UNIVERZITET U BANJOJ LUCI

FILOZOFSKI FAKULTET
STUDIJSKI PROGRAM RAZREDNE NASTAVE
ŠKOLSKA 2009/10 GODINA
TREĆA GODINA

Istorija likovne umjetnosti

PROFESOR: STUDENT:
Ljubomir Gajić Marijana Božanović

UVOD :
 Kubizam je umjetnički pravac u modernoj umjetnosti u prvom redu slikarstvu. Nastao je
početkom 20. Vijeka, mada ne možemo tačno odrediti početak, jer na njega literatura nije imala
veliki uticaj, a nije izašao neki manifest po kome bi se on mogao odrediti. Početke
impresionističkog stila možemo uočiti 1906. godine na djelima Pabla Pikasa i Žorža Braka za
vreme njihovih zajedničkih studija u Parizu. Njihova saradnja je trajala do izbijanja Prvog
svjetskog rata 1914. godine. Imao je značajan uticaj na početak apstraktnog slikarstva.
Kubistički pravac je dobio naziv po podsmešno datom imenu jedne slike Žorža Braka
koju su tadašnji likovni kritičari nazvali "Kubusčići". Naziv su izveli od latinske riječi kubus što
znači kocka. Kubizam je pojednostavljivao oblike u interpretaciji realnosti na oblike kocke, lopte
i valjka. Inače, ovaj pravac je doživio vrhunac 1914. godine.
U prvoj fazi tzv. analitičkog kubizma, struktura slike još se bazira na stvarnosti i rješava
se u smislu iluzionističko-plastičnog prostora. U daljem razvoju nastaje tzv. sintetički kubizam,
oblici se stiliziraju geometrijski i približuju ornamentu i dekoraciji.
Kubizam je prvi savremeni likovni pravac koji svjesno ukida opticku iluziju i
racionalnom analizom elemenata stvarnosti uspostavlja autonoman likovni poredak na slici, čime
anticipira mnoge kasnije likovne postupke.
Kao likovno naziranje i metoda, kubizam se razvio naročito u Francuskoj. gdje su, pored
Picassa i Braka (Braquea), njegovi glavni predstavnici Huan Gris (J. Gris), Robert Delone (R.
Delaunay), Fernan Leže (F. Leger), Lote (A. Lhote) i A. Ozenfant, 1911. Godine na izložbi
kubista u Salonu u kojoj su učestvovali, upoznaju prvog teoretičara kubizma Apolinera. Žorž
Brak je u kubizmu dodao jedinstven ekspresivni kvalitet time što je počeo da ugrađuje različite
teksturirane materijale na površinu platna. Ta tehnika se zove papier colle ili jednostavno kolaž.
Uopšte gledano Brak je ostao vjeran francuskoj likovnoj tradiciji sa smirenim izrazom, uprkos
korišćenju novih formi. Njegovo delo i temperament, su u direktnom kontrastu sa kvalitetima i
temperamentom koje srećemo u djelima Pikasa, a to su snaga i eksplozivnost. Druga dva
poznata slikara kubizma su Fernan Leže, francuski slikar i Huan Gris, sunarodnik Pabla Pikasa.
Obojica su prepoznatljiva po strogom izrazu koji često nalazimo kod Pikasa, ali ne i žestinu koja
se prožima kroz njegovo delo. Fernan Leže i Huan Gris su u okviru kubističkog izraza, razvili
individualne forme koje ih izdvajaju iz te grupe kao izuzetne stvaraoce. Stilistički motiv
kubističke forme Fernana Ležea su mašine, kao direktni uticaj industrijalizacije društva. Huan
Gris se nije udaljavao od prirode, nego se bavio problemima volumena i dekorativnim shemama
koje su sugerisale prepoznatljive objekte. Razvijao je svoje površine u pravcu prepoznavanja
objekta, ali je svesno uspevao izbeći imitiranje njegovog površinskog izgleda.
Od pripadnika Pariske škole primjenjivali su djelimično i povremeno elemente kubizma
M. Chagall i A. Modigliani, a kod nas S. Sumanovic,M. Tartaglia, V. Gecan i S. Kregar. Kubizam
je došao do izražaja i u kiparstvu u djelima J. Lipschitza, H. Laurensa, O.Zadkina, A. Arhipenka i
R. Bellinga.
Kubizam je bila kritika klasičnoga slikarstva. Pojavio se kao reakcija na fovizam i
potrebu za prostorom u slici i njegova metoda je bila apstraktna perspektiva. Razlikujemo dvije
faze u razvoju kubizma i dvije njegove metode koje su se pojavile u svakoj od faza i to je metoda
iz više pogleda na motive u analitičkom kubizmu i metoda pogleda iz više uglova u sintetičkom
kubizmu. To predstavlja dinamično posmatranje realnosti i ovaj pokret očne tačke koja je uvijek
do tada bila statična jeste doprinos slikarstvu i njagova najosnovnija karakteristika.

