Literaturuli Meskheti December 12

”დადგით მესხეთში აკვნები, აღზარდეთ კვლავ რუსთაველი” გიორგი ლეონიძე
№12 (240)
დეკემბერი
2018 წელი
ფასი 40 თეთრი
გამოცემის მეოცე წელი ”LITERATURULI MESKHETI” ”ЛИТЕРАТУРУЛИ МЕСХЕТИ”
ძვირფასო თანამემამულენო, გილოცავთ დამდეგ შობა-ახალ წელს!

ავთანდილ ივანიძე ბავშვის ლოცვა
1 ვიღვაწო, ისე ვიცხოვრო, 2 გზა გამიხსენი, უფალო,

უფალო, მადლი მომაცხე, არ დავივიწყო მთავარი; ძმებს შორის გზა რად ჩაღობეს, – სამაჩაბლოში ჩავიდე.
ვუწამლო ქვეყნის ვაებას, ღირსეულ შთამომავლად მცნონ
მეყოს ძალა და გონება ფიქრი არასდროს მტოვებდა;
დავითისა და თამარის!
სამშობლოს ასაყვავებლად. დამამეგობრე, უფალო,
იქ ჩემი თანატოლები,
ჩემს აფხაზ თანატოლებთან!..
შევძლო, დავიცვა მამულის უფალო, მადლი მომაცხე, ჩემი დები და ძმებია, –
მიწის ყოველი ნაჭერი, ვუწამლო ქვეყნის ვაებას,
შემიქონ ჭკუა, გონება მეყოს ძალა და გონება გავიზრდები და კეთილი ეს ამიხდინე, უფალო,
და დამილოცონ გამჩენი. სამშობლოს ასაყვავებლად. საქმის მეტს არას ჩავიდენ, რაზეც ბავშვს მიოცნებია!
„ზარზმობა”
სამცხე-ჯავახეთი ოდით- ვარმა გიორგი ჩორჩანელმა, XVI საუკუნის მეორე ნახევარში სა და ფრესკების რესტავრა- ბერს, ტრადიციულად, ღვთის-
გან მდიდარი იყო თავისი ხუ- რომელმაც არამარტო ხელი ზარზმის სამონასტრო კომპ- ცია, რის გამოც, სამწუხაროდ, მშობლის მიძინების ტაძარში,
როთმოძღვრული ძეგლებით შეუწყო ძეგლის მშენებლობის ლექსის მფლობელმა ხურცი- მხატვრობის კოლორიტი და ნა- იმართება დიდი სახალხო დღე-
– ეკლესია-მონასტრებით და საქმეს, არამედ არაერთი საეკ- ძემ, ტაძრის ძველი მხატვრო- წილობრივ სტილისტიკური თა- სასწაული „ზარზმობა”. ადიგ-
თვალნათლივ მიგვითითებს ლესიო მამული და სოფელიც ბის ნაწილი ახლით შეცვალა, ვისებურებაც შეილახა, თუმცა ნელებმა არც წელს უღალატეს
თუ რაოდენ დიდი კულტურის შესწირა მას. დროთა განმავ- ტრადიციას. ახალციხისა და
მატარებელია იგი. სხვა რომ ლობაში მრავალი ფორმაცია ტაო-კლარჯეთის მიტროპო-
არაფერი შექმნილიყო ამ მხა- განიცადა ზარზმის მონას- ლიტმა, მეუფე თეოდორემ და
რეში, მარტი საფარის, ვარძი- ტერმა და დღემდე მოაღწია იმ ხორნაბუჯისა და ჰერეთის
ისა და ზარზმის სიდიადეც კმა- სახით, რომელიც XIV საუკუ- ეპისკოპოსმა, მეუფე დიმიტ-
რა, რომლის ხილვისას აღტა- ნის დასაწყისში სამცხის მთავ- რიმ, საზეიმო წირვა აღავლი-
ცებას ვერ მალავს ნებისმიერი რის ბექა მანდატურთუხუცე- ნეს. წირვას საქართველოს რე-
დამთვალიერებელი. ზარზმა სის დროს აიგო. გიონული განვითარებისა და
შუასაუკუნეების ბრწყინვალე ზარზმის მონასტრი ერთ- ინფრასტრუქტურის მინისტრი
ძეგლია, რომელიც თავდაპირ- მაია ცქიტიშვილი, სამცხე-ჯა-
ველად დაუარსებია ადრეული ვახეთის მხარის გუბერნატორი
ფეოდალური ხანის სასული- ბესიკ ამირანაშვილი, ადიგენის
ერო მოღვაწეს სერაპიონ ზარ- უკანასკლელ ათწლეულში გა- მუნიციპალიტეტის მერი ზაქა-
ზმელს, რომელიც ფრიად გან- ნახლდა რა მისი სარესტავრა- რია ენდელაძე, სასულიერო და
სწავლული იყო საქართველოს ციო სამუშაოები, სამონასტრო საერო პირები ესწრებოდნენ.
ძირძველი მხრიდან – კლარ- კომპლექსს კვლავ დაუბრუნდა სახალხო დღესასწაულის ფარ-
ჯეთიდან. მის ცხოვრებასა და ძველი დიდება. გლებში გაიმართა კონცერტი,
მოღვაწეობას შესანიშნავი როგორც საქართველოს სადაც მონაწილეობა მიიღეს
თხზულება მიუძღვნა ბასილ სხვა მხარეებში, ასევე აქაც, ადიგენისა და ახალციხის
ზარზმელმა. ადგილობრივი მოსახლეობის ფოლკლორულმა და ქორეოგ-
როგორც ცნობილია სე- ძალისხმევით და ადგილობ- რაფიულმა ანსამბლებმა „მე-
რაპიონს აღნიშნული ძეგლის ერთი უდიდესია საქართველო- XX საუკუნის დასაწყისში ჩა- რივი ხელისუფლების მხარდა- ტეხმა”, „ტაომ” და სხვ.
აგებაში განსაკუთრებული ში და თავისი სიდიადით ტოლს ტარდა როგორც სამონასტრო ჭერით, რამდენიმე ათეული თამუნა ვარდიძე,
დახმარება გაუწია მესხმა მთა- არ უდებს არც ერთ ტაძარს. კომპლექსის, ასევე სამრეკლო- წელია ყოველი წლის 11 ნოემ- დ. ადიგენი
2 ლიტერატურული მესხეთი 2018 წელი, დეკემბერი
პროზა
სამარშუტო ტაქსში ასვლა გადაწყვი- – როგორც გინდა, – გაუღიმა ეკამ და თებ, მაგრამ ერთსაც გთხოვ, ნუ გამიც-
ამირან ჯმუხაძე ტა, მაგრამ მაშინვე გადაიფიქრა, ფეხით გიგის ნაზად მიეკრა. რუებ იმედებს, არ მომატყუო, არ მიყვარს
საღამო ხანს ეკა მხიარულ გუნებაზე
სიარული ამჯობინა. კვლავ გიგიზე დაიწყო ტაქსი გააჩერეს. მხდალი მამაკაცები! – ეკამ ჭიქა ისე გამო-
იყო. საძინებელ ოთახში ფარდა გადაწია,
ფიქრი. აქამდე ასე არავისზე უოცნებია, რამდენიმე წუთის შემდეგ რესტორანში ცალა, ვაჟისთვის თვალი არ მოუცილებია.
შუქი აანთო, სავარძელში მოკალათდა, თმა
მართალია, ბიჭი სხვა დროსაც მოსწონე- იყვნენ. ახალ გარემონტებულ დარბაზში გიგიმ ეკას შეხედა და გაკვირვებულმა
უკან გადაიყარა. ტელევიზორი ჩართო. ჩა-
ბია, მაგრამ ასეთი განცდა არასოდეს არ სისუფთავეს და სიმყუდროვეს დაესადგუ- ჰკითხა:
ფიქრდა. გიგი გაახსენდა, – ორი დღეა რაც
ჰქონია. რებინა. ეკა ცნობის წადილით უყურებდა, – ამას რატომ მეუბნები?
გაიცნო, დაატყვევა მისმა ლამაზმა თვა-
ცოტა ხნის შემდეგ ეკა დათქმულ ად- როგორ ელაპარაკებოდა გიგი ოფიციანტს, – არა, ისე, რაღაც ხომ უნდა მეთქვა.
ლებმა, თეთრმა სახემ და, რაც მთავარია,
გილზე მივიდა. გულს ბაგაბუგი გაჰქონდა. როგორ ხსნიდა შამპანიურის ბოთლს, რო- გიგიმ შამპანიური მოსვა, ჭიქა მაგიდა-
ვაჟკაცურმა ბუნებამ.
გიგი უკვე ელოდა. ერთმანეთი ნაზად გა- გორ ავსებდა ჭიქებს. ზე დადო. გვერდით მაგიდასთან ნაცნობი
ორი დღე ხომ არაფერია ცხოვრებაში,
დაკოცნეს. გიგი როცა ყველაფერს მორჩა, ხელე- შენიშნა, დინჯად წამოდგა, ეკას ბოდიში
რაღაც წამი მარადისობის, მაგრამ, ხანდა-
ბი მოისრისა და სუფრას მოუხადა. მალე ორივენი ერთად დაბრუნდ-
ხან, ადამიანისთვის დროის ეს პატა-
მოავლო თვალი, კმაყოფი- ნენ. გიგიმ ეკას მეგობარი გააცნი.
ეკა
რა, უმნიშვნელო მონაკვეთი, ყველა-
ლი დარჩა, სიყვარულით – ჩემო ვახტანგ, აი ახლა ჩემს წინ ყვე-
ფერია, თავისი განცდებით, ოცნებე-
გადახედა ეკას, რომელ- ლაზე ძვირფასი ადამიანია, მართალია
ბით, მომავალზე ფიქრით...
საც ბაგეზე ღიმილი არ დიდი ხანი არაა რაც ვიცნობ, მაგრამ, ჩემ-
ეკა ფიქრობდა ნაზ, აღტაცებულ
სცილდებოდა. თვის, უკვე ყველაფერია, სიყვარულს, ხომ
სიყვარულზე...
– რატომ გეღიმება? – იცი, ყველაფერი შეუძლია, ძალიან მინდა,
მართალია ძალიან მოსწონდა
შეეკითხა გიგი. ვახტანგ, ეკა მიდღეგრძელო!
გიგი, მაგრამ ათასნაირი აზრი უტ-
– არასდროს არ ვყო- ვახტანგმა ჭიქა ასწია და წყნარად დაიწ-
რიალებდა თავში, პატარა აღარ იყო,
ფილვარ ბიჭთან რესტო- ყო: – გაგიმარჯოს ეკა, სულ კარგად იყავი,
ყველაფრისთვის ხაზი რომ გადაესვა,
რანში. მართლაც კარგი ბიჭია გიგი, გისურვებთ
უკუეგდო, ნეტავი როგორი ცოლი
– ძალიან კარგი, – თავ- ერთმანეთისთვის უფრო კარგად გაგეგოთ.
იქნებოდა, როგორ გაუძღვებოდა
მომწონედ უპასუხა გიგიმ, ეკა ხვდებოდა, რომ ვახტანგი, ცოტა არ
ოჯახს, ზოგჯერ კი, საპირისპირო
ჭიქა მაღლა ასწია და წყნა- იყოს, პათეტიკურად ლაპარაკობდა. მისი
აზრები წამოიწევდა წინ, – უყვარდა
რად წარმოსთქვა: სიტყვები ყალბად ჟღერდა.
გიგის? ნამდვილად მოსწონდა ეკა?
– მოდი, ჩვენს გაცნობას ვახტანგი მალე წამოდგა, მადლობა გა-
ამის გაფიქრებაზე ხასიათი მოეწამ-
გაუმარჯოს! – არის ისეთი დაუხადა გიგის, ეკას თავი დაუკრა და თა-
ლა, მაგრამ როცა გაახსენდა, რომ
დღეები, – განაგრძო გიგიმ, ვისი მეგობრებისაკენ გაემართა.
ხვალ უნდა შეხვედროდა - დაწყ-
რომელიც ადამიანის ცხოვ- – შენ კარგად იცნობ ვახტანგს? – შე-
ნარდა, დამშვიდდა, ტელევიზორი
რებაში მნიშვნელოვანია, ეკითხა ეკა.
გამორთო და კვლავ ფიქრებს მისცა
გადამწყვეტია. აი, ახლა, –ჩემი უბნელია, კარგი ბიჭია!
თავი. შემდეგ სამზარეულოში გავი-
ამჟამად, ვერ წარმოიდგენ, – ცოლი ჰყავს?
და. ჩაიდანი დადგა. მშობლები თეატ-
რა ბედნიერი ვარ, მიხარია, – არა, რა ეჩქარება!
რში იყვნენ. გვიან დაბრუნდნენ.
რომ შენს გვერდით ვზივარ, – კარგი ბიჭი ჩანს.
ის ღამე მოუსვენრად გაატარა...
შენთან ვლაპარაკობ. ასე – აბა, მე ცუდი ამხანაგი მეყოლება?! –
დილით ადრე გაეღვიძა. ფანჯარა
მგონია, შენამდე არაფერს თავი მოიწონა გიგიმ.
გამოაღო. სუსხი შემოიჭრა ოთახში,
წარმოვადგენდი, უაზროდ მარტის გვიანი საღამო იყო, რესტორ-
სიცივისაგან ტანში გააჟრჟოლა, თვა-
ვცხოვრობდი, გაგიცანი და ნიდან რომ გამოვიდნენ, სუსხი ოდნავ იგ-
ლები მოიფშვნიტა, ძილბურანიდან
სხვა სამყაროში აღმოვჩ- რძნობოდა, მაგრამ ქუჩაში სიარული მაინც
საბოლოოდ გამოერკვა. საათს დახე-
ნდი, მოკლედ, ზღაპარში სასიამოვნო იყო, ირგვლივ გაზაფხულის
და, რვა საათი იყო. ცხრაზე ლექცია
მგონია თავი. სუნი ტრიალებდა.
ეწყებოდა. სარკეში თავის ორეულს
– კარგი, გიგი, – შეაწყ- ლაპარაკში გართულებმა ვერც კი შეამ-
თვალი ჩაუკრა, თმა გადაივარცხნა,
ვეტინა ეკამ. – მთელი დარ- ჩნიეს, როგორ მიუახლოვდნენ ეკას სახლს.
ისაუზმა და უნივერსიტეტში წავიდა.
ბაზი შენ გიყურებს, ძალიან – აი, ამ სახლში ვცხოვრობ, – მიუთითა
დღეს ორ საათზე უნდა შეხვედ-
ხმამაღლა ლაპარაკობ. ეკამ, მე-7 სართულზე, ასე, რომ, ჩემი სახ-
როდა გიგის.
– მერე რა, მიყურონ, ლიც იცი, თუ გინდა ამოდი.
ერთი სული ჰქონდა, როდის ნა-
რას ვაშავებ, ხომ არ უნდათ – არა, დღეს არა, სხვა დროს იყოს.
ხავდა, ლოდინს ვერ იტანდა, მით
ცხვირ-პირი ჩავუმტვრიო! – – კარგი, როგორც გინდა
უმეტეს, ახლა. ლექციებს გული ვერ
რიხიანად წარმოთქვა გიგიმ ის-ის იყო, სადარბაზოს მიუახლოვდ-
დაუდო. კვლავ გიგიზე ფიქრობდა.
და დარბაზს თვალი მოავ- ნენ, რომ მოპირდაპირე მხრიდან უზარ-
უნივერსიტეტიდან გამოსულმა ჰა-
ლო. მაზარი, ყავისფერი ძაღლი გამოვარდა.
ერი ღრმად ჩაისუნთქა და შენობას
– გთხოვ, გიგი, რაც არ ძაღლი პირდაპირ მათკენ მორბოდა. გიგი
გახედა.
უნდა იყოს, ხალხს უნდა გა- უეცრად შეცბა და დაბნეული უნებლიე
მიდიოდა ნელა. ქუჩაში რამდენიმე
ვუწიოთ ანგარიში. მოძრაობით ეკას ამოეფარა...
წყვილს მოჰკრა თვალი. წინათ რატომღაც
– როგორ ხარ? –შეეკითხა გიგი. – კარგი, ასე იყოს, შენი ხათრით ხმას ძაღლმა გვერზე ჩაურბინა და თვალს
შურდა მათი, ახლა ყველაფერი მოსწონდა,
– როგორ ვიქნები... დაიმორცხვა ეკამ. არ ამოვიღებ! მიეფარა.
– მათი მიხვრა-მოხვრა, ეშმაკური გამო-
– რა ვქნათ, სად წავიდეთ? გიგი ეკას – გიგი, შეიძლება მე ვთქვა ერთი სად- ეკამ ნელა ასწია თავი. გიგის შეხედა,
ხედვა. ფიქრებში გასულს ვიღაც მაღალმა,
მიაჩერდა. მოსწონდა მისი თაფლისფერი ღეგრძელო?! მაგრამ მაშინვე მოარიდა თვალი, ფრთხი-
გამხდარმა ბიჭმა შემთხვევით მხარი გაკრა.
თვალები, კოხტა ცხვირი, ვარდისფერი, პა- – კი, გენაცვალე, გულდასმით გისმენ! ლად მოიცილა ვაჟის ხელი, თითქოს რაღაც
ეკა უმალ გამოერკვა. უცნობს ახედა. თექვ-
ტარა ტუჩები. ეკამ თვალები დახუჭა, შემდეგ ნელ-ნე- ჩაწყდა, სულში სიცივემ დაიბუდა.
სმეტ-ჩვიდმეტი წლის ბიჭი იყო. ახალგაზრ-
– სადაც შენ იტყვი! ლა გაახილა და ჭიქა მაღლა ასწია, ისე დასცილდნენ ერთმანეთს, ხმაც არ
დამ ბოდიში არც კი მოუხადა. ეკას ხმა არ
ქუჩას ნელი ნაბიჯით გაუყვნენ. – გიგი, – დაიწყო ეკამ, – სიმართლე ამოუღიათ.
ამოუღია, ისე განაგრძო გზა. თუმცა, მაინც
– მოდი, რესტორანში შევიდეთ, ჩვენი უნდა გითხრა, მეც ძალიან მიხარია, შენს ამის შემდეგ ეკა გიგის აღარ შეხვედ-
ინანა, ასე რატომ მოვიქეციო, უკან მოიხე-
გაცნობა აღვნიშნოთ, – ცოტა ხნის შემდეგ გვერდით რომ ვზივარ, ვსაუბრობთ. მჯე- რია.
და, დიდხანს უყურებდა მიმავალს.
წყნარად თქვა გიგიმ. რა, რომ შენ ჩემთვის ყველაფერს გააკე-
„ანეკდოტები”
– აბა, მოგვახსენე! – ირონიულად უთხ- ლის გარეშე პირდაპირ ანეკდოტი დაიწყო!
რა გიზომ. – ერთი ბავშვი ეუბნება მეორეს: – მე დე-
– კი, ბატონო, ახლავე გეტყვით: – ერთი დიკოს ძალიან ვუყვარვარ.
კაცი ამბობს, გაზეთში წავიკითხე, სიგარე- – რა იცი?
ტის მოწევა იპოტენციას იწვევსო! – უკვე მეოთხე მამიკომ მიმატოვა, ის კი
საღამოს ათი საათია, ჩახუთულ ოთახში შვილი ხვალ საგანს გაბარებთ, მაგრამ წი- – მერედა შენც დაანებე თავი?–უთხრა არსად არ მიდის!
ისე ცხელა, სუნთქვა ჭირს. სკამებზე მამა- ნასწარ ვიცი, რომ ჩაიჭრება! მეგობარმა. დაამთავრა თუ არა, თემომ ჯერ უხერ-
კაცები სხედან, არც ერთი ხმას არ იღებს, – 500 დოლარზე დავნიძლავდეთ, რომ – ვერ მოვასწარი! ხულად ჩაიცინა, შემდეგ თავი დახარა და
ცოტა ხნის შემდეგ დუმილი ზურამ დაარ- არა, – პასუხობს ლექტორი. ნუგზარსაც, კუკურივით, თავისივე თავის ფეხსაცმელს მიაშტერდა.
ღვია, რომელსაც მოგრძო თავი და ძალიან ეს ანეკდოტი კოტემ მშვიდად, თან რა- ანეკდოტის შემდეგ, აუტყდა სიცილი, ვერა ნერვიული სიცილი ოთახს კვლავ უსი-
ხშირი, შავი თმა აქვს. ლაპარაკი დაბალი ღაც უგერგილოდ წარმოთქვა. და ვერ გაჩერდა, ბოლოს თავს ძალა დაატა- ამოდ მოედო, თუმცა კიაზოს, რომელიც
ხმით დაიწყო: – მაპატიეთ, ბატონებო! თუ მამაკაცებმა ოდნავ გაიღიმეს და ერთმა- ნა და ხელები მუხლებზე დაუშვა. ფეხზე იდგა და ისე უსმენდა ყოველივეს,
წინააღმდეგი არ იქნებით, მე, ახლა, ერთ ნეთს კვლავ დამნაშავეებივით გადახედეს. – თუ აგრეა, მეც გეტყვით!– თქვა ბესომ, ძალიან უნდოდა გაეცინა, მაგრამ თავს
ანეკდოტს გეტყვით! – რადგან ანეკდოტებია, მეც გავკად- რომელსაც ფერმკთალი სახე და ნერვიული იკავებდა, სახეზე წამოწითლდა და ლოყები
– ბრძანეთ, – გულდასმით გისმენთ, – ნიერდები, – წარმოთქვა კუკურიმ და რბი- შესახედაობის იერი ჰქონდა. – აბა, შენ იცი, აუთამაშდა, ხოლო ემზარი, რომელიც ისე-
უპასუხა თენგომ, რომელიც, ზურასაგან ლი სკამიდან წამოიწია, თუმც უმალ დაჯდა. –ჩუმად წააქეზა როსტომმა, რომელსაც, დაც ძალიან სქელი იყო და სკამზეც ძლივს
განსხვავებით, სულ გაჭაღარავებულიყო. კუკურის მრგვალი, მელოტი თავი ჰქონდა ბესოსგან განსხვავებით, ძალიან სქელი, რომ ეტეოდა, ყველას აკვირვებდა და მწა-
– კეთილი, მაშინ დავიწყებ: – ძმაკაცი და აშკარად ეტყობოდა, რომ უეშმაკო კაცი მრგვალი ლოყები და მეტად წყლიანი თვა- რედ იღიმებოდა.
ეუბნება ძმაკაცს: – გუშინ დაბადების დღი- იყო, – ცოტა მოიცადა და წყნარად დაიწყო: ლები ჰქონდა. ამის შემდეგ კიდევ ბევრი ანეკდოტი ით-
დან წავედი პირდაპირ კაზინოში ჩემი 10 – კახელ ქალს ეკითხებიან: – მარო, რძა- ბესომ ჩაახველა და დაიწყო: – ძმაკაცი ქვა, ბევრი იცინეს, უკვე დილის რიჟრაჟიც
000 დოლარიანი მანქანით. ლი გამოგადგა? ეკითხება: – ანზორ, შენი ბინის ზემოთ პრო- შემოეპარათ, თავზე დაათენდათ, კიდეც!
– მერე? – რავი, მგონი ავადმყოფი „შამამაპა- ფესორი რომ ცხოვრობს, იცნობ? ვანო ერთადერთი იყო, რომელსაც საერ-
– მერე, იქიდან, 20 000 დოლარიანი ყვი- რეს”. წუხელი მთელი ღამე კვნესოდა!... – რავა, არა, მეზობელია, შე კაცო. თოდ არ გაუცინია. იგი სკამიდან წამოდ-
თელი ავტობუსით წამოვედით, – უპასუხა ამის გაგონებაზე ყველას თვალები – ჰოდა, „ცისფერი” როა, იცოდი? გა, ლოჯში გავიდა და ფანჯარა გამოაღო.
ძმაკაცმა. გაუბრწყინდა და ოთახს თავშეუკავებელმა – რას არ გაიგებს კაცი! მაგი კი ვიცო- ოთახში შემოდგომის ცივი ჰაერი შემოიჭრა,
– თენგომ ჩაიცინა და თავი დახარა. ნერვიულმა სიცილმა გადაუარა. განსაკუთ- დით, მარა, პროფესორი თუ იყო, ახლა გა- გარეთ ქარი ქვითინებდა და ხეებს ფოთ-
სხვებმაც გაიცინეს და ერთმანეთს უხერხუ- რებით კუკური გამოირჩეოდა, მან იმდენი ვიგე! ლებს აცვენინებდა. ვანომ ჰაერი ღრმად ჩა-
ლად გადახედეს. იცინა, რომ თვალებიდან ცრემლები გად- ამ ანეკდოტზეც ყველას გაეცინა. ისუნთქა, ამოიოხრა და კვლავ უჟანგბადო
წამიერი დუმილი კოტემ დაარღვია, მოსცვივდა! კვლავ დუმილი ჩამოვარდა. ჩახუთულ სიგარეტის კვამლით შეხუთულ სასტუმრო
რომელსაც ხორბლისფერი თმა ერთიანად – თქვენზე ნაკლები რით ვარ, მეც ვიტყ- ოთახში კიდევ უფრო დაცხა. სიჩუმე ახლა ოთახში დაბრუნდა, სადაც მიცვალებულის
გაწითლებულ სახეზე ჩამოშლოდა, მეც მო- ვი! – წარმოთქვა ნუგზარმა და წარბებს ქვე- თემურმა დაარღვია, რომელიც უცნაური სასახლეს სამგლოვიარო გვირგვინები ალ-
გიყვებით ერთს: მოდან კუკურის გახედა, რომელიც ცხვირ- მიხვრა-მოხვრით გამოირჩეოდა. მან, სხვე- ყად შემორტყმოდა. კაცები დუმდნენ.
– მშობელი ეკითხება ლექტორს, – ჩემი სახოცით იმშრალებდა თვალებს. ბისგან განსხვავებით, ყოველგვარი შესავ- ვანოს ძმას დღეს გაასვენებენ!
2018 წელი, დეკემბერი ლიტერატურული მესხეთი 3
პოეზია
ეკლის გვირგვინს ნათლით მოსავს რწმენა
დადუნ თურქაძე და მძიმე ტვირთს არსი ღვთიურ ძელის!
ავთანდილ ბერიძე
პოეტი სევდიანი გულს აშინებს მზერა, ***
ხევის პირას გარინდული ფარის, მთას ნაკადული ჩამოყვა
გაგიკვირდებათ, მაგრამ ასეა –
რატომ? რატომ? ბრმა არჩევანს, ჯერაც, და ისე ჩამოივაკა,
უცნაურია პოეტის ბედი, როგორც ბუხართან მოხუცი
არ აწუხებს სინანულის ბზარი?!
ზოგი დიდების ხიბლით სავსეა, იქცა ზღაპრად და არაკად.
ზოგს არ დასცალდა სიმღერა გედის!
ელვა კაწრავს მტანჯველ კითხვის პწკარედს,
განმკითხავი არსაიდან არ ჩანს მთის ამბებს ბარში ყვებოდა,
წუხდა პოეტი, გული უცემდა ბავშვივით,
და ვით ტბაში გალეული მთვარე
სულ მუდამ წუხდა, – თითქოს თან ჩამოიყოლა
ლელიანში კრთის მთვლემარე ყანჩა.
თუ რად? ამაზე კამათი არ ღირს,
მწვერვალი ცაში გაშლილი.
ზოგში საქვეყნო ნაღველი დუღდა,
შობის ღამე შლის ქარიშხლის ფაფარს,
ზოგს იტაცებდა ციური თაღი.
შობის ღამე, ხევ-ღელეს ახმიანებდა
მკრთალი, ღვთაებრივი, ახალ აქოჩრილ ჩქერებით,
ალბათ, თქვენც ბევრჯერ,
და სულ ახლოს განთიადის ლამპარს დროც კი არ ჰქონდა იმისი
ბევრჯერ გინახავთ
ელოდება ბედისწერის სხივი! რომ ევლო სვენებ-სვენებით.
პოეტი შურით ნაჭრევ-გერშილი,
ზოგი ხელმწიფის კარზე ბრწყინავდა,
ვალი ***
ზოგს კი სახელი ჰქონდა შეშლილის!
ავ-ზრახვანი
პოეტს სულ მუდამ, ავ, ავ, ავ-ად, –
მძიმეა, თურმე,
მუდამ ტანჯავდა ავ-თვალ,
მიწისათვის დაცემა ფოთლის,
სიმარტოვე და შორი ზმანება, ავ-გულ,
ფიქრებით სავსე ნაბიჯებიც ამძიმებს მიწას,
ზოგჯერ ღამეებს ფლირტში ხარჯავდა,
მე ჩავიმუხლებ და სათუთად ვეამბორები,
ავ-სულ თანა,
ზოგჯერ ელოდა მუზის ბრძანებას!
რომ დაღლილ შუბლზე მოვწმინდო ოფლი...
ავად, თავად, ავად ტანად,
გვიმრავლდება ავად,
პოეტებს, თურმე, შავად ...
ცივი ნათება გააფითრებს დღის იდილიას
ერთი ზნეც ჭირდათ
და თრთოლვით ვეძებთ ცის სარკეში
დღემდე მოსული იდუმალებით, ავ-კაც,
სახეს არყოფილს,
ჟამთან ომებში მკლავი უჭრიდათ ავ-ხორც,
და ვინ ამიხსნის, მიწისათვის რა ტკივილია
და მარცხდებოდნენ ქალის თვალებით. ავ-დარ ჩინად,
შორს, ჰორიზონტზე, გამოჩენა გონის ნაყოფის!
მოდებია ჩვენდა ჭირად...
ასე იყო და
და გადამტანი ათასგვარი საშინელების მეტასტაზი ავ-ხორც,
აბა, მე რა ვქნა?
უარეს განცდით ელოდება მზის ეფემერას, ავ-სულ ...
პოეტს თან დაჰყვა სამშობლოს წყლული,
ზოგის სიცოცხლე ლექსებში ჩაქრა,
და ზეცისაკენ აღმართული მწვანე ხელებით არსით ხსნა და ...
ზოგმა ბრძოლაში დალია სული!
სხვისი მშველელი და მფარველი ავ, ავ ...
თვით ითხოვს შველას! კი – სულ ...
შობის ღამე მიჰყვება ნებით წუთისოფლის შეუცნობ ბორბალს

