Professional Documents
Culture Documents
EL OBJETO DIRECTO.
LA MARCACIÓN PREPOSICIONAL
BrendaLaca
Université de Paris 8
5.1. INTRODUCCIÓN
(1) a. Yo adobare con ducho pora mi "t pora mis vassallos [Cid, 249]
b. Vino posar sobre Alcoeer, en vn tan fuerte logar / Sacolos a celada,
el castiello ganado a [Cid, 630-631]
(2) a. Quando estas dueñas adobadas las han, I El bueno de Minaya pens-
sar quiere de caualgar [Cid, 1429-1430]
b. Tornauas a Muruiedro, ca el se la a ganada [Cid, 1196]
[423)
·<n 01nlJdt1Q - '8 orn+Jd'El::) <---) c:na 'owSJaz) so:mw sor ap onntnop ¡a ua ¡-ens
'El:> p-epmqt1!JBA ap. souaw9uaJ sor uro op-euo!:l'El{a.I aluama¡q'Elpnpu! y+sa -OA!'J.'El
sn;m un ua oA!'.lªP ap 'El:>.mUI- otpoq a'J.S:[ "(l o¡nnd-eo - '9 o¡n+JdtlC) <--) SOA!'J.t!P
so+aa.rwu! so+afqo so1 aanpo.I'J.U! anb stnsnn 'BI symap-e sa anb '(lt!ººP!Soda.Id oe,
2Ht1sna'El o oaoanp o+afqo ap u9p'BU!Ulouap 'El{ aqtoar ouam9uaJ Iª anb Jt{'El ap) U9!º
~!soda.Id aun sa oqoarrp o+afqo ¡ap ¡-epua.IaJn> aaram ªI '1oyedsa ¡ap osso Iª U:[
:v u9prsoda.Id BI a+mwaur o+
1
::.:>a.I!P Olafqo ¡a .I!:>npo.I'J.U! ap 'El{ 'pBprnq!sod B.Ia:>.Ial mm -e+uasa.Id 1ogadsa ¡a 'sau
-aíJµo so¡ apsap 'ua!q a.IOl{\l'"O:>!+Jp un o 1au!Ulou asa.IJ 1:1un '(Z) Á (1) so¡dmafa so¡
· t:i.Ilsanur o¡ ouroo '.Ias apand O'J.:la.I!P o+afqo Iª '-em.IOJ t:i{ a au.Iapuo:> anb 01 u3:
1
·o+oa.I!P o+afqo un uro as.I1:1pos'El ap<md a+uaUIIPY!P anb 'vsnv::::i o aL 1
-'N:!!DV ap 1adad ¡a uo:> 'ElA!'J.l:líJau u9r:>1:11a.I.Io:> aun asm+B+suo:> apand ourns ºI a Á 'a+
-a.I+ as anb ¡ap oq.IaA Iª ~as a+uauraµo+ou BJXBA sopa.l!p so+afqo so¡ ap o+uaAa
a ua u9!:>t:idpr'J..I'Eld ap odn ¡a 'oífmqma urs ·s-eArs1:1d ap so+afns so¡ uo:> -epuapuod
ORÍGENES DEL ACUSATIVO PREPOSICIONAL 5.2.1
1
5.2. ORÍGENES Y FUNCIONES DEL ACUSATIVO PREPOSICIONAL
1
Pensado (1995) ofrece un estado de la cuestión reciente y una amplia bibliografía comentada. ·
425
96fi'
anb S?UI a;rnq ou u9pt1¡mu.IOJ -a+sa 't1pesa.1dxa JSV ·u9p::>-e ti{ .zod so
sa.za+u! 'sop1:1ru!u-e so1afqo S.. 'u9p::>t1 -e¡ .zod sopt1paJt1 'sopt1UI!U"BU! soaaíqo arau
µ~uns!P ¡o-g-adsa ya 'u9pt1'.Ja.zd.za+u! ns ~as ·sall:luopunJ sounnrea ua (9061 i
681) aJ[qTI'J-.IaÁa:W .rod apazoqsa ªIlJ OA!'.JtlP lª uoo ti~Oll:IU"B ti{ ap S!Sa+9d!{{ tl'J '
·auaqumu as (On::irrqo oseo Á O'.Jafns osso a.I'.JUa o) OA!+t1sn::>t1 !i. oAqau:
. eu anua u9puqs!P -e¡ anb ¡a ua O!U!UJop o::>µT9. yap a+uaurnspa.rd a+t1.1+ as '(96611
S61) opasuad uoo oprenoe aa º(1l61 SJftIO'H) SOO!U9f sapmosrad sarqnrouord so¡ .zod 1
P!Il+nsuo::> V'.Jsa 'u-a1uasa.1d o¡ anb Stl;)!UVUici.I sa~ua¡ sa¡ sspoa ua 1t1.zaua~ ss anb 1
saua~µo so¡ apsap seuopdeoxa sootroo ou ¡o-g-adsa ua anb 'ltlUºP!SOda.zd OA!+-esn::>-e 1
t1.z+uaroua ou anb otpeq un Áaq 'o~.1t1qrua U!S '(l o:¡n+Jdt1:) ._) -e::>µl9yod!f aA!µad '.
00 lll apsap Á "El:J!U°?UIO.I "ElA!'.Jtl.ItldUIOO 13A!f;)ads.rad a¡ apsap 'O'.JUtlf 01 zod 'apTI)UaJ I
zas apand ouam9uaJ ¡a arad ¡auopUUJ essq onroo Qlafns ya troo p-epa~!qurn "S'J '
61'.JSaµlaon. ~6l61 aµtuo:)) s.O'.Ja..·fns s.ºI. ap. Sll::>!.dJ+
.. Stl::>!+sµ.·a'. .J::>-S.m::> .m.quasard .roda+ \
urespard '"SOO!dJ+-S,, UOS anb SO'.J;)a.I!P soaefqo sonanb-e ti p:?.Iaua~ ua tlf::>aJ-e ¡apua.z 1
.. opearam ya anb esrouodns apand '(9l61 u-aua~ ~0006 uassw) so+afns so¡ uoo ·
!::>OStl a:iuaUIItlS.IaA~ Stl;}!'.JSJ.Ia+;)a.zro uos pn+!U!Jap !i. U9!::ltllll!Utl anb opsp 'ua!q 1
ow ·pn+!UYªP o¡.li. u9p1:11U!Utl ap sepspetdcrd St1I .zod a~µ as Qlafqo ¡ap ¡apua.IaJ!P
tr.:l.mm ¡a anb arasontn t1::iµl9¡odn u9p"e.iedruo::> t1¡ anb senm opsjsues somaH
ZfWOf) nuunN u lª
uus pe atmraprpuard +a oy-esst1q º!Itl lª onpsssepunjj nrnrsuan (l)
so¡dmafa sozeunrd soj anb ap oqoeq ¡a !i. -e::iµ~q¡ -e¡nsu:raacI lll ap UJ+-Sl ¡a ua
aA!Un. oseo ua erueurzcoard .li.nm -eµa!AUO:> as OA!+-esn:>-e 1ª anb ap oq::iaqp a.r+
-u9!:>-e¡a.z.ro::i a¡q-epnpu! mm a+s!Xa 'o+::>ªJª U:[ '(1l61 .rannw) OA!+-esn:>-e¡oAn-eu
on uototsodo -e¡ a:iuaurn+ayd'rn:o::i Ji. -eu-e.zdma+ sym uepzord anb tl!Ut?UIOH"SI ap
~-
. o~a.z s-enanb-e ua aanaursstoard -eA.Iasqo as anb 'osao O::>µT9. un ap u9pt:1ZffB.I
ila~ -e¡ ap Ji. oun-e1 ¡ans-e::> -ema+S!S IªP tlU!U.I -e¡ ap opa.I!PU! ºPªlinsa.z un 'o+afqo ;
O'.Jafns a.I+ua SaUO!SilJUO::> .I!Pªdlll! t1.md O'.JUa!ID!Pa::lO.Id un OUIO;) ¡auop!SOda.Id ¡
·n-esn::i-e ¡a as.m.rap!suoo a¡ans 'o+afns ¡a uo::i u9p-epua.1aw -ey-e a::im:¡ anb o¡ .IOcI
O!::l!soda.Id oAn-esn::i-e yap osn ¡ap Á ua~µo yap u9peA!'.JOUI omo:> zaA -e¡ -e ut1z
jn as S!Sa'.J9d!q Sa.I'.J Stl'.JS3: '(Tl6T SJillOR) lt1JOU9.I9J9.I-0:J!'HHI.Úh1.1d -e~:)UaU~UIO.Id
uo::i o W!d9+ ap Sil'.J-S+sa Iª UO::> Ji. (9061-0681 aJ[qTI'}-.Ia!i.aw) OA!f-SP Iª UO::l "S~OI ·1·.I,
~ t1un uo::i '(so.r+o soq::inm Á 1l61 .rannw) O'.Jafns ya uo:> u9p-epua.IaJ!P t1un uo::i
iY"edsa ¡auO!::l!SOdaid OA!'.J-SSn::>tl ¡ap · U9!::l!.ltld-e BI u-epos-e anb '-e.In'.J"S.19'.J!{ -ey Ua 1
a::iouo::ia.r uapand anb sa¡adpuµd S!Sa+9d!{{ sa.r+ Átiq 'JSV ·St1u.1apom st1~uay l
"""""'ª °"""º" z·g 1
ORÍGENES DEL ACUSATIVO PREPOSICIONAL 5.2.1
que los objetos directos animados llevan una marca que coincide con la de los
dativos. Pero la identidad formal parece ir aparejada a una parcial convergen-
cia de función. Por ejemplo, en algunos casos de coordinación de verbos, un
mismo sintagma introducido por a puede ser objeto acusativo con respecto a
uno y dativo con respecto al otro:
(8) a. No tenían ningún respeto por las mujeres, muchísimo menos por las jo-
vencitas, a las que levantaban las polleras y maltrataban con las
injurias más ofensivas [García 1975:93]
b. que tú volverás, como dices, a buscar, a ver y hablar a mi señora,
de cuya discreción y cortesía espero más que milagrosos favores
[Quijote, 731]
ción en las lenguas ibero-románicas y es general en los documentos latinos íbérí- '
cos de los siglos VIll al XI (Folgar 1993; Müller 1971; Pensado 1985/1995)- para
la función de objeto directo sería un reflejo de la indistinción casual de las formas
átonas correspondientes.
Paralelamente a esta neutralización, que da lugar a las formas que constitu-
yen el primer foco de expansión del acusativo preposicional, encontramos casos 1
entre una construcción con acusativo y una construcción con dativo (o con .eq
giro introducido por ad que lo sustituye). Se trata en particular de las construc-!
ciones de acusativus cum infinitivo (AcI) ( ~ Capítulo 11) ·dependientes de un 1
(9) a. ecclesias ... quod nos consecrare iussimus uel restaurare ad ponti-
fice [Müller 1971:499] 1
427 1
!
