Matematik Hazırlık Sınıfı

Ortaretim
MATEMATK
Hazrlk Snf
YAZARLAR
Hlya KILI
Kaya SATI
Mehmet GNE
Mehmet SEZL
DEVLET KTAPLARI
BRNC BASKI
., 2017
MLL ETM BAKANLII YAYINLARI ............................................................................: 6390
YARDIMCI VE KAYNAK KTAPLAR DZS.......................................................................: 742
17.06.Y.0002.4842
Her hakk sakldr ve Mill Eitim Bakanlna aittir. Kitabn metin, soru ve ekilleri
ksmen de olsa hibir surette alnp yaymlanamaz.
EDTR
Prof. Dr. Hlya GR
DL UZMANI
Zleyha TRKER BALTACI
PROGRAM GELTRME UZMANI

Do. Dr. Hasan Hseyin AHAN
LME DEERLENDRME UZMANI

Do. Dr. Erdoan TEZC
REHBERLK VE PSKOLOJK DANIMANLIK UZMANI

lyas TP
GRSEL TASARIM UZMANLARI
Mehmet ZEBER
Tufan Burhan LER
ISBN 978-975-11-4398-3
Mill Eitim Bakanl, Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 14.06.2017 gn ve 8947111 sayl yazs
ile eitim arac olarak kabul edilmi, Destek Hizmetleri Genel Mdrlnn 31.07.2017 gn
ve 11569015 sayl yazs ile birinci defa 17.793 adet baslmtr.
Korkma, snmez bu afaklarda yzen al sancak; Bastn yerleri toprak diyerek geme, tan:
Snmeden yurdumun stnde tten en son ocak. Dn altndaki binlerce kefensiz yatan.
O benim milletimin yldzdr, parlayacak; Sen ehit olusun, incitme, yazktr, atan:
O benimdir, o benim milletimindir ancak. Verme, dnyalar alsan da bu cennet vatan.
atma, kurban olaym, ehreni ey nazl hill! Kim bu cennet vatann uruna olmaz ki feda?
Kahraman rkma bir gl! Ne bu iddet, bu cell? heda fkracak topra sksan, heda!
Sana olmaz dklen kanlarmz sonra hell. Cn, cnn, btn varm alsn da Huda,
Hakkdr Hakka tapan milletimin istikll. Etmesin tek vatanmdan beni dnyada cda.
Ben ezelden beridir hr yaadm, hr yaarm. Ruhumun senden lh, udur ancak emeli:
Hangi lgn bana zincir vuracakm? aarm! Demesin mabedimin gsne nmahrem eli.
Kkremi sel gibiyim, bendimi iner, aarm. Bu ezanlar -ki ehadetleri dinin temeli-
Yrtarm dalar, enginlere smam, taarm. Ebed yurdumun stnde benim inlemeli.
Garbn fkn sarmsa elik zrhl duvar, O zaman vecd ile bin secde eder -varsa- tam,
Benim iman dolu gsm gibi serhaddim var. Her cerhamdan lh, boanp kanl yam,
Ulusun, korkma! Nasl byle bir iman boar, Fkrr ruh- mcerret gibi yerden nam;
Medeniyyet dediin tek dii kalm canavar? O zaman ykselerek ara deer belki bam.
Arkada, yurduma alaklar uratma sakn; Dalgalan sen de afaklar gibi ey anl hill!
Siper et gvdeni, dursun bu hayszca akn. Olsun artk dklen kanlarmn hepsi hell.
Doacaktr sana vadettii gnler Hakkn; Ebediyyen sana yok, rkma yok izmihll;
Kim bilir, belki yarn, belki yarndan da yakn Hakkdr hr yaam bayramn hrriyyet;
Hakkdr Hakka tapan milletimin istikll!
Mehmet kif Ersoy

GENLE HTABE
Ey Trk genlii! Birinci vazifen, Trk istikllini, Trk Cumhuriyetini,

ilelebet muhafaza ve mdafaa etmektir.
Mevcudiyetinin ve istikbalinin yegne temeli budur. Bu temel, senin en
kymetli hazinendir. stikbalde dahi, seni bu hazineden mahrum etmek
isteyecek dhil ve hric bedhahlarn olacaktr. Bir gn, istikll ve cumhuriyeti
mdafaa mecburiyetine dersen, vazifeye atlmak iin, iinde bulunacan
vaziyetin imkn ve eraitini dnmeyeceksin! Bu imkn ve erait, ok
namsait bir mahiyette tezahr edebilir. stikll ve cumhuriyetine kastedecek
dmanlar, btn dnyada emsali grlmemi bir galibiyetin mmessili
olabilirler. Cebren ve hile ile aziz vatann btn kaleleri zapt edilmi, btn
tersanelerine girilmi, btn ordular datlm ve memleketin her kesi bilfiil
igal edilmi olabilir. Btn bu eraitten daha elm ve daha vahim olmak zere,
memleketin dhilinde iktidara sahip olanlar gaflet ve dallet ve hatt hyanet
iinde bulunabilirler. Hatt bu iktidar sahipleri ahs menfaatlerini,
mstevllerin siyas emelleriyle tevhit edebilirler. Millet, fakr u zaruret iinde
harap ve btap dm olabilir.
Ey Trk istikbalinin evld! te, bu ahval ve erait iinde dahi vazifen,
Trk istikll ve cumhuriyetini kurtarmaktr. Muhta olduun kudret,
damarlarndaki asil kanda mevcuttur.
Mustafa Kemal Atatrk
Kitabmz Tanyalm
nite numaralarn ve adlarn gsterir. Konu numaralarn ve adlarn gsterir.
Yeni renmelere yol aacak ksa Ana balklar gsterir.

bilgilendirmeleri gsterir.
Sayfa numaralarn gsterir. Matematik tarihinde n yapm isimlerin Konu ile ilgili grselleri
tantld blmleri gsterir. gsterir.
Alt balklar gsterir. Yan balklar gsterir.
nite konularn gsterir nite adn gsterir
Karekod okuyucu ile taratarak resim, video, animas-

Konuya ait tanm ve nceki renmeleri hatrlatan, dikkat yon, soru ve zmleri vb. ilave kaynaklara ulaa-
zellikleri gsterir. edilmesi gereken noktalar gsterir. bileceiniz barkod. Detayl bilgi iin http://kitap.eba.
gov.tr/karekod
7
Konu anlatmndan sonra bilgileri adm adm Konuyla ilgili metinlerin yer ald blmleri gsterir.
yaplandracak nitelikteki rnek ve zmlerin yer
ald blmleri gsterir.
Edinilen bilgiler nda konunun zihinde yaplanmasn Konu bittikten sonra, konunun pekimesini
salamak amacyla rencilerin etkin rol alaca salayacak sorular gsterir.
sorular gsterir.
lgili nitedeki btn konular ieren sorularn

olduu blmleri gsterir.
8
NDEKLER
Kitabmz Tanyalm.......................................................................... 7
Sembol ve Gsterimler..................................................................... 12
1. NTE: SAYILAR
1.1. DOAL SAYILAR............................................................................... 14
1.1.1. Doal Saylarn Tarihsel Geliimi..................................................... 14
1.1.2. Doal Saylarn zmlenmesi........................................................ 16
1.1.3. Sonlu Saydaki Ardk (Ritmik) Doal Saynn Toplam................ 23
Kendimizi Snayalm.......................................................................... 31
1.2. TAM SAYILAR.................................................................................... 34
1.2.1. Tam Saylarn Tarihsel Geliimi........................................................ 34
1.2.2. Tam Saylarda lemler...................................................................... 37
1.2.3. Bir Tam Saynn Pozitif Tam Say Blenleri Says......................... 50
1.3. RASYONEL SAYILAR........................................................................ 55
1.3.1. Rasyonel Saylarn Tarihsel Geliimi............................................... 55
1.3.2. Rasyonel Saylarda lemler............................................................. 56
1.4. SL VE KAREKKL FADELER.................................................. 65
1.4.1. sl ve Karekkl fadelerin Tarihsel Geliimi.............................. 65
1.4.2. sl ve Karekkl fadelerde lemler............................................ 67
1. Kendimizi Snayalm...................................................................... 79
2. Kendimizi Snayalm..................................................................... 81
1.5. AKIL YRTME VE LEM OYUNLARI............................................ 83
Sudoku, Kakuro, lem Karesi, Kare Karalamaca, arpmaca,
Toplam Hep Ayn, Aklmdaki Sayy Bul
1. nite Sonu Deerlendirme (1)..................................................... 97
9
2. NTE: CEBRSEL FADELER
2.1. ZDELKLER VE DENKLEMLER................................................... 106
2.1.1. zdelik ve Denklem Kavramlarnn Tarihsel Geliimi................. 106
2.1.2. zdelikler ve Denklemler................................................................ 108
2.1.3. Birinci Dereceden Bir Bilinmeyenli Denklemler............................. 117
2.1.4. Birinci Dereceden ki Bilinmeyenli Denklem Sistemlerinin
Cebirsel Yntemlerle zm......................................................... 119
2.1.5. Birinci Dereceden ki Bilinmeyenli Denklemin Grafii.................. 123
Kendimizi Snayalm (Bingo)............................................................ 126
2.1.6. Birinci Dereceden ki Bilinmeyenli Denklem Sistemlerinin
Grafik Yntemiyle zm............................................................... 129
2.1.7. Gnlk Hayatla lgili Problemler...................................................... 137
Oran Orant, Say-Kesir Problemleri, Ya Problemleri, Hareket
Problemleri, Yzde ve Kr-Zarar Problemleri, i-Havuz Prob-
lemleri, Karm Problemleri
2. Kendimizi Snayalm (Bingo)........................................................ 180
2.2. STRATEJ OYUNLARI....................................................................... 186
2.2.1. Satran, Dama, Mangala, Hanoi Kuleleri........................................ 186
10
3. NTE: AILAR
3.1. DORUDA AILAR................................................................. 206
3.1.1. A Kavramnn Tarihsel Geliimi........................................... 206
3.1.2. A le lgili Temel Kavramlar ve A izimi........................... 208
3.1.3. Paralel ki Dorunun Bir Kesenle Yapt Alar................... 213
3.2.. GENDE AILAR....................................................................... 222
3.2.1. gen Kavramnn Tarihsel Geliimi..................................... 222
3.2.2. gen izimleri........................................................................ 225
3.2.3. gende A Uygulamalar..................................................... 228
3.3. GEOMETRK OYUNLAR......................................................... 249
3.3.1. Tangram, Pentomino, Soma Kp......................................... 249
Cevap Anahtarlar.................................................................... 266

Szlk...................................................................................... 272
Kaynaka................................................................................. 276
11
1. NTE: SAYILAR
Sembol ve Gsterimler
= eittir
eit deildir
elemandr
eleman deildir
{} kme parantezi (Bo kme semboldr.)
bo kme
< kktr
> byktr
kktr veya eittir
byktr veya eittir
N doal saylar kmesi
N+ sayma saylar kmesi
{0, 1, 2,...,9} rakamlar kmesi
Z tam saylar kmesi
-
Z negatif tam saylar kmesi
+
Z pozitif tam saylar kmesi
Q rasyonel saylar kmesi
Ql irrasyonel saylar kmesi
R gerek saylar kmesi
an a ss n
karekk
ax + by + c = 0 birinci dereceden iki bilinmeyenli denklem
a1 x + b1 y = c1
3 birinci dereceden iki bilinmeyenli denklem sistemi
a2 x + b2 y = c2
% yzde
(x,y) sral ikili
[AB n
]AB yar doru
6a, b @ kapal aralk
(a, b) ak aralk
6a , b h yar ak aralk
6AB @ doru paras
AB doru parasnn uzunluu
/
A A as
/
(A) A asal blgesi
/
m (A) A asnn ls
9
A BC ABC geni
9
(A BC) ABC gensel blgesi
x x in mutlak deeri
birebir eleme
& ise
+ benzerdir
elik
' paraleldir
diktir
12
SAYILAR VE CEBR 1.1. DOAL SAYILAR
1. NTE: SAYILAR
1.1. DOAL SAYILAR

1.2. TAM SAYILAR
1.3. RASYONEL SAYILAR
1.4. SL VE KAREKKL FADELER
1.5. AKIL YRTME VE LEM OYUNLARI
Bu nitede say kmelerini ve say kmelerinde

ilem yapmay, say problemlerini zmeyi, sl
ve karekkl ifadelerin zelliklerini, baz akl
yrtme ve ilem oyunlarn reneceksiniz.
13
13
1. NTE: SAYILAR
1.1. DOAL SAYILAR

1.1.1. Doal Saylarn Tarihsel Geliimi
Matematiin yazl tarihi be dnemde incelenir:
Msr ve Mezopotamya Dnemi: Bu dnem, M

2000-500l yllar arasnda kalan 1500 yllk bir zaman
dilimini kapsar.
Yunan Matematii Dnemi: M 500-MS 500 yllar

arasnda kalan 1000 yllk bir zaman dilimini kapsar.
Hint, slam ve Rnesans Dnemi: MS 500lerden

kalklsn (analiz) balangcna kadar olan 1200 yllk
bir zaman dilimini kapsar.
Klasik Matematik Dnemi: 1700-1900 yllar ara-

snda kalan ve matematiin altn a olarak bilinen
dnemdir.
Modern Matematik Dnemi: 1900lerin bandan

gnmze uzanan iinde bulunduumuz dnemdir.
lk insanlarn saydklarn kaydetmek iin entik yap-

tklarna ve kesin olmamakla birlikte ilk say sisteminin
entiklerden olutuuna dair inan vardr. Gemiten
gnmze entikler iaret ve sembollere, semboller
gnmzdeki rakamlara dnerek sayma sistemleri
gelimitir. Ali lger <home.ku.edu.tr/~aulger/mkbt.doc>
Saylar yazmak iin kullanlan sembollere rakam denir.
Onluk sayma sisteminin rakamlar, " 0,1, 2,3, 4,5, 6,7, 8,9 , kmesinin elemanlardr.
Romen rakamlar, " I, V, X,L,C,D,M , kmesinin elemanlardr. (Kmede sfr rakam yok.)
A
Arap rakamlar, kmesinin elemanlardr. (Kmede sfr rakam var.)
2017 MCMXCVII
2017 =
- 2017 - MCMXCVII
1997 =
0 ?
Bu ilemlerden de anlalaca zere Romen rakamlar ile drt ilem yaplmas zordur.
nl Trk-slam matematikisi Harezminin yazd, Batl matematikiler tarafndan tercmesi yaplan

eserinde yer alan Hint hesap sistemi ve rakamlar gnmze kadar kullanlmtr. lkemizde de Harf n-
klab yaplmadan nce Hint hesap sistemi ve Hint rakamlar kullanlmaktayd.
Gnmzde ayn hesap sistemi, yeni rakamlarla kullanmaya devam etmektedir.
14
1.1. DOAL SAYILAR
Harezmi (780-850)
Harezmi 780de zbekistann Harezm kentinde doan dnyaca nl Trk-slam matematikisidir. Ce-
birin en byk bilim insanlarndan biridir. nk cebirin ve algoritmann kurucusudur. Harezmi, sadece
matematikle deil ayn zamanda astronomi ve corafyayla da ilgilenmitir. Trk-slam medeniyetinde
yetiip Bat dnyasn en ok etkileyen bilim insanlarndandr.
Harezminin bu kadar nemli bir bilim insan olmasnn sebebi sadece cebirin kurucusu olmas deil,
ayn zamanda gelitiricisi de olmasdr. Harezmi; aritmetik alannda yazd kitab ile Hint rakam ve he-
sap sistemini Bat dnyasna tamtr. Bu hesaplama sistemi Harezminin isminden tretilen algoritma
(algorism) adn almtr. Cebir konusunda yazlan ilk ve en yaygn kitap da Harezmi'nin yazd Kita-
bl-Muhtasar fil-Hisabil Cebr vel-Mukbeledir. Harezminin bu eseri kendisine bilim dnyasnda byk
n kazandrmtr. Bu yaptta ana konular; birinci ve ikinci dereceden denklemlerin zmleri, binom
arpmlar, eitli cebir problemleri ve miras hesabdr. Harezminin bu byk yapt XII. yzylda Latin-
ceye evrilmitir. Bat dnyas bu yapttan ok etkilenmitir. Cebir, Bat dnyasnda el-cebr isminden
algebraya dntrlmtr. Harezmi <http://www.islamansiklopedisi.info/>
15
1. NTE: SAYILAR
1.1.2. Doal Saylarn zmlenmesi

Doal Saylar
Doal saylar konusuna balarken rakamlarla ilgili bilinmesi gereken baz durumlar
unlardr. Rakamlar Kmesi: " 0,1, 2,3, 4,5, 6,7, 8,9 ,
ki rakamn toplamnn en kk deeri: 0 + 0 = 0

ki rakamn toplamnn en byk deeri: 9 + 9 = 18
Farkl iki rakamn toplamnn en kk deeri: 0 + 1 = 1
Farkl iki rakamn toplamnn en byk deeri: 9 + 8 = 17
ki rakamn arpmnn en byk deeri: 9 9 = 81
Farkl iki rakamn arpmnn en byk deeri: 9 8 = 72
a ve b farkl iki rakamdr. 3a + 4b toplamnn en kk deeri: 3 1 + 4 0 = 3
a ve b farkl iki rakamdr. 3a + 4b toplamnn en byk deeri: 3 8 + 4 9 = 60
rnek
a, b, c farkl rakamlardr. 2a + 3b + 4c toplam, hangi saylar arasnda deerler
alabilir?
zm
En kk deer bulunurken katsays byk olanlara kk deer verilir.
22+31+40=7
En byk deer bulunurken katsays byk olanlara byk deer verilir.
2 7 + 3 8 + 4 9 = 74 olduundan
7 ve 74 dhil olmak zere bu saylarn arasnda deerler alr.
rnek
a ve b birer rakamdr. a + b = 12 olduuna gre a b arpm ka farkl deer alr?
zm
a + b = 12 ab
3 + 9 = 12 ise 3 9 = 27
4 + 8 = 12 ise 4 8 = 32
5 + 7 = 12 ise 5 7 = 35
6 + 6 = 12 ise 6 6 = 36
olacandan arpm, 4 farkl deer alr.
rnek
a ve b farkl iki rakamdr.
a+b = 10 olduuna gre a.b arpmnn en kk ve en byk deerleri toplamn
bulunuz.
zm
a + b = 10 ab
9 + 1 = 10 91=9
8 + 2 = 10 6 4 = 24
7 + 3 = 10 9 + 24 = 33 olur.
6 + 4 = 10
16
1.1. DOAL SAYILAR
1. a ve b birer rakamdr. a + b = 13 olduuna gre a.b arpm ka farkl

deer alr?
2. a ve b farkl birer rakamdr. 4a + 5b toplam hangi aralkta deerler alr?
3. a, b, c birer rakamdr. a + 3b + 5c toplam hangi aralkta deerler alr?
4. a, b, c birer rakamdr. 3a + 2b - c toplamnn alaca en kk ve en

byk deerlerin arpm katr?
5. a ve b farkl birer rakamdr. ab + a + b ifadesinin alabilecei en kk ve

en byk deerlerin toplam katr?
Doal Say: nsanlarn doada bulunan nesne veya canllardan oluan topluluklarda
okluklar gstermek iin icat ettikleri bir kavramdr. Doal saylar gstermek iin
kullanlan sembollere rakam denir.
Rakamlar tek balarna veya yan yana yazlarak doal saylar kmesi elde edilir
ve N ile gsterilir.
Doal saylar kmesi, N = " 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, ... , sonsuz

elemanldr.
Doal saylarn basamaklar, blkleri ve okunular u ekildedir:
Say basamaklar sadan sola doru; birler, onlar, yzler, binler, on binler, yz binler,
milyonlar, on milyonlar, yz milyonlar, milyarlar, on milyarlar, yz milyarlar eklinde
isimlendirilir.
Say, sadan sola doru erli gruplara ayrlr ve her gruba bir blk ismi verilir.
Saynn blkleri sadan sola doru: Birler bl, binler bl, milyonlar bl,
milyarlar bl, trilyonlar bl, katrilyonlar bl, kentilyonlar bl isimlerini
alr. Daha byk saylarn blk isimlerini sizler aratrabilirsiniz.
Aadaki rnekleri inceleyiniz.
1. 30.254.168.907
Saynn okunuu: otuz milyar iki yz elli drt milyon yz altm sekiz bin dokuz yz yedi dir.
Verilen sayda
4 rakamnn say deeri: 4 (drt)
4 rakamnn basamak deeri: 4.000.000 (drt milyon)
4 rakamnn bl: milyonlar
6 rakamnn basama: on binler basamandadr.
3n basamak deeri ile 1 in say deeri fark: 30.000.000.000 -1= 29.999.999.999
17
1. NTE: SAYILAR
2. 87.530.000.249.000
Saynn okunuu: seksen yedi trilyon be yz otuz milyar iki yz krk dokuz bin dir.
Verilen sayda
4 rakamnn say deeri: 4 (drt)
4 rakamnn basamak deeri: 40.000 (krk bin)
4 rakamnn bl: binler
5 rakamnn basama: yz milyarlar
rnek
Rakamlar farkl, 3 basamakl en kk doal say ile en byk doal saynn topla-
mnn rakamlar toplamn bulunuz.
zm
Rakamlar farkl, 3 basamakl en kk say: 102
Rakamlar farkl, 3 basamakl en byk say: 987
Toplam: 102 + 987 = 1089
1 + 0 + 8 + 9 = 18 olur.
1. 76.543.210 says veriliyor.

a) 6 rakam ....................... blndedir.
b) 4 rakam ....................... basamandadr.
c) 5 in basamak deerinden 2 nin basamak deeri karlrsa sonu
....................... olur.
2. 2.468.135 says veriliyor.

a) 6 rakam ....................... blndedir.
b) 4 rakam ....................... basamandadr.
c) 4 n basamak deerinden 8 in say deeri karlrsa sonu
....................... olur.
3. En byk basamakl ift doal say ile rakamlar farkl en kk iki

basamakl tek doal saynn fark katr?
4. Harezminin Bat dnyasna tad Hint rakam ve hesap sistemi,

Harezminin isminden tretilen ....................... adn almtr.
5. Harezminin Kitabl-Muhtasar fil-Hisabil Cebr vel-Mukbele eserinde

iledii ana konular yaznz.
a) .......................................... denklemlerin zmleri.
b) .............. arpmlar.
c) ................................. problemleri.
d) ............... hesab.
18
1.1. DOAL SAYILAR
Onluk Sistemde zmleme
Onluk sistemin rakamlar kmesi: " 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9 ,

Onluk sistemin basamaklar: 10 4, 10 3, 10 2, 10 1, 10 0
birlikler
onluklar
yzlkler
binlikler
on binlikler
rnek
2345 saysn zmleyiniz.
zm
2345 = 2000 + 300 + 40 + 5
2345 = 2 $ 1000 + 3 $ 100 + 4 $ 10 + 5 $ 1
2345 = 2 $ 10 3 + 3 $ 10 2 + 4 $ 10 1 + 5 $ 10 0
2345 = 2 tane binlik + 3 tane yzlk + 4 tane onluk + 5 tane birlik
rnek
ab ve ba iki basamakl saylarnn toplamn bulunuz.
zm
ab + ba = 10 a + b + 10 b + a
ab + ba = 11 a + 11 b
ab + ba = 11 (a + b) (Daima 11 in kat olur.)
rnek
ab ve ba iki basamakl saylarnn farkn bulunuz.
zm
ab - ba = 10 a + b - (10 b + a)
ab - ba = 10 a + b - 10 b - a
ab - ba = 9 a - 9 b
ab - ba = 9 (a - b) (Daima 9 un kat olur.)
rnek
abc ve cba basamakl saylarnn farkn bulunuz.
zm
abc - cba = 100 a + 10 b + c - (100 c + 10 b + a)
abc - cba = 100 a + 10 b + c -100 c - 10 b - a
abc - cba = 99 a - 99 c
abc - cba = 99 (a - c) (Daima 99 un kat olur.)
19
1. NTE: SAYILAR
rnek
ab iki basamakl saysnn rakamlar yer deitirdiinde say 27 byyor ise bu art
salayan ka tane ab says yazlabilir?
zm
ba - ab = 27 a+3=b ab
4
9 (b - a) = 27 1+3=4 14
b-a=3 2+3=5 25
3+3=6 36
6 tane ab says yazlabilir.
4+3=7 47
5+3=8 58
6+3=9 69
rnek
abc, cba ve xy4 basamakl saylardr. abc - cba = xy4 olduuna gre x y
arpmn bulunuz?
zm
abc - cba = xy4
100a + 10b + c -100c - 10b-a = xy4
99a - 99c = xy4
99 (a - c) = xy4 eitliinde a - c =6 olmaldr.
99 6 = 594 olur ve x = 5, y = 9 bulunur.
Sonu x y = 45 tir.
1. ab iki basamakl saysnn rakamlar yer deitirdiinde say 45 klyor

ise bu art salayan ka tane ab says yazlabilir?
2. ab iki basamakl says, rakamlar toplamnn 9 kat ise ba says, rakamlar

toplamnn ka katdr?
3. ab ve ba iki basamakl saylarnn toplam 132 ve a < b koulunu salayan

ka tane ab says yazlabilir?
4. abc, 3xy, cba basamakl saylardr. abc = 3xy + cba olduuna gre
(x, y) ikilisi nedir?
5. abc, bac, xyz basamakl saylardr. abc bac = xyz koulunu salayan
ka tane xyz says yazlabilir?
6. Rakamlar toplamnn 5 katna eit olan iki basamakl say katr?
7. abb ve baa basamakl saylardr. abb + baa = x y (a + b) eitliini

salayan ka tane (x, y) doal say ikilisi vardr?
20
1.1. DOAL SAYILAR
rnek
Birbirinden farkl iki basamakl be doal saynn toplam 130 dur.
a) Bu saylardan en by en fazla katr?
b) Bu saylardan en by en az katr?
c) Bu saylardan en k en fazla katr?
zm Not
a) En byn bulmak iin dierleri en kk alnmaldr.
Saylar birbirine yakla-
1. say 10 tka byk olan saynn
4
2. say 11 Bu saylarn toplam 130 dan karlr. en kk, kk olan
130 46 = 84 saynn en byk deeri
3. say 12
bulunur.
4. say 13
b) Saylar birbirine yaklatnda en byk olan say, en kk deerini alacaktr.

Ortanca say 130 : 5 = 26 olacandan saylar sra ile 24, 25, 26, 27, 28 olmaldr.
En byk olan saynn en kk deeri 28 olur.
c) Saylar birbirine yaklatnda en kk olan say, en byk deerini alacaktr.

Ortanca say 130 : 5 = 26 olduundan saylar sra ile 24, 25, 26, 27, 28 olmaldr.
En kk olan saynn en byk deeri 24 olur.
rnek
Birbirinden farkl iki basamakl drt doal saynn toplam 106 dr. Bu saylardan
en by en az ka olur?
zm
Saylar birbirine yaklatnda en byk olan say, en kk deerini alacaktr.

Ortanca say 106 : 4 = 26,5 ve 26 < 26,5 < 27 olduundan gruptaki drt say;
25, 26, 27, 28 olmaldr. En byk olan saynn en kk deeri 28 olur.
rnek
basamakl ve drt basamakl iki saynn arpmnn basamak says,
en az a ve en ok b ise a b arpm ka olur?
zm
Not
( basamakl en kk say) (drt basamakl en kk say)
m basamakl ve n basa-
100 x 1000 = 100.000 iin en az a = 3 + 4 - 1 = 6
makl iki saynn arp-
( basamakl en byk say) (drt basamakl en byk say)
mnn basamak says,
999 x 9999 = 9.989.001 iin en ok b = 3 + 4 = 7 ise
en az (m + n - 1), en ok
a b = 6 7 = 42 olur.
(m + n) olur.
21
1. NTE: SAYILAR
1. ki basamakl be doal saynn toplam 450 ise en k en az ka olur?
2. Rakamlar farkl iki basamakl be farkl saynn toplam 450 ise en k en fazla ka olur?
3. ki basamakl be doal saynn toplam 115 ise en by en fazla ka olur?
4. Rakamlar farkl iki basamakl be farkl doal saynn toplam 115 ise en by en fazla ka olur?
5. ki basamakl doal saynn toplam ka farkl deer alr?
Carl Friedrich Gauss [Karl Fridriy Gaus (1777-1855)]
Carl Friedrich Gauss, 1777de dnyaya gelen, matematiin prensi

olarak n yapan Alman matematikidir.
Gaussun dehas erken yalarda kendini gstermitir. Eitim

hayatnn ilk yllarnda retmeninin sorduu birden yze kadar
ardk saylarn toplam ilemini ksa yoldan zmtr. Say
dizisinin iki zt ucundan birer say alnp toplandnda hep 101
says elde edilir. Elde edilen 50 adet 101 says, arpma ilemiyle
5050 saysna ksa srede ulalmasn salar. Gaussun bulduu
ardk saylar toplama yntemi, bugn Gauss yntemi olarak
bilinmektedir. Gauss, niversite rencisiyken Antik Yunandan
yaad dneme kadar zlemeyen problemlerden 17 kenarl
dzgn okgeni sadece pergel ve cetvel kullanarak izmitir. Yllar
getike Gaussun ilgisi matematiksel fizik ve karmak geometri aratrmalarna ynelmitir. Bu dnem-
de Dnyann manyetik alan zerine deneysel almalar yapmtr. 1833te Weber (Vebr), ile birlikte bir
elektrik telgraf kurmu ve bunun-
la dzenli mesajlar gndermitir.
Onun elektromanyetizma ile ilgili
aratrmalar, XIX. yzylda fizik
biliminin gelimesine byk katk
salamtr.
Saylar teorisi zerine yazm ol-

duu ilk byk eseri olan
Disquistiones Arithmeticae, ona
imdiki nn kazandrmtr.
Gaussun bu yapt modern saylar
teorisine temel olmutur.
Carl Friedrich Gauss http://www.izafet.
net/threads/carl-friedrich-gauss.339067/>
22
1.1. DOAL SAYILAR
1.1.3. Sonlu Saydaki Ardk (Ritmik) Doal Saynn Toplam

Ardk Saylar
Eit miktarda artarak devam eden saylara ardk saylar (ritmik saylar) denir.
" 0, 1, 2, 3,..., n, ... , doal saylar kmesi (n ! N)

" 1, 2, 3,..., n, ... , sayma saylar kmesi (n ! N +)
" 1,3,5, ..., (2n - 1), ... , tek doal saylar kmesi (n ! N +)
" 0, 2, 4, 6, ..., (2n), ... , ift doal saylar kmesi (n ! N )
" 3, 6,9, ..., (3n), ... , er er artan saylar kmesi (n ! N +)
" 1, 4,7, ..., (3n - 2), ... , er er artan saylar kmesi (n ! N +)
" 8,11,14, ...,(3n + 5),... , er er artan saylar kmesi (n ! N +)
" 2,7,12, ..., (5n - 3), ... , beer beer artan saylar kmesi (n ! N +)
" 0, 4, 8,12,..., (4n), ... , drder drder artan saylar kmesi (n ! N )
Ritmik saylardan oluan belli miktarda (sonlu sayda) saynn toplam u ekildedir.
rnek
1 + 2 + 3 + 4 +...+ 100 ardk saylarn toplamn bulunuz.
zm
Bu saylarn toplam x olsun. Toplam, tersten yazlr ve iki satr alt alta toplanr.
1 + 2 + 3 + ... + 99 + 100 = x
+100 + 99 + 98 + ... + 2 + 1 = x
101 + 101 + 101 + ... + 101 + 101 = 2x Bu satrda 100 tane 101 vardr.
100 $ 101 = 2x
100 $ 101 n $ (n + 1)
x= = 5050 1 + 2 + 3 + 4 + ... + n = 2
2
rnek
2 + 4 + 6 +...+ 100 ardk ift saylarn toplamn bulunuz.
zm
2 + 4 + 6 + ... + 98 + 100 = x
+100 + 98 + 96 + ... + 4 + 2 = x
50 $ 102 = 2x
50 $ 102 2 + 4 + 6 + ... + (2n) = n $ (n + 1)
x= 2 = 50 $ 51 = 2550
23
1. NTE: SAYILAR
rnek
1 + 3 + 5 +...+ 99 ardk tek saylarn toplamn bulunuz.
zm
1 + 3 + 5 + ... + 97 + 99 = x
+ 99 + 97 + 95 + ... + 3 + 1 = x
50 $ 100 = 2x
50 $ 100
x= 2 = 50 $ 50 = 2500 1 + 3 + 5 + ... + (2n - 1) = n 2
Ardk Saylarn Toplam
Eit miktarda artan sonlu saydaki bir say grubunun toplam bulunurken aadaki
admlar izlenir.
(Son Terim - lk Terim)
1. Adm: Terim says (TS) bulunur. Terim Says = +1
Art Miktar
(lk Terim + Son Terim)
2. Adm: Toplam (T) bulunur. Toplam= .(Terim Says)
2
rnek
2 + 4 + 6 + ... + 100 toplamn bulunuz.
zm
100 - 2
TS= + 1 = 49 + 1 = 50 tane terim vardr.
2
2 + 100
T= 50 = 51 50 = 2550
2
rnek
1 + 3 + 5 + ... + 99 toplamn bulunuz.
zm
99 - 1
2
1 + 99
T= 50 = 50 50=2500
2
24
1.1. DOAL SAYILAR
rnek
14 + 17 + 20 + ... + 71 toplamn bulunuz.
zm
71 - 14
TS= + 1= 19 + 1 = 20 tane terim vardr.
3
14 + 71
T= 20 = 85 10 = 850
2
rnek
1 + 6 + 11 + ... + 101 toplamn bulunuz.
zm
101 - 1
5
1 + 101
T= 21 = 51 21 = 1071
2
rnek
1 + 5 + 9 + ... + 125 toplamn bulunuz.
zm
125 - 1
4
1 + 125
T= 32 = 63 32 = 2016
2
rnek
15 + 18 + 21 +...+ x = 330 eitliinde x ka olmaldr?
zm
x - 15 x + 15
( 3 + 1) $ 2 = 330 x + 15 = 60 veya x - 12 = 33
(x - 12) $ (x + 15) = 33 $ 60 x = 45 x = 45
rnek
x! saysnn sanda 2 adet 0 (sfr) rakam var ise x yerine yazlabilecek doal
saylarn toplam ka olur?
zm
x! saysnn sandaki sfr says, x! saysnn iindeki 5 arpan kadardr.

x yerine en az 10, en fazla 14 says gelir. x ! " 10, 11, 12, 13, 14 , olduuna gre
10 + 11 + 12 + 13 + 14 = 60 olur.
25
1. NTE: SAYILAR
rnek
kier ikier artan 11 doal saynn toplam 220 olmaktadr. Bu say grubunda en
kk say a, en byk say b ise a + b toplam katr?
zm
nce tam ortadaki say 220 : 11 = 20 bulunur. Sonra 20 den kk be say ile 20
den byk be say bulunarak dizinin 10, 12, 14, 16, 18, 20, 22, 24, 26, 28, 30 say-
lar elde edilir.
a = 10 ve b = 30 iin a + b = 40 olur.
rnek
A = 1 $ 1 + 2 $ 2 + 3 $ 3 + ... + 20 $ 20 toplamnda birinci arpanlar birer artrlrsa sonu
ka artar?
zm
A = 1 $ 1 + 2 $ 2 + 3 $ 3 + ... + 20 $ 20 Al - A = 1 + 2 + 3 + ... + 20
Al = 2 $ 1 + 3 $ 2 + 4 $ 3 + ... + 21 $ 20 20 $ 21
Al - A = 2 = 210 artar.
1. 16 + 17 + 18 + ... + 64 toplamnn sonucunu bulunuz.
2. A = 1 $ 2 + 2 $ 3 + 3 $ 4 + ... + 40 $ 41 toplamnda ikinci arpanlar birer artrlrsa

sonu ka artar?
3. 2 + 4 + 6 + ... + x = 420 olduuna gre x katr?
4. 15 + 20 + 25 + ... + x = 375 olduuna gre x katr?
5. 10111213...9899 saysnda batan 105. rakam katr?
6. a, b ! N ve 2a + 5b = 70 olduuna gre a nn alaca deerler toplamn

bulunuz.
7. Bir kitabn sayfalar numaralandrldnda 33 tane 1 rakam kullanlm ise

bu kitap ka sayfadr?
8. x! saysnn sanda en fazla 3 adet 0 (sfr) olduuna gre x yerine

yazlabilecek pozitif tam saylarn toplamn bulunuz.
9. 1223334444...999999999 saysnda ka rakam kullanlmtr?
10. I 3 6 10 ekildeki I. satrda saylar bir kurala gre dizilmitir.

II. satrdaki saylar arasnda da ayn kural
II 21 28 x olduuna gre x ka olmaldr?
11. 2 3 6 Tablodaki saylar bir kurala gre yerletirilmitir.

3 5 15 Bu kurala gre x, y, z saylar iin x + z - y deerini
bulunuz.
5 9 45
x y z
26
1.1. DOAL SAYILAR
rnek
Gemi zamann birinde padiahn biri, vezirinden lkenin en iyi 10 kuyumcusuna onar gramlk (10 g) paralar yaptr-
masn istemi. Olduka titiz bir ekilde grevlendirmeleri yapan vezir, kuyumculara belirlenen tarihte paralar padi-
ahn huzuruna getirmelerini emretmi. Ancak kuyumculardan biri, paralar dokuzar gram (9 g) yapm ve bu haberi
duyan padiah, vezirine ok sinirlenmi. Vezirinden tek bir tartma ilemi ile hangi kuyumcunun hile yaptn bulmas-
n ancak bu koulla cann balayacan sylemi. Vezir nasl bir tartma ilemi ile kendini affettirebilir?
zm
Vezir her bir kuyumcuya 1 den 10 a kadar nu- 1. kuyumcunun kesesinden 1 para,
mara verip kuyumcularn getirdii paralardan 2. kuyumcunun kesesinden 2 para,
numaras kadar para alr. 3. kuyumcunun kesesinden 3 para,
.
.
.
10. kuyumcunun kesesinden 10 para alr.
Tm paralar tek seferde tartar.

10 $ 11
Hi hile yaplmamas durumunda 1 + 2 + 3 + ... + 10 = 2 = 55
tane para, onar gramdan (10 g) 550 gram gelmelidir.
Tartm sonucu 549 g ktnda hileyi yapan 1. kuyumcudur.

.
.
.
Tartm sonucu 540 g ktnda hileyi yapan, 10. kuyumcudur.
Bylelikle vezir, tek seferde hangi kuyumcunun hile yaptn bulur

ve cann kurtarr.
27
1. NTE: SAYILAR
Doal Saylarda lemler
rnek
ABA leminde ABA ve BAB basamakl saylardr.
BAB Buna gre ka tane basamakl ABC says yazlabilir?
+
777
zm
Toplama ileminde elde olmadndan A+B = 7 olur. C bir rakam olup 10 farkl
deer alr.
ABA ve BAB basamakl saylar olduundan A ! 0 , B ! 0 dr.
A+B=7 ABC
6+1=7 61.
5+2=7 52.
4+3=7 43.
3+4=7 34. Nokta yerlerine 0,1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9
2+5=7 25. rakamlar yazlacandan 60 tane ABC
1+6=7 16. says yazlabilir.
rnek
ABC Toplama ileminde ABC , AB iki basamakl saylar olduuna
AB gre A+B+C toplam katr?
+
169
zm
Toplama ilemi, ABC + AB = 169 eklinde yazlabilir.
AB0 + C + AB = 169
10 AB + C + AB = 169
11 AB + C = 169
11 AB = 169 - C eitliine gre 169 dan hangi rakam
karlrsa 11 in kat olur?
C = 4 iin AB = 15 bulunur. A + B + C = 1 + 5 + 4 = 10 dur.
rnek
6xy Yandaki karma ileminde 6xy ve 1yz basamakl saylar olduuna
538 gre x - z katr?
-
1yz
zm
Soru, elde alnmad kabul edilerek zldnde
Doru zm:
x-3=y x-1-3=y
y-8=z 10 + y - 8 = z
+ +
x + y -11 = y + z x + y -2 = y + z
x - z = 11 iki rakamn fark 11 olamaz. x - z = 2 bulunur.
Bu zm yanltr.
28
1.1. DOAL SAYILAR
rnek
xy Yandaki arpma ileminin drdnc satrnda mn iki basamakl
23 says yanllkla bir basamak saa yazlmtr.
x Eer ilemde hata yaplmaz ise sonu ka olur?
abc
mn
+
215
zm
43
3 xy + 2 xy = 215 ve arpma ilemi tekrar yapldnda 23
5 xy = 215 doru sonu u ekilde kar. x
xy = 43 129
86
+
989
rnek
ABC Yandaki arpma ileminde sonu katr?
2D
x
13 . .
652
+
....
zm
2 ABC = 652 326 10 # D.3 # 13 olduundan

ABC = 326 24 D = 4 olmaldr.
x
326.24 = 7824
13. .
652
+
....
rnek
3A4 Yandaki arpma ilemine gre A + B + C toplam katr?
2B
x
1. . .
6.8
+
78C0
zm
3A4 Sonu satrnda birler basamanda 0 olduundan B rakam 0 veya

25 5 olmaldr.
x B ile arpm satr, drt basamakl olduu iin B kesin 5 olmaldr.
1. .0 Sonu 25 in kat olacandan C, 0 veya 5 olmaldr.
6.8
+ 3A4 = 7800 : 25 = 312 olamaz.
78C0
3A4 = 7850 : 25 = 314 olur. A = 1 ve C = 5 bulunur.
A + B + C = 1 + 5 + 5 = 11
29
1. NTE: SAYILAR
rnek
245 12 Yandaki blme ilemine gre x + y toplam nedir?
x
y
zm
245 12 ve x + y = 20 + 5 = 25
- 24 20
005
rnek
ab0ab4 ab Yandaki blme ilemine gre x + y toplam nedir?

x
y
zm
ab0ab4 ab ve x + y = 10010 + 4 = 10014

- ab 100 1 0
000ab
- ab
004
1. AB leminde AB, BA ve CC iki basamakl saylar olduuna gre

BA en byk ABC ile en kk ABC basamakl saylarnn fark
+ CC katr?
99
2. 4a3b karma ileminde 4a3b ve 3b4a drt basamakl saylar
- 3b4a olduuna gre a - b katr?
1287
3. ABC Yandaki arpma ileminin sonucunu bulunuz.
x 175
. 34 .
....
4.8
+
.....
4. abc 32 Yandaki blme ileminde abc nin en byk deerini bulu-
2k+1 nuz. ( k ! Z + )
k2
5. ABC says basamakldr. ABC X arpmnda A ve C rakamlar 2
artrlr, B rakam 2 azaltlrsa arpm 6188 arttna gre X katr?
30
1.1. DOAL SAYILAR
Kendimizi Snayalm
1. x ve y iki basamakl doal saylardr. 6. a, b, c farkl rakamlardr. 3a + 4b - 5c
x + y = 30 olduuna gre x in alaca ifadesinin alabilecei en byk deer ile
deerler toplam katr? en kk deerin fark katr?
A) 150 B) 165 C) 175 A) 15 B) 18 C) 53

D) 210 E) 240 D) 102 E) 103
7. a ve b pozitif tam saylardr. 75 a

2. x ve y doal saylardr. x + 3y = 30 oldu- Yandaki blme ilemine gre b
una gre x in alaca deerler toplam ka tane a says vardr? 3
katr?
A) 165 B) 180 C) 210 A) 8 B) 9 C) 10

D) 240 E) 360 D) 11 E) 12
3. (45 + 47 + 49 ++ 99) + 1 toplamnn 8. xyz basamakl, ab iki basa- xyz ab

deeri katr? makl saylardr. Yandaki blme
1.1. DOAL SAYILAR
ilemine gre k doal saysnn k

A) 1881 B) 1920 C) 1923 alaca deerler toplam 66 ise
D) 2017 E) 2018 ab katr?
A) 10 B) 11 C) 12
D) 13 E) 14
4. (80 + 84 + 88 ++ 120) - 29 toplamnn

deeri katr?
A) 1071 B) 1299 C) 1453 9. Yandaki arpma ileminde II nu- ab
D) 1920 E) 1923 maral satrda kaydrma hatas 23
yaplmasayd sonu ka olurdu? x
... I
. . II
+
225
5. a ve b doal saylardr. 4a + 5b = 120 oldu- A) 1035 B) 1135 C) 1245

una gre a nn alaca deerler toplam D) 1325 E) 1335
katr?
A) 75 B) 100 C) 105
D) 120 E) 150
31
1. NTE: SAYILAR
Kendimizi Snayalm
10. 13. ab iki basamakl saysnn rakamlar yer dei-
tirdiinde say 36 byyor. a < b < c iin ka
tane abc basamakl says yazlabilir?
A B C D E A) 6 B) 7 C) 8
Yukarda 5 ubuklu bir abaks verilmitir. D) 9 E) 10
Elimizde ok sayda bulunan halkalar
abaksteki ubuklara A dan balanarak
ABCDEDCBAB eklinde taklyor. Bu sra
ile ubuklara halka takma ilemine
14. Yandaki blme ileminde abc abc 25
devam ediliyor.
basamakl say ve k doal 3k+1
saydr. abc nin en byk deeri k2
a) 1299. halka ile 1453. halka sra ile han- katr?
gi ubuklara taklmtr?
b) 2017. halka takldnda A ubuunda A) 164 B) 233 C) 304
ka halka birikmi olur? D) 341 E) 452
11. Yandaki trafik lambasnda krmz

k 80 saniye, sar k 5 saniye, 15. abc basamakl says ile xy iki basamak-
yeil k 30 saniye sre ile krm- l saysnn arpmnda a ile c 2 arttrlr ve
1.1. DOAL SAYILAR
z, sar, yeil, sar, krmz, sar b 3 azaltlr ise arpm 4128 bydne
eklinde yanmaktadr. Bu lamba gn gre xy katr?
iinde 8.00 ile 24.00 saatleri arasn-
A) 12 B) 16 C) 24
da 16 saat boyunca almaktadr.
D) 32 E) 34
a) Bir gn iinde yeil k, toplam ka

dakika yanmtr?
b) Bir gn iinde krmz k, toplam ka
dakika yanmtr? 16. abc Yandaki arpma ileminin
c) Bir gn iinde sar k, toplam ka defa 4c sonucu katr?
x
yanmtr?
756
..4
+
....
12. abc basamakl bir saydr. abc - acb = 63 A) 5796 B) 5896 C) 5586
koulunu salayan rakamlar farkl ka
tane abc says yazlabilir? D) 5596 E) 5886
A) 18 B) 22 C) 24
D) 27 E) 30
17. acb ve cba basamakl saylardr.
abc - cba = 297 eitliini salayan ka tane
abc says vardr?
A) 42 B) 50 C) 60
D) 70 E) 80
32
1.1. DOAL SAYILAR
Kendimizi Snayalm
18. 2.345.678 saysnda 3 n basamak de-

erinden 7 nin say deeri karldnda
elde edilen saynn rakamlar toplam ka
olur?
A) 38 B) 39 C) 40
D) 41 E) 42
19.
retmen tahtaya bir doru paras izer

ve rencilerini sra ile tahtaya kaldrarak
aada anlatld gibi doru parasnn
zerine noktalar koymalarn ister.
1. renciden doru parasn 2 eit par-
aya ayracak ekilde tam ortaya 1 nokta
koymasn ister.
aya ayracak ekilde tam ortalara 2 nokta
koymasn ister.
1.1. DOAL SAYILAR

aya ayracak ekilde tam ortalara 4 nokta
koymasn ister.
.
.
.
Doru paras zerine nokta koyma (ia-
retleme) ilemine bu ekilde devam edildi-
inde
a) Yedinci renci doru parasna ka
nokta koyacaktr?
b) Yedinci renci noktalarn koyduunda
doru paras ka eit paraya ayrla-
caktr?
c) Snftaki ilk yedi rencinin koyduklar
toplam nokta says katr?
20. 1 ekildeki saylar belli bir

? 2 kurala gre yazlmtr.
17 5 Soru iareti yerine hangi
10 say gelmelidir?
A) 22 B) 23 C) 24
D) 25 E) 26
33
1. NTE: SAYILAR
1.2. TAM SAYILAR

1.2.1. Tam Saylarn Tarihsel Geliimi
Pozitif Tam Say
Pozitif tam saylarn sayma saylar olarak

kullanldn gsteren ilk belgeler, 70 bin
yl ncesine aittir. Bunlarn ilk kez, say-
mak amacyla kullanld anlalmakta-
dr. Gney Afrika'da bulunan baz talarn
zerine yln alt ayn yirmi sekizer gn-
lk ay takvimine gre gsteren entikler
atld tespit edilmitir. Bu etelelerin
sayma amacyla kullanlmasn matema-
tik olarak nitelemek zordur. Saylar ifade
etmek iin her sayya karlk bir iaretin
kullanlmas, baka bir deyile rakamlarn
icad, matematiin balangc saylabilir.
Bu amala yazl ilk kaytlara M 2000
yllarnda Babil'de rastlanmaktadr. 60
tabanna gre kurulmu bu say sistemi,
negatif saylar iinde tamamakla bera-
ber, kavram olarak sfr bulundurmakta-
dr.
A B C
0 1 2 3
Negatif Tam Say
Negatif tam saylara, ilk olarak M 100-50 yllarndaki in kaynaklarnda rastlanmak-

tadr. Hindistan'da ve Orta Douda 7. yy.da bor veya zarar olarak negatif saylardan
bahsedildii bilinmektedir. Avrupa'da negatif saylar ilk Fibonacci'nin Liber Abaci adl
eserinde gemektedir. Fibonacci, 1202 ylnda cebirin kurucusu Harezminin Kitab'l
Muhtasar fi Hisabi'l Cebr ve'l Mukabele adl kitabndan esinlenerek yazd bu eserle
slam Medeniyetindeki matematii Avrupa'ya tamakta nclk etmitir.
Cl Bl Al
-3 -2 -1 0
Asal Say
M 400 civarnda Pisagorun takipilerinden biri olan Filolaus (Faylalous), baz say-
larn birleik yani blnebilir saylar olduunu savundu. Asal ya da blnemez saylar
kendilerinden ve 1 den baka saylara blnemiyordu. M 300l yllarda klid, asal
saylar incelediinde ne kadar saylrsa saylsn her zaman yeni bir asal say bu-
lunacan dier bir deyile asal saylarn sonsuz olduunu Elements (Elemanlar)
adl eserinde kantlad. Ayrca asal olmayan saylarn asal saylarn deiik kombi-
nasyonlarnn arpmna blnebildiini de kefetti. M 200lerde ise Eratosthenes
(Eratostenes), Eratosthenes kalburu olarak bilinen ve asal saylar bulmaya yarayan
bir sistem gelitirmitir.
34
1.1. TA SAYILAR
Leonnardo Fibonacci [Lionardo Fibonai (1170-1250)]
Pisal Leonardo (Leonardo Pisano) da denilen Leonnardo Fibonacci, talyada dnyaya gelmitir. Babas,
Cezayir ile talya arasnda bir ticaret postasn idare etmekteydi. Leonardo, ocukken babasna yardm
etmek iin onunla seyahat ederdi. Fibonacci bu seyahatlerde Hint-Arap say sistemini rendi. Fibonacci,
Hint-Arap saylar ile aritmetik ilemler yapmann Roma rakamlar ile hesap yapmaktan ok daha basit
ve verimli olduunu grd. Fibonacci, 1202ye gelindiinde 32 yandayken rendiklerini abaks kitab
veya hesaplama kitab anlamna gelen Liber Abaci isimli eserinde toplad. Yaymlad bu eserde
Hint-Arap say sistemini Avrupaya duyurdu.
Leonardo Fibonacci, her saynn kendinden nce gelen say ile toplanarak bir sonrakinin elde edildii say
dizisini kefetmitir. Bu diziye, bulucusuna ithafen Fibonacci saylar denir. Bu say dizisi, doadaki birok
oluumun dzeninde bulunduu varsaylan altn oran kapsar ve birok bilimsel aratrmaya dayanak
tekil eder. Leonardo Fibonacci https://www.msxlabs.org/forum/cevaplanmis/214883-leonardo-fibonacci-kimdir-hayati-ve-ca-
lismalari-hakkinda-bilgi-verir-misiniz.html>
Fibonacci Saylar
0, 1, 1, 2, 3, 5, 8, 13, 21, 34, 55, 89, 144, 233, 377, 610, 987, 1597, 2584, 4181, 6765, ..., b, a, a + b, ...
a b
Altn oran ({)
a+b a b
a = b ={
{ = 1.61803398... a
35
1. NTE: SAYILAR
Negatif Tam Saylarn Gnlk Hayatta Kullanm Alanlar
Negatif tam saylarla gnlk hayatta meteoroloji, maliye, denizcilik vb. alanlarda
karlalr.
1. Hava scaklnn eksi deerleri

gstermesi, sfrn altnda scakl ifade
etmektedir.
2. Mali ilemlerde eksi ifadeler; bor,

harcama anlamna gelmektedir.
3. Mimari yaplarda eksi ifadesi, zemin katn

altndaki katlar belirtmektedir.
4. Denizcilikte eksi ifadeler, deni-

zin dibine doru alnan mesafede
kullanlan uzunluk biriminin nne
getirilir.
36
1.1. TA SAYILAR
1.2.2. Tam Saylarda lemler

Tam Saylar Kmesi
Pozitif tam saylar kmesi: Z + = " 1, 2,3, . .. , eklinde gsterilir.
Bu kmeye, sayma saylar kmesi de denir. En kk pozitif tam say 1 dir.
Negatif tam saylar kmesi: Z - = " ..., - 3, - 2, - 1 , eklinde gsterilir.

