P ro f. Dr.

Sem ih ERYILDIZ

YERİNDE YÖNETİŞİM, ÖZERKLİK

BASKLAR, KÜRTLER, KATALANLAR
 <;Ir Iş

Z ıtlık la r ın B en zeşm esi

Ç ağdaş toplum larm ev rim i, ulus kavram ı ile ulusal d e v ­

let uygulam alarına önem li eleştiriler getirdi.
Kültürel kim lik , toplum sal aidiyet sorunları, m od em top*
lum lann gündem ini, günbegün adeta işgal ederek önem ini
kabul ettirm ekledir. G eçm işte insanlara refera n s noktası
o la ra k , ipucu veren, ulus, d in . id e o lo jiy e a ile bağları ç ö ­
zülm ekte. karmaşıklaşan toplu m için de insan kendisini b i­
rey olarak yen id en tanım larken, kendisine yen i ilişki ve ilg i
ç e vrele ri aramaktadır.
U lusal bilin cin tanım ı v c g e ç e r liğ i ile ilg ili kuşkular her
g eçen gün bira z daha yüksek sesle d ile getirilm ektedir V a r
olan toplumsal doku vc ilişki kurgusu için de, hem ek onom ik
geliş m e yolu ndaki başarısızlıklar hem de geliş m e ile m utlu­
luk v e haz alm a arasındaki bağlantı kopukluklar, id e o lo ji v e
kuramlara y ön elen y ık ıc ı saldırıyı artık toplumun tem el d o ­
kusuna yöneltti.
Y e re llik , Y ö reselleşm e, B ö lg e Kuram ları V c B ö lg e s e l­
leşm e düşünceleri, yukarıda özetlenen g elişm elere karşı ve
her mutluluk kapısını açacak bir m aym uncuk g ib i yeniden
keşfedilm ektedir. O stclik dünyanın her yerinde bu kavram ­
lar insanoğluna yeni sorunların çözüm ü olarak sunulm akta­
dır K işin in kendi b ilin ç derinliklerin i algılaması ile yerel vc
bölgesel kim ık aray:ş'ar içice gelişmektedir, trenılmayacak an­
lam ve ima zıtlıklarını bünyesinde taşısa ve hele uygulamada, her
bölgede sınırsız farklılık örnekleri yaratsa bile, dünyanın her nok­
tasında bu yeni moda hızla gelişm ekted ir.
insan özgürleşmesinin çok temel bir dürtü gücü olarak düşünü­
len, yerelleşm e ve y örese! b ilin ç artan e tk in liği ile her anhmıda
baskıyı, zor kullanımını ve yeni sınır tanımlarını geliştirmektedir
Ulusal dürtü ve güdülere göre bile daha fa z la öne çıkan bu baskıcı
nitelik sadece Türkiye ya da Ispanya'da ortaya çıkan yerel eylem ­
lerde değil dünyanın her yerindeki benzer gelişmelerde göz­
lenm ektedir.
Y erel ve bölgesel kim lik oluşturma eylem leri merkezinde yer
alan bu zor, baskı ve şiddet kullanım ı, ulusal kim lik oluşturma
süreçlerini de aşmaktadır. Ancak bütün bunlar bu modanın olanca
hızıyla etkinliğini arttırmasını etkilememekledir. B ölge akımlan
sadece tanımlarını geçm iş uluslaşma stircçkaine benzetmekle de­
ğil. yöntemlerinde de uluslaşma süreçlerinin kan ve barut kokan
yolunu taklit etmekte bilinçli davrandıklarını göstermektedir.
G özlem lerin açıkça ortaya çıkardığı bir başka olgu şudur. Y e ­
rci eylemler, kendilerini özek sayan toplumlar üstünde, kendi arala
ıındakı dayanışmaları ya da tamamladıkların; nida ettiklen ulus
laşma süreçten üzerinde, eski çekirdek motiflerini yeniden uyandı
ran bir aşı görevini yapmaktadır. Bu yeni aşı özekteki ya da daha
eskiden örgütlenmiş toplulukları uyarırken, dünya ekonom ik m er­
kezlerinde y er a lan en eski kuşak uluslar, kendi içlennde ça­
tışmaya giden topluluklar arasından, yörcci, sonradan gelişen, ya
da sorun odağı olanları tutan, geliştiren ya da kışkırtan davranış­
larda bulunmaktadır Bu davranışlara zaman zaman özgürlük vc
demokrasi örtüleri çekilse bile temelde bunun ekonomik çıkarları
da aşan daha köklü dürtüleri bulunmaktadır, örneğin ,
Katalan vc Bask eyle m le ri Ispanya özeği adına
Kastclyalıların arasındaki milliyetçilik akımlarını hızlandırırken.
Tü rkiye’deki yöresel akım, özekteki ulusçuluğu tarihinin hiçbir
dönem inde olm adığı kadar tumandırmaktadu İşin ilginci bu
ulusçuluk tırmanması ulusal kurtuluş savaşı ya da daha öncesinde

