‘<<_met die patiént, aan het begin van de
kennismaking en eventueel bij diens
coverliden? Wie moet hem of haar uitleg-
gen wat er speek, wat de achtergrond
daarvan is en wat dat op termijn bete-
ent? Wie moet er opboksen tegen
irreéle eisen van de buitenwacht? Hoe
komt het toch dat iedereen zich met de
xgezondheidszorg bemoeit en de praktj
daardoor voor de voeten loopt? Door al
dat macrodenken wordt die patient niet
beter. Op dat specifieke moment zijn een
‘oor en een 00g voor de patiznt nodig en
het benutten van opgedane medische
ennis. Het komt toch ner op een per-
soonlijk contact in cen situatie van arts
en patignt. En dat doet een dokter,en ik
dus ook,
Het verbaast mij nog zo vaak dat er
met elementaire middelen van respect,
van anamnese,lichamelifk onderzoek en
die laboratoriumuitslagen ‘smiddags
zoveel boven. water Korat. Niet alleen
over de aandoening van de person met
wie ik van doen heb. Maar ik leer de
familie kennen, weet wat zijn of haar
beroep is of was, hoe het thus geat, hoe
er gedacht wordt over voor of tegen-
spoed. Het vat me soms waar, soms is
het prttig, soms zlfsgeestig, Wat kennis
cn attitude betreft, doet de patignt een
appal op de dokter. Laat ik dearom maar
proberen voor die patitnt op dat
‘moment de beste dokter van de eeuw te
aijn. <<
ices object mectaarn ld of ander oct
Derde-prijswinnaar:
Margot Klijberg
fanaf het randje van de eeuw
terugblikken: een moment dat
‘meer symbolick bevat, bestaat
cigenlij niet. Kranten, tidschriften en
bocken zijn volgeschreven over alle ont-
wikkelingen die zich de afgelopen eeu
hhebben voorgedaan, meestalinclusef de
daarbijbehorende filosofische overwe-
ingen. In hoeverse is het denken over
de beste dokter van de ecuw te verge-
liken met bovenstaande beschouwin-
Fen goed dokter zijn, is geen nieuw
verschijnsl en daarover flosoferen is 20
coud als de weg naar Athene. Is Hippo-
‘rates’ omschrijving van een goed dokter
als: iemand die onbaatzuchtg is, berus-
ting betoont en kennis hee van alles wat
ruttig en noodzakelijk is in het leven,
nog steeds adequaat? Of ziin deze wat
nederige cigenschappen door de specta-
culaire technische ontwikkelingen van
de afgelopen eeuw obsoleet geworden?
‘Met andere woorden: zi de kwaliteten
van de beste dokter aan erosie onderhe-
vig? In hoeverre heeft de huidige maniet
vvandenken, het medisch-technisch
paradigma, hier invloed op? Zouden de
nieuwerwetse artsen beter beter maken
fof maken ze minder zick? Is gezondheid
eigenlijk wel het primaire doel van de
seneeskunde? Kan de onbevredigende
tzakdefinitie dat de arts‘soms kan gene-
zen, vaak verlichting moet brengen en
alti troost moet bieden’ eindelijk aan
‘de kant worden geschoven?
Tk wil me in dit essay richten op
twee verschinselen in doktersland, Aan
deene kant is ersprake van een sijgende
frequentie van overspannenheid onder
de dokters. Deze artsen hebben allemaal
sgemeen dat ze worstelen met het pro-
Dleem: wat is een goed arts en in hoe-
verre voldoe ik an de cisen ie ikzlf en
anderen in dit verband aan mij stelle.
‘Aan de andere kant is er de tooname
van kennis en medische mogelikheden
Dagelijks worden enorme bedragen
seinvesteerd en duizenden veelbelo-
vende conclusies getrokken uit buitenge-
woon fascinerend _medisch-technisch
‘onderzoek. Kennis is macht. Overspan-
renheidlhangt echter samen met gevoe-
Jens van machteloosheid. Hoe ziin beide
verschijnselen met elkaa te rijmen?
