1

မူလမူလှ ေ၀ါဟာ “ ၾသန္”

ဘာသာမန္ဂွ္ ဿသၠဳတ္အဂႝဲအာ႐ွ (Southeast-Asia) ၀ြံ ဒွ္ဘာသာေႀတံၾတဟ္အုိတ္မြဲ

ေရာင္ဂွ္ တႜပညာတအ္ စၞတ္လ၀္ရ။ ဿကုဪဘာသာမန္ဂွ္ပႜန္ ေ၀ါဟာလၝဳဪတအ္ဂွ္ ဒွ္အာဲကၞာဲမူလ
ေကာန္ဂကူမန္တုဲ အေရ၀္အျခာလၝဳဪတအ္ဂွ္ ဒွ္ေ၀ါဟာမေဂႜံေကတ္နင္္လ၀္ မြဲကၦံင္ရ။ ေ၀ါဟာ
ရမန္ပုဦ ဂြံသႜဲလး ကဆံင္ဂြံသႜဳင္ တုိန္ကႜဳင္ဂွ္ ဒၞာႏူမအေရ၀္ပါဠိသံသႀကဳိတ္တအ္ ႏွၜရၜဒၞံင္
ေရာင္ဂွ္ေလ၀္ ပုဦဒးဒုင၀္ န္ေဟင္ရ။ ေပႝာ၀္မအေရ၀္ဂမႜဳိင္ ေ၀ါဟာမန္ပုဦ “ ထ၀္” ဂွ္ နကုဪနဲ
သုေတသန ကေပါတ္ေႀတံၾတဟ္ (Archeology) ယ၀္ဒးခုတ္အာယုက္ေဍံမၢး ေ၀ါဟာဂွ္ ဒး
သၢဳတ္သြာတ္ ဗႝတ္ဗ႟တ္အာယုက္လိက္တႝံတအ္ဂွ္ရ။ ႓ုိန္ဂွ္ေလ၀္ ယ၀္ရံင္ကုဪနဲဘာသာေဗဒ
(Linguistic) မၢး အာယုက္ေ၀ါဟာ “ထ၀္” ဂွ္ ဂႜဳိင္ကုဪလၝီသႝာံ ေဍံတန္တၜကႜဳင္မာန္ရ။ အၥာ၀င္
ဿဍဳင္ဗမာလၝဳဪတအ္ (ဒၞာႏူခဲါဂြံလ၀္ ကေပါတ္ပ်ဴဂႜဳိင္တုဲ) ေယန္သႝာင္ပ်ဴဂွ္ ျပဟ္ႏူေယန္သႝာင္
မန္ဏီ သာ္၀ြံ ႀကဳီဟုီစအုိတ္ရ။ ရတ္မတြံဂး “ထ၀္” ဂွ္ ကုညးမႝဳံကုဪေယန္သႝာင္ မသႜဳင္
(ေယန္သႝာင္ ဟြံသႜဳင္ကႜာေလ၀္ တဲဍဳိန္ ဒွ္ညးတႜတ၊ိ ဒွ္ညးေဒသယိက) တအ္ေဟင္ ဂြံကုဪ
ယၞဳကႜာ၊ ဂြံရပ္စပ္ သုင္ေစာဲကႜာဟြံေသင္ဟာ။ ေ၀ါဟာပ်ဴ “ထ၀္” ဂွ္ ဒၞာႏူလြှစလ၀္ ေ၀ါဟာ
မန္ဂွ္ရ ေယန္သႝာင္ ပ်ဴဂွ္ လၨဳဲႏူကုဪမန္ဏီ ဟုီစဂြံရ။ ေ၀ါဟာ “ထ၀္” ၀ြံေလ၀္ မူလဘူတေတံ
ဒွ္အေရ၀္မန္ဍက္က္ ဟြံေသင္။ မန္ပုဦ ကပွ္လြှစလ၀္ ႏူကုဪညးေဒသယိက ဂကူသမာင္
(Semang Negritoes) တအ္ေရာင္ တႜပညာတအ္ပၚပဲါလ၀္ သာ္၀ြံအုိတ္ရ။ 1 ဟုိတ္ဂွ္ရ
ဂကူမန္ဂြံတီ “ထ၀္” (ဂြံေကာ္ ခၜစ “ထ၀္” ေလပ္) ဂွ္ ဒၞာႏူ ဂကူသမာင္တုဲ လအာသာ္ဂွ္ကုီ
ဂကူပ်ဴဂြံတီ “ထ၀္” ဂွ္ ဒၞာႏူဂကူမန္ေရာင္ ဟုီသာ္ဏံမၢး ဗႜးဓ၀္အဂတိေရာင္ ေထင္ေကတ္ရ။

စပ္ကုဪမအေရ၀္မန္ “ ၾသန္” တုဲ မိက္ဂြံပတုိန္ထ႟း ပၚပဲါညိညကုီရ။ ေ၀ါဟာရမြဲမြဲဂွ္ ဇိပ္

ဂႜိပ္သႜဲလးေလာန္တုဲ အဓိပၸါယ္မူလေဍံေတံ ဂြံဂႜံက္စုိပ္မာန္ဂွ္ ဟြံေလာဲသြာေဟင္။ ေ၀ါဟာရ
မန္ပုဦ “ၾသန္” ၀ြံေလ၀္ လေ၀င္ေဍံ သႜဲတၜေကြံရ။ မေ၀ါဟာ၀ြံ ဗုီဟုီဂွ္ ဟြံခ်ဴတုဲ ဗုီခ်ဴဂွ္ ဟုိတ္ႏူ
ဟြံဟုီဂွ္ရ ဗုီျပင္ေဍံေတၞင္ဒၞံငည ္ ိညဂွ္ ညးမဗွ္လိက္တအ္ ပသတိေဏာင္ ေထင္ေကတ္ရ။
ေဆင္ကုဪေ၀ါဟာ “ၾသန္” ၀ြံတုဲ ႓ုိတ္ပုဦဍေဟာ၀္စုိပမ ္ ၢး ေဍံတသုိတ္ေစွ္ ႏူေ၀ါဟာမန္ေခတ္
ဒြါရ၀တှ၊ ဗကာံေတံ နကုဪဗုီျပင္ “ၾသည္/ေၾသည္” သာ္၀ြံဂွ္ ဂြံဆုဪေကတ္ရ။ ေ၀ါဟာရမန္
”ၾသည္” ေခတ္ဒြါရ၀တှဂွ္ မႝဳံကုဪအာယုက္ ၾကပ္လၝီမသုန္ကႜသ ံ ႝာံတုဲ ႏူကုဪဗုီျပင္ “ၾသည္” ဂွ္
ယ၀္ပထ ုဦ ပ္ကေလင္ ႐ုိဟ္ဆုတ္ေစွ္အာ လၝီသႝာံပႜန္ (ႏူလၞဳဟ္မၢး ႓ါလၝှမသုန္ကႜသ ံ ႝာံ) မၢး နကုဪ
႐ုပ္ရၜ (ဗုီခ်ဴကုီ၊ ရမ်ာင္ကုီ) “ ၾသည္” ဗုီဗုီဏံ ေဍံဂြံ တန္ဒၞံင္ မြဲေသႝာတ္ဓ၀္ဂွ္ ဟြံေလာဲသြာရ။

ဿကုဪအဘိဓာန္လိက္တၞံမန္ေတံ “ၾသည္/ေၾသည္” ဂွ္ တြံအရထ “ၾသန္ (money)၊ ဖ

ေကာ၀္ၾသန္ (silver metal) သာ္၀ြံ နာဲေထာန္ေ၀ ပံက္လ၀္ရ။ 2 လဂြံကုဪအဓိပၸါယ္ေခတ္
လၞဳဟ္မၢး အရာ၀တၳဳမဂပ္ဂ၀္သႜာဲဂတးစ (currency/money)၊ မၾသန္၊ မလွဳဲ၊ တင္ကာ (coin)၊
တႝးလွဳဲ နာနာ (cash, money)၊ ျဒဗ္၀တၳဳၾသန္ (silver metal)၊ အရံင္သာ္ၾသန္ (silver
colour) သာ္၀ြံ ထပ္ၾတးတၜမာန္အုိတ္ဏီရ။ ေ၀ါဟာ၀ြံ ယ၀္ဒးပုိက္တမ္ဂႜာဲ႐ုိဟ္မၢး ဗြဲသာမည
႓ုိန္ရ ေဍံဂြံကုဪ အဓိပၸါယ္ “ၾသန္” ကုီေလ၀္ ဗြဲမုခ်မၢး ေဍံမႝဳံကုဪ႐ုိဟ္မူလ အရထ “ ထ၀္” ေရာင္ဂွ္
ဗြဲေယဘုယ် ခ်ိင္ဆေကတ္မာန္ရ။ ေ၀ါဟာ “ၾသန္” ၀ြံ ရမ်ာင္ေဍံကုီ ဗုီျပင္ခ်ဴတအ္ကုီ ဗီုေဍံ
ၿပံင္သႜာဲ၊ တတ္ထပၚကႜဳင္ အၾကာေဇၞာ၀္ဍာ္ ေလာကဓ၀္နာနာဂွ္ ဗြဲဂတဏံ ပုဦဂြံဆုဪေကတ္ရ။
 2

ေဇၞာ၀္ဍာ္အဓိပၸါယ္ “ ၾသန္” ဿေ၀ါဟာမန္

ေ၀ါဟာမန္ပုဦေခတ္လၞဳဟ္မၢး “ၾသန္” ဂွ္ ႏူမူလေတံ ေဍံတသုိတ္လုီေစွက ္ ႜဳင္ ႏူကုဪမ

3
အေရ၀္သံသႀကဳိတ္မၢး (သု-၀ရဏ္[su-várṇa]>သု-ျ၀ဏ္>ႂသြဏ္ >ၾသဏ္>ၾသန္>သန္)
သာ္၀ြံ လေစွ္လေစွ္ ပၚကေရက္ေကႜံမာန္ရ။ ဟုိတ္ေဍံဂြံၿပံင္လွာဲအာမာန္ သာ္၀ြံဂွ္

(၁) ဒၞာႏူအဓိပၸါယ္မူလေဍံ ၿပံငသ ္ ႜာဲအာတုဲ သႜဲၾတးအာကုီ၊

(၂) ဒၞာႏူဗုီရမ်ာင္ ကုဪ ဗုီျပင္ခ်ဴေဍံ ခ်ီဒရာင္ကႜဳင္ကုီ
(၃) သၸဟုိတ္ကုဪ ပေရင္ကူဗႝိက္ေခတ္သ၀ ု ဏၰဘုံ (၀ါ) ပေရင္အခိုက္ကႝာေယန္သႝာင္
ေကႜာံဍကႜဳင္ကုီ သာ္၀ြံ ဗြဲခမႛန္ ဂြံဆုဪညာတ္ေကတ္ရ။

ဿေခတ္တမႜာေတံ “ျဒဗ္ထ၀္ (gold metal)” ဂွ္ ပုဦတအ္ေသာန္ (ေကႜာန္) ေထာံ

မတင္ကာ၊ မလွဳဲ (မၾသန္) မၢး မလွဳဲဂွ္ “မထ၀္” သာ္၀ြံ မန္ပုဦဟြံေကာ္ခၜစတုဲ “မၾသန္” ရၜ၀ြံ
ေဟင္ ခုတ္ခၜစရ။ ဂလာန္ယုတၱိ၀ြံေလ၀္ ညှသၞဟ္ကုဪ မပါဠိမၢး “ေသာဏၰ” မတြံအရထ “ထ၀္”
ေဟင္ရ။ ဿလိက္ပါဠိ တ၀ွ္ပါင္က်ာ္ေတံကုီေလ၀္ “သု၀ဏၰ” ကုဪ “ေသာဏၰ” ဂွ္ ဒွ္ျပယာဲေ၀စုစ္
တြံအရထ “ထ၀္” တုဲ4 ဗြဲအေစာံရမ်ာင္ ေဍံတအ္ ၿပံင္သႜာဲမာန္ရ။ ဆက္တုဲ ယ၀္ဒးကုဪဥပမာ
မြဲပႜန္မၢး ဿလိက္တၞံရာဇကုမာရ္ 5 ယမုေထရ္မြဲဇကုဂွ္ “တိစာရ္ ေသာန္” သာ္၀ြံ ခ်ဴလ၀္ရ။ 6
ဿဒႝာဲ၀ြံ ဗုီရမ်ာင္မန္ပုဦ ဍိဳက္ပါဠိတုဲ သၸေထာံအခုိက္မန္ (Monized) ဂွ္ ဂြံဆုဪေကတ္ရ။ ယၞဳပါဠိ
“ေသာန” နကုဪအကၡရ္ “န” ေဇႝာ္ ဂွ္ ေအာန္တၜ ဗြဲမေလာန္တုဲ ဿပါဠိအ႒ကထာေတံ “ေသာ
ဏ” သာ္၀ြံေဟင္ ဂြံဆုဪေကတ္ဂႜဳိင္ရ။ ဒၞာႏူဗက္လ၀္ရမ်ာင္မန္ဂွ္ရ ဒႝာဲဗုီျပင္ “ေသာဏ္” ဂွ္
ဟြံရပ္စပ္တုဲ ဒွ္အာ “ေသာန္” သာ္၀ြံေရာင္ ေထင္ေကတ္ရ။ ဟုိတ္ေဍံ ဂြံဒွ္အာသာ္၀ြံဂွ္ “ည္၊
ဏ္၊ န္၊” ဂမႜဳိင္ ဒၞာႏူေဍံတအ္ ဒွ္ဒၞံငဂ ္ စိုတ္ “ကန္” ဖအုိတ္ဟြံေသင္ဟာ။ “ေသာန္” ဒႝာဲ၀ြံ
ီ ြံအရထ “ထ၀္” မာန္ဂွ္ ဒ၀္တာန္ေသြ (ေဒၚသန္းေဆြ)ေလ၀္ ကုဪလ၀္တင္ဏွ္ ညိညကုီရ။7
ဗုတ

