GAIA

3 Urak
Aurreko gaian ura paisaia eraldatzen duen elementua dela ikasi duzu. Baina ura h
baino askoz gehiago da: Lurreko elementu nagusietako bat da. Urik gabe, ez zen
ori

gizakirik egongo, ezta animalia- eta landare-bizia ere.

Urak Lurraren gainazaleko % 71 inguru hartzen du. Uraren % 97 itsasoko urak dira
(itsaso eta ozeanoak).
Gainerako % 3a kontinenteetako urak dira: ibaiak, aintzirak, lur azpiko urak eta
izotzak.

ZER
VASIKASIKO DUZUN
A APRENDER A...

Lurrean dauden ur motak bereizten.

Ibai baten ibilbideko zatiak bereizten.
Itsasoko uren ezaugarriak identifikatzen.
Beste ur mota batzuek zer ezaugarri
dituzten.
Lurreko itsaso nagusiak eta ozeanoak mapa batean
kokatzen.
29

327533 _ 0029-0036.indd 29 21/11/11 15:27

 1. Ibaiak HIZTEGI BISUALA

Ibaiak etengabeko ur-lasterrak dira, eta euri-ura edo mendie- Goiko ibilbidea
tako elur eta izotz urtua pilatzean edo lur azpiko urak azale-
ratzean sortzen dira.
Urak itsaso edo aintzira batean isurtzen dituen ibaiari ibai
nagusi esaten zaio. Beste ibai batera isurtzen baditu, berriz,
ibaiadar deritzo.

2. Ibaiaren ibilbidea
Ibaiaren ibilbidea ibaiak sorburutik (ibaia sortzen den lekua)
itsasoratu arte egiten duen bidea da.
Ibaiaren ibilbidean hiru zati bereizten dira:
Goiko ibilbideak ibaiaren bidearen lehen kilometroak
hartzen ditu: leku menditsua eta aldapa handikoa izan
ohi da. Ibilgua estua eta sakonera txikikoa da. Urak indar Erdiko ibilbidea
handia du, eta haitzarte eta arroila sakonak zulatzen ditu,
bai eta ur-jauziak sortu ere.
Erdiko ibilbidea aldapa txikiagoko lekuetatik joaten da.
Ibaiaren ibilgua zabalagoa da, urak astiroago doaz eta
meandro izeneko uhindurak sortzen dira.
Meandroa
Beheko ibilbidean malda txikiagoa da eta uraren abiadu-
ra txikitu egiten da. Ibaiak esekita daramatzan materia-
lak jalkitzen ditu. Zenbaitetan, material horiek oso eremu
handiak betetzen dituzte, eta ordoki alubial emankorrak
sortzen dira.
Ibai batzuen bokalean, estuarioak eratzen dira, ibaiko ur
geza eta itsasoko ur gazia nahastean. Beste batzuetan, del-
tak sortzen dira, ibaiak daramatzan materialak bokalean
metatu eta triangelu itxurako lur-eremuak eratzean.
Beheko ibilbidea

3. Ibaiaren emaria
Ibaiaren emaria ibaiak daraman ur kantitatea da. Emaria alda-
tu egiten da urtaro batetik bestera:
Urte-sasoi batzuetatik besteetara ur kantitatea gutxi alda
tzen bada, emaria erregularra da.
Asko aldatzen bada, berriz, ibaiak emari irregularra duela
Estuarioa
esaten da.
Ibaiaren emari-mailarik txikienari agorraldi esaten zaio eta
urtero garai berean gertatu ohi da.
Zenbait ibilgu agor egoten dira gehienetan, eta euria egiten
duenean soilik edukitzen dute ura; esaterako, euri-bideak.

30

327533 _ 0029-0036.indd 30 21/11/11 15:27

 JARDUERAK
Ulertu
1. Bilatu. Kokatu marrazkian.
Idatzi ibilbidearen tartea dagokion lekuan:
goiko ibilbidea, erdiko ibilbidea eta beheko ibilbidea.
Idatzi zenbakiak dagokion lekuan.
1. ur-jauzia
2. ordoki alubiala
3. meandroa
4. delta
5. estuarioa

2. Aztertu munduko erliebearen mapa. Kartografia- Arrazoitu

eranskinean ikus dezakezu. 4. Interpretatu argazkia. Ibaiaren zer tarteri dagokio
Idatzi Asiako hiru ibairen izenak. argazkia? Arrazoitu erantzuna.

Idatzi ozeano Atlantikoan itsasoratzen diren bi

ibairen izenak.

Idatzi Amerikako hiru ibairen izenak.



3. Alderatu. Zertan dira desberdinak?

Ibilbidea eta emaria: 

 

 

Ibai nagusia eta ibaiadarra:  


Atera ondorioak
 5. Laburbildu. Osatu, ereduari jarraiki.

Emari erregularra eta emari irregularra: 

Goiko ibilbidea Erdiko ibilbidea Beheko ibilbidea
 Ibilgua:
estua.