En byk negatif tam say -1 dir.
Tam saylar kmesi: Z = " ..., - 3, - 2, - 1,0,1, 2,3,... , eklinde gsterilir. Tam saylar kmesi
doal saylar kmesini,
Z = Z - , " 0 , , Z + : Sfr says negatif ya da pozitif tam say deildir. doal saylar kmesi
Sfr saysnn iareti yoktur. de sayma saylar k-
mesini kapsar.
Z
N Her doal say bir tam
-1 0 1 2 3
N 1 Z : Her doal say ayn zaman-
-3 -2 saydr. Her sayma
... ... da bir tam saydr.
says ayn zamanda
bir doal saydr.
Tam Saylarn Say Dorusunda Gsterilmesi
Cl Bl Al O A B C
-3 -2 -1 0 1 2 3
Tam saylar, say dorusu zerinde gsterilirken bir doru zerinde bir nokta alnr.
Bu nokta, sfr saysyla elenir ve say dorusunun balang noktas kabul edilir.
Balang noktasnn sanda ve solunda eit aralklarla noktalar iaretlenir.
Say dorusundaki noktalar koordinatlar ile birlikte Al (-1), Bl (-2), Cl (-3), O (0),
A (1), B (2), C (3) eklindedir.
rnek
Rakamlar farkl iki basamakl en byk pozitif tam say ile iki basamakl en kk
negatif tam saynn farkn bulunuz.
zm
Rakamlar farkl iki basamakl en byk pozitif tam say 98 dir.
ki basamakl en kk negatif tam say -99 dur.
98 - (-99) = 98 + 99 = 197 olur.
rnek
6(-7) - (-13) + 2 @: 6 5 - (+6) - (-3) @ ileminin sonucunu bulunuz.
zm
(-7 + 13 + 2) : (5-6+3) = 8 : 2 = 4
37
1. NTE: SAYILAR
rnek
(+) . ( -) = - -2 $ (3 - 5) - 6(5 - 13): (-2) - (-2) 3 @

(-) . (+) = - zm
(+) . (+) = +
-2 (-2) [(-8) : (-2) (-8)]
( - ) . ( -) = + = 4 [4 + 8] = -8
1. 8 (2 4) [(6 26) : (-2) (-1) 3] 2 ileminin sonucunu bulunuz.
2. [(16 12) : (-4) (-1)3] [(16 6) (-2) (-3) 3] ileminin sonucunu

bulunuz.
3. 3 { [ ( 3 ) ( 10 ) + 20 ] : [ 5 ( -1 ) ( 3 ) ] } ileminin sonucunu
bulunuz.
Mutlak Deer
Bir saynn mutlak deeri, o saynn balang noktasna olan uzakldr.

x gerek saysnn mutlak deeri, x eklinde gsterilir.
a) x 2 0 ise x = x
b) x 1 0 ise x = -x
c) x = 0 ise 0 = 0 dr.
x $0
Sonu olarak bir saynn mutlak deerinin alabilecei en kk deer sfrdr.
-10 -8 0 8 10
-8 saysnn 8 saysna olan uzakl hakknda ne syleyebilirsiniz?
Aada baz saylarn mutlak deerleri verilmitir.
4 =4 54 = 54
-10 = 10 -100 = 100
-18 = 18 -9 = 9
rnek
-20 + -10
-5 - -3
zm
-20 + -10 20 + 10
= 5 - 3 = 15
-5 - -3
38
1.1. TA SAYILAR
rnek
x 2 6 iin x - 2 + 5 - x ifadesinin eitini bulunuz.

zm
x 2 6 iin x - 2 2 0 ve 5 - x 1 0 olur.
x - 2 + 5 - x = x - 2 - 5 + x = 2x - 7 bulunur.
rnek
a, b, c birbirinden farkl pozitif tam saylar olmak zere 2a + 3b + 5c = 52 veriliyor.
Buna gre a nn en byk deerini bulunuz.
zm
a nn en byk deer alabilmesi iin b ve c nin en kk farkl iki pozitif tam say
olmas gerekir. Buna gre c nin katsays daha byk olduu iin c = 1 ve b = 3
deerleri alnrsa
2a + 3 3 + 5 1 = 52
2a = 52 - 14 = 38
a = 19 bulunur.
rnek
x, y, z birbirinden farkl negatif tam saylardr. 2x + 3y + z toplamnn en byk dee-
rini bulunuz.
zm
Birbirinden farkl en byk negatif tam say -1, -2, -3 saylardr. x, y, z den katsa-
ys en byk olana en byk negatif tam say verilerek zm yapldnda
2 (-2) + 3 (-1) + (-3) = -4 - 3 - 3 = -10 bulunur.
rnek
En byk negatif tam say ile iki basamakl en kk negatif tam saynn toplamn
bulunuz.
zm
En byk negatif tam say: -1 dir.
ki basamakl en kk negatif tam say: -99 dur.
(-1) + (-99) = -100 bulunur.
rnek
a, b ve c negatif tam saylar olmak zere a b = 8 ve b c = 12 ise a + b + c top-
lamnn en byk deeri ka olur?
zm
a.Y
b 8 2
= = ise a = -2, c = -3 ve b = -4 alnmaldr.
b.c 12 3
Y
a + b + c = -2 - 3 - 4 = -9 olur.
39
1. NTE: SAYILAR
rnek
a, b ve c pozitif tam saylar olmak zere (2a + b + c) (a + 2b - c) = 29 ise a + b
toplamn bulunuz.
zm
29 asal say olduundan 2a + b + c ifadesi 1 olamaz.
a + 2b - Y c=1
+ 2a + b + Y c = 29
3 $ ^ a + b h = 30 a + b = 10 bulunur.
3
1. x, y ve z pozitif tam saylar olmak zere x $ y = 1200 dr. x = 15 $ z ise
x + y + z toplam en az katr?
2. x, y ve z iki basamakl birbirinden farkl pozitif tam say ve

x - y - z = 20 ise x + y + z toplamnn en byk deeri katr?
Tek Tam Saylar
2 ile tam olarak blnemeyen tam saylara tek tam say denir. 2n - 1 ile gsteri-
len tek tam saylarn birler basamanda 1, 3, 5, 7, 9 rakamlarndan biri bulunur.
ift Tam Saylar
2 ile tam olarak blnen tam saylara ift tam say denir. 2n ile gsterilen ift
tam saylarn birler basamanda 0, 2, 4, 6, 8 rakamlarndan biri bulunur.
Tek saylar T ve ift saylar ile gsterilerek aadaki zellikler yazlabilir.
a) Toplama ve karma zellii
T+T = tek + tek = ift T-T = tek - tek = ift

T+ = T tek + ift = tek T- = T tek - ift = tek
+T = T ift + tek = tek -T = T ift - tek = tek
+ = ift + ift = ift - = ift - ift = ift
b) arpma zellii
n ! Z + iin
$ = ift ift = ift Tn = T Tek saynn pozitif tam say kuvvet-
$T = ift tek = ift n = leri tek saydr.
T$T = T tek tek = tek 0 = 1 ift saynn pozitif tam say kuvvet-
leri ift saydr.
40
1.1. TA SAYILAR
rnek
13 4 - (-5) 0 + (-6) 3 | (-8) 0 ileminin sonucunun tek say m ift say m olduunu
gsteriniz.
zm
13 4 - (-5) 0 + (-6) 3 | (-8) 0

T - T + | T = T + = T sonu tektir.
rnek
x, y, z birer tam say ve x y = 2z 1 olduuna gre aadaki durumlardan
hangileri doru olabilir?
a) x ve y tek saylardr. b) x ve y ift saylardr.
c) x ift, y tek saydr. ) x y tek saydr.
d) x + y tek saydr. e) x tek ve y ift saydr.
f) z iin herhangi bir ey
sylenemez.
zm
x y = 2z 1
2z 1 tek say olduundan x y tek saydr.
ki saynn arpm, tek say ise saylarn ikisi de tek say olmaldr.
Buna gre x ve y tek saylardr ve a ile f seenekleri dorudur.
rnek
2003 $ a $ b - 2004 $ c
a, b, c, d pozitif tam saylardr. 2017 = 2018 $ d + 1 olduuna gre a ve
b nin tek veya ift olma durumlarn belirtiniz.
zm
2003 $ a $ b - 2004 $ c
2017 = 2018 $ d + 1
2003 $ a $ b - 2004 $ c = 2017 $ (2018 $ d + 1)
? - = T $( + T) (? yerine tek say gelmelidir.)
T = T olduundan 2003 a b says tektir. Bu durumda
a ve b ikisi birlikte daima tektir.
Kuvvet Alma zellii
Pozitif tam saylarn btn kuvvetleri pozitiftir. Kuvvetin tek ya da

ift olmas, sonucu deitirmez.
a 2 0 ise a 2n 2 0 ve a 2n + 1 2 0 olur. (n ! N)
Negatif tam saylarn ift kuvvetleri pozitif olurken tek kuvvetleri negatiftir.
b 1 0 ise b 2n 2 0 ve b 2n + 1 1 0 olur. (n ! N)
41
1. NTE: SAYILAR
rnek
x $ y 2 $ z 1 0 _bbb
3
b
x 4 $ z 3 2 0 `b olduuna gre x, y ve z tam saylarnn iaretlerini inceleyiniz.
bb
y $ z 1 0b
a
zm
x 4 $ z 3 2 0 ifadesinde x 4 2 0 olduundan z 2 0 dr.

y $ z 1 0 ifadesinde z 2 0 olduundan y < 0 olduu anlalr.
x 3 $ y 2 $ z 1 0 ifadesinde y 2 2 0 ve z 2 0 olduundan x 1 0 olmaldr.
Sonu olarak x, y, z nin iaretleri srayla - , - , + bulunur.
rnek
3 1 3x + 5 1 8 iken - 4x + 5 hangi aralktadr?
zm
3 1 3x + 5 1 8
- 2 1 3x 1 3
-2
- 4. 3 1 x 1 1
8
3 2 -4x 2 -4
8
3 + 5 2 -4x + 5 2 -4 + 5
23
1 1 -4x + 5 1 3
rnek
x, y, z ! R ve x 2 0 x$y 1 0 y $ (z - x) 1 0
olduuna gre x, y, z saylarn kkten bye doru sralaynz.
zm
x 2 0 ve x $ y 1 0 olduundan y 1 0 dr. y 1 x olur.

y $ (z - x) 1 0
. = +
-
z - x 2 0 ise x 1 z sonu olarak y 1 x 1 z olur.
rnek
Bir denizalt, denizin 1200 m dibinde bulunmaktadr. Denizalt, dakikada 130 m
olmak zere toplam 10 dakika daha dalmaya devam ediyor. Deniz yzeyi sfr
kabul edilirse denizaltnn bulunduu son derinlii ifade eden tam say katr?
zm
Denizalt balangta denizin 1200 m dibinde ise bunu -1200 ile gsteririz. Ara,
10 dakikada 1300 m daha dibe iner, yani -1300 m daha derine inmitir.
Denizaltnn bulunduu son derinlik, -1200 - 1300 = -2500 m dir.
42
1.1. TA SAYILAR
rnek
x, y, z doal saylardr. x + z - 1 = 8y + 5 olduuna gre aadakilerden hangileri
daima ifttir.
I. x y IV. (x - z)
II. x z V. (x + z) y
III. y z
zm
x + z - 1 = 8y + 5
x + z = 8y + 6
ift = ift olduuna gre x ile z nin her ikisi de tek veya ifttir. Bu durumda
IV ve V daima ifttir.
rnek
En kk iki basamakl pozitif tam say ile en byk negatif tam saynn farkn
bulunuz.
zm
En byk negatif tam say: -1
En kk iki basamakl pozitif tam say: 10
10 - (-1) = 11 bulunur.
rnek
(-1) 4 - 2 4 - (-3) 3 - (-5) 0 ileminin sonucunu bulunuz.
zm
(-1) 4 - 2 4 - (-3) 3 - (-5) 0 = 1 - 16 + 27 - 1

= 11
rnek
^ -2 h2 6^ 3 h $ ^ -4 h: 2 + 8 @ ileminin sonucu katr?
zm
4 6-12: 2 + 8 @ = 4 ^ -6 + 8 h = 4 $ 2 = 8
rnek
5 2 - (-5) 3 + 6-2 3 + 2 5 + ^ -1 h8 @ $ 2 ileminin sonucu katr?
zm
25 + 125 + (-8 + 32 + 1) $ 2
150 + 50 = 200
43
1. NTE: SAYILAR
1. x, y, z tam say ve x < y < z olmak zere aadaki ifadelerden hangisi

pozitiftir?
C) ^ x - z h $ ^ z - y h D) ^ y - x h $ ^ z - y h E) ^ y - x h2 $ ^ y - z h
x-y y-x
A) B)
z-y x-z
2. x 2 $ y 1 0 ve y 4 $ z 3 2 0 ve x $ z 5 1 0 ise x, y, z tam saylarnn iaretlerini

bulunuz.
2 _
3. a $ c 1 0 bbb
b
c $ b 1 0 b` olduuna gre a, b, c saylarn kkten bye sralaynz.
bb
3a = 5b b
a
4. 40 soruluk bir snavda doru cevaplanan her bir soru iin 5 puan verilmekte,
yanl cevaplanan her bir soru iin 2 puan silinmektedir. Bengnn bu
snavdan 17 dorusu ve 10 bou olduuna gre Beng snavda ka puan
almtr?
5. Bir madenci, yerin 1100 metre altnda kmr karrken 400 metre yukardaki
toplanma alanna kyor. Buna gre madencinin son durumda bulunduu
yeri gsteren tam say katr?
6. Ardk 4 tane doal saynn toplam, bu saylarn en knn 6 katna

eittir. Bu saylarn en by katr?
7. a ift, b tek doal saylar olmak zere aadakilerden hangileri kesinlikle

tektir?
I. 3a + 4b IV. a b + b a
a:b
II. (a - b) V. a $ b + 2018
III. (a + b) 2023
2 $ -5 - 3 $ -4
8. ileminin sonucunu bulunuz.
-5 $ -2 + 4 $ -3
9. 2 1 x 1 5 olduuna gre x - 2 + x + x - 5 ifadesinin eitini bulunuz.
10. a + 2 + b - 3 = 0 olduuna gre a - b ifadesinin deerini bulunuz.
44
1.1. TA SAYILAR
Asal Saylar
Sadece kendisine ve 1 e blnebilen 1 den byk doal saylara asal saylar denir.
2 den baka ift asal say yoktur.
Eratosthenes Kalburu
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
11 12 13 14 15 16 17 18 19 20
21 22 23 24 25 26 27 28 29 30
31 32 33 34 35 36 37 38 39 40
41 42 43 44 45 46 47 48 49 50
51 52 53 54 55 56 57 58 59 60
61 62 63 64 65 66 67 68 69 70
71 72 73 74 75 76 77 78 79 80
81 82 83 84 85 86 87 88 89 90
91 92 93 94 95 96 97 98 99 100
1. Adm: 1 in zerine arp atn.

2. Adm: 2 yi yuvarlak iine aln ve 2 nin tm katlarnn zerine arp atn (4, 6, 8, 10, 12, ).
3. Adm: 3 yuvarlak iine aln ve 3 n tm katlarnn zerine arp atn (6, 9, 12, 15, ).
4. Adm: 5 i yuvarlak iine aln ve 5 in tm katlarnn zerine arp atn (10, 15, 20, 25, ).
.
.
.
Bu ilemler bittiinde yuvarlak iine alnan saylar asal saylardr. Buna gre ilk 100 sayma says
iindeki asal saylar; 2, 3, 5, 7, 11, 13, 17,19, 23, 29, 31, 37, 41, 43, 47, 53, 59, 61, 67, 71, 73, 79,
83, 89, 97 dir.
rnek
x, y, z asal saylardr. z = 11 (x - y) olduuna gre x + y + z toplam katr?
zm
z nin asal olabilmesi iin x - y = 1 olur. Bu durumda x = 3, y = 2, z = 11 olmaldr.
Toplam 3 + 2 + 11 = 16 olur.
rnek
a ve b pozitif tam saylar, c asal saydr. 7a + 28 c2

c = b - 2 olduuna gre a + b + c
toplam katr?
zm
7a + 28 c2
c = b - 2 & 7 (a + 4) $ (b - 2) = c 3 tr.
c nin asal say olmas iin a + 4 ve b 2 arpanlar da 7 olmaldr.
c=7 a+4 = 7 b-2 = 7
a=3 b = 9 bulunur. Sonu olarak a + b + c = 3 + 9 + 7 = 19 olur.
45
1. NTE: SAYILAR
rnek
x, y, z asal say olmak zere xy + xz = 4x 2 + 8 olduuna gre x + y + z toplam katr?
zm
xy + xz = 4x 2 + 8 ifadesi ift saydr.

x (y + z) = 2 (2x 2 + 4) eitliinde x = 2 olmaldr.
Eitlikte x yerine 2 yazlrsa y + z = 2 $ 22 + 4
y + z = 12
x + y + z = 2 + 12 = 14 bulunur.
1. k bir asal say ve m bir doal say olmak zere k.m = 3 k eitlii salanyorsa
m - k fark nedir?
2. x ile y birer pozitif tam say ve k asal say olmak zere x 2 - y 2 = k olduuna
gre x in k trnden deerini bulunuz.
Aralarnda Asal Saylar
1 den baka pozitif ortak bleni olmayan iki veya daha fazla pozitif tam sayya
aralarnda asal saylar denir.
Aada aralarnda asal baz saylar verilmitir.
5 ile 7 saylar, aralarnda asaldr.

5, 6, 7 saylar, aralarnda asaldr.
4, 6, 15 saylar, aralarnda asaldr.
rnek
a + b ve 6a - b saylar aralarnda asaldr. a + b = 26 olduuna gre a katr?
6a - b 30 b
zm
a+b 26 13
6a - b = 30 = 15
a + b = 13
+ 6a - b =15
7a =28
a = 4 ve b = 9 olduundan a = 4 bulunur.
b 9
46
1.1. TA SAYILAR
rnek
5x y ile x y aralarnda asaldr. 5 - 1 = 34 olduuna gre y nin alabilecei tam
y x 80
say deerini bulunuz.
zm
5 1 34 x $ y = 40
y - x = 80 ise
5x - y 17 x (5x - 17) = 40
x $ y = 40
5x 2 - 17x - 40 = 0
5x - y = 17
5x 8
y = 5x - 17
x -5
8
x=5 x!-5
y=8
rnek
a ve b pozitif tam saylar ve (a - 2) ile (b + 3) aralarnda asal saylardr.
ab + 3a 2b = 23 ise b - a = ?
zm
a (b + 3) - 2b - 6 = 17 a - 2 = 1 / b + 3 = 17
a (b + 3) - 2 (b + 3) = 17 a=3 b = 14
(a - 2) . (b + 3) = 17 b - a = 14 - 3 = 11
144421 4443 144417
24443
2x + y 64
1. x ve y saylar aralarnda asaldr.
x + 2y = 50
olduuna gre x - y deerini
bulunuz.
2. (a - 3) ile (b+ 2) aralarnda asal saylardr. ab + 2a 3b = 29 ise a + b

deerini bulunuz.
3. 20 den kk, 6 ile aralarnda asal olan ka tane pozitif tam say vardr?
4. x, y ! Z + ve x ile y aralarnda asal saylardr. x $ (y + 2) = 60 olduuna gre

ka tane (x, y) sral ikilisi vardr?
5. 8, 9, 10, 16, 17, 18 say grubundaki saylardan hangisi iki asal saynn
toplam eklinde yazlamaz?
6. 10, 15, 23, 31, ? say grubu ardk asal saynn toplamlar ile
oluturulmutur. Soru iareti yerine hangi say gelmelidir?
47
1. NTE: SAYILAR
Asal arpanlara Ayrma
x, y, z pozitif tam saylar ve a, b, c birbirinden farkl asal saylar olsun.

z
A saysnn A = a x $ b y $ c eklinde yazlmasna A saysnn asal arpanlara
ayrlm biimi denir.
rnek
36 ve 48 saylarn asal arpanlarna ayrnz.
zm
36 2 48 2
18 2 24 2
9 3 12 2
36 = 2 2 $ 3 2 bulunur. 48 = 2 4 $ 3 bulunur.
3 3 6 2
1 3 3
1
rnek
x ve y pozitif tam saylardr. 12 $ x = y 3 olduuna gre x in en kk deeri iin x + y
toplamn bulunuz.
zm
12 $ x = y 3 Eitliin sa tarafnda y 3 bulunduu iin eitli-

22 $ 31 $ x = y3 in sol tarafndaki her bir asal arpann kuvveti,
3 ve 3 n kat olmaldr.
x yerine 2 1 $ 3 2 yazlrsa x =18 olur.
2 2 $ 3 1 $ (2 1 $ 3 2) = y 3
23 $ 33 = y3
6 3 = y 3 & y = 6 ve x + y = 18 + 6 = 24 bulunur.
rnek
x ve y pozitif tam saylar olmak zere
x 2 = 50y olduuna gre x + y toplamnn alabilecei en kk deer katr?
zm
x 2 = 50 y ifadesinde 50, asal arpanlarna ayrlr. y yerine yanndaki asal

x2 = 21 52 y y yerine 2 1 yazlr. arpanlarn sleri, 2 olacak
2 1 2 1 2 2 ekilde arpanlar yazlr.
x =2 5 2 =2 5
x = 2 $ 5 = 10 olur. Dolaysyla x + y = 10 + 2 = 12 olur.
48
1.1. TA SAYILAR
rnek
a ve b pozitif tam saylardr.
288 $ a = b 4 olduuna gre a + b toplamnn alabilecei en kk deer katr?
zm
288 saysn asal arpanlarna ayrnz.
288 2 288 = 2 5 $ 3 2
144 2 25 $ 32 $ a = b4 Eitliin sa tarafnda b 4 bulunduu
72 2 3 2
a = 2 $ 3 = 72 iin eitliin sol tarafndaki her bir asal
5 2 3 2
2 $ 3 $ (2 $ 3 ) = b 4 arpann kuvveti, 4 ve 4 n kat olmal-
36 2
dr.
18 2 28 $ 34 = b4
9 3 24 $ 24 $ 34 = b4
3 3 b = 2 $ 2 $ 3 = 12 olur.
1 a + b = 72 + 12 = 84 bulunur.
rnek
75 $ 16 5 $ 5 16 says ka basamakldr?
zm
Verilen say A $ 10 n eklinde yazlmaldr.
75 $ 16 5 $ 5 16 = 3 $ 5 2 $ 2 20 $ 5 16
= 3 $ 2 2 $ 5 18 $ 2 18
= 12 $ 10 18
= 12 00...0 Say, 20 basamakldr.
144424443
18 tane
1. 180 k ifadesi, pozitif bir tam saynn karesi olduuna gre k nin
alabilecei en kk deer katr?
2. 48 80 250 375 says ka basamakldr?
3. x ve y pozitif tam saylar olmak zere 80 $ x 2 = y 3 eitliini salayan

en kk x says iin x + y toplam katr?
4. 2 5m $ 5 2n says 12 basamakl ise en kk (m + n) deeri katr?
49
1. NTE: SAYILAR
1.2.3. Bir Tam Saynn Pozitif Tam Say Blenleri Says
x, y, z pozitif tam saylar ve a, b, c birbirinden farkl asal saylar olsun.

A = a x $ b y $ c z eklinde asal arpanlarna ayrlm A saysnn;
1. Pozitif tam say blen says: (x + 1) (y + 1) (z + 1)
2. Negatif tam say blen says: (x + 1) (y + 1) (z + 1)
3. Tm tam say blen says: pozitif tam say blen saysnn 2 kat
4. a ift, b ve c tek tam say olmak zere
a) Pozitif tek tam say blen says: (y + 1) (z + 1) (Sadece tek asal arpanlarn slerinin birer
fazlas arplr.)
b) Pozitif ift tam say blen says: pozitif tam say blen says - pozitif tek tam say blen says
5. Asal say blenleri kmesi: " a, b, c ,
rnek
60 tam saysnn blenlerini ve blen saylarn bulunuz.
zm
Blen, ayn zamanda arpan demektir.
60 n pozitif blenleri (arpanlar) kmesi= " 1, 2, 3, 4, 5, 6,10,12, 15, 20,30, 60 ,
60=160 60 2 60 = 2 2 $ 3 1 $ 5 1
60=230
30 2 Pozitif tam say blen says: (2+1) (1+1) (1+1) =3 2 2 = 12
60=320
15 3 Negatif tam say blen says: (2 + 1) (1 + 1) (1 + 1) = 3 2 2 = 12
60=415
5 5 Tam say blen says: 2 12 = 24
60=512
60=610 1 Pozitif tek tam say blen says: (1 + 1) (1 + 1) = 2 2 = 4
Pozitif ift tam say blen says: 12 4 = 8
rnek
A = 1200...0 saysnn 189 adet asal olmayan tam say bleni vardr.
a) A says ka basamakldr?
b) A saysnn ka tane pozitif tek tam say bleni vardr.
zm
a) A = 2 2 $ 3 $ 2 n $ 5 n = 2 n + 2 $ 3 $ 5 n A = 2 7 $ 3 $ 5 5 = 12 $ 2 5 $ 5 5 = 12 $ 10 5
2 $ (n + 3) $ 2 $ (n + 1) - 3 = 189
(n + 3) $ (n + 1) = 48
n = 5 A says 7 basamakldr.
b) A = 2 7 $ 3 $ 5 5 saysnn pozitif tek tam say blen says,
(1 + 1) (5 + 1) = 2 6 =12 bulunur.
50
1.1. TA SAYILAR
rnek
11! says ile ilgili aadaki sorular cevaplaynz.
a) Asal arpanlarnn toplamn bulunuz.
b) Pozitif tam say blenleri saysn bulunuz.
c) Pozitif tek tam say blenleri saysn bulunuz.
zm
11! saysnn iindeki asal arpanlarn saysn bulmak iin aadaki yol izlenir.
11 2 11 3 11 5 11 7 11 11 11! = 2 8 $ 3 4 $ 5 2 $ 7 1 $ 11 1
52 33 2 1 1
22 1
1
a) Asal arpanlarnn toplam: 2 + 3 + 5 + 7 + 11 = 28

b) Pozitif tam say blenleri says: (8 + 1) (4 + 1) (2 + 1) (1 + 1) (1 + 1) = 9 5 3 2 2 = 540
c) Pozitif tek tam say blenleri says: (4 + 1) (2 + 1) (1 + 1) (1 + 1) = 5 3 2 2 = 60
rnek
6 $ 15 a saysnn 168 tane tam say bleni olduuna gre a saysnn deerini bulunuz.
zm
6 $ 15 a saysnn 168 tane tam say bleni varsa 84 tane pozitif tam say bleni vardr.
6 $ 15 a = 2 $ 3 $ 3 a $ 5 a
= 21 $ 3a+1 $ 5a
(1 + 1) $ (a + 2) $ (a + 1) = 84
(a + 2) $ (a + 1) = 42
14444244443 144424443
7 6
a + 2 = 7 & a = 5 bulunur.
1. 120 tam says iin aadaki sorular cevaplaynz.

a) Pozitif tam say blen says katr?
b) Negatif tam say blen says katr?
c) Tam say blen says katr?
) Pozitif tek tam say blen says katr?
d) Pozitif ift tam say blen says katr?
2. 3 $ 10 a saysnn 64 tane tam say bleni varsa 3 $ 10 a says ka basamakldr?
3. 12! saysnn pozitif tek blenleri says ile pozitif ift blenleri saysn bulunuz.
4. a pozitif tam say olmak zere 144 $ 2 a saysnn tam blenlerinin says 36 ise a katr?
51
1. NTE: SAYILAR
Prof. Dr. Cahit Arf (1910-1997)
Cahit Arf, cebir konusundaki almalaryla tannm dnyaca nl Trk matematikidir. Selanik
doumlu Arf, yksekrenimini Fransada tamamladktan sonra stanbul niversitesinde bir sre
doent aday olarak almtr. Daha sonra doktora eitimi iin gittii Almanyadan dnp stanbul
niversitesinde profesrlk ve ordinarys profesrle ykselmitir. 1967de Orta Dou Teknik
niversitesinde retim yeliine getirilmitir. 1980 ylnda emekli olan Arf, TBTAKa bal
Gebze Aratrma Merkezinde grev almtr. Cahit Arf, 1997de bir kalp rahatszl nedeniyle vefat
etmitir.
Cebir ve saylar teorisi ile elastisite teorisi alanlarnda baarl almalar yapan Arf, yirmiden fazla
orijinal yaynda bulunmutur. Matematik literatrne Arf halkalar, Arf deimezleri, Arf kapan
gibi kavramlarn yan sra Hasse-Arf Teoremi olarak anlan teoremi de kazandrmtr.
Arf, matematii bir meslek dal olarak deil; bir yaam tarz olarak grmtr. rencilerine her
zaman Matematii ezberlemeyin, kendiniz yapn ve anlayn. demitir. Prof. Dr. Cahit Arf https://www.
manevihayat.com/konu/cahit-arf-kimdir-hayati-eserleri-matematik-calismalari.21965/>, Trk Bilginleri <http://tubav.org.tr/
turk-bilginler/>
52
1.1. TA SAYILAR
Kendimizi Snayalm
1. x, y, z pozitif tam saylardr. 6. x < y < 0 olduuna gre aadakilerden

x $ y = 13 ve y $ z = 17 ise x - y - z kaa eittir? hangisi daima pozitiftir?
A) -5 B) -4 C) 4 A) x + y B) y C) x 2 - 3y
D) 7 E) 8 2
D) 4 x-y E) x+y
2 y-x
2. a ve b birer tam say olmak zere

a+b
16 1 a + b 1 28 ve b = 4 olduuna
7. Aadakilerden hangisi bir ift saydr?
gre a-b fark en ok katr?
A) 8 B) 12 C) 14 A) 5 11 + 2 9 B) 5 3 $ 11 3 + 10! C) 9 4 - 8 3
D) 15 E) 18 D) 9!-7!+ 2 E) 3 14 $ 8!+7 10
3. (-2) -3 + 2 (-4) - 5 (-2) 2 + 10 : (-2) 8. x, y, z pozitif tam saylardr. x y = 4 ve

ileminin sonucu aadakilerden hangisidir? x z = 9 olduuna gre x + y - z ifadesi-
nin deeri katr?
1.2. TAM SAYILAR
A) -38 B) -12 C) -2
D) 2 E) 12 A) -5 B) -4 C) -3
D) -2 E) 1
4. a, b, c pozitif tam saylar ve a $ b + 2 = c

6
olduuna gre aadakilerden hangisi 9. a, b, c birbirinden farkl pozitif tam saylar
kesinlikle dorudur? olmak zere 3a + 4b + 2c = 63 olduuna
gre b nin alabilecei en byk deer katr?
A) a ift saydr.
B) b ift saydr. A) 10 B) 11 C) 14
C) c ift saydr. D) 24 E) 35
D) a ve b ift saylardr.
E) a veya b ift saydr.
10. a>b>c olmak zere a, b, c asal rakamlarn

kullanarak ka tane basamakl abc say-
s yazlabilir?
5. a ve b pozitif tam saylar olmak zere
2a + 3b = 27 koulunu salayan ka tane b A) 4 B) 5 C) 6
deeri bulunur?
D) 7 E) 10
A) 9 B) 4 C) 3
D) 2 E) 1
53
1. NTE: SAYILAR
Kendimizi Snayalm
11. a, b, c farkl birer asal say olmak zere 16. 27!

says, tek say olduuna gre a nn
(a + b) c = 64 eitlii veriliyor. a + b + c 2a
toplam ka olur? deeri katr?
A) 4 B) 7 C) 9 A) 23 B) 28 C) 31
D) 10 E) 18 D) 32 E) 38
17. a pozitif bir tam say olmak zere 4 a $ 27

12. A = 91 3 $ 76 2 $ 105 8 saysnn asal arpanla- saysnn pozitif tam blen says 60 olduuna
rnn en by ile en k arasndaki gre a katr?
fark katr?
A) 2 B) 3 C) 5
A) 8 B) 9 C) 10
D) 6 E) 7
D) 11 E) 17
18. x $ y 1 0, y $ z 2 0, x 3 $ y 2 1 0 olduuna gre

x$y+5 x, y, z tam saylarnn iaretleri srasyla nedir?
13. x, y, z tam say olmak zere 4 =z
iin aadakilerden hangisi dorudur? A) +, +, - B) +, +, + C) -, -, -
D) -, +, - E) -, +, +
1.2. TAM SAYILAR
A) x tek ise z ifttir.

B) x tek ise z ifttir.
C) x ve y ifttir.
D) x ve y tektir.
19. -15 - 14 - .... - 2 - 1 + 1 + 2 + ..... + 17
E) z tek, y ifttir. ileminin sonucu katr?
A) 22 B) 33 C) 35
D) 46 E) 48
14. Rakamlar farkl basamakl drt pozitif
tam saynn toplam 430 olduuna gre bu
saylarn en by en ok katr?
20. Bir renci, bir pozitif saynn birler basa-
mandaki rakam 4, onlar basamandaki
A) 124 B) 128 C) 129 rakam 5 artryor ve binler basamandaki
D) 132 E) 138 rakam 1 azaltyor. Say, son durumda
nasl deimitir?
A) Say 46 artmtr.
B) Say 46 azalmtr.
15. 9! saysnn pozitif tam say blen says
C) Say 946 artmtr.
katr?
D) Say 946 azalmtr.
A) 160 B) 180 C) 270
E) Sayda deime olmamtr.
D) 320 E) 380
54
1. . RASYONEL SAYILAR

1.3.1. Rasyonel Saylarn Tarihsel Geliimi
1
1 1
2 2
1 1 1 Kesir kavramna ynelik en erken delile, Msr matematiinde rast-
3 3 3
lanmaktadr. Kesirler M 1800l yllarda Babil Uygarlnda kulla-
1 1 1 1
4 4 4 4 nlmtr.
1 1 1 1 1
5 5 5 5 5
Paydalar farkl olan kesirlerin toplamyla ilgili ilk

formlletirmeyi, Msrl matematikiler kefetmi-
tir. arpma kavram yardmyla birim kesirlerle ilgili
daha ileri almalar, Mslman bilim insanlarnn
yapm olduu dnlmektedir. Mslman bilim
2 1 2 1
insanlar, 5 = 3 + 3 $ 10 eklinde kesirlerin arp-
mn da kullanarak birimi kesir cinsinden parala-
mlardr.
Kesir kavram 11. yzylda mer Hayyam tarafn-

dan ortaya atlmtr. Hayyam, bir kesri iki saynn
birbirine blm olarak yorumlam ve aklamtr.
(Argn vd., 2014)
mer Hayyam (1048-1131)
Asl ad, Giyaseddin Ebu'l Feth Bin brahim El Hayyamdr. ran'n Nia-
bur kentinde domutur. Astronom, bilim insan, air ve filozoftur.
Matematik, fizik, metafizik, astronomi ve tp gibi rasyonel ilimler dnda

iirle de yakndan ilgilenmi ve bu alanlarla ilgili eserler vermitir. Gerek
kendi yaad dnemde gerekse sonraki alarda yazlan tm kaynak-
larda mer Hayyamn; ann btn bilgilerini edindii, o alanlarda de-
rin tartmalara girdii, fkh, ilahiyat, edebiyat, tarih, fizik ve astronomi
okuttuu yazldr. En byk eseri Cebir Risalesidir. Matematik bilgisi
ve yetenei zamannn ok tesinde olan mer Hayyam, denklemlerle
ilgili baarl almalar yapmtr. Bunun yan sra, binom almn ve bu
almdaki katsaylar da bulan ilk kiidir. Hayyam, yapt almalarn
ounu kaleme almamtr ancak kendisi birok teori ve icadn isimsiz kahramandr. 21 Mart 1079 tari-
hinde tamamlad Celali takvimi olarak bilinen takvim iin byk aba sarf etmitir. Gne ylna gre
dzenlenen bu takvim, 5000 ylda bir gn hata verirken bugn kullandmz Gregoryen takvimi 3330
ylda bir gn hata vermektedir. Bugn mer Hayyamn eserlerinden 18 tanesinin ad bilinmektedir.
Matematik ve geometriye ait eserleri:
1. Ziyc-i Melikahi (astronomi ve takvime dair) 2. Kitabn fi'l Burhan l Shhat- Turuk l Hind (geomet-
riye dair) 3. Risaletn fi Berahin l Cebr ve Mukabele (cebir ve denklemlere dair) 4. Mkilat'l Hisab
(aritmetie dair) 5. Newruzname (takvim ve ylba tespitine dair)
55
1. NTE: SAYILAR
Rasyonel Saylar
a
a,b ! Z ve b ! 0 olmak zere b biiminde ifade edilen saylara rasyonel
say denir ve rasyonel saylar kmesi, Q sembol ile gsterilir.
pay
Kesir eitleri
a) Basit Kesir: Pay paydasndan mutlak deerce kk olan kesirlere denir.

0
a) b ! 0 iin b = 0 2 2 -2 -1 ,... gibi saylar basit kesirdir.
b 3 , 5 ,0, 5 , 4
b) b ! 0 iin 0 tanmsz
0 b) Bileik Kesir: Pay, paydasndan mutlak deerce byk veya paydasna eit
c) 0 belirsiz olan kesirlere denir.
5 -23 5 1 ,... gibi saylar birer bileik kesirdir.
2 , 5 , 5 , 22
c) Tam Sayl Kesir: Bir tam say ve bir basit kesrin yan yana yazlmas ile elde
edilen kesirlerdir.
1 3 1 4
1 10 , - 2 5 , 12 5 , - 3 7 , ... gibi kesirler birer tam sayl kesirdir.
1.3.2. Rasyonel Saylarda lemler

Rasyonel Saylarda Toplama lemi
a c a c a$d+b$c
b , d ! Q iin b + d = b$d dir.
(d) (b)
rnek
3 4 ileminin sonucu katr?
7+5
zm
3 4 3 $ 5 + 4 $ 7 43
7 + 5 = 7$5 = 35 olur.
(5) (7)
rnek
Not
-2 4
Her tam say, paydas 5 + 9 ileminin sonucu katr?
1 olan bir rasyonel
zm
saydr. Z 1 Q
-2 4 -2 $ 9 + 4 $ 5 -18 + 20 2
5 +9 = 5$9 = 45 = 45 olur.
56
rnek
3 4 7 toplama ileminin sonucu katr?
5 + 9 + 45
zm
3 4 7 27 20 7 54 6
5 + 9 + 45 = 45 + 45 + 45 = 45 = 5 olur.
(9) (5) (1)
Rasyonel Saylarda karma lemi

a c a c a$d-b$c
b , d ! Q iin b - d = b$d dir.
(d) (b)
rnek
5-9
zm
4 5 36 - 25 11
5 - 9 = 45 = 45 olur.
(9) (5)
Rasyonel Saylarda arpma lemi
a c a c a$c
b , d ! Q iin b $ d = b $ d dir.
rnek
3 4
5 $ 7 ileminin sonucu katr?
zm
3 4 3 $ 4 12
5 $ 7 = 5 $ 7 = 35 olur.
Rasyonel Saylarda Blme lemi

Not
a c a c a d a$d Blme ileminde birinci
b , d ! Q iin b | d = b $ c = b $ c dir. kesir aynen braklr,
ikinci kesir ters ev-
rilerek birinci kesirle
rnek arplr.

5|4
zm
3 1 3 4 12
5 | 4 = 5 $ 1 = 5 olur.
57
1. NTE: SAYILAR
rnek
1 - 3 :b 2 - 4 l
2 1 1
ileminin sonucu katr?
1 1 1
1 - 3: 2 + 5
zm
lem ncelii: Parantez ii, arpma, blme, toplama, karma eklinde
sralanmaktadr.
1 - 3 :b 4 l
2 1 2 -5
1- 3 $4 3 -25
1 1 = 2 1 = 8 = 8 olur.
1- 3 $2+ 5 1- 3 + 5 15
Bulmaca
Aadaki bulmacada yer alan boluklar, sorular okuyarak uygun ifadelerle
doldurunuz.
5 a
1 1. a, b ! Z ve b ! 0 olmak zere b biiminde ifade
edilen saylara denir ve Q sembol ile gsterilir.
2. Rasyonel sayda kesir izgisinin stnde kalan say
2
3. Rasyonel sayda kesir izgisinin altnda kalan say
6
0
3 4. Rasyonel saynn 0 durumu
say
7 5. Rasyonel saynn durumu
0
6. Rasyonel saynn 0 durumu
4 say
7. Rasyonel saylar kmesinin bir eleman
Rasyonel Saylarda Sralama
1. Paylar eit olan pozitif iki kesirden paydas kk olan kesir, dierinden byktr.
2. Paydalar eit olan pozitif iki kesirden pay byk olan kesir, dierinden byktr.
3. Negatif kesirlerde sralama ise pozitif kesirlerdeki durumun tersidir.
rnek
3 4 kesirlerini sralaynz.
5 ile 7
zm
1. Yol 3 4
5 , 7 paydalar eitlenirse 21 ve 20 olur.
(7) (5)
35 35
21 20 3 4
35 2 35 sonucu bulunur, 5 2 7 dir.
2. Yol 3 ve 4 kesirlerinde nce 3 ile 7 arplr: 3 7=21. Sonra 4 ile 5 arplr:

5 7
4 5 =20 olur. 21 ile 20 saylar 21 > 20 olarak sralandna gre 3 2 4 olur.

5 7
58
3. Yol Paylar eitlenirse 12 , 12 olur. Paydas byk olan daha kk

20 21
12 12 3 4
olacandan 20 2 21 , buradan 5 2 7 olur.
rnek
15 14 13
a = 18 , b = 17 , c = 16 saylarn sralaynz.
zm Pay ve paydas ara-

sndaki fark ayn olan
Verilen saylarn pay ve paydalar arasndaki fark sabit ve 3 tr. pozitif basit kesirlerden
paydas byk olan 1 e
daha yakndr.
0 13 14 15 1
16 17 18
1 e yaknlk srasna gre c < b < a < 1 olur.
11 23 37
a = 9 , b = 21 , c = 35 saylarn sralaynz.
1 37 23 11 2
35 21 9 Pay ve paydas ara-
1<c<b<a
sndaki fark ayn olan
pozitif bileik kesirlerde
rnek paydas kk olan 1 e
daha yakndr.
-3 -7 -6
a = 5 , b = 10 , c = 19 rasyonel saylarn sralaynz.
zm
nce verilen rasyonel saylarn paylar eitlenir.
-3 -42 -7 -42 -6 -42
a = 5 = 70 , b = 10 = 60 , c = 19 = 133
^ 14 h ^6h ^7h
Buna gre pay eit olan pozitif kesirlerden paydas byk olan daha kktr. Fakat
saylar negatif olduu iin sralama ters evrilir. Bu durumda b < a < c olur.
rnek
3x + 19 kesrinin bir tam say belirtmesi iin ka farkl x deeri vardr?
x+2
zm
3x + 19 13 x + 2 yerine 13 n blenleri olan -1, 1, -13, 13 saylar

x+2 = 3+ x+2 yazldnda tam saylar elde edilir.
x + 2 = 1 ise x = -1,
x + 2 = -1 ise x = -3,
x + 2 = 13 ise x = 11,
x + 2 = -13 ise x = -15 olur ve x in 4 farkl deeri vardr.
59
1. NTE: SAYILAR
rnek
1 1 1 17 8 41
A = 8 + 9 + 10 ise 8 - 9 + 10 ileminin A ya bal deeri katr?
zm
1. Yol 17 1
8 = 2+ 8
-8 1
9 = -1 + 9
41 1
+ 10 = 4 + 10 olur.
17 -8 41 1 1 1
8 + 9 + 10 = 5 + 8 + 9 + 10 = 5 + A
1 1 1 17 8 41
2. Yol A = 8 + 9 + 10 X = 8 - 9 + 10 olsun. kinci ifade eksi ile arplp
A ve -X taraf tarafa toplanr.
-17 8 41
-X = 8 + 9 - 10
+
A - X = -2 + 1 - 4
X = A + 5 olur.
Ondalk Gsterim
Basamak deeri sisteminin bir gelimesi olan saylarn ondalk gsterimi, aslnda
kesir fikrine dayanmaktadr. Kesir, literatrde ondalk saylar olarak yer almakta-
dr. Fakat ondalk say diye bir say tr yoktur. Ondalk say, sadece saylarn
gsterim biimlerinden biridir. Paydas 10 un pozitif kuvveti olarak yazlan kesir-
lere ondalk kesir denir.
5 127
10 = 0, 5 ve 10 3 = 0, 127
ifadeleri birer ondalk gsterimdir.
Ondalk gsterimde tam ve ondalk ksmlarn ayrm iin virgl kullanlr (Baz
lkelerde nokta kullanlmaktadr.). Ondalk gsterimlerinde nemli olan tam say
ve kesirler arasndaki ilikidir.
rnek
a) (0,73 - 0,24) + 0,65 ileminin sonucu katr?
b) 0,25 2,34 ileminin sonucu katr?
zm
a) 0,73 0,49 b) 2,34
0,24 0,65 0,25
- + x
0,49 1,14 1170
468
+ 000
0,5850
60
rnek
3
x pozitif bir ondalk saydr. x + 8 ifadesi bir tam say belirttiine gre x in virglden
sonraki ksm katr?
zm
3
8 = 0, 375 ve x + 0, 375 tam say olduuna gre x in ondalk ksm
1 - 0, 375 = 0, 625 olur.
rnek
3, 4 3, 4
0, 34 + 0, 1
zm
3, 4
arplrsa 340 = 10,
0, 34 pay ve payda 100 ile 34
3, 4
arplrsa 34 = 34 olur. Buradan 10 + 34 += 44 olur.
0, 1 pay ve payda 10 ile 1
rnek
1-0,4354 ileminin sonucunu bulunuz.
zm
1. Yol: 1,0000
0,4354
-
0,5646
2. Yol: Bu ilemin sonucu ksa yoldan 0,4354 saysnn birler basamandaki
rakam 10 a tamamlanp dier rakamlar ise 9 a tamamlanarak bulunur.
1 - 0,4354 = 0,5646 olur.
rnek
1
Aye pazarda parasnn 4 ile meyve, 1 ile sebze, 1 s ile de st rnleri
3 6
almtr. Ayenin geriye 60 liras kaldna gre tm paras ka liradr?
zm
1 1 1 3 4 2
, , olur.
4 , 3 , 6 rasyonel saylarnn paydalar, 12 de eitlenir. 12 12 12
Bir ubuk izilip 12 eit paraya blnr.
20 20 20
3 4 2
12 12 12
Buradan her bir para 20 olur. Cevap 20 12 = 240 tr.
61
1. NTE: SAYILAR
rnek
Ali, bir kitabn ilk gn 3 nn 1 eksiini okuyor. kinci gn ise okumad sayfalarn
4
2 inin 3 fazlasn okuyarak kitabn tamamn bitiriyor. Alinin okuduu kitabn sayfa
5
saysn hesaplaynz.
zm
3x
4 - 1 sayfa okuyor.
Kitabn sayfa says x olsun. lk gn
Geriye x - b 4 - 1 l = 4 sayfa kalr.
3 x x + 4
x+4 2 2x + 8 3x 2x + 8
4 $ 5 + 3 = 20 + 3 olur. x = 4 - 1 + 20 + 3
17x + 8 denklemi zldnde x=16 olur.
x - 2 = 20
rnek
1 2
Bir ubuun nce , sonra kalannn kesiliyor. Kalan para 20 cm ise tm
3 3
ubuun uzunluu ka cm dir?
zm
30 30
20
1
nce btn gsteren bir ubuk izilir ve ubuun 3 kesilir. Kalan para tekrar
e blnr ve bunun da iki paras kesilir. Geriye kalan parann uzunluu 20 cm
olduundan paralarn uzunluklar sondan baa doru belirlenir. ubuun uzunluu
90 cm bulunur.
1. Aye ile Zeynep birbirlerine toplam 300 ileti gnderiyorlar. Aye iletilerin
2 ini, Zeynep ise 4 ini gnderdikten sonra haberlemeye ara veriyorlar.
5 15
Kalan srede ikisi de eit miktarda ileti gnderdiine gre Zeynep ka ileti
gndermitir?
2. Burak parasnn nce 1 sini, sonra kalan parasnn 1 n, en sonunda da

2 3
kalan parasnn 1 n harcyor. Buna gre Burak parasnn ne kadarn
4
harcamamtr?
62
Kendimizi Snayalm
b 3 - 1 l:b 1 - 4 l 6. 1 2 3 4 5 6 19 20
2 3 2 + 3 + 2 + 3 + 2 + 3 + ... + 2 + 3
1. ileminin sonucu katr?
b 3 - l: 5
1 ileminin sonucu katr?
3
A) 220 B) 242 C) 251
A) -145 B) 170 C) -187 3 3 3
4 6 16 D) 257 E) 260
D) -223 E) -225 3 3
16 16
^ 0,01 + 0,1 + 0,001 h $ 30 7. 1 6 0, 45 2,1

2.
^ 0,3 + 0,03 + 0,003 h
ileminin sonucu 0,04 + 1, 2 - 0,09 - 4, 2 ileminin sonucu
katr? katr?
A) 20 B) 10 C) 5
A) 51 B) 49 C) 47
D) 1 E) 1 2 2 2
10 2 D) 1 E) 5
2
b 2002 + 1 l - b 2000 + 1 l 8. JKK 3 NO

3. 3 3 ileminin sonucu
KK 4 : 6 OOO $ 1 ileminin sonucu katr?
b 202 - l - b 200 - l katr?
1 1 KK 5 5 OO 5
3 3 2 P 16
L
A) 2 B) 5 C) 3 A) 1 B) 1 C) 1
2 2 3 4 5
D) 1 E) 1 D) 1 E) 1
2 6 7
4. : 1 + 3 : 7 D $ b -4 1 l ileminin sonucu
-1
2 2 2 3 9. 2x + 41
katr? x + 3 kesrinin bir tam say belirtmesi iin
ka farkl x deeri vardr?
A) -3 B) 3 C) -4
14 14 13
4 -1 A) 4 B) 6 C) 8
D) E)
13 13 D) 10 E) 12
5 13 13
5. a 1 + 1 k $ a 1 + 1 k $ a 1 + 1 k ... a 1 + 1 k $ x = 147 10. A = 2 + 5 + 7 dir.
2 3 4 48
ise x in deeri katr? 1 3 1 ifadesinin A ya bal deeri katr?
2+5-7
A) 22 B) 3 C) 4 A) A + 3 B) A + 2 C) A + 1
D) 5 E) 6 D) A - 2 E) A - 6
63
1. NTE: SAYILAR
Kendimizi Snayalm
11. 1 2 14 olan saynn 1 katr? 16. 1 4

5 inin 3 3 xy, xy = 303 olduuna gre 0,xy katr?
A) 32 B) 33 C) 34 A) 3 B) 1 C) 4
4 2 5
D) 35 E) 36
D) 3 E) 2
5 5
12. Aadaki saylardan hangisi b 2 , 3 l aralnda

7 5 2 1
bulunur? 17. 1 - | 18 ileminin sonucu katr?
1
3- 1
1+ 3
A) 5 B) 3 C) 11
7 14 35
D) 15 E) 5 A) -12 B) -13 C) -14
56 24
D) -15 E) -16
13. 2x - 4 = 3y - 8 eitlii veriliyor. xy nin 18. x = 13 103

y = 105
1005
z = 1007 olduuna
y+3 4 15
tanmsz olduu bilindiine gre x katr? gre aadaki sralamalardan hangisi do-
rudur?
A) -1 B) 0 C) 1
A) x>y>z B) x>z>y C) z>x>y
D) 2 E) 3
D) z>y>x E) y>x>z
14. 4 + 44 + 444 + 4444 + 44444 ileminin 19. 7,35753 >7,35AA6 olduuna gre A rakamnn
5 55 555 5555 55555
sonucu katr? alabilecei deerler toplam katr?
A) 6 B) 10 C) 11
A) 3 B) 4 C) 5
D) 21 E) 28
D) 6 E) 7
15. a = 2 , b = 5 , c = 7 , d = 7 olduuna 20. 2016 3008 - 2017 1007 ileminin sonucu

5 7 10 11 2001 2001
gre a, b, c, d kesirlerinin sralamas aa- katr?
dakilerden hangisidir? A) 0 B) 1 C) 2
A) a<b<c<d B) a<c<b<d C) a<d<c<b D) 7 E) 2004
D) a<b<d<c E) a<d<b<c
64
1. . SL E ARE L ADELER

1.4.1. sl ve Karekkl fadelerin Tarihsel Geliimi
sl Saylarn Tarihsel Geliimi
s (kuvvet) ve stel fonksiyon kavramna uygun gsterimler gelitirilmesi ve tantlmasnda Fransz matematiki
Augstin Louis Cauchy (Austin Luis Koi) liderlik etmitir. Courd dAnalyse (Kord Danalays) kitabnda Cauchy;
genel s, kk ve logaritmalarla ilgili ilemlerde kolaylk salamas iin gelitirdii gsterimleri tantmtr. s, kk
ve logaritma kavramlarnn gsterimleri ve terminolojisi, 1846 ylnda Cauchynin almalarndan sonra dikkatleri
daha fazla ekmitir.
Be Yz Yetmi Milyar Ton Buday
Eski zamanlarda sava stratejilerini ok seven ve srekli bunlar uygulamaktan holanan bir kral yaarm.
Kral halkn ve ordusunu sudan sebeplerle savaa sokarak deiik
hamlelerle zafer kazanmay amalarm. Kraln sava merakndan
usanan halk, bu sorununa are aramaya balam. Halk, lkenin
Bilgesine bavurmu. Bilge, uzun bir dnme srecinin ardndan
bu soruna zm bulmu. Kraln huzuruna kan Bilge, Krala bir
hediye sunmak istediini sylemi. ok mutlu olan Kral merakla he-
diyeyi beklemi. Bilge, Krala bir kutu uzatp Kralm siz savamay
ok seviyorsunuz. Bu sebeple size ayn gn ierisinde defalarca sa-
vama imkn verecek bir oyun getirdim. Bu ufak talar askerleriniz.
ki tane atl birliiniz ve iki tane de filli askeriniz var. Yine ayn ekilde
iki tane sava arabanz var (kale). Siz de bu oyunun ahsnz ve
bir de yardmcnz olan vezir var. Bu grdnz satran tahtas
zerinde kardaki rakibi zekice hamlelerinizle yenmek iin mcade-
le edeceksiniz. Bu oyunun ad satrantr. Bilgenin getirdii satran
oyunundan memnun kalan Kral, Bilgeye bu gzel oyun iin ne dl
istediini sormu. Bilge, satran tahtasnda 64 kare bulunduunu
ve birinci kareye bir buday, bir sonraki kareye birinci karedekinin iki kat kadar buday, nc kareye ikinci
karedekinin iki kat kadar buday gelecek ekilde btn karelere denk gelecek kadar buday istediini sylemi.
Hesaplamalar yapldnda Bilgenin istedii buday miktarnn be yz yetmi milyar ton yapt ortaya km.
Kvrak zekl Bilgenin buday hikyesi nesilden nesile anlatlm.
Augustin Louis Cauchy [Ogustin Luis Koi (1789-1857)]
Augustin Louis Cauchy, Fransz Devriminin balangcndan ksa bir sre sonra 1789da
dnyaya gelmitir. Matematik konusundaki yetenei, kap komular olan nl matema-
tiki Laplace (Leples) tarafndan fark edilmitir. 1810da inaat mhendisliinden mezun
olup Napolyonun ordusunda askeri mhendis olarak almaya balamtr. Bu srada
Laplacein baz kitaplar ile matematik zerine aratrmalarna devam etmitir. 1857de
altm sekiz yanda iken geirdii ateli bir hastalk sonucu yaamn yitirmitir.
Analiz dalnda pek ok almas olan Cauchy, ayn zamanda bir akkan yzeydeki dalgalarn hareketi
zerine yapt alma ile tannmaktadr. Birok nl matematikinin cevaplayamad Fermatn bir sorusunu
1815te cevaplayarak ispatlamtr. Bu sayede matematiki olarak kendini bir kez daha kantlam ve iyice
nlenmitir.
En ok ses getiren almalar: Olaslk analizi, optik, elastisite, matematiksel fizik, astronomi, hidrodinamik ve
diferansiyel denklemler olarak saylabilir. Augustin Louis Cauchy http://matkal.atspace.com/matematikciler.html>
65
1. NTE: SAYILAR
Karekkl Saylarn Tarihsel Geliimi

Gemiten bugne tarih iinde saylarn karekklerinin (alm) hesaplanma-
12 = 1 1=1
sna dair pek ok teebbsn yapld grlmektedir. M 1650lerde Rhind
(Raynd) Papirslerinde karekk hesaplarnn yapld grlmtr. M
1600de Eski Babil tabletlerinde 2 nin altmlk tabana gre basamaa 22 = 4 4=2
kadar hesapland grlmektedir. Bu hesaplama yntemi ile Babilliler 2 nin

ondalk almn yaklak olarak 1,414222 olarak bulmulardr. Bu sonu ile
......
2 nin tam alm arasndaki fark 0,000008 kadardr. Hindistan ve inin eski 32 = 9 9=3
dnemlerinde de bu tr hesaplarn yapld bilinmektedir. Eski Yunan matema-

tikileri ise karekk yalnzca deneyerek hesaplamlardr.
Arimet Mensuration of the Circleda (Mensreyn of d Srkl) karekk ile

ilgili ok sayda bilgi vermitir. rnein 3 1 1352 ve 3 2 265 olduunu
4 2 = 16 16 = 4
780 153
ifade etmesine ramen bunlarn hesaplanmas iin herhangi bir metot gster-
memitir.
Karekk iin kullanlan ilk gsterim R olmutur ve Pisal Leonardo tarafndan

5 2 = 25 25 = 5
1220de kullanlmtr. Kk semboln ilk kez 1525te Christoff Rudolff (Kristof
Rudolf), Die Cossda (Day Kos) kullanmtr. Bu kullanm eklindedir ve
bu kullanmn ba izgisi yoktur.
Karekk tam say olan 1, 4, 9, 16,
Leonhard Euler (Leonard yler), modern karekk sembolnn orijininin radix 25, ... gibi saylara karesel say
kelimesinin ilk harfi olan r harfinden oluturulduunu ileri srmektedir. Fakat denir.
Florian Cajori gibi baz matematik tarihileri bu ekilde dnmemektedir.
Descartes La Geometriede kk sembolne ba izgisini ekleyip iareti
olarak kullanarak karekk sembolnn bugnk yaygn gsterimini
oluturmutur.
Kare saylar karekk dna kar. Karekk dna kamayan ve say dorusun-
da yeri tam olarak gsterilemeyen saylara irrasyonel saylar denir.
Rasyonel saylar kmesi ile irrasyonel saylar kmesinin birleimi, reel (gerek)
saylar kmesini meydana getirir.
N 1 Z 1 Q 1 R ve Q , Ql = R
R
Q Ql
e
N Z 2
a r
-3 -2 -1 0 1 2 3 b
... ...
3 5
66
1.4.2. sl ve Karekkl fadelerde lemler

sl Saylarda lemler
1. Adm 2. Adm
Yaplan bir izim almasnda birinci renci tahtaya byk 1 ekenar gen iziyor.
kinci renci bu geni 4 ekenar gen oluturacak ekilde blyor. Sradaki her
renci, btn genleri 4 yeni ekenar gene blmeye devam ediyor.
a) Beinci renci izim yaptnda toplam ka ekenar gen olumutur?
b) 4 6 genin olumas iin ka ayr kii izim yapmaldr?
a ! R ve n ! Z + iin a n = a $ a $ a $ ... $ a
14444444244444443
n tane
a gibi bir reel saynn n kez kendisi ile arplmas sonucu elde edilen
sayya a denir.
n
taban " a n ! s
rnek
2 3 ile 3 2 saylarn hesaplaynz.
zm
23 = 2 $ 2 $ 2 = 8
32 = 3 $ 3 = 9
rnek
^ -3 h2 ve - 3 2 saylarn hesaplaynz.
zm
^ -3 h2 = ^ -3 h $ ^ -3 h = 9
- 3 2 =- 3 $ 3 = -9
^ -3 h2 hesaplanrken kuvvet parantezin stnde yazld iin say, iareti ile birlikte
iki kez arplr ve sonu pozitif olur.
-3 2 hesaplanrken kuvvet sadece 3 n stnde yazl olduu iin 3 iki kez arplr,
iaret arpma dhil deildir.
Pozitif saylarn btn kuvvetleri pozitiftir.

Negatif saylarn ift kuvvetleri pozitif, tek kuvvetleri negatiftir.
n ! Z + ve a ! R - " 0 , olmak zere
^ -a h2n = a 2n
^ -a h2n + 1 = -a 2n + 1
67
1. NTE: SAYILAR
rnek
a, b, c reel saylar iin a 2 $ b 3 2 0, a $ c 2 0 ve b 2 $ c 1 0 veriliyor.

Buna gre a, b ve c saylarnn iaretlerini bulunuz.
zm
Eitsizliklerde iaret ile ilgili deerlendirmeye, kuvveti ift olan terimlerden bala-
mak daha uygundur. nk bu terimlerin pozitif olduu kesindir.
a2 $ b3 2 0
5 5
b 3 n iareti pozitif olduundan b de pozitif olur.
+ .
+
b 2 $ c 1 0 c nin iareti negatif olur.
5 5
+ .
-
a $ c 2 0 a nn iareti negatif olur.
5 5-
.
-
Sonu olarak a, b ve c nin iaretleri sras ile -, +, - bulunur.
Negatif s
aak =abk
-1 1
a) a ve b sfrdan farkl saylar olmak zere
b a
aak =abk
-n n
b) a ve b sfrdan farkl saylar olmak zere
b a
c) a sfrdan farkl saylar olmak zere -n 1
a = n
a
rnek
2 -3, 3 -1, 5 -2, 1 -6 deerlerini bulunuz.
zm
1 1 1
2 -3 = = 2$2$2 = 8
23
1 1
3 -1 = 1 = 3
3
1 1 1
5 -2 = 2 = 5 $ 5 = 25
5
1 1
1 -6 = 6 = 1$1$1$1$1$1 = 1
1
n ! R olmak zere 1 n = 1
1 saysnn btn kuvvetleri 1 e eittir.
n ! 0 olmak zere n0 = 1
Btn saylarn 0. kuvveti 1 dir. (n ! 0)
68
arpma
arplan saylarn tabanlar ayn ise sler toplanr.
ax $ ay = ax+y
a x $ a y = a $ a $ a $ ... $ a $ a $ a $ a $ ... $ a = a x + y
14444444 244444443 1444444
x tane
4244444443
y tane
1444444444444444 2 444444444444444
x + y tane
3
arplan saylarn sleri ayn ise tabanlar ortak s parantezinde arplr.

a x $ b x = (ab) x
a x $ b x = a $ a $ a $ ... $ a $ b $ b $ b $ ... $ b = ^ ab h $ ^ ab h $ ^ ab h $ ... $ ^ ab h = ^ ab hx
14444444244444443 1444444
x tane
4244444443 144444444444444
x tane
2444444444444443
x tane
ssn ss var ise sler arplr.

(a x) y = (a y) x = a x.y
rnek
2 3 $ 2 4 $ 2 5 ileminin sonucu nedir?

zm
2 3 $ 2 4 $ 2 5 = 2 3 + 4 + 5 = 2 12 bulunur.
rnek
^ 5 $ 2 h4 saysnn deerini bulunuz.
zm
^ 5 $ 2 h4 = ^ 5 $ 2 h^ 5 $ 2 h^ 5 $ 2 h^ 5 $ 2 h
^ 5 $ 2 h4 = 5 $ 5 $ 5 $ 5 $ 2 $ 2 $ 2 $ 2
^ 5 $ 2 h4 = 5 4 $ 2 4
10 4 = 625 $ 16
10000 = 10000 bulunur.
rnek
^ 2 2 h3 saysnn deerini bulunuz.
zm
^ 2 2 h3 = ^ 2 3 h2 = 2 6
22 $ 22 $ 22 = 23 $ 23 = 26
22+2+2 = 23+3 = 26
2 3 $ 2 = 2 2 $ 3 = 2 6 = 64 bulunur.
69
1. NTE: SAYILAR
rnek
3 2 $ 9 3 $ 27 2 ileminin sonucunu bulunuz.
zm
sl saylarda arpma ileminin yaplabilmesi iin arpanlarn tabanlar veya
sleri eit olmaldr.
Soruda verilen arpanlar 3 tabanna gre dzenlenebilir.
3 2 $ ^ 3 2 h $ ^ 3 3 h = 3 2 $ 3 6 $ 3 6 = 3 2 + 6 + 6 = 3 14
3 2
rnek
2 12 says, farkl sl saylar eklinde yazldnda taban ile ssn toplam ka farkl
deer alr? (Taban ve s pozitif tam saydr.)
zm
2 12 = 4 6 = 8 4 = 16 3 = 64 2 = 4096 1 olduuna gre taban ile s toplam alt farkl deer

alr.
rnek
a ! R olmak zere ^ -a -1 h $ ^ -a -2 h $ ^ -a h3 ifadesinin en sade eklini bulunuz.
-2 -1
zm
lemde kolaylk salanmas iin nce iaretler belirlenir sonra ilem yaplr.
^ -a -1 h-2 $ ^ -a -2 h-1 $ ^ -a h3 = (+. - . -) a 2 $ a 2 $ a 3 = a 7 bulunur.
144424443 14442- 4443 ;
-
+
1. 125 3 $ 4 7 arpmnndan elde edilen saynn rakamlar toplam katr?
2. ^ -2 -1 h-2 $ ^ -2 -2 h-1 $ ^ -2 h4 arpmnn sonucu katr?
3. 2 6 says, farkl sl saylar eklinde yazldnda taban ile ssn

toplam en fazla ka olur? (Taban ve s pozitif tam saydr.)
Blme
Blnen saylarn tabanlar ayn ise payn ssnden paydann ss karlr.
x tane
6444444444444444
y tane
47444444444444444
x - y tane
48
64444444744444448 64444444744444448
ax 1 a $ a $ a $ ... $ a $ a $ a $ a $ ... $ a
= ax-y = y-x a $ a $ a $ ... $ a = ax-y
ay a
14444444 244444443
y tane
Blnen saylarn tabanlar farkl, sleri ayn ise tabanlar ortak s parantezinde yazlr.
6444444x4tan e
7444444 48
=abk $ b $ b $ ... $ b = a b k
ax
a x a x a $ a $ a $ ... $ a a a a a a x
x =
bx b b $ b $ b $ ... $ b = 1b444444442444444443
1444444 4244444443
x tane x tane
70
rnek
7 5 ileminin sonucunu hesaplaynz.

