Shkolla mesme profesionale

"Feriz Guri dhe Vëllezërit Çaka"

Kaçanik-Ismail Dashi

Bazat e telekomunikacionit
KL X1,2_2015/16
Ne mbajmë në mend….

• 10% të asaj që lexojmë

• 20% të asaj që dëgjojmë
• 30% të asaj që shohim dhe dëgjojmë
• 50% të asaj që shohim si e bën dhe e sqaron dikush.
• 90% të asaj që ne bëjmë vetë
Kuptimi për “telekomunikacionin”
Zhvillimi i teknologjisë së telekomunikacionit në tre
dekadat e fundit ka krijuar parakushtet për
transmetim me cilësi të lartë dhe të shpejtë të të
dhënave ndërmjet pajisjeve fizikisht të ndara
(kompjuterë qendrorë, terminale, printera, PC, etj.).
Telekomunikacioni mund të përkufizohet si lidhje
elektronike e kompjuterëve fizikisht (gjeografikisht) të
largëta dhe sistemi i telekomunikacionit si një
komponent i pajisjeve të përputhshme të
telekomunikacionit që lidh pajisje të ndara fizikisht që
mund të transmetojnë tekste, imazhe, sinjale zanore
dhe informacione video.
 Telekomunikacioni
Telekomunikacioni është çdo emitim, transmetim
ose marrje mesazhi (fjalë, zë, tekst, imazh ose të
dhëna) në formën e një sinjali, duke përdorur tela,
radio, optike ose steme tjera elektromagnetike
.Telekomunikacioni (e-komunikimet, inxhinieria e
komunikimit në kuptimin më të gjerë) nënkuptojnë një
sërë mjetesh teknike nevojshme për transferimin e
informacionit ndërmjet çdo dy pikash, na çdo
distancë, më besnike dhe më e besueshme Çfarë
është e mundur më një e çmim të pranueshme.
.
 Funksionet e sistemeve të
telekomunikacionit
Funksionet e sistemeve të telekomunikacionit janë si më poshtë:
 vendosja e një lidhjeje dhe transmetimi i informacionit
ndërmjet dërguesit dhe marrësit,
 - përcaktimi i drejtimit të rrjedhës së mesazhit në mënyrën më
efikase, - kryerja më elementare. përpunimi i informacionit
për të siguruar që mesazhi i duhur të arrijë tek marrësi i duhur,
 - të kontrollojë gabimet e mundshme dhe kontrollin e rrjedhës
së informacionit,
 - konvertimin e transferimit të mesazhit nga një shpejtësi (p.sh.
shpejtësia e kompjuterit) në shpejtësinë që mund të arrihet nga
linja e komunikimit
 Zhvillimi i telekomunikacionit
përcaktohet nga një sërë faktorësh:
globalizimi i shoqërisë botërore,
ekzistenca e zonave të pazhvilluara të telekomunikacionit,
një rritje e madhe në sasinë e informacionit që duhet të
transferohet,
nevoja për shpejtësi të lartë transmetimi,
nevoja për shërbime mobile dhe pajisje terminale,
nevoja për të integruar disa lloje shërbimesh, veçanërishttë zerit
, të dhënave dhe imazheve, të cilat transmetohen mbi rrjeteve të
perbashkta, të bazuara zakonisht në teknologji Protokolli i
Internetit (IP)
nevoja për rrjete inteligjente.
Historia e zhvillimit te telekomunikacioneve
-Fillimet e telekomunikacioneve i gjejmë kah mesi i
shekullit të 19.
-Transmetimi numerik i koduar (telegrafia) ka paraprirë
sistematikisht transmetimin analog, shumë më delikat
sidomos në distanca të mëdha.
-Shumë shpejt mjetet e telekomunikacioneve morën një
shtrirje të jashtëzakonshme.
-Pak pas transmetimit u zhvillua komutimi ( në fillim me
dorë e pastaj automatik).
-Valët elektromagnetike bënë të mundur atë që se
realizonin dot përcjellat.
-Historia e telekomunikacioneve reflekton përpjekje të
mëdha të njerëzimit dhe disa data veçanërisht të shënuara
janë:
Në 1837, Samuel Morse shpiku sistemin e kodimit të
shkronjave alfabeti bazuar në shpeshtësinë e shfaqjes së tyre në
anglisht, i cili më vonë u bë kodi i parë telegrafik (Kodi
Morse); ky është krijuesi intuitiv i teorisë së informacionit
dhe teoria e kodimit.
24 maj 1844, Lidhja e parë telegrafike Baltimor - Uashington.
Dhe 1851 më shumë se 50 kompani në SHBA përdornin
lidhjet telegrafin
1858 një kaboll u vendos mes për mes Atlantikut dhe
realizoi transmetimin e parë telegrafik ndërkontinental
1865, Unioni Ndërkombëtar i Telegrafisë u themelua në Paris(Kjo
organizatë më vonë u shndërrua në Bashkimin Ndërkombëtar
Unioni Ndërkombëtar i Telekomunikacionit —(International
Telecommunication Union —ITU) e cila me këtë emër në vitin
1947 në Atlantic City u bë Agjencia e specializuar e Kombeve të
Bashkuara dhe selia sot është në Gjenevë), kurse në vitin 1866 u
mbajt një konferencë në Viennë ne të cilin janë miratuar rregullat e
para që kanë të bëjnë me komunikacionin telegrafik
1876 Aleksander Graham Bell paraqiti transmetimin elektrikisht të
tingujve me ndihmën e një rezistence të ndryshueshme
1866. është vënë në punë kablloja e parë telegrafike nëndetëseve
transatlantike cka ka mundsuar trafikun telegrafik continental;
shpejtsia e transmetimi ishte shumë i vogël; dy përpjekjet e para,
të realizuara meteknika masive përpjekjet financiare, 1857
e1858.4 nuk kishin sukses pasi izolimi prek guttaper shitur per
kohe te shkurt
1870, u vendos një lidhje telegrafike 11,000 km e gjatë(pjeserisht
lidhje toksore,pjesrit kabllot detare ndermjet londres dhe
Kalkuta
1876 Alexander Graham Bell paraqiti një patentë (vetëm disa orë
të iara Elisha Greit) të cilët zgjodhën metodën e transmetimit të
zërit me rrugë elektrike me anë të rezistencës ndryshuese. Bell
duke përcjell iden e Flip Rajea nga 1960 ishte i motivuar
kërkimin e mënyrës e ndimimit te shurdhve. Kjo shënoi fillimin e
teletonies.
1878 Bole demonstroi telefonin.
 1891. Almon Strowger i irrituar nga limitit manual me anë të
operatorit, shpiku përzgjedhës automatik që mund të
kontrollohet nga distance njësitë e abonimit.
1892. e ka punuar në La Porte (Indiana, SHBA).centrali i parë
automatik i telefonit.
1896 Popov demonstroi një lidhje radio me një telegram që
përmban "Heinrich Hertz" të shkruar në kodin Morse.
1897-1901 Guglielmo Marconi mori një patentë për telegrafia
pa tela dhe arriti të krijojë një lidhje radioje 1000 km të gjatë-
dërgoi një telegram radio në Angli (Cornwall)-Newfoundland
brez HF.
1901 Guglielmo Marconi Transmeton një telegram me
valë
Në vitin 1906, konferenca e parë e përkushtuar për radio
komunikimet u mbajt në Berlin.
1907 Lee de Forest gjeti triodën. Kjo e bëri të mundur
amplifikimi i sinjalit analog dhe hapi rrugën për transmetimin e
telefonit në distanca të gjata.
1927 Lidhja e parë telefonike transatlantike HF (Londër-
NY)Transmetimi i parë i filmit - Transmetimi televiziv në NY-
VaSington
1937. Radari
1938 Alec Reeves — PCM - përfaqësim dixhital i sinjalit analog
1948. Sotki me bashkëpunëtorë —transistor ku ishte
një hap i madh i elektronikës
1956 Kablloja e parë telefonike transatlantike
nëndetëse (51stacioni i rigjenerimit)
1960 shpikja e lazerit
1962 Sateliti TELSTAR (LEO) aktivizoi të parin
transmetim televiziv ndërkontinental
1965 Early Bird (Intelsat I ) sateliti i parë gjeostacionar
1969 Transmetimi i drejtpërdrejtë i uljes së Njeriut në
Hënë
1970 Kabllo optike me dobesim të pranueshme; AMPS –
sistemi celulare i telefonisë mobile
1988 Komunikimet e para me fibra optike
1990 Interneti global
1992 i vënë në funksion Sistemi dixhital celular GSM
1994 GPS - sistemi i pozicionimit global i lëshuar
nëpërdorim civil; WDMsistemet e para optike 1998 Në
nëntor u vu në funksion telekomunikacionisistemi satelitor
IRIDIUM LEO - rrëzimi filloi vitin e ardhshëm
2001 Sistemet e telefonisë mobile 3G
2005 WiFi, WiMAX, shërbime me brez të gjerë në shtëpi,
FTTH
Sistemet e telekomunikacionit
Vendosja e lidhjes ndërmjet pajisjeve në rrugën komunikuese
Bartja e të dhënave
Orientimi i të dhënave të cilat transmetohen në rrugën sa më efikase
ndërmjet dy pajisjeve dhe
Sigurojnë që të dhënat korrekt të pranohen në anën e marrësit
Sitemi telekomunikues –është përgjegjës për:
 Konverzimin e të dhënave në rrjedhje pajisjeve të ndryshme,
 Kontrollojnë rregullsinë e bartjes së të dhënave
 Koreksojnë gabimet
Karakteristikat e e sistemeve bashkohorë të informimit janë:
 Procesimi “online”
 Qasje në largësi të të dhënave.
Qëllimi dhe rëndësia e sistemeve
të telekomunikacionit
 Në teorin e ko munikimit përmenden tri detyra të
cilat duhet realizuar në procedurën e transmetimit
të mesazhit:
 A)formimi I mesazhit dhe sa më sakt të
prezentohet me bashkësi të simboleve,
 B) bartja e simboleve të cilat paraqesin mesazhin
me saktësin sa më të madhe
 Siguron që mesazhi I pranuar të intepretohet
korrekt
 Detyrat e përshkruar nën a) dhe c) I takojnë në
klasën e problemeve të sematikës, gjuhëve ose
filozofik
Detyrat e sistemeve të
telekomunikacionit

Si shembull për detyrën e parë, konsiderojnë bisedë në mes të

njerëzve. Në komunikimin e përditshëm të të folurit, ne
komunikojmë fjalinë (mendimet tona) të paraqitur me bashësi të
simboleve (fjal). i njëjti mendim mund të komunikohet në
mënyrë të qartë, thjesht, me saktësi, në tërësi, konfuz, Fshehurazi,
jo të plotë, jo precizë dhe në shumë mënyra të tjera.
Detyra e dytë e përmendur nën b), ka një natyrë kryesisht
teknike. Në këtë tekst janë analizuar bazat e porocedurave ë
qëllimi i të cilave është që sa më kualite ata mund të
realizojnë detyrën e përshkruar në b). Quality? Realizimi i
detyrave të tjera i takojnë(iu janë lën) disiplinave të tjera
shkencore.
P.Sh, për detyrën e tretë sërisht ne mund të analizojm
bisedën. Të njëjtën fjali të thën dëgjuesit të ndryshme mund
të interpretojnë në mënyra të ndryshme, në varësi të
inteligjencës së tyre, njohja e folësit, njohja e gjuhës në të
cilën është komunikuar, në saktësin e transmetimt të fjalisë
(nganjëherë ndonjë fjalë që është keqkuptuar tërësisht
ndryshonë kuptimin e fjalisë), dhe shumë faktorë të tjerë.
Detyrat kryesore në sistemin e
komunikimit
Lidhja (ndërfaqja(interfacing)) e pajisjeve të istemi
Komunikimit
Gjenerimi i sinjalit (signal generation)— përhapja,regjenerimi,
diapazoni, etj.
Sinkronizimi (synchronization) i transmetuesit dhe marrësit
Shkëmbimi i të dhënave (exchange management)— sipas
protokollit përkatës
Zbulimi dhe korrigjimi i gabimeve (error detection and
correction) p.sh. kur dërgoni skedarë
 Kontrolli i rrjedhës(flow control) harmonizimi i shpejtësisë së
dërgimitdhe pranimit të të dhënave
— Adresimi dhe rrugëzimi (addressing and routing)
— nëse ka më shumë se dy pjesëmarrës
— Rimëkëmbja(recovery) — mundësia e
transferimit të të dhënave të vazhdojnë nga pika e
ndërprerjes
— Marrëveshja për formatimin e të dhënave
(message formatting) të pjesëmarrësve
— Nbrotja (security), në rrugën e transmetimit,
autenticiteti I të dhënave
— Menaxhimi i rrjetit (network management) —
rrjet është një një sistem kompleks, i cili nuk
funksionon vetvetiu. E nevojshmeështë të
konfiguroni, monitoroni, intervenoni dhe planifikoni
në mënyrë inteligjente për qëllimin e ardhshëm.
2.Komunikimi dhe sistemet e
telekomunikacionit
Çdo sistem telekomunikimi mund të paraqitet nga një
model i përgjithshëm i sistemit të telekomunikimit.
Modeli i përgjithshëm mundëson të përcaktohen
funksionet e komponentëve përbërëse bazë të çdo
sistemi për transmetim të mesazheve
Burimi
Burim i mesazheve është ndonjë objekt,
makinë ose njeri që gjeneron ose krijon
mesazhe që duhet të transmetohen te
shfrytëzuesi. Me mesazh nënkuptohen
biseda, muzika, teksti i shkruar, numrat,
figura të lëvizshme dhe të palëvizshme, të
dhëna nga matjet etj. Burimi i mesazheve
shfrytëzuesit i dërgon një ose një grup të
mesazheve të mundshme.
 Transmetuesi
Transmetuesi është një bllok në të cilin mesazhet
konvertohen në sinjale të përshtatshme për transmetim.
Sipas kësaj, thuhet se sinjali është një ekuivalent
elektrik i mesazhit të transmetuar. Sinjalet janë
madhësi elektrike (tension, rrymë ose fuqi) të cilat
ndryshojnë si mesazhi dhe kanë frekuenca të mesazhit,
gjegjësisht të ashtuquajturat frekuenca të ulëta (FU).
Transmetuesi kryen përpunimin dhe modulimin e
sinjalit në varësi të sistemit, me çka sinjalet fitojnë
frekuenca të larta (FL), në varësi të mënyrës së
transmetimit, me qëllimqë të af ësojnë sinjalin me vetitë
e linjës për lidhje.
Linja për lidhje
Linja për lidhje (sistemi për
transmetim) është medium për
transmetim ose mjedis përmes të cilit(ës)
sinjali transmetohet nga transmetuesi deri
te shfrytëzuesi.
Ai mund të jetë linjë elektrike ose fibër
optike nëpër të cilin bartet rreze drite ose
mjedis nëpër të cilin barten radiovalët
përmes një vargu përforcuesish etj.
Burimi i zhurmës
Burimi i zhurmës është një bllok i cili paraqet
simbolikisht të gjitha pajisjet elektrike dhe
elektronike, si dhe burimet natyrore të pengesave,
të cilat krijojnë sinjale elektrike të cilat futen në
sistemin për transmetim, përzihen me sinjalin e
mesazhit, kurse në vendin e marrësit manifestohen
si shushuritje, fishkëllima, kërcitje etj. Të gjitha
shfaqjet e numëruara në vendin e marrësit
përfshihen me emrin e përbashkët zhurmë
 Marrësi
Marrësi është pjesë e sistemit në të cilin kryhen operacione të
kundërta me operacionet e transmetuesit.Në transmetuesi sinjali
elektrik, i cili vjen përmes sistemit të transmetimit, shndërrohet
në mesazh. Në rastin më të përgjithshëm, marrës mund të jetë
aparati telefonik, por mund të jetë edhe komplet radiomarrësi ose
aparati-TV, telefoni celular, kompjuteri i cili pranon mesazhe nga
një kompjuter tjetër në distance etj. Shfrytëzues është njeriu
ose makina për të cilin (ën) është i/e destinuar mesazhi
Kanali
Kanali është një grup i pajisjeve teknike që sigurojnë
transmetim të pavarur të mesazheve nëpërmjet një rruge
transmetimi të përbashkët. Ai paraqet një mjedis nëpër të
cilin bartet mesazhi si lloj i sinjalit. Pajisjet me të cilat
sigurohet që të gjithë shfrytëzuesit të pranojnë vetëm
sinjalin e përzgjedhur e përbëjnë lidhjen e kanalit. Pra,
kanalin e përbëjnë: transmetuesi, linja për lidhje dhe
marrësi. Në kanal është i pranishëm edhe zhurma e cila
mund të ndryshojë mesazhin.
 Modeli përgjithshëm i
sistemeve të komunikimit
Modeli i përgjithshëm i sistemit të komunikimit mund të
aplikokohet edhe në transmetim të informacionit me anë
të sinjalit elektrik si dhe në sisteme të tjera
komunikuese.
P.sh. Kur një njeri i fletë tjetrit atëhere truri i personit të
parë është burim i informacionit, ndërsa sistemi i tij të të
folurit transmetues; mediumi i transmetimit është
hapësira nëpër të cilën bartet shtypja e zërit; marrësi
është veshi dhe sistemi nervor i personit dytë, ndërsa
shfrytëzuesi është truri i personit të dytë
Për telofon:
 Kanali është teli
 Sinjali është rryma elektrike në te, dhe
transmiteri dhe marrësi janë receptor telefoni.
 Zhurmë mund të përfshij kërcëllimë nga teli
 Në bisedë, goja ime është transmiter, sinjali
është vala zënore, dhe veshi I juaj është
marrës. Zhurma mund të përfshij ndonjë
shpërqendrim që mund ta provoni si unë flas
 Sistemi i komunikimit duhet të mundëson që “dalja” nga burimi i
informacionit të riprodhohet në vendin që i përgjigjet
shfrytëzuesit
 Në këtë rastë parashtrohet pyetja në saktësin e riprodhimit( a
duhet repredukimi të jetë I përsosur apo jo?)
 duke pasur parasysh shembuj nga jeta e përditshme, ne e
pranojmë se komunikimi është i kënaqshëm edhe pse nuk është i
përsosur riprodhimi . p.sh.. per foto e televizionit është e thënë të
jetë e shkëlqyer, edhe pse e dimë se nuk është ajo që ne e shohim
si një skenë të “gjall“;te transmetimi i bisedës në telefoni
kënaqshme është pranimi mesazhit të zërit edhe pse nuk
ështëodaslanoj plotësisht identike me të dërguarën (shqiptuar në
anën e transmetuesit) •
 përdoruesi përcakton nëse riprodhimi i informacionit është e
kënaqshme dhe i pranueshme
Modeli detal i sistemit telekomunikues real

kanali

Burimi i informacionit
Koederi i Koderi Linja e dekode Dekoederi Shfrtytëzuesi i
informacionit
burimit i lidhjes ri i i burimit
kanalit kanalit