·"oµaJ!P ~afqo ¡a alIIB v ap ugpµBdB "BI ap ºP!PPªP
syw io+:>npu! ouroo -ewasaid as anb ¡a sa (sauo!SB:>os-eµap ua o ardtnars) OA!+'BP ut?~aJ UJlBI
ua onb sor ap sopastrop soqJaA ap odn.lil Iª 'uotooruasuoo BI ua sopecqdnn saJo+;i-eJsozqo uoo
sauop-eya.z sns zod ouroo sayriqJaA scidn.lil sozao -e BA!lBiaJ /i. B+nyosqB s-epuan;ia.zJ sns .zod o+
-Ul'?J'" :so.rnp uos. IIIX ºI~!S ¡ap sndroo un ap S!Sff!?U'B ns ua (IIL=6861) UJ+.zBW Bp.rno ap sopea
-jnsaz sor 'f'BAarpam OU'BU<J+S'B:> na sBpuBuJa'.ll'B say-e+ ap -epU'Bµodm! BI -e ooBq anb oy .zod g
[oog=IL6l .1annwJ
z"!Il2uas aireA U! anmoa opunmµJaa pe a.1apuaqa.1d l!P!n snpuB.1
~JIQ ponb mnpa.l!P Ofü ap O.I0W 0.1'.JSll::) ap OUl!'B°H UU.InQ '.J1:10ffilS0l ·q
f
¡
f
1
'
¡
1
429
~=:~:.; ::;:.(!~~;~~;; ~
sa¡na.I~H un :e ¡ sa¡na.z~Hun oprreq13 a.1qmo-q 1:1p-eo ua u-eJaA ·q 1
º.' :::~::.:
l:lun saouap 'l:?Pll!UO+aru zod 'a+uaurren+xa+uoo opusno B:>.IBm BI .rod Bppnpo.r+~
· ·.·. •. •..~.I-eµ-ea
·. !•. .OU apand BUO·.S.Ia.d apmrn
ap pnpqtqrscd O!dO.Id
{<lA!Ua.rquzou
a1sa uaOUIOO Bp.'E?O.Y!S'Elp
BA eonpo.mn "U<}i. . ·.
anbZOAo¡.B'(sa1B!oua.ra1a.1)
Uil 'o+oap U3: s .
-amxsauoo o (SOO!X?I) Sa:JUa.Iat¡U! zas uapand sa¡BOOI sa.1opBJ so¡ 'oíJ.I13qwa U!S !
~ - - .. ¡
1
· BJ.IUW º!A* ¡ uµew e º!A J
ª!PBU oµ ºN* ¡ ª!PBU e oµ ON ·a
ua!nlJJB º!A* ¡ua!nlJJB u º!A 'P
sa+u-e O'.JS!A t:iJq-e-q aounu uomb
'.rafnuz ananby* ¡ sa+trn o+sµ ajqaq sotmu ua!nb u '.1afnw -enanby · -o
¿-éµBw º!ª u~Jnb?* 1 ¿-eµ-ew º!ª u~Jnb V? ·q
1
(l~)
«rn
ua aA as otn
'sa¡'EIUI!UB A SBUOS.Iad ap SO!dO.Id sarqtnou so¡ A sotrsurrrq OUIOO a+uaUI'ElO!X?I sop
"~.rt:im SOP!UYªPU! asOA!'.JBJa.I 'SOA!'.JB~O.I.Ia'.JU! sarqmotrord so¡ 'sa¡-euos.1ad sarqm
<~o.rd so¡ a:JUaUit:?µl:?Saoau eonpo.nut ¡auop!soda.rd OA!'.JBSnot:i ¡a 'o+oaJa ua !¡an+ :
liri2ua¡ BI ua -eomm a¡ ap p-epaµo+B~!Jqo ap auoz BI ap u9pn+nsuoo a¡ .zod spa +
.~somap spenb sa.zo+:>BJ soasa ap Bpuaun.1ad 13'J ·sa¡Boo¡ sa.IO'.J013J sor u13~anA. d
(9feqB satn aSB5JA) pn+!uyap ap t. u9pl3Ul!UB ap s13¡-eosa s13¡ ap sou!UI.I?'.J ua o+tf
-.•·.q. · o ¡ap ¡Bpua.raJ!P opearsur ¡ap setrotodtrosep St:l'J ·sozvqozíi stuouro] somaratn .· I
anb so¡ -e 'aoa.It:?d-e onb Iª ua oaxeauoo ¡-e uave+-e anb so¡ A: 'sozv;ioz seioum] so .
. . 0.LC):[}IIQ0.L:[fgQ 'l~ ~g
!
- - - . ·- . . . - - - - - - ¡
FACTORES LOCALES Y GLOBALES 5.2.2
Tanto los estudios tradicionales como los estudios más recientes sobre el mar-
cado diferencial del objeto directo coinciden en considerar que los factores de
mayor pertinencia en la distribución son los factores locales, en particular la
animación y la definitud del objeto (Bello 184 7/1988:§889; Fernández Ramírez
1986:§§22-25; Folgar 1993). En la lengua contemporánea, los objetos directos
humanos y definidos son introducidos por la preposición en la abrumadora ma-
yoría de los casos, los objetos directos no animados sólo lo son excepcionalmen-
te, y existe una variabilidad considerable en lo que concierne al tratamiento de
los objetos. directos humanos indefinidos y de los objetos directos animados no
humanos. La variabilidad en el caso de los objetos directos humanos indefini-
dos parece estar asociada con factores de índole referencial, que se subsumen a
menudo bajo el término por lo demás polivalente de "especificidad". A partir de
los contrastes intuitivos percibidos entre pares mínimos como (16ab) y (17ab),
puede suponerse que hay dos factores principales en juego: el ámbito de la ex-
presión objeto con respecto a otros operadores presentes en el contexto oracio-
431
"('1'661) .rníiíin.xg Á ~íirug asE~A '.sa.xopEJY
-tatranc UOJ U9!JOE.Ia'.JU! El E Á u9pEíiau El E oaoedsar uoo usonpord as SO'.J:lªJª SOWS!Ul SO'J s
ap ouam9uaJ un ap as.re¡quq apand opnues <3lSa U:!{ -sosanu SO'.JX<3lUO:J ap aµas aun
spoi u opuznu.iaua~ uq as A. uorstradxa ap oseoord un '3luaurreqo¡~ opµJUS 'Bl{ oi
-oanp Olafqo ¡ap It?!:JUa.IaJ!P opearam fa anb spuardssp as l'Bnµ-e -e~ua¡ -e¡ ua noto
-"Eln'.J!S 'B{ UO:J SOll'Bil<3lS"El:J SO'.JX<3l sozaurud SO{ ap l'BP!J.Iadns u9pu.redtnO:J -eun aa
saiue!pnisa soqonm
"RJ:Jouo:> tranp ·pupa sam ap alua.3 A salUE!pnisa sjqaq t?lsag 'Bl u:¡¡ ·q
saiue!pnisa soqonm
e t?pOUO;) U'Bnf ·pt?pa sam ap ªlUa.3 Á S0lll"B!PnlS0-"BJq-eq 'BlSay 'Bl U:!{ ''B (l 1)
s9aut?.IJ ayqt?q anb
aiue!pn:isa un e¡ s9:>ut?.IJ ayqt?q anb aiue!pnisa un sosnq ut?nf ·q
s9:Ju"B.IJ t?¡qt?q anb I'
aiueJpnisa un e*¿¡ s9:>UB.IJ -e¡qt?l[ anb aiue!pnisa un t?:>snq mmr ·-e (91) 11
EL CORPUS 5.3.1
5.3.1. El corpus
El corpus examinado está constituido por los textos que enumeramos a conti-
nuación, indicando los fragmentos que se han tenido en cuenta para cada texto.
Estos se han seleccionado tratando de garantizar extensiones comparables y la 1:
11
consideración de muestras representativas del texto en cuestión. Para las edi-
ciones manejadas, véase la bibliografia final, en la sección Corpus (§5.6). 1
Siglo XII: Poema de mio Cid [Cid], versos 8-453, 1085-1487, 2278-2752 f:
í
Siglo XIV: Don Juan Manuel, El conde Lucanor [LucanorJ, pp. 45-169 ¡
Siglo XV: Fernando de Rojas, La Celestina [Celestina] pp. 85-120, 138-148,
171-186, 211-221, 238-248, 255-265, 283-294, 301-313
Siglo XVI: Lazarillo de Tormes [LTJ
t
~
6
Es menos claro que puedan aplicarse al fenómeno otras concepcionesde la gramaticali- l
zación, como la que ve en ella el pasaje de un elemento. léxico a un elemento funcional/ I·.·.'
gramatical o la que insiste en el "debilitamiento semántico" del elemento gramaticalizado •
(véanse, entre muchos otros, Lehmann 1982y Traugott y Heine 1991).Mónica Castillo y Con-
cepciónCompany (comunicación personal) me indican que hay un proceso de este tipo en el
pasaje de ad comopreposición locativa o direccional a simple marca de la función sintáctica 1 ¡
¡
,
de objeto, primero indirecto y luego directo, lo que es indudable, pero este cambio es anterior 1'
al proceso de expansión que estudiamos.
¡
433 t
1
¡:
f
t
'so:mn:i so] ap pmseo pnpmq-eµ-eA -e1 uoo u9p-epos-e ns Á 'soA!lEP Á sa1-euop!sod
-ard SOA!l"BSn:>-e ap [BUI.IOJ E!:>uap!:>u!m -e¡ -ealu-eld anb O:>!UI9UOTil -eUia¡qo.1d I3:1i
1
salUªli!l.lªd s-eµoíJal-e:> s-e1 ap u9!:>-e:>ynuap¡ T1n:·g1
1
·sam1n:>!µ-ed sosao ua -e:>mUI EI ep ntouesard "BI ap oAn-em-an:i S!Sff~U-a un]
ªlU"B!PªUI. 'sa1-aqo1íJ s·.a.1ol.:>EJ so1 ap ·.Bpuanuu! -a1 B!P..rusa as -ed-ela spunáes -eu~¡·•.
·u9!su-edxa "BI ap OA!l"Bl!'JU"Bn:> orprusa Iª arad essq -a1 auotarodozd ajurouoxa .
·u9p-anu!:iuo:> -a -e:iuasa.zd as onb 'ªN!SOd -euy ssur 01 sjurouoxei sun op-a1 ·
-ozrasap -eq as anb s-e1 "B.I"Bd 'u9nsan:> ua o:i:>a.I!P o:iafqo IªP sepapatdcrd s-e1 '.1pa~:
'sa1-e:>OI sa.10:i:>-eJ so¡ -a:iuan:> ua ºP!Ua'J usq as B.1aruµd aun ua ·s-edBla sop
B~:i:>aJa as S!Sff~U"B Iª '1-auop!soda.1d oxussnoa TªP osn Iª ua sareqo1íJ saroaoa j
sa1-a:>o1 sa.1opBJ a.1lua alUaUI.1oµalU"B -appa1q-alsa uorotrnsrp -e¡ ap opua!µ-edj
I·
SJSJ]'!)UV l':fl ·z·1rgl
I'
¡,
-soureruasard anb sopBl{nsa1:
y-,,,,y..,,~TnÁ .I"BlaidUio:> .trapend anb saroueam sotpmsa ap PBP!Sa:>au "BI ua 4·
alsa auorarodord sou anb U9!S!A B{ ap opB'.l!UI!I oíJ11:1 .1apy.11:1:i Iª ua .IHS!SU.·
á-eq 'oíJmqUia U!S. ·sa.1oµalu-e sotprusa ap .I!µBd 1:1 souraqss anb ºI uoo sa ;
;;.•«>T<>1r•n" uos sop!Ua'Jqo sopaamsar so1 anb ap m:paq Iª (q 'BPt?!PillSa aµoíJala:> a
l!
f:
¡:
11!
¡'
---r-
l!
I'
1
11·
IDENTIFICACIÓN DE LAS CATEGORfAs PERTINENTES 5.3.2.1 t
lr
ha sido resuelto de modo uniforme. Consideramos que un verbo que rige una¡
frase nominal introducida por a rige un objeto acusativo (y clasificada, por lol
tanto, la frase nominal en cuestión como acusativo preposicional) si dentro del]
mismo texto el verbo: 1:.· .•
I) rige también frases nominales no introducidas por a, .
