Jeerj %eeveesoe evLeceeuee kee heg<he veb.

474 efoiecyej pewve ef$eueeske MeesOe mebmLeeve eje mebeeefuele

ISBN 978-93-84003-85-2

Jeerj %eeveesoe evLeceeuee

ewleYeefe Fme evLeceeuee ceW efoiecyej pewve Dee<e&ceeie& kee hees<eCe kejves Jeeues efnvoer,
mebmke=le, eeke=le, keVe[, Debespeer, iegpejeleer, ceje"er Deeefo Yee<eeDeeW
SJeb JeerjYeefe kes veee, efmeevle, DeOeelce, Yetieesue-Keieesue, JeekejCe
Deeefo efJe<eeeW hej ueIeg SJeb Je=nod ebLeeW kee cetue SJeb
eer ieewlecemJeeceer efJejefele DevegJeeo meefnle ekeeMeve neslee nw~ mecee-mecee
hej Oeeefce&ke ueeskeesheeesieer ueIeg hegefmlekeeSb
-mebkeueve SJeb DevegJeeo- Yeer ekeeefMele nesleer jnleer nQ~
pewve meceepe keer meJeexe meeOJeer, -: mebmLeeefhekee SJeb esjCeeeesle :-
hejcehetpe ieefCeveerecegKe Deeefe&keeefMejesceefCe ieefCeveerecegKe Deeefe&keeefMejesceefCe eer %eeveceleer ceeleepeer
eer %eeveceleer ceeleepeer -: ceeie&oMe&ve :-
e%eeeceCeer Deeefe&kee eer evoveeceleer ceeleepeer
-: efveoxMeke SJeb mecheeoke :-
- ekeeMeke - kece&eesieer heer"eOeerMe mJeefmleeer jJeervkeerefle& mJeeceer peer
efoiecyej pewve ef$eueeske MeesOe mebmLeeve -: eyebOe mecheeoke :-
pecyeterhe-nefmleveehegj (cesj") G.e.
heesve veb.- (01233) 280184, 280994 peerJeve ekeeMe pewve
Website : www.jambudweep.org, www.encyclopediaofjainism.com meJee&eOf ekeej ekeeMekeeOeerve
E-mail : jambudweeptirth@gmail.com
kecheesep
f ebie-%eeveceleer vesJeke&
eLece mebmkejCe Jeer. efve. meb. 2542 cetue pecyeterhe-nefmleveehegj (cesj") G.e.
2000 eefleeeB ceeIe ke=. 14 (7-2-2016) 16/-.

eer ieewlecemJeeceer eCeerle ewleYeefe kes efJe<ee ceW eer ieewlecemJeeceer kee peerJeve heefjee
-ieefCeveer %eeveceleer -e%eeeceCeer Deeefe&kee evoveeceleer
Deepe mes 2572 Je<e& hetJe& eeJeCe ke=. Skeced kees Fme ewleYeefe keer Deee&KeC[ ceW Ske yeeeCe veece kee veiej Lee~ JeneB Ske Meebef[ue veece kee yeeeCe jnlee
jevee ngF& nw~ Fmeer efove eer ieewlecemJeeceer ves ieCeOej heo eehle efkeee Deewj Lee~ Gmekeer Yeeee& kee veece mLebef[uee Lee~ Fme ocheefe kes ye[s heg$e kes pevce kes mecee ner peesefle<eer
YeieJeeve ceneJeerj mJeeceer keer efoJeOJeefve efKejer nw~ ves kene Lee efke en ieewlece mecemle efJeeeDeeW kee mJeeceer nesiee~ Fvekee otmeje veece FvYetelf e Yeer eefme
heb. eer ueeueejece pewve Meeeer ves Jeerj efve. meb. 2557, F&meJeer meved nw~ es meJe& Jeso Jesoebie kes %eelee Les Deewj yeeMeeuee ceW heeBe meew efMe<eeW kes GheeOeee Les~ ceQ eewon
1931 ceW ewleYeefe kee DevegJeeo kejkes oMeYekeleeefo meben hegmleke ceW ceneefJeeeDeeW kee heejieeceer ntB~ cesjs efmeJeee keesF& Deewj efJeeved veneR nw~ Ssmee DeefYeceeve Lee~
Deepe mes 85 Je<e& hetJe& ewleYeefe keer erkee ceW en Jeekee efueKes Les- leerLekej ceneJeerj kees kesJeue%eeve nesves kes yeeo peye 66 efove leke efoJeOJeefve veneR efKejer, leye
eer Je&ceevemJeeefceveb ele#eerke=le ieewlecemJeeceer peeefle YeieJeeved meewOece& Fv kees efeblee ngF& Deewj Gmeves Deheves DeJeefOe%eeve mes peevee efke ieCeOej kes DeYeeJe kes keejCe
Fleeefo mlegefleceen~ YeieJeeve keer efoJeOJeefve veneR efKej jner nw~ leye ieCeOej kes eesie ieewlece kees peevekej Fv ves egefe
DeLe&-ieewlece mJeeceer ves YeieJeeve ceneJeerj mJeeceer kes ele#e oMe&ve kej mes Gmes meceJemejCe ceW ueeves kes efueS Je= kee he yeveeee Deewj ieewleceMeeuee ceW peekej kenles nQ-
peeefle YeieJeeved........ Fve MeyoeW mes eejbYe kejles ngS mlegefle keer~ cesjs ieg Fme mecee Oeeve ceW nesves mes ceewve nQ Dele: ceQ Deehemes Ske Mueeske kee DeLe& peeveves
Je=nod Jemeben keer mebmke=le erkee ceW Yeer efueKee nw- Deeee ntB~ ieewlece ves ieefJe& neskej kenehetes~ leye Je= Jes<eOeejer Fv ves en keeJe he{e-
lelee peeefle YeieJeeved Fleeefo vecemkeejb ke=lJee efpeveoer#eeb ie=nerlJee Oece&eb ef$eefJeOekeeuemeceiekece&, <e[dJekeeemeefnlee: meceewe uesMee:~
keeueeseveevevlejcesJe eleg%ee&vemehleef&mecheVeeeeesefhe (ieewlece-DeefiveYetle- leJeeefve mebeceieleer meefnleb heoeLez-jbieeYesoceefveMeb Jeo eeefmlekeeeb~~
JeeegYetle veeceeve:) ieCeOejosJee: mebpeelee:~ ieewlecemJeeceer YeJeeshekeejeLez: ieewlece kees Fme Mueeske kee DeLe& mecePe ceW veneR Deeee, leye Gmeves kene-let Deheves ieg kes heeme
eoMeebieeglejeveeb ke=leJeeved~ eue, ceQ JeneR Fmekee DeLe& yeleekej Jeeo-efJeJeeo keBiee~ Fv lees ener eenlee Lee, Gmeves kene "erke
Fve keLeveeW mes efme neslee nw efke ewleYeefe ceneJeerj mJeeceer kes eLece nw Deewj Jen ieewlece kees meceJemejCe ceW ues Deeee~ JeneB ceevemlebYe kees osKeles ner ieewlece kee ceeve ieefuele
efoJeOJeefve kes mecee keer jevee nw~ nes ieee Deewj Gmes mecekelJe eie nes ieee~ ieewlece ves ewleYeefe he{les ngS YeieJeeve kes ejCeeW ceW
Jele&ceeve ceW Jeerj efve. meb. 2542 eue jne nw~ eefleJe<e& eeJeCe ke=. vecemkeej efkeee Deewj YeieJeeve kes heeocetue ceW pewvesejer oer#ee OeejCe kej ueer~ meeLe ceW heeBe meew efMe<eeW
Skeced kees JeerjMeemeve peebleer kes meeLe-meeLe ewleYeefe-peebleer heJe& Yeer ceveeSB~ SJeb oesveeW YeeF&eeW ves Yeer oer#ee ues ueer~ Devlecegn& lt e& ceW ner eer ieewlece eLece ieCeOej yeve ieS Deewj YeieJeeve
en Deehe meYeer kes efueS cebieue esjCee nQ~ keer efoJeOJeefve efKejves ueieer~
eer ieewlecemJeeceer kes cegKekeceue mes efveie&le elegLe&keeueerve 4 jeveeeW nQ eer ieewlece mJeeceer kes cegKe mes efvekeueer Fmeer ewleYeefe SJeb JeerjYeefe kee heeevegJeeo pewve
1. ewleYeefe, 2. owJeefmeke eefleeceCe, 3. heeef#eke eefleeceCe, 4. eeJeke meceepe keer meJeexe meeOJeer efoJeMeefe, eeefj$eeefvkee hejcehetpe ieefCeveerecegKe eer %eeveceleer ceeleepeer
eefleeceCe~ Fvekeer erkeeeW eer eYeeebeeee& ke=le ekeeefMele nes egkeer nQ~ ves kejkes peve-peve kees Fmes he{ves kee mJeefCe&ce DeJemej eoeve efkeee nw~

`
ewleYeefe
ewleYeefe
Dehejveece
peeefle YeieJeeved mlees$e
eer ieewlecemJeeceer eCeerle
(heeevegJeeo SJeb DeLe& meefnle)
ieefCeveer %eeveceleer
eer ieewlecemJeeceer eer JeOe&ceevemJeeceer kees ele#e kejkes peeefle YeieJeeved
Fleeefo GeejCe kejles nQ
(nefjCeer bo)
peeefle YeieJeeved nsceecYeespeeeejefJepe=befYelee-
JecejcegkegeeeserCe&eYeeheefjegecf yeleew ~ pevcepeele efJejesOeer heMeg Yeer cew$eer YeeJe kees eehle nes peeles nQ~
keueg<eoee ceeveesodYeevlee:hejmhejJewefjCees
efJeielekeueg<ee: heeoew eme ehee efJeMeemeg:~~1~~
(5)
eerieewlecemJeeceer efpeveWOece& kees vecemkeej kejles nges kenles nQ
leoveg peeefle eseeved , Oece&: eJe=cenesoe:
kegieefle-efJeheLe-keuesMeeeesmeew efJeheeMeeefle epee:~
heefjCeleveemee*dieer-YeeJeeefefJeeefJekeefuheleb
YeJeleg YeJeleeele= $esOee efpevesvJeeesce=leced~~2~~
pee nes esemkej Oecee&ce=le, Je=efbiele ceefnceeMeeueer~
kegieefle kegheLe mes eeCeerieCe kees, efvekeeuekej os megKe Yeejer~~
vee kees ceg K e ieew C e kejves mes , yeng l e Yes o eg l e meg K eoelee~
Ssmes efpeveJeeveece=lecee, ns Oece&! kejes peie mes j#ee~~2~~
DeLe&-Devevlej Gece#eceeefoue#eCe es Oece& peeJeble nes, efpememes eeefCeeeW
kes mJeiee&eof heoeW keer eeefhle Je=e
f kees eehle nesleer nw~ pees mebmeejer peerJeeW kees
vejkeeefo kegieefleeeW mes, efceLeeoMe&ve Deeefo kegceeieeX mes Deewj Gvemes Glhevve
keuesMeeWs mes g[ elee nw leLee JeeefLe&ke vee kees ieewCekej heee&eee|Leke vee
keer eOeevelee ueskej De, hetJe& Deeefo he mes jee ieee DeLeJee hetJee&hej
oes<ejefnle jee ieee Ssmee GlheeoJeeOeeJw ehe mes DeLeJee De, hetJe&
Deewj Debieyeeehe mes leerve ekeej kee efpevesvosJe kee Jeevehe Dece=le
nce meYeer keer mebmeej mes j#ee kejs~~2~~
YeeJeeLe&-Fme keeJe ceW YeieJeeve keer efoJeOJeefve mes eie nesves Jeeues
eoMeebie egle kees SJeb oMeOece& Deeefo he pewveOece& kees vecemkeej efkeee
nw~
(7)
heeevegJeeo
pee ns YeieJeved ! ejCe keceue leJe, keveke keceue hej kejW efJenej~
Fvcegkeg keer keebefle eYee mes, egbefyele MeesYeW Deefle megKekeej~~
peeleef J ejes O eer keueg < ecevee, eg Oe ceeve meef n le pevlet i eCe Yeer ~
