You are on page 1of 3

Νίθνο Νηθνιάνπ-Χαηδεκηραήι

Λίγερ ακόμα πληποθοπίερ


για ηην επμηνεία ηηρ λέξηρ «ύλανηπον1» ηος Βαζίλη Μισαηλίδη

[κηθξνθηινινγηθά, ηεύσορ 44, ζ.81, Φθινόπωπο 2018]

Νσξίο ην Φζηλόπσξν είρα επηζθεθζεί ζε κηα εθδξνκή κνπ ην ρσξηό Όκνδνο ηεο επαξ-
ρίαο Λεκεζνύ, ελόζσ ην πην θάησ θείκελν βξηζθόηαλ ζην ηππνγξαθείν γηα εθηύπσζε.
Καζίζακε ζην ηειεπηαίν δηαζέζηκν ηξαπέδη ηνπ θέληξνπ «Ακπεινζέα» δίπια ζε κηα
παλύςειε ιεύθα θαη απνιαύζακε ην γεύκα καο κε ηε ζπλνδεία ηνπ ππέξνρνπ ληόπηνπ
ιεπθνύ θξαζηνύ. Όηαλ αξγόηεξα κπήθα ζην εζσηεξηθό ηνπ θέληξνπ, κε έθπιεμε είδα
αλαξηεκέλν ζε ηνίρν έλα εζηόδεην άξνηξν. Ο ηδηνθηήηεο κε δηαβεβαίσζε πσο δελ ήηαλ
δηαθνζκεηηθό αιιά πξαγκαηηθό θαη αλήθε θάπνηε ζηνλ παππνύ ηνπ. Σηελ εξώηεζή κνπ
«από πνηό μύιν είλαη θαηαζθεπαζκέλν» έδεημε άγλνηα αιιά πήξε ακέζσο ζην ηειέθσλν
έλαλ γλσζηό ηνπ, ηνλ ππεξνγδνεθνληνύηε ζπγρσξηαλό ηνπ Παλίθν Ηξαθιένπο, ν νπνίνο
κνπ εμήγεζε από πνην μύιν θαηαζθεπάδνληαλ ηα κέξε ηνπ αξόηξνπ, θαη θπζηθά απηό πνπ πεξίκελα λα αθνύζσ: «ην ακκάηηζκαλ
ην θηηάρλακε κε θνξκόλ από θαβάηδηλ».