და იცვლის ფერებს მძაფრდება არსი ყოველივე წარმავალობის,
შობის ღამე
ბუნებასთან თანაზიარი, ოდეს დაიჭერს განწირულთა მზერას გემიდან...
ანთებს ციურ ლამპარს,
გაზაფხულის ხიბლს დაგვავიწყებს ზაფხულის ბორგვა რა ქნას, ქვეყნიურ ცოდვების თუ ბედის კვალობით,
შობის ღამე
და ფოთოლცვენას თეთრი ღამე – სევდა იანვრის! როცა იდუმალ, მშვენიერი ცდება თემიდაც?!
მკრთალი, ღვთაებრივი,
მწუხრის ლანდში ეძებს თავშესაფარს,
იბრუნებს ხშირად ამღვრეულ სულს უხმოდ უბეში მოაქვს ჟამი-ჟამ შორეულ ხმას ფარული კვნესა,
იმედის წამს შერჩენილი სხივი.
და როცა ვერ სძლევს აშინებს თეთრი მდუმარება
მხოლოდ მაშინ გუგუნით გვიხმობს, და ცეცხლის წვიმა,
გუშინდელი მოჩვენების შიშით
ალბათ ამიტომ უდგას მუდამ ცრემლი გუგებში, ო, როგორ ტკივა სინანულით პომპეის დღესაც
შეშლილივით მივაწყდები მინას,
რომ ავი სული კიდევ ერთხელ არ განარისხოს! და ბოროტება გენიისა ღრღნის ხიროსიმა!
ქარიშხალი დაძრწის მღვრიე ქვიშით,
რომ ჩააქროს სხივი პაწაწინა!
სძინავს წარსულით და, როგორც დედა
და იღვიძებს მომავლის ზარით, ავთვალთაგან საყვარელ ყმაწვილს
ჟამი ნებით ხსნის უხილავ კარებს,
სიზმრით დაღლილი ელოდება ცისკრის ამოსვლას, ძნელად გასაკვალ ნისლში მალავს მაცდურ მწვერვალებს
გზა იწყება, ვიცი, წამებრივი,
მისთვის ერთია და უკვირს, რატომ უტრიალებს გონება კაცის
უნდა ვძლიო გაავებულ ქარებს
სინაგოგა, „ბართლომეს ღამეს”, თერმიდორებს და თებერვალებს!
და დავიხსნა მარტოსული სხივი!
მეჩეთი,
ჯვარი, და, ოდეს სულში ოცნებების ბაღს გაკაფავენ
ნაადრევი განა ფოთოლცვენა, –
ერთი ძუძუდან აწვდის საზრდოს ყველა სალოცავს! და შორეული ზმანებიდან არავის ველით,
მე მაფიქრებს მდუმარება ველის,
ანაზდეულად მოგვაგონებს ძვირფას საფლავებს,
რომ ახლა მაინც დავინახოთ დღე ხვალინდელი!
ნახ. შორენა ტატურაშვილისა მძიმეა, თურმე,

მიწისათვის დაცემა ფოთლის,
ვინ იცის, იქნებ, ნაბიჯებიც ამძიმებს მიწას?
მე ჩავიმუხლებ და ვით მშობელს ვეამბორები,
რომ დაღლილ შუბლზე მოვწმინდო ოფლი...
მესხეთის სევდა
ჩანს საყდარი გაღმა

სევდიანი მზერით,
აღარ ბრუნავს წაღმა
ჩარხი ბედისწერის!
არ ბობოქრობს ქარი,
არც გუგუნი ისმის,
არ განიხვნეს კარი –
სული მარადისით!
ზეცს აღარ ესმის

გმინვა დამშრალ ლელის,
აღარ კვნესის ლერწმის
გამოჭრილი ყელი...
მხარზე არვის უდევს

ზეციური ძელი
და ჩამოშლილ ზღუდეს
აღარავინ შველის!
საყდარი კი სერზე
თმენით ფურცლავს დრო-ჟამს,
ვით კრწანისის ველზე
მოფარფატე დროშა!
რუსთველოლოგია
არა მხოლოდ რუსთველოლოგთა, მკითხველთა ფართო წრის აცი”? ჩანს თუ არა პოემის სიუჟეტის მიხედვით ქალისა და კაცის რედ ლომის მხატვრულ სახეშია. ვინ არის ლომი? მხოლოდ მეფე
ინტერესს ყოველთვის იწვევდა „ვეფხისტყაოსნის” ტაეპი - „ლეკვი თანასწორობა? რას ნიშნავს „ლომი” მოცემულ ტაეპში და ზოგადად ან სამეფო ოჯახის წევრი? კონკრეტული სოციალური ფენის აღ-
ლომისა სწორია, ძუ იყოს თუნდა ხვადია” (40)(ტექსტი დამოწმებუ- პოემაში რა მხატვრული ფუნქცია აქვს მას? როგორია კონტექსტი მნიშვნელია თუ ზოგადი ეთიკურ-ესთეტიკური სახე? საკუთრივ
ლია „ვეფხისტყაოსნის” 1966 წლის საიუბილეო გამოცემიდან.) საკვლევი ტაეპისა? მხატვრული პოემის შინაარსი ცხადყოფს, რომ ლომმა შეიძლება
ხშირად ტაეპის შინაარსს თანამედროვე საზოგადოებრივ ქალი და დიაცი: აღნიშნოს მეფეც (მაგალითად, როსტევანი, ფრიდონი, ტარიელი)
პრობლემებს მოარგებენ ხოლმე და ყურადღების მიღმა რჩება ის პოემაში გამიჯნულია ეს ცნებები: დიაცად არც ერთხელ არ იხ- და არა მეფეც, მაგალითად ავთანდილი, როდესაც ის მხოლოდ და
ეპოქა, ან, თუნდაც, კონტექსტი, რომლის გათვალისწინების გარე- სენიება არც თინათინი, არც ნესტან-დარეჯანი, არც ასმათი. „დი- მხოლოდ სპასპეტია. როგორც კი იგი გამოჩნდება, პოემის პირველ-
შე ფრაზა თავის რეალურ შინაარსს მოწყვეტილია. აცი” უკავშირდება ფატმანის ეპიზოდს ან უშუალოდ მიემართება სავე თავში, შედარებულია ლომთან:
აღნიშნული ტაეპის თანამედროვე ინტერპრეტაციები ძირითა- მას. ის ძირითადად თითქოს სქესს, ქალურ სისუსტეს, ემოციურო- „თავსა ზის პირმზე ავთანდილ, მჭვრეტთაგან მოსანდომია,
დად ასეთია: მას უკავშირებენ გენდერული თანასწორობის იდეას, ბას უსვამს ხაზს. ორიოდე შემთხვევაა, როდესაც ნესტანი თავს სპათა სპასპეტი, ჩაუქი, ვითა ვეფხი და ლომია”.
ან ფიქრობენ, რომ ტაეპში საუბარია მეფის შვილთა, ვაჟისა და ქა- ადარებს დიაცს იმედგაცრუების ან თავმდაბლობის გამო: ასევე მას მიემართება ტაეპები:
ლის, უფლებრივ თანასწორობაზე. „...ხამს დიაცი, დიაცურად, საქმე დედლად, „მუნ დადგა ლომი ავთანდილ”,
არამხოლოდ საქართველოს, ახლო აღმოსავლეთის ისტორი- დიდსა სისხლსა ვერ შეგაქნევ ვერ ვიქნები შუა კედლად” (542). „რა ფატმანისსა შევიდა ლომი…...…”
აში, ტრადიციის თანახმად, მეფის შვილთა, ქალსა და ვაჟს შორის, „დიაცურად რად მოვღორდი” (524,4). „წავიდა ლომი მის მზისა მძებნელად”,
ტახტის მემკვიდრედ ცალსახად მოიაზრება ვაჟი და კითხვა, თუ განრისხებული დავარი მოიხსენიებს ნესტანს დიაცად, ცხადია, „ავთანდილისთვის ლომისა ძღვენი ფრიდონის ქველისა”.
რომელი უნდა გამეფებულიყო მათ შორის, არც დაისმოდა. არც მისი დამცირების მიზნით. როდესაც ტარიელი პირველად ჩნდება მკითხველის თვალსა-
ვაჟიშვილები არიან თანაბარუფლებიანნი ამ თვალსაზისით, ტრა- ფატმანისა და ავთანდილის ეპიზოდს უსწრებს სტროფი, რო- წიერზე და იგი „უცხო მოყმეა”, უკვე ლომს უწოდებს რუსთაველი:
დიციულად მეფობა გადადის უფროს ვაჟზე. სულ ორიოდე შემთხ- მელშიც დიაცის მუხანათურ ბუნებაზეა საუბარი (უნდა შევნიშ- „შავი ცხენი სადავითა ჰყვა ლომსა და ვითა გმირსა”.
ვევა აღინიშნა საქართველოს ისტორიაში, როდესაც იყო მცდელო- ნოთ, რომ ამგვარი შინაარსის გამო სპეციალისტთა ნაწილი ამ არც ერთხელ ხატაეთის მეფე რამაზს არ უკავშირდება ლომის
ბა მემკვიდრეობის ლეგიტიმური უფლება გადასცემოდა უმცროს სტროფს ჩანართად მიიჩნევს, თუმცაღა გამოცემათა უმრავლესო- სახე, თუნდაც მისივე მსახურთა ან მოციქულთა მიერ. იგი ინდო-
ვაჟს. ამის დასტურად მოვიხმობთ დავით აღმაშენებლის ანდერძს, ბაში ის შესულია): ეთის მოღალატე ქვეშევრდომია, იბრძვის თავისი ქვეყნის სუვერე-
რომელშიც მეფე თავის მემკვიდრედ და მომავალ მეფედ აცხადებს „სჯობს სიშორე დიაცისა, ვისგან ვითა დაითმობის, ნიტეტისთვისა, მაგრამ ბრძოლის მისეული მეთოდები მუხანათუ-
უფროს ვაჟს, დემეტრეს: „და მივანდვენ შვილნი და დედოფალნიცა, გილიზღებს და შეგიკვეთებს, მიგინდობს და მოგენდობის, რი, რაინდისთვის შეუფერებელია.
შუამდგომელობითა ღმრთისაითა, რათა ძმაÁ მისი გაზარდოს. და მართ ანაზდად გიღალატებს, გაჰკვეთს რაცა დაესობის, ლომი, როგორც პერსონაჟის აღმნიშვნელი მხატვრული სახე,
თუ ინებოს ღმერთმან და ვარგ იყოს ცვატა, შემდგომად მისსა მეფე მით დიაცსა სამალავი არასადა არ ეთხრობის” (1092). გამოყენებულია „ამირანდარეჯანიანშიც” და საყურადღებოა,
ყოს მამულსა ზედა”(დავით აღმაშენებლის ანდერძი, „ქართუ- რომ ის მიემართება, როგორც პატრონს, ისე ყმას. „უბრძანა
ლი სამართლის ძეგლები”, ტ. II, 1965.) ყმასა მისსა, ინდო ჭაბუკსა მას ლომსა, და უთხრა ყოველი.”
ამდენად, დავით აღმაშენებლის სურვილი ყოფილა დე-
მეტრეს შემდგომ მისი უმცროსი ძმის, ცვატას, გამეფება. „ლეკვი ლომისა „იგი ლომნი – ალი დილამი და ინდო ჭაბუკი…...” - ორივე ყმაა.
ბადრი იამინსიძე, ინდო ჭაბუკის პატრონი, „ლომთა ლომად”
კიდევ ერთი შემთხვევა ტახტის მემკვიდრეობის უფლების იწოდება. გამოდის, რომ ორივე თხზულების მიხედვით, ლომი
ლეგიტიმიზაციის მცდელობისა მომდევნო ვაჟზე უკავშირდე-
ბა მეფე ერეკლე მეორის სახელს, თუმცაღა ეს შემთხვევები
სწორია...” არ აღნიშნავს მხოლოდ და მხოლოდ მეფეს ან სამეფო ოჯახის
წევრს, ის შეიძლება მიემართებოდეს რაინდსაც, პერსონაჟს,
(რომლებიც რეალურად არც განხორციელებულა) გამონაკ-
ლისებად აღიქმება ისტორიულ ტრადიციაში. როდესაც საქ- სოციალური თუ რომელიც არის აღმატებული, ძლიერი, მამაცი და ღირსეული.
საყურადღებოა, რომ „ვეფხისტყაოსანში” ვაზირები ლომის
მე ეხება მეფის ასულს, როგორც ერთადერთ მემკვიდრეს, ცნებას იყენებენ ქალთან მიმართებაში. ესე იგი, სქესობრივი
მისი გამეფების პრეცენდენტი (ვგულისხმობთ თამარ მეფეს)
იყო უჩვეულო (და პირველი) მოვლენა, რომლის განხორცი- ეთიკური კუთვნილება აქ გადამწყვეტი არ არის, რაღაც სხვა ფაქტორის
ხაზგასმა ხდება. დავაკვირდეთ კონტექსტს, როდის წარმოთქ-
ელებას წინ უძღვოდა საკმაოდ რთული და მტკივნეული პრო- ვამენ ისინი „ლეკვი ლომისა სწორია...”
ცესები (დაკავშირებული დემნა უფლისწულთან). ამ სიტყვებს წინ უსწრებს ტაეპები:
„ვეფხისტყაოსანში” ქალი-მემკვიდრის გამეფება არაბე-
თის სამეფო ტახტზე არ არის მიჩნეული ჩვეულებრივ, ტრა-
კონტექსტი „თუცა ქალია, ხელმწიფედ მართ ღვთისა დანაბადია;
არ გათნევთ, იცის მეფობა, უთქვენოდ გვითქვამს კვლადია;
დიციულ ფაქტად და მას ახლავს თავისი გამამართლებელი შუქთა მისთაებრ საქმეცა მისი მზებრ განაცხადია ...”
გარემოებანი, რომელზეც ქვემოთ ვისაუბრებთ. ამ სტროფში ვაზირები თინათინს ახასიათებენ. „თუცა
როგორც ჩანს, აღნიშნული ტაეპი ადრევე გამხდარა რუსთ- ქალია“კი მიანიშნებს, რომ მისი გამეფება ჩვეულებრივი ამბავი
ველოლოგთა პოლემიკის საგანი. ნიკო მარი წერდა: „ამ ლექსს სულაც არა არის. ტაეპში სიტყვასიტყვით ნათქვამია: მიუხე-
ძალიან აწვალებდნენ, რათა გამოეწურათ მისგან იმის დამამ- დავად იმისა, რომ ქალია, ხელმწიფედ დაბადა ღმერთმა. შე-
ტკიცებელი საბუთი, რომ შოთა ქალთა სწორუფლებიანობის საძლოა ამ ტაეპის ორგვარი გაგება: 1. ხელმწიფედ დაიბადა,
მომხრე იყო. ნამდვილად კი აქ ლაპარაკია თანასწორობაზე ვითარცა შენი ერთადერთი მემკვიდრე. თუ მეფის შვილობა, მი-
მეფის ოჯახის ვიწრო წრეში, როგორი თანასწორობაც ნა- უხედავად იმისა, მემკვიდრე ქალია თუ ვაჟი, მომავალ მეფობას
დირთა მეფის ოჯახშიც არის” (Н. Я. Марр, „Грузинскаяпоэма უპირობოდ გულისხმობს, რაღა საჭირო იყო საგანგებო თათბი-
“Витязь вборсовой шкуре” Шоты из Руставаиновая რი, ან აღნიშვნა იმისა, რომ „თუცა ქალია”, ან დარდი მეფისა:
культурно-историческая проблема”, ИАН, 1917 г.). „ღმერთმან არ მომცა ყმა-შვილი, – ვარ საწუთროსა თმობითა.”
კორნელი კეკელიძე ამგვარ ინტერპრეტაციას არ ეთანხმე- ამ ტაეპის მეორე და, ჩვენი აზრით, უფრო საგულისხმო ში-
ბოდა: „ნ. მარს, ალბათ, ყურადღება არ მიუქცევია იმისათვის, ნაარსია: თინათინი თავისი პიროვნებით, მონოლითური, ძლი-
რომ მეფე როსტევანი, ეს შეუდარებლად სრულქმნილის, უმშ- ერი ხასიათით, სიბრძნით, სამართლიანობით ... მეფეა, მეფუ-
ვენიერესი ქალიშვილის – თინათინის მამა სწუხს და გოდებს რია, ხელმწიფედ დაბადა ღმერთმა. მართლაც, ვაზირები სწო-
იმის გამო, რომ ღმერთმა მას ვაჟიშვილი არ მისცა. მაშასადამე, რედ მის ღირსებებსა და მეფობისთვის მზაობას უსვამენ ხაზს:
მეფის ოჯახისთვისაც სულერთი არ ყოფილა ვაჟისა და ქალის „არ გათნევთ, იცის მეფობა, უთქვენოდ გვითქვამს, კვლა დია,
ყოლა” (კ. კეკელიძე, „ქართული ლიტერატურის ისტორია”, თბ., შუქთა მისთაებრ საქმეცა მისი მზებრ განაცხადია”.
1981, წ. 2.). ამას მოსდევს ერთგვარი დასკვნითი ხასიათის მეტაფორუ-
ვუკოლ ბერიძის აზრით, აფორიზმში ქალთა თანასწორო- ლი აფორიზმი: „ლეკვი ლომისა სწორია, ძუ იყოს თუნდა ხვა-
ბაზე ლაპარაკი არ იქნება სწორი. „როსტევან მეფე დამწუხ- დია”. თუ ლომი ძლიერ, კეთილშობილ, გამორჩეულ, მეფური
რებულია: ვაჟი მემკვიდრე არ ჰყავს, მხოლოდ ერთი ქალი უზის. ფატმანი საკუთარ საქციელს ასე განსაზღვრავს: თვისებების მქონე ადამიანს გულისხმობს, მაშინ ლეკვი, როგორც
ვეზირები ანუგეშებენ: „თუცა ქალია, ხელმწიფედ მართ ღმრთისა „ესე ამბავი მას თანა ვთქვი დიაცურად, ხელურად” (1221). მომავალი ლომი, ეწოდება მემკვიდრეს, თუ ის ამ ღირსებათა მატა-
დანაბადია..” ე.ი. ქალი გყავს, მაგრამ ხელმწიფედ წინდაწინვეა ავთანდილი ფატმანის შესახებ: რებელია, ამ შემთხვევაში მნიშვნელობა არა აქვს, ქალია თუ ვაჟი.
დაბადებული (ლაპარაკია სამეფო უფლების ღვთისმიერობაზე). „ისი დიაცი აქა ზის მნახავი კაცთა მრავალთა, აქ აქცენტირებულია პიროვნული რანგი (ან არსებითი, თვისებრივი
პირში არ გეფერებით, იცის მეფობა, ეს უთქვენოდაც გვითქვამს, მოსადგურე და მოყვარე მგზავრთა ყოველგნით მავალთა” მსგავსება მშობელთან) და არა სქესი. ამ მეტაფორას ერთგვარად
საზოგადოდ, მისი საქმეები მისი შუქივით განათებულია. რატომ? (1105) ესადაგება რუსთაველის მიერ სხვა ეპიზოდში ნათქვამი: „მსგავსი
იმიტომ, რომ იგი შენი, ლომის, ე.ი. მეფის შვილია და შენი შვილი, „თქვა, დიაცსა ვინცა უყვარს გაექსვის და მისცემს გულსა, ყველაი მსგავსსა შობს, ესე ბრძენთაგან თქმულია” (1323,4) გამო-
ქალი იქნება თუ ვაჟი – სულერთია. მაშასადამე, ამ მეოთხე სტრი- აუგი და მოყივნება არად შესწონს ყოლა კრულსა, დის, რომ ვაზირები მეფეს ეუბნებიან: თინათინი შენი არა მხოლოდ
ქონში, თუ ვინმეა შექებული, ისევ მეფე და არც შეიძლებოდა მა- რაცა იცის გაუცხადებს, ხვაშიადსა უთხრობს სრულსა, ბიოლოგიური მემკვიდრეა, არამედ ღირსებათა მემკვიდრეც არის.
შინ, მე-12 საუკუნეში, ამგვარი საკითხების წამოყენება”(ვ. ბერიძე, მიჯობს მივყვე, განღა სამე ვსცნობ საქმესა დაფარულსა” შენი მსგავსია. სწორედ ამ ნიშნით თანაბარია ის მამაკაცთან.
„ვეფხისტყაოსნის გარშემო”, თბ., 1936). (1106). სულხან-საბა ორბელიანის პერსონაჟი ჯუმბერი (”სიბრძნე
ნიკო მარს ტაეპი „ლეკვი ლომისა სწორია, ძუ იყოს, თუნდა ჭაშნაგირი მიმართავს ფატმანს: სიცრუისა”) ამბობს: „კარგის ნერგის ხილი ვარ”. „კარგი ნერგი” აქ
ხვადია”, პოემის სპარსულიდან – ორიგინალიდან გადმოღებუ- „არ გიშლი დიაცო ფერთა მიდამო კრთომასა, იმავე მხატვრული ფუნქციითაა მოხმობილი, რომლითაც „ლომი”
ლად მიაჩნდა, მსგავს აფორიზმს ნიზამი განჯელთანაც ვხვდებით: გამითენდების, განანებ მაგა მოყმისა ყოლასა,” რუსთაველის ტაეპში. „ლეკვი ლომისა სწორია ...” შინაარსობრივად
„ლომი ბრძოლაში სწორია, ძუ იყოს, თუნდა ხვადია”. ქაჯთა ხელმწიფე დულარდუხტი მოიხსენიება დიაცად, თუმცა- ახლოა ქართულ ანდაზასთან: „ქორი ქორსა სჩეკს და ძერა ძერუკა-
კორნელი კეკელიძის ღრმა რწმენით კი ეს აფორიზმი ქართულ- ღა იქვე მინიშნებულია მისი მტკიცე ხასიათი: საო” (ესე იგი, ქორის შვილი ქორია, ამავე ლოგიკით, ლომის ლეკვი
მა ისტორიულმა სინამდვილემ წარმოშვა: „ყველაფერი ეს შესაძლე- „დულარდუხტ არის დიაცი, მაგრა კლდე, ვითა ლოდია...” (1255) ლომია, მიუხედავად იმისა, ძუა თუ ხვად).
ბელი და მოსალოდნელი იყო იმდროინდელ საქართველოში, სადაც ავთანდილის „ანდერძშიც” ჩანს დიაცი და თან ძალიან საყუ- საინტერესოა, როგორ, რა ანალოგიით განმარტა ილია ჭავჭა-
ქალში ხედავდნენ არა „ბოროტის საწყისს ევას”, არამედ „ბოროტის რადღებო კონტექსტში: ვაძემ ეს ტაეპი:
დამთრგუნველის იესოს დედას”, იმ „ღვთისმშობელს”, რომლის „რა უარეა მამაცსა ომშიგან პირის მხმეჭელსა, „ლეკვი ლომის სწორია, ძუ იყოს, თუნდა ხვადიაო”, უთქვამს
„წილხვდომილად” რუსთაველის ეპოქის დასაწყისში, გამოცხადე- შემდრკალსა. შეშინებულსა და სიკვდილისა მეჭველსა, რუსთაველს. ლომი ლომია, ერთია, – ძუ იყოს, თუნდა ხვადიაო, ამ-
ბულ იქნა საქართველო. ეს მოსალოდნელი იყო საქართველოში, კაცი ჯაბანი რითა სჯობს დიაცსა ქსლისა მბეჭველსა, ბობს დღესაც გლეხკაცი. მართალია, სწორია, ამას ჰმოწმობს ჩვენი
რომლის „განმანათლებლად” ნინოს სახით, ქალი იყო აღიარებუ- სჯობს სახელისა მოხვეჭა ყოველსა მოსახვეჭელსა” (799). ქართული ენაც და ენა ხომ ერთობ იმისთანა რამ არის, რომ მარტო
ლი... იმ საქართველოში, სადაც მეფობდა ქალი, თამარი, სადაც ტაეპი „კაცი ჯაბანი რითა სჯობს... ” თავის თავში მოიაზრებს იმას ამოიძახებს ხოლმე, რასაც კაცი ჩასძახებს. ქართველი დედასაც
აჯანყებულ დიდებულ ფეოდალებს, ისტორიკოსის ცნობით, ამშ- პირუკუ თეზასაც, რომ თუ კაცი არ არის ჯაბანი, ის თავისი მნიშვ- კაცად ჰხადის და ამიტომ „დედა-კაცს” ეძახის, როგორც მამას – „მა-
ვიდებდნენ და მორჩილებაში მოიყვანდნენ ხუაშაქი ცოქალისა და ნელოვნებით აღემატება ქსლის მბეჭველ ქალს, ეს, ცხადია, გამო- მა-კაცს”. განსხვავება მარტო იმაშია, რომ თქვენ ერთი სქესისანი
კრავაი ჯაყელის მსგავსი მანდილოსნები”. რიცხავს, ქალისა და კაცის ზოგადი თანასწორობის იდეას. ლომი ხართ და ჩვენ მეორისანი, თქვენ დედობითა ხართ კაცნი და ჩვენ მა-
ამ აზრს ნიკო მარიც იზიარებდა: „საქართველოში – XII საუკუ- - სამეფო ნიშანი, ძლიერების სიმბოლო. ქრისტიანული საღვთის-
ნის ბოლოს სათანადო პირობები იყო ლიტერატურაში ამ საინტე- მობით. არსება-კი ერთია, ორნივ კაცნი ვართ, ორნივ ღვთის სახისა
მეტყველო სიმბოლიკით ლომს ბინარული სემანტიკა აქვს: პირვე-
რესო მოვლენის განვითარებისათვის”. აქვე შენიშნავდა, რომ „ქა- და მსგავსებისანი. ასე შეუნახავს დიდი ღირსება დედისა ჩვენს ენას.
ლი გაგებით, ის ქრისტეს სახეს უკავშირდება („გაიმარჯვა ლომმა
ლის კულტი” არ არსებობდა აღმოსავლურ მუსლიმანურ ლიტერა- იუდას ტომიდან”, ლომის სიმბოლურ-ალეგორიული მიმართება არა გვგონია რომელსამე სხვა ენაში დედაცა და მამაც ერთნაირად
ტურაში”.მკვლევარმა სარგის კაკაბაძემ „ქალის კულტი”, როგორც მაცხოვართან წარმოჩენილია ბასილი დიდის ნაშრომში „სახისა კაცად წოდებულიყო” („პატარა საუბარი”, „ივერია”, 1898 წელი).
ქართული ეროვნული მოვლენა, „სხვა საბუთებთან ერთად” პოემის სიტყვაი”, ლომი მარკოზ მახარებლის სიმბოლოცაა და საღმრთო როგორც ვხედავთ, ილია რუსთაველის ტაეპის შინაარსს უკავ-
სიუჟეტის ორიგინალობის თეორიას დაუკავშირა. წერილშიც ხშირად კეთილშობილი, განსაკუთრებულად ძლიერი, შირებს ენაში შემონახული ღრმა საზრისის ცნებათა – მამაკაცისა
„ღირსება დედათა პატივისა” განსაკუთრებით ხაზგასმულია ძალაუფლების მქონე ადამიანების დასახასიათებლად გამოიყენება და დედაკაცის – ურთიერთმიმართებას. ორივე კაცია, დედაკაციც
ნიკოლოზ გულაბერისძის თხზულებაში „საკითხავი სუეტისაცხო- (დანიელი 7,4); მეორე მნიშვნელობით ლომი დემონურ ძალს, უხი- და მამაკაციც, ამაში ჩანს მათი არსობრივი ერთობა – ხატობა
ველისა, კუართისასა უფლოÁსა და კათოლიკე ეკლესიისაÁ”, რო- ლავ მტერს გულისხმობს, როგორც ეს დასტურდება ფსალმუნშიც: ღვთისა.
მელშიც ავტორი სვამს კითხვას: „რაÁსათÂს უკუე დედაკაცი აჩინა „აღიღეს ჩემ ზედა პირი მათი ვითარცა ლომმან მტაცებელმან და ზემოთქმულიდან გამომდინარე, ვფიქრობთ, მეტი საფუძვე-
და წარმოავლინა ღმერთმან ჩუენდა მიმართ” და თავადვე ასახე- მყვირალმან” (3. 21. 12); „მიხსენ მე პირისაგან ლომისა და რქათა- ლი არსებობს იმისათვის, რომ ტაეპი, „ლეკვი ლომის სწორია, ძუ
ლებს მიზეზებს: საქართველო „ნაწილი იყო დედისა ღმრთისა” და გან მარტორქისაგან” (3. 21. 20).” „წინა-მოსაჯული თქვენი ეშმაკი იყოს თუნდა ხვადია”, მოიაზრებოდეს არა გენდერული თანასწო-
ამიტომაც ღვთისმშობელმა დედაკაცი წარმოავლინა საქართვე- ვითარცა ლომი მყვირალი მიმოვალს და ეძიებს ვინმცა შთანთქა” რობის იდეის შემცველად, ან მეფის შვილების თანაბარუფლები-
ლოში; ღვთის განგებულებით, წარმართი ქართველები სუსტმა დე- (I პეტრე 5,8). ანობის ხაზგასმად, არამედ ეთიკური კონტექსტის მქონე მეტა-
დაკაცმა მოაქცია; უფალი თვით არჩევს დედაკაცს, განსაკუთრე- „ვეფხისტყაოსანში” „ლომი” ერთ-ერთი აქტიური სახელია. ფორად, რომელშიც განზოგადებულია იდეა: ლომის (კეთილშო-
ბულ პატივს სდებს მას, თვით მაცხოვრის აღდგომა ხომ პირველად არა პირდაპირი, არამედ მხატვრული მნიშვნელობით, ის გამოყე-
ეუწყა დედაკაცს და მის მიერ სხვებს ეხარა. ბილი, გამორჩეული, ღირსეული პიროვნების) ლეკვი (ღირსებათა
ნებულია 56-ჯერ სხვადასხვა მხატვრულ სახეში: შედარება, მეტა-
ამდენად, თამარის ეპოქის საქართველოში როგორც პოლიტი- მემკვიდრე) ლომია, მიუხედავად იმისა, ძუ (ქალი) არის თუ ხვადი
ფორა, ეპითეტი. პროლოგში იგი უკვე ჩანს. საგულისხმოა, რომ
კური, ისე რელიგიური თვალსაზრისით, არსებობს მყარი საფუძვე- 1903 წლის გამოცემამდე, რომელიც განახორციელა დავით კარი- (ვაჟი).
ლი „ქალის კულტისთვის”. ჭაშვილმა, მას განმარტავდნენ, როგორც მაცხოვრის სიმბოლოს.
დავუბრუნდეთ აფორიზმს „ლეკვი ლომისა სწორია...”, რომ- 1903 წლის გამოცემის კომენტარებში ეს სახე დაუკავშირდა დავით ლია კარიჭაშვილი,
ლის მართებულად გაგებისათვის აუცილებელია რამდენიმე სა- სოსლანს და მტკიცედ დამკვიდრდა რუსთველოლოგიაში. ძალზე ფილოლოგიის დოქტორი, შოთა რუსთაველის სახელობის
კითხის შესწავლა პოემის ფაქტობრივი მონაცემების გათვალისწი- მნიშვნელოვანია დადგენა იმისა, თუ ვის უწოდებს რუსთაველი ქართული ლიტერატურის ინსტიტუტის რუსთველოლოგიის
ნებით. მაგალითად, იდენტურია თუ არა ცნებები „ქალი” და „დი- ლომს, რადგანაც ტაეპის „ლეკვი ლომისა სწორია... ” გასაღები სწო- კვლევითი ცენტრის მეცნიერ-თანამშრომელი
გიორგი სააკაძე XVI - ის ბოლოსა და XVII-ის პირველი ნახევ- მუსულმან ხელისუფალთა მხრიდან (მაგალითად, ეხმარება იტალი- 1614-1615 წლებს, როცა დიდ მოურავს ახასიათებენ, როგორც უძ-
რის უდიდესი სამხედრო და პოლიტიკური მოღვაწე იყო. მის მსოფ- ელებს, ფრანგებს...), ამასთან იგი ინტერესდება რომის პაპის ურბან ლიერეს ქართველ მხედართმთავარს, რომელსაც ანგარიშს უწევ-
ლიო დონის საბრძოლო ხელოვნებას დღესაც აღტაცებაში მოჰყავს VIII-ის პიროვნების მიმართ და კეთილად არის მისდამი განწყობილი. და მისი ეპოქის ირანის სეფიანთა და ოსმალეთის ოტომანთა ორი
მკვლევარები, ისტორიკოსები, პოლიტოლოგები. არც ერთ ქართ- დიდი მოურავი ევროპელ მისიონერთა და დიპლომატთა დახ- უდიდესი იმპერია („არქიტექტურული კულტურა აღმოსავლეთის
ველ გამოჩენილ პიროვნებაზე იმდენი არ დაწერილა და თქმულა, მარებით დეტალურად ეცნობა ევროპის ქვეყნების სახელმწიფო თეატინელთა ორდენის მისიებში და გუარინო გუარინის არქი-
ჩვენშიც და საზღვარგარეთაც, რამდენიც საქართველოს ეროვნულ მოწყობის წესს, მათ სამხედრო შეიარაღების თავისებურებებს, ტექტურა ”, 2017, იტალ. ენაზე) ; გუარინო გუარინი იყო მე-17
გმირზე – გიორგი სააკაძეზე, დიდ მოურავად წოდებულზე. მასზე მმართველობის სისტემებს, ეკონომიკური განვითარების პრინცი- საუკუნის გამოჩენილი არქიტექტორი, მათემატიკოსი და თეოლოგი,
დღესაც წერს როგორც ქართული, ისე უცხოური მედია. პებს. ის ცდილობს, ევროპული სახელმწიფოს მართვის მოდელი და თეატიანელთა ორდენის მისიონერთა ერთ-ერთი ხელმძღვანელი.
ძველი თუ ახალი თაობის გამოჩენილი ისტორიოგრაფები, ცნო- სამოქალაქო კანონმდებლობა საქართველოში გადმოიტანოს და უცხოელი მისიონერები, მოგზაურები, დიპლომატები, ერთ-
ბილი ამერიკელი და ევროპელი მკვლევარები, წამყვანი უნივერსი- დანერგოს. ხმად აღნიშნავენ, რომ სწორედ გიორგი სააკაძის და მისი დარი
ტეტების პროფესორები თუ პოლიტოლოგები: მარი ბროსე, ალენი, გიორგი სააკაძე პროგრესულად მოაზროვნე ევროპელის დარად მამულიშვილების მძლავრი მარჯვენის წყალობით, საქართველოს
ლანგი, ვილემ ფლური, ედმუნდ ჰერციგი, დონალდ რეიფილდი, იქცევა და მუსულმანურ სამყაროში ჩავარდნილი, მისი ფენომენა- მოსისხლე მტრებმა – თურქებმა და სპარსელებმა, ვერ შეძლეს არა
მარი სზუპი, დევიდ ბლოუ, რონალდ გრიგორ სუნი, კიტ ჰიჩინსი, ლური ნიჭისა და მოხერხებულობის წყალობით, ინარჩუნებს ქრის- მარტო ივერიის, არამედ მთლიანად კავკასიის დაპყრობა, რადგა-
როჯერ სეივორი, ჯიორჯიო როტა, პიოტრ ჩმიელი, რუდოლფ მა- ტიანობას, არის უაღრესად გულისხმიერი და კეთილგანწყობილი ნაც ამ დროს დღევანდელი აზერბაიჯანი ერთ-ერთი სახანოს სახით
თეი, კეროლაინ ფინკელი, ჰიროტაკე მაედა და სხვ. ისინი ერთხმად ევროპელი მისიონერებისა და დიპლომატების მიმართ, რაც, თავის შედიოდა სეფიანთა ირანის შემადგენლობაში, ხოლო სომხეთი, რო-
გიორგი სააკაძის ევროპული ორიენტაცია