Burimi
zhurmës

Fig. 4.5 Modeli detal i i sistemit telekomunikues real

Modeli detajuar i sistemeve të
komunikimit
 Kanali digjital i komunikimit

trasmetuesi Pengesa

Burimi i Koederi Koderi i Shndërru Sistemi i

informacionit i burimit kanalit esi transmetimit

Shndërrue dekoderi Dekoederi Destinacioni

si i kanalit i burimit informacionit
Marrësi

Fig. 5 Modeli i sistemit telekomunikues digjital

Burimi i informacionit: gjeneron bashkësi të fundme të
simboleve(mesazheve)
Koederi i burimit: bashkësia e gjeneruar e simboleve
shëndrohet në formën e përshtatshme për transmetimi dhe
përpunim. Në pajtim me teorin e informacionit, qëllimi është
që me numër sa më të vegjë të bitave të kanaleve të
transmetohen sa më shumë që të jetë e mundur numër të
bitave të informacionit(kodimi optimal).
Koderi i kanalit: merr fjalët kodike të formuara dhe i shton
tepricë e sistemit / redudancë (kodim mbrojtës / sigurisë ).
Shndëruesi: fjala kodike nga koduesi i kanaleve shndërron
në një formë që është më e përshtatshme për transmetim e
mediave transmetimit në dispozicion.
Të gjitha mediumet e transmetimit disi futin një degradim të
caktuar sinjali që transmetohet. Degradimet më të zakonshme
të sinjalit janë:
Humbja e fuqisë - për shkak të absorbimit, shpërndarjes,
reflektimit të sinjalit.
Vonesa sinjalit - për shkak të përhapjes së sinjaleve
përmes mediumeve.
distorzioni i fazës - për shkak kohës të ndryshme. të
vonesave
distorzioni i i amplitudës - rezulton në humbjen e fuqisë së
sinjalit.
Zhurma - "kapjen" e sinjalit të padëshiruar të gjeneruar në
kryesisht nga mediumi i transmetimit (p.sh. zhurma
termike) si dhe zhurma nga burimet e jashtme (p.sh.
crosstalk nga mediat fqinje)
Qëllimi i sistemit të transmisionit është minimizimi dhe
kompensimi i dëmtimeve të ndryshme i sinjaleve të
shkaktuara nga mediumet e transmetimit
Në transmetimiet digjitale lajmrohet pyetja:

Deri në ç'masë shtrembërimi dhe pengesat kufizojnë

shpejtësinë e cila mund të arrihet në kanalin e
transmetimit
3.Sinjalet dhe sistemet për
transmetimin e tyre
 bashkëkohore të telekomunikimit
 Telegrafia
 Telefonia
 Televizioni
 Transmetimi i të dhënave
 Telemetria
 Telesinjalizimi
 Sinjalet elektrike
 Sinjalet deterministike
 Sinjalet e rastit
Telegrafia

Transmetimi ne telegrafi
me rryme te vazhduar (1,
2) dhe me rryme alternative
(3, 4, 5)
Transmiteri Telegrafik
(Titanic 1912)
Alfabeti i Morse-it
Telegrafia
Teksti
Telegrafia dhe telefaks
26-30 shkronja, 10 shifra, distanca ndërmjet fjlve,
shenjat e piksimit
Shpejtësia e telegrafimit v=1/T(Bd)-T=50ms standard
Teleteksi 128 karaktere(27); shpejtësia 2.4kb/s
International Telegraph
alphabet No2(ITA2), kod 5-
bitësh karakteri FIGS(11011)
sinalizon që karakteri I
ardhshëm do të intepretohet
nga bashkësa FIGS
Karakteri LTRS(11111 sinjalizon
që karakteri I ardhshëm do të
interpretohet nga bashkësia
LTRS
 Faksimili
Faks( shkurtes për faksimile, nga gjuhalatine-facsimile,”
ngjashëm me) është teknologjia telekomunikuse e cila
përdoret për transmetim të kopjes së dokumenteve për
mes rrjetit telefonik( ky transmetim është I mundshëm
me paisje të skajshme të posaqme(faks makina)
Ekzistojn disa indikator të mundësive të faksit
 Grupa
 Klasa
 Shpejtësia e transmetimit të dhënve
 Në pajtim me ITU-T rekomandimet
 Grupat e faksimilve
 Grupa I dhe II për transmetim analog(makinat faks
analog janë vjetruar dhe mu nuk prodhohen
 Grupa III dhe IV- format digital, përdorin teknika të
ndryshme të kompresimit të sinjalit që të shkurtohet
dukshëm koha e transmetimit
Grupa Shpejtsia Koha e përafërt e Mënyra e
transmetimit transmetimit(një transmetimit
faqe
I 2400 b/s 6min Analog
II 4800 b/s 3 minuta Analog
III 9600/14400b/s 1 min Digital
IV 64kb/s <15sekonda digital
Transmetimi i bisedës
Transmetimi ne distance i bisedes kryesisht realizohet me
telefoni.
Fjala telefoni vjen nga fj alet tele (distance) dhe fon (zeri).
Ne telefoni, ne
aparatin telefonik biseda shnderrohet ne sinjal elektrik dhe
permes sistemit kompleks te rrjetave telefonike, te cilat e
sigurojne komunikimin, lidhen perdoruesit nga njera ane e
lidhjes dhe tjetra. Brezi i frekuencave te bisedes eshte prej
300 Hz deri ne 3.400 Hz.
Graham Bell (Alexander Graham Bell) ne vitin 1875. Ai zbuloi se kur
teli i celikut dridhet ne fushen magnetike ne te krijohet nje rryme e
ndryshueshme. Ne telefon kjo ndodh ne mikrofon, gjegjesisht ne
shnderruesin elektroakustik, i cili energjine akustike e shnderron ne
energji elektrike.
Kjo energji permes linjes transmetohet deri ne anen e marrjes.
Ketu, permes altoparlantit, energjia elektrike konvertohet ne
akustike. Konvertuesit elektroakustike, mikrofoni dhe kufj a
jane konvertues te zerit ne sinjal elektrik dhe anasjelltas.
Ne Fig. 1-6 eshte dhene ndryshimi ne kohe i sinjalit elektrik ne
linjen per transmetim te bisedes.

Ndryshimi ne kohe i sinjalit elektrik per transmetim te

bisedes

Fig()-Ndryshimi ne kohe i sinjalit elektrik per transmetim tebisedes

Me sistemet telefonike bartet bisede ne dy drejtime. Cdo aparat
telefonik ka edhe mikrofon edhe kufj e dhe keto permes linjes
jane te lidhur me centralin telefonik. Centrali telefonik kryen
ndermjetesimin, gjegjesisht lidhjen e dy abonenteve. Mungese e
nje transmetimi te tille eshte se nepermjet nje linje mund te
bartet vetem nje sinjal, gjegjesisht vetem nje bisede. Qe te
mundet neper nje linje, ne te njejten kohe, te barten teper
sinjale te pavarura eshte i nevojshem perpunim shtese i sinjaleve,
i cili kryhet ne centrale. Nje transmetim i tille quhet transmetim
ne frekuenca te larta (transmetim-FL) dhe ai perdoret per
nderlidhjen e centraleve telefonike.
Mes transmetuesit dhe marresit te zgjedhur gjendet rrjete e
organizuar telefonike, ne te cilen eshte i perfshire edhe centrali.
Si medium per bartjen perdoren kabllot TK, fibra optike ose
ajri.
Ekzistojne tre menyra me te cilat perdoruesit lidhen ne rrjetin
telefonik: telefonia fikse, telefonia celulare dhe telefonia
satelitore ose lidhja VoIP (Voice over IP), qe do te thote “zeri
permes internet - protokollit”.
Ne telefonine fikse lidhja realizohet me kabllo per nje lokacion
fizikte caktuar. Transmetimi pa tela eshte telefoni celulare, e cila
paraqitet nga viti 1965. Ajo eshte nje transmetim i organizuar
me stacione baze te cilat jane te lidhur ne centralin e
perbashket. Gjate transmetimit, mesazhet konvertohen ne
sinjale digjitale dhe permes rrjetit te stacioneve baze dhe
centralit barten deri te perdoruesit. Telefonia celulare sot eshte
ne zhvillim te vazhdueshem dhe vazhdimisht i zgjeron
mundesite e saj. Transmetimi telefonik qe realizohet permes
sateliteve te telekomunikimit (lidhja VoIP) I perdor njekohesisht
edhe rrjetat e internetit.
 Televizioni
Transmetimi dhe pranimi i figurave dinamike (te levizshme)
ne distance me ndihmen e valeve elektromagnetike quhet
televizion. Qe te bartet figura ne largesi, ajo ndahet ne pika
ose elemente, qe do te thote se figura ka nje strukture
elementare. Ne nje distance normale ne te cilen shikohet
televizori, pikat nuk dallohen, keshtu qe njeriu sheh figure te
paster. Nese figurat nderrohen ashtu qe ne cdo sekonde do te
paraqiten nga 25 figura, atehere syri i sheh si figura te
levizshme- dinamike. Pra, figura bartet ne linja (625 linja per
nje figure te palevizshme), ne ngjyra, me te cilat barten
informacionet, per te kuqe (R), te kalter (B) dhe te gjelber
(G), tesecilit element te figures.
 Televizioni
Figura bartet pasi qe linku optik do te konvertohet ne shenim
elektrik. Ky konvertim i figures ne sinjal elektrik quhet analize
e figures dhe realizohet ne konvertuesit elektronik-optik ose
ne kamerat televizive. Ne televizion, zeri dhe figura barten ne
te njejten kohe. Kjo arrihet ne ate menyre qe figura bartet ne
valen bartese, si modulim ne amplitude (MA), kurse zeri
vendoset si modulim ne frekuence (MF).
Kamera televizive. Njera nga pjeset themelore te
transmetuesve televiziv eshte kamera televizive me ndihmen e
se ciles figura ose mesazhi konvertohet ne sinjal elektrik.
Parimi i analizimit dhe riprodhimit
të imazhit televiziv
 Kamera televizive
Parimi qe perdoret ne llojin e kamerave me te thjeshta eshte
ndryshimi i rezistences se nje gjysmepercuesi kur ne te do te
bie drita. Ne kamere, ne anen e transmetuesit, kryhet e
ashtuquajtura analize e figures. Gjate kesaj, ne daljen e
konvertuesit optik-elektronik, gjegjesisht kameren me te cilen
kryhet, behet analiza, fitohet sinjal elektrik, d.t.th. tension,
vlera momentale e te cilit eshte proporcionale me driten qe e
emeton pika e cila analizohet ne ate moment. Permes sistemit
te transmetimit, sinjali (video sinjali) i cili paraqet informacion
per intensitetin e drites te pikave te ndryshme bartet ne vendin
e marresit.
Analiza e figures ne dy gjysme-figura
Analiza e figures paraqet konvertim, sipas nje shperndarje
te caktuar, te madhesive optike ne elektrike. Eshte e
parendesishme sipas ciles shperndarje do te behet analiza,
por e rendesishme eshte qe sinteza ne marresin te
realizohet sipas shperndarjes se njejte. Ne kamere, analiza
realizohet me tufe elektronike, e cila ne cdo moment bart
veti te elementeve te drites se figures. Varesisht nga numri
i elementeve, matet cilesia e figures (rezolucioni i
figures). Analiza e figures sipas standardeve quhet analize
me boshllek. Ketu figurat ndahen ne dy gjysemfigura, si
ne Fig.. Gjysmefigura eshte figure me numer dy here me
te vogel te linjave, kurse frekuenca e paraqitjes dy here
me e madhe Sot kjo analize zbatohet ne gjithe boten
Numri i elementeve qe mund te barten ne nje linje horizontale
quhet rezolucion horizontal. Nga numri i elementeve te bartura
varet edhe gjeresia e brezit te leshimit te sistemit televiziv, i cili
eshte 5MHz.
Me analizen e figures fitohet video sinjal me ngjyra komplekse.
Kamerat televizive me ngjyra per analizen e figures perdorin
konvertues fotoelektrik, te cilet mund te jene: konvertues – senzore
me tuba dhe senzore gjysmepercues CCD (Charged Coupled
Device). Ne Fig. eshte treguar ne sinjal video kompleks me ngjyra
per nje linje, me nivelet karakteristike te tensionit. Gjithashtu, ne
figure jane dhene edhe nivelet e tensionit qe i merr sinjali video dhe
impulset sinkronizuese
Sinjali video kompleks i nje linje
Senzor CCD me transmetim linear

Fig():Senzor CCD me transmetim linear

Ne televizionin me ngjyra paraqiten bartes te ngjyres, te cilet
gjenden ne 4,43MHz te bartesit te figures. Ky bartes
transmetohet se bashku ne cdo rresht per kohen prej 12 μs ne
impulset sinkronizuese prej 64 μs per cdo linje. Per transmetim
te sinjalit video zbatohet modulimi ne amplitude me brez
asimetrik ne forme te fuqise.
 Transmisioni i sinjalit
Sinjali qe fitohet nga kamera vendoset (modulohet) ne valen
bartese – UHF (frekuenca ultra te larta) dhe si i tille emetohet ne
hapesire nga transmetuesi televiziv (antena). Nga antena e
transmetuesit rrezatojne vale elektromagnetike te cilat e bartin
informacionin per figuren ne te gjitha drejtimet. Transmetimi
televiziv kryesisht realizohet permes valeve ne brezin e valeve
ultra te shkurtra. Valet e tilla perhapen ne vije te drejte, per kete
qellim antenat qe i pranojne dhe transmetojne valet vendosen ne
distanca te largeta. Ne vendin tone ka me shume antena te tilla
rele, nga te cilat mund te pranohen sinjale nga me teper
transmetues televiziv.
 Marrësi televiziv.
Në marrësin përmes antenës merren valet
elektromagnetike. Sinjali i frekuencave të larta i cili e bart
figurën ndahet nga vala bartëse dhe konvertohet ne rryme të
ndryshueshe, sinjal video me ngjyra. Kjo rryme pastaj bartet
në gypat e katodes të topit elektronik, i cili e kontrollon
intensitetin e rrymës se tufave elektronike ne gypin katodik.
Tufat elektronike përmes maskes se ekranit godasin në pikat
fosforike të ekranit dhe e krijojnë figuren me ngjyra.
Ne Fig. në vazhdim tregohet prerja terthore e kineskopit,
gjegjesisht e ekranit te marresit televiziv me ngjyra, me
pjeset e tij perberese: gypi katodik, topat elektronik
(projektoret) qe i krijojne tufat elektronike RGB, maska
neper te cilen kalojne tufat dhe godasin ne pikat fosforike te
ekranit.
Ekrani i marrësit televiziv me ngjyra

Fig () Fitimi i figures-TV me ngjyra ne ekranin e marrësit televiziv

Tufa elektronike ne ekranin televiziv e jep figuren e transmetuar,
kurse figura e cila ishte incizuar dhe emetuar duhet te
riprodhohet me besnikeri. Pjesa e brendshme e ekranit televiziv
eshte e veshur me numer te madh te pikave fosforike te
shperndara ne 625 linja, te cilat jane te bera nga materiali
fosforoshent (material i cili ka aft esi qe te emetoje drite kur do
te goditet nga elektronet). Kohe per te cilen skanohet nje figure e
plote eshte rreth 0,04μs. Per bartjen e figures me ngjyra barten
elemente me te tre ngjyrat (e kuqe, e kalter dhe e gjelber), per
kete arsye ky sistem quhet sistem RGB. Sot per televizionin
pervec tubave katodik perdoren edhe ekrane tjera, si LCD
(Liguid Crystal Display) dhe ekranet plazma.
 TV digjital
Në fund të viteve '90 të shekullit të kaluar, filloi prezantimi
masiv i televizionit dixhital DTV në botë.
Përparësitë e televizionit dixhital në krahasim me televizionin
analog:
• Cilësi më e mirë e imazhit
• Rezistencë më e madhe ndaj ndërhyrjeve
• Përdorimi më i mirë i zonës së radiofrekuencës (5-10
programe mund të transmetohen brenda një kanali televiziv)
• Mundësi më e madhe e përpunimit të të dhënave
• Ruajtja më e thjeshtë dhe më cilësore e materialeve dixhitale
Formatet e imazhit:
• 704x480 piksele – Formati SD (Standard Definition), i
cili përafërsisht korrespondon me televizorin analog
• 1280x720 dhe 1920x1080 – Formatet HD (High
Definition)
Rezolucioni SDTV Rezolucioni HDTV
 HDTV (High Definition TeleVision)-- televizioni me rezolucion të
lartë është një teknologji që transmeton sinjale televizive në një
rezolucion më të lartë imazhi sesa televizioni me definicion
standard (Standard Definiton Television - SDTV- SDTV, 625 linja,
50 Hz), d.m.th. ofron një imazh dhe zë shumë më të lartë ne cilësi
se teknologjitë e mëparshme (PAL, SECAM, NTSC).
 ITU (International Telecommunication Union) Unioni
Ndërkombëtar i Telekomunikacionit lëshoi ​një rekomandim sipas
të cilit përcaktohen formatet e rezolucionit dhe imazhit. Ndarja
bazë e karakteristikave teknike të figurës përcaktohet në numrin e
linjave për ekran vertikal, në llojin e shfaqjes [progresive (p) ose
interlaced (i)] dhe në numrin e fotografi për sekondë (fps - frames
per second).
 Shkronjat p dhe i tregojnë metodën e vizatimit të figurës:i –
fotografia vizatohet në 2 hapa, fillimisht tek dhe më pas rreshta
çift p – imazhi vizatohet menjëherë, rresht pas rreshti
 Formatet e imazhit HDTV siç specifikohen në rekomandimin
ITU-R BT.709-5 kanë karakteristikat e mëposhtme:
 720p: 1280x720 @ 50 dhe 60 Hz, skanim progresiv (progressive
scan)
 1080i: 1920x1080 @ 50 dhe 60 Hz, skanim i ndërthurur(
interlaced scan)
 1080p: 1920x1080 @ 50 dhe 60 Hz, skanim progresiv
(progressive scan)
 Si rezultat i rezolucioneve të propozuara, një përmirësim i
dukshëm në detaje është i dukshëm në imazhin e shfaqur. Shfaq
raportin e pamjes për rezolucionin SDTV (PAL) dhe HDTV
. Pamja e raportit te pamjes për rezolucionin SDTV (PAL) dhe
HDTV
. Etiketa në televizor

HD Ready do të thotë se është rezolucioni natyral i ekranit të

televizorit 1360 x 720 piksele (720p) dhe Full HD është 1920 x
1080 piksele (1080p).
Praktik: problemi është se një sasi e madhe e përmbajtjes
televizive është në formatin SD të vjetëruar (576x480 piksele).
Formati i imazhit, pra raporti i pamjes së ekranit në
HDTV është 16:9.

