Seminarski rad - Mikroekonomija

Sadržaj:

Sadržaj:................................................................................................................................1
UVOD..................................................................................................................................2
1. Definicija tačke pokrića...................................................................................................3
2. Značaj tačke pokrića u poslovanju..................................................................................4
3. Prikaz „praga zakona o prinosima“ preko troškova........................................................5
4. Konstrukcija tradicionalnog modela tačke pokrića.........................................................6
4.1. Grafičko predstavljanje tačke pokrića......................................................................7
4.2. Matematičko izračunavanje tačke pokrića..............................................................10
5. Načini izražavanja tačke pokrića...................................................................................11
Tačka pokrića troškova može se izraziti:...........................................................................11
5.1. TAČKA POKRIĆA TROŠKOVA IZRAŽENA U KOLIČINI UČINAKA..........11
5.2. TAČKA POKRIĆA TROŠKOVA IZRAŽENA U  % ISKORIŠTENOSTI
KAPACITETA..............................................................................................................11
5.3.  TAČKA POKRIĆA TROŠKOVA IZRAŽENA U VISINI PRIHODA................12
6. DOPRINOS POKRIĆA.................................................................................................13
ZAKLJUČAK....................................................................................................................14
LITERATURA..................................................................................................................15

1
 Seminarski rad - Mikroekonomija

UVOD

Ključna uloga tačke pokrića u donošenju poslovnih odluka i predviđanju prihoda,

troškova i finansijskog rezultata je razlog odabira ove teme, „Tačka pokrića“, za
seminarski rad. Posmatrajući savremene uslove poslovanja evidentno je da se preduzeće
susreće s nizom različitih izazova i novih zahtjeva koji pred njih postavlja ne više samo
tržište (potrošači i konkurencija), nego i šire društveno okruženje. „Globalizacija i
nastanak svjetskog tržišta zaoštrava tržišnu konkurenciju, te povećava rizik i neizvjesnost
poslovanja. Sve navedeno utiče na postavljanje niza novih ciljeva o kojima je potrebno
voditi računa, stoga posebnu pažnju trebamo posvetiti dobroj analizi internih
mogućnostima i ekstremnim preprekama i šansama.
Cilj analiza je izbor adekvatnih i usklađenih ciljeva, te strategija djelovanja i
metoda u postizanju ciljeva.“1 Zbog navedeni činjenica raste značaj procesa (adekvatnog,
efikasnog) planiranja a time i raste značaj plansko-kontrolnog instrumenta u obliku
modela tačke pokrića. U ovom senimarskom radu ćemo vas upoznati s definicijom tačke
pokrića, nekim njenim osnovnim karakteristikama, konstrukcijom tradicionalnog modela
tačke pokrića što bi trebalo doprinijeti razumjevanj važnosti tačke pokrića u analizi
poslovanja.

1
Mr. sc. Danijela Martinović, Univerzitet u Sarajevu, Ekonomski fakultet u Sarajevu, doktorska disertacija,
Tačka pokrića kao instrument poslovnog odlučivanja, Sarajevo, novembar 2008.

2
 Seminarski rad - Mikroekonomija

1. Definicija tačke pokrića

„ Prelomna tačka je ona u kojoj je dobit preduzeća jednaka nuli. U toj tački se
izjednačavanj prihodi i rashodi preduzeća. Preduzeće ostvarenim prihodom može da
pokrije sve troškove poslovanja (ali ne ostvaruje nikakvu dobit).“2

Tačka pokrića se naziva još i:

 Nulta tačka
 BREAK-EVEN-ANALYSIS – BEA (prelomna tačka)
 Prag ekonomičnosti
 Prag rentabilnosti
 Cost Volume Profit
 Mrtva tačka korisnosti

