlarn diliyle ilgilidir. Romal ka
nunlarnda adli astrologlara, hl Kaideliler denir [60].
475. (2) Persler iin de gkyz Jovedu. nk, onlar iin Jove
insanlardan sakl eylere iaret etmitir. Bu eylerin biliminden ha
berdar olanlar magdcv olarak adlandrlr. Ve sr (magic) kelimesi iki
bilime uygulanr, biri, tabiattaki mkemmel uyumun yani tabiat ka
nunlarnn bilimidir. Dieri tabiat st, tabiat kanunlarnn dnda
kilerin bilimidir. Bu kincisiyle, by, sihir kastedilmektedir. Mage
kelimesi, byc demektir. Mageler, yani bycler, astronomla
rn gkyznde belirledikleri dairelerini betimlemek iin denek
kullanmlard (Romal khinlerin Jituusu). Daha sonra, bycler
de bylerinde buna benzer olarak ubuu veya daireleri kullandlar.
Persler iin gkyz Joveun tapnayd. Cyrus, bu onun dini oldu
u iin Grekler tarafndan ina edilen tapna ykt.
476. (3) Msrllar iin de gkyz, Jovedu. nk, onlar da
gksel lemin ay alt lemi etkilediine inandlar ve gelecekteki olay
lar bildirdiler. Bylece, doru zamanda gk cisimlerinin grnle
rini hesap ederek gksel etkileri yneltebileceklerine inandlar ve bu
gn bile halka ait (vulgr) bir sanat olan falcl korudular.
477. (4) Grekler iin Jove ayn ekilde gkyzyd. nk onlar,
teoremlerin ve mathematanm kutsal semav kkene sahip olduunu
dnmlerdir [391]. Grekler, bunlarn bedensel gzlerle temaa
edilen ve Jove kanunlar olarak mahade edilen lah ve yce ku
rumlar olduuna inanmlardr. Roma kanunlarnda adli astrologlara
uygulanan matematikiler terimi ma tbema tadan gelir.
478. (5) Romallara gelince, Enniusun msras ok iyi bilinir. As-
pice hoc sublime cadens quem omnes invocant Iovem. Hoc zamiri
burada coelum iin sabit olarak alnmtr [450]. Romallar, gky
znn kehanetleri alan khinlerce iaret edilen blgeleri iin templa
206 iirsel Mantk

coeliszcn kullanmlardr [391]. Bylece, Latin tempiumu her


yanda rahata grnen bir yere iaret etmek mnsna gelir ve en
gellenmemi bir grne sahiptir. Bundan dolay, extempld nun
mns dorudan doruya demektir. Vergilin denize neptunia temp-
la demesi zihindeki bu eski mn nedeniyledir [Vergil (A. 8.695)de
deil, Plautusun, Braggart Warrior 413. cf. The Rope 909da].
479. (6) Tacitusun naklettii gibi [G. 9] Eski Germenler, onun
luci et nemora dedii kutsal yerlerde kendi tanrlarna tapnlardr.
Bunlar, ormann ortasnda aalardan temizlenen aklklar olmaldr.
Daha sonra, Kilise, Eski Germenlerin bu uygulamasndan rahatszlk
duymu ve onlar vazgeirmek istemiti. Biz, Burchardm Decreta
koleksiyonunda Nantesin ve Bragamn tlerini bir araya getirmi
tik. Bugn bile Laponya ve Livonyada bunun izleri vardr.
480. (7) Perulu Yerlilerin, tanrlarn basite yce olarak adlan
drdklar bilinmektedir. Ak hava tapmaklar ok uzun merdivenli
yollarla her iki yandan trmanlan tepelerdir. Bu tepelerin ihtiam
yksekliklerinden gelir. Her yerde tapmaklarn ihtiam, ykseklikle
riyle llmtr. Pausaniasda grdmz [10.19.31; 1.24.9] ta
pmaklarn gen alnlklar (pedimentleri) * aetos olarak adlandrlr.
Bu bizim amacmza pekl uygundur, nk, mns kartal demek
tir. Btn kulardan daha yksekte uan kartallarn kehanetlerinin
nereden geldiini gzlemeye imkn vermesi iin ormanlarda ak
alanlar oluturulurmutu. Belki de bu nedenle gen alnlklar (pedi
ments) a pinnae templorum denilmitir. Bunlar, daha sonra pinnae
murorum terimini akla getirmitir. nk, dnyann bu ilk tapmak
larnn snrlar zerinde daha sonra greceimiz gibi ilk ehirlerin
duvarlar dikilmitir. Son olarak mimaride, bizim imdi doanba-
k** dediimiz ey kartallar olarak adlandrlrd.
481. Ancak braniler, tapman etrafn eviren gksel lemin s
tnde olan en Yce Varla ibadet ettiler. Gerek Tanrnm halk
olan braniler, zaferlerini yaydklar her yerde, Mzler araclyla,
Tacitusun szn ettii [479] nciyi kuatan kutsal korunun yan
masn emrettiler [Exodus40; Deuteronomy 7.5; 12.3; 16.21].

* Bina cephesinde gen biiminde para (.n).


** En ykseklerde ve zellikle kalelerdeki mazgall kk gzetleme yerleri,
merlon (.n).
Giambattista Vico 207

482. Btn bunlara baktmzda, ilk kanunlarn her yerde Jo-


veun kanunlar olduunu grrz. Bylece, kkeni itibariyle ok
eski olan bu tarz dnce, gksel lemi Tanr olarak deerlendiren
birok Hristiyan ulusunun dilinde kuaktan kuaa gemitir. Biz
Italyanlar, voglia il cielo:. Gksel lem ltfeder ve spero al ciela
Gksel lem verir deriz. Her iki ifadede de Tanr mnsna gelen
gksel lemi kastederiz. spanyollarda da ayn ey sz konusudur.
Franszlar, mavi iin bleu der ve mavi bir duyu algs terimidir. O n
lar, bleu (mavi) ile gkyzn kastederler. Gentil uluslarn Jove iin
sky (gkyz) kullanmalar gibi. Franszlar, Tanr iin bleu ifade
sini kullanm olmaldrlar. Dinsizce yemin ettiklerinde Moure bleu\
[veya morbleu!] Tanry inkar ederim ki! demi olmallar. Parbleu!
Tanr hakk iin!ifadesini ise halen kullanrlar. Bu, bizim Zihinsel
Szlmzn birrnek oluu asndan nemlidir [1. 9, 162],
II
483. Mlkiyetin belirlenmesi, mkemmel uygunlukla, gen ,der olarak
adlandrlan birok aileye ayrlan evlerin yerel mndaki vasflarnn
icad iin gerekliydi [433], Bylece, kere byk olan Hermes veya
Merkr, Msrllarn ilk kurucularnn iirsel karakteri, kanunlarn ve
harflerin mucidiydi [209]. Ayn ekilde, ticaret tanrs olduu savu
nulan Merkrden dolay Italyanlar, -bizim zamanmza kadarki
dnce ve ifadedeki paralellikten dolay- sattklar mal, sahibini
ayrmak ve belirlemek iin harflerle dalamak veya ticaret eyasna
marka vurmak mnsnda mercare fiilini kullanmlardr [606].
III
484. Bu ticaret eyasn damgalama veya markalama, aile armalar
nn dolaysyla da madalya ve madeni paralarn ilk kkenleri olmu
tur. lkin zel daha sonra ise kamu ihtiyalar iin kullanlan bu ara
lar, hoa giden ve bilinen simgeler oldular. Bu sonrakiler [bilginlerin
bir blm tarafndan] bir tr kehanet gibi kahramansal olarak ad
landrld; fakat bunlar iaretlerdi (motto). nk anlamlar birbirine
benziyordu. Halbuki doal kahramansal simgelerde bu tr iaretler
yoktu. Yine de bunlar (hakkn vermek gerekirse) en iyi simgelerdi.
nk anlamlarn kendi ilerinde tadlar. rnein, budayn
baa veya trpan sallama hareketi, doal olarak yla iaret
etmekteydi [407], Bylece, isimler ve zellikler birbirlerinin yeri
208 iirsel Mantk

ne geebilir olmu, isimlerin ve tabiatlarn ayn anlama gelmesi


gereklemitir [433].
485. O hlde, aile armalaryla balayarak barbar zamanlara geri
dnldnde, uluslar yine halk tarz konumada [alfabesiz veya]
sessiz kalmlardr [1051]. Bu nedenle spanyolca, Franszca, tal
yanca veya bu zamann dier dilleri hakknda bize hibir bilgi ula
mamtr. Greke ve Latince, papazlar tarafndan ok iyi bilinirdi.
yle ki, Franszca elere kelimesi bilgili insan anlamnda kullanlrd.
Dier ynden talyanlar, Dantenin gzel ve incelikli anlatma sahip
bir pasajnda [!] grdmz gibi kendi harflerini bilmeyen bir adam
iin laicoyu kullanrlar. Gerekten, ruhban snf arasnda bile ceha
let o kadar yaygnm ki, kendi isimlerini nasl yazacaklarn bilme
dikleri iin piskopos tarafndan basit bir ha iaretiyle imzalanm
dokmanlar okuyoruz. Tahsilli piskoposlar da ok az yazabiliyor
lard. Tahsilli rahip Mabillonun De re diplomtica adl eserinde, pis
kopos ve bapiskoposun resm ilemleri (acts) iin ince el yazs kop
yalar grlmektedir. Bu yazlar, bugnn tahsil grmemi en cahil
insanlarnn yazlarndan daha biimsiz harflerle ve acemice yazl
mt. Ancak, Avrupa krallklarnn valyeleri ekseriyetle byle pis
koposlard. mparatorluun anslye bapiskoposlarnda da du
rum buydu. Bunlar, Germen, Fransz ve talyand. Bunlarn her biri
harfleri dzensiz ekillerle yazdklar iin valyelerin el yazs ifa
desi ortaya km olmaldr. Bu eitimli insanlarn azl nedeniyle
bir ngiliz kanununda lm karar alnm bir suluya eer, harfleri
biliyorsa, sanatta stn olma [excellens in arte non debet mori\ ay
rcal tannabiliyordu. Belki de, bundan dolay okur-yazar (literate)
terimi daha sonra tahsilli, bilgili mnsna gelmitir.
486. Yazabilen insanlarn da azl nedeniyle, eski evlerde duvara
oyulmu bir amblemin [impresa] olmad bir tek duvar bulamayz
[impresa kelimesinin aklamasna dikkat edelim]. Meden olmayan
(Barbarous) Latinler, snrlar olan bir iftlie terrae presa dediler.
Latinler, praedium, Italyanlar ise ayn dnceyle ona podere dedi
ler. nk, ekilen topraklar, dnyann ilk avyd [yamalk veya ga
nimet] [433]. On ki Levha Kanunlarnda mallara mancipia denildi.
Gayrimenkul senedi altndakilere (zellikle kamu hzinesi iin) pra-
edes veya mancipes denilirdi ve mal ittifak hakk (real servitute) iura
praedioruma atfedilir. Keza, spanyollar prenday cesur teebbsler
iin kullanr. nk, dnyann ilk cesur teebbsleri evcilletirme ve
Giambattista Vico 209

ya topraklarn ekilmesi, Herkln byk ilerinin en bydr


[540 vd]. Yine hanedan armas talyanlar tarafndan insegna olarak
isimlendirilir. Bir eyi iaret etmek anlamnda, bir almet olmas ba
kmndan da retmek anlamndaki talyanca insegnare fiili tre
mitir. talyanlar, ona divisa (iaret, nian) da derler. nk, iaretl
er ya da almetler, nceleri btn insanlar tarafndan ortak kulla
nlan tarlalarn ilk blnme iaretleriydi [434]. Balangta, tarlalar
hakkndaki bu gerek tbirler daha sonra skolastiklerin szel terim
leri olmutur. Yani, skolastiklerin nermelerinin terimleri olarak hiz
met veren anlam ykl kelimeler olmulardr [433] Amerikan Yerli
leri arasnda [totemler veya] aileleri ayrmak iin kullanlan hiye
roglifler, gerek tbirler olmak bakmndan benzer bir kullanma sa
hiptir [435].
487. Yukardakilerden karlan sonu udur: Uluslarn sessiz
zamanlarnda, mlkiyetin belirlenmesi iaretlerle yaplmaktayd. Bu
iaretler, daha sonra, bar zamanlarnda halka ait (vulgar) iaretler
oldular ve bunlardan madalyalar elde edildi. Bu madalyalar da sava
ilanyla uygun biimde asker nianlar olarak belirlendi. Asker nian
lar, hiyeroglifler olarak temel bir kullanma sahiptirler. nk sava
lar, genelde, konuma dili farkl olan ve bundan dolay da aralarn
daki iliki sessiz olan uluslar arasnda srer. imdiye kadar akl edil
memi arpc bir dorulama kral ass zerindeki kartal rneinde
grlmektedir. nk, bu sembol Msrllar, Etrskler, Romallar
tarafndan kullanlmtr. Kraliyet armalarnn bir ss olarak ngi-
lizler tarafndan da hl benzer ekilde kullanlmaktadr. Bu, fikir
lerin birrnek oluundan dolay toprak ve denizin belirledii byk
iaretlerle blnm olan uluslardaki semboller, krallklarn kken
lerini kehanetler vastasyla Joveun lah krallklarndan aldna ia
ret eder. Son olarak, madeni para vastasyla ticaret yaplrken, bu
madalyalarn madeni olarak kullanlmalar da ok uygun olmutur.
Bu nedenle, onlar Latinler tarafndan monendodan (ihtar, uyar) ge
len monetae olarak adlandrlmtr. Tpk, talyanlar arasnda inseg-
narenin inscgnad&n gelmesi gibi. Aristotelesin bize syledii gibi,
Greke nomos da nonismadan gelmitir. Belki o da Latince mmus-
tan gelmektedir. En iyi otoriteler bunu bir tek m ile yazarlar. Fran-
szcada da kanun lo i olarak adlandrlr ve madeni para iin veya me
tal iin aloi denir [433]. Bu terimler, (kesinlikle madalyalar iin kul
lanlan) hiyeroglifle iaretlenmi kanun veya hak (right)tan baka bir
210 iirsel Mantk

kkene sahip olamazd. Btn bunlar, dikkate deer biimde aa


daki madeni para isimleriyle dorulanr. Ducat (duka altn) kelime
sinden, ducendo; soldo, kelimesinden soldier (asker) ve scudo keli
mesinden bir savunma silah olan shield (kalkan) gelmi olmaldr.
Kalkan, evvelce, aileler zamannda her babann srlm topra
demek olan aile armalarnn zeminini temsil ediyordu [529, 562 vd].
Bu zerinde bir sunak, bir lituus (kehanetleri almak iin khinin
denei) veya bir krsdr (khin oradan konuur), dictum ex tr
pode ifadesinde iaret edildii gibi khin kelimesi bulduumuz ma
dalyalara k tutacaktr.
488. Bu madalya eidi, Greklerin fabllarnda kehanetler zerine
ykselmi olan kahramansal kuramlara iaret eden btn fiziksel ob
jelere balanm olan kanatlara aittir. Bylece, Idanthyrsus, Dariusa
cevap vermek iin gerek (nesneyi gsteren) hiyeroglifler arasnda
bir ku gndermiti [435], (Ve Roma tarihinde aka grld
gibi [Livy 6.41.6]) pleplerle kahramansal bir mcadele iinde olan
Roma soylular kendi kahramansal kuramlarn korumak iin keha
netlerin kendilerine ait olduu temeline dayandlar: auspicia esse sua
[490]. Benzer ekilde, barbarln geri dnnde, tyl balklar
tayan soylu silahlaryla karlarz ve Bat Yerlilerinde yalnzca soy
lular tylerle sslenmitir.
IV
489. lous, Jove ismi ius olarak ksaltld zaman Jovea adanm b
tn iman kurbanlarn ilki mnsna gelmi olmaldr [433]. Benzer
ekilde, barbarln geri dnnde canon terimi hem kiliseye ait
kanun demekti hem de fien aracsz olarak efendisine yapt de
me anlamndayd. Belki de, ilk /ie/ler kiliseyle ilgilidir (yani kilisede-
kilere aittir) onlar, kilisenin bakalarna verdii tarlalar o zamana
kadar ekmi olamazlar. Bu iki gzlem yukarda zikredilen iki eyle
glendirilir [487]. Grek kullanmnda nomos, kanun demektir ve
nomisma madeni para demektir ve Franszca kullanmnda loi ve aloi
srayla ayn mnlar tar. Ayn ekilde, lah otoriteye bir balang
veren gk grltsnn gcyle en gl Jove demek iin lous
optimus denirdi. nk yukarda da sylediimiz gibi her ey Jovea
aitti [379, 387],
490. Tanrmn ayn zamanda her yerde hazr bulunuu zerine
aklsal metafiziin ortaya koyduu gereklik, iirsel metafizikten yan-
Giambattista Vico 211

lig mnda alnmtr: lovis omnia plena, Her ey fove ile doludur
[379], ayn ey, mlkiyet mnsnda dnyadaki ilk bo topraklar
igal etmi (devler) zerindeki insani otoriteyi gsterir [388]. Roma
kanununda bu, aka ius optimum olarak adlandrlr. Fakat orijinal
mns daha sonraki zamanlarda kullanlan mnlarndan ok fark
ldr. nk o, ilkin Ciceronun gayrimenkul mlkiyeti, zel veya
kamusal hibir engele maruz deildir [ Tarmsal Kanunlar zerine
3.2.7 vd] eklinde ifade ettii mnya sahipti. Bu aklama, ius opti
mumu konu d bir engelle zayflatlmam gl mnsnda adlan
drd [601, 984]. nk dnyann ilk zamanlarnda hak, gle elde
tutulurdu [520 vd, 582 vd]. Bu mlkiyet aile kurumunda babalara
ait ve sonu olarak sivil olan mlkiyetten nce gelmek zorunda olan
doal mlkiyete ait olmalyd. ehirler, optimaltderin mlkiyeti (bu
mlkiyet, Grekede dikaion ariston olarak adlandrlr) zerine te
mellenmi ailelerin birlemesiyle olutuunda, bu optimatder kken
olarak aristokratikti [582 vd], Latinler arasnda ayn kkenden tre
me ve ayn ekilde adlandrlan optimatelerden oluan ehirler, J
piterin sevdii birka kiiden olumutur, pauci quos aequus ama-
vit Iupiter [389]. Bu optimatderm, kahramanlar zamanndaki plep-
lerle ekimesinde, kahramanlar, kendi kuramlarn lah kehanetlerle
korumulardr [414], Sessiz zamanlarda, onlar, kendilerinin olutur
duu kuramlara Grek fabllarnda geen kanatlarla, Idanthyrsusun
kularyla ve son olarak da kehanetler bizimkilerdir diyen Romal
soylularn ak ifadeli diliyle [110, 488] iaret etmilerdir.
491. En nemli kehanetlerin kendisinden elde edildii Jove yld
rmyla ilk devleri yere sermitir ve onlar yerin altnda, dalarn ma
aralarnda yaamaya zorlamtr. Bu ekilde Jove onlara bulduklar
yerlerdeki topraklarn sahipleri olma frsatn da vermitir. Bu yzden
onlar ilk lkelerin sahipleri olmulardr [387 vd]. Bu mlkiyet nede
niyle [bir eyi uygun bulduklarnda ya da onayladklarnda] onlarn
her birinin otoritesinin, auctom mnsnda, fundusunun (i ksm)
olduu sylendi [411]. nk, onlarn otoritesi ailenin iinden gel
mekteydi. Yani, onlarn zel otoritesi aileler birliiyle ynetici kah
ramansal senatolarnn sivil veya kamusal otoritelerinden gelmek
teydi. Goltzun szn ettii gibi [584] daire oluturan ayak taban
larn bir merkezde birletiren insan bacaklarn betimleyen madeni
para (Grek lkelerinin madeni paralar arasnda bununla ilgili birok
rnek vardr), her blgenin veya tarlann mlkiyetine veya her lke
212 iirsel Mantk

nin toprana iaret eder. Bu imdi, istimlak hakk olarak adlandrlr


ve bugn bu sivil glerin mlkiyet blgesi hkmdarlarn talarn
stn klan meyve [elma, armut gibi] hiyeroglifiyle gsterilir [584,
602], Madalyalardaki bacaklar olgusunun [sayca] olmas bu
gce g katar. Greklerin saysyla en stn olan ifade etmeye
alk olmalarna benzer olarak Franszlarn da ok iin trs demeleri
gibi [718]. Ayn konuma figryle) Joveun gk grlts, havada
en gl biimde yark at iin yark olarak adlandrlr (Bu
yark ama veya kark ama fikri belki de ilk kez havaya, sonra top
raa, son olarak da suya uygulanmtr). Benzer ekilde Neptnn
dili gladyatr, atall mzra, gemilere kanca atmak veya
gemileri balamak iin en gl engeli ve kancay atmas nedeniyle
byle dili olarak adlandrlm olmaldr [634] ve Cerberus* muh
teem bir boaz olduu iin boaz olarak adlandrlmtr [718,
721],
492. Aile armalar hakknda burada sylediklerimizi, eserin ilk
basmnda [Op. 3.330-341] onlarn kkenleri hakkndaki yaptmz
tartmaya tercih ediyoruz. Bu eserdeki nc pasajda da onlar ya
ymlamaktan dolay piman olmadk [445, 452].
V
493. Btn bunlardan dolay, genskr'm. doal hukukunun prensi
olan Grotius, Selden ve Pufendorfun [394] aklamalarna, Msrl
lar iin kere byk olan Hermes olarak tasarladklar harfler ve
kanunlardan [483], Greklerin karakter ve isimlerinden ve Ro
mallarn hem penslere hem de kanunlara iaret eden isimlerinden
balamalar gerekirdi. Ve ok iyi biimlenmi hiyeroglif yorumlaryla,
gentil uluslarn kurulduu zamanlarn madalyalar olan fabllarla
aklama yapmaya devam etmeleri gerekirdi [487 vd], Bylece, ulus
larn kurulmasndan itibaren bin yldan ileri gidemeyen filolojik ele
tiri [351 vd] yazarlar, kendilerine ilk vermi olmas gereken
ulus kurucularnn metafiziksel eletirisinden balayarak uluslarn
detlerini aratrmaya devam etmelidiler [348].

* Cehennemin kapsn bekleyen bal kpek (.n).


Giambattista Vico 213

[BLM VII] BLGNN MANTII ZERNE SONULAR


I
494. Dilin kkenleri zerine bu iirsel mantk yardmyla ulalm
sonular, onlarn yaratclarn dorular. Bu yaratclar, hakl olarak
sonraki zamanlarda bilgeler olarak kabul edilmiti. nk onlar, ey
lere doal ve uygun isimler vermilerdir. yle ki, Grekler ve Latinler
arasnda isim ve tabiat ayn ey demektir [433].
II
495. nsanln kurucular kendilerini duyusal konulara vermi
lerdir, somut tekillerin ve trlerin zelliklerini, niteliklerini veya ba
lantlarn bir araya getirmiler ve bunlardan kendi iirsel cinslerini
yaratmlardr [205, 209].
III
496. O hlde, dnyann lk ann insan zihninin temel ileviyle
megul olduunu sylemek doru olacaktr [699].
IV
497. nsan zihni, konular ( topics) yontmaya balad. te bu, zihni
mizin temel ilevini iyi bir ekilde dzenleme sanatdr. Var olan her
eyi bilmek iin gz gezdirilmesi gereken basmakalp hline gelmi
eyleri not etmek zihnimizin ilk ilevini dzenleme sanatdr.
V
498. lah inayet, insan zihinlerini eletiriden ziyade konulara ynel
terek insani ilerde iyi bir rehber olmutur. nk eyleri bilmek
onlar hakknda hkm vermekten nce gelmelidir. Konular, zihinleri
yaratc yapma, eletiriler ise tam yapma ilevine sahiptir. Bu ilk za
manlarda, insan hayat iin gerekli olan her eyin icat edilmesi gere
kiyordu; icat ise dehann zelliidir. Gerekte meseleyi gren herkes
biraz dndnde yalnzca hayat iin gerekli olanlarn deil, fay
dal, rahat, ho, hatt lks ve gereksiz olan eylerin bile filozoflarn
ortaya kmasndan nce Yunanistanda icat edildiini grebilir [794
vd]. Bununla ilgili olarak yukarda yle bir aksiyom zikretmitik:
ocuklar stn bir taklit yeteneine sahiptir. iir de taklitten
baka bir ey deildir. Sanatlar ise tabiatn taklitleridir ve nihayet,
214 iirsel Mantk

belli bir mnda gerek iirdir [215 vd], Bylece, insan rknn o
cuklar olan ilk insanlar, ilkin sanatlarn dnyasn kurmutur. Sonra
uzun bir zamann ardndan uluslarn eski insanlar olarak kabul edi
len filozoflar, bilimlerin dnyasn kurmulardr. Bu ekilde de in
sanl mkemmel klmaya almlardr.
VI
499. Bu insani dnce tarihi, arpc bir ekilde felsefe tarihiyle de
dorulanr. nk insanlarn kulland ham felsefenin ilk eidi,
autopsia ya da duyularn ispatyd. Bu ispat daha sonra Epikuros
tarafndan kullanlmtr. nk o, bir duyu filozofu olarak, duyula
rn delilini sadece eylerin grnyle aklamtr. lk iirsel ulus
larn duyular ar derecede canldr [375 vd]. Sonra, Aesop veya bi
zim kendilerine halk filozofu dediimiz ahlki filozoflar gelmitir.
Aesop, Yunanistann Yedi Bilgesini ncelemitir [424 vd], Aesop,
rnek vererek retmitir ve iirsel bir ada yaadndan onun ver
dii rnekler, duruma uygun olarak icat edilmitir (Menenius Agrip-
pa, isyankr Romal plepleri itaat ettirmek iin byle bir rnek kul
lanlmt [karn ve yeler, Livy 2.32], Bu eit bir rnek veya daha
gereki olan imdi bile, cahil kalabalk iin zdeyilerden elde edilen
en salam akl yrtmeden daha ikna edicidir. Aesoptan sonra, bir
konudaki pheli durumlardan yola karak birka ak eye ulamak
iin tmevarm kullanarak diyalektii tantan Sokrates geldi [1040],
Sokratesten nce, tp alannda gzlem yoluyla yaplan tmevarm
getirmesi nedeniyle hem fayda hem de stnlk bakmndan lm
sz vgy kazanm olan btn doktorlarn prensi Hippokratesi
gryoruz. O, ne bir kimseyi aldatm ne de biri tarafndan alda
tlmtr (Ncc fallit quenquam, nec falsus ab ullo esi) [Macrobius:
Sciponun Ryas zerine Yorum 1.6.64], Birletirici denilen yn
temle matematik bilimi, Platon zamannda Timaeutfts. grebilecei
miz gibi, Pythagoras Italyan Okulunda en byk ilerlemesini kay
detmitir. Bylece birletirici yntemin kuvveti nedeniyle Sokrates ve
Platon zamannda Atmallar, mzik, bronz dkm, resim, heykel ve
mimaride olduu kadar iir, belgat ve tarihte olduu gibi insan
rknn hayranlk uyandrd btn sanatlarda parlaktlar. Daha son
ra Aristoteles ve Zenon geldi. Aristoteles, tmelleri elde etmek iin
tikelleri birletirmekten ziyade tmellerden tikelleri karma yntemi
olan kyas (silojizm) yntemini retti. Zenon ise, zincirleme kyas
Giambattista Vico 215

retti. Modern filozoflarn yntemine benzeyen zincirleme kyas, zi


hinleri hnerli klar ama keskin yapmaz. Ayrca insan rk iin avantaj
salayan daha dikkate deer bir ey olmadndan byk bir akl olan
devlet adam filozof Bacon, tmevarm yntemini [Novum] Orga
num adl eserinde nerir, yorumlar anlatr ve hl ngilizler, deneysel
felsefede ondan yararlanrlar.
VII
500. insani fikirlerin bu tarihi, aka, eskilerin yce bilgeliine da
yanan yanl halk inanlarnn etkisi altnda kalan gentil uluslarn ilk
kanun koyucusu Minosun; Atinada Thesusun; Spartada Lycur-
gusun; Romada Romulusun ve dier krallarn evrensel kanunlar
kurduunu savunmu olanlar sular. nk bizim gzlediimiz gibi
eski kanunlar, emir vermek ve yasaklamak iin veya yalnzca tek bir
durum iin tasavvur edilmiti. Daha sonra genel bir uygulama yapld
(ilk insanlar tmellere ulamada ok yetersizdi!). Ayrca onlar, olay
lar ortaya kmadan nce, emirlerin gerekli olmasn hi de anlama
dlar. Horatiusa kar olan Tullus Hostiliusun kanunu, nl sana
kar kral tarafndan bu ama iin oluturulmu duumviAeree karar
latrlm para cezasndan baka bir ey deildir. Livy [1.26.6] ona
lex horrendi carminis, kanunun korkun arks ya da kural (for-
mula) [1036] der. O, Draconun kanla yazd kanunlardan biridir
ve kutsal tarih onlara leges sanguinis der [423], Livynin, byle sert,
insafsz ve benimsenmeyen bir hkmden sorumlu olmamak iin
kraln byle bir kanunu ilan etmeyi istemedii eklindeki yorumu
olduka glntr. nk kral, bizat duumviAer iin knama usu
ln emretmitir. yle ki, duumviAer, masum olmasna ramen Ho-
ratiusu beraat ettirmemitir. Livy, burada tamamen ak deildir.
nk o, aristokratik kahramansal senatolarda krallarn su mahke
melerinde hkm bildirmeleri iin, grevli memur olarak duumviAer
oluturmaktan baka bir gc olmamasn ve kahramansal halklarn
ehirlerinin yalnzca sulularn bavurabilecekleri soylulardan olu
masn anlamamt [521],
501. Ayn noktaya yeniden dnecek olursak Tullusun kanunu,
gerekte insan ald tarafndan kullanlan ilk rnekler olmas gereken
ibret alnacak cezalar mnsnda byle adlandrlm rneklerden
biridir (Bu, bizim Aristotelesten rendiimiz eyle uygun der
[269]. Yani, kahramansal lkelerde zel kusurlar, yanllar veya
216 iirsel Mantk

hakszlklar, zararlar zerine hibir kanun yoktu). Bylece, ilkin


gerek rnekler daha sonra da mantn ve retoriin akla dayal r
nekleri geldi. Fakat tmeller anlalmaya baland zaman, tmel
olmas gereken kanunun esas mahiyeti tannd ve hukuk ilminin il
kesi kuruldu. Yani biz, rneklerle deil kanunlarla hkm vermeliyiz
(Leglbus, nor exemplis, est iudicandum).
[K IS IM III]

[ r s e l A h lk ]

[BLM I] RSEL AHLK VE HALK DEERLERNN


KKENLER, EVLLK KURUMU YOLUYLA DN
TARAFINDAN RETLD
502. Filozoflarn metafizii, manta ihtiya duyan insan zihnini
arndrma grevi olan ilk grevini, Tanr dncesi araclyla yerine
getirir. yle ki, ak ve seik fikirlerle zihin, akl yrtmeyi ekillen-
direbilsin ve ahlkilik (morality) yoluyla insan kalbini temizlerken
ayn zamanda yumuatsn. te, Joveun gk grltsn gerekle
tirerek korku sald, kendi ateizmleri iinde gksel leme kar sava
an air devlerin metafizii de byledir [377 vd]. Korku salan gl
Jove fikri, yalnzca, onlarn bedenlerini deil zihinlerini de eilmeye
mecbur etmitir (Dnce elbette akl yrtme yoluyla ekillenmi
deildi. nk onlar, henz akl yrtmeye muktedir deillerdi ama
duyular yoluyla Jove fikrine sahip oldular. Bu, z itibariyle yanl
bile olsa biim olarak doruydu. Bu mantk, onlarn tabiatlarna en
uygun olanyd [400]) ve onlarda tanr korkusunu yaratan bu fikir,
iirsel ahlklarnn da kaynadr. te, insani kurumlarn [balang
cnn] bu tabiatndan u sonsuz zellik ortaya kmtr: Tanr bilgi
sini baarl bir ekilde kullanan zihinler, kendi kendilerini eilmeye
218 iirsel Ahlk

mecbur etmelidir, tpk, dier yandan haddini bilmez gururun ateizm


iin ateistlere nderlik etmesi gibi. nk ateistler, ruhtaki devler
olmulardr. Horacenin syledii gibi Caelum ipsum petim us stulti-
tia, Biz ahmaklmzdan dolay gksel leme dil uzatrz [Odes
1.3.38],
503. Platon, bu tanrdan korkan devleri, ak olarak, Homerin
Polyphemusuyla temsil ettii ekilde tanmtr [296], Homerin bir
pasajnda [O. 9.508 vd] bu devden bahsederken anlatt eyi daya
nak alyoruz. Bu pasajda Homer, cyclojiar arasnda yaam olan bir
khine, bu devin, daha sonra Ulyssesin ellerinde zdrap ekecei
kehanetini syletir. nk khinler, kesinlikle ateistler arasnda ya
ayamazlar. Bylece, iirsel ahlkilik, uluslar kurmak iin lah inayet
tarafndan takdir edilmi olan dindarlkla balamtr. nk onlar
arasndaki btn dindarlk, herkese bilindii gibi, tm ahlki, eko
nomik, sivil deerlerin anasdr. Din, yalnz bana bizim iin pratik
bir deeri oluturma gcne sahiptir. Felsefe ise, daha ziyade deeri
tartmak iin elverilidir. Dindarlk da ilahlikten korkmay veren
dinden kmtr. Din (religin) kelimesinin kahramansal kkeni
Latinler arasnda Tityus ve Prometheusun, kalpleri ve i organlar
(barsaklar) dan kayalklarnda bir kartal tarafndan yenilmektey
ken bal olduklar zincirlerle veya prangalarla balant kurularak re
ligando, balamadan tretilenler arasnda yani Joveun kehanet
lerinin korku dolu diniyle korunmutur [387], Btn uluslar arasn
daki sonsuz zellik buradan gelir. Yani, dindarlk, biraz ilahlik kor
kusuyla ocuklara yava yava alanr.
504. Ahlki deer, olmas gerektii gibi conatus tan balamtr.
nk gk grltsnn korkutucu diniyle dalarn altnda zincire
vurulmu devler, byk yer ormannn iinde yabanl hayatn vahi
alkanlklarn kontrol etmeyi ve onlarn blgelerinde sakl kalm ve
yerlemi kendilerine zt den detleri elde etmeyi renmilerdir.
Onlar daha sonra uluslarn kurucular ve ilk ynetimlerin efendileri
olmulardr [387 vd, 553 vd]. Bu durum, kehanetlerin dini yeryz
zerinde hkm srerken gksel lem tarafndan insan rkna veril-

Conatus, bilincin irad boyutu. Felsefe literatrne Spinoza tarafndan a r


maan edilmitir. Eylem veya daha zel olarak da kiinin kendi varln
korumas ve srdrm esi amacyla byk gle ynelinmi eilimlerin ve
glerin btnn gsterir (.n).
Giambattista Vico 219

mi byk faydalardan biri olarak halk gelenei tarafndan korun


mutur. Joveun destekleyici veya yerletirici unvan buradan gelmi
tir [379]. ldrc bir terre sahip olan gksel lemin memnuniye
tini kazanmak iin kendilerinin vahi isteklerini kontrol ederek bu
conatus ile birlikte, ruhun deeri [696] de onlar arasnda kendini
gstermeye balamtr. Bylece, onlarn her birinin bir kadn kendi
maarasna ekmesi ve hayatlar boyunca devaml bir misafirlikle o
kadn orada tutmalar gereklemitir. Bylece, insani ak eylemi
saklanarak, yani utanma duygusundan dolay, maarada icra edil
mitir. Onlar, bylece, utanma duygusunu hissetmeye balamlardr.
Sokrates, bunu deerin rengi (yz kzarmas) olarak tasvir etmitir
[Platonun Euthyphrou 12 CD], Bu duygu, dinden sonra uluslarn
birliini koruyan ikinci bir badr, hatt utanmazlk ve dinsizlik,
uluslar mahvetmitir.
505. Bu d grnyle evlilik bir ilahilik korkusu altnda ta
mamlanm iffetli cinsel birliktelik olarak tantlmtr. Biz, evlilii
Bilimimizin ikinci ilkesi yaptk [333], nk evliliin kayna, ilahi
inayet olan ilk ilkemiz iindedir. O, din trene elik eder.
506. Bu din trenlerin ilki, devlerin gk grltlerini gzlemle
yerek kardklar Joveun kehanetleridir. Bu sors, ksmetten (lot)
[kehanetlerle iaretlenmi] dolay evlilik, Romallar arasnda omtis
vitae consortium bir mr boyu ayn kaderi paylama olarak tanm
land ve karkoca consortes yani kader ortaklar olarak adlandrld.
Bugn bile talyan kzlar, evlendikleri zaman ksmetlerini aldklarm
sylerler: Prender sorte. Bu belirlenmilik grn altnda ve dn
yann bu ilk zamanlarnda karlarn kocalarnn halk dinini kabul
etmeleri genslerin hukukunu ortaya karmtr. nk kocalar, ka
dnlarn maaralara srklemeye zorlayan ilahilik fikriyle balayarak
eleriyle ilk insani fikirlerini paylamlardr. Bylece, bu halka ait
(vulgar) metafizikte bile tanrdaki insani zihni bilmeye balamlardr
[365], Btn insani kurumlar m bal olduu bu ilk noktadan dolay,
gentil insanlar, tanrlara yakarmaya balamlardr. Eski Romada ya
sal arma anlamnda tanrlar isimleriyle ararak vgye bala
mlardr. Yaptklar her eyin faili olarak tanrlar armay insan
lara emreden laudare auctores szc buradan gelir. Bu, insanlarn
tanrlara borlu olduklar vgler olmaldr.
507. Evliliin bu en eski kkeninden dolay kadnlarn evlendik
leri erkeklerin ailelerine ve evlerine girmeleri det olmutur. Gens-
220 iirsel Ahlk

lerin bu doal deti, Romallar tarafndan korunmutur. Romallarda


kadnlar, kocalarnn kzlar, ocuklarnn da kz kardeleri olarak
kabul edilmilerdir. Bu det Romallar arasnda devam ettii gibi ba
langtan beri sregelen yalnz bir kadnla olan birliktelik (bu Taci-
tusun [G.17] eski Germenler arasnda var olduunu grp hayran
olduu bir dettir. Bu Germenler, Romallar gibi kendi uluslarnn ilk
kurumlarn bozulmadan korumulardr ve bize btn dier uluslar
iin benzer [monogami] balanglar tahmin etme zemini salam
lardr), gerekte birok halk arasnda korunmu olan ve hayat boyu
devam eden bir birliktelik deti olmaldr. Bylece, Romallar arasn
da evlilik tanmlanmtr. Grnteki bu mahiyeti dolaysyla, indi
vidua vitae consuetudo, hayat boyu bozulmaz bir arkadalk vardr
[J. 1.9.1] ve boanma onlar arasnda ok ge ortaya kmtr.
508. Bylece, fabl dolu Grek tarihi, Herkl, gk grlemesine
bakarak Jovedan alnm kehanetler arasnda, Joveun bir yldr
myla Alcmenadan domu olan ulus kurucularnn [iirsel] karak
teri olarak betimler. Yunanistann dier bir byk kahraman, yld
rm arpm Semeleden doan Bacchustur. Bu kahramanlarn ken
dilerini Joveun olu olarak adlandrmalarnn nedeni budur. Her
eyin tanrlarn eseri olduuna inananlar iin bu iddia duyusal bir
gereklikti [337, 379, 506] ve bunun anlamn Roma tarihindeki u
pasaj aklar. Roma tarihinde, kahramansal mcadelelerde, khinle
rin kehanetlerinin kendilerinin kehanetleri olduunu syleyen patri-
cilere, plepler yle cevap verdiler: Bizim atamz olan Romulus sena
toyu meydana getirmiti ve bu durum patricilerin [glerinin] d
ne iaret eder, non esse caelo demissos, patriciler, gksel lem
den inmi deillerdir. nk, eer bu ifade, babalar, kahramanlar
deildiler anlamna gelmiyorsa, cevabn nasl yerinde olduunu gs
termek ok gtr [415]. Bylece, connubiuma iaret eden Joveun
kehanetleri altnda resmi evlilikler yapma hakk kahramanlara ait bir
ayrcalkt. Kahramanlar, namusluluun belirtisi olarak kanatlanan ve
gz bal gerekleen soylu Ak temsil ettiler ve ona herosa (kah
raman) benzer bir isim olan Eros dediler. Uraniamn olu olan ka
natl Hymeni yarattlar. Uranianm ad gksel lem olan ouranostan
gelir ve kehanetleri almak iin gksel lemi temaa eden demektir.
Urania, Mzlerin ilki olmaldr. O, Homer tarafndan iyinin ve k
tnn bilimi olarak tanmlanmtr [365] ve o da dierleri gibi ka
natl kabul edilmemitir. nk kanatl olma, kahramanlara ait bir
Giambattista Vico 221

zelliktir [488]. O hlde biz, imdi, Mzler hakknda sylenen tarih


mny aklam olduk: A Iove principium musae [391]. O ve dier
Mzlerin, Joveun kzlar olduu kabul edilir (nk din, insanln
btn sanatlarna kaynaklk etmitir. zellikle, ilahliin tanrs ola
rak kabul edilen Apollo [533], tanrlara bakanlk eder) ve onlar,
ark sylerler. Latince, ark sylemek fiilleri, canere ve cantar nin
mns nceden haber vermek veya kehanette bulunmak demektir.
509. ikinci tren, dnyann ilk evliliklerini ortaya karan hicabn
belirtisi olarak kadnlarn pee (ya da tl duvak) ile rtnmesi ihtiya
cdr. Bu det, btn uluslar tarafndan korunmutur. Latinler ara
snda, nuptiae (nikh, dn), stn rtmek mnsnda nuben-
c/odan gelmitir. Geri dnm barbar zamanlarda, gen kzlar, rtl
memi salaryla, rtnm evli kadnlardan ayrlarak bakireler (vir-
gins) olarak adlandrlmlardr.
510. nc tren -Romallar tarafndan da korunm utur- bir
e (kadn) alrken yaplan bir nevi g gsterisidir. Bu, devlerin ilk
elerini maaralara srkledikleri gerek iddeti hatrlatan e edin
medeki g gsterisine dayanr. Benzer ekilde, devlerin fizik g
yoluyla igal ettikleri ilk topraklar gibi, zellikle, evli kadnlara manu-
captae (zorla alnm) denilirdi.
511. Joveun lah karakterini yaratm olan teolojik airler imdi
ikinci bir tanr yaratmlard. Bu, resm evlilik kurumunun tanrs
olan daha byk gene rin ikinci tanrs Junoydu. [317], Juno, hem
Joveun kars hem de kz kardeidir. nk ilk kanuna uygun olarak
resm evlilikler (Joveun kehanetlerinin alnmas treninden dolay
, kanuna uygun olarak adlandrlan [398]), erkek ve kz kardeler ara
snda olmu olmaldr [526]. Juno, tanrlarn ve insanlarn kralie
sidir. nk krallklar daha sonra bu yasal evlilik anlayndan do
mutur. Juno, bizim heykellerde ve madalyalarda gzlediimiz gibi
iffetlilie iaret etmek iin tamamen giydirilmitir.
512. Resm evliliin koruyucu tanras karakterinde prnuba
olarak adlandrlan kahramansal Vens de, kadns airlerin daha
sonra ehvet uyandran btn gdleri nak gibi iledikleri kendi
vcudunun zel blgelerini kuakla rter. O zamanlardan bu yana
kehanetlerin yaln tarihi bozulmutur ve Jove nasl kadnlarla yat
maya inandysa Vens de erkeklerle yatmaya inanmtr. Anchises
vens Aeneasa gebe brakr. nk Aeneas, bu Vensn keha
netleri altnda domutu. Vens -Apollo ile birlikte- bu kuulara at
222 iirsel Ahlk

fedildi. Bu kuular, divinaridemek olan canere, cantare nceden ha


ber vermek anlamnda ark sylediler [508]. Jove bu kuularn biri
nin biimine girip Ledayla yatar. Joveun kehanetlerinin iareti ola
rak Leda, yumurtadan doan Castor, Pollux ve Helene gebe kalr.
513. Juno, resm evlilik bann boyunduruuna atfen Jugalis,
yani, boyunduruk olarak adlandrlr. Bu nedenle resm evlilie,
conjugium ve evli ifte conjuges denilirdi. Juno, dl a karan
Lucina olarak da bilinir. Bu k, klelerin dlleri tarafndan payla
lan doal k deildir. Tersine, soylulara k saan denmesi sebebiy
le, sivil ktr. Ayrca Lucina, siyasal bir kskanlkla kskantr. Bun
dan dolay Romallar, 309. Roma ylma kadar plepleri connubium-
dan veya yasal evlilikten men etmilerdir [110, 598], Bununla bir
likte Juno, Grekler tarafndan, Hera olarak adlandrlr. Kahramanlar
(heroes) ismi buradan gelir. nk onlar, resm evliliklerden do
mulardr. Bunun iin Juno, tanrayd ve soylu Ak (ki bunun an
lam Erostur [508]) buradan meydana gelmitir. Soylu Ak, Hymen
ile zdetir. Kahramanlar, gerekte kleler olan famuli&en ayrt
edilsin diye ailelerin efendileri anlamnda adlandrlm olmaldrlar
[553 vd]. Latincedeki Heri ayn mnya sahipti. Miras demek olan
hereditas buradan gelir. Yerli Latince kelime familia olmutur. Bu
kkenden dolay hereditas despota bir hkimiyet demektir ve On ki
Levha Kanunlaryla, bir aile reisine, vasiyetname dzenleme yetkisi
verilmitir: fade yledir: Uti paterfamilias super pecunia tuteiave
suae rei legassit, ita, ius esto [5.3] (Aile reisi, kendi mlkiyetinin,
vsiliini nasl dzenlemise, o ekilde balayc olur). Tanzim etme,
genel olarak, yetkiye sahip olanlarn ayrcal demek olan legare ile
karlanr. Bu nedenle, merhum olmu aile reisini temsil eden miras
ya legate [legatee] denir ve ocuklar da mal mlk terimlerinin ifade
ettii kapsam iine giren kleler gibi muamele grrler. Btn bun
lar, yalnzca, sonuta babalarn tabiat devleti durumunda kendi aile
leri zerinde sahip olduklar monarik gc ispat etmekle kalma
mtr. Babalar, monarik gcn muhafaza edilmesinden emin olmak
istemilerdir ve kahramansal ehir devletinde bu gc uygulamlar
dr. Bunlar, kkende aristokratik olan efendilerin ynetimleridir. Ke
za, aile reisleri, halk ynetimlerde bile kendi glerini yitirmemi-
lerdir. Bu meseleler daha sonra uzun uzadya tartlacaktr [520-
678],
Giambattista Vico 223

514. Tanra Juno, Thebanda Grek Herklne byk ileri zorla


yaptrmtr (nk her eski gentil ulusun kurucusu olan bir Herkl
vardr [196]). Bu gsterir ki dindarlk ve evlilik, btn byk deer
lerin ilk filizlerinin renildii yerdir. Joveun neden olduu keha
netlerin altnda ve onun yardmyla, Herkl btn glklerin ste
sinden gelir. Bu nedenle Herkl, Herakles olarak adlandrlr, yani,
Junonun [veya Herann] zaferi demek olan Heras kleos. Eer, zafer
iin Ciceronun insanla yaplan hizmet adna kazanlm hret
olarak [On Behalf o f Marcellus 8.26] tanmlamas uygun kabul
edilirse, uluslar kuran Herkllerin yaptklar ilerle ne kadar byk
bir zafer kazandklar oraya kar. Ancak, bu yaln anlamlar zamanla
kaybolduundan ve detler kadns olduundan, Junonun ksrl
doal grlmtr ve onun yalnzca zina eden Joveu kskand sa
vunulmutur. O hlde Joveun olu olan Herkl, gayrimeru bir o
cuktu ve Joveun yardmyla ve Junoya ramen verilen btn ileri
yerine getirdi. Bylece Herkl, Junonun zaferi deil de utanc oldu.
(Herkln hretinin olaylara ok zt olan yorumuyla) Juno, deerin
lml bir dman yapld. [Orijinal olarak], bir iple boynundan ve
baka bir iple ellerinden bal ve ayaklarna iki ar ta bal olarak
havada asl duran Juno hiyeroglifi veya fabl evliliin kutsallna ia
ret etmitir (Juno, resm evlilikler iin esas olan kehanetlere iaret et
mek iin havada aslyd ve ayn nedenle iris, Junoya verilmi bir hiz
meti ve gkkua eklindeki kuyruu olan bir tavus kuu yapld.
Junonun boynunun etrafndaki ip, devlerin ilk elerine uyguladklar
iddeti hatrlatr. Onun elleri, karlarn kocalarna boyun emelerinin
belirtisi olarak baldr. Daha sonra bu, btn uluslar arasnda evlilik
yz gibi ok ince bir sembolle temsil edilmitir. Junonun ayana
bal olan ar talar, evliliin srekliliini gstermitir. nk Ver-
gil, resm evlilik trenine conjugium stabile der [A. 1.73; 4.126]).
Ancak, imdi bu fabl, zina eden Joveun, Junoyu zalimce cezalan
drd eklinde yorumlanmtr ve daha sonraki zamanlarn bozul
mu detleriyle, bu fabl hakknda yaplan deersiz yorumlar, byk
lde o zamandan beri mitolojistler tarafndan kullanlmtr.
515. Bu nedenlerle, Platon, bir yandan byle detleri olan tanr
larn uygunsuz durumunu ve dier yandan da kendi fikirleriyle fabl
larn uygunluunu gzleyerek, Manethonun Msr hiyerogliflerini
yorumlamas gibi Grek fabllarn yorumlamtr. Jove fabl iine o,
zorla akan ve her yere nfuz eden eter fikrini sokmutur. Her ey
224 iirsel Ahlk

Jove ile doludur (Iovis omnia plena) sznn gc bunu gsterir


[379]. Fakat teolojik airlere gre Jove dalardan ve n (veya par
lamann) olutuu hava blgesinden daha yksekte ikamet etmemi
tir. Junonun fablna Platon, teneffs edilebilir hava fikrini sokmu
tur. Fakat Junonun Jovedan dl yoktur, oysa, eter ve hava her eyi
retir (teolojik airler, evrenin eterle dolu olduunu reten fizik
gereklie iaret eden fabl veya doal teologlar tarafndan Tanrya
atfedilen her yerde ve her zaman hazr olmay ifade eden metafizik
gereklie iaret eden fabl anlamaktan uzaktlar). Platon, kahrama
na, hem insanlar hem de vahiler stnde yer vererek iirsel kahra
manlk zerine kendi felsefi kahramanln ykseltmitir [R. 391
D]; nk vahi, tutkularnn esiridir ve kahraman, tutkularna ira
desiyle emrederken, skalann ortasndaki insan, tutkularyla mca
dele eder. Bylece kahramansal tabiat, insani tabiatla tanrsal tabiat
arasnda ortada bir yerdedir. Platon, lah ve vahi iki ak aklamak
iin airlerin (kahraman demek olan herogian gelen hero ile ayn
kkten olan Eros olarak adlandrdklar) soylu Akn kanatl ve gz
leri bal olarak hayal etmitir ve pleplere zg Ak da kanatsz veya
kr olmayan eklinde hayal etmitir. Bunlardan biri duyu nesnelerine
kar krdr, dieri ise duyu nesnelerine kar kr deilken duyu
nesneleri zerinde ykselen genel nedene kar krdr. Biri aklsal
eylerin temaasna kanatlarla ykselirken dieri kanattan yoksun
olduu iin duyusal eylerin zerine der. Joveun bir kartalyla
gksel lemden doan ve bylece Joveun kehanetlerini temaa eden
yaln, abartsz airlere iaret eden Ganimet, bozulmu zamanlarda
Joveun yz kzartc zevki olmutur. Fakat Platon [yani, Xenophon
Symposium 8.30], ince bir gururla, onu metafziksel temaa olarak
almtr ve sentez dedii yntemiyle, en yce varl temaa ederek
Jovela birlemeyi baarmtr.
516. Bu ekilde, dindarlk ve din, ilk insanlar doal olarak (1)
Joveun kehanetlerinden t almakta tedbirli yapmtr. (2) Yine
dindarlk ve din, (iyilere ismini veren [398]) Jovea doru giden ilk
adalette ve Sicilya'nn maaralar arasnda dalm devler hakknda
Polyphemusun Ulyssese dedii gibi bir bakasnn ilerine karma
yan insanlar arasnda [O. 9.113 vd] yaylmt (ve bu, adalet olarak
grnmesine ramen gerekte vahilikti) ve keza, (3) dindarlk ve
din, hayat boyunca bir kadnla yetinen lll getirmitir; ve bi
zim daha sonra greceimiz gibi [1099] dindarlk ve din ayn ekilde
Giambattista Vico 225

ilk insanlar (4) gl, alkan ve balayc (yce gnll) yapm


tr. Bunlar, kadns airlerin daha sonra betimledii gibi zevkin ka
nun olduu bir a olmayan altn an deerleridir. nk teolojik
airlerin altn anda insanlar, zevk veren tiksindirici dncenin
her trne kar duygusuzdular, yalnzca, izin verilen ve faydal olan
eylerden zevk aldlar. Gzlemleyebileceimiz gibi kyllerde durum
hl ayndr (Latince iuvare fiilinin kahramansal kkeni iuvat [o
yardm eder] nk o gzeldir ifadesinde sakldr). Ayrca, filo
zoflarn bu a, insanlarn Joveun sinesinde sonsuz adalet kanun
larn okuduklar bir a olarak hayal etmeleri doru deildir. nk
onlar, ilkin, gk grltsyle kanunlar kendilerine bildiren gky
znn grnn okumulardr. Sonu olarak, ilk zamann deer
leri, Iskitler tarafndan hayran olunan deerler gibidir. skitler, yere
bir bak saplar ve ona tanr olarak taparlard. Bylece, ldrmeleri
onaylarlard. Yani bunlar, din ve zulmn bir karm olan duyusal
deerlerdi. Din ve zulmn bu tr ynelimi hl bycler arasnda
gzlenebilir [190].
517. Tanrlara insan kurbanlar sunma deti, btl inanl ve zalim
gentil dnyann bu erken ahlksal tutumundan kaynaklanmtr. Bu
nu, en eski Fenikelilerde grebiliriz. Onlar arasnda sava, salgn
hastalklar, ktlk gibi byk belalar meydana geldii zaman, Bybluslu
Philonun naklettii gibi krallar, gksel lemin fkesini yattrmak
iin kendi ocuklarn kurban etmilerdir [Eusebiusun Preparation
for the Gospel adl eserindeki bir pasajdan 1.10.40 cd], Quintus
Curtiusa gre, kurban edilen ocuklar devaml olarak Satrne su
nulmutur [4.3.23], Justin [18.5.12; 19.1.11] der ki, bu det phe
siz Fenike kkenli bir halk olan Kartacallar tarafndan devam etti
rildi [660] ve onlar arasnda son zamanlara kadar uyguland. Bunu
Ennius u msra ile dorulad [Annals 237]: E t Poinei solitei sos
sacruPcare puellos, Fenikeliler [yani, Kartacallar] kendi ocukla
rn kurban ederlerdi. Onlar, Agathoclese yenik dtkten sonra iki
yz soylu ocuu tanrlarn yattrmak iin kurban ettiler. Grekler
de, byle bir dinsizlikle Fenikelilerin ve Kartacallarm sofuca detle
rini kabul ettiler. Agememnon, kz Iphigeniay kurban olarak sun
du. Bu, en bilgili ulus olan Grekler ve en bilge ulus olan Romallar
tarafndan uygulanan bir g olan gentil dnyann ilk babalarnn
{cyclop tr) babaca gc zerine dnen hi kimseyi artmasn.
Bu g, en bilgili ulus olan Grekler ve en bilge ulus olan Romallar
226 iirsel Ahlk

tarafndan incelenen bir gtr. Her iki ulus da en retken ve verimli


insanlk zamanlarna gelene kadar, babalar yeni doan ocuklarn
ldrme hakkna sahipti. Bu belirleme, kesinlikle modern nezaketin
bize hissettirdii, Brutusun ve Imperious da denilen Manliusun
eyleminden duyduumuz nefreti azaltr. Brutus, Tiran Tarquiniusu
Roma ynetimine vermek iin suikast tezghlayan iki olununun
boynunu vurdurmutur ve Manlius (Imperius), babasnn ynetimine
kar savap bir muharebe kazand iin cesur olunun ban kes
tirmitir. Sezar [G. W. 6.19], Galyallarn da insan kurbanlar sun
duunu; ve Tacitusun Annattde [14.30], Druidler*in tanrbiliminin
kurban edilen insanlarn i organlarna bakarak gelecei okudukla
rn Britanyallardan aktarr. Bu zalim ve korku dolu din, Augustus
tarafndan Galyada yaayan Romallara yasak edildi ve Suctoniusa
gre, Cladius tarafndan bu imparatorun hayat boyunca Galyada
yasakland [25.5], Doulu dilleri alanlar, Fenikelilerin canl bir
adam yakarak kurban ettikleri Molochun (Mornay, van der Dries-
che ve Selden tarafndan Satrn ile zdeletirilir) kurbanlarn dn
yann geri kalanna yaydn iddia etmilerdir. En barbar durumda
olan gentillerin ilk uluslarn eitmeye giderek Yunanistana harfleri
getiren Fenikelilerin insaniyet durumu budur. Herkln, canl in
sanlar kurban olarak Tibere atmak gibi korkun bir detten La-
tiumu temizledii ve Tibere insanlar atma eylemi yerine, saman at
ma eylemini getirdii sylenir. Fakat Tacitus [G. 9], kesin olarak ha
trlanan btn zamanlarda, btn yabanc uluslara kapal kalm olan
hatt dnyadaki btn gleriyle Romallarn bile kendilerine nfuz
edemedii eski Germenler arasnda, insan kurban etme trenlerin
den bahseder. spanyollar, bu yinleri iki yzyl ncesine kadar dn
yann geri kalanndan sakl kalm Amerikada bulmulardr. Barbar
lar, orada, insan etiyle ziyafet ekmilerdir (Lescarbota gre Histo-
ire de la nouvelle France), bu insan eti onlar tarafndan adanm veya
ldrlm olan insanlarn eti olmaldr (Bu kurbanlar, Oviedo tara
fndan, Hystoria... de las Indias olarak betimlenir). yle ki, eski
Germenler ve ayn ekilde Amerikan Yerlileri de yeryznde tanrlar
gzlemliyorken [375], en eski skitlerin, yazarlarn da vdkleri gibi
birok yce deerleri vard -ayn zamanlarda onlar, insani olmayan
bir insanlk sergiliyorlard. Btn bunlar [insan kurbanlar], bu ki-

' Okullarn dncesine gre, btm hikmette zengin olan (.n).


Giambattista Vico 227

bar, iyi kalpli, merhametli, terbiyeli, iyi davranl bir zamanda yazar
larn Latiumun altn devri dedikleri bir zamanda, Satrnn kur
banlar [191] olarak adlandrlrd [73].
518. Btn bunlara bakarak, ilk gentil uluslarda olduu sanlan
altn an masumiyeti zerine tespitlerde bulunan bilginlerin gurur
larnn ne kadar bo olduu sonucunu karabiliriz. Gerekte, bu
altn a, vahi, gururlu ve ok zalim olan ilk gentil insanlar koruyan
btl inanl bir fanatizmdi. Onlar, tanrsall, terr dolu olarak hayal
etmiler ve bu dar kalplarn dna kamamlard. Bu btl inanlar
zerinde dnen Plutarch [Btl nan 10.169 EF] tanrlara hi
inanmamaktansa onlara bu ekilde tapmak daha az ktlk myd
deil miydi sorusunu sorarak bizi artr. Ancak o, ateizme kar bu
zalim btl inanc zihninde tartarken adil deildir. nk, dnyada
hibir ulus ateizm zerine kurulmamken en aydnlanm uluslar,
tanrlara tapmaktan ortaya kmtr [333 vd],
519. Kayp insan rknn ilk insanlarnn tanrsal kkenli ahlkilii
zerine ok ey sylenebilir. Kahramansal kkenli ahlk ise yeri ge
lince tartacaz [666 vd].
[K IS IM IV ]

[ R S E L E K O N O M ]

[BLM I] RSEL EKONOM HAKKINDA VE LKN,


YALNIZCA OCUKLARDAN OLUAN ( FAMULOLMAYAN)
ALELER HAKKINDA
520. Kahramanlar, ekonomik doktrinin tmn oluturan; ve iki La
tince fiil olan educere ve educare szcklerinde korunmu olan u
iki gereklii insani hislerle kavramlardr. Bunlardan kullanm en
yaygn olan birincisi ruh eitimine uygulanr. kincisi, beden eiti
mine uygulanr. lki, retici bir metaforla, tabiat filozoflar tarafn
dan maddeden formlar elde etme ekline dntrlmtr. nk
kahramansal eitim, tamamen devlerin ok byk bedenlerinin bas
ks altnda kalm olan insan ruhuna biim vermekle ve ayn ekilde
orantsz dev bedenlerden, doru llerdeki insan bedeninin bii
mini karmakla balamtr [524, 692],
521. Birinci ksm hakknda, kahramansal babalar, tabiat devleti
olarak adlandrlan devlette, kehanetlerin hikmetini veya halk hikme
tini bilen bilge insanlar olmaldr ve sonu olarak bu babalar, kanun
lar tanrlardan kendi ailelerine tayan krallar olmaldr [20 vd], yani
onlar, kelimenin tam anlamyla kanun koyuculardr (legistators).
Giambattista Vico 229

Daha sonraki kahramansal ehirlerdeki ilk krallarda olduu gibi ka


nun tayclardr. nk bunlar kanunlar egemen olan senatodan
halka, Homerin betimledii kahramansal topluluklarn iki tr iin
de tamlardr, boule ve agora. Birincisinde, kahramanlar kanunlar
szsel olarak buyururlar. kincisinde ise onlar, szsel olarak da olsa
yayarlar. nk harfler henz icat edilmemitir. Kahramansal kral
lar, Horatiusun durumasnda, Tullus Hostiliusun yapt gibi ka
nunlar, egemen olan senatodan halka ilan etmekle grevlendirdikleri
duumviAtrin ahslarnda tamlardr. DtumviA&r, bylece, yaa
yan ve konuan kanunlar hline gelmilerdir. Livynin anlayamad
ve bu nedenle de Horatiusun durumas hakknda aklayamad i
te budur [500].
522. Eskilerin esiz hikmeti hakkmdaki yanl inanla birlikte bu
halk gelenei, Platonu, [250-255, 521] ya filozoflarn kral ya da
krallarn filozof olduu bu zamanlarn bo yere zlemini duymaya
imrendirmitir [253], Zira, zaten babalar, dier btn aile yelerinin
stnde ve yalnzca Tanrya boyun een, monarik aile krallarydlar
[256], Bu babalarn otoritesi, Platonun ilk babalar olarak adlandr
d cycio/darda da olduu gibi korku dolu dinlerle glendirildi ve
korkun cezalarla dolu yaptrmlar uyguland [296], Yanl anlalan
bu gelenek, btn siyaset kuramclarnn yapt ortak bir hataya, ya
ni, dnyada, sivil hkmetlerin ilk biiminin monarik olduu hata
sna neden olmutur. Onlar, bylece kt siyasilerin u yanl ilkeleri
zerine kurulmutur: Sivil hkmetler ya ak iddetten domu
lardr ya da daha sonra iddeti ortadan kaldrm olan hileden do
mulardr [552], Ancak, gerek udur: Vahi zgrln ortaya
k nedeniyle gurur ve vahilik dolu bu zamanlarda [290], ayn
kaynan suyunu imekle, maaralarda uyumakla ve tabiatta doal
olarak var olan rnlerden yararlanmakla yetinilen bir hayatn basit
lii ve haml iinde, her bir babann kendi ailesi iinde hkmdar
olduu bir devletteki doal eitlik iinde yer alan bir kimse, bir ada
mn monari adna geri kalan herkesi boyun edirebilecei hileyi ve
ya iddeti kavrayamaz [585].
523. Biz, burada gentil dnyann insanlarnn, uzun sren cyclop
tr aile disiplininden ve yabans zgrlkten kurtulduktan sonra or
taya kan sivil devletlerde, kanunlara tbi olma noktasna gelmeleri
nin ne kadar uzun srdn dnebiliriz. Bylece, ortada, bu sivil
devletlerin, Platon tarafndan kurguland gibi, babalarn yalnzca
230 iirsel Ekonomi

din rettii, oullarn bilgeler olarak babalarna hayranlk duyduk


lar, rahipleri olarak onlara sayg gsterdikleri ve krallar olarak da
onlardan korktuklar ynetimlerde daha mutlu olduklar eklinde
sonsuz bir zellik kalmtr. Bylece lah g, byk olduklar kadar
vahi olan bu devleri insani grevleri yapar hle getirmeyi gerekli
grmtr. Onlar, bu gc soyut olarak ifade etmekte yetersiz ol
duklarndan, onu, ilkin, Grekede chorda denilen ve Latincede, ilk,
orijinal ve uygun mnda fides deorum (tanrlarn gc), ifadesin
deki fdes yani, ip gibi somut fiziksel bir nesneyle temsil ettiler. Ke
hanetleri alrken tanrlarn gcn ark syleyerek anlatan ve Yuna
nistann vahilerini ehliletirerek insanla ykselten Orpheusun liri,
bu ipten dolay (nk lirin tek bir telle balam olmas gerekir)
geleneksellemitir. Amphion, hareket eden talarla Thebin duvarla
rn ykseltti, diriltti. Bunlar, rtl balaryla (evliliin edebini temsil
etmektedir) Themis Tapnann nnde ayakta duran Deucalion ve
Phyrrhann (lah adaletin korkusu iinde) kendi ayaklarnn nnde
bulduu talardr (nk, ilkin insanlar aptaldlar ve lapis, yani ta
kelimesi Latinlerde aptal bir kii iin kullanld) ve yine kendi omuz
larnn stne ykselen (ev halk disiplini yoluyla aile kurumlarn
getirdii iin) bu talar, kendilerinden insanlarn yapld talardr
[79],
524. Ev halk disiplininin dier bir ksm olan bedenlerin eitimi
konusuna gelince, babalar korku dolu dinleriyle, sahip olduklar
cyclop tr otorite ve kutsal ykanmayla oullarn eitmeye ve onlar
dev yapl bedenlerinden kararak insani boyutlara getirmeye bala
dlar [371], te, btn bunlar, hayranlk uyandran yce inayet sa
yesinde olmutur. nk lah inayet, nasl bu zamanlara kadar mev
cut olmayan aile ii eitimin anszn gelivermesini emretmise, yaba
nl ve vahi hayat yaayarak bir yere yerlemeden dolaan kayp in
sanlarn da devler olmasn emretmitir. nk onlar, sahip olduklar
gl yaplaryla gksel lemin ve mevsimlerin acmaszlna katla-
nabilmilerdir. Kyas kabul etmez gleriyle (son gnlerdeki tufann
bir sonucu olarak ok sklam olan) byk yeryz ormanna n
fuz edebilmilerdir. yle ki onlar, vahilerden kaarak, isteksiz ka
dnlar takip ederek ve1nfusun yerleme vakti gelinceye kadar bir
birlerinden ayrlarak yiyecek ve su ararken dalmlard. Kadnla
ryla bir yerde kalmaya baladklarnda ilkin maaralarda, sonra su
kaynaklarnn yaknlarndaki kulbelerde [526] ve kendilerine yiye
Giambattista Vico 231

cek salayabilecekleri ekime hazr hle getirilen alanlarda yerlemi


lerdi. Bu nedenlerden dolay, lah inayet, onlarn imdiki insanlk
llerine doru klmelerini takdir etti.
525 [Aile ii] ekonominin douuna gelince, onlar, bunu en iyi
fikirle gerekletirdiler. Fikir udur: Babalarn, yaptklar i ve en
dstri yoluyla, oullarna miras brakmalar gerekliydi. yle ki, oul
lar, -yabanclarla ticarette baarsz olsalar bile ya da sivil hayatn
tm rnleri ve ehirler baarsz olsa bile- kolay, rahat ve gvenilir
bir geim kaynana sahip olabilsinler. Bu son olaanst durumlar
da bile, en azndan, uluslarn yeniden ykselmesi midini iinde ta
yan aileler korunabilir. Babalarn brakt miras, kaynak suyu ve g
zel havas olan yerleri de kapsayabilir. Bu yerler, tabiatn glk
kard durumlarda ve ehirler terk edilmek zorunda kalndnda,
oraya ekilmesi mmkn olabilen yerlerdir ve ehirlerin dnden
sonra almalaryla fakir kylleri barndracak geni nehir boylarn
daki bereketli topraklarn olduu yerlerdir. Bylece onlar, yaptklar
ilerle kendilerini efendiler (lordlar) olarak temellendirebilirler
[553]. Bu Dioya gre, bir tiran gibi kanunlar koymayp, bir kralie
gibi, detlerden karlan insani ilere gre kanunlar koyan aileler
devletini kurmu olan lah inayetin kurumlandr [308]. nk g
l insanlar, rzgrl bir havas olan dalarn yksekliklerindeki top
raklarda bulunmutur ve bu nedenle de salkldrlar. Onlar, dnya
daki ilk arklar veya kemerler (arces) olan daha sonra da asker mi
mari aralaryla glendirilmi, doal yaps bakmndan gl olan
sitelerde bulunmulardr (talyan steplerindeki engebeli, sarp yama
lara rocce denilirdi. Daha sonra, kale iin kullanlan rocche terimi
buradan gelmitir) ve son olarak, gl insanlar, byk ounluu
dalarn yksekliklerinden kan su kaynaklarnn yannda bulundu
[526 vd]. Yrtc kular yuvalarn bu kaynaklarn yannda yapmak
tadr ve sonu olarak da avclar, tuzaklarn bu kaynaklarn etrafna
kurmaktadrlar. Belki de, bunun iin btn yrtc kular, Latinler ta
rafndan sanki aquilegaddan dolay aquilae olarak adlandrlmtr.
nk kesin olarak, aquilex, suyu bulan ya da suyun yerini gsteren
anlamna gelir [240], Keza, Romulusun yeni bir ehir yeri bulmak
iin izledii bu kular, tarihin bize anlatt gibi akbabalar olmalyd.
Fakat daha sonra, kartallar olmutur ve btn Roma ordularnn
ilhlarn koruyanlar da kartallar olmutur. Bylece, basit, kaba ve
grgsz insanlar, gklerde en ykseklerde utuklar iin Joveun
232 iirsel Ekonomi

kular olduklarna inandklar kartallar izleyerek su kaynaklarn


kefettiler. Gkler, yer zerine egemen olduu zaman, gksel lemin
kendilerine bahettii bu byk faydaya sayg gsterdiler ve yldrm
dan sonraki en yce kehanet, kartallarn uuu oldu. Bunlar, Messa-
la ve Corvinus tarafndan en byk kehanetler veya halk kehanetleri
olarak adlandrld [Aulus Gellius 13.15; 9,11; 568, 598]. Romal
patriciler kahramansal mcadele zamanlarnda pleplere kehanetlerin
kendilerine ait olduunu sylediler (auspicia esse sua) [110, 488],
Gentil insanla bir balang vermek iin lah inayet tarafndan em
redilen btn bunlar, ehirlerin ilk kurucular tarafndan insani n
gr ve nlemin bir sonucu olarak Platon tarafndan da hesaba katl
mtr [L. 738 BC]. Fakat her yerde ehirlerin yaklp ykld bar
barln geri dn zamannda, yeni Avrupa uluslarn karan aile
lerin korunmas tam bu ekildeydi ve o zaman ortaya kan yeni sen-
yrlerin hepsine Italyanlar tarafndan castella denildi. nk kyler,
ovalara yaylmken, en eski ehirlerin ve bakentlerin genellikle da
larn doruklarnda olduunu gryoruz. Latince summo loco, illustri
loco nati cmlecii soylular iin; imo loco, obscuro loco nati cm
lecii ise plepler iin kullanlrd. Yani, kahramanlar ehirlerde, fa
m uli ise ovalarda yerlemitir [608],
526. Btn bunlarla birlikte siyaset kuramclar bu su kaynakla
rn iaret ederek, suyu paylamann ve kendi evrelerindeki dier in
sanlar bir araya getirmenin aileler iin bir frsat olduunu iddia etti
ler. Bundan dolay ilk birliktelikler, Grekler tarafndan phratriai ola
rak adlandrld [ Phrearkaynak, phreatia sarn, su deposu], lk top
raklar Latinler tarafndan pagi olarak adlandrld. Tpk, Doryal
Greklerin pnar (spring) iin paga demeleri gibi. Su, evlilik trenleri
nin temellerinden biriydi. Keza, Romallar evlilii aqua et igni olarak
kutsadlar. nk ilk evlilikler, doal olarak, suyu ve atei paylaan,
yani ayn aileden olan erkekler ve kadnlar arasnda yapld. Buradan
da karlabilecei gibi evliliin erkek ve kzkardeler arasnda ba
lam olmas gerekliydi [511] ve her evin mabudu yukarda sz edil
dii gibi ate tanrsyd. Bu nedenle, aile babalarnn ev halk tan
rlarna kurban sunduu yere, yrek anlamnda focus laris dendi. On
ki Levha Kanunlarnda ana baba katili hakkmdaki bir maddede,
Jacop Raewaerdin yorumuna gre [!] bu tanrlar, deivei parentum
olarak adlandrld. Buna benzer bir ifade Kutsal Kitapta sk sk ge
er: Deus parentum nostrorum, babalarmzn tanrs veya daha ak
Giambattista Vico 233

ifadeyle Deus Abraham, Deus Isaac, Deus Jacob, brahimin, sakn


ve Yakupun Tanrs. Bu konuda Cicero tarafndan nerilen baka
bir kanun da vardr [L. 2.9.22] Sacra familiaria perpetua manento,
Kutsal aile yinleri srekli olarak devam etsin. Roma kanunlarnda
bu cmleciin sk sk ortaya kmasndan dolay, bir ailenin olunun
in sacris paternis olduu sylendi ve babaya ait g, bizzat sacra pat-
ria olarak adlandrld. nk ilk zamanlarda, bu eserin gsterdii
gibi [628] babaya ait bu gcn hkmlerinin kutsal olduuna ina
nld. Byle bir detin daha sonra gelen barbarlarda da gzlendii
buna eklenmelidir. nk Floransada, Giovanni Boccaccionun Ge
nealogies o f the Gods' nda dorulad gibi [7.65] kendi zamannda,
her yln balangcnda, orta yerde oturmak ve atee atlan bir ktk
yanp bitmek zereyken ona tts atmak ve arap serpmek bir aile
babasnn detiydi. Bizim kendi Napolimizin daha aa snflar ara
snda Noelde, Havva detine gre, evin babasnn, dinsel olarak orta
yerdeki atee byle bir ktk atmas iin arld gzlenmitir.
Gerekte Napoli Krallnda aileler orta (yer) ateleri, aile oca ola
rak kabul edildi. Daha sonra ehirler kurulduunda ayn ehirdekiler
arasnda evlilikleri imzalamak evrensel oldu ve sonunda orada u ku
ral kald: Evlilikler farkl ehirler arasnda yapldnda, onlarn en
azndan dinde ortak olmalar gerekir.
527. O hlde, ateten suya geri dnecek olursak tanrlarn ze
rine yemin ettii Styx, su kayna idi. Bu tanrlar, kahramansal ehir
lerin soylular olmalyd [449]. nk, suyu paylama, onlara [on
larn dedii gibi plepler zerinde] insanlar zerinde hkimiyet (do
minion) kurma hakk vermiti [437], Bylece, 309. Roma ylna ka
dar patriciler, plepleri connubiumdan uzak tuttular [110, 598]. Bun
lardan sz almken, Kutsal Kitapta [Beer-sheba] yeminin kay
na veya kaynan yemini szn sk sk okuruz. Bu nedenle,
Pozzuoli ehri, kendi isminde, lk ann byk bir iaretini korur.
nk, ok sayda kk kaynan birletirdii iin Puteoli olarak
adlandrlmtr. Bu bizim, Zihinsel Szlmzn zerine temellen
dirdiimiz akla uygun bir varsaymdr. Yani, eski uluslar arasnda
yaygn olan oul isimli birok ehir, zde bir ve ayn olan ismin
[kaynaklarn birlii] farkl ekillerde telaffuz edilmesinden ibarettir.
528. B kaynaktan kan hayal gc [317], belli topraklar ze
rinde yerletikleri ve belli kadnlarla evlilik birlikleri kurduklarnda,
devler arasnda kendini hissettiren ilk insani ihtiyalar [su gibi] tem
234 iirsel Ekonomi

sil eden nc byk tanr olan Dianay kavramtr. Teolojik air


ler bunlarn tarihini Diana hakkndaki iki fablda betimlemilerdir. lk
fabl, evliliin edebine iaret ederek, Dianann gecenin karanlnda
uyuyan Endymion ile sessizce yattn anlatr. nk, Diana iffetli
dir. Bu iffet, Ciceronun nerdii bir kanuna dayandrlr [469].
Deos caste adeunto, yani bir kimse yalnzca kutsal ykanmay ger
ekletirdikten sonra kurban etmeye gitmelidir. Dier fabl, su kay
naklar hakkndadr. Bu kaynaklara srekli olarak kutsallk atfeden
korku dolu dinleri bize anlatr. Bu hikye, suda yaayan plak Dia-
nay grd iin tanrann kendisine su serpitirerek byk tan
rsallk korkusunu zerine att Actaeonun hikyesidir. Actaeon,
Dianann su serpmesiyle bir geyik (hayvanlarn en rkei olan) h
line dnr ve kendi kpekleri tarafndan paralanr (dininin bozul
mas nedeniyle duyduu vicdan azabn temsil eder). Bundan dolay,
lymphati (lympha veya saf su ile slatld iin) aslnda, btl inanl
terrle delirmi olan Actaeon iin kullanlm bir terim olmaldr. Bu
iirsel tarih, Latinler tarafndan kendi kelimeleri olan latices (aka
latendodan gelen) kelimesinde korunmutur ve ona daima puri (saf)
sfat ilve edilmitir ve onun dier bir mns da pnardan fkran
sudur. Latinlerdeki bu latices kelimesi, Dianann yardmclar olan
Grek nymphadeny\& zdetir. Nymphai [Grekede] lymphae [Latin-
cede] ile ayn mnya gelmitir. Nymphler her eyin canl olarak ve
ounlukla da insani tzler olarak kavrand zamanda bu ekilde
adlandrlmtr [379],
529. Daha sonra, dalarda yaayan ve tanr korkusu olan devler
[377], evrelerinde ryen llerin bedenlerinin kt kokusundan
rahatsz olarak l bedenleri gmmeye balam olmaldr. nk,
dalarn tepelerinde ok byk kafatas ve kemikler bulunmutur ve
hl da bulunmaktadr. Bu, vadilere ve ovalara [525] inerek her yere
dalm olan dinsiz devlerin [553] bedenlerinin gmlmeden r
m olduunun ve kafataslarnn ve kemiklerinin rmaklar yoluyla
denize srklenmi veya yamurlarla anm olduunun bir iareti
dir. Bylece onlar, bu mezarlarn ok dindar ve kutsal korkuyla etra
fn evirmilerdir ki, bedenlerin gml olduu yerler Latinler tara
fndan ok deerli din yerler olarak adlandrlmtr. Buradan, insan
ruhlarnn lmsz olduu eklindeki evrensel inan kmtr. Bunu
biz Bilimimizin temelinde bulunan evrensel ilkelerimizin ncs
olarak belirledik [337]. llerin ruhlar diimanes olarak adlandrld
Giambattista Vico 235

ve On ki Levha Kanunlarnda anne babasn ldrme (parricide)


maddesinde onlar deiveiparentum olarak konuuldu [526]. Dahas
gmlenin bana bir kazk, gmye iaret olarak dikilmi olmalyd
ki kken olarak bu, topran sradan bir ekilde evrilmesinden ba
ka bir ey olamazd (eski Germenler, Tacitusa gre [6.27] lnn
stnn gereinden fazla toprakla rtlmemesine inandlar. Ger
menlerde l iin duac yle dua eder: Sit tibi terra levis, Senin s
tndeki toprak a uzansn ve Germenlerin bu uygulamas bizim
ayn deti, btn dier ilk barbar uluslar arasnda var olmas gerek
tiini varsaymamza izin verir). Mezar iareti Grekler tarafndan
phylaxveya koruma/gardiyan olarak adlandrld. nk bu basit in
sanlar, mezarn bana konulan destein mezar koruduuna inan
dlar. Cippus, Latincede destee verilen isim, kabir mnsna gel
mekteydi ve Italyancadaki ceppo soyaacnn gvdesi anlamndadr.
Phylax, Grekede phyl hin yani, kabilenin kkeni olmalyd [554] ve
Romallar, evlerinin salonlar boyunca kendi atalarnn heykellerini
dizerek soylarn gsterdiler ve bu diziler stemmata olarak adland
rld (Bu terim, temenden, -ip lik - elde edilmi olmalyd ki, subte-
men giysi rmede kullanlan ip iin kullanlmtr). Hukuk bilginleri,
bu ecere dizilerini daha sonra lineae veya izgiler olarak adlan
drdlar ve bizim zamanmza kadar stemmata aile armalar anlamn
korumutur. Bu gmlm bedenlerle dolu olan ilk topraklarn, aile
lerin ilk siperleri olmas byk olaslkla mmkndr ve Spartal an
nenin olu savaa gittiinde siperi iaret ederek, oluna syledii u
sz: aut cum hoc, aut in hoc, ya bununla ya tabutla geri dn bu
mnda anlalmaldr. Hatt bugn bile Napolide tabut, scudo, kal
kan olarak adlandrlmaktadr ve kabirler tarlalarn zeminidir. Bu tar
lalar ilk ekilen tarlalar olduundan kalkan [veya arma] da hnedan
armacl biliminde tarlalarn zemini olarak belirlenmi, daha sonra
da armalarn zemini olmutur [487].
530. Daha nce, Romal patricilerin quipotest nomine ciere pat-
rem, yani babasnn ismiyle isimlendirilebilen olarak tanmladklar
soyluya iaret ederek babann adm veya evini gsteren Plius kelimesi
de ayn kkenden gelmi olmaldr [433]. Romallarn isimleri ger
ekten de ilk Grekler tarafndan sk sk kullanlm olan baba isim
leridir (patronymics) : rnein Homer, kahramanlar fliiAchivorum,
Akhallarn oullar olarak adlandrr ve ayn ekilde Kutsal Kitapta
flii Isral brani halknn soylular iin kullanlmtr. O hlde, ister
236 iirsel Ekonomi

istemez, kabileler kkensel olarak soylulardan olumusa ehirlerin


de ilkin yalnzca soylulardan olumu olmas gerekir [597],
531. Bylece devler, gmlm llerinin mezarlaryla, kendi
topraklar stndeki egemenliklerini gsterdiler ve bunun dinselle
tirilerek lnn uygun bir yere gmlmesi Roma kanunu olarak ya
sallat [529], Onlar, bunu doru olarak u kahramansal ifadede dile
getirebilmilerdi: Biz, bu topran oullaryz, biz bu meelerden
doduk. Gerekten de, Latinler arasnda ailelerin bakanlarna, stir-
pes ve stipites, aa gvdesi, aa kt denirdi ve onlarn to
runlar, propagines, srgn veya filiz olarak adlandrld. talyancada
bu aileler, legnaggi, soy olarak adlandrld ve Avrupann soylu evleri
ve hemen hemen hepsinin hkim konumda olan aileleri, isimlerini
ynettikleri topraklarndan almlardr. Bu nedenle, Latincede ve
Grekede yerin oullar soylu ile ayn ey demektir ve Latincede
ingenui yerli olanlar, indegenitiveya daha ksa biimiyle ingeniti soy
lular demektir. Kesin olarak, indigenae bir lkenin yerlileri anlamn
dadr. D ii indigetes kahramansal ehirlerin soylular olmas gereken
yerli (native) tanrlar iin kullanlm bir terimdir. nk onlar, tan
rlar olarak adlandrldlar [437] ve Yer onlarn bykannesiydi. Ba
langta ingenuus ve patricius soylu demekti. nk ilk ehirler, yal
nzca soylulardan olumutu ve bu ingenui asl Yerliler (aborigines)
iin kullanlm olmalyd, sanki, bir kkeni olmadan veya kendi
kendine domu gibi bu ifadeye, Greke autochthones kelimesi ta
mamen uygundu. Asl Yerliler devlerdi ve devler terimi uygun ekilde
yerin oullarna iaret etmektedir. Bylece, fabllarn inanl bir
ekilde bize anlatt gibi Yer (Toprak), tanrlarn ve devlerin an
nesidir.
532. Bu konulardan yukarda bahsedilmiti [369-373] ancak, bu
rada yeri geldii iin, Livynin [1.8.5], aklktaki snaklara sn
m olanlar anlatmak iin kulland Romulus ve ona elik eden ba
balar hakkndaki kahramansal ifadesine, yanl anlam yklendiini
gstermek iin bunu tekrar ettik, Romulusa elik eden babalar, yerin
oullaryd. Livy, ilk halklarn kurucularnn kahramansal bir gerek
liini ak bir yalan yapt [561]. Bir yandan Romulus, Albann krali
yet evine sahip olarak tannd [ve bu yzden de soylu veya Yerin o
lu] ve dier yandan da soylularn annesi [Yer] ok haksz bir ekilde
yalnzca erkekleri dourdu. yle ki, onlar, Sabine kadnlarn eleri
olmalar iin alp gtrdler [510], Bu nedenle, iirsel karakterde
Giambattista Vico 237

dnen ilk insanlar asndan bir ehir kurucusu olarak kabul edilen
Romulus [417] Latiumun ilk ehirlerinin -b u ok sayda ehrin
ortasnda o, Romay kurm utur- kurucularna uygun niteliklerle
donanmt [160]. Livynin yukarda ad geen hatasnn bir paras
olarak, o, sma (asylum) vetus urbes condentium consilium, yani
ehirlerin kurucularnn eski bir uzgrs olarak tanmlar [106,
114], Halbuki, basit insanlar olan ehirlerin ilk kurucularnda byle
bir uzgr yoktu fakat inayetin onlara sunduu bir tabiatlar vard.
533. Hayal gc, burada daha byk genslerin drdnc tanr
sn [317], yani, sivil n tanrs olarak alglanan Apolloyu yaratt.
Bylece kahramanlar, Grekler tarafndan kleitoi, grkemli olarak
adlandrld. Kleitoi, zafer anlamna gelen kleostan gelmektedir. Yine
kahramanlar, Latinler tarafndan da silahlarn (veya gcn) ihtiam
demek olan cluerden [556] ve bu nedenle de Junonun, Lucinann
soylu dl iine getirdii sivil ktan dolay inclyti olarak adlandrl
mlardr [513]. Bylece, Urania -H om er tarafndan, iyi ve ktnn
veya tanrsalln bilimi olarak adlandrlan Mz [365, 391] ve Apol-
lo, yani iirsel hikmetin veya kehanetin tanrs [508]- ortaya k
mtr. Onlar, Mzlerin kincisi olan kahramansal tarihin hikayecisi
Clioyu da kavram olmalydlar. Bu ilk tarih tr kahramanlarn ne
silleriyle balam olmalyd. Tpk, kutsal tarihin aile reislerinin (pat-
riark) torunlaryla balam olmas gibi. Bu tarih, ormanda babo
dolaan bir kz olan (ok kt bir yaam iindeki) Defneyi takip
eden Apollo ile balar. Defne, tanrlara yalvarmas sonucu onlarn
yardmyla (tanrsal yinler, resm evlenmeler iin gerekliydi) ayaa
kalktnda bir defne aacna dnr (defne aac, yle bir bitkidir
ki dln belirli olduunu ve bilindiini ifade eder). Ayn anlamda
Latinler, ailelerin ktkleri (stocks) iin stipites kullanrlar ve bar
barln geri dnnde ayn kahramansal cmle geri gelmitir. n
k onlar, soy aac iin ayn kahramansal ifadeyi kullandlar ve kuru
culara, (aa) ktkleri veya kkleri dedikleri gibi, torunlar da
(aa) dallar ve ailelerin soylar olarak adlandrdlar [531], Bura
dan, Apollonun Defneyi takibi, bir tanr eylemidir ve Defnenin ka
bir vahinin eylemidir. Fakat daha sonra bu yaln tarihin dili unu
tulduunda Apollonun takibi ve Defnenin ka apknlk olarak
deerlendirildi.
534. Dahas Apollo, Dianann erkek kardeidir. nk, srekli
akan su kaynaklar, ilk uluslarn dalarn tepesinde kurulmasn
238 iirsel Ekonomi

mmkn klmtr [526 vd]. Bu yzden Apollonun Parnassus Da-


nda taht vardr. Mzler (insanln sanatlar) de orada Hippoc-
rene pnarnn yannda ikamet ederler. Bu pnarn suyu, canere ve
cantare nceden haber vermek anlamna gelen Latince fiillerin anla
mnda olduu gibi, ark syleyen kuularn, kularn su imesini
salad [508], Kehanetler altnda bu kuulardan biri olan Leda iki
yumurtaya gebe kalr, onlardan birinden Helen; dierinden de Cas
tor ve Pollux ikizleri doar.
535. Apollo ve Diana, Latorann ocuklardr. Latere saklamak
fiili buradan gelir (kken olarak condere, condere gentes, condere
regna, condere urbes cmlesindeki anlama sahiptir), talyancadaki
Latiuum ismi buradan gelir. Latona, ocuklarn bir kaynak suyunun
yannda dourmutur [526 vd] ve onlarn doumunda erkekler
(men) yaz yamurlarnda devlerin annesi olan topraktan domu
kurbaalar oldular. nk, bunlar uygun ekilde Yerin oullardr
[370], Bu kurbaalardan biri, Idanthyrsus tarafndan Dariusa gn
derildi [435] ve o, kurbaa olmaldr. Fransz kraliyet armalarnda
grlen ve daha sonra altn zambaklarla deitirilen kara kurba
as deildir; says en stnlk iin kullanldndan -Franszca
trs de srar edilen bir kullanm olarak- kurbaa bir byk kur
baa anlamna gelir ki, bu da topran byk olu ve bu nedenle de
efendisi demektir.
536. Apollo ve Dianann her ikisi de, kknden sklm aa
larla vahi hayvanlan ldren avclardr. Bu aalardan her biri
Herkln sopasdr. Onlar, ilkin bunu kendilerini ve ailelerini sa
vunmak iin (kanunsuz bir hayatn gezginleri olarak, kendilerini ka
arak korumaya daha uzun sre devam edemedikleri iin) ve daha
sonra da yiyecek salamak iin yaptlar. Bu nedenle vergil byle bir
avda kahramanlara ziyafet verdi [A. 1.1.184 vd] ve benzer bir mak
satla Tacitusa gre, [G. 46] eski Germenler ve eleri (kadnlar),
vahileri yakalayncaya kadar pelerini brakmadlar.
537. Apollo, hem insanln hem de insanlk sanatlar olan Mz-
lerin kurucu tanrsdr [534], Bu sanatlara Latinler soylu anlamnda
librales derler [370, 556], Onlardan biri binicilik sanatdr. Bu ne
denle, Pegasus, Parnasus Da stnde szlmtr. nk, Pega
sus (binicilik sanat), soylulua uygundur [488] ve barbarln geri
dnnde soylular, Ispanyollar tarafndan valyeler olarak adlan
drld. Yalnzca onlar at srtnda zrh giyebilirlerdi [d iin], n
Giambattista Vico 239

sanlk (humanity) terimi, humare, gmmek fiilinden gelir (ki bu,


Bilimimizin nc ilkesi olarak aldmz l gmme uygulamasnn
nedenidir [533 vd]) ve btn uluslar iinde en insani zelliklere sa
hip olan Atinallar, Ciceroya gre [L. 2.25.63] llerini gmmekte
ilk sradayd.
538. Son olarak Apollo daima gentir (tpk, bir defne aacna
dnen Defnenin hayatnn daima yeil olmas gibi). nk Apollo,
byk evlerin isimleriyle [433] insanlar kendi aileleri iinde ebed
klar ve o, soyluluun bir iareti olarak uzun salarn takar. Uzun
sa takma deti birok ulusta soyluluk iareti olarak korunmutur.
Persler ve Amerikal Yerliler arasnda soyluluun cezalarndan birinin
onlarn salarndan bir veya birka tel karmak eklinde olduunu
gryoruz. Belki de Gallia comata, Uzun Sal [Transalpine] Gaul,
bu ulusu kuran soylulardan dolay byle adlandrlmtr. nk
kesin olarak, btn uluslarda, klelerin balar tra edilmitir.
539. O hlde, bununla birlikte kahramanlar, snrlar belirlenmi
topraklarda yerletiklerinde ve ailelerini byttklerinde, tabiatn
kendi meyveleri daha uzun sre yeterli olmad. Ancak onlar, devleri
dalarn altna zincirleyen dinin zincirleriyle kendileri iin kurduklar
snrlarn tesinde bolluu aramaktan korktular [387, 503] ve keha
netleri alabilecekleri ak bir gkyz manzaras salamak iin or
manlar atee vermeyi de bu din yoluyla dndkten sonra [391],
topraklarn ekime hazrlama ve belki de, insann beslenmesi iin
faydal olduklarn kefettikleri dikenlerle, yabanglleri arasnda k
zaran buday tanelerini ekmenin uzun, g ve ar grevlerine ba
ladlar. Bunun zerine, ince, doal ve gerekli bir metaforla onlar,
yazn toplanan tabiatn meyveleri olan elmalar tasavvurunu, ayn
ekilde, insan emeinin yazn toplad buday baaklarna uygula
yarak, tahl tanelerini, altn elma baaklar olarak adlandrdlar.
540. Bu iten dolay, ailelerin beslenmesi grevini tayin eden Juno
zerindeki byk zaferi dnlerek btn iirsel karakterlerin en
by ve en anls olan Herkl [iirsel] karakteri kmtr. Hem
gzel hem de gerekli olan baka metaforlarda onlar, topra, srt
pullarla ve klklarla kapl olan (funda ve dikenlerle) kanatl (top
raklar kahramanlara ait olduu iin [488]) daima uyank ve tetikte
olan (ok hzl bir ekilde her yne byyen) byk bir ylan grn
tsnde hayal ettiler. Onlar, bu ylan (dragon) Hesperidesin bahe
sindeki altn elmann bekisi yaptlar. Tufandan sonraki topraktaki
240 iirsel Ekonomi

slaklk nedeniyle, dragonun daha sonra suda domu olduuna ina


nld. Baka bir bakmdan onlar, [topra] bann herhangi biri kesil
dii zaman daima onun yerine bir bakas gelen bir hydra (hydr;
sudan gelen) olarak hayal ettiler. Onun birbiri ard sra deien
rengi vardr. Siyah (yanm toprak), yeil (yaprak) ve altn (olgun
baak). Bunlar, ylann derisinin rengidir. Derisi eskidii zaman
ylan gmlek deitirir. Son olarak, ekimdeki zorluklar bakmndan
toprak, ok gl bir vahi olarak da hayal edildi. Filologlar, Neme-
an aslannn (daha sonra aslan ismi, hayvanlarn en gls olarak
alnmtr) kocaman bir ylan olduunu savundular. Btn bu vahi
hayvan tasvirleri (ylan, aslan), ate pskrr, bu ate de Herkln
orman yakt atetir.
541. Bu farkl hikye [Hesperides, hydra ve Nemean aslan]
zde ayn eye iaret etmekle birlikte Yunanistann farkl blge-
sindendir. Yunanistann baka bir yerinde henz beikteyken ylan
katleden ocuk Herkl hikyesi yaylmtr. Bu hikye, kahramansal
an bebeklik dnemine iaret etmektedir. Yine, baka bir hikyede
Bellerophon, bir ylann kuyruuna, bir keinin bedenine ve alevler
saan bir aslann bana sahip olan Chimaera denilen canavar ld
rr (Bu hikye, topran aalandrmasna iaret etmektedir). Theb-
de ise byk dragonu katleden ve onun dilerini eken Cadmusun
hikyesi anlatlr (Theblilerin, demir kullanmnn kefedilmesinden
nce, topra srmek iin kullanlm olmas gereken sert odundan
yaplm sabann bkl ksmlarna ylann dileri adn verdikleri in
ce bir metaforlar vardr). Bizim yukarda iaret ettiimiz gibi [446];
ve Medusann bandaki ylanlarn [616] ve Merkrn denein
deki ylanlarn [604] topraklarn egemenliine iaret ettiini grece
imiz zaman tam olarak aklayacamz gibi [679] Cadmusun ken
disi de bir ylan olmutur (Eski Romallar, Cadmusa fundus factus
ejd e rle rd i [411]). Bundan dolay, ophisten (ylan) yola karak top
rak kiras, pheleia olarak adlandrlmtr veya ona Herkln tithesi
(onda bir vergi) denilmitir [604], Bizim Homerde okuduumuz,
sekiz krlang ve onlarn annesini yutan ylan, Troy toprann do
kuz yln sonunda Grek hkimiyetine girecei eklinde yorumlayan
falc Calchas hakkndaki hikye de bu anlamdadr [I. 2.299 vd]. y
le ki, Grekler, Truvallarla dvrken bir kartal, bir ylan havada
ldrdnde ve ylan savan tam ortasna dtnde, bu durumu
Calchasn falclyla uyumlu bir kehanet olarak alglamlardr. By-
Giambattista Vico 241

lece, ylanlarn ektii bir (buday) arabas (chariot) iinde Ceres ile
ayn olan Proserpinenin [716] douunu, gsteren heykel yaplm
tr. Bundan dolay da ylanlar, Greklerin madeni paralarnda sklkla
grlr olmutur.
542. Bylece, Zihinsel Szln rneklerinde [145] (bu yeniden
dnmeye deer bir eydir) Faracastoronun Syphltsinde ark
olarak syledii gibi [2.22 vd] Amerikal Yerlilerin krallarnn h
kmdarlk ass yerine, kurumu ylan derisi tadklar grld
[604]. inliler de kraliyet armalarn dragonla doldururlar ve sivil
gcn sembol olarak bir dragon tarlar. Bu Dragonun, [Draco]
Atinallarn kanunlarn kanla yazan Dragon olmas gerekir. Yukarda
yorumladmz gibi [423], bu Dragonun, Perseus tarafndan Gor-
gonun kalkanna ivilenen ylanlarndan biri olmas gerekir. Bu kal
kan, daha sonra Atinallarn tanras Minervann kalkan olmutur
ve kalkana kim bakarsa taa dnmtr. Bu daha sonra, Atinann
sivil gcnn bir hiyeroglifi olarak grlecektir [616], Ezekiel, kita
bndaki Kutsal Yaz (Holy Scripture)da [29.3], Msr kralna, r
maklarnn ortasna uzanm byk dragon unvann baheder, tpk,
dragonlarn, yukarda iaret edildii zere, suda domas gibi ve
Hydramn ismini bu su esinden almas gibi. Japon mparatoru da
parola olarak dragon tayan valyeler birlii oluturmutu; ve bar
bar zamanlarn geri dnnde tarihler bize, yce soyluluu nede
niyle, Viscontinin evine Milanm dukal dendiini anlatr. Bu evin
armasnn stnde, bir ocuu yutan bir dragon bulunur. Bu dragon,
Yunanistann erkeklerini yutan ve soyluluun tanrs Apollo tarafn
dan katledilen Pythondan bakas deildir [553]. Bu hnedan arma
lar, bu ikinci barbarlk dneminin insanlarnn dnce biimi ve ilk
barbarln dnce biimi arasndaki aynlk bakmndan hayranlk
uyandrcdr. Bunlar, ayn zamanda, atei tututuran akmaktan
dan kolyeler takan iki kanatl dragonlar olmaldr. Bu iki dragon, Al
tn Postun (Golden Fleece) iki bekisidir. Bunun tarih nemini, re-
simsel rnekler dzeninde yazan Chiflet anlayamazd. Bu nedenle de
Pietresanta bu tarihin anlalmaz, karanlk olduunu itiraf etti.
543. Yunanistann baz yerlerinde ylan, aslan, Hydray veya
Dragonu [540] ldren Herkld. Baka bir yerde Chimaeray
ldren Bellerophondu [541], yine baka bir yerde derileriyle eitli
renklere brnm topraklar olmas gereken kaplanlar evcilletiren
Bacchustu. Bylece, kaplan ismi bu gl trn hayvanlarna geti.
242 iirsel Ekonomi

