JU MJEŠOVITA SREDNJA ŠKOLA „ČELIĆ“

Tuzlanski kanton

Bosna i Hercegovina

MATURSKI RAD IZ INTERNE MEDICINE

BOLESTI ŠTITASTE ŽLIJEZDE ( HIPER I HIPOTIREOZA)

Mentor: Učenik:

Momir Crnić, prof. dr Mirsada Selmanović, IV4

Čelić, januar 2019.

Sadržaj:

1.UVOD .......................................................................................................................................... 3
2. ANATOMIJA I FIZIOLOGIJA ŠTITASTE ŽLIJEZDE .......................................................... 5
3. BOLESTI ŠTITASTE ŽLIJEZDE .............................................................................................. 7
3. 1. Hiperterioza ......................................................................................................................... 7
3. 1. 1. Komplikacije hipertireoze ........................................................................................... 8
3. 1. 2. Liječenje hipertireoze .................................................................................................. 8
3. 1. 3. Sekundarna hipertireoza ............................................................................................ 10
4. HIPOTIREOZA ........................................................................................................................ 11
4. 1. Posljedice hipotireoze ....................................................................................................... 12
4. 1. 1. Probavni sistem.......................................................................................................... 12
4. 1. 2. Mokraćni sistem ....................................................................................................... 12
4. 1. 3. Kardiovaskularni i hematopoetski sistem ................................................................. 12
4. 1. 4. Živčani sistem ............................................................................................................ 12
4. 1. 5. Mišići i koštano tkivo ................................................................................................ 12
4. 1. 6. Endokrini sistem ........................................................................................................ 12
4. 1. 7. Liječenje .................................................................................................................... 13
5. PREHRANA PRILAGOĐENA STANJU HIPOTIREOZE I HIPERTIREOZE ..................... 13
6. ZAKLJUČAK ........................................................................................................................... 16
7. LITERATURA ......................................................................................................................... 17
 1.UVOD
Prema procjenama Svjetske zdravstvene organizacije, u svijetu je dvije milijarde
oboljelih od nekog poremećaja rada štitaste žlijezde, a od tog njih 20 % su Evropljani. Bolesti
štitaste žlijezde zauzimaju drugo mjesto u skupini endokrinoloških bolesti odmah iza šećerne
bolesti. Sa ciljem podizanja svijesti o potrebi preventivnog pregleda i ranog otkrivanja bolesti
štitaste žlijezde, Američko udruženje kliničkih endokrinologa proglasilo je januar Mjesecom
svjesnosti o štitastoj žlijezdi.

Hipertireoza predstavlja stanje organizma u kojem dolazi do povećanog stvaranja i

izlučivanja hormona štitaste žlijezde. Najčešćim uzrokom pojave hipertireoze smatra se
Gravesova bolest, poznata i pod nazivom Basedowljeva bolest koja je u klasičnom obliku
okarakterisana hipertrofijom štitaste žlijezde (difuznom gušom). Nasuprot hipertireoze,
hipotireozu karakteriše smanjeno stvaranje, lučenje i djelovanje hormona štitaste žlijezde.

Prema epidemiološkim istraživanjima provedenim u SAD-u prevalencija1 hipertireoze je

otprilike 1,3 % dok je hipotireoza češća sa prevalencijom od 4,9 %. U područjima sa dovoljnim
unosom joda, obe bolesti pretežno zahvataju žensku populaciju, mogu biti i do nekoliko puta
učestaliji kod žena nego kod muškaraca.

Posebno su osjetljivi žene i muškarci starije dobi. Hormoni štitaste žlijezde utiču gotovo
na sve organe i tkiva. Ubrzavaju proces termogeneze2 i povećavaju potrošnju bazalnog
metabolizma (BM) u hipertireozi tj. dolazi do stanja hipermetabolizma, dok je u stanju
hipotireoze obrnut slučaj tj. dolazi do usporavanja BM-a.

Simptomi bolesti mogu varirati od vrlo blagih do teških oblika, a neki od simptoma su
npr. poremećen rad srca, nemir, drhtanje ruku, nervoza, promjene tjelesne mase, krvnog pritiska,
loša koncentracija, grčenje mišića, a kod žena može doći i do poremećaja menstrualnog ciklusa.
Na pojavu bolesti utiče osim genetičke predispozicije i okolina npr. unos joda i stres, te se
zapravo smatra kako interakcija ova dva faktora uslovljava indukciju bolesti.