გორც სახელმწიფო, უკვე აღარ არსებობდა. აზერ-
ბაიჯანიდან და სომხეთიდან შაჰ-აბასის მიერ 400
გიორგი სააკაძის სურათზე 000-მდე მოსახლე იქნა აყრილი და გადასახლებუ-
ლი ირანის პერიფერიებში. ვერაგმა შაჰ-აბასმა
ცალკერძ შენა ხარ და შენს პირდაპირ მსგავსი შემზარავი ფაქტი 1616 - 1620 წლებში,
აღმოსავლეთ საქართველოში, კერძოდ, კახეთში
მეორე სახე მე მეხატება
განახორციელა.
შენი ქვეყნისა – საქართველოსი.
როგორც კასტელი აღნიშნავს, გიორგი სააკა-
რამდენი ფიქრი მწვავს, მებადება: ძეს გარეშე მტრების მოგერიების საქმეში, მხო-
თუ ვერ ვიგუებთ, ვერ შევიფერებთ, ლოდ ევროპული სახელმწიფოები ესახებოდა. მისი
კარგი შვილები რად გვებადება? აზრით, ევროპელები ქრისტიანული მოტივით
შვილის სიკეთე მშობელს შეშურდეს, სამხედრო დახმარებას გაუწევდნენ პოლიტიკუ-
ნამდვილს მშობელსა ეს ეკადრება?! რად და ეკონომიურად გაჭირვებულ, მტრებისგან
ცრემლები მაღრჩობს, ვეღარას ვამბობ; დაქანცულ საქართველოს.
კარგის დაღუპვა რად გვენატრება თურქეთში ჩასულმა სააკაძემ გეზი პირდაპირ
ჩვენის შვილისა, ჩვენივე ძმისა? ევროპისკენ აიღო. იგი დაუკავშირდა კონსტანტი-
ვეღარას ვიტყვი, ვთრთი, მეხათრება. ნეპოლიდან ვენეციის სენატს, რამეთუ, ცდილობ-
და ვენეციის რესპუბლიკის ძალების გამოყენებას
ჩემო ქვეყანავ, ჩემო სიცოცხლევ,
თურქეთის წინააღმდეგ.
არ გეკადრება, არ გეკადრება!..
მხრივ, მტკიცდება თვით სეფიანათა ირანსა და ოსმალეთში მოღ- იმდროინდელი ყველა ევროპული წყარო ერთხმად აღნიშ-
ვაწე ისეთი გამოჩენილი ევროპელი პიროვნებების წერილებით და ნავს გიორგი სააკაძის დიდ მხედართმთავრულ ნიჭს, სამხედრო
ვაჟა-ფშაველა აღწერილობებით, როგორებიც არიან: დონ ქრისტოფორო დე კას- სტრატეგიულ შორსმჭვრეტელობას, გონიერებას და ფიზიკურ
ტელი, პიეტრო დელა ვალე, პიეტრო ავია ტაბალე, მამა ამბროზიო ძალას. ამასთან, ყველა უცხოელი ავტორი ხაზს უსვამს დიდი
დუშ ანჟუში, სწავლული ბერი ხური დონ მიქელე მოსკო, ბ. ფერრო, მოურავის ტრაგიკულ ბედს.
აღნიშნავენ, რომ გიორგი სააკაძე იყო ანტიმაჰმადიანური კოალი- ჯიოვანი ტადეო დე სან ელიზეო, კარმელიტი მამა ვინცენტი ჰურ- დასკვნის სახით შეიძლება ითქვას, რომ ევროპელი მისიონერები
ციის მეთაური კავკასიაში, რომ მისმა თავგანწირულმა ბრძოლამ, მუზი, არქანჯელო ლამბერტი, პიეტრო გრიტი (ალეპოს ვენეციელი და დიპლომატები, სეფიანთა ირანისა და თურქეთის სამეფო კარზე
ირანის შაჰთან მძევლად დატოვებული მისი შვილის სიცოცხლის კონსული ოსმალეთის იმპერიაში, გიორგი სააკაძის გარდაცვალების მყოფი იტალიელები, ფრანგები, ინგლისელები, ესპანელები, პორ-
საფასურად, 1625 წ. 7 აპრილს, მარტყოფის ველზე, გრანდიოზუ- მომსწრე და ამ ამბის ცნობების ერთ-ერთი აღმწერელი) და სხვ. ტუგალიელები, ჰოლანდიელები, გერმანელები და ა. შ. ერთხმად
ლი გამარჯვებით იხსნა აღმოსავლეთ საქართველო გამაჰმადიანე- უფრო მოგვიანებით კი გიორგი სააკაძეზე დადებითად წერს აღნიშნავენ, რომ გიორგი სააკაძე დაინტერესებული იყო ევროპით,
ბისაგან და გადაშენებისაგან, ხოლო დიდი მოურავის 1625-1626 ასევე ბელშიორ დუშ ანჟუში, შარდენი, იოზეფ ფონ ჰამერ პურგშ- სთხოვდა მათ მეფეებსა და რომის პაპს ურბან VIII-ს, სამხედრო დახ-
წლებში შაჰ-აბასის წინააღმდეგ უმაღლესი სამხედრო ხელოვნებით ტალი და სხვანი. მარების ხელი გაეწოდებინათ პატარა, მაგრამ უძველესი ქრისტი-
ჩატარებულ ბრძოლებში, ყიზილბაშთა რჩეული არმიის 70 000-მდე ხაზგასასმელია, რომ გიორგი სააკაძე 1627-1629 წლებში, თურ- ანული ქართული სახელმწიფოსათვის.
ირანელი ჯარისკაცი გაანადგურა, რითაც იხსნა კავკასია ირანულ- ქეთში (კონსტანტინეპოლში) ყოფნისას, უცხოელ დიპლომატებს, დიდი მოურავი გამოდიოდა ინიციატორად, რომ შექმნილიყო სა-
შიიტური ექსპანსიისაგან. მისიონერებს, ვაჭრებს თავს აცნობს საქართველოს ელჩად, მეფე ქართველოსა და ევროპის ანტიმაჰმადიანური (ანტიოსმალური და
ასევე აღსანიშნავია დიდი მოურავის უფრო ადრეული, კერძოდ, თეიმურაზ I -ის დიპლომატიურ წარმომადგენლად, რასაც, სხვა- ანტიირანული) კოალიცია, რომლის პლაცდარმი კავკასიაში საქართ-
1609 წლის ზაფხულის დასაწყისში მოგებული სხერტა-ტაშისკარის თაშორის, თვით თეიმურაზ I-იც ადასტურებს. ისტორიულ წყარო- ველო იქნებოდა. ევროპა - საქართველო კი, მისი რწმენით, ერთობლი-
ომები, ოსმალო-თათარხანთა 60-ათასიანი ლაშქრის წინააღმდეგ, თა თანახმად (მაგალითად, მოსკოვში რუსეთთან მოლაპარაკებების ვი ძალით შეძლებდა მუსულმანური ტალღის შეჩერებას, რომელიც
საიდანაც მხოლოდ თურქთა რამდენიმე ათეული ჯარისკაცი გა- დროს). უკვე ევროპის კონტინენტსაც აზანზარებდა და, რა თქმა უნდა, სა-
დარჩა. მოვიყვანოთ ციტირება, რაც სიახლეა ქართული ისტორიოგ- ქართველოშიც ბობოქრობდა, რაც საშუალებას მისცემდა ევროპის
ზემოთ მოყვანილმა უმნიშვნელოვანესმა საბრძოლო გამარჯვე- რაფიისათვის: მისიონერი პიეტრო ფოსკარინი პიოტრ ჩმიელის ქვეყნებს აბრეშუმი, ღვინო და სხვა ნედლეული საქართველოზე გა-
ბებმა დიდ მოურავს უდიდესი სახელი და პოპულარობა მოუტანა ნაწარმოებში დამწუხრებული ამბობს („ქართული პოლიტიკური მავალი სავაჭრო უმოკლესი გზებით მიეწოდებინა დასავლეთისათვის.
არა მარტო სამშობლოში – საქართველში, არამედ მთელს მცირე ხედვა ვენეციურ დიპლომატიურ დოკუმენტებში 1573-1645 წწ“; გიორგი სააკაძის გამორჩეული პოლიტიკური, სამხედრო თუ
აზიაში და, განსაკუთრებით, ევროპელ მისიონერებსა და დიპლომა- გვ. 97-109, პოლონეთი, ვარშავა, 2017 წ.): „ალეპოში 1629 წელს ეკონომიური თვალსაზრისი იყო აშკარად პროევროპული. თვით
ტებს შორის. დიდებულ ქართველ თავადს, მამაც მებრძოლს თავი მოკვეთეს, ყველაზე თვალსაჩინო მაგალითი მოგებული ომებისა, ევროპულ
გიორგი სააკაძეს თავისი სამხედრო პოლიტიკური მოღვაწე- როგორც აჯანყების მოთავეს... სავარაუდოდ, ფაშა მაგრულ, საბრძოლო დაგეგმის სისტემას ემყარება, რასაც ერთხმად აღნიშ-
ობის 35-წლოვანი პერიოდის განმავლობაში ბევრ მისიონერთან, ანუ გიორგი სააკაძეზეა საუბარიო”. ასევე მისიონერი კონტარინი ნავენ, როგორც ქართველი, ასევე უცხოელი სამხედრო ექსპერტები.
სახელმწიფოს უმაღლესი რანგის პირებთან, დიპლომატებთან და (1612 წ.) წერს, რომ „გიორგი სააკაძე, ანუ მაურო, ის ცნობილი სამწუხაროდ, გიორგი სააკაძის ამ ნოვატორულ აზროვნებას
უცხოელ საეკლესიო მოღვაწეებთან ჰქონდა შეხება. იგი წლების ქართველი მთავარსარდალია, რომელმაც ხუან ფერნანდეს პაჩე- წინ ეღობებოდა ქართლ-კახეთის კონსერვატიულად მოაზროვნე
განმავლობაში ურთიერთობდა როგორც ქართლ-კახეთის სამეფო კოს შვილის – პრინც ესკალონივით იძულებულ შეიქმნა ფორმა- ამპარტავან ფეოდალთა ფენა და ირან-ოსმალეთის მძლავრი აგენ-
კართან, ასევე, 1612-1629 წლებში, ირან-ოსმალეთის სამეფო კარის ლურად მიეღო მუსულმანობა, ხოლო ქრისტიანობისთვის არასო- ტურული ქსელი, ხოლო ევროპელთა მხრიდან გულგრილი დამოკი-
მაღალ მოხელეებთან, მათ შორის შაჰთან და სულთანთან. დეს არ უღალატნიაო... ქართველები საოცარი ხალხია ნამდვილი დებულება და პოლიტიკურ სიტუაციათა და ისტორიულ მოვლენათა
თუ განვიხილავთ გიორგი სააკაძის მოღვაწეობას პოლიტი- ე.წ. „კრიპტოქრისტიანები”, ანუ ეს სიტყვა ნიშნავს ადამიანებს, ზერელე შეფასება.
კური ორიენტაციის კუთხით, რაც, სამწუხაროდ, დღემდე ასეთ- რომელთაც საიდუმლოდ შეუნახავთ ქრისტიანობა და არ უარუყ- ამასთან, ამ პერიოდში, თვით ევროპულ სახელმწიფოებს, შიდა
ნაირად არავის განუხილია, დავინახავთ, რომ იგი, ცალსახად, ვიათ თავიანთი ქრისტეს სჯულისთვისო...” პრობლემები ჰქონდათ მოსაგვარებელი, რაც ხელს უშლიდა სწორი
ევროპული ორიენტაციის არის და ეჭვის თვალით უყურებს 1600 საყურადღებოა გიორგი სააკაძის ტრაგიკული აღსასრულის საგარეო პოლიტიკის აქცენტების გაკეთებაში. გიორგი სააკაძეს კი
წლიდან დაწყებული რუსეთ-საქართველოს ურთიერთობას, რად- შემდეგ მისი იერუსალიმში, წმინდა მიწაზე, ჯვრის მონასტერში, სურდა ჯერ სეფიანთა ირანის, ხოლო შემდეგ ოსმალური ძალის გა-
განაც ამას რეალური შედეგი არ მოჰყოლია ერთმორწმუნე დაკრძალვის ვერსიაც, რომლის ოსმალეთიდან გადასვენებასაც ევ- მოყენებით და ევროპელების დახმარებით გაეერთიანებინა საქართ-
ივერიისათვის. როპელ მისიონერებს უკავშირებენ, ხოლო ერთ-ერთი ცნობით, დიდი ველო დავით აღმაშენებლის დარად და ევროპული ოჯახის წევრი
სპარსეთში შაჰის სამეფო კარზე გადახვეწილი სააკაძე, მხო- მოურავი კონსტანტინეპოლის ბერძნულ კვარტალში არსებულ 12 გაეხადა იგი, რაც საუბედუროდ, სუბიექტურ და ობიექტურ მიზეზ-
ლოდ გარეგნულად ატარებს მაჰმადიანობას, თორემ, შინაგანად, მოციქულის სახელობის ეკლესიის გვერდით, საიმპერატორო სასაფ- თა გამო, 1629 წელს, თოხათის ციხეში, დიდი მოურავის ვერაგული
იგი ქრისტიანია და ევროპელ დიპლომატებთან და მისიონერებთან ლაოზეა დაკრძალული, რომელიც მომავალში ასევე კვლევის საგანი სიკვდილით დასრულდა.
ერთად, რომლებიც 1615 - 1625 წლებში მრავლად იმყოფებოდნენ უნდა გახდეს.
შაჰის კარზე, დადის სეფიანთა ირანში არსებულ კათოლიკურ ეკ- სწორედ ევროპელი მისიონერები, რომლებმაც პირველებმა შე- ვაჟა ოთარაშვილი,
ლესიებში სალოცავად, რადგანაც, სამწუხაროდ, არცერთი მართლ- აფასეს გიორგი სააკაძის, როგორც პროგრესულად მოაზროვნის პოეტი, პუბლიცისტი, მკვლევარი
მადიდებლური ტაძარი არ არსებობდა სპარსეთში, ხოლო სომხურ ნიჭი და დამსახურება, ადარებენ მას, თავისი დრამატული ბედით,
ეკლესიაში შესვლის კატეგორიული წინააღმდეგი იყო, როგორც ევროპელ გენერალსიმუსს და ფლოტის ადმირალს, გამოჩენილ ეკა კვანტალიანი,
ამას ფეხშიშველა კარმელიტების ორდენის წარმომადგენელი მამები მთავარსარდალს და ჰერცოგს – ალბრეხტ ვენცელოი სებიუს ფონ- გიორგი სააკაძის ფენომენის კვლევის ცენტრის
აღნიშნავენ. ვალდ შტაინს (ვალენშტაინს), რომელიც მოღვაწეობდა გიორგი დირექტორის მოადგილე
შაჰ - აბასის თუ თურქეთის სულთნის კარზე მყოფი გიორგი სააკაძის პერიოდში ევროპაში, იგი წარმოშობით ჩეხი იყო, ბოჰემიის
სააკაძე მეგობრობს მხოლოდ ევროპელ მისიონერებთან და დიპ- მხარიდან. P.S. აღნიშნულმა გამოკვლევამ იუნესკოს საერთაშორისო
ლომატებთან, დახმარების ხელს უწვდის მათ, როცა ისინი გაჭირ- იტალიურ თეატიანელთა წყაროებში წერენ გიორგი სააკაძეზე, კონფერენციაზე დიდი ინტერესი გამოიწვია და სერტიფიკატი დაიმ-
ვებაში არიან ჩავარდნილები და სიკვდილის საფრთხე ემუქრებათ როგორც ქართლის დიდ რეგენტზე (1619-1625 წწ.) და აღნიშნავენ სახურა.
განათლება
ქართველი ინტელიგენცია მას კარგად იცნობდა, წელს სოფელ მუსხში ბიბლიოთეკა-სამკითხველო ბასა და ვალის მოხდას (ს.ჯ.ი.მ. ნათენაძის არქივი,
ნატო ყრუაშვილი ამიტომ იგი ახალციხის მაზრის სოფელ მუსხის სკო- დაფუძნდა. იგი გაზეთ „ივერიის” კორესპოდენ- N376, ტოლოშის სკოლის ისტორიიდან). გლეხებს
ლაში განამწესეს მასწავლებლად.Dამ ფაქტს თავის ციით იტყობინებოდა: „სოფელ მუსხის სკოლასთან არ ესმოდათ სწავლის სიკეთე. თავიანთ შვილებში
დროზე გამოეხმაურა გაზეთი „ივერია”: „ახალცი- წიგნთსაცავი უკვე დაარსდა და აქეთ-იქიდან კიდეც მხოლოდ მუშახელს ხედავდნენ და არ უნდოდათ
მუსხი ერთ-ერთი უძველესი და მდიდარი წარ- ხის მაზრაში, სოფელ მუსხში, ქრისტიანობის აღმდ- დაგვეხმარნენ თუ წიგნებით, თუ ფულით, იმედი მოეცდინათ შრომისათვის. შვილების განათლების
სულის მქონე სოფელია სამხრეთ საქართველოში გენელმა საზოგადოებამ დააარსა სკოლა. სკოლის მაქვს სხვებიც არ დაიშურებენ თავიანთ წვლილს ამ საკითხთან დაკავშირებით, ერთმანეთს უყურებდ-
– სამცხეში. მისი ისტორია განუყოფელია მესხეთის მასწავლებლად დაინიშნა ნიჭიერი ახალგაზრდა ფრიად კეთილ საქმისათვის. მეტადრე საყმაწვილო ნენ. – „უჩიტელო”, რაღა მე დამინახე, მარტო მე ხომ
ისტორიისაგან. სოფელ მუსხს მრავალსაუკუნოვა- ვასილ კოპტონაშვილი. „ივერიის” მკითხველები და წიგნებს ეწაფებიან ბავშვები, მოთხრობები და წმინ- არა მყავს შვილები. აიგერ, სხვასაც ბევრი ჰყავს,
ნი ისტორია აქვს. მრავალ ჭირ-ვარამ გამოვლილია. მისი რედაქტორი ილია ჭავჭავაძე კარგად იცნობენ დანების ცხოვრება მოსწონთ უფრო დიდრონებს. ისინი თუ გამოჰგზავნიან, მეც გამოვგზავნი, თუ
მტერთა შემოსევების გამო, სხვადასხვა დროს, ჯავახეთის მაშინდელ მიყრუებულ სოფელში დაბა- ჯერ-ჯერობით იმოდენა ღონისძიება არა გვაქვს, არა და, არც მე გამოვგზავნი, მარტო ჩემი ვალია?”
რამდენჯერმე განადგურდა, მაგრამ სოფლის მიმ- დებულსა და გაზრდილ გლეხ-ჭაბუკს, რომელიც რომ ყველას სურვილი შევასრულოთ და შესაფერი – ასე პასუხობდნენ მასწავლებლებს, რომლებიც
დებარე ტერიტორიაზე ისევ აშენდა და აღორძინ- საზოგადოებრივი მოღვაწეობის კეთილშობილურ წიგნი მივაწოდოთ”. ურჩევდნენ, – შვილებისთვის განათლება მიეცათ.
და. ამაზე მეტყველებს ნასოფლარების – „ძველა ვასილ კოპტონაშვილი თავის პედაგოგიურ უნდა აღინიშნოს, რომ ვასილ კოპტონაშვი-
მუსხი”, „მზეფენია”, „ფუღა”, „ახტილა”, „თელვანა” საქმიანობას უთავსებდა ბიბლიოთეკაზე ზრუნვას ლი თავისი კორესპონდენციებით ეპოქის ერთგ-
– არსებობა. მას, მესხეთის სხვა სოფლების მსგავ- და დაუღალავად იღწვოდა მის გაუმჯობესებაზე. ვარ მემატიანედაც გვევლინება, რამდენადაც იგი
სად, მოუხდა თურქთა ბატონობის მძიმე უღლის ბიბლიოთეკის ფუნქციონირებისთვის მან სპეცი- დეტალურად აღწერს ხალხის ყოფა-ცხოვრებას,
ტარება, რომლისგანაც 1828 წლის ზაფხულში გან- ალურად მოითხოვა ოთახების მიშენება, რისთვი- განათლების მდგომარეობას. არ მოსწონდა, რომ
თავისუფლდა. თურქთა ხანგრძლივი ბატონობის საც დახმარების თხოვნით მიმართა „ქართველთა მასწავლებლებს არ ჰქონდათ საკმარისი ცოდნა
მიუხედავად მოსახლეობამ შეინარჩუნა ენაც და შორის წერა-კითხვის გამავრცელებელ საზოგა- და ქართული ენის სწავლებას სათანადო ყურად-
სარწმუნოებაც. დოებას”, რომელიც დიდ ყურადღებას იჩენდა და ღება არ ექცეოდა: „სკოლებში არ იყო ერთობლივი
XIX საუკუნის 20-იანი წლების ბოლოს, მას უფასოდ უგზავნიდა წიგნებს (ს.ჯ.ი.მ. ი.მ.ფ. N184, პროგრამა. მასწავლებლები ასწავლიდნენ საკუთა-
შემდეგ რაც სამცხე-ჯავახეთი განთავისუფლდა „ხალხის მოჭირნახულე მუშაკი”). როგორც გაზეთ რი მეთოდით და გეგმით, უმთავრესად მექანიკური
თურქთა ბატონობისაგან და შეუერთდა საქარ- „ივერიაში” დაბეჭდილი კორესპონდენციებიდან დაზეპირება ბატონობდა. მასწავლებლებიდან ძა-
თველოს, იგი იმავდროულად აღმოჩნდა მეორე ჩანს, მას დიდი ინიციატივა გამოუჩენია ბიბლიოთე- ლიან მცირეს ჰქონდა სამასწავლებლო სემინარია
დამპყრობლის – რუსეთის ხელში, რომელმაც იმ- კის საქმიანობაში ადგილობრივი საზოგადოების დამთავრებული, უმრავლესობას კი ოთხკლასიანი
თავითვე დაიწყო რუსიფიკატორული პოლიტიკის დიდი ნაწილის ჩასართავად. ამიტომაც იგი სახე- სასწავლებელი, ზოგიერთს – არც ერთი და არც
განხორციელება. მის მიზანს ქართველი ხალხის ლობით მოახსენებდა მადლობას ფულითა და წიგ- მეორე, მაგრამ მაინც „მასწავლებლობდა”. მაგა-
ეროვნული გადაგვარება წარმოადგენდა. აქედან ნებით დახმარებისათვის. 1894 წელს გაზეთ „ივე- ლითად, სოფელ მუსხში მასწავლებელი ღარიბოვი
გამომდინარე, როგორც მთელი ქართველი ერი- რიის” რამდენიმე ნომერში (N 77, 84, 126) საგანგე- (ბერძენი) ქართულად ძლივს ლაპარაკობდა, ხოლო
სათვის, ისე მუსხისათვის, ეპოქის მოთხოვნად იქცა ბოდ დაბეჭდა „წერილი რედაქციის მიმართ” (გაზ. რაბათის სკოლის არზრუმელი სომეხი მასწავლებ-
ქართველობის შენარჩუნება. რეალური საფრთხე „ივერია” N 77, 84, 126, 1894 წწ.), სადაც დაასახელა ლის ქართული ენის უცოდინარობით მოსწავლეები
შეექმნა ყოველივე ეროვნულს – ქართულ ენას, ის ქველმოქმედი პიროვნებები, რომლებმაც მამუ- იტანჯებოდნენ” (ვ. კოპტონაშვილი, კორესპოდენ-
წესს, ჩვეულებას, ტრადიციას. აქედან გამომდინა- ლიშვილურ საქმეში თავიანთი წვლილი შეიტანეს. ცია, გაზ. „ივერია”, N3, 1892).
რე, ეპოქის უპირველეს მოთხოვნად იქცა მოსახლე- მათ შორის იყვნენ მასწავლებლები: გრიგოლ ბურ- ამასთანავე უნდა აღინიშნოს ისიც, რომ გაზეთ
ობაში განათლების შეტანა და მისი კულტურული ვასილ ჭულაზე, იაკობ ზედგინიძე და ალექსი მიქელაძე, „ივერიის” ფურცლებზე ვასილ კოპტონაშვილის
დაწინაურება. კოპტონაშვილი გენერალ-მაიორი ალექსანდრე მუსხელიშვილი, მრავალი საინტერესო კორესპონდენცია დაიბეჭდა
სამცხე-ჯავახეთში განათლების გავრცელების მომრიგებელ-მოსამართლე დეკანოზოვი, დეკანო- მუსხის ეთნოგრაფიული წარმოჩენის თვალსაზრი-
საქმეში უდიდესი წვლილი შეიტანეს XIX საუკუნეში სით. უპირველესად მხედველობაში გვაქვს მოსახ-
დაფუძნებულმა საქველმოქმედო საზოგადოებებ- ლეობის დახასიათება: „ზნეობის მხრივ თითქმის
მა. განსაკუთრებით განუზომელი იყო „ქართველთა ყველა მხარის ხალხზე მაღლა დგას. გარყვნილი,
შორის წერა-კითხვის გამავრცელებელი” და „კავკა-
მუსხის სკოლა –
აღვირახსნილი ცხოვრება არ აქვთ, არც მამაკაც-
სიაში მართლმადიდებელი ქრისტიანობის აღმდგე- თა და არც დედაკაცთა შორის არ შეინიშნება.
ნელი” საზოგადოებების დამსახურება. 1870-იანი ხალხი ცუდს (ბოროტს) – ღვთისმგმობელ საქმეს
წლების დასაწყისში „კავკასიაში მართლმადიდებე- ძლიერ ერიდება, წირვა-ლოცვაზედ სიარული ძა-
ლი ქრისტიანობის აღმდგენელი საზოგადოების” ლიან უყვართ, სამღვდელოს წყევლასა და რისხვას
განათლების უძველესი
მიერ ერთკლასიანი (სამწლიანი სწავლებით) დაწ- ძალიან ერიდებიან.
ყებითი „სახალხო სკოლები” დაარსდა ბარალეთში პირველი და შესანიშნავი ხასიათის სიკეთე
41 მოსწავლით, საროში – 12 მოსწავლით, ქილდაში ხალხისა ის არის, რომ ერთმანეთში ჩხუბის დროს
– 27 მოსწავლით, ტოლოშში – 11 მოსწავლით და უშვერისა და ცუდის სიტყვის ხმარება არ იციან.
კერა სამცხეში
მუსხში – 12 მოსწავლით” (კოჟორიძე, „განათლება სასიამოვნოა, რომ სოფელში ერთმანეთის მოჩ-
და კულტურა სამცხე-ჯავახეთში”, გვ.36, 1986). ხუბარ-მაგინებელს სახალხოდ არცხვენენ. ავა-
უნდა აღინიშნოს ისიც, რომ რუსიფიკატორუ- ზაკობას აქ ვერ შეხვდებით და თუ მცირეოდენი
ლი პოლიტიკის პირობებში, ქართული სკოლის რამე დაიკარგა, ხელად შეიყრებიან, ქურდს დაუწ-
გახსნა მნიშვნელოვან მოვლენას წარმოადგენდა ყებენ ძებნას და თუ იპოვეს, ვაი იმის დღეს...
და, ამასთანავე, დაკავშირებული იყო უამრავ სიძ- ლოთობა და ლაზღანდარობაც საკიცხა-
ნელესთან. „არც ერთი ქართული სკოლა, რაც არ ვი აქვთ”. (ვ. კოპტონაშვილი, „შენიშვნები
უნდა პაწაწკინტელა იყვეს, არ შეიძლება გაიხსნას, გზას დაადგა და მიზნად თავისი ახალციხის მაზრის ქართველთა შესახებ”,
თუ მას არ წავუმძღვარეთ წინ გრძელი ფორმალუ- ბეჩავი, ჩამორჩენილი კუთხისათ- მუსხი, გაზ. „ივერია”, N22, 1894). ეს არ იყო
რი მიწერ-მოწერა მთავრობასთან და არ მიიღო უკა- ვის სარგებლობის მოტანა დაისახა. მხოლოდ მუსხელთა დახასიათება. ეს ზო-
ნასკნელის ნებართვა, რომელსაც იშვიათად ეღირ- ჯერ კიდევ 1888 წლიდან მან საინ- გადად იყო ამ კუთხის მოსახლეობის დახა-
სებით. არც ერთ სკოლაში სწავლა არ შეიძლება ტერესო კორესპონდენციების გა- სიათებაც, მესხი კაცის ხასიათის, ბუნების
მოიმართოს თუ არა ადმინისტრაციისაგან დამტკი- მოქვეყნება დაიწყო გაზეთის ფურ- წარმოჩენა.
ცებული პროგრამით. რუსული ენა სავალდებულო ცლებზე. მისი სტატიები მრავალ ვასილ კოპტონაშვილმა თავისი საგაზე-
საგნად ითვლება და უსათუოდ პირველი წლიდანვე საკითხს ეხებოდა, უმთავრესად კი, თო სტატიებითაც დიდი ამაგი დასდო სოფელ
უნდა დაიწყონ მისი შესწავლა, თუ არა და სკოლას ხალხის სადღეისო ჭირ-ვარამს, მის მუსხს. კერძოდ, ქართველ ხალხს გააცნო
უსათუოდ ანდერძის აგება და დამარხვა მოელის” ყოფა-ცხოვრებასა და ისტორიულ მისი ისტორია, ზნე-ჩვეულებანი, სწავლა-გა-
(გოგებაშვილი ი., რჩ. თხზ. (ხუთ ტომად), ტ. I, გვ. წარსულს, მის ძველისძველ ადათ- ნათლების მდგომარეობა. თავისი მზრუნვე-
169, 261, 371, თბ., 1989) –წერდა იაკობ გოგებაშვი- წესებსა და ცრუმორწმუნეობას, ლობითა და მოღვაწეობით კი ადგილობრივი
ლი. იაკობ გოგებაშვილის ეს სიტყვები კიდევ ერთ- ხალხის მეტყველებასა და შემოქ- გლეხების უანგარო სიყვარული დაიმსახურა.
ხელ გვარწმუნებს იმაში, თუ რაოდენ დიდი შრომა მედებას” (გაზეთი „ივერია”, N130, ამიტომაც არის, რომ მის შესახებ ინფორმა-
სჭირდებოდა საზოგადოებას თითოეული სკოლის 1890). ციას მუსხელები თაობიდან თაობას გადას-
დაარსებისათვის. როგორც ითქვა, მუსხის სამ- ცემენ. მაგალითისთვის მოვიტანთ გიორგი
მუსხის სკოლა სამცხე-ჯავახეთში არსებული რევლო სკოლა ერთ-ერთი უძვე- ივანიძის მიერ 1993 წელს სოფელ მუსხში
სკოლებიდან ერთ-ერთი უძველესია. მას თითქმის ლესი სკოლა იყო ამ კუთხეში არ- არჩილ ოქრომელიძისაგან ჩაწერილ მასალას:
საუკუნენახევრის ისტორია აქვს, რომელიც, პირო- სებულ სკოლათა შორის. სოფელ ნახ. მიხ. იაძისა „იმ დროისათვის მუსხის ოთხკლასიანი სკო-
ბითად, შეიძლება ორ პერიოდად დაიყოს: დაარსე- მუსხის სკოლაში მან თითქმის ექვ- ლის შენობა იყო ეკლესიის გვერდით. ერთში
ბიდან – 1871 წლიდან 1919 წლამდე და 1924 წლი- სი წელი იმუშავა, თუმცა საკმარი- მასწავლებელი ცხოვრობდა, სამში კი გლეხე-
დან დღემდე. სად არ მიაჩნდა მხოლოდ მოზარდების განათლება. ზი ხახუტაშვილი, ბარალეთის ეკლესიის მღვდელი ბი. მასწავლებლად მუშაობდა ვასილ კოპტონაშვილი
წარმოდგენილ წერილში გვინდა ყურადღება ფიქრობდა, რომ განათლება უნდა გავრცელებუ- გრიგოლ ჯინჭველაძე, პავლე და მიხეილ ბეთანიშ- და ერთი მღვდელი. სწავლა მიმდინარეობდა რუსულ
შევაჩეროთ დასახელებული სკოლის არსებობის ლიყო სოფლის მოსახლეობაში. სოფელ მუსხში ვილები, კონსტანტინე გურასაშვილი, ივანე გვარა- ენაზე. ვასილ კოპტონაშვილი იყო ძალიან მკაცრი და
მხოლოდ პირველ პერიოდზე: მისი მოღვაწეობა იმითაც იყო მნიშვნელოვანი, მაძე, ბესარიონ ხმალაძე, იოსებ ნებიერიძე და ა.შ. მომთხოვნი” (გ. ივანიძე, ვასილ კოპტონაშვილი, გაზ.
სკოლა წარმოადგენდა ერთკლასიან სასწავლე- რომ უდიდესი მზრუნველობა გამოიჩინა უფროსი მოძიებული მასალა იმის თქმის საფუძველს „ლიტერატურული მესხეთი”, N3 (87), გვ.9. 2006).
ბელს, სადაც ასწავლიდნენ დედა-ენას, ანგარიშს, ასაკის ადამიანების მიმართ. კერძოდ, ის იყო ერთ- გვაძლევს, რომ ვასილ კოპტონაშვილი პედაგო- ვასილ კოპტონაშვილის შესახებ ცნობები დღე-
რუსულ ენას, საღმრთო სჯულს, ბუნების კარს. ერთი ინიციატორი სკოლასთან სოფლის ბიბლი- გიურ საქმიანობას უთავსებდა საზოგადოებრივ საც მოეპოვებათ მუსხის მოსახლეობას უფროსი
სკოლის არსებობის პირველ პერიოდში მოსწავლე- ოთეკა-სამკითხველოს დაარსებისა. მის ერთ-ერთ მოღვაწეობასაც. ამასთანავე, მან, თავის ჩანაწე- თაობებისაგან გადმოცემების სახით. „ლაზარე მა-
თა სტატისტიკა ასეთია: 1871 წელს იყო 12, 1894 კორესპოდენციაში ვკითხულობთ: „სოფელ მუსხის რებში და საგაზეთო სტატიებში მნიშვნელოვანი ისურაძის (მისი ყოფილი მოსწავლის) გადმოცემით
წელს – 25, 1914 წელს – 42. ქართულ პერიოდიკაში სკოლასთან ჩვენ განვიზრახეთ დავაარსოთ სა- ცნობები შემოგვინახა მუსხის შესახებაც. მის მახ- სწავლა-აღზრდის საქმეში სიმკაცრეს იჩენდა, ფი-
დაცული მასალებიდან ნათლად ჩანს, რომ მუს- ხალხო სამკითხველო-წიგნთ-საცავი, სადაც შეუძ- ვილ თვალს არ გამოჰპარვია ის მდგომარეობა, რაც ზიკურად დასჯის მეთოდებს მიმართავდა. მეცადი-
ხის სკოლას დროდადრო სახელმძღვანელოებით ლიან ხალხმა თავი მოიყაროს კვირა-უქმე დღეს ამ სოფელში იყო. კერძოდ, მხედველობაში გვაქვს ნეობას მუნდირში და „აზიაცკებში” გამოწყობილი
ამარაგებდა „ქართველთა შორის წერა-კითხვის და წიგნები იკითხოს” (გაზ. „ივერია”, N59, 1894, მოსახლეობის დამოკიდებულება განათლებისად- ატარებდა. იგი იყო მაღალი მხარბეჭით, წარმოსადე-
გამავრცელებელი” საზოგადოება. საზოგადოებამ ვ. კოპტონაშვილი, „წერილი მესხეთიდან”). ვასილ მი. იგი წუხდა იმის გამოც, რომ ხალხს ჯერ კიდევ გი, შავგვრემანი პიროვნება, შემართებული, ენერგი-
1880 წელს 500-მდე წიგნი გამოუგზავნა ახალციხის კოპტონაშვილი ფიქრობდა, რომ სამკითხველო სწორად არ ესმოდა განათლების მნიშვნელობა: ული და უღალატო. ქართული სულის მატარებელი,
რამდენიმე სკოლას, მათ შორის მუსხის სკოლასაც. არამარტო მოწაფეთ, არამედ სოფლის მოსახლე- „მუსხში ხალხი ჯერ კიდევ მიხვედრილი არ არის რომელმაც მრავალ მუსხელს გზა გაუკაფა და აზი-
მოგვიანებით, ვასილ კოპტონაშვილის მოთხოვნით, ობასაც მოემსახურებოდა. ასევე დიდ სამსახურს სწავლის სარგებლობას და ბავშვებს ხშირად აც- არა დიდ ცოდნას” (მთხრობელი ციცო მაისურაძე).
საზოგადოების გამგეობამ ახალციხის სამრევლო გაუწევდა „სკოლებიდან გასულ შეგირდებს”, რომ- დენენ სკოლაში სიარულს, მეტადრე შემოდგომა- XIX საუკუნის მდგომარეობით ახალციხის მაზ-
სკოლებისთვის და, მათ შორის, მუსხის სკოლისთ- ლებსაც მიეცემოდათ ჟურნალ-გაზეთების კითხ- გაზაფხულის მუშაობის დროს. აქაურ გლეხს რომ რაში სკოლების რაოდენობა ძალზედ უმნიშვნელო
ვისაც, გაგზავნა 50 ცალი „დედა ენა” და 20 ცალი ვის საშუალება და აღარ დაავიწყდებოდათ ის, რაც ეტყვი, რჩევას მისცემ: შვილი ნუ გაგყავს სკოლიდა- იყო. ბევრი სოფელი ითხოვდა სკოლის გახსნას.
„რუსსკოე სლოვო”, სამი-ოთხი წლის განმავლობაში შეიძინეს. მისი ნო, გიპასუხებს: წაიყვანეთ, პური აჭამეთ, ჩააცვით, მაზრის ასამდე სოფლიდან მხოლოდ ექვსიოდე სო-
როდესაც საუბარი მუსხის სკოლის ისტორიას აზრით, სამკითხველო ასევე კარგ გავლენას მოახ- დაახურეთ, მერხის ფასი მომეცით და აღარ გამო- ფელში იყო სკოლა გახსნილი. მათ შორის – მუსხის
შეეხება, შეუძლებელია არ გავიხსენოთ ვასილ კოპ- დენდა მოსახლეობის ცხოვრების წესზეც: „სამკით- ვიყვანო” (ვ. კოპტონაშვილი, „შენიშვნები ახალცი- სკოლა. 1918-1919 წლებში სამცხე-ჯავახეთში გან-
ტონაშვილის განსაკუთრებული წვლილი, რომელ- ხველო რომ ექმნება ჩვენს ხალხს და კვირა-უქმე ხის მაზრის ქართველთა შესახებ” მუსხი, გაზ. „ივე- ვითარებული მოვლენები მუსხის სკოლაზეც აისა-
მაც თავისი მოღვაწეობით დიდი სამსახური გაუწია დღეს წიგნების კითხვაში იქნება, სოფლის ოდებში, რია”, N22, 1894 წ.). ლუკა ნათენაძის გადმოცემით, ხა. კერძოდ, თურქმა თავდამსხმელებმა ამ კუთხის
ამ სოფელს. იგი იყო: სახალხო სკოლის მასწავლებე- ერდო-ბანებზედ უსაფუძვლო და უსარგებლო ყაყა- ვასილ კოპტონაშვილი დაუღალავად ცდილობდა სხვა სოფლების მსგავსად მოარბიეს, გაძარცვეს და
ლი, დეკანოზი, ფოლკლორისტი, კორესპონდენტი ნი, ხუმრობა ლაზღანდარობა და ამისთანა უსარ- ადგილობრივ მოსახლეობაში გაეღვიძებინა სწავ- გადაწვეს მუსხიც. საბჭოთა ხელისუფლების დამყა-
და ცნობილი საზოგადო მოღვაწე. იგი 1889 წელს გებლო გართობა მოისპობა. ხალხი დაწყნარდება, ლის სიყვარული. განუმარტავდა, რომ სკოლები რების შემდეგ, 1924 წელს, მუსხში კვლავ აღსდგა
მშობლიურ კუთხეში დაბრუნდა. ამ დროისათვის გამოფხიზლდება, გულისხმაში ჩავარდება...” (იქვე). მათი კეთილდღეობისთვის იყო დაარსებული და სკოლა. სწორედ იმ დრიოდან დაიწყო მუსხის სკო-
მას უკვე ჰქონდა პროფესიული გამოცდილება. ვასილ კოპტონაშვილის ძალისხმევით 1894 ისე ნუ შეხედავენ, როგორც საბეგრო დაწესებულე- ლის ისტორიაში ახალი პერიოდი...
მიერ 994-1008 წლებში „ქართველთა მეფის” ტიტუ- ხული არაა, რომ X საუკუნის ბოლო ათწლეულში საკითხის გადასაწყვეტად მნიშვნელოვანია 973
მიხეილ ბახტაძე ლის ფლობის შესახებ (ქ.ნადირაძე, „ქართველთა” შექმნილი საერთაშორისო ვითარების გათვალისწი- წლის პარხლის სახარების ერთი მინაწერი – „წინაშე
მეფეები, საქართველოს მეფეები 2007 წ. თბ. გვ. 111). ნებით, ბიზანტიასთან ურთიერთობის გაფუჭებისა ახალსა ეკლესიასა, ახალსა საკურთხეველსა ზედა
(გაგრძელება. დასაწყ. იხ.N10-11) ლ.თავაძე იზიარებს თვალსაზრისს, რომ ქარ- თუ არა, დაძაბვის საფრთხის გამო მაინც, დავით კუ- დაიდვას სადიდებლად ღუითივ გჳრგჳნოსანისა მე-
945 წელს, ბაგრატის გარდაცვალების შემდეგ, თველთა მეფის ტიტული ბაგრატ III-მ 1008 წელს, რაპალატს 994 წელს „ქართველთა მეფის” ტიტული ფეთა მეფისა, ადიდენ ღმერთმან, ღუთივ დამყარე-
სუმბატმაც, სავარაუდოდ, ასევე ბიზანტიის საიმ- მამის – გურგენის გარდაცვალების შემდეგ მი- არ მიეღო. ბულისა დავით მაგისტროსისა” (თ. ჟორდანია, ქრო-
პერატორო კარისათვის ანგარიშის გაწევის გამო, იღო. „გურგენის გარდაცვალების შემდეგ ბაგრატი 994 წელს ბაგრატ III-ს იმპერიასთან დაპირის- ნიკები და სხვა მასალა საქართველოს ისტორიისა,
უარი თქვა „ქართველთა მეფის” ტიტულზე. ოფიციალურად იწოდა „აფხაზთა და ქართველთა პირება არ აქვს (მკვლევართა ნაწილი თვლის, რომ შეკრებილი, ქრონოლოგიურად დაწყობილი, ახსნი-
სუმბატის ვაჟმა, ბაგრატ II-მ კი, „გაბედა” და 958 მეფედ და კურაპალატად”, ხოლო გურგენის სიკვ- 989 წელს ბაგრატსა და დავითს შორის მომხდარი ლი. წიგნი I, 1892 წ.ტფ. გვ. 95). თითქოს ყველაფერი
წელს „ქართველთა მეფე” გახდა. დილამდე ის თავს „აფხაზთა მეფედ და ქართველთა კონფლიქტის ინსპირატორი ბიზანტია უნდა ყოფი- ნათელია. საინტერესოა, რომ დავითი მოიხსენიება
ბაგრატ II 994 წელს აღესრულა. „გარდაიცვალა კურაპალატად” თვლიდა. ამით ხაზი გტაესვა იმას, ლიყო. კერძოდ, ბასილი II, რომელმაც ბაგრატი მა- მაგისტროსად. ჯერ არ ფლობს არც კურაპალა-
ბაგრატ რეგუენი ქართველთა მეფე, ძე კურთხე- რომ „ქართველთა მეფე” სწორედ გურგენი იყო” მობილის წინააღმდეგ წააქეზა) (მ.ლორთქიფანიძე, ტობას და არც ქართველთა მეფობას (ქართველთა
ულისა სუმბატ კურაპალატისა, ქრონიკონსა ს~ი~დ, (ლ.თავაძე, გვ. 103). ზ.პაპასქირი გვ. 218). ბიზანტია ბაგრატის სამფლო- მეფე ამ დროს ბაგრატ II არის), ანუ ეს ხდება მისი
და დაუტევა ძე თჳსი უხუცესი გურგენ, რომელსა ჩვენ იმ მოსაზრებას ვეთანხმებით, რომ გურ- ბელოებს არ ესაზღვრება. ბაგრატისთვის „ქართ- მოღვაწეობის დასწყისში. ჩნდება კითხვა, რამ განა-
უწოდეს მეფეთა-მეფე. და ამას გურგენს ესუა ბაგ- გენი მეფეთ-მეფე არასდროს „ქართველთა მეფის” ველთა მეფის” ტიტულის მიღება მას არანაირ პრობ- პირობა მის მიერ მეფეთ-მეფის ტიტულის მიღება?
რატ დედით აფხაზთა მეფისა დის-წული, დემეტრე- ტიტულს არ ფლობდა. ამას ადასტურებს რამდენიმე ლემას არ უქმნიდა. ჩვენი აზრით, ამ კონკრეტულ შემთხვევაში დავითის
სი და თევდოსესი. ვიდრე გურგენის გამეფებამდე ეპიგრაფიკული ძეგლი. ყოველივე ზემოთ თქმული თითქოს მხარს მოხსენიება მეფეთ-მეფედ მხოლოდ მინაწერის ავ-
ესე ბაგრატ მეფე იქმნა აფხაზეთს, და ამისთჳს გურ- 1006 წელს გურგენ მეფეთ-მეფემ იშხანში, კა- უჭერს ზ.პაპასქირის მოსაზრებას, მაგრამ რჩე- ტორის პირადი ინიციატივაა.
გენს მეფეთ-მეფობა ეწოდა” („ქართლის ცხოვრება”, თედრალური ტაძრის სამხრეთით, პატარა სამლოც- ბა ათონის ხელნაწერის ანდერძ-მინაწერები. ჩვენ მსგავსი მაგალითები არსებობს. მაგ. გერგეტის
გვ. 369). სუმბატ დავითის ძე არ წერს, ვის გადაეცა ველო ააგო. წარწერა იუწყება: „სახელითა ღმრთისა- ვფიქრობთ, ცოტა ძნელია იმის მტკიცება, რომ და- სულთა მატიანეში ყვარყვარე IV ჯაყელი (1451-
ქართველთა მეფის ტიტული. ითა მე გურგენ მეფეთ მეფემან აღვაშენე ესე წმიდაი ვითი არ იყო „ქართველთა მეფე”, მაშინ როდესაც 1498 წწ.) ათაბაგთა-ათაბაგად იწოდება – „სული
მეცნიერთა ნაწილი თვლის, რომ 994 წელს „ქარ- ეკლესიაი სახელსა ზედა წმიდისა ღმრთისმშობელი- ის ოთხჯერ არის ამ ტიტულით მოხსენიებული. ათაბაგთა ათაბაგისა ყუარყუარესი” ( ქ. შარაშიძე,
თველთა მეფის” ტიტული დავით III კურაპალატს სასა სალოცველად სულისა ჩემისა. წმიდაო ღმრთის- ზ.პაპასქირისეული ახსნა კი ნაკლებ სავარაუდოდ საქართველოს ისტორიის მასალები (XV-XVIII სს.).
გადაეცა (მ.ლორთქიფანიძე ქართველთა სამეფო მშობელო, ტალავარ მექმენ დღესა მას სასჯელი- მიგვაჩნია. არა გვგონია, რომ იმ დროს, როდესაც კრებული – „მასალები საქართველოსა და კავკასიის
(ტაო-კლარჯეთი), საქართველოს ისტორია ტ. II ისტორიისათვის”, ნაკ. 30 1954 წ. თბ. გვ. 234). ოფი-
1973 წ. თბ. გვ.488 222; ქ.ნადირაძე, „ქართველთა”
მეფეები, საქართველოს მეფეები 2007 წ. თბ. გვ. ქართული ტიტულატურა ტაო- ციალურად ათაბაგთა ათაბაგის არც თანამდებობა
არსებობდა და არც ტიტული. ყვარყვარე ჯაყელის
105), არსებობს განსხვავებული თვალსაზრისიც,
რომ 994 წელს „ქართველთა მეფე” ბაგრატ II-ის ძე
გურგენი გახდა (ბ.ლომინაძე, ბრძოლა საქართვე-
კლარჯეთის სამეფოს მმართველ მოხსენიება ათაბაგთა ათაბაგად მხოლოდ მისი გან-
დიდების მიზნით უნდა მომხდარიყო; ანტიოქიის
პატრიარქის მიერ მზეჭაბუკ ათაბაგისადმი (1505-
ლოს გაერთიანებისთვის, საქართველოს ისტორიის
ნარკვევები ტ. III 1979 წ. თბ. გვ. 153). ზ.პაპასქირის ბაგრატიონთა დინასტიაში 1515 წწ.) გამოგზავნილი მიმართვის ქართულ თარ-
გმანში წერია: „დიდისა მეფისა ჩუენისა ყოვლისა
აზრით, 994 წელს „ქართველთა მეფობა” ბაგრატ III-მ აღმოსავლეთისა ხელმწიფისა პატრონისა მზეჭაბუ-
მიიღო (ზ.პაპასქირი, „ერთიანი ქართული ფეოდა- სასა ... ქრონიკონ იყო სკვ” „ქართველთა მეფე” რეალური კისა”. მზეჭაბუკის მოხსენიება მეფედ და ხელმწი-
ლური სახელმწიფოს წარმოქმნა და საქართველოს (ვ.სილოგავა, კ.შენგელია ტიტული იყო, ვინმეს ის გა- ფედ, მთარგმნელის ინიციატივაა, რადგან წერილის
საგარეო პოლიტიკური მდგომარეობის ზოგიერთი გვ. 29). გურგენი მოიხსენი- მოეყენებინა ზოგად ფრაზად არაბულ დედანში ათაბაგი მსგავსი ტიტულებით არ
საკითხი” 1990 წ. გვ. 81-82). ება მხოლოდ მეფეთ-მეფედ. და მასში რაღაც სხვა, განსა- მოიხსენიება. აქაც მიზეზი მზეჭაბუკის განდიდებაა.
სუმბატ დავითის ძე დავით III კურაპალატს არ- ჩვენ თავად ვაღიარებთ, კუთრებული შინაარსი ჩაედო. ჩვენი აზრით, მსგავსი ვითარებაა საგულვებელი
სად მოიხსენიებს ქართველთა მეფის ტიტულით. რომ არაა აუცილებელი პი- რაც შეეხება ზ.პაპასქირის შე- დავითის მეფეთ-მეფობასთან დაკავშირებითაც. ეს
მემატიანეს მიხედვით ის ჯერ ერისთავთერისთავია, როვნება წარწერაში ყველა ნიშვნას, იაჰია ანტიოქიელის იყო ერთი კონკრეტული პირის პირადი ინიციატივა
„გარდაიცვალა [ადარნასე კურაპალატი], ძე ბაგრატ ტიტულით იყოს წარმოდ- მიერ 988-990 წლების ამბების და მიზნად ისახავდა დავითის განდიდებასა და წარ-
მაგისტროსისა, ქორონიკონსა რ~პ~ა, რომელი-ესე გენილი. ამ წარწერასთან თხრობისას დავითის „ქართ- მოჩენას. ყოველ შემთხვევაში, დავითის მოხსენიება
ძეთა შეიპყრეს და მონაზონ ქმნეს. მოკუდა უნებ- დაკავშირებითაც შესაძ- ველთა მეფედ” მოხსენიების მეფეთ-მეფედ, გამონაკლისია, ეს არ გამხდარა ტრა-
ლიეთ ფიჩჳთა, და დაუტევნა ძენი: ბაგრატ და დავით ლებელი იქნებოდა იგივეს შესახებ (ზ.პაპასქირი გვ. 80), დიცია და ტიტული „მეფეთ-მეფე” იმ დროს ჯერ
ერისთავთაერისთავი” („ქართლის ცხოვრება”, გვ. გამეორება, რომ არა სხვა ეს კიდევ ერთხელ ადასტურებს კიდევ არ დამკვიდრებულა ბაგრატიონთა საგვარე-
369). შემდეგ კი „გარდაიცვალა დავით დიდი კურა- წარწერათა მონაცემებიც. დავითის მიერ აღნიშნული ტი- ულოში. თუ დავითი მეფეთ-მეფე იყო, მაშინ მისი
პალატი, ძე ადარნასე კურაპალატისა, ქრონიკონსა ბაგრატის ტაძრის ტულის ფლობას. იაჰიამ იცის, გარდაცვალების შემდეგ ეს ტიტულიც ბაგრატ III-ს
ს~კ~ა, და არა ესუა ძე” (იქვე. გვ. 369). 1001-1008 წლების წარწე- რომ დავითი იწოდებოდა „ქარ- უნდა გადასცემოდა. ასეთი რამ კი არ ფიქსირდება.
„მატიანე ქართლისაჲში” დავითი მხოლოდ კურ- რა – „მეუფეო, მფლობე- თველთა მეფედ” და ასეც მოიხ- ჩვენ იმ თვალსაზრისს ვიზიარებთ, რომ მეფეთ-
პალატობით მოიხსენიება (იქვე. გვ. 267-270). ლო ყოველთა სუფევათაო სენიებს მას. ზუსტად როდის მეფე, როგორც ტიტული, რომელიც მემკვიდრე-
ერთადერთი წყარო, რომელშიც დავით კურა- უმეტესად ადიდე ძლიერი მიიღო დავით კურაპალატმა ობით დამკვიდრდა ბაგრატიონთა საგვარეულოში
პალატი მოიხსენიება „ქართველთა მეფედ”, არის ბაგრატ კურაპალატი, „ქართველთა მეფის” ტიტული და შემდეგ, ყველა მეფის ტიტულატურის განუყოფე-
ათონის მთაზე გადაწერილი ერთ-ერთი ხელნაწერი. აფხაზთა და ქართველთა იაჰია ანტიოქიელს შეიძლება ლი ნაწილი გახდა და პირველად გურგენმა მიიღო.
„ხელნაწერის ანდერძ-მინაწერებში ექვსჯერაა ნახსე- მეფჱ თანა მამით, დედით, არც სცოდნოდა და თუ იცოდა, მით უმეტეს, რომ მიზეზიც ნათლად აქვს ახსნილი
ნები დავითი, ოთხჯერ როგორც „ქართველთა მეფე”, დედოფლით და ძით მათით, შესაძლოა თხრობისას ამისთ- სუმბატ დავითის ძეს – „ვიდრე გურგენის გამეფებამ-
ხოლო ორჯერ – როგორც „მეფე”. ქართველთა მეფე, ამინ” (იქვე. გვ. 54). წარწე- ვის ყურადღება არც მიექცია. დე ესე ბაგრატ მეფე იქმნა აფხაზეთს, და ამისთჳს
რომელიც ექვთიმე ათონელის დროს ცხოვრობდა ... რის შინაარსიდან ნათლად მისთვის ხომ მთავრი ის იყო, გურგენს მეფეთ-მეფობა ეწოდა.” („ქართლის ცხოვ-
დავით კურაპალატია” (ც.ქურციკიძე, „ათონზე გადა- ჩანს, – წარწერის შექმნის რომ დავითი იწოდებოდა „ქარ- რება”, გვ. 369). ამ შემთხვევაში სრულიად გასაგებია
წერილი ერთი ხელნაწერის შესახებ.” „მწიგნობარი” დროს ბაგრატის მამა, გურ- თველთა მეფედ” (ანალოგიური თუ რამ გამოიწვია ახალი ტიტულის გაჩენა.
1980 წ. გვ. 119). ზ.პაპასქირის აზრით, „ანდერძ-მინა- გენი ცოცხალია. მიუხედავად ამისა „ქართველთა მე- ვითარებაა, როდესაც 975 წლის ამბების თხრობისას ტაო-კლარჯეთის ბაგრატიონებში ოთხი პი-
წერთა ავტორი, ამ შემთხვევაში, „ქართველთა” მეფეს ფის” ტიტულით ბაგრატია მოხსენიებული. გამოდის, ქართველი მემატიანე დავითს კურაპალატობით როვნება იწოდებოდა მამფლად. გუარამ აშოტის ძე
ხმარობს უბრალოდ ქართველების (ან შეიძლება, რომ ჯერ კიდევ მამის სიცოცხლეში ბაგრატი უკვე მოიხსენიებს მაშინ, როდესაც მას ეს ტიტული ჯერ (+ 882 წელს), სუმბატ ადარნასეს ძე (+889) და მისი
საერთოდ, საქართველოს, რადგან ის მას ქართული იყო ქართველთა მეფე. ცხადია, ბაგრატ III-ს „ქართ- არ აქვს). ძეები ბაგრატი (+906) და დავითი (+946).
სამყაროს მესვეურად მიაჩნია) მეფის გაგებით და ველთა მეფის” ტიტული გურგენის გარდაცვალების ჩვენ ვიზიარებთ ნ.შოშიაშვილის მოსაზრე- შ.ბადრიძის აზრით, „გამორიცხული არაა, რომ
მასში არ აქვს ჩადებული ის პოლიტიკური შინაარსი, შემდეგ არ მიუღია. ბას, დავით კურაპალატის მიერ 994-1001 წლებში მამფლობა ქართველთა სახელმწიფოს „აბსოლუ-
რომელიც გააჩნდა „ქართველთა მეფის” ტიტულს X ს. ყველაზე მნიშვნელოვანია ხცისის წარწერა: „სა- „ქართველთა მეფის” ტიტულის ფლობის შესახებ ტისგან” დამოუკიდებლობისა და ავტონომიური
II ნახევარში” (ზ.პაპასქირი, გვ. 79). ხელითა ღმრთისაითა მე გლახაკმან ანანია, ვიწყე (ც.ქურციკიძე გვ. 120 (მკვლევარი ეყრდნობა 1997 „მთავრობისკენ” მისწრაფების გამომხატველი
ვინ გახდა „ქართველთა მეფე” 994 წელს? ამ შენებად წმიდასა ამას ეკლესიასა საყოფელსა წმი- წელს თსუ ისტორიის ფაკულტეტის სამეცნიერო იყო წინააღმდეგ „ერისთავობისა” და „ერისთავ-
კითხვაზე პასუხის გაცემაში, ჩვენი აზრით, დაგვეხ- დაჲსა ნათლისმცემლისასა სალოცველად ადიდენ სესიაზე ნ.შოშიაშვილის მიერ წაკითხულ მოსენებას თერისთავობისა”, რომელნიც „აბსოლუტისადმი”
მარება იმის გარკვევა, თუ ვისგან მიიღო ბაგრატ III-მ ღმერთმან ძლიერისა ბაგრატ აფხაზთა და ქართ- - „IX-X სს. ტაო-კლარჯეთის ბაგრატიონთა ზოგიერ- დაქვემდებარებულ სამოხელეო თანამდებობებს
ქართველთა მეფის ტიტული. ველთა მეფისა და კურაპალატისა და ძისა მათისა თი ქრონოლოგიური საკითხი”, რომელსაც ჩვენ ვერ წარმოადგენდნენ.“ტიტულ „მამფალის” პირველი
თუ ბაგრატი ქართველთა მეფე 1008 წელს, მა- გიორგი უფლისწულისას და მეფისა ჩუენისა და სახ- მივაკვლიეთ). მფობელი აშოტ კურაპალატის უმცროსი ძე გუარა-
მის გარდაცვალების შემდეგ გახდა, მაშინ სავარა- სრად ცოდვილისა სულისა ჩემისა თუ ის და მოსახ- 1001 წელს კი „ქართველთა მეფე” უკვე ბაგრატ მი იყო. ამიტომ, ცხადია, რომ „მამფალი” არსებობდა
უდოა, რომ თავად გურგენმა ეს ტიტული თავისი სენებლად სულისა მშობელთა და მამათა ჩემთათვის III გახდა. მანამ, სანამ „ქართველთა მეფის”, „ერისთავთერის-
მამისგან, ბაგრატ II-სგან მიიღო 994 წელს. ამიტომ, ქორონიკონ იყო სკბ” (საქართველოს ისტორიისა ჩნდება კითხვა, რატომ მიიღო „ქართველთა თავისა” და „ერისთავის” ტიტულები გაჩნდებოდა
ასეთ შემთხვევაში, დავით კურაპალატს ქართველ- და კულტურის ძეგლთა აღწერილობა ტ. 5 1990 წ. მეფობა” ბაგრატმა და არა მისმა მამამ გურგენმა? ბაგრატიონთა საგვარეულოში. „მამფლის” და უფრო
თა მეფედ ვერ მივიჩნევთ. თბ. გვ. 461). წარწერა შესრულებულია 1002 წელს ჩვენი აზრით, პასუხი მარტივია. ბაგრატი უკვე არის გვიან შექმნილი ტიტულების ერთ სიბრტყეში დაყე-
თუ ბაგრატმა ქართველთა მეფის ტიტული 1001 და მასში ბაგრატი მოიხსენიება აფხაზთა და ქართ- „მეფე აფხაზთა”. სწორედ მან უნდა გააერთიანოს ნება მცდარი გვგონია.
წელს მიიღო, მაშინ მამამისის – გურგენის „ქართ- ველთა მეფედ. საქართველო. სწორედ მან უნდა გააერთიანოს ყვე- „რაც შეეხება მამფლობას, მიუხედავად იმისა,
ველთა მეფობაა” გამორიცხული და, სავარაუდოდ, აშკარაა, ბაგრატ III-მ „ქართველთა მეფის” ტი- ლა ტიტული. გურგენის მიერ „ქართველთა მეფის” რომ მისი გენეზისისა და განვითარების კონკრეტუ-
ბაგრატმა ტიტული მამობილისგან, დავით კურაპა- ტული ჯერ კიდევ მამის სიცოცხლეში მიიღო. ამი- ტიტულის მიღება კი ამ პროცესს ეწინააღმდეგება, ლი გზები ძნელად წარმოიდგინება, მასზე უნდა ითქ-
ლატისგან მიიღო. ტომ გურგენ მეფეთ-მეფის მიერ „ქართველთა მე- აფერხებს. ეს ყველაფერი კარგად ესმის გურგენს, ვას, რომ იგი ტიპური ადრეფეოდალური ხანის ინს-
ქართულ ისტორიოგრაფიაში ორივე მოსაზრება ფის” ტიტულის ფლობა გამორიცხულად მიგვაჩნია. რომელიც ყოველთვის გვედში უდგას შვილს და მისი ტიტუტია” (იქვე). ესეც იყო იმის ერთ-ერთი მიზეზი,
არსებობს. მეცნიერთა ნაწილი თვლის, რომ ბაგრატ ვინ გახდა ქართველთა მეფე 994 წელს გარ- ერთგული თანამებრძოლია. ქვეყნის ინტერესები რომ IX საუკუნის ბოლოს ქართული ტიტულატურის
III-მ ქართველთა მეფის ტიტული დავით კურაპა- დაიცვლილი ბაგრატ II-ის შემდეგ? ყოველივე ზემოთ მოითხოვდა, რომ „ქართველთა მეფე” ბაგრატი გამ- შემოტანის შედეგად შექმნილი ახალი იერარქი-
ლატის გარდაცვალების შემდეგ, 1001 წელს მიიღო თქმულიდან გამომდინარე, არსებობს ორი შესაძ- ხდარიყო და გურგენი, ალბათ, პირველი იყო ვინც ული სისტემისათვის „მამფალი” ზემეტი იყო. ამას
(მ.ლორთქიფანიძე, ქართული მონარქიის შექმნა შუა ლებლობა: პირველი – ქართველთა მეფე გახდა და- ამას მხარი დაუჭირა. თითქოს ისიც ადასტურებს, რომ დავით მამფლის
საუკუნეებში, საქართველოს ისტორია ტ. II 2012 წ. ვით კურაპალატი, მეორე – ეს ტიტული მიიღო ბაგ- ჩვენი აზრით, ქართველთა მეფის ტიტულს გარდაცვალების შემდეგ (946 წელი) არც ერთი ბაგ-
თბ. გვ. 258; ვ.სილოგავა, „ქართული წარწერების რატ III-მ (თეორიულად შეიძლება დავუშვათ, რომ ფლობდნენ: ადარნასე დავითის ძე (888-923), დავი- რატიონი „მამფლად” აღარ იწოდება. სუმბატმა მამ-
კორპუსი, ლაპიდარული წარწერები”. ტ.2, „დასავ- 994-1001 წლებში „ქართველთა მეფის” ტიტულს თი ადარნასეს ძე (923-937), ბაგრატ ადარნასეს ძე ფლობა გუარამის გარდაცვალების შემდეგ მიიღო,
ლეთ საქართველოს წარწერები”, ნარკვ.1 1980 წ. გვ. არავინ ფლობდა, მაგრამ პრაქტიკულად ასეთი რამ (937-945), ბაგრატ II რეგუენი (958-994), დავით კუ- თუ მანამდე ჰქონდა (ანუ ბაგრატიონებში ერთდ-
53). სხვანი კი დავით კურაპალატის გარდაცვალე- გამორიცხულად მიგვაჩნია). რაპალატი (994-1001), ბაგრატ III (1001-1014). როულად ორი მამფალი იყო) დაბეჯითებით ძნელი
ბის შემდეგ „ქართველთა მეფის” ტიტულის მფლო- შეეძლო თუ არა დავით კურაპალატს 994 წელს როგორც აღვნიშნეთ, X საუკუნის ბოლოს ტაო- სათქმელია. ალბათ, უფრო გუარამის გარდაცვალე-
ბელად გურგენს მიიჩნევენ და ბაგრატ III-ის მიერ მიეღო „ქართველთა მეფის” ტიტული? ამ კითხვის კლარჯეთის ბაგრატიონებში მეფეთ-მეფის ტიტუ- ბის შემდეგ გახდა მამფალი. ჩვენი აზრით, სუმბატის
„ქართველთა მეფის” ტიტულის მიღებას 1008 წლით საპასუხოდ ჯერ უნდა გავარკვიოთ თუ რა დამო- ლი ჩნდება. შემდეგ მამფლობა მემკვიდრეობით მიიღო ჯერ მის-
ათარიღებენ. კიდებულებაა ამ დროს დავითსა და იმპერატორ ექ.თაყაიშვილის აზრით, მეფეთ-მეფედ პირვე- მა უფროსმა ვაჟმა ბაგრატმა, ხოლო შემდეგ, მომ-
თავის დროზე ივ.ჯავახიშვილმა გამოთქვა მო- ბასილი II-ს შორის. დიდი დრო არ იყო გასული ბარ- ლად გურგენი იწოდა (Е.Такаишвили გვ. 42). დევნო ძმამ – დავითმა. ჩვენთვის ცნობილი ოთხი
საზრება, რომ ბაგრატ III-მ „ქართველთა მეფის” და ფოკას აჯანყებიდან (987-989 წლები), როდესაც მ.ლორთქიფანიძე თვლის, რომ „ქართველთა მამფლიდან ორმა (გუარამმა, სუმბატმა) ეს ტიტული
ტიტული მხოლოდ 1008 წელს, მამის – გურგენის დავითმა ფოკას მხარე დაიჭირა და იმპერატორს მეფეებში” პირველად ბაგრატ III-ის მამის, გურგენის მიიღო ქართული იერარქიული სისტემის შემოღე-
გარდაცვალების შემდეგ მიიღო (ივ.ჯავახიშვილი დაუპირისპირდა. ფოკა დამარცხდა. დავითმა თავი ტიტულატურაში ჩნდება „მეფეთ-მეფე”, რაც, სუმ- ბამდე. კიდევ ერთმა ბაგრატმა 889 წელს, როდესაც
გვ. 131). იმით გადაირჩინა, რომ იმპერატორს დამორჩილდა ბატის თქმით, მისი შვილის, ბაგრატის მეფობითაა ქართული იერარქიული სისტემა ჩამოყალიბების
პ.ინგოროყვა გურგენს ქართველთა მეფეთა მე- და ანდერძი დაწერა, რომლის თანახმადაც სიკვდი- განპირობებული” (მ.ლორთქიფანიძე, სამეფო (ტაო- პროცესში იყო, მხოლოდ ერთი გახდა მამფალი მას
ფეს უწოდებდა (პ.ინგოროყვა გვ. 106). ლის შემდეგ მთელ თავის სამფლობელოს იმპარა- კლარჯეთი), საქართველოს ისტორია ტ. II 1973 წ. შემდეგ, რაც ქართული იერარქიული სისტემა ამოქ-
ნ.ასათიანის აზრით, 1008 წლამდე ქართველ- ტორს უტოვებდა. სწორედ ამის შემდეგ იმპერატორ- თბ. გვ. 452). მედდა. ეს ერთი შემთხვევა გამონაკლისია და გან-
თა მეფე გურგენი იყო. „1008 წელს ბაგრატის მამა მა მას კურაპალატობა უბოძა (ლ.თავაძე გვ. 99). ამის ლ.თავაძე პირველ მეფეთ-მეფედ დავით კურა- პირობებული იყო ალბათ იმით, რომ დავითის მამა
გურგენ მეფე გარდაიცვალა ... ამის შემდეგ ბაგრა- შემდეგ დავითი აგრძელებს აქტიურ პოლიტიკას, პალატს მიიჩნევს. „პირველი ქართულ პოლიტიკურ და ძმა მამფლები იყვნენ. ნიშანდობლივია, რომ არც
ტი იწოდებოდა „აფხაზთა და ქართველთა” მეფედ” აძლიერებს თავის გავლენას, ზრდის სამფლობელოს რეალობაში ამ ტიტულით სწორედ დავითი იწოდება. ბაგრატის შვილები (ოთხი ძე ყავდა) და არც დავითის
(ნ.ასათიანი, საქართველოს ისტორია 1999 წ. თბ. გვ. ტერიტორიას, მაგრამ აღარ უპირისპირდება იმპე- მეფეთ-მეფის ტიტული ჯერ სომხეთში გაჩნდა, რო- ვაჟი მამფლებად არ იწოდებიან.
150). რიას (ეს სრულიად უაზრო ნაბიჯი იქნებოდა). შესაძ- დესაც აშოტ I-მა არაბეთის ხალიფას მხარდაჭერით ჩვენი აზრით „მამფალი” საპატიო ტიტული იყო,
შ.ბადრიძეს მიაჩნდა, რომ „ქართველთა მეფე ლოა, ასეთ ვითარებაში დავითის მიერ „ქართველთა შაჰან შაჰად გამოაცხადა თავი. სომხეთი ისწრაფვო- რომელიც არსებობდა აშოტ კურაპალატის მემკ-
958-994 წ.წ. იყო ბაგრატ რეგუენი, ხოლო მას შემდეგ მეფის” ტიტულის მიღება კონსტანტინოპოლში აღქ- და რეგიონში პირველობა მოეპოვებინა ... სწორედ ვიდრეების პირველ სამ თაობაში. შემდეგ კი გაუქმ-
სახელმწიფოს სიუზერენად 994-1008 წწ. მმართვე- მული ყოფილიყო ანტიბიზანტიურ ნაბიჯად. ისეთი სომხეთის წამყვანი პოზიციების ჩანაცვლებას ისა- და, როგორც ზედმეტი ახლად შექმნილი ქართული
ლობდა მისი ძე გურგენი” (შ.ბადრიძე გვ. 226), გამოცდილი პოლიტიკოსი, როგორიც დავითი იყო, ხავდა მიზნად დავითის მიერ ახალი ტიტულის მიღე- იერარქიული სისტემისათვის.
ქ.ნადირაძე ეთანხმება მოსაზრებას გურგენის ამაზე შესაძლოა არ წასულიყო. ამიტომ გამორიც- ბა.” (ლ.თავაძე, გვ. 99-100). (დასასრული იქნება)
ქვეყნისათვის უსარგებლოდ მიაჩნდა, ცხოვ- ასული და მათხოვარი” (1912). თავადის ასუ-