II) rige clíticos acusativos, 1
III) aparece en forma participial con el argumento en cuestión como sujeto~
sea en construcciones pasivas o absolutas, J',
IV) aparece en forma reflexiva con el argumento en cuestión como sujeto. l
Así, por ejemplo.consideramos que servir en el Cid rige un objeto acusativ ;
en razón de la existencia de las construcciones ejemplificadas en (18): ~
(18) a. Mando uos los cuerpos ondrada mientreseruir 1:: vestir [Cid, 1871,
b. E seruir lo he sienpre mientra que ouisse el alma [Cid, 1820]
c. Deuos bien so seruido, 1:: tengom por pagado [Cid, 2152]
1
¡:
Desde los orígenes, la correlación dominante es, sin duda, la que se da ent!'!
la presencia de la marca y la animación. Esto nos ha llevado a tratar sistemát ~
ca~ente: a) los casos ~e presencia de la marca, y b~ los casos de ausencia~. '
objetos humanos o animados, Los casos de ausencia de la marca ante objet ,
inanimados sólo resultan pertinentes cuando, d·.entro del mismo tex.to, se regi1.-
tran casos paralelos de objetos inanimados introducidos por la marca. Una s1-
gunda correlación que se entrecruza con la primera tiene que ver con la cla1~
léxica a la que pertenece el objeto: los pronombres personales tónicos y los no1-
bres propios aparecen o pueden aparecer precedidos por la marca, sean o qo
animados. En cuanto a los pronombres personales tónicos, no hemos constat · -
do ningún caso de ausencia de la marca: desde el Cid, estos aparecen en
100% de los casos introducidos por la preposición.7 La correlación con los no -
bres propios hace necesario tratar sistemáticamente los nombres propios ina 1-
mados, en particular los nombres propios geográficos.
En la clasificación nos hemos guiado por las propiedades léxicas inherentes
de los sintagmas nominales. Así, por ejemplo, hemos clasificado como nombte
propio toda frase nominal que contiene. un nombre propio como núcleo o co~.· o
aposición,8 y como humano todo sintagma nominal cuyo núcleo es un sustanti-
vo clasificado léxicamente como humano. Sólo en una segunda etapa del an '. i-
=:
· De hecho, Calderón (1994:26)constata una excepciónpara el reflexivo tónico sy mes!.o·
7
!
en el Corbacho. · ,
8 Suponemos,en efecto,que en las estructuras de aposicióncomo:"Despues que esta b . a-
lla veneieroncí rey Bucarmató" (Cid, 2475)o "pues que tú te precias de loara tu
(Celestina, I.96), el nombre propio determina las propiedades de la frase que lo contiene. ¡
435
1
--------
1
- - ----- -- ------
"((;861) 2uossos: zod oasendozd (O~Ull.I OO!'.J.U?P! ap SllJ.I
-o2a:¡.llo ÁlltJ: ou anb ¡a ua) IllW+ uap.10 lª anb u9pnqµ:¡s!p ll[ ll a:¡uaurn:¡.ollxa sym oqonm ll:¡snfll
as {ll'.JO'.j. ou A {llp.Illd uapzo un omoo pn:nuyep A: paptoeurrtra ap Sllill::>sa Slll ap oqonpozd lªP
uotadoouooll'I "(9661!(;861).1a.mrn a::>lltJ: anb u9pllnp!A!PU! ap ll{ll::>sa lll ap u9pll:¡dllpll llI ll:¡sllq
(8961) .1amod ap saratrord sauototrnur Slll apsap 'llye.l20!1qN lll ua ssasandcrd salll!.IO'.l:JllJfüillll
SlllllOSa ep atres sun llpo:¡ ap llplluya.1 sym oauaurour ¡a ll'.j.Sllq ª9!S.IaA llI sa llill::>sa ll'.JS:[ 6 11·
t
1
sopauspao uy+sa ou so+uawa¡a so¡ osso o.&n:> ua 'o+uawa¡a un ap syw zapuazduroo
f
apand IªA!U U.[l"(IIA)a¡qqda:>sns sotreta {"El(!) "B:>.l"BUI "BI .zod optonpoznn zas "B a¡q
-ndeosns sym ¡ap "BA anb sa¡aA!U ap "BJUb.l"B.Iaf nun so (:>O(';) ua IB!:>.I"Bd uap.zo 1:3:
1
oogjoedse-ou opt!Ul!U"BUI (IIA) < O:>YJ:> r
1
-adsa ºP!UYªPUI. op"Bfil!Ut!UI 1 1 o:>yJ:>adsa-ou 9P"BUI!UV (W < ºP!UYªG
f
OP"BUl!trnUI 1 1 o:>yJ:>adsa ºP!UYªPUI OP"BUI!UV 1 1 oogjoedse-ou otrsm
-nH W < OP"BUl!Ut!UI otdord a.zqmoN 1 1 ºP!UYªG opt!Ul!UV 11 ooypadsa r
ºP!UYªPUI ou"BumH (AI) < opt!UI!Ut!UI a.1qmouo.1d 1 1 op"BUI!UV otdord
a.1qmoN 1 1 orreumH op!uyaa (Il!) < opt!Ul!UV a.zquzouo.ld 1 1 orreumH 1
¡
l
O!dO.Id a.zqUION (II) < OU"BUinH a.zqUIOUO.ld (!) :pnnuyaa X U9!~lnII!UV 'o
o:>ypadsa-oN <·o:>ypad
-sa opnrgapuj < op!uyaa < otdozd a.1qmoN < a.zquzouo.ld :pn:nuyaa ·q 1
,,1
opt!UI!UUUI < opt!UI!UV < OU"BUIUH :u9ptrm!uv ""El (O(';)
[
"S"B{"B:>Sa ssqura ap oaanpord ¡ap a+u"B+¡nsa.1 I"BP.It!d uap
6 1
-.zo un onroo opt!ZH"BUI.IOJ .ras apand anb opom un ua mr~q:>"B.za+u! 'S"B{"B:>Sa s"BqUI"B
zod opsuturrensp y+sa opt!:>.I"BUI Iª anb S"BI ua 'IOlJtldsa ¡a ouroo s"Bn.8ua¡ ua anb 1
!.
'pn+1uyap ap "B{"B:>Sa Hun S. u9p"BUl!U"B ap "B¡rosa aun 'o+afqo ¡ap I"BPUa.IaJ!P opt!:> !
-.I"BUI IªP H+uan:> mp arad S"BfB:>Sa sop oisandord "Bq (000(';) uassw'a+uauza+ua!:>atf
t
r
¡1
t¡
1
1
'
¡:1
r
1
¡,
1
(21) a. con tal pausa que molestan a los que los atienden [Periquillo, I.57]
b. mas si escucháis a uno que lee con sonsonete o mascando las
palabras [Periquillo, I.57]
c. que el joven ocioso, vicioso y pobre ande estafando a éste, petardean-
do a aquél, y haciendo a todos las trácalas que puede [Periquillo, l. 78]
d. o hacerlos que tengan buenos amigos o que no tengan ninguno [Pe-
riquillo, I.92]
Ahora bien, de los materiales del corpus se desprende que la carencia de núcleo
léxico sustantivo es potencialmente una variable pertinente en la distribución
de la marca (véase infra §5.4.1). Se hace necesario distinguir aquí los sintagmas
constituidos por un elemento inherentemente pronominal (que no admite la cons-
trucción con un núcleo léxico sustantivo), el cual a su vez puede estar léxicamen-
te especificado como [Hum], alguien, nadie o [Inanim] algo, nada. Además, hay
que tener en cuenta el hecho de que la interpretación "por defecto" (no anafóri-
ca) de los usos pronominales de los determinantes les asocia el rasgo [Hum]
437
.... ,..
"(OOOZ-6661)tpna'!:{ za.z.I~!+nDasti~A
'(o:¡afns oattm un zod Stlpi:rayµaA uos anbzod 'sotroiorparanoc sopscrperd uoo sepsmqnroc zas uap
-and ou anb ssuotsardxs '.1pap sa '"s¡¡redpuµd so.zny. uain:¡nsuo:i satua!puodsa.z.zo:> sa.zopti:iy
-nuano sol) sordord sa.zqwou sor uoo ,\ soprtrgsp sor uoo rti.zn:¡tiu astip stm u;~w.IOJ sartis.zaA!un
SO[ anb ua:ititi: anb sa¡i:ruuoj-O:>!'.¡uywas sapapetdozd sti¡ ti oaoadsar uoo ·ti.zn:¡:in.z:¡sa ap od!+
.za!nbri:rn:i ua uoptsódard tir zod soppnpo.z+u! ·.l! uarans anb opUt?rtiy:as 'PJO ¡a apsap tia sopo¡
i (sowv) soqum ap .ItlITfl:>adoauaturaarodmoo ¡a opereasuco 'Bll (OtI=966t/f!66I) SHªW 01
,.1:
u
1¡¡
Dobrovie-Sorin y Laca en prensa; Laca 1989, 1999), lo que hace aconsejable tra-
tarlas como una categoría aparte (que indicaremos por [O]).
En cambio, hemos preferido en una primera etapa del análisis no aplicar la
distinción específico/no-específico a los sintagmas introducidos por determinan-
1/#;fü •·tes. No es claro que esta distinción no deba aplicarse igualmente a los defínídos,"
.f,1~f,f)
, y su aplicación a los existenciales, al exigir una dosis importante de interpreta-
- ción textual, no se presta al tratamiento cuantitativo de un corpus considerable.
