filologis

ფილოლოგის საავტორო სვეტები

saavtoro
გამოცემაში თავმოყრილია ფილოლოგის საავტორო სვეტები, რომელიც 2015-2017
წლებში www.mediachecker.ge-ზე, მედიაენის რუბრიკაში ქვეყნდებოდა

საავტორო სვეტების ავტორი - ნინო ლომიძე

svetebi nino lomiZe

2018

სარჩევი

„რომელიც“ წევრ-კავშირის ადგილისა და რიცხვის შესახებ 3

სხვათა სიტყვის ნაწილაკები 4
სათაურების მართლწერა 5
შახტი, შახტა და მაღარო 7
არა იშვიათი ( თუ არაიშვიათი?), არამედ - ხშირი შეცდომის შესახებ 7
გეოგრაფიულ სახელთა მართლწერა 9
ირიბი ობიექტის ნიშნების ბრძოლა არსებობისთვის 11
ქვემდებარისა და შემასმენლის ურთიერთობის „გახმაურებელი დეტალების“ შესახებ
14
ხმოვნები და თანხმოვნები საერთაშორისო სიტყვებში 16
სცემა, სცივა, სცხელა ზმნების მართლწერის შესახებ 18
რიცხვითი სახელის მართლწერა 19
კუთვნილებითი ნაცვალსახელები მისი და თავისი 21
აბრევიაცია 22
ტოქშოუ, მინახიხარ, მოწყვლადი... 24
პარონიმები 26
გრამატიკული ჰიბრიდები“ - სახელზმნები 27
სპორტი და მართლმეტყველება 30
„მთელი რიგი“ - კალკი მედიაში 34
-ეულ და -ურ სუფიქსიანი სიტყვების მართლწერა 35

2018 weli
 ფილოლოგის საავტორო სვეტები

გამოცემაში თავმოყრილია ფილოლოგის საავტორო სვეტები,

რომელიც 2015-2017 წლებში საქართველოს ჟურნალისტური ეთიკის
ქარტიის მედიაკრიტიკის პლატფორმაზე, www.mediachecker.ge-ზე
მედიაენის რუბრიკაში ქვეყნდებოდა

საავტორო სვეტების ავტორი - ნინო ლომიძე

© mediachecker.ge

2018 წელი
შინაარსი

“რომელიც“ წევრ-კავშირის ადგილისა და რიცხვის შესახებ  ........................... 2

სხვათა სიტყვის ნაწილაკები  ................................................................... ....... 3

სათაურების მართლწერა  ........................................................................ ....... 4

შახტი, შახტა და მაღარო  ............................................................................... . 5

არა იშვიათი (თუ არაიშვიათი?), არამედ - ხშირი შეცდომის შესახებ  .............. 6

გეოგრაფიულ სახელთა მართლწერა  .............................................................. 7

კალკი  ............................................................................................................ 8

ირიბი ობიექტის ნიშნების ბრძოლა არსებობისთვის  ..................................... 10

ქვემდებარისა და შემასმენლის ურთიერთობის „გახმაურებელი დეტალების“

შესახებ  ........................................................................................................ 12

ხმოვნები და თანხმოვნები საერთაშორისო სიტყვებში  ........................... ...... 14

სცემა, სცივა, სცხელა ზმნების მართლწერის შესახებ  ................................... 16

რიცხვითი სახელის მართლწერა  .................................................................. 16

კუთვნილებითი ნაცვალსახელები მისი და თავისი  ....................................... 18

აბრევიაცია  .................................................................................................. 19

ტოქშოუ, მინახიხარ, მოწყვლადი...  .............................................................. 21

პარონიმები  ................................................................................................. 22

გრამატიკული ჰიბრიდები“ - სახელზმნები  ............................................. ...... 24

სპორტი და მართლმეტყველება  .................................................................. 26

„მთელი რიგი“ - კალკი მედიაში  .................................................................. 28

-ეულ და -ურ სუფიქსიანი სიტყვების მართლწერა  ................................. ...... 29

“რომელიც“ წევრ-კავშირის ადგილისა და რიცხვის
შესახებ
მიმართებითი ნაცვალსახელი რომელიც წარმოშობით კითხვითია (იწარმოება კითხვით
ნაცვალსახელზე ც ნაწილაკის დართვით). დამოკიდებულ წინადადებაში ის კავშირად
გვევლინება და მთავარი წინადადების ერთ რომელიმე სიტყვას მიემართება. მხოლოდ
„მისი ერთგულია“, მას განსაზღრვავს და მასთანვე ქმნის სინტაქსურ წყვილს. აქედან
გამომდინარე, უნდა დავსვათ იმ სიტყვის გვერდით, რომელსაც განსაზღვრავს. წინააღმდეგ
შემთხვევაში, ორაზროვნებას, გაუგებრობას და შეცდომას თავიდან ვერ ავიცილებთ.

ქვემოთ მოყვანილი მაგალითები თვალნათლივ გვიჩვენებს, რომ „საკუთარი ადგილი“

ამ წევრ-კავშირისთვის გადამწყვეტი მნიშვნელობისაა და საზღვრულ წევრთან
„განშორებას“ ის ადვილად ვერ ეგუება:

დაწესებულებას ტკბილეული გადასცა კომპანიის დირექტორმა, რომელიც ძალიან

გემრიელი იყო.

წინადადების წყობიდან გამომდინარე, გაუგებარია, ვინ ან რა არის გემრიელი...

ორაზროვნებას კი სწორედ ზემოთ მითითებული წესის უგულებელყოფა იწვევს.

თეფშზე იდო ხილი, რომელიც ძვირფასი ფაიფურისგან იყო დამზადებული.

ფაიფურისგან, ცხადია, თეფში იქნებოდა დამზადებული. შესაბამისად, უნდა იყოს : ხილი

იდო თეფშზე, რომელიც ძვირფასი ფაიფურისგან იყო დამზადებული.
ამრიგად, წევრ-კავშირი რომელიც უნდა დავსვათ იმ სიტყვის გვერდით, რომელსაც ის
განსაზღვრავს.

თუმცა გასათვალისწინებელია ორი შემთხვევა, როდესაც მიმართებითი ნაცვალსახელის

და წინადადების საზღვრული წევრის გათიშვა დასაშვებია:

1. თუ საზღვრულ სიტყვასა და მიმართებით ნაცვალსახელს შორის იწერება მთავარი

წინადადების შემასმენელი: ხილი თეფშზე იდო, რომელიც ძვირფასი ფაიფურისგან
იყო დამზადებული.
2. როცა საზღვრულ წევრს გასნაზღვრებად ახლავს ჩვენებითი ( მისათითებელი)
ნაცვალსახელი: იმ თეფშზე იდო ხილი, რომელიც ძვირფასი ფაიფურისგან იყო
დამზადებული.

ახლა გავარკვიოთ წევრ-კავშირის ( ანუ წევრ-კავშირად გამოყენებული ნაცვალსახელის)

რიცხვში შეთანხმების საკითხი. რომელია სწორი - შენობები, რომლებიც თუ შენობები,
რომელიც?

რომელიც წევრ-კავშირისა და მისამართი სიტყვის (ანუ სინტაქსური წყვილის) რიცხვში

შესათანხმებლად საჭიროა გვახსოვდეს რამდენიმე წესი:

1. თუ მთავარი წინადადების მისამართი სიტყვა მხოლობითშია, წევრ-კავშირიც

მხოლობითში უნდა დაისვას: შენობას, რომელიც ახლა შენდება...
2. თუ მთავარი წინადადების მისამართი სიტყვა მრავლობითშია, წევრ-კავშირიც
მრავლობითში უნდა დაისვას. გაითვალისწინეთ! მნიშვნელობა არ აქვს, სულიერ
სახელს გამოხატავს მისამართი სიტყვა თუ უსულოს: შენობები, რომლებიც ახლა
შენდება...

2
3. თუ მთავარი წინადადების მისამართი სიტყვა განმარტებულია ერთზე მეტი რაოდენობის
აღმნიშვნელი სიტყვით, დამოკიდებული წინადადების წევრ-კავშირი მრავლობითში
უნდა დაისვას: რამდენიმე გამომცემლობა, რომლებიც წელს დაიხურა.
4. თუ მთავარ წინადადებაში მისამართ სიტყვად გამოყენებულია დეფისიანი კომპოზიტი:
ცოლ-ქმარი, რომლებსაც ბრალი წაუყენეს.
5. თუ მისამართი სახელი კრებითი სიტყვაა, წევრ-კავშირი მხოლობითში შეეწყობა:
აციაზე იდგა სტუდენტობა, რომელიც ამ ცვლილებას აპროტესტებდა.

სხვათა სიტყვის ნაწილაკები

ამბის, ფაქტის, ცნობის, მოვლენის, ნათქვამის, ნააზრევის, დანაბარების სწორად,
უტყუარად გადმოცემას დიდი მნიშვნელობა აქვს. მეტადრე - ინფორმაციის გავრცელების
მასობრივი საშუალებებისთვის. სხვათა სიტყვების გადმოსაცემად ქართული ენის
გრამატიკაში მკაცრად გაწერილი წესებია შემუშავებული.

ნაწილაკების: –მეთქი, –თქო და –ო დანიშნულებაა მოსაუბრის ნათქვამის უცვლელი

გამეორება, ამიტომ ამ ნაწილაკებს სხვათა სიტყვის ნაწილაკებს უწოდებენ.

–მეთქი ნაწილაკი წარმოშობით წინადადებაა (< მე ვთქვი) და იხმარება მაშინ, როდესაც

პირველი პირის (მოსაუბრის) წინათ ნათქვამი ან განზრახვა უნდა გავიმეოროთ.
მაგალითად:

• მე გითხარით, ვინც მომზადებული არ იქნება ექსკურსიაზე ვერ წამოვა–მეთქი.

• აკი გითხარი, ასეთ ამინდში გარეთ თუ გახვალ, გაცივდები–მეთქი.
• ვიკითხე , ასე რატომ მოიქეცი–მეთქი.

გასათვალისწინებელია, რომ მრავლობით რიცხვში - მეთქის ნაცვლად გვაქვს „ო“

ნაწილაკი მაგალითად:

ვიფიქრეთ, იქნებ აღარ იწვიმოსო.

–თქო ნაწილაკი იხმარება მაშინ , როდესაც პირველი პირი (მოსაუბრე) მეორე პირს
(თანამოსაუბრეს) თავის ნათქვამს აბარებს მესამე პირთან. მაგალითად:

• უთხარი უფროსს, რომ ყველაფერი მზად იქნება–თქო.

• გადაეცი დანარჩენებს, რომ შემდეგ კვირას შეხვედრა იქნება–თქო.
• უთხარი მინისტრს, მოადგილემ საქმეები უკვე მოაგვარა–თქო.

–ო ნაწილაკით გადმოიცემა მესამე პირის ნათქვამი. მაგალითად:

• მოსამართლემ ჰკითხა, მოწმე გყავსო?

• უფროსმა მითხრა, მალე მოდიო.
• თქვენ არ მითხარით, აქ დამელოდეო?!

–ო ნაწილაკი ძალიან ხშირად გამოიყენება ანდაზებსა და თითქოს ნაწილაკიან

წინადადებებშიც. მაგალითად:

• კარგი ცხენი მათრახს არ დაირტყამსო.

• რაც მოგივა დავითაო, ყველა შენი თავითაო.
• თითქოს, ქორმა ჩამოიქროლაო, ისე აფორიაქდნენ წიწილები.

3
შეცდომები საკმაოდ ხშირი და მრავალფეროვანია პირველი პირის ნათქვამის
გადმოცემისას. უნდა გვახსოვდეს, რომ დაუშვებელია -თქო ან - თქვა ნაწილაკების
გამოყენება, როდესაც მოუბარი საკუთარ ნათქვამს ( განზრახვას) იმეორებს.

რაც შეეხება პუნქტუაციას:

1.–მეთქი და –თქო ნაწილაკები ყოველთვის გამოიყოფა დეფისით, ხოლო –ო ნაწილაკი–

არა.

2.–მეთქი, –თქო და –ო ნაწილაკებიანი სხვათა სიტყვა ბრჭყალებში არ უნდა ჩავსვათ.

გამონაკლისია იშვიათი შემთხვევა, როცა -ო ნაწილაკიანი სხვათა სიტყვა ციტატას

წარმოადგენს და მას მთქმელი განსაკუთრებულ მნიშვნელობას ანიჭებს. მაგალითად,

• შოთასგან მისწავლია „ რასაცა გასცემ შენია, რაც არა დაკარგულიაო“.

• ჭკვიანურადაა ნათქვამი „კაცი ბჭობდა, ღმერთი იცინოდაო“.

3.კითხვითი შინაარსის მქონე წინადადებაში ნაწილაკიან სხვათა სიტყვასთან კითხვის

ნიშანი არ დაისმის:

· ორგანიზაციამ კიდევ ერთხელ შემოგვითვალა, აპირებთ თუ არა რეაგირებასო.

დასასრულ, უნდა ითქვას, რომ სასურველია, სხვათა სიტყვის ნაწილაკი ტექსტში

გამოვიყენოთ მხოლოდ ერთხელ, რაც არ უნდა ვრცელი იყოს ის და დავურთოთ სხვისი
ნათქვამის ბოლო სიტყვას.

სათაურების მართლწერა
წიგნის, გაზეთის, ჟურნალის, ლექსის, მოთხრობის, ფირმების, გემების, კომპანიების და
მისთანათა სახელწოდებები ხშირად იწერება შეცდომით.

შეცდომები მრავალფეროვანია. ზოგჯერ ბრჭყალების „უფლებები ირღვევა“ მათი

უგულებელყოფით, ზოგჯერ თანდებულები ან ბრუნვის ნიშნები „იპარებიან საზღვრებს
მიღმა“, ზოგჯერ მსაზღვრელი და საზღვრული ვერ „ ათანხმებენ“ ბრუნვას...