სოსო გიქოშვილი რების მოვლენების მისგან შეუმჩნევლად მი- ლის ერთმა, შეიძლება გაუცნობიერებელმა,
ედინებოდა. მოულოდნელად ერთმა უბრა- მაგრამ ადამიანურმა საქციელმა, სრულიად
გასული საუკუნის ქართული მხატვრუ- ლო გარემოებამ უცებ გაუღვიძა დახშული შეცვალა მათხოვარი, რომელიც გამაწამე-
ლი სიტყვის ერთ-ერთი საუკეთესო, ორი- გრძნობა სამშობლოს სიყვარულისა. ყველამ ბელმა ცხოვრებამ არარაობად აქცია. იგი
გინალური ხედვის შემოქმედია ნიკო (ნიკო- ამ ქვეყანას დაუბრუნა და მოქალაქეობრივი არავისგან არ მოელოდა განკითხვასა და
ლოზ) მერაბის ძე ლორთქიფანიძე (1880- მოვალეობა გაახსენა: აღდგომის წინა ღა- თანადგომას, მით უფრო, მისი სიცოცხლის
1944). მწერალი შემოქმედებით გზას მაშინ მეს, სახლიდან ქუჩაში გამოსული უაზროდ გადასარჩენად თავის გაწირვას. მათხოვარი,
დაადგა, როდესაც 1905 წლის რევოლუციის დაეხეტებოდა, ბოლოს ბაგრატის მთაზე რომელსაც ადრე არარაობად მიაჩნდა თავი,
მარცხის შემდეგ საზოგადოებრივი ცხოვ- ავიდა. იქ „ძველებურადვე მოღუშული ბაგ- მხოლოდ მაშინ მიხვდა, რომ თავადაც ჩვე-
რება უკიდურესად დაიძაბა და გამწვავდა, რატის ნანგრევები” გადაეღობა და თვალწინ ულებრივი ადამიანი იყო, როცა დადიანის
როდესაც თვითკულტურის სფეროშიც თავი საოცარი სურათი გადაეშალა: „ვარსკვლავე- ასულმა ადიდებულ მდინარეზე გაიყვანა
იჩინა გულგრილობამ, სულიერი დაცემულო- ბით მოჭედილი ცის ლიტანიას „ჯვარცმული მშვიდობით. კაცი, რომელიც ძონძებით იყო
ბის განწყობამ. ევროპიდან საქართველოში ერის მხიარული ღაღადისი” შეერთებოდა მოსილი, კოჭლი და კუზიანი, რომელიც პი-
ახლადდაბრუნებული (1908 წ.) ახალგაზრდა „ჯვარცმული ქრისტეს აღდგომის გამო”. მი- რუტყვის სალაფავს ნატრობდა და გომურში
ლორთქიფანიძე ვერ ასცდა დასავლეთში ნიატურის გმირს ნანახი ვერასგზით აეხსნა. ეძინა, მხოლოდ ხუთი წლის შემდეგ, რაც გა-
უკვე გავრცელებულ მოდერნისტულ მიმდი- „ყველაფერს თვალი მოარიდა და ისევ გულ- დაარჩინეს, მიხვდა, უცებ გონება გაუნათ-
ნარეობათა ერთგვარ გავლენას. ამის შესა- გრილად გაყვა ტაძრის კედელს. მივარდნილ და და გულის სიღრმიდან ადამიანური ხმა
ხებ მწერალი ლეო ქიაჩელი სამართლიანად ადგილზე ნანგრევს ვიღაცა დაყრდნობოდა მოესმა, რომ ისიც საზოგადოების განუყო-
შენიშნავდა, რომ – „ნიკო ლორთქიფანიძე არ და ჩუმად, გულმხურვალედ ლოცულობდა... ფელი ნაწილი იყო. მათხოვრის არსება მო-
შეიძლებოდა დარჩენილიყო გარეშე იმ დიდი ღმერთო აღადგინე, მკვდრეთით აღადგინე, ულოდნელმა სიამაყემ მოიცვა, იგრძნო სი-
ლიტერატურულ-ესთეტიკური მოძრაობისა, ღმერთო ჯვარცმული აღადგინე ერი და მი- კეთისა და სიყვარულის ძალა, სიძულვილის
მით უმეტეს, რომ იგი შეესწრო მას ევროპა- ეცი ძალა და სიმხნე. მეც ნელ-ნელა დავეშ- გრძნობას ზურგი აქცია. „მივხვდი, – გაიძა-
ში ყოფნის დროს და მისი პირველი ნაბიჯები ვი მუხლებზე, იმედის შუქმა გააპო მკერდი ხოდა იგი, რომ დადიანი, ოდიშის მთავარი,
სალიტერატურო ასპარეზზე დაემთხვა ახა- და ქრისტე აღდგა მაშინ ჩემს გულში”. ნიკო ქართლ-კახეთის მეფე, თვით ყეინი სპარსე-
ლი ლიტერატურული გემოვნების განმტკი- ლორთქიფანიძე ხედავდა საზოგადოების მა- თისა და ხვანთქარი ოსმალეთისა, ისეთივე
ცებას”. მიუხედავად ამისა, ვფიქრობთ, რომ ღალ ფენებში თანდათან როგორ იკიდებდა ადამიანები არიან, როგორც მე, მაწანწალა
სამშობლოს სიყვარულში
(ნიკო ლორთქიფანიძის ლიტერატურული პორტრეტისათვის)
„სიმყუდროვისა” (ეს თავად ავტორის ტერ-
არსებითი და ძირეული ნ.ლორთქიფანიძის მინია, ს.გ.) და, მეორე მხრივ, სიყვარული
ლიტერატურულ მემკვიდრეობაში ის იყო, ქვეყნის ნათელი მომავლისადმი, ცხოვრების ნიკო ლორთქიფანიძის
რომ ბავშვობიდანვე კლასიკური ლიტერა- პროგრესისადმი. ამ მოთხრობით პირდაპირ სახლ-მუზეუმი
ტურისა და ეროვნული ზეპირსიტყვიერების ეხმიანება და უპირისპირდება 1905 წლის
ტრადიციებზე იზრდებოდა და სალოცავ მოვლენების შემდეგ გაბატონებულ საზო-
ხატად მხოლოდ ერთადერთი რამ – საქარ- გადოებრივ ატმოსფეროს. თხზულებაში
თველო ჰქონდა. ამ შემთხვევაში, უფრო ავტორის თავისუფლებისმოყვარე, სულის
მართებულად, კონსტანტინე გამსახურდიას მშფოთვარე ხმა ისმის. მოთხრობის გმირს
სიტყვები მიგვაჩნია, რომელიც წარმოთქვა გული უწუხს გაჭიანურებული მოლოდინით,
ნიკო ლორთქიფანიძის 75 წლისთავისადმი იგი მოლოდინის დღეებს „ფერმკრთალ სი-
მიძღვნილ საღამოზე 1955 წელს: „მართა- ცოცხლეს” უწოდებს და გმობს მას.
ლია ნიკო ლორთქიფანიძემ ხარკი მიუზღო უშუალოდ ამ მოტივს აგრძელებს მინი-
იმპერიალიზმს, მაგრამ ამ გარემოებამ ვერ ატურა „რიჟრაჟი”, რომელიც 1908 წელსვეა
დააზიანა მისი ჯანსაღი რეალიზმი”. დაწერილი. აქ ბუნების უბრალო სურათი
ჩვენი ერის მრავალსაუკუნოვანი ისტო- როდია გადმოცემული. რიჟრაჟი სიმბოლოა
რიული გზა ისე წარიმართა, რომ მის ერთ- გათენებისა, კონკრეტული დროის საზოგა-
გულ შვილებს ქვეყნისა და ადამიანის პი- დოებრივ ცხოვრებაში გამეფებული წყვდი-
როვნული თავისუფლების იდეა ღვთაებრივ ადის გაფანტვის მოლოდინისა. თხზულე-
იდეად ესახებოდათ, მაგრამ ამ იდეისაგან ბის გმირს სული ეხუთება ამ მოლოდინის
დაცლილი ლიტერატურა ვერასოდეს და- გაჭიანურებით და მკითხველის გასაგონად
იკავებდა კუთვნილ ადგილს ქართულ მწერ- გულისტკივილით, ხმამაღლა აცხადებს –
ლობაში და იგი უკვალოდ ჩაივლიდა. სწო- „როდისღა ვნახავთ დილას, მზის სხივებში
რედ ამ იდეის ერთგულებამ მოუტანა ნიკო მცურავ დილას”. ვფიქრობთ, აქ მკითხველს ფეხს გულგრილობა, ეროვნული მისწრაფე- მათხოვარი”. მოცემული ნოველით, რომე-
ლორთქიფანიძეს საყოველთაო აღიარება და დიდი ილიას ლექსი „გაზაფხული” უნდა ბებისადმი ინერტიული დამოკიდებულება, ლიც, ალბათ, უფრო ლეგენდაა, ხატოვნად
უაღრესად ეროვნული შემოქმედის ლამაზი გაახსენდეს: როგორ ცვლიდნენ მამულიშვილურ მოვალე- გვიხსნის ავტორი, რომ „ადამიანი მუდამ
სახელი. „აყვავებულა მდელო, ობას ვიწრო, ეგოისტურ ინტერესებზე და ადამიანია”. ამაშია მისი ჰუმანიზმის არსი,
სამშობლო „თავსაფრიანი დედაკაცის” აყვავებულა მთები, ყველა ღონეს ხმარობდა მათ მიერ მივიწყე- მაგრამ არც ის ავიწყდება, რომ ადამიანია,
ავტორისთვის ერთ-ერთი ღვთაება იყო, მამულო საყვარელო, ბული ნამდვილი მამულიშვილობის გრძნო- სრულფასოვანია მხოლოდ თავისუფლები-
ხოლო ადამიანი – სალოცავი ხატი. ადამი- შენ როსღა აყვავდები“? ბა რიგით ქართველებში გაეღვიძებინა. სათვის მებრძოლი.
ანის სახელი მწერლის შემოქმედებაში ამა- უკვე დიდი მიხვედრა არ უნდა, რომ ერთ-ერთი მისი პროგრესულად მოაზროვნე ნ.ლორთქიფანიძის ჰუმანიზმი აქტი-
ყად გაისმოდა. ადამიანი იყო ის რთული ნიკო ლორთქიფანიძის, როგორც ახალგაზ- გმირი – გიორგი (მოთხრობა „ტლუ ბიჭი“) ურია, ქმედითი, ადამიანის თავისუფლე-
ფენომენი, რომლის შინაგანი სამყაროს ახ- რდა მწერლის ჭეშმარიტი მასწავლებელი და ხალხში ჩამდგარიყო და გაზეთ „ივერიაში” ბისათვის შემართული. მისთვის უცხოა
სნითაც თავისი ფილოსოფიური, ისტორი- გზის გამკვლევი სწორედ ილია ჭავჭავაძე გამოქვეყნებულ ილია ჭავჭავაძის წერილს შემგუებლობა, განსაცდელის გულგრილად
ული, პატრიოტული, ზნეობრივი მრწამსის უნდა ყოფილიყო. ხმამაღლა კითხულობდა. მსმენელნი აღტა- ატანა. იგი ჰკიცხავს ადამიანში ფეხმოკი-
გამჟღავნებას რომ ახერხებდა ნიკო ლორთ- მას სძულდა პასიურობა, შემგუებლობა, ცებაში მოდიოდნენ, „მაგის დამწერის მამა დებულ მოჩვენებით სიმშვიდეს, რომელსაც
ქიფანიძე. სიახლე, რომელიც მან ქართულ როცა ხედავდა, რომ ირგვლივ არაფრისმ- კი ვაცხონეო”, – გაიძახოდნენ და სთხოვდ- სურვილი აღარ აქვს აქტიური ცხოვრების
მწერლობაში მხატვრული თავისებურე- თქმელ სიმყუდროვეს, დაესადგურებინა. ნენ კიდევ ერთხელ გაემეორებინა წაკით- ფერხულში ჩაებას. მწერალს სძულს ბედს
ბით – ფრაზის ლაკონურობით, რიტმული თითქოს აღარავის აინტერესებდა თავისი ხული. მსმენელთა გატაცებით კმაყოფილი შეგუებული, საუკეთესო მომავლისათვის
ფორმით და სიუჟეტის არატრადიციული მოქალაქეობრივი მოვალეობა და მშვიდად გიორგი მათ სურვილს გულმოდგინებით ბრძოლის სურვილს მოკლებული ადამიანი.
აგებულებით შემოიტანა, სრულიადაც არ შეჰყურებდა სამშობლოს მძიმე მდგომარე- ასრულებდა: „ – მამული! ეხლა ეს დიდე- ეს გრძნობა ნიკო ლორთქიფანიძემ მკითხ-
უპირისპირდებოდა ქართული ლიტერატუ- ობას, მის მომავალს. მწერალი ასეთ ქმე- ბული სიტყვა თითოეული ჩვენგანის უძრავ ველს განაცდევინა ესკიზში „მონა”, სადაც
რის საერთო იდეურ-ესთეტიკურ მიმარ- დებას „საძრახად და სახელის გამტეხად” ქონებას ნიშნავს და არა მთელი ხალხის სამ- ვკითხულობთ:
თულებას. ნ.ლორთქიფანიძე ევროპიდან მიიჩნევდა ესკიზში, რომელიც 1909 წელს შობლო ბინასო“!... იმეორებდა გიორგი დიდი „ – მე მონა ვარ!..
სამშობლოში როცა დაბრუნდა, სასტიკი დაწერა სახელწოდებით „მრცხვენია”. აქ ნ. ილიას სიტყვებს. – რა ვუყოთ! იბრძოლე! განთავისუფლ-
რეაქციული პერიოდი მძვინვარებდა (იგუ- ლორთქიფანიძე დაწვრილებით როდი გვიხ- ნიკო ლორთქიფანიძეს სამშობლოს ბედ- დი...
ლისხმება 1905 წლის ამბები; ს.გ.), მაგრამ სნის თავის ჩანაფიქრს და არც დასკვნებს ზე ფიქრი მოსვენებას არ აძლევდა, ფხი- – მე სუსტი ვარ...
მას არ შეეძლო ყური არ მიეგდო ხალხის გო- გვთავაზობს. მწერალი სულ რამდენიმე ლი- ზელი გონებით აფასებდა ცხოვრების ავ- – თავისუფლების სიყვარული მოგვცემს
დებისთვის, არ განეცადა ქართველი კაცის ტერატურულ შტრიხს ხატავს და დანარჩენ კარგს. მოსეს კვერთხს და დავითის შურდულს...
დამცირებისა და სამშობლოს უბედურების სათქმელს თვითონ მკითხველს მიანდობს. მძაფრად გრძნობდა და პირად ტკი- – არა მაქვს იმედი!..
ტკივილები, განდგომოდა „გარეგან ქვეყა- გავიხსენოთ შორს, უცხოეთში გადახვეწი- ვილად მიიჩნევდა ერის ტკივილებს. 1910 – არაფერია, ბრძოლაში იმედიც დაიბა-
ნას”, როგორც თავად იტყოდა ხოლმე და ლის სევდა სამშობლოზე. ამ თემაზე სხვა წელს დაწერილი მინიატურა „საქართველო დება!
მარტოოდენ საკუთარ სულში ჩაკეტილიყო. მწერალი უფრო ვრცელ მოთხრობას, შეიძ- იყიდება“! რეალური სინამდვილის უტყუარი – მეშინია უარესის...
ნ.ლორთქიფანიძის თხზულებათა ზნეობ- ლება, რომანსაც დაწერდა, შექმნიდა თუნ- სურათი იყო და ხალხის გამომაფხიზლებელ – მონობაზე უარესი რაღა იქნება?
რივი პათოსი ნათლად გამოხატავდა ავტო- დაც ათასგვარ კონფლიქტს, სათავგადასავ- ზარივით რეკავდა. ამავე დროს, ამ „ხმამა- – სიკვდილი... შიმშილი...
რის ეროვნულ სულისკვეთებას, რაც, თავის ლო ამბებს, მაგრამ ნიკო ლორთქიფანიძემ ღალ ყიჟინაში” შერეული იყო საზოგადო- – მონა ხარ მართლაც, ჭეშმარიტად
მხრივ, განსაზღვრავდა მისი ლიტერატუ- მცირეფორმატიანი მინიატურით – „გული” ების უძლურობით შეშფოთებული პატრი- მონა, ნაკლებად საცოდავი, ვიდრე საზიზ-
რული მემკვიდრეობის იდეურ-ესთეტიკურ (დაწერილია 1908 წ.), მკითხველი საზოგა- ოტის ნაღველი, რომელიც მწუხარე მოთქ- ღარი...”
მიმართულებასაც. აქ უფრო მეტის თქმაც დოების სულიერი მღელვარება გამოხატა, მასაც ჰგავდა. სამშობლოზე ფიქრი მთელი მშვენიერებას, სილამაზეს ნიკო ლორ-
შეგვიძლია: ნიკო ლორთქიფანიძის ადრინ- კერძოდ, ქართველი კაცი უცხოეთში მოკვ- ცხოვრების მანძილზე ნიკო ლორთქიფანი- თქიფანიძე მიზნისკენ სწრაფვაში, მუდმივ
დელი მინიატურები მოკლებული როდი იყო და და როცა გაკვეთეს, ნახეს საოცრება: ძის სულის განუყოფელი ნაწილი იყო. აქვე ქმედებასა და მოძრაობაში ხედავს (აქ მკით-
დიდ სოციალურ აზრსა და ღირებულებას, გულის ნაცვლად ფერფლი დარჩენილიყო, გვინდა მწერლის უფრო გვიანდელი, 1917 ხველს უთუოდ გაახსენდება დიდი ილიას
მხოლოდ კულტურის ფორმით არ იქცევდა ასევე შეგვიძლია გავიხსენოთ დიდი შინა- წელს დაწერილი მინიატურა – „ლიტერატუ- სიტყვები: „მოძრაობა და მარტო მოძრაობა
ყურადღებას ეს თხზულებები. მათში სა- განი ემოციით აღბეჭდილი მინიატურა – რული საღამო” – გავიხსენოთ, რომელიც არის... ქვეყნის ღონისა და სიცოცხლის მომ-
კუთარი მხატვრული სტილის ძიებასთან „ქრისტე აღდგა მაშინ ჩემს გულში” (1910 „საქართველო იყიდებას” იდეას ავითარებს. ცემი“; მას იზიდავს და ხიბლავს „მხოლოდ
ერთად, აშკარად გამოიკვეთა საზოგადოებ- წ.). მინიატურის პერსონაჟს „ნისლიან-ბუ- ლორთქიფანიძემ თითქოს იგრძნო ვითარე- ტალღათა შორის მებრძოლი ხომალდი”, ნავ-
რივ ცხოვრებაში მიმდინარე რთული კოლი- რუსიან ქვეყანაში” სრულიად დაჰკარგოდა ბის შეცვლის დასაწყისი, მის ოცნებასაც სადგურში მდგარი კი „ულამაზო სახლად”
ზეიბის (პროცესების) ღრმა გაგება-გააზ- სულის სიმშვიდე, აღტაცების, სიყვარულისა თითქოს აღსრულება ეწერა, მაგრამ რე- მიაჩნია. ასეა ადამიანიც: „სანამ ისწრაფვის,
რებაც. ამას ნათელყოფს ჯერ კიდევ 1908 და სიძულვილის გრძნობა. უიმედოდ დაი- ალურს ჯერ ვერაფერს ხედავდა და ხალხს მანამდე აქვს შნო და ლაზათი”, მაგრამ, სამ-
წელს დაწერილი მოთხრობა „მოლოდინში”, არებოდა, ადრე თუ ბუნების მშვენიერება თავის უწმინდეს მოვალეობას ახსენებდა: წუხაროდ, როცა მიაღწევს
სადაც მკაფიოდ შეიგრძნობა, ერთი მხრივ, ხიბლავდა და ახარებდა, ახლა აღარაფერი „... მოუარეთ საქართველოს“! საწადელს, მაშინვე კარ- 
ნეგატიური დამოკიდებულება გამეფებული ესმოდა, თავი მარტოსულად, უცხოდ და პირდაპირ ლამაზი ამბავია „დადიანის გავს ძველ შემართებას.
 ნ.ლორთქიფანიძე მძაფ- მაგრამ ისე არ უნდა გავიგოთ, თითქოს იგი შირებული, ვიდრე ფეოდალურ არისტოკ- სიყვარულს თავისი რაინდული სულისკ-
რად არ უპირისპირებს მის ისტორიულ ხასიათს უარყოფდა. პირი- რატიასთან. თვითონ იულონიც ხომ ამას ვეთებით, სამართლიანობის განცდითაც
ერთმანეთს ოცნებასა და ქით, მიუხედავად იმისა, რომ პერსონაჟთა ამბობდა: „ – ყველაფერი, რაც კარგია ჩემ- იმსახურებდა. „რაინდებში” ყურადღებამი-
სინამდვილეს, რეალურ- და დეტალების ფაქტობრივი სიზუსტე არ ში, მან (ძიძამ; ს.გ.) შემათვისაო”... ძიძას საქცევია ის გარემოებაც, რომ თხზულება-
სა და ირეალურს, სასარგებლოსა და სასი- აინტერესებდა, როგორც მხატვარი ფანტა- დედაზე უფრო მოამაგედ, ნამდვილ აღმზრ- ში რეალურადაა წარმოჩენილი გონიერი,
ამოვნოს, თუმცა, მათ შორის, განსხვავების ზიას ფართო გასაქანს აძლევდა, მით უფრო დელად თვლიდა, როდესაც ძიძა, იულიონის სამშობლოს ერთგული – ზალიკას მხატვ-
ზღვარს მაინც დებს. „ბედნიერია, ვინც სა- მხატვრულ სიმართლეს. შინ არ ყოფნისას, გარდაიცვალა, დაბრუნე- რული სახე. ამ პერსონაჟის ხასიათის შექმ-
სარგებლოსა და სასიამოვნოს შორის „ზღვა- მრისხანე ბატონი ლევანი თავისი ეპო- ბისას გული ძალიან დასწყდა, დიდი აღაპი ნით მან ოსტატურად გამოხატა მშრომელი,
რის” დადებას მოახერხებს” – გვეუბნება ქის ღვიძლი შვილია, იგი განუსაზღვრელი გადაიხადა – ჭიშკარი გააღებინა, თუ სადმე ბრძენი ქართველი ხალხის მთლიანი სახე
თავისი პერსონაჟის პირით: „სასარგებლოს უფლებებით სარგებლობდა და დაუნდობ- მდაბიონი, გლახაკნი და ღარიბ-ღატაკნი და უაღრესად ეროვნული გრძნობა.
– პატივისცემა, დახმარება; სასიამოვნოს – ლობით ირგვლივ ყველას შიშის ზარს სცემ-
სიყვარული, თაყვანისცემაო” – იმეორებს და. ის მხეცურად უსწორდებოდა შინაურსა “მონა”
ნიკო ლორთქიფანიძე იმავე გმირის პირით. თუ გარეულს, ნათესავსა თუ უცხოს, მდი-
მწერლისთვის სასიამოვნო – სილამაზის, დარსა თუ მდაბიოს. ლევანმა შემზარავად
მშვენიერების, სიყვარულის, ჭეშმარიტი ხე- აწამა თავისი მეუღლე – ციცინო და ძმის-
ლოვნების სიმბოლოა, სასარგებლო კი – არ- წული ვახტანგი, რომლებიც ხარებს რქებით
სებობისთვის აუცილებელი, თუმცა სული- დააგლეჯინა. უფრო შემზარავია ზედა-ტყი-
ერებისთვის – უმნიშვნელო. ნ. ლორთქიფა- სეული ჭაბუკის დასჯა უბრალო შეცდომის
ნიძე ადამიანის სულის საზრდოს მეტ უპი- გამო. ბატონის საქციელით აღშფოთებული
რატესობას ანიჭებს, ვინაიდან თუ ადამიანი ლეკებიც კი ერთმანეთს განცვიფრებულნი
დაკარგავს ამ საზრდოს, მაშინ ადამიანიც ეჩურჩულებოდნენ – ეს რა ხალხში ჩავცვივ-
საერთო სახეს დაკარგავს. დითო.
მწერლის ჰუმანიზმი, ადამიანისა და ფეოდალური არისტოკრატიის ცხოვ-
ადამიანურის სიყვარული განსაკუთრებული რებაში უფრო ღრმად ჩაგვახედა და სოცი-
ძალით მჟღავნდება მინიატურებსა და ნო- ალურ წინააღმდეგობათა დამაჯერებელი
ველებში, რომლებიც დედაშვილობის პრობ- სურათები დაგვიხატა ნიკო ლორთქიფანი-
ლემას ეძღვნება. აქ იგი მღელვარედ, გულში ძემ „ჟამთა სიავეში” (1920 წ.). ამ მოთხრო-
დაფერფლილი
იყვნენ, ყველანი მი- ნიკო ლორთქიფანიძის თხზულებებზე
იპატიჟა. მღვდელსაც დაკვირვებამ გვიჩვენა, რომ დაახლოებით
მოუხმო მადლიერ- 1925-30-იან წლებში საგრძნობლად შეიცვა-
მა აღზრდილმა, ძი- ლა და უფრო დაიხვეწა მწერლის მხატვრუ-
ძის სულის საოხად ლი წარმოსახვის უნარი. ამ პერიოდში გან-
– აწირვინა. იულიონი საკუთრებული სიმკვეთრით გამოჩნდა მისი
ჩამწვდომად ლაპარაკობს თავისი სიკეთითა და უბრალოებით ხალხში ინტერესთა სფერო, ცხოვრების მოვლენებ-
უკვდავ ზნეობრივ ნორ- დიდი პატივისცემით სარგებლობდა. როცა ში წვდომის უნარი. ამის დასტურია ვრცელი
მებზე და დედაშვილური ნადიმს გამართავდა, ხალხში ჩაჯდებოდა, მოთხრობა „ბილიკებიდან ლიანდაგებზე”
ურთიერთობის სათუთი გვერდით გლეხებს მოისვამდა და მათ სიმ- (1928 წ.), რომელიც ერთ-ერთი საუკეთესოა
გრძნობის გადმოსაცემად ღერებს აღტაცებული უსმენდა. რასაკვირ- მ.ლორთქიფანიძის ლიტერატურულ მემკ-
უაღრესად ლამაზ სურა- ველია, ეს იმას როდი ნიშნავდა, თითქოს ვიდრეობაში ფსიქო-ანალიტიკური თავისე-
თებს ხატავს. გავიხსენოთ მასა და გლეხებს შორის ზღვარი წაშლი- ბურებებით. ნაწარმოებში მეტი უშუალობი-
მისი ერთ-ერთი საუკეთე- ლიყო, მაგრამ დანარჩენ დიდგვაროვნებზე, თა და შთამბეჭდაობით აისახა სოციალურ
სო ნოველა – „თავსაფ- რომლებიც ექიშპებოდნენ და სამშობლოს მოვლენათა რთული კოლოზიები, კერძოდ,
რიანი დედაკაცი”, რო- ინტერესებს პირადულს უპირისპირებდნენ, პირველი რევოლუციის ეპოქა, განმათავი-
მელიც განცდათა შთამ- მთელი თავით მაღლა იდგა. იულიონი თა- სუფლებელი მოძრაობა და ა.შ. ჩვენი შეხე-
ბეჭდაობათა და აზრის ვისი დროის პროგრესულ იდეებს უჭერდა დულებით ამ მოთხრობას იმდროინდელი
სიღრმით საინტერესო მხარს, მომხრე იყო ძლიერი, ერთიანი სა- საზოგადოებრივი ცხოვრების მოვლენათა
მოვლენაა გასული საუკუ- ქართველოსი, ძლიერი მეფის მეთაურობით, ასახვის მასშტაბურობით რომანის მნიშვ-
ნის ქართულ პროზაში. მეფისა, ვინც დათრგუნა ფეოდალთა ვერა- ნელობაც ენიჭება, საქმე გვაქვს ფართო
თხზულებამ გამოქვეყნე- გობასა და სიბოროტეს. მხატვრულ ტილოსთან, სადაც სწორად
ბისთანავე მკითხველთა მოთხრობაში „კერიასთვის” (1914 წ.) არის დანახული და გააზრებული ქართველი
ყურადღება და მოწონება ნიკო ლორთქიფანიძემ ძველი ქართული ხალხის ახლო წარსული, ეპოქა, რომელიც
დაიმსახურა. თავსაფრი- სოფლის მაგალითზე მხატვრულად წარმო- ზემოაღნიშნულ ნაწარმოებშია ასახული,
ანი დედაკაცი იმ იდეალუ- აჩინა, თუ სადამდე შეიძლებოდა მიეყვანა ხასიათდება სოციალური და პოლიტიკური
რი დედის განსახიარებაა, ადამიანი კერძო, მესაკუთრულ ფსიქოლო- კონფლიქტებით. ნ.ლორთქიფანიძე არც აქ
რომლისთვისაც ქართულ გიას. როგორც დასცა და დაარღვია ოჯახი ღალატობს თავის მხატვრულ პრინციპს. „ბი-
ლიტერატურაში არაერთ პირადმა ინტერესებმა. ოჯახს კი მწერალი ლიკებიდან ლიანდაგებზე”, როგორც საინ-
მწერალს შეუსხამს ხოტბა ყოველთვის მიიჩნევდა ქვეყნის სიმტკიცის ტერესო მოთხრობაში, როდი გვხვდებიან ის-
(კვლავ ილიას „ოთარაანთ საფუძვლად და თვლიდა, რომ თუ ოჯა- ტორიულად ცნობილი პირები, მაგრამ ისინი
ქვრივი” გაგვახსენდება. ხი მოიშლებოდა, ეს იქნებოდა ეროვნული ისე მოხდენილად არიან გამოყენებული,
ს.გ.). ზოგადად, დედებს უბედურება. ამ აზრს ეხმიანება „დანგრე- რომ ეჭვი არაფერში შეეპარება მკითხველს
საერთო უფრო მეტი აქვთ, ული ბუდეები” (1917 წ.), მაგრამ აქ ოჯა- – მწერალი თითქოს გვარწმუნებს, რომ ეს
ვიდრე განმასხვავებელი, ხის გარდა, ფართო ისტორიული სოცი- გმირები ნამდვილი, რეალურნი არიან და
შვილებისადმი მათმა უან- ალური პრობლემებია ასახული. მიუხედა- არა მხატვრული ფანტაზიის ნაყოფი. თვით
გარო სიყვარულმა საზღ- ვად პრობლემებისა, ერთგვარი სევდიანი ფაბულას მკითხველიც ისე აღიქვამს, რო-
ვარი არ იცის. შვილები კი განწყობა რომ ახლავს მოთხრობას, ჩვენი გორც ცოცხალ სინამდვილეს, „ბილიკები-
ყოველთვის როდი ჰგვა- აზრით, სწორედ ოჯახის, ძირძველი კერის დან ლიანდაგებზე” – თავისი სიუჟეტური
"იყიდება საქართველო"
ნან ერთმანეთს. ბევრი დაქვეითებით უნდა იყოს განპირობებული. განვითარებით, მხატვრულ პერსონაჟთა ხა-
თუ დედისთვის სიცოცხ- ნიკო ლორთქიფანიძეს მოცემული ნაწარ- სიათების წარმოჩენითა და ორიგინალობით
ლეს არ დაიშურებს, მე- მოების მიხედვით ფეოდალური წოდების ნიკო ლორთქიფანიძის შემოქმედებაში გარ-
ორენი ვერ აცნობიერებენ დედაშვილობის ბასაც არაისტორიულს უწოდებდა, მაგრამ დეგრადაცია როდი აწუხებდა, მას ღრმა კვეულ სიახლეებს გვთავაზობს.
მადლს. ასეთთათვის გული ამ ულამაზესი, მასშიც იშვიათი სიმართლითა და მხატვრუ- სევდა მოერეოდა, როცა წარმოიდგენდა, „თავსაფრიანი დედაკაცის” ავტორის
ადამიანის გამაკეთილშობილებელი გრძნო- ლი სრულყოფით არის ასახული იმდროინდე- რომ ინგრეოდა ისტორიულად ჩამოყალი- ლიტერატურულ სამყაროში თემატურმა
ბებისთვის დახშულია. „თავსაფრიან დედა- ლი საქართველოსათვის დამახასიათებელი ბებული კერია, რომელთანაც დაკავში- სიახლემ გამოსახვის საშუალებათა გარკ-
კაცზე” უფრო ადრე ამ თემას ნიკო ლორთ- ვითარება, ფეოდალიზმის მთელი თავისე- რებულია წინაპართა ტკივილი თუ სიხა- ვეული განახლებაც გამოიწვია. ამ თვალ-
ქიფანიძე „ავადმყოფ დედაში” შეეხო. ამ პა- ბურება, აშკარა და ფარული წინააღმდეგო- რული, ქვეყნის ტრადიციები და აწმყო, საზრისს ასაბუთებს მოთხრობები „მოქან-
ტარა თხზულებაში მხატვრულად ასახულია ბანი სამეფოებსა და სამთავროებს შორის, თავისი მომავლით. მწერალი მიიჩნევდა, დაკე”, „ტყვედყოფილის დაბრუნება” და
ორი ძმის მკვეთრად საპირისპირო ხასიათი. ფეოდალთა ვერაგობა, ზნეობრივი დაცემუ- რომ ტრადიციების ერთგულება მისთვის სხვ. „მოქანდაკეში” იგი ღრმად სწვდება
ერთი – თუ დედის ავადმყოფობით შეწუხე- ლობა, ადამიანურ ღირებულებათა აბუჩად მუდამ წარმოადგენდა ოპტიმიზმის სათა- ახალი ცხოვრების არსს, ხატავს ახალ პერ-
ბულია და მისი გადარჩენისთვის ზრუნავს, აგდება, დამცირება და შეურაცხყოფა. ვეს, როდესაც ტრადიციებზე ვსაუბრობთ, სონაჟთა სახეებს, უანგარო ადამიანებს,
სიცოცხლეს არ იშურებს, მეორე – გულგ- ნიკო ლორთქიფანიძე ფეოდალური არ შეიძლება არ გავიხსენოთ მოთხრობა რომლებიც ზედმიწევნით მზრუნველობენ
რილადაა განწყობილი, დედის სიკვდილს წარსულის სურათებს ნამდვილი ჰუმანის- „რაინდები” (1921 წ.). ხშირად ამ თხზულე- ერთმანეთზე. თხზულების საინტერესო
არაფრად მიიჩნევს, მის მკურნალობას უაზ- ტის, დიდი რეალისტის მიუდგომლობით ბას ლიტერატურის ზოგიერთი კრიტიკოსი პერსონაჟია პატარა პარმენი, რომელსაც
რობად თვლის – „მან თავისი დრო მოჭამა, გვიხატავს. იგი მუდამ მისდევს ისტორი- რატომღაც ცალმხრივად განიხილავდა და, მოქანდაკის ნიჭი აღმოაჩნდა (აქედან მომ-
არ შემიძლია მის დანაოჭებულ სახეს და ული განვითარების კანონზომიერებას, ჩვენი აზრით, უმართებულოდ განმარტავ- დინარეობს მოთხრობის სათაურიც. ს.გ.),
კბილებჩაყრილ ტუჩებს ვუყუროო”. დედის გულმხურვალედ იცავს სამშობლოსა და და მის მთავარ პათოსს, ვერ აწვდებოდა მაგრამ არ აქვს საშუალება ნიჭის რეალიზა-
მდგომარეობით შეწუხებული შვილი გაახსე- ადამიანის თავისუფლების იდეას. „ჟამთა ტექსტის ღრმა აზრს. მწერალს “რაინდე- ციისა. მას დეიდა სალომე და ვიღაც მოხუ-
ნებს უმადურ ძმას, თუ ვინ გაუჩინა ეს ნა- სიავის” მთავარი გმირი – იულონი, მამაცი, ბის” მიხედვით იმდენად არ აინტერესებს ცი კაცი დაეხმარნენ გზის გაკვლევაში, რაც
ოჭები სახეზე დედას. სამწუხაროდ, მასზე პატრიოტი, სამართლიანი და მოუსყიდველი სახელმწიფოებრივი ურთიერთობები, რამ- უჩვეულო არ უნდა ყოფილიყო. ზოგადად,
არაფერმა იმოქმედა, მიატოვა ავადმყოფი გულის ადამიანია. იგი არაა სწორხაზოვა- დენადაც ხალხის მიერ საუკუნეთა მანძილ- ნიკო ლორთქიფანიძე რომელიმე კონკრე-
დედა და იქაურობას გაეცალა. ერთგულმა ნი მხატვრული ხასიათის გმირი, როგორც ზე გამომუშავებული ზნეობრივი ნორმები. ტულ თხზულებაში არ გვთავაზობს ზედმეტ
შვილმა საკუთარი სისხლი გადაუსხა მომაკ- ცოცხალ ადამიანს, თავისი ეპოქის შვილს, მას მიაჩნდა, რომ საზოგადოების ზნეობ- ახსნა-განმარტებებს, რადგან ძირითადი,
ვდავ მშობელს და უეჭველი სიკვდილისაგან გარკვეული შინაგანი წინააღმდეგობე- რივ იდეალებს გავაუფასურებთ იმ შემ- არსებითი – თავად მკითხველმა და მისმა
იხსნა. ბიც გააჩნია. იგი საზოგადოებაში ყველა- თხვევაში, თუ დავივიწყებთ წინაპართა ფანტაზიამ უნდა განჭვრიტოს, წარმოიდ-
ნიკო ლორთქიფანიძისთვის დედა – მთე- ზე მაღლა დგას, ყველაზე პროგრესულია ეთიკურ ტრადიციებს, რაშიც ქართველი გინოს.
ლი სამყაროს გულია, მის სიყვარულში გა- თავისი პოლიტიკური შეხედულებებით და ხალხის ერთიანი სულიერი თავისებურება დაუსრულებლად შეიძლება ფიქრი და
მოხატულებას პოულობს ჰუმანიზმის უმაღ- ადამიანური ღირსებებით. ყოველივე ამის მჟღავნდება. „რაინდებში” ხატოვნად ასა- მსჯელობა ნიკო ლორთქიფანიძის შემოქმე-
ლესი სიკეთე და ჭეშმარიტი მაღალმოქალა- სათავეს მწერალი მისი აღზრდის პირობებ- ხული ვაჟკაცობა რომანტიკულადაა შე- დებაზე, მაგრამ ერთი რამ იმთავითვე გაც-
ქეობრივი მრწამსი. ში ხედავს. იულიონის ეროვნულ და მოქა- ფერილი, მკითხველს ხიბლავს მეომართა ხადდა: ფართო მხატვრული დიაპაზონის
„მრისხანე ბატონის” (1912 წ.) სიუჟეტი ლაქეობრივ შეგნებაზე გავლენა იქონია თავდადება, მაგრამ არც ესაა მთავარი, ამ დიდმა ჰუმანისტმა თავისი საუკეთესო
ფეოდალური საქართველოს ფონზე იშლება მოხუცმა, ბრძენმა მწიგნობარმა – ოტიამ. მთავარია მამა-პაპათა მიერ მემკვიდრე- თხზულებებით გასული საუკუნის ქართულ
და წარმოაჩენს ფეოდალური არისტოკრა- მაგრამ ის, ყოველივე, რაც იულიონს ადა- ობით გადმოცემული ის ზნეობრივი ნორ- მხატვრულ ლიტერატურაში ღრმა კვალი
ტიის ყოფას, ზნეობრივ თავაშვებულებასა მიანური გააჩნდა – მაინც მისი აღზრდიდან მები, რომელსაც ღირსეული ქართველი გაავლო, სამშობლოს სიყვარულში დაიფერ-
და ურთიერთქიშპობას, რაც ზიანს აყენებ- მოდის – ბავშვობიდან იულიონს ზრდიდა ვაჟკაცები ბრძოლის დროსაც რომ არ ფლა და სიტყვის გამოჩენილი ოსტატის სა-
და ქვეყნის საერთო ინტერესებს. მართალია ძიძა, გლეხის ქალი, ხალხური ზეპირსიტყ- ივიწყებენ. ისტორიულად ცნობილია, რომ უკეთესო სახელიც დაიმკვიდრა.
თხზულების ავტორი მოთხრობის თემად ვიერების კარგი მცოდნე. მისი ბავშვობაც ქართველი კაცი მარტოოდენ ხმლის ქნე-
აღებულ ამბავს არაისტორიულს უწოდებს, მშრომელთა წრესთან უფრო იყო დაკავ- ვით არ ფასდებოდა, იგი საზოგადოების ნოემბერი, 2018 წელი
10 ლიტერატურული მესხეთი ახალი გამოცემები
2018 წელი, დეკემბერი
@მესხი მელექსე”
ვინც კი უკანასკნელი ათწლე- ლიკის იმდროინდელ პერიოდულ სალა, უცხოური წყარო მოიძია და
ულის მანძილზე ერთხელ მაინც პრესაში, განსაკუთრებით ვრცელი რუსთველოლოგიურ კვლევა-ძიება-
ყოფილა ვარძიაში, შესასვლელშივე ნაშრომი მიუძღვნა ამ საკითხს 1937 ში ფასდაუდებელი წვლილი შეიტანა.
შეამჩნევდა მემორიალს, რომელიც წელს ჟურნალ „მნათობში”, რითაც ახლახან ნიკოლოზ ნათენაძის
ვარძიის მუზეუმის დამფუძნებელ- ამ სფეროში მოღვაწე მეცნიერთა შვილებმა დიდი საქმე გააკეთეს
სა და ორგანიზატორს, ცნობილ დიდი ინტერესი გამოიწვია. ლექ- – თავი მოუყარეს მის მიერ სხვა-
საზოგადო მოღვაწეს, ნიკოლოზ ციების წასაკითხად კი არაერთხელ დასხვა წლებში გამოქვეყნებულ
ნათენაძეს ეკუთვნის, რომელმაც, იქნა მიწვეული როგორც დედაქა- და ოჯახში დაცულ მასალებს და
სხვა დიდ საქმეებთან ერთად, გან- ლაქში, ასევე საქართველოს სხვა- ცალკე წიგნად („მესხი მელექსე“)
საკუთრებული წვლილი შეიტანა დასხვა ქალაქებში, ხოლო საქართ- გამოსცეს.
რუსთველოლოგიის განვითარების ველოს მწერალთა კავშირში მისმა ქვემოთ გთავაზობთ ერთ-ერთ
საქმეში – იგი ერთ-ერთი პირველ- ლექციამ ძალზე დიდი ხნით შეაჩე- პუბლიკაციას ამ კრებულიდან,
თაგანია, რომელმაც უარყო დიდი რა ამ საკითხის ირგვლივ გაშლილი რომელიც, იმედია, დააინტერესებს
მეცნიერის პავლე ინგოროყვას მო- პოლემიკა. ჩვენს ერთგულ მკითხველებს და
საზრება რუსთაველის არამესხური ნიკოლოზ ნათენაძემ რუსთა- წარმოდგენას შეუქმნის ამ ფრიად
წარმომავლობის თაობაზე და ფარ- ველთან დაკავშირებული არაერთი საინტერესო ადამიანის განსწავ-
თო პოლემიკა გაუმართა რესპუბ- დოკუმენტური, ფოლკლორული მა- ლულობაზე.
მასალები შოთა რუსთაველის ბიოგრაფიისათვის