္ ါဠိ “သု၀ဏၰ” ဂွ္ ဿသံသႀကဳိတ္ေတံ ဒၞံင္တၜ “သု-၀ရဏ/သု-ျ၀ဏ” (su-várṇa)8

ပုိဒပ
သာ္၀ြံတုဲ တြံအရထ သာ္မဆာဲ၊ ထ၀္၊ ေကုာံ မၾသန္ (=ေကႜာန္လ၀္ကုဪထ၀္) တအ္ နာနာ
သာ္အုိတ္ရ။ ရမ်ာင္မန္ေခတ္လၞဳဟ္ “ၾသန္” ဂွ္ ႓ုိန္ရျဗဳတိတ္အာ သာသာဍာဍာကုီေလ၀္
ရမ်ာင္မန္ “ေၾသည္” လက္ထက္ဗကာံေတံဂွ္ ညံင္ရၜရမ်ာင္ၿဇဳိဟ္ဒၞံင္ညတ ိ ုဲ “ေသာန္” သာ္၀ြံ
ပတိတ္တၜရမ်ာင္ေဏာင္ ေထင္ေကတ္ရ။ ယ၀္ဒွ္ရမ်ာင္ “ေသာန္” မၢး သဘၜရမ်ာင္သြဳဪ “ဥ/၀
ကုဪ ၾသ” (မကႜဳင္ႏူ သု၀/ေသာဏ) ဂွ္ ဂႜဳက္ဂဟှဒၞံငအ ္ ဿမာန္ရ။ ပုိဒသ ္ ံသႀကဳိတ္ “သု-ျ၀ဏ္”
ဂွ္ ညံင္ေဍံဂြံကလိတ္ကေလာတ္အာ (၀ါစာသိလိ႒) ကုီ ဒၞာႏူရပ္စပ္ဟုီဂးတၜ လၝီသႝာံဟြံကကုီ
ရမ်ာင္တအ္ဂွ္ ၿပံင္သႜာဲေစွက ္ ႜဳင္အဆက္က္ သု၀ရဏ္>သုျ၀ဏ္>ၾသဏ္/ၾသန္>သန္ သာ္၀ြံ
9
မာန္အုိတ္ရ။ ႏူရမ်ာင္ “သု၀ဏၰ” ျပံင္ေစွ္ကႜဳင္ ရမ်ာင္ “ေသာန္” ဂွ္ ဿကုဪဘာသာမန္သၞး
ဟြံေသင္၊ ဿဘာသာေကာန္အိႏၵိယေတံေလ၀္ ဂြံဆုဪေကတ္မာန္ဏီရ။ ဥပမာ- ယၞဳ “သု၀ ဏၰ
ဂိရိ” မခ်ဴ လ၀္ ဿလိက္တၞံအေသာကဂွ္ လံလကာဖာကႜဳင္တုဲ ညးလက္ကရၜဏံ ပါင္ဍဳက္အာ
ကုဪ “ေသာန္- ဂိရ္ (Songir)” (သု၀ဏၰ=ေသာန္၊ ဂိရ= ိ ဂိရ)္ သာ္၀ြံအုိတ္ရ။10
 3

ပုိဒ္ေ၀ါဟာ “ ၾသန္” ဗုၿီ ပံင္သႜာဲကႜဳင္

ညံင္ရၜမဟုီကႜဳင္လ၀္တုဲေတံကုီ ေ၀ါဟာမန္ပုဦ ေကာ္ခၜစဒၞံင္ “ၾသန္” လၞဳဟ္၀ြံဂွ္ ေဍံလုီ

ကႜဳင္ ႏူရမ်ာင္သံသႀကဳိတ္ “သျု၀ဏ္” ေခတ္ကႜာေတံမာန္တုဲ ဗုီလုဪေဍံဂြံလုီကႜဳင္ဂွ္ေလ၀္
ဂြံဆက္ဆုဪအာ သာ္၀ြံမာန္ရ။ ဗြဲကုိပ္ကႜာ ေ၀ါဟာမန္ေႀတံ “ေၾသည္” ဂွ္ ဒက္ပတန္လ၀္ နကုဪ
အကၡရ္ပန္မ “သ+ရ+ႚ/အၜ+န္” သာ္၀ြံတုဲ “ေသန္” (၀ါ) “ေသာန္” ရၜ၀ြံ မြဲရမ်ာင္ဓ၀္ေဟင္
ျဗဳတိတ္အာရ။ ေပႝာ၀္အကၡရ္တအ္ဂွ္ “သ” ကုဪ ဂစုိတ္ “ကန္ (=ည္/န္) ဂွ္ေဟင္ ရမ်ာင္
ေသၞဟ္ဒၞံငတ္ ုဲ အကၡရ္ “ရ” ဂွ္ ႓က္ကႜဳင္ဒၞံင္ အယာံမာတ္႐ုပ္ရၜဓ၀္ရ။ ျပသနာ “သ” ကြက္ “ရ”
ဂွ္ တႝဟ္သအာင္ဟြံေသင္။ ေ၀ါဟာမန္ပုဦေႀတံၾတဟ္ဂမႜဳိင္ ဗြဲေတၞင္မၢး ေခတ္၀ွဴနာန္ (Funan)
ေတံ ရပ္စပ္စကာလ၀္သံသႀကိဳတ္တုဲ11 ေ၀ါဟာမန္ “ၾသန္” ၀ြံေလ၀္ ျပဟ္ကုဪလၨဳဲ ေဇႝာ္ေမာ၀္
ကႜဳင္ ဿလက္ထက္ဂွ္ရ။ ဿအရာရမ်ာင္ကၞက္ “ရ” မေကႜံဒၞံင၀ ္ ြံ ေ၀ါဟာမန္ “က်ာ္ႀသှ” ဂွ္
12
ဒွ္ဥပမာခုိဟ္မြဲရ။ “ႀသှ” မႝဳံပႛဲကုဪေ၀ါဟာမန္ “က်ာ္ႀသှ” ဂွ္ သုီဟြံမြဲကုဪ ေသႜဟ္ပမာ ေဍံၿမိပတ္
ကႜဳင္ႏူ ေ၀ါဟာသံသႀကဳိတ္မၢး “႐ွရ”ှ (śrī) တုဲ ဿလိက္တၞံမန္ ယွဳဦသှခုင္ဂွ္ ခ်ဴလ၀္
“ က်ာက္ၿဂှ” 13 သာ္၀ြံရ။ က်ာက္ၿဂှဂွ္ေဟင္ ဗမာတအ္ ေစႜာအ္ေကတ္ရမ်ာင္ ႏူမန္ေခတ္ဗကာံ
ေတံတုဲ “က်က္သေရ” သာ္၀ြံ စုဪကုဪလၞဳဟ္ ဗမာတအ္ သုင္ေစာဲကႜဳင္ဒၞံငရ ္ ။ 14 ဟုိတ္ဂွ္ရ
ဆိင္ဆကုဪရမ်ာင္ဗမာဂွ္မၢး မန္လက္ထက္ဗကာံေတံ “က်ာ္ႀသှ” ဂွ္ “က်ာ္႐ွရှ” သာ္ဏံ မြဲဟာန္
ေကုာံကၞက္ “ရ” ညးတအ္ ဟုီဂးစတုဲ အခိင္လၞဳဟ္မၢး ကၞက္ရဂွ္ မန္ပုဦ ဟြံပတိတ္ရမ်ာင္ရ။
တုပ္တၜညံင္ရၜသာ္ဂွ္ကုီ မန္ေခတ္လၞဳဟ္ေလ၀္ “ရ” မကြက္လ၀္ ဿ “သ” (ၾသ) ဂွ္
ဟြံပတိတ္တၜရမ်ာင္ရ။ ဆဂး ဇၞာပ္ပ္ ေ၀ါဟာမန္ မႝဳံကုဪ “ကၞက္ရ” တအ္ဂွ္ ေစွ္ကႜဳင္ႏ၀ ူ ါစာ
သံသႀကဳိတ္ဖအုိတ္ဟြံေသင္ စၞတ္ညိ။

ေ၀ါဟာ “ထ၀္” ဿဘာသာဗဂၤလှ (ဗဂၤလာေဒသ္) ဂွ္ ႏြံတၜဗြဲမဂႜဳိင္တုဲ ေပႝာ၀္ဂွ္ ေ၀ါဟာ

“!ণ# = sa(v)rna” ေလ၀္ စုိတ္လုပ္စခုိဟ္ေကြံရ။ ေ၀ါဟာ၀ြံ ကႜဳင္ႏူသံသႀကဳိတ္မၢး
“သု၀ရဏ” တုဲ ရမ်ာင္ေဍံ (ေခတ္လၞဳဟ္) ဂွ္ “႐ွ၀္ရန၀္15” သာ္၀ြံ ဇုိတ္ေကႜံ အကၡရ္ “ဗ (=၀)
” လေဒါ၀္ဂွ္တုဲ ပတိတ္တၜရမ်ာင္ရ။ ဗုီညးတအ္ခ်ဴလ၀္ (!ণ#) ၀ြံ ေတၞင္တၜဒၞံငည ္ ိညရ။ “သ
(=႐ွ)” ဂွ္ ကြက္လ၀္ “ဗ” သၺ-သာ္၀ြံတုဲ “ရ” ဂွ္ တိုန္ခဍဳန္ဒၞံငလ ္ ၱဴ “န” ဂွ္ ဂြံဆုဪေကတ္ရ။
အခုိက္ခ်ဴလ၀္ “ရ” ခဍဳန္ (ဂၨံက္) ဒၞံငဗ ္ ုီဗုီဏံဂွ္ ဿလိက္တၞံမန္ လက္ထက္ဗကာံေတံ ဂြံဆုဪ
ေကတ္ဗြဲမဂႜဳိင္ရ။ တုဲပႜန္ “သၺ” ဂွ္ ၿမိပတ္ကႜဳင္ႏူ “သု၀(=သု-၀ရဏ)” တုဲ “ဗ” ကၞက္ဂွ္ေလ၀္
ရမ်ာင္ေဍံ ညးတအ္ဟြံပတိတ္ရ။ “န(=န၀္)” ဿလအိတ္ေ၀ါဟာဗဂၤလှ “႐ွ၀္ရန၀္” ဂွ္ ယ၀္ပုဦ
ပေကႜံဂစုိတ္ “န္(=ကန္)” မၢး “႐ွ၀္ရန္” (၀ါ) “႐ွရန္” (၀ါ) “သရန္” (၀ါ) ၾသန္ သာ္၀ြံ ႐ုပ္ရၜေဍံ
မံက္ကႜဳင္ရ (“႐ွ” ဂွ္ ညးတအ္ဗွ္ “႐ွ၀္”၊ “သ” ဂွ္ ညးတအ္ ဗွ္ “႐ွ” - စၞတ္ည)ိ ။ ဗြဲစၞတ္မၢး
အကၡရ္ “ရ” ဂွ္ ႏူမူလေတံ ညးတအ္ကြက္လ၀္တုဲ ယ၀္ပုဦကြက္စုတ္ ဿ “သ (=႐ွ)” မၢး ေဍံဒွ္
ကႜဳင္ “ၾသ” ေဟင္ရ။ တင္ဒးပသတိမြဲပႜန္ဂွ္ အကၡရ္ပုိရ္ မႝဳံဿလၐိတ္ပုိဒ္ “သုျ၀ဏၰ” ဂွ္ ႓ုိန္ေဍံဒွ္
“ဏ” မုဒၶဇအကၡရ္ကုီေလ၀္ ဿဘာသာဗဂၤလှဂွ္ သုင္ေစာဲလ၀္ “န” ဒႏၲဇအကၡရ္ (ၾသန္) တုဲ
ဿဘာသာမန္ေခတ္ဗကာံဂွ္ သုင္ေစာဲလ၀္ “ည္” တာလုဇအကၡရ္ (ေၾသည္)၊ “န္” ေခတ္ႀကၜႏူ
ဗကာံ (ၾသန္)- သာ္၀ြံ ဂြံဆုဪေကတ္တႝဟ္ဟ္အုိတ္ရ။ ဿလိက္တၞံ က်ာ္မုဟ္တၜ ေကုာံ လိက္
တၞံက်ာ္ေကလာသေတံ ယၞဳဍဳင္(ရး)သု၀ဏၰဘုံဂွ္ သၞိင္ဓမၼေစတှ ခ်ဴေကွ္လ၀္ “သု၀နဘုံမ္၊ သု
၀ဏၰဘုံမ္” ရၜ၀ြံ နကုဪဗုီျပင္႓ါသာ္ရ။16 ဟုိတ္ဂွ္ရ ေ၀ါဟာမန္ “ၾသန္” ဂွ္ ေစွ္ကႜဳင္ ႏူမအေရ၀္သံ
သႀကဳိတ္ေဏာင္ဂွ္ ပြမလၝတ္ေ၀ါဟာဗဂၤလှဏံေလ၀္ ဂြံအထံက္အပင္မြဲဒႝာဲ ခုိဟ္ဟ္ရ။ ဟုီမြဲနဲ
 4

ပႜန္မၢး ေ၀ါဟာမန္ကုဪဗဂၤလှဂွ္ ႏူေခတ္ဗႝိက္သ၀

ု ဏၰဘုံေတံ ေဍံေကႜာံဍဒၞံင္ေရာင္ဂွ္ ဒွ္သက္သှ
မြဲက႑ရ။ ယ၀္ဒးပညဳင္သက္သှေတွ္ ေသႝဟ္ေဇႝာ္ပိ 17 မတြံဂး တာမလိတၱိ ( ဍဳင္ဗဂၤလာ
ေဒသ္) ၊ မဟာတိတၱ ( ဍဳင္သိင္ဃုဪ) ၊ သု၀ဏၰဘူမိ ( ဍဳင္သဓုီ) မတုပ္ညံင္ကႛဳိပ္ဖၜဂွ္ မွာေထရ္
ဗုဒၶေဃာသ ေစႝာန္ထ႟းလ၀္ ဿပါစိတၱိယအ႒ကထာ (ပံြက္နာ၀ါဘိ႐ုဟနသိကၡာပဒ) ေတံ
ဂွ္ေလ၀္ ဂြံဆုဪေကတ္မာန္ရ။