2
 Kubizam je ponikao iz dijela i teorije Pola Sezana koji je svoja iskustva i praksu naveo u
jednom pismu 15. aprila 1904. godine Emilu Bernardu u kome on piše da se cijeli realni svijet
sastoji od kocke, kugle i valjka odnosno geometrijskih oblika na koje se svi oblici mogu rastaviti
da bi se naslikali. Poslije Sezanove smrti je nastao ovaj pravac koji je on inicirao u svojim
djelima.
Direktno inspirisani Sezanom, kubisti nastavljaju da se bave formom na geometrijski
način, zanemarujući klasičnu perspektivu. Geometrijska struktura slike osnovna je karakteristika
njihovih djela. Pikaso (Picasso), Brak (Braque) i Gris (Gris) sistematski i metodično mjenjaju i
izobličuju predmet, prikazujući ga kao skup faseta – geometrijskih površina oštrih uglova,
istovremeno iz mnoštva različitih perspektiva. Oblici iz stvarnost tako bivaju izlomljeni,
deformisani i ponekad transformisani do neprepoznatljivosti. U početnoj fazi kubizma (analitički
kubizam), uloga boje je gotovo zanemarena: kubističke slike su monohromatska geometrijska
poigravanja formama i kompozicijom.
Kubizam dalje inspiriše razvoj apstraktnog konstruktivizma, koji se ostvaruje u
potpunosti u delima Mondrijana (Mondrian) i Maljeviča. Osnivač neoplasticizma, Pit Mondrijan,
preuzima analitički metod kubista i u svojim delima se takođe bavi dekonstrukcijom predmeta,
ali na nešto drugačiji način. On teži da simplifikuje i “prečisti” početni motiv iz stvarnosti, liši ga
svega idiosinkratičnog, da bi izrazio ono što je u njemu opšte i univerzalno. U svom
stvaralačkom procesu, on polazi od motiva iz prirode, predstavljajući ga jasno i gotovo
realistično, a zatim ga u nizu slika, postepenim redukcijama, uprošćavanjima, transformacijama,
pretvara u jakom linijom omeđene oblike nalik geometrijskim figurama, u kojima je forma
predmeta još uvijek prepoznatljiva. Daljom redukcijom Mondrijan dolazi do potpune apstrakcije:
uravnoteženih kompozicija horizontalnih i vertikalnih traka, pravilnih četvorougaonih
geometrijskih površina, kontrastnih, čistih boja (crvene, plave, žute, bijele, crne). Koristeći
najjednostavniji, geometrijski čist, “plastični” izraz, on predstavlja ono što je opšte i univerzalno,
“nadindividualno” u prirodi.
Kubizam kao poluapstraktna likovna forma, može se smatrati pretečom svih kasnijih
formi apstrakcije u likovnoj umetnosti. Kod poluapstraktne umetnosti, objekat iz prirode ostaje
donekle prepoznatljiv, a proces transformacije forme, odnosno apstrahiranje, predstavlja izraz
umetnikovih razmišljanja ili uverenja o životu i materiji. Apstrahiranje može ići od
poluapstraktnih stilova kubizma i futurizma do „čiste“ apstrakcije Vasilija Kandinskog i Pita
Mondrijana. Kubizam je odigrao veoma važnu ulogu za kasniji razvoj apstraktne umetnosti.
Kubisti na drugačiji način u svojim djelima su lišeni svake referencijalne funkcije kod
koje stoji umetničko-filozofska teorija o idealnom odnosu energija na slici, čiji su nosioci čiste
forme i čiste boje. Njihov odnos figura i linija na slici doveden je do savršenstva – vrhunca!
Kubizam je imao značajan uticaj i na arhitekturu i značajna kubistička arhitektura se
nalazi u gradu Pragu (Pavel Janak, Josef Gočar )gde se razvija poseban stil kubizma koji polazi
od stvaranja plastičnih dekoracija u narodnom stilu - rondokubizam.
Kubisti su bili i kritičari (Andre Salamon, Gijom Apoliner), pesnici (Maks Žakob, Pjer
Reverdi, Gertruda Stejn) i drugi Žak Lipšic, vajari Rajmon Dišan-Vijon i Eli Nadelman.
Još ćemo navesti nekoliko Pikasovih citata kako je on video kubizam kao pravac:

PIKASOVE IZJAVE:

3
 1. "Brak je uvek govorio da je u slikarstvu važna jedino namera. I to je tačno. Važno je
šta radiš. To je najvažnija stvar. A u kubizmu je posebno bilo važno ono što ste hteli da uradite,
vaša namera. A to se ne može naslikati."

2. "Kubizam se ne razlikuje od drugih slikarskih pravaca. Svima su zajednički isti

principi i isti elementi. Činjenica da kubizam nije dugo vremena naišao na razumevanj, da i
danas postoje ljudi koji u njemu ništa ne vide, ne znači ništa. Ja ne znam engleski, pa je knjiga na
engleskom za mene prazna knjiga. To ne znači da engleski jezik ne postoji, i zašto bih krivio bilo
koga do sebe ako ne razumem ono o čemu ništa ne znam?"
3. "Kubizam je ostao unutar granica i ograničenja slikarstva i nikada nije težio da ode
izvan. Crtež, nacrt i boja isti su kao i u drugim pravcima. Možda su naše teme drugačije, jer smo
uveli u slikarstvo predmete i oblike koji su bili zanemareni. Posmatramo otvorenih očiju i
otvorenog uma svet oko sebe. Svakom obliku i boji dajemo poseban značaj, onako kako ih mi
vidimo; u našim temama, zadržavamo radost otkrivanja, zadovoljstvo očekivanim; naša tema
morabiti zanimljiva po sebi. Ali, zašto da vam pričam o tome šta radimo, kada to svi mogu da
vide ako hoće?"

POL SEZAN
4
 Paul Cezanne

Pol Sezan je rodjen 19. januara 1839.god. u Aix-en-provance-u na jugu Francuske u