მესხეთის რუსთავის დან აკადემიკოსებმა – ირ.აბაშიძემ, აკ.შანიძემ და
გ.წერეთელმა.
სენ-დიდი საფარელი გახდა და ბოლოს მამამისმა,
მთავარმა მირიანმა, ზოგიერთი ეპისკოპოსის თანხ-
შოთა რუსთაველი პოემის ეპილოგში ასახე-
ლებს თავის წინამორბედებს: მოსე ხონელს, შავ-
საკითხი ხალხური გადმოცემა, თითქოს შოთა რუსთა- მობით, ქართლის კათალიკოსად დასვა; თელს და სარგის თმოგველს, „დილარგეთ სარგის
პავლე ინგოროყვა წერდა, რომ, თითქოს: ველს ცოლმა უღალატა, არაბზე გაცვალა და სხვა ექვთიმე ათონელი (ალ. ცაგარელი, „პალესტი- თმოგველსა, მას ენა დაუშრომელსა”.
„უძველესი ცნება მესხეთ-ჯავახეთის რუსთა- ამბავი, ეხება არა თვით შოთას, არამედ მის უფროს ნის კრებული,” მე-4, გვ. 173); ეს სარგისი არის სარგის I ვარამის ძე, რომე-
ვის შესახებ ჩვენ გვაქვს მხოლოდ XIX საუკუნიდან”. ძმას – პოეტ-მოგზაურს, რომელიც: იოანე ჭიმჭიმელი – პეტრიწი ( იოანე ჭიმჭიმე- ლიც თამარის გამეფების წინ, ამირსპასალარ ივანე
„ვახუშტი არ იხსენებს მესხეთის რუსთავსო, „გაიჭრეს ველად... ლი – პეტრიწონელის თემა ცალკეა განსახილველი). ორბელის დამხობის შემდეგ (დემნას აჯანყების ჩახ-
– განაგრძობს ინგოროყვა, – იმ დროს, როდესაც წავიდის შორად, გიორგი მთაწმინდელი (ირ.აბაშიძე, აკ.შანიძე, შობის დროს, 1177 წ.) დაინიშნა ამირსპასალარად.
იმ „ხეობაზე, სადაც ახლა მდებარეობს რუსთავი ინდოეთს იყვის მისი საზღვარი, გ.წერეთელი – შოთა რუსთაველი იერუსალიმის „შეიწყალეს სარგის ვარამის ძე, დალოცეს და
(სახელდობრ ინწყორას ხევზე) ვახუშტის მოხსენე- ამოვლნის იმდენი, ხანნი და ჩინნი, ჯვრის მონასტერში – „ახალგაზრდა კომუნისტი”, უბოძეს თმოგვი” (ქართლის ცხოვრება”, 11,55,10).
ბული აქვს მეორე სოფელი გიორგიწმინდა”. (ინგო- ატალას მოჰყვის... 22.11.1960. ექვთიმე და გიორგი ათონელების პორ- სხვანაირად არც შეიძლებოდა ყოფილიყო,
როყვა, „რუსთველიანა”, გვ. 87,88, ხაზარეთს დაჰყვის, რუსეთსაც გაჰყვის... ტრეტებს მსგავსადვე აწერია: „წმინდა ეფ-მი ქართ- რადგან თმოგვი, ფეოდალური საქართველოს
ამ ცნობამ შეცდომაში შეიყვანა ჩვენი საზოგა- წავიდეს ხმელსა, იონთა ველსა, ველი”. „წმინდაი გიორგი ქართველი“). უმაგრესი ციხე-ქალაქი, მხოლოდ დიდ სამხედრო
დოებრიობა. მუნ სადა მეფედ ზის კეისარი. კათალიკოსი იოანე. მოღვაწეებს ეძლეოდათ. თმოგვი რომ არ ჰქონოდა
სინამდვილეში მესხეთის რუსთავი ძველი და- მოვლნის ქალაქნი, ზღვისა ალაგნი, და ბოლოს, თვითონ შოთა რუსთაველი, ჩორ- სარგის ვარამის ძეს, არც „თმოგველის” ტიტულს
ბაა, არსებობდა XII საუკუნეზედ ადრე რუსთავის სრულიად ეგვიპტე, არაბთა მხარი.” ჩანელ-ხურციძეთა ყველა ეს ექვსივე სახელოვანი (ზედწოდებას) მიიღებდა.
ნასოფლარებში. მათ მახლობლად მოიპოვება მრა- (ივ.ლოლაშვილი – „ძველი ქართველი მეხოტბე- მოღვაწე გამოსახულია ჯვრის მონასტერში (იქვე). თავის მოხსენებაში – „შოთა რუსთაველის ვინა-
ვალი არქეოლოგიური ნაშთი კულტურული ფენე- ნი”. ტ. I– ჩახრუხაძე „თამარიანი”. გვ. 199-200). 2.მესხეთის მხატვრობა (ფრესკები) ადასტუ- ობისათვის” – 1966 წლის 1 ივლისს, დაბა ასპინძაში
ბით, რომლებიც გათხრას მოითხოვენ და ძველი შემდეგ შოთას უფროსი ძმა „ამანი” (იემენი, რებს, რომ ბერად შემდგარ ყოფილ საზოგადო ისტორიულ მეცნიერებათა კანდიდატმა ნოდარ
წელთაღრიცხვისაკენ მიგვითითებენ. სოფ, გიორ- არაბეთი) მოვიდა და ცოლი შეირთო: მოღვაწეს, ერისკაცის სამოსელში ხატავდნენ შოშიაშვილმა საქართველოს მეცნიერებათა აკადე-
გიწმინდა არ ყოფილა არც ინწყორას ხევზე, სადაც „მოძებნის მთვარე, (ვ.ბერიძე, „სამცხის ხუროთმოძღვრება“). ამას მიის ხელნაწერთა ინსტიტუტის გამსვლელ სესიაზე
ვახუშტის ეგულებოდა, არც ფერის ხევზე, სადაც შიშ ჰაერ-პირი, მნათობის დარი, ადასტურებს ზარზმის მხატვრობა, სადაც სარგის აღნიშნა, რომ, თითქოს, შოთა რუსთაველი ჯავახე-
რუსთავი მდებარეობს. მოჰყვანდის ქალი, საჩემო სძალი”. ჯაყელი, ბერობაში საბად წოდებული, ერისკაცის თის მფლობელების – თორელთა საგვარეულოს
რუსთავსა და მიმდებარე სოფლებში – (ინდუ- ყოველივე ამის შემდეგ სახელმოხვეჭილმა და სამოსშია. მაშასადამე, მეჭურჭლეთუხუცესი შოთა ეკუთვნოდა და რომ ასპინძა და მასთან ერთად მეს-
სა, ფერიციხე, წყალთბილა) 1595 წელს ცხოვრობ- მდიდარმა პოეტ-მოგზაურმა „მოვლის სპარსეთი... რუსთაველი უკვე მოხუცი (იერუსალიმის ფრეს- ხეთის რუსთავიც თამარის ხანაში ჯავახეთს ეკუთ-
და 34 ოჯახი და მათ შორის, სოფ ინდუსაში ითვლე- სულტანი ნახის”... და ბოლოს „პირი ქმნის შინად”, კა) ბერად რომ შედგა (შოთა ყოფილი, შიო) მაინც ვნოდა და არა სამცხეს.
ბოდა ვარძელ შოთას ძეც (ს.ჯიქია, „გურჯისტანის ე.ი. სამშობლოსკენ გამოემგზავრა, მაგრამ ისეთი ერისკაცის სამოსით უნდა გამოესახათ. სინამდვილეში ასეთი საბუთი არ მოიპოვება,
ვილაიეთის დიდი დავთარი”, 2, 139, 140,142). უბედურება შეემთხვა, რომ მისი ძმა – შოთა რუს- უკანასკნელ ხანებში გამოქვეყნდა რამდენიმე პირიქით, როგორც IX, ისე მომდევნო საუკუნეებ-
რუსთავის სიძველეს ადასტურებს მისი სამი თაველი სასოწარკვეთილი ტირის – „დამეცის ზარი, საყურადღებო მასალა შოთა რუსთაველის ბიოგ- ში ასპინძა და დაბა რუსთავი სამცხის ფარგლებში
ნაეკლესიარი, სამი ნასოფლარი და რუსთავის, ფე- დამტყდიან ცანი”. რაფიის გასამდიდრებლად. იყო. ამაზე პირდაპირი ცნობები მოიპოვება მატი-
რიციხის კოშკი. ჩვენ არ ვიცით დაწვრილებით, თუ რა შეემთხვა ზოგ ნაშრომში წამოყენებული დებულება ანეში და ეპიგრაფიკულ ძეგლებზე;
ინგოროყვას ერთმანეთში აურევია ინწყორას მდიდარ პოეტ-მოგზაურს ცოლითურთ და ამალით ემთხვევა ჩემ მიერ მიკვლეულ და ნაწილობრივ ა).“და შეიპყრეს ნასრა, და მოკლეს ხევსა შინა
ხევი და ფერის ხევი. სამშობლოსკენ მომავალს. მაგრამ აქ უთუოდ არა- უკვე გამოქვეყნებულ (საჯარო მოხსენებები თუ სამცხისასა, სოფელსა, რომელსა ეწოდების ასპინ-
ბის (არაბთა) ხელიც უნდა ერიოს: მოღალატე ცო- წერილობით დაფიქსირებული) მასალას, ასეთია ძა ქორონიკონსა” (888 წ.) („ქართლის ცხოვრება”,
ლის და აბდულ-არაბის ლეგენდა უსაფუძვლოდ არ პროფესორ შალვა ნუცუბიძის ავტორიტეტული 1. გვ,287).
რუსთავის სიმაგრის – შეიქმნებოდა, საერთოდ, პოეტი რუსთაველი, შო- განმარტება, რომ ეპილოგის 1665 სტროფი, სადაც ბ).ქარზამეთის ეკლესიის კარიბჭის წარწერის
თაა ეს თუ მისი უფროსი ძმა, არაბეთში ცნობილი რუსთაველი ამჟღავნებს თავის მესხობას, – ეხმა- მიხედვით, ძეგლის მაშენებლად ჩანს მაწყვერელი
„ფერიციხის” საკითხი ყოფილა და არაბულ ენაზე ლექსებიც დაუტოვებია ურება პოემის პროლოგს და ამიტომ შოთა რუსთა- (აწყურის ეპისკოპოსი) და არა კუმურდოელი (ჯა-
სახელი „ფერი” – ჩორჩანელთა საგვარეულო (კაიროს უნივერსიტეტის წიგნთსაცავში ინახება ველის კუთვნილებაა (შ.ნუცუბიძე, „ვეფხისტყაოს- ვახეთი) ეპისკოპოსი.
სახელია. ჩორჩანელები მოჩანან მესხეთის მესვე- XIII საუკუნის არაბულ ენაზე ქართულიდან თარ- ნის” ზოგიერთი საკითხისათვის” ჟურნ. „ცისკარი”, რაც შეეხება მესხეთის რუსთავს, მისი მფლო-
ურებად VIII-XVI საუკუნეების მანძილზე ამ სახე- გმნილი პოეტ „რუსტაულის” ლექსები, რომელიც 1965 წ. 2, გვ.138-145). ბელები XI-XII საუკუნეების მანძილზე ეკუთვ-
ლოვანი გვარის ერისთავთ-ერისთავები და აზნა- ფრანგულ ენაზე თარგმნა და გამოსცა ტუსენმა ნოდარ შოშიაშვილისა და სარგის ცაიშვილის ნოდნენ ჩორჩანელ ხურციძეთა გვარეულობას,
ურები ფლობდნენ სამცხეს და ჯავახეთს: ზარზმას, 1942 წ. იხილეთ მ.მამულაშვილი – რუსთაველის წერილებში ასევე წარმოდგენილია ფრიად სა- რომელიც ფლობდა თუხარისს, ჩახრახს, ჩორ-
ჯაყს, თუხარისს, კალმახს, ჩორჩო-აგარას, რუს- უცნობი ლექსი. ჟურნ. „დროშა”, 11, 1959 წ. გვ. 10- ყურადღებო მასალა („ცისკარი”, 9; გვ.114-155), ჩო-აგარას. სწორედ სამცხის ტერიტორიის ამ
თავს, თმოგვს, თორს (ჯავახეთის თორი, ბოგდა- 11). რომელიც განამტკიცებს შოთა რუსთაველის ნაწილში შედიოდა და ერთ სამფლობელოს წარ-
ნოვკის რაიონი) და სხვა ადგილებს; მათივე აგებუ- ჩვენ ვიცით მაგალითები (ოპერა „ალმასტის”, მესხობას. მაგრამ ბოლომდე ვერ დავეთანხმები მოადგენდა ჩახჩახი – ჩორჩო-აგარა-რუსთავი.
ლია სამცხეში, ჯავახეთში, ტაოსა და კლარჯეთში ანუ თმოგვის ტრაგედიის შესახებ), სადაც ისტო- ნ.შოშიაშვილსა და ს.ცაიშვილს შოთა რუსთაველის ამას ადასტურებს სამცხის ტოპონიმები და ეპიგ-
ქალაქები, მონასტრები, სიმაგრეები. რიული ფაქტის დამახინჯების შედეგად ძირფეს- ჭიაბერის ძეობის საკითხში, მიუხედავად იმისა, რაფიკული ძეგლები, რომელთაც არ იცნობდა
ზარზმის ფერისცვალების ხატის პირველ ვიანად შეიცვალა ისტორიული ამბის სიუჟეტი და რომ მოკვლეული მასალებითაც ვამტკიცებ თო- ჩვენი ახალგაზრდა და ნიჭიერი მკვლევარი ნო-
წარწერაში, რომელსაც უზის ქორონიკონი „რვ” პერსონაჟები. რელებისა და შოთა რუსთაველის პაპების ნათესა- დარ შოშიაშვილი.
(886 წელი), მოხსენებულია ჩორჩანელთა სახლის ხალხური გადმოცემის სხვა ვარიანტების მი- ობას, მაინც არ ვეთანხმები ს.ცაიშვილს შემდეგში: 1187 წელს გარდაიცვალა სარგის I თმოგველი
წევრი „ფერის” (წარწერა მრავალჯერაა გამოყენე- ხედვით შოთას ჰყავდა რამდენიმე შვილი და კახეთ- 1.შოთა რუსთაველის ჭიაბერის ზეობას ეწი- და ამირსპასალარობა უბოძეს გამრეკელ თორელს,
ბული, უკანასკნელად – გ.ჩუბინაშვილი, „ქართული ში რომ გადასახლდა, ორი შვილი თან წაიყვანა. ეს ნააღმდეგება ის, რომ შოთა რუსთაველი ადრე ე.ი. მაშინ თმოგვი თმოგველთათვის ობლად დარ-
ოქრომჭედლობა”, 1959 გვ. 29). ეს სახელი მეორ- გადმოცემაც დასტურდება: დაობლებულა. ამას მტკიცე ტრადიციაც ადასტუ- ჩენილა.
დება XI საუკუნეში. ფერის ჯოჯიკის ძე, რომელ- 1. კახეთში ჩანს შოთა რუსთაველის შთამომა- რებს და ქვაბისხევის ეკლესიის ფრესკაც, სადაც შოთა რუსთაველს უპოვნია თმოგვში „ეს ამბა-
საც თავი მოჰკვეთეს 1023 წელს, ბასილი კეისრის ვალთა კვალი. ესენი უნდა იყვნენ ვინმე სულა და ახალგაზრდა შოთა (რუსთველი)? არის გამოსა- ვი”, ე. ი. გაულექსავი (პროზაული) „ვეფხისტყაოსა-
წინააღმდეგ შეთქმულებაში მონაწილეობისთვის შოთა, რომლებიც მოხსენებული არიან 1464 წელს, ხული. იგი წარმოდგენილია დედასთან და არა მა- ნი” და არა ინდო-ხატაელთა ამბავი. თუმცა უპოვია
(„ქართლის ცხოვრება”, 1, 267; 2, 384 და სხვ.). ფე- ერთ ისტორიულ საბუთში (კახთ მეფის, ალექსანდ- მასთან ერთად, ე.ი. რუსთაველი ჩანს მამით ობოლი კი?! თუ პოემის სიუჟეტი თვითონვე შეიმუშავა შო-
რის მამამთავარი ჯიჯიკი – თორნიკე ერისთავის რე გიორგის ძის სიგელი – ქრონიკები II, გვ. 383). რომ არის, რადგან ხალხურ ტრადიციულ გადმო- თამ და განგებ განაცხადა „ესე ამბავი სპარსული,
თანამებრძოლი, მონაწილეობს ღალისის ბრძოლა- 2. ქალაქი რუსთავი უბოძეს შოთას (მესხს, ცემებს ემთხვევა. ჭიაბერის ძენი კი თამარის კარზე ქართულად ნათარგნანები...”
ში (ბარდა. სკლიაროსის დამარცხება. 978 წ,). რუსთავიდან წარმოშობილს), განსაკუთრებული მამასთან ერთად ჩანან. ინდო-ხატაელთა ამბავი „ვეფხისტყაოსნის”
თორნიკე, ჯოჯიკი, იოანე, ექვთიმე და გიორ- დამსახურებისათვის. ამას მოწმობს თამარ მეფის 2.თორელთა გვარეულობა დაკავშირებულია განუყოფელი ნაწილია. შოთა რუსთაველის კა-
გი მთაწმინდელები, ფერის ჯოჯიკის ძე, იოანე გუჯარი – რომელიც დაძველდა და განაახლეს ჯავახეთის თორის და არა ბორჯომის რაიონში ლამს ეკუთვნის და მისი დამახინჯება-შემოკლება
ჭიმჭიმელი-პეტრიწი, ყურთლუ არსლანი და შოთა 1722 წელს (ს.კაკაბაძე, „ღვთაების გუჯარი”, ისტო- მდებარე ახალ თორთან. არ შეიძლება. ის კი შესაძლებელია, რომ სარგის
რუსთაველი ეკუთვნიან ჩორჩანელ-ხურსიძეთა რიული საბუთები, 1913). შოთას დამსახურება იყო 3.“ვინმე მესხი” ს.ცაიშვილს მიაჩნია „ვეფხისტ- მესამემ „ხვარაზმელთა ამბავი” გალექსა „ვეფხისტ-
სახელოვან გვარს, მათ სამფლობელოში შედიოდა „ვეფხისტყაოსანი”. ამას ადასტურებს პოეტი სერა- ყაოსნის” არა ავტორად, არამედ გამგრძელებლად ყაოსნის” დაწერიდან 150-250 წლის შემდეგ.
აგრეთვე, მესხეთის რუსთავი, ჩორჩო-აგარა, ჩახ- პიონ სოგრატის ძე (1441-1512), არჩილი – მეფე- – ინტერპოლატორად. ამ მოსაზრებაზე ს.ცაიშვილი საჭიროდ მიმაჩნია გამოქვეყნდეს დამატებითი
რახის მთა, რასაც ადასტურებენ მესხეთის ტო- პოეტი, ბაგრატიონი, რომელიც შოთა რუსთაველს დღემდე მტკიცედ დგას. ასეც განაცხადა თავის მასალები ქართული კულტურის დიდ მნათობთა
პონიმები და 30-ზე მეტი წარწერა (ეპიგრაფიკული მესხად მიიჩნევდა („არჩილიანი.” დაიწერა 1680-80 საჯარო მოხსენებაში ქალაქ ახალციხესა და დაბა შესახებ, – რომლებიც დაწვრილებით არ იყო ცნო-
ძეგლები, საეკლესიო სამკაული, ფრესკები) და მრა- წ.წ.). ასპინძაში, მიმდინარე წლის 23-25 აპრილს, შოთა ბილი და გამოირკვა შოთა რუსთაველის ბიოგ-
ვალი მინაწერი ისტორიულ საბუთებზე. გადმოცემა იმის შესახებ, რომ რუსთაველი რუსთაველის ინსტიტუტის გამსვლელ სესიაზე. რაფიის ძიების დროს – გიორგი მთაწმინდელზე,
წავიდა იერუსალიმს, ჯვრის მონასტერში, ტაძარი ჩვენი მასალებით კი „ვინმე მესხი” თვით შოთა ეფრემ მცირეზე, იოანე ჭიმჭიმელ-პეტრიწსა და
სხვა მონაცემები შოთა განაახლა, ამავე მონასტერში ბერად შედგა, გარ-
დაიცვალა და დაიმარხა, – დასტურდება შემდეგი
რუსთაველი – პოემის ავტორია.
მაშასადამე, ს.ცაიშვილი ფიქრობს, „ვინმე მეს-
გრიგოლ ბაკურიანის ძეზე.
ეს მითუმეტეს არის საჭირო, რომ გრიგოლ
რუსთაველის მონაცემებით: ხი” რუსთავიდანაა. მაგრამ არა შოთა რუსთაველი, ბაკურიანის ძე ნ.მარმა ჩამოაშორა ჩორჩანელთა
1. ჯვრის მონასტრის მესვეურები იყვნენ IX-XI – იგი გამგრძელებელია (ინტერპოლატორი) „ვეფ- სახელოვან პლეადას და გაქართველებულ სომეხ-
ხალხური საუკუნეებში ჩორჩანელ-ხურციძეთა გვარის წარ- ხისტყაოსნის”. მას პოემა კი არ დაუწერია, არამედ ქალკედონისტად გამოაცხადა. ჩვენი მასალებით
მომადგენლები, შოთა რუსთაველის ნათესავები – გაულექსავს ინდო-ხატაელთა ამბავი, ანუ პრო- კი ოთხივე პიროვნება, მათ შორის გრიგოლ ბაკუ-
ბიოგრაფიიდან წინაპრები: ზაული თხზულება, რომელიც სარგისს დარჩენია რიანის ძე, შოთა რუსთაველის წინაპარ-ნათესავი
გადმოცემა, რომ შოთა გახდა თამარ მეფის ქართლის კათალიკოსი არსენი (გიორგი მერ- თმოგვში. ყოფილან. საჭიროა ეს ბიოგრაფიული მასალები
მეჭურჭლეთუხუცესი, დადასტურდა რუსთაველის ჩულე – “ცხოვრება გრიგოლ ხანძთელისა”, 1949 ამ გაუგებრობის გასარკვევად საჭიროა დავად- სახელმძღვანელოებში შევიტანოთ.
ფრესკით, რომლის ასლი და სხვა ახალი მასალე- წ. 50,57,78. ეს ის არსენია, მირიან მთავრის ძე, გინოთ – რომელ სარგისს დარჩა თმოგვში გაულექ-
ბი ჩამოიტანეს იერუსალიმის ჯვრის მონასტრი- რომელიც ბერებმა ხანძთას მიიყვანეს, შემდეგ არ- სავი ამბავი. ნიკოლოზ ნათენაძე
*** ***
უფალო ჩემო, ეს შეგრძნება ცხელი ზაფხულის შუადღი- ...აღმოსავლელმა ბრძენმა ერთხელ ასე დამმოძღვრა: –
სას ან შემოდგომის შეღამების ჟამს მიჩნდება ხოლმე-- მი- ლაჟვარდს ფურთხებას ნუ დაუწყებო.
ვუყვები სოფლის ორღობეს, მივდევ ჩემ შუკებს და წამიერ
ასე მგონია, ადრეულ შუა საუკუნის დღე იყოს თითქოს და ***
...აგვისტოს ღამე. გამოვაღე ორთავ ფრთა ფანჯრის და
არა აწმყო, დღევანდელი დღე...და მეც ახლა მე კი არა ვარ,
ჩავისუნთქე გრილი პაერი ;
თითქოს ვიღაც გლეხი ვარ, გლეხი...არ ვიცი ასეთს რა ვუ- ვარ დაყრდნობილი კაკლის ლავგარდანს და...
წოდო მეხსიერებას. ... მეჩვენება, თითქოს სახლი ჩემი კი არა, სასტუმროა და
სტუმრადა ვარ საკუთარ სახლში...
მუზის მოახლება სასოწარკვეთის ჟამს
თუკი მიხილავთ ისეთს, თავად როგორსაც ვხედავ
...ჩუმად! მთვარის ქვეშ, სიმრუმეში, ძალიან ხშირად ჩემ თავს, ნაღდად დაგენანებათ
თვალნათლივ ვხედავ: ჩემ ჩასაგდებად ამოთხრილი ადლი მიწაც კი...
დგას მზესუმზირა ყელსმიბჯენილ ვიოლინოთი...
ჩუ, მართლა ვხედავ, ხელს ნუ მიშლი... ***
იყუჩე-მეთქი! ვწერ მეორე წიგნს
აქ, ბნელსა შიგან, მზესუმზირა ამაღლებულა – ანდერსენის ზღაპრისას: „იმ ყრმამ,
ვიქტორ ჰოვსეფიანი სიბრძნის მოყვარულ მგოსანივით – ვარსკვლავთა ვინც შიშველ მეფეს გაუბედა – შიშველი ხარო,
დაიბადა ბოგდანოვკის რ-ნის (დღევანდელი ნინოწმინ- შორის... შიზოფრენიით დაასრულა მალე სიცოცხლე...”
დის) სოფელ ეშტიაში 1947 წელს. უმაღლესი განათლება ...ჩუ, მეყურება: მზესუმზირა თეთრი ღრუბლების
მიიღო კიროვაკანის (ამჟამად ვანაძორი) პედაგოგიურ ინს- წამოსასხამით შემოსილი ასრულებს
ტიტუტში. იყო როგორც ლიტერატორი, ასევე მხატვარი. ამალგამა
თავის სიმღერას და როგორ ჰგავს ქრისტეს
სიცოცხლის ბოლომდე მშობლიურ სოფელში ეწეოდა პე-
დაგოგიურ მოღვაწეობას. გარდაიცვალა 1996 წელს. სექ- ბრწყინვალე
ჩემ თვალში არა,
ტემბრის ყოველ პირველ კვირას მისი სახელობის პოეზი- გამოცხადებას – ყელს მიბჯენილ ვიოლინოთი...
ჩემ სამყაროში
ისა და ხელოვნების მუზეუმში ეწყობა პოეზიის სახალხო ყველაფერია,
დღესასწაული. ავტორია მრავალი პოეტური კრებულისა. თვითმკურნალობა ხალხური წესით ყველა არის,
მე არ ვარ მხოლოდ.
როცა შენივე უძლურებით ხარ დათრგუნული,
მაქს ბროდის ჰამლეტური – სხვა გზა არ არის, შენზე უფრო უძლური ნახე.
კაფკას ანდერძის უარსაყოფად არსებითი ...
თუკი ვერ ხედავ, მოიძიე, ანდა დახატე
ვინმე ისეთი, შენზე უძლურს რომ მიამგვანებ... ... ჩემ დაკრულს შენი სასმენელნი უნდა;
ვქნა
მთავარი მაინც ის არის, მე რას ვუკრავ;
თუ არ ვქნა?
ძვირფასი რჩევა თუმც არანაკლებ არსებითია –
შევუსრულო ბოლო სურვილი? შენ რას ისმენ. ასეა.
(დავწვა თუ არა ამინ.
ხელნაწერი მისი „კოშკისა”?) ... ჩემ ნახატს შენი თვალი უნდა, მაგრამ მთავარი,
ნუ შეიყვარებ ძვირფას ნივთებს, რომ იაფი არ ქმნა საქმე-
ვიხსნა თუ მოვკლა?!.. თუკი ის არის, მე რას ვხატავ, არანაკლებ
ნი...
აი, თურმე დაუძლეველი, არსებითია, – შენ რას ხედავ. ასეა.
სიკვდილისწინა რა სურვილი გკლავდა! ამინ.
*** ჩემი ნათქვამი სულს თუ იდგამს, – შენი გაგებით...
მაგრამ მე
რაც მე არ მითქვას, მომაწერენ იმას და ასე ყალიბდება და მთავარი, დიახ, მე რას ვამბობ, ის არის, მაგრამ
აკი ფრანც კაფკა უფრო მიყვარს,
იკვეთება ჩემი პორტრეტი, – უჩემოდ, დიახ, ჩემს გარეშე – შენ როგორ გესმის, არანაკლებ არსებითია.
ვიდე ფრანც კაფკას თავისი თავი!..
თანდათანობით... ასეა.
აკი ფრანცი ჩემთვის უმეტეს
ძვირფასი არის, ვიდრე იგი თავის თავისთვის!.. ამინ.
*** უკუნითი უკუნისამდე.
ო, მაპატიე, ფრანც ძვირფასო, შენდამი დიდი
ზის ორღობეში, სოფლის ხვატში, ერთი საწყალი თარგმნა
თაყვანისცემის, სიყვარულის გამოა მხოლოდ,
მენაყინე და გამდიდრების ფიქრს მისცემია... გივი შაჰნაზარმა
სიკვდილისწინა ბოლო სურვილს რომ ვერ გისრულებ.
სოფლის პატიოსნებით იცხოვრა!

