Дел 4 – АТМОСФЕРСКА ЦИРКУЛАЦИЈА

Дел 4
АТМОСФЕРСКА ЦИРКУЛАЦИЈА
И ВЕТЕР
ШТО Е ВЕТЕР?
Под ветер се подразбира струењето на воздухот вдолж земјината површина
и во најголем дел е хоризонтално.
Иако во атмосферата преовладуваат хоризонталните струења на воздухот
во однос на вертикалните, сепак вертикалните струи се од огромно значење
за временските процеси и за летањето, бидејќи преку нив доаѓа до
формирање на грмежни непогоди и олуи.
Во некои случаи вертикалните ветрови се изразито силни и претставуваат
опасност за воздухопловството. Сепак, во општ случај под терминот ветер
се подразбира хоризонтално струење на воздухот.
КАКО СЕ ОПИШУВА ВЕТЕРОТ?
Од значење се и правецот и брзината на ветерот, а се означуваат:
ƒ правецот на ветерот е правецот од кој што дува ветерот и се
изразува во степени, мерено од север во правец на движењето на
стрелките на часовникот;
ƒ брзината на ветерот се изразува во метри во секунда (m/s), јазли
(kt) или во километри на час (km/h).
Во долната табела се дадени некои карактеристични вредности на брзината
на ветерот. Ако се знаат основните вредности на соодносот помеѓу
различните мерни единици, лесно ќе може да се претвораат вредностите на
брзината на ветерот од една во друга мерна единица.
m/s
10
20
30

БРЗИНА НА ВЕТЕРОТ
km/h
nm/h или kt
36
20
72
40
108
60

Ветерот е опишан еднозначно со вредностите на правецот и брзината. На
пример, 270/35 (или 270/35кт) означува ветер што дува од запад (270°) со
брзина од 35 чворови.
Во метеорологијата правецот на ветерот се одредува со т.н. вистински
север, додека полетно-слетните патеки се опишуваат со нивниот магнетен
правец. 

Дел 4 - АТМОСФЕРСКА ЦИРКУЛАЦИЈА

Сл. 4-1 Означување на ветерот (А) и т.н. ружа на ветерот (Б)

Правецот на ветерот во однос на правецот на пистата е исклучително важен
за полетување и слетување. Од тие причини, правецот на ветерот што се
известува од контролорот на летање до пилотот е во однос на магнетниот
правец.
МЕРЕЊЕ НА ВЕТЕРОТ
За мерење на правецот и брзината на ветерот се
користат т.н. анемометри.
Анемографите припаѓаат на регистрирните
метеоролошки инструменти кои што автоматски и
континуирано ги бележат измерените вредности
на ветерот.
Заради големото значење што го има ветерот во
воздухопловството, дадени се и други дефиниции со кои се опишуваат некои
карактеристики на ветерот:
1.

2.
3.
4.

5.

Моментална брзина и моментален правец на ветерот - измерени
вредности на споменатите величини во најкраток временски
интервал во кој мерниот инструмент може да ги регистрира
промените на ветерот.
Среден ветер (средна брзина и среден правец) - се добива со
пресметување на средните вредности на моменталниот ветер за
одреден временски интервал (на пример, 10-минутен).
Удари на ветерот или рафален ветер - постои само кога
моменталната брзина е поголема од средната 10-мин брзина на
ветерот за 10 kt (5 m/s) или повеќе.
Варијабилен правец на ветерот - се јавува во случаи кога
екстремните моментални правци се разликуваат од средните за 60°
или повеќе, а средната брзина е поголема од 3 kt.
Тишина - е состојба на одредено место во атмосферата без ветер. 