Σην πην ςειό ζεκείν ηεο πεξηνρήο ηνπ Σηξνβόινπ, απιώλεηαη ην Πάξθν ηεο Αθξόπνιεο, κε ηα πα-
λύςεια δέληξα ηνπ, ηα ζηληξηβάληα ηνπ, ηηο εθηά ζπειηέο θαη ηε ζαπκάζηα γέθπξά ηνπ, ηδαληθό κέ-
ξνο γηα όζνπο αλαδεηνύλ ιίγε δξνζηά, καθξηά από ηα θιηκαηηζηηθά, ηα ππξσκέλα θαινθαηξηλά α-
πνγεύκαηα. Κη έηζη, θαζώο είλαη ζηξσκέλν από ην έλα άθξν ηνπ ζην άιιν κε ρνξηάξη, πξνζθέξεη
μεθνύξαζε, γαιήλε θαη δξνζίδεη ηα κάηηα θαη ηελ ςπρή.
Δδώ, ινηπόλ, από ηνλ εμώζηε ελόο θηιόμελνπ θέληξνπ, θαζώο απνιάκβαλα ηνλ απνγεπκαηηλό
κνπ θαθέ θαη κειεηνύζα ην ςηιόιηγλν θαβάηδηλ2, πξόζεμα ηα παξαπνύιηα ηνπ. Ήηαλ πνιιέο δεθά-
δεο, κπνξεί θαη εθαηνληάδεο, θαη απιώλνληαλ ώο θαη πέληε κε εθηά κέηξα γύξσ από ηνλ ρνληξό
θνξκό ηνπ. Ήηαλ ζρεδόλ έλα πόδη πην ςειά από ην αθνύξεπην ρνξηάξη. Τα παξαθνινπζνύζα γηα
κεξηθέο κέξεο ‒θάζε κέξα γηλόληνπζαλ θαη πην πνιιά‒ θαη ζπιινγηδόκνπλ πσο ην θαβάηδηλ βγάδεη
ηα παξαπνύιηα ηνπ ρσξίο λα θνπεί, ζε αληίζεζε κε ηνπο ζρεηηθνύο ππέξνρνπο ζηίρνπο ηνπ Βαζίιε
Μηραειίδε. Κάπνηα κέξα νη εξγάηεο ηνπ Γήκνπ θνύξεςαλ ην γξαζίδη, θνύξεςαλ θαη ηα παξαπνύιη-
α, όκσο θάζε θνξά πνπ πεγαίλσ εθεί κε επηζθέπηνληαη νη ζηίρνη ηνπ Βαζίιε:
Σθάμε καο νύινπο ηδ΄ αο γελεί ην γαίκακ καο απιάηδηλ,
θάκε ηνλ θόζκνλ καηδειεηόλ ηδαη ηνπο ξωκενύο ηξανύιηα,
ακκά μεξε πωο ύιαληξνλ όληαο θνπεί θαβάηδηλ
ηξηγύξω ηνπ πεηάζζνπληαη ηξαθόζηα παξαπνύιηα.
Τν ‘ληλ αληάλ λα ηξω ηελ γελ, ηξώεη ηελ γελ ζαξθηέηαη,
κα πάληα ηδείλνλ ηξώεηαη ηδαη ηδείλνλ θαηαιπέηαη.
Σε έλα ζεκείσκά3 κνπ, ππνζηήξημα ‒ζηεξηγκέλνο ζε καξηπξία ηνπ αδειθνύ ηνπ παππνύ κνπ,
πνπ ήηαλ γεσξγόο, γελλεκέλνο ζηηο αξρέο ηνπ πεξαζκέλνπ αηώλα‒ πσο «ύιαληξνλ» είλαη ν θνκκέ-
λνο θνξκόο ηεο ιεύθαο γηα λα γίλεη ζηαβάξη ζην εζηόδεην άξνηξν ησλ παππνύδσλ καο ή γηα λα γίλεη
«βνιίηδηλ4» ή θάηη άιιν παξεκθεξέο, θαη όρη θάπνηα από ηηο εμεγήζεηο5 πνπ δόζεθαλ θαηά θαηξνύο

1 Γξάθεηαη θαη σο «ίιαληξνλ».


2 Τν δέληξν Λεύθα ε κέιαηλα.
3 Αιήζεηα (εθεκ.), 18 Γεθ. 2017, πνιηηηζκόο, ζ. 19.
4 Τν δνθάξη (ζηηο ζηέγεο ησλ ζπηηηώλ).