Iz navedene definicije izvedeni su različiti nazivi za tačku pokrića. Svaki od

navedenih mnogobrojnih naziva svjedoči o nekoj karakteristici tačke pokrića. Raznoteža
prihoda i troškova tj. njihovo izjednačavanje implicira ostvarivanje nultog profit. Zbog
toga se govori o nultoj tački. U njoj se ostvaruje pokriće troškova te ona predstavlja
granicu između dobitka i gubitka ( prelomna tačka odnosno break-even-analysis na
engleskom).
U tački pokrića se vrši izjednačavanje prihoda i rashoda te odatle nosi naziv prag
ekonomičnosti jer je poznato da navedeni ekonomski princip i počiva na odnosu prihoda i
rashoda. Pojedini teoretičari kotriste i naziv prag rentabilnosti, premda navedenu
vrijednost ne treba povezivati s rentabilnosti, kao ekonomskim principom. Poznato nam
je da se ekonomski princip rentabilnosti izražava u težnji ostvarivanja što većeg
poslovnog rezultata uz što manje angažovanih sredstava. Navedeni naziv je vezan za
činjenicu da desno od tačke pokrića ( na grafikonu tačke pokrića, slika 1.) preduzeće
počinje ostvarivati dobit.
Osobine tačke pokrića:
 Pretpostavlja primjenu obračuna po (djelomičnim) varijabilnim troškovima
 Jednostavno se prikazuje grafički
 Lako se definira numerički
 Pogodna za prezentiranje ekonomskih učinaka određene poslovne odluke
 Omogućava utvrđivanje novih odnosa koji nastaju primjenom samo jednog ili
većeg broja parametara
 Prijelaz iz zone gubitka u zonu dobitka
 TP nam pruža informaciju o tome koji je % IK (količina prodaje) potrebno dostići
da bi se mogli pokriti svi varijabilni i fiksni troškovi
 Odnos varijabilni i fiksni troškova u TP polazište je utvrđivanja njihovih odnosa
na ostalim % IK (ekvivalent)
2
Bićo Ćar Mirha, Praktikum za vježbe iz ekonomike preduzeća, Ekonomski fakultet Sarajevo, Sarajevo
2005.

3
 Seminarski rad - Mikroekonomija

2. Značaj tačke pokrića u poslovanju

Analiza tačke pokrića nalazi svoje mjesto u procesima donošenja strateških

odluka u procesima planiranja i kontrole. Značajan je doprinos tačke pokrića u različitim
fazama planiranja, posebno kao instrumenta procjene vrijednosti i doprinosa pojedinih
alternativa u ostvarivanju postavljenih ciljeva. Njena uloga se, pri tome, razlikuje ovisno
o ciljevima koji menadžeri žele postići. Dominantni, glavni cilj, preduzeća predstavlja
maksimiziranje dobiti, dakle određenu ekstremnu veličinu. Tačka pokrića ne ukazuje na
ekstremene veličine, sadržane u glavnom cilju, ona može posredno pomoći u definiranju
maksimalnih vrijednosti. Analiza pomoću tačke pokrića je značajna u procjeni vrijednosti
i doprinosa pojedinih alternativa. Analiza različitih pretpostavki i ograničenja će
ponekada dovesti ne samo do jednog cilja, nego da raspona zadovoljavajućih ciljeva, tj.
više mogućih tačaka pokrića.

Analiza tačke pokrića je posebno korisna u situacijama kada je neophodno

procijeniti raspon zadovoljavajućih ciljeva odnosno gornje i donje granične vrijednosti.

„U svakom slučaju informacije dobivene putem analize tačke pokrića prikazuju

kritične situacije, koje su posebice bitne za utvrđivanje minimalnih uvjeta ili za
ostvarivanje općeg cilja. Odsupanje od tačke pokrića nadolje ili na gore, mogu u procesu
planiranja dovesti do napuštanja određenih alternativ, u slučaju da nije moguće
provođenje korekcije cilja. U navedenom leži najznačaniji doprinos tačke pokrića u
procesu planiranja.“3

Čemu nam služi tačka pokrića:

 Instrument planiranja i kontrole rezultata poslovanja poslovnih sustava i njegovih

organizacijskih dijelova (segmenata)

 Informacijska osnovica za (prvenstveno) kratkoročno, ali i za strateško

odlučivanje menadžmenta

 Omogućava sagledavanje trenutnog odnosa očekivanih i/ili ostvarenih prihoda,

troškova i rezultata na različitim stupnjevima korištenja kapaciteta

 Omogućava utvrđivanje novih odnosa koji nastaju primjenom samo jednog ili
većeg broja parametara