De estas consideraciones resulta la siguiente versión modificada de la escala
de definitud:
439
Ott
"f'"f'"9§§ 'B.IJU! 8S'B5)A) OA!l'R'.JTI°Bn:l S!SffilU'B fB -epu-eµodm! UB.IÍI .I!Ilqµ'.}l? anb Á'Bl{
iioua .IOd ·sa.rop-eiaAa.IÁnm uos a.rdma!S ou saf'B'.}UOO.IOd sor '(":>'.}a 'OlXªl oursnn ra ua
: [o.Id-JªQUI!UV] ap S"Bpua.un:>o san 0¡9s troo trsasamroo Ii\X ama ua (o.Id-JªaumHl
>:ap s-epua.I.In:>o L8 S"Br 'ordmafa .1od) O'.}Xa'.} oursnn un ua S'Bp!Ilqµisw eiuenreur
-.IOJ!Uil U?fSa ou S"Bµ~a'.}m s-er anb Á (":>'.}a 'Ii\X ama ua 8 S"Buad-e somaUa'.} IIL\X sma
\ria (O.Id-Jª(IUI1UV] ap S"Bpua.I.In:>a 91 -e aiua.IJ '.LT ua mm Á JS ¡ ND ua v sanada
·somaua'.} o'Jo{m?} ra ua [mnH.IdNJ ap sstotraimoo 99 'B awa.IJ 'ordmafa .IOd) orio
'l? oixai un ap aiuamam.roua "Bµ'BA SO'.}afqo ap -eµo2a'.}"B:> anrsnn atm arad .sar-ewi
sor anb ap oqoaq Iª uoo onm] 'oílanf ua sa1q-eµ-eA ap orenrnu op-eAaia ra op-ea
/ -sosao so1 ap %001 ra ua R:>.rem -er zod soptpsoard uaoarada P?:J Iª apsap
".~nb 'SOO!U9'.l sareuos.Iad sarqurouozd so1 s-e¡q-ei S"BI ua op~o:>a.1 U"Bl{ as ou anb som
~ap.roo~ "(%001=u}-eµo.88'.}R:> e1 ap s-epuannoo ªPI'R'.lºl ra S!saiu9.red a.riua opuap
Ji.:. soµai sor ap p-ei!m 'BI ap souam ua S"Bp-eiuasa.rda.r s-eµo2ai-eo se1 optreumrqa
·~oI2!s aod saf-ewaoiod so¡ -siuasa.rd 8 ozpeno ra ·u9nsana ua epoílai-ea er ap st?p
.·~ua.I.In:>O ap fB'.lOl Iª S!Sa'.}u9md arrua opll'B:>!Pll! '-e:>.rem 'Bl ap u9p!.Ied'B ap Sa'.}Ua!P
;'.~uodsa.1.100 seirqosqe sepuan:>a.IJ se1 -ep z orpano 13: "(":>'.lª 'uoutxmq' ua otranrnq ou
:(opeux!ue o!dO.Id a.rqmou un zod sop!Ilmsuo:> soaoarrp soiafqo ap -epua.unoo -eun.8
. -uru Á"Bl{ ou 'orduxafa iod 'JSS) u~msan:> ua O'.}Xa'.} Iª ua oomnu2-eiu!s opa.rw O'.}afqo
. moo apmtreurncop a:>a.I"Bd'B ou aµoíla'.}"B:> "BI anb ap oqooq ra § UO:> ere11as as r9 U:[
:S'Bp~unsw S"Bµo~-eo S"Br ap -eun -epeo ua mmm e¡ ap e!oua.I.In:>o ap safeiuao.rod
ft?'.}Uasa.rd T oipen:> r:3: "Pt?P!relO'.l ns ua soperndmoo ºP!S U'Bl{ anb 'sopsumrs Á
' otrsumq SO'.}afqo SOI 'B Á SO!dO.Id sarqmon sor 'B oaosdsar UO:> u9pnqµisw -er S'.}Uan:>
:,a uouen 8 Á 6 '1 SO.Ip'Bm sor ua SOp'B'.}UaSa.Id Sa{tlq0{.8 SOA!'.}S'.l!'.}U'Bn:> SO'.}'Bp SCYJ
eopounuo ~ souvwm¡
. \,s<J]'DU?UlOU S'Dw2'D1U?S SO] UO:J ·~ SO'JdO.Ld eeiquiou so7 UO:J zvqo¡ff UfY!:Jrl.]On;f[
Q...
o
......
......
'se- o o "°"
..;...
o
>O "°" "°" ~
O)
o
o
,....¡
"°" o
o
.-t
c-:1
"""'
(.C) o
.-t
c-:1
"""'
"°" "°" "°" 1
~
......
......
~ o o o
~ 00 "°" "°" .-t
O) o "°" o
,....¡
>O
t-
>O
t- "°" >O
c-:1 1 "°" "°"
-... .
.-t
¡::¡
(ll ,,..
i:: o o ~
o
.....rn
C)
C/:J
....... >O
t- "°" "°" >O
t-
o
o
,...;
"°" "°" o
>O
(.C)
(.C) o
.-t
10 "°" "°" "°" ~ "°"
o ES
e,
Q) ~
o.. o o o "°"
¡..., o o o o ,...;
"°" "°" "°"
(.C)
(.C) t- O) (.C) c-:1
o
.;..> :~ o o o 00 O) >O 00 ~ (.C)
> ¡:,;
C)
Q'
:::l .-t ,...; .-t
"""' """'
~ ;ao ......
::s ...,Q) ~
in
o o o "°"
..,¡
o
C)
(ll :E'
>O
O) "°" "°" t-
(.C) """'
00 10 o
.....
.-t
,...;
00
M o
(.C)
1 "°" "°" "°" 1
Q) o ~ ..-1
-. .
~ ¡:::¡
==
"O Q)
"O
.....
(ll
rn o
......
o C)
i::
Q)
e i::
o '::s
bO
~
~
Q)
e
-....~
Q)
'O rn
-
o o o
o o o "°" "°" "°" "°" "°" "°"
Q)
o o o o o o
P::
o e o
¡...,
o
P::ti Pr¡..., P::ti
o o
a. . ..L P::JI ¡::)..,.....1 P::.....+I ~..¿,
¡...,
..
¡...,
¡::).., ~ P::+ Pr
.. .
¡::)..,
.
..L JI i:: .....i:: 'O 'O
a::s ..a¡:::. . i::es p Q) i:: i:: 'g
ti
.....
"O
i::
o p p
Q) Q)
..... .....
;:::;¡ i:: i::
a .....a . s.... .....s
;:::;¡ ;:::;¡ i:: o
s::s s a::s s s::s § § § .....a .....s
i:: ~ ...... .......
11
~ p.. p..
'-¡:: ~
.....
z z z ~ ~ ~ ~ ~ ::i:: ::i:: ::i:: ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~
441
Ztv
s s s ss
§§8§§
828§§
1-'
§§§§8
§§§8§
EVOLUCIÓN DE. NOMBRES PROPIOS Y NOMINALES HUMANOS Y ANIMADOS 5.4.1
Cuadro3
Porcentaje de acusativo preposicional por siglo
443
¡:
t
¡
1
t
j:
,,I·i
1:
!
;•i'
[f:61 'JS ¡ ND] l:?fia .1od uauaµ anb oµou ¡a S.. a.1pum u¡
en CNl Sí).12 Con animados no-humanos, los ejemplos del tipo (33) son minori-
tarios con respecto a los del tipo (32) en la totalidad del corpus examinado:
(32) a. con esa misma invención le sacó el caballo de entre las piernas
aquel famoso ladrón llamado Brunelo [Quijote, 685]
b. voy a ensillar mi caballo [Periquillo, I.114]
(33) a. de manera que me dejó a caballo sobre ella, y me saco debajo de mí
al rucio [Quijote, 685]
b. no manifestaban tanta complacencia cuando señalaban a los ani-
males con el fuego [Periquillo, I.125]
Con los objetos [HumO], la marca aparece esporádicamente desde el siglo XV,
sin alcanzar nunca porcentajes comparables con los de la categoría [Humlndef-
Pro]. No puede hablarse de un aumento en la aparición de la marca, ya que el
20% (1/5) alcanzado en el siglo XIX no es sensiblemente superior al 16% (2/12)
alcanzado cuatro siglos antes.13 Con los objetos [AnimO], la marca es inexisten-
te. La regla es, por lo tanto, ejemplos como los ilustrados en (34):
12
Calderón (1994:38-42) constata un porcentaje elevado de objetos [AnimDef-Pro] en Ca-
lila et Dimna, que atribuyecon acierto al hecho de que los animales en cuestión son persona-
jes principales de los exempla, constituyendo así referentes personalizados, asimilables a los
humanos.
13
Calderón (1994:71-73) constata algunos casos ya en los siglos XIII y XIV, como por ejem-
plo: "Et bien sabedes uos sennor que siempre uos consege yo como leal uasallo deue conseiar
a senrior" (CG, 512.6b), "Commo el rey don Pedro fizo matar a Pero Alvarez de Osorio e a fijos
de Ferrand Sanchez de Valladolid" (Pedro I, lll.28b).
445
9tt
:-e:>µ92aw:> anraur
·YJ!PY.Id sa saratn Yl ap -epuasa.1d Yl 'oi:>µisa opnues ua sarqmotrozd so¡ uo;::>
[LIZ 'JS
I ND] somnhrqo OUIOO opu-e.1ou sa.11 so1 e ªIJ"Bl{ sou Á OUn.13{"8 u2uaA ou ":)
[l8"1 'gc;g1 ':flN7a] sudad uumun
sona anua anb 'sa1op.xaáus .xod Uu!Uª'.J anb so1 e 01u-e1 traznroq /i. ·q
[zote; 'P!D] usoas so¡ s-epuan s-e1 ap .IS:>ng ap so¡ u P!Ó o/i.ur ap so1 ·u (l8)
:(l8) ua sopu:>yndurafa
SOJ uos SOJ!dJl ssm SOS'BO SO'J "OO"!X?I ºªP"9-U uoo sanrarpuodsazroo so1afqo so¡ UOJ
anb sonu syw uos 'sa1u-e1suo::i awaUI13:>!:J:>y.1d uetranuam as anb 'u:>.rum ªl ap ap
-uasard ap saf-ewa:>.xod so¡ '.z;7 'uopdaóxa u:>!~ atm uo;::> ·[JaawnH] soiafqo uoo
sarsm u¡ ap apuasa.xd BI awaUI13mp aoa.IOA'BJ O::l!X?I oap~u ap upuasnu 'B'J
(42) a. entre los quales embió un Christoval dOlit con un armada de na-
víos [DLNE, 1529, 7.67)
14
Como es sabido, las oraciones que contienen un objeto indirecto pueden justificar la au-
sencia de la preposición ante un objeto directo animado, como en los ejemplos: le presentó (?a)
su hijo al presidente, le dio (*a) su hijo a una señora mayor (Company 2001) (-+ Capítulo 6).
15
Se trata de los ejemplos siguientes: I) "embió al camjno a que recibiesen a Nuño de Guz-
man, a un Hojeda, médico, e Antonio de Caroajal, que a la sazon eran regidores, secazes e
jntimos" (DLNE, 1529, 7.75), II) "vista la declaracion antescedente por el reverendo padre ex
predicador, en que se cita por contexte Andres de los Angeles para examinarle conforme a la
cita,.lo mandó llamar a su presencia" (DLNE 1740, 205.514). Concepción Company (comunica-
ción personal) me indica que el fenómeno es común en manuscritos coloniales y no afecta sólo la
a de acusativo preposicional, sino que se trata de un proceso extendido de fonética sintáctica.
447
8tt
"(L09"v9ú 'L8L 1
'sma, "sosa.zd zas uapand ou ºª!J!lºu oS. enb v sopausdtrooa so'I "ºlHªP ya ap ¡a !OS oS. 'nozpa¡
un a osard .zaAB zod aqaa IBID "!q.sa uotsud e¡ !S" :oA!lRP un o Ol:>a.I!P oiafqo un a1lµ oq.zaA ¡a !S
o.zap sa ou ofüaqma U!S anb ya ua 'alUa!n1l!S oydmafa ¡a sa uorodeoxs ayq!sod B:>!U~ llUfi 9,
o W!UV<OUinH
11 ºP!ªYªPªI opsumrv <O.Id- ºP!ªYªCT opanmrv <º.Id- ºP!UYªPªI
out1mnH < O.Id ºP!ªYªPªI OUtlUinH <O.Id- ºP!UYªCT OUtlWnH 11
O.Id- {RS.IaA!Ufi OtreUinH < º.Id ºP!UY:ªa OtreUinH 11 º.Id {RS.IaA!Ufi
OtreUinH < opl?UI!ay/OU"SUinH O!dO.Id a.IqmON < {tlUOS.Iad aiqmoUO.Id (Sv)
[909"106 'Ovl1
''l!N7a] OX!P tl{tlS -eqO!P ua -eq-eisa anb O'.JSpq:) O'.JU8Sun oput1.I!UI ·q
contrario, los pronombres relativos el/ la/ los/ las cualies) y quien aparecen des-
de los primeros textos mayoritariamente introducidos por la marca, como en los
ejemplos siguientes:
(45) a. Bien me agradan tus palabras, si tales toviesses las obras, a las
quales spero para averte de creer [Celestina, VIII.215]
b. que tenía entre dos rebanadas apretado el nabo, al cual aún no
había conocido [LT, 124]
c. y no eran sus adornos de los que ahora se usan, a quien la púrpura
de Tiro y la por tantos modos martirizada seda encarecen, sino de
algunas hojas verdes de lampazos y yedra entretejidase [Quijote, 130] ¡i
d. Delante de todos venía un castillo de madera, a quien tiraban cua- li
tro salvajes [Quijote, 834]
¡:
e. estos mismos tres ejemplares, relativamente a uno, componen una
triplicada cantidad, a la cual podemos llamar mucho [CN /Sí, 109] ¡1
1!