Rezolucionet HD 720p dhe 1080p janë format 16:9 dhe duken

më së miri në një ekran 16:9. Nëse shikojmë materialet video të
regjistruara në këtë format në një ekran standard 4:3, do të
shohim imazhin dhe dy shirita të zinj sipër dhe poshtë imazhit
(imazhi i ngushtuar në lartësi). Nëse materialet e regjistruara në
formatin 4:3 shikohen në një ekran 16:9, shiritat e zinj do të
jenë në anën e majtë dhe të djathtë të figurës (imazhi i
ngushtuar në gjerësi).
Standardi TV digjital
TV dixhital është një rrjet që mundëson transmetimin e
përmbajtjes së dixhitalizuar audio dhe video.
Formati i përmbajtjes dixhitale mundëson foto dhe zë më
me kualitet, por edhe transmetim (HD)Përmbajtje me
definicion të lartë (HD- High-Definition).
TV dixhital njeh dy standarde që janë testuar dhe
dokumentuar nga Komiteti i Sistemeve të Avancuara
Televizive (ATSC) Advanced Television Systems
Committee :
oStandard-Definition TV (SDTV)
oHigh-Definition TV (HDTV)
Një element shumë i rëndësishëm gjatë
transmetimit të përmbajtjes televizive dixhitale është
gjerësia e brezit për shembull për sinjalin HD 1080p
(1920x1080), 24 bit për pixel dhe 30 korniza brenda
sekonda kërkon gati 1.5 Gbps.
Prandaj, duhet të përdoret kompresimi, i
ashtuquajtur. kodek video.
TV dixhital përdor modulimin QAM-N dhe teknikën
FDM.
Emitimi i televizionit digjital mund të shkon në
katër mënyra që janë të standardizuar në kuadër
të Standardit Digital Video Broadcasting (DVB)

Cable
Terrestrial
– DVB-C
– DVB-T
– DVB-C2
– DVB-T2
Microwave
Satellite
– DVB-MT
– DVB-S
– DVB-MC
– DVB-S2
– DVB-M
– DVB-SH
Fig. High-level arhitektura DVB-x rrjeti
Televizioni digjital

 TV Digjital = Transmetim
Digital i programeve
televiziv
 Televizioni dixhital
paraqet mënyrë të
ndryshme të transmetimit të
programit televiziv në
krahasim për atë që është
ekzistuar nga fillimi i tij
 Televizioni digjital
Hapi i parë është konvertimi i imazheve dhe
toneve në bit të informacionit me çka TV paraqitet
në të njëjtën mënyrë si të dhënave tjera
pastaj kryhet Kompresimi
pason dërgimi një sinjal të tillë nga TV
transmetuesë në Televizor
sinjali televiziv merret nëpërmjet një Antene të
zakonshme televizive për kanalet VHF / UHF
Marrësi televiziv digjital është ose një pajisje
veçantë që përshtat sinjalin në një televizor të
përbashkët ose i integruar në televizor
 Emitimi i sinjalit digjital TV
Televizioni digjital tokësor ndryshon funksionalisht
situatën ekzistuese në fushën e radio difuzionit . Kjo
mënyrë e re e shpërndarjes së përmbajtjes ofrohet
një numër përparësish krahasuar me sistemin
analog:
mundëson transmetimin shumë përmbajtjeve të
programeve një kanal të radiofrekuencës (një total
prej disa qindra kanalesh),
ofron një sistem për përdorim më të mirë të
spektrit frekuencor të kufizuar (shërbimet jo
televizive në pjesën më të mirë të spektrit RF),
mundëson cilësi më të mirë të pranimit të
programeve dhe fotografive dhe toneve (për sa
është realizu pranimi e videos dhe audioja perfekte +
HDTV + 5.1),
ofron mundësinë e futjes të shërbimeve
komercialeve shtesë dhe shërbime jo komerciale
Shërbime të reja: interaktive, programe sipas
kërkesës, elektronikë udhëzues, shpërndarje të të
dhënave, e-mail, e-qeverisjes, video games
Mjedisi rrjetor për televizionin digjital
Distrubuimi a është transmetimi i sinjaleve televizive nga
qendra kryesore e prodhimit në objektet e emisionit -
transmetues
Rrjeti bashkëkohore i transmetimeve
sinjalet televizive (DVB-T / IP)
 Trendi kryesor – medium
dixhital i integruar
Konvergjenca e TV dixhitale, komunikimit ueb dhe
celular
Sfida kryesore është të realizohen pajisje të
integruara, të pavarura nga mediat për transmetim, që
mund të përpunojë, ruan dhe të qaset në informacionin.
Që nga fillimi i tij deri në mesin e viteve nëntëdhjetë,
televizioni shumë pak ka ndryshuar
Gjatë dhjetë viteve të fundit trendi ishte digjitalizimi i
prodhimit dhe transmetimit të programeve
Digitalizimi ka sjellë përzimjen e teknologjisë
kompjuterike në botën e televizionit
Rrjeti e internetit përdoret për transmetim televiziv
dhe televiziv pët të dhëna
Mobilitetit i aplikacioneve është kërkesa ultimative e
kohës së sotme
Teknologjitë premtuese, DVB-H, WiMAX, LTE, ...
Ende Nuk ka teknologji që bashkon me sukses
komunikimete të gjitha formave të sinjaleve
Pengesat për integrimin e plotë: hulumtuesit e
telekomunikacioni, dhe televizionit dhe kompjuterëve
nuk punojnë plotësisht së bashku dhe për përmbajtje
të reja
Rrjetet Digjitale
 Transmetimi Digjital u ka mundësuar rrjeteve për të
mbështetur shumë shërbime

TV E-mail

Telefoni
Transmetimi i të dhënave
Me termin bartje të të dhenave (Data Transmision) nënkuptohet
transmetim i të dhenave, si dhe menyra klasike e bartjes se tekstit
te shkruar ne telegrafi. Të dhenat transmetohen si varg i numrave,
gjegjesisht digjitale. Nëse në transmetimin digjital te sinjalit
ekzistojne vetëm dy numra (zero dhe njeshi), gjegjësisht ka
tension (njeshi) ose nuk ka tension (zero), atehere sistemin e
quajme binar. Shifrat mund të paraqiten në sisteme të ndryshme
numerike. Me i afërt me të kuptuarit tonë të përditshem është
sistemit decimal. Baza e sistemit decimal eshte 10 dhe dhjetë
numrat: 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8 dhe 9, të cilet janë të nevojshëm për
të paraqitur cilindo numër. Që te shkruhet numri më i madh se 9 u
jepet peshë vendeve te ndryshme të shifrave në vargun që e
paraqet numrin. Për shembull, numri 5 932, 87 ka kuptimin:
Sipas kësaj, vendi i shifreë në vargun që perben numrin ka
kuptimin e faktorit të peshës. Sistemi binar ne shfaqjen e numrave
per baze e ka numrin 2. Që të tregohet cilido numër janë të
nevojshme vetëm dy shifra, 0 dhe 1. Sipas kësaj, numri decimal
2110 (indeksi 10 tregon se numri eshte shkruar në sistemin
decimal) ne sistemin binar shkruhet si 101012 (indeksi 2 do të
thotë që numri është shkruar në sistemin binar).
Ekzistojne algoritme te perpunuar per konvertimin e numrave
decimal ne numra binar. Shifra binare 0 ose 1 quhet bit- binary digit.
Keshtu, numri 1010 paraqet numer me 4 bita, kurse 101 eshte numer
me 3 bita. Numri i bitave i cili ka kuptim te caktuar quhet kod. Biti i
pare ne kod ka faktor te peshes me te madhe, kurse biti i fundit ka
faktor te peshes me te vogel.
Ekzistojne kode te ndryshme per te paraqitur shifrat decimale. Me
popullor eshte kodi-BCD (Binary Coded Decimal). Ne te, cdo shifer
e sistemit decimal paraqitet me ndihmen e 4 bitave. Me i njohur
eshte kodi standard amerikan per shkembim te informacionit ASCII
(American Standard Code for Information Interchange), gjegjesisht
kodi per kodim te tekstit. Ai perdor 7 ose 8 bita per kodim te
shenjave, shenjave te pikesimit, shenjave te kontrollit dhe shenjave
grafike. Ky kod sherben per te shkruar tekst ne kompjuter.
 Gjate transmetimit te
ketij numri, psh, nga PC i
ndonje banke te te
dhenave ne PC e ndonje
shfrytezuesi, ai
konvertohet ne vargje te
impulseve te rrymes te
paraqitur ne Fig.

Vargu i impulseve te rrymes (a) binar (b) alternativ

Gjate transmetimit te ketij numri, per shembull, nga llogaritesi i ndonje
banke te te dhenave ne llogaritesin e ndonje shfrytezuesi, ai konvertohet
ne vargje te impulseve te rrymes te paraqitur ne Fig.
Njesine per sasine e informacionit eshte biti (bit). Shpejtesia e
transmetimit te te dhenave, e cila quhet shpejtesia e bitit apo rrjedhje
binare, shprehet me numrin e bitave te bartur ne nje sekonde (bit/s) ose
(bps). Ne sistemet analoge te transmetimit te te dhenave informacionet
nuk barten shume shpejte. Sot, sistemet per transmetimin digjitalizohen,
keshtu qe shpejtesia e transmetimit te informacionit eshte shume e madhe
– prej disa Mbps, kurse ne rrjetat e kompjuterizuara nga 100Mbps deri ne
10Gbps.
 Telemetria
1. Çfarë ështëTelemeti?
Termi I Telemetrisë rrjedh nga dy fjalë në greqisht: "tele" dhe "Metron",
që do të thotë "matje" "largët" ose “në largësi", përkatëse. Prandaj,
telemetria është matja në largësi e variablave ose madhësive Një
variabël ose madhësi fizik nën matje quhet madhësi e
matur(measurand).
2. Ku kërkohet Telemetria?
Përdorimi i teknikave të telemetrisë bëhet e domosdoshme në dy situata,
ose me fjalë të tjera për dy raste, e dhënë më poshtë, ku matja
konvencionale apo teknika lokale matjes nuk mund të punojnë:
(a) vendndodhja larg e madhësisë që matet: Telemetria përdor
komunikimin elektrike për transmetimin e sinjalit elektrik që paraqet
vlerën që matet nga vendndodhja e madhësisë që e matet me
vendndodhjen e përdoruesit.
(
(b) Pamundësia e qasjes në madhësin e matur Në një
situatë të tillë, dalja elektrike në shndërues (ose
sensor) leximi i madhësisë që matet, ose atë të
sinjalit kondicioner-1 të lidhur, nuk mund të arrihen
me metodën konvencionale e lidhur me tela. Për këtë
arsye, prodhimi elektrike është konvertuar në një valë
radio, e cila është transmetuar më pas në
vendndodhjen e përdoruesit. Ky lloj i telemetrisë
quhet Radio telemetri. Nëse kjo telemetri radio është
menduar për të mbuluar një distancë të shkurtër kur
përdoruesi nuk është fizikisht larg nga madhësia që
matet , atëhere quhet radio telemetri në distaanca të
shkurta
3. Elements of Telemetry System
 Elementet e sistemeve telemetrike
b) Signal Kondicioner-1: Konverton daljen elektrike(të cilat mund të
jetë ose të mosjetë një sinjal, siç shpjeguar më lart) të shëndëruesit
(ose sensor), në një sinjal elektrik në përputhje me elementin tjetër,
dmth transmetuesit. Papajtueshmëria mund të jetë në formë (si
parametër në raport me sinjalin , tension ose rrymë, analog ose
digjitale, etj) ose në madhësinë e sinjalit (që është shumë e dobët
për t'u përdorur nga elementi tjetër).
(F) Signal Kondicioner-2: Proceset e daljes së në marrës të
nevojshme për ta bërë atë të përshtatshme për të ngasë pajisjen
dhënë fundore(end device)
(G) Pajisja Fundore: Elementi quhet i tillë sepse paraqitet në fund të
sistemit. Në varësi të qëllimit të telemetrisë në situatë të caktuar,
pajisja fundi mund të jetë kryerjen e një nga funksionet e
mëposhtme:
 Elementet e sistemeve telemetrike
I) Përforcim: Përforcim i sinjalit të marrëë nëse është e nevojshme me
qëllim të përpunimit të mëtutjeshëm.
II) (Ii) Demodulimi: Demodulimi e sinjalit marrë për të rimarrë sinjal
informacionit. Procesi demodulation duhet të jetë komplementarë i
modulimit të kryer nga transmetuesit.
(Iii) Konvertimi:inverz IiSignal it:Ky konvertim është në përgjithësi
konvertimitim kundërt ikryer nga transmetuesit. Kështu marrësi është e
nevojshme për të kryer konvertimin rrymë në tensionit, ose për
konvertim dixhitalë në analog, ose radio valë për konvertim sinjal
elektrike, ose rreze optike për konvertimin elektrike sinjal, në varësi të
natyrës së bartësit të sinjalit dhe të mediumit tëtransmetimit të sinjalit.
 Metodat e transmetimit
 Ne skemen e pergjithshme te sistemit te telekomunikacionit te
treguarne Fig. 1-11, komunikimi realizohet ne nje drejtim: nga pika ne
te cilen ndodhet burimi i mesazhit, deri ne piken ne te cilen ndodhet
shfrytezuesi. Megjithate, ne praktike paraqitet nevoja qe transmetimi te
realizohet edhe ne drejtimin e kundert: nga pika ne te cilen gjendet
shfrytezuesi kah pika ku eshte burimi i informacionit, si dhe nevoja qe
bartja te realizohet ne te njejten kohe ne te dy drejtimet. Prandaj, ne
varesi te drejtimit te transmetimit te mesazheve ne sistemet e
telekomunikacionit, dallohen tre lloje te lidhjeve: simpleks, dupleks
dhe lidhje gjysme dupleks.Lidhja simplekse (transmetimi
vetem ne nje drejtim) eshte treguar ne (Fig. 1-11- a),
transmetim simulant ne dy drejtime ose dupleks ne (Fig. 1-11-
b),kurse transmetim ne dy drejtime dhe lidhje gjysmeduplekse ne
(Fig. 1-11, c)
Metodat e transmetimit
 2.2 Sinjalet
Me termin mesazh ne telekomunikacione nenkuptohen biseda,
muzika, teksti i shkruar, figura e levizshme dhe e palevizshme, te
dhenat numerike,te dhenat nga matjet nga distanca etj. Pervec
mesazhit, ne literaturen profesionale perdoret edhe termi
informacion, kurse ne praktike perdoren ne menyre te barabarte edhe
njeri term edhe tjetri. Hapi i pare ne transmetimin ne largesi eshte
konvertimi i mesazheve ose informacioneve ne ekuivalentin e tij
elektrik, kurse kjo mund te jete rryma elektrike ose tensioni elektrik,
por ne praktike perdoret vetem sinjal. Sinjali eshte nje ekuivalent
elektrik i mesazhit ose figura elektrike e informacionit qe
transmetohet. Ai duhet te bartet dhe nga ai ne marres mund te
rigjenerohet, gjegjesisht te fitohet, informacioni origjinal. Ne
praktike, sic thame, te gjitha informacionet ose mesazhet qei dergon
burimi mund te ndahen ne dy grupe (diskrete dhe te
vazhdueshme).Prandaj, edhe sinjalet mund te jene sinjale te
vazhduara dhediskrete.
Sinjalet e vazhduara dhe diskrete

Sinjalet:
(a) te vazhduar ne
amplitude dhe kohe
(b) te vazhduar ne
amplitude, por
diskret ne kohe;
(c) diskret ne
amplitude, por te
vazhduar ne kohe;
dhe
(d) diskret ne
amplitude dhe
kohe.
Sinjalet e vazhduara dhe diskrete

Sinjalet:
(a) te vazhduar ne
amplitude dhe kohe
(b) te vazhduar ne
amplitude, por
diskret ne kohe; (c)
diskret ne amplitude,
por te vazhduar ne
kohe; dhe(c) diskret
ne amplitude dhe
kohe.
 Sinjalet analoge dhe digjitale
Ne telekomunikacionet moderne, ne varesi te llojit te sinjaleve qe
perdoren, ekzistojne sinjale analoge dhe digjitale.
Sinjali analog eshte nje sinjal klasik i vazhduar i cili i ka te gjitha
vlerat, kurse vlera momentale e tij mund te jete cilado vlere ne nje
brez te caktuar.
Sinjalet digjitale (digit do te thote numer ose shifer) jane sinjale
klasike diskrete. Ata ekzistojne vetem ne intervale te caktuara
kohore, kurse vlerat e tyre momentale mund te kene vetem disa nga
vlerat e nje grupi tevlerave te fundme. Sinjale me te rendesishme
digjitale jane sinjalet digjitale binare, madhesia e te cilit mund te kete
vetem njeren nga dy vlerat. Sinjalet binare fitohen ne dy menyra: me
kodim te sinjaleve diskrete (Fig. 2-3-c),ose me perpunimin e sinjaleve
analoge. Perpunimi i sinjaleve analoge eshte i njohur si konvertim
analogo-digjital A-D.
 Sinjalet e rastit

Te rastit jane ato sinjale ne te cilet, kur vezhgohen ne

kohe,nuk mundet paraprakisht sakte te percaktohet ndryshimi
i vleres se ndonjerit prej parametrave te tij. Sinjalet te cilat
transmetohen ne sistemet e telekomunikacionit (biseda,
muzike, figura, te dhenat kompjuterike etj.) jane sinjale te
rastit dhe fitohen me transformim te mesazhit, kurse i barten
shfrytezuesit pikerisht per ate se nuk njihen paraprakisht.
Sinjalet deterministike

Sinjalet deterministike jane ato

sinjale qe jane te njohur
paraprakisht dhe ne te cilet mund
te llogaritet vlera e ndonje
parametri te tyre ne cfaredo kohe
ne te ardhmen. Disa sinjale
deterministike jane paraqitur ne
Fig. 2-4. Te gjithe keto fitohen me
ndihmen gjeneratorit perkates te
funksionit ose oscilator elektronik.

Fig.Sinjale deterministike: (a) sinusoidal

(b) kenddrejte (c) dhembezor (c) trekendesh.
 Ushtrim: Sinjalet deterministike
Rezultatet e e matjes të tensioni nga gjeneratori sinsoidal /katerkndësh
/trekandësh të matura me osciloskop në NI Multisim janë fituar si tabelën e më
poshtme.Përsëitni veprimet për sinsoid /katerkndësh /trekandësh për Nr rendor i
matjes 4,5,6
V: --
V(p-p): --
V(rms): --
V(dc): --
V(f req): -- XSC1
XFG1
Ext Trig
+
COM _
A B
V + _ + _
PR2

XMM1
 Sinjalet deterministike
Rezultatet e e matjes të tensioni 1.sin/2.katerkndsh /3.trekandsh me osciloskop
Nr rendor i matjes 1 2 3 4 5 6
Kx[s/ndarje] 0.1 2m 1
Pozicioni i selektorit 10 10 10
TIME/DIV X[Ndarje]
Leximi në ekran sipas 1 20m 10
boshtit x (ndarje) T[s]
Perioda e sinjalit f [Hz] 1 50 0.1
frekuenca e sinjalit 10 100 100
Ky[V/ndarje]
Pozicioni i selektorit 1 3.1 3.1
VOLT/D Y[ndarje]
Leximi në ekran sipas 20 619 619
boshtit y (ndarje)
Upp[V]
Tensioni pikë-pikë 10 310 310
Um[V]
Amplituda e sinjalit 7.071 219.2 219
Udal[V]
Tensioni i matur me 7.07 219 219
voltmeter Ueff[V]
Tensioni efektiv
4.Llojet e telekomunikimeve
Gjatësia valore e treguar në fig. tregon distancën e
përhapjes gjatë një cikli ose periode të radiovalës. Ajo është
e ndërlidhur me frekuencën dhe me shpejtësinë e dritës
ose të valës elektromagnetike me shprehjen λ = c/f. Me λ
është shënuar gjatësia valore në metra; me c shpejtësia e
përhapjes së dritës ose radiovalës në hapësirë të
lirë(përafërsisht 300,000 km/sek 3X108m/s); dhe me f
frekuenca në Hz = 1/sek.
 Frekuencat për komunikim
Perçuesi Kablloja koaksiale Transmetimi optik
i Çiftuar

1 Mm 10 km 100 m 1m 10 mm 100 m 1 m
300 Hz 30 kHz 3 MHz 300 MHz 30 GHz 3 THz 300 THz

VLF LF MF HF VHF UHF SHF EHF Infra të kuqe Drita e UV

 VLF = Very Low Frequency
 LF = Low Frequency
 MF = Medium Frequency
 HF = High Frequency
 VHF = Very High Frequency
dukshme
UHF = Ultra High Frequency
SHF = Super High Frequency
EHF = Extra High Frequency
UV = Ultraviolet Light

 Frekuenca dhe gjatësia valore:

  = c/f
 Gjatësia valore , shpejtësia e dritës c  3x108m/s, frekuenca
Gjatësia valore dhe frekuenca

Gjatësia valore e treguar në fig. tregon distancën e përhapjes

gjatë një cikli ose periode të radiovalës. Ajo është e ndërlidhur
me frekuencën dhe me shpejtësinë e dritës ose të valës
elektromagnetike me shprehjen λ = c/f.
Me λ është shënuar gjatësia valore në metra; me c shpejtësia e
përhapjes së dritës ose radiovalës në hapësirë të lirë(përafërsisht
300,000 km/sek 3X108m/s); dhe me f frekuenca në Hz =
1/sek.