73
zm
75 7 $ 7 $ 7 $ 7 $ 7
= 7$7$7 = 7 2 = 49
73
rnek
1
4 12 saysnn 16 sn bulunuz.
zm
1 2 24
4 12 $ 16 = 4 = 2 24 - 4 = 2 20 bulunur.
2
rnek
Hacmi 10 3 m 3 olan ve tamam pirin ile dolu bir depodan pirinler, kasalarnn
hacmi 5 2 m 3 olan trlarla tanacaktr. Bu tama ilemi iin en az ka tra ihtiya
vardr?
zm
Toplamda 10 3 m 3 olan rn, trlarn tam kapasite kullanlmas artyla tandnda

3 3 3
en az 102 = 5 $ 22 = 5 3 - 2 $ 2 3 = 5 $ 8 = 40 tra ihtiya vardr.
5 5
rnek
Dikdrtgen eklindeki bir arazinin
kenar uzunluklar verilmitir.
24
Bu arazinin alan x $ 10 2 m 2 olduuna gre
x tam saysn bulunuz.
52
zm
Arazinin alann hesaplamak iin kenar uzunluklar arplr.
x $ 10 2 = 5 2 $ 2 4
x $ 10 2 = 5 2 $ 2 2 $ 2 2
x $ 10 2 = 10 2 $ 4
x = 4 bulunur.
Toplama-karma
sl saylarda toplama ve karma ilemleri, sadece tabanlar ve sleri eit olan

saylarn katsaylar arasnda yaplr.
71
1. NTE: SAYILAR
rnek
2 $ 5 3 + 7 $ 5 3 - 4 $ 5 3 ileminin sonucunu bulunuz.

zm
fadenin her teriminde 5 3 ortak olduundan ifade 5 3 parantezine alnr.
5 3 $ ^ 2 + 7 - 4 h = 5 3 $ 5 = 5 4 bulunur.
rnek
3 4 + 3 5 + 3 6 ileminin sonucunu bulunuz.

35 + 36 + 37
zm
Hem pay hem paydada verilen toplama ilemlerinin yaplabilmesi iin ncelikle
terimler, kuvveti en kk olana gre dzenlenmelidir.
34 + 34+1 + 34+2 34 + 3 $ 34 + 32 $ 34 3 ^ 1 + 3 + 3 h
4 2
1
= = = 3 4 - 5 = 3 -1 = 3 bulunur.
35 + 35+1 + 35+2 35 + 3 $ 35 + 32 $ 35 35 ^ 1 + 3 + 32 h
1. 5 25 says 25 5 saysnn ka katdr?
2. x sfrdan farkl bir reel say olmak zere ^ -x 4 h3 $ ^ x -2 h-1 $ ^ - (-x) 4 h3 ileminin
x cinsinden sonucunu bulunuz.
3. Haftalk bir derginin kt ilk haftadan itibaren her yeni say iin tiraj, bir
nceki saynn tirajnn kat olmutur. lk 5 haftada toplam 24200 adet
sat yaplan bu derginin 1. says ka adet satmtr?
4. 25 a .16 b saysnn sondan 20 basama sfr olduuna gre

a+b toplamnn en kk deeri katr?
a5 + a6 + a7 + a8
5. = 216 olduuna gre a katr?
a2 + a3 + a4 + a5
6. Bir ABC geninde 6AB@ = 6BC @, AB = 8 3 br, BC = x 4 br ve
9
A (ABC) = 256 2 br 2 olduuna gre x katr?
1
7. ; E ileminin sonucu katr?

2 2003 + 2 2005 + 2 2007 2
2 2001 + 2 2003 + 2 2005
x m = x $ x $ x $ ... $ x
8. 144444424444443
m tane
x (m) = ( x + x + x + ... + x ) 2
144444444424444444443
m tane
m 33
x ve x (m) ifadeleri yukardaki gibi tanmlanyor. Buna gre 3 ifadesinin
(3)
deeri katr?
72
A1, A2, A3, A4

ktlarnn uzun kenarnn ksa kenarna
orannn 2 olduunu biliyor muydunuz?
Not
Karekkl Saylarda lemler
" " sembol, sfrdan byk veya sfra eit bir saynn karekkn bulmak iin x d R ve x $ 0
kullanlr. Karekkl bir saynn
reel say belirtmesi iin
kkn iindeki saynn
x ! R olmak zere x $ 0 olmak zere 0 =0 sfra eit veya sfrdan
2
x = x x $0 byk olmas arttr.
rnek
^ -3 h2 - ^ -5 h2 + 49 ileminin sonucu katr? Not

zm Bir a saysnn karek-
k, karesi alnnca a
^ -3 h2 - ^ -5 h2 + 49 = ^ -3 h2 - ^ -5 h2 + 7 2 saysn veren negatif
olmayan saydr.
= -3 - -5 + 7
= 3-5+7
=5
rnek
7 + ^ -2 h ileminin sonucu katr?

2
1+
zm
leme en ite yazlan karekkten balanr.
1+ 7+2 = 1+ 9
= 1+3
= 4
=2
73
1. NTE: SAYILAR
rnek
23 saysnn hangi iki tam say arasnda yer aldn bulunuz.
zm
23 says, tamkare olan 16 ile 25 saylarnn arasnda yer almaktadr.
16 < 23 < 25
2 2
4 < 23 < 5
4< 23 < 5 23 says, 4 ile 5 arasnda yer alr.
rnek
a - 5 ve 5 - a saylarnn her ikisi de reel say belirtiyorsa a katr?
zm
a - 5 in reel olmas iin a - 5 $ 0 ve a $ 5

5 - a nn reel olmas iin 5 - a $ 0 ve 5 $ a
Bu durumda a = 5 olmaldr.
rnek
2
100 br
16 br
2 ekilde bitiik kare, alanlar ile verilmi-
2
9 br
tir. Bu durumda eklin evresi ka br 2 dir?
zm
2
a = 16 ise a=4
2
b = 100 ise b = 10
2
c =9 ise c = 3 bulunur.
Bu durumda eklin evresi
a=4 b = 10 c=3 17 + 17 + 10 + 10 = 54 bulunur.
rnek
72 saysnn yaklak deerini bulmak iin hangi saynn yaklak deeri bilin-
melidir?
zm
72 says asal arpanlara ayrlr.
3 2
72 = 2 $ 3 72 =
2
2 $2$3
2
a 2 0 ve b $ 0 = 2$3 2
olmak zere
= 6 2 bulunur.
2
a b = a b
Bu durumda 72 nin yaklak deerinin bilinmesi iin 2 nin deerinin
bilinmesi gereklidir.
74
rnek
3 7 = x ise x deerini bulunuz?
zm
2
3 7 = 3 $7
= 9$7
= 63
63 = x ise x = 63 bulunur.
rnek
Aadaki A, B, C kutular ile I, II , III numaral kutular eletiriniz.
A a ab I ab
5
II
2
B b ab 2
a b
3
III
3
C ab b a b
zm
2 3
A " a ab = a ab = a b " III
B"b
2
ab = ^ b 2 h2 ab = ab 5 " I
C " ab b = ^ ab h2 b = a 2 b 3 " II
1. Beng, elindeki dosyalarla ilgili 3 haneli bir kodlama yaparken sadece

tamkare olmayan rakamlar kullanmaktadr. Bu durumda Beng, kodlama
iini ka tane rakamdan yararlanarak yapabilir?
2. x ! Z +olmak zere x - a saysnn reel olmasn salayan 7 farkl a

doal says olduuna gre x katr?
3. a ! Z + ve b ! Z + olmak zere
27 + 18 = a 3 + b 2 ise b - a katr?
4. 125 saysnn yaklak deerini bulmak iin hangi saynn yaklak

deeri bilinmelidir?
5. a ve b birer pozitif tam say olmak zere

a b = 72 ise a + b ifadesinin en kk tam say deeri katr?
6. a = 3 5, b = 5 2, c = 2 7 saylarn bykten ke doru sralaynz.
75
1. NTE: SAYILAR
Toplama-karma
Karekkl saylarda toplama ve karma ileminin yaplabilmesi iin kare-

kkl terimlerin ayn olmas gerekir.
Burada toplama ve karma, katsaylar arasnda yaplr.
a x + b x - c x = ^a + b - ch x
rnek
3 5 + 4 5 - 2 5 ileminin sonucunu bulunuz.

a+b ! a+ b
a-b ! a- b zm
3 5 + 4 5 - 2 5 = ^3 + 4 - 2h 5
= 5 5 bulunur.
rnek
72 + 8- 2 ileminin sonucunu bulunuz.
zm
2 2
6 $2+ 2 $2- 2 = 6 2 +2 2 - 2
= ^6 + 2 - 1h 2
= 7 2 bulunur.
arpma
x $ 0 ve y $ 0 olmak zere a x $ b y = ab xy
rnek
2 3 $ 5 3 arpmnn sonucunu bulunuz.
zm
2 3 $5 3 = 2$5 3 $ 3
= 10 3 $ 3
2
= 10 3
= 10 $ 3
= 30 bulunur.
76
rnek
A
ABC geninde
6A H @ = 6B C @ ve
BC = 3 6 br,
AH = 2 3 br
3
olduuna gre A (ABC) nin deeri katr?
B H C
zm
3 BC $ AH 3 6$2 3
A (ABC) = = 2
2
= 3 18
= 3 9$2
= 9 2 br 2 bulunur.
1. 2 5 $ 3 2 - 3 40 ileminin sonucu katr?
2. a ve b pozitif tam say olmak zere 48 $ 5 = a b ise a+b toplamnn

en kk deeri katr?
Blme
a x a x
x $ 0 , y > 0 olmak zere ve b ! 0 iken =
b y b y
rnek
Kenar uzunluklarndan biri 2 5 br ve alan 8 10 br 2 olan bir dikdrtgenin

dier kenarnn uzunluunu bulunuz.
zm
a $ 2 5 = 8 10
8 10
2 5 br 8 10 br
2
a=
2 5
8 10
a=
a 2 5
a=4 2 bulunur.
77
1. NTE: SAYILAR
Elenik
Karekkl bir ifadeyi kkten kurtaran arpana o ifadenin elenii denir.

a nn elenii a dr.
a + b nin elenii a - b dir.
^ a + bh$^ a - bh = a - b
rnek
^ 7 + 3 h $ ^ 7 - 3 h ileminin sonucunu bulunuz.

Rasyonel bir ifadede
paydada kkl bir terim zm
varsa rasyonel ifade,
paydann elenii ile ^ 7 + 3 h $ ^ 7 - 3 h = ^ 7 h2 - ^ 3 h2
geniletilir.
x - y = ^x - yh $ ^x + yh
2 2 = 7-3
=4
olduunu hatrlaynz.
rnek
5- 3 5+ 3
= a ise ifadesinin a cinsinden eitini bulunuz.
2 +1 2 -1
zm
5+ 3
= b dersek birbirinin elenii olan a ile b arplr.
2 -1
5- 3 5+ 3
$ = a$b
2 +1 2 -1
^ 5 - 3h$^ 5 + 3h 5 - 3
^ 2 + 1h $ ^ 2 - 1h
= = a$b
2-1
2
2 = a $ b ise b = bulunur.
a
7+ 3 3 -1
1. = x ise ifadesinin x cinsinden karln bulunuz.
3 +1 7- 3
2. Bir kenar 2 3 br ve alan
2
18 br olan dikdrtgenin dier 2
kenarnn uzunluunu bulunuz. 18 br 2 3 br
78
1. Kendimizi Snayalm
1. a = 32 6, b = 16 7, c = 8 13 ise a, b, c saylarnn 6. Aada verilen ifadelerden ka tanesi

doru sralamas aadakilerden hangisidir? daima dorudur?
: ^ -1 h2a = 1
A) a>c>b B) b>c>a C) b>a>c
: 2a $ 2b = 2a+b
D) c>a>b E) c>b>a : 32 $ 23 = 66
: 52 + 25 = 77
: 3x + 3y = 3x+y
2. 3 x + 2 y = a ise 2 $ 3 x + 1 + 3 $ 2 y + 1 ifadesinin a A) 1 B) 2 C) 3
cinsinden deeri nedir? D) 4 E) 5
A) a B) 2a C) 3a
D) 6a E) 12a a:b:c
7. 2 a = 5, 5 b = 7, 7 c = 12 olmak zere 2
3
ifadesinin deeri katr?
3.
b2l $ b 4 l ifadesinin deeri katr?
1 + 2a
9 a+2
3 A) 1 B) 2 C) 4
4 2 3 D) 5 E) 7
A) 9 B) 3 C) 2
9 27
D) 4 E)
8
8. a, b ! N + olmak zere a + b = 5 iin a b
ifadesinin alabilecei en byk deer ve
a en kk deer toplam katr?
4. 2 = 18
3 b = 28
A) 7 B) 8 C) 9
5 c = 50 veriliyor. a, b, c saylarnn doru
sralamas aadakilerden hangisidir? D) 10 E) 12
A) a>b>c B) a>c>b C) b>c>a

D) c>a>b E) c>b>a x x x
9. 3 = a, 2 = b veriliyor. Buna gre 162 in
a ve b trnden ifadesi nedir?
A) a 2 b 2 B) a 3 b 2 C) a 4 b
a
5. 2 = x D) a 4 b 2 E) ab 4
3 b = y veriliyor.
x b $ y a = 6 7 ise a $ b katr?
A) 3 B) 4 C) 6
10. 16 3 saysnn %25 i aadakilerden han-
D) 7 E) 9
gisi olamaz?
A) 2 10 B) 45 C) 32 2
D) 512 E) 1024
79
1. NTE: SAYILAR
y 1a
11. 6 x = 5 olduuna gre 3 x - 2 $ 2 x + 3 ifadesinin 16. x
= 2 ve a k = 8 ise a katr?
deeri katr? y x
15 16 25 A) 1 B) 1 C) -1
A) B) C)
3 -3
8 3 3
40 47 D) 1 E) 1
D) E)
2 -2
9 3
12. ^ -1 h1 + ^ -1 h3 + ^ -1 h5 + ... + ^ -1 h99 ileminin 17. a = 12 40, b = 16 35, c = 25 30 saylarnn

sonucu katr? kkten bye doru sralan aadaki-
lerden hangisidir?
A) -99 B) -50 C) -48
D) 50 E) 99
A) a<b<c B) a<c<<b C) b<a<c
D) c<b<a E) c<a<b
13. a = 2 49
b = 4 21
c = 8 15
veriliyor. Buna gre aadaki sralamalardan 18. 648 $ 75 $ 80 $ 625 @2 saysnn basamak says
hangisi dorudur? katr?
A) a<c<b B) b<a<c C) b<c<a A) 9 B) 11 C) 15
D) c<a<b E) c<b<a D) 17 E) 21
(7 0 + 7 1) -1
14. ^ 7 h + ^ -2 h + b 3 l ileminin sonucu katr?
0 1 -2
-1
1 + 2 -1 + 2 -2
9 13 11 A) 7 B) 7 C) 4
A) B) C) 2 4 7
2 3 2
19
D) 2 E) 1
D) 8 E) 7 14
2
15. 6 a - 1 = 3 a + 1 ise 2 a katr?
A) 2 B) 9 C) 12 20. 0, 037 + 23 $ 10 -3
0, 28 $ 10 -3 - 12 $ 10 -5
D) 18 E) 24
A) 25 B) 75 C) 125
D) 375 E) 3750
80
1. 9 25
48 in yaklak deerini bulmak iin aadaki 7. 1 + 16 + 1 + 144 ileminin sonucu katr?
saylardan hangisinin yaklak deeri
bilinmelidir? A) 3 B) 5 C) 7
4 12 3
A) 2 B) 3 C) 5 D) 169 E) 25
12 16
D) 7 E) 11
8. 18 + 50 - x 2 = 98 eitliinde x katr?
14 + 3 2 + 3 5 + 35
2. ileminin sonucu
5+ 2 A) 1 B) 2 C) 3
katr?
D) 4 E) 5
A) 3 B) 3+ 2 C) 7+3
D) 5+ 2 E) 5+ 3
1
5+
5
9. 1
5-
5
3. 123 $ 125 + 1 ifadesinin sonucu katr?

A) 1 B) 5 C) 3
2
A) 122 B) 123 C) 124
D) 5 E) 5+1
D) 125 E) 126
^ -3 h2 - ^ -5 h2 + 16 ileminin sonucu katr? 10. 3 x + 3 x + 3 x = 3 eitliinde x katr?

4.
A) 1 B) 2 C) 3 A) 4 B) 3 C) 2
D) 8 E) 24 D) 1 E) 0
6 3
0, 169 + 0, 144 11. - ileminin sonucu katr?
5. ileminin sonucu katr? 2 2+1
8, 1
A) 2 B) 3 C) 2
A) 2 B) 2 C) 4
15 9 3 D) 3 E) 2+3
D) 5 E) 25
18 9
12. x = 3 + 1 olarak veriliyor.

Buna gre (x - 2) $ (x - 1) $ x ileminin sonucu
^ 3 - 1 h + ^ 2 3 - 4 h ileminin sonucu katr?
2 2
6.
katr?
A) 3 3-5 B) 3-3 C) 3- 3 A) 1 B) 3-4 C) 3
D) 5 E) 3 3 D) 2 3 E) 3+3
81
1. NTE: SAYILAR
13. a pozitif bir gerek say olmak zere 18. 1 1 1 1

a - a 3 - 5 = 0 olduuna gre + + + ... +
1+ 2 2+ 3 3+ 4 15 + 16
^ a - 5 h2
ifadesinin deeri katr? ileminin sonucu katr?
a2
A) 1 B) 3 C) 5 A) 1 B) 2 C) 3
D) 9 E) 25 D) 2 2 E) 10
^ 2 h $ ^3 2 h
5 2
14. ileminin sonucu katr? 19. Alan 72 cm 2 olan karenin evresi ka
^2 2 h
3
cm dir?
A) 2 B) 3 2 C) 5 2
2 A) 24 B) 24 2 C) 32
D) 9 E) 9 2 D) 32 2 E) 36
2
15. ^ 3 + 1 h = a + b 3 ise a $ b katr?

2
20. 2009 $ 2025 + 64 ifadesinin sonucu katr?
A) 2 B) 4 C) 6 A) 8 B) 2007 C) 2015
D) 8 E) 10 D) 2017 E) 2018
3+1 3-1
16. - ileminin sonucu katr?
3-1 3+1
A) 1 B) 3-1 C) 3+1
D) 2 3 E) 4
17. a = 6 2 , b = 5 3 , c = 3 6
saylarnn doru sralan aadakilerden
hangisidir?
A) a 1 b 1 c B) c 1 b 1 a C) a 1 c 1 b
D) c 1 a 1 b E) b 1 c 1 a
82
1. . A IL YRT E E LE OY NLARI
1.5. AKIL YRTME VE LEM OYUNLARI

1.5.1. Sudoku, Kakuro, lem Karesi, Kare Karalamaca, arpmaca,Toplam Hep Ayn, Aklmdaki Sayy Bul
Sudoku
Sudoku; manta dayanan, olduka yaygn,

hemen zmsenebilecek kadar kolay fakat sizi
bamls hline getirebilecek kadar zor bir
bulmaca trdr.
Sudokunun Temelleri
Sudoku, 1 den 9 a kadar rakamlarla oynanan

fakat ilem gerektirmeyen daha ok mantkla
ilgisi olan bir oyundur. 1 den 9 a kadar olan
rakamlar yerine alfabenin ilk dokuz harfi veya
9 sembollk bir grup kullanlarak da oyun oy-
nanabilmektedir.
Sudokunun oynand zemin 9 x 9 luk bir alan-
dr. Dnlmesi gereken 3 blm vardr: sa-
trlar, stunlar ve kutular.
Sudokunun amac her bir stunu, her bir satr

ve her bir kutuyu her bir rakam sadece bir kez kullanlacak ekilde 1 den 9 a kadar doldurmaktr. Rakamlarn nereye
yazlmas gerektii; satr, stun ve kutular arasndaki ilikiden karlr. Tabi ki bo bir sudoku bulmacasn doldurmak
pek zor deil. Baz kutular doldurulmu olarak verilen sudokularda ama, kalan numaralarn kalan kutulara kurallara
uygun ekilde yerletirilmesidir.
Sudoku, oyuna nceden kutulara yerletirilmi ka rakamla balanaca ve bunlarn nasl konumlandna bal
olarak kolaydan ok zora birka zorluk seviyesine sahiptir. Sudoku sanatn renmenin en iyi yolu, bulmacalar
zerinde pratik yapmaktr.
Sudokunun Tarihi
Sudoku, Latin kareleri ad verilen ve izlerine Orta ada da rastlanan bir oyundan uyarlanmtr. 1700lerde svireli
Matematiki Leonhard Euler (Lenrd Oylr) tarafndan kaleme alnmtr. 1984 ylnda Japonyaya ulaan sudoku, ani
bir baar yakalamtr. Japon bulmaca yazar Nobuhiko Kanamoto (Nobuhiko Kanamoto), bu oyuna Numaralar Tek
Olmaldr adn verir. Daha sonralar bu isim tekil saylar anlamna gelen sudoku olarak ksaltlmtr. Yeni Zelandal
Wayne Gould (Veyn Gould), 1997 ylnda yapt bir Japonya seyahati srasnda sudokuyu kefeder ve bu oyunu
Amerika Birleik Devletlerine tar.
4 5 1 3 9
Sudokuda Strateji 2 3 7 8
5 6 1
Sudokuya balamann belirli bir kutusu yoktur. Rastgele bir kutudan bulma-
caya balanabilir ve bu balang, en az dier balanglar kadar dorudur. 3 6 1 7
Yine de balamak iin en iyi yer, muhtemelen en ok rakam bulunan satr ve 9 2 8
stundur.
7 8 3 9 6
Sudokunun zorluk derecesi arttka bo karelere olas zmleri iaretlemek 6 7 1
ok nemli bir hle gelir. Fakat bu iaretlemeler sizin tahminleriniz olmamaldr.
8 5 2 9
Sadece olas zmler sralanmaldr. Her ey birbiriyle balantl olduundan
btn olaslklar gz nnde bulundurularak saylar yerletirilmelidir. 2 4 9 8 7
83
1. NTE: SAYILAR
5 3 2 7 4 5 2 1 3
4 1 9 2 2 6 7 4 1
2 1 6 5 9 5 6
8 3 4 7 6 4 3 5 1
4 6 5 1 8 2 3 9 7 2 4 6 8
3 4 7 8 5 9 6 3
8 1 4 8 2
9 5 1 7 3 6 5 8
2 1 9 6 4 2 7 9 3
1 2
8 3 6 3
1 9 8 5 2 5
1 3 8 4 1 8
1 4 3 6 8 9 3 7 4
4 3 1 5 7
8 7 1 6 4 2
5 7 9 2 5 2 9
7 8 2 3 5 4 8
3 6 8 7 7 6
3 4
84
Kakuro
Kakuro ismi Japonca ka kurosu ifadesinden tremitir.

engel bulmaca mant kullanlarak istenen saylarn
uygun biimde hesapland bir akl oyunudur. engel
bulmaca ile sudoku oyununun karm da saylabilecek
bu oyunda kiinin ilem yetenei nemlidir.
Kakuronun Kurallar
Sadece 1 den 9 a kadar olan saylar kullanlr.

Oyundaki herhangi bir hcre, bir kegenle ikiye ayrlr.
Kegenin sandaki say, hcrenin satrnda sanda
bulunan saylarn toplamnn deerini verirken kegenin
solundaki say, hcrenin stunundaki saylarn top
lamnn deerini verir.
stenen herhangi bir toplam elde etmek iin seilen
rakamlar, birbirinden farkl olmaldr.
Kakuro zmn Kolaylatran Toplamlar
Oyun srasnda kolaylk salayan baz toplamlar vardr. rnein 4 toplamn 2 hcre ile elde etmek iin 2 ve 2
seilemeyeceinden, seilen rakamlar farkl olmal, sadece 1 ve 3 kullanlabilir. Ayn ekilde 6 y 3 hcre ile elde
etmenin tek yolu 1, 2 ve 3 rakamlarn kullanmaktr. Bu ekilde baz toplamlarn hcre saylarna gre dalm,
aadaki ekilde gsterilmitir.
Toplam Kombinasyon Toplam Kombinasyon

3 1+2 22 1+2+3+4+5+7
4 1+3 38 3+5+6+7+8+9 zml rnek
16 7+9 39 4+5+6+7+8+9
17 8+9 28 1+2+3+4+5+6+7
9 11
6 1+2+3 29 1+2+3+4+5+6+8
3
7 1+2+4 41 2+4+5+6+7+8+9 1 2
16 29
23 6+8+9 42 3+4+5+6+7+8+9 25
24 7+8+9 36 1+2+3+4+5+6+7+8
9 5 8 3
11
10 1+2+3+4 37 1+2+3+4+5+6+7+9 15 3
7 8 1 2
11 1+2+3+5 38 1+2+3+4+5+6+8+9 15
29 5+7+8+9 39 1+2+3+4+5+7+8+9 29
7 8 5 9
30 6+7+8+9 40 1+2+3+4+6+7+8+9
15 1+2+3+4+5 41 1+2+3+5+6+7+8+9 16
9 7
16 1+2+3+4+6 42 1+2+4+5+6+7+8+9
34 4+6+7+8+9 43 1+3+4+5+6+7+8+9
35 5+6+7+8+9 44 2+3+4+5+6+7+8+9
21 1+2+3+4+5+6 45 1+2+3+4+5+6+7+8+9
85
1. NTE: SAYILAR
17 26
17
7 14
26
17
5 15
4
18
16 6 29 3 4
9 13
30 10 4 16
20 8 10
16 3 17
17 7 21
6 4 17
17 4 16
4 15 16
13 23 12
4 22
2 3
17 16 23 4 9 13 10
17 10 7
25 35 33 34
23 17 34
6 6 7
17 8 11
13
19 12 12
16 21
26 6 12
11 17 14 17
6 23 17 34 17
16 17 20
4 5
86
lem Karesinin Kurallar
1. 1 den 10 a kadar olan saylar sadece birer kez kullanlr.

2. Matematiksel ilem nceliine dikkat edilir.
3. Tablonun dnda verilen saylar elde edilir.
zml rnek
1 den 10 a kadar olan saylar kullanarak aadaki ilem karesi tablosunu doldurunuz. Harflerin yerine
gelecek olan saylar bulunuz.
1 2 3 4 5 1 2 3 4 5
1 A x B - C 46 1 9 x 6 - 8 46
2 - x + 2 - x +
3 D x E - K 68 3 7 x 10 - 2 68
4 - + + 4 - + +
5 L + M + N 8 5 1 + 3 + 4 8
1 63 1 1 63 14
1. Satrda arpma (x) ve karma (-) ilemi yaplarak satrn sonunda 46 says bulunmutur.
1. satr ile 1. stunun kesitii kareye (A) 9,
1. satr ile 3. stunun kesitii kareye (B) 6,
1. satr ile 5. stunun kesitii kareye (C) 8 yazlarak 46 says elde edilir.
3. Satrda toplama (x) ve karma (-) ilemi yaplarak satrn sonunda 68 says bulunmutur.
3. satr ile 1. stunun kesitii kareye (D) 7,
3. satr ile 3. stunun kesitii kareye (E) 10,
3. satr ile 5. stunun kesitii kareye (K) 2 yazlarak 68 says elde edilir.
5. Satrda toplama (+) ilemi yaplarak satrn sonunda 8 says bulunmutur.

5. satr ile 1. stunun kesitii kareye (L) 1,
5. satr ile 3. stunun kesitii kareye (M) 3,
5. satr ile 5. stunun kesitii kareye (N) 4 yazlarak 8 says elde edilir.
imdi de ayn ilemleri stunlara uygulaynz.

1. stun ile 1. satrn kesitii kareye (A) 9,
1. stun ile 3. satrn kesitii kareye (D) 7,
1. stun ile 5. satrn kesitii kareye (L) 1 yazlarak 1 says elde edilir.
3. stun ile 1. satrn kesitii kareye (B) 6,
3. stun ile 3. satrn kesitii kareye (E) 10,
3. stun ile 5. satrn kesitii kareye (M) 3 yazlarak 63 says elde edilir.
5. stun ile 1. satrn kesitii kareye (C) 8,
5. stun ile 3. satrn kesitii kareye (K) 2,
5. stun ile 5. satrn kesitii kareye (N) 4 yazlarak 14 says elde edilir.
87
1. NTE: SAYILAR
1 den 10 a kadar olan saylar kullanarak aadaki ilem karesi tablolarn doldurunuz.
1 2 3 4 5 1 2 3 4 5
1 - x 2 1 x + 52
2 x - x 2 x - +
3 ' x 6 3 + + 13
4 - + + 4 - + -
5 + + 19 5 + + 14
30 13 8 53 10 3
1 2
1 2 3 4 5 1 2 3 4 5
1 + - 2 1 x - 31
2 + + x 2 + - x
3 ' x 36 3 x ' 24
4 + + - 4 - + +
5 x + 43 5 + x 10
18 8 44 3 2 13
3 4
1 2 3 4 5 1 2 3 4 5
1 x + 79 1 + - 5
2 + x - 2 x x '
3 x - 17 3 x - 89
4 x ' + 4 - + -
5 + x 31 5 x x 30
11 16 10 55 66 6
5 6
88
Kare Karalamaca
Kare karalamaca oyunu, karenin dnda bulunan saylar kadar karenin karalanmas ile oynanr.
Her satrn banda ve stunun stnde bulunan saylar, bulunduklar satr ve stun iinde karalanacak kare
saysn gstermektedir. rnein 1 ile 3 rakamlar; nce 1 kare karalanacan, boluk brakldktan sonra 3
kare daha karalanacan gsterir. Drdnc stundaki 1 rakam o stun iinde bir tane karenin karalanaca-
n anlatr fakat hangi karenin karalanacan oyuncu bulacaktr. Aadaki iki rnekte karalama ilemlerinin
nasl yaplaca gsterilmitir. yi elenceler.
zml rnekler
1 1 1 1 3
1 1 3 3 1 3 1 1 2
3 1 3 1 1 112
13 111
1 1
111 111
3 31
111 111
2 1 1
1 1 2 1 1 1 1 2
1 1 1 1 2 1 1 2 1 1 1
1 1 1 1 2 11
12 121
111 11
1 11
111 2
12 32
4 1 4 4
1 4 1 1 1
3 1 1 3 1 3 4 3 1 1 1
2 2 1 2 1 2 2
131
2 1 1 2 1 1 2
33 2111
111 1111
111 131
11 1
11 1121
111 31
212 1121
89
1. NTE: SAYILAR
5 1 1
1 1
1 3 1 1
3 1 5 1 3 5 1 3
1 4 1 4 1 4 1 4 1 4
222
111
233
11111
233
11
133
21111
11111
133
6
6 1 1 1 2 1
1 1 3 1 2 1 1 1
3 1 1 1 10 1 3 5 1 3
112
111
41
1121
11
322
111
36
1121
36
90
lem arpmaca
arpmacann Kurallar
1. lem arpmaca oyunu, 1 den 12 ye kadar olan saylar birer kez kullanlarak oynanr.
2. Tablonun dndaki saylar, o satr veya stunda grlen iki saynn arpm olmaldr.
3. Verilen saylarn tm, her satrda iki say ve her stunda iki say olacak ekilde tabloya yerletirilmelidir.
zml rnekler
1. 1 den 10 a kadar olan saylar kullanarak aadaki ilem arpmaca oyununun tablosunu doldurunuz.
20 saysn elde etmek iin: 5 4 yaznz.

1-10 60 saysn elde etmek iin: 10 6 yaznz. 1-10
20 9 saysn elde etmek iin: 1 9 yaznz. 5 4 20

21 3 7 21
60 10 6 60
9 9 1 9
16 8 2 16
15 90 48 2 28 21 saysn elde etmek iin: 4 7 yaznz. 15 90 48 2 28
2. 1 den 12 ye kadar olan saylar kullanarak aadaki ilem arpmaca oyunu tablosunu doldurunuz.
Harflerin yerine gelecek saylar bulunuz.

A 55 36 saysn elde etmek iin: 12 3 yaznz. 11 5 55
B C 40 14 saysn elde etmek iin: 2 7 yaznz. 10 4 40
48 6 8 48
9 1 9 9
D E 36 12 3 36
F 14 15 saysn elde etmek iin: 5 3 yaznz. 2 7 14
60 32 22 12 15 63 63 saysn elde etmek iin: 9 7 yaznz. 60 32 22 12 15 63
91
1. NTE: SAYILAR
1 den 12 ye kadar olan saylar kullanarak aadaki ilem arpmaca oyunu tablolarn doldurunuz.
1-12 1-12
6 33
45 12
56 10
24 40
30 54
44 56
77 18 60 24 5 48 22 6 48 72 30 35
1 2
1-12 1-12
60 72
88 11
54 18
40 15
2 40
21 56
48 6 11 42 40 90 35 27 2 32 66 120
3 4
92
Toplam Hep Ayn
Nereden toplarsan topla,

ster soldan saa ister sadan sola topla,
ster yukardan aaya ister aadan yukarya topla,
stersen bir keden dier keye topla.
Toplam hep ayn!
2 7 6 3 13 11 4 14 12
9 5 1 17 9 1 18 10 2
4 3 8 7 5 15 8 6 16
40 5 30 17 22 21 12 27 6
15 25 35 24 20 16 9 15 21
20 45 10 19 18 23 24 3 18
3 16 9 22 15 33 72 21 60 9
20 8 21 14 2 12 36 75 24 48
7 25 13 1 19 51 15 39 63 27
24 12 5 18 6 30 54 3 42 66
11 4 17 10 23 69 18 57 6 45
4 29 12 37 20 45 28
35 11 36 19 44 27 3
10 42 18 43 26 2 34
41 17 49 25 1 33 9
16 48 24 7 32 8 40
47 23 6 31 14 39 15
22 5 30 13 38 21 46
Bu tablolar nasl hazrlanm olabilir?
93
1. NTE: SAYILAR
rnek
A = " 1, 2,3, 4,5, 6,7, 8,9 , ve B = " 4, 8,12,16, 20, 24, 28,32,36 , kmelerinin elemanlarn 3 x 3 lk
tablolara yle yerletiriniz ki her ynden toplam ayn olsun.
zm
1. Adm: 3x3 lk tablonun dna ekildeki gibi 4 kutu oluturunuz.
2. Adm: Oluturulan kutulardan balayarak kme elemanlarn tabloya yaznz.
3. Adm: Tablo dndaki saylar, tablonun iinde oklarn gsterdii yerlere yaznz.
4. Adm: 1. admda izilen kutular siliniz, say yerletirme bitmitir.
3 36
2 6 24 32
1 5 9 12 20 28
Balama noktas 4 8 8 16
7 4
2 7 6 24 4 32
9 5 1 28 20 12
4 3 8 8 36 16
Her ynden toplam 15 Her ynden toplam 60
rnek
A = " 1, 2,3, 4,5, 6,7, 8,9,10,11,12,13,14,15,16,17,18,19, 20, 21, 22, 23, 24, 25 , kmesinin elemanlarn 5 x 5 lik
tabloya yle yerletiriniz ki her ynden toplam ayn olsun.
4 10
3 9 15 3 16 9 22 15
2 8 14 20 20 8 21 14 2
1 7 13 19 25 7 25 13 1 19
6 12 18 24 24 12 5 18 6
11 17 23 11 4 17 10 23
16 22
Her ynden toplam 65
21
94
1. A = " 1, 4,7,10,13,16,19, 22, 25 , kmesinin elemanlarn 3 x 3 lk tabloya yle yerletiriniz ki her

ynden toplam ayn olsun.
2. A = " 2, 4, 6, 8, ..., 18 , kmesinin elemanlarn 3 x 3 lk tabloya yle yerletiriniz ki her ynden toplam
ayn olsun.
Aklmdaki Sayy Bul

Oyun iki kii arasnda oynanr.
ki kiiden her biri aklndan rakamlar

farkl, iki basamakl (oyunun zorluk
derecesine gre ya da drt basa-
makl da olabilir) birer say tutar.
Oyuna balayan kii, belirlenen ba-

samak saysna gre bir say tahmi-
ninde bulunur ve bunu ikinci kiiye
syler.
kinci kii kendi tuttuu say ile arka-
dann tahmin ettii sayy karla-
trarak geri bildirimde bulunur.
Burada yntem yledir: Eer sy-
lenen say ile tutulan saynn n
tane basamann hem yeri hem de
say deeri ayn ise +n, k tane basaman ise sadece say deerleri ayn ancak basamaklar farkl ise -k
eklinde bir ynlendirme yaplr.
rnein tutulan saynn 7465, sylenen saynn 5478 olduunu varsaynz.
Burada 4 n hem yeri hem deeri isabetli olduundan bu ksm iin +1, 5 ve 7 nin ise basamak deerleri farkl
olduu hlde her iki rakam da sayda yer bulduundan bunlar iin -2 ynlendirmesi yaplr.
Yaplan bu ynlendirme ile birinci kii bir sonraki admda tahminini ekillendirmeye alr.
Ayn ekilde bu kez ikinci kii bir tahminde bulunur ve arkadandan geri bildirim alr.
Bu ekilde devam eden admlar srasnda arkadann saysn doru tahmin eden ilk kii oyunu kazanr.
Tahminlerin isabetli olmasn kolaylatracak baz taktikler belirlenebilir.
rnein tahmin edilen sayya karlk verilen deer 0 ise bu, kullanlan hibir rakamn sayda yer almadn
gsterir. Dolaysyla bu durum sonraki tahminlerde bu rakamlara yer vermeye gerek olmad anlamna gelir.
Yine ayn ekilde tahmin edilen sayya, kar tarafn verdii deer -2 ise +2 deerini yakalayp iki basaman
hem yerini hem deerini garantileyene kadar ayn rakamlar yerleri deitirilerek tahmin olarak sunulabilir.
Benzer taktikler gelitirmek, oyuncularn akl yrtme becerilerine bal olarak mmkndr.
95
1. NTE: SAYILAR
rnek
Oyun iin retmen, Gktrk ve Zeynepi tahtaya kaldrr. Her ikisinden de kk birer kda kar tarafa gs-
termeden 3 basamakl, rakamlar farkl birer say yazmalarn ister.
Oyuna Zeynep balar ve Gktrkn says ile ilgili tahminini syler.
Zeynepin Tuttuu Say: 642 Gktrkn Tuttuu Say: 905

Zeynepin Gktrkn Zeynepin Tahminine Verdii Gktrkn Zeynepin Gktrkn Tahminine
Gktrkn Cevap Zeynepin Verdii Cevap
Says ile Says ile
lgili Tahmini lgili Tahmini
430 -1 (0 var ancak yeri doru deil) 572 +1 (2 rakam var ve yeri de doru)
+1 (lk tahmininin yzler ve onlar

basaman deitirdii hlde +1 ce-
0 (Bu cevap 6, 7 ve 1 rakamlarnn vab deimediine gre yeri dei-
671 Gktrkn saysnda olmadn gste- 752 meyen 2 rakam doru basmaktadr.
riyor.) Bylelikle saynn birler basama
garantilendi. Ayn zamanda 7 ve 5 in
sayda bulunmad da kesinleti.)
+1 (Zeynep bilerek 6 ve 1 rakamlarn
ilk tahmininden bir rakam ile kullanyor.
+1, -1 (+1 cevab 2 rakam ile ilgilidir
Buradaki amac ilk tahmininde tutturduu
ve -1 cevab da sayda yer almad
rakam ve rakamn yerini tespit etmek. u
kesinleen 5 iin deil 4 rakam iin-
601 ana kadarki tahminlerine ald cevaplar 452
dir. Sonu olarak 4 rakamn onlar
ona 0 rakamnn onlar basamanda kul-
basamanda kullanmak gerektii
lanldn ve 6, 7, 1 gibi 4 ve 3 rakamla-
aktr.)
rnn da Gktrkn saysnda olmadn
gsteriyor. Geriye 2, 5, 8 ve 9 kalyor.)
+1,-1 (Zeynep 0 rakamnn yerini kesin-

letirmiti. Bununla birlikte 7 rakamnn
da Gktrkn saysnda olmadna +2 (Sayda doru olmayan tek
709 942
emin olmutu. Bu durumda cevaptaki -1 rakam 9 dur.)
in sebebinin 9 olduu aktr. Ancak 9 un
gerek yeri yzler basamadr.)
Gktrk, arkadann saysn doru

2 (Sayda doru olmayan tek rakam
908 642 tahmin eden ilk kii olarak oyunu
8 dir.)
kazanr.
96
1. NTE SON DEERLENDR E
1. nite Sonu Deerlendirme (1)
1. 610 - 30: 5 + ^ -5 h@ $ 6^ -3 h 5 + ^ -3 h^ -7 h@ ^ -1 h500 ^ -1 h401 ^ -1 h299

ileminin sonucu katr? -1 500
A) -6 B) -1 C) 1 A) 3 B) 1 C) -1
D) 2 E) 6 D) -2 E) -3
2. A = 2 4 5 3 6 3 saysnn asal blenleri hari ka 7. abcd drt basamakl saysnda a rakam 3 ar-
tane pozitif tam bleni vardr? trlr, c rakam 2 azaltlr;
b ve d rakamlar ise 4 azaltlrsa abcd say-
A) 115 B) 120 C) 122 snda nasl bir deiim olur?
D) 125 E) 130 A) 1870 artar.
B) 2300 azalr.
C) 2576 artar.
D) 2775 azalr.
3. b 1 + 1 lb 1 lb 1l b 1 l
5 1 + 6 1 + 7 ...... 1 + 24 E) 2800 artar.
A) 5 B) 8 C) 10
1. NTE: SAYILAR
D) 11 E) 13
8. ab8 basamakl doal says, ab iki
basamakl doal saysndan 899 fazla ise
a+b katr?
4. 4 kesrini tanmsz yapan a deeri iin A) 15 B) 16 C) 17

a+4
b - 5 5 ise b katr? D) 18 E) 19
a-4 = 4
A) -1 B) -2 C) -3
D) -4 E) -5
^ -1 h515 $ ^ -1 h122 + ^ -1 h303
9.
^ -1 h421 $ ^ -1 h100
A) -2 B) -1 C) 1
5. ^ 32 h 5 ileminin sonucu ka basamakldr?
2 9
D) 2 E) 3
A) 4 B) 7 C) 10
D) 11 E) 12
0, 49 + 1, 44
0, 25 + 0,16
A) 13 B) 13 C) 14
9 10 9
D) 16 E) 17
9 9
97
1. NTE: SAYILAR
1 4
11. 2+ 4 + 5 + 9 ileminin sonucu katr? 16. b 3 2 3l 6 ileminin sonucu katr?
3 +2 2 $ 3
A) 3 B) 23 C) 23 A) 4 B) 2 3 C) 3 2
6 5
7 D) 2 E) 6
D) 2 E)
2
17. Asal blenlerinin toplam 10 olan pozitif bir

12. a, b, c ! N a + b + c = 13 olduuna gre
tam saynn asal blenlerinin arpm, ka
abc arpma ileminin alabilecei en byk
farkl deer alabilir?
deer katr?
A) 1 B) 2 C) 3
A) 60 B) 70 C) 80
D) 4 E) 5
D) 90 E) 100
12
13. Ardk 5 tek doal saynn toplam 145 tir. 18. 2 + 8 = 4 olduuna gre x deeri
Buna gre bu saylarn en by ile en k- 5+ x-2
1. NTE: SAYILAR
nn toplam katr? katr?
A) 56 B) 57 C) 58 A) 10 B) 8 C) 6
D) 59 E) 60 D) 4 E) 3
x 2 3 ve x ! Z olmak zere
19.
14. 2016 saysnn asal olmayan tam say x-1 x x-3
a = x + 2 , b = x + 3 , c = x saylarnn
blenlerinin says katr?
kkten bye sralamas aadakilerden
A) 17 B) 33 C) 36 hangisidir?
D) 69 E) 72
A) a<b<c B) a<c<b C) b<c<a
D) b<a<c E) c<a<b
1 1
15. 2 $ 3 - 3 - 5 + 2 -1 ileminin sonucu katr? 20. x ve y birer pozitif tam say olmak zere
1 1 4
3|4 60x = y 2 olduuna gre x+y en az katr?
A) 1 B) 1 C) 1 A) 15 B) 30 C) 45
2 4 8
5 9 D) 60 E) 120
D) E)
4 8
98
1. 3 y 6. a ve b doal saylardr. (a + 1)(2b - 1) = 23 ol-

x ve y pozitif tam saylardr. x = 2 = z oldu-
duuna gre a + b ileminin alaca en kk
una gre z nin en byk deeri iin x+y+z deer katr?
katr?
A) 5 B) 6 C) 8 A) 17 B) 15 C) 13
D) 9 E) 10 D) 12 E) 11
2. 3 7. Aadaki sralamalardan hangisi yanltr?

Deeri 5 olan bir kesrin payna 3 ekle-
yip paydasndan 5 kardmzda kesrin A) 5 1 29 1 6
deeri 2 katna kyor. Bu kesrin paydas
B) 4 1 14 1 5
ile pay arasndaki fark katr?
C) 3 1 15 1 4
A) 4 B) 6 C) 7
D) 2 1 6 1 3
D) 8 E) 9
E) 3 1 17 1 5
1. NTE: SAYILAR
3. a = b 1 l ve b = ^ 2 -1 h10 ise b deeri

4
a 8. 24 000...0 saysnn pozitif tam blen says

16 1444
4244443
n tane
katr? 108 olduuna gre n katr?
A) 16 B) 20 C) 32 A) 1 B) 2 C) 3
D) 48 E) 64 D) 4 E) 5
4. 2 a = x ve 3 a = y ise 72 a nn x ve y cinsinden 9. 4 1 x 1 17 olmak zere 6 ile aralarnda

deeri nedir? asal olan x tam saylarnn toplam katr?
A) xy 2 B) x 2 y C) x 3 y 2 A) 31 B) 36 C) 37
3 4 4 4
D) x y E) x y D) 38 E) 39
5. a ve b doal saylardr. a + b = 17 olduu- 10. 3 x - 1 = 9 olduuna gre 9 x- 1 in deeri katr?

na gre ab ileminin alabilecei en byk
deer ile en kk deerin fark katr? A) 3 B) 9 C) 27
D) 81 E) 243
A) 72 B) 62 C) 60
D) 48 E) 36
99
1. NTE: SAYILAR
11. a = -2 2, b = ^ -2 h2, c = -2 -2 olduuna 16. 5 - 61 - 2 $ ^ -3 h + 1 @ $ ^ -6 h + ^ -3 h ileminin

gre a, b, c nin sralan aadakilerden sonucu katr?
hangisidir?
A) -117 B) -46 C) 27
A) a>c>b B) a>b>c C) b>c>a
D) 49 E) 50
D) c>b>a E) c>a>b
17. ^ 16 5 $ 5 16 h2 says ka basamakldr?

12. 0, 25 + 1, 44 ileminin sonucu katr?
0, 16 - 0, 09
A) 18 B) 18 C) 24
A) 0,17 B) 17 C) 1,7 D) 32 E) 35
D) 170 E) 0,017
1 1 1 ileminin sonucu
18. + 6c - m
13. 10! saysnn pozitif tek tam say blenlerinin 2+1 2 3
katr?
says katr?
A) 9 B) 30 C) 232 A) 3 B) 2 C) 3- 2
1. NTE: SAYILAR
D) 240 E) 360 D) 2-1 E) 3-1
14. aa ve bb iki basamakl saylardr. 19. Ardk 27 tek saynn toplam, 891 ise bu
aa + bb ifadesinin 2 i katr? saylarn en by katr?
a, b + b, a 5
A) 33 B) 47 C) 51
A) 4 B) 5 C) 10
D) 59 E) 71
D) 11 E) 20
2 7 - ^ -2 h5 1
15. 20. xy + 1 = 2x - 3y eitliinde x in hangi deeri
3 2 + ^ -4 h2 5
| ileminin sonucu katr?
iin y bulunamaz?
A) 4 B) 5 C) 10 A) -3 B) - 1 C) 1
3 2
D) 16 E) 32 D) 2 E) 3
100
1. 360 saysnn pozitif blenlerinin ka tanesi 6. 111 3 + 222 3 ileminin ka tane pozitif tam
3 n katdr? say bleni vardr?
A) 12 B) 15 C) 16 A) 6 B) 8 C) 12
D) 18 E) 20 D) 16 E) 24
7. b 1 l = 8 3 - a ise a katr?
a-1
2. x = 1 + 1 + 1 ve a = 16 + 39 + 64 ise 32
15 19 21 15 19 21
a nn x cinsinden deeri nedir? A) -3 B) -2 C) -1
A) x + 2 B) 2x + 3 C) 3x + 1 D) 2 E) 1
D) x + 6 E) x + 7
8. Karekk 0,1 olan saynn 2 kat katr?
3. a = 3, b = 5 ise 240 n a ve b 1 1 1
A) B) C) 75
trnden deeri katr? 25 50
1. NTE: SAYILAR
D) 0,1 E) 0,01
A) ab 2 B) 2ab C) 4ab
D) 6a 2 b 2 E) 8ab 3
9. a, b, c birer rakam olmak zere

^ ab, c h - ^ cb, a h
4. x = -3 2, y = -2 3, z = 2 saylarn ileminin sonucu katr?
a-c
sralaynz.
A) 0,9 B) 1,01 C) 1,9
A) x<y<z B) y<x<z C) y<z<x D) 9,9 E) 99
D) x<z<y E) z<x<y
y
10. x, y, z ! Z + ve 3, 26 = x + 5 + z olduuna
50
5. 9 2 1 ileminin sonucu nedir? gre x+y+z ileminin sonucu aadakilerden
25 - 5 + 9 hangisi olabilir?
A) -14 B) -11 C) 2 A) 6 B) 7 C) 8
15 15 15
D) 9 E) 10
D) 4 E) 7
15 15
101
1. NTE: SAYILAR
11. a, b, c birer rakam olmak zere 16. ^ 48 $ 80 $ 375 $ 625 h says ka basamakldr?
2
c > b ve b = 2a artn salayan 3 basamakl,

en byk abc ift says katr? A) 9 B) 10 C) 16
D) 17 E) 18
A) 368 B) 370 C) 372
D) 374 E) 376
17. 4 1 + 9 + 3 16
1 + 9 ileminin
3 16 4
sonucu katr?
12. a, b, c birer rakam ve a - b = c olmak zere
abc biiminde yazlabilen en byk ve en A) 35 B) 3 C) 7
kk tek saylarn fark katr? 5
D) 5 E) 35
A) 870 B) 875 C) 880 7 12
D) 885 E) 890
-3 5
16, 9 + 14, 4 ileminin sonucu katr? 18. Aadakilerden hangisi 2 ile 3 rasyonel
13.
1. NTE: SAYILAR
0, 25 saylarna eit uzaklktadr?

A) 10 B) 3 10 C) 5 10 A) -2 B) 1 C) 1
3 12 6
D) 10 E) 15
D) 11 E) 7
12 8
43 + 43 + 43 + 43 + 43
14. ileminin sonucu
53 + 53 + 53 + 53 1
katr? 19. Bir telin ucundan 7 si kesildiinde telin orta
noktas 5 cm yer deitirdiine gre telin ilk
A) 16 B) 4 C) 1 uzunluu ka metredir?
25 5
D) 5 E) 4 5 A) 70 B) 7 C) 0,7
4 5
D) 0,6 E) 60
y 4 x
15.
20. a, b, c ardk tek saylar ve a < b < c olmak
zere a 1 + a k $ b 1 + b l $ a 1 + c k = 7 ise
ekildeki say dorusunda 4 ile x tam sa- 2 2 2 13
ys arasnda 5 adet tam say, y ile x tam
saylar arasnda 15 adet tam say var ise a+b+c katr?
xy arpm katr?
A) -60 B) -54 C) -50 A) 15 B) 21 C) 27

D) -48 E) -45 D) 33 E) 39
102
1. 16 00...0 saysnn asal olmayan tam say 6. x ve y pozitif tam saylar iin
144
424443
n tane 1 1
x-1 + x-y+1 = 1
olduuna gre
blenlerinin says 118 olduuna gre n
deeri katr? y x + y ka olur?
A) 2 B) 3 C) 4
A) 6 B) 8 C) 9
D) 5 E) 6
D) 16 E) 32
2. a ve b pozitif tam saydr. 104 $ a 2 = b 3

olduuna gre b nin en kk deeri 7. Paydalar ardk olan pozitif iki birim kesir
katr? arasna eit aralklar ile istenilen sayda
kesir yerletirmek iin 1. admda kesirlerin
A) 26 B) 27 C) 28 paydalar eitlenir, 2. admda n sayda kesir
yerletirmek iin kesirler n+1 ile geniletilir.
D) 29 E) 30
Buna gre 1 ile 1 arasna eit aralklar
4 3
1
ile 5 kesir yerletirildiinde 4 ten byk en
kk kesir katr?
A) 19 B) 4 C) 7
3. Aaadaki toplama ilemine gre 72 15 24
13 17
1. NTE: SAYILAR
0, x + 0, yx + 0, zyx + 0, tzyx = 1, 2875 D) E)

48 60
olduuna gre (x + y) $ (t - z) ileminin
sonucu katr?
A) 6 B) 8 C) 12
D) 15 E) 21 1
8. Bir telin her iki ucundan telin 6 s ve telin
1 i olacak ekilde iki para kesiliyor.
8
Kesilen telin orta noktas, 2 cm yer de-
itirdiine gre telin ilk uzunluu ka cm
4 3
4. 24 + 16 - 5 $ 16 3 ileminin sonucu katr? dir?
4 $ 24 - 2 $ 160 2
3
A) 60 B) 68 C) 72
A) 61 B) 68 C) 72 D) 84 E) 96
D) 77 E) 108
9. 23 1 x 1 153 olmak zere pozitif blen

says tek say olan ka farkl x deeri
5. 2 11 sralamasnda birbirini vardr?
3 1x1y1 3
izleyen saylar arasndaki farklar eit oldu- A) 6 B) 7 C) 8
una gre x + y katr?
D) 9 E) 10
A) 4 B) 13 C) 14
3 3
D) 16 E) 17
3 3
103
1. NTE: SAYILAR
10. a ve b pozitif tam saylar ve c bir asal say x + 997

16. x ! Z ve x - 3 ifadesi bir tam say belirt-
olmak zere ^ a + 5 h $ ^ b - 3 h = c eitlii ve-
riliyor. Buna gre b (c - a) ileminin sonucu tiine gre x in alabilecei deerler toplam
katr? katr?
A) 3 B) 5 C) 10 A) 32 B) 64 C) 96
D) 15 E) 20 D) 144 E) 156
11. 106 xy arpmnda xy iki basamakl saysnn 1 2 3 64

17. 64 , 63 , 62 , ..., 1 saylarndan ka
birler basama 1, onlar basama 2 arttrlrsa
sonu ka artar? tanesi sadeleemeyen basit kesirdir?
A) 400 B) 1226 C) 1826 A) 24 B) 26 C) 27

D) 2226 E) 2626 D) 30 E) 33
12. ^ 3, 6 + 6, 4 h: 10 = ileminin sonucu

18. 1 1 1 ileminin sonucu katr?
katr? 30 + 42 + 56
A) 0,4 B) 0,7 C) 1 3 5 23
A) B) C)
1. NTE: SAYILAR
D) 1,4 E) 2,8 40 42 56
D) 35 E) 1
56
13. b 1 - 1 l $ b 1 - 1 l $ b 1 - 1 l $ b 1 - 1 l ileminin
4 9 16 25
sonucu katr?
19. ab iki basamakl say ve a 2 - b 2 = ab - ba
A) 3 B) 9 C) 29 olduuna gre ka farkl ab iki basamakl
5 25 125 says vardr?
D) 121 E) 2
125 A) 8 B) 9 C) 11
D) 17 E) 18
14. ^ x + y h ile ^ x + z h saylar aralarnda asal ve

2x + 5y = 3z olduuna gre z - y katr?
20. ABC, DEF basamakl ve ABCDEF,
DEFABC alt basamakl saylar olmak zere
A) 1 B) 2 C) 3 ABCDEF + DEFABC = 250250 ise
D) 5 E) 7 ABC + DEF toplam katr?
A) 125 B) 200 C) 250

D) 500 E) 750
15. K = 2 3 $ 3 2 $ 5 $ 7 2 veriliyor. Buna gre K nin,
6 nn kat olup 5 e tam blnemeyen ka
tane tam say bleni vardr?
A) 12 B) 18 C) 24
D) 30 E) 36
104
SAYILAR VE CEBR 1. NTE SON DEERLENDR E
2.1. ZDELKLER VE DENKLEMLER

2.2. STRATEJ OYUNLARI
Bu nitede zdelik ve denklem kavramlarn, bi-

rinci dereceden bir bilinmeyenli ve iki bilinmeyenli
denklemleri, bu denklemlerin farkl yntemlerle
zmlerini, gnlk hayatla ilgili problemleri
zmeyi ve strateji oyunlarn reneceksiniz.
105
105
. NTE: E RSEL ADELER

2.1.1. zdelik ve Denklem Kavramlarnn Tarihsel Geliimi
zdelikler Tarihesi
Harezmi, cebirde sembolizm ve ikinci derece denklemlerin zmleri noktasnda Rnesans matematikilerine
yol aacak sistematik almalar yapmtr. Harezminin Kitbl-Muhtasar fil-Cebr vel-Mukbelede ele ald
konular, bugnk ileri matematik dikkate alndnda matematik tarihinde cebirin kkenini aka ortaya koy-
maktadr. Harezmi bu eseri ile matematik alannda belli bal u almalar yapmtr:
1. Cebiri metodik ve sistematik hle getirerek cebirin bugnk ileri seviyeye gelmesini salamtr.
2. kinci derece denklemlerin pozitif kklerini veren orijinal bir zm metodunu ilk olarak ortaya koymutur.
3. kinci derece denklemler iin bugn kare ve dikdrtgen metodu denen grafik metodunu yani geometrik yollar-
la zm yollarnn gerekletirilmesini cebre kazandrmtr.
4. Cebir sembolizmi ile birinci ve ikinci derece denklemlerin zmn sistematik bir ekilde ortaya koyarak
kendisinden sonra gelen matematikilere yol amtr.
Deikenler Tarihesi
Deiken kavram, ilkokuldan niversiteye kadar matematiin en nemli kavramlarndan birisidir. Aritmetiin te-
mel kavram, say kavram iken cebir ve btn yksek matematiin temeli, deiken kavramdr. Saylar, kmeler
zerindeki ilemlerin tanmlarn zetleme imkn verirken deikenler, kmeler arasndaki ilikileri tanmlama
imkn verir. Deikenler; ok geni bir ierie sahip yksek matematiin temel fonksiyonlar, denklemleri ve
kompleks rnekleriyle alma imkn verir. Deiken kavramnn anlalmas, aritmetikten cebre gei ve ileri
matematiin anlaml kullanm iin bir temel salar.
Rajaratnam deiken kavramnn bulunmasn, matematik tarihinin dnm noktas olacak kadar nemli bir olay
olarak nitelemektedir. Betz (Bets) ise Cebir sembolleri, cebir iin vn kaynadr. Fakat ayn zamanda sembol-
ler, cebirin beddua kaynadr da. diyerek bu konuya farkl bir adan dikkat ekmek istemitir. Arcavi (Arkavi) ve
Schoenfeld (honfell) bu konuyla ilgili olarak Deiken kavram, aritmetikten cebre gei iin temeldir. Kavram
bu nemine ramen ou matematik mfredatnda basit bir terim olarak grlr ve birka rnekle geitirilir. de-
milerdir. Ayrca harf sembollerin kullanmndaki belirsizlikler de rencilerin bu kavram anlamalarnda zorlua
neden olmaktadr.
2 (a + 2) = 6 ifadesinde a bir deikendir.
2x + 3y = 4 ifadesi iki deikenlidir.
Eitlik Tarihesi
Tarihte eittir kavramn ilk kez M 624 ylnda doan Miletli Thalesin (Tales) kulland bilinmektedir. lk filozof-
lardan olduu iin felsefenin ve bilimin ncs olarak kabul edilen Thales, Msr matematik okulunun ilk renci-
sidir. Byk bir matematik bilgini ve filozofu olan Thales, bulduu baz geometri teoremlerinde eitlik kavramna
yer vermitir. Bu eitlik kavram yledir:
1. ap emberi iki eit paraya bler.