Bacchusun arapla kaplam evcilletirme hikyesi, uluslar kuran ky


kkenli kahramanlarn dncesinden uzak fiziksel bir tarihti. Ay
rca, bu tarihin, Bacchusun kaplanlar evcilletirmek iin Afrikaya
veya Hyrcaniaya gitmesi de bu zamanlarla balantl deildi. nk
iirsel Corafya blmnde gstereceimiz gibi [747], Grekler,
dnyada o zamanlarda Afrika ve Hyrcania diye bir yer olsayd bile
bunu bilemezlerdi. Hyrcania ormanlar veya Afrika llerindeki kap
lanlar hakknda da bir ey syleyemezlerdi.
544. Dahas onlar, buday baaklarna altn elma dedikleri zaman
[539] bunlar, dnyadaki tek altn olmalyd. nk, o zamanda me
talik altn hl bulunmamt ve onlar, ham ktleler eklindeki altn
nasl karacaklarn bilmiyorlard. Altn parlatma ve cillama hak
knda ise bir ey sylemeye gerek yok. Ayrca, gerekte, insanlar hl
kaynaklarn suyunu itikleri zamanlarda altn kullanmna hi de
deer verilmezdi. Daha sonra, bu metalin rengi, o zamanlarn en
kymetli besiniyle benzerliinden dolay metaforik ekilde altn olarak
adlandrld. Bu nedenle, Plautus [Pot o f Gold 7\ tahl ambarndaki
altnn saklanmasn dierinden ayrmak iin thesaurum auri demeye
mecbur oldu. Kesin olarak, Job [31.40] da iledii byk eyler ara
snda, budaydan yaplm ekmek yemeyi sevdiinden sz etmitir ve
bizim lkemizin en uzak illerindeki blgelerde, hastalara, ehirlerde
kullanlan incirlerden elde edilen iki yerine budaydan yaplm
ekmek verirler ve hasta insann lm annda olduunu ifade etmek
istediklerinde hasta buday ekmei yiyor derler.
545. Daha sonra, deer verme ve besleme fikrini genileterek al
tn terimini ince yne de uygulam olmallar. Bu nedenle, Homer-
de, Atreus, Thyestesin altn koyununu aldndan ikyet eder [I,
2.106] ve Argonauts da Pontustan, Altn Postu almtr. Bu neden
le Homer, krallara ve kahramanlara polymelos, sr zengini lakabn
takar [I. 2.605, 705; 14.490], Eski Latinlerde de ayn dnceden
dolay babadan kalan miras, pecunia olarak adlandrlmtr. Latin
gramerciler bu terimi sr anlamna gelen pecusian elde etmilerdir.
Eski Germenler arasnda, Tacitusa gre [6.5], gerekten de onlarn
tek varl olan srler ve ifal otlar, en yksek deere sahiptir
(solae et gratissimae opes sun t). Bu det, eski Romallarda da g
rlmtr. On ki Levha Kanunlarnn vasiyetnameler hakkmdaki
maddesinde aka sylendii gibi, babadan kalan miraslar (pat-
rimony) pecunia olarak gemiti. Melon, Greklerde, hem elma hem
Giambattista Vico 243

de koyun anlamna gelir. Belki de bu deerli meyve nedeniyle onlar


bala, melive Italyanlarda elmaya mele dediler.
546. Bu buday baaklar, yleyse, Herkln ilkin Hesperiadan
(veya hasattan) getirdii altn elmalar olmalyd [540]. Gallik Her-
kl, azndan kard bu altnn zincirleriyle, yani buday baak
laryla insanlar balar. Bu ayn zamanda tarlalarn ekilmesinin de ta
rihidir [560], Bylece, Herkl, Tanrs Dis olan hzinelerin aratrl
mas iin elverili bir tanryd. Dis, Ceres (yani tahl) ile ayn olan
Proserpineyi airlerin bize anlatt ller diyarna tayan Pluto ile
ayndr. Onlara gre, dnya vardr. lki, Styx; kincisi, llerin
yatt yer ve ncs sabann at karn alt [714 vd]. Bu Tanr
Dis, zengin olduu iin dites olarak adlandrlr ve zenginler soylu
lardr. spanyollar, soylularna zengin adamlar (.ricos hombres) der
ler ve bizler arasnda da soylular, nceleri benestanti, hli vakti ye
rinde olan eklinde adlandrld. Eski Latinler bizim imdi bir devletin
derebeylii dediimiz eye ditio derlerdi. nk, ekili tarlalar dev
letlerin gerek varln tekil ediyordu ve ayn ekilde Latinler bir
derebeylik blgesini ager olarak adlandrdlar ki o, sabann srebile
cei uygun toprak anlamndadr {aratro agitur). Bylece, Nil nehri
nin Chrysorrhoas (altnla akan) olarak adlandrlmas doru olmal
dr. nk nehir, Msrn tarlalarnn geni bir alanna yaylr. Onun
tamas, haatn bol olmasnn kaynadr. Bylece, Pactolus, Gan
ges, Hydaspes ve Tagus da altn rmaklar olarak adlandrld. nk
onlar da buday tarlalarn verimli kldlar. Vergil, kendisinin de ya
ad kahramansal lk alarda rendii bu altn elmalar zihninde
tutmu olduu iin metaforu geniletti. Aeneasm daha aa dnya
ya tad altn dal yaratt [A. G. 13 vd]. Bu fabl, daha sonra yeri
geldiinde aklayacaz [721], Geriye kalan metalik altn, kahra
mansal zamanlarda demirden daha deerli deildi. rnein, Etiyop
ya Kral Etearchusun, krallarnn adna kendisine birok altn kap
sunan Cambyses bykelisine, onlar, kullanmakta hibir fayda g
remediini ya da onlara ihtiya duymadn syleyerek byk bir li
cenaplkla reddetmesi olduka doaldr [Herodot 2.38; 3.20 vd].
Tacitus [6.5], eski Germenler iin de ayn eyi anlatr. Onun zama
nndaki Germenler tpk sz konusu ettiklerimiz gibi byle eski kah
ramanlard: Onlarn arasnda elilerini ve delegelerini temsil eden
kl kadar ucuz grlen gm kanallar grebilirsiniz. Bylece, Ho-
merde [L. 6.235 vd] kahramanlarn silah deposunun demirden veya
244 iirsel Ekonomi

altndan silahlarla dolu olduunu grrz. nk, ilk dnyada bu


mineraller boldu (Amerikann onun kefi zerine kurulmas gibi).
Bunlar, daha sonra insani para hrs yznden tketildi.
547. Btn bunlardan u byk sonucu karyoruz. Dnya drt
aa blnmtr. Yani altn, gm, bakr ve demir alar. Bu b
lmleme yozlam zamanlarn airleri tarafndan icat edilmiti. n
k, Grekler arasnda ismini altn aa veren bu iirsel altn budayd.
Bu altn an masumluu, yalnzca, Homerde Polyphemusun
Ulyssese anlatt gibi [O. 9.112 vd] maarasnda ayr bir ekilde ve
yalnz eleri ve ocuklaryla yaayan ve bir dierinin iiyle asla ilgi
lenmeyen cyclojA&rm (biraz yukarda grdmz gibi Platon onlar
ailelerin ilk babalar olarak tanr [296, 33 vd, 503]) ar vahiliiydi.
548. iirsel altn hakknda ok fazla ey syledik, btn bunlarla
uyumlu olarak hlen gzlenebilir olan ve nedenleri yalnzca bu ilke
lerle aklanabilir olan iki dete dikkat ekmek faydal olabilir. Birin
cisi ta giyme treninin ortasnda krallarn avucuna altn bir top
[pomo, elma] koyma detidir. Bu aka ereflerini yceltmek iin
kraliyet armalarnda da altn topu (pome, globe) tama geleneiyle
ayndr. Bu gelenein bizim burada farz ettiimiz budayn altn elma
olmasndan baka bir kkeni yoktur. nk burada elmalar, kahra
manlarn topraklarn sahibi olduunu gsteren bir hiyerogliftir (belki
de, Msrllar, [tanrlar Knuphis veya Knefin] azndakini bir yu
murta deil de bir elma olarak belirlemilerdi) ve bu hiyeroglif Roma
mparatorluuna boyun een btn uluslar istila eden barbarlar ta
rafndan alnd. Dier bir det, krallarn evlilik trenleri srasnda
kendi kralie elerine verdikleri altn para detidir. Bu detlerin de
iirsel altn veya szn ettiimiz tahla kadar geri gitmesi gerekir
(nk altn para, Homer tarafndan anlatlan [I .9.146] kahraman
sal uygulamayla uyum iinde elerini evlenme bayla alan eski
Romallarn kahramansal nikh trenlerine iaret eder, coemptione
et farre, karlkl alveri ve ekmek sunma ile) [671]. Jove kule
sinde kilitli tututuu Danaeye (tahl ambar olmas gereken) evlilik
treninin bereketine iaret etmek altn (sars buday) saana al
tnda grnm olmalyd. Bu arpc tartma branice bir cmle
cikte geer: ...ve senin kulelerindeki bolluk {et abundantia in turri-
bus tuis [Psalm 122.7]). Bu varsaym eski Britonlarm detleriyle
dorulanmtr. Onlarda damatlar, evlilik treninin bir paras olarak
gelinlere pasta verir.
Giambattista Vico 245

549. Bu insani kurumlarm doumunda, Greklerin, hayal gcn


den km, daha byk genenn dnce dzeniyle kurumlarm d
zenine uyum salayan tanrlar daha vardr. Birincisi Vulcan, son
ra Satrn (tarlalar ekmek demek olan satiden dolay byle adlan
drlmtr. Bylece de Latinler arasnda Satrn a Greklerin altn
a ile uyum gsterir.) nc olarak Kibele veya Berecynthia (yani
ekilmi topraklar). Kibele bir aslan zerine oturmu olarak tasvir
edilir [402], Kahramanlarn ekime hazrladklar [540] ormanlarla
kapl toprak, tanrlarn bykannesi ve devlerin (uygun ekilde Yerin
oullar olarak adlandrlm olan [531]) de annesi olarak adland
rlr. Bu nedenle Kibele, tanrlarn annesidir (yani, ilk ehirler zama
nnda kendilerine tanrlarn isimleri verilmi olan devlerin annesidir)
ve am aac ona adanr (ilk topraklarda yerleerek ehirler kuran
insanlarn kurucularnn kalclna iaret olarak). Kibele bir tanr
adr. O, Romallar arasnda tanrsal trenlerin tanras Vesta olarak
adlandrlmtr. nk, o zamanda srlm topraklar, dnyann ilk
sunaklaryd [774 vd]. Burada Tanra Vesta, atei ve eski Roma
llarn tahl olan kzl buday bekledii iin iddet dolu bir dinle do
nand. Bylece, Romallar arasnda evlilik trenleri (nuptials^ aqua et
igni, su, ate ve kzl budayla kutsand ve sonra nuptiae confar-
reatae [671] olarak adlandrld. Bu tren daha sonra papazlarla s
nrl kald. nk, ilk ailelerin hepsi papazlardan ibaretti [254] (tp
k, Dou Yerlilerindeki Budist rahiplerin krallklar gibi). Su, ate ve
kzl buday, Roma tanrsal trenlerinde kullanlan elerdi. Bu ilk
topraklar stnde Vesta ilk sunaklarn (ilk buday tarlalar) kutsal
ln bozan [kadnlarn ve eyalarn] irkin karkln uygulayan
dinsizleri Jovea kurban etti. Bunlar, gentil dinlerin ilk kurbanlar
olan ilk hostiae idi. Plautus, onlara Saturni hostiae, Satrnn kur
banlar [191] dedi ve onlar, yalnz olduklar iin zayf olma anlamna
gelen victiden dolay victimae olarak adlandrld (Latincede victus
bu zayflk anlamn korumutur) ve onlar, hostes olarak adlandrld.
nk, bu dinsiz insanlarn hakl olarak btn insan rknn d
manlar olduu iddia edilmiti. Romallar arasnda kurban edilenlerin
aln ve boynuzlarn kzl budayla kaplama deti kald. Vesta ismin
den dolay, Romallar sonsuz atei koruyanlara Vestal (kzkarde)
dediler. Eer, bu ate kazara snerse Gneten yeniden klandrl
mas gerekirdi. nk Prometheus, ilk atei Gneten alarak onu
yeryzne, ormanlar atee vererek topraklar ekime hazrlayan
246 iirsel Ekonomi

Greklere getirmiti [713]. Bu bakmdan Vesta, Romallar arasnda


tanrsal trenlerin tanrasdr. nk, ilk colere veya ekme ilemi
gentillerin dnyasnda topraklarn ekilmesiydi ve ilk klt ise, bu su
naklar ykseltme, ilk atei onlar zerine koyma ve onlar zerinde
yukarda sylendii gibi dinsiz insanlar kurban etme idi.
550. Bu ekilde tarlalarn snrlar sabidendi ve belirlendi [486],
Hukuk bilimcisi Hermogenianus tarafndan da ileri srld gibi
[D. 1.1.5] genel olarak bu blnmenin ve hibir silahl kamusal g
cn olmad ve bunun sonucu olarak hibir sivil kanun otoritesinin
bulunmad bir zamanda, adalete ve iyi inanca duyulan saygy temel
alan insanlarn kaygszca yaptklar bir anlamann var olduu tasav
vur edildi. Ancak, baz topraklarn yerlerini belirleten ve evreleten
korku dolu bir dine ve ilk duvarlar ykselten kanl trenlerine ba
karak bu durumun ar vahi insanlar arasnda var olduu anlal
mamaldr. Keza, filologlar bile duvarlarn, ehirleri kuranlar tarafn
dan sabanlarla iaretlendiini sylerler. Yukarda ortaya karlan dil
lerin kkenlerine dayanarak [428 vd] bunlara, ilkin urtk&r denilmi
olmalyd. Eski urbum (bklm) kelimesi de buradan gelmi olma
ldr. Hatt, belki orbis de ayn kktendi. yle ki, orbis terrae ilkin
bu ekilde yaplan herhangi bir it, tahta anlamndayd. Bu it o ka
dar alakt ki Remus, Romulus tarafndan ldrlmemek iin onun
zerinden atlad ve bylece, Latin tarihilerin naklettii gibi Roma-
nn ilk duvarlar onun kanyla kutsand. Byle bir it, aka bir engel
(siepe) olmalyd (Grekler arasnda seps, ekilmi topraklarn kahra
manlar anlamnda ylana iaret eder [540]. Onun kkeninde mune-
re viam tarlalarn etrafndaki itleri glendirerek bir yol ina etmek
anlamna gelir. Bylece, duvarlar moenia olarak adlandrlmtr,
sanki munia iin ve kesin olarak munire salamlatrma anlamn ko
rudu. itler, ad hl canl kalan, Latinlerin sagmina veya mrver
aac dedikleri bitkilerden olmu olmalyd. Sagmina ismi, ifal ot
anlamnda kullanlmt ve onunla sunaklar sslenirdi. Bu isim, Re
mus gibi onlar inemi olan, lenin kanndan (sanguis) gelmi ol
malyd. Bylece, duvarlarn kutsall ve daha sonra greceimiz gibi
bu otlardan yaplm talar giyen haberciler de, aka eski Romal
elilerin Kapitolde yaptklar gibi, kendilerini bu ifal otlarla ss
lediler. Son olarak, ifal otlarn tayclar olan sava ve bar ka
nunlarnn kutsall, dokunulmazl da buradan gelir. Dolaysyla
da ihlal edildiinde, cezalar koyan bir kanunun bu ksm, o kanunun
Giambattista Vico 247

kutsall olarak adlandrld. te, bizim bu eserde iaret ettiimiz


nokta burada balar. lah inayet, gendenn doal hukukunu her bir
halk iin ayr olarak dzenlemitir. Her halk, kanunlar lah inayetin
dzenlediini anlad zaman, onun herkes iin ortak olduunu ka
bul etti [146], Eer, Latiumun dier insanlar iinde sadece Romal
haberciler bu otlarla kutsanm olsayd bile, Latiumun halk bu
haberciler hakknda hibir ey bilmeksizin ayn deti uygularlard.
551. Bylece, aile babalar, kendi kahramansal aileleri iin, din
yoluyla bir varlk kazandlar. Bunun din yoluyla temellenmesi onlar
iin gerekliydi. Bylece, Julius Scaligerin Poeticasnda gzlemledii
gibi [1] soylularn dinlerinin olmas devam eden bir det hlini ald.
O hlde soylular, kendi yerel dinlerine deer vermedikleri zaman bu,
bir ulusun dnn gl bir iareti olmaldr.
552. Ayn ekilde, filologlar ve filozoflar, ailelerin tabiat duru
munda yalnzca ocuklardan ibaret olduunu zannettiler. Halbuki,
gerekte bu aileler, famuliy de iermiti ve onlara aileler denilmesi
nin asl nedeni de buydu [257, 555], Bu sakatlanm ekonomi s
tne yanl politikalar tesis edildi [522, 585, 662 vd, 1009 vd] yle
ki, bizim ekonomik teoriye uygun bir konu olan famuli halikndaki
tartmamz politikaya geiimize yardm edecektir.
[BLM II] ALELER, FAMULIY& BRLKTE EHRLER
NCELER VE ONLAR OLMAKSIZIN EHRLER DOAMAZDI
553. irkin bir ekilde, eyalarn ve kadnlarn kark olduu bir or
tamda hayatlarn srdrm olan dinsiz devler arasnda ortak olarak
kullanmak iin oklar retildi. Uzun bir sre sonunda (hukukularn
dilini dn alrsak) Grotiusun ahmak ve Pufendorf un terk edilmi
insanlar, Hobbesun iddet dolu insanlarndan kendilerini korumak
iin [179, 338] hatt ar souktan dolay, bazen yerleilmemi yer
lerde kurtulu arayarak gcn bulunduu sunaklara bavurmular
dr. Bunun zerine, aileler toplumunda onlarn birlikteliinden kay
naklanan bir vahilikle doan g, topraklarna tecavz eden iddeti
yok etti ve kendilerini bu iddetten kurtarm sefil yaratklar koruma
altna ald. Jovedan doan veya onun kehanetleri altnda ortaya
kan doal kahramanln stnde, orada, artk, en stn ekilde kah
ramanlk deeri parlad. Romallar, bu kahramanlkta, ncelikle iki
eyi uygulayarak yeryznn btn dier halklar stnde parladlar.
248 iirsel Ekonomi

Boyun eene merhamet etme ve gururunu yenme, Parcere subiectis


et debellare superbos [Vergil A. G. 854],
554. O hlde, yabani durumda vahi ve evcillememi insanlarn
vahi zgrlklerinden insani zellikleri olan bir topluma nasl ge
tii dnmeye deer. nk bu insanlarn, ilkin, evlilik yapm bir
toplum trne ulam olmalar gerektiinden, vahice ehvet d
knlnn uyarmlarna ihtiyalar yoktu ve onlara, ehvet dkn
lnden korunmak iin korku dolu dinlerin sert snrlar gerekliydi
[505 vd], Bylece, evlilik, dnyadaki arkadaln ilk tr olarak k
mt. Homer, Jove ve Junonun bir arada yattna iaret etmek iin
kahramansal arbal bir edayla der ki: Onlar, dostluklarn kutsa
dlar [I. 14.314], Greke arkadalk demek olan philia kelimesi ile
phile, k olmak, sevmek kelimesi ayn kkten gelir ve bu kelime
de Latince filim (olan) kelimesinden elde edilmitir. onya Greke-
sinde philios arkada demektir ve benzeyen seslerdeki bir deimeyle
Grekedeki phyl (kabile) szc kar. Biraz yukarda grd
mz gibi, stemmata kelimesi hukuk konslleri tarafndan lineae de
nilen ve soyu ifade eden ip iin kullanlan kelimeydi [529], te, bu
insani kurumlarn tabiatndan dolay, ortada, sonsuz bir zellik kal
mtr. u byk iyilie kaynaklk eden gerek doal arkadalk
evliliktir: ereflilik, faydallk ve tatllk. Kar-koca doal olarak haya
tn tm baarlarnda ve zorluklarnda ayn kaderi paylarlar, tpk,
seilen arkadalklarn her eye mtereken sahip olmas gibi (ami-
corum omnia sunt communia) ve bu nedenle Modestinus, evlilii,
hayat boyu ayn kaderi paylama ( omnis vitae consortium) olarak ta
nmlar [110].
555. Bu ikinci topluma (baz stnlkleri nedeniyle bu ad ald)
hayatn sonsuz gereksinimlerini karlamak iin ikinci grup katlanlar
oldu [558], Ancak, burada dnmeye deer bir konu vardr. nk
insani topluma ilk katlanlar, din yoluyla ve insan rkn iftlemeye
sevkeden doal bir igdyle oraya srklendiler (bunlarn ilki, din
dar bir motiftir, kincisi ise tam anlamyla medenidir (gentle), soylu
ve marur bir dostluu balattlar. kinci katlanlar, hayatlarn ko
ruma gereksiniminden yola ktklar iin tam anlamyla topluma bir
balang verdiler. Bu snanlar, kahramanlar tarafndan tam bir ko
ruma kanunuyla himye altna alnmlardr. Bu kanunla onlar, hiz
met etme ykmll altnda bir gnlk iiler olarak kendi doal
hayatlarn kahramanlara teslim ettiler. Bylece, (Latinlerin fama,
Giambattista Vico 249

Greklerin pheme dedii) kahramanlarn nnden {fama) dolay te


mel olarak yukarda sylenilen deer kahramanln iki ksmnn
uygulamasn elde ettiler [553], Bylece, Greklerin dnyaca nl
kleos veya zaferi ortaya kt [533], Bu snanlar famuli olarak
adlandrld ve temel olarak ailelerin ismi bu famuliden geldi [257,
552]. Kesin olarak, tufandan nceki devlerden sz eden kutsal tari
hin, onlar nl insanlar diye adlandrmas da bu nden ileri gel
mektedir. Vergil de [A. 4.173 vd] benzer ekilde, Famay bai gk
yznde olan, kanatl (kahramanlara yakan biimde) ve yksek bir
kulede oturmu olarak betimler (kahramanlarn yksekte uzanan
topraklar ve kulenin ats dalarn tepelerine ykselir) [488]. Ay
rca Fama, Truva Savandan nce, sava alannn stnde bir trom
petle (bu, Clionun trompeti olmaldr [533]) ulus kurucular olan
kahramansal tarihin byklerinin isimlerini kutsayarak pleplerin bu
lunduu safn ortasna deil de Grek kahramanlarnn bulunduu sa
fn ortasna uar [I .2.93].
556. ehirler zamanndan nce bu ailelerde famuli bir klelik
kurumu olarak yaad (bu famuli, ehirlerin kurulmasndan sonra
balayan savalarda ele geirilen klelerin habercileriydi. Bu sonraki
kleler, Latinler tarafndan vernae olarak adlandrld. Bundan do
lay, diller ive (vernacular) olarak adlandrld [443]). Kahramanla
rn oullarn, famuihin oullarndan ayrmak iin kahramanlarn
oullarna liberi (zgr) denildi. Fakat bu ayrm bir ey ifade etmedi.
nk, Tacitusun [G. 20] Germenler hakknda dedii gibi (bura
daki ayn deti btn ilk barbar insanlarla ilikilendirebiliriz) efendi
kleden farkl bir incelie henz gelemedii iin bunlar tam olarak
birbirinden ayrlamamt {dominum ac servum nullis educationis
deliciis dignoscas) ve kesin olarak, Romallar arasnda, aile babalar
ocuklar zerinde hkmedici bir yaam ve lm gcne ve ocuk
larn ele geirdikleri mlkiyet zerinde zorbaca bir hkimiyete sa
hipti. yle ki, imparatorlua ait zamanlara kadar, oullarla kleler
arasnda mlkiyet sahipleri (pecilium ) olarak hibir fark yoktu
[582], Fakat kken olarak, liberi kelimesi soylu da demektir. yle ki,
artes liberales, soylu sanatlardr ve liberalis, kibar-soylu anlamn ko
rumutur. Liberalitas ise kibarlk (gentility) anlamn korumutur
[370], Ayn eski kkenden Latinlerin soylu evleri gender olarak ad
landrld. nk, ilk gender yalnzca soylulardan oluturulmutur ve
ilk ehirlerde yalnzca soylular zgrd [597]. Daha ziyade, famuli,
250 iirsel Ekonomi

clientes (yanamalar) olarak adlandrld, kken olarak cluentes, eski


cluere fiilinden gelir ve armalarn nda parlamak demektir (onun
parlakl da cluer olarak adlandrlmtr) nk, onlar ayr ayr kah
ramanlaryla doan armalarn n yanstmlardr. Sonrakiler, ayn
kkten ilkin incluti, daha sonra inclyti olarak adlandrlmtr [553,
562], Eer, ok nl veya parlak olmasalard, onlarn, insanlar ara
snda hibir yeri yokmu gibi dikkate alnmazlard [559],
557. Bylece, yanamalarn (clienteles) ve fefvn ilk belirtileri g
rlr [599 vd, 1057 vd]. Eski tarihlerde, clienteles ve clienerin b
tn uluslara yayldn okumutuk [263], Thucydides [1.104-110!],
Msrda, kendi zamannda bile, Tanisin hanedanlnn, bu ailelerin
oban prensleri olan babalar arasnda blndn anlatr. Ve Ho-
mer, bir kral arks syleyen her bir kahraman arar. Onlar sr o
banln ncelemi olmas gereken insanlarn obanlar olarak be
timler [607, 1058 vd]. lk kez Msrda grlen bu obanlar, hlen
byk lde Arabistanda bulunmaktadr. Bat Yerlilerinde de s
panya Kral V. Charlesm dikkatini ekecek derecede, bu ekilde k
lelerle evrili bu aileler tarafndan ynetilen tabiat durumu da byk
lde mevcuttur. brahimin gentil krallara kar savamas bunun
gibi bir ailede olmutur ve ona yardm eden hizmetileri [ Genesis 14.
14], Kutsal bilginlerin yukarda tartlan vernae ile ok uyumlu
olarak vernculos olarak tercme ettikleri bu maksata ok uygun
olan bir isimle adlandrlmtr.
558. Bu balanglardan, nl Herkl dmnn gerek kkeni
ortaya kar. Bu dmle yanamalarn nexi olduklar sylenir, yani
onlar, soylular iin ekmek zorunda olduklar topraklara bu dmle
balanmlardr. Daha sonra, bu nexi (dm), Romallarn tm ac-
tus legimidyi resmiletirdikleri sivil elde etmeye, mancipatione biim
veren On ki Levha Kanunlarnda grlen temsil bir dm ol
mutur [1030 vd], O hlde, bu noktada onlar, ok mal olanlarn
bulduu bir tr snrl birlii kavrayamadklar gibi, mallarn ihtiya
duyanlar iin daha gerekli olduunu da kavrayamadklarndan dn
yadaki ilk socii (topluluklar) balamtr. Bunlar, hayatlarn kahra
manlarn ellerine braktklar gibi hayatlar pahasna alkonulan top
luluklard. Kahramanlar bu topluluklarn sahibiydi [258f, 721], Bu,
Ulyssesin, Antinius iyi bir sz sylemesine ramen, bu szden ho
lanmayarak topluluun efi olan Antiniusun [yani Eurylochus: O.
101, 438 vd] ban nasl kestiini bize aklar. Ayn ekilde, dindar
Giambattista Vico 251

Aeneas da, bir kurban gerekli olduundan kendi topluluundan Mi-


senusu ldrr. Bu destan paras, bir halk gelenei iinde korun
mutur. Ancak vergil [A. 6.149-189], Roma halknn lml gnlerin
de, airin bizzat dindarln kutsad Aeneas hakkndaki bu hikye
ok kat olduundan ihtiyatla, Misenusun trompet konusunda ken
disine rakip olduunu zannettii iin Triton tarafndan ldrld
n iddia eder. Ayn zamanda Vergil, Sybil tarafndan Aeneasa at
fedilen trenler arasnda Misenusun lmne yer vererek hikyenin
doru anlalmas iin ak imlarda bulunur. nk, alt dnyaya
iniini gerekletirmesi iin Misenusu gmmek zorunda olanlardan
biri de oydu ve bu, Sybilin, lmn nceden haber verdii ak bir
bilgidir.
559. Socii, kahramanlarn yalnzca ilerini, biraz da zaferlerini
paylat ama kazanlarn paylamad. Bu zaferlerle kahramanlar par
lad ve onlar bu nedenle, Grekler tarafndan kleitoi ya da hretli,
Latinler tarafndan inclyti olarak adlandrld [533], (Romallar ve
onlarn ortak (associate) dedii eyaletler arasnda da, kahramanlar
ve onlarn topluluklar arasndakine benzer bir bant vard). Aesop,
aslann arkadal fablnda ilerin bu durumundan ikyet eder
[425]. Eski Germenler arasnda kesin olarak Tacitusun [G .14] bize
anlatt gibi (btn dier barbar insanlar iin benzer bir varsaym
dorulayarak) famulinin, clienerin veya vassallerin bu ilk temel
yemini her birinin kendi prensini koruyaca ve savunaca eklinde
yiitlik ve cesaret dolu eylemlerini kendi prensinin zaferine adaya
caklarn ifade eden bir yemindi. te, bu bizim feodalizmimizin en
etkili zelliidir. Bylece, bu durum, kanunda btn ocuklarn ve
btn klelerin sayld, bir Romal aile babasnn kiilii ve ba
[407] (bu maske ile ayn anlamdadr [1033]) ve ismi altnda [433,
484] getirilmi olmaldr. Bylece, Romallar, kendi avlularnn du
varlarndaki oyuklara yerletirdikleri atalarn temsil eden bstleri,
clypea veya siper, koruyucu ey olarak adlandrdlar ve modern mi
maride, bizim madalyalarn kkenleri [487] hakknda sylediimiz
eyle ayn izgide, bu kalkanlar, madalyonlar olarak adlandrld.
Greklerin kahramansal zamanlarnda, Homer, tamamen doru ola
rak Ajaxin Greklerin kulesi olduunu syleyebildi. Nasl ki Ajax,
Truvallann tm taburuyla yalnz bana arpmsa, ayn ekilde
Romallarn kahramansal zamanlarnda Horatius, yalnz bana kp
r stnde bir Etrsk ordusunu zaptetti. nk Ajax ve Horatius
252 iirsel Ekonomi

kendi kleleriyle yalnzd. Tpk, bunun gibi geri dnm barbar za


manlarda krk Norman kahraman, Kutsal Topraktan geri dnerken
Salernoyu kuatarak Saracenlerin ordusunu datr. Bu nedenle, ilk
eski koruma rneklerinin kahramanlar tarafndan, dnyada fieAer'm
balangcna iaret eden topraklara snm olanlar zerine genile-
tildiinin sylenmesi gerekir. Bu feAerin ilki, kiisel krsal fieflerdi ve
vassaller ilk vades veya tarlalar ekene kadar kendilerine nderlik
eden ve her ne olursa olsun kendi kahramanlarn izlemeye zorunlu
olan aralar olmalydlar {vades terimi daha sonra mahkemede vekil
leriyle grnmek zorunda olan sanklara uyguland). Tpk, vassale
Latincede vas, Grekede bas denilmesi gibi bunlar, feodal kanun
zerine yazan barbar yazarlar tarafndan was ve wassus olarak ad
landrld [1064], Daha sonra, gerek krsal fiefier gelimi olmalyd,
bylece vassaller, ilk praedesve ya mancipestir, mancipes [433] hzi
neye bal olanlar anlamnda uygun bir terim olarak kalmtr
[1065],
560. Ayn ekilde, bizim, daha sonra gelen denizci kabilelerden
farkllatrmak iin i ksm dediimiz ilk kahramansal kolonilerin
kkeninin de buradan gelmesi gerekir [300]. Deniz kolonileri, ba
site, denizi aan ve baka topraklarda gvenlii salayan gmenler
takmyd. nk, koloni terimi uygun olarak yalnzca, hayatlarn
devam ettirmek iin topra ileyen iiler kalabal demekti. Bu iki
tr koloninin tarihleri u iki fablda grlr. (1) En nls Gallik
Herkldr. O, i kolonilerde, iirsel altn olan buday baaklarnn
zincirleriyle (azndan buday tanesi dar kan) insanlarn byk
ounluunu tarlalara zincirler. Ve kendisi nereye isterse oraya gi
denlere nderlik eder [1064]. Bu imdiye kadar hitabet sanatnn bir
sembol olarak alnmtr. Fakat bu fabl, kahramanlarn henz ak
ifadeli dille konuamadklar bir zamanda domutur [401 vd], (2)
Denizci kolonilere gelince, kahramansal Vulcanm kyl Vens ve
Mars denizden ektii, a fablyla anlatlr (daha sonra verilecek
olan genel bir aklama fark [579 vd]). yle ki, Gne onlar tama
men plak bulur (kahramanlarn parlad sivil kta elbisesiz olduk
lar iin) [553] ve tanrlar (kahramansal ehirlerin soylular [437])
tepeden bakarak onlara glerler (soylularn eski Romann fakir ky
lleriyle alay etmesi gibi).
561. Son olarak, snaklar da ilk kkenlerini burada bulmutur.
Bylece Cadmus, bir snak olan ve en eski Yunanistan ehri olan
Giambattista Vico 253

Thebi kurar. Theseus, mutsuzluk suna zerinde Atinay kurar.


nk bu, lah ve insani nimetlere sahip olmayan btn dinsiz gez
ginler iin o kadar uygun bir lakapt ki insani toplum, dini meydana
getirmitir. Romulus, meydanda bir smak aarak Romay kurar
[106] veya daha ziyade yeni ehirlerin kurucusu (iirsel karakter)
olarak, arkadalaryla eski Latium ehirlerinin kendisinden tredii
snak kurumu zerine Romay kurar [160]. Livy, bu balamda bu
kurumu ehirlerin kurucularnn eski bir ngrs olarak tanmlar
[114], Bu tanm onun Romulus hakknda, o ve arkadalar yerin
oullaryd eklindeki yanl yorumunu aklar [532], Livynin cm
lesi gsterir ki, snaklar ehirlerin kkenleridir. Smaklarn snrsz
mlkiyetine sahip olan insanlar, snakta iddetten emin yaarlar.
Bu ekilde her yerde dindarlarn ve gllerin ve orada emniyeti
kuranlarn topraklarna giden dinsiz gezginlerin okluundan dolay
Joveun merhametli, misafirperver ad ortaya kmtr. nk, bu
snaklar dnyadaki ilk misafirhanelerdi ve oraya snanlar ilk e
hirlerin ilk misafirleri veya yabanclardrlar [611]. Herkln birok
ii arasnda Grek tarihi u ikisini korumutur: Birincisi, onun nasl
grnte insan olan fakat alkanlklar bakmndan vahi olan ya
ratklar ldrerek dnyay onlardan kurtard hakkndadr. kincisi,
kirli Aeugean ahrlarn nasl temizledii zerinedir.
562. Bu balantda, gentillerin iirsel hayal gc dier iki byk
tanr olan Mars ve Vens yaratmtr [317]. Mars, sunaklar ve
ocaklar (pro aris et focis) iin ilk ve uygun biimde kavga eden kah
ramanlarn [iirsel] karakteriydi. Bu kavga tr her zaman kahra-
mansald. nk Mars, insanln btn doal yardmlardan mitsiz
olduu zaman mracaat ettii dinler iin kavga ediyordu. Bundan
dolay, din savalar ok kanldr [958], Ahlkszlar, yalandklarnda
dine dnerler. nk onlar, tabiatn onlar zayflattn hissederler
[339]. Bilimimizin ilk ilkesi olarak dini almamz bu nedenlerden
dolayyd [333 vd] imdi Mars, doru olarak, gerek tarlalar iin
savat ve cluerden gelen Romallar tarafndan ilkin clupei sonra da
clypei [533, 556] olarak adlandrlan gerek siperler iin savat
[529, 563]. Tpk, geri dnm barbar zamanlarda otlaklarn ve gizli
aalklarn savunma yerleri olarak adlandrlmas gibi. Bu siperler
silahla yklenmiti, bu silahlar, demir silahlar var olmadan nce, ba
site ular yanm, nokta kadar inceltilmi ac veren yaralar asn
diye keskinlik verilmi silahlardr. Bunlar, demir ular olmayan basit
254 iirsel Ekonomi

mzraklardr. Savata kahramansal idare iin Roma askerlerine as


ker bir ganimet olarak verilmitir. Bundan dolay, Grekler arasnda
mzrak Minerva, Bellona ve Pallas [Athena] [590] ile domutur.
Latinler arasnda quiris (mzrak) ten dolay, Juno, Qurinia; ve Mars
da Quirinus olarak adlandrld. Romulus hayattayken mzrakla s
tn geldii iin lmnden sonra Quirinus olarak adlandrld. Ben
zer ekilde, ciritlerle silahlanm olan Roma halk (Greklerin kahra
man halk olan Spartallarn mzraklarla silahlanmas gibi) tren
meclisinde quintes olarak adlandrld [112]. Fakat Roma tarihinin
bize anlattna gre barbar uluslar, ilkel mzraklarla kavga ederler
mi ve Roma tarihi, bize bunu Amerikan Yerlilerinin kullandklarna
benzer olan praeustas sudes olarak, yani yanan ulu mzraklar olarak
betimler. Bizim zamanmzda soylular, savalarda silahlandklar gibi
turnuvalarda da mzraklarla silahlanrd. Onlar, evvelce bu mzraklar
savata kullanrlard. Bu eit silahn icad tam olarak g fikrinden
gelir, silah uzun yapmak bedeni zarardan korumak iindir. Bunun
zerine, bedene yakn olarak tutulan silahlar daha ziyade vahilerde
grlr.
563. Dnyadaki ilk siper, lnn yakld yerdeki tarlann topra
yd. Bundan dolay, hanedan armacl biliminde siper, armalarn
zeminidir [487, 529], Tarlalarn renkleri gerek renklerdir. Siyah,
Herkln atee verdii yanm alanlarn rengidir [540]. Yeil, yap
raktaki tanenin tarladaki grnmnn rengidir ve bu nedenle, alt
nn metal olarak ele alnmas bir hatadr. nk altn, ayakta duran
tahl tanesinin sarlamasdr. Tahl, olgunlatnda, yeryznn
nc rengini yapmtr [544], Bylece, kahramansal asker dller
arasnda Romallar baakla donatlmlardr. Savata, askerlerin si
perleri ve asker zafer, ilk ilkel besin olan kavrulmu buday anlam
na gelen adordan dolay adorea olarak adlandrlmtr. Latinler, ona
uro yakmaktan gelen adur dediler. Belki de ilk tapnma, dinsel za
manlarda tahln yaklmasna yaplmaktayd. Mavi, aklklarn st
n rten gkyznn rengiydi. Bu nedenle, Franszcadaki bleu (ma
vi), gkyzdr ve tanrdr [482], Krmz, kahramanlarn, tarlala
rnda bulduklar zaman ldrdkleri dinsiz hrszlarn kandr [549,
553], Geri dnm barbarlktan bize kadar gelmi soylu armalarn,
siyah, yeil, altn rengi, mavi ve son olarak krmz renkte birok as
lanla sslendii mahade edilmitir. Bunlar, sonradan armalarn ze
mini olan tahl tarlalar hakknda yukarda ifade ettiimiz eye gre,
Giambattista Vico 255

yine yukarda saylan renklerle, Herkl tarafndan malup edilen


aslann [540] temsil ettii ekilmi topraklar olmaldr. Bu topraklarn
ou karklar olmas gereken vaire doludur. Bu karklardan, Cad-
musun, Monsteri ldrdkten sonra ektii dragonun dilerinden fi
liz veren silahl insanlar kmtr [679]. Bunlarn ou, ilk kahra
manlarn savata kulland mzraklardan yapt itlerle evrilmitir.
Son olarak, ou tarmsal aralar olan trmklarla doludur. Btn
bunlardan dolay neticede, tarmn Romallardan yola karak iddia
ettiimiz gibi yalnz ilk barbar zamanlarda deil, ikinci barbar za
manlarda da soyluluun temeli olduuna inanyoruz.
564. Eskilerin siperleri deriyle rtlrd ve iirlerden rendii
mize gre eski kahramanlar deri giyerdi. Yani avladklar ve ldr
dkleri vahi hayvanlarn postlarm giyerlerdi. Bununla ilgili olarak
Pausaniasta [8.1.5] ince bir pasaj vardr. Orada Pausanias, deri giy
menin Pelasgus tarafndan icat edildiini syler (Pelasgus, Yunanis
tann eski bir kahramandr. Ondan sonra bu ulusun insanlar ilkin
Pelasgianlar olarak anld ve ona Apollodorus [3.8.1] yerli (autoch-
thonous), yerin olu veya baka bir deyile dev der [370]). lk ve
ikinci barbar zamanlar arasnda arpc bir uyum vardr. nk
Dante, [ Cennet, 15.112 vd], kincinin saygdeer yal ahsiyetleri
hakknda konuurken der ki, onlar deri ve kemikle donandlar. Boc-
caccio da [yani, Giovanni Villani 6.69?], onlarn deriye sarmalanm
olarak gittiklerini anlatr. Aile armalarnn deriyle kaplanmasnn ne
deni bu olmaldr. Ba ve ayak derisinin tomar olarak kvrlmas uy
gun biti temasdr. Kalkanlar yuvarlaktr nk temiz ve ekilmi
topraklar ilkin orbes terrarum [550]dur ve Latinler arasnda bu
zellik yaamtr. Latinlerin Clypeusu da yuvarlakt, farkl olarak,
onlarn kabuu, srt ksm keliydi. Her aklk, bir gz mnsnda
lucus olarak adlandrlr. Bugn bile biz, iine k giren evleri gzleri
ak olarak adlandrrz. Gerek kahramansal szck udur: Her
devin lucusn (akl veya gz) vardr sz, mnsn kaybettii
zaman deitirilmi ve bozulmutur. Homere ulat zaman ise
yanl anlamlandrlmtr. nk, her devin bann ortasnda bir
gz olduu mnsna gelmitir. Bu tek gzl devler, ilk demir
ocaklarnda alan Vulcan oldu -yani, Vulcanm atee verdii or
m anlar- ve orada ular yanan mzrakl silahlar olan ilk silahlar mo
da hline getirdi [562], Silahlar fikrinin yaylmasyla Joveun yl
256 iirsel Ekonomi

drmlar demir dvmek oldu. nk Vulcan, Joveun yldrmlarn


gnderdii ak gkyzn grmek iin ormanlar atee vermitir.
565. Bu en eski insani kurumlarn ortasnda domu olan dier
bir tanr Venstr. Vens, sivil gzelliin iirsel karakteridir. Soy
luluk, gzellik ve deer mnsndaki honestas buradan gelir. nk,
bu fikrin dou sras byle olmaldr. lkin, kahramanlara ait olan
sivil gzellik yani soyluluk anlalmaldr. Sonra, doal gzellik gelir.
Bu gzellik, insani duyular tarafndan kavranr. Esas olarak bu g
zellik paralarn nasl ayrt edileceini bilen insanlarn kavramas ve
alglamasyla deil, gzellii iinde bulunduran bir btn olarak be
dendeki uyumu yakalayanlar tarafndan anlalr. Bunun nedeni,
kyllerin ve bakmsz insanlarn gzellik hakknda az ey bilmeleri
veya hibir ey bilmemeleridir. Bu, szn ettiimiz basit ve ilk za
manlarda, krallarn yakkl ve orantl bedenlere sahip olanlardan
seildiinden sz etmeyen filologlarn hatasn gsterir. nk bu
gelenek [252] kahraman soyluluun sivil gzelliine bir atf olarak
anlalmaldr. Son olarak, honestas denilen deer gzellii gelir ki
bu da yalnzca filozoflar tarafndan anlalr. Apollo, Bacchus, Gany
mede, Bellerophon, Theseus ve dier kahramanlarn sahip olduu
gzellik sivil gzellik olmalyd ve belki de onlardan dolay Vens, er
kek olarak da dnlmtr [ift cinsiyetli],
566. Sivil gzellik fikri, onlarn topraklarna snm, grnleri
bakmndan deil de alkanlklar bakmndan vahi olan dinsiz ya
ratklar grdkleri zaman teolojik airlerin zihinlerinde domu ol
maldr [688], Taygetus Dandan irkin ve biimsiz dlleri frlatan
Eski Yunanistann kahramanlar olan bu Spartallarn gtt, sivil
gzellikten baka bir ey deildi. Bu biimsiz dller, soylu olan fakat
resm evlilik yapmam ve bu nedenle bir imtiyaza sahip olmayan ka
dnlar tarafndan dourulmutur. Ayn zamanda, bunlar On ki Lev
ha Kanunlaryla knanm Tibere atlan canavarlar olmaldr [410].
nk, hi de ho olmayan bir ekilde decemviAer ilk ynetimlere
uygun olan kanunlarn azlnda doal canavarlar hakknda bir d
nce vermilerdi. Tabiatta nadir grlen bir ey, ok nadir olmas
dolaysyla canavar olarak adlandrldmdan, kendilerinden etkilen
diimiz kanunlar ok olduunda bile kanun koyucular, nadiren orta
ya kan durumlar hkimlerin ahsi karar verme yetkisine braktlar.
Bylece bunlar, ilk ve uygun biimde sivil olarak adlandrlm
olmaldr (Bunlardan biri, gen kz Philumenamn hamile olduu
Giambattista Vico 257

hakknda yanl bir kanya sahip olan Pamphilusun zihninde vard.


O der ki: aliquidmonstri alunt, yavru, canavar gibi bir eydir [Te
rence: Lady o f Andros 250]). Bylece onlar, Antonie Favrenin Iuris-
prudentiae papinianeae scientid snda ve gsterdii gibi bizim yuka
rda baka bir balantda yorumladmz zere [410], hepsi uygun
biimde konuulmu olan Roma kanunlarn isimlendirmeye devam
ettiler.
567. Bu, Romann lk alar hakkmdaki bilgi yetersizliinden
kaynaklanan salam bir inanla Livynin zihnindeki ey olmal [4.2.
6], Livy der ki, eer soylular connubiumu kyllerle paylasalard
ortaya kan dl, kark (secum ipsa discors) olurdu, yani soylularn
tabiat olan kahramanca tabiat ve pleplerin tabiat olan yabani tabi
atn karm iki trl tabiattan ortaya kan canavarca bir ey olurdu.
Bu iki tr, evlilik yaptnda vahi hayvanlarnki gibi evlilikler ortaya
kard (agitabant connubia more ferarum) [Horace, Satire 1.3.107
vd]. Bu cmlecii Livy, eski bir Annales yazarndan alp cahilce kul
lanyor. nk, sanki kyller, soylularla evlenmi gibi bir mn ve
riyor [vahi evlilikler sona erdi eklinde]. Halbuki plepler, yar yarya
klelik durumunda soylulardan byle bir ey istemiyorlar. Onlarn
istedii ey, evlilik trenlerini resmletirme hakkyd (nk, bu
connubium mnsmdadr). Bu hak, o zamanlarda soylulara tann
yordu [598], Hayvanlar arasnda hibir tr, baka bir ilikiye girmez.
Biz, bu nedenle diyebiliriz ki more ferarum kahramansal mcadelede
soylular tarafndan plepler iin sylenen bir aalama szcdr.
nk plepler, herkese ak olan kehanetlere sahip deillerdi. Onla
rn evlilik trenlerini yasal olarak yapmalar zorunluluu domutu,
hibirisinin belli bir babas yoktu (Roma kanunlarnda iyi bilinen bir
tanmdan dolay [D. 2.4.5], nuptiae demonstrantpatrem, evlilik t
reni babay tantr). Soylular, bu belirsizlie atfen pleplerin, anneleri
ve kzkardeleriyle vahiler gibi ilikiye getiklerini sylemilerdi.
568. Plep Vens [512, 560, 579], tutkulu aka iaret etmedii
iin gvercinlere atfedildi, nk gvercinler, Horacenin [Odes,
4.4.31 vd] onlar degeneres olarak tanmlad ve yine Horacenin
feroces (yrtc) dedii kartallarla karlatrldnda basit kulardr.
Bylece, pleplerin kehanetleri, soylularca sahiplenilen ve Varro ile
Messale tarafndan byk halk kehanetleri denilen kartallarn keha
netlerine ve gkgrlts kehanetlerine gre snrl, zel veya kk
kehanetlerdir [525]. Roma tarihinin aka dorulad gibi plepler,
258 iirsel Ekonomi

soylularn kahramansal kuramlarna baldr [110]. Dier yandan,


kahramansal Vense veya pronuba Vense, soyluluun tanrs
Apolloya da kuular atfedilmitir [533], Kehanet altnda Leda, Jove
tarafndan yumurtalara gebe braklmtr.
569. Plep Vens, plak olarak resmedildi. Halbuki Vens, pro
nuba, yani kuak takmt [512], Burada eski alar zerine olan
fikirlerin nasl arptldn grebiliriz. nk, [plaklk] daha son
ra ehveti tahrik edici olarak kabul edilmitir, gerekte ise, doal bir
tevazuya ve iyi inanl olua iaret eder. te bundan dolay da plepler
arasnda doal ykmllk yaygndr. nk, pleplerin kahramansal
ehirlerde hibir vatandalk hakk yoktur [579]. Bu nedenle de sivil
kanun ve kanunun gerektirdii ilerle bal olmadklarndan, kanun
ykmllklerle snrlandrlm deillerdir. Vense olduu gibi
Graceye* de plaklk atfedilmitir. Latinler arasnda caussa ve gratia
ayn ey demektir. yle ki Graceler, pacta nuda airlerine veya yal
nzca, doal bir ykmllk ieren basit anlamalara iaret etmi
lerdir. Bylece, Roma hukuk bilginlerinin pacta stipulata olarak ad
landrd bu anlamalar, daha sonra, Orta a yorumcular tarafn
dan, kazanlm hak olarak yorumlanmtr. nk yaln anlamalar
anlamak iin art koulmamtr. Stipulatio kelimesi, stipesten elde
edilmemitir (nk, stipe.sin kkeninden stipationun kmas gere
kirdi), zorlayc bir anlamda, buday taneleriyle donanm yapra
ifade etmek iin Latiumun renberlerinin kulland stipuladan elde
edilmitir. Dier yandan, ilk feodal kanun yazarlarnn kazanlm
hak anlamalarn ifade etmek iin, fieflerin resm durumunu da
ifade eden kelimeyle ayn kkten gelen exfestucare kelimesini kul
landklar sylendi. leri srlen bu nedenlerden dolay, gratia ve
caussa iirsel dnemin Latinleri tarafndan da, kahramansal ehir
lerin plepleri tarafndan yaplan anlamalarla ayn mnda anlald.
Benzer ekilde, daha sonra gensier'm doal hukukuna {de iure natu-
raligentium, Ulpian buna humanarunm insani gensleri de ekler [D.
1.1.1.4; 990]) uygun olan anlamalarn gelmesiyle caussa ve nego-
cium ayn eye iaret eder. nk byle bir anlama trnde, i ka
ytlar nerdeyse her zaman anlamalar gvenilir klmak maksadyla
yaplan taahhtler olarak caussaeveya cavissaeveya cautelaedir.

* Yunan efsanesinin gzel kzndan biri (.n).


Giambattista Vico 259

[BLM III] BAST BR RIZA LE BELRLENM


SZLEMELER ZERNE SONULAR
570. Kahramansal uluslarn en eski kanunu, imdilerde basit bir r
zayla belirlendii sylenen szlemelerin tannmazln ieremezdi.
nk bu insanlar, yalnzca hayatn gereksinimleriyle ilgilendiler.
Topladklar rnler yalnzca doal rnlerdi, paray kullanmay he
nz anlamamlard. Konumak iin btn bedenlerini kullanyor
lard. ok kaba ve phecilerdi. Kabalk, cahillikle beraberdi ve bu da
bilmeden aptalca eyler yapan insan tabiatnn bir zelliiydi. Bu ne
denle onlar, iyi inanc tanmadlar ve gerek veya kurgusal fiziksel
deiimle btn hkmlerden emin oldular. Keza deiim, muame
lenin ak iinde ciddi artlarla yapld [1030], Bundan dolay On ki
Levha Kanunlar bal kutsald [6. la]: si quis nexum faciet man-
cipiumque, uti linqua nuncupassit, ita ius esto, Eer bir kimse bir
sze balanrsa veya verdii szden vazgeerse diliyle syledii gibi
balanm olacaktr [433, 1031], nsani kurumlarm sivil tabiatn
dan dolay aadaki gerekler ortaya kar:
I
571. Haldi olarak denilir ki, en eski satma ve satn alma usul takas
tr. Mlk iin yaplan takas, barbarln geri dnnde libellus ola
rak veya feodal szlemeyle kiralanm mal olarak adlandrld. Taka
sn faydas u olmutur. Bir adamn tarlas kendine yetecek kadar
rn verirken dier adamn tarlas dierine gre ok bol rn ver
mekteydi ya da tersi olmaktayd [1071].
II
572. Evlerin szlemeye balanmas olduka kk ve basit ikamet
yeri olan ehirler dneminde yaplamazd. Toprak sahipleri, bu ne
denle, topraklarn bakalarna bina yapmak iin braktlar ve bylece
bedel olarak yer kiras aldlar.
III
573. Topraklarn szlemeye balanmas Latinlerin clientela dedii
emphyteusis ile olmu olmaldr. Gramerciler arasnda yaygn olan
bir tahminle clientes, colentes (kiraclar, topra ileyenler) imi gibi
isimlendirilmitir.
260 iirsel Ekonomi

IV
574. Barbarln geri dn sresince [L7] arivlerde bulduumuz
tek szleme, ikamet etmek veya iftilik iin srekli ya da belli bir
sre iin topraklarn kiralanmasyla ilgili szlemedir.
V
575. Bu belki de, bu emphyteusis [106 7] in neden bir de iuri ivili
(sivil kanun) szlemesi olduunu aklar. Yani, bizim ilkemizle de
iure heroico romanorum. Bu Ulpianm ius naturale gentium huma-
narum dncesini, yani barbar gendenn doal hukukunu ncele -
mitir ve onlardan ayr olarak insani gende rin doal hukukuna zttr.
Ancak bu, Ulpianm zamanndaki Roma imparatorluu dndaki
barbar gende rin hukuku deildir. nk, onlarn kanunlarnn Ro
ma hukuk bilginlerince hibir nemi yoktur.
VI
576. Ortaklk bilinmiyordu. Homerin, Polyphemusun Ulyssese
syledii eyle bize anlatmak istedii gibi cyclop tr detler nede
niyle, her aile babas yalnz kendi ileriyle ilgileniyordu [516],
VII
577. Ayn nedenle, emirnameler veya szlemeler bilinmiyordu. Eski
sivil kanunun kural: Per extraneam personam acquirinemini (Hi
biri, yetkisi altnda olmayan bir kimse tarafndan elde edilemez) [D.
50.17.11 + 123?].
VIII
578. Fakat Ulpiann insani genslerin hukuku olarak tanmlad
kahramansal genslerin hukuku baarld zaman, orada devrimsel
bir deiim oldu. Eski zamanlarda szlemede ift tarafl olarak art
belirlemedike satn alma ve sat szlemesinde, tekrar elde etmenin
garantisi yoktur. imdi bu, bonae fdei, iyi inanca dayal olan anla
malarn kraliesi oldu ve doal olarak arta balanmadan yeniden el
de etme hakk dodu.
[BLM IV] MTOLOJK CANON
579. [iirsel] karaktere geri dnyoruz: Vulcan, Mars ve Vens.
Burada belirtilmelidir ki (bu bizim mitolojimizin nemli bir canom
Giambattista Vico 261

olarak kabul edilmektedir) pleplere iaret eden bu karakterden


ayr olarak kahramanlara iaret eden tanrsal karakter daha var
dr. Vulcan, fovedan Minervay dourtmak iin bir baltayla ban
yarar. Vulcan, Jove ve Juno arasndaki bir kavgada araya girer ve
Jove tarafndan gksel lemin dna atlr ve topal braklr. Mars,
Homerde sert bir azarla Jove tarafndan btn tanrlarn en kt
s olarak adlandrlr ve Minerva ayn iirle [I. 21.403] balantl
olan tanrlar savanda Marsa bir ta atar ve onu yaralar [781] (Bu
Vulcan ve Mars, savata kahramanlara hizmet eden bir plep olmal
dr). Vens (pleplerin doal elerine iaret eden) plep olan Mars ile
beraber kahramansal Vulcann tuzana der. Gne kendilerini
plak olarak bulduu iin, dier tanrlarn alay konusu olurlar
[560]. Buradan Vensn, yanl olarak Vulcann kars olduuna
inanld. Fakat gksel lemde, Juno ile Joveun arasndaki gibi bir
baka evlilik yoktur [511] ve Juno da ksrdr [448], Marsn Ve
nsle zina ettii de sylenmemitir. Ama Vens, Marsn criyesidir
[683]. nk, plepler arasnda yalnz doal evlilikler vard ve bunlar
Latinler tarafndan odalk (criye) olarak adlandrlrd.
580. Bu karakteri akladmz gibi dier n uygun yer
lerde aklayacaz. Plep karakterleri arasnda biz, elmaya (ulaama
yaca yerde olan) ve suya (dudaklarnn ulaaca yerin altndan gi
ren) ulaamayan Tantalusu greceiz [583]. Plep Midas, alktan
lr. nk, onun dokunduu her ey altna dnmektedir [649]
ve plep Linus, Apollo ile yapt bir iirsel yarmada yenilerek tanr
Apollo tarafndan ldrlr [647],
581. Bu ift fabllar veya karakterler kahramansal durumda ge
rekli olmulardr. Plep karakterleri kendilerine ait isimleri olmakszn
kahramanlarnn isimlerini tamlardr [559]. Kahramansal du
rumda plepler, ilk zamanlarda konumann ar fakirliinden dolay
hibir ey sylemedikleri iin farkl ve bazen zt eylere iaret eden
kelimeleri kullanmlardr. Keza, imdiki dillerimizde de bu tr keli
meler oktur.
[K IS IM V ]

[ R S E L P O L T K ]

[BLM I] DNYADAK LK YNETMLER ALTINDAK


RSEL POLTKA EN YAYGIN OLARAK ARSTOKRATK BR
BM NDE DOMUTUR
582. Bu biim altnda [553-569] aileler, kahramanlar tarafndan
kendi inanlar, zorlamas veya korumas altna alman famulhee
kurulmutur [523]. Bu famuli, dnyadaki ilk topluluklard [258,
555, 558], Hayatlar efendilerine balyd. Bunun sonucu olarak ka
zandklar eyler de efendilerine aitti. Kahramanlar, cyclop tr ba
baya ait (paternal) otoriteyle ocuklar zerinde yaam ve lm hak
kna sahiptiler ve onlarn kazandklar eyler zerinde de despota
bir haklar vard [556], Aristotelesin, bir ailenin ocuklarn, baba
larnn canl aralar olarak tanmlad zaman anlatmak istedii bu-
dur [E. 1161b 4]. On ki Levha Kanunlar, snrsz halk zgrl
srecinde bile Roma aile babalarnn haklarnn hem kiiler zerinde
gce sahip olma haklarn hem de onlarn kazandklar zerindeki
haklarn korumutur. Gerekten, imparatorluk zamanlarnda oul
lar, kleler gibi yalnzca bir peculium, zel mlkiyet eidi idi. Yani,
peculium profectlcium [babalarn rzasyla elde edilen]du. En erken
Giambattista Vico 263

zamanlarda babalar ocuklarn kez satma gcne sahiptiler. D a


ha sonra, insani zamanlardaki yumuamayla babalar ocuklarnn
babaya ait gten kurtulmasn istedikleri zaman sat yapar gibi
grndler. Galler ve Keltler, kleler ve ocuklar zerinde eit bir
g belirlediler ve babalarn ocuklarn satma deti Bat Yerlilerinde
de grld. Avrupada ocuklar, Ruslar ve Tatarlar tarafndan drt
kez satlrd. Dier barbar uluslarn babalk otoriteleri veya babadan
gelme (paternal) otoriteleri yoktu. Talem qualem habent cives ro
man!, Roma vatandalarnn sahip olduu gibi [J. 2]! Bu ak yan
llk, bilginlerin bu cmleyi yorumlarken yapm olduu sradan ha
tadan kaynaklanr. nk bu yanllk, Roma halknn yenilgiye u
ratt uluslara atfen hukuk bilginlerinin yapt bir yanllkt. Zafer
hakk dolaysyla tam olarak sivil kanundan yoksun braklan bu
uluslarda yalnzca doal babalk gleri kald. Sonu olarak, doal
kan balar cognation ve doal mlk haklar da bonitary olarak ad
landrld. Doal hkmlere de iure naturaligentium denildi. Ulpian,
daha sonra bunu humanarum olarak zelletirdi [575]. Fakat fet
hedilen uluslardaki btn kurumlar, Roma mparatorluu dndaki
halklar tarafndan, kesin olarak, Romallarn brakt gibi sivil ka
nunlarn devam ettirdiler [11023].
583. Tartmamza dnersek, ailelerin oullar babalarnn l
myle bu zel monarik kuraldan kurtulmulardr, her bir olan bu
kural kendisi iin kabul etmitir. yle ki, her Roma vatanda ba
baya ait gten kurtulduunda Roma kanunu da paterfamilias olarak
adlandrld. Dier yandan famuli, klelik durumunda yaamaya de
vam etmitir. Uzun bir sre sonra, sz konusu insan doal olarak
kendini klelikten kurtarmay gaye edinir aksiyomundan dolay, fa
muli, iinde bulunduu dzenden tedirgin olmaya balad [292],
Tantalusun meyveye (kahramanlarn topraklar zerinde yetien al
tn elmaya) bouna ulamaya almas ve iddetli susuzluunu gi
dermek iin az dolusu suyun dudaklarna gelip geri dnmesinin
nedeni bu olmaldr. Ayrca, Ixionun tekerlei devaml dndrmesi
ve Sisifosun kayay hi durmadan yoku yukar itmesi de bu neden
ledir [719] (Tpk, tan Cadmus tarafndan atlmas ve tepeye ulat
nda onun geri yuvarlanmas gibi ve Latincede vertere terramm. ek
me ilemi iin ve saxum volverenin uzun ve zor bir grevin acl bir
ekilde icra edilmesi anlamnda kullanlmas gibi). Btn bu neden
lerle famuli, kahramanlara isyan etmi olmaldr. Ynetimlerin do
264 iirsel Politik

mas sonucu aileler devletinde, famulitin kahramansal babalara ge


nellikle zorlama sonucu itaat ettiini varsaymamz gereklidir [261],
584. Famulinin isyan sonucu ortaya kan acil durum basks al
tnda kalan kahramanlar, doal olarak, asi famuli okluuna dire
necek ekilde kendilerini bir dzen iinde birletirmek iin harekete
gemi olmaldrlar ve ilerindeki en hiddetli, sert babay byk bir
huuyla kendi balar semilerdir. Bu insanlar, anlam, destek olmak
veya idare etmek olan regereden dolay reges (krallar) olarak adlan
drlmtr. Hukuk bilgini Pomponiusun iyi bilinen szyle ifade
edersek, Kurumlar, kendilerini zorladklar zaman krallklar kurul
du (rebus ipsis dictantibus, regna condita) [D. 1.2.2.11; 1007]; bu
cmle genslerin doal hukukunun lah inayetle kurulduunu akla
yan Roma hukuku doktriniyle korunan bir cmlecii gsterir (ius
naturale gentium divina providentia constitutum) [f. 1.2.11; 328].
Kahramansal kralln douu byle olmutu: Ve babalar ailelerin
egemen krallar olduklar iin onlarn durumlarnn eitlii ve doal
olarak birinin dierine boyun edii cyclojA&rm sert tabiatndan do
lay [296] orada, birok ailenin krallarndan olumu egemen sena
tolar ortaya kt. Onlar, insani anlay veya t olmakszn zel
karlarn patria denen ortak bir karda birletirmilerdi. Res keli
mesinin anlam babalarn karlaradr. Asilzdeler olarak anlan
soylular ilk patriatun veya baba topraklarnn tek vatandalar olma
lyd. Bu anlamda, u gelenei gerek kabul edebiliriz: En erken za
manlarda krallar tabiat tarafndan seilirdi. Bu noktada, Tacitusun
Germany [7]sinde iki altn pasaj vardr. Bunlar, dier ilk barbar
insanlarn tm iin ayn detlerin olduunu varsayma zemini ha
zrlar. lki udur: Onlarn svarileri veya gruplar ans eseri veya bir
nedene dayanarak grup oluturmak yerine, aileler ve klanlardan
olumutur. kincisi udur: Onlarn efleri emrederek deil daha
ok rnek olarak i yaparlar; enerjik ve gze arpcdrlar ve en nde
savarlar, kendilerine hayranlk uyandrarak ynetirler.
585. Yeryzndeki ilk krallarn byle bir tabiata sahip olduunun
delili u olguyla gsterilir: Homerdeki altn bir pasajda gsterildii
gibi, kahramansal airler, insanlar ve tanrlar zerinde tam da byle
bir kralla sahip olan gksel lemdeki Joveu hayal ederler [I. 517],
Orada Jove Thetise, tanrlarn byk gksel konslde belirledikleri
eye zt hibir ey yapmadn aklar. Burada, gerek bir aristok
ratik kral konuur. Bu olay zerine Stoallar, sonradan kadere boyun
Giambattista Vico 265

een bir Jove dogmas kuruyorlar fakat gerekte, Jove ve dier tanr
lar insanlarn ileri hakknda bir divan kurarak zgrce onlar belirli
yorlar. Bizim belirlediimiz pasaj, siyaset kuramclarnn hatal bi
imde Homeri referans gstererek monari olarak yorumladklar
dier iki eyi aklyor. Bu pasajlardan birinde [I. 1.287 vd] Age-
memnon, inat Achillesi azarlar. Dierinde [I. 2.204] Ulysses, Tru-
vay kuatmaya devam edebilmek iin eve dnmek isteyen isyankr
Grekleri ikna eder. Her iki pasajda da, Yalnzca biri kraldr denilir.
Fakat yalnzca bir emredici efin olduu savaa atfedilen her iki pa
saja gnderme yapan Tacitus tarafndan aktarlan [A. 16] bir ilke
udur: "Ynetici olma art bir kiiye mahsus klnmadka itibar
salanamaz (Eam esse imperandi conditionem, ut non aliter ratio
constet quam si uni reddatur). Keza Homer, kahramanlar ismiyle
zikrettii iki iirine kral unvann da ekler. Cenesid teki [36.15 vd]
bir altn pasaj da bununla uyum iindedir, orada Mzler, Esaunun
neslinden olanlar sayarak onlarn hepsine kral derler. Veya daha ok
Vulgate duces (efler), captains (reisler) olarak arr. Tpk,
Pyrrhusun bykelilerinin, Romada birok kraldan oluan bir
senato grdklerini sylemeleri gibi. Gerekten de babalarn ynetim
biimleri deiirken, doal durumdayken sahip olduklar aile gle
rini, yrrlkte olan dzene brakmasn kavramak zordur. nk,
gcn doas onlarn yiitlikle elde ettiklerine mmkn olduu ka
dar az yer vermektedir; ve onlarn kendi kazandklarm korumalar
da pek mmkn deildir [261], Bundan dolay biz, Roma tarihinde
yiitlikle kazanlm olan eyin alaka teslimine katlanamayan g
llk kibirliliini sk sk okuruz ( virtute parta per flagitium amittere).
Btn insani olanaklar arasnda grlmtr ki, sivil hkmetler ya
hileden ya da tek bir adamn zulmnden domamtr [522], Hi
kimse, sivil gcn aile otoritesinden ktn veya sivil durumlarn
(o, ex iure optimo, her zel veya kamusal engelden bamsz olma
anlamnda) istimlak hakknn babaya ait doal mlklerden geldiini
dnmesin [490],
586. Akl yoluyla kurduumuz bu gelime, akla bal olan keli
melerin kkenleriyle arpc ekilde dorulanmtr. nk bu, do-
minium optimum zerinde ya da (Greklerce dikaion ariston denilen)
babalarn engellenmemi mlkleri zerinde [490], Greklerce aristok
ratik denilen ynetim biimlerini kurdu ve G tanras Opstan
ismini alan Romallarn optimatder dedii ynetimler kuruldu [587],
266 iirsel Politik

Belki de bu nedenle Ops, Joveun kars olarak adlandrld (Bundan


dolay Jove optimus olarak adlandrlm olmaldr. nk o, Grekler
iin aristos ve Latinler iin optimus idi). Yani, kendilerine tanrlarn
isimlerini haksz yere koymu olan kahramanlarn egemen dzeninin
kars [437] (nk, kehanetler kanunuyla Juno grleyen gkyz
olarak anlalan Joveun karsyd [511]. O hlde, bu tanrlarn an
nesi Kibeleydi. Kibele, ayn zamanda, soylular anlamndaki devlerin
de annesidir [549]. Daha sonra ehirlerin kraliesi olarak anlmtr
[722], yleyse, optim atef terimi Opstan gelmitir. Zira, btn bu
ynetim biimleri, soylularn gcn korumak iin kurulmutur ve
bu gc korumak iin onlar, iki zel korumay sonsuz zellik olarak
alkoymulardr. Bunlardan biri, kurumlarn korunmas, dieri ise,
snrlarn korunmasdr [981-998], Kurumlarn korunmas altnda,
ilkin ailelerin korunmas gelir. Ailelerin korunmasyla Romallar,
connubiumdan kleleri karan ehrin 309. ylma kadar gelirler
[598], O hlde, hkimliin (magistracy) korunmasyla soylular ky
llerin taleplerine iddetle kar koymulardr. Bunun ardndan pa
pazln korunmas ve son olarak btn uluslarn kutsal sr olarak
kabul ettikleri kanunlarn korunmas gelir [999-1003], Buradan On
ki Levha Kanunlarna gelirsek, soylular Halikarnasl Dionysius
araclyla doruladmz gibi Romay detlerle idare etmilerdir
[10.3] ve sonraki yzylda bu kanun, hukuk bilgini Pomponiusa g
re piskoposlar heyetinde (college) korunmutur [D. 1.2.2.6]. n
k, o zamana kadar bu heyet, yalnz soylulara akt. Dier temel
koruma ise snrlarn korunmasdr. Bununla balantl olarak Ro
mallar, Corinthin yklmasna kadar savata mukayese edilemez bir
adalet gstererek pleplerin asker dzen oluturmalarn ve zafer es
nasnda zenginlemelerini engellemek iin onlara kar ar bir yu
muama gstermilerdir [273-276].
587. iirsel tarihin bu nemli ve byk izi, bebek Joveu yemek
iin arayan Satrn fablnda gsterilmitir. Kibelenin rahipleri bebei
gizlemiler ve alamasnn duyulmasn nlemek iin silahlaryla g
rlt karmlardr. Burada Satrn, kahramansal babalar olan efen
dilerinin tarlalarn sren bir gnlk iileri temsil eden bir famuli
karakteridir. Kendileri iin gda bulabilecekleri tarlalar iddetli bir
zlemle arayan bu Satrn, Joveun babasdr. nk, bu Satrnden
dolay babalarn sivil hkmeti domutur ve Joveun kars olan
Opsun karakterinde ne kmtr [586]. nk Jove kehanetlerin
Giambattista Vico 267

bir tanrs olarak alnmtr ve en nemlileri gkgrlts ve kartaldr


-kars Juno olan- Jove tanrlarn, yani kahramanlarn babasdr.
nk onlar, resm evlenme trenleri altnda meydana gelmi olan
Joveun oullarna inandlar. Juno, annesi yer, yani Ops olan tanr
adr ve bylece onlar tanrlarn ismini almlard. Karsnn annesi
Ops olan Jove insanlarn kral olarak adlandrlr. Yani, aileler duru
mundaki famulkim ve kahramansal ehirlerdeki pleplerin kraldr
[437], Bu iki tanrsal unvan [baba ve kral], sanki Jove insanlarn
babasym gibi, bu iirsel tarihin cehaletine karmtr. Fakat in
sanlar [famuli ve plep], Eski Roma Cumhuriyeti gnlerine kadar,
Livynin dedii gibi, babalarn ismini almazlard (non poterant norni-
ne ciere patrem). nk onlar, evlilik trenleriyle deil doal evlilik
lerden domulardr. Bundan dolay hukuk ilminde u ilke kalmtr:
Nuptiae demonstrantpatrem (evlilik treni babay tanmlar) [433,
567],
588. Bu fabl, Kibelenin veya Opsun rahiplerinin (her yerde ilk
krallklar rahiplerce ynetiliyordu [250]) Joveu gizlemesini anlata
rak devam eder (Latince filologlar, Latium isminin bu gizlemeden
geldiini tahmin ederler ve Latin dili condera regra szc iinde
bu tarihi korumutur [389]. nk, babalar isyankr famuiiye kar
kapal bir dzen kurmulard. Ve bu dzenin srr, siyasi kuramcla
rn arcana im periidedii eyin kaynadr). Onlar silahlaryla grlt
kararak Joveun alamasn Satrnn duymasn nlediler (yeni bir
biimde bir dzen birlii domutur) ve bylece, Joveu korudular.
Ayn ey Platonun karanlkta kalm u kurgusunu aka gsterir
[L. 626A]: Ynetimler, silahlarn birlii zerine kurulmutur. Biz,
buna Aristotelesin savunduu eyi ekleyebiliriz [271], O da udur:
Kahramansal ynetim biimlerinde soylular pleplere kar sonsuz bir
dmanla yemin ettiler ve btn bunlardan dolay, ortada u son
suz zellik kald: Kleler, efendilerinin bedelli dmanlardr. Grek-
ler, bu tarihi -polis (tehir)ten gelen- polemos, sava etimolojisi iin
de korumulardr.
589. Bu balantda Grek uluslar daha byk genslerin onuncu
tanrsn, yani Minervay hayal etmilerdir [317]. Minervanm dou
u vahi ve kaba bir tarzda kurgulanmtr. Sylendii gibi Vulcan,
Joveun ban bir baltayla yarar ve oradan Minerva kar [579], Bu
nunla onlar, kle sanatlarn (bu sanatlar iirsel bir cins olarak Vul
can temsil eder) uygulayan famulkim. okluunun Joveun saltanatn
268 iirsel Politik

zayflatarak ve klterek yktna iaret etmilerdir (Latinler, bu


ifade iin minuere caput, ban yarma demilerdir. nk onlar, so
yut bir ekilde bunu dile getiremediler, somut ba kelimesini kul
landlar). Zira, aile durumunda Joveun ynetimi, monarikti. ehir
devletinde bunu aristokratik hle dntrdler. Dolaysyla, Miner-
vann isminin minuereden elde edildii, ho olmayan bir varsaym
dr. Ayrca bu isim, Minervamn aile devletini ehir devletine dn
trrken en eski iirsel lk adaki Roma kanununda ad geen dev
letin deiimi anlamndaki capitis deminutio ifadesinden de gelmez.
590. Bu fabla [Minervanm doumu] filozoflar sonradan en yce
metafiziksel dncelerini baladlar. Fikirlerimiz Tanr araclyla
bizde oluturulurken sonsuzluk fikri dorudan doruya Tanr tara
fndan bize verilmitir. Fakat dzen, senato iin tercih edilmi La
tin terimiyken, teolojik airler Minervay sivil dzen fikri altnda
temaa ettiler ve belki de bu, filozoflara dzenden baka bir ey ol
mayan sonsuz bir Tanry dndrtmtr. Bylece, ortada ebedi
bir ilke kalmtr. En iyi dzen ehirlerin dzenidir. Bununla birlikte,
Homerde, Minerva daima ayn sfatlarla cenki, dv ve
yamac olarak ikiye ayrlmtr. Ona yalnzca iki kez counselor
denilmitir [I. 5.260; O. 16.282] ve bayku (owl) ile ya (olive)
onun iin kutsal olmutur. nk, bayku ve ya, derin dnceye
dalarak ve lambann nda okuyarak ve yazarak geirilen geceye
iaret etmesinin yan sra daha ok insanln balangcn anlatan ge
ce karanlnda sakl kalm yerlere iaret eder [387], Belki de daha
uygun biimde gizli olarak kendi kanunlarn yapan ehirleri olu
turan kahramansal senatolara iaret etmektedir. Kesin olarak bu,
Greklerin Athena dedii Minervanm ehri olan Atina senatosunda
(meclis yelerinden) Areopagitesin oylarn siyah bir rt altnda
vermesi detinden kalmtr. Bu kahramansal det, Latince condere
leges szcnden gelir. yle ki, legum conditores uygun ekilde
kanunlara emreden senatolara ve legum latores ise kanunlar sena
tolardan eitli insanlardan oluan pleplere tayanlara iaret eder.
Yukarda Horatiusun durumunda bundan sz etmitik [521], Teo
lojik airler, heykellerde ve madalyalarda grnen Hikmet Tanras
Minervay dnmekten ne kadar uzaktlar. Bu heykeller ve madal
yalarda o, daima silahl olarak tasvir edilmitir. Bu nedenle, ayn
Giambattista Vico 269

Tanra, curiada* Minerva idi; Plep topluluunda Palas idi; (rne


in, Homerde [!] babas Ulyssesi ararken dier insanlar dedii
plep meclisine giden Telemachusa nderlik eden Pallastr [O. 2.6
vd, 267 vd; 54 vd, 93 vd, zellikle, 191]). Son olarak savata Bel-
lonayd.
591. Minervanm teolojik airler tarafndan hikmet olarak anlal
dna ilikin yanl inan, u hatadan kaynaklanr: Uluslarn, yne
timden yoksun ya da ok basit bir ekilde ynetildikleri bir zamanda
ynetim tedbiri anlamndaki curadan dolay curia olarak adlandrl-
d sylenmelidir. Bu kelime daha ziyade en eski Grekler tarafndan
kyria (g) biiminde cheir (el veya kol) den elde edilmitir. Latin-
cedeki curia da oradan gelir. Biz, bunlar antikitelerle ilgili iki byk
fragmandan karabiliriz (Kronolojik Tablo ve bu Tablo zerine olan
notlarda zikredildii gibi [77] iyi bir talihle Deni Petau, nce bunu
Grek tarihinde Yunanistann kahramanlar andan nce ve son
olarak da Msrllarn Tanrlar a -bizim burada aratrdmz-
dedii ada yerlemi olarak bulmutur).
592. Bu fragmanlardan biri, Heraklitlerin veya Herkllerin torun
larnn Yunanistann tmne, hatt Atmallarn bulunduu Atticaya
bile daldn; daha sonra, Spartann bulunduu Peloponeze e
kildiklerini anlatr. Sparta, ephoAann denetiminde kanunlar ve sa
valar yneten Heraklitler veya soylular denen Herkln rkndan
gelen iki kraln idaresindeki aristokratik bir ynetimdi. EphoA&r,
halk deil aristokratik zgrln korumalaryd. Krallar Agisi
boarak ldrdler. nk Agis, halkn borlarn silen bir kanun
getirmeye almt. Livy, bu kanuna [32.38.9] optimat&re kar
plepleri tututuran bir ra (facem ad accendendum adversus opti
mates plebem) der. Dier para da soylularn dzeninin dndaki
mirasn paylamna dair vasiyetname uygulamasyd. nceleri bu
dzen iinde soylular, yasal baar salayan kanunla korundular. Ke
za, yalnzca, soylularn dorudan vrisler, baba tarafndan akrabalar
veya soylar bu kanunun kapsamndayd [110]. Daha sonra grle
cei gibi Romada On ki Levha Kanunlarndan nce benzer teeb
bsler olmutur [598]. Nasl ki [Spurius] Cassius, [Manlius] Capi-
tolinus, Gracchi ve Romann dier ileri gelen vatandalar Romann
zavall pleplerin stndeki basky biraz kaldrmak isteyen kanunlar

* Eski Romada bir tr meclis (.n).


270 iirsel Politik

karmaya teebbs ettikleri iin hainler olarak ilan edilmilerse ve


senato tarafndan idam edilmilerse, Kral Agis de ephoAar tarafndan
byle boulmutur. Spartannn ephoAan, Polybiusun dedii gibi
[23.11.4 vd] Lakedaemonun halk zgrlnn muhafzlar olmak
tan ok uzakt. Bylece, Atmallarn (Athena dedikleri Minervadan
dolay byle isimlendirilen) en erken zamanlarnda aristokratik bir
hkmet biimine sahip olmu olmalar gerekir ve Grek tarihi inanl
biimde unu nakleder: Atina optimatder tarafndan igal edildii
zaman Drago orada hkm srd [423]. Bu, Thucydides tarafndan
doruland. Thucydides [Isokratesin Areopagiticus adl eserinde]
bize, ehrin Areopagiteler (meclis yeleri) tarafndan idare edildii
srece, en yce kahramansal deerlerle parladn ve tpk Romann
aristokratik bir ynetimken yapt gibi en deerli teebbslerde bu
lunduunu nakleder (Juvenal [9.101!] Onlara silahl hkimler anla
mnda Marsn hkimleri adn vermitir. Ares, Mars + pege, La-
tincede pagus, bir lke veya onun halk olmasna ramen, Romal
larn dedii gibi Marsn halk demek daha iyidir. nk balangta
halk, silah tama hakk olan soylulardan oluuyordu. Fakat Atina,
halk zgrl taraftar Pericles ve Aristides tarafndan bu yksek
konumundan drlmtr ve Roma, plep savunucular olan Sex-
tius ve Canuleius ile balayan byle bir kadere boyun emitir.
593. Dier byk bir para bize, darya seyahat eden Greklerin,
Curetelerin veya Kibelenin rahiplerinin, Saturniaya veya eski tal
yaya, Girite ve Asyaya yaylmalarn nasl gzlemlediklerini anlatr.
yle ki, her yerdeki ilk barbar uluslar arasnda, eski Yunanistana
dalm Heraklitin krallklaryla uyumlu olan Crete krallklar h
kim olmu olmaldr [25, 77]. Bu Cureteler, bizim yukarda aklad
mz gibi [588] fablda bebek Joveu yemek maksadyla arayan Sa
trne, Joveun alamasn duyurmamak iin silahlaryla grlt ya
pan rahiplerdir.
594. Tartmamza devam edersek ilk comitia curiata, kkenini
bu en eski zamanda ve bu yolda alm olmaldr. Onlar, bizim Roma
tarihinde okuduumuz en eski comitialardr [624 vd]. Onlar, silah
altna alnmt ve din kurumlarla temas etmeye devam ettiler. n
k en eski zamanlarda btn laik kurumlar bu ekilde grnmt.
Livy [21.20.1], bunun Hannibaln iinden getii zamanda Gaulde-
ki meclisler olup olmadn merak eder. Fakat Tacitus, Germany [ 7]
adl eserinde bu meclislerin, sanki tanrlarn huzurundaym gibi si-
Giambattista Vico 271

lahlarm ortasnda duran rahiplerin elinde olduunu syler. Bu tam


anlamyla u durumla uygunluk gsterir: Kanunlarn en stn otori
tesi silahlarn en stn otoritesini izlediinden, cezalar uygulamak
iin kahramansal birlikler silahlanmtr. Genel olarak Tacitus [G.
11 ] Germenlerin btn halk ilerini silah altnda idare ettiklerini ve
bizim az nce belirttiimiz gibi rahipler tarafndan ynetildiklerini
syler. Buna gre, Germenlerin detleri btn ilk barbar insanlarn
detlerinin birbirine benzer olduunu dnmemize izin verir. Ger-
menlerinkinden ok daha eski olarak Msr rahiplerinin krallyla
karlayoruz [605], Ayrca, Satrnia veya eski talyann, Giritin ve
Asyann [591vd] Grekleri arasnda, Curetelerin krallklarn veya
silahl rahipleri ve Latiumun Ouiritelerini buluyoruz.
595. Daha ayrntl olarak sunulan Quirites Kanunu, talyann
kahramansal genslerinin doal hukuku olmaldr. Bu kanun, ius Qui-
ritium Romanorum denilen dier insanlarn tbi olduu kanundan
onlar ayrmak iin yaplmtr. Bu Quirites ad, ahinlerin bakenti
olan Curesten dolay veya Sabinler ve Romallar arasnda yaplm
herhangi bir anlamadan dolay verilmemitir. nk, eer yle ol
sayd, onlara Saturnianm Grekleri iin kullanlan bir isim olarak Cu-
reteler denilmesi gerekirdi. Ve eer, ahinlerin bakenti, Ceres (La
tin gramercilerin dedii gibi) olarak adlandrlm olsayd onlarn,
daha ziyade, Ceriteler olarak adlandrlm olmalar gerekirdi (fikir
lerin arptlmasna dikkat edelim!). Bu isim hibir sivil erefe sahip
olmakszn btn yk tarken censoA&r tarafndan knanan Romal
vatandalara verilen bir isimdi, tpk, kahramansal ehirlerin dou
munda fam ulie rden oluan pleplerde olduu gibi [597], Sabinler,
barbar zamanlarda, fethedilmi ehirler ykldnda ve sa kalanlar
ovalara daldnda ve stn gelenler adna tarlalar ekmeye zorlan
dklarnda pleplerle karmlard -Romallarn ana ehirleri Albay
bile kurtaramadklar bir kader iindeydiler-. Bunlar [fethedilen
komu ehirler] ilk vilyetlerdir ve yle adlandrlmtr: prope vic-
tae, yakn fetihler (rnein Corioli, oray fetheden Coriolanus olarak
adlandrlan Marciustan ismini almtr). Dier yandan, u veya en
uzak vilyetler procul victae, uzak fetihler olarak adlandrld. Ve uy
gun biimde bunlara coloniae deductae denildi. Bu ovalarda ilk i
koloniler kuruldu, yani yukardan idare edilen ve gnlk iiler olan
renber takm [1023]. Halbuki, fakir kyllerin ikamet ettii Ro-
mann aa blgelerindeki u veya en uzak koloniler iin kullanlan
272 iirsel Politik

deductae kelimesi zt anlama sahiptir. nk, onlar, illerdeki dzeni


koruyan ve tarlalarn sahibi olan lordlar bir gnlk iilere dn
tren o blgelerdeki yksek ve gl korunakl yerlerden ynetilmi
lerdi [300, 560]. Bu ekilde, yalnzca sonular gren Livyye gre
Roma, Albanm kalntlar zerinde ykseldi ve Sabinler, Florusun
yorumlad gibi Romal damatlarma, Ceresin servetini, karlm
kzlarn eyizi olarak getirdiler [1.1.14], Bunlar, daha sonra Grac-
chinin tarmsal kanunlarn yapan kolonilerdi. Livy [6.11.8], Romal
pleplerin, soylu kahramansal mcadelede bu ilk kolonilerden nefret
ettiklerini veya daha ziyade onlara gcendiklerini syler. nk on
lar, nihayetinde ayn trden deillerdi ve Roma pleplerini ykseltmek
iin hibir ey yapmadlar -Livy mcadeleyi krklediklerini bile
syler-. Bu ekilde Livy, onlar hakknda bu bo dnceleri sunar.
596. Son olarak Homer, Minervann silahl aristokratik dzeni
iaret ettiini onaylar. Homer orada bize, mcadele srasnda Miner-
vann bir tala Marsn ban yardn (Mars, savata kahramanlara
hizmet eden pleplerin [iirsel] karakteriydi) [579]) ve Minervann
Jovea kar bir suikasta kalktn anlatr [I. 8.374 vd]. Bu, soy
lularn gizli tlerle tiranlk uygulayan bakanlarn drmeleri
aristokratik ynetimden sonradr. Tiranlar ldrenlerin heykelleri
nin dikilmesi bu zamanda tektir. Bunun zerine eer, tiranlar, genel
olarak farz edildii gibi monarik krallar olsayd onlar ldrenler
hain saylrd.
597. Bylece, ilk ehirler sadece emreden soylular tarafndan ya
pld. Fakat kendilerine hizmet edecek birilerine ihtiya duyduklar
iin mterek fayda mnsnda, kahramanlar isyankr yanamalar
nn ounluunu memnun etmekle snrlandrldlar. Bylece kahra
manlar, onlara ilk elilerini gnderdiler. Bu ilk eliler araclyla da
genslerin hukuku hkmedenler tarafndan gnderilmi oldu. Kahra
manlar, onlar iin dnyadaki ilk tarmsal kanunlar saladlar [265].
Bu kanunla onlar glnn yapt gibi verebileceklerinin en azn
yanamalara verdiler [261], Bu kahramanlarn onlara vermek iin
setii, tarlalarn bonitary mlkiyeti idi [604], Bu anlamda Ceresin
hem tahl hem de kanunlar kefetmesi doru olabilir. Bu kanun aa
daki gende,rin doal hukuku tarafndan da uygulanmtr. Mlkiyet
gc izlediinden ve famulmm hayat kendilerine barnak temin ede
rek onlar korumu olan kahramanlara bal olduundan, onlarn
gvenilmez mlkiyeti hem kanuni hem de doru idi. Bu gvenilmez
Giambattista Vico 273

mlkiyete gre, kahramanlarn kendilerine tayin ettikleri sre bo


yunca bu tarlalar kullanabilme hakkna sahip oldular. Bylece, fa-
m uli (hibir vatandalk hakkna sahip olmadan) kahramansal e
hirlerin ilk pleplerini oluturmaya baladlar. Bunlardan biri olan Ac-
hilles, yanllkla Briseisi ald zaman Agememnonun kendisine tp
k byle muamele ettiini syledi. nk o, bu szyle, hibir vatan
dalk haklar olmayan bir gnlk iiye bile yaplmam olan bir
zulme dayandn ifade etmek istemitir [I. 9.648].
598. Bunlar, connubium mcadelesi veren, aba sarfeden Romal
pleplerdi [112], nk, ikinci tarmsal kanunla On ki Levha Ka
nunlarnda soylular tarafndan kendilerine braklan tarlalarn quiri-
tary mlkiyetini kazanmlard. Bizim birka yl nce yaymladmz
Evrensel Kanun lkelerinde gsterdiimiz gibi [Op. 2.580] yine de,
enderin kanunlaryla yabanclarn sivil mlkiyeti olmadndan ve
plepler de henz vatanda olmadklarndan, tarlalar hl vasiyet yo
luyla akrabalarna brakamyorlard. nk, btn akrabalklarn ev
lilik trenleriyle bal ilikiler olduu dorudur (vrisleri, baba tara
fndan akrabalar veya soylar yoktu. Ayrca, onlar vasiyetnameyle
bile tarlalarn veremiyorlard. nk onlar, vatanda deillerdi. By
lece, onlara ayrlan topraklar, mlkiyet adna borlu olduklar soy
lulara geri dnd. Plepler ksa yl iinde, bunun farkna vardklar
zaman connubium hakkn talep ettiler. Roma tarihinin aka ken
dileriyle ilgili olan sefil klelik artlarnda plepler, soylularla evlilik
hakkn istememilerdi. nk, bu durumda Latince connubia cum
patribus denilirdi [987], Onlarn syledii ey, tpk, babalarn yap
t gibi resm evlilik yapma hakkyd. O halde plepler, connubia pat-
rum istediler, evlilikle ilgili temel trenler, Varro ve Messala tara
fndan byk kehanetler denilen kamusal kehanetlerdi, yani baba
larn kehanetler bizimdir dedii kehanetlerdi [525]. Plepler, bu
talepte bulunurken resm evlilik trenlerinin doal ilkesi olan Roma
vatandaln elde etme peindeydiler. Roma vatandalnn doal
ilkesi evlilik trenleriydi. Bu yzden, evlilik hakk, hukuk bilgini Mo-
destinus tarafndan her lah ve insani hakk paylamak olarak tanm
land ( omnis divini et humani iuris communicati), vatandalk hak
kna bundan daha uygun bir tanm verilmemitir [110].'

' Vico bu admlarla bu paragrafta aklanan gre ulamtr. Bunlar M. H.