რა წესების ცოდნაა საჭირო იმისთვის, რომ სწორად დავწეროთ სათაურები?

რამდენიმე ძირითადი წესის დამახსოვრება მარტივად მოაგვარებს ამ პრობლემას.

დავიწყოთ სულ თავიდან:

• წიგნის, გაზეთის, ჟურნალის, ლექსის, მოთხრობის და მისთანათა სახელწოდებები

საკუთარი სახელებია და ბრუნების დროს იმ კანონს ემორჩილება, რომელიც საკუთარ
სახელთა ბრუნებას განსაზღვრავს.
• სათაური და სახელწოდება აუცილებლად უნდა ჩავსვათ ბრჭყალებში;
• ბრჭყალებში ვაქცევთ სათაურებზე დართულ თანდებულებსაც და ბრუნვის ნიშნებსაც;
• ქართულში სათაურის შემდეგ წერტილი არ იწერება;

ახლა უფრო დავაკონკრეტოთ:

4
1.თუ სათაური ერთსიტყვიანია და მხოლობითი რიცხვის სახელობით ბრუნვაშია, ბრუნვის
ნიშანიც და თანდებულიც დაერთვის სათაურს. სხვა სიტყვებით - ის ისევე იბრუნვის,
როგორც საზღვრული, რომელსაც წინ უძღვის შეთანხმებული მსაზღვრელი;

ნიმუში:

სახ. საინფორმაციო გადაცემა „მოამბე“

მოთხ. საინფორმაციო გადაცემა „მოამბემ“
მიც. საინფორმაციო გადაცემა „მოამბეს“
ნათ. საინფორმაციო გადაცემა „მოამბის“
მოქმ. საინფორმაციო გადაცემა „მოამბით“
ვით. საინფორმაციო გადაცემა „მოამბედ“
წოდ. საინფორმაციო გადაცემა „ მოამბე(ვ)“

და არა:

საინფორმაციო გადაცემის „ მოამბის“ ან საინფორმაციო გადაცემით „ მოამბით“...

2. თანდებულიან ბრუნვებში თანდებული ბრჭყალების შიგნით უნდა დაიწეროს.

სწორია: გადაცემა „მოამბეში“ და არა: გადაცემა „მოამბე“-ში,

ჟურნალ „გეორგიკაზე“ და არა: ჟურნალ „გეორგიკა“-ზე;

წესი ნარჩუნდება მაშინაც, თუ სათაურში რიცხვითი სახელია გამოყენებული: „რუსთავი

2-ში“, „რუსთავი 2-ს“ და ა.შ.

3. თუ სათაურს კითხვა-ძახილის ნიშანი დაერთვის, სასურველია ბრუნვის ნიშანიც და

თანდებულიც დაერთოს წინამავალ სიტყვას.

მოთხრობაში „კაცია-ადამიანი?!“

4. თუ სათაური ნართანიანი მრავლობითითაა გადმოცემული („მთანი მაღალნი“

), გადმოცემულია სხვა ბრუნვის ( არა სახელობითის) ფორმით („სამანიშვილის
დედინაცვალი“, „ხოხბის ცრემლები“ ), თანდებულიანია, მოცემულია წინადადების სახით
(„ შემოიხედე, გენაცვალე“, „გზაზე ერთი კაცი მიდიოდა“), მაშინ იბრუნვის მსაზღვრელი
და თანდებულიც მასვე უნდა დაერთოს.

სწორია:

ღვინის „ხოხბის ცრემლები“, რესტორანში „შემოიხედე გენაცვალე“, რომანს „გზაზე

ერთი კაცი მიდიოდა“ და ა.შ.

რამდენიმე წინადადებით გადმოცემულ სათაურსაც ამ წესის დაცვით ვაბრუნებთ.

შახტი, შახტა და მაღარო

ტყიბულში ბოლო დროს განვითარებული მოვლენების გაშუქებისას სხვადასხვა
მედიაგამოცემაში ერთი და იმავე აღსანიშნისთვის (ტყიბულში არსებული ქვანახშირის
მომპოვებელი ობიექტი) სხვადასხვა აღმნიშვნელი (შახტა ან მაღარო) გამოიყენება.

5
საკითხის შესახებ მასალის მომზადებისას მნიშვნელოვანია სწორი ტერმინოლოგიის
გამოყენება(ტყიბულში მოვლენათა ეპიცენტრი ახლა ქვანახშირის მომპოვებელი შახტი
და შახტის მიმდებარე ტერიტორიაა).

თავდაპირველად უნდა აღინიშნოს, რომ შახტი და მაღარო ორი დამოუკიდებელი

მნიშვნელობის მქონე სიტყვაა, მაღარო შახტის ქართული შესატყვისი არაა და არც
სინონიმი გახლავთ.

ქართული ენის განმარტებით ლექსიკონში მაღარო განმარტებულია ასე: მიწის წიაღიდან

მადნეულის მომპოვებელი საწარმო.

შახტი კი გერმანული სიტყვაა (და არა რუსული) და სასარგებლო წიაღისეულის მოპოვების

ადგილს აღნიშნავს. არის ვერტიკალური ან დახრილი სამთო გვირაბი,რომელსაც აქვს
უშუალო გამოსასვლელო ზედაპირზე. შახტ-ა, როგორც ჩანს, სწორედ რუსულის გავლენით
დამკვიდრებული ფორმა უნდა იყოს ჩვენს მეტყველებაში. სიტყვის სწორი ფორმაა შახტი.

როგორც ვხედავთ, განმარტებებიც და შესაბამისად, ლექსიკური მნიშვნელობაც, ამ ორ

აღმნიშვნელს სხვადასხვა აქვს.

არა იშვიათი ( თუ არაიშვიათი?), არამედ - ხშირი

შეცდომის შესახებ
არ (არა) უარყოფითი ნაწილაკის მონაწილეობით თანამედროვე ქართულ სალიტერატურო
ენაში არაერთი სიტყვაა წარმოქმნილი და დამკვიდრებული. რაიმე სიტყვის სემანტიკური
მნიშვნელობის, შინაარსის უარყოფის შედეგად, ოდენ „არა“ ნაწილაკის დართვით, ვიღებთ
ისეთ აღმნიშვნელებს ( სიტყვებს), რომლებიც შეუცვლელ ლექსიკურ მნიშვნელობას
იძენენ.

ნათქვამის საილუსტრაციოდ ავიღოთ სიტყვა არაადამიანური. მართალია, ჩვენს მდიდარ

ენაში მსგავსი მნიშვნელობის მრავალი სიტყვა შეიძლება დავძებნოთ და მოვიშველიოთ,
მაგრამ სათანადო კონტექსტში სიტყვა „არაადამიანური“ შეუცვლელი იქნება, რადგან
ნებისმიერი სხვა აღმნიშვნელი სრულიად განსხვავებულ ელფერსა და მნიშვნელობას
შესძენდა ფრაზას.

მსგავსი ლექსიკური ერთეულების წარმოქმნისას ხშირად ჩნდება კითხვა - ერთად უნდა

დავწეროთ აღმნიშვნელის შემადგენელი ორი ფორმა თუ ცალ-ცალკე?

იმისთვის, რომ შეცდომები არ დავუშვათ, უნდა გვახსოვდეს:

„არა“ ნაწილაკის დართვისას დამოუკიდებელ სახელებთან ან ზმნიზედებთან ნაწილაკის

გამოყოფა არ ხდება და ამგვარი რთული სიტყვების უმეტესობა შერწყმულად იწერება.

ჩამონათვალში თავი მოვუყარეთ მედიაში ყველაზე გავრცელებულ ფორმებს. გთავაზობთ

სწორ ვარიანტებს:

არაადამიანური
არაგონივრული
არალეგალური
არაერთგზის
არაერთხელ
6
არათანაბარი
არაობიექტური
არამთავარი
არაიშვიათი
არაკომპეტენტური
არაარსებითი
არაგულწრფელი
არაერთგვარი
არაბუნებრივი

ამასთან, თითოეული ეს რთული სიტყვა შესაბამის კონტექსტში შესაძლოა წარმოდგენილი

იყოს არა როგორც ერთცნებიანი აღმნიშველი, არამედ როგორც ორი დამოუკიდებელი
სიტყვა. ამგვარი შემთხვევა ხშირია მაშინ, როცა წინადადებაში ანტონიმური შინაარსის
მქონე სიტყვების დაპირისპირება „არამედ“ კავშირის მეშვეობით ხორციელდება.

შესაბამისად, სწორი იქნება:

არა ადამიანური, არამედ - მხეცური; ( ამასთან, არაადამიანური დამოკიდებულება..)

არა არსებითი, არამედ - მეორეხარისხოვანი ( ამასთან, არაარსებითი საუბარი...)
არა ერთი და ორი წელი ( ამასთან, არაერთი შენიშვნა...)
არც ერთი და არც მეორე ( ამასთან, არცერთი შეცდომა...)
არა წესიერი, არამედ უწესო (ამასთან, არაწესიერი ზმნა...)

დასასრულ, ცალკე გამოვყოფთ ერთ თავისებურ შემთხვევას:

არა მხოლოდ და არა მარტო ცალ-ცალკე იწერება, რადგან მათ ყოველთვის მოსდევს
მაქვემდებარებელი კავშირი „არამედ“. მაგალითად:

არა მხოლოდ ონლაინ, არამედ - ბეჭდურ მედიაში...

გეოგრაფიულ სახელთა მართლწერა

ზოგიერთი ქვეყნის ქართული სახელწოდება ხშირად წარმოითქმის და იწერება არასწორად.
შეცდომები განპირობებულია როგორც საკუთრივ ლინგვისტური, ისე ისტორიული
ფაქტორებით. ცნობილია, რომ საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ არაერთმა ქვეყანამ
შეიცვალა სახელდება. მათ ჩამოშორდა „ტრადიციული“ მსაზღვრელები (მაგალითად,
„საბჭოთა სოციალისტური“) და დარჩა ოდენ გეოგრაფიული დასახელება.

გარდა ამისა, რუსული ენის გავლენით ზოგიერთი ქვეყნის სახელი გავრცელდა დედნის
ენაზე წარმოთქმის მიბაძვით და ასე მივიღეთ მცდარი ფორმები: მოლდოვა, ბელარუსი,
თათარსტანი, ყაზახსტანი, ყირგიზსტანი, კაბარდინო-ბალკარეთი და ა.შ.

რუსულის გავლენით უნდა იყოს დამკვიდრებული ასევე სახელი „სტამბული“. ამ ტოპონიმის

უპირატესი და სპეციალურ ლიტერატურაში დადასტურებული ვარიანტია სტამბოლი. თუმცა
ისიც უნდა აღინიშნოს, რომ დღესდღეობით ეს ორი ფორმა პარალელურ ფორმებადაა
მიჩნეული.

გეოგრაფიული სახელების მართლწერისთვის უნდა გვახსოვდეს რამდენიმე წესი:

1.გეოგრაფიული სახელები ისევე უბრუნვის, როგორც შესაბამისი ფუძის საზოგადო

7
არსებითი სახელები. თანხმოვანფუძიანთაგან ზოგი უკუმშველია, ზოგი - კუმშვადი. (თელავი
- თელავის, მაგრამ იორი - ივრის).ხმოვანფუძიანთაგან ა-სა და ე-ზე დაბოლოებული
სახელები კვეცადია.

აუცილებელია ცალკე იმის აღნიშვნაც, რომ ბრუნებისას იკვეცება ა-ზე დაბოლოებული

უცხოური გეოგრაფიული სახელები: ბარსელონა - ბარსელონისა; გოთა - გოთისა; გენუა
- გენუისა; ნიკარაგუა - ნიკარაგუისა...

შენიშვნა: გამონაკლისია ადამიანის სახელებისაგან მიღებული გეოგრაფიული სახელები:

ვიქტორიას კუნძულები, მარიანას კუნძულები...

ასევე - არ იკვეცება ე-ზე დაბოლოებული უცხოური გეოგრაფიული სახელი: ჩილე. სწორია

- ჩილესი;

2. ქვეყნების ქართული სახელწოდებები -ეთ სუფიქსით უნდა ბოლოვდებოდეს.

ლიტერატურული ტრადიციით განმტკიცეული ფორმებია: უზბეკეთი, ტაჯიკეთი,
თურქმენეთი, სომხეთი, ყირგიზეთი, თათრეთი, ყარაჩაეთ-ჩერქეზეთი, ყაბარდო-
ბალყარეთი, მოლდავეთი.

3. სწორი ფორმაა ბელორუსია და არა ბელარუსი.

4. თუ უცხოური გეოგრაფიული სახელი დედანში შედგება ორი და მეტი სიტყვისაგან,

ქართულად იწერება დეფისით. სწორია:

New York — ნიუ-იორკი; San Francisco — სან-ფრანცისკო; Santa Cruz — სანტა-კრუსი;

Lago Maggiore — ლაგო-მაჯორე;

5. თუ ქვეყნის მხარეების აღმნიშვნელი სახელი მსაზღვრელად გვევლინება (ანუ

განსაზღვრავს მომდევნო სიტყვას, საზღვრულს),ის, ზედსართავი სახელის მსგავსად,
დაირთავს სახელობითი ბრუნვის ნიშანს და სწორია: სამხრეთი ამერიკა, დასავლეთი
საქართველო, დასავლეთი ევროპა...

ნათესაობით და მოქმედებით ბრუნვაში ასეთი მსაზღვრელი, წესის თანახმად, შეკვეცილია:

სამხრეთ აფრიკის რესპუბლიკა, აღმოსავლეთ ირანის ქედი, დასავლეთ ავსტრალიის
დინება და ა.შ.

