ΛΑΪΚΙΣΜΟΣ

MIA ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΜΠΑΡΜΠΟΥΤΗΣ

ΟΡΙΣΜΟΣ
Λαϊκισμός: 1. η ιδέα σύμφωνα με την οποία οι επιθυμίες και οι πεποιθήσεις των
λαϊκών μαζών αποτελούν βάσιμο οδηγό πολιτικής δράσης. 2. πολιτικό κίνημα με
βάση συνήθως το αγροτικό τμήμα μιας κοινωνίας, που αποσκοπεί στην ικανοποίηση
λαϊκών συναισθημάτων και προσδοκιών 3. (κακόσ.) ο έπαινος και η κολακεία των
ελαττωμάτων και των αδυναμιών τού λαού, καθώς και η υιοθέτηση επιχειρημάτων ή
θέσεων που ευχαριστούν το λαό (και γενικότ. τους πολλούς), χωρίς όμως να τον
ωφελούν, με σκοπό την εξασφάλιση της εύνοιάς του. Ρήμα: λαϊκίζω
Λεξικό Νέας Ελληνικής Γλώσσας Γ. Μπαμπινιώτη, Αθήνα 2005

Λαϊκισμός: η επιφανειακή μίμηση λαϊκών προτύπων/ πολιτική πρακτική που

αποσκοπεί στον προσπορισμό πολιτικού οφέλους με προγράμματα και ενέργειες που
φορτίζουν συναισθηματικά έναν λαό και ακυρώνουν την κριτική και τον έλεγχο.
Μείζον Ελληνικό Λεξικό, Τεγόπουλος Φυτράκης, Αθήνα 32002

Λαϊκιστής (ο), λαϊκίστρια (η): πρόσωπο (συνήθως του δημόσιου βίου) που
κολακεύει το λαό ή υιοθετεί θέσεις και απόψεις ευχάριστες, όχι όμως και ωφέλιμες
για το λαό, με σκοπό να κερδίσει την εύνοια και την υποστήριξή του.
Λεξικό Νέας Ελληνικής Γλώσσας Γ. Μπαμπινιώτη, Αθήνα 2005

ΛΑΪΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΛΑΪΚΙΣΜΟΣ

«Το επίθετο λαϊκός εκφράζει πράγματι αυτό που ανήκει στο λαό ή
προέρχεται από αυτόν. Και η «λαϊκότητα» (ως ουσιαστικό) στο χώρο της πολιτικής
εκφράζει ακριβώς τη συμμετοχή, την παρουσία του λαού στην έκφραση της
πολιτικής εξουσίας. Όπου η λαϊκότητα αναγνωρίζεται τυπικά (νομικά) ως θεμέλιο της
εξουσίας αυτής, αλλά στην πραγματικότητα ο λαός είτε δεν συμμετέχει είτε
συμμετέχει περιορισμένα στην άσκησή της, όπου δηλαδή υπάρχει διάσταση, ανάμεσα
στις λέξεις, που εκφράζουν τους όρους της κοινωνικής πραγματικότητας, και στην
ίδια αυτή την πραγματικότητα, το περιεχόμενο του όρου «λαϊκότητα» μεταπίπτει
στην κατάσταση που αντιστοιχεί στη λέξη «λαϊκισμός». Ο λαϊκισμός αντικαθιστά τη
λαϊκότητα εκεί όπου ο λαός κατά ιδεολογία μόνο είναι κυρίαρχος, στην
πραγματικότητα όμως είτε δεν μετέχει είτε μετέχει περιορισμένα στην άσκηση της
εξουσίας.
Λαϊκισμός είναι η κατ’ επίφαση λαϊκότητα: αυτό που δείχνει να είναι λαϊκό,
μα που στην πραγματικότητα δεν είναι. Πρόκειται για μια ψευδή ιδεολογία, για
φαινόμενο απλώς λαϊκότητας που στην πραγματικότητα κρύβει έναν έντονο
πατερναλισμό.
Ο λαϊκισμός απορρέει από την ελλιπή λαϊκή συμμετοχή στη δημόσια ζωή,
καλλιεργείται από αυτούς που εκμεταλλεύονται αυτή την έλλειψη, προτείνοντας το
πατερναλιστικό τους πρότυπο, συντηρείται με την υποκουλτούρα και την
εμπορευματοποίηση της συλλογικής ψυχής από ιδιωτικά συμφέροντα, καθιερώνεται
ως δήθεν δημοκρατική κοινωνική κατάσταση, ενώ είναι στην ουσία
αντιδημοκρατική.»
Ι.Δ. Μανωλεδάκη, Έκφραση- Έκθεση για το Γενικό Λύκειο, τεύχος Γ΄,
Αθήνα 2013, ΟΕΔΒ, σελ. 176, απόσπασμα.