Fisch tarafndan yazlan u eserde ele alnmtr: Vico ve Roma H ukuku
274 iirsel Politik

[BLM II] BTN YNETMLER, H E R N BAZI, EBED


LKELERNDEN DOMUTUR
599. Bu ekilde, elde edilenleri korumann zorluundan ve sivil ha
yatta aranlan faydalarn tabiatndan dolay, insani sivil kurumlarn
iki tabiat, {ficim sonsuz ilkeleri kurulmutu [260-262]), dnyadaki
ynetimler eit mlkiyetle domutur [266], tr ey ze
rinde, tr kiinin elinde tuttuu tr fef.
600. lk mlkiyet, krsal veya insani EeRerin ilki olan bonitary
mlkiyetiydi [597], (Hotman, barbarln geri dnndeki feodal
kanunlarda onlarn vassaller olarak anldn grdnde armt)
yani onlar, kahramanlarn iftliklerindeki rnlere sahip pleplerdi
[437],
601. kincisi, soylularn, kahramanlarn veya son zamanlarda as
ker denilen silahl //e/ferin quiritary mlkiyetiydi. Kahramanlar si
lahl dzen iinde birletiklerinde, iftlikleri zerindeki egemenlikle
rini korudular. Bu tabiat durumundaki en iyi (optimal) mlkiyet ek
liydi. Cicero, Response o f the Soothsaycrs adl eserinde [7.14] bu
mlkiyet eklinin, yaad dnemin Romasmda ok sayda evde
hl var olduunu savunur ve bunu ister zel ister kamuya ait olsun
gerek herhangi bir engeli olmayan gayrimenkul mlkiyeti olarak
tanmlar [490, 984]. Bunun hakknda Pentateuchun Genesis [47.
26] adl eserinde ok kymetli bir pasaj vardr. Bu pasajda, Mzler,
Yusuf zamannda Msr rahiplerinin kendi tarlalar iin krala vergi
(tribute) vermediklerini anlatr [594]. Ayrca, ilkin, Roma patricile-
rinin de tarlalar zerinde hzineye bir vergi demediklerini dikkat
etmemiz gerekir [6, 19]. Kahramansal uluslar ekillendiinde, bu
egemen zel lciler, doal olarak, ynetimde olan kahramansal dze
nin daha stn olan egemenliine boyun emilerdir (Bunlardan her
birlik, resi olan bir patria olarak adlandrlmt ve bu durum baba
larn faydasna olarak kabul edildi [584]). Bu da yalnzca efendiler
iin zgrlk demekti [105],
602. ncs, tam anlamyla sivil mlkiyettir [istimlak hakk].
Bu mlkiyet tr, yalnzca Kahramanlk ann balangcnda olu
an kahramansal ehirlerin aile babalarnn evvelce, ngrl tanr-

Essays in P olitical Theory presented to George H. Sabine (Ithaca, N. Y.,


1948) sayfa, 80-82, 62-68.
Giambattista Vico 275

sallktan aldklar belli tanrsal feAerin ektii topraklar kapsyordu


[582] (Bu nedenle, aile babalar, famuli durumunda egemenliklerini
kurmulardr ve ehirler hlinde egemen bir dzen altnda birlemi
lerdir). Bylece de, en yksek hkmran olan Tanrnn inayetini
tanyan ve Tanrya boyun een sivil krallklar olmulardr. Bu, lah
inayet tarafndan veya Tanrnn ltfuyla szcklerine, efendi
(majesty) unvan da ilve edilerek, krallklarn Tanrdan aldklarn
aka reten egemen glerin ak bir beyanyla insan zihnine ak
klnmtr. yle ki, eer inayete tapnma gizli kalsayd, bunun doal
sonucu, insanln d olurdu. nk, kadercilerin, nedencilerin
veya ateistlerin ulusu dnyada asla var olmamtr ve dnyann btn
uluslar, bu drt temel dinden gemitir [Paganizm, Yahudilik, Hris
tiyanlk, slm] ve dnya uluslar ngrl bir tanrsalla inanm
lardr [334]. Bun nedenle plepler, kahramanlar zerine yemin etmi
lerdir ve bu yeminler mehercules! mecastor! aedopol! ve mediusfi-
diusf olarak Roma Her kl olan Tanr Fidius ile canlandrlmtr
[658]; kahramanlar ise Jove zerine yemin etmilerdir. nk, y
netici dzenler oluturan kahramanlar, kehanetler nedeniyle Joveun
egemenlii altndayken plepler de ilkin kahramanlarn egemenlii al
tndaydlar (Soylu Romallar, 419. ehir ylndan bu yana plepten
olan borlular zerinde zel hapsetme haklan uyguladlar [115]).
Eer kehanetler izin verseydi, kahramanlar, yetkili sivil memurlar
atarlard, kanunlar yaparlard ve dier egemenlik haklarn yerine ge
tirirlerdi. Eer onlar, saklyor grnselerdi, bundan kanrlard.
Bunlarn hepsi iides deorum et hominum, tanrlar ve insanlarn inan
cdr. Latince implorare fdem szc, yardm veya ilkyardm dile
mek anlamnda bununla ilikilidir. Recipere in fidem, koruma veya
otorite altna almak ve proh dem atque hominum Fdem imploro!
nlemi, talyanlarn insani anlamda dnyann gc dedikleri tan
rlarn ve insanlarn gc, insanlarn davranlar zerine bask yap
mak anlamnda kullanld [523], Sivil glerin byle adlandrld bu
g iin ve bu inan iin yukarda belirtilen yeminler, tanrlara sayg
gstermeyi onaylar. Glnn zayf korumas gereklilii (bu iki
eyde feodalizmin z yatar), bu sivil dnyann dayand ve yne
tildii gtr. Bu gcn merkezi, her sivil krenin de zeminiydi (ya
da toprakl mlkyd). Bu, Grekler (ynetimlerinin madeni parala
rnda [491]) ve Latinler tarafndan (kahramansal ifadelerinde [389,
411]) aklsal olarak anlalmamsa da duyusal olarak hissedilmitir.
276 iirsel Politik

Bugn bile egemen glerin talar bir kreyle evrilmitir, zerine


de kutsal ha sembol konmutur [ 1049]. Kre veya top, efendilerin
sahip olduu topraklar zerindeki hkim glerin yksek egemen
liine iaret eden altn bir elmadr ve bu nedenle ta giyme yininin
ortasnda hkmranlarn sol elinde bulunur [584], Bu demektir ki
sivil gler halkn zn olutururlar. Bu da onun stnde olan ve
ona dayanan her eyi korur. Bu tzn bir ksm, -b ir ksm pro indi
viso veya blmeksizin paylama (fiziksel bir olguda deil de aklda
veya kanunda dierlerinden ayrlan bir ksm iin kullanlan skolastik
ifade)Roma Kanunlarnda her aile babasnn miras (babadan inti
kal eden) substantia patris veya paterna substantia olarak adland
rlr. Bunun altnda yatan neden udur: Egemen sivil gler, tebaa
larnn sahip olduu ey her ne olursa olsun bunu kendi sivil gle
rinin tasarrufu altna almlardr, yani tebaalarn hem kazandklar
hem kendileri hem de yaptklar iler egemen sivil glere aittir ve
ayrca demek zorunda olduklar hara (tribute) veya vergileri de
derler. Tebaalarn topraklar zerindeki egemenlikleri zde ayn an
lama gelmesine karn farkl gr alarndan dolay, ahlki teolog
lar ve halk kanunu hakknda yazan yazarlar buna imdilerde istimlak
hakk derler, tpk bir lkenin krallnn temel kanunlar olarak hki
miyeti belirleyen kanunlar hakknda konutuklar gibi. Bu hkimiyet
kendi topraklar zerinde olduundan, egemen gler, doal olarak,
devletlerinin varln korumaya almazlar. Devletin varlnn te
meli, halkn zel mlkiyetinin zerinde ykselir.
603. Romallar, ieerin bu sonsuz ilkelerinden dolay uluslarn
ykseliini [aklsal olarak] anlamadlarsa [218] da [sezgisel olarak]
hissettiler. Bu, bize kadar gelmi olan bir kk toprak parasna sa
hip km olmalar u formlle gsterilir: Aio hunc fundum meum
esse ex iure quiritium (Quirites Kanunuyla bu topran benim ol
duunu ilan ediyorum) [961]. Bu forml araclyla, topran sa
hipleri iin sivil koruma getirmilerdir ve ehirde onlara mlkiyet yet
kisi vermilerdir. Roma vatandalarnn her biri, pro indiviso veya
blnmemilik denen mlkiyetle, kendi iftliinin efendisidir. Bu ne
denle mlkiyet, daha nce birok delille gsterildii gibi ehri olu
turan halk meclisindeki mzrakl Romallara iaret eden Quirites 'Ka
nunlaryla, ex iure quiritium olarak adlandrlmtr [5944 vd, 624
vd, 1073], Bu, topraklarn ve btn mallarn (topraktan kanlarn
tm) sahipleri olmadnda, kamu hzinesine geri dnmesinin te
Giambattista Vico 277

mel sebebidir. nk, her zel miras (babadan geen) pro indivisio,
ayn zamanda kamu mirasdr. Bu nedenle de zel mlkiyetin yoklu
unda ksmi mlk, konumunu kaybederek, btnn mlk olur. Bu
nun teknik yasal aklamas yledir: zellikle yasal miraslara
(dorudan vrisler yoksa, ikinci derecede vrislerin yasal olarak hak
kazanmasn ifade eder) intikal eden miraslar, gerekte, onlara yal
nzca bir defa gelmesine ramen, bu mirasn yasal miraslara geri
dnd sylenir. nk Roma uluslarnn kurulma srecinde Ro
ma kanunlarn kuranlar, f'ieKcr olarak babadan intikal eden zel mi
raslarn tmn kurdular, tpk feodal kanunlarn ex pacto et provi-
dentias gibi. Feodal kanunlarn hepsi kamu mirasndan (patrimoni)
gelir. Miraslar, anlama (pact7 ve sivil kanunlarn ngrsyle zel
bir sahipten bir bakasna getii gibi zel sahiplerin yokluunda,
geldii kaynaa geri dner. Sylediklerimizin tm, bir elden die
rine geen miraslar hakknda olan Lex Papia Poppaea artyla doru
lanmtr. Bu kanun tam bir su unsuru olarak evli olmayanlara uy
gulanrd. nk onlar, evlilik kurumuyla gelen Romal ismini yay
may ihmal etmilerdi. Eer, vasiyetname yazmlarsa vasiyetleri h
kmsz kabul edilirdi. Dahas onlarn miras brakacaklar akrabalar
olmad da dnld. Her iki halde de isimlerini koruyan mirastan
mahrum kaldlar ve babadan kalan miraslar, bir miras niteliinde
deil de Tacitusun ifadesiyel halka intikal eden hisse olarak herkesin
ailesi olan halka [A. 3.28] tamquam omnium parentem geri dnd.
Bu ifade zerinde ok duran yazarlar, insan rknn ilk babalar, ilk
topraklar igal ettiinde, en eski zamanlardan bu yana, tm ylanl
as cezalarnn nedenlerini bununla ilikilendirirler [389]. Bu igal
etme, dnyadaki btn sahip olmalarn kkeniydi. Daha sonra e
hirlerde birleen bu babalar babaya ait gler dnda sivil gleri
yarattlar ve babadan intikal eden zel miraslarn dnda aerarium
veya kamu hzinesi denen kamu mirasn yarattlar [619 vd]. Vatan
dalarn babadan intikal eden miraslar zel bir sahiplikten, vrisler
niteliinde bir bakasna geebildi. Fakat kamu hzinesine geri d
nerken zel mlk (efendinin klesine balad) peculiuniun eski
orijinal niteliini yeniden kazand.
604. Kahramansal uluslarn oluumunda kahraman airler on bi
rinci byk tanr olan Merkr hayallerinde yarattlar [317], Mer
kr, kutsal assyla (kehanetler iin gerek bir kelime [435]) asi fa-
muliye kanunlar tayan tanrdr [597], Ayn as ile Virgilin bize
278 iirsel Politik

syledii gibi [A. 4.242 vd] Orcustan ruhlar arr (yani Merkr,
airlerin Orcus dedii, kanunsuz bir durumda dalm ve kaybolmu
insanlar kahramanlarn korumas altndaki yanamalar (clients) ol
maya ararak onlarn sosyal hayatn dzenler [688, 717]). As,
bize bir sopay saran bir veya iki ylanl biimde tanmlanr (Bunlar,
[dii] kahramanlar tarafndan famuliye balanan bonitary sahiplie
iaret eden ve bizzat [erkek] kendileri iin saklanan krallk mlkiye
tine iaret eden ylan derileridir [541 vd]. ubuun tepesinde [kah
ramansal] dzenin gayrimenkul hakkna iaret eden iki kanat vardr
[488, 590, 603] ve Merkrn giydii balk da kanatldr (onlarn
yksek ve zgr yapsn dorulamak iin, balk zgrln [efen
diliin] bir hiyeroglifi olarak kalmtr). Buna ilveten Merkrn ar
kasnda da (egemen senatolarda, yerleik tarlalarn mlkiyetine iaret
eden) kanatlar vardr. Dier yandan o plaktr (nk, onun famu-
7/ye tad mlkiyet sivil trenlerden mahrumdur ve tam olarak
kahramanlarn erefi zerine temellenmitir). Tpk, yukarda grd
mz zere Vens ve Gracesin plak resmedilmesi gibi [569],
Bylece, skityada kehanetlere sahip olan ve Iskityann egemen
efendisi olduunu Dariusa anlatmak isteyen Idanthyrsusun kuun
dan dolay [435] Grekler, kahramansal kurumlara iaret etmek iin
kanatlar aldlar ve son olarak ak ifadeli hitabette Romallar btn
kahramansal sivil kurumlarn ve kanunlarn kendilerine bal oldu
unu pleplere gstermek iin u soyut ifadeyi kullanrlar: Kehanet
ler bizimkilerdir [110]. yle ki, ylanlarn ortadan kaldrld Grek
Merkrnn kanatl denei, Msrllarn, Etrsklerin, Romallarn
ve son olarak da ngilizlerin kartal bal assdr (kral ass) [487],
Bu ubuk, Grekler tarafndan kerykeon olarak adlandrlr. nk
o, Homerin kerykes dedii kahramanlarn famulsine tarmsal ka
nunlar tamtr. O, saym emreden Servius Tulliusun tarmsal ka
nununa da girmitir [107]. yle ki, bu kanun altndaki kyller Ro
ma kanunlarnda censiti olarak geer. Merkr, ylanlaryla, tarlarm
bonitary mlkiyetini getirmitir ve ophis, ylan adndan gelen phe-
leia denilen kahramanlara plepler tarafndan toprak kiras olarak
verilirdi [541]. Son olarak, nl Herkln dmn getirmitir.
Bu dmle, insanlar Herkln onda bir toprak vergisini kahra
manlara derler. Plepten olan Romal borlular Petelyan Kanunu za
manna kadar bunu demeye zorunluydular veya soylularn sadk
kleleriydiler. Btn bu konular zerinde daha ileride konuacaz.
Giambattista Vico 279

605. Burada ilve edilmelidir ki, Grek Merkr, Msrllara ka


nunlar veren Thoth veya Merkrdr ve Knef hiyeroglifiyle temsil
edilmektedir. O, ekilmi topraklar anlamna gelen bir ylan olarak
betimlenir [541]. Kahramansal kehanetleri temsil eden, daha sonra
Roma kartallar olan Romulusun ahinleri olan bir ahinin veya kar
taln bana sahiptir [487], Herkl dmnn bir iareti olarak bir
kemerle baldr [558] ve elinde Msrl rahiplerin hkmranlna
iaret eden bir as tar [594], onlarn topraklar zerindeki istimlak
hakknn iareti olarak kanatl bir balk giyer [604]. Son olarak, a
znda bir yumurta tutar. Gerekte bu, rahiplerin Msr topraklar s
tnde sahip olduu istimlak hakkna iaret eden altn elma olmasa
bile Msr blgesini temsil eder. Bu hiyeroglife bakarak Manetho,
dnyann tam bir oluumunu okur [733], Bilginlerin gururu, yle
sama bir hal almtr ki, Athanasius Kircher, Obeliscus pamphilius
adl eserinde bu hiyeroglifin Kutsal lemeye iaret ettiini iddia
eder.
606. Bylece, Merkrn (Afe/cury) adn verdii, dnyadaki ilk
ticaret (com mercd) balar [483], Merkr, daha sonra tccarln
{merdiantry) tanrs olarak kabul edilmitir. lk misyonundan dolay
elilerin tanrs olarak da kabul edilmitir. [Aklsal olmayan] duyusal
bir gerekle, Merkrn tanrlar tarafndan insanlara [geri dnm
barbarln vassallerine] gnderildii sylenir (ilk ehirlerin kahra
manlar olarak adlandrlan tanrlar) [437, 587], Kahramansal ku-
rumlara [488, 604] iaret eden kanatlarn gkten yere umak iin ve
sonra yerden ge uarak geri dnmek iin kullanld dncesi
daha sonradr. Fakat ticarete dnmek iin ilkin tanmaz mallarn ve
ilk mercedes (ilk deme) eitleri iinde en basit veya en doal olan
eide, yani topraklarn retimine sahipti. Benzer ekilde, ilerle ve
mallarla ilgili demeler, renberlerle ilgili muamelelerde hala ayn
ekildedir.
607. Yukardaki tarihlerin tm, Grekler tarafndan hem kanuna
hem de ayra iaret eden nomos kelimesinde muhafaza edilmitir.
nk ilk kanun, tarmsal kanundu [597, 604], Bu kahramanlar za
mannn krallar, insanlarn obanlar olarak adlandrld [557, 1058
vd],
608. Tacitus, hatal bir ekilde, eski Germenlerin pleplerinin k
leler olduklarna inand. nk, kahramansal socim in hayat byle
bir klelikti [552, 582], Tacitusun izah ettii ekilde [6.25], ilk bar
280 iirsel Politik

bar uluslarn plepleri, kahramanlar tarafndan krsal kesime datld


ve orada kendilerine tahsis edilmi tarlalarndaki evlerinde ikamet
ettirildiler ve iftliklerin retimiyle efendilerin geimine gerekli olan
her ne varsa katkda bulundular. Biz buna efendilerinin zaferine hiz
met etmek ve efendilerini korumak ve savunmak yeminini de ekle
meliyiz [559], Eer, bu balantlar tanmlayacak uygun bir isim
ararsak feodalizm teriminden daha uygununu bulamayz.
609. Ayn ekilde ilk ehirler, soylularn dzeni ve plep gruhu
zerine kuruldu. Bu eserde aratrdmz gibi insani sivil kuramlarn
tabiatndan kan ve ebed olan birbirine zt u iki zellik bunu gs
terir: (1) plepler, daima hkmet biimini deitirmek isterler, ger
ekte, bu deimeyi yapanlar da daima onlardr ve (2) soylular, da
ima hkmet biimini olduu gibi korumak isterler. Bylece, her iki
durum, sivil hkmetlerin ekimelerinde, gayretlerini mevcut du
rumu srdrmek iin harcayan optimater olarak adlandrlr, sa
lam ve dimdik durma zelliinden dolay da ikinci zellik, bir devlet
olarak adlandrlr.
610. Burada iki blnme grnd. lki, akll olanlar ve basit in
sanlar (vulgar) arasndadr. nk kahramanlar, krallklar, kehanet
lerin hikmeti zerine kurmulard [250, 365, 521], Bu blnmenin
bir sonucu olarak, kehanetlerden habersiz olanlara profan lkabn
verilmitir. nk kahramanlar veya soylular kahramansal ehirlerin
rahipleriydiler. On ki Levha Kanunlarndan sonraki bir yz yla ka
dar Romallar arasnda varlklarn srdrdler. [586, 999]. Bundan
dolay, ilk insanlar, vatandalktan karldklarnda bir tr aforoz
yntemi kullanlarak kehanetlerden habersiz klndlar. rnein, Ro
mallar arasnda su ve ate yasaklanmtr [957]. Uluslarn ilk plep
leri yabanclar olarak dnlmt [611] ve yabanc bir dine sahip
bir insana vatandalk verilmemesi eklindeki ebedi zellik buradan
gelitir [526]. lk ehirlerde halk tabakas kutsal veya ilah kurum
lar da pay sahibi olmadklar iin ve birok yzyl resm evlilik tren
leri yaplmad iin [567] vulgo quaesiti terimi yasal olmayan o
cuklar iin kullanlagelmitir.
611. kinci ayrm, vatanda ve hostis arasndayd. Host/s, hem
misafir veya yabanc hem de dman demektir. nk, ilk ehirler
kahramanlardan ve smaklarda kabul edilmi olanlardan oluuyordu
(ve btn kahramansal misafirhaneler smak olarak anlalmtr)
[553], Benzer ekilde, barbarln geri dn zamanlarnda, hanclar
Giambattista Vico 281

iin ve askerlerin yeri iin talyancada oste ad ve otel, han iin


ostello ad kald. Bylece, dman anlamnda, Paris, Argosun krallk
evinin misafiriydi. nk o, [iirsel] Helen karakteriyle tems edilen
soylu Argive gen kzlarn kard. Ayn ekilde Theseus, Ariadnenin
misafiriydi ve Jason da Medeanm misafiriydi. Her ikisi de kadnlar
terk ettiler ve onlarla evlenmediler ve bu tutum, imdiki bakmza
gre alaka grnmesine ramen kahramanla zg bir davran
olarak kabul edilmiti. Bu ekilde, Aeneasm dindar olduu da savu
nulmu olmalyd. nk o, Didoyu ifal ettikten sonra terk etmiti
(Aeneasm, Didonun yce gnlllkle sunduu Kartaca Kralln
eyiz olarak, byk bir incelikle kabul etmesi hakknda bir ey sy
lemeye gerek yok). Sonunda Aeneas, kendisine Laviniay nasip eden
kadere boyun eerek, bir yabanc olmasna ramen talyada onunla
evlendi. Bu kahramansal det, Homer tarafndan [I. 9.364-394]
Grek kahramanlarnn en by olan Achillesin kiiliinde sunul
du. Achilles, Agememnonun, evlenmesi iin saban srenler ve o
banlarn bulunduu yedi topran krallk eyiziyle birlikte kendisine
sunduu kzndan birini kabul etmeyi reddetmiti. Achilles, babas
Pelcusun kendisine verecei baba topraklarndan bir kadnla evlen
mek istediini syledi. Ksacas plepler, kahramansal ehirlerde misa
firdiler ve kahramanlara karydlar. Aristotelesten sk sk yaptmz
aktarmalar tekrar edersek [271] kahramanlar, pleplere kar ebed
dmanla yemin ettiler. Ayn blm, bizim iin vatanda ve yabanc
(peregrine) teriminde aka grlr. Yabancy, kendi orijinal ve uy
gun mnsnda bir adamn lke iinde dolamas olarak alrsak,
peragrinus arazi mntka anlamnda ageten gelmise (ager neapo-
litanus, ager nolanus ifadelerinde olduu gibi) bu bakmdan dnya
iinde seyahat eden yabanclar tarlalarda deil de ancak yol stn
deki kamuya ait meydanlarda bulundular.
612. Kahramanlar dnemine zg misafirlerin ne karlan bu
radaki kkenleri, Grek tarihi zerine byk k saar. Grek tari
hinde Sisamllar, Sybaritler (lks ve zevk dknleri), Troezenliler,
Amphipolitanlar, Kalkedonlular, Cnidianlar ve Chianlar kendi lke
lerini yabanclar araclyla aristokratik ynetimden halk ynetime
geirdiler ve onlar, birka yl nce yaymladmz Evrensel Kanunun
lkeleri adl eserimize nihai noktay koydular [Op. 2.564.580]. Ati
nalIlardan Romaya gelmi olan On ki Levha Kanunlar fabl zerine
bu eserin tamamen faydasz olduuna inandracak iki pasajdan biri
282 iirsel Politik

budur [29]. Biz, orada, u balkla De forti sanate nexo soluto


(badan kurtulmu gl ve salam zerine) [1.5] btn mca
delenin soylular ve plepler arasnda olduunu ispat ettik. Latin filo
loglar demiti ki, gl ve salam, boyun eer hle getirilen ya
banclard. Gerekte onlar, isyan eden Romal pleplerdi. nk on
lar, soylulardan tarlalarn kesin mlkiyetini alamadlar. Keza soylu
lar, onlardan geri alnan kralla ait gc elde tuttuklar srece ve
kamuya ait bir tablette, kanunun belirsiz olan haklar belirlenmedike
ve sr olan eyler ak hle getirilmedike ve sabitlenmesi garanti
edilmedike mlkiyet devam edemezdi. Bu Pomponiusun bize sy
ledii eyin gerek anlamdr [D. 1.2.2.6]. Bu nedenle, pleplerin
ortaya kard karklktan dolay, decemviAe oluturmak gerekli
olmutur. Bu grevliler, kendisiyle topraa (glebae addicti, adscripti-
tiive ya censiti [604]) bal olan bonitary mlkiyetin gerek bandan
serbest olarak Servius Tulliusun census altnda [107, 597] ve quiri-
tary mlkiyetin (mzrakllarn mlkiyeti) kurgusal bayla yapya yeni
bir biim vermilerdir ve isyankr plepleri, tekrar boyun edirmi-
lerdir (nceki balkta grld gibi). Ancak, pleplerden olan bor
lular zerinde soylularn zel hapsetme hakknda Petelyan Kanunu-
na [115] kadar eski bir ban izi kalmtr. Bunlar (plepten olan
borlular) tributunaf tahriki altndaki yabanclard. Livynin sekin
szcn kullanrsak [2.1.4] (tahrik, bizim Publilyan Kanunu ze
rine olan notlarmzdan nakledilmitir. Sonu olarak Romal devlet
yaps aristokratik biimden halk olana geti.
613. Romann ilk tarmsal isyanlar zerine kurulmas olgusu
[584 vd], tarihin de syledii gibi Romann yeni bir ehir olduunu
gsterir. ehir, Romulus ve arkadalarnn her yerde hl iddet var
ken ilkin glenip sonra da buraya snanlar kabul ederek, yapsn
yukarda akladmz yanamalardan (clienteles) kurulmutur [263
vd, 556 vd 597], Yanamalarn zor durumlarndan kurtulmalar iki
yzyl srmtr. nk bu sre Kral Servius Tulliusun onlara, ilk
tarmsal kanunlar getirmesinden nceye rastlar [107], Daha eski
ehirlerde bu sre be yla yaylmtr. nk bu ehirler, daha basit
insanlardan olumutur ve Roma ok planl bir ehir trdr. Bu
nedenledir ki Roma, Latiumu, sonra tm talyay en sonunda da
dnyay kendine boyun edirmitir. nk, onlarn kahramanl

* Halk savunan makam (.n).


Giambattista Vico 283

dier Latin ehirlerin kahramanlndan daha genti. Romallarn


kahramansal tarihlerini halk dilinde yazmalarnn temel sebebi de
budur. Bunun zerine, Grekler kendi fabllarn yazmlardr [158],
614. Bizim iirsel politikann ilkeleri zerine dndklerimizin
ve Roma tarihinde betimlenmi olarak grdklerimizin tm, arpc
biimde u drt kahramansal karakterle dorulanmtr: lki, Orphe-
usun veya Apollonun liri, kincisi Medusamn ba, ncs Roma
denekleri (fasces) ve sonuncusu Antacusla Herkln mcadelesi.
615. Lir, ilkin, Grek Merkr tarafndan icat edildi. Tpk, ilk ka
nunun Msr Merkr tarafndan icat edilmesi gibi. Bu lir Merkre
sivil n veya soyluluun tanrs olan Apollo tarafndan verilmitir
[533]. nk kahramansal ynetimlerde soylular, kanunlar uygula
dlar ve bu lir ile Orpheus, Amphion ve kanunlarn bilgisini reten
dier teolojik airler, Yunanistann insancln (humanity) temel
lendirdiler. Daha sonra bunu geni ekilde inceleyeceiz [647, 661].
yle ki, lir tellerin birlii veya babalarn gleriydi, ondan zel gce
ve iddete btnyle bir son veren sivil g denen halk gc olu
turulmutu [523], O halde, tam olarak, airler tarafndan kanun, lyra
regnorum, krallklarn liri olarak belirlendi. Krallklar altnda o za
mana kadar uyumlu hle getirilmemi olan babalarn aile krallklar
uyumlu hle getirildi. nk onlarn hepsi, Polyphemusun Ulyssese
dedii gibi aileler durumunda izole olmu ve blnmt [516]. Bu
anl tarih daha sonra ge ykseltildi ve Lyre, takmyldz altnda
tasvir edildi. rlanda Krall, ngiliz kralnn armasnn stnde bu
lunan kendi krallk kalkan zerinde bir arp tar. Filozoflar, daha
sonra bunu Gnein sferlere verdii bir uyumu belirtmek iin kul
landlar. Halbuki, Apollonun arp almas yeryznde olmutu. Eer
biz, Pythagoras o zamana kadar suland gibi bir sahtekr olmak
yerine bir teolojik air ve ulus kurucusu olarak alrsak, onun bu al
gy (arp) duymaktan ziyade alm olmas gerekirdi.
616. akaklarnda kanat bulunan Medusamn bana eklenen y
lanlar, babalarn aileler devletinde sahip olduu yksek aile mlkleri
dir. Bunlar, daha sonra sivil mlk edinme hakk yaplmtr. Bu ba,
Romallarda olduu gibi ilk uluslarn ordular (yani silahl birlikleri)
arasnda seyircilerin ta atmas eklindeki korku dolu cezalar uygu
layan Minervanm tuttuu kalkanla ayn olan Perseusun kalkanna
ivilenmitir. Bu ylanlardan biri kendi kanunlarn kanla yazd sy
lenen Dracodur. nk Atinallar (Athena, [Grek] Minerva olur),
284 iirsel Politik

optimatdev tarafndan igal edildikleri zaman silah kuanmlard


[542], Hiyerogliflerle yazan inliler arasnda da yukarda grd
mz gibi, dragon, sivil gcn iaretidir [423],
617. Roma denekleri (fasces), litui ya da aileler devletindeki ba
balarn denekleridir. Keza, bu babalarn birinin elindeki byle bir
sopa {litui) iin as kelimesi anlam ykl olarak Homer tarafndan
kullanlmtr [I. 18.557] ve baba, kral olarak adlandrlmtr. Dnya
tarihini ieren Achillesin kalkan hakkndaki Homerin tanm bu-
dur. Bu pasajda, daha ilerde genie grlecei gibi ehirlerin dev
rinden nce ailelerin devri yer alr [683]. Kehanetlerin bu litui ile
alnmasndan sonra babalar, yukarda grdmz gibi On ki Lev
ha Kanunlarnda geen dinsiz oullarn yapt gibi ocuklarna
nceden dzenlenmi cezalar uyguladlar [526], O hlde, bu de
nekler veya sopa {litui) birlii, bizim burada tarttmz sivil gcn
oluumuna iaret eder.
618. Son olarak, Herkl (Heraklitlerin ya da kahramansal ehir
lerin soylularnn bir karakteri olan), Antaeus (isyankr famulkim bir
karakteri olan)la mcadele eder ve onu yendiinde havaya kaldrr
{famulmm ykseldiklerde kurulan ilk ehirlere geri dnmesine n
derlik ederek) ve topraa balar. Dm denilen Grek oyunu bura
dan gelir. Herkl bu dmle kahramansal uluslar kurmutur ve
yine onunla plepler soylulara onda bir vergi demilerdir. Bu vergi
eidi aristokratik ynetimlerin temel kurumu olan [5] census [ver
gi] olmaldr. Bundan dolay, Servius Tulliusun censusu altndaki
Romal plepler nexi veya soylularn kleleriydi (bonsmen) ve Taci-
tusun bize syledii yemin, eski Germenlerin prenslerine ettii ye
mindi [6.14], Onlar, savata kendi masraflarn demek adna zorla
askere alman vasseller olarak soylulara hizmet etmekle ykmlyd
ler. Roma plepleri, halk zgrl olduu farz edilen ey altndaki
bu grevden hl ikyetidir. Dolaysyla, ilk vergi deyenler {assi-
du) de bunlar olmalydlar. nk bunlar, kendi masraflarn de
mek pahasna {suis assibus militabant) savamlard, kiralk askerler
deillerdi ama ok kat bir zorunluluun askerleriydi.
[BLM III] C E N SU Sm VE HZNENN KKENLER
619. Plepler, ar faiz yznden ve soylular tarafndan tarlalarn sk
sk gasp edilmesiyle bask grmeye devam ettiler. yle bir noktaya
gelindi ki, bu srecin sonunda pleplerin savunucusu [Marcius] Phi-
Giambattista Vico 285

lippus alenen kamuya yle haykrd: Romada saylm olan nitelikli


yz bin vatanda arasnda blnmesi gereken tarlalarn tmn
iki bin soylu sahiplenmitir. Tarquinius Superbusun kovulmasndan
sonraki krknc yldan balayarak ve onun lmyle iyice rahatlayan
soyluluk, mutsuz pleplere yeniden kstaha davranmaya balad. O
gnlerin senatosu pleplerin kamu hzinesine vergi (census) deme
sini gerektiren bir dzen uygulamaya mecbur oldu. Onlar bu vergiyi
evvelce soylulara zel bir ekilde demilerdi. Bu zamandan beri
census, Roma tarihinde yeni bir hret kazand. Livyye gre [4.8.7]
soylular, onlarn asletini deersiz bir ey olarak alan censusun ida
resini hor grdler. Fakat Livy, unu anlamakta baarsz oldu: Soy
lular censusu, Servius Tullius tarafndan takdir edilen efendice z
grln temel kurumu olan ve zel olarak kendilerine denenen
vergi olmad iin istemediler. Keza, Livy de btn dier otoriteler
gibi, Servius Tulliusun, censusun halk zgrlnn temel kurumu
olduu eklindeki yanl etkisi altndayd. nk kesin olarak, ilk
yldan beri konsller tarafndan uygulanm olan sansrden daha b
yk bir aslet nfuzu yoktu. Bu tarzda soylular, kendi hrs dolu ent
rikalaryla sonradan halk zgrlnn temel kurumu olan censusu
kurmaya kalktlar. yle ki, tarlalarn hepsi, Philippus zamannda
onlarn eline dtnde, bu iki bin soylu o zaman saylm olan
dier yz bin vatanda iin vergi (tribute) demek zorunda kald
(Tpk, Spartada btn topraklarn birka kiinin eline gemesi gi
bi). Hzinede, censusun ekilmemi durumdaki tarlalarnn soylular
tarafndan gayriresm, gizli olarak hileyle ele geirildiini gsteren
bir kayt olduu iin bu tarlalar, ekim iin eski usulde pleplere pay
edilmiti. Eitsizlikten dolay, Romal plepler arasnda byk alkan
tlar ve isyanlar olmutu. Bunlar, ihtiyatl bir ekilde, Fabius tara
fndan bastrld. Bu durum, ona Maximus ismini kazandrmt. Fa
bius, btn Roma halknn senatrler, valyeler ve plepler olmak
zere snfa ayrlmasn emretti. Vatandalar zenginliklerine ve
varlklarna gre bu snflarda yer alacakt. Bu, plepleri teselli etti.
nk yalnzca soylular ihtiva eden ve onlarn hepsinin egemenliini
savunan nceki senatoryal dzene o vakitten beri varlkl plepler de
dhil edildi ve bylece btn sivil erefleri ieren meru bir yol
pleplere de ald.
620. Servius Tulliusun censusunun halk zgrlnn temel ku
rumu olmas geleneine yalnzca bu ekilde hak verilmitir. nk,
286 iirsel Politik

bizim Publilyan Kanunu [112 vd] zerine konutuumuz pasajda


Kronolojik Tablodaki Notlarda varsaymsal olarak ileri srdmz
gibi Servius Tulliusun censusu iinde mesele ortaya km ve bura
dan yeni frsatlar domutur. Sonraki census, zellikle Romada k
kenini bulan demokratik cumhuriyetleri kuran yasama idi. Ve On ki
Levha Kanunlar [sanld gibi] oraya Atinadan gelmemiti. Ger
ekte, Aristotelesin demokratik ynetim dedii ey, zgr halk y
netim mnsnda census araclyla bir Cumhuriyet olarak Bernardo
Segni tarafndan Toscanyde yaplm olandr. Bu Livyde de aktr
[8.12.14 vd]. nk o, bu zamanlarda Romadaki hkmet biimi
hakknda bilgisizdi. Bu nedenle byk zaferlerle dolu bir yl olmasna
ramen, soylularn, bu kanundan dolay silah gcyle darda ka
zandklarndan daha ok eyi ehirde kaybettiklerinden ikyet ettik
lerini belirtti. Bu nedenle, kanunun yazar Publilius halk diktatr
olarak adlandrld.
621. ehri meydana getiren tm insanlarn iinde bulunduu halk
zgrl ile sivil mlkiyet, zel kamu mlkiyeti mnsn kaybetti
0civil kelimesi city kelimesinden dolay byle adlandrlmaktadr
[603]), imdiki Roma ehrini oluturan Romal vatandalarn btn
zel mlkiyetleri arasnda dald. Dominium optimum veya en iyi
mlkiyet, yukarda belirtildii gibi herhangi bir gerek engelle, hatt
kamusal bir engelle bile zayflatlmam en gl mlkiyet anlamn
daki orijinal mnsn kaybetti [601]; ve herhangi bir engeli olmayan
bamsz zel mlkiyet mns canl kald. Ouiritary mlkiyet, daha
uzun sre byle bir toprak parasnn mlkiyetine iaret etmedi,
yani, eer yanama (client) veya plep toprak parasnn mlkiyetini
kaybetmise soylu, edindii unvan dolaysyla tasarruf hakkna sahip
olduundan bu toprak paras soylunun himyesine girmitir. Roma
hukukundaki ilk auctores iuris olan kanun yapclarn grevleri, dier
kanunlar deil de zellikle Romulusun emri altndaki yanamalarla
ilgili olan kanunlar pleplere aklamakt. nk gerekte plepler,
309. Roma ylma kadar vatandalk ayrcalna sahip olmadklarn
dan [110, 598] ve kanunlar On ki Levha Kanunlarndan sonraki
bir yz yla kadar piskoposlar heyetindeki soylular tarafndan plep-
lerden saklandndan [999] soylularn, plepler iin teklif etmeye
mecbur olduklar kanunlar hangileriydi? Ayrca, o gnlerde soylular,
auctores iuris idi. Soylular, topraklar geri almak iin bir davaya
arldnda [bundan dolay unvanlar vardr] bu, satn alman top
Giambattista Vico 287

raklarn mlkiyetini ifade edn laudatio auctoritatis ifadesinde canl


kald. Q uiritary mlkiyet, imdi rei vindicatio eylemiyle savunulabilir
olan zel sivil mlkiyet mnsmdadr. Halbuki bonitary mlkiyet ba
sit bir sahiplenmeyle belirlenebilmekteydi.
622. Ayn ekilde, ieRerin sonsuz tabiatndan dolay bu kurum
lar, geri dnm barbar zamanlarda tekrar ortaya kt. Buna rnek
Fransa Kralldr. Burada, ulusu meydana getiren eitli iller, o l
kenin kralnn tebaas olan prenslerin egemen senyrleriydi ve prens
lerin, herhangi bir kamu engeli olmakszn kendi mlklerini koru
malar gerekiyordu. Daha sonra bunlar, vrislerin baars, isyan ve
ya baarszl nedeniyle krallkla birletiler. Prenslerin tm mallar
ex iure optimo, halkn talanna maruz brakld. nk krallarn top
raklar ve kraliyet evleri (evlilikle veya kendi vassallerine teslim et
meyle bir bakasna gemi olan kraliyet odalar da dhil) vergilen
dirmeye maruz brakld. Bylece, miras yoluyla intikal eden krallk
larda mlkiyet, ex iure optimo derece derece halk rsumuna (vergi,
har) maruz olan zel mlkiyetle kart, tpk, Roma mparator -
luunda babadan intikal eden hkmdar hzinesinin yava yava
halk hzinesi ile karmas gibi [1076].
623. Bizim, census ve hazine hakkmdaki aratrmamz, Eserin
Ana Fikrinde iaret ettiimiz gibi Roma kurumlan hakkmdaki ince
lememizin en zor olanyd [25],
[BLM IV] ROMA BRLKLERNN KKENLER
624. ncelemelerimiz gsterir ki Homerin, hakknda konutuu iki
kahramansal birlik olan boule ve agorann srasyla, okuduumuz
krallklar altndaki en eski birlik olan curiaenin oluturduu bir birlik
olan Romadaki comitia curiata ile uyumlu olmas gerekir. Comitia
tributa kabileler birliidir. lki, quir, mzraktan gelen curiata olarak
adlandrlr, onun in (genitive) hli quirist\x, bu qu'ris, bizim daha
ileride Latin Dilinin Kkenlerinde [imdiki eserin ilk blmnde
Op. 3.370] ileri srdmz eyle uyumlu olarak daha sonra yaln
(.nominative) halde kullanlmtr, tpk, btn uluslarda g anla
mna gelen cheir (el anlamnda)in Latince curia ile ayn mnya ge
len Greke kyriaclan elde edilmesi gibi [591]. Mzraklarla donanm
rahipler olan Cureter buradan gelir. nk btn kahramanlar,
rahiplerden olumutu ve yalnzca kahramanlarn silah tama haklar
vard. Curetder, Saturnia veya eski talyada Giritte ve Asyada
288 iirsel Politik

Grekler tarafndan kuruldular [593], Eski anlamyla kyria derebeyi


anlamndan gelmi olmaldr. Tpk, aristokratik ynetimlerin imdi
derebeylikler olarak adlandrlmas gibi. Bu kahramansal senatolara
kyria denilmesinden dolay otoriteyi belirtmek iin kullanlan kyros
kelimesi gelmitir. Fakat bu otorite bizim yukarda grm olduu
muz gibi mlkiyet otoritesiydi [386, 603, 621, 944]. Modern kul
lanmda, kyrios sir, efendi ve kyria madam bu kkenden gelir.
Greke Curetes, nasl ki cheir&en gelmise yukarda grdmz
Roma Quiritesi de quitxlen gelir [562], Quirites kamusal birliklerde
insanlara verilen Romal majeste unvanyd. Biz yukarda Gauln
birlikleri ve Grek Curetderinkiyle eski Germenlerinkini karlatrd
mz pasajda bundan sz etmitik. Btn ilk barbar insanlarn kamu
birliklerini silahlar altnda savunduklarn gzlemitik.
625. Bir majestik unvan olan Quirites yalnzca, silahlanma hak
kna sahip soylulardan oluan insanlarn zamannda kullanlm bir
unvandr. Daha sonra Roma halk bir ynetime sahip olduu zaman
bu unvan plepleri de ierdi. nk ilkin, silahlanma hakk olmayan
pleplerin birlikleri tribus, kabileden dolay comitia tributa olarak ad
landrld. Romallar arasnda aileler devletinde olduu gibi plepler
famuli olarak adlandrlmsa da daha sonraki ehir devletlerinde de
tributum tribute terimi tribus (tribe, kabile)tan gelir. nk plep
kabileleri, egemen senato dzenini almak iin birletiler ve efleri h
zineye kattklarndan dolay plepler iin taleplerde bulundu.
626. Bununla beraber, sonradan Fabius Maximus, vatandalarn
babadan intikal eden miraslarna gre tm Roma halkn snfa
blen [reforme edilmi] censusu getirdi. Bundan nce, yalnzca se
natrler valye olmulard. nk kahramansal zamanlarda yalnz
ca soylularn silahlanma hakk vard ve bundan dolay Roma tari
hinde, eski Roma ynetimlerinin babalar ve plepler olarak ayrldn
okuyoruz. Bylece, bu gnlerde senatr ve patrici birbirinin yerine
kullanlan terimlerdir. Tpk, plep ve dinin birbiri yerine kullanlmas
gibi. Roma halknn iki snf olmas dolaysyla iki tr meclisi de var
d. Biri, babalar, soylular veya senatrleri ieren curiata, dieri de
avam tabakasn veya baya olanlar ieren tributa. Fakat Fabius,
vatandalar varlklarna gre snfa bld: Senatrler, valyeler,
plepler. Soylular, ehirde ayr bir dzen kurmay braktlar ve varlk
larna gre bu snftan birinde veya dierinde yer aldlar. Patri-
cilerin senatrlerden veya valyelerden ve soylu aileden gelmeyen
Giambattista Vico 289

pleplerden ayrlmas bu zamandadr ve plepler, patricilerle daha uzun


sre tezat oluturmadlar ama valyelerle ve senatrlerle oluturdu
lar. Bir plep artk soylu olmayan bir aileden gelen kii demek deildi,
daha ziyade bir soylu (noble) olmaya yetecek kadar babadan kalma
kk bir mirasa sahip bir vatandat ve dier yandan bir senatr de
artk bir patrici demek deildi, aa tabakann sahip olduundan
daha fazla babadan intikal eden mirasa sahip olan vatandat.
627. Sonu olarak comitia centuriata, yzler meclisi, bu zaman
da, birliklere uygulanan snfa ayrlm btn Roma halknn dier
kamu ileri arasnda konsle ait kanunlar da kardklar birliklere
uygulanan terimdi. Hl comitia tributa olarak adlandrlan meclis
lerde ise plepler, yalnzca tribunitialkanunlar kardlar. Bunlar, ple-
bisciAerdi, lkin, Cicero tarafndan bu anlamda kullanld [L. 3.3.10;
cf. 3.15. 33; 3.17.38]. Plebi nota veya plepler iin yaymlanan
kanunlar (Pomponius [D. 1.2.2.3] tarafndan verilen bir rnek plep-
lere krallarn daima, Romadan karldn duyuran Junius Brutus
rneidir. Monarilerde kraliyet kanunlar halk bilgilendirmekle
ayn anlama gelen bir zellikle popula nota olarak adlandrlr). Bu
konuda geni bilgi sahibi olduu kadar keskin grl olan Baldus,
plebiscitum kelimesinin bir s ile yazlmasnn artc olduunu ifade
etti. nk, plepler tarafndan karlan bir kanun anlamnda iki s ile
yazlmas gerekirdi. Bu durumda scitum, sciodun deil scisco&n
gelmi olur [dative hli plebi yerine genitive hli plebis alnarak].
628. Son olarak, lah trenlerin belirlilii iin comitia curiata
veya kutsal kuramlarla yaplmak zorunda olan ve yalnzca curiae
meclislerinin bandakilerden oluan birlikler kalmtr. nk, kral
lar zamannda btn profan kurumlar kutsal kabul edilmiti. Kahra
manlar her yerde Curetder veya silahl rahiplerdi [587f, 593], Bun
dan dolay, Romann son gnlerine kadar babaya ait (paternal) g,
kutsal grld ve onun dzenlemeleri sk sk kanunlarda sacra patria
olarak adlandrlrd [526], Bu kabuller leges curiatae araclyla bu
birliklerde yer ald.
[BLM V] SONU: YNETMLER VE AYNI ZAMANDA
UAASLERN DOAL HUKUKUNU KURAN LAH NAYETTR
629. Biz ynetimlerin oluumunun, Tanrlar anda baladn
grmtk. Bu adaki ynetimler, teokratik yani lahydi. Daha
sonra, ilk insani a diyebileceimiz kahramansal aa doru ge
290 iirsel Politik

lime gsterdiler. Burada, kahramansal idare, insani (a) kelimesini


tanrsal adan ayrmak iin kullanlmtr [viii]. Bu insani hkmet
ler iinde, kraliyet rmann denize doru gl ak, onun aknn
n ve sularnn tatll denizden uzaktr [412], Tanrlar a hzla
ilerlemitir, nk, Tanrlar anda dnme biiminin de din ol
masnda srar edilmitir. nsanlarn bizzat yaptklar her ne varsa
bunlarn hepsini yapanlarn tanrlar olduu biimindeki din dn
me srarla sryordu [922], Bylece, aileler durumunda hkm s
ren babalardan onlar, Joveu [585] ve ilk ehirlerin douunda kapal
bir dzen iinde birlemi olan ayn babalardan Minervay yarattlar
[579]. Asi yanamalara (client) gnderdikleri elilerinden Merkr
[604] ve son olarak, ksaca greceimiz gibi, korsan kahramanlar
dan Neptn yarattlar [634]. Hayranlk duyulan lah inayet byk
lde buradadr. nk insanlarn niyetleri tamamen baka trl
olduunda, lah inayet, onlar ilk nce, ynetimlerin ilk esas temeli
olan klte, yani korkuya getiriyor. Dinleri herkesten nce igal et
tikleri ilk bo topraklarda kalmalar iin kendilerine nderlik etmitir;
ve bu igal etme btn hkimiyetlerin kkenidir [389]. ok gl
devler, su kaynaklarnn olduu dalarn tepesindeki topraklar igal
etmilerdi. nayet, onlarn shhatli olmalarn, korunmal sitelerde ve
su bolluu iinde bulunmalarn takdir etmitir. yle ki, bu devler,
orada emniyetli bir ekilde durmular ve dolamay brakmlardr.
Bu nitelikle topraklar ve onlar zerine ykselen ehirler kurulmu
olmaldr [525 vd]. Daha sonra yine din araclyla inayet, onlara
belli kadnlarla birlemeleri iin ve hayat boyu arkadalk etmeleri
iin nderlik etmitir. Bylece, bilinen btn otoritelerin kkeni olan
evlilik kurumu ortaya kmtr [506 vd]. Bu kadnlarla, ynetimlerin
tohumluu olan aileler kurulmutur ve son olarak, yanamalarn
{client) temelini att [557] smaklar almtr [561]. Bylece, ilk
tarmsal kanunlar ortaya karan durum hazrlanmtr [597], ehir
ler, emreden soylular, boyun een pleplerden oluan insanlarn birlii
araclyla kurulmutur (Plepler, Telemachus tarafndan Homerde
ki bir konumada dier insanlar olarak adlandrlr [590] bu dier
insanlar, kahramanlardan oluan egemen insanlardan farkl olarak
boyun een insanlar demektir). Bylece, devletlerde emredenlerin ve
boyun eenlerin biliminden baka bir ey olmayan politika biliminin
konusu kar. nayet, devletlerin douunda, ynetimlerin, insanlarn
vahi ve yalnzlk tabiatyla uyumlu olan aristokratik biimde kma
Giambattista Vico 291

snn nedeni olmutur. Bu biim, tam olarak, siyaset bilimi zerine


yazan yazarlarn da belirttii gibi snrlar ve kurumlan korumay
ihtiva eder [586, 981-998]. yle ki, yeni bir biimde insaniyet duru
muna gelen insanlar bizzat ynetim biimiyle uzun bir zaman bu
snrlar ve kurumlar iinde kapal kalmaya devam ederler ve bylece
vahi ve yabani devletin irkin ve fena karmakln unuturlar. Fa
kat insanlarn zihinleri zel eylerle megul olduundan onlar, m
terek bir iyiyi anlamakta yetersizdirler. Homerin Polyphemusunun
Ulysesse anlattrd gibi bakalarnn zel ileriyle ilgilenmeye alk
deillerdir [516] (Platon da Polyphemus adl bu devde sivil devleti
nceleyen tabiat durumundaki aile babalarn tanr [296]). nayet, bu
nedenle, yukarda sz edilen aristokratik ynetim biimiyle, aile
monarilerininin (nk bu onlarn tam olarak bal olduu eydir)
bu byk zel ilgilerini korumak iin onlar baba topraklarna ba
lamtr [584], Bylece herhangi bir plann tesinde onlar, ynetim
denen evrensel sivil iyide bir araya getirilirler [I. 3].
630. Yukarda, Yntem ksmnda [343] ileri srlen lhi delillere
dayanarak, inayetin, burada, basite ve doal olarak bu insani ku
rumlan dzenlediine dikkat edelim ve dnelim. Doru sylenip
yanl anlamlandnlmalarma ramen, bu kurumlarn hepsi tanrlarn
eseridir. Bu balamda, aadaki drt nedene iaret edilebilecek sivil
etkilerin ok sayda olduuna da dikkat edelim. Bu eserde, batan
baa greceimiz gibi bu drt neden deyim yerindeyse sivil evrenin
drt unsurudur. Yani, din, evlilik, snak ve ilk tarmsal kanunlar [I.
6; 629]. yleyse, btn insani olanaklar arasnda ok ve eitli yay
gn kurumlar, Epikurosun ans eseri domu olduunu syledii ve
Zenonun ihtiya duyan mahlklar dedii insanlar arasnda, bir ba
ka tarzda daha basit ve daha doal balanglara sahip olabilir miydi
sorusunu kendi kendimize soralm [345]. Yine de ans, onlar bu
doal dzenden baka yne evirmezdi, ayrca, kader de onlar bu
doal dzenin dna kmaya zorlamazd. Keza, bu noktada, yne
timler meydana ktklarnda durum btnyle ekillenmeye hazrd
ve yine orada zihin ve bedenden ynetimlerin oluumu ortaya k
mt. Hazr malzeme, bu insanlarn kendi dinleri, dilleri, topraklar,
dnleri, isimleri (klanlar veya evler), silahlar ve dolaysyla kendi
hkimiyet blgeleri ve yetkili memurlaryd (magistrate) ve son ola
rak da kendi kanunlaryd. Btn bunlardan dolay bu insanlar, tam
anlamyla zgr ve bu nedenle de gerek ynetimlerin kuruculary
292 iirsel Politik

dlar. Bu sz edilen kuramlarn hepsi evvelce tabiat durumunda


monarklar olan aile babalarna balyd. Bu balantda, babalar ken
dilerini bir dzen iinde birletirerek hi kimseye deil Tanrya bo
yun een aile glerini savundular. Bu egemen sivil kii de zihin ve
bedenden olumutur. Zihin, insanlarn henz bir kabalk ve basit
olduklar zamanlarda o zamana zg olarak var olan doal bir hik
metle bilgece dzeni temsil ediyordu. Bundan dolay bilge insanlar,
devlet dzenleri olmadnda sonsuz mlkiyeti olan ynetimleri gs
terir fakat bu ynetimlerde ok i ve ruhsuz bedenler vardr. Ayrca,
byle ynetimleri dndmzde bir ba ve daha kk yelerden
oluan bir beden vardr. Buradan ynetimin ikinci sonsuz zellii
kar. Baz medeni ve toplumsal insanlar, sivil hikmeti ieren grev
lerde zihinlerini kullanmak zorundadrlar ve bazlar da savata ol
duu kadar barta da ihtiya duyulan ticaretlerde ve sanatlarda be
denlerini kullanrlar. Burada, nc sonsuz bir zellik vardr ki, o
da udur: Zihin, daima boyun emek zorunda olan bedene emreder
[597].
631. Yine de burada ok artc baka bir neden daha vardr.
Ailelerin ortaya knda, cehaletleri, dzensizlikleri ve hi kimsenin
gerek olan bilmemesi nedeniyle (bunlarn hepsi bir tanrsalln
farkna varlmasyla ortaya kmtr) her aile kendi dinine, diline,
toprana, evlilik ismine, armalarna, ynetimine ve kanunlarna sa
hip olduundan, inayet, yukarda sylenen zelliklerle, daha sonra
aile babalar tarafndan yanamalar zerinde kurduklar daha byk
genslerin doal hukukunu getirmelerine yardm etmitir. Bu ekilde,
ynetimlerin iinden kt aristokratik biim vastasyla ynetimler
oluurken inayet, evvelce tabiat devletinde gzlenmi olan daha b
yk genslerin (veya ailelerin) doal hukukunu, ehirler zamannda
gzlediimiz daha kk genslerin (veya insanlarn) doal hukukuna
dntrmtr [316], nk yanamalar zerinde btn haklara
sahip olan aile babalar, doal bir dzen iinde bu yanamalara kar
birletikleri zaman, pleplere kar olan bir sivil dzen iinde, yuka
rda saylan tm zellikleri snrlandrmaya baladlar. Bu ekilde,
kahramansal ynetimler de kat aristokratik bir biimden ibaret oldu.
632. Bu insanlar ve uluslar arasnda gzlenen genslerin doal hu
kuku, ynetimlerin douunda egemen sivil glerin bir zellii ola
rak ortaya kmtr. O halde, sz edilen zelliklerle kendi iinde
yetkili egemen sivil gce sahip olmayan bir halk veya ulus, tam anla
Giambattista Vico 293

myla bir halk veya ulus deildir. Ayrca, dier halklarla ve uluslarla
ilikilerinde enderin doal hukukunu uygulamaz. Bu durumda,
hem hukuk hem de bu hukukun uygulamas onun stnde olan ba
ka bir halka veya ulusa der.
633. Burada ileri srdmz ey, ilk ehir kahramanlarnn tan
rlar olarak adlandrld [449] olgusu dorultusunda enderin do
al hukuk kurumlarma uygulanan, tanrlar tarafndan buyrulan ka
nunlar olan iura a dtis posita cmleciinin mnsn aklayacaktr.
Fakat ilk kez Ulpiandan daha fazla ey sylediimiz ve zerinde
filozoflarn ve ahlk teologlarnn, sonsuz akla dayal kendi doal
hukuk anlaylarn temellendirdikleri insani -enderin doal hukuku
arkadan geldiinde, yukardaki cmlecik, doal hukuk Gerek Tan
r tarafndan kurulmutur anlamnda yeniden yorumlanmtr.
[BLM VI] KAHRAMANSAL POLTKALAR YENDEN
BALADI
634. Tarihiler, Kahramansal a hep Minos ve Jasonun Pontusa
yapt sava seferinden balatrlar (Kahramanlar an Truva Sa-
vana kadar devam ettirirler, son evreyi kahramanlarn dolamasn,
Ulyssesin Ithacaya dnyle sonlandrrlar). Aa yukar bu za
manlarda byk ilhlarn en sonuncusu olan Neptnn ortaya k
m olmas gerekir [317], Bunun iin, Homerdeki birka deerli
pasajdan yardm alarak felsefi aklla doruladmz tarihilerin oto
ritesinden yararlanyoruz. Felsefi akl udur: Gemicilik ve sava ge
mileri, uluslarn en son icatlardr. nk, onlar icat etmek en yet
kin olanlarn iidir, o kadar ki onlarn mucidi Daedalus, bizzat deha
nn bir sembol olarak kalmtr ve daedala tellus, Lucretius tarafn
dan [1.7] hnerli toprak mnsnda kullanlmtr. Atfta bulundu
umuz ve Homere ait olan pasajlar O dyssef dedir [rnein, 10.144
vd]. Ulyssesin bir iskele yapmaya alt her ey frtnayla karaya
srklenir. Ulyses, bir yerleim yerinin varlna iaret eden duman
aramak iin bir tepeye trmanr. Homere ait bu pasajlar, Strabonun
belirttii uzun deniz kys boyunca uzanan ilk uluslarn korkularn
anlatan Platondaki altn pasajla [296] yeniden kuvvetlendirilir. Bu
Thucydides tarafndan da belirtilmitir. Thucydides der ki, korsan
yamaclarn korkusuyla Grek uluslar, kylara gelmek ve ikamet
etmek iin ok yava davranmlard. Bundan dolay Neptn, yeri
sarsan dili mzrakla donanm olarak tasvir edilir. dili mzrak,
294 iirsel Politik

gemileri tutan byk bir engel olmutur. yi bir benzetmeyle engel,


di olarak adlandrlr ve n eki (prefix) en stn anlamn
verir [491]. Bu engelle Neptn, yamaclara duyduu korkuyla
rperen insanlarn topraklarn yapmtr. Daha sonra, Homerin
zamannda Neptnn depremi gerekletirdiine inanlmtr. H o
merin bu fikrini (yerin i ksmnda deindii sularn derinlii) daha
sonra gstereceimiz bir sebeple Platon izlemitir [714],
635. Joveun Europay kard gemideki boa byle bir tabiata
sahip olmaldr. Minotaur veya Minosun boas. Minos, onunla Atti
ca kylarndan delikanllar ve gen kzlar alar (bu bakmdan Vergil
tarafndan kullanlan gemilerin boynuzlar yelkenler anlamnda
canl kalmtr [A. 3.549]). Toprak insanlar (denizci olmayanlar)
tam bir ifadeyle Minotaurun kendi ocuklarn yediini iddia eder
ler. nk, korku ve kederle ocuklarn gemiler tarafndan yutuldu-
unu (karldn) grmlerdir. Bylece Orc, yutmak iin Andro-
meday arar, taa balar ve dehetle onu talatrr (Latincede ter-
rore deftxus korkudan donakalmak anlamn korumutur). Perse-
usun onu kurtarmak iin bindii kanatl at baka bir korsan gemisi
olmaldr. Bylece, yelkenler daha sonra gemilerin kanatlar olarak
adlandrlmtr. Bu kahramansal lk alardan haberdar olan Vergil,
gemilerin mucidi olan Daedalusun konumasnda, onun alarum
remigium kanatlarn krei dedii makinayla utuunu belirtir [A.
6.19] ve Daedalus, bizim sylediimiz gibi, Theseusun kardeidir.
Bylece Theseus, yol bulup geerek (gemi seferi) Daedalusun la
birentinden kamak iin Minos tarafndan kendilerine uygulanan
g kanunu altnda Minosun boas tarafndan veya korsan gemisi
tarafndan yutulan Atinal genlerin [iirsel] karakteridir. Denizcilik
sanatn ona Ariadne retmiti. Kraliyet kylerinin sekin oyun yer
leri olan labirentlerinden nce, Daedalusun labirenti, etraf sularla
evrili ve snrlar belirli ok sayda adann bulunduu Ege Denizi
olmaldr. yleyse Daedalus, Giritlilerden sanat rendikten sonra,
Ariadneyi terk eder ve Ariadnenin kzkardei Phaedra ile geri dner
(yani, benzer bir sanatla). Daedalus, Minotauru ldrr ve Mi
nosun uygulad zalimce bir haratan Atmallar kurtarr (Bu kor
san yamaclnda alnanlarn Atmallara geri dnmesi demektir) ve
bylece, nasl Pheadra, Ariadnenin kzkardei ise, Theseus da Dae
dalusun erkek kardeidir.
Giambattista Vico 295

636. Bu konularla ilgili olarak, Plutarch, Theseusun hayat hak


knda der ki, tpk geri dnm barbar zamanlarda korsann soy
luluk unvan olarak kabul edilmesi gibi kahramanlar ona byk bir
eref verdiler ve yamaclar denen ordularna prestij kattlar [1053],
Aa yukar bu zamanda yaayan Solonun kanunlarnn, korsan
birlikler oluturulmasna izin verdii sylenir. Solon, gende rin doal
hukukunda yasaklanmam olan korsanl, insani bir ey olarak ola
rak anlad iin korsanla izin vermitir. Daha da artc olan u
dur ki, Platon [Sofist 222C] ve Aristoteles [Politika 1256a 36], hr
szl bir avlanma tr olarak grdler. En medeni halkn bu byk
filozoflar bu konuda eski barbar Germenlerle hemfikirdiler. Yine,
onlardan biri olan Sezara gre [G. W. 6.23] hrszlk kt kabul
edilmek yle dursun aylaklktan kurtaran bir sanat olarak yiitlik
saylmtr. Bu barbar deti en aydnlanm uluslar arasnda ok uzun
bir zaman sonra bile devam etmitir. Polybiusa gre [3.24.4] Ro
mallar ve Kartacallar arasnda bar dnemlerinin birisinde Roma
llar, Sicilyadaki Cape Peloruma korsanlk ya da ticaret iin gee
mezdi. Yine de Kartacallarm ve Romallarn bu tutumu ok nemli
deildir. nk onlar, Grek komedyalarn Latince mn vererek
barbar diline eviren Plautustaki birka pasajda [ Comedy o f Asses
11] grlecei zere o gnlerde, bizzat barbarlar olduklarn itiraf
ettiler. Daha da yoruma deer olan ey udur: Yksek bir medeniyet
seviyesine erimi olan Grekler, insanln kltr mirasn en iyi
ekilde iledikleri dnemlerinde bile byle bir barbarlk detini uygu
ladlar. Bu da komedyalarnn hemen hemen btn konularn temin
etti. Belki de bu det nedeniyle, Hristiyanlara kar olanlarn yer
letii Afrikann bize bakan kylar Barbaristan olarak adlandrlr.
637. En eski sava kanunu ilkesi, kahramansal insanlarn misafir
sevmezlii idi [611]. nk onlar, yabanclara srekli dmanlar
olarak baktlar ve kendi snrlarndan mmkn olan en uzak mesa
fede koruyarak g bakmndan nlerini muhafaza ettiler (eski Ger
menler arasnda en anl ulus olan Suebi hakknda Tacitusun [yani
Sezar, G. W. 4.3]) bize anlatt gibi. Onlar, yabanclara hrsz g
zyle baktlar [636]. Thucydidesin bu konu hakknda altn bir pasaj
vardr. Thucydides, orada der ki bu zamana kadar gezginler karada
ve denizde karlatklarnda birbirlerine, eer, kendileri hrszlarsa
yabanclarn kimler olduunu sormulardr. Fakat Grekler, ok me
deniletikleri zaman hemen bu barbar detini bir yana braktlar ve
296 iirsel Politik

bu deti brakmayan btn uluslara barbar dediler. Gerekte bugn


bile bu deti srdren barbar uluslar varken, Barbaristan ismi, snr
larn geen yabanclar ldrd sanlan Troglodytesin topra iin
kullanlmtr. Medeni uluslarn izin almakszn yabanclarn kendi
topraklarna girmesine msaade etmedii de kesindir.
638. Bu nedenle, Greklerin barbar olarak adlandrd uluslar
arasnda Romallar da vard. Bunu biz, On ki Levha K anunlarnda
ki iki kymetli pasajdan biliyoruz. Biri: Adversus hostem aeterna
auctoritas esto (Bir yabancya kar mlkiyetteki hakk sonsuz ola
caktr) [3.7], Dieri [2.2], Cicero tarafndan [De OfRciis 1.12.37]
anlatlr: S i status dies sit, cum, hoste venito (ayet tayin edilmi bir
gn varsa, yabancyla grnmesine izin verelim). Burada hostis
kelimesi genel terimlerdeki bir bala temeli zerinde genellikle da
vadaki kar taraf iin bir metafor olarak alnmtr. Fakat bizzat bu
cmlede Cicero, bizim varmak istediimiz noktaya ok yaklaan bir
mahade yapar. Eskiler, daha sonra peregrinus olarak anlamlandr
dmz eyi hostie anlamlandrdlar. Beraber alnan bu iki pasaj,
Romallarn kken olarak yabanclar savata daimi dmanlar olarak
kabul ettiklerini anlamamz salar. Bununla birlikte, yukarda syle
nen iki pasaj, dnyadaki ilk hostes olarak adlandrlanlara gre anla
lmaldr. Bunlar, kahramansal ehirlerin oluumunda sonradan
pleplerle zdeleen smaa alnm yabanclardr [611], Buna uy
gun olarak, Cicerodaki bir ifadeye gre, belirlenen bir gnde ve
iftliinin kendisinin olduunu iddia etmesi iin soylu pleple gele
cektir. Bylece, ayn kanunda zikredilen sonsuz mlkiyet hakk
pleplere kar konulmu olmaldr. Aristotelesten rendiimiz gibi
[271] kahramanlar pleplere kar sonsuz dmanlk yemini etmi
lerdir. Bu kahramansal kanun, pleplerin uzun sre elinde olan bir
para Roma mlkn ele geirmesini engellemitir. nk bu mad
de hkmnce, mlkiyet yalnzca soyludan soyluya geebilirdi. Bu,
On ki Levha Kanunlarnm sradan sahiplii (yasal olarak mlk ka
bul edlmemi .n) tanmamasnn nedenidir. Daha sonra kahraman
sal kanunlar kullanlmaz duruma gelince, meseleler askda kalmaya
balaynca ve insani kanunlar g kazandnda praetoAar (valiler,
.n), sradan sahip olma, yani elinde tutmay (sahiplik) extra ordi-
nem tanyarak pleplere yardm ettiler. Keza ne arta balama ne de
yorum asndan On ki Levha Kanunlarnda sradan hkmler iin
salam veya emsal gsterilebilecek bir temel bulabildiler. Btn bun
Giambattista Vico 297

larn nedeni uydu: Kanun, bir plebin sradan sahip olma hakkn her
durumda soylularn isteine gre savunmutu. Bu kanun, soylularn
elinin altnda olmay veya onlarn iddet hareketlerini ilk ynetimlerin
dier sonsuz mlkiyeti nedeniyle dikkate almaz (Aristoteleste de
byle olduunu belirtmitik [269]). Yani, zel hatalar ve kusurlar
hakknda onlarn hibir kanunlar yoktu. Bunlar zmlemeyi, D r
dnc Kitapta gstereceimiz gibi silahlarn gcyle belirlenebilecek
ekilde bireylerin kendilerine braktlar [960 vd]. Ret vindicat/onun
formaliteleri arasnda, Aulus Gelliusun [20.10.10] festucary bir sa
manla denenmi dedii [sembolize edilmi] g, iinde bu gerek
gcn yeniden canlan vard. Btn bunlar, hkim tarafndan tas
dik edilen yasaklanm Unde Vi ile dorulanmtr. nk, On ki
Levha Kanunlar zel iddeti tanmad veya ondan sz etmedi bile ve
dolaysyla daha sonra gelen kanunlar da ayn ekilde preatoa (vali)
zg eylemleri de tanmad. De vi bonorum raptorum ve Quod me-
tus caussa.
639. O hlde, her halkta zellikle bar zamanlarnda grld
ekilde yabanclarn daimi dmanlar olduunu savunan kahraman
sal det, dar geniledii zaman srekli hcumlar yoluyla ve birbir-
leriyle daimi savalar srdren btn kahramansal uluslarda mte
rek olarak tannan bir biim almtr. Bundan dolay, Platonun bize
anlatt ehirler, silahlarn gcne dayanarak domutur [588] ve
bu ehirler kendi kendilerini, asker bir tarzda idare etmeye bala
mlardr. ehirler arasnda devam eden bu savalarn varlndan
nce sava ismiyle karlayoruz. nk Grekler, savaa polis (e
hir) ten dolay Polemos derler.
640. Bu delile gre, u nemli gzlemi yapabiliriz: Romallar, fe
tihlerini geniletmiler ve zaferler kazanmlardr. Onlar, yurtlarnda
plepleri idare ettikleri drt temel kanuna dayanarak btn dnyay
kazanmlard. Barbar illerinde Romulusun yanamalarna yaptkla
rn uyguladlar. Romal kolonileri bu illere gnderdiler. Bunlar tarla
larn nceki efendilerinin yerlerini aldlar ve onlar bu tarlalarn ii
leri hline getirdiler. Medenilemi illerde, tarlalarn bonitary ml
kiyetini pleplere garanti eden Servius Tulliusun tarmsal kanunlarn
uyguladlar [107], talyada ise sola italica denilen topraklar ile bee
nilen quiritary mlkiyeti kendilerine garanti ederek On ki Levhanm
tarmsal kanununu uyguladlar ve daha iyi muameleyi hak etmi olan
298 iirsel Politik

municipia* veya kasabalara connubium hakkn ve kendi pleplerine


genilettikleri konsllk payn saladlar.
641. lk ehirler arasndaki sonsuz dmanlk, savalarn ilann
gereksiz kld ve geliigzel yamaclk yasal olarak kabul edildi.
Uluslar, bu barbar detten ve korsanlktan vazgetiklerinde ilan edil
memi savalar Ulpian tarafndan insani denilen gende rin doal hu
kukuna gre, artk tannmayan korsanlk olarak kabul edilmeye ba
land [633], lk insanlarn bu ebedi dmanlnn ve Romallarn
Albanlarla srdrd, bir tarafn dierine boyun edii yamaclk
korsanl savalarnn tam anlamyla, burada szn ettiimiz n
ceki srete olduu anlalmaktadr. Akla daha yatkn olan udur:
Horatius kzkardeini ldrd. nk kzkardei, kendisini karan
Curiatiusla evlenmek zorunda kald iin kederliydi. Keza, Romu-
lus da ayn ekilde Albanlardan bir e alamyordu. Albamn kraliyet
evinden olmas hibir ie yaramad gibi, Tiran Amuliusu kovarak
ve Numitoru yasal kral ilan ederek ehrine byk bir hizmette bu
lunmu olmas da ie yaramad. Savataki savunma veya zafer, zel
likle ortak paydalar olduu ilan edilen gruplar ve kesimler arasndaki
dv neticesinde kararlatrlr. Alban Sava durumunda bu,
Horatii ve Curiatii arasnda devam eder. Truva Savanda Paris
ve Menelaus arasnda olduu gibi. Son ikisi arasndaki mcadele
kesin deildi, kararszd. Grekler ve Truvallar sava sonuna kadar
devam ettirdiler. Benzer bir tarzda son barbar srecinde prensler,
halklarnn geleceinin bal olduu mesele zerinde kiisel bir m
cadeleyle krallklarnn ekimesine karar verirlerdi. Bundan dolay
Alba, Latin Troyu idi ve Horatius da Romal Helendi (Grekler, Ge-
rard Jan Vossun Rhetorica smda anlatt ayn hikyeden haberdar
olduu iin) ve Grekler arasnda Troy kuatmasnn on yl Latinler
arasndaki Veii kuatmasnn on yl ile uyumludur. Her iki durumda
da ehirlerin birbirlerini ebedi dman kabul ettiklerini gsteren bu
sonsuz zellikle ilgili sonlu sayda rneimiz var.
642. Youn zihin meguliyeti gerektirdii iin say sistemi uluslar
tarafndan idrak edilen son eydi [713, 1026], Zihinleri daha fazla
gelitii zaman Latinler, saylabilenin tesinde en st snrdaki say
iin alt yz kullandlar (tpk, talyanlarn ilkin, yz ve sonra da
yz ve bin demeleri gibi). nk sonsuzluk fikriyle yalnzca bir

* Bugnk belediyeleri andran bir tr ynetim birimi (.n).


Giambattista Vico 299

filozofun zihni megul olur. Belki de bundan dolay ilk insanlar ok


byk sayy gstermek iin on iki dediler. nk, Varro ve Grek-
lerin otuz bin tanr eidi saymalarna ramen [175] on iki, daha
byk enderin tanrlarna atfedilen sayyd [317], On iki ayn za
manda Herkln saysz ilerini temsil ediyordu. Latinler, sonsuz
blnebilirlii anlatmak iin adn on iki ksm olduunu sylediler.
Sre iinde tablolara eklenerek yazlm olan kanunlarn sonsuz
oluu nedeniyle, On ki Levha Kanunlarn byle adlandrlm ol
maldr.
643. Truva Sava zamannda, Yunanistanda mcadelenin devam
ettii ksmda, Grekler, Akalar olarak adlandrld (Onlar evvelce, en
eski Grek kahraman olan Pelasgustan dolay Pelesganlar olarak ad
landrlmt [564]). Akalar ad, Helenler olarak adlandrlan daha
sonraki zamanlarda bile btn Yunanistana yaylm olmaldr (Pli-
nyye gre [the Elder, 35.8.24] bu durum, Lucius Mummius zama
nnda son bulmutur). Bylece, Akalar adnn yaylmas, btn Grek-
lerin bu savata birletiinin sanlmasna neden olan Homerin zama
nnda olmutur. Tpk, Tacitusa gre, Germen lkesi isminin, Ren
nehrini gemi, Gaulleri srm ve kendilerine Germenler demeye
balam olan halkn adyla Avrupann tannmas ve onlarn Avru
pann byk bir ksmna yaylmalar gibi. Demek ki, Truva Sava-
nn Alcalar ismini btn Yunanistana yaymas gibi, bu insanlarn
zaferi, isimlerini btn Germen llkesine yaymt [741 vd]. Keza,
Truva Savann balangcnda grdmz gibi, kskn krallarm
korumak iin, halkn, silahlara sarlmaya bile kalkmadklar ilk bar
barlk dnemindeki insanlar, ittifaklar hakknda hi bir ey bilmi
yorlard.
644. insani sivil kurumlarn byle bir tabiat olduunu anlamak
iin baka bir yol aramakszn, spanya hakkndaki u artc prob
lemi zebiliriz. spanya, Ciceronun [Philippic 4.5.13] en gl ve
en kavgac uluslar olarak ilan ettii birok ulusun annesiydi ve Sezar,
spanyanm byle olduunu tecrbe ederek grd. nk o, zaferler
kazand dnyann her yerinde imparatorluk iin dvt fakat sa
dece spanyada kendi hayat iin arpt, halde, Saguntum hre
tinden sonra ne oldu? (Hannibal sekiz ay terletmiti, sonunda Han-
nibali emri altna almasna ramen ve Afrikal gler ok azalmasna
ve yorgun dmesine ramen nasl oldu da onlar Cannae Savan
kazandlar ve Romada zellikle de Kapitoldeki zafere ok yakla
300 iirsel Politik

tlar). Numantianm hretinden sonra (Kartaca zerinde zafer ka


zanmasna ramen ve Afrika fatihi yiit ve bilge Scipoyu hayrete
drmesine ramen, Roma zaferi sarsld) Tagusun kylarnda bir
dnya imparatorluu kurmak iin btn Ispanyann onun halkyla
birlik oluturamamasnn nedeni neydi? Onun baarszl Lucius
Florusun [1.33.4] mutsuzluu iin bir frsat verdi. Numantia, btn
lke para para fethedildikten sonra kendi gcn fark etti (Taci-
tus, Agricolamn [12] hayatnda, ayn zamandaki vahi kavgaclar
olarak bilinen Britonlar hakknda ayn gzlemi yaparak denk bir
aklama yapar: dum singulipugnant, universi vincuntur, Tek ba
larna kavga ederek, btn olarak yenilmeye neden oldular) . Keza,
onlar, saldrmadklar srece kendi snrl maaralarnda vahiler gibi
kaldlar ve cyclojAann vahi ve tekil hayatn yaamaya devam ettiler.
645. Tarihiler, kahramansal deniz sava nnden etkilendiler ve
bylece kahramansal siyasetin ok azma sahip olan Greklerin idare
edildii zamanlardaki kara savalarn dikkate almayarak onunla kr
oldular. Fakat keskin ve sezgisi gl bir yazar olan Thucydides, bize
ok nemli bir para brakt. O, der ki [1.2.2], kahramansal ehirle
rin hepsi, Yunanistanda devam eden Spartada ve Numantiada ve
spanyol Spartadaki gibi duvarsz ehirlerdi. Kibirli ve iddetli tabi
atlaryla, kahramanlar, daima birbirlerini koltuklarndan indirdiler.
rnein, Amuliusun Numitoru srmesi ve Romulusun Amuliusu
Alba Krallna srmesi gibi. Bylece, Yunanistann kahramansal
kraliyet evlerinin eceresi yapld ve on drt Latin kralnn srekli
baars kronolojistlerin zaman hesaplarnda gven verdi. Keza, bar
barln geri dnnde barbarlk en kaba halindeyken Avrupada
krallarn geleceinden daha deiken ve tutarsz hibir ey okumadk
[76, 1014, 1019], Gerekte Tacitusun, en ok malumata sahip Ur-
bem Roman Annals adl eserinde aka ifade ettii gibi: Urbem
Roman principio reges habuere, Roma ehri balangta, krallar ta
rafndan savunuldu. Grld gibi Tacitus, hukuk bilginlerinin
ayrd sahip olma derecesinin {habere, tenere, possidere) en
dayanaksz olan habuere fiilini kullanmtr.
646. Bu krallklarn ynetimindeki sivil kurumlar, bize ark ya
rmalarnda saysz fabllar araclyla iirsel tarih yoluyla iletilmitir.
(nceden haber verme mnsnda canere ve cantare fiillerini ark
sylemek anlamnda alarak) sonu olarak, kehanetler, zerindeki
kahramansal mcadeleye atfedilerek nakledilmitir [508],
Giambattista Vico 301

647. Bylece, satir Marsyas (Livy tarafndan secum ipse discors


olarak tanmlanan yaratk [567]), Apollo tarafndan bir ark yar
masnda yenildiinde, tanr tarafndan canl canl derisi yzld
(kahramansal cezann vahiliine dikkat ediniz). Bir plep karakteri
olmas gereken Linus [580] (nk, kesin olarak Amphion, Orp-
heus, Musaeus ve dierleriyle saylan teki Linus, bir iirsel kahra
mand), benzer bir ark atmasnda, Apollo tarafndan katledilir
[Pausanias 9.29.6]. Bu iki fablda da yarma kutsallk tanrs Apollo
ile yani ilahliin biliminin veya kehanetlerin tanrs olan Apollo ile
yaplmt ve yukarda grdmz gibi Apollo, soyluluun da tan-
rsyd. nk birok delille gsterdiimiz gibi kehanetlerin bilimi
yalnzca soylulara aitti [508, 533 vd].
648. arklaryla denizcileri uyuturan deniz perileri (sirenler)
daha sonra onlarn boazlarn keserler. Gezginlere bulmaca soran
Sfenks, zm bulmakta baarsz olduklarnda onlar ldrr. Circe
de byleriyle Ulyssesin arkadalarn domuza dntrr (yle ki
cantare, ark syleme, daha sonra by yapma mnsnda anlal
mtr, cantando rumpitur anguis, ylan ark syleyerek ileri atl-
dda olduu gibi [Vergil Eclogue 8.72]; buradan Persler lkesinde
ilkin, kehanetlerle ilahlikteki hikmet mnsna gelen sihir (magic)
bycler sanat mnsnda kalmtr ve onlarn bys olarak bilinir
[475]). Btn bu portreler kahramansal ehirlerin politikalardr. Bu
fabllarn denizcileri, gezginleri ve yolcular yabanclardr [638], Yani,
kehanetleri paylamak iin kahramanlarla arpan plepler bu teeb
bste yenilmilerdir ve zalimce cezalandrlmtr.
649. Ayn ekilde, Satir Pan, nl arkdaki, su perisi Syrinxi ya
kalamaya alr [467] ve kendisini kamlara sarlm bulur. Bunun
gibi evlilik trenlerinin tanras Junoya tutkun olan Ixion, ona sa
rlmaya teebbs ettiinde kollarnda yalnzca bir bulut kmesi bulur.
Burada kamlar doal evliliin hafifliine, bulutlar ise boluuna ia
ret eder: Bundan dolay, bulutla ilgili olan fabl kentorlarn doduu
nu anlatr. Bununla da Livynin szn ettii gibi Lapithae, evlenme
leri kutsarken Lapithaeden gelinleri alan uyumsuz tabiatlara sahip
yaratklar olarak plepler kastedilmektedir. Ayn ekilde, Midas (bir
plep olan [580]) sahip olduu eek kulaklarn gizler ve Panm yaka
lad kamlar (yani doal evlilik) onlar aa vurur, ayn ekilde,
Romal patricilerin hepsi, pleplere acayip yaratklarm gibi davran
mlardr. nk plepler, evlilikleri yasal olmadndan, evlilii tpk
302 iirsel Politik

vahi hayvanlar gibi uygulamlardr (agitabant connubia more fera-


rum [567, 734]).
650. Jove ve Juno arasndaki bir mcadeleye karmaya kalkan
Vulcan (burada bir plep olarak alnmtr), Joveun bir tekmesiyle
gksel lemden aa atlm ve bunun sonucunda topal kalmtr
[579]. Bu, Joveun kehanetlerinde ve Junonun resmlemi evlilikle
rindeki bir pay kahramanlardan korumak iin pleplerle yaplan bir
mcadeleye atfedilmelidir ki plepler, yenildikleri iin kusurlu (topal)
olmulardr, yani kk drlmlerdir.
651. Bylece, Apollonun ailesinden olan ve bu nedenle, Gnein
ocuu olarak da kabul edilen Phaethon babasnn altn arabasn
(iirsel altn arabas, yani tahl arabas [544]) srmeye teebbs
ederken kendi aile babasnn tahl ambarna giden allm yoldan
sapar (yani, tarlalarn mlkiyetinden hak ister) ve gksel lemden
atlr.
652. Bunlarn iinde en nemlisi, anlamazlk (uyumsuzluk) el
masnn gksel lemden dmesidir (Tarlalarn mlkiyetine iaret
eden elma [548], nk ilk anlamazlk pleplerin kendileri adna ek
mek istedikleri tarlalar zerinde ortaya kar) ve Vensn (burada
bir plep olmaldr) Junoyla (evlenme trenlerinin Junosu) ve Miner-
vayla (otoriteye sahip olan) mcadelesi de bu anlamazla rnektir.
Keza, Parisin verdii hkm hakknda iyi bir talihle Plutarchn Ho-
m erin Hayat ve iiri [1.5] adl eserinde [sahte] bir yorum bulu
yoruz. nk, lyad nn sonundaki iki msra Homerin deildir da
ha sonrakiler tarafndan yazlmtr [780].
653. Atalanta, altn elmalar frlatarak yarta taliplerini malup
etti. Tpk, Herkln Antaeusla gretiinde, onu havaya kaldrarak
yenmesi gibi [618], [Mn burada yledir] Atalanta, connubium
hakk verilmezken ilkin, pleplere verilen bonitary mlkiyetini teslim
etti ve sonra tarlalarn quiritary mlkiyetini teslim etti, Tpk, Romal
patricilerin Servius Tulliusun ilk tarmsal kanunlarn vermesi ve On
ki Levha Kanunlarnda ikinci tarmsal kanunlarn vermesi gibi yine
de connubium, Connubia incommunicata plebi sunto, resm evli
likler pleplerden geri alnmaldr balnda kendi dzenlerini ifade
eden bir ayrcal brakmlardr. Bunun dorudan bir sonucu olarak
da Auspicia incommunicata plebi sunto (kehanetler pleplere veril
memelidir) . Bu yzden, yl sonra plepler, connubium hakkn ta
Giambattista Vico 303

lep etmeye etmeye baladlar ve yln kahramansal mcadelesi,


sonunda bu hakk kazanmay baard [110, 567, 598].
654. Ulyssesin sarayna (yani kahramanlarn krallna) hcum
eden Penelopeun talipleri kral unvannn kendilerinin olduunu
iddia ettiler. Krala ait (tarlalarn mlkiyeti zerinde alnm olan)
eyleri hrsla yok ettiler ve evlenmek iin Penelopeyi aradlar ( con
nubium iin hak idda ederek). Baz yorumlarda, Penelope iffetli kalr
ve Ulysses talipleri aar, kahramansal Vulcann plep Mars ve Ve
ns bir a zerinde yakalamas gibi (yani, Ulysses Achillesin i
ileri gibi tarlalar ekmeleri iin onlar balar, tpk, Coriolanusun
Servius Tulliusun tarmsal kanunlaryla tatmin olmam plepleri Ro-
mulusun gnlk iilerinin artlarna indirmek iin aramas gibi)
[fakat cf. O. 22.1 vd]. Yine de Ulysses, fakir bir adam olan Irusla
kavga eder ve onu ldrr (Bu, Ulyssesin maln hrsla yok eden
pleplerdeki tarmsal mcadeleye atfedilmelidir [Fakat cf. O. 18.1-
107, 239, 242]. Baka bir yorumda Penelope, kendisini bir fahie
gibi taliplerine verir {connubiumun pleplere yaylmasna iaret ede
rek) ve iki uyumsuz tabiata sahip olan insan ve vahinin bir yarat
olan Pan* dourur. Bu Livynin secum ipse discors dedii yaratktr
[567], Keza, Roma patricileri pleplere unu anlatrlar: Eer onlar,
soylularla connubium u paylarlarsa ortaya kan dl, kendini bir
fahie gibi pleplere veren Penelope tarafndan dnyaya getirilen iki
uyumsuz tabiatn karm bir yaratk olan Pan gibi olacaktr.
655. Bir boa ile yatan Pasiphaeden iki zt tabiatl Minotaur do
mutur. Bu hikye, Giritlilerin connubiumu, Minosun genleri ve
gen kzlar Atticadan kard ve daha nce de Joveun Europay
karm olduu [635] boa olarak adlandrlan bir gemide Girite
gelmi olan yabanclara atn anlatmaktadr.
656. Io hakkmdaki fabl da bu sivil tarih trne atfedilebilir. n
k Jove ona k olur (kehanetleriyle kendisine yardmc olan) Juno
onu kskanr (bu sivil kskanlk, kahramanlarn resm evlilik tren
lerini korur [513]) ve Juno, loyu yz gz olan Argusa izlettirir (bu

*Vico burada Baconn u eserini izler: W isdom o f the A ncients (D e sapien-


tia veterum ) 6. blm; D e augm entis scientiarum 2.13 (Engilish t r a n s
lation in Works, ed. Spedding et al. 4.318, 320). Baknz: Yukarda 80.
paragraf. Bacon, Viconun drt yazarndan biridir ( O tobiyografij ng.
ev., 138 vd, 154 vd). Aadaki 720. paragrafa baknz.
304 iirsel Politik

gzlerin her biri, ekilmi topraklara ve bu topraklarda egemen olan


babalara iaret eder [564]). O hlde, Merkr (burada cretli bir plep
karakteri olmas gereken) borusunun sesiyle veya daha ok ark
syleyerek Argusu uyutmak iin uyuturur (gelecei arklarda sy
lenen veya resm evlilik hakkn nceden haber veren kehanetler iin
mcadelede, Argive babalarn yener). Bunun zerine Io, bir inee
dnr ve Pasiphaenin de yatt boa ile yatar ve Msra gezmeye
gider (yani, Danausun Argosun krallndan kendileriyle Inachidleri
srd yabanclar olan Msrllar arasna gider [75]).
657. Fakat yal anda Herkller kadns olur ve Iole ve Omp-
halenin emrinde yn eirirler, yani tarlalarn kahramansal hakk
pleplere der. Kahramanlar, kendilerine pleplere zt mnda viri
(men) derler ve viri Latincede, Grekedeki kahramanlar ile ayn m
nya gelir. Vergil, Aeneidm banda bu kelimeyi vurgulu biimde
kullanr: Arma virumque cana, ve Horace [A. P. 141] Odessenin ilk
msrasn tercme eder: Dic mihi, Musa, virum. Viri, Romallar ara
snda evlilik trenlerindeki kocalara, hkimlere, rahiplere ve yarg
lara da iaret etmeye devam etmitir. Keza, iirsel aristokraside resm
evlilik, hkimlik, rahiplik ve yarglk kahramansal dzenle snrldr.
Bylece, [fabl anlatr ki] tarlalarn kahramansal hakk, Yunanistann
pleplerini kapsayacak ekilde geniletilmitir, tpk, kendisi iin m
cadele edilen ve On iki Levha Kanunlarnda kazanlan ikinci tarm
sal kanunlarla Romal patricilerin kendi pleplerine quiritary mlkiyet
hakkn tanmas gibi [598], ncelikle, ayn ekilde, geri dnm
barbar zamanlarda, Angles kanunlarnda grdmz gibi, feodal
mallar, mzrak mallar olarak; dierleri de kadn ilerinin mallar ola
rak adlandrlrd. Buradan Fransann krala ait silahlar (kadnlar bu
krallklarn mirass olmaktan karan Salik Kanununa iaret ede
rek) dalmatikler giyen [1048] ve mzraklarla donanm ve kahra
mansal mottoyla sslenmi iki melek tarafndan salanr: Lilia non
nent, zambaklar eilmez. Nasl Baldus, iyi bir talihle, Salik Kanun-
larn is gentium Gallorum, Gallik genslerinin kanunu olarak ad
landrmsa, biz de terimi kabaca, vasiyetnameyi dorudan miras
larla, baba tarafndan akrabalkla ve gentillerle snrlayan On ki
Levha Kanunlarna ius gentium romanorum uygulayabiliriz [110,
988], Romanm erken zamanlarnda kzlarn babalarna vris olabil
dii ab intestato ve bu detin On ki Levha Kanunlarnda getii
Giambattista Vico 305

inancnda ne kadar az gereklik pay olduunu daha sonra gstere


ceiz.
658. Son olarak Herkl, Nessusun kanyla lekelenmi olduunda
iddetli bir fkeye kaplr -Nessus, Livynin de zikrettii iki uyumsuz
tabiata sahip ayn plep yaratdr [567]- yani sivil bir kzgnlkla
connubiurm. pleplere yayar ve plep kanyla kirlenir ve bylece lr.
Tpk, Romal Herkl olan Tanr Fidiusun da De nexu denen Petel-
yan Kanunuyla lmesi gibi [115]. Bu kanunla, vinculum fdei vic-
tum est, yani inancn zinciri krlmtr. Livy [8.28.8], onu on sene
sonra meydana gelen bir olayla balar. Fakat bu olay Petelyan Ka-
nununa vesile olmu bir olayn zne benzemez. nk, bu olayda
yukarda ad geen ifadenin konusunun uygulamaya konmas gere
kirdi ve basite emredilmemeliydi. Livy, bilmeden iyi bir inanla ara
yarak baz eski kroniklerde bu cmleyi bulmu olmaldr. Keza, plep-
ten olan borlular, alacaklar nedeniyle kendi soylular tarafndan
zel olarak hapsedilmekten kurtulduktan sonra bile, yine de hukuki
kararlarla borlarn demek zorunda braklmlardr. Fakat onlar,
Romulusun kendi smanda Romay kurduu [613] ve dnyann
ilk smaklarnda kkeni bulunan Herkl dm kanunu denilen
feodal kanundan fergat etmilerdi [558], Bu yzden ok ho bir e
kilde kroniklerin vinculum Fidiiyi Tanr Fidiusun dm olarak
yazdklar grnr [602]. Varro, [Latin Dili zerine adl yaptta
566] onun Romal Herkl olduunu iddia eder ve daha sonraki ta
rihiler, cmleyi anlamakszm, kelimeyi hatal biimde fdei olarak
okumulardr. Ayn kahramansal doal hukuk, Amerikal Yerliler
arasnda da bulunmutur ve bizim dnyamzda, Afrikal Abyssinler,
Moskovallar, Avrupal ve Asyal Tatarlar arasnda hl bulunmakta
dr. Bu hukuk, borlularn yedi yldan fazla hizmet etmedikleri bra-
niler arasnda daha byk bir lmllkla uygulanmtr.
659. Sonu olarak, Orpheusun liri, teli veya gcyle ayn eye
iaret eden Herkln dm (Petelyan Kanunuyla ilgili olan d
m), Bacchantesin ellerinde lmle karlamtr' ve Bacchantes,
liri paralara ayrmtr (kanun olan lir [615]). yle ki, Homerin
zamannda kahramanlar yabanc kadnlar e olarak alyordu ve gay
rimeru ocuklar kraliyete yakr baarlar kazanyorlard. Bu da,

* Burada Bacchantes fkeli plepleri ifade eder (.n).


306 iirsel Politik

Yunanistanda halk zgrlnn grlmeye baladn iaret et


mektedir [802].
660. Btn bunlara bakarak, bu kahramansal mcadelelerin Kah
ramansal aa ismini verdii sonucunu karmalyz ve bu mcade
lelerde yenilmi ve burnu srtlm birok kabile reisi dier toprak
lar ararken kendilerini izleyenlerle birlikte denize doru gitmeye ve
baka topraklar aramaya zorlanmlardr. Bazlar -Menelaus ve
Ulysses gibi- sonunda doduklar lkelere geri dnmlerdir. Baz
lar, Yunanistanda yerleen Cecrops, Cadmus, Danaus ve Pelops gi
bi yabanc blgelerde yerlemilerdir (keza, bu kahramansal mcade
leler yzyllar nce Fenikede, Msrda ve Frigyada ortaya kmtr.
nk, insaniyet bu yerlerde daha erken balamt). Dido, kendisini
takip eden erkek kardeinin grubundan kurtulmak iin Fenikeden
kaarak Phoenica imi gibi Punica olarak adlandrlan Kartacaya
yerleti [78].Truvaya sman Capyler bu ehrin yklmasndan sonra
Kapuada durdular. Aeneas, Latiumda karaya kt ve Antenor, Pa-
duaya ulat [770 vd],
661. Bylece Orpheus, Amphion, Linus, Musaeus ve dierleri
gibi Greklerin iirsel alarnn teolojik airleri, bilgeleri veya devlet
adamlarnn hikmeti son buldu. Kehanetler de (bu airlerin tanrlar
hakknda ark syledii vglerdir, yani ark sylemenin kendile
rine yakt lah inayet hakkndaki vgler) tanrlarn gc hakkn
da, Grek pleplerine ark syleyerek pleplerin kendi kahramansal
dzenlerine boyun emesini srdrdler. Bu ekilde decemvira zla-
rndan birinin torunu olan Appius [Cladius], 300. Roma Yl dolay
larnda, soylularn kehanetlerin bilimine ve tanrlarn gcne sahip
olduklarn syleyen arklarla Roma pleplerinin soylulara itaat et
melerini salar [81] ve ayn ekilde, Amphion lir ile ark syleyerek
talarn ve yz yl nce Cadmusun kurduu ve ykselttii
Thebin duvarlarnn hareket etmesine sebep olur. Yani o, orada kah
ramansal bir devlet olduunu dorular [523, 734].
[BLM VII] ESK ROMA KURUMLAR! ZERNE VE
VARSAYILDII GB ROMADAK MONARK KRALLIK VE
JUNIUS BRUTUS TARAFINDAN KURULAN HALK
ZGRL ZERNE SONULAR
662. nsani sivil kurumlar bakmndan Romallar ve Grekler arasnda
saysz paralellikler olduuna iaret etmitik. Eski Roma tarihinin,
Giambattista Vico 307

Greklere ait ok eitli ve yaygn fabllarn devam eden tarihsel bir


mitolojisi olduunu tekrar gstereceiz [158 vd]. Krallar zamannda,
connubium tn pleplere geniletilmesine kadar Roma halk (Marsn
halk) yalnzca soylulardan oluuyordu [598], Kral Tullus, bu soylu
halka, Horatiusun durumuyla balayarak duumvirler veya quaestor-
lar tarafndan sulu bulunanlarn haklarn istemek iin tam bir birlik
iinde bavurmalarn garanti etti. Yalnzca birlikler (orders) kahra
mansal halklard ve plepler, bu halka katldlar (daha sonra iller de
zafer kazanan uluslara balandlar). Grotiusun iaret ettii gibi [L.
1.3.7.3] gerekte bu halk, Telemachusun plepleri -yukarda sz
etmitik- mecliste adlandrld gibi dier insanlard [590], By
lece, ulus kurucular hakknda stesinden gelinemez metafiziksel
eletiri deeri ile [348, 493], biz, kleler olduu savunulan soylu
aileden gelmeyenlerin krallarn setikleri ve bu seimin babalar tara
fndan onayland Romulus zamanndan dolay, emeiyle alan
larn haklarnn olduu eklindeki hatay kknden skp atabiliriz.
Byle sanlan durum, plepler, ehirde bir blgeye sahip olduklar ve
konslleri belirlemede (bu, connubiumun babalar tarafndan plep
lere geniletilmesinden sonrayd) bir paylar olduu zaman Romu-
lusun interregurriuna yzyl geri giden tarih olduu iin daha
sonraki zamanlarda ortaya kan bir anakronizma olmaldr.
663. Halk (people) kelimesinin son zamanlardaki anlamnda kul
lanlmas ve ehirler dnyasnn en erken zamanlarna uygulanmas
(filozoflarn ve filologlarn bu genel aristokrasileri hayal etmedeki be
ceriksizlikleri nedeniyle) kral ve zgrlk kelimelerinin yanl anlal
masna nderlik etmitir. Bunun sonucunda herkes Roma krallnn
monarik olduuna ve Junius Brutus tarafndan kurulan zgrln
halk zgrl olduuna inanmtr. Jean Bodin, bunun yan sra il
kin monariler, sonra tiranlklar, sonra halk ynetimler ve son ola
rak aristokrasilerin geldiini syleyen (doru ilkeler mevcut olmad
zaman, insani fikirlerin arpklklarn gsteren) btn siyas kuram
clarn dt hataya dmtr. Ancak buna ramen eski Ro-
manm gya halk zgrlndeki bir aristokratik ynetimin etkisini
gzledii iin ynetimi, yapdan (constitution) ayrarak ve eski za
manlarda Romamn halk bir yapya sahip olduunu fakat aristok
rasiyle ynetildiini iddia ederek kendi sistemini destekler. Sonular,
baka bir ekle dntnden bu destekle bile onun siyas vastalar
ayakta kalamazd. J. Bodin, son olarak, byk tutarszlkla unu itiraf
308 iirsel Politik

ederek gerekliin gcyle snrland: Eski zamanlarda Roma, y


netimde olduu kadar yapda da aristokratikti [1004 vd, 1084],
664. Livy, Brutusun iki yllk konsllerin kurulmas konusunda
anayasada hibir deiiklik yapmadn aka belirtir [2.1.7]. Ger
ekten de, bilge Brutus, devlet yapsnn dt bozuk durumu ye
niden dzenlemekten baka bir ey yapmad. ki yllk konsllk ku
rumu hakknda Livy der ki: nihil quicquam de regia potestate de-
minutum, Krala ait gte hibir azaltma yaplmamtr. nk
konsller, Ciceronun, Kan unlaAmda reges annuos dedii iki yllk
aristokratik krallar olarak ortaya kmtr [108] (Aristokratik bir y
netim olmasnn tesinde, Spartada hayat boyunca krallk yapanlar
da ayn trdendir). Konsller, herkesin bildii gibi grevleri sre
since feshedilmeye maruz kalrlar (tpk Spar ta krallarnn ephoA&r*
tarafndan denetlenmeye maruz kalmas gibi) ve onlar yllarnn so
nunda dava edilebilirler (Sparta krallar iin ephoA&nn lm cezas
istemesi gibi). Livynin bu pasaj, hem Roma krallarnn aristokratik
olduunu hem de Brutus tarafndan kurulan zgrln (kendi
efendilerinin zgrl) halk zgrlk olmadn, efendilere ait
bir zgrlk (tiranlar Tarquinden dolay efendilerin zgrl) ol
duunu gsterir. Brutus, halk zgrln salamay kesin olarak
baaramazd. Bu, Romal Lucretianm grevi de olamazd. nk,
Lucretia, faydaya yneldi. Keza, bu frsat, Brutusun, [Tarquinius]
Superbus tarafndan birok senatrn ihrac yoluyla boaltlan sena
toyu yeniden yaplandrmak iin gerekli bulduu soyluluu ok kt
biimde kullanan Tiran Tarquiniusa kar pleplerin ayaklanmasn
zorunlu hle getiren btn yce durumlarla donatld. Bunu yapar
ken Brutus, ngrl bir dnceyle iki kamusal yarar elde etti.
Bozulmu soylular dzenini kuvvetlendirdi ve pleplerin sevgisini ka
zand. nk bedenlerinden dolay pleplerin ounu semek zorun
dayd ve senyrln yeniden dzenlenmesine zt olarak belki de o
en cesurca olann tercih etti [624], Bunlarn soyluluun dzenine
girmesine neden oldu ve bylece, o zaman da btnyle in ter patres
etplebem, babalar ve plepler arasnda, blnm olan ehri meydana
getirdi.
665. Buradaki yaygn ve eitli nedenlerin ngeerlilii Satrn
andan bu yana incelenmitir [73]. Eski Roma Cumhuriyetinde

* Be kiiden oluan hkm et yeleri (.n).


