SEDNJA ŠKOLA „Luciano Motroni“ U PRIZRENU

Smer: Farmacija

Predmet: Farmakognozija

TEMA: PETROSELINUM SATIVOM

MATURSKI RAD

Pfofesor: Učenik:

Mirsad Avdić Medina Alija

Prizren, 2018.
Uvod

Šta su, čemu služe i kako se dobijaju etarska

ulja ?
Miris bilja potiče od uzajamnog delovanja i svojstava organskih materija sadržanih
u biljci, kao što su, alcohol ester, fenol, aldehid, keton, terpen itd., pa se svaka
biljka razlikuje po mirusu spram svog sastava hemijskih elemenata i njihovh
spojeva. Od imena samih hemijskih sastojaka mnogo su poznatiji u publici
interesantniji nazivi njihovih spojeva (tvorbi) pa tako dolazimo do pojma "etarska
ulja’’ " (smesa različitih organskih spojeva). Eterična ulja su u stvari tečnosti manje
iii više isparljive na sobnoj temperaturi. Odnosi izmedu sastojaka eteričnih ulja
prilično su stabilni u određenom ambijentu i u odredenom vegetativnom
stadijumu razvoja biljke. Prirodna eterična ulja su skupa jer ih je jako teško
napraviti veštačkim putem (sintetički). Do danas je nauka uspela napraviti jedino
"kvalitetna" sintetička eterična ulja ljubičice i jorgovana. Eterična ulja se najčešće
nalaze u epidermi stanica latica , (npr. ruža i jasmin), u žljezdastim dlačicama (npr.
paprena metvica i lavanda), u stanicama parenhima (npr. lovor). Stanična
aktivnost o kojoj zavisi stvaranje eteričnog ulja vrlo je intenzivna za vreme celog
vegetacijskog razdoblja, a posebno pre cvetanja i u razdoblju prelaza u
reproduktivnu fazu. Kada biljka miruje, etericna ulja se akumuliraju u
vegetativnim organima: listovima, cvetovima, plodovima, kori, korenu i
plodovima. Različiti delovi iste biljke mogu akumulirati raznovrsne materije, što je
vidljivo iz njihovih aromatičnih svojstava. Eterična ulja se osim za pravljenje
tinktura u prirodnoj medicini upotrebljavaju i za pripremanje mirisa, aroma, pića i
začina.

1
Petroselinum sativom – Magdonos - Peršun
Narodna imena: ač, ak, majdonos, petrusin, persin, peteršilj, simul, petrusim,
petrižil, vrtlenski petrusin, zelen.

Poreklo imena:

Peršun raste kao samonikla biljka u području Mediterana i u jugozapadnoj Aziji.

Odatle se raširio na skoro sve kontinente. Od davnina je poznat kao lekovita biljka,
omiljen začin i povrće. Ime mu potiče od reči petroselinum (koja je poreklom od
grčkog petros = kamen i selonon = grčko ime biljke) i upućuje na to da je peršun

Sistematika
Carstvo: Plantae
(nesvrstani): Angiosperms
(nesvrstani: Asterids
Red: Apiales
Porodica: Apiaceae
Rod: Petroselinum
Vrsta: Petroselinum crispum
Podvrste: Petroselinum crispum var. neapolitanum

2
Opis biljke
Peršin (lat. Petroselinum crispum) je dvogodišnja biljna vrsta iz porodice štitarki,
jedini je predstavnik u svome rodu. Tamnozeleni rasperjani listovi karakterističnog
su mirisa, a žućkastostozeleni cvjetići skupljeni su u sastavljene štice. Zeleni
dijelovi sadržavaju eterično ulje, a upotrebljavaju se kao začin i kao droga Herba
Petroselini u ljekarstvu. Iz plodova se dobiva eterično ulje u kojem ima apiola.
Biljka se kultivira za začin u mnogim zemljama, na svim kontinentima. Srodan joj
je divlji peršin. Koristi se (korijen i lišće) kao začin, osobito za juhe, dekoracije jela i
za poboljšanje okusa jela. Korjenasti peršin s lišćem se tijekom zime može čuvati u
pijesku, a korijen može prezimiti i u zemlji jer je otporan. Za dekoraciju jela
upotrebljava se lisnati peršin i sorta s gusto kovrčavim lišćem. Također se u
prodaji može naći i kao osušeni list. Pretečom današnjeg divljeg peršina se
smatraju divovske papratnjače iz Pleistocena. Divlji peršin je bio omiljena hrana
dinosaura, kako i biljojedima, tako i mesojedima (zbog velike količine proteina i
masti). Peršun nema visoku kaloričnu vrijednost ali je zato izuzetno bogat
mineralima i vitaminima što ga svrstava u red visokokvakitetnih namirnica i
ljekovitih biljaka . Poslije šipurka i borovnice, u peršunovom listu ima najviše
vitamina C, u 100 grama ima čak 170 miligrama
vitamina.