Дел 4 – АТМОСФЕРСКА ЦИРКУЛАЦИЈА

КОИ СЕ ПРИЧИНИТЕ ЗА ПОЈАВАТА НА ВЕТЕР?
Промената на брзината и/или правецот на движење на некое тело се
нарекува забрзување кое што е предизвикано од дејството на некоја сила
(или сили). Без разлика дали се работи за движење на авион или маса
воздух, крајниот ефект на забрзувањето ќе зависи од резултантната сила од
сите сили што влијаат врз телото. Доколку тие сили се урамнотежени меѓу
себе, резултантната сила ќе биде нула, така што телото нема да добива
забрзување и ќе се движи по права линија и со константна брзина.
СИЛА НА ГРАДИЕНТОТ НА ПРИТИСОКОТ
Во атмосферата од најголемо значење за движењето на воздухот има т.н.
сила на градиентот на притисокот под чие дејство воздухот се движи од
област на висок кон област на низок притисок.
Градиентот на притисокот е величина која го дава односот на разликата во
притисокот помеѓу две точки и растојанието меѓу точките. Математички,
градиентот на притисокот е векторска величина со правец поставен вдолж
најбрзата промена на притисокот и насока кон смалување на притисокот,
додека интензитетот му е еднаков на промената на притисокот на единица
растојание.

Сл. 4-2 Во цевката која ги сврзува двата резервоари со иста геометрија постои
градиент на притисокот, бидејќи разликата во висината (тежината) на водата во
садовите создава различни притисоци. Тоа доведува до претекување на водата од
едниот резервоар (лево) во другиот резервоар (десно), што е последица на
дејствувањето на силата на градиентот на притисокот.

Врската помеѓу градиентот на притисокот и движењето на воздухот може да
се илустрира и со примерот на автомобилска гума со нормална компресија.
Притисокот во неа е секогаш повисок од надворешниот, т.е постои разлика 

Дел 4 - АТМОСФЕРСКА ЦИРКУЛАЦИЈА

во притисокот од едната и другата страна на гумата. На растојанието кое е
еднакво на дебелината на ѕидот на гумата постои градиент на притисокот.
Ако се отвори вентилот на гумата, воздухот од неа ќе почне да струи надвор
(со извесно забрзување). Во исто време, колку што е градиентот на
притисокот поголем, толку струењето (забрзувањето) на воздухот што
излегува од гумата ќе биде поголемо. Струењето ќе престане кога
притисоците од едната и другата страна на ѕидовите на гумата ќе се
изедначат, односно кога градиентот на притисокот ќе биде еднаков на нула.
Силата која што доведува до движење на воздухот поради постоење на
градиент на притисок се нарекува сила на градиентот на притисокот.
На сличен начин, во атмосферата дејствува силата на градиентот на
притисокот и предизвикува преместување на воздухот од места со повисок
кон места со понизок притисок. Бидејќи ветерот по дефиниција е само
хоризонтално движење на воздухот предизвикано од сила која што дејствува
хоризонтално, доволно е да се разгледува само хоризонталната
компонента на силата на градиентот на притисокот.
Местата на земјината површина на метеоролошките карти кои што се со ист
притисок се поврзуваат со линии т.н. изобари. Колку што е посилен
градиентот на притисокот (т.е. колку што е поголема разликата во
притисоците на дадено растојание), толку е поголема силата која што
дејствува на делот воздух и ќе дува посилен ветер (сл.4-3).

Сл. 4-3 Силата на градиентот на притисокот е нормална на изобарите со насока од
област на висок кон област со низок атмосферски притисок. Таа предизвикува
движење на воздухот и е толку поголема, колку што се изобарите погусти.

Ако силата на градиентот на притисокот е единствена сила што дејствува на
делот воздух, тој би продолжил да се преместува кон областа на низок
притисок забрзувајќи се повеќе и повеќе. Бидејќи тоа не е случај во
реалноста, заклучокот е дека постои и некоја друга сила која што дејствува 

Дел 4 – АТМОСФЕРСКА ЦИРКУЛАЦИЈА

на воздухот, покрај силата на градиентот на притисокот. Таа друга сила е
т.н. Кориолисова сила.
КОРИОЛИСОВА СИЛА
Кориолисовата сила дејствува на дел воздух што се движи. Таа не е реална
сила, бидејќи нејзината појава е предизвикана од ротацијата на Земјата.
Појавата на Кориолисовата сила и нејзиното влијание на промена на
правецот на движење на едно тело може да се прикаже со ″ротационата
табла″ (сл. 4-4).