Giambattista Vico 309

ok eitli ve yaygn sonularn art arda gelii, Bodin tarafndan gz


lenmi olsa da ve Livy tarafndan sz konusu edilen bu etkilerin ne
denleri srekli olsa da Roma Krallnn aristokratik olduu; ve Bru-
tus tarafndan dzenlenen zgrln de efendilerin zgrl ol
duu sonucunu karmak iin yeterli deildir. O hlde, kaba ve bar
bar bir halk olan Romallarn; ve Thucydidese gre, yukarda Kro
nolojik Tabloda grdmz gibi, Yunanistann en anl zaman
olan Peloponez Savalarna kadar kendi lk alar hakknda hibir
ey bilmeyen keskin zekl ve medenilemi bir halk olan Greklerin,
Tanrdan gelen zel bir imtiyaza sahip olduklarn sylemeliyiz
[101]. Livy [117], Kartaca Savann tarihindeki en nemli du
rumdan habersiz olduunu itiraf ederken, byk bir kesinlikle Roma
tarihini yazarken dayandm aka syledii bu savaa kadar, ayn
eyin Romallar hakknda da doru olduunu gstermitik. Ancak,
Romallara byle bir ayrcalk tahsis etsek bile yine de canl kalan ey
karanlk bir bellek, girift bir hayal gcdr. Eski Roma kurumlan
hakknda belirlediimiz sonular reddetmemizin nedeni de budur.
[BLM VIII] LK NSANLARIN KAHRAMANLII
ZERNE SONULAR
666. Dnyann ilk kahramansal a hakknda yaptmz inceleme
bizi ilk insanlarn kahramanl zerinde dnmeye zorlar. Yuka
rda aksiyomlar [196 vd] olarak ileri srdmz, burada ise uygu
lamalarn gsterdiimiz ve kahramansal politikalar araclyla ilke
lerini kurduumuz bu kahramanlk [582 vd], filozoflarn imdiye ka
dar eskilerin esiz hikmetlerinin bir sonucu olarak hayal etmelerin
den [128] ve filologlarn da tanm u belirsiz kelime olan halk,
kral ve zgrlk [105] kelimelerini yanl anlamalarndan ok farkl
dr. nk onlar (filozof ve filologlar), kahramansal halklar, plepleri
de ierecek ekilde, krallar monarklar olarak, zgrl de halk
zgrlk olarak almlard. Dier yandan, onlar bu konular kendi
ince ve bilgili zihinlerine uygun olan fikre uygulamlard: Birin
cisi, Sokratik ahlkn zdeyileri zerinde dnlm bir adalet
fikri. kincisi, insanla faydal olma nnden kaynaklanan zafer fikri
[514], ncs, lmszlk istei. Onlar, bu hatalar izleyerek ve
bu fikirleri uygulayarak krallarn ve eski zamanlarn dier byk ah
siyetlerinin (onlarn babadan intikal eden miraslar ve mallarn oldu
u kadar) herhangi bir ehirde veya ulusta daima ounlukta olan
310 iirsel Politik

fakirlere mutluluk getirmek iin kendilerini ve ailelerini adadklarna


inanmlard.
667. Ancak, Grek kahramanlarnn en by olan Achilles hak
knda Homer, Achillesin, filozoflarn bu fikriyle tamamen zt d
en niteliini anlatr. Adalet fikriyle ilgili olarak bir kavgadaki za
ferin yenilgiyi gmeceini sanan Hektorla konuurken Achilles, sra
eitliini ve ortak ansa sahip olduklarn unutur (doal olarak, in
sanlarn adaleti bildiini gsteren iki dnce) ve aadaki kaba
cevab verir: nsanlar ne zaman aslanlarla anlama yaptlar? Ne za
man kurtlar ve kuzular ayn dnceye sahip oldular? Eer ben
seni ldrrsem, iki tekerlekli arabama balayp gn Truvann
duvarlar etrafnda plak bedenini srkleyeceim. Gerekten de
Achilles dediini yapt ve devam etti: Senin bedenini yemeleri iin
av kpeklerine vereceim [I. 22.261 vd]. Eer, talihsiz baba Priam,
cesede fidye vermek iin gelmeseydi, Achilles, bunu da yapacakt.
Zafer fikriyle ilgili olarak Achilles, kederi nedeniyle (Agememnonun
yanllkla Briseisi ondan almasndan dolay) tanrlar tarafndan kt
bir muameleye maruz brakldn ve ayn ekilde insanlarn da,
adamlarn mttefik ordudan ve gemilerini donanmadan ekerek ve
Grekleri katletmesi iin Hektora izin vererek sahip olduu erefi d
zeltmesini Jovedan talep ettiklerini dnr [I. 1.334 vd], Bylece,
bir adamn baba topraklarna ballna ramen ulusunun kalnt
laryla kiisel bir saldrnn cn almakta srar eder. Gerekte, Hek-
torun Grekleri katletmesi zerinde Patroclusla beraber sevinmekten
utanmad [I. 11.599 vd] ve daha vahimi Truvann kaderini kendi to
puklarnda tayan bu adamn utan verici isteini Patroclusa ak
lar: Yalnzca ikisi canl kalacak ekilde btn Grekler ve Truvallar
savata lsn [I. 16.97 vd]. nc fikre gelince [lmszlkistei]
Achilles, alt dnyada iken Ulysses, ona, oradan honut olup olma
dn sordu, o ise canl toprakta en vasat kle olmay tercih ettiini
syledi [O. 11.488 vd]. Bu, Homerin Grek halkna kahramansal
deerin bir rnei olarak syledii arklardaki kahramandr ve H o
mer ona kusursuz lkabn verir. Bu lkap (Homerin bu lkab ve
rirken incelik yaptn sylesek bile, yine de bu airlerin yaptklarn
sandklar gibi bir tr retme yoludur), yalnzca ok marur bir
adam mnsnda anlalabilir. Yani, bizim son zamanlarda syledi
imiz gibi, o, burnunun ucundan bir sinein gemesine izin vermez.
Onun telkin ettii ey, geri dnm barbar zamanlarn dellocular-
Giambattista Vico 311

nn tam olarak kendi ahlkilikleri zerinde temellendirdikleri mera


sim deeridir. Bu deer, erefli olma kanunlarn, yksek grevleri ve
macerac valyelere intikam alma tatminini salar. Macera roman
clar onlar hakknda arklar dzmtr [920],
668. Buna karn, Aristotelesin szn ettii kahramanlarn
pleplere kar sonsuz dmanlk yeminleri zerine dnelim [271].
Livynin [9.16.19] nulla aetas virtutum feraciof Bu zamandan
daha fazla deer reten bir a asla var olmamtr cmlesinde ilan
ettii Romal deerlerin en yce olduu zamanndaki Roma tarihi
zerinde biraz daha dnelim. Livyye gre, bu zaman Pyrrhusa
kar sava zamanyd. Bu tarih zerinde biraz daha dnelim. St.
Augustinein Tanr ehrinde anlatt gibi Sallustu izleyerek [2.18]
bu sreci krallarn kovulmasndan ikinci Kartaca Savana kadar ge
niletebiliriz. Bu zamann kahramanlar kimlerdir? zgrlk uruna
evini iki oluna adayan Brutus; kendisini ldrmekte baarsz oldu
u iin Etrsk Kral Porsenann sa elini aleve sokarak korkutan ve
bozguna uratan Scaevola; zafer ve yiitlik akna bile olsa ve hatt
zaferle sonulanmasna ramen bir asker disiplini ihll ettii iin
kendi olunun ban kesen Imperious da denilen Manlius; atl ve si
lahl olarak ldrc bir uuruma kendini atan Curtius gibi insanlar;
ordusunu korumak iin kendilerini kurban eden baba ve oul Decii
gibileri; Samnite altnn reddeden ve Pyrrhus tarafndan kendilerine
sunulan krall paylamay reddeden Fabricius ve Curius gibileri;
Romal yemininin kutsalln korumak iin Kartacada mukadder ve
ok zalim bir lme geri dnen Atilius Regulus gibileri -onlardan
her biri-, fakir ve mutsuz Roma halk iin ne yaptlar? Elbette onlar,
yalnzca, savala kendi sorumluluklarn artrdlar. Sefil kleler gibi
plak srtlarnn ubuklarla dvld, soylularn zel hapishane
lerindeki daha byk derinlie kendilerini gmmek iin kendilerini
tefecilik denizine attlar. Eer, Romal deerin bu srecinde herhangi
bir kimse pleplerin kaderini bir eit tarmsal ve tahl kanunuyla ha
fifletmeye teebbs ederse, o hainlikle sulanrd ve lme gnde
rilirdi. Bir rnek verirsek, vahi ve yrtc Senonik Gauller tarafndan
Kapitol yaklmaktan korumu olmasna ramen Manlius Capitoli-
nusun kaderi de buydu. Ayn ekilde, (Romann dnyann kahra
manlar ehri olmas gibi, Yunanistann kahramanlar ehri olan)
Spartada byk Kral Agis, soylularn ellerinde tefecilik basks altn
daki fakir Lakedemionlu pleplerin borlarn silecek bir kanunla on
312 iirsel Politik

lar rahatlatmaya teebbs ettii iin ve vasiyetnameye ilikin haklar


veren bir baka kanunla onlara yardm ettii iin ephoAar dzeni ta
rafndan bouldu [985]. Nasl ki yiit ve cesur Agis, Spartann
Manlius Capitolinusu idiyse Manlius Capitolinus da Romann
Agisiydi. O, Roma pleplerini, yani bask yaplan fakirleri dnd
eklindeki basit bir phe zerine, Tarpeyan kayalndan atld. yle
ki, evvelce ilk insanlarn soylular, kendilerinin kahramanlar olduu
nu ve pleplere gre daha stn bir tabiata sahip olduklarn dn
dklerinden [437] uluslarn fakir kitlesini byle yanl idare etmi
lerdi. Elbette ki, bu durumda Roma tarihi, fazlasyla gururun ve
lmlln olduu veya adalet ve merhametin olmad ya da yetersiz
olduu ve kabaln nde geldii Romal deer hakknda bir delil
bulmaya alan akll herhangi bir okuyucuyu artacakt.
669. Bilmecenin zlebilmesi iin aadaki ilkeler gereklidir.
I
670. Devlerin vahi eitimini izledii iin [170, 195, 523 vd] genli
in kahramansal eitimi, Yunanistann kahramanlar olan Lakede -
mionlularn durumunda olduu gibi sert, hain ve kabayd. Bu in
sanlar oullarna acdan ve lmden korkmamay retmek iin on
lar Diana Tapmanda lmlerine ramak kalacak ekilde balar
lard. yle ki onlar, sk sk babalarn vuru darbesi altnda acdan can
ekierek lme atlarlard. Yeni domu, masum bebeklerini ldr
me izni veren bu cyclop tr babaya ait otorite, hem Grekler hem de
Romallar arasnda uzun sre yaad. Halbuki, bizim imdi kk
ocuklarmza olan dknlmz modern tabiatmzn efkatini
ortaya koyar.
II
671. Kadnlar, caemptione et farre, denilen karlkl sat yoluyla ve
buday [buday ekmei] sunarak (Romal rahiplerin evlenme tren
lerinde hl yaayan bir det olarak) kahramansal eyizlerle alnrd
(kadnn eyizi Tacitusa gre eski Germenler arasnda da detti [G.
18] ve bu nedenle, biz, btn ilk dnem barbar insanlarn ayn oldu
unu farz ediyoruz). Kadnlarn, ocuk dourmalar tabiatlarnn ge
rei olarak belirlenmitir. Dier bir ynden onlar, kleler gibi mua
mele grmlerdir. Bizim [eski] dnyamzn birok ksmndaki ulus
larn geleneinde hl grlebilecei gibi ve yeni dnyada hemen
Giambattista Vico 313

hemen her yerde olduu gibi. Kadnlar, eyizi getirdiklerinde, eyiz


kocann zgrln satn alr ve bu, kocann evliliin ykn ta
makta kendisine den payn yetersiz olduunun kamusal bir itiraf
dr. Belki de imparatorlarn eyizlere veya hediyelere kar birok
imtiyaz tanmalarnn da nedeni budur.
III
672. ocuklar ve kadnlar, kocalarnn ve babalarnn yararn g
zetti. imdilerde durum bunun tersi deildir.
IV
673. Gre ve yar gibi oyunlar hem ho, hem de heyecan verici ve
hararetliydi (bu nedenle, Achillesin Homerdeki takma ad Hzl
Koand ve Achilles ou zaman da tehlikeliydi. rnein, at stn
de mzrak dv yapmak, avlanma gibi vahi oyunlar, insanlar (e
lik gibi) katlatryor, hayatlarn riske atyor ve nemsiz hle geti
riyordu.
V
674. Lks, incelik ve kolaylk hi bilinmiyordu.
VI
675. Eski kahramansal savalarn hepsi, ar ekilde iddet dolu olan
din savalard [562], Biz bu nedenle dini, bu Bilimin ilk ilkesi ola
rak almtk [333],
VII
676. Kahramansal esaret, bu savalarda yenilgiye urayanlarn tanr
sz insanlar olarak kabul edildiini gsteren durumun yaygn sonu
cuydu. yle ki, yenilgiye urayanlar, sivil zgrlkle beraber doal
zgrlklerini de kaybettiler. Buradaki aksiyom u kabule dayanr:
Doal zgrlk, soylu ahslara yakn olduu oranda hiddetle kar
lar. Sivil kleliin ise hayat iin zorunlu olmayan servet edinme
uruna edinilen mallarla deeri arttrlmtr [290].
VIII
677. Btn bunlar nedeniyle doal olarak en gllerin oluturduu
ynetimler aristokratikti. Bu ynetimlerde, btn sivil erefler, birka
314 iirsel Politik

soylu babaya verildi. Kamu yarar, baba topraklar araclyla aile


monarilerinde korundu. nk gerek baba topra birka babann
menfaati altndayd [584], Bu yzden, vatandalar doal olarak pat-
ricilerdi. Bu tabiatlar, detler, ynetimler, kurumlar ve kanunlarla, ilk
insanlarn kahramanl yaylacaktr. Fakat kahramanlk imdiki sivil
yapsyla imknszdr. nk az nce saylan nedenler, serbest halle
cumhuriyeti ve monari gibi iki sivil devlet eidini ortaya karan
ztlklara neden olmutur. Bunlarn her ikisinin de (monari, cumhu
riyete gre daha insani olsa da) insani devletler olduunu gster
mitik [629], Roma halk zgrl srecinin btnnde Utical Ca
to, tek bana bir kahraman olarak n kazand. Onun bu hreti aris
tokratik bir ynetimin ruhunu ifade ediyordu. Cato, Pompeinin d
yle soyluluk takmnn ba olmay brakt ve Sezar tarafndan
azarlanmay kaldramad iin kendini ldrd. Monarilerde kah
ramanlar, egemenliklerinin zaferi ve bykl iin kendilerini ada
yan kimselerdir. Bu yzden u sonucu kardk: [Kendini adalete ve
insanln iyiliine adayan] byle bir kahraman kederli insanlar tara
fndan istenir, filozoflar tarafndan anlalr, airler tarafndan hayal
edilir fakat aksiyomlarmzda sylediimiz gibi sivil bir tabiatn sa
lad faydalar arasnda yer almaz [260].
678. lk insanlarn kahramanlklar zerine ileri srdklerimizin
tm Roma kahramanl zerine aksiyomlar araclyla aydnlatlr
ve rneklendirilir [278-281]. Bu aksiyomlar., Thucydides [yani Isoc
rates]in sert, hain Areopagiteler tarafndan idare edildiklerini syle
diinde bir aristokratik senato olan eski Atmallarn kahramanlna
da bavuracaz. Yukarda gsterdiimiz delillerle [423] Heraklit-
lerin veya efendi konumundakilerin ynetimi olan Spartallarn kah
ramanlyla da balant kuracaz [592],
[KISIM VI]

[BLM I] RSEL TARHN ZETLER


I
679. Teolojik airler btnyle lah ve kahramansal olan tarihi, yal
nzca Cadmus fablnda, mutsuz bir ekilde tasvir etmilerdir [541].
nk Cadmus, ilkin (byk eski ormann topran temizleyen)
byk ylan katleder. Sonra, dileri eker (dnyann ilk tarlalarnn,
demirin kulammmn kefedilmesinden nceki ilk sabanlarn dileri
olarak hizmet vermi olmas gereken ve hlen sabann dileri olarak
adlandrlan bklm sert odun paralaryla srldn gsteren
ince bir metafor). Cadmus, ar bir ta atar (yanamalarn veya fa-
mukrn kendileri iin srmek istedikleri sert toprak [583]). Sabann
at karklardan silahl adamlar kar [264f, 597]. Kahramanlar
kendi mlklerinde bulunan bu yanamalar zerinde de efendilik id
dia ederler ve pleplere kar silahlanmada birleirler; ayrca, kendi
aralarnda da dvrler. Ancak, asl kendilerine isyan eden yana
malarla dvrler (karklar, yukarda ileri srdmz gibi kahra
manlarn birleerek silahlarn temeli zerine kurulan ilk ehirlere
biim ve salamlk verdikleri dzene iaret ediyor) ve Cadmus, bir
ylana dnyor (aristokratik senatolarn otoritesinin kkenine ia
ret ederek, bununla ilgili olarak eski Latinler, Cadmus fundus factus
316 iirsel Tarihin zetleri

est cmleciini kullanmtr ve Yunanllar da Cadmusun kanunlar


kanla yazan dragon olan Dracoya dntn sylemilerdir
[423]). Szn ettiklerimizi aklamak bakmndan [446]: Cadmus
fabl iirsel tarihin birok yzylm ierir ve fabllarn gln gs
teren yedi byk kaynaktan biri olarak ocukluk andaki dn
yann, meramn anlatamamasn gsteren byk rnektir. [814],
Greklere Fenikeden getirdii bu tarihin halk karakterlerinde yazl
m bir kaydn getirmek Cadmus iin ok kolay olmutur. Christian
Varro denilen Desiderius Erasmus adl bilginin deersiz bin trl
samalyla bu fabl, harflerin Cadmus tarafndan icat edildiini an
latan bir fabl olarak alnmtr. Bylece, her yerde biliniyor olmas
gereken bu harflerin icadnn uluslara byk fayda salad bu nl
tarih, bu fabln rts altnda, Cadmus araclyla Yunanistandaki
insan rkndan gizlenmitir.* Bu fabl, halka ait olduu iin halk harf
leri adn alm ve halk hikmetinin bu byk icad, halktan gizlenerek
Erasmus zamanna kadar karanlkta braklmtr.
II
680. Ancak, Homerin [I. 2.100 vd] Agememnona bahedilen kral
ass (scepter) hiyeroglifi de alacak kadar ksa bir ekilde ayn
tarihi anlatr. Vulcan, bunu Jove iin yapmtr. Jove tufandan son
raki ilk gkgrltsyle [377] aileler durumunda lah krallk denilen
tanrlar ve insanlar zerinde kendi kralln kurar [522]). Daha son
ra Jove onu Merkre verir (Merkrn pleplere ilk tarmsal kanun
lar kendisiyle getirdii ylanl as eklinde ilk ehirlerin kahramansal
krallklar domutur [604]). Sonra, Merkr onu Pelopsa, Pelops
Thyestese, Thyestes Atreusa ve Atreus da Agememnona vermitir
(yani o, Argosun kraliyet evinin miras izgisi iinde gelmitir).
III
681. Homer tarafndan Achillesin kalkan stnde tasvir edilen dn
ya tarihi daha dolu ve ayrntldr [I. 18.483 vd]
682. (1) Balangta gkyz, yer, deniz, Gne, Ay ve yldzlarn
onun zerinde olduu grlmtr. Bu, dnyann yaratlma adr.

Erasmus, D e recta la tin i graecique serm onis pronunciatione dialogus.


Vico, Opera, cilt I, Leyden, 1703.
Giambattista Vico 317

683. (2) Ondan sonra iki ehir resmedilmitir. Birinde arklar,


dn arklar ve evlilik trenleri vard. Bu devir yalnzca resm evli
liklerden doan ocuklar ieren kahramansal aileler devridir [520
vd]. Dierinde buna benzer eyler grlmez. Bu devir, kahramansal
evliliklerle kuatlm resm trenleri olmayan, yalnzca doal evlilikle
snrl famuli ile birlikte kahramansal aileler devrini temsil eder. yle
ki, bu iki ehir bir arada tabiat veya aileler devletini temsil ettiler.
Ulyssesin khyas olan Eumaeus, baba topraklarndaki iki ehir hak
knda konutuu zaman szn ettii, bu iki ehirdi. Bu ehirlerden
her ikisi de onun babas tarafndan idare edilmekteydi. Bu ehirler
arasndaki vatandalarn hepsinin aka blnm kendi zel mlk
leri vard [O. 18.412 vd] (yani orada ortak paylalan vatandalktan
eser yoktu). Bylece, dn arks olmayan ehir tam olarak Tele-
machusun, meclisinde Ithaca pleplerine dedii gibi dier insan
la rd [590]. Achillesin Agememnon tarafndan kendisine yaplan
zulmden ikyet etmesi de bu mndadr. Achilles, kendisine yne
time hibir katks olmayan sradan bir ii gibi muamele edildiini
syler [597],
684. (3) yleyse yukarda sz edilen evlilikler (nuptial) ehrinde
bir kalkan, meclisleri, kanunlar, davalar ve cezalar gstermitir.
Bu, Roma patricilerinin kahramansal mcadele iinde pleplere ver
dikleri cevapla uyumludur. Yani, evlilik, imperium, rahiplik ve bun
lara bal olarak hepsinin stnde kanunlarn bilimi ve buradan da
yarglama yalnzca kendilerine ak olan kuramlardr. nk, evlilik
trenlerinin en yksek kutsalln kuran kehanetler onlarndr
[110]. Bu nedenle, viri (erkekler, Latinler ve Grekler arasnda ayn
anlamdadr), resm evliliklerde kocalar, magistratder, rahipler ve son
olarak da hkimler iin kullanlan bir terimdi. yleyse bu devir, fa-
muliden oluan ailelerin temeli zerinde en kat aristokratik biimde
ortaya kan kahramansal ehirlerin devridir [597],.
685. (4). Baka bir ehir silahl kuatma altndadr ve iki ehir
arka arkaya birbirlerine sknt verirler. Bylece, resm evlilik hakk
olmayan ehir (kahramansal ehirlerin pleplerinden oluan) kendile
rinden ayr dman ehir olarak grlr. Bu, yukarda tarttmz
eyi arpc bir ekilde dorular. Yani ilk yabanclar, ilk hostes kah
ramansal ehirlerin plepleriydi [638]. Aristotelesten sk sk aktard
mz gibi kahramanlar onlara kar ebed dmanla yemin ettiler
[271], Bu nedenle de, birbirlerini yabanc kabul eden bu iki ehir,
318 iirsel Tarihin zetleri

kahramansal hcumlarla birbirlerine kar sonsuz dmanl devam


ettirdiler.
686. (5). Son olarak, aileler devriyle balayan insanlk sanatlar
nn tarihi bir kalkan zerinde resmedildi. nk, her eyden nce
orada, kzarm kzn hasatlar arasnda bllmesini assyla
dzenleyen baba kral grlmektedir. Daha sonra zm balar g
rlmtr. Sonra srler, obanlar, kulbeler, hepsinden sonra da
danslar resmedilmitir. Resim yoluyla, gzel ve doru bir ekilde in
sani kurumlarn dzeni izlenerek btn gerekli sanatlar da icat edil
mitir. rnein, ilkin ekmek sonra da arap yapmak iin tarmn icat
edilmesi gibi. Sonra faydal sanatlar, hepsinden nce srtmatk,
sonra ehir mimarl ve son olarak da zevk iin dans gibi sanatlar
icat edilmitir [239, 241],
[KISIM VII]

[R SE L FZIC]

[BLM I] RSEL FZK


687. imdi, iirsel metafiziin gvdesinden kan baka bir dala ge
iyoruz. iirsel fizik ve oradan iirsel kozmografi ve dolaysyla da
meyveleri kronoloji ve corafya olan astronomiye geiyoruz [367],
Tartmamzn kalan ksmna fizikle balyoruz.
688. Teolojik airlerin dnd fizik, uluslar dnyasnn fizi
iydi ve bu nedenle her eyden nce onlar, Kaosu belirli bir birlikte
lik deil de kadnlarla irkin veya rastgele cins mnasebet kurulmas
sonucunda ortaya kan insan tohumlarnn karmaas olarak tanm
ladlar. O zamandan itibaren, fizikiler tabiatn tohumlarnn karma
asn kavramaya baladlar ve bu karmakl aklamak iin airler
tarafndan icat edilmi kelimeyi [iirsel Kaos] kullandlar ve bylece
kendilerine ml ettiler, iinde hibir insanlk kurumu olmadndan
mulakt ve karanlkt, nk sivil ktan yoksundu. Yani, kahra
manlara verilen bir deer olan incliti, yani nl isminden yoksundu
[533], Daha sonra onlar, bu kaosu her eyi hrsla yiyen biimsiz ya
ratk olan Orcus eklinde hayal ettiler. nk insanlar, bu irkin cin
sel karklkta insanlara uygun bir form bulamadlar ve boluk tara
fndan yutuldular. Dln belirsizlii nedeniyle kendilerini hilie b
320 iirsel Fizik

raktlar. Bu [kaos] daha sonra fizikiler tarafndan biimsiz ve obur


olan ve btn formlar yutan eylerin ilk maddesi olarak alnmt.
airler, bununla birlikte ehirlerde yerlemeksizin ormanlarda yaa
yan btn satirlerin tanrsallnn atfedildii yabanl bir tanr olan
Pann acayip biiminde onu ifade etmilerdir. Pan, byk yeryz
ormannda dolaan insanlarn grnmne ve iren vahilerin al
kanlklarna sahip olan dinsiz, babo kimseleri gsteren bir karak
terdi. Daha sonra filozoflar, zoraki mecazlarla, Pan adn yanl bir
ekilde biim alm evren iin bir sembol olarak kullandlar [910],
Bilginler de airlerin Proteus fablnda ilk maddeyi kastettiklerini ileri
srdler. Ulysses [yani Menelaus O. 4.455 vd] Msrda Proteusla
gre tutar ve suya giren Proteus sudan bir kahraman olarak kar.
Ulysses, biimden biime giren bu yarat yakalayamaz. Fakat bil
ginler (tpk bir aynada kendine bakarak kendi yansmalarn kavra
maya alan ocuklar gibi), suda biimleri, hareketleri ve grnm
leri farkl ekiller almasna ramen, suda bir insan olduunu d
nen ilk insanlarn aptall ve basitliinden yce bir bilgi ortaya
kardlar.
689. En sonunda gkyz, gkgrltsyle birdenbire yarld-
nda Jove zihnin zgrlne uygun olan conatusu. [504] insanlar
arasnda yayarak onlarn dnyasna bir balang verdi, tpk gerekli
bir etken olarak bedenlere uygun olan hareketi verdiinde tabiat
dnyasn balatmas gibi. nk bedenlerde conatus olarak grnen
ey, bizim yukarda Yntem [340] ksmnda sylediimiz gibi hissiz
harekettir. Sivil k bu conatust&n gelmitir. Apollo, bu sivil n
karakteridir. Bu kla kahramanlarn gzellii olan sivil gzellik fark
edilmitir [533] ve Vens, bu sivil gzelliin karakteridir [565], Fi
zikiler onu daha sonra tabiat gzellii olarak aldlar, hatt gzel bir
ekilde btn duyusal formlarla sslenmi olarak biim alm tabiatn
btn iin kullandlar.
690. Teolojik airlerin dnyas drt kutsal elementten olumu
tur. Joveun yldrmnn geldii hava [379], tanrsal tasviri Diana
olan srekli akan kaynaklarn suyu [528], ormanlk alanlar Vul-
cann temsil ettii ate ve Kibele veya Berecynthiann temsil ettii
srlm toprak [549]. Tanrsal trenlerde hep bu drt element var
dr: Kehanetler, su, ate ve buday. Onlar, Kibele veya Berecynthia
ile ayn olan Vesta tarafndan korunmutur. Vesta, yksekte bulunan
kasabalarn kuleleriyle kuatlm ve evrilerek korunan ekilmi top
Giambattista Vico 321

raklarla talanmtr [555] (Latincedeki extorris (srlmek), tpk


exterris gibi buradan gelir). Bu ta tam olarak insanlarn dnyas
olan orbis terrarum ile iaret edilenlerin tmn gsterir [550]. Fi
zikiler daha sonra tabiat dnyasn oluturan drt elementi incele
meye buradan hareket ederek balamlardr [724],
691. Ayn teolojik airler, elementlere hayat, duyu ve ounlukla
insani biimler verdiler ve bu drt elementten kan saysz zel ta
biat yklediler. Bylece bizim yukarda Metafizik bahsinde [375] s
zn ettiimiz gibi ok ve eitli tanrlar yarattlar. Bu Platona
[ Cratylus 404 vd] zihinler veya akllar (intelligence) doktrinini olu
turma frsatn verdi, yani Jove eterin, Vulcan atein zihniydi vb. Fa
kat teolojik airler bu aklsal tzleri Homerin zamanna kadar, yani
yeniden zihnin duyulara zt olduunu anladklar zamana kadar kav
ramadlar. Bununla ilgili olarak O dyssef de iki altn pasaj vardr [18.
34, 60], orada zihne, her ikisi de ayn anlama gelen kutsal g veya
gizil enerji denmitir.
[BLM II] NSAN ZERNE RSEL FZK VEYA
KAHRAMANSAL TABAT
692. Fiziin en byk ve en nemli ksm insan tabiatnn temaas
dr. Biz, yukarda iirsel Ekonomi ksmnda gentil insanln kuru
cularnn kesin mnda iki ynden nasl bulutuklarndan ve uygun
bir insani form iinde nasl trediklerinden sz etmitik: Yani, korku
dolu dinler, babaya ait korku dolu gler ve kutsal ykanmalar yo
luyla dev bedenlerinden syrlp imdiki insani bedene nasl kavu
tuklarndan ve aile ii ekonomi disiplini yoluyla vahi zihinlerden
imdiki insani zihne nasl ulatklarndan sz etmitik [520, 524].
Buras bu gelimeye tekrar dikkat ekmek iin uygun bir yerdir.
693. O hlde, teolojik airler, u noktada kabaca olan kendi fi
zikleri iinde insanda u iki metafiziksel fikri grdler: Var olma
(being) ve vcut bulma (subsisting). Kesinlikle, Latin kahramanlar
var olmay (being) yeme anlamnda almlard. Bu sum kelimesinin
ilk mns olmu olmaldr. Daha sonra her iki mnda da kullanl
mtr, tpk, son zamanlarda bizim kyllerimizin hasta bir insann
yaadn, yani henz lmediini sylemek istediklerinde onun hl
yediini sylemeleri gibi. nk, sum, btn zel var olmalar at
iin var olma mnsnda ok soyuttur. Btn var olmalara nfuz
ettii iin en kapsaycdr. Herhangi bir eyle snrlanm olmayarak
322 iirsel Fizik

en saftr. Onlar, bir insan ayak taban zerinde durduu ve topukla


ryla yere bast iin altta duran ve destek olan biimindeki kav
ramsal tz idrak ettiler. nk, bir insann hayat veya lm, ka
deri veya ans orada durmaktadr. Achilles de kendi kaderini topuk
larnda tamtr.
694. Onlar bedenin oluumunu katilara ve svlara indirgemi
lerdi. Katilarn en banda, her eyden nce i organlar veya eti dik
kate alrlar (Romallar arasnda visceratio, rahipler tarafndan kutsal
olan kurbanlarn etini insanlara datlmasna uygulanan terimdir).
yle ki, onlar vesci terimini yiyecek et olduunda beslenme iin kul
landlar. Sonra, kemikler ve eklemler. Bunlar, eski Latinler iin bede
nin gc demek olan artan dolay artus olarak adlandrlr. Kiinin
dinlii demek olan artitus oradan gelir. Daha sonra ars zihnin bir
blmn yneten hkmlerin kurulmasna uygulanmtr. Sonra
kiriler (sinews) gelir. airlerin henz suskun olduklar ve fiziksel
eylerle konutuklar zamanda, onlar, kirileri gler olarak alm
lardr (Bu kirilerden biri ip anlamnda fdes olarak adlandrld.
Tanrlarn gc onlarn fdess. veya inanc olarak adlandrld. Bu kiri
veya ip veya gten dolay onlar, daha sonra Orpheusun lutunu (ut
cinsinden bir saz) yarattlar [523]) ve gerekte tamamen kiri iin
deki glerine yer verdiler. nk bu kiriler g iin gerekli olan
kaslar gergin tutar. Son olarak shhatle ayn mnya gelen ilik on
lara gre hayatn zdr (medulla, bir kadna k erkek iin kulla
nlan terim de oradan gelir. Medullitus, bizim btn kalbimle ifa
demize denk mndadr ve byk akn ilii tkettii sylenirdi). Di
er yandan, svlar da yalnzca kana indirgediler. nk sinirle ilgili
olan spermatik tz de kan olarak adlandrmlardr (sanguine cre-
tus, bir cana varlk vermek iirsel ifadesinde grld gibi); bura
da da tam bir anlam vardr, nk bu madde, kann zdr. Yine
ince bir alglamayla onlar, kan, eti meydana getiren liflerin svs ola
rak kabul ettiler. Latinler, etli demek iin succiplenus, yani, iyi kan
da demlenmi ifadesini kullandlar.
695. [Bizim insani biimimizin] dier ksmna gelince (Latinlerin
amma dedii) cana teolojik airler hava iinde yer vermiler ve ca
n hayatn vastas olarak dnmlerdir (Latincedeki u cmlecik
ler, bu dnceye uygundur: Anima vivimus, iirsel bir tabir olan
ferri ad vitales auras, domu olmak; ducere vitales auras, yaamak;
vitam referri in auras, lmek. Ve Latince nesirdeki u ifade, animam
Giambattista Vico 323

ducere, yaamak, animam trahere, lm nnda olmak; animam eff-


lare, emittere, lmek). Belki de hava iinde dnya ruhuna yer verme
konusunda gdleyen ey, fizikilere buradan gelmitir. Teolojik
airler de yine tam bu anlamda hayatn akm kann ak iine koy
mulardr. nk, bizim hayatmz kann uygun bir ekilde akna
baldr.
696. Onlara gre tam anlamyla ruh (animus), duyunun aracdr.
nk, yksek Latincede animo sentimus szc bki kalmtr ve
yine tam anlamyla, onlar, ruhu eril yaptlar ve can {animi) dii yap
tlar. nk ruh, can zerinde hareket eder (o vergilin igneus vigor,
ate gibi enerji dedii eydir [A. 6.730]). yle ki, ruhun z sinirler
de ve sinirsel tzdedir ve can da damarlarda ve kandadr. Bylece,
hayvansal ruhlarn greceli olarak hzl oluu ve canl ruhlarn yava-
llyla uyumlu olarak ruhun vastas eterdir ve cannki ise havadr.
Nasl can, hareketin etkeni ise ayn ekilde ruh da etkenidir ve bu
yzden Vergilde yukarda sz geen igneus vigor, conatusun ilke
sidir. Teolojik airler onu anlamakszm hissettiler ve Homerden
sonra bu ifadeleri kutsal g, by gc, gizil enerji veya bilinmeyen
Tanr olarak adlandrdlar [691]. Grekler ve Latinler, bir ey syle
dikleri veya yaptklarnda onlardan stn bir ilkeyi kavradklarnda,
bir tanr bunu yapmamz istedi dediler. Byle bir ilkeye Latinler
mens animi, ruhun zihni dediler. Bylece, kabaca, fikirlerin Tanr-
dan insana geldii gereini kavradlar. Metafizikilerin daha sonraki
doal teolojisi, fikirlerin bedenden ktn dnen Epikrclere
kar salam bir uslamlamayla ispatland.
697. Latinler, oluu (generation) yle bir ekilde anladlar ki daha
sonra gelen bilginlerin onlardan daha iyi bir ey bulabildiklerini san
myoruz. Latinlerin olutan anladklar, fiziksel formlarn doal faali
yetini ifade eden (zamanmzda ispatland gibi, havann arlyla
dolu olan), eritii mesafedeki cisimleri eken, direnlerini kran, on
lar kendi formlarna uyduran demek olan concapere concipere, keli
mesinde tamamen ierilir.
698. Yklmak, kmek fiilini, iinde hayat barndran btn k
smlarn salaml ve salkl oluu demek olan sanum kelimesinin
anlamna zt bir fiil olan ve cismi oluturan btn paralarn bozul
masna iaret eden corrumpifiiliyle ifade ettiler. Hastal da bedenin
salamlnn bozulmasyla lme gitmek olarak anladlar.
324 iirsel Fizik

699. Latinler, ruhun i fonksiyonlarnn tmn bedenin ks


mna indirgediler. Ba, gvde ve kalp. Baa bilmekle ilgili ilevleri
yklediler ve bu ilevlerin hepsi hayal gcn de ierdi. Bellei ban
iine oturttular (memoria, phantasiamn Latince karldr) ve bar
barln geri dn zamanlarnda fantasia, ingegno iin kullanld.
Hnerli veya yaratc bir adam hayalperest bir adam olarak adland
rld. Cola di Rienzo [819], barbar talyancadaki bir ada biyografi
yazar olarak tabiatlarn ve detlerini ele aldmz uluslarn ikinci
dngsnn byk bir delili olan eski kahramanlarnkine benzeyen
tabiatlarn ve detlerin kaydn tutmutur* [1046 vd]. Hayal gc, bir
eyin yeniden hatrlanmasndan baka bir ey deildir. Hner veya
icat ise hatrlanan ey zerine almadan baka bir ey deildir. O
halde, insan zihni zerinde dndmz zaman da yazma sana
tyla inceltilmi veya sayma ve hesap etme pratiiyle tinselletirilme
mi olmasyla ve dillerde imdi pek bol olan birok soyut terimle so
yutlama gcn gelitirmediinden [378] zihin, bedenden kendisine
gelen bu muhteem yetenekte kendi gcn denedi. Bu ey
zihnin temel ilevidir. Zihnin birinci ilevi konular dzenleme sana
tdr, ikinci ilevi ise bu dzenleme sanatnn eletirisidir ve ilki icat
etme sanat, kincisi de hkm verme sanatdr [495 vd]. Doal ola
rak eylerin kefi veya icad onlarn eletirisinden nce geldiinden,
dnyann bebeklik ann insan zihninin ilk ileviyle ilgili olmas uy
gundur. nk dnyann o zaman hayat iin gerekli olan ihtiya ve
faydadan dolay icatlara gereksinimi vard. Bunlarn hepsi bizim Ger
ek Homerin Kefinde tam olarak gstereceimiz gibi filozoflar
ortaya kmadan nce salanmtr [782 vd]. Bu nedenle teolojik a
irler, bellei, o zaman, insanlk sanatlar olan Mzlerin annesi olarak
adlandrdlar [508, 534].
700. Bununla balantl olarak, Yntemdeki kurulula byk uy
gunluk salayan nemli bir gzlemi de ihmal etmemeliyiz [338]. Ya
ni, biz bugn, imdi gentil insanl kuran ilk insanlarn dndk
lerini nadiren anlayabiliriz ve hayal edemeyiz. nk, onlarn zihin
leri zel eylerle o kadar snrlyd ki onlar yz ifadesinin her deii
mini yukarda Proteus fablnda grdmz gibi yeni bir yz olarak
kabul ettiler [688], Her yeni tutku iin yeni bir yrek, yeni bir gs,
yeni bir ruh hayal ettiler. Bylece, sayma gereksinimlerinden ok ora,

* La vita d i Cola Rienzo, ed. Zefirino Re, Firenze, 1854, s. 140 vd.
Giambattista Vico 325

vults, animi, pectora, orda gibi insani kuramlarn tabiatyla yazlan


iirsel oullar, tekilleri iin de kullanldlar.
701. Gs, btn tutkularn yeri yaptlar ve iki harekete geirici
ilkeye de gs kavram altnda yer verdiler: (1) Hemen parlayan is
tek. Bu duyguda, safrann yaylmasn, midenin persistaltik ediminin
iddetlenmesi sonucu safraya ait damarlar evirerek bask yaptn
hissederiz (2) Kan fabrikas olarak tanmlanan karacierde, baka bir
yerde olduundan daha fazla arzu olduunu sylediler. airler, bu
organ praecordia olarak isimlendirirler. Titan [Prometheus] her
canl trnn baskn olan tutkusunu alarak baka canllarn tutkula
ryla alad. Yani onlar, kabaca, ehvetin btn tutkularn anas ol
duunu ve tutkularn bizim mizalarmzda bulunduunu anladlar.
702. Kalbi de btn tlerin yeri yaptlar. Kahramanlar, kalp
lerinde meraklarn, endielerini evirip evirerek korudular (agita-
bant versabant, volutabant corde curas). nk, aptal ve merhamet
siz olduklarndan tutkularla sarsldklar zaman dnda, olmu eyler
hakknda hi dnmediler. Bundan dolay Latinler, bilge insanlara
yrekli (ordati) dediler ve ahmaklar da aksine yreksiz ( vecordes)
olarak adlandrdlar ve onlarn mertliklerine, hisler ( sententiae) dedi
ler. nk onlar, hissettikleri gibi hkm verdiler. Bu nedenle kah
ramansal hkmler, mesele bakmndan sk sk yanl olsa da biim
olarak daima doruydu [825].
[BLM III] KAHRAMANSAL FADELER ZERNE
SONULAR
703. O hlde, bir bakma vahilerin zihinlerinden biraz daha iyi olan
gentil dnyann ilk insanlarnn zihinleri, her yeni duyum kendinden
ncekini unutturduu iin (onlarn mukayese etmekte adm adm
ileyen akllarn yetersiz olmas nedeniyle) eyleri bir anda bir tek
olarak alr. Ayrca btn ifadeleri de hissederek tekil bir tarzda bi
imlendirmi olmaldrlar [825]. Buradan, Catullusun daha sonra
Latinceye evirdii Sappho manzumesinde Dionysius Longinusun
[S. 10.1-2] hayran olduu iirinde, , metresine akn glmse
yerek, ille m i par esse deo videtur, o bana bir tanr gibi grnyor
diyerek ifade eder, yine de yceliin en yksek derecesini ifade ede
mez. nk k, cmleyi kendisi iin tekil yapmaz. Terencenin de
dii gibi, Vitam deorum adepti sum us, Biz tanrlarn hayatna eri
tik [ The Self-Tormentor 693]. Bu sezi incelii, konuana uygun
326 iirsel Fizik

olsa da Latincede birinci tekil kii iin oul yap kullanldndan


ortak bir duygu havasna sahiptir. Bununla birlikte, ayn iirde bir
baka komedya da bu his tekil ve onu ifade edene uygun olarak g
zelliin, inceliin, yceliin en st derecesine ykselir. Deus factus
sum, Ben bir tanr olurum [ The Mother-in-Law843\.
704. Soyut ifadeler filozoflarn iidir. nk bu ifadeler, evren
selleri ierir ve tutkular zerine dnceler sahte ve duygusuz airle
rin iidir.
[BLM IV] KAHRAMANSAL TASVRLER ZERNE
SONULAR
705. Son olarak onlar, ruhun d fonksiyonlarn bedenin be duyu
suna indirgediler. Ancak, duyular iddetli, canl ve gldr. nk,
insanlarn hepsinin ok az ya da hi akl olmakszn gl imgelem
leri vard [378,699], Bunun delili onlarn duyular iin kullandklar
terimlerde bulunabilir.
706. Duyma iin kullandklar kelime audire idi. Sanki kulaklar,
dier cisimlerle harekete geirilmi olan havay zevkle imi gibi hau-
riredir. Grme, ayrc olarak cernere oculis olarak adlandrlr (belki
de talyanca scernere oradan gelir). nk gzler, bir elek gibi, gz-
bebekleri iki delik gibidir. Nasl elekten toz ubuklar yere demek
iin kyorsa ayn ekilde gzden de gzbebeklerinin iinden k
ubuklar aka grlen nesnelere dokunmak iin kar (Bu grme
n, Stoallarn daha sonra inceledii ubuktur ve gnmzde Des-
cartes tarafndan gsterilmitir [Dioptrics 1.2]). Grme iin genel
ifade, usurpare oculstir, grlen nesneler sanki fiilen grme yoluyla
alnrlarm gibi. Tangere dokunmak, almak da demektir. Keza, bir
bedene dokunmak ondan bir ey almaktr. Bizim daha akll fizikile
rimizin tam olarak anlamaya balad gibi. Koklamay olfacere ola
rak adlandrdlar. Sanki onlar, kokular koklayarak yaratmlar gibi.
Gerekte daha sonraki tabiat filozoflar ciddi gzlemlerle duyularn
duyusal denilen nitelikleri yapmasnn doru olduunu bulmulardr.
Son olarak onlar, tatma duyusuna sapere dediler. Bu kelime lezzetli
olan eyler iin kullanlr. nk nesneleri kendi tadlaryla ayrt
ederler. Bylece, daha sonra ince bir metaforla, var olduklar sanlan
sanlar iin deil, tabiatta var olan nesneleri kullanma yetenei iin
s apientia, hikmet terimini kullandlar.
Giambattista Vico 327

707. Hayranlk duyulan lah inayet ite buradadr, nk insan


lar, vahiler seviyesine dt zaman (duyular vahilerde, insanlar
da olduundan daha kuvvetlidir) bedenlerimizi korumak iin bize
duyular vermitir. Daha sonra, insanlar dnme ama girdiklerin
de, dnme yoluyla bedenlerini korumak iin t aldlar, bylece
duyularn keskinlii azald. Btn bunlarla ilgili olarak Homerde
grdmz kahramansal tasvirler o kadar berraktr ki, daha son
raki airlerin hepsi onlarn edeerinin olmadn sylemiler ve on
lar taklit bile edememilerdir [827 vd, 894].
[BLM V] KAHRAMANSAL DETLER ZERNE SONU
708. Kahramansal hislerle donanm bu kahramansal tabiatlar dola
ysyla bu eit detler biimlenmi ve sabitlenmitir. Devsel kken
leri nedeniyle kahramanlar kocaman ve vahiydi. Patogonyallarda
olduu gibi anlay bakmndan ok snrl ancak hayal gc bak
mndan geni ve iddetli tutkularla donanm olarak tasvir edilmi
lerdi [170, 338], O hlde kahramanlar, kararlarnda kaba, ham, sert,
vahi, gururlu, zor ve inat olmalydlar ve ayn zamanda yeni ve zt
nesnelerle yzletikleri zaman kolayca yn deitiriyor olmalydlar.
Hatt, gnmzde kendi inat kyllerimizin, zor durumda kaldk
larnda her akla uygun tartmaya boyun ediklerini gryoruz. n
k onlarn dnme gleri zayftr. Onlar harekete geiren tartma
zihinlerinde kalmsa hemen asl maksatlarna geri dnerler. Ayn
dnme kapasitesinin yetersizliinden dolay, kahramanlar tok sz
l, abuk parlayan, alngan, licenap, cmert idi, tpk, Homerin
Grek kahramanlarnn en by olan Achilles hakkndaki anlat
snda olduu gibi [667, 786]. Kahramansal detlerin bu rnekleri
dolaysyla Aristoteles kahramansal detleri iir sanatnn bir kural
yapt, yani tragedyalarda bir ba oyuncu olarak alman kahramanlar
ne ok iyi ne de ok ktdr. Byk kusurlarn ve byk deerlerin
bir karmna sahiptir [Poetics 15.11.1454b 10 vd]. Keza, en yk
sek ideay fark eden deer kahramanl, iire deil felsefeye aittir.
Yiite kahramanlk, Homer sonras airlerin bir rndr. Bu air
ler ya yeni bir dzenlemeyle fabllar yaptlar ya da uluslarn kurucu
lar olanlar gibi ciddi ve sade olan eski fabllar aldlar, deitirdiler ve
son olarak da sonraki zamanlarn byyen kadnslna uygun ola
rak bozdular [81]. Bizim Achilles rneinde bununla ilgili byk bir
delilimiz var ve belki de bu delil tarttmz tarihsel mitolojinin nde
328 iirsel Fizik

gelen kanunu olarak hizmet verebilir. Agememnon, Briseisin kendi


sinden alnmas dolaysyla, g ve yeri nlatrcasma yle bir hay
krmtr ki, btn lyada meseleyi anlamtr. Yine de tam olarak bu
destan parasnda kzdan mahrum olmasna ramen ak tutkusunun
en donuk iaretini vermitir. Benzer ekilde, Menelaus, Helen u
runa Truvaya kar savamak iin btn Yunanistan harekete ge
irmesine ve btnyle uzun ve byk bir sava olmasna ramen,
ak zntsne veya Heleni kendisinden alan ve ona k olan Pa
risi kskandna dair en kk bir iaret gstermemitir.
709. Bizim kahramansal ifadeler, tasvirler ve detler hakknda
kardmz bu sonu ierisinde yorumladklarmzn tm, uygun
ekilde, sonraki kitapta ele alacamz gerek Homerin kefine aittir
[780-914],
[KISIM VIII]

[BLM I] RSEL KOZMOGRAF


710. Nasl teolojik airler, tanrsal olarak hayal ettikleri tzleri fizikte
ilkeler olarak kurmularsa ayn ekilde, dnyay, gkyznn ve alt
dnyann (ller diyar) (Latinler, dii speri ve dii inferi dediler) tan
rlarndan ve yer ve gkyz arasndaki orta yerdeki tanrlardan
(bunlar Latinlerin ilkin medioxumi dedii tanrlar olmas gerekir)
olumu olarak kabul ederek bu fizikle uyumlu bir kozmograf be
timlemilerdi.
711. Teolojik airler ilkin gkyzn temaa etmilerdir. Gksel
leme ait eyler, Grekler iin ilkin mathemata veya yce eyler; ve ilk
theremata veya temaann lah nesneleri olmu olmaldr [391], Bu
eylerin temaas, Latinler tarafndan tempia coeli, tapnaklar veya
geceleyin den yldzlarn yollarndan nseziyle kehanette bulunmak
iin khinler tarafndan iaretlenmi olan gkyzndeki blgeleri
olarak adlandrlmtr ve Bocharta gre Douda Zerdtlerin ad
yldzlarn yorumlaycs demektir [62].
712. nceleri airler iin gkyz, dalarn doruklarndan daha
yksek deildi. Orada devler, Joveun ilk gkgrltleriyle dalar
daki vahice gezinmelerini brakmlard. Bu yer zerinde hkm
sren Gksel Alem, bu balangtan dolay, insanla byk faydalar
sunmutu [379]. Bylece, devler, gkyznn dalarn doruklar
330 iirse!Kozmograf

olduunu hayal etmilerdir (dalarn tepesinin sivriliinden dolay


Latinler coelum terimini ta veya metal oymakta kullanlan bir let
iin kullandlar). Tpk, ocuklarn, dalar, gkyznn atlarn
tutan stunlar olarak hayal etmeleri gibi (bu kozmografi ilkelerine
Araplar Kuranlarnda vermitir [41. 9 vd; 78.6 vd]). Bu stunlar
dan ikisi Herkln Stunlar* olarak adlandrlmaya devam etti
[726]. Columenin asl anlamnn destek veya dayanak olmas gere
kir. Yuvarlak stunlar, mimarlk araclyla sonradan getirilmitir.
Olympus zerindeki byle bir atdan dolay Homerde Thetis, Ac-
hillese [423 vd] Joveun, dier tanrlarla birlikte Atlas Dana ziya
fete gittiini anlatr. Tanrlarla savaan Titanlarn fabl olan ve Pelion
Da zerine Ossa Dan, Ossa zerine Olympus gibi yksek da
lar yarak gksel leme trmanma ve oradan tanrlar atma fabl
Homerin zamanndan sonra ortaya km olmaldr [399]. nk
Homer, lyadada ak bir ekilde Olympusun doruunda oturan
tanrlardan bahseder. yle ki, Olympusun yalnzca sallanmas bile
onlarn dmesi iin yeterli olmutur. Ayrca, bu fabl Odyssey dekiyle
uyum iinde deildir [11.313 vd]. nk bu iirde Ulyssesin
merhum kahramanlar grd ve konutuu alt dnya, bir hen
dekten daha derin deildir [11.25.36,42,95]. Odyssey i yazan H o
mer alt dnya hakknda byle snrl bir fikre sahip olduundan onun
gksel lem fikri de lyaday yazan Homerinkiyle uyum iinde ve
basit olmas gerekir [879 vd]. Sonu olarak bu fabl, Homerin de
ildir.
713. Jove ile balayarak yukarda ileri srdmz doal teogo-
ninin dzenine uyarak tanrlarn, ilkin, yeryzne hkmetmeleri ve
kahramanlarla temasta olmalar bu gksel lem iindeydi [317]. Bu
gksel adalet, buday baaklaryla talanm ve elinde bir terazi tutan
Astraea tarafndan yer zerinde datlmtr. nk ilk insani adalet,
ilk tarmsal kanunda, insanlara kahramanlar tarafndan uygulanm
tr [597], insanlar, ilkin arln, sonra da lnn farkna vardlar
ve akln sonunda durma noktasna geldii saynn yava yava da olsa
farkna vardlar [642]. yle ki, Pythagoras, bedenlerden daha soyut
olanlar hakknda hibir ey bilmedii iin insan ruhunun zn say
lara indirgemitir. Kahramanlar bu gksel lemden geerek Pegasus
zerindeki Bellerophon gibi at srtnda drt nala giderler ve volitare

* Cebelitark Boaznm iki tarafndaki yksek kayalklar (.n).


Giambattista Vico 331

equo, at ile umak, Latincede at srtnda gitmektir. Junonun st ile


samanyolunu (Milk Way) beyazlatmas bu gksel lem iindedir. Fa
kat bu st kendisinin st deildi, nk o ksrd. O, samanyolunu
aile yaantsndaki annelerin style beyazlatt. Bu, Junonun ilhesi
olduu kahramansal evlenmelerin yasal dllerinin emdii annelerin
styd [513]. Bu gksel lem zerinde tanrlar, iirsel altnn veya
budayn arabasnda tanmtr. te bundan sonra altn a ismi
ortaya kmtr [539, 542 vd]. Bu gksel lemde kanatlar, ne umak
iin ne de intiklin abukluuna iaret etmek iin kullanld. Onlar,
kehanetlerin kanunu zerinde temellenen kahramansal kurumlarn
tmne iaret etmek iin kullanld [488], Hymen [513], Astraea,
Mzler, Pegasus, Satrn, Fame, Merkr (topuklarnda ve akakla
rnda kanatlar vardr ve onun ylanl ass da ayn ekilde kanatldr.
nk o, kanatlarla ilk tarmsal kanunlar bu gksel lemden vadi
lerdeki isyankr pleplere getirmitir) [604] ve Dragonun (Gor
gonun kanatl akaklar vardr. Ve aka onun kanatlar ne intikal
iindir ne de umak iindir) kanatlar bu eittendir [616]. Pro-
metheusun Gneten atei almas [549] da bu gksel lem iinde
dir. Bu Gneten alman ate sayesinde kahramanlar, akmak tala
ryla ate karrlar ve yazn Gnein scaklyla dalarn tepele
rindeki kurumu allar tututururlar. Bu ate tam bir inanla sy
lediimiz gibi, dikenlerden olumu Hymenin mealesinin ateidir.
Phaethon, bu gksel lemden dolay Gnein arabasndan paldr
kldr der. Uyumsuzluk elmas da bu gksel lemden der. Son
olarak, ancilia veya Romallarn kutsal kalkanlarnn da bu gksel
lemden dm olmas gerekir.
714. Teolojik airler tarafndan hayal edilen daha aa dnyann
tanrlarnn ilki su tanrsyd ve ilk su, Styx denilen ve tanrlarn ken
disiyle yemin ettikleri devaml akan kaynaklarn suyuydu [527], Belki
de bundan dolay Platon, sularn boluunun yerin merkezinde oldu
unu zannetti [Phaedo 111C-112E], Bununla birlikte Homerde
tanrlarn mcadelesinde Pluto, Neptnn depremle yeri amasn
dan ve alt dnyay insanlarn ve tanrlarn gzleri nne sermesinden
korkar [E 20.6 lvd]. Eer biz, uurumun yerin en derin i ksmlar
olduunu varsayarsak, Neptnn yer sarsnts tam olarak ters etki
yapmtr. nk, alt dnya tamamen sular altnda kalmtr. Bu bi
zim u dmz tamamlar: Platonun mecaz fabla uymamtr
[634], Bu sylediimden dolay [712], ilkin alt dnyann, su kaynak
332 iirselKozmografi

larnn merkezinden daha derin olmamas gerekirdi. Su kaynaklar


nn ilk tanrs Dianayd [528], Hakkmdaki iirsel tarih onun bi
imli bir tanra olduunu syler. Gksel lemde Diana, yerde kar
dei Apolloya elik eden kadn avc Cynthia ve yeralt dnyasnda
Proserpineydi.
715. Alt dnya fikri vahilere uygulanarak geniletildi ve airler,
alt dnyay mezar olarak adlandrdlar [721] (Kutsal Kitapta da
byle bir aklama bulunur). Bylece, buna gre alt dnya, bir hen
dekten daha derin deildi. Homere gre [712] Ulysses, alt dnyay
ve l kahramanlarn ruhlarn grr. nk bu alt dnyada cennet
baheleri yer almtr. Orada vahilikleri dolaysyla llerin ruhlar
sonsuz bartan holanrlar ve cennet baheleri Maneslerin (eski Ro-
mada lm kiilerin mabudlatrlm ruhlar) veya llerin iyi
liksever ruhlarnn oturduklar yerdir.
716. Daha sonra, alt dnya bir karn derinliine sahip oldu. Ce-
resin (buday tohumu, Proserpine ile ayn olan [541]) Tanr Pluto
tarafndan orada alt ay kalmas ve sonra gksel lemin na k
mas iin karld yer bu alt dnyadr. Bununla Aeneasn daha
aa dnyaya indii altn dalda aklanmaktadr [721], Bu ise, bizim
buday baaklar olduunu bulduumuz Vergilin kahramansal altn
elma metaforunun devam etmesiydi [546],
717. Son olarak alt dnya, dalarn tepelerinde kurulmu gksel
leme zt olarak ovalar ve vadiler olarak alnmt [377], Bu alt dn
yada dalm serseriler kendi irkin karklklar iinde kaldlar
[533], Bu alt dnyann tanrs Kaosun olu denilen Erebustur, yani
insan tohumlarnn karkldr [688]. O, sivil karanln babasdr
(aile isimlerinin kark olmas), hatt gksel lem kahramanlarnn
kendisiyle parlaklat [513, 689] sivil kla aydnlanr. Bu alt dn
yann iinde, ller diyarnda bulunan ve suyundan ien herkese her
eyi unutturan bir nehir olan unutkanlk nehri Lethe akar. nk bu
insanlar, kendilerinden sonrakilere hibir isim brakmamlard. Hal
buki, gksel lemin zaferi mehur kahramanlarn isimlerini ebedile-
tirmitir [555], Merkr, ubuuyla tarmsal kanunu getirerek bu alt
dnyada her eyi yutan yaratk Orcustan ruhlar geri arr [604],
Bu vergil tarafndan hac ille animas evocat Orco cmlesinde bize su
nulan sivil tarihtir [A. 4.242], yani o, kendinden sonrakilere hibir
ey brakmayan, btn insanl yutan yabanl durumdaki vahi ve
kanunsuz insanlarn hayatlarn, bedelini deyerek geri alr. Bu u
Giambattista Vico 333

buk daha sonra ly geri getirme gcne sahip olduu eklindeki


bo inan dolaysyla bycler tarafndan kullanlmtr. Romal h
kim, sopasyla klelere zgrlklerini kazandrmasnn belirtisi ola
rak sanki onlar lmden yaama geri getiriyormu gibi onlarn
omuzlarna dokunur. Byc kadnlar da kendi bylerinde Persli
bilge byclerin kehanetlere bakmak iin kullandklar denei kul
lanrlar. Bu yzden tanrsallk denee atfedilmitir ve uluslar tara
fndan onun kutsal olduu ve mucizeler gstermeye muktedir olduu
savunulmutur. Trogus Pompeiusun Justinin eserinin zetinde id
dia ettii gibi [43.3.3],
718. Bu alt dnya, kpekler gibi edepsizce cinsel ilikide bulunma
yzszlnde bulunan Cerberus tarafndan korunmaktadr. Cerbe-
rus boazldr ve acayip bir grtlaa sahiptir ( en stn ifade
eder [491]). nk o, Orcus gibi her eyi yutar [717] ve o yer ze
rine ktnda Gne geri gider (nk, kahramansal ehirlere gir
diinde, kahramanlarn sivil tekrar sivil geceye dner).
719. Bu alt dnyann iinden Tartarus rma akar ve orada k
tler azap ekerler. Ixion, daima tekerlei evirir. Sisyphus, kayay
yoku yukar yuvarlar ve Tantalus, daima alk ve susuzluktan lr
[583] hem Acheronun hem Phlegethonun iaret ettii bir rahatla
ma olmadan. Susuzluk azabna neden olan rmak ayn rmaktr. Tit-
yus ve Prometheus daha sonraki mitologlarn cahilliiyle bu alt dn
yaya atlmtr. Fakat fiilen, onlarn kayalklara zincirlenmesi ve da
da kartal tarafndan i organlarnn yenmesi (kehanetlerin ackl btl
inanc [387]) gksel lemde olmutu.
720. Filozoflar bu fabllar, daha sonra ahlki ve metafiziksel dok
trinlerini derinletirmek (meditasyon) ve aklamak iin hazr bul
mulardr. Platon, insanlarn deil yalnzca tanrlarn cezalandrlabi-
lecei lah cezay anlamak iin bu fabldan hareket etmitir: Unut
mak, kaytszlk (haklardan mahrum olma), vicdan azab. Bunlardan
biri insanla azap veren (bylece o, teolojik airlerin daha aa
dnyasn yorumlam olur) ruhun tutkularndan temizlenmesini via
purgativa anlamak iin bu fabldan hareket eder. Dieri ise via unitiva
altna girer. Yani, insan zihni sonsuz tanrsal eylerin temaas yoluy
334 iirselKozmografi

la Tanr ile birlie eriir (bununla da teolojik airlerin Cennet bah


eleriyle sylemek istedii eyi dikkate alr)*.
721 . Fakat teolojik airler, siyasi dncelerle alt dnya hakknda
konumulardr. Sanki uluslarn kurucular olarak byle yapmalar
doald ve btn gentil halklarn kurucular bu ahlki ve metafziksel
fikirlerden tamamen farkl olan fikirlerle daha alt dnyaya inmiler
dir [ 720 ]. Grek ulusunu kuran Orpheus da inmitir ve ayrlrken ar
kaya bakmama emrine uymad iin, kars Eurydiceyi kaybetmitir
(kadnlarn rezilce karklna geri dnmeye iaret ettii iin). Her-
kl, (her ulusun kendi kurucusu olarak bir Herkl vardr [ 196])
Proserpineyi (yani, Ceres olarak da bilinen [716], ekilmi tohumun
olgunlam buday hline gelmesi) geri getirmek iin inen Atinann
kurucusu Theseusu kurtarma maksadyla inmitir. Fakat daha sonra
Vergil, kahramansal lk alarn engin bilgisiyle (kendi Aeneid adl
eserinin ilk alt kitabndaki politik kahraman arksn syleyerek) di
erlerinden daha ayrntl olarak Aeneasm iniini anlatr. Aeneasn
d ve Cumeal Sybilin gvenilir-davran vardr (yani, her gentil
ulusun bir Sybili vardr ve bunlardan on ikisinin ismi bize [381 ],
gentillerin halk hikmetinin ilahliiyle gelmitir). Kanl bir dinin din
darlyla dindarlk, vahilik ve insafszlk iinde eski kahramanlar
tarafndan retilmiti [516 vd]. Aeneas, kendi sociusundan (top
luluundan) biri olan Misenud u kurban etti (kahramanlarn kendi
ilk sociis (topluluu) zerinde sahip olduklar zalim hakla [558 ]).
Daha sonra (henz ekilmemi toprakla kapl olan) eski ormana girdi,
uyku getiren slak bir sopa gibi bir eyi Cerberusa atarak onu uy
kuya daldrd (tpk Orpheusun, lirin sesiyle Cerberusu yenmesi gi
bi. Lirin, kanuna iaret ettiini daha nce birok delille gstermitik
[523 , 615 ]). Herkln Yunanistanda Antaeusu balam olduu
dmle, yani ilk tarmsal kanunla onu balamas gibi [618 ]) [604 ].
(Doymak bilmeyen al nedeniyle, Cerberus boazl olarak hayal
edilmitir. Acayip bir grtlaa sahip olduuna iaret etmek iin
szcyle kuvvetlendirilmitir. Bylece Aeneas, alt dnyaya iner
(buras, ilkin bir karktan daha derin deildir [716]), Disten nce

Platon, Viconun drt yazarmdan biridir. (654teki dipnot) fakat, lahi


Kom edya onunla Phaedo (108 vd), Gorgias (532 vd) ve R epublic (614 vd)
arasnda gelir. Bu konuda J. A. Steward, P latonun M itieri, 1905, 101-113
adl eserinde bize yardm eder.
Giambattista Vico 335

gelir (Dis, zenginlerin tanrsdr. iirsel altn veya buday tanras


dr. Proserpineyi veya Ceresi karan Pluto ile zdetir) ve altn dal
sunar [A. 6.635 vd] (Burada byk air buday tanelerine iaret
eden altn elma metaforunu alr ve haata iaret ederek onu altn dala
geniletir) Altn dal, kendi gvdesinden koparldmda onun yerine
bir bakas yetiir [A. 6.143 vd] (nk, orada ilk toplanmadan son
ra bir yla kadar ikinci bir hasat yoktur). Tanrlara iyi hizmet edildii
zaman, bu dal isteyerek ve kolayca onu kavrayann eline gelir, aksi
takdirde dnyada hibir g onu koparmaya yetmez [A. 6.146 vd]
(nk buday, doal olarak Tanr nerde isterse orada yetiir fakat
buday, istemedii hibir yerde yetimez. Hibir insani alma da
onun istemedii bir yerde yetimesini salayamaz). Aeneas, daha
sonra, alt dnyadaki Cennet bahelerine doru ilerler [A. 6.637 vd]
(nk, ekilmi topraklarda oturan kahramanlar, eer uygun bir e
kilde gmlmlerse lm hlindeki sonsuz bartan holandlar).
Burada Aeneas, kendi soyuna ve kendinden sonra geleceklere (me
zarlar olan dindeki airlerin dedikleri) tarihi balatan ilk ecereyi
kurmutu [533].
722. Toprak, teolojik airler tarafndan snrlar korumayla iliki-
lendirilmitir. Bundan dolay, terra olarak adlandrlmtr. Latinler,
bu kahramansal kkeni, ierisinde imperiumun uyguland blgeye
iaret eden territorium kelimesinde korumulardr. Latin gramerciler
yanl olarak territorium\x baltazarlar tarafndan kalabal datmak
iin ve Romal hkimlere yol amak iin kullanlan fascesm deh
etinden elde etmilerdir. Fakat territorium kelimesi doduu zaman
Romada byk bir kalabalk yoktu. nk Varroya gre [yani,
Augustine] ynetimin 250. ylnda Romann imperiumu yirmi mil
den daha fazla yaylmadmdan Romaya boyun eenler yirmi halk
tan daha fazla deildi [88], Kanl dinsel yinlerle Vesta tarafndan
korunan, iinden daha sonra sivil glerin ortaya kt ekilmi top
raklarn snrlar olgusu diikate alnarak territorium kelimesi yara
tlmtr. Latinlerin Vestas, kasabalara iaret eden tcn yani, gl
bir ekilde yerleik topraklara iaret eden tc takan Grek Kibelesi
veya Berecynthias ile aynyd. Bu tatan dolay orbis terrarum (snr
lar belli yerleik topraklar) uluslarn dnyasn gstermeye balad.

* Fasces: ortasnda balta bulunan denek demeti eklindeki bir tr silah (.n).
336 iirselKozmografi

Daha sonra bu kelime kozmograflar tarafndan tabiat dnyas olan


mundus kelimesiyle orbis mundanus olarak geniletildi [549, 690].
723. iirsel dnya kralla blnd. Gksel lemde Joveun
krall, yerde Satrnn ve alt dnyada srlm tarlalar olan kah
ramansal servetin ilk altn veya buday olmasndan dolay, Dis de de
nilen Plutonun krall. nk ekili tarlalar insanlarn gerek serve
tinin kaynadr.
724. Bylece teolojik airlerin dnyas, fizikiler tarafndan daha
sonra doal elementler olarak alnm olan drt sivil elementle biim
lendi. Yani, Joveun elementi hava, Vulcann elementi ate, Kibele-
nin elementi toprak ve alt dnyadaki Diananm elementi su [690],
Uluslarn deniz kylarna gelmeleri yava olduundan Neptnn
airlerin iirlerine girmesi daha ge olmutur [634]. Ufkun tesine
uzanan herhangi bir deniz Okyanus olarak adlandrld ve Okyanu
sun evreledii herhangi bir toprak tpk Homerin Aeolia adas gibi
Okyanusun evreledii bir ada olarak adlandrld [753], Yunanis
tann bat rzgr Zephyrin hamile brakt Rhesusun atlar, byle
bir Okyanustan gelmi olmaldr [742] yine Zephyrin hamile brak
t Achillesin atlar da ayn Okyanusun kylarnda domu olmal
dr. Daha sonra, corafyaclar, denizin bir ada gibi kuatt btn
topraa, kara; karay evreleyen btn sulara da Okyanus dediler
[753],
725. Son olarak, bu teolojik airler, her kk eimi, mundus {in
mundo est, in proclivi est, o kolaydr ifadeleri buradan gelir. Daha
sonra bir kadnn sslenmesi iin gerekli olan her eye mundus mu-
liebris dendi) olarak adlandrdlar, yerin ve gkyznn biiminin
spiral olduunu ve her direk noktasndan bir dierine bir eim oldu
unu anlamaya baladklarnda; ve yine, okyanusun her kydaki top
ra ykadn ve bu eylerin eit eit duyusal formlarla sslendi
ini anlamaya baladklarnda, bu evreni, tabiatn kendini ssledii
eklindeki ok gzel ince bir metaforla mundus olarak adlandrdlar.
[KISIM IX]

[R SE L ASTRONOM ]

[BLM I] RSEL ASTRONOM


726. Biraz daha fazla gelimi olan bu dnya sistemi daima Olympus
danda yerlemi olan tanrlar hakknda konuan Homerin zaman
na kadar srmtr. Homerin, Achillesin annesi Thetisin, tanrla
rn Olympustan Atlas Dana ziyafet ekmek iin gittiklerini Achil-
lese sylediinden sz etmitik [712], yle ki, Homerin zamannda
yeryzndeki en yksek dalar gklerin dayand stunlar olarak
kabul edilmitir [O], hatt Herkl Stunlar olarak adlandrlmaya
devam eden Cebelitark Boazndaki Abyla ve Calpe bile. nk,
kahraman (Herkl) omuzlarnda gksel lemi tamaktan yorulmu
olan Atlasn ykn almtr.
[BLM II] BTN ESK GENTL ULUSLAR ARASINDA
ASTRONOMNN LKELERNN AYNI OLUUNUN
ASTRONOMK VE FZKSEL-FLOLOJK SPATI
727. Ancak, insani zihinlerin gelien snrsz gc ve gksel lemin
kehanetleri almak iin temaa edilmesi, insanlar gksel lemi de
vaml olarak gzlemeye zorlam, gksel lem uluslarn zihinlerinde
338 iirsel A stronom i

daha da ykselmitir. Onunla birlikte, tanrlar ve kahramanlar da


ykselmitir. Bu noktada, iirsel astronominin aratrlmas iin filo
lojik bilgelik bilgisi iin madde tekil etmek bize yardm edebilir.
lki, astronominin Kaide halk tarafndan dnyaya getirilmesidir.
kincisi, Fenikelilerin astronomiyi quadrant\n kullanm ve kutup
yldznn yksekliiyle beraber Kaidelilerden Msrllara tamasdr
ve ncs Fenikelilerin Kaidelilerden renmi olduklar astral
(gksel) teolojiyi Greklere getirmesidir. Engin filolojik bilginin bu
parasna u iki felsefi gereklii de ekleyelim: lki, sivil gerekliktir,
yani uluslar, din zgrln arlnda (yalnzca bu kn final
sahnesinde ortaya kar) klelikten kurtulmamlarsa yabanc tanr
lar kabul etmekten saknmalar doaldr ve kincisi fiziksel gerek
liktir, yani bir gz yanlmasyla gezegenler bize sabit yldzlardan
daha byk grnr.
728. Bu ilkeleri varsayarak Dounun, Msrn ve Yunanistann
(ve greceimiz gibi Latiumun) btn gentil uluslar arasnda astro
nominin, birrnek, halka ait kkenlerden ktn syleyebiliriz.
nk, birrnek olu nedeniyle gezegenler sabit yldzlardan ok
daha byk grnd iin, tanrlar gezegenlere ve kahramanlar da
takmyldzlarna ykselmiti. Bylece Fenikeliler, Grekler arasnda,
tanrlarn gezegenlerle birlikte dnmeye; kahramanlarn da takmyl
dzlarn birletirmeye hazr olduklarn bulmulard. Daha sonra
Grekler, ayn eyin Latinlerde de olduunu grdler. Bu rneklere
dayanarak, Fenikelilerin Greklerde bulduklar eylerin aynsn M
srllarda da bulduklarn sylemek doru olur. Bu ekilde kahraman
lar ve onlarn kurumlarma veya armalarna ve byk tanrlarn her
birine iaret eden hiyeroglifler, gksel leme ykselmitir. O zamana
kadar isimsiz olan gksel cisimler -bunlarla isimlendirilmilerdir- bir
yandan yldzlarn veya takmyldznn biimine gre, dier yandan
kendi yrngesinde dolanan gezegenlerin biimine gre isimlen
dirilmitir.
729. Bylece, halka ait astronomiyle balayarak ilk insanlar tanr
larn ve kahramanlarn tarihini gkyzne yazmlardr. Bundan do
lay orada u sonsuz zellik kalmtr: Bir yandan dahice iler ve bt-
n hikmet nedeniyle, dier yandan da eref ve halk hikmetinin ortaya
koyduu tanrsallkla veya kahramanlkla dolu olan insanlarn bel
lekleri, tarihin deerli malzemeleri olmulardr. iirsel tarih, kahra
manlar ve kahramansal hiyeroglifleri gkyznde, baka yldzlardan
Giambattista Vico 339

ziyade bir yldz grubuyla betimleme frsatn bilgili astronomlara


vermitir ve dier yandan gkyznn dier ksmlarna nazaran bir
ksmnda bulunan bu gezegenlere byk tanrlarn isimleri ve
rilmitir.
730. Takmyldzndan ziyade, gezegenler hakknda daha fazla
ey syleyebiliriz: Ak olarak evlilik bayla korunan, gecenin sessiz
liinde uyuyan Endymionla yatan iffet tanras Diana, geceye n
veren Aya atfedilmiti [528], Sivil gzellik tanras Vens, btn
gezegenlerin en parla ve aydnl olan gezegene atfedilmitir
[565], Tanrlarn habercisi ve sivil kla donanm kanatlarla ss
lenmi olan Merkr (aristokratik hiyeroglifler [488]) isyanc pleplere
tarmsal kanunlar getirdii iin, Gne nlarnn ok az eritii
nadiren grlebilen bir gezegene atfedilmitir [604], Ayn sivil n
(kahramanlara incliti, nl, parlak lkabn veren) tanrs Apollo do
al n kayna olan Gnee yerlemitir [533], Kanl Mars, bu
renge benzer bir yldzda oturur [562], nsanlarn ve tanrlarn kral
ve babas Jove [379], dierlerinin stnde yer almasna ramen hem
Joveun hem de Zamann babas olan Satrnn altnda yer almtr.
nk Satrn, yllk dnn btn dier gezegenlerden daha
uzun bir srede tamamlar. Zorlama bir benzetmeyle Satrnn ka
natlar hastadr. Kanatlar, zamann hzll mnsnda alnmtr.
nk Satrn, yllk dnn dier gezegenlerden daha yava ta
mamlar fakat dier gezegenleri, trpanyla gksel leme almtr. Tr
pan, kahramanlarn yllar sayd hasat dnemleriyle insanlarn ha
yatlarn bimeye deil, buday bimeye iaret etmektedir [407,
431], kanatlar da ekilmi topraklarn kahramanlarn mlkiyeti oldu
una iaret etmektedir. Son olarak, gezegenler veya dolananlar (kah
ramanlarn dolamalarna iaretle .n.) altnn arabalaryla (yani bu
dayn arabalar, chariot) gksel leme gitmilerdir [713], gksel
lemdeki yerlerinde belirlenmi yrngelerinde dnmektedirler.
731. Btn bunlara bakldnda, yldzlarn ve gezegenlerin Ay
alt cisimlerin zerinde olmas gereklilii dorulanmaktadr. Tanrla
rn ve kahramanlarn yeryzndeyken yaptklar eylerin baskn olan
etkileri yldzlara ve gezegenlere atfedilmitir. Bu etkiler doal ne
denlerden ok sivil etkilere balanmtr.
[KISIM X]

R S E L KRONO LOJ

[BLM I] RSEL KRONOLOJ


732. Teolojik airler, kronolojiye astronomileriyle uyum iinde ba
langlar verdiler. Keza, Latinler tarafndan sati, ekilmi tarladan do
lay byle adlandrlan ve Grekler tarafndan Chronos veya Zaman
olarak adlandrlan Satrn, ilk uluslarn (hepsi iftilerden oluan)
yllarn hasatlarla (zel veya en azndan kyllerin btn yl al
tklar tek ey) saymaya balamalarn anlamamz salar. Bu uluslar,
ilkin sessiz olduklarndan buday taneleri veya samanlarla yllar
saym ve iaret etmek istedikleri yllarn says kadar ok bime ha
reketi yapm olmalydlar [431], Bylece vergilde (kahramansal
alardaki herhangi bir adam kadar bilgili olan) iki aklama bulu
yoruz [407]: lki, yersiz ve ar takliti sanatla lk alarn talihsizli
ini aklar: Post aliquot mea regna videns mirabor aristas, basite
post aliquot annos da denebilir. kincisi daha akt. Tertia messis
erat. Gerekten son zamanlarda btn talyada en iyi konuanlar
olarak kabul edilen Toskana kylleri yl demek yerine rnein
kez hasat kaldrdk derler. Romallar stoklarn, zellikle buday
stoklarnn idaresi iin annona adn kullanarak hasatlarla iaret edi
len iirsel yllarn kahramansal tarihini korumulardr.
Giambattista Vico 341

733. (Gentil lk alar hakknda bildiklerimizin tmn kendile


rinden elde ettiimiz) Greklerin kutsal zaman blmleri olan Olim
piyatlarn kurucusu Herkl bize kadar gelmitir. nk topraklar
ekime hazrlamak iin ormanlar atee veren Herkld. Bunun ze
rine yllar hasatlarn toplanmasyla saylmaya balad. Oyunlarn yu
karda, byk yeryz orman olarak yorumladmz, ate nefesli
Nemean aslann yenen kahramann zaferini kutsayan Nemeanllar
tarafndan kurulmu olmas gerekir. Bu zaferin kutsanmasnda top
rak, ok gl bir hayvan olarak kavrand iin Nemeanllar, top
raa aslan ismini verdiler. nk onu evcilletirmek iin ok aba
gerekliydi. Daha sonra bu isim hayvanlarn en glsne verildi
[540] ve astronomlar Aslana (Lion) Zodyakta buday baaklaryla
talanm Astreannkine yakn bir ev tahsis ettiler. Sirklerde aslan ve
gne imgelerinin sk sk grlmesinin nedeni budur. Kken olarak,
budayn meteas ve aklk alanlarm, ormandan temizlenmi yerler
anlamnda devlerin tepegzleri olmu olmas gerekir. Tepelerdeki bu
aklklar yumurtalara da benzetilerek aklanmtr, metea denmesi
nin bir nedeni de budur [564], Astronomlar daha sonra yumurtay,
yllk yrngesi iinde Gnee gre betimlenen elipse (dnence) ia
ret etmekte kullanmlardr. Bu anlam, Manethonun daha uygun e
kilde yumurtay evrenin oluumunun iareti olarak yorumlamak
yerine Knefin aznda tuttuu yumurtaya verdii anlamdr [605].
734. Yukarda ileri srdmz doal teogoni, her yerde balan
gcn dinde bulan insan rknn belirli ilk ihtiyalar veya faydalaryla
uyumlu olan tanrlarn ann baarl devirlerini belirleme imknn
bize verir. Tanrlar a, gksel lem, evrensel tufandan sonra gk-
grltsyle balad zamandan beri gentil uluslar arasnda eitli
Jovelarn grnmesinden sonra en az dokuz yz yl srmtr. Bu
a iinde hayal edilen ve Jovela balayan on iki byk tanr, zaman
daha kk devirlere blmeye ve bylece iirsel tarihin kronolojisine
biraz kesinlik katmaya baarl bir ekilde hizmet etmitir [392], r
nein, tufandan ve devlerden sonra dorudan fabllar tarihinde yer
verilen ve kars Pyrrhus ile evlilik yoluyla aileleri kuran Deucalion,
resm evliliklerin tanras Junonun devrindeki Grek hayallerinden
domutur [511 vd], Grek dilini kuran ve olunun arasnda dili
leheye blen Helen, ark tanrs Apollo devrinde domutur
[533 vd]. Onun zamannda msra tarzndaki iirsel konuma bala
m olmaldr [456 vd], Hydray veya Nemean aslann katleden ve
342 iirsel K ronoloji

altn elmalar (yani, bir parazitin* getirdii narlar deil, tarihi adan
deerli bir yorum olarak hasat rnlerini) Hesperiadan geri getiren
Herkl (topra ekme ilemi iin tarlaya dntrerek), ekilmi tar
lalarn tanrs Satrn devrinden bizzat ayrlmtr [540, 549]. Ayn
ekilde Perseus [423], Minerva devrinde hretini elde etmi olma
ldr [589]. nk sivil gler var olduklarnda, onun kalkan Miner-
vann kalkannda olduu gibi Medusann ban tamtr. Son ola
rak Orpheus, Merkr devrinden sonra domu olmaldr [604],
nk Grek vahilerine kahramanlara ait bilim olan kehanetlerdeki
tanrlarn gcn arklarla anlatarak o, kahramansal Yunanistan
uluslarn yeniden kurmutur ve Kahramansal aa ismini vermitir.
nk bu ada bu kahramansal mcadeleler yer almtr. Bylece,
Orpheusla ayn zamanda, orada, Linus, Amphion ve Musaeus gibi
dier kahramansal airler yaylmtr. Nasl, Amphion (Latince ta
kelimesi iin kullanlan lapis kaba adam mnsndadr. Bu nedenle
basit zihinli pleplere iaret eder) Theb duvarlarn dikmek iin talar
kullandysa ayn ekilde, Romann Cadmus tarafndan kurulmasn
dan tam yz yl sonra, decemvir yelerinden birinin torunu olan
Appius, Romal pleplere agitabat connubia more ferarum (Orphe-
usun vahilerininki gibi evlilikleri uygulayan) kehanetlerdeki (soylu
lara ait olan bilim) tanrlarn gcn arklarda anlatarak onlar itaat
ettirir ve kahramansal Roma devletini kurar [661].
735. Burada olaylar olduundan ok erken ve ok ge zamanlara
koymann bilindik genel bal altnda toplanan drt eit anakro-
nizmaya dikkat etmeliyiz. Bunlardan ilki, gerekten olaylarla dolu ol
mas gereken zamanlarn bo olmasdr. Bundan dolay, neredeyse
btn sivil insani kurumlarn kkenini bulduumuz Tanrlar a,
bilgili Varro tarafndan Karanlk Zaman olarak belirlenir [52], kin
cisi, olaylardan yoksun olduu hlde, olaylarla dolu gsterilen tarih
lerin anakronizmasdr. Bylece, fabllarn kahramansal airler tara
fndan, zellikle de Homer tarafndan icat edildii eklindeki yanl
inan altnda, iki yzyl sren Kahramanlar a, Tanrlar ama ait
olan olaylarla doludur ve bu olaylar onlarn ait olduu aa tekrar
konulmaldr. ncs, blnmesi gereken zamanlar birletiren
anakronizmadr. rnein, Yunanistan vahi yaay durumundan
Orpheusun tekil yaam sreci iindeki Truva Savamn parlaklna

* Parazit, komedyalarda geen bir tipi temsil etmektedir (.n).


Giambattista Vico 343

gemi grnmektedir (Orpheus, burada bizim Kronolojik Tablo


muzda dikkat ektiimiz kronolojik ucubedir [79]). Drdncs ve
sonuncusu, birlemesi gereken zamanlar blmedir. Byle bir anak-
ronizmayla Grek kolonileri, kahramanlarn gezinmelerinden yz
yl kadar sonra Sicilya ve talyaya getirilmitir. Halbuki onlar, bu
kahramanlarn dolamas esnasnda ve bu dolamann bir sonucu
olarak oraya getirilmilerdir.
[BLM II] [GENEL OLARAK] NINUSUN MONARSN
NCELEYEN EVRENSEL TARHN BALANGICINI
BELRLEYEN KRONOLOJK KANUN
736. Yukarda sz edilen aklsal iirsel kronolojimizi bize vermi
olan doal teogoni ve iirsel tarihte dikkat ektiimiz anakronizma
trlerini de gz nne alarak, imdi [734] Ninusun monarisini
ncelemesi gereken evrensel tarihin balanglarn belirlemek iin u
kronolojik kanunu kurmalyz. Dm insanln byk yeryz or
mannn iine dalmasndan dolay Mezopotamyadan balayarak
(Aksiyomlarda kurduumuz postulamza gre [298, 301]) Dou
Asyadaki Sam rknn dinsiz olan bir ksmna yalnz bir yzyl sresi
ayrlarak ve dnyann geri kalannda Ham ve Yafesin rklarna da iki
yzyl ayrlarak yeryznde vahice dolama sreci tamamlanmtr.
Bu zaman sonunda, Joveun dini altnda (ve birok Jove yukardaki
tufann evrensel olduu delilini bize veren ilk gentil uluslarn arasna
dalmt [193 vd]), uluslarn prensleri talihin kendisine yer verdii
her toprakta yerlemeye balamtr. Sonra, Tanrlar ann dokuz
yz yl birbirini takip etti. Bu an sonuna doru uluslar (bu ulus
larn hepsi i ksmlarda kurulmutu, yiyecek ve su ararken dnyaya
dalmlar, deniz kysnda kurulmamlardr) deniz kylarna doru
gelmi olmalydlar. Bylece, Greklerin zihinlerinde on iki byk tan
rnn en sonuncusu olan Neptn ideas ykselmi olmaldr [634],
Bu ekilde, Latinlere gre, Latiumun altn a olan Satrn a ile
Ancus Marciusun Ostiay almak iin kyya inii arasnda dokuz yz
yl gemitir. Bundan sonra Greklerin Kral Minosun yama aknla-
ryla balayan, Jasonun, Pontusa yapt deniz yolculuuyla ve daha
sonra Truva Savayla devam eden ve kahramanlarn dolamalaryla
ve Ulyssesin Ithacaya geri dnyle son bulan Kahramansal aa
tahsis ettikleri iki yzyl gelmitir. Bylece, Fenikenin bakenti Tyre,
tufandan sonra bin yldan fazla zaman iinde i ksmdan kyya ve
344 iirsel K ronoloji

buradan da Fenike denizi yaknnda bir adaya getirilmi olmaldr.


Grek kahramansal andan nce Tyre, o zamanda, hem denizcilik
bakmndan hem de Akdenize hatt Okyanusa dalm kolonileri
bakmndan nl bir ehirdir. Bu durum, btn insan rknn balan
gcnn Douda olduunu ve vahi dolamalarn ilkin dnyann i
ksmlarnda olduunu, sonra kahramansal kanunun karada ve de
nizde etkide bulunduunu; ve son olarak da dnyann geri kalan
ksmlarndaki ilk uluslara dalan Fenikelilerin deniz trafiini aka
gsterir. nsanlarn gnn bu ilkeleri (bir aksiyomda ileri srd
mz gibi [299]) Wolfgang Latiusun hayal ettiklerinden daha akla
uygun grnmektedir.
737. O hlde, Fenikeliler tarafndan Doudan Msra ve Yuna
nistana getirilmi olan tanrlarn yldzlara ykseltilmesi konusun
daki benzer dnceyle yukarda ispat edildii gibi, btn uluslarn
ayn ak izlemesinden dolay Douda Kaidelilerin hkmran Zer
dtn dnyadaki ilk monariyi, yani Asurlularn monarisini kuran
Ninusla ayn zaman srecinde yer ald sonucunu karmalyz ve
buna uygun olarak [Msrda] kere byk olan Flermesten Se-
sostrise, orada byk bir monari kurmu olan Tacituslu Ramsese
kadar bu durumun rtt sonucunu karmalyz. Bunlar i k
smlardaki uluslar olduklarndan, Msrllarn kendilerinden nceki
dnyay aa blmeleriyle tutarl olarak, tanrsal ve kahramansal
a sahnelerinden sonra insani ynetimlerin son biimi olan monar
iye varabilmeleri iin halk zgrl sahnelerinden de baarl e
kilde gemi olmalar gerekir [52], Daha sonra gstereceimiz gibi
[925 vd, 1007] monari, optimatderin sivil sava srecinde gle
rine boyun edikleri serbest halk zgrlnn bir sonucu olarak
ortaya kamaz. G, halk arasnda kk paralara blnd za
man, gcn tm halk zgrlnn partizanlar olarak ileri kan
lar tarafndan kolayca teslim alndnda, sonu olarak monarklar or
taya kar. Bununla birlikte, denizci bir ulus olarak Fenike, insani
ynetimlerin ilk biimi olan halk zgrl sahnesinde kald iin
ticaretle zenginlemitir.
738. Bylece, duyular yoluyla ulalamayan olgularn var olduu
yere gitmekten baka bir ey olmayan bellekten faydalanmakszn srf
zihinle hem eski Msrda hem de Msrdan ok daha eski olan D o
uda Asurlu monarisinin balanglaryla evrensel tarihin balang
larnn eksik yerlerinin dolduunu grrz [54-58; 44-53]. Keza,
Giambattista Vico 345

imdiye kadar sivil hkmetlerin biiminin sonuncusu olan bir


monariyi retmek iin eserde daha nce ortaya konan pek ok e
itli nedenin yetersizlii dolaysyla bu monari, bir yaz yamurunda
doan bir kurbaa gibi tarihte niden domu gibi grnmektedir.
739. Bu ekilde kronoloji, insan rknn, iinden getii detlerin
ve fiillerin ilerlemesiyle baarl srelerine kesinlik vermitir. nk
yukarda kurulan bir aksiyomla [314], kronolojinin asl konusunun
balad yerde doktrini de balamaldr: Yani, hasatlara gre yllarn
sayld Satrn veya Chronos (ondan sonra Grekler arasnda za
man, chronos olarak adlandrlmtr) [73] ile kehanetleri alma mak-
sat iin gkyznn bekisi Uraniayla [391] ve den yldzlara
bakarak kehanetlerini vermek iin yldzlar temaa eden Zerdtle
balamaldr [62] (nk bunlar uluslarca temaa edilen ve gzlenen
ilk yce veya tanrsal eyler olan ilk mathemata ve ilk therematay&
[711]). Daha sonra, Satrn yedinci kreye* (sfer) ktnda [730]
Urania, yldzlarn ve gezegenlerin temaacs oldu ve Kaideliler en
gin ovalara sahip olduklar iin gk cisimlerinin hareketlerini len
ve grnlerini gzleyen ve onlarn ay alt cisimler olarak adlan
drlanlar zerinde etkileri olduunu hayal eden hatt bo bir ekilde
insanlarn zgr iradeleri zerinde bile onlarn etkileri olduunu
hayal eden astronomlar ve astrologlar oldular. Bu iki bilim tam anla
myla kendisine verilmi olan ilk ismini korudu. Yldzlarn kanunu
nun bilimi olan astronomi ve yldzlar hakknda konuma bilimi olan
astroloji. Her iki isim de tanrsalla iaret etmitir. Hatt teoloji
terimi, onlarn kehanetlerindeki ( oracles, auspices ve auguries) tanr
larn dilinin bilimi olan yukarda sz edilen teoremlerden gelmitir
[379], Buradan da son olarak matematik, yeri lmeye indirgenmi
tir ki yerin lmleri o zamanki kantlanm gksel lemin lm
leriyle yaplamazd ve matematiin ilk ve temel ksm, geometri ismi
altnda bu kkene tanklk eder.
740. Joseph Justus Scaliger ve Deni Petau, muazzam bilgiye sa
hip iki harika dehadr. Bunlardan ilki, De emendatione tempo-
rundunda kincisi ise De doctrina temporuriunda, daha konularnn
balad yerde doktrinlerine balarken baarsz oldular. nk
onlar, yukarda sz ettiimiz gibi, bin yl boyunca uluslar arasnda
duyulmam olan astronomik ylla baladlar. Herhangi bir durumda

' Gk kreleri kastediliyor (.n).


346 iirsel K ronoloji

yllar, gksel lemdeki takmyldz ve gezegenlerin ve onlarn dze


niyle deil, ardll birleme ve uzaklama konumlaryla akladlar
(bunun hakknda Cardinal Pierre dAillynin soylu abalar bo yere
tkendi [169]). Bu nedenle, onlarn eseri evrensel tarihin balang
larna veya devamna ok az k samt.
[KISIM XI]

[R SE L CORAFYA]

[BLM I] RSEL CORAFYA


741. O hlde, bize iirsel tarihin, yani iirsel corafyann dier gz
n temizlemek kalyor. nsan rk bilinmeyen ve uzak eyleri tanm
larken ya doruluk fikrine sahip olmadndan ya da domluk fikrine
sahip olmayanlara onu aklama isteinden dolay, bilmediklerini bil
dii eylere benzeterek veya evresindeki en yakn eyleri kullanarak
aklar [122], iirsel Corafya, hem ksmen hem de bir btn ola
rak Yunanistan snrlarnda dar fikirlerle balad. Sonra Grekler,
dnyaya aldklarnda corafya, bugnk hline ulaana kadar de
rece derece geniledi. Eski corafyaclar, yabanc ve uzak topraklara
g eden eski uluslarn kendi yerleri iin kullandklar isimleri [yeni
bulunmu] ehirlere, dalara, rmaklara, tepelere, geitlere, adack
lara ve dalk burunlara verdiini dorulamak iin iirsel corafya
dan yararlanmakta yetersiz olmalarna ramen bu gereklik zerinde
anlatlar.
742. Yunanistann smrlar iinde olup da, Asya veya Hindistan
denilen, Dou; Avrupa veya Hesperya denilen Bat; Trakya veya s-
kitya denilen, Kuzey; Libya veya Moritenya denilen Gneydir. Yu
nanistann kk dnyasnn bu blgelerinin isimleri, daha sonra,
348 iirsel Corafya

Greklerin kendi kk dnyalar ile byk dnya arasnda grdk


leri uyumdan dolay byk dnyaya uygulanmtr. Greklerin coraf
yasnda hlen bulunan ana rzgrlarda da bunu aka grebiliriz.
Bu rzgrlarn isimleri, kesin olarak, nce Yunanistanda domu
tur. rnein, Okyanus (bir bakta greceimiz gibi engellenmemi
ufka sahip herhangi bir denize verilen bir isim) kylarnda Rhesusun
ksraklar, Yunanistann bat rzgr olan Zephyr tarafndan gebe
braklmtr [724] ve ayn ekilde Okyanus kylarndaki (az nce
dikkat ektiimiz temel mnda) -Aeneasn, Achillese [I. 20.221
vd] syledii gibi- Achillesin atlar da Zephyr tarafndan gebe bra
klmtr. Hatt Erichthoniusun ksraklar, Yunanistann kuzey rz
gr Boralar tarafndan gebe braklm olmaldr. Ana rzgrlar ze
rine olan bu gereklii, sonsuz bir tasavvurla Grek zihniyeti Homerik
tanrlarn ikamet ettii Olympus dandan alarak yldzl gkyzne
uyarlam ve yldzl gkyz Olympus ismiyle bilinmeye devam et
miti.
743. Bu ilkelere gre Asya ismi, hlen Asya denilen dnyann b
yk dou ksmna geniletildii zaman, Yunanistann dousundaki
byk yarmada, Kk Asya olarak adlandrld. Dier yandan, As
yann bats olan Yunanistan, boa eklindeki Joveun daa kaldr
d Europeden dolay Avrupa olarak adlandrld. Daha sonra, bu
isim bat okyanus kadar uzak dier byk ktay kucaklayacak ekil
de geniledi. Onlar, Yunanistann bat ksmna Hesperya adn ver
diler. nk, orada akam yldz Hesperus ufkun drdnc eyre
inde kar. Daha sonra, talyay ayn eyrekte Yunanistann Hes-
peryasmdan ok daha geni olarak grdler ve onu Hesperya Mag-
na olarak adlandrdlar. Son olarak, ayn ynde, spanyaya ulatk
larnda onu da Hesperya Ultima olarak adlandrdlar. Zt bir ekilde
talyann Grekleri, denizin kar tarafnda uzanan ve doularna d
en Yunanistann bu ksmn onya olarak adlandrm olmaldrlar.
Buradan iki Yunanistan arasndaki deniz iin onyal ismi kmtr
[asl Yunanistan ve Gney talyann Grek ksm olan Magna Gra-
ecia]. Daha sonra asl Yunanistann ve Asyatik Yunanistann konu
munun benzerlii nedeniyle Yunanistann gerek yerlileri, onlarn
dousundaki Kk Asya blm olan onya ismiyle anlmaya ba
lad. Pitagorasm talyaya Ulysses tarafndan ynetilen adalardan bi
ri olan Samos [veya Cephallenia]tan, ikinci onyanm, Samos ada
Giambattista Vico 349

sndan deil ilk onyamn Samos adasndan gelmi olmas akla daha
uygun grnr.
744. Yunanistann iindeki Trakyadan kesin olarak bir Grek
tanrs olan Mars ve ilk Grek teolojik airlerinden biri olan Orpheus
gelmi olmaldr.
745. Yunanistan iindeki Iskityadan kehanetlerini Yunanistana
brakan Anakarsis geldi [100, 128], Bunlar, Zerdtn kehanetle
rine (kehanete dayal bir tarihi olmas gereken) benzer olmalyd
[59], Anakarsis, en eski khin tanrlardan biri olarak kabul edilmi
tir. Bu kehanetler, daha sonra sahtekrlkla felsefe dogmalarna d
ntrld. Ayn ekilde, Orphica, Orpheusun msralar zannedildi,
tpk, Zerdtn kehanetlerinin hibir iirsel tad olmamasna ra
men Platoncu ve Pytagoras okula ayr bir n salamas gibi. Bun
lara benzer olarak, bu Iskityada [Yunanistan iindeki] orijinal
Hyperborallar vastasyla, Delphi ve Dodona adl iki nl khin Yu
nanistana gelmi olmaldr, Kronolojik Tablo zerine Notlar bl
mnde [100] tahmin ettiimiz gibi. nk asl Yunanistan ile bu
Hyperborallar arasnda, yani skityada, Grek kanunlaryla insanl
bir dzene getirmeye teebbs eden Anakarsis, erkek kardei Cadui-
das tarafndan katledildi. Van Heurn, Anakarsis, bu kanunlar onlara
getirmi olamaz diyerek barbarlk dnemi felsefesine az bir katkda
bulundu. Ayn akl yrtmeyle, Abarisin de bir Sicilyal olmas ge
rekir. nk Abarisin, Anakarsisin szn ettiklerinden baka bir
ey olmamas gereken skityal kehanetleri yazd sylenir. Abaris,
Idanthyrsusun bu kanunlar skityada uzun zaman sonra fiziksel
nesneleri kullanarak (ku, fare, kurbaa, gemi dmeni vs. nesneler
.n) yazdn belirtmiti [90], Sonu olarak unu karmalyz: Bu
kehanetler, Grek felsefesinin ortaya kmasndan sonraki bir zaman
da bir sahtekr tarafndan yazlmtr. Bylece, bize kadar ulaama
m olan Anakarsisin kehanetleri, bilginlerin gururu dolaysyla, bt-
n hikmetin kehanetleri kabul edilmitir.
746. Herodota gre Greklere ruhun lmszl dogmasn ge
tiren Salmoxis, Mars ile ayn anlamda bir Getand.
747. Ayn ekilde, Dou Hindistandan (yani, iirsel altnla dolu
bir Grek toprandan) zaferle gelmi olmas gereken Bacchus, Grek
Hindistanndand. O, altn arabasn [651, 713] zafere srd. Bun
dan dolay Bacchus, ylanlarn ve kaplanlarn evcilletiricisidir, tpk,
350 iirsel Corafya

Herkln hydralarm ve aslanlarn evcilletiricisi olmas gibi [508,


540],
748. Mora yarmadasnn Peloponez tarafndan gnmze kadar
korunan Morea ismi, Perseus [423]un Yunanistan iindeki Mori
tanyada teebbslerini gerekletiren bir Grek kahraman olduu
nun ak bir delilidir. nk, Peloponez, Afrikann Avrupayla ol
duu gibi, Achaea ile ayn [coraf] balantdadr. Buradan Hero-
dotun kendi lk alarn ne kadar az anladn grebiliriz. Thucy
dides bu nedenle onu knar [101]. nk o, Moorlarn (Fasllarn)
bir zamanlar beyaz olduklarn anlatr. nk buras, bugn Beyaz
Mora (Fas) diye adlandrlan Yunanistann kendi Moorlar olma
ldr.
749. Ayn ekilde Aesculapius, sanatyla Cos adasn Moritanya
nn vebasndan korumu olmaldr. nk o, bu aday, Morocco hal
knn vebasndan korumak zorunda olsayd, dnyadaki btn veba
lardan da korumak zorunda olurdu.
750. Herkl yal Atlasn tamaktan yorulduu gkyznn y
kn omuzlarna Moritanyada almt [726]. nk [Atlas] ismi,
kken olarak Makedonyay Trakyadan ayran Xerxes ksta ze
rindeki Athos Da iin kullanlm olmaldr. Daha sonra, Yunanis
tan ve Trakya arasndaki bir rmaa da Atlas denilmesinin nedeni bu-
dur. Benzer ekilde, Afrikay Avrupadan ayran denizin darald
yerdeki Abyla ve Calpa Dalarnn Gibraltar boazndan bakldn
da Herkln gksel lemi tutan stunlar olduu sylenmitir ve At
las ismi Afrika yaknndaki bir daa verilmitir. Buna ilikin olarak,
Homerde, Thetisin olu Achillese verdii cevapta akla uygun bir
yn bulabiliriz. Thetis, olunun ikyetini Jovea syleyemez. nk
Jove ve dier tanrlar ziyafet iin Olympustan Atlasa gitmilerdi
(tanrlarn en yksek dalarn doruklarnda oturduunu sylediimiz
fikir zerine temellenir) [712], Eer bu cevap Afrikadaki Atlas Da-
na atfedilirse, Homerin Merkrn kanatlaryla, bizim imdi Mo
rocco dediimiz krallktan, Yunanistana ok yakn olan Fenike deni
zindeki Calypso adasna ulamakta ok byk glk ektiini anlat
t olay inanlmaz olurdu.
751. Ayn ekilde Herkl, altn elmay Atticaya Grek Hesperya -
smdan getirmi olmalyd [743]; ve onlar koruyan Hesperidler (At
lasn kzlar) de orada ikamet etmi olmalyd.
Giambattista Vico 351

752. Ayn ekilde, Phaethonun iine dt Eridanusun [651],


Euxineye akan Grek Trakyasndaki Danube olmas gerekir. Daha
sonra Grekler, dnyada Danube gibi batdan douya akan baka bir
rmak olarak Poyu gzledikleri zaman, onu da Eridanus olarak ad
landrdlar ve mitologlar, bu nedenle, Ilyadadaki Phaethonun tal
yada dtn sylemilerdi. Fakat bu tarih, dier uluslarn deil,
sadece Grek ulusunun, gklere ykseltilmi, aralarnda Eridanusun
da bulunduu kahramansal tarihlerinin hikyeleriydi.
753. Son olarak Grekler, Okyanusa ulatklarnda onun usuz
bucaksz grn karsnda herhangi bir deniz hakkndaki dar
fikirlerini genilettiler (Homer, Aeolia adasnn Okyanus tarafndan
evrildiini sylemitir). Bu fikirle beraber Okyanus ismi, byk bir
ada olarak tasarlanan btn topra evreleyen denize iaret etmek
iin geniletilmitir [724], Neptnn gc de bylece bir hayli art
mtr. yle ki, Platonun topran ok derin ksmlarnda yer verdii
sularn derinlii dolaysyla, Neptn, byk mzrayla ( dili mz
rak) yeri sarsabilirdi [634], Bu fiziin henz kabaca olan ilkeleri yu
karda aklanmt.
754. Corafyann bu ilkeleriyle Homer, yanl bir ekilde kendi
sine yklenmi olan ciddi hatalardan tam olarak kurtulabilir.
755. (I) Homerin Lotus denilen bir bitkinin kabuunu yedikleri
iin, Lotus Yiyenler [O. 9.80 vd, 23.311] dedii halkn sanldndan
daha yaknda olmalar gerekir. nk Homer der ki, Ulyssesin Ca
pe Maleadan Lotus Yiyenlere gidi yolculuu dokuz gn srmt
ve eer, Lotus Yiyenler, iddia edildii gibi Cebelitark Boaznn te
sinde bulunuyor olsayd, yolculuun dokuz gn srdne inanmak
sadece g deil, imknsz olurdu. Bu hata, Eratosthenes tarafndan
Homere yklenmiti [cf. Pliny, NaturalHistory5.7 .41].
756. (II) Homerin zamanndaki Laestrygonlarn YunanistanlI bir
halk olmas gerekir ve Homer, en uzun gnleri, bu halkn yaadn
sylerken [0.1080 vd] btn dnyada deil de Yunanistandaki en
uzun gnleri kastetmi olmaldr. Bu pasaj, Aratusun bu halk, Dra-
conun ba altna yerletirmesine neden olmutur [62. satr, scholi-
umdaki Girit halk] Kesinlikle, ciddi ve dikkatli bir yazar olan Thucy-
dides [6.2.1] Laestrygonlarn Sicilya adasnn en kuzeydeki halk
olmas gerektiinden bahseder.
757. (III). Ayn akl yrtmeyle Cimmeryanlar [btn dnyann
deil yalnzca Yunanistann] en uzun gecelerine sahipti. nk on
352 iirsel Corafya

lar, Yunanistann en kuzey ksmnda yerlemilerdi. Uzun geceleri


nedeniyle onlarn cehennem gibi blgelerin yaknnda ikamet ettikleri
sylenir (onlarn ismi daha sonra Azak Denizi civarndaki uzak yer
leimcilere verildi). Buradan da Cumea halk, cehennem gibi blge
lerde, yani Sybilin maaralar yaknnda ikamet etmi olduklarndan,
blgenin varsaylan benzerlii nedeniyle Cimmeryallar olarak adlan
drlm olmaldr. nk Ulysses, Circe tarafndan yaplan herhangi
bir by olmakszn (nk, Merkr ona kendi bylerine kar bir
tlsm vermiti [437]) bir gn iinde bir sonraki gne de gidip gel
miti ve [uzak] Cimmeryallar [Azak Denizinin Cimmeryallar] da
ha aa blgelerini [O. 11.1- 22] ziyaret etmi ve ayn gn, imdi
Circello Da denen ve Cumaeden uzak olmayan Circeiiye dn
mt.
758. iirsel Grek corafyasnn bu ilkelerine dayanarak [Kuzey]
Douda yerlemi olmas gereken birok halkn zellikle kuzeyde ve
gneyde yaayan ok uzak halklar olarak alnm olduu gz nnde
bulundurularak Dounun eski tarihlerinde ortaya kan byk g
lkleri zmek mmkndr.
759. Grek iirsel corafyasnda sz ettiimiz eyin Latinlerin eski
corafyas iin de geerli olduu bulunmutur. Latium, ilkin, iki yz
elli yl tam yirmi halka hkmeden ve saltanatn yirmi milden daha
ok geniletmeyen Roma Krall altndaki ok kk bir lke olma
lyd [88]. talya, kesin olarak, Cisalpine Gaul ve Magna Graecia ta
rafndan snrlanmt. Roma fetihleri daha sonra, bu ismi [talya]
imdiki alanna kadar yayd. Horatius Cocles tek bana kpr s
tnde btn Etruryaya kar koyduu zamanda, benzer ekilde Et-
rsk [Tyrrhenian Denizi], olduka kk olmalyd. Roma zaferleri,
daha sonra talyann btn daha aa kylarn [ykayan sular]
iine alacak ekilde geniledi.
760. Muhakkak ki, ayn ekilde, Jasonun deniz yolculuu yapt
asl Pontus, Propontis* denilen boazla blnen en yakn Avrupa
topra olmalyd. Bu toprak, Pontus Denizine ismini vermi olma
lyd. Bu isim, daha sonra ayakta kalan Mithridates Krallnn bu
lunduu Asyadaki en uzak kylara yayld. Bu [Argonauts] fabl,
Medeann babas Aeetesin, Yunanistann bir adas olan Euboeanm
bir ehri olan Chalciste doduunu anlatr. imdi buraya Negropont

* M arm ara denizinin eski ismi (.n).