Ura:
oso arin joaten da.
Goiko ibilbidea eta beheko ibilbidea: 
Hauek eratzen
 dira: arroilak,
haitzarteak eta
 ur-jauziak.

31

327533 _ 0029-0036.indd 31 21/11/11 15:27

 4. Itsasoko urak IZAN KONTUAN

Itsasoko urak ozeanoetakoak eta itsasoetakoak dira. Ur Itsasoko urak oso garrantzitsuak dira
horien ezaugarri nagusia gaziak izatea da, baina ur guztiek gizadiarentzat.
ez dute gatz kantitate bera; uraren tenperaturaren arabera da Arrantza janari-iturri garrantzitsua
kantitate hori. Hala, itsaso beroek gatz gehiago dute, beroaren da. Gainera, itsaso eta ozeanoetatik,
eraginez ur gehiago lurruntzen delako itsaso hotzetan baino. lehengaiak eta energia-iturriak
eskuratzen ditugu; esaterako,
Itsasoko urak etengabe mugitzen ari dira, itsaslasterrek, petrolioa, gas naturala eta gatza.
mareek eta olatuek eraginda.
Halaber, baliabide turistikoak dira,
Itsaslasterrak ozeanoetan dabiltzan ur-masa handiak dira, milioika turista joaten baitira urtero
tamainari dagokionez ibaien antzekoak. Itsaslaster beroak hondartzetara.
daude, tenperatura inguruko urena baino beroagoa dutena, Azkenik, komunikazio-bide
eta itsaslaster hotzak (tenperatura hotzagoa dute inguruko garrantzitsuak dira, salgaien
urena baino). garraiorako, batez ere.
Mareak itsas mailak egunero izaten dituen goraldiak eta
beheraldiak dira. Ilargiaren eta Eguzkiaren erakarpen-inda-
rraren eraginez gertatzen dira.
Mareek bi aldi dituzte: itsasgora, itsasoaren maila igotzen
denean, eta itsasbehera, itsasoaren maila jaisten denean.
Olatuak itsasoaren gainazalean haizearen eraginez sortzen
diren uhindurak dira.

Lurreko ozeanoen eta itsaso

nagusien mapa

Be Ekialdeko a
its aufo OZEANO ARTIKOA aso
L ap t e v ibriako its
aso rt i ts aso a S
a
oa ng
Beri o a
as
B e r in Groenlandiako Barents its itsa
s
it s a s g itsasoa itsasoa ra
oa Ka
Norvegiako Okhotskeko
itsasoa Itsaso Baltikoa itsasoa
Ipar Itsaso
Labrador itsasoa Beltza
itsasoa

Ja po ni ak o OZEANO
its as oa
OZEANO Hego
BAREA
Sarg azo Itsaso Gorria Txinako Ek ia ld ek o
itsas oa Mediterraneo itsasoa Tx in ak o
ATLANTIKOA itsasoa its as oa
Arabiakoa
OZEANO K ari
be itsa
soa
Filipinetako
itsasoa i ts as o a
BAREA

I N D I A K O Timorko itsasoa
OZEANOA Koral
itsasoa
BATIMETRIA metroak
0
200
2.000
Tasmaniako
4.000 itsasoa
6.000

OZEANO ANTARTIKOA

32

220654t3p43
327533 _ 0029-0036.indd 32 21/11/11 15:27
 jarduerak
Ulertu
6. Kokatu mapan. Idatzi zenbakiak dagokien lekuan.

1. Ozeano Barea
2. Ozeano Atlantikoa
3. Indiako ozeanoa
4. Ozeano Artikoa
5. Ozeano Antartikoa
6. Karibe itsasoa
7. Mediterraneo itsasoa
8. Koral itsasoa

7. Kontzeptuak. Markatu hitz okerra. Aplikatu

Eguzkiaren eta Ilargiaren erakarpen-indarraren 9. Interpretatu mapa. Erantzun.
eraginez301559U03p05_Mundi_mudo_ros_ocanos
gertatzen dira mareak / olatuak.
OZEANO ARTIKOA

Itsaso hotzek / beroek dute gatz gehiago, beroaren

eraginez ur gehiago lurruntzen baita itsaso Golkokoa

horietan. Labradorkoa

Itsaslasterrak / olatuak itsasoaren gainazalean

Kaliforniakoa
Kuro-Shivo
OZEANO
OZEANO
haizearen eraginez sortzen diren uhindurak dira. Karibekoa
Kanarietakoa
BAREA

Itsasgora / itsasbehera mareak behera egitean Ekuatoriala

ATLANTIKOA Ekuatoriala

gertatzen da.
Brasilgoa
Benguelakoa INDIAKO

Humboldt its. OZEANOA

Arrazoitu
OZEANO

BAREA
Hornos

8. Alderatu. Zertan dira desberdinak?

lurmuturrekoa
ITSASLASTERRAK ANTARTIKOA
ANO
Beroak OZE
Itsaslasterra eta marea: Hotzak


Zenbat itsaslaster220654t3p48
mota daude?