ახლახან ნინოწმინდიდან სულ რაღაც რამდენიმე კილომეტ- ქვეცნობიერსა და სიღრმისეულს ანიჭებს. ეს ასეა. „ფორმის ასეა.
რით დაშორებულ სოფელ ეშტიაში ვიქტორ ჰოვსეფიანის სახლ- ცდუნებაში” ვიქტორს შემთხვევით არ გვახსენებს სარტრის ამინ.
მუზეუმი გაიხსნა. ცნობილ სიტყვებს - «Нормальные люди, Фрейд, вот кто наши ჩემი ნათქვამი ხორცს თუ ისხამს,
ვინც ვიქტორ ჰოვსეფიანს არ იცნობდა, როგორც მწერალსა враги».(Ж.П. Сартр) შენი გაგებით...
და პიროვნებას, უმორჩილესად ვთხოვ, ეჭვის თვალით ნუ შეხე- ეს სიტყვები წიგნში რუსულად რომ არის წარმოდგენილი და მთავარი,
დავს ამ საპატიო მოვლენას და ნუ იტყვის – რა დამსახურების არა ფრანგულად, მწერლის მშობლიურ ენაზე, ესეც ხომ ჩვენი დიახ,
მე რას ვამბობ,
გამო მიეგო ასეთი პატივიო. ბიოგრაფიის ერთი ნაწილია?!..
ის არის,
მოგახსენებთ: იგი საქართველოს ბიბლიურ მიწაზე დაიბა- თუკი საკმაოდ ძუნწი შტრიხებით მოწოდებული ეს შესავალი მაგრამ შენ როგორ გესმის,
და, ჯავახეთის ალპურ ზეგანზე. სანამ პირში სული ედგა, მშობ- ვიქტორ ჰოვსეფიანის შესახებ ოდნავ მაინც ავსებს მის შემოქ- არანაკლებ არსებითია.
ლიურ სოფელს ხანგრძლივად არ მოშორებია, თუ არ ჩავთვლით მედებით პორტრეტსა და მის განსხვავებულობას, ნება მიბოძეთ ასეა.
იმ ხუთიოდე წელიწადის სასწავლო პერიოდს, როცა იგი ვანა- სახლ-მუზეუმის გახსნის ცერემონიალის ინფორმაციული ცნო- ამინ,
ძორში ფილოლოგის სპეციალობას ეუფლებოდა. ამ ქვეყნიდან ბებიც მოგახსენოთ: უკუნისი უკუნისამდე.
ახალგაზრდა წავიდა, მგონი, ორმოცდაცხრის არც იყო. ჯავახეთის ულამაზეს სოფელ ეშტიაში, სამოსახლოდაც ნინოწმინდის გამგებელმა რაფაელ არზუმანიანმა, როცა
მშობლიური სოფელი არ მიუტოვებია-მეთქი, რომ ვამბობ, საუკეთესო (პოეტური თვალსაზრისით) ადგილი შეურჩევიათ. სახლ-მუზეუმის ლენტი გაჭრა და დასათვალიერებლად შეგვიძ-
სულაც არ ვგულისხმობ იმას, თითქოს რაღაც განსაკუთრე- სოფლის ეკლესიის გალავანს შიგნით დამკვიდრებული გეგონე- ღვა, ცოტა ხნით მხოლოდ მაშინღა მომეცა საკუთარ თავთან
დარჩენის საშუალება.
ბული რამ იყოს ეს, მაგრამ... სათქმელი, ეტყობა, ტყუილად ბათ მისი სახლეული...
სამუზეუმო ექსპოზიციას, ვიქტორისაგან განსხვავებით, ვი-
არ ითქვა. საქმე ის არის, რომ ბუნებრივი ის იქნებოდა, მას საპატიო სტუმართა პრეზიდიუმს საკმაოდ ბევრნი უსხედან. საც პროვინციალიზმის ნატამალიც კი არ ეცხო, სამწუხაროდ,
თავისი ადგილი, სადაც იგი საკუთარ მოწოდებას უკეთ წარმო- ხალხმრავლობაა. გარშემო საზეიმო განწყობილება იგრძნობა. ოდნავ პროვინციული ელფერი დაჰკრავს.
აჩენდა, ეამბნა, ან მისივე ისტორიული სამშობლოს დედაქალაქ ცხადია, იგრძნობა ისიც, რომ ყოველივე ამას გამგეობის ხელიც დავდივარ ოთახიდან ოთახში და განცვიფრებული ვარ მისი
ერევანში, ანდა მისთვის ასევე მშობლიურ თბილისში. მას ეს ატყვია. მე ამ შემთხვევაში გამგეობის ორგანიზატორულ მხარეს მეორე „თავშესაფარ - ჰობით”, მისი მხატვრობით, რაც პოეზიას-
არ გაუჭირდებოდა, მითუმეტეს მაშინ, როცა სომხეთშიც და ვგულისხმობ, თორემ მშობლიური სომხური ენისა და ლიტერა- თან ერთად ერთი ურთულესი შემოქმედებითი ყოფიდან, მეორე,
საქართველოშიც მაშინ მწერლურ ნიჭს განსაკუთრებული გუ- ტურის მასწავლებელსა და ოთხი სოფლის გაერთიანებელი საბ- თავდავიწყების ოაზისის მაძიებლის ყოფაში ეფემერული გადასვ-
ლისყურით ეკიდებოდნენ და, მიუხედავად იმისა, რომ თავად ჭოს თავმჯდომარეს (თანაც მაღალი ზნეობის კაცს), მის ხსოვ- ლის საშუალებაცაა... ვფიქრობ – რა კარგი იქნებოდა, ექსპოზი-
ვიქტორ ჰოვსეფიანი მაშინდელი კი არა, საზოგადოდ, ყოველ- ნას, მისი სახელის გაქვეყნების ღონისძიებას, ხალხს აბა რას ციის ავტორის შერჩევით რომ წარმოედგინა მხატვარი; რა კარგი
იქნებოდა, საშუალება რომ ყოფილიყო და გემოვნებით შერჩეული
გვარი საზოგადოებრივი წყობის მხოლოდ ქებათა ქებისაგან დააკლებდა.
მისი ნახატები კარგ ჩარჩოებში ჩაესვათ; და, რაც მთავარია, რა
შორს იდგა, მაინც დაიმკვიდრებდა თავის ღირსეულ ადგილს გამომსვლელები მრავლად იყვნენ. ღია ცის ქვეშ ვისხედით; კარგი იქნებოდა, რომ ეს კაცი მე უფრო ახლოს მცნებოდა.
და „ურბანისტული სიკეთეების” მაძიებლის გაცრუებული იმე- მართალია, დროდადრო წამოშხეფავდა კიდეც, მაგრამ ღრუბე- არასოდეს დამავიწყდება მისი მშობლები, ცოლი, შვილი და სანა-
დებისა და ვაგლახი ყოფის „გამარჯვებული” პომპეზურებით ლი არსად ჩანდა, მზე პირს იბანდა... თესაო... მისი ოჯახი, პირველი სართულის „კუხნა-სათავსო”, საცხოვ-
არ იცხოვრებდა... იხატებოდა ვიქტორის პორტრეტი. გამომსვლთაგან, მისი, რებლად რომ ირჩია და სახლის დანარჩენი ნაწილი მუზეუმად აქცია...
მე დიდი სურვილი მაქვს, ასე თუ ისე, „მოწესრიგებული” როგორც პოეტისა და მოქალაქის შესახებ, ახალი, ჩემთვის უც- გამოვდივარ მუზეუმიდან და ამ ხალხმრავლობაში დუმილისა
მკითხველი რომ ვიყო, თუმცა მიზეზთა სხვათა და სხვათა გამო, ნობი შტრიხები მეც შევიძინე. ორიოდე სიტყვის თქმა მეც მო- და ფიქრის სურვილი მიჩნდება. ამ კაცმა თითქმის ორმოცდაათი
სამწუხაროდ, ვერ ვახერხებ... მიწია, რომელიც მისი ლექსის – „არსებითი...” – ჩემეული თარ- წელი ხომ სოფლად გაატარა, მაგრამ ქალაქში კარგ ბიბლიოფილ-
და მაინც, უახლესი სომხური ლიტერატურიდან ამჟამად გმანით დავასრულე, რომელსაც, მე რომ უფლება მქონდეს, სა- საც კი მისი მსგავსი ბიბლიოთეკის შექმნა გაუჭირდებოდა...
ორი პოეტური კრებული მახსენდება, ერთია პარუირ სევაკის თაურს შევუცვლიდი და „ავტოპორტრეტს” ვუწოდებდი. სოფლის მასწავლებელი თანასოფლელებისაგან არ განსხვავდე-
„იქმენინ ნათელი” და მეორე – ვიქტორ ჰოვსეფიანის „ფორმის ეს ლექსი მინდა აქვე წარმოგიდგინოთ, რადგან იგი, დარწ- ბოდა არც გარეგნულად და არც სულიერად. იგი სოფლის პატიოსნე-
ცდუნება”, თუმცა ეს გახსენება შემთხვევითი სულაც არ მგონია, მუნებული ვარ, ბევრად უფრო მეტს გეტყვით ვიქტორზე, ვიდრე ბით ცხოვრობდა, იმ გლეხი კაცის სისუფთავით, ვისაც ათასი ჯურის
მაცთუნებლის ჭუჭყი არ ეკარება; და, ყველაფრის მიუხედავად იგი
რადგან სევაკის სულიერ მემკვიდრეთაგან ერთ-ერთი ვიქტო- მე – ჩემი ზოგადი მსჯელობით...
დახვეწილ ინტილიგენტად დარჩა. და მაინც, ადამიანობის სასწორი
რიც არის... ღვთისგან ასე იმართება, ალბათ, სოფლად თუ ქალაქად...
ვიქტორ ჰოვსეფიანი სოფლის შვილია, მაგრამ იგი ის პიროვ- ... ჩემ დაკრულს შენი სასმენელნი უნდა;
ნებაა, ვინც ნებისმიერ იერარქიულ კათედრებსა თუ ტრიბუნებს მთავარი მაინც ის არის, მე რას ვუკრავ; გივი შაჰნაზარი
ისე „მოერგებოდა”, როგორც ნებისმიერი განსწავლული ადამი- თუმც არანაკლებ არსებითია – შენ რას ისმენ. P.S. უკანასკნელ პერიოდში მუნიციპალიტეტის მერიის დიდი
ანი, ვისაც რაღაც სათქმელი აქვს... ასეა. ძალისხმევით სრულიად განახლდა ვიქტორ ჰოვსეფიანის სახლ-
ყოველივე ამის შემდეგ, მკითხველს მსურს ერთიც შევახ- ამინ. მუზეუმი და იგი დღეს ერთ-ერთი საუკეთესო კულტურული
სენო – აქ ლაპარაკია არა გენიოსზე, რაღაც განსაკუთრებული ჩემ ნახატს შენი თვალი უნდა; კერაა ჯავახეთში, სადაც ყოველწლიურად, სექტემბრის დასაწ-
ნიჭის პოეტზე, არამედ იმ მართლაც „განსხვავებელ არანორ- მაგრამ მთავარი თუკი ის არის, მე რას ვხატავ, ყისში, ადგილობრივი ხელისუფლების ძალისხმევით, საზეიმოდ
მალურზე”, ვინც ვიქტორისავე აზრით, სამყაროში უფრო მეტ არანაკლები არსებითია – შენ რას ხედავ. აღინიშნება მათი საამაყო შვილის ხსოვნის დღე.
12 ლიტერატურული მესხეთი ფოლკლორი
2018 წელი, დეკემბერი
ახალ-წლის დღესასწაული ჯავახეთში