bogatoj porodici, kao vanbračno dijete prodavca šešira i kćerke jednog zanatlije. Osnovna škola
Sv. Josipa bila je za Sezana prvi kontakt sa običnim svijetom, jer se do tada njegov svijet svodio
na porodicu, sa snažnim uicajem oca, koji je u međuvremenu već postao uspješan bankar.
1859.god. je upisao prava, da bi mu poslije dvije
godine otac dozvolio da ode u Pariz, gdje se upisao na
najjeftiniju slikarsku školu, Švajcarsku akademiju. U
Parizu je sreo Pissarro-a i ostale impresioniste, s kojima je
izlagao 1874. i 1877.god. Uprkos tome što mu zvanična
kritika i publika nisu poklanjale nikakvu pažnju, Sezan je
nastavio da slika.
Sezan je pohađao kurseve slikanja, ali ipak nije
primljen na Školu lijepih umjetnosti u Parizu i vraća se
kući. Od 1862. godine kupuje atelje u Parizu i živi samo za
slikarstvo, ali na Akademiji lijepih umjetnosti je ponovo
odbijen.
Kao dvadesetopetogodišnjak prilaže svoja djela za
"salon", ali ih komisija koja je radila po konzervativnim
principima akademizma nije prihvatila. Slična odbijanja je
doživjela i grupa ostalih impresionista i oni se trude da
osnuju svoj vlastiti "salon". Pol Sezan - autoportret
Neshvaćen u Parizu, Sezan se vratio u svoje rodno
mjesto Aix, i tamo, usamljen i skoro potpuno zaboravljen sve do pred smrt, vodio je borbu za
svoj umjetnički izraz, tražeći zakone jednog novog slikarstva kome je htio da postavi temelje.
Njegova djela predstavljaju prelaz između impresionizma kraja 19. vijeka i kubizma s
početka 20. vijeka. Kao is vi neshvaćeni ljudi, tek nakon smrti postao je jedna od najznačajnijih
ličnosti francuskog i evropskog slikarstva, sa presudnim uticajem na njegov dalji razvoj.
Istoričari umjetnosti su ga svrstali u postimpresionizam, zajedno sa Van Gogom i Gogenom.
Radovi Pola Sezana postavili su temelje za shvatanje umjetničkih
tendencija na prelasku iz 19. u 20. vijek i nastanka radikalno novog
svijeta umjetnosti. On je stvorio most između poznog impresionizma s
kraja 19. vijeka i iznenađujuće nove linije umjetničkog traganja -
kubizma. Kubizam je ponikao iz djela i teorije Pola Sezana koji je
svoja iskustva i praksu naveo u jednom pismu 15. aprila 1904. godine
Emilu Bernardu u kome on piše da se cijeli realni svijet sastoji od
kocke, kugle i valjka, odnosno geometrijskih oblika na koje se svi oblici mogu rastaviti da bi se
naslikali. Planina Sainte-Victoire") - postoji nekoliko slika koje nose isti naziv, a ova je naslikana
u periodu od 1904. do 1906.godine. Svaki potez stoji potpuno sam za sebe, ali je ipak podredjen
skladu cjeline. To je i strukturirana i lirska slika, djelo u kojem je
Planina Sainte-
umjetnik postigao integraciju strukture i boje, prirode i slikarstva. Ona
Victoire
pripada velikoj tradiciji renesansnog i baroknog pejzaža, viđenog,

5
međutim, kako to oko ustvari i vidi, kao skup beskrajnih individualnih percepcija. Raščlanjene
od strane slikara u svoje apstraktne komponente, one se potom rekonstruišu u novu realnost
slike. Vjerovao je da je impresionistička igra svjetlosti razorila formu koja je izgubila svoj
volumen, težinu i konstrukciju. Kubistički slikari razviće dalje taj postupak, kao i upotrebu
binokularnog vida koji je Sezan primjenjivao. Svjestan da čovjek ima istovremeno dva pogleda
na isti objekat, on je na svojim slikama uveo varirajuću konturu koja jednom pokazuje pogled
lijevim, a jednom desnim okom. Sezan zamišlja sliku kao organizam koji mora da bude potpun.
Taj utisak potpunosti snažno podupire kompozicija. Od 1875.godine umjesto rasporeda u
masama koje se osnivaju na dijagonalama, dolazi raspored u obliku piramide, gdje figure,
savršeno uklopljene u cjelinu, zadržavaju ipak svoju autonomiju. Igra vertikala i horizontala koje
se sijeku pod pravim uglom, pa nekoliko krivulja koje daju kompoziciji živu i neočekivanu notu,
stvaraju ugodan utisak mira i veličine. Nenametljiva vještina kompozicije postaje time jos veća.
Sezan sugeriše dubinu ne pomažući se figurama koje su smještene u prvom planu, bez krivulja
ustremljenih prema pozadini slike i sve više svodi glavni crtež na goemetrijski jednostavne i
razumljive šeme.

Ali poslije Sezana, kubizam je otišao i korak dalje jer su Pikaso, Brak i Gris
eksperimentisali ne sa dva, već sa više različitih pogleda na isti predmet odjednom. Sezan je
umro i poslije njegove smrti je nastao ovaj pravac koji je on inicirao u svojim djelima.