Giambattista Vico 353

denmektedir. Bu isim Karadenize verilmi olmaldr. Asl Girit, Mi-


nosun Atmallar zerine yamasn, oradan yapm olmas gereken
adalar labirentini [Cyclades] ieren takmadalar iinde bir ada ol
malyd [635]. Yalnz daha sonra Girit ismi Akdenizde bir adaya ve
rildi ve hl oradadr.
761. O hlde, biz Latinlerden Greklere dnersek Greklerin dn
yann her yerine gittikleri gibi Truva Savann nn hem Antenor,
Capys ve Aeneas gibi Truval hem de Menelaus, Diomed ve Ulysses
gibi Grek kahramanlarnn dolamalarn her yere yaydklarna da
iaret edebiliriz. Grekler, Thebli Herkl gibi bir ulus kurucusu tipi
nin dnyaya yayldn gzlemlediler ve buna uygun olarak kendi
Herkllerinin nn dnyaya yaydlar. yle ki, Varro, eski uluslar
arasnda tam krk tane Herkl sayabilmiti ve Latin Herklnn
Tanr Fidius olarak adlandrldn dorulamt [14, 658], Bylece,
bo bir gururla, Msrllar (yanl bir ekilde kendilerinin dnyadaki
en eski ulus olduuna kendi Jpiterleri Ammonun dnyadaki en eski
Jove olduuna ve btn dier uluslarn Herkllerinin isimlerini M
srl Herklden aldna inanmlard) acayip yaratklardan yeryz
n kurtararak yerin btn ksmlarn dolap eve zaferden baka bir
ey getirmeyen Grek Herkln kendi Herklleriyle zdeletirdiler.
762. Grekler, kendi Arkadyal Evanderleri gibi, her yerde msray-
la konuan obanlarn iirsel karaktere sahip olduunu gzlediler.
Bylece Evander, Arkadyadan Latiuma geldi ve orada yurtta Her-
kle bir barnak verdi ve carmina (msralar) dan dolay byle adlan
drlan Carmenta ile evlendi. Carmenta, Latin harflerinin, yani msra-
larn temel malzemesi olan ak ifadeli (articulate) seslerin iaret etti
i biimlerin mucidiydi. Son olarak, sylediklerimizin tmn do
rulamasna Grekler, Satrniaya (eski talya), Girite ve Asyaya da
lm kendi Giritlilerini bulduklar zamanda Latium iinde bu iirsel
karakterleri gzlediler [593 vd].
763. Fakat bu Grek szckleri ve fikirleri uluslarn yabanclara
kapal olduu ar barbar zamanlarda Latinlere gelmiti. Livy,
Pythagorasn nl isminin bile Servius Tulliusun zamannda yol
stndeki eitli dilleri ve detleri olan birok ulusun iinden geerek
Crotondan Romaya ulam olabileceini reddeder [93]. Bu tr
glklerle karlaacamz varsaymtk. Bunun zorunlu bir ba
lants olarak Latinlere kendi harflerini reten lk an ortalarnda
gizli kalm Latiumun kysnda, sonradan bir Grek ehri olmas ge
354 iirsel Corafya

rekir [306, 770]. Bu harfler, Tacitusun da aktard gibi ilk Grek


harflerine benziyordu. Bununla ilgili olarak, gl bir ekilde Latin -
lerin, harflerini Magna Graeciadan deil de Latium Greklerinden
(ok az da asl Yunanistannkilerinden) ald iddia edilir. Halbuki
Grekler, Pyrrhusun nderlik ettii Tarentumla savatan nce bu
harflerden habersizdiler. nk eer yle olsayd, Latinlerin en son
Grek harflerini kullanmalar gerekirdi ve eski Grek harfleri olan ori
jinal harflerini alkoymalar mmkn olmazd.
764. Bylece Herkl, Evander ve Aeneas isimleri, uluslarn aa
daki detleri yoluyla Yunanistandan Latiuma geldi.
765. (1) Onlar, kendi barbarlklarnda yerel detlerine bal ol
duklar gibi, medenilemeye baladklar zaman, yabanc eya ve mo
dalardan olduu kadar yabanc dillerden de zevk aldlar. Bundan
dolay, Latinler Tanrlar Fidiusu, Grek Herklyle deitirdiler ve
yerel yeminleri medius fidusun yerine mehercule edepol m ecastofu
kullandlar [602].
766. (2) Kkenlerinin nl olmasyla vnen uluslarn gururun
dan dolay [125] zellikle de barbar gelenekleri bunlara inanmay
biraz gdlediinde Latinler, Greklerin gerek kurucusu Herkl
kendi gerek kurucular olarak alp Fidiusu reddetmekten holand
lar ve ayn ekilde kendi oban airleri Arkadyal Evander karakterini
deitirmekten holandlar (buna benzer olarak barbarln geri d
nnde Giovanni Villani [ Chronicle 1.7.18] Fiesolenin Atlas tara
fndan kurulmu olduunu ve bir Truval kral olan Priamm Ger-
manyaya hkmettiini anlatr).
767. (3) Uluslar, kendi yerel kelime hzineleriyle aklayamadk
lar yabanc eyler olduunu grdklerinde yabanc terimleri kullan
mak zorunda kalm olmallar.
768. (4) Son olarak, en eski halklarn, konulardan nitelikleri so-
yutlayabilme ve bu nedenle yalnzca, ait olduu konulan isimlendi
rerek nitelikleri gsterebilme zellikleri vardr [410], Biz, Latincede
bu gibi durumlar aka gryoruz.
769. Romallar, Tarentinelilerde grene kadar lksn ne oldu
unu bilmiyorlard. Bir Tarentineliye, gzel kokulu adam dediler.
Ayn ekilde, Kartacallarda asker manevralar gzleyene kadar da
onun ne olduunu bilmiyorlard ve Kartacal sanatlar, punicas artes
olarak adlandrdlar. Capuanlarda grene kadar geit treninin ne
olduundan habersizdiler, gsteri ve gurur iin supercilium campa-
Giambattista Vico 355

nicum szcn kullandlar. Numa ve Ancus, Sabine olarak adlan


drld. nk Romallar, ahinlerin ayrd ekildeki bir dindarl
aklayamazlard. Servius Tullius, bir Grek olarak adlandrld. n
k onlarn, yukarda sz ettiimiz fethedilmi ehrin Grekler ini tan
yana kadar ifade edilmeden kalm bir fikir olan dirayet iin szck
leri yoktu [763], Ayn zamanda, Servius Tulliusun bir kle olduu
da sylenir. nk Romallar, Tulliusun, ilk tarmsal kanunu plep
lere getirerek, tarlalarn bonitary mlkiyetini pleplere vermedeki za
yfln ve bu nedenle de babalarn onu katletmesini baka trl
aklayamazlard. Keza, dirayet zayflkla giden bir zelliktir ve her
ikisi de Romal ileri grllne ve erefine yabancdr. nk
Romann kendi iinde kralla deer kahramanlara sahip olmadn
dorulayanlar -Roma aa tabakadan klenin egemenliine boyun
emek zorundayd- Romanm kkenleri bakmndan byk bir ada
letsizlik yaptlar ve kurucusu Romulusun hikmetini gereinden fazla
abarttlar. Bu, yazarlarla bizzat megul olan eletirmenler tarafndan
ona verilen erefti [143, 348, 392], Latiumda gl bir imparator
luk kurduktan sonra ve bu imparatorluk, Etruryanm btn gcne
kar dayandktan sonra Romallar, kanunsuz barbarlar gibi talya,
Magna Graecia ve Yunanistana zg kanunlarla zgrlklerini d
zenlemek iin uygun kanunlar aratrmak zorundaydlar. Bunlarn
hepsi de u fabln kendine zg gvenilirliine dayanr: On ki Levha
Kanunlar, Romaya Atinadan gelmitir.
[BLM II] AENEASIN TALYAYA GEL ZERNE SONU
770. Btn nceki tartmalarn nda Aeneasm talyaya nasl
geldii ve Romallarn kendi kkenlerini yazmaya baladklar Alba-
da Roma ulusunu nasl kurduklar gsterilebilir. Bizim Latiumun
kysndaki Grek ehrimiz [306, 763] Troyun Asyada bulunmasn
dan dolay bir Grek ehri olmaldr ve fetihlerini i ksmlardan deniz
yaknlarna geniletene kadar Romallar tarafndan bilinmemi olmas
gerekir. Romallar, bunu, Roma krallarnn ncs, Ancus Mar-
cius ynetimi altnda yapmaya baladlar. Ancus Marcius, bu fetih
lere Romaya ok yakn bir deniz ehri olan Ostia [736] ile balad.
Roma, daha sonra yava yava geliti ve Ostiay kendi liman yapt.
Bylece, nasl Romallar karadan kaanlar olan Latin Arkadyallar
kabul etmilerse ayn ekilde daha sonra denizden kaan Frigyallar
korumalar altna almlardr ve savan kahramansal hakkyla ehri
356 iirsel Corafya

ykmlardr. Bylece, hem Arkadyallar hem de Frigyallar kapsayan


iki anakronizmayla ncekiler daha sonraki tarihe atlarak, sonrakiler
de daha nceki bir tarihe atlarak Romulusun snanda snmac
olmulardr.
771. Eer, durum bu deilse o zaman Aeneastan dolay Ro-
mann kkeni, aksiyomlarmzda iaret ettiimiz gibi [307] herhangi
bir anl artr ve kartrr. Bu artma ve karklktan saknmak
iin bilginler, Livynin fabl dolu bu kkeni incelemi olmasndan
dolay unu hesaba katmakta baarsz olmulard. Aksiyomlarda sz
konusu ettiimiz gibi [149] fabllar kamusal bir gereklik zeminine
sahiptir. Zira Evander, Latiumda o kadar gldr ki, Romanm
kurulmasndan be yzyl nce var olan Herkl alr ve saklar.
Aeneas, on drdnc kraln baars olan Alba kraliyet evini kurar.
Alba, prestijini ykselterek Latiumun bakenti olur. Arkadyallar ve
Frigyallar ok uzun bir dolamadan sonra, sonunda Romulus bar
nak ehrini onarrlar. u hlde, Romulustan sonra, nc kral An-
cus Marcius, ilk olarak deniz kys yaknnda bir koloniyi getirdii
zaman, Yunanistann i ksmndaki Arkadyadan gelen oban bir
halkn, deniz hakknda hibir ey bilmeksizin nasl olup da byle b
yk bir suyu getiini ve Orta Latiuma kadar gittiini sorabiliriz.
Bunun yansra, bir ok yere dalm Frigyallarla beraber, Magna
Graeciada ok kutsanm olan Pythagorasm adnn eitli dillere
sahip birok ulustan geerek Crotondan Romaya bile ulamadn
yazan Livynin zamanndan tam iki yz yl nce Latiuma nasl ula
tn sorabiliriz [93]. Bu nedenle, drt yz yl nce Tarentineliler,
talyann en gl halk olan Romallar hakknda bir eyler duy
mutu [116].
Yukarda sk sk szn ettiimiz aksiyomlardan biriyle uyumunu
gsterdiimiz gibi [149] bu halk geleneklerinin, balangtan beri
byk bir kamusal gereklik zeminine sahip olmas gerekir. nk
tam anlamyla bir ulus, geleneklerini ok uzun bir sre korur. O hl
de, ne sylememiz gerekir? Latium kysnda bir Grek ehrinin ku
rulmu olduunu farz etmeliyiz, tpk dier birok ehrin Tyrrhenian
Denizinin kylarnda kurulduunu ve orada yerletiini farz ettii
miz gibi. Bu ehrin On ki Levha Kanunu yazld zamandan nce
Romallar tarafndan fethedilmi olmas gerekir ve bu barbarca zafer
lerin kahramansal hakk dolaysyla Romallar, ehri ykm ve yenik
dm halk kahramansal socii hline getirmi olmalydlar [558
Giambattista Vico 357

vd]. iirsel karakterlerin dilinde bu Grekler, ormanlarn iinden ge


erek karadan dolaan gezginler olduklarnda Arkadyallar ve deniz
den dolaan gezginler olduklarnda da Frigyallar olarak adlandrl
m olmalydlar. Tpk, Romulus bir aklkta sna kurduu ve
oraya snmak iin gelenleri kabul ettii zaman, Romallarn kendi
lerini kuatan galip Romulusun smak ehrine alnanlar olarak ta
nmlanmas ve onlarn Romulus tarafndan yanamalar (clienteles)
altnda iiler olarak kabul edilmeleri gibi. Bu ekilde, fethedilen yer
lerden ve kuatma altndaki insanlardan (biz onlara kralln yayl
mas ve On ki Levha Kanunlar arasnda bir sre atfediyoruz) Ser
vius Tulliusun tarmsal kanunu altndaki tarlalarn bonitary sahip
liini kendilerine verdii Roma plepleri km olmaldr [107], Bu
Coriolanusun holand bir durum olmad iin Coriolanus, plep
leri tekrar Romulusun iileri durumuna indirgemeye alt [108].
Sonu olarak Greklerin Truva Sava hikyesini ve kahramanlarn
dolamasn her yere, zellikle de Aeneasn deniz yolculuu yapt
talyaya yaymas gibi. Bu lkede onlar, kendi deerlerinin Evanderi
ve Cureteleri olan kendi Herkllerini bu lkede kefetmilerdi [761
vd]. Bylece, zaman ak iinde bu gelenekler deiti ve son olarak,
barbar insanlarn dillerinde bozuldu. Bylece, belirttiimiz gibi, Boc-
harta gre Aeneas, talyaya hi ayak basmam olmasna ramen ve
Straboya gre [13.1.53] de Troyu hi terk etmemi olmasna, daha
nemlisi Homerin, onun Troyda ldn ve kralln torunlarna
braktn sylemesine ramen, Latiumda Roma halknn kurucusu
oldu [I. 20.307 vd]. Bylece, uluslarn kendi kkenleri hakkndaki
kibriyle ilgili olarak iki farkl temellendirme dolaysyla [125] (yani,
Truva Sava hakknda byle bir heyecan yaratma kibri ve mehur
yabanc kkenleriyle sevinen Romallarn kibri), Grekler kendi
Aeneaslarn Romallarn Aeneas zerine yamadlar. Romallar, so
nunda onu kendi kurucular olarak kabul ettiler.
773. Bu fabl, Pyrrhusla sava zamanndan nce ortaya km
olamazd. nk, yalnzca o zaman Romallar, Greklere ait eyler
den zevk almaya balamlard. Bu bizim, uluslarn yabanclarla uzun
ve yaygn irtibatndan sonra elde ettiklerini grdmz bir alkan
lkt.
358 iirsel Corafya

[BLM III] KAHRAMANSAL EHRLERN


ADLANDIRILMASI VE BETMLENMES
774. O hlde, corafyann blmleri, adlar dizini ve harita karmak
olduundan, yani yerlerin zellikle de ehirlerin adlandrlmas ve
tasvir edilmesi olduundan iirsel hikmet hakkmdaki tartmamz ta
mamlamak iin bu konular incelemek bize der.
775. Yukarda [525] eski Latinlerin kendi tanrsal alarnda do
al kalelerde inayetle kurulmu kahramansal ehirlerine arae, yani
sunaklar ismini verdiklerini grmtk. Onlar, bu gl mevkileri de
arces yani istihkam, kale olarak adlandrm olmallar. nk geri
dnm barbar zamanlarda senyrler, talyancada rocce, sarp uu
rum ve kayalardan dolay rocche, sonra da castella olarak adland
rld. Ayn ekilde, arae isminin de kahramansal ehirlerce savunulan
btn mntkalara geniletilmi olmas gerekir. Bunlar yabanclardan
ayrlan snrlar da dikkate alndndan ager olarak adlandrld [546,
611]. ehrin vatandalar zerindeki yarglama hakk dikkate alnd
nda ise territorium olarak adlandrld [722], Bunlara ilikin olarak
Tacitusta, Herkln, Romadaki ara maximasmi betimleyen nemli
bir pasaj vardr. Bu pasaj, bu ilkelere gl bir dayanak verdii iin
onu tam olarak aktaryoruz: Igitur a foro boario, ubi aeneum bovis
simulacrum adspicimus, quia id genus animalium aratro subditur,
sulcus designandi oppidi captus, u t magnam Herculis aram comp-
lecteretur, ara Herculis erat, O zamanlar, kz pazarnda, birlikte
ifte srlen hayvanlarn saban srmek iin boyundurua vurulma
sn gsteren, kark iindeki bir boann bronz heykeli, Herkln
byk sunann da iinde olduu asl sunak olan kasabaya iaret
ederdi [zellikle de bu kark, ald daire iindeki topraa iaret
ederdi] Buna benzer bir baka kymetli pasaj Sallustta da vardr.
Sallust, Kartacallar ve Kyrene imparatorluu arasnda [Jugurtha ile
Sava 79. 10; 19.3] bir snr iareti olarak braklan Philaeni, karde
lerin nl sunandan {Philaenorum Arae] sz eder.
776. Eski corafyann tm bu sunaklarla kapldr. Asya ile ba
larsak Keller, N otitia orbis antiquk adl eserinde Suriye ehirlerinin
hepsinde btn zel unvanlardan nce veya sonra Aram szcnn
yer aldm syler: Bundan dolay, Suriye de Aramea veya Aramia
olarak adlandrlmtr. Yunanistanda ise Theseus, yalnz ve vahi
dolamalara son vererek, glnn istihkam ettii topraklara gelen,
Giambattista Vico 359

buradaki tm faydalara muhta olan kanunsuz ve dinsiz insanlarn


irkin kargaasndan kaynaklanan mutsuzluun nedenini gz nn
de bulundurarak nl mutsuzluk suna zerinde Atina ehrini kur
du [561]. Dolaysyla, Grekedeki ara kelimesi adak demektir. n
k gentil dnyann bu ilk sunaklarnda ilk kurbanlar (Saturnihostiae
olarak adlandrlan) adanmtr. Bu ilk kurbanlar, kendilerinden ka
an zayfn peine derek glnn ekilmi tarlalarna girmeye
cesaret eden iddet dolu ve dinsiz insanlardr [553] (belki de kendini
koruma mnsndaki campare kelimesi de buradan gelmektedir).
te, bu dinsiz insanlar [191, 517, 549] ilk anathemata (Latinceye
diris devoti olarak evrilen) Vestaya adanm ve katledilmitir. By
lece, Latincedeki supplicium, Sallust tarafndan kullanld gibi hem
ceza hem de kurban etme demektir [ Catiline ile Sava 9.2], Latin
cedeki bu ift mnyla Grekedeki ara kelimesi arasnda yakn bir
uyum vardr. Anlamnn adak olduunu sylediimiz ara kelimesi,
ayn zamanda noxa, zarar veren beden anlamna da gelir ve drae,
Furiler mnsmdadr. Evvelce bu kurbanlar, bu ilk dcvotiyi, yani
Furilere sunulan adak veya Furilere adanm insan (Drdnc
Kitapta bu konudan daha ok sz edeceiz [957 vd]). Furilere adan
m olanlar daha sonra gentil dnyann bu ilk sunaklarnda kurban
edildiler. Bylece, kmes veya kafes anlamnda yaatlm olan hara
szc eski Latinlerde kurban mnsnda da kullanlm olmaldr.
Bu kelimeden aka grld gibi sunaklardan nce, katledilen
kurbanlarn i organlarndan haber veren kii demek olan aruspex
kelimesi elde edilmitir.
777. Herkln ara maximas hakknda sylediklerimize gre,
Romulusun Romay aklktaki bir snakta kurmas [561], The-
seusunkine benzeyen bir sunakta olmutur. nk Latinler arasnda
da tanrsalla dikilen bir suna im etmeyen bir aklktan ve kutsal
bir korudan sz edilmedii dorudur. Bylece Livy, genelde, s
naklarn ehirlerin kurucularnn en eski ngrs olduunu bize u
szleriyle aktarr: vetus urbes condentium consilium. Livy, eski co
rafyada Arae ismiyle birok ehir okumamzn nedenini bize gs
terir. Ciceronun [ Verrese Kar ikinci Konumas n da 5.48.126]
Senatoyu ara sociorum olarak adlandrmasnn bu lk an bilgi
sinden ileri geldiini kabul etmeliyiz. nk bu Senato, illeri hrsla
ve tamahkrlkla yneten idareciler hakknda mli ikayetlerin gt-
360 iirsel Corafya

rld yerdi. Bu nedenle de illerin kkeni dnyadaki bu ilk socii


kadar geri gider.
778. Asyadaki kahramansal ehirlerin ve Avrupa olarak kabul
edilen Yunanistan ve talyadaki ehirlerin Arae veya sunaklar olarak
adlandrldn grmtk. Afrikada, Sallusta gre yukarda ad ge
en Philaeni kardelerin suna Arae Philaenorurrun da n kalm
tr [775]. Kuzeyde Avrupaya arkas dnk olan SicilyalIlarn Su
naklar [Szekelyek Retze] hl soylu iftiler ve obanlardan oluan
Macarlar ve Saksonlarla karm eski bir Hun ulusunun yerletii
Transilvanyadaki ehirler iin kullanlan terimdir. Tacitusta Ara
Ubiorum olarak okuduumuz, Germanyadr [A. 157]. spanyada
ara hl birok ehrin isminin bir ksmnda bulunur. Fakat Suriye
dilinde, ari kelimesi aslan demektir ve yukarda on iki byk tanrnn
doal teogonisinde, Greklerin kendi sunaklarn savunmalarndan
dolay Mars fikrini kavradklarn ve ona Suriyelilerin Ares dedikle
rini gstermitik. yle ki, ayn g fikriyle geri dnm barbar za
manlarda birok ehir ve soylu ev armalarna aslanlar koydu [562 vd,
773], Ara kelimesi, mekn, zaman ve detleri bakmndan uluslar
birbirlerinden olduka farkl olsa da, bu uluslarn dillerinde ses ve
anlam olarak ayndr. Bu kelime Latince saban demek olan aratrum
kelimesinden ve saban kula anlamndaki urb kelimesinin kknden
gelmi olmaldr [550]. Latinler, aray arx, kale ve arceo, geri ps
krtmek kelimelerinden elde etmi olmaldrlar. Buradan gelen ager
arcifmius ifadesi yazarlar tarafndan tarlalarn snrlar olarak kulla
nlmtr. Arma ve arcus, arma ve boyunduruk kelimeleri de buradan
gelmi olmaldr. Keza Latinler, zararl olandan kamay ve uzak
durmay gerektirecek gc de tam olarak kavramlardr.
[S O N U ]

779. iirsel hikmetin tam olarak iki byk ve nemli vgye lyk
olduunu gstermitik. Bunlardan biri, bir yandan uluslarn, dier
yandan bilginlerin gururuna ramen [124 vd], aka ve daima bu
hikmetle uyumlu olan gentil insanl kurmu olma vgsdr. Ulus
lar, bo gurur, grkem ve ihtiam fikriyle; bilginler ise her ie bur
nunu sokan mnasebetsiz felsefi hikmetle, kendi iirsel hikmetlerini
dorulamak iin asl iirsel halk hikmetini yalanladlar. Dieri ise
bize kadar gelen bir halk gelenei hakkndadr. Eskiler, kendi bilge
lerini bu gelenek sayesinde karmlardr. Birok aratrma yaplma-
Giambattista Vico 361

dan, yalnzca ilhamla, filozoflar, kanun koyucular, efler, kaptanlar,


tarihiler, hatipler ve airler gibi byk bilge insanlar karan, eskile
rin vg dolu hikmetidir. Fakat gerekte bu hikmet, bu byk in
sanlar karmaktan ziyade, fabllarda gstermi olduumuz gibi bu
rnlerin taslan izmitir. nk bu fabllarda, embriyo halinde
veya dlyata iindeymi gibi btn btn hikmetin ana hatlarn
kefetmitik ve uluslarn fabllar da, kabaca bir ekilde insani hislerin
diliyle, bilimlerin dnyasnn balanglarn tasvir etmilerdir. Bun
lar, uzmanlam bilginlerin yapt incelemeler, akl yrtme ve ge
nelleme yoluyla bize aklanmtr. Btn bunlardan [kinci] Kitapta
karmak istediimiz sonu udur: Teolojik airler, insani hikmetin
duyusu; filozoflar ise insani hikmetin zeksyd [363].
n c K t a p

G e r e k H o m e rIn K e f
[KISIM I]
[G e r e k H o m e r i n A r a t i r m a ]

[GR]
780. kinci Kitabmzda, iirsel Hikmetin, ilkin teolojik, sonra da
kahramansal airler olan Yunanistan halknn halk hikmeti olduunu
ispat etmitik. Homerin hikmetinin bu halk hikmetinden hi de
farkl olmad sonucunun, zorunlu olarak ortaya kmasna ramen,
yine de Platon [R.598 vd, 606 vd!], yce btn (esoterik) hikmeti,
bize, Homerin bahettii fikrini salam biimde yerletirmitir (bu
konuda bir kitap yazan [652, 867]* [sahte] Plutarch bata olmak
zere, dier filozoflarn hepsi de silsile hlinde Platonu izlemiler
dir) . Biz burada, zellikle Homerin bir filozof olup olmadn ince
leyeceiz. Bu konu hakknda, Dionysius Longinus bir kitap yazm
tr. Diogenes Laertius, Pyrrhonun hayatna dair yazd eserde bu
kitaptan bahsetmitir [Longinus hakknda, Suidas tarafndan yazl
m bir makale de vardr].
[BLM I] HOMERE ATFEDLEN BTIN (ESOTERIC)
HKMET
781. Homerin kendi zamanndaki barbar Yunanistan halknn (vul-
gar) detlerine ve hislerine uymas gerektii takdir edilmelidir. n

* D e vita e tp o e s i H om eri, Plutarchm eserlerinin Didot basks iinde, cilt V,


1855, s. 100-64; bkz. Anton W estermann (basks), Vitarum scriptores
graeci m inores, 1845, s. 21-24.
366 Gerek Homer iin Aratrma

k bu hisler ve detler airleri hazrlar. Bu yzden, Homerin aktar


dklarn bunlar dikkate alarak deerlendirelim. Tanrlara glerine
gre hrmet edilir. rnein, byk zincir (silsile) fablnda, tanrlar
arasnda en stn gce sahip olan Joveun, insanlarn ve tanrlarn
kral olduu gsterilir [387]. Homerin anlatt olaylar, bu avam
(vulgar) fikir temelinde inanlr hle gelir. Diomed, Minervamn yar
dmyla Vens ve Mars yaralar [I. 5.334 vd, 883 vd]. Minerva,
tanrlar aras mcadelede Vens soyar ve Marsa bir ta frlatr [I.
21.403 vd, 423 vd], (Minerva, gerekten de halkn inancna gre
felsefe tanrasdr [509 vd] ve Joveun hikmetine lyk olan silahlar
kullanr). Homer, insani olmayan detlerden de bahseder (Homerin
bahsettii bu detler, gensierin doal hukuku hakknda yazan yazar
larn uluslar arasnda var olduunu zannettikleri insani detlere ol
duka zttr). Bu insani olmayan detler, dnyaya insaniyeti yaydk
lar savunulan barbar Yunanistan halk arasnda grlmtr. Sz
n ettiimiz ey, zehirleyen oklardr (Ulysses, zehirleyen oklar yap
mak iin zehirli otlar aramaya, Ephyraya gider [O. 1.259 vd]). D a
has, harpte ldrlen dmanlarn gmdn reddeder, cesetleri
gmmeden kpeklere ve akbabalara yem olarak brakr. Ayrca, H o
merin anlattna gre, mutsuz Priam, Hektorun plak cesedinin,
Achillesin arabas ile Truvann duvarlar etrafnda kez srklen
diini grdnde, olunun bedeninin fidyesini ok pahal bul
mutur [667],
782. Bununla beraber, yine de iirin maksad, retmenleri airler
olan avamn (vulgar) vahiliini ehliletirmek ise de, vahi detlerden
ve hislerden alman zevki onaylamak ve avam arasnda hayranlk
uyandrmak adna bu vahi hisleri ve detleri msralara dkmek, bil
ge bir adamn ii deildi. Ayrca, kahramanlar bir yana, tanrlara re
zilce davranlar atfederek avamn rezilce alkanlklarn ve zevkle
rini yceltmek de bilge bir adamn ii deildi. Buna rnek olarak,
Homerde bir mcadelenin ortasnda Minervay uan kpek olarak
aran Mars [I. 21.394]; Dianay (yani vens [I. 21.424]) yum
ruklayan Minervay, Agememnon ve Achillesi okuduk. Achilles,
Grek kahramanlarnn en bydr. Agememnon, Grek birliinin
badr. Her ikisi de halk komedilerindeki hizmetilerin son zaman
Giambattista Vico 367

larda az da olsa yaptklar gibi birbirlerini kpek diye aran krallar


dr [I. 1.225].
783. Fakat Homerde, Agememnonun hikmetine, gksel lem
altnda yolunu artan aptallktan daha uygun bir isim verilebilir mi?
Keza Achilles, Chryseisin karlmasndan dolay Grek ordusunu da
yanlmaz bir salgnla yok eden Tanr Apollonun rahibi olan Chry-
sese, Chryseisi iade etme grevini yerine getirmesi iin Agemem-
nonu zorlamt. Agememnon ise ksknln koruyarak, hatal
bir ekilde, kendince bir bar eyleminde bulunmak adna, Briseisi,
Truvann kaderini stlenmi olan Achillesten alarak erefini tekrar
kazanmay dnd. yle ki, Achillesin, fke iinde adamlarn ve
gemilerini geri ekmesi zerine Hektor, Greklerin tehlikede olduk
lar durumu bozmakszn ilerini bitirdi. Homer, lyaday iplik iplik
dokuduu destanna byle balar. Destann balca aktrleri, bir kap
tan olan Agememnon ve ilk insanlarn kahramanlm [667] temsil
eden Achillestir. imdiye kadar, Grek siyaseti ve medeniyetinin mi
mar [899] olduu dnlen Homerin, kahramanlarnn en by
bile, bizim medeni (civil) tabiatmzla ok uyumsuzdur, ancak, titiz
kahramansal tabiatla son derece uyumludur [667, 920], Homerin
iirsel karakterleri yaratrken esiz olduu yer burasdr [809].
784. O halde, Homerin, kahramanlarn, araptan zevk alan ve
her trl rahata kavumu olmalarna ramen, ruhsal olarak rahatsz
kiiler eklinde tasvir etmesi ve btn bunlarn tesinde bilge Ulys-
sesin de arap imesi hakknda ne syleyebiliriz? [O. 8.59-95?]. yi
hkmlerle teselli bulmak, bir filozofun en deerli eyidir!
785. [J. C.] Scaliger, [Poetices 5.3] adl eserinde, Homerdeki
btn karlatrmalarn hemen hemen hepsinin vahilerden ve dier
yabanllardan alndn grd iin fkelidir. Fakat biz, Homer iin
vahi ve yaban insanlar tarafndan daha iyi anlalmann gerekli ol
duunu kabul etsek bile, yine de, destanlardaki baarya ulamak -
onun karlatrmalar kyaslanamaz olduu iin- kesinlikle, herhan
gi bir felsefe eidiyle slah edilmi ve medenilemi bir zihnin karak
teristii deildir. Ayrca, ok eitli ve kanl harpleri kadar lyadamn
inceliini ortaya koyan ve birok vahi, gaddarca tr betimleyen s
lubu, herhangi bir filozofun ince ince dokunmu ve insanilemi zih
ninde yaratlamazd.
786. Ayrca, filozoflarn bilgeliklerinin gerei olarak gelitirdikleri
ve sabitledikleri deimezlik, bylesine deiken olan tanrlar ve
368 Gerek Homer in Aratrma

kahramanlar betimleyemezdi. nk bu tanrlarn ve kahramanlarn


bazlar derinden etkilenmi ve kederlenmi olmalarna ramen, k
k nerilerle susturulmu ve sakinletirilmilerdir. Bazlar ise b
yk bir fkeye kaplsalar da, o zc olay tekrar yaasalard, daha
byk bir ac duyar ve gzya dkerlerdi [I. 24.507 vd] (talyann
ikinci barbarlk ann sonunda, yalnz tarihsel konularda msralar
syleyen Toskanal Homer Dantenin betimledikleri gibi [817], Yu
karda biyografisinden sz ettiimiz Cola di Rienzonun, Homerin
betimledii Grek kahramanlarnn detlerini canl bir ekilde sergi
lediinden sz etmitik ve o zamann en bynden bask gren
mutsuz Roma Devletinden bahsederken hem kendisinin, hem de
habercilerinin kontrol edilemez gzyalar iinde ykldn okumu
tuk) . Kahramanlarn bazlar, felkete uradklarnda ho bir sapma
ortaya karsa, tpk bilge Ulyssesin, Alcinousun ziyafetinde yapt
gibi skntlarn unutur ve kahkahaya boulurlar. [O. 8.59 vd].* Ba
zlar da basit, sade ve masum bir yorum karsnda yle iddetli bir
tepki gsterirler ki konuan, korkun bir lmle tehdit edecek kadar
kr bir fkeye kaplrlar. rnein Achilles, Priam daha nce sz ko
nusu ettiimiz olay zere adrna aldnda, Merkr tarafndan ko
runan Priam, geceleyin Hektorun bedenine fidye vermek iin Grek
kampna yapayalnz gelir. Achilles, byle bir ortamda fkeye kapl
maz, onu, akam yemeine alr ancak kederli ve mutsuz bir babann
azndan istemeyerek dklen kk bir ifade nedeniyle, konuk
severliin kutsal kanunlarn unutarak ve Priamm ona yapayalnz
gelmesindeki itenlikli durumu dnmeyerek fkeye kaplr. Hatt,
kendisine tamamen gvenen bir kraln talihsizliini, bir babann
zntsn veya bu durumdaki yal bir adama duyulmas gereken
saygyi da dikkate almayarak, merhametine stn gelen mterek
kaderlerinin gafleti iinde adamcazn ban kesmeye kadar varan
vahi bir fkeye kaplr [I. 24.552 vd], Achilles, dinsizce bir dav
ranla Agememnondan grd zarar affetmeyi istemediinde bile
(ata yurdunun ve btn ulusun knn intikamn alamamt)
btn Greklerin harap duruma dtn ve Hektorun ellerinde
sefil bir malubiyet acs ektiini grmekten honut olmutu -T ru-
vanm kaderi de onunla birlikte idi Ayrca Achilles, vatan sevgisiyle
veya ulusun zaferi adna herhangi bir yardm getirmeye de kalk -

La vita d i Cola Rienzo, ed. Zefrino Re, Firenze, 1854, s. 31.


Giambattista Vico 369

mad, sadece, Hektorun, kendi dostu Patroclusu katletmesinden


kaynaklanan ok saf bir kederle hareket etti. Ayrca, o, Briseisi kay
bettii iin, artk zavall bir kle olan zengin ve kudretli Priamn,
yklm kraliyet ailesinden mutsuz gzel kz Polyxenanm, Patroc-
lusun mezar stnde kurban edilmesinden ve Patroclusun klle
rinin onun kann son damlasna kadar emmesinden bile teskin ol
mad [Euripides, Hecuba, 37, 220 vd]. Sonu olarak, Homer, tpk,
ocuklar avutan yal bir kadn gibi gemite gerekten ne olduunu
sylemeden birok fabl icat ederek kendi kendine elenen ve bir
filozofun ciddiyeti ve dnme zelliiyle hareket eden bir adam gibi
dier manzum eseri olan O dyssef i doldurmutur.
787. Bu kaba, hzl, akc, vahi, yabanl, akl almaz ekilde inat
ve sama detler, ikinci Kitaptaki kahramansal tabiatn sonu ks
mnda ileri srdmz gibi [666 vd], zihinleri zayf ocuklarda, ha
yal gleri gelimi kadnlarda ve alkantl tutkular olan gl
genlerde grlen davranlara benzerler. Bundan dolay, Homerde
de bir tr btn (esoterik) hikmet olduunu reddetmeliyiz. Btn bu
dnceler, pheleri arttrdndan, gerek Homerin aratrlmas
zorunludur.
[BLM II] HOMERN ANAYURDU
788. imdiye kadar, Homere btn (esoteric) bir hikmet atfedil-
miti. imdi bunun kkenini aratralm. Hemen hemen Yunanis
tandaki btn ehirlerin Homerin doum yeri olduunu iddia
edenler olduu gibi, onun bir talyan Greki olduunu iddia edenler
de yok deildi. Leo Allacci, onun doduu yeri belirlemek iin De
Patria H om eri adl eserinde bo yere aba sarf eder. Fakat Josep-
husun, gramerci Apiona kar vurgulayarak belirttii gibi [438],
ortada, bize kadar ulam, Homerden daha eski hibir yazar yok
tur; ve yazarlar, Homerden ok sonra gelmitir, Homer Yunanis
tanlIdr. Gerein ne olduunu bizzat Homerde bulmak iin hem
a hem de anayurdu bakmndan Homeri bir ulus kurucusu olarak
inceleyerek metafziksel eletirimizi yapmaya mecburuz [348].
789. O dyssefm yazarnn Homer olduu konusunda aka ikna
oluruz. Homer, imdi Korfu denilen Yunanistann bir zamanlar g
neye doru uzanan bat blgesinden gelmi olmaldr. Buna delil ola
rak, Homerdeki u altn pasaj rnek gsterebiliriz: Phaecian Kral
Alcinous, kaca yolculuktan endie duyan Ulyssese, kendi kle-
370 Gerek Homer iirt Aratrma

lerinden setii gemicilerle birlikte uygun bir gemi verir ve bunlarn,


bir kahramana lyk usta gemiciler olduunu syler. Bu gemiciler,
ans eseri yolu oraya denlerin anlattklarna gre, gerekirse Ulys-
sesi Euboea (imdi Negropont)ya ulatrabilirler. Euboea, Grekle-
rin, -Ultima Thule- en uzak memleket dedikleri yerdir. Bu pasaj [O.
7.319 vd], aka gsterir ki, O dysseyin Homeri, lyadann Ho-
meri ile ayn deildir. nk Euboea, Truvadan ok uzak deildir.
Truva, eski bir blgesi olan Dardanyann adndan gelen ve bugn
Dardaneller denilen iki kalenin olduu dar geit zerindeki Helles-
pontun kysna yakn olan Asyada yer almaktadr. Biz, gerek lya
da, gerek Odysse'm ayn yazar tarafndan yazlp yazlmad ek
linde, gramerciler arasnda mehur bir tartma olduunu Senecann
eserinde aka grrz [Hayatn Ksal, 13.2].
790. Grek ehirleri, Homerin kendi vatandalar olma onuru
adna aralarnda tartmlardr. Homerin iirlerindeki kelimelerin,
cmleciklerin ve lehenin kendi yresel dillerine ait olduunu d
nmler ve bu nedenle de, bu tr iddialarda bulunmulardr.
791. Aada sylenilen ey, gerek Homerin kefine hizmet ede
cektir.
[BLM III] HOMERN AI
792. Homerin iirlerinden alnm aadaki pasajlarda Homerin
a hakknda delil buluruz.
I
793. Achilles, Grek medeniyeti doruunda iken, Olimpiyatlarda oy
nanan hemen hemen her tr oyun eidinin, Patroclusun cenaze
treninde oynanmasn salar [I. 23.257 vd].
II
794. Kabartma, dkm sanat ve metalleri oyma sanat, Achillesin
kalkan ve dier rneklerde grld gibi bunlar yeni icat edilmi
sanatlard [681 vd]. Resim, henz icat edilmemiti. nk dkm ve
baz kabartmalar, nesnelerin yzeylerini karr ve oyma sanat ayn
eyi derinlemesine yapar. Oysa resim, yzeyleri tamamen ortaya
koyar ve en byk yaratclk iidir. Dolaysyla, ne Homer ne de
Mzler boyanm herhangi bir eyden bahsetmilerdir. Bu onlarn lk
ann bir delilidir.
Giambattista Vico 371

III
795: Alcinousun bahelerinin gzellii, saraynn ihtiam ve verdii
ziyafetlerin debdebesi [O. 7.81-184] bize gsterir ki, Grekler lks ve
debdebeye hayran olma aamasna ulamlardr.
IV
796. Fenikeliler, Grek kylarna Vensn maarasn gzel koku
larla dolduran fildii erguvan rengi Arap ttssn, daha sonra bir
soann dtaki derisinden daha ince olan keteni, [O. 19.232 vd] i
lenmi naklar henz getiriyorlard. Penelopenin klarndan biri,
ona sslenmesi iin byle bir elbiseyi hediye getirmiti. Ayrca, ince
yerlere esneklik verecek ve kaln yerleri gerecek ekilde tasarlanm
kuma kaplama detini de getiriyorlard [O. 18.292 vd]. Gnmz
deki kadnsla yakr bir icat.
V
797. Priamm Achillese doru srd araba [I. 24.265 vd], sedir
aacndan yaplmtr. Calypsonun maaras da [O. 5.59 vd] par
fmlerle mis gibi kokar. Bu duyusal incelik, Romallarn zevk anlay
na henz yabancdr. Keza, Romallar, Neronun ve Heliogaba-
lusun dnemlerindeki lks anlaynda bile eyalar harap etmeye
ok yatkndlar.
VI
798. Circenin evindeki ehvet dknlerinin banyolarn okumutuk
[O. 10.360 vd].
vn
A

799. Aklarn gen hizmetkrlar [O. 1.144 vd] yakkl, zarif ve


sar saldr, hatt bizim imdiki detlerimizin istedii tatll, holu
u ve konforu sunarlar.
VIII
800. Erkekler, salarna kadnlar gibi itina gsterirler. Bu, Hektor ve
Diomedin, Parisi kadns bularak getirdikleri bir knamadr [I. 3.54
vd; 11.385],
372 Gerek H om er iin Aratrma

IX
801. uras gerektir ki, Homer, kahramanlarm daima kzarm et
yiyenler olarak betimler [R. 404 BC]. Bu, etleri piirmenin en basit
ve en kolay yoludur. nk bu ekildeki piirme, yanan kmrden
baka bir ey gerektirmez. Bu uygulama, kurban adama detinden
kalmt ve Romallar, sunaklarda, misafirler arasnda kesilip blnen
kzarm kurban etleri iin prosiicia terimini kullandlar. Daha son
raki zamanlarda, bunun yan sra et, tpk tanrya adanmamlar gibi
ilerde kzartld. Buna uygun olarak, Achilles, akam yemei sra
snda bir kuzuyu keser [I. 24.621 vd] ve sonra Patroclus [I. 9.201
vd] onu bir ite kzartr, masay hazrlar ve servis sepetleri iinde
etin zerine ekmek koyar; nk kahramanlar, rahiplerin yapt
gibi, tabiatta, kurban biiminde olmayan hibir ziyafeti kutlamam-
lardr. Latinler arasnda bu epulae de canl kalmtr. Masrafl ziya
fetler, genellikle, epulumda bykler tarafndan verilmitir. Halk iin
olan ziyafette ve epulones denilen rahiplerin katld kutsal ziyafet
lerde Agememnon, buna uygun olarak iki kuzuyu keser. Bu kurban
lar, Priamla sava dnemlerini takdis eder [I. 3.271 vd]. Bizim im
di kasaplk olarak deerlendirdiimiz bu olay, o zaman iin ihtiaml
bir olaydr. Yalnz, bu sahne, daha sonra etin halanmas iin de uy
gulanmtr. nk bu ilem, atee ek olarak, suyu, tencereyi ve on
larla beraber ayakl bir sehpay da gerektirir. Vergilin kahraman
lar da eti bu ekilde yerler ve bir ite de kzartrlar [A. 1.210 vd].
Son olarak, yiyeceklere, sz edilen eylerin yan sra, eniyle lezzet
gelir. O halde, Homerin kahramansal ziyafetlerine geri dnelim.
Homer, Greklerin en lezzetli yemei olarak, un, peynir ve baldan ya
plan bir yiyecei gsterse de [I. 11.628 vd; O. 10.234 vd; 20.69],
onun iki betimlemesi balklarla ilgilidir [I. 16.406 vd; 742 vd; O.
5.51 vd; 432 vd; 10.124; 12.251 vd; 22.384 vd]. Ulysses, fakir
klna girdiinde, klardan birinin ona sadaka vermesi zerine,
konuksever krallarn fakir gezginlere kar yardmsever olmalar kar
lnda, tanrlarn yemek masasnn en byk lezzeti olan balkla
dolu denizler verdiini anlatr [O. 19.113 vd].
X
802. Son olarak amacmza da yaklaarak, Homerin, Yunanistanda,
kahramansal kanunun zayflad ve halk zgrl srecinin bala
Giambattista Vico 373

d zamanda ortaya ktn grrz. nk Homerin kahraman


lar, yabanclarla evlilikler yaparlar ve krallk, gayrimeru ocuklara
miras kalr. Bu, gerekten olmutur. irkin, at bal insan eklindeki
yaratk Nessusun kanyla lekelenen Herkl, delilikte ileri gitmi ve
kahramansal kanunun sonuna iaret etmitir.
803. Homerin a hakknda otorite olanlar istemeyerek de olsa
btnyle reddederiz. Onun iirlerinden toplanan ve belirlenen ko
nular (yalnzca, Ilyadadan deil Dionysius Longinusun Homerin
yal dnemlerinde oluturduunu savunduu Odyssey den de) red
detmemize gelince, bununla ilgili olarak, Homere Truva Savan-
dan sonra yer verenlerin fikrini dorularz. Aradaki sre, yaklak
460 yl veya Numann zamanna kadardr [865], Gerekte, Homere
kendi zamanmza daha yakn bir zamanda yer vermeyerek onlarla
ayn fikirde olduumuzu gsteriyoruz. nk onlar, bu zamann
Psammeticusun Msr Greklere at Numa zamanndan sonra ol
duunu sylerler. Yine de Grekler, zellikle de O dyssey de saysz
pasajda grld gibi kendi lkelerini ticaret iin Fenikelilere
amlard. Tpk Avrupallarm, Yerlilerin hikyelerinden zevk alma
lar gibi, Grek halknn zevk aldklar hikyeler, Fenikelilerin ticari
mallarndan aldklar zevkten hi de az deildi. Bylece, u iki olgu
arasnda hibir ztlk yoktur. Biri, Homerin, Msr hi grmemi ol
mas ve dieri, Msr, Libya, Fenike ve Asyadan ziyade talya ve Si
cilya hakknda pek ok bilgi nakletmesi; nk bu nceki yerler hak-
kndaki bilgiler, Greklere, Fenikeliler tarafndan anlatlmtr.
804. Ancak biz, ok ince detlerin ayn anda zellikle Homerin
Uyadadaki kahramanlarna atfedilen ok vahi ve yabanl detlerle
nasl uzlatrldm gremeyiz. yle ki, barbarca davranlar, ince
likli davranlarla kartrlmasn -neplacidis coeant immitia [Horace
A. P. 12], Bu durumda, her iki iirin de, baarl alarda, eitli el
lerle dzenlenip derlendiini kabul etmeliyiz.
805. Bylece, Homerin anayurdu ve a hakknda burada sy
lediklerimizle, imdiye kadar ne srdmz phelerimiz, gerek
Homeri aratrmak iin bize cesaret verir.
[BLM IV] HOMERN KAHRAMANSAL R N ESZ
YETENE
806. Homerde felsefenin hi olmayna dikkat ekerek, onun ana
vatan ve a hakknda yaptmz keiflere gre Homer, belki de,
374 G erek H om er in Aratrma

ok basit bir halk adamyd. ne srdmz bu phe, Horacenin,


iir Sanat adl eserinde syledikleriyle dorulanr. Horaceye gre,
Homerden sonra ortaya konan yeni tragedyann karakterlerini veya
kiilerini yaratmak bakmndan glk domutur. Dolaysyla, H o
race, bu eserde, airlere, karakterlerini Homerin iirlerinden almala
rn tavsiye eder. O halde, bu vahim glk, btn Yeni Komedya
karakterlerinin sun yaratm olduu olgusuyla balantldr. Aslnda,
Atinada Yeni Komedyay\ tamamen kurgulu karakterlerle sahneye
koymay gerekli klan bir kanun vard. Grekler bunu yle baarl bir
ekilde yaptlar ki, Latinler komedyada baarl olmaktan midi
kestiler. Quintilian, u szlerle bu durumu itiraf eder [12.10.38]:
Cum graecis de comoedia non contendimus Biz komedyada Grek-
leri geemeyiz.
807. Horacenin szn ettii bu gle, daha byk iki g
l de ilave etmeliyiz. Birinci glk udur: Herkese ak bir kala
balkla balayan tragedya, ilerde ayrntlarn gstereceimiz gibi son
radan doduu halde, bu derece taklit edilemez kahramansal bir air
olan Homer, nasl olmu da tragedyann douundan nce gelmiti?
[930], kinci glk udur: nasl olur da felsefeden, iirden ve
eletirel sanatlardan nce gelen Homer, btn yce airlerin en y
cesidir ve nasl olur da felsefenin, iirin ve eletirinin icadndan sonra
bile onunla rekabet edebilecek hibir air kmamtr? Bu iki g
l de bir tarafa koyarsak, Horacenin syledii ey ile bizim Yeni
Komedya hakknda sylediklerimiz badar ve Patrizzi, Scaliger ve
Castelvetro [384] gibi bilginleri ve farklln nedenini aratran iir
sanatnn dier cesur hocalarn harekete geirir.
808. Yukarda iirsel Hikmet blmnde ortaya konulduu gibi,
iirin zn oluturan karakterleri belirlerken aradklarmz iirin
kkeninden baka bir yerde bulamayz [376 vd]. Keza, Sokratik Fel
sefenin de zerinde dnd Yeni Komedya, imdiki insani det
lerimizi ortaya koyar ve Sokratik Felsefenin insani olan ahlki ilkeleri
de buradan gelir. Bu doktrinden derinden etkilenen Grek airleri
(rnein, Menander. Latinler, Terenceyi yar Menander olarak ad
landrmlardr), aklsal maksimleri anlayamayan ancak rneklerle
kavrayabilen halk uyarabilecek a ve parlakla sahip ideal insan
tiplerinin baz parlak rneklerini yaratabildiler. E ski Komedya, tpk,
Aristophanesin Sokratesle bir defasnda yapt gibi tartmalarn
veya konularn gerek hayattan ald ve bylece, E ski Komedyamn
Giambattista Vico 375

ykmna neden olan rollerini ortaya koydu [906, 911]. Fakat traged
ya, kahramansal nefreti doal olarak, duygunun kkeninden, konu
mann biimlerinden ve genelde vahi, kaba ve korkun eylemleri
olan ince tabiatlardan kan kmsemeyi, fkeyi, intikam sahneye
koydu. Bu tartmalarda, harika bir hava vardr. Konular, kendi ara
larnda ok uyumludur ve birrneklie sahiptir. Grekler, bu eserleri,
yalnzca, Homerin ancak son dnemlerini grebildii kahramansal
zamanlarda retebilirlerdi. Bu durum, aadaki metafiziksel ele
tiriyle gsterilir. Ortaya ktklarnda doru anlama sahip olan fabl
lar, bozulmu ve saptrlm olarak Homere ulamtr [221], Yuka
rda sz edilen iirsel Hikmette batanbaa grld gibi [514,
708], bunlarn hepsi, ilkin yava yava deitirilen ve bozulan gerek
tarihlerdi ve son olarak, bozuk biimleriyle Homere kadar geldiler.
Dolaysyla Homer, aada belirttiimiz gibi kahramansal airlerin
nc ama yerletirilmelidir [905]. M ythos kelimesinin ilk ve uy
gun anlamnn Grekler tarafndan gerek anlat olarak tanmland
lk ada, gerek ykler olarak fabllar icat edilmitir [401, 814],
ikinci a, onlar deitirmi ve bozmutur. nc ve sonuncu a
olan Homerin a, bu fabllar bozulmu olarak almtr.
809. Fakat amacmza geri dnersek, bu sonuca ulamak iin
gsterdiimiz nedenle ilgili olarak Aristoteles, Poetika adl eserinde
[24.18.1460a 19], Homerin, iirsel yanlln nasl icat edildiini
bildiini syler. nk Horacenin, ycelik bakmndan hayran ol
duu Homerin iirsel karakterleri, yukarda iirsel Metafizikte gs
terildii gibi, Yunanistan halknn, eit eit tikelleri bir cinse bala
yarak yarattklar kendi hayali evrenselleriydi [209, 402, 412 vd,
934], rnein halk, kahramansal erefin tm zelliklerini, Horace
nin Achilles karakterini tasvir ederken zetledii gibi hzl miza,
titizlik, fkelilik, acmaszlk, iddet, gce ilikin btn haklar kendi
ne ml etme vb. gibi doal zelliklerden karlan tm hisleri ve
detleri lyadd nm ba karakteri olan Achillese baladlar. Ayrca,
kahramansal hikmetin (yani, uyanklk, sabr, duygularn gizlemeyi
bilme, gerektiinde hile yapma, dmanlar hataya drmek iin
durmadan konuma ve davrann deitirme) tm hislerini ve det
lerini Odyssey'n ba karakteri Ulyssese baladlar. Budala ve aptal
Grekleri uyandrmak ve harekete geirmek iin onlarn dikkatini
ekecek zel insanlarn eylemlerini bu iki karakterle anlattlar. Bir
ulusun yaratt bu iki karakter, yalnzca, doal bir ekilde birrnek
376 Gerek H om er in Aratrma

olarak kavranabilirdi (burada birrneklik, tek bana bir fabln ince


lii veya gzellii ve ekiciliini barndran bir ulusun ortak anlamn
tar ve bu fabllar, son derece iyi ileyen bir hayal gcyle, ancak y
celtilerek yaratlabilirdi [142-144], iirin iki i zellii buradan elde
edilir. Bunlardan biri iirsel yceliktir ki bu ayn zamanda popler
olmay da ierir. Dieri ise, ilkin kendileri iin kahramansal karak
terler yaratm olan insanlarn, daha sonra, insani detleri, nl bir
takm karakterle kavramalardr.
[BLM V] GEREK HOMERN KEF N FELSEF
DELLLER
810. Bu bak asna gre, aadaki felsefi deliller toplanabilir.
I
811. Her eyden nce, yukardaki aksiyomlar arasnda da saylabilir
olan udur: nsanlar, doal olarak, kendi toplumlar iinde kendile
rini balayan kurumlan ve kanunlar belleklerinde korumay srd
rrler.
II
812. Castelvetro* tarafndan anlalan hakikate gre, ilkin tarih, son
ra iir sanat gelmi olmaldr. nk tarih, hakikatin basit bir ifade
sidir fakat iir bunun yan sra bir taklittir. Ancak, bu bilginler ok
dikkatli olmalarna ramen iirin gerek ilkelerini kefetmek iin on
lar baka felsefi delille balayarak bu ipucunu kullanmakta baarsz
olmulardr.
III
813. Mademki airler kesin olarak sradan halk (vulgar) iindeki ta
rihilerden nce gelmitir, o halde, tarihin, ilkin iirsel olmas ge
rekir.
IV
814. Fabllar, kkenleri bakmndan gerek ve iddet dolu hikye
lerdi. Dolaysyla, mythos, fabl vera narratio olarak tanmland [401,

* Lodovico Castelvetro, Poetica dAristotile vulgarizatta et sposta, 1576, ss.


4-6.
Giambattista Vico 377

808]. Onlar, kken itibariyle kaba olduklar iin, gitgide asl anlam
larn kaybettiler deitiler, olaand hle geldiler; bundan sonra
karanlk, rezalet dolu ve sonunda da inanlmaz hle geldiler [221,
708], Bunlar, kinci Kitapta bal bana incelendii gibi fabllarn
glklerinin yedi kaynadr.
V
815. Ayn Kitapta gsterdiimiz gibi bu fabllar, Homer tarafndan
bozuk ve arpk bir halde alnmtr [808].
VI
816. Fabllarn esasn tekil eden iirsel karakterler, formlar ve zel
likleri konulardan soyutlayamamaktan kaynaklanan doal bir gerek
sinimden domutur. Sonu olarak fabllar, en byk barbarlk za
manlarnda bu doal gereklilikten km olduu iin btn insanla
rn dnme tarz bu ekilde olmalyd [209], Tikelleri geniletmek
fabllarn daimi bir zelliidir. Bunun hakknda, Aristoteleste gzel
bir pasaj vardr [Rhetoric 2.21.1395 bl-10]. Aristoteles, bu pasajda,
snrl fikirlere sahip insanlarn, her tikeli bir zdeyie veya kurala
ykselttii eklinde yorum yapar. Bunun nedeni, snrsz olan insan
zihninin, duyularn gcyle snrlandrld iin kendi lah tabiatn
baka trl ifade edemiyor olmas ve hayal gc iindeki tikelleri
geniletiyor olmasdr. Belki de bundan dolay hem Grek hem de La
tin iirinde tanrlarn ve kahramanlarn imgeleri daima insanlarmkin-
den daha byk grnr. Barbarln geri dn zamanlarnda zel
likle lmsz Babann, sa Mesihin ve Bakire Meryemin tasvirleri
ok fazladr.
VII
817. Barbarlarda bir konu zerinde tekrar dnebilme eksiklii var
dr. Ayrca, bu tarz dnme kt kullanldnda, yanlln kkeni
dir. lk kahramansal Latin airleri, gerek tarihleri, yani Roma Sa-
valarn ark olarak sylemilerdir. Geri dnm barbar zamanlar
da, barbarln bu tabiatndan dolay, Gunther, Apulial William gibi
Latin airleri ve dierleri de tarihten baka bir ey sylememilerdir
[471]; ayn dnemin romanclar da onlarn gerek tarihleri yazdk
larn dnmlerdir. Felsefeyle aydnlanm bir adan gelen
Boiardo ve Ariosto bile, iirlerinin konusunu Parisli Piskopos Tur-
378 Gerek H om er in Aratrma

pinin tarihinden aldlar. [159]. Dnme gc (reflection) eksik


olan barbarlk tabiatnn (doal olarak gerek, ak inanl, cmert ve
yce gnll [516, 708]) bunlar nasl yarattn kimse bilemez.
Dante bile, en stn btn (esoteric) bilgiyle dolu olmasna ramen,
Komedyasnn sahnesini gerek kiilerle doldurdu ve lnn haya
tndaki gerek olaylar betimledi [786]. Greklerin Eski Komedya
oyununda gerek kiiler betimlendii iin, iirine Komedya ismini
verdi [808], Bu bakmdan Dantenin eseri, Odyssey in tamamen ak
tarma olmas gibi, Dionysius Longiusun btnyle dramatik ve
temsil dedii [S. 9.13] Homerin Ilyad sna benziyordu. Francesco
Petrarca da ok bilgili bir adam olmasna ramen, yine de, kinci
Kartaca Savam, Toskandaki kahramansal bir nota olan ve tarihle
rin bir toplamndan baka bir ey olmayan Trionfisinde Latince ar
klar biiminde anlatr. Burada, ilk fabllarn, tarihler olduu hakkn-
daki ak delilimiz grnr. nk, satirler gerek olmakla kalmayp
iyi bilinen kiilerin kt yanlarn dile getirir. Tragedya, delillerini
iirsel tarihin karakterlerinden alr. Eski Komedya planlarn yaayan
nl kiilere uygular. Yeni Komedya en canl dnme zamanlarnda
domutur, son olarak, karakterleri tamamen kurgusal olarak icat
etmitir (Tpk, talyan dilinde Yeni Komedyann yalnzca muhteem
bilgin Cinquecento ile yeniden gelmesi gibi) ve ne Grekler arasnda
ne de Latinler arasnda, bir tragedyann kahraman olup da tamamen
kurgusal olan bir karakter vardr. Bu, tarih tarafndan gl biimde
dorulanmad srece, argmanlar daima trajik olan ve mzikal
dramalar kabul etmeyen sradan (vulgr) bir slupta bulunur. Hal
buki tarih, komedyalarda kurgusal planlar ho grecektir. nk
onlar, herkese ak olmayan zel hayata deindiinden, tarih bu
planlarn gerek olduuna inanr.
VIII
818. iirsel karakterler, bu tabiata sahip olduklarndan Greklerin
iirsel mecazlar, yukarda, yalnzca Yunanistann en erken zaman
larna gnderme yaparak, iirsel Hikmet ksmnda bal bana gs
terdiimiz gibi, ister istemez tarihsel iaretler iermektedir.
IX
819. Bu tarihler doal olarak, bizim ilk felsefi delilimizden dolay
[811], halk birliklerinin belleklerinde korunmutur. nk uluslarn
Giambattista Vico 379

ocuklar gibi onlar da harika bir ekilde gl belleklere sahip ol


malydlar [211] ve bu, lah inayet olmadan mmkn deildi. nk
Homer zamanna kadar Apiona kar Josephiusun otoritesi zerine
henz ortak bir el yazs icat edilmemiti [66], Bu insaniyete ulama
fakirliinde, hemen hemen - btnyle bedensel olan ve neredeyse
hibir konu zerine tekrar dnmeyen insanlar [375], tikelleri al
glamada ok canl duyulara, onlar kavramada ve geniletmede g
l imgeleme, bu tikellerden bir cins yaratmakta keskin intikale ve bu
cinsleri korumakta salam bir bellee sahip olmalydlar. Bu yete
neklerin zihinle ilgili olduu gerektir. Fakat onlarn kkleri beden
dedir ve glerini bedenden alrlar. Bellek ile imgelem ayn olmalar
nedeniyle Latincede memoria olarak adlandrlrlar (Terencede
[Lady o f Andros 625], hayal edilebilir, kurgulanabilir, imgelenebilir
anlamyla memorabile kelimesini grrz ve mterek olarak com-
m inisci kelimesinin, yapar gibi grnmek, taklit etmek anlamnda
olduunu buluruz. Bu nedenle kurgu iin commentum kullanl
mtr). imgelem, ayn ekilde, yaratclk veya icat anlamnda kulla
nlmtr (barbarln geri dn zamanlarnda mahir bir adam ima
ginative fantastico olarak adlandrld. Bylece, rnein Cola di
Rienzo, bu trn ada biyograficisi olarak betimlenir [699]). Bel
lein bylece farl<l yn vardr: eyleri hatrlayan bellek, onlar
deitiren veya taklit eden imgelem, onlara yeni bir tarz veren ya da
onlar uygun dzenlemelere ve balantlara koyan icat. nk bu
nedenlerle teolojik airler, Mzlerin annesini, Bellek (Memory) ola
rak adlandrrlar.
X

820. airler, bu nedenle, uluslarn ilk tarihileri olmulardr [464-


471]. Bu Castelvetronun iirin gerek kkenini bulmak iin dar
bmesel kullanmakta baarsz olmasnn da nedenidir [812], Keza, o
ve meseleyi tartan dierlerinin (Platon ve Aristotelesten bu yana)
kolayca tespit ettii gibi btn gentil tarihiler, bizim Aksiyomlarda
[202] ileri srdmz ve iirsel Hikmette ispat ettiimiz zere
fabllarla balamlardr.
380 Gerek H om er iin Aratrma

XI
821. iirin tabiatndan dolay, bir kimsenin ayn zamanda yce bir
air ve yce bir metafiziki olmas imknszdr. nk metafizikiler,
zihni, duyulardan soyutlar ve iirsel yetenek ise zihni tamamen du
yularn iine daldrmaldr; metafizikiler evrensellere ykselir. Oysa
iirsel yetenek tikellerin iine, derinlere dalmaldr.
XII
822. [213], Aksiyomdan dolaydr ki, doal yetenee sahip olmayan
biri baka her trl ii alarak baarabilir fakat iirde alarak ba
arma, doal yetenekten yoksun olan iin hi de mmkn deildir.
iirsel ve eletirel sanatlar zihni nak gibi ilemeye yarar. Fakat zihni
bytmeye yaramaz. nk incelik, kk bir deerdir ve byklk,
doal olarak btn kk eyleri kmser. Gerekte, nasl hzla
akan sel amurlu sular tamakta, talar srklemekte ve gvdeleri
aknn iddetiyle yuvarlamakta baarsz deilse, ayn ekilde, selin
bykl, bizim sk sk Homerde bulduumuz gibi, yetersiz ak
lamalarn nedenini izah eder.
XIII
823. Ancak bp, Homeri btn yce airlerin bile babas ve prensi
olmaktan geri koymaz.
XIV
824. Aristotelesin, Homerin karakterleri taklit edilemez eklindeki
Horacenin fikrine edeer olarak Homerin yalanlarn esiz buldu
unu grmtk. Homerin karakterleri taklit edilemez [809],
XV
825. Homer, hakiki tutkularn ifadesi olmas gereken iirsel cmle
lerinde ok stndr veya parlak bir imgelem kendini bize hissettirir
ve hl parlayan bir imgelem tarafmzdan doru olarak hissedilmeli-
dir ve bu iirsel ifadeler, bu yzden onlar hissedenlerde ayrt edilme
lidir. Bylece biz, genel olarak hayat hakkmdaki zdeyileri filozof
larn ifadeleri olarak ve tutkularn yansmas olan dnceleri hatal
ve souk airlerin eseri olarak tanmlarz [703 vd].
Giambattista Vico 381

XVI
826. Homerdeki vahi ve yabani eylerden elde edilmi olan iirsel
karlatrmalar kesinlikle emsalsizdir, kyas kabul etmez [785].
XVII
827. Homervari arpmalarn ve lmlerin kavga dolu oluu lya-
daya bal bana olaanstlk katar.
XVIII
828. O halde bu ifadeler, karlatrmalar ve betimlemeler, sakin,
eitimli, yetimi ve ince dnen bir filozofun doal bir retimi
olamazd.
XIX
829. Homerik kahramanlar, kendilerine zg detlerinde zihinleri
nin samalklar bakmndan olanlar gibi, imgelemlerin dinlii ba
kmndan kadnlar gibi ve fkeleri kaynayan, iddetli arzular alkan
tl genler gibidirler ve bu yzden bir filozofun onlar ok doal ve
ho karlamas imknszdr [786].
XX
830. Grek halknn, dillerinin biimlendii srete, dilin ar fakirlii
iinde kendilerini ifade etmeye altklar beceriksizlikler ve bozuk
luklar, acemiliin sonulardr [456 vd],
XXI
831. iirsel Hikmet blmnde kesinlikle yle olmadn gsterdi
imiz gibi Homerik iirler, btn hikmetin en yce gizemlerini ier
seler bile bu iirlerin ortaya konulduu biim, bir filozofa uyan d
rst, doru szl, dzenli ve ciddi bir zihin tarafndan kavranm
olamazd [384].
XXII
832. Kahramansal dil, eyleri uygun ekilde tanmlamak iin gerekli
olan cins ve trlerin eksikliinden doan ve bunun sonucunda btn
insanlarda mterek olan tabiat gereksiniminden ortaya kan ben
zerlikler, imgeler ve mukayeseler diliydi.
382 G erek H om er iin Aratrma

XXIII
833. lk uluslarn kahramansal msrayla konumas, doal bir gerek
sinimdi [463 vd]. Burada da, ortak el yazs karakterlerinin henz
icat edilmedii zamanda, lhi inayetin, uluslarn msra biiminde
konumalarn emretmesine hayran olmalyz. Bu ilk uluslar, aileleri
nin ve ehirlerinin tarihlerini ok kolayca aklda tutabilmek iin bun
lar belleklerine l ve ritimle yerletirmilerdir.
XXIV
834. Bu fabllar, ifadeler ve detler, bu dil ve msra hepsi bir arada
kahramansal olarak adlandrlmtr. Bunlar yukarda iirsel Hikmet
blmnde gsterildii zere [634 vd] tarihin kahramanlara tayin
ettii zamanlarda geerliydi.
XXV
835. Yukarda sylenenlerin hepsi de tm halkn zellikleriydi ve so
nu olarak bu insanlarn btn fertlerinde ortakt.
XXVI
836. Bunun yan sra, Homeri airlerin en by yapan yukarda
sz edilen btn zelliklerden dolay, Homerin bir filozof olduu
nu reddettik [787],
XXVII
837. Batn hikmete ait anlamlandrmann, daha sonra gelen filozof
lar tarafndan Homerik fabllara zorla sokulduunu yukarda iirsel
Hikmet blmnde gstermitik [515, 720 vd].
XXVIII
838. Fakat batn hikmetin, yalnzca birka kiiyle snrl olmas gibi
kahramansal fabllarn zn oluturan kahramansal iirsel karakter
lerdeki uyumu, felsefe, iir sanat ve eletiri sanatyla uraan bilgili
insanlarn bugn baaramadklarn grmtk. Horacenin Homere
bu zaferi vermesi bu uygunluktan kaynaklanr. Aristoteles, Homerin,
emsallerinin stnde olduunu; Horace ise, Homerin karakterleri
nin taklit edilemez olduunu syler. Her ikisinin sz de ayn an
lama gelmektedir.
Giambattista Vico 383

[BLM VI] GEREK HOMERN KEF N FLOLOJK


DELLLER
839. ok saydaki felsefi delillere, aralarnda, kesin olarak kendisin
den daha eski profan bir yazara sahip olmadmz Homeri (Yahudi
Josephusun kuvvetle belirttii gibi) de saymamz gereken gentil
uluslarn kurucularnn metafiziksel eletirisinden daha fazla sonu
kararak, aadaki filolojik delilleri ekleyebiliriz.
I
840. Btn eski profan tarihlerin fabl dolu balanglar vardr
[202],
II
841. Germenler ve Amerikal Yerlilerde olduu gibi dnyann hibir
baka ulusuyla iletiimi olmayan barbar insanlar, kendi tarihlerinin
balanglarn msralarda gizlenmi olarak bulmulardr [470].
III
842. Roma tarihini yazmaya balayanlar airlerdi [471, 871],
IV
843. Geri dnm barbar zamanlarda, tarihler Latince yazan airler
tarafndan yazlmtr.
V
844. Msrllarn byk rahibi Manetho, Msrn hiyerogliflerde ya
zlm eski tarihini yce bir doal teoloji olarak yorumlad [222],
VI
845. iirsel Hikmet blmnde gsterdiimiz gibi, Grek filozoflar
da Yunanistann erken dnemlerindeki tarihini anlatrken ayn e
kilde fabllar hlinde aktardlar [361 vd],
VII
846. Bu yzden, yukarda, iirsel Hikmette [384, 403] Manetho-
nun yolunu tersine evirmekte ve mistik yorumlardan arndrarak,
fabllara kendi orijinal tarihsel mnlarn geri vermekte zorlandk ve
yapabildiimiz kadar doallkla ve kolaylkla, onlar iddetten veya
384 G erek H om er iin Aratrma

arpklktan kurtarmaya ve ierdikleri tarihsel mecazlarn onlara uy


gun olduunu gstermeye mecbur kaldk.
VIII
847. Fabllarn tm, gl biimde Strabonun u deerli pasajdaki
iddiasn dorular [1.2.6], Herodottan nce veya daha dorusu Mi-
letli Hecataeustan nce, Yunanistan halknn tarihi tmyle kendi
airleri tarafndan yazlmtr.
IX
848. ikinci Kitapta biz hem eski hem de modern uluslarn ilk yazar
larnn, airler olduunu gstermitik [464- 471].
X
849. O dyssey de iki kymetli pasaj vardr [11.367 vd]. Orada bir hi
kyeyi iyi anlatan bir konumac vlrken, onun, hikyeyi tpk bir
mzisyen veya arkc gibi anlatt sylenir. Bunlar gerekte, Home-
rik iirlerin baz ksmlarn belleklerinde her zaman canl tutan sra
dan insanlar olan ve Homerin iirlerini airne syleyen kiilerdir.
XI
850. Yahudi Flavius Josephusun, Grek gramercisi Apiona kar
olan salam iddiasna gre [66] Homer, iirlerinin hibirini yazl
olarak brakmamtr.
XII
851. Rapsodlar, panayr ve festivallerde Homerin eserlerini ark
biiminde syleyerek Grek ehirlerine gittiler. Bunlardan bazlar
Homerin eserlerinden birini bazlar ise dierini dile getirdiler.
XIII
852. Rapsodlarn isminin etimolojisi, onu oluturan iki kelimeden
dolaydr, rapsodlar, arklar bir araya getirirken onlar kesinlikle
kendi halklarndan baka hi kimseden toplamayan arkclardr.
Benzer ekilde [ortak isim] hom erokun birlikte demek olan homou
ve balamak demek olan eireinden geldii sylenir. Bu kken, fabl
larn bir balaycs ve toplaycs olarak bizim Homerimize uygulan
Giambattista Vico 385

d zaman, doal ve yerinde grnd kadar zoraki gibi de g


rnr.
XIV
853. Atinann tiranlar Psistratidler Homerin iirlerini bldler ve
dzenlediler ya da [iki gruba] bldrdler ve dzenlettirdiler: Ilyada
ve Odyssey. Buradan anlyoruz ki bu eserler dzenlenmeden nce
kark bir yn oluturuyorlard. Bu iki iirin bnyesi arasndaki
byk farkllkta da bunu grebiliyoruz.
XV
854. Ciceronun Tanrlarn Tabiat zerine adl eserinde [yani, Ha
tip Hakkndada 3.34.137 ve daha ziyade Platonun Hipparchusun-
da 228 B] yazd gibi Psistratidler artk bundan sonra iirlerin
btn Atina festivallerinde rapsodlar tarafndan sylenmesini emret
tiler. Bu noktay Aelian da belirtmitir [ eitli Tarih 8.2], Aeliann
editr [Johann] Scheffer de bu noktada onu izlemitir.
XVI
855. Fakat Psistratidler, Atinadan, Tarquinlerin Romadan srlme
sinden yalnzca birka yl daha erken srldler. Bylece, Homerin
Numann zaman kadar ge yaadn farz edersek [803], bu rap-
sodlarn Homerin iirlerini belleklerinde korumaya devam ettii
srece, bu iirlerin Psistratidlerden sonra da uzun bir zaman yaam
olmas gerekir. Bu gelenek, btn deerini, Aristarchusun Homerin
iirlerini temizlemesi, blmesi ve dzenlemesinden alr. Bu, alelde
(vulgar) yaz olmadan yaplamazd ve bundan dolay o zaman orada
bu iirlerin birka ksmn ezbere ark olarak sylemek iin rapsod-
lara gerek yoktu.
XVII
856. Bu akl yrtmeye gre, eserlerini yazl olarak brakan He-
sioda, Psistratidlerden sonra yer vermek gerekir. nk kronolojist-
lerin ona, Homerden otuz yl nce yer verme yolundaki bo gayret
lerine ramen, Hesiodun yazlarnn da Homerde olduu gibi rap-
sodlarn belleiyle korunduunu farz etmek iin hibir dayanamz
yok. Bununla birlikte Homeri anlatan rapsodlar, tanrlarn kken
lerinden Ulyssesin Ithacaya geri dnne kadar Yunanistann fabl
386 Gerek Homer iirt Aratrma

dolu tarihini korumu olan halka airleriydi. Kyklos (daire, hal


ka)tan dolay byle adlandrlan bu airler, festival gnlerinde kendi
etraflarnda bir halka eklinde toplanan insanlara fabllar ark olarak
syleyen halktan (vulgar) insanlardan bakalar deildi. Halka, nce
leri, Horacenin iir Sanat [32] adl eserinde vilem patuium que or-
bem, temel ve geni daire cmleciinde geer. Bunun zerine
Dacier, Horacenin burada, uzun destan paralarn ve ataszlerini
kastettiini iddia eden yorumcularla hi de tatmin olmaz ve belki de
onun tatmin olmaynn nedeni udur: Bir plan ieren destan par
asnn (episode) uzun olduu iin basit olmas gerekmez. rnek
vermek gerekirse, byk bahede Rinaldo ve Armidann sefasn an
latan ksm ve Erminia ile yal obann sohbetinin tadn anlatan
ksm gerekte uzundur fakat bu yzden deersiz deildir. nk,
ilki ok ssldr, kincisi ise ince ve zariftir ve her ikisi de soyludur.
Fakat bu pasaja gre, Horace, tragedya airlerine, argmanlarn
Homerin iirlerinden almalarn tavsiye ettikten sonra, yle bir
gln iine der: Bu durumda onlar yaratc airler olamazlard,
nk, hikayelerinin konularn da Homerin icat ettii konulardan
alacaklard. Horace, buna yle cevap verir: Eer onlar, zihinlerinde
u eyi tutarlarsa, Homerin epik hikyeleri, kendilerinin de trajik
hikayeleri olacaktr. lki, bo paragraflar oluturmaktan saknmaktr.
Bizim imdi bile grdmz ekilde, insanlar Oriando furioso veya
[Orlando] innamoratcyu veya baka uyakl romantik hikayeleri,
len gnlerinde, yaln ve geni halkalar oluturan bo insanlara oku
yorlar ve her iir ktasn ezbere syledikten sonra, birok kelimeyle
dz yazda aklarlar. kincisi, inanl evirmenler olmaktr. n-
cs ve sonuncusu, Homerin kendi kahramanlarna atfettii karak
terlere bal kalarak Homerinkilerle uyum iinde olan yeni ifadeler,
konumalar ve eylemler treten aalk taklitiler olmamaktr. By-
lece, benzer konularda onlar, Homer stilinin yeni airleri olacaklar
dr. Bu nedenle ayn pasajda Horace, halka airi hakknda nemsiz
bir pazar yeri airi olarak konuur. Bu trn yazarlar alelde bir
ekilde kykiioi ve enkyklioi ve onlarn toplu eseri kyklos, epikos,
kyklia epe, poiema enkyklikon olarak ve bazen de Gerard Lang-
bainenin Dionysius Longinusa yazd nszde grl gibi
kyklos olarak adlandrlr. Bylece, bu yolda, tanrlar hakkmdaki
fabllarn hepsini anlatan Hesiodun, Homerden daha erken olmas
mmkndr.
Giambattista Vico 387

XVIII
857. Bu nedenle, ayn ey, msrayla deil dzyazyla yazlm birok
byk eser brakan Hipokrat hakknda da sylenebilir. yle ki, onun
eserleri, elbette ki ezberleyerek korunamazd. Bu nedenle aa yu
kar O, Herodot zamanna yerletirilir.
XIX
858. Btn bunlardan dolay, [aktr ki G. J.] Voss [Herodot tara
fndan aktarlan 5.59 vd] Josephusu rtebilmeyi dnd
kahramansal yaztta iyi inanca yer vermitir. Keza, ilki, Amphitr-
yonun, kincisi, Hippoconun ve ncs, Laomedon [yani, Lao-
damas]un olan bu yaztlar madalya kalpazanlar tarafndan u anda
yaplanlara benzer sahtekrlklardr. Martin Schoock, Vossa kar
Josephusa dayanarak iddiasn temellendirir.
XX
859. Homerin hibir ekilde Grek halk (vulgar) harflerinden sz
etmediini ve Bellerophona tuzak kurmak iin Proetus tarafndan
Eureiaya yazlan mektubun semata tarznda yazldn sylediini
de ilve etmeliyiz [433].
XXI
860. Aristarchus, Homerin iirlerini dzeltmesine ramen, yine de
bu iirlerde Yunanistann eitli halklarnn dilsel ifadeleri olan leh
elerdeki ve konumalardaki uygunsuz ifadelerin byk ounluu
kalmtr. Bunun yan sra lde arlklar kalmtr.
XXII
861. Homerin anayurdu bilinmemektedir [784 vd].
XXIII
862. Hemen hemen btn Yunanistan ehirleri Homerin memleketi
olduu iddiasndadrlar [788].
XXIV
863. Yukarda ileri srdmz gl varsaymlara gre, O c/ysse/in
Homeri Yunanistann batsndan gneyine doru olan blgedendir
388 G erek H om er iin Aratrma

ve lyadd nm Homeri ise dousundan kuzeyine doru olan blge


dendir [789],
XXV
864. Homerin a da bilinmemektedir [792 vd].
XXVI
865. Bu noktadaki fikirler, o kadar ok ve o kadar eitlidir ki, uyu
mazlk 460 ylma kadar uzar. Ar tahminler Homeri, Truva Sava
kadar erkene koyduu gibi Numa zaman kadar ge bir tarihe de
k o y ar[803],
XXVII
866. ki iirin bnyesindeki byk fark ihmal eden Dionysius Lon-
gius, Homerin, lyaday genliinde, O dyssef\ ise yallk anda
yazdn syler [803], Homerin nerde ve ne zaman yaadyla ilgili
olarak bu iki nemli tarihsel olguyu bilmiyoruz. Tarih, Yunanistann
en byk n anlatrken bu noktada bizi karanlkta brakmtr.
XXVIII
867. Bu dnce, Herodota inanc veya H om erin H ayatinm yazar
her kim ise ona duyulan inanc ykabilir. Bir filozof olan ve Homer
hakknda bir hayli temkinli konuan Plutarch tarafndan yazlan
H om erin Hayat adl eser, tam bir cilt dolduracak ekilde ayrntl ve
gven verici biimde anlatlr [780].
XXIX
868. Fakat belki de Longinus, tahminini u olgu zerinde temellen-
dirmitir. Homer, O dyssefde, yalln harp manevralarn ve Ulys-
sesin karakteristii olan hilelerini anlatrken lyadada genlik zel
likleri olan Achillesin gururunu ve fkesini tasvir eder.
XXX
869. Gelenek der ki, Homer krd ve krlnden dolay, onya
lehesinde kr demek olan Homer ismini almtr.
Giambattista Vico 389

XXXI
870. Homer de kendisini byklerin ziyafetlerinde ark syleyen kr
bir air olarak betimler. rnein, Alcinous tarafndan Ulysses iin
verilen ziyafette [O. 864] ve klar bayramnda ark syleyen biri
olarak tanmlar [O. 1.153 vd],
XXXII
871. Krn belleinin ok gl olmas insani tabiatn bir zelliidir.
XXXIII
872. Son olarak, [gelenek der ki] Homer fakirdi ve kendi iirlerini
syleyerek Yunanistan pazarlarnda dolard.
[KISIM II]

G e r e k H o m e r n K e f

[GR]
873. O halde, zerinde dndklerimizi veya Homer ve onun iir
leri zerine bakalarndan naklettiklerimizi, byle bir sonuca gitmeye
niyet etmeksizin aktardk. - Yeni Bilini vcv (imdiki metotla allma
m olan) ilk basmnn okuyucular, keskin grl ve bilgin insanlar
imdiye kadar Homerin gerek olmadna inanlmasndan phe
ettiler.- O halde btn bunlar, Truva Savanda olduu gibi H o
merin durumunda da ayn eyin olduunu bizi dorulamaya zorlar.
En sagrl eletirmenler, tarihteki nl bir dneme iaret etme
sine ramen Truva Savanm olmadn iddia etmilerdir. Kesin
olarak Truva Sava olmamsa ortada Homer de olmayacaktr. By-
lece, iirlerinin biimindeki baz byk glkler onun tabiatta bulu
nan zel bir adam olarak asla var olmam olduu ve ideal olarak ya
atlan bir air olduu sonucuna bizi gtrr. Fakat iirlerinin yaa
tlmas, canl tutulmas, Homerin bir idea olduu veya kendi tarih
lerini arklar halinde syleyen YunanistanlI insanlarn kahramansal
bir karakteri olduu eklindeki ortak bir dnceye zorlar grn
mektedir.
Giambattista Vico 391

[BLM I] MDYE KADAR HOMER HAKKINDA DORU


OLDUUNA NANILAN ANCAK DORU OLMAYAN
DURUMLAR VE OLANAKSIZLIKLAR BURADA KEFEDLD
874. Bu kefin altnda Homer hakknda olanakl grnmeyen
szlerle btn nakledilenlerin burada kefedilen Homer asndan
olanakl ve yerinde olduuna inanld. Bu belirlemelere gre, Homer
konusunda belirsiz braktmz eylerin en nemli olanlar unlar
sylemeye bizi zorlar:
I
875. Grek halknn, Homerin kendi ehirlerinden olma erefi adna
birbirleriyle yarmasnn ve hemen hemen hepsinin Homerin kendi
vatandalar olduunu iddia etmesinin nedeni, bizzat kendilerinin
Homer olmasdr [788 vd, 861 vd],
II
876. Onun a hakkndaki fikirlerin de ok eitli olmasnn nedeni
udur: Bizim Homerimiz, Truva Savandan 460 ylma balanan
Numa zamanna kadar Yunanistan halknn dilinde ve belleinde
gerekten yaamtr [803],
III
877. Ve krlk [869 vd],
IV
878. Ve Homerin fakirlii [872], kr olduklar iin fevkalde gl
bellekleri olan, fakir olduklar iin Yunanistan ehirlerinde Homerin
iirlerini syleyerek hayata katlanan ve her biri homeros olarak ad
landrlan rapsodlarn karakteristiiydi. Onlar, kendi tarihlerini iirler
hlinde dzenlemi olan bu halklarn bir paras olduklar gibi bu
iirlerin de yazarlarydlar.
V
879. Bylece Homer, Ilyadd y genliinde dzenledi, yani Yunanis
tan henz genken; sonu olarak, gurur, fke gibi yce tutkularla
kaynarken ve intikam arzusuyla doluyken. Bunlar, ikiyzll ho
karlamayan fakat yksek ruhlulua k olan tutkulard ve bylece
Yunanistan, iddetin kahraman Achillese hayran oldu. Fakat Ho-
3 92 Gerek Homerin Kefi

mer, O dyssetfi yallk anda yazd. Yani, Yunanistann ruhu, gu


rurun annesi olan dnme (reflection) ile skn bulduunda. yle
ki Yunanistan, hikmetin kahraman Ulyssese hayran olmutu. Byle-
ce Homerin yallk zamannda, Alcinousun lksnde, Calypsonun
hikyelerinde, Circenin zevklerinde, Sirenlerin arklarnda, Pene-
lopenin iffetiyle ilgili olarak klarn oyunlarnda ve giriimlerinde,
kuatma ve saldrlar men etme gibi konular ele alnr. Bu detlerden
ikisi, bize aslnda birbiriyle uyumsuz grnen ayn zaman iinde
verilmitir [803 vd, 866]. Bu glk, tanrsal Platonun bu durumu
zmek iin unu aklamasna neden olmakta yeterliydi [780], Ho-
mer bu tiksindirici, marazi, rktc ve zlm detleri ilhamla
nceden grmt. Ancak, bu ekilde Platon, Homeri yalnzca Grek
medeniyetinin aptal bir kurucusu yapmt [R. 606 E]. nk Pla
ton, bu bozuk ve batm detleri knad ve asla retmedi. Bu detler,
Grek uluslarnn kurulmasndan sonraya rastlamaktayd. nsani ku-
rumlarn doal aknn hz kazanmasyla, Grekler rme noktasn
da acele davranmlardr.
VI
880. Bu ekilde, Ilyada mn yazar olan Homerin, birka yzyl farkla
O dyssef in yazar olan Homeri ncelediini gsterdik.
VII
881. Biz, lkesinde yaplan Truva Sava hakknda ark syleyen
Homerin Yunanistann kuzeydousundan; krall Yunanistann
gneybatsnda olan Ulysses hakknda ark syleyen Homerin ise
bu blgeden geldiini gsterdik [789].
VIII
882. Bylece, Grek halknn arasnda kaybolmu olan Homer,
eletirmenlerin btn sulamalarna ve zellikle de hakknda yaplan
u sulamalara kar dorulanr.
IX
883. temel cmleler,
X
884. alelde insanlarn detleri,
Giambattista Vico 393

XI
885. stnkr karlatrmalar,
XII
886. yresel deyimler,
XIII
887. lde izinler,
XIV
888. lehedeki deimeler,
XV
889. onun tanrlardan insanlar ve insanlardan tanrlar yapm ol
mas.
890. Bu son sz edilen fabllar, Dionysius Longius, bizzat felsefi
mecazlarn delilleriyle korumaya alrken kendinden emin deildir
[S. 9.7], O, unu kabul eder: Felsefi mecazlar ark olarak sylen
diklerinde Homere Grek medeniyetinin kurucusu olma erefini ver
mediler [899]. Ayn glk, Grek insaniyet (civility)inin kurucusu
olan Orpheusun durumunda ortaya koyduumuz gibi Homerde de
tekrarlanr [79.81]. Fakat sz edilen zellikler ve bilhassa da en
sonuncusu, bizzat Grek halkna balyd. nk uluslarn kurulma
snda olduu gibi dindar, iffetli, gl, adil ve yce gnll olduklar
iin [516] onlar, kendi tanrlarn da byle yaptlar. Doal teogo-
niden yukarda bahsedilmiti. Daha sonra uzun yllarn gemesiyle
fabllar karanlkta kald ve detler yklmaya yz tuttu. Grek halk,
kendi karakterlerinin bozulmasndan dolay tanrlarn da bozulmu
olduuna hkmetti. Bunu iirsel Hikmet blmnde uzun uzun
gstermitik. u aksiyomun da ifade ettii gibi insanlar, doal olarak
kendi tutkular ve faydalarna uygun olan mulak ve pheli ka
nunlara ynelirler [220], Onlar, eer detler bakmndan tanrlar gibi
olmazlarsa tanrlarn, onlarn isteklerini kabul etmemesinden kork
tular [221].
394 Gerek Horner in Keti

XVI
891. Fakat Homere ait olduu doru olan iki byk stnlk ger
ekte tektir. Aristotelesin dedii gibi iirsel yanllk ve Horacenin
dedii gibi kahramansal karakterler yalnzca onun tarafndan yara
tlm olabilirdi [809], Bu nedenle Horace, eserinin renkleri colores
operum [A. P. 86] dedii eyi temellendirmekte beceri veya intikal
den yoksun olduu iin kendinin bir air olmadn itiraf eder. Bu
da Aristotelesin cmleciinin ifade ettii iirsel aslszlkla ayn an
lama gelir. nk Plautusta [Braggart Warrior, 186 deiik biim]
obtinere colorem ifadesinin her bakmdan gerekmi gibi grnen
bir yalan syleme anlamna geldiini gryoruz. Bu da iyi bir fablda
olmas gereken eydir.
892. Bunlara ek olarak btn dier stnlkler, yani Homerin
mukayese edilemez olduunu beyan eden iir sanatnn btn stad-
lar tarafndan Homere atfedilenler isabetlidir.
XVII
893. Onun vahi ve yabanl hakkmdaki mukayeseleri [785, 826].
XVIII
894. Savalar ve lmler hakknda, zalim ve korku dolu betimleme
leri [827],
XIX
895. Yce tutkularla dolu cmleleri [825].
XX
896. Homerin anlaml ve parlak slubu onun balbama kyas kabul
etmez bir air olduunu gsterir. Homerin slubundaki zellikler,
Greklerin kahramansal ann zellikleridir, Homer kyas kabul et
mez bir airdi, nk kuvvetli bellek, salam imgelem ve stn kurgu
anda ona bir filozof denemez [781-787],
XXI
897. Bu yzden, ne felsefeler, iir sanatlar ne de daha sonra gelen
eletiri sanatlar, Homerle rekabet edebilecek bir airi yaratabilir
lerdi.
Giambattista Vico 395

898. Dahas onun unvan, ona verilmi olan lmsz vgyle


temin edilmitir.
XXII
899. ilki, Grek siyaseti veya medeniyetinin kurucusu olma vgs
dr [783, 879,890],
XXIII
900. kincisi, btn dier airlerin babas olma vgsdr.
XXIV
901. ncs btn Grek felsefelerinin kayna olma vgsdr
[779]. Bu vglerin hibiri imdiye kadar inanlan Homere veril
memiti. lk vg geerli deildir. nk, Deucalion ve Pyrrhus
zamanndan bu yana sayldnda [523] Homer, iirsel Hikmet b
lmnde bal bana gstermi olduumuz gibi Grek medeniyetinin
kuruluunu hazrlam olan evlilik kurumundan on sekiz yzyl sonra
gelir. kinci vg de geerli deildir. nk Orpheus, Amphion, Li
nus, Musaeus ve dierleri gibi din airlerin yaygnlamas kesinlikle
Homer zamanndan nceydi. Kronolojistler, Hesiodu, Homerden
otuz yl ncesine koyarak ona din airler arasnda yer vermilerdir.
Hesiodun Homerin zamanndan nce ortaya kt kesin deildir.
Cicero, Brutus [18.71]nde Homerden nce baka kahramansal
airlerin olduunu dorular ve Eusebius, ncile Hazrlk) adl eserin
de bazlarn ismiyle zikreder [10.11.495 bc] rnein Philammon,
Thamyris, Demodocus, Epimenides, Aristaeus ve dierleri. Son ola
rak nc vg de geerli deildir. iirsel Hikmette tamamen ve
uzun uzun gsterdiimiz gibi filozoflar felsefelerini Homerik fabl
larda kefetmemilerdir. Daha ok, felsefelerini oraya sokmulardr.
Ancak, Homerin fabllarnn filozoflara kendi ulu gerekliklerini d
nmek iin frsat veren ve onlar aklamak iin filozoflara vastalar
salayan -balangtaki szmz yerine getirdiimiz kinci Kitapta
batan baa grdmz gibi [361 vd, 779]- iirsel hikmetti.
396 Gerek Homer in Kefi

[BLM II] YUNANSTAN GEMSLERNN DOAL


HUKUKUNUN K BYK HZNES OLARAK GSTERLEN
HOMERN RLER
902. Fakat yukardakilerin hepsinin stnde, kefimizden dolay, bir
ek olarak en gz kamatrc zaferi Homere atfedebiliriz.
XXV
903. Bize kadar gelmi olan btn gentil dnyann ilk tarihisi Ho-
merdir.
XXVI
904. Bu nedenle, onun iirleri, bundan sonra Yunanistann ilk za
manlarnn detlerinin iki byk hzinesi olarak yce bir ekilde
dllendirilecekti. Fakat On ki Levha Kanunlarmn kaderi H o
merin iirlerinin de bana geldi. nk, nasl Solon tarafndan Ati-
nallara verildii, sonra da Romallar tarafndan alnd iddia edilen
On ki Levha Kanunlar imdiye kadar, Latiumun kahramansal
^enderinin doal hukukunun tarihini bizden gizlediyse, ayn ekilde,
zel bir adam ve usta bir air tarafndan uydurulan eserler olarak ka
bul edilen Homerik iirler de imdiye kadar Yunanistan genderinin
doal hukuk tarihini bizden gizlemilerdir.
[EK]

D r a m a t ik ve L i r i k a r l e r n
A k i l s a l TARH

905. Yukarda gsterdiimiz gibi Homerden nce airlerin a


vard [808]. lkin, kendileri kahramanlar olan, doru, din ve zor
fabllar ark olarak syleyen Teolojik airler a gelmitir. kinci
olarak, fabllar deitiren ve bozan Kahramansal airlerin a
[901]; nc olarak, onlar deimi ve bozulmu biimleriyle alan
Homerik a gelmitir. O halde, en karanlk lk an tarihinin ayn
metafiziksel eletirisi, yani doal olarak biimlenmi en erken ulusla
rn fikirlerinin aklanmas, ona dayanarak filozoflarn kark ve
karanlk bir tarzda yazdklar dramatik ve lirik airlerin tarihini bizim
iin aydnlatabilir.
906. Filozoflar, kahramansal zamanlarn en eski airi Methymnal
Amphion [yani, Arion]u lirik airler arasnda sayarlar [908] ve
dithyramh ve koroyu onun kefettiini, msralarla syleyen satirleri
onun soktuunu ve dithyrambm Bacchusu ven msralar sylemeye
nderlik eden bir koro olduunu dorularlar. nemli tragedya air
lerinin, lirik sre iinde oaldn ve Diogenes Laertiusun [3.56]
tragedyada koronun ilkin tek etkenle baladn doruladn sy
ler. Ayrca, Aeschylusun ilk tragedya airi olduunu ve Bacchusun
398 Dramatik ve Lirik airlerin Aklsa1 Tarihi

Pausanias [1.21.2]a tragedyalar yazmasn emrettiini sylerler


(Horace, iir Sanat/mn bir pasajnda Thespisin yaratcs olduunu
syledii tragedya incelemesine satirle balar; Thespis yergiyi [yani,
satir oyununu] hasat zamanndaki buday arabalar zerinde balat
mtr. Daha sonra filozoflar, Polemonun tragedya airlerinin Ho-
meri dedii Sofoklesin geldiini sylerler ve ember, Aristotelesin
hepsinin en trajii, tragiktatos dedii Euripides ile tamamlanr
(.Poetics 13.10.1453 a 29], Onlar, ayn srete, Eski Komedyay
icat eden ve Sokratesin mahvna neden olan Bulutlar balkl oyu
nuyla, Yeni Komedyaya yol aan (daha sonra Menander tarafndan
zerinde deiiklik yaplmtr) Aristofanesin geldiini sylerler.
Sonra onlardan bazlar Hipokrat tragedya airleri zamanna baz
larn da lirik srece koydular. Fakat Sofokles ve Euripides, On ki
Levha Kanunlarndan ksa bir sre nce yaadlar ve lirik airler
daha sonra geldi. Btn bunlarn, Hipokrat Yunanistann Yedi Bil
gesi ama koyan kronolojiyi alt st ettii grlebilir.
907. Bu gl zmek iin hem lirik hem de trajik airlerin iki
tr olduunu sylemeliyiz.
908. Eski lirik airler, kahramansal msrada dzenlenen manzu
meleri Homere atfedilenler gibi, her eyden nce tanrlarn erefine
hymnlenn (ilahiler) yazarlar olmulardr. Onlar, daha sonra, Achil-
lesin liriyle, kendinden nceki kahramanlar ven arklar syledii
akmn airleri olmulardr [I. 9.186 vd]. Benzer bir ekilde, Latinler
arasnda da, ilk airler, Salian msralarnm yazarlaryd. Bunlar, tan
rlar adna festival gnlerinde rahiplerin syledii ve Salii denilen
ilahilerdir. Salian msralarnm yazarlar ilahiler yazmlard. Bu msra
lar yazan rahipler, belki de s alio (zplamak) fiilinden dolay byle ad
landrldlar, nk, bu ilahiler, bir halka hlinde dans edenlerden
oluan ilk Grek korolarnda sylenen msralardr. Bu msralarn kaln
tlar bize kadar gelmi Latin dilinin en eski bideleridir ve onlar kah
ramansal msra havasna sahiptir [438, 469], Bunlarn tm ulus
larn insanlnn balangcyla uyumludur. lkinde veya din srete
vg yalnzca tanrlara sunulmutur (son barbar zamanlarda bile bu
din det dnmt ve zamann tek edeb adamlar olan rahipler yal
nzca kutsal ilahileri dzenlemilerdir). Bunun zerinde daha sonra
kahramansal srete bu vgler, Achilles tarafndan sylenen arklar
gibi yalnzca byk kahramanlarn ilerine hayran olmulardr ve
onlar kutsamlardr. Methymnal Amphionun bal olmas gereken
Giambattista Vico 399

kutsal lirik airler bu trdendir [906], O, kahramansal msramn ilk


tr olan tragedyann kaba balangc olan dithyrambn yaratcsdr.
Bylece, Amphionun dithyramh ilk yergidir ve o yergiyle Horace,
tragedya hakkmdaki tartmalarna balar [A. P. 220 vd].
909. Yeni lirik airler, prensi Pindar olan ve bizim talyancada
arie per musica, mziksel olan dediimiz msra hlinde ark sz
(melic) yazan airlerdi. Msramn bu tr iambic tr msralardan
daha sonra gelmi olmaldr. Bu, Greklerin ortak olarak kahramansal
msradan sonra konutuu, tekrarlanarak yaplan msra trdr
[464], O halde Pindar, lirik airlerin ark syledii, Yunanistann
olimpik oyunlara hayranlk duyduu ve cesaret gsterisi yaplan za
manlarda yer almtr. Ayn ekilde Horace, Augustusun hkmran
l altndaki Romann en grkemli zamannda gelmitir ve talyanlar
arasnda ark sz (melic) yazma sreci, en yumuak ve efkatli za
manlarda ortaya kmtr.
910. Trajik ve komik iirler yazan airler, aadaki snrlar ara
snda kendi aklarnda gittiler. Yunanistann bir ksmndaki Thespis
ve bir baka ksmnda Amphion [yani, Arion] babozumu zamannda
satiri icat ettiler. Baka bir deyile, tragedyann ilkel biiminin ka
rakterleri olan satirlerle oynanan satir oyununu icat ettiler. O gnle
rin kabal ve basitlii iinde, ayaklarn, bacaklarn, kalalarn elde
yaplm olan kei derileriyle kaplayarak, gslerini ve yzlerini
arap tortularyla boyayarak ve alnlarna boynuzlar yerletirerek
(belki de gnmzde bu nedenle zm toplayanlara hl halk dilinde
cornuti, boynuzlu denir) ilk maskeleri icat etmi olmalydlar. Bu
anlamda babozumu tanrs olan Bacchusun, Aeschylusa tragedya
lar dzenlemeyi emretmesi ok doru olabilir. Bunlarn hepsi de,
kahramanlarn, pleplerin yar insan yar kei iki tabiatl yaratklar
olduklarn iddia ettikleri zamanla uyumludur [566, 906], Bylece,
u varsaym iin gl bir temel oluur: Tragedya, balangcn bu
satirler korosundan almtr ve ismini de bu tr bir yarmada kaza
nana verilen bir kei, tragos dlnden ziyade betimlediimiz ilkel
maskeden almtr. Horace [A. P. 220 vd] bu konuyla ilgili herhangi
bir ey sylemeksizin bunun mmkn olduunu im eder ve keiye
deersiz der). Ayrca satir, douundaki bu ebedi zellii korumu
tur. Svp saymay ve hakareti ifade etme: nk, maske takan ve
stnde zmlerini tadklar arabalar sren renberler, svp say
mak serbestliine sahiplerdi -hl mutlu Campaniamzda (Bacc-
400 Dramatik ve Lirik airlerin Aklsal Tarihi

husun ikametgh olarak adlandrlan) zm toplayclarnn yapt


g ib i- Sonu olarak, bilginlerin, Pan fabln (pat btne iaret
eder) felsefi mitolojiye dntrmelerinde ne kadar az bir doruluk
pay olduunu anlayabiliriz. Bu mitolojik dnceye gre, Pan evre
ne (universe) iaret eder. Kll alt ksmlar topraa, krmz gs ve
yz ksm, ate elementine ve boynuzlar da Gne ve Aya iaret
eder [668]. Bununla birlikte Romallar, bu tarihsel mitolojiyi onunla
ilgili olan satyra kelimesinde korudular. Festusa gre, satyra eitli
yiyecek trlerinden olumu bir taba ifade ediyordu. Bundan sonra
gelen ifade lex per satyram ok maddeli kanunu dile getiriyordu.
Bylece, burada tarttmz dramatik hicivde, Horaceye gre, [A.
P. 225 vd] (ne Greklerden ne de Latinlerden bu trn bir rnei
bize gelmitir) eitli karakter tipleri grnlerini tanrlar, kahra
manlar, krallar, zanaatkrlar ve kleler gibi yapmlardr. Ancak, Ro
mallar arasnda canl kalan satir, her iir ayr bir tartmaya adan
dndan eitli ekillerde incelenmemitir.
911. Aeschylus, insani maskeler kullanarak ve satirler korosu olan
Amphionun dithyram b m insanlarn korosuna dntrerek Eski
Tragedyadan, yani satir oyunundan Orta Tragedyaya geilmesine
vesile oldu. Orta Tragedya, byk ahsiyetlerin betimlendii ve bu
nedenle de koroya uygun olan Eski Komedyann kkeni olmaldr.
Daha sonra, ilkin tragedyann son formunu bize brakan Euripides
geldi. Eski Komedya, Sokratesin ona verdii kt isim nedeniyle
Aristophanesle son buldu ve bize Yeni Komedyay miras brakan
Menander, zel olduklar iin kurgusal olabilen ve bu nedenle de
gerek olduklarna inanlabilen zel ve kurgusal ahsiyetler yaratt
[806, 808, 906]. Bylece, ortada artk kamusal konularda yorumlar
dile getiren koroya meydan kalmamt.
912. Bu ekilde satir kahramansal msra trnde oluturulmu
tur. Latinler de bunu korumulardr. nk, ilk insanlar kahraman
sal msrada konumulardr. Daha sonra, bu insanlar, iambic msra
biiminde konutular. yle ki tragedya, ok doal bir biimde iambic
msra hlinde dzenlenebildi ve Grek halk o zaman nazm biiminde
konuurken, komedya gereksiz yere nceki rnee baland. Iambic
l kesinlikle tragedyaya uygundu. nk bu msra tr, kzgnl
aa vurmak iin domutur ve ritmi, Horacenin hzl l dedii
eydir [233]. Halk gelenei der ki, bu msra tr, evlenmek iin
kzn kendisine vermeyi reddeden Lycambese kar fkesini aa
Giambattista Vico 401

vuran Archilochus tarafndan icat edildi ve onun msralarnm ac do


lu oluu, baba ve kz mitsizlik iinde kendilerini asmaya sevk etti.
Bu, isyanc pleplerin, soylularla birlikte onlarn kzlarn da asm ol
mas gereken connubium zerinde kahramansal mcadelenin bir ta
rihi olmu olmalyd [598].
913. Bylece, iir sanatnn ucubelii dodu. Onunla iddet, hz
ve heyecan verici msra Platon tarafndan [R.394 C?] epikten bile
daha stn tutulan tragedyann ucubelii byle byk bir iire uygun
hle getirildi ve ayn zamanda komedyann ucubeliinin de bu ince
iir sanatna uygun hle getirilmesi gerekleti. Ayrca, yukarda sz
ettiimiz gibi, tragedyann, korku dolu bir ekilde ileri kmas gere
ken ayn ll temeli, fkeyi ve hiddeti ifade etmek iin iyi uyarlan
m jestler, oyunlar ve komedyann btn zarafeti ve byleyiciliini
meydana getiren duygusal ak ilerini ifade etmek iin bir ara ola
rak iyi olduu dnld.
914. Lirik ve trajik terimlerinin geliigzel kullanlmasnn bir
sonucu olarak Hipokrata Yedi Bilge zamannda yer verilmitir. Fa
kat ona, daha ziyade Herodot zamannda yer verilmelidir. nk o,
insanlarn hl byk lde fabllarla konutuklar zamanda gelmi
tir (keza, onun hayat, fabllarla dolu bir renge sahiptir ve Herodotun
TariHi, geni lde fabllarla dolu bir biimde anlatlmtr). Ancak
fabllar, yalnzca nesir eklinde konumaya girmekle kalmam, ayn
zamanda, Herodot tarihi ve Hipokratn bize kadar gelmi olan tp
zerine yazd birok eser de halka ait (vulgar) karakterlerle yazl
mtr [857, 906].
D rdnc Kjt a p