Ssmes leJe heo kee Deeee ues, esce YeeJe kees OejW meYeer~~1~~
DeLe&-ns YeieJeved-ns ceneJeerj mJeeefceved! Deehe peeMeerue neW-Deehekeer
pee nes, pee nes, pee nes! Deehekes ejCe keceue megJeCe&cee keceueeW
hej meeceeve ceveg<eeW ceW ve heees peeves Jeeues Deewj ejCe ece kes
mebeej mes jefnle eeej-ieceve mes MeesYeeeceeve nQ, osJeeW kes cegkegeW
ceW ueieer ngF& eee-ceefCeeeW mes efvekeueleer ngF& eYee mes Deeefuebefiele-
mheefMe&le nQ Ssmes efpevekes ejCeeW ceW Deekej keueg<e oe Jeeues, Denbkeej
mes ege, hejmhej Jewjer Ssmes mehe&, vesJeuee Deeefo peerJe Deheves-Deheves
mJeeYeeefJeke etj mJeYeeJe kees es[kej efJeeeme kees eehle nesles nQ Jes
YeieJeeved efpevesv peeJeble jnW ~~1~~
YeeJeeLe&-eneB kesJeueer YeieJeeve ceneJeerj mJeeceer kes eerefJenej kee
SJeb meceJemejCe keer ceefncee kee JeCe&ve nw~ kesJeueer YeieJeeve peye
eerefJenej kejles nQ leye Gvekes ejCeeW kes veeres osJeieCe mJeCe& keceueeW keer
jevee kejles nQ~ YeieJeeve 100 FbeW mes Jebe nQ SJeb Gvekes Deeee ceW
(6)
eer ieewlecemJeeceer YeieJeeve kes %eeve keer Jebovee kejles nQ
leoveg peeleeppewveer, efJeefe: eYebielejbefieCeer~
eYeJeefJeieceOeewJe-JemJeYeeJeefJeYeeefJeveer~~
efvehecemegKemesob ejb efJeIede efvejie&ueb~
efJeielejpemeb cees#eb oseeefVejleeceJeeced~~3~~
pee nes pewveer JeeCeer peie ceW, mehleYebiecee iebiee nw~
Jee Glheeo OeewJeegle JeeW, kes mJeYeeJe kees eie kejs~~
Deveghece efMeJemegKe ej Keesueleer, DeJee megKe kees osleer nw~
efJeIve jefnle De kece& Oetefue mes, jefnle cees#e kees osleer nw~~3~~
DeLe&-Devevlej efpevesvosJe kee kesJeue%eeve peeJeble nes, efpemeceW
meeoefmle, meeVeeefmle Deeefo meele Yebiehe keuueesueW nQ pees JeeW kes
Glheeo, Jee, OeewJehe mJeYeeJeeW kees ekeeefMele kejlee nw~ Ssmee
en kesJeue%eeve DevevlemegKe kes ceesnveerehe ej kees Deblejee-he
Deie&uee mes jefnle GodIeeve kej %eeveoMe&veeJejCehe jpe mes jefnle
JeeefOe DeLeJee peje- cejCe mes jefnle DeefJeveMJej cees#e kees eoeve
kejs~~3~~
YeeJeeLe&-Fme keeJe ceW YeieJeeve kes efoJe kesJeue%eeve kees vecemkeej
kejles nges Gmekeer ceefncee yeleueeeer nw~
(8)
eer ieewlecemJeeceer veJeosJeeW keer mlegefle kejles ngS hebehejceser kee Jebove kejles
nQ
Den&eflmeeeeeex-
heeOeeesYemleLee e meeOegYe:~
meJe&peievesYees,
veceesmleg meJe&$e meJexYe:~~4~~
Den& l ed ef m eeeee& GheeOeee, meJe& meeOeg i eCe meg j Jeb e f o le~
ef$eYegJeve Jebefole hebe hejceieg, veceesmleg legcekees cece meblele~~4~~
DeLe&-mechetCe& peieled mes Jevoveere meJe& DenleeW kees, meJe& efmeeW kees,
meJe& DeeeeeeX kees meJe& GheeOeeeeW kees Deewj meJe& meeOegDeeW kees cesje
vecemkeej nes ~~4~~
YeeJeeLe&-{eF&erhe ceW 170 kece&YetefceeeW ceW efpeleves Yeer hebehejces<"er
nQ, nges nQ Deewj neseWies, eer ieewlecemJeeceer ves Gve meyekeer eneB Jebovee keer
nw~
pees pevce kes 10 DeefleMee, kesJeue%eeve kes 10 DeefleMee
Deewj osJeke=le 14 DeefleMee, Ssmes 34 DeefleMeeeW mes meefnle nQ~ 8
ceneeeefleneeeX mes meefnle SJeb eej Deveble eleg<e mes meefnle nQ~ Ssmes
46 iegCeeW mes meefnle Deefjnble hejces<"er nQ~ efmeeW kes cegKe 8 iegCe nQ~
DeeeeeeX kes 36 iegCe, GheeOeeeeW kes 25 iegCe SJeb meeOegDeeW kes 28
iegCe ceeves nQ~
(9)
eer ieewlecemJeeceer efpeveOece& keer Jebovee kejles nQ
#eevleepe&JeeefoiegCeieCe-
megmeeOeveb mekeueueeskeefnlensleg~b
MegYeOeeceefve Oeeleejb,
Jevos Oece efpevesveseced~~6~~
#eceeefo Gece iegCeieCe meeOeke, mekeue ueeske efnle nsleg ceneved~
MegYe efMeJeOeece Oejs ues peekej, efpeveJej Oece& vecetB megKe Keeve~~6~~
DeLe&-#ecee, ceeo&Je, Deepe&Je, mele Deeefo iegCeeW kee mecegoee efpemekeer
Glheefe ceW meeOeve nw~ pees mechetCe& ueeske kes efnle kee keejCe nw Deewj MegYe
OeeceefveJee&Ce pees GmeceW mLeeheve kejves Jeeuee nw Ssmes efpevesv osJe
eje keefLele Oece& keer ceQ Jevovee kejlee nBt ~~6~~
YeeJeeLe&-eer ieewlecemJeeceer ves eneB Gece #eceeefo 10 OeceeX kees
efpeveOece& kene nw~ Deve$e-JeerjYeefe ceW oee, DeeEnmee, mebece Deewj
lehe kees Yeer Oece& kene nw~
pees Gece Oeece-mJeie& Deewj cees#e ceW ues peekej Oejs
hengBeeJes Jener meee Oece& nw~ Jen oee, DeeEnmee, mebece, lehe Je 10
Oece&he nw~ jlve$ee kees Yeer Oece& kene nw~ cegKehe mes efpevesvosJe
kesJeueer YeieJeeve kes eje keefLele Oece& ner cebieue nw, ueeske ceW Gece nw
Deewj MejCeYetle nw~ Jen DeeEnmee hejcees Oece&: kes veece mes peevee
peelee nw~
(11)
Denle hejces<"er kees vecemkeej kejles nQ
ceesneefomeJe&oes<eeefj-
IeelekesYe: meoenlejpeesYe:~
efJejefnlejnmke=lesYe:,
hetpeenxYees veceesn&oYd e:~~5~~
cees n eef j kes Ieeleke ejpe, DeeJejCeeW mes jef n le ef p eves M e~
efJeIve-jnme efJejefnle hetpee kes, eesie Den&le kees vecetB ncesMe~~5~~
DeLe&-pees ceesn, jeie, s<e Deeefo mechetCe& oes<ehe Me$egDeeW kees ve< kej
egkes nQ efpeveves ncesMee kes efuees %eeveeJejCehe SJeb oMe&veekejCehe jpe
kees ve kej efoee nw leLee Devlejee kece& kee Yeer efpeveves efJeveeMe kej efoee
nw Ssmes hetpee eesie DenleeW kees cesje vecemkeej nes ~~5~~
YeeJeeLe&-ceesnveere kece& kees Me$eg kene nw, %eeveeJejCe, oMe&veeJejCe
kees jpe-Oetefue kes meMe kene nw SJeb Deblejee kees jnmed kene nw~ Fve
eejeW Ieeefleee keceeX mes jefnle, kesJeueer YeieJeeve ieYe&, pevce Deeefo
keueeCekeeW ceW Fveefo eje DeefleMeehe mes hetpes peeles nQ Fmeefuees
hetpeen& leerveeW ueeskeeW ceW hetpee kes eesie ceneve nQ~
Deepe keg ueesieeW kee kenvee nw efkeDeefjnble DeLee&led Deefj-
Me$eg kees ceejves JeeueseEnmee kejves Jeeues Deefjnble nQ~ Ssmee veneR nw ceesnveere
kece& en kesJeue hej kees Dehevee ceevevee en ceesn heefjCeece nw ve efke keesF&
Jeefe efJeMes<e, Fmeefuees Deefjnble YeieJeeve Deheves jeie, s<e, ceesn heefjCeeceeW
kees neves Jeeues nQ, ve efke efnbmee kejves Jeeues, eneB en Oeeve jKevee nw~
(10)
eer ieewlecemJeeceer efpeveDeeiece keer Jebovee kejles nQ
efceLee%eeveleceesJe=le-
ueeskewkepeeseflejefceleieceeesefie~
meebieesheebiecepeseb,
pewveb Jeeveb meoe Jevos~~7~~
efceLee%eeve leceesJe=le peie ceW, peeseflece&e Deveghece Yeemkej~
DebiehetJe&cee efJepeeMeerue, efpeveJeeve vecetB ceQ efMej vele kej~~7~~
DeLe&-pees efceLee%eevehe DevOekeej mes DeeeefoleJeehle Ssmes
ueeskemebmeej kee ekeeMeke nesves mes Deefleere peesefle nw~ Deheefjefcele
egle%eeve kee peveke nesves mes Deefcele peesefle mes mebyebefOele nw~ Deeeejeefo
Deesb Deewj hetJe&, Jemleg Deeefo GheebieeW mes ege nw leLee SkeevleJeeefoeeW
kej Depese nw Ssmes pewveJeeve keer ceQ meoe Jevovee kejlee ntB ~~7~~
YeeJeeLe&-eoMeebie DeLeJee 11 Debie, 14 hetJe&he egle%eeve Deepe
GheueyOe veneR nw, efhej Yeer Gvekes DebMehe pees egle%eeve nw Deewj pees eej
DevegeesieeW ceW efveye DeeeeeeX eje eCeerle egle%eeve nw Jen meYeer efpeveeiece
nw Gmekeer ceQ Jebovee kejlee ntB~ Jele&ceeve ceW eLeceevegeesie, kejCeevegeesie,
ejCeevegeesie Deewj Jeevegeesiehe mes pees Yeer pewve Deeiece nw, pees
hetJee&eeeeX eje efueefheye efkeee ieee nw~ en eer ieewlecemJeeceer kes
cegKekeceue mes efveie&le ewleYeefe Je eefleeceCe hee", efpevekeer eer
eYeeeee& ke=le erkee GheueyOe nw~ leLee <edKeC[eiece, kemeeeheeng[
Deeefo ebLe Je GheueyOe Deeeee& eCeerle ebLe meYeer eceeCeerke efpeveJeeve
efpeveeiece nQ~
(12)
eer ieewlece mJeeceer efpeveewle keer Jebovee kejles nQ
YeJeveefJeceevepeesefle-
JelejvejueeskeefJeeewleeefve~
ef$epeieoefYeJeefvoleeveeb,
Jevos $esOee efpevesveCeeced~~8~~
YeJeveJeeefme Jevlej peesefle<e, Jewceeefveke ceW vejueeske ceW es~
efpeveYeJeveeW keer ef$eYegJeve Jebefole, efpeveeeflecee kees JebotB ceQ~~8~~
DeLe&- YeJeveJeemeer osJeeW, keuheJeemeer osJeeW,peeself e<ke osJeeW Deewj Jevlej
osJeeW kes efJeceeveeW ceW leLee ceveg<e ueeske ceW leerve peieled mes Jevoveere efpevesvosJe
keer efpeleveer Yeer eeflecee nQ Gve meyekeer ceQ ceve, Jeeve Deewj keee mes Jevovee
kejlee ntB ~~8~~
YeeJeeLe&-YeJeveJeemeer Je Jewceeefveke osJeeW kes eneB cebeof jeW ceW efpeveeefleceeDeeW