6
halta farklı dinlere mensup olanlar arası çatışmalardaki boyutlarını
bile aştığı gözlenmektedir ispanya yörcci direnişlerinin aynı dert­
ten çok fazla çekmiş Fransa tartım d an desteklenmesini, Türkiye'­
deki çatışmalann ise Los A ngclcstckı evi yanan Amerikalı ya da
"Hamburg ve M ünih köylülerinin anlaşması içtn Türk tercüm an
arayan“ Alm anya'nın dolaylı ya da dolaysız desteklerini sadece
iktisadi dürtülerle açıklamak olanaksızdır.
Los Angeles'/ekJ zen ci ayaklanması. Afrika'da ki bölge ve ka­
bile çatışmalarına yeni çeşni katan söylenilen geliştirirken, A B D -
"nın “İrlandalI. “P rotesta n “, “beyaz“ yön etim e lifin e özü aynı
o la n etk i yapsa bile sonuçta bu toplumları hızla birbirinden ayı-
np yalıtan etkilerini gUçiendirmcktedir
Rus lmparatorluğuYum şimdilik dağılmış görülmesi sadece
Rusya çevresinde değil, dünyanın her yöresinde yeni ulusal, etnik,
yöresel, ya da bölgese) etkiler yaptı. Çevredeki özgürlük rüzgâr la-
ıı. çekirdekteki Slav kitlesinde çok boyutlu toplumsal nıhbilimsel
katılaşmalar yaratırken, bu ırk grubunun toparlanma güdüsü Bos­
na toplumsal varlığını parça parça eden, yerellik ve bölgecilik
yansımalarına neden olm aktadır.
Dunların tamamını bir arada incelem e zorlukları dikkate
a lın m alıd ır. A n c a k b ir a ra d a y a p ılm a s ı ö z e ! y a ra r ve an la m
s a ğ la y a b ile ce k ird e le m e le ri b ir o ra d a y a p a b iliriz . B ö y le bir
ka vra yış v e d e ğ erlen d irm e sonuca va rm am ızı k o layla ştıra ­
bilir. Bu bağlam d a ispan ya v e T ü r k iy e ’y i bir arada in c e le ­
m ek b ir elm anın iki yan sın ı b irlik te e le almak kadar k o lay
g ö rü le b ilir.
H er ik i c o ğ r a fy a da sanki aynı haritada yan yana gelm iş
gib id ir; in s a n la rı A k d e n izli, karm akarışık bir ırklar m ozaiği,
A ra p etkisinin hala derinlerde izlerin i atam am ış, din ba ğn a z­
lığ ı sürecini d e uluslaşma sürecini d e A vru p a ’ya g ö re g e c i­
kerek yaşam ıştır Ü stelik y ö n e tim e litle ri irdelem esinde
b elk i en ön e m li ö ğ e olarak, d a ğ ılm ış im p a ra to rlu k p sik oz
ve s e ıtd r o m la r m m ta m a m ın ı b ilin ç a ltın ın en d e rtn n o k ta la ­
rın a çık m a m a ca sın a k a z ım ış tır; bu ö z e llik le r iy le bu iki güz-