კალკი
სხვა ენებიდან სიტყვათა სესხება, შემოტანა და დამკვიდრება ენის ლექსიკური ფონდის
გამდიდრების ერთ-ერთი საშუალებაა. „მოქალაქეობრივ“ უფლებას ამათგან მხოლოდ
ის სიტყვები „მოიპოვებენ“, რომლებიც ბუნებრივად, ენის სტრუქტურის და წესების
გათვალისწინებით დამკვიდრდებიან. სხვა შემთხვევაში სიტყვები „უცხო სხეულივით“
იჭრებიან ენაში და ანაგვიანებენ მას. ამას კალკირებას უწოდებენ (სიტყვა ფრანგულია
და ქართულად ასლს ნიშნავს). კალკირების დროს ენობრივი მასალა საკუთარია,
კონკრეტული ფორმა ან შესიტყვება კი აგებულია სხვა ენის სტრუქტურის გავლენით.

სწორედ ამიტომ უცხო სიტყვათა შემოღების დროს აუცილებელია გარკვეული სიფრთხილის

და ზომიერების დაცვა.

განსაკუთრებით თვალშისაცემია ხოლმე კალკირებული სინტაქსური შესიტყვებები,

8
რომლებიც უცხო ენის სტრუქტურის პირდაპირ გადმოღებით მიიღება. დღეს რამდენიმე
მათგანზე გავამახვილებთ ყურადღებას.

ქართულ ბეჭდვით და ონლაინ მედიაში საკმაოდ ხშირად გვხვდება -დმი თანდებულიანი

შესიტყვებები: სამშობლოსადმი ერთგულება, საქმისადმი სიყვარული, მომავლისადმი
რწმენა, ხსოვნისადმი პატივისცემა, ხალხისადმი სამსახური.

ეს შესიტყვებები უნდა გამოვიყენოთ უთანდებულოდ, ნათესაობითი ბრუნვის ფორმით.

შესაბამისად, სწორია:

სამშობლოს ერთგულება
საქმის სიყვარული
მომავლის რწმენა
ხსოვნის პატივისცემა
ხალხის სამსახური

საყურადღებოა ასევე კალკირების საფუძველზე წარმოქმნილი „მყარი“ სინტაქსური

შესიტყვებები. ფრაზები, რომელთა „აგრესიული ქცევა“ ენის ბუნებრივ შესიტყვებებს
„ავიწროებს“ და საბოლოოდ, აღარიბებს კიდეც. განსაკუთრებით გამოვყოფთ ზმნებს:
აწარმოებს, ატარებს და შედგება.

აწარმოებს - ზმნის შინაარსი წარმოებას, რაიმე მატერიალური საგნის დამზადებას

უკავშირდება. ბოლო დროს ზმნამ „თვითნებურად გაიფართოვა სამოქმედო ასპარეზი“
და უმართებულოდ „შეიჭრა“ იმგვარ შესიტყვებებში, სადაც ის ზედმეტია. მაგალითად,
წინადადებებში: პრეზიდენტი პრემიერთან საუბარს აწარმოებს (უნდა იყოს პრეზიდენტი
პრემიერს ესაუბრება).

ორგანიზაცია სოციალური დახმარების გაცემას აწარმოებს (უნდა იყოს ორგანიზაცია

სოციალურ დახმარებას გასცემს).

მოსავლის აღება წარმოებს ( უნდა იყოს მოსავალს იღებს).

ატარებს - ეს ზმნა „ერჩის“ კანონიერ იკეთებს, მართავს, გამართავს, მოაწყობს ზმნებს.

მაგალითად:

ძვირადღირებულ სათვალეს ატარებს ( უნდა იყოს იკეთებს)

საქველმოქმედო საღამო ჩაატარა ( უნდა იყოს გამართა/მოაწყო)
კონკურსი ჩაატარა ( უნდა იყოს მოაწყო)

შედგება, შედგა - ზმნა უმართებულოდ ენაცვლება კანონიერ გაიმართა ზმნას.

მთავრობის სხდომა არ შედგება (უნდა იყოს არ გაიმართება)
მოლაპარაკება უნდა შემდგარიყო (უნდა იყოს გამართულიყო)
მწერალთან შეხვედრა შედგა (მოეწყო)

კალკირების საფუძველზე ჩამოყალიბებული და საკმაოდ გავრცელებული მცდარი

შესიტყვებებია აგრეთვე:

საქმე იმაშია - უნდა იყოს საქმე ისაა

საქმე ეხება - უნდა იყოს საკითხი ეხება, საუბარი ეხება...ბედზეა საუბარი
ადგილი აქვს - მიუღებელი შესიტყვებაა და არ უნდა გამოვიყენოთ

9
მოყვანილი მაგალითები ცხადყოფს, რომ ისეთი უცხო სიტყვების და სინტაქსური
კონსტრუქციების (შესიტყვებების) ხმარება, რომელთა შესატყვისიც ენას უკვე აქვს ან
ადვილად შეიძლება აწარმოოს არსებულ სიტყვათა საფუძველზე, საჭირო არ არის.

ირიბი ობიექტის ნიშნების ბრძოლა არსებობისთვის

პირის ნიშნებს ზმნაში უმნიშვნელოვანესი „მისია“ აკისრიათ. სწორედ ისინი „გვამცნობენ“
რამდენ და რომელ პირზე ან პირებზეა საუბარი. მარტივი მაგალითი - ავიღოთ ზმნის
ფუძე წერ. დავურთოთ პირის ნიშანი -ვ. ზმნური ფორმა ვწერ სახელების შეუწყობლადაც
გვამცნობს იმას, რომ მოქმედების შემსრულებელი, დამწერი, პირველი პირია. შევცვალოთ
-ვ -მ თავსართით. აქ უკვე ცხადი ხდება, რომ დამწერიც და დასაწერიც მესამე პირები
არიან ( ის მას), ადრესატი კი პირველი პირია. გ-წერ-ს ფორმა ცხადყოფს, რომ ადრესატი
მეორე პირია...

ჩამოთვლილ მაგალითებში პირის ნიშნების მნიშვნელობის შემჩნევა და „დაფასება“

მარტივია. იმავეს ვერ ვიტყვით ირიბი ობიექტური პირის ნიშნების შესახებ. ჰ- და ს-
პრეფიქსები ხშირად დაუმსახურებლად „იჩაგრებიან“, ზოგჯერ კი ისეთ ვითარებაში
„ამოჰყოფენ თავს“, სადაც მათი ადგილი საერთოდ არაა.

იმისთვის, რომ შეცდომა არ დავუშვათ, უნდა გვახსოვდეს:

• ჰ- და ს- პრეფიქსები ყოველთვის იწერება ორპირიან გარდაუვალ ზმნებში;

• სამპირიან ზმნებში, რადგან მათ შეეწყობათ ირიბი ობიექტი;
• ორპირიან გარდაუვალ და სამპირიან ზმნებში ჰ იწერება 7 თანხმოვნის წინ, ს კი 9
თანხმოვნის წინ.

თუკი წესების გაცნობისას თქვენ დაგებადათ კითხვები:

• თუ არსებობს გარდაუვალი, უნდა არსებობდეს გარდამავალი ზმნაც. რა სხვაობაა მათ

შორის?
• თუ არსებობს ირიბი ობიექტი, უნდა არსებობდეს პირდაპირიც. როგორ განვასხვავო?
• რომელი 7 და რომელი 9 თანხმოვნის წინ უნდა დაისვას ირიბი ობიექტის ნიშანი?

მაშინ აუცილებლად უნდა განაგრძოთ ბლოგის კითხვა, რადგან მომდევნო რამდენიმე

აბზაცში შევეცდები მარტივად, ზედმეტი გრამატიკული „ხუჭუჭების” გარეშე მიმოვიხილო
სწორედ ეს საკითხები.

დავიწყოთ თავიდან:

უფრო სწორად კი შუიდან, რადგან თავდაპირველად უნდა გავარკვიოთ, როგორ პირს

ვუწოდებთ პირდაპირს და როგორს ირიბს (სწორედ ამაზეა დამოკიდებული ზმნის
გარდამავლობა).

პირდაპირია ობიექტი, რომელიც ბრუნვას იცვლის. პირველი სერიის მწკრივებთან ის

მიცემით ბრუნვაშია (გრამატიკული ხუჭუჭების გარეშე, კითხვაზე რას შვრება? მიუგებს
მიცემითი ბრუნვის ფორმით(მას), მეორე სერიის მწკრივებთან კი - სახელობითში (
კითხვაზე რა ქნა? მიუგებს სახელობითი ბრუნვის ფორმით. ამ კითხვებს - რას შვრება/რა ქნა
- შემდგომში „დამხმარე კითხვებს“ ვუწოდებით, რადგან ისინი მართლაც ფასდაუდებელ
დახმარებას გვიწევენ ობიექტის პირდაპირობის ან ირიბობის განსასაზღვრად...)
10
განვიხილოთ კონკრეტული მაგალითის მიხედვით:

ავიღოთ ზმნა ხატავს (ვხატავ ან ხატავ). შევუწყოთ პირები - ის მას ( მე მას, შენ მას);
დავსვათ „დამხმარე კითხვა - რას შვრება? ამ კითხვაზე ზმნას შეწყობილი ობიექტი
მიცემით ბრუნვაშია (მას - კაცს, ბუნებას, პეიზაჟს);
ახლა დავსვათ მეორე „დამხმარე კითხვა“ - რა ქნა? პასუხია - დახატა - მან, ის.
ამჯერად ობიექტმა იცვალა ბრუნვა და ის სახელობით ბრუნვაში მოგვევლინა.
(დახატა კაცი, ბუნება, პეიზაჟი).

შესაბამისად, ობიექტმა იცვალა ბრუნვა, ანუ ის - პირდაპირია.

ზუსტად იმავე მანიპულაციის ჩატარებისას ირიბი ობიექტი ბრუნვას არ იცვლის და „რა

ქნა“ კითხვაზე კვლავ მიცემითში შეეწყობა ზმნას.
მაგალითად, ზმნა ემალება.
დავსვათ პირველი დამხმარე კითხვა - რას შვრება?
შევუწყოთ პირები: ემალება - ის მას.
დავსვათ მეორე დამხმარე კითხვა - რა ქნა?
დაემალა - ის მას.

როგორც ვხედავთ, ობიექტმა ბრუნვა არ იცვალა, ის კვლავ მიცემით ბრუნვაშია,

შესაბამისად, ეს ობიექტი ირიბია.

კიდევ უფრო მარტივად - თუ დასრულებულ მოქმედებაში ზმნას შეწყობილი ობიექტური

პირი მიცემით ბრუნვაშია, ის ირიბია. თუ დასრულებულ მოქმედებაში ზმნას შეეწყობა
პირი სახელობითი ბრუნვის ფორმით, ის - პირდაპირია.

განვიხილოთ კიდევ ერთი მაგალითი:

სთხოვა - ზმნა დასრულებულ მოქმედებას გამოხატავს. შეიწყობს სამ პირს: მან მას ის;
აქედან სუბიექტი მოთხრობით ბრუნვაშია, ობიექტთაგან ერთი - მიცემითში, მეორე კი
სახელობითში.
დააკვირდით, ზმნა პასუხს გვცემს კითხვაზე - რა ქნა?
თუ არ გახსოვთ შესაბამისი წესი, გადაავლეთ თვალი ზემოთმოყვანილ წესებს და
ამოიცანით - რომელი იქნება ამ ობიექტთაგან პირდაპირი და რომელი ირიბი?

ყურადღება, „სპოილერი“!
ირიბი იქნება ის ობიექტი, რომელიც მიცემით ბრუნვაშია (მას), პირდაპირი კი ის,
რომელიც სახელობითშია (ის);

ყურადღება, ყველაზე რთული უკვე უკანაა მოტოვებული!

ახლა უკვე მარტივად შეძლებთ გარდაუვალი და გარდამავალი ზმნების ერთმანეთისგან
განსხვავებას, რადგან თუ ზმნას პირდაპირი ( ბრუნვაცვალებადი) ობიექტი შეეწყობა, ის
გარდამავალია. თუ ზმნა ასეთ პირს არ შეიწყობს, ის გარდაუვალია!

რაც შეეება ბოლო წესს:

ორპირიან გარდაუვალ და სამპირიან ზმნებში მესამე ირიბობიექტური პირის აღსანიშნავად
ჰ- იწერება - გ,კ,ქ, ბ, პ,ფ და ყ თანხმოვნების წინ.
ს- იწერება დ, ტ, თ, ძ, ც, წ, ჯ, ჩ, ჭ თანხმოვნების წინ.
ხმოვანთა და დანარჩენი თანხმოვნების წინ ჰ და ს პრეფიქსი დაკარგულია.

ყურადღება, ჩამჭრელი კითხვა:

11
საჭიროა თუ არა ირიბობიექტური პირის ნიშანი ზმნაში შეჰმატა?

სავარაუდო პასუხები:
დიახ, რადგან ზმნა სამპირიანია, აქედან ერთი ირიბია და ირიბი ობიექტის ნიშანი უნდა
დაიწეროს;
არა, რადგან მართალია, ზმნა შეიწყობს ირიბ ობიექტს, მაგრამ არ იწყება შესაბამის
თანხმოვანზე.
თუ თქვენ არჩევანი პირველ პასუხზე შეაჩერეთ, მაშინ კიდევ ერთხელ გადაიკითხეთ წესი
იმის შესახებ, თუ რომელი თანხმოვნების წინ უნდა დაისვას ირიბი ობიექტის ნიშანი.

და ბოლოს, გამონაკლისების გარეშე როგორ იქნებოდა?

რამდენიმე შემთხვევაში, მიუხედავად იმისა, რომ ზმნას ირიბი ობიექტური პირი არ

ახლავს, მისი ნიშანი მაინც იწერება.