Važnost regulacije hormona štitaste žlijezde vrlo je bitna jer kod oboljelih osoba,
neravnoteža ovih hormona povećava rizik za pojavu kardiovaskularnih bolesti, osteoporoze,

1
Prevalencija je broj svih slučajeva pojedinih bolesti kod određenog stanovništva u određenom periodu.
2
Termogeneza je proizvođenje odnosno stvaranje toplote u živom organizmu.

3
dijabetesa te su prisutni problemi sa postizanjem i održavanjem adekvatne tjelesne mase.
Određeni nutrijenti prisutni u hrani mogu imati značajnu ulogu u kontroli hipertireoze i
hipotireoze jer njihov nedostatak ili višak može podstaknuti ili pojačati simptome bolesti.

4
 2. ANATOMIJA I FIZIOLOGIJA ŠTITASTE ŽLIJEZDE

Štitasta žlijezda, štitnjača (lat. thyroidea) je endokrini (hormonalni) i metabolički organ i

ubraja se u skupinu najprokrvljenijih organa ljudskog tijela. Smještena je u donjem dijelu vrata,
ispod „Adamove jabučice3“, lijevo i desno uz grkljan.

Štitasta žlijezda ima oblik leptira koju čine desni i lijevi režanj, a povezani su istmusom
(tkivnom premosnicom) koji prolazi ispred dušnika i ispod grkljana. Svaki režanj širok je 20-25
mm i dugačak 40 mm. Zapremina štitaste žlijezde je od 15 do 30 cm3, a masa normalne štitaste
žlijezde iznosi od 16 do 25 g što zavisi o njezinom funkcionalnom stanju, polu osobe (žene -
14,5 g / muškarci – 18 g), hormonskom statusu (za vrijeme menstruacije povećanje obima i mase
za 50 %), te veličine osobe.

Štitastoj žlijezdi dotiče krv dvjema tiroidnim arterijama (gornje i donje) a otiče dvjema
venskim sistemima. Cijela žlijezda isprepletena je limfnim putevima i brojnim nervnim vlaknima
(izravan nervni uticaj na hormonsku sekreciju žlijezde). Mikroskopski štitasta žlijezda građena je
od manjih podjedinica zvanih folikuli koji su kao mjehurići. Folikule grade žljezdane epitelne
ćelije zvane tireociti koji proizvode hormone i koloid4.

Uz štitastu žlijezdu smještena su mala ovalna tjelašca koja se zovu doštitaste ili
paratireoidne žlijezde. Uz svaki režanj štitaste žlijezde nalazimo po dvije doštitaste žlijezde
(gornja i donja), sve ukupno četiri. Veličina žlijezde je oko 4x3x2 mm, a težina od 30 do 80 mg.
Žlijezde su građene od glavnih ćelija koje sadržavaju sekretorna zrnca doštitastog hormona
(PTH- paratireoidni hormon). Te žlijezde luče parathormon (PTH) koji reguliše normalnu
koncetraciju kalcijuma u krvi. Za izvođenje hirurškog zahvata bitan je njihov položaj i
razlikovanje od limfnog čvora, masnog tkiva ili tkiva štitaste žlijezde.

Štitasta žlijezda luči dva hormona: tiroksin (T4) i triodtironin (T3) koji su građeni od
hemijskog elementa joda (I) i aminokiseline tirozina. Hormoni štitaste žlijezde u organizmu
održavaju osnovni metabolizam ćelija odnosno stimulišu sagorijevanje našeg goriva „glukoze“ u

3
Adamova jabuka ili Adamova jabučica (lat. pomum Adami, anat. prominentia laryngea), ventralno izbočenje na
ljudskom vratu koje stvara dio štitaste hrskavice grkljana (lat. cartilago thyiroida)
4
Koloid je gusta tekućina u kojoj je koncentrisan tireoglobulin-bjelančevina na koju su vezani hormoni štitaste
žlijezde.

5
ćelijama čime se stvara energija i omogućavaju svi ćelijski procesi, izmjena minerala, sinteza i
razgradnja bjelančevina, masti i ugljenih hidrata. Višak hormona u krvi ubrzava sagorijevanje
glukoze čime je ćelija na višem energetskom nivou i svi ćelijski procesi su ubrzani. To stanje
ubrzanog ćelijskog metabolizma zovemo hipermetabolizam. Manjak hormona u krvi usporava
sagorijevanje glukoze, te je niži energetski nivo. Stanje usporenog ćelijskog metabolizma
zovemo hipometabolizam. Dakle, hormoni (T3 i T4) utiču na rast i razvoj organizma, kretanje,
spavanje, disajni i srčanožilni sistem, mozak, probavu te rad ostalih žlijezda (npr. polnih
žlijezda).