Prije Sezana evropski umjetnici su nastojali da vide i predstave prirodu u smislu njene
materijalnosti. Sezan je začetnik trenda prema traženju nove realnosti ili univerzalnih
nepromjenjljivih kvaliteta, koja se nalazi ispod površine materije kroz posmatranje i
naglašavanje njene osnovne, geometrijske strukture. Ovaj novi pogled se razvijao u narednom
periodu od dvadeset i pet godina, paraleleno sa promjenama koncepata shvatanja stvarnosti u
nauci. Sezanov koncept je podrazumjevao traženje univerzalne forme prirode kroz geometrijske
oblike, kubus, konus i loptu. U traženju nove stvarnosti, umjetnici koji se baziraju na Sezanovom
konceptu, postepeno preko fovizma, dolaze do likovnog jezika koji će kasnije rezultirati u stil
koji dobija ime kubizam.
Sezan je potekao iz impresionizma, pravca koji prvi u istoriji zapadnog slikarstva prekida
sa tradicijom “objektivnog”, podražavajućeg, mimetičkog predstavljanja stvarnosti u slikarstvu.
Sezan teži da kroz sliku izrazi svoj subjektivni doživljaj stvarnosti, da je predstavi prelomljenu
kroz ličnu umetničku prizmu. Karakteristika njegovih djela jeste naglašavanje strukturalnog,
konstruktivnog aspekta slike, odnosno, tendencija postepene transformacije formi putem
geometrizacije.
Sezan nastavlja proces dekonstrukcije predmeta koji su započeli impresionisti, ali na
drugačiji način. Kao što smo već naveli, on pokušava da rekonstruiše stvarnost predstavljajući je
pomoću osnovnih geometrijskih oblika - kupe, lopte i valjka, odričući se tradicionalne
perspektive, nastojeći da predmet istovremeno prikaže iz više različitih uglova, čime se on
deformiše, krivi, rasteže i skuplja.
Pejsaže je takođe pojednostavljavao na geometrijske oblike i upotrebljavao je
neočekivane sjenke i zbog toga ga možemo smatrati prethodnikom kubizma. Njegovi likovi su
bez pokreta i bez izraza i mimike. Direktno inspirisani Sezanom, kubisti nastavljaju da se bave
formom na geometrijski način, zanemarujući klasičnu perspektivu; geometrijska strukturacija
6
slike osnovna je
karakteristika djela.
Oblici iz stvarnosti
tako bivaju izlomljeni,
deformisani i ponekad
transformisani do
neprepoznatljivosti. U
početnoj fazi kubizma
(analitički kubizam), uloga
boje je gotovo zanemarena:
kubističke slike su
monohromatska
geometrijska poigravanja
formama i kompozicijom.
Sezan se smatra
začetnikom dominantnih, i
prema svojim
karakteristikama sasvim Slika pejzaža – Pol Sezan
različitih, struja u
modernom slikarstvu. Njegova djela nagovještavaju revolucionarne promjene, koje se kasnije
razvijaju u punoj mjeri u modernim slikarskim pravcima.
Za svog života nije smatran za velikog umjetnika i susretao se sa pogrdama i uvredama,
jer se razlikovao od dotadašnjih umjetnika. Njegova umjetnost je bila nova neuobičajena i
neshvaćena. Javnost je počela da voli njegove slike kada je prevazišla mišljenje da tu vide samo
nekompletnost i fleke na slikama. On je spojio boju i prostor na novi način.