ეს ზმნებია:
გასტანს, გამოსცემს, გასცემს, გასწევს, ასწევს, სჩადის, დასძენს, დაჰყო ( დრო).

ქვემდებარისა და შემასმენლის ურთიერთობის

„გახმაურებელი დეტალების“ შესახებ
ქვემდებარე და შემასმენელი მყარი, მდგრადი წყვილია. ერთმანეთის გარეშე მათ
„არსებობა არ შეუძლიათ“, მათი ურთიერთობა ხშირი და ყოველმხრივი განხილვის
საგანია გრამატიკულ სახელმძღვანელოებშიც, პირად საუბრებშიც და სწავლა-სწავლების
პროცესშიც ნებისმიერ საფეხურზე (დაწყებითი, საბაზო, საშუალო, ფორმალური,
არაფორმალური...). მიუხედავად ამისა, შეცდომები ქვემდებარისა და შემასმენლის ცალ-
ცალკე ან ერთად გამოყენების დროს თანამედროვე მედიაში საკმაოდ ხშირად გვხვდება.

ცალ-ცალკე და ერთად

სანამ პოსტის უშუალო თემაზე გადავალთ, გაგაცნობთ ამ „ჰარმონიული წყვილის“ ზოგად

დახასიათებას და მათ ურთიერთმიმართებას.

შემასმენელი წინადადების მთავარი წევრია. ქვემდებარესა და დამატებებთან ერთად

სწორედ ის ქმნის ქართული წინადადების უმთავრეს ღერძს. შემასმენელთაგან ზოგიერთს
„მარტივი“ ხასიათი აქვს, დიდ სირთულეს არ უქმნის გრამატიკის საფუძვლიანად
შესწავლის მსურველს და მარტივი ფუძით წარსდგება მათ წინაშე. ასეთი შემასმენლებია:
წერს, ხატავს, მუშაობს, დარბის...

მათგან განსხვავებით არსებობს „რთული ხასიათის“ შემასმენელიც. ის ორი

დამოუკიდებელი სიტყვის შეერთებითაა მიღებული და რთულფუძიანი შემასმენლების
საკმაოდ დიდ ჯგუფს ქმნის. ჯგუფის ერთი ნაწილი წარმოქმნილია სახელზე მეშველი
ზმნის დართვით (ცხადყოფს, უარყოფს, ვხელყოფ...), ნაწილი კი მეშველი ზმნის გარეშე,
ორი ფუძის შეერთებით მიიღება (გულ+შემატკივრ-ობს, ქედ-მაღლ-ობს და ა.შ.).

შემასმენლის ამ მახასიათებლების გათვალისწინება აუცილებელია პირველი სუბიექტური

პირის ნიშნის დართვისას. პირველი ტიპის რთულფუძიან ზმნებში ვ- პრეფიქსი ( პირველი
პირის ნიშანი) უნდა დავურთოთ ზმნურ ფორმას, შესაბამისად, სწორი იქნება: ცხად-
ვ-ყოფ, უარ-ვ-ყოფ და ა.შ., მეორე ტიპის ზმნებში კი პირის ნიშანი თავში იწერება და
12
შესაბამისად, სწორი იქნება: ვგულშემატკივრობ,ვქედმაღლობ და არა გულვშემატკივრობ,
ქედვმაღლობ და ა.შ.

რაც შეეხება ქვემდებარეს. ქვემდებარე ზმნა-შემასმენლის სუბიექტურ პირთან შეწყობილი

მთავარი წევრია და ის ყველაზე ხშირად სახელით ან სახელზმნით გადმოიცემა.
ქვემდებარის „ფავორიტი“ ბრუნვებია: სახელობითი, მოთხრობითი და მიცემითი. სხვა
ბრუნვებს ის არ ცნობს და არც აწარმოებს. თუმცა ხშირია შეცდომები ბრუნვის არასწორად
შერჩევის გამო. ასე იმ შემთხვევებში ხდება, როდესაც ქვემდებარეს მოთხრობით ბრუნვაში
უწყობენ გარდაუვალ ზმნებს, ირიბ დამატებას კი - სახელობითში. აქ უნდა გვახსოვდეს,
რომ ირიბი დამატება ბრუნვაუცვლელი დამატებაა და ის მიცემითში უნდა იყოს უღლების
დროს. ( იხ. პოსტი „ირიბი ობიექტის ნიშნების ბრძოლა არსებობისთვის“).

ნათქვამის გათვალისწინებით, სწორია:

შეეხვეწა მოპასუხე მოსარჩელეს (და არა შეეხვეწა მოსარჩელემ მოპასუხეს)

სცემა მოძალადემ მსხვერპლს (და არა მოძალადემ სცემა მსხვერპლი)
შეჰპირდა კანდიდატი ამომრჩეველს (და არა შეჰპირდა კანდიდატმა ამომრჩეველს)

რა შემთხვევაში შეეწყობა შემასმენელი ქვემდებარეს მხოლობითში და რა შემთხვევაში -

მრავლობითში?

იმისთვის, რომ შეცდომები არ დავუშვათ, უნდა გვახსოვდეს:

შემასმენელი მხოლობითში ეწყობა ქვემდებარეს, როცა:

• ქვემდებარეც მხოლობითშია: ჟურნალისტი წერს, პრეზიდენტი მუშაობს, პრემიერი

აცხადებს...
• ქვემდებარედ ერთზე მეტის (სიმრავლის) აღმნიშვნელი სახელი გვაქვს (ეს შეიძლება
იყოს რაოდენობითი რიცხვითი სახელი ან განსაზღვრებითი/განუსაზღვრელობითი
ნაცვალსახელი: ყოველი, რამდენიმე, ყველა, ყოველი, ზოგი, ზოგიერთი...)

შესაბამისად, სწორია:

რამდენიმემ დაადასტურა (და არა რამდენიმემ დაადასტურეს)

ყველა მოვიდა ( და არა ყველა მოვიდნენ)
ზოგმა დააგვიანა ( და არა ზოგმა დაიგვიანეს)

ქვემდებარე კრებითი სახელია: ხალხი მოითხოვს, ახალგაზრდობა აპროტესტებს, გუნდი

დაიშალა, სტუდენტობა აღშფოთდა და ა.შ.

ქვემდებარეს განსაზღვრებად ახლავს რიცხვითი სახელი ან ისეთი სახელი, რომელიც

შინაარსობრივად ერთზე მეტს გამოხატავს:ორი დეპუტატი განსაკუთრებით აქტიურობს,
ბევრი მოქალაქე აპროტესტებს მიღებულ დადგენილებას და ა.შ.

ქვემდებარე უსულო სახელია და ებ-იანი მრავლობითითაა წარმოდგენილი: სკამები

დგას, კედლები ჩამოინგრა, მდინარეები ადიდდა...

ქვემდებარედ ისეთი მრავალცნებიანი კომპოზიტია წარმოდგენილი, რომლის

მნიშვნელობაც უდრის შემადგენელი ფუძეების მნიშვნელობათა ჯამს: დედ-მამა, ცოლ-
ქმარი, და-ძმა, მთა-ბარი და ა.შ.

შესაბამისად, სწორია:
13
დედ-მამა მესტუმრა (და არა დედ-მამა მესტუმრნენ)
ცოლ-ქმარი შეთანხმდა (და არა ცოლ-ქმარი შეთანხმდნენ)
და-ძმა თაღლითი გამოდგა (და არა და-ძმა თაღლითები გამოდგნენ)

ეს წესი, ცხადია, ბათილდება, თუ დეფისის ნაცვლად „და“ კავშირს ვიყენებთ. შესაბამისად,

სწორი იქნება:

დედა და მამა მესტუმრნენ

ცოლი და ქმარი შეთანხმდნენ
და და ძმა თაღლითები აღმოჩნდნენ
შემასმენელი მრავლობითში ეწყობა ქვემდებარეს, როცა:
ქვემდებარე მრავლობითში დასმული სულიერი სახელებითაა წარმოდგენილი:
პრეზიდენტები მუშაობენ, ჟურნალისტები წერენ...

ქვემდებარე გასულიერებული უსულო საგანია და მას ცოცხალი არსების შესაფერისი

მოქმედება მიეწერება: მდინარეები ბუტბუტებენ, ფოთლები ჩურჩულებენ, მთები ბანს
შემოსძახებენ და ა.შ.

საგანგებო განცხადება:

თუ ქვემდებარე მხოლობითში მდგომი, მაგრამ სიმრავლის აღმნიშვნელი სიტყვითაა

წარმოდგენილი, მას რიცხვში მონაცვლე ზმნით გამოხატული შემასმენელი მრავლობითის
ფუძით შეეწყობა.

გახსენებისთვის:

რიცხვში მონაცვლე ზმნა ისეთი ზმნაა, რომელიც უღლებისას მხოლობითში ერთ ფუძეს
იყენებს, მრავლობითში კი - მეორეს. ფუძემონაცვლე ზმნებია: ჯდომა/სხდომა, გდება/
ყრა, კვდომა/ხოცვა, მობმა/მოსხმა და ა.შ.

მოცემული წესის თანახმად, სწორი იქნება:

ხალხი დასხდა (და არა დაჯდა ან დასხდნენ)
და-ძმა დაიხოცა (და არა დაიხოცნენ ან მოკვდნენ)
ცოლ-ქმარი მისცვივდა (და არა მისცვივდნენ ან მივარდნენ)

ხმოვნები და თანხმოვნები საერთაშორისო სიტყვებში

უცხოური ენიდან შემოსულ და დამკვიდრებულ ნასესხებ სიტყვებს ხშირად არასწორად
წარმოვთქვამთ ან ვწერთ. ხმოვნების და თანხმოვნების უმართებულოდ ჩამატების თუ
პირიქით, ამოკლების მიზეზი ისაა, რომ არ ვითვალისწინებთ სიტყვის წარმომავლობას
და მის პირვანდელ დაწერილობას.

დავაკვირდეთ ნ თანხმოვნის არასწორად გამოყენების სამ შემთხვევას:

1. ნ უმართებულოდ იკარგება სიტყვებში:

კონტინგენტი, კორესპონდენტი, ინსტინქტი, კონსენსუნსი.

14
ყველა დასახელებული სიტყვა წარმოშობით ლათინურია და იწერება ასე:

contingens correspondens instinctus consensus

შესაბამისად, ქართულ ენაზე წარმოთქმისა და დაწერის დროს ნ თანხმოვანი უნდა

შევინარჩუნოთ.

შეცდომაა: კონტიგენტი, კორესპოდენტი, ინსტიქტი, კონსესუსი.

2. ნ თანხმოვანი ზედმეტია სიტყვებში: ინცინდენტი, პრეცენდენტი, სტიპენდიანტი,

კომპრომენტაცია.

დასახელებული სიტყვები ასევე ლათინური წარმოშობისაა და იწერება შემდეგნაირად:

incidens præcedentum stipendium compromittere

შესაბამისად, სწორია:

ინციდენტი, პრეცედენტი, სტიპენდიატი, კომპრომეტაცია.

3. ფ-ს წინ ნ თანხმოვანს უმართებულოდ ანაცვლებენ მ თანხმოვნით. ეს შემთხვევებია:

კონფედერაცია, კონფლიქტი, კონფორმიზმი, კონფერენცია.

პრინციპი აქაც იგივეა და თუ დასახელებული სიტყვების ორიგინალ დაწერილობას

გაეცნობით, ნახავთ, რომ ფ-ს წინ მ არც ერთ შემთხვევაში არ არის. შესაბამისად,
შეცდომაა: კომფედერაცია, კომფლიქტი, კომფორმიზმი, კომფერენცია.

რაც შეეხება ხმოვნების აღრევის შემთხვევებს. საკმაოდ ხშირია ე და ი ხმოვნების აღრევა

სიტყვებში:

კომბინეზონი და კომბინიზონი, ბრეოლინი და ბრიოლინი, გენეალოგია და გენიალოგია,

ინტელიგენტი და ინტილიგენტი და ა.შ.

ამათგან სწორია:

კომბინეზონი, ბრეოლინი, გენეალოგია, ინტელიგენტი.

აქვე უნდა აღვნიშნოთ, რომ უცხოური ენიდან შემოსული სიტყვების მეშვეობით ახალი
ფორმების წარმოქმნისას ასევე მნიშვნელოვანია გავითვალისწინოთ ორიგინალ ენაზე
საწყისი სიტყვის დაწერილობა.

საგანგებოდ უნდა დავიმახსოვროთ, რომ ა-სა და ე-ზე დაბოლოებული სიტყვები

ბოლოსართების დართვისას მოიკვეცენ მხოლოდ ბოლოკიდურ ხმოვანს.

ავიღოთ სიტყვა ლირიკა. ვაწარმოოთ მისგან ახალი ფორმა ბოლოსართის დართვით,

მივიღებთ: ლირიკული ( და არა ლირიული!)

ასევე: რომანტიკა - რომანტიკული ( და არა რომანტიული)

ფსიქიკა - ფსიქიკური ( და არა ფსიქიური)

15
ეროტიკა - ეროტიკული ( და არა ეროტიული)

სცემა, სცივა, სცხელა ზმნების მართლწერის შესახებ

ჩვენს ერთ-ერთ პოსტში უკვე ვისაუბრეთ ირიბი ობიექტის ნიშნების შესახებ. ამჯერად
რამდენიმე არასწორად გავრცელებული ზმნა გვინდა მიმოვიხილოთ.

1.რომელია სწორი - სცემა ვარსქენმა შუშანიკს თუ სცემა ვარსქენმა შუშანიკი?

2.ცივა (აქ) თუ სცივა (აქ)?
3.სცხელა ( მას) თუ ცხელა ( მას)?