Сл. 4-4 Ротационата табла го илустрира влианието на Кориолисовата сила

Нека за момент претпоставиме дека Земјата може да се апроксимира со
една табла со кружна форма чиј раб го претставува Екваторот, а центарот полот. Ако се обидеме да го поминеме најкраткиот пат помеѓу Екваторот и
полот при мирување на таблата, патеката ќе претставува права линија. Но,
ако таблата се врти во насока спротивна од насоката на движење на
стрелките на часовникот (како Земјата), тогаш патеката (траекторијата) ќе
претставува закривена линија.
Со овој обид може да се утврди и дека закривеноста на траекторијата ќе
расте со зголемување на брзината на вртење на таблата, како и со
зголемување на брзината на движење на телото врз таблата. Исто така,
може да се утврди и дека при спротивна насока на вртење на таблата ќе се
добие спротивна закривеност на траекторијата.
Воочените деформации на движењето на едно тело по ротационата табла
се предизвикани од појавата на Кориолисовата сила, па затоа таа често се
нарекува и сила на девијација.
Појавата и дејствувањето на Кориолисовата сила во случајот на Земјата. ќе
ги опишеме на следниот начин. Нека замислиме дел воздух што е
стационарен во точката А на Екваторот (слика 4-5 А). Поради земјината 

Дел 4 - АТМОСФЕРСКА ЦИРКУЛАЦИЈА

ротација, точката А ќе се придвижува од запад кон исток. Да претпоставиме
дека во точката А постои област на висок, а во точката Б (што се наоѓа
директно на север од точката А) - област на низок притисок. Под дејство на
силата на градиентот на притисокот, делот воздух ќе започне да се движи
кон точката Б, но и кон исток, под влијание на земјината ротација. Колку што
е подалеку од Екваторот, делот воздух помалку ќе се придвижува кон исток,
така што точката Б ќе се премести во положба Б′, додека делот воздух чие
движење го разгледуваме, поради дејството на Кориолисовата сила ќе се
придвижи од положбата А во А”, а нема да ја достигне положбата Б′. Со
други зборови, за набљудувачот кој што се наоѓа на земјината површина,
делот воздух што се движи од Екваторот кон север, ќе скршнува вдесно од
правецот на движење - ефект предизвикан од дејството на Кориолисовата
сила.

Сл. 4-5 Кориолисовата сила на северната хемисфера дејствува вдесно од правецот
на движење (на јужната хемисфера е обратно)

Доколку дел воздух се движи на северната хемисфера од област на висок
кон област на низок притисок (слика 4-5 Б), поради земјината ротација
точката А ќе се премести во положба А′, додека делот воздух ќе скршнува
повторно вдесно, преместувајќи се од положба Б во положба Б” и нема да ја
достигне точката А′.
Поради важноста на Кориолисовата сила за динамиката на одредени
атмосферски процеси и за воздухопловството воопшто (навигацијата), ќе
изведеме неколку правила:
ƒ Кориолисовата сила дејствува само на тела што се наоѓаат во
движење. На тела кои што мируваат оваа сила изнесува нула.
ƒ Кориолисовата сила е правопропорционална на брзината на
движење на телото. Колку што е струењето на воздухот посилно,
толку е поголемо дејството на Кориолисовата сила, и обратно. 

Дел 4 – АТМОСФЕРСКА ЦИРКУЛАЦИЈА

ƒ
ƒ

Кориолисовиот ефект расте пропорционално со sin(ϕ), каде што
ϕ е географската ширина. Тоа значи дека ефектот ќе биде
поголем во близина на половите, отколку на Екваторот.
Како што може да се види од сл. 4-6, векторот на Кориолисовата
сила е секогаш нормален на правецот на векторот на ветерот.
На северната хемисфера Кориолисовата сила дејствува вдесно
од правецот на струењето на воздухот, додека на јужната
хемисфера постои обратен случај.

Сл. 4-6 Дејство на векторот на Кориолисовата сила во однос на векторот на ветерот
на северната, односно јужната хемисфера

ГЕОСТРОФСКИ ВЕТЕР - ДУВА ВДОЛЖ ПРАВОЛИНИСКИ ИЗОБАРИ
Двете сили кои што делуваат на струењето на воздухот се:
ƒ Силата на градиентот на притисокот; и
ƒ Кориолисовата сила.
Под дејство на силата на градиентот на притисокот делот воздух започнува
да се преместува, а при тоа движење, под дејство на Кориолисовиот ефект
скршнува вдесно на северната хемисфера.
Делот воздух продолжува да се движи криволиниски сé додека не дојде до
изедначување на силата на градиентот на притисокот и Кориолисовата
сила, кога делот воздух ќе почне да струи рамномерно и праволиниски,
паралелно на изобарите. Ова урамнотежено праволиниско струење вдолж
изобарите се нарекува геострофски ветер (сл. 4-7).
Геострофскиот ветер има прогностичко значење, бидејќи дува во правец
паралелен со изобарите, областа на низок притисок се наоѓа на лева
страна, а брзината на ветерот е пропорционална на оддалеченоста помеѓу
изобарите. Колку што се поблиску изобарите на метеоролошките карти,
толку посилен ветер може да се очекува. 