1
από δηάθνξνπο κειεηεηέο ηνπ έξγνπ ηνπ Μηραειίδε. Μνπ είρε θάλεη εληύπσζε όηαλ πξσηάθνπζα
ηε ιέμε «ύιαληξνλ» από ηνλ παππνύ θαη, ζε πνιύ ζύληνκν ρξνληθό δηάζηεκα, σο γπκλαζηόπαηδν
πηα, ηελ μαλαζπλάληεζα ζηνπο ζηίρνπο ηνπ Βαζίιε Μηραειίδε, από ηελ έθδνζε ηνπ 1960 ησλ
«πνηεκάησλ» ηνπ, βηβιίν πνπ αγνξάζακε όινη ζηελ ηάμε, κε ηε θξνληίδα ηνπ πξώηνπ καο θηινιό-
γνπ, ηνπ αείκλεζηνπ Κπξηάθνπ Πιεζή. Τε καξηπξία, ινηπόλ, ηνπ παππνύ, ζεσξώ πνιύ ινγηθή, γηα-
ηί ην ζηαβάξη έπξεπε λα ήηαλ επζύ, ζηέξεν θαη ειαθξύ μύιν θαη ν θνξκόο ηεο ιεύθαο πξνζθέξεηαη
ζαπκάζηα γηα ηνλ ζθνπό απηό. Σηελ εμήγεζε απηή νδεγεί θαη ε ζύληαμε ηνπ ζηίρνπ. Γειαδή, ην
ύιαληξνλ είλαη θαηεγνξνύκελν ζηε ιέμε «θαβάηδηλ». Έηζη, ε εξκελεία ησλ ζηίρσλ δελ πξέπεη λα
είλαη άιιε παξά ε πην θάησ:
λα μέξεηο, πωο όηαλ ε ιεύθα θόβεηαη γηα λα γίλεη ύιαληξνλ,
ηξηγύξω ηεο μεπεηάγνληαη ηξηαθόζηα παξαπνύιηα.
Αλ ε ιέμε «ύιαληξνλ» ήηαλ επίζεην ζηε ιέμε «θαβάηδηλ», ν Βαζίιεο Μηραειίδεο πνιύ εύθνια
ζα κπνξνύζε λα γξάςεη ηνλ ζηίρν θάπσο έηζη: «ακκά μεξε όληαο θνπεί, ην ύιαληξνλ θαβάηδηλ»,
πνπ νκνηνθαηαιεθηεί ζαπκάζηα κε πξνεγνύκελνλ ζηίρν∙ ή ζα έγξαθε θάηη άιιν παξόκνην θαη δελ
ζα άιιαδε ηε ζύληαμε πξνζζέηνληαο ην «όληαο θνπεί» ελδηάκεζα.

Καη ηέινο, θάηη πνπ εληζρύεη ηελ άπνςε όηη «ύ-


ιαληξνλ» είλαη ν θνκκέλνο θνξκόο ηεο ιεύθαο γηα
λα γίλεη κέξνο ηνπ αξόηξνπ, είλαη θαη ην γεγνλόο
όηη νη ακέζσο επόκελνη δύν ζηίρνη αλαθέξνληαη
πάιη ζην εζηόδεην άξνηξν θαη πην ζπγθεθξηκέλα
ζην «πλί». Απηό είλαη θπζηνινγηθό∙ ν πνηεηήο ε-
κπλέεηαη από ην «ύιαληξνλ», ζηηρνπξγεί, αιιά ε
ζθέςε ηνπ δελ απνκαθξύλεηαη∙ ηξηγπξίδεη θαη ζε
άιια κέξε ηνπ αξόηξνπ όπσο ην «’ληλ».

Τελ άπνςε πνπ εθθξάδεηαη ζην πην πάλσ ζεκείσκά κνπ έρνπλ ζρνιηάζεη6 νη εξεπλεηέο Γ. Κ.
Γηαγθνπιιήο. Κπξ. Ισάλλνπ θαη Λεπηέξεο Παπαιενληίνπ. Οη δύν πξώηνη δηαθσλνύλ ξηδηθά, ελώ ν
ηειεπηαίνο εηζεγείηαη πσο πξέπεη λα πξνρσξήζεη ε έξεπλα θαη λα κε καο αθήζεη αδηάθνξνπο ε εξ-
κελεία, [πνπ δίλεηαη ζην ζεκείσκά κνπ]: λα εθιεθζεί, δειαδή, ε ιέμε ύιαληξνλ ωο νπζηαζηηθό θαη
όρη ωο επίζεην, όπωο δελ πξέπεη λα πεξάζεη απαξαηήξεηε θαη ε εηπκνιόγεζε ηεο ιέμεο από ηνλ Κ.
Καξαπνηόζνγινπ, ν νπνίνο ηε ζπλδέεη κε ην ηηαιηθό ilatro, πνπ είλαη επίζεο νπζηαζηηθό.