მივყვეთ თავიდან:

პირველ მაგალითში ზმნა სცემა გარდაუვალი ზმნაა. მას შეეწყობა ირიბი ( ანუ
ბრუნვაუცვლელი, მუდამ მიცემითში მდგომი) ობიექტი. ზმნის ფუძე იწყება ხშული
თანხმოვნით ( ც). ეს ზმნა ყველა „მოთხოვნას აკმაყოფილებს“ საიმისოდ, რომ დაირთოს
ირიბი ობიექტის ნიშანი ს- და „შეიწყოს“ არა სახელობითში მდგარი პირდაპირი ობიექტი,
არამედ ირიბი ობიექტი, რომელიც მიცემით ბრუნვაში უნდა ჩავსვათ. ამ მოცემულობის
გათვალისწინებით, სწორია:

სცემა ვარსქენმა შუშანიკს;

სცემა სპორტსმენმა მოქალაქეს;
სცემა ქმარმა ცოლს.

ცივა-სცივა

ცივა, თბილა, ცხელა - ეს ზმნები აღნიშნავს ამინდს ზოგადად. შესაბამისად, თუ ვინმესთვის

„კლიმატური მოცემულობის შემცველი ინფორმაციის“ მიწოდება გვსურს, უნდა ვთქვათ:

გარეთ თბილა (ცივა, ცხელა...)

მაგრამ, თუ გვინდა ვთქვათ, რომ ვინმეს ( მესამე პირს) აქვს სიცივის ან სიცხის შეგრძნება,
ზმნას უნდა დავუმატოთ მესამე პირის თავსართი ს- ან ჰ -;

შესაბამისად, სწორი იქნება:

სცივა მას (და არა ცივა მას);
სცხელა მას (და არა ცხელა მას);
სთბილა მას (და არა თბილა მას);
შესცივდა მას (და არა შეცივდა მას);
დასცხა მას (და არა დაცხა მას).

რიცხვითი სახელის მართლწერა

რიცხვითი სახელის მართლწერაზე საუბარს შორიდან და ზოგადიდან დავიწყებთ.
რაოდენობის დასაკონკრეტებლად სხვადასხვა ენაში სხვადასხვაგვარი სისტემა და
წესებია დამკვიდრებული. ქართულში რაოდენობის განსაზღვრა ხდება როგორც
გარკვეული რაოდენობითი რიცხვითი სახელებით, ისე გაურკვეველი რაოდენობითი
რიცხვითი სახელებით. გაურკვეველია ბევრი, მრავალი, უამრავი, უთვალავი, ურიცხვი,
16
მცირეოდენი, ცოტა...გარკვეულია ერთი, ორი, სამი, ასი და ა.შ. გრამატიკული
თვალსაზრისით გვაქვს ასევე სამი სახის რიცხვითი: რაოდენობითი, რიგობითი და
წილობითი.

რაოდენობის გამოსახვისას ვიყენებთ არაბულ ან რომაულ ციფრებს, კონტექსტის მიხედვით

- შესაბამისი თანდებულისა და ბრუნვის ნიშნის დართვით. გრამატიკული შეცდომების
უმეტესობა სწორედ ამას უკავშირდება ( დაწვრილებით განვიხილავთ ქვევით).

საინტერესოა მსაზღვრელ „არაბულის“ წარმოშობის ისტორია. სინამდვილეში, რიცხვების

სისტემა, რომელსაც ჩვენ ამ სახელდებით ვიცნობთ, ინდოეთში 1500 წელზე მეტი წლის
წინ შეიმუშავეს. ევროპელებმა ეს სისტემა მეათე საუკუნეში გაიცნეს არაბული წყაროების
მეშვეობით, აღფრთოვანდნენ მოქნილობითა და სიმარტივით და ნელ-ნელა დაიწყეს
რომაულის ჩანაცვლება.

მნიშნელოვნად მიგვაჩნია სიტყვების - რიცხვი და ციფრი - მნიშვნელობის გამიჯვნაც.

ხშირად ამ სიტყვებს სინონიმური მნიშვნელობით იყენებენ, ეს კი შეცდომაა. უნდა
ვიცოდეთ, რომ ციფრები არის ნიშნების სისტემა რიცხვების ჩასაწერად. სიტყვა „ციფრი“
დაკონკრეტების გარეშე ნიშნავს შემდეგი ათი ნიშნიდან ერთ-ერთს: 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9.
ციფრების კომბინაციით კი მიიღება სხვადასხვა რიცხვი.

რიცხვითი სახელების მართებულად დასაწერად რამდენიმე ზოგადი წესის დახსომებაა

საჭირო.

დავიწყოთ რაოდენობითი რიცხვითი სახელების მართლწერით:

რაოდენობითი რიცხვითი სახელების უმეტესობა რთულფუძიანია (ეს ნიშნავს, რომ

რამდენიმე კომპონენტის შერწყმით არის მიღებული). მაგალითად, ოცდახუთი შედგება
ორი ფუძისგან ( ოცი და ხუთი), სამოცდაექვსი შედგება სამი ფუძისგან ( სამი, ოცი და ექვსი),
ხუთას ორმოცდაათი კი შედგება ოთხი ფუძსგან ( ხუთი, ასი, ორმოცი, ათი). რაოდენობითი
რიცხვითი სახელების ნაწილი ერთად იწერება, ნაწილი კი დამოუკიდებელი სიტყვების
სახით.

ერთად იწერება: ყველა რიცხვითი სახელი ერთიდან ასის ჩათვლით და ასეულთა

სახელები ( ორასი, სამასი, ხუთასი...), ათასი, მილიარდი...

ცალ-ცალკე იწერება დანარჩენი რაოდენობითი რიცხვითი სახელები: ას ოცდახუთი, ას

ორი, სამი ათასი...

აუცილებლად გასათვალისწინებელია, რომ რთული შედგენილობის რაოდენობითი

რიცხვითის რიგობითად გადაქცევისას რიცხვითი სახელი დაიწერება შერწყმულად:
ასოთხმოცდამეათე, ასორმოცდამეორე, ცხრაას მეთვრამეტე და ა.შ.

რიგობითი რიცხვითი სახელების მართლწერა

თუ რიგობითი შინაარსის გადმოსაცემად ვიყენებთ არაბულ ციფრებს, საჭიროა თავსართ-

ბოლოსართების დართვა. შეცდომების უმრავლესობა უკავშირდება მათ აღრევას ან
უმართებულოდ ორივეს დართვას.

1. მე თავსართი დაერთვის 2-დან 20-ის ჩათვლით არაბულ ციფრებს, ასევე ლუწ ათეულებს,
ყველა ასეულს, ათასეულს, მილიონს, მილიარდს. მაგალითად: მე-5; მე-20; მე-100; მე-
2000 და ა.შ.

17
2. ყველა დანარჩენ შემთხვევაში არაბულ ციფრებს დაერთვის -ე ბოლოსართი და მე-
თავსართი ფუძის შიგნით არის მოქცეული. შესაბამისად, მისი გამოყოფა არ ხდება.
მაგალითად: 56-ე; 109-ე; 10025-ე;

პირველი არაბული ციფრით გამოიხატება ასე:

1-ლი; ეს ლ ბრუნვის ნიშნისა და თანდებულის წინ უნდა შევინარჩუნოთ. შესაბამისად,

სწორი იქნება: 1-ლმა, 1-ლში...

ციფრით გამოხატულ რიცხვით სახელზე( როგორც რაოდენობითზე, ისე რიგობითზე)

დართული ბრუნვის ნიშნები, ნაწილაკი, თანდებული ან ნებისმიერი სხვა სუფიქსი დეფისით
უნდა გამოვყოთ: 20-მა, 4-ს, V-ის, 51-ემ, მე-7-ში, III-ც, 25-ზე, 60-იანი, 7-ჯერ, 51-ეში და
ა.შ.

რომაული ციფრების გამოყენებისას ყოველგვარი თავსართ-ბოლოსართის დართვა

ზედმეტია. ეს ციფრები თავად გამოხატავენ რიგითობას. დაუშვებელია V-ე; მე-X-ე; XV-ე.

საგანგებოდ უნდა აღინიშნოს წილობითი რიცხვითი სახელების წერის წესებიც. წილობითი

რიცხვითი იწერება ცალ-ცალკე: ორი მესამედი, ერთი მეასედი და ა.შ.

დასამახსოვრებელია ცალკეული ფორმების მართლწერა:

სწორია: სამ-ნახევარი; საათ-ნახევარი; მეტრ-ნახევარი.

სამთვე-ნახევარი; სამკილო-ნახევარი; სამლარ-ნახევარი.

კუთვნილებითი ნაცვალსახელები მისი და თავისი

მესამე პირის კუთვნილების გამომხატველი კუთვნილებითი ნაცვალსახელების
გამოყენებისას ხშირია ისეთი შეცდომები, რომლებიც წინადადების კონტექსტსაც კი
ცვლის.

მესამე პირში მისი და თავისი ნაცვალსახელები არ უნდა აგვერიოს. საერთო წესი, როგორც
ყოველთვის, მარტივია - თუ სუბიექტის კუთვნილებაზეა საუბარი, თავისი ითქმის, თუ სხვის
კუთვნილებაზე - იმისი ან მისი.

მაგალითად, წარმოიდგინეთ, რომ სტუმრად მიხვედით მეგობართან. მან ორი ჟურნალი

გათხოვათ. ერთი ამ მეგობრისაა, მეორე კი ძმისგან აქვს თავად ნათხოვარი. „მან მათხოვა
მისი ჟურნალი“ - წინადადება გულისხმობს, რომ მეგობარმა ძმის ჟურნალი გათხოვათ
და არა საკუთარი. „მან თავისი ჟურნალი მათხოვა“ - გულისხმობს, რომ მან საკუთარი
ჟურნალი გათხოვათ. დავიხსომოთ, რომ ამ სიტუაციაში მეგობარი მოქმედი პირია. ის
საკუთარ (მოქმედი პირის კუთვნილ) ნივთს გაძლევთ.

ყოველთვის, როცა ეჭვი შეგეპარებათ, მისი უნდა დაწეროთ თუ თავისი, საორჭოფო

ნაცვალსახელი (მისი-თავისი) ჩაანაცვლეთ სიტყვით საკუთარი. თუ კონტექსტი არ
იცვლება, ე.ი. ნაცვალსახელი სწორადაა შერჩეული.

იმავე წარმატებით შეგიძლიათ საორჭოფო ნაცვალსახელი ჩაანაცვლოთ სიტყვით სხვისი

და თუ ის შესაფერისი აღმოჩნდა, სწორი ფორმა ყოფილა მისი და არა თავისი.
18
მეტი დაკვირვება გვმართებს მაშინ, როცა ის, ვის კუთვნილებაზეც არის საუბარი,
ნათესაობით ბრუნვაში დგას. ეს ნიშნავს, რომ ის მოქმედი ვერ იქნება, რადგან მოქმედი,
ანუ ქვემდებარე, ნათესაობით ბრუნვაში არასდროს დგას.

„მწერლის შემოქმედების პირველი შემფასებელი მისი მეუღლე იყო“ - ამ წინადადებაში

მწერალი, ვის კუთვნილებაზეც არის საუბარი, მოქმედი არ არის. მოქმედი შემფასებელია,
ამიტომაც აქ მისი უნდა გამოვიყენოთ.

„პრეზიდენტის საუკეთესო მრჩეველი მისი ერთ-ერთი ოპოზიციონერი იყო“ - აქაც საუბარი

პრეზიდენტის „კუთვნილებაზეა“, მაგრამ „მოქმედი“ არის „ოპოზიციონერი“, ამიტომ
სწორია მისი და არა თავისი. (პრეზიდენტი მოქმედი, ანუ ქვემდებარე არ არის).

აქვე უნდა ითქვას ისიც, რომ თუ ზმნის სუბიექტი მრავლობითშია, თავისი ნაცვალსახელი
თავიანთი ფორმით შეიცვლება. შესაბამისად, სწორია:

მთავრობის წევრებმა თავიანთი მოსაზრებები გამოთქვეს.

დეპუტატებმა თავიანთი მოთხოვნები წამოაყენეს.

თუ სუბიექტი კრებითობის გამომხატველი სიტყვაა, მასთან კვლავ თავისი ფორმა

გამოიყენება:

უმრავლესობამ თავისი გაიტანა.

ხალხმა თავისი გააკეთა.

აქვე მიმოვოხილავთ პირის ნაცვალსახელებზე -გან თანდებულის დართვით წარმოქმნილ

ნაცვალსახელებსაც, რომელთა გამოყენებისას საკმაოდ ხშირად უშვებენ შეცდომებს.

ნაცვალსახელებით - ჩვენგანი, თქვენგანი, მათგანი - აღინიშნება ჩვენ შორის, თქვენ

შორის, მათ შორის ერთი რომელიმე. ამ ნაცვალსახელების ფუძე უკვე არის მრავლობითის
გამომხატველი, ამიტომ ნიშანი თა (მრავლობითის გამომხატველი) საჭირო აღარ არის.
შეცდომაა: ჩვენთაგანი, თქვენთაგანი, მათთაგანი.

უნდა იყოს:

ჩვენგანი
თქვენგანი
მათგანი

აბრევიაცია
ბეჭდურ მედიაში ხშირადაა საჭირო სხვადასხვა აღმნიშვნელის შემოკლება. ქართული
დამწერლობისთვის სიტყვიერი შემოკლებები ოდითგანვეა დამახასიათებელი -
აბრევიაციის წინაპრად შეიძლება მივიჩნიოთ ქარაგმები, რომლებიც ადგილის და დროის
ეკონომიის მიზნით კეთდებოდა. ძველ ხელნაწერებში ქარაგმულად მოკლდებოდა
ტექსტებში ყველაზე ხშირად განმეორებადი სიტყვები ან ფრაზები, საკავშირებელი
19
სიტყვები და ა.შ.