D ng (c o u r s o ),
U l u s l a r in D n g s
[G R ]

915. Bu Bilimin ilkelerini Birinci Kitapta kurduk. Gentil dnyann


lah ve insani kuramlarnn kkenini ikinci Kitapta aratrdk ve ke
fettik. Homerin eserlerinin Yunanistan penslerinin doal hukuku
nun iki byk hazine hikayesi olduunu nc Kitapta kefettik
[902 vd] (Tpk, bizim On ki Levha Kanunlarmzm Latiumun
penslerinin doal hukukunun byk bir bidesi olduunu bulmamz
gibi [154]). imdi de, felsefenin ve filolojinin verdii n yardmy
la ve ideal sonsuz tarih zerine aksiyomlara dayanarak [241-245]
Drdnc Kitapta, Msrllarn, kendilerinden nce de var olduk
larn syledikleri ve Tanrlar a, Kahramanlar a ve nsanlar
a [31] eklinde blmledikleri ala uyumlu olan, uluslarn
eitli ve farkl detlerini izleyerek onlarn dng srecini tartaca
z. nk uluslarn, tr tabiatndan trl detin kt her
ulusta mevcut olan nedenlerin ve etkilerin deimez ve kesintisiz s
recinin bu blnmeyle uyum iinde gelitii grlecektir [916 vd].
Bu tabiatlardan detlerin tr doar [919 vd]. Bu detlerden de
genslerin doal hukukunun trnn kt gzlenmitir [922 vd]
ve bu kanunlarn sonucunda toplumsal-siviT devletlerin veya yne
timlerin tr kurulmutur [925 vd]. Sonunda insani toplumsal
hayata/ulam olan insanlar bir yandan brbirleriyle iletiime ge-
iden, yukarda ad geen byk kuramlarn tr ile dillerin u
tr [928 vd] ve harflerin birou [932 vd] biimlenmitir. Dier
yandan, uluslarn adaleti temel almas sonucunda hkmlerin oun
da olduu gibi [954-974], otoritenin tr [942 vdl ve akln u
tryle [947 vd] yardm gren hukuk ilminin tr ekillenmitir
[937 vd]. Hukuk ilminin trnn olumasnda, uluslarn kendi
hayatlarnn aknda inandklar o zamanlarn mezhebi de etkili
olmutur [975 vd]. Bu [on bir] l takmdan oluan zek gruplar,
onlardan elde edilen ve bu kitapta saylacak olan [980- 1045] dier
leriyle birlikte hepsi topyekn bir birlik oluturur. Bu birlik, uluslarn
bu dnyasnda bilgi ve hayat veren ruhun birlii olan kehanete dayal
tanrsallk dininin birliidir. Bu kurumlan yukarda farkl blmlerde
geni bir ekilde tartmtk, burada onlarn gelime dzenini gs
tereceiz.
[KISIM I]

TABATLARIN TR

916. lk tabiat, akl yrtmede en zayf [185], hayal gcnn gl


aldan bakmndan ok salam [385] olan ve bizim tanrsal tabiat
da dememize izin verebilen iirsel veya yaratc bir tabiatt [376], r
nein bu yaratc tabiat, her bir fiziksel nesnenin ideasma uygun ola
rak bu nesnelere, tanrsallk vererek canl tzler olmay atfetti [377,
379, 401]. Bu tabiat, btn gentil uluslarn, her birinin kendine ait
belli tanrlara sahip olduklar inanc zerinde kurulduklar zaman,
btn gentil uluslarda, ilk bilge insanlar olan teolojik airlerin tabia
tyd. Dahas bu, btnyle hiddetli ve kaba bir tabiatt fakat ayn im
gelem hatasma ramen insanlar, kendilerinin yarattklar tanrlardan
ok fazla korkuyorlard [518], Bundan dolay, ortada iki sonsuz
zellik kald. Bunlardan birisi, insanlarn vahiliini snrlamakta ye
terince gl tek vasta olan dindir ve dieri de kendilerine nderlik
edenlere manevi sayg gsterildiinde dinlerin yaylmasdr.
917. kincisi, kahramanlarn bizzat kendilerinin tanrsal kkene
sahip olduklarna inanmalarndan kaynaklanan kahramansal tabiattr
[449]. nk onlar her eyi tanrlarn yarattna ve yaptna inan
dklarndan [377, 379, 508, 629] kendilerinin de Joveun kehanetleri
altnda meydana gelen oullar olarak grdler. Bu ekilde [bir vahi
deil de] insani bir tre sahip olduklar iin, kahramanlklarnn do-
[KISIM I]

TABATLARIN TR

916. lk tabiat, akl yrtmede en zayf [185], hayal gcnn gl


aldan bakmndan ok salam [385] olan ve bizim tanrsal tabiat
da dememize izin verebilen iirsel veya yaratc bir tabiatt [376], r
nein bu yaratc tabiat, her bir fiziksel nesnenin ideasna uygun ola
rak bu nesnelere, tanrsallk vererek canl tzler olmay atfetti [377,
379, 401], Bu tabiat, btn gentil uluslarn, her birinin kendine ait
belli tanrlara sahip olduklar inanc zerinde kurulduklar zaman,
btn gentil uluslarda, ilk bilge insanlar olan teolojik airlerin tabia
tyd. Dahas bu, btnyle hiddetli ve kaba bir tabiatt fakat ayn im
gelem hatasma ramen insanlar, kendilerinin yarattklar tanrlardan
ok fazla korkuyorlard [518]. Bundan dolay, ortada iki sonsuz
zellik kald. Bunlardan birisi, insanlarn vahiliini snrlamakta ye
terince gl tek vasta olan dindir ve dieri de kendilerine nderlik
edenlere manevi sayg gsterildiinde dinlerin yaylmasdr.
917. kincisi, kahramanlarn bizzat kendilerinin tanrsal kkene
sahip olduklarna inanmalarndan kaynaklanan kahramansal tabiattr
[449]. nk onlar her eyi tanrlarn yarattna ve yaptna inan
dklarndan [377, 379, 508, 629] kendilerinin de Joveun kehanetleri
altnda meydana gelen oullar olarak grdler. Bu ekilde [bir vahi
deil de] insani bir tre sahip olduklar iin, kahramanlklarnn do
Giambattista Vico 407

al bir soyluluk ierdiini kabul ettiler. Bundan dolay da insan rk


nn prensleri olduklarn dndler. Bu doal soyluluk, irkin ve
vahi karklktan ve bu durumun ierdii kavgadan kaarak kahra
manlarn snaklarna korunmak iin gelenler zerinde bir vnme
vastas oldu. nk, bu snaklara gelenlerin tanrlar yoktu, bu ne
denle kahramanlar, onlar vahiler olarak adlandrdlar. Bu iki ta
biattan yukarda da bahsetmitik [553 vd].
918. ncs, zeki ve bu nedenle de lml, iyi kalpli, akll, ka
nunlarn uurunda olan, grev sorumluluu bilen insani tabiat idi.
{KISIM II]

DE TLERN TR

919. Deucalion ve Pyrrhusunkiler gibi birinci tr detlerin tm,


tufandan beri canl olan dinlerle ve dindarlkla kark bir haldeydi
[523],
920. kinci tr detler, Achillesle ilgili olanlar gibi asab ve (te
rifat ve resmiyette) fazla titizdi [667, 786],
921. nc tr detler, toplumsal-sivil grevlerle ilgili olarak,
herkese retilen grevini bilme deti idi.
[KISIM III]

D o a l K a n u n u n T r

922. lk kanun, tanrsal idi. nk insanlar,: her eyin bir tanr oldu
unu ya da bir tanr tarafndan yapldn dndkleri iin btn
kurumlarm tanrlara bal olduuna-inanmlard [379, 629, 917].n '
923. kincisi, hibir insani kanunun olmad veya byle bir k
nunu engelleyebilecek hibir gcn bulunmad yerde, belli snrlar
iinde gc koruyabilen; yalnzca dinle kontrol altna alnm bir g
kanunu olan, kahramansal kanun idi. lah inayet,:tabiatlar igerei
vahi olan ilk insanlarn, doal olarak, gc kabul etmeleri iin kendi
dinleriyle ikna olmalarn emretti. Akllar yetersiz;olduu iin, keha-
netsel tanrsallk araclyla t alacaklar ekilde, doruyu (veya
hakk) ans yoluyla leceklerdi. Bu g kanunu, her hakk, mzra
nn ucuna atfeden Achillesin kanunudur-
924. ncs, insan aklnn tamamen gelimesiyle ortaya konan
insani kanundur. [326] .r.A -
[KISIM IV]

YNETMLERN TR

925. lk ynetim, tanrsaldr ya da Greklerin dedii gibi teokratiktir


[629]. Teokratik ynetimlerde, insanlar, her eyin tanrlar tarafndan
emredildiine inanmlard [379]. Bu, bizim tarihte okuduumuz en
erken kurum olan kehanetler ayd. [381],
926. kincisi, kahramansal veya ounlukla sylendii gibi en
gl mnsna gelen optim atderin ynetimleri olan aristokratik
ynetimlerdir [586], Greklerde, bu ynetimler, soylularn ynetimi
anlamnda Heraklitlerin ynetimleri olarak adlandrld (bu insanlar,
Herkln rkndan kmlardr). Bunlar, o zamanki Yunanistana
batan baa yaylmlardr ve Spartada daha uzun mrl olmular
dr. Ayrca onlar, Curetelerin ynetimleri olarak adlandrlmlardr.
Grekler onlar Saturnia (eski talya)ya, Girit ve Asyaya yaylm ola
rak bulmulardr [591 vd]. Bu yzden Romallar arasnda Quirites
ynetimleri, yani halk meclisindeki silahl rahiplerin ynetimleri
[595]. Bu tr ynetimlerde, tanrsal kkene atfedilen daha soylu bir
tabiat ayrm dolaysyla yukarda bahsettiimiz gibi vahi kkene sa
hip olduklar kabul edilen pleplerin yalnzca hayatta kalma sevincine
ve doal zgrlklerine izin verildi [597],
927. ncs, insani ynetimlerdir. Bu ynetimlerde, insani ta
biata zg olan zeknn eitlie verdii deer sz konusudur [918].
Giambattista Vico 411

Herkesin, kendi kentinde zgr doduu gz nnde tutularak,


kanunlar nnde eit olduu kabul edilir. Bu, zgr halk kent dev
letlerindeki durumdur. Buralarda herkes veya byk ounluk, ken
tin gcn temsil eder. Monarilerdeki durum da budur. Monari
lerde, monarklar, tebaalar altndaki kiilerin tmn, o kentin ka
nunlar nnde eit klarlar ve silah gcn btnyle kendi ellerine
aldktan sonra, toplumsal-sivil tabiatta herhangi bir ayrcaln tek ta
yclar da bizzat kendileridir [1004-1008],
[KISIM V]

DLLERN T r

928. Dillerin tr.


929. Bunlarn ilki sessiz, din eylemler veya din trenler olarak
yaplan zihinsel (mental) dildi [401 vd]. Bundan dolay, sivil ilerin
tmne elik eden Roma sivil kanunu, actus legitim iyaamtr [555,
1030 vd]. Bu dil, aklsal olandan ok saygdeer olanla ilgilenen b
tn dinlerin evrensel zeliidir. Bu durum, insanlarn ak ifadeli dil
(articulate) ile konuamad en erken zamanlarda gerekliydi.
930. kincisi, silahlarn dili hline gelen kahramanlarn hanedan
armalaryd. Konumann bu tr asker disiplinde yeniden canland
[484-488],
931. ncs, btn uluslarca bugn kullanlmakta olan ak
ifadeli dildir [448-454],
[KISIM VI] .

KARAKTERLERN TR

932. Karakterlerin tr.


933. lk karakter tr tanrsald ve zellikle, hiyeroglif denen t r
dendi ve yukarda gsterdiimiz gibi, btn uluslar balanglarnda
bu karakter trn kullandlar [435], Bu karakterler, insan zihninin
doutan itibaren birmeklikten zevk alarak, doal olarak uygulad
belli hayal tmellerdi [204, 209]. Bu ilk uluslar, tmelleri, mantksal
soyutlamayla gerekletiremeyeceklerinden bunu hayal bir temsille
yaptlar. Her bir cinse ait olan:btn zel trleri bu iirsel tmellere
indirgediler. Kehanetler zerine olan her,eyi Jovea [379], evlilikle
ilgili herzeyi Junoya atfettikleri gibi [513] vs, ; ' I ; ': m -i-
934. kincisi; ilk uluslarn, kahramansal eylerin eitli trlerini
indirgedikleri hayali tmeller de olan kahramansal karakterlerdi. r
nein, yiit kavgaclarn tm hareketlerini, Achillese ve akll adam
larn kurnazlklarn Ulyssese atfettiler. Bu hayal tr, insan zihni,
daha*sonra konulardan formlar ve zellikleri soyutlamay rendik
e zihinsel tre gemitir. Bu durum filozoflarn ortaya kmasna yol
amtr ve buradan da insani detlerin zekice olanlarn alm ve on
lar komedyalarda betimlemi olan Yunanistann en insani zamanla
rnda ortaya kan Yeni Komedya hin yazarlar gelmitir [808 vd].
414 Karakterlerin Tr

935. Nihayet, orada, halk dilleriyle uyuumlu halk karakterleri de


icat edilmiti. Halk dili, cinsi belirten szcklerden olumutur ve
deyim yerindeyse kahramansal dnem dillerinde daha nce kullan
lan tikelleri de ifade eden szckler de cinstir. Yukarda verdiimiz
bir rnei tekrarlayacak olursak [460] kahramansal bir cmlecik
olan kan kalbimde kaynar cmleciini onlar kzgnm kelimesine
indirgediler. Ayn ekilde, yz yirmi bin hiyeroglif karakterden (in
liler tarafndan hl kullanlan), birka harf yaptlar ve bunlar da
cins olacak ekilde yz yirmi bin kelimeye indirgediler (Bylelikle
inli halkn konuma dili olutu) [462]. Bu icat, insani olmaktan ok
kesinlikle bir zihin eseridir. Bundan dolay, Bernard von Mallinck
rodt ve Ingewald Eling bunun tanrsal bir icat, bir mucize olduunu
iddia ettiler [428]. Bu mucize hakknda sylenenler dolaysyla ulus
lar, bu harflerin, tanrsal yn olan insanlar tarafndan icat edildiine
inandlar. llyrianlar iin bu St. Jerome, Slavlar iin St. Cyril idi vs.
Bunu, Angelo Rocca, kendi eseri Bibliotheca Vaticana d a gstermi
ti, orada, halk harflerinin yazarlar kendi alfabeleriyle birlikte resme
dilmilerdir. Fakat byle bir fikrin u basit soruyla yanll aka
ortaya kabilir. Neden bu insanlar, kendi yarattklar harfleri ret
mediler? rnein Cadmus, harfleri Fenikeden reklere getirmitir,
buna ramen, Grekler daha sonra harfleri Fenikelilerin harflerinden
ok farkl biimlerde kullanmlardr.
936. Bu diller ve harfler eitli halklarn avam (vulgr) kesiminin
egemenlii altndayd. Diller ve harfler zerindeki bu egemenlikten
dolay zgr insanlar kendi kanunlarnn da reticileri olmalydlar.
nk onlar, Aksiyomlarda sz ettiimiz gibi, kanunlar, hatt ira
delerini bile gzetimde tutmak iin gc snrlandran kanunlara
anlam verirler [283 vd]. Halk sahip olduu bu egemenlikten mah
rum etmek monarklarm elinde deildir. Fakat insani sivil ilerin bu
devredilemez yapsndan dolay, halktan ayr dnlemeyen bu ege
menlik, monarklarm gcne daha fazla katkda bulunur. nk mo-
narklar, kendi halknn kanunlara verdii anlamlara gre soylularn
da kabul etmek zorunda olduu kraliyet kanunlarn karabilirler.
Halk harfleri ve diller zerindeki bu egemenlik, sivil tabiat dzeninde
zgr halk ynetimlerin monarileri ncelediine iaret eder.
[KISIM VII]

H ukuk S s t e m n n T r

937. Hukuk sisteminin tr ya da [yasal] hikmet.


938. lki, anlam tanrsal konuma bilimi ya da tanrsalln tanr
sal gizlerini anlamak olan mistik teoloji denilen tanrsal hikmetti. Bu
kehanetsel tanrsallk bilimi, gentil dnyann ilk bilgeleri olan teolojik
airlerin halk hikmetiydi. Bu mistik teolojiden dolay, onlar, mystai
veya mistikler olarak adlandrlrd. Bunu, iyi donanml Horace, tan
rlarn yorumlayclar olarak tercme eder [381], nterpatrari iin
interpretari denilen, yani tanrlar olarak adlandrlan babalarn ara
sna katlmak, girmek eklinde dile getirilmi olan bu ve uygun yo
rumlama ilk hukuk ilmine aittir [448], Dante, ona Tanrmn zihnine
girmek anlamnda indiarsi diyecekti [Cennet 4.28], Hukuk ilminin
bu iki eidi adaleti yalnzca tanrsal trenlerin kutsallyla lt.
Bundan dolay Romallar, actus legitimi iin byle bir btl inanl
saygy korudular [929] ve onlar kanunlarnda geerli evlilikler ve
vasiyetnameler iin iustae nuptiae, iustum testamentum cmleciini
alkoydular.
939. kincisi, sarih kelimeler kullanarak uyarlarda bulunan kah
ramansal hukuk ilmiydi. Bu, daima, kelimeleri yerinde kullanmaya
dikkat ederek arad faydalar elde eden, Homerde ok ustalkla
konuan Ulyssesin hikmetidir. Eski Roma hukuk bilginlerinin btn
416 Hukuk Sisteminin Tr

itibar onlarn caveresine, yani zen gsterdikleri ya da emin olduk


lar eye dayaldr [569]. Ayrca, onlarn de iure responderesi mah
kemede davalarnn grlmesi esnasnda"olaylar ayrntlaryla anlat
malar iin hazr bulunmalar gereken yanamalar uyarmaktan baka
bir ey deildi. Bu gibi durumlarda praetoT, usul iin eylem yeterli
olduunda onlar geri ekebilmekteydi [965]. Benzer ekilde, bar
barln geri dnnde hukukularn btn itibar, szlemeleri ve
istekleri emniyet altna almaya, savunmalar ve szlemeleri nasl ya
zacaklarn bilmeye dayal oldu. Bu da tam olarak cavereye ve Roma
hukuk bilginlerinin de iure responderesme uyar [1072].
940. ncs, olgularn gerekliine bakan ve lml bir ekilde,
kanunun kuraln, tamamen nedenlerin eitliine balayan insani hu
kuk ilmidir [327]. Hukuk ilminin bu tr, her ikisi de insani y
netimler olan zgr halk ynetimlerde ve monariler altnda bile
gzlenir [927].
941. Bu tanrsal ve kahramansal hukuk ilmi, uluslarn henz ol
gunlamad zamanlarda aka grnen her ne ise ona nem ve
rirdi ve insani hukuk ilmi, insanlarn aydnlanm olduklar zamanda,
doru olana itibar etti; Bu sz edilenler, kesin ve doru tanmlarn
ve aksiyomlarn sonucunda, Temel eler blmnde ortaya kon
mutu [137 vd; 321 vd; 324 vd).
[KISIM VIII]

OTORTENN TR

942. Otoritenin tr vardr [350, 386-390], lki tanrsaldr ve bu


inayet iin hesap sorulmaz. kincisi, kanunlarn resm usul zerinde
tam olarak duran kahramansal otoritedir. ncs, deneyime, pra
tik ilerde bireysel ngrye ve aklsal konularda ince bir hikmete sa
hip kiilerde yer alan gereklik zerine temellenen insani otoritedir.
943. Otoritenin bu tr, uluslarn dngsnde, hukuk ilmi ta
rafndan, ayn dngde bir dierini izleyen senatolara ait olan otori
tenin eidine uygun olarak kullanlmtr.
944. lki, zel mlkiyet otoritesiydi. Auctores denilen zel mlki
yet szn buradan elde ettik. Bu mlkiyet On ki Levha Kanunla
rn d a daima auctoritas olarak adlandrld [386], Bu otorite, tanrsal
otoritenin tanrlara verildii tanrsal ynetimlerde, aileler devleti za
manndan kaynan almt. Aileler devleti zamannda tanrsal oto
rite, tanrlara verilmiti [922], Daha sonra kahramansal aristokrasi
lerde otorite, olmas gerektii gibi bu egemen senatolarn egemenlik
koltuu olan bizim zamanmzdaki aristokrasilere benzeyen senato
lara verildi. Bylece kahramansal dnem senatolar, uygun bulduk
lar eyleri, halkn da evvelce detlerde kabataslak belirledii eyle
birletirdiler. Livy, bunu u ekilde ortaya koyar [1.17.9]: Eius quod
populus iussisset, deindepatres ferent auctores [ 113]. Ne var ki bu,
Romulusun interregnurd mhleti deildir fakat Livynin tarihinde
anlatt ve yukarda akland gibi vatandalk pleplere kadar ge-
418 Otoritenin Tr

niletildii zaman aristokrasi d srecine girmitir [598, 112 vd].


Bu dzenleme, Livynin bizzat syledii gibi [1.9.6], saepe spectabat
ad vim, sk sk isyanla sonulanmaya yz tutmutur. yle ki, in
sanlar kendi ifadelerini dorulamak isteselerdi, mesela, senato tara
fndan ne karlan kiileri konsllk iin aday olarak gstermeleri
gerekirdi, tpk, magistratderin monarilerde halk tarafndan aday
olarak gsterilmesinde olduu gibi.
945. nperiumn Roma halknn zgr ve mutlak efendisi oldu
unu ilan eden Publilius Philo Kanunu zamannda [112 vd], senato
otoritesi, babadan intikal eden miraslarn sahipleri olan auctoritas
tutorum denilen vsilik otoritesiydi. Bu durum, vasiler tarafndan
vesayetleri altndakilerin kaytlarna onama verilmesine benziyordu.
Bu tutorial, yani tek kiilik vesayet otoritesi, senato tarafndan nce
den tasarlanan usulde halka verildi. Tpk, vsilik otoritesinin vesayet
altndakilere verilmesinin gerekmesi gibi, senato halka, byk mec
lislerde sunulmaktayd, eer onlar kanunu uygulamaya karar verir
lerse onu emrederlerdi. Aksi takdirde, bu kanunu eskitebilir ya da
reddedebilirlerdi, probaret antiua, yani yenilik istemediklerini ilan
edebilirlerdi [113]. Halka kanunlara uyulmasn emreden kt bir
konsl nedeniyle, hi kimse ynetime herhangi bir zarar veremezdi
ve bunun iin emredilen kanunlar senato tarafndan dzenlenebilirdi.
Bylece senatonun halka getirdii kanunlarn usul (formula), Cice-
ro [The Making o f an Orator, 3.2.5] tarafndan akllca, perscriptae
auctoritates olarak adlandrld. Velayetleri altndakilerin hareketle
rini onaylayan vsilerinki gibi kiisel izinler ve Per notas yani, yazl
m ama insanlar tarafndan anlalmam olan ksaltmalar kulla
narak deil, eylemlerin usul (formula) nden ayrlm ve tam olarak
yazya dklm (perscriptae) izinler olarak gerekletirildi. Publil-
yan Kanununun emrettii gibi, bu senato otoritesi, Livynin de ifade
ettii gibi valeret in incertum comitiorum eventum, mecliste henz
sonu belirsizken gereklemelidir.
946. Son olarak, uluslar, halk zgrlnden monariye getiler
ve oradan hikmet adna, itibar veya saygnlk olan otoritenin tr
kt ve buradan da konsl otoritesi dodu. Bu bakmdan imparator
luklar altndaki hukuk konsllerine auctores denildi. Bu otorite, se
natolarnn kendilerine verdii d izlemekte veya izlememekte
tam ve mutlak zgr olan monarklarn bakanlndaki senatolarn
otoritesi olmaldr.
[KISIM IX]

A k l in T r

[BLM I] TANRISAL AKIL VE DEVLETN AKLI


947. Aldn tr vardr [veya trl doru vardr: Tanrsal akl
(veya doru) [948], devletin akl [949] ve doal akl [951]].
948. lki tanrsal akldr ve yalnzca Tanr tarafndan anlalr; in
sanlar, bu tanrsal akl yalnzca, tanrnn kendilerine sunduu kada
ryla bilirler. lkin Yahudiler, sonra da Hristiyanlar iin bu akl, b
tn zihinlerin yeri olan Tanrnm, aklamak istediklerini kendi zihin
lerine sunduu isel bir konumadr. Fakat peygamberlere, sa ve
Havarilere ve onlar yoluyla da Kiliseye bildirilen dsal konuma da
vardr. Bu tanrsal akl, gentillere, bedenleri olduuna inandklar
tanrlardan geldiini zannettikleri tanrsal mesajlar olarak kabul edi
len kehanetler veya bak (fal, oracles) ve dier fiziksel veya maddi
birtakm iaretler araclyla ulamtr. yle ki, btnyle akl olan
Tanrda akl ve otorite ayn eydir, bu nedenle, iyi bir teolojide, lah
otorite, aklla ayn yeri tutar. Burada, lah inayet hayranlk uyandr
cdr. nk, gentil dnyann insanlarnn akl yoluyla anlamadklar
en erken zamanlarda (btn aile devletlerindeki durum bu olmal
dr), inayet, onlarn akl yerine kehanetler otoritesine yer vererek
aadaki hatalara dmelerine; ve bildirilenlerin lah tler oldu
420 Akim Tr

una inanmalarn salayarak kendilerini ynetmelerine izin verdi.


Bu ebedi ve sonsuz zellikten dolay insanlar, insani kuramlarda akl
grmekte baarsz olduklarnda ve dahas akln bu kurumlara zt
olduunu grdklerinde, lah inayetin uurumunda sakl olan esrarl
tlere snrlar.
949. kincisi, Romallar tarafndan civilis aequitas denilen devlet
aklyd. Ulpian bunu, doal olarak, btn insanlar tarafndan bilin
meyen ama insanla sunulmas gerekeni aa karabilecek hk
metteki birka uzman tarafndan bilinen akl olarak tanmlamtr
[320], Buna uygun olarak, kahramansal senatolar oluturanlar, do
al olarak bilgelerdi ve onlarn stnde, btn Roma senatosu, plep-
lerin avami (vulgar) kuramlarnda hi sz hakknn olmad, hem
aristokratik zgrlk zamanlarnda, hem de Gracchi zamanna ka
dar, kamusal ilerde senatonun halk rehber ald, halk zgrl
zamanlarnda en bilge durumdayd.
[BLM II] ESK ROMALILARIN SYAS HKMET
ZERNE SONU
950. Burada, zm ok g grnen bir problem ortaya kar.
Ulpian [320] bugn bile hkmette yalnzca birka uzmann devlet
hnerini anlayabileceini sylerken, Romallar, henz yetkinleme
dikleri, Romann ilk olumaya balad zamanlarda devleti idare
etme becerisinde nasl bu kadar bilge olabilmilerdi? Cevap udur:
lk insanlarn kahramanln ortaya karan ayn doal nedenlerden
[666 vd] tr, dnyann kahramanlar olan eski Romallar [160],
doal olarak, kanunlar aklayan kelimeler erevesinde, en vicdan
olan sivil (toplumsal) eitlie dayandlar. Romallar btl inanla
uyumlu kelimeleri dolaysyla, btn olaylardan kanunlar kardlar,
hatt, o kadar ki kanunlar sert, hain ve kaba olmaya baladlar
[322]; tpk, devlet akimn bugn fiilen yapt gibi. Bu sivil eitlik,
doal olarak, Ciceronun [L. 3.3.8] da yerinde bir ciddiyetle kavra
d gibi, btn kanunlarn temelinde ve btn kanunlarn kraliesi
olan u kanuna baland: Suprema lexpopuli salus esto (insanlarn
emniyeti en yce kanun olacaktr). nk devletlerin aristokratik
olduu kahramansal zamanlarda, kahramanlarn her biri, baba top
raklar ile kendilerine sunulmu aile monarileri biiminde halkn
faydasn temele alan bir paylam uyguladlar. Bu byk zel fayda,
ynetimler (commonwealth, republica) tarafndan korunduunda,
Giambattista Vico 421

kahramanlar, doal olarak, kk zel ilgilerle snrl kaldlar [584],


Bylece, yksek ruhlu insanlar olarak, ayn zamanda devlet iin de
iyi olan kamusal iyiyi savundular ve bilge insanlar olarak, devlet
ileri hakknda t verdiler. te bu tanrsal inayetin yce
dyd. nk cyclop tr babalar (Homerde ve Platonda buldu
umuz gibi [296, 338]) eer, kamu yararyla zdelemi byle b
yk kiisel bir yarar gzetmeselerdi yabani hayat terk etmeye ve ta
rma dayal medeniyeti kurmaya ikna olamazlard.
951. zgr halk devletleri veya monarilerin gelitii insani za
manlarda, vaziyet tamamen baka trlyd. zgr halk devletlerin
de, vatandalar, kendi aralarnda birok ksmlara blnm olan ka
musal varln buyruuna gre hareket ederler. Onlar bu devletlerde
halk oluturan vatandalardr ve bu halk, devleti idare eder. kinci
sinde, tebaalara kendi zel karlarn gzetmeleri ve halkn karla
rna dikkat etmeyi egemen prense brakmalar emredildi. Buna, kah-
ramansall douran nedenlere ok zt olan bu devlet biimlerini
reten doal nedenleri de ilve etmeliyiz. Yani, yukarda gsterdi
imiz gibi rahatlk ak, ocuklara kar efkatli olu, kadn ak ve
yaama istei [670]. Btn bu nedenlerle insanlar, bugn doal ola
rak, kendi zel faydalarn dierleriyle eitleyen kk ayrntlar de
vam ettirmeye nderlik ettiler. Burada tartlan, akln nc tr
olarak dnlen aequum bonumdm, yani hukuk bilginleri tarafn
dan aequitas naturalis denen doal akl tarafndan mtalaa edilen ae-
quum bonumdur [326], Bu akl ok olmas da mmkn olan tek bir
akldr. nk, onlar olaylar tamamen zelletiklerinde birtakm du
rumlarda gerekli olan adaletin en kk ayrntlarna dikkat ettiler.
Monarilerde, kabinelerdeki kamuya ait acil durumlarda sivil eitlie
gre t vermekte hnerli birka insana; ve doal eitlii reterek
halk iinde adaleti salayacak zel hukuk ilminin pek ok byk
hukukusuna gereksinim vardr.
[BLM III] SONU: ROMA HUKUKUNUN TEMEL TARH
952. Akim tr hakknda burada ileri srlen iddialar, Roma hu
kuk tarihi iin bir temel oluturabilir. Mademki hkmetler, idarenin
yapsndan domu hkmetlerdir, o halde idarenin yapsna uyma
lar gerekir [246 vd]. O halde kanunlar, ynetimlerle uyum iinde
uygulanmaldr ve ynetimlerin biimine gre yorumlanmaldr.
[925] (Bu yorum, Romal tarihilerin evvelce dtkleri hataya d
422 Akln Tr

en hukuk bilginlerinden veya yorumculardan herhangi biri tara


fndan yaplm deildir). Kanunlar hakkndaki bu anlat, eitli za
manlarda Roma ynetimlerinde emredildi. Fakat bu ynetimlerin
iinden getii bu kanunlar, hkmet biimlerinin zorunlu kld
balantlara iaret etmekte baarsz oldular. Bylece de olgular, do
al olarak nedenlerin ak sonular olarak ortaya kt. Bir hukuku
ve devlet adam gibi bilgili olan Jean Bodin [1009], kuramlarn eski
Romallar tarafndan aristokratik ynetimin sonucu olan zgrlk
srecinde yaratldn tartr. Tarihiler ise yanl olarak halk y
netimin sonular olan zgrlk srecinde yaratldn sylemiler
dir [629 vd]. Btn bunlara gre, Roma Hukuk tarihinin aslsz ss
leyicilerinin tm u sorular sorabilirler: Tarihi bakmdan eski hu
kuk ilmi, On ki Levha Kanunlarn uygularken neden byle bir id
dete bavurdu? Neden orta hukuk ilmi, p ra eto f larn emirleriyle
hl bu kanuna hrmet ederken, akla dayal bir merhameti inceleme
ye balad? Neden yeni hukuk ilmi, bu kanun iin hilesiz yce doal
eitlik beyann benimsedi? O halde, baz trleri aklamak iin, on
lar, Romal licenapla ok zt duran bir eyi ileri srdler. nk
onlar, sert tutumlar, merasimler, vicdan endieler, szsel kurnazlk
lar ve son olarak, kanunlarn gizliliinin, kanunlar kendi ellerinde
tutmak isteyen soylular tabakasnn hileleri olduunu sylediler. Ke
za akl, sivil gcn byk bir ksmn oluturan kanunlar yapar.
953. Ancak bu uygulamalar, sahtekrlktan ok uzak olan det
lerdi. Bu detler, baka detleri deil de bu detleri uygulayan dev
letleri ortaya karmt. nk insanln en erken dnemi olan ar
vahi zamanlarda din, insanl evcilletirme iin yeteri derecede
gl tek vastayken [177 vd], inayet, insanlarn tanrsal devletler
altnda yaamasn [925] ve her yerde hkm sren kanunlarn in
sanlarn byk ounluundan gizli ve sakl olduunu syleyecek
kadar kutsal olmasn emretti [586], Doal olarak aile devletindeki
kanunlar bu trdendi ve kutsal trenlerin sessiz dilleriyle ifade edil
milerdi [999 vd] (Bu basit zihinlerin, faydalarn deiiminde, baka
snn etkili iradesine sahip bir adam ikna etmekte gerekli olduunu
savunduklar actus legimitkie yeniden canland [929], Halbuki im
di, zihinlerimizin keskinliiyle, birini bir kelimeyle veya sadece ia
retlerle bile ikna etmek yeterlidir. Sonra, aristokratik sivil devletlerin
insani hkmetleri [926] ve doal olarak, din detleri uygulamaya
devam etme anlay geldi, onlar, din kanunlar esrarl ve gizli olarak
Giambattista Vico 423

korumaya devam ettiler (bu gizlilik, aristokratik ynetimlerin ruhu ve


yaam olan gizlilikti) ve din, temelde aristokrasileri koruyan sivil
eitliin sertliiyle kanunlarn titiz usuln emniyet altna ald. [320,
949 vd]. Daha sonra, doal olarak, ak, licenap ve yksek ruhlu
(doal eitlii anlayan okluk tarafndan emredilen [951]) halk
ynetimler zaman geldiinde, halka ait diller ve harfler (harflerin
okluu esastr [946]) ayn admda gelimitir. Bu halk harfleriyle ve
dillerle kanunlar yaplm ve yazlmtr ve doal olarak, halktan giz
lenmi olan ey halka ak hle getirilmeye devam edilmitir. Bu,
Pomponiusun anlattna gre, Romal pleplerin, hakknda hibir
ey bilmedikleri [284] ve bundan dolay da kanunlarn tabletlerde
yazlmasn srar ettikleri ius latensm tarihidir. nk, halka ait harf
ler Romaya Greklerden gelmitir [763]. nsani sivil kurumlarn d
zeni son olarak, monarik devletler iin hazrd. Bu tr devletlerde
monarklar, kanunlar doal eitlie gre uygulamay ve sonu olarak,
ounluun anlayyla uyum iinde olmay isterler ve bu nedenle de,
yalnzca monarinin yapabilecei bir ey olarak gl ve zayf kanun
nnde eit klarlar [936, 951], Bu bakmdan, sivil eitlik veya devlet
akl, bilge birka insan tarafndan kamusal akl iinde anlald ve
sivil eitliin sonsuz zellii dolaysyla kabineler ierisinde sr olarak
sakland.
[KISIM X]

HKMLERN TR

[BLM I] [BRNC TR: TANRISAL HKMLER]


954. Hkmlerin tr vardr.
955. Birincisi tanrsal hkmlerdir. Tabiat devletinde (aile dev
leti) hukuk yoluyla hkm sren sivil otoriteler olmadndan aile
babalar kendilerine kar yaplan hakszlklar tanrlara ikyet ettiler
(bu, implorare deorum Fdem ifadesinin ilk ve en uygun mnsyd)
ve hakszlklarn nedenleri hakknda hkm vermek iin tanrlar,
yarglarnn doruluuna tanklk etmeye ardlar (bu, deos obtes-
ta riifadesinin ilk ve en uygun anlamyd). Bu sulamalar ve savun
malar ilk ve en uygun anlamyla dnyann ilk sylevleridir. Latincede
oratio kelimesi sulama ve savunma iin kullanlmaya devam etmi
tir. Bu kullanmn incelikli rnekleri Plautusta, Terencede ve On ki
Levha Kanunlarnda [1.6; 8.16] iki altn pasajda grlmektedir.
Furto orare ve pacto orare (Lipsiusun okuduu ekilde, adorare
deil) zikredildikleri srayla agere ve excipere (dava etmek ve bir
istisnada bulunmak) iin kullanlr. Bu sylevlerden dolay, oratores
terimi mahkemede dava aanlar anlamnda Latincede canl kalmtr.
Tanrlara yaplan orijinal yakarlar basit ve kaba insanlar tarafndan
Homerin, Olympusun zirvesinde yer verdii [712], dalarn tepe-
Giambattista Vico 425

lerinde oturduklar dnlen tanrlar tarafndan duyulduklar inan


cyla yapld. Tacitus [A. 13.57], u btl inan altnda Hermunduri
ve Chatti arasnda devam eden bir sava yle anlatr: Dalarn te
pelerinden baka hibir yerde lml dualar [bu iki halk arasndaki
rmaktan] daha yakn bir ekilde tanrlar tarafndan duyulmamt -
preces mortalium nusquam propius audiri-.
956. Bu zamanlarda gentiller, btn kurumlan tanrlar olarak ha
yal ettikleri iin bu lhi hkmler tarafndan koruma altna alman
haklar bizzat tanrlar olarak anlald. rnein, Lar ev halknn ml
kiyetiydi; dii Hospitales snma hakk; dii Penates babaya ait g;
deus Genius, evlilik hakk; deus Terminus, iftlik mlkiyeti; dii Ma-
nes defin hakk. Bu sonuncusuyla ilgili On ki Levha Kanunlarnda
izler kalmtr [Ciceroda L. 2.9.22]: Ius deorum manium.
957. Bu sylevlerden (veya yalvarmalardan) sonra onlar sulara
bela okuma hareketine devam ettiler. Bylece Grekler arasnda, ke
sinlikle Argos rneinde olduu gibi, lanet tapnaklar vard ve bizim
aforoz edilmi dediimiz eye benzer, lanetlenmi insanlar, anathe-
mata olarak adlandrld (bu ilk nuncupare vota idi, yani kutsanm
bir usulle trensel yeminler yapmak) ve onlar, lanetlileri Furilere
(onlar, gerekten diris devotydi) adadlar, sonra ldrdler (Iskit-
lerin deti yere bir bak saplamakt. Ona bir tanr gibi taparlard ve
sonra onunla adam ldrrlerdi). nfazn bu eidine Latinler, mac-
tare dediler. Bu, kurban adamalarda kullanlan kutsal bir terim ola
rak kald. Bu, spanyolcadaki matarm. da kkenidir ve talyancadaki
ammazzare ldrmek fiilinin kkdr. Grekler arasnda, ara zararl
beden, adak, fke anlamlarnda ve Latinler arasnda, hem sunak hem
de kurban anlamlarnda canl kald. Aforozun bir tr btn uluslar
arasnda bki kalmtr. Sezar [G. W. 6.13] Gallic treni hakknda,
ate ve suyun yasaklanmasnn Romallar arasnda korunmas hak
knda bize ayrntl bir makale brakmtr [610], Bu takdis mera
simlerinin ou, On ki Levha Kanunlarnda gemitir [8.9 vd].
rnein, pleplerin savunucusuna hrmetsizlik eden kii Jpitere
adanmt, Asi bir olan, babalarn tanrsna adanmt; bir ba
kasnn tahln atee veren, Cerese adanrd ve canl canl yaklrd
[1021], Bu, Plautusun Satrnn kurbanlar, Saturni hostiae dedii
eyler olmaldr [191]. Bu tanrsal cezalarn zulmnn, en zalim ca
dlarn zulmne benzedii grlebilir [ 190].
426 Hkmlerin Tr

958. zel ilerdeki bu hkmlerin uygulamasndan dolay insan


lar, pura etpia bella, saf ve dindar, denilen savalar srdrmeye de
vam ettiler ve onlar savalar pro aris et focis (sunak ve yurt) iin
srdrdler [562], Yani, hem halka ait hem de zel olan sivil ku
rumlar iin savatlar. nk onlar tanrsal ve insani kurumlarm
hepsine sayg duydular. O halde, kahramansal savalarn hepsi din
savalaryd ve haberciler, sava ilan ederek tanrlar dman ehrin
den darya ardlar ve dman Tanrya adadlar [550, 1050], Bu
yzden, dnyann ilk sunaklarnda Vestaya adanm ilk kurbanlarn
ilk misafirler olduu dinsizce iddet dneminden sonra, malup ol
mu krallar, galip Romallar tarafndan Kapitolde, Jove Feretriusa
sunuldular, daha sonra da katledildiler [549]. lk famuli rneklerin
den sonra teslim olmu insanlar, tanrlar olmayan insanlar olarak
kabul edildi. Bylece kleler, cansz eyler gibi, Roma dilinde ve hu
kuk ilminde mancipia olarak adlandrld. Yani, [kiiler olarak deil]
in loco rerum, eyler (eya) olarak muamele grdler.
[BLM II] DELLOLAR VE MSLLEMELER
959. Tanrsal hkmn bir tr de, tanrlarn ynetimleri altnda ba
lam olmas gereken ve uzun bir sre kahramansal ynetimler altn
da devam eden uluslarn barbarlk srecindeki dellolard. Kahra
mansal ynetimler hakknda Aristotelesin Politika adl eserindeki
altn bir pasajn aksiyomlarda aktarmtk. Aristoteles, orada bu y
netimlerin zel sular cezalandrmak ve zel zararlar karlamak
iin adli kanunlar olmadn syler [269]. Eskilerin esiz hikmetini
izledikleri sanlan ilk insanlarn felsefi kahramanl hakkmdaki bil
ginlerin kanlar dolaysyla ve imdiye kadar savunulmu olan yanl
fikirler nedeniyle bu dellolarn kanunlarn gerei olduuna inanl-
mamt [666],
960. Kesin olarak, Romallar arasnda yasak etme Unde wve De
vi bonorum raptorum eylemleri ve Quod metus caussa ge dnemde
ve yalnz praetor tarafndan getirilmitir [638]. En son barbarln
geri dnnde zel misillemeler Bartolus zamanna kadar srm
tr [1029, 1054], Bu eski Romallarn artlar ya da kiisel eylemleri
olmaldr, keza condicere, Festusa gre haber vermek veya ihbar
etmek (bildirmek) anlamndadr (Bylece, bir aile babas, ona ait bir
eyi kendisinden adil olmayan ekilde alan kiiye kar misillemeye
devam etmek iin alnan eyin denmesi iin resm talepte bulunmak
Giambattista Vico 427

zorundayd). Byle bir uyar, Ulrich Zasiusun kesin olarak fark et


tii gibi kiisel eylemlerin resmiletirilmesi olarak bize kalmtr.
961. Fakat dellolar, gerek hkmleri ierdi. nk, in reprae-
senti, kavgas edilen eyin nnde yapld iin ayrca, resm bir ih
bara gerek yoktu. Buradan, vindiciae geliti, yani toprak paras Au-
lus Gelliusun festucaria [638], nemsiz dedii sahte bir g gs
terisiyle yanl sahipten alnmtr [1032], (Fakat vindiciae ismi k-
kensel olarak kullanlan gerek gten gelmi olmaldr), vindiciae
hakeme verilmitir, hakemden nce hak talep eden kii gleba (toprak
paras) hakknda u szckleri syler: Aio hunc fundum meum esse
ex iure quiritium (Quirites kanunlarndan dolay bu iftliin benim
olduunu ilan ediyorum.) [562], Bylece, bu dellolar yazanlarn
delil yokluundan sz etmeleri yanltr. Onlar, daha ziyade hukuk
kanunlarn yokluundan bahsetmilerdir. nk Danimarka Kral
Frotho, aka, yasal hkmlerce bu kanunlarn yerlemesini yasak
layarak btn anlamazlklarn dellolarla yaplmasn emretmitir.
Davadan kanmak iin Lombardlarm, Sahanlarn, ngilizlerin, Bur-
gonyallarn, Normanlarn, DanimarkalIlarn, Germenlerin kanunla
rnn hepsi ayn ekilde dellolarla doludur. Bunun hakknda Cujas,
De feudis adl eserinde, E t hoc genere purgationis diu usi sunt chris-
tiani tam in civilibus quam in criminalibus caussis, re omni dello
commisa: Hristiyanlar, her eyi dellolarla kurarak hem sivil hem
de sua zg durumlarda uzun bir sre arnmann bu trn kul
landlar der. Dello bilimini reten ve mstakbel hasm gerei an
latmaya zorlayan German valyelerine Ritter veya at binicileri den
mesi buradan geldi. nk dellolar, eer tanklar kabul edilirse ve
sonu olarak hakemler mdahale etmek zorunda kalrsa ya sivil h
kmlere ya da su hkmlerine dnrd.
962. Bize kadar ulaan hibir kayt olmadndan ilk barbarln
delloyu uyguladna inanlmamt. Fakat Platonun en erken aile
babalar olarak tanmlad Homerik cycloplarm, hatal olanlara nasl
tahamml ettikleri hakkndaki insani durumu gstermesi bakmn
dan hibir ey sylenmediinden bu ak deildir. Kesin olarak Aris
toteles [269], ilk ynetimler olan aileler devletinde, daha ncesi hak
knda konumazsak, hatalar dzeltmek iin kanunlarn olmadn
ve zel vatandalar tarafndan ilenen crmlerin cezalandrlmad
n syler (eski Roma cumhuriyetlerinin durumunda biraz yukarda
gsterdiimiz gibi [960]) ve bu yzden bunun barbar insanlarn de
428 Hkmlerin Tr

ti olduunu bize anlatr. nk insanlar, kanunlarla henz ehlileti


rilmeden nce balangta barbardlar.
963. Bunun yan sra, insanlarn sulu bireyler arasndaki mca
delelerle (hatt onlar, halkn savunan veya onlarn sularnn cn
alan krallar bile olsalar, kendi halklarnn nnde savamlardr) sa
valarna (Antik Latinlerce duella olarak adlandrld) balam olma
lar gerektiini gsteren biri Grek, dieri de Roma tarihinden olmak
zere bu dellolarn iki byk izi vardr. Ayn ekilde, bu tarzda, ke
sinlikle Truva Sava, Menelaus ve Paris (birincisi hatal bir kocayd,
dieri de onun kars Heleni batan karan kiiydi) arasndaki m
cadeleyle balad. Dello kesin bir sonuca balanmadnda, Grekler
ve Truvallar birbirleriyle savamay srdrdler. Biz, ayn detin,
Horatii ve Curiatii arasndaki mcadeleyle etkili bir ekilde kuru
lan Romallar ve Albanlar arasndaki savata Latin uluslar arasnda
olduundan sz ettik [641]. Bu silahn gcne dayal hkmlerde
barbar insanlar arasnda olayn nedeninin ve haklnn anlalmas,
delloyu kazanann hakl olduu eklindeki bir talihle lld. Bu,
lah inayetin bir dyd. u ama iin: Savalar, daha sonraki
savalara yol amasn ve bylece bu insanlar, tanrlarn sevdii ve
sevmedii insanlarn adaleti ve adaletsizlii fikrine sahip olabilsinler.
Gentiller, kralln kaybettiinde Tanrnm kendisine kar olduunu
dndkleri iin aziz Jobu bile kmsediler. Ayn ilkeye dayana
rak geri dnm barbar zamanlardaki barbar det, olayn nedeni
belli olmamasna ramen, kaybedenin elini kesmekteydi.
964. nsanlarn zel ilerde gzledikleri detin bu trnden do
lay, ahlki teologlarn, savalarn d adaleti dedikleri ey ortaya k
mtr. Bunun zerine uluslar, kendi dominyonlarnn belirliliini b
rakmlardr [350]. Ayn ekilde, aileler devletinde babalarn, babaya
ait monarik otoritesini kurmu olan ve kahramansal ehirlerde aris
tokratik saltanat hazrlam ve korumu olan ve pleplerle paylal
dnda zgr halk ynetimleri ortaya karm olan kehanetler,
son olarak silahlarn talihiyle ansl zaferlerle dolu fetihleri meru
kld. Btn bunlarn doutan gelen inayet kavramndan baka bir
kayna yoktu. Dolaysyla btn uluslar inayet kavramna sahipti.
Onlar iyilerin kederli olduunu ve errin bydn grdklerinde
bu inayete boyun emeliydiler.
Giambattista Vico 429

[BLM III] [KNC TR: SIRADAN HKMLER]


965. kinci tr hkmler, kkenlerini lah hkmlerden aldklar
iin btnyle sradan hkmlerdir. Bu hkmler, kendinden nceki
tanrsal hkmlerden aldklar ar bir szel titizlie sahiptirler
[953], religio verborum ad, tanrsal kurumlar evrensel olarak kutsal
usulle kavranm olduunda, onun en kk bir harfi bile deiti
rilemez: Bu durum yle formle edilmitir: Qui cadit virgula, caussa
cadit (Bir virgl atlayan davasndan olur). Bu, doal olarak eski
Romal hukuk sistemi tarafndan gzlenen kahramansal penslerin
doal hukukudur ve o praetoun deitirilemez bir sz demek olan
fariir. Bundan dolay, praetonm adaleti uygulad gnler dies fasti
olarak adlandrld. Bu adalet, yalnzca kahramanlarn, kahramansal
aristokrasiler altnda paylatklar adalettir ve bu adalet, kahraman
larn bizzat tanrlarn adn aldklar zamanlardaki fas deorum olmal
dr [449], Daha sonra Fatum ad, Tanrnn sz olarak tabiatn ku
ramlarn ortaya koyan nne geilemez nedenlerin dzenine veril
miti. talyanca ordinre fiili, emirler verme anlamnda, bilhassa y
rrlkte olan kanunlar iin kullanlm olarak anlalabilir [M 3-4],
966. Byle bir dzen (bir eylem iin resm usul gsteren h
kmlerle balantl olan) gaddarca ve utan verici cezay nl sank
Horatiusa kar zorla kabul ettirdiinden, duumviAer, onu bizzat
sulamadklar halde, o sulu bulundu ve Livynin bize syledii gibi
[1.26.12] magis admiratione virtutis quam iure caussae onun dava
snn adaleti bakmndan deil de yiitliine duyulan hayranlktan
dolay, bavurduu insanlar onu temize kardlar [500], Plautusun
betimledii gibi, glnn zelliinden kaynaklanan hkmlerin bu
dzeni, gcyle hakk tamamen len Achilles zamannda gerekliydi.
[Plautusun Altn Kabinda 260] (allm zarafetiyle): Pactum non
pactum, non pactum pactum, Bir anlama, anlamazlk deildir ve
hibir anlamazlk anlama deildir. Burada verilen szler, onlarn
kibirli isteklerine uymakta yeterli deildir veya onlar kendi vaatlerini
korumak iin istekli deildir. Bylece, onlarn tartmalara, kavgalara
ve ldrmelere karmamalar iin doal olarak, adalet fikrini benim
semeleri ve daha da fazlas resm szel bir usulle haklarn ileri sre-
bilmeleri inayetin bir dyd. Roma hukuk ilminin n ve bizim
kendi eski [yani, Orta a] uzmanlarmzn n, yanamalarn em
niyete almada yatar [939]. Kahramansal uluslarn bu doal hukuku,
430 Hkmlerin Tr

birka komedya taslayla Plautusu hazrlad [rnein, Persler ve


Kk Kartacah]. Bu eserlerde, muhabbet tellallar, kendilerine kar
hileler dzdkleri gen erkekleri, kle kzlara k ettirerek haksz
biimde onlar dolandrrlar. Yasal usulle, masum kzlar da sularlar
ve yalnzca onlar dolandrclk iin harekete geirmekle kalmazlar;
onlardan biri kle creti olarak aldatlm gence parasn geri verir,
bir bakas dorudan doruya bir delille ispat edilmemi hrszlktan
yakalad baka bir gence cezann yarsyla rza gstermesini rica
eder. Bir bakas, klelii bozulmu olduu iin mahkm edilmek
korkusuyla ehre kaar. Bu Plautusun kendi zamanlarnn hkm
lerinde egemen olan doal eitliktir.
967. Bu sert kanun, doal olarak, yalnzca insanlar arasnda gz
lenmekle kalmad. nsanlar kendi tabiatlarn tanrlara da ykleyerek
ettikleri yeminlerde tanrlarn da onlar gzlediklerine inanyorlard.
Bununla ilgili olarak Homer, Junonun, yalnzca ahit olmakla kal
mayp yeminlerle ilgili konularda hkm veren Jovea, Neptn
Truvallara kar bir frtna karmas iin kkrtmad eklinde ye
min ettiini anlatr. nk Tanr Somnus, onun aracs olarak hare
ket etmiti ve Jove Junonun yeminiyle tatmin oldu. Bunun gibi
Sosiann klna giren Merkr, gerek Sosiaya yemin eder. Eer,
seni aldatrsam Merkr, Sosiaya kar olsun ve Plautusun, Amp-
hitryon [392]daki amacnn tiyatrodaki insanlara tanrlardan yalan
devirerek yalan yere yemin etmeyi retmek olduuna salam bir
ekilde inanyoruz. Scipio Africanus ve Laedius (Romal Sokratesler
olarak anlan) rneinde en az gvenilir oland. Roma Cumhuriye-
tinin bu iki bilge prensinin ibirliiyle Terencenin kendi komedya
larn oluturduu sylenir. Ancak, Lady o f Androd ta [728 vd] Da-
vus, Mysisin elleriyle Simonun kapsnn nne bebei koyan olarak
temsil edilir. Muhtemelen efendisi ona bebek hakknda bir soru sor
sa, o vicdan rahatlyla bebei oraya koyduunu inkr edebilir.
968. Fakat ok ciddi bir delil, Euripidesin msrasn duyan zeki
ve akll adamlarn ehrinin Atinada olmasdr [Hippolytus 612],
Cicero [De ofPciis 3.29.108] Latincede onu yle verdi. Iuravilin-
gua, mentem iniuratam habui -ben dilimle yemin ettim fakat yemini
aklmda tutamadm - Tiyatrodaki seyirciler nefretle homurdandlar.
nk doal olarak onlar, uti lingua nuncupassit, ita ius esto, - dil
nasl ifade etmise, ylece balanmtr.- On ki Levha Kanularmn
[6.1a] emrine balydlar [570, 1031], dolaysyla, mutsuz Ageme-
Giambattista Vico 431

mnonu, masum ve dindar kz Iphigeniay adak adamak ve ldr


mek iin aceleci ve dncesizce yaplan yeminden ne kurtarabilirdi?
Bylece biz, Lucretiusun, dinsizce, inayeti inkr etmesine neden
olan Agemmemnonun bu hareketinden dolay niye feryat ettiini an
layabiliriz: Tantum religio potuit suadere malorum! - Dinin kkrt
t ktlkler o kadar bykt ki! [191].
969. Nihayet, buradaki tartmann sonuncu ispat olarak, Roma
tarihi ve hukuk ilminden iki kesin olguyu sonu olarak karabiliriz.
Biri, ge [cumhuriyet] zamanlarda Gallus Aquiliusun de dolo eylemi
getirmesi ve dieri, Augustusun aldatlm ve ifal edilmi kiileri
kurtarmak iin ahsi karar almayla ilgili hkmler vermesi.
970. Barta bu det kullanldktan sonra uluslar, teslim olma d
nemlerine gre ya sefilce bir bask altnda ac ekerek ya da fethe
dilmekten kaynaklanan fkeyi alaya alan iyi bir talihle savata yen
milerdir.
971. Sefilce bask, hayatlarn, ehirlerini ve mallarn Romallara
brakmalar koulu altnda, Roma Barn kabul etmi olan Kartaca-
llarn talihiydi. nk onlar ehri binalarndan tandlar. Yani Latin
ce urbs kelimesi, ehir demekti fakat Romallar civitas kelimesini kul
lanmlard, onun anlam bar yapld dnemlerde Kartacallarm
kydaki ehirden kmalar ve i kma ekilmelerinin emredilme-
siydi. Onlar, emre uymay reddettiler, savunma iin silahlarn yeni
den kuandlar. Sonra Romallar onlara sava ilan etti ve isyanclar
savan kahramansal kanunuyla Kartacay aldlar ve oray barbarca
atee verdiler. Kartacallar, Romallarn kendilerine bahettikleri bar
dnemlerini reddettiler. Romallar, onlarn kendileriyle anlama yap
masn anlamamlard. nk Romallar, ksmen Afrikal keskin ze
kyla ve ksmen de uluslarn intikalini hzlandran deniz ticaretiyle
hemhl olduklarndan Kartacallardan nce zeki davranmlard. Fa
kat daha sonra Corinthe kar birlemek konusunda tamamen anla
an Scipio Africanus tarafndan sonlandrlan Numantiaya kar adil
olmayan savalara girmeye balam olduu iin Romallara sayg du
yan birka hari savan adil olmadn dnmediler.
972. Yine de tarttmz bu konuda geri dnm barbar zaman
larla ilgili olarak daha iyi bir delil verilebilir, imparator III. Conrad,
imparatorluk iin rekabet etmesi nedeniyle direnen Wenisbergin tes
lim olmasn zorla kabul ettirdiinde, yalnzca kadnlarn, arkalarnda
tadklar her ne olursa olsun, ykleriyle beraber ehirden karma
432 Hkmlerin Tr

larna izin verdi. Bunun zerine Weinsbergin dindar kadnlar, o


cuklarn, kocalarn ve babalarn arkalarnda tayarak ehirden k
tlar. O srada anl imparator, kstaha ve dehetli hkimiyetiyle
ehri ele geirmesi veya elinde tutmas engellendiinde ok uursuz
olabilen kzgnl biraz azalm olarak zafer annda ehir kapsnn
nnde ayakta duruyordu. Emri altndaki ordu, kllarn kuanm
ve mzrakl olarak rahatta beklerken ve Wenisbergin adamlarn kat
letmeye hazrken, kltan geirmeye niyetlendikleri kiilerin, kadn
larn ykleri sayarak gz nnden emniyetle gemelerine izin verdi.
Bu duruma gre, Grotius, Selden ve Pufendorf un gelimi insan ak
lna dayal doal hukuk dncesi, btn uluslarn btn zamanla
rnda geerli olmaktan ok uzakt [329],
973. Burada sylediklerimizin ve daha sonra syleyeceklerimizin
hepsini kanunlardaki ve anlamalardaki doru ve ak olan tanmlara
istinaden sylyoruz [321, 324]. Ayrca, [olguyu gstermek gerekir
se] uygun bir ekilde fas gentium szcklerinde grlen sert kanun,
barbar zamanlarda doald, tpk, nedenleri ortak faydaya dayandr
may lt alan insani zamanlarda fas naturae denilen merhametli
kanunun doal olmas gibi. Bu kanun, insann gerek ve uygun ta
biat olan akla dayal insanln deimez kanunudur [326 vd],
[BLM IV] [NC TR: NSAN HKMLER]
974. nc tr hkmlerin hepsi de olaanstdr. Bu hkmler
de egemen olan, olgularn gerekliidir. Vicdann zorlamalarna g
re, kanunlar merhametli bir ekilde, nedenlerin eitliine dayanarak
talep edilen her durumda gerektii zaman yardm ederler. Btn
bunlar, (zeknn ocuu olan) doal lmllkla doldurulur ve bu yz
den halk ynetimlerin ak oluuna uygun olan iyi inanla (insanl
n kz olan) garanti edilir. Dahas monarilerin cmertliinde mo-
narklar, bu hkmlerde kendi gururlarn kanunlarn stnde tutar
lar ve yalnzca Tanrya ve kendi vicdanlarna boyun eerler. Bar
sresince uygulanan bu hkmlerden Grotius, Selden ve Pufen
dorf a borlu olduumuz sava kanunlarnn sistemi kmtr ve
onlardaki birok hatay ve kusuru gzlemlemi olan Peder Nicola
Concina, felsefeyle ok daha uyum iinde olan ve insan toplumuna
daha faydal olan baka bir sistem kurmutu. O, bu sistemini tal
yann lehine, asl krs olan metafizie ek olarak hl Paduann n
l niversitesinde retir.
[KISIM XI]

ZAMANLARIN MEZHEB

[BLM I] DN, TTZ VE SVL ZAMANLARIN


MEZHEPLER
975. Yukarda saylan kurumlarn hepsi zamanlarn mezhebinin
iinden geerek uygulanmtr.
976. lki, tanrsal idareler altnda gzlenen din zamanlarn mez
hepleridir [919, 925].
977. kincisi, Achillesinki gibi titiz olan mezhep eklidir. Barbar
ln geri dn zamanlarnda bu, dellocularm mezhebiydi [920,
667],
978. ncs, Ulpiann ius naturale gentium humanarum
cmlesinde ak bir ekilde insani dedii genslerin doal hukukunun
zaman olan sivil veya lml zamanlarn mezhebiydi [569, 990]. m
paratorlarn himayesindeki Latin yazarlar, tebaann grevine offci-
um ivile dediler ve kanunlarn yorumunda, doal eitlie kar olan
her suu, incivile olarak adlandrdlar. Bu, halk zgrl zamanyla
balayan Roma hukuk ilmindeki zamanlarn son mezhebidir. Bu
nedenle, praetoA&v, kanunlar Romal tabiat, detleri ve deimeye
dayanm olan idareleriyle badatrmak iin, her eyden nce, Ro-
mann kahramansal zamanlarnda gayet doal olan On ki Levha
I

434 Zamanlarn M ezhebi

Kanunlarnn sertliini, kzgn yapsn ve soukluunu btnyle


yumuatmlard. mparatorlar ise praetoA&rm On iki Levha Kanun-
larna rttkleri btn rtleri kaldrmak ve uluslara, nezakete uy
gun olan aklkla ve cmertlikle doal eitlii vermek zorunda kal
dlar [952].
979. Hukuk bilginleri bizim de gzlemlediimiz zere, kendi za
manlarnn mezhebini gz nnde bulundurarak onun doru dedii
eye gre kendi grlerini doruladlar. nk bunlar [zamann
mezhebi], Romallarn dnyann dier uluslaryla uyum iinde ol
duu Roma hukuk ilmine uygun mezheplerdi. Mezhepler, onlara la
h inayet tarafndan retildi. Romal hukuk bilginleri lah inayeti,
genslerin doal hukukunun temel ilkesi olarak almlardr. Filozofla
rn mezhepleri ise Roma hukukunun biraz bilgili yorumcular tara
fndan Roma hukukuna mecburen sokulmutur [335], mparatorlar,
Barnabe Brissonun De formulis et solemnibus populi Roman verbi-
sinde toplad pasajlarda olduu gibi, kendi kanunlar iin bir neden
bulmak istediklerinde veya baka emirler onlar tarafndan karl
dnda, kendi zamanlarnn mezheplerini klavuz edindiklerini syle
milerdir. nk, Tacitusun kendi zamannn km mezheplerine
uygulad seculumage terimine bakacak olursak an detleri
prenslerin okuludur [247], Tacitus, orada der ki, C orrumpere et
corrumpi seculum vocatur - onlar, kandrmak ve kandrlmak iin
an ruhunu uyarlar- veya imdiki syleyile modaya uyarlar [viii].
[KISIM XII]

K a h r a m a n s a l A r s t o k r a s l e r n
ZELLK LER N D EN IKARILAN D E R D E L L L E R

[GR]
980. nsani sivil kurumlarm bylesine deimez, srekli ve dzenli
bir ekilde birbirini izlemesi, uluslarn ak ynn gzlemlediimiz
gibi ok ve eitli nedenlerin ve etkilerin gl zinciriyle birlikte, bu
ilkelerin gerekliini kabul etmek bakmndan zihinlerimizi zorlar.
Ancak, pheye hi yer brakmamak iin sivil fenomenin de akla
masn yapacaz. Bu da ancak yukarda yaplan kahramansal yne
timlerin kefiyle mmkndr [582 vd].
[BLM I] SINIRLARI KORUMA
981. Aristokratik ynetimlerin en byk iki ebedi zellii snrlar ve
kurumlan korumasdr [586, 629].
982. Snrlar koruma, tanrsal idareler altndaki kanl dinlerle
grlmeye balamtr [925]. nk vahi durumdaki eylerin utan
verici karklna dur diyebilmek iin tarlalara snrlar koymak ge
rekliydi [549 vd]. Bu snrlarda, ilk ailelerin, penslerin veya ilk evle
rin, daha sonra halklarn ve son olarak da uluslarn snrlar belirlen
meliydi. Bylece, Polyphemusun Ulyssese syledii gibi devler, ayr
436 KahramansalAristokrasilerden karlan Deliller

olarak ve her biri kendi maarasnda eleriyle ve ocuklaryla birlikte


yaadlar, bakasnn iine karmadlar [516]. Bylece, Polyphe-
musun Ulyssesi ve yanndakileri katletmeye kalkmas gibi, kendi
snrlarna girenleri, son zamanlardaki vahi kkenlerinin alkanlk
larn hl koruduklarndan hunharca katlettiler (Platon, aileler du
rumunda babalar, bu devlerden ayrt eder [296]). ehirlerin uzunca
bir sre birbirlerini dman olarak grmesi de bu detten dolayyd
[637 vd]. Tarlalarn ok dzgn blnmesi, hukuk bilgini Hermoge-
nianus tarafndan betimlenmiti ve onun Roma hukuku hakkmdaki
btn yorumlar iyi inanca dayalyd [550]! Asl meselenin balad
insani kurumlarn bu ilk ve en eski ilkesinden dolay De rerum
divisione et acquirendo earum dominio (eyann trlerini ve onlarn
mlkiyetini elde etme)yu reten doktrinle balamak akla uygun
olurdu. Doal olarak snrlarn korunmas, siyaset yazarlarnn iaret
ettii gibi fetihle kurulmam olan aristokratik ynetimlerde uygu
lanr. Ancak daha sonra, eylerin utan verici karkl bittikten
sonra ve insanlarn snrlar iyice sabitlendikten sonra imparatorluk
larn yaylmasna doru giden halk ynetimler geldi ve sonunda da
bu ynde etkili olan monariler ortaya kt.
983. Bu ve baka hibir ey, On ki Levha Kanunlarnn basit
mlkiyeti tanmamasnn nedeni olamaz ve kahramansal zamanlar
daki ele geirme doal yolla yaplan el deitirmeleri resmletirmeye
hizmet etmitir. En iyi yorumcular onu, dominii adiectio, yani evvel
ce var olan doal mlkiyete ek olarak sivil mlkiyet olarak yorumla
dlar. Ancak, daha sonraki halk zgrl zamannda, praetoAar ya
saklarla, plak sahipliin yardmna kotular ve elde etme, dominii
adeptio, yani ilk rnekteki sivil mlkiyeti elde etme yolu olmaya ba
lad. Praetorbu mlkiyetin tannmasn hukuk st sayd iin ml
kiyet davalar askda tutulurken [638], bugn en kesin hkmler mal
sahiplii hakknda olanlardr.
984. Bylece, orada Romadaki halk zgrl srecinde, boni-
tary (1) quiritiary (2) optimal (3) ve sivil mlkiyet arasnda ayrm
yok olmaya balam, hatt monari altnda tamamen grnmez ol
mutur. Kken olarak, bu terimler u andaki anlamlarndan ok
farkl anlamlar tar. lki, srekli fiziksel bir sahip olma demek olan
doal mlkiyettir. kincisi, hakl karlabilen mlkiyet demektir. Bu
tr mlkiyet, On ki Levha Kanunlarnda soylular tarafndan plep-
lere geniletildikten sonra plepler arasnda da geerliydi. Fakat bir
Giambattista Vico 437

plep, bu tr mlkiyeti ancak yalnzca soylunun kendisine verdii bir


unvan olan [109, 638, 1073] auctor olarak adlandrldnda elde
edebilirdi. ncs, ister kamusal, ister zel olsun herhangi birin
den bamsz olan mlkiyet demekti. Bu, halk zgrlnn temeli
olan censusun kurulmasndan nce patriciler arasnda var olan ml
kiyetti [619 vd]. Drdncs ve sonuncusu, ehirlere ait olan mlki
yetti ki, ona bugn gayrimenkul denilir [266], Optimal ve quiritary
mlkiyet arasndaki fark, zgrlk zamanlarnda hlen karanlk kal
mtr. yle ki, en son sreteki hukuk bilginleri onu hi hesaba kat
madlar. Fakat monari altnda bonitary mlkiyet denen ey (doal
deiimin douu) ve quiritary mlkiyet (sivil nakilin ya da mancipa-
tiom n doumu) Justinian tarafndan, anayasadaki De nudo iure qui-
ritium tollendo [C. 7.25] iinde tamamen kartrlmt; ve De usu-
capione transformanda [C. 7.31] ve res mancipi ve res nec mancipi
arasndaki nl ayrm tamamen silinmiti. Ortada, rei vindicatio ey
lemine boyun een mlkiyet anlamnda sivil mlkiyet ve herhangi
zel bir engele (ipotek gibi) maruz kalmayan mlkiyet anlamndaki
optimal mlkiyet kalmtr.
[BLM II] KURUMLAR! KORUMA
985. Kurumlan koruma kskanlktan dolay (evlenme trenlerinin
tanras Junonun kskanl [511, 513]) irkin olan kadnlarn
karklna kar ailelerin belirlenmesi maksadyla tanrsal zaman
larda balar. Bu ihtiyat, aristokratik ynetimlerin doal bir zelliidir
ve aile ilikilerini korumay ve devamn ister. Sonu olarak da soy
lularn dzeni iinde varl ve gc korumay arzular. Bundan do
lay, vasiyetnameyle ilgili kanunlarn uluslar arasnda grlmesi ge
cikmitir [992] (Tacitus [G. 20] eski Germenler arasnda hibir
vasiyetname olmadn syler). Kral Agisin, bu kanunlar Spartaya
sokmaya alt iin Lakedaemonlu soylularn zgrlnn koru
yucular olan ephoA&nn emirleriyle boulmasnn nedeni de budur
[668], Buradan, On ki Levha Kanunlarnm ssleyicilerinin, on bi
rinci tabloya [11.1] Auspicia incomnunicata plebi sunto - keha
netler, pleplere verilemez- maddesini ne kadar iyi bir anlayla yer
letirdiklerini anlyoruz. nk kken olarak, btnyle soylularn
dzeni iinde korunmu olan hem kamusal hem de zel olan btn
sivil kurumlar bu szle baldr. zel kurumlar unlardr: Resm ev
lenme trenleri, babaya ait g, dorudan miraslar, baba tarafn
43 8 Kahramansa] Aristokrasilerden karlan Deliller

dan akrabalar, ailesel akrabalklar (gentiller), haleflik, vasiyetnameler


ve vasilik [110, 598], Bylece, btn bu kurumlar, ilk tablolarda
pleplere geniletildikten sonra ve halk ynetimlere zg kanun ve
zellikle vasiyetnameyle ilgili kanun kurulduktan sonra [513] bile
aristokratik biimi tam olarak yerletirmek iin on birinci tablodaki
bu tek maddeyle devam ettiler. Ancak, kurumlarn karklyla ilgili
olarak u da sylediler: Tablodaki baz ksmlar tahmin yrtlerek
yaplmsa da dorudur: Son iki tabloda, Romallarn baz eski det
leri kanuna girmitir. Bu ifadeler, eski Roma devletinin aristokratik
tabiatn dorular.
986. O halde, konuya geri dnersek, insan rk her yerde evliliin
resmiyetiyle kurulduunda, halk ynetimler ve ok daha sonra da
monariler grnmtr. Bunlarda, halklarn, plepleriyle (ayr grup
lar aras) evliliin ve vasiyetnameyle ilgili devamlln bir sonucu ola
rak, soyluluun kurumlan ortadan kalkt ve bylece, yava yava var
lk, soylu evlerden baka ellere gemeye balad. nk Romal
plepler, 309. Roma ylma kadar yalnzca doal evlilikler yapabiliyor
lard ve sonunda patricilerden connubium ban ya da resm evli
likleri imzalama hakkn elde ettiler. Ayrca, Roma tarihinin bize sun
duu gibi deersiz klelere benzeyen bu sefil durumlarnda da soy
lularla evlenmek iin bir hak iddiasnda bulunamazlard [598], Bu,
eserin ilk basmnda sylediimiz temel nedenlerden biridir [Op.
3.185], Biz, bu ilkeleri Roma hukuk ilmine tahsis etmezsek, imdiye
kadar anlatlan Roma tarihi, Greklerin fabl dolu tarihlerinden ok
daha inanlmaz olur. nk biz, kincinin anlamnn ne olduunu
yazamadk fakat birincinin, bizim kendi tabiatmzdaki insani arzu
larn emriyle elitiini bulduk. nk bu birinci ilke bize gsterir ki,
en temel artlarn insanlar, ilkin connubium abas iinde soylulu
un; daha sonra konsllk abas iinde erefin; son olarak da ra
hiplik iddia ederek zenginliin; peinde olmulardr. Halbuki hi de
imeyen mterek sivil tabiatlar dolaysyla insanlar, ilkin zengin
lii; sonra erefi; en son olarak da soyluluu ararlar.
987. Bylece, zorunlu olarak unu sylemeliyiz ki, plepler soylu
lardan On ki Levha Kanunlaryla (dnyann ikinci tarmsal kanun
lar [109]) tarlalarn kesin mlkiyetini kazandklar zaman [638], ya
banclar gibiydiler (byle bir mlkiyet yabanclara verilebilmekteydi)
ve tecrbe ederek rendiler ki, tarlalarn, vasiyetnamesiz akrabala
rna brakamayacaklard. nk onlar, resm evlilikler yapamadklar
Giambattista Vico 439

iin dorudan miraslar, (baba tarafndan) akrabalar veya aileden


akrabalar (gentilleri) yoktu. ok az vasiyetname yoluyla onlar satp
kurtulabildi. Onlar, vatandalar deildi [110]. Neden byle oldu
unu merak etmek iin hibir neden yoktu. ok az zekiydiler veya
hi zeki olmayan insanlard. Furian, Vocanian ve Falcidian kanunla
rnn hepsinin plebistik olduu aktr. nk Falcidian Kanunu, bu
n de ierdiinden arzu edilen ama sonunda baarlmtr, yani,
mlkler veraset yoluyla kaybolmamtr. nk plepler, yl iinde
ldkleri takdirde [On ki Levha Kanunlarn izleyerek], onlara tah
sis edilen tarlalarn yukarda sylenen yetersizlikler nedeniyle soylu
lara geri verildiini grdklerinden, connubum hakkn, dolaysyla
da vatandalk hakkn istediler. Fakat gramerciler, ehirlerin imdiki
idare biimiyle Romann Romulus tarafndan kurulmu olduuna
iaret eden btn politik yazarlar tarafndan kartrld iin, kah
ramansal ehirlerin pleplerinin birka yzyl boyunca yabanclar ola
rak kabul edildiini ve bu yzden de kendi aralarnda yalnzca doal
evlilikleri imzaladklarn bilemediler. Buradan, onlar, ya olgusal uy
gunsuzluu ya da tarihsel plebei tentarunt connubia patrum cmle
ciini cum patribus gibi okuyan zavall Latinlii gremediler (evlilik
kanunlarnn eklinden sonra rnein, patruus non habet cum fratris
flia connubum). [Livy. 4.1.1; 4.4.5; J. 1. 10.3], Keza, buna dikkat
etselerdi kesinlikle pleplerin soylularla snflar aras evlilik hakk iddia
etmediklerini fakat soylulara ait olan resm evlilikleri imzalama hak
kn elde etmeyi istediklerini anlarlard [598],
988. On ki Levha Kanunlar [5.4-5] tarafndan belirlenmi olan
yasal devamlla dikkat edersek -ki, bir ailenin lm olan babasn,
herkesten nce onun dorudan miraslar izlemelidir, onlarn yok
luunda, akrabalar ve onlarn yokluunda ise gentilleri (ailedeki di
er kiiler) izlemelidir -O n ki Levha Kanunlarnn, evvelce Romal
larn bir Salic Kanunu olduu grlecektir. Bu kanun, en erken za
manlarnda Almanyada grlmt (buradan yola karak geri dn
m barbarlk zamanndaki dier ilk uluslarn da ayn olduunu farz
ediyoruz) ve son olarak, Fransada ve Savoyda hl yaamaktadr.
Baldus, bizim tezimizle ok uyuur ekilde bu veraset kanununu
arar, ius gentium gallorum [1077]. Ayn sembolle, akraba ve gentil
versetleri hakkndaki Roma Kanununa heroicarum ifadesinin ilve
siyle, haldi olarak ius gentium romanarum denilir ve uygun ekilde
ona romanum eklenir. Bu, evvelce, bizim yukarda gsterdiimiz gibi
440 KahramansalAristokrasilerden karlan Deliller

btn kahramansal penslerde mterek doal kanun olan ius quiri-


tum romanorum idi [595].
989. Burada Salic Kanunu hakknda syleyeceimiz ey, bu ka
nunun kraliyet verasetinden kadnlar hari tutmaktan pek uzak ol
duudur. Grlecei zere bu durum, bir kadn olan Tanaquilin
Roma Kralln idare ettii ifadesiyle ters dmez. Keza, bu (kadn
ifadesi) kahramansal bir ifadedir ve ilk tarmsal kanunlar pleplere
getiren ve onlarn desteiyle Roma kralln istila eden kurnaz Ser-
vius Tulliusun kendisini ynetmesine izin veren zayf ruhlu kral
betimlemek iin kullanlan kahramansal bir ifadedir [107]. Tpk Ta-
naquile dendii gibi, barbar zamanlardaki kahramansal konumann
ayn tarzdaki geri dnnde, Papa Johna [VIII] da kadn denil
mitir (Leo Allaci bununla ilgili bir fabl anlatan bir kitap yazd) n
k, Baronio ve ondan sonra da Sponde tarafndan iaret edildii gibi,
byk zayfl nedeniyle o, Constantinople Patriark Photiusa bo
yun emiti.
990. Bu gl zdkten sonra imdi, ayn ekilde ius quiri-
tium romanorum cmleciinin ilkin, ius naturale gentium heroica-
rum romanarum anlamnda kullanldn ifade edebiliriz [988], Ayn
ekilde Ulpian, hr ynetimlerdeki, daha ok da monarilerdeki ge
nel geer kanunu tanmlad zaman, ius naturale gentium humana-
rum szcklerini iyice tetkik ederek syler [569]. Btn bunlardan
dolay, Instituted teki balk []. 1.2, De iure naturali, gentium, et
ivili, Tabiatn Kanunu, Generin Kanunu ve Sivil Kanun Hakkn
da] okunmaldr. Grld gibi, De iure naturali gentium ivili
yalnzca, Hermann Vulteiusun naturali ve gentium (Ulpian, ikinci
virgln yerine humanarumu koyuyor) arasndaki virgln ortadan
kaldrmakla kalmaz fakat iviliden nce et ekini de vurgular. nk
Romallar, Satrn ann balang zamanndan bu yana ilkin det
ler yoluyla sonra da yasama yoluyla onu muhafaza ettikleri iin kendi
kanunlaryla bir ilgi kurmak zorundaydlar. rnein Varro, lah ve
insani kurumlarn ilk alarn anlatan byk eserinde [Antiquita-
tos], rerum divinarum et humanarum- lah ve insani kurumlarn hi
yabanc bir eyle karmam, saf yerel kkenleri bakmndan Roma
kurumlarnda iz braktn syler [364],
9 9 1 .0 halde, kahramansal Roma verasetine dnersek, eski Roma
zamanlarnda kzlarn, kadnlarn verasetten dlanmadklarndan
phe etmemizin gl nedenleri var. nk kahraman babalarn,
Giambattista Vico 441

efkat kvlcmna sahip olduklarna inanmak iin hibir nedenimiz


yok. On iki Levha Kanunlar [J. 3.1.9; 3.5.5] babasndan sonra gelen
zgr olan hari yedinci derece kadar uzak bir (baba tarafndan)
kan akrabal aramtr. Aile babalarnn, ocuklar zerinde yaam
ve lm haklar vard ve bu nedenle oullarnn kazandklar zerin
de de zorbaca bir egemenlie sahiplerdi. Onlar, aileye lyk kadnlar
kendi evlerine getirmek iin oullarnn adna anlamalar imzaladlar
(Bu spondere fiiliyle kantlanmtr ki, uygun bir biimde bir bakas
iin sz vermek demektir. Bundan dolay nianlanmaya, sponsalia
denir). Onlar, dier soylardan domu oullar seerek, km aile
leri glendirmenin bir arac olarak evlat edinmeleri de evlilikler gibi
ayn aklkla kabul ettiler. Dayak veya cezadan azat edilmeyi de ka
bul ettiler. Onlarda yasama fikri yoktu. nk evlilik ba olmadan
birliktelik yalnzca zgr kleler ve yabanclara uyguland. Kahra
mansal zamanlarda resm evlilikler, ocuklar, kendi efendilerinin
soyluluundan yozlamasn diye imzalanmad [526, 802], nk en
nemsiz nedenler ve vasiyetnameler, yasal vesayet iin yolu amakta
ya hkmsz, ya bozuk, inenmi, eskimi, krlm ya da etkisizdi.
Bylece onlar, doal olarak kendi zel adlarnn parlaklyla kr ol
dular ve ortak Romal isminin zaferi byle parlad. Btn bu detler,
kahramansal ynetimlerde olduu gibi aristokratik ynetimlerde de
ortakt. Btn bunlar, ilk insanlarn kahramanlyla uyumlu olan
zelliklerdir.
992. zerinde dnmeye deer olan bir mesele de, Atinadan
Romaya getirildii iddia edilen On ki Levha Kanunlarnn bilgin
ssleyicilerinin u apak hataya dm olmalardr: Yani, bu ka
nun, vasiyetnamede bulunan biimi ve yasal varisleri getirmeden n
ceki btn zamanlarda ieride braklan veraset, Romal aile babalar
tarafndan, res nullius denilen eylerin kategorisi altna sokulmu ol
maldr. Tersi biimde inayet, dnya, eylerin ahlksz karklna
yeniden dnmesin diye mlkiyetin kesinliini ve aristokratik ynetim
biimlerinin korunmasn emretti. Buradan anlald ekilde, yasal
veraset, doal bir ekilde, btn ilk uluslarda, aslen halk ynetim
lere ve daha ok da monarilere uygun olan bir vasiyet fikrine sahip
olmadan nce gzlenmitir. Gerekte, Tacitusun bize aka anlat
t gibi eski Germenler arasnda da durum buydu (ilk barbar halk
larn ayn olduunu farz etme nedenini bize veren durum) [985],
Kesinlikle Germanyada gzlenen Salic Kanununun evrensel olarak
442 Kahramansal Aristokrasilerden karlan Deliller

ikinci barbarlk anda, uluslar tarafndan gzlenmesi de varsay


mmzn temelini oluturur [988],
993. Bunun yan sra, gemiteki hukuk ilminin (Romal srecin)
hukuk bilginleri, bu eserde not edilen saysz hatann kayna olarak,
ge tarihli zamanlara bakarak ilk zamanlarn bilinmeyen kurumlan
hakknda fikir yrtmler ve On ki Levha Kanunlarnn [5.4],
suus kelimesi dolaysyla [suus heres, dorudan miras], vasisi gra
merdeki erilin kadnlar da ierdii kuraln izleyerek, ailelerin kzla
rnn kendi lm babalarnn miraslarn alabileceine inanmlardr.
Fakat bu eserde hakknda ok ey sylediimiz kahramansal hukuk
ilmi, kanunlarn kelimelerini harfi harfine denecek bir mn iinde
almt. yle ki, suus kelimesi yalnzca bir ailenin olu demekti. Bu
nun en salam delilini, birka yzyl sonra Gallus Aquiliusun [D.
28.2.29, pr] getirdii babasnn lmnden sonra doan ocuklarla
ilgili usul verir. fade udur: S i quis... natus natave erit (Eer, bir
olan veya kz, babasnn lmnden sonra domusa), natus keli
mesinden ifadenin, babasnn lmnden sonra domu olan kz da
ierdii anlalmamaldr. Bu konudaki cehaleti nedeniyle Justinian,
Institutes [3.2.3] adl eserinde On ki Levha Kanunlarnn adgnatus
kelimesini kullanarak eril ve dii baba tarafndan akrabal ayn ilan
ettiini dorular. Fakat daha sonra orta hukuk ilmi, kanunu ayn
kan tayan kz kardelerle snrlayarak ok katlatrd. Olmas ge
reken ey tam tersiydi. Suus kelimesi ilkin ailelerin kzlarna genile
tilmi olmalyd ve daha sonra adgnatus kelimesi ayn kan tayan kz
kardelere geniletilmeliydi. Bylece, bu hukuk ilminin Orta olarak
adlandrlmas ans eseriydi ve yine de mutlu bir ekilde, bu yzden,
bu durumlarla balad iin, On ki Levha Kanunlarnn sertlii
hafifledi. Bunun zerine, Orta Hukuk lmini nceleyen eski hukuk
ilmi byk bir vicdanllkla On ki Levha Kanunlarnn kelimelerini
rehber edinmiti. Her ikisi de yukarda tam olarak betimlenmiti [33
vd, 952],
994. Ancak, hkmranlk soylulardan halka getii zaman plep-
ler, egemenlik gc, zenginlik ve ocuklarnn okluuyla sahip
olduklar gce gvendikleri iin kan balarndan doan efkat, ken
dini hissettirmeye balad. Kahramansal ehirlerin plepleri, daha nce
bu hislere sahip deildi. nk nceleri onlar, kleleri yapmak iin
soylularn ocuklarn dnyaya getirmilerdi. Gerekten de onlara
bahar mevsiminde oalmalar buyrulmutu. Bylece, ocuk yalnzca
Giambattista Vico 443

salkl deil grbz olarak da doacakt (bu ocuklar vernae olarak


adlandrld, Latin etimologlarnn bize syledii gibi, bu isimden do
lay halk dilleri vernacular (anadil) olarak adlandrld [443]). Anne
lerin, kendi ocuklarn sevmekten ziyade nefret etmi olmalar gere
kir. nk anneler, ocuklardan herhangi bir sevin veya fayda elde
etmeksizin yalnzca doum acs ve ocuklarn bakmnn verdii
rahatszla katlandlar. Ancak, pleplerin okluu, birka kiinin ml
k olduu savunulan aristokratik ynetimler iin tehlikeli olduunda
ve halk ynetimler bydnde daha ok monarilerde, impa
ratora ait kanunlarn da ok lehinde olarak, ocuk doumunun tehli
keleri ve aclar nedeniyle kadnlara da haklar veren kanunlar ek
lendi. Halk zgrl zamanlarnda, praetoAar, kan haklarna dik
kat etmeye ve bonorum possesiones vastasyla bu haklar yerine ge
tirmeye baladlar. PraetoAar, varln datlmasn kolaylatrmak
iin, yalnzca, halk tarafndan takdir edilen kendi bulduklar arelerle
vasiyetnamelerin hata ve kusurlarn onarmaya baladlar.
995. Son olarak, soylularn ihtiamna gcendikleri iin, hem
pleplerde hem de soylularda ortak olan insani tabiatn gerektirdii
haklar geniletmeye kendilerini adayan imparatorlar geldi. Bu du
rum vekilliin korunmas iin aba harcayan (nceden mlkiyet, yal
nzca gvenilir vsilerin vicdanllna teekkr borlu olarak miras
alabilecek kiilere gemiti) ve hayat boyunca bu gayretlerin gerek
lemesi iin yasal bir zorunluluk getirerek miras ilerini dzenlemek
te byk bir yardmda bulunan Augustusla balad [J. 2.23,25], Bir
ok byk senato bilgini, kan akrabalna, baba tarafndan akraba
larla ayn seviyede yer vermeye devam etti. Son olarak Justinian, va
siyetler ve vekillik arasndaki fark kaldrd. Falcidian [yani, Pega-
sian] kanunlarn [miras iin korunan maln drdnc ksm] miras
ve vasiyetnemeler arasndaki fark ok azaltan ve baba tarafndan ak
rabalk ve kan akrabaln, braklan miras bakmndan, ayn yere
koyan Trebellian Kanunlaryla birletirdi. En son Roma kanunlar,
son istekler lehinde yle bir uzunlua eriti ki, bunun zerine eski
zamanlardaki kanunlar, nemsiz bahanelerle geersiz ilan edildi.
imdiki kanunlarn geerliliklerini onaylamak iin bu ekilde yorum
yaplmaldr.
996. insani zamanlar nedeniyle (monarilerin, kendilerini oulla
rna adam babalar grme arzusunda ve halk ynetimlerin oul
lar hakkndaki duygularnda grld gibi) aile babalarnn, kendi
444 Kahramansal Aristokrasilerden karlan Deliller

ocuklar zerindeki cyclop tr otoritesi hlihazrda kaybolduu


iin imparatorlar, ocuklarn elde ettiklerine sahip olma otoritesini
kaldrma yolunu aratrdlar. Bu maksatla, ilkin, gen erkekleri sa
vaa ekmek iin peculium castrense yi getirdiler. Sonra onlar, im
paratorluk hizmetine sokmak iin peculium castrenseyi peculium
quasi castrense hlinde genilettiler. Son olarak da, ne asker ne de
imparatorluk hizmetinde olan oullan memnun etmek iin peculium
adventitiumu getirdiler. mparatorlar, imdiki gibi birka yakn ak
rabayla snrl olmayan evlat edinmelerdeki babaya ait gcn etkisini
azalttlar. Ayrca, kendi evrensel haklar bakmndan aile babalar ve
dier ailelerin de yeleri olan vatandalar olma durumunda baz g
lklerin ortaya kmasna neden olan resm yolla evlat edinmelere de
(.adrogationes) cesaret verdiler. Klelikten azat etmeyi fayda olarak
kabul ettiler, resm evliliklerin btnyle yaygnlamasna meruiyet
kazandrdlar [991], Fakat bu anlatlanlarla birlikte, imperium pater-
num heybetini kaybetmi grndnden imparatorlar, onun patria
potestas olarak adlandrlmasn emrettiler. Bu, Augustusun byk
bir aklllkla getirdii imperium paternum rneiyle uyumluydu.
nk, Augustus, imperium nun bir ksmn ondan almak isteyen
insanlarn kskanln ortaya karmak iin kendini Roma zgrl
nn koruyucusu ilan ederek tribunicia potestasv zerine ald. Plep-
lerin savunucularnda bu, bir de facto g olmutur. nk onlar,
imperium ynetimde savunmadlar. Gerekte, Augustusun zama
nnda Labeo, kendinden nce var olan bir plep savunucusu tarafn
dan arldnda, Roma hukuk bilginlerinin iki mezhebinden birinin
prensi, kendi haklar bakmndan itaat etmeyi reddetti. nk plep
savunucularnn imperiurm yoktu. Ancak ne gramerciler ne hukuk
bilginleri ne de politika zerine yazan yazarlar, u ndeni gremediler.
Patricilerin, konslln pleplere geniletme mcadelesinde plep-
leri herhangi bir imperiuma boyun emeksizin memnun etmek iin,
askeri tribnler oluturma yolunu rastgele buldular. Bu tribnlerden
bazlar soylulardan bazlar da pleplerden oluuyordu. Tarih de dai
ma bunu cum consularipotestate olarak belirtmitir [Livy 4.6.7] ta
rihte, cum imperio consulari biiminde bir ey okumadk.
997. Buradan yola karak zgr Roma ynetimleri tamamen
usul kavradlar: Senatus auctoritas, populi imperium, tribunorum
plebis potestas -senato otoritesi, halkn imperiurm, plep savunucu
larnn gc. ki terim, imperium ve potestasm kkensel anlamlar
Giambattista Vico 445

tam olarak kanunlarda kald. nceki, byk magistratden tanmlar.


rnein, konsller ve praetoAar ve lm cezasn verme hakk olan
lar. Sonraki ise kk magistratden tanmlar. rnein, acdiles ve en
lml bask gleriyle snrl olan haklar hakknda hkm verenler,
modica coercitone contnietur.
998. Son olarak, Roma imparatorlar, insancla doru evrim
gsteren tm merhametlerini gstererek klelere msamahal dav
ranmaya ve efendi zulmn snrlamaya baladlar. Klelikten azat
etmeyle ilgili faydalar genilettiler ve bununla ilgili resm ilemleri
azalttlar. Kken olarak, sadece Roma halknn lyk olduu ayrca
lk, imtiyazl yabanclara verilen vatandalk, kle bir babadan do
mu olsa bile annesi doum nedeniyle veya dorudan zgrl ve
rilerek serbest brakldndan bundan byle Romada domu her
kese verildi. Bylece, nceleri genderin ve soylularn evlerinin doal
hukuku (ehirlerde, kahramansal zamanlarda btn uluslar aristok
ratikti ve byle bir kanun onlara uygundu [990]) olarak adlandrlan
doal hukuk, halk ynetimlerin (btn ulus imperiumnn efendile
ridir) ve daha sonra monarilerin (monarklar, btn ulusun kendile
rine boyun emesini temsil ederler) ykselmesinden sonra uluslarn
doal hukuku olarak adlandrld.
[BLM III] KANUNLARI KORUMA
999. Kurumlarn korunmas, magistrderin ve rahiplerin korunmasn
ve bundan dolay da kanunlarn ve onlarn yorum biliminin korun
masn etkiledi. Bundan dolay, Roma tarihinde okuduumuza gre,
aristokratik ynetimler zamannda connubia, consulship ve papazla
rn tm senatoryal dzenle (o zaman tamamen soylulardan kurulu
olan dzenle) snrlyd; ve onlarn kanunlarnn biliminin kutsall
veya gizlilii (bunlar ayn eydir) ile btn kahramansal uluslarda
olduu gibi papalarn heyeti iine yalnzca, patricilerin kabul edildi
ini okuduk [953]. Bu durum hukuk bilgini Pomponiusun hesabna
gre Romallar arasnda, On ki Levha Kanunlarndan bir yzyl
sonra son buldu [586]. O zamanlardaki Romallar arasnda Grekler
arasndaki heroes (kahramanlar) ile ayn mnya sahip olan viri ad
resm nikahta kocalara, magistrdere, rahiplere ve hkimlere verildi.
[684], Bununla birlikte, burada kanunlarn korunmasn da tarta
caz. nk bu, kahramansal aristokrasilerin temel zelliiydi ve
446 Kahramansal Aristokrasilerden karlan Deliller

bundan dolay da patriciler tarafndan pleplere geniletilmi olan so


nuncu kanundu.
1000. Tanrsal zamanlarda bu koruma, vicdanla yaplmt. yle
ki, tanrsal kanunlarn gzlenmesi din olarak adlandrld. [953]. B
tn bu sonraki tanrsal kanunlarn kutsal kelimelerinin kesin dei
mezliiyle ve kutsal trenlerle gzlenmi olmas gereken hkmet
lerde de srd. Ortada, kanunlarn korunmas kadar, aristokratik
ynetimlerin karakteristii olan hibir ey yoktu. Atmallarn ondan
sonra da hemen hemen Yunanistann btn ehirlerinin hzlca halk
zgrlne gemelerinin sebebi udur: Spartallarn (ynetimleri
aristokratikti) Atmallara sylemeye alk olduklar gibi, Atmallarn
birok kanunu Spartada yazlmt ve birka kanun Spartada gz
lenmiti.
1001. Aristokratik ynetimlerde Romallar, On iki Levha Kanun-
larnn ok salam koruyucularyd [952], Tacitus, bu durumu [A.
3.27] fini omnis aequi iur's, yani eitlenebilir btn kanunlarn iyi
sonucu olarak adlandrd. nk, zgrl eitlemede yeterli olan
bu kanunlardan sonra (decemviAerden sonra karlm olmas gere
ken bu kanunlarn eski insanlarn, iirsel karakterde dnd ka
nunlar olmalar gerekir) [422] zel bir veya birka kanunun bizzat
konsl tarafndan karlmas sz konusu deildi. Keza ayn nedenle,
bu, Livy tarafndan [3.34.6] fons omnis aequiiuris, yani yorumlarn
kayna olmas gerektii iin eitlenebilir btn kanunlarn kayna
olarak adlandrld [500], Romal plepler, Atmallar gibi, bir tek vesi
leyle bile her gn yeni kanunlara getiler: nk, tmel kanunlar
yapamyorlard. Soylularn lideri Sulla, pleplerin lideri Mariusu yen
diinde dzensizlii bir dereceye kadar quaestiones perpetuaey\e ve
ya srekli mahkemelerle dzenlemeye alt. Tacitusun dedii gibi
Sulla diktatrl brakr brakmaz, tekil kanunlar eskisinden daha
da fazla oalmaya balad [A. 3.27], Siyasi yazarlarn iaret ettii
gibi, monariye varmak iin kanunlarn bu ekildeki okluundan
daha hazr bir yol yoktur. Augustus monariyi kurmak maksadyla bu
kanunlarn daha fazlasn kanunlatrd ve sonra gelen imparatorlar,
zel kanun alannda cenatusconsulh yaymlamak iin kanunlarn
hepsinin stnde senatoyu kullandlar. Bunun yan sra halk zgr
l zamanlarnda bile eylemler iin karlan usul (formulae), Cras-
susun btn sylevini kapsayacak biimde (Cicero [Brutus 36.
138!] Crassusa Romal Demosthenes dedi) ok salam bir ekilde
Giambattista Vico 447

uyguland. Bununla ilgili bir durum, Ciceronun hitabetinde yer ald.