Samo lučenje hormona štitaste žlijezde (T3 i T4) reguliše hipofiza (žlijezda u mozgu) sa
svojim tiroid stimulirajućim hormonom (TSH - thyroid stimulating hormone) koji je pod
nadzorom mozga, tačnije hipotalamusa putem hormona koji oslobađa tireotropin (TRH -
thyrotropin releasing hormone). Regulacija i nadzor lučenja hormona štitaste žlijezde bitni su za
održavanje stalne koncentracije tih hormona u krvi. Regulacija se odvija ovim mehanizmom,
tako da manju količinu T3 i T4 hormona u krvi registruje hipofiza koja proizvede i izluči u
krvotok više TSH-a koji će pojačano stimulisati štitastu žlijezdu na lučenje T3 i T4 hormona, i
obrnuto, kod veće količine T3 i T4 hormona hipofiza proizvede i izluči manje TSH-a.

Drugim riječima, kad god treba povećati energetski nivo u organizmu (psihofizička
naprezanja, rast, razvoj, trudnoća, menstruacijski ciklus) mozak preko hipofize vrši pritisak na
štitastu žlijezdu da se više hormona izluči čime se podstaknu ćelije na brže sagorijevanje glukoze
što rezultira pojačanim stvaranjem energije.

Od oslobođenih hormona u krvotoku je oko 90 % tiroksina (T4) i nešto manje od 10 %

trijodtironina (T3). Kasnije se u krvotoku dio T4 hormona pretvori u T3. U ćelijama tkiva
hormon T3 oko četiri puta snažnije djeluje, a hormon T4 četiri puta duže.

6
 Slika 1. –Anatomija štitaste žlijezde

3. BOLESTI ŠTITASTE ŽLIJEZDE

3. 1. Hiperterioza
Hipertireoza, stanje u kojem je štitasta žlijezda preaktivna, razvija se kada štitasta žlijezda
proizvodi previše hormona. Hipertireoza ima nekoliko uzroka, uključujući imunološke reakcije
(za koje se vjeruje da su uzrok Gravesove bolesti). Ljudi sa tireoiditisom, upalom štitaste
žlijezde, tipično prolaze kroz stadijume hipertireoze. Međutim, upala može oštetiti štitastu
žlijezdu pa je njena početna prevelika aktivnost predigra bilo prolaznoj (što je češće) ili trajnoj
smanjenoj aktivnosti (hipotireoza). Toksični tireoidni čvorići (adenomi), područja nenormalnog
tkivnog rasta unutar štitaste žlijezde, katkada izbjegnu mehanizmima koji normalno kontrolišu
štitastu žlijezdu i proizvode tireoidne hormone u velikim količinama. Osoba može imati jedan
čvorić ili više. Toksična višečvorasta guša (Plummerova bolest), poremećaj u kojem ima mnogo
čvorića, nije čest kod osoba u razvoju i mladih osoba, već ima sklonost da se sve češće javlja sa
starenjem.

U hipertireozi, bez obzira na uzrok, tjelesne funkcije se ubrzavaju. Srca kuca brže i može
razviti nenormalan ritam pri čemu je čovjek svjestan kucanja (lupanja) srca (palpitacije). Obično
poraste krvni pritisak. Mnogi ljudi sa hipertireozom osjećaju toplinu čak i u hladnoj prostoriji.

7
Njihova koža može postati vlažnom pa su skloni jakom znojenju, a posmatranjem ruku zapaža se
njihovo fino drhtanje (tremor). Mnogi ljudi se osjećaju nervoznim, umornim i slabima, a ipak
imaju povećan nivo aktivnosti, imaju povećan apetit, a ipak gube na težini, loše spavaju i imaju
česte stolice, ponekad i proljev.

Stariji ljudi sa hipertireozom ne moraju razviti te karakteristične simptome, ali imaju ono
što se katkad naziva apatetička ili maskirana hipertireoza. Oni jednostavno postanu slabi,
pospani, zbunjeni, povučeni i depresivni. Međutim, srčani problemi, posebno nenormalni srčani
ritmovi (aritmije), vide se češće u starijih ljudi sa hipertireozom. Hipertireoza može uzrokovati
promjene na očima: podbulost oko očiju, povećano stvaranje suza, nadražaj i neuobičajenu
osjetljivost na svjetlo. Čini se da osoba zuri. Ti očni simptomi nestaju ubrzo nakon što se lučenje
tireoidnog hormona obuzda, osim u ljudi sa Gravesovom bolešću koja uzrokuje posebne
probleme sa očima.