7
lem d e n eğ i eşi bulunm az benzerlikler taşır g ib i görün m ekte­
dir.
A n c a k , fa rk lı din v e toplu m doku tan arasında bin y ıl g e ­
lişm iş fa rk lılık la rı yanında ber ulusal ö z e ğ in çekirdek k im ­
lik fa rk lılık ta n ö z e llik le ö n e çıkm aktadır. Dunlann yanında
ç e v r e d e v e y ö red e y er alan aktörlerin farklı yerel v e b ö lg e ­
sel ö z e llik le r le e v r ilm iş y a p ıla n g ö z d en k açın lırsa. gerek e­
ni yap m ak için b e k le y e n tarihin a ffe tm e y e c e ğ i hatalara y a ­
kalanm ak ç o k ko la y d ır. N e ts p a n y o lla r TürkJere n e de
B a s k la r K iir ile r e b e n z em e y e b ilir, h ele sonuçta ken dim iz
için b ir ders çıkarm aksa a m a cım ız, esas konum uzun tek
kom şusu Fransa olan İb erya o lm a y ıp y ed i kom şulu A n a d o ­
lu old uğu nu da ç ö zü m le m e m iz d e dik k a te a lm a lıy ız
K a rş ıla ş tırm a n ın kökten fa r k lı y ö n le ri e lin iz d e k i e s erin
k u rgu su n d a da ilk and a gö zü n ü ze ça rp a ca k tır. Y öre ve b ö l­
g e ça lış m a la rın d a T ü rk iy e iç in a n ca k b irta k ım ö lçü m le rd e n ,
a ra y ış ve d ü şü n celerd en , p la n la rd a y e r alan niyetlerd en bah­
sed eb iliy oru z.
H albu ki in c e le m e le r Ispanya bahsine g e ld iğ in d e inanıl­
m ayacak zen g in lik tek i bir d en ey y ığ ın ın ın özetlen d iğ i görü ­
lecektir. Bu şanssız v e ço k geri g ib i görünecek durumu­
m uzdan ders alm asını b ile b ilirse k , b a ş k a la rın ın d en ey lerin e
ta k litç i d e ğ il e le ş tiric i ve y a ra tıc ı g ö z le bakm ayı b ile b ilirs e k .
durum um uzu b ir avantaja b ile dönüştürebiliriz...
T ü m Isp an ya 'yı kavuran iç savaşta bir m ily o n insan ö l­
düğünü o zam anki nüfusa g ö r e her iki evd en birinden bir
ölü ç ık tığ ım düşünün. Ş im d i bu insanlar barış için de bırbir
lerin i sevm es ele r d e b irb irlerin e taham m ül c d c ıc k yaşam ak­
tadır. O nlardan ö ğ re n e c e ğ im iz ço k şe y ola b ilir, ancak gtızel
ü lk em izi cclıaletlc yönetm eye kalkar. D e rs alm ak y erm e ta k li­
d e g iriş irs e k , onların başından g eç en le rin a yn ıyla d e ğ il hat­
ta kork arım ki p e k ç o k m is liy le b iz im ba şım ıza gelm es i sçın
d e her n ed en e sahip old u ğu m u zu g ö rm ek için dc kailin o l­
m ak g erek m ez.