2. Bir ikizkenar genin taban alar birbirine eittir.
3. Birbirini kesen iki dorunun oluturduu ters alar birbirine eittir.
Eitlik kavram daha sonra Geometrinin babas olarak bilinen klid tarafndan kullanlmtr. klid, geometrisinin
aksiyomlarnda eitlik kavramndan bahsetmitir. Bu eitlik kavram yledir:
1. Eer eit miktarlara, eit miktarlar eklenirse elde edilenler de eit olur.
2. Eer eit miktarlardan, eit miktarlar kartlrsa eitlik bozulmaz.
3. Birbirine akan eyler birbirine eittir.
4. Btn dik alar birbirine eittir.
5. Ayn eye eit olan eyler birbirlerine de eittir.
106
.1. DE L LER E DEN LE LER
Matematikiler, 16. yzyla kadar kendilerine has eittir iaretleri kullanmlard ve bu durumu karlayacak ortak
bir gsterim biimi olmamas birbirlerini anlamalarn zorlatrmaktayd. Robert Recorde (Rabrt Rikord) 1557 ylna
ait The Whetstone of Witte (D Vetston of Vit) adl yaptnda "Eittir szcn bktrc bir biimde tekrar tekrar
kullanmaktansa genelde alrken yaptm gibi paralel iki izgi koyacam nk paralel iki izgiden daha eit bir
ey olamaz." diyerek ilk kez bu iareti kullanmtr.
4x - 2 = 6 eitlii yazlabilir.
3x + 3 = 6 eitlii yazlabilir.
Denklemler Tarihesi
Denklemler konusunda ilk nemli admlarn

Babilliler tarafndan atld bilinmektedir.
Bu konudaki en eski yazl belge ise M
1700den nce yaad dnlen Msrl
Ahmesin almalarn ieren Rhind
Papirsdr. Bu kaynakta eitli birinci
derece denklemlerin zmleri yer alr. Do-
laysyla denklem kavram, eski alardan
beri gnlk hayatta ihtiya duyulan ve birok
lme-hesaplama ileminde ara olarak
kullanlan nemli matematik yaplarndan
biridir. M 300 yllarnda yaayan klid ve
MS 200l yllarda yaayp cebirsel sem-
bolleri ilk kullanan Diophantus (Diyafentos)
x + y = a, xy = k 2, x 2 - y 2 = a 2 biimindeki
denklemlerin zmlerini aratrmlardr.
Matematik dnyasnda nemli bir yeri olan

Trk-slam bilgini Harezminin yazd
Kitbl-Muhtasar fil-Cebr vel-Mukbele
adl eseri, birinci ve ikinci dereceden denk-
lemlerin sistematik zmlerinin yer ald
ilk eser olma zelliini tamaktadr. Bilindii
gibi Harezmi, cebirin kurucusu olarak kabul
edilmektedir. 13 ve 14. yzylarda slam
matematikilerine ait eserlerin evirileri ve
talyan Leonardo Pisanonun almalaryla Batda tannmaya balayan denklemlerin genel bir kurama dayand-
rlmasnn ilk nemli admlar 15 ve 16. yzyllarda talyan matematikiler tarafndan atlmtr.
Denklemlerde kullanlan x harfinin kkeni Arapa ey kelimesine dayanmaktadr. Denklemler; matematiin he-
men hemen her alannda, ayrca astronomi, bilgisayar programcl ve tpta kullanlmaktadr. slamiyetin balang
yllarnda dini gnlerin tespiti, namaz vakitlerinin belirlenmesi, takvim hazrlanmas, veraset hesaplar, ykseklik
tayini ve gnlk yaant iin gerekli pratik lme ve hesaplamalar iin denklemlerden yararlanlmtr.
107
2.1.2. zdelik ve Denklemler

zdelikler
indeki deikenlerin alabilecei her bir reel say deeri iin daima doru olan
eitliklere zdelik denir.
rnek
Aadaki ifadeler zdelik midir? nceleyiniz.
a) x. (x + 3) = x 2 + 3x
b) 3 (x + 2) = 3x + 6
c) 3 (x + 2) = 9
) (x - 2) 2 = x 2 - 4x + 4
zm
a) x = 0 iin x = 1 iin
x $ (x + 3) = x 2 + 3x x $ (x + 3) = x 2 + 3x
0 $ (0 + 3) = 0 2 + 3 $ 0 1 $ (1 + 3) = 1 2 + 3 $ 1 x $ (x + 3) = x 2 + 3x
0=0 4=4 ifadesi bir zdeliktir.
b) x = 0 iin x = 1 iin x = 0 iin

3 ^ x + 2 h = 3x + 6 3 ^ x + 2 h = 3x + 6 3 ^ x + 2 h = 3x + 6
3 (0 + 2) = 3 $ 0 + 6 3 (1 + 2) = 3 $ 1 + 6 3 (2 + 2) = 3 $ 2 + 6 3 ^ x + 2 h = 3x + 6
6=6 9=9 12 = 12 ifadesi bir zdeliktir.
c) x = 1iin x = 2 iin
3 (x + 2) = 9 3 (x + 2) = 9 3 (x + 2) = 9 ifadesi her reel say iin do-
3 (1 + 2) = 9 3 (2 + 2) = 9 ru olmadndan bir zdelik
9=9 12 ! 9 deildir.
) (x - 2) 2 = x 2 - 4x + 4
(x - 2) (x - 2) = x 2 - 4x + 4
x 2 - 2x - 2x + 4 = x 2 - 4 x + 4
x 2 - 4x + 4 = x 2 - 4x + 4 eitlik doru olduundan ifade bir zdeliktir.
1. Aadaki ifadelerin zdelik olup olmadn inceleyiniz.
a) 4 (x + 1) = 4x + 4 ifadesi zdelik midir?
b) 3 (x - 2) = 2x + 2 ifadesi zdelik midir?
c) (a - b) (a + b) = a 2 - b 2 ifadesi zdelik midir?
108
Denklemler
Baz gerek saylar iin doru olan eitliklere denklem denir.
rnek
2x + 6 = 3x ifadesi bir denklem midir?

zm
3x = 2x + 6 x = 6 denklemi salar. fade bir denklemdir.
3x - 2x = 6 Dier reel saylar denklemi salamaz.
x=6
rnek
4 (x + 2) = 16 ifadesi bir denklem midir?
zm
4 (x + 2) = 16 x = 2 denklemi salar.
4x + 8 = 16 x = 5 denklemi salamaz.
4x = 16 - 8 fade bir denklemdir.
x = 2 bulunur.
zdelikler ierdikleri deikenlere verilecek btn gerek saylar iin, denklemler

ise baz saylar iin dorudur.
5 (x + 3) = 5x + 15 ifadesi bir zdeliktir.
5 (x - 3) = 4x ifadesi bir denklemdir.
(x - 2) (x + 2) = x 2 - 4 ifadesi bir zdeliktir.
Tamkare zdelikleri
1. (x + y) 2 = x 2 + 2xy + y 2
2. (x - y) 2 = x 2 - 2xy + y 2
rnek
(x + 4) 2 ifadesinin zdeini bulunuz.
zm ki terimlinin parantez
^x + 4h = x + 2 $ x $ 4 + 4
2 2 2 karesi; birincinin kare-
si, birinci ile ikincinin
= x 2 + 8x + 16 bulunur. arpmnn iki kat ve
ikincinin karesinin
rnek toplamdr.
( x - 3) 2 ifadesinin zdeini bulunuz.

zm
^ x - 3h = ^ xh - 2 x 3 +^ 3h
2 2 2
= x - 2 3x + 3 bulunur.
109
rnek
b1 - 1 l ifadesinin zdeini bulunuz.

2
2 x
zm
b1 - 1 l
2
b 1 l2 Y 1 1 a 1 k2
2 x = 2 - 2Y + x
2 x
1 1 1
= 4 - x + 2 bulunur.
x
rnek
= 10 ise a a + a k ifadesinin pozitif deerini bulunuz.

1 1
a2 +
a2
zm
1 1 1
(a + a ) 2 = a 2 + 2Y
a + 2
a a
Y
1
= a2 + 2 + 2
a
a a + 1 k = 12 ise a + 1 = 2 3 bulunur.
2
= 10 + 2 = 12 a a
rnek
x+y = 8
3 olduuna gre x 2 + y 2 ifadesinin deerini bulunuz.
x $ y = 15
zm
^ x + y h2 = x 2 + 2xy + y 2
8 2 = x 2 + y 2 + 2 $ 15
64 - 30 = x 2 + y 2
x 2 + y 2 = 34 bulunur.
1. a - 1 2 1
a = 6 olduuna gre a + a 2 deerini bulunuz.
2. a - b = 7 ve a $ b = 5 olduuna gre a 2 + b 2 deerini bulunuz.
3. x ve y pozitif tam saylar olmak zere x 2 - 2xy - 3y 2 = 0

olduuna gre x + y toplamnn en kk deerini bulunuz.
4. a - b = 21 ve a - b = 3 ise a + b deerini bulunuz.
5. a + b = 5 ve a $ b = 5 olduuna gre a 4 + b 4 deerini bulunuz.
110
ki Kare Fark
ki terimin kareleri fark, bu terimlerin toplam ile farknn arpmna eittir.
x 2 - y 2 = (x + y) $ ( x - y )
rnek
(2 - a) (2 + a) ifadesi neye eittir?
zm
(2 - a) $ (2 + a) = 4 + 2a - 2a - a 2 = 4 - a 2
(2 - a) $ (2 + a) = 4 - a 2
rnek
25a 2 - 9b 2 ifadesini arpanlara ayrnz.

zm
25a 2 - 9b 2 = (5a) 2 - (3b) 2 = ^ 5a - 3b h $ ^ 5a + 3b h bulunur.
rnek
^ a + 1 h2 - ^ b + 3 h2 ifadesinin eitini bulunuz.
zm
^ a + 1 h2 - ^ b + 3 h2 = 6^ a + 1 h + ^ b + 3 h@ $ 6^ a + 1 h - ^ b + 3 h@
^ a + 1 h2 - ^ b + 3 h2 = ^ a + b + 4 h $ ^ a - b - 2 h bulunur.
rnek
^ a - b + c h2 - ^ a + b - c h2 ifadesinin eitini bulunuz.
zm
^ a - b + c h2 - ^ a + b - c h2 = ^ a - Y c + a +Y
b +Y c h $ ^Y
b -Y a - b + ch
a - b + c -Y
= 2a ^ -2b + 2c h = -4a ^ b - c h bulunur.
rnek
x, y ! N olmak zere x 2 - y 2 = 23 ise x $ y ifadesinin eitini bulunuz.

zm
x 2 - y 2 = 23 x = 12 ve y = 11 bulunur.
^ x - y h (x + y) = 1 $ 23 x $ y = 11 $ 12 = 132 elde edilir.
x +Y y = 23
x -Yy=1
2x = 24
111
rnek
x 2 - y 2 = (x - y) $ (x + y) zdeliinden yararlanarak 904896 arpmnn sonucunu

bulunuz.
zm
(900 + 4) $ ^ 900 - 4 h = 900 2 - 4 2 = 809984
rnek
x + y = 18
2 olduuna gre x 2 - z 2 + 2xy + y 2 ifadesinin deerini bulunuz.
z=6
zm
x 2 - z 2 + 2xy + y 2 = ^ x + y h2 - z 2
= ( x + y - z) ^ x + y + z h
= ^ 18 - 6 h^ 18 + 6 h
= 12 $ 24 = 288 bulunur.
rnek
1
x ! R ve x 2 - 5x + 1 = 0 olduuna gre x 4 + ifadesinin deerini bulunuz.
x4
zm
b x2 + l = 23 2
x 2 - 5x + 1 = 0 1 2
x 2 + 1 = 5x x2
1 1
x+ x = 5 x 4 + 2 + 4 = 529
x
1
a x + 1 k = 25
2
x 4 + 4 = 527 bulunur.
x x
1
x 2 + 2 + 2 = 25
x
1
x 2 + 2 = 23
x
x = 125
1. 3 olduuna gre ^ x + y h2 - 4xy ifadesinin deeri katr?
y = 120
2. 3a - 5 2 25
a .= 9 olduuna gre 9a + a 2 ifadesinin deeri katr?
3. 128 2 - 78 2 = 100 $ x ise x katr?
4. a + b = c - b = 6 olduuna gre a 2 - 2b 2 + c 2 ifadesinin deeri katr?
5. 101.103 + 1 ifadesinin deeri katr?
112
El-Biruni (973-1048)
Biruni 973te bugnn zbekistan saylan Harezmde dnyaya gelmitir. Ba-

basn kk yalarda kaybeden Biruni, Harzemahlar tarafndan korunarak
sarayda matematik ve astronomi eitimi almtr. Erken yalardan itibaren
klid geometrisi ve Batlamyus astronomisini renmitir. Bilimsel almalar-
na 17 yanda balayan Biruni, 75 yanda vefat etmitir.
Biruni astronomi, matematik, doa bilimleri, corafya ve tarih alanlarndaki a-

lmalaryla tannr. nl Trk hkmdar Gazneli Mahmut, Hindistanda
Biruniye almalar iin ortam hazrlamtr. Biruni bilimsel almalarna bu-
rada devam etmitir. Eserlerinde Hindistann Orta a bilimlerini betimleyerek
matematik, astronomi ve astrolojinin temellerini anlatmtr. Hindistandayken
rendii trigonometrinin astronomiden ayr bir bilim olarak grlmesi gerek-
tiini savunmutur. Biruni, yer ekimi ile ilgili almalarnda dnya dnyorsa
aalar ve talarn neden frlamad sorusuna, merkezde bir ekicilik olduu
ve her eyin dnyann merkezine dt cevabn vermitir.
Gnein hareketlerinden, mevsimlerin ne zaman baladn belirledi. Dnya-

nn apn, bugnk deere ok yakn olarak buldu.
Kendisinden ok sonra gelen Newton, Toricelli (Torielli), Copernicus

(Kopernik), Galileo gibi bilim insanlarna ilham kayna olmutur. Al-Biruni <http://
unesdoc.unesco.org/images/0007/000748/074875eo.pdf>, Biruni Kimdir? <http://www.biruni.edu.
tr/index.php/biruni-kimdir>, El-Biruni http://barbaroserman.com/?sayfa=31&id=39>, El-Biruni
http://barbaroserman.com/?sayfa=31&id=39>
113
Kendimizi Snayalm
a 2 - b 2 = 28
4 4 olduuna gre a deeri
1. b 2 0 olmak zere 4x 2 + 2bx + 81 ifadesi 6.
bir tamkare olduuna gre b deeri 1 1
aadakilerden hangisidir? a+b + a-b = 7 aadakilerden hangisidir?
A) 8 B) 9 C) 12
A) 12 B) 13 C) 15
D) 18 E) 22
D) 18 E) 21
7. x ve y bir tam say olmak zere

2. ^ x + y - 4 h - ^ x - y + 4 h ifadesinin eiti
2 2 x 2 - 2x - y 2 + 2y = 32 ve x - y = 4 ise
aadakilerden hangisidir? x $ y arpmnn deeri katr?
A) 18 B) 19 C) 21
A) x B) x+2 C) 4x (y - 4)
D) 28 E) 32
D) 2x (y + 4) E) y
8. x 2 - ^ y + 2 h2 ifadesinin arpanlarndan biri

3. k pozitif tam says iin 105 2 - 95 2 = 20.k 2 aadakilerden hangisidir?
olduuna gre k deeri katr?
A) x+2 B) y+2 C) -x - y + 2
A) 10 B) 11 C) 15 D) x+y+2 E) x-y+2
D) 16 E) 19
9. x = 2 + 2 deeri iin x 2 - 4x + 4 ifadesinin

deeri katr?
4. 3a + 2b = 18
2 olduuna gre a b arpm A) 12 B) 9 C) 4
9a 2 - 4b 2 = 108 katr?
D) 2 E) 1
A) 10 B) 12 C) 15
D) 18 E) 21
10. ^ a + 2 h2 - ^ a - 2 h2 ifadesi aadakilerden

hangisine eittir?
A) 2a B) 4a C) 5a
5. Ardk iki pozitif tek tam saynn kareleri
fark 120 dir. Buna gre byk say katr? D) 7a E) 8a
A) 23 B) 25 C) 27
D) 29 E) 31
114
Kendimizi Snayalm
a - a = 3 3 olduuna gre a a + a k nin

11. 1 1 2 16. a - b = 4 ve a $ b = 3 ise a + b nin pozitif
deeri aadakilerden hangisidir? deerini bulunuz.
A) 2 7 B) 7 C) 11
A) 12 B) 14 C) 25
D) 23 E) 14
D) 27 E) 31
17. x y
y + x = 4 ve x + y = 6 ise xy arpmnn
2 2 2 2
12. a - b - a - b ifadesinin en sade ekli
a-b a+b deerini bulunuz.
aadakilerden hangisidir?
A) 4 B) 5 C) 6
A) -2a B) 2a C) a D) 8 E) 10
D) 2b E) a + b
18. 4x 2 + 24x + y ifadesinin tamkare olmas

13. 3 - 3 = 5 ise 9 + 1a toplam aadakiler-

a -a a
9 iin y ka olmaldr?
den hangisidir?
A) 22 B) 24 C) 25 A) 1 B) 4 C) 9
D) 27 E) 28 D) 24 E) 36
14. Alanlar fark 40 br 2, evreleri toplam 19. 1 2 1 16 olduuna gre a - b

- + =
40 br olan iki karenin kenar uzunluklar a 2 ab b 2 49 ab
ifadesinin pozitif deeri katr?
arpm katr?
A) 3 B) 4 C) 2
A) 12 B) 14 C) 18 7
D) 21 E) 24 D) 4 E) 5
7 7
15. 2017 2 - 4034 $ 2015 + 2015 2 + 6 ileminin

20. a 2 - b 2 = 27
4 4 olduuna gre a katr?
sonucu aadakilerden hangisidir?
1 1
a+b + a-b = 9
A) 8 B) 9 C) 10
D) 13 E) 14 A) 2 B) 3 C) 4
D) 5 E) 6
115
Gelenbevi smail Efendi (1730-1791)
Osmanl dneminin matematik alannda nde gelen

bilim insanlarndandr. Gelenbevi smail Efendi, 1730da
Aydnn Gelenbe kasabasnda dnyaya gelmitir. Atalar
mderrislik yapan Gelenbevi, kk yata yetim kaldn-
dan eitimine ancak on iki-on yalarnda balayabil-
mitir. stanbulda nemli hocalardan dersler almtr. III.
Selim dneminde toplarn tam isabet at yapabilmesi iin
yapt hesaplar, Gelenbevinin tannmasna katk sala-
mtr.
stanbula gelen bir Fransz mhendisin logaritmay

stanbulda kimsenin bilmediini iddia etmesi zerine
mhendis, Gelenbevi ile buluturulur. Mhendis; Gelen-
beviye bir logaritma sorusu sorar, zm iin sre verip
oradan ayrlr. Srenin sonunda
Gelenbevi, mhendise yazd logaritma kitabn verir.
Farkl alanlarda birok eseri bulunan Gelenbevi

smail Efendinin matematik ile ilgili eseri Cebir bu
alanda yazlm olduka nemli bir kitaptr. Gelenbevi smail
Efendi https://www.turkcebilgi.com/gelenbevi_ismail_efendi>
Rene Descartes [Reyne Dekart (1596-1650)]
Rene Descartes, nl Fransz felsefeci ve matematikidir.
ocukluundan itibaren ruhunun gereksinimi olan gerei renme, doaya ve insanlara ynelme, baka
lkeleri ve milletleri tanma meraklar sebebiyle subay olup Hollanda ordusuna katld. spanyaya kar
savaan Hollanda ordusunda, 1619da balayan 30 Yl Savalar srasnda daha ok sava gerelerinin
mekaniiyle ilgilendi. Bu srada geree ulama yolunu bulmann, gerei elde etme orannda deerli
olduu dncesine vard ve bu yolu aratrmaya balad. Yeni bulduu ynteme dayanarak dncele-
rini gelitirmeye balad. 1621de ordudan ayrld. Hollanda, Almanya ve talyay gezdi ardndan Parise
dnd. sve Kraliesi Christinann (Kristina) davetlisi olarak 1649da Kralieye ders vermek zere s-
vee gitti, be ay sonra orada hayatn kaybetti.
Birok nemli esere imza atan Descartes, Akln Ynetimi iin Kurallar, Dnya ya da Ik zerine ncele-
meler, Yntem zerine Konumalar, lk Felsefe stne Dnceler gibi eserleri ile tannr. Rene Descar-
tes http://www.nkfu.com/rene-descartes-hayati-ve-eserleri/>
116
2.1.3. Birinci Dereceden Bir Bilinmeyenli Denklemler

Denklem
a ve b reel say a ! 0 olmak zere ax + b = 0 eklindeki eitliklere, birinci dere-
ceden bir bilinmeyenli denklem; denklemi gerekleyen (salayan) x reel saysna
denklemin kk denir ve zm kmesi = % b / eklinde gsterilir.
-a
2x + 5 = 0 denklemi x e
3k - 5 = 0 denklemi k ye
y-4 = 0 denklemi y ye bal olup bunlar, birinci dereceden bir bilinmeyenli
denklemlere rnek olarak verilebilir.
rnek
^ a - 2 h x 2 + 4ax - 16 = 0 denklemi x e bal birinci dereceden bir bilinmeyenli denklem

olduuna gre x i bulunuz.
zm
Birinci derece denklemlerde x 2 li terimin olmamas gerekir. Denklemde a = 2
yazlrsa 8x - 16 =0, 8x = 16 ise x = 2 olur.
rnek
2x - 7 = 0 denkleminin zm kmesini bulunuz.
zm
2x - 7 = 0
2x = 7
=&20
7 7 ax + b = 0 denkleminin
x= 2
zm kmesi iin 3
durum vardr.
rnek 1. a ! 0 ise ax + b = 0,
3x - 2 = 3x + 5 denkleminin zm kmesini bulunuz. -b
x = a zm kmesi bir
zm elemanldr.
2. a = 0 ve b ! 0 ise
3x - 2 = 3x + 5 = Q veya zm
3x - 3x = 5 + 2 kmesinin eleman
yoktur.
0 ! 7 bu bir elikidir. = Q olur.
3. a = 0 ve b = 0 ise
rnek = R veya zm
kmesi sonsuz
^ a - 2 h x + 8 = 0 denkleminin zm kmesi bo kme ise a y bulunuz. elemanldr.
zm
a - 2 = 0 olmas durumunda x bulunamaz dolaysyla a = 2 olmaldr.
117
rnek
6x + 2 - (2x + 8) = 4x - 6 denkleminin zm kmesini bulunuz.
zm
6x + 2 - 2x - 8 = 4x - 6
6x - 2x - 4x = - 2 + 8 - 6
0 = 0 eitlii doru olduundan = R dir.
rnek
(a + 3) x + n - 7 = 0 denkleminin zm kmesi tm reel saylar ise n + a y bulunuz.
zm
^a + 3hx + n - 7 = 0
144420 4443 : 0
a+3 = 0 n-7 = 0
2 n + a = 7 - 3 = 4 bulunur.
a = -3 n=7
rnek
^ 3a - 2 h x - 14 = 0 denkleminin kk 2 ise a y bulunuz.
zm
x = 2 denklemi salar.
^ 3a - 2 h $ 2 - 14 = 0
6a - 4 - 14 = 0
6a = 18
a=3
1. 3x + ax - 4 = 0 denkleminin zmnn bir reel say olmas iin a deeri

ka olamaz?
2. ^ 3a - b h x + a + b = ^ a - 5 h x - 4 denkleminin sonsuz zm olduuna gre

a b arpmnn deeri katr?
2x - 3y
3. y + 2 = 0 denkleminde x deeri hangi sayya eit olamaz?
4. 1 1 1
x + x - m = x - 1 denkleminin bir kk 3 olduuna gre m katr?
5. (2a + 1) x - 3 x + 8 = 0 denkleminin kk x = -2 olduuna gre

a deeri katr?
6. ^ a + 3 h $ x 2 + ^ a - b + 5 h $ x = 2018 ifadesi birinci dereceden bir denklemdir.

Bu denklemin zm kmesinin bo kme olmas iin b ka olmaldr?
118
2.1.4. Birinci Dereceden ki Bilinmeyenli Denklem Sistemlerinin Cebirasel Yntemlerle zm

Cebirsel fadeler
Harfler, saylar ve iaretlerden oluan ifadelere cebirsel ifade denir.
2x
2y + 3, x 2 - 2x, 2 , (a + 2) 2 .... gibi ifadeler cebirsel ifadelere birer rnektir.
x +1
Aadaki cmlelere karlk gelen cebirsel ifadeleri yaznz.
1. Bir saynn 2 katnn 5 eksiinin yars: 2x - 5

2
2. Bir saynn yarsnn 3 eksiinin 4 kat: 4 $ a x - 3 k
2
3. Bir saynn inin 4 eksiinin 3 kat: 3 $ b 5 - 4 l
3 3 x
5
4. Bir saynn 2 fazlasnn 3 katnn 4 fazlas: 3 $ ^ x + 2 h + 4
rnek
Bir saynn 3 katnn 5 eksii, ayn saynn 2 katnn 9 fazlasna eittir.
Bu sayy bulunuz.
zm
3x - 5 = 2x + 9
3x - 2x = 9 + 5
x = 14 bulunur.
rnek
Bir saynn 5 fazlasnn 3 katnn 4 te biri, ayn saynn 3 katnn 27 fazlasnn
5 te birine eit ise bu say katr?
zm
Say x olsun. 3 ^ x + 5 h 3x + 27
4 = 5
^5h ^4h
15x + 75 12x + 108

20 = 20
15x + 75 = 12x + 108
3x = 33 & x = 11
rnek
Ali, Veli ve Zeynep kardetir. Alinin yann 2 fazlas Zeynepin yana, 2 eksii
ise Velinin yana eittir. Bu kardein yalar toplam 24 olduuna gre Alinin
yan bulunuz.
zm
Veli Ali Zeynep
x x+2 x+4
x + x + 2 + x + 4 = 24
3x = 18 Ali\nin ya
x=6 x + 2 = 6 + 2 = 8 olur.
119
Birinci Dereceden ki Bilinmeyenli Denklem Sistemi

a, b ve c birer reel say a ! 0 ve b ! 0 olmak zere ax + by + c = 0 eklindeki denk-
lemlere birinci dereceden iki bilinmeyenli denklem veya dorusal denklem denir.
Bu denklemin zm kmesi (x, y) ikililerinden oluur. Bu ikililer, koordinat sistemin-
de birer nokta belirtir ve bu noktalar birletirildiinde doru oluur.
Aadaki ifadeler birinci dereceden iki bilinmeyenli denklemlere birer rnektir.

3x + 2y = 5, 5x - 4y = 3, x + 3y = 1, ...
Bu denklemler gibi birinci dereceden iki bilinmeyenli iki veya daha fazla denkleme,
denklem sistemi denir. ki bilinmeyenli denklem sistemlerine rnek olarak da aa-
daki ifadeler yazlabilir.
2x + 3y = 5 x y
2+ 3 =5
3x - 4y = 8
x y 11
5-4 = 2
Denklem sistemindeki denklemlerin tmn salayan (x, y) ikilisi kmesine denklem

sisteminin zm kmesi denir. Denklem sisteminin zm kmesini bulmak iin
farkl yntem bulunmaktadr:
1. Yerine koyma yntemi

2. Yok etme yntemi
3. grafik yntemi
1. Yerine Koyma Yntemi: ki denklemden herhangi birinde bilinmeyenlerden biri,

dieri cinsinden yazlr. Bulunan ifade, dier denklemde yerine yazlarak zm
yaplr.
rnek
5x - y = 4
3 denklem sisteminin zm kmesini bulunuz.
3x + 2y = 18
zm
5x - y = 4 & y = 5x - 4 olur. Bu ifade dier denklemde yerine yazlr.
3x + 2 ^ 5x - 4 h = 18
3x + 10x - 8 = 18
13x = 26
x = 2 olur.
Verilen denklemlerden herhangi birinde x = 2 yazlr.
5x - y = 4
5$2-y = 4
y = 6 olur. = " ^ 2, 6 h ,
120
rnek
3x - 4y = 11
x - 2y = 4
zm
x - 2y = 4 & x = 2y + 4 olur. Bu ifade dier denklemde yerine yazlr.
3 $ ^ 2y + 4 h - 4y = 11 & 6y + 12 - 4y = 11
2y = - 1
-1
y = 2 olur.
Bu deer, denklemlerden birinde yerine yazlr.
x - 2 $b 2 l = 4 & x + 1 = 4
-1
x = 3 olur. = & b 3, 2 l 0
-1
rnek
x ve y birer tam say olmak zere x in 3 kat ile y nin -5 katnn toplam 4, y nin 2 kat
ile x in toplam 5 olduuna gre x ile y deerlerini bulunuz.
zm
3x - 5y = 4
3 biiminde denklem sistemi oluturulur ve bilinmeyenlerden biri yalnz
x + 2y = 5 braklr.
x + 2y = 5 & x = 5 - 2y bulunur. Bu ifade dier denklemde yerine yazlr.
3 ^ 5 - 2y h - 5y = 4 x = 5-2$1
15 - 6y - 5y = 4 x=3
15 - 11y = 4
y=1
2. Yok Etme Yntemi: Verilen iki denklemdeki bilinmeyenlerin bir tanesinin katsay-
lar zt iaretli olacak biimde dzenlenir. Denklemler taraf tarafa toplanarak bilinme-
yenlerden bir tanesi yok edilir. Bilinmeyenler bulunur. zm kmesinin elenamlar
= " ^ x, y h , eklinde yazlr.
rnek
x-y = 8
x+y = 4
zm
x - y = 8 denklemler taraf tarafa toplanr ve x bulunur. Denklemlerden birinde
+ x + y = 4 x yerine deer yazlarak y deeri bulunur.
2x = 12 x + y = 4
x=6 6+y = 4
y = -2 = " ^ 6, - 2 h , olur.
121
rnek
2x + y = 14
4x - y = -2
zm
2x + y = 14 2x + y = 14
+ 4x - y = -2 2 $ 2 + y = 14
6x = 12 y = 10 ve = " ^ 2,10 h , olur.
x=2
rnek
2x - y x + 2y - 2 _bb
b
5 = 3 `b olduuna gre x - y katr?
bb
x+y = 4
a
zm
2x - y x + 2 y - 2 x - 13y = -10 y = 1 denklemde yerine yazlr.
5 = 3 -1 x + y = 4 x+y = 4
^3h ^5h
6x - 3y 5x + 10y - 10 x - 13y = -10 x+1 = 4

15 = 15 + - x - y = -4 x = 3 bulunur ve x - y = 3 - 1 = 2 olur.
6x - 3y = 5x + 10y - 10
- 14y = -14
x - 13y = -10
y=1
rnek
2x - y = 5
-8x + 4y = 3
zm
4 2x - y = 5
- 8x + 4y = 3
8x - 4y = 20
+ - 8x + 4y = 3
0 ! 23 olduundan denklem sisteminin = Q olur.
rnek
3x - y = 5
-6x + 2y = -10
zm
2 3x - y = 5
-6x + 2y = -10
6x - 2y = 10
+ - 6x + 2y = -10 olduundan denklem sisteminin zm kmesi
0 = 0 sonsuz elemanldr. = R olur.
122
rnek
12 1 _bb
yx+
= - 3 bb
`b denklem sisteminin zm kmesini bulunuz.
23 bb
y x-
= 3 b
a
zm
2 1 1 " 2 1 1
2 x + y =-3 3 + y =-3
3 2 1
x - y =3 y = -1
4 2 2 y = -1
x + y =-3
3 2
+ x - y =3 = " ^ 3, - 1 h ,
7 7
x = 3 &x=3
2.1.5. Birinci Dereceden ki Bilinmeyenli Denkleminin (Dorunun) Grafii

Analitik Dzlem
Balang noktalar ayn olan ve birbirine dik iki reel say ekseninin oluturduu sisteme, dik koordinat sistemi
(analitik dzlem) denir.
Yatay eksene x (apsis) ekseni, dey eksene y (ordinat) ekseni denir. Eksenlerin kesitii noktaya orijin denir.
Analitik dzlemde her noktaya (x, y) say ikilisi karlk gelir ve bu ikili, noktann koordinatlardr.
A(x, y) noktas iin apsis ve ordinat deerleri eksenlere izilen dik dorularn eksenleri kestii noktalardr.
Orijin koordinatlar O(0, 0) dr.
x ekseni zerindeki noktalar A(a, 0), y ekseni zerindeki noktalar B(0, b) eklinde gsterilir.
rnek
A(2, 2), B(2, 1), C(2, 0), D(2, -1), E(2, -2), F(-2, 3), P(-2, 0), K(0, 1), N(-2, -2), R(0, - 3 )
2
noktalarn analitik dzlemde gsteriniz.
zm
y
y
F(-2, 3) 3
II. Blge I. Blge
x<0 x>0 A(2, 2)
y>0 2 y>0 2
B(2, 1)
1 1 K(0, 1)
P(-2, 0) C(2, 0)
-2 -1 0 1 2 x -2 -1 0 1 2 x
-1 -1
III. Blge IV. Blge D(2, -1)
R(0, - 3 )
x<0 x>0 2
y<0 -2 y<0 -2
N(-2, -2) E(2, -2)
123
rnek
x + y = 4 dorusunun grafiini iziniz. zm
Doruya ait noktalar tabloya yaznz.
y
x -1 0 1 4
y 5 4 3 0 (-1, 5) 5
4
(1, 3)
-1 0 1 4 x
y=4- x
rnek
y = 2x + 4 dorusunun grafiini iziniz.
Doruya ait noktalar tabloya yaznz. zm
y y = 2x + 4
x -2 0 1
6
y 0 4 6
4
-2
0 1 x
rnek
x - 2y = 4 dorusunun grafiini iziniz. zm
Doruya ait noktalar tabloya yaznz.
y
x 0 4 6
y -2 0
x - 2y = 4
0 1 4 x
-2
124
zeceiniz baz Kendimizi Snayalm b-

lmlerinin cevaplarndan elde edilecek verilerle
bingo oyunu oynanacaktr. Oyun u ekilde oy-
nanmaktadr: Size verilen 5x5 eklindeki tabloda
20 soruluk snavn cevaplarndan 5 i; tablonun
hcrelerine bir satr, bir stun veya bir kege-
nin tamamn kaplayacak ekilde yerletirilmitir.
zdnz snavdan elde edeceiniz verileri
tablodaki uygun hcrelere yerletirirken bir sat-
r, bir stunu ya da bir kegeni ilk bitiren renci
bingo yapm olur. Ama en ksa srede bingo
yapmaktr. Baarlar!
125
Kendimizi Snayalm
1. 1 1 1 1 4
x - 2 - x - m + 4 = x + 1 denkleminin bir kk 7. 2 +
2 =3
olduuna gre x katr?
3- x+1
3 olduuna gre m katr?
A) -1 B) -2 C) 3
A) 0 B) 1 C) 2
D) 1 E) -3
D) 3 E) 4
8. a ve b sfrdan farkl birer reel say,

2. 3x - ^ 6 - 2x h = 2 ^ x + 1 h + 13 olduuna gre x
a+b a-b
deeri katr? x = x + 1 olduuna gre x aadaki-
lerden hangisidir?
A) 2 B) 4 C) 5
D) 7 E) 9 A) b - a B) a C) a + b
b
D) a+b E) -a - b
2b 2b
3. 4x + 2 1 olduuna gre x deeri
3 - x = -1 3
katr? 1
9. y= ifadesini tanmsz yapan x
2
1+ x-5
A) -9 B) 3 C) 1
4 8 8 deerlerinin toplam katr?
D) -1 E) 9
8 4 A) 7 B) 8 C) 2
D) 3 E) 5
4. x-2 x+1
3 - 2 = 2 olduuna gre x deeri
2x + 2
katr? 10. 3 + x - 2 = 3x denkleminin kk
A) -17 B) -18 C) -19
D) -20 E) -21 A) -1 B) 1 C) -2
D) 2 E) 3
2x + 2 6x + 4
5. 3x - 3 = 9x - 2 olduuna gre x deeri x - 1 x - 2 4x - 1
katr? 11. 2 + 3 = 6 denkleminin zm
kmesi aadakilerden hangisidir?
A) 1 B) 1 C) 3
2 2 A) "5, B) " 6 , C) " 7 ,
-2
D) 2 E)
5 D) " 8 , E) "9,
6. ^ 2 + 1 h^ x + 1 h = ^ 2 - 1 h^ x - 1 h olduuna 12. x - " 3 - 2x , - " x - ^ x + 1 h - 2 , = 15 denkleminin

gre x katr? zm kmesi nedir?
A) 2 B) - 2 C) - 3 A) "3, B) " 4 , C) " 5 ,

D) 3 E) 4 D) " 6 , E) "7,
126
Kendimizi Snayalm
3 3 x
x- 2 4 - 2 eitliini salayan x deeri x+ 2 15 ise x deeri katr?
13. 18. 3 +
3 = 3 2 = 4
x+ 2 4 + 2 katr?
A) 1 B) 2 C) 10
A) 4 B) 5 C) 6
D) 10,5 E) 11
D) 9 E) 10
2 19. ^ 2c - d h x + c + d = ^ c + 5 h x - 3 denkleminin
14. 2 - x = x denklemini salayan x deeri sonsuz zm olduuna gre 2c d
6 4
6- x katr? arpmnn deeri katr?
A) 1 B) 4 C) 3 A) -4 B) -2 C) 3
3
5 D) 4 E) -8
D) E) 5
3
20. 7x + ax - 3 = 0 denkleminin zmnn bir

15. 2xy + x + 3 - 6y = 0 ifadesinde x in hangi reel say olmas iin a deeri aadakiler-
deeri iin y hesaplanamaz? den hangisi olamaz?
A) 2 B) 3 C) 4
A) -7 B) -5 C) -3
D) 5 E) 6
D) 0 E) 3
16. 2 ^ 3x - 1 h x + 1 a + 1 denkleminin
5 - 3 = 15
kk 0 ise a katr?
A) -10 B) -11 C) -12

D) 11 E) 12 4
2 -7 3 10
3
-5 -a - b
3 a 1 a+1 8 -3 -11 1 2b
17. x + 3 + x + 1 + x - 2 = x - 3 denkleminin
kklerinden biri " -3, - 1, 2, 3, 0 , kmesi- -2
5 -6 "5, -4 -12
nin eleman ise a katr?
5 -5 3
A)
8
B)
8
C)
8 -13 -9 8 "6, 7
4
D) -3 E) -1
8 8
-19 -1 4 a+b - 2
2b
127
Ali KUU nun matematik ve astronomi ile ilgili eserinden bir blm
Ali Kuu (1400-1474)
Ali Kuu, zellikle matematik ve astronomi alanlarnda dneminin nemli Trk-slam bilginlerindendir.
XV. yzyl balarnda dnyann en nemli bilim merkezi olan Semerkantta dnyaya gelmitir.
ocuk yalardan itibaren matematie ve astronomiye ilgisi olan Ali Kuu, bu alanlarda dnemin ileri
gelenlerinden dersler almtr. Semerkantta bulunduu dnemde Ulu Beyin yardmcl ve rasathane
yneticilii grevlerinde bulunan Ali Kuu, Fetihten sonra stanbulu dnyann bilim ve sanat baken-
ti yapmak isteyen Fatih Sultan Mehmetin daveti zerine stanbula gelmitir. Ayasofya Medresesinde
hocalk yapan Ali Kuunun, stanbulda o zamana kadar astronomi ile ilgilenen ilk bilgin olarak, verdii
dersler ve yetitirdii renciler sayesinde stanbulda astronomi ve matematik alanlarnda byk geli-
me katedilmitir.
Ali Kuunun bugn elimizde bulunan ikisi matematikle ilgili olmak zere astronomi, mekanik aletler, dil
ve belagat gibi alanlarda yazm olduu yirmi be eser farkl ktphanelerde muhafaza edilmektedir.
(Yldz, 2002)
128
2.1.6. Birinci Dereceden ki Bilinmeyenli Denklem Sistemlerinin Grafik Yntemiyle zm

Grafik yntemi ile denklem sistemlerinin zm aadaki admlar izlenerek yaplr.
1. Adm: Milimetrik kt zerine dik koordinat sistemi (analitik dzlem) izilir.

2. Adm: Denklem sistemini oluturan dorulara ait noktalar bulunur ve dorularn grafikleri izilir.
3. Adm: Grafii izilen dorularn kesitii ortak noktadan eksenlere dikler izilir.
4. Adm: izilen diklerin eksenlerde gsterdii apsis ve ordinat belirlenip = " ^ x, y h , eklinde yazlarak
denklem sisteminin zm yaplm olur.
rnek
2x + y = 8 denklem sisteminin zm kmesini grafik yntemi ile bulunuz.

3
y-x = 2
zm
y
Bu rnekte dorularn kesim noktas istenmektedir. y = 8 - 2x
y = 8 - 2x dorusunun noktalar iin tablo yapnz.
x 0 4 8
y 8 0 y=x+2
y = x + 2 dorusunun noktalar iin tablo yapnz.

x 0 -2 4
y 2 0
2
Noktalarn bulduunuz dorularn grafiklerini iziniz ve grafikte
ortak noktann apsisi ile ordinatn belirleyiniz. x
-2 0 2 4
Grafikteki dorularn ortak noktas (2, 4) ikilisi denklem
sisteminin zm kmesidir. = " ^ 2, 4 h ,
rnek
Bir iftlikteki tavuk ile tavanlarn says 30 olup bu hayvanlarn toplam ayak says 100 dr.
Bu iftlikteki tavuk ve tavanlarn kaar adet olduunu grafik yntemi ile bulunuz.
zm
Tavuk says x, tavan says y olsun. y
1. denklem, toplam hayvan says: x + y = 30
2. denklem, toplam ayak says: 2x + 4y = 100
Bu denklemlere ait dorular izilir. ki denklemi de salayan ortak

nokta bulunur ve denklem sisteminin zm kmesi yazlr. 30
25
x + y = 30 2x + 4y = 100 20
x 0 30 x 0 50
y 30 0 y 25 0
x
Ortak nokta (10, 20) olduundan iftlikte 10 tavuk,
20 tavan vardr ve = " ^ 10, 20 h , dir. 10 30 50
129
rnek
30 kiilik bir snfta her rencinin elinde bir adet demir para vardr. Kzlarda 50 kuru, erkeklerde 25 kuru
olup toplam 11 lira (1100 kuru) olduuna gre snfta ka kz, ka erkek renci vardr?
zm
Bu soruyu zmek iin kz saysna x, erkek saysna y denirse
1. denklem, renci says: x + y = 30
2. denklem, paralarn toplam: 50x + 25y = 1100 eklinde 1 ve 2 denklemlerinden oluan bir denklem sistemi
elde edilir. Denklem sisteminin u ana kadar renilen yntemle zm yledir:
1. Yerine koyma yntemi: 2. Yok etme yntemi: 3. Grafik yntemi:
x + y = 30 x + y = 30 x + y = 30 50x + 25y = 1100
y = 30 - x 50x + 25y = 1100 x 0 30 x 0 22
- 1 x + y = 30 y 30 0 y 44 0
50x + 25y = 1100
50x + 25 (30 - x) = 1100 2x + y = 44 y
50x + 750 - 25x = 1100 - x - y = -30
25x = 350 + 2x + y = 44 44
x = 14 (kz) x = 14 (kz)
y = 16 (erkek) y = 16 (erkek) 30
= " (14, 16) , = " (14, 16) , = " ^ 14, 16 h ,
16
x
0 14 22 30 50
rnek
2x + y = 8
3 Denklem sisteminin zm kmesini yok etme ve grafik yntemleri ile bulunuz.
2x + y = 2
zm y
y = 8 - 2x
1. Yok etme yntemi: 2. Grafik yntemi:
y = 2 - 2x 8
2x + y = 8 2x + y = 8
- 2x + y = 2 x 0 4
2x + y = 8 y 8 0
+- 2x - y = 2 2x + y = 2
0 = 10 bu bir elikidir. x 0 1
y 2 0 2
eliki olmas, dorularn ortak noktasnn olmad- x

n ve denklem sisteminin zm kmesinin bo kme 0 1 4
olduunu gsterir.
2x + y = 8 denklem sisteminin zm kmesi

Ayrca grafii izilen dorularn kesimemesi (paralel 3
olmas) zm kmesinin bo kme olduu anlamna 2x + y = 2 = " , = Q dir.
gelir.
130
rnek
2x - y = 2
y - 2x = -2
zm
2x - y = 2 y
+ y - 2x = - 2 y = 2x - 2
0=0
fadenin doru olmas, zm kmesinin sonsuz ele-
manl olduunu gsterir. Bu durum denklem sistemini
oluturan dorularn ayn dorular olduu anlamna x
gelir. = R dir.
0 1
-2
(d 1) a 1 x + b 1 y + c 1 = 0
3 gibi bir denklem sisteminin zmnde u sonular karlr:
(d 2) a 2 x + b 2 y + c 2 = 0
a1 b1 c1
a 2 = b 2 = c 2 ise dorular akktr ve denklem sisteminin zm kmesi sonsuz elemanldr.
a1 b1 c1
a 2 = b 2 c 2 ise dorular paraleldir ve denklem sisteminin zm kmesi bo kmedir.
a1 b1
a 2 b 2 ise dorular bir noktada kesiir ve denklem sisteminin zm kmesi tek elemanldr.
rnek
3x + ^ m + 2 h y - 4 = 0
4 denklem sisteminin sonsuz zm olduuna gre m + n katr?
^ n - 3 h x - 4y + 8 = 0
zm
3 -4 m + 2 -4
n-3 = 8 -4 = 8
3 m + 2 -4 olmaldr.
n - 3 = -4 = 8 -4n + 12 = 24 8m + 16 = 16
n = -3 m=0
m + n = 0 - 3 = -3
131
rnek
3x + 2my + 7 = 0
3 denklem sisteminin zm kmesinin bo kme olmas iin m
mx + 6y - 8 = 0 ka olmaldr?
zm
3 2m ve 2m 2 = 18
m = 6
m2 = 9
m = !3 bulunur.
rnek
ax + y = 4
3 denklem sisteminin tek zmnn olmas iin b ka olamaz?
3ax - by = 5
zm
Denklem sisteminin tek zmnn olmas iin a ! 1 olmaldr.

3a -b
a 1
3 a ! -b ise b ! -3 olur.
2x + y = 6
1. 3 denklem sisteminin zm kmesini bulunuz.
x + 2y = 6
-x + y = 3
2. 3 denklem sisteminin zm kmesini grafik yntemi ile bulunuz.
x + 2y = 0
x
0
3. 9 liraya 3 kg elma ile 1 kg portakal, 11 liraya 1 kg elma ile 3 kg portakal

alnyor ise 1 kg elma ka liradr?
Bu soruya karlk gelen denklem sistemini yaznz.
4. Bir firma 460 bin lira deyerek 50 bin liralk ve 70 bin liralk aralardan
toplam 8 adet almtr. Bu firma, 70 bin liralk aratan ka adet almtr?
132
Birinci Dereceden ki Bilinmeyenli Denklem Sisteminin Biliim Destekli zm

GeoGebra (Ciocibra) program alr. Grnmden geometri ve CAS penceresi seilir. CAS giri alanna birinci
dereceden iki bilinmeyenli 2x + y - 6 = 0 denklemi yazlr.
kinci giri alanna birinci dereceden iki bilinmeyenli x + 3y + 9 = 0 denklemi yazlr. Yazlan denklemlerin ya-
nnda yer alan beyaz daireler tklanarak grafiin izilmesi salanr.
CAS grnmnde nc giri alanna Kesitir [f, g] yazlr. CAS grnmnn nc admnda iki denkle-
min kesim noktalarnn apsis ve ordinat grlr.
133
nc admdaki beyaz daire seilerek kesim noktasnn grafik zerinde de gsterilmesi salanr.
Grafik grnmnden kesim noktas sa tklanr ve zelliklere baslr. Alan pencereden etiketi gster-deer
seilir.
Grafik zerinde kesim noktasnn koordinatlar grlebilir.
134
Kendimizi Snayalm
x 2 - 9 = 0 b_b ve ax - 2y + 10 = 0 olduuna 4x + 8y + a - 1 = 0
1. b 6. 3 denklem sisteminin
y-2 b`b gre a katr? 3x + 6y + 3 = 0
x+3 = 0 b zm kmesi bo kme olduuna gre
a
a hangi deeri alamaz?
A) -1 B) -2 C) -3
D) 1 E) 2 A) 3 B) 4 C) 5
D) 6 E) 7
2 5 3 _bb 7.
+ = b
2. x y 4 b` denklem sisteminin zm
1 1 1 bbb kmesi nedir? Pide Lahmacun Tutar
x + y = 4b (1 adedi x lira) (1 adedi y lira) (lira)
a
A) " ^ - 6,12 h , B) " ^ -6, - 12 h , C) " ^ 6, - 12 h , Zeynep 3 2 34
D) " ^ 6,12 h , E) " ^ 12, 6 h , Halil 2 3 31
Zeynep ve Halilin arkadalar iin verdikleri yemek

siparileri, yukardaki gibidir. Buna gre 1 pide ve
1 lahmacunun fiyatlar toplam katr?
1 1
3. A) 11 B) 12 C) 13
a - b + 1 + 3a + b - 5 = 1
denklem sistemi-
nin zm kmesi olan (a, b) tam say ikilisi D) 14 E) 15
nedir?
A) " ^ -2, - 1 h , B) " ^ -2,1 h , C) " ^ -1, - 2 h , x - 3y b_b

8. = 2 bb denklem sistemini salayan sral
D) " ^ 1, 2 h , E) " ^ 2, 1 h , 3 b
`
x + y 1 bbb ikili (x, y) olduuna gre x - y
4 = 2 bb katr?
a
A) 1 B) 2 C) 3
4. Her x, y ! R iin ^ 2a - b + 2 h x + ^ a + b - 5 h y = 0
D) 4 E) 5
denklemi salanyorsa a - 2b katr?
A) -6 B) -7 C) -8
ax + 2by = 8 denklem sisteminin zm k-
9. 3
mesi " (-2, 1) , ise b - a katr?
D) -9 E) -10
bx - ay = 1
A) 3 B) 4 C) 5
2x + ay + b - 4 = 0 D) 6 E) 7
5. 3 denklem sisteminin
x - 3y + a = 0
zm kmesi sonsuz elemanl olduuna
gre b - a katr? 1 1 1
10. 2017x - 4034 = 2016 - 2017
A) -1 B) -2 C) -3 denklemini salayan x deeri katr?
D) -4 E) -5
A) 1 B) 2016 C) 2017
D) 2018 E) 2019
135
Kendimizi Snayalm
3 1 4 _bb
11. a - 2 + b + 2 = 7 bbb 16. ki saynn farknn 3 katnn 4 fazlas 31,
b denklem sisteminde a ilk saynn 2 kat ile ikinci saynn 3 katnn
`b
b
2 1 3 bbb deeri katr? toplamnn yars 4 ise bu saylarn toplam
-
a-2 b+2 7 b = katr?
a
A) 6 B) 7 C) 8 A) 1 B) 2 C) 3
D) 9 E) 10 D) 4 E) 5
3 4 b_b
12. x + y = -18 bbb 17. xy + 2y = 40 olduuna gre x+y katr?
1 44
b olduuna gre y deeri
`b 1
bb katr?
1 2
- = 4 bb x+2 + y = 5
x y b
a
A) 30 B) 32 C) 36
A) -1 B) -2 C) 1 D) 39 E) 40
3 3 3
D) 2 E) 1
3
18. x = 3a + 4b - 2c eitliinde a nn deeri 2

azalr, b nin deeri 3 artar ve c nin deeri
4 azalrsa x says nasl deiir?
13. b 1 + 3 l $ b 1 - 3 l = x - 25 olduuna gre x
2 4 2 4 32
katr? A) 12 artar. B) 12 azalr. C) 14 artar.
D) 14 azalr. E) 15 artar.
A) 11 B) 12 C) 13
D) 14 E) 15
19. x = m-6
y = m+3
14. b 1 - 1 l a 1k b 1 l 5 olduuna x + y = 5 ise 3x - y ileminin sonucu katr?
x+1 $ 1- x $ 1- x-1 = 2
gre x deeri katr? A) -11 B) -12 C) -13
A) -3 B) -4 C) 3 D) -14 E) -15
D) 4 E) 5
20. x ve y doal say olmak zere x 2 - y 2 = 13

denkleminin zm kmesi aadakilerden
15. 2x - 3y = 2 _bb denklem sisteminin zm hangisidir?
bb
x + 2y = 8 `b kmesi bir elemanl olduuna
bb gre a katr? A) " ^ -7, 6 h , B) " ^ -7, - 6 h , C) " ^ -6, - 7 h ,
ax + 3y = 10 b
a D) " ^ 7, 6 h , E) " ^ 6, 7 h ,
A) 1 B) 2 C) 3
D) 4 E) 5
136
2.1.7. Gnlk Hayatla lgili Problemler
Oran Orant
Oran
Ayn cins iki okluun kesir eklinde karlatrlmasna oran denir. a saysnn b saysna oran
a
` b veya a: b_ eklinde gsterilir ve a nn b ye oran eklinde okunur. Oran birimsizdir.
rnein
Ezginin ya 15, babasnn ya 45 ise Ezgi ve babasnn yalar oran, 15 = 1 olur.
45 3
Cemalin matematik notu 80, Davutun matematik notu 100 ise Cemal ve Davutun notlar oran, 80 = 4
100 5
olur.
E 18 3 olur.
K = 12 = 2
Bir snftaki erkek renci says 18, kz renci says 12 ise erkeklerin kzlara oran,
175 cm
Mertin boyu 175 cm ve cebindeki paras 200 TL iin 200 TL eklinde elde ettiimiz saynn oran olarak
bir anlam yoktur.
rnek
a 1 olduuna gre 3a + b orann bulunuz.

b = 3 b-a
zm
a = k iin b = 3k alnr ve bu deerler istenen ifadede yerine yazlr.
3a + b 3k + 3k 6k
b - a = 3k - k = 2k = 3 bulunur.
rnek
a 1 b 2 a
b = 3 ve c = 3 oranlari iin c orann bulunuz.
zm
1. Yol: nce iki oranda da bulunan b okluklar eitlenir.

a 1 2 _bb a = 2k iin b = 6k ve c = 9k olur.
b = 3 = 6 bbb
(2) b a 2k 2
` Buradan c = 9 k = 9 bulunur.
b 2 6 bbb
c = 3 = 9 bbb
(3)
a
2. Yol: a 1 b b_b b
b = 3 iin a = 3 bb a 3 b 2 2
` Buradan c =
b 2 3b bbb 3b = 3 $ 3 b = 9 bulunur.
c = 3 iin c = 2 b 2
a
1. a = 2 ve b = 4 oranlar iin a orann bulunuz.

b 3 c 5 c
2. a = 2 , b = 5 ve c = 3 oranlar veriliyor. a oran nedir?

b 3 c 6 d 4 d
137
Orant
ki veya daha fazla orann eitliine orant denir.
a c
ki orann eitlii,` b = d = k_ eklinde gsterilir ve a nn b ye oran, c nin d ye oranna eittir diye okunur.
Orantda a ya 1. terim, b ye 2. terim, c ye 3. terim, d ye 4. terim, k saysna da orant sabiti denir.
a c orantsnda b ile c ye iler (ortalar), a ile d ye dlar (yanlar) denir.
b = d
Orantnn zellikleri
a c
b = d =k
orantsnda: zelliklerle lgili rnekler
3 6
k = 4 = 8 orantsnda:
1. ler arpm, dlar arpmna eittir. 1. 4 $ 6 = 3 $ 8
b$c = a$d 24 = 24
2. ler yer deitirirse eitlik bozulmaz. 2.
Dlar yer deitirirse eitlik bozulmaz. 3 6 3 4 8 6
= iin 6 = 8 veya 4 = 3
a c a b d c 4 $ 46 = 38$ 8 6$4 = 3$8 4$6 = 8$3
b = d iin c = d veya b = a 24 = 24 24 = 24 24 = 24
3. Orantda paylar toplanp paya yazlr ve paydalar 3.