3. 1. 1. Komplikacije hipertireoze
Tireoidna oluja (tireotoksikoza), iznenadna vrlo jaka prekomjerna aktivnost štitaste
žlijezde, može izazvati povišenu temperaturu, veoma jaku slabost i gubitak mišića, nemir,
promjene raspoloženja, zbunjenost, promijenjenu svijest (čak komu) i povećanje jetre sa blagom
žuticom. Tireoidna oluja je po život opasno hitno stanje koje zahtijeva liječenje bez oklijevanja.
Teško opterećenje srca može ugroziti i sam život usljed opasnog nepravilnog rada srca (aritmije)
i šoka. Tireoidnu oluju uopšteno uzrokuje neliječena ili neodgovarajuće liječena hipertireoza, a
mogu je potaknuti infekcija, trauma, hirurški zahvat, slabo kontrolisana šećerna bolest, strah,
trudnoća ili trudovi, prekid uzimanja tireoidnih lijekova ili drugi stresovi. U djece je rijetka.

3. 1. 2. Liječenje hipertireoze
Hipertireoza se obično može liječiti medikamentima (lijekovima), ali druge mogućnosti
uključuju hirurško uklanjanje štitaste žlijezde ili njeno liječenje radioaktivnim jodom. Svako
liječenje ima prednosti i nedostatke.

8
 Za ispravan rad štitasta žlijezda treba malu količinu joda, dok velika količina joda
smanjuje količinu hormona koji žlijezda proizvodi i spriječava je da otpušta višak tireoidnog
hormona. Zbog toga doktori mogu primjenjivati velike doze joda da zaustave prekomjerno
lučenje tireoidnog hormona iz štitaste žlijezde. Liječenje jodom je naročito korisno kada doktori
moraju brzo kontrolisati hipertireozu, kao za vrijeme tireoidne oluje (tireotoksikoze) ili prije
hitnog hirurškog zahvata. Međutim, jod se ne koristi za rutinsko ili dugotrajno liječenje
hipertireoze.

PTU (propiltiouracil) ili metimazol, lijekovi koji se najčešće koriste za liječenje

hipertireoze, usporavaju funkciju štitaste žlijezde smanjujući proizvodnju tireoidnog hormona u
samoj žlijezdi. Oba se lijeka uzimaju na usta, u početku u visokim dozama koje se kasnije
usklađuju prema rezultatima pretraga tireoidnog hormona u krvi. Ti lijekovi mogu obično
kontrolisati funkciju štitaste žlijezde od 6 sedmica do 3 mjeseca, ali veće doze lijekova mogu je
brže dovesti pod nadzor, uz povećanu opasnost od štetnih učinaka. Ti štetni učinci uključuju
alergijske reakcije (najčešće osipe po koži), mučninu, gubitak okusa, i u rijetkim prilikama,
potisnutu (smanjenu) sintezu krvnih ćelija u koštanoj srži. Potiskivanje koštane srži može se
iscrpiti broj bijelih krvnih ćelija (leukocita) stvarajući po život prijeteću situaciju u kojoj je osoba
osjetljiva na infekciju. Dok su ta dva lijeka usporediva u većini prilika, PTU (propiltiouracil)
može biti sigurniji od metimazola ako ga uzimaju trudnice, jer ga manje dođe do ploda.
Karbimazol, lijek koji se naširoko koristi u Evropi, pretvara se u tijelu u metimazol.

Beta-blokatori kao što je propranolol, pomažu kontrolisati neke od simptoma

hipertireoze. Ti su lijekovi djelotvorni u usporavanju brze frekvencije srca (smanjuju
tahikardiju), u smanjivanju drhtanja (tremora) i suzbijanju tjeskobe. Doktori, zato, smatraju beta-
blokatore posebno korisnim kod ljudi sa tireoidnom olujom (tireotoksikozom) i kod ljudi sa
neugodnim i opasnim simptomima kod kojih se hipertireoza još nije stavila pod kontrolu drugim
vrstama liječenja. Međutim, beta-blokatori ne kontrolišu nenormalnu funkciju štitaste žlijezde.