In ditessay zoekikallereersteen
torische verklaring voor het optimistisch
seloof in de vooruitgang binnen het
‘medisch-technisch denken. Vervolgens
sa ik in op de oorzaken van de heel wat
somberder kijk van veel artsen op die-
zelfe wetenschap, alsook op redenen
‘waarom aan die wetenschap kan worden.
sgetwilfeld. Als derde zock ik precies in
hhet_spanningsveld tussen die immer
‘optimistische kijk van de wetenschap en
de dagelikse praktjk van artsen een oor
zaak voor het steeds frequenter over-
spannen raken, Uteindelifk ga ik aan de
Ihand van deze analyse in op de verschil-
len en overcenkomsten tussen de kwal
teiten van goede dokters van deze en
ander eeuwen.
oprimisMe
De basis van de huidige optimistische
rmanier van denken over genceskunde is
totstandgekomen onder invloed van ver=
schillende historische ontwikkelingen.
De medische wetenschap zoals die nu
bestaat, werd pas mogelik vanaf et
moment dat de goddelifke waas waar-
mee het lichaam werd omgeven, optrok,
Vanaf dat moment bleck het lichaam een
ingewikkeld doch rationeel mechanick.
erst, ten tide van de benoeming van
ziin onderdelen, was het lif belangrijk
vanwege de eeuwige roem die hierbij kon
worden verkregen. Later werd het, met
dank aan Wells, intrigerend omdat daar-
aan naar hartelust kon worden geklust
fn vervangen. Misschien nog wel fasci-
-MEDISCH CONTACT 19 NOVEMBER 1998 54 ns 46nerender was de geheel nieuwe wereld
die parallel aan de verfijning van de
imieroscoop werd ontsloten. Organen
‘zag men opgebouved uit wefsels, weet
sels vit cellen. Vervolgens werden met
diezefite microscoop bacterien ontdekt.
Niet langer was de mensheid overgele-
verd aan een wispelturige God die nam
en gal In het afwenden van Zijn toorn
bleken water en zeep minstens even
doeltreffend als de dagelikse gang naar
de kerk. Bovendien kon men voor het
cerst in de geschiedenis van de genees-
unde een groep zickte genezen, Met de
contdekking van penicillne werd de
belangrijkste doodsoorzaak van de alge
lopen 3000 jaar krachtdadig bestreden,
Een beter bewijs voor de werkzaambeid
van het poradigma was onmogelik
Ziekte is binnen dat model een
lichamelie sangelegenheid en objectct
‘mectbaar in bloed of ander vocht. Met
yoldoende wetenschappelifk onderzock
is het achterhalen van de oorzaak moge-
liken lig een therapie in het verschiet.
Het is een zeer optimistsche kijk. Het
Tichaam is een begrjpeliike enti.
Ontregelingen doen zich via een bepaal-
de rationalitet voor, Het is in principe
mogelik die ontregelingen bij ede indi-
vida op develfde manier aan te pakken.
Dit mechanisme ligt tevens ten grond-
slag aan de manier waarop binnen dit
system onderzock wordt uitgevoerd.
‘Aan de ene kant vindt fundamenteel
‘onderzoek plaats waarbij op allerlei
rmanieren en niveaus wordt gekeken hoe
hat lichaam werkt en verstoord raakt.
Daarnaast wordt binnen zo groot moge-
like groepen lichamen gekeken hoe
clfectief de bestriiding van een bepaald
type ontregeling is
‘VOORBARIG
Op de golven van het succes van de
natuurwetenschapper dreef de ats mee.
‘Vaak was hij zelf eveneens wetenschap-
pet Al arts stond ij in zijn strjd tegen
dood en verderf op glk hoogte met
God. Zin handelen werd niet betwist en
kennis niet betwijfeld. Hijzelf geloofde
hit hardst van iedereen in de kracht va
zn eigen wetenschap. De successen
droeg, hij breed uit. De meest bizarre
cexperimenten werden verticht, waarbij
hij niet schroomde ziin eigen lichaam
voor het gouden kalf van de medische
‘wetenschap als proefobject beschikbaar
te stellen, Echter, hevel hij veel tot de
verbeelding sprekende ontdekkingen
deed, werd het succes van de ontdekking
‘van entbiotica niet meer geévenaord.
Nooit sloegen
artsen zo massaal
aan het tobben
en piekeren
Het optimisme bleek ook op ande-
re gebieden wat voorbarig. Ondanks
‘enorme investeringen van geld zowel as,
van energie staan de twee grote killers,
hhart- en vaatzickten en kanker, al zestig
jaar treiterig bovenaan. De strjd tegen
de infecteziekten zell is ook og niet
beslecht. Los van nicuwe infetieriekten
als aids, ziin ook oude bekenden nog
steeds niet definite —overwonnen.