Bogat je još provitaminom A, vitaminima grupe B, čak i tako rijetkim vitaminom

B12 koji je značajan za stvaranje crvenih krvnih zrnaca. Ništa manje nije
impresivno ni bogatstvo peršuna mineralnim sastojcima. Samo u 100 grama
peršunovog lista ima oko 1 630 miligrama minerala od čega polovinu zauzima
visokovrijedan kalijum. Tome treba dodati i značajno prisustvo gvožđa, kalcijuma,
mangana, magnezijuma i bakra. Lišće peršuna najbolje je uzimati u svježem stanju
jer jedino tako zadržava sva svoja bitna svojstva. Ne valja ga sušiti niti konzervirati.
Međutim može se zamrznuti što je daleko bolje za njegovo čuvanje.
Može se i zimi uzgajati bez naročitih teškoća što je i najbolje za one koji žele ovu
biljku koristiti kao lijek ili začin .
Veoma lako ga je uzgajati u sanducima na terasi,u sobama ili podrumima.

3
Uzgoj

Većina ljudi koja uzgaja peršin u svojim vrtovima (sl.1 uzgoj), rabi jednogodišnje
vrste, iako ima i višegodišnjih vrsta sa vrlo lijepim cvatom koji mogu i dekorirati
vrt.

Priprema i pohranjivanje:

Najbolji način za korištenje peršina je u svježem stanju. Možete početi rezati

vanjske listove čim izbije 5-6 stabljika. Stavite ih u vazu i ostat će nekoliko dana
svježi, a u hladnjaku i cijeli tjedan. Možete ga osušiti u sušari, dehidratoru ili u
pečnici, a može se i zamrznuti.

(sl1. Uzgoj peršuna)

Ako ga sameljete sa ostalim povrćem, te tu smjesu stavite u posudice za led, zatim

ih u sušari osušite, dobit ćete povrtne kocke za juhu u zimskim i ranoproljetnim
danima. Uobičajeno je da se peršin ne konzervira, prvo zato jer time gubi svoje
najvrednije sastojke, a drugo lako se nabavlja čitave godine. Peršin je prava šteta
sušiti jer time gubi svoju karakteristčnu aromu. S malo dobre volje peršin se može
uzgajati u sandučiću na balkonu ili terasi i tako uvijek imati svjež. Zimi ga treba
smjestiti na zaštičeno mjesto a za najhladnijih dana prekriti prostirkom ili slamom.
Poznato je da peršinovom sjemenu treba dugo vremena da proklija, pa su mnogi
zbog toga znali govoriti "sedam puta odlazi vragu i natrag prije nego što nikne, a
ako se i pojavi peršinov list, tada je to samo zato što je časan čovjek stavio sjeme u
zemlju". A Grci su vjerovali da tako peršin ode 9 puta u Had prije nego nikne.

4
Ljekoviti sadržaj
Korijen sadrži 3-7 % eteričnog ulja kompleksnog sastava, kalij, vitamine A,B,B12 i
C, mineralne soli željeza, kalcija, fluora, sumpora, joda, bakra, maangana,
palmitinsku kiselinu, šećer, škrob, sluz, neistražene fenole, a list sadrži eterična
ulja, klorofil, karotin, vitamin C, apigenin, ulje peršinova sjemena sadrži
petroselinsku kiselinu. Toksičnost: Apiol izaziva nadražaj unutrašnjih organa i
smetnje u optoku krvi. Najviše ga ima u peršinovom eteričnom ulju koje se dobiva
iz sjemena i korijena peršina. Apiol je ujedno i abortiv.

Ljekovito djelovanje
Peršinovi sastojci su mnogostruko djelotvorni, ali ljekovito djelovanje peršina
treba ipak dobro upoznati iz više razloga. Dobro je znano njegovo
diuretičko djelovanje, zahvaljujući eteričnom ulju koje podražuje bubrežnu
nakapnicu. Međutim, takvo je djelovanje kontraindicirano kod upale bubrega,
kada se peršin ne smije uzimati. Peršin za žene predstavlja pravi lijek jer
ima estrogeno djelovanje, pojačava libido,a žene ga upotrebljavaju i za
omekšavanje grudi u vrijeme dojenja, za veću mliječnost, za izazivanje mjesečnog
ciklusa, i za olakšavanje poroda. Peršin je također idealno sredstvo za prevenciju
osteoporoze i jačanje kostiju, i sadrži fluor i bor. Danas se najčešće upotrebljava
čaj od peršina ili sok od korijena. Eterično ulje je toksično, a upotrebljava se
najčešće u industiji i kozmetici. Peršin se još koristi i kod anemije, astenije,
artritisa, gihta, reumatskih oboljenja, bolesti bubrega i mokraćnih organa, kod
upale mjehura, za ispiranje mokraćnih kanala, kod vodenih bolesti, otežanog
mokrenja, alergije, astme,kod celulita i debljine,bolesti želuca i crijeva, protiv
parazita u crijevima, kod pojave plinova, nadutosti, za regulaciju probave, angine
pektoris, vode oko osrčja, poremećene cirkulacije, reguliranje mjesečnice, kožnih
bolesti, pjega na licu, ekcema, raznih kožnih nečistoća, masnih mjesta na koži,
nesanicu, histeriju, umornih stanja, umirenje živaca, bolesti jetre i žuči, oboljenja
prostate, visoke temperature, bolesti očiju, uboda pčela i edema, modrica,
oslabljene potencije, bolova i kancerogenih bolesti, lošeg zadaha iz usta, za
izazivanje znojenja i protiv uši.