keer leLee ceOeueeske kes Deke=ef$ece efpevecebefojeW ceW pees eefleceeeW efJejepeceeve
nQ Gvekeer mebKee nw SJeb vejueeske ceW pees ke=ef$ece efpeveeefleceeeW leLee
Jeblej osJeeW kes Je peesefle<eer osJeeW kes cebefojeW keer efpeveeefleceeeW DemebKeeleeW
nQ, Gve meyekeer eer ieewlecemJeeceer ves Jebovee keer nw~
es efpeveeefleceeeW 500 Oeveg<e eceeCe heeemeve ceeveer ieF& nw~ leLee
peIeve ceehe Jeeues cebefojeW ceW eLee eesie eser Yeer neWieer~ Deke=ef$ece
eefleceeeW Deveeefokeeue mes nQ Deewj Deveblekeeue leke jnsieer~ hegve: ke=ef$ece
eefleceeeW pees ceOeueeske ceW {eF&erhe leke ner nQ, GvnW Yeer vecemkeej
efkeee nw~
(13)
eer ieewlece mJeeceer veJeosJeeW kees vecemkeej kejles nQ
Fefle hebe ceneheg<ee:
eCeglee efpeveOece&-Jeeve-ewleeefve~
ewleeueeee efJeceueeb,
efoMevleg yeeseOf eb yegOepeves<eced~~10~~
Fme efJeOe eCegle hebehejceser, eer efpeveOece& efpeveeiece kees~
efJeceue ewle ewleeuee JebotB, yegOepeve F yeesefOe cece oes~~10~~
DeLe&-Fme lejn Jebovee efkees iees Denle, efme, Deeeee&, GheeOeee, meeOeg,
efpeveOece&, efpeveJeeve, efpeveewle Deewj efpeveewleeuee es veJeosJelee yegOepeve pees
ieCeOej osJeeefo Gvekees F Ssmeer cegPes efvece&ue yeeseOf e osJeW ~~10~~
YeeJeeLe&-eer ieewlecemJeeceer ves Fve veJeosJeleeDeeW keer Jebovee keer nw,
Fmemes mhe< nw efke es veJeosJelee Deveeefokeeue mes nQ Je Deveblekeeue leke
jnWies~
Fve veJeosJeeW kee DeefmleJe 160 efJeosneW ceW meowJe jnlee nw~
Yejle#es$e Je SsjeJele #es$eeW ceW elegLe&keeue ceW jnlee nw~ hebecekeeue ceW
Deefjnble, efme ve neskej meele ner osJe nQ~ mJeie& Deeefo ceW heeBeeW hejces<"er
ve neskej efpeveOece&, efpeveeiece, efpeveewle Je ewleeuee es eej osJe nQ~
Ssmes ner ceOeueeske ceW lesjnerhe mes Deeies DemebKeeleeW erhe-mecegeW ceW
DemebKeeleeW peeself eJee&meer osJeeW kes Je DemebKeeleeW JeblejosJeeW kes DemebKeele
efpevecebefoj nQ~
(15)
eer ieewlece mJeeceer efpeveewleeuee keer Jebovee kejles nQ
YegJeve$eesefhe YegJeve-
$eeeefOeheeYee&leerLe&kele=C& eeced~
Jevos YeJeeefiveMeevlew,
efJeYeJeeveeceeueeeueermlee:~~9~~
YegJeve$ee ceW efpeleves efpeveie=n, YeJeefJejefnle leerLekej kes~
YeJeeef i ve Meeb e f l e ns l eg vecet B ceQ , ef $ eYeg J eveheef l e mes Deef e& l e es ~ ~9~~
DeLe&-efpevekee mebmeejheefjYeceCe efJeve nes egkee nw, leerve YegJeve kes mJeeceer
osJesv, vejsv Deewj OejCesv eje hetpe Ssmes leerLekejeW kes Deeuee-ceefvoj keer
hebefeeeW kees Yeer mebmeejhe Deefive keer Meebefle kes efuees Jevovee kejlee ntb ~~9~~
YeeJeeLe&-leerveeW ueeskeeW ceW Deke=ef$ece efpevecebefoj DemebKeele nQ leLee ke=ef$ece
efpevecebefoj leerveeW keeueeW keer Dehes#ee Deveble nes peeles nQ Fme Ske keeJe mes
Gve meyekeer Jebovee nes peeleer nw~
Deke=ef$ece efpevecebefojeW ceW Glke=< eceeCe meew eespeve uebyee, heeeme
eespeve eew[e Je heenej eespeve TBee kene nw~ ceOece Fvemes DeeOeeeceeCe
Jeeues Je peIeve Gvemes Yeer DeeOee eceeCe Jeeues ceeves iees nQ~ pebyetJe=#e Deeefo
kes cebefoj Fvemes Yeer ess nQ~ Glke=< cebefoj lees 1 eespeve ceW 4 keesMe
8 ceerue nesves mes 100 8 800 ceerue uebyee nes peelee nw, Fmekee efJemle=le
JeCe&ve ef$eueeskemeej ceW he{W~
(14)
eerieewlecemJeeceer ke=ef$eceDeke=ef$ece efpeveeefleceeDeeW keer Jebovee kejles nQ
Deke=leeefve ke=leeefve eeecese-
egefleceefvle egeflecelmeg ceefvojs<eg~
cevegpeecejhetefpeleeefve Jebos,
eefleefyecyeeefve peiel$ees efpeveeveeced~~11~~
egeflekej efpeveie=n ceW Deke=ef$ece,
ke=ef$ece Deecese egefleceeve~
vej megj hetefpele YegJeve$ee kes,
meye efpeveefyebye vecetB iegCeKeeve~~11~~
DeLe&-leerve peiele ceW efJeeceeve ceneve keebefle mes meceefvJele ceefvojeW ceW
efmLele ceveg<eeW Deewj osJeeW eje hetpe, eegjlej eYeeegkele ke=ef$ece Deewj
Deke=ef$ece efpevesv kes eefleefyebyeeW kees ceQ eCeceve kejlee ntB~~11~~
YeeJeeLe&-Fme Ske keeJe mes eer ieewlecemJeeceer ves leerveeW ueeskeeW kes
meYeer Deke=ef$ece Je ke=ef$ece efpeve-eefleceeDeeW kees vecemkeej efkeee nw~
JeemleJe ceW efpeveeefleceeDeeW kes Jebove mes Deveble pevce ceW mebefele Deveble
heehe mecetn Ske #eCe ceW ve< nes peeles nQ Deewj lees keee ? efpeveeEyeye kes
oMe&ve mes meceioMe&ve eie nes peelee nw~ en efpeveeEyeye oMe&ve meceioMe&ve
ceW Ske efveefcee ceevee ieee nw~
(16)
ke=ef$ece-Deke=ef$ece efpeveeeflecee keer Jebovee
egefleceb[ueYeemegjeeer:,
eeflecee Deeeflecee efpeveeseceeveeced~
YegJeves<eg efJeYetlees eJe=ee,
Jeheg<ee eeeefuejefmce Jevoceeve:~~12~~
egefleceb[ue Yeemegj leveg MeesefYele, efpeveJej eeflecee Deeeflece nQ~
peie ceW JewYeJe nsleg GvnW, JebotB Debpeefuekej efMej vele ceQ~~12~~
DeLe&-pees leerve YegJeve ceW efJeeceeve nQ efpevekee Mejerj eef jevee
eYeeceb[ue mes owoerheceeve nw, Ssmeer DenleeW keer Deveghece eefleceeDeeW kees
Jevovee kejves Jeeuee ceQ hegCe keer eeefhle kes efuees keee mes Debpeefue
pees[kej vecemkeej kejlee nBt DeLee&led Ssmeer eefleceeDeeW kees neLe pees[kej
Yeefe mes vecemkeej kejlee ntB~~12~~
YeeJeeLe&-Deke=ef$ece efpeveeefleceeDeeW kes meMe ner ke=ef$ece eefleceeeW
Jeerlejeie cege kees OeejCe kejves Jeeueer nQ~ Fvekeer keebefle Je cebefojeW kee
JewYeJe Deveghece nw~ YeieJeeve kes oMe&ve keer YeeJevee cee$e mes oes GheJeeme
kee heue, eue osves mes 5 GheJeeme, cebefoj kes oMe&ve kejles ner 1 ceen
kee, Deebieve ceW eJesMe kejles ner 6 ceeme kee, eoef#eCee osves mes meew Je<e&
kes GheJeeme kee, eYeg kes cegKekeceue kee oMe&ve kejles ner npeej GheJeeme
Je mlegefle kejles ner Deveble GheJeeme kee hegCe eehle neslee nw~
(17)
eerieewlecemJeeceer efpeveeeflecee keer MeebleefJe kee JeCe&ve kejles nges vecemkeej
kejles nQ
keLeebefle ke<eeecegefeue#ceeR,
hejee Meevleleee YeJeevlekeeveeced~
eCeceeceefYehecetefle&cebefle,
eefleheeefCe efJeMeges efpeveeveeced~~14~~
hejce Meebefle mes ke<eeecegeer, kees kenleer cevenj DeefYehe~
YeJe kes Debleke efpeve keer eeflecee, eCecetB ceve efJeMegef kes nsleg~~14~~
DeLe&-Glke= Meevlelee ege nesves mes ke<eee kee DeYeeJehe ue#ceer
kees kenves Jeeueer, efpevesej kee pewmee he nw Jewmeer cetefle&celeer, Ssmeer mebmeej
kee veeMe kej osves Jeeues efpevesejeW keer cetefle&eeW kees DeelceheefjCeeceeW keer
efvece&uelee nesves kes efuees vecemkeej kejlee ntB~~14~~
YeeJeeLe&-efpevesv YeieJeeve ves eesOe, ceeve, ceeee, ueesYe, jeies<e,
ceesn meYeer kees peerle efueee nw Dele: es hetCe& Meeble YeeJe kees eehle kej
egkes nQ~ es GvneR efpevesvosJe keer eefleceeeW eYeg kes Deble:kejCe keer Meebefle
Je heefJe$elee kees eie kej jner nQ ener keejCe nw efke Fvekes oMe&ve mes
DeMeebleceve Yeer Meeble nes peelee nw~
(19)
efpeveheefleceeeW Jem$e, Deuebkeej, DeeegOe Deeefo mes jefnle nesleer nQ
efJeieleeegOeefJeefeeeefJeYet<ee:,
eke=eflemLee: ke=efleveeb efpevesejeCeeced~
eeflecee: eefleceeie=ns<eg keeblee-
eeflecee: keuce<eMeevleesefYeJevos~~13~~
DeeegOe efJeefee Yet<ee efJejefnle, efpeveie=n ceW eeflecee eeke=le~
keebleer mes Deveghece nQ keuce<e, Meebefle nsleg ceQ vecetB melele~~13~~
DeLe&-pees DeeegOe, efJekeej, DeeYet<eCeeW mes jefnle nQ~ Deheves ner mJeYeeJe
ceW efmLele nQ leLee keeefvle kej Delegue nQ Ssmeer ke=leer DeLee&led ke=leke=le
efpevesejeW keer eefleceeie=neW ceW efJejepeceeve eefleceeDeeW kees heehe keer Meeefvle
kes efuees ceQ Jevove kejlee ntB~~13~~
YeeJeeLe&-efpeve eefleceeeW Meeblecege mes meceefvJele nQ~ Gvekes heeme ieoe,
ef$eMetue Deeefo Je Jem$eeuebkeej Deeefo veneR nw~ ke=ef$ece efpeveeefleceeeW
Ke[dieemeve Je heeemeve Ssmeer oes cegeDeeW ceW yeveeeer peeleer nQ~ es meYeer
eefleceeeW veive efoiecyej Jee, Deuebkeej Deeefo mes jefnle hejce Meeble
Jeerlejeie, efJe, veemeeeef< mes meefnle nesleer nw~ Fvekes oMe&ve mes heefjCeeceeW
ceW DehetJe& Meebefle Deewj DevebleiegCee hegCe kee mebee neslee nw~
(18)
eerieewlecemJeeceer YeieJebleeW keer Yeefe kee heue YeJe-YeJe ceW efpeveOece& keer