Hipertireoza se može liječiti i radioaktivnim jodom, koji uništava štitastu žlijezdu.

Radioaktivni jod uzet na usta unosi u cijelosti vrlo malo radioaktivnosti u tijelo, već najvećim
dijelom u štitastu žlijezdu. Doktori nastoje uskladiti dozu radioaktivnog joda za toliko uništenje
štitaste žlijezde koliko je dovoljno da se njena proizvodnja hormona vrati na normalu, a da se
previše ne smanji njena funkcija. Međutim, pretežno liječenje radioaktivnim jodom konačno
9
dovodi do hipotireoze (preslabo aktivne štitaste žlijezde), do stanja koje zahtijeva nadomjesno
liječenje tireoidnim hormonom. Ljudi koji trebaju liječenje nadomještanjem tireoidnog hormona
uzimaju tabletu tireoidnog hormona svakodnevno do kraja svog života da nadoknade prirodni
hormon koji se više ne proizvodi u dovoljnim količinama. Oko 25% ljudi dobiju hipotireozu
jednu godinu nakon liječenja radioaktivnim jodom, ali se postotak naglo povećava nakon 20
godina ili više. Nikad se nije potvrdilo da radioaktivni jod može uzrokovati rak. Radioaktivni jod
se ne daje trudnicama, jer prolazi kroz posteljicu i može uništiti štitnjaču ploda.

Prilikom tireoidektomije, štitasta žlijezda se uklanja hirurški. Hirurški zahvat je jedan od

izbora, naročito za mlade ljude sa hipertireozom. Hirurški zahvat je jedan od izbora i za ljude
koji imaju vrlo veliku gušu, kao i za ljude koji su alergični na lijekove protiv hipertireoze ili koji
na njih razviju teške nuspojave.

Hipertireoza se trajno kontroliše u više od 90% onih koji izaberu operaciju. Kod nekih se
ljudi može nakon hirurškog zahvata razviti određen stepen hipotireoze, pa oni zato moraju
uzimati zamjenu za hormon štitaste žlijezde do kraja života. Rijetke komplikacije uključuju
paralizu glasnih žica i oštećenje paratireoidnih žlijezda (sitne žlijezde iza štitaste žlijezde koje
kontrolišu nivo kalcijuma u krvi).

3. 1. 3. Sekundarna hipertireoza
Hipertireoza može (rijetko) biti posljedica tumora hipofize koji luči previše hormona koji
podstiče štitastu žlijezdu (TSH), što opet podstiče štitastu žlijezdu da prekomjerno proizvodi
hormone štitaste žlijezde. Drugi rijetki uzrok hipertireoze je otpornost (rezistencija ili
neosjetljivost) hipofize prema tireoidnom hormonu usljed čega hipofiza luči previše hormona
koji podstiče štitastu žlijezdu (TSH).

Žene sa hidatiformnom molom mogu isto imati hipertireozu zbog toga što štitastu
žlijezdu prekomjerno podstiču visoki nivoi horionskog gonadotropina u krvi. Hipertireoza
nestane nakon što molarna trudnoća završi i humani horionski gonadotropin nestane iz krvi.

10
 4. HIPOTIREOZA

Najčešći uzroci hipotireoze su: prisutnost bolesti autoimunosne prirode (Hashimotovog

tireoiditisa), korištenje antitireoidnih lijekova, endemski nedostatak joda, oštećenja štitaste
žlijezde operacijom, poremećeno izlučivanje TSH-a, oštećenja hipotalamusa i hipofize, ali i
liječenje hipertireoze radioaktivnim jodom vrlo često može uzrokovati hipotireozu.

Moguća je pojava zbog periferne rezistencije na hormone štitaste žlijezde, ali taj slučaj je
rijedak. Hashimotov tireoiditis je hronična autoimuna upala štitaste žlijezde nastala zbog
poremećaja imunog sistema uz gensku predispoziciju, a rezultat je uništavanje tkiva štitaste
žlijezde.

Primarna hipotireoza prisutna je u većini slučajeva bolesti i posljedica je bolesti štitaste

žlijezde koja ne proizvodi normalne količine hormona. Hipotireoza može biti i sekundarna, a
uzrokovana je poremećajima hipofize i hipotalamusa.

Hipofizna hipotireoza javlja se zbog smanjenog lučenja TSH-a ili zbog promjene njegove
strukture usred poremećene glikozilacije.