3 6 3+6 9 3
toplanp paydaya yazlrsa orant sabiti k = 4 = 8 = 4 + 8 = 12 = 4
deimez.
a$x+c$y 3 6 -6 + 18 12 3
a c a+c a c k = 4 = 8 = -8 + 24 = 16 = 4
k = b = d = b + d ve k = b = d = b $ x + d $ y (-2) (3)
(x) (y)
4. Orantda iki orann arpm, orant sabitinin karesi 4.

k = 4 = 8 ise 4 $ 8 = 32 = 16 = b 4 l = k 2
3 6 3 6 18 9 3 2
olur.
a c a c
k = b = d ise b $ d = k $ k = k 2 olur.
` 5. a ve b saylar srasyla 3 ve 4 ile orantldr.
5. ` a ve b saylar sra ile x ve y ile orantldr. 2a + 3b = 72 iin (a , b) ikilisini bulunuz.
ifadesine karlk gelen orant;
a b a b
x = y = k veya a: b = x: y = k eklindedir. 3 = 4 = k ise a = 3k ve b = 4k
2a + 3b = 72 a = 12 b = 16
2 $ 3k + 3 $ 4k = 72 (a , b) = (12 , 16)
18k = 72
k=4
138
rnek
a b c a + c deerini bulunuz.
2 = 3 = 4 ve 3a + 2b - c = 48 iin b
zm
a b c a = 2k = 12 b_b
2 = 3 = 4 = k denirse bb a + c 12 + 24
b = 3k = 18 `b b = 18 = 2
a = 2k, b = 3k, c = 4k olur. bb
c = 4k = 24 b
3a + 2b - c = 48 a
6k + 6k - 4k = 48
8k = 48, k = 6 bulunur.
rnek
1 1 1 1
a $ x = b $ y = c $ z = 240 ve a + b + c = 6 iin x + y + z toplamn bulunuz.
zm
a $ x = b $ y = c $ z = 240
x y z x+y+z
1 = 1 = 1 = 1 1 1 = 240
a b c a+b+c
x+y+z 1
1 = 240 , x + y + z = 6 $ 240 ise x + y + z = 40 olur.
6
rnek
Mert; zm, fstk ve leblebiden oluan 520 gramlk bir karm hazrlyor. Karmda
zm 3 fstk 2
= 4 , leblebi = 3 oranlarn kullanyor. Mert karmda ka gram zm
fstk
kullanmtr?
zm
zm x, fstk y, leblebi z ile gsterilirse
x 3 3k _bb x = 3k, x + y + z = 520
y = 4 = 4k bbb
` ve y = 4k, 3k + 4k + 6k = 520
y 2 4k bbb
z = 3 = 6k bb z = 6k alnr. 13k = 520
(2)
a k = 40 bulunur
x = 3$k
x = 3 $ 40
x = 120 g zm kullanlmtr.
139
1. Hlya Hanm 360 liray, 14 ve 16 yalarndaki iki ocuuna yalar ile

orantl bir ekilde paylatrmak istiyor. Hlya Hanm kk ocuuna
ka lira verir?
a b c
2. 3 = 4 = 5 ve 5a + 2b + c = 140 iin 3abc deerini bulunuz.
Doru Orant
Ayn cins iki okluktan biri artarken dieri de artyorsa veya biri azalrken dieri de
azalyorsa byle okluklara doru orantl (DO) okluklar denir.
a b a b
+ + - -
c d c d
a$d = b$c a$d = b$c
(Doru orantda apraz arpmlar eittir.)
rnek
Ayn gte 4 ii bir gnde 12 ift ayakkab retirse bu iilerden 3 ayn srede ka
ift ayakkab retir?
zm
4 12
- -
3 x
DO 4 $ x = 3 $ 12
x=9
rnek
5 litre yakt ile 50 km yol giden bir aracn yakt tketimi deitike alnan yolu
gsteren bir tablo yapnz ve rnee uygun grafii iziniz.
zm
y km
5 litre 50 km
80
- -
1 litre x km
50
DO 5x = 50
x = 10 km 10
x 1 2 3 4 5 6 7 8 (litre) x litre
y 10 20 30 40 50 60 70 80 (kilometre) 0 1 5 8
x 1 2
y = 10 = 20 = ... ise y = 10x
140
x
y = k ifadesindeki blm eklindeki okluklar (x ile y) doru orantldr.
k orant sabitidir.
rnek
2a +1 says ile b + 3 says doru orantldr. a = 7 iin b = 2 ise b = 8 iin a katr?
zm
2a +1 says ile b + 3 says doru orantl ise 2a + 1 = k yazlmaldr.
b+3
a = 7 ve b = 2 saylar, orantda yerine yazlr ve k orant sabiti bulunur.
2.7 + 1 2a + 1
2 + 3 = k & k = 3 olur. b = 8 iin 8 + 3 = 3 & 2a + 1 = 33 & a = 16 bulunur.
rnek
Mehmet Bey 8, 14 ve 18 yandaki ocuuna 400 liray, ocuklarn yalar ile
doru orantl olacak ekilde nasl paylatrmaldr?
zm
Kk ocuk x lira, ortanca ocuk y lira, byk ocuk z lira alrsa x + y + z = 400
olacaktr. x, y, z saylar 8, 14, 18 ile doru orantl ise bu durum,
x y z
x: y: z = 8: 14: 18 = k veya 8 = 14 = 18 = k eklinde gsterilir.
x = 8k, y = 14k, z = 18k iin
8k + 14k + 18k = 400 x = 8 10 = 80 lira
40k = 400 y = 14 10 = 140 lira
k = 10 olur. z = 18 10 = 180 lira eklinde paylatrmaldr.
rnek
Bir genin d alarnn lleri 3, 4 ve 5 saylar ile orantl olduuna gre bu
genin en kk i asnn lsn bulunuz.
zm
genin d alarnn lleri toplam 360cdir. D alarn lleri x, y, z olsun.
x y z x + y + z = 360c x = 90c
3 = 4 = 5 = k iin
3k + 4k + 5k = 360c y = 120c
x = 3k
12k = 360c z = 150c
y = 4k
k = 30c
z = 5k
En kk i ann ls 180c - 150c = 30c bulunur.
141
Ters Orant
Ayn cins iki okluktan biri artarken dieri azalyorsa veya biri azalrken dieri artyor-
sa byle okluklara ters orantl (TO) okluklar denir.
a b a b
+ - - +
c d c d
ab=cd ab=cd
(Ters orantda yan arpmlar eittir.)
rnek
Ayn gte 3 ii bir ii 8 gnde bitirirse 4 ii ayn ii ka gnde bitirir?
Bu iin farkl sayda iiye yaptrlmas durumunda iin bitme zamann gsteren bir
tablo yapnz ve rnee uygun grafii iziniz.
zm
y gn says
3 8
12
+ -
4 x
TO 3 8 = 4 x
x = 6 gn
6
x 1 2 3 4 6 8 12 24 (ii says) 4
y 24 12 8 6 4 3 2 1 (gn) 2
x ii says
x $ y = 1 $ 24 = 2 $ 12 = 3 $ 8 = ... = 24 $ 1 iin x $ y = 24 2 4 6 12
x y = k ifadesindeki arpm eklindeki okluklar (x ile y) ters orantldr. k orant

sabitidir.
rnek
72 fndk; 6, 8 ve 12 yalarndaki ocuklara yalar ile ters orantl olarak paylatr-
lrsa kk ocuk ka tane fndk alr?
zm
ocuklarn paylar; a, b, c olursa a + b + c = 72 olmaldr. a, b, c saylar 6, 8, 12 ile
ters orantl ise bu durum, 6 a = 8 b = 12 c = k eklinde gsterilir.
k k k k
a= 6 iin 6 + 8 + 12 = 72 6 yandaki en kk ocuk
(4) (3) (2)
192
k 4k + 3k + 2k a = 6 = 32 fndk alr.
b= 8 = 72
24
k 9k = 72.24
c = 12
k = 192
142
rnek
Kampa giden 24 kiilik bir izci grubuna 60 gn yetecek kadar yiyecek vardr. 12 gn
sonra izcilerden 8 i kamptan ayrlrsa kalan yiyecekler izcilere ka gn yeter?
zm
24 izciye 60 gn yetecek yiyecek, 12 gn sonra 24 izciye 60 - 12 = 48 gn yeter.
Kalan yiyecekler, 8 izcinin ayrlmas durumunda
24 izciye 48 gn yeterse
16 izciye x (ka) gn yeter.
TO 24 48 = 16 x ve x = 72 gn yeter.
Bileik Orant
erisinde hem doru orant hem de ters orant bulunan orantlara bileik orant denir.
a says, b ile doru ve c ile ters orantldr. ifadesi, k orant sabiti olmak zere
a$c
b = k eklinde gsterilir.
rnek
x says (y + 1) ile ters, (z - 2) ile doru orantldr. x = 10, y = 2 iin z = 5 oluyorsa
x = 4, y = 4 iin z ka olur?
zm
nce x says (y + 1) ile ters, (z - 2) ile doru orantldr. ifadesine karlk gelen
orant yazlr.
x $ (y + 1)
= k bu orantda verilenler yerine yazlarak k bulunur.
(z - 2)
10 $ (2 + 1)
= k ise k = 10 bulunur. stenen deerler yerine yazlrsa
(5 - 2)
4 $ (4 + 1)
x=4 ve y=4 iin (z - 2) = 10 eitliinden z = 4 olur.
rnek
Ayn gteki 6 ii, 8 gnde 240 para mal retirse 8 ii, 5 gnde ka para mal
retir?
zm
6 ii 8 gnde 240 para Pratik Yol:

8 ii 5 gnde x para 1. yaplan i okluu 1. iin yanndaki dier okluklarn arpm
=
2. yaplan i okluu 2. iin yanndaki dier okluklarn arpm
6 8 x = 8 5 240 ise
x = 200 para mal retir.
143
1. Ayn gteki a ii, gnde b saat alarak 10 para i yapmaktadr. Bu iilerden b ii, gnde 2a saat
alarak ka para i yapar?
2. Bir yarmaya katlan sporculardan ilk e girenlere 4900 lira datlacaktr. Bu datm
sporcunun yapt derecenin karesinin tersi ile orantl olacana gre 3. olan sporcu ka lira alr?
3. a says (b - 2) ile doru, (c + 1) ile ters orantldr. a = 5, b = 6 iin c = 7 oluyorsa a = 8, c = 9 iin b ka

olur?
4. 350 sayfalk bir kitab incelemek zere grevlendirilen 4 uzmandan Mert Bey ile Metin Bey, srasyla 2
ve 3 saylaryla doru orantl; Hacer Hanm ile Hlya Hanm, srasyla 2 ve 3 saylaryla ters orantl
olacak ekilde sayfalar paylayorlar. En az sayfa inceleyen uzman ka sayfa incelemitir?
Kerim Erim (1894-1952)
Trkiye'de yksek matematik retiminin yaygnlamasnda ve

ada matematiin yerlemesinde etkin rol oynayan,
mekaniin matematik esaslarna dayandrlmasna nclk
eden, Trkiye Cumhuriyeti Devletinin doktoral ilk Trk mate-
matikisidir.
Kerim Erim, 1919da Almanyada Albert Einstein'n

(Albert Ayntayn) yannda doktorasn yapmtr. Trkiye mate-
matiinin en byk kurucularndan olan Kerim Erim,
diferansiyel ve integral hesabn ve matematiksel analiz
metotlarnn lkemizde kapsaml biimde verilmesinde byk
rol oynamtr. Bilimin uluslararas niteliine ve uluslararas
bilimsel yayn yapmann gerekliliine inanan, enstit alma-
lar ve kurumsallama yollaryla bunlar pratie dntren bir
bilim insandr. Cumhuriyet dneminde matematii uluslararas
bir nitelie kavuturmutur.
Nazari Hesap, Mihanik, Matematik ve Realite, Analiz

Dersleri, Diferansiyel ve ntegral Hesap Erimin kitaplarndan
bazlardr. Kerim Erim http://www.biyografya.com/biyografi/7025V>
144
Kendimizi Snayalm
1. a ve b reel saydr. a + b = 4 olduuna gre 6. a ve b reel saydr.

a
a + b nin deeri katr? 1 _b
b a + b = 3 bbb
`b olduuna gre a nin deeri katr?
1 b b
A) 1 B) 2 C) 4 b + a = 4 bb
3 3 3 a
D) 5 E) 7 A) 3 B) 1 C) 1
3 3 4 2 3
D) 2 E) 4
3
2. 330 ceviz kiiye srasyla 1, 1 , 1
2 3
saylar ile orantl olacak ekilde paylat-
rlyor. Pay en az olan, ka ceviz almtr? 7. bc ac ab
a = 1, b = 2, c = 3 olduuna gre
a 2 + b 2 + c 2 katr?
A) 40 B) 45 C) 50
A) 8 B) 9 C) 10
D) 55 E) 60
D) 11 E) 16
3. ki rencinin arlklar oran 5 , arlklar 8. a, b, c, d ve k birer reel saydr.

7
fark ise 20 kg olduuna gre bu rencilerin a c 2a + 3c
arlklar toplam ka kg dr? b = d = k orantsndan 2b + md = k oran
elde edildiine gre m nin deeri nedir?
A) 72 B) 96 C) 108 1 3
A) B) 3 C)
D) 120 E) 132 3 d
D) d E) 3d
3
1
4. Kaya parasnn 5 ini Mehmete verdiin-
de Mehmetin paras 2 orannda artyor. 9. Bir kitapda ders kitaplarnn saysnn
7 5
Buna gre balangta Kayann parasnn test kitaplarnn saysna oran 11 dir.
Mehmetin parasna oran nedir? Ders kitaplarnn says 400 den fazla ol-
duuna gre bu kitapda en az ka kitap
7 5 6
A) 10 B) 7 C) 7 vardr?
D) 7 E) 10 A) 1094 B) 1195 C) 1204

6 7
D) 1296 E) 1397
a b 2
5. a, b, c pozitif tam saylar b = 5 ve c = 3
10. 1 2 3
olduuna gre a + b + c toplamnn en a - 2 = b - 3 = c - 4 ve 2a + 3b + 4c = 129
kk deeri katr? olduuna gre a + b + c toplam katr?
A) 10 B) 15 C) 20 A) 39 B) 42 C) 45
D) 30 E) 45 D) 49 E) 52
145
Kendimizi Snayalm
11. Bo bir havuzu 36 saatte dolduran bir 16. A, B, C miktarda oy alan partinin
musluun birim zamanda aktt su mik- katld bir seimde toplam 51 milyon oy
tar %50 arttrlrsa bo havuz ka saatte kullanlmtr. Oylar partilere 2A=3B=9C
dolar? orantsna gre dalrsa en az oy alan
parti ka milyon oy alm olur?
A) 12 B) 18 C) 24
D) 27 E) 30 A) 6 B) 9 C) 12
D) 18 E) 27
12. Harita zerindeki uzunluun gerek

uzunlua oranna harita lei denir. 17. Bir aracn duru mesafesi, frene basld
1 lekli bir haritada iki ehir andaki hzn karesi ile doru orantldr.
4.000.000 Ara, saatte 100 km hzla giderken frene
arasndaki uzaklk 24 santimetre ise bu basldnda 50 metrede durabiliyorsa sa-
ehirler aras uzaklk gerekte ka kilo- atte 120 km hzla giderken frene basld-
metredir? nda ka metrede durur?
A) 48 B) 96 C) 144 A) 60 B) 64 C) 72
D) 480 E) 960 D) 81 E) 100
13. 1, 2, 3, 4 eklinde numaralandrlm drt 18. a tane iinin gnde 8 saat alarak 24
kutuya numaralarn kareleri ile orantl gnde bitirebildii bir ii, a + x tane ii
miktarda 60.000 lira parann tamam pay- gnde 12 saat alarak 10 gnde bitirirse
latrlrsa 3. kutuda ka bin lira olur? a ve x saylar sra ile hangi saylarla oran-
tldr?
A) 8 B) 12 C) 18
A) 3 : 5 B) 5 : 8 C) 3 : 8
D) 24 E) 32
D) 8 : 3 E) 5 : 3
14. 1, 2, 3, 4 eklinde numaralandrlm drt

kutuya, numaralarn kareleri ile ters oran- 19. 6 ii bir ii 15 gnde bitirmektedir. i say-
tl olacak ekilde 410.000 lira parann s 4 artrlr, i miktar 2 katna karlr ise i
tamam paylatrlrsa 2. kutuda ka bin ka gnde biter?
lira olur?
A) 18 B) 20 C) 22
A) 22 B) 18 C) 32
D) 24 E) 28
D) 72 E) 144
15. Bir atlye, gnde 16 saat alma ile 24 20.

a - 2b 1 a+b
gnde rettii miktarda rn, alma ka- b = 2 olduuna gre a katr?
pasitesi %20 drlerek gnde 12 saat
alma ile ka gnde retir? A) 5 B) 5 C) 2
3 2 5
D) 3 E) 7
A) 12 B) 15 C) 20 5 5
D) 30 E) 40
146
Say-Kesir Problemleri
Say Problemleri
Genel olarak problemlerin zmnde ncelikli koul, problemin iyi anlalmasdr.
Problem iyice anlaldktan sonra istenen deerin bulunmas iin uygun denklem
kurulur.
rnek
2 katnn 15 fazlas, 3 katnn 9 eksiine eit olan say katr?
zm
Say x olsun. Bu durumda 2 katnn 15 fazlas: 2x + 15
3 katnn 9 eksii: 3x - 9
2x + 15 = 3x - 9
x = 24 bulunur.
rnek
Bir otoparka ayn anda 24 otomobil ve 11 kamyon ya da 18 otomobil ile 13 kamyon

park edilebilmektedir. Otoparkn otomobil kapasitesi katr?
(Her bir kamyonun kaplad alan ve yine her bir otomobilin kaplad alan kendi
arasnda eittir.)
zm
Bir otomobilin kaplad alan: a
Bir kamyonun kaplad alan: b olsun.
Otoparkn alannn kapasitesini veren ifadeler eitlenir.
Otopark alan: 11b + 24a = 18a + 13b
24a - 18a = 13b - 11b
6a = 2b
3a = b 1 kamyonun kaplad alan, 3 otomobilin kaplad
alana eittir. Otoparkn kapasitesini veren ifadelerden birinde b yerine 3a yazlarak
otoparkn tamamnn alabildii otomobil says bulunur.
11b + 24a = 11 (3a) + 24a
= 33a + 24a
= 57a
Otoparkn otomobil kapasitesi 57 dir.
147
rnek
Ahmet elindeki 300 sayfalk kitab her gn bir nceki gn okuduu sayfann 2 kat
kadar okuyarak 4 gnde bitiriyor. Ahmet, son gn kitaptan ka sayfa okumutur?
zm
Ahmetin Okuduu Sayfa Says

I. Gn II. Gn III. Gn IV. Gn
x 2x 4x 8x
x + 2x + 4x + 8x = 300
15x = 300
x = 20 bulunur.
Ahmet son gn kitabn 8 20 = 160 sayfasn okumutur.
rnek
Bir otobste bulunan erkek yolcu says, kadn yolcu saysnn 2 katdr. lk durakta
otobsten 5 erkek yolcu iniyor ve otobse 5 kadn yolcu biniyor. Bu durumda otobs-
teki erkek ve kadn saylar eit olduuna gre otobste ilk durumda ka kadn yolcu
vardr?
zm
Kadn Yolcu Says Erkek Yolcu Says

lk Durum x 2x
Son Durum x+5 2x - 5
2x - 5 = x + 5
x = 10 bulunur.
lk durumda otobste 10 kadn yolcu vardr.
rnek
Bir otelde 2 yatakl ve 3 yatakl olmak zere toplam 85 oda vardr. Bu otelde ayn
anda en fazla 206 kii konaklayabildiine gre 3 yatakl oda says katr?
zm
3 Yatakl Oda 2 Yatakl Oda Otelde 3 yatakl odalarda kalan kii

Says Says says 3x iken 2 yatakl odalarda kalan
kii says 2(85 - x) olur.
x 85 - x
3x + 2 (85 - x) = 206
3x + 170 - 2x = 206
x = 36 bulunur.
Sonu olarak otelde 36 tane
3 kiilik oda vardr.
148
rnek
Bir snfta renciler sralara ikierli oturduklarnda 3 kii ayakta kalmaktadr.
erli oturduklarnda bir srada sadece 1 kii oturup 5 sra da tamamen bo kalmaktadr.
Buna gre snf mevcudu katr?
zm
Snftaki sra says x olsun.
Snf mevcudu: 2x + 3 veya 3(x - 6) + 1 olur.
2x + 3 = 3 ( x - 6) + 1
2x + 3 = 3x - 18 + 1
3 + 18 - 1 = 3x - 2x
x = 20 bulunur.
Snf mevcudu: 2x + 3 = 2 20 + 3 = 43 olur.
rnek
16 kiilik bir grup, giderlerini eit miktarda paylatklar bir otobs kiralayarak gezi
dzenliyor. Gruba sonradan 9 kii daha katlnca kii bana den miktar 36 TL
azaldna gre otobsn kira bedeli toplam ka TL dir?
zm
x
Otobsn kira bedeline x olsun. lk durumda kii bana den miktar, 16 iken ikinci
durumda bu miktar x olmutur.
25
x x 9x
16 - 25 = 400 = 36 ve x = 1600 TL bulunur.
rnek
Bir yemee katlan 24 kiinin her biri dier katlmclarn tamam ile tokalayor.
Yemekte toplam ka tokalama olmutur?
zm
1. kii kendisi dndaki 23 kii ile tokalap masaya otursun.
.
.
.
23 $ 24
Sonu olarak toplam tokalama says, 23 + 22 + 21 + ... + 1 = 2 = 276 bulunur.
149
rnek
Ali ile Gktrkn toplam 200 TL si vardr. Ali parasnn 1 ini Gktrke verdiinde
5
paralar eit olduuna gre Gktrkn en bata ka TL si vardr?
zm
Ali Gktrk
5x 200 - 5x
Alinin balangtaki paras 5x olsun. Bu durumda Gktrke kalan para 200 - 5x olur.
Ali parasnn 1 ini Gktrke verdiinde paralar eit oluyorsa
5
5x - x = 200 - 5x + x
4x = 200 - 4x
8x = 200
x = 25 bulunur.
Gktrk'n balangta
200 - 5x = 200 - 5 $ 25
= 75 TL si vardr.
rnek
5 mavi, 6 krmz, 7 sar top bulunan bir torbadan ayn anda en az ka top ekildiin-
de iinde kesinlikle 1 sar top bulunur?
zm
En kt ihtimalle 11 top ekildiinde hi sar top gelmemi olur. Fakat
bundan sonra alnacak bir top kesinlikle sar olacaktr.
Sonu olarak 12 top ekildiinde en az 1 sar top kesinlikle ekilmi olur.
rnek
5 mavi, 6 krmz, 7 sar top bulunan bir torbadan ayn anda en az ka top alnrsa
herhangi bir renkten kesinlikle top alnm olur?
zm
En kt ihtimalle 6 top alndnda her renkten ikier tane alnm olabilir. Fakat
bundan sonra alnacak yedinci top ile kesinlikle ayn renkten top olacaktr.
1. Bir kutuda 3 krmz, 4 beyaz, 5 mavi top vardr. Kutudan en az ka top

alnmal ki elde bulunan kesinlikle bir mavi top olsun?
2. Bir kutuda 3 krmz, 4 beyaz, 5 mavi top vardr. Kutudan en az ka top

alnmal ki elimizde kesinlikle ayn renkten 3 top olsun?
150
Kuyruk Problemleri
Kuyruk problemlerinde una dikkat edilir:

A kiisi kuyrukta batan x inci kii,
B kiisi kuyrukta sondan y inci kii olsun.
A ile B arasnda z kii varsa
I. Durum: Kuyrukta en ok x + y + z kii,
II. Durum: Kuyrukta en az x + y - (z + 2) kii vardr.
rnek
Gler ve merin bulunduu bir gie kuyruunda Gler batan 14. kii, mer son-
dan 17. kiidir. Gler ile merin arasnda 5 kii olduuna gre
a) Kuyrukta en az ka kii vardr?
b) Kuyrukta en ok ka kii vardr?
zm
a) Kuyruktaki kii saysnn en az olmas iin mer, Glerin nnde olmaldr.
5 kii
Ba mer Gler Son
14 kii 17 kii
Bu durumda kuyrukta en az
14 + 17 - (5 + 2) = 24 kii vardr.
b) Kuyruktaki kii saysnn en ok olmas iin mer, Glerden sonra olmaldr.

5 kii
Ba Gler mer Son
14 kii 17 kii
Bu durumda kuyrukta en ok 14 + 17 + 5 = 36 kii vardr.
1. 124 sayfalk bir kitabn sayfalarn numaralandrmak iin toplam ka

rakam kullanlmaldr?
2. Bir kurbaa dt 3 metre derinliindeki bir kuyudan karken her

seferinde 50 cm srayp 20 cm geri kaymaktadr. Kurbaann kuyudan
kana kadar ald toplam yol en az ka metredir?
3. Bir ma kuyruunda Ahmet batan 12., Mert sondan 16. sradadr. Ahmet
ile Mert arasnda 7 kii bulunmaktadr. Mert daha nde yer aldna gre
kuyrukta ka kii vardr?
151
Kesir Problemleri
Bir btnn paralar zerinden kurulmu problemlerdir.
a a ax
x saysnn b si: x $ b = b dir.
rnek
rnein x saysnn;
1 x
a) Yars: x $ 2 = 2 ,
1 x
b) Yarsnn 5 fazlas: x $ 2 + 5 = 2 + 5,
1 1 x
c) 3 nn 8 eksii: x $ 3 - 8 = 3 - 8 ,
) 4 kadar fazlas : x + x $ 4 = x b 1 + 4 l = x $ 4 = 4 ,
3 3 3 7 7x
d) 2 u kadar eksi i: x - x $ 2 = x b 1 - 2 l = x $ 7 = 7x ,
9 9 9 9 9
3 2 b 3 l 2 6 x
5 inin 7 si: x $ 5 $ 7 = 35 olarak bulunur.
e)
rnek
2
5 i 12 olan
sayy bulunuz.
zm
1. Yol: Say x olsun.
2x
5 = 12 denklemi elde edilir ve
2x = 60
x = 30 bulunur.
2. Yol:
Not
6 6
Baz kesir problemlerini
ekil izerek zmek Bir btn 5 eit paraya ayrp bunlardan 2 tanesini almak,
kolaylk salar. o btnn 2 ini almaktr.
5
Eer alnan bu 2 parann deeri 12 ise tek bir para,
12 | 2 = 6 olur.
Btnn ise deeri 6 $ 5 = 30 olur.
rnek
3
7 sinin 6 fazlas 30 olan say katr?
zm
3x
Say x olsun. 3x + 6 = 30 denklemi yazlr. 7 = 24 ise x = 56 bulunur.
7
152
rnek
2
Deer, 9 olan kesrin pay ile paydasnn toplam 66 olduuna gre pay ile paydann
farknn pozitif deeri katr?
zm
2 2x
Deeri 9 olan kesir 9x olsun.
2x + 9x = 66
11x = 66
x = 6 bulunur.
Pay 2x = 12, payda 9x = 54 olur ve farklarnn pozitif deeri
54 - 12 = 42 dir.
rnek
3
Bir dikdrtgenin kenar uzunluklar oran 4 tr. Bu dikdrtgenin alan 108 br 2
olduuna gre evresi ka birimdir?
zm
Kenarlarnn oran 3 olduundan kenarlar 3x ve 4x olsun.

4
3x $ 4x = 108
108 4x 12x 2 = 108
x2 = 9
3x x=3
Dikdrtgenin kenarlar 9 ve 12 dir ve evresi 2 (9 + 12) = 42 bulunur.
rnek
1
Bir snftaki renci saysnn iki katna arkadalarnn saysnn 3 n ve kendisini
ekleyen Ali, 73 saysn buluyor. Buna gre Alinin snfnda ka renci vardr?
zm
Snf mevcudu x olsun.
x-1
2x + 3 + 1 = 73
6x + x - 1
3 = 72
7x - 1 = 216
x = 31 bulunur.
153
rnek
1 i ile 2 sinin toplam 34 olan say katr?

5 7
zm
x 2x
5 + 7 = 34
Say x olsun.
(7) (5 )
17x
35 = 34
x = 70 bulunur.
rnek
3
Bir market, stoklarndaki pirincin birinci gn 5 ini, ikinci gn ise kalan pirinlerin
2 n satyor. Son durumda ellerinde 60 paket pirin kaldna gre birinci gn ka
3
paket pirin satlmtr?
zm
Problem ekil yardm ile zldnde
90 90 90 90 90
60 60 60
3
5
2
3
renkli blmler, satlan pirin miktarn belirtmektedir. Bu durumda ilk gn toplam
90 + 90 + 90 = 270 paket pirin satlmtr.
rnek
Birlikte yemee giden arkadatan Ali czdann evde unuttuu iin hesabn
3
5 ini Emir, geri kalann Taha demitir. Alinin Emire 28 TL borcu olduuna gre
hesabn tamam ka TL dir?
zm
Payda ve kii says dikkate alnarak hesabn tamam 15x seilir. Bu durumda kii
bana den hesap 5x tir.
Ali Taha Emir
0 6x 9x
5x 5x 5x
Ali'nin Talhaya x, Emire 4x borcu vardr.
4x = 28
x = 7 bulunur.
Hesabn tamam 15x = 15 7 = 105 TL dir.
154
rnek
1
Homojen bir tel ubuun bir ucundan 6 s kesildiinde telin orta noktas, ilk duruma
gre 8 cm kaymtr. Buna gre telin ilk uzunluunu bulunuz.
zm
Telin uzunluu 6x olsun.
3x 3x
A
A'
Telin orta noktasndaki kayma miktar, kesilen uzunluun yars kadar olacaktr. Bu
durumda kesilen para
1 x
6x $ 6 = x ve
2 =8
olduuna gre x = 16 bulunur.
Telin ilk durumdaki uzunluu,
6x = 6 16 = 96 cm dir.
rnek
Ali; maann 1 n ev kirasna, ev kirasnn 1 n yol giderine, yol giderinin 3 ka-

3 4
tn ise mutfak masraflarna ayryor. Maandan geriye 800 TL kalan Alinin maann
tamam ka TL dir?
zm
Alinin maa 12x olsun.
1 12x - (4x + x + 3x) = 800

Kira: 12x $ 3 = 4x
x = 200
1
Yol: 4x $ 4 = x Alinin maann tamam 12x = 2400 TL dir.
Mutfak: x $ 3 = 3x
rnek
inde bir miktar su bulunan bir depoya 5 kova su ilave edilirse depo yarsna kadar
4
doluyor. Eer depodan 4 kova su alnrsa deponun 5 i bo kaldna gre bu depo-
nun tamam ka kova su alr?
zm
Deponun tamam x miktar su alsn ve deponun iindeki su da y miktar olsun. (k = bir kova su)
x
y + 5k = 2
x
- / y - 4k = 5 3x
x x 10 = 9k
9k = 2 - 5 x = 30k Bu depo 30 kova su alr.
155
rnek
3
Bir ie, tamam su ile dolu iken 650 gram, 4 dolu iken 510 gram gelmektedir.
Bu durumda bo ienin ka gram olduunu bulunuz.
zm
1. Yol:
Bo ienin arl: a gr,
ieyi tamamen dolduran suyun arl: 4b gr olsun.
a + 4b = 650 gr (ienin tamamen dolu olduu durum)

3
-/ a + 3b = 510 gr (ienin 4 nn dolu olduu durum)
+
b = 140 bulunur. Bulunan deer, denklemlerden birinde yerine yazlrsa
a = 90 gr bulunur.
2. Yol:
ki ekil arasndaki arlk fark 140 gram olup ieyi dol-
1
140 duran suyun 4 nden kaynaklanmaktadr.
ienin tamam dolu olduunda iedeki suyun arl,
140 4 = 560 gr ve bo ienin arl, 650 - 560 = 90 gr
olur.
rnek
2
x metre ykseklikten braklan bir top, yere her arptnda bir nceki yksekliin 5 i
kadar zplamaktadr. Top yere 3. kez arpana kadar toplam 106 metre yol aldna
gre x ka metredir?
zm
Top 3. kez yere arptnda alnan toplam yol,

2x 4x
x + 2 $ 5 + 2 $ 25 = 106
x 2x
5 4x 53x
25 25 = 106
x = 50 metre bulunur.
1. Bir ie tamam su ile dolu iken a gram, 35 i su ile dolu iken b gram gelmektedir. Buna gre bo
ienin arln a ve b cinsinden bulunuz.
2. Bir merdivenin basamaklarn ikier ikier kp er er inen bir kii toplam 40 adm attna gre
merdiven ka basamakldr?
156
Isaac Newton [Ayzek Nivton (1642-1727)]
Isaac Newton, 1642de ngilterede dnyaya gelmi nl bilim

insandr. 1665te Cambridgete (Kembiri) yksek lisans
almalarna balayaca srada ortaya kan veba salgn y-
znden niversite kapatlnca salgndan korunmak amacyla
annesinin iftliine yerleen Newton, iki yl boyunca en nemli
bulularn burada gerekletirmitir.
Newton 1667de Cambridgee dnp diferansiyel ve integral

hesabnn temellerini atm, beyaz n renkli bileenlerine
ayrtrabileceini saptam ve cisimlerin birbirlerini, uzaklk-
larnn karesi ile ters orantl ektikleri sonucuna ulamtr.
Newton, 1671de aynal teleskopu gerekletirmitir. Newton,
yapt aratrma ve deneyler sonucu kendi adyla anlan
hareket kanunlarn ve yerekimi kanununu yaymlamak
iin 20 yl kadar beklemitir. Bu aratrmalar ge yaymlama-
snn nedeni olarak Newtonun tenkit edilmeye tahamml
olmayan bir karaktere sahip olmas gsterilmitir. Ayrca New-
ton, Eer dier insanlardan ileriyi grebiliyorsam bu, devlerin
omuzlarnda olduum iindir. diyerek de kendine yardm
edenleri unutmadn gstermitir.
Newtonun baz eserleri, Method, Naturalis Principia Mathematica, Opticks, Arithmetica Universalis
olarak saylabilir. Isaac Newton http://buyukadamlar.net/nwtn.html>
Nevton teleskobunun alma prensibi
157
Ya Problemleri
Ya problemlerinde veriler, aadaki tablodaki gibi dzenlendikten sonra sorularn

zmne geilir.
Kiiler y Yl nceki Yalar imdiki Yalar x Yl Sonraki Yalar

Anne A-y A A+x
ki ocuun Yalar
- 2y + 2x
Toplam
ki kii arasndaki ya fark, aradan ka yl geerse gesin deimez.
rnek
Bir annenin ya 50, ocuklarnn ya ise 10, 12, 13 tr.

Ka yl nce, annenin yann ocuklarn yalar toplamnn 2 katna eit olduunu
bulunuz.
zm
Kiiler imdiki Yalar x Yl nceki Yalar

Anne 50 50 - x
Kk ocuk 10 10 - x
Ortanca ocuk 12 12 - x
Byk ocuk 13 13 - x
50 - x = 2 $ (10 - x + 12 - x + 13 - x)
50 - x = 2 $ (35 - 3x)
50 - x = 70 - 6x
5x = 20
x = 4 yl nce
158
rnek
Bir annenin ya, ocuunun yalar toplamnn 2 katna eittir. 7 yl sonra annenin ya, bu ocuun
yalar toplamnn 5 fazlas olacana gre annenin bugnk yan bulunuz.
zm
Kiiler imdiki Yalar x Yl Sonraki Yalar

Anne 2x 2x + 7
ocuun Yalar Toplam x x + 21
2x + 7 = x + 21 + 5
2x + 7 = x + 26
2x - x = 26 - 7
x = 19 bulunur.
Annenin bugnk ya: 2x = 38 dir.
rnek
Aysel ile Fundann yalar oran 2 tir. 12 yl sonra yalar oran 1 olacaktr. Buna gre Aysel ile Fundann
5 2
bugnk yalar toplamn bulunuz.
zm
Kiiler imdiki Yalar 12 Yl Sonraki Yalar

Aysel 2x 2x + 12
Funda 5x 5x + 12
2x + 12 1 Aysel : 2x = 2 $ 12 = 24
5x + 12 = 2 ise Funda: 5x = 5 $ 12 = 60
2 $ (2x + 12) = 5x + 12
Aysel ile Fundann yalar toplam:
4x + 24= 5x + 12 24 + 60 =84
x = 12
rnek
54 yanda olan bir babann ya, beer yl arayla domu drt ocuunun yalarnn toplamna eittir. Buna
gre en kk ocuk doduunda babann ka yanda olduunu bulunuz.
zm
En kk ocuun ya x olsun.
Dier ocuklarn yalar srasyla x + 5, x + 10 ve x + 15 olur.
x + x + 5 + x + 10 + x + 15 = 54
4x + 30 = 54
4x = 54 - 30 = 24
x = 6 olur.
Buna gre en kk ocuk doduunda babann ya, 54 - 6 = 48 bulunur.
159
rnek
Ahmetin yann 3 kat, Emrenin yann 4 fazlasnn 2 katna eittir. kisinin 5 yl nceki yalarnn toplam 21
ise Ahmetin imdiki yan bulunuz.
zm
Kiiler imdiki Yalar 5 Yl nceki Yalar

Ahmet x x-5
Emre y y-5
3x = 2 $ ^ y + 4 h x - 5 + y - 5 = 21
3x = 2y + 8 x + y = 31
3x - 2y = 8
+ 2x + 2y = 62
5x = 70
x = 14
rnek
Bir babann ya, kznn yann 5 katdr. Kz, babasnn yana geldiinde baba 63 yanda olacana gre
kzn bugnk yan bulunuz.
zm
Kiiler imdiki Yalar 4x Yl Sonraki Yalar

Baba 5x 63
Kz x 5x
4x yl sonra kz babann yana gelir. Babann ya da 4x kadar artar.
5x + 4x = 63
9x = 63
x=7 Kzn bugnk ya 7 dir.
rnek
2000 ylnda Cemilin ya Hasann yann 4 kat, 2006 ylnda 2 katdr. Buna gre Cemilin 2017 ylndaki
yan bulunuz.
zm
Kiiler 2000 Ylndaki Yalar 2006 Ylndaki Yalar

Cemil 4x 4x + 6
Hasan x x+6
4x + 6 = 2 (x + 6) 2000 ylnda Cemilin ya: 4 3 = 12

4x + 6 = 2x + 12 2017 ylnda Cemilin ya: 12 + 17 =29 olur.
2x = 6
x=3
160
rnek
Metenin 6 yl nceki yann karesi, 8 yl nceki yann 8 katna eit olduuna gre
Metenin 5 yl sonraki ya ka olur?
zm
Metenin imdiki ya x olsun.
( x - 6) 2 = 8 $ ( x - 8)
x 2 - 12x + 36 = 8x - 64
2
x - 20x + 100 = 0
(x - 10) 2 = 0 ise x = 10
Mete imdi 10 yanda olduundan Metenin 5 yl sonraki ya 15 olur.
1. Aye ile Eminenin 4 yl nceki yalar fark, 6 olduuna gre 5 yl sonraki

yalar fark ka olur?
2. Bir annenin ya, olunun yann 3 katna eittir. 4 yl nce annenin ya,
olunun yann 4 katna eit olduuna gre olunun bugnk ya katr?
3. Bir annenin ya, iki ocuunun yalar farknn 7 katna eittir. 8 yl sonra
annenin ya, ocuklarn yalar farknn 9 katna eit olacana gre
annenin 2 yl nceki ya katr?
4. Bir babann ya, er yl ara ile domu olan ocuunun yalar

toplamna eittir. Baba 54 yanda olduuna gre en byk ocuk
doduunda babann ya katr?
5. Baba ve 3 ocuunun yalar toplam y dir. Baba x yanda ise ka yl

sonra babann ya, ocuklarn yalar toplamna eit olur?
6. Alinin yann 24 kat, Buket in yann karesin eittir. Ali ile Buket in
yalar birer tam say olduuna gre ikisinin yalar toplam en az ka olur?
7. Baba ile olunun imdiki yalarnn kareleri fark, yalar farknn

40 katna eittir. ocuun yann 3 katnn 4 fazlas, babasnn yana eit
olduuna gre baba imdi ka yandadr?
161
Hareket Problemleri
Hareket problemleri iin kullanlan
ayr kavram ve bu kavramlarn sem-
bolleri u ekildedir: Hareketlinin hz v,
ald yol x ve hareket sresi t dir.
Bu kavramlar arasndaki eitlikler

(bantlar) aadaki gibidir.
Yol = Hz $ Zaman
x x Toplam Yol
x = v$t t= v v = t ve Ortalama Hz = Toplam Zaman
Hareket problemlerinin zmnde probleme uygun ema izmek; problemi

anlamay, denklemleri yazmay ve zm kolaylatrr.
Hareket problemlerinde kullanlan birimlerin sorudaki veriler ile tutarl olmas

nemlidir. Birimler arasndaki geiler iin aadaki eitliklerden yararlanlr.
km 1000 m 1000 m
v saat = v $ 60 dk = v $ 3600 sn
Hareket problemleri u balklar altnda incelenir.
Ayn Anda Zt Ynl Hareket
A v1 t C v2 t B
t
v1 v2
Ayn anda A noktasndan v 1 ve B noktasndan v 2 hzlaryla birbirlerine doru hare-

ket eden iki ara, C noktasnda karlayor. Aralarn karlama anna kadar geen
sreye t denirse
AC = v 1 $ t ve BC = v 2 $ t elde edilir.
AB = AC + BC olduundan
AB = v1 $ t + v2 $ t
AB = t $ (v 1 + v 2) elde edilir.
162
rnek
A ve B ehirlerinden ayn anda birbirlerine doru harekete geen iki aratan A ehrinden hareket edenin hz,
dierinin hznn iki katdr. Bu iki aracn karlamas 6 saat sonra gerekletiine gre hzl olan ara, bu kar-
lamadan ka saat sonra B ehrine ular?
zm
B ehrinden hareket eden aracn hzna v denirse A ehrinden hareket eden aracn hz 2v olur. Aralar hare-
ketlerinden 6 saat sonra C noktasnda karlatklarna gre
A 12v C 6v B
AC = 2v $ 6 = 12v
2v v
CB = v $ 6 = 6v bulunur.
2v $ t
Bu durumda A ehrinden gelen hareketlinin C noktasndaki karlamadan sonra B ehrine ulamas iin
gidecei yol CB = 6v dir. 6v = 2v $ t eitliinden t = 3 bulunur. Hzl olan ara, karlamadan 3 saat sonra B
ehrine ular.
Ayn Anda Ayn Ynl Hareket

A B C
v2 v2 t
t
v1
t
v1 t
Ayn anda A noktasndan v 1 ve B noktasndan v 2 hzlar (v 1 2 v 2 ) ile hareket eden iki aratan hzl olan, dieri-
ne t saat sonra C noktasnda yetiiyorsa denklemler aadaki gibidir.
AC = v 1 $ t ve BC = v 2 $ t elde edilir.
AB = AC - BC
AB = v 1 $ t - v 2 $ t olur.
Sonu olarak: AB = (v 1 - v 2) $ t elde edilir.
rnek
A 100 km B C
v2
v1
v 7
Hzlar oran v 12 = 5 olan, A ve B noktalarndan ayn anda ve ayn ynde harekete geen iki aratan hzl olan
ara; dierini C noktasnda yakalyor. AB = 100 km olduuna gre 6CB@ yolu ka km dir?
zm
A noktasndan hareket eden aracn hzna 7v, B noktasndan hareket eden aracn hzna 5v, iki aracn C nokta-
snda yan yana gelmesi anna kadar geen sreye de t denirse
AC = 7v $ t 100 km
A B C
BC = 5v $ t
5v
AB = ^ 7v - 5v h $ t = 2v $ t 7v
2vt 5vt
2v $ t = 100 ise v $ t = 50 7vt
BC = 5v $ t = 250 km bulunur.
163
Dairesel Hareket
1. Zt Ynl v1 A v2
Hzlar v 1 ve v 2 olan iki ara A noktasndan ayn anda, zt ynde hareket ediyor
ve C noktasnda karlayor. Karlama anna kadar geen t sresinde aralarn
aldklar yollarn toplam pistin evresine eittir. D B
) )
ADC = v 1 $ t ve ABC = v 2 $ t
Dairesel yolun evresi: v 1 $ t + v 2 $ t = ^ v 1 + v 2 h $ t bulunur. C
2. Ayn Ynl
Hzlar v 1 ve v 2 olan iki ara A noktasndan ayn anda ve ayn ynde hareket ediyor.
Aralar B noktasnda ilk kez yan yana geldiklerinde hzl olan ara dier aratan bir
tur fazla yol alm olur. A
B
v 1 2 v 2 olmak zere v1
v2
Dairesel yolun evresi: v 1 $ t - v 2 $ t = ^ v 1 - v 2 h $ t bulunur.
24 m/dk 48 m/dk
rnek A
720 metre uzunluundaki dairesel pistin A noktasndan hareket eden ve dakikadaki

hzlar 24 metre ve 48 metre olan iki hareketli, B noktasnda karlayor. Hzl olan
hareketli karlama noktas ile A noktas arasn ka dakikada alr?
zm B
Hareketlilerin karlamas iin geen sre t ise 720 = ^ 24 + 48 h t eitliinden 24 m/dk 48 m/dk
t = 10 bulunur. A
(
10 dakika boyunca yava olan hareketlinin ald yol, ALB = 24 $ 10 = 240 metredir.
L
Bu yolu hz 48 m/dk olan hareketli, 240 = 5 dakikada alr.
48 K
B
rnek
A noktasndan ayn anda ve ayn ynde harekete geen iki hareketliden hzl olan A
I. hareketli, 25 dakika sonra II. hareketliyle ilk kez B noktasnda yan yana geliyor.
Pistin evresi 500 metre olduuna gre bu hareketlilerin hzlar farkn bulunuz. I II
zm
Ayn noktadan, ayn anda, ayn yne doru hareket eden iki hareketlinin ilk karla- B
mas iin hzl olan hareketlinin dierinden 1 tur daha fazla yol almas gerekir.
Bu durumda
500 = 25 ^ v 1 - v 2 h
500 = 25v 1 - 25v 2
v 1 - v 2 = 20 m/dk bulunur.
164
1. B 17 m/sn ekilde A ve B noktalarndan hzlar sras ile

23 m/sn ve 17 m/sn olan iki hareketli birbirine
23 m/sn doru hareket ediyor. Pistin evresi 320 metre ve
O
A m^ \
BOA h = 90 o olduuna gre hareketlilerin 4. kez
karlamas iin geen sre ka saniyedir?
2. 22 m/dk ekilde A ve B noktalarndan ayn anda ve ayn

B
ynde hareket eden iki aracn hzlar sras ile
120c 52 m/dk ve 22 m/dk dr. Pistin evresi 900 metre
A olduuna gre ka dakika sonra bu iki ara ilk kez
O
yan yana gelir?
52 m/dk
Tren-Tnel Sorular
x br y br
Trenin hz v, trenin boyu x br ve tnelin boyu y br olmak zere trenin tnelden ge-
mesi iin toplam yol, trenle tnelin uzunluklar toplam olarak alnr.
Tren sorularnda zellikle birimlere dikkat edilmelidir. Kullanlan birimlerin sorudaki

verilerle tutarl olmas nemlidir.
Trenin tneli geme sresine t denirse x + y = v $ t denklemi ile istenen bulunur.
rnek
Hz 72 km/sa olan bir tren, kendi boyunun 15 kat uzunluundaki bir tneli 4 dakika-
da getiine gre trenin uzunluu ka metredir?
zm
Trenin uzunluu x metre alnrsa tnelin uzunluu 15x metre olur.
Soruda ayrca trenin hz km/sa olarak verilmi ancak trenin tneli geme sresi
dakika olarak kullanlp trenin uzunluu da metre olarak istenmitir.
Bu nedenle trenin hzn m/dk dntrmek gerekir.
v = 72 km sa 1200 m/dk
1000 m
v = 72 $ 60 dk
v = 1200 m dk x metre 15x metre
Bu durumda 16x = 1200.4

x = 300 bulunur. Trenin uzunluu 300 metredir.
165
1. Saatteki hz 90 km olan bir tren, 240 metre uzanda bulunan 720

metre uzunluundaki tneli 40 saniyede geiyor. Trenin uzunluu ka
metredir?
2. Dakikadaki hz 240 metre olan bir tren, bir direi 20 saniyede getiine
gre 2600 metre uzaklnda bulunan 920 metre uzunluundaki bir tneli
ka dakikada geer?
Aknt Sorular
v 1 : aknt hz
v 2: hareketlinin durgun sudaki hz olmak zere
I. Aknt ile hareketlinin yn ayn ise II. Aknt ile hareketlinin yn zt ise
v1 v2 v1 v2
K L K L
Hareketlinin sudaki hz: v 1 + v 2 Hareketlinin sudaki hz: v 2 - v 1
v2 2 v1
rnek
Dalgalara kar 20 m/dk hzla yzebilen bir yzc, kydan denize girmi ve bir A
noktasna kadar gidip hi durmadan geri dnmtr. Dnerken dalgalarla ayn ynde
60 m/dk hzla yzen bu yzc, toplam 12 dakika suda kaldna gre kydan ka
metre almtr?
zm
Yzc dalgalara kar yzerken geen sreye t denirse dn srasnda geen sre
12-t olacaktr. Gidilen ve dnlen yol eit olduuna gre
20t = 60 ^ 12 - t h
80t = 720
t = 9 dk
yzc 20 $ 9 = 180 metre almtr.
166
1. Bir su motoru; bir nehirde aknt ile ayn ynde hareket ettiinde 600
metrelik yer deitirmeyi 30 saniyede, aknt ile ters ynde hareket
ettiinde 300 metrelik yer deitirmeyi 30 saniyede gerekletiriyor. Buna
gre bu su motoru ayn nehirde 400 metrelik bir yolu ka saniyede gidip
dnebilir?
2. Yol (km) Ayn anda, ayn yerden, zt yn-

120 I de hareket eden iki hareketlinin
yol-zaman grafii ekildeki gibidir.
7 saat sonra iki hareketli arasndaki
mesafe ka km olur?
II
48
4
Zaman (saat)
Yzde Problemleri
Bir A saysnn %x ini bulmak iin A says ile x arplr.

100
x
A $ 100 biiminde yazlr ve A nn yzde x i eklinde okunur.
Tablodaki yzdeler 240 says iin uygulansn:
50 1 50
%50 = 100 = 2 yzde 50 = yarm 240 $ 100 = 120
25 1 25
%25 = 100 = 4 yzde 25 = drtte bir 240 $ 100 = 60
20 1 20
%20 = 100 = 5 yzde 20 = bete bir 240 $ 100 = 48
10 1 10
%10 = 100 = 10 yzde 10 = onda bir 240 $ 100 = 24
rnek
Hangi saynn %25 inin 30 fazlas 50 dir?
zm
Say x olsun. x $ 25 + 30 = 50
100
25.x
100 = 20
x = 80
167
rnek
180 saysnn %20 sinin %75 i katr?
zm
75
b 180 $ 20 l $ 3
100 100 = 36 $ 4 = 27
rnek
%25 inin %40 36 olan say katr?
zm
Say x olsun. b x $
25 l 40
100 $ 100 = 36
bx $ 1 l$ 4 = 36
4 10
4
cx $ m$
1
= 36
4 10
x
10 = 36 ise x = 360
rnek
x saysnn %40 , y saysnn %25 ine eit ise y says, x saysnn yzde kadr?
zm
40 25
x $ 100 = y $ 100
40 25
x $ 100 = y $ 100
y 8 160
8x = 5y iin x = 5 = 100 = %160
1. Hangi saynn %35 inin 21 eksii 28 dir?
2. %30 unun %75 i 63 olan say katr?
3. %20 lik ekerli su karmnda eker, suyun yzde kadr?
4. Mert parasnn %25 ini Emreye verirse paralar eit olacaktr.

Emrenin paras Mertin parasnn yzde kadr?
168
KrZarar Problemleri
Bu blmde ska kullanlacak kavramlar:
MF: maliyet fiyat K: kr SF 1 MF ise MF - SF = Zarar
AF: al fiyat Z: zarar SF 2 MF ise SF - MF = Kr
F: retim fiyat G: gelir
SF: sat fiyat
EF: etiket fiyat
rnek
Not
Aadaki tablodaki sat ilemlerini inceleyiniz ve bo braklan yerleri
doldurunuz. 1. Yzde problemleri-
nin zmnde 100
rn Ad Al Fiyat Sat Fiyat Kr Kr Yzdesi says ile ast ve st
3 60 katlarnn kullanlmas
Kalem 5 TL 8 TL 3 TL 5 = 100 = %60 zmde kolaylk
100 200 salar.
Silgi 50 kuru .........kuru 100 kuru 50 = 100 = %200
2. Problem, nce 100
... ...
Defter 4 TL 7 TL ..........TL 4 = 100 = %... saysna gre z-
lp sonra verilenlerle
Gmlek ..........TL 27 TL 15 TL 15 5 125 karlkl orant kurul-
... = ... = ... = %... duunda istenen
... 15 150 sonu daha kolay
Pantolon 40 TL ..........TL ..........TL 40 = 10 = 100 = %150 bulunacaktr.
... 300
Akll Telefon 500 TL 2000 TL 1500 TL 500 = ... = %...
rnek
Aadaki tablodaki sat ilemlerini inceleyiniz ve bo braklan yerleri
doldurunuz.
rn Ad Al Fiyat Sat Fiyat Zarar Zarar Yzdesi

2 1 25
Kitap 8 TL 6 TL 2 TL 8 = 4 = 100 = %25
... ...
Bere 10 TL ..........TL 6 TL 10 = 100 = %...
...
Cep Telefonu 100 TL 80 TL ..........TL 100 = %...
... 6 60
MP3 alar 120 TL .........TL ..........TL 120 = 10 = 100 = %60
169
rnek
%40 krla 224 liraya satlan bir ceketin maliyet fiyat ka liradr?
zm
Ceketin MF si x olsun.
1.Yol: Denklem Yntemi:
MF + K = SF
40
x + x $ 100 = 224
140.x
100 = 224 ise x = 160 lira
2.Yol: Karlkl Orant Yntemi: 100 liralk ceket %40 krla 140 liraya satlr.
100 140
4 (MF) x = 100140
$ 224
= 160 lira bulunur.
x 224
rnek
%30 zararla 210 liraya satlan bir montun %20 krl sat fiyat ka liradr?
zm
Montun MF: x olsun.
1.Yol: nce maliyet fiyat bulunur.
MF - Z = SF
30
x - x $ 100 = 210
70.x
100 = 210
MF: x = 300 lira
20
Kr = 300 $ 100 = 60 lira
SF = 300 + 60 = 360 lira
2.Yol: 100 liralk mont 70 120
%30 zararla 70 liraya
210 X
%20 krla 120 liraya satlr.
210 $ 120
x= 70 = 360 lira
rnek
Etiket fiyatnn %50 eksiine alnp etiket fiyatnn %10 eksiine satlan bir maldan
% ka kr elde edilmitir?
EF=100 lira olsun. 50 40

-%50 -%10
100 X
AF=50 SF=90 x = 80 kr %80 olur.
170
rnek
Fiyatlarn %30 indiren bir maaza, beklenen sat gereklemeyince indirimli fiyatlar
zerinden %20 lik ikinci bir indirim yapyor. Bu maaza fiyatlarn toplam % ka
indirmitir?
zm
Herhangi bir rnn fiyat verilmedii durumlarda rnlerin etiket fiyat, 100 lira ola-
rak alnmaldr.
EF = 100 lira olsun.
;
-%30
; 30 20
70 Toplam indirim 100 $ 100 = 30 70 $ 100 = 14
%44 olmutur.
; 100 - 30 = 70 70 - 14 = 56
-%20
;
56
rnek
Kenar uzunluklar %10 uzatlrsa karenin alan % ka artar?
zm
lk karenin alan 100 br 2 olsun, kenar uzunluu 10 br olur.
Kenarlar %10 bytlrse
10 +%21
10 $ 100 = 1 olduundan 121 11
10 100
her kenar 1 br bymelidir.
Yeni karenin kenarlar 11 br 10 +%10 11
olur ve alan da 121 br. 2 elde edilir.
Alan 100 den 121 e byyen karenin alan %21 artm olur.
rnek
Bir gende kenar uzunluu %10 artar ve bu kenara ait ykseklik %10 azalrsa
genin alan nasl deiir?
zm
lk genin alan 100 br 2 alnr ve kenar ile ykseklik uzunluu uygun biimde seilir.
+%10
10 9
20 +%10 22
1. genin Alan: 20 $ 10 = 100 br 2

2 100 - 99 = 1
2. genin Alan: 22 $ 9 = 99 br 2 Alan %1 azalr.
2
171
rnek
Bir maln al fiyat x ile sat fiyat y arasnda y = 4x - 660 bants vardr.
Bu maln satndan;
a) Zarar edilmemesi iin maln al fiyat en az ka lira olmaldr?
b) %25 kr edilmesi iin sat fiyat ka lira olmaldr?
zm
a) Sattan zarar edilmemesi iin b) Sattan %25 kr edilmesi iin
y $ x olmaldr. y = 4x - 660 25x
denklemi eitsizlikte yerine yazlr. SF = y = x + 100 olmal ve
y$x y = 4x - 660 denklemleri ortak zlmelidir.
4x - 660 $ x 25x
4x - 660 = x + 100
3x $ 660
125x
x $ 220 4x - 660 = 100
x = 220 iinne kr ne de zarar olur. 5x
4x - 660 = 4 Sat fiyat:
Al fiyat en az 220 lira olmaldr.
16x - 4 $ 660 = 5x y = 4x - 660
11x = 4 $ 660 y = 4 $ 240 - 660
Al fiyat: x = 240 lira, y = 300 lira olur.
rnek
Bir i yerinde alanlar iin iki farkl maa zamm seenei vardr.
1. Seenek: net 400 lira zam
2. Seenek: maan %25 i kadar zam
Maa x lira olan bir alan 400 lira zamm, maa y lira olan dier alan %25 lik
zamm setiinde x ile y arasnda nasl bir bant olur?
zm
Maa 1. Seenek 2. Seenek

400 %25
x ise x y
2 4 1 400 1 4
x 400
4
y
y 400 1 x 1 1600 1 y
4
rnek
Bir satc %40 bozuk olan portakallarn bozuk ksmn %50 zararna satyor.
Satc, kalan portakallar % ka krla satmal ki tm sattan % 40 kr etsin?
zm
10 liradan 10 kg portakal alnm olsun. Verilen para 100 lira ve satcnn hedefi %40
kr olduuna gre portakallarn tamamn 140 liraya satmaldr.
%40 lk bozuk ksmn maliyeti 40 liradr. %50 zarar edilmi ise bozuk portakallardan
20 lira kazanlmtr.
%60 lk salam olan portakallardan 140 - 20 = 120 lira kazanlmal ve salam ksmn
maliyeti, 60 lira olduundan salam portakallardan %100 kr edilmelidir.
172
1. Bir mal %25 krla x liraya, %20 zararla y liraya satlrsa x ile y arasnda
nasl bir bant vardr?
2. Bir tabletin etiket fiyat zerinden yaplan 120 liralk bir indirim %60 lk kr
%20 lik zarara dntryorsa bu tabletin maliyet fiyat ka liradr?
3. Tanesi 50 kurutan alnan 60 yumurtann tama srasnda 20 tanesi

krlrsa bir yumurtann maliyeti ka kuru olur?
4. Bir antann etiket fiyatndan %25 indirim yapldnda sattan %50 kr

edilirse indirim yaplmadnda % ka kr edilir?
5. Bir dikdrtgenin ksa kenar %20 artrlr, uzun kenar %20 azaltlrsa alan
nasl deiir?
6. Bir kalemin al fiyatnn 8 kat, sat fiyatnn 5 katna eittir. Bu kalemin

satndan % ka kr edilir?
7. Bir maln fiyat %30 indirildiinde %50 fazla mal satlrsa gelir nasl deiir?
i-Havuz Problemleri
i veya havuz problemlerinde birim zamanda (1 saat, 1 gn vb.) yaplan i veya
doldurulan havuz zerinden denklem kurulur.
Bir ii bir iin tamamn x gnde bitiriyorsa
1 gnde iin 1 ini,
x
a gnde iin a ini bitirir.
x
in tamamn t gnde bitiriyorsa
1
t $ x = 1 olur.
Bir musluk bo bir havuzun tamamn x saatte dolduruyorsa

1 saatte havuzun 1 ini,
x
a
a saatte havuzun x ini doldurur.
Havuzun tamamn t saatte dolduruyorsa
1
t $ x = 1 olur.
ki ii tek balarna alarak bir ii x ve y gnde bitiriyorsa

1
I. ii 1 gnde iin x ini,
1
II. ii 1 gnde iin y sini bitirir.
Bu iiler birlikte altklarnda ayn ii t gnde bitiriyorlarsa
t $ b x + y l = 1 olur.
1 1
173
ki farkl musluk havuzu tek balarna x ve y saatte dolduruyorsa

1
I. musluk 1 saatte havuzun x ini,
1
II. musluk 1 saatte havuzun y sini doldurur.
ki musluk birlikte aldklarnda havuzun tamamn t saatte dolduruyorsa
t $ b x + y l = 1 olur.
1 1
Havuz sorularnda havuzu dolduran musluklarn yannda boaltan musluklar da

olabilir. Bu tip sorularda iki ayr durum vardr:
1. Dolduran musluun birim zamanda aktt sv miktar, boaltan musluunkin-

den fazla olabilir.
I. musluk, bo havuzu tek bana x saatte dolduruyor.

II. musluk, dolu havuzu y saatte boaltyor.
II (x 1 y olmak zere)
Bu durumda her iki musluk ayn anda aldnda bo havuz t saatte doluyorsa
t $ b x - y l = 1 olur.
1 1
2. Boaltan musluun birim zamanda aktt sv miktar, dolduran musluunkin-

den fazla olabilir.
I
I. musluk bo havuzu tek bana x saatte dolduruyor.

II. musluk dolu havuzu y saatte boaltyor.
II
(x 2 y olmak zere)
t $ b y - x l = 1 olur.
1 1
rnek
Bir ii Merve tek bana 12 gnde, Hasan tek bana 6 gnde bitirdiine gre ikisi
birlikte altnda ayn i ka gnde biter?
zm
1 1
1 gnde Merve iin 12 sini, Hasan 6 sn bitirir.
Bu ekilde t gn devam ederek iin tamamn bitireceklerdir.
t $ b 6 + 12 l = 1
1 1 3$t
12 = 1 t = 4 bulunur.
Merve ile Hasan birlikte bu ii 4 gnde bitirir.
174
rnek
A B
A musluu, ekildeki havuzu tek bana B musluunun
2 kat srede dolduruyor.
kisi birlikte aldnda havuz 4 saatte dolduuna gre
B musluu tek bana bo havuzu ka saatte doldurur?
zm
B musluunun havuzu doldurma sresine x denirse bu sre A musluu iin 2x ola-
caktr. Bu durumda
4 $ b x + 2x l = 1
1 1 3
4 $ 2x = 1
x = 6 bulunur.
rnek
Ali ve Nehir bir ii birlikte 10 gnde, Ali ve Canan ayn ii birlikte 12 gnde ve Nehir
ile Canan ayn ii birlikte 15 gnde bitirdiine gre birlikte ayn ii ka gnde
bitirir?
zm
Alinin ii bitirme sresi a gn,
Nehirin ii bitirme sresi b gn,
Canann ii bitirme sresi c gn olsun.
1 1 1
Ali ve Nehir: a +b = 10
1 1 1
Ali ve Canan: a +c = 12
1 1 1
Nehir ve Canan: b +c = 15
2 2 2 1 1 1
a+b +c = 10 + 12 + 15
(6) (5) (4)
2 $b a + b + c l =
1 1 1 15
60
1 1 1 1
a+b+c = 8 ise t = 8 bulunur.
Ali, Nehir ve Canan birlikte alarak iin tamamn 8 gnde bitirirler.
rnek
Bo bir havuzu 3 musluk birlikte 18 saatte, yalnz balarna ise sra ile a, b ve c
saatte doldurabilmektedir. a < b < c olduuna gre c nin en kk tam say deeri
katr?
zm
1 1 1
a 1 b 1 c iin
a 2 b 2 c dir.
1 1 1 1 1 1 1
a + b + c = 18 denkleminde a ve b yerine c yazlrsa denklemin sol taraf klr.
1 1 1 1 3 1 c
c + c + c 1 18 ve c 1 18 ise 3 2 18 olur.
c 2 54 olduundan en kk c deeri 55 olur.
175
rnek
I
ekildeki musluklardan I.si havuzun tamamn tek bana 6
saatte doldururken dipteki II. musluk havuzun tamamn tek
bana 18 saatte boaltmaktadr.
II Havuzun yars dolu iken iki musluk da ayn anda aldn-

da havuz ka saatte tamamen dolar?
zm
t $ b 6 - 18 l = 2 " t $ 9 = 2
1 1 1 1 1
Soruda dikkat edilmesi gereken nokta, havuzun zaten
yars dolu olduundan bo olan dier yars iin geen 9
sreye t denir ve denklem kurulur. t= 2
Havuzun geri kalannn dolmas iin geen sre 4,5 saattir.
rnek
Ayn gteki 12 ii ayn anda bir ie balyor. Her gnn sonunda 2 ii iten ayrl-
yor. Bu ekilde devam ederek iin tamam 4 gnde bitirildiine gre 1 ii, bu ii ka
gnde bitirir?
zm
ilerden her biri tek bana ii x gnde bitirsin. Bu durumda ilk gn ayn anda 12
ii, ikinci gn ayn anda 10 ii, 3. gn ayn anda 8 ii, 4. gn ayn anda 6 ii al-
r. 4. gnn sonunda i tamamlandna gre
12 a x k + 10 a x k + 8 a x k + 6 a x k = 1
1 1 1 1
14442 444
1. gn
3 14442 444
2. gn
3 =3. gn
=4. gn
12 + 10 + 8 + 6 36
x =1 x =1
x = 36 bulunur.
A rnek
ekildeki A musluu bo havuzu tek bana 4 saatte doldururken havuzun ykseklii-
B
nin tam ortasnda bulunan B musluu, havuzun kendi seviyesine kadar olan ksmn
3 saatte boaltmaktadr. Havuz boken iki musluk ayn anda aldnda havuzun
tamam ka saatte dolar?
zm
A Blmlendirilmi havuz sorularnda havuzun her bir blm ayr bir havuz gibi d-
nlr. Her bir blm iin, alan musluk says ve durumuna gre sreler yeniden
B dzenlenir.
II. blm
I. blm A musluu havuzun tamamn 4 saatte doldurduuna gre I. blmn 2 saatte

doldurur. Bu srada B musluu alr durumda deildir. Daha sonra havuzun ikinci
blm dolmaya balar bu noktadan sonra hem A hem de B musluu alr.
Havuzun II. blmnn dolmas iin geen sre t saat olsun.
t $b 2 - 3 l = 1
1 1
t=6
Sonu olarak havuzun tamam toplamda 2 + 6 = 8 saatte dolar.
176
1. Eren ile Hlya bir ii birlikte 4 gnde yapyor. Eren bu ii tek bana 20
gnde yaptna gre Hlya iin 1 ini tek bana ka gnde bitirebilir?
5
2. eit blmeye ayrlm bir havuzun ekildeki gibi

her bir blmesinin altnda eit kapasiteli birer mus-
luk, havuzu kendi seviyesine kadar boaltmaktadr.
musluk ak iken dolu havuz, toplam 44 daki-

kada boaltldna gre sadece en alttaki musluk
akken tm havuzu tek bana ka dakikada
boaltr?
Karm Problemleri
A maddesinden a gram, B maddesinden b gram alnarak oluturu-

a+b lan bu karmda
a
Karmdaki A maddesinin oran: x = a b
+
b
Karmdaki B maddesinin oran: y = a + b eklindedir.
rnek
25 gram su, 15 gram eker ve 10 gram tuzdan oluan bir karmdaki

a) Tuz yzdesini bulunuz.
b) eker yzdesini bulunuz.
c) Su yzdesini bulunuz.
zm
@
tuz miktar
a) Tuz oran: 10 20 Karmn tuz yzdesi 20 dir.