eeevee kejles nQ
eefoob cece efmeYeefeveerleb,
megke=leb og<ke=leJelce&jesefOe lesve~
hegvee efpeveOece& SJe Yeefe-
Ye&Jeleeppevceefve pevceefve efmLeje ces~~15~~
og<ke=leheLe jesOeke cece efme-Yeefe mes ngDee hegCe pees Yeer~
YeJe-YeJe ceW efpeveOece& efn ceW, { Yeefe jns heue efceues ener~~15~~
DeLe&-leerve peiele ceW eefme DenleeW kes eefleefyebyeeW keer Yeefe kejves mes
pees en hegCe cegPes eehle ngDee nw pees efke heehe kes ceeie& kees jeskeves Jeeeuee
nw Gme meceLe& hegCe mes cesjer Yeefe pevce-pevce ceW efpeveOece& ceW ner efmLej
nesJes ~~15~~
YeeJeeLe&-eer ieewlecemJeeceer ves efpeveeefleceeDeeW keer Jebovee kee heue
ener ceebiee nw efke pevce-pevce ceW cesjer Yeefe efpeveOece& ceW ner efmLej yeveer
jns, en eeevee nce meYeer YeeeW kes efuees meeLe&ke nw~ Ske Dekesueer
efpeveYeefe ogie&efle ceW peeves mes jeske osleer nw Deewj hegCe kes Yeb[ej kees Yej
osleer nw~ leLee eefpeveOece& kees Deveble mebmeej ceW ceQves veneR heeee, ener
keejCe nw efke Deepeleke mebmeejer nw, eefo en Oece& efceue ieee neslee lees
Deepe efmeefMeuee hej efJejepeceeve nesles~ Dele: eYeeW ! Deye en Oece&
cesje tves ve heees, oes-eej YeJeeW ceW cesjer Deelcee kees hejceelcee yevee
osJes~
(20)
eer ieewlecemJeeceer elege|Cekeee osJeeW kes ie=neW keer Je ceOeueeske kes ke=ef$ece
Deke=ef$ece efpeveeefleceeDeeW keer Jebovee kejles nQ
Den&leeb meJe&YeeJeeveeb,
oMe&ve%eevemecheoeced~
keerle&ef e<eeefce ewleeefve,
eLeeyegef efJeMeges~~16~~
meye heoeLe&efJeled oMe& %eeve-mecheled egle Den&led keer eeflecee~
eLee yegef ceveMegef nsleg, iegCe keerle&ve keB Delegue ceefncee~~16~~
DeLe&- mechetCe& heoeLe& efpevekes efJe<eeYetle nQ DeLeJee heefjhetCe&
eLeeKeeleeeefj$e efpevekes efJeeceeve nw, #eeefekeoMe&ve Deewj #eeefeke%eevehe
mebheoe-Deveble oMe&ve, Deveble%eeve efpevekes ceewpeto nw Ssmes DenleeW kes
ewleeW-eefleceeDeeW keer ceQ Deheveer yegef kes Devegmeej heefjCeeceeW keer
efvece&uelee kes efueS DeLeJee kece&ceue kes e#eeueve kes efuees keerle&ve
keBiee ~~16~~
YeeJeeLe&-Deke=ef$ece eefleceeeW DenleeW kes meMe nesves mes Denle eefleceeeW
nQ DeLeJee Deveeefo efveOeve nesves mes mJeebefme eefleceeeW Yeer kenueeleer nQ~
efpeveeefleceeDeeW kee oMe&ve mee#eeled efpevesv osJe kes oMe&ve kes meceeve hegCe
eoeve kejves Jeeuee nw~ Deepe mee#eeled YeieJeeve kes meceJemejCe veneR nQ,
efhej Yeer Gvekeer eefleceeDeeW kes oMe&ve mes meceioMe&ve eehle kej nce Deewj
Deehe YeeieMeeueer nQ pees efpeveeefleceeDeeW kes efvecee&Ce, eeflee Je cene-
ceneslmeJe Deeefo kes Yeer hegCe DeJemej eehle kej jns nQ~
(21)
eer ieewlecemJeeceer ceOeueeske kes ke=ef$eceDeke=ef$ece efpeveeEyeyeeW keer Jevovee
kejles nQ
eeJeefvle meefvle ueeskesefmceved-
veke=leeefve ke=leeefve e~
leeefve meJee&efCe ewleeefve,
Jevos Yeteebefme Yetlees~~18~~
Fme peie ceW efpeleveer eeflecee nQ, ke=ef$ece Deke=ef$ece meyekees~
ceQ JebotB efMeJe JewYeJe nsleg, meye efpeveewle efpeveeuee kees~~18~~
DeLe&-Fme eflee&iueeske ceW ke=ef$ece Deewj Deke=ef$ece efpeleves Yeer efpevesvosJe
kes eefleefyebye nQ Gve meyekees ceQ efJeYetefle-Deelcemebheefe kes efueS Jebove
kejlee nBt ~~18~~
efJeMes<eeLe&-ceOeueeske ceW Deke=ef$ece efpevecebefoj 458 nQ SJeb {eF&erhe
ceW ke=ef$ece efpevecebefoj ef$ekeeue keer Dehes#ee Devebleeveble nesles nQ~ Jele&ceeve
ceW kesJeue pebyeterhe kes Yejle#es$e kes Deee&Keb[ ceWYeejle osMe ceW Devegceevele:
15 npeej pewvecebefoj nQ~ Meem$eeW ceW JeCe&ve nw efkeSke efpeveeeflecee
yeveJeeves kee Je cebefoj yeveJeeves kee Flevee DeefOeke hegCe nw efke peerJeveYej
kes mebhetCe& GheJeeme Deeefo kes hegCe mes Yeer DemebKeiegCee nw Gmekee ceehe
veneR efkeee pee mekelee nw, ener keejCe nw efke Deepe Yeer YeJepeve cebefoj
Je cete|le kes efvecee&Ce ceW DeefOeke Glmeener osKes pee jns nQ~
(23)
eer ieewlecemJeeceer YeJeveJeemeer osJeeW kes efpevecebefoj keer Jebovee kejles nQ
eerceodYeeJeveJeememLee:,
mJeebYeemegjcetle&e:~
Jebeof lee vees efJeOeseemeg:,
eeflecee: hejceeb ieefleced ~~17~~
eerceod YeJeveJeeefme kes ie=n ceW, Yeemegj efpevecetefle& mJeecesJe~
hejce efmeieefle kejW nceejer, JebotB GvnW keB efvele mesJe~~17~~
DeLe&-cesjs eje efpevekeer Jevovee keer ieF& nw pees YeJeveJeemeer osJeeW kes
owoerheceeve YeJeveeW ceW efmLele nQ efpevekee mJehe mJeeb Yeemegjhe nw
Ssmeer eefleceeSB cegPe Jeboke kees hejceieefle DeLee&led cegefe eoeve kejW~~17~~
efJeMes<eeLe&-DeOeesueeske ceW KejYeeie, hebkeYeeie ceW YeJeveJeemeer osJeeW kes
YeJeveeW ceW meele kejes[ yenej ueeKe Deke=ef$ece pevecebeof j nQ SJeb ceOeueeske
ceW efkevneR-efkevneR kes YeJevehegj Je DeeJeeme ceW nesves Jeeues DemebKeeleeW
efpevecebefoj nQ Ssmee ef$eueeskemeej iee. 296 kes Devegmeej peevevee eeefnes~
Fve meYeer efpevecebefojeW ceW 108-108 eefleceeeW efJejepeceeve nQ~ Fvemes
Deefleefje ceevemlebYe, ewleJe=#e, mlethe, leesjCeej Deeefo ceW Yeer efpeveeefleceeeW
efJejepeceeve nQ~ es YeJeveJeemeer osJe eeefhe mecekelJe meefnle JeneB pevce
veneR uesles nQ efhej Yeer JeneB keesF&-keesF& eefleceeDeeW kes oMe&ve mes Je
YeieJevleeW kes hebekeueeCeke Deeefo ceW Gvemes meceioMe&ve eehle kej uesles
nQ~ Dele: es osJe meceief< ceeves iees nQ~
(22)
eer ieewlece mJeeceer Jeblej osJeeW kes efpevecebefoj keer Jebovee kejles nQ
es JevlejefJeceeves<eg,
mLeseebme: eefleceeie=ne:~
les e mebKeeceefleeevlee:,
mevleg vees oes<eefJeefos~~19~~
Jeblej kes efJeceeve ceW efpeveie=n, GveceW Deke=ef$ece eeflecee~
mebKeeleerle kener nQ JebotB, oes<e veeMe kes nsleg meoe~~19~~
DeLe&- JeblejeW kes DeeJeemeeW ceW meJe&oe DeJeefmLele pees DemebKeele
eefleceeie=n nQ Jes cesjs oes<eeW keer Meeefvle kes efuees nesJeWGvekeer ceQ Jebovee
kejlee ntB~~19~~
efJeMes<eeLe&-Jeblej osJeeW kes DemebKeeleeW YeJeve DeOeesueeske ceWKejYeeie,
hebkeYeeie ceW nQ leLee ceOeueeske ceW DemebKeeleeW YeJevehegj Je DeeJeeme nQ~
Fve meYeer ceW efpevecebefoj ceeves nQ~ Fve Jeblej osJeeW kes DemebKeeleeW
efpevecebefojeW keer Je GveceW efJejepeceeve efpeveeefleceeDeeW keer Jebovee
eerieewlecemJeeceer ves keer nw~ eer Deeefo osefJeeeW kes YeJeveeW ceW efpevecebefojeW
kee eceeCe ebLeeW kes Devegmeej ceQves efvekeeuee nw lees meYeer {eF&erhe kes eer
Deeefo osefJeeeW kes keceueeW kee eceeCe 6 kejes[, 18 ueeKe, 31 npeej
272 nQ~ Fve meYeer ceW efpevecebefoj nQ~ Ssmes DemebKeeleeW osJeYeJeveeW ceW,
keteW hej, JeblejeW kes YeJevehegj, DeeJeemeeW ceW DemebKeeleeW efpevecebefojeW ceW
efJejepeceeve meYeer efpeve eefleceeDeeW kees cesje vecemkeej nesJes~
(24)
eer ieewlecemJeeceer peesefle<eer osJeeW kes efJeceeveeW kes efpevecebefoj keer Jebovee kejles
nQ
peesefle<eeceLe ueeskeme,
YetleesodYeglemecheo:~
ie=ne: mJeebYegJe: meefvle,
efJeceeves<eg veceeefce leeved~~20~~
peesefle<e osJeeW kes efJeceeve ceW, DeodYegle mebheledegle efpeveiesn~
mJeebYegJee eeflecee Yeer DeieefCele, GvnW vecetB efvepe JewYeJe nsleg~~20~~
DeLe&- Devevlej peesefle<eer osJeeW kes efJeceeveeW ceW Degle mecheefeOeejer
DenleeW kes pees Meeele efpeveie=n nQ Gvekees ceQ efJeYetefle- Deelcemebheefe kes
efuees vecemkeej kejlee ntB ~~20~~
efJeMes<eeLe&-pewve Yetieesue ebLeeW kes Devegmeej Je <edKeb[eiece ebLe kes
Devegmeej ceOeueeske ceW meyemes DeefOeke peesefle<eer osJe nQ~ Gvekes mete&,
ebcee, en, ve#e$e Je leejeieCeeW kes DemebKeeleeW efJeceeveeW ceW eleske ceW
efpevecebefoj nQ Dele: DemebKeeleeW peesefleJee&meer osJeeW kes efpevecebefoj Je
efpeveeefleceeDeeW keer eer ieewlecemJeeceer ves Jebovee keer nw~
eb efJeceeve 3672-8/61 ceerue kee nw~ mete& efJeceeve 3147-
33/61 ceerue kee nw~ meyemes ese leeje kee efJeceeve 250 ceerue kee nw
pees efke eneB mes Deheves kees hees yejeyej ese mee efoKelee nw~
(25)
eer ieewlecemJeeceer efpeveeefleceeDeeW keer Jebovee kee heue yeleeles nQ
Fefle mlegefleheLeeleerle-
eerYe=leecen&leeb cece~
ewleeveecemleg mebkeerelf e&:,