8
 Çalışma incelendiğinde görülecektir ki, ne Bask m odeli
va rd ır nede olduğu g ib i kopya edilebilecek, herhangi b ir ha­
z ır reçete... H erkes ve h er ülke kendi m od elin i kendi toprak­
larından çık a ra ca k tır: ama bu arada diğer ülkelerden alına­
cak ders yok mudur? G örm esini, anlam asını bHen; hisseden
insanlar için , sayılm akla, yazılm akla bitirilem ey ecek kadar
çok ders bulunm aktadır.
Müzikten anlamasa bile sese aşina her insanın bilebile­
ceği gibi, gitarın da bağlamanın da biçim i, kurgusu, kutusu
ve kökü aynı sayılmaktadır. İkisinin de telleri vardır, vur­
gulu sazdır, ahşaptan yapılır, ama biriyle şarkı vc türkü, di­
ğeriyle ise fado vcflam cnko çalınır.

Prof.Dr.Scmih EryıkJı/.
M ad rid
 A - K e n tle ş m e P o litik a la rın d a
O p tim u m Y ö r e v e B ö lg e A r a y ış la r ı

"Kentleşm eyi b ilin ç li b ir politika nın ün im i dunnmtna ¡getir­

mek. kentleşme sürecine kamuca ve kamu yara n için karışmak,
kentlere olan nüfus alanlarının ham t, biçim ini, coğ ra fi dağılışım ,
zamanlam asını ve kentlerde yara ttığı sorunların çözümünü, uzun
dOnem için, ülkenin kalkınmasına katkı yapacak biçim de etkilenen
eşgüdümlü Önlem lerin tümüne, kentleşme politikası adını veriyo­
ruz.
"Kentleşm e politikası, ülke ölçüsünde, nüfûsun ve ekonom ik et­
kinliklerin y u rt düzeyinde d ağılışını belirleyen k ura llar anlam ında
geniş kapsam lı b ir kavram olarak anlaşabildiği gibi, kentleşme ha­
reketlerinin sonucunda özellikle kentlerde karşılaşılan sorunların
çözüm üne yönelm iş m ikro ölçekteki ön lem ler bütününü de anla­
ta b ilir. Kentleşm e politik a sı, a lgıla nd ığı düzey bakımından böyle
ik i türe aynlchğt g ib i y ön eld iği hed efler açısından birkaç tü rd e
o la b ilir .1
Yukarıdaki tem ci tanıma, kent için deki nüfus artışını,
kentten kente göçü v c kent için de sayılan kcntklcşcm cm ış
nüfus v c m ekanların da kentsel g elişm ey e katılması crcgı
nin dışında ek len ebilecek bir nokta bulunamamıştır.
K entleşm enin durdurulması, yavaşlatılm ası, geri döndü­
rülm esi ve y a toplum sal gelişim in i v c ek onom ik g elişm eyi
yavaşlatacak boyutlarda kentleşm enin m ekanda "a d il" d en ­
g e len m e s i g ib i ö n e ri kavram vc kuramlar bu tartışmanın
kapsamı dışındadır.
"K im i ü lk e le rd e de ö ze k s iz le ş tırım (y a y gın la ştırn u ı.

' R«*cn KEUtŞ. A W ıe / O t i f m r Kntftcl » ) i a » ılc v n e . Türk

S o »y *l Halimler D c r r « £ . T e r k '» « O cI'M nc A r n l ı m ı l n VnVfı uruk »çrr.ncfı.
y*ym no: 4 . Ankam 1911.