Shembuj:Gjej gjatësinë e valë s për sinjalet (a) a 150-MHz,

(b) a 430-MHz, (c) an 8-MHz, dhe (d) a 750-kHz

𝟑𝟎𝟎,𝟎𝟎𝟎,𝟎𝟎𝟎 𝟑𝟎𝟎
a) 𝝀 = 𝟏𝟓𝟎,𝟎𝟎𝟎,𝟎𝟎𝟎 = 𝟏𝟓𝟎 = 𝟐 𝒎
𝟑𝟎𝟎,𝟎𝟎𝟎,𝟎𝟎𝟎 𝟑𝟎𝟎
b) 𝝀 = 𝟒𝟑𝟎,𝟎𝟎𝟎,𝟎𝟎𝟎 = 𝟒𝟑𝟎 = 𝟎. 𝟔𝟗𝟕 𝐦
𝟑𝟎𝟎,𝟎𝟎𝟎,𝟎𝟎𝟎 𝟑𝟎𝟎
c) 𝝀 = 𝟖,𝟎𝟎𝟎,𝟎𝟎𝟎
=
𝟖
= 𝟑𝟕. 𝟓 𝐦
𝟑𝟎𝟎,𝟎𝟎𝟎,𝟎𝟎𝟎 𝟑𝟎𝟎
d) 𝝀 = 𝟕𝟓𝟎,𝟎𝟎𝟎
=
𝟎.𝟕𝟓
= 𝟒𝟎𝟎 𝐦

Cila është frekuenca në megahertz? Në gigahertz?
f.= 300/λ=300/0.203= 1477.8 MHz
1477.8/1000=1.4778 GHz
Perioda e valës është intervali i kohës i nevojshëm për realizimin
e një lëkundje(oscilimi) të plot të një cikli
T=1/f; p.sh f=1014=100 THz do ta ketë periodën T=1/f=1/1014
s=10-14 s=0.01 ps
Një sinjal radioje quhet një valë elektromagnetike, sepse përbëhet
fasha elektrike dhe magnetike. Sa herë që aplikohet tension në
antenë, vendoset fusha elektrike lartë. Në të njëjtën kohë, ky
tension shkakton rrjedhën e rrymës në antenë, duke prodhuar një
fushë magnetike. Fusha elektrike dhe magnetike janë në kënde të
drejta me njëri-tjetrin. Këto fusha elektrike dhe magnetike
emetohen nga antena dhe përhapen përmes hapësirës në distanca
shumë të gjata në shpejtësinë e dritës.

Cila është frekuenca në megahertz? Në gigahertz?
f.= 300/λ=300/0.203= 1477.8 MHz
1477.8/1000=1.4778 GHz
Perioda e valës është intervali i kohës i nevojshëm për
realizimin e një lëkundje(oscilimi) të plot të një cikli
T=1/f; p.sh f=1014=100 THz do ta ketë periodën T=1/f=1/1014
s=10-14 s=0.01 ps
Një sinjal radioje quhet një valë elektromagnetike, sepse
përbëhet fasha elektrike dhe magnetike. Sa herë që aplikohet
tension në antenë, vendoset fusha elektrike lartë. Në të njëjtën
kohë, ky tension shkakton rrjedhën e rrymës në antenë, duke
prodhuar një fushë magnetike. Fusha elektrike dhe magnetike
janë në kënde të drejta me njëri-tjetrin. Këto fusha elektrike
dhe magnetike emetohen nga antena dhe përhapen përmes
hapësirës në distanca shumë të gjata në shpejtësinë e dritës.
Sistemet me përçues fizik
 Linjat ajrore
Vendosen në hapësira të lira ashtu që izolatori ndërmjet dy
përçuesve është ajri
Në distanca të caktuara, zakonisht në 50 m vendosen mbjtse(
shyll) me izolator porcelani ose çelqi ku përforcohen përçuesit
Distanca ndërmjet tyre është 20 cm
Diametri i përçuesit 1.5, 2 dhe 3 mm
Janë të ndjeshëm në gjendje atmosferike
Ligshti, shi, bora dhe akulli keqësojnë izolimin ndërmjet tyre
Me depozitimin e reshjeve atmosferike në përçues rritet edhe
masa e tyre- rrezik në këputje të përçuesve
Përçuesit nuk janë të mbrojtur- është shkatar i indukimeve të
larta të pengesave elektromagnetike që
kan prejardhje prej linjave të tjera, shkarkimeve atmosferike,
saldimet në objekte elektrike dhe radio valëve
Pasi brezet frekuencor fillojnë në gjatësinë λ=2000m, kufiri i sipërm
i frekuencës aplikuese të linjave ajrore është fmax =150kHz
Shpesh në afërsi të linjave ajrore ndodhen përçuesit e bakrit që
shërbejnë për bartje të energjisë elektrike

Nga këto përçues në linjat ajrore induktohet tension me frekuencë

50Hz, i cili varësisht prej afërsisë së linjës dhe mënyrës së
gërshetimit mund të jetë i konsiderueshëm, që shkakton dëmtimin e
pajisjes telekomunikuese, ndërsa në kushte ekstreme edhe rrezik për
jetë të njerëzve
Për këtë vendosen kufizues tensioni
Linjat ajrore në ditë e sotme praktikish nuk aplikohen
Zgjidhje e përkohshme
Linjat ekzistuse ajrore zëvendësohen me tipe të tjera të linjav
 Kabllot e telekomunikacionit

Një kabllo është një linjë telekomunikues i përbërë nga një ose
përçuesve më të izoluar metalikë të mbrojtur nga lagështia një
veshje( xhaketë )hermetike, mbi të cilën mund të ketë më
shumë shtresa mbrojtëse (armaturë , shtresa mbrojtëse kundër
korrozionit etj).
 2.1. Elementet konstruktiv të kabllove
Pjesët kryesore të secilit kabllo(fig) janë(fig 2.1) :
bërthamë - përbëhet nga elementët themelorë të kabllit (Përçues,
çiftorja, kellef (mbështjellës )- e vendosur rreth bërthamës kabllo dhe
e mbron atë nga lagështia;
armaturë - e vendosur rreth mbështjellës së kabllove dhe e mbron atë
nga dëmtimet mekanike
shtresa mbrojtëse - të vendosura rreth armaturës dhe mbrojnë atë nga
korrozioni
 2.1.1. Elementet themelore të kabllos
a)Përçuesi (fig 2.2) është i përpunuar nga metali me përçueshmëri
specifike të madhe, zakonisht nga bakri, me diametër të kabllove prej
0,32mm deri në 1,4 mm. Karakteristikat më të rëndësishme të
materialit të cilët përdoren më së shpeshti përdoren në ndërtim janë
dhënë në tabelën
Tabela 2.1 Disa karakteristikatmë të të materialeve
Material Rezistenca specifike ρ Kofecienti i
Ωmm2/m temperaturës α
Bakar i(Cu) 0,0175 +0,0038
Alumini (al) 0,0294 +0,004

Më së shpeshti ndërtohen përques rrethor me diametër 0.4 mm

dhe 0.6 mm dhe më pak për aplikime speciale 0.8mm, 0.9mm,
1.0mm, 1.2mm, 1.4mm,
 2.1.1. Elementet themelore të kabllos

Fig përcjellësi

Fig() konstruksioni i përçueve në kabllo

Karakteristikat më të rëndësishme të materialit më të përdorura për izolimin përcjellësit janë dhënë
në Tabelën 2.2
Konstanta Relative Humbjet elektrike në
Materijal dielektrike Izolim në frekuencës

Letër + ajër 1,3 – 1,5 30

llak 3,0 – 4,0 14
tekstil 3,5 – 4,3 1,8
Polivinilkloridi 3,0 – 10,0 12 – 150
Gomë 2,0 – 8,0 10 – 80
polietilen 2,25 – 2,3 0,2 – 0,4
Polistrol 2,5 – 2,7 0,1 – 0,3

Tabela 2.2. Disa karakteristika të materialeve izoluese

Sistemet me përçues fizik
b) çifttorja (fig. 2.3) janë dy tela të kabllos të përdredhur së së bashku për zvogëluar
përgjimin(diafonin) për shkak të induksionit. Është mirë për kabllot disa qindra metra të gjatë. Për
hir të diferencimit, secila tel në çiftore është e veçantë i treguar brenda

Fig. 2.3. Çiftorja

Diametri i çiftares dp=1,65. D0[mm]

Ku është : d0 = diametri i telit në mm.
Sistemet me përçues fizik
c) Katërshja - janë dy çifte të kabllos ose katër përcjellës të
përdredhur së bashku, gjithashtu për shkak të zvogëlimit të përgjimit
për shkak të induksionit. Kjo mënyrë e përdredhjes është e
domosdoshme për gjatësi të mëdha të kabllit. Për qëllim të dallimit
secili përcjellës ose çift janë të shënuar veçanërisht.

Fig 2 katërshja ylli

Fig 2.5 Katërshja DM

Ekzistojnë dy lloje të katërsheve
1. yll (figura 4.4) - e cila krijohet njëkohësisht me përdredhjen e një kobshme të katër fijeve ;
 Çiftet e përdredhura
Si linja te telekomunikacionit te cilat akoma jane mediume
te drejtuara per transmetim paraqiten: ciftet e bakrit, kablli
koaksial dhe fibrat optike.

Fig. . Llojet te Çifteve te bakrit: (a) Çift i-UTP, (b) Çift i-STP, (c)
Çift i-S/FTP
Cift i (telat) i bakrit. Mediumet te drejtuara me te perdorura per transmetim
jane dy tela te izoluar te bakrit te nderthurura ne spirale, te quajtura cift e bakri. Me
thurjen e tyre ne spirale zvogelohen interferencat ne medium. Gjithashtu, ata jane
edhe mediume me te lira per transmetim. Diametri i telit eshte 0,4-0,9 mm. Çift et
e bakrit te cilet jane nje Çift i telave te bakrit krijojne nje lidhje komunikuese
Per realizimin e lidhjeve ne distanca te medha grupohen me shume cift e te bakrit
dhe krijojne kabllo te cilat ndonjehere ne konstruksion kane edhe nga disa qindra
cift e. Ne Fig. jane treguar lloje te ndryshme te Çift eve te bakrit.
Aplikimi i çifteve të përdredhura në LAN
1995- EIA 5680A
Kategoria 3 (Category3 0Cat3) – deri 16 Mhz, përmbush kërkesat
minimale për transmetim të të dhënave në rrjetat Ethernet; i
përgjigjet kualitetit të çifteve të përdredhur telefonik në ndërtesa

Kategoria 4 (Cat4) deri 20 MHz ( nuk ka përdorim të gjerë)

Kategorija 5 (Cat5) – deri në 100MHz, standard për LAN të rinjë (
Fast Ethernet)
Më së shpeshti përdoren Cat 3 dhe Cat 5

Cat 5 ë shtë çift me ndërthurje të fort, e shtrenjtë por jep

performansa të mira
 Sistemet me përçues fizik
d) Çifti koaksiale (tub) - Janë të vendosur dy përçues të
vendosur në mënyrë koaksiale në njëra-tjetrën (figura
2.6). përgjimi(diafonia) midis çifteve të tilla është
minimale, gjë që është veçanërisht e rëndësishme në
transmetimin e rrymave alternative të frekuencës së lartë.

Fig 2.6. Kablloja koaksiale

Kur përçuesit e çift koaksial janë prej bakri përgjimi ndërmjet këtij
çifti është më i vogël nëse plotësohet kushti:
D / d = 3.6
ku: D = diametri i përçuesit të jashtëm në mm;
d = diametri i përçuesit t të brendshëm në mm.
 Sistemet me përçues fizik
d) Çifti koaksiale (tub)

Tabela 4.3 jep një përmbledhje të llojeve të çifteve koaksiale që përdoren më së shpeshti
në praktikë.

Llojet çifteve koaksiale d (mm) D (mm)

Normal 2,6 9,5
I vogël 1,2 4,4
 2.2. Pasqyra dhe llojet e kabllove
Kabllot ndahen duke marrë paraysh shumë kriteriume,
p.sh sipas llojit të transmetimit, konstruksionit,
destinanimit dhe vendit të vendosjes
a) duke marrë parasysh llojin e
transmetimit:
Kabllot e frekuencave të ulta(\akonisht edhe Puëinizohen)
Kabllot e frekuencave të lartata(simetrik dhe asimetrik)
b) duke marrë parasysh konstruksionin
kabllot e thjesht( nëse në bërthamën e kabllos janë të
gjithë elementet bazë të të njëjtit lloj
kabllot kompleks ose të kombinuar( nëse në bërthamën e
kabllos nuk janë të gjithë elementet bazë të të njëjtit lloj)
2.2. Pasqyra dhe llojet e kabllove

c) duke marrë parasysh destinimin

kabllot montues( për centrale)
kabllot shpërndarës(për instalim)
kabllot për largësi të shkurta(rrjetet urbane)
kabllot për largësi të gjata(rrjetet ndër urbane)
kabllot për sinjalizues dhe matje
kabllot për qëllime të veçanta
ç) duke marrë parasysh mbrojtjen
kabllot e zakonshëm (kanë vetëm veshjen, xhaketë)
kabllot me mbrotje elektrike(kanë ekran)
kabllot me mbrotje mekanike(kanë armaturë, blindim)
kabllot me mbrotje kundër korrozionit(kanë shtresa mbrojtëse)
 2.2. Pasqyra dhe llojet e kabllove

d)duke marrë parasysh vendin e vendosjes

kabllo që tërhiqen( tërhiqen në kanale ose tuba mbrojtës)
kabllot nëntokësorë (vendosen direkt në tokë)
kabllot ujorë (vendosn nën ujë
kabllot ajrorë ose varës( vendosen ashtu që lirisht qëndrojnë
në ajrë ose varen në litar të çelikët
A) parametrat primar të transmetimit

-Rezistenca . për përcjellsit në kabllove të telekomunikacionit

kryesisht përdoren bakri elektrolitik i pastër. Nganjëher pëdoret
aluminim por atëherë diametri i përcjellësve duhet të jetë 30% më
i madhë d.m.th sipërfaqja e premjes tërthore 68% më e madhe në
raport me telat e bakrit.
-Induktiviteti. Përcjellësit në kabllo janë nga metalet me
ngjyrë(materiale jo magnetik-paramagnetik) dhe ndodhen njëri
afër tjetrit, për këtë arsyeje induktiviteti i tyre është relativisht i
vogël dhe i pa përfillshim, kryesisht për kabllot me gjatësi të
shkurta
A) parametrat primar të transmetimit
-Kapaciteti. Pasi përcjellësit në kabllo janë njëri afër
tjetrit kapaciteti është relativisht i madhë(më i madhë se
te kabllot ajrore me seksion të njëjtë). Përcjellsit me
seksion më të madhë sipas rregullit kanë kapacitet më të
madh por ky varet edhe prej llojit dhe trashësisë së
izolimit.
-përçueshmëria (rrjedha) e izolimit.përçuesit në kabllo
janë mirë të izoluar njëri për nga tjetri dhe pënga veshja,
dhe rrjedha e pa përfillshme e posaçërisht në frekuenca të
ulta edhe mundet të mos përfillet, megjithatë në
frekuenca të larta bëhet e konsiderueshme
B. parametrat sekondar të transmetimit

Impendanca karakteristike. Impenanca karakteristike të

kabllos varat nga raporti i induktivitetit dhe kapacitetit të
kabllos, si dhe frekuencën e rrymës e cila transmetohet. Te
kabllot e zakonshëm të frekuencave të ulta impendanca
karakteristike është proporcionale me rezistencën, ndërsa tel
kabllot e frekuencave të ulta të pupinizuar varen gjithashtu edhe
ngashkalla e puëunizimit), d.m.th. induktivitetit të mbështjellës
të pupinizimit. Ndërsa tek kabllot e frekuencave të larta
impendanca përcaktohet pothuajse ekskluzivisht prej
konstruksionit të kabllos, d.m.th induktivitetit dhe kapacitetit
B. parametrat sekondar të transmetimit

Impendanca karakteristike. Impenanca karakteristike të kabllos

varat nga raporti i induktivitetit dhe kapacitetit të kabllos, si dhe
frekuencën e rrymës e cila transmetohet. Te kabllot e zakonshëm
të frekuencave të ulta impendanca karakteristike është
proporcionale me rezistencën, ndërsa tel kabllot e frekuencave të
ulta të pupinizuar varen gjithashtu edhe ngashkalla e
puëunizimit), d.m.th. induktivitetit të mbështjellës të pupinizimit.
Ndërsa tek kabllot e frekuencave të larta impendanca përcaktohet
pothuajse ekskluzivisht prej konstruksionit të kabllos, d.m.th
induktivitetit dhe kapacitetit
B. parametrat sekondar të transmetimit
-Konstanta e dobësimit. Më 1886 shkenctari anglez
Hevisajd(Haviside) e bënë të njohur shprehjen për llogaritjen e
dobësimit të linjës, e cila është
Tek fekuencat e ulta e rëndësishme pjesa e parë e shprehjes, e
ashtuquajtura dobësimi omik, i cili deri 100kHz është prej 96%
deri 92%, ndërsa mbetja prej 4 deri 8% i takon në antarin e dytë
të shprehjes, e ashtuquajtura dobësimi i përququshmërisë
(rjedhës). Dobësimi omik kërkon zvogëlimin e rezistencës së
përçuesit(rritjen e seksionit të përçuesit), zvogëlimit të e
kapacitetit(trashësisë dhe izolimit kualitet), ose rritjen e
enduktivitetit. Zvogëlimi i rezistencës të përçuesit ose
kapacitetit zakonisht është jo ekonomike, dhe në praktikë
kryesisht rritet induktiviteti( pupunizimi ose krarupizacioni). Tek
frekuencat e larta 1MHz pjesa e parë e shprehjes është 50 deri
40%, ndërsa pjesa e dytë prej 50 deri 60% të
dobësimit(shuarjes) totale.
B. parametrat sekondar të transmetimit
-Duke marrë parasysh që është vështirë të korigjihen të gjithë
parametrat primar, humbjet te transmetimi i sinjaleve të
frekuencave të larta të shkaktuara nga dobësimi plotësohen me
amplifikimin e sinjalit në amplifikator[, të cilë në distanca të
barabarta kyçen në kabllo. Distanca e amplifikatorëve varet nga
frekuenca e rrymës e cila transmetohet dhe është më e vogël, sa
më e lartë që të jetë frekuenca e sinjalit i cili transmetohet.