meJee&eJeefvejeseOf eveer~~22~~
Fme efJeOe mlegefle heLeeleerle, Devlej yeeefnj eeregle Den&ved~
ewleeW kes mebkeerle&ve mes cece, meJee&eJe kee nes jesOeve~~22~~
DeLe&- Fme ekeej mlegefle kes ceeie& kees DeefleeceCe kejves Jeeueer DeLee&led
efpevekeer mlegefle Fveefoke osJe Yeer veneR kej mekeles Ssmeer Deblejbie Deewj
yeefnjbie ue#ceer kees OeejCe kejves Jeeues DenleeW kes ewleeW-eefleceeDeeW keer
mlegefle cesjs mechetCe& DeeeJeeW kees jeskeves Jeeueer nesJes ~~22~~
efJeMes<eeLe&-DeOeesueeske ceW meele kejes[ yenej ueeKe, ceOeueeske ceW
eej meew DeeJeve, TOJe&ueeske ceW eewjemeer ueeKe, meeeveJes npeej, lesF&me
Ssmes 7,7200000 458 84,970,23 8,56,97,481
Deke=ef$ece efpevecebefoj nw~ GveceW 108-108 eefleceeeW nesves mes
925,53,27,948 efpeveeefleceeDeeW kees cesje vecemkeej nesJes~ leLee
JeblejosJeeW, peesefle<eer osJeeW kes DemebKeeleeW efpevecebefoj Deke=ef$ece nQ Gve
meyekees cesje vecemkeej nesJes~
DeOe& efveefce<e Yeer keer ieF& efpevesv osJe keer Yeefe Devebleeveble pevce
kes heehe mecetn kees Ssmes ner ve< kej osleer nw efke pewmes Deefive keer Ske
efeveieejer keesmeeW kes hetme kes {sj kees Yemce kej osleer nw~
(27)
eer ieewlece mJeeceer Jewceeefveke osJeeW kes efpevecebefojeW keer Jebovee kejles nQ
Jevos megjeflejeree-
ceefCeeeeefYe<eseveced~
ee: ecesCewJe mesJevles,
leoee&: efmeefueyOees~~21~~
megjheefle kes vele cegkegceefCe-eYe mes DeefYe<eske ngDee efpevekee~
Jewceeefveke megj mesefJele eeflecee, efmeef nsleg ceQ vecetB meoe~~21~~
DeLe&- efpevekes ejCe pees osJeeW kes cegkegeW kes Dee Yeeie ceW ueieer ngF&
ceefCeeeW keer keeefvle mes DeefYe<eske kees eehle nQ DeLee&led efpevekes ejCeeW ceW
Jewceeefveke osJe efmej Pegkeeles nQ Gve Jewceeefveke osJeeW kes efJeceeve ceW efmLele
eefleceeDeeW kees cegefe keer eeefhle kes efuees ceQ vecemkeej kejlee ntB ~~21~~
efJeMes<eeLe&-TOJe&ueeske ceW 84 ueeKe, 97 npeej, lesF&me efpevecebefoj ceeves
nQ~ es meYeer meewOece& mJeie& mes ueskej meJee&Le&efmeef efJeceeve leke nQ~ Fve meYeer
efpevecebefojeW ceW efJejepeceeve efpeveeefleceeDeeW keer eer ieewlecemJeeceer ves Jebovee
keer nw~
mJeieeX ceW osJeieCe pevce uesles ner Debleceg&ntle& ceW Gheheeo Meee mes G"les
ner DeJeefOe%eeve mes Deheves hetJe&YeJe kees peevekej hegve: Yeefe mes meJe&eLece
cebefoj ceW peekej YeieJebleeW kee oMe&ve, hetpeve Deeefo kejles nQ~
(26)
eer ieewlecemJeeceer Denle YeieJeeve kees ceneveoerheer leerLe& yevee jns nQ
Den&vceneveome,
ef$eYegJeveYeJepeveleerLe&eeef$ekeogejf le-
e#eeuevewkekeejCe-
ceefleueewefkekekegnkeleerLe&cegeceleerLe&ced~~23~~
Den&sJe ceneveo Gece-leerLe& Deueewefkeke nQ peie ceW~
ef$eYegJeve YeefJepeve leerLe&mveeve mes, heeheeW kee #eeueve kejles~~23~~
DeLe&-pees leerve YegJeve ceW efveJeeme kejves Jeeues YeJepevehe leerLe&
eeef$eeeW kes heehe kece& kes e#eeueve kejves ceW Deefleere keejCe nw, efpemeves
ueewefkeke efceLee leerLeeX kee DeefleeceCe-GuuebIeve kej efoee nw~~23~~
YeeJeeLe&-eer ieewlecemJeeceer ves YeieJeeve ceneJeerj mJeeceer kees ceneveoerhe
ceneleerLe& yeveeee nw~ hegve: kenles nQ efkeDeehe leerLe&mJehe YeieJeved
mebmeej kes meYeer veoer leerLeeX mes ye{kej Deueewefkeke Deewj meJeexece
leerLe&mJehe nes~ Deehekes Fme leerLe& ceW leerveeW ueeskeeW kes YeJepeerJe
mveeve kejves kes efuees Deeles nQ Deewj Deheves heeheceueeW kees Oees [eueles nQ~
ueewefkeke leerLe& pees veoerhe ceW eefme nw GveceW mveeve mes lees Mejerj
ceue Oeguelee nw efkevleg YeieJebleeW keer Yeefeheer iebiee ceW mveeve kejves
mes-efJeMes<e Yeefe kejves mes pevce-pevce ceW mebefele kece& ve< nes peeles
nQ~
(28)
eer ieewlecemJeeceer Denle veoer ceW %eeveheer peue keer keuhevee kejles nges
kenles nQ
ueeskeeueeskemegleJe-
eleJeyeesOevemeceLe&efoJe%eeve-
elenJenleJeenb -
eleMeerueeceueefJeMeeueketueefleeced~~24~~
ueeskeeueeske megleJe ekeeMeke, efoJe%eeve peue efvele yenlee~
Meerue meodele efJeMeeue efvece&ue, oes le mes MeeseYf ele efoKelee~~24~~
DeLe&-efpemeceW ueeske Deewj Deueeske kee meee mJehe mecePeeves ceW
meceLe& Ssmes efoJe kesJeue%eeve ee ceefleegleeefo %eeve ner eefleefove yenles
nges peue eJeen nQ, ele Deewj Meerue ner efpemekes mJe Deewj efJeMeeue oes
le nQ Ssmee en Deueewefkeke Gece leerLe& nw~~24~~
YeeJeeLe&-veoer ceW peue Yeje jnlee nw~ eneB kesJeue%eeveheer peue Yeje
ngDee nw DeLeJee egle%eeveheer peue Yeje ngDee nw~ eleeW Deewj Meerue kees
oes efkeveejs yeveees nQ, peneB mes ueesie Gej kej veoer ceW mveeve kejles nQ~
Fve heeBe ceneeleeW ee DeCegeleeW mes leLee meefceefle Deeefo ee iegCeele Deeefo
MeerueiegCeeW mes ner hejcheje mes kesJeue%eeveheer peue kees eehle efkeee pee
mekelee nw~
(29)
eer ieewlecemJeeceer ueeskeesej leerLe& ceW uenjeW kees efoKee jns nQ
#eevleeJele&meneb,
meJe&oeeefJekeekegmegceefJeuemeuueeflekeced
og:men<ejer<eneKe-
glelejjbieejbieYebiegjefvekejced~~26~~
#eceeef o nQ DeeJele& meneeW , meJe& o eecee keg meg c e ef K eues ~
uelee MeesYeleer ogmen hejer<en, Yebie lejbefiele nQ uenjW~~26~~
DeLe&-efpemeceW #eceeiegCe ner npeejeW DeeJele&-YebJejs nQ mechetCe& eeefCeeeW
hej oeeYeeJe ner efKeues ngS heg<heeW mes MeesYeeeceeve yesue nw, og:men
#egOeeefo hejer<en ner MeerIe FOej-GOej Hewueleer ngF& ebeue lejbieeW kee
mecegoee nw, ~~26~~
YeeJeeLe&-veoer ceW YebJej G"les jnles nQ, heg<he efKeues jnles nQ, uenjW
G"leer jnleer nQ~ eneB #ecee, ceeo&Je Deeefo YebJej nQ~ meJe& eeefCeeeW hej
oeeYeeJehe heg<he efKeues nges nQ~ Deveske #egOee, le=<ee Deeefo hejer<eneW kees
peerlevee es ner lejbieW-uenjW G" jner nQ~ Ssmee en efpevesv YeieJeeve kee
Deueewefkeke leerLe& nw~ FmeceW Deveble YeJepeerJeeW ves mveeve kejkes pevce-
pevce kes heehe ceueeW kees Oeeskej Deelcee kees heefJe$e kejkes hejceelcee
yeveeee nw~ DeeJees ! nce Deewj Deehe meYeer Fme ceneleerLe& ceW DeJeieenve
kejkes Deheves kece& ceueeW kees otj kejW~
(31)
eer ieewlecemJeeceer Deueewefkeke leerLe& ceW jepenbme Deeefo kee megvoj Ghecee
efoKee jns nQ
MegkeueOeeveefmleefcele-
efmLelejepeepenbmejeefpelecemeke=led~
mJeeOeeecebIees<eb
veeveeiegCemeefceefleiegefhle-efmekeleemegYeieced~~25~~
Meg k e u eOeevecee jepenb m e, ef m Lej jepele nw Fme veo ceW ~
cebIees<e mJeeOeee efJeefJeOeiegCe, meefceefle iegefhle yeeuet ecekes~~25~~
DeLe&-pees Megkeue Oeevehe efmLele Ssmes oerhle jepenbmeeW kej MeesefYele
nw, efpemeceW efvejblej mJeeOeee hee" ner cevees%e veeo (Meyo) nQ, pees
eewjemeer ueeKe iegCe, hebe meefceefle Deewj leerve iegefhlehe efmekelee (yeeuet)
mes megMeesefYele nw~~25~~
YeeJeeLe&-veoer ceW nbme jnles nQ, keue keue Meyo nesles jnles nQ Je
yeeuet jnleer nw~ eneB ceneleerLe& ceW Oece&Oeeve-MegkeueOeeve kees Oeeves
Jeeues cegefve ner jepenbme nQ~ cegefveeeWeeJekeeW eje efkees iees mJeeOeee
hee" Deeefo-mlegelf ehee" Deeefo keuekeue Meyo nQ~ Deveske iegCe, meefceefle,
iegefhle Deeefo eneB yeeuet eceke jner nQ~
(30)
eer ieewlecemJeeceer Fme ceneveoer leerLe& ceW hesve Deeefo kee DeYeeJe efoKeeles nge
kenles nQ
Jeheieleke<eeeHesveb,
jeies<eeefooes<e-MewJeuejefnleced~
Delemleceesnkeo&ce-
ceefleotjefvejmlecejCe-cekejekejced~~27~~
jef n le ke<eee hes ve mes jeie-s < e Deeef o Mew J eeue jef n le~
jefnle ceesn keere[ mes cejCeeefoke peueej cekejeefo jefnle~~27~~
DeLe&-ke<eeehe Hesve efpemeceW ve nes ieee nw, pees jeie-s<eeefo oes<ehe
MewJeeue (kebepeer) mes jefnle nw, efpemeceW ceesnhe keere[ kee DeYeeJe nw,
cejCehe cekejeW kee mecetn ve nes egkee nw~~27~~
YeeJeeLe&-veoer ceW hesve, MewJeeue-keeF&, keere[ Je ceiejce Deeefo
jnles nQ, efkevleg eneB Fme ceneveoer ceW eesOe, ceeve Deeefo ke<eeeheer
hesve veneR nw~ jeies<e Deeefo keeF& veneR nw~ ceesnheer keere[ veneR nw
Deewj ce=legheer ceiejce veneR nQ~ meceJemejCe ceW YeeeW keer Yeer ce=leg
veneR nes mekeleer nw~ ener efJeMes<e ceenelce nw~
nce Deewj Deehe Ssmes leerLe& yeveves keer YeeJevee YeeeW~ YeJeelceeDeeW!