PABLO PIKASO
Pablo Picassovo

7
 Pikasovo neuobičajeno interesovanje za crtež je počelo vrlo rano, negdje u 10-oj godini,
kada je postao učenik svog oca u Korunji, gdje se porodica premjestila 1891. godine. Od tog
momenta njegov talenat i interesovanje za eksperimentisanje i razvijanje vlastitog likovnog
izraza, pomaže mu da vrlo brzo prevaziđe umjetničke sposobnosti svoga oca. U Korunji, Pikasov
otac je odlučio da podredi svoje umjetničke ambicije sinu, dovodeći mu modele i podržavajući
ga u ostvarenju njegove prve izložbe kada je imao samo 13 godina.
Porodica Ruiz-Pikaso se seli u Barselonu 1895. godine i Pablo se upisuje u Ljoču (kat. La
Llotja), lokalnu umjetničku akademiju, gdje je njegov otac već dobio posao kao profesor crtanja.
Svi u porodici su se složili da Pablo može da postane akademski slikar.
Bio je jedan od najaktivnijih mladih umjetnika fovističkog pokreta u Parizu od 1903. do
1906. godine. Vjerovatno zbog svog divljenja prema Sezanovom djelu ili zbog želje da preuzme
vođstvo Matisa u fovističkom pokretu, Pikaso počinje da istražuje nove mogućnosti u načinu
izražavanja u svom slikarstvu. Svoja istraživanja bazira na analizi volumena i prostorne
strukture. Sa skoro istim pristupom kao i Sezan, Pikaso je ipak nezadovoljan naglašavanjem
spoljašnjih karakteristika predmeta i traga za metodom izražavanja njihove unutrašnje strukture.
U tom traženju novog izraza konačno dolazi do rješenja i počinje da stvara slike prikazujući više
strana istog objekta. Za tu ideju se inspiriše ne samo u Sezanu, nego i u djelima arhaične grčke
kao i afričke skulpture. Pikaso je Sezana doživljavao kao svog velikog zaštitnika i učitelja. On je
to pokazivao ne samo kroz kupovinu Sezanovih radova, već i kupovinom čuvenog zamka
Vovenarž (na zapadu planine Sen Viktoar), u čijoj blizini je živio i sam Pol Sezan (1839-1906) i
kome je ova misteriozna planina bila čest slikarski motiv
Za vrijeme 1. svjetskog rata Picasso se nastanio u Rimu radeci kao dizajner. Tu susrece i
zeni se s Olgom Koklovom. Oko 1917. godine
nacino je nekoliko portreta u realistickom stilu.
Rijec je o portretu svoga sina i brojnih prijatelja.
Nekoliko slika u kubistickom duhu ranih 1930.-ih
izražavaju prikriveni erotizam i Pikasovo
zadovoljstvo svojom novom ljubavi Marie Therese
Walter, koja je 1935. na svijet donosi kcerku Madu.
Marie Therese, koju je cesto portretisao dok je
spavala. Takođe je bila model za čuvenu sliku
Djevojka ispred ogledala.
Nakon Francovog napada na mjesto
Guernica u Baskiji 26. aprila 1937. u vrijeme
spanskog gradjanskog rata Picasso odlucuje Djevojka ispred ogledala – Pablo Pikaso
naslikati sliku koja ce opisati taj dogadaj.