-Konstanta Fazore. Deformimi fazor të sinjalit të transmetuar

nëpër kabllo është më i lartë se te linjat ajrore, por bëhet i
konsiderueshëm në distanca më të mdha të kabllos
-Shpejtësia e transmetimit. Shpejtësia e transmetimit e sinjalit
varet nga frekuenca e sinjalit i cili transmetohet dhe konstantës
fazore të linjave. Tek kabllot e frekuencave të ulta shpejtësia e
transmetimit është relativisht e vogël, ndërsa tek frekuencat e
larta i ofrohet shpejtësisë të dritës c=300 000 km/s
2.4.7. Mundësia e përdorimit dhe aplikimit
sot dhe në të ardhshëm

Linjat kabllore jo simetrike(kablloja koaksiale)

janë përdor në nga fillimi i frekuencave të larta
dhe ate kryesisht në katër tela, d.m.th secili
drejtim i transmetimit nga çift koaksial .në fillim
ishte kryesisht për transmetim të sinjalit analog.
Mundësit e transmetimit për transmetim analog
është treguar në tabelën 4.8
2.4.7. Mundësia e përdorimit dhe aplikimit
sot dhe në të ardhshëm
Mundësia e transmetimit e çiftit koaksial të vogël për transmetim analog
Minimal maksimal
Shpejtësia e Numri i Distanca mes Shpejtësia e Numri i Distanca mes
transmetimit kanaleve repetitorëve[ transmetimit kanaleve repetitorëve[
[Mbit/s] telefonik km] [Mbit/s] telefonik km]
600-1300 300 8 312-12388 2700 2

Mundësia e transmetimit e çiftit koaksial të vogël për transmetim digjital

Minimal maksimal
Shpejtësia e Numri i Distanca mes Shpejtësia e Numri i Distanca mes
transmetimit kanaleve repetitorëve[ transmetimit kanaleve repetitorëve[
[Mbit/s] telefonik km] [Mbit/s] telefonik km]
34 480 4.5 140 1920 1.5
2.4.7. Mundësia e përdorimit dhe aplikimit
sot dhe në të ardhshëm

Linjat kabllore koaksiale nuk janë përdorur deri

në kufirin që e lejon karakteristika e tille (p.sh
ëifti koaksial 9.5/2,6 mm rreth 200MHz(, po ky
kufizim më shum është për arsyeje ekonomike,
pasi transmetimi në këto frekuenca të larta
distanca mes amplifikatorëve do të ishte eneor i
vogël- ndoshta disa qinda metra- që do të ishte
jo ekonomike
2.4.7. Mundësia e përdorimit dhe aplikimit
sot dhe në të ardhshëm

Në ditët e sotme linjat me kabllo josimetrik

përdoren në shumicën e rasteve kur duhet
transmetua numër të madhë të kanaleve në distanca
të largta. Duke marrë parasysh naturën e dritë
përçuesve(qelqi), Këta në ditë e sotme dukshëm
më të lirë se koasialët, de për këtë shum vende
plotësisht janë orjentu në dritëpërçues. Treguesit
ekonomik tregojnë se sot dritëpëçuesit paguhen të
vendosen si një zëvendësim për kabllot të frekuencës
së ult 100X4
Sistemet transmetuese të
bazuara në fijet optike
Rrjetet optike në përgjithësi
Fushë e gjerë e telekomunikacionit bashkohorë .
Veçanërisht e zhvilluar intensivisht pas vit 1980 të shek XX. Ka
shembuj të shumtë nga e kaluara të hershme që nuk mund
të klasifikohen në komunikimet optike të sotme, por
ata përdorën procedura për të transmetuar mesazhe që ishin
të dukshme për përdoruesit (sinjalizimi, flamuj, semaforët,
sinjalizuesit me zjarr, sistemet optike të ndryshme-sistemit
telegrafi francez, për 15min në 200 km distancë, etj.)
Përpjekja e parë shkencore për të nxjerrë dritën përmes
dielektrikut e bëri John Tyndall 1870 kalimin e dritë nëpër
currilit me ujë.
Fig.1 Supozimet në eksperiment Fig 2 Rezultati i eksperimentit
Si rezultat, ne mund të konkludojmë si vijon: drita mund të
përhapet siç tregohet në figurën 3, duke ndjek lakim e
valëpërçuesit

Fig 3 Lëvizja e dritës në fije optike

Aplikimi i optikës në kuptimin modern filloi me shpikjen e laser-it në
vitin 1960., dhe pas disa vitesh, fibëra parë optike
Mediumi i transmetimit e përmban fija optike në skajet e të
cilëve ndodhet lidhëset përkatëse (konektorët) të cilët sigurojnë
lidhjen e dhanësit dhe marrësit me fije optike
Përparësit e fijeve Optike
Fijet optike kanë përparësi të shumta në krahasim me
mediumet e tjera fikse:
 Rritja e kapacitetit te transmetimit. Rrjedha mbi 40Gb / s
(me lidhje dhe mbi 1 Tb / s).
 Izolimi elektromagnetik. Fibrat optike nuk prodhojnë
interferencë elektromagnetike dhe nuk janë të ndjeshme ndaj
interferencave të jashtme dhe shkarkimeve atmosferik (nëse ato
janë fibra të organizuara brenda një kablli që nuk është i blinduar).
 Nuk kanë problem të përgjimit dhe reflektimit, të
pranishme te çiftet të përdredhur dhe kabllo koaksiale.
 Më pak dobësim. Dobësimi rritet më ngadalë se sa te rasti i
transmetimit në mediume elektrike, çka mundëson vendosjen e
repititerve në distanca më të mëdha
Drita
Edhe pse ne të gjithë e dimë se drita është një dukuri shumë e
rëndësishme për sensin tonë shikimit (disa quajnë shqisa më
e rëndësishme), shpjegimi dhe definimi i dritës si të tillë nuk
është aspak i lehtë. Ekzistojnë tre interpretime:
 Drita si valë EM, nuk dallon prej radio valëve, pos që ka
frekuencë shumë të lartë dhe gjatësi valore të vogël
 Drita si bashkësi e rrezeve( rreze drite). E përshtatshme në
disa aplikime.
 Drita si bashkësi e grimcave, të ashtuquajtura fotone.
 Drita e dukshme përfshin brezin e gjatësive tëë valëve prej
380 deri 740 nanometra. Në fillim në domenin infra kuq
ndodhet brezi gjatësive valore që përdoret në sistemet e
komunikacionit, prej 800 deri 1600 nm
Drita e dukshme dhe infra e kuqe (IR)

Figura () Brezet spektrale dhe pozicioni i

dritës së dukshme dhe infra të kuqe (IR)
 Në fizik ligjet e thyerjes së dritës, optika e e dritës,
refrakcioni( ndryshimi i drejtimit) indeksi i thyerjes,
njihen që nga fillimi i shek. Të 17.
 Rëndësi të madhe në zhvillimin e komunikimit optik ka
zbulimi laserit si burim drite, 1958. Laseri
Gjysmëpërçues është zhvilluar 1963 vit.
 Përdorimi i fibrave optike si përçues të sinjalit të dritës
ishte e varur nga teknologjia e ndërtimit të fibrave,
posaçërisht në eliminimin e papastërtive që ndikojnë në
dobësimin, qëndrueshmërisë mekanike dhe mbrojtja e
fibrave nga thyerjet.
 Në vitin 1962. Fibëri kishte një dobësimim
1000dB/km (atmosfera 20-30 dB / km).
 Në vitin 1970. kryen eksperimentet e para, dhe në vitin
1976 filloi instalimin e kabllove fibër optike të parë
Fibra optike
 Përhapja e rrezeve të dritës përmes një fibër optike varet
nga: madhësia, konstrunkcioni , përbërja e fibrave optike
dhe natyra rrezes së dritë s së emetuar në fibër „
 Shtigjet(rrugët) nëpër të cilat përhapen e rrezet e dritës të
të njëjtave karakteristika dhe këndit të njëjtë rënës hyrës
në fibër quhen mode (mënyra).
 Mod-i i nivelit më e ulët e ka rrugën më të shkurtër,
ndërsa modi i nivelit më të lartë ka rrugën më të gjatë
nëpër fibër optike
 Gjerësia e brezit lejues e fibrave optike varet nga
dispersioni i cili paraqet zgjerimin e impulseve,
domethënë ndryshimin e gjatësisë rrugës së dritës nëpër
fibra optike dhe shprehet në ns / km në domenin kohor ose
në MHz X km në domenin frekuencor
Brez madhë frekuencor
Brezi optik prej λ1 deri λ 1 +∆λ përmban brezin
frekuencorë

Shembull : λ1 = 1450 nm
λ1 +∆λ =1650 nm:
 Dobësimi i fijeve optike
Në lakoren e dobësimit në funksion me gjatësinë e valës
ekzistojnë tre pika minimumi
Në tre gjatësi të valëve të ndryshme të emituara drite - të
ashtuquajturat dritare
Gjatësitë e valës në të cilat lakorja e dobësimit e arrin
vlerën minimale rëndom quhen dritare.
Karakteristika te fijeve të
ndryshme optike
Komunikimet optike
Fibrat optike per transmetim e perdorin refl ektimin e brendshem
total te drites.
Rrezja e dritës thyhet nga sipërfaqet ndërmjet këtyre materialeve
duke u përhapur nëpër bërthamën e fibrës optike prej një pike në
pikën tjetër fundore
Strukturën konstruktive të fijeve optike
Fibra optike është mediumi më bashkëkohor transmetues, i cili
shfrytëzohet për transmetim në largësi.
Një fibër optike ka pjesën qendrore, me diametër rreth 8 ose 60 μm,
nga qelqi shumë i pastër, me indeks të thyerjes pak më ta madh se
shtresa e jashtme e qelqit me të cilën është e veshur, e cila ka
diametër prej 125 μm.
Të dhënat të cilat transmetohen janë në formë të sinjalit
u1, siç është treguar në këndin e majtë poshtë vargu i
impulseve të cilin e krijon gjeneratori G, ( p.sh, vargu i
impulseve në portin serike të kompjuterit). Nëpër
rezistencën R1 dhe diodën L1 rrjedhë rryma impulsive e
formës së njëjtë siç është edhe tensioni u1, dhe dioda
krijon impulse të tilla drite. Dritën të cilën e krijon
dioda, përmes thjerrëzave optike fokusohet dhe
rrugëtohet në brendësi të fijes optike. Kështu që drita
vazhdon të lëvizë (përhapet) nëpër fije duke u reflektuar
në muret e saj, si dhe pasqyra e ndërtuat prej argjendi.
Parimi i transmetimit përmes
fijës (kabllos) optike

Fig (). Bllok skema e parimit të komunikues optikë

Në vend pranim, drita përmes sistemit optikë rrugëtohet në foto
trasistor FT. Gjatë kohës përderisa në transistor arrin drita ky
përçon, dhe kur drita mungon nuk përçon. Për këtë arsyes nëpër
transistor rrjedhë rryma i2, e cila është e të njëjtës formë si dhe
rryma i1, ndërsa në reziston R2 përfitohet tensioni u2 i cili është i
të njëjtës formë si dhe tensioni u1
Përmes kabllove optik transmetohen edhe lloje të tjerë të sinjalit,
telefonik, TV, radio etj. P.sh gjatë transmetimit të sinjalit të
moduluar në amplitudë AM, në fig e mësipërm, në vend të
gjeneratorit G, në seri ë lidhet burimi i sinjalit AM dhe bateria e
rrymës njëkahore(DC).
Rrjetet për qasje FITL - Fiber in the Loop
Cfarë është FTTx

 Fije deri te nyja FTTN (Node-

nyje )
fije deri te trotuari FTTC
(Fiber to the Curb)

fije deri te ndërtesa FTTB

(Fiber to the Building
fije deri te shtëpia FTTH (Fiber
to the Home
orman shpërndarës (FTTCab-
Fiber to the Cabinet)
 Pse FTTB/H dhe pse tani ?
Kabllot e vjetëruara të bakrit, jo të përshtatshme për
brezgjerë
Konkurenca provajderve CATV
Shërbime të reja dhe kërkesa për to - nxisin të ardhurat e
operatorit
pajisja FTTx e lirë
rënja e cmimit te fijve optike
 Kosto më e ulët e mirëmbajtjes së optikës
Sistemet e transmetimit pa tela
Sistemet e transmetimit pa tela Sistemet e transmetimit pa tela
(Wireless) mund te jene: radiodifuze ose radiolidhje (R) dhe me
radiorele (RR). Radiolidhjet karakterizohen me ate qe ate qe ne
te njejten kohe ekziston nje transmetues dhe shume shfrytezues, me
mundesine e levizjes, ndersa lidhjet me radiorele (RR). sigurojne
lidhje per me shume kanale te vecanta ne te njejten kohe.
Radio transmetimi realizohet si: transmetim i mesazheve dhe
muzikes ne transmetimin radiodifuziv, per transmetimin figures ne
televizionin klasik dhe ne televizionin satelitor Qe te rritet distanca
e transmetimit, i cili ne sistemet klasike zakonisht shkon nga 60 km
deri ne 250 km, perdoren sistemet satelitore.
Me paraqitjen e sateliteve artificiale paraqitet nje mundesi e re per
te rritur distancen e transmetimit. Perdorimi tipik i transmetimit
satelitor eshte ne televizion, telefoni, per rrjetet e biznesit, te
pozicionimit global, internet etj.
 Spektri rrezatimit elektromagnetik
për transmetim pa tela
Transmetimi i informacionit arrihet nëpërmjet valëve
elektromagnetike (VEM) që përhapen në hapësirë të lirë
Valët e radio janë VEM të frekuencaave 9 kHz deri 3 000 GHz
Spektri elektromagnetik dhe Radio
Spektri rrezatimit elektromagnetik
për transmetim pa tela
Tre breze frekuencor lajmërohen si të rëndësishëm në për të projektuar
një sistem të transmetimit pa tela.

 Në zonën 30MHz- 2GHz përdoren kryesisht transmetimi jo i drejtuar i

sinjaleve radio dhe televizive nga një transmetues i veçant deri te numri
i madhë i marësve(radio difuziv), komunikimet mobile GSM, UMTS,
LTE …).
 Zona prej 2 GHz - 40 GHz është zonë e frekuencave mikrovalore dhe
përdoren për transmetimin mikrovalor tokësor për transmetim të
drejtuar prej pike në pikë(lidhjet radiorele), radiodifuzionit satelitor të
sinjaleve radio dhe televizive, lidhjeve të drejtuara satelitore, rrjetet
lokale radio, (WLAN, Wireless Local Area Networks), sistemet point-to-
multipoint (FWA, Fixed Wireless Access).
 Zona prej 3 x 1011 deri 2x 10 14 Hz është zonë infra të kuqe të
përshtatshëm për transmetim të sinjalit të drejtuar lokal ndërmjet dy
pikave ( zonë ku punon kontrolluesi në largësi IR(digitroni TV) i
televizorit dhe pajisjeve të tjera
Karakteristikat e mikrovalëve/1
□ spektër shumë i gjerë gjatësi vale, përfshin 3 nën-breze:
 vala decimetrike - λ: 1m - 1dm (f: 300 MHz - 3 GHz)
 vale centimetrike - λ: 1dm - 1cm (f: 3 GHz ë 30 GHz)
 valë milimetrike - λ: 1cm - 1mm (f: 30 GHz - 300 GHz)
 4.3. Aplikimi i mikrovalëve
spektër shumë i gjerë gjatësi vale, përfshin 3 nën-breze:
vala decimetrike - λ: 1m - 1dm (f: 300 MHz - 3 GHz)
vale centimetrike - λ: 1dm - 1cm (f: 3 GHz ë 30 GHz)
valë milimetrike - λ: 1cm - 1mm (f: 30 GHz - 300 GHz)
Sisteme të radarëve
q Sistemet e komunikimit mikrorovalor
Komunikimet mobile
- Sistemet mobile të gjeneratës së dytë (GSM)
-sistemet midis gjeneratave II dhe III - 900, 1800 ose 1900 MHz
-Gjenerata e tretë (UMTS) - rreth 2 GHz
-Gjenerata e katërt (LTE) – nga 2 deri 8 GHz
Komunikimi satelitor - transmetimi i të dhënave, sinjale TV dhe
telefonike në distanca të mëdha.
- brezi C - 6/4 GHz
- brezi Ku - 14/11 GHz3
- brezi Ka - 30/20 GHz
lidhjet radiorele
4.3. Lidhjet mikrovalore
 Antenat parabolike- me diametër prej 0,4 deri 2,6 m
o Me fiksim të fortë dhe fokusim të tufës së ngushtë për arritjen e transmetimit
nëpër linjë të dukshmërisë deri te antena pranuese
 Antenat mikrovalore zakonisht vendosen në lartësi të caktuar mbi tokë me
qëllim që të rritet distanca ndërmjet anteanev në dy skajet e lidhjes dhe që
të mundësohet transmetimi përtej pengesave të mundshme.
 Nëse dëshirohet transmetimi në distanca ma të mdha, përdoret një seri e
stacioneve radio rele
o Lidhja prej pike në pik vazhdojnë njëra me tjetrën

 Frekuencat më të shpeshta që përdoren për transmetim janë ndërmjet 2 dhe
40 GHz
 Aplikimi
o Realizimi i transmetimit në distanca të mëdha, si një alternativ e fijeve optike.
Linçet mikrovalor përdoren për transmetim të sinjaleve të bisedës dhe TV
sinjaleve
o Në rrjetat LAN për transmetim të të dhënave në distanca të shkurta në
konfigurim prej pike në pik ( ndërmjet ose brenda ndërtesës)
 Karakteristikat e mikrovalëve/1
□ MIKROVALËT kalojnë nëpër shtresat jonizuese të mbështjellit të
Tokës:
o të ketë aplikim në komunikimet satelitor, testimin kozmik,
bërjen e lidhjeve midis stacioneve hapësinore dhe Tokës, etj.
□ Ndikimi i atmosferës në përhapjen e mikrovalës varet në masë të
madhe nga frekuenca:
o ndikim i vogël në pjesën e poshtme të mikrovaleve (deri në rreth
10 GHz).
o në frekuenca më të larta lajmërohen efektet e absorbimit të
valëve EM scatterings(shpërbërje) duke humbur në grimca.
□ Këto efekte ndikojnë në dobësimin e shtuar, ndryshimin e
polarizimit te valët, ndryshimet e intensitetit të fushës EM në vendin
e pranimit dhe të ngjashme.
 Transmetimi pa tela
Dhënia dhe marrja e sinjalit realizohet me ndihmën e a antenës
Antena – konvertor i sinjaleve elektrike të frekuencave të larta
të rrezatim elektromagnetik ( antena dhënëse) dhe anasjllatas
(antena marrëse
Ekzistojnë dy tipe të konfigurimit për transmetim pa tela:
E drejtuar (directional) antena dhënëse emiton rrezatim
elektromagnetik të fokusuar, çka dhe kërkon akordim preciz
të antenave dhënëse dhe marrëse në mënyrë që ti mundësohet
pranimi i sinjalit të emituar.
Omnidirekcionlal – sinjali i emituar përhapet në të gjitha
drejtimet dhe mund të pranohet nga shumë marrës që janë të
vendosur në drejtime të ndryshme nga antena dhënëse
Në përgjithësi vlen se është e mundur fokusimi i sinjalit në tuf
aq më e madhe nëse është frekuenca e sinjalit më e madhe.
Elementet themelore të sistemit radio
- transmetuesit
• Gjeneron një sinjal transmetimi të frekuencë të lartë
dhe kryen modulim sinjal transmetues me informacion
- antena e transmetimit dhe të marrësit
• rrezatojnë ose marrin valë elektromagnetike
- mediumi transmetues
• atmosfera afër sipërfaqes së Tokës
- Marrësit
• zgjedh kanalin e dëshiruar (sinjalin), amplifikon
sinjalin dhe nxjerr informatat nga sinjali i pranimit
Sistemet e radio dallohen nga brezi frekuenca , qëllimi,
llojin e sinjalit që do të transmetohet dhe llojin të
procedurës së modulimit të përdorur
 Transmetimi me radiorele
Lidhjet radiorele sigurojne lidhje te kanaleve te shumta te vecanta ne te
njejten kohe. Kjo realizohet me me shume antena emetuese-marrese
te cilat gjinden ne distance te caktuar. Kjo distance varet nga zgjedhja e
antenave dhe, zakonisht sillet prej 10-tra deri ne 50 km. Kjo lidhje
radiorele quhet lidhje mikrovalore, sepse realizohet me mikrovale,
gjegjesisht ne brezin prej 2GHz deri ne 23GHz. Ne Fig. eshte
paraqitur transmetimi me radiorele i stacioneve ne distanca prej 50
km.