ახალ-წლის წინა დღესვე ჯავახები გზა-კვალს აგვაცილე ამ მომავალ ახალ- შვილი. ბანის მოვიწროებულ გვირგვინთან ბლომად, მაშინ ამბობენ, წელს კრუხები
დიდს ფაცი-ფუცში და მზადებაში არიან. წელს...” ეს სიტყვები სამჯერ უნდა გაიმე- მივა თუ არა, იტყვის: „ერდოსა შენსა შემო- ბევრს კვერცხს გაალაყებენო; თუ არა, ენე-
ამ დღეს თითოეული ოჯახის უფროსი თა- ოროს და სამჯერვე უნდა შემოუაროს ყვე- ვადგი ფეხი (თან გარშემო უვლის ბანს, სან- ბია-რა, არ დამსხვრეულა, – ამბობენ, რომ
ვის ვალად რაცხდა, სცდილობს, რომ წინა ლა სახლების კუთხეებს შიგნიდგან. შემდეგ თლებით განათებულის ტაბლით ხელში). ბლომად წიწილები გამოგვეჩეკებაო. „ბე-
დღეებში მეზობელში გაცემული საციქვე- სახლის უფროსი იღებს ხელში დიდს ას- გწყალობდესთ, ჩემო ცოლ-შვილნო, ღმერ- დის პური” და „წმინდა ბასილა” ინახება იმა-
ლი, როგორც მაგალითებრ: ჯარა, ქილე- ტამს, ან სხვა გრძელ რკინეულს და გადის თო, ჩემი ფეხი იყვეს კვალი მთავარ-მიქელ- ვე ტაბლაზე, ვიდრე წყალ-კურთხევამდე.
ბი, ჯამები, ქვაბები, ვარცლები და სხვანი, კარში, მარჯვნივ ტრიალდება და ადგამს გაბრიელ ანგელოზებისა, წმინდის სამას ამ დღეს სუფრაზედ დასჭრიან და ყველა
ერთ-ერთ სახლის წევრთგანს ისევ თავისს ორს ნაბიჯს, ზედაც ამ სიტყვებს აყოლებს: სამოცდახუთის გიორგისა; მრავალს ასეთს სახლის წევრს თითო ნაჭერს მიჰკერძავენ
ოჯახში შემოატანინოს. ჯავახების აზრითა „ღმერთო, შენ დაგვიხსენ, დაგვიფარე ეშ- ახალ-წელს შეგვასწროს, ხელი ერთ პირათ, და ვის კერძშიაც „ბედის პურში” ჩადებული
და რწმენით, ეს იმას ნიშნავს, რომ სახლის მაკისაგან ამ ახალ წელს”. ამ სიტყვებსავე „ყოუმ-ახრაბა-ყარდაშითა” და „დვინგვირე- ფული აღმოჩნდება, ის იქნება იღბლიანი
დოვლათი ერთ-ერთ ავეჯოლობაზედ არის ბუტბუტით უვლის გარშემო თავისს კუთვ- ბითა” (მეგობარ-ნათესავ-ძმებით და მოყ- და ბედიანი და ბევრს ფულსაც მოიგებს იმ
დამოკიდებულიო და თუ ისეთი ავეჯი სხვა- ნილ სახლ-კარს, საბძელ-კალოს და ხელში ვრებითაო). შემდეგ ბანიდგან ჰყრის შიგ წელს...
გან დარჩათ, ან დაავიწყდათ ახალ-წელ ღა- ნაჭერი რკინეულითაც წრე-ხაზს ავლებს. სახლში ტაბლაზედ დალაგებულს პურებს, „წმინდა ბასილს” ესრევე ინაწილებენ
მეს, დოვლათიც იქ დარჩება... წრე-ხაზის შემოვლება, ჯავახების აზრით, თვინიერ „ბედის პურისა და წმინდა ბასი- და ისევ შეექცევიან, როგორც ნაკურთხს
ამავე დღეს ოჯახი, მდიდარი თუ ღა- იმას ჰნიშნავს, რომ ეშმაკი ვეღარ შესდგამს ლისა“: სულ პირველად აგდებს ორს „ბანის პურს, ვითომ-და სეფის კვერს.
რიბი, აცხობს პურებს, რომელსაც სხვა- ფეხს იმათს სახლ-კარში და საბძელ-კარ-მი- პურს”. ამას თან აყოლებს ზედვე ორს „ხა- ახალ-წლის დილა-ადრიან „უნძრახი
და-სხვა მნიშვნელობა აქვს. მაგალითად: დამოში მთელის წლის განმავლობაში, წრის რის ქედს” და სულ ბოლოს „ხელსახოცში წყალი” მოაქვსთ სახლთ-უმფროსებს და
„წმინდა ბასილას”, „ხარის ქედებს”, „ბედის შემოვლებას ათავებს თუ არა, სახლის უფ- გამოკრულს „ქათამ-წიწილას”. ამ დროს ვინც შეხვდებიან გზაზედ, ხმას არ სცემენ,
პურებს”, „ბედის ქადას”, „ქათამ-წიწილს” როსი მიდის იმ სახლის, ან დარბაზის ბან- ბრუნდება სახლის უფროსი შინისკენ და იმათის აზრით, ყველაზედ კარგი ის არის,
და სხ. ყველა ეს პურები მზად რომ იქნება, ზედ, რომელშიაც ოჯახობა სცხოვრობს. თენდება კიდეც. ვიდრე დერეფნებს შეივ- ვინც სულ პირველად მივა წყალზედ და
სახლის უფროსის ცოლი აწყობს „საახალ- სახლის უფროსი ბანიდგან ჰკიდებს ფუ- ლიდეს, იმავე სიტყვებს იმეორებს. სახლ- „უნძრახს” მოიტანსო. სხვათა შორის, ჯავა-
წლო ტაბლაზედ”, თავ-თავის ადგილას: ლის ქისას (ცარიელს), გრძელ ბაწარზედ ში შესვლისთანავე აღვიძებს ყველას და ხები იმასაც ამბობენ, რომ ვინც ახალ-წელ
სულ პირველად დაიდება ტაბლაზე „ბედის მობმულს, ოჯახობას წინადვე ამისთვის „ტაბლის თაფლის ჯამიდამ” უკვლევს და საღამოდგან მოკიდებული ვიდრე, დილამ-
პური”, ამას ზემოდ ორს „ხარის ქედას”, ფული აქვს მომზადებული და ბანიდგან ყველას ამას ეუბნება, როგორც ყველგან დე წყლის პირას გაათენებსო, წყალი შე-
ამას შუა ასვენებენ „წმინდა ბასილას”. ეს ჩაკიდებულს ქისაში სდებს რამდენსამე მა- იციან, „ასრე ტკბილად დამიბერდი”-ო.! ასე- ჩერდებაო, აუძრახებდა კაცს და ყველა იმ
პური კაცს ჰგავს; თვალების ნაცვლად ნახ- ნეთს, სახლის უფროსი ფულიან ქისას იწევს ვე უკვლევს ბოსელში საქონელს, საქათმეში წლის ავს, თუ კარგს მდგომარეობას უამ-
შირები აქვს ჩასმული და ხელები გულზედ ზევით და შემოდის კიდეც კარებიდან, მარ- – ქათმებს, საცხვარეში – ცხვარს, მხოლოდ ბობსო!..
გადაჯვარედინებული უწყვია. „ბასილას” ცხენა მხრიდამ ამ ფულის ბანიდგან ატანა თავთ-თავიანთ შესაფერი საჭმლითა კვლე- მეკვლევის მისვლამდე ერთმანეთის
ფეხთით უდებენ ერთს „ბანის პურს” და თა- და კარებიდან შემოტანა იმასა ნიშნავს, ვას გაათავებს თუ არა, სინჯავს ბანიდგან სახლებში არ შევლენ, მეკვლევი ყველას
ვით – მეორეს, „ქათამ-წიწილა”-ს (ვაშლის რომ მთელს წელიწადს სახლში ფული ულე- ჩაყრილ პურებს, რომელი რა ადგილას, ან თავ-თავიანთი ჰყავს, ამათ დასაძახებ-
ოდენა მრგვალი პურებია, რომელსაც ნის- ველი იყოს და იმის გვარად შემოდიოდეს როგორ დაცემულა, თუ „ბანის პურები” ლად ჰგზავნიან სახლის პატარა ბავშვს,
კარტები აქვს ცომისაგან გაკეთებული); კარებიდგან (გარედგან) ყოველივე ბარაქა გულ-აღმა დაცემულა, მაშინ ამბობენ, რომ რომელიც ბანზედ წიხლების დაკვრით
ერთს ხელსახოცში ახვევენ და „ბასილას” და სარჩო-საცხოვრებელიო... მოსავალი არ მოგვივაო (განსაკუთრებით ანიშნებს მეკვლეს, რომ მოდიო. მეკვლევი
შუა ათავსებენ და სულ ბოლოს ტაბლა- სახლებში სიჩუმეა. სახლის უფროსი იმ სახლობას, რომლის პურებიც ამ ნაირად შესაფერის ტაბლით მივა და მიულოცავს
ზედ, ერთ-ერთ კუთხეში სდგამენ თაფლით, მისჯდომია წივით გახურებულს ბუხარს იქნებიან დაცემულნი); თუ ორივე „ბანის ახალ-წელს ისე, როგორც ყველგან იციან.
ან „ბაქმაზით“* სავსე ჯამს. და შეჰყურებს სუსტად ღუდღუდა ცეცხლს პურები” ბუხრისკენ გაგორდება, ამბობენ – ამ დღეს სახლ-კარს არ დაჰგვიან: უფრო
ეხლა ამ ჩვეულების ამბავს თავი უნდა და ალს, რომელიც თითქო ახალ-წლის ამ- კარგი მოსავალი მოგვივაო; თუ ერთი კარე- ბევრი ბარაქა გვექნებაო და თუ დაგავეს
დავანებო და ის უნდა მოვიხსენიოთ, თუ ბებს უთხრობს, იმ ღამეს სახლის უფროსი ბისკენ გაგორდება და მეორეც ბუხრისკენ, – ბარაქა და დოვლათი სახლიდამ გავაო.
ახალ წლის წინადღეს ხშირ ბინდისას რას არ იძინებს. მაშინ ამბობენ – „არც კარგი და არც ცუდი ახალ-წელს სახლის წევრი შინ რომ მოდი-
სჩადის ჯავახი, მზე ჩასულია ხალხი ყველა მიუბრუნდეთ ახლა „საახალწლო ტაბ- მოსავალი გვექნება წელსაო”. ოდეს გარედგან, უთუოდ რამე, ან ნაფოტი,
თბილს ბოსლებსა და „ოდებშია” შესული. ლას”. ქათამი ორჯელ შეჰკივლებს თუ „ქედის პურების” გაგორებაზედაც ამას- ან წივა, ან სხვა რაიმე უნდა შემოიტანოს,
ამ დროს სახლის უფროსი, მამაკაცი იქნე- არა, სახლის უფროსი იღებს დამზადებულ ვე ამბობენ: „თუ კარებისკენ დაეცემა – სა- რომ ამ წელს სარჩოს შემოტანა დაგვებე-
ბა თუ დედაკაცი, დადის სახლის ყველა ტაბლას მარჯვენა ხელში; ტაბლასვე აკ- ქონელი დაგვეხოცებაო და თუ ბუხრისკენ დოსო...
კუთხეში და ამას ჰბუტბუტებს: „სახლი და რავს სამს სანთელს (ანთებულს) და გადის – შემოგვემატებაო და სხ.... ხელსახოცში
სახლის ანგელოზო, შენ გევედრები და გეხ- კარში, იმ დარბაზის ან სახლ-ოდის ბანის- გამოკრული „ქათამ-წიწილა” თუ ბანიდგან გ.კოპტონაშვილი
ვეწები, თუ იყვე სადმე ამ კუთხეში, ეშმაკის კენ, რომელშიაც სცხოვრობს მისი ცოლ- ჩაგდების დროს დამტვრეულია საკმაოდ, გაზეთი „ივერია”, №256, 1888 წელი
„ლექსო, არ გადავარჩინოთ ახალგაზრდა მხატვრის სიცოცხლე!