Hipotalamična hipotireoza posljedica je poremećenog stvaranja ili transporta TRH-a do

hipofize. U stanju hipotireoze zbog gubitka funkcionalnog tkiva dolazi do smanjene sinteze
hormona štitaste žlijezde pa hipofiza odgovara povećanim stvaranjem TSH-a koji povećava
sintezu tireoglobulina što može dovesti do povećanja štitaste žlijezde.

Kod dijagnoze bolest se prepoznaje zbog smanjene razine T4 i povišene razine TSH-a.
Razina T3 nije nužno snižena i do značajnog poremećaja koncentracije dolazi tek u težim
oblicima bolesti.

Supklinička hipotireoza definiše se kao stanje blagog do umjerenog povišenja vrijednosti

TSH dok su vrijednosti FT4 normalne. U zadnje vrijeme puno se pažnje posvećuje istraživanju
supkliničkog stanja jer je vrlo učestalo i procjenjuje se da u SAD-u oko 10% stanovništva starije
dobi ima različito povećan TSH.

Nažalost, poremećaj u oboljelih često nije uočen na vrijeme.

11
4. 1. Posljedice hipotireoze

4. 1. 1. Probavni sistem
Stanje hipermetabolizma uzrokuje smanjenje tjelesne mase unatoč povećanom apetitu
bolesnika. Pojačan je motilitet crijeva pa se javljaju stomačni grčevi, a mogu biti prisutni i bolovi
u stomaku, mučnina i povraćanje. U osoba sa hipotireozom moguće su mučnine i povraćanje te
konstipacija jer je pražnjenje crijeva usporeno, dolazi i do nakupljanja vode u tijelu.

4. 1. 2. Mokraćni sistem
Hipotireoza ima suprotne učinke. Ukupni volumen tjelesnih tekućina je povećan, limfna
cirkulacija je smanjena, a propusnost krvnih žila je povećana.

4. 1. 3. Kardiovaskularni i hematopoetski sistem

Za hipotireozu karakteristično je stanje smanjenog udarnog volumena i frekvencije.
Minutni volumen i protok krvi su takođe smanjeni. Ukupna masa eritrocita je smanjena kao i
razina željeza, vitamina B12 i folata.

4. 1. 4. Živčani sistem
Bolesnici sa hipotireozom vrlo često imaju simptome mentalne disfunkcije te dolazi do
određenog stepena cerebrovaskularne hipoksije. Smanjene su im intelektualne sposobnosti, tromi
su i teže pamte te je prisutna anksioznost.

4. 1. 5. Mišići i koštano tkivo

Hipotireoidne osobe pate od ukočenosti zglobova, slabosti, mišićna kontrakcija i
opuštanje su zakašnjeli pa su osobe usporene.

4. 1. 6. Endokrini sistem
U hipotireozi izlučivanje hormona rasta je smanjeno te je, kao i u hipertireoze, moguća
pojava amenoreje, a menstruacije mogu biti nepravilne i obilne u žena dok postoji mogućnost
pojave impotencije u muškaraca. Postoji i rizik od razvitka insuficijencije nadbubrežnih žlijezda
kao odgovor na stres.

12
4. 1. 7. Liječenje
Cilj liječenja hipotireoze je postići potpunu kliničku remisiju uključujući i odsutnost
nespecifičnih smetnji npr. umora te normalizovati, odnosno optimizovati laboratorijske
pokazatelje – TSH, T4 i FT4. Pri tome optimalne i normalne vrijednosti TSH-a nisu nužno iste.

5. PREHRANA PRILAGOĐENA STANJU HIPOTIREOZE I

HIPERTIREOZE

Poremećaji štitaste žlijezde zbog uticaja na razne segmente metabolizma i promjene

homeostaze tijela trebali bi biti popraćeni i prilagođenom prehranom koja potpomaže liječenje
lijekovima te smanjuje simptome bolesti, spriječava pretilost ili pothranjenost te malnutriciju. U
blažim slučajevima hipotireoze postoji mogućnost zaobilaska terapije hormonima i regulacija
bolesti prehranom, a ako nema uspjeha, onda je cilj uz prikladnu prehranu smanjiti doze
hormonske terapije.

Potpora nutrijenata osiguranih prehranom ima zadaću podržavanja pravilnog rada štitaste
žlijezde kako bi se u tijelu mogle proizvesti normalne količine hormona štitaste žlijezde i kako bi
pretvaranje T4 u T3 u tkivima bila uspješna. Kod bolesti štitaste žlijezde autoimune prirode,
uvođenje primjerene prehrane preporučuje se nakon što se razine hormona štitaste žlijezde
normalizuju.