Fig. . Transmetimi me radiorele

 Skematike e një hop-i radio relej

VEM del nga radio dhënësi me fuqin Pdal, kjo fuqi mund të jepet në W por
shpesh paraqitet në dBm [dBm fuqia dalëse në raport me pikën
referente prej 1mW, respektivisht Pdal f(Bm)=10log Pdal(mW)/1(mW)]. Që
të vie deri te anatena VEM kalon nëpër elementet RF siç janë cirkularët (të
cilët ndajnë drejtimet e dhënjejs dhe marrjes dhe filtrat( të cilët
eliminojnë harmoniket parazit të cilët shkaktohen si produkt i modulime RF).
Modelet e përhapjes
Radiovalët në breza të ndryshëm frekuencor përhapen në
formë të:
 Valës tokësore(): Radiovala përcjellë ground
wavelakimin natyror të sipërfaqes së tokës.
 Valës jonosferike (Skywave): Radiovala e
transmetuar reflektohet nga jonosfera përsëri në
sipërfaqen e tokës.
 Valës së drejtpërdrejtë Line of sight(LOS): Radiovala
përhapet përgjatë vijës së drejtë nga transmetuesi në
marrës.
Valës tokësore
 Ground or surface wave 30-kHz to 3-MHz

 Valët sipërfaqësore përhapen në sipërfaqen e tokës dhe lidhin

direkt transmetuesin dhe marrësin.
Valës jonosferike (Skywave):
Në Brezin 3 MHz - 30 MHz vala elektromagnetike reflektohet
nga jonosfera shembull SW radio
Në brezin mbi 30 MHz, jonosfera është transparente për valët
elektromagnetike
 Valës jonosferike (Skywave):1
Shpejtësia e valës elektromagnetike është funksioni i dendësisë
së mediumit përmes së cilës vala përhapet
• Shpejtësia e përhapjes është 3 · 108 m / s në vakum dhe
zvogëlohet në mediumet të tjera
• Kur kalon vala nga një medium në tjetrin, shpejtësia dhe
drejtimi i saj ndryshojnë vala Thehet nga mediumi me
densiteti më të lartë
• Këndi i thyerjes varet nga gjatësia e valës së sinjalit
• Dendësia e atmosferës zvogëlohet me rritjen e lartësisë çka
shkakton thyerje e valës elektromagnetike drejt Tokës
Përhapja e drejtpërdrejtë
 Përhapja e drejtpërdrejtë Line of sight(LOS):

 Vala elektromagnetike përhapet përgjatë vijës së dukshmërisë optike ndërmjet

Antenës së transmetuesit dhe antenës marse - Antena e transmetuesit dhe
marrësit janë vendosen mjaft lart nga sipërfaqja e tokës, për të rritur distancën
 shembuull

 Satellite communication

 Ground communication
 Shembull: AM radio
Për shkak të refrakcionit (thyerjes ) së valës elektromagnetike
VEM distanca i kësaj vala është më e madhe nga distanca e
pamjes optike
 Përparësitë e sistemeve pa tela
Sistemet e komunikimit pa tel r shpejt dhe lehtë instalohen pamatur
nevojë për të punë të gjera ndërtimore dhe prishjen infrastrukturës.
ekzistuese .
Instalimi i radio- sistemeve me mikrovalë shpesh është shumë më i
lirë se optike, veçanërisht për sistemet e kapaciteteve më të vogla.
Sistemet pa tela mund të zgjidhin problemin e të ashtuquajturave.
"Milja e fundit"
(last mile). Në mënyrë të veçantë, përdoruesit e skajshëm të internetit
kanë nevojë
dhënien dhe marrjen e informacionit me shpejtësi të lartë, që çifte
bakri të sotme në masë të mjaftueshëm nuk mundësojnë
Përveç kësaj, sistemet me valë herë pas here instalohen si një
alternativë optike, sepse ato janë më rezistente ndaj fatkeqësive
natyrore si tërmetet ose përmbytjeve
Arsyet e joefikasitetit
Arsyet e joefikasitetit të rrjetit mikrovalor janë:
ndërprerja e shpeshtë e rrjetit.
kapaciteti i kufizuar.
mirëmbajtja e vështirë e rrjetit, ku përfshihen:
nevojat për furnizim të vazhdueshëm me energji elektrike të
antenave.
humbja e vijës së shikimit ndërmjet antenave.
faktori kohë.
dëmtimi i antenave, sidomos gjatë stinës së dimrit etj.
 Sistemet e komunikimit
satelitor
Sistemet e komunikimit satelitor përdoren për transmetimin e zërit ,
përmbajtje video dhe të dhënave. Kjo mënyrë e i transmetimit të sinjalit
është e mundësuar falë aftësisë së mikrovalëve për të kaluar nëpër
jonosferën.
Sistemet satelitore mundësojnë komunikimin në distanca shumë të
madhe, praktikisht midis cilave do dy pikave në planet.
Në mesin e sistemeve satelitore, një vend veçanërisht i rëndësishëm është
i zënë sistemet e radio-difuzionit satelitor, sistemet e pozicionimit global
– GPS sistemet, sistemet satelitore e të dhënave, etj.
Fig ()Ilustrimi i sistemit të komunikimit satelitor.
 Orbitat e satelitëve
Satelitët mund të ndahen sipas shumë kriteriumeve të ndryshme, por
rëndomtë ndahen sipas largësisë së orbitave të tyre nga sipërfaqja e tokës.
Sipas këtij kriteriumi ekzistojnë :
 1. LEO - orbita të ultë
 2. MEO - orbita të mesme
 3. GEO - orbita të larta

Fig(). Orbitat satelitëve

 Konfigurimi i rrjeteve satelitore
Figura tregon dy konfigurime standarde pë
r komunikimet satelitore

satelitë komunikues
Fig() konfigurimi te
Në të parën, sateliti përdoret për të siguruar një lidhje pikë-
pikë midis dy antenave të ndryshme tokësore. Te rasti i dytë,
sateliti siguron komunikim midis një transmetuesi në tokë dhe
një numri më të madh Marrësish tokësorë
 Konfigurimi i rrjeteve satelitore/1
Një variant i konfigurimit të dytë të përdorur për komunikim të
dyanshëm ndërmjet dy stacionetve e Tokësor janë paraqitur
në fig()

VSAT - very small

aperture terminal
system
Fig. konfigurimi tipik VSAT
Lidhjet satelitore mikrrovalore
Nëse dy satelite që funksionojnë në brezë të njëjtë ndodhen afër
njëri me tjetrin, mund të ndodhë të vie deri te interferenca ndërmjet
tyre Problemit i iket me vendosjen e satelitëve në distancë prej 4 0
në brezin 4/6 GHz dhe 3 0 në brezin 12/14 GHz
Pasoja: kufizim në numër të satelitëve
Aplikimet e komunikimeve satelitore

Disa sisteme të radio- difuzive tokësore gjithashtu punojnë në

fushën e mikrovalëve. Për shembull, një numri i kanaleve
televizive ndodhet në pjesën e poshtme të brezit të frekuencave
mikrovalë.
LMDS (Sistemet Lokale të Shpërndarjes Multipoint- Local
Multipoint Distribution Systems)) dhe MMDS ((Multipoint
Multichannel Distribution Systems) ofrojnë lidhje wireless me
brez të gjerë midis stacionit qendror dhe një numër i madh
përdoruesish. Këto sisteme u mundësojnë përdoruesve individualë
dhe kompanive transmetim të dhënave me shpejtësi të lartë,
akses në internet me shpejtësi të lartë, lidhje telefonike, video
streams dhe të ngjashme LMDS në brezin 28/38-GHz , në brezin
1.2-GHz për CATV, Internet, data, telephony services (Ref. 5).
Satelitet kundrejt fibrave optike
Avantazhet:
 Edhe pse fibrat kane me shume brez se satelitet, brezi s’eshte i
perdorshem per pjesen me te madhe te perdoruesve. Tani per
tani fibrat po perdoren Brenda sistemin telefonik per telefonata
te gjata , disa ne te njejten kohe. Nuk i jep cdo perdoruesi
individual nje brez te gjere. Me satelitet, teletesic, mund te
merret nje brez i gjere per nje perdorues te vetem, duke vene
nje antene ne cati.
 Tel.mobile fibrat se realizojne dot, mbase nje kombinim radio-
celulare dhe fiber mund te realizojne dicka për do ishte e
pamundur te realizohet ne det dhe ne fluturimet ne ajër,
ndërkohe satelitet e realizojne mjaft mirë këte.
 Nje sms i dërguar nga sateliti mund te merret nga kushdo mijra
qindra stacione ne toke njëkohesisht pa shpenzime te teperta.
Satelitet paraqesin interes ne vendet me terren te thyer apo
infrastrukture te keqe. Gjithashtu mbulohen eshe ato
siperfaqe ku e drejta per te vene fibra eshte e veshtire dhe
shume e shtrenjte.
Ne ushtri, ne kohe lufte ku gjendja eshte kritike

Por duhet thene qe ato paraqesin edhe disa veshtiresi:

 Vonesa ne transmetim
 Siguria dhe privatiesia
 Sigurimi energjise
 Interfernca midis sateliteve.
 Si funksionon celulari?
Celularët janë radio të sofistikuara të dyanëshme të cilët përdorin
fusha elektromagnetike me energji të ulët për të komunikuar me një
rrjet të radiove transmetuese apo marrëse që quhen stacione bazë.
Stacionet bazë kontrollojnë nivelet e fuqisë të një celulari gjatë një
telefonate. Stacionet bazë janë të lidhur me sistemet e telefonave
publikë, në mënyrë që telefonatat nga celularët të mund të kryhen
edhe ndaj rrjeteve apo vendeve të ndryshme. Fushat
elektromagnetike të celularëve dhe stacioneve bazë janë në thelb të
njëjta me ato që përdoren për televizorët, radiot, radiot e dorës, si
dhe për aparaturat dëgjuese për fëmijët e vegjël. .
Bllok skema e sistemit celular

bllok skema e sistemit celular

 Blloqet ndërtuese të sistemit celular
Përafërsisht në mes të secilës qelizë është e lokuar stacioni
Bazë(BS). Strukturën e BS e përbën antena, kontrollori, dhe të një
numri të madh marrëdhënës të cilët komunikojnë përmes kanaleve që
iu janë ndarë asaj qelize. Në një moment të caktua, shumica e
shfrytëzuesve mobil mund të jenë të aktivizuar dhe të lëvizin në
kuadër të qelizës duke komunikuar me BS.

Secila BS është e lidhur qendrën komutusese të telekomunikacionit

mobil(MTSO-mobile telecommunications switching Office). Një
MTSO i shërben një numri të madhë BS-ve. Zakonisht lidhja
ndërmjet BS dhe MTSO është me tela por është e mundshme edhe
patela. MTSO ka për detyrë të realizon lidhjen ndërmjet njësive
mobil. MTSO është gjithashtu është e lidhur me telefonin publike,
ose rrjetin telekomunikues dhe realizon lidhjen ndërmjet
parapaguesve fiks dhe mobil. Secilës thirrje MTSO ndan kanal
bisede, bën handoff dhe mbykqyer thirrjet për qëllimtë tarifimit.
 Vendosja e lidhjes
Lidhja ndërmjet njësisë mobile dhe BS vendoset sipas
dy tipeve të kanaleve:

oKanali i kontrollit-përdoret për këmbim të

informacionit i cili ka të bëjë me vendosjen dhe
mbajtjen e lidhjes si dhe të përcaktimit të raportit
ndërmjet njësisë mobile dhe BS-ës më të afërt

o Kanali për trafik- përdoret për transmetim të zënit

dhe të dhënave ndërmjetpërdoruesve.
2G
 2G
Figura tregon një sistem celular dixhital të
gjeneratës së 2 që ka qenë modernizuar për të
ofruar shërbime të të paketeve të të dhënave me
shpejtësi të mesme. Ky diagram tregon gjërsia e
brezit(Bandwidth) të kanal radio digjitale ekzistues
i gjeneratës së dytë sërish ësht përdorë. Në disa
raste, teknologjia modulimi është ndryshuar për të
mundësuar shpejtësi më larta të transmetimit të të
dhënave. Në të gjitha rastet, kanal digital trafikut
(DTC) është modernizuar për të mëndsuar aftësin
transmetimin me komutim të qarkqeve dhe
komutim paketeve të të të dhënave.
 2G
Ky diagram tregon se kanali radio dixhitale mund të
Kjo është arritur duke ndarë kanal të radios digjitale
në më shumë kanale kontrollit dhe kanale e
komunikuse digjitale(zënore dhe të të dhënave).
jetë i lidhur tek rrjetit mobil i komunikimit ekzistues
për shërbime zanore ose mund të jetë i lidhur
(nganjëherë në të njëjtën kohë) me një rrjet të
dhënave paketë (të tilla si Internet) për të lejuar për
shërbimet multimediale e komunikimit.
Llojet e paketës të bazuar në gjeeneratën e 2
sistemeve digjitale mobile(gjenerata 2.5) janë
GPRS, EDGE, dhe CDMA2000 ™ 1xRTT.
 3G
Figura tregon një sistem celular dixhital brez gjerë që
mundëson shpejtësi shumë të lartë të transmetimit të të
dhënave përmes përdorimit të radio kanale relativisht të
gjerë. Në këtë sistem, kanalet e radios janë më të gjerë
shumë dhjetëra herë më të gjera se sa kanalet radios të
gjeneratës së 2. Kjo mundëson sistemin celular digjital
brez gjerë për të dërguar të dhënat me shpejtësi të lartë
pajisjeve të komunikimit. Ky Sistemi gjithashtu përdor
serverat e komunikimit për menaxhimin seancave të
komunikimit multimedia. Pos përdorimit të radio kanaleve
brezë gjerë dhe të përmirësimit të komunikimit paketeve
të dhënave, ky diagram tregon se sistemet gjeneratës 3
zakonisht përdorin të njëjtin sistem i komutimit të rrjetit e
zërit (të tilla si MSC) si sistemet mobil të komunikimit të
gjeneratës 2
 Multipleksimi i sinjalit
 Transmetimi Multiplex (Transmetimi i shumëfishtë) - Transmetimi
i njëkohshëm i disa kanaleve të informacionit përmes të njëjtit
medium transmetimi (p.sh. për ciftore telefonike)
 Biseda telefonike transmetohet në brezin me frekuencë të ulët nga
300 në 3400 Hz (telefonia në 3.1 kHz), d.m.th. si një kanal I
bisedes me një gjerësi 3100 Hz. Meqenëse brezi i transmetimit të
frekuencës së mediave të transmetimit është shumë më e gjerë,
lind nevoja për përdorimin e tyre më të mirë, gjë që mundëson
transmetimin multipleks.
Lloji i mediumit të Brezi frekuencor
transmetimit
çift simetrik (pa ekran) 0-120 kHz
çift koaksial 60 kHz-60 MHz
fibra optike 1012-1015 Hz
hapësirë e lirë (radio komunikime) 3 kHz-3000 GHz
Multipleksimi i sinjalit
Procedura që mundëson shumë stacione së bashku ti
ndahen njëkosisht një kanal transmetimi i vendosur mbi
një medium të vetëm transmetimi quhet Multiplexing.
Këto stacione janë përdorues të shërbimit të transmetimit
që u ofrohet atyre kanal transmetimi. Multipleksimi më
parë ishte përdorur kryesisht në komunikimet në distanca
të gjata (long-haul communications), ndërsa sot është
prezent edhe në disa rrjete të zonave lokale (LAN – Local
Area Network) dhe në rrjetet të biznesit (enterprise
network). Fig e mësipërme tregon parimin i përgjithshëm
i multipleksimit. Multiplekseer (MUX), domethënë një
pajisje rrjeti që kryen funksion multiplexing, ka N hyrje me
të cilat është i lidhur me një pajisje tjetër të rrjetit.
Multiplekseer (MUX), domethënë një pajisje rrjeti që
kryen funksion multiplexing, ka N hyrje me të cilat
është i lidhur me një pajisje tjetër të rrjetit.

Fig() Skema e përgjithshme

Multiplexeri është i lidhur me demultiplekser (DEMUX) duke
përdorur një medium të transmetimit të aftë për të
transmetuar N kanale të veçanta të multipleksimit.

2013/14 -Ismail Dashi

Pra, një kanal transmetimi të cilin përbënë MUX, mediumi i
transmetimit (së bashku me amplifikatorë dhe rigjenerues,
nëse përdoren) dhe DEMUX në skajin tjetër të kanalit,
transmetojn N kanaleve të multiplesuar(kanalet e
multipleksuar janë në të vërtetë nën-kanale të kanalit të
transmetimit). Multiplekseri kombinon sinjalet e marra nga
hyrjet N në një një sinjal të përbashkët të cilin dërgon kah
demultiplekseri. Në këtë ras , çdo sinjali hyrë i ndahet një
kanal i multipleksuar brenda kanalit të transmetimit. Me
pranimin e sinjalit të përbërë, demultiplekseri nxjerr kanalet
individuale, dhe dërgon secilën prej tyre në njërën nga N
daljet. Në varësi të mënyrës sesi multiplexeri shpërndan
sinjalet nga N hyrjet në kanalin e zakonshëm të
transmetimit ekzistojnë disa lloje të multiplekserve
Llojet e multipleksimi të sinjaleve
FDM (Frequency Division Multiplex) - transmetim multipleks me
shpërndarje të frekuencës së kanalit ose multipleks të frekuencës
TDM (Time Division Multiplex) - transmetim multipleks me ndarje
kohore të kanaleve ose multipleks kohor
DWDM (Dense Wavelenght Division Multiplexsing Multipleximi
me ndarje të gjatësisë së valave të Dendura - Transmetimi multiplex
me shpërndarjen e kanaleve me gjatësi vale në linjat optike
Multipleksimi i sinjalit në frekuencë- FDM
Multipleksimi i sinjalit në frekuencë- FDM

Kanali telefonik (300-3400 Hz) zhvendoset në një brezë më të

lartë të frekuencës me anë të modulimit. Channel do kanal
telefonik ka brezin e tij të frekuencës (intervalin), dhe disa kanale
telefonike të vendosura pranë njëri -tjetrit në skallën e frekuencës
mund të dërgohen në të njëjtën linjë. Pra, kanale të ndryshme
transmetohen njëkohësisht në të njëjtën linjë, dhe kriteri për të
dalluar njëri-tjetrin është frekuenca.
 Parimi i punës së Multipleksimit
të sinjalit në kohë- TDM
Kanalet e informacionit transmetohen në të njëjtën linjë në intervale
të caktuara kohore në vend të intervaleve të caktuara të frekuencës.
Kjo mund të ilustrohet nga çelësat rrotullues(selektor) në skajet e
linjave që lidhin fizikisht çiftet përkatëse të kanaleve të transmetuesit
dhe marrësit me ritmin e pulsit të clock. Këta çelësa rrotullohen në
mënyrë sinkrone (me të njëjtën shpejtësi) dhe në fazë (kanë të njëjtin
pozicion fillestar). Kanalet e transmetuesit dhe të marrësit nuk lidhen
fizikisht vazhdimisht gjatë lidhjes, por vetëm në momente të
caktuara kohore, por duke qenë se intervali i përsëritjes së lidhjes
është i shkurtër dhe bëhet me shpejtësi të madhe, fitohet përshtypja e
lidhjes së përhershme.
Multipleksimi në gjatësi vale- WDM
DWDM mundëson transmetimin e kanaleve të shumta, d.m.th.
disa pjesë të ndryshme informacioni për një palë fibra optike duke
shtuar disa gjatësi vale paksa të ndryshme nga rreth 1500 nm në
sinjalet optike hyrëse (nga fibra të ndryshme optike) dhe duke i
shumëfishuar ato për transmetim të përbashkët në të njëjtën fibra.
Duke qenë se çdo gjatësi vale mund të transmetohet me një
shpejtësi prej 10 Gbps, shpejtësia e transmetimit për palë fijesh
(një fije për një drejtim transmetimi, tjetra për drejtimin tjetër të
transmetimit) mund të arrijë vlera të mëdha.
Multipleksimi në
gjatësi vale- WDM
5.Sinjalet lineare dhe jolineare

Cili është përkufizimi i sinjalit linear?