I'
Sin embargo, la presencia de la marca, aunque mayoritaria, no es obligato- ¡,
ria incluso cuando hay referencia a humanos: ,,
¡,
(46) syno que heran amjgos del fator y veedor, los quales agora han
mandado soltar syn pena [DLNE, 1526, 3.53] 1¡;
t!
1
449 ¡:
1
¡,
1
1
i:
li
l1
!'
09t i
' li
"(8961 .zarnod) B;:1p~m1v ap yovedsa ¡a ua sopetmuaut uoo g;:i.zgm BI ap Bpuasa.zd BI ap oauaur ¡¡
-na un ap ºP!'.J.Ua.s ¡a ua ;:i!py.zodsa seuoroaxrasqo ÁBt:¡ 'gauy.zodma+uo;:i B~ua¡ BI B.IBd "
SB. 11.
LI"f~m~.raru ardtnats sa soseo soasa ua l'r.>-IBUI t1¡ ap u9p!.rE!dt1 -e¡ 'ua!q Sa'llltl 'sopaur :
-!Ut:IU! a'llltl saptia.uroosu¡ ap onrenma un ap as.ra¡qBtJ: apand ou 'opsururexa sndroo I'
¡ap opua~d "Sa'lUB'.lSa.1 so¡ ua (sapua.r.rnoo orrano Á -aun a.Itua) -eawy.1odsa 019s i!
opuats 'L'6 noo a1of!11t} Iª Á sepuaunoo L 1 uro vunsazao -e¡ 'SO'.p(a'l sop ua a'lUSµodUI! 11
li 1
1
I,
1
!:
1
1.
l'
1
!
El interés que reviste el estudio de estos casos reside en que nos permite
explorar la acción de los factores globales. Tales factores globales se mantienen
constantes desde los primeros textos. Se trata en primer lugar de determinados
lexemas verbales, como el verbo llamar (48), los verbos transitivos estativos
que expresan relaciones espaciales, temporales o de grado entre sujeto y objeto
(49) y aquellos que expresan actitudes afectivas (50), así como los que seleccio-
nan normalmente objetos animados (51):
Esta tendencia se confirma en el único estudio cuantitativo que conocemos, llevado a cabo
por Company (en prensa) para el español de México, en el que los inanimados alcanzan un
17% de presencia de la marca en el siglo XX.
451
['1788 'a¡o(Jnl)J opunm lªP saropajrsq sarofeur s-e¡ traq
-arasotn as 'aza.1a.811 a¡ a sard so1 ua Á papnsauoq a¡ a soto so¡ ua Á
SO.IfSO.I so¡ ua opuBA8U 'SBU'3 Á 'BUlJ.IOUIBZ lJ'.ffB2 t:IUU uos ¡a S8{BJ:>BH ·q
[91Z'IIIA 'VUJJSo]o:J] Bza+sµ+
Á .rssad oqonur 'o.Sa!ssos Á osueosep oqomn a 'a+uampm!d ·ua~
-ts so1 sa¡B+.zom sauorssad Á soroj] s so+uen 'sa'.j.li.a¡ap fi. SBS!.I SBI B ·i:¡ (89)
[L8'1 'szst ';¡¡N7a] a.1.1an a¡
ap a6aqaa a ouroo 'odsrqoárs un pBpq!;) B'.j.Sa B [nba .ratqtra apumu 'P
[98 'a¡o(Jnl)] ua!U"9 usoo a otnoo
aA.Iasuo:) as fi. ap.zB~ as B.I.I8'.J.BIB2UI ap BUIIBd sss fi. !sBz!ua:> SBI
BW3P uapanb ou una anb 'amanb as fi. sBft:1.I o2an¡ -e2-eq as BAHO -esa ·;,
[gg¿'a;w(Jnl)] -e2-e-q anb sararadsrp S?UI zod 'apBfap B og-em-e am
ou fi. 'u9zu.10:> !W ap SUIª'.J su¡ n.omoo oramb ªI zam:mas B'.j.Sa .IOd fi. ·q
(6l(; 'pJ:J] Bµanb SOUO'.j.tre'.j.OÁUUIJU !W UJU OWWO::) 'B (zg)
[6f7'I
'omnbJ.ta¿] uza¡u.1n!JUU u¡ u BZ!ft:1puB:>sa anb asoo aun sa anbrod ·a
[8Zl 'a¡ofml)] opunm
¡ap searad s-er sapoa zod .mptra uoo 'uza.1ad u¡ u !so+ua!UIBsuad sorq
-sanu ap sarouas oqoeq somaq anb s-e¡ B soUIBp.IB~ anb pB'.J.IBªI BI ua
'a!Apsa¡ Á U!.1nfn1 a¡ u !som-a¡aA anb mraA oq:>nm ¡a ua /i. soureuroo
onb .1amoo oood ¡a ua 'oyans 1u Á upt,S a¡ u !om!U? ¡ap pmomb
/i. awau!+uo:> opasodar 1a ua 'a.1! u1 u !oq:>ad uanq /i. pBp!so.1aua2
B{Ua 'ª!P!Aua u1 a !u!q.1aqos u¡ a sa+u-e2~ sor ua .IB'.J.BUI ap sourajq 'P
[98Z'AIX'vunsazao] 1:1do.1 naraooa ap troras
-uad S?Uit:lf anb 'souam sapuáuo.3.1aAsap S!m a 'B.rogas '-euop.1a¿ ·;,
(801'! 'VUJ1So]
-ao] aramb !S 'Bµnxn¡ B ?.IB:>OAo.Id /i. ?.IaAamo.1d suyad su.1np su¡ v ·q
[16'! 'vunsazao] a:>apaqo ou u9za.1 u¡ u pB+un¡oA BI ua!nb ua ¡anb-e 'B (19)
~.·
18 Alfonso (1998) (~Capítulo 11) y Davies (1995) tratan la evolución de las construccio-
nes causativas en español y ofrecen datos con respecto a la alternancia de casos. Véase
también Roegiest (1980, 1989).
453
º(90(; 'JS ¡ ND) ;epssod s1 ap ozom ¡s s¡asyp 'oeeui v¡ a.iqos p¡sa enb v1.1v:J v17a11bv" '(90(;
'JS ¡ND) "spsu ap uo.Ia!A.qs eur ou !S ~so¡atiuy:nnb enb aoru oqso ¡s .1ojuv:J7v ap sa1p.1vd so7" .ao
-raur sr ap spuasa.id U!S u9ps:indnp ¡;_ u9p!soda+us ap so1dmafasoursqaasuoo 'otqurao U:[ sr
s,:u9p
-tsodard "El ap mouesard "El 9luawuadapu!"EUI.IOJ ua uaoa.zoA"EJ enb (":Jla 'olafns
¡a uoo pl:?pan.§!qUI"E a1q!sod '"E:J!PVJU!S U9!00il.IlSUOo 'oq.zaA IªP BO!X?I -ezarsmlBU)
SO.IlO uoo sopapose uaoamd-e sa.IQl:Jl:?J SQlSa 'JllbB sournsdar snb so¡dmafa so¡ U:[
ºl:?O!lJP u9p"E:J!}dnp '!:?{ rroo o Olafqo yap {l:?q.IaAa.Id U9!º!sod "E{ uoo 9luaurnA!snpxa
u9p-e¡a.I.Ioo ua ssrauod apend onb sop"EUI!lll:?U! ªlll"E "E:JmUI BI ep l:?pua.I.In:Jo ap ojd
-mafa ~º!º sndzoo lª ua oparmooua sotnaq ou anb m¡-eyas sqso 'omm~ .IOd
I'
"
li
-.~
1
l'
!'
1:
I'
1¡!
¡i
De estas zonas, hemos seleccionado para el análisis, en razón del número más
elevado de ejemplos y del hecho de que, como hemos visto más arriba, testimonian
las líneas de fuerza más importantes de la expansión, las zonas II), V) y VIII).
(58) a. Assi las escarniremos alas fijas del Campeador [Cid, 2555)
b. A mis fijas siruades que vuestras mugieres son [Cid, 2581]
c. A las sus fijas enbraeo las prendía/ Legolas al coracon [Cid, 275-276]
(59) a. Plega a Dios 't: a Santa Maria, que aun con mis manos case estas
mis fijas [Cid, 282]
b. En bracos tenedes mis fijas tan blancas commo el sol [Cid, 2333]
c. Escarniremos las fijas del Campeador [Cid, 2551]
455
·01afqo rap u9p!soda1u-e uoo u9p
--e:>ndnp E[ JS"B ou '-eo.rnm E[ ap U9!:>µ-ed-e -e¡ a:>a.zot."BJ ¡-eq.za.1\4sod o+afqo uoo u9pt?::indnp '!?{ anb
nrx ºI~!S ¡ap sndzoo ns arad 'E?'lt?+sum (L u:686T) UJµt?W t?J:l.l"BD 'a+rnd ns .IOd "(8t1 '.iouv;m7)
_,(a.z .iod 'Bt."Bp sa¡ o['!) 7anlm anb sejoxjp; :?'l(puvs ep o+:>aJa un ap as.I"E?t"B.Il apand anbuna '¡t?u
-otorsodard 'E?::>.Ii?UI 11¡ 11'.II'E?J a+sa tra li. 'oasandaaua o+afqo ap o¡dmafa un 0¡9s som"B.IlS!~ªR 18
"(OOt 'P!:J) ".rnss11d
s11.z+ v7 -enli. vau~nb ap vpvtizv::i v7" '(SLf:T 'n» "uozv'8 me» sou .za+amo;i 'B souratraso v7 UON,,
.naraur ll\ ap oa¡dma ¡a trauapaouasap ou sopanmreut so+afqo uoo (gg) ap ss¡ ll suya¡11.zlld sarru
-:>nl+S:!f -souanrnq soaafqo so¡ 1uad. awaurnt.!Snpxa ua¡llt. sauopll¡a.uoo sa¡ll+ anb asaw N oz
:.ivp oq.IaA lª zod sa.Il Ji. J.vxap oqiaA lª zod ootrp 'J.VSV:J oqraa
lª zod sop~a.I U~lsa oqoo 'u9!:>!sodaid U!S so¡dmafa 08 so¡ ap 'opaJa ua ·u9p!sod
-ard 'BI ap t?puasnt? t?I 'B auretouoo anb o¡ ua .It?JU:>!µed na 'J.ouv::m7 ua u9!onqpl
-S!P t?J ua anrarado .IO'.J:>t?J un u~nqurB'.J uos U9!lsan:> ue sarBq.IaA s'Bmaxa¡ so'I
:(19) Ji.
(09) otuo:> soydmafa sa{t?uopda:>xa orno:> ut?iuasaid as 'BlS!A ap ownd a'.Jsa apsaa
· ·a:>a.IOABJSap 'BI t?puasnt? ns anb st?.IlUª!UI 0g'B:>.IBm t?J aiuauro'.JaU ua:>a.IOAt?J u9!:>
. -!SOdaiuB BJ Ji. O:>!lJp UO;) u9pB:>!Jdnp t?J anb St?.It?p St?J t? Ut?:J!PU! SO'.Jt?P SOlS:[
¡i
li
!!
1:
!'
!!