Usporeni metabolizam u hipotireozi usljed smanjene razine hormona štitaste žlijezde,

uzrokuje pohranu većeg dijela energije u masno tkivo što vodi do pretilosti. Iz ovog razloga
važno je da je prehrana dobro uravnotežena, a istovremeno pridonosi gubitku na tjelesnoj masi,
ukoliko je prisutna povećana tjelesna masa, ali se ne smije drastično redukovati energetski unos
kako se usporena stopa metabolizma ne bi dodatno smanjila.

13
 Ako je osoba u normalnom rasponu tjelesne mase, prehrana treba osigurati zadržavanje
takvog stanja. Pri planiranju adekvatne prehrane važno je uzeti u obzir goitrogene koji
interferiraju sa lijekovima i spriječavaju apsorpciju, a nalazimo ih u pojedinim namirnicama.
Korištenjem lijekova za hipotireozu primijećeno je da željezo ima inhibicijsko djelovanje na
apsorpciju lijeka levotiroksina, isti učinak na lijek pokazao se i kod visokog unosa vlakana,
vegetarijanske dijete i preparata sa aluminijem.

Kao što je spomenuto, potrebno je ograničiti unos hrane koja sadrži goitrogene jer oni
dovode do poremećenog metabolizma joda, djeluju izravno na štitastu žlijezdu i inhibiraju
sintezu hormona štitaste žlijezde što je posebno važno kod bolesnika koji već imaju premali
dnevni unos joda. Spojevi koji pokazuju ovakvo inhibicijsko djelovanje dijele se na cijanogene i
flavonoide koji su prisutni u biljkama.

Treba napomenuti da štetni spojevi nastaju tek razgradnjom glukozinolata i cijanogenih

spojeva što obavljaju enzimi mirozinaza i tioglukozidaza koji su prisutni u istoj biljci, ali se
aktiviraju tek nakon oštećenja biljnog tkiva. Izotiocijanati, izoflavoni (genistein i daidzein),
tiocijanati, oksazolidini, nitrati, koji su produkti razgradnje, nalaze se pretežno u biljkama
porodice krstašica, a uzrokuju smanjeno iskorištenje i pohranu joda od strane štitaste žlijezde,
inhibiraju prijenos i ugradnju joda u tireoglobulin, čime se povećava lučenje TSH-a.

Od skrobnog povrća krompir i kukuruz sadrže cijanogene glikozide te crveni luk i bijeli
luk sadrže n-propil disulfid koji takođe imaju goitrogeno djelovanje pa isto inhibiraju
iskorištavanje joda u tijelu i interferiraju sa metabolizmom tireoglobulina. Sjemenje nekih vrsta
grahorica (Lathyrus cicera i L. clymenum) isto tako predstavlja izvor znatnih goitrogenih spojeva
kao i proso. Iz skupine flavonoida važno je istaknuti kvercetin. Prisutan je u voću i povrću
(jabuke, luk, čaj, bobičasto voće) i djeluje inhibitorno na gen štitaste žlijezde ograničavanjem
ekspresije i njezine funkcije. Takođe inhibira vezanje jodida na tireoglobulin, inhibira TPO i
ometa metabolizam hormona štitaste žlijezde. U pojedinim slučajevima kao što su stres, nastao
zbog mehaničkog oštećenja ili UV zračenja, može doći do povišenja koncentracije glukozinolata.

Sličan slučaj je zapažen prilikom usitnjavanja hrane kad se povećava razina produkata
glukozinolata u povrću. Potpuno izbacivanje navedene hrane iz svakodnevne prehrane nije

14
potrebno niti se preporučuje jer pridonose unosu važnih vitamina i minerala, iako treba ograničiti
njihovu konzumaciju. Smanjenje goitrogene aktivnosti može se postići npr. kuvanjem.

Preporučuje se i ne konzumirati hranu sa visokim udjelom joda istovremeno sa hranom

koja sadrži goitrogene kako bi apsorpcija i iskorištenje joda bili što bolji i veći. Soja je u zadnje
vrijeme postala izuzetno popularna namirnica, posebno među vegetarijancima ali i ostaloj
populaciji. Izvor je raznih nutrijenata i svrstana je u namirnicu visoke nutritivne gustoće. Sadrži
proteine, polinezasićene masne kiseline, oligosaharide, polisaharide, saponine i izoflavone.