Një sinjal linear përgjithësisht përkufizohet si prodhimi i një sistemi të
pandryshueshëm të zhvendosjes lineare që drejtohet nga zhurma e bardhë
Gaussian.
.
Çfarë është një sinjal jolinear?
Një sinjal jolinear përgjithësisht përkufizohet si sinjali i gjeneruar nga sistemi
që nuk i bindet vetive të mbivendosjes dhe shkallëzimit. Qasje jolineare ndaj
modelimit të sinjaleve të trurit.
5.Sistemet lineare dhe jolineare
Një sistem që shumëzon sinjalin hyrës me një konstante,
është linear. Ky sistem është një përforcues ose një
autenator , varësisht nëse konstanta është përkatësisht më
e madhe ose më e vogël se një. Në të kundërt, shumëzimi i
një sinjali me një sinjal tjetër është jolinear.
Linear do të thotë diçka që lidhet me një vijë. Të gjitha
ekuacionet lineare përdoren për të ndërtuar një vijë. Një
ekuacion jolinear është i tillë që nuk formon një vijë të
drejtë. Duket si një kurbë në një grafik dhe ka një vlerë të
pjerrësisë së ndryshueshme.
Transmetimi i sinjaleve nëpër
sistemet lineare dhe jolineare
Sistemi komunikues matematikisht definohet permes mardhënies
së funksionit në dalje dhe hyrje të sistemit si ne figuren e më
poshtme

Figura 1
Mardhënia dalje hyrje e sistemit mund të shkruhet në formën:
y(t0)=f[x(t);-∞<t<+∞], -∞<t0<+∞
Në bazë të këtij barazimi sistemet ndahen në: Lineare dhe
jolineare
Transmetimi i sinjaleve nëpër
sistemet lineare dhe jolineare
Një sistem thuhet se është linear nëse:
y1(t)=f[x1(t)] dhe y2(t)=f[x2(t)]
atëhër për sistemin linear do të vlejë
f[a1x1(t)+a2x2(t)]= a1y1(t)+a2y2(t)
Kjo do të thotë se sistemet lineare nuk gjenerojnë
komponente të reja të cilat nuk kanë ekzistuar më parë.
Sistemet për të cilat nuk vlen ky barazim quhen sisteme
jolineare/
-Në përgjithësi gjatë transmetimit të sinjaleve nëpër sistemin komunikues,
sinjali në dalje ndryshon prej atij në hyrje, përkatësisht deformohet.
-Ndikimi i deformimit ne kualitetin e sinjalit të transmetimit varet prej llojit të
sinjalit, përkatësisht informacionin që e bartë sinjali.
-Transmetimi i pa-deformuar, gjegjësisht transmetimi ideal i sinjalit,
konsiderohet transmetimi te i cili sinjali në dalje ka të njëjtën formë sikurse
sinjali në hyrje të sistemit.
Kjo nënkupton që sinjali në dalje y(t) duhet të jet identik sikurse sinjali në
hyrje x(t):
y(t)=x(t) ........................1 Ose
y(t)=Ax(t-t0) ........................2
-Në rastin e dytë sinjali në dalje e ka të njëjtën formë sikurse sinjali në hyrje të
sistemit, por është i shumëzuar për konstanten A dhe i zhvendosur për kohën
t0 (t>t0).
-Kushti i parë në domenin e frekuencës reflektohet në këtë mënyrë:
Y(f)=X(f)
-Ndërsa kushti i dytë e ka këtë formë: Y(f)=AX(f)e-j2πft
-Meqenëse sinjalet që transmetohen e kanë spektrin e kufizuar,
kushtin për transmetimin ideal funksioni transmetues i sistemit
duhet ta plotësoj vetëm për gjerësinë e spektrit të sinjalit.
-Nëse sinjali që transmetohet e ka spektrin e kufizuar me
frekuencën fm atëher kushti për transmetim ideal duhet të
plotësohet për
|f|≥fm=B
B është brezi i transmetimit (bandwith)
-Kjo do me thënë se sistemi transmetues duhet të jetë edhe filtër.
-Varësisht prej frekuencave të cilat i lëshon sistemi transmetues kemi
filtër: të brezit të ulët, të brezit të lartë dhe lëshues të brezit.
-Nëse sistemi është projektuar që të lëshoj pa deformime frekuencat
prej fu deri në fl ai paraqet filtër lëshues të brezit fu≤|f|≤fl .
-Funksioni transmetues dhe karakteristikat fazore të filtrit ideal
lëshues të brezit janë paraqitur në figurë
Karakteristika amplitudore dhe e vonesës së fazës
Sistemi si lëshues i
brezit frekuencor

Sistemi si lëshues i
frekuencave të ulta

ku ωc parqet frekuencën e prerjes.

Sistemi si lëshues i
frekuencave të larta
Shembuull:
Transfer Funksioni i Amplifikatori Operacional Jo_invertues
R2

V3 4kΩ

7 12V U1
5

1
A OUT
6 V
Uhyr1
2 3554AM
0.1Vpk V2
1kHz R1
0°
2kΩ 12V

Fig.() Amplifikimi i amplifikatorit Jo_invertuesFig

R2 Uhyr[mV] Udal[mV] Au=Udal/Uhyr Vërtetimi Au=1+R2/R1

2kΩ
4kΩ
50kΩ
100kΩ
6. Modulimet e sinjaleve
Rëndësia dhe përdorimet e modulimit
Përcaktimi dhe qëlimi i modulimit -Modulimi është një operacion që konsiston
në shndërrimin e një sinjali që përfaqëson një informa- cion të caktuar të një
sinjali tjetër, por pa ndryshuar informacionin që ai mbart.
Kjo bëhet për qëllimet e më poshtëme:
- Përshtatje me kushtet specifike të një ambienti të transmetimit. Nëpërmjet një
modulimi të përshtat- shëm mundet që të përdorim edhe kanale me shumë
shqetësime dhe pavarësisht nga kjo, të garantojmë një cilësi të mirë të
transmetimit. Për një transmetim me valë sinjali fillestar zhvendoset në një
zonë freku encash ku kushtet e përhapjes si largësia, gjerësia, e dobishme e
brezit e tj përshtaten me problemin që duhet zgjidhur.
- Multi[pleksim. Dmth për përdorim të njëkohshëm të të njejtit ambjent
transmetimi për shumë komuni- kime ( Këto dy qëllime nuk mund të arrihen
gjithmonë në një etapë të vetme dhe as me të njejtën mënyrë modulimi. Pra
duhet ti drejtohemi modulimeve të shumëfishta dhe procedurave mikse.
Modulimi është i nevojshëm në të gjitha rastet kur për arësye teknike ose
ekonomike, transmetimi në brezin bazë është i pa mundur.
 Përpunimi digjital i sinjaleve

Procesimi i sinjalit është i nevojshëm për të bartur

informatat nga një skaj i rrjetit në tjetrin. Pasi që
sinjalet në brezin themelor nuk mund të shkojnë
larg, për transmetim, sinjali i informacionit duhet të
modulohet me një bartës në njërin skaj dhe duhet
të demodulohet në skajin tjetër në mënyrë që të
jetë i mundur shfrytëzimi i informacionit. Në rrjetat
moderne ky informacion udhëton në të dy kahjet.
Procesimi është një art (teknik) në vete. Këtu
shpjegohet se cila teknikë e modulimit është më e
përshtatshmja dhe pse. Janë diskutuar drejtpërdrejt
produktet e ditëve të sotme të cilat gjenden në treg.
 Modeli i sistemit komunikues te
komunikimet digjitale
Bllok diagrami i një sistemi komunikues digjital në formë
pak a shumë të thjeshtuar është treguar në figurë.
Mesazhi ose informacioni që duhet të dërgohet nëpër
sistemin e tillë mund të jetë një sinjal analog (p.sh zëri) që
gjenerohet prej burimit analog ose mund të jetë sinjal
digjital (p.sh të dhënat kompjuterike) pra që gjenerohet nga
burimi digjital. Konvertuesi analog – digjital (A/D) e mostron
dhe kuantizon sinjalin analog dhe atë e pasqyron me pulse
digjitale si 1 dhe 0.
Koderi i burimit (source encoder) sinjalin digjital dhe atë e
paraqet me një sinjal digjital më të shkurtër, pra në këtë
proces optimizohet shpjetësia e transmetimit që ti
pershtatet koderit të kanalit (channel encoder). Në kthim
zhvillohet procesi i kundërt dmth, zvogëlohet gjerësia e
brezit varësisht prej sistemit.
.
Koderi i kanalit (channel encoder) pranon sinjalin digjital
që gjenerohet nga koderi i burimit, në dalje gjenerohet një
sinjal digjital më i gjatë. Tepricat (redundancy) që shtohen
me qëllimin e korrektimit të gabimeve që shkaktohen nga
zhurma ose interferenca e simboleve gjatë transmetimit
nëpër kanalin transmetues duhet shtuar me kujdes dmth, në
gjuhën që kuptohet në pranim Transmetimet më të
shpeshta bëhen në brezin lëshues të frekuencave të larta
(high frequency Passband), modulatori pra i fikson (
mbështjellë ose interferon ) simbolet digjitale të koduara me
një bartës. Nganjëherë transmetimi bëhet në brezin bazë,
prandaj modulatori është modulues i brezit bazë, i njohur si
formësues, i cili formëson simbolet digjitale të koduara me
një formë valore të përshtatshme për transmetim.
.
Zakonisht modulatori është i përcjellur nga një amplifikator i
fuqisë. Për transmetim në frekuencat e larta, moduluesi dhe
demoduluesi zakonisht performojnë në frekuencat e
ndërmjetme (intermediate frequency) IF
Në rastin e tillë në mes të modulatorit dhe amplifikatorit të
fuqisë është i instaluar një up – converter i frekuencës.
Nëse IF është shumë e ulët krahasuar me frekuencën
bartëse, nëpër disa shtigje (stacione) janë të nevojshme
konversione të frekuencës bartëse. Për wireless sistemet
antena është stacioni final në transmetim
Mediumi transmetues apo shkurtimisht njihet si kanal, ku sinjalit i
shtohet zhurma, feding-u dhe efektet e dobësimit që paraqesin një
faktor shumë kompleks që i superponohet sinjalit. Termi zhurmë
në këtë rast ka kuptim të gjerë sepse përfshinë të gjitha llojet e
trazimeve ose çrregullimeve elektrike të rastit që e kanë burimin
nga jashta ose prej vetë brendisë së sistemit.
Kanali gjithashtu ka gjerësi të brezit frekuencor të kufizuar, kështu
që për disa raste nuk është e gabueshme nëse thuhet se ai paraqet një
filtër. Në pranim, praktikisht kryhen operacionet inverse ndaj atyre
në dërgim. Së pari sinjali i pranuar që është mjaft i dobësuar
amplifikohet dhe në qoftëse është i nëvojshëm bëhet

konvertimi i poshtëm (down – converted), pastaj sinjali i tillë

demodulohet.
Tepricat e shtuara që shtoheshin për korrektimin e gabimeve
largohen, sinjali me formen e tillë pastaj kalon nëpër dekoderin e
kanalit (channel decoder) dhe dekoderin e burimit (source decoder),
si rezultat fitohet ose me mirë të themi rivendoset sinjali (që
përmban të dhënat, mesazhin) në fomën e tij pothuajse fillestare. Në
fund, para se sinjali të arrijë në cakë është i nëvojshëm konvertimi
digjital – analog (D/A).
Modeli i sistemit komunikues digjital i treguar në figurë është
mjaft i thjeshtuar, pasi që nuk janë përfshirë elementet si :
Multiuser system, sistemi multipleksues/demultipleksues (që
instalohen para stacioneve moduluese), multistation system, si dhe
përhapësitë e frekuencës (frequency spread) e enkriptuesit
(encryption). Në fakt, vetëm modulatori, kanali (mediumi
ttransmetues), demodulatori dhe amplifikatorët janë esencial në të
gjitha sistemet komunikuese.
PAM – Modulim i impulseve në amplitudë
PFM – Modulim i impulseve në frekuencë
PPM – Modulim i pozicionit të impulseve
PDM – Modulim i kohëzgjatjes së impulseve
ASK – Modulim me amplitudë diskrete
OOK – Modulim “ ON – OFF “
FSK – Modulim me zhvendosje të frekuencës
DPCM – Modulim impulsiv i koduar diferencial
ADM – Modulim “delta” adaptiv
ΔM – Modulim “ delta “
PCM – Modulim impulsiv i koduar
PSK – Modulim me zhvendosje të fazës
6.5. Modulimeve impulsive
Legjenda:
PAM (Pulse Amplitude Modulation) – modulim i
amplitudës së pulsit
PDM (Pulse Duration Modulation) – modulimi i
gjerësisë së pulsit
PFM (Pulse Frequency Modulation) – modulimi i
frekuencës së pulsit
PPM (Pulse Position Modulation) – modulimi i
pozicionit të pulsit
PCM (Pulse Code Modulation) – modulimi i kodit të
pulsit
DM (Delta Modulation) – modulim delta
6.4. Modulimet analoge dhe digjitale

- Modulimet analoge. Në këto lloj modulimesh njeri prej

parametrave të sinjalit sekondar si psh amplituda,
frekuenca, faza, kohëzgjatja etj ndryshon propor-
cionalisht me vlerat e çastit të sinjalit primar.
- - Modulimet numerike.
6.5. Modulimeve impulsive
6.4. Modulimet analoge dhe digjitale

Legjenda:
AM (Amplitude Modulation) – modulim amplitude
FM (Frequency Modulation) – modulim i frekuencës
PM (Phase Modulation) – modulimi fazor
ASK (Amplitude Shift Keying) – modulim binar i
amplitudes
FSK (Frequency Shift Keying) – binar i frekuencës ose
modulim me zhvendosje
frekuencave
PSK (Phase Shift Keying) – modulim binar i fazës ose
zhvendosje fazore
6.4 Modulimet analoge dhe digjitale
 Modulim në amplitudë
Parimi i modulimit në amplitudë është i mundshëm
të shpjegohet me ndihmën e modelit më të thjesht të
modulatorit në amplitudë (fig 7.2)
Ekzistojnë dy sinjale :
-modulues, sinjali i frekuencave të ulta FU uɷ uω (t) = Uω
sinωt dhe
- sinjali i frekuencave të larta FL uΩ (t) = UΩ sinΩt
Këta dy sinjale janë të lidhur në qarkun me elementin
jolinear D( diod gjysmë përquese) dhe ngarkesën punuese
R
Nëpër qark rrjedhë rryma, e cila për shkak të ekzistimit të
elementit jo_linear, nuk është e mundshëm llogaritja
përmes ligjit të Omit, por se kjo mund të shprehet me
polinomin
Ku është:
Nëqoftëse relacioni i fundit
zëvendësohet në polinom, kështu
të gjitha produktet e fituar
dekompozohen në shumë dhe
ndryshim të frekuencave rrethore
ω dhe Ω, përfitohet i gjithë spektri
i komponentëve, i cili shkurt quhet
spektri i sinjalit të moduluar.
Ky në rastin e përgjithshëm, mund
të paraqitet si:
mΩ±nω
Fig 6.3 skema parimore e
modulatorit në amplitudë
ku janë : m dhe n numra të plotë dhe 0.
Spektri i sinjalit të moduluar në amplitudë është treguar në fig
6.4. Me vëzhgim të thjeshtë të këtij sinjali mund të vërehet se në
vargu pakufi i komponentëve spektrale ndodhet edhe sinjali
modelues (ω) në formë të dy komponentëve anësore të larguara
simetrikisht nga sinjali i bartësit.
Me fjalë të tjera, sinjali modelues është zhvendosur në zonën
frekuencave të larta gjë që me modulim është dëshiruar të
arrihet.

Fig 6.4 Spektri i sinjalit të moduluar në amplitudë

6.2.1 Modulimi në amplitudë konvencional

Le të vëzhgojmë rastin në fig 6.3 dhe le të jetë sinjali FL bartësi uΩ

(t) = UΩ sinΩt me amplitudë konstante, ndërsa sinjali FU(i bisedës,
të dhënave, radio ose sinjal TV) uω (t) = Uω sinωt.
Amplituda e sinjali AM të fituar është shumë vlerave të amplitudës
së çastit (UΩ +Uω cosωt)

Ndryshimet kohore dhe mënyra e formit të sinjali AM për rastin

të modulimit me sinjal të thjeshtë periodikë janë treguar në fig 6.5.
 u1- sinjali FU-biseda, u0
sinjlai FL- bartësi sinusoidal,
uAM=KAM
sinjali i moduluar në
amplitudë i treguar me
shprehjen e fundit në të cilën
lajmroht produkti i dy
funksioneve trigonometrike,
është i mundshëmve
aplikimin teoremës së
edicionit të paraqitet në
formën
Fig 6.5 modulimi AM
konvencional kohorë
 Ku është

Shprehja e fundit përmban tre anëtarë, e kjo do të thotë tre

elemente në spektër dhe quhet KAM- sinjali i moduluar në
amplitudë konvencional.
Procedura e përshkruar e modulimit në amplitudë përdoret
kryesisht në radiodifuzicion në valët e gjata, të mesme dhe të
shkurta.
Me analië të shprehjes vihet deri te njohuria se modulimi në
amplitudë e sinjalit të bartësit me sinjal të thjesht periodik ka
efektin e përfitimit të dy sinjaleve të rinjë, frekuenca e të cilëve
dallon prej frekuencës së bartësit për frekuencën e sinjalit
modelues
Prandaj, me modulim kemi fituar:
-amplitudën e sinjalit në frekuencën
--amplitudën e sinjalit në frekuencën
--amplitudën e sinjalit në frekuencën
Dy sinjalet e fundit quhen sinjale anësore (fig 7.6)

Në rastinreal në vend të sinjalit të thjesht periodik i cili përbëhet prej vetëm në frekuence, sinjali bartës modulohet
me sinjal të përbër periodik i cili paraqet brez frekuencor ( në telefoni sinjali telefonik i rastit).
P.sh. brezi frekuencor i definuar i bisedës është në kufijtë dhe
Në fig 6.7 është treguar KAM në të cilin sinjali FU është ekuivalent
elektrik i bisedës para mikrofonit të telefonit

Fig(6.6) sinjali i bartësit dhe Fig 6.7 paraqitja kohore e KAM ku

sinjalet anësore te KAM sinjali FU-biseda
6.2.1 Modulimi në amplitudë konvencional/5
Qartazi shihet në fig 6.7c se si sinjali i FU ndryshon amplitudën e
sinjali FL dhe se sa kompleks fitohet sinjali kohorë. Në fig 6.8
është treguar spektri i rastësishëm i sinjalit të bisedës.
Pasi sinjali i bisedës përbëhet nga një numër i madhë(pakufi) të
amplitudave të ndryshme, atëherë paraqitja e thjeshtësuar në formë
të trekëndëshit këndëdrejt paraqet aproksimim të kënaqshëm –
paraqitje në domenin spektral

Fig (6.8) Spektri FU i sinjalit të bisedës nga mikrofoni i telefonit

Pas modulimit në amplitudë me sinjalin e tillë modelues nuk mundet
më tutje të flitet për sinjale anësore por është përvetësuar termi breze
anësore.
Në lidhjet FL është bërë ligj që brezi telefonik, si dhe brezet anësore të
fituara pas modulimit, të paraqiten me trekëndëshe kënd drejt me
këndin e drejtë në anë e frekuencës së lartë, respektivisht, tek të cilët
rritja e lartësisë përcjell rritjen natyrore të frekuencës (fig 6.9)

Fig 6.9 Brezi i sipërm

telefonike te KAM
anësor i bisedës
dhe i poshtëm
Në fig 6.9 vërehet edhe në karakteristikë e modulimit në
amplitudë. D.m.th me procedurën e modulimit në amplitudë
mbahet gjerësia natyrore e brezit frekuencor të sinjalit
modelues, që ka rëndësi të posaçme për rrugët transmetuese me
hapësirë frekuencore të kufizuar që duhet sa më ekonomikisht
të shfrytëzohen
Paraqitja e brezit telefonik(kanalit) dhe brezeve anësore mde
trekandshe kënd drejt ka edhe një përparësi, d.m.th vrehet qart
se brezi i sipërm anësor mban; kahjen e natyrshme të rritjes së
frekuencave, d.m.th. ky është pozitën normale frekuencore,
ndërsa brezi i poshtëm anësor i kundërt(i invertituar)
6.2.1 Modulimi në amplitudë NI Multisim

Modulimit në amplitudë XSC1

Ext Trig
+
_
D1 A B
+ _ + _

1N914
UFU1
3Vpk
5kHz
0° R1
820Ω
UFL1
15Vpk
150kHz
0°

Fig () skema parimore

e modulimit në amplitudë

Oshiloskopi tregon sinjalin në domenit kohor dhe analizuesi i

spektrit tregon në domenin efrekuencor.
Shembuull: Me anë të programit NI multisim apo ndonjë tjetëri
vizatone skemën e më poshtme të një modulatori të thjeshtë.
XSC1osciloskop, XSA1- spektrometër, S1 çelës kyçne dhe
ndrysoni C1 dhe L1 dhe vreni ndryshime XSC1 dhe XSA1?
6.2.1 Modulimi në amplitudë NI Multisim
6.2.1 Modulimi në amplitudë NI Multisim
<======== Description for AM.ms7 ========>

Oshiloskopi tregon sinjalin në domenit kohor dhe analizuesi i

spektrit tregon në domenin efrekuencor.
Ky qark siguron produktin e dy sinjaleve i cili më pas
përmblidhet me njërin prej sinjaleve origjinale
sinjalet (sinjali me frekuencë të lartë, ose bartësi).
Ai tregon se AM = (MOD x CAR) + CAR
ku AM = modulim amplitudë
MOD = sinjal modulues
CAR = bartës me frekuencë të lartë
Produkti prodhohet nga shumëzuesi i Multisim. Shuma
prodhohet nga rezistori.