ဆဂွ္ဟြံကဏီ ယ၀္ပုဦဆက္လၝတ္အာ နကုဪဘာသာေဗဒမၢး “ထ၀္” ဂွ္ ဿဘာ

သာသိင္ဃုဪ (သိရှလကၤာ) ေတံ ေကာ္ခၜစ “ ရန္ (රන්= ran)”၊ အရာတၞဳဲကုဪထ၀္ (golden)
ဂွ္ ရန္၀န္ (රන්වන්= ranvan) တုဲ ေ၀ါဟာရ “ၾသန္” သြက္ဘာသာဓန၀္ (Danaw) ဂွ္
ရဂန္ (rɣn)၊ ဘာသာရိယင္ (Riang) ဂွ္ ႐ုန/္ ေရာန္ (run/ron)၊ ဘာသာပလံင္ (Palaung) ဂွ္
ရဂန္/ ႐ူန္ (rɣn/ rūn) သာ္၀ြံ ဂြံဆုဪေကတ္အိုတ္ကုီရ။ 18 ေပႝာ၀္ဘာသာတအ္၀ြံ ရမ်ာင္ဂမႜဳိင္
႓ုိန္ေညာန္ကုဪတုပ္သၞဟဒ ္ ၞံငက
္ ုီေလ၀္ ဿဘာသာသိင္ဃုဪဂွ္ လဂြံကုဪ “ထ၀္” တုဲ ေသၞဟ္ဘာသာ
မပၲံဓန၀္တအ္ဂွ္ ဂုိင္ေကတ္အဓိပၸါယ္ “ၾသန္ (silver)” ရ။ ရမ်ာင္ “ရန္၊ ရုန္ ႐ူန္၊ ေရာန္၊
ရန္၀န္” တအ္၀ြံ သၞးညံင္ကုဪ လုီတသုိတ္ေစွ္ႏူ မူလရမ်ာင္ “သု-ျ၀န္<သရန္၊ၾသန္<ရန္”
ေတံကုီရ။ ေပႝာ၀္ဘာသာ သႜဳင္က်ာအာ႐ွ (Austro-Asiatic) ဂမႜဳိင္ စပ္ကုဪမအေရ၀္ “ ထ၀္”
မၢး ဘာသာကမူ (Kamu) ဂွ္ “ႀသိလ္/ေႀသိန္” (=sril/sĕrin)၊ ဘာသာတအင္ (Ta’ang) ဂွ္
“ႀသှလ္ (=srīl) 19 ၊ ဘာသာခသှ (Khasi) ဂွ္ “ကၒှယ်ာ (=ksiar) သာ္၀ြံ စုိတ္လုပ္စခုိဟ္
ေကြံေကြံရ။ ေပႝာ၀္ဘာသာပိ၀ြံ ဘာသာတအင္ (Ta’ang) ဂွ္ လုပ္လၞိဟ္ဂေကာံဘာသာ “မန္
ခမာ” (Mon-Khmer) တုဲ ဒွ္ဘာသာေကာေဒံကုဪ ေကာန္ဂကူမန္ရ။ ဟုိတ္ဂွ္ရ ေ၀ါဟာမန္
“ၾသန္” ကုဪ မအေရ၀္တအာင္ “ႀသှလ္” ဂွ္ ဒွ္မြဲမူလမူလှေဟင္တုဲ ဿအေရ၀္တအင္ေတံ
႓ုိနဂ္ ြံကုဪ အဓိပၸါယ္ “ ထ၀္ ( သုီၾသန္) ” မာန္ဒၞံင္ဏီကုီေလ၀္ မအေရ၀္အျခာမန္ဂွ္ အရထေဍံ
ၿပံင္ဆုဲ ေစွ္ကႜဳင္ “ ၾသန္” ဗြဲအရထေယဘုယ် ဂွ္ ဂြံဆုဪေကတ္ရ။

ေ၀ါဟာရၾသန္ ကုဪ ေခတ္သု၀ဏၰဘုံ

ေ၀ါဟာမန္ “ၾသန္” ဂွ္ ယ၀္တသုိတ္ကႜဳင္ႏူသံသႀကဳိတ္ “သုျ၀ဏ္” မၢး ေဍံဆက္

ေဆန္ဒၞံငက ္ ုဪ ၀င္မန္ေႀတံ “သု၀ ဏၰ ဘ ုံ” ပႜန္ရ။ ဗြဲကုိပ္ကႜာ မိက္ဂြံပတုိန္ထ႟းကုဪ ေ၀ါဟာရ
“၀ွဴနာန္ (Funan)” ရ။ ယၞဳမၢး ၀ွဴနာန္ ဂွ္ ျပာကတ္ဒၞံင္ ဿ၀င္ၾကဳက္ေတံ ဗႝတ္အၾကာ (၁-၆)
ဗြ၀္ကႜံေအဒှတုဲ ရာဇဌာနှ၀ွဴနာန္ဂွ္ စုဪကုဪတၝဲဏံ နကုဪသက္သှခုိင္င္ ထ႟းဟြံမာန္ဏီရ။ ဗြဲအေျပာံ
မၢး ေကာန္ညး၀ွဴနာန္တံဂွ္ ဒွ္မန္၊ ခမာ၊ စမၸာတအ္တုဲ အာဏာစက္၀ွဴနာန္ဂွ္ လွဲဗ်ာပ္ၾတးအာ
ဿေဒသ႓ှၾကဳင္ေမခံင္ (Mekong) မေဇြာ၀္အာကႜဳင္ေတံရ။ ဟုိတ္ဂွ္ရ ဌာန္သု၀ဏၰဘုံ မျပာ
ကတ္ဒၞံင္ ဿလိက္ကႝပ္အိႏၵိယေတံဂွ္ စုဪကုဪတၝဲဏံ ညံင္ရၜဒွ္ဒၞံင၀ ္ ိ၀ါဒကုီ ယၞဳမၢး ၀ွဴနာန္ မဒယွ္တွ္
ဒၞံင္ ဿကုဪ၀င္ၾကဳက္ေတံကုီေလ၀္ စုဪကဪုတၝဲဏံ ဒွ္ဒၞံင္ဒြိဟဖုိဟရ
္ ။ ယၞဳ “သု၀ဏၰဘူမိ ကုဪ ၀ွဴနာန္”
႓ါဏံဂွ္ တုပ္ဒၞံင္ရဟာ။

ယၞဳ၀ွဴနာန္၀ြံေလ၀္ ဒွ္ယၞဳမသုိတ္ေစွ္ကႜဳင္ႏူရမ်ာင္ “သု၀ဏၰ” ေဏာင္ ယ၀္သၢးမၢး

သဒၵယုတၱိ ႏြံတၞာဂလုိင္ရ။20 ဟုီမြဲနဲပႜန္မၢး ရးသု၀ဏၰဘုံဂွ္ ေကာန္ဂကူစိန္ေႀတံ (ၾကဳက္) တအ္
တီဒယွ္ဒၞံင္နကုဪယၞဳ ေဒသ “၀ွဴနာန္” ေရာင္ ေထင္ေကတ္ရ။ တင္မြဲဂွ္ ေဒသ၀ွဴနာန္ဂွ္ ထ၀္
ၾသန္ဂႜဳိင္တုဲ ေကာန္ညး၀ွဴနာန္တအ္ ကုဪအေခါန္ငၝာင္မၢး ညးတအ္ကုဪ နကုဪထ၀္၊ ၾသန္၊ ဗႜဲ၊
 5

ဆုစႜန္ျမေမာ၀္တအ္အုိတ္ရ။21 မၾသန္ေခတ္၀ွဴနာန္တအ္ဂွ္ ျပးဇးဒၞံင္အလုံေဒသဍဳင္ဗမာ၊ေသံ၊

ခမ္ဗ၀ ုိ ္ဒိယ်ာ၊ ဗှယနာမ္တအ္တုဲ အာယုက္မၾသန္တအ္ဂွ္ သၢဳတ္သြတ္လ၀္အၾကာ (၂-၇)
ဗြ၀္ကႜံေအဒှရ။22 အာဏာစက္၀ွဴနာန္ပႜန္ လၸၚပလုိတ္မၢး သၸတမ္ႏူဍဳင္သဓုီတုဲ လၸၚဗမံက္ေတံ
စုဪကုဪစုိပ္တိဍာ္စမၸာေႀတံ ေကုာံ ပါင္႓ှၾကဳင္ေမခံင္ေတံ ဒွမ ္ ာန္ရ။23 ရမ်ာင္ ၾကဳက္ “၀ွဴနာန္” ၀ြံ
ညှသၞဟ္ဒၞံငက ္ ုဪ ရမ်ာင္ဗဂၤလှ “႐ွ၀္န၀္<႐ွ၀္ရန၀္” ဒွ္မာန္တုဲ ကာလ ရမ်ာင္ဂွ္ စမံက္ျပာကတ္
ကႜဳင္ ဿ၀င္ၾကဳက္ အၾကာ (၁) ဗြ၀္ကႜံေအဒှေတံဂွ္ ယ၀္ေတာ္ကုဪ ေခတ္သု၀ဏၰဘုံေတံမၢး
ရမ်ာင္ “၀ွဴနာန္” ဂွ္ ေဍံ၀ိပတ္အာဒၞံင္တုဲတုဲရ။ ဂကူမန္ ညးမပဒတၜ ေဒသပလုိတ၀ ္ ွဴနာန္
တအ္ဂွ္ ဟုိတ္ႏူၾကပ္ကုဪမဇၨ်ိမေဒသတုဲ ကႜိဂြံဗုဒၶဘာသာကႜာ၊ ဂကူခမာ၊ စမၸာ မတန္တၜေဒသ
၀ွဴနာန္ဗမံက္တအ္ဂွ္ ၀ါဒဟိႏၵဴတအ္ ျဇဟတ္ေဇႝာ္ကႜဳင္ အဆက္က္ စုဪကုဪ႓က္ကႜဳင္ ေခတ္
ဗကာံရ။ ဒၞာႏူဓရ္လ်ဳင္ပေတွ္ဟြံတုပ္သၠအ္ဂွ္ေလ၀္ ဒွ္ဟုိတ္အာဏာ စက္၀ွဴနာန္ ဂြံလုီလာ္
ပၚျပးအာညးသၠအ္မြဲကုီရ။ အာဏာစက္၀ွဴနာန္ခ႐ုိဟ္အာတုဲဗက္ ေခတ္သု၀ဏၰဘုံေလ၀္
အုိတ၊္ ဒဗ္ပယ်ဳဪ၀ွဴနာန္တအ္ေလ၀္ ပၚကေရက္အာအုိတ္ရ။

ေ၀ါဟာမန္ေႀတံ “ေၾသည္” ကုဪ ၀င္သု၀ဏၰဘုံဂွ္ ဟုိတ္ႏူဒွ္ဒၞံင္ မြဲအဆက္ဓ၀္တုဲ ေခတ္

ကာလသု၀ဏၰဘုံ မေဇႝာ္ေမာ၀္ကႜဳင္ဂွ္ေလ၀္ ေထက္ကုဪဒးေျမာ္ညိညပႜနရ ္ ။ ယၞဳေ၀ါဟာရ
“သု၀ဏၰဘူမိ” ဒွ္ယၞဳဒယွ္တွ္ ဿကုဪ၀င္အာ႐ွ ေခတ္ေႀတံေတံမြဲတုဲ ပယ်ဳဪဓနက္ သု၀ဏၰဘုံဂွ္
ဗုီညးညးေထင္ရ။ ယၞဳ “သု၀ဏၰဘူမိ” ဂွ္ ဿလိက္မဟာနိေဒၵသေတံ မံက္ကႜဳင္ကႜာအုိတ္တုဲ
ႀကၜႏူဂွ္ ဂြံဆုဪညာတ္ေကတ္ ဿလိက္မိလိႏၵပဉွာရ။ လိက္႓ါကႝပ္၀ြံ ႐ုိဟ္လ၀္ ယၞဳ(ဍဳင္)ေသႝဟ္
ဇေရင္မွာသၞိတ္ မဒယွ္တွ္တၜ လက္ထက္အၥာခ်ဴလိက္တအ္ဂွ္ ဍဳိက္က္ေပင္င္ရ။ လိက္မဟာ-
နိေဒၵသဂွ္ ခ်ဴလ၀္ အၾကာအခိင္ (၂) ဗြ၀္ကႜံဗှၿဇှတုဲ လိက္မိလိႏၵပဉွာဂွ္ ဒွ္အၾကာ (၁-၂) ဗြ၀္ကႜံ
ေအဒှရ။24 ဗြဲႀကၜဏံ ယၞဳ “သု၀ဏၰဘူမိ” ဂွ္ မံက္ျပာကတ္ကႜဳင္ ဿအ႒ကထာဗြဲမဂႜဳိင္ စုဪကုဪစုိပ္
(၅) ဗြ၀္ကႜံေအဒှဏရ ီ ။ ႓ုိန္ဂွ္ေလ၀္ လိက္ကႝပ္ပါဠိ ႀကၜႀကၜဏံဗြဲမဂႜဳိင္ မပၲံမဟာ၀ံသတအ္
ဟြံထပ္ပံက္ကုဪ ပ႐ူပရာသု၀ဏၰဘူမိတုဲ ေစႝာန္တၜ အယာံမာတ္ အစာရိယ၀ါဒတမႜာေတံရ။
ဟုိတ္ဂွ္ရ ယ၀္႐ုိဟ္စ သုီအာယုက္အ႒ကထာမၢး ေခတ္သု၀ဏၰဘုံဂွ္ အုိတ္အာအၾကာ (၅)
ဗြ၀္ကႜံ ေအဒှေတံေရာင္ ဟုီမာန္ရ။ ဗႝတ္ဗ႟တ္ကာလ၀ြံ ေကတ္ညှကုဪ ေခတ္အာဏာစက္
ဖွဴနာန္လီုလာ္ေတံကုီရ။ ဟုိတ္ဂွ္ရ ယၞဳ “သု၀ဏၰဘုံ” ဂွ္ ေကာန္ဍဳင္လၸာ္ဗၞံက္ေတံ နကုဪရမ်ာင္
ၾကဳက္ ေကာ္ခၜစ “၀ွဴနာန္” တုဲ ေကာန္ဇမၺဳဒိပ္အိႏၵိယတအ္ ဒယွ္ဒၞံင္ နကုဪယၞဳပါဠိသံသႀကဳိတ္
“သု၀ဏၰဘူမိ/သုျ၀ဏ-ဘူမိ” ရ။