5
Kontraindikacije
Upotreba peršinovog eteričnog ulja, koje je toksično, zabranjena je i može izazvati
teške posljedice na zdravlje čovjeka, naročito iritira gastrointestinalni trakt, izaziva
masnu degeneraciju jetre, aritmiju srca, pobačaj i djeluje halucinogeno. Sastojci
korijena peršina mogu kod osjetljivih osoba izazvati fotodermatitis, o čemu
moraju voditi računa poljoprivrednici koji rade sa peršinom. Oprez: Peršin nije
sasvim nedužna biljka. Kao lijek za bubrege ne smije se uzimati bez odobrenja
liječnika, a peršinovo ulje smije se uzimati samo prema liječničkom receptu. To
ulje dobro djeluje kod krvi u urinu za ispiranje mokraćnih kanala, i kod kamenca u
bubregu i mjehuru. I izvana se ulje primjenjuje kao zaštitno sredstvo protiv
insekata, i protiv uši u kosi.

Upotreba u kuhinji
Lišće peršuna

Upotrebljavamo za začin i ukrašavanje. Ne smije se kuvati, već se dodaje u jelo na

kraju, tako se sačuvaju svi vitamini i minerali (sl.2 i 3 lišće). Ne valja ga sušiti ni
konzervirati. Može se, međutim, zamrznuti. U frižideru, zapakovan u najlon kesu,
može da se očuva svjež i do tri dana.

(sl. 2 i 3 Lišće peršuna)

6
Korijen peršuna

Koristimo kao povrće za supu. Peršun kao začin u jelima pospješuje probavu, a
njime se začinjavaju supe, krompir, povrće, sosovi, salate, gulaši, riba i
mediteranska jela (sl. 4 i 5 koren).

(sl. 4 i 5 Koren peršuna)

Trudnice i dojilje ne smiju uzimati sok od peršuna ili peršunovo ulje zbog toga
što može podstaknuti kontrakcije materice. Nekoliko listića posluženih kao ukras
jela vjerovatno neće naškoditi ako se pojedu. Ako se peršun često primjenjuje kao
ljekovita biljka, mora se povećati unos hrane bogate kalijumom, budući da
diuretici odstranjuju kalijum iz organizma.

Vino od Peršina

Vino: (kod oboljenja srca i angine pektoris) 12 grančica peršina, 1l bijelog vina, 2
žlice jabučnog octa, 30 dkg meda od ružmarina.

Priprema: Grančice peršina staviti u bijelo vino i dodati 2 žlice jabučnog octa.
Kuhati 10 minuta na laganoj vatri, procijediti. Dodati med i ponovo staviti lagano
kuhati još 5 minuta. Kad se malo ohladi uliti u boce.

Upotreba: uzimati 3 puta po jednu žličicu prije jela.

7
Čaj od Peršina

Čaj: (za jačanje potencije) 100 g. Korijena peršina, 100 g. Sjemena peršina.

Priprema: Od mješavine uzeti 2 čajne žličice i kuhati 5 min. U 2 dcl. vode.

Poklopiti, pustiti da odstoji 1 sat i procijediti. Zasladiti medom od kadulje ili
ružmarina.

Upotreba: Piti navečer, a može i 2-3 puta dnevno. Uz ovaj čaj piti i 1 dcl. soka od
celera u malim gutljajima (sl. 6 čaj od peršuna).

(sl. 6 Čaj od peršuna)

Čaj za pjevačice i pjevače: U šalici vode kuhajte žlicu isjeckanog peršinovog lista.
Procijedite, i kad je čaj mlak dodajte mu malo limunovog soka i žličicu meda. Taj
se čaj preporučuje pjevačima, govornicima i prosvjetnim radnicima jer poboljšava
glas (djelujući na glasnice). Treba ga piti u malim gutljajima, sat vremena prije
nastupa.