Usulden bir dnin atlmas [Defense o f Caecina 18.53; 13.38],
Sextus Aebutiusun, Aulus Caecinanm iftliini korumasn nledi.
Son olarak, yle bir noktaya gelindi ki Constantine, tam olarak, bu
usul (formulae) kaldrdnda eitlik etkeni, kanunlar zerinde n
celikli oldu. Bylece, insani ynetimler altndaki insani zihinler, do
al eitlii isteyerek tandlar [927, 940]. On ki Levha K anunlar
nn en bandan balayarak [9.1] Privilegia ne irroganto (Kiisel
kabule dayanan teklif edilemez) Roma aristokrasisinde grlmeye
baland ve birok tekil kanunun arasndan geerek halk zgrl
altnda kanunlat. mparatorlarn ayrcalklar bahetmekten baka
bir ey yapmadklar monari noktasna varld. Eer, bu deer a
sndan oranlanrsa doal eitlikle uyum hlinde olan durumdan ba
ka bir ey deildir. Gerekte, son zamanlarda yaplan kanunlarn
hepsi hari tutulursa olaylara zel deer verilerek uygulanan ayrca
lklar doru bir ekilde adlandrlabilir.
1002. Bylece, inanyoruz ki barbarln geri dnnn vahi ve
kaba gnlerinde, uluslar, Roma Kanunlarn unuttular, o kadar ki,
her kim birini himayesi altna almak istediyse Fransada ve hatt
Ispanyada ac dolu bir lmle iddetle cezalandrld. Elbette, tal
yada soylular, bunu Roma Kanunlaryla kendi ilerini dzenlemek
bakmndan utan verici saydlar ve Lombardlara boyun ediklerini
aka itiraf ettiler. Eski alkanlklarn silkelemekte ar kalan plep-
ler detlerin gcn alkoyan baz Roma kanunlarn gzlemlemeye
devam ettiler. Bu, Justunian kanunlarnn ve Bat Roma kanununun
dier eserlerinin corpusunun, talyada bize kadar kalmasnn nede
nidir; Basiiicia ve Dou Roma kanununun dier eserleri Grekler ara
snda unutulmaya yz tutmutur. Ancak, daha sonra monariler ye
niden doduu zaman ve halk zgrl yeniden geldii zaman Jus-
tinianm kitaplarnda bulunan Roma Kanunu, evrensel olarak alko-
nuldu. Grotius, bu kanunun imdi Avrupann generim doal ka
nunu olduunu aklad.
1003. Romal vakar ve hikmeti u bakmdan hayranlk uyandr
cdr: Anayasal deiikliklerde praetoAar ve hukuk bilginleri, On ki
Levha Kanunlarmn kelimelerinin az ve mmkn olduu kadar ya
va bir ekilde kendi orijinal veya uygun anlamlarnn deitirilmesini
temin etmek iin her trl gayreti gsterdiler [950 vd]. Belki de,
temel olarak bu nedenledir ki, Roma imparatorluu ok byd ve
448 Kahramansal Aristokrasilerden karlan Deliller

ok uzun sre devam etti. nk anayasa, kendi deiiklikleri iin


de, uluslar dnyasnn ilkeleriyle ayn olan kendi ilkeleriyle ayakta
kalmak iin her gayreti gsterdi ve btn siyaset kuramclar bir dev
leti yapmak, srdrmek ve ok byk bir hle getirmek iin daha iyi
bir politika (idare) olmad konusunda hemfikirdirler. Bylece, Ro
mallar arasnda var olan hukuk ilminin neden dnyadaki en bilge
hukuk ilmi olduu ve Roma mparatorluunu dnyada en byk
imparatorluk yapan hukuk ilmiyle ayn olduu grlmektedir. te
Romann byklnn nedeni budur. Polybius [6.56.6 vd] bu ne
deni ok genel anlamda, soylularn dinine atfeder. Machiavelli [Dis
courses 1.4; 2.1], tam tersine pleplerin yce gnlllne atfeder
ve Plutarch ise, Romallarn Talihi adl kitabnda Romal deer ve
hikmetini onlarn iyi talihlerine atfeder. Torquato Tasso, soylu Ya-
nt nda [Plutarchm Romasma\ bizimkinden farkl ve dolayl yol
larla cevap verir.*

* Risposta d i Rom a a Plutarco, nella quale riprova la sua opinione della fo r


tuna d e R om ani... (1590), O pere 13te (Venedik, 1738), 274-315; O pere 5
de (Milano, 1825), 3-79.
[KISIM XIII]

[BLM I] KARIIK YNETMLERDEN ALINMI DER


DELLLER, YAN NCEK YNETM LE SONRAK
YNETMN YAPISININ KAYNAMASI
1004. Bu [drdnc] kitapta sylememiz gereken eylerin hepsi de
unu ispatlar: Uluslar hayatta kaldklar sre boyunca tr yne
timden veya sivil yapdan getikleri bir dzeni izlemilerdir. Hepsinin
de ilkin tanrsal idareler hlinde biimlenmi kkenleri vard. Uluslar,
bu ekilde balamlar ve onlarn tanrsal kurumlarm, ilkin, opti-
m atde rin ynetimleri, daha sonra zgr halk ynetimler ve son
olarak da monarilerin ynetimleri hlinde beliren insani kurumlar
izlemitir. Bu durum, ideal sonsuz tarihin ilkeleri olarak yukarda
belirtilen aksiyomlarda [241-245] gsterilmitir. Tacitus, uluslarn
byle bir dzen iinde ilerlediini grmemesine ramen unu do
rular (Eserin Ana Fikri blmnde iaret ettiimiz gibi [29]), insan
larn tabiatnn gerei olarak emredilen kamusal yaplarn bu bi
imi dnda kalan dierleri, insani abadan -eer, ans eseri, byle
bir ey var olursa bile kalc olamaz- ok, gksel lemin isteiyle e
killenen insani tasarm araclyla gerekletirilen bu ynetim
eklinin karmdr. Ancak hibir pheye yer brakmayacak ekilde,
politik ve sivil yaplarn bu doal baarsnda biimin biimle deil
(nk bu karmlar ucube yaratklar olabilir) ancak nce gelen y
450 Ksm XIII

netimle sonraki ynetimin baarl bir sentezini bulabiliriz. Bu sentez,


u aksiyom zerine kurulmutur: nsanlar, deitikleri zaman, n
ceki detlerinin etkilerini bir sre korurlar [249].
1005. Bunlara dayanarak, vahi yaamdan insancl yaama ge
mi ilk gentil babalarn din zamanlarda tanrsal ynetimler altnda,
tabiat devletinde, kendi son kkenlerinin vahilik ve yabanllnn
birounu alkoyduklarn syleyebiliriz (yle ki Platon, Homerin
cyclofdarn dnyann ilk aile babalar olarak tanr [296]). Ayn e
kilde ilk aristokratik ynetimlerin oluumunda zel egemen gler,
aile babalarnn ellerinde bozulmadan kalmtr, tpk nceki tabiat
devleti durumunda olduu gibi. nk onlar ok gururluydular ve
hepsi eit olduundan birinin bir bakasna boyun emesi iin hibir
neden yoktu. Aristokratik biim altnda hkm sren dzenlerini,
halk egemenliine dayanan dzene boyun edirdiler. Bylece, her bir
aile babasnn zel hkimiyeti, senatolarn yksek kamusal hkimiye
tini stn klmaya doru geliti, tpk babalarn kendi aileleri zerin
deki egemenlikten kendi sivil egemenlik dzenlerini oluturmalar
gibi. Bundan baka bir ekilde ehirlerin ailelerden nasl olutuunu
anlamak mmkn deildir. Bu nedenle, ehirler aile egemenliklerinin
doal bir karmyla aristokratik ynetimler olarak domutur [584
vd],
1006. Ynetimler, babalarn egemen dzenleri iinde bu mlkiyet
otoritesini koruduklar srece ve kahramansal dnem insanlarnn
plepleri, kanunlarn kendilerini de kapsayacak ekilde geniletilme
sini salayana kadar tarlalarn kesin mlkiyeti, yasal evlenme hakk,
egemen gler, rahiplik ve bu nedenle de kanunlarn bilimi aristok
ratlarn elinde kalmtr. Ancak, kahramansal ehirlerin plepleri o
alr oalmaz ve savaa alr almaz (oligarik ynetimlerde birka
tane olan babalara kar tehlike iareti) kendi taraflarndaki gle
(saylarnn gc) senatolarn otoritesi olmakszn kanunlar yapmaya
balad. Sonra ynetimler, aristokratik biimden halk biime d
nt. nk bu iki ynetimden hibiri, iki stn kanun koyucu
gle, tebaalarn, zamanlarn ve blgelerin ayrm olmadka, kanun
larn zerinde kanunlar srecinde ve kanunlar ilan edildiinde bir
dakika bile yaayamazd. Bununla balantl olarak, Diktatr Philo,
Publilyan kanunuyla Roma Cumhuriyetinin tabiatyla halk oldu
unu aklad [112]. Byle bir yenilikte, mlkiyet otoritesinin alko
nulmas iin biimde yaplacak deiiklik doal olarak vasiyet konu
Giambattista Vico 451

sunda da deiiklii gerektirdi (tpk, babalarn kendi kk ocuk


lar zerinde sahip olduklar hakkn, babalarn lm zerine koru
ma otoritesi biiminde bakalarna gemesi gibi). Bu otoriteden do
lay kendi egemenliklerinin efendileri olan zgr halklar, kamu mec
lisinde zayf olduklar iin doal olarak koruyucular olan senatolarn
idaresine boyun ediler. Bylece, aristokrasiyle ynetilen zgr y
netimler oldular. Fakat halk ynetimlerdeki g, bu halk meclisini
kendi zel ilgileri dorultusunda ynettiinde ve zgr insanlar, yal
nzca zel karlarn dikkate aldklarnda, uluslar asndan ykc
hizipler, kargaalklar ve sivil savalar sonucu, halk zgrlne bo
yun een gc, monarik biime dntrd.
[BLM II] ULUSLARIN MONARLER ALTINDA
KALMASINI SALAYAN SONSUZ DOAL KRALYET
KANUNU
1007. Doal kraliyet kanunuyla uyumlu hle getirilen monarik bi
im, Roma monarisinin kurucusu Augustusu tanyan btn uluslar
tarafndan hissedildi. Bu kanun, Triboniann kraliyet kanunu hak-
kmdaki fabl ile megul olduklar iin Roma Kanunu yorumcularnn
dikkatinden kat. Tribonian, bu kanun hakknda aka kendinin
Instituted deki [J. 1.2.6] yazar olduunu itiraf eder. Fakat Pandects
[D. 1.4.1. pr]te Ulpiana bir noktada atfta bulunur. Yine de o,
^enstlerin doal kanununu ok iyi bilen Romal hukuk bilginleri ta
rafndan iyi anlalmtr. Keza Pomponius, Roma Kanununun ksa
tarihinde sz konusu ettiimiz kraliyet kanununu tartarak ok iyi
dnlm u cmlecikte bize tasvir etti: Rebus ipsis dictantibus,
regna condita (Kurumlar onu uyguladnda krallklar kuruldu)
[584],
1008. Bu doal kraliyet kanunu, sonsuz bir doal fayda olarak
grld. nk zgr ynetimlerde, herkes kendi zel kar do
rultusunda hareket ettiinden ve uluslarnn yklma riskinde de ken
di yararlarna kamusal silahlar bask altnda tuttuklarndan, bu du
rumda ulusu yklmaktan korumak adna tek bir adam ortaya kt.
Augustusun Romada yapt gibi. O, tebaasn, zel ileri bakmn
dan serbest brakt, kamusal ileriyse btnyle, silahl glerle kendi
denetimine ald. Daha sonra kamusal ileri takip etti. Dolaysyla da
monark, tebaaya hizmetle grevlendirilmi oldu. Bylece, monarklar
kendi ykmlarn hzlandrrken halk korunmu oldu. Bu gerekliin
452 Ksm XIII

sonucu olarak, modern hukuk reticileri, universitates sub rege ha-


bentur locoprivatorum (Loncalar, kraln denetimi altndaki zel ki
iler olarak deerlendirilir) vatandalarn okluunun kamu refa
hyla ilgisi olmad konusunda ayn fikirdeydiler. i le rin doal
hukuku hakknda en bilgili olan Tacitus, Annals adl eserinde [1.4]
insani sivil fikirlerin bu dzeniyle Sezar ailesi iinde u noktaya ia
ret eder: Augustusun lm yaknlatnda pauci bona libertatis
incassum disserere (Birka kii zgrln nimet olduu hakknda
aptalca konutu). Tiberius gelir gelmez, omnes principis iussa
adspectare (Hepsi imparatorun emirlerine bal kald); art arda
gelen Sezarn ynetimi altnda ilkin, incuria ya da kaytszlk
ortaya kt ve son olarak da ignorantia reipublicae tanquam alienae
[H. 1.1] yani, yabanc olan bir ey hakknda politikaclarn cehaleti.
Bylece, vatandalar nasl kendi uluslarnda yabanclar hline geli
yorlarsa, monarklarn da kendi ahslarnda uluslar devam ettirme
leri ve temsil etmeleri gerekir. O halde, zgr ynetimlerde eer g
l bir adam monark olursa, halk onun tarafn tutar ve bu nedenle,
monariler, doal olarak, halk biim altnda yle ynetilirler: lkin,
monarklar, kanunlar yoluyla kendi tebaalarnn tmnn eitliini
gzetirler. Sonra, egemenlerin mtevaz bir ekilde gl olduklar
monarilerin zellikleriyle, kitleyi basklara kar gvenli ve zgr
klarlar. Daha sonra da ounluun memnuniyetini korumay, hayat
gereksinimlerini karlamay ve doal zgrlkten memnuniyeti dik
kate alrlar. Son olarak monarklar btn snfa ayrcalklar verirler
[1001] (zgrlk ayrcalklar denilen), kabul gren veya mstesna
deere sahip insanlar olan zel kiilere ayrcalklar verirler (bunlar
doal eitlikle uygulanan tekil kanunlara uygun olan ayrcalklar
gibidir). Buna gre monari, akl tamamen gelitiinde, insann tabi
atna en iyi uyacak idare biimidir [292, 924, 927].
[BLM III] JEAN BODINN SSTEMYLE TEMSL EDLEN
POLTK TEORNN LKELERNN RTLMES
1009. Bu nokta zerinde ileri srdmz eyin nda, bu dzen
iinde sivil yaplarn baarl biimlerine yer veren Jean Bodinin siya
set kuram iin ne kadar ok bilimsel bir temel olduunu grebiliriz.
Bodine gre sivil yaplar ilkin monarikti, sonra bir tirann bulundu
u sahneden getikten sonra zgr ve halk oldular, son olarak da
aristokratik oldular [663]. zellikle Drdnc Kitapta saysz delille
Giambattista Vico 453

gsterdiimiz gibi siyasi biimlerin doal baars yoluyla, Bodinin


fikirlerini tam olarak rtm olmaktan memnunuz. unu da ekle
mek bizi memnun eder: A d exuberantiam (rtme) Bodinin ne
srd dzenin iinden gelen imknszlklar ve samalklar zerine
temellendirilmitir.
1010. Bodin, kesinlikle, ehirlerin ailelerden olutuu gereini
kabul eder. Bunun yan sra yukarda dzelttiimiz genel bir hataya
uyarak, ailelerin yalnzca ocuklar ierdiini varsaymtr [552]. Biz,
bu ekildeki ailelerden monarilerin nasl geliebilecei sorusunu ona
soruyoruz.
1011. Ortada iki mmkn yol vardr: G ve hile.
1012. Ancak, bir aile babas nasl gle geri kalan boyun edire-
cektir? nk, zgr cumhuriyetlerde (Bodine gre Oranlktan son
ra gelir) aile babalar, kendilerini ve ailelerini, ailelerinin korunduu
baba topraklarna adamlardr (Bodine gre bu babalar, monariler
altnda henz vahilikten syrlmt). u halde aile babalarnn, hl
cyclop4ar iken, vahi zgrlklerinden henz syrlmken, eitsizlii
srdrmekten ziyade, btn aileleriyle birlikte katledilmeye izin ver
diklerini farz etmemiz gerekmez mi? [584],
1013. yleyse, bu zgr ynetimlerde, hileyle idarede grev alan
lar, ya zgrlkle ya gle ya da zenginlikle kendilerini ayartan kii
lerce kullanldlar. Ancak, zgrlk konusunda aile devletinde, bt
nyle babalar egemendiler. G konusuna gelince, cyclojkarn tabiat
kendi maaralarnda ayr yaamak ve kendi ailelerine bakmakt, on
lar vahi kkenlerinden gelen alkanlkla dier ailelerle ilgilenmez
lerdi. Bu basit, sade ve kanaatkr ilk zamanlarda zenginliin hibir
anlam yoktu [516],
1014. lk barbar zamanlarda hibir kale yoktu ve Thucydidesten
rendiimiz gibi [76, 645] ailelerden oluan kahramansal ehirler
uzun bir sre duvar szd. Bunlar yukardaki dncelerimize ekledi
imizde ortaya kan glk oransz ekilde byr. Yukarda betim
lediimiz gibi kahramansal aristokrasilerde tamamen tkenmi olan
devletin iindeki kskanlklarn ortasnda bunalan ve ykseke bir
yere ev yapt iin tiranca planlar kurduundan phe edilen Vale-
rius Publicla kendini temize karmak iin evi bir gecede yktrmt.
Ertesi gn bir halk meclisi (assembly) ararak kendi baltazarlarnm
konsle ait deneklerini (fasces) halkn ayaklarna serdirtti [Livy 2.
454 Ksm XIII

7], Duvarsz ehirleri brakma deti, en vahi uluslar arasnda en


uzun srede son buldu. Henry the Fowler, insanlar evvelce dank
olan kylerden, ehirlerde ikamet etmeye ynelten ve o ehirlerin du
varlarla evrilmesini salayan Germanyadaki ilk kiiydi. ehirlerin
ilk kurucularnn, sabanla, duvarlar ve kaplar iaretleyenler olduu
fikri yaygnd. Latin etimologlarna gre, kap iin porta ismi elde
edildi. Bu kiilerin, kaplar olmasn istedikleri yerlerde saban kaldr
malarndan ve bu ekilde tamalarndan dolay a portando aratro
ifadesi ortaya kt [550, 778]. Bylece, barbar zamanlarn yabanl
l ve saraylarn emniyetsizlii durumunda, spanya saraynda kra
liyet kan tayan seksenden fazla kii alt yl iinde katledildi. yle
ki, Latin Kilisesinin ilklerinden biri olan Illiberitan meclisinin rahip
leri, dinsel aforoz cezas altnda ktln tekrarlanmasn knadlar.
1015. Ancak ailelerin yalnzca ocuklar ierdiini farz edersek
glk ok byr. nk bu durumda, ister gle, ister hileyle, o
cuklarn, bakalarnn tutkularnn aralar olmu ve kendi babalarna
ihanet etmi, hatt onlar ldrm olmalar gerekirdi. Bylece, ilk
devletler, monariler deil, sadece dinsiz ve kt tiranlklar olurdu.
Ancak Romamn gen soylular, kendi babalarna kar Tiran Tar-
quinin namna suikast hazrladklar zaman aristokratik ynetimler,
ahlksz (merhametli kanunlarn, halk ynetimlerin kanunlar ol
mas gibi, yasal krallklarn efkatli olanlar ve tiranlklarm sefih olan
lar gibi) kanunlarn sertliinden nefret etmelerinin sebebiydi. Gen
suikastiler bu sertlii, hayatlar pahasna denediler. Suikastiler ara
snda saylan Brutusun iki olunun, sert bir cezay uygulayan baba
lar tarafndan balar vuruldu. Bylece, Roma ynetiminin nasl mo-
narik olduunu ve Brutus tarafndan orada kurulan zgrln na
sl halk zgrlk olduunu grebiliriz [662 vd].
1016. Bu ve bunun gibi birok glk yznden Bodinin (ken
disi ve btn dier siyaset yazarlarnn) burada gsterildii gibi aile
ler devletinde, aile monarilerini tanmas gerekirdi ve ailelerin yalnz
ocuklar deil /amuHyi (bu isim dolaysyla, family, aile ismi ortaya
kmtr) de ierdiini kabul etmesi gerekirdi. Bu famulimn savala
rnn bir sonucu olarak, ehirlerin kurulmasndan sonra klelerin or
taya knn bir belirtisi olduunu grmtk [566]. Bodinin n
cllerine gre, aslnda byle olmamasna ramen, zgr insanlar ve
kleler ynetimlerin nesnesidir.
Giambattista Vico 455

1017. zgr insanlar ve kleleri ynetimlerin nesnesi yapan Bo


dinin ncllerinde yer alan bu glk nedeniyle Bodin, ilk zaman
larda, zgr insanlarn, soylu aileden gelmeyen kleler olarak deer
lendirildiklerini grd zaman, kendi halknn Franklar veya zgr
insanlar olarak adlandrlmasna ard. Bodin bu adan bakt iin,
uluslarn Petelyan Kanunlaryla esaretten kurtulmu olanlar tarafn
dan vcuda getirildiini gremezdi [658], Bodinin armasnn
kayna olan Franklar, krsal (rustic) vassallerle ayndr. Hotman,
onlara homines veya insanlar (men) dendiini grdnde [437] ve
bu eserde gsterdiimiz gibi ilk kahramansal insanlarn pleplerinin
bu insanlardan olutuunu grdnde ard [597], Bizim gster
diimiz gibi, aristokrasileri, halk zgrlne ve son olarak da
monariye doru harekete geiren bu kitleydi [ 1006]. Bu son iki yap
altnda kanunlarn kavrand dil olan halk dili de bu srayla geliti
[953]. Bundan dolay, halk (vulgar) diline Lafinler tarafndan evde
doan klelerin dili olduu iin anadil (vernacular) denildi. nk,
savata esir alnmayp byle evde doan bir kle verna kelimesiyle
adlandrlmaktayd ve yine yukarda gsterdiimiz gibi, bu evde
doan kleler, aileler devleti zamanndan beri, eski uluslar arasnda
da var olmutur [443, 994]. Ayn nedenle, Greklere, Akhalar (kah
ramanlar iin sylenen u Homerik ifade buradan gelir: Akhalarn
oullan) denmeye son verilmitir ve onlar, Grek halk (vulgar) dilini
balatan Helenden dolay Helenler adn almlardr [643]. Tpk,
srailoullarmm ilk zamanlarndaki isimlerini brakp babalarnn
kutsal dilin yaycs olduunu ilan ettikleri Heberden dolay Hebrew
ismini almalar gibi. O halde, Bodinin ve siyaset kuram zerine ya
zan dier yazarlar da parlak Roma tarihine zel bir atfta bulunarak
bu eserde bal bana gsterilmi u gerei ok iyi kavradlar: B
tn uluslarda plepler, daima devlet yapsn aristokratik ynetimden
halk ynetime ve halk ynetimden de monariye dntrm
lerdir. Ayrca, halk dilini kurarak (yukarda Dillerin Kkenlerinde
tam olarak ispat edildii gibi [443]) kendi isimlerini uluslara vermi
lerdir. Biraz yukarda gstermi olduumuz gibi, eski Franklar, Bo
dinin de ard gibi kendi isimlerini Fransaya vermilerdir.
1018. Son olarak u anki yaplara bakldnda, aristokratik yapy
uygulayan birka ynetim vardr: talyada Venedik, Cenova, Lucca;
Dalmayada Ragusa ve Almanyada Nuremberg, barbar zamanlar
dan kalan aristokratik yaplardr. Dierleri, aristokratik bir ekilde
456 Ksm XIII

ynetilen halk yaplardr. Bu yzden Bodin (teorisi onu, Roma


Krallnn monarik olduunu ve tiranln kovulmasyla Romaya
halk zgrlnn girmeye baladn savunmaya zorlar), Roma
zgrlnn ilk srecinde, kendi ilkeleri olarak adlandrlan etkileri
bulmakta baarsz olur (nk gncel etkiler, aristokratik ynetim
lere uygun olanlardr). Yukarda gstermeye altmz gibi, ilkin,
Roma yapsnn halk fakat ynetiminin aristokratik olduunu ve
sonra baka bir pasajda kendisiyle tutarsz bir ekilde, yapnn da
ynetim kadar aristokratik olduunu sylemitir [663],
1019. Siyaset kuramndaki hatalar, halk (people), krallk (king-
dom) ve zgrlk (liberty) gibi terimi tanmlamaktaki baarsz
lktan doar [105, 666], lk insanlarn soylu vatandalar kadar plep-
lerden olutuuna inanlmtr. Halbuki ilk insanlarn yalnzca soylu
lardan olutuunu yukarda bin delille gstermitik [597]. Eski Ro
ma zgrlnn lordlardan gelen halk zgrlne anlam vererek
halk zgrlk olduu dnlmt. Halbuki biz, onun lordcu
zgrlk olduunu bulmutuk, yani zgrlk, Tiran Tarquinden
gelen lordlarm zgrldr ve heykeller bu tiranlarn ldrlme
sine dikilmitir. nk onlar, egemen senatrlerin dzeniyle hareket
etmilerdi. lk insanlarn kabalnda ve saraylarn emniyetsizliinde
krallar aristokratikti. rnek: Spartada hayat boyu hkm sren iki
kral (yukarda gsterdiimiz gibi aristokratik bir ynetim olan) ve
daha sonra Romadaki iki yllk konsller. Cicero onlara Kanunlar
adl eserinde yllk krallar der. Junius Brutusa bal olan bu ku
rum, Livynin aka ifade ettii gibi kraliyet gcyle ilgili olarak Ro
ma Krallnda hibir deiim gerektirmemitir. Bu yllk krallarn,
egemen olduklar srece halka dantklarn grmtk, egemenlik
leri bittiinde ise krallar, ynetimlerinin hesabn halka vermek zo
rundayd. [664], Biz, kahramansal zamanlarda bir kral iin bir
bakasnn tahttan indirilmesini Thucydidesin dedii gibi, gnlk bir
olay olarak yorumladk. Buna benzer ekilde krallarn talihinden da
ha belirsiz ve deiken olan baka bir ey okumadmz geri dnm
barbar zamanlara iaret etmitik. Setii kelimelerin makul oluu ve
salaml dolaysyla sk sk grlerini naklettiim Tacitusun An-
nals adl eserinin zaten ak olan kelimelerini amay dnmedik -
Urbem Romam principio reges habuere- Roma ehri balangta
krallarn yetkisi altndayd. Bu cmledeki habere fiili, habere, tenere
ve possidere fiilleri iinde hukuk bilginlerinin ayrd sahip olma
Giambattista Vico 457

anlamndaki fiil derecesinin en zayfdr [645]. Tacitus, urbem


kelimesini de kullanr. Anlam, doru olarak, konuma, ina etme ve
fiziksel bir sahip olma demektir. Manevi olarak halk yapy olutu
ranlarn tm veya byk bir ksmndan oluan vatandalarn birlii
anlamna gelen civitatem deildir.
[KISIM XIV]

U l u s l a r in D n g s n D o ru la yan

S o n D E L L L E R

[b l m i] [c e z a l a r , s a v a l a r , s a y il a r in d z e n ]
1020. Uluslarn hayatlarnn doal akn dorulayan bu Bilimin il
kelerinde, atfta bulunduumuz nedenlerle etkilerin uyumunun baka
rnekleri de vardr. Bunlarn oundan rastgele farkl blmlerde
sz etmitik. Burada, onlar, bir araya getirerek insani sivil kurumla-
rn doal srasna gre dzenleyeceiz.
1021. Cezalar: Aileler zamannda cyclop tarz bir zulm vard.
Marsyasn, Apollo tarafndan derisinin yzlmesi bu aile devletin-
deydi. Btn cezalar, aristokratik ynetimlerde de byle devam etti.
Bu nedenle, Perseusun kalkan onu grenleri taa dntryord
[423], Cezalar, Latinlerin exempla dedikleriyle ayn anlamda yani,
ibret tekil eden dverek cezalandrma anlamnda Grekler tarafndan
paradeigmata olarak adlandrld [501]. Barbar zamanlarn geri d
nnde yukarda sylediimiz gibi [!] lm cezalar sradan cezalar
olarak adlandrld. Bylece, Platon [C. 635 B] ve Aristotelesin [P.
1324b 8] kaba ve vahi olduuna hkmettii Sparta kanunlar (aris
tokratik olduunu bin delille gsterdiimiz bir ynetim) nl kral
Agisin boularak ldrlmesini gerektirmitir [668, 985], Roma
Giambattista Vico 459

Kanunlar, Roma aristokratik bir devletken, soylu ve zaferlerle dolu


Horatiusun soyularak sopalarla dvlmesini ve uursuz bir aaca
aslmakla mahkm edilmesini knamtr [500], On ki Levha Ka
nunlarnda bir bakasnn ekinini atee verenler canl canl atee atl
maya mahkm edildi [8.10]. Yalanc tanklar, Tarpeian Kayasndan
atlmaya [8.23] ve emanet paray demeyen borlu kimse diri diri
paralar koparlmaya mahkm edildi [3. 5 vd] [957], Bu son cezaya
gre, Tullus Hostilius, ittifak yeminini tutmay baaramayan akran
Alba Kral Metius Fufetiusu ldrmezlik edemedi ve bizzat Romu
lus, devlete kar hyanet ettii yolundaki sadece bir phe zerine
babalar tarafndan paralara ayrlmt. Byle cezalarn Romada asla
olmadn iddia edenler iin bu kadar yeterli olsun.
1022. Daha sonra, zayflardan oluan ounluk tarafndan idare
edilen halk ynetimlerde uygulanan lml cezalar geldi. Bu cezalar,
doal olarak merhamete meyilli oldu. Bylece, Livynin magis admi-
ratione virtutis quam iure caussae cmlesinde de grlecei gibi,
Horatiusun sebebi aratran adaletinden ziyade zaferine duyduklar
hayranlktan dolay [966], Roma halk, Horatius kahramansal fke
iinde kz kardeini ldrmekle knand zaman, halkn iyi bir gele
cee sahip olmas iin aladn grerek onu balamt. Atinallar
zamannda nasl Platon ve Aristoteles, Spartal Kanunlarn eletir
mise [1021], ayn ekilde, Roma halk zgrlnn lmllnda
Cicero, ihanetten sulu bulunan ayrcalkl durumdaki Romal
valye Rabiriusun insanlk d lm cezasn protesto etmitir [ B
y k Hyanetie Sulanan Rabiriusun Savunmas 3.10; 4.13]. Son
olarak da prenslerin Merhametli unvann almaktan memnun ol
duklar monariler gelmitir.
1023. Kahramansal zamanlarn barbarca savalar, fethedilmi e
hirlerin harap olmas demekti ve teslim olmu dmanlar, zaferle ele
geirilmi tarlalar srmek iin krsal alanlara dalm ii srleri
olmulard (bunlar kahramansal i kolonilerdi [595]). Sonra, sena
tolar tarafndan idare edildikleri srece, yenilgiye uram kahra
mansal gende rin hukukundan halk ynetimlerin licenapl ortaya
kt. Fakat Ulpiann szn ettii insani penslerin doal hukuku
nun hrlk zevkine terk edildi [569, 990] (Fetihler geniledii za
man, daha sonra propriae civium romanorum denen btn kurum
lar, Roma vatandalar iin snrlanmtr. Bu kurumlar arasnda un
lar vardr: Resm evlilikler, babaya ait g, dorudan miras, baba ta
460 Uluslarn Dngsn Dorulayan Son Deliller

rafndan akrabalk, gentiller (bir aileye, kabile veya klana bal olan
lar), quiritary veya sivil mlkiyet, sivil el deitirme (mancipation),
elinde olan kendine mal etme (usucapion), art koyma (stipulation),
vasiyetname, vsilikler ve miras [110]. Taabiyet altna girene kadar
tm zgr uluslar bunlara benzer kendi sivil kurumlarna sahipti
[582]). Son olarak, Antoninus Pius [yani, Caracalla] ynetimi gibi
btn Roma dnyasn tek bir Roma yapmaya alan monariler
geldi. nk btn dnyay bir ehir yapmak, byk monarklarn
tipik bir yeminidir. rnein, byk skender de btn dnyann,
kendi mzrakl alaynn kalesi olan tek bir ehir olduunu sylerdi.
Bylece, Roma praetoAan tarafndan eyaletlerde gelitirilen uluslarn
doal hukuku, en sonunda Romallarn kendi yurtlarnda uygula
maya baladklar hukuk oldu. Romallarn eyaletlerde uyguladklar
kahramansal hukuk terk edildi. nk monarklar, tebaalarnn hep
sinin kanunlar yoluyla eit klnmasn isterler [953], Kahramanlar
zamannda, tam olarak On iki Levha Kanunlar zerine temellenen
Roma hukuk ilmi [952] ve Cicero zamanndaki hukuk ilmi (Kanun
lar1nda iaret ettii gibi [1.5.16]), Romal praetorun bildirisini izle
meye balamt. Son olarak, imparator Hadriann gnlerinden bu
yana tam olarak Daimi Emir olan Edictum perpetuunka ilgilenildi.
Salvius Julianus tarafndan oluturulan ve dzenlenen bu Daimi
Emir hemen hemen btn eyaletlerde uyguland.
1024. Yine, aristokratik ynetimler tarafndan iyi idare edilmi
kk blgelerden, fetihlerle genileyen zgr ynetimlere doru gi
den yolda son olarak byk olduklar oranda gzel ve muhteem
monarilere varacaz.
1025. Uluslar, aristokrasilerdeki soylulua duyulan derin phe
den ve halk ynetimlerin kargaalndan geerek sonunda monar
iler altnda durmulardr.
1026. Son olarak, insani sivil kurumlarn bu somut ve karmak
dzeninin stne en basit soyutlamalar olan saysal dzeni nasl ko
yabileceimizi gstermek istiyoruz [647, 713]. dareler, aile monar
ilerinde bir kiiyle balamtr. Kahramansal aristokrasilerde birka
kiiye gemitir, btnn ya da ounluun bnyeyi siyasi yapt
halk cumhuriyetlerde oklua veya btne doru gitmilerdir. Son
olarak, sivil monarilerde tekrar bire dnmlerdir. Biz, saylarn ta
biat dolaysyla bundan daha uygun bir blmlemeyi kavrayamayz:
Bir, birka, ok, hepsi, birka, birou ve herkesi ifade eden her biri.
Giambattista Vico 461

Tpk, Aristotelese gre saylarn blnemezlerden ibaret olmas gibi


{Metafizik 1085b 22], btne ulatmzda, yine birle balamalyz;
bylece, insanln tam olarak aile monarileri ve sivil monariler
arasnda bulunduu grlr.
[BLM II] SONU
Eski Roma H ukukunun, nemli Resm Bir iir Olmasna, Eski
Hukuk lminin, Kabaca Yasal Metafiziin lk Ana Hatlarn e
ren Resm Bir iir Olmasna ve Grekler Arasnda Felsefenin, Ka
nunlardan Nasl Doduuna likin Sonu:
1027. zellikle, Roma hukuk ilminde, nedenlerini ayn ilkelerde
bulan birok baka byk etkiler vardr. Yukardakiler in hepsi, in
sanlar, doal olarak dorunun peinden giderler doruya ulaacak
larndan mitsiz olduklar zaman, bu onlarn kesinlie yapmalarna
neden olur [137] aksiyomundan dolay mancipatioAar (bir eyi el
de etme) vera manu ile yani gerek g olan ileyen el ile balamtr.
G soyut, el ise somuttur. Btn uluslar arasnda, el gce iaret
eder. Greklerdeki cheirothesiai, el koyma ve cheirotoniai, el kaldrma
da buradan gelir. Birincisinde, g elde etmek iin seilenler, dier
lerinin balarnn stne ellerini koyarak onlara g bahetmilerdir.
kincisindeyse bahedilen g, elleri yukar kaldrarak alklanmtr.
Bu, trensel el-kol hareketleri, sessiz zamanlara uygundu. Geri dn
m barbar zamanlarda, krallarn seilmesi de benzer ekilde gerek
letirildi. Bu gncel matcipation, tm zel mlkiyet haklarnn ilk
byk doal kaynann igal edilmesi durumunu ortaya koyar. Bu
nunla ilgili olarak asker igal etme occupatio bellica Romallar ara
snda canl kalmtr. Klelerin mancipia olarak adlandrlmas bura
dan gelir ve ganimet ve fetihler, Romallarca res mancipi olarak ad
landrlmtr. Zaferle kazanlan iin de res nec mancipi sz bura
dan gelir. Bylece, elde etmenin (mancipation), Romallar arasnda,
zel ticar ilemlerde sivil mlkiyet elde etmenin bir yolu olarak
duvarlarla evrili tek ehir olan Romann iinde balad dncesi
gereklikten ok uzaktr [582].
1028. Bu gerek mancipationa (elde etme) uygun gerek bir usu-
capation (elindekini kendine ml etme) elik eder. [983] Yani, ml
kiyetin elde edilmesi (nk, bu capio anlamndadr) gncel bir kul
lanmla (usus, possess'oya iaret eder) sahip olma, kkensel olarak,
462 Uluslarn Dngsn Dorulayan Son Deliller

sahip olunan eyin srekli fiziksel tasarrufu demektir. Possessinun,


Latin etimologlarnn dedii gibi pedum -posi tiodan deil, porro
sessiod&n gelmi olmas gerekir (Meskenler, Latincede srekli otur
mak veya ayakta salam durmak anlamnda sedes olarak adlandrl
mtr). Keza praetor, ncekine (porro sessio) yardm eder ve son
raki sahip olma trn (pedum positio ) yasaklarla dzeltmeye a
lr. Theseus, Grekler tarafndan thesis denilen kiralama hakkna
uygun olarak bu ismi alm olmaldr. Grek etimologlarnn syledii
gibi yakkl olduu iin deil. nk, Attica erkekleri orada uzun
bir sre kalarak Atinay kurmulardr. Btn uluslar arasnda top
lumsal staty [zgrlk, vatandalk ve aile konularnda] meru
klan bu usucapionm [1032],
1029. Dahas, zel yanllar dzeltmek iin hibir kanunlar ol
mayan Aristotelesin kahramansal ynetimlerinde [269], rei vindica-
dones (haklln kantlanmas) gerek gle elde edildi (bunlar,
dnyann ilk dellolar veya zel savalaryd) ve condictiones, bar
barln geri dnnde Bartolosun zamanna kadar sren zel mi
sillemelerdi [960 vd].
1030. Bu zamanlardaki yabanllk azalmaya balarken, zel id
det, tzel kanunlar tarafndan saklanmaya balad. Btn zel g
ler, sivil egemenlik denilen halk gcnde birleti [583 vd], tabiatyla
air olan ilk insanlar [187, 200], doal olarak, nceden haklarn ve
kurumlarm korumak iin kullandklar gerek gleri taklit etmi
lerdir. Bylece onlar, doal yolla elde etmeyi anlatan (mancipation^
bir fabl yaptlar ve bu fabl ile, Joveun ilk igal edilmemi topraklarda
devleri balayarak onlar orada yanamalar ve famuli hline getirdii
zincirin sembolik bir taklidi olan bir dm tutarak resm toplum
sal el deitirmeyi gsterdiler [387, 781], Bu sembolik mancipation
ile actus legitimi yoluyla btn sivil ilemleri kutsadlar. Bu actus
legidmi insanlarn hl sessiz ekilde yaptklar dini trenlerdir. Daha
sonra (yani konuma gelitikten sonra) anlamalarda bir bakasnn
isteini de kesinletirmek iin anlamalar belirlediler. Bu srada bir
dm zerine ellerini koyarak anlamalarn ak ve artlarn tam
olarak belirlendii temkinli ve trensel szler sylediler [569]. By
lece, daha sonra, savata kaybeden ehirlerin teslim oluunu kabul
ettikleri dnemleri idrak ettiler. Bu dnemler, mns pacium ile ayn
olan pacioan dolay bar (peace) olarak adlandrld. Bunun hak
knda dikkate deer bir kalnt Collatiamn kuatmasn anlatan bir
Giambattista Vico 463

usulde canl kalmtr. Livyye gre [1.38.1-2] pactum, resm sorular


ve cevaplar biiminde birinin gc altna girme anlamasdr. Tam
anlamyla kuatlanlara recepti denmesi de bundan dolaydr. rne
in, Romal haberci Collatiann temsilcilere E t ego recipio demesi
gibi. Bu fikir dolaysyla kahramansal zamanlarda, elindekini kendine
ml etme (stipulation) Romal vatandalar iin snrlandrlmtr
[1027]! Bundan fazlas da imdiye kadar, Tarquinius Priscusun,
Collatia kuatmasnda, kuatmalarn nasl idare edileceini uluslara
rettiine inanan kiilerin sslemesidir.
1031. Bu ekilde, Latiumun kahramansal gende rinin hukuku On
iki Levha Kanunlarmn nl maddesinde sabit kald [6.1a], yle ki:
S i quis nexum faciet mancipiumque, uti lingua nuncupassit, ita ius
esto (Eer, bir kimse, balanacaksa veya fergat edecekse diliyle
nasl aka ifade etmise o ekilde balanm olur) [433, 570]. Bu
madde, eski Roma Kanununun byk kaynadr ve Roma ile Attic
kanununu kyaslayanlar bu maddenin Romaya Atinadan gelmedii
sonucuna varrlar.
1032. Usucapion, [nceleri yalnzca] fiziksel bir sahiplenme ola
rak yaygnlat [1028], Daha sonra, bu taklit edildi ve sahip olmak
iin niyet yeterli oldu. Ayn ekilde, haklln kantlanmas (vindicati-
ons) taklit edilmi bir gle sembolize edildi [961] ve kahramansal
misillemeler, borlularn aklamalarnn ciddiyetini korumak iin ki
isel eylemlere dntrld [960], Dnyann ocukluk a baka
bir yol izleyemezdi. nk ocuklarn gereklii taklit etmek bak
mndan gl bir yetenekleri vardr ve taklitten baka bir ey olma
yan iir de buna dhildir [207],
1033. Bylece, pazar yerinde kiiler ve isimler kadar maskelerin
de olduu grlr (nk, persona basite maske demektir). Sessiz
konuma zamannda, gerek kelimelerin yerini alm olmas gereken
isimler [435, 929], ailelerin hanedan armalar olmalyd [433]. Ame
rikan Yerlileri arasnda, bu armalarla aileler ayrlmaktayd. Bir aile
babasnn ahsnda (person) veya maskesi altnda onun btn ocuk
lar ve hizmetileri de yer alrd. Bir evin gerek ismi veya amblemi
altnda onun baba tarafndan akrabalar ve gentilleri* yer alrd. Bu
nunla ilgili olarak, biz Greklerin kasabas Ajax ve Horatiusun, tek
bana kprde, Toscaninin tmne direnmesinin ne demek oldu

* Babalarn korum a altna ald yakn aile fertleri (.n).


464 Uluslarn Dngsn Dorulayan Son Deliller

unu grmtk ve barbarln geri dn zamanlarnda btn bir


orduyu Solernodan Sirakzaya sren krk Normanl kahramandan
sz etmitik. Fransann efsanevi valyelerinin hayranlk brakan a
rtc gcnn n buradan gelir (onlar egemen prenslerdi ve hepsi
nin stnde, Almanyann kentli asilzadesi Kont Rolandn ismi bki
kalmtr ve daha sonra ona Orlando denmitir [589]. Bunun nede
ni, yukarda kefedilen iirin ilkelerinden kar [376 vd]. Roma hu
kukunun kurucular, aklsal olan tmelleri anlayamadklar zamanda
hayal evrenselleri uyguladlar. Tpk, airlerin sanatla daha sonra n
l adamlar ve maskeleri sahneye getirmesi gibi [910] bu insanlar da,
tabiatlar gerei, nceden yukarda sz edilen isimleri ve kiileri
foruma, getirmiti.
1034. Persna kelimesinin, sesin her yere yanklanmas anlamna
gelen persnareden elde edilmemi olmas gerekir. nk ilk ehir
lerin olduka kk tiyatrolarnda (Horacenin dedii gibi [A. P.
206] seyirciler kolayca saylabilecek kadar az olduu zaman) sesin
daha geni bir tiyatroyu doldurabilmesi iin sesi aksettirmek maksa
dyla maskeler kullanmak gerekli deildi. Bunun yan sra bu kelime
deki [ikinci] hecenin uzun olmas da bu tretmeyi kabul etmez. n
k, eer ikinci hece, snoAan gelseydi ksa olurdu. O halde daha
ziyade, yalnzca kahramanlarn giydii yabanl vahilerin derilerini
giymek anlamna gelen bir fiil olan persnari den gelmi olmaldr.
Buna elik eden obsnari fiili bize kadar gelmitir. Bu fiil ilkin Ver-
gilin, kahramanlar ziyafet hlinde betimledii [A. 3.223 vd] ilk zen
gin yiyecek demek olan av etiyle beslenmek anlamndayd. Bylece,
ilk zengin ganimetler, vahilere kar kendilerini ve ailelerinin savun
mak iin mcadele ettikleri ilk savalarnda, kahramanlarn srtlarn
da tadklar, avladklar yabani hayvanlarn derilerinden olmaldr
[958], airler, kahramanlarna bu postlar giydirdiler. zellikle asla
nn postunu Herkle giydirdiler. Persnari fiilinin bu kkeni, teri
min talyancaya uyarlanm hli olan personaggi, ahsiyetler kelime
sinin, yksek mevkideki insanlara ve byk temsilcilere verildiini
varsayyoruz.
1035. Bu ilkeler bakmndan, bu ilk insanlar, soyut formlar an
lamadklar iin bedensel formlar hayal ettiler ve bu formlar kendi
tabiatlarna uydurarak canl olarak tahayyl ettiler [401], hereditas
(miras), miras yoluyla intikal eden bir maln metresi olarak dn
dler ve miras, miras kalan her bir maln zel parasnda btn ola
Giambattista Vico 465

rak tandlar, tpk, iftlii, iftlikten bir avu toprak olarak temsil et
meleri gibi. Bunu rei vindicatio usulnde hunc fundum olarak adlan
drdlar [961], Bylece eer bunu anlamadlarsa bile, en azndan,
haklarn blnemez olduunu kabaca hissetmi olmalydlar [103
vd],
1036. Bu tabiatlarla uyumlu olarak, eski hukuk ilmi batan sona
iirseldi. Bu iirsel kurgu nedeniyle onaylanmas muallakta olan du
rumlarda, olmu eyler, olmam olarak; olmam olan eyler de ol
mu olarak ele alnmtr. Henz domam olanlar az nce domu
gibi, canl l gibi ve l hl yayormu gibi alnmtr. Bu hukuk
ilmi, hayali olarak haklar icat ederek iura imaginaria, znesi olmayan
birok bo maske sokmutur. Bu hukuk ilmi, kanunlarn arln
koruyabilecek ve olaylar adil klabilecek bu fabllar icat etmedeki
nne tam olarak gvendi. Bylece, eski hukuk ilminin btn kur
gular maskeler altndaki gereklerdi ve kanunlarn ifade edildii bu
usul (.formulae), bu ve bunun gibi birok kelimenin kesin lleri ne
deniyle ne eklemeyi ne karmay ne de deimeyi kabul eden car-
mina veya arklar olarak adlandrld. Horatiusun cezasn uygula
yan usule isim veren Livyde grdmz gibi [500]. Bu Plautusun
Assesin Komedyasmdakl altn pasajyla doruland [746 vd], orada
Diabolus parazitin byk bir air olduunu syler. nk, o szel
emniyetin veya bizim az nce carmina olarak adlandrldn gr
dmz usuln nasl icat edildiini herhangi birinden daha iyi bilir.
1037. Bylece, Romallar tarafndan forumda temsil edilen btn
eski Roma hukuku ciddi bir iirdi ve eski hukuk ilmi de sert bir iir
sanatyd. Bizim tartmamza ok uygun olarak, Justinian, Institutes
adl eserinin nsznde eski hukukun fabllar hakknda konuur -
antiqui iuris fabulas. O, bu ifadeyi alayc bir ekilde kullanr fakat
onun bu ifadeyi, meseleleri bizim tarttmz gibi anlayan eski bir
hukuk bilgininden alm olmas gerekir. Burada ispat ettiimiz gibi,
Roma hukuk ilmi, bu eski fabllardan kendi ilkelerini belirlemitir ve
dramatik fabllarda bulunan personaeye maskeler denmesinden dolay
ok doru ve kat bir biimde de ure personarum, yani kiiler hak-
kndaki hukuk doktrininin ilk kkenleri ortaya kmtr.
1038. Halk ynetimlerin insani zamanlarna gelindiinde, zek
(intellect) byk meclislerde oyuna getirilmiti ve zek araclyla
soyutlanan evrensel yasal kavramlarn o vakitten beri, hukukun anla
lmasnda var olduklar sylendi -consistere in intellectu iuris. Bu
466 Uluslarn Dngsn Dorulayan Son Deliller

anlam, kanun yapcnn kendi kanununda ifade ettii niyetle ilgilidir


(bu niyet, ius olarak adlandrld [389]) ve vatandalarn niyetiyse
mterek aklsal bir fayda fikri zerinde temellendi. Onlar, btn
haklarn zerinde deneme yapabilecekleri (nuda iura denilen beden
sel olarak verilmemi haklar) bedensel eylere balanamamas nede
niyle, bunu tabiatta manevi olarak anlam olmalydlar. nk b
tn haklara in intellectu iuris consistere denilirdi. Haklar, bylece
manevi varln biimleri olduundan blnmezler ve sonsuzdurlar.
nk bozulma, paralarn blnmesinden baka bir ey deildir
[698],
1039. Roma hukukunun yorumcular, blnebilenler ve blne
mezler -D e dividuis et individuis- hakkndaki nl konuyu tahlil
ederken haklarn blnemezlii dncesi zerine temellenen tama
men yasal metafiziin itibarna bel baladlar. Fakat dier eyleri
dnmedikleri gibi ebedi olana da ok az atfta bulundular. Ancak,
hukukun u iki kuralna dikkat etmeleri gerekiyordu. lk kural ola
rak, kanunun amac bittiinde kanun sona erer: cessante dne legis,
cessat lex. Bu ifade cessante ratione eklinde okunmaz. nk, fnis
veya kanunun hedefi, onlarn fark etmekte baarsz olduklar neden
lerin dayand eit faydadr. Fakat kanunun ratiosu veya nedeni olgu
yle veya byle grnmesine ramen olguyla kanunun uygunluu
dur. Olgu her ne ekilde grnrse grnsn kanunun nedeni yaar
ve olguyu tanzim eder. Dier kural unu kurar: Zaman, bir hakkn
yaratld veya yok edildii bir kip deildir; tempus non est modus
constituendi vel dissolvendi iuris. Keza, zaman sonsuzlua bir ba
lang veremez veya bir son koyamaz ve usucapionda ve zaman a
mnda, zaman haklar ortaya koyamayaca gibi sona da erdiremez
fakat haklar olan kiinin bu haklarndan vazgemeye niyet etmesinin
delilidir. rnein, yararlanma hakknn sona erdirdiinin sylenmesi
bu hakkn sona erdiini gstermez. Fakat yalnzca, kiinin klelikten
karldn ve nceden olduu gibi zgr olunduunu gsterir. Bu
radan ok nemli iki sonu kar: lki, haklar anlksal olarak veya
fikirsel bakmdan sonsuzdur. Halbuki insanlar, zaman iinde kendi
varlklarna sahip olurlar, haklar insanlara yalnzca Tanrdan gele
bilir. kincisi, gemite, imdi veya gelecekte dnyada daima var ola
cak olan saysz eitlilikteki haklarn tm, insan rknn prensi olan
ilk insanlarn gcnn ve btn yeryz zerinde sahip olduu ml
kiyetin eitli grnleridir.
Giambattista Vico 467

1040. O halde, kesin olarak, ilkin kanunlar, daha sonra felsefeler


geldii iin [1043], Atinal vatandalar tarafndan kanunlarn kabul,
herkeste mterek olan eit fayda fikrinde anlamaya varmay gerek
tirmitir. Sokratesin aralarnda birrneklik olan tikellerden yola
karak ve bir rnek tikelleri toplayarak tmevarmla aklsal cinsi im
etmeye baladna da dikkat edilmelidir [499],
1041. Bu halk meclislerinde, insanlarn zihinlerinin her birinin
tutkulu bir ekilde, kendi zel faydasna bal olduunu dnen
Platon, ortak fayda fikrinde bu insanlar bir araya getirmitir (insan
lar, bireysel olarak kendi zel karlar tarafndan idare edilirler. Fa
kat birlikteyken adaleti ararlar) ve yaratlm zihinlerin idealar olan
en yksek aklsal varlklarn dnlmesine kadar ykselmitir. Bu
yaratlm zihinlerden ayr olan ve sadece Tanrda bulunan idealar
dnmtr. Bylece de o, iradesiyle tutkularna emreden felsefi bir
kahraman idrak etme yceliine ulamtr.
1042. lah tanm iin yol bylece hazrlanmt. Aristoteles ise [P.
1287a, 32] daha sonra bize, bir kahramann iradesini dile getiren
tutkulardan bamsz bir iradeyi l alan iyi bir kanundan bahsetti
O, adaleti, kahramann ruhunda yer edinmi ve dier deerlere em
reden deerlerin kraliesi olarak anlad [E. 1129b 12 vd]. nk
Aristoteles, tikel adaletin u iki biimi kadar egemen sivil gcn ru
hunda oturan yasal adaleti ve senatodaki sagry emrederek or
dulardaki sebat ve trenlerdeki lll gzlemlemiti: Bu iki
adalet biimi, kamu hzinelerindeki herkesin hakkn verme eklin
deki adalet datm ve ekseriyetle forumda yaplan dei toku ada
leti. kincisi, aritmetik, birincisi ise geometrik oran kullanlarak yap
lrd [E. 1131b 12, 29], Aristoteles, halk ynetimlerin temel ku
rumu olan [619 vd] ve vatandalarn babadan intikal eden mirasla
rna gre geometrik bir oranda erefleri ve sorumluluklar yayan
censusta adalet datmn gzlemi olmalyd. Zira nceki, yalnzca
aritmetik oran olarak anlalmt. Bu yzden Astraea, kahramansal
adaleti bizim iin skalalarla izdi [713] ve filozoflar, ahlk teologlar
ve kamu hukuku hakknda yazan uzmanlar, On ki Levha Kanun
larndaki btn cezalarn da imdi geometrik orandaki adalet da
tmyla datlm olmas gerektiini sylerler -bizim okuduumuz
btn cezalar eer parayla ilgiliyse [6.2; 8.9, 16, 19, 20; 12 ,3, 4]
ikiye katland ( dupiio) ve eer bedensel bir ey ise [8.2] benzerleriyle
( talio) deerlendirildi. Misilleme kanununu Rhadamanthus icat etti
468 Uluslarn Dngsn Dorulayan Son Deliller

inden, o cezalarn tam olarak lld br dnyada hkm ver


di. Aristotelesin Etik adl eserinde [1132b 21 vd] misilleme, Pytha-
goras adalet olarak adlandrld. nk Pythagoras, Magna Gra-
eciada bir ulus kurmutu ve o ulusun soylularna Pythagoraslar
deniyordu [427]. Bu icat, daha sonra byk bir filozof ve matema
tiki olan Pythagorasn yzkaras olacakt.
1043. Yukardakilerin tmnden yle bir sonuca varyoruz. Me
tafiziin, mantn ve ahlkn bu ilkeleri Atinann pazaryerinden k
mtr. Solonun Atmallara yapt kendini bil tavsiyesi halk y
netimleri dourmutu. Halk ynetimlerden dolay da kanunlar ve
kanunlardan da felsefe kmtr. Halk hikmetine sahip bir bilge olan
Solon, btn (esoterik) hikmete sahip bir bilge olmutur [414 vd].
Bu felsefi olarak konuan felsefe tarihinin bir rnei olarak hizmet
verebilir [1. 8] ve bu eserdeki son bir azarlama veya eletiri Poly-
biusa kar yaplacaktr. Polybius demitir ki, eer, dnyada filozof
lar olsayd dinlere ihtiya olmayacakt [179]. Halbuki eer, dinler ol
masayd ve bundan dolay da ynetimler olmasayd dnyada hibir
filozof olmayacakt ve insani kurumlar tanrsal inayet tarafndan bu
ekilde idare edilmemi olsayd herhangi bir bilim veya deer fikri de
olmayacakt.
1044. O halde, konumuza tekrar dnersek ve tartmadaki arg
manlar sonulandrrsak; halk ynetimlerin ve dahas monarilerin
grnd insani zamanlarda sarih ve mnasip kelimelerle emniyet
altna alman usul olmas gereken [yasal ykmlln] nedenleri
(nk, cavere cavissaemn kkenidir caussae onun ksaltlm bii
midir) [taraflarn rzas ile yaplan] anlamalar durumundaki iler ve
ilemlerdi (bu anlamalar, szlemelerle resmiletirildi ve buna uy
gun davranmay da gerektirdi). Mlkiyetin devredilmesinde geerli
senetler olan bu anlamalarda, devretmeyi sonulandrmak iin doal
yoldan teslim etme ilemini de resmiletirdiler. Yalnzca szel olarak
yaplan taahhtlerde (yani stipulaton eyleminde), szel taahhtler
tam olarak eski mndaki nedenler olarak kald. Bu sylediimiz ey,
anlamalardan ve szlemelerden ortaya kan ykmllkler iin
yukarda ileri srlen ilkelerden daha fazlasn ortaya koyar [570-
578].
1045. zetlersek, bir insan sadece zihin, beden ve konumadr ve
konuma zihin ve beden arasnda orta bir yerde durur. Belirlilik,
sessiz zamanlarda bedenle balamtr. Sonra, ak ifadeli (articulate)
Giambattista Vico 469

diller icat edildii zaman, konuma biimiyle dnceler akla


kavumaya balamtr ve son olarak, insani aklmz tamamen geliti
inde, olaylarn ayrntlar akl araclyla belirlenerek dncede
doruya ulalmtr. Bu gereklie, bilgili Varro, doal usul (formula
naturae) demitir ki bu usul, herhangi zel bir biimden yoksun bir
usuldr [C. G. 4.31] Varronun formula naturae dedii ey, olgula
rn grnmeyen ynlerinin de en kk ayrntlarn aa karan
a benzer [321 -325].
B e n c K jt a p

ULUSLARIN
Y e n id e n O rtaya ik i l a r in d a k

n sa n K u r u m l a r in in

D n g s
[SU NU]

1046. Barbarlk srecine rnek gsterdiimiz ilk barbarlk sreci ile


uluslarn dngs dolaysyla geri dnm barbarlk sreci arasnda
mkemmel bir uyum olduunu, bu eserin btnne yaylm olan
birok pasajda deindiimiz konular vastasyla gstermitik. Bu
pasajlara bakarak, her bir ulus, (dng gerei) yeniden ortaya kt
nda, o ulusta nceden var olan insani kurumlarn da yeniden or
taya ktn kolayca anlayabiliriz [1108]. Bununla birlikte, bu uy
gunluu daha iyi gstermek iin, bu Sonuncu Kitapta, sz konusu
tartmaya zel bir yer vermeyi diliyoruz. Bylece, en erken antik
alar hakknda en bilgili renci olan Varronun yapt kronolojik
blmlemede, bu aa Karanlk a demesine ramen, ilk barbarlk
ana gre daha karanlkta kalm olan ikinci barbarlk sreci ze
rinde daha ok duracaz [52]. Ve her bir ulusun, En yi ve En B
yk Tanrnn ltfunun tarif edilemez yceliine hizmet eden insani
burumlarnn stnde, bu kurumlara hkim olan lhi inayetin t
lerini nasl gerekletirdiklerini gstereceiz.
[KISIM I]

L K BARBARLIK TARHNN YEN D EN D N G S


O larak A i k l a n a n E n S o n B a r b a r l i k T a r h
[ 1- 2 ]

1047. nsanst bir ekilde alan Tanr, Romann gc urunda


ehit denlerin erdemlerine, kehanetleri elinde bulunduran babala
rn rettiklerine ve Yunanistann bo hikmetine zt olarak, Hristi
yan dininin gerekliini ifa etmi ve dorulamt. Tanr, silahl
uluslara, o ulusun kurucusuna tanrsall hak etmesi iin mcadeleyi
nasip ederek, gerek dinin salam ekilde kurulmasn; ve insanlarn
oluturduu kurumlarm doal akna uygun olarak insanilik sreci
nin uluslar arasnda balamas iin insanln yeni bir dzen kazan
masn uygun grd.
1048. nsanlk, bu sonsuz nasihati takip ederek tanrsal zaman
lara geri dnmtr [925, 976]. Bu zamanlarda Katolik krallar, her
yerde, koruyucusu olduklar Hristiyan dinini savunmak iin papaz
yardmclarnn dalmatiklerini giymi ve kraliyetin adamlarn takdis
etmilerdi (bundan dolay, kutsal olan Hametmeb (Royal Majesty)
unvann korumulardr). Onlar, Fransann krallarnn eceresini
(.Regum Francorum genealoga) gsteren Symphorien Champiere
gre, tpk, Huge Capetin, Parisin Kontu ve Bakeii unvann al
Giambattista Vico 475

mas ve Paradinin Annales de Bourgogndsinde Fransa prenslerinin


ortak bir ekilde Dk ve Bakei veya Kont ve olarak payelendiril-
meleri gibi eski dokmanlara atfta bulunarak, kilise rgtne ait
erefleri zerlerine aldlar. Bylece, ilk Hristiyan krallar, Arilere (S.
Jerome, Arilerin btn Hristiyan dnyasn kirlettiini syler), Sira-
kuzallara ve saysz dier kfirlere kar, Katolik Hristiyan dininin
asker din dzenini yeniden kurmulardr.
1049. O halde, kahramansal halklarn saf ve dindar savalarna -
pura etpia bella- bir dn vard [958]. Bununla ilgili olarak, btn
Hristiyan gleri, hl talarnn zerinde, hal seferleri adyla bili
nen savalar yaparken tadklar bayraklarnn zerindeki ha ta
maktadrlar [602],
1050. Gerekte artc olan, geri dnm barbar zamanlardaki
bu insani sivil kurumlarn yeniden dngsdr. rnein, Macrobius,
[Saturnaiia adl eserinde 3.9.7 vd] gnmze kadar korunmu olan
sekin ve mkemmel bir usul kullanarak, eski habercilerin sava
ilan ettikleri ehirlerden tanrlar yardma ardklarn -evocabant
deos- ifade etti. nk onlar, bu suretle yenilgiye urayan uluslarn
tanrsz olduklarna [958] ve bu nedenle de, bizim bu eserde tartt
mz ve her eyin ilk ilkesi olarak belirlediimiz kehanetlerden mah
rum kaldklarna inanmlard. nk kahramansal zafer kanunuyla
fethedilen uluslarn, kamusal veya zel herhangi bir sivil kurumlan
kalmamt. Bu anlatlanlar az yukarda tamamen, temel olarak da
Roma tarihinde ispat ettiimiz gibi, tanrsal kehanetler zerine
kurulmu olan kahramansal zamanlarla ilgiliydi [110]. Btn bunlar,
Tarquinius Priscusun, Collatiaya uygulad kahramansal teslim al
ma biimi ierisinde yer almtr [1030]. Yenilgiye urayanlar, din
ya da laik debebant divina et humana omnia- btn kurumlarn
ceza olarak kaybetmilerdi. Ayn ekilde, bir ehri zapteden son bar
barlar, azizlerin nl kalntlarn veya eski kutsal kalntlar arayp
bulmay balca ilgileri haline getirdiler. Bu zamann insanlar, onlar
gmmek veya saklamakta ok dikkatlilerdi ve bu eyalarn konuldu
u yerler kiliselerin en i ve en derin ksmlarnda bulunuyordu. B
tn azizlerin bedenlerinin tanmasnn bu zamanlara rastlamas bu
yzdendir. Bu detin bir izi, u kuralda canl kalmtr: Yenilgiye u
rayan insanlar, zafer kazanan komutanlarn ele geirdikleri ehirlerin
btn anlarn fidye vererek kurtulmu olmalydlar.
476 En Son Barbarlk Tarihi

1051. Beinci yzyldan sonra birok barbar ulus, Avrupa ve As


yay hatt Afrikay dahi istil etmeye baladklarnda ve fetheden
halklar, fethin ne olduunu anlayamadklarnda, Katolik dinine d
man olanlarn barbarlndan dolay, bu kat dnemlerle ilgili halk
dilinde ister talyanca, Franszca, ister spanyolca veya Almanca ol
sun hibir ada belge bulamyoruz (Almanlar, Swabial Frederick
zamanna kadar, Johann [Tourmayer] Aventinusun Bavaria yllkla
rnda [Annales Boiorum] sylediine gre mparator Flapsburglu
Rudolph zamanna kadar kendi dillerinde belgeler yazmadlar
[435]). Yukarda ad geen uluslar arasnda, yalnzca, barbar Latin -
lerde, ayn zamanda ruhban snfndan da olan birka soylu tarafn
dan anlalan belgeler bulduk. Bundan dolay, btn bu mutsuz yz
yllarda uluslarn birbirleriyle sessiz bir ekilde yeniden eskisi gibi
iletiime getiklerini farz edebiliriz. Halk harflerinin az oluu nede
niyle her yerde, genellikle evler, mezarlar, tarlalar ve srler zerin
deki senyoral haklara iaret eden mlkiyete aklk getirmek iin
belirlenmi aile armalarnn hiyeroglif yazlna geri dnm olmalar
gerekir [484-488],
1052. Dinsel arnma denilen apak tanrsal hkm trlerinin
de geri dn sz konusuydu [955]. lk barbar zamanlarda bir h
km tr de dellolard. Ancak, bunlar kutsal canon tarafndan ta
nnmamt [959 vd].
1053. Kahramansal akmlara da bir geri dn vard. Nasl kah
ramanlar kendilerine hrszlar denilmesini bir eref saymlarsa, ayn
ekilde, korsan olmak da bir soyluluk unvanyd [636].
1054. Bartolus zamanna kadar sren kahramansal misillemelere
de bir dn vard [960],
1055. lk barbar zamanlarda olduu gibi en son barbar zaman
lardaki savalarnn hepsi de din savalar olduundan [1049], H
ristiyan uluslar arasnda uzun sre devam eden kahramansal klelie
de bir dn yaanmaktayd. nk bu zamanlardaki dello uygu
lamalar nedeniyle yenenler, yenilgiye urayanlarn tanrsz oldukla
rna [958], bu nedenle de vahilerden farksz olduklarna inandlar.
Bu ulusal duygu, Hristiyanlar ve Trkler arasnda hl korunur. Bir
Hristiyan iin Trk ad kpek demekti (dolaysyla Hristiyanlar,
Trklerle sivil veya toplumsal bir ileme zorlandklar veya bunu iste
dikleri zaman, onlara gerek inanllar anlamna gelen Mslmanlar
dediler). Dier yandan, Trkler, Hristiyanlar domuz olarak adlan
Giambattista Vico A ll

drdlar. O halde, Hristiyanlar, daha lml olmakla birlikte, her iki


taraf da kendi savalarnda kahramansal klelii uyguladlar.
1056. Fakat yukardakilerin hepsinden daha hayret verici olan,
insani kurumlarn yeniden geri dndr. Yani, bu yeni tanrsal za
manlarda, Livyden rendiimiz gibi ilk ehirlerin kurulduu eski
dnyann ilk barnaklar yeniden ortaya kt [561]. nk en barbar
yzyllarn ar vahilii ve yabanll nedeniyle her yerde var olan
iddet yamacl ve cinayet snr tanmyordu. Ayrca, dinin uygula
d ve tanrsal kanunlarn koruduu tm insani kanunlar sarsm
olan insanlar snrlandrmann etkili herhangi bir yolu yoktu [177],
Doal olarak, bu yzden, korku iindeki insanlar, bu barbarln
ortasnda insanilii tartlr olan bu iddet yzylnn rahiplerinden
ve manastr bakeilerinden yardm istediler ve kendilerini, ailelerini
ve baba tarafndan akrabalarn onlarn korumasna braktlar ve on
lar tarafndan kabul edildiler. Bu tarz bir boyun eme ve koruma,
fieKerin temel kurucu unsurlaryd. Dolaysyla, Avrupann en vahi
ve en kaba ulusu olan Germen lkesinde lik hkmranlklardan zi
yade kilisenin hkmranl (papaz ve rahip) sz konusuydu. Daha
nce sylendii gibi Fransadaki btn egemen prensler, Kont ve
Bakei veya Dk ve Bakei unvann aldlar [1048], Bylece,
Avrupada, ehirlerin, kasabalarn ve atolarn St. ile balad g
rld. Yksek ve gizli yerlerde [525] kalabal duymak iin ve dini
miz tarafndan emredilen dier dindarca yinleri yerine getirmek iin
son zamanlarda, Hristiyanln doal snaklar olarak tanmlana
bilecek kk kiliseler ald. Bu egemen prensler, kiliselerin yak
nna da kendi ikametlerini ina ettiler. Dolaysyla, bu ikinci barbarlk
dnemi ile ilgili her yerde grebileceimiz en eski kalntlar yukarda
betimlediimiz yerlerdeki kk kiliselerdedir. Bunlarn en nl r
nei, bizim Aversal San Lorenzo Manastrmzdr. Bu manastrla
Capuali San Lorenzo Manastr birlemitir. Taranto krfezine akan
Volturno rmandan Campanya, Samnium, Apulia ve eski Calabria-
ya kadar olan blgelerdeki yz on kiliseyi bu manastr ya dorudan
ya ona bal bakeiler veya keiler ynetmitir. San Lorenzonun
bakeileri hemen hemen yukarda ad geen yerlerin tmnn ba
ronlaryd.
[KISIM II]

F / ^ e l e r n S o n s u z T a b a t i z e r i n d e
T em ellen en U l u s l a r i n Y e n d e n D n g s

ve F eo d a l H u ku kta , E sk i R om a
H u ic u k u n u n Y e n id e n D n g s

1057. Bu tanrsal, kahramansal ve insani olan, hemen hemen zt ta


biatlar arasndaki kesin farkn geri dn sonucunda, tanrsal
zamanlar, kahramansal zamanlar izledi [567], Bunun nedeni udur:
Feodal terminolojide krsal vassaller Hotman artan homines,
yani, insanlar (men) olarak adlandrld [437, 600, 606], Bu kelime,
ayn anlama gelen iki feodal terim olan hominium ile homagiumn
kkeni olmaldr. Cujasa gre, Helmodius, bu terimi, homagiumd&n
daha sekin bulur. Homagium terimi baronun memnun olduu vas-
sahne rehberlik etme hakk anlamna gelen hominus agium teriminin
yerine geer. Feodal hukuk zerine yazan bilgili yazarlar, bu sonraki
barbar terimi klasik Latinceye, tam bir edeeri olan obsequium ola
rak tercme ettiler. nk bu kelime, kkeni itibariyle tarlalarn
srmesi iin her yerde kendisine yol gsteren kahraman izleyen in
sann gnlll demekti. Obsequium kelimesi, vassakn, barona
borlu olduu sadakate de iaret eder. yle ki, Latinlerin obsequi-
Giambattista Vico 479

umu ilkin saygya ve ieRenn belirlenmesinde grlmeye balanm


olan yemin etme ve sadakate iaret eder. Eski Romallar arasnda
obseguim feodal bilginlerin opera militaris dedii eyden ve feodal
hukuk zerine yazan bizim yazarlarmzn Romal pleplerin uzun s
rede kendi canlar pahasna savata soylulara hizmet etmeleri demek
olan militare servitium dedikleri eyden ayrlamazd [107], Liberti
veya azatl kleler, patronlarna borlu olmaya devam ettiler. Bu, ob-
sequium ve onu ieren hizmetler olarak kabul edildi. Roma tarihin
de, bu grev Romulusun yanamalar (clienteles) zerinde Romay
kurduu zamana kadar geri gider [106], Bu eski tarihin yanamalar
(clienteles) feflerden daha uygun biimde ifade edilemez [263] ve
gerekte, feodalizm bilginleri, barbar zamanlarn feudum szcn,
sekin Latincede clientela olarak tercme ederler.
1058. Kurumlarn bu ilkeleri, aka opera ve servitium kelimele
rinin kkenleriyle dorulanr. Kken olarak Opera, bir kylnn
gnlk ii demektir. La tinler, bu nedenle, kylye, operarius dediler.
Bu kelimenin talyanca karl giornalierddir. Bu kelime, herhangi
bir vatandalk ayrcalna sahip olan bir gnlk ii demektir.
Achilles, yanl bir biimde kendinden Briseisi ald zaman, Age-
memnondan grd muameleden ikyet eder [597], Latinler bu
iiler iin sr anlamna gelen greges operarum veya greges ser-
vorum terimlerini kullandlar. nk hem onlar hem de daha son
raki kleler, srler halinde beslenen pasci gregatim, yani, vahiler
olarak kabul edildiler [ilkin insanlarn srleri daha sonra hayvanla
rn srleri gelmi olmaldr]. Buna uygun olarak da ilkin, bu insan
larn obanlar var olmu olmaldr (dolaysyla da, yerleik lkap ola
rak, kahramanlara Homerde insanlarn obanlar denmitir) daha
sonra da ynlarn ve srlerin obanlar gelir [557], Bu Greke
nomos kelimesi ile de dorulanr. Nom osun anlam hem kanun hem
de otlaktr [607]. Keza, ilk tarmsal kanunlara gre isyanc [saylan]
famuli, kahramanlarn kendilerine tayin ettii topraklarda geimlerini
salam ve bu geim tarz, her ne kadar yiyecekler insanlara zg
olsa da, bunlar vahiler olarak kabul edildikleri iin nomos veya otlak
olarak adlandrlmtr [917],
1059. Dnyann bu ilk srlerini otlatma mlkiyeti, sivil n,
yani soyluluun tanrs Apolloya aitti [533]; nk fabl dolu tarih
bize onun Amphrysus rmanda bir oban olduunu anlatr, tpk,
Parisin Troy kraliyet yurdunda bir oban olmas gibi. O halde, o,
480 Uluslarn ve Eski Roma Hukukunun Yeniden Dngs

zerinde dnya tarihinin temsil edildii Achillesin kalkannda res


medildii gibi, kral assyla kzarm kzn hasatlar arasnda b
lnmesini emreden aileler devrinin (Homerin kral dedii) bir aile
babasdr [686], Bizim obanlarmzn ii, srleri beslemek deildir,
klavuzluk etmek ve izlemektir. Fakat [bu sonraki anlamda] otlat
mak, kahramanlar zamannda, aknlar hkm srdnden yalnzca
gvenlii salanm ilk ehirlerin snrlarnn belirlenmesinden sonra
ortaya kmtr. Pastoral veya obanlkla ilgili iirin yalnzca en me
denilemi zamanlarda, Grekler arasnda Theocritus ile; Latinler ara
snda Vergil ile; Italyanlar arasnda da Sannazaro ile ortaya kma
snn nedeni bu olmaldr.
1060. Servitium, hizmet kelimesi, ayn eylerin en son barbar za
manlarda geri dnm olduunu ve bu balantnn tersine, baronun,
efendi (lord) anlamnda senior olarak adlandrldn gsterir. By
lece, Bodini ok artan [197] eski Franklar [veya ikinci barbarln
azatl kleleri [1062], ev halkndan olan hizmetilerdi ve genelde,
eski Romallarn, [ilk barbarlkta] vernae dediklerine uygun durum
daydlar. Bundan dolay, kahramansal ehirlerin pleplerinin [597]
konutuu avami dile vernaculate denmitir [433]. Bu durum iirsel
dilin, ilk ynetimlerin kahramanlar veya soylular tarafndan getiril
mesine benzer [437],
1061. Balangta, baronlarn gc, gcn halka bal olduu si
vil savalarda halklar arasnda yayld ve dald ve buradan monarik
krallarn kiiliklerinde yeniden toplanmas kolay oldu. Azatl klelerin
obsequiumu., obsequium principis denilen eye geti. Bu, Tacitusa
gre [A. 1.43], monarilere tam olarak boyun emeyi ihtiva eder.
Dier yandan, kahramansal ve insani iki tabiatn farkl zannedilmesi
nedeniyle [1057] fieAenn efendileri, Grek airleri tarafndan kahra
manlar (heroes); eski Latinler tarafndan, insanlar (vir) ile ayn an
lamda, baronlar olarak adlandrld [684. 999]. Bu adlandrmann bir
izi de spanyolcada bir adam iin varon denilmesidir; vassaller, zayf
lklar nedeniyle, yukarda aklanan kahramansal anlamda kadnlar
olarak kabul edilmitir [989].
1062. Yukardaki iddiamza ek olarak, baronlar iin sgnori terimi
yalnzca, Latince senioredten gelebilir. nk bunlar, Avrupann
birlemi olmas gereken yeni krallklarnn ilk halk parlamentolar
dr, tpk, Romulusun senatus teriminin, doal olarak, soylularn
yal yelerinden olumu olmas gereken halk konslne uygulama
Giambattista Vico 481

s gibi. Byle olanlardan ve patres denilenlerden dolay, klelere ken


di zgrlklerini verenlere patroni denilmeye baland. Bundan do
lay, Italyancada padroni terimi, koruyucular anlamna gelmi olma
ldr. Bu padroni terimi, Latince kkeninin btn zarafetini ve zel
liini tar. Tersine, Latincenin, incelii ile clientes kelimesi tarmsal
vassaller anlamnda kullanlr. Servius Tullius, census1u emrederek
Romulusun yanamalarna (clienteles) en yakn olarak bu //ederi
verir [106 vd]. Bodine cevapta sylediimiz gibi [1017] bu clientes,
daha sonra Franklarn ulusuna ismini veren azatl klelerdi.
1063. Bu ekilde, //eder, aksiyomlarda bahsettiimiz ebedi kay
naktan karak geri geldi [260 vd]. Bu aksiyomlarda, sivil tabiatta
olmasn beklediimiz faydalara iaret etmitik. Bunlar dolaysyla,
tam bir Latin zarafeti ve zellii ile fef, feodalizm bilginleri tarafn
dan beneficia olarak adlandrld. Hotman bu noktaya temas etmek
sizin gerekte, galip gelenlerin fethedilmi topraklarda ekilmi tarla
lar kendileri iin koruduklarna ve malup olmu mutsuzlara, kendi
geimleri iin srlmemi topraklar braktklarn gzlemleyebil-
miti. Bylece, dnyann ilk eeri kinci Kitapta betimlendii gibi
kiisel krsal //ederden yeniden balang yaparak geri dnd (doa
lar gerei byle olmas gerektiini gstermitik [1057]). Bu, Ro
mulusun yanamalarnda var olduunu ve insanlarn eski dnyasn
da yaygnlatn aksiyomlarda yorumladmz //e/tr idi. Bu kah
ramansal yanamalar (clienteles), eski kahramanlara halklarn o
banlar unvannn verildii dnemlerle uyumlu olarak, Roma halk
zgrlnn parlak dneminde, pleplerin kendi togalaryla sabah
leyin byk efendilere, eski kahramanlarn nleyii olan Ave rex
- Selam Kral!- diyerek ve vgde bulunmalar ve forumda onlara
arkadalk ederek akam eve dndklerinde orada kendilerine efen
dileri tarafndan akam yemeklerinin verildii yanamalarla benzerlik
gsterir.
1064. Bu kiiye ait vassallerin, eski Romallar arasnda ilk vades-
ler veya rehinler olmas gerekir [559]. Bu terim, vadimonium ola
rak adlandr ildii iin mahkemede, davac ile birlikte bulunmaya zor
lanan davallar iin korundu. Bu vades isminin, Latin Dilinin K
kenlerine [Op. 3.369] gre, Greklerin basve barbarlarn was
dedii nominative vas dan elde edilmi olmas gerekir. Oradan da
wassusve nihayet vassalus gelmitir. Bu trn vassalleri imdi
bile hl barbarln byk lde kald daha souk kuzey krallk-
482 Uluslarn ve Eski Roma Hukukunun Yeniden Dngs

larmda bulunmaktadr. zellikle, Polonyada onlar, km et olarak ad


landrlr ve tm aileler, efendileri tarafndan ans oyunlarnda kay
bedilen ve baka efendilerin hizmetine gemeye zorlanan klelerin
bir trdr. Biz, bu vassallerde kulaklarndan zincirlenenleri ve a
zndan kan iirsel altnn (yani tahl taneleri) zincirleri ile onlar her
yerde balayan Grek Herkln de tanmalyz [560],
1065. Sonra, uluslarn ilk tarmsal kanunlar yoluyla ulalan ger
ek krsal feAex geldi. Bu tarmsal kanun, Romallar arasnda Ser-
vius Tulliusun ilk census emrettii kanundu. Bu kanunla o, plep-
lere, tarlalarn bonitary mlkiyetini teslim etti [107]. Bu tarlalar daha
nce soylularn sorumluluklar altnda pleplere kiisel olarak tahsis
ediliyordu. Bu kanunla, plepler bu tarlalarn gerek sahipleri de ola
bildiler. Bu, daha sonra halk hzinesini balayan gerek tanamazlar
altnda gsterilen bir terim olan pleplerin ilk mancipe olmu
olmalyd [443, 559]. Bu tr tarlalar, Hotmanm ksaca syledii gibi
[1063], galip gelenlerin geimlerini salamalar adna ekilmemi top
raklar srmeleri iin malup olanlara verdikleri gibi olmalyd. By
lece, geri dnte (ikinci dng) de Antaeuses, Grek Herkl tara
fndan topraa baland [618] ve Roma Herkl Tanr Fidius
[602]un nexi veya erkek klesi (bondman), Petelyan Kanunu ile
zgr klnd [115].
1066. Petelyan Kanunu ile zgr klman bu nexi [658] bu d
mle balanm olarak (legat), ilkin, liege men denilen vassallere
tam olarak uymaktadr. Liege, imdi feodal hukuk hakknda yazan
yazarlar tarafndan kendi efendilerinin btn arkadalarn arkada
lar veya dmanlarn dmanlar olarak tanmas gereken kiiler ola
rak tanmlanmaktadr. Bu, evvelce, Tacitusun dedii gibi, eski Ger
mn vassalleri tarafndan prenslerinin zaferine hizmet etmeye ant i
tikleri zaman ettikleri yemindi [559]. Daha sonra, bu fieer, egemen
sivil ee tam olarak aydnlatldklar zaman, liege vassaller zafer ka
zanm krallard. Roma halk onlara, Roma tarihindeki resm usul
kelimeleriyle [Jugurtha ile savanda Sallust tarafndan 5.4] kral
lklarn bahettiler -regna dono dabat- ki ona ee -benecio da
batda denir. Onlar, Latinlerin eit olmayan ittifak -foedus inaequ-
ale- dedikleri bir tr birlik (allience) altnda Roma halknn birlikleri
oldu ve imparatorlarn, saray mensuplarna arkadalar demesi gibi,
Roma halknn kraliyet arkadalar olarak adlandrld. Eit olmayan
byle bir ittifak, Livy tarafndan ileri srlen u usul altnda kavranan
Giambattista Vico 483

egemen //e/in belirlenmesinden baka bir ey deildir [38. 11.2]. t


tifak eden kral, Roma halknn byk efendisini (majesty) destekle
mekteydi -servaret maiestatem populi roman- tpk, hukuk bilgini
Paulusun [yani, Proculus D. 49.15.7.1] praetof un adaleti sala
dn sylemesi gibi servata maiestate populi romani- yani o, ka
nunu, adaletin dnda kalan kiilere deil de, daha ok adaleti ihsan
ettii kiilere ve onu elinde tutan kiilere salyordu. ttifak eden bu
krallar, kendilerinden daha stn olan bir egemen gce boyun een
leAerin efendileriydi. Bylece, orada, Avrupa ortak bir anlam ka
zand. Majeste unvan, byk krallklarn ve saysz illerin efendileri
olan byk krallar iin ounlukla korundu.
1067. Bu kurumlarm kkenlerini ald bu krsal //ederle beraber
[575], bunun altnda, ekilmi, eski byk yeryz ormannn bulun
duu emphyteusis geri dnd. Buradan da hem vassal tarafndan
efendisine yaplan demeye hem de emphytesticary araclyla do
rudan toprak efendisine yapt demeye iaret eden laudimia geldi
[489].
1068. Tavsiye edilenler denilen eski Romal yanamalarn (clien
teles) da geri dn sz konusuydu. yle ki, vassaller, Latin zara
feti ve zelii ile feodalite bilginleri tarafndan clientes; ve //eder de
clientelae olarak adlandrld [1057].
1069. Ortada, Servius Tullius tarafndan emredilen censud un bir
trnn de geri dn vard. Romal plepler, census ile uzun bir s
re savata canlar pahasna soylulara hizmet etmeye zorland [107],
imdi angarii ve perangarii denilen bu vassaller, eski Romadaki
assiduiile veya vergi deyicileri ile eitti. Bunlar canlar pahasna d
vrlerdi s/us assibus militabant. Keza, Roma halkn feodal nexum
kanunundan kurtaran Petelyan Kanunu zamanna kadar, soylular,
kendilerine borlu olan plepler zerinde zel hapsetme hakkna sa
hiplerdi [115].
1070. Kken itibariyle, fakirlerin yalvarmalarna bir cevap olarak
efendilerinin geimlerini salayabilmeleri iin onlara verdii toprak
lar olmas gereken precariaTim da geri dn sz konusuydu.
nk evvelce, bunlar, On iki Levha Kanunlarmn asla tanmad
sahip olma trleridir [638, 983].
1071. iddet ile barbarlk ticaret iin gerekli olan gveni yktn
dan ve halka doal hayatn plak gerekliliklerinden baka bir eyle
ilgilenme frsat brakmadndan btn kiralarn doal meyvelerin
484 Uluslarn ve Eski Roma Hukukunun Yeniden Dngs

verilmesi biiminde olmas gerekliydi. Bu nedenle, orada, ayn za


manda tanmazlarn el deitirmesi olan libelli de grnmt. Bu
durumun faydas u olgudan kolayca anlalr. Bir adamn meyvenin
bir trn veren bol tarlas vard. Baka bir adam ise bundan yok
sundu ve tersi (yani, ikinci adamn baka bir meyveyle dolu tarlas
vard ve ikinci adam bundan yoksundu) ve bylece birini dieriyle
deitirdiler.
1072. Sadakate ve boyun emeye iaret etmek iin vassal efendi
nin elleri arasna kendi ellerini koyduu iin mancipationun bir d
n vard. Servius Tulliusun censusu altndaki krsal vassaller Ro-
mallarm ilk mancipderiydi [1065]. Mancipation ile birlikte, eylerin
res mancipi ve res nec m anciple blnmesinin de geri dn sz
konusuydu. nk vassaller iin olan feodal mallar onlardan vaz
gemeyen kleler iin res nec mancipi, efendiler iin ise res mancipi
idi. Tpk, eyalet topraklarnn, oralarn yerlileri olan tarallar iin
res nec mancipi fakat Romallar iin res mancipi olmas gibi. Man
cipation altnda, bizim yukarda, zde olduunu gsterdiimiz in-
festucation veya stipulationsm bir geri dn vard [569], artlarla
birlikte eski Romal hukuk ilminde ilkin uygun biimde cavissae de
nilen daha sonra caussae olarak ksaltlan ayn Latince kkenden do
lay, ikinci barbar zamanlarda c autelae olarak adlandrlan eyin de
bir dn vard [939, 1044], Anlamalar ve szlemeleri bu cau-
telae vastasyla trenletirme, hominium ve homagium dediine ia
ret ettiimiz homines veya insanlardan [rn. vassallerden] sonra
homologare ve homagium olarak adlandrld [1057]. nk bu za
manlarn tm anlamalar, feodal tarzda yaplm olmalyd. Bylece,
cautelae ile Roma hukuk konsllerinin dedii gibi tahl saklamak
veya bimek demek olan stipuladan gelen pacta stipulate, mancipa
tion eyleminde [uyar niteliinde cmleciklerle] korunan anlamala
rn bir dn vard. Bylece, barbar uzmanlarn, pacta vestita ifa
desini biriktirme (infestucation) de denilen investitur (biriktiren) den
elde etmeleri ayn ekildedir. Gvenilir olmayan bu anlamalar [An
tik ve Orta a hukukularnca] ayn mndaki benzer szckler
kullanlarak pacta nuda olarak adlandrld [569].
1073. Dorudan ve faydal - dominium directum ve dominium
utile- iki tr sahip olmann da geri dn vard. Bu sahip olma tr
leri tam olarak eski Romallarn quiritary ve bonitary mlkiyetiyle
uyumludur [600 vd]. Dorudan sahiplik, ilkin, tpk quritary mlki
Giambattista Vico 485

yetin Romallar arasnda ortaya kmas gibi olmutu. Faydal sahip


lik, kken olarak, [sonradan] soylularn pleplere balanm olduk
lar topraklarn mlkiyetiydi [109]. Eer plepler, topraklarn sahipli
ini kaybetmise, onlar, Aio huc fundum meum esse ex iure qui-
ritium (Bu topraklarn Quirites kanunuyla benim olduunu ilan edi
yorum) usuln kullanarak rei vindicatio ya bavurmas gerekirdi
[562, 961]. Byle bir revindication (yeniden hakl karma) (Roma
aristokrasisinde ehri yapan [597]) soylularn dzeninin gstergesin
den baka bir ey deildir. Tpk, pleplerin, sz konusu tarlalarn
hakkn koruyabildikleri sivil mlkiyet unvann elde ettikleri aucto-
resten gelmesi gibi [603, 984], Bu mlkiyet, Roma zerindeki geni
egemen senatonun uygulad memnun edici mlkiyet otoritesinden
dolay, On ki Levha Kanunlarnda daima auctoritas olarak adlan
drld. Daha sonra bu geni Roma topraklar zerindeki insanlar
halk zgrlnn gelmesiyle egemen imperiumn savundular [386,
944 vd].
1074. kinci barbarln dier saysz kurumlan hakknda olduu
gibi ilk barbarln antik dnemlerinden beri otorite konusunu da
bu eserde aydnlattk; dahas ikinci barbarlk srecinin ilk barbarlk
srecinden ok daha karanlk olduunu bulduk! Bununla birlikte,
ikinci barbarln otoritesi, feodal dnemde, ak iz brakm
tr. lki, directus sfatdr. Bu sfat, [rei vindication eyleminin kken
olarak dorudan veya aracsz hkmeden kimse tarafndan yetkilen-
dirildiini dorular. kincisi, laudimia denilen bir isimdir. Bu fiefe sa
hip olmak iin vassal tarafndan yaplan demedir. Bu yukarda sz
konusu edilen, efendinin auctor olarak, yukarda ad geen eyi vas
sale brakma durumuna laudatio denir. Nihayet, kken olarak byle
durumdaki adli karara iaret etmi olmas gereken ve daha sonra
keyfi bir karar anlamna gelen lodo ad gelir. Keza, [tarlalar zerin
deki] bu davalarn dosta terimlerle bir sonuca baland grlr.
Bu davalardaki tezat durumlarda alod lar hakknda mahkemeye dava
aldnda (Bud, bunlarn alaudia tlan dolay byle adlandrldk-
larna inanr, tpk, talyancadaki Iod un iaus olmas gibi) efendiler
kkensel olarak dellolar yapmak zorundadrlar [961]. Bu det, bi
zim Napoli krallnda da benim zamanma kadar srd. Orada ba
ronlar, yalnzca sivil davalarla deil dellolarla alrlard. Ve ilk
barbarlarn dorudan mlkiyeti, eski Romallarn quiritary mlkiyeti
486 Uluslarn ve Eski Roma Hukukunun Yeniden Dngs

gibi, sonunda, gerek bir sivil eyleme ykselen mlkiyet anlamna


geldi.
1075. Ve bu nokta, alarn uluslardaki sz konusu dngsn
gzlemek iin ok ak bir frsattr. Bu dng dolaysyla, Romal hu
kuk bilginleri, ikinci barbar dnem uzmanlarnn ansna sahip ol
mulardr. Tpk ncekilerin kendi zamanlarnda, erken Roma hu
kuku hakkmdaki grlerini kaybetmeleri gibi (bunu bin tane delille
yukarda gstermitik [984, 993], sonrakiler en son zamanlarnda
erken feodal hukuk hakkmdaki grlerini kaybetmilerdir. nk
engin bilgiye sahip olan Roma hukukunun [hmanist] yorumlayc
lar, bu iki barbar mlkiyet tipinin [dorudan ve faydal] isimlerin
deki farkllktan dolay yanl yola sokulmu olan ve kurumlarm z
deliini anlamakta baarsz olan Roma hukuku tarafndan tannd
n kararl bir biimde reddettiler.
1076. Ciceronun, kendi zamannda, Romada hl etkisini sr
drdn syledii ex iure optimo yu savunan birka evle onlar
mukayese eden feodalite bilginlerinin kamusal veya zel her engel
den bamsz mallar olarak tanmladklar alodial mallardaki ex iure
optimo mallarn da geri dn sz konusuydu [601], Bununla be
raber, mallarn bu tr hakkmdaki btn kavramlar, nasl ki son za
manlardaki Romada yrrlkte olan yasalarda kaybolmularsa, ayn
ekilde, zamanmzda bu alodann tek bir rnei bulunamaz. Ve Ro
mamn mlkleri ex iure optimo mlkleri gibi sonunda, her gerek
zel engelden bamsz alodar fakat gerek halk engellerine maruz
olan gayrimenkuller oldu. nk orada Servius Tullius tarafndan
tesis edilen censustan Roma halk hzinesinin temeli olan censusa ge
iin bir tekrar vard [619 vd]. Feodal hukuktaki iki byk zellik
olan alodar ve lieAer, feodal hukukun iki byk mlkiyet snflama
sdr. Bunlar kkende, feodal mallarn, efendilerin iktibas ile korun
mas ve alodial mallarn ise korunmamas olgusu dolaysyla ayrlr.
Burada, bu ilkelerin eksiklii nedeniyle, hibir feodalite uzman,
Cicero ile bona ex iure optimo eklinde Latinceletirilen, kadn ii
mallar olarak isimlendirilen alodann nasl olup da kaybolduu ko
nusunda yardm edemez. Bunlar, tam anlamyla, her hangi bir halk
engeli ile zayflatlmam ok gl bir unvan altnda tutulan mallar
olan aile devletindeki babalarn mallaryd ve Flerkln abasyla ele
geirilmi mlkler olan ilk ehir devletlerinde uzun sre devam et
mitir. Eer, bizim ilkelerimiz izlenirse, lolenin ve Omphalenin k-
Giambattista Vico 487

lesi olduu zaman, ayn Herkln yn eirdiini hatrlarsak glk


kolayca zlr. Yani, kahramanlar, kadnslamtr ve kahramansal
kuramlarn (kendilerini viri veya men ile kartlk iinde tutan ve
isimlendiren) pleplere boyun edirmilerdir [1061] ve kendi malla
rnn halk ynetimlerin ilk temel kurumu olan census tan geerek
ve daha sonra monarilerin kurulmasna elverili olan durumun ba
langc olarak halk hzinesine katlmasna izin vermilerdir.
1077. Bylece, daha sonraki zamanlarda gzden kaan bu erken
feodal hukuk yoluyla ex iure quiritium mallarnn Quirites kanunuyla
geri dn sz konusu oldu. Biz, Quirites kanununu onlarn halk
meclisinde quires olarak adlandrdklar [562] mzraklar (quires)
kuanm Romallarn kanunu olarak aklamtk [603], Bu Quiri
tes kanunundan dolay rei vindicato usul kavrand: Aio hunc fun-
dum meum esse ex iure quiritium. Bu ifade, bir auetor olarak kah
ramansal Roma ehrinin bir beyandr [1073], O halde, ikinci bar
barlkta, //e/fer, kesinlikle daha sonra alodarm kadns ilerin mal
lar (cesareti krlan ve kadnlara kle olan Herkln yn eirmesi)
olarak adlandrlmasna zt olarak mzrak mallar olarak adland
rld. Bu, Fransann kraliyet silahlarna konulan iaretin kahraman
sal kkenidir, Lilia non nent (zambaklar bklmezler). Keza, bu
krallkta kadnlar mirasa konamazlar. nk orada, bizim ius gen
tium romanarum Romal genslerin hukuku olduunu bulduumuz
On iki Levha Kanunlarmn gentillere zg baarsnn bir dn
vard. Tpk, Baldusun, Salic Kanununu ius gentium gallorum, Gal
lic ^enderinin hukuku olarak adlandrmas gibi. Bu Gallic gene-
rinin hukukunun, balbana Germen lkesinde ve Avrupann btn
dier ilk barbar uluslarnda gzlenmi olmas gerekirdi fakat bu hu
kuk daha sonra, Fransa ve Savoyda snrl kald [988],
1078. Son olarak, silahl mahkemelerin de dn sz konu
suydu. rnein, tpk, daha nce, kahramansal meclislerin silahlar
altnda savunulduunu ve Grekler tarafndan Curetes meclisleri ve
Romallar tarafndan Quirites meclisleri olarak adlandrldn yu
karda grdmz gibi [594 vd], Avrupa krallklarnn ilk parla
mentolarnn baronlardan olumas gerekir, tpk, Fransa parlamen
tolarnn asilzadelerden olumas gibi. Fransa tarihi, krallarn balan
gta parlamentonun ba olduunu ve bir komisyon halinde davalar
hakknda karar vermeleri iin asilzadelerden kurulu mahkemeler
oluturduklarn bize aka anlatr. Bylece, onlar, Fransann dk
488 Uluslarn ve Eski Roma Hukuku nun Yeniden Dngs

leri ve asilzadeleri olarak adlandrlmaya devam etmilerdir. Tpk, ilk


tecrbede olduu gibi. Ciceroya gre [Defense o f Milo 3.7] bir Ro
mal vatandan hayat tehlikedeydi. Kral Tullus Hostilius bir komis
yon olarak hareket etmeleri iin duumviAen yaratt ve bu durumu
Livy, kz kardeini katlettii iin Horatiusu ihanetle sulayarak H o
ra ti um perdeullionem dicerent formlnde bu durumu muhafaza etti
[500]
1079. nk, kahramansal zamanlarn iddetinde bir vatandan
ldrlmesi (ehirler, yalnzca kahramanlardan ibaret iken [597])
nceleri perduellio anlamnda olan baba topraklarna kar bir d
manlk hareketi olarak kabul edildi ve bu ekildeki her ldrme, son
zamanlarda Romann pleplere ve babalara blnmesinde olduu gibi
kurban, bir baba, yani bir soylu olduunda parricidium olarak adlan
drld. Romulusun zamanndan Tullus Hostiliusunkine kadar bir
soyluyu ldrmek iin hibir deneme olmamasnn nedeni onlarn
kendi aralarnda dello yapm olmalar ve bu sular ilememeye
dikkat etmi olmalardr [1047], Ancak, Horatius rneinde, Hora-
tiusun katledildii bir delloda zel olarak alabilecek hi kimse
olmadndan deneme ilk zaman iin Tullus Hostilius tarafndan em
redilmitir. Dier yandan, pleplerin katledilmeleri ya kendi efendileri
tarafndan -onlara kar hibir sulama getirilemezdi- ya da kendi
efendisinin zararn deyebilen ve bir kle olmas gereken dierleri
tarafndan gerekletirildi. Bu detin hl Polonya, Litvanya, sve,
Danimarka ve Norvete var olmas gibi. Ancak, Roma Hukukunun
bilgin yorumcular bu gl gremediler. nk onlar altn an
masum olduu eklindeki bo bir fikre kapldlar [518]. Tpk, ayn
nedenle, siyaset kuramclarnn Aristotelesin eski ynetimlerde zel
hatalar ve sular zerine hibir kanun olmad yolundaki ifadesine
gvenmeleri gibi [269]. Dolaysyla da Tacitus [A. 3.26], Sallust
{Catiline ile Sava 2.1] ve sezgisi gl olan dier yazarlar, yne
timlerin ve kanunlarn kkeni hakknda konutuklar zaman, ehirleri
nceleyen ilkel (primitive) devletlerde insanlar masumiyet durumun
da iken birok Adem yaam gibi anlattlar. Ancak, ilkin ehirler,
Hotman ok artan hominesve ya insanlar (men) kabul etti [437]
ve onlardan da, Ulpiann humanae dedii genderin doal hukuku
geldi [597], Bundan dolay da bir insann ldrlmesi homicidium
olarak adlandrld.
Giambattista Vico 489