Daarnaast wezen onder anderen Ilich en
‘Van de Berg op een tot dan toe onbekend
verschijnsel: de iatrogene schade. De
rmedisch-technische macht had ook een
keerziide en dokters bleken nogal eens te
mishandelen in hun strijd ont optimaal
te behandelen. De dokter van deze eeuw
maakt vooralsnog dus weinig beter beter
‘en ook niet minder zick.
En precies daarvan raken de dokters
uit- en opgebrand. Aan de ene kant kr
gen ze wekelis brievenbussen vol
wetenschapsoptimisme toegestuurd, hen
achtervolgend tot op het-nachtkastje.
‘Aan de andere kant vinden ze in de
spreekkamer toch met name ziektes en
walen die dienen te worden gepapt en
nat gehouden. Aardige mensen gaan ake-
lig dood. Irrtante aanstllers hebben
toch iets echt. En vaakblijken bijwer-
kingen een optimale behandeling in de
weg te staan. Slechts zelden is de dokter
de heroische witgeharnaste ER-stijder
dic met de stethoscoop als vizier en de
naald als lans ten strjde trekt, Over de
belangrjkste dokterse problemen staat
verbazend weinig geschreven in de ver-
antwoorde tiidschrften. Ergens dus tus-
sen tidsehrift en praktijksluipt er iets
tobberigs in de geneeskunde, iets ook
‘waarvan steeds meer artsen in de war
raken,
Het glimmende van de wetenschap
straalt niet alleen op dokters af. Ook
patiénten worden van allele spectacu-
Jaire vindingen en technieken op de
hhoogte gehouden. Dat maakt het voor de
dokter nog moeiliker. Op de televisie
worden mensen met eystic fibrosis gene-
‘4 4519 NOVEMBER 1999 MEDISCHE CONTACT
zen met een hart-longtransplantate.
‘Waarom gaat oma dood aan cen ordi-
naire griep? Met MRI kunnen boter-
hamworst-dunne plakjes worden ge-
maakt van ieder willekeurig. orgaan.
Waarom is het niet zinnig die enorme
hamer in het hoofd eens op de foto te
zetten?
onmacerr
De dokter van deze eeuve heeft het niet
rmakkelifker gekregen. Met de indruk-
wekkende toename van kennis is de
jonmacht van de dokter voornameljk
pijnliker ichtbaar geworden. Daarnaast
is hij opgescheept met een veeleisend en
gemedicaliseerd publiek. De beste dokter
vvan deze eeuw verschilt in die zin dan
‘ook van de goede dokter van ander eeu
wen, Nog nooit in de geschiedenis was
het voor artsen 20 moeilijk hun grenzen
an te geven en te accepteren, Nog nooit
was de discrepant tussen de optimisti-
sche beroepscultuur en dagelise prak-
tik 20 groot. Nog nooit ook sloegen art-
sen 70 masssal_ aan het tobben en
piekeren.
De pear duizend jaar oude om-
schrijving van die wijze Griek, en dat
Franse gezegde bliiken in opgepoctste
versie nog opvallend bruikbaar. De beste
dokter van deze eeuw is op de hoogte
van de stand van de wetenschap en
maakt beter waar mogelik. Nog steeds
bestaat zijn handelen veel vaker uit een
verlichten van Klachten. Trachten ée pin
van onomkeerbaar verlies van bijvoor-
beeld de gezondheid te verzachten, is
echter de moclijkste en meest verheven
tak, Daartoe is“kennis .. yan alles wat
nuttig en noodzakeliik is in het lever
noodzakelik. Mins inziens is deze wij
hid niet te vinden in de stapel Lancets
op het nachtkaste. Berder op de cam-
ping in Frankrijk dan op cen prestigieus
congres. Eerder in de kroeg dan achler de
boeken, Ferder dus ook bij iemand met
cen Klein zesje op zijn ciferlist dan bi
het beste kindje van de Klas. Natuu
dient de hedendaagse dokter gewoon
xin vakgebied te behcersen. Echter, hij is
zich bewust van ja meisch-technische
beperkingen. Het allerbelangrijkste is
zijn besef dat hij nooit met lege handen
hoeft te staan. Oprecht medeleven is
‘waardevoller dan welke pil of pleister
00k. Dat is nooit een zwaktebod, maar
zou aan de basis moeten liggen van ieder
contact. De beste dokter staalt rust en
\ertrouwen uit, ongeacht de kwaal die
diegene voor hem heeft. Daaraanis hij te
herkennen
vat