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ
ΑΙΤΙΕΣ του ΛΑΪΚΙΣΜΟΥ
Πολιτικές
 Η αποδυνάμωση του δημοκρατικού πολιτεύματος και η ελλιπής συμμετοχή του
λαού στα κοινά. Τα φαινόμενα αυτά συνδέονται με τη γενικότερη κρίση των
αξιών και των θεσμών που διέρχεται η σύγχρονη κοινωνία αλλά και με ειδικότερα
ζητήματα, όπως είναι η λειτουργία των ΜΜΕ που συχνά καθιστούν τον θεατή
παθητικό δέκτη πολιτικών απόψεων και ιδεών.
 Οι πολιτικές σκοπιμότητες, κυριότερη των οποίων είναι η προσπάθεια
χειραγώγησης του λαού μέσω της εκμετάλλευσης των προσδοκιών του. Έτσι, στο
βωμό της εξυπηρέτησης πολιτικών συμφερόντων επιστρατεύονται η
υποσχεσιολογία, η δημαγωγία, η προπαγάνδα, η παραπληροφόρηση, το ψεύδος, η
εξύμνηση των ιδεολογικών και πολιτικών θέσεων του κόμματος, η
κατασυκοφάντηση των πολιτικών αντιπάλων. Με τη χρήση των αθέμιτων αυτών
μέσων υπονομεύεται η κριτική σκέψη των πολιτών και αποπροσανατολίζεται
μεγάλη μερίδα τους.
 Η εμφάνιση του λαϊκιστή πολιτικού ως φιλολαϊκού, με σκοπό την προβολή του
ως γνήσιου δημοκράτη και υπηρέτη των συμφερόντων του λαού. Ο πολιτικός
 αυτός δεν διστάζει, ενίοτε, να καταφύγει στην κολακεία ακόμη και αρνητικών
συμπεριφορών που παρατηρούνται στην κοινωνία, προκειμένου να γίνει αρεστός.
Επιδιώκοντας πάντοτε την πολιτική του αυτοπροβολή και την αναρρίχηση ή τη
διατήρησή του στην εξουσία, είναι δυνατόν να εμφανιστεί ακόμη και ως άτεγκτος
τιμωρός των αναξίων και των παραβατών του νόμου, μολονότι η πολιτική του
πρακτική αποδεικνύεται αντίθετη προς τις διακηρύξεις του.
 Οι πελατειακές σχέσεις για ψηφοθηρικούς σκοπούς και η παραβίαση της αρχής
της αξιοκρατίας και του νόμου.

Κοινωνικές
 Ο κομφορμισμός και η μαζοποίηση που ευνοούνται από τον αστικό τρόπο ζωής
και υποβάλλουν την ομοιομορφία, δημιουργώντας μια παραπλανητική αντίληψη
αναφορικά με το τι είναι «λαϊκό».
 Η τεράστια επίδραση των ΜΜΕ στη διαμόρφωση της κοινής γνώμης μέσω:
- της διαφήμισης που επιδοκιμάζει τις αδυναμίες του καταναλωτή για να τον
παρακινήσει σε νέες αγορές και προβάλλει συγκεκριμένα πρότυπα ζωής.
- της προβολής εκπομπών χαμηλής ποιότητας με σκοπό την αύξηση της
τηλεθέασης.
- της άμεσης ή έμμεσης προβολής πολιτικών ηγετών.
 Τα αυξημένα κοινωνικά προβλήματα, όπως είναι η ανεργία, η βία και η
εγκληματικότητα, που επιτρέπουν την επίκληση και την εκμετάλλευσή τους από
επίδοξους «σωτήρες», οι οποίοι «λαϊκίζουν» με σκοπό την προσωπική τους
ανάδειξη και την επιτυχία στην πολιτική τους σταδιοδρομία.
 Η ομοιομορφία και η χαμηλή αισθητική στην τέχνη.

Πνευματικές
 Η ελλιπής παιδεία και η υποκουλτούρα. Το χαμηλό μορφωτικό επίπεδο, η
έλλειψη κριτικής ικανότητας.
 Η χρήση της γλώσσας κατά τρόπο ώστε να παραπλανάται ο ακροατής – πολίτης
από επιτήδειους δημαγωγούς.

Ψυχολογικές
 Η αρχομανία, οι υπέρμετρες φιλοδοξίες ορισμένων πολιτικών, οι οποίοι
εκμεταλλευόμενοι τις ανάγκες του λαού δεν διστάζουν να προσποιηθούν ότι
ενδιαφέρονται για το λαό, εμφανίζοντας ένα φιλολαϊκό προσωπείο.
 Η ψυχολογία της μάζας που συχνά αρέσκεται σε κολακείες και υποκύπτει στη
δημαγωγία.

ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ του ΛΑΪΚΙΣΜΟΥ

Πολιτικές
 Εξαπάτηση του λαού από τους λαϊκιστές πολιτικούς και επιτήδειους δημαγωγούς.
 Δυσχεραίνεται κάθε προσπάθεια αφύπνισης της λαϊκής συνείδησης.
 Υπονομεύεται το δημοκρατικό πολίτευμα, αφού μιλούν και ενεργούν πολιτικοί εξ
ονόματος του λαού ερμηνεύοντας κατά το δοκούν τη λαϊκή βούληση.
 Επικρατούν η αναξιοκρατία, η ευνοιοκρατία, οι πελατειακές σχέσεις.

Κοινωνικές
 Παραμένουν άλυτα σοβαρά κοινωνικά προβλήματα, όπως είναι η ανεργία, η βία,
η εγκληματικότητα, γιατί υπερισχύει η λογική του «πολιτικού κόστους», η οποία
ακυρώνει κάθε υπεύθυνη αντιμετώπισή τους εκ μέρους της πολιτείας.
 Με την πολιτική δημαγωγία υποθάλπονται ορισμένες φορές φαινόμενα
φανατισμού και ρατσισμού που απειλούν την κοινωνική συνοχή.

Πνευματικές
 Απώλεια της προσωπικότητας του ατόμου. Μαζοποίηση.
 Πνευματική και πολιτιστική υποβάθμιση του λαού. Φθορά της γλώσσας, της
τέχνης, του πολιτισμού. Επικράτηση της μαζικής κουλτούρας που δεν έχει σχέση
με την αυθεντικότητα του λαϊκού πολιτισμού.
 Προσπάθεια υποτίμησης κάθε αντίθετης άποψης και χαρακτηρισμός της ως
αντιλαϊκής.
 Επιβολή προτύπων από τον καλλιτεχνικό ή τον αθλητικό χώρο που συγκινούν
μεγάλη μερίδα του λαού και λειτουργούν ως υποκατάστατα ηγετών.

ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ του ΛΑΪΚΙΣΜΟΥ

 Παιδεία, κυρίως ανθρωπιστική. Το εκπαιδευτικό σύστημα οφείλει να παρέχει στη

νέα γενιά ολοκληρωμένη παιδεία, η οποία θα συνδυάζει τη γνώση με την κριτική
ικανότητα και τις ηθικές αξίες. Ο νέος άνθρωπος, εξοπλισμένος με ισχυρά ηθικά
και πνευματικά εφόδια, θα αποκτήσει τη δυνατότητα να διαμορφώνει προσωπική
 και υπεύθυνη πολιτική άποψη αλλά και να εντοπίζει κάθε προσπάθεια
παραπλάνησής του και εκμαυλισμού της συνείδησής του. Στη διαμόρφωση,
συνεπώς, μιας κοινωνίας σκεπτόμενων, ενεργών και υπεύθυνων πολιτών η
παιδεία μπορεί να παίξει καθοριστικό ρόλο.
 Αναβάθμιση της λειτουργίας του δημοκρατικού πολιτεύματος, ώστε να
αναδεικνύονται στα ύπατα αξιώματα εκείνοι που πραγματικά αξίζουν και
ενδιαφέρονται για το δημόσιο συμφέρον. Οι ιδεολογικές αρχές και οι
προγραμματικές δηλώσεις των πολιτικών, ο πολιτικός τους λόγος, κυρίως όμως η
διαχρονική πολιτική τους συμπεριφορά που αποκαλύπτει τη συνέπεια λόγων και
έργων τους αποτελούν τα κριτήρια της αξίας τους.
 Ενεργοποίηση των πνευματικών ανθρώπων, ώστε με οδηγό την πολύτιμη γνώση
και την πείρα τους να ενημερώνουν την κοινή γνώμη και να αποκαλύπτουν τις
παραπειστικές μεθόδους του λαϊκισμού.
 Αναβάθμιση του ρόλου των ΜΜΕ. Τήρηση της δημοσιογραφικής δεοντολογίας,
αντικειμενικότητα, αποκάλυψη και αποδοκιμασία του λαϊκισμού.
 Αξιοποίηση των αυθεντικών και διαχρονικών στοιχείων της παράδοσης.
Αποφυγή της στείρας μίμησης ή της επίκλησης πολιτισμικών στοιχείων που δεν
επιβιώνουν πλέον.
 Ανάπτυξη του συναισθήματος της πολιτικής και κοινωνικής ευθύνης του πολίτη.
Ο ίδιος ο πολίτης οφείλει να ενδιαφέρεται για την ολόπλευρη και έγκυρη
ενημέρωσή του, την ανάπτυξη της κριτικής του ικανότητας και την ενεργό
συμμετοχή του στις δημόσιες υποθέσεις. Η υπεύθυνη αυτή συμπεριφορά του θα
κρατήσει σε απόσταση τις «σειρήνες» του λαϊκισμού και της δημαγωγίας.

ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΘΕΙΣΑ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

--Έκφραση- Έκθεση, για το Γενικό Λύκειο, τεύχος Α΄, Αθήνα, ΟΕΔΒ.

--Έκφραση- Έκθεση, για το Γενικό Λύκειο, τεύχος Β΄, Αθήνα, ΟΕΔΒ.
--Έκφραση- Έκθεση, για το Γενικό Λύκειο, τεύχος Γ΄, Αθήνα, ΟΕΔΒ.
-- Έκφραση- Έκθεση, τεύχος Α΄, βιβλίο καθηγητή, Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και
Θρησκευμάτων, Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, Αθήνα, ΟΕΔΒ 2007.
-- Έκφραση- Έκθεση, τεύχος Β΄, βιβλίο καθηγητή, Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και
Θρησκευμάτων, Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, Αθήνα, ΟΕΔΒ 2007.
--Έκφραση- Έκθεση, τεύχος Γ΄, βιβλίο καθηγητή, Υπουργείο Παιδείας, διά Βίου Μάθησης
και Θρησκευμάτων, Ινστιτούτο Τεχνολογίας Υπολογιστών και Εκδόσεων «ΔΙΟΦΑΝΤΟΣ».
Αθήνα, ΟΕΔΒ.
--Θεματικοί κύκλοι, Έκφραση- Έκθεση για το Ενιαίο Λύκειο, Αθήνα, ΟΕΔΒ.
--Εμμανουήλ Λουκία- Πάστρα Κατερίνα, επιμέλ. έκδοσ. Μπασματζή Ειρήνη, Έκφραση-
Έκθεση Γ΄ Λυκείου, 124 Κριτήρια Αξιολόγησης, Σύγχρονης Θεματολογίας, εκδ. Χατζηθωμά,
Θεσσαλονίκη 2012.
--Ζάννη Βασιλική, Έκφραση- Έκθεση, Γ΄ Ενιαίου Λυκείου, Λόγος και Πειθώ, εκδ. Μιχάλη
Σιδέρη, Αθήνα 2012.
--Κούτρας Σπυρίδων, Πειστικός Λόγος, τεύχη Α΄, Β΄, Γ΄, εκδ. Σαβάλλας, Αθήνα 2009.
--Κωστάλα Τάνια, Λόγου Σπουδή, Έκθεση-Έκφραση, Γ΄ Λυκείου, τόμοι Α΄, Β΄, εκδ.
Σαβάλλας, Αθήνα 2001.
--Μητσέλος Αλέξανδρος, Μητσέλος Σπύρος, Έκφραση- Έκθεση για την Γ΄ Λυκείου,
Ελληνοεκδοτική, Αθήνα 2010.
--Μπατζίνας Γ., Λούλος, Δ., Έκφραση- Έκθεση, Γ΄ Ενιαίου Λυκείου, 30 κριτήρια
αξιολόγησης, εκδ. Ζήτη, Θεσσαλονίκη 2001.
--Νταβαρίνος Παναγιώτης, Σχολικός Σύμβουλος Φιλολόγων, Επικοινωνιακά Κείμενα,
Σημειώσεις Διδακτικών Παραδειγμάτων για το μάθημα της Νεοελληνικής Γλώσσας όλων των
τάξεων του Γυμνασίου και του Λυκείου, Αθήνα 2006.
--Τσουρέας, Ευστράτιος, Θέματα Σύγχρονου Προβληματισμού, Δοκίμια, τόμοι Α΄, Β΄, Γ΄, Δ΄,
Ε΄, ΣΤ΄, εκδ. Ι. Παπαδήμα, Αθήνα 1989.
--Χατζηθωμάς Φωτ., Αλέφαντος Παντ., Λεξικό Αναπτυγμένων Εννοιών, τόμοι Α΄, Β΄, Γ΄, εκδ.
«ΦΙΛΙΠΠΟΣ», Θεσσαλονίκη 1995.
-- Χατζηθωμάς Φωτ., Μητρούση Ευδοξ., Έκφραση- Έκθεση 31 κριτήρια αξιολόγησης για τη
Γ΄ Λυκείου, εκδ. Χατζηθωμά, Θεσσαλονίκη 2004.
--Χατζημωυσιάδης Π., Αθανασίου Μ., Λόγος Αποδεικτικός, Έκφραση-Έκθεση για το Λύκειο
και για τις Πανελλαδικές, εκδ. Μεταίχμιο, Αθήνα 2010.