Καη θαζώο όια έβαηλαλ πξνο έλα ηέινο γηα κέλα, αλαπάληερα έιαβα σο δώξν από ηνλ ζείν Ιά-
θσβν –ηώξα ζηα 84 ηνπ ρξόληα‒ κηα κηθξνγξαθία ελόο εζηόδεηνπ αξόηξνπ, ρσξίο ν ίδηνο λα γλσξί-
δεη ηελ ύπαξμε ησλ πην πάλσ ζρεηηθώλ θεηκέλσλ. Καηά θαηξνύο κνύ έζηειλε θη άιια δώξα, όπσο
κηα ζθάθε, αλέκε, θαξέηηα θηι. Ο ίδηνο, ηε δεθαεηία ηνπ ’50, ππήξμε θάιθαο ηνπ μπινπξγνύ / πε-
ιεθάλνπ παηέξα κνπ θαη γλσξίδεη πνιύ θαιά από μύια. Τνλ ξώηεζα επζέσο αλ είρε θαηαζθεπάζεη
πξαγκαηηθό άξνηξν θαη, αλ γηα ην ζηαβάξη ρξεζηκνπνηνύζαλ θνξκό ιεύθαο. Η απάληεζε ήξζε αβί-
αζηα ζεηηθή. Ναη, βνεζνύζε θάπνηνλ άιιν εηδηθό μπινπξγό από ην ρσξηό καο, θαηαζθεπαζηή αξό-
ηξσλ, κόλν πνπ ηνλ θνξκό από ην θαβάηδηλ ηνλ ρξεζηκνπνηνύζαλ γηα ην «ακκάηηζκα». Σηε ζπλέ-
ρεηα κνπ εμήγεζε πσο, πνιιέο θνξέο, ην ζηαβάξη απνηειείην από δύν θνκκάηηα μύινπ ελσκέλα: κε
θνξκό από θαβάηδη ην κέξνο πνπ ελώλεηαη κε ηνλ δπγό, ην ιεγόκελν «ακκάηηζκα», θαη ην άιιν κέ-

5 Κάπνηεο από ηηο εμεγήζεηο είλαη αληηθαηηθέο κεηαμύ ηνπο, θάπνηεο αλαηξέζεθαλ από ηνπο ίδηνπο ηνπο εηζεγεηέο, πηνζεηώληαο αξγόηεξα άιιελ
άπνςε, ελώ θάπνηεο άιιεο εκθαλώο δελ καο πείζνπλ. Ιδνύ κεξηθέο: Γ. Λεύθεο: «απ’ ηη πίζα, ζύππιζα», θαη «πασύκοπμη [ιεύθα]», Α. Κ. Ιληηά-
λνο: «μεγάλο, ανηπειωμένο δένηπο», Α. Παλάξεηνο: «κάθε νεαπό δένηπο πος ςλομανεί», Κ. Μ. Καξακάλνο: «ηο δαζοθοςνηωμένο δένηπο»,
Α. Πεξλάξεο: «γεπάνδπςον / γέπανδπςρ = πακπάιαηνλ», Κ. Α. Πηιαβάθεο: «αππωζηημένο, γέπικο», Κ. Π. Χαηδεησάλλνπ: «από γηρ» θαη αξ-
γόηεξα όηη ε ιέμε πξνέξρεηαη από ην «γέπανηπον», θαη άιινη, πνπ είπαλ: «ηο πολύ ζωηπόν και άκαππον δένδπον», ή «ηο γεμάηο ζωηικόηη-
ηα» κηλ. [βιέπε: Κπξ. Ισάλλνπ, γηα ηε ιέμε «ίιαληξνλ» ηεο «9εο Ινπιίνπ 1821 ελ Λεπθωζία (Κύπξνπ)», Αιήζεηα, 29/6/2017 θαη, ηνπ ηδίνπ: «Η πα-
ξάδνζε θαη ηα εθδνηηθά πξνβιήκαηα ηνπ πνηεηηθνύ έξγνπ ηνπ Βαζίιε Μηραειίδε […], Δθδόζεηο Δπηθαλίνπ, 2017, ζζ. 895-899 ].
6 Μηθξνθηινινγηθά, η.43, Άλνημε 2018, ζ. 27‒38.