8
 Slika je dovrsena za manje od dva
mjeseca. Guernica je izložena u
Španjolskom paviljonu u Parizu na
izložbi EXPO 1937. godine. Tu nije riječ
o portretu, Pikaso je ovdje iskazao svoje
osjećaje crtajući bika, umirućeg konja,
palog ratnika, majku i mrtvo dijete, ženu
zarobljenu u zgradi u plamenu i čovjeka
koji drži lampu. Uprkos kompleksnosti
njegovog simbolizma i nemogucnosti Guernica – Pablo Pikaso
konačne interpretacije djela, Guernica je
napravila veliki uticaj na njegove portrete
ratnih užasa. Od 1938. do 1981. slika je bila izložena u njujorškom muzeju Moderne umjetnosti,
da bi konačno bila vraćena u madridski Prado muzej. Godine 1992. slika je premještena u novi
gradski muzej - Reina Sofia umjetnički centar. U doba 2. svjetskog rata smrt je tema mnogih
njegovih djela.
Pikaso je proučavao Sezanov rad tražeći tehnička rješenja i nova eksperimentalna polja -
tako da je njegov rad između 1908. i 1909. poznat kao „Sezanov kubizam”.
Najuočljiviji aspekt kubističke forme koju su razvili Pikaso, Brak i njihovi sljedbenici je
geometrijska kristalizacija površina objekata. Pikaso, Brak i Gris sistematski i metodično
menjaju i izobličuju predmet, prikazujući ga kao skup faseta – geometrijskih površina oštrih
uglova, istovremeno iz mnoštva različitih perspektiva. Na taj način su pokušavali da stignu do
postojanijeg poretka forme od onoga koji se na prvi pogled javlja u prirodi. Istovremeno,
tradicionalno iluzionističko predstavljanje prostora bilo je dato drugačije, odnosno na način koji
je umjetnik smatrao da je postojanija forma prostornih odnosa, nezavisna od promjena svjetlosti i
distorzije površina koju stvaraju perspektivni zakoni.
Radeći na novoj strukturi materije, posmatrane sa estetske tačke gledišta i sa primarnim
interesovanjem za globalnu strukturu slike, Pikaso je često stvarao svoja djela sužavajući izbor
sredstava izražavanja, na primjer bogastvo boje. U tom procesu redukcije, nastaje novi likovni
jezik koji ne poštuje površinski izgled predmeta, od primarne važnosti u likovnoj umjetnosti još
od vremena renesanse. Slike se stvaraju sa namjerom da se naglasi njihova likovna struktura, a
likovna sredstva prestaju da budu u službi imitacije prirode.
Prvi put je predstavljen svijetu u djelima Pikasa i Braka, francuskog slikara koji je
sarađivao sa Pikasom u razvoju tog novog izraza. Dva umjetnika su radili niz godina u istom
ateljeu, istražujući i eksperimentišući sa novim stilom, što se može smatrati prvom svjesnom
saradnjom na razvoju novog umjetničkog stila u modernoj i u istoriji umjetnosti uopšte.
Kao što smo u uvodu naveli, kubizam nema tačno omeđeni početak, a nije izašao neki
manifest po kome bi se on mogao odrediti. Prve impulse možemo pratiti oko 1906. godine na
djelima Pabla Pikasa i Žorža Braka za vreme njihovih zajedničkih studija u Parizu. Saradnja je
trajala do početka Prvog svjetskog rata 1914. godine.
Žorž Brak i Pablo Pikaso spadaju u pretkubističku fazu (1906. - 1909. godine). U to doba
je kubizam bio pod uticajem predhodnih trendova i dolazilo je do otkrivanja kubističke
perspektive. Postepeno se predmeti na slikama razlažu na geometrijske forme, a kolorit je
nenaglašen i upotrebljava se samo paleta sivih i braon tonova.

9
 Analitički kubizam (1909. - 1912.
godine) predstavlja rani period kubizma, koji
karakteriše strukturalna analiza formi. Brak i
Pikaso u ovom period posmatraju forme
predmeta kao geometrijske strukture. Te forme
za njih nemaju fiksne karakteristike predmeta,
nego ih čine serije ravnih površina koje
ukazuju na spoljašnje i unutrašnje granice
oblika. Te granice nisu apsolutne budući da se
konstatno pretapaju sa granicam drugih ravni.
Otvaranje geometrijskih formi ne doprinosi
njihovoj čvrstini, nego uzrokuje efekat
disperzije volumena preko predstavljenog
prostora, čija se skoro nepostojeća dubina
artikuliše preko razbijenih planova koji
formiraju preklapajuće uglove. Tokom cijelog
perioda obojica umjetnika koriste zagasit
tonalitet boje i predstavljaju isti predmet iz više Tri muzičara
uglova. Dolazi do djelimične apstrakcije i
predmeti su zamenjivani drugim predmetima koji su im slični i rastavljaju se na jednostavne
geometrijske forme koje su predstavljane zanemarujući u potpunosti zakone perspektive.
Pikaso je predmete posmatrao istovremeno iz više uglova. Geometrijska struktura slike
nije više utemeljena na načinu na koji uobičajeno posmatramo predmete, već se stvara
autonomna struktura koja je razumljiva jedino u samom domenu slike. Umjesto realnog
svetlosnog izvora koji osvjetljava sve predmete, Pikaso uvodi više izvora svjetla za svaki
predmet u slici.
I prije Pikasa, umjetnici su pokazivali interes za "primitivno", ali ga nikada nisu
upotrijebili tako iskreno i slobodno kao što je to učinio Pikaso. U poređenju sa aktovima koje su
na "Salonu nezavisnih" pokazali Anri Matis i Andre Deren, Pikasove slike su djelovale
ambiciozno. Oba slikara su sa neskrivenim užasom dočekali Pikasove slike. Čak je i Apoliner,
koji je postao jedan od Pikasovih obožavaoca i Žorž Brak, u prvom trenutku loše reagovali na
slike, ne razumjevši ih. Mislili su da je podlegao nekoj vrsti "užasne usamljenosti", pa su se
uplašili da bi, kao i Deren, mogao da se objesi u svom ateljeu. Ali uskoro su prestale kritike
kolega, oni su Pikasova nova pravila počeli da koriste u svojim radovima. Samim tim, kubizam
je bio rođen.
U lomljenju oblika Pikaso i Brak su došli do granice apstrakcije i, da bi zaustavili taj
proces, počeli su se oko 1912. godine više oslanjati na realnost, ali ne u smislu predstavljanja
stvarnosti, već korišćenjem elemenata konkretnih predmeta i materijala. Unoseći u sliku
novinsku hartiju, komade tapeta, drveta, tekstila, Pikaso i Brak stvaraju kolaž, koji je ubrzo
doveo do niza umjetničkih otkrića. Zaljepljene elemente realnosti umjetnici povezuju bojom ili
ugljem na naslikanim predmetima. Sa kolažom se repertoar kubističke ikonografije ne mijenja,
ali se u njemu ogleda dalja evolucija kubizma, od analitičkog ka jednostavnijim planovima, ka
većem naglasku na boji i ka ravnijoj koncepciji predstave.
Sve ovo će, na kraju, dovesti do sintetičkog kubizma, koji je druga faza kubizma koja
proizlazi od nove tehnike kolaža koju započinje Brak 1912. godine. Karakteriše je konstruisanje
kompozicije polazeći od apsrahovane figuracije prethodnog perioda. Boja ponovo zauzima svoje