1080. Bu parlamentolarda, miraslarn kusurlar ve ihmalleri du


rumunda feAer stndeki haklar, //e/ferin miras veya devri ile ilgili
feodal davalar tartld. Bu davalar, bu mahkeme kararlarnca birok
kez dorulannca, Avrupann btn detlerinin en eskileri olan feo
dalizm detlerini biimlendirmi oldular ve bu bize gende rin doal
hukukunun fleAerin bu insani detlerinden doduunu kantlamak
tadr [599 vd],
1081. Son olarak, egemen senatoya kar knama iin, bizzat se
natoya bavurmay salayan hibir are yoktu. Kral Tullius, kendisi
nin knand bir karardan dolay, Horatiusa halka (o zaman yalnz
ca soylulardan ibaretti [662, 666 vd]) bavurmaktan bahsetmiti
[500]. nk ayn ekilde, geri dnm barbar zamanlarn soylular,
parlamentolarnn krallarna, rnein parlamentonun ba olan Fran
sa krallarna bavurmu olmalydlar.
1082. Kutsal Napoli Konslnde de bu kahramansal parlamen
tolarn dikkate deer bir izi vardr. nk parlamento bakanma
Kutsal Kraliyet Majestesi unvan verilir. Kurul yeleri (councilor)
milites olarak adlandrlr ve komisyon yeleri olarak hizmet verirler
(nk ikinci barbar zamanlarda soylular yalnzca askerlerdi ve plep
ler savata onlara hizmet ederlerdi. Bizim Homere ve eski barbar ta
rihine dayanarak barbar zamanlarda bulduumuz gibi [425, 558
vd]) alman komisyon kararlar baka bir mahkemeye (tribunal) ba
vurmaya imkn vermez, yalnzca, bir dzeltme iin konsl tarafndan
yaplacak bir ricaya olanak tanr.
1083. Burada saylan btn bu kumrularn karsnda, nihayetin
de, krallklarn her yerde aristokratik olduu sonucunu karmalyz.
Biz, aristokrasinin yapsal olarak deil de ynetimsel olarak var oldu
unu sylemiyoruz. rnein, Polonyann souk kuzey blgesinde
hl olduu gibi (ve sve ve Danimarkada bir buuk yzyl kadar
nce olduu gibi). Zamanla, olaanst nedenlerle doal ak engel
lenmezse, Polonya, mkemmel [yani mutlak fakat aydnlanm] mo
nari durumuna gelecektir.
1084. ddia ettiimiz zere uras bir gerektir ki, Bodin, Mero
vingian ve Carlovingian hanedanlar* sresince yalnzca, idari bakm
dan deil, yapsal bakmdan da, kendi zamanndaki Fransa krall-

* Jean Bodin, les Six Livres de la Republique (Paris, 1 5 7 7 ), ss. 7 4 5 vd, 2 3 5


vd.
490 Uluslarn ve Eski Roma Hukukunun Yeniden Dngs

mn aristokratik olduunu syleyecek kadar ileri gider. Fakat biz,


burada, Bodine Fransz krallnn imdiki mkemmel monari du
rumuna nasl geldiini sorabiliriz. Belki de baz kraliyet kanunlaryla
Fransa valyeleri kendi glerinden yoksun brakldlar ve glerini
Capetian hanedannn krallarna bahettiler. -Eer, Bodin, Tribo-
niann uydurduu, Roma halknn keyfi hkmranlktan kendini
kurtardn zannettii ve Augustusa bahettii kraliyet hukuku fab
lna bavurursa [1007 vd] bunun bir fabl olduunu ispat etmek iin
Tacitusun Annaledinin ilk sayfalarn okumak yeterli olur. Tacitus,
orada kendi kiiliinde Roma monarisinin balangcn yasallatran
Augustusun son eylemlerini anlatr. Gerekte, btn uluslar, Roma
monarisinin Augustusla baladn kavramtr -belki de Fransa,
Capetian krallarndan biri tarafndan ynetilen ordularn gc ile
fethedildii iin.- Fakat btn tarihler, byle mutsuz bir kadere kar
belli bir mesafeyi korumulardr. Bu yzden, Bodin ve onunla birlikte
kamu hukuku hakknda yazm olan btn dier politik ve yasal oto
ritelerin, bu sonsuz doal kraliyet hukukunu tanm olmalar gere
kir. Bu kraliyet hukuku ile bir devletin serbest iktidar, tam olarak
serbest olur. Ksacas, optimater ilerini gevettikleri oranda, halkn
gc, halk zgr olana kadar artar, zgr halk, tuttuklar krallar g
kazand oranda rahatlar ve bu krallar monarklar olur [1008], Bu
yzden nasl, filozoflarn (veya ahlk teologlarnn) doal hukuku
alda dayal ise, ayn ekilde, penslerin bu doal hukuku, hukuk bil
ginlerinin dedii gibi [J. 1.2.2] ve uluslar vastasyla da gzlendii
gibi faydaya ve gce dayaldr: usu exigente humanisque necessita-
tibus expostuJantbus insani ihtiyalar talep edilirken vesile gerekir.
1085. Brakalm, Oldendorp (ve onunla birlikte dierleri de) Ro
ma hukukunun, barbarlar tarafndan atelenen feodal hukukun kvl
cmlarndan doup domadn dnedursunlar. Feodalite bilgin
leri, feodal doktrinin barbarln eski Roma hukuk ilminin btn bu
gzel ve sekin ifadelerini rnek alarak olguda hafifletmilerdi (feo
dal doktrinin fikirleri tam bir uygunluk iinde Roma hukuk ilminin
ifadeleri ile verildi [1057 vd]) Oldendorp ve dierlerinin tersine, Ro
ma hukuku Latiumun ilk barbar zamanlarnda uygulanan /ibderin
kvlcmlarndan domutu. rnein, eex, dnyadaki btn yne
timlerin kkeniydi. Yukarda ilk ynetimlerin iirsel politikalar ze
rine olan ksmlarmzdan birinde bunu ispat ettiimiz gibi, bu Be
inci Kitapta da Eserin Ana Fikrinde [25] aklayacamz vaat etti
Giambattista Vico 491

imiz gibi modern Avrupa [25] krallklarnn, kkenlerinin //ederin


sonsuz tabiatna dayandklarn grmtk.
1086. Fakat son olarak talya niversitelerindeki okullarn al
masyla ve justinyenin kitaplarnda bulunan Roma Kanunlarnn
retilmesiyle birlikte, kanunlar orada insani gende rin doal hukuku
zerine temellenmitir [994 vd, 1002]. Zihinler daha da gelimi
zek bym ve sradan halk ve soylularla sivil haklar bakmndan
eit klan -tpk insani tabiatta eit olduklar gibi- doal eitlie da
yal hukuk ilminin ilenmesine adanmtr. Tiberius Coruncanius [ilk
plep bapiskopos] Romada kanunlar alenen retmeye balad
zamandan bu yana kanunlarn gizlilii soylularn ellerinden kaymaya
balad [999] ve soylularn gc derece derece azald ayn ey, o,
zgr ynetimlerde ve oradan da tam monarilere gemeden nce
aristokratik hkmetlerce idare edilmi olan Avrupa krallklarnn
soylular durumunda da olmutu.
1087. Devletin bu son iki biimi, her ikisi de insani ynetimler
olduundan birinden dierine gei kolayca gerekleir fakat birbi
rine dnebilen bu devlet ekilleri sivil devlette bulunmas neredeyse
imknsz olan aristokratik bir devlete geri dne imkn vermez.
yle ki, Sirakuzal Dion, kraliyet ailesinin bir yesi olmasna ve
prenslerin en tuhaf olan tiran Dionysiusu srgne gndermesine ve
tanrsal Platonun dostluuna layk olacak ekilde, sivil deerlerle g
zellemi olmasna ramen, aristokratik devleti dzeltmeye teebbs
ettiinde barbarca katledildi. Pythagoraslar (yani Magna Graecia-
mn soylular) ayn teebbsle, kendilerine snm olan klelerden
birkan koruduklar iin paralara ayrlmlardr ve ounluk tara
fndan canl canl yaklmlardr. nk plepler, bir kez soylularla
eit bir tabiata sahip olduklarn bildiklerinde, doal olarak sivil hak
lar bakmndan kendilerinin aa kalmasna raz olmayacaklard ve
plepler, zgr ynetimlerde ve monariler altnda eitlii elde etmi
lerdi. Bu yzden, uluslarn u andaki insanclnda, geriye kalan bir
ka aristokratik ynetimin ayn zamanda itaati ve rahat korumak
iin [ 1094] ok zahmetli, dirayetli ve basiretli nlemler alm olmas
gerekir.
[KISIM III]

Bu BLM N LKELER IIIND A


U LU SLA RIN E S K VE M O D ER N DNYASI
Z ER N E ARATIRMA

1088. Romamn dnya imparatorluunu gerekletirememekten


korkmasna neden olan ehir Kartaca, Capua ve Numantia, insani
sivil kurumlarn sz edilen dngsn izlemekte baarsz oldu.
Kartacallar, deniz ticareti ile daha da keskinleen yerli Afrikal kur
nazl dolaysyla engellendiler [971], Capuallar, lman iklimi ve
mutlu Campaniann verimlilii dolaysyla [769]; ve son olarak, kah
ramanlk dneminde filizlenen Numantiallar ise dnyann gle
rinden yardm gren Kartaca fatihi Scipio Africanusun ynetimi
altndaki Roma iktidar dolaysyla akna uratldlar. Fakat Roma
llar, bu engellerin hibiriyle karlamadan lah inayet tarafndan
belirlenen kurallar olan halk hikmeti araclyla adm adm ilerledi
ler. Sivil devletlerin biiminin iinden geerek bu eserde, birok
delil ile ispat ettiimiz gibi bir sonraki aamaya doal bir ekilde
geene kadar bu biimin her birinde kalmakta srar ettiler. Roma
llar, aristokrasiyi Publilyan ve Petelyan Kanunlar zamanna kadar
alkoydular [104-115], Augustus zamanna kadar halk zgrln
Giambattista Vico 493

korudular [ 1008] ve bu devlet biimini ykan i ve d nedenlere in


sani biimde direndikleri srece monariye bal kaldlar.
1089. Birka byk monark, insanlarn bugnk dnyasn y
nettii iin insanclk tam olarak btn uluslar arasnda yaylmtr.
Eer, hl baz barbar halklar bulunuyorsa, bunun nedeni monari
lerinin, ek bir faktr olarak tebaalar olan uluslarnn daha az dengeli
bir tabiata sahip olduu durumlarda hayal ve kaba dinlere dayal
halk hikmetinde srar ediyor olmalardr.
1090. Souk kuzey ile balayan Moskova ar, Hristiyan olma
sna ramen uyuuk zihinli insanlar ynetir. Tatar Han, imdi
inin bir ksmyla birlemi olan byk mparatorluun daha geni
bir ksmn biimlendiren eski Seres gibi, kadns ileri yapan bir hal
ka hkmeder. EtiyopyalI Negus ile Fas ve Morocconun gl kral
lar ok zayf ve seyrek olan insanlar zerinde saltanat srmlerdir.
1091. Bununla birlikte, insanlarn tabiatnn daha iyi dengelendii
orta lman kuaklara bakalm. Uzak Dou ile balarsak, Japon im
paratoru Kartaca Savalar srasnda Romallarnkine benzer bir in
sanclk uygulad. O, silahlarda Romallarn vahetini taklit etti ve
bilgili gezginlerin gzledii gibi onun dilinde bu vahetle ilgili Latince
bir nlama sesi vardr. Yine de, ldrc silahlarla donanm kor
kun tanrlarla dolu yabanl hayal gcnn yaratt dinin iinden
gelen kahramansal tabiatn ounu elinde tutar. nk misyoner
rahiplere gre, halk Hristiyanla dndrmeye urarken karla
tklar en byk glk, pleplerin de kendileri gibi ayn insani rka
sahip olduklar konusunda soylularn ikna edilememeleriydi. Ilml
bir din altnda hkmranlk srdren ve edebiyat gelitiren in m
paratoru en insancl olanyd. Hindistann imparatoru esas itibariyle
bar sanatlarn uygulamas bakmndan baka ynlerden insanidir.
Persler ve Trkler, ynettikleri Asyann yumuakl ile kendi dinle
rinin kaba doktrinlerini kartrmlardr ve zellikle Trkler olmak
zere her ikisi de ihtiam, debdebe, hogrllk ve minnettarlk ile
gururlarn yumuatmlardr.
1092. Ancak, sonsuz mutlak ve mkemmel Tanr fikrini telkin
ederek ve tm insanla hayrseverlii emrederek, Hristiyanlk dini,
Avrupada her yerde retilirken, Avrupada, kendi detleri bakmn
dan ok insani olan monariler vard. uras gerektir ki sve ve
Danimarka gibi souk kuzeyde yerlemi olan lkelerin ve hatt Po
lonya ve ngilterenin yz elli yldan beri yapsal olarak monarik
494 Uluslarn Eski ve Modern Dnyas zerine Aratrma

olmalarna ramen, aristokratik olarak ynetildikleri grlr. Ancak,


insani sivil kurumlarm doal ak, olaanst nedenlerle engellen
mezlerse bunlar mkemmel monarilere ularlar [1083], Bilimleri
gelitirdii iin, dnyann yalnzca bu blgesinde ok sayda halk
ynetim vardr ki bu ynetimler dier blgenin hibirinde bulun
maz. Gerekte, ayn halk fayda ve gereksinimlerin geri dn ile
orada, Aitolial* ve Akhal birlikler yeniden canland. Tpk, Roma
llarn ezici gcne kar kendilerini koruma gereksinimiyle, Grekler
tarafndan Akhal birliklerin yeniden tasarlanmas gibi, svire kan
tonlar ve Hollandann birlemi eyaletleri veya devletleri, zgr
halk ehirlerini birounu, savata ve barta srekli bir birlik iin
de birlemelerini salayarak ayakta kalan iki aristokrasi ehri olarak
tekilatlandrdlar. Germen imparatorluklarn yaps, birok zgr
ehrin ve egemen prensin birlik dzenidir. Bu dzenin ba impara
tordur ve imparatorlua ait yapsal iler aristokratik olarak ynetilir.
1093. Burada, aristokrasilerin karakteristii olan kayg dolu p
helerin iine girdii aristokratik devletlere biim vermi olan, ister
srekli isterse geici olsun cemiyetler halinde birleen egemen g
leri gzlemeliyiz [273, 1025]. Bylece, bu oluum [konfederasyon]
sivil devletlerin son biimi olduundan (keza, biz sivil tabiatta bu
aristokrasilere stn olan bir devlet tasarlayanlayz), bu ayn biim,
bu eserde birok delille gsterdiimiz gibi, ilk ehirlerde, egemen
dzenlerde birlemi egemen aile krallar olan babalardan oluan
aristokrasilerin biimi olmu olmaldr. nk bu, her eyin kendi
siyle balad ve son bulduu ilkelerin tabiatdr.
1094. O halde, konumuza geri dnecek olursak bugn Avrupada
yalnzca be aristokrasi vardr. talyada Venedik, Cenova, Lucca;
Dalmayada Ragusa ve Almanyada Nuremberg. Bunlarn hemen
hemen hepsi lke topraklarna ait kk blgelerdir (territory). Fa
kat Hristiyan Avrupa, zihnin ve ruhun zevklerine olduu kadar be
denin konforuna da yardm eden ve insani hayatn mutluluunu ger
ekletirmek iin gerekli olan btn iyi eyleri iinde bulunduran bir
insanclkla her yerde parlar. Gerekliin bylesine yce olduunu
reten Hristiyan dini, gentillerin en ok retilen felsefelerini kendi
hizmetine ald ve dnyadaki en eski dil olan brani dilini, en ince dil

A itolia (yahut A etolia), Y unanistanda K orinthos krfezinin kuzeyine


den bir blgeye eskiden verilen ad ( .n ).
Giambattista Vico 495

olan Grek dilini ve en byk dil olan Latin dilini iledi. Bylece, in
sani amalar iin Hristiyan dini dnyadaki en iyi dindir. nk o,
felsefelerin en seici doktrini zerinde ve filologlarn en ok iledik
leri bilgiyi temele alarak [aa karlm] akln hikmetiyle otoritenin
hikmetini birletirmitir.
1095. Son olarak, okyanusu geerek yeni dnyada bulduumuz
Amerikan Yerlileri, sanki Avrupallar tarafndan kefedilmemi olsa
lard bile, insani kurumlarn bu dngsn izliyor olacaklard [I.
13].
1096. O halde, Beinci Kitapta zel bir yer verdiimiz insani sivil
kurumlarn yeniden dngsnn nda, bu eserde, ilk ve son za
manlar arasnda [yani, eski ve modern uluslar arasnda], pek ok
ynden yaptmz mukayeseler zerinde dnelim. O zaman, yal
nzca, Romallarn veya Greklerin hukuklarnn ve ilerinin zel tarihi
deil (bu uluslarn eitli gelime modellerindeki aklsal tzn (subs
tance) ayn oluundan dolay) btn uluslarn ykselileri, ilerleme
leri, olgunluklar dleri ve zllerinin [gsterildii gibi] rnek
lendii kanunlarn sonsuz ideal tarihi [349-393] sonsuzlukta zaman
dan zamana dnen sonsuz dnyalar olsa bile (durumun byle olma
d aktr), tam olarak gz nne serilmi olacaktr [348]. Bundan
dolay, biz bu esere kskandrc Yeni Bilim baln vermekten eld-
nemezdik. nk kendi iinde mkemmel olan her bilimin sahip
olduu bir zellikten dolay, uluslarn mterek tabiatnn da evrensel
olduu yolundaki bu hakl iddia, dil biimde, gereklememi olur
du. Seneca, buna ilikin u gzel aklamay yapmtr: Pusilla reshic
mundus est, nisi id, quod quaerit, omnis mundus habeat Btn
dnya [orada] arad eyin ne olduunu bulamadka bu dnya
deersiz bir eydir*

Doal Sorular 7 .3 1 .2 : Pusilla res mundus est, nisi in illo quod quaerat
omnis mundus habeat - D nya, dnyann bir btn olarak yani im diye
kadar gelm i btn alaryla aratrlmas iin konu sunm adka deersiz
bir eydir.
E s e r n S onucu
LAH NAYET TARAFINDAN EM RED LEN H E R B R
E n Y T r d e k S o n s u z D o a l Y n e t m
(COMMONW EALTH) ZERN E [342, 629 vd]

1097. Bu eseri, iyi ve erefli insanlarn stn efendiler olduu yne


timlerin drdnc trn kavrayan Platon ile sonulandralm.
Onun kavrad ynetim tr, gerek doal bir aristokrasi idi. lah
inayet, Platonun szn ettii bu ynetim eklini uluslarn balan
glarnda varla getirdi. nk inayet, gl bir yapya sahip olan
vahilerin dalarn yksekliklerinde dolamalarn [369-373]; evren
sel tufandan sonraki ilk gk grlemesi ile dalardaki maaralara
snmalarn ve Jpiter olarak hayal ettikleri daha yksek bir gce
boyun eerek aknlk iinde, tamamen gururlu ve zalim bir tanr
sallk nnde eilmelerini emretti [377-379], nk biz, insani ku
rumlarm bu dzeni iinde, lah inayetin, insani sivil kurumlarm d
zenini bu insanlara nasl getirdiini ve byk yer ormannda vahiler
olarak dolamalarna nasl son verdiini kavrayamayz.
1098. Manastr tipi ynetimlerde veya En Byk ve En iyinin y
netimindeki egemenlik ekli ortaya kt [379]. Bu ilk insanlar, gk
grltsnn aydnlatt ktan onlara olan inanlarn yarattlar.
Bu k aslnda onlarn insanl idare etmeleri iin Gerek Tanrnn
onlar zerine sat kt. Bundan dolay, bu ilk insanlar, kendile
rine salanan tm insani faydalarn ve ihtiyalarn tanrlar olduunu
500 Sonsuz Doal Ynetim zerine

hayal ettiler, onlardan korktular ve onlara sayg gsterdiler. Sonra


kavga dolu batl inanlarn gl snrlamalar ve (byle insanlarda
ar derecede olmas gereken) vahi ehvetin ahlkszca teviki ne
deniyle, gksel lemin kendileri iin korkun olan ynn ve cinsel
ilikiyi snrlamak gerekliliini hissettiklerinde, bedensel ehvetin itici
gcn lml tutmak zorunda hissettiler [340, 504]. Bylece, cinsel
davranlarn kontrol altnda tutmay ve onlara baka bir yn ver
meyi gerektiren insani zgrl uygulamaya baladlar. Bu zgr
lk, ar cinsel arzunun geldii bedenden gelmediine gre zihinden
geliyor olmas gerekir. Bu nedenle de tam anlamyla insanidir. Yeni
istikamet, doal olarak utanga, itaatsiz ve asi olan kadnlar zorla
yakalama, onlarla cinsel iliki kurma ve hayat boyu eleri olmalar
onlar maaralarda alkoyma biimini ald. Bylece, ilk insani durum
olan namuslu ve din iftleme ile evliliklere bir balang verdiler.
Belli kadnlarn dourduu belli ocuklarn belli babalar oldular.
Aileler kurdular ve kendi ocuklar ve eleri zerinde hkim olan bu
azametli ve vahi tabiatlara uygun olan aile dzenini gerekletirdi
ler. Bu aile dzeni stnde insanlar daha sonra ehirler kurdu ve sivil
egemenlie kar korku dolu saygy yerletirmenin ve bunu canl
tutmann yolu bulundu [502-552]. Bylece inayet, cinsiyette, yata
ve deerde en iyi olan babalarn (devlette prensler) emri altnda mo-
narik biimin belli ev halk ynetimlerini takdir etti. Bu babalarn
bizim tabiat devleti dediimiz devlette (aileler devleti), dindar, iffetli,
temiz ve gl olanlarn ilk doal dzenini biimlendirmi olmas
gerekir. Bu insanlar, kendi topraklar zerinde yerletikleri iin (vah
ice dolamalar srasnda nceden yaptklar gibi) sr halinde daha
uzun sre kaamadlar. Kendilerini ve ailelerini korumak iin yabanl
vahileri ldrmek zorundaydlar. Ve kendilerinin ve ailelerinin gda
sn salamak iin yiyecek aramay brakarak topra slah etmek ve
tahl ekmek zorundaydlar. Btn bunlar, doup bymeye balayan
insani rkn selameti adnayd.
1099. Bu arada, ovalara ve vadilere dalarak ve eyalardan ve
kadnlardan rastgele yararlanma durumunu koruyan ok sayda din
siz, iffetsiz ve tanr korkusu olmayan, vahice cinsel mnasebeti olan,
kendi anne ve kz kardeleriyle cinsel ilikileri bulunan iren din
sizler kalmt. Uzun zaman sonra onlarn vahi hayat srdren top
luluklarnda ortaya kan hastalklar ve fenalklar nedeniyle zayf,
sapkn ve yalnz kalanlar, salam ve zorba kiiler tarafndan acma
Giambattista Vico 501

szca kovaland. Kark hayatlarnn yol at ekimeler, kavgalar


nedeniyle sonunda onlar, babalarn yurtlarna snmaya baladlar.
Gl olanlar, onlar korumalar altna alarak aile krallklarn, ya
namalarla (clienteles) birlikte bu famuliji de ierecek ekilde geni
letmeyi srdrdler. Bylece de aka kahramansal olan deerler
dolaysyla tabiatyla stn olan dzenlerinin temeli stnde yne
timlerini genilettiler. lkin, dindar, oldular, tanrsalla taptlar. Ken
di kavraylarna gre biimlendirdikleri birok tanrlar yaratarak bu
tanrlar oalttlar. (Bu, Diodorus Siculus [4.2 vd, 6.1 vd] tarafn
dan incelendi ve doruland ve daha ak olarak Eusebiusun Prepa-
ration for the GospePm.de [2.2] ve skenderiyeli St. Cyrilin, Against
the Emperor Julian [7.235 vd] adl eserinde gsterildi). Dindarlkla
rndan dolay tanrlarn kehanetinden nasihat almalar iin onlara
tedbirlilik bahedildi. Hayat boyu kendisine e olmas iin lah keha
netler altnda alm olduklar bir kadnla iffetli bir ekilde birlemeleri
iin lllk bahedildi. Vahileri katletmek ve topra ilemek iin
g bahedildi. Zayf kurtarmalar ve tehlikede olanlara yardm et
meleri iin licenaplk bahedildi [516], Herklyen ynetimlerin ta
biat byleydi. Bu ynetimlerde, dindarlk, bilgelik, iffetlilik, gllk
ve licenaplk, gurura ve zayf korumaya dnt. te bu sivil yne
timlerdeki stnln iaretidir [553],
1100. Ancak, son olarak, aile babalar dinlerinden ve atalarnn
erdemlerinden ve yanamalarnn almalarndan dolay byk ol
duklarnda koruma kanunlarn ktye kullanmaya ve yanamalar
sert bir ekilde idare etmeye baladlar. Onlar, adalet dzeni olan do
al dzenden ayrldklarnda, yanamalar onlara kar isyan kar
dlar. Ancak, dzen olmakszn (bu, tanrsz olmak demek) insan
toplumu bir an bile ayakta duramayacandan inayet, aile babalar
nn, yanamalarna kar bir dzen iinde akrabalaryla birlemeleri
konusunda nderlik etti. syan eden yanamalar yattrmak iin aile
babalar, dnyann ilk tarmsal kanunlar altnda, kendileri iin al
koyduklar en iyi veya zerk aile mlkiyeti olan tarlalarn bonitary
mlkiyetini yanamalara verdi. Bylece, soylularn egemen dzeni
altndaki ilk ehirler ortaya kt [582-598]. Tr, cinsiyet ya ve fa
ziletin stnlne gre dzelenmi olan tabiat devletiyle uyum iin
deki doal dzen gerilerken, lah inayet, ehirlerle birlikte gelien
sivil dzeni istedi. Btn sivil dzenlerin ilki doal dzene en yakn
olandr. Bu ilk dzen, insanln soyluluk deeri zerine temellen-
502 Sonsuz Doal Ynetim zerine

mitir (nk, bu durumlarda soyluluk, tanrsal kehanetler altnda


alnm kadn elerden doanlarn insani bir biimde doduklar d
ncesi zerine temellenmi olabilirdi) ve bylece bir kahramanlk
erdemine sahip olan soylular, resm trenlerle evlilik anlamas yap
mayan plepleri ynetmekteydiler. O halde, (ailelerin tanrsal keha
netler araclyla ynetildii) tanrsal ynetimler son bulmutur ve
bizzat kahramanlar, kahramansal bir idare biimi altnda ynetmi
lerdir. Bu ynetimlerin temel kurumu, kahramansal dzenlerin iin
de koruyucu olan din olmaldr ve bu dinin iinde btn sivil kanun
lar ve kurumlar yalnzca kahramanlara aittir. Ancak, soyluluk talihin
bir ba olduundan inayet, soylular arasnda aile babalarnn dze
ninin ortaya kmasna neden olmutur Bu soylular arasnda yal
olanlar daha deerlidir. Ayrca, lah inayet, babalar arasnda, grevi
bakalarna nderlik etmek ve kendilerine kar isyan eden yanama
lara direnmek ve uyank olmak iin onlar birletirmek olan en cesur
ve en salam, gl ve grbz olann kral olarak ykselmesine neden
olmutur.
1101. Fakat yllarn geiiyle ve insan zihinlerinin ok byk hzla
gelimesiyle, halklarn plepleri son olarak bu kahramanlk iddias
hakknda pheye dtler ve kendilerinin de soylularla eit insani
tabiata sahip olduklarn anladlar. Ve bu yzden, ehirlerinin sivil
kurumlarna girme isteklerinde srar ettiler. Halklarn egemen ol
duklar zamandan bu yana inayet, soylular tarafndan alman keha
netlerin pleplere yaylmas iin yaplan kahramansal ekimelerde
dindarlk ve din zerine uzun bir zaman pleplerin soylularla mca
delesine ve bu nedenle de kehanetler zerinde bir bamszlk olarak
kabul edilen btn kamusal ve zel sivil kurumlarn yaygnlatrlma
sna izin verdi. Bylece, bizzat, dindarla zen gsterme ve dine
ballk halkn sivil zerkliini getirdi. Bu bakmdan Roma halk
dnyada dierlerinin hepsinin stne kt ve bu nedenle de dnya
nn efendi halk oldu. Bu ekilde, doal dzen sivil dzenle gittike
daha ok karrken, halk ynetimler dodu. Bu ynetimlerde her
ey kadere, talihe veya dengeye indirgendi ve lah inayet, bu yzden
ne kader ne de ans tarafndan idare edilmeyen cencud un grev iin
uygunluk ls olmasn emretti. Bu yzden tembel olmayp al
kan olan, aylak olmayp tedarikli olan, yreksiz olmayp licenap ola
nn -bir kelimeyle baz deerler bakmndan zengin olan ve birok
utan dolu alkanlklar bakmnda da fakir olmayan- idare etmek
Giambattista Vico 503

iin en iyi olduu dnld. Byle ynetimlerde adaletten dolay


mitsizlie dm tm insanlar, herkes iin iyi olan dil kanunlarla
emrederler [1038], Byle bir kanunu, Aristoteles, tanrsal bir ekilde,
kendi tutkularna emreden bir kahramann iradesi olan tutkusuz bir
irade olarak tanmlar [1042], Bu ynetimler, felsefeyi dourmutur
[1043]. Bu ynetimlerin biimleri dolaysyla, insanlar, bir kahraman
biimi oluturmay ve bu maksatla da gereklikle ilgilenmeyi ilham
ettiler [1041], lah inayet, bunlarn hepsini u maksatla takdir etti.
Deerli davranlar nceki durumda olduu gibi din ifadelerle tevik
edildi. Felsefe kendi ideas iinde deerleri anlalr kld ve onlar
zerinde dnmenin kuvvetiyle insanlar deersiz olsalar bile en
azndan kendi ktlklerinden utanmalar gerekirdi. Yalnzca byle
kt iler yapmaya eilimli insanlar grevlerini brakmazlard. Bu
felsefelerden dolay, inayet, belgatin ortaya kmasna, iyi kanunla
rn emredildii bu halk ynetimlerin biiminin olumasna, adalet
iin heyecansz olmaya ve bu fikirlerden dolay iyi kanunlar emret-
mek iin insanlar tahrik etmeye izin verdi. Dnya imparatorluu
Kartacann kalntlar zerindeki Romada kurulurken mutlulukla
birleen sivil hikmet ve asker deer, bizim de doruladmz gibi
Roma da Scipio Africanus zamannda yaygnlaan bu belgat, zo
runlu olarak silsile halinde salam ve en basiretli belgat getirdi.
1102. Ancak, nasl halk devletler bozulmusa ayn ekilde felse
feler de bozuldu. Felsefeler septisizme dt. Bilgili budalalar ger
eklie amur atarak onu mahvettiler. Bylece de bir durumun farkl
ve zt taraflarnn her birini de savunmaya hazr yanl bir belgat
ortaya kt. Belgatin ktye kullanlmas ile de Romada plep savu-
nucularnkine benzer bir durum ortaya kt. Vatandalar artk var
lklarna gre sralanmaya baladnda, bunu gcn bir arac yap
maya altlar. Nasl iddetli ve sert gney rzgrlar denizi alkal
yorsa, ayn ekilde, bu vatandalar da kendi ynetimlerinde sivil
savalar kkrtarak bu ynetimleri tam bir karkla srklediler.
Bylece de ynetimlerin, tam zgrlkten tam bir anari tiranlma
veya tm tiranlklarn en kts olan zgr halklarn kontrol edil
memi zgrle dmesine neden oldular.
1103. lah inayet, ehirlerdeki bu byk rahatszl dzeltmek
iin insani sivil kurumlarm aada sralanan byk aresinden bi
rini uygular.
504 Sonsuz Doal Ynetim zerine

1104. lah inayet ilkin, Augustus gibi bir adamn bu insanlar ara
snda bulunmasn ve bir monark olarak ortaya kmasn emretti ve
zgrlkten km olmasna ramen silahlarn gcyle btn ku
rumlan ve kanunlarn bir elde toplamasn ve belli snrlar iinde
dzenlemesini ve savunmasn emretti. Dier yandan, inayet, snrsz
egemenliklerine ramen monarik devlet biiminde, insanlarn hem
kendi dinlerinden hem de doal zgrlkten honut ve memnun
olduu doal dzeni korurken, monarklarn iradesini snrlandrmay
emretti [1007 vd]. Bu evrensel tatmin ve halklarn rzas olmakszn
monarik devletler ne dayankldr ne de emniyetlidir.
1105. O halde, eer, lah inayet byle bir areyi ierde bulamazsa
onu darda arar. Doal olarak derhal snrlandrlmam tutkular
nn lks, kadnslk, hrs, kskanlk, kibir ve gsteri gibi- klesi
olan ok bozulmu insanlar, zlm hayatlarn zevkleri peinde en
sefil klelerin karakteristik durumu olan btn ktlklere dtk
lerinde (yalanclar hilekrlar, iftiraclar, hrszlar, korkaklar ve hakk
olmayan isteyenler haline geldiklerinde), lah inayet, onlarn ulusla
rn bu tabiatndan kan genslerin doal hukuku ile kleler olmalarm
ve silah gcyle kendilerini yenen daha iyi uluslara boyun emelerini
buyurur. Burada, doal dzenin iki byk parlar. Birincisi, ken
disini idare edemeyen kii baka birinin kendisini idare etmesine izin
vermelidir. kincisi, dnya daima doal olarak en uygun kiiler tara
fndan idare edilir.
1106. Ancak, eer, insanlar bu son toplumsal (sivil) rahatszlk
larla bozuluyorsa ve kendi ilerinde bir monark zerinde anlaam
yorlarsa ve daha iyi uluslar tarafndan yenilgiye uratlmam ve
korunmamlarsa o zaman, lah inayet, onlarn ar rahatszlklar
iin eldeki ar areleri kullanr. Keza, bu insanlar, tpk, vahilerde
olduu gibi yalnzca kendi zel ilgilerini dnen bir adamn davra
n iine girmilerdir. Gurur veya kk bir memnuniyetsizlikte,
tylerini kabartan ve ani klar yapan vahi hayvanlarn durumuna
dmlerdir. O halde, bedensel kalabaln ve okluun ne kadar
byk olduunun nemi yoktur. Onlar, vahi yabanllar gibi ruhun
ve iradenin derin yalnzl iinde yaarlar. Herkes kendi zevk ve
kaprisinin peinde olduundan nadiren iki kii birbiriyle anlaabilir.
Btn bu nedenlerle inayet, inat gruplar ve dehetli sivil savalarla
onlarn ehirleri ormanlara ve ormanlar da maaralara ve insan
inlerine dntrmelerini buyurur. Bu ekilde, uzun barbarlk ylla
Giambattista Vico 505

rndan geerek ilk insanlarn duyu barbarl araclyla yapm ol


duklarndan daha fazlasn dnce barbarl ile insani olmayan bir
ekilde yaparak yabanlla, vahilie dnm olan kt niyetli nk
tedanln soysuz cin fikirlilii iinde krelirler. Keza, duyusal bar
barlk, kendini savunma, kama veya birinin korumas altnda olma
eklinde ak bir yabanllk gstermitir. Ancak, dnsel barbarlk,
plak bir yabanllkla yumuak kelimeler ve kucaklamalar altnda
arkadalarnn hayatna ve geleceine kar komplo kurar ve imlarda
bulunur. Bu nceden tasarlanm ktlk noktasna ulam olan
insanlar, inayetin bu son aresine vardklarnda ve o suretle, afalla
dklarnda ve insanlktan ktklarnda, artk rahatlarn, zevklerini ve
ihtiamlarn hissedemezler, yalnzca hayatn en ak gereksinimlerini
isterler. Hayat iin gerekli olan eylerin bolluunun ortasnda hayatta
kalan birka, toplumsal olurlar ve ilk insanlarn dnyasnn ilkel
basitliine geri dnerek yeniden din, doruluku ve inanl olurlar.
Bylece, inayet, onlar arasnda Tanrnm sonsuz dzeninin ltuf ve
gzellikleri kadar adaletin doal temelleri de olan dindarlk, inan ve
doruluk olarak geri dner.
1107. nsan rknn btn kurumlan hakknda ak ve basit bir
mahedede bulunmutuk. Eer biz, filozoflar, tarihiler, gramerci
ler ve hukuk bilginleri araclyla daha fazla bir ey sylememisek,
bu ak olarak unu sylememize nclk eder: Uluslarn bu byk
ehri Tanr tarafndan kurulmu ve idare edilmitir. Lycurgus, Solon
gibi decemviAer ve dierleri, bilge kanun koyucular olarak, iyi ka
nunlar ve iyi kurumlarla en drst ve en byk sivil deerlerde btn
dierlerini glgede brakan ehir olan Sparta, Atina ve Romay
kurduklarna inandklar iin daima gklere vgde bulundular. An
cak, bunlarn , byle kurumlarla dzenlenen ve byle kanunlarla
gvence altna alman ve hatt bozulma esnasnda bile her yerde var
olduunu varsaydmz devlet biimleriyle korunan ve daima daya
nkl olan bu kanunlarla gvence altna alnm insanln evreni ile
mukayese edildiinde ksa sreliydi ve hatt kk bir alan igal
ediyordu. O halde bunun insanst bir hikmetin d olduunu
sylememiz gerekmez mi? nk kanunlarn gc olmakszn
(Dioya gre [308] kanunlarn gc bir tirann gc gibidir), insan
larn detlerini kullanmalarn salayarak (uygulamada bu detler
tabiatlarnn gerei olarak tm glerden bamszdrlar. Bu yzden,
506 Sonsuz Doal Ynetim zerine

ayn Dio detlerin, keyfine gre emreden krallar gibi olduklarn sy


ler) tanrsal olarak ynetir ve idare eder [yukarda sz geen ehir].
1108. Uluslarn bu dnyasn insanlarn yapt gerektir (ve biz
bu ilkeyi, filozoflar ve filologlarda bulmaktan mitsiz olduumuz
iin, Bilimimizin ilk itiraz kabul etmez ilkesi olarak alyoruz [330
vd]) Ancak, phesiz, bu dnya bazen tam tersine olabilen ve sk sk
deien bir zihinden kmtr. Daima insanlarn kendileri iin niyet
ettikleri zel amalar baskn olmutur. Bu dar amalar, daha geni
amalara yol at iin zihin, daima yeryzndeki insan rkn koru
makla megul olmutur [342, 344], nsanlar, kendi vahi ehvetlerini
tatmin etmeye niyet ederler ve evlatlarn terk ederler ve ailelerin
ortaya kt iffetli evlilikleri meydana getirirler [505, 520 vd]. Ba
balar, yanamalar stndeki babaya ait (paternal) gc snrszca
uygulamaya niyet ettiler ve ehirlerin ortaya kt sivil glere bo
yun ediler [584]. Soylularn egemen dzenleri, plepler zerindeki
efendilik zgrlklerini ktye kullanmaya meyletti ve halk zgrl
n kuran kanunlara boyun emeye zorlandlar [598], zgr in
sanlar, kanunlarnn boyunduruunu sarsmaya niyet ettiler ve mo-
narklara boyun ediler [1007 vd, 1104], Monarklar, sefihlie kt
lk olarak baktklarndan tebaalarna deer vermeyerek kendi ko
numlarn geniletmeyi tercih ettiler ve kendilerini daha gl ulus
larn ellerinde klelie katlanmaya hazrladlar [1105], Uluslar,
zlmeye balad ve onlardan arta kalanlar emniyet iin krlara ka
tlar ve oradan Anka Kuu gibi yeniden dodular [1106], Btn
bunlar yapan ey, zihindi. nk insanlar, bunlar akl araclyla
yaptlar. Bu durum kader deildi. nk onlar bunu ans eseri deil
seerek yaptlar. nsanlar, daima byle hareket edeceklerinden so
nular da daima byle olacaktr.
1109. Bundan dolay, ansa inanan Epikuros ve onu izleyen
Hobbes ve Machiavellinin, kadere inanan Zenon ve Spinozann
dncelerinin yanll olgularla kantlanm oldu. Bu delil, tanrsal
Platonun, prensleri olduu siyaset filozoflarnn zt durumlarn
aka dorular [129 vd, 179]. Cicero, bu nedenle, Epikrcl
brakmadka ve her eyden nce, inayetin, insani kurumlan idare
ettiini itiraf etmedike Atticus ile kanunlar tartmay reddetmekte
haklyd [335], Pufendorf, hipoteziyle bunu aka belirtmeden inkr
eder. Selden, lah inayeti, kymetini takdir etmeden kabul etti.
Grotius ise onu nemsemedi [394], Fakat Romal hukuk bilginleri
Giambattista Vico 507

bu ilkeyi, genderin doal hukukunun ilk ilkesi olarak kabul ettiler


[310, 335, 342, 584, 979]. nk bu eserde tam olarak ispat edil
mitir ki, lah inayet ile dnyann ilk idare biimleri, tam olarak din
yapdadr. Bunun stne aile devleti temellenmitir ve oradan da
kahramansal veya aristokratik sivil idare biimlerine geilmitir. Din,
onlarn ilk salam temeli olmutur. Sonra halk idare biimleri ha
linde devam etmitir. Din yine ilerlemeleri iin insanlara vastalar
gstererek hizmet etmitir. Sonunda, monarik idarelere gelindiin
de, bu ayn din, prenslerin kalkan olmaldr. Eer, din, insanlar ara
snda kaybolursa, toplumda yaamalarna imkn verecek hibir ey
kalmazd ne savunma kalkan, ne t vastalar ne dayanma temeli
ne de dnyada daima var olacaklar bir biim.
1110. Brakalm Bayie, Tanrnn bilgisi olmakszn dnyada ulus
larn olup olmayaca olgusu zerine dne dursun [334] ve Poly-
bius, dnyada filozoflar olsayd dinlere gerek olmazd ifadesinin do
ruluunu tetkik etsin [179]. Yalnzca dinler, insanlar, hisler yoluyla
harekete geirerek erdemli eyler yapmaya sevk eder. Filozoflarn
erdem zerine akla dayal maksimleri, erdemin grevlerini yapmas
iin hisleri uyandran iyi bir belgatle kullanld zaman faydaldr.
Bununla birlikte, gerek din olan bizim Hristiyanlk dinimiz ile yan
l olan btn dier dinler arasnda zde bir farkllk vardr. Bizim
dinimizde tanrsal ltuf sonsuz ve snrsz iyi uruna faziletli eylem
lere neden olur [136, 310], Bu iyi, duyularn altna inemez ve sonu
olarak iyi uruna duyular erdemli eylemlere ynelten zihindir. Yanl
dinler, tersine, baka bir hayatta (orada duyusal zevklerin uhrevi saa
detini beklerler) olduu gibi bu hayatta da sonlu ve geici iyiyi ner
diler. Bu nedenle duyular, zihni erdemli iler yapmaya yneltmelidir.
1111. Ancak inayet, bu eserde tartlan sivil kurumlarm dzeni
iinde u duyguda kendini aklar: lki mucize, kincisi btn
bilginler tarafndan eskilerin esiz hikmetine duyulan sayg ve n-
cs, aratrma yapmaya ve buna devam etmeye duyulan iddetli
arzu. Bunlar, gerekte, yukarda sz geen gzel ve dil duygu
da ortaya kan lah inayetin dr. Fakat bu duygular, daha
sonra -b u eserde bal bana anlamszln gstermek iin aratr
dmz- bilginlerin ve uluslarn kibriyle saptrlmtr [125, 127],
Bozulmam hisler unlardr: Btn bilginler, Tanrnn sonsuz hik
metine hayrandr, ona hrmet eder ve bu sonsuz hikmete bal ol
maya istek duyarlar.
508 Sonsuz Doal Ynetim zerine

1112. zetlersek, bu eserde btn ileri srdklerimizden son


olarak, u sonular karlr: Bu Bilim, dindarln incelenmesiyle ay
rlmaz ekilde baldr ve dindar olmayan gerekte, bir bilge olamaz.
Ek
0
Y EN BLM N UYGULAMASI

[Balang Notu. Buradaki sayfalar, dzeltmeler, yeniden gzden ge


irmeler ve N ew Science m ikinci basmna ilaveler yaplan drt seri
den, nc basmdan tercme edilmitir Correzioni miglioramenti
ed aggiunte terze. Bunlar, Vico tarafndan nc basma dhil edil
mek suretiyle tasarlanmtr. Bu dizi, 1731 yaznda oluturulmutur.
Bu el yazmas Napolideki Biblioteca nazionalede, XIII no ve D.
80de bulunmaktadr. Pratica, ikinci blm olarak Sonuca 1112.
paragraf izleyecek ekilde ilave edilmek istenmitir fakat Vico daha
sonra bu plandan vazgemitir. Bununla birlikte, Pratica metni, Fa
usto Nicolininin Scienza nuovann 1744 basmnda 1911-16 Clas-
sici della filosofa moderna basmnn 1052-58 paragraflarnda, cilt
3te; 1928 ve 1942 S crittori d Italia basmnda, srasyla paragraf
268-71de ve paragraf 274-77de cilt 2de; ve 1953 basmndaki
Vico cildinde, La letteratura italianada 875-77. paragraflarda bulun
maktadr. Yorum iin bunlarn ilkine ve Nicolininin Commento sto-
rico alla seconda Scienza nuova (1950), cilt 2 paragraf 201 -3e ba
510 Yeni Bilimin Uygulamas

knz. Yeni Bilim evirimizde, aadaki 7. dipnot hari Nicolininin


1928 basmn izliyoruz],
1405. Bu eser btnyle uluslarn ortak tabiat zerine bir ara
trmay ada bir bilim olarak hedeflemitir. Bu nedenle, insani gu
rura yardm etmeyi tlemez. Sonu olarak, uygulamada eksiklik
grnebilir. Ancak, bu tr bilimlerin hepsi insani seime bal olan
eylerle ilgili olduu iin aktif olarak deerlendirilmelidir.
1406. Bu uygulama, uluslarn dngsnn temaa edilmesiyle
kolaylkla elde edilebilir. Byle bir temaa ile eitilen bilge insanlar ve
ynetimlerin prensleri, iyi kurumlar, kanunlar ve rneklerin iinden
geerek halk mkemmel devlete (veya acme) yeniden arabilirler.
Bu Bilimin uygulamasn biz, filozoflarn yapt gibi akademiler iin
de sunabiliriz. Yapmamz gereken ey, iine doduumuz keskin ve
zeki zihinlerin bulunduu bu insani zamanlardan geriye doru eserin
banda yer verdiimiz resme geri dnp bakmaktr.* Bu da filozof
larn mezhepleri ile birlikte akademileri gerektirir. Bu akademiler bu
zamanlarn mezheplerinin bozulmasna dayanmamaldr [viii, 978
vd]. Fakat bu Bilimin zerine kurulduu bu ilke unlardr: lahi
inayet vardr. nsani tutkular, olabildiince lml hale getirilmelidir ve
ruhlarmz lmszdr [333, 337, 340, 342, 504], Bunun doruluk
lt de udur: nsanln ortak hkm olan ortak duyuya sayg
gstermeliyiz [142, 145]. En ok terk edilmi uluslarda bile kendi
sinin unutulmasna izin vermeyen Tanr, insanlarn en bozulmu za
manlar ndakinden daha kuvvetli bir dnce asla uyandrmaz. Bu
nun nedeni udur: insanlar iyi detleri koruduklar srece bu detler
hakknda konutuklarndan daha ziyade terbiyeli ve dil eyler yapar
lar nk dncelerinden dolay deil igdlerinden dolay byle
yapmaktadrlar. Fakat bozulmu ve kt duruma dmlerse o za
man byle eylerin yokluu anlamna gelen kendi ilerindeki hasta
la son verebilmek iin edep ve adaletten baka bir ey hakknda ko
numazlar. Tpk, bir insann doal olarak kendisini etkileyen ve et
kilemeyen eyler dnda baka bir eyden bahsetmemesi gibi. Din
lerin kendilerini direnli kldn hissettikleri iin (bunu aka sy-

Guardare a ravesetanm buradaki m ns geriye deil zt tarafa bakmaktr,


yani her ey zddna dnm ektedir, yerine zdd konm aktadr. V ic o nun z a
m anndaki felsefi m ezheplerde sk sk grld gibi (eseri ngilizceye ev i
ren G oddard ve B erginin n o tu d u r).
Giambattista Vico 511

mediklerinde, reddettiklerinde ya da kabul ettiklerinde) anormal


vicdanlarn avutmak iin kt ve fena eylemlerini kutsamak adna
dine saygszca hrmet etme yoluna gittiler. Buna rnek olarak, d
teki Roma tarihinde okuduumuz u iki irkin insani fenomen
ortaya kt. Birincisi budala ve aptal Cladiusla yaayan Messelina-
mn durumudur. Messelina, tam olarak, btn geceyi genelevde doy
mak bilmez ehvetini tatmin etmek uruna geirmek konusunda z
gr ve serbest olmaktan memnundu. O imparatorla evli olmasna
ramen Gaius Siliusla btn resm ve kutsal ve muaeret kurallarna
uygun olarak evlilik treni yaparak elenmek istiyordu.* kincisi, Ro
ma mparatorluunun majestesi unvann gzden dren Domitius
Neronun durumudur. O, kamu tiyatrolarn bir musikici gibi yne
terek, azatl klesi olan Pythagorasla kt bir ekilde kurbanlar su
narak ve kehanetler altnda btn dier ilahi trenleri de yaparak ev
lenmek istedi.**
1407. Btn bunlar dikkate alarak bilgeliin efendileri genlere,
kn ve uluslarn dnyasndaki tam insancln yaanmas iin
Tanrnn ve zihinlerin dnyasndan tabiat dnyasna nasl dld
n retmelidirler [2, 331] yani, bu ilkeleri ve byle bir gereklik
kriterini savunan akademiler, genlie insanlar tarafndan yaplm
dnya olan sivil dnyann tabiatnn bizzat insanlarn madde ve for
muna sahip olduunu retmelidir [331], Ve bununla uyumlu olarak
sivil dnyay oluturan iki ilkeden biri bedenimiz gibi bir tabiata ve
zelliklere sahip olan madde, dieri ise, aklsal ruhumuzun zellikle
rine sahip olan formdur.
1408. Maddenin zellikleri biimsiz, kusurlu, karanlk, yava, b
lnebilir, devingen olmaktr. Platonun dedii gibi*** baka daima
ayn dan farkllk gsterir. Madde yaps dolaysyla olu, bozulu,
karklk yapsna sahiptir. Kaos, hrs, btn formlar ykar [688],
Formun zellikleri mkemmellik, aydnlk, aktif olu, blnemezlik,
deimezlik, yani, iinde bulunduu durum iinde olabildii kadar

* T acitu s A .l 1 2 6 vd
** T acitus A. 15 S u eto n iu s, N ero 2 9
*** S ofist 2 5 8 d -2 5 9 b
512 Yeni Bilimin Uygulamas

kalmaya abalamaktr. Bu Platonun ayn* kavramnn getirmesinin


nedenidir. Bu zellikler dolaysyla, insani formun tabiat dzen, k,
hayat, uyum ve gzellik olmaktadr.
1409. Bu nedenle, lah de ve deere sahip olmayan insanlar
uluslarn dnyasnn bedeni olan maddedir, yani henz biim alma
m maddedir. Kusurlu olma zellii dolaysyla da madde, ahlk
bozuk insandr. nk btn kt alkanlklar kusurdan baka bir
ey deildir. Karanlk zelliiyle ilgili olarak, farkl olan insanlar b
yk ve gz kamatrc k olan zaferle iftihar etmekle kalmazlar
snk ve kk bir kla bile vnrler. Arkanl ve tembel olma
zellii dolaysyla da btnyle dayanksz sefih ve aylaktrlar. Bl-
nebilirlikle ilgili olarak, insanlar blen kendi zel ilgilerinden baka
hibir eyin peinde olmayan insanlardr. Ya da bunlar, insanlarda
ok olan bedensel zevkler veya tercihlerdir. Hareketle ilgili olarak
asla ayn eyde sabit kalamayan zihinlerini daima deitiren aptal
insanlardr, bunlar, daima yeni eyleri severler ve onlardan etkilenir
ler. Bir kelimeyle vulgustu&r, sabit laflar deimedir (mobile).**
Dzensizlik ve karklkla ilgili olarak da, maddenin btn bu zel
likleri nedeniyle uluslarn dnyasn, insani tohumlarn karklna
iaret eden teolojik airlerin kaos dedii eye [688] ksaca, yeryz
nn vahi ve irkin bir karklk iinde bulunduu kt vahi hayata
indirgerler.
1410. Dier yandan, uluslarn bu dnyasnn formunu veya zih
nini oluturanlar, formun mkemmel olma zellii dolaysyla, ken
dilerine ve bakalarna nasihat edebilen ve onlar savunabilen insan
lardr. Bunlar bilge ve gldrler. Formun aktif olma zellii dola
ysyla alkan ve sabrl insanlardr. Aydnlk olma zellii dolay
syla zel hayatta vgyle, kamusal hayatta anla donanmlardr.
Blnemez olma zellii dolaysyla her ite veya retide kendi
gleriyle ve btn zellikleriyle btnlemilerdir, valyelik sanat
larnda valyeler, bilimleri incelemede bilginler, saraya ait ilerde

* Bu cm lecikte adalet kendi kendisiyle ayndr (Republic 3 6 3 a ) erdem


veya iyi kendi kendisiyle ayndr (Protagoras 3 6 0 e ) adam n adam o lm as
(Aristotle, Nicomachean Ethics 1 0 96 a 3 5 . Metaphysics 9 9 a 2 0 ).
** D eik en avam eittir kaypak (dnek) avam , kan u n su z g ru h veya
zetle ayaktakm (ngilizce mob kelim esi Latince m obile kelim esinin k sal
tlm dr (eseri ngilizceye eviren G oddard ve B erginin n o tu d u r).
Giambattista Vico 513

devlet adam ve el zanaatlarnda zanaatkr. Sebatkr olma zellii


dolaysyla, ciddi ve arbal. Ayn [ 1408] olma zellii dolaysyla
doru, tedbirli, yerinde davranan, grgl. Ve son olarak dzenli
olma zellii dolaysyla gzel ve uyumlu. Her birinin tam olarak
kendi grevini yapt insanlar ynetimlerdeki uyumu ve gzellii
olutururlar ve btn bu yurttalk deerleri dolaysyla devletlerini
korumak iin aba harcarlar. Zayf ve bozulmu tabiatlara sahip
olanlar byle bir aba gstermeyecekleri iin, lah inayet, insani ku
rumlan yle bir dzenlemitir ki silahlarn gcyle yardm gren
dinler ve kanunlar bu insanlar aba gstermeleri iin harekete gei
rir. Bu g, gentiller arasnda din bir yapda Joveun gcyle bala
mtr. Joveun gc birka byk devi insaniyete ulamalar iin
aba gstermeye tevik etmitir [377]. Birka gl doal olarak
byle bir gce ynelir ve sonuta bundan zevk duymaya balar.
nk bu durum onlar g gibi doal olmayan abaya sevk eder; ve
birok zayf, kendilerine ramen, insani toplumun zlmesine izin
vermeyecek ekilde oraya balarlar. te, bu btn eserin ruhudur.
1411. Metafiziin bu ilkeleriyle [1406] fizie oradan da aile dev
letindeki ahlkilie ve bylece de onlarn eitimine [1407-1409] ge
ilmitir. Genlik iyi politikaclar rehber edinsin ve zihinlerini bozul
mu halinden kurtarmak iin hukuk ilmine uygun olarak hareket et
sinler. Bu yzden, Yeni Bilini m ilk basmnda [1725] Avrupa niver
sitelerine hukuk ilmi ierisinde insani ve lah ilmin, tam bir balam
iinde incelenmesi gerektiini nerdik ve bu vesilesiyle bu bilimi
btn dier bilimlerin zerine koyduk. Bu ekilde hazrlanm olmas
dolaysyla genlie bu Bilimi uygulamas gerektii retilecektir. Bu
Bilim, uluslarn dnyasn kurmu olan lah inayetin ebedi kanunu
zerine kurulmutur. Uluslar, hizmet eden bedenler ve emreden zi
hinler olduu srece mutlulukla ele geirilir ve yaygnlar. Ve bu e
kilde genliin btn gentil uluslar kuran Herkln izinden git
meleri salanabilir [514]. Yani, onlar* ya kendileri ve uluslar iin al
aklk, hor grlme, klelik ve zevk peinde gitmeyi isteyecekler ya
da eref, zafer, mutluluk ve fazilet yolundan gitmeyi isteyeceklerdir.

* N ic o linin 1 9 1 1 -1 6 basksnda bu kelim e vogliano, sonraki baskda ise


vogliono olarak yazlm tr. Biz bu noktada ilk yazln esas aldk (eseri
ngilizceye eviren G oddard ve B erginin n o tu d u r).
D ZN

A Ajax, 251, 463


Abaris, 80, 349 Akademi, 57
Abraham, 233 Akdeniz, 35, 36, 57, 65, 344, 353
Abyla, 337, 350 Alba krall, 69, 236, 271, 298, 300,
Abyssinler, 305 355, 356, 459
Achaea, 350 Alcinous, 368, 369, 371, 389, 392
Acheron, 333 Allacci, 369
Achilles, 40, 112, 170, 183, 265, Almanca, 476
273, 281, 284, 303, 310, 313, Almanlar, 476
3 1 6 ,3 1 7 , 3 2 2 ,3 2 7 , 330, 336, Almanya, 42, 439, 455, 464, 494
337, 348, 350, 366, 367, 368, Alpler, 88
3 7 0 ,3 7 1 ,3 7 2 ,3 7 5 , 388, 391, Amerika, 75, 100, 186, 203, 226,
398, 408, 409, 413, 429, 433, 244
479, 480 Amerikan Yerlileri, 156, 209, 226,
Acosta, 135 254, 463, 495
dem, 31, 60, 126, 153, 159, 169, Ammon, 29, 57, 61, 65, 159, 353
182, 488 Amphion, 72, 136, 230, 283, 301,
Aegaeon, 187 306, 342, 395, 397, 398, 399,
Aelian, 70, 203, 385 400
Aeneas, 74, 125, 183, 221, 243, 251, Amphipolitanlar, 281
2 8 1 ,3 0 6 , 332, 3 3 4 ,3 4 8 ,3 5 3 , Amphitryon, 104, 387, 430
354, 355, 356, 357 Amphrysus rma, 479
Aeolia, 336, 351 Amulius, 69, 298, 300
Aesculapius, 79, 350 Anakarsis, 80, 91, 349
Aesop, 76, 178, 179, 180, 214, 251 Anchises, 221
Afrika, 56, 76, 151, 185, 242, 295, Ancus Marcius, 343, 355, 356
300, 350, 360, 476 Andromeda, 294
Agathocles, 225 Androtion, 70
Agis, 2 6 9 ,3 1 1 ,4 3 7 , 458 Angles, 304
Agricola, 90, 300 Antaeus, 284, 302, 334
516 Dizin

Antenor, 74, 306, 353 Asyalilar, 46, 202


Antik Yunan, 79, 80, 96, 97 Atalanta, 302
Antiller, 133 Athanasius Kircher, 279
Apion, 66, 189, 369, 379, 384 Athena, 178, 254, 268, 270, 283
Apollo, 70, 71, 79, 127, 196, 201, Athos Da, 350
221, 237, 238, 239, 241, 256, Atilius Regulus, 311
258, 2 6 1 ,2 8 3 ,3 0 1 ,3 0 2 , 320, Atina, 57, 61, 76, 81, 82, 97, 120,
3 3 2 ,3 3 9 , 3 4 1 ,3 6 7 , 458, 479 175, 177, 178, 1 8 0 ,2 1 5 , 241,
Apollodorus, 255 253, 268, 270, 286, 334, 355,
Appius, 72, 306, 342 359, 374, 385, 430, 441, 462,
Apulia, 477 463, 468, 505
Arabistan, 250 Atmallar, 176, 214, 239, 283, 353,
Araplar, 200, 202, 330 446, 459
Aratus, 351 Atlantis, 182
Archilochus, 401 Atlas, 64, 76, 330, 337, 350, 354
Areopagite, 56 Atlas Da, 330, 337, 350
Arcs, 360 Atreus, 242, 316
Argonauts, 242, 352 Attica, 68, 178, 269, 294, 303, 350,
Argos, 69, 281, 304, 316, 425 462
Argus, 303 Atticus, 133, 166, 506
Ariadne, 281, 294 Atticus, T. Pomponius, 133, 166,
riler, 475 333, 506
Arion, 397, 399 Augustus, 42, 58, 121, 122, 154,
Ariosto, 377 226, 399, 431, 443, 444, 446,
Aristaeus, 395 451, 490, 492, 504
Aristarchus, 385, 387 Auius Gellius, 109, 232, 297, 427
Aristeas, 77 Ausonius, 194
Aristides, 104, 112, 270 autochthones, 152, 236
aristokrasi, 418, 489, 494, 499 Aventine, 85
Aristophanes, 374, 400 Aventinus, 476
Aristoteles, 99, 109, 116, 117, 148, Avrupa, 34, 39, 60, 66, 109, 121,
160, 169, 178, 181, 192, 198, 151, 188, 204, 208, 232, 236,
209, 214, 215, 262, 267, 281, 263, 299, 300, 347, 348, 350,
286, 295, 2 9 6 ,3 1 1 ,3 1 7 ,3 2 7 , 352, 360, 447, 476, 477, 480,
375, 377, 379, 380, 382, 394, 483, 487, 489, 491, 493, 494,
398, 426, 427, 458, 459, 461, 513
462, 467, 488, 503
Arkadya, 353, 356
B
Armida, 386 baba ve oul, 311
Arnauld, Antoine, 133 Babil, 76
Astraea, 330, 467 Bacchantes, 305
Asur, 62, 64, 69, 71 Bacchus, 220, 241, 256, 349, 397,
Asurlular, 62 399
Asya, 33, 59, 63, 69, 74, 123, 270, Bacon, Francis, 72, 99, 143, 160,
2 7 1 ,2 8 7 ,3 4 3 , 3 4 7 ,3 4 8 ,3 5 2 , 215, 303
353, 355, 358, 360, 370, 373, Baker, Thomas, 191, 202
410, 476, 493 Baldus, 289, 304, 439, 487
Giambattista Vico 517

Barbaristan, 295, 296 Campania, 399, 492


Bartolus, 426, 476 Cannae, 299
Bat India, 186 canon, 69, 121, 184, 210, 476
Bavaria, 476 Canuleius, 270
Bayle, 133, 507 Capet, Huge, 474
Becman, Christian, 182 Cappel, 58
Bellerophon, 185, 240, 241, 256, Capua, 492
330, 387 Capuali San Lorenzo Manastr, 477
Bellona, 254, 269 Capuanlar, 354
Berecynthia, 245, 320 Capyler, 306
Berneggcr, 204 Carmcnta, 190, 353
Berosus, 63 Cameades, 93
Boccaccio, 233, 255 Casaubon, 58, 77
Bochart, 65, 189, 329, 357 Cassius, 269
Bodin, Jean, 307, 422, 452, 489 Castelvetro, 160, 374, 376, 379
Boeotia, 68 Castor, 71, 222, 238
Boiardo, 377 Catullus, 325
bonitary mlkiyet, 117, 177, 272, Cecrops, 68, 190, 306
274, 278, 282, 287, 297, 302, cennet, 332
355, 437, 482, 484, 501 Cenova, 42, 133, 455, 494
Boulduc, 155 Censorinus, 61
Brezilya, 132 Cephallenia, 348
Briareus, 187 Cerberus, 212, 333, 334
Briseis, 273, 310, 328, 367, 369, Ceres, 241, 243, 271, 272, 332, 334,
479 425
Brucker, 140 Chaeremon, 56
Brutus, Junius, 40, 82, 83, 120, 127, Chalcis, 352
226, 289, 307, 308, 3 0 9 ,3 1 1 , Champier, 474
395, 446, 454, 456 Charybdis, 187
Bud, 485 Chassanion, 100, 152
Burchard, 206 Chiflct, 241
Buxtorf, 77 Chimaera, 240, 241
Byk Darius, 79, 185 Chryseis, 367
Byk skender, 57, 82, 123, 190 Chryses, 367
c Cicero, 48, 61, 66, 71, 80, 83, 87,
119, 120, 133, 165, 177, 198,
Cadmus, 66, 68, 72, 136, 182, 190, 200, 2 0 2 ,2 1 1 ,2 2 3 , 233, 234,
194, 240, 252, 255, 263, 306, 239, 274, 289, 296, 299, 308,
315, 3 4 2 ,4 1 4 359, 385, 395, 418, 420, 425,
Caduidas, 81, 349 430, 446, 456, 459, 460, 486,
Calabria, 477 488, 506
Calchas, 240 Cimmeryanlar, 351
Caligula, 112 Circe, 187, 3 0 1 ,3 5 2 ,3 7 1 ,3 9 2
Calpe, 337 Circeii, 352
Calypso, 75, 350, 371, 392 Circello, 352
Cambyses, 243 Cisalpine Gaul, 352
Camerarius, Philipp, 182 Claudius, 188
518 Dizin

Clement, 56, 73, 80, 183, 186, 189 Deucalion, 65, 68, 70, 136, 230,
Clio, 237, 249 341, 395, 408
Cola di Rienzo, 324, 368, 379 Diana, 71, 127, 234, 237, 238, 312,
Colchis, 73 320, 332, 336, 339, 366
Concina, 432 Dido, 70, 281, 306
Coriolanus, 271, 303, 357 Diespiter, 195
Corioli, 271 Dio Cassius, 56, 125
Cornelius Tacitus, 100 Dio Chrysostom, 125, 187
Crassus, 119, 446 Diodorus Siculus, 58, 60, 61, 80, 91,
Critias, 81 99, 501
Croton, 74, 76, 125, 353, 356 Diogenes Laertius, 365, 397
Cujas, 427, 478 Diomed, 74, 353, 366, 371
Cumae, 352 Dionysius, 162, 194, 325, 365, 373,
Cumeali Sybil, 334 386
Curete, 270 Dionysius Longinus, 56, 119, 120,
Curiatius, 298 162, 194, 266, 325, 365, 373,
Curius, 311 378, 386, 388, 393, 491
Curtius, 225, 311 Dios, 166, 204
Cyclades, 353 Dis, 243, 334, 336
Cynosarges, 57 Dou, 36, 56, 61, 63, 65, 180, 185,
Cynthia, 332 190, 245, 329, 338, 3 4 3 ,3 4 4 ,
Cyril, 80, 186, 414, 501 347, 349, 352, 447
Cyrus, 58, 205 Dou India, 186
Doulular, 25, 29, 63, 109, 194
Domitian, 112
in, 60, 80, 180, 493 Domitius Nero, 511
inliler, 44, 59, 62, 73, 80, 91, 124, Draco, 119, 178, 203, 215, 241,
178, 186, 200, 203, 241, 284, 2 8 3 ,3 1 6 ,3 5 1
414
Dragon, 178, 241, 331
D E
Dacier, 386 Efsanevi Zaman, 61
Dalmaya, 42, 455, 494 Eling, Ingewald, 181, 414
Danae, 72 Endymion, 234, 339
Danaus, 69, 304, 306
Ennius, 196, 201, 203, 205, 225
Danimarka, 427, 488, 489, 493 Ephyra, 366
Dante, 208, 255, 368, 378, 415 Epikuros, 26, 93, 136, 214, 291, 506
Danube, 351
Epikrcler, 92, 133, 138, 140, 323
Dardanelles 370
Epimenides, 395
Dardanus, 122 Eratosthenes, 351
Darius, 59, 80, 186, 210, 238, 278 Erebus, 332
Decemvirier, 177 Erichthonius, 348
Demetrius, 77, 194 Eridanus, 351
Demodocus, 395 Erminia, 386
Descartes, 326 Eros, 220, 222, 224
Desiderius Erasmus, 316 Etiyopya, 64, 243
Euboea, 352, 370
Giambattista Vico 519

Eumaeus, 317 Ganges, 243


Eureia, 185, 387 Ganymede, 71, 256
Euripides, 369, 398, 400, 430 Gataker, Thomas, 169
Europa, 294, 303 Gerard Jan Voss, 181, 298
Eurydice, 334 Gerard Langbaine, 386
Eurylochus, 250 Germanicus, 56, 73
Eusebius, 62, 73, 100, 108, 160, Germenler, 44, 100, 186, 192, 206,
202, 225, 395, 501 220, 226, 235, 238, 242, 243,
Euxine, 351 249, 251, 271, 279, 284, 295,
Evander, 125, 190, 353, 354, 356, 299, 312, 383, 427, 437, 441
357 Getan, 349
Gibraltar, 350
F
Gine, 135
Fame, 331 Giorgio Trissino, 189
famuli, 34, 35, 37, 39, 48, 115, 179, Giovanni Pico della Mirndola, 99
191, 197, 232, 247, 249, 262, Girit, 69, 270, 271, 287, 303, 351,
263, 264, 266, 273, 275, 288, 353, 410
317, 426, 454, 462, 479, 501 Gorgon, 178, 241, 331
Fas, 350, 493 Gorp, Johannes van, 182
Favre, Antoine, 174 Gotlar, 182
Feith, 66 Gracchi, 87, 117, 121, 269, 272,
Felsefe, 49, 92, 93, 218, 394, 467, 420
503 Graces, 278
Fenikeliler, 46, 55, 63, 70, 75, 104, Greke, 30, 97, 120, 124, 154, 156,
124, 125, 189, 1 9 1 ,2 2 5 ,3 3 8 , 166, 168, 194, 196, 197, 198,
3 4 4 ,3 7 1 ,3 7 3 ,4 1 4 199, 208, 209, 211, 230, 234,
feodalizm, 280, 479, 481, 489 235, 236, 248, 252, 287, 479
Fidius, 275, 305, 353, 354, 482 Grekler, 25, 27, 29, 33, 35, 36, 39,
fief, 38, 87, 115, 184, 210, 252, 258, 40, 42, 46, 55, 57, 66, 67, 68, 70,
274, 275, 276, 287, 477, 479, 73, 74, 75, 76, 77, 79, 81, 82, 88,
480, 481, 482, 483, 485, 486, 94, 96, 101, 109, 124, 125, 127,
487, 489, 490 147, 151, 152, 153, 159, 163,
Fiesole, 354 166, 169, 177, 182, 183, 187,
Firmianus, Lactantius, 61, 103 188, 189, 190, 191, 192, 194,
Flavius Josephus, 59, 61, 66, 91, 384 196, 198, 199, 201, 203, 204,
Flora, 169, 233 205, 210, 212, 213, 222, 225,
Florentine, 172 232, 235, 237, 240, 242, 244,
Franklar, 455, 480 245, 246, 249, 251, 254, 265,
Fransa, 186, 188, 287, 304, 439, 267, 268, 269, 270, 271, 275,
447, 455, 464, 474, 477, 487, 278, 279, 283, 288, 295, 296,
489 297, 298, 299, 300, 306, 309,
G 3 1 0 ,3 1 2 ,3 1 6 ,3 1 7 ,3 2 3 ,3 2 9 ,
338, 340, 341, 343, 345, 347,
Gabii, 186
348, 3 4 9 ,3 5 1 ,3 5 3 ,3 5 4 ,3 5 7 ,
Gaius Silius, 511
360, 3 6 7 ,3 6 8 ,3 7 0 ,3 7 1 ,3 7 2 ,
Galen, 56, 109, 169, 192
3 7 3 ,3 7 4 ,3 7 5 ,3 7 8 , 392, 394,
Galya, 76, 226
3 9 9 ,4 0 0 ,4 1 0 ,4 1 4 , 4 2 3 ,4 2 5 ,
520 Dizin

428, 438, 445, 447, 455, 458, Hindistan, 33, 57, 76, 123, 347,
461, 462, 463, 480, 481, 487, 349, 493
494, 495 Hipokrat, 79, 387, 398, 401
Grotius, 93, 126, 127, 128, 129, Hobbes, Thomas, 101, 136, 247,
136, 142, 165, 212, 247, 307, 506
432, 447, 506 Hollanda, 182, 494
Grotius, Hugo, 164 Homer, 26, 28, 37, 40, 41, 50, 66,
Gunther, 204, 377 73, 74, 75, 77, 79, 9 6 ,9 7 , 101,
Giiney Afrika, 132 108, 136, 149, 159,160, 162,
Gney Asya, 151 163, 167, 181, 183,184, 187,
H 188, 189, 191, 193,194, 218,
220, 229, 235, 237, 240, 242,
Hadrian, 48, 460
243, 244, 248, 250, 251, 255,
Ham, 30, 64, 65, 151, 154, 343
260, 261, 264, 268, 272, 278,
Hannibal, 88, 270, 299
281, 284, 287, 290, 293, 299,
Harriot, Thomas, 135
302, 3 0 5 ,3 1 0 ,3 1 3 ,3 1 6 ,3 2 1 ,
Hayne, Thomas, 193
3 2 3 ,3 2 4 ,3 2 7 ,3 2 8 , 330, 331,
Helen, 71, 222, 238, 281, 298, 328,
332, 336, 3 3 7 ,3 4 2 ,3 5 0 ,3 5 1 ,
341, 428, 455
357, 365, 366, 367, 368, 369,
Helicon, 79
370, 372, 373, 374, 375, 377,
Heliogabalus, 371
3 7 8 ,3 7 9 , 3 8 0 ,3 8 1 ,3 8 2 ,3 8 3 ,
Hellen, 68, 71
384, 385, 387, 388, 389, 390,
Hellenler, 68
391, 392, 393, 394, 395, 396,
Hellespont, 370
397, 398, 404, 415, 421, 424,
Helmodius, 478
430, 450, 479, 480, 489
Herakles, 223
Horace, 80, 110, 139, 160, 162,
Heraklitler, 69, 70, 178, 184, 269,
201, 218, 257, 304, 373, 374,
284, 314, 410
375, 380, 382, 386, 394, 398,
Herkiil, 24, 26, 31, 39, 57, 61, 70,
399, 400, 415, 464
73, 74, 76, 105, 125, 153, 209,
Horatii, 298, 428
220, 223, 226, 238, 239, 240,
Horatius Codes, 116, 215, 229, 251,
241, 243, 250, 253, 254, 269,
268, 298, 307, 352, 429, 459,
278, 279, 283, 284, 299, 302,
463, 465, 488, 489
305, 330, 334, 337, 3 4 1 ,3 4 2 ,
Hotman, 187, 274, 455, 478, 481,
350, 353, 354, 356, 358, 359,
482, 488
373, 410, 464, 486, 487, 513
Hottinger, 77
Hermes, 64, 66, 67, 69, 71, 75, 91,
Hugo, Herman, 181
106, 107, 174, 176, 180, 207,
Hunlar, 200
212, 344
Hydra, 241, 341
Herodot, 28, 60, 75, 79, 80, 81, 82,
Hyrcania, 242
185, 191, 243, 349, 350, 384,
3 8 7 ,3 8 8 , 401 I
Hesiod, 79, 385, 395 Iamblichus, 67, 106, 109, 169, 174,
Hesperus, 348 182
Hesperya Magna, 348 Iapetus, 64, 68
Hesperya Ultima, 348 Idanthyrsus, tskitya Krali, 58, 79, 80,
185, 210, 211, 238, 278, 349
Giambattista Vico 521

Ilium, 183 204, 205, 207, 209, 210, 211,


Ilus, 122 217, 218, 219, 220, 221, 223,
Inachus, 69, 71 224, 231, 244, 245, 247, 248,
Io, 303 253, 255, 258, 261, 264, 266,
Iole, 304, 486 267, 270, 272, 275, 290, 294,
fous, 31, 166, 184, 194, 210 3 0 2 ,3 0 3 ,3 1 0 ,3 1 6 , 3 2 0 ,3 2 1 ,
Iphigenia, 104, 225, 431 329, 330, 336, 339, 341, 343,
Iphitus, 74 348, 350, 353, 366, 406, 413,
Iris, 223 426, 430, 462, 513
Irus, 303 Juno, 71, 124, 127, 195, 221, 222,
Isaac, 59, 233 223, 224, 237, 239, 248, 254,
Isiphilus, 74 2 6 1 ,2 6 6 , 2 6 7 ,3 0 1 ,3 0 2 , 303,
Ithaca, 274, 293, 317, 343, 385 331, 341, 413, 430, 437
Jupiter, 163, 175, 195, 211 Juvenal, 270
Ixion, 263, 301, 333 Jpiter, 163, 211, 425, 499
i K
kinci Kartaca Sava, 55, 88, 378 Kabala, 56
lah inayet, 24, 26, 28, 29, 30, 32, khin, 80, 210, 349
33, 41, 42, 47, 49, 66, 77, 92, 93, Kaideliler, 44, 55, 59, 62, 63, 64, 80,
94, 95, 101, 126, 129, 133, 138, 91, 185, 189, 205, 338, 344, 345
141, 148, 150, 161, 163, 165, Karadeniz, 353
166, 168, 205, 218, 219, 230, Kartaca, 70, 81, 120, 203, 281, 300,
231, 247, 264, 275, 290, 306, 306, 309, 311, 431, 492, 493,
3 2 7 ,3 7 9 ,4 1 9 , 4 2 8 ,4 3 4 , 492, 503
4 9 9 ,5 0 1 ,5 0 2 ,5 0 4 ,5 0 7 ,5 1 3 Kartacallar, 225, 295, 358, 431, 492
lyada, 75, 167, 183, 187, 302, 328, Keltler, 263
330, 351, 367, 370, 373, 375, Kzldeniz, 57
3 7 8 ,3 8 1 ,3 8 5 ,3 8 8 ,3 9 1 ,3 9 2 Kibele, 169, 245, 266, 267, 270,
ngiltere, 493 320, 336
rlanda, 283 Knef, 244, 279, 341
sis, 203 Knuphis, 244
skitler, 44, 55, 58, 59, 62, 63, 73, Konfys, 59, 180
8 0 ,9 1 ,2 2 5 Korfu, 369
skitya, 3 3 ,5 8 , 79, 80, 151, 185, Kronos, 25
278, 347, 349 Kuds, 77
slm, 275 Kuhn, Peter van der, 35, 77
I Kutsa! Kitap, 153, 155, 195, 232,
233, 235, 332
Jacques Cappcl, 58
Kutsal Toprak, 252
Jacques Le Paulmier, 68
Kutsal Tufan, 64
Jan de Laet, 186
Kuzey Asya, 151, 185
Janiculum, 85
Kuzey Avrupa, 186
Jove, 29, 30, 31, 57, 61, 65, 71, 104,
Kk Asya, 56, 348
105, 123, 127, 157, 158, 159,
Kyrene mparatorluu, 358
160, 161, 162, 163, 164, 166,
169, 175, 184, 194, 196, 203,
522 Dizin

L Lipsius, 203, 424


Lise, 57
Laelius, 104
Litvanya, 488
Laestrygonlar, 351
Livius Andronicus, 188, 204
Laomedon, 387
Livonya, 206
Laponya, 206
Livy, 33, 47, 74, 76, 87, 88, 97, 119,
Latince, 30, 31, 65, 85, 96, 111,
120, 125, 184, 210, 214, 215,
115, 127, 128, 129, 148, 152,
229, 236, 253, 257, 267, 269,
154, 159, 162, 163, 166, 168,
270, 272, 282, 285, 286, 301,
172, 174, 177, 184, 194, 195,
303, 305, 308, 3 0 9 ,3 1 1 ,3 5 3 ,
197, 198, 199, 201, 204, 208,
3 5 6 ,3 5 9 ,4 1 7 ,4 1 8 , 4 2 9 ,4 3 9 ,
209, 221, 222, 225, 228, 230,
444, 446, 453, 456, 459, 463,
232, 234, 235, 236, 238, 245,
465, 477, 482, 488
248, 252, 263, 267, 268, 269,
270, 273, 275, 287, 294, 295,
logos, 168
3 0 4 ,3 2 1 ,3 2 2 , 3 2 3 ,3 2 4 ,3 2 5 ,
Lotus Yiyenler, 351
Lucca, 42, 455, 494
3 3 1 ,3 4 2 ,3 5 4 ,3 5 9 ,3 6 0 ,3 7 8 ,
Lucilius, 195
379, 383, 424, 430, 431, 462,
Lucina, 222, 237
478, 480, 484, 493, 512
Lucretia, 39, 308
Latinler, 29, 32, 35, 46, 64, 68, 69,
Lucretius, 104, 293, 431
88, 104, 109, 127, 149, 152,
162, 171, 184, 187, 190, 191, Lycambes, 400
Lycurgus, 66, 119, 203, 215, 505
192, 194, 196, 198, 201, 203,
Lyre, takmyldz, 283
204, 208, 209, 211, 213, 218,
221, 230, 231, 232, 234, 236, M
237, 238, 242, 243, 245, 246, Mabillon, 208
248, 249, 251, 254, 255, 258, Macarlar, 192, 360
259, 261, 266, 268, 275, 298, Machiavelli, 448, 506
315, 317, 322, 323, 324, 325, Macrobius, 214, 475
329, 330, 335, 338, 340, 343, Magna Graecia, 180, 348, 352, 354,
352, 354, 358, 359, 360, 372, 3 5 5 ,3 5 6 , 468, 491
3 7 4 ,3 7 8 ,3 9 8 , 400, 425, 455, Makedonya, 350
458, 476, 478, 479, 480, 482 Malea, Cape, 351
Latium, 61, 68, 96, 97, 125, 171, Manetho, 57, 109, 147, 223, 279,
187, 190, 197, 226, 237, 247, 3 4 1 ,3 8 3
253, 258, 267, 271, 282, 306, Manlius, 226, 269, 311
338, 343, 352, 353, 354, 355, Marcius Coriolanus, 83, 271, 303,
356, 396, 404, 463, 490 357
Latona, 238 Marcus Aurelius, 56
Lavinia, 281
Marcus Terentius Varro, 27, 31, 38,
Leda, 71, 222, 238, 258 48, 49, 57, 61, 63, 65, 74, 79, 96,
Leibniz, 140 101, 105, 119, 120, 149, 150,
Lescarbot, 226 187, 191, 257, 273, 299, 305,
Lethe, 332 316, 335, 3 4 2 ,3 5 3 ,4 4 0 , 469,
Libya, 34, 347, 373 473
Linschooten, Hugo van, 135 Marius, 120, 446
Linus, 72, 261, 301, 306, 342, 395
524 Dizin

Picardy, 186 Pyrrhus, 70, 78, 125, 136, 177, 265,


Pierre dAilly, 100, 346 3 1 1 ,3 4 1 ,3 5 4 ,3 5 7 , 395, 408
Platon, 30, 58, 72, 78, 81, 92, 109, Pythagoras, 76, 77, 78, 91, 125,
113, 122, 136, 148, 150, 158, 180, 2 8 3 ,3 3 0 ,3 5 3 ,3 5 6 , 468,
160, 166, 169, 182, 187, 192, 491, 511
203, 204, 214, 218, 219, 223,
229, 232, 244, 267, 291, 293,
Q
295, 297, 321, 331, 333, 334, Quintus Mucius, 119
351, 365, 379, 385, 392, 401, quiritary mlkiyeti, 84, 116, 177,
421, 427, 436, 450, 458, 459, 273, 274, 282, 297, 302, 485
467, 4 9 1 ,4 9 9 , 506,511 Quirites kanunu, 485, 487
Plautus, 104, 195, 206, 242, 245, R
295, 394, 424, 425, 429, 430,
Ragusa, 42, 455, 494
465
Rodoslular, 124, 125
plepler, 39, 43, 49, 83, 84, 85, 86,
Roma, 27, 33, 34, 35, 38, 39, 42,
87, 117, 118, 119, 120, 121,
45, 47, 48, 61, 72, 74, 75, 76, 78,
122, 153, 175, 179, 180, 220,
8 1 ,8 2 , 83, 84, 85, 8 6 ,8 7 , 88, 95,
232, 233, 249, 257, 258, 261,
96, 97, 114, 116, 117, 118, 120,
266, 267, 269, 272, 273, 275,
121, 122, 123, 125, 127, 128,
278, 280, 281, 282, 284, 286,
134, 142, 165, 174, 175, 176,
288, 289, 296, 3 0 1 ,3 0 2 , 306,
177, 179, 184, 186, 188, 200,
307, 308, 311, 399, 401, 410,
203, 205, 210, 211, 215, 219,
420, 423, 425, 436, 438, 442,
220, 222, 226, 231, 233, 236,
446, 447, 448, 455, 479, 481,
237, 244, 245, 246, 251, 252,
482, 483, 485, 488, 489, 491,
253, 254, 257, 258, 260, 262,
493, 502, 506
263, 264, 265, 266, 267, 268,
Polonya, 482, 488, 489, 493
269, 270, 271, 273, 274, 275,
Polybius, 102, 120, 133, 270, 295,
276, 278, 279, 281, 282, 283,
448, 468, 507
284, 285, 286, 287, 288, 289,
Polyphemus, 194, 218, 224, 244,
296, 299, 300, 303, 304, 305,
260, 283, 291, 435
306, 307, 308, 311, 314, 317,
Procopius, 152
332, 335, 342, 352, 353, 355,
Prometheus, 65, 68, 162, 218, 245,
356, 357, 358, 359, 368, 377,
325, 331, 333
383, 385, 399, 412, 415, 418,
Psammeticus, 58, 75, 82, 124, 373
420, 421, 423, 426, 427, 428,
Ptolemy Philadelphus, 77
429, 430, 431, 433, 434, 436,
Publilius Philo, 40, 82, 85, 418
438, 439, 440, 441, 443, 444,
Publilyan Kanunu, 82, 86, 176, 177,
445, 447, 448, 450, 451, 454,
282, 286, 418
455, 456, 458, 459, 461, 463,
Publius Nigidius, 87, 109
464, 465, 466, 474, 475, 479,
Publius Scipio Nasica, 87
481, 482, 483, 484, 485, 486,
Pufendorf, 126, 127, 128, 129, 136,
487, 488, 490, 491, 492, 502,
164, 165, 212, 247, 432, 506
503, 505, 511
Pufendorf, Samuel, 126, 127, 128,
Roma Hukuku, 273, 461, 488
129, 136, 164, 165, 212, 247,
Roma mparatorluu, 74, 177, 244,
432, 506
260, 263, 287, 448, 511
Giambattista Vico 525

Romallar, 28, 39, 48, 72, 78, 81, 85, Seneca, 135, 370, 495
96, 98, 100, 125, 153, 163, 175, Servius Tullius, 31, 39, 76, 78, 83,
177, 183, 202, 203, 205, 209, 85, 120, 125, 177, 278, 282,
219, 220, 221, 222, 225, 232, 284, 285, 297, 302, 303, 353,
235, 240, 245, 247, 249, 251, 3 5 5 ,3 5 7 , 4 4 0 ,4 8 1 ,4 8 2 , 483,
253, 254, 266, 271, 275, 276, 484, 486
278, 280, 288, 295, 296, 297, Sesostris, 58, 73, 344
3 0 4 ,3 0 6 , 3 0 9 ,3 1 2 ,3 2 2 , 340, Sczar, 100, 112, 152, 162, 198, 226,
3 5 4 ,3 5 5 ,3 5 6 ,3 5 7 ,3 7 1 ,3 7 2 , 295, 299, 314, 425, 452
396, 400, 410, 415, 420, 422, Sezar, Julius, 100, 112, 152, 162,
425, 426, 428, 431, 440, 445, 198, 226, 295, 2 9 9 ,3 1 4 ,4 2 5 ,
446, 448, 461, 465, 479, 481, 452
482, 484, 485, 487, 492 Sicilya, 74, 224, 295, 343, 351, 373
Romulus, 33, 69, 82, 83, 87, 92, 96, Silezya, 46, 204
97, 116, 127, 159, 175, 176, Sirakuza, 74
215, 220, 231, 236, 246, 253, Sircna, 124
254, 279, 282, 286, 297, 298, sivil kurumlar, 49, 71, 77, 92, 93,
300, 303, 305, 307, 355, 356, 97, 98, 99, 112, 138, 2 7 4 ,2 7 8 ,
357, 3 5 9 ,4 1 7 ,4 3 9 , 459, 479, 280, 299, 300, 306, 423, 426,
480, 481, 488 4 3 5 ,4 3 7 , 458, 460, 475, 492,
Rudbeck, Olof, 182 494, 495, 499, 502, 503, 507
Ruggieri, Michelc, 59 Sokrates, 81, 104, 178, 214, 219,
374, 398, 400, 467
S
Solon, 76, 81, 119, 175, 176, 178,
Sabinler, 159, 271 180, 295, 396, 468, 505
Salvius Julianus, 48, 460 Sparta, 66, 120, 178, 184, 215, 269,
Sam, 30, 64, 151, 154, 343 285, 300, 3 0 8 ,3 1 1 ,4 1 0 ,4 3 7 ,
Satrn, 25, 68, 69, 72, 96, 104, 127, 446, 456, 458, 505
201, 225, 245, 266, 267, 270, Spcnccr, John, 56
308, 331, 336, 339, 340, 342, Spinoza, 133, 218, 506
343, 345, 425, 440 St. Augustine, 74, 179, 311
Satrn a, 25, 201, 245, 308, 343, St. Jerome, 82, 202, 414
440 Stoa, 57
Saxon, 182 Strabo, 56, 68, 122, 168, 293, 357,
Scaliger, 160, 182, 198, 247, 345, 384
367, 374 Suetonius, 154
Scaliger, Joseph Justus, 160, 182, Suriyeliler, 46, 124, 202, 360
198, 247, 345, 367, 374 Sryanicc, 124
Scheffer, 60, 180, 385
Schoock, Martin, 59, 99, 182, 387
Schouten, Joost, 135 iirsel hikmet, 26, 147, 148, 150,
Scipo Affricanus, 104, 430, 431, 155, 159, 194, 237, 358, 360,
492, 503 395
Seiden, 126, 127, 128, 129, 164,
T
165,212, 2 2 6 ,4 3 2 , 506
Seiden, John, 126, 127, 128, 129, tabiat, 23, 32, 37, 38, 43, 50, 93, 99,
164, 165, 212, 226, 432, 506 103, 114, 126, 132, 197, 205,
526 Dizin

213, 222, 224, 228, 247, 250, Truva, 71, 73, 74, 122, 179, 183,
257, 2 6 4 ,2 7 4 , 2 9 1 ,2 9 2 ,3 1 7 , 249, 265, 293, 298, 299, 306,
320, 3 2 1 ,3 2 6 , 3 3 6 ,3 8 1 ,4 0 6 , 310, 328, 342, 3 4 3 ,3 5 3 ,3 5 7 ,
407, 410, 414, 450, 500, 501, 366, 367, 368, 370, 373, 388,
511 390, 3 9 1 ,3 9 2 ,4 2 8
Tacitus, 36, 42, 56, 57, 73, 90, 102, Tullus Hostilius, 116, 176, 215, 229,
122, 125, 134, 152, 156, 157, 459, 488
158, 177, 186, 189, 203, 206, Tuskanlar, 150
220, 226, 235, 238, 242, 243, Trkler, 192, 476, 493
249, 2 5 1 ,2 6 4 , 2 6 5 ,2 7 0 , 277, Tyre, 70, 123, 343
279, 284, 295, 299, 3 0 0 ,3 1 2 ,
U
354, 358, 360, 425, 434, 437,
441, 446, 449, 452, 456, 480, Ulpian, 128, 258, 260, 263, 293,
482, 488, 490, 511 298, 420, 4 3 3 ,4 4 0 , 4 5 1 ,4 5 9 ,
Tanr, 23, 26, 28, 31, 32, 33, 37, 40, 488
50, 60, 72, 74, 77, 78, 81, 93, 99, Ultima Thule, 186, 370
102, 114, 123, 126, 128, 130, Ulysses, 47, 74, 170, 179, 187, 194,
132, 133, 136, 137, 138, 139, 218, 224, 244, 250, 260, 265,
140, 141, 148, 149, 153, 156, 269, 2 8 3 ,2 9 3 , 3 0 1 ,3 0 3 , 306,
159, 160, 161, 162, 163, 165, 3 1 0 .3 1 7 .3 2 0 , 330, 3 3 2 ,3 4 3 ,
169, 179, 184, 185, 195, 206, 3 4 8 ,3 5 1 ,3 5 2 ,3 5 3 , 3 6 6 ,3 6 7 ,
207, 210, 217, 224, 229, 243, 368, 369, 372, 375, 385, 388,
268, 275, 292, 293, 305, 309, 389, 3 9 2 ,4 1 3 ,4 1 5 , 435
3 1 1 ,3 2 3 ,3 3 2 , 334, 3 3 5 ,3 5 3 , Urania, 164, 220, 237, 345
367, 415, 419, 426, 428, 429, Urans, 30
430, 432, 466, 467, 473, 474, Uzak Dou, 493
482, 493, 499, 505, 507, 510, V
511
Van Heum, 81, 349
Tarentineliler, 88, 177, 356
vassaller, 39, 87, 115, 251, 274, 478,
Tarentum Krfezi, 124
480, 481, 482, 483, 484
Tarih Zaman, 61
Venedik, 42, 448, 455, 494
Tarquin, 40, 83, 308, 454, 456
Vens, 71, 127, 195, 221, 252, 253,
Tarquinius Priscus, 78, 125, 177,
256, 257, 258, 260, 278, 302,
463, 475
3 0 3 .3 2 0 , 3 3 9 ,3 6 6 ,3 7 1
Tarquinius Superbus, 39, 127, 186,
Vergil, 31, 136, 158, 163, 173, 206,
285
223, 243, 248, 249, 251, 294,
Theb, 56, 68, 72, 73, 188, 190, 230,
3 0 1 ,3 0 4 ,3 2 3 , 332, 3 3 4 ,3 7 2 ,
240, 253, 306, 342
4 6 4 ,4 8 0
Thebliler, 188, 240
Virginia, 135
Themis, 65, 230
Vulcan, 127, 245, 252, 255, 260,
Thuckydides, 28
267, 302, 3 0 3 ,3 1 6 , 3 2 0 ,3 2 1 ,
Tiber, 174, 226, 256
336
Tiberius Gracchus, 87
Tityus, 162 ,2 1 8 , 333 w
Trakya, 33, 64, 70, 76, 347, 349, Whitboume, Richard, 135
35 0 ,3 5 1 Wits, Hermann, 56
Wolfgang Latius, 123, 344
Giambattista Vico 527

X 3 0 4 ,3 0 6 , 3 0 9 ,3 1 1 ,3 1 2 ,3 1 6 ,
328, 334, 336, 338, 342, 344,
Xenophon, 58, 82, 134, 224
347, 348, 3 4 9 ,3 5 0 , 3 5 1 ,3 5 2 ,
Y 354, 355, 356, 358, 360, 365,
Yafes, 30, 64, 65, 151, 154, 343 366, 369, 372, 375, 378, 383,
Yahudiler, 60, 77, 78, 100, 150, 419 384, 385, 387, 388, 389, 391,
Yahudilik, 275 392, 396, 398, 399, 404, 410,
Yeni Dnya, 132 413, 446, 474, 494
Yerin oullan, 238, 245 Yusuf, 274
Yerliler (aborjinler), 152 z
Yunanca, 25, 196
Zenon, 26, 214, 291, 506
Yunanistan, 28, 34, 45, 57, 64, 68,
zihin, 35, 93, 133, 137, 141, 148,
69, 70, 72, 73, 75, 76, 81, 95,
158, 1 7 0 ,2 0 1 ,2 1 7 , 2 9 1 ,2 9 8 ,
108, 120, 151,176, 178, 180,
324, 381, 414, 468, 506
184, 189, 190,213, 214, 220,
Zihinsel Szlk, 46, 193
226, 230, 240, 241, 252, 255,
Zodyak, 74, 341
256, 269, 270, 283, 299, 300,
Giambattista Vico 523

Mars, 71, 127, 195, 252, 253, 260, Norve, 488


270, 272, 303, 307, 339, 349, Nuh, 30, 104, 123, 151, 153
360, 366 Numa, 76, 176, 355, 373, 385, 388,
Marsham, John, 56 391
Marspiter, 195 Numantia, 300, 431, 492
Marsyas, 301, 458 Nuremberg, 42, 455, 494
Martini, 59
Maximus, 203
O
Medea, 281, 352 Odyssey, 75, 149, 167, 187, 189,
Medler, 58 2 9 3 ,3 2 1 ,3 3 0 ,3 6 9 ,3 7 3 ,3 7 5 ,
Medusa, 240, 283, 342 378, 384, 385, 387, 388, 392
mektub dil, mektup tarz dil, 61, Olimpik Oyunlar, 74
183, 189, 191 Olimpos, 26
Menenius Agrippa, 179, 214 On ki Levha Kanunlar, 40, 42, 48,
Mercury, 127, 279 61, 82, 84, 95, 96, 104, 174,
Merkr, 37, 182, 183, 187, 207, 177, 184, 202, 203, 208, 222,
240, 277, 279, 283, 290, 304, 223, 235, 242, 250, 257, 259,
316, 3 3 1 ,3 3 2 , 339, 3 4 2 ,3 5 0 , 262, 266, 269, 269, 273, 280,
352, 368, 430 281, 284, 286, 296, 297, 299,
Messelina, 511 302, 304, 355, 346, 357, 396,
metafizik, 23, 26, 43, 99, 102, 138, 398, 405, 417, 422, 424, 425,
149, 150, 156, 168, 171, 224, 434, 436, 437, 438, 441, 442,
321, 461 445, 446, 447, 459, 460, 463,
Mexico, 135 467, 484, 486
Mezopotamya, 123, 157,343 Orpheus, 64, 70, 71, 72, 76, 91,
Msrllar, 25, 29, 31, 35, 44, 46, 55, 134, 180, 230, 283, 301, 305,
56, 58, 59, 60, 62, 63, 64, 65, 66, 306, 322, 334, 342, 349, 393,
67, 69, 73, 75, 77, 91, 106, 107, 395
109, 159, 174, 176, 182, 188, Orta Asya, 151
202, 205, 209, 212, 244, 304, Ossa, 167, 330
353 P
Minerva, 72, 124, 127, 178, 241,
Pacca, Daniel, 188
254, 2 6 1 ,2 6 7 ,2 6 8 , 2 6 9 ,2 7 0 ,
Paris, 97, 281, 298, 302, 328, 371,
272, 283, 290, 302, 342, 366
428, 474, 479, 489
Mollinckrodt, Bernard von, 181
Patrizzi, 160, 374
Moritanya, 76, 350
Pelion, 167, 330
Morocco, 350, 493
Peloponez Sava, 81
Musa, 56, 67, 77, 165, 304
Perseus, 178, 241, 283, 294, 342,
N 350, 458
Napoli, 124, 233, 235, 485, 489, Persler, 82, 134, 205, 239, 301, 430,
509 493
Nemrud, 64 Peru, 135
Neptn, 169, 212, 290, 293, 331, Petelyan Kanunlar, 40, 82, 87, 278,
336, 3 4 3 ,3 5 1 ,4 3 0 282, 305, 482, 483
New England, 135 Phaedrus, 179
Ninus, 62, 343, 344 Philolaus, 180
talyan filozof, hukuku, filolog, tarihi ve retorik ustas Giambattista
Vico, Yeni Bilim adl eseriyle geni bir okur kesiminin, filozoflarn,
entelektellerin ve airlerin dorudan ilham kayna olmutur.
Romantik tarihi Jules Michelet, biroklar gibi Vico'dan dodum
demitir. Ernst Cassirer, Vico'yu mitin ve mitolojinin gerek kifi iln
etmitir. James Joyce, bakalarnda bulamad hayal dnyasn
Vico'da bulur. Alman filozof Wilhelm Dilthey iin Yeni Bilim, modern
dncenin en byk baarlarndan biridir. ktisat Joseph
Schumpeter, Vico'yu sosyal bilimler alanndaki en byk
dnrlerden biri olarak kaydeder. Alman romantikleri, Goethe,
Herder ve Ham ann Yeni Bilim i okumulardr. Coleridge, Vico'nun
fikirlerini yayan ilk ngilizdir. Marx, Vico'yu das Kapitatde tartm,
Yeats, Vico ile yakndan ilgilenmitir. Sorokin, Vico'yu zikretmi;
H egel'den Trotsky'ye kadar birok isim Vico'yu saygyla
selmlamtr.

Bat'da modern tarih felsefesinin tahtna ilk Giambattista Vico kar.


O, kltr felsefesi ve mitoloji felsefesinin kurucusu saylr. Tm
yaamn byk bir tutkuyla adad bu yapt dil, iir, estetik, kanun,
eitim, politika, metafizik, toplum, kltr konularnda ana gzergh,
yeni bir k noktas saylmtr. O'nun fikirleri pragmatizm,
tarihsicilik, varoluuluk ve yapsalclk gibi birok hareketi
ncelemitir.

Vico, bu eserinde Tanrnn yaratt tabiatn yannda insann kendi


yaratt dnya olan toplum ve kltr dnyasnn nasl bir yntemle
incelenmesi gerektii zerine dnmtr. Dngselci tarih anlay,
tarihin bir edimler dizisi olarak karmza kmas, her tarihsel
durumun kendi biricik i yapsnda ve bu i yap araclyla
anlalmas, tarihsel yaamn mitolojik, filolojik, hukuksal ve dinsel
ynden kavranmas gerektii ve buna benzer birok deerli dnce
onun bize mirasdr. Gnmzde Vico sadece felsefe, tarih ya da
sosyolojide deil, sosyal bilimlerin tm alanlarnda en temel noktalara
ulancaya dek derin ve bir daha silinemeyecek byk izler brakmtr.

9789758717293

You might also like