13
y ö r e le ş tir im j ilk e o la ra k benim senm ekle b irlik le , kalkınm a
iç in b ö lg e le rin ve bü yiik k e n tle rin v a rlığ ı Ju z o ru n lu sa y ıl­
m ış. nü fus ve ek o n o m ik e tk in lik le rin , büyüm e kutbu a d ı v e ri­
le n k im i ö ze k lerd e y o ğ u n la ş tırılm a s ı y o lu s e çilm iş tir. Bu son
m od eld e. a y n ı zam and a y e re I ö ğ e le rin g ü cü n d en y a ra rla n ­
m ak İç in küçük ve o rta k b ü yü klü kteki k e n tle rle ka sa baların
c a n lılık la rım k oru m a sı ve g e liş tirilm e s i ilk e s in d en d e y a ra r-
la n ıla b ilm e k te d ir.
* Ü çü n cü dünya ü lk e le ri p la n c ıla rı ve b ilim a d a m la rı
a ra sın d a da k e n tle re o la n nüfus a k u tla rın ı, b ir top lu m sa I
d önüşü m ü n ön k o ş u lu o la ra k g ö re n ve d e m o g ra fik anlam d a
d a o ls a ken tleşm eye h o ş g ö rü y le b a k a n la r v a rd ır. B u n la ra
g ö re , ç a rp ık b iç im iy le d e o ls a kentleşm eye k a rş ı o la n la rın
s a h ip b u lu n d u k la rı ken t s o y lu d e ğ e rle rd e n kaynaklan­
m a k ta d ır.2
T e m e l erek ; h ız lı kentleşm e ile ek on om ik gelişm en in
koşutluğudur. A n ca k , ek on om ik gelişm en in birinci v c ik in ­
c i işteyim d e vrim i ile ileliş im çağını yakalam a, v e n m v c
uluslararası pazarda yarışır ek on om ik girişim lere kavuşm a­
sı boyu tları konum u z kapsam ı dışında kalan gereklerdir. Bu
n eden le çalışm anın kapsam ında sadece kentleşm e p o litik a ­
ları a ra cılığ ı ile yukarıdaki kadem eli ereklere ne Ölçüde yar­
dım cı olu n abileceği irdelenebilir. Y ö rele rin etkin, iy i v c
b ö lg e leş m e hızını sağlayacak K a d e m eli M ekan Planlam ası,
kentleşm e politikaları içinde kentleşm enin çözü m lenm esi vc
ülke doğrultusunda öneri oluşturm a ve oluşan ön erileri ir­
d e lem e araçlarından biridir.
M eka n g elişim in in tanım lam alarından bazıları sunuşu­
m uza esin etk ilem esi yapm ış sayılab ilir;
John F R İ E D M A N ’ın kutuplaşmış g eliş m e kuramı hu ç a ­
lışm ada kullanılacaktır. Fricdm an'a g öre,
— B üyük kentin ek on om ik başarıları v c e tk in liği, yetişm iş 1

1 İhid »; 72

14
insan gücü v c teknik, elem an sağlam a kolaylığı, anamal kıt­
lığı g ib i etm enler tek büyük kent oluşumunu haklı gösterir.
— Bu tür yerleşm e yapısının olu şm asıyla sonuçlanan kent­
leşm e türünün ek on om ik g elişm e sürecinde kalkış evresine
geçm ek için gereklidir.
— Belli ö zek lerd e toplanm anın yarattığı ek on om ik yarar ve
üstünlükler.
— H a zır a ltyapı, bankacılık v e yön etim kuruluşlarının sun­
duğu hizm etler.
— G en iş yerel pazarlar v e ucuz em ek, kültür, eğitim , sağlık
v e eğ le n ce h izm etleri5; büyük kenti geliştiren etm enlerdir.

B - K a d e m e li M e k a n P la n la m a s ı v e S ır a B ü ­
y ü k lü k K u r a lı
K en tlerin büyüklüğü ile sıralan arasında bağıntı oldu ­
ğunu varsayar, ö y l e ki d ö n büyük kentin nüfustan sırasıyla
6 .3.2.1,S m ilyon ise yerleşim y erleri kadcm clcnm csındc
uyum varsayılab ılir. A n ca k bir ü lkede birden fazla m egapol
ve y a m etrop olis çek ird e ğ i olm ası v e y a yaratılm ak isten il­
m esi, ülke için dek i v e uluslararası yarışım ortam ına k a tılı­
m ı hızlandırm a y olu yla kalkınm aya katkıda bulunabilir Ü l­
ke m etropolleri b ö y le c c b ö lg e m e tro p o lle ri etkin liğin e ha­
zırlanabilir.4
K a d e m eli mekan planlam ası ülkesel kalkınma ve insan
mutluluğunu anırm a h edeflerin e doğru bir m odel çerçev e­
sinde. mal, insan, haber v.b akım ları sağlayacak düşünce ve
ey le m planlan geliştirir,
ö rn e ğ in ;
Y ö re le rd e k i kırsal alanlara kent olanakları v e birleştirici
v e iy ileş tirici yaşam olanakları getirecek birim , yer v c bü ­
yüklükleri;