Дел 4 - АТМОСФЕРСКА ЦИРКУЛАЦИЈА

Сл. 4-7 Урамнотежено струење паралелно на изобарите - ГЕОСТРОФСКИ ВЕТЕР

ГРАДИЕНТЕН ВЕТЕР - ДУВА ВДОЛЖ ЗАКРИВЕНИ ИЗОБАРИ
Изобарите се најчесто закривени линии. Незабрзаното движење вдолж
кружни изобари при што силата на градиентот на притисокот, Кориолисовата
и центрифугалната сила се во рамнотежа, се нарекува градиентен ветер.

Сл. 4-8 Урамнотежено струење вдолж кружни изобари - ГРАДИЕНТЕН ВЕТЕР

За да биде движењето незабрзано, треба влијанието на сите три сили да се
поништува, т.е. нивниот векторски збир да биде нула (Сл. 4-8). На северната
хемисфера, во циклонот и антициклонот воздухот струи така, што нискиот
притисок се наоѓа од левата, а високиот притисок е од десната страна. За
јужната хемисфера важи обратно. 

Дел 4 – АТМОСФЕРСКА ЦИРКУЛАЦИЈА

На северната хемисфера при ветер кој што дува околу област на низок
притисок (спротивно од насоката на движење на стрелките на часовникот циклонално струење) силата на градиентот на притисокот е поголема од
Кориолисовата сила, така што резултантната сила ќе биде насочена кон
центарот на нискиот притисок и воздухот ќе струи кон центарот на низок
притисок. На северната хемисфера при ветер кој што дува околу област на
висок притисок (во насока на движењето на стрелките на часовникот антициклонално струење) Кориолисовата сила е поголема од силата на
градиентот на притисокот.
БЕЈС-БАЛОТОВО ПРАВИЛО
Ова правило гласи:
Доколку се поставиме со грбот на правецот на ветерот на северната
хемисфера, областа на низок притисок се наоѓа на левата страна.

Сл. 4-9 Одредување на областа на низок притисок според Бејс-Балотовото правило

ЛЕТАЊЕ ОД ОБЛАСТ НА ВИСОК КОН НИЗОК ПРИТИСОК - ЗАНЕСУВАЊЕ КОН ДЕСНО
Доколку на северната хемисфера авионот во лет осети занесување кон
десно и ветерот дува од лева страна, според Бејс-Балотовото правило тоа
значи дека авионот лета кон област на понизок притисок. Нискиот притисок
често пати е поврзан со лошо време - ниски облаци, врнежи и влошена
видливост.
При летање кон област на низок притисок и постоење на десно занесување
на авионот, доколку пилотот периодично не го поставува алтиметарот
според регионалниот QNH, алтиметарот ќе покажува поголема висина од
вистинската, што може да биде доста опасно. 

Дел 4 - АТМОСФЕРСКА ЦИРКУЛАЦИЈА

Сл. 4-10 А) Занесување во десно - летање кон област на низок притисок
Б) Занесување кон лево - летање кон област на висок притисок