တင္ဒးသမၲီခုိဟ္ဂွ္ ယၞဳ “သု၀ဏၰဘူမိ ကုဪ ၀ွဴနာန္” သီု႓ါဂွ္ မြဲေလ၀္ဟြံျပာကတ္ ဿ

သက္သှညးေဒသယိကေႀတံေတံရ။ ႓ုိန္ဂွ္ေလ၀္ ယၞဳေႀတံၾတဟ္ မႝဳံကုဪ အဓိပၸါယ္ “ထ၀္” တံဂွ္
ဂြံဆုဪညာတ္ေကတ္ ပၬဲတိဍာ္မန္ ကုဪ ေသံေတံရ။ ဿတိဍာ္ေသံလၞဳဟ္ ဥဴထုီ (U-thong = ဥဴ
ထ၀္?)၊ သုဖန္ပူရှ (Suphan-Buri) (သုဖန္ =သု၀ဏ္၊ ပူရ= ှ ဍဳင္) မေဇႝာ္ ေမာ၀္လ၀္ ကႜာႏူ
(၀ါ) အၾကာေခတ္ဒြါရ၀တှတအ္ဂွ္ေလ၀္ ဒွ္သက္သှဒႝာဲေႀတံ မႝဳံကုဪအဓိပၸါယ္ထ၀္ရ။ ဿတိဍာ္
သဓုီတံဂွ္ ယၞဳေႀတံၾတဟ္ မႝဳံကုဪအဓိပၸါယ္ထ၀္တံဂွ္ ေသွ္ဒၞံငည ္ ိညဏီရ။ ဿရးမည ယၞဳေဒသ
မန္ေႀတံေႀတံ လက္ထက္ (၁၅) ဗြ၀္ကႜံေအဒှေတံဂွ္ ဂြံဆုဪေကတ္ ဿစရင္ထ႟ဳတ္သီ သၞိင္
ဓမၼေစတှရ။ ဆဂး ယၞဳဒႝာဲမႝဳံကုဪအဓိပၸါယ္ “ထ၀္” အဿေဒသ “သတုိင္၊ သဓုီ” ဂွ္ “သီပါင္
ထ၀္”25 မြဲေဟင္ ဂြံဆုဪေကတ္တုဲ ဿရးဗေဂါေတံ “သီဇလာဲထ၀္၊ သီ၀ိဟာထ၀္” ဂြံဆုဪေကတ္
႓ါဒႝာဲရ။26 ပၞိက္နာဲဗှထ၀္မၢး ယၞဳမၢး “သထုံ” ဂွ္ ဒွ္ ဂလာန္ၿမိပတ္မြဲတုဲ ေစွ္ကႜဳင္ႏူေ၀ါဟာမူလမၢး
 6

“သင္ထ၀္” (သ=သင္၊ ထုံ=ထ၀္) ေရာင္။ ယၞဳဍဳင္ဂွ္ ႓ုိန္ရမ်ာင္လုီအာကုီေလ၀္ ယၞဳမၢး

“က်ာ္ထ၀္=က်ဳိက္ထုိ” ဂွ္ ဒွ္သက္သှမြဲ ေရာင္ သာ္၀ြံ နကုဪေ၀ါဟာရေဗဒ ညးပၚပဲါလ၀္ရ။ 27
ဆဂး ယ၀္ထံက္ကုဪသက္သှ လိက္တၞံကလ်ာ ဏှ သၞိင္ဓမၼေစတှမၢး ယၞဳဍဳင္သဓုီဂွ္ ညးခ်ဴေကွ္
္ ၢး “ သုဓုိမ”္ 28 တုဲ ယၞဳဿလိက္တၞံ၀ြံ ညှသၞဟ္ဒၞံငက
လ၀္ နကုဪပုိဒမ ္ ုဪယၞဳပါဠိ မၿမိပတ္ကႜဳင္ႏူ
“သုဓမၼ” ေတံရ။

ေပႝာ၀္ယၞဳေႀတံၾတဟ္ မဒယွ္တွ္ဿေဒသမန္ပဂ ုဦ မႜဳိင္ ယၞဳ “ ဒုန္သုန္ (Dun-Sun)” ၀ြံ

ေလ၀္ ျပာကတ္ဒၞံင္ ဿ၀င္ၾကဳက္ေတႝာ၀္သၞိင္ Laing Dynastry မခ်ဴလ၀္လက္ထက္ ေအဒှ
(637) ေတံကုီရ။ ဒုန္သုန၀ ္ ြံ စေဇႝာ္ေမာ၀္ကႜဳင္ အၾကာ (၂-၃) ဗြ၀္ကႜံေအဒှ ဂးလ၀္ ရ။29 ယၞဳ
ဒုန္သုန၀္ ြံ ဒွ္ဒၞံင္ေ၀ါဟာမန္တုဲ မႝဳံကုဪအဓိပၸါယ္မၢး “ဍဳင္(မ)သုန္” ေရာင္ အၥာ႐ွ၀္တုိ၀္ (Shorto)
စၞတ္လ၀္ရ။ ဿ၀င္ၾကဳက္ေတံ ကေရာံယၞဳဒုန္သုန္ဂွ္ ဒၞာႏူဂးလ၀္ “သၞိင္မသုန္တႜ” ဂွ္ရ အၥာ၀င္
တအ္ ဒုင္ဂုိင္ေကတ္ ပၞိက္အၥာ႐ွ၀္တုိ၀္ဂွ္အုိတ္ရ။ ဆဂး “ဍဳင္သုန”္ ၀ြံ ဒွဒ ္ ႝာဲလုဪေရာဂွ္
ဒွ္တၜ၀ိ၀ါဒတႝဟ္ဟ္တုဲ ခ်ိင္ခ်ကဪုဂလာန္ မကႜဳင္ႏူ၀င္ၾကဳက္တံမၢး ဗြဲမဂႜဳိင္ ပညဳင္တၜ အၾကာ
ဍဳင္ေသံသႜဳင္က်ာ Isthmus/Chaiya, ကုဪ မုဟ္မေလ Johor Lama တအ္အုိတ္ရ။ 30 စပ္ကုဪ
ပ႐ူပရာ “ဒုနသ ္ ုန္” တုဲ 31 ဒုန္သုန္ဂွ္ “သၞိင္ႏြံဒၞံငမ
္ သုန၊္ ညးတအ္ဒၞံငတ ္ ၜ သၞ၀္အာဏာစက္
၀ွဴနာန္” သာ္၀ြံ ဂးလ၀္ကုီရ။

ဿကုဪဂလာန္မၢး “သၞိင္ႏြံဒၞံင္မသုန”္ ဂွ္ “အဿ(ဍဳင္)ဒုနသ ္ ုန္ဂွ္ သၞိင္မႝဳံဒၞံငမ

္ သုန”္ ေကတ္
အဓိပၸါယ္သာ္ဏံ ဟြံေထက္၊ ေပႝာ၀္ကုဪမသုန္ဍဳင္ (မသုန္ကႛဳိင္ဗၲာင္) ဂွ္ ဒုနသ ္ ုန္ဂွ္ ပါလုပ္ဒၞံငမ
္ ြဲ
32
သာ္၀ြံ ပံက္အဓိပၸါယ္မၢး ေဍံဆာဲဂႜဳိင္ရ။ တုဲပႜန္ ဒုနသ
္ ုန္ဂွ္ သုီကုဪဒွ္ဒၞံင္ ယၞဳဍဳင္မြဲဍဳင္ဓ၀္
(ယၞဳဍဳင္သုီမသုန္ဟြံေသင္) မူဟုိတ္ဂြံေကာ္ခၜစ “ဍဳင္သုန္” ဂွ္ေလ၀္ ေစာဒနာ လုပ္ကႜဳင္ေလာဲ
ေလာဲရ။ ဍာံဍာံေတံဂွ္ ရမ်ာင္ၾကဳက္ “ဒုန္သုန”္ ယ၀္ပဆ ုဦ ာဲေစႜာံေကတ္ ရမ်ာင္၊ အဓိပၸါယ္
မန္ေႀတံ “ဍဳင္ေၾသည္” (ဒုန= ္ ဍဳင္၊ သုန္=ၾသန္)” မၢး ညံင္ကုဪဒးရးဂႜဳိင္ညိေဏာင္ ေထင္
ေကတ္ရ။ ဟုိတ္ေဍံဂွ္ “ဍဳင္ၾသန္” ၀ြံ ၾသန္ (silver) တိတ္ဂႜဳိင္ဒၞံင္ကုီ၊ ဒၞာႏူကုဪတန္ဒၞံင္ အၾကာ
သႜဳင္က်ာဍဳင္မန္ဗမာ ဟြံေသင္မၢး အၾကာဍဳင္ေသံမြဲမြဲဒႝာဲေရာင္- အၥာလၝဳဪတအ္ စၞတ္လ၀္ကုီ
ေရာင္။ 33 တင္ေတၞင္မြဲပႜန္၊ ေပႝာ၀္မၾသန္အဂႝဲအာ႐ွဂမႜဳိင္ မၾသန္မတိတ္ႏူေဒသ ဗေဂါဂွ္
ဒွ္ဒၞံင္တမ္မူလေရာင္ အၥာလၝဳဪတအ္ ဂးလ၀္တုဲ 34 ဂလာန္၀ြံ ထံက္ပခုိင္ဒၞံင္ကုဪ ယၞဳေ၀ါဟာ
“ဍဳင္ၾသန္” ဂွ္ မြဲသၠဳတ္မြဲဒကၜကုီေရာင္။

ေ၀ါဟာ “ ထ၀္” ကုဪ “ ၾသန္” ဗုီေဍံဆက္စပ္

ေ၀ါဟာရ “ၾသန္” ဂွ္ ဒၞာႏူမႝဳံကုဪပုိဒ္တမ္မူလမၢး “သု၀ဏၰ=ထ၀္” ဂွ္ရ အေရ၀္အျခာ

႓ါမ၀ြံ ဿဘာသာအာ႐ွဗြဲမဂႜဳိင္ အဓိပၸါယ္ေဍံ ေကႜာံဍႏွၜရၜဒၞံင္ညးသၠအ္ဂွ္ ပုဦေသၢာံဆုဪေကတ္
သာ္၀ြံ တႝဟ္ဟ္ရ။ “ ထ၀္” ဂွ္ ၾကဳက္တအ္ေကာ္စ “ေက်န္/ေစ်န္ (金 - jin / jīn) (၀ါ)
ဟြံင္ေက်န္ ( 黄 金 – huángjīn)” 35 တုဲ ေ၀ါဟာၾကဳက္ မေဆင္စပ္ကုဪၾသန္
အရာသြံရာန္လွာဲဂတး (ၾသန္/လွဳဲ လွာ္) နာနာဂွ္ 金 融 -jīnróng (finance, banking)
ပြမဂုိင္ေဒပ္/သႜာဲဂတးၾသန္၊ 基 金 – jījīn (Fund/Foundation) တမ္႐ုိဟ္ၾသန္၊ 现 金 -
xiànjīn (cash) ၾသန္/လွဳဲလွာ္ သာ္၀ြံ ဂြံဆုဪေကတ္ မာန္ရ။ တင္မိက္ဂြံသၢး ဿဒၞာဲ၀ြံဂွ္
ေ၀ါဟာၾကဳက္ မေဆင္စပ္ကုဪအဓိပၸါယ္ “ၾသန္” လၱဴေတံပိမ၀ြံ ေတာဲလ၀္ကုဪ မအကၡရ္ “ထ၀္
 7

= 金 – jin” သုဖ
ီ အုိတ္ရ။ တင္ေတၞင္အုိတ္ဂွ္ ေ၀ါဟာလက္က ရၜအုိတ္မြဲမ ႐ွာန္- ေက်န္ (现
金- xiànjīn ) မႝဳံကုဪအဓိပၸါယ္ “ၾသန္-လွဳဲ (cash)” ဂွ္ ယ၀္ဂႜံက္ သဒၵတၳတပ္ပ္မၢး “ၾသန္ထ ၀္”
(现-xiàn= ၾသန္၊ 金 -jīn= ထ၀္) ဗုီဗုီဏံ ေတာဲလ၀္႓ါမ မြဲအဓိပၸါယ္ဂွ္ေလ၀္
ဂြံဆုဪေကတ္မာန္ပႜန္ရ။ ဟုိတ္ဂွ္ရ ရံင္ေကတ္ကုဪေဇၞာ၀္ဍာ္ ၀င္ေ၀ါဟာရတအ္ဂွ္မၢး ေ၀ါဟာမန္
“ၾသန္” ေဍံဆက္စပ္ကုဪ အဓိပၸါယ္ “ထ၀္” ေဏာင္ဂွ္ ေလ၀္ သက္သှ ေဍံ ခုိင္ဂႜဳိင္အာခႛင္ရ။

ေဆင္စုိပ္ကုဪ “ၾသန္/လွဳဲ” မၢး ေ၀ါဟာရၾကဳက္ “ခ်ိယင္ (钱-qián)” (၀ါ) ေ႐ွန္ (现-

xiàn) ဂွ္ စုိတ္လုပ္စ ခုိဟ္အုိတ္ရ။ ေ၀ါဟာကႜာဂွ္ တြံအရထ “လွဳဲ (cash)” တုဲ ေ၀ါဟာႀကၜဂွ္
မႝဳံကုဪအဓိပၸါယ္ “ၾသန္/လွဳဲ/မတင္ကာ (cash, money and coin) ” တအ္ရ။ မအေရ၀္
လက္ကရၜ (现-xiàn-ေ႐ွန)္ ဂွ္ သုီရမ်ာင္ သုီအဓိပၸါယ္ တုပ္ဒၞံငက
္ ုဪ မအေရ၀္မန္ “ၾသန္” တုဲ
ေ၀ါဟာ၀ြံ ကႜဳင္ႏူကဪုအေရ၀္ မန္ေႀတံ “ေၾသည္” ေတံဟာ ဒွ္ဒၞံင္သံသယရ။ ေ၀ါဟာရ “ထ၀္”
ဿဘာသာတိဗာတ္တုိ၀္-ဗာမာဂွ္ေလ၀္ “႐ွဳယ္ (ေ႐ႊ)၊ ႐ွိန္၊ သေ၀၊ ႐ွန”္ 36 သာ္၀ြံ ဂြံဆုဪေကတ္
တုဲ ေ၀ါဟာ၀ြံေလ၀္ တုပ္ဒၞံင္ကုဪ ေ၀ါဟာမန္ “႐ွန္<ၾသန္<ၾသည္<ေၾသည္” ေတံေဟင္ရ။
လိက္တၞံမန္ လက္ထက္ဗကာံေတံ “ေၾသည္/ၾသည္” ဂွ္ ယ၀္ညးကႜာေတံ ပတိတ္ရမ်ာင္
“ေ႐ွည/္ ႐ွည”္ မၢး ေ၀ါဟာရဗမာေခတ္ ဗကာံေတံ “႐ွဳယ္” 37 ဂွ္ ဗြဲစၞတ္ ကႜာဲေစႜာံနင္ ႏူရမ်ာင္
မန္ဒွ္မာန္ရ။38 ၾကဳက္၊ ဗမာ၊ ပ်ဴတအ္ေလ၀္ ဗုီေကာ္ခၜစ မေ၀ါဟာ “ၾသန္ (silver)” ဂွ္ ဟြံတုပ္
ညးရ။ ဘာသာၾကဳက္ဂွ္ “ေယိင-္ 银 – yín”၊ ဘာသာပ်ဴဂွ္ “ဖႅဳ (=ဗံးၾဟ- ဖႅဳ (ဘုရား
ျဖဴ/ေငြဘုရား)၊39 ဘာသာဗမာဂွ္ “ေငြ<ငုယ္” သာ္၀ြံ ေကာ္ခၜစတႝဟ္ဟ္အုိတရ
္ ။