(64) a. asmócómmo casaría sus fijos et sus fijas, et cómmo yría fLucanor, 85]
b. et que se quería yr et que les dexava aquella donzella con qui él
avía de casar, et el condado [Lucanor, 154]
c. cómmo el soldán conseiara al conde quel diesse su fija ante que a
ninguno de los fijos de los reyes [Lucanor, 153]
(65) que assaz he para mi vida, et aún que dexe a mios fijos bien here-
dados [Lucanor, 140]
Por el contrario, los objetos de los verbos llamar (cuatro ocurrencias) y servir
(dos ocurrencias) aparecen siempre introducidos por la preposición:
457
99t
:Jvp oqrae, Iª .rod sa.r1 .A Jvxop oqaaz, ¡a .rod ootno 'JVSV:J oqraa
Iª .rod sop~a.r ~lSa oqoo 'U9P!SOda.rd U!S sordmafa 08 so¡ ap 'ºPªJª ua "U9P!SOd
-ard 13{ ap 13puasn13 'El{ 'El ourerouoo enb 01 ua .I'ElJnOW'Eld ua '.iouv:Jn7 ua u9pnqpl
-S!P 13{ ua a1u13.rado .ro+om un U?!qUitll uos uctasano na sa113q.raA sauraxe¡ SO'J
:(t9) Á
(09) ouroo sordmafa sa¡"Buopdeoxa omoo tranrssard as ''BlS!A ap oqund a+se apsaa
·a;ie.rOA'BJSap 'Bl 'Bpuasn'B ns anb S'B.r+ua!UI 08'B:>.reur 'B{ a+uaur"B+au ua:>e.IOA'BJ U9!:>
-!sode+u"B "BI .& o:>mp um u9p"B:>!{dnp 'Bl enb s"B.rep SRI u u"B:rwu! sowp so+sa
(64) a. asmó cómmo casaría sus fijos et sus fijas, et cómmo yría [Lucanor, 85]
b. et que se quería yr et que les dexava aquella donzella con qui él
avía de casar, et el condado [Lucanor, 154]
c. cómmo el soldán conseiara al conde quel diesse su fija ante que a
ninguno de los fijos de los reyes [Lucanor, 153]
(65) que assaz he para mi vida, et aún que dexe a mios fijos bien here-
dados [Lucanor, 140]
Por el contrario, los objetos de los verbos llamar (cuatro ocurrencias) y servir
(dos ocurrencias) aparecen siempre introducidos por la preposición:
457
89t
'Y si:pn+!UYªP ap
· SQ+re ssur soqafqo uoo seuotoaurp.rooc uBoyndmafa sop 'IAX ama
· · · #od soppnpo.qU! soprm:JªPU!so+afqoap so1dmafa stes so¡ aa
ºº:raq.IaA1sodo+a~ns
O.ItO {a '.J.'0Ul'Ol1 oq.IaA {9 .IOd op~a.I soua ap OUU 'u9p!SOda.Id
soppnpo.Itu! odu atsa ap so1dmafa sop atuamaros trsoarada .J.ouvon7 ua
[tOI'I 'vu
-nsap:J] orsrxnpar so1aµ+-ed ns ua A a+spm.I+u9a1tnas: a a+uapaoa.zd
ana.I+sa Iª .IOd sa¡eiuapo saÁa.l so¡ A 'sOp!p.Iad sor SBJ~ snb ~+ (89)
li
I!
LOS OBJETOS [HUMIND-PRO) 5.4.4.2
11
(72) a. que dezian los yndios de la provjncia de Xicalango, hazia otra que se 1¡,
llama Trapala, que le avían muerto y a todos los christianos que con 1'
él fueron y a quatro o cinco mill yndios que llevaba en su li
conpañja delos desta cibdad y tierra [DLNE, 1525, I.24] I!u
b. no halló nada sino al cazique de Oline y a otro jndio, a los qua- ¡;
les prendio y tiniendolos asi para jnformarse dellos dónde estavan
I!
los jndios [DLNE, 1535, 17.110] 1
11
1
li
En el Quijote, ninguno de los factores globales mencionados anteriormente
parece tener importancia en la distribución de la preposición.24 Sólo puede cons-
tatarse que hay una correlación favorable a la aparición de la marca cuando el 1
I!
objeto va introducido por el artículo indefinido. En efecto, 15 de los 21 objetos i
introducidos por la preposición van introducidos por un, mientras que sólo 10 li
de los 32 objetos no introducidos por la preposición corresponden al artículo
indefinido, siendo los restantes indicaciones de cantidad, numerales, tantos,
11
muchos, más, etc., o el indefinido algún: li
li
(73) a. En este tiempo, solicitó don Quijote a un labrador vecino suyo, 11
hombre de bien -si es que este título se puede dar al que es pobre--, !!I'
pero de muy poca sal en la mollera [Quijote, 97] 1
b. Y dígame agora: ¿cuál es más: resucitar a un muerto, o matar a
un gigante? -La respuesta está en la mano -respondió don Quijo- l
te--: más es resucitar a un muerto [Quijote, 725]
li
(74) a. despreció mil señores, mil valientes y mil discretos, y contentóse
li
con un pajecillo barbilucio, sin otra hacienda ni nombre [Quijote, 665]
I,
b. De donde nace que, cuando vemos alguna persona bien adereza- 1
da, y con ricos vestidos compuesta, y con pompa de criados, parece li
que por fuerza nos mueve [Quijote, 698] !i
1
los Ypilcingosembiaron con el mjsmo cargo a un criado del presidente que se dize Tapia, de li
ninguna auctoridad.A otro criado del licenciado Matienco embiaron por alcalde de la villa de li
Gua:xaca. A Mechuacan embiaron con cargo de justicia a un arriero que siempre ha vibido 1'ji
~- dello, hasta oy con sus bestias" (DLNE, 1529, 7.81). ¡i
!!
24
Esta afirmación se basa en datos cuantitativos. Sin embargo, que el lexema verbal en !'
cuestión puede influir es algo que puede deducirse de contrastes comolos que aparecen en el
siguiente ejemplo, en el que probablemente.es el verbo engañar el que desencadena el uso de
la preposición:"dondehabía ejercitado la ligereza de sus pies, sutileza de sus manos, hacien-
do muchos tuertos, recuestando muchas viudas, deshaciendoalgunas doncellas y engañando
a algunos pupilos" (Quijote, 58). En efecto, en otros textos los objetos de engañar aparecen
siempre con la preposición,incluso cuando se trata de frases nominales sin determinantes: 1
"no hacen otra cosa, aunque sin temor de Dios, que engañar a simples para pelarles el subs- I!
tento" (DLNE, 1773, 246.597), "ponga freno a este linaje de gente que engaña a rusticas y I'
1:
pobres yndios con tales iniquidades" (DLNE, 1773, 246.598). I'
li
¡¡
459 11
¡:
¡,
s
11
li
09v i!
li
[981 '.L0uvon7] . 0.101 ¡u ia u9a1 ~ .1µiaq"Bsap uasa!ZY !S anb uoretpuerue +a (LL) I!I!
¡¡
:-eA!'.J'BSn-eo uotooruasnoo mm u uapuodsaaroo .iouv;m7 ua li
-eµoífa+-eo u+sa ap soaafqo a+u-e saraur -e1 ap Epuasa.1d ap so1dwafa soonm sop SO'J 1:
I!
!:
-uao!I '.IOP!S!nbblIÁ .ioyas Iª 't:?U'BlJBW BI ap -epua!pnu u¡ ua opusasa ·o li
[L8l7º681'88L1 '8N7a] U!µuw O.Ipad as.IBWBII Of!P I!
¡i
a+a.id.l~'.JUÁ Ol[O!P a+u-e!pam onb 'º!PuA un e JS a+u-e zaoamd OZ!l[ ·q li
[6Lv"881 '18L1 'aN7a] s-ez-e.1.1aJ, .A zn.ioH ap oospu-e.ia: as .i-emuu 1
oítp arnasard opu-e+sa onb 'a.1qmo11un e JW a+u-e .1aza.iudmoo az!l[ ·-e (9L) li
ap 1:quano u-ep (O-'B9L) ua opansnp odn F~P s-eAn-esn-eo sauojoaruasuoo s-e1 anb
u+uano ua someuaa !S -eondxa as a+uapua.1d.los -epuan:>a.IJ -e+sa 'uatq l?.IOl[V ·atua~ 11i¡
-!S ºI~!S Iª ua sopnrgapm uoo uo.1-em 'El{ ap osn lª ua osaoo.nar a+ua.It:?dt:? lªP a1q 11
o+xa+ a+sa ua opuzu-eo¡t:? %9L ¡a 'o+ºªJª U3: ·rrIAX ama ua "BJ.I'BW 'El{ ap B!oua.1.1noo !
-e1 ap opt:?Aa¡a a+uauu-e¡n::in.it:?d af-e+ua::i.iod IB oaosdsar uoo º9!0BA.Iasqo nun .iao-eq .¡
otrasaoau sa 'p-epmq-eµ-eA -e¡ ap sa+!WJI so] ap orruep u.i+uan::ma as ou anbunv
·u9p!soda.1d U!S so+afqo !
ZI so1 ap aAanu ua aquasazd y+sa .IO'.JOBJ a+sa anb ¡a ua 'oznnb!.io¿ ua A 'soq I!
-.IaA soasa .rod soppnpo.i+u! u-eA u9p!soda.1d U!S sounumq soprugaput oqoo so¡ ~
ap o.nano anb Iª ua 'JS/ND ua -e+-e+suoo as a1q-e.ioAl?JSap u9p-e¡a.I.Ioo BO!'.JU~PI li
11
.trototsodard Bl ap upuas
-rra ap sosso n ap t:?:Juano ut:?p anb '.iaua:¡. ap soaaíqo so¡ ap A {'BUOS.Iadm! ¡upua+
-stxa uotoonrqsuoo "BI ap soiejqo sor ap B'.JB.I+ as .soptugsput a+u-e "BJ.I'BUI 'Bl ap osn
IB aiq-e.ioABJSap awamu+au u9pu1a.I.Ioo aun .IB+B+suoo ojqrsod sa 'ofüuqma um
1
I!
oaoaam O.L3í'HO 'I:!I
., 1
li
li
I!
I:
¡;
I'
¡¡
¡·
1:
!:
(78) a. y, dándole una lanzada en el aspa, la volvió el viento con tanta furia
que hizo la lanza pedazos, llevándose tras sí al caballo y al caba-
llero, que fue rodando muy maltrecho por el campo [Quijote, 102]
b. Recogió las armas, hasta las astillas de la lanza, y liólas sobre Roci-
nante, al cual tomó de la rienda, y del cabestro al asno [Quijote, 75)
c. dio ocasión al hidalgo a que picase la yegua, y Sancho al rucio, y el
carretero a sus mulas, procurando todos apartarse del carro [Quijote,82]
Lo mismo se observa en los ejemplos de CN/Sí, uno con preposición y otro sin
ella (aunque aquí puede jugar un papel el contraste entre singular y plural):
461
Z9t
Sºl '6Z91 '.'.!1N7a] S'B::>a+ode;) sor ap 'BpufAo.Id 'BJ 'B ofü'B::> OUISaUI Iª UO::>
().I'BNUIª 'omp'B~IªG ap ou-euual{ ourud 'oµ.iag o.qo v ···'ou-eµrr.AnUI
•.osoda.1 oood ap opuaaas '"B::>mamn ep "Bpuµo.zd "BI 'B .zoi\aUI ap¡ro{'B .A
.!:Juap!sa.z ap zan]' zod ucratqma 'ºITIP"B~IªG ap otratnreq 'oµ.iag un V
;-.;.