10 + 15 + 25 = 100
14444444244444443
tuz+eker+su
@
eker miktar
15 30 Karmn eker yzdesi 30 dur.

10 + 15 + 25 = 100
b) eker oran:
14444444244444443
tuz+eker+su
@
su miktar
25 50 Karmn su yzdesi 50 dir.

10 + 15 + 25 = 100
c) Su oran:
14444444244444443
su+eker+tuz
177
Karm problemlerinde karlalabilecek baz durumlar, tuz ve su ile

oluturulmu karmlar zerinden u ekilde zetlenebilir.
1. ki ayr karm kartrldnda:
m 1: 1. karmn miktar
+ = %z
%x %x: 1. karmn tuz oran
%y
%y: 2. karmn tuz oran
m1 m2 m1 + m2
%z: oluan son karmn tuz oran
m1 $ x + m2 $ y = ^ m1 + m2 h $ z
2. Karma tuz ilave edildiinde:
%x: 2. karmn tuz oran
+ = %y
%x
% 100 m 2: karma ilave edilen tuz miktar
%y: oluan son karmn tuz oran
m1 m2 m1 + m2
Burada, eklenen tuz iin tuz orannn %100 alndna dikkat ediniz!
m 1 $ x + m 2 $ 100 = ^ m 1 + m 2 h $ y
3. Karma su ilave edildiinde:
m 1:1. karmn miktar

+ = %y
%x
%0 m 2:karma ilave edilen su miktar
%y: son karmn tuz oran
m1 m2 m1 + m2
Btn bu yntemler,
baka karmlar iin Burada eklenen su iin tuz orannn %0 alndna dikkat ediniz!
de yzdeleri iste- m1 $ x + m2 $ 0 = ^ m1 + m2 h $ y
nen maddelere gre
dzenlenmek artyla
uyarlanabilir. 4. Karmdan su buharlatrldnda:
- = %y
%x
%0 m 2: buharlaan su miktar
%y: son karmn oran
m1 m2 m1 + m2
Burada buharlaan saf sudur. Tuz miktarndan bir kayp olmaz.
m1 $ x + m2 $ 0 = ^ m1 + m2 h $ y
178
rnek
A B
ekildeki A kabnda eker oran %40 olan 100 gram ekerli su, B kabnda ise eker
oran %80 olan 25 gram ekerli su bulunmaktadr. Bu bilgilere gre aadaki soru-
%40 lar cevaplandrnz.
%80
100 g 25 g
a) ki karm kartrldnda oluan son karmn eker yzdesini bulunuz.
b) A kabna 20 gram eker eklendiinde A kabnn son durumdaki eker orann bulunuz.
c) B kabna 75 gram tuz ilave edildiinde B kabnn son durumdaki eker orann bulunuz.
) A kabnn yars dklp yerine dklen miktar kadar su ilave edildiinde son durumdaki eker orann
bulunuz.
zm
a) Son karm oran %x ve karm miktar 125 gr olduuna gre
100 $ 40 + 25 $ 80 = (100 + 25) $ x
4000 + 2000 = 125 $ x
6000 = 125 $ x
x = 48 bulunur. Oluan son karmn eker oran %48 dir.
b) A kabndaki son eker oran %y olsun. lave edilen ekerle birlikte karmn son miktar 120 gram olacaktr.
100 $ 40 + 20 $ 100 = (100 + 20) $ y
4000 + 2000 = 120 $ y
6000 = 120 $ y
y = 50 bulunur. A kabnda oluan karmn eker oran %50 dir.
c) B kabndaki son karmn oran %z olsun. Dikkat edilirse ilave edilen madde tuzdur ancak soruda karmn
eker oran sorulduundan eklenen 75 gramlk bu maddenin eker oran %0 alnmaldr.
25 $ 80 + 75 $ 0 = (25 + 75) $ z
2000 + 0 = 100 $ z
2000 = 100 $ z
z = 20 bulunur. B kabnn son durumdaki eker oran %20 dir.
) A kabndaki 100 gramlk karmn yars dklrse geriye eker oran %40 olan 50 gram karm kalr. Kalan
karma dklen miktar kadar 50 gram su ilave edildiinde oluan son durumdaki eker oran %t olsun.
50 $ 40 + 50 $ 0 = (50 + 50) $ t
2000 + 0 = 100 $ t
2000 = 100 $ t
20 = t bulunur. A kabnn son durumdaki eker oran %20 dir.
1. Un, ya ve ekerden oluan 200 gramlk bir karmda un miktar a gram, ya miktar b gram ve
a 8 b 5
eker miktar c gramdr. b = 5 ve c = 7 olduuna gre karmdaki ya oran yzde katr?
2
2. eker oran %30 olan eker-su karmnn 5 i dklerek yerine dklen miktar kadar eker
ekleniyor. Karmn son durumdaki su yzdesi katr?
179
1. Bir yabanc dil kursundaki 4 ayr snfta 32, 5. A B

25, 19 ve 16 renci bulunmaktadr. Snflar- I II
daki renci saysn eitlemek iin en az ka
rencinin snf deitirilmelidir? ekildeki A ve B ehirlerinden birbirine
doru hareket eden hzlar sabit iki aracn
A) 5 B) 7 C) 9 ilk karlamas 6 saat sonra gereklei-
yor. Aralar bu iki ehir arasndaki hare-
D) 11 E) 13
ketlerine aralksz devam ettiklerine gre
aralarn 3. kez karlamalar ka saat
sonra gerekleir?
2. Uzunluk len bir alet, uzunluklar gerek A) 18 B) 24 C) 30

deerinden %10 eksik lmektedir. Bu
l aleti ile bir karenin alan hesapla- D) 36 E) 42
nyor. Bu durumda hesaplanan alanda
yaplan hata oran yzde katr?
A) 5 B) 10 C) 19 6. Bir maaza bir A rnnn fiyatn %20

indirerek gnlk satn %20 arttryor.
D) 20 E) 25
Maazann gn sonunda kasasna giren
paradaki deiim ne olur?
A) %4 azalr. B) Deimez. C) %4 artar.

D) %20 azalr. E) %20 artar.
3. Sat fiyatnn %20 si kr olan bir rnden
elde edilen kr oran yzde katr?
A) 10 B) 15 C) 20
7. Bir satc elindeki rnn tanesini 25 TL ye
D) 25 E) 40
satarsa 100 TL kr, 18 TLye satarsa 61 TL
zarar etmektedir.
Buna gre satcnn elinde bu rnden ka
adet vardr?
4. Ceylin, Sedadan 5 kg daha ar; Seda,
Nihalden 9 kg daha hafiftir. A) 12 B) 15 C) 18
D) 23 E) 24
Bu kiinin arlklar toplam 158 kg ol-
duuna gre Sedann arl ka kg dr?
A) 45 B) 48 C) 53
8. Erenin x TL, Cerenin y TL paras vardr.
D) 55 E) 57 2
Eren parasnn 7 sini Cerene verdiinde
Cerenin paras %50 orannda arttna
x
gre y oran katr?
A) 3 B) 4 C) 1
5 7 3
D) 7 E) 9
4 4
180
9. Bir okulda yaplan snflar aras futbol 13. Bra, elindeki bir masal kitabndan olu
turnuvasnda Hazrlk-A snf, dier tm Selime her gn eit sayfa saysnda
1 masal okumaktadr. Brann ilk 4 gn
snflarla yapt malarn 4 n kaybet-
okuduu toplam sayfa says, tm kitabn
2
mi, 5 ini kazanmtr. Ayn snfn 7 ma- 1 , ilk 9 gn okuduu sayfa says ise
3
ta da beraberlii olduuna gre okulda
tm kitabn sayfa saysnn 15 eksii ise
ka snf vardr?
kitap ka sayfadr?
A) 15 B) 18 C) 20
A) 32 B) 48 C) 54
D) 21 E) 23
D) 60 E) 72
10. Bir kapta %30 eker oranna sahip bir mik- 14. Dilek ve lker cevizlerinden drder tanesini
tar ekerli su bulunmaktadr. yedikten sonra kalan cevizleri eit ekilde
Kaba iindeki su kadar eker, iindeki e- paylayorlar.
ker kadar su eklendiinde son durumdaki Dilekin balangta 36, son durumda 28
su yzdesi ka olur? cevizi olduuna gre lkerin balangtaki
ceviz says katr?
A) 25 B) 40 C) 50
D) 60 E) 80 A) 24 B) 28 C) 32
D) 36 E) 42
11. Bir bakkal, 3 tanesini 2 TLye ald

yumurtalarn 5 tanesini 4 TLye sattna 15. A ile B ehirleri aras 320 km dir. A ehrin-
gre bakkaln bu alveriteki kr yzde den B ehrine ayn anda, ayn yne doru
katr? hareket eden X ve Y aralarndan hz
80 km/sa olan X arac, 1 saat yol ald-
nda Y arac X in 30 dakika nce getii
A) 20 B) 25 C) 30 noktada bulunduuna gre X arac B ye
D) 40 E) 50 vardnda Y arac ka km yol almtr?
A) 40 B) 80 C) 100
12. Bir manav, satmay dnd ileklerin D) 120 E) 160

%30 unu tama ve saklama srasnda
rd iin atmak zorunda kalyor.
Manav, kilosunu 2 TLden ald ileklerin
kalanlarn, kilosu ka TLden satmaldr ki
tm sattan %40 kr etsin?
16. Yllk enflasyon orannn %40 olduu bir
A) 3 B) 4 C) 5 lkede bir memurun maana %26 zam
yapldna gre alm gc yzde ka
D) 6 E) 7 azalmtr?
A) 10 B) 14 C) 20
D) 26 E) 40
181
17. Bir torbada 24 adet top bulunmaktadr. Bir 20. Bir vapur, baz teknik sebeplerden dolay
grup renciden ilki, torbaya 1 top atyor. seferlerini gn boyunca on beer dakika
Hemen arkasndan gelen 2. renci torba- geciktirdiinde sefer says 3 azalmtr.
dan 2 top alyor, 3. renci torbaya 3 top Vapur, bu durumu telafi etmek iin al-
atp 4. renci torbadan 4 top alyor ma sresini 3 saat uzatarak gnlk sefer
Bu ekilde devam edildiinde kanc - saysn tamamladna gre vapurun
renci torbadaki son topu alr? normal artlarda gnlk alma sresi
ka saattir?
A) 24 B) 25 C) 32
D) 48 E) 50 A) 6 B) 8 C) 9
D) 10 E) 12
18. Bir sitede K, L, M ve N apartmanlarnn

bahelerindeki toplam 29 aala ilgili aa-
daki bilgiler verilmitir;
K ve L apartmanlarnn bahesinde top-
lam 18 aa,
L, M ve N apartmanlarnn bahesinde
toplam 19 aa,
K ve N apartmanlarnn bahesinde top-

lam 15 aa vardr.
Buna gre M apartmannn bahesinde
ka aa vardr? 11 19 4 10 18
A) 5 B) 6 C) 8
25 31 23 20 6
D) 10 E) 12
22 28 160 30 9
7
4 21 13 50 24
19. Bir lastik esnetildiinde boyu %24 uza-
maktadr. Esnetilmi ekliyle lldnde
93 cm gelen lastiin ilk boyu ka cm dir? %4
azalr 70 48 60 75
A) 62 B) 75 C) 80
D) 84 E) 87
182
1. 30 gnde bitirilmesi artyla sipari alan 5. Vesile ile Keremin yalar toplam 56 dr.
bir fabrika, makinelerinin arzalanmas Kerem Vesilenin yana geldiinde
sebebiyle ilk 20 gnde retmeyi planla- Keremin yann 5 kat, Vesilenin yann
d siparilerin %10 eksii kadar retim 4 katna eit olacana gre Keremin im-
yapmtr. Fabrika, sipariini zamannda diki ya katr?
teslim etmek iin kalan gnlerde retimini
yzde ka arttrmaldr? A) 16 B) 18 C) 24
D) 28 E) 32
A) 5 B) 10 C) 15
D) 20 E) 25
6. Tekstil atlyesinde alan Arzu bir seri
rn 9 saatte tamamlarken Sevgi ayn
2. Asfalt yoldaki hz toprak yoldaki hzn- sayda rn 6 saatte tamamlamaktadr.
dan 30 km/sa fazla olan bir hareketli, A Arzunun retimini tamamlad paralarn
ehrinden B ehrine asfalt yol zerinden 1
gitmi, dnte ise ayn uzunlukta toprak 4 , Sevginin retimini tamamlad par-
bir yoldan dnmek zorunda kalmtr. alarn ise 1 si defolu ktna gre ikisi
2
Hareketlinin gidi-dn ortalama hz
birlikte altnda bir seri rnde kan
40 km/sa olduuna gre asfalt yoldaki hz
toplam defolu rnn salam olanlara
saatte ka km dir?
oran aadakilerden hangisidir?

A) 30 B) 40 C) 50
A) 3 B) 3 C) 2
D) 60 E) 80 7 5 3
D) 3 E) 1
4
A
3. ekildeki A musluu bo havuzu
B tek bana 6 saatte doldururken
B ve C musluklar havuzun kendi 7. B (kg)
C seviyelerine kadar olan ksmn I
tek balarna 12 saatte boaltyor.
Havuz bo iken musluk ayn
anda aldnda ka saatte
dolar? 56 II
48
A) 6 B) 7 C) 8
D) 9 E) 12 A (kg)
56 72
ekilde, I. ve II. karmlarda bulunan A ve

4. Bir satc elindeki ayn tr mallarn %20 sini B maddelerinin miktarlar grafik ile gsteril-
%50 krla, %50 sini %10 zararla satyor. mitir.
Bu satc kalan mallarn yzde ka kr ile I. karmdan x kg, II. karmdan y kg al-
satarsa tm sattan %11 kr elde eder? narak oluturulan yeni karmda A madde-
x
sinin oran %55 olduuna gre y katr?
A) 20 B) 25 C) 30
D) 35 E) 40 2 3 4
A) B) C)
3 4 5
D) 1 E) 3
2
183
A B
8. ekildeki I. havuzu A 11. Bir firma, alanlarn motive etmek ama-
musluu tek bana cyla u ekilde bir prim sistemi uygulamak-
I 15 saatte, B musluu tadr:
C tek bana 20 saatte Gnlk sat 300 TL -500 TL (300 TL
doldururken havuzun ve 500 TL dhil) arasnda olanlar gn-
en altnda bulunan C lk 1 puan,
II musluu dolu havuzu Gnlk sat 500 TL den fazla olanlar
30 saatte boaltmak- gnlk 2 puan almaktadr.
tadr. Haftalk puan 8 ve 8 den fazla olanlara
1 ayrca 2 puan daha verilmektedir.
Hacmi I. havuzun 6 s kadar olan II. havuz, Alnan her bir puan haftalk crete fazladan
C musluundan akan su ile dolmaktadr. 15 TL olarak yansmaktadr. Haftalk al-
Havuzlar bo iken musluklarn tm alyor. ma sresi 6 gn olan bir alan, bu sre
II. havuz tamamen dolduunda I. havuzun boyunca yapt 2030 TL lik sattan en ok
dolu ksmnn bo ksmna oran katr? ka TL prim alabilir?
3 4 5 A) 105 B) 120 C) 135

A) B) C)
4 5 7 D) 150 E) 180
D) 6 E) 7
5 5
Z 12. Canan babasndan haftalk harlk

9. ekilde verilen 720 metre 3
C
uzunluundaki dairesel pistin almaktadr. lk hafta harln 10 unu,
K A
B A noktasndan hareket eden 1
ikinci hafta 6 sn kumbarasna atyor. ki
X Y X, Y ve Z aralarnn hzlar
sras ile dakikada 18, 24 ve haftada kumbarasnda biriken para 84 TL
12 metredir. olduuna gre Canann haftalk harl
Bu aralardan X ile Z, B noktasnda kar- ka TL dir?
larken, Y ile Z aralarnn karlamas
A) 120 B) 150 C) 160
)
C noktasnda gereklemektedir.
Buna gre BKC yolunun uzunluu ka D) 180 E) 200
metredir?
A) 24 B) 32 C) 36
D) 42 E) 48
13. Bir satc %20 krla satmay dnd
bir rnn etiket fiyat zerinden %10 indi-
rim yaptnda 36 TL daha az kr ettiine
gre rnn etiket fiyat ka TL dir?
10. Mustafa ald buday, deirmende
terek budayn %60 kadar un elde A) 240 B) 280 C) 300
ediyor. Kilosunu 75 kurua ald buday- D) 320 E) 360
dan elde ettii unun kilosunu ka TL den
satarsa %20 kr eder?
A) 1 B) 1,25 C) 1,5
D) 1,75 E) 2,25
184
14. Ahmet iinde yeil, mavi ve krmz toplar 18. Bir babann ya, er yl arayla domu
bulunan bir torbadan setii toplarn her 3 ocuundan kk ocuun yann 9
bir renkten en az iki tane olmasn kesin- katndan 5 eksiktir. Baba ve ocuklarn
letirmek iin 14 top semesi gerektiini yalar toplam 76 olduuna gre ka yl
sylyor. Torbadaki krmz top says sonra ocuklarn yalar toplam, babann
dierlerinden daha az olup mavi ve yeil yana eit olur?
toplarn says eit ise torbada ka yeil
top vardr? A) 10 B) 11 C) 12
D) 13 E) 14
A) 4 B) 5 C) 6
D) 7 E) 8
19. Bir annenin ya iki basamakl XY says-

15. Bir babann ya, kznn yann 3 katn- dr. Annenin 9 yl sonraki ya, 5 in bir kat
dan 5 fazladr. 12 yl sonra babann ya, olan YX says olduuna gre YX iki basa-
kznn yann 2 kat olacana gre kz- makl saysnn rakamlar toplam katr?
nn imdiki ya katr?
A) 11 B) 12 C) 15
A) 3 B) 4 C) 5
D) 16 E) 17
D) 6 E) 7
16. Ali 32, Cem y yandadr. Cem 4y + 8 20. Bir firma bebek bezi satlarn arttrmak
yana geldiinde Ali ka yanda olur? iin Bo Paketi Getir rn Gtr kam-
panyas dzenliyor. Kampanyada getirilen
A) y + 22 B) y + 32 C) 3y + 40 her 5 adet bo paket iin 1 paket bebek
bezi veriliyor. Kampanya sresince 63 pa-
D) 3y + 42 E) 4y + 5 ket bez satn alan bir aile toplam ka paket
bedava bez kullanmtr?
A) 8 B) 10 C) 12
17. Emre, Ali ve Tarkann yalar toplam D) 14 E) 15
48 dir. Emre, Alinin imdiki yann 2 kat
yana geldiinde Tarkan, Alinin yanda
olacaktr. Buna gre Emrenin imdiki ya
katr?
A) 24 B) 25 C) 27
D) 28 E) 30
185
2.2. STRATEJ OYUNLARI

2.2.1. Dama, Hanoi Kuleleri, Mangala, Satran
Dama
Dama, ok eski alardan beri oynanan

bir oyundur. Damann ilk olarak bugnk
durumundan daha basit hliyle M 1600
yllarnda Msrllar arasnda oynand d-
nlmektedir. Fransadaki Louvre (Luvr)
Mzesinde firavunlara ait iki dama tahtas
sergilenmektedir. Dama bugnk ekliy-
le ilk defa MS 1500 yllarnda Avrupada
oynanmaya balanmtr.
Gnmzde Oynanan Damalar
1. Trk damas (8x8 kareli dama tahtasnda on altar tala oynanr.)

2. ngiliz damas (8x8 kareli dama tahtasnda on ikier tala oynanr.)
3. Polonya damas (10x10 kareli dama tahtasnda yirmier tala oynanr.)
4. Kanada damas (12x12 kareli dama tahtasnda otuzar tala oynanr.)
5. Alman damas (8x8 kareli dama tahtasnda on ikier tala oynanr.)
6. Rus damas (8x8 kareli dama tahtasnda on ikier tala oynanr.)
7. Fransz damas (10x10 kareli dama tahtasnda yirmier tala oynanr.)
Dama Nasl Oynanr?

Dama talar 16 s bir kiide 16 s dier kiide olmak zere toplam 32 adettir. Talarn bir grubu siyah dier gru-
bu ise beyaz renktedir. Btn talar ayn zelliklere sahiptir ve ayn ekilde hareket eder. Ta dizilimine gelince
her iki oyuncu da ilk sray bo brakarak ikinci ve nc sraya talarn dizer. Oyunda ama, rakibin btn
talarn yemektir.
Dama oyununda eer ta yerinden kalktysa o ta mutlaka oynamak gerekir. Dama oyununda ta yemek mec-
buridir. Oyuncu, yenebilecek bir ta varsa onu yemek zorundadr. Ta yemek tan zerinden atlamakla olur.
Arka arkaya iki ta varsa yani tan arkasndaki kare doluysa bu ta yenemez. Ama arasnda bo yer varsa
yenebildii kadar ta yenmelidir. Eer ayn hamlede farkl iki yndeki ta yeme seenei varsa oyuncu istedii
ta yiyebilir. Eer bir tarafta ta, dier tarafta iki ta yiyebilme durumu varsa oyuncu ok olan taraf semek
mecburiyetindedir. Oyunda ileriye doru ve yan ekilde ta toplamak mmkndr. Eer bir ta geriye ta alm
ise ileriye, ileriye ta alm ise geriye doru hareket edemez.
Kar oyuncunun en gerisindeki sraya tan karan oyuncu, dama yapm saylr. Bu ta zel bir ta hline
gelerek sa-sol veya ileri-geri ynde uygun artlarda istedii kadar mesafe alma hakk kazanr. Ayrca dama
olunca, damaya kmaya bir sra kalnca ve ta istemelerde kesinlikle rakip uyarlmaldr. Ksaca btn talarn
hedefi 8. son sraya kp dama demektir. Eer her iki oyuncunun da birer ta kalrsa oyun pat olur. Bu durum-
da eitlik olur ve oyun berabere biter.
186
. . STRATE OY NLARI
Trk Damas
Trk Damas Tahtas
Trk damas, 88 dama tahtas zerinde oynanr. Dama tahtas, kenarlar
birbirine eit drt ke bir alandr. Bu alanda 64 adet birbirine eit kutucuk
8 8 vardr. Bu kutucuklarn her birine kare ad verilir. Tahta zerinde bulunan bu
7 7 karelerin oluturduu yollar vardr. Bu yollardan saa-sola doru olanlara
6 6 yatay yol denir. Aa-yukar olan yollara ise dikey yol denir. Yatay ve dikey
5 5 yollar dnda bir de apraz yollar vardr ama Trk damasnda apraza ham-
le yapmak yasaktr.
4 4
3 3 Trk damasnda iki farkl renk ta vardr.
2 2
1 1 Dama talar; 16 beyaz 16 siyah ta, ikier sral olarak dizilir. Gerilerinde
birer ve aralarnda ikier yatay yol bo braklr.
Yoz Talar ve Bunlarn Hareketi
Damaya kmam talara yoz ta

(piyon) denir. Balangta btn talar
8 8 8 8 yoz tatr. Yoz talar komu karelerin
7 7 7 7 bo bulunduu hllerde ileriye, saa
6 6 6 6 ve sola doru sadece bir kare hareket
5 5 5 5 edebilir. Saa ya da sola yaplan ham-
leye yana kayma, ileriye doru yaplan
4 4 4 4
hamleye ise srme denir. Yoz talar
3 3 3 3 geri, apraz ya da birden fazla kare
2 2 2 2 boyunca hareket ettirilemez.
1 1 1 1
Yoz ta, rakip tan nasl ele geirir?

Eer bir yoz ta, rakibin yoz ya da
8 8 8 8 dama tann yannda duruyorsa (ileri,
7 7 7 7 saa ve sola pozisyonda) ve bu tan
6 6 6 6 yanndaki kare bo ise oyuncu, rakip
5 5 5 5 tan stnden atlayarak o ta ele
geirir ve ele geen ta tahtann dna
4 4 4 4 kar.
3 3 3 3
2 2 2 2 Rakibin tann stnden atladktan
1 1 1 1 sonra bir baka tan stnden de
atlanabiliyorsa oyuncu bu ta da ele
geirmelidir.
187
Dama Talarnn Hareketi

Sekizinci stuna kan yoz ta,
dama payesine eriir ve bu taa
8 8 8 8 dama denir. Damaya kan ta
7 7 7 7 yani dama olan ta, yoz talardan
farkl olarak saa, sola, ileriye ve
6 6 6 6 geriye doru birka kare hareket
5 5 5 5 edebildii gibi birka kare bir-
4 4 4 4 den atlamak suretiyle L izerek
gezinebilir. Ancak bu hareketlerini
3 3 3 3 yapabilmesi iin her L izite bir
2 2 2 2 veya birka ta almas gereklidir.
1 1 1 1
Trk Damasnn Kurallar
Dama kurallar dama ta d-

hil btn talar iin geerlidir.
8 8 8 8
7 7 7 7
1. Kural: Her iki oyuncu da ken-
6 6 6 6 disinin bast (istedii ta) veya
5 5 5 5 rakibin bilerek verdii talar ilk
4 4 4 4 hamlede almak mecburiyetindedir.
3 3 3 3 2. Kural: Eer oyuncunun ta

2 2 2 2 almak iin birden fazla seene-
1 1 1 1 i varsa ve alnacak ta says
eitse oyuncu, diledii taraftan ta
almakta serbesttir.
3. Kural: Oyuncu birka yerden ta almak durumunda kalrsa evvela ok alnan taraftaki talar toplamak zorunda-
dr.
rnekte grld zere beyazlar iki ayr yerden ta istemekte: E3:E5:C5 (iki ta) ve H4:H6:F6:F8 ( ta).
Kurallar gerei (3. kural) beyazlar rakip talarn H4:H6:F6:F8 ynnde toplamak zorundadr nk o ynde dier
taraftan daha fazla ta istemektedir.
Yoz ta, ta alarak damaya k-

yorsa ve bitiikte ta varsa yoz ta
8 8 gibi ta almaya devam eder.
7 7
4. Kural: Bir oyuncu yerinden
6 6 kaldrd ta oynamak zorun-
5 5 dadr. Geriye dnmek, hamleden
4 4 vazgemek yasaktr.
3 3 5. Kural: Ta almadan veya ta
2 2 alarak dama satrna kan bir ta,
1 1 rakip oyuncunun hamlesinden
sonra dama olur.
188
. . STRATE OY NLARI
Hcum ve Savunma
Hcum, bir oyuncunun rakip ta
alma amacyla hamle yapmasdr.
Bu hamleyle oyuncu, rakip oyun-
cunun tan almak ister ve bu
hamleye ta isteme hamlesi denir.
Grld zere D4 karede bulu-
nan beyaz ta, C4 karesine hamle
yaparak siyahlarn C5 karesindeki
ta istemektedir.
stenen Ta Koruma
Koruma, istenen tan baka bir
tala savunmasdr. Hibir oyuncu,
tan karlksz vermek istemez.
F4 karede bulunan beyaz ta G4
karesine hamle yaparak siyahlarn
G5 ve G7 karesindeki talarn
istemektedir.
Siyahlar ise buna karlk olarak

G5 karesindeki istenen tala G7-
G6 hamlesini yaparak G5 karesin-
deki ta korumaktadr.
stenen Ta Kama
Kama, oyuncunun istenen tan
emniyetli bir kareye oynamasdr.
stenen ta korumak her zaman
doru olmayabilir, istenen ta
kamak bazen daha yararldr.
E4 karede bulunan beyaz ta, D4
karesine hamle yaparak siyahlarn
D5 karesindeki tan istemektedir.
Siyahlar ise D5 karesindeki

istenen ta, D5-C5 hamlesini
yaparak kamaktadr.
189
Ta Deiimi
Oyuncularn karlkl olarak ta veya talar almalardr. Bir oyuncu ta veya talar almsa dier oyuncu da
ta veya talar alarak karlk verir.
Ta deiimleri ta verip ta almak veya ta kesme olarak da adlandrlr.
Eit Ta Deiimi
Oyuncularn ayn sayda ve gteki talarn deitirmesidir.
yi Ta Deiimi
190
. . STRATE OY NLARI
Oyunun Sonu ve Yazlmas

Galibiyet: Bir taraf dier tarafn tm talarn aldnda oyunu kazanm olur. Ta says veya pozisyon olarak za-
yf durumda bulunan oyuncu, oyunun gidiatna gre oyundan ekilebilir. Bu durumda kar taraf oyunu kazanm
olur.
Beraberlik: Her iki oyuncunun birer ta kaldnda ve bu iki tan biri dama olsa bile oyun gayym (berabere) ola-
rak sonulanr. Zira oyun sonsuza kadar devam eder. Bunun dnda, oyunculardan biri dierine beraberlik teklif
edebilir. Kar taraf da bu teklifi kabul ettiinde oyun berabere sonulanr.
Notasyon: Dama oyunundaki hamlelerin yazlmasna denir. Trk damas oyununda yaplan tm hamleler yazlr.
yi bir dama oyuncusu hem kendi hem rakibinin hamlelerini yazar. Trk damas yarmalarnda oyunlarn yazlma-
s zorunludur. Bunun iin zel hazrlanm ktlar kullanlr. Notasyon sayesinde daha nce oynanm oyunlar
incelenebilir. Bylece yaplan hatalar grlebilir ve bunlardan gerekli dersi karlr. Hamle yapan tan bulunduu
kareyi deitirdii durumlarda; nce tan hamleden nce bulunduu karenin ad, ardndan tire (-) konup gidecei
karenin ad yazlr.
Puanlama
Trk damas oyununda; kazanan oyuncu bir, kaybeden oyuncu sfr puan alr. Beraberlik durumunda ise oyuncu-
larn her biri yarm puan alr.
Dama Oyununda Kullanlan Strateji ve Taktiklere rnekler
1. Strateji (ta kazanma)-taktik (saptrma) 2. Strateji (damaya kma)-taktik (ekme)
3. Strateji (hileli)-taktik (altl) 4. Strateji (yedinciye dme)-taktik (drtl)
191
Hanoi Kuleleri
Hanoi kuleleri matematiksel bir zek
oyunudur. Oyun, direk ve farkl bo-
yutlarda diskler ile oynanr. Bu diskler
istenilen diree aktarabilir. Bulmaca,
disklerin bir diree en kk disk en
stte olacak ekilde kkten bye
dizilmesiyle balar. Disk saysnda
snrlama yoktur. Disk says arttnda oyunun zorluk derecesi de artm olur.
Oyunun Kurallar
Her hamlede sadece bir disk tanabilir.
Bir hamle en stteki diski direkten alp dier bir diree tamaktan oluur.
Hamlelerde hibir disk kendisinden kk bir diskin zerine koyulamaz.
zm in Hamle Saylar
3 disk iin en az 7 hamle

4 disk iin en az 15 hamle
Bir hanoi kulesindeki n 5 disk iin en az 31 hamle
adet diskin tamamn 6 disk iin en az 63 hamle
bo bir diree tamak 7 disk iin en az 127 hamle
iin en az 2 n - 1 hamle 8 disk iin en az 255 hamle
gereklidir.
Drt diskten oluan bir hanoi kulesinin disklerinin en sadaki diree tanmasnn
aamalar aada gsterilmitir.
1 2 3
4 5 6
7 8 9
10 11 12
13 14 15
Sevgili renciler, sizler de 5 disk ile balayp oyunda ustalatka disk

saysn arttrarak bu oyunu daha zor seviyelerde oynayabilirsiniz. yi
elenceler!
192
. . STRATE OY NLARI
Mangala
Aratrmalar mangala oyununun Saka, Hun ve Gktrk dnemle-
rinde oynandn gstermektedir. Seyyahlar, Trklerin bu oyunu
saatlerce hi tartmadan zevkle oynadklarn seyahatnamelerinde
yazmlardr. Dnyann farkl lkelerinde mangala tr oyunlar oy-
nanmaktadr ancak Trk mangalasn dier mangala oyunlarndan
ayran zellikler vardr. Dier kltrlerde talar genelde tohum,
ta hareket ettirmek tohum sama olarak adlandrlr. Bu ad-
landrma o kltrlerin ziraat bir toplum olduunu gstermektedir.
Trk mangalasnda ise talar asker, hazine blm karargh
olarak adlandrlr. Bu durum oyunun Trkler arasnda toplumun
kltrel yansmasyla iftilik oyunu deil sava-strateji oyunu ola-
rak oynandn ortaya koyar.
Mangala oyununun ada oyunlardan fark, oyunu

yediden yetmie her ya ve statde insann severek oy-
nayabilmesidir. Toplumda nem verilen ngr, esneklik,
direnme, sagr, bellek gibi nitelikler mangala oyununda
aranan unsurlardr.
Mangala Nasl Oynanr?
Mangala Trk zek ve strateji oyunu iki kii ile oynanr. Oyun tahtas zerinde karlkl altar adet olmak
zere toplam 12 kk kuyu ve her oyuncunun talarn toplayaca birer byk hazine bulunmaktadr. Man-
gala oyunu 48 ta ile oynanmaktadr.
Oyuncular, 48 ta her bir kuyuya drder adet olmak zere datr. Her oyuncunun nndeki yan yana 6 k-
k kuyu, o oyuncunun blgesidir. Karda bulunan 6 kk kuyu rakibin blgesidir. Oyuncular hazinelerinde
en fazla ta biriktirmeye alr, oyun sonunda en ok ta toplayan oyuncu oyun setini kazanm olur. Oyun
5 set zerinden oynanr. Oyuna kura ile balanr. Oyunun drt temel kural vardr. Bunlar unlardr:
1. Kura sonucunda balama hakkna sahip oyuncu, kendi blgesinde bulunan istedii kuyudan 4 adet ta
alr. 1 ta ald kuyuya brakp saatin ters ynnde yani saa doru her bir kuyuya birer ta brakarak
elindeki talar bitene kadar datr. Elindeki son ta hazinesine denk gelirse oyuncu tekrar oynama hakkna
sahip olur. Oyuncunun kuyusunda tek ta varsa sra kendisine geldiinde bu ta sandaki kuyuya tayabi-
lir, hamle sras rakibine geer.
2. Hamle sras gelen oyuncu kendi kuyusundan ald talar datrken elinde ta kaldysa rakibinin blge-
sindeki kuyulara da ta brakmaya devam eder. Oyuncunun elindeki son ta rakibinin blgesinde bulunan
kuyudaki talarn saysn ift say yaparsa oyuncu bu kuyudaki tm talarn sahibi olur, talar hazinesine
koyar ve hamle sras rakibe geer.
3. Oyuncu talar datrken kalan son ta kendi blgesindeki bo kuyuya denk gelirse ve eer kuyunun kar-
sndaki kuyuda rakibine ait ta varsa rakibinin talarn ve kendi bo kuyusuna brakt ta alp hazinesine
koyar. Hamle sras rakibine geer.
4. Oyunculardan herhangi birinin blgesinde bulunan talar bittiinde oyun seti biter. Kendi blgesinde tala-
r ilk biten oyuncu rakibinin blgesinde kalan talar da kazanr. Dolaysyla son ana kadar oyunun dinamii
hi dmez.
Oyunu kazanan oyuncu bir puan, kaybeden oyuncu sfr puan alr, oyun berabere bittiinde oyuncular yarm
puan alr.
193
Satran
Satranc Tanyalm
64 karelik oyun tahtasnda, iki oyuncu arasnda, on altar
tatan oluan temsili ordular ile oynanan strateji ve zek
oyunudur. MS 4. yy.da Hindistanda bulunan satran oyunu;
nl Alman filozofu Goethe (Gthe) tarafndan zek ls,
felsefeci Leibnitz (Lebnitz) tarafndan ise bir bilim dal olarak
deerlendirmitir. Gnmzde bilgisayar reticilerinin perfor-
mans testlerinden biri satrantr.
Trkiye Satran Federasyonunun (TSF) 700.000 lisansl

sporcusu bulunmaktadr ve Federasyon, binlerce sporcunun
katld turnuvalar dzenlemektedir.
Oyunun kurallar yledir:
Satranta her oyuncunun ordusu; birer ah ve vezir,

ikier kale, at ve fil, sekizer adet piyondan oluur.
Elbette ki asl ama rakibin ahn mat etmek olsa da
ncelikle almas gereken bir ordu vardr.
Oyuna beyazlar balar ve srayla oynanr.
Balang konumu aadaki gibidir.
Satran Tann Hareketleri
ah: En deerli ve hibir zaman tehdit altnda brakamaya-

camz tatr. Etrafndaki komu karelere bir adm gidebilir.
Vezir: Ordudaki en gl tatr. Yatay, dikey ya da apraz

istediimiz yne doru yoluna ta kncaya kadar gidebilir.
Kale: Yatay ya da dikey ynde yoluna ta kncaya kadar

hareket edebilir.
Fil: apraz ynde yoluna ta kncaya kadar hareket ede-

bilir.
At: Rakip talarn veya kendi zerinden atlayabilen tek tatr.

L harfini andran bir hareketi vardr. Bir dz, bir apraz
yne gittikten sonra hareketini tamamlam olur.
Piyon: Geri ynde hareket edemeyen tek tatr. Piyonlar

nndeki kare bo ise bir adm ilerleyebilir. Balang ko-
numundaki piyonlar istersek iki adm ilerletebiliriz. Piyonlar
dier talarda olduu gibi yoluna kan talar alamazlar.
Piyon, ancak bir kare ileri apraznda bulunan rakip talar
alabilir. Bir piyon en son kareye ularsa; vezir, kale, fil ya da
at ile deitirilerek terfi etmi olur.
194
. . STRATE OY NLARI
Tehdit (ah ekmek) Nedir?

Bir tan, kar tarafn bir tann yolunun zerinde bulunmasna tehdit denir.
Tehditlerden; kalarak, araya ta koyularak ya da tehdit eden ta alnarak kurtulunabilir.
Mat nedir?
Taraflardan birinin ah tehdit altndayken bu durumdan kurtulamyorsa o taraf mat olmutur. Rakibini mat
yapan taraf oyunu kazanr.
rnek
Yandaki pozisyonda beyazlarn veziri, siyah ah tehdit etmitir.
Siyahlarn, tehdidi oluturan beyaz veziri alabilecek ta yoktur.
Siyah ah ile beyaz vezir arasna girebilecek siyah ta da bu-
lunmamaktadr. Siyah ah, beyaz kalenin yoluna kamayaca
iin tehditten kaamaz. Siyah, mat olmutur.
Beraberlikler
Ma berabere bitiren baz durumlar unlardr:
Hamle sras kendisinde olan sporcunun ah tehdit altnda
deilse ve yapabilecei kurallara uygun hibir hamlesi kalma-
msa oyun pat olmutur ve berabere sonulanr.
Elli hamle boyunca hi ta alnmam ve piyon srlmemise
ya da tahtada ayn konum defa olumusa ma berabere
bitebilir.
Hamlelerin Yazlmas (Notasyon)
Satran tahtasnda her stun a, b, c, d, e, f, g, h harfleri ile her
satr 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8 rakamlar ile isimlendirilmitir. Kareler
isimlerini, bulunduklar stundaki harf ve yataydaki rakamdan
alrlar. Bir ta bir kareye hareket ettirdiimizde hamle, tan ba harfi ve gittii karenin ismiyle yazlr. rnein
Vb8, Af3, Ka7, e4 vb.
Kazanmak in Taktik ve Stratejiler
Satranta ama rakip ah mat etmektir. Bunun iin rakibin savunmasn amak ve bir taraftan da ah gven-
de tutmak gereklidir. Bu nedenle ncelikle tahtadaki nemli kareleri kontrol altna almak, talar iyi konumlan-
drmak, rakibe zayf durumlar oluturmak, materyal avantaj kazanmaya almak nemlidir.
rnek Bir Ma
nl Fiziki Albert Einstein (Albert Ayntayn) ile
atom zerine yapt bilimsel almalarla nlenen
bilim insan Robert Oppenheimer
(Rabrt Opnhaymr) arasnda oynanm ma yan-
dadr. Ali zen, TSF Eitim Kurulu Bakan, Satran
Talarn hareketleri, rakip ta alma, tehdit etme, geerken alma ve rok terimlerini Genel Adan ya da
kitaplardan aratrnz, bilgisayar programlar yardmyla tek hamlede mat problemleri znz.
195
1. Uzunluu 2,4 km olan bir tneli uzunluu 5. 2x - y = 4 dorusunun grafii aadakiler-

0,2 km olan bir tren saatte 12 km hzla den hangisidir?
ka dakikada geer?
y y
A) B)
A) 8 B) 9 C) 10 4 4
D) 11 E) 13
-2 x
0 2 x
y y
C) D)
2. Bir maln al fiyatnn 2 kat, sat fiyat- x
5 2 0 2
nn ne eittir. Bu mal yzde ka krla
3 -4 x
satlmaktadr? 0 -4
A) 20 B) 25 C) 30 y
E)
D) 35 E) 40
2
x
0 4
3. x, y ! N olmak zere x 2 - y 2 = 29 ise x.y

arpm aadakilerden hangisidir?
6. Bir ii Adem 10 gnde, Baki 15 gnde
A) 180 B) 190 C) 210
yaptna gre ikisi birlikte 3 gnde iin
D) 220 E) 230 kata kan yaparlar?
A) 1 B) 1 C) 1
6 4 3
D) 1 E) 2
2 3
4. Bir genin i alar 5, 6, 7 saylar ile
orantl ise d alar srasyla hangi
saylarla orantldr?
A) 11, 12, 13 7. %40 tuz olan 120 litre tuzlu su karm-

B) 12, 11, 13 1
nn 3 dkldkten sonra bu karma
C) 13, 12, 11
10 litre tuz ile 10 litre su ilave edilirse
D) 13, 11, 12 karmn tuz yzdesi ka olur?
E) 12, 13, 11 A) 36 B) 42 C) 48
D) 52 E) 58
196
. NTE SON DEERLENDR E
8. Bir otobste koltuklarn 4 si doludur. 13. A 75 km B C

7
Otobse 25 yolcu daha binerse 13 kii 45
60
ayakta kalyor.
Aralarnda 75 km olan A ve B ehirlerinden
Buna gre otobste ka yolcu koltuu
hzlar 60 km/sa ve 45 km/sa olan iki ara
vardr?
ayn anda ayn yne doru hareket ediyor.
A) 21 B) 28 C) 35 ki ara C kentine ayn anda vardklarna
gre BC yolu ka km dir?
D) 42 E) 45
A) 210 B) 220 C) 225

D) 230 E) 235
9. a says, b saysnn %25 i olduuna gre
b says a saysnn % katr?
A) 170 B) 265 C) 360 14. %20 krla 1800 liraya satlan bir mal %5
D) 400 E) 480 zararla satlrsa sat fiyat ka lira olur?
A) 1425 B) 1450 C) 1475

D) 1500 E) 1550
10
10. Bir kesrin deeri 9 dur. Bu kesrin payn-
dan 3 paydasndan da 5 karlrsa kesrin

37 15. Farklar 14 olan iki saydan bynn
deeri oluyor.
31 1 , knn 1 inden 14 fazladr.
Buna gre ilk kesrin paydas katr? 4 8
Byk say katr?
A) 36 B) 37 C) 38
D) 39 E) 40 A) 96 B) 97 C) 98
D) 99 E) 100
11. 3 yl nce baba, olunun yann 9 kat 16. 5 $ x 3m - 2 - 4x = 2017 ifadesinin birinci dere-
yanda idi. 6 yl sonra baba, olunun im- ceden bir bilinmeyenli denklem olabilmesi
diki yann 7 kat olacana gre babann iin m yerine yazlabilecek deerlerin
imdiki ya katr? toplam katr?
A) 50 B) 52 C) 54 A) 2 B) 1 C) 4
3 3
D) 57 E) 60 5
D) E) 2
3
12. Tuz oran %30 olan 70 gr tuzlu su zerine x 3 y z

17. y = 5 , 3 = 4 ve y + z - x = 52
tuz oran %10 olan 130 gr tuzlu su dk-
lrse yeni karmn tuz oran ne olur? olduuna gre x katr?
A) 0,06 B) 0,10 C) 0,13 A) 16 B) 17 C) 18

D) 0,17 E) 0,16 D) 19 E) 20
197
18. Bir sayya, 2 katnn 3 eksiinin drtte biri

eklenirse saynn bete nn 2 fazla-
s elde ediliyor. Bu problemi ifade eden
denklem aadakilerden hangisidir?
A) 2x - 3 3 ^ x + 2 h
4 = 5
2x - 3 3x
B) 4 = 5 +2
x - 3 3x
C) x+ 4 = 5 +2
2x - 3 3x
D) x+ 4 = 5 +2
2x - 3 3 ^ x + 2 h
E) x+ 4 = 5
19. a 2 - b 2 = 91 ve a + b = 13 olduuna gre

a b katr?
A) 30 B) 40 C) 50
D) 60 E) 70
20. Etiket fiyatnn %40 eksiine alnan bir

mal, yine etiket fiyatnn %10 eksiine
satlrsa kr oran % katr?
A) 55 B) 50 C) 46
D) 35 E) 30
198

1 b_
a - b = 12 bbb
1. b`b eitliklerine gre a says 6. Bir di fralama sresi boyunca ak bra-
1
b - a = 8 bb a + b saysnn yzde kadr? klan musluktan kii bana ortalama 2,5
a litre su israf olmaktadr. Gnde iki kez di
fralayan her renci, di fralama sresi
A) 20 B) 30 C) 40 boyunca musluu kapal tutarsa 32 kiilik bir
D) 50 E) 60 renci grubu bir ylda ka ton su tasarruf
etmi olur?
(1 ton = 1000 litre ve 1 yl 365 gn alnacak)
2. y Yandaki grafie karlk
4
gelen denklem sistemi aa- A) 30 B) 42,5 C) 48
dakilerden hangisidir? D) 56,5 E) 58,4
x
-3 0 2 3
-1
-2
7. Yalar oran 2 olan iki kardein 10 yl son-

3
A) 2x + y = 4 B) 2x + y = 4 raki yalar oran 4 olacana gre karde-
5
x + 2y = -2 x + 2y = -3
lerin bugnk yalar toplam katr?
C) x + 2y = 4 D) x + 2y = 2
3x + y = -3 x + 3y = -3 A) 15 B) 20 C) 25
D) 30 E) 35
E) 2x + y = 4
x + 3y = -3
8. Asl bir ii 12 gnde, Beste ayn ii 15 gn-

de bitirmektedir. kisi birlikte bu ii yapma-
3. Bir grup renci parktaki banklara er- ya baladktan 5 gn sonra Beste hasta-
li oturur 5 renci ayakta kalyor eer lanyor ve ie gelmiyor, bu durumda iin
drderli oturur 1 bank bo kalyor ise bu kalan ksmn Asl ka gnde bitirir?
grupta ka renci vardr?
A) 1 B) 2 C) 2,5
A) 9 B) 23 C) 28 D) 3 E) 4
D) 32 E) 41
9. Bir satc %50 krla satmay dnd

bir rnn etiket fiyat zerinden %20 indi-
4. 4 5 25 ileminin sonucu katr?
9 + 3 + 16 rim yaptnda 180 TL daha az kr ettiine
gre rnn etiket fiyat ka TLdir?
A) 23 B) 19 C) 1 A) 480 B) 600 C) 720

12 12
11 5 D) 900 E) 1080
D) E)
12 12
x 2 - y 2 x 2 - xy
10. : ifadesinin en sade ekli
x 2 + xy xy + x
5. Alan %69 artan bir karenin kenar % ka aadakilerden hangisidir?
artmtr?
x x+1 y
A) y B) y C)
A) 3 B) 5 C) 10 x-1
D) 20 E) 30 D) y + 1 E) y-1
x x+y
199
11. Bir musluk, bo bir havuzu 18 saatte dol- 16. Bir tren, boyu kadar olan yolu belli bir hzla
durmaktadr. Musluun doldurma hz 10 saniyede, ayn hzla 420 metrelik tneli
3 orannda azaltlrsa ayn havuz ka 40 saniyede geiyor. Bu trenin boyu ka
5 metredir?
saatte dolar?
A) 40 B) 60 C) 80
A) 65 B) 60 C) 52
D) 120 E) 180
D) 50 E) 45
17. Etiket fiyatnn %20 eksiine alnan bir mal

12. Bir adam, her saat sonunda hzn bir etiket fiyatnn %28 fazlasna satlrsa ya-
nceki hznn 3 katna kararak bir ii plan kr yzde katr?
4 saatte yapyor. Bu adam balangtaki
hzyla alrsa ayn ii ka saatte bitirir?
A) 60 B) 64 C) 68
A) 28 B) 32 C) 40 D) 70 E) 72
D) 44 E) 48
4x + 3y = 13
18. 3 ise x 2 - y 2 nin deeri katr?
3x + 4y = 8
13. Bir ara her saat sonunda hzn bir nceki
hznn 3 katna kararak bir yolu 4 saatte

gidiyor. Bu ara balangtaki hznn 2 A) 13 B) 14 C) 15
kat ile ayn yolu ka saatte gider? D) 16 E) 17
A) 10 B) 15 C) 20
D) 24 E) 25
9 3
19. x2 + = 12 olduuna gre x + x ifadesinin
x2
pozitif deeri katr?
14. 1
Bir srahinin 4 su dolu iken arl240
1 A) 2 3 B) 3 C) 3 2
gram, 3 su dolu iken 300 gramdr.
D) 2 E) 3
Buna gre bo srahinin arl ka
gramdr?
A) 70 B) 65 C) 60 20. a = 3,437 ve b = 2,563 olarak veriliyor.

D) 57 E) 48 ^ a - b h2 + 4ab ifadesinin deeri katr?
A) 16 B) 25 C) 36
3
15. Bir adam bir miktar kuman nce 5 ini D) 49 E) 81
daha sonra kalann 3 sini en sonunda
7
ise kalann 1 n satyor. Geriye 24 met-
4
re kuma kaldna gre kuman tamam
ka metredir?
A) 120 B) 130 C) 140

D) 150 E) 160
200
1. Bir snavdaki sorularn %30 u Trke, 2

6. ki kardein bu gnk yalar oran 5 tir.
%30u matematik, %20 si fen ve kalan
sosyal alanlarndandr. Bu snava giren bir Kk olan, byk kardein bugnk
renci; Trke, matematik, fen ve sosyal yana geldiinde byk olan 24 yanda
sorularnn sra ile %80, %60, %50 ve olacaktr. Bu kardelerin 2 yl nceki ya-
%75 ini doru cevapladna gre btn lar toplam katr?
sorularn % kan doru cevaplamtr?
A) 15 B) 17 C) 19
A) 64 B) 67 C) 70 D) 21 E) 23
D) 72 E) 75
2. Bir kitabn sayfalarn numaralandrmak 7. Etiket fiyat %100 krl yazlan bir mal-
iin 252 adet rakam kullanldna gre bu dan % ka indirim yaplrsa %20 kr elde
kitap ka sayfadr? edilir?
A) 119 B) 120 C) 121 A) 20 B) 25 C) 30

D) 122 E) 123 D) 35 E) 40
3. A Ayn yol zerinde sra ile bulunan 8. Bir yar pistinde ayn anda ayn noktadan
x B
A, B, C, D ehirleri arasndaki yara balayan koucudan birincisi,
60 C
200 y D
mesafelerden bazlar yandaki yar ikinciden 60 m, ncden 120 m
tabloda verilmitir. nde bitiriyor. kinci, yar bitirdiinde
rnein A ile D aras 200 km, C ile D aras ncnn 80 m yolu kaldna gre yar
y km dir. Komu iki ehir aras en az 60 km ol- pistinin uzunluu ka metredir?
duuna gre ka (x, y) tam say ikilisi yazlr? (Koucularn hzlar sabittir.)
A) 18 B) 20 C) 21 A) 120 B) 180 C) 240

D) 40 E) 120 D) 360 E) 480
4. Fatih; 25 kuru, 50 kuru ve 1 liralk paralar- 10

9. 2+
dan kumbarasna 1. gn birer adet, 2. gn 8 = 4 denkleminde a nn deeri
4+ a+2 katr?
ikier adet, 3. gn er adet eklinde para
atarsa Fatih, 16. gnn sonunda toplam ka
lira biriktirmi olur? A) 6 B) 9 C) 12
D) 15 E) 16
A) 234,5 B) 238 C) 245
D) 476 E) 868
4 3 b_b x
10. x - y = 10 bb denkleminde y deeri aa-
`b
2 3 bb dakilerden hangisidir?
5. 2017 2011-2019 2009 ileminin sonucu x + y = -4 b
katr? a
A) -32 B) -16 C) 16 A) 3 B) 2 C) 1
D) 32 E) 25 D) -1 E) -2
201

3 b_
a + b = 8 bbb a+b
11. b`b olduuna gre b - a oran 16. Alkol oran %20 olan 300 gram alkol-su
3
b + a = 10 bb katr? karm ile alkol oran %30 olan 500 gram
a alkol-su karm kartrlyor. Son durum-
da karm orann %20 ye drmek iin
A) 5 B) 8 C) 9
karma ka gram su eklenmelidir?
D) 11 E) 14
A) 100 B) 150 C) 200
D) 250 E) 300
12. a = c = 1 olduuna gre a b a- a k $ a d c- c k
b d 2
17. x ylnda domu olan Ayenin y ylndan
4 yl sonraki ya nedir?
A) 1 B) 2 C) 3
D) 4 E) 5 A) x + y + 4 B) x - y + 4 C) y - x + 4
D) y + 4 E) x + 3
2
13. Bir bidonun 7 si su ile doludur. Bidona
iindeki suyun 3 i kadar daha su eklenir- 18. Tuz oran %15 olan musluk bir depoyu 6 sa-
5
atte dolduruyor. Tuz oran %35 olan baka bir

se bidonun kata ka bo kalr? musluk, depoyu tek bana 4 saatte dolduru-
yor. Depo bo iken bu iki musluk ayn anda
A) 14 B) 15 C) 16
35 35 35 alyor. Depo dolduunda depodaki karmn
tuz yzdesi ka olur?
D) 19 E) 20
35 35
A) 26 B) 27 C) 28
D) 29 E) 30
14. Bir babann ya er yl arayla domu 4

ocuunun yalar toplamnn 2 katdr. 4
yl sonra babann ya, en kk ocuun 19. zde 3 musluk er saat arayla ald-
yann 7 katnn 15 fazlasna eit olaca- nda bo havuz 18 saatte doluyor. Bu
na gre babann bugnk ya katr? musluklardan ikisi ayn anda alrsa bo
havuz ka saatte dolar?
A) 62 B) 60 C) 58
D) 54 E) 50 A) 22 B) 22,5 C) 23
D) 24 E) 30
15. Bir renci, bir romann nce %30 unu sonra

%40 n okuyor. Bir hafta sonra da romann 20. 23 kiilik bir kuyrukta Aye, batan
kalan ksmnn %40 n okuyor. Geriye 54 (2n - 3) nc ve sondan (3n + 2) nci sra-
sayfa kalyor ise bu kitap ka sayfadr? da olduuna gre n katr?
A) 500 B) 465 C) 360

A) 4 B) 5 C) 6
D) 300 E) 280
D) 7 E) 8
202
1. Bo havuzu zde 4 musluk birlikte 16 6. Bo bir havuzu %40 lk tuzlu su aktan

saatte dolduruyor. Musluklardan 2 si musluk 8 saatte, %60 lk tuzlu su aktan
kapatlr ve dierlerinin kapasitesi de %60 musluk 12 saatte doldurabiliyor. Havuzda-
azaltlrsa ayn havuz ka saatte dolar? ki suyun tuz oran % ka olur?
A) 80 B) 75 C) 70 A) 42 B) 45 C) 48
D) 65 E) 60 D) 52 E) 55
2. 300 sayfalk bir kitab numaralandrmak 7. Bir genin i alar 4, 5, 8 saylar ile
iin ka rakam kullanlmtr? orantl ise d alar sra ile hangi saylar-
la orantldr?
A) 780 B) 783 C) 786
D) 789 E) 792 A) 9, 13, 12 B) 13, 12, 9
C) 13, 9, 12 D) 9, 11, 12
E) 9, 12, 13
2v
3. A
Dzgn altgen eklindeki
F
v yandaki yar pistinin A
noktasndan iki ara
B E v ve 2v hzlar ile ayn anda 8. Ahmetin alma hz Velinin alma

oklar ynnde harekete hznn yars, Cann alma hznn ise 5
C D
balar. ki aracn ilk kar- katdr. nn birlikte 40 dakikada yapt-
lamalar C noktasnda olduuna gre ii Veli tek bana ka dakikada yapar?
2017. karlamalar hangi noktada olur?
A) 64 B) 72 C) 96
A) A B) B C) C
D) 144 E) 320
D) D E) E
9. Bir baba ile olunun yalar toplam 30

4. Bo bir havuzu A musluu 4 saatte, B dur. ocuk u anki yann 4 katna gel-
musluu 8 saatte doldurmaktadr. ki mus-
diinde yalar oran 4 olacana gre
luk birlikte aldktan 3 saat sonra havu- 3
zun dolmas ve tamamas iin B musluu ocuun bugnk ya katr?
ka dakika nce kapatlmaldr?
A) 6 B) 7 C) 9
A) 15 B) 30 C) 45 D) 10 E) 11
D) 60 E) 90
10. Tuz oran %10 olan 400 gram tuz-su kar-

5. Bir iftlie 40 kuzu ile bu kuzulara 30 gn 1
mnn 4 dklerek yerine karmdan
yetecek kadar yem braklyor. 12 gn
sonra iftlikteki 20 kuzu satlrsa yem dklen miktar kadar tuz eklenirse son
toplam ka gnde biter? durumda karmn tuz yzdesi ka olur?
A) 36 B) 42 C) 48 A) 21 B) 25 C) 29,5
D) 54 E) 60 D) 30,5 E) 32,5
203
11. Aysunun yann Dilekin yana oran 16. x 2 - x + 1 = 0 olduuna gre x 4 aada-
7 kilerden hangisine eittir?
4 tr. Aysun, Dilekin yandayken ikisinin
yalar toplam 40 olduuna gre Aysunun A) -x B) 1 - x C) 1
bugnk ya katr?
D) -1 E) x - 1
A) 55 B) 56 C) 57
D) 60 E) 61 17. x says 8, y says 6 ve z says 15 ile
doru orantl olduuna gre x, y, z sayla-
A r sras ile hangi saylarla ters orantldr?
12. A musluu bo havuzu 16
saatte dolduruyor. B musluu
B A) 15, 20, 8 D) 8, 15, 12
havuzu kendi seviyesine kadar
24 saatte boaltyor. Havuz B) 12, 15, 20 E) 6, 12, 15
bo iken ikisi birlikte aldn-
da havuz ka saatte dolar? C) 20, 12, 15
A) 18 B) 20 C) 21
18. 25
D) 22 E) 23 x 2 - 6x = 5 olduuna gre x 2 + 2 ifade-
x
sinin deeri katr?
13. Bir adam dorusal bir yol boyunca hep 10 A) 26 B) 36 C) 41

adm ileri, 3 adm geri atarak ilerliyor. Her
adm eit boyda olan bu adam toplam D) 46 E) 50
185 adm attnda ka adm ilerlemi
olur?
ax + 4y = 10
19. 3 denklem sisteminin
A) 100 B) 101 C) 102 6x + by = 20
b = m iin zm kmesi sonsuz eleman-
D) 103 E) 104
l iken b = m ve a ! n iin zm kmesi
tek elemanl oluyorsa mn arpmnn
14. x z m
y = t = n = 3 olduuna gre sonucu katr?
c m $ a z k $ ` m - n j arpmnn sonucu
x+y
y z+t n A) 6 B) 8 C) 12
katr? D) 16 E) 24
A) 6 B) 12 C) 16
20. Bir di fralama sresi boyunca ak brak-
D) 24 E) 32 lan musluktan kii bana ortalama 2,5 litre
su israf olmaktadr. 1 ton suyun ortalama
6 TL olduu lkemizde lise dzeyinde
15. I. a ile c ters orantldr.
renim gren 4 milyon 500 bin renci,
II. b ile d ters orantldr.
gnde iki kez di fraladklar sre boyunca
III. b ile c ters orantldr.
musluklar kapal tutarak bir ylda ka milyon
a ile b saylar doru orantl, c ile d saylar
TL tasarruf yapm olurlar?
ters orantl ve a ile d saylar doru oran-
(1 ton = 1000 litre ve 1 yl 360 gn olacak.)
tl olduuna gre yukardakilerden hangisi
veya hangileri dorudur?
A) 48 B) 46 C) 45
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III D) 42 E) 36
D) I ve III E) II ve III
204
GEOMETR . NTE SON DEERLENDR E
3. NTE: AILAR
3.1. DORUDA AILAR

3.2. GENDE AILAR
3.3. GEOMETRK OYUNLAR
Bu nitede a ve gen kavramlarn, bunlarn

farkl yntemlerle izimlerini, a ve gen
problemlerini zmeyi ve geometrik oyunlar
reneceksiniz.
205
205
. NTE: A ILAR
3.1. DORUDA AILAR

3.1.1. A Kavramlarnn Tarihsel Geliimi
rann Horasan blgesinde, eski Babil ehrinden 350 km uzak-
taki Susa yaknlarnda bulunan bir tabletin 1950 ylnda yaplan
tercmesi ile Babillilerin alar bildikleri ve kesi bir emberin
merkezi olan bir tam ann lsnde 360 kullandklar ortaya
kmtr. Bugn Berlindeki Neueus (Neus) Mzesinde yer
alan kaya tabletlerinden de Msrllarn M 1500 yllarnda bir
cismin yksekliini lerken gnein glgesinden faydalandk-
lar ve bu hesaplamalarda a lsn kullandklar anlal-
maktadr.
A kavram geometri alanndaki gelimelere paralel olarak

klid (M 330-275), David Hilbert (1862-1943, Deyvid Hilbert),
George David Birkhoff (1884-1944, Corc Deyvid Birkof), Saunders Mac Lane (1909-2005, Saunders
Mek Layn) gibi matematikilerin tanm, aksiyom ve almalarnda yer almtr.
Trkiyede Trkenin bilim dili olarak gelimesi, zenginle-

mesi dncesiyle Mustafa Kemal Atatrk tarafndan 1936-
1937 yllarnn k aylarnda Dolmabahe Saraynda kendi
el yazsyla bir geometri kitab yazlmtr. Kitabn kapanda
Geometri retenlerle bu konuda kitap yazacaklara klavuz
olarak Kltr Bakanlnca neredilmitir. yazs yer almak-
tadr. Atatrkn yazd 44 sayfalk Geometri kitabnda yz
yirmi dokuz terimin tanmlaryla birlikte verildii grlmekte-
dir. Bugn neredeyse tamam yaygn olarak kullanlan art,
eksi, bl, arpm, gen, drtgen, begen, kegen, eke-
nar, ikizkenar, ap, yamuk, boyut, uzay, yzey, yay, teet,
dey, dikey gibi terimlerin Atatrk tarafndan tretildii ve
bilim dnyasnn hizmetine sunduu bilinmektedir.
(Atatrk, 2007)
Gnlk hayatta karlalan; arazi snrlarn hesaplama, mimari, konum-harita hesaplamalar vb. alanlarla
ilgili problemlerin zmnde temel geometrik beceriler yatmaktadr. Pergel ve cetvelle yaplacak izim, kt
kaplama, kt kesip yaptrma almalar alarn kavranmasna yardmc olmaktadr.
Fahrettin Karaaslan tarafndan, 1157 ylnda bugnk Elazn tarih Harput Mahallesinde ina ettirilen Harput
Ulu Camisinin minaresinde sonradan meydana gelen eiklik, ziyarete gelenlerin dikkatini ekerken akllara
talyada bulunan Pisa Kulesini getirmektedir. Byk Seluklularn ran blgesinde yapm olduu ulu camile-
rin Anadoludaki ilk rneklerinden biri olan caminin minaresinde 3 ile 7 derece arasnda deien eikliin
Pisa Kulesinden daha fazla olduu belirtilmektedir. Byk Seluklunun ran corafyasnda yapt ulu camile-
rin Anadoluya bir yansmas olmas
bakmndan nemli bir eser zellii
tayan Harput Ulu Camisi, ssz
tulalarla ina edilerek dekora-
tif olarak da estetik bir grnm
kazanmtr. Minaresinde baz
atlamalar sz konusu olmakla
beraber esnemesinden dolay bu,
herhangi bir statik denge sorunu
yaratmamaktadr.
206
.1. DOR DA A ILAR
Euclides [klid (M 330-275)]
skenderiyeli Matematiki klid, geometriyle en ok zdeleen bilim

insandr.
skenderiyede byk bir matematik okulu kuran klid, alar boyu

matematikle ilgilenen hemen herkesin gzdesi olmutur. Balangtan
kendi zamanna kadar bilinen geometriyi Elemanlar adn verdii kita-
bnda toplamtr. Geometriyi ispat ve aksiyomlara dayal bir dizge ola-
rak ileyen Elemanlar 13 blmden olumaktadr. Kendinden nceki
matematiki ve geometricilerin almalarn temel alan klidin bu ya-
pt, iki bin yl boyunca nemli bir bavuru kayna olarak kullanlmtr.
Dzlem geometrisi, aritmetik, saylar kuram, irrasyonel saylar ve kat
cisimler geometrisi klidin kitabnda ele ald balca konulard.
klidin her nermeyi daha nceki nermelerden karma yntemi, ken-
disine atfedilen Geometrinin Babas szn de hakl klar. klid der-
lemesinin tutarl bir btn olmasn salamak iin kant gerektirmeyen
apak gerekler olarak 5 aksiyom ortaya koymutur. Dier btn ner-
meleri bu aksiyomlardan karmtr. Oklid Euclides http://www.mailce.com/
oklid-euclides-kimdir-hayati-eserleri-buluslari.html>
klid Aksiyomlar
1. ki noktadan bir ve yalnz bir doru geer.