ရန္ကုဪသဒၵတၳ (ပုိဒ္သဒၵါေ၀ါဟာ) တအ္ဂွ္တအ္ဂွ္မၢး ေ၀ါဟာမန္ “ၾသန္” ၀ြံ

မူလဘူတေတံ ေဍံေဂၝင္ကႜဳင္ ႏူဒုိဟ္ႚသာန္အိႏၵိယ အလုံၾကဳင္ဂဂၤါမြဲတုဲ တတ္ထပၚကႜဳင္
မပၲကံ ုဪ ကသိရး၊ မာဂဓရး၊ ဘဂၤရး (၀ါ) ကလိဂၤရး၊ ႏူဂွ္မြဲကၦံင္ တတ္ေကႜာံကႜဳင္အၾကာ
ေသႝဟ္တာမလိတိတၱ (၀ဂၤရး၊ လၞဳဟ္ဍဳင္ဗဂၤလာေဒသ္) ေတံတုဲ ျပးဇးအာ အၾကာဘာသာ
သႜဳင္က်ာအာ႐ွ (Austro-Asiatic) တအ္တုဲ မြဲအဆက္ဓ၀္ ေကႜာံထႝာံအာ အဿဘာသာ
တိဗာတ္တုိ၀္-ဗမာတအ္အုိတ္ရ။ ဟုိတ္ဂွ္ရ ေ၀ါဟာရ “ၾသန္” ၀ြံ သြက္သုတဂေ၀သှတအ္ ဒွ္
“ပြံက္၀င္” ခုိ္ဟ္ဟ္မြဲက႑ရ။

ေ၀ါဟာရ “ၾသန္” ၀ြံ ယ၀္ၿမိပတ္ကႜဳင္ႏူသံသႀကဳိတ္ “သု-ျ၀ဏ္” မၢး ေ၀ါဟာရမန္

“ၾသန္” ဂွ္ ကေလင္ဒွ္အာအဓိပၸါယ္ “ထ၀္” ပႜန္တုဲ ဂလာန္မန္ပုဦ “ထ၀္ၾသန္” ဂွ္ အဓိပၸါယ္ေဍံ
ဟြံထပ္ဒၞံင္ “ထ၀္ထ၀္” 40 ပုဟ္ဟာ။ ေ၀ါဟာ “ၾသန္ (silver)” 41 ဗုမ ီ န္ေဇတ္ေဇတ္ဂွ္ ဗုလ
ီ ုဪ
ဂြံစၞတ္သမၲီစဂွ္ေရာ။ ဿကုဪဘာသာမန္ေခတ္လၞဳဟ္ ယ၀္ပုဦသၢးစ “ထ၀္ၾသန္” မၢး ရန္ကုဪ ျဒဗ္ထ၀္
ျဒဗ္ၾသန္ (metal) (၀ါ) သာ္ထ၀္သာ္ၾသန္ (colour)၊ ဣ၀ြံ မြဲနဲ။ ယ၀္ရသၢး “ၾသန္” မြဲမဓ၀္မၢး
ဗြဲမုခ် ဂြံကုဪ “ျဒဗ္ၾသန္၊သာ္ၾသန္” တုဲ ဗြဲဥပစာမၢး အရထ- ၀တၳဳမသႜာဲဂတးစဂြံ မပၲံကုဪ “ထ၀္”
တအ္ေလ၀္ ဟြံစာ္စႛးေဟင္ရ။ ေ၀ါဟာမန္ “ၾသန္” ၀ြံ ဗြဲတြဳဪမယုတ္ ဂြံအဓိပၸါယ္ ဗႝတ္ပန္သာ္-
(၁) ၾသန္မသႜာဲဂတးစ (money)၊ (၂) ျဒဗ္ၾသန္(=အ႐ုိင၊္ metal; silver) ၊ (၃) သာ္ၾသန္
(colour)၊ (၄) ကေပါတ္အရပ္အစပ္ ေကႜာန္လ၀္ကုဪၾသန္ (golden, made of gold)။
ေပႝာ၀္ပန္သာ္၀ြံ ဿမုက္ဂႝန္ (၁) ဂွ္ ႓ုိန္ရပုဦေကာ္ခၜ “ၾသန္” သာမညကုီေလ၀္ တင္ကာ 42
(မၾသန္) မေကႜာန္လ၀္ကုဪ “ထ၀္” (gold coin)၊ ျဒဗ္သႜဳဲ (metal; copper)၊ တအ္ ကုီေလ၀္
ေကာ္ခၜစ “ၾသန္” မာန္ပႜနဂ ္ ွ္ေလ၀္ ဒးစြံသတိေထက္ရ။43 ဟုိတ္ဂွ္ရ လေဆာ၀္မၢး “ၾသန္” ဂွ္
 8

ဒွဒ
္ ၞံင္ “ထ၀္” (ဒၞာႏူေကႜာန္လ၀္ကုဪထ၀္) တုဲ “ထ၀္” ဂွ္ ဒွဒ္ ၞံင္ “ၾသန္” (ဒၞာႏူသြံရာန္
သႜာဲဂတးစ) ပႜန္ရ။ ထ၀္ဂွ္ အခိင္လၞဳဟ္မၢး ဟုတိ ္ႏူဟြံသႜာဲဂတးစ ညံင္ေခတ္တမႜာေတံတုဲ
ဿကုဪစရင္ၾသန္ဂွ္ ေဍံဗႜဳိက္တႝီဒၞံငရ
္ ။

ေခတ္ကႜာကႜာေတံ “ထ၀္” ဂွ္ ရပ္စပ္စကာကႜဳင္ ဗြဲဒဒွ္ “ၾသန္/လွဳဲ” ေသၢာံဆုဪေကတ္

မာန္ရ။ ႏူလက္ထက္ (၈၀၀) ဗှၿဇှေတံ ျဒဗ္ “ထ၀္ကုဪၾသန္” ဂွ္ ဗြဲဒဒွ္ “ၾသန္ (money)”
လွာဲဂတးစဒၞံင္ ဿအိႏၵိယေတံတုဲ 44 ၾသန္ (silver) ဂွ္ ဿသံသႀကဳိတ္ေတံ ေကာ္ခၜစ “စႏၵှ 45 ”
(၀ါ) ရဇတ္ (=ရဇတ) သာ္၀ြံရ။ လက္ထက္က်ာ္ႀတဲအတုလပုဦ၀ြံ “ၾသန္ (Money)” သြက္ဂြံ
သြံရာန္ လွာဲဂတးစဂွ္ “ဇာတ႐ူပ(ထ၀္)၊ ရဇတ(ၾသန္)၊ ႐ူပှယ 46 (ကသာပ္ထ၀္ၾသန္နာနာ)၊
ဟိရည (ထ၀္ဟြံဂြံစီေရင္ျပဳေျပင္လ၀္ဏီ/ျဂပ္ရတ္)၊ ဗႝတ္ဗ႟တ္ငၝဳဟ္မးၾသန္တအ္ဂွ္ နကုဪပုိဒ္မၢး
“ဂဟာပဏ၊ ပါဒ၊ မာသက” သာ္၀ြံ ဂြံဆုဪေကတ္ရ။ ဿေခတ္သု၀ဏၰဘုံေတံ ကေပါတ္မသႜာဲ
ဂတးစဂြံဂမႜဳိင္ “ထ၀္၊ ၾသန္၊ သႜဳဲ၊ ဖေကာ၀္ဗၲာင္” တအ္ဟြံက သုီကုဪသၝဳ၊ ေခႝာ္ကႝဳ၊ ယာတ္
ပေလာံတအ္ေလ၀္ ပတန္ငၝဳဟ္တုဲ သြံရာန္သႜာဲဂတးစမာန္ဏီရ။ 47 အရာမလွာဲဂတးစ ဂြံဂွ္
႓ုိန္ရပုဦ႐ုိဟ္ေရင္လ၀္ ယၞဳ၀တၳဳနာနာသာ္ကုီေလ၀္ နကုဪုယၞဳမၢး “ၾသန္” ေဟင္ ေဍံတႝီလုပ္လၞိဟ္
အုိတ္တုဲ နကုဪေ၀ါဟာမၢး “ၾသန္” ဂွ္ ျပာကတ္ဒၞံင္အလုံေဒသႏၲရတအ္ရ။

အေရ၀္မန္ “ၾသန္” ဂြံဒယွ္တွ္ဒၞံင္ အလုံရးကးဂွ္ ဒၞာႏူ “ဖေကာ၀္သာ္ၾသန္” တိတ္ဒၞံင္

ဿတိဍာ္မန္ဂႜဳိင္ဂႜငဂ
္ ွ္ေလ၀္ ဒွ္ဟုိတ္ေဍံမြဲသာ္ မာန္ဏီရ။ သု၀ဏၰဘုံဂွ္ ယ၀္ပုဦစြံ ဿေဒသသဓုီမၢး
ပ႐ူပရာ “ဍဳင္ကလသ/ကလသပူရ”48 မဒွ္ရာဇဌာနှ သု၀ဏၰဘူမိဂွ္ေလ၀္ ပုဦဒးေျမာ္ညိနာင္ရ။
ဍဳင္ကလသ၀ြံ ဖေကာ၀္ဗၲာင္ (Tin) တိတ္ဂႜဳိင္ေကြံေကြံရ။ ဿလိက္၀င္ၾကဳက္ (Xin Tang
Shu) လက္ထက္ (၈) ဗြ၀္ကႜံေအဒှဂွ္ ဟုီလ၀္ပ႐ူဍဳင္ကလသမၢး “ကင္ငၝာင္တအ္ဂွ္ ဒးကုဪ႓ါ
ဒေက၀္ (two silver “shu”) ရ။ ဿဒႝာဲ၀ြံ ေ၀ါဟာၾကဳက္ “႐ွဴ” ဂွ္ ဒွ္ေ၀ါဟာမန္ “ၾသန္”
မာန္ကုီဟာ။ (ပသတိ၊ ဿလိက္တၞံရာဇကုမာရေတံ ေ၀ါဟာမန္ “ေသာန္” ဂွ္ ဂကူပ်ဴတအ္
ေကာ္ “သူ” ေရာင္။) ေ၀ါဟာၾကဳက္ဖေကာ၀္ဗၲင္ (tin) ဂွ္ ႐ွီ(သ္) (=锡 – xī) သာ္ဏံ
ေကာ္ခၜစအိုတ္ရ။ တုဲပႜန္ ဿလိက္အၥာအာရပ္ လက္ထက္ (၁၀) ဗြ၀္ကႜံေအဒှ စပ္ကုဪပ႐ူဍဳင္
ကလသဂွ္ကုီေလ၀္ “အလုံဂႜးတိမြဲ ဗုီဖေကာ၀္ဗတာင္တိတ္ဒၞံင္ ဿဍဳင္ကလသ၀ြံ ဒႝာဲလုဪေလ၀္
ဟြံမြဲရ” 49 သာ္၀ြံေလ၀္ ႀကဳီလ၀္ပႜန္ရ။ နကုဪဖေကာ၀္ဗၲာင္၀ြံ ယ၀္ပုဦေသာန္ေကႜာန္ေထာံမြဲမြဲ
မပၲံပၝာန္တအ္မၢး ဒၞာႏူအရံင္အသာ္ေဍံတုဲ “ပၝာန္ၾသန္” သာ္၀ြံေဟင္ ျပာကတ္စေလာဲသြာတုဲ
“ပၝာန္ဖေကာ၀္ဗၲာင္” သာ္၀ြံ ေဍံဟြံဒွ္ ယၞဳအရပ္အစပ္မြဲရ။ ေ၀ါဟာအဂၤလိက္ “Tin ကုဪ Silver”
ဂွ္ ရန္ကုဪသာ္အရံင္မၢး ဒွ္သာ္ “ၾသန္” သုီ႓ါမာန္ရ။ ဿအဘိဓာန္နာဲေထာန္ေ၀ေတံေလ၀္
“ေၾသည္ (silver)” ဂွ္ “ဖေကာ၀္ၾသန္”၊ “ေထန္ (tin)” ဂွ္ “ဖေကာ၀္ဗၲာင္” သာ္၀ြံ ေစႝာန္လ၀္
ရ။50 ဿကုဪအဘိဓာန္ Oxford ေတံ ေထန္ (tin) ဂွ္ ပံက္လ၀္ ( a soft silver-white metal)
သာ္၀ြံ ဂြံဆုဪေကတ္တုဲ “ဖေကာ၀္ၾသန္” ကုဪ “ဖေကာ၀္ဗၲာင္” ဂွ္ ရန္ကုဪအရံင္ေဍံမၢး တုပ္သၞဟ္
တၜရ။ ခႛန္ေကႜံမၢး ထ၀္ ကုဪ သႜဳဲ (မႝဳံအရံင္ထ၀္) တအ္ကုီ၊ ၾသန္ ကုဪ ဖေကာ၀္ (မႝဳံကုဪအရံင္သာ္
ၾသန္) တအ္ကုီ ဂုဏ္ႏူကုဪတိတ္ဒၞံင္ (၀ါ) သြံရာန္လွာဲဂတးစဒၞံင္ ဿေဒသရးရာမညတမႜာေတံ
ဂႜဳိင္ဂႜငဂ
္ ွ္ရ ယၞဳမၢး “ဍဳင္ထ၀္ဍဳင္ၾသန္” ဂွ္ ဒယွ္တွ္ မံက္ျပာကတ္ဒၞံင္ ဿကုဪ၀င္ၾကဳက္ ၀င္အိႏၵိယ
ေတံေရာင္။
 9