3
Bakalar dr. Jozo, „Mikroekonomija“, HKD Napredak, Sarajevo, 2003.

4
 Seminarski rad - Mikroekonomija

3. Prikaz „praga zakona o prinosima“ preko

troškova

MC ATC

P1
C AVC

P2
B
P3 A

Q1 Q2 Q3
Slika 1. Grafički prikaz „praga zakona o prinosima“

Minimum graničnog troška (tačka A) naziva se „prag zakona o prinosima“ I

korespondira sa maksimumom graničnog proizvoda, koji pose ove tačke prelazi u
degresiju4. Sjecišta krivih graničnog i prosječnog varijabilnog troška u njegovom
minimumu (tačka B) je tačka zatvaranja. Tada je prosječni proizvod najveći. To je tačka
obustavljanja proizvodnje u kratkom roku, jer je to minimalni iznos cijene (P2) koji bi
omogućio dalji rad preduzeća. Tačka C, sjecište krivih graničnih i ukupnih prosječnih
troškova je prelpmna tačka, jere je to minimalni iznos pokrića svih, i fiksnih i varijabilnih
troškova, nakon čega preduzeće ulazi u zonu rentabilnosti.

4
Slobodan Maksimović ’ „Mikroekonomija“, Beograd, 2006

5
 Seminarski rad - Mikroekonomija

4. Konstrukcija tradicionalnog modela tačke

pokrića

Moguće je prikazati tradicionalni model tačke pokrića na dva načina:

 Grafičkim putem

 Matematičkim putem

Grafičkim putem je moguće prikazati potrebnu količinu proizvoda koje je

potrebno proizvesti i prodati kako bi se pokrili postojeći troškovi kao i stepen iskorištenja
kapaciteta na kojem se ostvaruje navedena „granična“ proizvodnja. Takođe, grafička
metoda pruža uvid u kretanje prihoda i rashoda.

Algebarska metoda omogućava matematičko utvrđivanje obima proizvodnje na

pragu ekonomičnosti, stepena iskorištenosti kapaciteta, stepena i raspona sigurnosti kao i
niza drugih izvedenih podataka.

Dakle, primjenom matematičkih formula je moguće utvrditi naturalne i

vrijednosne pokazatelje tačke pokrića.

a) Naturalni metod se odnosi na utvrđivanje potrebne količine proizvodnje koja služi

za pokriće troškova kao i postotaka kapaciteta kojeg je potrebno korisiti za
realizaciju potrebne količine proizvoda.
b) Vrijednosni metod omogućava utvrđivanje visine prihoda na pragu
ekonomičnosti, a time i visinu troškova koju ne bi trebalo „premašiti“, ako se želi
pozitivno poslovati.

Na temelju obraćuna tačke pokrića moguće je izvući još dva pokazatelja koji su našli
široku primjenu u računovodstvu i to: doprinos pokrića i stopa doprinosa pokrića.

6
 Seminarski rad - Mikroekonomija

4.1. Grafičko predstavljanje tačke pokrića

Jednostavnost prikazivanja i očiglednost grafički prikazanih odnosa između

prihoda, troškova i obima proizvodnje, predstavlja razlog šire primjene grafičke metode.

Oportunitetni troškovi

Tačka pokrića

Sl. 1.1. Grafiči prikaz tačke pokrića preko ukupnih vrijednosti

Na grafičkom prikazu primjećujemo da tačka pokrića predstavlja sjecište prihoda i

ukupnih troškova ( prihodi = troškovima), s tim u vezi slijedi da je dobit jednaka nuli.
Poslovanjem iznad tačke pokrića preduzeće ostvaruje dobit, a poslovanjem ispod tače pokrića
nastaje gubitak budući da prihodi ne pokrivaju troškove.

7
 Seminarski rad - Mikroekonomija

Pored grafičkog prikaza tačke pokrića preko ukupnih prihoda i troškova u toriji i
praksi susrećemo još jedan način uređivanja tačke pokrića – onoga preko jediničnih
vrijednosti tj. jediničnih prihoda i troškova. Jedinični prihodi se izjednačavaju s
prodajnom cijenom jer prodajna cijena i predstavlja u osnovi prihod od prodaje jedne
jedinice proizvoda.