თანამედროვე ქართულში ჩამოყალიბდა შემოკლების ორი სახეობა. ტექსტებში გვხვდება

სიტყვათა ან შესიტყვებათა შემოკლებები.

თავად სიტყვა აბრევიაცია ლათინური წარმოშობისაა და ნიშნავს ყოველგვარ სიტყვიერ

შემოკლებას. ამ პროცესის შედეგს კი აბრევიატურას უწოდებენ. განვიხილოთ რამდენიმე
ყველაზე გავრცელებული შემთხვევა:

წერტილით გაფორმების პრაქტიკა ცალკე მდგომი სიტყვის თავკიდური ნაწილის

შენარჩუნებით

წერტილი დაისმის უმარცვლო ერთი ან ორი საწყისი თანხმოვნის შემდეგ ან დახურული

მარცვლის-თანხმოვნით გათავებული პირველი ან მეორე მარცვლის შემდეგ:

წ.=წელი
გვ.=გვერდი
იხ.=იხილე

კიდური ნაწილების დეფისით შეერთება

ზოგიერთი სიტყვა მოკლდება სპეციფიკურად - თავკიდური და ბოლოკიდური ნაწილების

დეფისით შეერთების გზით. ასეთებია:

საზ-ბა ( საზოგადოება), ლიტ-რა(ლიტერატურა)

შემოკლება სასვენი ნიშნების გარეშე

დროის და ზომა-წონის ერთეულთა სახელები ფორმდება სასვენი ნიშნების გარეშე,

რომლებიც ერთი ან ორი ასოთი გამოიხატება:

მ(მეტრი), გ(გრამი), ლ(ლიტრი), სთ (საათი), წთ(წუთი), წმ(წამი), კმ(კილომეტრი)

ერთზე მეტი სიტყვის შემოკლება საწყისი ასოების შეერთებით:

რაც შეეხება სიტყვათშეთანხმებების შემოკლებებს - ძირითადად მოკლდება

ნაცვალსახელურ-ზმნისართული შესიტყვებები. წერტილი უნდა დაისვას ორსავე
შემთხვევაში შემოკლებული სიტყვების ბოლოს:

ესე იგი ( ე.ი.), ეგრეთ წოდებული ( ე.წ.), ასე შემდეგ ( ა.შ.)

ერთზე მეტი სიტყვაფორმისგან შედგენილი ტერმინის ან საკუთარი სახელის შემოკლება

რაიმე ორგანიზაციის, დაწესებულების საკუთარი სახელის (ონიმის) ასოითი

გამოსახულებები ქმნიან დამოუკიდებელ სიტყვებს - სახელებს, რომლებიც იბრუნვის
სათანადო ენის ბრუნვათა სისტემის მიხედვით. ამგვარი შემოკლების შედეგად ვიღებთ
სწორედ აბრევიატურებს ( ეწოდებათ აგრეთვე აკრონიმული, ანუ ინიციალური წესით
შედგენილი უცხოური აბრევიატურები).

საერთაშორისო აბრევიატურები შეიძლება მომდინარეობდეს ევროპული ენებიდან ან

წარმოიქმნას მშობლიური ენის ნიადაგზე. ამგვარი აღმნიშვნელების პირველი ასოების
გაფორმებისას წერტილების დასმა საჭირო არაა. განვიხილოთ გავრცელებული
20
მაგალითები:

გაერო (გაერთიანებული ერების ორგანიზაცია).

ბრუნვის შემთხვევაში ბრუნვის ნიშანი დაერთვის აბრევიატურას და არ გამოიყოფა

დეფისით: გაერომ, გაეროს...

საქიდეამშენი, საქიდეამშენმა, საქიდეამშენს...

ისეთი უცხოური აბრევიატურების გასაფორმებლად, რომლებიც რთული შედგენილობისაა

და აბრევიატურის შემადგენელი სიტყვების პირველი ასოების წარმოთქმას ეყრდნობა,
შემადგენელი კომპონენტების საწყისი ასოების სახელწოდებათა შორის აუცილებელია
დეფისის ჩასმა.

მაგალითად, BBC - British Broadcasting Corporation

ორგანიზაციის აბრევიატურის წარმოითქმისას ვეყრდნობით სახელწოდების შემადგენელი

სიტყვების პირველი ასოების ფონეტიკურ წარმოთქმას. აღნიშნული წესის თანახმად,
შემოკლება ქართულად გაფორმდება შემდეგნაირად: ბი-ბი-სი.

ბრუნვის ნიშნის დართვისას დეფისით გამოყოფა საჭირო არ არის: ბი-ბი-სიმ, ბი-ბი-სის...

CNN – სი-ენ-ენი, სი-ენ-ენმა, სი-ენ-ენს...

ტოქშოუ, მინახიხარ, მოწყვლადი...

ნებისმიერი „ცოცხალი“ენის ლექსიკა მუდმივად მდიდრდება სიტყვათა სხვა ენებიდან
შემოტანით. არ არსებობს აბსოლუტურად წმინდა ენა და ამგვარი ნასესხები სიტყვები
მეტ-ნაკლები რაოდენობით ყველა ენაშია. უცხო სიტყვათა შემოღება-დამკვიდრების
დროს მნიშვნელოვანია ზომიერება, რათა ენა არ დანაგვიანდეს, თუმცა გადამეტებული
ენობრივი პურიზმიც დამღუპველი შეიძლება აღმოჩნდეს და ამის მაგალითი ლათინური
ენაა.

ქართული ენის ლექსიკა ყოველდღიურად ივსება ახალი ცნებების გამომხატველი

სიტყვებით, გამოთქმებით, აღმნიშვნელებით, აგრეთვე - სხვადასხვა დარგის
განვითარებისთვის საჭირო და მნიშვნელოვანი ტერმინოლოგიით. ხშირად ისე ხდება,
რომ სამეტყველო ენაში თავს იმკვიდრებს ბარბარიზმი, სიტყვა, რომლის შესატყვისიც
ენაში არის ან ენის სინტაქსისა და გრამატიკული წყობისთვის შეუსაბამო, მახინჯი ფორმა.

ასე მაგალითად, დღეს ბეჭდურ თუ ტელემედიაში ხშირად გაიგონებთ და წაიკითხავთ:

ადგილი აქვს კანონის დარღვევას (სწორია კანონი დაირღვა/დაარღვიეს)

სამუშაოდ გაანაწილებენ (სწორია სამუშაოდ გაგზავნიან, გააწესებენ...)
მაგალითი მოიტანა ( სწორია მაგალითი მოიყვანა)
სენსიტიური (სწორია ფაქიზი, მგრძნობელობითი)
გაყიდვაშია/მიმალვაშია და ა.შ. ( იყიდება, მიიმალა...)

ეს და სხვა მსგავსი ფორმები ენის დანაგვიანებად შეგვიძლია მივიჩნიოთ და მათი

უკუგდება, ჩანაცვლება აუცილებელია.
21
დღეს რამდენიმე ისეთ ლექსიკურ ერთეულზე გავამახვილებთ ყურადღებას, რაც მედიის
სფეროში მომუშავეთათვის განსაკუთრებით საინტერესო შეიძლება იყოს, რადგან ისინი
ამ სიტყვებს ხშირად იყენებენ ზეპირი თუ წერითი მეტყველებისას. უნდა აღინიშნოს,
რომ რამდენიმე მათგანის შესაბამისი ორთოგრაფიული ნორმა სწორედ ბოლო ხანს
დამკვიდრდა.

მაგალითად, სიტყვა ტოქშოუ, სულ მცირე, სამი განსხვავებული დაწერილობით

შეგხვდებათ სხვადასხვა მედიასაშუალებაში - თოქ-შოუ, ტოკ-შოუ, თოქშოუ და ა.შ.

სალიტერატურო ნორმა გახლავთ ფორმა ტოქშოუ.

ასევე შეგხვდებათ განსხვავებული დაწერილობები: სენსიტიური და სენზიტიური. უნდა

ითქვას, რომ არც ერთი მათგანი სწორი არ არის და მშობლიურ ენაში მოგვეპოვება
მშვენიერი ჩამნაცვლებელი, რომელიც ზუსტად იმავეს გამოხატავს, რასაც ეს უცხო
სიტყვა. შესაბამისად, კარგი იქნება, თუ გამოვიყენებთ მგრძნობელობითს ( ან ფაქიზს)
სენსიტიური/სენზიტიურის ნაცვლად.

ცალკე აღსანიშნავია ისიც, რომ ბოლო დროს სიტყვათა ერთ ნაწილს მიეწერა
პარალელური ვარიანტებიც. ეს ნიშნავს, რომ სამეტყველო ენაში დამკვიდრებული
და სალიტერატურო ნორმად მიჩნეული ორივე ფორმა დასაშვებადაა მიჩნეული.
განსაკუთრებით საინტერესოა სიტყვის - მინახავხარ - ისტორია.

გრამატიკულად გამართული ფორმა სამეტყველო ენაში ვერ დამკვიდრდა. ხალხი,

თითქმის გამონაკლისის გარეშე, სიტყვას ისე წარმოთქვამდა ( და წერდა), როგორც
უფრო მორგებული, მოქნილი და მოხერხებული იყო ( მინახიხარ). დღესდღეობით ეს
უკანასკნელი პარალელური ვარიანტია და სამომავლოდ, სავარაუდოდ, ჩაანაცვლებს
კიდეც „მინახავხარს“.

მედია საკმაოდ მძლავრი საშუალებაა ენობრივ პროცესებზე ზემოქმედებისთვის.

ეს ზეგავლენა სასიკეთოც შეიძლება იყოს და დამღუპველიც. თუ სესხების დროს
„მასპინძელი“ ენის ძირითადი ლექსიკური ფონდი, გრამატიკული წყობა, ფონეტიკური
თავისებურებები და სხვა მნიშვნელოვანი ფაქტორები გათვალისწინებულია, ენის
თვითმყოფადობას საფრთხე არ ემუქრება. მეტიც, მედიაენამ, შესაძლოა, ახალი
ფრაზეოლოგიური გამოთქმებიც კი შესძინოს ფონდს.

ასე მაგალითად, ბოლო დროს მედიაში საკმაოდ ხშირად შეგხვდებათ სიტყვა

მოწყვლადი. საინტერესოა, რომ ქართული ენის განმარტებით ლექსიკონში ეს სიტყვა
არ გვხვდება. სახეცვლილი ვარიანტი ( წყლვა) განიმარტება საბასთან ( ...გინა შიში
დიდისა საოცრისაგან, რა ეცეს, იწყლვის, ვითარცა განგვრემილი...). დღესდღეობით
სიტყვაშეთანხმება „მოწყვლადი საკითხი“, „მოწყვლადი ჯგუფი“ ხშირად გვხვდება
და იგულისსმება დაუცველი რამ, რაღაც, რაც განსაკუთრებულ მიდგომას, ზრუნვას
საჭიროებს.

პარონიმები
მცნება და ცნება, აღთქმა და აღქმა, აფექტი და ეფექტი, კომპანია და კამპანია, სწავლა
და სწავლება, თარგმნა და თარგმანი, დიპლომატი და დიპლომანტი - ეს და სხვა მსგავსი
სიტყვები ხშირად ერევათ ხოლმე ერთმანეთში. განსაკუთრებით მაშინ, როცა ისინი
უცხო ენიდანაა შემოსული და ბგერობრივად ძალიან ჰგავს ერთმანეთს. პარონიმული
წყვილების აღრევის მიზეზი ამ სიტყვათა ლექსიკური მნიშვნელობის არცოდნაა.
22
ცნობისთვის: ისეთ სიტყვებს, რომლებიც ბგერობრივად ძალიან ჰგავს ერთმანეთს,
შინაარსობრივად კი აბსოლუტურად განსხვავდება - პარონიმები ეწოდება.

იმისთვის, რომ შეცდომები ავიცილოთ თავიდან, აუცილებელია გავმიჯნოთ პარონიმული

წყვილების შემადგენელი ლექსიკური ერთეულების მნიშვნელობები.

დღევანდელ ბლოგს სწორედ ამ თემას დავუთმობთ. გთავაზობთ იმ პარონიმული

წყვილების განმარტებებს, რომლებსაც განსაკუთრებით ხშირად იყენებენ შეცდომით:

მცნება და ცნება

მცნება - დიდაქტიკური შინაარსის, აზრის, მითითებისა ან აკრძალვის შინაარსის შემცველი

წინადადება ან გამოთქმაა. ეს ტერმინი გულისხმობს არა ერთი სიტყვის, არამედ მთელი
წინადადების შინაარსს. აზრს, რომელსაც გამოხატავს წინადადება, ფრაზა. ასეთი
წინადადებებით ხშირად გამოიხატება შეგონებები, ზნეობრივი ხასიათის გამონათქვამები.
მაგალითად, ათი მცნება - „არა კაც კლა“, „არა იმრუშო“ და ა.შ. ასევე - „ჯერ მწარე ჭამე,
კვლავ ტკბილი, თუ ეძებ გემოვნებასა“, „ ისმინე, სწავლის მძებნელო, მოჰყევ დავითის
მცნებასა“...

ცნება კი ერთი სიტყვის მნიშვნელობაა. ცნება გამოხატავს აღმნიშვნელის შინაარსს,

რაც უნდა აღინიშნოს სიტყვით. მაგალითად, სამშობლოს ცნება, ერთგულების ცნება,
სიყვარულის ცნება...

აღქმა და აღთქმა

აღქმა ნიშნავს ფაქტისა თუ მოვლენის გაცნობიერებას, გაგება-გააზრებას, ინტერპრეტაციას.