A B
2. Bir doru iki yne de snrsz bir ekilde uzatlabilir.
3. Merkezi
P ve zerinde bir noktas verilen bir ember izilebilir.
4. Btn dik alar eittir.
5. Bir doruya dnda alnan bir noktadan bir ve yalnz bir paralel izilir.
207
. NTE: A ILAR
3.1.2. A le lgili Temel Kavramlar ve A izimi
Nokta
Eni, boyu veya boyutu olmayan, soyut olmas sebebiyle net bir ekilde tanm yapla-
mayan ve geometrik yaplarn tamamnn temeli saylabilecek bir kavram olan nokta;
konum bildirmek amacyla kullanlr. Nokta, bir kalem ucunun ktta brakt iz
eklinde tanmlanr ve nokta boyutsuzdur . Geometride noktalar A, B, C, gibi byk
harflerle isimlendirilir. A
Doru
Her iki ynde sonsuza uzanan ayn dorultudaki noktalar kmesidir. Doru tek boyut-
ludur. Eni ve ykseklii (kalnl) yoktur. Doru, alfabenin kk harflerinden biri ile
veya doru zerinden seilen iki nokta ile isimlendirilir.
d
d dorusu ayn zamanda AB, AC ve CB dorusu
A C B
eklinde de isimlendirilir.
d A B
AB dorusu
Bir dorunun zerindeki iki nokta ile snrlandrlm noktalar kmesidir. Doru paras
u noktalar ile adlandrlr.
6AB@ AB doru paras

A B
C D 6CD 6
CD yar ak doru paras
E F @ EF@
EF yar ak doru paras
K L @ KL 6
KL ak doru paras
In ve Yar Doru
In; balang noktas belli, tek ynde sonsuza kadar giden noktalar kmesidir.
Yar doru; balang noktas belli (hari) tek ynde sonsuza kadar giden noktalar
kmesidir.
Inn balang noktas dolu (dhil), yar dorunun balang noktas botur (hari).
A B
6AB eklinde yazlr ve AB n olarak okunur.
F
@ EF eklinde yazlr ve EF yar dorusu olarak okunur.
E
208
.1. DOR DA A ILAR
A
Balang noktalar ayn olan iki nn birleim kmesine a denir.
/ / /
Bir A as A = BAC = CAB eklinde gsterilir.
B
/
A = 6AB , 6AC
A ann kesi
6AB ve 6AC ann kollar (kenarlar)
a /
A m (A) = a , A asnn ls a dr.
C
E dzleminde alnan ve kesi A olan bir a, bulunduu dzlemi kendisi dhil 3
nokta kmesine ayrr:
1. Ann kendisi
2. Ann i blgesi
3. Ann d blgesi
A ile ann i blgesinin birleim kmesine asal blge denir.
/
BAC asal blgesi, ( BAC) eklinde gsterilir.
/ /
( BAC) = BAC , " BAC asnn i blgesi ,
/
B (BAC) 1 E
d blge K / /
L A, B, C ! BAC ve K, L " BAC
i blge /
a K, A, B, C ! (BAC)
Ag
C /
L " (BAC) L noktas asal blgenin dndadr.
E
A lmede en ok kullanlan birim derecedir. Bir ember yaynn tamamn gren
merkez ann ls, 360c olarak alnr ve ember yaynn 1 n gren merkez
360
ann lsne, 1 derece denir.
Derecenin alt birimleri dakika ve saniyedir.
1c = 60l : 1 derece 60 dakikadr.
1l = 60m : 1 dakika 60 saniyedir.
Aadaki ifadelerde bo braklan yerleri uygun ifadelerle doldurunuz.
1. Her iki ynde sonsuza kadar uzanan ayn hizadaki noktalar

kmesine ............... denir.
2. Balang ve biti noktalar dhil ayn hizadaki noktalar

kmesine .................................... denir.
3. A ve ann i blgesinin birleim kmesine .............................. denir.
4. Bir ABC asnn ls .............. eklinde gsterilir.
209
. NTE: A ILAR
rnek
/ / / /
A ve B alarnn lleri, m (A) = 65c39l 43m ve m ( B) = 46c55l 56m olarak veriliyor. Buna gre:
/ /
a) m (A) + m ( B) toplamn bulunuz.
/ /
b) m (A) - m ( B) farkn bulunuz.
/
c) 3m (A) deerini bulunuz.
zm
a) 65c39l 43m b) 65c39l 43m 64c98l 103m
+ 46c55l 56m - 46c55l 56m - 46c55l 56m
111c94l 99m 18c 43l 47m
111c95l 39m
112c35l 39m
c) 3 (65c39l 43m ) = 195c117l 129m

= 195c119l 09m
= 196c59l 09m
/ / / /
1. lleri m (A) = 72c23l 35m ve m ( B) = 23c51l 49m olarak verilen A ve B nn
alarnn toplamn ve farkn bulunuz.
/ /
2. Bir A as iin m (A) = 43c37l 53m olduuna gre 2m (A) nn deeri katr?
Matrak Nasuh (1480-1564)
Matrak Nasuh, 1480de Saraybosnada domutur. II. Bayezid

dneminde Enderunda yetimitir. Matrak oyununda usta olmasndan
dolay Matrak lakabn almtr.
Tarih, minyatr ve matematik konusunda almalar vardr.

Matrak Nasuhun minyatr-harita karm kendine has bir slubu
vardr, eserlerinde yeryznn kubak grnmn resmeder. Buna
karn ekilleri tepeden deil, sanki kardan gryormu gibi izer.
Geometri ve matematik alanndaki almalar neticesinde uzunluk
llerini gsteren cetveller hazrlamtr.
Nasuhun ilk yapt olan 1517 de Yavuz Sultan Selime sunduu

Aritmetiin lkesi adl kitab uzun sre medreselerde ders kitab
olarak okutulmutur. Geometri ve matematik zerine
Cemalll-Kttab, Kemall-Hisab ve Umdetl-Hisab adl kitaplar
yazmtr. Matrak Nasuh http://www.tarihsayfasi.com/osmanli/matrakci-nasuh-
kimdir.html>
210
.1. DOR DA A ILAR
Bir Ann Aortayn izme
Verilen bir O asnn aortay aadaki gibi admda izilir.
1. Adm: Pergelin ucu O noktasna yerletirilir, ann kenarlarn kesen O merkezli

bir ember izilir. Oluan kesim noktalar K ve L olarak isimlendirilir.
2. Adm: Pergelin akl bozulmadan K ve L merkezli ann i blgesinde kesien

iki ember yay izilir ve bu yaylarn kesim noktas A olarak isimlendirilir.
3. Adm: O ve A noktalar birletirilerek O asnn aortaynn izimi tamamlanr.
T T
K
A
T
o o
R L R
K
Bir Doruya zerindeki Bir Noktadan Dikme izme
1. Adm: d dorusu zerindeki A noktasndan doruyu B ve C noktalarnda
kesen bir ember izilir.
d B C
2. Adm: Pergel 6BC @ uzunluunun yarsndan fazla alarak B ve C merkezli
A
ember yaylar izilir ve bunlarn kesim noktasna K denir.
/
3. Adm: 6AK izilir. 6AK = d ve m (CAK) = 90c olur.
Bir Doruya Dndaki Bir Noktadan Dikme izme
P
Bir d dorusu ve bu dorunun dnda bir A noktas verilsin.
1. Adm: A merkezli bir ember ile d dorusu B ve C noktalarnda kestirilir. A

d
2. Adm: Pergel 6BC @ uzunluunun yarsndan fazla alarak B ve C B K C
merkezli ember yaylar, A noktas tarafnda kesitirilir ve kesim noktas,
P olarak isimlendirilir.
3. Adm: AP dorusu izilir ve d ile kesim noktasna K denir.

/
AK = d ve m (CKA) = 90c olur. K
B
45 lik A izimi
45c
1. Adm: Bir nceki rnekte verilen yntemle 90 lik bir A as izilir. Ann
45c
kollarn B ve C noktalarndan kesen A merkezli ember izilir.
A C
2. Adm: Pergelin akl deitirilmeden ayn yarapl, B ve C merkezli
ember yaylar; ann i blgesinde kesitirilir ve kesim noktasna K denir.
3. Adm: 6AK izilir ve 90c lik ann aortay izilmi olur.

/ /
m (BAK) = m (KAC) = 45c
211
. NTE: A ILAR
60 lik A izimi
C
1. Adm: Bir 6AB ve A merkezli, AB yarapl bir ember izilir.
A 60c B 2. Adm: B merkezli AB yarapl ember izilerek A merkezli ember ile kesitirilir
ve kesim noktasna C denir.
3. Adm: 6AC izilir ve 60 lik a elde edilmi olur. CAB ekenar gendir.
3
30 lik A izimi
B
P 1. Adm: Bir nceki rnekte verilen yntemle 60 lik bir A as izilir.
30c
30c 2. Adm: A merkezli bir ember izilir, emberin ann kollarn kestii noktalara
A C B ve C denir.
3. Adm: Pergelin akl deitirilmeden ayn yarapl B ve C merkezli ember

yaylar ann i blgesinde kesitirilir ve bu noktaya P denir.
/ /
m (BAP) = m (PAC) = 30c
4. Adm: 6AP izilerek 60 lik adan 30 lik iki a elde edilmi olur.
Bir Aya E A izme
Bir O as verilmi olsun.
1. Adm: Bir 6AB izilir.
2. Adm: Ayn yarap uzunluunda O ve A merkezli emberler izilir.
3. Adm: O merkezli emberin ay kestii noktalar K ve L olsun. A merkezli embe-

rin 6AB n kestii nokta N olsun.
4. Adm: Pergel KL kadar alr. Aklk deitirilmeden N merkezli, KL yarapl

ember yay izilir. Yayn emberi kestii nokta P olarak adlandrlr.
5. Adm: 6AP izildiinde O asna e A asnn izimi tamamlanm olur.
K P
a a
O L A N B
/ / / /
KOL , PAN m (KOL) = m (PAN)
212
.1. DOR DA A ILAR
3.1.3. Paralel ki Dorunun Bir Kesenle Yapt Alar

llerine Gre A eitleri
0c lik A Dar A
A A
/ /
m (A) = 0c 0c 1 m (A) 1 90c
Dik A Geni A
A A
/ /
m (A) = 90c 90c 1 m (A) 1 180c
Dorusal A Tam A
A
A
/ /
m (A) = 180c m (A) = 360c
Tmler Alar
lleri toplam 90c olan iki aya tmler alar denir.
A C
/ /
a + b = 90c olduundan AOC ile COB tmler alardr.
a
b
O B
Btnler Alar
lleri toplam 180c olan iki aya btnler alar denir.

C
a + b = 180c olduundan
b / /
a AOC ile COB btnler alardr.
A O B
213
. NTE: A ILAR
rnek
Birbirinin tmleri olan iki adan birinin ls, dierinin 2 katndan 12c fazla olduu-
na gre byk ann ka derece olduunu bulunuz.
zm
Kk a: a a + 2a + 12c = 90c
Byk a: 2a + 12c 3a = 78c
a = 26c olduundan byk a 64c dir.
rnek
Fark 32colan btnler iki ann llerini bulunuz.

zm
Btnler iki a a ve b olsun. Bu durumda
a + b = 180c
+ a - b = 32c
2a = 212c a = 106c ve b = 74c bulunur.
1. Tmler as ile btnler asnn lleri toplam 122c olan ann ls

ka derecedir?
2. Btnler iki adan birinin ls, dierinin lsnn 3 katndan 20c

eksiktir. Byk ann ls, ka derecedir?
Ters Alar
ki dorunun kesimesi ile oluan ve balang noktalar ortak olan alardan zt yn-
lere bakanlara, ters alar denir. Ters alarn lleri birbirine eittir.
d ekilde 1 ve 3 numaral alar ile 2 ve 4 nu-

2
maral alar ters alardr ve lleri eittir.
1 3
4
e
Komu Alar
Kesi ve kenarlarndan biri ortak olan alara komu alar denir.
ekildeki AOB as ile BOC as komu

A B
alardr.
O C
214
.1. DOR DA A ILAR
Paralel ki Dorunun Bir Kesenle Yapt Alar

t
2
1 d
3 4
d//k
6
5 k
7 8
a) Ynde Alar: Ayn yne bakan ve kenarlar paralel olan alara denir.
ekildeki alardan 1 ile 5, 2 ile 6, 3 ile 7 ve 4 ile 8 numaral alar ynde alardr
ve ynde alarn lleri birbirine eittir.
b) D Ters Alar: Paralel dorularn dnda kalan ters ynl alara denir.
ekildeki 1 ile 7 ve 2 ile 8 numaral alar d ters alardr ve d ters alarn lleri
birbirine eittir.
c) Ters Alar: Paralel dorularn arasnda kalan ters ynl alara denir.
ekildeki 3 ile 5 ve 4 ile 6 numaral alar i ters alardr ve i ters alarn lleri
birbirlerine eittir.
Doruda Alar ile lgili Kurallar

1. d d
a a
f a
i i
b b
e e b
d//e olmak zere d//e//f
a+b = i a+b = i
2. d d
a a f
i i
b e b e
d//e olmak zere d//e//f

a + i + b = 360c a + i + b = 360c
3. d d
a a
a f
x
x- a
b -y g
b b
y
y e y e
d//e ve x + y = a + b d//e//f//g
x-a = b -y
ekilde lleri; a , b, x ve y ola- x+y=a + b
rak verilen alardan saa bakan
alarn lleri toplam, sola bakan
alarn lleri toplamna eittir.
215
. NTE: A ILAR
rnek
A K L B /
AB//CD, m (BLM) = 2x + 10c
a 2x + 10 c / /
x m (KML) = x, m (KMC) = 30c ve
/
c
30
m (AKM) = a ise a + x deeri katr?
C M D
zm
A K L B / /
m (BLM) = m ( LMC) (i ters alar)
a 50 c
x 2x + 10c = x + 30c ise x = 20c
50 c 130 c
c
30
C M D
a = 180c - 30c = 150c
x + a = 150c + 20c = 170c
rnek
ekilde KL//MN , 6CB@ = 6BD@

F
K 100c A B L
/ /
m (ACB) = m ( BCD),
/
a m ( KAF) = 100c olduuna gre
/
M C D
N m ( BDN) = a deerini bulunuz.
zm
F
K 100c A B L /
b m ( KAC) = 80c = 2b
80c
b = 40c
b b + 90c a = b + 90c
b
M C D N a = 130c bulunur.
rnek
K L ekilde 6LK// 6NP,
2a + 18c /
M m ( KLM) = 2a + 18c,
a + 12c
/
3a - 30c m ( LMN) = a + 12c,
P N /
m ( MNP) = 3a - 30c
olduuna gre a nn deerini bulunuz.
zm
2a + 18c + a + 12c + 3a - 30c = 360c
6a = 360c
a = 60c bulunur.
216
.1. DOR DA A ILAR
rnek
A B
ekilde 6BA// 6DE, m (ABC) = 112c

/
112c
/
D E m ( CDE) = 134c olduuna gre
/
134c m ( BCD) = a ka derecedir?
a
zm
A B F
AB ve DE dorular uzatlr.
112c / /
m (ABG) = m ( BGD) = 112c
K G 112c D E
68c + 46c + a = 180c
68c 46c 134c
a a = 66c bulunur.
rnek
d K A
/
B ekilde d//e ve m ( KAB) = 21c,
/ /
F m (ABF) = 41c, m ( CEL) = 44c,
C / /
3m ( BFC) = 2m ( FCE) olduuna gre
e L /
E m ( BFC) deerini bulunuz.
zm
d K A
21c 21c + 2x + 44c = 41c + 3x
B 41c
65c + 2x = 41c + 3x
2x F x = 24c
C 3x /
m ( BFC) = 48c bulunur.
e L 44c
E
217
. NTE: A ILAR
1. K
A 6AK// 6CM
48c /
m (KAB) = 48c
M C /
m (MCB) = 122c olduuna gre
122c /
x m (ABC) = x deeri ka derecedir??
B
2. E F AB//CD
A x K L B / /
m (FMC) = 81c, m (EKA) = x
G 4x + 3c /
m (LGN) = 4x + 3c ise
/
C 81c D m (ENM) ka derecedir?
M N
3. A
B 6BA// 6DE
45c / /
m (ABC) = 45c, m (CDE) = 155c
D E veriliyor. Buna gre
/
155c m (BCD) ka derecedir?
C
A
4. 6BA// 6DE, 6BC// 6DF
B / /
E m (EGC) = 35c ve m (ABD) = 92c
G veriliyor.
35c /
m (BDF) ka derecedir?
C D
5. A B 6BA// 6DE
2b
3a / /
m (ABC) = 2b, m (CBD) = 3a
C
/ /
3b m ( BDC) = 3b m (CDE) = 2a
2a
D
E veriliyor. Buna gre
/
m (BCD) ka derecedir?
6.
B A 6BA// 6EF,
/
C m (ABC) = 130c,
/
D m ( DEF) = 120c ve
/ /
E F m ( BCD) = m ( CDE) = x
olduuna gre x ka derecedir?
218
.1. DOR DA A ILAR
A izimi
Bilgi ve iletiim teknolojilerinden yararlanlarak paralel

iki dorunun bir kesenle yapt alarn izimi yapla-
bilmektedir. Farkl bilgisayar programlar kullanlarak
yaplabilen a izimleri GeoGebra Program ile aa-
daki admlar izlenerek yaplr.
Grnmden geometri penceresi seilir. Nokta seil-

dikten sonra ekranda herhangi bir yere nokta konur.
Alan ekrandan doru seilir.
lk aamada bir nokta iaretlenir daha sonra izilmek istenen dorunun istikametinde herhangi bir yere tklanp
bir nokta daha konur. Paralel doru seildikten sonra izilen doru tklanr.
219
. NTE: A ILAR
Dorular zerinde alar isimlendirmek amacyla farkl noktalar konur.

Seenek listesinden a seilir.
Srasyla E, B, F noktalarn seerek E W

BF asnn; D, C, B noktalarn seerek DCB X asnn ls bulunur.
Seenek listesinden a seilir. Dorulardan herhangi birisini tutarak ekil tanr. Alarn lleri deise de
eitliin bozulmad gsterilir.
220
.1. DOR DA A ILAR
Ynde alar iin yaplan bu uygulama; ters a, i ters a ve d ters a iin de gerekletirilir.
Ayn ekil zerinden a setikten sonra srasyla E, B, F noktalar iaretlenerek E WBF asnn ve F, B, A nokta-
lar seilerek F W
BA nn ls bulunur.
Pisagor (M 596-500)
Pisagor M 596-500 yllar arasnda yaam nl Yunan filozof ve

matematikidir. Yaad dnemde byk basklara maruz kald iin
Gney talyann Crotone (Kroton) ehrine g ederek burada byk
bir okul amtr.
En mehur teoremi Pisagor teoremi olarak bilinen teoremdir. Bu se-

beple Saylarn Babas olarak bilinir. Bu teorem ksaca yledir: Bir
dik gende, dik kenarlar zerine kurulan karelerin alanlarnn toplam,
hipotens zerine kurulan karelerin alanna eittir. Pisagor teoremi,
rasyonel saylarla llemeyen uzunluun da var olduunu gsterir.
Astronomi ile de uraan Pisagor, Sabah Yldz ve Akam Yldznn
ayn olduunu ortaya koymu ve gnmzde Vens olarak bildiimiz
bu cisme Afrodit adn vermitir. Pisagorun felsefesinde mzik nemli
bir yere sahiptir. Tpk notalar gibi saylarn da bir ahengi olduunu
sylemitir. Doa adl eseri nemli eserlerinden biridir.
Pisagor matematik, fizik, astronomi ve mzik dallarnda pek ok bulu

yapm, ann ilerisindeki dnceleri nedeniyle dnemin siyaseti-
leri tarafndan srekli bask grmtr. Pisagor http://www.derszamani.net/
pisagor-hayati-ve-eserleri.html>
221
. NTE: A ILAR
3.2. GENDE AILAR

3.2.1. gen Kavramnn Tarihsel Geliimi
gen kavram, birok zengin zellie sahip okgenlerin en ok allan zel bir hlidir. gen; kendi iinde
Pisagor bants, Thales (Tales) bants gibi birok ilgin zellii barndrmaktadr. genlerin incelenmesi
yoluyla dier okgenler hakknda da bilgilere ulamak mmkndr.
Tarihte ilk olarak Msr Matematii Dnemine ait Ahmes Papirsnde baz geometrik problemlere rastlan-
maktadr. Bu metinde ikizkenar genin alan hesab verilmektedir. Ayrca ikizkenar genin iki dik genden
olutuu ve bunlarn bir araya getirilerek bir dikdrtgen oluturulabilecei aklamaktadr. Metinde ikizkenar
yamuk da benzer ekilde ele alnmtr. Bu tr yaklamlarn geometride ispat etme fikrinin temelini oluturdu-
u, sylenebilir. Ahmesten sonra Edfudan gnmze ulaan bir belgede gen, yamuk, dikdrtgen ve genel
drtgen rnekleri verilmitir. Bu belgede genel bir dikdrtgenin alann bulmak iin karlkl kenarlarn uzun-
luklarnn aritmetik ortalamalarn arpma kural yer alr. Bu kural doru olmamasna ramen belgenin yaza-
r, bundan Bir genin alan, iki kenar uzunluunun toplamnn yars ile nc kenar uzunluunun yars
arplarak hesaplanr. sonucuna ulamtr. Bu abalar, geometrik ekiller arasndaki ilikileri aratran nemli
bir rnektir. Ayrca sfr kavramnn geometride bir bykln yerine kullanlmas nemlidir. Susada bulunan
Babillilere ait bir tablet ise geometrik ekillerin sistematik bir mukayesesi iin iyi bir delildir ve Msrllarnkinden
daha karmak bir ierie sahiptir.
Hipotens kelimesi, Yunanca altnda anlamna gelen hypo ve esnetmek anlamna gelen teinein kelime-
lerinden tretilmitir.
222
. . ENDE A ILAR
Hayat geni Yntemi
Nesnelerin yannda oluan hayatta kalmak iin yeterli miktardaki boluklara hayat
geni denmektedir. Deprem kuanda olan Trkiyede 1999 Marmara Depreminde
birok insan hayatn kaybetmitir. Deprem annda insanlarn panikle bir nesnenin
altna girdii ve bu sebeple ezilerek hayatlarn kaybettii grlmtr. Deprem ann-
da masa, sra, yatak gibi eyalarn altna girmek yerine nesne ile zemin arasnda
oluacak gen blgeye ayaklar karna doru ekilerek cenin eklinde uzanlmaldr.
Birok lkede otellerde uyar amal Deprem annda yatan yanna uzann! notu
bulunmaktadr. Bu, hayat geni ynteminin birok lkede kullanlan bir yntem ola-
rak gnlk hayatmza girdiini gstermektedir.
Uurtma yaparken kullandnz talarla genler oluturduunuzun

farknda msnz?
223
. NTE: A ILAR
Thales (M 624-546)
Thales, bugnk Aydn ili snrlar iinde olan Milette dnyaya gelmitir.
Ad bilinen ilk filozof olduu iin felsefe ve bilimin ncs olarak kabul
edilir. Eski Yunann yedi bilgesinin ilkidir. Ticaretle urat iin Msrda
da bulunmutur.
Heredota ve Eudemosa (Yudemos) gre Thales, M 28 Mays 585te

gerekletii kabul edilen gne tutulmasn nceden hesaplayp haber
vermitir. Astronomi ile uraan ve gn dnmlerini nceden hesaplayan
ilk gkbilimcidir. Ayn son gnne 30. gn adn ilk o vermitir. Yl iindeki
mevsimleri de o bulmu, bir yl 365 gne blmtr. Glgemizin bizimle
ayn uzunlukta olduu zaman gzleyip piramitlerin boyunu glgelerine
bakarak lmtr. Ayn zamanda Nil Nehrinin ykselmesinin rzg-
ra bal olduunu bulmutur. Matematik alannda da rlar am bir
bilim insandr. Msrllardan geometriyi renip Yunanllara tantmtr.
Thales teoremi bata olmak zere geometri alannda nemli teoremler
bulmutur. Kendi adna bir teorem bulunan ilk insan olmas asndan
matematiin ve genelde de bilimin babas olarak kabul edilmektedir.
Thales matematik, gkbilim ve felsefe alanlarnda almalar yapm ve bu alanlarda be teorem kefet-
mitir, almalarn da bu alanlarda younlatrmtr. Thales http://www.bilgio.net/thales-kimdir-hayati-ve-eserleri-ne-
lerdir/>
Thales Teoremleri
1. Bir daire ap tarafndan eit olarak ikiye blnr.
2. kizkenar genin taban alar eittir.
3. Kesien doru izgilerin kart alar eittir.
4. Bir yarm daire iine izilen a bir dik adr.
5. Taban ve taban alar verilen bir gen izilebilir.
Arimet (M 287-212)
M III. yzylda Syracuseda yaayan Arimet (Archimedes), ann en b-

yk matematikisi, fizikisi ve mhendisi olarak kabul edilen Yunanl bilim
insandr.
Bir dairenin evresinin apna orann yani pi saysn yaklak olarak hesap-
lam, silindir ve dier geometrik ekillerin alan ve hacimlerinin nasl hesap-
landn gstermitir. Bugn denizcilikte gemilerden suyu karmada kullan-
lan Arimet vidas onun nemli bulularndan birisidir. Ayrca Arimet, kaldra
deneyleri ve svlarn dengesi kanunlar ile nldr. Bir gn suyun kaldrma
kuvvetini bulduunda hamamdan evreka evreka! (buldum buldum!) diye
frlayarak komasyla nldr. Arimet burada maddelerin bolukta kaplad-
alan yani maddelerin hacmini bulmutur. Bylece farkl maddelerin ayn
arlkta fakat deiik hacimde olabileceini zmtr. Bugn Arimetin bu
kefi sayesinde, ta gibi dzgn bir geometriye sahip olmayan maddelerin
hacimleri llebilmektedir.
Arimetin geometriye yapm olduu en nemli katklardan biri, bir krenin yz lmnn 4r ye eit oldu-
unu kantlamasdr. Arimetin en parlak matematik baarlarndan biri de eri yzeylerin alanlarn bulmak
iin baz yntemler gelitirmesidir. Ortaya koyduu tketme metodu ile bir parabol kesmesinin alannn ayn
tabana ve ykseklie sahip bir genin alannn 4/3 ne eit olduunu ispatlamtr. lk defa denge prensip-
lerini ortaya koyan bilim insan da Arimettir. Bu almalarna dayanarak syledii Bana bir dayanak nok-
tas verin dnyay yerinden oynataym. sz yzyllardr hafzalarda yer etmitir. Arimet http://www.fensepeti.
com/?pnum=97&pt=Archimedes+ve+Hayat%C4%B1>
224
. . ENDE A ILAR
3.2.2. gen izimleri

Ekenar gen izimi
GeoGebra program alr. Grnmden geometri penceresi seilir. Alan ekrandan merkez ve yarapla em-
ber seilir. Orijini merkez kabul eden bir ember izmek iin nce orijin seilir. Aadaki ekran gelir.
Alan sayfada yarap yazsnn altnda bulunan giri alanna klavyeden r yazlr. GeoGebra, r yarapl srg
oluturacaktr. emberin x ve y eksenleriyle kesim noktasn bulmak iin aadaki gibi kesitir seilir.
nce ember daha sonra eksenler seilerek emberin eksenlerle kesitikleri noktalar bulunur. Merkez ve yar-
apla ember seildikten sonra emberin x veya y eksenleriyle kesim noktalarndan biri merkez alnarak
r yarapl bir ember daha izilir.
225
. NTE: A ILAR
kesitir ile elde edilen iki emberin kesim noktalar bulunur. Doru paras seildikten sonra emberlerin kesim
noktalar seilir.
emberlerin kesim noktalar, srasyla (0, 1) noktasyla doru paras sekmesi setikten sonra birletirilir.
Uzaklk veya uzunluk seildikten sonra elde edilen kiri uzunluklar tklanr.
Kenar uzunluklarnn eit olduu grlr. Srg hareket ettirildiinde kenar uzunluklarnn ayn kald grlr.
226
. . ENDE A ILAR
A setikten sonra genin kenarlar seilir. kan ekranda genin alarnn 60c olduu grlr. Srg de-
itirilir ve ekenar gende alarn deimedii grlr.
Ulu Bey (1393-1449)
Ulu Bey 1393te Sultaniyede domutur.

Dnemin en byk bilim insanlarndan birisi-
dir. Ayn zamanda ok da iyi bir hkmdardr.
Timurun erkek torunlarndan birinin oludur.
Ulu Bey, zeki ve hafzas ok gl bir kiidir.
Bir kitab ok dikkatli okuduunda o kitab
ezberleyebilecek yetenektedir. Bo vakitlerini
genelde kitap okuyarak ve bilim insanlaryla
fikir alveriinde bulunarak geirmitir. Daha
ok matematik ve astronomi bilimleriyle ilgi-
lenmitir.
Ulu Bey, dnemin birok nl bilim insa-

nn bir araya toplam ve bilim merkezleri
kurmutur. Semerkantta bir medrese ve bir
de rasathane yaptrmtr. Rasathane iin
yrede bulunan tm mhendis, bilim insan ve
ustalar Semerkanta armtr. Kendisi iin
de bu rasathanede bir oda yaptrp almalar
yapmtr. Bu gzlemevinde yaplan gzlem-
ler, ancak on iki ylda bitirilebilmitir. Gzlemevinin ynetimine getirilen Bursal Kadzade Rumi ile
Cemid, gzlemler bitmeden lmtr. Gzlemevi almalarnn bana o zaman gen bir bilim
insan olan Ali Kuu getirilmitir.
Ulu Bey, gzlemevinde en byk eseri olan nl Zeyi yazmtr. Bu eser, birka yzyl Do-
uda ve Batda faydalanlacak bir eser olmutur. Eser, baz kimseler tarafndan aklanm ve
Zeyin iki makalesi 1650'de Londrada ilk olarak baslm, Avrupa dillerinin birouna evrilmi-
tir. 1839'da eserin cetvelleri Franszca tercmeleriyle birlikte, asl eser de 1846'da aynen basl-
mtr. Zey, Irak-ran Sava srasnda Trkiyeye Ayasofyaya getirilmitir.
Ulu Bey https://www.forumlordum.net/bilim-biyografileri/131520-ulug-bey-hayati-kisaca.html>
227
. NTE: A ILAR
3.2.3. gende A Uygulamalar
Dzlemde dorusal olmayan, noktay birletiren, doru paralarnn birleim kmesine gen denir. gen,
doru paralarnn oluturduu noktalar kmesidir.
9
Bir ABC geni ABC eklinde gsterilir.
A
9
K ABC = 6AB@ , 6BC@ , 6CA @
F 6AB @, 6BC @, 6AC @ doru paralar, genin kenarlardr.
/ / /
A, B, C noktalar, genin keleri; A, B, C ise genin alardr.
B C / / /
D
rnein A as, A = BAC = CAB ekillerinde gsterilir.
Kenarlar ile alarna, genin temel elemanlar denir.
9 9
A, B, C, D ! ABC ve F, K " ABC
Bir gen, zerinde bulunduu dzlemi kendisi dhil nokta kmesine ayrr:
1. genin i blgesi 2. gen 3. genin d blgesi
gen ile genin i blgesinin birleim kmesine gensel blge denir.

9
ABC gensel blgesi (ABC) eklinde gsterilir.
9 9
(ABC) = ABC ," ABC geninini blgesi ,
A 9
E (ABC) 1 E
K
9
K " (ABC)
F 9
B C A, B, C, F ! (ABC)
rnek
A D
Yandaki ekle gre aadaki eitlikler- F

den doru olanlara (D), yanl olanlara
(Y) yaznz.
B E C
9 9
ABC + DEC = " C, E, F ,
3 /
(Y) (D) A BC + EDC = " F, E, C ,
9 9 9
ABC + DEC = 6EC @ , " F ,
/
(D) (D) (ABC) + EDC = 6EF@ , " C ,
9 9
6BC @ + DEC = 6EC @
/
(D) (D) ABC + (EDC) = 6FC @ , 6CE@
9 9
ABC + (DEC) = 6EC @ , 6CF@
/
(D) (Y) 6BC 6 + EDC = " E, C ,
9 9
(D) (ABC) + DEC = 6EC @ , 6EF @
9 9 9
(Y) (ABC) + (DEC) = FCE
9 9 9
(D) (ABC) + (DEC) = (FCE)
228
. . ENDE A ILAR
1. Aadaki eklin yannda bulunan ifadelerin eitlerini bulunuz.

A / / 9
a) F + 6AC @ ) C + FDE
K F / / 9 9
D
b) BAC + DEF d) A BC + ( DEF)
L 9 9 9 9
c) ABC + DEF e) (ABC) + DEF
B C
E
2. Aadaki eklin yannda bulunan ifadelerin eitlerini bulunuz.

C /
B a) A + 6BD
/ /
b) A + CBF
/
E c) (A) + 6BD
A D / /
F ) (A) + CBF
genin Alar ve Kenarlar

E Kenarlar: 6BC @ = a, 6AC @ = b, 6AB@ = c
A / / / / / /
alar: BAC = A, ABC = B, ACB = C
c b / / /
D alar: EAC, FBC, ACD
B
a C D
F
Herhangi bir genin i alarnn lleri toplam 180c dir.

Herhangi bir genin d alarnn lleri toplam 360c dir.
Herhangi bir gende bir d ann ls kendisine komu olmayan iki i a-
nn lleri toplamna eittir.
E EF//KL izilir.
A b + / /
i m ( BAC) = m (ACK) = a (i ters alar)
a / /
K
m (ABC) = m ( KCD) = b (ynde alar)
/
b a m (ACB) = i iin
B i b
F
C D a + b + i = 180c (i alarn lleri toplam)
L _
/
E m (EAC) = i + b b
/ b d alarn lleri
A b + i
m (A CD) = a + b ` toplam
a / b
c + m (F BC) = a + i b
a
a+ b 2a + 2b + 2i = 2 (a + b + i) = 2.180c = 360cdir.
B b i
F a+ i C D
229
. NTE: A ILAR
rnek
/
ekilde verilenlere gre m (BAC) = a ka derecedir?
E
A 3x + 40c
a
4x + 20c
B
F 5x C D
zm
3x + 40c + 4x + 20c + 5x = 360c
12x + 60c = 360c
x = 25c
a = 180c - (3 $ 25c + 40c)
a = 65c
gen eitleri
1. Kenarlarna gre genler 2. Alarna gre genler

a) eitkenar gen a) Dar al gen
b) kizkenar gen b) Dik al gen
c) Ekenar gen c) Geni al gen
1.a) 2.a) A
A
a b
c b c
b i
B C B C
a a
1.b) A 2.b)
a A
b b c b
b b B C
B C a
a
1.c) 2.c)
A
A
60c
a a b
c
60c 60c B
B C a C
a
230
. . ENDE A ILAR
rnek
/ /
ekilde AB = AD , AC = CB ve m ( DAC) = 30c ise m (ADC) ka derecedir?
B C
D
zm
A nce eit alar ve eit kenarlar ekil zerinde belirlenir.
x
30c
3x + 60c = 180c
= =
+
x = 40c
/
x + 30c x + 30c x
m (A DC) = 110c
B C
D
+
:;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;<
gen izimi
gen iziminde kullanlacak aralar:
cetvel, aler (iletki), pergel
1. Bir kenar uzunluu a br. olan bir ABC ekenar geninin izimi yledir:
1. Adm: a br. uzunluunda 6BC @ kenar izilir.
2. Adm: B ve C merkezli a br. yarapl ember yaylar izilir.
3. Adm: ember yaylarnn kesim noktas olan A noktasndan cetvel ile
9
6AB@ ve 6AC @ kenarlar izilir. ABC ekenar geninin izimi
tamamlanm olur.
a a
B C
a
231
. NTE: A ILAR
9
2. Kenar uzunluklar 4 cm, 5 cm, 6 cm olan bir ABC nin izimi yledir:
1. Adm: 5 cm uzunluunda 6BC @ kenar izilir.
2. Adm: Pergel 4 cm alr ve B merkezli 4 cm yarapl ember yay izilir.
3. Adm: Pergel 6 cm alr ve C merkezli 6 cm yarapl ember yay izilir.
4. Adm: ember yaylarnn kesim noktas olan A noktasndan cetvel
9
ile 6AB@ ve 6AC @ kenarlar izilir. ABC nin izimi tamamlanm olur.
4 6
B C
5
3. Kenarlarnn uzunluu a = 5 ve c = 6 ile bu iki kenarn arasndaki ann ls

70c olan genin izimi yledir:
/
1. Adm: Aler ile m (B) = 70c lik a izilir.
2. Adm: Pergel 5 cm alr ve B merkezli ember yay ile ann bir kenar
kestirilerek C noktas bulunur.
3. Adm: Pergel 6 cm alr ve B merkezli ember yay ile ann dier kenar
kestirilerek A noktas bulunur.
9
4. Adm: A ve C noktalar cetvel ile birletirilerek 6AC @ kenar izilir. ABC nin izimi
tamamlanm olur.
70c70c
B C
5
232
. . ENDE A ILAR
/
4. Bir kenarnn uzunluu BC = 5 cm ile iki asnn ls m (B) = 50c ve
/
m ( C) = 40c verilen bir genin izimi yledir:
1. Adm: 5 cm uzunluunda 6BC @ kenar izilir.
/
2. Adm: B noktasndan m (CBK) = 50c olacak ekilde 6BK izilir.
/
3. Adm: C noktasndan m ( BCL) = 40c olacak ekilde 6CL izilir.
4. Adm: 6BK + 6CL = " A , noktasdr ve ABC nin izimi tamamlanm olur.
3
K
K L
A
B 5 C B 5 C
50c 40c
B 5 C
5. Pergel ve cetvel kullanarak a ve c kenarlar dik olan bir ABC geninin izimi yledir:
1. Adm: Bir d dorusu izilir ve zerinde bir B noktas iaretlenir.
2. Adm: B noktasndan a br. yarapl ember yay izilir ve d dorusunu kestii noktalara
C ve D denir.
3. Adm: r 2 a olacak ekilde C ve D merkezli, r br. yarapl emberler izilir.
4. Adm: C ve D merkezli emberlerin kesim noktalarndan geen k dorusu izilir ( k = d ).
5. Adm: BA = c br. olacak ekilde k dorusu zerinde bir A noktas iaretlenir.
3
6. Adm: A ve C noktalar birletirilir. ABC dik geninin izimi tamamlanm olur.
A A
b b
c c
B
d B
D 144444
4 244444
43 144444424444443 C a C
a a
233
. NTE: A ILAR
1. Bir kenar 4 cm olan bir ekenar gen iziniz.
2. Dik kenarlarnn uzunluu 3 cm ve 4 cm olan bir dik gen iziniz.
3. Kenarlarnn uzunluu 4 cm, 6 cm ve bu iki kenarn arasndaki ann ls 60c olan

bir gen iziniz.
4. Kenarlarnn uzunluu 3 cm, 4 cm ve 8 cm olan bir gen izilebilir mi? Nedenini aklaynz.
Pascal [Paskal (1623-1662)]
Pascal, 1623te Fransada domutur.
Descartes ve Fermat gibi nl matematikilerle ada olan Pascal,

olaslklar kuramn Fermatla paylamtr. Pascal, kk yalardan iti-
baren matematik ve geometriye ynelerek genin i alar toplamnn
180 derece, yani iki dik a olduunu kantlamtr. Daha nce hi kitap
okumadan klidin nermesini ispatlamtr. Pascal, 1639da nl ngi-
liz matematiki Sylvesterin (Silvistr) kedi beii adn verdii geomet-
rinin en gzel teoremini ispat etmitir. Ayrca 16 yandayken konikler
zerine bir eser yazarak Descartes hayrete drmtr.
Paskal geni sayesinde Binom alm ve seri alm kolaylkla bu-

lunur. Ayrca Pascal geni, olaslklar kuramnda da kullanlabilir. Bu
yntem biyoloji uygulamalar, matematik, istatistik ve modern fizik ko-
nularnda da uygulama alan bulur. Pascal http://www.buyuknet.com/pascal-
1623-1662-kimdir-hayati-t39388.0.html>
1 1
1 2 1
1 3 3 1
1 4 6 4 1
1 5 10 10 5 1
1 6 15 20 15 6 1
1 7 21 35 35 21 7 1
1 8 28 56 70 56 28 8 1
234
. . ENDE A ILAR
gende A ve Aortaylara Ait zellikler
1. Bir genin i aortay ayn noktada kesiir. aortaylarn kesim noktas

genin i teet emberinin merkezidir.
2. Bir gende iki d aortay ile bir i aortay ayn noktada kesiir. Bu aortaylarn
kesim noktas, genin iki kenarnn uzantlarna ve genin nc kenarna
dardan teet olan (d teet) emberlerinden birinin merkezidir.
=
= A D
I
=
=
=
=
B C B C
3.a) ki i aortayn arasndaki a
A a
x = 90c + 2 - 2 a + b + x = 180c
a 2a + 2b + a = 180c
-2a - 2b - 2x = -360c
+ 2a + 2b + a = 180c
O - 2x + a = -180c
x a
a 180c + a = 2x " x = 90c + 2
b
a b
B C
b) ki d aortayn arasndaki a
A a
- 2 a + b + x = 180c
x = 90c - 2
a 2a + 2b + 180c - a = 360c
-2a - 2b - 2x = - 360c
B C + 2a + 2b + 180c - a = 360c
a b
a b - 2x + 180c - a = 0
a
180c - a = 2x " x = 90c - 2
x
235
. NTE: A ILAR
c) Bir d aortay ile bir i aortay arasndaki a

D a -2 a+x = b
A x= 2
x 2a + a = 2b
a
- 2a - 2x =- 2b
+ 2a + a = 2b
a b a
a b - 2x + a = 0 " x = 2
B
C
4) Ykseklik ve aortay arasndaki a

W nn aortay ise
6AH @ = 6BC @ ve 6AN @ BAC
o
B) - m ( X
m (W
A
C) - i - x + a = 90
x= o
i 2 i + x + b = 90
x o
- i + x - a =- 90
i -x
o
+ i + x + b = 90
a b a-b
B C 2x - a + b = 0 " x = 2
H N
5)
A A Herhangi bir gende
bir d ann ls,
a x = a+b+i a kendisine komu olma-
yan iki i ann lleri
toplamna eittir.
D D
a+ b
b x b x
i i
B C B a+ b +i C
6) n $ 5 olmak zere ke says n olan bir yldzln kelerindeki alarn lleri

toplam (n - 4) .180c dir.
D
E
e d
a+c+d
a c C
A 6 keli yldzl 7 keli yldzl 8 keli yldzl
b
B
236
. . ENDE A ILAR
rnek
/
ekildeki ABC geninde BE = ED ve FE = EC dir. m (A) = 80c ise
/
m ( DEF) ka derecedir?
A
80c
D F
B E C
zm
A a + b = 100c
180c - 2a + 180c - 2b + x = 180c
80c 180c + x = 2a + 2b
D F 180c + x = 200c
a b x = 20cdir.
=
x
a b
=
B E C
rnek
/ / / /
ekilde m ( BAD) = m ( C) dir. m (BAC) = 84c ise m (ADC) ka derecedir?
A
84c
B C
D
zm
A Harflendirme yaplrsa
/
a b m ( BAC) = a + b = 84c
/
m (ADC) = 180c - 84 = 96c olur.
84c a
B C
D
237
. NTE: A ILAR
rnek
/
ekildeki ABC geninde 6BD @, 6CD@ aortaylardr ve m ( BDC) = 125c olduuna
/
gre m (A) ka derecedir?
D
125c
B C
zm
A a + b = 180c - 125c = 55c
2a + 2b = 110c
/
m (A) = 180c - 110c = 70c
D
a b
B a 125c b C
rnek
/ / /
ekildeki ABC geninde m ( BDC) = 100c ve m (AEC) = 91c olduuna gre m (A)
ka derecedir?
A
x
D
E 91c
100c
B C
zm
A a + 2b = 80c
x + 2a + b = 91c
3a + 3b = 171c
D
E 91c a + b = 57c
100c
2a + 2b = 114c
a
a b x + 2a + 2b = 180c
B b C
x = 180c - 114c = 66c
238
. . ENDE A ILAR
rnek
W nn aortaydr.
ekildeki ABC geninde 6AH @ = 6BC @ ve 6AN @, BAC
/ / /
m ( B) = 60c ve m ( C) = 36c ise m ( HAN) = x ka derecedir?
A
60c 36c
B C
H N
zm
m ( B) - m ( X
/
C)
x= 2
60c - 36c
x= 2 = 12c
rnek
/ / / /
ekilde 6BD @, A BC nn aortaydr. m (BAC) = 80 ve m ( CAD) = 50c ise m ( BDC) = x ka derecedir?
c
D
A
50c x
80c
E
B C
zm
ABC geninde 6AD @ d

K
50c D
A aortaydr. Bir gende iki d
50c x
aortay ile bir i aortay ayn
80c noktada kesitiinden 6CD @ d
E aortaydr.
/ 80
m (B DC) = x = 2 c = 40cdir.
==
B C
239
. NTE: A ILAR
rnek
A
6x ekildeki 7 keli yldzlda a lleri x
B G /
4x 5x cinsinden verilmitir. m (A) ka derecedir?
5x F
5x
C
6x
5x
E
D
zm
n keli yldzln kelerindeki alarn lleri toplam (n - 4) $ 180c olduundan
6x + 6x + 5x + 5x + 5x + 5x + 4x = (7 - 4) $ 180c
36x = 3 $ 180c
/
x = 15c ve m (A) = 90cdir.
rnek
/ / / / / / /
ABC geninde m (A) 1 m (B) 1 m (C) ve 5 $ m (A) 2 m (B) + m (C) ise m (A) nn
alaca deer araln bulunuz.
zm
/ / /
m (A) + m (B) + m (C) = 180c
/ / /
m (B) + m (C) = 180c - m (A)
/ / /
5 $ m (A) 2 m (B) + m (C) eitsizlikte yerine yazlrsa
/ / / / /
5 $ m (A) 2 180c - m (A) m (A) = m (B) = m ( C) olsayd
/ /
6 $ m (A) 2 180c m (A) = 60c olurdu. (2)
/ /
m (A) 2 30c (1) (1) ve (2) 'den 30c 1 m (A) 1 60colur.
rnek
ABC geninin i alarnn lleri; 8, 6, 4 saylar ile orantl ise bu genin d
alarnn lleri, hangi saylarla orantldr?
zm
1. Yol:
/ / /
m (A) m (B) m ( C) / / /
8 = 6 = 4 =k & m (A) = 8k, m (B) = 6k, m ( C) = 4k
/ / / / / /
m (A) + m (B) + m ( C) = 180c m (A) = 80c, m (B) = 60c, m ( C) = 40c
8k + 6k + 4k = 180c D alarn lleri
18k = 180c 100c, 120c, 140c olur ve bunlar srasyla
5, 6, 7 saylar ile orantldr.
k = 10c
240
. . ENDE A ILAR
2. Yol:
Bir gende bir d ann ls, kendisine
10k komu olmayan iki i ann lleri toplamna
A
eittir. zelliinden hareketle soru zlr.
8k
6k + 4k, 8k + 4k, 8k + 6k
B 6k 4k 14k 10k, 12k, 14k
12k C 5, 6, 7 saylar ile orantl olur.
rnek
ABC geninin i alarnn lleri srasyla 4, 6, 7 saylar ile orantl ise bu genin
d alarnn lleri srasyla hangi saylarla orantldr?
zm
/ / /
m (A) m (B) m ( C)
A 13k 4 = 6 = 7 =k
4k / / /
m (A) = 4k, m (B) = 6k, m ( C) = 7k
deerleri eklinde yazlrsa
7k 10k
B 6k C A nn d asnn ls: 6k + 7k = 13k
11k B nin d asnn ls: 4k + 7k = 11k
C nin d asnn ls: 4k + 6k = 10k
D alar srasyla 13, 11, 10 saylaryla orantl olur.
rnek
70c lik A asnn aortay iziliyor. W

A nn iki kenarn da kesen d dorusu ile aor-
tayn yapt ann ls a ise a nn alabilecei en geni gerek say aral ne
olur?
zm
Bir gende bir d ann ls, kendisine
C komu olmayan iki i ann lleri toplamna
x D eittir. zelliinden hareketle soru zlr.
35c a
y 35c + x = a ve x + y = 110c
35c B
A x = a - 35c 0 1 x 1 110c
0 1 a - 35c 1 110c
35c 1 a 1 145c
241
. NTE: A ILAR
/ /
1. ekildeki ABC geninde BE = BD ve CF = CE dir. m ( DEF) = 50c ise m (A) ka derecedir?
A
x
D F
50c
B C
E
/ /
2. ekildeki ABC geninde 6BE @, 6CD @ aortaylar ve m ( EDC) = 65c olduuna gre m (A) ka
derecedir?
A
x
E
D 65
c
B C
/ /
3. ekildeki ABC geninde 6BE@, 6CD @ aortaylar ve m ( BDC) = 102c ve m (A) = 64c ise
/
m ( DBC) ka derecedir?
A
64c
D
E
102c
B C
/ / / / /
4. ekildeki ABC geninde m (D BC) = 2 $ m (A BD), m ( DCB) = 2 $ m (ACD) ve m (A) = 66c ise
/
m ( D) ka derecedir?
A
66c
D
x
a b
B 2a 2b C
242
. . ENDE A ILAR
/ /
5. ekildeki ABC geninde 6AH @ = 6BC @ ve 6AN @, BAC nn aortaydr. m ( B) = 3x + 10c,
/ / /
m ( C) = 2x - 10c ve m ( HAN) = 20c olduuna gre m ( B) ka derecedir?
A
3x + 10c 2x - 10c
B C
H N
/ / / /
6. ekilde 6CD @, A CB nn aortaydr. m (D BA) = m (A BC) = 60c ise m (ADC) = x ka derecedir?
A
D
x
60c
60c
C
B
/ / /
7. ekildeki ABC geninde AB = AD = AE ve m (BAD) = 40c, m (E BD) = 15c ise m (ACB) = a
ka derecedir?
A
40c
E
F
B 15c a C
D
/ /
8. ekildeki ABF geninde AB = AC = CD = DE = EF dir. m (A BF) = x, m (A FB) = a ve
/
x + a = 80c olduuna gre m ( BAC) ka derecedir?
A
B x a F
C E
243
. NTE: A ILAR
Molla Ltfi (?-1494)
Ali Kuunun talebesi olan Molla Ltfi, XV. yzylda Fatih Sultan
Mehmet ve II. Bayezid dnemlerinde yaam mehur matematik-
ilerdendir. Sinan Paann tavsiyesiyle Fatih Sultan Mehmet, Molla
Ltfiyi zel ktphanesinin mdrlne getirmitir. Molla Ltfi, bu
sayede pek ok deerli kitaptan deiik bilimleri renme frsatna
sahip olmutur. Bursadaki Yldrm Bayezid Medresesinde, Fili-
bede ve Edirnede medrese hocal yapmtr.
En nemli eseri olan Tazifl-Mezbah adl kitab iki blmden olu-

ur. Birinci blmde kare ve kp tarifleri, izgilerin ve yzeylerin ar-
pm ve iki kat yaplmas gibi geometri konular ele alnmtr. kinci
blmde ise mehur Delos problemi incelenmitir. Kitabnda kpn
iki kat yaplmasnn, yanna baka bir kp ilave etmek demek olma-
yp onu sekiz defa bytmek demek olduunu aklamtr. Proble-
min oran orant ile zleceini syleyerek yntemi ortaya koymu-
tur. Halil nalcka gre Molla Ltfi, Trk tarihinde zgr dnceli bir
bilgin olarak anlmas gereken kiidir. Molla Ltfi https://tr.pinterest.com/
pin/561683384750713198/>
244
. . ENDE A ILAR
Kendimizi Snayalm
1. Bir ann btnlerinin ls, tmlerinin 4. A

lsnn 3 katdr. Bu ann ls
katr? E
D C
A) 25c B) 30c C) 35c B
D) 40c E) 45c / /
ekilde m (ADE) = 20c, m (DEC) = 115c,
/
m (ACB) = 60c olduuna gre
/
m (ABC) = x katr?
A) 25c B) 20c C) 15c

2. A D) 10c E) 5c
B
D
3.1. DORUDA AILAR-3.2. GENDE AILAR
/ / 5. A
ekilde 6DA = 6DB, 2 $ m ( BDC) = 3 $ m (ADC)
/
olduuna gre m (ADC) katr?
D
E
F
A) 64c B) 82c C) 108c C
B L
D) 110c E) 115c
ekildeki ABC geninde
/ /
m (A ED) = 45c, m (EDC) = 105c,
/ / /
m (B FL) = 115c, m (F LB) = 25c, m (A CB) = x
olduuna gre x katr?
3. B A) 45c B) 50c C) 60c

E
K A C D) 75c E) 80c
110c
D
L
N
M
6. Btnler komu iki ann aortaylar
/
ekilde BN//EM, m ( KCL) = 110c arasndaki a ka derecedir?
/ /
m (MDL) = x + 20c ise m (KAN) = x
katr? A) 30 B) 45 C) 60
D) 90 E) 100
A) 42c B) 45c C) 48c

D) 50c E) 55c
245
. NTE: A ILAR
Kendimizi Snayalm
7. A 10. A
40c
F x E
E F
40c x
B 60c 30c
B D D
C C
9 /
ABC nde AB = BC , EC = CD , ABC geninde m (CAB) = 40c,
/ / / /
m (ABC) = 40c olduuna gre m (AFE) = x m (CBA) = 60c, m (CDF) = 30c
katr? /
m (CFD) = x katr?
A) 65c B) 70c C) 75c
D) 80c E) 85c A) 50c B) 55c C) 58c
D) 60c E) 65c
8. E
A 105
c 11. Bir dik ann koordinat eksenlerini
kestii nokta says, aadakilerden
=
a
hangisi olamaz?
B C
=
D
ABC geninde AB = BD , AD = DC A) 0 B) 1 C) 2
/ /
m (EAC) = 105c olduuna gre m (B) = a D) 3 E) 4
katr?
A) 60c B) 70c C) 72c

D) 80c E) 85c
12. A
4x
9. Sadece pergel ve cetvel kullanlarak E 2x 3x D

aada lleri verilen alardan hangisi 2x F x
izilemez? B C
/ / /
ekilde m (A) = 4x, m ( B) = 2x, m ( C) = x,
/ /
A) 20c B) 30c C) 45c m ( D) = 3x, m ( E) = 2x ise x katr?
D) 60c E) 90c
A) 15c B) 20c C) 22c
D) 25c E) 30c
246
. . ENDE A ILAR
Kendimizi Snayalm
13. / / / 16. D
66c
m (A) = 47c56l 36m ve A ile B tmler iki a A
E
/
olduuna gre m ( B) aadakilerden
= =
hangisidir?
A) 42c03l 24m B) 42c03l 23m C) 42c42l 53m
B
C F
D) 43c03l 24m E) 43c03l 23m
ekilde AB = AC ve 6AE// 6BF,
/ /
m ( DAE) = 66c ise m ( CAB) ka derecedir?
A) 38 B) 44 C) 48
14. A B
D) 54 E) 58
c
4x + 5
D E
x
2x + 15 c
C
/
ekilde 6BA // 6DE, m (ABC) = 4x + 5c, 17. A
/ /
m ( BCD) = x, m ( CDE) = 2x + 15c E
olduuna gre x ka derecedir? D
a
A) 30 B) 32 C) 36 B C
D) 40 E) 44 ABC geninde 6BE@ ve 6CD @ i aor-

/ /
taylardr. m (BAC) = 70c, m (BEC) = 100c
/
olduuna gre m (BDC) = a katr?
A) 60c B) 75c C) 85c

15. A D) 95c E) 100c
E
70c
B C
D
4
F 18. Tmler iki ann lleri oran 5 i olduuna
ABC geninde 6AB@ //EF, AD = AC gre kk ann btnleri ka derecedir?