ЛЕТАЊЕ ОД ОБЛАСТ НА НИЗОК КОН ВИСОК ПРИТИСОК - ЗАНЕСУВАЊЕ КОН ЛЕВО
Доколку на северната хемисфера авионот во лет осети занесување кон лево
и ветерот дува од десна страна, според Бејс-Балотовото правило тоа значи
дека авионот лета кон област на повисок притисок. Често пати високиот
атмосферски притисок индицира стабилна атмосфера и во општ случај
подобро време (со напомена дека е можна појава на магла, ниски облаци
или други услови на смалена видливост).
ПРИЗЕМЕН ВЕТЕР
Приземниот ветер е од големо значење за воздухопловството поради
ефектот што го има во текот на полетување и слетување. Стандардната
висина на која што се мери приземниот ветер изнесува 10 m над земјината
површина на репрезентативно место.
Во општ случај, ветерот поблиску до земјината површина е послаб отколку
ветерот на поголемите висини, поради силата на триење која што се јавува
помеѓу воздухот и земјината површина. Колку што е земјината површина
понерамна, толку ветерот ќе биде повеќе ослабен. Силата на триење е
помала над океанските површини и рамните пустински предели, а поголема
е над планинските подрачја.
Смалената брзина на ветерот резултира со смалување на дејството на
Кориолисовата сила, па на помалите висини силата на градиентот на
притисокот ќе има поизразено дејство. Тоа ќе предизвика како краен ефект
воздухот околу низок притисок да скршнува и да струи кон центарот, а околу
висок притисок да струи кон периферијата. 

Дел 4 – АТМОСФЕРСКА ЦИРКУЛАЦИЈА

Над океаните ветерот ослабува за околу една третина во однос на
градиентниот ветер, а правецот го менува за околу 10°, додека над копното
ветерот ослабува за околу две третини во однос на градиентниот ветер, а
правецот го менува за околу 30° во однос на градиентното струење кое е
паралелно во однос на изобарите.
Силата на триење од земјината површина рапидно се смалува со
зголемување на висината, така што на висина поголема од 600 m станува
занемарлива, а исто така и турбуленцијата која што е предизвикана од
нерамнините и препреките на земјината површина.
ДНЕВНИ ВАРИЈАЦИИ НА ПРИЗЕМНИОТ ВЕТЕР
Во текот на денот, загревањето на земјината површина од сончевото
зрачење и во врска со тоа - загревањето на воздухот кој што е во контакт со
неа, предизвикува вертикални струења во пониските слоеви на
атмосферата. Ова доведува до мешање на воздухот на различни висини, а
како краен резултат е што приземниот ветер дење ќе биде многу поблиску
до градиентниот ветер, отколку приземниот ветер ноќе, односно приземниот
ветер дење е посилен отколку приземниот ветер ноќе.

Сл. 4-11 Силата на триење и препреките влијаат на приземниот ветер

Во текот на ноќта, мешањето на слоевите воздух ослабува поради
отсуството на сончевото зрачење и загревање на воздухот. Градиентниот
ветер ќе продолжи да дува на поголемите висини, но ќе отсуствува ефектот
на мешање со воздухот кој струи во приземните слоеви. Приземниот ветер
кој дува на мали висини ќе слабее, а ќе слабее и Кориолисовиот ефект.
Споредено со приземниот ветер дење, ноќе ветерот е послаб и скршнува во
насока спротивна од насоката на движење на стрелките на часовникот.
Разните препреки на земјината површина (брда, дрвја, згради и сл.) влијаат
исто така на брзината и правецот на приземниот ветер. Притоа, се јавуваат
турбулентни струења чија величина зависи од големината на препреките, а
исто така и од брзината на ветерот (сл. 4-11). 

Дел 4 - АТМОСФЕРСКА ЦИРКУЛАЦИЈА

ВЕТРОВИ ВО БЛИЗИНА НА ОРОГРАФСКИ ПРЕПРЕКИ
Ветер што дува преку планини и вдолж планинските падини може да биде
опасен за авион во лет не само поради постоење на турбуленција, туку и
поради ефектот на отежнување на искачувањето на авионот, односно
губење на висина при посилен ветер.
Слични ефекти можат да се јават и поради постоење на локални ветрови
(планински и долински ветер).
Поголемите планински масиви можат да предизвикаат појава на т.н.
планински бранови. Најчесто при појава на планинските бранови се
јавуваат лентикуларни облаци.
Вертикалните струи придружени со планинските бранови можат да бидат
прилично силни и нивното влијание да се протега и на растојанија од 40 до
60 km. Вртложните области каде што може да постои силна турбуленција,
често се карактеризираат со појава на т.н. роторни облаци.