განმარტებითი ლექსიკონის თანახმად - ცნობიერებაში ობიექტური სინამდვილის ფაქტების
ასახვის პროცესს, გაგება-გაცნობიერების უნარს. მაგალითად, ინტერესთა კონფლიქტი
ფაქტის ობიექტურ აღქმას უშლის ხელს.

აღთქმა ნაწარმოებია სიტყვისგან აღთქმული და ნიშნავს დაპირებას, დანაპირებს, პირობის

დადებას. აღთქმის დადება იგივეა, რაც ფიცის, სიტყვის, პირობის მიცემა. მაგალითად,
მოკავშირეებმა დადეს აღთქმა, რომ საქვეყნო საქმეს არ უღალატებდნენ.

აფექტი და ეფექტი

აფექტი ძლიერ განცდასა და ამ განცდის გამოვლენას ეწოდება. განმარტებითი

ლექსიკონის თანახმად, ეს არის ხანმოკლე და ძლიერი ემოცია, რომელიც სავსებით
იპყრობს პიროვნებას და შეიძლება ჩაადენინოს მისთვის უჩვეულო საქციელი. აფექტის
მდგომარეობაში მყოფ ადამიანს შესუსტებული აქვს თვითკონტროლისა და ქმედების
ხელმძღვანელობის უნარი. მაგალითად, პათოლოგიური აფექტის მდგომარეობაში მყოფ
ადამიანს მთლიანად ეკარგება უნარი, გააცნობიეროს მის მიერ ჩადენილი ქმედების
მნიშვნელობა.
ეფექტი არის ძლიერი შთაბეჭდილება, რასაც ახდენს რამე ან ვინმე. ასევე, განმარტებითი
ლექსიკონის თანახმად, რისამე მოქმედება, გავლენა, შედეგი ამ მოქმედებისა, გავლენისა.
ასევე - ხერხი, საშუალება, რომლის მიზანია შთაბეჭდილების მოხდენა, რაიმე ილუზიის
შექმნა.

კომპანია და კამპანია

კომპანია ეწოდება სავაჭრო, სამრეწველო, სატრანსპორტო და სხვა სახის გაერთიანებას,

23
ამხანაგობას, კომპანია ასევე აღნიშნავს მეგობარ-ამხანაგთა საზოგადოებას, ამხანაგობას
რაიმე საქმეში, თანამესუფრეებს. მაგალითად, მხიარული კომპანია ლხინის დასრულების
შემდეგ დაიშალა.

კამპანია კი ერთობლივი, კოლექტიური ღონისძიებების მიმდინარეობაა. ასევე - ერთ

საბრძოლო ასპარეზზე გაჩაღებული ომი, ლაშქრობა, რომელიც სათანადო გეოგრაფიულ
სახელს უკავშირდება (მაგალითად, ყირიმის კამპანია...).

დიპლომანტი და დიპლომატი

დიპლომანტი - სტუდენტი, რომელიც სადიპლომო შრომას ამზადებს ან რაიმე კონკურსში

გამარჯვებული, საპატიო დიპლომით, სიგელით დაჯილდოებული.

დიპლომატი კი თანამდებობის პირია, რომელიც დიპლომატიურ მოღვაწეობას ეწევა, უცხო

სახელმწიფოსთან დიპლომატიური ურთიერთობა აკისრია. გადატანითი მნიშვნელობით
ასევე აღნიშნავს მოხერხებულ ადამიანს, რომელსაც ეხერხება სხვადასხვა რთულ
სიტუაციაში ოპტიმალური გამოსავლის მოძებნა, მოლაპარაკების წარმოება.

გრამატიკული ჰიბრიდები“ - სახელზმნები

სათაურში ნახსენები უცნაური ეპითეტი ზედგამოჭრილია იმგვარ ფორმათა აღსანიშნავად,
რომელთა მიმოხილვასაც დღეს ვაპირებთ.

აღმნიშვნელი სახელზმნა პირველად ახსენა ანტონ კათალიკოსმა თავის „ქართულ

ღრამატიკაში“. ის გულისხმობს „ქმნის და ვნების“ გამომხატველ სიტყვებს, რომლებიც
სახელის ნიშნებსაც ატარებს და ზმნისაც.

თავდაპირველად სახელზმნა მხოლოდ იმ სიტყვებს ესადაგებოდა, რომლებიც

არსებითი სახელისა და ზმნის „ჰიბრიდს“ წარმოადგენდნენ. მოგვიანებით აკაკი შანიძემ
გააფართოვა ტერმინის მნიშვნელობა და იგი მიმღეობაზეც გაავრცელა. დღეისათვის
სახელზმნა მოიცავს საწყისსაც და მიმღეობასაც. ნაზმნარი არსებითი სახელი აღინიშნა
ტერმინით საწყისი, ზმნის უუღლებელი ფორმა კი, რომელიც მეტწილად ზედსართავის
მნიშვნელობით იხმარება, აღინიშნება ტერმინით - მიმღეობა. მივყვეთ თანმიმდევრულად:

საწყისის მართლწერა

საწყისთა უმეტესობას აწარმოებს ა ნიშანი. ავიღოთ ზმნა - ვწერ. ზმნის საწყისი არის
წერა. ვხატავ - ხატვა და ა.შ.

თუმცა ისეთი საწყისის გვხვდება, რომელიც სხვა ნიშნით ან სულაც ნიშნის გარეშე
იწარმოება(ღალატი, ყოყმანი, ქეიფი და ა.შ.).

საწყისის მართლწერასთან დაკავშირებით უნდა გავითვალისწინოთ შემდეგი წესები:

ვ თანხმოვანის ჩართვა ისეთი ზმნების საწყისში, რომლებსაც თემის ნიშანი -ავ არ

გააჩნიათ დაუშვებელია. შესაბამისად, სწორია:

ტეხა და არა ტეხვა (ზმნურ ფორმაში გვექნება ტეხს)

გლეჯა და არა გლეჯვა (გლეჯს)
ფლეთა და არა ფლეთვა (ფლეთს)
24
ყეფა და არა ყეფვა (ყეფს)
ქროლა და არა ქროლვა (ქრის)
თრთოლა და არა თრთოლვა (თრთის)
ჩეხა და არა ჩეხვა (ჩეხს)
კრეჭა და არა კრეჭვა (კრეჭს)

რიცხვში მონაცვლე ზმნების საწყისის წარმოებისას უნდა გვახსოვდეს, რომ თუ ერთს

ვგულისხმობთ, უნდა ვიხმაროთ მხოლობითის ფორმით ნაწარმოები საწყისი, ხოლო
როცა ორი ან ორზე მეტი (მრავლობითი) იგულისხმება, უნდა ვიხმაროთ მრავლობითის
ფუძისგან ნაწარმოები საწყისი. შესაბამისად, სწორია:

დაგდება - დაყრა
ჯდომა-სხდომა
გდება-ყრა
ვარდნა-ცვენა
ზედმეტი ნივთის გადაგდება-ზედმეტი ნივთების გადაყრა
წიგნის დავარდნა - წიგნების დაცვენა/დაყრა

საგანგებოდ აღვნიშნოთ ორი ზმნის საწყისი და მათგან ნაწარმოები ზმნური ფორმები:

პოვნა და შოვნა - ამ საწყისების ფუძისეული ნ თანხმოვანი ზმნურ ფორმებში იკარგება.

შესაბამისად, სწორია:

ვიპოვე (და არა ვიპოვნე) და ვიშოვე (და არა ვიშოვნე)

მიმღეობის მართლწერა

მიმღეობა, როგორც უკვე აღინიშნა, ზმნისგან მიღებული ფორმაა და წინადადებაში

გამოიყენება, როგორც ზედსართავი სახელი. გვაქვს მოქმედებითი გვარის მიმღეობა
და ვნებითი გვარის მიმღეობა. მოქმედებითი გვარის მიმღეობა იწარმოება მ, მ-ელ, მა-
ელნიშნებით. ვნებითი გვარის მიმღეობა კი სა ან სა-ელ ( ილ,ულ) ნიშნების დართვით.

მიმღეობის მართლწერასთან დაკავშირებით უნდა გვახსოვდეს შემდეგი წესები:

თუ სახელის ძირი მ თანხმოვნით იწყება, მოქმედებითი გვარის მიმღეობის წარმოებისას

სიტყვაში ორი მ მოიყრის თავს. შესაბამისად, უნდა ითქვას და დაიწეროს:

მმართველი ( თვითმმართველობა)
დამმორჩილებელი
დამმარხავი

გთავაზობთ იმ მიმღეობათა სწორ დაწერილობას, რომელთა მცდარი ფორმებიც ყველაზე

ხშირად გვხვდება მედიაში:

გაწვრთნილი (და არა აწრთვნილი)

გამომშრალი (და არა გამოშრობილი)
გამომცხვარი (და არა გამოცხობილი)
გაძარცვული (და არა გაძარცული)
დამავალი (და არა დაღმავალი)
დაუწერელი (და არა დაუწერავი)
25
მთრთოლარე (და არა მთრთოლვარე)
მოუსყიდველი (და არა მოუსყიდავი)
მწმენდელი (და არა მწმენდავი)
შეცივებული (და არა შეციებული)
შეფუთნილი (და არა შეფუთნული)
შეწებებული (და არა შეწეპებული)
შეჭმუხნილი (და არა შეჭმუხნული)
შეურაცხმყოფელი (და არა შეურაწმყოფელი)
სადავო (და არა სადაო)
სადაზღვევო (და არა სადაზღვეო)

თანამედროვე სალიტერატურო ნორმების თანახმად პარალელურ ფორმებადაა

მიჩნეული შემდეგი ფორმები:

ნასამართლევი//ნასამართლები
აბურძგნული//აბურძგნილი
გაუხუნარი//გაუხუნებელი

სპორტი და მართლმეტყველება
მედიაში სპორტის ტერმინების გამოყენებისას, სპორტული გადაცემების კომენტატორთა
თუ გულშემატკივართა მეტყველებაში საკმაოდ ხშირად გვხვდება ენობრივი დარღვევები.

ეს დარღვევები სხვადასხვა ხასიათისაა. ზოგჯერ გავრცელებულ ფრაზეოლოგიზმსა თუ

მყარ გამონათქვამშია უმართებულოდ შეცვლილი რომელიმე წევრი, ზოგჯერ სხვადასხვა
გამონათქვამის კონტამაცია (ახალი გამოთქმის, სიტყვის ან ფორმის გაჩენა ორი
ერთმანეთთან ახლო მდგომი გამოთქმის, სიტყვის ან ფორმის შერწყმით) გვაქვს, ხან კი
-ახალი სიტყვათშეთანხმებების შექმნის მცდელობა. სპორტულ მიმოხილვებში ხშირია ასევე
სხვა ენობრივი ლაფსუსები: გაუმართლებელი კალკები, შტამპები, კანცელარიზმები...

პირდაპირი ტრანსლაციის დროს კომენტატორთა შრომას სინქრონული თარგმნის დროს

გაწეულ შრომას შევადარებდი. ზეპირმეტყველებას, მითუმეტეს, დაძაბულ ვითარებაში,
ყოველთვის ახლავს სინტაქსური, მორფოლოგიური, სტილისტური „თავისებურებები“.
თუმცა მედიასაშუალებებს ამ მხრივ განსაკუთრებული პასუხისმგებლობა აკისრიათ:
მაყურებელი, მსმენელი, მკითხველი ადვილად იტაცებს არასწორ ფორმებს და არის იმის
საშიშროებაც, რომ უმართებულო შესიტყვებებმა სალიტერატურო ენაშიც მოიკიდონ ფეხი.

შევეცდებით, რამდენიმე ყველაზე გავრცელებული შეცდომა მიმოვიხილოთ და

დამკვიდრებული არასწორი ტერმინების მართებული ვარიანტები შემოგთავაზოთ.
გატანილი ბურთის ავტორია...

გოლის გატანით გახარებული კომენტატორის ეს ფრაზა გულისხმობს, რომ ფეხბურთელმა

მოწინააღდეგის კარში ბურთი გაიტანა. უნდა აღინიშნოს, რომ სიტყვა „ ავტორი“ აღნიშნავს
რაიმე ნაწარმოების ( ლიტარატურული, მუსიკალური...) შემქმნელს, გამომგონებელს.
ლექსის ( ოპერის, სიმღერის, ბლოგის, სტატიის...) ავტორი - ბუნებრივი შესიტყვებაა,
„გოლის ავტორობა“ კი მცდარი სინტაგმა( შესიტყვება) გახლავთ და უნდა იყოს „ბურთი
26
გაიტანა ...-მ“.

კალკი

ფეხბურთის ტერმინოლოგიაში ხშირად გვხვდება აგრეთვე კალკი. მაგალითად, მეკარის

ნაცვლად გამოიყენება გოლკიპერი ( ინგლისური ენის გავლენით), თავდამსხმელის
ნაცვლად კი ფორვარდი. მართალია, ეს უკანასკნელი ( გოლკიპერისგან განსხვავებით)
დასაშვებ ნორმადაა მიჩნეული, თუმცა უმჯობესია, თუ არსებულ ქართულ შესატყვისს
მივანიჭებთ უპირატესობას.

თამაშგარე მდგომარეობის ნაცვლად „ოფსაიდის“ გამოყენება ასევე შეცდომაა.

ტაიმაუტის ნაცვლად კი წუთშესვენება უნდა ვთქვათ და დავწეროთ.

ფლანგზე განლაგება

თავდამსხმელი მარცხენა ფლანგზე განლაგდა/ სპორტსმენი პოზიციაზე განლაგდა...