8
Sakupljanje
Na prvu žetvu listova peršuna može se računati od maja. Potpuno razvijeni listovi
otkidaju se zajedno sa lisnom drškom iz glave korena. Sa jedne biljke u jednom
navratu sme se skinuti samo jedna trećina listova.U slučaju letnje setve, do zime
se formiraju lepo razvijene biljke. U tom slučaju se listovi tokom cele zime mogu
skidati bez obzira na mrazeve. Lišće se suši u termičkim sušarama na temperaturi
do 40°C. Može se sušiti i prirodnim putem u tankom sloju u hladu i na promajnom
mestu. Od 5 – 6 kg svežeg lista dobija se jedan kilogram suvog. Ako se zakasni sa
berbom lišća ono se može pokositi i destilovati radi dobijanja etarskog ulja.

Koren peršuna korenaša se obično vadi u jesen, krajem septembra i u oktobru. U

momentu vađenja korena zemljište treba da je normalno vlažno. Koren se izorava
plugom bez daske, potom se sakupi, opera, iseče i suši na temperaturi do 40°C.
Od 4 – 5 kg svežeg dobija se 1 kg suvog korena. Suv koren je tvrd, naboran i
izbrazdan, žućkastobeo i ravnog preloma, svojstvenog aromatičnog mirisa na
peršun, a ukusa sladunjavog i pomalo ljutog. Čitav nadzemni deo peršuna žanje se
kada se na štitovima formiraju plodovi a na glavnom stablu plodovi promene boju
od zelene u tamnu. U toj fazi peršun sadrži najviše etarskog ulja. Žanje se
traktorskim kosačicama, izuzetno i ručno. Obično se žanje ispod poslednjeg lista,
ne do zemlje, jer stablo skoro da i ne sadrži etarsko ulje. Pokošena masa se
ostavlja da provene, a zatim se odnosi na destilaciju. Peršun za seme se žanje kad
biljke dobiju boju slame. Sazrevanje semena je neujednačeno i obično se biljke
žanju dva puta.

Prinos suvog lišća u prvoj godini gajenja kreće se između 2.500 i 3.000 kg/ha, a od
otpadaka se može dobiti i oko 10 kg etarskog ulja. U drugoj godini, pre razvića
cvetnog stable, može se obrati lišće iz rozeta i dobiti do 500 kg/ha suvog lišća.
Prinos korena peršuna korenaša iznosi do 4 t/ha. Ako se peršun gaji radi
proizvodnje etarskog ulja, u drugoj godini se može dobiti do 50 kg/ha.

9
Hemijski sastav
Izvori

1. Savić Mirjana. Kontrola kvaliteta proizvoda od voća i povrća i bezalkoholnih

pića, Potez, Beograd, 1993.

2. Sharaf A,, I. A. Abdou and M. F. Saddik, Pharmaco-chemical studies on

petroselinum Hortense (parsley), grown in Egypt, Plant Foods for Human
Nutrition (Formerly Qualitas Plantarum), Volume 17, Number 4, 1969, 337-346

Hemijski sastav peršuna

Komponenta na 100 Koncentracija
Suva materija, g 16,0
Prtoteini, g 3,7
Ugljikohidrati, g 8,0
Lipidi, g 1,0
Celuloza, g 1,8
Sumpor, mg 790
Fosfor, mg 30,0
Kalijum, mg 800,0
Magnezijum, mg 30,0
Kalcijum, mg 200,0
Gvožđe, mg 2-20
Bakar, mg 0,2
Mangan, mg 0,9
Vitamin C, mg 151
Tiamin, mg 0,1
Riboflavin, mg 0,3
Niacin, mg 1,4

Količina mineral u 100 grama svežeg peršuna

Kalcijum (Ca) 138 mg
Željezo (Fe) 6,2 mg
Magnezijum (Mg) 50 mg
Mangan (Mn) 0,16 mg
Fosfor (P) 58 mg
Kalijum (K) 554 mg
Natrijum (Na) 56 mg
Cink (Zn) 1,07 mg

10
Sadržaj
Uvod ....................................................................................................... 1
Šta su, čemu služe i kako se dobijaju etarska ulja ?................................. 1
Petroselinum sativom – Magdonos - Peršun........................................... 2
Sistematika ........................................................................................... 2
Opis biljke ............................................................................................... 3
Uzgoj ....................................................................................................... 4
Ljekoviti sadržaj ...................................................................................... 5
Ljekovito djelovanje ................................................................................ 5
Kontraindikacije ...................................................................................... 6
Upotreba u kuhinji .................................................................................. 6
Lišće peršuna ........................................................................................ 6
Korijen peršuna .................................................................................... 7
Trudnice i dojilje ne smiju .................................................................... 7
Vino od Peršina .................................................................................... 7
Čaj od Peršina ....................................................................................... 8
Sakupljanje .............................................................................................. 9
Hemijski sastav ..................................................................................... 10

11