2
ξνο ‒πξνο ηελ αιεηξνπόδα‒ από θππαξίζζη∙ ζηελ Καξπαζία δελ ππήξραλ πιαηάληα ή έιαηα, πνπ ζε
άιιεο πεξηνρέο, ην ειαθξύ ηνπο μύιν ρξεζηκνπνηνύζαλ γηα ην ζηαβάξη. Σην ρσξηό καο ‒ην Βαζίιη‒
είρακε πάξα πνιιά θαβάηδηα, πνπ έδσζαλ, κάιηζηα, ζηελ πεξηνρή θαη ην ηνπσλύκην «θαβάηδηα»∙
επδνθηκνύζαλ γηαηί είρακε κηα βξύζε-θεθαιόβξπζν, πνπ ην λεξό ηεο πόηηδε νιόρξνλα κηα παλέ-
κνξθε θνηιάδα7 θαη έθηαλε κέρξη ην «κάηη» ‒αξηεζηαλό λεξό‒ δπν πεξίπνπ κίιηα καθξηά θαη κεηά
από κηα αθόκα ζύληνκε δηαδξνκή ρπλόηαλ ζηε ζάιαζζα∙ ήηαλ ην ιεγόκελν «Αξθάηδηλ ηεο Αγηάο».
Μνπ είπε, αθόκα, όηη ν δπγόο γηλόηαλ, επίζεο, από ειαθξύ μύιν θαη ζηα παλεγύξηα μελνκεξίηεο
πνπινύζαλ δπγνύο. Μηα αλαδήηεζε ζην δηαδίθηπν κνύ έδεημε όηη ζε κεξηθά κέξε ηεο Διιάδαο ρξε-
ζηκνπνηνύζαλ μύιν ιεύθαο γηα ηνλ δπγό ηνπ αξόηξνπ.
Οινθιεξώλνληαο απηό ην ζεκείσκα, κε ηα ιίγα πνπ πξόζζεζα, επαλαιακβάλσ ηελ αξρηθή κνπ
ζέζε, όηη ε ζύλδεζε ηεο ιέμεο «ύιαληξνλ» κε ην εζηόδεην άξνηξν, από έλαλ παππνύ-αγξόηε γελ-
λεκέλν ζε κηαλ άιιε καθξηλή επνρή, δελ είλαη ηπραία. Παξακέλσ σζαύησο θαη ζηε ζέζε όηη ε ιέμε
«ύιαληξνλ» ζην πνίεκα ηνπ Βαζίιε Μηραειίδε είλαη νπζηαζηηθό θαη όρη επίζεην. 

7 Η παλέκνξθε απηή θνηιάδα εληππσζίαζε ηνλ Alexander Drummond θαη πεξηγξάθεηαη ζην βηβιίν ηνπ, Travels through different Cities […] in a
series of letters […] London MDCCLIV. Τνλ δξόκν ηνπ Αξθαηδηνύ ηεο Αγηάο αθνινύζεζε ν Drummond ην 1750, επηζηξέθνληαο από ην ηαμίδη
ηνπ ζηνλ Απόζηνιν Αλδξέα, κε ζηαζκό ζην γεηηνληθό κνλαζηήξη ηεο Παλαγίαο ηεο Καλαθαξίαο. Βιέπε: Νίθνο Νηθνιάνπ [-Χαηδεκηραήι], H
Kαξπαζία ζηηο επηζηνιέο ηνπ Alexander Drummond, ν Φηιειεύζεξνο, επηθπιιίδα, 20 Φεβξνπαξίνπ 1986, ζ.1.
3

You might also like