ke<eee, jeie, s<e Deewj ceesn es ner Deveble mebmeej ceW nceW Je Deehekees
YeceCe keje jns nQ~ FvnW Deepe kece kejves kee DeYeeme kejW Je hejcheje
mes ve< kejkes Fme ceneleerLe& mJehe yevekej Deelcee kees heefJe$e kejW~
(32)
eer ieewlecemJeeceer ves Deueewefkeke veoer kee megvoj efe$eCe efkeee nQ
$e+ef<eJe=<eYemlegeflecebes-
sefkeleefveIeex<e-efJeefJeOeefJenieOJeeveced~
efJeefJeOeleheesefveefOehegefueveb,
meeeJemebJejCeefvepe&jeefveeJeCeced~~28~~
$e+ef<e eOeeve kes ceOegj mleJe neW, efJeefJeOe heef#e kes Meyo meMe~
efJeefJeOe meeOegieCe le nQ DeeeJe, jesOe efvepe&je peue efveme=le~~28~~
DeLe&-$e+ef<ees ieCeOejosJeeefokeeW eje yeesueer ieF& mlegelf eeeW kes ceveceesnke
Glke=< Meyo ner veevee ekeej kes heef#eeeW kes keuejJe nQ, veevee ekeej kes
leheesefveefOe-cegefve ner efkeveeje nw, pees Deeles ngS kece&he peue kes
mebJejCe-jeske osves mes Deewj DeeS ngS kece&he peue kes efve:eJeCe-
efvekeueves mes cege-jefnle nQ~~28~~
YeeJeeLe&-$e+ef<eeeW ceW es<" Ssmes ieCeOej Deewj cenecegefve Deeefo pees
YeieJeeve keer mlegefle kej jns nQ, veefoeeW ceW he#eer kes keuejJe-Meyo nesles
jnles nQ mees Jes Fme Denle veoer ceW Gve heef#eeeW kes Meyo meMe nQ~ Deveske
cenecegefveieCe YeJeeW kes efuees hegue kes meceeve nQ~ en Denle leerLe& YeJeeW
kes heehe keceeX kees jeske osves mes mebJej kee keece kejlee nw Deewj DeMegYe
keceeX kees efve:eJeCe-efvekeeue osves mes efvepe&je Yeer keje oslee nw~ pewmes
ueewefkeke leerLeeX ceW peue jeskee Yeer peelee nw Deewj efkemeer lejhe mes efvekeeuee
Yeer peelee nw Jewmes ner Fme Gece leerLe& ceW Yeer heehe kes Deeves kees jeskevee Je
mebefele heeheeW kees efvekeeuevee-efvepe&je nesvee Yeer nes jne nw~
(33)
eer ieewlecemJeeceer mJeeb Fme Denle ceneveoer ceW mveeve kej jns nQ
DeJeleerCe&Jele: mveelegb,
ceceeefhe ogmlejmecemleogefjleb otjb~
JeJenjleg hejceheeJeve-
cevevepeemJeYeeJeYeeJeieYeerjced~~30~~
Fme efJeOe eer Denle ceneeYeg, ceneleerLe& ieCeOej kenles~
YeefJepeve heehe cewue #eeueve efnle, FmeceW DeJeieenve kejles~~
Deefle heeJeve en leerLe& Deve mes, Depese Deveghece nw iebYeerj~
ceQ mveeve nsleg Gleje ntB, cece og<ke=le ceue keefjes otj~~30~~
DeLe&-pees hejce heefJe$e nw, efpevekes mJehe eefleJeeefoeeW eje ve peerles
pee mekeW Ssmes peerJeeefo heoeLeeX mes pees DeieeOe nw Ssmee Denlehe ceneveo
mJehe Gece leerLe& nQ GmeceW heeheceue kes e#eeuevensleg mveeve kejves kes
efuees eefJe ngS cesjs Yeer ogmlej mecemle heeheeW kee JeJenjCe-veeMe
kejs ~~29-30~~
YeeJeeLe&-eer ieewlecemJeeceer kenles nQ efkeceQ Yeer Fme Deehekes-ceneleerLe&
ceW mveeve kejves kes efuees Gleje ntB~ en ceneleerLe& DeefleMee heefJe$e nw,
otmejeW kes eje Depese nw Deewj yengle ner ienje nw~ en leerLe& cesjs mecemle
heeheceue-kece&ceueeW kee e#eeueve kejs~
(35)
eer ieewlecemJeeceer ves Fme ceneleerLe& ceW meYeer ieCeOej Deeefo osJe kes veneves kee
JeCe&ve efkeee nQ
ieCeOejeeOejsv-
eYe=efleceneYeJehegb[jerkew: heg<ew:~
yengefYe: mveeleb Yekelee ,
keefuekeueg<eceueeheke<e&CeeLe&ceceseced~~29~~
ieCeOej eeer Fv Deeefo pees, YeJe eJej yeng heg<e eOeeve~
keefueceue keueg<e otj kejves efnle, Yeefe mes eneB efkeee mveeve~~29~~
DeLe&-efpemeceW ieCeOej, eeOej, Fv Deeefo YeJe-hegb[jerke heg<eeW ves
heehehe keueg<e ceue kees otj kejves kes efuees YeefehetJe&ke mveeve efkeee
nw, pees ye[e Yeejer nw~~29~~
YeeJeeLe&-eneB ieCeOej mes meYeer cegefveieCe Je Deee|ekee mecetn uesvee nw,
eeOej mes meYeer jepee, cenejepee $ewJee|Ceke eeJeke Je eeefJekeeeW Dee
peeeWieer Deewj Fb mes meYeer eejeW ekeej kes osJe-osefJeeeB efJeJeef#ele nQ,
keeeWefke Fve meYeer kes meeLe Deeies kens iees ceneYeJehegb[jerke efJeMes<eCe
ueiee ngDee nw, Dele: Fve ceneYeJeeW ceW eOeeve Ssmes ieCeOejosJe, eeJeleea
Je Fb nQ Deewj eYe=efle Meyo mesFleeefo ceW Gve meYeer yeejn meYeeDeeW
ceW efmLele cegefveieCe, Deee|ekeeieCe, eeJeke Je eeefJekee, osJe, osefJeeeB Je
yeejnJeW kees"s kes YeJe heMegieCe Yeer Dee peeles nQ~ es meYeer Yeefe mes
Deheves heeheceueeW kees Oeesves kes efuees Fme Deveghece Denle ceneleerLe& ceW
mveeve kejles nQ~
(34)
eer ieewlecemJeeceer YeieJeeve keer Jeerlejeielee kee yengle ner megboj JeCe&ve kejles
nges JeOe&ceeve mJeeceer keer Jebovee kej jns nQ
Deleeceveeveeslheueb, mekeuekeesheJespe&eeled
kee#eMejcees#enerve-ceefJekeejleesskele:~
efJe<eeoceoneefvele:, enefmeleeeceeveb meoe
cegKeb keLeeleerJe les, oe-Mege
f ceeleefvlekeerced~~31~~
eesOeeefive kees peerle efueee veefnb, ves$e keceue ueeefuecee eYees!