·a (S8)
b.
DIVERGENCIAS ENTRE PROPIEDADES LÉXICAS Y CONTEXTUALES
¿Irme yo con él? -dijo el muchacho-. Mas, ¡mal año! No, señor, ni
5.4.5.1
I
¡;
li
por pienso; porque, en viéndose solo, me desuelle como a un San 11
(85) a. Digo, en efeto, que este libro, y todos los que se hallaren que tratan
destas cosas de Francia, se echen y depositen en un pozo seco, has-
ta que con más acuerdo se vea lo que se ha de hacer dellos, ecetuan-
do a un Bernardo del Carpio que anda por ahí y a otro llamado
Roncesvalles [Quijote, 85]
b. i en el mismo braso derecho tiene pintada a Nuestra Señora de
los Dolores con este letrero: "Jesus me balga" [DLNE, 1771, 242.587)
c. un mortal bastante discreto y agradable que le haga olvidar hasta
a su niño Jesús [Pepita, 163)
d. al rezar a la Virgen Santísima y al cuidar a su lindo niño Jesús
de talla [Pepita, 186]
(86) a. mirando un Santo Christo que estaba en dicha sala dixo [DLNE,
1740, 201.506]
b. Y que en el braso derecho tiene pintada una figura que él dise ser ,i
I'
aguila i a ella le parese el diablo con sus pies de gallo, i en el pecho un
1;
christo de Chalma i una santa Gertrudis [DLNE, 1771, 242.587]
1
1
Los escasos ejemplos de frases nominales [DefHum] con referencia contextual
1:
a inanimados que hemosregistrado no van introducidos por 1a preposición. En
estos casos, la distribución parece orientarse por las propiedades contextuales: li
I,
(87) a. Et quando ovieron a escrivir los omnes de mal recado, escrivie-
ron el rey [Lucanor, 131) I'
,,i!
b. No as leydo el filósofo do dize: ansí como la materia apetece a la
I'
forma [Celestina, I.102] ,,¡'
JI
l
1:
463 !'!'
¡:
1:
1:
'
v9v
UO::> U'BU!UIOpa.Id anb ST:?I S0~lX8'.JUO::l sapapatdozd S'Bl uos anb ST:?.I'.JUB!UI
-xeauoo sB¡ Á sT:?::>!Xn sapapatdord sB¡a.11ua BIPBA u9pnqµ1sw 'Bl 'sotdord sa.1qi
-urou so¡ troo 'anb sa so¡dmafa soasa ua as.I'Baunap eoarsd anb t:?puapua1 'B'I
=
·s'BP!UYªP sal'BU!IDOU saST:?.IJ S'Bili
l'I
11
.'B (68)11
1
i
:(q68) sauotodaoxa Á'Bt{ enbtma i
'
11
u . opfA.Iasap mn¡ anb so¡ 'B.I'.JUO::> !S'e o2!'.JS'B::> orzar Ánm u:e2'Bt{ anb 'P I!
11
[ov·1 '9691 'sma; 'Bzaput:?.12 ns Á puisarum u.1isa11Au ut:?.rnA Á -o 11
[6HT'ozunb
•J.lod] ozqmou am anb saaoma so¡ o.UOJ ¡a zod !U OlS!A eq opuano ]
[911 'JS/NO] SOTI2!lU'B so¡
uoo BJP ¡ap sopuuaaopu saaoana soaasomr pa1sn aradmoo 'B.IOl{'B ·a
[018 'a:¡ofmb] smaod
souanq so¡ .1aa¡ 'El Á ajsaod BI 'B opt:?uopgR OlU'B'.l u~1-e Áos OÁ anb sa 'P
[96'! 'tru
-JJ-So]o:J] smaod so¡ :e.I!fil 'SOJOS9IY so¡ B!pn1sa 'sa¡-eµo1saÁ so¡ ª0'1 -o
DE.l<'INITUD Y ESPECIFICIDAD 5.4.5.2
(90) a. Sabe que como la hez de la taverna despide a los borrachos, assí
la adversidad o necessidad al fingido amigo [Celestina, VIII.215]
b. porque las lágrimas de una mujer hermosa y amada son armas efica-
císimas para vencer al hombre más circunspecto [Periquillo, I.90]
c. el complacer a su madre, asistirla; acompañarla y ser el consuelo
de sus trabajos, ésa es la primera obligación de una hija obediente
[CN /Sí, 209]
(91) a. et que a las vegadas firía a los omnes en tal guisa [Lucanor, 167]
b. et Nuestro Señor tiene por bien de tentar muchas vezes a los sus
amigos [Lucanor, 149]
(92) a. O buena fortuna, cómo ayudas a los osados y a los tímidos eres
contraria [Celestina, V.171]
b. hazen que desconfíe de la salud, y al médico enojan y turban [Ce-
lestina, X.242]
25
En efecto, encontramos 28 objetos referenciales con la preposición, frente a 25 sin ella,
y ocho objetos genéricos con la preposición frente a tres sin ella.
465
¡!
li
¡¡
l!
99v 1:
1:
li
' "BPBtP JIIB BlJB.l2onq!q Bl A (0661) ma<ll
-oa1 '(6661) t1:>t11 '(000<:";-6661) tpt1xaa za.u~rinn '1oyt1dsa ra B.rnd JB¡n:>r¡.rnd ua asB~A 9~ li
11
==~=.:;:::~~:::E::.~::s~:=:~i::::~.:
u¡ u sa1quioAUJ syÚI traes soptugoput sare+ anb (OOOZ uassw ep pn'.nuyap a~!
so1 arqos A. pt?ppypadsa ur arqos 'B.Inl'B.Ia+n 'Bl ua 'sopnrgaput so¡ 'B onrano ua ,!
¡;
I!
tsrrr 'oznnbJJo¿] aooq BI 'B ªºª!A sa1 anb BpB+ao"BJ li
'Br zapaed ou zod olt!mu .1ofam Iª .rapzad ap seosdso uos anbzod I!
I'
[vS'I 'omnbJJa¿] onrenntoouoo ¡a opumbps
11
unq cnrano zod sauopu.1aua.3 su¡ opu.I!WPU uaq ... sotosnmro soasa ·q !i
'Bl:~; ¿~:.:~::.~;~~ª!:~::i::~~:::::::~!!!~:::~:~
. ,·
''B
li
(v6JI
1:
li
i!
(97) a. Voy a buscar, como quien no dice nada, a una princesa, y en ella al li
sol de la hermosura y a todo el cielo junto [Quijote, 734)
11
b. se dio a entender que no le faltaba otra cosa sino buscar una dama
li
de quien enamorarse [Quijote, 45]
I!
I!
1:
Los datos cuantitativos confirman la correlación en el siguiente sentido: den- I!
1
tro de los indefinidos introducidos por la marca, hay prácticamente tantos espe-
cíficos como no-específicos, mientras que dentro de los indefinidos no introducidos i
por la marca, los no específicos son el doble de los específicos. Aunque la prepo-
sición puede aparecer ante no-específicos, estos presentan mucha mayor resis-
tencia a la generalización de la marca que los específicos.
En CNI Si, la marca aparece tanto ante específicos (98a) como ante no-especí- ,
ficos (98b):
!!
b. [CN!Sí,
un 131]ilustrado como el nuestro ... no dejará sin premio a cual- .
gobierno . 1.
l.·,··
11
467
11
I!I!
jj
!i
89'V
11
¡1
S:!fNOISfl'I:JNO:) ·g·g
ii
11
I!
·ooypads~
-ou sa opprgapu; ¡a anb -sondlll! EO.IBUI E{ ap -apuasnE tl{ IIIAX o¡íJ!S ¡ap .I}l.IBd.
'oom:mdsa ss ºP!Uyapu! ¡a anb -sondm! EO.lBUI EI ep B!ouasa.rd EI sorxea so.rnmµ.
so¡ ua anb sanuarm :u9!0EO.IEUI ap U9!S.laAU! aun rnba a.Ia!íJns u9pn¡0Aa E'] li
i
[1g1 'v1?da¿] oll!waua u9l1u!u as.Iao-aq ou optramoozd ·p
[6'171 'vnda¿] sofFll soasnqoz S. sosomaaq ap nu
-aoop BJpaw a¡opuyp arpad JUI ap zafaA EI .r-a¡osuoo ,{ aUI.IBStlo oqap
[L6t 'I 'omnb?.1.a¿]
ouufe.IJ.. omoo sao.i~q soun .IaA sa o¡ ooodurer ~U'9-tuoo se ou orsa ,{ ·q
1,
[601'1 '017
-?nb?.L<JcI] sosueurour ua soll!we SOlUUlB+npa.1 anb t1.1aput1q tl{ ,{ 'tl (101~
tsst 'v1Jda¿] opuraszed
oíf¡B 'ºP!P.Iad ou !S 'elO!.lledwoa QlUBl e sy.1+-e asopuyfap 'BU!{{:)
,,
11
'E
i
:soog:padsa-ou sopo+ uos {BUOS.Iadm! .1.-aqm¡ o .1.-au-a1 zod sopµJa.I o :
EO.IBUI E{ U!S soaafqo so¡ orad 'soog:padsa-ou a+uB otnoo soogjoadse a+u-s oatrsq a
-aradn EO.n?UI EJ :vnda¿ ua ,{ oznnb?.LocI Iª ua sourarnrooua U9!0En+!S Eoqu9p1
1:
i]
¡,
11
¡¡
CONCLUSIONES 5.5 liI!
jj
de la marca, en.la que las frecuencias aumentan en el orden previsto para cada 11
mo rango de frecuencia que los definidos humanos en los textos que los presentan. i
En la evolución del español, los nombres propios animados e inanimados se [
encontrarían en un rango de frecuencia superior al que les asigna la escala (20). f
1
tido estricto, presentan porcentajes bastante más elevados con dos excepcione .
en las que los porcentajes son iguales: Quijote y DLNE XVIII. En el caso de lo '
~- definidos, salvo una excepción, LT, los porcentajes son claramente más altos co 1
469
Olv
[Cid] Anónimo, Cantar de mio Cid. Texto, gramática y vocabulario, edición paleo-
gráfica de Ramón Menéndez Pidal, volumen 3, Madrid: Espasa Calpe, 1944-
1945.