/ /
ve m (BAD) = 30c, m (ACE) = 70c ise
/ A) 100 B) 120 C) 125
m (ADB) katr?
D) 130 E) 140
A) 100c B) 110c C) 115c
D) 120c E) 125c
247
. NTE: A ILAR
Kendimizi Snayalm
19. A
= 42c
=
B C
18c
D
ekilde ABD geninde AB = AC dir.
/ /
m (A) = 42c, m ( CBD) = 18c, ise
/
m ( D) ka derecedir?
A) 45 B) 46 C) 47
D) 49 E) 51
20. A B K
=
C D
96c
S
x
S
E F G
ekilde AK//EG, AB = BD , EF = ED
olduuna gre ve 6AD@, 6ED@ aortaylardr.
m (ACE) = 96c, m ` BFG j ka derecedir?
/ /
A) 72 B) 76 C) 82
D) 92 E) 102
248
. . EO ETR OY NLAR
3.3. GEOMETRK OYUNLAR

3.3.1. Pentomino, Soma Kp, Tangram
Pentomino
Be adet birim karenin deiik ekillerde bir araya getirilmesi ile elde edilen ekillere pentomino denir.
Pentomino, Amerikal Matematiki Solomon W. Golomb (Salmon Galomb) tarafndan bulunmutur. Golomb,
polyforms (oklu biimler) ad verilen ekilleri inceleyen geometri dalnn kurucularndan biridir. Golomb, 1950li
yllarda renciyken ekenar gen, kare ya da altgen gibi dzgn geometrik ekillerin yan yana bititirilmesi
sorunlaryla ilgilenmeye balamtr. zellikle Golomb, bu talarla boluk brakmadan ve onlar st ste bin-
dirmeden hangi dzgn ekillerin iinin doldurulabilecei sorunuyla ilgilenmitir. Golomb, bu paralarla olu-
turulan bir btnn bir yzeyi, boluk brakmadan rtebileceini grnce paralar bulmaca olarak kullanmay
dnmtr.
Golombun bulduu geometrik ekillerin en nls pentominodur. Pentominoda be karenin kenar kenara
birlemesi, on iki farkl eklin ortaya kmasn salamaktadr. Aklda kolay kalmas iin ve harflerle olan ben-
zerliklerinden dolay abecenin harfleriyle isimlendirilen bu ekillerle bulmacalar kurmak ve bunlar iin zm
yollar bulmak olasdr. Her pentomino bir harfle gsterilir: F, I, L, P, N, T, U, V, W, X, Y, Z vb. Bunlardan en
bilineni farkl byklkteki dikdrtgenlerin iini doldurmaya dayanan versiyonudur. Bir pentomino takm, beer
karelik on iki tatan oluan toplam altm karelik bir alana sahiptir.
Pentomino Nasl Oynanr?

Bu oyunda ama, 6x10 birim kareden oluan dikdrtgen bir platform ierisine boluk kalmayacak biimde tm
talar yerletirmektir.
Pentomino oyunu; blmden on iki blme, zorluk seviyesi kolaydan zora oynanabilecek bir oyundur.
blmlk oyun, en kolay oyunken on iki blmlk oyun, en zor oyun olma zellii tamaktadr.
Pentomino ekilleri
F I L N P T
U V W X Y Z
249
. NTE: A ILAR
rnek
Pentomino paralarndan n kullanarak aadaki ekilleri yaplabilir.
rnek
Pentomino paralar kullanlarak aadaki hayvan figrlerini yaplabilir.
250
. . EO ETR OY NLAR
rnek
Aadaki tabloda kavun ve nar szckleri akta kalmak art ile dier harfler pentomino paras
doldurulmutur.
KAVUN - NAR KAVUN - NAR
M K G T K
N A H J S A
L V A R B V R
F U A V U A
C N E M N
rnek
Aadaki tabloda lama ve koala szckleri akta kalmak art ile dier harfleri pentomino paras ile
doldurulmutur.
LAMA - KOALA LAMA - KOALA
C E K T K
N R H O S O
L A M A D L A M A
F B U L V L
P A A M A
rnek
Aadaki tabloda rakam ve eksi szckleri akta kalmak art ile dier harfleri pentomino paras ile
doldurulmutur.
RAKAM - EKS RAKAM - EKS
R A K A M R A K A M
E B C D F E
G K H L N K
O S P S
U V
251
. NTE: A ILAR
1. Aadaki tabloda Aye ve Semih szckleri akta kalmak art ile dier harfleri pentomino
paras ile doldurunuz.
AYE - SEMH
A J L C H
Y B T V
M D N
E E P R K
S Z F G
2. Aada verilen pentomino paralarndan alt tanesini kullanarak A ve B tablolarn doldurunuz.
F I L N P T
U V W X Y Z
A B
252
. . EO ETR OY NLAR
Soma Kp
Martin Gardner tarafndan tasarlanm fakat Danimarkal yazar ve yapboz mucidi

Piet Hein (Pit Hayn) tarafndan 1936da icat edilmitir. Bir matematik konferans
dinlerken btnlerin kck paralardan olutuu grnden yola karak konferans
srasnda paralar izmitir. Bu yapboz ile boyutlu yzlerce ekil yapabilmek
mmkndr. Paralarla oynayanlarn geometrik dnme yeteneinde hzl bir geli-
me olduu grlmtr.
Soma kpleri dzensiz ekillerden dzenli ekiller elde etmek iin kullanlr. Soma
kplerinde kpten bir tane dzensiz ekil ve drt kpten alt dzensiz ekil oluur.
Bu da toplam yedi dzensiz ekil oluturur ve bu yedi dzensiz eklin bir araya gel-
mesiyle bir kp oluabilir. Bu dzensiz ekillerle kpten baka yirmi yedi deiik ekil
elde edilebilir. Kpr, kule, piramit, ylan, yatak vb.
Soma Kp Nasl Oynanr?

Soma kp, tek kii ile oynanabildii gibi zamana kar yararak iki kii ile de oyna-
nabilir. Yedi paradan oluan soma kpnde ama, 3x3x3 eklinde bir kp meydana
getirmektir. Bu paralar ile birok farkl geometrik ekil elde edilebilir. Bugne kadar
bulunmu 240 zm vardr. Bu zmler farkl yerletirme yntemleri, farkl pers-
pektif ve rotasyonlar ile bulunan zmlerdir.
Soma kp ile gelime andaki bireylerin beyin jimnastii yapmalar amalanmak-

tadr. Kp paralarn en ksa zamanda tamamlamak oyunda esastr.
Soma Kp Paralar
253
. NTE: A ILAR
Aada soma kplerinin tm kullanlarak oluturulmu byk bir kp grlmektedir.
1. Verilen ekilde soma kpnden sadece iki para kullanlmtr. Hangi paralarn kullanldn
bulunuz?
2. Soma kp paralarn kullanarak verilen kuleyi yapnz.
254
. . EO ETR OY NLAR
Tangram
Tangram, 7 geometrik paray bir araya getirerek eitli ekiller ortaya karmaya
dayal bir zek oyunudur.
Tangramn ne zaman ortaya kt hakknda kesin bir bilgi olmamakla beraber bulu-
nan ilk rnek, 1780 den kalma Utamaroya ait bir tahta parasdr. Japonyada 1742
ylnda yazlan bir kitapta bulmacaya benzer bir tangram bulunsa da bu oyun hak-
knda bilinen en eski kitap, 1813 te inde yazlmtr. Bilginler tangramn 18. yy.dan
nce Douda ortaya kp Batya da oradan yayldn dnmektedir. Tangram,
19. yy.a gelindiinde Avrupa ve Amerikada yaygnlk kazanmtr. Oyun, 19. yy.da
inde o kadar yaygnd ki tangram paralarndan oluan resimler tabak, masa ve
cilal kutular sslemede kullanlmaktayd.
Tangram Paralar
Tangramn paralar, 1 kare, 1 paralelkenar ve farkl byklkte 5 genden olu-
maktadr. Bu yedi parann Gne, Ay, Mars, Jpiter, Satrn, Merkr ve Vens
temsil ettii sylenmektedir.
Tangram Nasl Yaplr?
1 2 3
4 5 6
255
. NTE: A ILAR
Tangram Nasl Oynanr?

Tangramda ama, tangram paralaryla ekiller oluturmaktr. ekil olutururken paralarn tm kullanlmal
ve paralar st ste binmemelidir.
256
1. 4. ABC geni iziliyor ve srasyla aadaki

A admlar uygulanyor.
= I. B asnn aortay iziliyor ve 6AC @
E kenarn kestii nokta M olarak
F adlandrlyor.
II. C asnn aortay iziliyor ve 6AB@
=
B D kenarn kestii nokta N olarak

H C
ABC ni ekenardr. 6AH @ = 6BD @
3
adlandrlyor.
III. 6BM @ ve 6CN @ dorularnn kesim
AE = EB , AH = CD olduuna gre
/ noktasna K deniyor.
m (AFD) ka derecedir? /
Bu gende elde edilen m (BMA) = 82c ve
/ /
A) 105 B) 120 C) 135 m (CNA) = 71c olduuna gre m (BAC)
katr?
D) 150 E) 165
A) 41c B) 51c C) 62c
D) 72c E) 78c
2. Bir ABC geninin alar arasnda

/ / / 5. A
m (A) 1 m (B) 1 m (C) ve
/ / /
3. NTE: AILAR
F E
8m (A) - m (B) 2 m (C) bantlar vardr.
/
A nn ls, tam say olduuna gre
/ B D C
A nn en kk ve en byk deerleri toplam ABC geninde 6AB@ = 6AD @ ve
ka olur? / / / /
m (A BE) = m (E BC), m (D CA) = m (DAC)
/
A) 60c B) 65c C) 70c olduuna gre m (B EC) ka derecedir?
D) 75c E) 80c
A) 105 B) 120 C) 135
D) 150 E) 165
3. Aada alarnn lleri verilen gen-

lerden hangisi sadece pergel kullanlarak
izilebilir?
6. Komu btnler iki ann aortaylar
A) 36c 54c 90c zerinde balang noktasna uzaklklar
3 cm ve 4 cm olan birer nokta iaretleniyor.
B) 45c 45c 90c
aretlenen bu iki nokta arasndaki uzaklk
C) 30c 60c 90c ka cm dir?
D) 60c 60c 60c
A) 5 B) 6 C) 7
E) 15c 75c 90c
D) 8 E) 9
257
. NTE: A ILAR
7. A B C 9. Bir ann btnleri, tmlerinin 2 katndan

40c F 20c fazla olduuna gre bu ann btn-
x leri ka derecedir?
D
E A) 140 B) 150 C) 160
K D) 165 E) 170
M
AC//MK ve 6DB @ // 6EF @
/
m (ABD) = 40c
/
m (FKM) = 90c
/
m (EFK) = x ka derecedir?
10.
A) 40 B) 50 C) 55
D) 58 E) 60
E noktasndan 50c lik a ile F noktasna

arptrlan bilardo topu, daha sonra sra-
3. NTE: AILAR
syla K ve L noktalarna arpyor. Oluan

/
KLE nn ls katr?
8. A
A) 120c B) 130c C) 140c
= = D) 150c E) 160c
140c D
x
B C
9 / /
ABC de AB = AC , m (BAD) = m (DAC)
/
m (ADB) = 140c veriliyor. Buna gre
/ 11. / /
m (DBC) = x katr? m (A) = 85c26l 13m ve m ( B) = 35c26l 14m
/ /
olduuna gre 2 $ m ^ A h + 3 $ m ( B) toplam
A) 25c B) 40c C) 45c
A) 277c11l 8m B) 277c12l 8m C) 276c11l 8m
D) 50c E) 55c
D) 277c13l 8m E) 276c11l 9m
258
12. 14. A
C D
4x
3x D
2y 2z
5x
A B E B C
ekildeki ABC geninde 6BD @ ile 6CD @
/ / / /
ekilde m (ABC) = 2y, m (C BD) = 3x, i aortaydr. m ( BAC) = 4x, m (BDC) = 5x
/ olduuna gre x katr?
m (D BE) = 2z ve A, B, E dorusaldr.
x y z
2 = 3 = 4 olduuna gre A) 25c B) 30c C) 35c
/
m (C BD) ka derecedir? D) 40c E) 45c
A) 54 B) 64 C) 65
D) 70 E) 75
15. A
a
D
=
40c
30c C
B
=
3. NTE: AILAR
13. ABC geninde AB = BC , AC = CD

/ /
C ve m (ABC) = 30c, m (ACD) = 40c ise
/
D m (BAD) = a ka derecedir?
A) 5 B) 10 C) 15
B E F D) 20 E) 25
ekilde CBF ve CDE birer a olduuna

/ /
gre ( CBF) ( CDE aadaki kmelerden
hangisini belirtir?
16. D C 6AB@ // 6DC @,

A) 6DC B) 6DE@ ' 6DC C) " C, D, E ,
=
100c
= AD = DC ,
/
D) " E , ' 6DC E) ( DEF) AC = AB ve
/
A B m (ADC) = 100c
/
ise m ( DCB)
ka derecedir?
A) 100 B) 110 C) 120

D) 145 E) 150
259
. NTE: A ILAR
17. A 19. A
33c
30c =
B =
30c E
40c
E
x a 40c
B C
D
42c x /
C ABC geninde m ( BAD) = 30c,
D / /
m (ACB) = 40c, m (ABC) = x,
/ / /
m ( EBD) = 30c, m (ACE) = 42c, m ( EDC) = a ve AD = AE
/ /
m ( BEC) = 40c ve m ( CAD) = 33c olduuna gre x in a cinsinden deeri
/ aadakilerden hangisidir?
m ( BDA) = x ka derecedir?
A) 30 B) 35 C) 40 A) 2a + 10c B) 2a + 20c C) a
D) 45 E) 50 D) a + 30c E) a + 40c
3. NTE: AILAR
18. A / /
m (A) + m ( C) /
20. Alar arasnda 1 12c + m ( B )
5
D bants olan ABC geninde B asnn
=
E lsnn en kk tam say deeri ka

derecedir?
=
B C
A) 20 B) 21 C) 22
ABC geninde BE = BD ve D) 23 E) 24
/ / /
m (AED) = m ( EBC), m (ACB) = 65c
/
olduuna gre m (ABE) ka derecedir?
A) 50 B) 55 C) 60
D) 65 E) 70
260
1. A 4. /
Bir A as m( A )= 60c olacak ekilde
20c veriliyor. Bu a, A noktas etrafnda 100c lik
a ile dndrlyor. Son durumda oluan
E
D a nlar arasndaki a ls hangisi
olamaz?
100c
B A) 40c B) 60c C) 100c
C
ABC geninde BC = BD = DE D) 120c E) 160c
/ /
m (ACB) = 100c, m (CAB) = 20c
/
olduuna gre m (CED) = a katr?
5. ve 6. sorular aadaki ekilde verilen bilgilere
A) 20c B) 25c C) 30c gre cevaplaynz.
D) 35c E) 40c
2. A
E
3. NTE: AILAR
110c F
B C
D
ABC geninde EB = EC ve AB = AD
/ /
m (BFA) = 110c olduuna gre m (CAB)
katr? 5. Filize oryantiring msabakasnda hedefe
ulamak iin izleyecei yol talimat u e-
A) 40c B) 45c C) 50c
kilde veriliyor;
D) 70c E) 75c A noktasndan B noktasna kadar bat
ve dou dorultusunda ilerle,
B den C ye kuzeydou dorultusunda
4x derecelik a ile ilerle,
C den D ye gneydou dorultusunda
2x derecelik a ile ilerle,
3. ABC geninin i blgesinde bir D D den E ye bat ve dou dorultusun-
noktas alnyor ve 6AD @, 6BD @, 6CD@ da AB yoluna paralel olarak 4x derece-
iziliyor. AD = DC , m ` ACD j = 21c,
/
lik a ile ilerle.
m ` DAB j = 2 $ m ` DBC j ve m ` DCB j = 2 $ m ` ABD j
/ / / / Buna gre x ka derecedir?
olduuna gre m (A W BC) ka derecedir?

A) 30 B) 45 C) 60
A) 42 B) 46 C) 48 D) 75 E) 90
D) 52 E) 60
261
. NTE: A ILAR
6. Mehmete oryantiring msabakasnda 9. 6AB@ = 6CD @ ve 6AB@ = 7, 6CD @ = 8 olacak

hedefe ulamak iin izleyecei yol talimat biimde iki doru paras veriliyor.
u ekilde veriliyor; 6AB@ ( 6CD @ = " K , ve K ! 6 AB@ olmak
A noktasndan B noktasna kadar bat zere BD nin en byk deeri katr?
ve dou dorultusunda ilerle,
B den C ye kuzeydou dorultusunda A) 112 B) 113 C) 114
a derecelik a ile ilerle,
C den D ye gney dorultusunda 2x D) 115 E) 116
derecelik a ile ilerle,
D den E ye bat ve dou dorultu-
sunda AB yoluna paralel olarak 3x
derecelik a ile ilerle.
/
Buna gre m (ABC) = a ka derecedir?
A) 30 B) 60 C) 90 10. A E B
D) 120 E) 150
L D
C
M
7. /
ekilde 6EL// 6DM ve m (AEL) = 2x + 10c
A
3. NTE: AILAR
/ /
110c E m ( B) = 160c, m (CDM) = 6x + 10c olduu-
F /
na gre m ( MDC) ka derecedir?
B C A) 140 B) 130 C) 115

D
D) 110 E) 100
ABC geninde
/
BF = BD , DC = EC , m (BAC) = 110c ve
/
m (FDE) = x + 10c olduuna gre x katr?
11.
A) 20c B) 25c C) 30c D
C
D) 35c E) 40c
B x E
A O F
A, O, F noktalar dogrusaldr.
/ /
8. Bir doru zerindeki A noktasndan bir 3 $ m ( DOE) = 4 $ m (AOB)
n izildiinde oluan btnler iki ann / /
aortaylarn B ve C noktalarnda kesen 3 $ m ( BOC) = 4 $ m ( FOE)
bir doru iziliyor. B ve C noktalarnda olu- /
m ( BOE) = 120c olduuna gre
an d alarn lleri toplam katr? /
m ( COD) = x ka derecedir?
A) 40 B) 44 C) 50
A) 180c B) 210c C) 240c
D) 52 E) 60
D) 270c E) 300c
262
Kendimizi
3. nite Snayalm (2)
Sonu Deerlendirme
12. a 4a b 15.
d A
A B C
x
A, B, C ! d ve A (a), B (4a), C (b) olmak
zere 3 $ AB = 4 $ BC olduuna gre D
b
a katr? ( a ! 0 ) 100c
E
A) 4 B) 25 C) 3 y
25 4 25 B C
D) 25 E) 2 / / /
3 25 ekilde (A BD) = m (D BE) = m (E BC),
/ / /
m (A CD) = m (D CE) = m (E CB) ve
/ / /
m ( D) = 100c, m ( D) = x, m ( D) = y
olduuna gre y - x ka derecedir?
13. A
A) 80 B) 90 C) 100
D) 110 E) 120
60c
B C
ABC ekenar geni ekildeki gibi B ke-

3. NTE: AILAR
3
si etrafnda 60c dndrlyor ve BCD
elde ediliyor. Ayn gen B kesi etrafn- 16. M
3
da dier ynde 60c dndrlerek BAF E y
/
elde ediliyor. 6AD @ izildiinde FAD ka F
derecedir? D
z
K x 130c
A) 60 B) 70 C) 80 A B C L
D) 90 E) 100
ekilde MB, KL, AF, dorular ile 6EC

/ /
verilmitir m ( KAD) = x, m ( MEC) = y,
/ /
m ( FDB) = z, m ( ECL) = 130c olduuna
gre x + y + z toplam ka derecedir?
14. Bir ember zerinde srasyla A, B, C, D,
E, F, K noktalar verilmi olsun.
6AC @, 6CE @, 6EK @, 6KB @, 6BD @, 6DF @, 6FA @
A) 360 B) 400 C) 410
doru paralar birletirildiinde oluan D) 420 E) 430
yldzln kelerindeki alarn lleri
toplam ka derecedir?
A) 360 B) 540 C) 720

D) 900 E) 1080
263
. NTE: A ILAR
Kendimizi
3. nite Snayalm (2)
Sonu Deerlendirme
17. A 19. Bir ABC geninin d alarnn lleri

srasyla 11, 12, 13 saylar ile orantl ise i
= alarnn lleri srasyla hangi saylarla
= orantldr?
B C
A) 7:5:4 B) 5:6:7 C) 7:6:5
D) 6:5:7 E) 7:6:4
E
ABD geninde 6BD @ aortay,

/
AB = AC ve m (ADB) = 30c olduuna
/
gre m ( BCD) ka derecedir?
20. Mehmet retmen, gende a konusunu
A) 70 B) 80 C) 90 ilerken aadaki admlardan oluan bir soru
yazdryor.
D) 100 E) 110 I. Dar al bir ABC geni iziniz.
/
II. 6AC @ kenarn D noktasnda kesen B nn
i aortay olan bir n iziniz.
III. C kesinden izeceiniz bir n ile B
3. NTE: AILAR
kesinden izdiiniz n gen dnda

bir E noktasnda kestiriniz.
/ /
izdiiniz ekilde m ( BAD) = 2 $ m ( BEC)
ve BC = CE = ED olduuna gre
18. A /
m (ABC) ka derecedir?
A) 36 B) 48 C) 54
D) 60 E) 72
105c
B C
D
ABC geninde CA = CB ve
/ / /
m ( BAD) = m ( DAC), m (ADC) = 105c oldu-
/
una gre m (ACB) ka derecedir?
A) 40 B) 45 C) 50
D) 55 E) 60
264
Erzurumlu brahim Hakk (1703-1780)
brahim Hakk, 1703 te Erzurumda dnyaya gelmitir. lk renimini babas Osman Efendiden alm-
tr. Daha sonra Hicaz ve Msra giderek renimini srdrmtr. Siirtin Tillo ilesine gelerek smail
Fakirullahtan dersler almtr.
brahim Hakk astronomi, tp, anatomi, fizyoloji, aritmetik, geometri, felsefe ve psikoloji gibi ilimler
zerine almalar yapmtr. brahim Hakknn sahip olduu bilimsel birikimi en iyi ortaya koyan ese-
ri, hocas iin tasarlad trbede gerekleen Ik Hadisesidir. Yeni yln ilk gnei, eer hocamn
ba ucuna dmezse ben o gnei neyleyim! diyen brahim Hakk, XVIII. yzyln ortalarnda zirve-
sinde olduu astronomi bilgisini kullanarak kurduu sistemle bunu gerekletirmitir. brahim Hakk,
Tillonun 3-4 km dousunda bir tepe zerinde harsz talarla bir duvar yaptrr. Bu duvarn etkisiyle
ylda iki kez ekinoks gnlerinde trbenin tm glgede kalrken Gnein ilk nlar duvarda bulunan
40 a 50 cm ebadndaki pencereden geerek trbe kulesinin penceresine ve oradan da krlmak sure-
tiyle trbe penceresinden smail Fakirullahn sandukasnn ba ucuna ulamaktadr. Bir restorasyon
almasnda bozulan sistem, TBTAK bata olmak zere eitli niversitelerden oluturulan yedi
kiilik bilim heyetince yaplan almalar sonunda yeniden bilim dnyasna kazandrlmtr.
Erzurumlu brahim Hakk <http://www.tillo.gov.tr/gunes-hadisesi>
265
CEVAP ANAHTARI
I. nite imdi Yapabilirsin Cevaplar imdi Yapabilirsin (Sf 72)
1) 5 15 2) x 26 3) 200 4) 15 5) 6 6) 4
imdi Yapabilirsin (Sf17) 1
1) 3 2) 4 # 4a + 5b # 77 3) 0 # a + 3b + 5c # 81 7) 2 8) 3
4) - 405 5) 90 imdi Yapabilirsin (Sf 75)
1) 6 2) 6 3) 0 4) 5 5) 8 6) b 2 a 2 c
imdi Yapabilirsin (Sf 18)
1) a) milyonlar b) on binler c) 499800 imdi Yapabilirsin (Sf 77)
2) a) binler b) yz binler c) 399992 1) 0 2) 19
3) 985 4) algoritma 5) a) Birinci ikinci derece
b) Binom c) Cebir d) Miras imdi Yapabilirsin (Sf 78)
x
1) 2 2) 3 3
1) 5 2) 2 3) 3 4) (9,6) 5) 7 6) 45 7) 4 I.nite Kendimizi Snayalm Cevaplar
imdi Yapabilirsin (Sf 22) Kendimizi Snayalm (Sf 31)

1) 54 2) 87 3) 75 4) 65 5) 268 1) B 2) A 3) D 4) A 5) C 6) D 7) B 8) C
9) A 10) a) CE b) 253 11) a) 240 b) 640 c) 960
imdi Yapabilirsin (Sf 26) 12) B 13) E 14) D 15) C 16) A 17) C
1) 1960 2) 820 3) 40 4) 60 5) 6 18) D 19) a) 64 b ) 128 c) 127 20) E
6) 140 7) 110 8) 190 9) 45 10)36 11) 145 Kendimizi Snayalm (Sf 53)
1) A 2) B 3) D 4) E 5) B 6) C 7) D 8) B
imdi Yapabilirsin (Sf 30) 9) C 10) A 11) D 12) E 13) D 14) A 15) A
1) 594 2) 3 3) 81900 4) 377 5) 34 16) A 17) E 18) E 19) B 20) D

1) -42 2) -22 3) 9 1) E 2) B 3) D 4) A 5) E 6) E 7) B 8) C
9) C 10) E 11) D 12) C 13) A 14) B 15) C
imdi Yapabilirsin (Sf 40) 16) A 17) D 18) D 19) D 20) A
1) 162 2) 178
Kendimizi Snayalm (Sf 79)
imdi Yapabilirsin (Sf 44) 1) D 2) D 3) E 4) A 5) D 6) A 7) C 8) D
1) D 2) (-,-,+) 3) c < b < a 4) 59 5) -700 6) 6 9) C 10) D 11) D 12) B 13) C 14) E 15) D
7) II ve III 8) -1 9) x + 3 10) 5 16) B 17) D 18) D 19) E 20) D

k+1 1) B 2) C 3) C 4) B 5) D 6) C 7) C 8) A
1) 6 2) 2
9) C 10) D 11) D 12) D 13) B 14) D 15) D
imdi Yapabilirsin (Sf 47) 16) D 17) D 18) C 19) B 20) D
1) 7 2) 25 3) 7 4) 3 5)17 6)41
I.nite nite Deerlendirme Sorular
imdi Yapabilirsin (Sf 49) Cevaplar
1) 5 2) 9 3) 30 4) 8
nite Deerlendirme Sorular 1 (Sf 97)
1) A 2) D 3) A 4) E 5) C 6) C 7) C 8) D
1) a 16 b) 16 c) 32 ) 4 d) 12 2) 4 9) D 10) A 11) B 12) C 13) C 14) D 15) E
3) 72 ve 720 4) 1 16) A 17) B 18) A 19) E 20) C
imdi Yapabilirsin (Sf 62) nite Deerlendirme Sorular 2 (Sf 99)

1 1) E 2) B 3) E 4) C 5) A 6) D 7) B 8) E
1) 135 2) 4 9) B 10) D 11) C 12) B 13) B 14) A
15) E 16) E 17) E 18) E 19) D 20) A
1) 5 2) -256 3) 65 nite Deerlendirme Sorular 3 (Sf 101)
1) C 2) D 3) C 4) A 5) D 6) B 7) B 8) B
9) D 10) B 11) A 12) C 13) C 14) B 15) A
16) E 17) E 18) B 19) C 20) C
266266
nite Deerlendirme Sorular 4 (Sf 103) imdi Yapabilirsin (Sf 168)
1) D 2) A 3) E 4) D 5) B 6) E 7) A 8) E 1) 140 2) 280 3) 25 4) 50
9) C 10) E 11) D 12) D 13) A 14) B 15) B
16) C 17) A 18) A 19) E 20) C imdi Yapabilirsin (Sf 173)
1) 16x = 25y 2) 150 3) 75 4) 100
II.nite imdi Yapabilirsin Cevaplar 5) %4 azalr 6) 60 7) %5 artar
imdi Yapabilirsin (Sf 108) 1) 1 2) 72
1) zdelik 2) zdelik deil 3) zdelik
imdi Yapabilirsin (Sf 110) 1) 25 2) 42
1) 38 2) 59 3) 4 4) 29 5) 175
II.nite Kendimizi Snayalm Cevaplar
1) 25 2) 111 3) 103 4) 72 5) 102 Kendimizi Snayalm (Sf 114)
1) D 2) C 3) A 4) B 5) E 6) A 7) C 8) D
imdi Yapabilirsin (Sf 118) 9) D 10) E 11) E 12) D 13) D 14) D 15) C
1) - 3 2) 3 3) - 3 4) - 3 5) 2 16) A 17) C 18) E 19) D 20) D

3e + p = 9
1) = " ^ 2, 2 h ,
y
1) C 2) D 3) A 4) C 5) E 6) B 7) E 8) E
2) 3) 4) 3
g1
e + 3p = 11 9) B 10) A 11) B 12) C 13) A 14) B 15) B
g
2
x
16) C 17) B 18) A 19) E 20) A

8 5 1) B 2) D 3) E 4) B 5) B 6) C 7) C 8) D
1) 15 2) 12 9) B 10) D 11) B 12) A 13) E 14) A 15) A
16) E 17) A 18) C 19) C 20) D
1) 168 2) 150 Kendimizi Snayalm (Sf 145)
1) C 2) E 3) D 4) E 5) B 6) A 7) D 8) B
imdi Yapabilirsin (Sf 144) 9) D 10) C 11) C 12) E 13) C 14) D 15) E
1) 20 2) 400 3) 10 4) 20 16) A 17) C 18) E 19) A 20) E
imdi Yapabilirsin (Sf 150) 1.Kendimizi Snayalm (Sf 180)

1) 8 2) 7 1) D 2) C 3) D 4) B 5) C 6) A 7) D 8) D
9) D 10) C 11) A 12) B 13) D 14) B 15) E
imdi Yapabilirsin (Sf 151) 16) A 17) D 18) B 19) B 20) C
1) 264 2) 6,6 3) 19
2.Kendimizi Snayalm (Sf 183)
imdi Yapabilirsin (Sf 156) 1) D 2) D 3) D 4) A 5) C 6) B 7) D 8) C
5b - 3a 9) E 10) C 11) D 12) D 13) C 14) E 15) D
1) 2 2) 48
16) C 17) A 18) B 19) A 20) E
2x - y II.nite nite Deerlendirme Sorular
1) 6 2) 12 3) 26 4) 33 5) 2 Cevaplar
6) 18 7) 31
nite Sonu Deerlendirme 1(Sf 196)
imdi Yapabilirsin (Sf 165) 1) E 2) A 3) C 4) C 5) D 6) D 7) B 8) B
1) 26 2) 20 9) D 10) A 11) D 12) D 13) C 14) A 15) C
16) D 17) C 18) D 19) A 20) B
1) 40 2) 15 nite Deerlendirme Sorular 2(Sf 199)
imdi Yapabilirsin (Sf 167) 1) E 2) E 3) D 4) A 5) E 6) E 7) C 8) D
1) 60 2) 294 9) D 10) D 11) E 12) C 13) C 14) C 15) C
16) B 17) A 18) C 19) C 20) C
267
nite Deerlendirme Sorular 3(Sf 201) III.nite nite Deerlendirme Sorular
1) B 2) B 3) C 4) B 5) C 6) B 7) E 8) C Cevaplar
9) A 10) E 11) C 12) A 13) D 14) B 15) D
16) D 17) C 18) B 19) B 20) B nite Deerlendirme Sorular 1(Sf 257)
1) C 2) E 3) D 4) E 5) C 6) A 7) B 8) D
nite Deerlendirme Sorular 4(Sf 203) 9) C 10) B 11) A 12) A 13) B 14) B 15) A
1) A 2) E 3) C 4) D 5) C 6) C 7) B 8) A 16) B 17) B 18) A 19) A 20) B
9) C 10) E 11) B 12) B 13) B 14) A 15) E
16) A 17) A 18) D 19) E 20) A nite Deerlendirme Sorular 2 (Sf 261
1) E 2) D 3) B 4) D 5) A 6) E 7) B 8) D
III.nite imdi Yapabilirsin Cevaplar 9) B 10) C 11) A 12) B 13) D 14) B 15) A
16) C 17) D 18) A 19) C 20) E
1) doru 2) doru paras 3) asal blge

/
4) m (ABC)

/ /
1) m (A) + m (B) = 96 o 15'24''
/ /
m (A) - m (B) = 48 o 31'46''
/
2) 2m (A) = 87 o 15'46''

1) 74 2) 130

1) 74 2) 28 3) 20 4) 123 5) 72 6) 145

1) a) " K, L , b) " D, L , c) " E, D, K, L ,
) " E, K, L , d) " D, E , , 6KL @
e) 6DK @ , 6DE@ , 6LE @
2) a) " B, D , b) " D , , 6BC c) 6BD @
) 6BD @ , 6BC

4) izilemez

1) 80 2) 50 3) 38 4) 104 5) 70 6) 30
7) 40 8) 52
III.nite Kendimizi Snayalm Cevaplar
Kendimizi Snayalm (Sf 245)

1) E 2) C 3) B 4) A 5) E 6) D 7) C 8) D
9) A 10) A 11) E 12) A 13) A 14) B 15) B
16) C 17) D 18) E 19) E 20) D
268
OYUNLARIN ZMLER
Sudoku 1 5 6 9 3 2 7 8 4 5 4 7 2 1 6 8 3 9
7 8 4 6 5 1 3 9 2 2 6 8 9 3 7 5 4 1
9 3 2 8 7 4 1 6 5 9 1 3 8 5 4 2 7 6
8 1 5 3 2 9 4 7 6 6 8 4 3 2 5 9 1 7
4 6 7 5 1 8 2 3 9 3 7 2 4 9 1 6 8 5
2 9 3 4 6 7 8 5 1 1 9 5 7 6 8 3 2 4
6 7 8 1 4 5 9 2 3 4 5 6 1 8 3 7 9 2
3 4 9 2 8 6 5 1 7 7 3 9 6 4 2 1 5 8
5 2 1 7 9 3 6 4 8 8 2 1 5 7 9 4 6 3
1 2
6 4 8 7 9 5 2 1 3 6 9 8 2 7 5 1 4 3
1 3 9 4 2 8 5 7 6 1 2 4 9 3 6 8 5 7
2 7 5 1 6 3 9 8 4 5 3 7 4 1 8 6 2 9
9 1 4 5 3 6 7 2 8 2 8 9 3 5 7 4 6 1
5 2 7 9 8 4 6 3 1 4 6 5 1 9 2 7 3 8
8 6 3 2 7 1 4 5 9 3 7 1 6 8 4 2 9 5
4 5 6 8 1 7 3 9 2 8 1 6 5 2 9 3 7 4
7 8 2 3 4 9 1 6 5 9 4 3 7 6 1 5 8 2
3 9 1 6 5 2 8 4 7 7 5 2 8 4 3 9 1 6
3 4
Kakuro
17 26
17
7 14 9 8
26
5 6 8 7 17
5 15
2 3 4
6 9
18
4 1 5 8
4
1 3
1
16 6 29 3 4
9 13
7 2 4 16 9 1 3
30 10
20 8 10
6 9 3 2 1 7 17
7 2 1
16 3
17 7 21
9 8 1 4 2
3 3 9 1 8 4 17
6
17 4 16
7 9 1 3 1 15 16
2 5 1 8
4
13 23 12
7 2 3 1 6 9 8 3 9
4 22
3 1 9 7 6
2 3
17 16 23 4 9 13 10
17 7
8 9
10
9 1 33
1 4 2 34
25 35
23 17 34
9 6 8 6 8 3 6
7 8 9 4 6 7
6
17 8 11
1 3 2 5 6 2 6 13
3 7 1
12 12
19
9 3 7 3 8 1 1 9 2
16 21
26 6 12
6 4 1 8 7 1 3 2 14 17
8 4
11 17
6 23 17 34 17
2 3 1 9 6 8 9 7 6 8 4
16 17 20
9 7 8 9 3 8 9
4 5
269
lem Karesi
1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5
1 9 - 7 x 1 2 1 8 x 6 + 4 52 1 3 + 4 - 5 2
2 x - x 2 x - + 2 + + x
3 4 ' 2 x 3 6 3 7 + 5 + 1 13 3 8 ' 2 x 9 36
4 - + + 4 - + - 4 + + -
5 6 + 8 + 5 19 5 3 + 9 + 2 14 5 7 x 6 + 1 43
30 13 8 53 10 3 18 8 44
1 2 3
1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5
1 4 x 9 - 5 31 1 9 x 8 + 7 79 1 6 + 7 - 8 5
2 + - x 2 + x - 2 x x '
3 6 x 8 ' 2 24 3 2 x 10 - 3 17 3 10 x 9 - 1 89
4 - + + 4 x ' + 4 - + -
5 7 + 1 x 3 10 5 1 + 5 x 6 31 5 5 x 3 x 2 30
3 2 13 11 16 10 55 66 6
4 5 6
Kare Karalamaca
2 1 1
1 1 2 1 1 1 1 2
1 1 1 1 2 1 1 2 1 1 1
1 1 1 1 2 11
12 121
111 11
1 11
111 2
12 32
4 1 4 4
1 4 1 1 1
3 1 1 3 1 3 4 3 1 1 1
2 2 1 2 1 2 2
131
2 1 1 2 1 1 2
33 2111
111 1111
111 131
11 1
11 1121
111 31
212 1121
270
5 1 1
1 1 6
1 3 1 1 6 1 1 1 2 1
3 1 5 1 3 5 1 3 1 1 3 1 2 1 1 1
1 4 1 4 1 4 1 4 1 4 3 1 1 1 10 1 3 5 1 3
222 112
111 111
233 41
11111 1121
233 11
11 322
133 111
21111 36
11111 1121
133 36
lem arpmaca
1-12 1-12
6 1 6 11 3 33
9 5 45 1 12 12
7 8 56 2 5 10
2 12 24 4 10 40
10 3 30 6 9 54
11 4 44 8 7 56
77 18 60 24 5 48 22 6 48 72 30 35
1 2
1-12 1-12
12 5 60 6 12 72
11 8 88 1 11 11
6 9 54 9 2 18
4 10 40 5 3 15
2 1 2 4 10 40
3 7 21 7 8 56
48 6 11 42 40 90 35 27 2 32 66 120
3 4
Pentomino
A B
271
SZLK
A
a : Ayn doru zerinde bulunmayan, balang noktalar ortak, iki nn kesiimi.
Inlar, ann kollar; ortak balang noktas da ann kesi olarak adlandrlr.
aortay : Bir ay iki e aya ayran n.
asal blge : A ile ann i blgesinin birleim kmesi.
alan : Bir yzey parasnn ls. Bir yzeyde birim yzeyin ka defa olduunu gste-
ren say.
apsis : Koordinat dzleminde bir noktay gsteren sral ikilinin birinci terimi. (1,9) ikilisiyle
gsterilen noktann apsisi 1 dir.
apsis ekseni : Koordinat dzleminde yatay eksen, x ekseni.
analitik dzlem : Dik koordinat sistemi izilmi dzlem.
aralarnda asal saylar : En byk ortak blenleri 1 olan sayma saylar. 4 ile 15 aralarnda asaldr.
ardk (ritmik) say : Aralarndaki art miktar ayn olan saylar grubu.
asal say : 1 ve kendisinden baka pozitif tam say bleni olmayan doal say.
asal arpanlara ayrma : Bir saynn en kk asal saydan balamak zere sra ile blnp 1 kalncaya
kadar devam eden blme ilemi.
B
basamak : Bir sayda rakamlarn yazld yerler.
basamak deeri : Rakamlarn sayda bulunduu basamaa gre gsterdii deerler. 945 saysndaki
4 rakamnn basamak deeri 40 tr.
basit kesir : Pay paydasndan mutlak deerce kk olan kesir. 2/5, 7/9.
bileik kesir : Pay paydasndan mutlak deerce byk veya eit olan kesir. 15/3, 9/4, 9/5, 6/6.
birinci dereceden bir : a0 olmak zere ax + b = 0 eitlii, birinci dereceden bir bilinmeyenli denklemdir.
bilinmeyenli denklem Bu eitlikteki x e bilinmeyen a ve b ye de katsay ad verilir.
bo kme : Eleman olmayan kme. veya { } ile gsterilir.
blen : Bir blme ileminde blnenin ka eit paraya ayrldn gsteren say.
btnler alar : lleri toplam 180 olan iki a.
arpanlara ayrma : Bir saynn (ifadenin) 1 den farkl en az iki arpan eklinde yazlmasdr. 72 = 9 x 8.
ember : Bir dzlemde sabit bir noktadan eit uzaklktaki noktalarn kmesidir.
eitkenar gen : Kenarlar farkl uzunlukta olan genler.
ift say : n bir tam say olmak artyla 2n genel ifadesiyle belirtilen tam saylar. Dier bir
ifade ile 2 ile blndnde kalan 0 olan tam saylar.
zmleme : Bir say, kendi basamandaki rakamn basamak deeri ile arplp bunlarn top-
lanmas ile bulunur. a, b, c birer rakam olmak zere ab=10a+b {ab iki basamakl
say} veya abc=100a+10b+c {abc basamakl bir say}.
zm kmesi : Bir denklemi ya da eitsizlii salayan tm deerlerin oluturduu kme.
D
dar a : ls 90 den kk olan a.
dar al gen : as da dar a olan gen.
deiken : Denklemde kullanlan a, x, gibi harfler.
denklem : inde en az bir bilinmeyenin bulunduu eitlik.
derece : A l birimi.
d a : Bir okgende herhangi bir i ann btnleyeni.
272
d aortay : Bir okgenin bir d asn iki e paraya ayran n.
dik a : ls 90 olan a.
diklik merkezi : genin yksekliklerinin kesim noktas.
dik kenar : Dik gende dik ay oluturan kenarlardan her biri.
:
dik gen alarndan biri 90 olan gen.
doal saylar : N ={0, 1, 2, 3, .} kmesi.
doru : ki ynde snrsz olarak uzayan noktalar kmesi. Yalnz boyu vardr, eni ve ykseklii
yoktur. Balangc ve biti noktas yoktur.
doru a : ls 180 olan adr.
doru orant : Orantl iki ifadeden biri artarken dieri de artyor, bir azalrken dieri de azalyorsa bu
iki ifade, birbirleri ile doru orantldr.
doru paras : Bir doru zerindeki A ve B noktalar ile bunlarn arasnda kalan btn noktalarn kme-
si.
E
e a : lleri eit olan a.
ekenar gen : kenarnn uzunluklar birbirine eit olan gen.
eitlik : inde = sembol bulunan matematik cmlesi.
eitsizlik : inde <, >, , veya sembollerinden en az birinin bulunduu matematik cmlesi.
F
faktriyel : Doal saynn sana yazlan ! iareti. 6! = 6 5 4 3 2 1
geni al gen : Bir as, geni a olan gen.
grafik : statistik almalarnda elde edilen bilgilerin ilk bakta anlalabilmesi iin oluturulan
resim, ekil veya izgilerler.
grnt : Say ekseni zerinde bir sayya karlk gelen (deer) nokta.
I
n : Bir balang noktas olup dier taraftan sonsuza giden noktalarn kmesi.
Eer balang noktas, kmeye dhil deilse buna yar doru ad verilir.
i aortay : Bir okgenin bir i asn iki e paraya ayran n.

ikizkenar gen : ki kenarnn uzunluu, eit olan genler. Taban alar eittir. Tepe noktasndan
izilen ykseklik; hem kenarortay, hem aortaydr.
irrasyonel saylar : Rasyonel olmayan reel saylar veya virglden sonras kesin olarak bilinmeyen say-
lar. Ql ile gsterilir.
K
karekk : Bir saynn e iki arpanndan birinin pozitif deeri.
kesir : Btn ve paalarn gsteren say.
kesien dorular : Yalnz bir ortak noktalar olan dorular.
komu btnler : lleri toplam 180 olan komu alar.
alar
komu tmler alar : lleri toplam 90 olan komu alar.
kenarortay : genin bir kesini karsndaki kenarn orta noktasna birletiren doru paras.
komu alar : Keleri ve birer kenarlar ortak olan iki a.
273
koordinat ekseni : Gerek saylarn bir dorunun noktalar ile birebir eletirilmesi ile oluturulan say
dorusu.
koordinat dzlemi : Birbirini dik kesen ynlendirilmi iki dorunun belirttii dzlem.
kk : Denklemi salayan say.
M
merkez a : Kesi emberin merkezinde olan a.
mutlak deer : Bir gerek saynn say dorusu zerinde sfra olan uzakl.
N
Z - = " ..., - 3, - 2, - 1 ,
:
negatif tam saylar
nokta : Boyutsuz ve tanmszdr, iz belirtir.
O
ondalk gsterim : Rasyonel saynn virgll (,) gsterimi.
ondalk kesirler : Paydas 10 un kuvvetleri olan (10, 100, 1000, ) kesirler. 16,916.
oran : ki okluun (niceliin) blme eklinde birbiri ile karlatrlmas.
orant : ki ya da daha fazla orann eitlii.
orta dikme : Bir doru parasna orta noktasndan dik olan doru.
ortak blen : Birden fazla sayma saysn kalansz olarak blen sayma says.
zdelik : Her zaman doru olan eitlikler.

P
pararalel : Bir dzlem iinde olup ortak noktalar bulunmayan dorular.
dorular
Pisagor teoremi : Bir dik gende dik kenarlarn uzunluunun kareleri toplam hipotensn karesine
eittir.
N + = " 1, 2, 3, ... , kmesi. Bkz. sayma saylar.
:
pozitif doal saylar
R
rakam : Saylar ifade etmeye yarayan semboller.
rasyonel say : a
a, b Z (b 0) olmak zere b eklindeki say.
reel saylar : Rasyonel ve irrasyonel saylarn birleimi olan kme.
S
say : Rakamlarn bir okluk belirtecek ekilde bir araya getirilmesiyle oluturulan ifadeler.
say dorusu : Kaln izgiden oluan ve her noktas bir reel sayya karlk gelen en temel koordinat
sistemi.
N + = " 1, 2, 3, ... , kmesi veya pozitif doal saylar kmesi.
:
sayma saylar
T
tam a : ls 360 olan a.
Z = " ..., - 2, - 1, 0, 1, 2, ... , kmesi.

:
tam saylar
: 1 8
tam sayl kesir Sfr hari bir tam say ve basit kesir ile birlikte yazlan kesir saylar. -3 5 , 5 15 .
tek say : n ! Z olmak zere 2n 1 genel ifadesiyle belirtilen tam saylar.
274
terim : Toplama ve karma ilemlerinde toplanan veya kan saylardan her biri.
ters alar : Kesien iki dorunun oluturduu alardan zt ynl olup birbirine komu olmayan
alar. Ters alar birbirine eittir. Komu iki ters ann toplam 180c derecedir.
ters orant : Orantl iki ifadeden biri artarken dieri azalyor, biri azalrken dieri artyorsa bu iki
ifade ters orantldr.
:
tmler alar lleri toplam, 90c olan komu alar.
gen : Dorusal olmayan noktay ikier ikier birletiren doru paralarnn oluturduu
geometrik ekil.
genin arlk merkezi : Bir genin kenarortaylarnn kesitii nokta.
genin d teet emberleri: Bir gende kenarlara dtan teet olan emberler.
Y
yarap : emberin merkezini herhangi bir noktasna birletiren doru paras.
ynde alar : Paralel iki doru bir kesenle kesildiinde kesenin ayn tarafnda kalan ayn ynl
alar.
ykseklik : genin bir kesinden kar kenara indirilen dik doru paras.
275
Kaynaka
Argn ZYA vd., Temel Matematik Kavramlarnn Knyesi, Ankara: Gazi Kitabevi, Ankara, 2014.
Gazi Mustafa Kemal ATATRK, Trkiye Cumhurbakan, Geometri/Gazi Mustafa Kemal, Ankara:
Trk Dil Kurumu Yaynlar, 2007.
Trke Szlk, 11. Bask, Ankara: TDK Yaynlar, 2011.
Yabanc Szlere Karlklar Klavuzu, Ankara: TDK Yaynlar, 2008.
Yazm Klavuzu, 27. Bask, Ankara: TDK Yaynlar, 2012.
Genel A Kaynaka
Ali zen, TSF Eitim Kurulu Bakan, Satran, elektronik posta.
Ali lger, <home.ku.edu.tr/~aulger/mkbt.doc>, Matematiin Ksa Bir Tarihi, (ET: 29.03.2017/12.21).
Bilim ve Sanat Terimleri Ana Szl, <http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_bilimsanat&

view=bilimsanat>, Trk Dil Kurumu, (ET: 27.04.2017/23.40).
Byk Trke Szlk, http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_bts&view=bts>, Trk Dil

Kurumu, (ET: 27.04.2017/23.35).
Carl Friedrich Gauss, http://www.izafet.net/threads/carl-friedrich-gauss.339067/>,
(ET: 04.10.2008).
Gncel Trke Szlk, http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_gts&view=gts>, Trk Dil

Kurumu, (ET: 27.04.2017/23.30).
Tbitak Temel SI Birimleri, <http://www.ume.tubitak.gov.tr/sites/images/si-birimleri_posteri_tr.pdf>,

Trkiye Bilimsel ve Teknolojik Aratrma Kurumu, (ET: 27.04.2017/23.56).
Uluslararas Birim Sistemi, <www.yildiz.edu.tr/~inan/Uluslararasi_birim_sistemi.doc>, Yldz Teknik

niversitesi, (ET: 27.04.2017/23.43).
Uluslararas Birimler Sistemine Dair Ynetmelik, <http://www.resmigazete.gov.tr/

eskiler/2002/06/20020621.htm#9>, T.C. Babakanlk, (ET: 27.04.2017/23.50).
Yazm Klavuzu, http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_yazimkilavuzu&view=yazimkilavu-

zu>, Trk Dil Kurumu, (ET: 27.04.2017/23.25).
Zamanda Yolculuk Kaynaka
Al-Biruni, <http://unesdoc.unesco.org/images/0007/000748/074875eo.pdf>, The UNESCO Coruier.

(June 1974), (ET: 27.04.2017/23.45).
Arimet, http://www.fensepeti.com/?pnum=97&pt=Archimedes+ve+Hayat%C4%B1>,
(ET: 13.04.2016).
Augustin Louis Cauchy, http://matkal.atspace.com/matematikciler.html>, (ET: 21.12.2015).
Biruni Kimdir?, <http://www.biruni.edu.tr/index.php/biruni-kimdir>, Biruni niversitesi,

(ET:09.03.2017/23.48).
El-Biruni, http://barbaroserman.com/?sayfa=31&id=39>, (ET: 17.11.2016).
Erzurumlu brahim Hakk, <http://www.tillo.gov.tr/gunes-hadisesi>, T.C. Tillo Kaymakaml,

(ET: 11.03.2017/00.05).
El-Biruni, <https://www.biruni.edu.tr/index.php/biruni-kimdir> (E.T: 22.05.2017).
276
Gelenbevi smail Efendi, https://www.turkcebilgi.com/gelenbevi_ismail_efendi> (ET: 23.12.2017).
Harezmi, <http://www.islamansiklopedisi.info/>, Trkiye Diyanet Vakf slm Aratrmalar Merkezi,

(ET: 27.04.2017/23.52).
Isaac Newton, http://buyukadamlar.net/nwtn.html>, (ET: 15.02.2017).
Kerim Erim, http://www.biyografya.com/biyografi/7025V>, (ET: 15.01.2016).
Leonardo Fibonacci, https://www.msxlabs.org/forum/cevaplanmis/214883-leonardo-fibonacci-

kimdir-hayati-ve-calismalari-hakkinda-bilgi-verir-misiniz.html>, (ET: 13.09.2007).
Matrak Nasuh, http://www.tarihsayfasi.com/osmanli/matrakci-nasuh-kimdir.html>,

(ET: 16.02.2011).
Molla Ltfi, https://tr.pinterest.com/pin/561683384750713198/>, (ET: 21.03.2013).
Musa YILDIZ, Bir Dilci Olarak Ali Kuu ve Risle fl-stiresi, Kltr Bakanl Yaynlar,
Ankara, 2002.
Oklid Euclides, http://www.mailce.com/oklid-euclides-kimdir-hayati-eserleri-buluslari.html>,

(ET: 16.02.2017).
mer Hayyam, http://www.sabah.com.tr/omer-hayyam-kimdir, (ET: 20.06.2017/16.03).
Pascal, http://www.buyuknet.com/pascal-1623-1662-kimdir-hayati-t39388.0.html>,
(ET: 24.03.2013).
Pisagor, http://www.derszamani.net/pisagor-hayati-ve-eserleri.html>, (ET: 04.11.2014).
Prof. Dr. Cahit Arf, https://www.manevihayat.com/konu/cahit-arf-kimdir-hayati-eserleri-

matematik-calismalari.21965/>, (ET: 21.12.2016).
Rene Descartes, http://www.nkfu.com/rene-descartes-hayati-ve-eserleri/>, (ET: 27.11.2013).
Thales, http://www.bilgio.net/thales-kimdir-hayati-ve-eserleri-nelerdir/>, (ET: 14.04.2016).
Trk Bilginleri, <http://tubav.org.tr/turk-bilginler/>, Trk Bilim Aratrma Vakf,

(ET: 21.02.2017/21.55).
Ulu Bey, https://www.forumlordum.net/bilim-biyografileri/131520-ulug-bey-hayati-kisaca.html>,

(ET: 24.03.2013).
277

Matematik Hazırlık Sınıfı

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Matematik Hazırlık Sınıfı

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Ortaretim

PROGRAM GELTRME UZMANI

LME DEERLENDRME UZMANI

REHBERLK VE PSKOLOJK DANIMANLIK UZMANI

GRSEL TASARIM UZMANLARI

Mehmet kif Ersoy

Ey Trk genlii! Birinci vazifen, Trk istikllini, Trk Cumhuriyetini,

Yeni renmelere yol aacak ksa Ana balklar gsterir.

Karekod okuyucu ile taratarak resim, video, animas-

lgili nitedeki btn konular ieren sorularn

Cevap Anahtarlar.................................................................... 266

1.1. DOAL SAYILAR

Bu nitede say kmelerini ve say kmelerinde

1.1. DOAL SAYILAR

Matematiin yazl tarihi be dnemde incelenir:

Msr ve Mezopotamya Dnemi: Bu dnem, M

Yunan Matematii Dnemi: M 500-MS 500 yllar

Hint, slam ve Rnesans Dnemi: MS 500lerden

Klasik Matematik Dnemi: 1700-1900 yllar ara-

Modern Matematik Dnemi: 1900lerin bandan

lk insanlarn saydklarn kaydetmek iin entik yap-

Saylar yazmak iin kullanlan sembollere rakam denir.

Arap rakamlar, kmesinin elemanlardr. (Kmede sfr rakam var.)

nl Trk-slam matematikisi Harezminin yazd, Batl matematikiler tarafndan tercmesi yaplan

1.1.2. Doal Saylarn zmlenmesi

ki rakamn toplamnn en kk deeri: 0 + 0 = 0

1. a ve b birer rakamdr. a + b = 13 olduuna gre a.b arpm ka farkl

2. a ve b farkl birer rakamdr. 4a + 5b toplam hangi aralkta deerler alr?

3. a, b, c birer rakamdr. a + 3b + 5c toplam hangi aralkta deerler alr?

4. a, b, c birer rakamdr. 3a + 2b - c toplamnn alaca en kk ve en

5. a ve b farkl birer rakamdr. ab + a + b ifadesinin alabilecei en kk ve

Doal saylar kmesi, N = " 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, ... , sonsuz

Doal saylarn basamaklar, blkleri ve okunular u ekildedir:

Aadaki rnekleri inceleyiniz.

1. 76.543.210 says veriliyor.

2. 2.468.135 says veriliyor.

3. En byk basamakl ift doal say ile rakamlar farkl en kk iki

4. Harezminin Bat dnyasna tad Hint rakam ve hesap sistemi,

5. Harezminin Kitabl-Muhtasar fil-Hisabil Cebr vel-Mukbele eserinde

Onluk Sistemde zmleme

Onluk sistemin rakamlar kmesi: " 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9 ,

1. ab iki basamakl saysnn rakamlar yer deitirdiinde say 45 klyor

2. ab iki basamakl says, rakamlar toplamnn 9 kat ise ba says, rakamlar

3. ab ve ba iki basamakl saylarnn toplam 132 ve a < b koulunu salayan

6. Rakamlar toplamnn 5 katna eit olan iki basamakl say katr?

7. abb ve baa basamakl saylardr. abb + baa = x y (a + b) eitliini

b) Saylar birbirine yaklatnda en byk olan say, en kk deerini alacaktr.

c) Saylar birbirine yaklatnda en kk olan say, en byk deerini alacaktr.

Saylar birbirine yaklatnda en byk olan say, en kk deerini alacaktr.

1. ki basamakl be doal saynn toplam 450 ise en k en az ka olur?

3. ki basamakl be doal saynn toplam 115 ise en by en fazla ka olur?

5. ki basamakl doal saynn toplam ka farkl deer alr?

Carl Friedrich Gauss [Karl Fridriy Gaus (1777-1855)]

Carl Friedrich Gauss, 1777de dnyaya gelen, matematiin prensi

Gaussun dehas erken yalarda kendini gstermitir. Eitim

Saylar teorisi zerine yazm ol-

1.1.3. Sonlu Saydaki Ardk (Ritmik) Doal Saynn Toplam

" 0, 1, 2, 3,..., n, ... , doal saylar kmesi (n ! N)

Ardk Saylarn Toplam

x! saysnn sandaki sfr says, x! saysnn iindeki 5 arpan kadardr.

1. 16 + 17 + 18 + ... + 64 toplamnn sonucunu bulunuz.

2. A = 1 $ 2 + 2 $ 3 + 3 $ 4 + ... + 40 $ 41 toplamnda ikinci arpanlar birer artrlrsa

3. 2 + 4 + 6 + ... + x = 420 olduuna gre x katr?