ဿအရာ႓တ္ကႝာတ္ငၝဳဟ္မး မသြံရာန္သႜာဲဂတးစဂွ္ ေ၀ါဟာရမန္ ႏြံတၜဒၞံင္စုင္င္ေလင္င္

ကုီရ။ ဒေက၀္၊ မး၊ ဂေတွ္၊ ႓ဲ၊ မူ သာ္၀ြံဒွ္တမ္ ဂြံဆုဪေကတ္တုဲ လ်ဳိင္ထ၀္တံကုီ ငၝဳဟ္ၾသန္
(လွဳဲ) တအ္ဂွ္ကုီ ႓တ္ကႝာတ္စ ေ၀ါဟာရတုပ္ပ္ရ။ ေပႝာ၀္ဂွ္ ေ၀ါဟာ “ဒေက၀္၊ ႓ဲ” ဂွ္ ဂြံဆုဪ
ေကတ္ ဿလိက္တၞံမန္ ေခတ္ဟရိဘုဥၨယ (၁၃) ဗြ၀္ကႜံေအဒှေတံ နကုဪယၞဳဗုီျပင္ “ဒိင္ေကလ္/
ဒိန္ေကလႅ၊ ႓ါယ္” သာ္၀ြံ ဂြံဆုဪေကတ္တႝဟ္ဟ္ရ။ ဿလိက္တၞံ ၀ါတ္ကုကုတ္ဂွ္ “ထ၀္ ႓ါလၝီ ပိ
ကႜံ…..(ပန္စြသ္) ဒိင္ေကလ္၊ ၾသ(န္?) စသ္ပန္ဒိင္ေကလ္၊ (သႅဳယ္?) တုေရာ၀္ကႅံ ကုစြသ္
ဒိင္ေကလ္၊ … မပၲံၿမၜသာ္၀ြံ ဂြံဆုဪေကတ္မာန္ရ။ 51 ရံင္ကုဪလိက္တၞံ၀ြံမၢး ထ၀္ၾသန္သႜဳဲတအ္ဂွ္
ဗြဲဒဒွ္ “ဒိင္ေကလ္” ရပ္စပ္လ၀္တုပ္ပ္ဂွ္ေလ၀္ ဂြံဆုဪညာတ္ကုီရ။

ဂလာန္နိဂုီ

သ႐ုပ္ေထာံသုီဖအုိတ္မၢး ေ၀ါဟာရမန္ “ၾသန္” ဂွ္ ယ၀္ပုဦပၚကေရက္ေထာံေဍံမၢး အဓိ

ပၸါယ္မူလကုဪမူလှ တိတ္ဒွ္အာ႓ါသာ္မာန္ရ။ ရန္ကုဪဗုီျပင္ခ်ဴလ၀္ “သ” ကြက္ “ရ” ဂွ္မၢး ၾသန္ဂွ္
ဒွ္ေ၀ါဟာတသုိတ္ေစွ္ ႏူမြဲကၦံင္တုဲ ပြမၿမိပတ္ကႜဳင္ ႏူရမ်ာင္သံသႀကဳိတ္ “သု၀ရဏ” ဂွ္ ဒွ္ပၞိက္
မူလေဍံမာန္ရ။ အခိင္ကာလေ၀ါဟာ “ၾသန္” ဏံ စုိပ္တိဍဳင္ရးမည ေခတ္ေႀတံေတံဂွ္ သြက္
“သု၀ဏၰ” ဒွ္ ဒၞာႏူေ၀ါဟာမန္ “ထ၀္” ႏြံဒၞံင္ဒတုဲတုဲဂွ္ရ ေ၀ါဟာ “ၾသန္” ၀ြံ ဗြဲမဗဗြဲကုဪကာလ
ေဒသ ေဍံဓလုီအာ ဿကုဪအရထအေျပာံမၢး “ၾသန္ (silver)၊ ၾသန္လွဳဲ (currency/money) ကုဪ
အရထ၀တၳဳမဂပ္၀္သႜာဲဂတးစတံအုိတ္ရ။

ဟုိတ္ဂွ္ရ ေ၀ါဟာ “ၾသန္” ၀ြံ ယ၀္ဒွ္မူလသံသႀကဳိတ္မၢး ဗြဲတြဳဪမယုတ္ ေဍံဆက္ေဆန္

ကႜဳင္ ႏူကုဪမဇၨ်ိမေဒသ၊ တတ္ေကႜာံကႜဳင္ ေဒသ၀ဂၤရး (ဍဳင္ဗဂၤလာေဒသ္) တုဲ ႏွၜရၜအာကုဪဘာ
သာမန္ခမာလၝဳဪတအ္ရ။ အခိင္တၝဲဏံမၢး အဓိပၸါယ္ေ၀ါဟာၾသန္ဂွ္ အဓိပၸါယ္ေဍံ ကႛန္ဂႜဳိင္အာ
ခႛင္တုဲ ယ၀္ပုဦေကတ္အဓိပၸါယ္ လွဳဲလွာ္မၢး “ လွဳဲတႝးစကၡဴ” တအ္ဂွ္ေဟင္ အာ႐ုပ ီ ုဦၿဂိပ္ညာတ္
အာရ။ ဣ၀ြံ ဗုအ ီ ဓိပၸါယ္မူလှေဍံ ၿပံင္သႜာဲကႜဳင္ဒၞံင္ရ။ ေ၀ါဟာမန္ “ၾသန္” ၀ြံ ဒၞာႏူကာလေဒသ
လံလေသၝာဲျခာအာကုီ၊ ဒၞာႏူအခုိက္ကႝာေယန္သႝာင္ေကႜာံဍကႜဳင္ ညးသၠအက ္ ုီတုဲ မအေရ၀္၀ြံ
ေလ၀္ အတုိငည ္ းေလာကတအ္ သုင္ေစာဲဂွ္ ဒးေလွ္ကြာဲဗက္အာေဟင္ေရာင္။

ခံက္အင္ တင္ဏွ္ ဂြံသၝှစၞတ္

ေလၞင္ ဗုီျပင္ခ်ဴလ၀္လိက္တၞံ ေအဒှ- AD လိက္တၞံ လိက္ကႝပ္

၁။ လံ ဥရ္ ၾသည္( ?) ၆ ျဖပထုံ ဗှထ၀္၊ မုက္ ၁၈၆။
၂။ ကႅသ္ထရ္ ေၾသ[ ည္] ၁၁၀၂ လိက္တၞံသုိင္နန္ ဦးခ်စ္သိန္း၊
ကႅသ္သႅဴယ္ သၠဳတ္ပထမ၊ မုက္
၅၃။
၃။ ႀကိယာပု၀ိည္ ေဍးေတၐးစိ ၁၀၈၆ ယွဳဦသှခုင္ ေဖေမာင္တင္၊
ထရ္ၾသည္ ေစာမ္ မုက္ ၁၃။
၄။ မအ္ကးဟ္(ေထရ္ေ) သႅာ( ရ္) ကုိပ္ကႜာႏူ ၾတာပ္ ဦးခ်စ္သိန္း၊
-၁၀၅၀ သၠဳတ္ပထမ၊ မုက္
၂။
၅။ ထရ္( ၾသည္ အန္) ကုိပ္ကႜာႏူ ပ႑ိတ္ ဦးခ်စ္သိန္း၊
 10

-၁၀၅၀ သၠဳတ္ပထမ၊ မုက္

၇။
၆။ ကႛိပ္ေတၼာအ္ ေၾသည္ ၁၁ မ်ဂါန္ ဦးခ်စ္သိန္း၊
သၠဳတ္ပထမ၊ မုက္
၇၁။
က်[ာေၾသရ္႓ါရ္] ၁၀၇၉ ေမ်တ္တာ ဗေျဇာဘရဏေဒ၀၊
(၀ါ) က်ာက္[ေၾသည္]႓ါရ္52 မုက္ ၅-၈။

၇။ တႛဳင္[ထ]ရ္ (တႛဳင္ၾသာည္) ၁၀၉၃ ယွဳဦသာန္ဒ၀္ ဦးခ်စ္သိန္း၊

သၠဳတ္ပထမ၊ မုက္
၈၈၊ ၈၉။
၈။ ၾသည္ (ပိစြသ)္ ၁၃ ၀ါတ္ကုကုတ္ (ခ) ဗှထ၀္၊ မုက္ ၂၄၁။
၉။ ေၾသည္ ၁၃ (?) မဟာ၀န္ (ခ) (ဂ) ဗှထ၀္၊ မုက္ ၂၄၄။
စု [တ္ ထရ္] ၾသန္ ၁၄၇၉ ကလ်ာဏှ လူေဖ၀င္း၊ မုက္
၄၂။
၁၀။ ထ၀္ၾသန္ ၁၆၂၂ လိက္ခႝိင္ သၞိင္မုတၱမ JAS (1838)

တင္စၞတ္။ ။ ေ၀ါဟာရ ဿခံက္အင္ဂွ္ကုီ သႝာံပုတလ

္ ိက္တၞံတအ္ဂွ္ကုီ ဒၞာႏူကံက္ႏုက္နင္
ႏူလိက္နာနာတုဲ တင္ယုက္ေဒက္ေဍံ ႏြံေလ၀္ ႏြံမာန္ရ။ ယၞဳလိက္ကႝပ္ မပါလုပ္ဒၞံင္ အၾကာအၾကာ
အဿပ႐ူပရာမသှကႜှ (endnotes) ေတံဂွ္ စုတ္လ၀္ နကုဪသေကၤတဍန္န္ဓ၀္တုဲ ဗြဲၾတးတအ္ဂွ္
သၝှရံင္ေကတ္ ဿစရင္လိက္နိႆဲေတံညိ။

လိက္ပေရင္မာ္မြဲေစြက္၀ြံ သၞိက္မိက္ဂြံပတုိန္စရာဲ “သဘင္ရတုၾသန္ ဂေကာံသင္မန္

ကတ္ပညာ ဍဳင္သိရှလကၤာ ေပင္ (၂၅) သႝာ”ံ တုဲ ခ်ဴဇန္လ၀္ နကုဪကႛဳိ္ပ္လိက္မၢး “မူလမူလှ
ေ၀ါဟာ “ၾသန္” ၀ြံရ။ (၂၂၊ ၀၁၊ ၂၀၁၈ ခ်ဴစုိပ္ဒတုဲ)

လိက္နိႆဲဂမႜဳိင္

1. အဘိဓာန္လိက္တၞံမန္၊ နာဲေထာန္ေ၀၊ ႓င္ကံက္၊ ၂၀၁၂။

2. အဘိဓာန္ အဂၤလိက္-မန္ (The Modern English-Mon Dictionary)၊

နာဲေထာန္ေ၀၊ ႓ံင္ကံက္၊ ၁၉၉၃။

3. ဦးရည္စိန္၏ လက္ေ႐ြးစင္ စာတမ္းမ်ား၊ ဦးေသာ္ေကာင္၊ Tun Foundation

Bank Literary Committee၊ ၂၀၁၁။

4. နိ႐ုတၱိ (စကားဇစ္ျမစ္) အျမင္ျဖင့္ ပ်ဴ ႏွင့္ မြန္လူမ်ဳိးတုိ ့အေၾကာင္း၊

ႏုိင္ဘီေထာ၊ ဘျဒေဒ၀ီ၊ ၂၀၁၄။

5. မြန္ေက်ာက္စာေပါင္းခ်ဳပ္၊ ဦးခ်စ္သိန္း၊ ေ႐ွေဟာင္းသုေတသနဌာနခြဲ၊ ၁၉၆၅။

 11

6. ျမစ္သားၿမိဳ႕ ေစာလူးမင္း (ဗေျဇာဘရဏေဒ၀) ေက်ာက္စာ၊ ႏုိင္ဘီေထာ

မြန္ျဇာ၊ ၂၀၁၄။

7. ရာဇကုမာရ္ မြန္ေက်ာက္စာ ေလ့လာခ်က္၊ ေဒၚသန္းေဆြ၊

ဟံသာ၀တီပုံႏွိပ္တုိက္၊ ၁၉၇၁။

8. ေရြစည္းခုံမြန္ေက်ာက္စာ ေလ့လာခ်က္၊ ေဒၚသန္းေဆြ၊

ျမန္မာစာအဖြဲ ့ဦးစီးဌာန၊ ၁၉၆၉။

9. ေရြစည္းခုံမြန္ေက်ာက္စာ၊ ေဖေမာင္တင္၊ ျပည္ေထာင္စုယဥ္ေက်းမွဳဌာန

(မြန္ယဥ္ေက်းမွဳဌာန)၊ ၁၉၆၅။

10. လိက္ကႝပ္ရတုၾသန္ ဂေကာံသင္မန္ကတ္ပညာသိရှလကၤာ၊

ဂေကာံသင္မန္ကတ္ပညာသိရှလကၤာ၊ ၂၀၁၇။

11. လိက္တၞအ္မန္ ကလ်ာဏှ၊ ဦးလူေဖ၀င္း၊ ျပည္ေထာင္စု ယဥ္ေက်းမွဳ

၀န္ႀကီး႒ာန (မြန္ယဥ္ေက်းမွဳဌာနစိတ္)၊ ၁၉၅၈။

12. ေ၀ါဟာရလှနတၳဒှပနှ၊ ေလွသင္းအတြင္း၀န္၊ ဟံသာ၀တီ၊ ၁၉၆၃။

13. ေ၀ါဟာရတၳပကာသနီ၊ ေက်ာ္ေအာင္စံထားဆရာေတာ္၊

လယ္တီမ႑ဳိင္ပိဋကတ္ပုံႏွိပ္တုိက္၊ တတိယအႀကိမ္။

14. သု၀ဏၰဘူမိ္ သုေတသန၊ စံ၀င္း၊ ဘျဒေဒ၀ှ၊ ၂၀၁၃။

15. သႜပတ္၀င္သီမြဲနဲ၊ မူေကွ္ဆာဲလ၀္ကုဪတဲ။

Reference:

1. Benedict Anderson, G. K. (1995). Money, Markets, and Trade in Early

Southeast Asia. New York, USA: Cornell Southeast Asia Program.

2. Burma Cultural Series . Myaaedi Inscription In Four Languages (Pyu, Mon,

Pali and Burmese) . Rangoon, Myanmar: The National Museum, Cultural
Institute, Jubilee Hall .

3. Guillon, E. (1999). The Mons: A Civilization of Southeast Asai. (J. V. Crocco,

Trans.) Bangkok , Thailand : The Siam Society Under Royal Patronage .

4. Hazra, K. L. (1932). Pali Language and Literature . New Delhi, India: D.K.
Printword (P) Ltd.
 12

5. Journal of The Asiatic Society . (1838). Restoration and Translation of the

Inscription on the large Arracan Bell (?) . Journal of the Asiatic Society , No.
76.

6. Law, B. C. (2008). Geography of early Buddhism. New Delhi, India:

Munshiram Manoharlal .