471
ZLv
º6861 '-e.rp
-awo :p!.IPBW 'o.raUIO'}I op.rauoa'I ap U9P!Pª 'iau~Ul?f' vnda¿ '-e-IaIBA UBilf [vnda¿]
·0661 'O:>"fX?W ap -eurou9+nv reu
-opaN p-ep!s-IaA!llíl :O:>"fX?W 'sop13[Bd sal..9'}I adnaa: ap U9!º!P9 'svzaaoN- IIIA
SV.LqQ ua 'OJU'iJ?U.LVS 0]]?11bJ.LoJ l;f[ '!P.rezn ap zap~U-19.!]: UJilbBOf 9SOf [Oll?TlbJ.LoJ]
º9L6t 'BHlltSB::) :pµpaw ':>O!PUV 9ll9'}I s 2UHM.OQ uqor
ap U9!º!Pª 'svyju svz ap JS l:Il -oaenu v7powoo v7 'un-e.row ap zap~u.raa: orptreeq [JS]
º9l61 'BHlllSB:) :pµp-ew ':>O!PUV 9U9'}I l.. .8ll!IM.OQ uqof ap
U9!º!Pª 'SVY?U svz op JS l:Il -oaenu VJpawoo v7 'una.row ap zap~u.raa: o.rpu-ea'I [ND]
º9661 'soll!+uaA.Ia::) so!Pfi+s~ ap o.r+uao-reµo+!P~ Bzuanv :pµp-ew 'sa+u-eA.Iao
ap 1an2!W ap 's-ezaH Á0'}I º!llºlUV Á oÁw:ry BffiAªS oospu-e.za: ap U9P!Pª 't l.. p; sau
-alll9IºA 'sv¡azdwoo sruqoua 'vymvn vz op a¡of'!nb uoa 'sa+uaA.Ia:) ap ¡an2!W [01of7nb]
"t661 'O:l"fX9W ap 'BUIOU9lºVI'BUOpl'lN PBP!S-l9A!llíl :O:l]X9W 'zv.i:¡ua:J ouvzdmv ·vy
-vds3 vaanN vz ap soo71smíJun sozueumooq' '..\uadwoo Áu-eduroo u9pda:iuoo [.'.!IN7a]
. L861 'sa!PºlS I13A9!PªW
JO Á.IBU!uras O!Ul'ldS!H ªtf:.L :uos!PªW 'o+!d13:>!H "A qdasop ap U9P!Pª '(sa.iaqwy
'sa.ivuaH ap -pzvozv 'soíi.ina) 'fr99l jo saUI.IO.L ap 01¡µazl'l'I jo U0?1?Pª .1vaun-J.1J, [.L7]
º8661 'a.rpawo
:pµpBW 'uµaAas ·s Áq+o.roa ap u9!:>!Pª 'vunsazao V7 'safo'H ap opu-eu.raa: ¡vu?1sazao]
ºtl61
/6961 'BH'BlS'B::) :pµpBW 'an:iam: 1anUBW 9sor ap U9!º!Pª 'OJUO.L:¡v¿ ap ¡a .iouvo117
'OpUO;J ]op sojducnxu» SO] op O.LqJ7 O .lOUV:J117 'OpUO:J is '1ammw UBilf UOQ [.lOUV:JT17]
¿·g
REFERENCIAS BIBLIOGRÁFICAS 5.7
BRUGE, LAURA y GERHARD BRUGGER. 1994. "On the accusative a in Spanish", Uni-
versity ofVenice Working Papers in Linguistics, 4:1, pp. 2-43.
CALDERÓN Suillz, PAULINA. 1994. Estructura y evolución del objeto directo anima-
do en el español medieval, tesis de licenciatura inédita, México: Universidad
Nacional Autónoma de México.
COMPANY COMPANY, CONCEPCIÓN. 2001. "Multiple dative-marking grammaticaliza-
tion. Spanish as a special kind of primary object language", Studies in Lan-
guage, 25:1, pp. 1-47.
--. En prensa. "El avance diacrónico de la marcación prepositiva en objetos direc-
tos inanimados", en Actas del II CSEL. La Sociedad Española de Lingüística.
Presente y futuro de la lingüística en España. La SEL 30 años después, J. C.
Torres et al. (eds.), Madrid: Consejo Superior de Investigaciones Científicas.
COMRIE, BERNARD. 1979. "Definite and animate direct objects: A natural class", Lin-
guistica Silesiana, 3, pp. 13-21.
COSTE, JEAN y AUGUSTIN REDONDO. 1965/1976. Syntaxe de l'espagnol modérne, París:
Sedes.
DAVIES, MARK. 1995. "The evolution of causative constructions in Spanish and Por-
tuguese", en Contemporary research in Romance linguistics (22nd Linguistic
Symposion on the Romance Languages 1992), J. Amastae, G. Goodall, M. Mon-
talbetti y M. Phinney (eds.), Ámsterdam: John Benjamins, pp. 105-122.
DOBROWE-SORIN, CARMEN y BRENDA LACA. En prensa. "Les noms sans déterminant
dans les langues romanes", en Les langues romanes, D. Godard (ed.), París:
Editions du Centre Nationale de la Recherche Scientifique.
EN(:, MÜRVET. 1991. "The semantics of specificity", Linguistic Inquiry, 22:1, pp. 1-25.
FERNÁNDEZ RAMíREZ, SALVADOR. 1986. Gramática española, 4: El verbo y la ora-
ción, volumen ordenado y completado por Ignacio Bosque, Madrid: Arco Li-
bros.
FOLGAR, CARLOS. 1993. Diacronía de los objetos directo e indirecto (del latín alcas-
tellano medieval), Santiago de Compostela: Universidade de Santiago de Com-
postela.
GARCíA, ÉRICA C. 1975. The role of theory in linguistic analysis: The Spanish pro-
noun system, Ámsterdam: North Holland.
GARCíA, ÉRICA C. y FLORIMON VAN PuTTE.1987/1995. "La mejor palabra es la que
no se habla", en El complemento directo preposicional, C. Pensado (ed.), Ma-
drid: Visor Libros, pp. 113-131.
GARCíA MARTÍN, JOSÉ MARíA. 1989. El objeto directo con a en el castellano del siglo
XIII. Contribución a su estudio, tesis de doctorado inédita, Madrid: Universi-
dad Complutense.
GUTIÉRREZ REXACH, JAVIER. 1999-2000. "The formal semantics of clitic doubling",
Joumal of Semantics, 16:4, pp. 315-380.
473
tlt
"886-6l t ·dd 'so.1qr:r .IOS!A :p!.IP-ew '("pa) opBSU8d 'o ']VU<Y!:J'!SOdaid O¡:Ji3.J?P O/UOW.
-eqduux: lJl ua '"str.J~m0.1 Slrn2ua1 BBI ua sa!Buos.iad sarqmonord ·so¡ ap u9µ¡;ag
-e¡ S.. IBUO!O!soda.zd~:ia.rrp ~uama¡dmoo F~P u9pBa.r.o 'B'J,, "966I/m~6I · NID\TH\>'-0 'oavSN3d
·"98l-L9l··dd 'sauvwoy sapn+1,a zranoay '"sammm.1
sa~u-e1 sa1 susp ¡auuomsod9.zd aoarrp iafqo,1 .1ns,, "6961 ·mr<INVXaw 'nOS3:1ílOIN
"6l9-9Lt ·dd '8:L8 'a?íJO]O]?'ll.cf
<J'l.fOS?UVUJO.J .J!)j 1:/-?.J'l.fOsnaz'"(AHBSmp[Val'Buomsodi:¡.rd aiu-euua.§os .1ap) uaqo
--e.1ds uaqosrrrsnror .1ap p1afqoz+-es aµa~.r-emmaqd.Iom st1G,, "TL6l ·oaog 'H3:'I'l0.W
"EOE-696·dd'g'vq.iaA
'"(P?:J OJW ep ;iv¡uvo Iª ua sooyy.I.§oa2 sarqnrouj "B:>!d? -eonsm+sa -e¡ S.. 1-eu
-ototsodard oaoanp owfqo 1:3:,, "8L6l "N:!!W'HV:) 'ZONHOS:'IV 3:0 O'I'II'HHV:) OH:aamow
·pu-e1s!ªH :.§!Zd!a'1 'xv¡
-UÁS =E 'ua11.ov.ids U<J'l{OS?UVULO.J .iap o/.!1VULULV.JD "9061-0681 "W'ImrIIM 'IDIS:O.'J-'Hfil.3:W
'891-881 ·dd 'so.Iq!'} .IOS!A :pµpBW '("pa) opBSU8d
'o ']VUOJOJSOda.id opa.LJp O/U<JUli3]dULoj ]:F[ ua '"OO!tYUI.§B.Id-OO!PYtil!SO!Pll'.lS:t[
"P!:J OJUL ap .iv¡uvo ¡a ua l'Buos.1ad o+oa.1w oiafqo 1:3:,, "9661/E661 "'IV.LNVHO 's11:aw
·1791-gn ·ctd '1-e.§
-nt.iOd ap 'BtS!AªH ap Ol?Ó!P:!l :-eoqsn 'VO?U~UlO.J VJíiozonJ ap SOJVSU:F[ '"S'BO!U
-l?WO.I SB~ll!I SBU I"BUOP!SÓda.rdoA.n-esno'B op sua.§µo S'B arqog, "8t61 "D:raVH ''li3:I3:W
-srunaj, :pµpBW 'vJ:iua.iaja.i vt Á o¡non.iv lJl 'ossr "'I:anNVW '1DNnfI.LJ.3:N03:'1
·y-eqosuass!Mqo-e.1ds
.ITIJ '.lilt!tSUJ :B!UOIO:) '(8t 'sp1afO.Id U8!{BS.I8A!lJfl .IaUI!ffi sap ua+!aq.ry) 1{01i3o/_S
OJ/VUlUJV.JíJO.Jd V "U0?1VZ!]V:JJJVU1UlV.JíJ uo SJ1.fíln01{J., "(';861 "NVLLSI'HH:) 'NNVWH3:'1
·gol-L9 ·dd 'IL 1:tt 'vzoyvdsg V?wapvoy¡vay »t ap unazof!
\,¡oyt?dsa ua sorrupsns Ji.. SOO!'.lOYlll!S soasar :SOU!'.l'Bl.SOS'BO SO'J,, "'17961 '13:\f.NH 'VS:!!dV'J
"8(';6-168 -dd
'ad1B:J Bst?ds:¡¡: :pµpBW '("S.I!P) a::¡uomaa "A s.. anbsog ·1 'vzoyvdsa vníJuaz vz
ap V(!Ud?.J:JSi3p VO!f!JULV.LD na '"sa+u-euim.ta+ap ap Bpuasnt? Ji.. 'B!OU8S8.Id,, "6661 ·--
"16-19 -dd 'so.rqn .zos!A :pµp-ew 'epa) opt?suad ·o 'zvuo7:iJsoda.id openp 01
-ueuunduioo za ua '"lºY"Rdsa ua I"BUOP!Soda.1dosrrasnoa ¡ap osn ¡a a.rqos,,··9661 ·--
~- ·019-96'17 .dd '-e¡a+sodmoo ap o2-e!+u-es ap apBp!s.IaA!Ufl :B¡a+sodmoo
ap o2Bpu-es '("pa) ozua.IO'J "H 'sauVULoy aJíiozon'l.fd 1a anbJ/SJnílun ap zvuoJ1
· ·· -vu.ia¡u¡ S?.JíJUO:J ªXIX np sapyua \.IOYt?dsa ua oparounua lªP BAq'BW.IOJU! 'B.I
-ruoruase s 'BO!lºYtll!S U9PII11J 'sa+tmU!UI.Iatap U!S SOA!'.lll'BlSilS,,"6861 "VaN3:'Hg 'vJV'}
·1n-E6 ·dd
'so.zqn .IOS!A :pµpBW 'fpa) op-esuad ·o 'zvuoJ:>Jsoda.id ºPª-'?P ozueuuqdiuoo
za ua '"u9pBUP!A!Pll! 'Bl A SJSi3U}o/. 'Bl '1-euos.Iad V{:![,, "9661/(';861 ·a 13:\'HJIW ''H:!!.!l.!II'I)i
"f:EE-!WE ·dd 'ssa.Id O!Ulap-eoy :'ll.IO}.. BAanN '("pa) !'J "l{O '0Jdo1 puo
1oa(qns ua ',"+oafqns,JO uomuyap I"BS.IaA!Ufl -e sp.I'BMOJ,,, '9L61 "'JG'HVMaa 'NVN3:3:)1
·a!map-ew :un.zag 'Ui31{;JSJUVdS WJ Jo/.a(qQ i3f'!f.ª-'!P sva "8961 ".LSClOH 'D'H3:S:N3:SI
REFERENCIAS BIBLIOGRÁFICAS 5.7
475