Malo Srednje Puno

Obim u jedinicama

Slika 1.2. Grafiči prikaz tačke pokrića preko jediničnih vrijednosti

S povečanjem količine ostvarene proizvodnje odnosno stepena iskorištenja

kapaciteta, kriva prosječnih troškova ima opadajući razvojni tok. Kontinuirano opadanje
troškova predstavlja posljedicu pretpostavke da se kriva prosječnih troškova sastoji od
dvije komponente – od apsolutno jediničnih troškova i jediničnih proporcijonalno
varijabilnih troškova. Degresivni razvojni tok ukupnih prosječnih troškova prvenstveno je
rezultanta kretanja jediničnih fiksnih troškova, koji opadaju sa povećanjem ostvarene
proizvodnje.

Jedinična prodajna cijena je uvijek ista, u uvijetima savršene konkurencije, te je

zato predstavljena pravom linijom. Vrijednost proizvodnje na grafikonu, odnosnio tačka
presjeka krive troškova i pravca kojim se prikazuje jedinična prodajna cijena predstavlja
jediničnu tačku pokrića, odnosno ona predstavlja obim proizvodnje kod kojeg dolazi do
izjednačavanja prodajne cijene s jediničnim, prosječnim troškovima.

8
 Seminarski rad - Mikroekonomija

Razlika između tačke pokrića dobivene preko ukupnih i one dobijene preko
jediničnih vriijednosti leži u načinu tumačenja vrijednosti. Naime, ako pretpostavimo da
je npr. Otp = 500 kom. prizvoda, navedena vrijednost kod grafičke konstrukcije na
temelju ukupnih vrijednost prihoda i troškova nam govori da je potrebno proizvesti i
prodati 500 kom. proizvoda da bi se pokrili troškovi. Kod tumačenja preko jediničnih
vrijednosti to znači da se pokrivanje troškova ostvaruje pri proizvodnji tj. prodaji 500-te
jedinice proizvoda.

N TR
o
v
a Profit
c
TC

A
Prelomna tačka

Gubitak

količina

Slika 1.3. Grafički prikaz zone gubitka i dobitka

Vidimo da, od ishodišta koordinatnog sistema pa do tačke A, troškovi preduzeća

su veći od prihoda, pa samim tim preduzeće posluje s gubitkom. U tački A izjednačavaju
se prihodi sa rashodima i tada preduzeće posluje sa nultim rezultatom. Tek iznad
prelomne tačke (na nivou višem od tačke A) preduzeće posluje sa dobitkom, odnosno
ulazi u zonu rentabilnosti.

Ova situacija je uslovljena visokim fiksnim troškovima na početku poslovanja

preduzeća. Preduzeće koje ima manje fiksne trošekove će prije ući u zonu rentabilnosti,
tj. što je prelomna tačka bliža ishodištu koordinatnog sistema preduzeće će ostvariti veću
razliku između profita i gubitka, koji je u početku neminovan.

9
 Seminarski rad - Mikroekonomija

4.2. Matematičko izračunavanje tačke pokrića

Algebarska metoda omogućava matematičko utvrđivanje i izračunavanje niza

izvedenih pokazatelja vezanih za tačku pokrića – stepen iskorištenosti kapaciteta, raspon
sigurnosti, doprinos pokrića i niz drugih vrijednosti.

Tačka pokrića se može izračunati jednostavno, za preduzeća koja prodaju samo

jedan proizvod, ili složeno ( za preduzeća s više proizvoda), bez obzira koliko to bilo
složeno osnovna tehnika izračunavanja je ista.

Matematičko odnosno algebarsko izračunavanje tačke pokrića bazirano je na

osnovno je pretpostavci o jednakosti ukupnih prihoda i ukupnih troškova (TR=TC) u
navedenoj tački.

Osnovna formula za izračunavanje tačke pokrića je:

S = FC + VC

*S = prihod iz prodaje izražen u novcu

*FC=fiksni troškovi izraženi u novcu
*VC=varijabilni troškovi i zraženi u novcu

Fiksni troškovi su troškovi koji ostaju nepromijenjeni bez obzira na volumen

prodaje. To su troškovi koji postoje i onda kada nema nikakvog prohoda iz prodaje. U
fiksne troškove ubrajamo npr: najamnine, uredski matrijal, fiksni dio plate, kamate,
amortizaciju i sl.
Fiksni troškovi su skloni skokovitom, a ne kontinuiranom povećavanju.