veefnb efJekeej Gske Dele: eYeg, ef kee#e jefnle legce nes~~
ceo efJe<eeo mes jefnle Dele:, efmcele cegKe meoe jns YeieJeved ~
kenlee nw en ceboneme leJe, DeblekejCe Megef hetjCe~~31~~
DeLe&-ns YeieJeved efpevesv ! mechetCe& keeshehe DeefiveeeW kes #ee nes
peeves mes efpemeceW veevehe keceuehe$e keg-keg ueeue nQ ee ueeefuecee
jefnle nQ, Jeerlejeielee keer hejce eke<e&lee kes nesves mes pees kee#ehe JeeCeeW
kes es[ves mes jefnle nw, efJe<eeo Deewj ceo keer neefve nesves mes meoe
eHegefuuele nw Ssmee Deehekes eLeepeelehe ceW Deehekee cegKekeceue Deehekes
oe keer Deelebefleke Megef kees ken jne nw~~31~~
YeeJeeLe&-YeieJeeve keer Meeble cege kee megvoj JeCe&ve nw, ves$eeW ceW
ueeefuecee veneR nw, kee#e veneR nQ, ceeLes ceW efmekeg[ve veneR nw~ en
Jeerlejeie cege eesOe, efJekeej Je efJe<eeo leLee ieJe& mes jefnle nesves mes
Deble:kejCe keer hejce heefJe$elee kees eie kej jner nw~
(36)
eer ieewlecemJeeceer Jem$eeYejCe jefnle Jeerlejeie efJe kee JeCe&ve kejles nQ
efvejeYejCeYeemegjb , efJeielejeieJesieesoee-
efVejbyejceveesnjb , eke=efleheefveoex<ele:~
efvejeegOemegefveYe&eb, efJeieleefnbmeefnbmeeeceeled,
efvejeefce<emegle=ehf leceod-efJeefJeOe-Jesoveeveeb #eeeled~~32~~
jeieesske jefnle nesves mes, efyeve DeeYet<eCe MeesefYele nes~
eke=efle he efveoex<e legcneje, eYeg efveJe&e ceveesnj nes~~
efnbmee eEnme YeeJeefJejefnle mes, DeeegOe jefnle megefveYe&e nes~
efJeefJeOe Jesovee kes #ee mes efyeve-Yeespeve le=hle meoe eYeg nes~~32~~
DeLe&-ns YeieJeved! Deehekee he jeie kes DeeJesie kes Goe kes ve nes
peeves mes DeeYejCe jefnle nesves hej Yeer Yeemegjhe-megboj nw, Deehekee
mJeeYeeefJeke he efveoex<e nw Fmeefuees Jee jefnle veive nessves hej Yeer
ceveesnj nw, Deehekee en he ve DeewjeW kes eje efnbme nw Deewj ve DeewjeW
kee efnbmeke nw Fmeefuees DeeegOe jefnle nesves hej Yeer Delevle efveYe&e
mJehe nw leLee veevee ekeej keer #egeflheheemeeefo JesoveeDeeW kes efJeveeMe nes
peeves mes Deenej ve kejles ngS Yeer le=efhleceeved nw~~32~~
YeeJeeLe&-YeieJeeve keer cege DeeYet<eCe, Jem$e Je DeeegOe mes jefnle nw~
Yeespeveheeve mes Yeer jefnle nw, efhej Yeer megvoj, ceveesnj, efveYe&e Je
hejcele=hle efoKeleer nw~
(37)
eer ieewlecemJeeceer YeieJeeve kes cegKekeceue kees eejeW lejhe mes efoKeves keer
ceefncee efoKeeles nQ
eqnleeLe&heefjhebefLeefYe:, eyeuejeieceesneefoefYe:
keuebefkelecevee pevees, eoefYeJeer#e MeesMegOeles~
meoeefYecegKecesJe eppeieefle heMeleeb meJe&le:
Mejefceueev- ceb[ueefceJeeseflLeleb Meles~~34~~
ceesnjeie mes otef<ele efnleheLe-s<eerpeve kes megve GheosMe~
keueg<ecevee peve ngS peiele ceW, Megefe nesles Jes legcekees osKe~~
DeefleMee egle leJe cegKe oMe&ke, peve kees Deheves mevcegKe efoKelee~
Mejod efJeceue MeefMe ceb[ue mece, leJe Deeme ev nw Gefole ngDee~~34~~
DeLe&-Deehekes he kees osKekej cees#e kes heefjhebLeer-Me$eg Ssmes eyeue
jeie, ceesn Deeefo oes<eeW mes keuebefkele ceveJeeuee peve mecegoee DeefleMee
Meg nes peelee nw, pees peieled ceW osKeves JeeueeW kees eejeW efoMeeDeeW ceW meoe
mevcegKe ner Mejlkeeueerve GoeemJehe efvece&ue evcee kes meceeve oerKelee
nw~~34~~
YeeJeeLe&-efnle kes Me$eg eyeue ceesn, jeie, s<e Deeefo nQ Fvemes otef<ele
SkeebleJeeoer peveeW kee keuegef<ele ceve Yeer Deehekes cegKekeceue kees osKekej
Meg meceioMe&ve eehle kej ueslee nw~ Deehekee cegKe eejeW efoMeeDeeW ceW
efoKelee nw, eeefhe cegKe Ske nw hejvleg hejceewoeefjke efoJe Mejerj nesves mes
Ske Ssmee ner DeefleMee nes peelee nw~
(39)
eer ieewlecemJeeceer YeieJeeve kes cegKekeceue kes DeJeueeskeve keer ceefncee efoKeeles nQ
efceleefmLeleveKeebiepeb, ielejpeesceuemheMe&veb
veJeebyegnebove-eefleceefoJeievOeesoeced~
jJeervogkegefueMeeefo-efoJeyengue#eCeeuebke=leb
efoJeekejmeneYeemegj-ceheer#eCeeveeb efeeced~~33~~
Je=ef jefnle veKe kesMe eYees! jpeceue mheMe& ve nes leve kees~
efJekeefmele keceue megebove mece nw, efoJe megiebefOele osn efJeYees!
jefJe MeefMe Jee efoJe ue#eCe mes, MeesefYele leJe MegYehe ceneve~
keesef mete& mes DeefOeke eceke, efhej Yeer oMe&ke kees efee megKeoeve~~33~~
DeLe&-Deehekes veKe Deewj kesMe veneR ye{les nQ Jes Gleves ner nj mecee
jnles nQ~ efpeleves kesJeue%eeve keer Glheefe kes mecee nesles nQ~ jpeesceue
kee mheMe& Yeer Deehekes veneR nQ, Deehekes he ceW efJekeefmele keceue Deewj
evove kes meMe efoJeiebOe kee Goe nw~ Deehekee en he mete&,
evcee, Jee Deeefo Ske meew Dee" eMemle- efevneW mes Deuebke=le nw leLee
npeejeW meteeX kes meceeve Yeemegj neskej Yeer ves$eeW kees Delevle efee
nw~~33~~
YeeJeeLe&-leerLekej YeieJeeve kes kesJeue%eeve nesves kes yeeo veKe Deewj
kesMe veneR ye{les nQ~ jpe Deewj ceue kee mheMe& veneR neslee nw~ YeieJeeve kes
hejceewoeefjke Mejerj ceW efoJe megiebefOe jnleer nw~ mete&, eb MegYe ue#eCe
Mejerj ceW jnles nQ leLee npeejeW meteeX mes DeefOeke lespemJeer Mejerj neskej Yeer
meYeer kes ves$eeW kees Deeuneefole kejlee nw~
(38)
eer ieewlecemJeeceer YeieJeeve mes mekeue peiele kees heefJe$e kejves keer eeLe&vee
kej jns nQ
leosleocejsej-eeueceewefueceeueeceefCe
mHegjeflkejCeebgyeveere-ejCeejefJevoeced~
hegveeleg YeieJeefppevesv ! leJe hecevOeerke=leb
peieled mekeueceve-leerLe&iegheoes<eesoew:~~35~~
Decejsej kes vecemkeej mes, cegkeg ceefCeeYe efkejCeeW mes~
egefcyele ejCe mejesn YeieJeved ! leJe MegYehe ceveesnj nw~~
Deve osJe ieg leerLe& Gheemeke, mekeue YegJeve en DevOe meceeve~
Gve meyekees leJe he heefJe$e, kejs De ves$e kejs Deceueeve~~35~~
DeLe&-osJesveW kes eje vecemkeej eJeCe cegkegeW keer hebefeeeW ceW peefle
ceefCeeeW keer mHegjeeceeve efkejCeeW mes Deehekes oesveeW ejCe-keceue Deeefuebeif ele-
mheefMe&le nQ Ssmee Jen en Deehekee he, pewvecele mes efYeVe Deve efceLee
leerLeeX mes Yeer ieghe-DeefOekehe jeie-s<e, ceesneefo oes<eeW kes eeogYee&Je
mes DevOes ngS meejs peiele kees heefJe$e kejs ~~35~~
YeeJeeLe&-Deveeefokeeue mes es meejs peiele kes De%eeveer ueesie efceLeelJe
kes efveefcee mes Deelcee, hejueeske Je cees#e Deeefo kes mees mJehe kees
veneR mecePeves mes DebOes kes meceeve nes jns nQ~ ns YeieJeved ! Deehekee he
Fme peiele kes ceesner eeefCeeeW kees heefJe$e kejs-heeJeve kejs~ Deehekes ejCe
egieue osJe-FbeW kes eje vecemke=le nQ Deewj leerveeW ueeskeeW ceW ceneve nQ,
hetpe nQ~
(40)
eer ieewlecemJeeceer leerveeW ueeskeeW kes mecemle ke=ef$eceDeke=ef$ece efpeveeefleceeDeeW
keer Jebovee kejles nges Debeefuekeehe ceW Ske meeLe vecemkeej kejles nQ
Deeueesevee ee Debeefuekee
Feefce Yebles! esFeYeefekeeGmmeiiees keDees lemmeeueesesGb~
Denueese-efleefjeueese-Gueeseefcce efkeefceeefkeefceeefCe peeefCe
efpeCeeseeefCe leeefCe meJJeeefCe leermegeJf e ueesSmeg YeJeCeJeeefmee-
JeeCe-efJeblej-peesFefmee-kehheJeeefmeeefe eGefJene osJee
meheefjJeeje efoJJesCe iebOesCe, efoJJesCe hegHeHesCe, efoJJesCe OetJesCe,
efoJJesCe egCCesCe, efoJJesCe JeemesCe, efoJJesCe CneCesCe,
efCeekeeueb Debebefle hegppebefle Jebobefle Cecebmebefle DenceefJe Fn
meblees lelLe mebleeFb efCeekeeueb Debesefce hegppesefce Jeboeefce
Cecebmeeefce ogkeKekeKeDees keccekeKeDees yeesenf ueenes megieFieceCeb
meceeefncejCeb efpeCeiegCemebheefe nesG cepPeb~
YeieJeved ! ewleYeefe De keeeeslmeie& efkeee GmeceW pees oes<e~
Gvekeer Deeueeseve kejves kees, Fgke ntB Oej ceve mevlees<e~~
DeOees ceOe De TOJe&ueeske ceW, Deke=ef$ece ke=ef$ece efpeveewle~
efpeleves Yeer nQ ef$eYegJeve kes, eGefJeOe megj kejW Yeefe mes mesJe~~1~~
YeJeveJeeefme Jeblej peesefle<e, Jewceeefveke megj heefjJeej meefnle~
efoJe iebOe megce Oethe etCe& mes, efoJe vnJeve kejles efveleeefle~~
(41)
Cecebmebefle kee DeLe& hebeebie eCeece kejvee efkeee nw~ eneB eer ieewlece
mJeeceer ves Fvekeer Yeefe kejkes og:KeeW kee #ee Deeefo keer YeeJevee-
eeevee kejles nges efpevesv YeieJeeve kes iegCeeW keer eeefhle keer eeevee keer
nw~ ener meJeexlke=< eeevee nw~
eer ieewlecemJeeceer jefele, ewleYeefe nw pes<"~
ceQves ieefCeveer %eeveceleer, efkeee DevegJeeo es es<"~~1~~
Jeerj mebJeled eewyeerme meew, DeeveJes DeefYeJebe~
ceieefmej Jeefo oMeceer efleLeer, hetCe& efkeee en ebLe~~2~~
ewleYeefe kee hee" efvele, kejes kejeJees YeJe~
hee iee DevegJeeo he{, megKe heeJees efvele veJe~~3~~
Fefle eerieewlecemJeeceerke=le ewleYeefkele meceehlee~
N:MN:MN:M
eR ieewlecemJeeefceke=leewleYeefe cenemlees$eee vece:~
eR eerieewlecemJeeefceke=leJeerjYeefe cenemlees$eee vece:~
eR eerieewleceieCeOejmJeeefceves vece:~
(43)
DeeX hetpeW Jebove kejles, vecemkeej Jes kejW melele~
ceQ Yeer GvnW eneR hej Deet, hetpetB JebotB vecetB melele~~2~~