7. Luce, G. H. (1985). Phases of Pre-Pagan Burma: Language and History (Vol.

2). New York , USA: Oxford University Press .

8. Mahlo, D. (2012). The Early Coins of Myanmar/Burma: Messengers from the

Past: Pyu, Mon, and Candras of Arakan (first Millenium AD). Bangkok,
Thailand: White Lotus Press.

9. Mitchiner, M. (1982). The date of the early Funanese, Mon, Pyu and
Arakanese Coinages ('Symbolic coins'). Journal of the Siam Society 70. 1 & 2
.

10. Monier-Williams, M. (2015). A Sanskrit English Dictonary . New Delhi,

India: Bharatiya Granth Niketan .

11. Pan Hla , N. (2013). A Short Mon History . Yangon, Myanmar: Myanmar
Knowledge Society .

12. Wicks, R. S. (1992). Money, Markets, and Trade in Early Southeast Asia: The
development of indigenous monetary systems to AD 1400. SEAP Publication .

1
ပ်ဴ ႏွင့္ မြန္လူမ်ဳိးတုိ ့အေၾကာင္း၊ မုက္လိက္ ၂၅၊ ၁၂၅။
2
အဘိဓာန္လိက္တၞံမန္၊ မုက္ ၁၂၀၀။
3
စုိပ္ကၦံင္ရမ်ာင္ “ ႂသြဏ”္ ၀ြံေဟင္ ဂြံစဆုဪကႜဳင္ ဿကုဪလိက္တၞံမန္ေႀတံေတံမၢး နကုဪဗုီျပင္ “ေၾသည္” သာ္၀ြံရ။ ဂစိုတ္ကန္ “ဏ္၊ ည္၊ န္”
တအ္ဂွ္ ဟုိတ္ႏူဒွ္မြဲရမ်ာင္စိ ေဍံၿပံင္သႜာဲ ညးသၠအ္မာန္ရ။ ေဆင္စပ္ကုဪေ၀ါဟာမန္ “ၾသန္” ၀ြံ အၥာလုစ္ တႜပညာသုေတသနဒယွ္
ဿဘာသာမန္ဗမာပ်ဴ ပၚကေရက္လ၀္ေ၀ါဟာရဂွ္ နကုဪဘာသာနာနာတုဲ ညးသှကႜှလ၀္ ဗြဲၾတးဂွ္ ဟြံဂြံဆုဪဏီရ။
4
ဿျပကုိဟ္အဘိဓာန္ေတံ ေ၀ါဟာရပါဠိ တြံအရထ “ထ၀္” ႏြံ (၁၄) မ။ ဿကုဪေထရအပါဒါန္အ႒ကထာ၊ ဗုဒ၀ ၶ ဂ္မြဲဒႝာဲဂွ္ “ေသာဏၰမာလာ” ဂွ္
“သု၀ဏၰပုပၹ” သာ္၀ြံ ပံက္လ၀္ရ။
5
MYAZEDI INSCRIPTION IN FOUR LANGUAGES (Pyu, Mon, Pali and Burmese), pp. 17, 15, 21, 39.
6
ေပႝာ၀္လိက္တၞံပန္ဘာသာဂွ္ လၸာ္မုက္မန္ဂွ္ တိစာရ္ “ေသာန္”၊ မုက္ဗၞာဂွ္ “သၿဂႌေသာန္”၊ မုက္ပါဠိဂွ္ “ေသာေနာ”၊ မုက္ပ်ဴဂွ္ “ၾတးဗံး သူ”
သာ္၀ြံ ဂြံဆုဪေကတ္တႝဟ္ဟ္သာ္တုဲ မန္ဗမာဂွ္ ဍဳိက္လ၀္ပါဠိတုဲ ဿမုက္ပ်ဴ “သူ” ဂွ္ ဗက္လ၀္ရမ်ာင္မန္ “ေသာန္” ဟြံစုိပ္တုဲ ဒွ္အာ “သူ” ေရာင္
ညးမခ်ဴလ၀္ဏံ ေစွ္စုိတ္ရ။
7
ရာဇကုမာရ္ မြန္ေက်ာက္စာ ေလ့လာခ်က္၊ မုက္ ၃၂။
8
A SANSKRIT ENGLISH DICTIONARY, p. 1236. (ဗြဲစၞတ္တုန္ အကၡရ္ “ရ” ဂွ္ ဒးဂၨံက္ လၱဴ “ဏ” ဂွ္ရ။ ဒၞာဲ၀ြံ ဒၞာႏူ (Font) ဟြံမြဲတုဲ
ခ်ဴဂၨံက္ဟြံဂြံ။)
9
ဒႝာဲ၀ြံ ဗုီျပင္ရမ်ာင္မန္ေႀတံ “ေၾသည္” ၿပံင္သႜာဲကႜဳင္ “သန္” ဂွ္ တုပ္သၞဟ္ကုဪ ဗုီယၞဳမန္ေႀတံ “ရေမည္” မတသုိက္ကႜဳင္ ဗြဲဒဒွ္ “မန္” ေဟင္ရ။
ရမ်ာင္မၢး “မန္” ဂွ္ကုီေလ၀္ အေဃာမေကာ္ဂွ္ ယ၀္ကႜင္ခ်ဳိတ္တ္ပႜဳိတ္တ္မၢး “ေမာန္” သာ္၀ြံ နကုဪရမ်ာင္သြဳဪ “ၾသ” အဿေဟင္ ျဗဳတိတ္ဒၞံင္ဂွ္
ဂြံဆုဪေကတ္ကုီရ။ ဆဂး ဂြိင္ေဖက္သႜဲၾတးအာတုဲ ဟြံေသာင္ကလးကုဪ ဗြဲၾတးရ။
10
Geography of Early Buddhism, p. 66.
11
A Short Mon History, pp. 20, 27.
 13

12
ေ၀ါဟာမန္ေႀတံ ေခတ္ဗကာံ “ ဒုၾသလ္ (ပါဠိ-ဒုႆှလ)” ၀ြံကုီေလ၀္ ဗုီျပင္ေဍံ ဗဗြဲဒၞံင္ကုဪ ေ၀ါဟာ “ေၾသည္” ဏံကုီရ။ “ၾသလ္” ဿ
“ဒုၾသလ္” ဂွ္ မူလေဍံေတံ ကႜဳင္ႏူကုဪသံသႀကဳိတ္ “शील=႐ွှလ” တုဲ စုိပ္ေခတ္ဗကာံဂွ္ ရမ်ာင္သံသႀကဳိတ္ဓလုီ ေသွ္ဒၞံင္ဏီဂွ္ ဂြံဆုဪေကတ္ရ။
ေ၀ါဟာမန္ေႀတံ “ ဒုၾသလ္” ဂွ္ သၝှရံင္ ဿလိက္ကႝပ္ “မြန္ေက်ာက္စာေပါင္းခ်ဳပ္ မုက-္ ၁၅ ေတံညိ။
13
အဿ “ဂ” ကြက္ရဂွ္ ထႝဟ္ဗိႏၵဳႏြံဒၞံင-္ စၞတ္ညိ။
14
ေရြစည္းခုံမြန္ေက်ာက္စာ၊ မုက-္ ၄၀။
15
ေ၀ါဟာ၀ြံ ဗုီဂြံခ်ဴ၊ ပတိတ္ရမ်ာင္တံဂွ္ သၞာန္သၞဳက္လ၀္ တႜဂုဏ္အၥာရတနနႏၵ (ဍဳင္ဗဂၤလာေဒသ္) ေတံရ။ ဿဗဂၤလှေတံ “သ” ဂွ္
ညးတအ္ ဗွ္ “႐ွ၀္”၊ “ဗ” ဂွ္ “ဗ၀္”၊ “ရ” ဂွ္ “ရ၀္”၊ “န” ဂွ္ “န၀္” သာ္၀ြံ အကၡရ္ဗ်ဥ္ဂမႜဳိင္ နကုဪတႝဳင္ရမ်ာင္ “အ၀္”ညးတအ္ဗွ္ေဖႛာတ္စရ။
ေ၀ါဟာမန္ကုဪဗဂၤလှဂွ္ တုပ္ဒၞံင္ညိညဂွ္ ညးမခ်ဴလိက္ဏံ ဂြံပသတိကုီရ။ ဥပမာ၊ ေ၀ါဟာ “တၝဲ” ဂွ္ ဿဗဂၤလှေတံ “တ၀္ငူ” “အရံင္” ဂွ္ “ရံင္”
သာ္၀ြံ ဂြံဆုဪေကတ္ ဿကဗ် “ ဂှတဥၹလ”ှ ေတံရ။ ဆဂး “တ၀္ငူ<တၝဲ” ဂွ္ လၞဳဟ္ညးတအ္ ဟြံရပ္စပ္ေကြံေကြံ ဂြံတီေကတ္ရ။ ဗုီဘာသာမန္ ကုဪ
ဗဂၤလှဆက္ေကႜာံဒၞံင္ဂွ္ ဆက္သၝှရံင္ ဿလိက္ပေရင္ အၥာယွဳဦသာန္အံင္ (ေ႐ႊစံေအာင္) (The Influence of Bangal on the Mon
Language of Inod-Burma, JBRS, Vol. 11, pp. 119-122) ေတံညိ။
16
မြန္ေက်ာက္စာေပါင္းခ်ဳပ္၊ မုက္လိက္ ၁၇၃၊ ၁၇၄၊ ၁၉၂။
17
တာမလိတၱိ ဂွ္ လၞဳဟ္ေကာ္ခၜစ “တမၼလုခ”္ ( Tamluk, west Bengal) ပလုိတ္ဍဳင္ဗဂၤလာေဒသ္၊ မဟာတိတၱိဂွ္ “မန္တ၀္ဋ” (Mantoṭa,
northern part of Sri Lanka ) သၞ၀္က်ာဍဳင္သိင္ဃုဪ၊ သု၀ဏၰဘူမိဂွ္ “သဓု”ီ (Sadhum or Thaton) ဍဳင္မန္ေႀတံ၊ ပိဌာန၀ြံ
တုပ္ဒၞံင္ကႛဳိပ္ဖၜရ။
18
Phases of Pre-Pagan Burma, Vol. 2, Chart D, No. 30.
19
မေ၀ါဟာ “ ႀသှလ္ (=srīl) ဿဘာသာတအာင္ (T’eng) မြဲမဓ၀္ဂွ္ ဂြံအဓိပၸါယ္ “ထ၀္၊ ၾသန္” သုီ႓ါေရာင္။ ေ၀ါဟာရ “ၾသန္” ၀ြံ ဿဘာသာ
ၾကဳက္ ကုဪ မန္ ကုီေလ၀္ ရမ်ာင္ကုီ အဓိပၸါယ္ေဍံကုီ ဒွ္ဒၞံင္မြဲေသႝာတ္ဓ၀္ဂွ္ ဂြံဆုဪေကတ္ရ။ (သၝှ၊ Phases of Pre-Pagan Burma, Vol. 2, Chart
D, No. 30.)
20
ဿ၀ိကိပိဒှယ်ာေတံေလ၀္ သှကႜှလ၀္ ညိညကုီရ။ (ရံင္၊ https://en.wikipedia.org/wiki/Suvarnabhumi)။ ဆဂး ေ၀ါဟာ “ဖွဴနာန္” ဂွ္
မူလေတံ ၾကဳက္တအ္ ေကာ္ခၜစ “ဗ်ဴနာန္” မကႜဳင္ႏူအေရ၀္ခမာေႀတံမၢး “ဗနမ္” မႝဳံအဓိပၸါယ္ “ဒုဪ” ေရာင္ အၥာဥဴယှသုင္ (ဦးရည္စိန္)
ဂးလ၀္ရ။ (သၝှ၊ ဦးရည္စိန္၏ လက္ေ႐ြးစင္ စာတမ္းမ်ား၊ မုက္ ၃၂၈)
21
A Short Mon History, p. 23.
22
MonThe Date of the Early Funanese, Mon, Pyu and Arakanese Coinages (‘Symbolic Coins’), p. 5-14.
23
Ibid, p. 19.
24
Pali Language and Literature, p. 166.
25
ပြှပြဳိင္ေဒသသီပါင္ထ၀္၀ြံေဟင္ လၞဳဟ္ဗမာတအ္ ေကာ္ခၜစ “ဍဳင္ယွဳဦေက်န္” (ေ႐က်င္ၿမဳိနယ္၊ ပဲခူ) ေထင္ေကတ္တုဲ စုဪကုဪတၝဲဏံ
ညးတအ္ဂုဲဒၞံင္ထ၀္ ဂယ်ဳိင္တၜဒၞံင္လမ်ဳီဏီရ။
26
သႜပတ္၀င္သီမြဲနဲ (မူဆာဲေစႜာံလ၀္ကုဪတဲ ႏူသႜ႐ုိတ)္ ၊ မုက္ ၂၀၉၊ ၂၁၀၊ ၂၁၃။ (ဆဂး သီပါင္ထ၀္ဂွ္ သီပါင္သ၀္၊ သီဇလာဲထ၀္ဂွ္
သီဓလာဲထ၀္ သာ္၀ြံ ကႜဳင္ဿျပကုိဟ္ႀတဲာလိက္တၞံကလ်ာဏှ (က်ာ္ေဇႝာ္ပါလိတ) မုက္နိဒါန္ (ည၊ ထ) ေတံရ။
27
ပ်ဴ ႏွင့္ မြန္လူမ်ဳိးတုိ ့အေၾကာင္း၊ မုက္လိက္ ၁၂၅။
28
ကလ်ာဏှမြန္ေက်ာက္စာ၊ မုက္လိက္ ၂။
29
Money, Markets and Trade, p. 112, 220
30
ပ်ဴ ႏွင့္ မြန္လူမ်ဳိးတုိ ့အေၾကာင္း၊ မုက္လိက္ ၁၄၅။
31
Money, Markets and Trade, p. 112
32
The Mons, p. 70. ေပႝာ၀္ကုဪမသုန္ဍဳင္ဂွ္ ဍဳင္တၠအ္႓ါ ပါလုပ္ဒၞံင္မြဲကုီေရာင္။
33
Money, Markets and Trade, p. 112.
34
Ibid, p. 112-114.
35
ဒႝာဲ၀ြံ ဟြံင-္ ေက်န္ (黄金 – huáng-jīn) ဂွ္ ယ၀္ပံက္အဓိပၸါယ္တပ္ပ္မၢး ဟြံင္ (黄) ဂွ္ “သာ္မိတ”္ တုဲ ေက်န္ (金) ဂွ္ ဿဒႝာဲ၀ြံ ဂြံကုဪ “ျဒဗ္
(သတၳဳ= matel)” ရ။ (ေဆင္စပ္ကုဪ ေ၀ါဟာရၾကဳက္မၢး နိႆဲလ၀္= https://dictionary.hantrainerpro.com ေတံရ။)
၀င္အကၡရ္ၾကဳက္ေႀတံႀတဟ္ မစပ္ကုဪေ၀ါဟာ “ၾသန္” ၀ြံ ဒွ္အရာဒတန္တႜပညာ ညးမစိေစာန္ ဿဘာသာၾကဳက္တအ္အိုတ္ရ။
36
Phases of Pre-Pagan Burma, Vol. 2, Chart S, No. 21.
37
ေ၀ါဟာဗမာ (ေခတ္ဗကာံ) “႐ွဳယ္” ၀ြံ ပတိတ္ရမ်ာင္ “ေ႐ႊ- shwe” (ဗွ္ရမ်ာင္ဗမာ) ညိ- အၥာလုစ္သၢးလ၀္ရ (Phases of Pre-Pagan
Burma, Vol. 2, Chart S, No. 21)။ ဆဂး ေဍံကႜဳင္ႏူမ်ာင္မန္ (ေခတ္ဗၠာံ) ဂွ္ ယ၀္ပုဦဒးဂႝပ္မၢး လၱဴႏူရမ်ာင္ “ေ႐ႊ- shwe” ဂွ္ ရမ်ာင္မၿဇဳိင္တၜ
ညိည “႐ွဳဲ/ ယွဳဲ (ဗွ္ရမ်ာင္မန္)” သာ္၀ြံမၢး ဂပ္၀္ခႛင္ရ။
38
ေ၀ါဟာရမန္ “ႀသှ” ေခတ္လၞဳဟ္ဂွ္ အခိင္ကႜာေတံ ညံင္ရၜပတိတ္ရမ်ာင္ “႐ွ (=႐ွရှ)” မာန္ကုီ “ေၾသည္” ဂွ္ကုီေလ၀္ နကုဪရမ်ာင္ “႐ွ”
“႐ွ(သ)-ေရည္” ပတိတ္မာန္ဏီရ။ဿဘာသာဗမာေတံ ဂစုိတ္ “ယ္” ကုဪ “ည္” ဂွ္ တိတ္မြဲရမ်ာင္မာန္ရ။ ဥပမာ- ရမ်ာင္ေ၀ါဟာမန္ေခတ္ဗကာံ
“ ၀ိေနယ္> ၀ိနဲ (=၀ိနယ)” ဂွ္ ဂကူဗမာ တအ္ ကႜာဲေကတ္ “၀ိနည္း”၊ ေ၀ါဟာမန္ ပေစၥယ္> ပစၥဲ (=ပစၥယ) ဂွ္ ဗမာတံေစႜာံဏာ “ပ စၥည္း”၊
ေ၀ါဟာမန္ “ႏွိေၾသယ္> နိၾသယ္>နိႆဲ (=နိသယ)” ဂွ္ စုိပ္ဗၞာမၢး ဒွ္အာ “နိႆရည္း” ၊ပူဂုဪသႜဳင္ျပဲဂွ္ မန္ပုဦေကာ္ “အရှယ္>အရှ
(=အရိယ)” တုဲ ဗမာတအ္ေကာ္ခၜစ “အရည္း” (အရည္းႀကီး?) အုိတ္ရ။ ယ၀္ညးတအ္ ဗက္ရမ်ာင္မန္ဟြံေသင္မၢး ဂကူဗမာတအ္
သုီကုဪမခ်ဴဂစုိတ္ “ယ” အတိုင္ပဒပါဠိ ဂြံဒၞံင္ဖုိဟ္ မူဟုိတ္ ညးတအ္ဟြံခ်ဴစကာဂွ္ေလ၀္ ပုဦတအ္ ဒးဗၥာရ။ ေခတ္ဗကာံေတံဂွ္ တႜပညာမန္ပုဦ
 14