10
mjesto a forme postaju još više dekorativne, čemu doprinosi korišćenje komada novinskog
papira, tapeta, razmontiranih kutija šibica i isječenih štampanih slova.

ZAKLJUČAK

11
 Kubizam je stvorio estetiku intelekta i vizuelno izrazio racionalnu svijest, značajnu za
evropsku kulturu u prvim decenijama. Polazište kubizma bile su retrospektive Sezanovih slika u
Parizu 1906. godine i afrička crnačka skulptura, a kasnije i Pikasova djela.
Napuštajući klasičnu perspektivu, kubisti ne slikaju ono što vide, već ono što o predmetu
znaju. Što se iz njihovih djela i vidi. Oni su smatrali da je predmet nepromjenljiv i stalan i da ne
zavisi ni od tačke posmatranja, ni od osvetljenja.
Vizuelna percepcija sastoji se prvenstveno u detekciji objektivnih karakteristika vizuelne
stimulacije, kao što su oblik, veličina, boja, svjetlina, položaj, prostorna orjentacija i sl. Ovaj
proces ima za cilj dobijanje informacija o eksplicitnim, fizičkim svojstvima stimulacije i odvija
se na bazičnim senzornoperceptivnim nivoima oka. Osim detekcije objektivnih, eksplicitnih,
karakteristika objekta, u opažaju se mogu javiti i određeni elementi koji nisu dati u samoj
stimulaciji – svojstva kao što su prijatnost, složenost, dinamičnost, jačina, vedrina, itd. Ova
svojstva, koja posmatrač pripisuje određenoj stimulaciji, a koja nisu u njoj neposredno data,
odnose se na subjektivni doživljaj stimulacije i označavaju se kao implicitna svojstva vizuelnog
geštalta. Implicitna svojstva nastaju kao rezultat obrade u višim nivoima kognitivnog sistema i
spadaju u domen simboličkih reprezentacija.
Kao što smo i vidjeli iz predhodnog teksta, umetnost Sezana i Pikasa nam je pomogla da
izoštrimo naš vid i da damo maha našim osjećanjima. Istovremeno oni su u novi vijek prenijeli
pouku koja je bila dobro shvaćena, ali nažalost tek nakon njihove smrti. Jedno umjetničko djelo
nalazi svoje puno opravdanje jedino ako je ono umjetnikova izražajna "umna operacija".

LITERATURA

12
 Read, Herbert, Istorija modernog slikarstva: od Sezana do Pikasa, Beograd, 1967

 H.W.Janson Istorija umetnosti, "Prosveta" Beograd, 1969.

 Internet, slike

13