Varijabilni troškovi su troškovi povezani sa volumenom prodaje i uključuju

nabavnu cijenu, prodane robe, varijabilni dio plate, provizije za prodaju itd.

Ako ne znamo koliki će biti varijabilni troškovi, za izračun koristimo maržu

izraženu kao postotak prihoda iz prodaje:

S=FC/GM (%)

* GM je postotak marže

10
 Seminarski rad - Mikroekonomija

5. Načini izražavanja tačke pokrića

Tačka pokrića troškova može se izraziti:

1. u količini učinaka
2. u visini prihoda
3. u postotku iskorištenosti kapaciteta

5.1. TAČKA POKRIĆA TROŠKOVA IZRAŽENA U KOLIČINI

UČINAKA

Tačka pokrića izražena u količini učinaka znači:

 ako se u tijeku poslovne godine proda manja količina od tačke pokrića troškova,
preduzeće će završiti poslovnu godinu s gubitkom

 ako se u toku poslovne godine ostvari upravo količina koja je identična tački
pokrića troškova, poduzeće posluje na granici rentabilnosti (nema ni dobitka ni
gubitka)
 ako se tijekom poslovne godine ostvari veća količina od točke pokrića troškova,
preduzeće posluje s dobitkom

5.2. TAČKA POKRIĆA TROŠKOVA IZRAŽENA U  %

ISKORIŠTENOSTI KAPACITETA

Tačka pokrića troškova izražena u postotku iskorištenosti kapaciteta (Q pt%) dobije

se iz odnosa potrebne količine učinaka i kapaciteta:

Q pt%= Q pt / Qmax * 100

11
 Seminarski rad - Mikroekonomija

Tačka pokrića nije stalna veličina. Ona se mijenja svakom promjenom prodajnih i
nabavnih cijena, promjenom odnosa između varijabilnih i fiksnih troškova. Dakle, zavisi
o svemu što utječe na troškove i prihode preduzeća.

Izračunavaje tačke pokrića troškova u slučajevima kad su promjenljivi troškovi

neproporcionalni, otežano je zbog činjenice što se ne zna Qpt, a to se upravo i traži, pa se
ne može znati ni koeficijenti reagibilnosti promjenljivih troškova. U takvim slučajevima
izračunati Qpt nije tačan i može predstavljati samo orijentacijsku tačku za donošenje
potrebnih ocjena. A ako se želi tačniji Qpt ponovo ga treba izračunati s prosječnim
promjenljivim troškovima korigovanim s koeficijentom reagibilnosti.

5.3.  TAČKA POKRIĆA TROŠKOVA IZRAŽENA U VISINI

PRIHODA

Tačka pokrića troškova izražena u količini učinaka (Q pt) može se izračunati samo
za svaku vrstu učinka posebno, a za poduzeće samo ako proizvodi jedan učinak.
Međutim, ako proizvodi više vrsta učinaka, tačka pokrića troškova može se izračunati
samo u visini prihoda.

Cpt= c *  Qpt

Tačka pokrića troškova izražena u visini prihoda (Cpt) može se dobiti kada je
poznat Qpt jednostavno množenjem tačke pokrića troškova izražene u količini učinaka s
prodajnom cijenom učinka.
Tačku pokrića troškova izražena u visini prihoda treba shvatiti kao jednu
orijentacijsku tačku jer ta tačka nije sasvim tačna.

6. DOPRINOS POKRIĆA

12
 Seminarski rad - Mikroekonomija

„Doprinos pokrića uzima u obzir samo varijabilne troškove i zapravo nam

pokazuje koliko smo udaljeni od kritično niske točke u kojoj prihod pokriva samo
varijabilne troškove (tačke poslovnog minimuma).“5
Doprinos pokrića je prihod od prodaje umanjen za varijabilne troškove, zove se još i
kontribucijska marža.