ogKeeW kee #ee keceeX kee #ee, nesJes yeesefOe ueeYe nesJes~
megieefleieceve nes meceeefOecejCeb, cece efpeveiegCe mebheefle nesJes~~3~~
DeLe&-ns YeieJeved! ewleYeefe Deewj leled mebyebOeer keeeeslmeie& efkeee
Gmekeer Deeueesevee kejves keer Fe kejlee ntB~ DeOeesueeske, eflee&iueeske
Deewj TOJe&ueeske ceW pees ke=ef$ece Deewj Deke=ef$ece efpeleveer eefleceeSB nQ Gve
meyekees leerve ueeske ceW YeJeveJeemeer, Jevlej, peesefle<ke Deewj keuheJeemeer
es eej ekeej kes osJe Deheves-Deheves heefjJeej meefnle efoJe iebOe mes,
efoJe heg<heeW mes, efoJe Oethe mes, efoJe etCe& mes, efoJe megiebefOele Jemleg mes
Deewj efoJe DeefYe<eske meoe Deee& kejles nQ, hetpee kejles nQ, Jebovee kejles
nQ, vecemkeej kejles nQ, ceQ Yeer eneR hej yew"e ngDee JeneB efmLele eefleceeDeeW
kees meoe Deee& kejlee ntb, hetpee kejlee ntB, Jebovee kejlee ntB, vecemkeej
kejlee ntB, cesjs og:KeeW kee #ee nes, keceeX kee #ee nes, yeesefOe-jlve$ee
kee ueeYe nes, megieefle ceW ieceve nes, meceeefOecejCe nes Deewj efpeveiegCemebheefe
keer eeefhle nes~
YeeJeeLe&-eneB Fme Debeefuekee ceW meecetefnkehe mes leerveeW ueeskeeW keer
mebhetCe& ke=ef$ece-Deke=ef$ece eefleceeDeeW keer Jebovee keer nw~ eejeW ekeej kes
osJeeW eje es meYeer efpeveeefleceeeW DeefYe<eskehetJe&ke efoJe De< JeeW mes
hetpeer peeleer nQ~ erkeekeej ves Debebefle kee DeLe& DeefYe<eske kejvee,
hetpebefle kee DeLe& hetpee kejvee, Jebobefle kee DeLe& mlegefle kejvee SJeb
(42)
JeerjYeefe:
e meJee&eCf e ejeejeefCe efJeefOeJeod-JeeefCe les<eeb iegCeeved~
heee&eeveefhe YetleYeeefJeYeJele, meJee&ved meoe meJe&oe~
peeveerles egieheled eefle#eCecele, meJe&%e Flegeles
meJe&%eee efpevesejee cenles, Jeerjee lemcew vece~~1~~
heeevegJeeo
pees efJeefOeJeled meye ueeske ejeej, JeeW kees Gvekes iegCe kees~
Yetle YeefJe<eled Jele&ceeve, heee&eeW kees Yeer efvele meyekees~~
egiehele mecee-mecee eefle peeves, Dele ngS meJe&%e eefLele~
Gve meJe&%e efpevesej cenefle, Jeerj eYeg kees vecetB melele~~1~~
pees mechetCe& ejDeej JeeW kees Gvekes menYeeJeer iegCeeW kees Deewj
eceYeeJeer Yetle, YeeJeer leLee Jele&ceeve meye heee&eeW kees Yeer meoe meJe&keeue
DeMes<e efJeMes<eeW kees efuees ngS egieheled keeue ece mes jefnle Ske meeLe
eefle#eCe peeveles nQ, FmeefueS GvnW meJe&%e kenles nQ, Gve meJe&%e ceneve
iegCeeslke=< Deefvlece leerLekej Jeerj efpevesMJej kees vecemkeej nes~
Jeerj meJe&megjemegjsvceefnlees, Jeerjb yegOee mebefelee
JeerjCs eeefYenle mJekece&evf eeees, Jeerjee Yekelee vece~
JeerjeeerLe&efceob eJe=ecelegueb, Jeerjme Jeerjb lehees
Jeerjs eer egelf e-keeefvle-keerelf e&-Oe=leees, ns Jeerj! Yeb lJeefe~~2~~
Jeerj meYeer megj Demegj Fv mes, hetpe Jeerj kees yegOe mesJeW~
efvepe keceeX kees nlee Jeerj ves, vece Jeerj eYeg kees cego mes~~
(44)
 Delegue eJelee& leerLe& Jeerj mes, Ieesj Jeerj eYeg kee lehe nw~
Jeerj ceW eer egelf e keebelf e keerelf e&, Oe=elf e nQ ns Jeerj! Ye legceceW~~2~~
Jeerj efpevesMJej meye megjsveW Deewj DemegjsveW eje hetefpele nQ~ Jeerj
efpevesMJej kees ieCeOejeefo yegOepeve mebmeej meceg mes heej nesves kes efueS
Deeee uesles nQ, Jeerj efpevesMJej ves Deheves Deewj hej kes keceeX kes mecetn kees
efJeve< efkeee nw~ Jeerj YeieJeeve kees Yeefe mes efmej Pegkeekej vecemkeej
kejlee ntB~ Jeerj! efpevemes YeJemeeiej mes leejves Jeeuee en Delegue leerLe&
eJe=e ngDee nw~ Jeerj efpevesMJej kee yeee Deewj DeYevlej lehe Yeejer
og<kej Lee pees DeewjeW ceW veneR heeee peelee Lee~ Jeerj efpeveceW yeeeeYevlej
ue#ceer, Mejerj keer peesefle, keeefvle, keerefle&, Oe=efle es meye iegCe efJeeceeve
nQ~ FmeefueS ns Jeerj ! Deehe ceW ner keueeCe nw~~2~~
es Jeerjheeoew eCeceefvle efveleb, OeeveefmLelee mebeceeesieegee~
les JeerleMeeskee efn YeJeefvle ueeskes, mebmeejogie efJe<eceb lejbelf e~~3~~
pees efvele Jeerj eYet kes ejCeeW, ceW eCeceve kejles efe mes~
mebece eesie meceeOeeregle nes, Oeeve ueerve nesles cego mes~~
Fme peie ceW Jes Meeske jefnle nes, peeles nQ efveefele YeieJeved~
en mebmeej ogie& efJe<eceeefJe, Fmekees heej kejW lel#eCe~~3~~
Oeeve ceW Skeeelee kees eehle ngS, mebece mes Gheueef#ele eesie mes
ege nesles ngS pees YeJe heg<e Jeerj YeieJeeve kes ejCeeW kees efvele eCeece
kejles nQ Jes ueeske ceW Meeske mes efJecege nesles nQ Deewj efJe<ece mebmeejheer
DeJeer kes heej hengBe peeles nQ~~3~~
(45)
pees cees#eheer heue kees osves Jeeuee nw, oeehe eee mes eMemle nw,
YeJepevehe heefLekeeW kes mevleehe kees otj kejves ceW meceLe& nw, Ssmee heehehe
mete& kes mevleehe kee DevleveeMe kejves Jeeuee Jen eeefj$ehe Je=#e nceejs
mebmeej ceW pees ieleeefo veevee YeJe nQ Gvekes efJeveeMe kes efueS nesJes~~5~~
eeefj$eb meJe&efpeveweefjleb, eeseb e meJe&efMe<esYe~
eCeceeefce hebeYesob, hebeceeeefj$eueeYeee~~6~~
meYeer efpevesej ves YeJeogKenj, eeefjle kees heeuee efe mes~
meye efMe<eeW kees Yeer GheosMee, efJeefOeJeled meceked eeefjle es~~
heeBe Yeso egle meceked eeefjle, kees eCecetB ceQ Yeeer mes~
hebece eLeeKeele eeefjle keer, eeefhle nsleg JebotB cego mes~~6~~
meye leerLekejeW ves mJeeb eeefj$e kee Deveg<"eve efkeee nw Deewj meye
efMe<eeW kes efueS pewmee nw Jewmee mhe< kene nw~ Dele: meye keceeX kes #ee
kes meeOeke hebece eLeeKeeleeeefj$e keer eeefhle kes efueS meeceeefekeeefo
heebe YesoeW mes meceefvJele eeefj$e kees ceQ eCeece kejlee ntB~~6~
Oece& meJe&megKeekejes efnlekejes, Oece yegOeeefevJeles~
OecexCewJe meceeheles efMeJemegKeb, Oecee&e lemcew vece~
Oecee&Veemlehej megodYeJeYe=leeb, Oece&me cetueb oee,
Oecex efeecenb oOes eefleefoveb, ns Oece&! ceeb heeuee~~7~~
Oece& meJe&megKe Keeefve efnlebkej, yegOepeve kejW Oece& mebee~
efMeJemegKeeehle Oece& mes neslee, Gmeer Oece& kes efueS veceve~~
Oece& mes Deve efce$e veefnb peie ceW, oeeOece& kee cetue kene~
ceve kees OeB Oece& ceW efvele, ns Oece&! kejes cesjer j#ee~~7~~
(47)
elemecegoecetue mebecemkevOeyevOees,
eceefveeceheeesefYeJe&efOe&le MeerueMeeKe~
meefceeflekeefuekeYeejes iegefhleieghleeJeeuees
iegCekegmegcemegieefvOe meeheefe$ehe$e~~4~~
ele mecegoee cetue nw efpemekee, mebececee mkebOe ceneved ~
ece De efveece veerj mes efmebef ele, ye{er megMeeKeeMeerue eOeeve~~
meefceefle keueer mes Yeefjle iegehf lecee, keeWheue mes megvoj le nw~
iegCe kegmegceeW mes megjefYele meehe, efe$eceeer heeeW egle nw~~4~~
efpemekee eleeW kee mecegoee cetuepe[ nw, mebecemkevOeyevOe
nw, pees ece efveecehe peue mes Je=eEiele nw, De"ejn npeej Meerue
efpemekeer MeeKeeSb nQ, efpemeceW meefceefleeeBhe keefuekeeSb nQ, iegefhleeeb
eJeeue (heuueJe) nw, eewjemeer ueeKe iegCehe heg<heeW keer megieefvOe nw,
mecekelJe efJeefe$e he$e nQ~~4~~
efMeJemegKeheueoeeer ees oeeeeeese (odIe)
MegYepeveheefLekeeveeb Kesoveesos meceLe&~
ogefjlejefJepeleeheb eeheeVevleYeeJeb
me YeJeefJeYeJenevew veesmleg eeefj$eJe=#e~~5~~
efMeJemegKe heueoeeer en leJej, oeeceeer eee mes egle~
MegYepeve heefLeke peveeW kes Keso, otj kejves ceW mecejLe efvele~~
ogefjle mete& kes ngS leehe kee, Devle kejs en es ceneved ~
Jej eeefj$e Je=#e keuhegce, kejs nceejs YeJe keer neve~~5~~
(46)
Oece&he eefj$e mJeie& Deewj DeheJeie& mecyevOeer meye megKeeW kee
Deekej DeLee&led Glheefe mLeeve nw~ meye peerJeeW kes efnle kee kejves Jeeuee
nw, eeefj$ehe Fme Oece& kees meYeer efJeJeskeMeerue leerLekej Deeefo mebefele
kejles nQ~ Oece& mes ner cees#e megKe keer eeefhle nesleer nw~ Gme Oece& kes efueS
vecemkeej nes, Oece& kes efmeJee Deewj keesF& mebmeejer peerJeeW kee Ghekeejke
efce$e veneR nw~ Oece& kee cetue oee nw~ Fme ekeej kes Oece& ceW ceQ eefleefove
Dehevee efee ueieelee ntB~ ns Oece& let cesje heeueve kej~~7~~
Oeccees cebieuecegefb (cegefkekeb), DeeEnmee mebecees leJees~
osJee efJe lemme heCecebefle, pemme Oecces meee ceCees~~8~~
Oece& cene cebieuecee nw en, kene Jeerj eYeg ves peie ceW~
ecegKe DeeEnmee mebece lehe Yeer, Oece& meoe Gece meye ceW~~
efpemekes ceve ceW meoe Oece& nw, megjieCe Yeer Gmekees eCeceW~
ceQ Yeer vecetb Oece& kees meblele, Oece& yemees cesjs ceve ceW~~8~~
en eeefj$ehe Oece& Glke=< cebieue nw DeLee&led ceue kees ieeueveotj
kejves Jeeuee Deewj megKe kees osves Jeeuee nw~ Jen Oece& ner DeeEnmee, mebece Deewj
lehehe hejceeslke=< cebieue nQ, keeeWekf e efpemekee ceve Oece& ceW meoe leuueerve nw
Gmekees osJe Yeer vecemkeej kejles nQ~~8~~
eer ieewlecemJeeceer jefele, JeerjYeefe kee hee"~
ceQves ieefCeveer %eeveceefle, efkeee hee DevegJeeo~~1~~
he{es he{eJees YeJepeve, kejes Jeerj iegCeieeve~
eer efpevesv keer Yeefe mes, heeJees mJeelcemLeeve~~2~~
N:MN:MN:M
(48)