Lejo që simulimi të funksionojë aq gjatë sa ekrani i analizuesit të

spektrit të stabilizohet.
6.2.1 Modulimi dhe demodulimi në amplitudë
NI Multisim
6.3. Modulimi në kënd
Janë të njohura dy lloje të modulimeve në kënd:
Modulimi në frekuencë(frequency Modulation-FM) dhe
Modulimi në faze (Phase Modulation-PM).
Për dallim prej AM me këto procedura amplituda e sinjalit me
frequencë bartëse mbetet konstante, ndërsa ndryshon
Gjendja e fazës së çastit(këndi) në ritëm të sinjalit modelues.
Ndryshimi i tillë, këndit fazor bëhet bëhet parametër karakteristik
në të cilën përmbahet mesazhi i cili transmetohet.
Para analizës detale fazore, respektivisht modulimit në frekuencë
të sinjalit bartës duhet theksuar që nëmes të formës së sinjalit të
fituar në modulim në fazë dhe frekuencë ekziston ngjashmëri e
madhe.
D.m.th me vetë natyrën e procedurës në gjenerim të sinjalit të
njërës nga këto modulime lajmërohet edhe tjetra, prandaj mund të
përfundojmë se modulimi në fazë dhe frekuenc ndëmjet veti
përcillen.
Me krahasimin e karakteristikat të sinjalit AM me të modulimit të
sinjalit në këndë duhet treguar faktet si në vazhdim:
-spektri i sinjalit AM gjenerohet si shkaktare zhvendosjes së
spektrit të sinjalit FU në brezë të lartë frekuencor dhe sipas
gjerësisë së tij i përgjigjet gjerësisë së spektrit të sinjalit FU
- te modulimi në kënd nuk është kështu, pasi sinjali i moduluar i
fituar me cilin do formë të modulimit në
Edhe pse kjo është një emetë e kësaj forme të modulimit, kjo
përdoret në mas të madhe përshkak të detektimit të thjeshtë të
sinjalit të moduluar në këndë, pastaj për shkak të mbrotjes më të
mirë të këtj sinjali prej ndikimit të zhurmave etj
Kjo është posaçërisht e rëndësishme për sistemin e radio lidhjev,
të cilët janë të pasura me zhurma, ndërsa lejojojnë transmetim të
brezeve të gjera frekuence se siç është rasti i sistemeve
kabllovike.
 i modulimit në fazë vlera e çastit e fazës së bartësit ( ) ndryshon proporcionalisht
,
me vlerën e çastit të sinjalit modulues
Sinjali i bartësit i moduluar në fazë është i përcaktuar në këtë rastëme shprehjen:

Ku është Δφ-amplituda e ndryshimit të fazës e futur me modulim dhe quhet devijimi fazor.
Në rastin FM frekuenca sinjalit të bartësit FL ndryshon propecionalisht me vlerën e çastit
të sinjalit modelues.
Sinjali bartës FM në këtë rastë përcaktohet me shprehjen:

Ku është :ΔF- devijimi frekuencor, d.m.th ndryshimi

maksimal ii frekuencës moduluse dhe të bartësit të
pamoduluar. Madhësia ΔF/f quhet raporti modelues ose
indeksi modelues.
 Krahasuar shprejet analitike për vlerat e ëastit FM dhe PM
mund të vrehet se ndërmjet tyre nuk ekzistojnë dallime
, esenciale pos të zhvendosjes në fazë prej , e kjo është
pikërisht ndryshimi fazor ndërmjet funksioneve sinωt dhe
cosωt.

Në fig 7.14 janë treguar

posaçërisht sinjali bartës i
frekuencave të larta(a) dhe
sinjali modelues FU(b).
Kur këta dy sinjale
kombinohen me procedur
të modulimt, sinjali
rezultues është i moduluar
në frekuenc (c)

Fig 6.14 modulimi në frekuencë

 Me rritjen e amplitudës të sinjalit FU në kahjen pozitive sinjali i
, moduluat “mblidhet”(rritet frekuenca),dhe kur amplituda e
sinjalit modelues zvoglohe, sinjali i moduluar
“zgjerohet”(frekuenca bie).
Valën bartëse FM, amplituda e sinjalit modelues përcakton
devijimin e frekuencës së çastit prej qendrorës, d.m.th. prej
frekuencës së bartësit në munges të modulimit. Mund të
realizohet arbitrarisht devijim të madh të frekuencës së çastit
prej frekuencës së bartësit nëse ndryshon amplituda e sinjalit
modelues. Frekuenca e devijimit e arritur në këtë rast mund të
jetë shumë më e madhe se frekuenca e sinjalit modelues.
Në modulatorët e realizuar praktik devijimi i frekuencës mund të
arrihet shumë qindra kHz, edhe pse frekuenca e sinjalit
modelues është disa kHz.
 Sipas kësaj, komponentet anësore të cilat paraqiten në procesin
,
FM nuk janë të kufizuara në shumën dhe ndryshimin ndërmjet
frekuencës maksimale modeluese dhe frekuencës së bartësit, siç
është rasti tek AM.
Përderisa te AM lajmërohen vetëm dy breze anësore, të larguara
nyejt në të dyja anët prej frekuencës të sinjalit bartës, te FM
lajmërohen shumë komponente anësore numri të cilave dhe
amplitudat varen prej indeksit të modulimit
Te çifti i komponentëve anësore të sinjalit bartës FM janë
ndryshimi dhe shuma e frekuencave FL dhe frekuencave FU të
sinjalit modelues, ndërsa për çift të komponentëve anësore
gjithashtu lamërohen edhe për secilin shumëzim(mulipl) frekuenca
modeluese.
 Sipas kësaj mund të përfundohet që bartësi FM ze brez më të gjerë
, frekuencor sesa sinjali AM. Në qoftë se p.sh. sinjali i bartësit me
frekuencë 1MHz i moduluan në frekuenc me sinjal modelues
10kHz, disa komponente anësore alokohen baraz në të dyja anët e
bartësit në 990 dhe 1010, 980 dhe 1020, 970 dhe 1030, etj siç janë
treguar në fig 7.15.
Numri total i komponentëve vlerat e të cilave mund të mos
përfillen( janë më të mëdhaja se 1% se amplituda sinjalit
jomodulues) varet prej indeksit të modulimit.
 Shqyrtimet teorike dhe provat praktike kanë treguar se
komponentet frekuenca e të cilave është më të mdha se F+5f
, dhe më të vogla se F-5f kanë amplituda ashtu të vogla sa që sa
që mungesa e tyre nuk vërehet..

Sa më i madhë të jetë indeksi i modulimit, më shumë ka edhe

komponenete anësore amplitudat e të cilave nuk mund të mos
përfillen, dhe me te edhe gjërsia e brezit proporcionalisht më e
madhe.

Fig 6.5 Sinjali i moduluar në frekuencë

 6.3.2.Parimi i modulimit në këndë NI multisim
,

======== Description for FM.ms7

========>

Frequency modulation produces a series

of sidebands spaced from the carrier
frequency
by an amount equal to the modulation
frequency.

Allow the simulation to run long enough

for the spectrum analyzer display to
stabilize.

The oscilloscope shows that the carrier

amplitude is constant.
7.3.2 Modulatori FM
Të gjitha metodat për përfitimin e sinjalit bartës FM mund të
klasifikohen në dy grupe. Metoda direkte dhe indirekte. Në
mënyrë të njëjtë mund të bëhet edhe klasifikimi i modulatorëve.
Përfaqësues tipik i modulatorit ku zbatohet metoda direkte është
modulatori me të ashtuquajturën diod-varikap. Varikap dioda
është komponentë gjysmëpërçues e polarizuar invers e cila sillet
si kondensator kapaciteti i të cilës ndryshon në vartësi prej
madhësis së tensioni të kyçur në te(sinjalit FU)
Në fig 7.15 është treguar varianti i thjeshtësuar i modulatorit të
till
 Cb
C L
~U FL (t)
Fig (7.15) modulatori me varikap diodë
Induktiviteti L dhe kapaciteti C
paraqesin elemente konstant të
qarkut oscilues. Me Ub është
shenuar tensioni i polarizimit të
diodës ndërsa me UFU(t) është
shënuar sinjali modelues.
R
Kondensatori për bllokad Cb
zgjedhet ashtu që që reaktanca në
frekuencat nga spektri i sinjali
Cvarikap
~U FU (t)
FU modelues sa më të mdha,
Ub
ndërsa në frekuencat e oscilimit të
oscilatorit sa më vogël. Në këtë
mënyrë eliminohet shkaku qp
dioda varikap të lidhet shkurt në
raport me sinjalin modelues.
Rezistenca R në mënyrë të nyejt
nuk parandalon që burimi i
polarizimit Ub të jetë i lidhur
shkurt në oscilator. Frekuenca e
oscilimit është
Rezistenca R në mënyrë të njëjt nuk parandalon qp burimi i
polarizimit Ub të jetë i lidhur shkurt në oscilator. Frekuenca e
oscilimit është

Çka tregon se oscilatori (modulatori) ndryshon frekuencën

drejtpërdrejt në ritmin e ndryshimit të kapacitetit të diodës
varik, drejtëpërdrej në ritëm ë sinjalit modelues FU
6.3.4. Modulimi në fazë i valës sinusoidale

Në rastin e modulimit në fazë të bërë me valën sinusoidale

përfitohen rezultate të ndryshme analoge të përfituar në rastin e
modulimit në frekuencë. Kjo dhe është pritë, pasi të dyja rastet është
fjala për modulime këndore.
Edhe në rastin e modulimit në fazë tregohet se spektri është
domethënës vetëm në një numër të caktuar të komponentëve
anësore rreth frekuencës bartëse f0. dhe se në shqyrtimet praktike
merret se spektri i sinjalit PM ka gjerësi të fundme.
Të gjitha përfundimet që kanë të bëjnë me fuqinë e sinjalit
FM vlejnë edhe për rastin e sinjalit PM.
6.3.3 Modulatori në Fazë

Vetë fakti se mes FM dhe PM ekziston lidhje e përgjithshme

modulatori për modulim në fazë realizohet në formë të
lidhjes serike të qarkut për diferencim dhe të modulatorit për
FM, si në fig 6.16
Transmetimi digjital ne brezin
frekuencor te zhvendosur
Informacionet diskrete, përveç transmetimit me sinjale digjitale në
brezin frekuencor themelor, mund të transmetohet edhe në brezin
frekuencor të zhvendosur ngjajshëm sikurse informacionet
analoge. Si bartës përdoret sinjali sinusoidal i cili siç dihet është I
përcaktuar me tre parametra: amplitude, frekuencë dhe faze. Duke
ndërruar njërin prej këtyre parametrave, sipas sinjalit digjital që
përmban informacionin, e duke i mbajtur dy parametrat tjerë
konstant fitohen tri lloje themelore të modulimeve digjitale, të
paraqitura grafikisht në figurat e më poshtme:

Modulimi digjital i amplitudes

Modulimi digjital i frekuencës
Modulimi digjital i fazes
Transmetimi digjital

Modulimi digjital i amplituses njihet ne literature me shkurtesen

angleze ASK (Amplitude Shift Keying). Modulimi digjital i
frekuences me shkurtesen FSK (Frequency Shift Keying),
nderkaq modulimi digjital i fazes me shkurtesen PSK (Phase Shift
Keying).
Modulimi amplitudor kuadratik (QAM- Quadrature Amplitude
Modulation) (kombinim i PSK and ASK)
• Modulimi Multiplex Frekuencor Ortogonal (OFDM Orthogonal
Frequency Multiplexing Modulation)

Modulimet digjital, përkatësisht transmetimi digjital në brezin e

zhvendosur ka zbatim të madh në praktikë për arsye se numri më i
madh i mediumeve transmetuese paraqesin kanale transmetuese në
brezin e zhvendosur frekuencor.
 Modulimi digjital i amplitudës – ASK
Amplituda e sinjalit bartes nderron ne harmoni me serine e bitave (bit
stream), por pa ndryshuar frekuencen dhe fazen.
Te dy vlerat binare, 0 dhe 1 mund te paraqiten me amplitude te
ndryshme keshtu qe sinjali i moduluar ne rastin e 0 nuk ka sinjal bartes.
Kjo, pra operon sikur sinjali bartes te ishte kyqje/shkyqje (ON/OFF)
ASK zakonisht perdoret tek transmetimet permes fijeve optike, ku nje
element I sinjalit paraqitet si puls i drites kurse tjetri pa drite fare.

Fig. 2. Sistemi Transmetues i Sinjalit ASK

Modulimi digjital i amplituses
Fig ()Modulimi digjital i amplitudës – ASK
 Modulimi digjital i frekuenctës–
FSK Binar(BFSK)

-alternativishtë kyçen dy bartsa të cilët kanë oscilime të

ndryshme në frekuencë. Çelësi i cili e kyç njërin dhe shkyçë
tjetrin punon nën diktatin e sinjalit modelues
-kur përmbajtja e informacionit të sinjalit modelues në
intervalin e vëzhguar të sinjalizimit në kohë zgjatje T ka
vlerën “0”, sinjali i moduluar është për nga forma njëjtë
me bartësin me frekuencë f1, dhe kur transmetohet “1”
sinjali i moduluar është për nga forma i njëjtë me bartësin
në frekuencën f2.
-fjala është për modulimi në frekuencë pasi nga njëri
interval deri në intervalin e dytë të sinjalizimit ndryshon
frekuenca e sinjalit/
FM binar
Fig ()-format kohore të me
rastin Modulimi digtal i
frekuencës a)Vala bartëse
me frekuenc f0 ;(b) vala
bartëse me frekuenc f1; (c)
sinjali modules binar; (ç)
pjesë e cila i përgjigjet
njisheve binare në sinjalin
e moduluar;(d) Modulimi
digtal i frekuencës( FSK)

SFM(t) = { Acos(2πf0t) në rastin 0

{ Acos(2πf1t) në rastin 1
Fig () Spektri i sinjalit FM binar
Shembull: Modulimin digjital i frekuenctës
në NI Multisim
 PSK Binar

Bartësi periodikisht invertohet nën diktatin e sinjalit digjital

modelues.
kur përmbajtja e informacionit të sinjalit modelues në
intervalin e vëzhguar të sinjalizimit në kohë zgjatje T ka
vlerën “1”, sinjali i moduluar është për nga forma njëjtë me
bartësin, dhe kur transmetohet “0” kjo do të thotë se në linjën
lidhëse emitohet bartësi i invertuar
-invertimi i i bartësit praktikisht paraqet ndryshimin e fazës
fillestare të tij (në fillim të intervalit të sinjalizimit ajo është
00 ose 180 0), pra fjala është për modulim në fazë
Modulimi digjital i fazës

Fig ().-format kohore të

me rastin e modulimit
PM të sinjalit
binar(a)vala bartëse me
frekuenc f0 ;(b) sinjali
modules binar; (c)
pjesë e cila i përgjigjet
njisheve binare në
sinjalin e moduluar;(d)
sinjali komplet binar
PM
Fig () Spektri i sinjalit binar të moduluar PM
Fig ().-format kohore të
me rastin e modulimit
PM të sinjalit
binar(a)vala bartëse me
frekuenc f0 ;(b) sinjali
modules binar; (c)
pjesë e cila i përgjigjet
njisheve binare në
sinjalin e moduluar;(d)
sinjali komplet binar
PM
Fig () Spektri i sinjalit binar të moduluar PM
Në këtë fig shenja FU tregon filtrin lëshues e frekuencave të ultë i cili lëshon në dalje
vetëm komponentën: Cos(Δϕ) = cos(ϕ1-ϕ2)
Që detektori i fazës të punoj kështu në hyrje të tillë duhet të hyj sinjali i gjeneruar
2Cos(ω1t+ϕ2). Frekuenca e këtij sinjali duhet të jetë e njëjtë si dhe frekuenca e sinjalit
ardhës, ndërsa faza ϕ2 duhet të jetë stabile në mënyrë me matjen e tensionit në dalje
të mund të vendosim mbi atë se çfarë sinjali në çastin e caktuar ishte në hyrje të
detektorit.. Këtë kërkesë qarku i ndërlikuar për detektim të valës bartëse dhe për
gjenerimin e sinjalit stabil i cili lokalisht sjellët në hyrjen ndihmëse të detektorit.
Megjithatë, dhe kundër komplikushmërisë teknike tregohet se sinjali PM ka përparësi
mbi sisteme AM dhe FM për bartje binare të sinjaleve modulues.
Modulim binar i fazës ose zhvendosje fazore PSK (Phase Shift Keying)

XSC1
R4
G

10kΩ T

A B C D
XFG1 V2
12V
COM

4
U1
R5
2
10kΩ 6
R2 R1
XFG2 3
10kΩ
10kΩ

7
5
1
COM 741
R3 Q2
BC547B V1
1kΩ 12V
Mundësit të cilat i ofron PM binar për rritjen e
shpejtësisë së bartjes

Fig () Sinjali i tensionit diskret, i cili paraqet fjalën binare 1100

1001: (a) në rastin e bartjes me dy nivele të tensionit , tensioni U1
i përgjigjet shifrës binare 1 ndërsa tensioni U0 shifrës binare 0;
(b) në rastin e bartjes me katër nivele tensionesh , tensioni u0 i
përgjigjet kombinimit binar 00 , tensioniU1 i përgjigjet
kombinimit binar 01 , tensioni U2 i përgjigjet kombinimit binar
10 dhe tensioni U3 i përgjigjet kombinimit binar 11
Mund të vërehet që sinjali i rifituar , sërish vargu i impulseve
katërkëndësh, por kohëzgjatja tani e impulseve tani dyfish më e
gjatë se në vargun origjinal. Në pyetjen se sa është gjerësi e
domosdoshme e brezit të lëshimit për bartjen e këtij sinjali
përgjigjja është shumë e rëndësishme. Nevojitet dyfish më pak
gjerësi të brezit të lëshimit të sistemit. Më tutje , ekziston
mundësi që në mënyrë efikase të shfrytëzohet sistemi. Në vend
të një sinjali tani mund të barten dy sinjale nëpër të njëjtin kanal
nëpër të cilin më herët kemi bartur vetëm një sinjal. Këtë
mundësi të re e ofron e ashtuquajtura metoda shumëfazore
PM.
 PM katërfazësh është proceduar ( mënyra) mbi secilën nga katër
gjendje bartet me sinjal bartës të njëjtës frekuencë , a fazat e të
cilave dallohen për një të katërtën e periodës. D.m.th nëse përdoren
vetëm ky PM katërfazësh mundet nëpër kanalin e ekzistues ( kanal i
cili e ka të definuar dhe të ndarë gjerësinë e caktuar të brezit
lëshues.) të bartë dyfish më shumë sasi të informacionit. Shpejtësia
efektive e bartjes është e rritur për dy. Më të shkohet dhe më tutje,
p.sh të grupohen edhe nga tre impulse të mesazhit origjinal, tani
kemi 8 kombinime të ndryshme ( për sistem binar) të cilët mund të
barten me valën bartëse faza e çastit e së cilës do të ketë njërën prej
8 vlerave. Kjo është PM 8 fazësh. Tani shpejtësia e bartëse është
rritur për tre herë.
 Në rastin e përgjithshëm, nëse përdoret modulimi në fazë me 2n
faza bartëse fillestare, shpejtësia bartëse rritet n herë
 Modulimi digjital kuadratik i amplitudës
Modulimi digjital kuadratik i amplitudës është kombinim i
modulimit dijital të fazës dhe i modulimit digjital të amplitudës.
Kjo do të thotë se informacioni përbahet në fazë dhe në amplitudë,
p. sh. nëse egzistojnë katër çfazime dhe secili çfazim kombinohet
me dy vlera të ndryshme të amplitudës do të fitohet tetë
kombinime të ndryshme. Secili prej këtyre kombinimeve përmban
3 bita të informacionit.

Kjo teknikë e modulimit gjithashtu është

më e rezistueshme ndajë zhurmave.
Duke pasur parasysh see zhurma ndikon
më së shumti në amplitudë të sinjalit e jo
në fazën dhe frekuencen e tij, modulimi
ASK nuk është i përshtatshëm të
përdoret i vetëm.
 Modulimi në amplitud kuadratik– QAM
Signal-constellation për 16-QAM

sin 2 f c t 

1001 1100 1101 1000

1110 1011 1010 1111

cos 2 f c t 
0101 0000 0001 0100

0010 0111 0110 0011