 Formule za izraćunavanje doprinosa pokrića:

a) DPF = faktor doprinosa pokrića – za ukupne prihode i troškove

1. DPF = Prihodi prodaje-VT/Prihodi prodaje 2. DPF = 1 – VT/Prihodi prodaje

b) dpf – po jedinici učinka

1. dpf = prodajna cijena – vt/prodajna cijena 2. dpf = 1 – vt/prodajna cijena

DP = Prihodi prodaje x DPF

dp = prodajna cijena x dpf
DP = Prihodi prodaje – VT
dp = prodajna cijena -vt

5
Mira Šunjić-Beus, Šefkija Berberović, Božidar Stavrić (2000), “Ekonomika preduzeća, treće dopunjeno i
izmijenjeno izdanje”, Sarajevo, Ekonomski fakultet u Sarajevu

13
 Seminarski rad - Mikroekonomija

ZAKLJUČAK

Možemo zaključiti, da analiza pomoću tačke pokrića predstavlja značajnu

informacijsku podlogu za procjenu pojedinih alternativa i donošenje odluka u vezi izbora
najpovoljnije, ta kao značajna instrument u koncepiranju ciljeva i strategije preduzeća.
Analiza tačke pokrića predstavlja značajan instrument strateškog planiranja višeg nivoa,
jer svoju najčešću primjenu nalazi kod planiranja i kontrole obima proizvodnje i opsega
troškova, te utvrđivanja visine doprinosa pokrića.
„Kao što pokazuje da veća prodajna cijena i rezultat ili dobitak (jedno preduzeće
može, primjerice, imati znatno manji prihod a veći dobitak od preduzeća s većim
prihodom, zbog različitih troškova proizvoda i troškova kapaciteta čime i doprinosi tačka
pokrića), doprinosom pokrića i stopom doprinosa odnosno analizom pomoću tačke
pokrića, rješavaju se (u biti, elilimiraju) i drugi, pa i davno uočeni, problemi da se iz
proizvodnog programa odnosno asortimana, može „izbaciti“ proizvod ili usluga koji -
zbog promjene tržišne situacije – samo prividno postaje nerentabilnim..., a za pravo
ostvaruje primjenjen doprinos pokrića i stopu doprinosa pokrića troškova.“6
„Analiza pomoću tačke pokrića se standardno koristi i kod:

1. donošenja odluka – proizvesti ili kupiti?

2. donošenja odluka o kvalificiranosti zaposlenika
3. donošenja odluka o načinu finansiranja
4. donošenja odluka o alternativnim programima u savršavanj radnika (programi
s različitim trajanjem, strukturom i visinom troškova te očekivanim
rezultatima)
5. procjene o iskorištenosti nekretnina
6. donošenja odluka o uslužnim preduzećima
7. donošenja odluka o javnom sektoru.“7

6
Batarelo Željko, Osnovne analize pomoću tačke pokrića s primjerom, Poslovna analiza i upravljanje,
travanj/svibanj 2000., Zagreb
7
Belak dr. Vinko, „Menadžersko računovodstvo RRIF, Zagreb, 1995.

14
 Seminarski rad - Mikroekonomija

LITERATURA
1. Prof. dr Slobodan Maksimović „Mikroekonomija“, Beograd, 2006

2. Mr. sc. Danijela Martinović, Univerzitet u Sarajevu, Ekonomski fakultet u

Sarajevu, doktorska disertacija, Tačka pokrića kao instrument poslovnog
odlučivanja, Sarajevo, novembar 2008.

3. Mira Šunjić-Beus, Šefkija Berberović, Božidar Stavrić (2000),

“Ekonomika preduzeća, treće dopunjeno i izmijenjeno izdanje”, Sarajevo,
Ekonomski fakultet u Sarajevu

4. Mira Šunjić-Beus (1998), “Ekonomika preduzeća - praktikum”, II

izradnje, Sarajevo, Svjetlost

5. Bićo Ćar Mirha, Praktikum za vježbe iz ekonomike preduzeća, Ekonomski

fakultet Sarajevo, Sarajevo 2005.

6. Belak dr. Vinko, „Menadžersko računovodstvo RRIF, Zagreb, 1995.

http://www.ekonomist.co.yu/

http://wmd.hr/

15