Сл. 4-12 Треба да се избегнува летање во близина на планина - во областа на
заветрената страна се јавуваат силни надолни струи и турбуленција

ОПШТА АТМОСФЕРСКА ЦИРКУЛАЦИЈА
Опсервираната состојба на временските услови во некое одредено
географско подрачје понекогаш дава доста комплицирана слика на
атмосферата, затоа што свој придонес имаат најразлични метеоролошки
фактори. За подобро да се разберат комплицираните слики на
атмосферата, се набљудуваат раздвоени, односно поединечни процеси.
Еден од начините да се направи тоа, е вкупната атмосферска циркулација
да се разгледува како збир од поединечни циркулации.
Размерите на циркулација се однесуваат на големината и времетраењето
на секоја индивидуална циркулација. За некои системи имаме извесна
претстава и од секојдневниот живот. На пример, ветерот од море се развива
во текот на денот, го достигнува максимумот попладне, а во текот на ноќта 

Дел 4 – АТМОСФЕРСКА ЦИРКУЛАЦИЈА

исчезнува. Неговото времетраење изнесува околу половина од едно
деноноќие, а неговите димензии се од околу 20 km до 200 km.
На сл. 4-13 прикажан е дијаграм со приближни просторни и временски
размери на различни атмосферски циркулации кои што се особено важни за
воздухопловството.
Дијаграмот е поделен на три сегменти кои што се означени како:
ƒ
ƒ
ƒ

микроразмерен;
мезоразмерен, и
макроразмерен.

Сл. 4-13 Хоризонтални димензии и времетраење на одбрани атмосферски
циркулации. Прецизни бројки за просторните и временските размери не можат да се
дадат за секој феномен, бидејќи варираат и димензиите и времетраењето на
причините што ги условуваат.

Ова се широко прифатени метеоролошки термини што често се користат за
класификација на атмосферските циркулации. Со микроразмерот се
означуваат циркулациите од помали димензии (под 2 km) и кратко траење
(помалку од неколку минути). Мезоразмерот означува циркулација чии
хоризонтални димензии се од 2 km до 2000 km, со времетраење од неколку
минути до неколку седмици, додека макроразмерот означува циркулации со
поголеми димензии (преку 2000 km) и времетраење подолго од неколку
седмици (сл. 4-14). 

Дел 4 - АТМОСФЕРСКА ЦИРКУЛАЦИЈА

Моделот на општа атмосферска циркулација претставува идеализиран опис
на сите воздушни струи во атмосферата. Општата атмосферска циркулација
е сложена и непрекинато се менува. Сепак, главните особини на оваа
циркулација се одржуваат од година во година, а одредени се од
контрастите на температурата помеѓу Екваторот и половите, помеѓу горните
и долните слоеви на воздухот во атмосферата и помеѓу континентите и
океаните.
Центарот на топлина во тропосферата се наоѓа околу Екваторот, а центрите
со ниски температури на половите. Кога Земјата не би ротирала, а земјината
површина би била хомогена, тогаш би се воспоставила едноставна општа
циркулација на воздухот: ладниот, а со тоа и потежок воздух, во пониските
слоеви на тропосферата би се движел
од половите кон Екваторот, а топлиот, а
со тоа и полесен воздух, би се
издигнувал во екваторијалниот појас, а
на поголемите висини би се движел кон
половите (слика 4-15).

Сл. 4-14 Слика на атмосферата добиена од
метеоролошки сателит
- прикажува облачни структури продуцирани
од циркулации од различни размери.

Сл. 4-15 Идеализиран модел на општата атмосферска циркулација кога земјината
површина би била хомогена - на секоја хемисфера би постоела по една
циркулациона ќелија. Закривеноста на правецот на приземниот ветер е последица на
дејството на Кориолисовата сила. 

Дел 4 – АТМОСФЕРСКА ЦИРКУЛАЦИЈА

Но, во реалната атмосфера наместо два вертикални прстени помеѓу
Екваторот и половите, постојат неколку помали прстени на циркулација на
воздухот. Најјасно се изразени прстените на циркулација на воздухот помеѓу
Екваторот и суптропските области (сл. 4-16).