წინადადების შედგენისას აუცილებელია სიტყვების აზრობრივი მნიშვნელობის

გათვალისწინება. მოცემულ წინადადებაში სიტყვა განლაგება უმართებულოდაა
გამოყენებული. განლაგება ნიშნავს ამა თუ იმ ადგილზე გარკვეული წესით რაიმე
საგნების (ადამიანების, ნაგებობების და ა.შ.) მოთავსებას, განაწილებას. ერთი ( საგანი
იქნება ეს თუ ადამიანი) ვერ განლაგდება. შესაბამისად, თუ ზემოთმოყვანილი შინაარსის
გადმოცემა გვინდა, უნდა ვთქვათ: თავდამსმხელი მარცხენა ფლანგზე დაიკავებს ადგილს
(დადგება)/სპორტსმენმა პოზიცია დაიკავა.

საჯარიმო მოედანი და თანდებულები

ბურთი საჯარიმო მოედანშია/ბურთი საჯარიმო მოედანში ჩააწოდა...

-ში და -ზე თანდებულების ამგვარი აღრევა დაუშვებელია. -ში თანდებული გულისხმობს

შინაგან სივრცეს, სიღრმესა და შემოზღუდულ რამეს. ზე თანდებული კი ზედაპირს. ბურთი
მოედანზე დაგორავს და არა მოედანში. შესაბამისად, უნდა იყოს:

ბურთი საჯარიმო მოედანზეა/ბურთი საჯარიმო მოედანზე ჩააწოდა.

შეტევა და შეტევაში

-ში თანდებულიანი სიტყვების გამოყენების დროს საკმაოდ ხშირად გვხვდება უცხოური

ენიდან სიტყვასიტყვით გადმოღებული, ანუ კალკირებული ფორმები. თანამედროვე
მეტყველებაში ყურს ხშირად ჭრის გამოთქმები: გაყიდვაშია, შეხებაშია, ხმარებაშია.
კალკმა საფეხბურთო ტერმინოლოგიაშიც დაიმკვიდრა ადგილი და ხშირად გვესმის:
„შეტევაშია“, ფეხბურთელები შეტევაში დაჯარიმდნენ და ა.შ.

ამ მცდარი ფორმების ნაცვლად უნდა იყოს: უტევს/უტევენ, შეტევაზე გადადიან, შეტევის

დროს დაჯარიმდნენ.

ჯარიმის არაზუსტი გამოყენება

ფეხბურთელმა არაზუსტად გამოიყენა ჯარიმა - ეს წინადადება სინტაქსურად გაუმართავია.

უნდა იყოს: ფეხბურთელმა არაზუსტად შეასრულა საჯარიმო დარტყმა.

27
შეუფერებელ სიტყვათშეთანხმებას ქმნის აგრეთვე ზმნა „წააწყდა“ წინადადებაში: „გუნდი
პირველად წააწყდა ასეთ მსაჯობას“. ამ ზმნას „სემანტიკური ველი“ ( ანუ მოქმედების
არე) შედარებით შეზღუდული აქვს. წააწყდა ნიშნავს: დაეჯახა, მოულოდნელად შეხვდა,
შეეჩეხა, გადაეყარა. მოყვანილ წინადადებაში აჯობებს სხვა ზმნების გამოყენება.
მაგალითად, გუნდი პირველად გახდა ასეთი მსაჯობის მოწმე.

ენობრივი ლაფსუსები

დარტყმა მოხვდა ძელს.

დარტყმა ასცდა კარს.

მოკრივემ დარტყმები დაუშინა მოწინააღმდეგეს.

ჩამოთვლილ წინადადებებში ზმნას შინაარსობრივად შეუფერებელი სახელი (დარტყმა)

უკავშირდება. ძელსა და კარს შეიძლება მოხვდეს ან ასცდეს ბურთი, საბრძოლო
დაპირისპირებისას კი მეტოქეები ერთმანეთს მუშტებს უშენენ (ურტყამენ).

სტილისტურად გაუმართავია ასევე წინადადება: დარტყმა განახორციელა. ქართული

ენისთვის მეტად მორგებული და ბუნებრივია ამგვარი შინაარსის ერთი ზმნით გამოხატვა
(დაარტყა).

სტილისტურად მოუხერხებელი სინტაგმაა ასევე „პირველი ადგილი გაინაღდა“, „ოქროს

მედალი გაინაღდა“. ამგვარი უმართებულო შესიტყვების ნაცვლად უნდა გამოვიყენოთ
შინაარსით მეტად შესაფერისი ზმნები - დაიკავა და მიიღო ( პირველი ადგილი დაიკავა.
ოქროს მედალი მიიღო).

რამდენიმე ტერმინის მართლწერისთვის

დასასრულ, გთავაზობთ სწორი და არასწორი ფორმების ჩამონათვალს. მოყვანილი

ტერმინები ყველაზე ხშირად გამოიყენება შეცდომით:

„მთელი რიგი“ - კალკი მედიაში

ტელე, ონლაინ და ბეჭდურ მედიაში ხშირად ვხვდებით გამოთქმებს: რიგი ქვეყანა, რიგი
ქვეყნები ან მთელი რიგი ქვეყნებისა, რიგი საკითხები, მთელი რიგი ცვლილებები და ა.შ.

კითხვები ამ გამოთქმების სწორ დაწერილობასთან დაკავშირებით საკმაოდ ხშირია.

რომელია სწორი ფორმა ან დასაშვებია თუ არა რომელიმე მათგანის გამოყენება?
დღევანდელ წერილში ამ საკითხს მიმოვიხილავთ.

თავდაპირველად, უნდა აღინიშნოს, რომ ეს გამოთქმები მხოლოდ სამეცნიერო-

პოლიტიკურ ლიტერატურაში, ზეპირმეტყველებასა ( ლექციები, მოხსენებები...) და
მედიასაშუალებებში გვხვდება. ლიტერატურული ტრადიცია ამ ფორმებს არ იცნობს.

არსებითი სახელი რ ი გ ი ქართული ენის განმარტებით ლექსიკონის მიხედვით არის:

1. ერთ ხაზზე განლაგებული საგნების ერთობლიობა, ერთ ხაზზე დაწყობილი ადამიანების

წყება, მწკრივი.
28
2. ჯერი, თანმიმდევრობა.
3. ნაწილი, წყება.
4. ჩვეულებრივ, მრავლობითში; რიგები – ორგანიზებული ჯგუფი, წყება ადამიანებისა, –
შემადგენლობა, წრე.
5. ზოგიერთი, ზოგი; საკმაოდ ბევრი. რიგი საკითხი. – რიგი მოვლენა. ◊ მთელი რიგი
იგივეა, რაც რიგი (მნიშვ.)
6. წესი, წესრიგი, ჩვეულება.
7. თადარიგი, განკარგულება.

და ა.შ. ( სულ მოცემულია ამ სიტყვის ათი მნიშვნელობა).

მესამე და მეხუთე მნიშვნელობების თანახმად, რიგის სინონიმებია ნაწილი, წყება,

ზოგიერთი, ზოგი, საკმაოდ ბევრი.

ახლა ვნახოთ, რა კონტექსტში გვხვდება „რიგი“ ან „მთელი რიგი“ მედიაში.

„რიგი მნიშვნელოვანი საკითხები“ (მთელი რიგი საკითხები) , „რიგი პროექტები“ (მთელი

რიგი პროექტები), „განიცადა რიგი ცვლილებები“, „მთელ რიგ ქვეყნებში“, „გაანალიზდა
მთელი რიგი მოვლენები“ და ა.შ. ამ მაგალითებში მნიშვნელობა არ აქვს იმას, მარტო
რიგი იქნება მსაზღვერლი თუ მთელი რიგი. მნიშვნელოვანი ისაა, რომ საზღვრული
უმეტესწილად მრავლობითი ფორმით არის წარმოდგენილი.

აღსანიშნავია, რომ რიგი ან მთელი რიგი საკითხები ( საკითხი) ქართულში გავრცელდა

რუსული გამოთქმების (Ряд вопросов, Целый ряд вопросов) ანალოგიით. კალკირებულ
გამოთქმაში, რასაკვირველია, დაცულია იმ ენის კონსტრუქცია, საიდანაც გამოთქმა
გადმოვიტანეთ. ეს კონსტრუქცია რომ დარღვეულიყო და ქართულისთვის მეტად
ბუნებრივი შესიტყვებისთვის მიგვენიჭებინა უპირატესობა, მივიღებდით გამოთქმებს
„რიგი ქვეყანა, რიგი მოვლენა, რიგი პროექტი და ა.შ., თუმცა აქაც თვალშისაცემ
უხერხულობას ვაწყდებით. რატომ უნდა ვთქვათ ან დავწეროთ რიგი ქვეყანა, საკითხი,
მოვლენა, პროექტი და ა.შ., თუ მათი შესატყვისი ქართული სიტყვები მრავლად გვაქვს?

ზოგიერთი, რამდენიმე, ბევრი, ძალიან ბევრი, საკმაოდ ბევრი, მრავალი, სხვადასხვა - ეს

მცირე ჩამონათვალია იმ სიტყვებისა, რომლებიც თავისუფლად შეგვიძლია გამოვიყენოთ
კალკირებული ფორმის ნაცვლად.

დავაზუსტებთ, აქ იგულისხმება რიგისა და მთელი რიგის გამოყენება განუსაზღვრელობითი

რაოდენობის მნიშვნელობით.დავაკვირდეთ ბეჭდური მედიიდან ამოკრებილ მაგალითებს.
კალკი რომ ჩავანაცვლოთ, თითოეულის შემთხვევაში ქართულში არსებული შესატყვისები
უფრო ზუსტად, ნათლად, მკაფიოდ და გასაგებად გადმოსცემს სათქმელს. შესაბამისად,
კალკირება შესაწყნარებელი არ არის და კარგი იქნება, თუ მართლმეტყველებითა და
მართლწერით მშობლიური ენის სიწმინდეზეც ვიზრუნებთ.

-ეულ და -ურ სუფიქსიანი სიტყვების მართლწერა

მეორადი და მეორეული

წერილობით თუ ზეპირ მეტყველებაში, სარეკლამო აბრებსა და მედიაში ხშირად გვხვდება

აღმნიშვნელები „პირველადი“ და „მეორადი“. ამათგან მეორე მცდარი ფორმაა, თუმცა
იმდენად დამკვიდრებული, რომ სწორ ფორმას „მეორეული“ მხოლოდ ორთოგრაფიულ
29
ლექსიკონებსა და გრამატიკის სახელმძღვანელოებში თუ მოკრავთ თვალს.

ეს აღმნიშვნელები მიღებულია რუსული სიტყვების первичный-სა და вторичный-ს

ანალოგით. მათი ქართული შესატყვისების საწარმოებლად აღებულია რიგობითი
რიცხვითი სახელები „პირველი“ და „მეორე“; პირველადის შემთხვევაში რიგობითი
რიცხვითი სახელი ჯერ ვითარებით, შემდეგ კი სახელობით ბრუნვაშია ჩასმული. ამავე
წესის დაცვითაა ქართულში წარმოებული სხვა სიტყვებიც ( გულადი, პურადი, ტანადი,
თვალადი, გრძნობადი, ფულადი და ა.შ.). ასევე - წილობითი რიცხვითი სახელები:
მეორედი, მესამედი,მეოთხედი, მეასედი, მეათასედი და ა.შ.

პირველადის ანალოგიით вторичный-ს შესატყვისად მეორედი უნდა ყოფილიყო, მაგრამ

ეს სიტყვა უკვე არსებობდა ენაში, როგორც წილობითი რიცხვითი სახელი. მეტყველებაში
მალევე დამკვიდრდა ფორმა მეორადი, რომელშიც უგულებელყოფილია ფუძისეული ე
და იგი ა ხმოვნით არის შეცვლილი. ამ შემთხვევაში ქართული ენის სიტყვათწარმოების
წესების თანახმად უნდა გამოვიყენოთ ე უ ლ სუფიქსი და შესაბამისად, უნდა ვთქვათ და
დავწეროთ მ ე ო რ ე უ ლ ი ( მესამეული, მეოთხეული...) და არა მეორადი ( მესამადი,
მეოთხადი...).

ინდუსტრიული და ინდუსტრიალური

ზედსართავი სახელების საწარმოებლად ქართულში ხშირად ვიყენებთ ურ სუფიქსს.

მისი დართვით სახელი შეიძლება ვაწარმოოთ როგორც ქართული, ისე არაქართული
ფუძეებისგან ( კაცი-კაცური, ემოცია - ემოციური და ა.შ.).

უცხოურ ფუძეთაგან ურ სუფიქსით ზედსართავის წარმოებისას თავს იჩენს ხოლმე

პარალელური ფორმები: ბაქტერიული და ბაქტერიალური, ექსპერიმენტული და
ექსპერიმენტალური, ინდუსტრიული და ინდუსტრიალური. ამათგან მცდარი ფორმები
რუსული ენის ზეგავლენითაა დამკვიდრებული და მნიშვნელოვანია მათი გამიჯვნა
სალიტერატურო ნორმისგან.

უცხოურ სიტყვათაგან ურ სუფიქსით ზედსართავი სახელები სწორად რომ ვაწარმოოთ,

საჭიროა დავადგინოთ, ნასესხები გვაქვს თუ არა ქართულში ის არსებითი სახელი,
რომლისგანაც ზედსართავს ვაწარმოებთ. შემდეგ ამ სახელის ფუძეს უნდა დავურთოთ
ურ სუფიქსი. განვიხილოთ რამდენიმე მაგალითი:

რომელია სწორი - ინდუსტრიული თუ ინდუსტრიალური? მონუმენტური თუ მონუმენტალური?

კოლეგიური თუ კოლეგიალური?

ქართულში გვაქვს ნასესხები არსებითი სახელები: მონუმენტი, კოლეგა, ინდუსტრია.

შესაბამისად, აღნიშნული წესის თანახმად, სწორი ფორმები იქნება:

ინდუსტრიული (და არა ინდუსტრიალური)

კოლეგიური (და არა კოლეგიალური)
მონუმენტური (და არა მონუმენტალური)

30