ေဗၲာန္လ၀္လိက္ပါဠိအ႒ကထာ ကုဪ ဂကူဗမာတအ္ ရ။ အၥာဗမာေခတ္ႀကၜတအ္ မိက္ဂြံ၀ုိတ္တႜိင္ေထာံတုဲ ထ႟းဒၞံင္ပယုိက္နာနာရ။

ဿအရာခ်ဴစပါဠိလုီဂမႜဳိင္ “ယ” ဂွ္ မူဟုိတ္ဂြံဒွ္အာ “ည” ေရာ- ယ၀္သၞာန္မၢး ဂကူဗမာတအ္ ဂၞာတ္ကႛဳိပ္တုဲ ညးတအ္ သွ္ကုဪဟြံမာန္။
ဿေ၀ါဟာဗမာသက္က္ (ပါဠိလုီဟြံဖက္) မၢး ဂစိုတ္ “ယ၊ ည” သုီ႓ါဂွ္ ညးတအ္ သုင္ေစာဲလ၀္ေပင္င္ရ။ (သၝှရံင္- “ေ၀ါဟာရတၳပကာသနှ၊
မုက္ ၅၈၉၊ ၆၂၆” ေတံညိ။)
39
ျမစ္သားၿမိဳ႕ ေစာလူးမင္း (ဗေျဇာဘရဏေဒ၀) ေက်ာက္စာ၊ မုက္ ၁၅၊ ၁၈။
40
အေလံေ၀ါဟာ “အဓိပၸါယ္ထပ္” သာ္၀ြံဂွ္ ဒွ္တာလ်ဳိင္ဘာသာ ညးမကပွ္လြှစလက္ကရၜဂွ္ေဟင္ရ။ ဥပမာမြဲ၊ ယၞဳတၝဲထပွ္မန္ကႜာအုိတ္
“အဒုိက”္ ဂွ္ ဗမာေကာ္ “တနဂၤေႏြ” ရ။ မအေရ၀္ “ တနင္” ဂွ္ ကႜဳင္ႏူေ၀ါဟာမန္ “ တငဲ” ၊ “ေႏြ” ဂွ္ ဒွ္ေ၀ါဟာရဗမာေဇတ္တ္ မႝဳံအဓိပၸါယ္
“တၝဲ” ပႜန္တုဲ အလုံမြဲေ၀ါဟာ “တနဂၤေႏြ” ဂွ္ ယ၀္ဒးကေလင္ေစႜာံ နကုဪဘာသာမန္မၢး ေဍံဒွ္အာ “တၝဲတၝဲ” ရ။ ဆဂွ္ဟြံက ယၞဳမန္ “တၝဲအဒုိက”္
ဂွ္ ဂုဏ္ႏူဗမာေကာ္ “တနဂၤေႏြေန႔” ဂွ္ရ “တနဂၤေႏြေန႔” ဂွ္ ယ၀္ပုဦဒးဆာဲေစႜာံ နကုဪမညဘာသာပႜန္ေတွ္ ေဍံဒွ္အာ “တၝဲတၝဲတၝဲ” အုိတ္ဂွ္
ဒွ္ဒၞံင္သက္သှ ညံင္ေ၀ါဟာမန္ “ထ၀္ထ၀္” ေတံကုီရ။ (သၝှ၊ ျမစ္သားၿမိဳ႕ ေစာလူးမင္း (ဗေျဇာဘရဏေဒ၀) ေက်ာက္စာ၊ မုက္ ၁၇။)
ပၞိက္အၥာဗမာမၢး “တနဂၤေႏြ” ဂွ္ ေဍံကႜဳင္ႏူမူလပုိဒ္ “ဒိနကၤရ” ေရာင္။ (သၝှ၊ ေ၀ါဟာရလှနတၳဒှပနှ၊ မုက္ ၁၇)။ ဥပမာ႓ါ၊ ေ၀ါဟာအဂၤလိက္
“cake” ဂွ္ ဂြံကုဪအဓိပၸါယ္ “ကြာင္” (မြဲဂကူ) တုဲ ယ၀္မန္ပုဦေကာ္ “ကြာင္ခုက”္ မၢး ဿဘာသာအဂၤလိက္ေတံ ေဍံကေလင္ဒွ္အာအဓိပၸါယ္
“ကြာင္ကြာင္” ပႜန္ရ။ ဆဂး လၸဆက္စကာ မအေရ၀္အျခာ “ ကြာင္ခုကမ ္ ုန္႔” ေတွ္ ခုိဟ္ဂႜဳိင္ရ။
41
ေ၀ါဟာအဂၤလိက္လၝဳဪဂွ္ ကႜဳင္ႏူပါဠိသံသႀကဳိတ္ႏြံတၜကုီတုဲ ေ၀ါဟာရ (Silver) ၀ြံေလ၀္ ႏြံတၜအကၡရ္ပဓာန္ပိမ (s+v+r)
ညံင္ရၜမသံသႀကဳိတ္ “သု+၀+ရဏ္” (သ+၀+ရ) ကုီဂွ္ ဂြံဆုဪေကတ္မာန္ရ။(အယာံမာတ္ အႏုမာနေဟင္)
42
မအေရ၀္မန္ “ တင္ကာ” ၀ြံ အၥာဟ၀္ဠှေဒ (R. Halliday) ပံက္လ၀္ မၾသန္ (a coin) ရ (သၝှ၊ Mon-English Dictionary, rewritten by
Aññatra bhikkhu, p. 189။ ဿဘာသာတမှလ္ (Tamil) ေတံ “ ထ၀္” ဂွ္ ညးတအ္ ေကာ္ခ ၜစ “တင္ကမ္” (தங்கம் = Taṅkam) တုဲ
“မၾသန္/တင္ကာ/လွဳဲလွာ”္ ဿဘာသာဗဂၤလှေတံဂွ္ ေကာ္ခၜစ “টাকা - ဋက - ṭaka” မကႜဳင္ႏူသံသႀကဳိတ္မၢး “ट" = ဋကၤ = ṭanka” ေတံရ။
ေ၀ါဟာ၀ြံေလ၀္ သႜဲလးဒၞံင္တုဲ ဟြံေထက္ကုဪသှကႜှဒႝာဲ၀ြံေရာင္။
43
အခိင္ကာလဗြ၀္ကႜံေအဒှမံက္ (1st century AD) ေတံ မန္ပုဦ ေဒသက်ာ္ထ၀္ (Kyaikto) ဗုီညးတအ္ ရပ္စပ္စကာလ၀္ “မတင္ကာ”
မေကႜာန္ႏွၜရၜလ၀္ “ထ၀္ ကုဪ ၾသန္” ဂွ္ ဆုဪေကတ္မာန္ရ။ (သၝှ၊ The Early Coins of Myanmar/Burma, Messengers from the Past, p. 22,
23, 24.)
44
Silver." Encyclopædia Britannica. Encyclopædia Britannica Ultimate Reference Suite. Chicago: Encyclopædia Britannica,
2015.
45
သၞိင္ဂိတုဂွ္ ဒၞာႏူဒွ္ဒၞံင္ ညံင္သာ္ “ၾသန္” တုဲ တင္ခုတ္လ၀္ “စႏၵှ” ေရာင္ ေထင္ေကတ္ရ။
46
သၝ-ှ “႐ူပိယ၊ ႐ူပိယသံေ၀ါဟာရသိကၡာပဒ” ေတံညိ။
47
Money, Markets and Trade, p. 7.
48
ဍဳင္ကလသ၀ြံ ေဒသ (ကုန္ဒုဪ=တြံေတ/ဒလ) ေတံေရာင္ အၥာလုစ္ ခ်ိင္လ၀္ရ။ (ရံင္၊ Phases of Pre-Pagan Burma, Vol. 1, p. 50)
ဒုဪေကလာသ (သဓု)ီ လၞဳဟ္၀ြံ ဒွ္ဍဳင္ကလသပူရ မာန္ေဟင္ရ။ (ရံင္၊ ဦးရည္စိန္၏ လက္ေ႐ြးစင္ စာတမ္းမ်ား၊ မုက္ ၂၁၂။)
ေ၀ါဟာလိက္တၞံမန္ “ကႅသ္ထရ္ေၾသည္၊ ကႅသ္သႅဴယ္” တအ္ဂွ္ေလ၀္ စပ္ဒၞံင္ကုဪ ဍဳင္ကလသ ၀ြံေရာင္ ေထင္ေကတ္ရ။ (ရံင္၊
မြန္ေက်ာက္စာေပါင္းခ်ဳပ္၊ သၠဳတ္ပထမ မုက္လိက္ ၄၀။) ပ႐ူပရာ ဍဳင္ကလသ၀ြံ ဒးသှကႜှ နကုဪကႛဳိပ္လိက္တႝဟ္ျခာေဟင္ ဂပ္၀္ရ။
49
Money, Markets and Trade, p. 223.
50
အဘိဓာန္လိက္တၞံမန္၊ မုက္ ၁၂၀၀။ ေကုာံ အဘိဓာန္ အဂၤလိက္မန္၊ မုက္ ၄၄၅။ (တင္စၞတ္၊ “ၾသန္” ဂွ္ ေကာ္ခၜစ “ဖေကာ၀္”
မာန္ကုီဟာ။)
51
Money, Markets and Trade, p. 163. (ပ်ဴ ႏွင့္ မြန္လူမ်ဳိးတုိ ့အေၾကာင္း၊ မုက္လိက္ ၂၄၁၊ ၂၄၂ ေတံေလ၀္ ရံင္ကုီညိ။)
52
ေ၀ါဟာရ “ေၾသရ္၊ ေၾသည္” ႓ါဒႝာဲ၀ြံ အၥာေကႝဟ္နာဲဗှထ၀္ ထပ္ဗေပင္လ၀္ သုီ႓ါတုဲ ေဍံတအ္ ဟြံခ်ဳိတ္ပႜဳိတ္ရ။ ဆဂး မေ၀ါဟာ
“ေၾသ(ည္)” မႝဳံဿေပႝာန္ (လိက္တ)ၞံ “၁၆” ဂွ္ ဟေ၀မူ၊ “သ” ကြက္ “ရ” တအ္ဂွ္ ခ်ဳိတ္ပႜဳိတ္ဒၞံင္တုဲ ဂစုိတ္ “ည္” ဂွ္ ေကႜံမံက္ရ (သၝှ၊
ျမစ္သားၿမိဳ႕ ေစာလူးမင္း (ဗေျဇာဘရဏေဒ၀) ေက်ာက္စာ၊ မုက္ ၅၊ ၆)။