Сл. 4-16 Модел на општата атмосферска циркулација

Загреаниот воздух во екваторијалната област се загрева и се издигнува, а
на поголемите висини во тропосферата се шири кон југ и север. Под дејство
на Кориолисовата сила, на северната полутопка ова струење скршнува кон
десно и од јужно се менува во југозападно и западно. Овие ветрови се
викаат антипасати.
Приливот на воздух во горните слоеви на тропосферата во областите на
суптропските ширини условува зголемување на воздушниот притисок на
земјината површина во појасот на 30° северна и јужна географска ширина.
Од суптропските ширини, каде што се наоѓаат областите на висок притисок
(азорскиот и хонолулскиот антициклон на северната полутопка), воздухот во
долните слоеви на атмосферата струи кон Екваторот. Под дејството на
Кориолисовата сила ова струење скршнува во десно и на северната
полутопка преминува кон североисточно и источно, а на јужната полутопка
кон југоисточно и источно. Овие ветрови се нарекуваат пасати. Брзината на
пасатите при земјината површина изнесува 5 до 6 m/s. Во областите со
пасатски ветрови преовладува ведро и суво време и во тие области се
наоѓаат пустини. 

Дел 4 - АТМОСФЕРСКА ЦИРКУЛАЦИЈА

Во појасот на Екваторот каде што се среќаваат пасатските ветрови од двете
полутопки се наоѓа т.н. зона на тишина (или интер-тропска зона на
конвергенција). Постоењето на конвективни струи во таа зона условува
силен развој на облаци следени со поројни врнежи и грмежи. Поради тоа,
ова е зона на тропските шуми.
Помалку изразени се прстените на циркулација на воздухот во поларните
области, каде што во пониските слоеви преовладуваат североисточни и
источни ветрови, а во повисоките преовладуваат југозападни и западни.
На умерените ширини карактеристичен е добро изразениот пренос на
воздух од запад кон исток. Западните ветрови на умерените ширини (30-70°
северна географска ширина) условени се од распределбата на воздушниот
притисок: нискиот се наоѓа во појасот 60-70°, а високиот во појасот 30-40°.
Оваа идеализирана претстава на општата атмосферска циркулација во
природата е значително различна.
Најпрво, поради постоењето на циклони и антициклони во појасот на
умерените ширини, се нарушува западното струење, па во овие области се
јавуваат ветрови и со источен правец. Сепак, може да се каже дека на
поголемите висини струењето е западно.
Деформации на струењето на воздухот предизвикува и нерамномерната
распределба на копнените и океанските површини кои што имаат различни
термички особини. Во зима, континентите се поладни, а океаните потопли,
па над континентите се развиваат пространи антициклони, а над водените
површини - циклони. Во лето се забележува обратна ситуација. На таков
начин се создава монсунската циркулација која што влијае на општата
атмосферска циркулација. Монсунот е модел на ветерот од макро размери
со сезонски промени на правецот и насоката. Ова влијание е големо за
северната полутопка, особено индискиот монсун и монсуните на југоисточна
Азија.
ХЕМИСФЕРСКИ БАРСКИ СИСТЕМИ
Врз основа на статистички обработки на податоците за средните месечни (и
сезонски) распределби на атмосферскиот притисок на средно морско ниво,
се забележува дека антициклоните и циклоните во глобални размери, со
мали варијации на положбата и интензитетот, се јавуваат во одредени
географски подрачја на северната и јужната хемисфера во текот на целата
година, а во некои региони имаат сезонски карактер. Таквите циклони и
антициклони се нарекуваат хемисферски барски центри.
На сликите 4-17 и 4-18 прикажана е распределбата на просечниот
атмосферски притисок на морско ниво и преовладувачките ветрови за
јануари и јули. Во зима, Азорскиот антициклон е слабо изразен (сл. 4-17) и
повлечен кон југ, но затоа пак, во тој период од годината е силно изразен
Исландскиот циклон кој што се нарекува Исландска депресија. Над
разладеното копно на Азија и Северна Америка во зима доминираат
пространи и силни антициклони со изразено сезонски карактер. Особено е
силен Сибирскиот антициклон. 

Дел 4 – АТМОСФЕРСКА ЦИРКУЛАЦИЈА

Сл. 4-17 Средна распределба на атмосферскиот притисок (hPa) и струењето на
морско ниво во јануари.

Сл. 4-18 Средна распределба на атмосферскиот притисок (hPa) и струењето на
морско ниво во јули. 

Дел 4 - АТМОСФЕРСКА ЦИРКУЛАЦИЈА

ПРОДОЛЖУВА...