Ipak, potrebno je pripaziti na njen unos jer je zapaženo negativno djelovanje pojedinih
komponenta na štitatstu žlijezdu i na smanjenu apsorpciju levotiroksina. Naime, soja sadrži
genistein koji isto kao i hormoni štitaste žlijezde, veže molekulu joda iz TPO-a tj. konkuriše
hormonima štitaste žlijezde za jod, a može i inhibirati aktivnost TPO-a . Primijećena je povećana
mogućnost pojave hipotireoze kod zdrave novorođenčadi pri dugotrajnom visokom
svakodnevnom unosa soje kao i pogoršanje poremećaja kod žena sa supkliničkom hipotireozom,
ali potrebno je sprovesti dodatna istraživanja.

Glavni cilj prehrane u stanju hipertireoze je postizanje i onda zadržavanje poželjne tj.
normalne tjelesne mase jer su bolesnici najčešće pothranjeni zbog hipermetabolizma. Posebno se
preporučuje obratiti pozornost na dovoljan unos proteina zbog prevladavajućih kataboličkih
reakcija. Osim što se gubi nemasna tjelesna masa, značajan je gubitak i masnog tkiva što je
pretežito rezultat povećane stope lipolize. Preveliki gubitak masnog tkiva i nedovoljan unos
masti uzrokuju ozbiljne hormonske poremećaje, narušava se imuni sistem i apsorpcija vitamina
topivih u mastima.

Optimalan unos vitamina je potreban kako bi se što više povećao unos antioksidansa te
spriječio oksidativni stres koji negativno utiče na štitastu žlijezdu. Uz primjerenu prehranu,
tjelesna aktivnost takođe doprinosi pravilnom radu štitaste žlijezde stimulišući proizvodnju
hormona štitaste žlijezde, osjetljivost tkiva na njih i smanjuje stres koji interferira formiranju
aktivnog oblika T3.

15
 6. ZAKLJUČAK

Hipotireoza i hipertireoza jedne su od najčešćih endokrinih bolesti i potrebno im je

posvetiti prikladnu pažnju zbog njihovog uticaja na razne metaboličke puteve u tijelu. Preveliko
stvaranje i lučenje hormona štitaste žlijezde oznaka je stanja hipertireoze dok je smanjeno
stvaranje i lučenje karakteristika hipotireoze.

Na većinu metaboličkih reakcija navedeni poremećaji pokazuju suprotno djelovanje pa je

potreban prikladan i različit pristup i liječenje. Djelovanje štitaste žlijezde odražava se i na
lučenje hormona koji sudjeluju u održavanju energetske ravnoteže tijela, u ovom području
potrebno je sprovesti dodatna istraživanja jer tačan način regulacije još nije potpuno utvrđen.

Prehrana primjerena poremećajima štitaste žlijezde i neravnoteži hormona treba

pridonijeti povratku organizma u normalno stanje i spriječiti, koliko je moguće, pojavu dodatnih
bolesti i komplikacija. Nutrijenti na koje pritom treba obratiti pozornost su proteini, prikladan
unos i izvori masti i ugljenih hidrata, jod, selen, cink, željezo i vitamin D.

Potrebno je voditi računa o goitrogenim komponentama koje su uglavnom prisutne u

kupusnjačama, one smanjuju apsorpciju joda, uzrokuju poremećaje pri njegovom metabolizmu i
smanjuju količinu proizvedenih hormona štitaste žlijezde.

Jod je kritičan element kod prisutne hipotireoze jer je organizam ionako u stanju
nedostatka pa dodatno smanjenje biodostupnosti podržava bolest. Redukcija tjelesne mase
najčešće je potrebna kod hipotireoidnog stanja, dok je kod hipertireoidnog potrebno povećati
tjelesnu masu.

16
 7. LITERATURA

1. https://www.todaysdietitian.com/newarchives/070112p40.shtml
2. C. Harris, Thyroid Disease and Diet — Nutrition Plays a Part in Maintaining Thyroid,
2012.
3. M., Đelmiš J., Franceschi M., Gladić-Nenadić V., Hipertireoza, Medicinska naklada,
Zagreb 2016.
4. D. Franceschi, Dijagnoza i terapija hipotireoze, Zagreb 2014.

17
Datum predaje: ______________

Komisija:

Predsjednik _______________

Ispitivač _______________

Član _______________

Komentar:

Datum odbrane: _____________ Ocjena__________ (___)

18