Zer motatakoak eragiten diote Antartikari?
Itsasgora eta itsasbehera:

Eta Europari?
 

 Zure ustez, non da ura hotzagoa, Amerikako

hegoaldean edo Asiako hegoaldean?
Itsaslaster beroa eta itsaslaster hotza: Zer dela-eta dakizu hori?

 

 

 

33

327533 _ 0029-0036.indd 33 21/11/11 15:27

 5. Aintzirak HIZTEGI BISUALA

Aintzirak barrualdeko lur-eremu hondoratuetan metatutako Aintzira

ur-masak dira.
Aintziretako urak zenbait sorburu ditu:
Aintzira asko euriaren ura jasotzean eratzen dira. Hori dela
eta, haien ur kantitatea aldatu egiten da urtaro batetik bes-
tera.
Beste batzuen jatorria urak isurtzen dizkieten ibaiak eta lur
azpiko ur-lasterrak dira.
Beste batzuk glaziarretatik urtutako izotzaren ondorioz
sortzen dira.
Urmaelak aintzira txikiak dira, eta barneko itsasoak, berriz,
ur gaziko aintzirak.

6. Lur azpiko urak Iturburua

Lur azpiko urak Lurraren gainazalaren azpitik igarotzen

diren urak dira. Lur azpiko urek eurian dute, batez ere, jato-
rria. Euria egitean, uraren zati bat lurraren azpian sartu egiten
da, barnealderantz, harri iragaitzen geruza bateraino iristen
den arte. Han, ur hori pilatu egiten da, eta akuifero izeneko
elementuak sortzen ditu.
Lur azpiko ibaiak eta aintzirak sortzen dituzte lur azpiko urek.
Zenbaitetan, kanporatu egiten dira eta ur hotzeko iturburuak
eta ur beroko iturri termalak eratzen dituzte.

7. Ura izotz gisa

Lurreko ur geza gehiena glaziarretan metatuta dago, izoztuta.
Glaziarra
Glaziarrak ehunka urtean pilatu den elurrak sortutako izotz-
masak dira. Poloetan eta mendi batzuetako leku garaienetan
egoten dira. Glaziarrak etengabe mugitu egiten dira, geldo-
geldo.

ADIBIDE BAT

Baikal aintzira Siberian dago. Munduko aintzirarik sakonena

da, eta handienetako bat. Aintzira horretako urak Lur osoan
zabalduz gero, 20 cm-ko ur-geruza batez estalita geratuko
litzateke Lurra.
Halaber, ospetsua da uren garbitasunagatik,
30 m-ko sakoneraraino ikusteko aukera ematen
baitute.

34

327533 _ 0029-0036.indd 34 21/11/11 15:27

 JARDUERAK
Ulertu 14. Azaldu. Zer alde dago kontinenteetako uren eta
10. Kontzeptuak. Adierazi kontinenteetako ur mota itsasoko uren artean?
batzuk, ibaiez gain, eta esan haien ezaugarriren 
bat.
 


Aplikatu
15. Interpretatu argazkia. Irakurri argibideak, eta esan

zer den: aintzira, urmaela edo barneko itsasoa.




11. Lotu. Lotu bi zutabeetako kontzeptuak.

Akuiferoa

Aintzirak
Glaziarra Argibideak:
Ur geza du.
Lur azpiko urak Urmaela
Tamaina txikikoa da.


Iturburua
Ura izotz gisa
Atera ondorioak
Barneko itsasoa 16. Hausnartu. Erreparatu grafikoari eta erantzun.

12. Azaldu. Idatzi aintzirek izan ditzaketen

LURREKO GUZTIZKO URA Ur geza guztira
Itsasoko ura Izotza
jatorriak. % 97 % 79
Lur azpiko urak
% 20

Ur geza
%3
Aintziren jatorria

Gainazaleko
ur geza
%1

Lurreko uren zer ehuneko da ur geza?


Arrazoitu 301559U03p07_Aguas_Planeta
Lurreko ur gezatik, zer ehuneko da egokia giza
13. Alderatu. Azaldu zertan diren desberdinak kontsumorako?
aintzirak eta barneko itsasoak. 

Zure ustez, zergatik dira hain garrantzitsuak lur
 azpiko urak?



35

327533 _ 0029-0036.indd 35 21/11/11 15:27

 Laburpena
URAK

Itsasoko urak

Ezaugarriak

Definizioa:
Motak: beroak eta hotzak.

Definizioa:
Mugimenduak Mareak
Aldiak:

Definizioa:

Kontinenteetako urak

Definizioa

Motak

Definizioa:
Ibaiak
Ibilbidea
Zatiak: goiko ibilbidea,

Definizioa:
Emaria
Motak:

Definizioa

Aintzirak Jatorria

Motak

Lur azpiko urak Definizioa

Ura izotz gisa Definizioa

36

327533 _ 0029-0036.indd 36 21/11/11 15:27