» ıt»4 >6
* k 132

15
 M e tr o p o lle r le bağlan tısı koparm ayacak uzaklıkta ona
b o yu tlu v e y a b ö lg e m e rk e z le rin i y a p ışık yeni kent parçaları
yara tılm a sı için ya p ıla c a k v e planlam a v e örgütlem elerde
k u lla n ılacak d o n elerin sağlan m ası.
Ü lk e s e l y e re l y ö n e tim , b ö lg e v e m erk ez düzenlenm esi
kararlarının tem el ussal b ir plana bağlan m ası, büyük yeni
y e rle ş im , te c im ü retim v e y a hizm et (a lty a p ı, güvenlik , sa ğ ­
lık, e ğ itim v s ) planlanm asında y a rd ım cı b ir kavram olarak
ku lla n ılab ilir.

Beklenen P ra tik Y a r a r la r
1 ) Y ö n e tim v e kam u h izm etlerin in en a z m a liy e tle , en
fa z la nüftıs tarafından en y o ğ u n v e en sa ğ lık lı kullanım a
olanak v e re c e k nokta v e bü yüklüklerin saptanm ası,
2 ) D eğ iş ik ö lç e k li işle y im v e h izm etlerin y er seçim inde,
bunların m ekan b irlik te liğ in d e n d o ğa ca k dışsal ek on om ileri
en ç o ğ a çıkaracak od ak y e r s e çim lerin in yap ıla b ilm esi,
3 ) V a r ola n v e öneri od ak lar arasındaki akım lardan k a y ­
naklanan v e y a olm ası istenen a kım ların hesaplanmasından
yararlanarak ulaştırma ve iletişim ağın ın yön le n d irilm es i.
4 ) Kam u v e sivil toplum kuruhışlannm örgütlenmesindeki
eşgüdüm sorunlarını en aza indirip etkinliklerini arttıracak mekan­
sal desen araştırması v e tasarım ında.
5 ) Y atının kararlarında kârlılığı, bölgesel ürünlerin kullanımı,
yerel tüketime dönük üretim olanakları, »ş verm e olanaklarını arttı
racak işlevin ve tecim g irişim lerin in yö n le n d irilm es i.
6 ) B ölge, fizik ve imar ve tan m planlaması ve bina plan proje­
lerinin yapılması ile bunların dctaylandınlınnsında kullanılacak
bilgilerin değerlendirilm esidir.

16
Kitapta İspanyadaki Bask ve Katalan sorununda çözüme giden yo*da
nasıl bir model uygulanıyor? Kurt sorununda yerellik anlamında
nasıl bir çözüm gek girilebilir» Bask ve Kataianya uygulamalarıyla
karvtaftıniarak önerilerde bulunulmaktadır.

Çafcyna mcelendl^nde görülecektir kJ. ... ne olduğu gibi kopya

edilebilecek, herhangi bir h az» reçete ne de model _. Herkes ve her
ülke kendi modelim kendi topraklarından çıkaracaktır, ama bu arada
diğer ülkelerden alınacak ders yok mudur?

Görmesini, anlamasın« bilen, hisseden insanlar için, sayılmakla,

yazılmakla bitirilemeyecek kadar çok ders bUunmaktade.

kitapyurdu.