დაიკარგები”!
პიერ ჰესლერის სახელობის პრემიის ლა- აკადემიის პედაგოგები და სტუდენტები 2018
ურეატი, სამხატვრო აკადემიის კურსდამთავრე- წლის 6 დეკემბერს გალერეა „შარდენში” საქ-
ჩვენი წინაპრები თუჯიაში ლორს ხარშავდნენ,
ბული, შორენა ტატურაშვილი ასპინძის რაიონის
სოფელ ხიზაბავრაში დაბადებულ-გაზრდილი,
ველმოქმედო აუქციონს აწყობენ, საიდანაც
მათი საუკეთესო ნამუშევრების გამოფენა-გა-
ნიორწყალში ქათამს დებდნენ, ახალგაზრდა მხატვარია. ყიდვიდან მიღებული თანხა მთლიანად მისი
ვაზის ფოთოლს აფარებდნენ, შეუძლებელია მისი ორიგინალური და სუ- გამოჯანმრთელების საქმეს მოხმარდება.
ლისშემძვრელი ნამუშევრების დავიწყება, რო- შორენა ტატურაშვილი მესხეთის მკვიდრი
ნაღვერდალში ჭადს აჯენდნენ. მელიც სრულიად სხვა შემოქმედია, რომელ-
სამყაროში ამოგზა- საც შეუძლია განსა-
დანაყავდნენ ქვასანაყით ურებს ნებისმიერ მნახ- კუთრებული წვლილი
ნიგოზ-პიმპილს, ველს. ეს ყველაფერი, შეიტანოს ქართული
ალბათ, ამიტომაც, ეროვნული მხატვ-
ქინძს და ქონდარს, უფრო მჭიდროდაა რობის განვითარე-
ლობიოსთან მათ არაყი, დაკავშირებული მის ბის საქმეში, ის ხომ
შავი ღვინო მშობლიურ მხარეს- ჯერ კიდევ სრულიად
მუდამ ჰქონდათ... თან, რომელთა ნახვი- ახალგაზრდა, ორი-
სას მისი ბუნებრივი გინალური სტილის
თანაზიარი ხდები. მხატვარია, რომელ-
მათთვის გულის გასახარი თბილისის სახელმწი- ზეც ხელოვნების ცნო-
ბოსტანში და ბაღში კრთოდა, ფო სამხატვრო აკადე- ბილი მოღვაწეები დიდ
სულ რაღაცას აპირებდნენ, მიის რექტორის გიორგი გუგუშვილის სიტყვე- იმედებს ამყარებენ.
ხვალინდელის დარდი ჰქონდათ... ბით რომ ვთქვათ – „მათი დამფრთხალი სულის ვთხოვთ როგორც ბიზნესმენებს, ასევე
ფეთქვას მაყურებელი გულწრფელად თანაუგ- ყველა იმ დაინტერესებულ ადამიანს, რომ-
რძნობს და ამ განცდის წყალობით თავადაც ლისთვისაც ძვირფასია ახალგაზრდა მხატვ-
ეს ამბავი წინაპრების უფრო კეთილი და გულმოწყალე ხდება.” რის სიცოცხლე, შეიტანოს თავისი წვლილი ამ
ბუხარის წინ ლობიოთი ეჰ, რა ტკბილად მომაგონდა. დღეს შორენა ტატურაშვილის სიცოცხლე ღვთიურ საქმეში.
მიადგამდნენ ცეცხლთან ქოთანს საფრთხეშია – მას თავის ტვინზე მძიმე დიაგ-
ჯუმბერ ხიჯაკაძე, ნოზი დაუსვეს და გადაუდებელ ოპერაციას სა- შეგახსენებთ შორენა ტატურაშვილის სა-
დიდხანს იდგა და ლამაზად ჭიროებს. სამწუხაროდ, თანადგომისა და დახ- ბანკო ანგარიშს:
თუხთუხებდა, ქოთქოთობდა... სახალხო მთქმელი, ქ.ბორჯომი მარების გარეშე შეუძლებელია გაუმკლავდეს GE70TB7644545061100087
ამ განსაცდელს. ამიტომაცაა, რომ სამხატვრო თიბისი ბანკი
გაზეთ „ლიტერატურული მესხეთის” მეოხია ლიანა მანჩხაშვილი

გაზეთ „ლიტერატურული მესხეთის” ელექტრონული ვერსია შეგიძლიათ იხილოთ შემდეგ მისამართზე: www.scri.co; fcoo: ლიტერატურული მესხეთი
გაზეთის რედაქცია სარგებ-

ფიზიკური პირი ავთანდილ ბერიძე
დამფუძნებლები: ლობს თავისუფალი პრესის
სსიპ სამცხე-ჯავახეთის სახელმწიფო უნივერსიტეტი პრინციპებით და ავტორის
მოსაზრებებსა და გამონათქვა-
მებზე პასუხს არ აგებს
კომპიუტერული
უზრუნველყოფა
მერაბ ბერიძე, 5
ირმა ჯიშკარიანის
საბურთალოს 43ა lit.shti@il.co
ტელ: 2–93–27–66

Literaturuli Meskheti December 12

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Literaturuli Meskheti December 12

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

”დადგით მესხეთში აკვნები, აღზარდეთ კვლავ რუსთაველი” გიორგი ლეონიძე

გამოცემის მეოცე წელი ”LITERATURULI MESKHETI” ”ЛИТЕРАТУРУЛИ МЕСХЕТИ”

ძვირფასო თანამემამულენო, გილოცავთ დამდეგ შობა-ახალ წელს!

1 ვიღვაწო, ისე ვიცხოვრო, 2 გზა გამიხსენი, უფალო,

შობის ღამე მიჰყვება ნებით წუთისოფლის შეუცნობ ბორბალს

ნახ. შორენა ტატურაშვილისა მძიმეა, თურმე,

ჩანს საყდარი გაღმა

ზეცს აღარ ესმის

მხარზე არვის უდევს

გიორგი სააკაძის ევროპული ორიენტაცია

ქვეყნისათვის უსარგებლოდ მიაჩნდა, ცხოვ- ასული და მათხოვარი” (1912). თავადის ასუ-

მასალები შოთა რუსთაველის ბიოგრაფიისათვის

სოფლის პატიოსნებით იცხოვრა!

ახალ-წლის დღესასწაული ჯავახეთში

„ლექსო, არ გადავარჩინოთ ახალგაზრდა მხატვრის სიცოცხლე!

გაზეთ „ლიტერატურული მესხეთის” მეოხია ლიანა მანჩხაშვილი

გაზეთის რედაქცია სარგებ-

You might also like